Ksi��ki DANA BURSTEINA w Wydawnictwie ANBER TAJEMNICE KODU Nieautoryzowany przewodnik po sekretach KODU LEONARDA DA VINCI TAJEMNICE ANIO��W i DEMON�W Nieautoryzowany przewodnik po powie�ci Dana Browna TAJEMNICE KODU Nieautoryzowany przewodnik po sekretach KODU LEONARDA DA VINCI SECRETS OF THE CODE The Unauthorized Guide to the Mysteries Behind The Da Vinci Code Redakcja stylistyczna AGNIESZKA WESELI-GINTER Redakcja techniczna ANDRZEJ WITKOWSKI Korekta RENATA KUK MARIA RAWSKA Dla Julii, kt�ra uosabia ducha �e�skiej �wi�to�ci w ka�dym dniu mojego �ycia D. B. Spis tre�ci Od redaktora wydania ameryka�skiego 17 Wprowadzenie 19 Ksi�ga I Historia napisana przez m�czyzn, historia napisana przez kobiety, historia herezji 31 Cz�ci Maria Magdalena i �e�ska �wi�to�� 33 1. Maria Magdalena Jak w historii napisanej przez m�czyzn uczciwa kobieta zosta�a ladacznic� 35 Maria Magdalena: �wi�ta czy grzesznica? 40 David Van Bierna, zaLis�McLaughlin �wi�ty seks i boska mi�o�� 45 LynnPicknett Kobieta z alabastrowym flakonem 52 Margaret Slarbird 7 Maria Magdalena 56 Wywiad z Susan Haskins Maria Magdalena 60 Susan Haskins Maria Magdalena 73 Esther de Boer �Kod Leonarda da Vinci wykorzystuje fikcj�, by wyja�ni� historyczne niejasno�ci..." 81 Wywiad ? Deirdre Good Krytyka teorii �spisku Grzegorza Wielkiego" 85 Wywiad zKatherine Ludwig Jansen Debata na stronie www.beliefnet.com 88 Kenneth Woodward kontra Karen King Zupe�nie inna Maria 88 Kenneth Woodward Niech przem�wi Maria Magdalena 93 Karen King �Czy grzechem jest utrzymywanie stosunk�w seksualnych w ma��e�stwie?" Wywiad z wielebnym Richardem P. McBrienem 2. �e�ska �wi�to�� 100 B�g nie wygl�da jak m�czyzna 101 Wywiad ? Margaret Starbi rd Maria i Jezus 105 Margaret Starbird Kr�lewska krew i wino Marii 107 Margaret Starbird Tradycja gnostyczna i Boska Matka 108 ElainePageh 98 B�g m�czyzna i Bogini 111 Wywiad % Timothyrn Frekiem Podr� Sofii 112 Timothy Freke i Peter Gandy Puchar i ostrze 123 Cz�� II Echa zaginionej przesz�o�ci 125 3. Zaginione ewangelie 127 Zadziwiaj�ce odkrycie 128 ElainePagels Co teksty z Nag Hammadi m�wi� nam o �wyzwolonym" chrze�cija�stwie 138 Wywiadzlamesem M. Robinsonem Co zagin�o, zosta�o odnalezione 141 Wywiad z. Elaine Pagels Wst�p do Ewangelii Tomasza 146 Helmut Koester Ewangelia Tomasza 147 Wst�p do Ewangelii Filipa 148 Wesley W. Isenberg Ewangelia Filipa 149 Wst�p do Ewangelii Marii Magdaleny 151 Karen King Ewangelia Marii Magdaleny 152 Wst�p do Sofii Jezusa Chrystusa 154 Douglas M. Parrott Sofia Jezusa Chrystusa 154 4. Wczesna historia chrze�cija�stwa 157 Misteria poga�skie u pod�o�a wczesnego chrze�cija�stwa 162 Timothy Freke i Peter Gandy Wczesne chrze�cija�stwo nie polega�o po prostu na na�ladowaniu Chrystusa 167 Lance S. Owens Zr�nicowanie pogl�d�w na mityczne pocz�tki 169 StephanA.Hoeller 5. Umocnienie czy tuszowanie prawdy? Ustanowienie jednej prawdziwej wiary 175 Misteria Jezusa 177 Timothy Freke i Peter Gandy Czy Jezus istnia� naprawd�? 180 Wywiad z, Timothym Frekiem S�owo Bo�e czy ludzkie? 182 ElainePageb Bitwa o Pismo i wiary, kt�rych nigdy nie poznali�my 190 Wywiad ? Hartem D. Ehrmanem Heretycy, kobiety, czarnoksi�nicy i mistycy 193 Dlaczego gnostyk�w uwa�ano za tak wielkie zagro�enie? 203 Lance S. Owens Z�amanie kodu Leonarda da Vinci 205 CollinHansen 6. Tajne stowarzyszenia 208 Wspomnienia z mszy gnostycznej 210 John Castro Historia templariuszy 214 Lynn Picknett i Clive Prince 10 Najbardziej mroczne tajemnice zachodniej cywilizacji 219 Wywiad z. Lynn Picknett i Clive'em Prince'em �wi�ty Graal, �wi�ta \(rew 224 Michael Baigent, RichardLeigh {Henry Lincoln Opus Dei w Stanach Zjednoczonych 236 Ks. James Martin (Towarzystwo Jezusowe! Reakcja Opus Dei na Kod Leonarda da Vinci 244 Stanowisko pra�atury Opus Dei w Stanach Zjednoczonych Cz�� III Tajne kody 247 7. Tajemnica kod�w 249 Da Vinci: ojciec kryptografti 251 Michelle Delio Czy B�g jest matematykiem? 254 Wywiad z. Brendanem McKayem 8. Leonardo i jego tajemnice 257 Tajny kod Leonarda da Vinci 258 Lynn Picknett i ClivePrince Wychodz�c daleko poza ramy... 269 Lynn Picknett Pr�ba odczytania �wyblak�ej plamy" Leonarda 272 Wywiad zDeniseBudd Nie wierz�, �e w Ostatniej Wieczerzy bierze udzia� kobieta... 277 Wywiad zDiane Apostolos-Cappadon� Rozwa�ania nad manuskryptami Leonarda da Vinci 280 Sherwin B. Nuland 11 9. �wi�tynie symboli, katedry kod�w Tajemna mowa architektonicznego symbolizmu 288 Pary� 289 DavidDownie �Symbologia" Kodu Leonarda da Vinci 293 Wywiad z, Dian� Apostolos-Cappado na Ksi�ga II Kod Leonarda da Vinci odszyfrowany 303 l Cz�ci 24 godziny, dwa miasta i przysz�o�� kultury Zachodu 305 10. Apokryfy i rewelacje 307 Nie�cis�o�ci i intryguj�ce szczeg�y w Kodzie Leonarda da Vinci 308 DavidA.Shugarts Po linii r�y z Rosslyn do... Florencji? 341 Da� Burstein Cz�� II Recenzje i komentarze na temat Kodu Leonarda da Vinci 345 11. Komentarze, krytyki, uwagi 347 Prawdziwy kod Leonarda da Vinci 349 Lynn Picknett i Clive Prince Fikcja z podtekstem religijnym 354 DavidKlinghoffer Kod... czy kant? 357 Laura Miller 12 Francuski specja� 360 Amy Bernstein Co Francuzi m�wi� o Kodzie Leonarda da Vinci} 367 DavidDownie Filozoficzne spojrzenie na Kod Leonarda da Vinci 369 Glenn W. Erickson ' Zderzenie Indiany Jonesa i Josepha Campbella 375 Wywiad internetowy Craiga McDonalda z_ Danem Brownem S�owa �aci�skie lub wywodz�ce si� z �aciny w Kodzie Leonarda da Vinci 381 DavidBurstein Cz�� III Pod Piramid� 387 12. Biblioteka Sofii 389 R�a pod jakimkolwiek innym imieniem 389 DavidA.Shugarts Glosariusz 396 �r�d�a internetowe 448 Betsy Ette Autorzy i wsp�autorzy 454 Podzi�kowania 462 Topografia Kodu Leonarda da Vinci 2004 Jaye Zimet ) 2004 Jaye Zimet Od redaktora wydania ameryka�skiego Tajemnice kodu. Nieautoryzowany przewodnik po sekretach Kodu Leonarda da Vinci to zbi�r my�li i tekst�w, fragment�w z licznych ksi��ek, stron interne-towych, czasopism oraz wywiad�w z najbardziej znanymi pisarzami i naukowcami. Pracuj�c z tak rozmaitymi �r�d�ami � obejmuj�cymi tak�e transkrypcje staro�ytnych tekst�w - d��yli�my do ujednolicenia pisowni i nazw w cz�ci pochodz�cej od redakcji, r�wnocze�nie bez zmian pozostawiaj�c pisowni� i zasady wyst�puj�ce w wyj�tkach, jakie zaczerpn�li�my z innych ksi��ek lub materia��w. W kilku przypadkach dla wygody czytelnika przenumerowali�my przypisy. Tam, gdzie to mo�liwe, starali�my si� nie ingerowa� w oryginalny materia�, nawet je�li mia�oby to oznacza� powstanie niekonsekwencji. Bardzo dbali�my o staranne oddzielanie poszczeg�lnych typ�w materia�u, aby fragmenty ju� opublikowanych prac odr�nia�y si� od naszego tekstu i opinii. Czytelnik powinien wiedzie�, �e wypowiedzi redaktor�w pojawiaj� si� we wst�pach do rozdzia��w, przerwach w dyskusjach, jako pytania w wywiadach, na marginesach, w ramkach, podpisach i wyja�nieniach w nawiasach. Wypowiedzi go�ci, wywiady i fragmenty ju� opublikowanych materia��w s� wyra�nie oddzielone podkre�leniami i/lub informacjami o prawach autorskich czy zgodzie na przedruk. Z g�ry przepraszamy, je�li nieumy�lnie opu�cili�my jakiekolwiek informacje o pochodzeniu materia�u lub w inny b��dny spos�b opisali�my fragmenty ksi��ki. Tworz�c t� ksi��k�, starali�my si� z wi�kszych prac wybra� kr�tkie fragmenty, aby da� czytelnikowi poj�cie o zawarto�ci konkretnej pracy lub o pogl�dach eksperta. By�y to niezmiernie trudne decyzje redaktorskie i wiele wycink�w na 2-Tajemnice kodu 17 zawsze spocz�o na pod�odze naszego gabinetu. Chcemy podzi�kowa� wszystkim autorom, wydawcom, czasopismom, tw�rcom stron internetowych i ekspertom, kt�rzy tak hojnie udost�pnili nam swoje teksty do tego tomu. Zach�camy r�wnie� czytelnik�w do kupienia ksi��ek, z kt�rych fragmenty przytaczamy, odwiedzenia wymienionych stron internetowych i zapoznania si� z ca�ym bogactwem oryginalnych �r�de�. Napi�ty plan produkcyjny uniemo�liwi� nam wykorzystanie niekt�rych wywiad�w i fragment�w; zabrak�o te� czasu na sporz�dzenie bibliografii, tablic chronologicznych oraz indeks�w. Cz�s'� z nich umies'cimy na naszej stronie: www.secretsofthecode.com. Wprowadzenie W poszukiwaniu Sofii Jak wielu z was, przeczyta�em Kod Leonarda da Vinci Dana Browna latem 2003 roku. Zajmowa� on ju� wtedy pierwsze miejsce na li�cie bestseller�w �The New York Times". Pocz�tkowo le�a� przy moim ��ku, podobnie jak tuziny innych nie-przeczytanych ksi��ek, stosy czasopism, raport�w ekonomicznych, kt�re musia�em przejrze�, i innych papier�w domagaj�cych si� cho�by odrobiny uwagi w tym naszym z�o�onym, chaotycznym i wype�nionym szumem informacyjnym �yciu. � Pewnego dnia wzi��em do r�ki Kod Leonarda da Vinci i zacz��em lektur�. Zafascynowany czyta�em a� do rana. Dos�ownie nie mog�em si� oderwa�. Kiedy�, zanim przekroczy�em pi��dziesi�tk�, zdarza�o mi si� to dosy� cz�sto, lecz w ostatnich czasach, coraz rzadziej. W pewnym momencie, oko�o czwartej w nocy, kiedy dotar�em do momentu, gdy Leigh Teabing wyja�nia Sophie Neveu, jak i dlaczego ujrza� Mari� Magdalen� w Ostatniej Wieczerzy, wyskoczy�em z ��ka i wyci�gn��em album z dolnej p�ki biblioteki. Spojrza�em na malowid�o Leonarda, kt�re, rzecz jasna, podziwia�em ju� setki razy. Tak, rzeczywi�cie posta� siedz�ca obok Jezusa wygl�da jak kobieta, pomy�la�em. Rano, gdy sko�czy�em lektur�, poczu�em, �e ta ksi��ka, jak �adna inna od d�ugiego czasu, postawi�a przede mn� intelektualne wyzwanie. Chcia�em si� dowiedzie�, co jest prawd�, a co nie, rozr�ni� fakty, fikcj�, naukowe spekulacje i czyst� fantazj�. Gdy tylko otwarto ksi�garni� w s�siedztwie, natychmiast tam poszed�em i, s�cz�c latte, przekopywa�em si� przez stosy ksi��ek, kt�re zosta�y wspomniane lub wykorzystane w Kodzie Leonarda da Vinci: �wi�ty Graal, �wi�ta 19 krew. Templariusze. Tajemni stra�nicy to�samo�ci Chrystusa, Gnostic Gospels (Ewangelie gnostyczne), The Woman with the Alabaster Jar: Mary Magdalen and the Holy Grail (Kobieta z alabastrowym flakonem: Maria Magdalena i �wi�ty Graai), The Nag HammadiLibrary (Biblioteka z Nag Hammadi) i wiele innych. Ku swemu zdziwieniu odkry�em, �e ostatnio wydano dziesi�tki prac o Marii Magdalenie, kulturze Bogini, �e�skiej �wietos'ci, powstaniu Biblii i zakodowanych w niej informacjach oraz o ewangeliach gnostycznych i apokryficznych. Odnalaz�em p�ki wype�nione tajemniczymi ksi��kami o tradycjach templariuszy, tajnych stowarzyszeniach i takich miejscach wspomnianych w Kodzie Leonarda da Vinci, o kt�rych nigdy przedtem nie s�ysza�em, jak Rennes-le-Chateau we Francji i kaplica Rosslyn w Szkocji. Opu�ciwszy sklep z ksi��kami wartymi setki dolar�w, wr�ci�em do domu, by ch�on�� ten materia�. Dopiero p�niej dowiedzia�em si�, �e na stronie Dana Browna znajduje si� pe�na bibliografia. Przez ca�e tygodnie wci�� kupowa�em ksi��ki, kt�rych tre��, jak odkry�em, mia�a zwi�zek z Kodem Leonarda da Vinci. Poch�on��em Beyond Belief: The Secret Go-spel ofThomas (Nie do wiary: Tajna ewangelia Tomasza)), najnowsz� prace Elaine Pagels, chocia� ju� jej pionierska praca z 1979 roku, Gnostic Gospels, otworzy�a mi oczy na s'wiat alternatywnych ksi�g biblijnych. Pozna�em kr�g uczonych znawc�w koptyjskiego, greki, hebrajskiego i �aciny, kt�rzy skrupulatnie prze�o�yli i przeanalizowali staro�ytne dokumenty, by wydoby� nowe informacje i na nowo zinterpretowa� wydarzenia opisane w Biblii. Przeczyta�em wszystkie ksi��ki Baigenta, Leigha i Lincolna, Lynn Picknett i innych, latami zg��biaj�cych ten sam materia�, na kt�rym opiera� si� Da� Brown. Poch�on��em szczeg�ow� prace Susan Haskins o Marii Magdalenie, dokumentuj�c� narastaj�ce od 2000 lat mity i metafory dotycz�ce kobiety, kt�ra - wed�ug Dana Browna - by�a oblubienic� Chrystusa. Ponownie si�gn��em do pozycji ju� mi znanych: poruszaj�cej biografii Moj�esza pi�ra Jonathana Kirscha, kt�ry pr�bowa� wy�uska� szczeg�y �ycia proroka z zawoalowanych aluzji Starego Testamentu i wysun�� fascynuj�cy pomys�, �e Miriam nie by�a siostr� Moj�esza, jak m�wi Biblia, ale kap�ank� w�asnego kultu i odegra�a wa�n� role w uwolnieniu �ydowskich niewolnik�w z Egiptu. Przypomnia�em sobie nast�puj�cy fragment: �Niekt�rzy uczeni utrzymuj�, �e Miriam �y�a naprawd�, a Moj�esz to wymys�. Inni twierdz�, i� oboje istnieli, ale nie byli rodze�stwem - Miriam, jak s�dz�, jako kap�anka i prorokini przewodzi�a w�asnemu kultowi", ostatecznie za�' znalaz�a si� w Biblii jako �siostra" Moj�esza, co dowodzi, �e staro�ytni autorzy post�powali wed�ug zasad political correctness. By� mo�e ten odwieczny nawyk redaktor�w Biblii - kt�rzy zmieniali stosunki pokrewie�stwa opisywanych postaci, ��czyli czyny kobiet z post�pkami m�czyzn, wprowadzali zmiany do wcze�niejszych wersji 20 opowie�ci, by pasowa�y one do p�niejszych potrzeb politycznych - ujawni�a si� w sposobie, w jaki redaktorzy Nowego Testamentu przerobili histori� Jezusa, Marii Magdaleny i ich najbli�szych. Si�gn��em powt�rnie po Wahad�o Foucaulta Umberto Eco (literacki pastisz i parodi� tych samych tajemniczych �r�de� i w�tk�w, jakie wykorzysta� w Kodzie Leonarda da Vinci Brown). Eco powiedzia� p�niej w wywiadzie Jesus, Mary, and da Vinci (Jezus, Maria [Magdalena] i da Vinci) (w specjalnym programie kana�u ABC News, po�wi�conym tezom DanaBrowna), �e Kod Leonarda da Vinci opiera si� na XIX-wiecznych bajkach, takich jak ta o Pinokiu i Czerwonym Kapturku -�b��dnych teoriach", r�wnie fa�szywych jak pogl�d, �e Ziemia jest p�aska. Powr�ci�em do klasycznej ksi��ki Normana O. Browna z lat 60., Love's Body (Cia�o mi�o�ci), ulubionej lektury mojej m�odo�ci, kt�rej autor dokonuje b�yskotliwej syntezy mit�w i archetyp�w �e�skiej �wi�to�ci oraz roli mit�w w kreowaniu �wiadomo�ci Zachodu. Wiele nawi�za� Normana O. Browna do bada� interdyscyplinarnych i r�nic kulturowych wydaje si� w prostej linii kontynuacj� rozwa�a� Roberta Langdona na temat symboli. Langdon uwa�a �kielichy" i �ostrza" za uniwersalne symbole m�sko�ci i kobieco�ci, a widzi je dos�ownie wsz�dzie: od sze�cio-ramiennej gwiazdy Dawida, przez zarys, jaki tworz� sylwetka Jezusa i s�siedniego biesiadnika na Ostatniej Wieczerzy, do skierowanych w g�r� i w d� piramid w Luwrze, zaprojektowanych przez I.M. Peia. Norman O. Brown twierdzi: �Wszystkie metafory s� seksualne; penis to ka�dy obiekt wypuk�y, a wagina - ka�dy wkl�s�y". Langdon doceni�by tak�e rozwa�ania Browna nad �wi�t� jedno�ci�, kt�ra podzielona na m�skie i �e�skie mo�e pewnego dnia powr�ci� do stanu jedno�ci, ozdobione cytatami z Yeatsa: �Bo nic nie mo�e by� sta�e i ca�e, co wprz�d nie by�o rozdarte*". Odgrzeba�em te� bestseller z 1965 roku, The Passover Plot (Spisek paschalny**), kt�ry czytali i nad kt�rym dyskutowali jeszcze moi rodzice. Skrzyde�ko obwoluty kupionego przez mnie wiekowego egzemplarza g�osi: �The Passover Plot opowiada - i szczeg�owo udowadnia na podstawie Biblii i niedawno odkrytych zwoj�w znad Morza Martwego -jak to Jezus zaplanowa� swe aresztowanie, ukrzy�owanie i zmartwychwstanie, a nast�pnie zaaran�owa� przybicie do krzy�a i udawa� �mier�, by p�niej zosta� bezpiecznie uwolnionym, a tym samym dope�ni� mesjanistycznych przepowiedni (...). Nigdy wcze�niej tak powa�any autorytet nie wysun�� tak kontrowersyjnej tezy - ani nie popar� jej tak niezbitymi dowodami". Po takiej lekturze czytelnicy bestsellera Dana Browna 40 lat p�niej niew�tpliwie doznaj� deja vu. * Ciupi� Jane rozmawia z biskupem w: W.B. Yeats Poezje wybrane, wybr. J. �u�awski, t!. S. Bara�czak, Warszawa 1987 (przypisy z gwiazdk� pochodz� od redakcji wyd. poi). ** Autorstwa Hugh Schonfielda. 21 Przeczyta�em Ostatnie kuszenie Chrystusa Nikosa Kazantzakisa sprzed p�l wieku i obejrza�em po raz pierwszy filmow� adaptacj� w re�yserii Martina Scorsese. Oba te dzie�a z pewno�ci� odmalowuj� �ywy obraz ewentualnego zwi�zku uczuciowego pomi�dzy Jezusem a Mari� Magdalen�. Przekopywa�em si� przez te wszystkie ksi��ki i materia�y, nieustannie dyskutuj�c z przyjaci�mi o ich przemy�leniach na temat Kodu Leonarda da Vinci. Wreszcie przysz�o mi do g�owy, �e m�g�bym spr�bowa� zebra� te oderwane strz�py w jeden tom, by inni czytelnicy i wielbiciele Kodu Leonarda da Vinci mogli skorzysta� z wiadomo�ci i wynik�w bada�, kt�re uda�o mi si� odkry�. Tak narodzi� si� pomys� tej ksi��ki. Kiedy ju� zabiera�em si� do pracy nad nieautoryzowanym przewodnikiem po powies'ci, dowiedzia�em si�, �e w ca�ym kraju co najmniej 90 ksi��ek poprawi�o sw� sprzeda� ze wzgl�du na taki czy inny zwi�zek z Kodem Leonarda da Vinci. Zrozumia�em, �e inni czytelnicy tak�e prowadz� studia, co utwierdzi�o mnie jeszcze mocniej w moim zamiarze. Na szcz�cie Gilbert Perlman i jego koledzy z CDS podzielili m�j entuzjazm i gotowi byli poruszy� niebo i ziemi�, by doprowadzi� do wydania tej ksi��ki w mo�liwie kr�tkim czasie, dzi�ki czemu tysi�ce czytelnik�w co dzie� kupuj�cych Kod Leonarda da Vinci otrzyma�oby u�yteczn� pomoc. Jako inwestor kapita�u wysokiego ryzyka cz�sto s�ysz� o interesuj�cych, ale dziwacznych technologiach i wynalazkach. Nasza firma z �nale�yt� staranno�ci�" sprawdza takie pog�oski. Sprawdzamy, czy pod krzykliw� reklam� nie kryje si� okazja zrobienia prawdziwego biznesu. Zwykle zaczynamy wtedy od listy pyta�. Moje poszukiwania zwi�zane z Kodem Leonarda da Vinci wygl�da�y podob- ;j nie. Oto wst�pna lista pyta�: A Co naprawd� wiemy o Marii Magdalenie? Czy by�a nierz�dnic�, jak przedstawia j� tradycja chrze�cija�ska? Je�li nie, to dlaczego tak d�ugo Watykan pod- ] trzymywa� ten wizerunek, by zmieni� go dopiero w latach 60. XX wieku? A Czy istniej� prawdziwe dowody na to, �e Jezus i Maria Magdalena byli ma��e�stwem? Kiedy w Nowym Testamencie mowa o kobiecie namaszczaj�cej Jezusa aromatycznym olejkiem z alabastrowego flakonu i osuszaj�cej jego stopy w�asnymi w�osami - czy jest to Maria Magdalena, czy te� inna Maria, mo�e nawet nawr�cona prostytutka? A je�li Maria Magdalena, czy chodzi�o o opis okazania szacunku, czy o metafor� stosunk�w seksualnych? A Czy Ewangelia Filipa odnaleziona w Nag Hammadi naprawd� m�wi, �e Jezus cz�sto ca�owa� Mari� Magdalen� w usta - a je�li przek�ad jest prawid�owy i tak brzmi �w tekst, to czy mamy do czynienia z kolejn� metafor�? Czy te� z jeszcze jedn� aluzj� do romantycznego zwi�zku? 22 dA Czy jest mo�liwe, �e Jezus i Maria Magdalena mieli dziecko, a ich r�d przetrwa� do czas�w wsp�czesnych? Na ile prawdziwe s� legendy o ucieczce Marii Magdaleny do Francji? Czy jej potomek za�o�yl dynastie Merowin-g�w? Jak interpretowa� kult Czarnej Madonny rozpowszechniony we Francji i innych krajach? Czy Maria Magdalena mog�a by� czarnosk�r� kobiet� z Egiptu lub Etiopii? A Czy historyczny Jezus by� �ydowskim rabbim, nauczycielem lub duchowym przyw�dc�, a jako taki zapewne najprawdopodobniej mia� �on�? Czy te� istnia� w�wczas w�r�d �ydowskich przyw�dc�w zwyczaj zachowywania celibatu i ascezy? A Czy to mo�liwe, �e Maria Magdalena by�a ukochan� towarzyszk� i/lub �on� Jezusa i osob� wyznaczon� przez niego do kierowania ruchem po jego �mierci? Czy istniej� historyczne �r�d�a m�wi�ce o sporach oraz o zazdro�ci cz�-1 �ci aposto��w m�czyzn o pozycj� Marii Magdaleny? Czy teza Browna, nazywaj�cego Jezusa pierwszym feminist�, jest wiarygodna? A Czy ewangelie gnostyczne i inne apokryfy s� �r�d�em wiarygodnym - a w ka�dym razie co najmniej tak wiarygodnym jak ewangelie kanoniczne? Czy rzeczywi�cie opowiadaj� zupe�nie inn� histori�? W jaki spos�b wzbogacaj� nasz� wiedze na temat intelektualnego i filozoficznego fermentu, jaki panowa� w pierwszych stuleciach nowej ery? A Czy przyw�dcy Ko�cio�a rzymskiego, od cesarza Konstantyna Wielkiego do papie�a Grzegorza Wielkiego, starali si� zniszczy� alternatywne wierzenia i pisma? Czy redaguj�c powszechnie przyjmowany kanon, kierowali si� wzgl�dami politycznymi? Czy celowo po��czyli Mari� Magdalen� z inn� Mari�, kt�ra faktycznie by�a prostytutk�? A Czy pierwsi ojcowie ko�cio�a nie tylko znies�awili Mari� Magdalen�, nazywaj�c j� prostytutk�, ale uczynili to w ramach szerszego planu ukrycia archaicznego dziedzictwa kult�w Bogini, jakie przej�o chrze�cija�stwo, i w celu zmniejszenia roli kobiet w Ko�ciele? A Czy gnostycy praktykowali �wi�te rytua�y religijne? Czy istnieje tradycja hieros gamos, �ywa w Egipcie i Grecji we wczesnym chrze�cija�stwie, a wreszcie w�r�d templariuszy i cz�onk�w Zakonu Syjonu? A Kim byli templariusze i co mogli odkry�, rozkopuj�c w okresie wypraw krzy�owych Wzg�rze �wi�tynne w Jerozolimie? A W jaki spos�b templariusze zdobyli w�adz� i wp�ywy i jak je utracili? Czy posiadamy dowody, �e odnale�li �wi�tego Graala? A Czy templariusze lub cz�onkowie innych tajnych stowarzysze� naprawd� wierzyli, �e nazwa ��wi�ty Graal" okre�la nie kielich czy czar� na wino, lecz - .23 Mari� Magdalen�, jej relikwie, dokumenty dotycz�ce jej roli w pocz�tkach Ko�cio�a, jej potomstwa oraz przysz�o�ci rodu Jezusa i Marii? A Czy Zakon Syjonu istnia� naprawd�? Je�li tak, to czy nada� dzia�a we wsp�-czesnej Francji? Czy kiedy�' nale�a�y do niego wielkie postacie europejskiej kultury i czy jako wielcy mistrzowie przewodzili mu: Leonardo da Vinci, Isaac Newton, Wiktor Hugo, Claude Debussy, Jean Cocteau? A Jakie dzia�ania podejmuje dzi� Ko�ci�, by ponownie oceni� swoj� doktryn�, na nowo rozwa�y� fundamentalne zasady i przemy�le� rol� kobiet? Dlaczego filmy takie jak Pasja wzbudzaj� tyle nami�tno�ci? W jaki spos�b Ko�ci� odpowiada na przypadki molestowania seksualnego przez ksi�y i inne skandale, i co mo�e si� jeszcze wydarzy�, je�li we�miemy pod uwag� jego dotychczasow� histori�? Czym jest Opus Dei i jak� rol� odgrywa w Ko�ciele katolickim? A Czy Leonardo da Vinci zawar� tajemnicze symboliczne przekazy w Ostatniej Wieczerzy i innych swych dzie�ach? I czy w Ostatniej Wieczerzy przedstawi� po prawicy Chrystusa nie aposto�a Jana, lecz kobiet� - Mari� Magdalen�? W tym tomie czytelnik znajdzie materia�y dotycz�ce wszystkich powy�szych i wielu innych kwestii. S� tu fragmenty ksi��ek, czasopism, zawarto�ci stron internetowych, artyku�y, komentarze i wywiady z naukowcami, ekspertami i my�licielami, kt�rzy przez lata pracowali nad tymi zagadnieniami. Mam szczer� nadziej�, �e - podobnie jak ja - czytelnicy uznaj� te materia�y za istotn� pomoc w formu�owaniu w�asnych wniosk�w. Zanim pozwol� czytelnikowi zanurzy� si� mi�dzy rega�y �Biblioteki Sofii", jak nazwali�my zawarto�� tej ksi��ki, chcia�bym opowiedzie�, dlaczego - moim zdaniem - Kod Leonarda da Vinci wzbudzi� tyle poruszenia w�r�d odbiorc�w i odbi� si� tak szerokim echem w dzisiejszym �wiecie. 1. Kod Leonarda da Vinci to powie�� o ideach. Da� Brown mo�e pisze niezdarne dialogi i tworzy nieprawdopodobne fabu�y, wzni�s� jednak w swej awan-turniczo-przygodowo-kryminalnej ksi��ce olbrzymi gmach idei, pe�en fascynuj�cych szczeg��w i fragment�w intryguj�cych my�li. Przedstawiciele naszej kultury pragn�, by ich zbiorowy umys� nakarmiono wreszcie czym� innym ni� intelektualny fast food. Nawet ambitniejsi, lepiej pisz�cy tw�rcy rzadko poruszaj� kwestie wielkich koncepcji filozoficznych, kosmologicznych lub historycznych. Ci nieliczni, kt�rzy mierz� si� z takimi tematami, wydaj� ksi��ki zbyt trudne w odbiorze dla przeci�tnie inteligentnego, wykszta�conego czytelnika. Da� Brown przedstawi� nam niewiarygodny wachlarz fascynuj�cych idei i pomys��w, kt�re mo�emy zrozumie� bez jakichkolwiek akademickich rekwizyt�w. 24 Otwieramy ksi��k� na pierwszej stronie, gdy o 22.46 Sauniere zatacza si� w Wielkiej Galerii Luwru, i dajemy si� wci�gn�� w zapieraj�c� dech podr� po zakamarkach historii cywilizacji Zachodu. Je�li nie chcemy, nie musimy dokonywa� skomplikowanej gimnastyki umys�owej, ale tym, kt�rzy chcieliby tropi� idee, powie�� na ka�dym kroku dostarcza interesuj�cych wskaz�wek. 2. Jak Ulissess Jamesa Joyce'a, Kod Leonarda da Vinci rozgrywa si� w ci�gu 24 godzin. Jak Finnegan 's Wake, ko�czy si� tam, gdzie si� zacz��. Jasne jest, �e Da� Brown powa�nie podchodzi do formy literackiej. By� mo�e szybciej i swobodniej ni� inni �ongluje faktami, jednak jego zdolno�� do wpasowywania rozbudowanych argument�w intelektualnych i religijnych w przyst�pn�, wartk� fabu�� niew�tpliwie stanowi form� sztuki. Nie chc� przez to powiedzie�, �e Kod Leonarda da Vinci to �wielka literatura". Nie jestem pewien, czy zniesie pr�b� czasu i pozostanie r�wnie popularny jak dzisiaj. Jednak nasze spo�ecze�stwo powinno wreszcie doceni�, w znacznie wi�kszym ni� dotychczas stopniu, artyzm autor�w horror�w, thriller�w szpiegowskich i powie�ci sensacyjno-przygodowych. Da� Brown, jak si� okazuje, jest w�a�nie takim typem wsp�czesnego artysty. 3. Nasza materialistyczna, stechnicyzowana, naukowa, przesycona informacj� kultura t�skni nie tylko za intelektualnym urokiem wielkich idei, ale r�wnie� za poczuciem misji i wyj�tkowo�ci. Pragniemy odrodzenia duchowej wra�liwo�ci albo przynajmniej nowego kontekstu, w kt�rym mogliby�my umie�ci� swe �ycie. Kod Leonarda da Vinci, podobnie jak cykl o Harrym Potterze, zajmuj�cy w naszych czasach podobne miejsce, to klasyczna opowie�� o podr�y bohatera (tyle �e w tym przypadku bohaterka jest nie tylko r�wnoprawn� partnerk� w�drowca m�czyzny, ale w�a�ciwie okazuje si� nawet wa�niejsza od niego). Kod Leonarda da Vinci mo�na odczytywa� - poprzez mity, archetypy, symboliczny j�zyk i praktyki religijne - jako wsp�czesn� Odysej�. Bohaterowie nie tylko ocalaj� tajemnic� i nie pozwalaj� jej wpa�� w niepowo�ane r�ce, ale r�wnocze�nie zyskuj� samo�wiadomo��, to�samo�� i miejsce w �wiecie. 4. W naszej epoce - jak w legendarnych czasach kr�la Artura, okresie wypraw krzy�owych, XIX stuleciu - odradzaj� si� romantyczne poszukiwania �wi�tego Graala. Objawia si� to przyrostem nowych prac o �wi�tym Graalu i historii chrze�cija�stwa. Da� Brown szeroko korzysta z dzie� okultystycznych, New Ag� i po�wi�conych tajemnicom. Jednak �wi�ty Graal posiada te� szersze, bardziej metaforyczne znaczenie. Pr�by rozszyfrowania ludzkiego genomu, wys�ania cz�owieka na Marsa, zrozumienia Wielkiego Wybuchu i stworzenia nowych form komunikacji - to wszystko poszukiwania �wi�tego Graala. By� mo�e s� to nieco sp�nione przejawy gor�czki nowego tysi�clecia: kiedy rozpoczyna�o si� nowe milenium, wielu obserwator�w dziwi�o si�, �e jeszcze jej nie odczuwamy. Potem nadszed� 25 szok 11 wrze�nia, apokaliptyczny akt terroryzmu, wojny w Afganistanie i Iraku, szale�stwo przemocy na Bliskim Wschodzie, kt�rej towarzyszy retoryka religijnych ekstremist�w, nawo�uj�cych do krucjaty w obronie wiary przed niewiernymi. Kod Leonarda da Vinci trafia w ten trend, buduj�c fabu�� z element�w sprzed 1000 i 2000 �at - z pocz�tk�w ery chrze�cija�skiej i wypraw krzy�owych. W doskona�ej ksi��ce, wydanej kr�tko po bestsellerze Browna, The Holy Gra/7: Imagi-nation and Belief (�wi�ty Graal: wyobra�nia i wiara), wybitny brytyjski medie-wista Richard Barber siedzi obecnos'� �wi�tego Graa�a w dzie�ach artyst�w od Wagnera przez T.S. Eliota do Monty Pythona. Bada r�wnie� cz�stotliwo�� i kontekst, w jakich najwi�ksze gazety, zwykle niepo�wiecaj�ce religii wiele uwagi, u�ywaj� okre�lenie ��wi�ty Graal". Wed�ug Barbera �The New York Times" w latach 1995-1996 wzmiankowa� Graa�a zaledwie 32 razy, ale ju� 140 razy wiatach 2001-2002. Londy�ski �Times" zwi�kszy� cz�stotliwo�ci wykorzystywania tego s�owa z 14 przypadk�w w latach 1985-1986, do 171 w okresie 2001-2002; �Le Figaro" za� z 56 w latach 1997-1998 do 113 w okresie 2001-2002. 5. Znacz�c� cz�� czytelnik�w Kodu Leonarda da Vinci stanowi� kobiety, za�. ksi��ka ta na wiele sposob�w ma zwi�zek z nowym postrzeganiem kobiet w naszej kulturze. Da� Brown uwolni� Mari� Magdalen� od brzemienia grzechu, kary i prostytucji. W powie�ci nawet bystra, wykszta�cona Sophie Neveu uwa�a Mari� Magdalen� za prostytutk�, dop�ki Langdon i Teabing nie sprostuj� tej opinii. Pokusz� si� o stwierdzenie, �e dzi�ki lekturze tej powie�ci znacznie wi�cej os�b dowie si�, i� od lat 60. XX wieku Maria Magdalena nie jest ju� uznawana przez Ko�ci� za prostytutk�. Trudno zatrze� licz�c� 1400 lat tradycj�, jednak Brown postawi� spraw� Marii Magdaleny w centrum uwagi. Ale to nie wszystko. Brown stwierdza, �e Maria Magdalena by�a kim� wi�cej ni� tylko �nie prostytutk�". Przedstawia j� jako siln�, niezale�n� osobowo��, opiekunk� Jezusa, wsp�za�o�ycielk� jego ruchu, jedyn� prawdziw� wyznawczyni� w godzinie najtrudniejszej pr�by, autork� w�asnej ewangelii, uczuciow� partnerk� i matk� jego dziecka. Milionom kobiet, kt�re czuj� si� zniewa�ane, dyskryminowane lub niemile widziane w ko�cio�ach wszystkich wyzna�, powie�� pozwala ujrze� pocz�tki religii w zupe�nie nowym �wietle. Przez ostatnie 30 lat kobiety odkrywa�y swoje bohaterki we wszystkich dziedzinach - od nauki przez sztuk� do sportu. Teraz Kod Leonarda da Vinci otwiera nam oczy na ca�kowicie nowy pogl�d o znacz�cej roli kobiet w narodzinach chrze�cija�stwa. Temat ten bywa� ju� dyskutowany na wydziale teologicznym Harvardu i w innych centrach intelektualnych, jednak to Kod Leonarda da Vinci zwr�ci� na� uwag� wykszta�conych kobiet (i m�czyzn) spoza o�rodk�w akademickich. Szczeg�lnie katoliczkom - z kt�rych wiele od dawna odczuwa gorycz z powodu stanowiska Ko�cio�a w kwestii aborcji, kontroli urodze�, rozwo- 26 i kap�a�stwa kobiet - ksi��ka ta pomaga dostrzec, w jaki spos�b glos �e�skiej polowy ludzko�ci zosta� celowo st�umiony przez zinstytucjonalizowan�, scentralizowan� pot�g� Ko�cio�a rzymskiego, kieruj�cego si� wzgl�dami politycznymi. Fakty przedstawione w Kodzie Leonarda da Vinci - prawdziwe, daj�ce si� sprawdzi� fakty - ujawniaj� histori� nieznan� wi�kszo�ci ludzi. We wczesnym okresie istnienia Ko�cio�a nikt nie zakazywa� kobietom pe�nienia funkcji kap�a�skich, a celibat ksi�y sta� si� obowi�zuj�c� zasad� dopiero w VI wieku. Co wi�cej, w ewangeliach kanonicznych nie tylko Maria Magdalena by�a wa�n� postaci�. Z imienia wymieniaj� one ca�y szereg kobiet, z kt�rych wi�kszo�� przez wieki pozostawa�a dla wiernych zagadk�. Jest w�r�d nich, rzecz jasna, Dziewica Maryja, matka Jezusa, od dawna otaczana czci�. Ostatnio jej rola w Ko�ciele jeszcze bardziej wzros�a, co zawdzi�czamy wp�ywowi Jana Pawia II. Jednak nowa wizja Marii Magdaleny odmalowana przez Dana Browna - pot�nej, silnej, niezale�nej, m�drej, nios�cej sztandar chrze�cija�stwa d�ugo po �mierci Jezusa, a przy tym poci�gaj�cej jako kobieta - czyni Mari� Magdalen� jeszcze bli�sz�, jeszcze bardziej ludzk� ni� pow�ci�gliwa, �wi�ta i doskona�a Maryja Dziewica. 6. W czasach narastaj�cego fundamentalizmu i religijnego ekstremizmu Kod Leonarda da Vinci stanowi wa�ny przyczynek do rozwa�a� nad histori� Zachodu. Po pierwsze, rzuca �wiat�o na zr�nicowanie i ferment, jakie panowa�y w �wiecie judeochrze�cija�skim 2000 lat temu, a zosta�y st�umione przez ko�cieln� kampani� przeciwko herezji. Po drugie, podpowiada, �e pewne poga�skie i wschodnie idee, kt�re przenikn�y do wschodniej cz�ci basenu Morza �r�dziemnego, mog� mie� du�� warto��, a co wi�cej - wiele ich aspekt�w przetrwa�o do dzi�. Przypominaj�c o krucjatach i inkwizycji, jak r�wnie� ideologicznych sporach, w przeciwie�stwie do Pasji Mela Gibsona z 2004 roku, kt�ra jest pr�b� rekonstrukcji prawdziwej wersji wydarze� na podstawie znanych fakt�w, Kod Leonarda da Vinci rzuca czytelnikowi wyzwanie, by wyobrazi� sobie, �e to, w co zawsze wierzy� lub o czym s�ysza�, mo�e nie by� prawd�. Powie�� sugeruje istnienie licznych spisk�w: stara� hierarch�w ko�cielnych, by zatrze� dowody istnienia Zakonu Syjonu i zniszczy� t� organizacj�, konspiracji samego Zakonu, spisku Opus Dei zmierzaj�cego do przej�cia w�adzy w Ko�ciele czy wreszcie spisku Nauczyciela, kt�ry pragnie zamordowa� przeciwnik�w i narzuci� �wiatu w�asn� wersj� prawdy. W ten spos�b Kod Leonarda da Vinci staje si� zawoalowan� krytyk� nietolerancji i szale�stwa w imi� Boga, krytyk� tych wszystkich, kt�rzy wierz�, �e istniej� tylko jeden prawdziwy B�g, jedna prawdziwa wiara i jeden prawdziwy spos�b jej wyznawania. 7. Odwo�uj�c si� do ostatnich odkry� archeologicznych - takich jak teksty z Nag Hammadi czy znad Morza Martwego -jak r�wnie� do analizy dzie� Leonarda i innych malarzy, interpretacji symbolicznej i kryptografii, Brown wykorzystuje wyniki 27 wsp�czesnych bada� archeologicznych i naukowych. �yjemy w epoce odkrywania] dowod�w ludzkiego pochodzenia, jak r�wnie� korzeni wielu idei i wierze�. Podr� Sophie ku samopoznaniu jest analogiczna do podr�y ludzkos'ci. Sophie by� mo�e pochodzi bezpo�rednio od Jezusa; my wszyscy na pewno pochodzimy od ludzi, ' kt�rzy st�pali po ziemi w jego czasach, my�leli jak Jezus, zachowywali te same ' obyczaje. Poznaj�c spostrze�enia, jakich gnostycy mogli dokona� na egipskiej pustyni 16 lub 18 wiek�w temu, prze�ywamy niezwyk�e dos'wiadczenie. Jednoczes'nie ��amiemy kody" naszego biologicznego i kulturowego DNA. Dzi�ki nowym badaniom i nowym narz�dziom nauki mo�emy dowiedzie� si�, co pr�bowa� przekaza� nam Leonardo - o ile w og�le chcia� nam cos' powiedzie�. 8. Robert Langdon jest symbologiem - t� specjalno�� naukow� Da� Brown wymy�li� - i posiada szczeg�lny dar wyjas'niania znak�w i symboli. Dzi�ki niemu opuszczamy epok� Gutenberga i wchodzimy w �wiat interaktywnych medi�w - ze �wiata zhierarchizowanego, dos�ownego, uporz�dkowanego przechodzimy do futurystycznej zupy obraz�w, idei, ruchu, emocji, przypadkowo�ci i wzajemnych powi�za�. W pewnym sensie cofamy si� do czas�w, kiedy najwi�ksze znaczenie mia�y znaki i symbole wizualne. Ikony na monitorach komputer�w to reinkarnacja malowide� z francuskich jaski�. Da� Brown potrafi odebra� wielo�� znacze� i bod�c�w, jakie p�yn� do nas z niedos�ownych, nieracjonalnych �r�de�, a lektura Kodu Leonarda da Vinci przypomina do�wiadczenie Langdona, kiedy doszed� on do wniosku, i� dla niego ogl�danie filmu Disneya jest niczym �toczenie si� z lawin� aluzji i metafor". Langdon to poci�gaj�ca kombinacja Indiany Jonesa i Josepha Campbella*. Brown po ca�ej ksi��ce rozsypa� kody, symbole i anagramy, przydaj�c jej atrakcyjno�ci i czyni�c j� dzie�em interaktywnym z nami jako uczestnikami eksperymentu. 9. Spiski, tajemnice, sekrety, kradzie� to�samo�ci, technologia oto tematy powie�ci Dana Browna: tematy jak najbardziej aktualne. Lektura Kodu Leonarda \ da Vinci zach�ca do rozmy�lania nad tymi problemami i dyskutowania o nich. Wsp�czesny ameryka�ski Ko�ci� od lat skrywa ohydne przypadki molestowania seksualnego; prezydent Stan�w Zjednoczonych mo�e rozpocz�� inwazj� na inny kraj na podstawie sfa�szowanych doniesie� o broni masowego ra�enia; szefowie korporacji takich jak Enron i Worldcom mami� akcjonariuszy i rady nadzorcze miliardami nieistniej�cych dolar�w. Czytaj�c Kod Leonarda da Vinci, nie spos�b nie us�ysze� echa ostatnich skandali zwi�zanych z k�amstwem i zatajaniem prawdy. Jednak ostatecznie prawda i tak wyp�ywa na wierzch. * Joseph Campbell (1904-1987) by� antropologiem, religioznawc�, my�licielem, jednym z najwybitniejszych znawc�w problematyki mit�w w czasach wsp�czesnych. 28 Czy Kod Leonarda da Vinci to prawda, czy fikcja? Moim podstawowym celem by�o przedstawienie czytelnikowi materia��w, by m�g� on wyrobi� sobie w�asn� opinie. Chcia�bym tu mocno podkre�li�, �e nie d��� do dog��bnej analizy temat�w poruszonych w Kodzie Leonarda da Vinci. Zagadnienia te �ywo mnie zainteresowa�y i pobudzi�y moj� ciekawo��, jednak brak mi naukowych i religijnych podstaw, by je ocenia�. Przypominam w tym wi�kszo�� czytelnik�w powie�ci. Odnalaz�em jednak ekspert�w, z kt�rymi mog�em przeprowadzi� wywiady, odszuka�em najwa�niejsze �r�d�a oraz opracowania i zebra�em materia�y w por�cznym tomie, kt�ry, mam nadziej�, przyda si� zainteresowanym, dociekliwym czytelnikom. Jako biznesmen winien jestem moim czytelnikom przynajmniej wst�pne podsumowanie problematyki, jak� porusza niniejsza ksi��ka. Wed�ug mnie powie�� Browna to fascynuj�ce, sprawnie napisane dzie�o, kt�rego autor wykorzystuje ma�o znane fakty i dopuszcza si� stymuluj�cych, chocia� mocno hipotetycznych, prowokacji. Najlepiej czyta� j� jako ksi��k� o ideach i metaforach-jakby notatnik Leonarda, kt�ry pomaga czytelnikowi przewarto�ciowa� w�asn� filozofi�, kosmologi� lub pogl�dy religijne. Przy tych wszystkich zastrze�eniach pozwol� sobie pokr�tce przedstawi� moje wnioski. Odpowied� na pytanie, czy Kod Leonarda da Vinci to prawda czy fikcja, sk�ada si� z co najmniej dw�ch skomplikowanych cz�ci. Po pierwsze, wed�ug mnie, im bardziej Da� Brown cofa si� w czasie, tym po solidniejszym gruncie st�pa. Wielu antropolog�w, archeolog�w i innych specjalist�w potwierdzi wi�kszo�� jego pomys��w dotycz�cych kwestii �e�skiej �wi�to�ci. W powa�nych dzie�ach naukowych czytamy, i� przed pojawieniem si� judeochrze�cija�skiego monoteizmu w wi�kszo�ci poga�skich system�w wierze� politeistycznych boginie mia�y wi�ksze znaczenie ni� bogowie, a to ze wzgl�du na duchow� i bosk� natur� seksu, prokreacji, p�odno�ci i narodzin. Liczne niezale�ne prace naukowe oraz badania religioznawc�w i teolog�w potwierdzaj� r�wnie�, �e Maria Magdalena nie by�a prostytutk� i odegra�a wa�niejsz� rol� w tworzeniu chrze�cija�stwa ni� to si� dotychczas przyznawa�o. Oczywi�cie, powa�ni uczeni nie wyci�gaj� wniosk�w, kt�rych nie mo�na w pe�ni udowodni�, dlatego te� niewielu najbardziej znanych naukowc�w uwa�a, i� Jezus i Maria Magdalena byli ma��e�stwem. Niekt�rzy wszak�e powa�ni, szanowani badacze - a nawet teolodzy - dopuszczaj� mo�liwo��, �e ��czy� ich zwi�zek uczuciowy. Tak wi�c informacje na temat �e�skiej �wi�to�ci w prehistorii, Marii Magdaleny, wczesnego chrze�cija�stwa, rozbie�no�ci pogl�d�w 2000 lat temu i p�niejszej konsolidacji instytucji Ko�cio�a rzymskiego, kt�re Da� Brown zawar� w swej ksi��ce, potwierdzaj� prace szanowanych naukowc�w i strz�py dowod�w, na przyk�ad pisma z Nag Hammadi. Da� Brown interpretuje ten materia� w najbardziej 29 dramatyczny, przejaskrawiony i intryguj�cy spos�b. To oczywiste - w ko�cu pisze powie��. Jednak podstawy, na kt�rych j� opar�, s�, wed�ug mnie, solidne. W miar� jednak jak zbli�amy si� do wsp�czesno�ci, Kod Leonarda da Vinci, pozostaj�c, co prawda, fascynuj�c� opowie�ci�, coraz bardziej oddala si� od wiedzy naukowej. Prezentowana w nim wizja pierwszych krucjat i templariuszy nie przystaje do ustale� historyk�w. Twierdz�c, �e �wi�ty Graal to synonim Marii Magdaleny i kr�lewskiego rodu Jezusa, �e Zakon Syjonu nadal czci ducha �e�skiej �wi�to�ci, �e w Ostatniej Wieczerzy Leonardo zakodowa� wiedz� o prawdziwych dziejach Jezusa i Marii Magdaleny, �e Zakon Syjonu przetrwa� do dzi�', a nieprzerwany szereg wielkich mistrz�w wiedzie od Leonarda do Pierre'a Plantarda, Da� Brown ca�kowicie odchodzi od og�lnie przyj�tej wiedzy. Zanurza si� w �wiat mit�w �redniowiecza i New Ag�, niemal wszystkich, kt�re inni autorzy odzyskali w ostatnich czasach z legend i tradycji. Wi�kszo�� z nich tak bardzo odstaje od kryteri�w historycznej wiarygodno�ci, �e nie s� warte dyskusji. Dla niekt�rych to stek okultystycznych bzdur. Dla mnie jednak i dla wielu innych czytelnik�w jest to wspania�y materia� bas'niowy i folklorystyczny, pobudzaj�cy nieustannie do dyskusji nad mitem, metafor� i naszym �kulturowym DNA". Wielu komentator�w nie zgadza si� ze sposobem, w jaki Da� Brown przedstawi� doktryn� religijn� i histori� chrze�cija�stwa. Powsta�o ju� kilkana�cie ksi��ek krytykuj�cych Kod Leonarda da Vinci z punktu widzenia religii. Zach�cam r�wnie� do ich lektury. Niniejsza praca nie ma jednak rozstrzyga�, czy teologia Dana Browna jest s�uszna, czy nie, chocia� powy�ej przedstawili�my kilka argument�w w tej kwestii. Zamiast tego wola�em po�o�y� nacisk na idee, metafory i ich wzajemne zwi�zki wy�aniaj�ce si� podczas dyskusji nad t� powie�ci�. Nie chc� wchodzi� w polemiki, nie chc� krytykowa� ani zniewa�a� czyichkolwiek pogl�d�w religijnych. Nie jest moim celem ani popieranie, ani dyskredytowanie prac, kt�re dostarczy�y materia�u �r�d�owego do Kodu Leonarda da Vinci, a kt�rych fragmenty przedrukowujemy. To, �e prezentujemy ten materia�, nie znaczy, i� wed�ug mnie zawarte w nim argumenty s� prawdziwe. Oznacza to jedynie, �e moim zdaniem czytelnik powinien pozna� te argumenty i wyrobi� sobie w�asn� opini�. Niniejsza ksi��ka jest wi�c kompilacj� pomys��w i opinii wielu autor�w. Ma ona pom�c czytelnikowi w osobistym poszukiwaniu wiedzy i zrozumienia -Sofii/M�dro�ci, je�li wolicie j� tak nazywa�. Niech to b�dzie ca�kowicie jasne: Kod Leonarda da Vinci jest powie�ci�. Rozrywk�, kt�r� trzeba si� cieszy�. Dla mnie cz�� tej rozrywki stanowi pod��anie za w�tkami i ideami, �ledzenie ich wzajemnych powi�za�. O tym w�a�nie traktuje ta ksi��ka. Da� Burstein kwiecie� 2004 Ksi�ga I Historia napisana przez m�czyzn, historia napisana przez kobiety, historia herezji Cz�� I Maria Magdalena i �e�ska �wi�to�� 1. Maria Magdalena ]ak w historii napisanej przez m�czyzn uczciwa kobieta zosta�a ladacznic� [Chrystus kocha�] j� bardziej nii [wszystkich] uczni�w [i zwyk� by�] ca�owa� j� [cz�sto] w u[sta]. (...) [Uczniowie] m�wili mu: �Czemu mi�ujesz j� bardziej ni� nas wszystkich?" Zbawiciel odpowiedzia� (...): �Dlaczego nie mi�uj� was jak j�?" Ewangelia Filipa Maria Magdalena jest, pod wieloma wzgl�dami, gwiazd� Kodu Leonarda da Vinci i dlatego nale�y w�a�nie od niej rozpocz�� podr�, jak� odb�dziemy w tej ksi��ce, zg��biaj�c w�tki i tajemnice powie�ci Dana Browna. Ale kirn by�a owa kobieta, odgrywaj�ca kluczow� role w krytycznych momentach tradycyjnych ewangelii? Najwyra�niej nale�a�a do kr�gu najbli�szych towarzyszy Jezusa podczas jego w�dr�wek. Nowy Testament wymieniaj� z imienia a� 12 razy. Jako jedna z nielicznych zwolennik�w Jezusa widzia�a ukrzy�owanie i nie opu�ci-�a mistrza r�wnie� po �mierci. To w�a�nie ona wr�ci�a do jego grobu trzy dni p�niej i w�a�nie jej jako pierwszej ukaza� si� zmartwychwsta�y Jezus. To Marii Magdalenie poleci� rozpowszechni� wie�� o zmartwychwstaniu - wr�cz zobowi�za� do tego, czyni�c j� tym samym najwa�niejszym z aposto��w, jako �e mia�a zanie�� chrze�cija�skie przes�anie pozosta�ym aposto�om i ca�emu �wiatu. To wszystko wiemy z ksi�g uznanych przez Kos'ci� za kanon Nowego Testamentu. Je�li przestudiujemy jednak alternatywne relacje - r�norodne ksi�gi 35 i ewangelie gnostyczne - szybko znajdziemy wskaz�wki, i� Jezusa i Mari� Magdalen� ��czy� wyj�tkowo bliski zwi�zek: intymny zwi�zek kobiety i m�czyzny. Przekonamy si�, �e mog�a ona by� samodzielnym przyw�dc� i my�licielem, a Jezus by� mo�e powierzy� jej tajemnice, kt�rymi nie dzieli� si� nawet z aposto�ami m�czyznami. Mo�liwe, �e uwik�a�a si� w wynikaj�c� z zawi�ci rywalizacj� z innymi aposto�ami, z kt�rych cz�� - zw�aszcza Piotr- pogardza�a ni� ze wzgl�du na p�e� i nie potrafi�a zaakceptowa� ani jej roli w spo�eczno�ci, ani jej zwi�zku z Jezusem. By� mo�e reprezentowa�a ona bardziej humanistyczn�, zindywidualizowan� my�l, bli�sz� tej nauce, kt�r� rzeczywi�cie g�osi� Jezus, ni� tej, kt�ra zosta�a powszechnie przyj�ta w Cesarstwie Rzymskim w czasach Konstantyna jako oficjalny, obowi�zuj�cy nurt my�li chrze�cija�skiej. W historii Maria Magdalena jest chyba najlepiej znana jako prostytutka. Ale czy naprawd� oddawa�a si� nierz�dowi? Czy Jezus po prostu wybaczy� jej -a ona odpokutowa�a i zmieni�a swoje post�powanie - aby zilustrowa� tradycyjne chrze�cija�skie poj�cia grzechu, przebaczenia, pokuty i odkupienia? A mo�e w og�le nie by�a nierz�dnic�, lecz pot�n� patronk� finansow� i stronniczk� ruchu Jezusa, i dopiero p�niej, w VI wieku, papie� Grzegorz og�osi�, �e jest ona identyczna z opisan� w ewangeliach zupe�nie inn� Mari�, rzeczywi�cie prostytutk�? I kiedy papie� Grzegorz po��czy� w jedn� posta� trzy r�ne Marie z ewangelii, czy uczyni� tak, aby celowo naznaczy� Mari� Magdalen� pi�tnem prostytucji? Czy te� mo�e to tylko pomy�ka w interpretacji, do kt�rej dosz�o w mrocznej epoce, kiedy dost�pne by�y tylko nieliczne oryginalne dokumenty i pr�bowano odczyta� �wi�te ksi�gi zapisane w j�zykach hebrajskim, aramejskim, greckim i �aci�skim? Czy Ko�ci� potrzebowa� uproszczenia i kodyfikowania ewangelii, czy wykorzystywa� w�tki grzechu, pokuty i odkupienia? A mo�e prowadzi� znacznie bardziej makiaweliczn� gr� (na 1000 lat przed Machiavellim), maj�c� na celu zrujnowanie historycznej reputacji Marii Magdaleny i tym sposobem zniszczenie ostatnich �lad�w wp�ywu poga�skich kult�w Bogini �e�skiej �wi�to�ci na wczesne chrze�cija�stwo, podwa�enie roli kobiet w Ko�ciele i pogrzebanie bardziej humanistycznego aspektu religii chrze�cija�skiej? A mo�e i to nie wszystko? Kiedy papie� Grzegorz napi�tnowa� szkar�atn� liter� nierz�du Mari� Magdalen�, kt�ra na 14 nast�pnych stuleci oficjalnie zosta�a nawr�con� ladacznic� - czy zapocz�tkowa� w ten spos�b wielkie k�amstwo zaprzeczaj�ce historyczno�ci ma��e�stwa Jezusa i Marii Magdaleny, a ostatecznie r�wnie� kr�lewskiej, �wi�tej krwi ich potomstwa? Ich potomstwa? Ale� tak. Je�li Jezus i Maria Magdalena byli ma��e�stwem, a przynajmniej pozostawali w bliskim zwi�zku, to mogli mie� jedno lub wi�cej dzieci. A co si� sta�o z Mari� Magdalen� po ukrzy�owaniu? Biblia milczy na ten 36 temat, lecz w �wiecie �r�dziemnomorskim, od Efezu po Egipt, kr��� legendy i podania, wed�ug kt�rych Maria Magdalena i jej dziecko (lub dzieci) uciekli z Jerozolimy, by zamieszka� przy jednym z ewangelist�w. Wed�ug najbardziej interesuj�cych legend reszt� �ycia Maria Magdalena sp�dzi�a we Francji. Ten w�a�nie w�tek podchwyci� Da� Brown i uczyni� kluczowym elementem fabu�y Kodu Leonarda da Vinci. Nic dziwnego, �e Maria Magdalena - symbolizuj�ca idee grzechu i odkupienia, Madonny i nierz�dnicy, pokuty i cnoty, wiary i upadku - zawsze by�a wyj�tkow� postaci� w literaturze i kulturze. M�czy�ni wst�powali na scen�, aby odgrywa� jej rol� w widowiskach pasyjnych, pierwszych sztukach teatralnych pisanych w Europie Zachodniej ponad 1000 lat temu. Od zawsze tak�e jej posta� pojawia si� w sztuce ko�cielnej. W bli�szych nam czasach Da� Brown nie jest pierwszym autorem, kt�rego zafascynowa�a Maria Magdalena, ani pierwszym, kt�ry podj�� w�tek jej ma��e�stwa z Jezusem. Nikos Kazantzakis opisa� ich romantyczny zwi�zek w powie�ci Ostatnie kuszenie Chrystusa ponad 50 lat temu (na d�ugo przed tym, zanim Martin Scorsese w latach 80. nakr�ci� na jej podstawie film i na nowo poruszy� ten problem). Podobne w�tki ponad 30 lat temu zawar� William E. Phipps w ksi��ce Was Jesus Married? The Distortion ofthe Christian Tradition (Czy Jezus by� �onaty? Zniekszta�cenie tradycji chrze�cija�skiej). Rockowa opera Jesus Christ Superstar, kolejne dzie�o sprzed ponad 30 lat, r�wnie� przedstawia romantyczny zwi�zek pomi�dzy Jezusem i Mari� Magdalen�. Bior�c pod uwag� wsp�czesne zainteresowanie problemami r�wno�ci p�ci, kobietami w roli przyw�dc�w i wszelkimi mo�liwymi odmianami zwi�zk�w, mi�o�ci i seksu, nietrudno zrozumie�, �e opowiadaj�cy na nowo histori� Marii Magdaleny Kod Leonarda da Vinci pojawi� si� w najbardziej odpowiednim momencie. Na stronach tego rozdzia�u niekt�rzy z najwybitniejszych znawc�w postaci i legendy Marii Magdaleny b�d� dyskutowa� i rozwa�a� r�ne wersje jej pozycji w historii oraz jej roli w tradycyjnych ewangeliach i zastanawia� si�, w jaki spos�b ewangelie gnostyczne i inne alternatywne pisma mog� dzisiaj pom�c nam j� lepiej zrozumie�. Niekt�rzy z ekspert�w pr�buj� zrozumie� jedynie to, co na temat Marii Magdaleny zosta�o napisane w Biblii. Inni staraj� si� pog��bi� i wzbogaci� dyskusj� nowymi dowodami i nowymi interpretacjami. Jeszcze inni koncentruj� si� nie tyle na tym, co m�wi� teksty, ile na znaczeniu Marii Magdaleny w kontekstach archetypu, mitu i metafory. We wsp�czesnej debacie na temat Marii Magdaleny pojawi�y si� wszystkie problemy, nad kt�rymi mo�na dyskutowa�. Czy urodzi�a si� w Magdali nad jeziorem Genezaret i, co za tym idzie, najprawdopodobniej by�a �yd�wk�? A mo�e 37 pochodzi�a z miasta o takiej samej nazwie, le��cego w Egipcie lub w Etiopii? Czy mia�a jasn� cer� i rude pukle, jak cz�sto wyobra�ano j� sobie w �redniowie-czu, czy mo�e raczej czarn� sk�r� i czarne w�osy? Czy przyjmowa�a za swoje tradycje i zwyczaje Ziemi �wi�tej, czy te� by�a autsajderk�, podobnie jak si� niekiedy przedstawia Jezusa? Czy posiada�a wielki maj�tek i mog�a z w�asnych �rodk�w finansowa� ruch Jezusa? Sk�d wiemy ojej bogactwie? St�d, �e pochodzi�a z dobrze prosperuj�cego miasta rybackiego? St�d �e spikanard, pachnid�o, kt�rego u�y�a do namaszczenia Jezusa, uwa�ano za produkt luksusowy i kosztowny? St�d �e prawdopodobnie dba�a o po�ywienie i mieszkanie dla Jezusa i jego zwolennik�w, kt�rzy wyrzekli si� d�br doczesnych? Jest tylko jedn� z kilku kobiet, kt�re -jak si� wydaje - wspiera�y Jezusa; a co z innymi, z kt�rych par� zosta�o wymienionych z imienia? Czy pochodzi�a z rodu Beniamina i, jako �e niekt�re �r�d�a sugeruj�, �e Jezus by� potomkiem rodu Dawida, ich ma��e�stwo posiada�o znaczenie polityczne, gdy� po��czy�o dwa pot�ne klany? Czy gdyby wypadki potoczy�y si� normalnym torem, Jezus i tak by si� o�eni�? Przecie� wi�kszo�� �ydowskich rabbich (uczonych przyw�dc�w) w tamtych czasach mia�a �ony, a do Jezusa - wed�ug Nowego Testamentu - Maria Magdalena i wielu jego zwolennik�w zwraca�o si� rabbuni (nauczycielu). Je�li by� �ydowskim rabbim, czy nie powinni�my oczekiwa�, �e si� o�eni�? Czy o Piotrze i kilku innych aposto�ach nie m�wi si� wprost jako o �onatych? Dlaczego Jezus mia�by pozostawa� w celibacie, skoro j�zyk biblijny tak cz�sto odwo�uje si� do p�odno�ci i rozmna�ania? Czy w biblijnej scenie, w kt�rej Maria Magdalena namaszcza Jezusa pachni-d�em z alabastrowego flakonu, obmywa jego stopy w�asnymi �zami i osusza w�osami, zosta�a naprawd� przedstawiona ona sama, czy te� zupe�nie inna Maria? Je�li to Maria Magdalena, czy takie poczynania s� oznakami ceremonialnego szacunku, czy te� mo�e stanowi� metafor� zwi�zku seksualnego? A je�li tak, to czy mamy tu do czynienia z aluzj� do jej poprzedniego �ycia nierz�dnicy? Czy jest to wskaz�wka, �e Jezus i Maria Magdalena rzeczywi�cie byli ma��e�stwem? A mo�e ta metafora nie odnosi si� tylko do stosunk�w seksualnych, lecz do szczeg�lnych sakralnych praktyk seksualnych, takich jak rytua� hiems