Hanna Zdzitowiecka

W lesie

Od redakcji Hanna Zdzitowiecka (1909-1973) 
debiutowała w roku 1947 na łamach czasopism dziecięcych i młodzieżowych. Wydała 
dla dzieci około dwudziestu książek, głównie o tematyce przyrodniczej. 
Najbardziej znane jej prace to "W lesie" i "Nad wodą" - książki składające się z 
opowiadań o życiu zwierząt w obu tych środowiskach; "W norach i jamkach" - 
opowiadania o zwierzętach mieszkających w ziemi; "Tęcza w kropli wody" - zbiór 
prostych, łatwych tekstów, omawiających podstawowe zjawiska przyrody 
nieożywionej; "Kosmatek ze starej wierzby" - opowieść o przygodach leśnego 
ludka, zaprzyjaźnionego z różnymi zwierzętami, obserwującego przemiany w 
przyrodzie związane z porami roku; "Wśród niewidzialnych wrogów i przyjaciół" - 
książka w atrakcyjnej, zbeletryzowanej formie uprzystępniająca czytelnikowi 
skomplikowane zagadnienia świata drobnoustrojów; "Od wiosny do wiosny" - utwór 
napisany wspólnie ze Stefanią Szuchową - zapoznaje czytelnika z typowymi 
zjawiskami świata zwierząt i roślin na tle czterech pór roku. Twórczość Hanny 
Zdzitowieckiej, wprowadzająca dzieci w przebogaty świat przyrody, nie tylko 
przekazuje im w interesującej formie wiele wiadomości, ale jednocześnie uczy 
rozumienia ojczystej przyrody, szacunku dla niej i właściwego z nią współżycia. 
Wiosna Czy już idzie wiosna? Stary gil siedział na drzewie i pogwizdywał z 
cicha. Piórka nastroszył, jedną nóżkę ukrył w ciepłym puchu na brzuszku, a drugą 
objął mocno gałązkę. Słońce świeciło na czystym niebie i powoli topiło zimowe 
śniegi. Nagle rozległy się ożywione świergoty i stadko pstrych czeczotek 
otoczyło zamyślonego gila. Gilu, gilu, na tej sośnie, co na skraju lasu rośnie, 
już śniegowy kożuch biały wisi mokry, w strzępach cały. Powiedz, gilu, czy to 
wiosna? Czy do domu wracać czas? Gil podniósł główkę do góry, rozejrzał się 
dookoła i odpowiedział: - Jeszcze u nas śniegi nie topnieją, jeszcze nie czas 
powracać... Odleciały zmartwione czeczotki, ale nazajutrz powróciły z nowiną. 
Gilu, gilu, pod krzakami, gdzie bieleje śniegu szmat, już zielone sterczą listki 
i od śniegu bielszy kwiat. Powiedz, gilu, czy już wiosna? Czy do domu wracać 
czas? Gil połknął nasionko, które trzymał w grubym dziobie, i odpowiedział: - To 
śnieżyczka wiosnę nam bliską obiecuje, ale jeszcze nie czas powracać... Ledwie 
skończył mówić, gdy znowu nadleciało kilka czeczotek. Gilu, gilu, na leszczynie 
już sto bazi się rozwija i złociste pyłku puchy wiatr roznosi swym podmuchem. 
Powiedz, gilu, czy to wiosna? Czy do domu wracać czas? Ale gil pokręcił tylko 
łebkiem i przefrunął na inny krzak, gdzie zostało jeszcze trochę zeszłorocznych 
jagódek. Minęło kilka dni. Słońce grzało coraz mocniej. Śniegi stopniały dokoła 
i z ziemi wychyliły się pierwsze, cieniutkie igiełki młodej trawy. Gil nie 
stroszył już piórek z obawy przed zimnem. Czesał je właśnie uważnie dziobkiem, 
kiedy nadleciały wesołe czeczotki. Gilu, gilu, wczesnym rankiem rozwinęły się 
sasanki, już i blade złocie kwitną, i przylaszczki się błękitnią. Powiedz, gilu, 
czy już wiosna? Czy do domu wracać czas? Gil już otwierał dziób, żeby coś 
odpowiedzieć, kiedy tuż obok rozległ się gwizd, jakby drugi gil usiadł na 
sąsiednim drzewie. Obejrzał się gil, obejrzały się zaciekawione czeczotki. Na 
gałązce siedział z przekrzywioną główką szpak i gwizdał, do złudzenia naśladując 
głos gila. Kiedy go zobaczyły czeczotki, zakrzyknęły wszystkie naraz: Spojrzyj, 
gilu, już do lasu powracają ptaki z wczasów! W polu śpiewa już skowronek, czas w 
rodzinne wracać strony! Zagwizdał gil wesoło, rozgłośnie. Rozpostarł skrzydełka, 
zatrzepotał nimi i zawołał: Teraz widzę, że już wiosna! Czas na północ wracać, 
czas! I odleciał, a z nim wszystkie śnieguły, jemiołuszki, czeczotki i gile, 
które przebywały u nas przez zimę, Dzięciołowa kuźnia Joasia dobrze pamięta tę 
sosnę przy leśnej drodze. Jeszcze w zimie znalazła pod nią mnóstwo połupanych 
szyszek. I właśnie kiedy je oglądała... bęc! - coś trafiło ją prosto w głowę. - 
Co za głupie pomysły! - krzyknęła. Odpowiedział jej przeraźliwy, głośny śmiech. 
- Krzysiu! Dlaczego mnie straszysz? Gdzie ty jesteś? Na próżno rozglądała się 
dokoła. W pobliżu nie było nikogo. Do domu wróciła obrażona. Gdy następnego dnia 
Krzyś zaproponował pójście do lasu, wybuchnęła: - Tak, i znowu będziesz we mnie 
rzucał szyszkami, a potem wyśmiewał się i przedrzeźniał! - Ja? Kiedy to robiłem? 
- Krzyś miał tak zdumioną minę, że Joasia zawahała się w swych podejrzeniach. - 
No, dobrze, pójdę, ale pamiętaj... - Nie wiem, o co ci chodzi. Chciałem ci 
pokazać coś ciekawego. Weszli do lasu. Joasia już z daleka wskazała sosnę przy 
drodze. - To tu - powiedziała. - Skąd wiesz? - Jak to: skąd wiem? Przecież pod 
tą sosną rzuciłeś we mnie szyszką. Trafiłeś mnie w głowę. W tej chwili Krzyś 
zaczął się śmiać tak serdecznie, że aż przystanął. - Z czego się śmiejesz? - 
spytała urażona Joasia. - Ze mnie? To mogę wrócić do domu... - Nie z ciebie! Ale 
teraz już wszystko rozumiem! - Krzyś śmiał się dalej. - Ale ja nic nie rozumiem. 
- Już wiem, kto cię uderzył. - Kto? - Zaczekaj. Nic nie mów. Podejdziemy 
cicho... Joasia wiedziała, że jak Krzyś każe być cicho, to na pewno w pobliżu 
jest coś ciekawego. Szła za chłopcem ostrożnie, spokojnie. Od sosny dobiegło 
pukanie dzięcioła. - Patrz... tam... Zielony dzięcioł siedział na pniu i walił 
dziobem w zatkniętą w drzewie szyszkę. Po chwili strącił ją na ziemię i z 
głośnym śmiechem odleciał. - To on tak się śmiał? Przecież to ten sam głos - 
wykrztusiła Joasia. - Uhm - mruknął Krzyś. - Tylko tym razem nie trafił cię w 
głowę. Zanim Joasia zdążyła odpowiedzieć, dzięcioł już wracał z nową szyszką w 
dziobie. Wetknął ją w wykutą przedtem szparę i zabrał się do rozłupywania łusek. 
- Teraz już i ja wiem, kto mnie tak nastraszył - Joasia pogroziła ptakowi 
palcem. Dzięcioł przerwał swe zajęcie i zerknął w dół. Na widok dzieci schował 
się za drzewo, ale nie odleciał. Co chwila wyglądał z jednej lub z drugiej 
strony pnia, jakby chciał powiedzieć: "Wynoście się stąd! Przeszkadzacie mi w 
obiedzie!" - Chodźmy, zostawmy go w spokoju - powiedział Krzyś. - Chciałem ci 
tylko pokazać tę jego kuźnię. Nie wiedziałem, że już tu byłaś, i dlatego 
zdziwiłem się, kiedy wskazałaś na tę właśnie sosnę. - Byłam, ale jestem gapa, bo 
nie spojrzałam w górę - tłumaczyła się Joasia. - Będziemy tu zaglądać czasem. 
Ale wkrótce zaczęły się wiosenne deszcze i roztopy. Trzeba było przerwać 
wycieczki do lasu. Dopiero gdy ociepliło się trochę, Joasia przypomniała sobie o 
kuźni na sośnie. - Chodźmy zobaczyć, co robi nasz dzięcioł. Dzięciołowa kuźnia 
opustoszała. Pod sosną leżały tylko stare, gnijące już szyszki. - Może mu się 
coś stało? - martwiła się Joasia. Wtem rozległ się łopot skrzydeł i między 
drzewami przeleciał duży, czarny ptak. - Kruk! - zawołała Joasia. - Nie - 
odpowiedział Krzyś z przejęciem.- To był czarny dzięcioł! Miał przecież czerwoną 
plamę na głowie! Pierwszy raz widziałem takiego dzięcioła! - Trrrrrrrrrrr... - 
doleciał z dala odgłos, jakby ktoś laską przesuwał po sztachetach płotu. - Kto 
tak hałasuje w lesie? - oburzyła się Joasia. - Trrrrrrrrr... - odpowiedział ktoś 
bliżej. - Krzysiu, to chłopcy płoszą ptaki! Jak można... Ale Krzyś wcale nie był 
rozgniewany tymi hałasami. Uśmiechał się i czegoś wypatrywał po drzewach. Bez 
słowa poprowadził Joasię ku staremu dębowi. Bębnienie powtórzyło się już 
zupełnie blisko. Głos szedł z góry. Joasia spojrzała i stanęła. Na uschniętym 
konarze siedział czarny dzięcioł i walił dziobem raz po raz w martwą gałąź. 
Ruchy miał tak szybkie, że czerwona plama na głowie tylko migała dzieciom w 
oczach. Rozedrgane drewno oddawało głos i odpowiadało miarowym bębnieniem: 
trrrrrrrrrrr... - Leśny dobosz - szepnął Krzyś. Dzięcioł tak był przejęty, że 
nie zwrócił na nich uwagi. Musiał przecież tą swoją muzyką wypowiedzieć radość z 
tego, że już jest wiosna, że słońce coraz mocniej przygrzewa, że w drzewach 
płyną świeże soki, że czas zabrać się do wykucia nowej, czystej dziupli dla 
przyszłych piskląt. Niech więc echo roznosi po lesie to dzięciołowe granie. Na 
toki... - Wstawaj, już czas! Krzyś zerwał się z łóżka, prędko narzucił ubranie i 
po chwili był już przed domem. Wyglądający zza drzew księżyc rozjaśniał trochę 
ciemność nocy i rzucał długie cienie. - Idź za mną - powiedział gajowy, pan 
Marcin - tylko cicho. I pamiętaj, jak dam znak, to żebyś nawet nie drgnął, bo go 
spłoszysz. - Dobrze, dobrze - powtarzał Krzyś drżąc trochę z chłodu i 
niewyspania, a jeszcze więcej z przejęcia. - Czy na pewno jest? - Jest, jest - 
uspokajał gajowy. - Widziałem wieczorem, jak zapadł w gąszczu i odezwał się parę 
razy. Szli w zupełnym milczeniu. Dookoła panowała cisza. W pewnej chwili 
przemknęła im nad głowami sowa. Czasem zaszeleściło coś w krzakach, sunąc po 
zeszłorocznych liściach. To znów z wysoka, spod nieba, doleciał klangor 
powracających żurawi. Wtem gajowy stanął i dał znak ręką. Krzyś znieruchomiał. Z 
daleka dochodził ledwie słyszalny, chropowaty głos. - Te, tete, tete, tete, 
tetetetete, theuk! - a zaraz potem jakby ktoś ostrzył kosę na osełce. - Gra - 
szepnął jak najciszej gajowy. - Pamiętasz? Krzyś skinął głową. "Ruszyć z miejsca 
można tylko podczas szlifowania - powtarzał w myśli przestrogi pana Marcina. - 
Tylko wtedy śpiewak jest ogłuszony czy może zasłuchany w swą pieśń..." Dalej 
posuwali się już tylko skokami, w chwilach gdy pieśń kończyła się dziwnym, 
przypominającym ostrzenie kosy dźwiękiem. Gajowy w ciągu tych paru sekund robił 
jeden miarowy skok... Nie mający wprawy Krzyś zastygał coraz to w innej, 
nieprawdopodobnej pozie. Jeszcze ostatni skok i drzewa przerzedziły się. W 
słabej poświacie blednącego już księżyca majaczył stary dąb z wystającym 
konarem, a na nim... - To on! Głuszec! Krzyś omal nie krzyknął z radości. 
Wielkie, czarne ptaszysko rysowało się coraz wyraźniej na tle szarzejącego 
nieba. Na chwilę przestał grać. Zaległa cisza. Krzysiowi serce niemal stanęło z 
obawy, że ptak odleci. Ale nie. To była tylko mała przerwa. Odpoczynek. - Te, 
tete, tete, tete... Krzyś słuchał tego głosu jak najpiękniejszego koncertu. 
"Najpierw kłapanie - przypominał sobie określenia myśliwych, którzy opowiadali 
mu o polowaniu na tokujące głuszce. - Potem szybko raz po raz trelowanie..." - 
Tetetetetetete - trelował głuszec i nagle rozległ się dźwięk jakby wyskakującego 
korka z butelki. "Korkowanie" - przemknęło przez głowę Krzysiowi i już znowu 
zasłuchał się w zgrzytliwe szlifowanie. Na pewno nie uwierzyłby, gdyby mu ktoś 
powiedział, że cała ta pieśń nie trwała nawet dziesięciu sekund. Ledwie 
skończona, zaczynała się na nowo. Upojony nią głuszec poruszył się, zaczął 
tokować. Roztoczył ogon, opuścił skrzydła, uniósł ku górze wyprostowaną szyję, 
by po chwili wygiąć ją na grzbiet, drepcząc przy tym po gałęzi i przestępując z 
nogi na nogę. Robiło się coraz jaśniej. Szare niebo zbłękitniało. Krzyś mógł już 
widzieć czarną brodę z piór na podgardlu ptaka, białe plamy na brzuchu i grubą, 
czerwoną brew koło oka. Z daleka, od dużej polany, dolatywały inne, liczne i 
donośne głosy: - Czuuuuu, szszszszyyyyy... W krzakach pogwizdywały przebudzone 
drozdy i pokrzykiwały szpaki. Głuszec sfrunął ciężkim lotem na ziemię i tu 
jeszcze tokował przez chwilę. Na różowiejącym niebie pokazały się niewidoczne 
dotychczas w mroku przedświtu maleńkie obłoczki. W pierwszych promieniach 
wschodzącego słońca wyglądały jak płonące złote iskierki. - Czuuuuu, 
szszszyyy... - odzywały się dalekie głosy. - Cietrzewie? - szepnął Krzyś. - Tak 
- odpowiedział gajowy. Spłoszony tą cichą rozmową głuszec poderwał się i zniknął 
wśród drzew. - Wracamy - powiedział głośno pan Marcin. - Na dziś już koniec. 
Szli po zroszonych, zeszłorocznych, gnijących liściach, spod których wyglądały 
zielone, sztywne listki borówek i nagie gałązki czarnych jagód. Pod nogami 
błękitniały przylaszczki i bieliły się wielkie kępy zawilców. Tu i ówdzie zwisał 
duży, liliowy dzwonek sasanki okrytej srebrnym puchem. Skończyła się cisza 
nocna. Dookoła ptaki przekrzykiwały się różnymi głosami. - Dzieci... dzieci... 
dzieci... - wołały sikory. - Puk, puk, puk, puk... - stukały w drzewa kowaliki i 
dzięcioły. Samczyk zięby siedząc na gałązce coraz to powtarzał swoją dźwięczną, 
zawsze tę samą piosenkę. Ale Krzyś wciąż jeszcze miał przed oczami rysującego 
się w mroku głuszca, a w uszach brzmiało mu jego chropowate szlifowanie. Rójka 
chrabąszczy W tym roku będzie rójka chrabąszczy - głosił komunikat. - Prosimy 
dzieci szkolne o pomoc... Prośby nie trzeba było powtarzać. Gdy tylko w 
powietrzu zaczęły się unosić roje buczących brązowych owadów, z nadleśnictwa 
przyszło wezwanie i wszystkie klasy zgłosiły swój udział w wielkiej bitwie 
przeciw chrabąszczom. Już od wczesnego rana cała szkoła wyruszyła do lasu. Cała 
szkoła? Ba, nawet przedszkolaki uprosiły, że i one także pomogą. Przecież i one 
chcą ratować ten młody las, który rośnie niedaleko wsi. Dzieci szły wesoło, ze 
śpiewem. Każdy niósł jakieś narzędzie walki: jedni - wysokie tyczki do 
strząsania owadów z wyższych gałęzi, inni - naczynia z pokrywami, koszyczki, 
woreczki... co kto miał. W lesie czekał już na nich leśniczy z kilkoma 
robotnikami. Mieli oni pilnować pracy dzieci i odbierać od nich zebrane 
chrabąszcze. - A co się zrobi z tymi chrabąszczami? - dopytywał się Pawełek. - 
Zabije się je i posłużą za pokarm świnkom, kaczkom i kurom. Zjedzą je bardzo 
chętnie. Dzieci rozdzieliły się na grupki i zabrały do roboty. Starsze zbierały 
chrabąszcze z gałęzi, młodsze wyszukiwały te, które ukryły się w trawie. - O - 
zawołała Joasia - ten chrabąszcz chciał się schować przede mną, ale go 
wyciągnęłam! - To samiczka - powiedział Krzyś. - Chciała w ziemi złożyć 
jajeczka. Wylęgłe z tych jajeczek pędraki porozchodziłyby się pod ziemią i 
podgryzałyby korzenie naszych drzew. - A ja myślałam, że chrabąszcze zjadają 
tylko liście... Widziałam je na dębie i na kasztanie koło szkoły... - To były 
już dorosłe owady - mówił dalej Krzyś. - Ale o wiele większymi szkodnikami są 
ich białe pędraki, które dopiero po trzech latach życia pod ziemią zmienią się w 
poczwarki, a potem w chrabąszcze, takie, jakie teraz zbieramy. - I one przez te 
trzy lata ciągle zjadają korzenie roślin? - Tak. - A to wstrętne stworzenia! Ile 
szkody narobią przez ten czas! - Bardzo wiele. Dlatego też tak z nimi walczymy. 
- To bierzmy się prędko do roboty! Trzeba zebrać jak najwięcej tych szkodników! 
- zawołał z zapałem Pawełek. - A uważajcie na te, które włażą w ziemię - dodała 
Joasia. - Nie pozwolimy im złożyć jajeczek, nie damy zniszczyć naszego lasu! 
Mrówka sieje fiołki - Szkoda, że już fiołki przekwitły - mówiła Joasia 
rozgarniając okrągłe, zielone listki. - O, tu są torebki z nasionami! - Uważaj, 
stanęłaś na mrówczej drodze - ostrzegł ją Krzyś. Joasia odsunęła się, oglądając 
z niepokojem swoje czerwone sandałki. Droga do mrowiska prowadziła obok kępki 
fiołków. Codziennie szły tędy niezliczone szeregi drobnych robotnic znoszących 
niestrudzenie budulec i żywność. Tego dnia mrówki, jak zwykle, wędrowały tam i 
na powrót, nie zważając ani na przyglądające się im dzieci, ani na zwieszające 
się nad drogą rośliny. Był to właśnie czas dojrzewania owoców fiołkowych. 
Napełnione nasionami torebki pękały rozsypując dokoła drobniutkie kuleczki. 
Jedna z przechodzących mrówek dojrzała leżące na ścieżce nasionko i zatrzymała 
się przy nim. Obeszła je z prawej i z lewej strony, spróbowała, wreszcie 
chwyciła mocno szczękami i pospieszyła z nim do mrowiska. Wpatrzone w mrówczą 
ścieżkę dzieci śledziły z zainteresowaniem robotnicę dźwigającą nasionko. Widać 
było, że nasionko stanowi dla niej duży ciężar. Mrówka chwilami wypuszczała je z 
pyszczka i odpoczywała, potem znowu próbowała iść tyłem i ciągnąć swą zdobycz po 
ziemi. W pewnej chwili, idąc tyłem, potknęła się o leżącą w poprzek ścieżki igłę 
sosnową i przewróciła się. Wypuszczone z pyszczka nasionko potoczyło się między 
trawy. Mrówka leżała na grzbiecie, wymachując nóżkami. - Trzeba jej pomóc - 
powiedziała Joasia, ale zanim wyciągnęła rękę, mrówka stanęła już pewnie na 
swych sześciu nóżkach. Zaniepokojona, dreptała tam i na powrót, widocznie 
szukając swej zguby. Zajęta poszukiwaniem, nie zwracała uwagi na mijające ją 
szeregi innych, równie jak ona zapracowanych robotnic. - Zaczekaj - wstrzymał 
Krzyś Joasię, która znowu chciała przyjść mrówce z pomocą. - Zobaczymy, co ona 
zrobi, jak sobie poradzi... Mrówka na próżno szukała zgubionego nasionka. 
Wreszcie zawróciła do kępki fiołków, pod którą leżało jeszcze wiele nasion. 
Chwyciła jedno z nich i znowu z trudem dźwigała je do mrowiska. Prawdopodobnie 
zapomniała tymczasem o leżącej na drodze przeszkodzie, bo znowu potknęła się o 
nią, gubiąc swą cenną zdobycz. Tym razem jednak szybko odnalazła zgubę. Nasionko 
utknęło w małym zagłębieniu ziemi i mimo wysiłków mrówka nie mogła go wydostać. 
Ciągnęła je, popychała, podważała - wszystko daremnie. Widząc, że sama nie 
poradzi, zatrzymała jedną ze swych towarzyszek i porozumiała się z nią za pomocą 
dotykania rożkami. Obie robotnice wspólnymi siłami wyciągnęły nasionko na 
ścieżkę. Teraz już bez przeszkód mrówka doszła ze swym ciężarem do mrowiska i 
zniknęła w jednym z licznych otworów wejściowych. - Ciekawa jestem, co ona zrobi 
z tym nasionkiem fiołka - mówiła Joasia, gdy oddalali się od mrowiska. - Może je 
posieje? - roześmiała się. Joasia, sama o tym nie wiedząc, zgadła, jakie będą 
dalsze losy fiołkowego nasienia. Mrówki odgryzą z niego smaczną, miękką część, a 
resztę, nie uszkodzoną, wyrzucą na "mrówczy śmietnik" nie opodal mrowiska. Leżą 
tam różne "śmieci", jak ciała martwych mrówek, puste oprzędy i wiele nasion 
fiołków, przylaszczek, złoci, przebiśniegów i innych leśnych kwiatów. Mrówki 
zbierają te nasiona po lesie i znoszą do mrowiska, gubiąc niektóre z nich po 
drodze. W ten sposób te drobne, pracowite owady rozsiewają wiele roślin leśnych. 
Zwinka Zwinka leżała na wygrzanym w słońcu kamieniu. Ach, jak było przyjemnie! 
Zwinka czuła, jak szybko krąży w niej krew, jak ją przenika miłe ciepło promieni 
słonecznych. Jej brunatnoszare barwy upodabniały ją do otoczenia. Niełatwo było 
dostrzec leżące nieruchomo zwierzątko. Na zwisającej nad jaszczurką trawie 
przysiadł motyl, bielinek kapustnik. Skoczyła nagłym rzutem, chwytając zdobycz. 
Nie wiedziała smukła jaszczureczka, że oddała w tej chwili wielką przysługę 
jakiemuś ogrodnikowi, pielęgnującemu w ogrodzie grzędy kapusty. Z jajeczek 
złożonych przez bielinka wylęgłyby się zielone gąsienice, żywiące się 
kapuścianymi liśćmi. Zwinka znowu ułożyła się w słońcu. Czatowała na nową 
zdobycz. Jak to dobrze, że już minęła zima! Kiedy tylko zrobiło się cieplej, 
zwinka wyszła ze swojej zimowej norki, gdzie spała z kilkoma towarzyszkami. 
Słońce daje jej siłę, pobudza do ruchu. W dni pochmurne, wieczorem i rano, gdy 
jest chłodniej, zwinka czuje się ociężała, ale niech tylko słońce zaświeci, 
uwija się szybko i zwinnie. Nie darmo nazwano ją "zwinką". - Cyk, cyk - rozległo 
się cykanie konika polnego. Zwinka rzuciła dokoła swoim bystrym oczkiem. Szaro-
zielony konik siedzi na mocnym źdźble trawy i pociera nóżką o skrzydełko. Nagły 
skok - i otwarty szeroko pyszczek zamyka się... pusty. Konik polny, nie mniej 
szybki od zwinki, odbił się od trawy i z rozwiniętymi skrzydłami uniósł się w 
powietrze. Zawiedziona zwinka rusza na poszukiwanie nowej zdobyczy. Nie pójdzie 
daleko, bo jaszczurki nie lubią opuszczać stron rodzinnych. Dochodzi tylko do 
pobliskiego stawku i pije wodę. Tu dojrzały ją brodzące w wodzie dzieci. - 
Jaszczurka! Łapcie! Łapcie! - rozległ się okrzyk. - Kiedy tak prędko ucieka! - 
Trzymaj za ogon! - Za ogon nie wolno! - zawołała Joasia. - Dlaczego? - Bo ci 
zostanie w ręce... - Jak to? Odpadnie? A jaszczurka może żyć bez ogona? - 
posypały się pytania. - Ogon odrośnie, ale nie będzie już taki ładny i długi, a 
jaszczurka nie będzie mogła tak zwinnie biegać jak teraz. Zostawcie ją w 
spokoju! Zwinka tymczasem zmykała od tej krzyczącej gromady olbrzymów. W swojej 
wędrówce natrafiła na miejsce, które wydało jej się odpowiednie do założenia 
gniazda. W małym dołku, wprost na ziemi, złożyła kilkanaście jajeczek i 
pozostawiła je bez opieki. Jaszczurki nie wysiadują jajek jak ptaki. Ogrzeje je 
czerwcowe słońce, a małe jaszczureczki zaraz po wyjściu z jajek umieją sobie 
same radzić. Nawet lepiej, jeśli nie spotkają swej mamy, bo mogłaby je zjeść, 
nie pamiętając, że są jej dziećmi. Zwinka, jak każda jaszczurka, zjada owady, 
dżdżownice, ślimaki, pająki, jajka jaszczurek i węży... co się da! Ale ma też i 
wrogów, na przykład jeża, tchórza i łasicę, przed którymi ucieka co siły w 
nóżkach, bo jej słabe ząbki i pazurki nie są dość skuteczną obroną przeciwko 
większym zwierzętom. Ucieka także przed ludźmi, którzy nie pamiętają o pożytku, 
jaki im przynosi jaszczurka, i nieraz bezmyślnie ją zabijają. W gołębim 
gnieździe Wysoko na sośnie uwiła gniazdo para gołębi grzywaczy. Wkrótce w 
gnieździe znalazły się dwa jajeczka. Gołębie wygrzewały je na zmianę - gołąb 
zastępował gołębicę przez osiem godzin w ciągu dnia. Nie wolno było matce-
gołębicy spóźnić się i zostawić ojca dłużej na gnieździe. Chociaż nie miał 
zegarka, bardzo się gniewał za każdą minutę dłużej przesiedzianą na jajkach. Aż 
wstyd powiedzieć, ale pan gołąb był bardzo źle wychowany. Nieraz biedna gołębica 
nie tylko musiała wysłuchać srogiej bury, ale nawet dostawała po głowie mocnym 
dziobem swego towarzysza. Wreszcie z jajek wykluły się pisklęta. Cóż to były za 
potworki: bez piórek, ślepe, nieporadne, aż żal patrzeć! Ale gołębie nie 
widziały brzydoty swych dzieci. Kochały je i pielęgnowały troskliwie. Oboje 
rodzice karmili pisklęta na przemian. Zgadnijcie - czym... "Ptasim mlekiem"! 
Naprawdę "ptasim mlekiem"! W ich dużych wolach wytwarzała się w tym czasie 
podobna do mleka papka, którą gołębie wylewały ze swego gardła wprost do 
dziobków dzieci. Niełatwo było zaspokoić apetyty małych gołąbków. Objadały się 
tak, że po dwóch dniach ważyły już dwa razy tyle co po urodzeniu. Po kilku 
dniach rodzice zaczęli dodawać dzieciom do "mleka" trochę dobrze rozmiękczonych 
ziarenek, żeby jedzenie było pożywniejsze. Wreszcie po jakichś dziesięciu dniach 
stare gołębie uznały, że dzieci już są za duże na takie niemowlęce jedzenie, i 
zaczęły je karmić ziarnem. W tym czasie małym gołąbkom powoli wyrastały coraz 
ładniejsze piórka. Ptaszki zaczęły rozglądać się po gnieździe i okolicy. W końcu 
nadszedł czas próby młodych skrzydełek. Pierwsze loty! Jak dobrze jest unosić 
się w powietrzu! - Grrochu... grrochu... - rozlegało się nawoływanie. Kiedy 
gołąbki potrafią już latać, stają się dorosłymi ptakami i muszą same dbać o 
siebie. Ich miejsce w gnieździe zajmą wkrótce nowe jajeczka, z których wylęgną 
się nowe, nagie i bezradne pisklęta. Podrzutek Pokrzewka uniosła się na 
gniazdku, odsłaniając kilka pstrych jajeczek. Tak, nie myliła się. Z pękniętej 
skorupki wyjrzało pierwsze pisklę. Matka nie zwróciła uwagi ani na jego 
brzydotę, ani nawet na to, że wyglądało trochę inaczej niż pisklęta, które 
wychowała w gniazdku poprzedniej wiosny. Wyrzuciła daleko od gniazda pustą 
skorupkę, a potem otuliła nagiego noworodka skrzydełkami i grzała go własnym 
ciepłem. Pisklę siedziało cichutko przez parę godzin. Było jeszcze słabe i 
zmęczone przebijaniem skorupki. Potem zaczęło się wiercić. - Jeść! - oznajmiło 
cichym piskiem i szeroko otwartym dziobkiem. Gdy oboje rodzice uganiali się za 
muchami, pisklę pozostało samo z nie wyklutymi jeszcze jajeczkami. Ach, jak 
drażniły one delikatną skórkę, wrażliwą na każde dotknięcie! Pisklę podsunęło 
się plecami pod jedno z nich, przytrzymało kikutkami skrzydełek i ostrożnie, 
tyłem zbliżyło się do brzegu gniazda. Jedno przechylenie wystarczyło, żeby 
jajeczko stoczyło się i upadło rozbite na ziemię. Uf! - zmęczony noworodek 
odpoczywał przez chwilę. Gdy wyrzucał drugie jajeczko, nadleciała pokrzewka z 
muchą w dziobku. Nie zwróciła wcale uwagi na spadające jajeczko. Nakarmiła 
szybko pisklę, a widząc, że jest jeszcze głodne, odleciała. Nie domyślała się 
wcale, że to pierwsze dziecko to podrzutek, małe kukułczę, wylęgnięte ze 
złożonego ukradkiem jajka kukułki. Uważała je za swoje i jak swoje pielęgnowała. 
Mały podrzutek wyrzucił po kolei wszystkie pozostałe w gniazdku jajeczka. Nie 
mógł znieść, żeby go cokolwiek dotykało. Gdyby mu ktoś podłożył papierową kulę, 
pozbyłby się jej także czym prędzej. Dopiero po kilku dniach, kiedy zaczęły mu 
wyrastać na ciele sztywne pałki - zapowiedź pierwszych piórek - uspokoił się. 
Teraz myślał tylko o jedzeniu. - Jeść! Jeść! - piszczał żałośnie od rana do 
zmroku. Wychowanie całej gromadki dzieci nie wymagałoby takiej pracy jak 
wychowanie tego jedynaka. Nigdy nie był syty. - Jeść! Jeść! Szeroko otwarty, 
żółto obrzeżony dziób, ukazujący jaskrawoczerwone gardziołko, i żałosny głos 
wabiły nawet obce, przelatujące w pobliżu ptaki. - Jeść! Jeść! Muchołówka 
niosąca dzieciom komara skręciła ku gniazdku pokrzewki i zatkała na chwilę 
czerwone gardziołko. Ale tylko na chwilę. Bo zaledwie kukułczę przełknęło owada, 
już znowu rozległo się żałosne, żebracze wołanie, które z kolei zmusiło sąsiadkę 
pleszkę do nakarmienia żółtodzioba. Nic też dziwnego, że kukułczę rosło szybko. 
Dni upływały mu na jedzeniu i spaniu. Wkrótce pisklę było tak duże, że z trudem 
mieściło się w gniazdku. Rodzice nie mieli gdzie przysiąść, żeby podać jedzenie 
żarłokowi. Ale na wszystko jest rada. Małe pokrzewki sfruwały prosto na głowę 
swego dużego dziecka i karmiły je z góry! Wreszcie gniazdko okazało się za 
ciasne nawet dla samego pisklęcia. Kukułka ostrożnie wyszła z niego i przeniosła 
się na najbliższą gałązkę. Przybrani rodzice nadal opiekowali się nią i karmili 
bez przerwy. Dopiero kiedy skończyła pięć tygodni, poczuła się na siłach, by 
rozpocząć samodzielne życie. Rozłożyła szare, ciemno prążkowane skrzydła i 
odleciała. Opuściła na zawsze swe gniazdko i swych malutkich, troskliwych 
opiekunów. Samotna, jak wszystkie kukułki, przelatywała teraz z drzewa na drzewo 
w poszukiwaniu gąsienic, nie gardząc i tymi włochatymi, których żaden inny ptak 
nie ruszy. Ileż to drzew uratował od tych szkodników jej nigdy nie nasycony 
apetyt! Lelek - ptak nocy Przez cały dzień motyl gładysz spał w ukryciu. Dopiero 
o zmroku obudził się. Błysnęły różowe plamy na tylnych skrzydełkach rozwiniętych 
do lotu. Gładysz skierował się prosto ku drodze biegnącej pod lasem. A tam jakby 
ktoś zapalił mnóstwo świeczek. W ciemności połyskują żółte ogniki... Ogniki? 
Nie, to przecież złote płatki wiesiołka. Nic dziwnego, że zwą go nocną świecą. W 
dzień wygląda niepozornie, płatki ma pozwijane, kwiaty zamknięte. Teraz otworzył 
je i rozłożył szeroko. Zaprasza na wieczorny posiłek wszystkie motyle i 
chrząszcze nocne. Pod lasem coś zaklaskało jak gołąb, kiedy się podrywa do lotu. 
Ale lecący motyl nie zwraca na to uwagi. Już widzi jaśniejący w mroku kwiat 
wiesiołka, gdy nagle... jakiś cień przesłonił kwiaty. Przed gładyszem otwiera 
się szeroka paszcza okolona szczecinkami. W ostatniej chwili motyl kryje się pod 
liśćmi. I znowu trzepoczą bezszelestnie brunatne skrzydła ptaka. Lelek ślizga 
się w powietrzu i płynie prosto w stronę, z której dochodzi głośne buczenie. 
Nieostrożny chrabąszcz wpada do żarłocznej gardzieli i buczenie ucicha. - 
Huit... huit... - nawołuje lelek od czasu do czasu. W pogoni za chrząszczem 
wzniósł się wysoko w górę. Teraz opada nisko i sunie nad ziemią, wyłapując 
śpiące na źdźbłach trawy polne koniki. Wreszcie nasycił się. Siada na chwilę, by 
odpocząć. Ze sterczącej w bok, na pół uschniętej gałęzi sosnowej dolatuje śpiew 
lelka. Niby jednostajny, ale tony ma to wyższe: Oerrrrrr..., to znowu niskie, 
głębokie: Orrrrrrrr... Trochę przypomina głos czarnego świerszcza, który ukryty 
w gęstej trawie także wygrywa swą piosenkę pocierając jednym skrzydełkiem o 
drugie. U podnóża sosny, pod kępką zeszłorocznych, uschniętych wrzosów, leżą na 
ziemi dwa białe, upstrzone plamkami jajeczka. W dzień nawet bystre oko ich nie 
dostrzeże. A samiczka siedząca na jajeczkach także podobna jest do otaczających 
ją kawałków złuszczonej kory sosnowej i rozrzuconego igliwia. Tylko naprawdę 
groźne niebezpieczeństwo może ją zmusić do opuszczenia gniazda. A jeśli już 
zejdzie z jaj, wywęszona przez wroga, to jeszcze będzie udawała chorą i 
odwodziła napastnika jak najdalej od gniazda. Samczyk na sosnowej gałęzi 
zakończył swoją piosenkę. Zaklaskał skrzydłami i znowu ślizga się w powietrzu w 
pogoni za zdobyczą. Miękkie piórka nie wydają najlżejszego szelestu. Nie spłoszą 
gonionego owada. - Huit... huit... Lelek wpadł w wirujące stado komarów. 
Sterczące dokoła dzioba szczecinki ułatwiają zgarnianie owadów. Znowu jakiś żuk 
samotnik buczy w locie. Lelek pędzi za nim. Tej nocy nie ma obawy, żeby poszedł 
spać głodny. Kto piękniejszy? - Jaka szkoda, że u nas nie ma papug - westchnęła 
Joasia.- Takie są piękne, takie kolorowe... - A po co nam papugi? - oburzył się 
Krzyś.- Mało mamy naszych ptaków? - Nasze są bardzo miłe, bardzo kochane, bo 
nasze... Ale nie takie ładne... - Może powiesz, że sikorka bogatka, która 
przychodziła przez całą zimę do naszego karmnika, nie jest ładna? Na pewno nie 
nazwano jej "bogatką" dla jakichś ukrytych skarbów, tylko dla bogatego, 
najbogatszego ze wszystkich sikor stroju. - No tak - zgodziła się Joasia.-
Bogatka jest ładna, choć ja wolę sikorkę modrą. Lubię jej błękitne piórka, 
granatowy kołnierzyk i białe policzki... Ale to nie papugi. Papugi są 
różnokolorowe: żółte... - Joanno - powiedział karcąco Krzyś.- Przypomnij sobie, 
kto przed chwilą tak pięknie gwizdał za oknem. - Wilga... - Przypomnij sobie jej 
piękne, złocistożółte i czarne pióra i przestań zazdrościć tym, którzy mają 
papugi. - Ale papugi są też czerwone... - Na pewno nie czerwieńsze od samczyków 
krzyżodziobów, które odwiedzają nasze lasy. - I jaskrawozielone! - broniła się 
Joasia. - Zdaje mi się, że słusznie dostałaś szyszką w głowę od zielonego 
dzięcioła, który wraz ze swymi pstrymi kuzynami może śmiało stanąć do zawodów 
nawet z papugą! A jeśli chodzi o ilość barw, to chyba pierwszą nagrodę dostałby 
nasz szczygiełek. Tylko trzeba by przyjrzeć mu się z bliska. Wiesz, jakie ma 
piórka? - Wiem, pstre. - Na główce czerwone jak mak! Na skrzydełkach czarne, 
żółto przepasane! W ogonie czarne i białe, na grzbiecie brązowe, od spodu białe, 
a na bokach kasztanowate! Wystarczy? Liczyłaś, ile barw? - Wystarczy, wystarczy, 
ale... - Joasia zawahała się. - Ale takich niebieskich ptaków jak papugi to nie 
ma! - wykrzyknęła z triumfem. - Jeśli zimorodek jest dla ciebie za mało 
błękitny, to nie ma innej rady, tylko musimy poszukać kraski. Chodźmy do lasu... 
Wiem, gdzie często można ją spotkać! Ale kraska nie chciała pokazać się na 
zawołanie. Dopiero po kilku dniach Joasia wpadła do domu zdyszana i przejęta. - 
Krzysiu! Co ja widziałam! Na drutach telegraficznych siedział ptak! Chyba 
najpiękniejszy ze wszystkich na całym świecie! Błękitny jak niebo! Na grzbiecie 
był kasztanowaty, pióra na skrzydłach miał z wierzchu czarne, a od spodu 
szafirowe! To chyba musiała być papuga. Może uciekła komuś z klatki? Szkoda, że 
nie widziałeś, jak pięknie i zwinnie fruwała! Zupełnie jakby tańczyła w 
powietrzu! Chodź prędzej, zobaczymy, czy nie odleciała! Na pewno nic równie 
pięknego nie widziałeś... Joasia umilkła zmęczona. - Skończyłaś? - spytał 
spokojnie Krzyś. - Joanno, przypomnij sobie, jak zachwycałaś się papugami... - 
No, właśnie... - I przypomnij sobie stare przysłowie: "Cudze chwalicie, swego 
nie znacie, sami nie wiecie, co posiadacie..." - O co ci chodzi? - 
zniecierpliwiła się Joasia. - O nic. Sama się przekonałaś, że mamy ptaki nie 
brzydsze od papug. Powiedziałaś nawet, że chyba nie ma piękniejszego... - Od 
tego błękitnego! - Tak. A wiesz, co to za ptak? To kraska, nasza kraska... LATO 
Szukamy kwiatu paproci W najkrótszą noc roku, w noc świętojańską, poszliśmy do 
lasu. Joasia, choć się do tego głośno nie przyznawała, miała trochę nadziei, że 
może... może w tej baśni o kwiecie paproci jest coś niecoś prawdy i może... W 
lesie było ciemno, tajemniczo. Krzyś rozglądał się na wszystkie strony starając 
się wypatrzyć coś ciekawego. Powoli oczy nasze przyzwyczajały się do ciemności. 
Joasia schyliła głowę i dotknęła ręką kępy paproci. - Jest! - krzyknęła nagle. - 
Co takiego ? - O, tam... błyszczy pod paprociami... Po ziemi pełzło powoli małe 
światełko. - Porusza się - powiedziała zawiedzionym głosem. - A tam drugie i 
trzecie!... O, fruwa w powietrzu! Jaki śliczny ognik! Błyszczy zielonkawo... 
Leci! Leci! To świetliki! - wołał półgłosem Krzyś. - Świetliki? Czarne, 
bezskrzydłe samiczki pełzały po ziemi, uskrzydlone samczyki unosiły się w 
powietrzu, migocząc latarenkami. Z ziemi i z powietrza leciały porozumiewawcze 
znaki. Latarki to gasły, to zapalały się, to niknęły w gęstwinie. - Świetliki? - 
powtórzyła przeciągle Joasia. - A tyś myślała, że to kwiat paproci? - Nie, 
nie... - zaprzeczyła prędko. - Ku-wik... ku-wik... Joasia aż drgnęła, tak nagle 
i blisko rozległo się żałosne wołanie. Spojrzeliśmy w górę. Księżyc wysunął się 
właśnie zza obłoku i oświetliŁ cztery siedzące nieruchomo, przytulone do siebie 
postaci. Zrobiło się tak jasno, że można było dostrzec puszyste pióra i 
błyszczące okrągłe oczy. - Młode puszczyki... Nad naszymi głowami przeleciał 
bezszelestnie jakiś cień i usiadł tuż koło piskląt. Kręcąc głową przyglądał się 
nam uważnie. - To któreś z rodziców... Odejdźmy, nie trzeba ich niepokoić, tym 
bardziej że z obawy o dzieci stare puszczyki mogą nas zaatakować. Zaledwie 
odeszliśmy kilka kroków, kiedy Joasia znowu coś zobaczyła. - Ale to już chyba na 
pewno! - wykrzyknęła i pobiegła naprzód. Znaleźliśmy ją pod starym, 
wypróchniałym drzewem. Z dużej dziupli szedł dziwny blask. Na wyciągniętej ręce 
Joasi także coś błyszczało i osypywało się na ziemię. - Próchno - powiedziała ze 
smutkiem. - Tak, świecące próchno. Weź go trochę do pudełeczka. Będzie ci 
świeciło w ciemnym pokoju. - Ile to dziwów można zobaczyć w letnią noc! Świecące 
owady, świecące próchno... - Chodźmy dalej, na skraj bagniska za lasem. Tam też 
zobaczycie coś ciekawego. Szliśmy wąską ścieżką. Po obu stronach rozkładały się 
wspaniałe liście paproci, oświetlone bladym światłem księżyca, przedzierającym 
się przez plątaninę gałęzi i liści. Wreszcie drzewa przerzedziły się. Ziemia pod 
nogami była miękka, wilgotna. Przed nami rozciągały się łąki, torfowiska, a 
jeszcze dalej grząskie bagnisko. Nad tym bagniskiem unosiły się migocące ogniki. 
Gasły i pokazywały się znowu, ruchliwe, rozigrane. - To chyba nie świetliki? - 
spytał Krzyś. - Nie, to płomyki gazu błotnego, który wydostaje się z bagna, 
zapala i gaśnie. - Jakie to piękne! - Dawniej ludzie myśleli, że to duchy lub 
czary... Bo tak tajemniczo... tak czarodziejsko wygląda to trzecie świecące 
dziwo nocy letniej. Chyba warto było przyjść zobaczyć... - Zupełnie jak w bajce 
- odezwała się po chwili Joasia. - To taka prawdziwa bajka, baśń nocy 
czerwcowej, choć bez kwiatu paproci. - Jak to - oburzył się Krzyś. - Jest i 
kwiat paproci! W blasku księżyca pokazał nam ciemne plamki na spodzie liścia. - 
Te plamki zastępują paproci kwiaty. I żeby je zobaczyć, nie potrzeba nocy. 
Lepszy do tego jasny dzień, a jeszcze lepsze szkło powiększające. W letni dzień 
Słońce z trudem przenika przez gęste liście drzew leśnych. W poszukiwaniu jagód 
Krzyś i Joasia weszli w gęstwinę. Jeszcze nigdy nie zapędzili się tak daleko. - 
Krzysiu, czy my nie zabłądzimy? - niepokoi się Joasia. - Nie bój się. Ale 
wracajmy już lepiej. Oboje mają ciemnoczerwone wąsy i sine zęby od czarnych 
jagód. - Wracajmy. Już nie mogę jeść więcej - wzdycha Joasia. - I koszyczki mamy 
pełne. Przeciskają się przez krzaki w poszukiwaniu ścieżki. Krzyś idzie 
pierwszy. Wtem staje z palcem na ustach. Rozchyla gałązki i pokazuje coś na 
ziemi. Joasia z początku nic nie widzi. Słoneczne promyki rzucają przez liście 
okrągłe, jasne plamy, jakby małe lusterka, które kładą się na paprociach, 
obejmują krzaczki poziomek. Tam gdzie Krzyś spogląda, także widać białe lusterka 
na brązowym igliwiu. Na igliwiu?... Nie, to przecież... Joasia zasłania usta, 
żeby nie krzyknąć z zachwytu. Pod gałęziami leżą nieruchomo dwie malutkie 
sarenki. Ich płoworude boki nakrapiane są takimi samymi plamkami jak słoneczne 
krążki... Krzyś ostrożnie puszcza gałęzie i dzieci na palcach odchodzą. Sarenki 
ani drgnęły, tylko patrzą wystraszonymi oczyma. - Kiedy matka zostawi je same, 
sarenki nie ruszają się, czekając jej powrotu - szepcze Krzyś, choć już oddalili 
się od saren. Taka podobna do otoczenia sukienka chroni je przed wzrokiem 
napastnika. Nie wywęszy ich też żaden wróg, bo małe sarny nie wydzielają żadnego 
zapachu. - Ale mimo to dobrze, że Burek został w domu. - Ciekawy jestem, czy pan 
Marcin już wie o nich - mówi dalej Krzyś. - Trzeba mu powiedzieć, to nie pozwoli 
nikomu tu przychodzić. Z gęstwiny wychodzą na małą słoneczną polanę. - Jakie 
ładne dzwonki! - woła Joasia. - I... co to za kwiaty takie żółto-liliowe? 
Zobacz, Krzysiu! Żółte rureczki i duże płatki zupełnie jak listki... - Bo to 
wcale nie płatki - prostuje Krzyś. - A co? - Listki. - Listki liliowe? - A tak. 
Spójrz, takie same listki niżej są już zielone. A te przy kwiatach pomagają 
pszeńcowi - bo ta roślinka to pszeniec - zwabiać owady. Same kwiaty są drobne, 
nie rzucają się tak w oczy jak w połączeniu z kolorowymi listkami. - Kwiaty są 
złote jak słońce, a listki... - Joasia zastanawiała się chwilę. - Listki liliowe 
jak zmierzch. - A wiesz, że one mają właśnie taką ludową nazwę "dzień i noc"? Na 
jednym z kwiatów przysiadł pękaty trzmiel i wsuwa trąbkę do środka w 
poszukiwaniu słodyczy. Po chwili z głośnym buczeniem przelatuje dalej. Coraz to 
inny kwiat wabi go swą barwą. - Sarenki ubierają się tak, żeby ich nikt nie 
znalazł - mówi Joasia - a pszeniec zupełnie jakby tymi kolorami zwoływał do 
siebie. Przez polankę przelatuje mały, granatowy motylek z odwłokiem przepasanym 
dwoma jasnymi paskami i z białymi plamkami na skrzydełkach. - A to co? Czy on 
także kogoś wabi? Taki jest kolorowy! - pyta Joasia. - To oblaczek granatek. Ale 
on nie wabi, on odstrasza. Żaden ptak nie łapie oblaczków, a jeśli to zrobi 
przez pomyłkę, to tylko raz. - Dlaczego? - Bo są bardzo niesmaczne. Ich kolor to 
ostrzeżenie: nie ruszaj! - Muszę zobaczyć go z bliska! W pogoni za motylem 
Joasia zabrnęła znowu w krzaki. - Co tu tak ładnie pachnie? Zapach płynie od 
smukłej, jasnozielonej łodyżki z gronem drobnych, białych kwiatków. To podkolan, 
jeden z coraz rzadszych w naszych lasach storczyków. - Nie zrywaj! - ostrzega 
Krzyś. - Przecież wiem, że storczyki są pod ochroną! - obrusza się Joasia. - 
Chcę go tylko powąchać. Tak ślicznie pachnie. Ale on nie wabi owadów, bo ma 
takie nikłe kwiaty i schowany jest w cieniu... - A zapach? - Prawda! Nie 
pomyślałam o tym! Gniazdko pod jeżynami - Daj mi smycz, nie utrzymasz go! - 
zawołał Krzyś. - Nie! NIe! Dam sobie radę! Utrzymam! - upierała się Joasia, z 
całej siły przytrzymując wyrywającego się psa. W tej chwili Burek szarpnął 
gwałtownie i popędził w las. - A mówiłem! - rozgniewał się Krzyś. Oboje pogonili 
za psem. Burek przystanął pod dębem i z nosem przy ziemi ujadał zawzięcie. W 
trawie przed nim leżała najeżona kolcami kula. - Jeż! Daj mu spokój, Burku! 
Szkoda twojego nosa, pokłujesz się! - tłumaczył Krzyś odciągając psa na bok. - 
Może byśmy go wzięli? - niepewnie powiedziała Joasia. - Jeża? - oburzył się 
Krzyś. - Zapomniałaś już, że jest pod ochroną i nie wolno go łapać? - Ale 
przecież my nic złego mu nie zrobimy... - tłumaczyła. - A jeśli on ma tu w 
pobliżu gniazdo z małymi? Kto je nakarmi, jeśli zabierzemy im jedno z rodziców? 
Na to Joasia nie znalazła już odpowiedzi. - To popatrzmy chociaż z daleka, 
poczekajmy, aż się rozwinie i pokaże ryjek... - prosiła. Przysiedli pod drzewem 
trzymając drżącego nerwowo Burka. Po dłuższej chwili jeż poruszył się. Ostrożnie 
wysunął ryjek, powęszył nim i wreszcie płasko ułożył sterczące kolce. Szur... 
szur... - zaszeleściły liście i gałązki pod małymi nóżkami. Jeż zniknął pomiędzy 
krzakami. Spieszył się. Krzyś nie omylił się. W gniazdku pod kolczastymi 
jeżynami zostawił czworo niedawno urodzonych dzieci. Mimo pośpiechu zatrzymał 
się na widok olbrzymiej skorupy ślimaka winniczka. Ślimak nie widząc 
niebezpieczeństwa wysunął długie rogi i czołgał się powoli, kurcząc i 
rozprostowując oślizgłą podeszwę jedynej nogi. Przed chwilą skończył objadać z 
jagód kępkę poziomek i przenosił się spokojnie i flegmatycznie na inne miejsce. 
Jeż podszedł cichutko i nagle rzucił się naprzód z głośnym fuknięciem. Chrup - 
trzasnęła ślimacza skorupa. Zadowolony z niespodziewanej przekąski jeż podreptał 
dalej. Wsunął się pomiędzy splątane, nisko rozłożone krzaki jeżyn. Byle kto nie 
dostanie się do ukrytego pod nimi mieszkania. Trzeba mieć twardą, grubą skórę 
albo takie jak jeż kolce, żeby się nie podrapać i nie pokaleczyć. Gdy matka 
nadeszła, małe jeżyki leżały w gniazdku przytulone do siebie. Były jeszcze 
nieporadne i bezbronne, porośnięte brudnobiałymi kolcami, niemal tak miękkimi 
jak włosy. Ale matka czuwała nad dziećmi troskliwie, karmiła je mlekiem i zwykle 
tylko w nocy oddalała się na łowy. Skulone na mchu jeżyki nasłuchiwały wtedy 
szelestu poruszanych gałązek, tupotu jej małych nóżek i głośnego fukania. Raz 
tylko dłużej zabawiła z dala od gniazda. Spotkała wtedy uśpioną żmiję o 
grzbiecie przekreślonym ciemnym zygzakiem. Chwyciła ją ostrymi ząbkami, lecz 
żmija wywinęła się błyskawicznie i drasnęła zębami pozbawioną kolców nogę 
napastnika. Zdawać by się mogło, że jeż opadnie za chwilę z sił i role się 
zmienią. Napastnik stanie się teraz ofiarą. Ale jeż nadal coraz mocniej zaciskał 
szczęki dławiąc swą zdobycz. Żmija słabła i traciła resztę sił. Zabójczy jad - 
jedyna jej broń - zawiódł. Jeż jest dość odporny na tę truciznę. Jeszcze chwila 
i długie, bezwładne ciało znieruchomiało. Jeż miał tej nocy obfitą i smaczną 
kolację. Nic dziwnego, że powracał do gniazda wolno i ociężale. Skrzydlaci 
rzemieślnicy - Prawda, że dzięcioł to jakby drwal czy cieśla leśny? - 
powiedziała mi Joasia. - Tak, podpatrywaliśmy go kiedyś, jak sobie robił dziuplę 
i odrywał mocnym dziobem wióry z drzewa. - A czy są jeszcze inni rzemieślnicy 
pomiędzy ptakami? - O tak! Poszukajmy tylko. Na przykład żółta wilga to będzie 
tkaczka, bo z traw i długich źdźbeł robi osnowę gniazda, a potem przeplata ją, 
jakby tkała materiał. - A czy jest garncarz? - Garncarzem moglibyśmy nazwać 
drozda. Z korzonków, gałązek, traw i liści robi gniazdo, które wylepia gliną lub 
próchnem rozrobionym śliną. Gniazdko drozda wygląda od wewnątrz jak czarka 
gliniana, ślicznie w środku wygładzona. - A murarz? - pytała dalej Joasia i 
zaraz dodała: - O, wiem, przecież najlepszy murarz to jaskółka. Widziałam 
nieraz, jak lepiła gniazdko nad oknem czy nad drzwiami naszego domu. - Mamy 
jeszcze innego murarza. Krewny dzięcioła, kowalik, ma zawsze dziuplę pięknie 
obmurowaną u wejścia. Sam nie umie wykuć mieszkania jak dzięcioł. Wyszukuje więc 
sobie nie zamieszkaną dziuplę i zmniejsza jej otwór, żeby mu jakiś nieproszony 
gość nie wszedł. To gliniane obmurowanie ozdabia kowalik różnymi mchami i korą 
drzewną, żeby się nie różniło od całego drzewa. - Ale krawca to nie ma! - Jest, 
Joasiu, tylko nie u nas, lecz w ciepłych krajach, taki ptak, który zszywa 
włóknami liście na gniazdo, i nawet nazywają go krawczykiem. Joasia zamyśliła 
się chwilę. - A górnik? - Przypomnij sobie ślicznego zimorodka znad górskiego 
strumyka. Już zapomniałaś, że wykuwa on w zboczu głęboką norkę dla swoich 
dzieci? Zimorodek jest przy tym wybornym rybołówcą. - Jacy są jeszcze 
rzemieślnicy? - zastanawiała się głośno Joasia. - Kowal, no, kowalem to jest 
trochę i dzięcioł, i kowalik. Szewc! - wykrzyknęła nagle. - Nie, szewca między 
ptakami nie ma, bo żaden ptak butów swoim dzieciom nie szyje ani sam ich nie 
nosi. Mała pójdźka Ciasno było w dębowej dziupli na skraju lasu. Zamieszkały tam 
dwie stare pójdźki z czworgiem piskląt. Małe sówki przez cały dzień siedziały 
cicho i drzemały. Dopiero wieczorem, gdy rodzice wyruszali na łowy, z dziupli 
wychylały się cztery okrągłe, puszyste łebki i ośmioro podobnych do paciorków 
oczu rozglądało się dokoła. Coraz to ojciec lub matka wracali z kosmatą myszą, 
chrabąszczem o twardych pokrywach lub miękką ćmą w dziobie. W dzień nawet stare 
pójdźki niechętnie wylatywały, bo inne ptaki taki hałas robiły na ich widok, tak 
je napastowały, że sowy zmykały czym prędzej do kryjówki. Któregoś wieczoru, gdy 
rodzice długo nie powracali z łowów, pisklęta na widok nadlatującej matki tak 
się zaczęły przepychać, że jedno z nich straciło równowagę i wyleciało z 
dziupli. Sówka instynktownie zaczęła machać skrzydełkami, ale były jeszcze za 
słabe, by ją utrzymać w powietrzu. Tyle tylko, że osłabiły upadek. Co tu robić? 
Jak wrócić do gniazda? Oboje rodzice bezradnie krążyli między dziuplą i 
wystającymi z ziemi korzeniami, do których przytuliła się mała sówka. Wreszcie, 
gdy świt rozjaśnił niebo, oboje odlecieli do dziupli, do pozostałych piskląt. 
Sówka została sama. Choć starała się ukryć w załomkach korzeni, ptaki dzienne 
wypatrzyły ją wkrótce i wszczął się taki jazgot, takie świergotanie, że 
wystraszona pójdźka nie wiedziała już, co robić. Na próżno nastawiała słaby 
jeszcze dziobek chcąc odpędzić napastników. Ptaki atakowały coraz śmielej. Na 
szczęście tego dnia Krzyś z Joasią skoro świt wybrali się na jagody. - Co się 
tam dzieje?! - zawołał Krzyś zbliżając się do starego dębu. Spłoszone ptaki 
poderwały się z furkotem. Na ziemi została tylko malutka, drżąca ze strachu, 
przytulona do pnia kruszynka. Krzyś podniósł ją. - Wyleciało z dziupli biedactwo 
- powiedział. - A te ptaszyska byłyby ją zadziobały. - Co my z nią zrobimy? - 
zapytała Joasia. Krzyś podniósł głowę i rozejrzał się po dębowych konarach. 
Zaczynały się tak wysoko, że żadna drabina by do nich nie sięgnęła. A otwór 
dziupli był ledwie widoczny w górze. - Przecież nie zostawimy jej tutaj! - 
zaniepokoiła się Joasia. - Nie. Musimy ją zabrać do domu, bo tu grozi jej za 
dużo niebezpieczeństw. Spróbujemy ją karmić do czasu, aż zacznie fruwać, a wtedy 
zobaczymy... Sówka była zupełnie oszołomiona. Przerażały ją wielkie istoty, 
które uniosły ją daleko od gniazda. Przerażało nowe otoczenie. A przy tym była 
taka zmęczona i głodna! Wtem poczuła znajomy zapach surowego mięsa. Podobnie 
pachniały rozrywane przez matkę myszy. Machinalnie otworzyła dziób i szybko 
połknęła podany jej kawałek. - Zjadła! - ucieszyła się Joasia. Sówka z nie 
mniejszym apetytem połknęła drugi i trzeci. Wkrótce poczuła się syta. Mimo 
zachęty Joasi nie chciała już otwierać dzioba. - Daj jej spokój, ma dosyć - 
powiedział Krzyś. - Niech się teraz prześpi i odpocznie... Ułożona w wysłanym 
sianem pudełku sówka zasnęła. Gdy się zbudziła wieczorem, czekała na nią nowa 
porcja pokrojonego mięsa. Mała pójdźka szybko zadomowiła się w kąciku na oknie, 
gdzie Joasia urządziła jej posłanie osłonięte od światła dziennego. Ale sówka 
nie obawiała sie światła i często dzieci zastawały ją wygrzewającą się na 
słońcu. Może zastępowało jej matczyne ciepło? Gdy ktoś z domowników wchodził do 
pokoju, natychmiast odwracała się ku niemu i kręcąc głową wpatrywała się swymi 
oczkami podobnymi do szklanych paciorków. Z początku odsuwała się z obawą od 
zbliżającej się ręki, ale potem przyzwyczaiła się, że ta ręka przynosi jedzenie 
i nie robi krzywdy. Wkrótce jasny puch pisklęcia zastąpiły pstre, szarobrunatne 
piórka. - Gdzie jest sówka? - zaniepokoiła się Joasia wchodząc któregoś dnia do 
pokoju. Gniazdko na oknie było puste. Joasia zajrzała pod łóżko, myśląc, że 
sówka spadła na podłogę, gdy wtem coś sfrunęło z szafy i siadło na poręczy. - To 
tak? Ja cię szukam, niepokoję się, czy ci się coś nie stało, a ty sobie fruwasz, 
moja panno! - gderała ucieszona Joasia gładząc delikatnie miękkie piórka. Sówka 
pozwalała obojgu dzieciom na tę pieszczotę. - Krzysiu, nasza sówka już lata! - 
zawołała Joasia przez okno, widząc nadchodzącego chłopca. Następnego wieczora 
oboje zanieśli sówkę na skraj lasu i posadzili na krzaku pod starym dębem. - 
Może rodzice przypomną sobie o niej i zaopiekują się nią... Rano sówka zniknęła. 
- Wróciła do swoich - powiedziała Joasia, myśląc z żalem, że już nie zobaczy 
swojej wychowanki. Tego dnia Krzyś wracał do domu o zmroku. Pod drzwiami 
zauważył coś małego, szarego, co na widok nadbiegającego Burka poderwało się i 
przysiadło nie opodal na ziemi. - Sówka! Gdy Krzyś zbliżył się do niej, nie 
uciekła i dała się złapać. A kiedy znalazła się w znanym sobie pokoju, chwyciła 
mocno pazurkami palec Krzysia i nie puściła, póki nakarmiona nie wtuliła się w 
swoje gniazdko na oknie. - Moja sóweczka - przemawiała do niej Joasia. - Jakie 
to głodne, jakie wystraszone... Nie znalazłaś rodziców ani rodzeństwa? Szkoda, 
że sówka nie mogła opowiedzieć swoich przygód w lesie. Może opowiedziałaby, jak 
to rodzice odpędzili ją od siebie, bo pachniała człowiekiem... Jak to rodzeństwo 
umiało już polować na myszy i ćmy nocne, a ona na próżno czekała, aż ktoś poda 
jej kawałek smacznego mięsa... Jak zgłodniała i wystraszona skryła się w jakimś 
kąciku, gdzie przesiedziała cały dzień, by o zmroku wrócić pod te same drzwi, 
którymi ją dzieci wyniosły... bo czuła, że znajdzie tu schronienie i opiekę... 
Może ściskając palec Krzysia chciała mu wyrazić tym swoje zaufanie i radość, że 
już nie jest sama, biedna, głodna, zagubiona... Jak dobrze, jak bezpiecznie było 
zasnąć w gniazdku zrobionym przez Joasię! Od tego wieczora okno zostawało zawsze 
otwarte. Mała pójdźka mogła sama wybrać, czy chce pozostać u ludzi, czy odlecieć 
do lasu. Joasia miała nadzieję, że nie odleci. Tylko Krzyś narzekał, że nie może 
się wyspać porządnie, bo nad ranem budziło go zawsze pukanie dziobkiem w poręcz 
łóżka i żałosny głosik, który dopominał się o pierwsze śniadanie. Dopiero kilka 
podanych kawałków mięsa zaspokajało sówkę i Krzyś mógł odwrócić się na drugi bok 
i zasnąć. Sówka fruwała po pokoju coraz lepiej, coraz pewniej. Aż wreszcie 
nadszedł dzień rozstania. Kiedy Joasia weszła do pokoju, pójdźka spojrzała na 
nią, jak zwykle kręcąc łebkiem, i wyfrunęła przez okno. Na próżno Joasia szukała 
jej w pobliskich krzakach. Sówka skryła się i nie odpowiadała na wołanie. Joasia 
chodziła cały dzień markotna. Krzyś nadrabiał miną, ale i jemu było smutno. 
Wieczorem usiedli na schodach przed domem i wypatrywali, czy któraś z 
przelatujących sów nie zbliży się do domu. - Pójdź! Pójdź! - odezwał się z dachu 
znany głosik. Dzieci zerwały się. Na kominie siedziała mała pójdźka i spoglądała 
uważnie z góry. - To nasza sówka! - zawołała Joasia. - Chyba tak, bo jeszcze 
nigdy żadna pójdźka tu nie przylatywała. Siadały na kominie sowy, ale te 
większe, puszczyki - powiedział Krzyś. - Sówko! Sóweczko! - wabiła Joasia. - 
Sfruń do nas! wróć do nas!... Sówka przechylała łepek, przyglądała się dzieciom, 
ale nie sfrunęła na ziemię. Chwilę jeszcze siedziała, a potem rozwinęła 
skrzydełka i odleciała na zawsze. Każdy dudek ma swój czubek - Du-du-du-kchrr! - 
rozległo się wesołe nawoływanie ze skraju lasu. - To dudek! - zawołał Krzyś. - 
Chodź, Joasiu! Może uda się nam go podpatrzyć... Tylko ostrożnie, bo dudki są 
podobno bardzo płochliwe... Dzieci cicho przesuwały się pomiędzy drzewami. Kiedy 
podeszły bliżej, z grubego konaru sfrunął ładny, dość duży ptak. - To on - 
szepnął Krzyś. Dudek spacerował z komiczną powagą, kiwając głową ozdobioną 
złożonym ku tyłowi, długim czubkiem. Grzbiet miał rdzawy, skrzydła i ogon czarne 
z białawymi prążkami. Nagle, na widok przelatującego motyla, rozłożył 
wachlarzowato czubek, który pokrył mu teraz cały wierzch głowy, tworząc jakby 
koronę z rdzawych, na końcach czarnych piórek. - Jaki śliczny! - zachwyciła się 
Joasia. - Chciałabym, żeby zgubił choć jedno piórko z czubka. Dudek tymczasem to 
składał, to rozkładał swój czub, kiwał głową i wypatrywał czegoś na ziemi. 
Widocznie dojrzał coś ciekawego, bo stuknął długim dziobem pomiędzy trawy i 
wyciągnął z nich wijącą się gąsienicę. - Uważaj teraz - szepnął cicho Krzyś. - 
Ciekawy jestem, czy to prawda, że dudki... - Patrz! - przerwała mu Joasia i 
zasłoniła ręką usta, żeby nie parsknąć śmiechem. Bo też naprawdę dudek był w tej 
chwili bardzo zabawny. Podrzucił wysoko w górę upolowaną gąsienicę i nadstawił 
szeroko otwarty dziób, tak że wpadła mu prosto do gardła. Dudek połknął ją i 
zajął się dalszymi poszukiwaniami. - Pierwszy raz widzę ptaka, który się bawi 
przy jedzeniu - powiedziała Joasia. - To nie zabawa - wyjaśnił Krzyś. - 
Czytałem, że dudek ma bardzo krótki język i nie może nim dosięgnąć owada 
trzymanego końcem dzioba. Radzi więc sobie, podrzucając w górę zdobycz, która 
wpada mu wprost do gardła. Dudek podrzucił jeszcze parę upolowanych owadów, aż 
wreszcie schwytał dużego chrząszcza. Tym razem nie rzucił go do góry, tylko 
uderzył nim mocno o ziemię. - Cóż to znowu za sztuka? - zdziwił się Krzyś. Dudek 
kilkakrotnie jeszcze chwytał i rzucał chrząszcza. Wreszcie na skutek tych 
uderzeń odpadły twarde pokrywy skrzydeł owada i ptak mógł już bez trudu połknąć 
zdobyty kąsek. W chwili kiedy przełykał chrząszcza, wysoko na niebie pojawił się 
jastrząb. Widocznie spostrzegł kręcącego się na ziemi dudka, bo zaczął zataczać 
wielkie koła, opuszczając się coraz niżej. Dudek dojrzał grożące mu 
niebezpieczeństwo. Przestraszony, przysiadł rozkładając szeroko skrzydła i 
wystawiając w górę długi dziób. - Czy on chce bronić się dziobem przed 
jastrzębiem? - szepnęła zaniepokojona Joasia. - E, chyba nie! Przecież dudki 
mają bardzo słabe i miękkie dzioby. Poczekajmy chwilę, jeśli jastrząb go 
zaatakuje, to wyskoczymy. Dudek leżał bez ruchu. Wyglądał teraz jak pstra, 
porzucona na ziemi szmatka. Złudzony tym jastrząb zatoczył jeszcze kilka kręgów 
nad polem i oddalił się powoli. Gdy zniknął, nieruchomy dotąd dudek zerwał się i 
chwiejnym lotem, uderzając to wolno, to znów szybko skrzydłami, odleciał w głąb 
lasu, skąd po chwili dało się słyszeć znowu jego monotonne pokrzykiwanie: - Du-
du-du-kchrr! Du-du-du- kchr! Ratujemy las Już od wczesnej wiosny wiedzieli 
leśnicy i gajowi, że części lasu grozi klęska. Ale bo jaki to tam był las! Nie 
taki, w którym dąb sąsiaduje z sosną, świerkiem, z bukiem czy grabem, gdzie w 
gałęziach drzew i w gęstwinie krzaków aż roi się od wszelkiego ptactwa. Ten las 
nie wyrósł sam, nie siał go wiatr ani zwierzęta leśne, ale sadzili go ludzie, 
rzędami, sosna koło sosny, jak wojsko ustawione w ordynku. Toteż nie było w tym 
lesie miejsca na krzaki, nie było dziupli i gęsto splecionych gałązek, gdzie 
ptaki mogłyby ukryć swoje gniazda. Nie było i samych ptaków, tych leśnych 
obrońców! Zdawało się ludziom, że taki sztuczny las da im więcej korzyści. Jak 
bardzo mylili się! Leśnicy z przestrachem patrzyli na mnóstwo ciem, szarawych 
jak sosnowa kora, które już w końcu marca i na początku kwietnia zaczęły latać 
pomiędzy drzewami. - Oj, wyroiła się tego roku sówka choinówka, wyroiła - 
mówili. - Cały las nam zniszczy. A sówki choinówki nic sobie z tego ludzkiego 
biadania nie robiły, tylko składały na sosnowych igłach jajeczka, wyglądające 
jak maleńkie zielonawe pacioreczki, równiutko, rzędem po kilka. Każda samiczka 
złożyła ich ponad sto. Z jajeczek wylęgły się szarozielone gąsieniczki i od razu 
zabrały się do zjadania młodziutkich igieł sosnowych. Gąsienice rosły, grubiały, 
nabierały ładnej, zielonej barwy, na ich utuczonych ciałach widać już było 
wyraźnie podłużne, białe paski. Rosły gąsienice, rosły też i ich apetyty. 
Zjadały coraz więcej igieł. Kiedy im zabrakło tych młodych, miękkich, co dopiero 
wyszły z pączków, zabrały się i do starszych, które już rok albo i więcej 
zieleniły się na drzewie. W całym lesie słychać było tylko chrzęst ogryzanych i 
opadających igieł, a zamiast żywicznej woni sosnowej wiatr niósł dziwny, niemiły 
zapach gąsienic. Leśnicy wszczęli alarm. - Las ginie! Ratujcie las, bo sami nie 
poradzimy! Poszły listy, telegramy, telefony... - Ratujcie las! Czekamy! 
Pamiętajcie, że już w lipcu gąsienice opuszczą się na ziemię i zagrzebią w 
ściółce, żeby tam zmienić się w poczwarki, przezimować i z nadejściem wiosny 
wyfrunąć jako dorosłe ćmy sówki choinówki. Alarmy leśników nie minęły bez echa. 
Któregoś ranka wystartowały z lotniska samoloty gotowe do walki z niepozorną ćmą 
i jej żarłocznymi gąsienicami. Samoloty na ćmy? A tak! Zbiegli się ludzie pod 
lasem. Głowy podnieśli w górę. Wypatrują. - Już lecą! Lecą! Lecą! Ledwie je 
widać daleko, na widnokręgu. Zbliżają się, coraz większe i większe... już 
słychać warkot silników... już są blisko. Samoloty zniżają się nad lasem, zdaje 
się, że zawadzą o wierzchołki drzew... i nagle za każdym z nich zaczyna się 
ciągnąć długa, biała smuga. - Dym - nie dym? Nie dym, to trujący proszek, 
rozpylany z samolotów, sypie się na okaleczone gałęzie sosen, na nie zjedzone 
jeszcze igły, na zielone gąsienice. Zatrute nim gąsienice spadają martwe z 
drzew. Spadają i zaścielają swymi ciałami całą ziemię w lesie. Ucichł monotonny 
chrzęst igieł pożeranych przez tysiące i miliony gąsienic. Las został uratowany, 
choć wraz z gąsienicami sówki zginęło wiele pożytecznych owadów i drobnych 
zwierząt. Leśny drukarz Któregoś dnia pokazało się w lesie mnóstwo malutkich, 
prawie czarnych chrząszczyków. Wychodziły z pni drzew, spod kory. Każdy 
chrząszczyk zostawiał po sobie ślad w postaci okrągłej dziureczki. Musiał ją 
wygryźć, żeby się wydostać na świat. - Rójka korników - rozeszła się wieść po 
lesie. Wieść doszła i do leśniczego. Ale on nie przejął się nią bardzo. - 
Spodziewałem się tego - powiedział. - Od paru tygodni czekam na tych 
nieproszonych gości. Przygotowałem dla nich piękne i wygodne mieszkania i dużo 
smacznego jedzenia. Przygotowane mieszkania były to ścięte - słabe, chore już - 
drzewa, które leżały teraz na słonecznych polanach w różnych miejscach lasu. 
Leśnik dobrze wiedział, że kiedy nadejdzie czas rójki, wtedy całe gromady 
korników wydobywających się z poczwarek będą szukać przede wszystkim chorych, 
słabych drzew. Takie bowiem drzewa są najlepsze dla wykarmienia nowego pokolenia 
tych chrząszczy. Korniki chętnie skorzystały z zaproszenia leśniczego. Nie 
podejrzewały niebezpieczeństwa. Samiczki żwawo zabrały się do pracy. A była to 
praca nie lada. Trzeba malutkimi szczękami wygryźć pod korą korytarzyk 
dziesięciocentymetrowej nieraz długości. Trzeba jeszcze wyżłobić w ścianach małe 
wnęki i w każdej złożyć jedno jajeczko. A że każda samiczka potrafi znieść nawet 
i sto jajeczek, pracy było co niemiara. Z jajeczek po jakimś czasie wylęgły się 
małe gąsieniczki, które zaczęły teraz wygryzać boczne korytarze w obie strony od 
głównego chodnika. Jedzenia miały pod dostatkiem, bo gąsienice odżywiają się 
właśnie tymi wygryzionymi cząstkami drewna. Rosły więc i już wkrótce starsze z 
nich zaczęły się zmieniać w nieruchome poczwarki. Z poczwarek wyleciałyby nowe 
pokolenia chrząszczyków, które znowu złożyłyby jajeczka, i tak powoli 
rozmnożyłyby się korniki i opanowały cały las. Toczone przez nie drzewa 
musiałyby uschnąć. Przy takiej ilości korników nie pomógłby nawet sam doktor 
leśny, dzięcioł, i wszyscy jego skrzydlaci pomocnicy. Człowiek więc przyszedł z 
pomocą lasowi. Któregoś dnia zjawili się koło zwalonych drzew-pułapek robotnicy. 
Dokładnie pozdzierali z nich korę. Ukazały się w słońcu nagie pnie drzew, jakby 
zadrukowane dziwnymi literkami. Te literki to były korytarze korników, 
rozchodzące się na wszystkie strony. Odsłonięte larwy i poczwarki ginęły teraz w 
słońcu i pożerane były przez ptaki. Korę i zbyt trudne do okorowania gałęzie 
leśnicy spalili wraz z ukrytymi w nich larwami. Las odetchnął. Jeszcze raz 
człowiek uratował go od zagłady. A z tymi kornikami, które drążą korytarze w 
żywych, rosnących drzewach, poradzą sobie ptaki z dzięciołem i kowalikiem na 
czele. Malutki pogromca owadów Rudy lis przyczaił się i nastawił uszy. Coś 
wyraźnie szeleściło pomiędzy trawami. Blade światło księżyca rozjaśniało nieco 
leśną polankę. Lis siedział nieruchomo, nawet puszysty ogon ani drgnął. 
Wszystkie mięśnie zwierzęcia były naprężone, gotowe do skoku. Szelest zbliżył 
się. Jakieś maleńkie, trochę podobne do myszy stworzonko przemknęło tuż- tuż... 
Lis wciągnął nosem zapach i pokręcił ogonem. - Phy - parsknął. - Nie warto było 
zaczajać się. To przecież tylko ryjówka. Hej, ty mała! - zawołał. Ryjówka 
zatrzymała się. Mogła to zrobić bez obawy. Lisy bardzo rzadko ją atakują. Nie 
lubią jej mięsa o niemiłym zapachu. - Dokąd to? - spytał ją lis. - Na polowanie 
- pisnęła cienko ryjówka. - Strasznie jestem głodna. Ach, żebym mogła upolować 
jaką małą myszkę! - Ty? Myszkę? - roześmiał się lis. - Przecież sama jesteś 
mniejsza od myszy! - Ale mam ostre zęby i myszy wiedzą o tym - odburknęła 
ryjówka. - Do widzenia, nie mam czasu na rozmowy! I podreptała dalej. - Lis... 
mądrala... - pomrukiwała idąc. - Taki wielki, to wydaje mu się, że nikt inny 
myszy ułowić nie potrafi! Cóż z tego, że jestem mała, jeśli potrafię złowić nie 
tylko owada ukrytego w ściółce leśnej, nie tylko ślimaka, dżdżownicę, ale nawet 
żabę, mysz i nornika... Na samą myśl o tych przysmakach wysuwała języczek, 
ukazując równe, ostre, na końcach czerwonawe ząbki. Chyba tylko te ząbki mogą 
być groźne, bo ryjówka ma zaledwie kilka centymetrów długości. Pyszczek, jak 
sama nazwa wskazuje, wydłuża się w wąski ryjek, ciało pokryte jest pięknym, 
aksamitnym, brunatnoczarnym włosem, coraz jaśniejszym po bokach, a na brzuszku 
połyskującym prawie biało. - Głodna jestem - pisnęła znowu ryjówka poruszając 
cieniutkim ogonkiem. - Mam cię! - ucieszyła się. W jednej chwili schrupała 
chrząszcza, który skrył się w trawie przed chłodem nocnym. Zaraz po nim padł 
ofiarą ryjówki duży ślimak winniczek. Ale to nie zaspokoiło jej głodu. Ryjówka 
nigdy nie czuje się syta i nawet parogodzinny brak pożywienia może spowodować 
jej śmierć. - Huhu... huhu... - rozległo się z góry ponure wołanie. Odważna 
dotąd ryjówka drgnęła i czym prędzej skryła się w gęstej trawie. Nad polanką 
przeleciała bez najmniejszego szelestu sowa. Bystrymi, widzącymi mimo ciemności 
oczami wypatrywała zdobyczy. Na szczęście nie zauważyła drobnego zwierzątka 
skulonego nieruchomo pod listkami. Sowie nie przeszkadza brzydki zapach 
ryjówkowego mięsa. Zjada ryjówki równie chciwie jak myszy, chrząszcze czy 
mniejsze ptaszki. Ledwie sowa zniknęła w ciemności, ryjówka co sił w nóżkach 
pognała w gęstwinę. Zawsze to pewniej mieć nad sobą splątane gałęzie i listowie. 
Nie tak łatwo dojrzy sowa maleńkiego owadożercę, pomykającego pod paprociami lub 
krzaczkami czarnych jagód. Ryjówka spiesznie biegała tu i tam w poszukiwaniu 
jedzenia. Noc letnia krótka, a w dzień lepiej przespać się w ukryciu. Za to 
zimowe noce są długie i choć mróz dokucza, można wiele godzin spędzać na 
wyszukiwaniu w ściółce i opadłych liściach uśpionych w czasie zimy owadów. 
Jesień Na grzyby - Ja też chcę iść na grzyby! - napiera się Pawełek. - Ty 
jeszcze nie potrafisz, jesteś za mały - tłumaczy Joasia, ale Pawełek tak krzywi 
buzię, że wreszcie ustępują. - No, dobrze, ale uważaj, żebyś nie zginął w lesie 
- ostrzega Joasia. - Chodź razem z Joasią albo ze mną - doradza Krzyś - bo 
jeszcze nie wiesz, które grzyby można zbierać. Ale Pawełek uważa, że skoro jest 
synem gajowego, to wie wszystko o lesie. Postanawia sam napełnić swój koszyczek. 
Żeby się nie zgubić, nie oddala się zbytnio od Joasi, stara się nie tracić z 
oczu jej czerwonej kokardy. Joasia, choć idzie wpatrzona w ziemię, omija wiele 
grzybów. - I ona chce mnie uczyć zbierania! - mruczy Pawełek pod nosem. - A sama 
taki ładny grzyb zostawiła. Jeszcze nigdy takiego wielkiego borowika nie 
widziałem... Duży grzyb z pomarańczową nóżką i brunatnym jak borowik kapeluszem 
wędruje do koszyczka. - Pawełku! - woła z daleka Krzyś. - A pamiętaj, żebyś nie 
niszczył żadnych grzybów! Ostrzeżenie nadchodzi w porę, bo Pawełek już chciał 
kopnąć czerwonego muchomora z białymi łatkami na kapeluszu. "Jednak ten Krzyś ma 
rację, bo muchomór tak ładnie wygląda w zielonym mchu. Ale Krzyś chyba nie o tym 
myślał, kiedy mówił, żeby go nie niszczyć. Trzeba będzie spytać"... Pawełek 
idzie dalej. "O, tu znowu Joasia ominęła jakiś grzyb zupełnie podobny do 
pieczarki. To dziwne, pieczarki nie miewają łatek na kapeluszu, ale co to 
szkodzi, że ta jedna ma"... Pawełek już się cieszy, jak to zawstydzi Joasię, że 
tyle grzybów zostawiła po drodze. Coraz to dokłada coś do koszyczka, aż wreszcie 
widzi, że nic więcej się nie zmieści... - Joasiu! - woła. - Poczekaj! Ja mam już 
pełny koszyczek. Joasia zatrzymuje się. Kobiałkę napełnioną ma zaledwie do 
połowy. - Widzisz - chwali się malec - widzisz, ile zostawiłaś za sobą?! 
Wyzbierałem wszystkie, tylko muchomora zostawiłem. - Ależ, Pawełku - Joasia 
patrzy przestraszona na pełny koszyczek - ten biały w łatki to także muchomór! - 
Przecież muchomory są czerwone - mówi z przekonaniem Pawełek. - Ty się nie 
znasz. Zapytaj Krzysia. Ale Krzyś już podchodzi i potwierdza słowa Joasi. - 
Muchomory są nie tylko czerwone, ale i białawe, i żółtawe, i zielonkawe w łatki. 
A te podobne do borowików to świniaki i zajączki. Ani jednego dobrego grzyba tu 
nie ma. Wszystko trzeba wyrzucić. Pawełkowi drży bródka na widok jego grzybów 
wylatujących z koszyka. Tak się cieszył swym zbiorem! Krzyś udaje, że tego nie 
widzi. - Chodź - mówi spokojnie - poszukamy tu, między borówkami. I prowadzi 
Pawełka prosto do miejsca, gdzie rośnie cała gromadka zdrowych, jędrnych 
borowików. Każdy z nich ma białą nóżkę i brązowy kapelusz z rureczkami od spodu. 
Krzyś mija je, jakby nic nie widział. Ale Pawełek przystaje i pyta niepewnie: - 
Krzysiu, a te? Czy też niedobre? - Które? - Krzyś udaje, że dopiero teraz 
zauważył grzyby. - Ależ to są prawdziwki, borowiki! Pawełek zbiera grzyby 
ostrożnie, tak jak Krzyś mu pokazał, wykręcając każdą nóżkę z ziemi, żeby nie 
zniszczyć białych niteczek grzybni, z której grzyb wyrasta, i nie wyrwać 
rosnących obok, maleńkich jeszcze grzybków. Uszczęśliwiony Pawełek idzie teraz 
razem ze starszymi dziećmi. Koszyczki powoli napełniają się. Grzybów dokoła nie 
brak. Są żółte kurki, których żaden czerw nie zjada, są koźlaki na wysokich 
nóżkach, znalazło się i kilka pomarańczowych rydzów... A tam dalej aż błyszczy 
brązowy, lepki maślak. - On ma tylko pół kapelusza! - woła Pawełek. - Zobaczcie! 
Tu jest jeszcze jeden amator grzybów - śmieje się Krzyś, pokazując siedzącego 
pod resztką kapelusza wielkiego, czarnego ślimaka. - A gdzie on zgubił skorupkę? 
- dziwi się Pawełek. - Wcale jej nie miał - tłumaczy Krzyś. - Ma tylko taką małą 
tarczę na grzbiecie. - A jak on się nazywa? - Pawełek musi wszystko wiedzieć 
dokładnie. - Podrożec czarny. - Jeśli on też lubi grzyby, to zostawmy tego 
maślaka... Podrożec może spokojnie kończyć swój posiłek. Dzieci z pełnymi 
koszyczkami powoli wracają do domu. - Krzysiu - pyta jeszcze Pawełek. - Dlaczego 
mówiłeś, żeby nie niszczyć muchomorów? Przecież one nie są potrzebne w lesie. - 
Potrzebne. Prawie wszystkie grzyby są potrzebne. Tylko opieńki i huby niszczą 
drzewa. A białe, schowane pod ziemią niteczki innych grzybów oplatają mocno 
korzenie drzew i wtedy drzewa lepiej rosną, bo grzyby pomagają im wydobywać z 
ziemi pożywienie. Za to drzewa także dają trochę swoich soków grzybom, które bez 
nich nie mogłyby żyć. Jesień (c.d.) Sieć na berberysowym krzaku Polanka wygląda 
jak liliowy dywan utkany z drobnych kwiatków wrzosu, przepleciony w desenie 
zielonymi listkami i czerwonymi jagodami borówek. Na skraju czerwienią się też 
podłużne, zebrane w gronka owoce berberysu. Już od rana zerkał na nie z 
sąsiedniej leszczyny wielki pająk naznaczony na odwłoku krzyżem. Wczoraj 
przechodzący koziołek zahaczył rogiem i poszarpał mu starą sieć, pułapkę na 
muchy i inne owady. Krzyżak patrzył na krzak berberysowy. Może obliczał, jak 
długiej potrzeba nici, by dosięgnęła kolczastych gałązek? Może badał, skąd wieje 
wiatr i gdzie skieruje puszczoną wolno nitkę? Z kądziołków na końcu odwłoka 
wysunęły się cienkie, ledwie widoczne niteczki. Pająk chwycił je haczykami 
tylnych nóżek i począł splatać w jedną nitkę. Nitka wydłużała się i chwiała 
poruszana wiatrem. Nagle silniejszy podmuch porwał ją, rozbujał i rzucił na 
kolczasty krzak berberysu. Tego trzeba było pająkowi. Przebiegł po nitce i 
umocował ją na berberysowej gałązce. Następnie odbył jeszcze kilka takich 
spacerów, umacniając nitkę, aż stała się dostatecznie gruba, niełatwa do 
przerwania. Teraz krzyżak przeprowadził od tej liny nośnej prostopadłą nić w 
dół, stanowiącą średnicę przyszłej sieci, i zbudował ramy. Zwijał się raźno, nie 
tracił czasu. Około południa pierwsze promienie połączyły przeciwległe brzegi 
ramy. Gdy wszystkie już skrzyżowały się w środku sieci, pająk począł zataczać 
coraz szersze kręgi przesuwając się z promienia na promień i łącząc je spiralą. 
Im niżej schylało się słońce nad lasem, im dłuższe cienie kładły się na liliowe 
wrzosy, czerwieniejące teraz od blasku zachodniej zorzy, im głębszy mrok wciskał 
się pomiędzy drzewa, im bardziej chłód nocny przejmował, tym wolniej pracował 
tkacz - krzyżak. Nad polanką rozesłała się delikatna, lecz gęsta biała mgła, 
tworząc wielkie, mleczne jezioro, którego języki wdzierały się pomiędzy drzewa i 
krzewy. Wilgotna, zimna mgła wpędziła krzyżaka do kryjówki pod leszczynowym 
liściem. Następnego rana cała polanka wyglądała tak, jakby ktoś rozsypał na niej 
tysiące przezroczystych kryształów. Na wrzosach, na listkach borówek, na gronach 
berberysu srebrzyły się jasne krople. A kiedy słońce wyjrzało zza starego dębu, 
najwyższego w lesie, wtedy zdawało się, jakby ktoś zapalił na ziemi tysiące 
maleńkich lampionów. W każdej kropli rosy mieniły się i zapalały kolorowe tęcze 
i światełka. Krzyżak wylazł powoli ze swego ukrycia. Rozejrzał się i przystanął 
niezadowolony. Jego nie dokończona pajęczyna mieniła się i srebrzyła jak 
najpiękniejsza koronka. Ale pająk nie umiał zachwycać się słońcem odbitym w 
kroplach rosy. Słońce interesowało go, bo niosło ciepło potrzebne do życia. Ale 
rosa? Po co to? Cała sieć zmoczona! Jak tu można zabierać się do roboty? Trzeba 
czekać, aż obeschnie... Czekał dość długo. Wrześniowe słońce nie grzeje już tak 
mocno, i minęło parę godzin, nim wysuszyło srebrzyste kropelki. Wygłodzony pająk 
z zapałem rzucił się do roboty. Teraz snuł drugą spiralę - od ram w kierunku 
środka sieci. Tę spiralę uprządł z nitek lepkich. Gdy pajęczyna była już gotowa, 
zasiadł na czatach w jej środku. Wiatr chybotał siecią, potrząsał gałązkami 
berberysu, ale krzyżak nie ruszał się z miejsca. Nie drgnął nawet, gdy 
szarpnięta wiatrem gałązka przedziurawiła sieć z boku. Wtem coś żywego wpadło do 
pułapki i zaczęło szamotać się pośród lepkich nitek pajęczyny. Pająk 
błyskawicznie wyskoczył z czatowni. Biegł lekko, swobodnie. Jego nogi nie 
obawiały się zdradzieckich, chwytliwych nici. Wiedział, które pokrył lepką 
cieczą, i teraz omijał je starannie. Trzej lekarze - Oj, jak boli! Jak boli! - 
szumiało drzewo gałęziami. - Zginę! Na pewno zginę! Ratunku! Ratunku!... 
Najbliżej chorego drzewa mieszkał brunatny, niewielki doktor pełzacz. On też 
pierwszy przyleciał na wezwanie. - Co ci jest? Gdzie boli? - świergotał siadając 
na pniu tuż nad ziemią. Pełzał powoli dokoła pnia, posuwając się ciągle ku 
górze. Długi, cienki, z lekka zakrzywiony dziób wsuwał w szczeliny kory i coraz 
to wyciągał z niej jakiegoś owada. - Ulżyło trochę? - pytał. - Oj, nie! - 
szumiało drzewo. - Oj, nie! Boli gdzieś w środku! - To ja już nic nie poradzę - 
zmartwił się pełzacz - ale przyślę ci mojego znajomego, doktora kowalika. Nie 
minęło wiele czasu, gdy nadleciał doktor kowalik w popielatoniebieskiej kapocie 
na grzbiecie. Pokręcił się, pochodził w dół i w górę, stuknął dziobem w korę, 
coś tam podłubał... - Pomogło? - spytał wreszcie. - Oj, nie! Jeszcze głębiej ból 
siedzi - szumiało żałośnie drzewo. - Już dla mnie nie ma ratunku ani pomocy... 
Zginę wkrótce... - Nie martw się! Nie rozpaczaj! - zawołał kowalik. - Ja 
wprawdzie nie poradzę, ale zawołam jeszcze doktora dzięcioła. Doktor dzięcioł 
zajęty był opukiwaniem jakiegoś drzewa w innej stronie lasu, ale kiedy usłyszał, 
że go bardzo potrzebuje ciężko chory, rozwinął skrzydła i połyskując czarno-
białymi piórami i czerwoną czapeczką, poleciał na ratunek. - Gdzie boli? - 
zapytał siadając na pniu drzewa i podpierając się mocno ogonem. - Tutaj? - 
stuknął dziobem. - A może tu? - O, tu! Tu! - odpowiedziało głucho drzewo. - A 
co? Dobrze wypukałem? - pochwalił się dzięcioł. - Znam ja wasze choroby, dobrze 
je znam... Podparł się mocniej ogonem i z całej siły uderzył dziobem w pień. - 
Oj, nie tak mocno! - jęknęło drzewo. - Nie bój się! Krzywdy ci nie zrobię! 
Zobaczysz, jak ci ulży - pocieszał je dzięcioł między jednym a drugim uderzeniem 
dzioba. - Wiem, jak się z drzewami obchodzić, i w zdrowym dziur nie wykuwam, 
chyba że potrzebuję dziupli na mieszkanie. Jeszcze tylko raz... i raz... i... 
już! - zawołał nagle, gdy wreszcie natrafił dziobem na ukryty w drzewie 
korytarz. Wysunął długi, bardzo długi i lepki język i wetknął w szparę. Gdy go 
wyciągnął po chwili, na końcu języka widać było wielką, tłustą larwę. Dzięcioł 
połknął ją natychmiast ze smakiem. - Nic dziwnego, że cię bolało - powiedział. - 
Ale teraz lepiej? - Oj, lepiej, lepiej! - z wdzięcznością zaszumiało drzewo. - 
Ale jeszcze nie odchodź. Opukaj mnie i w innych miejscach, kochany doktorze 
dzięciole. - Rośnij spokojnie! Skoro jesteś pod moją opieką, nic ci nie grozi. 
Uwolnię cię od wszystkich szkodników. - To mówiąc doktor uważnie i z wielką 
powagą posuwał się po pniu od dołu ku górze, pukając i nasłuchując, czy jeszcze 
gdzieś nie trzeba zrobić małej operacji, która dostarczyłaby mu smacznego 
śniadania, a przy tym uleczyłaby jego pacjenta. Jak sójka za morze się wybierała 
Kiedy sójka zobaczyła lecące koło lasu wielkie stado bocianów, zerwała się z 
drzewa i podleciała do nich, skrzecząc głośno: - Dokąd to? Dokąd lecicie? - Kle, 
kle! - odpowiedziały bociany. - Lecimy daleko, daleko, do ciepłych krajów, hen, 
aż nad Nil i do południowej Afryki. Kle, kle, kle!... - Ja też tam polecę, 
wkrótce się spotkamy - odskrzeczała sójka i wróciła tymczasem do lasu. Jeszcze 
przecież drzewa się zielenią, tyle innych ptaków pozostało. Nie ma co się 
spieszyć z odlotem. Minęło parę tygodni. Już w lesie nie słychać było wesołego 
pogwizdywania żółtej wilgi. Odleciały i małe słowiki, które całą wiosnę 
wyśpiewywały wśród krzaków. Sójka żegnała po kolei wszystkie odlatujące ptaki. - 
Tak, tak, tak, do widzenia... do widzenia! - skrzeczała za nimi. - Przygotujcie 
mi tam ładne mieszkanie na zimowe wczasy, niedługo za wami polecę. I 
przelatywała z miejsca na miejsce, z jednego końca lasu na drugi, ale jakoś nie 
mogła wybrać się w drogę. - Poczekam na jaskółki - tłumaczyła innym ptakom. Aż 
tu któregoś dnia wszystkie jaskółki z całej wsi zerwały się do odlotu. - Dokąd? 
Dokąd? - zawołała do nich sójka, kiedy mijały las. - Do południowej Afryki na 
zimowe wczasy! - zaświergotały jaskółki. - Czekajcie tam na mnie! Wkrótce do was 
przyfrunę! - zapewniała je sójka. I znów minęło trochę czasu. Opuściła las 
szafirowa kraska, z którą sójka kłóciła się ciągle. Każda z nich uważała, że ma 
ładniejsze piórka, a do tego jeszcze sójka przechwalała się pięknym czubem na 
głowie. Odleciały pokrzewki, pliszki i cały rozświergotany drobiazg ptasi. 
Liście na drzewach pożółkły. Sójka coraz niespokojniej polatywała po lesie. - 
Jak to, jeszcze nie odleciałaś? - spytała ją któregoś dnia zięba. - Już bardzo 
niewiele ptaków zostało. Nawet ja, choć późno wyruszam w drogę, jutro odlatuję. 
- Jutro? Ach, to świetnie! Polecimy razem. Już chłodno na dworze, liście 
opadają, czas i na mnie. Tak, tak, polecę z tobą - ucieszyła się sójka. Ale na 
próżno rozglądała się zięba za sójką następnego ranka. Poleciała w towarzystwie 
swoich krewniaczek, nie czekając dłużej. A tymczasem jesień powoli ustępowała 
miejsca zimie. Nad lasem pojawiło się wielkie stado kraczących, czarno-
popielatych wron. - Co? Czy wy też odlatujecie? - zdziwiła się sójka. - My? Kra, 
kra, kra... Myśmy właśnie przyleciały - krakały wrony. - Jak to? Przecież 
wiłyście tu gniazda na wiosnę i latałyście nad polami latem. - Nie, to nie my. 
Te wrony, które wiły tu gniazda, już odleciały do trochę cieplejszych krajów na 
południo-zachodzie - zakrakała jedna z wron. - Piecuchy! Boją się zimna - 
szydziła druga. - Gdyby tylko zobaczyły, jaka jest nasza zima! - dodała trzecia. 
- Dla nas, mieszkanek Północy, wasze mrozy niestraszne - zapewniała czwarta. - 
Nie boimy się ich, tak jak i ty. Ty przecież nie odlatujesz? Sójka pokręciła się 
trochę na gałęzi, poskrobała pazurkiem po głowie, rozejrzała się, czy jej nie 
słyszy któryś ze stałych mieszkańców lasu, i niepewnie odpowiedziała: - Ja? Ja 
właściwie jeszcze nie wiem. Plotkarka-sroka opowiadała potem, że widziała sójkę 
w jakiś mroźny, zimowy dzień wyłuskującą żołądź z łupiny. Ale nie umiała 
powiedzieć, czy to była ta sama, która jesienią wybierała się w drogę, czy może 
inna, która przyleciała do lasu z Północy. Tyle było sójkowego skrzeczenia i 
fruwania, że aż ludzie ułożyli o niej przysłowie: "Wybiera się jak sójka za 
morze". Jesienne liście Cicho jest w lesie. Tak cicho, że słychać niemal, jak ze 
szczytu klonu odrywa się upstrzony barwami jesieni liść i mieniąc się w słońcu 
opada coraz niżej i niżej, aż z lekkim szelestem osiądzie na zawsze zielonym 
krzaczku borówek. Za nim spływa powoli drugi i trzeci. Coraz ich więcej leży na 
ziemi. Ile? Nikt nie policzy. Są lśniące, rude z buka o srebrnoszarej korze, 
jasnozłote z brzozy, z grabu i z lipy, czerwone z osiki, brunatne z olszyny i 
dębu... Sypią się z góry, sypią, a tyle ich jeszcze na drzewach pozostało. Aż 
dziwne wydają się przy nich zielone igły świerków i sosen. Bo nawet modrzew 
wygląda teraz jak płonąca, pomarańczowa choinka. Kładą się spadające liście na 
wrzosach już dawno przekwitłych, na nagich gałązkach czarnych jagód, na wysokich 
paprociach i potrójnych listkach poziomek. Okrywają tysiące i tysiące drobnych i 
większych nasion rozrzuconych po lesie, tysiące i tysiące wtulonych w ziemię 
cebulek i korzeni... - Nie zmarzniecie - zdają się szeleścić, gdy je wiatr 
poruszy lub ktoś potrąci. - Niegroźna dla was zima i jej mrozy. Okryjemy was 
ciepłą, grubą pierzynką, a z wiosną nakarmimy, gdy zmienimy się w żyzną, 
próchniczną ziemię... Cicho jest w lesie. Tak cicho, że słychać, jak powoli 
wędruje wielki, z wierzchu czarny, od spodu błyszczący szafirem i fioletem żuk 
gnojowy. Może szuka schronienia na zimę? A może to niedołężny staruszek, co już 
rok życia ma za sobą i stawia ostatnie kroki? Cicho. Żaden ptak nie zaćwierka, 
nie zaśpiewa radosnej piosenki. Wiele odleciało już na południe, na zachód, do 
cieplejszych krajów. Te, które pozostały, tracą letnie piórka i czekają smutne i 
osowiałe, aż im nowe, cieplejsze puchy na zimę wyrosną. Bęc! - coś stuknęło o 
ziemię przerywając ciszę. To żołądź wyleciała z miseczki i potoczyła się daleko 
od starego dębu. Może za kilka lat wyrośnie z niej młody dębczak, podobny do 
tych, których tyle krzewi się dokoła. Zgrzyt... zgrzyt... - coś zaskrobało po 
korze. Mignęła w skoku szalonym ruda błyskawica. Nie zatrzymały jej wiszące na 
dębie żołędzie ani smaczniejsze od nich, kanciaste bukwie, sypiące się na ziemię 
z kolczastych, rozwartych łupin. Zgrzyt... zgrzyt... - znowu czyjeś pazury 
zahaczyły o dębową korę. Brunatne futerko, pod gardłem jasna plama... To kuna 
leśna, wbrew zwyczajom nie czekając nocy, rozpoczęła polowanie. Skacze z drzewa 
na drzewo nie gorzej od uciekającej przed nią rudej wiewiórki. Skończyła się 
cisza leśna. Szumią rozchwiane gałęzie, sypią się liście garściami, a wiewiórka 
i kuna pędzą, pędzą przed siebie, bez wytchnienia. - Prędzej! Prędzej! - tłucze 
się w piersi wiewiórki wystraszone serce. - Aby dalej od wroga, aby zmylić 
pogoń... - Prędzej! Prędzej! - popędza kunę głód. Biegną, skaczą, zawracają, 
kołują... Aż zniknęły gdzieś w koronach drzew, obie brązoworude jak jesienne 
liście. Szurając nogami w liściach, Joasia idzie leśną drogą i zbiera te 
najbarwniejsze, najpiękniejsze na jesienny bukiet. Trzyma już spory pęk w ręce. 
Stanęła przy krzaku trzmieliny. - Spójrz, Krzysiu, jakie to ładne owoce! Z 
ciemnoróżowych pochewek zwieszają się pomarańczowe wisiorki, podobne do 
uczepionych na nitkach zabawek choinkowych. Wtem... myk, smyk... - coś małego, 
szarego z rudym gardziołkiem smyrgnęło spod krzaka. - Mysz? E, nie. Zafurkotały 
skrzydła i szary ptaszek zniknął wśród rudziejących liści. - To rudzik - mówi 
Krzyś. - On bardzo lubi trzmielinę. Szkoda, że niedługo i on od nas odleci. 
Dzieci idą dalej, tam gdzie czerwienią się krzaki kaliny i gdzie z niskiej 
jarzębiny zwieszają się koralowe kiście. Rudzik tylko na to czekał. - Czek, 
czek, czek... - ćwierka cichutko, wracając do przerwanego obiadu. I znowu robi 
się cicho. Tak cicho, jak w każdy pogodny dzień złotej jesieni. I tylko coraz 
więcej liści osuwa się na ziemię, choć ich nie trąca nawet najlżejszy powiew 
wiatru. Jak Burek łopiany rozsiewał Burek się nudzi. Leży przed domem na słońcu 
i ziewa. - A może by tak zajrzeć do lasu? Ogródek otoczony jest płotem, ale 
Burek ma swoje tajemne przejście. Sam je wykopał, tam gdzie krzaki 
najgęściejsze. Burek wstaje powoli, przeciąga się i truchcikiem biegnie do 
płotu. Ogląda się, czy nikt nie widzi, bo przecież wie, że sam nie może biegać 
po lesie. Ale nikogo nie widać. Już jest przejście! Burek przypłaszcza się, 
wyciąga jak długi i ostrożnie przesuwa pod deskami. Po chwili jest już za 
płotem. Hop! - w dwóch skokach przesadził drogę, która prowadzi przez podmokły 
zagajnik do lasu, i schował się w zeschłych badylach sterczących po drugiej jej 
stronie. - Coś tu ładnie pachnie... - Burek wciąga nosem powietrze. - Uhm... to 
kuropatwy przydreptały z pola. Przebiegły tędy przed chwilą, bo jeszcze można 
uchwycić ich zapach... i weszły do zagajnika... Może uda się je dogonić? I Burek 
już sunie rowem przed siebie. Przemyka pod wielkimi liśćmi łopianu, ociera się o 
czepliwą przytulię. - Aj, aj! - nastąpił łapą na liść ostu. Łapa trochę boli i 
kłuje, ale zapach kuropatw coraz mocniejszy, Burek goni więc dalej. Już słyszy 
szelest potrącanych przez kuropatwy badyli, kiedy nagle... Frr... - całe stadko 
z furkotem poderwało się do góry i odleciało. - Szukaj ich teraz po polu! 
Zmartwiony Burek wyskakuje z gąszczu na drogę. Węszy. - Aha, szła tędy Joasia z 
koleżankami... Pies biegnie śladem dziewczynek i dogania je na skraju lasu. 
Dziewczynki zatrzymały się koło wielkiego łopianu rosnącego przy drodze. W lecie 
nad jego kwiatami krążyły motyle: osetniki o czerwonych skrzydełkach, rdzawe 
pokrzywniki i pawiki z tęczowymi kółkami. Teraz liście łopianu pożółkły, a na 
miejscu kwiatów siedzą okrągłe główki złożone z nasionek. Każde nasionko ma mały 
haczyk. Kiedy się ten haczyk czegoś uczepi, to już nie puści. - Zrobię sobie z 
łopianów ordery! - woła Joasia. I dziewczynki zrywają okrągłe główki i 
przyczepiają do sukienek. Już Joasia ma łopianową gwiazdkę, Ewunia łopianowe 
guziczki, a Hania obramowane łopianami kieszonki. Burek przysiadł na środku 
drogi i ogląda skołtunioną sierść. Co też to się narobiło! Pełno łopianowych 
główek w ogonie, na bokach, na uszach... Między nimi okrągłe, czepliwe nasionka 
przytulii, a już najwięcej małych, pojedynczych zadziorków kuklika... Skąd się 
to wszystko wzięło? Burek kręci się i wyrywa je z sierści zębami. Zobaczyła go 
Joasia. - Burek! A ty tu skąd? - patrzy na psa i śmieje się, bo Burek na nic nie 
zważa, zajęty swoimi kłopotami. Niełatwo wyrwać z psiej sierści łopianowe i 
kuklikowe zadziorki. Dziewczynki wracają do domu, Burek za nimi, ale co kilka 
kroków zrobi, to przystaje, przysiada, szarpie... a co wyrwie, to wypluje. Ani 
mu w głowie, że rozsiewa nasiona po drodze i że na przyszłą wiosnę wyrosną z 
tego siewu nowe rośliny. Już doszli do domu, a tu jeszcze na uszach pełno 
łopianowych nasionek. - Jak do nich sięgnąć? - biedzi się Burek. Byłby sobie 
chyba nie dał rady, gdyby się Joasia nie zlitowała. - Chodź tu, Burku, daj uszy. 
Powyciągamy ci te zadziory. Widzisz, jak to nieprzyjemnie! A nie trzeba było 
uciekać z domu i włóczyć się po zagajniku. Joasia gderze, ale tak na wesoło. A 
Burek leży cicho, cichutko, tylko czasem ogonem poruszy, jakby chciał przytaknąć 
swej pani. Kuropatwy przecież uciekły, a wyjmowanie łopianów z poplątanej 
sierści to bardzo niemiły zabieg... W burkowym lesie Ciemno i cicho było w lesie 
bukowym. W dzień nawet rzadko kiedy jakiś promyk słoneczny zdołał przecisnąć się 
przez gęstwinę liści. Wysokie, srebrzystoszare pnie buków stały koło siebie, nie 
osłonięte krzewami ani ziołami. Powoli, z delikatnym szelestem spadały z nich 
czerwonobrązowe, sztywne, połyskujące liście. Nadchodziła noc. Bęc! - z otwartej 
szeroko, kolczastej łupinki wyleciał kanciasty orzeszek i skrył się pomiędzy 
liśćmi. Tuż obok rozległ się cichy szmer. Z ziemnej norki wysunęła się mała 
leśna myszka i pochwyciła leżącą na ziemi bukiew. - Przyda się na zimę - 
zamruczała cichutko, ciągnąc zdobycz do norki. Nie ona jedna wyruszyła nocą na 
poszukiwanie żywności. Z dziupli wyskoczyła nie większa od szczura popielica i 
myszkowała po gałązkach. - Są, są bukwie, i to bardzo smaczne - zapewniała ją 
malutka, podobna trochę do myszy, ale żółtawoczerwona, orzesznica, odrywając się 
na chwilę od jedzenia. - A ty tu skąd? - zdziwiła się popielica. - Przecież 
twoje ulubione miejsce jest w krzakach leszczynowych. - Tak, ale tam na skraju 
lasu dzieci i wiewiórki zrobiły takie spustoszenie w orzechach, że wybrałam się 
tutaj na żer. I wcale tego nie żałuję. Bukwie nie są gorsze od orzechów i równie 
pożywne. - Cieszę się, że ładnie obrodziły w tym roku - mówiła popielica. - Nie 
braknie mi pożywienia. - Ty się martwisz o pożywienie! - wykrzyknęła orzesznica. 
- Ty, taki śpioch, co zasypia z nastaniem pierwszych chłodów i deszczów 
jesiennych, a budzi się dopiero w połowie kwietnia! - Nie jestem taka 
zahartowana na mrozy jak wiewiórka, która nawet w środku zimy potrafi się 
obudzić i harcować po lesie - tłumaczyła się popielica. - A jedzenia wystarczy 
dla wszystkich. Także dla większej zwierzyny. Zdaje się nawet, że ktoś tu już 
idzie - przerwała nasłuchując. Lekki trzask gałęzi poprzedził ukazanie się kilku 
zgrabnych sarn, które, węsząc przy ziemi, wybierały wargami opadnięte bukwie. Z 
wolna posuwały się naprzód, uważnie nasłuchując, czy nie zbliża się jakiś wróg. 
Nagle zastrzygły uszami i galopem popędziły w las. Z głośnym tupotem i sapaniem 
wtoczyły się między buki grube, ciężkie dziki. Twardymi ryjami rozrzucały 
więdnące liście i smakowicie mlaskały przy każdym znalezionym orzeszku. - Nie 
zatrzymujcie się ciągle - poganiała je idąca przodem matka. - Musimy zdążyć 
przed świtem na ziemniaczysko pod lasem. Tam dopiero się najemy! - Może byśmy 
lepiej dziś tutaj zostali? - chrząknął jeden z warchlaków. - Nie, nie. Bukwie 
będziemy mieli przez całą zimę, a ziemniaków jeszcze nie próbowaliśmy. Chodźcie 
prędzej - gderała matka. Dziki ruszyły w drogę. W ciszy, jaka zapanowała teraz 
pomiędzy bukami, słychać było tylko szmer opadających liści i lekki stuk 
uderzających o ziemię bukwi. Borsuk samotnik Równo z zachodem słońca borsuk 
wysunął się ze swej jamy. Najpierw ukazała się biała z dwiema czarnymi pręgami 
głowa, a za nią żółtawopopielate ciało. Węsząc podreptał do pobliskiej strugi. 
Po drodze rozglądał się, czy nie znajdzie czegoś do jedzenia. Schrupał parę 
leżących pod dębem żołędzi, oblizał się na widok porzuconej przez wiewiórkę 
bukwi, spróbował, czy można jeszcze wygrzebać z ziemi jakieś korzonki. - Ciężkie 
czasy nastały - westchnął głęboko. - Przez całe lato i jesień nie brakowało 
pożywienia. Pod dostatkiem było ślimaków, owadów i ich larw, dżdżownic, czasem 
trafił się wąż, jaszczurka czy żaba albo i młody królik... Były grzyby, jagody, 
trawy i zioła... A teraz zima nadchodzi... Dobrze, że już jestem sam i nie 
trzeba myśleć o karmieniu rodziny. Dzieci urodziły się borsukowi na początku 
marca. Opiekował się nimi troskliwie. Przez dwa miesiące młode borsuczęta żyły w 
ciemnej, podziemnej jamie. Dopiero w końcu kwietnia rodzice wyprowadzili je po 
raz pierwszy na powierzchnię ziemi. Odbyło się to naturalnie w nocy, gdyż 
borsuki wychodzą z nory o zmierzchu, a wracają o świcie. Z sąsiadami rodzina 
borsuków nie utrzymywała żadnych stosunków towarzyskich. Żyli sami dla siebie 
przez całą wiosnę i lato. Dopiero w sierpniu czy wrześniu coś się odmieniło. 
Borsuk zaczął odwiedzać sąsiadów z pobliskich nor borsuczych i sam także 
przyjmował czasem gości. Wkrótce jednak znudziło mu się życie towarzyskie. - 
Lepiej jest żyć samotnie i w ciszy. Dzieci już odchowane, mogą iść w świat i 
wykopać sobie na zimę własne nory. W połowie października pozostał sam. Zabrał 
się teraz do porządkowania nory na zimę. Całe noce wędrował tam i z powrotem, 
znosząc do jamy ściółkę. Trzeba wysłać mieszkanie miękko i ciepło, żeby nie 
zmarznąć i żeby zapewnić wygody przyszłym dzieciom, które przecież urodzą się 
pod koniec zimy. Kiedyś gdy powracał z nocnej wędrówki, usłyszał z daleka 
jazgotliwe szczekanie. "Oho - pomyślał - to pewno ten nieznośny jamnik, co tak 
lubi grzebać w cudzych norach". Prędko wsunął się do nory. - Może mnie teraz 
szukać - mruczał.- Moja nora z roku na rok jest coraz głębsza i coraz bardziej 
rozgałęziona. Choćby i trafił do mnie, to go powitam mocnymi zębami. A że mojego 
sąsiada lisa trochę przepłoszy, to trudno. Zresztą lis też ma zęby nie od 
parady. Powęszył chwilę, posłuchał i wreszcie, uspokojony, położył się wygodnie 
i zasnął. Zima Co się stało z bielakiem? Zając szarak mieszkał na polu, a zając 
bielak w lesie. Oba zające poznały się późną wiosną i bardzo zaprzyjaźniły z 
sobą. - Odwiedź mnie kiedyś w lesie - zapraszał bielak. - Odwiedzę - obiecał 
szarak. Ale jakoś minęło lato i szarak nie miał czasu dotrzymać obietnicy. To 
musiał zobaczyć, czy ładnie się żyto wykłosiło. To go żniwiarze wypłoszyli z 
kryjówki. To znów przyglądał się z dala kopaniu ziemniaków. I tak minęło lato, 
minęła jesień, opustoszały pola. Dopiero któregoś dnia zimą przykicał szarak po 
śniegu do lasu. Zatrzymał się i patrzył na wszystkie strony, szukając bielaka. - 
Czy nie wiesz, gdzie jest bielak? - spytał dzięcioła opukującego starą sosnę. - 
Stuk, stuk! Nie wiem, nie mam czasu rozglądać się po lesie - odpowiedział 
dzięcioł między jednym stuknięciem a drugim. - Czy nie widziałeś bielaka? - 
spytał szarak malutkiego strzyżyka. Strzyżyk siedział na gałązce i śpiewał tak 
wesoło i dźwięcznie, jakby dokoła zielenił się las wiosną. A przecież była zima, 
śnieg pokrywał ziemię i o pożywienie trudno. - Nie widziałem - odśpiewał 
zającowi strzyżyk - ale spytaj sikorkę, może ona ci powie. - Może ty widziałaś 
bielaka? - spytał szarak sikorkę, która przed chwilą usiadła na gałązce 
leszczyny. - Pink, pink! Widziałam! Tu są jeszcze jego ślady na śniegu. Szarak 
pomknął szybko po wskazanych śladach. Nagle trop urwał się pod krzakiem. 
Sterczały tam ponad kupką śniegu dwie czarne plamki. Kupka śniegu poruszyła się 
i dwie czarne plamki okazały się końcami długich uszu jakiegoś zwierzęcia. 
Szarak odskoczył. - Dzień dobry! - zawołało dziwne zwierzę. - Nie poznajesz 
mnie? - Nie znam cię... Szukałem bielaka... - To właśnie ja. - Ty? - zdumiał się 
szarak. - Czy kto widział kiedy białego zająca, i do tego z czarnymi końcami 
uszu? - A pamiętasz, jak się dziwiłeś, że mnie nazywają bielakiem, choć miałem w 
lecie szare futerko? Teraz już wiesz dlaczego. - Więc to naprawdę ty? Zmieniłeś 
futro na zimę? - Przecież i tobie, szaraku, wyrasta przed zimą nowe, puszyste 
futerko. - To prawda - przyznał szarak - ale moje jest tylko trochę jaśniejsze 
od letniego. - A moje zimowe futerko jest białe, bo ja pochodzę z krajów, gdzie 
zima jest długa i gdzie leżą wielkie śniegi. Na dalekiej Północy żyją też białe 
lisy i białe niedźwiedzie. Są tam nawet ptaki, którym na zimę wyrastają białe 
pióra. Nazywają się pardwy. - To można tam wpaść wprost na lisa leżącego w 
śniegu? - spytał szarak. - Ale można też schować się w śniegu tak, że nikt nie 
dojrzy. Dopiero kiedy lis czy wilk cię wywęszą, wtedy ratunek w dobrych nogach. 
A już dobrym biegiem to i my, bielaki, i wy, szaraki, możemy się popisywać! Przy 
leśnych paśnikach Deń, deń, deń - dzwonią dzwonki u sanek. To gajowy, pan 
Marcin, wiezie do lasu wiązki siana i liściarkę - pęki gałęzi ściętych jeszcze 
pod koniec wiosny. Młode, pożywne, choć wysuszone gałązki będą smakować gościom 
stołówki na leśnej polanie. Krzyś powozi Siwkiem, który idzie równo, sam skręca 
to w prawo, to w lewo. Nigdy się nie pomyli. Stary koń dobrze zna drogę, którą 
tyle razy już przeszedł. Joasia zagrzebała się w siano. Widać tylko kapturek i 
koniec sterczącej spod niego kokardy. Drzewa przybrały jakieś dziwne kształty. 
Gałęzie uginają się pod śniegiem. Przy każdym powiewie wiatru sypie się z nich 
biały tuman. - Spójrz, Krzysiu! Ten świerk wygląda jak dziad borowy w wielkiej, 
białej czapie i białej, grubej szubie! - woła Joasia. Ale Krzyś nie ogląda się 
za siebie. Skoro trzyma się lejce, trzeba uważać na konia i na drogę. Zresztą 
dziad borowy został już w tyle. Teraz przy drodze stoi zgięta wpół baba ze 
śniegowym tobołem na grzbiecie. A dalej kilka białych grzybów- olbrzymów. "Ileż 
to pięknych bajek można sobie ułożyć jadąc przez zaśnieżony las!" - myśli 
Joasia. - Prrrr... Deń, deleń, deń! Dzwoneczki zabrzęczały mocniej i umilkły. To 
już polana. - Co tu śladów na śniegu! Cała polanka wydeptana i wszystkie zapasy 
zjedzone! Wielu musiało być stołowników, ale bo też długa jest tegoroczna zima i 
w lesie trudno o pożywienie. Pan Marcin pokazuje dzieciom różne ślady - tropy, 
jak je nazywa. - Widzicie, te duże to są tropy jeleni. O, jak się odbiły na 
śniegu rozdwojone racice... A tamte mniejsze - to sarnie... Krzyś z zapałem 
pomaga przy wyładowywaniu zapasów. Siano zakładają z panem Marcinem za drabinki, 
liściarką obwiązują drzewa, nie za wysoko, nie za nisko, żeby było łatwo sięgać 
po gałązki. Wreszcie z samego dna sań wyciągają worek z żołędziami, kasztanami i 
sypią je do koryt. - Pamiętasz, Krzysiu, jak zbieraliśmy te kasztany i żołędzie? 
- przypomina Joasia. Cała szkoła brała wtedy udział we współzawodnictwie, kto 
więcej uzbiera. - No, przyjęcie w stołówce gotowe - oznajmia Krzyś. - Goście 
proszeni są do stołu... Ale goście nie spieszą się, choć głód na pewno im 
dokucza. Czekają na odjazd sanek, na zapadnięcie zmroku. Dźwięczny głos dzwonka 
zacicha w oddali. Drobny, sypki śnieg zaczyna prószyć, zasypując ślady sań. 
Powoli ściemnia się. Spomiędzy drzew wysuwają się pierwsi stołownicy: zgrabne, 
smukłe sarny - kozy - z tulącymi się do nich młodymi i kozły, których głowy 
ozdabiają nowo wyrosłe, omszone jeszcze rogi. Młodsze koziołki mają rożki 
pojedyncze, spiczaste, u starszych sterczą zgrabne widełki o dwóch lub trzech 
odnogach. Sarnięta nie różnią się już barwą od swych matek. Jeszcze w jesieni 
zmieniły rdzawą sierść upstrzoną białymi cętkami, podobnymi do okrągłych plam 
słońca przeciekających przez gąszcz liści, na szarobrunatną, jednolitą. Sarny, 
oglądając się niespokojnie, podsunęły się ku nakrytym szerokim dachem żłobom. 
Nie ma obawy, żeby śnieg przysypał leżące tu zapasy, a i zwierzęta mają 
schronienie przed pluchą i zawieją. Suche łodygi chrzęszczą w pyskach. Trącane 
nozdrzami żołędzie przesypują się z lekkim szelestem. Gdy się jest najedzonym, 
chłód nie dokucza tak bardzo. Zbliżające się odgłosy stąpania przerywają 
posiłek. Sarny oglądają się niespokojnie. Nie, to nie wróg. Z gęstwiny wysuwa 
się najpierw łania - przodownica stada. Rozgląda się wokoło i wychodzi na 
polanę. Za nią tłoczą się pozostałe łanie, małe, tegoroczne jelonki i kilka 
samców z rozgałęzionymi wieńcami. Jelenie przepychają się pomiędzy słabszymi od 
nich sarnami i sięgają do żłobów. Niektóre zatrzymują się przy przywiązanych do 
drzew gałązkach. Wtem nowy szmer i na polanę wchodzi stary jeleń - samotnik. 
Gdzież się podziały jego rozłożyste, wspaniałe rogi o licznych odnogach? Te 
rogi, które dopomogły mu w zwycięstwie nad przeciwnikiem podczas jesiennych 
zawodów na rykowisku? Zgubił je gdzieś w ostępie leśnym i gdyby nie olbrzymi 
wzrost i groźne spojrzenie, można by go wziąć za starą łanię o bujnej ciemnej 
grzywie. Młodsze samce, które trochę później zrzucą swe wieńce, bez lęku patrzą 
teraz na samotnika. Zanim przez wiosnę wyrośnie mu nowe, jeszcze wspanialsze, 
jeszcze bardziej rozgałęzione poroże, jedyną jego obroną są nogi niedoścignione 
w biegu. I jego zwabiły żłoby ustawione na polanie, choć jelenie nie lubią 
zbliżać się do miejsc uczęszczanych przez ludzi. Ale głód zwyciężył starego 
samotnika i ostrożną łanię wraz z jej stadem. Jedzą szybko, czujne na każdy 
odgłos, nawet najlżejszy. Każdy szelest, choćby osypującego się z gałęzi śniegu, 
sprawia, że strzygą uszami i niespokojnie się rozglądają. Nim przyjdzie świt, 
obie płowe gromady - jelenia i sarnia - znikną w gęstwinie. Na polanie zostaną 
tylko ślady ich racic, ale i te zasypie drobny, wolno, miarowo padający śnieg. 
Najmniejsze ptaszki - Czy to prawda, że są na świecie takie malutkie ptaszki, 
niewiele większe od motyli i bardzo kolorowe? - Prawda, Joasiu. Nazywają się 
kolibry i wyglądają jak piękne, fruwające kwiaty. - A u nas ich nie ma? - Nie, 
kolibry żyją w bardzo ciepłych krajach. Ale pokażę ci nasze ptaszki, które są 
niewiele większe od kolibrów. - Teraz? W zimie? Czy takie maleństwa nie zmarzną? 
- Zobaczysz. Weszłyśmy do lasu. Już z dala dobiegł nas wesoły śpiew ptasi. - Kto 
to śpiewa? Na krzaku siedział malutki, rdzawobrunatny, ciemno pręgowany ptaszek, 
z krótkimi skrzydełkami i zadartym ogonkiem. Raz po raz spoglądał dokoła 
wesołymi, dużymi oczkami. To on tak ślicznie wyśpiewywał, głosem trochę 
przypominającym kanarka. - To właśnie jeden z naszycg najmniejszych ptaszków - 
strzyżyk. Czasem dodają do jego imienia "wole oczko", bo ma takie duże oczy. 
Jest jednym z najweselszych ptaszków. Jeszcze mniejszy od niego jest mysikrólik. 
Ten naprawdę jest nie większy od niektórych kolibrów i dosyć kolorowo upierzony. 
Zielonkawy, z dwiema białymi wstęgami i pomarańczową koroną na głowie. Jego 
kuzyn, mysikrólik zniczek, wygląda bardzo podobnie, tylko ma czerwoną czapeczkę 
i piórka bardziej żółtawe. U nas rzadko można go spotkać... ale pst, cicho... 
Spojrzałyśmy obie na drzewko rosnące trochę dalej. Siedział na nim nie kto inny, 
ale właśnie maleńki mysikrólik. - Czym one się żywią? - spytała Joasia. - 
Najchętniej owadami, które cienkim dziobkiem wydłubują z najmniejszych 
szpareczek w korze drzewa. A gdy w zimie owadów zabraknie, muszą zadowolić się 
jagodami i nasionami roślin. Stańmy cicho, może i mysikrólik nam coś zaśpiewa. 
Mysikrólik tymczasem usiadł na wysokiej gałęzi drzewa i zaczął wyśpiewywać 
kręcąc się na wszystkie strony. Widocznie chciał kogoś zwabić. Po chwili 
nadleciało jeszcze kilku malutkich jego krewniaków i wszyscy razem, skacząc i 
strosząc piórka, śpiewali, póki nie spłoszył ich szelest śniegu sypiącego się z 
potrąconej przez Joasię gałązki. Czubaty gość z Północy - Kczek, kczek, kczek... 
Kto z was ma taki piękny czubek jak ja? Nie ma równego mi ptaka. Kczek, kczek, 
kczek!...- przez całe dni sójka latała po lesie i pyszniła się swoim czubkiem na 
głowie. Oburzyły się na to sikory. - Przecież jedna z nas nazywa się nawet 
sikora czubatka i jej czubek sterczy bardziej w górę niż sójki! Ale kto by tam 
sójkę przegadał! Chyba jedna sroka. - Kczek, kczek! Taki mały ptaszek jak 
sikora, choćby miał nie wiem jaki czubek, nie może się ze mną równać. A cóż 
dopiero, gdy się spojrzy na moje piórka? Jak pięknie od rdzawoszarej barwy 
odbija czarno-biała szachownica i błękitna wstęga na skrzydłach! - wołała sójka. 
Sikory zapamiętały sobie te sójkowe przechwałki i postanowiły zarozumialca 
ukarać. Długo kręciły główkami i szukały sposobu, ale nic nie mogły wymyślić. 
Któregoś dnia jedna z sikorek przelatywała koło wysokiej brzozy, na której 
zieleniła się kępa jemioły. Całe stado jakichś nieznanych ptaszków siedziało na 
zielonych gałązkach i zajadało białe, lepkie jagody. Sikorka zerknęła ku nim 
ciekawie i aż przysiadła ze zdumienia. Każdy z ptaków miał na głowie duży, 
sterczący czubek. Sikorka nie namyślała się długo. Dźwięcznym głosikiem zwołała 
kilka swych krewniaczek i dalejże szukać sójki po lesie. Sójka właśnie 
rozłupywała znalezione żołędzie, kiedy nadleciały sikorki. - Chodź prędko - 
wołały - coś ci pokażemy! Naprawdę warto zobaczyć! Zaciekawiona sójka poleciała 
za nimi. Kiedy zbliżyły się do kępy jemioły, sikorki przysiadły tuż przy 
nieznanych ptakach, a sójka zatrzymała się trochę dalej. - Kto wy jesteście? - 
spytały sikorki. - My jesteśmy jemiołuszki jedwabniczki - odpowiedziały ptaszki 
nie przestając ani na chwilę objadać jagód. - Przyleciałyśmy tu na zimowe wczasy 
z dalekiej Północy. Bardzo nam się u was podoba. Tyle jedzenia... - Czy dlatego 
nazywacie się jemiołuszki, że lubicie jemiołę? - Tak, a drugie imię otrzymałyśmy 
z powodu naszych jedwabistych, miękkich piórek. - To u was w zimie nie ma co 
jeść? - zainteresowała się któraś z sikorek. - O, u nas zima jest sroższa, o 
wiele sroższa niż tutaj - mówiły jemiołuszki. - Słońca prawie nie widać, ciemno, 
mróz, wszystko śniegiem pokryte... - A owadów nie jadacie? - Jadamy, ale 
przeważnie żywimy się nasionami. Jakaż wyśmienita jest ta jemioła! Kiedy ją 
skończymy, polecimy na krzaki jałowca ... - mówiła jedna. - A ja widziałam tu 
niedaleko czerwoną jarzębinę - dodała druga. - Chyba już najadłyście się dosyć? 
- zdziwiły się sikory. - Nigdy nie można zjeść za dużo - odpowiedziały 
jemiołuszki, bez przerwy skubiąc jagody. Sójka słuchała rozmowy, uważnie 
przyglądając się nieznanym ptakom. Miały piękne, lśniące, czerwonoszare piórka, 
czarny ogonek i skrzydła ozdobione czerwonymi i żółtymi plamami. Ale to wszystko 
było niczym w porównaniu z czubkiem. - Tak, tak... ich czubek jest piękniejszy 
od mojego - szepnęła, powoli przefruwając z gałązki na gałązkę, żeby 
niepostrzeżenie się oddalić. Ale sikorki zaraz to zauważyły. - Sit, sit... Kto 
ma ładniejszy czubek? - zaświergotały wesoło. - Jemiołuszki - przyznała sójka - 
ale za to ja nie jestem takim łakomczuchem jak one. Brr... one chyba pękną z 
przejedzenia... - Nawet my nie potrafimy tyle zjeść - stwierdziły sikorki. - I 
żeby jeszcze to były owady, tłuste gąsienice, ale jemioła... Sójka nic nie 
odpowiedziała. Rozwinęła skrzydła i odleciała na drugi koniec lasu. Za nią 
pofrunęły i sikorki. A jemiołuszki zajadały dalej z apetytem jagody jemioły. 
Gniazdko wśród śniegu Na zwisającej ze świerka szyszce siedział uczepiony 
pazurkami dziwny ptaszek. Jego czerwone piórka ładnie odbijały od białego 
śniegu, a śmieszny, gruby dziobek coraz to zanurzał się pomiędzy łuskami 
szyszki, kryjącymi smakowite nasionka. Końce tego dzioba nie stykały się jak u 
innych ptaków, lecz były skrzyżowane i wyglądały jak źle dopasowane nożyczki. 
Siedząca na drugim drzewie sikorka długo przyglądała się nieznanemu ptakowi, 
wreszcie spytała: - Chyba niedawno zjawiłeś się u nas? Nigdy jeszcze nie 
widziałam takiego dzioba... Czerwony ptaszek odwrócił się. - Pozwól, że ci się 
przedstawię. Jestem krzyżodziób świerkowy. Przyleciałem z żoną w te strony, bo 
jest tu dużo pożywienia odpowiedniego dla nas i dla naszych dzieci. - Czy długo 
u nas zabawicie? - Dopóki dzieci nie podrosną... - O, to jeszcze kilka miesięcy 
upłynie... - Ech, nie! W marcu lub w kwietniu powinny już dobrze latać. - Co też 
ty mówisz?! - wykrzyknęła zdziwiona sikorka. - A gdzie jest twoja żona? - Siedzi 
na gnieździe. - Na gnieździe? - powtórzyła niedowierzająco sikorka. - Chciałeś 
chyba powiedzieć, że zmarzła i przysiadła na czyimś gnieździe, żeby rozgrzać 
nóżki. U nas mówi się, że ktoś siedzi na gnieździe, kiedy wysiaduje jajka. - 
Właśnie moja żona siedzi na jajkach. Sikorka obraziła się. - Proszę bardzo, nie 
strój sobie ze mnie żartów. Jestem wprawdzie młoda, ale wiem, że na jajkach 
siedzi się na wiosnę, kiedy jest ciepło, a nie w środku zimy - powiedziała i 
pokręciła dziobkiem. - Ależ ja nie żartuję - odrzekł poważnie krzyżodziób. - Nie 
chciałem wcale cię obrazić, sikorko. Proszę, leć ze mną do tamtego świerka, a 
sama się przekonasz, że mówię prawdę. Sikorka namyślała się, ale krzyżodziób 
zapraszał tak uprzejmie, że wreszcie zdecydowała się mu towarzyszyć. Już z 
daleka doleciało ich wołanie: - Gib, gib, cok, cok... - Oho, żona mnie woła! - 
Krzyżodziób przyspieszył lotu. - Może wykluły się nasze dzieci? Wysoko na 
świerku zobaczyła sikorka nieduże gniazdko z grubymi ściankami, osłonięte 
zwisającymi gałęziami, wysłane w środku mchem, porostami i pierzem. W gniazdku 
siedziała pani krzyżodziobowa, ubarwiona skromniej od męża, cała 
zielonkawoszara. Zobaczywszy nadlatujących zawołała wesoło: - Spójrz, mój drogi! 
Spójrz, jakie śliczne! - i unosząc się z lekka, odsłoniła dno gniazdka, na 
którym kręciło się kilkoro malutkich, nagich, świeżo z jajek wyklutych piskląt. 
- Ależ one się zaziębią! - wykrzyknęła sikorka. - O, moje dzieci nie boją się 
mrozu. Od urodzenia je hartuję - odpowiedziała pani krzyżodziobowa. - Leć 
prędko, mężu, po coś do jedzenia. Biedactwa jeszcze nic w dziobku nie miały. 
Krzyżodziób rozwinął skrzydełka i poleciał na poszukiwanie szyszek. Sikorka 
siadła obok gniazda na gałęzi, nie mogąc uwierzyć w to, co widziała. Pisklęta na 
śniegu! Coś przedziwnego! - Dlaczego składasz jajeczka, kiedy jeszcze mróz na 
dworze? Czy nie lepiej poczekać do wiosny - jak inne ptaki? - Widzisz - 
tłumaczyła jej pani krzyżodziobowa - w zimie dojrzewają nasiona świerków i 
innych drzew iglastych, a to przecież nasze główne pożywienie. Teraz więc 
najłatwiej wychować dzieci. Sikorka kręciła się na gałązce. Widać było, że 
chciałaby jeszcze o coś spytać. - Czy mogłabyś mi wytłumaczyć, dlaczego wy macie 
takie inne dzioby... skrzyżowane na końcach? - Wybieramy pożywienie spomiędzy 
łusek szyszki. Skrzyżowane końce dzioba znakomicie nam ułatwiają rozchylanie 
tych łusek i wydłubywanie ziarenek. Sikorka byłaby jeszcze pogadała o tym i 
owym, ale ściemniało się już. Podziękowała więc za rozmowę i, życząc 
szczęśliwego wychowania dzieci, odleciała do lasu. Zimowe mieszkanie burego 
misia Rozpędzona wiewiórka przysiadła na gałęzi i zdziwiona patrzyła z góry na 
burego niedźwiedzia znoszącego gałęzie do starego wykrotu pod obalonym wichurą 
świerkiem. Była już późna jesień, wiewiórka chciała jeszcze zebrać trochę 
zapasów, ale ciekawość przemogła. - Co on robi? - parsknęła. - Poprawia swój 
stary barłóg na zimowe mieszkanie - warknął rudy lis, który właśnie przebiegał 
pod drzewem. Wiewiórka aż podskoczyła i tupnęła łapkami w gałąź. - Nie 
wiedziałam, że niedźwiedź ma mieszkanie. Przez całe lato sypiał w gęstwinie i 
ani myślał o żadnym schronieniu. - Ba, w lecie było ciepło, miał pod dostatkiem 
jagód, korzonków, grzybów, potem żołędzi... Ale w zimie co będzie jadł, kiedy 
śnieg wszystko przykryje? Toteż jesienią najada się tak, że ma pod skórą całe 
warstwy sadła. Spojrzyj tylko, jaki z niego grubas. - Aha! - przytaknęła 
wiewiórka. - Musi mu tego sadła starczyć na całą zimę. Już niedługo położy się 
spać i będzie spał aż do wiosny. Nie pierwszą to zimę spędzi w tym barłogu pod 
wykrotem. Nie rozumiem, jak można tak długo spać i pościć. Ja wolę upolować coś 
smacznego od czasu do czasu. Niedźwiedź, jakby wyczuł czyjąś obecność, odwrócił 
się w stronę lisa i zaczął węszyć. - Oj, muszę uciekać! - warknął lis. - On nie 
lubi, żeby go podpatrywać... Machnął puszystą kitą i umknął szybko, tylko 
błysnęło w krzakach jego rude, puszyste, zimowe futro. Wiewiórka przypomniała 
sobie nagle o swoich zapasach i także pomknęła pomiędzy gałęzie. Wkrótce 
nadeszła zima i niedźwiedź zasnął w swoim zacisznym barłogu. To przydługie 
spanie przykrzy się zwykle misiowi i najczęściej już w początkach lutego 
wychodzi z barłogu. Chudy, wygłodzony, wędruje po lesie, szukając jedzenia. 
Wtedy też często próbuje upolować jakąś zwierzynę, bo trudno mu o pożywienie 
roślinne czy ulubiony miód pszczeli. Ale z barłogu pod świerkowym wykrotem mimo 
nadejścia lutego nikt nie wychodził. Czasem tylko wysunęła się potężna łapa, 
zgarniając śnieg sprzed progu. Widocznie niedźwiedź nie spał. Czemu więc nie 
wychodził? W barłogu, mimo srogiej jeszcze zimy, urodziły się dwa malutkie 
niedźwiadki. Z początku podobniejsze były do małych szczurów niż do pluszowych 
misiów. Leżały wtulone w kudły matki, okryte jej potężnymi łapami. Niedźwiedzica 
nie opuszczała ich przez dwa tygodnie. Mimo całozimowego postu nic nadal nie 
jadła. Zaspokajała jedynie pragnienie zgarnianym śniegiem. Gdy małe trochę 
podrosły, gdy okryły się puszystym futerkiem, które chroniło je od zimna, matka 
postanowiła wreszcie wyjść na świat, poszukać pożywienia. - Siedźcie cicho! - 
nakazywała. - Nie ruszajcie się z barłogu! Biegająca po drzewach wiewiórka nie 
poznała wychodzącej z wykrotu niedźwiedzicy. - Czy to rzeczywiście ten sam 
grubas, który budował w jesieni zimowe mieszkanie? - dziwiła się uskakując 
przezornie z drogi. Niedźwiedzica, chuda, osłabiona, napiła się trochę wody ze 
strumienia, skubnęła jakiejś marnej paszy i czym prędzej powróciła do dzieci. 
Ucieszyły się bardzo i zaraz przytuliły do jej ciepłego ciała. - Niedługo i wy 
wyjdziecie na słońce - mruczała ogarniając je łapami. - Niech tylko ociepli się 
trochę, niech wam tylko sił przybędzie... pójdziemy szukać zeszłorocznych, 
przemarzniętych jagód, smacznych korzonków... będziemy wygarniać kwaśne mrówki z 
mrowiska. Małe niedźwiadki nie słyszały już tych obietnic. Nakarmione matczynym 
mlekiem, spały smacznie, podobne do dwóch puszystych kłębuszków.