Zbigniew Żakiewicz

To sen tylko,

Danielu...
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
„... a Danielowi dał wyrozumienie wszelakiego widzenia i snów.”
(Proroctwo Daniela, R. I, 17)
„Zląkł się duch mój, ja, Daniel, byłem przestraszony tymi rzeczami, a widzenia 
głowy
mojej strwożyły mię.”
(Proroctwo Daniela, R. VII, 15)
Wyjście
1
Przyśnił mi się sen. Śniłem, że jestem mały malutki niczym agrafka albo lekko 
zgięta
szpilka. Mieściłem się w kołysce, lecz była to kołyska równie malutka i równie 
ostra. Ostrość
mego leża polegała na tym, że spoczywałem jakby na ostrzu brzytwy – z dwóch 
stron mając
przepaść, a pod sobą zbyt wąskie oparcie, nawet dla tak szpilkowej istoty, aby 
to oparcie nie
stawało się rozdarciem.
Leżałem mały, lecz już rozdzierany, i rozglądałem się po świecie swym 
mikroskopijnym
okiem mrówki. Widziałem ogromny wiejski piec – zapewne gdzieś z ziemi wireńskiej 
– w
piecu tym gorzał i kotłował się kraśny, to znów złoty i żółty jak żółtko, 
płomień. Trawił on w
ceglanym gnieździe świerkowe szczapy: w piecu strzelało raz po raz sucho i 
gęsto, i lizał aksamitny
i rozzłocony okap. A potem począł wyrywać się poza okap i zalewać swą żarłoczną
złocistością, i podmywać swą żółcią – całą izbę.
Gdy wytężyłem, nie wiadomo czy w przelęknieniu, czy w gwałtownej ciekawości, swe
mrówcze oczka, ujrzałem, że ogień nie jest ani tak ognisty ani tak żarłoczny. A 
gdy jeszcze
mocniej się natężyłem, spostrzegłem, że to, co brałem za jęzory złotego ognia, 
było skupiskiem
malutkich drobinek, ni to kurzu, ni to suchej mgły, ni to popiołu. Drobiny te 
świeciły
mdło i fosforycznie i wirowały wokół swej osi, a potem – pękały bezgłośnie i 
powoli spływały
ku gliniastemu klepisku.
A kiedy wświdrowałem się okiem w cegły pieca, i cegły już nie były tak ceglane, 
zwarte i
gliniaste, a raczej porowate, jakby wyżarte przez malutkie i chybkie żyjątka. 
Również klepisko
– co zwyczajem wireńskim zastępowało podłogę – groziło zagubieniem się w 
niezliczonych
dziurach, jakby bez przerwy pracowały tam wszędobylskie myszy. I rzeczywiście, w
dziurach poczęły błyskać mysie oczka – lekko zakrwawione i chciwe – i gdyby nie 
to, że byłem
jak szpilka, ani chybi stałbym się ofiarą ich żarłoczności.
Na widok podobnej przemiany zrobiło się mi smutno i niedobrze – począłem płakać. 
Płakałem
nieprzyzwoicie cienko i uparcie jak komar albo malutka mysz. Im dłużej płakałem, 
tym
jaśniejszym się stawało, że płacz mój nie jest w stanie gdziekolwiek dotrzeć, 
gdyż w swej
szpilkowatości mijam się w przestrzeni – a być może i w czasie – z ludźmi 
zarówno bliskimi,
jak dalekimi.
I wtedy nad mym leżem pochyliła się twarz być może matki, być może ojca, gdyż w 
swej
ostrej przenikliwości przeniknąłem rysy pochylonego i ujrzałem cielistą materię 
drążoną małymi
kawernami. Nie zważając na nic, jeno na to, co było we mnie, począłem objaśniać 
się w
swej samotności i w tym, że darzę pochylonego ogromną miłością i to bez względu 
na to, czy
mogę być obiektem miłości, skoro jestem tak ostry i tak mały, że wprost 
nieobecny.
Twarz zdawała się słuchać mnie z pewnym zainteresowaniem, choć nie bez 
zniecierpliwienia.
Ale po chwili pojąłem, że z zainteresowania tego nic nie wynika, ku niczemu ono 
nie
prowadzi i nic właściwie nie znaczy.
Im głębiej wchodziłem w płacz, tym bardziej byłem bezradny i oddalony, tym 
mocniej
pragnąłem i łaknąłem, aż wreszcie pozostało samo uczucie głodu i pragnienia. Był 
to głód tak
mocny i trawiący, że stawał się głodo-bólem, a wreszcie samym bólem. Wtedy to, 
co było
nade mną, zaofiarowało mi pierś i z piersi wypłynęła kropla mleka i zawisła na 
sutce wirując
wokół swej osi. Począłem wyciągać się do wirującej kropli, aż wreszcie 
osiągnąłem ją czubkiem
wyostrzonego języka. Kropla pękła bezgłośnie i pojąłem, że komuś sprawiłem ból, 
bolejąc
nad tym, że oto pozostanę nie nasycony, choć sprawiający ból i cierpienie.
Pojąwszy to, zrozumiałem również, że nie utrzymać się mi dłużej w moim leżu, i 
przechyliłem
się w jedną z dwóch stron, i zacząłem spadać, a może ulatywać w powietrze, gdyż 
ogar-
nęło mnie przenikliwie niebieskie, wprost fiołkowe, krótkie i dotkliwe. A 
spadałem albo ulatywałem
nie jak szpilka, ale jak mały, skrzydlaty i pyzaty, który był jak z puchu albo z 
lotnych
piór.
Obudziłem się z blaskiem fiołkowego światła w oczach i z nie naruszonym stanem 
sennych
uczuć w sercu. I począłem dumać nad znaczeniem dziwnego snu, w czasie którego
wchodziłem oto w tajemne labirynty swej psyche, która wiele wie i wiele może, że 
nie równać
się z nią najbardziej ezoterycznym prorokom przeszłości.
Tak pomyślawszy począłem zagłębiać się w mroczności psychiki, próbując rozjaśnić 
jej
przepastne głębie, próbując rozwikłać jej zawikłania i przejść jej piętra. Na 
nic jednak były
moje wysiłki. Im bardziej wgłębiałem się w stany świadomości, tym silniej 
czułem, że mam
do czynienia z samym wgłębianiem, a mniej ze świadomością. Im bardziej 
próbowałem zbliżyć
się do tego, co było w strefach – ,,ponad” czy „pod”, tym szybciej znajdowałem 
się
gdzieś pośrodku: w idealnym stanie „pomiędzy”.
A gdy wreszcie pojąłem, że właściwie nic nie mogę wiedzieć o prawdziwym sensie 
swego
dziwnego i wieloznacznego snu, poczułem w przypływie nagłej i zgoła dalekiej od 
jakichkolwiek
rozważań pamięci, iż gdzieś w ostatnich chwilach snu zaszło coś, co było równie,
jeśli nie bardziej ważne od snu.
I kiedy skłoniłem się ku owej pamięci, nasłuchując i wypatrując jakimś trzecim 
nieznanym
uchem i okiem, wróciła do mnie świadomość, co nie ulegała snom, świadomość, co 
dawała
baczenie na to, co się wokół działo. Widziała ona mnie i to, że śni mi się sen 
(i właśnie dzięki
temu wiedziałem, że nie jestem niemowlęciem, ale że się śnię niemowlęciem), i to 
nawet – że
mam świadomość snu!
Była to więc właściwie nie świadomość, ale ponadświadomość; świadomość 
spoglądająca
ponad świadomością, gdzieś z góry, panująca nad przestrzenią (i być może – 
czasem), lotna
jak obdarzony duszą dym. I ona właśnie przywołała tę rzeczywistość, co wiedziała 
o śnie i
działa się ponad snem. I wówczas przypomniałem sobie, że gdy w najlepsze 
pogrążałem się
we śnie rozdzierany w kołysce, a później odczuwając głodo-bóle, ktoś zapukał do 
drzwi. Pukanie
było nadzwyczaj delikatne i uprzejme – ten ktoś musiał pukać nie grzbietem 
zgiętego
palca, lecz uderzać samą poduszeczką, jak to czynią rozbawione koty.
Śniłem gorejący piec i twarz, i pierś z kroplą mleka, a równocześnie wiedziałem, 
że za
drzwiami ktoś stoi, ktoś, kto musi być bardzo delikatny, subtelny i wiotki, gdyż 
tylko tacy
goście pukają poduszeczką palców. Nie usiłowałem więc nawet obudzić się, gdyż 
byłem pewien,
że podobnie uprzejmy przybysz stwierdziwszy, że śpię, uszanuje mój sen.
Pukanie stało się jeszcze delikatniejsze, ale nie ustawało, co świadczyłoby, że 
nieznajomym
kieruje jakiś mus silniejszy nawet od jego delikatnej i subtelnej natury. 
Przyzwoliłem
pukającemu na wejście, przyzwoliłem samym przyzwoleniem, nie wychodząc ze snu i 
nie
używając głosu.
Drzwi lekko się uchyliły i do pokoju wniknął – niby promień słońca przez 
cieniutką szparę
– malutki, promienny chłopczyk. Włosy miał chłopczyk jasne jak sierpniowe zboża, 
oczka
niebieskie niczym niebo odbite w wodzie, cały był świetlisty i lekko tęczowy.
Malutki promienny chłopiec, skinąwszy leciutko złocistą głową, stanął w drzwiach 
i splótłszy
obie ręce na piersiach, jak to czynią ludzie w chwili nieokreślonego czekania, 
przyglądał
się mi spod długich, lekko rudawych rzęs. Wyglądało, że chłopczyk chce odczekać 
męczący,
wieloznaczny sen, którego nastrój (a być może i obrazy) był mu znany, aby 
następnie wyłuszczyć
powód swego niespodziewanego, delikatnego i sennego przybycia. Ale gdy sen z 
uporem
i konsekwencją czynił mnie coraz bardziej głodnym, smutnym i zagubionym – 
malutki,
promienny chłopiec najwyraźniej stracił cierpliwość. Uczyniwszy kilka kroków 
nagle uniósł
się w powietrze jak słoneczny zajączek.
Był to widok tak dalece niespodziewany i niebywały, że gdybym nie był pogrążony 
we
śnie, zapewne spadłbym z tapczanu. Zewłok mój jednak dalej leżał na tapczanie, 
cierpiąc i
wyrzekając wraz ze świadomością, co pozbawiwszy ciało zdolności do samodzielnego 
czucia
i cierpienia czyniła go na podobieństwo naczynia snu pełnego.
Wtedy malutki, promienny chłopiec – unosząc się nade mną leciutko i zręcznie, 
choć mogłem
spodziewać się, że unoszenie to będzie podobne pokracznemu lewitowaniu pilotów 
kosmicznych
– zacząłem przemawiać dźwięcznym, choć nieco za cienkim głosikiem. Moja 
ponadświadomość
pragnąc uchwycić sens owego dźwięcznego, choć zbyt cienkiego głosiku,
wytężyła się i rozwarła nadstawiając swego nie znanego mi dotąd ucha i oka. I 
oto poczęła
ona, a za nią ja (choć z pewnym opóźnieniem) pojmować sens przemowy chłopczyka.
Cóż więc mówił niespodziewany i tajemny przybysz, z jaką wiadomością przybył do 
mnie
– zwykłego człowieka, a jeśli tajemniczego, to z tajemnicą tak dalece ukrytą, że 
nie moją?
– Widzę, że jesteś (a jeśli nie jesteś, to wkrótce będziesz) zaskoczony moją 
wizytą – rzekł
mały chłopczyk odchrząknąwszy lekko. – Widzę też, że poczynam (a jeśli nie 
poczynam – to
pocznę) wydawać się ci kimś niewiadomym i tajemniczym. Tymczasem tajemnica moja 
jest
nad wyraz prosta. Nie będę więc jej ukrywał przed nimi, a szczególnie przed tobą 
(jak też nie
zatajam jej przed sobą, gdyż nie brakuje mi odwagi, aby spojrzeć prawdzie w 
oczy); tajemnica
moja jest nad wyraz prosta: jestem czaro... czaro... jestem czarodziejem.
Wiem, że wyznanie moje może brzmieć w tych czasach (lecz nie w naszym z tobą 
czasie)
niezbyt poważnie, jeśli zgoła nie komicznie. Ale co mi tam do tych czasów, skoro 
jest mi się
tak, jak się jest! A jeśli ktoś (ale nie ty i nie ja) bardziej zawierzył temu, 
co jest szare, mdłe i
płaskie, co jest w dniu codziennym, a może nawet nie w dniu, lecz w smutku i 
znużeniu dnia,
a pominął rzecz nader istotną: skoro istnieje szare, mdłe i płaskie, znużone i 
beznadziejne, to
również musi istnieć barwne, w radości i w głębi, powtarzam: skoro ktoś 
zawierzył temu, co
jest pospolite, nachalne, służalcze i padalcze – proszę bardzo, niech mnie nie 
słucha! Fakt
jednak pozostanie faktem, że jestem czaro... czaro... czarodziejem. 
Czarownikiem, czarnoksiężnikiem,
nadzwyczaj szybkim i śmigłym, i mieć do czynienia z tajemniczym, ziemskim i
powietrznym, wodnym i chmurnym – jest dla minie rzeczą zwykłą jak chleb z 
masłem!
Ale też muszę gwoli zupełnego wyjaśnienia niejasności przyznać, że i dla mnie 
nie jest
prostą rzeczą wyjaśnić własną naturę. Wciąż więc wyjaśniam to, co z natury mego 
czarodziejstwa
nie jest podatne na wyjaśnianie; wciąż rozświetlam to, co z uwagi na tajemną i 
bezdenną
przepastność jest mroczne i ciemne, bo światło wchłania i nie zwraca go – wciąż 
pozostając
nie rozświetlonym, niejasnym, czarodziejskim.
Wynikałoby z tego wyjaśnienia, że jestem bardziej w mroku, w głębi, we wszelakim 
domyśle
aniżeli najbardziej mroczne i głębokie, co mroczności swej i głębi strzeże i 
okrywa
zasłoną najgrubszą nawet czy odległością – najdalszą nawet. I że wciąż niosę swą 
czarę czarodziejską
jak ciemną lampę – co w jasny dzień rzuca krąg czarnego światła, a w ciemną noc
uwięziona jest w kręgu jasności – że podążam dzień i noc ze swą czarodziejską 
mocą, która i
mnie samego przed sobą samym zaciemnia, pomimo że – jak już rzekłem – jest mi 
się tak, jak
się jest: określenie i mocno. Wynikałoby więc, że podążam i płynę, i unoszę się, 
i przenikam,
i czaruję, i miłuję, i jestem, i j e s t e m...
Tak, mniej więcej, przemawiał do mnie promienny chłopczyk, spoglądając spod 
długich,
rudawych rzęs na tapczan. Ja zaś cierpiałem coraz bardziej na widok owej 
struktury pieca i
ognia, która bezwstydnie ujawniała się przede mną, jakbym spoglądał przez 
wziernik elektronowego
mikroskopu, a potem poczułem wzmagający się głód, a z głodem ból dokuczliwy i
nieustający.
I wtedy unoszący się z ptasią swobodą chłopczyk zniżył się i zawisłszy tuż nad 
moją głową
spojrzał badawczo i przenikliwie w głąb mego snu. Zapewne to wówczas mojej 
sennej
świadomości udzielił się fiołkowy blask, gdyż oczy małego, promiennego 
chłopczyka z niebieskich
stały się ciemnofiołkowe, głębokie i tajemnicze.
Nic więcej moja ponadświadomość – szybująca nade mną niby obdarzony duszą dym – 
nie
rzekła o dziwnej i tajemniczej wizycie. Pozostało więc nie wyjaśnionym, jaką 
drogą wydostał
się z pokoiku promienny przybysz: czy przewionął przez drzwi, choć drzwi były 
zamknięte,
czy też wyfrunął przez okno, czy może uniósł się wprost do góry jak tęczowa 
chmurka myślącej
mgły?
Wstałem ze swego leża, czując w głowie szum, ucisk w skroniach, a w żołądku ból 
lekki i
dokuczliwy; ból już nie senny, choć przecie ten sam, co go miałem, gdy śniłem 
sen i gdy
oglądałem ponadsen. Wstałem o ileż bogatszy niż wczoraj wieczorem, choć na pewno 
ani
prostszy, ani też łatwiejszy czy jaśniejszy. Wstałem więc ten sam i nie ten sam 
zarazem, gdyż
byłem oto nie tylko ze świadomością, ale jeszcze z różnymi jej piętrami – i w 
górę, i w dół, a
być może i w bok. Nie mówiąc już o samej treści snu.
Wstałem z tym wszystkim, ale jeszcze i z tym, że oto byłem m o c e n, gdyż skoro 
byłem i
we śnie, i ponad snem; skoro byłem i w kołysce, i na tapczanie, i w wireńskiej 
izbie, i w mym
nadmorskim pokoiku, skoro więc byłem, ho-ho, m o c e n, więc byłem n i e z j e d 
n y m,
skoro, ho-ho!, byłem!
Zaraz sporządziłem jajecznicę z trzech jaj na boczku: smażąc ją sposób właściwy, 
to jest
najpierw rumieniąc boczek, lekko studząc patelnię i na to – trzy żółte ślepia w 
roztańczonej
galarecie. Dopiero szum i syk: białko – bielić się do białości właściwej, a 
żółtko – żółte i w
lekkiej błonce, ale wewnątrz sosiste i smakowite.
Po tym pożywnym i apetycznym śniadanku zabrałem się do porządków, które winienem
był już dawno zrobić.
A może nawet i dobrze – myślałem robiąc porządki – że nie robiłem porządków 
wprzódy,
ale dopiero teraz, gdy jestem w siłach zrobić porządek właściwy...
Tak grzebiąc się i porządkując przeróżne drobiazgi, spostrzegłem na biurku 
niebieską kopertę
z pięknym białym koniem, naklejonym w prawym rogu, jak być powinien naklejony
znaczek. List musiał leżeć zapewne od wczoraj, a może od przedwczoraj; nie 
pamiętałem,
abym go miał otwierać, a jednak list był otwarty, a .nawet lekko rozdarty, 
widocznie otwierano
go z niecierpliwością i w pośpiechu. Wziąłem list do ręki i nagle przypomniałem 
sobie
jego treść, jakbym go już kiedyś czytał, choć było bardziej niż pewne, że czytać 
go nie czytałem.
List brzmiał mniej więcej tak:
„Danielu,
Znamy się nie od dziś i nie od wczoraj nawet, a więc znamy się jak dwa łyse 
konie. Nie
myśl więc, że skoro piszę do Ciebie, to dlatego że Cię nie znam albo że 
zmieniłem zdanie o
Tobie.
Jak wiesz, nie ukrywałem nigdy, że jesteś fantastą, megalomanem i niewąskim 
egocentrykiem.
Do tego jesteś naiwny jak dziecię i nie brak Ci przebiegłości właściwej naturom 
skrytym,
zamkniętym i lekce se ważącym bliźnich i świat, w którym się żyje.
Takich ludzi jak Ty trzeba szukać ze świecą i cud, żeś jeszcze nie trafił do 
Zworek albo do
Lochanówka. Nie zważając na to darzę Cię życzliwością i wyrozumiałością, czego 
nauczyło
mnie życie oraz doświadczenie pokoleń.
Nie będę też ukrywał, że koło mego domu od pewnego czasu krążą jacyś dwaj na 
ciemno
ubrani faceci, a ja, jak wiesz, mam brata i szwagierkę, nader lekkomyślnych i 
zgoła głupawych.
Czuję, że owo krążenie jest nie bez przyczyny, że ktoś zamierza c o ś przeciwko 
mnie.
Tylko k t o i c o? Czyżby to byli o n i?!
Jak ci wiadomo, jestem człowiekiem odpowiedzialnym i na odpowiedzialnym 
stanowisku,
na którym gospodarzę jak gospodarzowi przystało (choć pluję na wszelkie 
stanowiska i gdyby
nie o n i, to kto wie...). I ten fakt, że bez przerwy winienem być zaprzątnięty 
ciemno ubranymi
facetami, którzy wyglądają na u m y ś l n i e najętych sługusów, co umyślili Bóg 
wie co, ska-
zuje mnie na rolę bardzo niewdzięczną i męczącą (choć pluję na wszelkie role, 
nawet najbardziej
wdzięczne i niemęczące).
Wiem, że jesteś jak anioł w ludzkim ciele: p r z y j e ż d ż a j w i ę c s z y b 
k o (a jeśli co,
to nawet śmignij samolotem), a jakoś zaradzimy groźnej sytuacji.
Pozdrawiam Cię i mam niepłonną nadzieję, że nie zawiedziesz mego zaufania, 
bowiem
czekam na Ciebie jak na ratunek.
Twój Waldemar
Rudź, dnia tego i tego roku takiego a takiego.
PS. Mam też nadzieję, że nasze kochane miasto Rudź pozwoli Tobie odnaleźć 
siebie. Bo
kto tam wie co przez te lata zrobiłeś z sobą, i nie tylko...
PS. PS. List po przeczytaniu natychmiast spal!”
I oto jechałem drogą piaszczystą i rozjeżdżoną, przez równinę tak równinną, że 
palec wystawiony
do góry stawał się drzewkiem, a drzewo – górze podobne. Przy drodze migały
wierzbowe głownie owłosione cienką gałęzią, a gdzieś daleko dymiły topole, łatwe 
i szybkie
we wzroście niczym trawa.
Na wąskich zagonach rosły pyry, chude żytko i żółta pszeniczka, głównie jednak – 
owsy,
kąkole i kraśne maki. Zaraz za polem – ciemne laski, gdzie nic, tylko krzywa 
sosna, suche
igły pod nogą i surojadka spsiała albo w najlepszym wypadku maślak jakimś cudem 
wypsnięty
z piasków.
Za laskami niebo słało się dymne, zaśmierdziało zbukami i autobus – którym 
gnałem godzinę
nie wiedzieć już którą – zajechał nad szeroko rozlane stawy, w które uchodziło 
wszystko,
co z rynsztoków miasta Rudzi.
Tylko autobus wwiózł mnie – i pozostałych, którzy siedzieli obok i z tyłu – w 
przedsionek
Rudzi, gdy w motorze coś zazgrzytało, beknęło trzy razy i autobus stanął jak 
wkopany.
Wówczas ten, co siedział za kierownicą i którego znałem jedynie z ceglastego 
karku i z
pleców – pochylił swe wyprostowane aż do sztywności plecy i tak pochylony począł 
wyrzekać
na czym świat stoi. Nie pozostało więc nic innego, jak wyjść z autobusu, który – 
co nie
ulegało wątpliwości – uległ awarii, i zanim awaria ustąpi, rozprostować 
usztywnione nogi.
Gdy tylko wyszedłem na zewnątrz, smród zbuków spotęgował się, a niebo stało się 
jeszcze
bardziej dymne, ciemne i w kopciu. Usłyszałem też bulgotanie, jakby ktoś 
nabierał powietrza
do płuc i powoli zanurzał się w głębie niepowrotne. To bulgotało w stawie o 
wodzie czarnej,
pienistej, otoczonej zielenią brzegów tak soczystych, że można było staw z 
miejsca namalować
(lecz bez zapachów) i powiesić na ścianie. Boć jeszcze na grobli stał stary młyn 
nakryty
gontowym dachem, z młyńskim kołem wyszczerbionym i jakby ruszającym się, lecz na
chwilę tylko, bo gdy drugi raz spojrzałem na koło i na młyn – koło się nie 
ruszało, a młyn stał
jak z obrazka.
Jak mogłem najszybciej ruszyłem w kierunku grobli i młyna, czując lekkie drżenie 
gruntu,
albowiem nogi zadrżały mi wyraźnie, a od nóg drżenie przeszło na brzuch, pierś i 
zęby, te –
odpowiedziały szczękaniem.
Na nic był mój pośpiech, bo tylko spuściłem oko z młyna, koło ruszyło tak szybko 
i tak
szybko zamarło w bezruchu, że tylko błysk mętnych kropli zdradzał niedawne 
obroty.
Wygląda na to, że młyn podgląda mnie albo też coś wie o mnie, gdyż inaczej – po 
cóż ta
historia z kołem? – pomyślałem znać nie bez racji, bo tylko złapałem za klamkę, 
a drzwi zadrżały
i otwarły się z piskiem i zgrzytem obnażając wnętrze młyna puste i ciche, a więc 
w
przyczajeniu.
Stanąłem na palcach i przyłożywszy rękę do serca, aby tłumić jego pohukiwania, 
trwałem
tak parę minut, aż usłyszałem głębinowe, idące – „spod”, dźwięki niby silników, 
a potem granie
muzyki konkretnej skomponowanej na blachę, druty, szkło i trzy młyńskie 
kamienie.
Wtedy w najdalszym kącie młyna dało się słyszeć głośne zgrzytanie i skrzyp i 
otworzyło
się wieko skrzyni – jedna przegródka na zboże, druga na mąkę – i ukazał się 
najpierw kark,
potem zgięte plecy, aż wreszcie cały: od głowy aż do stóp – mój kumpel ze 
szkolnej ławy,
który zginął przed laty trafiony na ślizgawce kulą (weszła ona tyłem czaszki, a 
wyszła jednym
okiem, drugie pozostawiając nietknięte), Paweł Pawełczyk!
I Paweł Pawełczyk, taki jak przed laty: ani ciut starszy, ani też młodszy – gdy 
ja już nie
ten, bo siwawy na skroniach i w drodze do Waldemara, poza tym po różnych 
przeżyciach i
snach równych przeżyciom – łypiąc na mnie jednym okiem (bo drugie za czarną 
przepaską,
gdyż tego drugiego już nie ma):
– Cóż to, drżysz i więdniesz jak kapciuch, Danielu, któryś za mojej pamięci 
popełniał
gwałt nad sobą i dalej to czynisz, czego czynić nie wypada!
– Jakżeż, to ty, Pawle, i z tym okiem? (choć byś przynajmniej był takim, jakim 
byłeś, gdy
miałeś parę oczu).
– Mnie się dziwujesz, czy sam sobie się dziwisz? – na to Paweł Pawełczyk kogucim 
tenorkiem
akurat w okresie mutacji. – A może nie poznajesz mnie i siebie?
– Poniekąd. Tyle lat, tyle snów...
– Och, wszak wiesz, że problem czasu jest nieistotny, gdyż czasów jest wiele, i 
to o tej samej
porze i na tym samym miejscu... I jam dzięki temu, oto jestem, choć paręnaście 
lat temu
uczyniono nade mną koło fabryki Gayera okrutny żart, od którego można oszaleć. 
Oczywiście,
jeśli się trzymać ludzkiej logiki, która prowadzi wprost do szaleństwa, Danielu 
– synu.
Onana.
– Nie dotykaj mnie zbytnio – ja wówczas – i nie wymieniaj imienia owego 
starotestamentowego
jegomościa, nawet jeśli mogłem mieć z nim coś wspólnego, bo któż z nas – o czym
wiesz najlepiej – nie ujeżdżał własnego konia?
– Traktujesz mnie logicznie i dosłownie – w odpowiedzi Paweł Pawełczyk – sprawy 
fizjologii
i tak zwanego bicia konia są mi najzupełniej dalekie i obce, ale, niestety, 
rozmawiając
z tobą, muszę używać jednoznacznej mowy, boś nie w stanie inną zrozumieć.
– Zapewne, Pawle, byłoby tak, gdyby nie to, że od pewnego czasu jestem 
najwyraźniej
dwu może i wielopiętrowy. Dlatego rozumiem więcej, niźli się zazwyczaj widzi i 
rozumie,
nie musisz więc uciekać się do mowy jednoznacznej. Choć, przyznam, nadal nie 
pojmuję,
czemu mam być synem Onana, skoro memu ojcu było inaczej? – zawołałem z goryczą.
Paweł Pawełczyk nic tym razem nie odrzekł, tylko wskazał na dwudziałową 
skrzynię, z
której wylazł, a wskazawszy wlazł w nią, więc ja za nim. I wtedy dopiero 
pojąłem, że nie jest
to żadna skrzynia, lecz jakby wejście wiodące w głębie schodkami spiralnymi i 
lśniącymi
metalicznie. Co odpowiadałoby charakterowi muzyki konkretnej rozbrzmiewającej 
coraz głośniej
i konkretniej.
Schodziliśmy tak z Pawłem Pawełczykiem coraz głębiej, że o mało co a dostałbym 
zawrotu
głowy, aż wreszcie znaleźliśmy się w długim korytarzu, w którym równym szeregiem
lśniły aluminiowe, bo srebrzyste drzwi. Paweł Pawełczyk otworzył jedne z nich i 
– oczywiście!
– w niedużym pokoiku, pośród pulpitów, zegarów i tarcz, ujrzałem siwiutką i 
pulchną
jak pączek panią Pydę: naszą panią i wychowawczynię, co swego czasu darzyła mnie 
pewną
sympatią, choć musiałem mieć niezbyt dobry charakter, gdyż niezbyt dobrze 
łączyłem literki
w wyrazach, a i wyrazy pisałem przeróżne...
– Witam cię, chłopcze! – zawołała pani Pyda rumieniąc się leciutko. – Widzę, że 
nic a nic
się nie zmieniłeś, choć teraz już z grubsza wiadomo, co może z ciebie wyrosnąć. 
A taki byłeś
niedookreślony i do tego ten fatalny nawyk rozdzielnego pisania liter... Miałeś 
bardzo brzydki
charakter, mój chłopcze! Kurczaki, i te lepiej by się spisały...
– Kurczaki?! – ja na to. – Kurczaki?!...
(Bo Kurczaki to taki cmentarz miasta Rudzi, a na tym cmentarzu być może... mój 
Boże!)
– Kurczaki, a jakież to Kurczaki?!
– Kurczaki... – z jękiem i nieomal że ze szlochem pani Pyda, lecz zaraz się 
wyprostowała i
rzekła surowo, choć nie bez pewnej radości:
– Nadal jesteś nieostrożny, krnąbrny i dotkliwy, delikatny i pamiętliwy. Zawsze 
byłeś dla
mnie zagadką pedagogiczną, choć sądzę, że jesteś i byłeś klasycznym przykładem 
idealisty
subiektywnego, co ze światem ma do czynienia tyle, co ze sobą. Z sobą zaś? Tak, 
tak. Obserwowałam
cię dokładnie i muszę przyznać, że do końca nie byłam pewna, co z ciebie 
wyrośnie
– taki byłeś niedookreślony, choć dotkliwy i bezwzględny, i słabiutki jak 
piskurek, jak kurek,
jak kur... kur...
Tu się pani Pyda zacięła i zamilkła na chwilę, co pozwoliło mi zabrać głos:
– Ja również się cieszę, że pobyt w mieście mej wczesnej młodości, do którego 
niegdyś
przybyłem z miejsca mego dzieciństwa, bardzo wczesnego i późniejszego nieco, że 
pobyt w
tym mieście rozpoczyna się od spotkania z panią, pani profesorko, i z niegdyś 
mym przyjacielem
lub raczej kumplem, Pawłem Pawełczykiem. Choć przyznam się szczerze, że 
podejrzewałbym
siebie, że przeżywam halucynacje lub jakoweś sny na jawie, gdyby nie to, że się
niedawno przebudziłem ze snu, kiedy to udało się mi rozmówić z własną 
ponadświadomością.
A zapewne dzięki niej udało mi się znowuż skontaktować się z kimś promiennym, 
małym
i uroczym, jak poranny odblask słońca na przymkniętej okiennicy.
– Ach, Danielu, Danielu! widzę, że nic się nie zmieniłeś przez te lata – 
westchnęła pani
Pyda złożywszy nabożnie ręce. – A może nawet stałeś się jeszcze bardziej uparty 
w swych
słabościach. Cóż to znowu – za małe, urocze i promienne? Zaręczam ci, że nie w 
tym kryje
się tajemniczość świata ani jego alogiczna logika! Zaręczam, że malutki 
chłopczyk (bo chłopczyk
to był, choć go nie było) przyśnił ci się lub się wymarzył albo się sparzył z 
twą gorącą
wyobraźnią. I nic więcej! Sen zaś z owym piecem ognistym, co okazał się bez 
ognia, ale z
czymś ponadto, sen zaś – ho! ho! ho! – to dopiero było coś, z czym winieneś się 
zmierzyć i w
co winieneś uwierzyć!
– Cóż znowu?! W jakich snach?! – zawołałem dotknięty do żywego tą wścibskością 
pani
Pydy, która nawet w sny wchodziła. – Co za wścibianie się!
– Musisz wiedzieć o tym, drogi Danielu – odparła pani Pyda lekko się 
skurczywszy, a nawet
zwinąwszy – że od tego tu jesteśmy, aby, jak rzekłeś niezbyt zręcznie, a nawet 
nachalnie,
się wścibiać. Mało tego, tu właśnie, w tej centrali głębinnej, w tej centrali 
podmłynnej kołyszemy
palmami snów waszych.
I pani Pyda wyprostowawszy się, choć z lekkim skrzywieniem, zanuciła mi prosto w 
nos:
Palmy się kołyszą,
palmy się kołyszą –
tak – tak – tak.
Tam wszystko zostało,
tam więcej nie wrócę –
nie – nie – nie.
Ptaki pod palmami,
w palmach słodkie miąższe –
mi – ma – mi.
Palmy się kołyszą,
palmy się kołyszą –
za dużo.
A dokończywszy piosenki pani Pyda westchnęła głęboko i rzekła:
– Tak, mój drogi. Nie kto inny, tylko Paweł Pawełczyk zaprogramował twój sen o 
zanikającej
i iluzorycznej twarzy świata widzialnego, pragnąc cię, mój drogi, przygotować do
przyjmowania zjawisk w ich kształcie właściwym. Jak każdy młodzik troszeczkę 
przesolił,
że, biedaku, płakałeś nawet przez sen i we śnie...
– Tak jest – potwierdził Paweł Pawełczyk patrząc bezczelnie swym jednym okiem. –
Chciałem ci zaszczepić logikę właściwą i właściwy punkt widzenia. Ale pani 
profesorka zlitowała
się nad tobą, gdyż jesteś jeszcze nie przygotowany do przyjmowania właściwych
punktów widzenia. Ty zaś wykorzystałeś litość naszą – boś zawsze był bezwzględny 
i egoista
– i począłeś śnić, już na własną rękę, historyjkę z małym, promiennym, 
świetlistym i szybkim.
– Jakim prawem? Jakim prawem?! I dlaczego – ja wówczas – dlaczego wtrącacie się 
do
mego życia wewnętrznego?! Czyżbyście byli snem tylko?!
– Byliśmy i jesteśmy! – Pyda w odpowiedzi, skwapliwie i nawet jakby z 
gorliwością nie
licującą z wiekiem ani też ze stanowiskiem. – Jak trafnie przeczuwałeś, ty i 
inni idealistycznie
nastawieni ludzie – śmierci nie ma, a jest coś, co (muszę, niestety, uciec się 
do porównania,
bo umysł twój nie chwyta bez porównań) zdaje się być podobne do przejścia ze 
stanu trwałego
w stan promienny. Jesteśmy więc nadal ludźmi (tak jest – jesteśmy!), ale na 
zgoła innym
piętrze. Na tym piętrze, gdzie już nie ma w i e d z e n i a, ale tylko samo w i 
d z e n i e. Dopiero
my z Pawełkiem, mym kur... kur... kurczaczkiem – wykrztusiła pani Pyda 
czerwieniąc się
jak lilia oblana krwią – widzimy wszystko w sposób właściwy, a to: tajemnicę 
materii, tajemnicę
czasu, tajemnicę przestrzeni, tajemnicę Wszechświata wreszcie. Widzimy to, a 
równocześnie
będąc ludźmi (tak jest – będąc!) widzimy też, jak się męczycie niby dwuwymiarowe
płaszczaki, co się starają pojąć trójwymiarowość przestrzeni. Dlatego my, bliżsi 
właściwemu
poznaniu, wchodzimy w sny wasze. Bowiem jedynie sfera snów jest waszym lekko 
promiennym
stanem, gdzie ulega rozbiciu (pewnemu, oczywiście) konwencjonalność waszego 
postrzegania.
Konwencja, co za słowo! Zwróć na to uwagę, mój drogi Danielu, że słowo to 
ogarnia
wszelkie sztuki, które człowiek uprawia, jako też – sferę obyczajów, kultur i 
nauk ścisłych,
stawiając znak równości pomiędzy fantazją, bredzeniem a postrzeganiem świata, że 
nie wiadomo
wreszcie, czy ludzkość naprawdę postrzega, czy jedynie idealistycznie się 
subiektywizuje
albo też subiektywnie się idealizuje, czy też idealnie jest subiektywna. I dziś, 
gdy wydaje
się wam, że w naukach ścisłych obalacie subiektywizm wynikający z waszego 
idealizmu czy
też idealizm wynikły z niebywałego wśród istot żyjących subiektywizmu, dziś 
właśnie jak
nigdy wpędzacie się w konwencje, co niby mają być niekonwencjonalne, albowiem 
przeczą
waszemu dotychczasowemu poczuciu logiki... I stąd triumf wasz, boście doszli do 
wniosku,
że światło, na przykład, ma naturę falową, ale i ma też sprzeczną z zasadą ruchu 
falowego
naturę korpuskularną! Albo znów fantazjujecie na temat Wszechświata, boście 
Wszechświatu
zmierzyli gorączkę na 4° w skali Kelvina i oto sądzicie, że owo ciepełko jest 
pozostałością po
w y y-b u u-c h u u, co się miało stać przed 14 miliardami lat (oczywiście, 
licząc lata w swej
ziemskiej konwencji), przy temperaturze – dokładnie wyliczając – dziesięciu 
stopni w skali
Celsjusza podniesionych do dziewiątej potęgi!
Ale, mój drogi, nie wiadomo dlaczego Wszechświat miałby stygnąć, a może właśnie 
on się
rozgrzewa? Tylko nie wiadomo, co to znaczy miliard lat, skoro nie jesteście w 
stanie widzieć
więcej aniżeli sto lat, pojąć większej cyfry niż dziesięć, bo dziesięć macie 
palców. A może ten
czas, o którym mówicie, że jest czasem, pojawił się razem z człowiekiem? A może 
czas ma
naturę kolistą, a nie linearną? A może, przynajmniej, falistą, jeśli – jak to 
twierdzicie – wszelkie
cząstki, nie tylko światło, rozchodzą się ruchem falistym, choć równocześnie 
pędzą prosto
niczym pociski naładowane energią. Może więc czas również ma podwójną właściwość 
–
falową i cząstkową – gdzie, dajmy na to, cząstką jest człowiek, a falą wszystko 
pozaludzkie?
Cóż więc możesz wiedzieć, Danielu, na temat naszego bycia i niebycia, skoro nic 
nie wiesz
na temat czasu? – skończyła pani Pyda swój wykład, gdyż był to wykład, jak pani 
Pyda była, i
to była profesorką od fizyki, polskiego i śpiewu (o palmach).
– Właśnie, właśnie! – podchwycił Paweł Pawełczyk bezczelniejąc coraz bardziej. – 
To, że
istniejemy obok siebie: ja jako chłopczyk i kur... kur... a ty jako dobrze już 
zapowiedziany – i
zapowiadający się również – mężczyzna, świadczy wymownie, jak skomplikowanym 
problemem
jest czas. I ty o tym wiesz, tak! tak! (oczywiście, coś niecoś albo bardzo 
mało), bo po
co ta cała podróż do miasta Rudzi, gdzieś był podrostkiem niezbyt lojalnym, a 
nawet mocno
kurewskim?! Po co?! Po to właśnie, aby odwrócić kota ogonem. Ale kot ma ogon 
twardy! –
zagroził, nie wiadomo dlaczego, Paweł Pawełczyk marszcząc się i wypinając ile 
sił. – Im kotek
starszy, tym ma ogon twardszy! Tak! Tak!
– Oczywiście, że skomplikowanym – ja na to – ale nie na tyle, abym się miał w 
tych komplikacjach
skomplikować i powikłać. Abym miał ulegać jakiejś przerażającej wizji pieca, 
który nie
jest piecem, i ognia, który ogniem też nie jest. Być może, iż czas jest kolisty 
czy nawet falisty,
gdyż, być może, dzięki temu przyszedł do mnie mały, promienny, fiołkowy i 
złocisty jak łan
pszenicy chłopczyk. Ale wiedz o tym, Pawle Pawełczyku, że chłopczyka ci się nie 
uda zaprogramować,
jak też nie uda ci się mnie objąć swym programowaniem. A co do kota, toby się 
przydał,
gdyż we śnie twoim (jeśli był to twój sen, jak mówisz) za dużo było myszek o 
krwistym oku.
– Cha, cha, cha! – Paweł Pawełczyk bezczelny już zupełnie. – Malutki, promienny 
chłopczyk,
który nic o sobie nie wie poza tym, że jest czaro... czaro... czarodziejem! 
Można to między
bajki włożyć i dać małym chłoptysiom do poczytania! Cha, cha, cha!
– Daj spokój, Pawełku – rzekła z melancholią pani Pyda. – Nie dokuczaj 
Danielowi. Wciąż
jesteście niezgodni, a przecież posadziłam was w jednej ławce w nadziei, że ty, 
Pawełku, staniesz
się mniej dosłowny, zaś Daniel zyska trochę na trzeźwości i charakter pisma 
wyrobi.
Tak pięknie, Pawełku, pisałeś! Zupełnie jak mój ojciec, który był nie byle kim, 
bo sekretarzem
u burmistrza miasta Rudzi!
– I owszem – zgodził się niechętnie Paweł Pawełczyk – pismo miałem niezgorsze, 
ale co
mi z tego, skoro nie mogę go nadal wyrabiać, a ten tu, co bazgrał jak kura 
pazurem i liter nie
umiał porządnie łączyć, wciąż wyrabia i wyrabia te swoje bazgroły. A potem 
puszcza to w
świat, rozprzestrzeniając zły styl i charakter.
– Muszę bezstronnie przyznać, Pawełku – zgodziła się pani Pyda – że miałeś swój 
styl, i to
od pierwszej klasy. Jakie wspaniałe laseczki stawiałeś, a jak wdzięcznie 
łączyłeś literki, choćby
w słowie „koń”.
– Przepraszam bardzo – wtrąciłem się rozgoryczony tą nagłą obojętnością – ale 
chciałbym
zaznaczyć, że wyraz „koń” również pisałem niezgorzej, może dlatego, że przybyłem 
do miasta
Rudzi już obeznany z końmi, gdyż w owej krainie, w której się zjawiłem na świat, 
koni
było moc. I choć, być może, moim stylem jest bestylowość – co również oznacza, 
że jeszcze
wszystko jest przede mną – niemniej jednak w pewnych sprawach już od zarania lat 
przejawiałem
aż nadto stylu i dobrego smaku. Czego nie mógłbym powiedzieć – proszę mi 
wybaczyć,
pani profesorko, moją śmiałość – o was, którzy mimo swego promiennego stanu oraz
wiedzy właściwej, co ma być, nie wiedzą, lecz w i d z ą, hołdujecie stylowi 
kiepskiej fantastycznonaukowej
literatury. Ten młyn, te schody, to wnętrze z pulpitem sterowniczym, z którego
zapewne steruje się naszymi snami...
– Mój chłopcze – odparła pani Pyda lekko pobladłszy, ale z opanowaniem i z 
godnym podziwu
spokojem – czy sądzisz, że potrzebne są nam młyny, schody i pulpity sterownicze?
– Jakże więc wytłumaczyć ten fakt, że widzę panią, pani profesorko, za pulpitem 
sterowniczym?...
– O to zapytaj siebie samego, mój chłopcze! – zawołała pani Pyda już bez 
opanowania i
spokoju.
– Siebie samego? A więc... A więc śnię panią, pani profesorko, i Pawła 
Pawełczyka śnię, i
śnię?...
– Ty koniu bezwstydny! Ty! Tego to już za wiele. On sobie wyobraża, że nas 
wyobraża! –
zapiał Paweł Pawełczyk głosem koguta, gdyż Paweł Pawełczyk wciąż był w okresie 
mutacji.
– Muitatis mutandis!! – zakrzyknęła pani Pyda, która była i od łaciny.
(A potem, być może, dodała; mortuum flagellas, ale tegom nie przyjął ani pojął, 
gdyż z łaciny
byłem pała.)
– Jak mam więc to wszystko rozumieć?
– Merde. W mordę! Jak .chcesz, tak goń na swoim koniu i!... – wrzasnął Paweł 
Pawełczyk.
– I... – rzekłem za Pawłem Pawełczykiem czując pewne usztywnienie tu i ówdzie.
I poczułem szum, jakby uderzenia krwi do mózgu, i szarość w krwiste plamy, a gdy 
wreszcie
wróciłem do normy, ujrzałem, że stoję sobie pod młynem, jedną ręką trzymając się 
za nos,
jakbym za chwilę miał gęsto kichnąć, drugą – mając wolną.
W tym, że stoję pod młynem i ni z tego, ni z owego trzymam się za nos, nie 
byłoby nic
dziwnego śmiesznego nawet, albowiem od owej chwili, gdy sprawy moje poczęły 
rozgrywać
się na kilku płaszczyznach, z powodzeniem również mogłem znajdować się w młynie, 
rozmawiać
z Pawłem Pawełczykiem i panią profesorką Pydą i mogłem ściskać w garści nos.
Dziwne było to, że tak stojąc pod młynem najspokojniej w świecie rozmawiałem z 
panią
Cecylią Rogaczewską! I chociaż minęło ponad dwadzieścia lat od chwili mego 
wyjazdu z
miasta Rudzi, nadal była ona w miarę młoda, w miarę stara, lekko zgryźliwa i 
ironizująca, z
tym samym ostrym i długim nosem i z okiem cygańskim i bezlitosnym jakby...
Dziwne również było to, że rozmowa nasza miała wyraźnie przyjacielski charakter, 
zaś
oblicze pani Cecylii okraszał dobrotliwy uśmieszek. Pytała ona mnie, po co 
właściwie zdążam
do Rudzi, ja zaś odpowiadałem – starając się mieć równie dobrotliwy uśmieszek – 
że
jadę, albowiem mam przyjaciela, a ten przyjaciel... Mam też pewne powody natury 
osobistej
(choć przyjaciel Waldemar też należy do osobistości, że tak rzeknę – osobistej), 
o powodach
tych trudno jednak mówić, choćby z tego względu, że trudno wypowiadać się w 
zdaniach, co
się realizują w jednym czasie, o sprawach, jakie się dzieją ,,przed” i działy 
się ,,po”, a również
,,pod” i „nad”, nie mówiąc już o tym, że mogą sięgać zgoła do czwartego wymiaru.
– Ach tak – odparła z uśmiechem pani Cecylia – więc masz aż taką komplikację 
powodowi
Cieszę się bardzo, że przez te lata tak wydoroślałeś, iż jesteś tak 
skomplikowany. Cieszę się,
tym bardziej iż twoja matka cierpiała z twego powodu onegdaj (czy – przed 
laty?), boś ją
oceniał wprost i bez zrozumienia, co już było oczernianiem. A i wobec mnie byłeś 
nie bez
winy. Och, ileż musiałam tracić sił, aby cię nauczyć porządku właściwego i 
czystości. Jakieście
były dzikusy wireńskie, niczym żubry wypuszczone z lasów, mój biedny, mały 
Danielku...
– Jestem pani, pani Cecylio, nad wyraz wdzięczny za te i za inne jeszcze nauki, 
które nie
poszły w las (choć my byliśmy z lasu), ale trafiły prosto w serce. Ja i moja 
biedna babcia,
która wówczas była tak piękna i tak młoda, iż wprost nie do uwierzenia jest, że 
stała się babcią...
– Ona była (i jest!) czymś więcej aniżeli twoją matką, a tyś ją sponiewierał i 
zbabcił.
Szczerze, szczerze jej współczuję! Oto co znaczy urodzić dziecię, które nie chce 
poprzestać
na dziecięctwie, lecz dalej płodzi jak byk puszczański! – zdenerwowała się ni z 
tego, ni z
owego Cecylia Rogaczewska.
– Czy w tym jest moja wina, iż matka może być babką, jak niegdyś była córką, a 
nawet
zupełnie prawdopodobne, że przez pewien czas była wnuczką? Po stokroć gorzej by 
było,
gdyby będąc matką, była również czyimś mężem albo – dajmy na to – żoną... Żoną 
czyjąś,
kogo z pewnych, nader istotnych względów, nie stać na to, aby być męż... męż... 
– wykrztusiłem
z siebie czerwieniejąc gwałtownie, choć przecie nic złego nie mogło mi przejść 
przez
myśl (bo niby co? i dlaczego?).
– Nie kręć i nie plącz! Co za krętacz i plątacz z ciebie! Widzę, że przez ten 
czas nic a nic
się nie zmieniłeś, mały przewrotny plątaczu i krętaczu! – zakrzyknęła Cecylia 
Rogaczewska
mężniejąc w tym krzyku, że mało brakowało, a sypnąłby się jej wąs.
– Proszę mi wybaczyć, ale nic złego nie miałem na myśli, ponad to, co – jak 
wiadomo pani
– co...
– Ach, ty zazdrośniku i męczenniku, co się samoudręczasz i samogwałty czynisz! 
Wciąż
jesteś taki sam, aż do nudności!
– Możliwe, iż teraz jestem taki, jakim byłem wówczas. I wówczas (jak i teraz) 
wiele rzeczy
widziałem naraz, ale nie dane mi było dotrzeć do swego widzenia. Bowiem nie 
byłem
wówczas odwiedzany na swych piętrach przez kogoś takiego, jak mały i czaro... 
czarodziejski,
mogłem więc tylko się samoudręczać widząc pewne sprawy i nie widząc ich zarazem, 
i
mogłem się samo...
– Puść wreszcie ten nos! – zawołała poczerwieniawszy mocno pani Cecylia. – Co za 
niebywałe
nieopanowanie, a być może – ekshibicjonizm nawet!
– Przepraszam panią bardzo, pani Cecylio... – wyjąkałem poczerwieniawszy nie 
mniej,
lecz więcej niż Cecylia Rogaczewska. – Ale zjawiła się pani w momencie, gdy 
sądziłem, że
rozmawiam z Pawłem Pawełczykiem i z panią profesorką Pydą albo że dumam pod 
młynem,
rozmowy tej nie zakończywszy. To, że prawie równocześnie (a być może, że 
równocześnie)
rozmawiam z panią i dumam trzymając nos w garści, i to tak długo, jak długo 
rozmawiam, nie
jest moją winą ani, broń Boże, brakiem szacunku czy – cóż za niesprawiedliwość! 
– ekshibicjonizmem...
– Więc czymże w końcu?! Czyżbyś już sam siebie nie kontrolował i nie wiedział, 
co czynisz?!
– Ależ wręcz przeciwnie. Doskonale wiem, co czynię... Tylko że wiem, jak by tu 
powiedzieć?...
Pojmuje pani: obsłużyć naraz świadomość, pod- i ponadświadomość, gdy tymczasem
jestem jeden, jak ten palec! Tak! To jest zadanie nad wyraz ciężkie i pełne 
niespodzianek
wszelakich. Jest to więc dla mnie o s t r z e ż e n i e n a p r z y s z ł o ś 
ć...
– Och, jakże kręcisz i wikłasz, krętaczu i plątaczu! Jaka znów świadomość i 
ponadświadomość?!
– No, właśnie! Jaka świadomość i ponadświadomość?! Ponadświadomość – musi pani o
tym wiedzieć – to jest taka świadomość, która spogląda z góry; jest przestrzenna 
i lotna, jak
obdarzony duszą dym, i pozwala ona nam równocześnie śnić i – na przykład – 
rozmawiać z
małym, promiennym chłopczykiem...
– Co za bzdury pleciesz! Co za ponadświadomość, co ma być przestrzenna i lotna 
jak obdarzony
duszą dym, która – na dodatek – rozmawia z jakimś tam chłopczykiem!
– Przepraszam bardzo panią, pani Cecylio, ale jest pani wciąż jednakowo 
jednostronna, co,
przyznam, ma tę (smutną) zaletę, że pozwala na zadziwiającą pewność siebie. Co 
się często
przytrafia kobietom, które zmuszone są zbytnio się maskulinizować. Bo proszę mi 
powiedzieć,
jakim cudem rozmawia pani teraz ze mną, zjawiając się tak niepostrzeżenie i tak 
lekko,
jak – nie porównując – promień słońca? Na dodatek, jest pani taka. jak wówczas, 
gdy ja...
– Jesteś nadzwyczaj bezczelny! Tylko tym mogę wytłumaczyć twoje zuchwałe i 
obłąkańcze
słowa oraz równie zuchwały bezwstyd, co jest już ani chybi ekshibicjonizmem 
czystej
wody. Rzeczywiście, niewart jesteś, aby mieć uroczą niczym Danae pod złotym 
deszczem
matkę: zbabciła ci się matka, skoroś ty zbzikował, zboczył się i wyobrażasz 
sobie zbyt wiele!
Na całe twoje szczęście trąbią na ciebie, a ty tego nie słyszysz czy może nie 
chcesz słyszeć –
skoroś taki wielopiętrowy...
– Jakim więc cudem, jeśli nie cudem pięter, rozmawiam oto z panią?! – zawołałem 
biegnąc
co tchu do PKS-u, który rzeczywiście trąbił i się niecierpliwił od pewnego 
czasu.
Ale pani Cecylia Rogaczewska – dając tym do zrozumienia, że lekce se waży moje. 
pytania
– lekkim krokiem opuściła groblę młyńską, znać kierując się wiadomymi sobie 
skrótami
przez podmokłe łąki i olszynę do miasta Rudzi.
Tylkom się dostał do autobusu, a kierowca – wyprostowawszy swoje przygarbione 
plecy –
ruszył tak gwałtownie, że poleciałem do tyłu. Wtedy ujrzałem, że nie mam już 
swego miejsca,
gdyż siedzi na nim mężczyzna w sile wieku, z lekkim brzuszkiem, z siwizną na 
skroniach i z
jednym okiem przepasanym czarną opaską.
Jakież było moje zdziwienie i oburzenie zarazem, gdym rozpoznał w mężczyźnie 
Pawła
Pawełczyka: nie tego, co wprzódy, bo zmienionego w czasie, jakby i jego czas był 
w stanie
stać się czasem!
– Przepraszam... – wybąkałem trzymając się kurczowo oparcia, bo autobus skręcał 
i podrzucał
na skrętach – przepraszam bardzo, ale zdaje się, że zająłeś nie swoje miejsce...
Paweł Pawełczyk łypnął bezczelnie swym piwnym okiem i jak gdyby nigdy nic 
siedział
dalej.
– Nie wiem, czy o tym wiesz – ciągnąłem nader spokojnie – ale od lat co najmniej 
dziesięciu
w kraju naszym są w PKS-ach miejsca numerowane. Możesz to zresztą sprawdzić na
swoim bilecie (oczywiście, jeśli masz bilet).
– Być może, że to było pana miejsce – odparł Paweł Pawełczyk z naciskiem i nie 
raczywszy
nawet rzucić okiem na mój bilet, który mu podsuwałem pod nos – ale to nie ma nic 
do
rzeczy.
– Co za pomysły?! – zawołałem lecąc do tyłu i łapiąc się czego się dało, a była 
to ręka
Pawła Pawełczyka, zimna i nawet jakby zwiędła.
– Skoro wjechaliśmy w granice wielkiego miasta Rudzi, każdy siada, gdzie mu 
wygodnie
– odparł z godnością Paweł Pawelczyk, wyswobadzając z lekkim niesmakiem rękę – 
widzę,
że jest pan nietutejszy i nic nie wie pan o taryfie podmiejskiej.
– Trafił pan, panie Pawle (niech już ci będzie „pan”), w sedno; rzeczywiście od 
pewnego
czasu, a ściśle biorąc: od lat dwudziestu, jestem nietutejszy. Sądzę jednak, że 
to miejsce należy
mi się prawem wielogodzinnego zasiedzenia. Tymczasem panu raczej odpowiadałyby 
inne
prawa; dajmy na to, prawo z a l e ż e n i a!
– Zależenia?! – Paweł Pawełczyk, jakby lekko się zdenerwowawszy.
– Oczywiście.
– Skoro tak, to możemy się położyć... – Pawełczyk wówczas, szykując się jakby do 
kładzenia.
– Nie śmiej! – ja na to półgłosem. – Nie pozwalaj se za wiele! Żadnego 
rozkładania się ani
smrodzenia w nos. Skoro żeś wlazł do środka korzystając z defektu silnika, to 
już siedź albo
spieprzaj, i to żywo.
– Defektum silnikum, powiada pan? A może defekus mózgorum? – Paweł Pawełczyk
szczerząc zęby, ale równocześnie zapinając marynarkę.
– Żebym nie powiedział: mortuum flagellas – półgłosem i skłaniając się lekko ku 
Pawłowi
Pawełczykowi.
– Co za zadziwiający brak tolerancji znajduję u ciebie. Przecież jest tyle 
miejsca w autobusie.
Proszę bardzo, spocznij obok. A może, dajmy na to, ja muszę siedzieć pod oknem, 
gdyż,
dajmy na to, nie znoszę autobusowych zaduchów i smrodów benzyny? A może, dajmy 
na to,
jestem inwalidą i o własnych siłach nie mogę wstać? A może, dajmy na to, jestem 
niewidomy
i nie widzę ciebie ani tego, gdzie siadłem... – ciągnął Paweł Pawełczyk 
płaczliwym głosem,
rozglądając się po autobusie, jakby tam szukał wsparcia i ratunku.
– Już ja wiem dobrze, dajmy na to, kim jesteś i kim powinieneś być! – wówczas ja 
przez
zaciśnięte zęby, gdyż nachalstwo Pawła Pawełczyka stało się nie do zniesienia.
– Kim jestem i gdzie jestem? – Paweł Pawełczyk rozkapryszonym głosem jak 
rozpieszczone
dziecię. – Czy jestem w twoim śnie? W którym więc śnie? A może jestem w 
świadomości,
w której więc świadomości? A może jestem i we śnie, i w świadomości, i pod, i 
nad...
– Wynoś się, ty przechero przebrzydły! – krzyknąłem tak głośno, że 
przekrzyczałem szum
motoru i w autobusie zapanowało milczenie, jak przed burzą.
– Patrzta, ludzie – ktoś w tej ciszy – jak ruga bidnego kalekę! Co za świniopas 
przeokropny!
– Proszę się nie wtrącać nie do swoich sprawi – ja w odpowiedzi.
– Jak to – nie do swoich? Cóż to, myślisz pan, żeś tu królem i panem. Że 
wszystko można,
co się zamarzy?
– Nic mi się nie marzy! A to miejsce zajmowałem od początku, czemu więc ten niby 
to
niewidomy i niby to kaleka, i w ogóle niby człowiek, czemu więc...
– Patrzajta, ludzie! Dla niego to niby-człowiek! Kiedyś ty, panie hrabio, 
poszedł se w
krzaczki na maślaczki, to tego bidulę przyprowadziła matula i posadziliśmy go 
pod okienkiem,
bo go od benzyny mgli. A ten przyszedł i zaraz huzia na biednego Józia! – w 
krzyk na
mnie i z wielu stron naraz.
– Ale ja naprawdę...
– Siadaj pan i nie gadaj! – ofuknięto mnie srogo.
Nie pozostało mi nic innego, jak siąść obok Pawia Pawełczyka, który, Bóg raczy 
wiedzieć,
kim teraz był i kim miał być, ale że był, to nie ulegało wątpliwości...
Dom Waldemara był nie tak daleko od placyku, na którym zatrzymał się autobus (a 
tymczasem
przy Pawle Pawełczyku znalazło się z pięciu litościwych i jeden przez drugiego
wspomagali go, a on pojękiwał łypiąc szelmowsko okiem), więc co sił w nogach 
pognałem
przez ulice, na których czuć było kocimi szczynami, kiszoną kapustą i wielkim 
praniem.
A gdy tak gnałem, zaraz mi się wszystko przypomniało – każda przecznica i dom, a 
na
domach – „Magiel gorący”, ,,Gremplowanie wełny”, ,,Wypożyczanie sukien 
ślubnych”.
Za gremplowaniem skręciłem w lewo i przeszedłem rynsztok, w którym się toczyły 
rozgotowane
cebule, marchewka i listek laurowy. A gdy tak przekraczałem rynsztok i znalazłem
się na środku jezdni, a przed sobą miałem znajomą kamienicę, szarą jak słoniowa 
skóra, i
miałem przekroczyć drugi rynsztok – ktoś zatupotał za moimi plecami. A gdy 
zatupotał, od
razu przypomniałem sobie, że tupanie to tak właśnie tupało od momentu, gdy 
dotknąłem stopą
rudzkiej ziemi.
Zatrzymałem się więc przy wystawie, na której stal słój z kiszoną kapustą, i 
zobaczyłem
odbicie kogoś niewysokiego, ubranego na ciemno, z podpuchniętą twarzą, kraśnymi 
pulchnymi
wargami i z noskiem malutkim i spłaszczonym, choć ostrym na końcu – tkwił on na
lekko opuchłej twarzy jak siodełko albo kaczy dziób.
Odskoczyłem od wystawy i jak mogłem najszybciej wszedłem do szerokiej bramy, 
gdzie
na końcu długiego i ciemnego podwórza, w poprzecznej oficynie mieszkał mój 
przyjaciel
Waldemar. I wtedy dostrzegłem, że w głębi podwórza spaceruje sobie podobny, choć 
nieco
wyższy mężczyzna, równie na ciemno ubrany, równie podpuchnięty, tylko nos ma 
nieco dłuższy.
Czyżby to byli ci dwaj ubrani na ciemno, o których donosił mi w liście Waldemar? 
– pomyślałem
z niezrozumiałym lękiem, gdyż nie mieszkając w Rudzi przez tyle lat nie musiałem
się nikogo bać, a wręcz przeciwnie – będąc w pełni sil i mocy sam mogłem 
wyzwalać z lęków
tych, co tu mieszkali.
A jeśli nawet, przypuśćmy, mogłem mieć coś wspólnego z tymi .ludźmi, to od czego 
tu
byłem, jak nie od tego, aby sprawę wyjaśnić i lęk rozładować?
Myślałem tak i równocześnie czułem, że skręcam w bok, prosto na klatkę schodową 
frontowej
kamienicy.
A niech tam! – pomyślałem znalazłszy się na półpiętrze, obok zakurzonego okna z 
małymi
witrażykami z Siewcą i Kosiarzem – przeczekam, aż ci dwaj się miną, a może się 
zatrzymają,
a jak się zatrzymają, to może coś rzekną do siebie, co mi wiele wyjaśni...
– Jest! – rzekł wtedy ten, co szedł z głębi podwórza.
– Mamy go – potwierdził niższy, z siodłatym nosem.
– Wszedł prościutko jak szczupak w więcierz!
– No i co teraz? – zapytał ten, co szedł mi naprzeciw.
– Teraz mamy go w garści. Już nie będzie nam podskakiwał!
– Takich, co podskakują, to my łaps i za nos! – zgodził się wyższy.
– Za nochal i wciry po grzbiecie olejkiem dębowym – zarechotał z siodłatym 
nosem.
– A co będzie, jak nam czmychnie? – nagle zaniepokoił się ten, który szedł od 
podwórza.
– Prędzej kichnie, jak czmychnie. Nie po to tutaj lazł, aby teraz drapnąć – 
uspokoił niższy.
– A niechby nawet spróbował: już my go podrapiemy! – pocieszył się wyższy.
– Niech się tylko kupy trzyma i nogami dobrze zbiera – potaknął niższy i 
roześmiał się
serdecznie, aż mu nos rozsiodłał się na dobre.
Cóż to takiego! – pomyślałem z najwyższym oburzeniem. – Cóż to oni sobie 
wyobrażają!
Takich słów i powiedzonek używać! Nieciekawa publika wałęsa się w okolicy! I co 
mam
teraz robić: wyjść im naprzeciw jak gdyby nigdy nic czy też przeczekać, aż sobie 
pójdą?
Jeśli przydybię ich na tej pogaduszce – gotowi się jeszcze zdenerwować. Jeśli 
będę czekał
– pomyślą, że się ich boję...
W tejże chwili o półpiętro wyżej skrzypnęły drzwi i spoza nich wyłonił się mały 
chłopczyk
w białych podkolanówkach i śnieżnobiałym ubranku. Chłopczyk ujrzawszy mnie lekko 
się
zarumienił i, opuściwszy długie rzęsy, rzekł wstydliwie:
– Czemu tak brzydko się pan wyraża...
– Ja?! Ależ skąd, miły chłopczyku! Nawet przez myśl nie mogło mi przejść coś 
podobnego.
Jestem równie oburzony...
– A co tu robisz na naszych schodach? – ciągnął chłopczyk nie wiedzieć czemu 
spoufalając
się ze mną.
– Co tu robię? Ano właśnie! Podążam... do mego przyjaciela, który zamieszkuje w 
tym
mieście mego późnego dzieciństwa i wczesnej młodości. I tak podążając trafiłem 
tu, mój miły
chłopczyku.
– Czy chcesz powiedzieć, że tu, w tym domu, spędziłeś późne dzieciństwo albo 
wczesną
młodość? – zainteresował się chłopczyk przestępując z nogi na nogę.
– Nie... Zresztą w tym domu również bywałem, gdyż bywałem przez owe lata w wielu
domach i na wielu ulicach. Och, żebyś wiedział, chłopczyku, co to było wówczas 
za miasto,
co to były za ulice i domy!
– Teraz również są to ładne ulice i piękne domy.
– Nie to chciałem powiedzieć. Chciałem rzec; co to były za niebywałe ulice i 
domy. Obawiam
się, że już dziś nigdzie takich domów ani takich ulic nie odnajdę. Nawet w tym 
mieście.
– A gdzie teraz mieszkasz? – spytał biały chłopczyk, jak mi się zdawało, raczej 
przez
grzeczność.
– Teraz? Teraz mieszkam wysoko i daleko. Na samej górze mapy naszego kraju, na 
skraju
ziemi i morza, na wysokim piętrze, skąd widać i morze, i ziemię, i niebo, które 
jest tak głęboko
błękitne jak twoje oczy.
– Widzę, że nie lubisz miasta Rudzi – zasmucił się mały chłopczyk, wciąż 
przestępując z
nogi na nogę.
– Muszę ci powiedzieć, chłopczyku, że zdaje się, iż to miasto mnie nie lubiło, 
wypluwając
raz po raz. Tymczasem ja się tym miastem sparzyłem, a ono trwa nadal jak gdyby 
nigdy nic.
– Po cóż więc tu przyjechałeś, gdzie cię, jak mówisz, parzono i wypluwano?
– Nie wiem... – odparłem niechętnie, spuszczając oczy. – Musiałem tu przyjechać, 
gdyż
ktoś, kto jest moim przyjacielem, potrzebuje mojej pomocy...
– A czy może przyjechałeś do tego miasta dlatego, że...
– Mówię ci, że przyjechałem tu w bardzo pilnej sprawie, która nie dotyczy mnie 
bezpośrednio!
Chodzi o przyjaciela, któremu zagrażają dwaj faceci. Ci faceci – jak zdążyłem 
się
zorientować – nie przebierają w środkach. To oni używali tych brzydkich wyrazów. 
Słyszysz?...
Znudziła się im pogawędka i idą... Poczekaj, poczekaj, chłopczyku! Nie uciekaj!
– Muszę już iść. Chce mi się siusiu – odparł chłopczyk czerwieniąc się mocno.
– Więc tak się rozstajemy?! Powiedz przynajmniej, jak się nazywasz. Powiedz, czy 
jeszcze
kiedyś się zobaczymy. Powiedz...
– Nazywam się Czar... Czar... Czaruś... – wyszeptał chłopczyk przez malutką 
szparkę zahaczając
łańcuszek o drzwi.
No tak – pomyślałem nie bez goryczy – on się nazywa Czaruś, a ja tymczasem 
pozostałem
na tych cuchnących kotami schodach (bo schody cuchną, to fakt), a może i mnie 
chce się siusiu...
Nie mówiąc już o tym, że się zbliżają...
I długo się nie namyślając czmychnąłem o piętro wyżej i oto znalazłem się przed 
naszą
klasą, chociaż nie mógł to być ani ten dom, ani ta ulica, ani ta dzielnica! 
Bowiem nasza szkoła
znajdowała się na rogu ulicy Miłej i Rżewskiej, na drugim i trzecim piętrze 
czynszowej kamienicy,
w dzielnicy Chojnik. I było to lat temu dwadzieścia i parę...
A gdy znalazłem się przed drzwiami naszej klasy – w kolorze wypłowiałego bordo, 
z oblazłą
już farbą – a zza pleców dobiegało coraz głośniejsze tupanie dwóch, nacisnąłem 
klamkę i
oto byłem w środku.
Wszyscy w naszej klasie siedzieli już na swoich miejscach, co sprawiało 
wrażenie, że jestem
jednym z ostatnich, a może nawet ostatni, a na pewno – spóźniony. I chociaż 
byłem
spóźniony, nikt nie dostrzegł mego wejścia, zapewne wprzódy nie zauważywszy mej 
nieobecności.
Cichutko siadłem w ostatniej ławce obok Kincla i Ostrosa. A Kincel i Ostros ani
drgnęli, jakby mnie nie było wcale. Tymczasem ten, co siedział za stolikiem 
profesorskim –
niski i niepozorny – uniósł głowę i powiódłszy niechętnym okiem po klasie 
zawezwał Ostrosa.
Ostros, westchnąwszy ciężko, ciężkim krokiem ruszył przez salę (a był to krępy 
mężczyzna
z karkiem opalonym na czerwono, choć przecie nadal był to Ostros) i stanąwszy 
przy
stoliku milczał jak zaklęty.
– Cóż to, nie masz mi nic do powiedzenia? – zainteresował się ten, co siedział 
za stolikiem.
– Czyżbyś przez ten czas nie nauczył się niczego?
A gdy Ostros trwał w niemówieniu, ten, co siedział za stolikiem (co zapewne miał 
być nauczycielem
naszej klasy, która nie wiedzieć jakim sposobem i dlaczego znalazła się w jednym 
miejscu i
w jednym czasie), sięgnął do wewnętrznej kieszonki i wyciągnął ołówek ostry jak 
gwóźdź.
– Mam dziecko – dziewczynkę... żonę... pracę... rozwijam szybkość do 120 
kilometrów na
godzinę... – wybąkał Ostros, jak mi się zdawało, ni w pięć, ni w dziesięć, ale 
nauczyciel odłożył
ołówek i z wyraźnym zainteresowaniem przyjrzał się Ostrosowi.
– A w ile koni?
– W 20 koni, silnik dwutakt, chłodzony powietrzem! – odparł bez zająknienia 
Ostros.
– Nieźle – pochwalił nauczyciel. – I do tego – żona i córeczka. Jak na imię 
córeczce?
– Milusia.
– Imię odpowiednie. Nie obciążone żadnymi skłonnościami?
– Jak dotychczas – nie! – zaraportował służbiście Ostros.
– Zuch! Siadaj! – rozkazał nauczyciel, wyciągnął z wewnętrznej kieszeni notes i 
coś w nim
zanotował.
Ostros rozpromieniony i radosny wrócił na swoje miejsce, nucąc pod nosem jakąś 
melodyjkę.
A tymczasem nauczyciel spojrzał w dziennik i zawezwał Kincla, który również 
siedział
koło mnie, drżąc i ciesząc się na przemian.
Kincel powstał i ruszył ciężkim krokiem, skrzypiąc deską i lekko ślizgając się 
po wysmarowanej
tranem podłodze. I Kincel się zmienił, że stał się podobny do swojej matki: 
kobiety
otyłej i dobrodusznej, która częstowała nas budyniem na wodzie, z łyżeczką 
marmolady na
wierzchu. Wlepiwszy oczy w nauczyciela Kincel wyrecytował bez namysłu:
– Moje dzieci już były u komunii, jak tak dalej pójdzie, to i szkołę skończą 
niedługo. Żonę
mam, nie powiem, dobrą. Szczególnie pycha, kiedy robi kaszankę na gorąco. Po 
łokcie się
urabiam, ale swoje mam...
– Znasz przepis na kaszankę?
– Znam! Całą kaszankę, nie krajaną, broń Boże, włożyć do rondelka, oblać 
margaryną,
obłożyć plasterkami cebuli i wsadzić do piekarnika na jakie pół godziny. Jak nie 
ma piekarnika,
to może być prodiż. Zalewajkę też potrafię zrobić jak się patrzy...
– No, dobra, dobra, siadaj... – przerwał nauczyciel: nie wiadomo, czy 
zadowolony, czy
zdegustowany odpowiedzią Kincla. Ale notesik wyciągnął z kieszeni i coś 
zanotował.
Po drugim zawezwaniu i drugiej odpowiedzi klasa wyraźnie się ożywiła, natomiast 
moje serce,
nie wiedzieć czemu, stanęło w miejscu, a potem zaczęło bić jak oszalałe. I 
wówczas usłyszałem
swoje imię wymawiane z pewną niedbałością, jeśli nie z lekceważeniem nawet. 
Wstałem więc i
odprowadzany dziesiątkiem par oczu, w milczeniu całkowitym, doszedłem do 
stolika.
– Aż czym ty, Danielu, przychodzisz do nas, że przyszedłeś ostatni i nawet nie 
raczyłeś
usprawiedliwić się ze spóźnienia?
Nie wiadomo, czym ostatni, czy pierwszy, czy spóźniony, czym idący przed 
czasem... –
pomyślałem w głębi ducha, ale myśli swej nie ujawniłem.
– No więc cóż ciekawego nam rzekniesz? Nie widzisz, jak drżymy wszyscy z 
ciekawości
niepohamowanej chcąc usłyszeć od ciebie coś, co usprawiedliwiłoby ten i jeszcze 
inne
uczynki? A może jesteś nie przygotowany do lekcji. I znów jesteś nie 
przygotowany do lekcji!
– zawołał ten, co siedział za stolikiem, ale tak, jakby przechodził mutację, 
gdyż głos mu
się załamał i przeszedł w pisk świdrujący ucho i przenikający głębiej.
Wówczas ja, patrząc w okno, za którym biegła ulica Rżewska i było widać róg 
Miłej:
Śnię chyba.
To sen tylko.
Tak, sen –
mam nadzieję...
Zdawało mi się, że byłem kucharzem
i pilnowałem jaskini
u jakichś uczciwych stworzeń...
Nieprawda!
To pusta strzała;
w nic, w pustkę rzucona;
wysnuta nocą z mgieł wyobraźni.
Nasze własne oczy bywają niekiedy ślepe;
jak nasz sąd...
Bogowie!
Drżę ze strachu.
Jeśli jest w niebie kropla litości,
choćby niewielka,
nie większa niż oko wróbla –
dajcie mi ją!
Choć cząstkę!
Sen –
wciąż jest ze mną...
Choć już się zbudziłem,
jest we mnie i jest poza mną.
Nie wymyślony;
realny...
– Co za wspaniałe postępy poczyniłeś, Danielu! Co za świetna dykcja, jakie 
wczucie się w
rolę... Tak jest! Twoja recytacja zasługuje na dwóję! – zagrzmiał ni z tego, ni 
z owego ten, co
siedział przy stoliku. – Co mówię – na dwóję. Na pałkę, i to nie jedną! Cóż to 
za teatrum żeś
se wymyślił?! Nie ta lekcja była ci zadana lat temu dwadzieścia i parę!
– Żonę masz?
– Nie mam.
– Dzieci?
– Jeśli nie mam żony...
– To się jeszcze okaże! – stwierdził ten, co siedział za stolikiem, a klasa – 
wciąż milcząca i
z wlepionym okiem – poczęła chichotać i wracać do równowagi.
– A co jeszcze masz, a czego jeszcze nie masz?!
– Powiedziałem... – rzekłem zbierając myśli, gdyż sytuacja moja stawała się 
nader nieprzyjemna.
– Więc nikogo już nie masz? – zza stolika swoje, coraz natarczywiej i groźniej.
– Mam... mam... Mam malutkiego chłopczyka, takiego, który tęskni i marzy, i jest 
czaro...
– ja wówczas.
– A nie mówiłem! – zawołał niski i niepokaźny, zacierając ręce, choć w klasie 
nie było
zimno, a wręcz przeciwnie – ciepławo, a miejscami gorąco.
I zwracając się do klasy, która była już rozprężona zupełnie i chichotliwa nad 
wyraz, rozkazał;
– Wyjąć kajety w linię (mogą też być i w kratkę, ale z tych w domu przepisać na 
czysto) i
zapisać, co następuje; nasz Daniel ma dziecię, choć jest bezżenny. Czyli mówiąc 
prościej i
bez ogródek: bękarta! Oto czego dorobił się nasz Daniel przez tych lat 
dwadzieścia i parę –
bękarta!
A do mnie, groźnie i kpiąco zarazem:
– Zamierzasz go usynowić?!
– Nie jestem pewien...
– Czego nie jesteś pewien? Uważajcie! Daniel nie jest pewien nawet tego, czy 
może usynowić
bękarta swego! Zapisane?!
– Nie jestem pewien, kto jest jego ojcem. A może być i tak, że on nie potrzebuje 
wcale ojca,
choć jest dzieckiem, gdyż sam jest swoim ojcem i synem... I jest też mały, 
promienny i
przenikliwy, i przenikający, i szybki, i jest „ponad” i we wszystkim... – 
ciągnąłem jąkając się
i plącząc, ale wciąż mówiłem, choć powinienem był milczeć jak skała.
– Dosyć!! – zagrzmiał ten, który mnie indagował. – Dosyć!! Uważajcie: Daniel nie 
jest
pewien nawet tego, czy bękart jest jego! Powtórzyć! I klasa posłusznie 
powstawszy, poszturchując
się łokciami i z cicha chichocząc, powtórzyła:
Daniel nie jest pewien nawet tego,
czy bękart jest jego!
Wówczas czując, że tak dalej być nie może, zacząłem z siłą i mocą:
– Cóż to?! Jakżeż to?! Dlaczegoż kpi pan ze mnie?! Przecież wie pan dobrze, 
jeśli jest pan
nauczycielem (choć sądząc po nosie łatwiej panu być bokserem wagi ciężkiej), 
jeśli więc jest
pan nauczycielem, a niechby nawet znokautowanym bokserem, to wie pan dobrze, że 
tak nie
można!
– Ależ, Danielu – nauczyciel na to, jakby mięknąc i poddając się – przecież 
rzekłeś, że cała
klasa i twój pedagog, że my wszyscy – to sen tylko! A skoro jesteśmy uczciwymi 
stworzeniami
ze snów twoich...
– Nie moje to słowa!
– Czyjeż więc to słowa? Czy może tego małego i promienistego, tego, co powstał z 
nasienia
twego, coś je puszczał na wiatr, gwałt czyniąc nad sobą w samoudręce daremnej?
– Uważajcie! – zakrzyknął z rozpłaszczonym nosem. – Jakżeż ten oto Daniel może 
być
pewien dziecięcia swego, skoro i we dnie, i w nocy, i we śnie, i poza snem – 
rozsiewa nasienie
swoje...
– Może i tak, a może i nie! – zawołałem. – Fakt jednak pozostanie faktem, że 
mały, promienny
i promienisty jest bardziej niż kt0okolwiek z was, o czym jeszcze przekonacie 
się
nieraz! Powiedziałbym jeszcze więcej, ale, niestety, muszę biec w pewne miejsce, 
gdyż, niestety,
muszę się załatwić. A jak się załatwię, to wtedy załatwię... I zobaczycie, co i 
jak!
I kłusem wybiegłem z klasy, a za mną ryk i pokpiwania.
Zadziwiająco szybko znalazłem się pod murkiem lśniącym od smoły tęczowo, z 
matowym
połyskiem: płynął pod nim pieniąc się chlorem żółty ściek i uchodził w otwór 
cementowy. A
gdy znalazłem się, stanąłem lekko rozstawiwszy nogi, w tej pozie, aż zanadto mi 
dobrze znanej,
zajęty czynnością, która również była mi znana aż do znudzenia. I wtedy 
dostrzegłem, że
stoję nie sam, ale w towarzystwie dwóch innych, którzy otoczywszy mnie z lewa i 
z prawa
zdawali się czynić to samo.
To, że stoję w ustronnym miejscu nie sam, ale w towarzystwie dwóch, nie byłoby 
dziwne,
lecz dwaj oprócz tego, co powinni byli czynić, jeszcze na dodatek lustrowali 
mnie bacznie, a
lustrując prowadzili pogwarkę. Ja zaś – poczerwieniawszy mocno i wlepiwszy wzrok 
w smolistą
ścianę – zdawałem się mówić do nich, gdyż najwyraźniej słyszałem swój głos, nie 
czując
jednak, abym otwierał usta czy wydobywał dźwięki z krtani. A zdawało się, że 
mówiłem, co
następuje:
– Mylicie się mocno, panowie, sądząc, że czynię coś, co by uchybiało mej 
męskości i memu
honorowi. Nie jestem tutejszy, nie przeczę, ale miasto to znam i wiem dobrze, co 
przystoi
tu czynić i po com tu przybył. A przybyłem kierowany wolną wolą, całkowicie 
wolny i niepodległy.
A więc, jak z tego wynika, niedościgły, zwarty i śmigły niczym ptak i niewart 
ścigania!
A to, że poruszam się z lekkością nie tylko w poziomie, lecz również i w pionie, 
zawdzięczam
temu, który choć jest mały i chłopięcy, sam jest Śmigły i Szybki nad wyraz. On 
to
właśnie sprawił, że władam nie tylko podświadomością (co jest dziś rzeczą zwykłą 
i to tak
dalece, że stało się czymś nieprzyzwoicie pospolitym i tuzinkowym, albowiem na 
skutek
rozwoju nauk psychologicznych podświadomość ujawniono i spreparowano nie gorzej 
niźli,
na przykład, samą materię czy też energię, czy też...), a więc, że władam nie 
tylko podświadomością,
ale że wkroczyłem również i w sferę ponadświadomości, która okazała się czymś
nad wyraz niedościgłym i czymś ponad wszelką psychologią i w ogóle wszelką 
wiedzą
współczesną...
A na to, przerywając mi wpół zdania, jeden ze stojących – nie wiadomo, czy z 
prawej, czy
z lewej strony:
– Nie bądź taki chłopski filozof!
A drugi, popierając pierwszego:
– Nie wstawiaj głodnych kawałków!
– My już wiemy, co o tym myśleć!
– On myśli – rzekł drugi do pierwszego, wciąż stojąc u mego boku – że jest 
bógwico.
– Wiadomo, chłopski filozof – poparł go pierwszy.
– Lepiej byś poszedł w terminowanie do szewca i tam brandzlował skórę psom na 
buty!
– Ty, on myśli, że złapał samego Pana Boga za nogi!
– Co, myślisz, żeś złapał Pana Boga za nogi?
Ja wówczas drżąc w niecierpliwości wypowiedzenia się:
– To, że mówiłem panom o czymś niedościgłym i co jest ponad wiedzą współczesną, 
nie
jest, broń Boże, chwaleniem się. To, o czym mówiłem, proszę panów, jest faktem, 
czyli zjawiskiem
obiektywnym i niezależnym ode mnie...
– Patrzcie go – rzekł pierwszy do drugiego – jak się mądrzy!
– ... I dzięki temu właśnie mogę naraz obcować na kilku piętrach!
– Kopnij go w dupę – poradził dobrotliwie jeden drugiemu.
– I owszem – zgodził się drugi – trzeba go kopnąć w dupę: może się opamięta na 
właściwym
piętrze.
26
– A może lepiej nie? A nuż siedzi tera na czwartym i jak zacznie spadać, gotów 
jeszcze
gnaty połamać?
– Prawda! A nuż siedzi na czwartym. U tego, jak mu tam?
– U tego króla Napoliona – zaśmiał się jeden z dwóch.
– U tego cysarza Nabuchodonozora – poparł drugi z dwóch.
– Macie, panowie, zupełną rację – zgodziłem się – zupełnie możliwe, że jestem 
teraz na
czwartym piętrze. Ta zaś rozmowa, prowadzona w tym tak odstręczającym miejscu, 
jest niczym
innym, jak tylko...
– Jak tylko?! – podchwycili dwaj z ledwo wyczuwalną groźbą w głosie.
– ... Niczym innym, jak tylko moim dialogiem wewnętrznym, do którego, i owszem, 
wciągnąłem
was, albowiem mogę to czynić dzięki owej niedościgłej, śmigłej i...
I poczułem się mocno dotknięty; najpierw z tyłu, gdzieś w okolicy krzyża i 
pośladków, a
później wyżej i jeszcze dotkliwiej. Od czego zamąciło się mi w głowie i 
zamigotało lekko
fiołkowym w oczach, a kiedy ponownie je rozwarłem, okazało się, że jestem oparty 
o drzwi
mieszkania Waldemara i że do tych drzwi – starych i ze złuszczoną farbą – od 
dłuższego czasu
się dobijam.
A gdy to się okazało, okazało się również, że to pierwsze okazanie się było 
spóźnione wobec
faktu, że już siedziałem w mieszkaniu Waldemara, i to siedziałem od dosyć dawna, 
gdyż
zdążyliśmy sobie wiele rzeczy powiedzieć. A powiedzieliśmy, mniej więcej, takie 
rzeczy:
– Oto jestem! – rzekłem na wstępie powiedzeń. – Jak widzisz, jestem, Waldemarze! 
– rzekłem
powiedzeniem drugim, które już było powtórzeniem, gdyż Waldemar zdawał się mnie
nie dostrzegać. A jeśli dostrzegał, to w sposób niewłaściwy.
– Ach, to ty... – rzekł wreszcie Waldemar.
– Tak, to ja! – potwierdziłem. – Ja – Dań – twój stary druh i przyjaciel!
– Ach, to ty, Danielu – rzekł z pewnym zainteresowaniem Waldemar. – Kopę lat... 
Cieszę
się, cieszę...
– Wiem, że cieszysz się! I cieszysz się nie na darmo, gdyż przyjechałem do 
ciebie – co
prawda z pewnymi trudnościami – po to, aby ci...
– Po to, aby mi... – wyjął mi z ust Waldemar. – Aha, po to, aby mi...
– ... Po to, aby ci pomóc w pewnych sprawach, które cię dotyczą, i aby cię 
uwolnić od
pewnych ludzi, którzy cię prześladują i z którymi to ludźmi (mówiąc nawiasem) 
miałem
możność zetknąć się nie tak dawno. A być może nawet – biorąc pod uwagę pewne 
okoliczności
– dalej się stykam...
– Co ci strzeliło do głowy, Danielu?
– Tak jest! Możliwe, że właśnie z nimi w tej chwili się stykam! Co prawda, jak 
by tu
rzec... Nie właściwym miejscem styku, ale się stykam...
– No wiesz, Danielu – rzekł, jak mi się wydawało, niezbyt zdecydowanie Waldemar 
– no,
wiesz...
– Może cię to trochę dziwić, że rozmawiam tu z tobą i ponadto z kim innym 
jeszcze się
stykam. Tak. Tyś nigdy mnie nie doceniał i nie oceniał właściwie, zawsze 
traktowałeś mnie
jako naiwnego szaleńca albo szalonego naiwniaka. Mylisz się, i to grubo! Świat 
jest bardzo
tajemniczy i szaleńczy i do tego istnieją na świecie sprawy, o których filozofom 
się nie śniło!
Co byś rzekł, gdybym ci powiedział, że istnieje mały, malutki, promienny i 
świetlisty, który
jest czaro... czarodziejski i który zdradza nam czarodziejski sens świata i 
życia tu kwitnącego?
On to właśnie przystąpił do mnie i zawisł nade mną podczas snu, i pozwolił, abym 
–
będącego ponad snem – ujrzał. Tym samym – zwróć na to uwagę! – ja sam byłem we 
śnie i
ponad snem zarazem! A kiedy się obudziłem oraz wyszedłem z tego, co było ponad 
snem,
wtedy to znalazłem na biurku twój list. I wyobraź sobie, że umiałem twój list, 
będąc już przenikliwym,
przeniknąć, gdyż nie czytając go, miałem już treść listu w świadomości.
– Co chcesz przez to powiedzieć? – zaniepokoił się Waldemar.
– Cóż mogę chcieć przez to powiedzieć? Nic więcej, aniżeli powiedziałem, gdyż – 
wydaje
się mi – powiedziałem wystarczająco dużo.
– Rzeczywiście, powiedziałeś wystarczająco dużo – zgodził się Waldemar – 
wystarczająco
dużo, abym zrozumiał, co mi dajesz do zrozumienia!
– Co ci daję do zrozumienia? – zaniepokoiłem się tym razem ja.
– O tym doskonale obaj wiemy, gdyż, jak doskonale wiesz, ż a d n e g o l i s t u 
d o
c i e b i e n i e w y s y ł a ł e m!
– Nie wysyłałeś?...
– Tak jest. Nie wysyłałem żadnego listu.
– To niemożliwe! Jak więc wytłumaczyć, że trzymałem w ręce kopertę przez ciebie 
zaadresowaną,
na której – doskonale to pamiętam – był naklejony znaczek z koniem? A następnie,
że owych facetów – o których wspominałeś w liście – spotkałem na podwórzu waszej
kamienicy i zdążyłem nawet już mieć z nimi (a może ciągle mam...) do czynienia. 
Właśnie ci
faceci – co mnie nie zdziwiło zbytnio, gdyż pisałeś o tym w liście – wyraźnie 
się tobą interesowali
i wiedzieli o tobie niemało. Wiedzieli więc, na którym piętrze mieszkasz; jeden 
cię
przezwał królem Napolionem, a drugi cysarzem Nabuchodonozorem. Co wskazywałoby, 
że
widzieli cię nieraz i mieli na uwadze twój niepokaźny wzrost, pod którym, nie 
przeczę, kryje
się wcale pokaźnych rozmiarów osoba.
– Nie pisałem do ciebie żadnego listu! – powtórzył z naciskiem Waldemar 
krzątając się po
pokoju i jakby nie zwracając uwagi na to, co mówię.
– Więc cóż? Czyżby wszystko mi się śniło? Nie, doskonale wiem, co mi i kiedy się 
śni, co
się wydaje i co ponadto. I być może, że nawet wiem więcej o tobie, niźli ty sam 
możesz wiedzieć
o sobie!
– Tak sądzisz?! – Waldemar wówczas, marszcząc się i nadymając jak kaczka. – Tak 
sądzisz?!
– Ano właśnie!
Wtedy Waldemar, okrywając się purpurą i biorąc jabłko do ręki (którego jednak 
nie ukąsił):
– Zdaje się, że to ty d o m n i e przybyłeś, a nie ja do ciebie! Zdaje się, że 
to ty jesteś u
mnie gościem, a ja zaś jestem u ciebie gospodarzem! Zdaje się...
– Ależ cysarzu! – zawołałem w sposób paskudny przejęzyczywszy się.
– Na kolana przed cysarzem Nabuchodonozorem! – natychmiast podchwycono moje
przejęzyczenie.
A kiedy się opierałem, zawołano po raz wtóry:
– Na kolana przed królem Napolinem!
I wtedy poczułem – nie wiadomo, czy po raz pierwszy, czy wtóry – owo mocne 
dotknięcie:
najpierw z tyłu, gdzieś w okolicach pośladków i krzyża, a później w okolicach 
wyższych.
I wtedy właśnie zacząłem egzystować na piętrze zgoła nieprzewidzianym.
Usłyszałem głos idący z góry, który rozkazywał, abym wstał. Rozwarłem oczy na 
ten głos
wyraźny i kategoryczny, choć nieco piskliwy, i dostrzegłem, że znajduję się w 
małym betonowym
pomieszczeniu bez drzwi i okien. Jedynie nad głową miałem mały okrągły otwór i
stamtąd szedł rozkazujący glos.
Posłusznie powstałem, ale byłem za niski, aby ujrzeć – co za otworem. Wtedy głos 
rozkazał,
abym stanął na podwyższeniu, gdyż ten, czyj jest głos, chce mnie widzieć. 
Rozejrzawszy
się po tej dziwnej pułapce, w którą wpadłem, choć nie byłem myszą, ani też 
niczym nie zawiniłem,
znalazłem stary brzuchaty garnek z uszkami. Obróciwszy garnek do góry dnem 
stanąłem
na nim. I wtedy głowa moja aż po szyję wychynęła na zewnątrz i ujrzałem się 
jakby w
drewnianej oprawie, która podwyższyła mnie, ale nie za wysoko. I z tego 
podwyższenia dostrzegłem
salkę malutką, w niej krzesła, a na krzesłach ludzi znanych mi aż nazbyt.
Najbliżej siedział mały, grubawy z nosem lekko kaczym i patrzył na mnie prosto i 
wąsko,
gdyż oczy miał podpuchnięte.
Obok niego: po lewej i po prawej ręce, stali dwaj ubrani na ciemno – nie na 
elegancko,
lecz na urzędowo, i to z pewnym zaniedbaniem, jak kelnerzy w lokalu drugiej 
kategorii.
Jeden z nich, ujrzawszy moją głowę, postąpił krok naprzód i głosem równie 
urzędowym,
jak urzędowy był jego strój, rzekł:
– Danielu Onański, znajdujesz się przed Napoleonem Nabuchodonozorem! Co masz na
swoje usprawiedliwienie?!
– Jestem Danielem, to fakt! Ale pierwsze słyszę, żeby memu ojcu było aż tak 
starożytnie –
odparłem przytomnie i, jak sądziłem, roztropnie.
– Wiemy lepiej od ciebie, kim jesteś, parobasie, skoro mamy cię sprawiedliwie 
osądzić! –
odparł surowo ten, kogo nazwano Napoleonem Nabuchodonozorem.
– Sądzić?! Na litość boską! A o cóż jestem oskarżony?!
– On się jeszcze pyta?! – zdziwił się jeden z urzędowo stojących.
– Parobas był nieprzytomny! – poparł go drugi.
– Albo może śpiący! –podchwycił pierwszy.
– Albo może śniący...
– Proszę o roztropny spokój – rzekł ten, co siedział pośrodku, lekko się 
uśmiechnąwszy,
więc przyboczni zaraz sobie ten uśmiech przyswoili, merdając nim radośnie.
A do mnie zaś, zdjąwszy uśmiech i z surowością wielką:
– Jesteś oskarżony o to, że cię oskarżają!
– Jak to mam rozumieć?... – spytałem lekko się gubiąc, a nawet niepokojąc.
– Tak właśnie, jak powiedziałem!
– Czy wobec tego mogę się bronić tym, że mnie bronią?
– Milczeć! – zakrzyknęli dwaj, obciągając kamizelki (bo mieli kamizelki z 
perłowymi guziczkami).
– Milczeć i słuchać!
– Musisz widzieć, parobasie, że nikt cię nie broni –wyjaśnił znudzonym tonem ten 
co się
zwał Napoleonem Nabuchodonozorem, i począł dłubać w zębie.
Tymczasem dwaj, jeden drugiemu przeszkadzając:
– Co on sobie wyobraża, że Napoleon Nabuchodonozor będzie się przed nim 
tłumaczył!
– Cóż to on sobie wyobraża!
– Oprócz tego, że jesteś oskarżony, masz przeciwko sobie wszystkich tu 
zgromadzonych,
którzy przyszli po to, aby świadczyć – wyjaśnił wspaniałomyślnie niski i 
grubawy, wyjąwszy
dłubak z zęba i chowając go w kieszonce.
– Cóż złego zrobiłem, że aż tylu będzie świadczyć? – zaniepokoiłem się nie na 
żarty.
– Świadczyłeś o nich, więc nastała pora, aby oni świadczyli o tobie – wówczas 
kaczonosy,
znów dłubiąc w zębie, ale tym razem paznokciem palca wskazującego.
Wtedy ja, przymknąwszy oczy i sięgając świadomością tam, gdzie właśnie czuwała 
pamięć:
– Śnię chyba, to sen tylko, tak, sen! Mam nadzieję, że nie weźmiecie mi za złe, 
że was wyśniłem
u drzwi tej jaskini, gdziem kucharzył sny zwierząt poczciwych...
Ale mały i dłubiący, nabrzmiewając na twarzy, choć nikt nie przyłożył nawet 
palca do jego
policzków:
– Świadkowie!!!
Wówczas ze swego krzesła podniosła się Cecylia Rogaczewska.
– Chciałam powiedzieć tylko tyle – rzekła Cecylia Rogaczewska – że ten oto 
Daniel już od
dzieciństwa przejawiał skłonności ekshibicjonistyczne. Pamiętam doskonale, że 
obnażał się
on przy byle okazji i zalewał się potokami łez, że aż hadko było patrzeć. 
Niemniej jednak,
mógł jeszcze wyrosnąć z niego człowiek, wszelako pod jednym warunkiem: że 
przestanie
dokonywać gwałtu na świętej pamięci pamięci... Dobrze powiedziałam; na świętej 
pamięci,
bo zły to ptak, co własne gniazdo kala!
– Wnioski, wnioski! – zakrzyknęli dwaj, a ten, co miał być Napoleonem 
Nabuchodonozorem,
potaknął głowa.
– Wnioski to już nie moja sprawa – odparła z godnością Cecylia Rogaczewska. – 
Mówię
wam, com powinna powiedzieć, A poza tym chciałam wyjaśnić, że nigdy nie byłam 
zgryźliwa
ani ironizująca, zaś moja uroda jest raczej negroidalna. Niegdyś, choć nie tak 
znów dawno,
w dobranym towarzystwie w pewnym kurorcie przedstawiałam t e m p e r a m e n t a 
l n ą
Murzynkę.
– Wnioski się same nasuwają – winien!
– Winien – zawtórowali ochoczo dwaj przyboczni.
– Zasadniczą i istotną cechą charakteru tego oto chłopca – rozpoczęła profesorka 
Pyda,
podniósłszy się ze swego miejsca – jest masochizm. Masochistyczne skłonności 
przejawiały
się w nim od zarania, co można było doskonale zaobserwować na meandrach 
charakteru jego
pisma. Pismo to – pokrętne, sękate i rozdzielne – świadczyło wymownie, iż 
dziecko nim władające
jest poddane tajemnym żądzom i namiętnościom, że w swym maksymalizmie i 
jednostronności
– właściwej wszystkim naturom o skłonnościach subiektywno-idealistycznych –
stawia on sobie bariery nie do przebycia. I nie zdoławszy przeskoczyć owych 
barier – samo
się poniża, samo się dręczy i samo się gwałci. Mało tego: w dumie owej siebie 
samego odtrąca,
a nie chcąc się na siebie zgodzić – nie zgadza się też ze światem otaczającym. I 
to poczynając
od swych najbliższych kolegów, wobec których nigdy nie był lojalny, zawsze się 
stawiał
ponad nimi albo poza, a kończąc na całej klasie, pedagogach i mieście Rudzi, 
które
przyjęło go serdecznie i tak jak umiało najlepiej, a które znienawidził on tak 
dalece, że nazwał
jaskinią pełną zwierząt poczciwych...
– Wnioski! – zakrzyknęli niecierpliwie dwaj przyboczni.
– Cóż wnioski – odparła pani profesorka Pyda – nie jest łatwo o wnioski, skoro 
sprawa nie
jest skończona. Bo oprócz maksymalizmu, jednostronności i masochizmu, ten oto 
Daniel trawiony
jest przez żądzę poznania, choć poznanie jego opiera się nie na wiedzy 
właściwej, jeno
na zaklęciach słownych i czarowaniach czarodziejskich, zaś trawiony ową żądzą 
poznania,
kto wie, gdzie się jeszcze zapędzi i co nawyczynia...
– Jest więc winien! – stwierdził ten, co był kaczonosy i tłustawy i co miał być 
Napoleonem
Nabuchodonozorem, i skinieniem ręki usadowił panią Pydę na miejscu.
– Chciałbym nawiązać do myśli wyrażonej przez moją szanowną przedmówczynię – 
rzekł
Paweł Pawełczyk powstawszy na całą wysokość, ale z pewnym zachwianiem równowagi 
–
jako kolega i nieomal że przyjaciel Daniela (niestety, przyjaźń to była 
jednostronna i nadzwy-
czaj niewdzięczna) nieraz doznawałem skutków owej nielojalności, czując – a 
nieraz i widząc
– że Daniel, mówiąc wprost i bez ogródek, przypisuje sobie wyłączne prawo 
głębokiego czucia
i przenikliwego myślenia, pogardzając nami, swymi kolegami. Oczywiście, taka 
postawa
sprawiła, że Daniel, będąc wśród nas, nie był naszym, a nie będąc naszym, tak 
naprawdę nie
był wśród nas. I jestem pewien, że dziś nic on już nie pamięta ze swych lat 
szkolnych, gdyż
trudno pamiętać coś, w czym się nie uczestniczyło! I myśmy już wówczas wyczuli – 
choć nie
umieliśmy tego nazwać – pogardliwą nieobecność Daniela, który przez ową 
nieobecność nie
nauczył się ani ślizgać się na łyżwach, ani kopać piłki, ani też nie sztachał 
się z nami w sraczu
cugiem... A nie chcąc dzielić swego losu z naszym, zapędził się on a swe dumne 
wyniosłości,
na swe szczyty niedosiężne, gdzie nie było nic – jeno niezgoda wielka, jeno 
samotność dojmująca
i wolność pozorna. I ta wolność pozorna, co się z niczym nie kontaktowała i 
niczego
nie wybierała, gdyż wszystko odrzucała, kazała mu być tyranem nielitościwym, 
panem i
władcą jedynym!
I czymże on władał? – Paweł Pawełczyk, chwiejąc się jak trzcina na wietrze pod 
naporem
myśli, które wyłuszczał i wyłuszczyć nie mógł. – Władał on latami tym pustym 
królestwem,
nie mając ani kropli litości, choćby niewielkiej, nie większej niźli oko wróbla, 
dla żadnego z
nas ani łez dla siebie samego! Czegóż więc możemy oczekiwać od niego, jeśli nie 
dalszych
gwałtów czynionych na wszystkich i na swoim koniku również, na którym jeździ, 
jako że jest
z rodu tatarskiego? Cóż więc on dać może, jeśli nie dalszy ciąg swego życia 
pozornego, co
będzie snem, choć dawno pora na przebudzenie!
Tyle Paweł Pawełczyk i osiadł, jak stary grzyb zwany lapszukiem.
– Wniosek nasuwa się nieodwołalnie: winien! – rzekł z namaszczeniem Napoleon 
Nabuchodonozor.
– A po tych wnioskach, które nasunęły się nam same, pora na Sąd Ostateczny,
który będzie samą sprawiedliwością oraz przywróceniem równowagi zachwianej przez 
niesprawiedliwość,
nielojalność i masochizm oraz czyny i gesty nieprzyzwoite tego oto parobasa
– Daniela Onańskiego!
– Powstać, Napoleon Nabuchodonozor ogłasza miłościwie wyrok! – pospieszyli z 
gorliwością
wielką dwaj.
– Cóż to takiego?! Nie zgadzam się! – zawołałem wówczas, czując, że garnek, na 
którym
stoję, poczyna się chwiać i trzeszczeć sypiąc szkliwem. – Nie może być tam 
wyroku, gdzie
nie ma obrony, a i sądu nie było żadnego! Jakiż to sąd i czyj to sąd, skoro, kto 
wie, czy sądzący
i oskarżający mogą sądzić i oskarżać; skoro, kto wie, czym na właściwe piętro 
zawędrował
i – kto wie – czy nie jestem teraz gdzie indziej, a mianowicie...
– Zmyć mu głowę! – zapiszczeli jak szczury, którym nadepnięto na ogon, dwaj 
ubrani na
ciemno.
– Wyrok, wyrok! – w odpowiedzi całe towarzystwo.
– Wyrokuję, co następuje – rozpoczął również nieco piskliwie Napoleon 
Nabuchodonozor
– a mianowicie: tego oto parobasa skazać na życie!
– Na życie, na życie! – podchwycono ochoczo.
– Niech parobas odsłuży swe życie należycie!
– Niech odsłuży, niech odsłuży!
– A was – ciągnął uroczyście, lecz wciąż piskliwie Napoleon Nabuchodonozor – 
biorę za
świadków, jako też za wykonawców wyroku, od którego odwołania nie ma i być nie 
może!
– To sen tylko.
Tak, sen –
mam nadzieję...
– rozpocząłem wówczas w spokoju ducha.
Ale po raz wtóry usłyszałem okrzyk, który groził zlaniem głowy, i wraz z 
okrzykiem poczułem,
że garnek wypada mi spod nóg, a głowę, oczy i pierś zalewa cuchnąca ciecz. 
Pożółkło
mi przed oczyma, a spadając z garnka czułem jeszcze, jak cementowe pomieszczenie 
napełnia
się cieczą, która unosi mnie lekko ku górze, jakbym był wyzbyty ciała albo jakby 
ciało
moje utraciło na ciężarze właściwym...
Miasto Rudź
Poczułem bardzo silny zapach smażonej kaszanki i przypiekanej na blasze cebulki. 
Zapach
ten był tak dalece natrętny, że chociaż czułem wielkie niewyspanie, lekki szum w 
głowie
i niechęć do tego, co jest poza snem, musiałem rozewrzeć powieki.
Pośrodku maleńkiej kuchni z pochyłym sufitem stała kobieta z ostrym nosem i o 
przenikliwym
cygańskim oku i wywijając nożem – wielkim jak miecz – rozbijała jajko za 
jajkiem,
które ściekały do drewnianej dzieżki. Tymczasem na kulawym piecyku smażyła się i 
skwierczała
czarna jak węgiel kaszanka, a w niebieskim poobijanym garnku o dwóch uszkach 
kipiała
kawa w słomkowym kolorze, przybrudzona czarną zawiesiną.
– Obudziłeś się wreszcie – rzekła kobieta. (A wiedziałem już o tym, że była to 
Cecylia Rogaczewska,
która zaopiekowała się mną, abym mógł rozpocząć nowe życie.)
– Pora wstawać, a to prześpisz życie całe, prześpisz i prześnisz niepotrzebnie – 
ciągnęła
półżartem Cecylia Rogaczewska, kończąc rozbijać jajka, których było już z pół 
dzieżki. –
Musisz dziś ubrać się odświętnie i przeczesać gęstym grzebieniem swoje włosy. A 
to po nocach
nie można spać przez te wasze wszy wireńskie toczą one walki nieustanne, nie 
tylko z
naszą skórą oporną na ich tępe pyszczki, ale i z prawowitymi mieszkańcami domów 
naszych
– z pluskwami o inteligencji niezaprzeczalnej.
A gdy przyodziałem, co miałem najlepszego, nie wiedząc, dlaczego mam się ubrać 
odświętnie,
skoro obudziłem się w dniu powszednim, Cecylia Rogaczewska, spojrzawszy na
mnie krytycznie:
– Cóż to za odświętne ubranie, które nie ma ani krzty elegancji, z jaką winien 
się nosić
młody człowiek w mieście Rudzi?
A za chwilę, jakby zmiękłszy nieco:
– Skoro nie masz ubrania odświętnego, niech chociaż będą odświętne twoje chęci. 
Dziś
szczególnie są one potrzebne, gdyż wyprawiamy cię z twoją matką na pierwszą 
służbę, gdzie
się oczekuje, że będziesz lojalny, nie mówiąc już o posłuszeństwie, bez czego 
nawet nie ma
co marzyć o służbie.
– Na służbę, na jaką służbę? – wybąkałem zaskoczony podobną wiadomością. – 
Pierwej,
zdaje się, powinienem chodzić do szkoły czy może na studia, a nie na służbę.
– Cóż to, chciałbyś całe życie nic nie robić, jeno osądzać i mieć za złe?! Nie 
zaprzeczaj,
już ja cię znam i wiem, co myślisz nawet wówczas, gdy nie myślisz.
– Ależ wcale nie to miałem na myśli! – zaprzeczyłem gorąco. – Trudno zresztą 
wymagać
od człowieka dopiero co obudzonego, aby o wszystkim wiedział i pamiętał, a więc 
i o tym
również, że przeszedł, że się tak wyrażę, od nauk teoretycznych do nauk 
praktycznych: z życia
w teorii, które, jak wiadomo, jest o wiele prostsze, choćby z uwagi na to, że 
nasze teorie
nigdy nie przerosną naszego życia, wówczas gdy nasze życie nic innego nie robi, 
jeno przerasta
nas w sposób przerażający. Grau, teurer Freund, ist alle Theorie! Słowo honoru 
daję, że
jestem przepełniony odświętnymi chęciami, aby w praktyce życiowej sprawować się 
nienagannie,
jeśli, oczywiście, wszystko jest takim, jakim jest – a nie takim, jakim nie 
jest...
– Siadaj i nie gadaj! – zawołała zirytowana w najwyższym stopniu Cecylia 
Rogaczewska,
nakładając na talerzyk kaszankę silnie pachnącą cebulką. – Masz tu kaszankę, a 
gdy wrócisz
ze służby, upieczemy z twoją matką babkę. Bieda tylko, że brakuje nam mąki, 
kiedy jajek
mamy pod dostatkiem. I kto wie, czy zamiast babki nie będziemy musiały zrobić 
jajecznicy z
dwudziestu jaj.
– Jak to dobrze, że będę wracał z tej pracy do domu – ucieszyłem się zajadając 
kaszankę z
takim apetytem, jakbym przynajmniej przez dobę nic nie miał w ustach. – Bo już 
się bałem,
że będę musiał służyć bez wytchnienia i dzień, i noc.
– To się jeszcze okaże. Jeśli będziesz dobrze się wywiązywał ze swej służby, to 
zostaniesz
tam i na noc, a może i na dłużej; jeśli zaś kiepski będzie z ciebie służący, to 
również możesz
nie wrócić szybko do domu, gdyż mogą cię dać na przeszkolenie, gdzie jednak nie 
będzie
nauk teoretycznych, ale sama praktyka i nic – tylko praktyka.
Wszystko to brzmi zbyt poczciwie, jeśli nie przerażająco, aby miało być poważne 
– pomyślałem.
– A poza tym, gdzież jest ta, co ma być moją matką? Czyżbym nie miał otrzymać
błogosławieństwa na tę nową drogę?
– Matka twoja – rzekła mi wówczas Cecylia Rogaczewska – jest dziś bardzo senna 
na
skutek przeżyć nocnych, które musiała przeżywać. Nie wiem więc, czy byłoby 
wskazane,
abyś ją niepokoił tak wcześnie, skoro znajduje się ona w rozbiciu kompletnym; 
bardziej we
śnie niźli poza snem, bardziej wczoraj niźli teraz. Aczkolwiek, jak wiadomo, sen 
jest niczym
innym, jak wielkim dziś, jak wiecznością jedną czy pozaczasem, gdzie czas – 
jeśli nawet istnieje
– jest czymś zupełnie innym: bo, na przykład, może on być cierpieniem duszy albo 
chorobą
wyobraźni, która przetrawia to, czym się zachłysnęła i zadławiła we dnie. Tak 
więc
twoja matka może być w swoim wielkim dziś, które z kolei dla nas jest czymś 
zamkniętym i
skończonym, czymś wczorajszym – no, bo jak przeniknąć w czyjś sen nie będąc ze 
snu, ale z
najprawdziwszego życia?
– Jeśli matka moja jest uśpiona snem głębokim, nie budźmy jej: niech spoczywa w 
spokoju
– przyznałem. – Dziwi mnie tylko, dlaczego moja matka miałaby aż tak w nocy 
przeżywać,
skoro zapewne legła wieczorem spać, jak zapewne legliśmy i my z panią, pani 
Cecylio...
– Mocny jesteś w słowach – odparła z naganą Cecylia Rogaczewska – a przecież sam
znasz doskonale przyczynę głębokiego wchodzenia w sen twojej matki.
– Może i znam. Ale chętnie usłyszałbym jeszcze raz i od początku.
– Co usłyszałbyś jeszcze raz i od początku?! – zawołała Cecylia Rogaczewska, 
odgradzając
mnie od drzwi i napierając ciałem.
Gdyśmy tak rozmawiali przyciszonym, lecz pełnym wyrazu głosem, za drzwiami coś 
zaczęło
poskrzypywać starym łóżkiem. Wówczas – nie wiedzieć czemu – ognie wystąpiły na
mojej twarzy, a po krzyżu z góry na dół przebiegły gorące żmijki, usadawiając 
się w lędźwiach
i dźgając ostrym zębem. Chciałem coś rzec czy zawołać nawet, ale Cecylia 
Rogaczewska
bezceremonialnie wypchnęła mnie za drzwi.
– No tak – rzekła Cecylia Rogaczewska, jakby odetchnąwszy z ulgą – my tak gadu, 
gadu, a
tu już czeka umyślny od tego, u kogo masz służbę. Przyczesz włosy porządnie i 
idź z Panem
Bogiem, a gdy trzeba będzie, przyjdę po ciebie albo też odprowadzi cię umyślny.
Umyślny już stał w korytarzyku spoglądając na mnie spod oka. Pocałowawszy 
Cecylię
Rogaczewska w rękę, zacząłem zstępować po drewnianych schodkach, z obu stron 
mając
deski pokryte skorupą niebieskawego wapna, szarego już od kurzu. Cuchnęło tu 
kotami, a z
daszka, który okrywał schody, śmierdziało smołą i mysim pomiotem, Zstępowałem 
ostrożnie,
aby nie potknąć się na stopniach biegnących stromo w dół, nie mogąc też liczyć 
na poręcz
skleconą z cienkiego drążka.
Kiedy byłem na zakręcie schodów, od niechcenia rzuciłem okiem na okno wychodzące 
z
oficyny, którą zajmowaliśmy, dostrzegając w nim coś cieliście jasnego...
Nic więcej nie zdążyłem zauważyć, gdyż – czy to przez nieuwagę, czy przez 
wrodzoną
niezręczność – umyślny potknął się, i to w taki sposób, że potknięcie to 
odczułem boleśnie w
okolicach krzyża i pośladków. Począłem spadać ze schodów, starając się 
przytrzymać, to ręką,
to nogą, co spadanie moje czyniło jeszcze boleśniejszym.
Gdy rozwarłem oczy czując obolałe ciało, ujrzałem, że leżę tam, gdzie powinienem 
leżeć;
u podnóża schodów podobnych raczej do drabiny, jedną nogę mając w rynsztoczku, 
który
wypływał spod drzwi drogerii, drugą na wypukłych i nieokrzesanych kamieniach, 
ręką znów
sięgając smoły, która spływała z dachu po rynnie, jak po pniu drzewa, drugą – 
mając podwiniętą
pod siebie, jak to się dzieje podczas snu na wąskim tapczaniku.
– Nic to – rzekł umyślny spoglądając na mnie z góry – nic to, mogło być jeszcze 
gorzej.
Twoje szczęście, żeś był blisko ziemi, inaczej połamałbyś gnaty jak amen w 
pacierzu.
Głos jego był w miarę melodyjny, w miarę szorstki, podobnie jak i sam umyślny, 
który
również był w miarę: ani wysoki, ani niski, ani piękny, ani brzydki. Jedynie 
oczy jego były
nie w miarę, gdyż każde zdawało się patrzeć w swoją stronę, każde było też 
trochę inne –
jedno jakby zielonkawe, a drugie niebieskawe, jedno mające coś z kota, a drugie 
z melancholijnie
zadumanego konia.
– „Nic to” dla tego, co stoi, a dla mnie wcale nie „nic to” – rzekłem zbierając 
się w kupę i
podnosząc się z wysiłkiem. – I będę musiał chyba wracać na górę, bo jakże pokażę 
się w tym
utytłanym ubraniu...
– Nie ma mowy o żadnej górze – zaprotestował umyślny zagradzając drogę wiodąca 
na
schody – i tak straciliśmy czasu aż za wiele!
A gdy spostrzegł, że jestem nadal niezdecydowany, co czynić, gdyż ubranie miałem 
rzeczywiście
utytłane w kurzu, zaś lewa nogawka nasiąkła mydlinami, które przed chwilą 
wychluśnięto
z drogerii, umyślny począł mnie otrzepywać, ale w sposób tak bolesny, jakby 
dłonie
jego nie umiały się rozprostować z zaciśniętej pięści.
– Przecież boli! – zaprotestowałem, lecz umyślny z tym większym zapałem młócił 
moje
odświętne ubranie.
Zrozumiałem wówczas, że umyślny nie zamierza wcale zrezygnować z tego młócenia, 
które
było wyrazem usłużności, jaka winna cechować umyślnych.
Nie protestując więcej, obróciłem się plecami do umyślnego i schodów (a umyślny 
od razu
przestał mnie młócić), zaś twarzą do podwórka, które ujrzałem jakby od nowa, 
choć musiałem
je przecież oglądać nieraz – zamknięte z trzech stron oficynami, a z czwartej 
wysokim
parkanem, z garbatą pompą pośrodku i ze złożonym do gwizdania ryjkiem, z którego 
skapywała
rdzawa woda.
Z niskiej oficyny wyszedł jakby Zagajewski i jakby nie Zagajewski i przyglądał 
się nam
milcząco. A gdy spostrzegł, że i ja mu się również przyglądam (a nie wiedziałem, 
czy umyślny
stojący za moimi plecami również przygląda się Zagajewskiemu – naszemu dozorcy), 
Zagajewski
odwrócił się i splunąwszy bez charknięcia, a tylko samym splunięciem, poczłapał 
do
kąta, gdzie łączyły się dwie oficyny i gdzie pod daszkiem mieściły się cztery 
wychodki: trzy
zamknięte na klucz – na użytek lokatorów, a jeden otwarty – dla wszystkich 
potrzebujących,
Wtedy przypomniałem sobie, że i mnie przydałoby się zajść do owego otwartego dla 
potrzebujących.
– A dokąd to? – zainteresował się umyślny, gdy ujrzał, że idę nie do bramy, lecz 
od bramy,
– Tam, gdzie zazwyczaj – odparłem przez ramię, już lekko oburzony tą zbyt daleko 
posuniętą
troskliwością umyślnego.
Kiedy znalazłem się na miejscu i zamierzałem zamknąć drzwi, na których widniały, 
jak
dwa ślepia, dwa kółka wyrysowane ręką Zagajewskiego, poczułem, że coś 
przeszkadza mi je
zamknąć. To umyślny wstawił nogę w drzwi i zezował na mnie zielonkawo i niezbyt 
przychylnie.
– Proszę zostawić mnie na chwilkę – poprosiłem w miarę stanowczo, w miarę 
uprzejmie.
Ale umyślny wcale nie zamierzał ugiąć się przed moją stanowczością ani też 
odpowiedzieć
na uprzejmość. Nie pozostało mi nic innego, jak spuścić spodnie na oczach 
umyślnego, który
– co prawda – zdawał się pozostawiać mnie samemu sobie zezując jednym okiem w 
lewo, a
drugim w prawo.
Lekko zarumieniony wyszedłem z bramy na mały placyk, przy którym 
zamieszkiwaliśmy
z matką i Cecylią Rogaczewską. A umyślny, jakby nigdy nic, zrównał się ze mną i 
patrząc
dobrotliwie, choć nieco z końska, rozpoczął uprzejmą pogawędkę.
– Nie trzeba nam tak się spieszyć, choć czekają na nas w wielkiej 
niecierpliwości – gawędził
umyślny, zerkając na wystawy, które mijaliśmy (a było to na Pietrynie i wystawy, 
oczywiście,
były bogate i urozmaicone), – Jeszcze zdążymy na czas, choćbyśmy się nawet 
trochę
spóźnili...
Gawędzenie to było o tyle nie na miejscu, że wcale się nie spieszyłem, a wręcz 
przeciwnie
– nieco się nawet ociągałem, przystając przy wystawach i zerkając na to i na 
owo. Natomiast
umyślny gnał przed siebie, raz po raz trącając mnie łokciem w bok lub napierając 
ramieniem.
– Właściwie to ani Cecylia Rogaczewska, ani matka moja nie zdążyły mnie 
poinformować,
o jaką to pracę... – zacząłem ośmielony przystępnością umyślnego – może więc...
– Jakżeż to?! – zawołał umyślny i zapłonił się w mgnieniu oka i błysnąwszy 
okiem, jakby
błyskawicą zieloną, podniósł rękę. – Jakżeż to?!
Natychmiast podjechała taksówka, drzwiczki się otworzyły, umyślny wepchnął mnie 
do
środka, a kierowca, nawet nie obejrzawszy się do tyłu ani też nie pytając o 
drogę, ruszył z
miejsca z ogromną szybkością. I być może, że na syrenie, gdyż w uszach mi 
zadzwoniło głośno,
a wszyscy, których mijaliśmy, spoglądali na nas z pewnym lękiem.
– Po cóż ten pośpiech – rzekłem półgłosem niby do siebie, niezbyt dobrze siebie 
słysząc z
uwagi na owo dzwonienie w uszach. – Jeszcze, nie daj Boże, jakiś wypadek się 
zdarzy...
Ale umyślny ani drgnął, jakby w samochodzie nie było mnie wcale. Wcisnąłem się 
więc,
jak mogłem najdalej w kąt i tak już całą drogę przebyliśmy w milczeniu.
Gdy taksówka po szaleńczej jeździe zatrzymała się przed kamienicą – brzuchatą 
ogromnym
balkonem, który podpierały torsy Atlasów i obnażonych kobiet – umyślny 
chwyciwszy
mnie za rękę powlókł pod oszklone drzwi, które odpowiedziały na jego dzwonienie 
spokojnym
brzęczkiem. Umyślny – ciągle trzymając za rękę – pociągnął mnie na schody, 
błyszczące,
marmurowe, które wiodły na pierwsze piętro. Schody te, jak również drzwi z 
brzęczkiem,
skądś mi były znajome. Być może, że kiedyś już tu bywałem, ale na pewno nie na 
służbie, o
której nic nie wiedziałem i – jak się okazało – wiedzieć nie mogłem.
– Prosimy bardzo! – zawołał ktoś za drzwiami, dzwoniąc w pośpiechu łańcuszkiem. 
– Jakże
się cieszymy, żeś zechciał, Danielu, przyjść do nas, jakże się cieszymy...
Drzwi szerzej się otwarły i ukazał się tęgi mężczyzna, lekko łysawy, lecz 
przystojny jeszcze,
z wąsikiem malutkim i czarnym jak węgielek.
– Jakże się cieszymy – powtarzał mężczyzna raz po raz, ściskając mi rękę swoją 
silną i
pulchną dłonią.
– Proszę bardzo, zachodź, Danielu! Pozwól jednak, że pójdę pierwszy, gdyż 
zapewne zapomniałeś
już, jak się tu chodzi.
Poszedłem za szerokimi, lekko pochylonymi plecami, które wzbudzały dziwne 
zaufanie,
nawet nie swoją szerokością, ale tym s z c z e g ó l n y m pochyleniem i tym
s z c z e g ó l n y m podrzutem, jakim odpowiadały na kroczenie i drobienie 
tęgich nóg, nieco
za krótkich, co czyniło figurę mężczyzny nieproporcjonalną, ale tym bardziej 
solidną i
p o s t u m e n t a l n ą.
Plecy te wiodły mnie najpierw przez pokój, który zapewne był salonikiem, bo 
stała w nim
sofa okryta włochatym kilimem tkanym z wielbłądziej wełny, o barwnych 
geometrycznych
wzorach; obok stolik z frędzlowatą jedwabną narzutą, parę giętych krzeseł oraz 
ciemnowiśniowa
etażerka z książkami. Potem przez drugi pokój – z wielkim prostokątem stołu, 
szafą
zamkniętą na kluczyk (a w tej szafie pigułki i dubeltówka, i przeróżne papiery) 
i z obrazem
przedstawiającym martwą naturę z winogronami, melonem i fiołkową śliwką, 
ciemniejącą
poważnie obok lekkomyślnej rumianości jabłek.
W trzecim pokoju mieścił się gabinet. Stało w nim biurko z ogromnymi liczydłami, 
parę
krzeseł i obszerna szafa, również zamknięta na kluczyk.
– Siadaj, Danielu! – zaprosił mężczyzna podsuwając krzesło i sadowiąc się na 
sąsiednim. –
No, jakżeż tam? Co tam u was słychać? Opowiadaj! Bardzom ciekaw usłyszeć!
– Jak by tu powiedzieć... – rozpocząłem ostrożnie, wstydząc się i smucąc 
zarazem, gdyż
pytanie dlaczegoś było wstydliwe, zaś wszystko wokół przyprawiało o smutek, 
przypominając
o czymś dawnym i dalekim, a przecież oto teraźniejszym i bliskimi!
– Tak, ogólnie biorąc, nie najgorzej... Żyjemy, znaczy się... Ot, żyjemy, a to 
przecież jest
najważniejsze...
– Żyjecie... – powtórzył mężczyzna i zadumał się głęboko. – Żyjecie, a jak 
żyjecie? Mów
prawdę, jak przed ojcem!
Na te słowa zadrżałem i boleść przeszyła moje serce, gdyż najmniej się tego 
spodziewałem,
abym swą służbę rozpoczynał od czegoś takiego, nie mówiąc już o tym
s z c z e g ó l n y m pochyleniu pleców, które trwało nadal, choć nie szliśmy 
już przez te
s z c z e g ó l n e pokoje z kilimem z wielbłądziej sierści, z ową wiśniową 
etażerką i z tą
apetyczną martwą naturą z rozczulającą śliweczką, która (myślałem o tym nieraz?) 
musiała
być nadzwyczaj smaczna i może tym smaczniejsza, im mniej prawdopodobna, im 
bardziej
sztuczna czy też idealna.
– Kiedy żyjemy?... – wyjąkałem spuszczając oczy.
– Jak żyjecie od t a m t e g o ranka?
– Od tamtego ranka... – powtórzyłem słabnąc na całym ciele i czując przeszywanie 
serca,
jakby ktoś brał je na długie szydło i zamierzał obracać nad żarem, jak to się 
robi z szaszłykiem.
– Odpowiadaj jak przed ojcem – szeptał mi w samo ucho, przysunąwszy się blisko, 
że
czułem niezbyt świeży, a nawet mocno nieświeży zapach.
– Nic nie wiem! Nic nie wiem! – zawołałem i rymnąłem na ziemię, bijąc głową o 
podłogę i
rozrzucając nogi szeroko, jak podczas skoku ze spadochronem.
– Podnieś się! Nie histeryzuj! To taki z ciebie histeryk?! Wykapana matka...
Posłusznie powstałem i usiadłem Na starym miejscu.
– Co się tyczy matki: ciągle śpi i w ogóle jest niedostępna. Wiadomo, wdowa 
oddana na
pastwę życia i miasta. Nic jednak na matkę nie mogę powiedzieć. Broń Boże, nic z 
tych rzeczy.
Cecylia Rogaczewska się nami opiekuje – kobieta energiczna i nawet lekko 
apodyktyczna,
choć również wdowa. Mąż jej, jak wiadomo, kapitan wireńskiego pułku artylerii 
lekkiej,
okazało się, że zginął pod Kutnem – do ostatniej chwili strzelając do czołgów 
nieprzyjaciela.
Za co pośmiertnie został odznaczony.
I w ogóle trzeba przyznać, że Cecylia Rogaczewska ma nad nami same przewagi – 
nawet
w śmierci swego męża, kapitana, który nie umierał rano w łóżku na oczach żony i 
syna. Ale
zginął w samo południe na polu walki na oczach całego pułku wireńskiej artylerii 
lekkiej.
Czemu, w dużym stopniu, zawdzięcza swoje odznaczenie i chwałę pośmiertną. A cóż 
my? U
nas wszystko zawsze musiało się wikłać, komplikować i nieść zapaszkiem niezbyt 
przyzwoitym...
Boć przecie mój ojciec i mąż mojej matki umierał nie pod Kutnem ani pod Mławą, 
ale
na ziemi, która już straciła swoje imię; nie polując ani na czołgi, ani na 
ludzi, ale plując płucem.
I w taki sposób wychodzi, że skoro nie walczył on z zaborczą śmiercią – jak to 
czynił
kapitan Rogaczewski, zatrzymując własną piersią czołgi – to rozsiewał śmierć 
wraz z płucem,
którym z pluskiem pluł. Nie dziw, że Rogaczewskim budują pomniki, a wdowy po 
nich dopiero
są wdowami! A cóż my? Skoro ojciec i mąż umierał niewłaściwie i nie we właściwym
czasie, to i syn jego, i żona – wyrażając się delikatnie – popełniali czyny 
niewłaściwe. I dziś
są widziani niewłaściwie ani też nie są właścicielami wspomnień solidnych! Bo 
owo ojca
przedśmiertne wołanie „ratujcie mnie!”, czyż mogło być powodem do chluby dla 
matki i syna?
– No, no, no! – wtedy mężczyzna do mnie, nie wiadomo, czy w gniewie, czy 
strofując
mnie tylko. – No, no, no...
Ja zaś natychmiast przypomniałem sobie, że jestem na służbie, choć nie 
wiedziałem, jaka
to ma być służba. I czy czasami nie rozpoczęła się ona, gdym tylko przekroczył 
próg tego
mieszkania, pozostawiając za sobą miasto i wytworne schody, które, zdawało się, 
wiodły
zgoła do innych pomieszczeń.
– Tak i żyjemy – rzekłem więc – ale czy można to nazwać życiem? Inaczej sobie 
życie
wyobrażałem wówczas i potem, i aż po dzień dzisiejszy...
– Nie na takiego syna czekał ojciec, a i matka też! – wtedy mężczyzna 
podniósłszy się i
spoglądając na mnie z góry. – Czy śmierć twego ojca nie byłaby tak hańbiąca, 
plująca i wypluta,
w opuszczeniu, w ucisku i ściśnięciu, gdybyś...
Nie histeryzuj, podnieś się! Nie bądź taką babą, po raz drugi mówię! – rzekł do 
mnie, więc
powstałem z upadku, który sam sobie uczyniłem.
– ...Czymże bowiem jest życie, tych lat kilkadziesiąt życia, wobec 
niezmierzonego morza
nieżycia? Czymże są największe niepewności, męki i cierpienia życia – wobec 
ogromu pewności,
niemęki i niecierpienia? Ale pozostaje wspomnienie życia, bo musisz wiedzieć, iż 
nic z
tego, cośmy w czasie przeżyli, nie ginie i kiedy jest się poza cierpieniem i 
lękiem, z jakim
wstydem wspomina się to, że w owych ostatnich miesiącach życia nie było w ł a ś 
c i w e g o
c z a s u, aby i odejście było w ł a ś c i w e...
– A czy my nie mamy wspomnień?! I jeśli nie mogliśmy być chlebem, mieliśmy się 
stać
nożem?! – zakwiliłem cichutko.
– Nie ja to powiedziałem – rzekł ponuro mężczyzna i usiadł na krześle, i zaczął 
bębnić
palcami po biurku, i usta jego złożyły się do śpiewki, o której wiedziałem, że 
znam ją tak dobrze,
jak dobrze znałem to mieszkanie.
Chciałem zawołać – coś jakby „tato”, ale mężczyzna spojrzał na mnie surowo i 
oczy jego
pociemniały od tej surowości. A mnie – najpierw zaniebieszczyło się, później 
poczęło gasnąć
głębokim fioletem, który przeszedł w najczystszą czerń, a ta w ciemność zupełną.
Kiedy rozwarłem powieki, nade mną stał umyślny i miast wyciągać pomocną dłoń, 
przyglądał
się z końskim spokojem.
– Ciągle się przewracasz i wpadasz w stany niepoczytalne. Obawiam się, że nie 
przydasz
się na nic memu panu, który jest dobry jak ojciec i w swej wielkiej łaskawości 
wysłuchał
próśb biednych wdów. I jeszcze, nie daj Boże, gdy się znajdziesz przed panem, 
narobisz zamieszania
swoją niepoczytalnością i ciągłym padaniem na ziemię. Nie ma chyba na świecie
schodów, z których byś nie spadł.
Na te słowa słusznego wyrzutu powstałem skwapliwie i ochędożywszy się jako tako 
byłem
gotów do przekraczania progu, który, zdawałoby się, już raz przekraczałem.
Umyślny rzuciwszy na mnie krytycznym okiem, pociągnął za dzwonek. Zabrzmiał miły
dla ucha dźwięk melodyjnego gongu, który podchwycił – jakby czekając na tę 
chwilę – zespół
kameralny, zapewne madrygalistów, bo dźwięki orkiestry rozbrzmiewały nadzwyczaj
wdzięcznie i harmonijnie, i drzwi się rozwarły szeroko.
Zaraz za drzwiami czuwało dwóch dalszych umyślnych, którym zostałem przekazany
przez pierwszego. Dwaj umyślni, jeden stanąwszy po prawym, drugi po lewym boku, 
lekko
potrącając ramieniem i wykręciwszy ręce do tyłu, ale tak zręcznie, iż zdawało 
się, że jestem
prowadzony troskliwie i z należną atencją, powiedli mnie przez liczne 
przedpokoje.
– Czy mógłbym się dowiedzieć, czym zasłużyłem na tak daleko posuniętą 
troskliwość? –
spytałem raczej gwoli przyzwoitości aniżeli z nadzieją na rzetelną odpowiedź. 
Ale, o dziwo,
dwaj umyślni, prześcigając się nawzajem, odparli jednym tchem:
– I owszem, i owszem, dlaczegóż by nie... Radzi jesteśmy wszyscy, a nasz pan 
specjalnie.
Wszystko to z radości i uciechy wielkiej!
Ładna mi radość i uciecha – pomyślałem z goryczą, czując wzmagający się zacisk 
na przegubach
rąk. – Lepiej nie pytać tu o nic, gdyż radość umyślnych jest nad wyraz 
dojmująca.
W milczeniu całkowitym i przy wtórze orkiestry, która wykonała kolejny utwór 
wielkiego
mistrza baroku Jana Sebastiana Bacha, wkroczyliśmy do obszernego salonu.
Panował tu lekki nieład, jaki zazwyczaj spotyka się w pokojach, w których 
przebywa
większa liczba gości, ciągle wiercących się i przechodzących z miejsca na 
miejsce, to przestawiających
krzesła, to przenoszących popielniczki, to znów burzących porządek zaprowadzony
na licznych otomanach poustawianych tu i ówdzie pod ścianami salonu. Ale salon
zdawał się być pusty, co sprawiało wrażenie, jakby przebywający tu ludzie wyszli 
nagle i być
może niespodziewanie dla siebie, gdyż w popielniczkach dymiły zaczęte lub 
dopalone do
połowy sporty, ekstra mocne i carmeny. Przeważały sporty, co zaraz poznałem po 
lichym,
amoniakalnym zapaszku, od którego cierpła mi skóra i zbierało się na mdłości. 
Tym razem
jednak – zapewne za sprawą muzyczki dobiegającej gdzieś zza kotary oraz 
otoczenia nader
wytwornego, choć nieco już skundlonego – nie poczułem ani cierpnięcia, ani nawet 
najmniejszych
oznak mdłości.
Tymczasem dwaj umyślni, którzy wiedli mnie przez pokoje, odstąpili na krok, 
potem na
dwa, potem na trzy, aż kroki te zawiodły ich poza drzwi salonu.
Pozostawiony sam sobie i temu nader dziwnemu pokojowi, począłem dokładniej 
rozglądać
się wokół i wtedy dopiero dostrzegłem, że spoza oparcia fotela, który stał 
ukośnie do stołu z
dymiącymi sportami, wyziera niby ptasie gniazdo czubek czyjejś głowy pokrytej 
delikatnym
jasnym włosem.
Ostrożnie obszedłem stół i z niemałym zdziwieniem, jak też z lekkim 
rozczuleniem, ujrzałem
w fotelu śpiące dziecię, sądząc po włoskach – długich, sięgających ramion, 
rozpusz-
czonych jak u dziewczęcia – płci żeńskiej. Ale znów rysy twarzy – pogrubione już 
i jakby
lekko opuchłe od snu – wskazywały, że uśpiony prędzej jest chłopcem niż 
dziewczynką.
Stałem tak chwilę nie ważąc się głośniej odetchnąć, wpatrzony w twarz 
dziewczęcego
chłopca i w jasne gniazdko na czubku głowy. Jakby na czyjeś rozkazanie orkiestra 
urwała
wpół frazy, lecz chłopczyk się nie zbudził i wtedy zrozumiałem, że chłopczyk od 
pewnego
czasu mówi przez sen i ja to mówienie rozumiem dokładnie, jakbym to ja mówił, a 
nie chłopczyk,
gdyż mówienie chłopczyka było nad wyraz ciche, nieomal szepczące. Chłopczyk 
mówił
mniej więcej tak:
,,Gdzież są owe piękne ogrody, gdzież są owe pyszne ogrody pełne ptaków 
rozmaitych,
zwierząt szybkich i potulnych, zwierząt szybkonogich i o oczach łagodnych, w 
których odbija
się źródło, a w źródle niebo, a w niebie niebieskości tyle – gdzież są owe 
niskie ogrody pod
niebem tak niebiesko wysokim...
I gdzież owi pasterze, niechby nawet nie łagodni, niechby nawet wiedzący o 
czasie, który
jest jak mgła, niechby nawet ćwiartowani raz po raz i kopani po kątach, i 
strącani z wysokości,
a potem znów wygnani na łąki pospołu z krową i wołem; tam nawet niechby ciało 
ich
mokło pod rosą niebieską i niechby włosy ich rozpuściły się na kształt skrzydła 
orlego, gdy w
locie, a paznokcie ich niechby nawet wrosły w ziemię jak korzeń stuletniej 
topoli – ale przecież
nie z kaczym dziobem, ale przecież nie... ale przecież zdolni niechby nawet do 
ofiary...
do zbrodni gwałtownej... ofiarni i gwałtowni czy może tajemni i w tajemnicy, 
gdzież...”
Dalszych słów – sennych i ani chybi tajemnych – uśpionego chłopczyka nie dane mi 
było
słyszeć, gdyż po kolejnym „gdzież” otwarły się na oścież podwójne drzwi, białe i 
gładkie jak
podbrzusze ryby, i przy wzmagających się głosach muzyki na salę wkroczył 
polonezem sznur
gości.
Na czele orszaku podążał posuwistym i szybkim kroczkiem niski, tęgawy mężczyzna 
o
podwójnym podbródku i oczkach ściśniętych jak źrenice kocięcia, gdy uderzy w nie 
zbyt
mocne i nagłe światło. Od żmurzącego spojrzenia twarz mężczyzny zdawała się być 
ściągnięta
w małą piąstkę, nos się płaszczył, a wargi kraśniały nieprzyzwoicie.
– Witamy, witamy –wołał mężczyzna rozchylając kraśne wargi, spod których 
wyzierały
drobne ząbki w odcieniu kości słoniowej. – Oto nasz wróż i czarodziej, mistrz i 
zaklinacz,
mag i magik, iluzjonista i prestidigitator, jako też tłumacz rzeczy zawiłych. 
Przybywasz z
lekkim opóźnieniem, Danielu, gdyż, jak widzisz, zabawa już wre na całego, ale w 
samą porę,
aby usłyszeć sen mego prawego dziecięcia, któremu dozwoliłem, aby wyręczał mnie 
we
wszelakich proroctwach, bo takowe męczą nad wyraz i źle działają na mój system 
nerwowy,
wprowadzając też zamieszanie w systemie trawiennym. Sądzę, iż nie od rzeczy 
będzie, gdy
wyjaśnisz nam sens tego snu proroczego, albowiem któż oprócz ciebie jest w 
stanie znaleźć
się odpowiednio i wysjaśnić właściwie.
– Jeśli dobrze rozumiem swoją sytuację – zacząłem cichym głosem, patrząc spod 
oka na
mężczyznę, a spod drugiego na uśpione dziecię – zostałem przyjęty na służbę do 
pana, a więc
winienem czynić, co mi się poleci. Podejrzewam jednak, iż ten fakt, że jestem 
synem bezradnej
wdowy, a ojciec mój nie poległ, lecz legł w ziemi, jako też inne okoliczności, o 
których
nie chcę mówić głośno w tak licznym gronie, sprawiają, że zaczyna się kpić ze 
mnie w żywe
oczy, i to zaraz na wstępie mej służby.
– Ależ, Danielu, jak możesz – zaprotestował dobrodusznie mężczyzna oblizując 
kraśne
wargi i obnażając swe szlachetne zęby – jak możesz! Spójrz, jaki ból sprawiasz 
dziecięciu,
widzisz, jak się wierci i jęczy przez sen. Być może, iż w tej chwili pogrążając 
się w tym wieloznacznym
i niewyjaśnionym śnie, a równocześnie nasłuchując ową drugą świadomością
ponadsenną twych niewdzięcznych słów, biedne dziecię cierpi podwójnie, może 
nawet potrójnie,
bo oto za chwilę będzie musiało wejść w drugi sen, aby wyjaśnić sen pierwszy. 
Zaręczam
ci, Danielu, że nie jest to rzecz łatwa i przyjemna śnić sny prorocze i 
równocześnie wyjaśniać
je w drugim śnie, gdy tymczasem świadomość ponadsenna przysparza nowych cier-
pień, ukazując niewdzięcznych Danielów, co nie chcą widzieć dalej swego nosa, 
cały trud
proroczy spychając na wątłe barki malutkiego czaro... czaro...
– Dosyć! – zawołałem poczerwieniawszy gwałtownie i machając rękoma, które, 
zdawało
się, zawieszone są na śrubie. – Jak można! Co za dotkliwa bezceremonialność!
I poczułem, że ręce moje sztywnieją w stawie barkowym, a na ramionach zaciska 
się
chwyt silnych palców, i równocześnie ujrzałem, jak twarz uśpionego dziecięcia 
wykrzywia
się w bólu nie do opisania, lecz usta są zamknięte, jakby zapieczętował je kto 
gipsem czy
czymś twardszym nawet. Pchnięty do przodu, ze ściśniętym ramieniem i sercem, 
pochyliłem
się nad dziecięciem, nieomal muskając wargami jego jasne, dziewczęce włosy: 
chłopczyk
milczał, cierpiący i milczący jak z trumny, tylko spod zamkniętych powiek 
wymknęły się trzy
mętne krople, jedna za drugą, i zawisły na czubku nosa.
– Chłopczyku, mój biedny chłopczyku! Wybacz mi, och, wybacz, chłopczyku! – 
szeptałem
roniąc podobne krople spod powiek.
Ale z równą bezceremonialnością odepchnięto mnie i dwaj mężczyźni ubrani 
odświętnie,
lecz po kelnersku, ujęli fotel i unieśli go wraz z chłopczykiem gdzieś za 
kotarę.
Uderzyła głośniej muzyka, a tłum gości rozgwarzył się wesoło.
Zostawiony sam sobie, nie wiedziałem, co mam dalej czynić, w jaką stronę się 
obrócić i z
kim zacząć pogawędkę, jak to czyniono wkoło – nie tylko gawędząc, ale trącając 
się raz po
raz i pociągając z kielichów i szklanic.
Ładnie mi się zaczyna moja służba – pomyślałem z goryczą – ani z kim pogadać, 
ani też z
kim się trącić. I w dodatku nie wiadomo, czy nie powinienem robić czego innego, 
czegoś,
czego nie robię, a co, być może, należy do mych obowiązków. A nie chciałbym 
odpowiadać
za coś, za co odpowiadać nie mogę, skoro o niczym nie wiem, poza tym, że oto 
jestem na
służbie.
Począłem więc poszukiwać małego tłustawego, lecz ten jakby zapadł się pod 
ziemię, albo
skrył się za kotarą.
– Proszę mi wybaczyć – zwróciłem się wówczas do pierwszych z brzegu trącających 
się i
gwarzących wesoło – jak zwać tego, u kogo jesteśmy, i gdzie go można w tej 
chwili odnaleźć?
– Że jak?! Że co?! – zawołali tamci odwracając się ode mnie plecami i do tego 
wypinając
tłuste zadki.
– Jakżeż to? Dlaczego? – pytałem czerwieniejąc gwałtownie od podobnego despektu.
Ale do kogo się zwróciłem, każdy się ode mnie odwracał, a niektórzy, jak mi się 
zdawało,
a co było trudno sprawdzić w rozgwarze biesiadnym, smrodzili mi prosto w twarz.
Dotknięty do żywego, siadłem w kąciku na otomanie, gdzie przynajmniej nie było 
gości
ani żadnych sług. Ale i tu nie czułem się zbyt pewnie, gdyż ktokolwiek 
przechodził obok mego
kąta, spluwał najwyraźniej w moją stronę, wypinając przy tym nieprzystojnie – to 
zadek,
to przodek, to inne okolice ciała.
Od tego widoku zrobiło mi się gorąco, a później parno jak w łaźni. I zaraz 
zacząłem się
pocić, czując sól na końcu języka, wilgoć gorącą pod pachami i w każdym miejscu 
ukrytym i
nieprzewiewnym.
Tymczasem nie opodal mego kąta zatrzymało się dwóch gości, jeden ze szklanką, 
drugi z
kielichem i trącając się raz po raz, rozpoczęli pogawędkę.
– Żaden to wróż i czarodziej, po prostu świnia niewdzięczna, za którą cierpią 
inni, a ten ani
kichnie – powiedział jeden.
– Kichać to on kicha, ale nie tym nosem, co trzeba – odparł drugi.
Tu goście zaśmiali się pełnym głosem i trącili szklanicą i kielichem.
– Dobrego mamy pana i gospodarza, ja bym na jego miejscu wyspowiadał tego 
świńskiego
konia co najmniej ze trzy razy – podjął pierwszy.
– Zaiste, pan nasz nadzwyczaj łaskawy i zadziwiająco subtelny.
– I sny ma niezwyczajne!
– Delikatniuśkie i jakże prorocze!
– Jakże się musi męczyć nasz pan w osobie swego syneczka, abyśmy mieli wiarę i 
wiedzę
z tej wiary wynikającą.
– Powiedziałbym: wiedzę i z niej wiarę.
– Na twoim miejscu zbytnio bym się nie upierał – pouczył pierwszy – albowiem u 
naszego
pana wiara jest równa wiedzy, a wiedza – wierze i co jest wiarą, a co wiedzą, 
nie sposób rozstrzygnąć.
Z równym więc powodzeniem wszystko, co jest od naszego pana, może być wiarą i
może być wiedzą: może być ku wierzeniu i ku wiedzeniu równocześnie, i nie ma w 
tym żadnej
sprzeczności, lecz nadzwyczajna jedność, harmonia i pełnia wiedzowierzenia i 
wiarowiedzenia.
– Właściwie troszeczkę się zdziwiłem – podjął skwapliwie drugi, gdy skończył 
pierwszy –
że pan nasz ściągnął tu tego świńskiego konia cóż dla naszego pana śnić sen 
proroczy, choćby
nawet za pośrednictwem syna, i równocześnie snu tego sens właściwy wiedzieć.
– Tłumaczę to sercem naszego pana, który chciał dać możliwie znośny etat temu 
bęcwałowi,
co przewraca się, jęczy i skomli bez przerwy, i nie wstydzi się kompromitować 
swej matki
i oczerniać pamięci swego ojca, byleby tylko zyskać na tanim poklasku i mieć 
darmową
wyżerkę.
– Jakże szczodrobliwy, hojny i dobry jest nasz pan! Nie tylko sen śni i tłumaczy 
tego snu
sens tajemny, ale równocześnie troszczy się o los półsieroty, co okazała się 
gnidą najgorszą!
– Jakże potężny i wszechmogący jest nasz pan, który nie tylko sen śni, jest 
ponad snem oraz
troszczy się o każdego, nawet o tego, co nie jest godny troski, ale może też 
równocześnie śnić
drugi sen i trzeci – być też ponad tym drugim i trzecim oraz troszczyć się o 
każdego z nas...
– Mało tego – przerwał drugiemu pierwszy – być może, iż pan nasz, będąc i tu, i 
tam, i ponad
tamtym, i w tym, i w tamtym, i ponad tamtym – śni to wszystko, albo wierzy to 
wszystko,
i my z tobą dwaj, i ta świnia niewdzięczna również, jesteśmy snem naszego pana, 
a pan nasz
w swej wielkiej łaskawości nie przestaje nas śnić czy wierzyć, dzięki czemu 
istniejemy obaj (i
ta świnia również!). Istniejemy we śnie naszego pana i poza czy ponad snem i 
dzięki naszemu
panu stoimy sobie i gawędzimy, i trącamy się szklanicą i kielichem, i rozmawiamy 
o naszym
panu!
– Jakżeż to! – zawołałem czując dziwne wirowanie w głowie i szum w uszach oraz 
smak
wypoconej do ostatniego ziarnka soli – jakżeż to! Czyżby rozmowa panów, szanowni 
panowie,
była jedynie snem i marzeniem gospodarza? Niedobrze by to świadczyło o 
skromności
waszego pana, a mego gospodarza i pracodawcy! Jakżeż to, szanowni panowie!
– Zdaje się, że ktoś ulżył se niewąsko, bo coś czuć jak w stajni – rzekł 
pierwszy do drugiego.
– Masz rację, bracie i przyjacielu, nasmrodzono tu gęsto, że chochlą mieszać 
albo siekierę
wieszać.
– Chwileczkę, panowie, skoro, jak mówicie, jesteście w panu i przez pana, skąd 
ten
smród? Cha, cha, cha, skąd ten smród, pytam się!
– Quod licet Iovi, non licet bovi! – zawołali obaj jednym głosem, zaciskając 
pięści i
zgrzytając zębami, jakby żując piasek czy nawet szkło tłuczone.
– Iovi, bovi? Ioviem, boviem? Ja wiem bowiem? – zdziwiłem się.
– De Iove quid sentis? – zawołali przekrzykując się nawzajem.
– Phallus est!
– Alea iacta est! – wrzasnęli jednym głosem.
– Faites vos jeux! – zawołał ktoś jeszcze, przyłączając się do dwóch i otaczając 
mnie
zwartym półkolem.
– Zabiłab i baba łosia, kab joj udałosia! – odparłem wówczas otoczony przez 
trzech.
– Il n'y a que le premier pas qui coute!
– Czaławieczyna! Adna dusza u bocie, druhaja u żywocie, a treciaja po świecie 
chodzić da
ludziej zwodzić!
– Experimentum in corpore vili!
I poczęli rękawy zakasywać, czerwieniejąc na obliczach.
– Zarakłasia świnnia hauna nia jeść!
– In cauda venenum! – oni na to w niecierpliwości coraz większej.
– Wilnuli jazykom, jak sabaka chwastom!
– Gravis ira regum est semper!
– Dziakuj Bohu za Boha, szto Boh dau Boha! – ja na to, wciąż jeden, a ich już 
cała ciżba.
– Horribile dictu! – wrzasnęli wyłażąc ze skóry i zaciskając coraz mocniej 
pięści chude,
tłuste i włochate.
– Kiep, durań, błazan – try sztuki razami!
– Felo de se! – zawrzasnęło coś głosem przeraźliwym i cienkim jak igła, więc 
krzyknąłem
równie cienko, choć, być może, nie z tą samą przenikliwością.
– I u Dziśnie pan ciśnie! Pana nie klani a wiłami kalni! Pajszou pan sabakam 
siena kasić!
Saroka lacieła, a suczka na chwaście siadzieła, a panskaja łaska na dochłym 
kaniu jechała!
Frant nasz pan – adnu sztaninu u chalawu ułażyu, druhuju wypiściu – dyj 
lubujecca!
– Heautontimorumenos! – zaświdrowało docierając aż do samego móżdżku.
– Z Puchowicz u Radaszkowiczy czeraz Paryczy pajechau. U krywym woku usio 
krywoje!
Ni kaczka, ni szwaczka! Ni łoj, ni masła! Ni pieczana, ni warana! Ni rak, ni 
ryba! Ni smażana,
ni prażana! Ni u piać, ni u dziesiąci Ni z pierija, ni z miasa!
– Fax et tuba! – obwieszczono gromko.
– God save the king! – odkrzyknięto na to.
– God save the phallus! – przekrzyczałem jak mogłem najgłośniej owe krzyki.
Roztrącając tłum, co się skupił wokół mnie – przepoconego do cna i zbielałego od 
soli
stwardniałej na słony pancerz – stanął ten, co mianował się panem i gospodarzem.
– Więc to tak? – rzekł półgłosem i z cicha, jakby rozważając coś i dumając nad 
czymś,
jakby coś przywołując i odwołując, w zależności od humoru i chęci. – Aha, więc 
to tak...
– Heautontimorumenos... – ośmielono się gdzieś z tyłu.
Zaraz dał się słyszeć tupot nóg, ciche jęknięcie oraz miękki stukot, jaki 
towarzyszy zwalaniu
na ziemię worka z tuszą cielęcą.
– Aha, więc to tak – ciągnął tymczasem mały, tłustawy, nic nie słysząc i nic nie 
za uważając
– aha, więc to tak...
I jak gdyby nigdy nic począł se nucić pod nosem:
Będę przymuszał twoje oczy
Do wylewania wód boleści,
Ma żądza, co się bólem pieści,
Będzie pływała w twej roztoczy.
Jestem bo raną i bułatem!
Jestem kańczugiem .oraz skórą!
Jestem członkami i torturą,
Jestem skazańcem oraz k o t e m!
– Nie śmiej brać mnie do ust – wyszeptałem tężejąc w spojrzeniu, którym 
udzielałem mu
właściwej odpowiedzi.
On, jak to czynili poprzednio inni, tylko ospale i sennie, począł najpierw 
zakasywać rękawy,
ukazując ręce chude, zwięzłe i porosłe gęstym, czarnym włosem, później 
rozluźniać dłonie
małe, śniadawe o krótkich silnych palcach, zakończonych płaskim paznokciem.
– Ex ungue leonem... – wyszeptano, nie wiadomo, czy z podziwem, czy z lękiem.
Ja zaś, padłszy na otomankę i wygiąwszy się w twardy łuk, wołałem dławionym 
głosem:
– Noli me tangere! Noli me tangere...
Danielu...
– Danielu! Danielu! Gdzie jesteś, Danielu?!
– Skoro Ty tego nie wiesz, skąd ja mam wiedzieć. Prawdopodobnie jestem bardzo 
nisko
albo bardzo głęboko...
– Otwórz oczy, Danielu, abym mógł cię ujrzeć!
– Nie wiem, co to znaczy, skoro wydaje mi się, że mam rozwarte oczy.
– Co widzisz, Danielu?
– Widzę swoje niewidzenie, widzę ciemność.
– Otwórz oczy, Danielu, abym mógł cię ujrzeć.
– Jakże szeroko mam jeszcze rozwierać powieki, powiedz, Ty, który jesteś 
odwrócony ode
mnie, że nie widzę Ciebie.
– Otwórz oczy na mnie, Danielu!
– Usiłuję to czynić, ale nie wiem, jak mam otwierać oczy, skoro nie wiem, Kim 
jesteś.
– Danielu! Danielu! Danielu!
– Zaczynam cierpieć. Czy o to Ci chodziło, Ty, Który mnie wzywasz, a Który 
Jesteś poza
wszystkim, co jestem w stanie ujrzeć?
Milczenie.
– Milczysz. Milczysz w chwilach potrzebujących słowa. Czy również Jesteś poza 
słowem?
Jakże więc mam odpowiedzieć na Twoje wołanie, ja, który cały jestem w tym oto 
widzeniu i
w tym oto słowie.
Milczenie.
– Cierpię coraz bardziej. Czy chcesz, abym zaniechał widzenia i słowo też 
pozostawił? A
tak daleko czy może głęboko zaszedłem czy też upadłem tym słowem i tak dotkliwie 
i bezlitośnie
dotknąłem tym słowem, iż osądzono mnie za słowo. Milczenie.
– Wiem o tym również, iż zamknąłem się w tym słowie. I wiem również, iż to ja 
sam siebie
osądziłem, aczkolwiek również jest prawdą, iż mnie osądzono i skazano. I oto 
teraz skazany
i kopany, i katowany – nie wiem, co mam dalej i jak dalej...
– Danielu! Danielu! Danielu!
– Bardzo cierpię, bardzo łaknę i bardzo pragnę. Czy Jesteś również poza 
cierpieniem i poza
wszelkim pokarmem? Czemu więc przyzywasz mnie, skoro Jesteś poza wszystkim, co
znam?
– Danielu...
– ... Ty, Który być nie możesz, i Ty, Który niemożliwe, abyś nie był... Ty, 
Który milczysz,
i Ty, Który oto przemawiasz bez ustanku; Ty, Który widzisz moje cierpienie i 
opuszczenie
głębokie i Który jesteś ponad wszelkim widzeniem, cierpieniem i opuszczeniem... 
Niech się
dzieje wola Twoja, ale jeżeli... gdyby... jeśliby... to nawet...
I wtedy zobaczyłem swoje widzenie, ujrzałem, że ciemność była moją niewiedzą o 
tym, że
widzę. I ujrzałem się w małym pomieszczeniu o ścianach wyłożonych błękitnym i 
lekko żyłkowanym
kaflem. Nade mną pochylał się człowiek o twarzy pociągłej, wychudzonej, o 
jasnych,
przezroczystych jak topaz oczach, z kosmykiem wilgotnych włosów nad czołem. I
chyba to on (b o k t ó ż b y i n n y?) nazywał mnie po imieniu, a później zaczął 
dotykać palcami
moich policzków.
Otworzyłem usta chcąc coś rzec do pochylonego i bez zdziwienia stwierdziłem, iż 
nie muszę
otwierać ust, aby rozmawiać z pochylonym, i że rozmawiam z nim już od dłuższego 
cza-
su, on zaś nie tylko mnie wzywa po imieniu, lecz opowiada o przeróżnych rzeczach 
i relacjonuje
przeróżne sprawy.
Z tych opowieści i relacji wynika, że przebywam na małym leczeniu, które 
winienem był
przejść, gdyż podrapał mnie malutki kotek, podrapał dotkliwie, podrapał 
wściekle! Owo zezwierzęcenie
kotka (jeśli kotek nie był chory na wściekliznę, co się bada i rychło zostaną
ogłoszone wyniki) jest godne politowania, a być może i napiętnowania, albowiem 
nie leży w
naturze malutkich kotków podobna dotkliwość, być więc może, być może więc, iż 
ten ktoś,
kto się tym kotkiem bawił, był (mówiąc delikatnie) niezręczny i tą 
niezręcznością rozjątrzył
kotka i doprowadził go do kociego zezwierzęcenia.
Na to ja: cóż mogę mieć wspólnego z małym zezwierzęconym kotkiem (poza tym, że 
zostałem
przez niego dotkliwie podrapany, co czuję na plecach i piersiach), skoro nie 
przypominam
sobie, mimo najszczerszych chęci, abym się bawił z kotkami, nie mówiąc już o 
tym,
abym miał takiego kotka doprowadzać do zezwierzęcenia. Pamiętam dokładnie, i 
tego zapomnieć
nie zdołam, że zostałem przyjęty na służbę i doprowadzony na tę służbę, lecz nie 
w
porę, bo akurat był bal u gospodarza, a na tym balu zaś...
Tu mi przerwał mój pochylony rozmówca o oczach przezroczystych, jakby ze szkła 
albo
drogocennego minerału, i rzekł, że kiedy przybyłem na służbę, sprawiałem 
wrażenie mocno
sennego albo obudzonego nie w porę, albo – jak to się mówi – człowieka nie z tej 
ziemi. Od
razu zwaliłem się na najbliższy fotel, uderzając w chrapickiego, a potem 
zacząłem gadać coś
nieprzyzwoitego przez sen, więc gospodarz, mocno tym skonfundowany, 
przepraszając gości,
kazał wynieść mnie z fotelem do przyległego pokoju i tam widocznie stała się ta 
historia z
kociątkiem. Dosyć że się zjawiłem w drzwiach – o czym nie pamiętam, bom widać 
dalej był
w sennym transie – obnażony do pasa, z pobrużdżoną piersią i plecami, ociekając 
krwią i
wołając coś nieprzyzwoitego w języku niezbyt przyzwoitym, ani polskim, ani 
ruskim... Można
sobie wyobrazić, jakie zapanowało zamieszanie na balu u pana i gospodarza, na 
którego
spadł cały wstyd i despekt.
Jeśli zaś miałbym obwiniać gospodarza i pana o to, że kazał wynieść mnie z 
fotelem z sali
balowej, co było pośrednią przyczyną dotkliwego podrapania, to pochylony może mi 
dokładnie
zrelacjonować, co za historię opowiadałem w stanie sennym, w obecności młodych 
dam i
panów.
Tu pochylony wyprostował się i patrząc w błękitną ścianę począł mówić moim 
głosem,
choć ja nadal miałem usta zamknięte i język, nieruchomy:
... Deszcz, grad, wichura, mam mój chleb łoński;
Kiciusia świnia, jam też świntuch koński;
Kto lepszy z dwojga? Pusty śmiech mnie bierze,
Jak płaszcz z podszewką, tak my – rzekę szczerze –
Plugastwu radzi, żyjem też plugawo...
Dawnoć ci zwiądł nochal, Daniło,
A przedsię kichać z niewiastami miło.
Do diabła, Danku, folgujesz tej pannie,
Jam kazał przywieźć, a ty jedziesz na niej.
Albo z nas szydzisz, albo sam wiłujesz,
Kota się boisz, a kotkę miłujesz.
Daj, czego nie ubędzie, byś najwięcej dała.
Daj, czego próżno dawać potem będziesz chciała!
Idzie w niezmierną otchłań wszechświata,
Skąd blask dróg mlecznych prószy;
Idzie błękitna, cicha, skrzydlata,
Muzyka mej duszy...
– Nie w porę i nie na miejscu – w odpowiedzi ja na to, otwierając usta i tym 
samym zamykając
jemu, i jakby też odbierając mu głos wszelki – nie w porę i nie na miejscu te 
słowa. Nie
sądzę, abym był w stanie choć w części snuć podobne myśli. Obca to jest mowa i 
nie mego
autorstwa.
– To sen tylko, tak, sen, Danielu – rzekł na to człowiek o jasnych oczach. – 
Taki sen był w
tobie, ale oto zbudziłeś się i wszedłeś w świat nie wymyślony, realny...
– Z czego się miałem budzić – ja na to – bo nie pamiętam, abym usypiał do tego 
snu właśnie.
Pamiętam zaś swoje przebudzenie u Cecylii Rogaczewskiej i pamiętam swoją drogę, 
i
przedpokoje, i pokoje... I nie przypominam sobie, abym zasypiał raz się 
obudziwszy do życia
i do służby...
– Cóż to jest sen? Cóż to jest życie? Cóż możesz wiedzieć o swoim śnie i 
nieśnie, skoro
nic nie wiesz o swoim życiu i nieżyciu? Być może, iż śnisz ciągle, a być może, 
że żyjesz właśnie:
sen i życie jednym są, skoro bez siebie istnieć nie mogą. Nie życie więc to jest 
ani sen,
lecz życiosen.
– Jakżeż to! Więc ani się zbudzić ostatecznie nie mogę, ani też zapaść w sen 
pokrzepiający
i leczniczy, w sen, w którym podświadomość nasza ma wolną rękę do rozrachunków 
wszelakich.
– Tak to jest – potaknął człowiek patrząc na mnie tak przezroczyście i jasno, że 
prawie nie
obecnie – tak to jest.
– Och, zasnąć, zasnąć, nic więcej. Pewność, że sen będzie kresem rozdwojenia 
serdecznego,
ta pewność już jest równa życiu!
– Przecież śpisz, Danielu!
– Och, żyć, żyć, nic więcej. Pewność życia jest równa snom najdziwniejszym, snom 
czaro...
czarodziejskim.
– Właśnie żyjesz, Danielu.
– Kimże jesteś, ty, przezroczysty i czysty, ty, ani ze snu, ani z życia? Ty bez 
słowa i bez
zdania?!
– Jestem? – zadumał się głęboko pochylony rozjaśniając oko, które zdawało się 
nie mieć
źrenicy. – Jestem?
– Kim jesteś? – twardo upierałem się przy swoim nie bacząc na smutek, który 
zawlekał
błękitniejące od błękitnych ścian oczy.
–Jestem?... Cóż to jest b y ć? – rzekł i zwrócił na mnie swój błękit i począłem 
rozpuszczać
się w nim jak mały biały baranek ułożony z lotnej pary, a potem znów ścieśniać 
się jak ochłodzona
nagle para i zamieniać w twardy kryształek lodu, aby znów się rozpływać.
– Cóż to jest b y ć? – powtórzył.
Więc napiąłem się w sobie do ostateczności, gromadząc całą wolę i siłę w twardą 
piąstkę,
tak małą jak u dziecięcia w szóstym miesiącu życia, i odpowiedziałem mu:
– Skoro nie wiesz, kim jesteś, to ci powiem, ty przedrzeźniaczu, małpiarzu, 
kauzyperdo, ty
nygusie, sługusie i zawzięty parobasie!
Wówczas pochylony wyprostował się i dłubiąc w zębie rzekł niedbale:
– No, jeżeli już zdecydowałeś się obudzić, wstawaj. Pan dał ci wychodne. Bacz 
jeno, abyś
się wałęsał n i e t a m i n i e w t e d y, gdzie i kiedy masz chęć się wałęsać.
Jak mogłem najszybciej ubrałem się, choć skóra na piersiach i plecach 
doskwierała mi
ciągle, i narzuciwszy płaszcz wypadłem z kafelkowego pomieszczenia. Przede mną, 
ociągając
się nieco, wyszedł pochylony, prosty jak świeca i sztywny w karku.
Zaraz przed głęboką i cuchnącą bramą stała taksówka, a w taksówce siedział 
Wincenty
Ostros – krępy i zadzierzysty, świecąc obliczem i karkiem polędwicznym – i jak 
gdyby nigdy
nic dłubał w nosie: raz w jednej, to znów w drugiej dziurce.
– Jak długo mam na ciebie czekać, śmirusie wireński – rzekł niezbyt uprzejmie, 
wyjmując
palec z nosa i strzepując to, co na palcu.
– Czekałeś na mnie, Wicek? Bóg ci za to zapłać!
– Nie Bóg mi za to zapłaci, bo nie Bóg mi kazał czekać.
– Jakże to, Wicek, przecie nie ja cię tu zawezwałem, bo i sam nie wiem, w jakiej 
dzielnicy
i na jakiej ulicy jestem.
– Jeśli ty nie wiesz, to skąd ja mam wiedzieć?
– Wicek, przecież nie od dziś się znamy i wiemy, co i jak!
– Może i wiemy, a może i nie wiemy. A ja tobie nie żaden brat ani swat, żebyś 
mnie tykał.
– Jak to, Wicek...
– Jestem panem – Wicek dalej, wciąż nie wyjmując palucha z dziurki – bo sam 
sobie panuję
i nikt mi tu nie będzie rozkazywał.
– Przecie ci nie rozkazuję, panie Wicku...
– Jeszcze by tego brakowało, żebyś mnie, śmirusie, rozkazywał.
Na takie coś umilkłem zupełnie, tymczasem Ostros palec wtykał i wytykał, i 
strząsał to, co na palcu.
Milusie to nie jest – pomyślałem patrząc na wtykanie i wytykanie – i Ostros coś 
mi zhardział
zanadto. Choć i w klasie nie należał do potulnych, tylko do bijących. Bijał 
konia, bijał
mnie, ale coś takiego widzę po raz pierwszy.
– No, to jak będzie? – odezwał się wreszcie Ostros wciąż grzejąc palec w nosie. 
– Jedziemy?
– Jak uważasz, panie Wickuu...
– Do Florusi czy do Milusi? A może do Florusi-Milusi?
Chciałem coś zawołać, czy może nawet zawołałem, i w tejże chwili wyrżnąłem się 
głową o
blachę. Samochód zadrżał i za oknem ruszył szpaler kamienic z rozdziawionymi 
bramami, w
których stali chłopcy z ręką w kieszeni, puszczając dym z papierosów prosto w 
twarze przechodniom.
Gdy ja chciałem coś powiedzieć, a nawet, biorąc pod uwagę pewne okoliczności, 
zawołać,
Wicek, jedną ręką kręcąc koło, a drugą wciąż grzejąc w dziurce:
Poszła baba po popiół,
a Wicek ją utopił.
Ni popiołu, ni baby,
jeno w wodzie dwa schaby!
A kiedy to skończył, zaczął inne:
Oj, dyzie, dyzie, rozleciały się
po tyckach, po Wickach!
Oj, po czym poznać Florki –
po cyckach, po cyckach!
Jak to mam rozumieć? – Wicek na to, gdy ja słuchałem jego nucenia, nawet słów 
dobrze
nie rozumiejąc.
– Jak masz rozumieć?
– Jak?!
– Ano właśnie, jak masz rozumieć, co rozumiesz. Pytanie zaiste niezwyczajne!
– Nie kręć mi tu, bo cię!...
– Kto kręci, kto kręci! Uważaj, żebyś dobrze kręcił, bo rozbijemy łeb na 
pierwszej latarni.
– Coś tam podśpiewywał?
– Co podśpiewywałem? Przecie nie mogłem podśpiewywać twego podśpiewywania.
– Mojego?...
– A twojego!
– Czekaj, już ja ci tu podśpiewam!
– Wicek, jeśli nie ty se podśpiewywałeś, to...
– Co?!
– To podśpiewywał ktoś za nas (bom ja też nie podśpiewywał), ktoś, kto może nie 
tylko
podśpiewywać za nas, ale może też i nas se wyśpiewywać albo wydumywać, albo 
wyśnić...
– Już ja mu tam! – rozgniewał się nie na żarty Wicek.
– Jedź, Wicek, jedź, na nic nie zważaj. Już mu się tak przyśnimy albo wydumamy, 
że mu
się odechce śnić i wydumywać, że...
Nie dopowiedziałem do końca tych słów, gdy na skrzyżowaniu znalazł się widocznie
umyślnie tam postawiony i skierował nasz wóz w lewo. Popędziliśmy we wskazanym 
kierunku
podskakując na brukowcach wielkich jak niemowlęce główki. Po prawej i po lewej 
stronie
mijaliśmy niskie domki, przykryte płaskim dachem, z oknami na jedną stronę, 
obwarowane
wysokimi parkanami, spoza których naszczekiwały psy.
Skręciliśmy jeszcze raz w lewo, potem w prawo i wóz nasz wtoczył się gładko w 
szpaler
niskich krzaków. Z krzaków tych wyskakiwały dzikie wisienki i czarne bzy, 
okrzyczane i
zafajdane przez wróble. Kawki i gawrony siedziały wyżej, na jabłonkach i 
gruszach.
Zajechaliśmy na podwórze przed dom, który coś mi przypominał, chociaż, gdy mu 
się dokładniej
przyjrzałem, był jak wszystkie domy w okolicy; może tylko trochę wyższy, nieco
dłuższy, drewniany i kryty gontem, ale znów od strony wjazdu był jakby murowany 
i bez
spadzistego dachu. Ostros zatrzymał wóz przed gankiem: wysokim i niewysokim, bo 
gdy
siedzieliśmy w wozie, ganek był wysoki, a gdy wyszedłem z niego, ganek okazał 
się niski jak
ganki wokół. Zaraz na przywitanie wyskoczył z budy – przybudowanej do składzika 
z drzewem
– ogromny pies, czarny jak zaczarowany i zaczął groźnie naszczekiwać machając 
przyjaźnie
ogonem.
Stałem tak nie wiedząc, czy się cieszyć, czy smucić; czy wchodzić na ganek, czy 
też wartować
przy taksówce. Po chwili jednak, gdy ujrzałem, że wszystko również zamarło w 
dosyć
dwuznacznej pozie: bo i Wicek był ani w te, ani we wte – ani w samochodzie, ani 
z samochodu,
palec w dziurce, ale nieruchomo, jakby śpiąco, a pies podniósł tylną łapę do 
góry, lecz nic
mu nie wychodziło, więc męczył się wyraźnie; gdy to ujrzałem – wkroczyłem na 
ganek i
zgiąwszy palec w podkówkę delikatnie zapukałem.
Drzwi lekko się uchyliły i spoza drzwi wyjrzało kobiecisko – tłuste, białe, lecz 
jakby ziemiste
w tej bieli – spoglądając na mnie nie tyle podejrzliwie, ile źle widząc i 
słysząc też niezbyt
dobrze.
– Dzień dobry... – odezwałem się, nie wiedzieć dlaczego, drżącym głosem.
– A heta chto?
– Jakżeż to, przyjechałem!
– Adkul pryjechau?
– Przyjechałem, no, przyjechałem, s t a m t ą d właśnie...
– Aha ... – rzekło kobiecisko i z twarzy jej spełzło, ociągając się jak leniwy 
kocur, owo
chytre i podejrzliwe złe słyszenie i złe widzenie – aha, to przyjechał...
– Przyjechał! – zawołałem radośnie, ale na twarz kobiety, która – wiedziałem już 
o tym –
była mi bliska i znajoma od dawien dawna, nic w zamian utraconej chytrości i 
podejrzliwości
nie wpełzało.
– No tak, jak już przyjechał, to dobrze... – rzekła pusto i z pustą twarzą i 
dalej stała w
drzwiach nie decydując się na nic.
Być może, że stalibyśmy tak jeszcze ze dwie wieczności, lecz dało się słyszeć 
pokasływanie
i człapanie i oto pokasłując przyczłapał dziadulo. Kiedy zaś zobaczył mnie w 
drzwiach,
twarz jego skurczyła się brzydko i smutnie zarazem i mrugając powiekami 
czerwonymi jak
płatek róży dziadulo zawołał:
– Kogóż my to widzim?! Ileż to lat każesz na siebie czekać, huncwocie jeden?! 
Rozpuściłeś
się jak dziadowski bicz, ty szelmo! Zachódź-żeż, zachodź, A ty, Ina, nastaw 
samowar.
I wstąpiłem za dziadulem najpierw do sionki, gdzie stały pomyje cuchnące 
szczynami i wisiała
stara smycz, i rdzewiały łańcuchy, a na pompie, której rura drążyła fundamenty 
domu,
stare chomąto i kapelusz z podartą woalką.
Dziadulo, drepcąc i szurając butami, pchnął drzwiczki przepierzenia i oto 
wszedłem do
kuchni. Brudno tu było i mroczno, ale pachniało chlebnie, a w dużym piecu, 
rozwalonym w
kącie, gorzał i buzował ogień, rzucając złoty poblask. Na stole żółtym jak snop 
zboża leżał
bochen chleba, ciemnozłotawy jak wrześniowy miód. Obok chleba spoczywał nóż i 
nadgryziona
łyżka i stały gliniane kubki.
Dziadulo pobłogosławił to wszystko i chciał mnie posadzić za stołem do chleba i 
mleka,
ale ja już nie czułem ani głodu, ani pragnienia. Wówczas dziadulo, zmartwiony 
trochę, poprowadził
mnie do pokoiku, co był zaraz za piecem, gdzie stało łóżko dziadula, a pod tym
łóżkiem drewniany kuferek, a w tym kuferku – Boże mój! – i gwoździe, i sznurki, 
i podkówki
do butów, i paszport dziadula, a również papiery na majętności ziemskie.
Siadł dziadulo na łóżku swoim, a mnie zaś usadowił na stołeczku i pokasłując 
zaczął pytać,
co i jak.
– Cóż – odpowiedziałem wówczas – co było, to nie wróci, co przeszło, to minęło, 
choć kto
tam wie na pewno, wszystko jest bowiem zasnute kokonem tajemnicy, wszystko też 
jest
względnie osiągalne, a więc też i względnie nieosiągalne; a babula, gdy 
umierała, ot tak złożyła
rączki i modliła się za dziadula, który był wtedy Bóg raczy wiedzieć gdzie.
– Już ja im pokażę! – dziadulo rumieniąc się delikatnym rumieńcem jak panienka – 
już ja
pokażę tym chamom! Spiorli usio i kaszuli nie astawili! Abaczym, jakim hołasam 
zaśpiewajuć!
A ochłonąwszy nieco, dziadulo już spokojnie:
– Powiedz, co tam słychać.
– Sed fugit interea, fugit irreparabile tempus – zanuciłem se pod nosem.
– Nie gadaj mi tu! – tupnął dziadulo. – Wystarczy zrobić paluszkiem dziurkę, 
malutką
dziurkę i zaraz wszystko się wyda – czasy się pomieszają, drzewa i narody 
zapląsają, trawa
odrośnie i włosy spłyną blond grzywą, kmieć wyjdzie na zagon, niebo opróżni się 
z żelastwa i
skowronki wrócą na swoje wysokości, konie zarżą, a babula wyjdzie na ganek i 
będzie karmić
indyczki, perliczki, gąski i gąsiory, i karłowate kurki hodowane gwoli radości!
Tu dziadulo powstał z paluchem wymierzonym prosto w oko i tym paluchem począł na
mnie nacierać, a zapaliwszy się jeszcze goręcej, wymierzył i drugi paluch, i z 
tymi krzywymi
widełkami pchał się do mnie z ogromną werwą i natarczywością, której nie byłem w 
siłach
sprostać. Cofnąłem się strwożony pod ścianę, aż oparłem się o mur gorący od 
pieca, który
buzował migocąc i ozłacając przez uchylone drzwi dziadula jak złotego bażanta. I 
złoty dziadulo
natarł na mnie i z chichotem i gniewem wparł mi w oczy swoje artretyczne 
widełki.
I zalało mnie złoto migocące i spływające z góry makowymi ziarnkami i być może, 
iż to ja
spływałem z góry przez zasłonę z ognia, który nie palił ani nie grzał, tylko 
świecił: z natury
swojej ani grzejny, ani płomienny, lecz ziarnisty, jakby przesiany przez sito, a 
potem znów
skrzętnie zasiewany w popiele, którego miałem coraz więcej i więcej. Tak, że gdy 
wreszcie
otworzyłem oczy – zaognione mocno i ociekające obficie ciepławym płynem – stałem 
po kolana
w szarej, miękkiej i suchej substancji.
– Lekceważysz sobie... – zaczął wówczas Ostros, który wysiadł z samochodu i 
przechadzał
się tam i z powrotem, rozprostowując nogi, a może dając ujście zdenerwowaniu – 
lekce se
ważysz starych kumpli!
– Lekce se ważę? – ja na to, w pośpiechu łapiąc się za nos, a drugą ręką 
ocierając słony
płyn, co spływał z oczu. – Jak to mam rozumieć?
– Ano tak właśnie!
– Tak właśnie? – zdziwiłem się jeszcze bardziej, próbując wyjść z popiołu, co 
okazało się
nie takie proste, gdyż popiół był grząski i chwytny.
– Co ma oznaczać to twoje publiczne łapanie się i smrodzenie?
– Przepraszam bardzo... – ja na to, siłując się z popiołem, który zagarniał mnie 
jak swego –
przepraszam bardzo, ale...
– Ale?!
– To dziadulo, można rzec, oślepił mnie, że znalazłem się tu i tak, jak nie 
powinienem się
znaleźć, i można rzec, że oto topię się w popiele. A śmieszne to i co najmniej 
głupie topić się
w popiele, gdy Wezuwiusza brak. A gdzież Wezuwiusz, pytam się! A i ognia ni ma! 
– wołałem
wyciągając ręce przed siebie w niemej prośbie o ratunek, lecz Ostros odwrócił 
się obojętnie
i głaskał czarnego wilczura, który ocierał się o nogę z kocią przymilnością.
– Dziadulo, dziadulo... Jaki znów dziadulo – mówił głaszcząc psa, który 
zesztywniał w
karku i czujnie nastawiwszy uszy patrzył na mnie jak na zająca w kapuście.
– Ano, właśnie dziadulo... – rozpocząłem, ale popiół już mi się pchał do 
nozdrzy, do uszu i
do gardła.
I wtedy wilczur skoczył skokiem ogromnym i wbił kły w kark, i zaczął pomiatać 
mną jak
szmatą, aż cisnął na podwórze – opopielonego i skrwawionego niby niemowlę.
Gdy już było po wszystkim, Ostros wrzucił mnie do samochodu – otrzepawszy 
wprzódy, a
później otrzepując z niesmakiem ręce – i skręcając gwałtownie, wyjechał z 
podwórza.
Zobaczyłem jeszcze w przelocie ganeczek, a na ganeczku dziadula, jak stał 
skrzyżowawszy
na piersiach ręce: srogo zadumany, ze srogim wąsem, za dziadulem – Ina z 
dymiącym
samowarem. I zaraz zamigotały mi przed oczyma pręty żywopłotu, co był martwy w 
nadziei
wiosny, dla której pozbył się najdrobniejszego listka. Na zakręcie rzuciło mną 
porządnie, że z
miejsca nabiłem sobie guza, a ten zaczął rosnąć, jak mały ciepły rożek 
zwiastujący u baranków
początek dojrzałości płciowej. Z miejsca zaćmiło mi się w oczach i przez czas 
nie wiedzieć
jak długi straciłem w tej ćmie: światło, kierunki jazdy i nawet samą jazdę.
Gdy rozwarłem powieki – a nawet jeszcze przed ich rozwarciem – byłem już przy 
ulicy
Gierskiej pod numerem 36. Ostros, otrzepawszy porządnie i po raz ostatni, 
wystawił mnie na
ulicę. Lekko się zachwiałem: raz w lewo, potem znów do tyłu i stanąłem twardo na 
nogach.
Zaraz nadbiegła kupa dzieciaków i oglądając mnie zewsząd, zaczęły wydziwiać i 
podrwiwać,
ale Ostros ofuknął je i wwiódł mnie w bramę.
Na ścianach bramy i na desce, co przykrywała rynsztok, kulfoniły się różne 
napisy, a to:
„Tygrys babie zadek wygryz”, ,,Felek z Florką leżą w rowie...”, ,,Nasza Florka 
to pieprzorka...”
Przymknąłem oczy, lecz napisy trwały dalej, wyraźne i oczywiste, bez względu na 
to,
czym je widział, czy nie. Weszliśmy na kamienne schody, starte i poobijane, o 
ruchomych
poręczach, i gdzieś na trzecim półpiętrze zatrzymaliśmy się przy oknie – 
podzielonym na
małe szybki, częściowo powybijane – otwierającym ostry, czysty widok na podwórze 
ze
stertą beczek w głębi.
Złapawszy pierwszy oddech spytałem Ostrosa:
– Słuchaj, Wicek, czy aby jesteś pewien, że o n jest u swego brata albo u swojej 
bratowej?
Ale Wicek zdawał się nie słyszeć moich słów, operując przy nosie, że zachodziła 
obawa
uszkodzenia naczyńka krwionośnego. I rzeczywiście, za chwilę z jednej dzirurki 
poczęła kapać
krew – prosto na białą koszulę.
– No, bracie, dodłubałeś się swego! – rzekłem z lekkim przekąsem, lecz w tejże 
chwili
ogarnęło mnie współczucie i litość zarazem. Pośpieszyłem więc z pomocą, biorąc 
głowę
Wicka w ręce i odchylając ją do tyłu, i przykładając do dziurki tampon naprędce 
zrobiony z
chusteczki do nosa.
– Widzisz, bracie, tak to jest. Nie trzeba się dłubać i samoudręczać! Nie 
trzeba, bracie, w
dziurki wtykać i z dziurek wytykać, bo jeszcze, nie daj Boże, upuścisz całą 
krew...
Mówiłem tak i ściskałem głowę Wicka, która zaczynała jakby mięknąć i poddawać 
się ściskaniu.
– Lepiej, Wicek, zejść na dół i do samochodu, i hajda na Manię, na Cygankę albo 
na Kurczaki!
Przecież mamy wychodne, no nie, Wicek? Wówczas Wicek szarpnął się wyszarpując
głowę z moich rąk i obryzgując mnie krwią. A przystawiwszy pięść do nosa, począł 
wykrzykiwać
:
– Twoje niedoczekanie! Znów se poczynasz jak twój świętej pamięci dziadulo! Ten 
ci dopiero
biegał z nahajem po polach i łaskotał co bardziej powolnego, ten ci dopiero dał 
się we
znaki!
– Wicek, bój się Boga, co ma piernik do wiatraka? Cóż ja mam do dziadula – skoro 
dziadulo
nic do mnie nie ma? Coś ty z myśliwskiego pałacu albo co?
– Znam ja was – Wicek swoje – śmirusów wireńskich: ni wczorajszych, ni 
dzisiejszych,
wymyślaczy i krętaczy! Znam!
Na te krzyki Wicka, który nie tylko krzyczał, ale bryzgał krwią, poczęły się 
otwierać drzwi
na piętrach: i na dole, i na górze, i wyzierać głowy kobiet, co były zajęte 
pichceniem obiadów,
wróciwszy z nocnej zmiany, bo po schodach rozeszła się woń wurzzupy, zalewajki i
kaszanki z cebulką.
– Ciszej, Wicek, chodźmy, gdzie mamy iść, bo jeszcze nas baby nawytykają palcami 
i wezmą
za pijusów.
– Mam w poważaniu twoje baby... – Wicek na to, ale już spokojniej.
I ścisnąwszy mnie za ramię, poprowadził na górę, kapiąc na czerwono, mniej niż 
przed
chwilą, lecz wystarczająco, aby zbrukać mi ubranie. A baby stały w drzwiach 
komentując to
wszystko, nie zważając nawet na syk przypalanej kaszanki.
Z trudem żeśmy się wdrapali na czwarte piętro. Wicek postawił mnie pod ścianą i 
zapukał
– najpierw na prawo od schodów, a później na wprost.
– Być może jest, ale być może, że śpi – powiedziała na pukanie bratowa: blada, 
rozczochrana
i o wargach bladych, ale pulchnych. – Wchodźcie, A jak, być może, obudzi się, to 
sam
was znajdzie. I bratowa tego, do którego szliśmy, wpuściła nas – najpierw między 
drzwi bordo,
bo niegdyś na bordo malowane, ale teraz brudne, więc raczej jak zestarzała krew, 
potem
do kuchenki; stał tam żelazny piecyk i niski kredens ze stolnicą, a na niej 
tasak w kształcie
lisa, a następnie – odciągnąwszy zasłonę uszytą z kapy – do pokoiku, gdzie 
królowało żelazne
łóżko z miedzianymi gałkami i kiwał się mały stolik.
– Siadajcie abo co... – rzekła bratowa drapiąc się po głowie i rozczochrując do 
reszty. –
Siadajcie, mówię wam! – nalegała już nie na żarty, więc czym prędzej siedliśmy 
na dwóch
najbliższych stołkach, zgarniając z nich to, co tam było. A były: jakieś majtki, 
pończochy i
koszuliny, i jeszcze coś więcej, ale co – trudno było rozpoznać. Bratowa to 
wzięła od nas i
zwinąwszy w kłębek cisnęła za kapę.
– Dawnośmy się nie widzieli – mówiła do mnie – a ja ot przez ten czas 
zestarzałam się,
zbrzydłam, zgliwiałam...
– Ale gdzież tam! – zaprzeczyłem mnąc w palcach to, co w ręce zostało, a był to 
fiszbinek
ze stanika – bratowa jest młoda jak nigdy, można powiedzieć – kwiat kwiatu, boć 
przecie
kobieta kwiatem jest?
– No, no, no, elegancki jesteś jak prawdziwe paniątko, takie milusie 
chłopczątko...
– Słowo honoru! – zapewniłem rumieniąc się i mnąc fiszbinek, aż ten pstryknął i 
poleciał
prosto w nos Wicka, i Wicek na powrót zaczął krwawić i kląć przy tym na czym 
świat stoi. –
Jest bratowa niczym krew z mlekiem.
– Ach, ty milusi, jesteś łaskawy jak kotek – ucieszyła się bratowa. – Jaka ci ja 
bratowa, już
prędzej matula, bo mogę cię ugłaskać i ululać.
– Idź, Wicek – powiedziała bratowa do Wicka, który kapał na całego – idź, Wicek, 
i nie
wracaj. A po drodze nos se wytrzyj albo włóż ligninę do dziurki.
– Jak to – rzekłem starając się mówić energicznie – Wicek jest wydelegowany na 
wychodne!
Niech Wicek nie wychodzi, a jeśli już ma wyjść, to niech zaraz wraca! Mamy 
jeszcze
zajechać tu i tam, Wicek! Pamiętasz, Wicek?!
– Dobra, dobra... – Wicek na to i zatkawszy dziurkę ligniną wyszedł trzasnąwszy 
najpierw
pierwszymi, a potem drugimi drzwiami.
– Cóż to, czyżbyś się bał czegoś? – bratowa zbliżając się i patrząc mi w oczy.
– Czegóż miałbym się bać... – ja nie mogąc się oddalić i przymknąć oczu.
– Sztywny jesteś i nieswój – wówczas bratowa – zesztywniała ci kość przez te 
lata i
stwardniały mięśnie... A jak tam kapitanowa Cycylia, a jak tam mamula – bidna 
wdowa?
Czy .dalej wdowuje, a kapitanowa Cycylia czy dalej kapitanuje?
– Cóż ja mogę wiedzieć – odrzekłem na to, czując doskwierający ból w karku oraz 
zadrapania
na piersiach i plecach. – Kapitanowa Cecylia dzielna jest kobieta i wierna aż po 
śmierć.
I po śmierci również. Nie wiem, czy to w zeszłym roku, czy w tym, czy dopiero w 
tamtym, co
ma być, pojechała pod Kutno, gdzie legł jej mąż – kapitan wireńskiego pułku 
artylerii lekkiej,
i zebrała kapitana Rogaczewskiego do pudełka, i przyjechała z nim na Kurczaki, i 
teraz kapitan
czeka na Kurczakach na Cecylię Rogaczewską. A cóż my, a cóż ja? Ojciec mój nie 
zebrany,
pozostawiony sam sobie. Ani też bohater, ani też ojciec, bo cóż to za ojciec, 
skoro go nie
ma wtedy, kiedy powinien być? Ale nie bój się władny on jest i panujący jak sam 
generał. I
któż dostąpi wtajemniczenia w te plany, które ma rozłożone przed sobą na swoim 
biurku, w
które popukuje palcem i grozi. A za co grozi i komu? Oto jest pytanie...
– Nie trap się, malusi – bratowa na to i dawaj rozpinać mi marynarkę i koszulę – 
fe, jaki
ubrukany jesteś! Trzeba to zdjąć i przeprać, a tobie – masaże na rozluźnienie i 
rozsztywnienie.
Nie trap się ni matulą, ni dziadulem, ni tatulem, nie trap się, mówię ci, a ja 
już poradzę
sobie. Nie z takimi radziłem. No a teraz – bratowa dalej przygadując i czyniąc 
swoje – zdejm
ładnie to, co masz na spodzie – spodzień, i to, co masz pod spodniem – 
podspodzień.
Drżący i sztywny wyłoniłem się spod ubrania, bijąc w oczy bielizną; z piersią 
zaciemnioną
szramami, które szły wzdłuż – od jednej sutki do drugiej i od szyi aż po brzuch. 
Bratowa
szybko zwinęła ubranie i bieliznę w kłąb i rzuciła za kapę.
– Nie stójże tak sztywno – gderała bratowa, oglądając mnie ze wszystkich stron i 
wnikając
wszędzie, gdzie można było wniknąć – rozluźnij się, rozpręż, a ja tymczasem 
przygotuję stół
masarski, na którym będziemy się rozluźniać i masować, aby uzyskać swobodę, 
której tobie
brak.
Zwinnymi ruchami, o które darmo było podejrzewać bratową, zrzuciła z łóżka 
pościel i
wziąwszy mnie za ramiona, położyła wzdłuż desek przykrytych prześcieradłem nie 
pierwszej
już czystości i nawet jakby pogryzmolonym w jakieś napisy. Od czego spłoniłem 
się cały, od
pięt aż po kark i policzki.
Uczyniwszy to bratowa sama się obnażyła i tak obnażona, huśtając piersią, 
zbliżyła się do
mnie i przewróciwszy mnie na plecy – poczęła rozluźniać to, co było usztywnione, 
a usztywniać
to, co było luźne. I poczęła wnikać we mnie – i rękoma, i brzuchem, i wargami (z 
których
niosło zepsutym zębem i cebulą), że wlazła wszędzie, gdzie jeszcze byłem nie 
dotknięty
i jako tako ukryty.
A gdy to uczyniła, kiedy wyłuskała mnie zupełnie, że leżałem rozwarty i drżący, 
i biały, i
czerwony, w jednym miejscu sztywny, a gdzie indziej luźny jak bez krwi, wtedy to 
bratowa
poczęła mnie siekać równomiernie – od stóp aż po głowę, a gdy tego było mało, 
otworzyła
drzwi i wpuściła sąsiadki.
Wówczas to zacząłem się zwijać i drzeć, i skręcać, i piszczeć jak mysz...
Wstawaj. Dosyć tego leżenia... Czy nie widzisz, że słońce już wyszło spoza drzew 
i rozsiadło
się wśród kominów parujących, i samo jest parujące światłem nadzwyczaj 
przenikliwym,
i gdyby nie owa błękitność naszej Ziemi, to skręciłbyś się jak wiór pod 
dotknięciem
promienia. I leżałbyś teraz obnażony ze wszystkich stron, i zupełnie jak we śnie 
wyśnionym
co najmniej przez tysiąc dwustu facetów, z których każdy śniłby cię oddzielnie i 
tak by cię
wyśnił, że nie ostałaby się nawet jedna cebulka na twojej głowie. Podnieś się, 
mówię ci, ze
swojej senności nieposkromionej i ochędoż się jako tako, podnieś się, mówię 
ci...
Tak mówiono do mnie dosyć płaczliwym i jękliwym nawet głosem, ale gdy rozwarłem 
po
raz drugi powieki (po owym rozwarciu pierwszym, kiedy zobaczyłem smoliste dachy 
lśniące
srebrzyście i kominy kopcące spalanym węglem, a wśród nich – ogromne i 
bezpowiekie oko,
ale z rzęsami złotymi jak promienie), kiedy rozwarłem już rozwarte powieki – 
ujrzałem, że
nikogo nie ma w pokoiku bratowej, gdzie leżałem na twardych dechach przykryty 
czymkolwiek.
Ujrzawszy to, dostrzegłem również małego jak pszczoła brata męża bratowej: nie 
on
jednak bzykał mi do ucha słowa zachęty ku wstawaniu, albowiem był tak malutki i 
brunatny –
bo w brunatnym swetrze – że żadne słowo nie mogło dojść do mego ucha, skoro ucho 
moje
nie było przystosowane do przyjmowania ultradźwięków.
– Widzisz, tak to jest – rzekłem szukając ręką czegoś, co mógłbym naciągnąć na 
siebie –
przyszedłem do was, aby o tym i o tamtym podyskutować, a tymczasem zdrzemnąłem 
się
nieco i kto wie, czy moje wychodne nie kończy się właśnie albo już się nie 
skończyło... A
muszę ci powiedzieć, że służba moja, oprócz tego, iż Bóg wie, co to za służba, 
ciężka jest,
męcząca i odpowiedzialna, gdyż co krok winienem odpowiadać, a za co? Za co, 
pytam się,
mam odpowiadać, skoro być może, iż sen to tylko albo, być może, iż życiosen to 
czy też sennożycie...
I sam już nic nie wiem! Na szczęście, obudziłem się z tego snu, w którym żona
twego brata (wówczas gdy brat twój, Bóg raczy wiedzieć, gdzie jest i co wyrabia) 
obnażyła
mnie, gdy tylko zawitałem tu ze swym kumplem Wickiem Ostrosem.
Wtedy mój przyjaciel podniósł się ze stołka i zaraz wyrósł na odpowiednią do 
swego
wzrostu niskość – włochaty i czarniawy – i zbliżywszy się do mnie zaczął 
przyglądać mi się
bezczelnie, chociaż był moim przyjacielem od dosyć dawna.
– Czemu mi się tak przyglądasz? – spytałem wyciągając spod siebie prześcieradło, 
które
rozerwało się z trzaskiem i masę napisów, jakie tam były, stało się nieczytelne, 
a inne znów
odczytywało się w sposób nader śmieszny.
– Jesteś jak dzieciaczek nowo narodzony – przyjaciel wówczas – cóż ty możesz 
wiedzieć o
tym, czym parob... parob... skurczy... alfon... kur... uj... bój... – ciągnął 
przyjaciel odczytując
to, co na prześcieradle. – Co to ma znaczyć?!– nagle się zdenerwował i pobladł 
gwałtownie. –
A ja tyle spodziewałem się po tobie, tak czekałem, tak czekałem... Cóż to za 
znaki?!
– To żona twego brata korzystając z nieobecności męża nie pierze prześcieradeł, 
choć nie
wiem dlaczego zamierza wyprać i wyczyścić to, co miałem na sobie...
– Rozumiem doskonale – przyjaciel na to – przyszedłeś, aby świecić w oczy. Już 
ja wiem
dobrze, ktoś ty taki, żeś nawet nie uszanował bratowej, nie mówiąc o bracie, 
który właśnie
cierpi za sprawę. Tacy, co to są niewinni – dopiero są winni za winy innych, 
jacy bez winy
cierpią. A myślałem, och, myślałem, że mi pospieszysz z pomocą, ale gdzie tam... 
Nikomu
ani ufać, ani wierzyć! Tyś dopiero stał się demonem niewinności: nic nie robisz, 
tylko śledzisz
ciągle i podglądasz, tylko wnikasz i obnażasz się, żeby obnażyć! Patrzcie go – 
szybki i
zwinny, wszędzi wlezie, wszystko wywącha i zaraz daje znaki! A cóż to za służba, 
można
wiedzieć, skoro tak dziwne masz wychodne?
– Służba moja, Waldemarze – ja na to do brata męża bratowej – jak rzekłem, 
ciężka jest
nad wyraz i pełna odpowiedzialności. Co zaś się tyczy znaków właściwych (bo 
właściwe
znaki tylko mogą coś znaczyć), to gorszyć one nie powinny nikogo, a tym bardziej 
ciebie, coś
niejedno widział, a przeciwnie – cieszyć i radować niepomiernie, gdyż cóż jest 
piękniejszego
ponad życie, w które wcieleni jesteśmy dzięki tym oto świecącym bielizną 
członkom; aczkolwiek,
nie przeczę, dotkliwym jest stać się znakiem i nic – tylko znaczyć: i brzuchem, 
i
piersią, i tym konikiem ujeżdżonym, i tą tętnicą, która, czuję to, tętni mi na 
szyi jak do galopu...
– Cóż ma znaczyć to twoje znaczenie?! – Waldemar na to i jeszcze bardziej 
brązowiejąc i
jakby okutując się w opończę, której przedtem u niego nie widziałem. – Cóż ono 
ma znaczyć?!
Tylko to, że umywasz się od wszystkiego, umywasz się i wytykasz równocześnie, 
boć
wiem dobrze, żeś naopowiadał o mnie, co ci ślina na język przyniosła. Wiem, żeś 
pomawiał
mnie o różne rzeczy, używając swego języka wireńskiego, Kaby jon atsoch. Kaby 
jaho spiarło!
Znaj i wiedaj – twaja ihra nia udałasia: chacieła sraka piernuć, dyk usrałasia!
Tutaj Waldemar zacisnął palcami nos i zmarszczył się jak kaczor, gdy podąża 
kąpać się do
gnojówki, dając tym do zrozumienia, że w swym obnażeniu się obnażyłem również 
to, co
było we mnie już spożyte i przetrawione, i przeznaczone na wydalenie, ale w 
miejscu ustronnym
i w całkowitej samotności.
Na ten jakże dotkliwy gest wyłączenia, niepomny na nic – ani na to, żem był nagi 
jak nowo
narodzone dziecię, ani na to, żem był poszatkowany przez bratową i wyssany przez 
sąsiadki,
ani na to, że mogłem być pokapany gdzieniegdzie przez Wicka Ostrosa – zerwałem 
się
i stanąłem jak byłem długi.
– Danielu! – na to Waldemar brązowiejąc do niemożliwości. – Co czynisz! I ty, 
Danielu,
przeciwko mnie?! A ja miłosierdziu twemu ufałem niewymownemu. Spraw, abym był 
bezpieczny
od złych ludzi, Danielu grzeczny. Prowadź mię sam z łaski swojej, niechaj 
słucham
woli twojej! Bo ich usta są swarliwe, serca chytre i zdradliwe; ich gardło – 
grób otworzony, a
język – pochlebca plony... Amyn!
Tak wołał Waldemar krzątając się ile sił, że nie przebrzmiało jeszcze ,,amyn”, 
gdy zza kotary
wywlókł wszystko, co bratowa była tam cisnęła w wielkiej gorliwości plącząc 
stanik z
kalesonami, a podkoszulkę z majtkami. Ale zaraz w tym bałaganie się pozbierał i 
bacząc na
mnie jednym okiem – zbrązowiałym, lecz nie piwnym – pooddzielał babskie szatki 
od moich
i już mi służył, i już przynaglał, abym się ubrał.
A kiedy się ubrałem, Waldemar siadł na powrót na stołku, malutki i brązowy jak 
grudka
gnoju albo trzmiel i począł skarżyć się płaczliwym głosem na świat cały.
A gdy tak biadał coraz cieńszym głosem, na stołku nie pozostało nic – tylko 
malutkie piekące,
co zapewne było plamą jodyny, którą opatrywał mnie właśnie i dopiekał do żywego
Wincenty Ostros, narzekając na moją nieopatrzność, gdyż z dziwkami, podobnie jak 
z kotami,
nie ma żartów. A skoro jego, twego przyjaciela – mówił Wicek – być nie może, to 
jedźmy,
póki jeszcze wychodne, bo czas wreszcie rozweselić się trochę.
Z wysiłkiem podniosłem się ze swego siedzenia, ale już Wicek brał mnie za 
ramiona, już
prowadził za kotarę, już uchylał pierwsze drzwi, za którymi miały być drugie, a 
za nimi schody.
Ale zamiast uchylić zewnętrzne drzwi, Wicek odstąpił do tyłu i wtedy zobaczyłem, 
że wąska
przestrzeń między drzwiami jest zajęta przez człowieka, który stał tam – tęgawy, 
a nawet
gruby, wciśnięty pomiędzy brudne i jakby krwiste deski.
Mój Boże – przebiegło mi przez głowę, lękliwie i szybko – mój Boże, czemuż ten 
człowiek
tu stoi, przecież udusić się można albo połamać kości, albo wycisnąć wszystkie 
wnętrzności.
Równocześnie zaś myślałem: ten człowiek stoi tu jak w trumnie – milczy i blady 
jest, i
jakby nawet nie oddycha.
A obok tego: czy człowiek ten nie stoi tak u m y ś l n i e postawiony, skoro 
milczy i zdaje
się, jakby był przyczajony i podsłuchujący, i wszystko słyszący...
Wtedy człowiek ów poruszył się i wydał coś na kształt westchnienia czy może 
jęku, potem
zaś powiedział, trzykrotnie i wyraźnie, choć niegłośno: – Danielu, Danielu, 
Danielu...
Na dźwięk głosu, którego bym nie zapomniał nawet wówczas, gdybym ogłuchł 
zupełnie,
zadrżałem cały i ogarnięty litością i lękiem, i jakąś niewytłumaczalną trwogą 
rzuciłem się do
przodu, aby go wyciągnąć z tego uszczelnienia, ale też podałem się do tyłu. I 
tak – częściowo
wleczony do przodu, a w drugiej znów części do tyłu – bełkotałem coś, co można 
było wziąć
za słowa największej litości i błagania, i kajania się zarazem.
A człowiek wiądł między drzwiami i tracił oddech, i głos jego tajał wyraźnie, 
stając się coraz
bardziej tajnym i ukrytym.
– Jam jest – mówił – synu – mówił –czymże życie twoje, synu – mówił – zabierasz 
mi i
oddech – mówił – jam wywiódł cię na Ziemię – mówił – a pokolenie twoje ma być 
rozsiane
szeroko – mówił – i z Ziemi naszej, i na Księżyce – mówił – a tam gdzie Ziemia – 
mówił –
będzie gwiazda, krótka – mówił – bo w błysku, synu – mówił – jam jest...
Wtedy padłem nisko, na jedno kolano, a za moment i na drugie, i z ciemności 
swojej wołałem:
Ciebie, wszego stworzenia o obrońco wieczny,
Wzywam, wątły, ubogi i nigdzie bezpieczny:
Miej mię w pilnej opiece, a we wszytkiej trwodze
Pośpiesz przynieść ratunek duszy mej niebodze,
Uskrom choć rózgą twoją ciało zaślepione
I żądzą próżną, sprośną, szkodną napełnione;
Niech się wstyda, że pragnie duszy swej panować:
Słuszniej wiecznej ma służyć, co się musi psować.
I wy, wojska zazdrosne, i wy, wojska zazdrosne...
...Cóżeś tak zaniemógł, że co krok to upadasz i więdniesz. Musiała cię ta 
bratowa szlachtować
niewąsko, skoro stałeś się jak wymoczona ścierka. Wstawaj, mówię ci, wstawaj 
albo co?
Tak przemawiał czas już dłuższy Wincenty Ostros, a potem, jak gdyby nigdy nic, 
wziął
mnie za kołnierz i podniósł do góry, i trzymając jakby w dwóch palcach zaniósł 
na dół. Ja zaś
kołysałem się jak dzwon: raz w prawo, raz w lewo, bijąc sercem coraz głośniej i 
łapiąc oddech
coraz łapczywiej, gdyż podduszany byłem kołnierzykiem, który zaciskał się jak 
obręcz.
Aż zeszliśmy na dół. Tu postawiłem się na nogi, a Wicek, otrzepawszy dłonie, 
wziął się do
zapuszczania motoru.
Gdy tak stałem wsparłszy się o ścianę i od niechcenia odczytując, co na ścianie 
i na desce
rynsztokowej, a może nawet i nie odczytując, gdyż i bez tego doskonale wszystko 
pamiętałem,
z głębi mrocznego i wąskiego podwórka nadszedł mały chłopczyk. A ujrzawszy mnie,
gdy tak stałem i odczytywałem nawet nie czytając dobrze, zaczerwienił się i 
spuściwszy głowę,
cichutko zaszlochał.
– Czym się trapisz, mały?
– Mamusię moją, mamusię... – chłopczyk szlochając.
– Mamusia twoja? Mamusia twoja zapewne śpi albo pracuje, nie trzeba się trapić, 
chłopczyku.
Ale chłopczyk szlochał dalej i powoływał się na mamusię, o której nic nie 
wiedziałem i
wiedzieć nie mogłem – skórom chłopczyka widział po raz pierwszy.
– Któż jest twoją mamusią? – spytałem wówczas, równocześnie odczytując czy też 
przypominając
sobie, co na ścianie i desce. – Któż jest, że się tak o nią trapisz? Twoja 
mamusia
kwiatem jest jak każda kobieta. A nawet więcej, sądząc po twojej gorącej 
miłości, mamula
jest nie tylko kwiatem, ale całą florą!
I wtedy chłopczyk podniósł oczy i błysnął spod długich rzęs niebieskim, i 
zawołał nieco
piskliwie, aczkolwiek donośnie:
– Ty! Ty! Ty!
– Chłopczyku – ja na to, ale już poczynały mi latać przed oczyma płatki, więc 
szybko wsadziłem
rękę do kieszeni i namacawszy metal, wsunąłem go w zaciśniętą piąstkę – masz,
chłopczyku, kup se lizaka albo rachatłukum, albo chałwę, albo figę, co wolisz!
I z płatkami, które wirowały coraz gęstszą ciżbą, wwaliłem się do samochodu. W 
samą porę,
bo motor już był zapuszczony i Wicek – nie oglądając się nawet – ruszył z 
miejsca.
Jak daleko jechaliśmy, nie wiedziałem, gdyż podczas jazdy trzęsło okropnie, że 
zęby szczękały,
a przed oczyma wirowało zaćmiewając wszystko wokół. Sądząc po trzęsieniu i po 
zapaszku,
mdłym i okropnym, jaki wydzielał się bez ustanku, musieliśmy pędzić przez dalsze 
dzielnice,
którymi spływały białawe i pieniące się rynsztoki, śliniąc brukowiec i 
użyźniając glebę.
I rzeczywiście, kiedy Wicek przyhamował ostro, znaleźliśmy się na dalekim 
przedmieściu
miasta Rudzi, na brukowanej garbato uliczce, przed parterowym domkiem z dwoma 
oknami,
W jednym – stał amarylek, a drugie było na wpół przysłonięte okiennicą. Spoza 
okiennicy
wyzierał tłum ciekawskich: zaraz rozpoznałem– Graczyka, Vogelsanda, Kincla, 
Barbarę Krupę
oraz inne osoby, z którymi miałem do czynienia w szkole i poza szkołą, wówczas 
gdy
jeszcze chodziłem do szkoły.
– Nie chciałbym być źle zrozumiany – rzekłem do Wicka, który siedział sztywno, 
patrząc
przed siebie – ale tym razem to wyraźnie za daleko się zapędziłeś, choć nie 
przeczę, przyjemnie
jest spotkać po latach starych kumpli. Tylko czy wziąłeś pod uwagę tę 
okoliczność, że
możemy zabawić tu i zabawić się Bóg wie jak długo (nie mówiąc już o tym, że Bóg 
wie czym
zabawa ta może się skończyć), ja zaś mam czas ograniczony, gdyż ograniczono mnie 
wyraźnie.
Poza tym mam jednak pewne zobowiązania wobec pana i gospodarza, i to 
zobowiązania
dosyć delikatnej natury, albowiem pan i gospodarz, jak się okazało, być może 
jest mi przyjacielem.
A wówczas jako człowiek lojalny byłbym ostatnią świnią, gdybym naraził pana i
przyjaciela na przykrości z czyjejkolwiek strony, nawet ze strony sług czy 
umyślnych, którzy
zaczęliby wytykać go palcami i podważać jego panowanie.
– Co ty pleciesz – Ostros na to – przecież sam widziałem, że jego, twego 
przyjaciela, być
nie może. A to, co pozostało po twoim przyjacielu, piekące jest jak cykuta.
– Przyjaciel mój – w odpowiedzi Ostrosowi – oddalił się, gdyż zagrażają mu tacy 
i owacy.
Ale ja wiem najlepiej, bo serce mam otwarte, co mu grozi ze strony nie tylko 
takich dwóch.
Dlatego, Wicek, zakręcaj koło i pędź tam, skąd mnie zabrałeś; pędź, póki czas, 
bo kto wie, co
tam przez ten czas się stało!
Tak wołałem do Wicka, sam sobie się dziwiąc, bom nie przypuszczał nawet, że 
akurat takie
słowa mi się nasuną i takie myśli się ujawnią, gdyż, rzeczywiście – cóż miał 
Waldemar do
pana i gospodarza, podobnie, jak cóż miała Florka do mamusi i małego chłopczyka, 
którego
wspomogłem i któremu sprawiłem radość dając mu złotówkę na łakocie?
I być może, że Wicek zakręciłby i ruszył z powrotem, bo zmiękł i rozluźnił się 
wyraźnie,
ale koledzy i koleżanki wylegli tłumnie przed domek i otwarłszy szeroko furtkę, 
wepchnęli
samochód (a w nim mnie i Wicka) na podwórze pod starą gruszę i drewniany 
trzepak.
Ustawiwszy samochód w cieniu gruszy porwali na ręce Wicka i poczęli podrzucać go 
do
góry, a Wicek wydzierał się, klnąc i wołając radośnie, jak to było zawsze z 
Wickiem. Potem
wzięli i mnie na ręce (a oto ci, którzy brali mnie na ręce: opuchły pijus i były 
reichsdeutsch po
rodzicach – Vogelsand; gruby Kincel – amator kaszanki i syn matki, która robiła 
budyń na
wodzie; Graczyk, który był niezgorszy numerek, jeśli chodzi o dziewczęta, i być 
może, iż
którąś z nich zgwałcił. Leszek Wydrzyński – bijany ciągle na przerwach, 
prawdziwa ścierka,
ale z ambicją i wygadany inteligencko oraz jeszcze jeden, ślepy na oko, ale tego 
rozpoznać
nie mogłem...) i huśtając krzywo i niezręcznie, podrzucili mnie aż pod gruszę, 
po drodze trzepiąc
o trzepak, a kiedy zacząłem spadać na dół, ręce im się splątały i rymnąłem o 
ziemię.
Szczęście, że na trawę i kurze łajno.
Zaraz pozbierałem się, a koledzy zaczęli mnie otrzepywać. Czynili to w taki 
sposób:
dwóch wzięło mnie za ręce, dwóch za nogi, następnie przewiesili przez trzepak, 
od czego
żołądek podszedł pod gardło i poczułem parcie na pęcherz moczowy. Ujrzawszy mnie 
w tej
pozycji, zamiast zacząć otrzepywać, jak to było przewidziane, poczęli się śmiać 
na wyprzódki
– kto głośniej i głupiej. Ja zaś widziałem ich ogarniętych śmiechem, wisząc 
głową na dół,
więc wydali mi się jakby odbici w lustrze albo wstawieni w ramę: przez to 
bardziej szlachetni,
a nawet, powiedziałbym, idealni.
Naśmiawszy się do woli, koledzy wreszcie zabrali się do dzieła: jeden trzymał 
mnie za nogi,
jeden za głowę i zakrywając mi dłonią oczy – że nie mogłem ich widzieć – bili 
mnie po
pośladku albo gdzie popadło i kazali zgadywać czyja ręka bije?
Skończywszy zabawę – po której byłem już zupełnie otrzepany i wyczyszczony – 
koledzy
zdjęli mnie z trzepaka, że mogłem widzieć ich bez owego odwrócenia.
– No jak, stary? Twarda ciotka, twarda szczotka?! – wołali przyjacielsko, 
poklepując mnie
po ramieniu i prowadząc przez małą sionkę do mieszkania.
A tu w drzwiach witał Kulpa! Jak zawsze pryszczaty i jak zawsze podrzucający 
głową: nie
wprost, tylko bokiem, jakby chciał coś wytrząsnąć z ucha.
– Mamy gości, Kulpa! – wołali jeden przez drugiego. – Biba będzie jak ta lala! 
Biba i laba!
Tak, mniej więcej, wykrzykiwali moi szkolni koledzy. Wykrzykiwali również i co 
innego,
ale tego wykrzykiwania w owej chwili nie udało mi się dobrze usłyszeć, ale nie 
dlatego, broń
Boże, że mogłem mieć tego wszystkiego dość i że nie uśmiechała mi się ani biba, 
ani laba, ale
że wykrzykiwali zgoła na innym poziomie.
Kiedy Graczyk, Kincel, Vogelsand, Wydrzyński, Kulpa i ów bez jednego oka w 
radosnym
zgiełku i zacieraniu rąk poczęli witać Ostrosa, schyliłem się nisko i kucając 
wycofałem się do
sionki, a w sionce po drabinie – na strych!
Tu już łatwo się zagubiłem, gdyż strych cały zawieszony był koszulami, majtkami, 
prześcieradłami
i ręcznikami. Pierwszym z brzegu ręcznikiem otarłem pot z czoła i przedzierając
się między bielizną natknąłem się na drzwi pokoiku. Chciałbym wiedzieć – 
pomyślałem sobie
– co za rupiecie trzymają w swojej rupieciarni stary Kulpa z młodym.
Ale też pomyślałem: guzik mnie obchodzą Kulpowe rupiecie, jak guzik mnie 
obchodzi i
sam Kulpa. Najchętniej tobym wrócił tam, skąd przybyłem, gdybym wiedział 
dokładnie, jaką
drogą kroczyć, aby była powrotną!
Po tym drugim pomyśleniu siadłem na przedprożu pokoiku i podparłszy się na 
łokciu zamierzałem
zadumać się nieco głębiej niż zazwyczaj. I być może, że nawet się zadumałem,
gdyż nie usłyszałem, jak drzwi pokoiku się otwarły i ktoś, kto był w pokoiku, 
stanął nade mną
i tak stojąc i lekko się opierając o moje ramię, począł mówić...
Mówił on...
– Nie słyszę – odpowiedziałem wówczas – nie słyszę wyraźnie, co do mnie mówisz. 
Nie
trudź się więc daremnie, bo nawet jeśli usłyszę, stanie się to po fakcie 
słyszenia, iż później nie
wiem, czy to ty mówisz, czy też ja mówię twoim mówieniem. Czy też słyszę twoje 
niemówienie,
jak widzę twoje niewidzenie i twoje nieistnienie... I stąd niejasność i 
niepewność ciągła,
i stąd zwątpienie, czyś czasami nie jest błękitną jasnością, błyskiem i niczym 
więcej...
Tak mówiłem i mówiłem jeszcze inaczej, i na różne sposoby, między innymi na 
sposób
telepatyczny, wysyłając fale elektromagnetyczne i promieniując z mózgu jak z 
otwartej rany.
A on tymczasem stał nade mną patrząc gdzieś przed siebie, a może i za siebie, 
gdyż mógł
patrzeć na wszystkie strony naraz – taki był Szybki i Śmigły! – i nie musiał też 
patrzeć wcale,
aby mnie widzieć, jak nie musiał wcale słuchać, aby mnie słyszeć, i to było – 
czułem – najgorsze
dla mnie, który, jeślim patrzył, tom patrzył w jedną stronę, jeślim widział, tom 
widział
na jednym planie, jeślim słyszał, tom słyszał w jednej gamie, choć przecie 
starałem się na
różne sposoby, aby mieć chociaż część z owej zadziwiającej szybkości, śmigłości, 
jako też
przenikliwości...
A gdy skończyłem owo różnorakie mówienie, jako też telepatyczne promieniowanie, 
on
pochylił się szybko, szybciej nawet, niźli mogłem przypuścić (a być może, iż 
wcale się nie
pochylał), i dotknął moich warg czymś, com mógł wziąć za wargi, chociaż nie o 
wargi tu
chodziło, a o to dotknięcie, pod którym i zapłakałem, i zaśmiałem się, i 
ulitowałem się nad
sobą (i nad nim również), i zasmuciłem się najgłębiej jak mogłem, gdyż oto byłem 
odnaleziony
i gdyż oto – pozostawiony byłem...
A on zaś uniósł się i zawisł jakby promiennym zajączkiem.
Po tym zdarzeniu zamknąłem oczy i wpadłem w głęboki sen, i śniłem przeróżne 
dziwne
historie, a wśród nich jedną historię o małym chłopczyku, który leżał w kołysce 
bezsilny,
choć wiele widzący, a więc tym bardziej bezsilny, i śniłem też ogień 
wykorzystany przez
ludzkość, która kroczyła z ogniem przez dzieje, gdyż ogień był jej światłem, jej 
ciepłem oraz
jej narzędziem, aż wreszcie człowiek odpowiednio przefiltrował i przeanalizował 
ogień i
ogień miał tego wszystkiego dosyć, i pozostawił człowieka sobie, więc człowiek 
począł się
miotać w niemej złości, i ogień powrócił do człowieka, ale zupełnie już 
odczłowieczony i
człowiek wobec takiego ognia padł na kolana i zaczął mu oddawać cześć, i prosić, 
aby ogień
go pożarł, gdyż życie bez ognia jest nic niewarte, lecz ogień już nie był 
ogniem, ale odpowiednią
wiązką promieni oraz ładunkiem naładowanym odpowiednią ilością energii, tudzież
czymś innym jeszcze, a mianowicie T y m, że T o było O o o ... g r o m... n 
e!!!, i ludzkości
pozostało jedynie ukryć się przed nim i spopielić na wieki wieków, jeśli jeszcze 
istnieją wieki
i tych wieków wieka, aby mogły przykryć, co jest spopielone...
Obudziłem się z uczuciem goryczy i żalu takiego, jak po utraconej miłości, która 
przyszła
po latach, obudziłem się drażniony lekko fiołkowym delikatnym światłem, które 
spływało
spoza uchylonych drzwi pokoiku.
Podniosłem się z progu i z sercem przepełnionym żalem za utraconym, z wargami 
spierzchłymi
nagle i z bolącym karkiem, dalej spocony, choć przecie nie tak dawno wycierałem 
się
ręcznikiem, wszedłem do pokoiku. Jak było do przewidzenia, nie pokoik to był, 
ale rupieciarnia
– skład starych krzeseł i foteli, tapczanów i skrzynek po piwie. Wśród skrzynek 
przebiegały
malutkie płowe myszki świecąc oczkiem lekko zaczerwienionym, jak u królika, w 
kącie
chwiała się sieć pajęcza, w sercu której drzemał cierpliwy w swej złości pająk – 
tłusty, długonogi,
naznaczony białym piętnem, które układało się w krzyż, to w spreparowaną 
czaszkę.
Zanim zdołałem ujrzeć te szczegóły, ujrzałem co innego, w świetle czego już 
rozpatrywałem
to, co było do obejrzenia: pod oknem, zaciemnionym na głucho okiennicą, siedział 
w
kręgu lekko fioletowego światła, spływającego spod abażuru z frędzelkami – 
mężczyzna w
wieku już dojrzałym, o oku ciemnym i nieruchomym, i zdawał się czytać dużą 
gazetę, która
zakrywała mu kolana i nogi.
Mężczyzna ów nawet nie drgnął na moje wejście: taki był zaczytany czy 
zasiedziały w fotelu
o oparciu miękkim i wywiniętym jak brzuch operowanego. Ale wiedziałem już, co to 
za
mężczyzna: ani chybi był to ojciec Kulpy, stary cukiernik Kulpa, ten, co 
niedługo potem (a
może długo wcześniej?) miał spaść (czy spadł?) z furmanki i przerwał sobie rdzeń 
pacierzowy.
I w taki sposób za mojej świeżej pamięci miał trafić (czy trafił?) na Kurczaki.
Wiedziałem to, ale cóż mi było po mojej wiedzy, skoro Kulpa oto siedział – nie 
wiadomo,
czy z całym rdzeniem, czy w ogóle bez rdzenia – siedział i czytał gazetę.
– Wejdź, chłopcze – rzekł wreszcie stary Kulpa nie podnosząc głowy znad gazety. 
– Wejdź
i rozgość się, proszę cię bardzo. A skoro już wszedłeś – ciągnął Kulpa, wciąż 
nad gazetą – to
siądź sobie wygodnie – mówił Kulpa, wciąż nie wiadomo, czy cały, czy uszkodzony, 
czy
przed, czy po...
– Co cię tu sprowadza, mój wisusie?
– Jak by tu powiedzieć... – rozpocząłem jąkając się i zbierając myśli.
– Mów, mów, jak by ci się nie mówiło, mów! – zachęcał Kulpa przekładając 
stronice gazety
ogromne jak skrzydło.
– Mówi mi się jak w pacierzu – ja wówczas – i myśli mi się o pacierzu, gdyż nie 
wiem, jak
by tu powiedzieć...
– Mów, mów – zachęcał Kulpa – mów...
– Proszę mi wybaczyć, że nachodzę pana w domu, i w tak skrytym i wysokim 
miejscu...
Niestety, od pewnego czasu błądzę jak we śnie albo też mną błądzę. Zabłąkałem 
więc na pański
strych – albo też mną tu zabłądzono – i oto widzę pana, tylko kiedy widzę pana? 
(i jakiego
widzę – czy z pacierzem, czy bez?)
– Aha, tu cię boli – rzekł Kulpa. – Takiś religijny się stał! Ale powiedz mi, 
wisusie jeden,
jak tam z twoim pacierzem. Mów jak przed ojcem!
– „Ojcze” i „Zdrowaś” znam, „Wierzę” również.
– Wieżę? – Kulpa na to. –- Na wieżę, na dusienicę, na szubienicę!!
Kulpa z krzykiem gazetę odrzucił i ujrzałem, że jest zupełnie bez nóg, gdyż nogi 
widocznie
ma odtrącone, bo widocznie już spadł z wozu i uszkodził se rdzeń i ten rdzeń 
wypłynął
mu z pacierza.
A gdy zobaczył, żem podejrzał, w jakim jest czasie i jaki jest – wyciągnął 
długie łapy jak u
pająka i zaczął toczyć się ku mnie na swoim fotelu na kółkach. Ile tylko sił w 
nogach, które
dziwnie mi się uginały, jakby pozbawiono je kości, wypadłem na strych i tam 
oplatany w
prześcieradła i ręczniki spadłem gdzieś na dół licząc po drodze wszystkie żebra, 
jakbym pod
skórą miał tarkę do prania.
Od czasu do czasu przebiegała korytarzem myszka: ruda, aż złotawa w swej 
rudości, na
podwórzu słychać było kurze gdakanie, a za drzwiami tupot nóg. Gdy tupot nieco 
przycichał,
zza drzwi dochodziło śpiewanie, a z podwórza kogucie pianie.
Oprócz tych dźwięków – nadzwyczaj natarczywych i męczących słuch – słyszałem 
jeszcze
inne głosy. Były one tak dalece rozproszone, a przez swe rozproszenie 
powszechne, podobnie
jak powszechnym jest szum liści czy plusk plączącej się wśród kamieni rzeczki, 
że nie byłem
w stanie z tych głosów nic wywnioskować, a nawet chwilami zdawało mi się, że nie 
są to
głosy, tylko szum ustępującego ze wschodu na zachód wiatru. Nie przeszkadzało 
to, że w
pewnej chwili spośród wielogłosego szumu wyodrębnił się jeden głos, piskliwy i 
piszczący,
męczący się nie tyle wydawaniem głosu, ile układaniem głosu w słowa, a te w całe 
zdania. I
choć piskliwy głosik mówił słowami, a te łączyły się w zdania, trudno było 
cokolwiek zrozumieć
z tych słów, a tym bardziej z tych zdań. Trudno było pojąć również dlatego, że 
głosik
krążył po korytarzu, przebiegał od jednej ściany do drugiej i z powrotem.
Gdyby nie zesztywnienie karku i gdyby nie to, że oplatany byłem bielizną w 
ogromny
kłąb, z którego sterczała na usztywnionym karku moja głowa, mógłbym obracać się 
za głosikiem
i w taki sposób coś niecoś usłyszeć i zrozumieć.
– Wzięte koty w leszczoty... – piszczał tymczasem głosik oddalając się w stronę 
mysiej
dziurki.
– Byleby tylko był świeży – odpiskiwał, być może, ten sam głosik, idąc do 
dziurki.
– Świeży, świeży? Któż tu mówi o świeżości? – zapiszczało nieomal przy samym 
moim
uchu i umilkło uchodząc dalej.
– Świeżutki, aż na ząbek się prosi. Ki diabeł? – pomyślałem na to piszczenie. – 
Któż to i
cóż to tak piszczy? I o jaką tu świeżość chodzi?
– Kot kotkę okaleczył, kot kotkę będzie leczył! – zapiszczało tymczasem 
bezczelnie i bez
ogródek.
Z wielkim wysiłkiem obróciłem się na bok i wtedy dostrzegłem to, co było do 
zobaczenia:
prawdopodobnie myszki, rude aż do złocistości, piszczały słowa, a ze słów 
zdania, i ja te piski,
choć z niemałym trudem, rozumiałem.
– Zawracanie głowy! – odkrzyknąłem wówczas. – Zawracanie głowy i czyste 
szaleństwo,
Owszem, są możliwości porozumiewania się ze zwierzęciem, nigdy jednak nie 
dopuszczę do
tego, aby myszy miały mówić i ja miałbym to mówienie słyszeć i rozumieć!
– Bidna mysz może tyż! – zapiszczał wówczas widocznie mysi król, gdyż był o 
wiele
większy i złocistszy od pozostałych myszy, nie wyglądał jednak na szczura ani 
tym bardziej
na nutrię.
– Pięknie mi „bidna mysz”! – zawołałem, ale zaraz się spostrzegłem, że zaczynam 
z mysim
królem rozmawiać.
Umilkłem więc i dla większej pewności przygryzłem koniuszek języka.
A tymczasem myszy na czele ze złotym mysim królem – który wyrastał ciągle i już 
sięgał
rozmiarów sporej nutrii – dawaj się wściekać i drzeć jedna przez drugą:
– Ciągnąć kota! Kot śpiący myszy nie chwyta! Kot w rękawiczkach myszy nie 
złapie!
Wykleszczyć mu ogon!
Na te i podobne krzyki, które, choć nie chciałem, to słyszałem, oblałem się żywą 
krwią i
zazgrzytałem zębami, ale ręce miałem zaplątane w prześcieradłach i ręcznikach. 
Więc zacząłem
się turlać po podłodze jak walec – raz w jedną, to znów w drugą stronę. I 
turlając się sły-
szałem piśnięcie rozgniatanej myszy, a potem wrzask mysiego króla, który 
urósłszy jeszcze o
parę centymetrów, rzucił się na mnie, szczerząc pomarańczowe zęby.
– Tam cię szukają, a ty tu się turlasz jak głupi! – Ostros na to, wyszedłszy z 
ludnej i gwarnej
izby i ocierając pot z czoła i z karku czerwonego aż do purpury.
Wówczas mysi król skulił się jak niepyszny i schowawszy zęby, już nieco ostygłe, 
ale
nadal pomarańczowe, czmychnął do mysiej dziury, pisnąwszy na odchodnym:
– Doczeka się kotka gałąź, choć mu się odwlecze!
Wincenty Ostros począł odwijać mnie z prześcieradeł i bielizny i odwinąwszy 
wyłuskał jak
pestkę z dyni. Powstałem na nogi i przy Wickowej pomocy otrzepawszy się jako 
tako, poprawiwszy
włosy i otarłszy pot z czoła, wszedłem do izby, gdzie już biba szła na całego.
Długo się nie namyślając siadłem za stołem (gdyż głód, który od dosyć dawna mnie 
trapił,
nagle się ujawnił z całą gwałtownością, jakbym nie miał ani chwili do stracenia) 
i rzuciłem
się na salceson i kiszoną kapustę, szukając kaszanki, ale tej już nie było, bo 
goście wszystką
zjedli. Na szczęście, pozostała jeszcze kiszka podgardlana, dużo czarnego i 
zimne nóżki z
octem. Nałożyłem więc sobie czarnego i czarne z białym zajadałem chrupiąc 
kapustę jak
mysz ziarnka.
Wówczas Kulpa, podrzucając głową i świecąc pryszczami dojrzałymi jak poziomki:
– Cóż to, Danielu? Gdzieżeś się podziewał przez ten czas, kiedy cię nie było?
– Gdzie się podziewałem? – w odpowiedzi, krztusząc się czarnym i kapustą.
– Ano, gdzie?
– Trudno mi odpowiedzieć tak od razu...
– To odpowiadaj nie od razu, ale po porządku!
– Byłem... byłem... – ciągnąłem i nie wiedziałem, co dalej.
– Byłeś! Byłeś?! – wówczas Kulpa i podniósł oczy do góry i choć głowa mu się 
trzęsła,
dawał wyraźnie do zrozumienia, że o górę tu chodzi.
– Byłem! – w odpowiedzi twardo i bez ogródek.
– Aha! – Kulpa coraz silniej trzęsąc głową, że zachodziła obawa, iż od tego 
trzęsienia
zwichnie mu się kark. – Aha, toś taki gagatek!
– Coś ty, Kulpa?! – zaczęli wołać jeden przez drugiego: Graczyk, Wydrzyński, 
Vogelsand
– coś ty, pijany?!
Ale Kulpa nie przestawał podrzucać głową i wołać, szczękając przy tym zębami:
– On, on – śmirus i koń w nos dmuchany; on nie uszanował ani przodków naszych, 
ani ojców,
którzy też z przodków są – nic, tylko nabija się z ich świętej pamięci, bo nic 
nie ma
świętego, jako że sam jest znikąd i bez kogokolwiek!
– Być nie może! Co ty nie powiesz! – jeden przez drugiego, ale widać wyraźnie, 
że co innego
im w głowie, a nie Kulpowe pretensje.
I Vogelsand do szklanki ze spirytusem, Wydrzyński do mądrzenia się, ale tak, 
żeby wszyscy
słyszeli, a Graczyk do Barbary Krupy, ściska ją za pierś i gada:
– Ach, kobitka daje szczęście na chwilę, a potem gryzie jak leśny wąż! Na to 
Vogelsand:
– Spirytus jedzie, dobrze się wiedzie!
Wówczas Wydrzyński:
– Proponuję, abyście, wicie, problem czasu i przestrzeni, wicie, rozpatrywali na 
płaszczyźnie
ściśle ontologicznej...
Wtedy Vogelsand:
– Chlaj, chlajusie, całe twe życie w śpirytusie! A Graczyk, dobierając się coraz 
bardziej do
Barbary Krupy:
Moja ty kicho podgardlana,
gąseczko sosem podlewana,
na ciebie czekam ja od rana –
a na mnie czeka krowa, wieprz.
Mój ty kurczaczek nadziewany,
Mój ty kotlecik niesiekany,
ja ciebie kocham, że o rany!
Chodź, zara weźmiem sobie ślub!
Ale Wydrzyński swoje i coraz głośniej:
– Jak tam uważacie, wicie, ale widok dziwaczności pomysłów co poniektórych niby 
kumpli,
u których przeważają fantazje i fantasmagorie i gdzie rzeczywistość ulega 
złowieszczej
mitologizacji, zaś chorobliwy mit staje się totalną rzeczywistością, to, 
wicie...
Wówczas zerwałem się i patrząc prosto w oczy Wydrzyńskiemu, zawołałem:
– Szanowni koledzy, jak wiecie, przyjechałem do was z daleka, spoza niejednej 
góry, spoza
niejednej rzeki i spoza niejednego lasu, jak też, wicie, moje przybycie nie było 
zawinione
przeze mnie, gdyż panowały nade mną (a i nad wami również) moce potężne i 
bezwzględne. I
były czasy, gdyśmy się nie rozumieli oraz dokuczaliśmy sobie wzajemnie: jak 
dokuczałem
tym, że w i d z i a ł e m was i w i e d z i a ł e m o was (choć często sam nie 
wiedziałem o swej
wiedzy). Owszem, przyznaję, nie raz i nie dwa byłem nielojalny, ba, wręcz z 
cudzoziemska
obcy i nie udzielający się, ale weźcie to pod uwagę, iż zarazem cierpiałem 
bardzo w swej samotności
i w swej cudzoziemskości, gdyż kochałem was... Tak! Kochałem was! A cóż wy?
Wyście mnie wytykali i dziobali jak wrony kruka, gonili jak psy kota, szarpali 
jak wilki konia!
Słuchajcie, a któż teraz baje o chorobliwych mitach oraz o fantazjach i 
fantasmagoriach?
Któż?
Tu zaległo milczenie, że słychać było brzęk muchy motanej przez pająka.
– Nie powicie chyba – podjąłem powiódłszy okiem po zebranych – że w dalszym 
ciągu jestem
tym, co w i d z i i w i e, bo jak wicie, jest ktoś ponad nami, kto, być może, 
nas widzi i o
nas wie, i wszyscy u niego jesteśmy sługami. Dlatego wreszcie jestem r ó w n y z 
w a m i:
j e d n a k o w o w i d z i a n y i j e d n a k o w o w i d z ą c y, bo wreszcie 
mamy jednego
pana, jedną świadomość (skoro i pan jeden) i jeden los!
– Coś powiedział?! – wtedy do mnie ten z zawiązanym okiem, którego nie mogłem 
rozpoznać.
– Coś rzekł?! Któż to jest ten pan, który nas widzi i o nas wie, któż?!
– Proste – odparłem spokojnie, wpijając się w jedno oko nie rozpoznanego: 
zielonkawe, to
znów bure i pląsające jak przed atakiem epilepsji – jest nim pan i gospodarz, co 
jest też Waldemarem,
mym przyjacielem, któremu grożą dwaj umyślni.
– A skąd wiesz o owym Waldemarze, który jest i panem, i gospodarzem, i 
zagrożonym, i
grożącym, i który jest twoim przyjacielem?!
– Skąd wiem?
I rymnąłem jak długi na podłogę, i zacząłem wołać co sił w płucach:
– Och, zostawcie mnie! och, dajcie mi spokój! och, nie pytajcie o nic, och, nie 
dręczcie
mnie! och, nie męczcie!
Ktoś chwycił mnie za kark, ktoś inny posadził na krześle i począł przytrzymywać 
za łokcie
mocno, aż do bólu.
– Znamy go dobrze, aż za dobrze! – wolał jednooki. – Spotykaliśmy się z nim 
nieraz i
zawsze – czy to było wczoraj, czy to było jutro, czy przedwczoraj – zawsze 
groził nam, zawsze
szkalował, a tym razem sprzysiągł się ze złą mocą! Wszystko po to, aby czynić 
nas podwładnymi
i poddanymi, mając nas to za sen, to za przeszłość minioną, to za przyszłość nie
dokończoną...
– Ojca mego, ojca... – przerwał mu Kulpa i głowa się mu zatrzęsła, że nie mógł 
dokończyć
rozpoczętego.
– I matki mojej, która go ugaszczała jak mogła, i tej nie uszanował – Kincel na 
to, czerwieniąc
się i również trzęsąc, ale nie głową, tylko tłustym podbródkiem.
– Co ojca, co matkę! – Wydrzyński na to. – Nas wszystkich!
– Czy są jeszcze świadkowie? – spytał jednooki tonem nie znoszącym sprzeciwu, 
który nie
wróżył mi nic dobrego.
– Wicie, a Wicek! Wicuś! Wincenty! – poczęli wołać Vogelsand, Graczyk, Kulpa, 
Wydrzyński
i Barbara Krupa.
– Co ja... – rzekł Wincenty Ostros, powstając z miejsca i czerwieniąc się przy 
tym jak burak
– moja rzecz jeździć...
– Wicek, głowa do góry! Wicek, mów całą prawdę!
– Kto go tam wie, jaki on jest... – Jeździłem z nim sporo, to fakt, ale 
przecie... Kto go tam
wie...
– Wicek! – na to jednooki głosem ostrym jak fabryczna syrena. – Wicek! A 
dlaczegoś z
nim jeździł?! Czyżbyś... Wicek?...
– Panem sobie byłem – odparł Wicek spuszczając głowę.
– Panem byłeś, a przecież jeździłeś z nim! Czyżbyś jeździł tam, gdzie chciałeś, 
czy może
on sobie tobą jeździł? Mów, Wicek!
– Kto kim jeździł, trudno rozstrzygnąć: raz wychodziło, że ja, to znów, że on, a 
innym razem
– jakby nami coś jeździło – Wicek wyjaśniając i jeszcze niżej głowę spuszczając.
– Tak to... uległeś mu całkowicie i poddałeś się, a on wyczyniał z tobą, co 
chciał. U dziadula
byliście?
– Bylim! – Wicek ze spuszczoną głową.
– Do Florki-pieprzorki zachodziliście?
– Zachodzilim...
– Z Waldemarem mieliście spotkanie?
– Z Waldemarem? Tegom powiedzieć nie w stanie.
– A czemuż to?!
– Tegom powiedzieć nie w stanie! – upierał się Wicek, choć nie do upierania się 
mu było.
– Wynika z tego – jednooki do wszystkich – że nasz Wicek jest zdrajcą. A ze 
zdrajcami to
my już sobie poradzimy!
– Mam dziecko, dziewczynkę, nazywa się Milusia, żonę, pracę... – Wicek w krzyk i 
na
kolana.
– Cóż Wicek? Cóż Wicek?! Wicek tylko ofiarą był i narzędziem! Ten tu główny 
winowajca,
zgorszyciel i psuj! – Leszek Wydrzyński do mnie, gdy ja wciąż byłem trzymany za 
łokcie.
– Ten tu ciągle na nas z góry i z kpinami i palec wtyka w bolące. Ten tu tyran i 
dyktator!
– Skoro on z góry, to my go na górę! – jednooki na całe gardło.
– Już my go oprawimy w ramki, że świat będzie nogami żegnał! – Graczyk w krzyk, 
rad
wielce z nowej uciechy, ale Barbary Krupy nie zostawia.
– Koledzy drodzy, za cóż to?! Cóżem wam uczynił?! Koledzy kochani, czymżem was 
obraził
i czymżem zawinił?! – wołałem, ale równocześnie czułem, że coś za mnie woła 
zgoła
inaczej: gniewnie, a nawet bluźnierczo, i od tego wołania włosy zaczynają stawać 
dęba, a
twarze nalewają się złą krwią.
– Powąchaj ten kij – widzisz, jaki smagły!
– W czepku się urodził, a w powrózku zginie!
– Na wieżę, na dusienicę, na szubienicę!
– Lekce nas waży i my lekce go zważymy, i w powietrzu go pogrzebiemy!!
– Na powietrze! Na powietrze!! Na powietrze!!!
Tu podnieśli mnie za łokcie i wykręciwszy ręce do tyłu, a zarzuciwszy na szyję 
czerwony
krawat w niebieskie, lekko fiołkowe cętki, poczęli wyprowadzać z izby. Darmo się 
tłumaczyłem
i zapierałem się nogami o próg. Na moje tłumaczenia – jeszcze większy krzyk i 
wyklinanie;
na zapieranie się – nie wiedzieć skąd, wybiegło stadko myszy z ogromną złotawą
myszą na czele i w kilka chwil zgryzło próg, że się tylko ostały drzazgi i 
trochę popiołu, który
był pod progiem.
Wyszedłem na powietrze pod wysoką gruszę i pod trzepak, z którego nie tak dawno 
oglądałem
świat idealnym. A poczuwszy świeże powietrze – które płynęło szerokim 
strumieniem,
szumiąc i szeleszcząc liśćmi gruszy – napełniłem się nim jak balon przed odlotem 
w troposferę.
Tymczasem koledzy moi otoczyli mnie zwartym kręgiem i przyglądali się, co będzie 
dalej.
I wtedy za płotem zapiszczały hamulce, trzasnęła blacha, zazgrzytały zawiasy i 
na podwórze
wpadł, zdyszany i zlany potem, mały, krępy i czarniawy.
Zebrani zaszemrali, nie wiadomo, czy zdjęci szacunkiem, czy ogromną bojaźnią, 
czy też
zagniewani tym nagłym wtargnięciem. A mały, kraśnowargi i płaskonosy niby 
kaczka, albo
mieszkaniec stepów dalekich, kłaniał się wszystkim uniżenie i z pańska: niby to 
zginał kark i
niby spoglądał na zebranych spod oka.
I tym sposobem idąc przedostał się do mnie, a ujrzawszy mnie wyraził przyjemne 
zdziwienie,
że tak stoję w środku: zapewne będąc honorowym gościem wszystkich tu obecnych. 
Gdy
zaś dostrzegł zmarszczenie brwi i usłyszał, jak co poniektórym kolegom zaczęły 
zgrzytać
zęby, zaczerwienił się i uniósł gniewem, i zaczął wykrzykiwać:
– Jakżeś to poczynał z mamulą i z tatulem, i z dziadulem, i z kumplami, i z 
myszkami, i z
gospodarzem domu tego?! Nie mówiąc już o Florentynie, jak też o mnie, com tobie 
życzył
najlepiej, przygarnął i przytulił, i zatrudnił na odpowiednim etacie! Jakżeś i 
jakżeż?! – wołał
coraz piskliwiej, rozglądając się wokół, jakby szukając pomocy.
– Niech wraca, skąd przyszedł! – wszyscy, którzy otoczyli mnie kołem.
– Do góry go i w powietrze!
– W powietrze, w powietrze!
Wtedy ktoś podstawił mi pod nogi skrzynkę po piwie, że urosłem o całą głowę i 
począłem
spoglądać z góry, widząc swych kolegów jakby z odległości i w lekkim 
przymgleniu, chociaż
dokładnie i w każdym szczególe.
Równocześnie widziałem też niebo – nadzwyczaj błękitne, a w tym niebie: malutką, 
pyzatą
chmurkę, która, być może, była jak barokowy chłopczyk, a, być może, jak kudłaty 
baranek,
jaśniejący niezwykłą bielą.
Równocześnie dostrzegłem rude myszki, które wyległy z sionki i poczęły 
przesmykiwać
się między nogami mych kolegów (a Barbara Krupa zaczęła się drzeć i tak się już 
darła do
końca).
Wtedy to niski i krępy, zakasawszy rękawy, pisnąwszy cienko, tuląc głowę w 
ramionach,
wdrapał się zręcznie po trzepaku. I zamiast obciągać mi krawat w dół, podciągnął 
go do góry.
Zrobiło mi się duszno i zapragnąłem pić, więc Wicek Ostros podał mi zimne nóżki 
z octem, a
może sam ocet.
Ale już było za późno, bo myszy czyniły swoje i ze skrzynki pozostały tylko 
okucia.
I podniosłem głowę do góry, sztywniejąc jak rakieta przed wystrzeleniem, i 
począłem się
zbliżać do małego białego chłopczyka, zagrzebując się w nim jak w pierzynie.
A mały czarniawy padł na kolana i zaczął błagać o litość dla mnie i dla siebie i 
o wytłumaczenie
snu, który właśnie mu się wyśnił...
Oko wróbla
No cóż, synu, wróciłeś na urlop czy masz wychodne? – matka do mnie, ale 
odwrócona
tyłem i cała zapatrzona w lustro, które odbijało mnie i ukazywało jej oblicze.
A gdy spostrzegła, że nie odpowiadam, zaniepokoiła się lekko (ale wciąż w 
lustrze).
– Czemu milczysz, Boże, i siny cały! Chory jesteś czy głodny?!
I rzuciwszy lustro, matka do kuchenki, gdzie coś już musiało się przypalać, 
albowiem
swąd szedł stamtąd niezbyt przyjemny – jakby palonego mięsa czy tlących się 
włosów.
Ja zaś osunąłem się na krzesło, gdyż, rzeczywiście, niezbyt dobrze się czułem. 
Do tego nie
mogłem przełknąć śliny i pić mi się chciało niewymownie.
– Masz tutaj! – Matka tymczasem z kuchni z czymś na talerzu, od czego poczułem 
mdłości.
– No, jedz! Boże, on i jeść nie może. Czyżbyś chory był? No, mów!
I poczęła matka trząść mną i wołać, abym mówił, a cóż ja, skoro nawet śliny 
przełknąć nie
mogłem.
– Już wiem... – matka odwróciwszy się ode mnie i twarzą do lustra – musiałeś coś 
w pracy
przeskrobać i teraz wstyd ci. A może wyrzucono cię?!
I powtórnie się odwróciła i z twarzą rozognioną i cała w pąsach do mnie:
– Nie darmo śniłam dzisiaj, jak byłeś malutki i chodziłeś po łące, na której 
pasło się stado
czarnych świń, a te świnie przemieniły się w szczury i szczury pożarły całą 
zieleń łąki. A ty
stałeś pośrodku: wokół czarno i ty w czerni... I wtedy zjawili się jacyś źli 
ludzie i zawiesili cię
wysoko nad łąką, że stałeś się mały jak obłoczny baranek...
Gdy matka to mówiła, patrząc na mnie z wyrzutem i z lękiem zarazem, drzwi się 
otwarły i
stanęła w nich Cecylia Rogaczewska. Matka zaraz do niej:
– Popatrz, wywalili go z pracy. Siedzi teraz i milczy jak zaklęty. A do mnie:
– Powiedz coś! Może się jeszcze da coś naprawić? Może nie wszystko stracone? 
Przecież
o dobrą posadę dzisiaj tak trudno!
– Rzeczywiście, Daniel wrócił jakiś nieswój i nie taki, jaki wychodził – Cecylia 
Rogaczewska
patrząc na mnie badawczo.
I zbliżywszy się do mnie chciała mnie ująć za rękę, ale ja począłem drżeć cały, 
więc Cecylia
odstąpiła od poprzedniego zamiaru, nadal obserwując mnie bacznie.
Wtedy poczułem, że mdłości, na które zbierało mi się od chwili wniesienia jadła, 
przybierają
na sile. Uniosłem się z krzesła chcąc biec do kuchni, ale już było za późno. 
Więc przewiesiwszy
się przez żelazną poręcz, począłem dławić się czymś, co zbierało się w przełyku, 
i
chlusnąłem gorącym i czerwonym, zalewając pościel i podłogę.
– Boże, Boże, on umiera! – matka w krzyk i rzuciła się do mnie, chwyciła mnie 
wpół, a
dłoń jej przywarła do czoła! – Jego ojciec tak samo...
– Ratujcie mnie, ratujcie!... – zawołałem wtedy, odnajdując swój głos i 
pozbywając się tego,
co w gardle.
– Zostaw go! – Cecylia Rogaczewska, ciągle bacznie na mnie spoglądając. – Zostaw 
go,
gdyż to jest błazeństwo, nic więcej. Już ja wiem, do czego on jest zdolny. 
Zostaw! Dotkliwe
to jest błazeństwo, trzeba przyznać, i wyższego rzędu, gdyż odnosi się do 
śmierci tego, co go
zasiał w twoim łonie. Zostaw!
I matka moja odjęła dłoń z czoła i przestała trzymać mnie wpół, choć zwisałem 
przez poręcz
łóżka. A odszedłszy ode mnie i zbliżywszy się do lustra, patrzyła na mnie 
odbitego w
srebrzystej sadzawce; całego we krwi, ale podobno nie mojej...
Wyprostowałem się więc i chwiejąc się na nogach, blady (co widać było w 
lustrze), podszedłem
do okna, skąd ujrzałem dach – czarny, niedawno wysmołowany i pachnący gorzko, a
na tym dachu dwa gołębie, a do tych gołębi – skradającego się kota.
– Gorzkie to są słowa i bolesne, I doprawdy nie zasłużyłem na nie – mówiłem 
patrząc na
dach, to na podwórze, po którym chodził Zagajewski i zgarniał na szuflę koński 
nawóz. –
Żeby was jednak nie martwić, muszę powiedzieć, że – na ile znam się na tych 
sprawach –
pracuję dalej albo mogę pracować... Tacy jak ja potrzebni są, więc pracuję nadal 
albo mogę...
A co się tyczy plucia, to sądzę, iż niekoniecznie było to plucie płucem, gdyż 
mogłem spaść
z wysoka i odbić sobie coś w środku. Albo też, co jest najpewniejsze, najadłem 
się krwawej
kaszanki i kichy podgardlanej, i zupy wiśniowej...
Mówiłem tak, czując skurcz w okolicy serca, albowiem kot już dopadał gołębi, a 
Zagajewski,
rzuciwszy miotłę i szuflę, komuś się kłaniał, kto wychodził z bramy...
– Dobrze, dobrze, nie fantazjuj. Zmyślacz jesteś nie lada. Co ty jeszcze 
wymyślisz? – Cecylia
Rogaczewska, podchodząc do matki i patrząc na nią, ale nie bezpośrednio, lecz 
poprzez
lustro, w którym oczy ich się spotkały w jakimś porozumieniu dla mnie niejasnym.
A gdy chciałem odpowiedzieć na te słowa niesłusznego zarzutu (gdyż cóż ja mogłem 
wymyślić
ponad to, co już było wymyślone, ale przez kogo? Oto pytanie; przez kogo było 
wymyślone
coś tak dalece wymyślnego i tak bardzo dotkliwego, że aby to wymyślić, trzeba 
samemu
być dotkniętym dotkliwie i na zawsze), gdy chciałem więc odpowiedzieć na zarzut
Cecylii, kot rzucił się na gołębia i nie trafiwszy począł spadać z dachu, orząc 
pazurami papę, a
potem zjeżdżać po rynnie, zgrzytając i piszcząc pazurem, że matka zatkała uszy, 
a Cecylia
Rogaczewska poczęła krzyczeć na mnie, jakbym był – jeśli nie kotem, to 
przynajmniej gołębiem
– sprawcą wszystkiego!
Cecylia Rogaczewska krzyczałaby jeszcze czas pewien, ale zapukano do drzwi. 
Poszła
więc do pukania, a wróciwszy rzekła tak, jakby mnie nie było wcale:
– Zagajewski stoi i czeka...
Zagajewski stał w drzwiach, a ujrzawszy mnie – jeszcze bladego i z plamami 
czerwieni na
brodzie (które starłem pod jego spojrzeniem) – ucieszył się:
– Niech ja skonam, ale żeście niewąsko popili, no nie? Przynieśli was skonanego 
i jakby w
rzygowinach. Fajnych macie kumpli, no nie? Tylko za bramę nie było komu 
zapłacić.
Zaraz wyciągnąłem z kieszeni monetę, a Zagajewski – karteczkę, którą mi podał z 
szacunkiem,
jakby to była nie karteczka, ale zagraniczny list.
,,Danielu, na litość Boską, błagam, nie zrozum mnie opacznie. Cierpienie moje 
nie ma
granic ani miary. Człowiek wskaże ci drogę.” – Odczytałem z karteczki, a 
Zagajewski,
uśmiechając się przymilnie, co nie pasowało do jego oblicza:
– Co, teraz to dopiro będzie klawy ubaw, no nie?!
I wyciągnął rękę, do której włożyłem drugą monetę.
– Mów, człowieku, gdzie ten, który na mnie czeka – rzekłem odwracając wzrok od 
Zagajewskiego,
który stawał się mdły i nie do zniesienia.
– Jakżeby, stoi w bramie. A elegant, panie, jakby prosto z kina!
– No, już dobra, dobra. Macie tu jeszcze na piwo i idźcie sobie.
Zagajewski przyjął, co mu dałem, i nagle zakrztusił się i wybuchnął kaszlem 
długim i zaflegmionym.
A skończywszy splunął krwawo i roztarł butem to, co wypluł.
– Co to znowu za zwyczaje?! – ja do Zagajewskiego. – Chcecie cały dom pozarażać? 
Jak
macie suchoty, to noście ze sobą spluwaczkę i tam sobie spluwajcie!
– Nie mogę... – Zagajewski. – Nie mogę. Żadnego ratunku nie widzę. I skąd takie 
ścierwo
się wzięło? Wczoraj i przedwczoraj zdrów byłem, a jak tylko zaczęli tu zjeżdżać 
się różni
wszarze, Bóg wie skąd...
– Ciemni jesteście jak tabaka. Wszy gruźlicy nie roznoszą.
– Mówicie, nie roznoszą? To zależy, jakie wszy. Nasze, być może, nie roznoszą. 
Ale te,
coście je...
– Paszoł won! – ja na Zagajewskiego, tupnąwszy nogą.
Zagajewski na schody, ale pośliznął się na czymś mokrym i śliskim, wyrżnął jak 
długi,
staczając się ze schodów, aż do rynsztoka, który wypływał z drogerii.
Zbiegłem za Zagajewskim chcąc go podnieść, ale ten pozbierał się szybciej, niźli 
zdążyłem
do niego dopaść. Pozbierawszy się pokuśtykał do swojej oficyny, klnąc po drodze 
i spluwając
pod nogi, ale już bez flegmy i krwi.
– Pan Daniel, jeśli się nie mylę? – wówczas do mnie ktoś, kto stał w bramie i 
przyglądał
się wszystkiemu.
A był to człowiek, który na mnie czekał.
– Niech pan pozwoli za mną – człowiek do mnie, wskazując ręką wyjście na ulicę, 
więc
poszedłem pierwszy, choć miałem iść za nim.
– Może to pana zdziwi – człowiek, gdy znaleźliśmy się na ulicy, zrównawszy się 
ze mną i
patrząc na mnie okiem jasnym i nic nie mówiącym – jeśli powiem, że czekaliśmy na 
pana
bardzo długo, a nawet dłużej, niżby to ze zwykłego rachunku wynikało...
– Dlaczego by nie... – ja na to ni w pięć, ni w dziesięć.
–Czekaliśmy na pana w kilku przynajmniej czasach: i w tym wczorajszym, i w tym 
jutrzejszym,
i w tym dzisiejszym, a pan zaś lekce se ważył. Nos wtykał i wytykał, jakby na 
spacerze
jakim. A tymczasem tak nie można! Trzeba być w zgodzie z czasem!
– Z jakim czasem? – zdenerwowawszy się bezceremonialnością człowieka (gdyż 
człowiek
bezceremonialny był nadzwyczaj).
– Ano właśnie! Z jakim czasem? Miał pan – jeśli się nie mylę – być na służbie. 
Tymczasem
nie było pana tam; gdzie więc pan był w tym czasie? – człowiek surowo i z groźbą 
w
głosie.
– W jakim czasie?! – ja denerwując się coraz bardziej. – W jakim czasie?! 
Przecież byłem
na służbie, do cholery!
– Ooo! Tak rozmawiać nie będziemy! – człowiek do mnie i podniósłszy rękę 
przywołał
taksówkę.
Wsadziwszy mnie do taksówki, człowiek usiadł obok kierowcy i w milczeniu 
jechaliśmy
czas nie wiedzieć jak długi.
Przyjechawszy na miejsce, człowiek wysadził mnie z taksówki i znów kazał iść za 
sobą,
wskazując ręką bramę i głębokie podwórze obwarowane kamienicami. Poszedłem więc
pierwszy i gdy przeszliśmy podwórze, w poprzecznej oficynie znalazła się druga 
brama, a za
nią drugie podwórze. Tu pod ścianami pełno było żelastwa, rdzawego albo 
przeżartego rdzą,
beczki po piwie i śledziach, skrzynki z czerwoną naklejką i żelazne kubły na 
śmiecie, z których
– jeden za drugim – wyskoczyły trzy szczury: dwa wyłysiałe i z łysym ogonem, a 
trzeci
rudawy.
Zaraz za kubłami człowiek znalazł małe drzwi i szarpnąwszy za dzwonek otworzył 
je.
Wszedłem do środka. Otoczono mnie ze wszystkich stron i kazano zrzucać ubranie.
– Niech pan robi, jak panu każą – człowiek do mnie, naciągając białe rękawiczki 
i biorąc
do ręki szpicrutę. – Tu przejdzie pan przegląd ogólny i dezynfekcję.
Drżąc i szczękając zębami zrzuciłem ubranie i stanąłem przed stołem, za którym 
siedział
lekarz i dwie kobiety: każda blada i z sińcami.
– Najpierw od tyłu i rozewrzeć pośladki – rozkazał człowiek.
Odwróciłem się więc tyłem i nachyliłem się głęboko jak mogłem.
– No tak, zasiedział się głuptak aż do hemoroidów – wtedy lekarz zmarszczywszy 
nos i
zapisując coś w notatnikach (co widziałem dokładnie i ostro, mając głowę między 
nogami).
– Wyprostuj się! Teraz przodem i pokaż swoje nochalisko!
Stanąłem przodem, blady cały i cuchnący potem, który wydzielał się spod pach i z 
owłosienia.
Człowiek szpicrutą uniósł mi to, co zwisało, i białą rękawiczką chwycił to, co 
pod zwisającym,
że skręciłem się z bólu, jęcząc i zgrzytając zębami.
– Prawe powiększone lekko, zanik lewego – zaraportował człowiek, zdejmując 
rękawiczkę
i rzucając ją w kąt.
– To są właśnie typowe objawy bezpłodności – lekarz do dwóch kobiet, a te 
skrzętnie poczęły
notować. – A bezpłodność, jak dowodzą najnowsze badania, jest rezultatem 
samogwałtu
młodzieńczego. Duży procent młodzieży oddaje się tej niecnej zabawie, ten jednak
jest mistrzem w swojej dziedzinie.
– Wypraszam sobie! – ja płoniąc się i zakrywając ręką podbrzusze.
– Otworzyć usta! – rozkazał lekarz i podniósłszy się szybko, że nie zdążyłem 
uchylić się,
wsadził mi dwa palce pod język, cztery wbił w podniebienie i począł rozdzierać.
– W środku gnój! – zawyrokował podchodząc do umywalni i myjąc tam ręce. – 
Śmierdzi
jak z kloaki. Chory żołądek i wątroba pod wpływem nadużywania napojów 
alkoholowych.
– I co teraz będzie? – zaniepokoił się człowiek nakładając nową parę rękawiczek.
– No cóż... zdatny, ale z ograniczeniem... Kategoria w każdym razie nie 
najlepsza. Dezynfekcja
musi być nadzwyczaj solidna!
Stwierdziwszy tak lekarz zwinął swoje papiery, a za nim karteluszki dwie 
kobiety. Począłem
rozglądać się za ubraniem, ale człowiek ujął mnie za ramię i popchnął ku 
żelaznym
drzwiczkom zamykanym na śruby. Zanim śruby odśrubowano, człowiek nachyliwszy się 
do
ucha.
– Musisz baczyć na oddychanie: wciągaj nie za głęboko, gdyż szkoda płuca. Ale 
też uważaj
na płytki oddech, bo możesz stracić całe szkliwo i w rezultacie zęby się posypią 
jak pestki
w słoneczniku. Najlepiej więc będzie, jeśli wstrzymasz w ogóle wszelki oddech.
A gdy chciałem go zapytać o oddychanie bez oddechu, człowiek odstąpił ode mnie i 
dwaj
dezynfekatorzy, ująwszy pod łokcie, wprowadzili mnie do pomieszczenia 
dezynfekcyjnego:
małego jak klatka i zażółconego do niemożliwości. Ustawiwszy mnie pośrodku 
komory, dwaj
natychmiast wyszli (i wtedy dopiero spostrzegłem, ze mają małe maseczki na 
ustach). Zrobiło
się ciemno i posłyszałem pisk śrub, którymi zaśrubowano mnie na czas 
dezynfekcji. Za
chwilę poczułem zapach ostry i przenikliwy, więc za radą człowieka wstrzymałem 
oddech.
Gdy tylko to uczyniłem, w komorze zapanował lekki brzask i nad sobą ujrzałem 
światełko, a
w tym światełku oko, i było tak, jakby to oko świeciło nade mną. Uniósłszy głowę 
przyglądałem
się oku, nie wiedząc, czy ono przygląda się mnie, czy tylko świeci i nic więcej, 
Im dłużej
jednak przyglądałem się oku – ze wstrzymanym oddechem, spowity w zapach i w 
żółtą
mgiełkę, której było coraz więcej – tym silniej czułem, że oko to jednak mnie 
widzi, a obok
tego, czy ponad tym, tym silniej czułem, że oku temu być może nic do mnie.
Wtedy opuściłem głowę i naprzeciw siebie ujrzałem wizjerkę, a w niej inne oko: 
zielonkawe,
które migotało, jakby przechodziły przez nie fale elektromagnetyczne. 
Podskoczyłem
do niego z pięściami, albowiem oko wyraźnie kpiło ze mnie, i rozwarłem usta 
chcąc przekląć
je za to i za inne cierpienia, których było miliony. I wtedy poczułem, że moje 
obnażone zęby
poczynają topnieć i od razu popielić się jak w silnym ogniu, a potem jeszcze 
poczułem rwanie
w piersiach i duszność i zwaliłem się na cement widząc nad sobą jasność – 
cieniutką jak
sztylet – która przenikała mnie: obojętna i nieobojętna, z nadzieją i bez.
I chciałem zapłakać, ale łzy wyparowały wraz z twarzą...
...Lekko przyżółcony, lecz to się da usunąć. Trzeba trzeć i nacierać, aż krew 
zacznie krążyć
zgodnie z rytmem serca – usłyszałem nad sobą, wraz z uczuciem bolesnego tarcia.
I otworzyłem oczy widząc, że pochylają się nade mną dwaj silni, z grubymi 
łapami, którymi
trą mnie i obmacują, jakbym był na sprzedaż.
– No, wreszcie raczyłeś otworzyć oczy – powiedział ten, czyj głos już słyszałem. 
A był to
człowiek ubrany elegancko, choć nie na mój gust. – Mamy z tobą same kłopoty, 
Danielu.
Omdlewasz co krok, a potem bluźnisz, ubliżając wszystkiemu co święte.
– Bluźnię?
– Oczywiście, że bluźnisz.
– A czym i jak bluźnię?
– No, wiesz... – człowiek wtedy, machnąwszy ręką, co masażyści zrozumieli na 
swój sposób
– kończąc masaż i oblekając mnie w bieliznę, a potem w ubranie.
– No więc, czym bluźnię? – ja po raz wtóry, już ubrany i pewny swojej racji, 
gdyż nie pamiętałem,
abym miał czymś bluźnić.
– Milcz, głupcze! – człowiek do mnie. – Czy wiesz o tym, że ciągle 
sprzeniewierzałeś się
służbie, gdy inni, wcale nie lepsi od ciebie, służyli!
– O, Boże, przecież zdaje się już raz na ten temat była mowa; służyłem jak tylko 
mogłem
najlepiej.
– A gdzie służyłeś i kiedy? Właśnie! Sen to był tylko, nie służba. Uciekałeś w 
sny.
– Nie przypominam... – ja na to – nie przypominam... Co najwyżej byłem...
– Właśnie! Co najwyżej byłeś... nie w tej świadomości, umiejętnie zasłaniając 
się wiekiem.
A tymczasem twój serdeczny przyjaciel, Waldemar niejaki, a tymczasem Waldemar 
znajduje
się w opałach niewąskich.
– To jest omyłka. Gruba omyłka: nie mogę być winien tego, w czym nie mogłem być!
– Mamy dowody! Oto one!
Tu człowiek wyjął dowody i rzucił je na stół. I zobaczyłem na stole 
prześcieradło podarte i
popisane przeróżnie, chusteczkę we krwi, nadpalone dwa sporty, okucia po 
skrzynce po piwie,
gazetę i kocie pazury umiejętnie spreparowane wraz z łapą.
– A teraz słuchaj. Mamy tu spisane dwie części tego, jakżeś sypał swego 
przyjaciela.
Wiemy wszystko i to, żeś pomawiał go...
– Być może... nie przypominam sobie... jeśli trzeba... swoją winę... – bąkałem 
patrząc na
dowody i na dwie części spisanego.
– No, dobra, dobra! – człowiek udobruchawszy się.
Tu człowiek wręczył mi część z dwóch części, które leżały na stole.
– Macie tu dokumenty. Na początek musicie przeprowadzić śledztwo w pewnym 
mieszkaniu,
gdzie – jak się podejrzewa – popełniono dzieciobójstwo, oskarżając o to 
przewrotnie waszego
przyjaciela, chociaż nie może to mieć żadnego związku ze sprawą, której on i 
jego brat
wraz ze szwagierką Florentyną służą wiernie.
Rzekłszy tak i wręczywszy mi papiery, człowiek oddalił się, utykając lekko, co 
mnie zdziwiło,
gdyż przedtem chodził on prosto jak świeca.
Po jego wyjściu lewymi drzwiami, pod wpływem przeciągu otwarły się drzwi prawe i 
tak
stały otwarte. Gdy minęła dłuższa chwila, a drzwi nikt nie zamykał ani też nikt 
ich nie używał
do przejścia, skierowałem się do nich. I wetknąwszy głowę w drzwi, ujrzałem 
długi korytarz,
który wiódł przez szereg innych drzwi, co tworzyło perspektywę malejącą na końcu 
i zamkniętą
drzwiami.
Ruszyłem szparko w ten korytarz, ściskając papiery pod pachą, z nadzieją, że 
zanim rozpocznę
swe obowiązki, zdążę dojść do ostatnich drzwi, aby zobaczyć, co poza nimi. Aż 
spostrzegłem,
że ostatnie drzwi nie są drzwiami, ale lustrem, bowiem ujrzałem w nich i 
poznałem
(znając siebie dobrze) siebie z papierami pod pachą.
Wtedy też zauważyłem, że masażyści ubrali mnie nie w moje ubranie, ale jakiś 
półmundur:
z pagonami, lecz bez dystynkcji.
Wszystko, ale nie to! – pomyślałem z gniewem i zacząłem zdzierać pagony i wtedy 
lustro
się zachwiało (a ja z nim), i zaczęło zjeżdżać w bok, było to bowiem nie 
zwyczajne lustro, ale
drzwi z lustrem.
Zaraz za drzwiami zobaczyłem marmurowe schody, a kiedy zszedłem w dół, znalazłem 
się
na Pietrynie, obok fabryki Gayera. Przy chodniku stała taksówka, a w niej 
siedział mój kumpel
Wincenty Ostros, z którym już, bodaj że, miałem do czynienia.
Wincenty Ostros, ujrzawszy mnie, zbladł wyraźnie, jak przed widmem, i skulił się 
w ramionach,
i zaczął bredzić piąte przez dziesiąte.
– Wicek, co ty?! – ja na to. – Przecież nic ci nie zrobię. No, Wicek!
Ale Wicek dalej się lękał, a potem wyskoczył z taksówki i otworzywszy drzwiczki 
kłaniał
mi się w pas.
– Pal cię licho. Jak tak, jedźmy na śledztwo! – wycedziłem przez zęby, zły na 
Wicka i na
cały świat.
Tylko zdążyłem wyrazić swe życzenie, a już samochód gnał przez ulice Rudzi, 
mijając inne
samochody, gdyż Wicek naciskał na klakson, jakbyśmy jechali z chorym albo do 
pożaru. I
w taki sposób nadzwyczaj szybko zajechaliśmy przed kamienicę z balkonem 
podpartym przez
piersiaste kobiety. Zahamowawszy, Wicek wyskoczył i znów otwarł mi drzwiczki, a 
kiedy
wyciągnąłem do niego rękę, zadrżał i nie przyjął jej. To samo z monetą, którą 
upuścił na
chodnik i moneta potoczyła się wpadając w kanalizację.
Niech ci będzie – pomyślałem. – Masz swoje powody, żeby się mnie bać. Chociaż ja 
miałbym
większe, żeby nie podawać ci ręki, a przecież podałem.
– Czy mam czekać u paradnego, czy od podwórza? – Wicek do mnie.
– Obojętnie. Proszę tylko przeczyścić błotniki i uzupełnić zapas benzyny – ja w 
odpowiedzi,
znajdując słowa z taką łatwością, że aż mnie to zdziwiło.
– Rozkaz! – Wicek, nieomal wyciągając się, w strunę.
A gdy już wchodziłem w bramę, Wicek dognał mnie i dopadłszy mojej ręki – gdy ja 
tym
razem wyciągałem ją, ale do klamki – począł skomleć:
– Proszę o wybaczenie i litość! Mam żonę i dziecko: córeczkę. Nigdy już więcej, 
Bóg mi
świadkiem...
– Dobra, dobra... – ja, usuwając rękę, gdyż Wicek gotów był ją całą zaślinić – 
nie świńcie
mi ręki. Dobra. Zobaczymy jeszcze, gdy cały spisek rozwikłamy. Dobra.
I nacisnąwszy na dzwonek wszedłem na marmurowe schody, szerokie i lśniące od 
czystości.
A gdy znalazłem się przed białymi i gładkimi jak rybie podbrzusze drzwiami, ręka 
moja
zadrżała, bowiem miałem do wyboru drzwi wiodące w lewo i drzwi w prawo 
wiodące...
Pchnąłem drzwi prawe, a tam w przedpokoju stał już tęgawy i łysiejący mężczyzna 
z czarnym
wąsikiem, jakby z jaskółczym skrzydłem przyciętym nieco. Mężczyzna na mój widok
zachmurzył swoje oblicze, jakby przykrył je skrzydłem, nie jaskółczym, lecz co 
najmniej kruczym.
I spoza tego zachmurzenia patrzyły na mnie oczy ciemnoniebieskie, z tęczówką w 
koronkę
– bacznie i tkliwie, wyzywająco i ujmująco.
– Przyszedłeś... Z czym przyszedłeś, Danielu? – mężczyzna do mnie.
– Właściwie to jestem na służbie i wstąpiłem po drodze – rzekłem spuszczając 
oczy i patrząc
na swoje nogi, które – o czym nie wiedziałem – były obute w oficerki, skrzypiące 
przy
każdym stąpnięciu, a nawet skrzywieniu stopy.
– Zachodź! – wtedy mężczyzna do mnie. I poprowadził mnie przez salonik z 
etażerką i kilimem
z wielbłądziej sierści, przez stołowy z martwą naturą – gdzie były odtworzone z 
zadziwiającą
dokładnością melony, śliwy i winogrona – i wprowadził do gabinetu. Tam siadł za
biurkiem. Szedłem patrząc na jego plecy – szerokie i pełne ufności – skrzypiąc 
butem i podzwaniając
czymś, co brzęczało jak ostroga i również siadłem, przed biurkiem.
– Na jakiej więc jesteś służbie, mów! – mężczyzna do mnie, bębniąc palcami po 
biurku i
patrząc na mnie jak spod skrzydła.
– Przyszedłem w sprawie małego chłopca, który miał być zamordowany... Ale nie 
przez
Waldemara! Bo cóż Waldemar może mieć do chłopca? Przypuszczam, że mordowano tego
chłopca długo i wymyślnie, najpierw znęcając się nad nim moralnie, a potem 
wprost go torturując.
No bo proszę mi powiedzieć, czy nie torturą było dla tego chłopca oglądanie 
ustawicznego
poniżenia i słabości ojca? Ojciec tego chłopca słynął z tchórzostwa, jak 
powszechnie wiadomo.
– I co dalej?!... – mężczyzna powstając, ale nie na całą wysokość. – I co 
dalej?!...
– Dalej, ojciec ten – żeby chłopca zadręczyć ostatecznie – uczynił się chorym, 
chorując i
gorączkując całą zimę, i wołając o żarcie, chociaż wiedział, że chłopiec musi 
jeść. I chłopiec
jadł przejrzawszy ten podstęp ojca, nic ojcu nie dając, albo bardzo mało, gdyż 
sam był wątły i
chorowity. A wtedy ojciec – aby torturowanie doprowadzić do końca – począł ze 
złości wielkiej
i z braku miłości do syna wypluwać z siebie krew; i tak pluł przez całą zimę. A 
gdy tego
było nie dość, wypluł z siebie oba płuca i jeszcze wołał: „Ratujcie mnie!”. I w 
taki sposób
zapluł na śmierć swego syna.
Teraz więc prowadzę śledztwo, aby ukarać winnych i zrehabilitować niewinnych. 
Oczywiście
i matka tego chłopca jest również nie bez winy. Mamy więc klasyczny przykład 
dzieciobójstwa,
co jest karane przez wymierzenie najwyższego wymiaru kary!
– Won! – wtedy mężczyzna. I nagle zbladł, i zachwiał się, i z ust jego wykwitła 
czerwona
struga. I choć dusił się tą strugą najwyraźniej, to wyciągniętą ręką wciąż 
wskazywał drzwi.
Powstałem więc i skrzypiąc butem, i brzękając ostrogą, wybiegłem przez stołowy i 
salonik
na schody. Tam z ulgą otarłem pot z czoła, gdyż nie należało do rzeczy 
przyjemnych rozmawiać
z mężczyznami, którym przy byle okazji krew rzuca się gardłem.
A znalazłszy się na schodach poczułem lęk i udręczenie, jakiego zapewne nie 
doznałem
nigdy. Gdyż miałem iść w drzwi lewe, ale teraz już wiedziałem, że w drzwi lewe 
wchodziłem
niegdyś, bowiem wiedziałem już, że i w drzwi prawe wchodziłem.
Wiedziałem też, że wchodząc w drzwi lewe, już przez nie nie wyszedłem. Mogło 
więc być
tak – myślałem – że ciągle jestem za tymi drzwiami, sądząc, że jestem przed 
nimi. I cała moja
jazda, i Wicek, i mężczyzna z krwotokiem byli snem tylko. Wystarczy więc – 
pomyślałem –
po raz wtóry otworzyć drzwi lewe (które były tylko raz otwierane), by uwolnić 
się od snu i
znaleźć się...
Oto pytanie: gdzie się znajdę, skoro wejdę do pokojów, w których, być może, śnię 
ciągle?
Albowiem sen to tylko, nic więcej!
Tylko tak pomyślałem, gdy drzwi lewe same się otwarły i stanęli w nich dwaj 
umundurowani
(ale tylko częściowo, gdyż spodnie mieli cywilne) i wyciągnąwszy się na baczność 
poczęli
mi meldować.
– Poczekajcie! – zawołałem. – Poczekajcie! Nie jestem w stanie nadążyć myślą za 
waszym
meldowaniem, gdyż, być może, śpię i śnię, i mam się obudzić. Wy zaś nie ze snu 
jesteście, to
widać wyraźnie, i w związku z tym rozmijamy się ze sobą, i meldowanie wasze na 
nic się
zdaje!
Powiedziawszy tak, uczyniłem krok naprzód i przekroczyłem próg, i wtedy dopiero 
spostrzegłem
wokół ślady zbrodni, i pojąłem, że nie mogę śnić zbrodni, chyba że jestem 
niewyżytym
zbrodniarzem i wetuję sobie swoje niewyżycie.
A dwaj funkcjonariusze meldowali, co następuje:
– Libacja tu była suto alkoholem zakrapiana. Sądząc po butelkach, alkohole pito 
przednie.
Zaś papierosy palono paskudne. Dowód – pety po sportach i ekstra mocnych, 
carmenów tylko
parę. Sądząc po śladach i odciskach – meldowano – gości było sporo: ludzi 
prostych i bez
kultury, bo pety wciskano gdzie popadnie... Żarcie też, trzeba przyznać, nie 
najlepsze: flaki po
kaszance i salcesonach; czarnym i białym. Resztki kapusty i dwa ogórki 
kiszone... Ponadto
ślady krwi, która – co widać – spłynęła obficie. Proszę bardzo...
I dwaj funkcjonariusze wprowadzili mnie do obszernego salonu, gdzie meble stały 
w nieładzie,
a obok stołu – głęboki fotel, cały we krwi. A nad stołem, na ścianie, jakieś 
trzy wyrazy
wypisane krwawym palcem.
– Odciski palca wzięto? – spytałem dwóch, wskazując na ścianę.
Ale dwaj zmieszali się, jakby dopiero teraz dostrzegli ów krwawy ślad na 
ścianie.
– Więc jak? – ja do nich.
– Palec nieznany... – wreszcie jeden z nich.
– Jak to – nieznany?
– Palec nieznany... – drugi to samo.
– Czyżby to był aż tak groźny palec, że nie ośmielacie się go poznać?! – 
krzyknąłem w
gniewie. Ale dwaj funkcjonariusze milczeli jak zaklęci.
– No tak... oczywiście... – rzekłem zmieszany lekko, gdyż wreszcie odczytałem 
słowa nic z
nich nie rozumiejąc. – Musiał to być jakiś cudzoziemiec...
– Jak wykazało dotychczasowe śledztwo – jeden z funkcjonariuszy, ożywiwszy się – 
mord,
który tu popełniono, miał pobudki niejasne. Prawdopodobnie odbywał się tu jakiś 
seans spirytystyczny
czy coś w tym rodzaju. I być może, iż ten, który miał słowa wypowiedzieć, być
może był nie tym, który wypisywał, albowiem mógł posłużyć się czyimkolwiek 
palcem. I
przez to zamaskował się, i stał się tajnym i ukrytym. Dziecię zaś, dziecię owo, 
które tu miano
zamordować jako ofiarę kultu jakiegoś, słowo to winno było w transie 
hipnotycznym odczytać
i rozszyfrować. Stąd mord i motywy zbrodni...
– Dlaczego sądzicie: stąd mord! Czyżby słowa te dotknęły w czymś zebranych tu 
albo stanowiły
szyfr, o którym nie mogło wiedzieć dziecię? Ale w obu wypadkach dziecię było w
transie – nieprzytomne i bezbronne jak tygodniowe pisklę. Nie! Jak dotychczas 
słabo żeście
się spisali – nie takie były motywy zbrodni. A i zbrodnia wcale nie tak 
przebiegała! Najlepiej
będzie, gdy obejrzymy ciało dziecięcia – wtedy się wiele wyjaśni.
– Ciało?! – dwaj funkcjonariusze, marszcząc się, nie wiadomo, czy w zdziwieniu, 
czy w
niechęci. – Ciało??
– Tak jest – ciało!
– Ciało po trzech dniach trzymania w lodówce – zniknęło! – wtedy jeden z 
funkcjonariuszy.
– Zniknęło... Nie wiedziałem o tym...
– Jakże to?
– Nie wiedziałem, gdyż przez trzy dni nie było mnie w mieście. Miałem wychodne. 
Zrozumiano?!
– Tak jest!! – dwaj funkcjonariusze, prężąc się i patrząc mi prosto w oczy, ale 
tępo i bezmyślnie.
– Opowiedzcie, jaką zbrodnię popełniono na ciele dziecięcia!
– Przez piersi dziecię było na krzyż podrapane jakimś stalowym pazurem, który 
worał się
głęboko pod skórę. Zdruzgotany kark, jakby uderzeniem łapy, i siny ślad na szyi, 
jakby od
pętli. Wszystko to dowodzi niezbicie, iż był to mord rytualny. Tylko jakiego 
rytuału i jakiej
wiary?
– Tak... Sprawa jest nad wyraz skomplikowana – rzekłem blednąc lekko. – A jeśli 
jeszcze,
jak mówicie, po trzech dniach ciało zginęło... to Bóg tylko raczy wiedzieć, co 
się może jeszcze
wydarzyć. Albowiem ciało mogło być wykradzione przez mordercę, który chciał 
zatrzeć
wszelki ślad zbrodni i zniszczyć je, na przykład, w piecu ognistym. Jeśli zaś 
dziecię owo nie
spłonęło w piecu ognistym (bo mogło nie spłonąć), wówczas ciało leży gdzieś 
pilnowane
przez zbrodniarzy, którzy gotowi są do dalszej zbrodni, aby tylko nie wpaść w 
ręce sprawiedliwości.
Może też być i tak, że dziecię owo – choć tak okrutnie poturbowane i naznaczone–
wcale nie umarło, a tylko wpadło w letarg. I kiedy lodówkę ktoś otworzył...
– Nie może być – wówczas jeden z funkcjonariuszy, a drugi popierając go 
zmarszczeniem
brwi. – Nie może być mowy o czymś takim jak letarg, gdyż w lodówce brak 
powietrza. A żyć
i oddychać bez powietrza któż potrafi?
– Żyć i oddychać bez powietrza? Wystarczy sięgnąć do opisu życia jogów 
hinduskich –
potrafią oni leżeć nie w lodówce, ale w ziemi przez dni parę, umiejętnie 
wstrzymując bicie
serca i oddech...
– Z oddechem – zgoda – począł zgadzać się jeden, ale raczej, aby mi się nie 
sprzeciwiać –
ale serce? Kto sobie poradzi z sercem?
– Dobra, dobra! – ja wtedy. – Widzę, że na was liczyć nie mogę w dalszym 
śledztwie, i
muszę je przeprowadzić sam. A wy bądźcie w pogotowiu.
– Tak jest! – obaj funkcjonariusze służbiście i patrząc mi w oczy, ale bez 
przekonania, jakby
to były nie ich oczy i nie ich słowa.
– Bądźcie w pogotowiu i baczcie. Mam pewien ślad, po którym się udam. I jak to 
się mówi,
po nitce do kłębka. Zbrodniarz i ofiara będą odkryci. Chyba, chyba że...
– Chyba? – obaj nadstawiając uszu i jakby lekko zacierając ręce.
– Milczeć!
– Śmierdzi tu, jakby kaczka się usrała! Otworzyć okna i wywietrzyć! Mieszkanie 
całe zabezpieczyć,
a napis napisany palcem na ścianie – zdjąć i dać do ekspertyzy! A Ja – w drogę!
Tak rzekłszy ruszyłem do wyjścia, wyszedłem na schody i jak gdyby nigdy nic – na 
dół. A
tam już czekał Wicek.
Wicek czekał w uniżeniu i strachu, od czego brały mdłości, i rzeczywiście 
mdłości mnie
wzięły, więc oparłszy się o samochód począłem wyrzucać z siebie to, co jeszcze 
mogłem
mieć do wyrzucenia. A zafrasowany Wicek biegał wokół wozu i rozganiał tłumy 
ciekawskich.
Potem, gdy już było po wszystkim, wziął mnie pod pachę i usadziwszy w 
samochodzie
pytał, dokąd i którędy mamy jechać.
– A któż może lepiej od ciebie wiedzieć, Wicek, którędy i dokąd...
– Jak to? – Wicek. – Dlaczego akurat ja mam wiedzieć?
– Ano właśnie, dlaczego a k u r a t ty? Dlatego, Wicek – ja w odpowiedzi – żeś 
świadkiem
był i teraz będziesz świadczył. A twoje świadczenie to jazda po tropie zbrodni.
– Zbrodni?! – Wicek i zbladł cały, co mogłem stwierdzić obserwując jego kark, 
który stal
się biały, jakby pudrem posypany. I Wicek rzucił kierownicę, i znów rzucił mi 
się do nóg, ale
przeszkadzało mu siedzenie, więc Wicek kolanami na siedzenie, a głową o dach 
samochodu.
– Dobra, dobra, Wicek. Obaj wiemy najlepiej, co i jak. I jeśli ci życie miłe, to 
gnaj co sił
tam, gdzie powinniśmy być już dawno!
Wicek z powrotem siedzeniem na siedzenie i ruszył z miejsca na drugim biegu. 
Szarpnąłem
się do tyłu i zaraz nabiłem sobie guza wielkości koziego rogu.
– No, Wicek, nie tak ostro – ja do Wicka Ostrosa. Wicek zwolnił, i już jechał 
spokojnie, aż
zajechaliśmy na miejsce.
A tam – przed domem krytym gontem, który stał w sadzie starym, zachwaszczonym i 
pełnym
gawronów, gdyż właśnie zbliżała się jesień – czekał przed ganeczkiem niejaki 
dziadulo –
świadek wielu epok i sam epokowy: z wąsem obwisłym, o siwym oku i z potężną 
lagą, która
była laską dziadula.
– A niech cię... – dziadulo od razu na wstępie – niech cię dunder świśnie. To 
taka robota?
Co ty sobie myślisz, szczunie jeden, że wieczny jestem?! Samowar stygnie, chłopi 
się zbuntowali;
ani bryczki, ani koni. A i nawozu jak na lekarstwo. Trzeba chodzić po polach i 
zbierać...
– Dziadulo wybaczy – ja, wyszedłszy z samochodu, a Wickowi dając znak ręką, aby 
czekał
na gazie – dziadulo pozwoli: wejdźmy i porozmawiajmy bez świadków.
– Nie mogę, gości mam. Może jutro... – dziadulo, ale prowadzi mnie przez sionkę 
i przez
kuchnię, gdzie w ogromnym piecu buzował ogień: złoty jak koguci ogon.
– Nie ma mowy! Jutro, jutro... Co za jutro? Domagam się rozmowy w cztery oczy, 
gdyż
sprawa jest tajna, i to dziś!
– Dziś? – dziadulo wtedy, zatrzymując się w pokoiku za piecem. – Jakie dziś? 
Czyje dziś?
Czy moje, czy twoje?
– Proszę mi tu nie filozofować. Nie te czasy!
– O nie, mój ty wisusie drogi – dziadulo, sadowiąc się na żelaznym łóżku, a mnie 
wskazując
stołek – nie tak będziemy rozmawiać, a to cię wydziedziczę i nie będziesz 
dziedzicem.
– Dziadulo coś pomylił – ja wtedy – i bierze mnie nie za tego, kim jestem. A 
jestem śledczym
na śledztwie i przyjechałem do dziadula w sprawie małego chłopca, który choć się 
zapowiadał
wspaniale i był obdarzony umiejętnościami, jako też szlachetnością serca, 
zaginął. I
trop prowadzi tędy.
– Którędy? – dziadulo, robiąc trąbkę z dłoni i nadstawiając ucha.
– Tędy! – mówię.
– A którędy „tędy”?
– No, tędy...
– No, dobrze, dobrze. A jaki to był chłopiec, bo coś sobie nie przypominam?
– Był taki mały, malutki. Szczun jeszcze. I dziadulo go hołubił, i wsadzał na 
konia, i obwoził
go, trzęsąc nim, tym chłopcem, jak grzechotką, że pacierz dzwonił mu jak zęby u 
nie-
boszczyka. A potem dziadulo wprowadzał tego chłopca na wzgórza zielone i 
uniesione ponad
kwieciste łąki, kędy wiła się rzeczka zwijna i pluskały się płocie. I oślepiał 
dziadulo tego
chłopca widokiem tak ostrym, jak wybuch słońca. A jak gdyby tego było nie dość, 
prowadził
dziadulo chłopca do stajni i odurzał go amoniakiem końskim, i wprowadzał go na 
pola konopne,
kędy smyrgały kury dziobiąc siemię, a konopie – pachniały! I do tego zapachu – 
choć
chłopiec był już odurzony absolutnie – dodawał dziadulo jeszcze chleby gorące i 
ciemne jak
dąb, i szynki wędzone, i polędwice, i smród bździn po zacierkach wieczornych. I, 
mój Boże, i
chłopiec ów – choć się tak zapowiadał – zaniewidział i stracił węch!
I wtedy dziadulo (pamięta, dziadulo) począł umierać, a wprzódy umarła babula; i 
tak umierając
stratował na nic serce chłopca. A kiedy już umarli babula i dziadulo – i 
wszystko wokół
umarło – wtedy wywiedli chłopca z tej ziemi i rzucili go do jaskini pełnej 
zwierząt poczciwych.
I tam domagali się od niego – choć zaniewidział, stracił węch i serce miał w 
strzępach
– aby tłumaczył widzenia i sny (bo wszystko było widzeniem i snem tylko). A 
kiedy począł
tłumaczyć, rzucili go do lwiej jamy i do pieca ognistego...
– Nic nie wiem, nic nie pamiętam... – dziadulo, trzęsąc się cały i w płacz. A 
łzy mu potoczyły
się jak grochy, – Nic a nic. Wybacz mi, proszę, muszę już iść na pole. Bo krowie 
łajno,
wiadomo – i pod pomidorki, a wysuszone – dobre do pieca...
– Nic dziadulo nie pamięta? Nic?!
– Nic nie pamiętam. Litości! Nie moja wina!
– O, Boże, więc i dziadulo nic nie pamięta! Jakżeż teraz odnajdę tego chłopca, 
choćby ślad
po nim...
I powstawszy ruszyłem do wyjścia – obok pieca, który wystawiał koguci ogon, ale 
mały i
podkopcony, potem przez sionkę i ganek. A za mną, postukując lagą, szlochając i 
płacząc
dziadulo.
– Jedź i nie wracaj – dziadulo do mnie, cały we łzach. – Jedź i nie wracaj. Na 
wieki wieków...
– Amen – ja na to.
Odwróciłem się bokiem do niego, lecz on patrzył na mnie, bo oczekiwał słów 
objaśniających
albo wskazówki, co ma dalej robić. Ja zaś spoglądałem przez szparę, która 
powstała
między uchylonymi drzwiczkami samochodu, przyglądając się trawie i ziemi, z 
której trawa
wyrastała: każde ździebełko pojedynczo. A pomiędzy źdźbłami leżały kulki 
czarnego pomiotu,
który musiały uronić myszy, gdyż pomiot był drobny.
Trwało to długą chwilę, aż wreszcie Wicek ruszył z miejsca, znać postanowiwszy 
jechać
na własną odpowiedzialność. Drzwiczki się zatrzasnęły, uniosłem głowę i 
zobaczyłem żywopłot
cały utkany z żółtych plam słońca i zielonych liści, już przywiędłych i 
spóźnionych, więc
miejscami również żółtawych.
A wyżej ujrzałem gałęzie drzew wysokich i rozłożystych i poznałem lipy. Wśród 
gałęzi lip
siedziało słońce, małe jak dojrzała gruszka, kapało z niego światło: ostre, 
żółte i zimne jak z
kryształu. Wszystko to widziałem z dołu, jakby z dna studni, w którą byłem 
opuszczony wraz
z samochodem i Wickiem.
A gdy samochód skręcił ostro w prawo, ujrzałem na zakręcie dom – stary i kryty 
gontem –
i na dachu tego domu siedział kogut żelazny i dziobał słońce, które spłynęło mu 
pod gardło,
jak złote wole.
I lipy, i dom z kogutem ujrzałem tak nagle i tak ostro jak we śnie. Chciałem 
zakrzyknąć na
Wicka, aby zawracał, lecz nie mogłem wydobyć głosu, jak we śnie, gdy się przyśni 
zapomniana
miłość. Jeszcze tylko zdążyłem zobaczyć nad dachem coś jakby mały obłok, równie
promienny jak słońce, a na tym obłoku...
Tylko począłem dopuszczać tę myśl, że mogę ujrzeć, co na obłoku, tylko począłem 
s i ę
o ś m i e l a ć, aby ujrzeć, co na obłoku, gdy poczułem ostry ból w źrenicach, 
który przewiercił
się w głąb gałki ocznej i stamtąd przeszedł w mózg. I straciłem widzenie 
wpadając w
ciemność: niebieską, później fioletową i aksamitną jak mech.
I tak siedziałem z bólem i w ciemności bardzo długo. Aż wreszcie począłem 
dostrzegać –
najpierw plecy Wicka, pochylone i czymś strapione, potem kark i tył głowy, a 
później – co za
oknem samochodu, i zobaczyłem (przez mgłę, co zawlokła me spojrzenie i która 
skraplała się
w oczach ściekając po policzkach, ciepła i wilgotna), że jedziemy ulicą długą, 
pustą i nieznaną.
Ulica wylana była asfaltem, szarym, to lśniącym smoliście, równie asfaltowy był 
chodnik
oddzielony od jezdni stromym krawężnikiem. Wzdłuż ulicy stały ciasno domy, 
wszystkie
kamienne i z blaszanym dachem, i z rynną blaszaną, tak grubą, jak na człowieka, 
który miał
spłynąć wraz z deszczem. Pędziliśmy szybko i im dłużej i szybciej pędziliśmy, 
tym dokładniej
widziałem pustkę ulicy, jej kamienność i smolistość jezdni, po której nikt nie 
jeździł i
którą też nikt nie przejeżdżał, gdy na rogach – rzadkich i tak samo kamiennych i 
z rynnami –
wisiały przytwierdzone do domów, niby jaskółcze gniazda, budki, w których ktoś 
czuwał i
migotał światłem, nas przepuszczając i nie dopuszczając nikogo.
– Cóż to takiego, Wicek? – ja, wydobywając z siebie głos zwilgotniały i 
schrypnięty jak po
śpiewaniu na wietrze.
Ale Wicek jeszcze bardziej się stropił, gdyż głowa mu weszła w ramiona i tak 
siedział
skulony i z garbem, który mu wyrósł z tego stropienia. I dopiero gdy trąciłem go 
w ramię,
Wicek się szarpnął (a samochód zatańczył na jezdni, piszcząc oponami, aż poszedł 
swąd gumy)
i spojrzawszy w lustro, które wisiało tuż nad jego głową, odparł:
– Nie mogę wiedzieć...
– Jak to, bałwanie?! To któż ma wiedzieć, jak nie kierowca?!
– Nie mogę wiedzieć... – Wicek po raz drugi.
I wtedy usłyszałem skrzekliwy głosik, który musiał skrzeczeć już od pewnego 
czasu, ale ja
go nie słyszałem, gdyż nie brałem za głos:
– Wicek, nie kręć maszyną, bo ptaszek połamie skrzydełka albo, co nie daj Boże, 
wyfrunie...
Wicek, trzymaj się sztywno... nie minie cię zasłużona nagroda... Wicek, milusi 
jesteś...
Wicek...
– Wicek, co to tak skrzeczy? – ja do Wicka.
A Wicek zaczerwienił się i zaraz przekręcił małą gałkę i głos ucichł, jakby go 
ucięto.
– Tegom powiedzieć nie w stanie... – Wicek, kuląc się w ramionach,
– Nie w stanie? Ja ci tu zaraz wstanę! Wiesz, że jesteś zdrajcą, Wicek? l A my 
ze zdrajcami,
Wicek...
– Litości! Mam dziecko, dziewczynkę, żonę, pracę! – Wicek do mnie i rzucił 
kierownicę,
że samochód pędził nie kierowany.
– Żadnej litości! Wtedy gdy ja jestem na tropie i dochodzę po śladach na trop 
chłopca, który
cierpiał okrutnie i którego maltretowano na rozmaite sposoby, ty wdajesz się w 
konszachty
i sprzysięgasz się przeciwko mnie, Wicek!
– Nigdy już, nigdy... – Wicek do mnie błagalnie, jakbym go miał unicestwić.
I rzeczywiście, unicestwiłbym go za tę zdradę, ale samochód z rozpędu wpadł w 
otwartą
bramę – dusząc kogoś po drodze i chlapiąc mydlinami – i wypadł na podwórze 
zewsząd
ogrodzone murem i z ogromnymi beczkami. I uderzył w te beczki, a one potoczyły 
się z hukiem
letniego grzmotu.
Grzmot umilkł i zaległa cisza jak po burzy (albo przed) i w tej ciszy usłyszałem 
czyjeś
westchnienia i jęki, czyjeś wyrzekania i skargi. Chciałem się podnieść, ale dach 
samochodu
wisiał nade mną wygięty jak odwrócone niebo. Dopiero po chwili dał się słyszeć 
tupot nóg i
ktoś zaczął odwalać beczki, a te toczyły się grzmiąc pusto i rozlegle.
Odwaliwszy beczki ktoś począł dobierać się do drzwi, a kiedy drzwi nie 
odpowiadały, posłyszałem
walenie młotów, a potem jakby syk powietrza wypuszczonego pod ciśnieniem. I
nagle zaczęło wokół błyskać i iskrzyć, sypiąc fioletowymi skrami, a w nozdrza 
uderzył zapadł
czegoś, co się paliło i topiło z oporem.
– Znać dudka z czubka! – posłyszałem wtedy.
– Jaki tam dudek, jaki tam czubek – na to.
– Cóż to takiego?! – ja w odpowiedzi. – Cóż to się dzieje, można wiedzieć!
– Poczęstujemy go dupą o ławę! – ktoś swoje.
– Poczęstujemy go głową o stół!
Wtedy ja, nie bacząc ani na iskry, ani na to, że swąd dusił mi oddech:
– Pocałujcie mnie w gębę, kiedy w piecu głową będę!
– Kto od strachu umiera, temu dzwonami podzwonimy – wtedy oni.
– Jak Pan Bóg dopuści, to i z kija wypuści! – ja, dusząc się i tracąc oddech.
– Więcej cieląt w jatkach bywa niż starych wołów – oni coraz głośniej, 
zgrzytając blachą i
sycząc ogniem.
– Dostaniesz mleka, jak wydoisz byka! – ja, krztusząc się i czując, że iskry 
poczynają mnie
dosięgać, gdyż ciało piecze w wielu miejscach naraz.
– Zstąpił do piekieł, po drodze mu było, stamtąd uciekał, bo gorąco było – oni, 
odwalając
drzwi i wyciągając do mnie ręce.
I wyciągnąwszy ręce ujęli mnie pod pachy (a było ich dwóch: jeden z acetylenowym 
palnikiem,
lecz ubrany z niedbałą elegancją, drugi – jak kelner albo portier w podupadłym, 
choć
niegdyś świetnym lokalu) wyciągając na zewnątrz, ustawiając pionowo, a potem 
prowadzili
mnie przez podwórze, choć powłóczyłem, nogami i opierałem się im lekko.
–Jak się czujemy? – rozpoczął pierwszy ciskając palnik, a ten zaczął się zwijać 
i syczeć jak
dotknięty wąż. – Kości i wnętrzności w porządeczku?
– Tylko bez przytyków – ja, zginając coraz bardziej kolana, które były jak z 
gumy.
– Jakżeż to... – drugi na to. – Cóż za niewdzięczność.
– Dajmy na to... – ja słabnąc coraz bardziej od szoku, który przeżyłem, i od 
zacisku rąk,
które ściskały mnie wpół jak żelazne obręcze – dajmy na to... Tylko puśćcie, 
panowie, bo
wyzionę ducha...
– Słyszysz – jeden do drugiego – co za niewdzięczność. Kiedy my z narażeniem 
życia
i zdrowia, to wtedy on...
– Och, nie ściskajcie mnie, nie zaciskajcie z dwóch stron! – ja i nogi mi 
zwiędły zupełnie, i
zawisłem jak na żelaznej obręczy.
I tak ze ściśniętą piersią, prawie bez oddechu, zwisając jak pajac z gumy 
przebyłem długie
i pokryte asfaltem podwórze, później bramę śmierdzącą kotami i mydłem (a w 
bramie ktoś
leżał zwinięty w kłębek jak kot albo jeż dotknięty przez obcego), a później 
schody, na które
dwaj wciągnęli mnie, sapiąc i klnąc na czym świat stoi. Zaciągnąwszy gdzieś na 
trzecie piętro,
dwaj posadzili mnie pod drzwiami i zastukawszy odeszli dudniąc po schodach, 
jakbym ja
był pijakiem, a oni moimi kumplami od popijawy.
Drzwi się otwarły i ktoś w nich stanął, a kto – tego wiedzieć nie mogłem, gdyż 
widziałem
tylko gołe łydki – w sińcach i w żylakach, z których jeden pękł niedawno i 
rozlał się krwawo.
– Boże, cóż to za gość! Pijak jakiś czy co?
Poznałem wtedy, iż był to głos Florentyny – żony brata mego przyjaciela. Więc 
zawołałem
jak mogłem najgłośniej:
– To ja, Florka.
– Ach, to ty, Danielu! – FIorentyna, obzierając się wokół trwożnie i kładąc 
palec na ustach.
– Ciszej mów. Jakżeś tu trafił, Danielu?
– Dużo by opowiadać.
– Cóż to, pijany jesteś?
– Ależ skąd, Florka. Zdarzył mi się wypadek, gdy byłem na śledztwie w sprawie, 
która
powinna ci być znana.
– Na śledztwie?! – FIorentyna i poczęła się cofać do drzwi.
– Florka, nie zostawiaj mnie! Przecież jestem z wami. I śledztwo nie przeciwko 
wam...
– O, Boże, nie krzycz tak – Florentyna przez zęby i obzierając się wokół.
– Florka, nie opuszczaj mnie, Florka... – począłem kwilić jak dziecko. – Florka, 
przecież ja
z wami...
– Dobrze już, dobrze... – FIorentyna nachylając się nade mną i biorąc mnie pod 
pachy,
boleśnie i z przyciskiem do piersi zwiędłej i pachnącej ostro jak przepocona 
sierść.
A wciągnąwszy mnie przez kuchenkę za parawanik, położyła na łóżku i schyliwszy 
się nade
mną badała wzrokiem. Od tego pochylania jedna pierś wymsknęła się jej spod 
bluzki, więc
FIorentyna pierś na miejsce, a sama na stołek, który stał obok, i do mnie:
– Mów, co za śledztwo!
– Śledztwo, Florentyno, w sprawie niesłusznego oskarżenia, bowiem ani chybi 
oskarżenie
jest niesłuszne, jeśli zgoła nie wyssane z palca, a z czyjego, to nie mnie 
wiedzieć.
– Mów jaśniej! – Florentyna do mnie, pochylając się i badając mnie wzrokiem.
– Mówię jak najjaśniej, ale, niestety, to, o czym mówię, nie jest wcale jasne.
– Więc mów tak, aby było jasne!
– Słuchaj, Florentyno, zabito pewnego chłopca. Dokładnie nie wiadomo, w którym 
to było
roku ani miesiącu, gdyż zabijanie to wlokło się bardzo powoli. A działo się to w 
tym, a nie w
innym mieście. W pewnym więc miejscu tego miasta zaapelowano do jego 
prostodusznego
serca (a czynił to ktoś, kto miał być jego kumplem), bo serce to wszystko brało 
wprost. I wtedy
on się oddał ze wszystkim, co miał.
– Co za mowa, głowa mi pęka! – FIorentyna, chwytając się za głowę, która była i 
bez tego
ogromna, bo włosy miała FIorentyna w nieładzie i rozczochrane.
– Dobra, dobra! – wtedy ja. – Podejrzewam, że dziecię owo zabito w taki sposób, 
iż tresowano
je, pobudzając pobudliwość i pożądliwość. Wyobraź sobie, że kiedy dziecię owo 
przychodziło
do kogoś, kto był jego przyjacielem, a przyjaciela nie znajdował w domu (bo 
wynosił
się chytrze), lecz nie bój się! porozrzucane były przemyślnie na krzesłach i 
stołkach figi –
cuchnące zwierzęco i bezwstydnie. A potem widział jakieś formy uczynione z 
różowego jedwabiu,
w których czuło się piersi – dwie i każda równa, i każda z sutką jak brodawka w 
kolorze
brązowym. I chłopiec przymuszony do tego okolicznościami, których nie on był 
panem,
czynił gwałt nad sobą, W taki sposób, krok po kroku, zabijając siebie w tej 
jaskini pełnej
zwierząt chutliwych. A wtedy ni z tego, ni z owego zjawiał się przyjaciel i 
łapał go na gorącym
uczynku, i miał dowód w ręku, że dziecię jest masochistą. I począł dręczyć owo 
dziecię,
co miało być jego przyjacielem, w taki sposób, że na przykład...
– Ach, ty bezwstydniku, pleciesz, co ci ślina na język przyniesie, a o śledztwie 
ani słowa!
– O śledztwie?! Może właśnie to jest śledztwo? Może to jest właśnie jeden z 
powodów
śledczych czyniony po to, aby dojść do sedna!
– Zdaje się, że coś zmyślasz. A po co zmyślasz? Czy czasami nie po to, aby 
zyskać na czasie?
– Florentyna do mnie, wyprostowując się i patrząc na drzwi, które ktoś otwierał, 
wprzódy
podrapawszy w nie ostro i bez pardonu.
– Ja zmyślam?! Boże mój, czy można zmyślać coś takiego okrutnego i bez wstydu! 
Musiałbym
chyba śnić takie zmyślanie, co byłoby jeszcze gorsze!
I wtedy stanął w przejściu, co wiodło do kuchenki: mały, krępy i z nosem lekko 
spłaszczonym
– co mu pozostało po operacji chrząstki, którą uszkodzili chuligani – mój 
przyjaciel
Waldemar!
– Waldemarze!!! – ja na ten nagły widok. – Waldemarze!!
– No tak... – Waldemar z niechęcią i nawet jakby z odrazą – spodziewałem się 
tego... Naprowadził
na nasz ślad całą zgraję. Dom otoczony, wszystkie przejścia zamknięte.
– Waldemarze! – ja, blednąc i czując coraz mocniejszy ucisk na piersiach. – 
Waldemarze,
jak możesz!
– Zdrajca i szpicel! – Waldemar przez zęby i wzgardliwie. – I do tego jeszcze 
winien
zbrodni.
– Zbrodni?! Ależ nie! To sen tylko, Waldemarze! – zawołałem i poczułem taki ból 
wokół
piersi i w samej piersi, że natychmiast omdlałem.
...Och, zdaje się, że byłem we śnie głębokim, we śnie okrutnym i bezwzględnym, 
zdaje
się, że byłem we śnie...
Mówiłem tak już od pewnego czasu, mówiąc równocześnie i coś ponadto, gdyż 
rzeczywiście
byłem we śnie, w który zapadłem zaraz po przyjeździe. A że byłem we śnie, 
dowodziło
nie tylko mówienie, którego początek był zagubiony w podświadomości sennej czy 
może
nawet w nadświadomości – bo mówienie było jakby nie we mnie, ale ponad – ale 
również to,
że leżałem na łóżku żelaznym i sprężynowym. Przy łóżku tym ktoś siedział, 
pochylony i z
głową podpartą – jakby zadumany lub nawet w drzemce.
– Byłem więc we śnie, torturowany i męczony przez różnych takich, ale skoro sen 
to był,
więc wychodzi, że sam siebie torturowałem i męczyłem. A ci zaś, co mieli mnie 
męczyć i
brać na tortury, ze snu byli mego, a więc bez bytu i istnienia samodzielnego. 
Nie ludzie to z
krwi i ciała, ale idee, które karmiłem krwią serdeczną...
– Porozmawiajmy na serio – wtedy ten, co siedział podparty, a był to mój 
przyjaciel Waldemar,
do którego – co przypomniałem sobie natychmiast – przyjechałem w odwiedziny.
– Porozmawiajmy wreszcie na serio – on dalej podparty i w melancholii – smutek 
mnie
ogarnia i zwątpienie w sens świata, skoro ty, coś miał być podporą i gwarancją 
mej wiary w
świat, zwątpiłeś...
– Zwątpiłem?! – ja. – Jakżeż to mógłbym zwątpić?!
– Zwątpiłeś we wszystko i wszystko podajesz w wątpliwość, szatańskie to jest i 
niegodne
człowieka.
– Jakżeż to... Chociaż, być może... Co mi chyba wybaczysz, albowiem zapewne 
mówiłem
niezbyt dorzecznie przez sen. Ale to mi chyba wybaczysz, gdyż we śnie człowiek 
jest naraz
na tylu poziomach...
– Tak jest, zwątpiłeś i wszystko ci się wydaje iluzją lub ideą tylko, którą żeś 
wypromieniował
ze swego mózgu, co świadczy wymownie, że jesteś egocentrykiem i idealistą 
subiektywnym,
w czym, mówiąc nawiasem, mogłeś zakasować samego Berkeleya.
– Nie mogłem zwątpić! – ja na to. – Nie mogłem zwątpić... Najwyżej z trudem 
przychodzi
mi ta wiara, tym bardziej że jest on tak. Znikliwy, Obłoczny, Szybki i 
Oślepiający...
– Nie pleć mi tu! – zgrzytnął, ale tylko jednym zębem, mój przyjaciel – nie 
bzdurz mi tu!
Wykręcasz się sianem albo znów zaczynasz bzdurzyć i sypać w oczy piachem. – I 
przyjaciel
począł jedną ręką przecierać oczy, z których coś się sypało, ale co, tego nie 
mogłem dostrzec.
– To, co jest prawdą, realnością, krwią, mięsem i ciałem, chcesz mieć za iluzję, 
A to, co
jest snem twoim, czynisz znów – w sposób uparty i bez stylu zupełnie – 
realnością, krwią i
ciałem!
– Co jest realnością?! – ja wówczas, podnosząc się na łokciach i próbując 
spojrzeć w oczy
swego przyjaciela, ale te były mętne od ciągłego tarcia.
– Aha, wreszcie począłeś mówić rozsądnie. Choć przecież wiem, czemuś udawał 
Filipa, co
wyskoczył z konopi – przyjaciel.
– Udawałem?
– Tak jest, udawałeś wykręcając się snem, gdy tymczasem na dole leży w bramie 
trup
człowieka, któregoś zabił, a dalej na podwórzu – wóz rozbity, a w nim kona twój 
kumpel
najlepszy, Ostros Wincenty. Mało tego, masz jeszcze na sumieniu pewnego 
chłopczyka, którego
uśmiercałeś długo i przemyślnie, myląc ślady i udając, że śledzisz i podążasz po 
śladach,
gdy tymczasem...
– Gdy tymczasem?...
– ... Gdy tymczasem tyś tego chłopczyka oporządził jak należy!
– Ja, chłopczyka?
– Aha, wreszcie pojmujesz, iż nie sen jest wciąż z tobą, ale żeś się dawno 
obudził i trafił w
świat nie wymyślony, realny... A chcesz, to ci powiem, jakżeś tego chłopczyka 
oporządzał –
Waldemar, łypiąc na mnie wesołym okiem.
– Nie, nie, nie! Na litość boską, nie dotykaj więcej, nie ruszaj i nie trącaj!
– Ano właśnie. Nawarzyłeś piwa, to go pij sam. Tylko nie wiem, dlaczego uciekłeś 
tu do
mnie, gdy i bez tego mam kłopotów co niemiara.
– Wybacz mi, Waldemarze. Zawsze byłeś ode mnie mądrzejszy i zawsze miałeś 
pewność, i
wiedziałeś, co trzeba czynić. Cóż mam teraz zrobić, skoro, jak mówisz – a mówisz 
na pewno
opierając się na faktach – uczyniłem tyle zła, namordowałem tyle ludzi i w tej 
liczbie Wicka,
który miał żonę i córkę Milusię.
– Ano właśnie, co masz robić? – Waldemar, mój przyjaciel, patrząc na mnie z 
coraz większą
ciekawością, jeśli nie wręcz łapczywie.
– Jeślim jest tego wszystkiego winien, jeślim winien, a że jestem winien, to 
fakt, o którym
ty świadczysz i inni poświadczą, to wówczas...
– To wówczas? – Waldemar, kładąc obie ręce na kolana, spiczaste i suche jak 
sęki, i patrząc
na mnie tak, że nie wiedziałem już, co to oznacza.
– Och, to wówczas stanę nagi, jaki jestem w swej nieprawości, w brudzie i w 
błocie, i
niech się stanie, co się ma stać, skorom na to zasłużył. Ale w cierpieniu to 
było i w widzeniu,
gdym widział bestię straszną i dziwną, a bardzo mocną, zęby żelazne miała 
wielkie, jedząc i
krusząc, a ostatki nogami swymi depcąc, i miała dziesięć rogów i przypatrywałem 
się rogom,
a oto róg mały wyrósł pośrodku nich, a trzy z rogów pierwszych wyłamane są od 
oblicza jego,
a oto oczy jako oczy człowiecze były w owym rogu, i usta mówiące zbytnio wielkie 
rzeczy
i kłamliwe. I przypatrywałem się, aż postawiono stołki, a Szybki a...
– Zamilcz, ty parobasie przebrzydły, ty sługusie gorliwy, zamilcz! – Waldemar i 
zerwał się
na równe nogi, które były cieniutkie, suche i obciągnięte w brązowe spodnie, jak 
u bączka, i
nagle zawirował Pączkiem, brązowym i brzęczącym jak jesienna mucha.
I tak wirując, i brzęcząc Waldemar – mój przyjaciel – wyrzucał z siebie różne 
słówka i
całe zdania z tych słówek układał. Choć, być może, to ja układałem zdania ze 
słówek, które
wirowały i okręcały się wraz z Waldemarem, że trudno było cokolwiek zrozumieć.
Ale kiedy zdania, które ze słów się ułożyły, pojąłem (choć początkowo nic nie 
rozumiałem,
tylko same słowa dźwięczące, a później zdania tylko w dźwięku, a nie w 
znaczeniu),
kiedy Więc wyszedłem poza dźwięk, a doszedłem do tego, co było skryte w dźwięku, 
zerwałem
się z łóżka i nie bacząc na ból w piersiach, zrzuciłem marynarkę z pagonami, aby 
bączka
nakryć i uspokoić go.
I bączek zaczął zawijać się w marynarkę, pryskając guzikami jak z kulomiotu, że 
jeden guzik
trafił w szybę i wybił małą okrągłą dziurkę, drugi w sufit i tam ugrzązł, a 
trzeci – w mój
nos (ale nie w sam czubek, tylko z boku, nieco powyżej chrząstki – tam gdzie się 
zaczyna
kość nosowa, nadwerężając tę kość i puszczając krew).
– No tak – rzekł uspokojony nagle Waldemar, owinięty aż po szyję w marynarkę, że 
wyglądał
jak nie dokończona mumia przed włożeniem do sarkofagu – no tak... zakręciło mi 
się
trochę w głowie, a to wszystko od twego kręcenia i wykręcania się od 
odpowiedzialności.
Teraz siądźmy trochę i poczytajmy, tylko najpierw odwiń mnie z tego kabacika, 
który żeś
sobie skroił, a mnie nic do niego.
A kiedy odwinąłem – choć nie bez trudności – Waldemara z marynarki, która była 
bez guzików,
że pagony dyndały jak dwa języczki, siadł na stołku i poszperawszy za plecami, 
wyciągnął
jakąś książeczkę.
– Skoro żeś zaczął od cytatów i ksiąg – bo nie twoje to były słowa, bo i skąd? – 
możemy
dalej cytować i czytać. Najlepszy to sposób na uspokojenie nerwów 
nadszarpniętych nieco.
I Waldemar począł burczeć pod nosem, zerkając na mnie jednym okiem:
– U wujka, u hujka psedruk z ostatniej edycyi krakowszkiej ż roku 1599 z kilkoma 
uwagami,
w których szą umiescone szłowa podług... według hebrajszkiego: I odszedł tedy 
Judasz
od braci szwojej, i ujzał czórkę człowieka imieniem niejakim, i pojąwszy za żonę 
cynił z nią.
I od t e g o wysedł płód i nażwała imię Herr. I znów wysedł płód, i narodzonego 
szyna nazwała
Onan. A Judasz dał żonę pierworodnemu szwemu Herr, imieniem Thamar. A Herr był
pierworodny i złośliwie zabity był barz. Zekł tedy Judasz do Onana, syna szwego: 
wnijdż do
żony brata szwego, abyś wzbudził naszenie bratu szwemu. A on widzącz, że nie 
jemu szynowie
rodzicz mieli, gdy wchodził do zomy Herra szwego, wypuscał nasienie na ziemię. I 
ż tej
psycyny zabił go... zabił go... że zec bzydliwą cynił...
Wtedy zerwałem się jak byłem długi nie bacząc na krew, która pryskała z nosa, 
krzyknąłem:
– Hoc est rudis indigestaque moles!
– Hoc est incestusz! – on na to, rzucając księgę, a ta zwinęła się jak wiór.
– Experimentum crucis?!
– Coitusz interruptusz! – on, podskakując do góry na jednej nodze jak bocian, 
ale bardziej
sprężyście.
– Vieux jeu, monsieur Waldemar!
– Vieux jeu, monsieur Incestusz! – Waldemar wtedy, skacząc coraz wyżej: od 
podłogi aż
do sufitu i od sufitu na podłogę.
Rzuciłem się więc za zasłonę, gdzie stało wiadro z zimną wodą, i chlustnąłem na 
Waldemara.
I Waldemar, prychając wodą jak kot i zaprzestawszy podskoków, do mnie:
– Cóż to sobie wyobrażasz? Cóż to sobie myślisz? Za chwilę wejdą tu umyślni, aby 
cię
obedrzeć ze skóry, a ty takie nieporządki robisz?! Podłoga zalana, szyba z 
dziurą, w suficie
pocisk.
– Nie strasz – ja wówczas – bowiem nic mi już niestraszne.
– Niestraszne? Ano, zobaczymy, jak cię zaczną obracać na hiszpańskim łożu, że 
zrobisz
się taki mały, malutki chłoptyś, jak w kołysce, i zawieszą cię na igle. A igła 
ta przeszpili cię
przez sam zadek i przodek i wejdzie do środka. I przez szpilonego chłopaczka 
dadzą na suszenie
do pieca ognistego i tam będziesz schnąć i kopcić się, aż zrobisz się taki jak 
wędzona
szprotka. Wtedy wywloką z ciebie uwędzoną duszyczkę i nogami swymi zdepcą ją.
– Chłopaczek, mówisz? – rzekłem i począłem do Waldemara się zbliżać patrząc mu w 
pląsające
oczy.
– Mówisz, chłopaczek? Otóż chłopaczek ten przeżywał dużo i cierpiał niemało. Nie 
umarł
jednak i nie zaginął – jest w każdej chwili, wszędzie i wokół nas! I gdy 
szedłem, on, ten
chłopczyk, wyprzedzał mnie – biały jak baranek i złocisty cały. Gdy się 
odwróciłem, chłopczyk
był przede mną, a kiedym był podciągnięty do góry, on znów baczył nade mną 
chmurząc
się podobłocznie. I zawsze, i wszędzie był i cierpiał, i płakał, że już nie 
wiedziałem, z a c o
tak jest i d l a c z e g o, że już nie wiedziałem... Ale jest ten chłopczyk, o 
czym wiesz dobrze,
inaczej byś tak nie skakał i nie kręcił się w koło.
– No, no, no... – wtedy Waldemar, pląsając wzrokiem i kręcąc się niespokojnie – 
sen to
tylko dzieciństwa: wracasz do lat niemowlęcych i do dzieciństwa sielskiego-
anielskiego. Cała
twoja podróż to sen tylko... A tymczasem ja potrzebowałem twojej realnej pomocy. 
W tej
sprawie napisałem do ciebie list, a ty tu tymczasem zaczynasz mi bajać o jakichś 
chłopczykach.
Widzę więc, że żadnej pomocy oczekiwać od ciebie nie mogę, a o n i już się 
zbliżają...
I Waldemar pod ramię – które uniosłem ku górze w geście gniewu czy błagania – i 
wymknął
się do kuchenki, a stamtąd na schody, trzasnąwszy drzwiami, że posypał się tynk 
z
sufitu i jeden kawałek uraził i bez tego bolący nos.
Siedziałem na łóżku i ręce mi zwisały, jakby obciążone girami – każda po 
piętnaście kilo
– czułem ból w piersiach, ostry, jakby przez ramię, przez pierś i przez drugie 
ramię przeszło
szydło. A w nosie, bolącym i znużonym tym bólem, stwardniała skorupa krwi, że 
mogłem
oddychać tylko przez wpółotwarte usta.
Na to weszła Florentyna, rozmamłana, z głową wielką jak stóg siana i drapiąc się 
pod pachami,
poczęła biadolić:
– Niechżeż się to wreszcie raz na zawsze skończy . Dosyć mam takiego życia, 
lepiej już
było mi się nie rodzić – same utrapienia i nic radości. Tyraj od rana do nocy i 
tyle twego, co
użyjesz po fajrancie. Ale co to za użycie, kiedy dzisiaj chłopy albo pijusy, 
albo znów takie
nygusy, że trzeba wszystko za nich robić. Zbabiały nam chłopy, słowo daję, niech 
ja skisnę,
jak nie mówię prawdy! Jak za chłopa nie pomyślisz i nie zrobisz, to tak jakbyś 
dziecku kazał
dom budować –zacznie, od komina. Słowo daję, dzieciaki te chłopy, co na jedno 
wychodzi,
bo nam zawsze bida i wiatr w oczy. O, choćby i teraz – okno wybite, sufit 
osypany, podłoga
zalana...
A po chwili:
– Mam ja was wszystkich w wielkim poważaniu! Najlepiej będzie, jak zrobicie fora 
ze
dwora, a to razem z wami przyjdzie mi odpowiadać i świecić oczami. A za co, 
pytam się. Za
co ja mam cierpieć i dostawać po dupie?
Tak biadoląc, Florentyna do mnie i biorąc mnie pod ramiona, postawiła na nogi i 
poczęła
lekko pchać w stronę kuchenki.
Wepchnąwszy mnie do kuchenki Florentyna poczęła otwierać pierwsze drzwi, a kiedy 
je
otworzyła, coś się zwaliło, uderzając głucho niby wór pełen czegoś, co było z 
mięsa, albo
może – kartofle, ale rozgotowane i miękkie, że tylko je tłuc.
I Florentyna pisnęła, jakby ją ktoś złapał za łydkę, i poczęła cofać się – 
blada, w różowe
plamy, jakby była chora na różyczkę czy miała liszaje.
– Co ty Florka! – ja, głosem zmienionym, gdyż przez nos. – Co się stało, co żeś 
pana ojca
zobaczyła czy może syna swego, który się nie urodził?
Florentyna cofnęła się do pokoiku i dawaj zaciągać zasłony, mnie pozostawiając w 
kuchence
opartego o stół.
Zostawszy w półmroku, widząc tylko, gdzie, ale już nie wiedząc, co stoi, 
począłem dzwonić
zębami, jeden o drugi, i drżeć na całym ciele, bo nagle zrobiło się mi zimno, a 
to z upływu
krwi, która ściekła z nosa. Ale to, co leżało na podłodze – duże i grube, i 
jakby obleczone w
wór zrobiony z włókna pokrzywy przemieszanego z sizalem – leżało nie poruszone, 
ale nie
wiadomo, czy nie gotowe do poruszenia się.
– Boże mój! – zawołałem. – Boże mój! Jakżeż tak można! Gdzie jest granica i 
koniec
udrękom!
A gdzieś obok miałem inny krzyk i ten inny krzyk tak krzyczał:
– Dość tego, ciągle na drodze! Już ja sobie z tym poradzę!
I do Florentyny:
– Florka, masz benzynę, naftę czy choćby denaturkę? Otwieraj kuchenkę, będziemy 
piec
pieczyste diabłom na zakąskę. Otwieraj, mówię, kuchenkę, a ja przez ten czas...
I począłem się rozglądać po półce, i w półmroku ujrzałem – ostro jak w 
oświetleniu błyskawicy
– tasak: duży, w kształcie lisa, gdzie ogon, to była rączka, a głowa – żarłoczne 
ostrze.
Wyciągnąłem rękę po tasak. I w tejże chwili dał się słyszeć łomot do drzwi 
zewnętrznych.
– Florka, poczekaj! Florka, nie otwieraj!
Ale Florentyna, nie bacząc na nic, ani na mnie, ani na to, co leżało zwalone na 
podłogę,
odhaczyła drzwi.
Zaraz weszło dwóch, przepychając się w przejściu, i ujęło wór za cztery rogi, i 
stękając
poczęło go wynosić. A na tym miejscu, gdzie wór – mokra plama.
Gdy dwaj wyszli, w drzwiach stanął – mały, przysadzisty, tłustawy na obliczu, z 
nosem
lekko zniekształconym: Waldemar, który miał być moim przyjacielem. Za nim 
tłoczyło się
kilku. Waldemar wkroczył sztywno, z twarzą nieporuszoną, że nie wiadomo było, 
czy to on
prowadzi kilku, czy też jego prowadzą.
Gdy on tak wkraczał – nieodgadniony i przez to obcy – ja cofałem się: twarzą do 
Waldemara,
a plecami do pokoiku, w którym siedziała cicho jak trusia Florentyna – 
szwagierka
Waldemara. Cofnąwszy się do samej ściany – mając po lewej ręce okno, a po prawej 
kąt, w
którym przycichła Florentyna – stanąłem jak na baczność, bo nogi miałem 
wyciągnięte prosto,
stopy złączone i przylegające obcasem do ściany.
– No, jakżeż to, Danielu, jakżeż to... – począł Waldemar sadowiąc się na 
taborecie, z którego
przedtem uprzątnął jakieś babskie ciuszki, a kilku pozostałych obstąpiło go z 
tyłu i z
boków.
– I co tak stoisz – ciągnął Waldemar, ni to biadoląc nad czymś, ni to użalając 
się przed
kimś – jak za przeproszeniem – tu się Waldemar skłonił ku tym, co go otaczali – 
nochal na
weselu? I co masz mi za złe, mów, nie skrywając, bo, że masz za złe, to widać 
wyraźnie!
Wiem, Wiem, że jesteś przeciwko mnie (i ty przeciwko mnie, Danielu). A tymczasem 
ja, cóż
ja mogłem? (I cóż mogę? – tu Waldemar zerknął na prawo i na lewo.) Cóż ja mogłem 
w tym
świecie, gdzie wszystko podane jest w wątpliwość, a to za sprawą stwórcy tego 
świata. Bo
stwórca tego świata jest bardziej antystwórcą niźli stwórcą, jak świat ten jest 
antyświatem,
czyli światem nieistnym i nieistotnym. Bo co to za świat, w którym niejacy 
Danielowie wyczyniają
przeróżne bezeceństwa, wszystko zwalając na sen, to znów na czas nie ten...
– Upraszam o litość... – ja na to ustami zbielałymi, rozkładając ręce szeroko i 
trzymając je
w rozkrzyżowaniu – upraszam o litość...
– O, właśnie: ,,upraszam o litość”! A czy nade mną się litowano? A czy ty, 
Danielu, zlitowałeś
się nade mną i litujesz się?! (choć pluję na twoją litość!)
– Nie ja to... i nie ode mnie... – ja zbielałymi wargami i nie mogąc opuścić 
rąk, które jakby
zesztywniały w stawie barkowym.
– Nie ty? A twierdziłeś ciągle, żeś stwórcą tego i że sen to twój, nic więcej!
– Upraszam o litość... – ja, ciszej jeszcze.
– Nie upraszaj mi tu, nie upraszaj. Bo ja nic nie mogę, jako że sam jestem na 
służbie i odpowiadam
przed kilkoma, jeśli nie przed wszystkimi! I walczę o słuszną sprawę, i narażam
się ciągle. I jako ten, który walczy o słuszną sprawę, muszę wyplenić wszystko, 
co niesłuszne.
Nic więc dziwnego, że obowiązki zaprowadziły mnie tutaj i niestety – czego się 
nie da ukryć
– już zaraz na wstępie natknąłem się na wór...
– Upraszam... – ja i poczułem ból, który przewiercał mnie w poprzek przez 
ramiona i pierś,
wzmógł się i stał się jeszcze bardziej rozległy, gdyż sięgnął rąk i doszedł do 
koniuszków palców,
umiejscawiając się w poduszeczkach. A kolana poczęły mięknąć i uginać się, więc 
zacząłem
zjeżdżać w dół, ku podłodze.
Wtedy podskoczyło dwóch i złapawszy z dwóch stron podnieśli mnie ku górze, 
wykręcając
ręce do tyłu, ale ciągle w rozkrzyżowaniu. A podskakując jeden trącił mnie 
ramieniem w
nos, że na powrót puściła się krew, ściekając po brodzie i skapując na brzuch.
– Przecież nie ja... – szeptałem, krztusząc się, gdyż krew spływała również w 
głąb gardła.
– Świadkowie! – wtedy Waldemar i palcem na swoją szwagierkę Florentynę. – No 
Florka!
– Co ja! Co ja! – Florka ze złością ze swego kąta. – Mnie przy tym nie było!
– Florka! – Waldemar z przestrogą w głosie. – Czyżbyś była w zmowie?
– Mówię, że nie moja to babska sprawa.
– Czyżbyś się litowała, Florka? – Waldemar ciszej i tak, żeby nikt nie słyszał. 
– Florka,
opamiętaj się, zgubisz nie tylko siebie, Florka.
– E tam, gadanie! – Florka głośno i nieulękle.
– Panowie! – wtedy Waldemar do tych, co go otaczali. – Jak widzicie, wykryliśmy 
gniazdo
mordu i rozpusty. Należy przypuszczać, że ci tu oboje popełnili mord seksualny i 
ofiarę swoją
poćwiartowawszy, być może, tasakiem – gdyż tylko tasak do tego się nadaje – 
gdzieś ukryli.
Należy sądzić, że poszukiwany przez nas chłopczyk – niewinny i czysty jak 
baranek – znajduje
się właśnie w worze, który nasi ludzie zabezpieczyli.
A do nas z Florentyną:
–– No, przyznajcie się, jakżeście tego chłoptysia zamęczyli, wy... wy...
Wtedy jeden z tych, co stali z boku Waldemara, odezwał się głosem raźnym, choć 
dziwnie
bezbarwnym:
– Mamy dokumentację: filmy oraz protokół spisany na kilkudziesięciu stronach. 
Jak wynika
z tej dokumentacji, chłopczyk zjawił się nie sam, ale w towarzystwie kumpla, 
któremu
rozbito nos i wyprawiono pod byle pozorem. Kumpel ten wyszedł stąd kapiąc z 
nosa, wtedy
zaczęto chłopczyka rozdziewać ze wszystkiego: z ubrania i ze spodniej bielizny. 
Rozdzianego
do naga położono tu, na tym łóżku, na samym tylko prześcieradle. Następnie 
zaczęto nad nim
znęcać się w sposób perwersyjny i bezwzględny. Gdy to się stało, chłopczyka 
posiekano, a
czym, to się sprawdzi...
– Sprawa jest jasna – odetchnął Waldemar – a zbrodnia wprost niesłychana i 
wołająca o
pomstę do nieba. Tylko czy dziś można liczyć na niebo?
Tu Waldemar podniósł się ze swego stołka i począł jakby zakasywać rękawy.
A Florentyna (a być może ja z nią) w krzyk:
– Nie! Nie! Zostawcie! Nie ruszajcie! Nie dotykajcie!
I rzuciła się do mnie, i przylgnęła całym ciałem. Ja zaś, męczony w ramionach i 
czując na
całym ciele jej ciało, począłem mięknąć i więdnąć. Kiedy Waldemar był już 
całkiem blisko,
ostatkiem woli – osłabłej i zwiędłej – szarpnąłem się do tyłu, bijąc głową o 
okno.
Pękło szkło i posypały się szyby. Przechyliłem się jeszcze głębiej do tyłu, a 
dwaj rozluźnili
ucisk – energicznie, jakby strząsając mnie ze swoich rąk – więc straciłem 
równowagę i z
krzykiem – swoim czy Florentyny, trudno było rozpoznać – runąłem z piętra.
Spadałem i leciałem na asfalt – po którym nikt nie chodził, nie jeździły też 
auta – na tyle
długo, aby pojąć, że oto spadam, a jak spadnę, rozbiję się na miazgę.
I wtedy zahaczyłem się o rynnę, grubą i aż do ziemi, i nie wiedzieć jakim 
sposobem znalazłem
się w środku i począłem spływać – głową w dół – wprawiony w rynnę, jak snop 
przed
omłóceniem. Od tarcia o rynnę zrobiło się mi gorąco i być może zaczęło się tlić 
ubranie, gdyż
poczułem zapach gorzki i smołowały.
Wreszcie spłynąłem ku asfaltowi: głowę wystawiając z rynny, ramiona oparte na 
załamaniu
rynny, reszta ciała – pionowo w dół.
Począłem rozglądać się wkoło – patrząc z dołu ku górze – i wszystko wydało się 
mi nadzwyczaj
szlachetne, gdyż zarysowane wyraziście i ostro, bez jakichkolwiek niedomówień, 
ale
też w pewnym oddaleniu i zadumie, co była z tego oddalenia. A tuż pod samym 
nosem miałem
rozgotowaną cebulę i talarek cytryny: cebula – niby zamknięty kwiat, mięsisty, 
podobny
do róży – a cytryna jak przepołowiony w swej dojrzałości soczysty i szlachetny 
owoc. Obok
dostrzegłem śliwkę i coś, co było jak kupka winogron – ściemniałych, prawie 
fioletowych. I
owoce te razem wzięte były niby namalowane przez mistrzów szkoły flamandzkiej.
Kontemplując widziane, nie spostrzegłem, kiedy do rynny, w którą byłem 
wprawiony,
zbliżył się jakiś przechodzień i mijając ją trącił butem moją głowę, uszkadzając 
nos. Od tego
niebacznego potrącenia głowa poczęła się kiwać w prawo i w lewo, jak serce 
dzwonu, i począłem
dzwonić uszami o brzeg rynny, krwawiąc uszy i kapiąc krwią z uszkodzonego nosa.
Na to – gdzieś z piwnic – zbiegły się malutkie myszki i błyskając ślepkami 
zlizywały
krew. A potem myszki stanęły słupka i spozierając mi w oczy dawały do 
zrozumienia, że są
na wszystko gotowe.
– A sio! A kysz! Poszły won! – począłem wołać, pryskając krwią, i myszki 
pierzchły, ale
nie od moich wołań, bo oto nie wiedzieć skąd zjawił się mały chłopczyk i 
kucnąwszy przyglądał
mi się z ciekawością.
– Co się tak gapisz, mały? – ja do chłopczyka.
– Przepraszam – chłopczyk – czy może wytrzeć panu nos?
I chłopczyk zakrzątał się żwawo, i gdzieś z bramy przywlókł kawałek 
prześcieradła przybrudzonego,
i tym prześcieradłem zaczął mi wycierać nos i pot, który kapał z czoła, o czym
nawet nie wiedziałem.
– Miłosierny jesteś – ja do chłopczyka. – Czyś czasem nie nasłany przez kogo?
Ale chłopczyk spuścił oczy i nic nie odpowiadał.
– Nie gniewaj się, chłopczyku. Och, żebyś wiedział, chłopczyku! Żebyś 
wiedział!...
– W i e m... – chłopczyk na to, znów kucnąwszy i patrząc mi bystro w oczy.
– J e ś l i w i e s z, chłopczyku, to również wszystko rozumiesz. Musisz też 
rozumieć, że
mam już tego dosyć i najchętniej powróciłbym do normalnej pozycji! Słowo honoru! 
Jeśli
możesz, chłopczyku, wyjmij mnie z tego gorsetu, bo uciska nadmiernie i już nie 
mam siły
więcej coś podobnego znosić.
– Nie masz sił? – chłopczyk na to, jakby się dziwiąc.
– Nie mam sił i niech to wszyscy diabli, jeśli kłamię! Dotknięty i dotykany 
jestem już dostatecznie
dużo i od tego dotykania rzeczy nie do dotknięcia czuję coraz większe wyrzuty i
staję się coraz bardziej winny. A gdy tak staję się winny – zupełnie słusznie 
sądzą mnie i zasądzają
na przeróżne kary.
– Jesteś więc winny?... – chłopczyk jakby jeszcze bardziej się dziwiąc.
– Och, nie! Jestem niewinny, maltretowany i torturowany, i dotknięty w sposób 
szczególnie
perwersyjny!
– Jesteś więc niewinny?... – chłopczyk znów swoje.
– Och, Boże, przecież mówiłem, że od tego dotykania rzeczy nie do dotknięcia 
czuję się
coraz bardziej winny!
– A więc – chłopczyk w zadumie, podparłszy ręką brodę i patrząc gdzieś w górę – 
jesteś
niewinny i winny zarazem...
– Właśnie, tak właśnie...
– Patrzysz z dołu do góry i z góry na dół, i równocześnie z tych dwóch pozycji!
– Święte słowa!
– Więc cóż ja mam na to poradzić? – chłopczyk wówczas, biorąc ponownie 
prześcieradło i
wycierając mi nos, i ocierając pot z czoła.
–Jak to! Jeśli ty, chłopczyku, nic na to me poradzisz, to kto wówczas poradzi?! 
A pamiętasz,
chłopczyku, ten dzień, gdyś cały promienny i jasny, i mocny, choć taki wiotki, 
i...
– Mogę najwyżej przynieść nożyce do cięcia blachy – chłopczyk, przerywając mi 
wpół
zdania i marszcząc czoło, jakbym go dotknął swymi słowami.
– Ach, więc i ty, chłopczyku, cierpisz, gdy się ciebie dotyka i być może – 
jesteś winny i
niewinny! A ja myślałem, że ty mnie wyzwolisz! Och, wyzwól mnie, chłopczyku!
Chłopczyk zerwał się i oddalił się tak lekko, jakby był utkany z promienia 
słonecznego, i
równie szybko i lekko powrócił. Zazgrzytała blacha cięta nożycami i wypadłem ze 
swojej
metalowej oprawy nosem prosto w fioletowe winogrona, które okazały się psią 
kupką.
Wygrzebawszy się z tego upadku stanąłem na nogach, lekko się chwiejąc, ale nie 
było nikogo,
kto by mnie podtrzymał. Uniosłem głowę ku górze i ujrzałem nad sobą – białą i 
łopocącą
na wietrze firankę, która trzepotała z rozbitego okna mieszkania Florentyny. A 
potem ujrzałem
w otwartym oknie Florentynę, która machała ręką, dając jakieś znaki. Za chwilę 
ręka
znikła, a z nią Florentyna tak nagle, jakby ktoś wciągnął ją siłą.
Trzymając się ściany począłem iść przed siebie, próbując też biec, ale nogi 
odmawiały mi
posłuszeństwa, wyginając się na wszystkie strony, jakby były z gutaperki. I 
wtedy, nie tyle
posłyszałem, ile poczułem, że ktoś podąża za mną, podąża bardzo chytrze i 
skrycie – tak
abym nie spostrzegł ani nawet nie poczuł jego obecności.
Nie obracając głowy począłem nasłuchiwać kroków i rzeczywiście usłyszałem 
stąpania –
nie jednego człowieka, lecz przynajmniej dwóch, jeśli nie trzech.
Jestem ostatecznie zgubiony – przemknęło mi przez głowę – bez względu na t o, k 
t o t o
jest c z y c o t o jest – od tego już nie ucieknę. I gdziekolwiek pójdę, i 
gdziekolwiek się znajdę
– od t e g o już nie ucieknę. A tak pięknie się wszystko zapowiadało! A taki 
byłem mocny i
dobrej myśli! Aż tu pozostałem sam – z tym czy z tymi, którzy nie odstępują mnie 
na krok i
są baczni, i przenikają na każde piętro. Bo teraz wiem, że o n i c a ł y c z a s 
b y l i z a
m y m i p l e c a m i, i jak bym się szybko nie odwrócił, oni zawsze zdążyli 
skryć się za moje
plecy. O, bądź przeklęte, miasto Rudź! O, bądź przeklęte, miasto...
I nogi splątały mi się zupełnie, złapałem się muru nie chcąc zjechać na trotuar. 
Poczułem,
że ściana jest gorąca, jakby za murem gorzał wielki płomień, a mur był ścianą 
pieca. Sparzony
opuściłem ręce i osunąłem się na asfaltowy chodnik.
Wtedy ci, co byli za plecami – a którzy od początku mnie wabili tu, do tego 
miasta i do tego
miejsca, aż zwabili, a zwabiwszy wzięli się do dzieła – poczęli biec, już jawnie 
tupocąc i
łomocąc butami.
I wtedy pomyślałem to, co powinienem był pomyśleć na samym początku: tak, to sen 
tylko,
nic więcej...
I zacząłem śnić ogromny piec, a w nim płomień i siebie obok pieca – malutkiego, 
jak przed
urodzeniem jeszcze, i leże moje było coraz ostrzejsze i przenikało mnie na 
wskroś. Ja zaś wyciągałem
wargi i ręce – na próżno...
Potem zacząłem śnić swoje obudzenie, kogoś malutkiego, promiennego, i zacząłem 
śnić
swoją podróż do miasta Rudzi i głębię podmłyńską, a w niej panią Pydę i Pawła 
Pawełczyka,
a potem – jeszcze dalej i wszystko to, co się działo ze mną. A gdy to 
prześniłem, otwarłem
oczy...
I oto leżałem na trotuarze, pachnącym gorzko i smoliście, i ujrzałem dwóch, 
którzy stali
nade mną. Spostrzegłszy, że otwieram oczy, dwaj pochylili się i ująwszy mnie 
boleśnie pod
pachy, wykręcili ręce do tyłu, w zapale wielkim podnosząc tak wysoko, że 
zawisłem nad
chodnikiem.
– Za cóż to? – jęknąłem.
– Tym razem nie ujdziesz nam! Odpowiesz za wszystko! – oni przez zęby.
Więc począłem zwijać się im w rękach jak najmarniejszy robak, a potem wołać:
Jeśli jest w niebie kropla litości,
choćby niewielka,
nie większa niż oko wróbla –
dajcie mi ją!
Choć cząstkę!
Sen –
wciąż jest ze mną...
Choć już się zbudziłem,
jest we mnie i jest poza mną.
Nie wymyślony;
realny...
– Sen?! – oni na to, podnosząc mnie coraz wyżej i dopasowując mój krawat do 
haka, który
sterczał w murze.
A ja ośmieliłem się podnieść oczy do góry i ujrzałem nad sobą mały obłok – 
promienny
jak słońce – a na tym obłoku...
fot. Danuta B. Łomaczewska
„Somnia Danielis” albo ,,Danielowe sny” – opierały się one na greckiej tradycji 
i były
spokrewnione z analogicznymi utworami arabskimi, jak też odwoływały się do 
autorytetu
proroka Daniela – były ulubioną lekturą naszych ojców.
Tak więc nasi przodkowie od dawien dawna posiadali umiejętność odczytywania 
tajemnej
mowy obrazów będących treścią snów, które stanowią prawie połowę naszego życia.
Czy dziś mamy być bardziej krótkowzroczni, niż byli nasi przodkowie? Przeciwnie, 
obecnie,
gdyśmy za sprawą mędrców uczonych w psychologii i socjologii dostąpili 
wtajemniczenia
w naszą podświadomość indywidualną i zbiorową, możemy skakać po gałęziach drzewa
naszych snów niby wiewiórka przyuczona jeść z ręki. Dlatego, kierowany słuszną 
wiarą w
możliwości poznawcze współczesnego człowieka, odważyłem się sięgnąć w owe 
tajemne
regiony. A jeśli treść tego sennika nieco odbiegnie od staropolskiej tradycji, 
niech to będzie
policzone nie na karb czasów, lecz słabych jeszcze umiejętności autora.
Nie będę jednak przeczył, jeśli ktoś bystro zauważy, iż pierwsze doświadczenia w 
dziedzinie
snów mój bohater zaczerpnął ze swojej – że tak rzeknę – prehistorii sennej, 
starannie zakamuflowanej
w „Rodzie Abaczów”.
Z b i g n i e w Ż a k i e w i c z