ZBIGNIEW ŻAKIEWICZ

CIOTULEŃKA

OPOWIEŚCI ŻARTOBLIWE
Pamięci Anny Kamieńskiej,
wielkiej i mądrej miłośniczki życia,
te opowieści poświęcam.
Autor
Gdańsk, w maju 1986 roku
Tower Press 2000
Copyright by Tower Press, Gdańsk 2000
ZAŚLUBINY
Wyszliśmy z ciotuleńką za wieś, na wysoki garb uwieńczony lasem, aby mając u 
stóp wioskę,
a za nią dalsze okolice, rozfalowane i lesiste, zamknięte wałem Wieżycy, 
wychylić za
zdrowie tego świata i nasze własne po kuśtyczku słodkiej śliwowicy.
Lubiliśmy z ciotuleńką piękne widoki, a cóż dopiero, gdy się we krwi poczuło 
ciepły,
krzepiący prąd idący od dojrzałych gdzieś tam pod Sączem, czy Limanową śliwek. 
Wybraliśmy
więc ten widok z pełną świadomością, a i miedza podeszła nam jak należy: 
mięciutka,
pachnąca macierzanką i koniczynką, i na tyle wysoka, że można było siąść na niej 
jak na ławeczce,
stopy wspierając o pochyły dywanik.
Ciotuleńką odwiecznym zwyczajem wyjęła z torby lnianą, ściereczkę, strzepnęła 
zgrabnie
i rozłożyła w prostokątny obrusik. Na to parę jaj na twardo, chlebek z masłem, 
sól, ogóreczek
małosolny i już uczta była co się zowie.
A kieliszek mieliśmy wciąż ten sam: z jakiegoś takiego górskiego kryształu, że 
ani rusz nie
można go było rozbić.
– Musi to być jakiś kryształ wysokiej próby. Ten jak pęka, to na drobny mak – 
powiedziała
ciotuleńka, której nigdy nie było dość zdziwień z kieliszka.
I akuratnie nalewając po szlifowaną falbankę, z głębokim westchnieniem, wypiła.
– Pij synók i zakąsywaj – rzekła po swojskiemu, co oznaczało, że wstąpił w nią 
dobry
duch. Co też i uczyniłem, bo już Hemingway rzekł, że to pierwsze kopnięcie jest 
najlepsze i
warte picia, a co potem – jest zwykłą mordęgą.
– Ot tak i przeleciało życie – rzekła ciotuleńka, ale oczka jej się śmiały, bo 
świat, rzeczywiście,
był piękny: słońce stało nam za plecami, już bliżej ku zachodowi i ziemia 
zrobiła się
pulchna, puszysta, pełna łagodnych zaokrągleń i aksamitnych cieni, które 
niebieskawo, błękitnie
i wrzosowe podmalowywały całą krainę, aż po garb Wieżycy.
– Świętą żydowską liczbę przekroczyłam, a to znaczy, że trzeba tobołki wiązać i 
wnukom
rozdawać – z pewnym wyrzutem powiedziała ciotuleńka.
– Mówię przecież, żeby ciotuleńka rzuciła ten swój Lipnisz i zjechała z 
dobytkiem do miasta
– wróciłem do starej śpiewki, choć wiedziałem, że za żadne skarby nie zostawi 
ona swego
domku, ani sadu, jaki skłaniał się ku Czarnej Wodzie, której powolny strumień 
zasilał niedalekie
Kaszubskie Morze.
– At tam, gadasz, że hadko słuchać! – żachnęła się ciotuleńka i akuratnie 
odmierzywszy,
wypiła następny kieliszek.
– Twój dziadunia zostawił był majętność i oparł się w Leonpoliszkach. Ja uszła z 
Puciatowszczyzny
i oparła się aż o ta ziemia, wypisz wymaluj jak nasza. Tak gdzie mnie teraz 
szukać
miejsca? W Paryżu?! – wyłożyła srogim głosem.
A uspokoiwszy się nieco, nalała moją kolejkę, bo ciotuleńka w Lipniszu zawsze 
czuła się
panią, choćby nawet na polnej miedzy.
– Co, już zbrzydło do mnie przyjeżdżać? – spytała ciszej. – Siedź sobie na 
swojej górce i
rób co chcesz. Okolica tu nie gorsza jak w Leonpoliszkach. Laseczki, górki, a 
wśród nich
jeziorka i rzeka! Tylko ludzie nie te... – westchnęła głęboko. – Tak widać 
sądzone było, żeby
na tej ziemi przecierpieć wszystkie grzechy. Widać prosto do nieba pójdę...
Znając na pamięć ten ciotczyny zaśpiew, szybko podałem obrane jajo i ośmieliłem 
się sięgnąć
po butelkę, ale ciotuleńka sama zrobiła co do niej należało, i rozpoczęła się 
kolejna
opowieść o sąsiedzie przezwanym Pisztoletem. Wyżaliwszy się solennie, ciotuleńka 
zadumała
się nad czymś długo i westchnęła z głębi piersi.
Od jej głębokiego chuchu zerwał się aromatyczny wiaterek i zaszeleścił 
krzaczkiem łozy,
nieopodal którego siedzieliśmy. Nie raz byłem świadkiem cudów, jakich 
sprawczynią była
ciotuleńka, ale tym razem chuch ciotczyny przekroczył wszelkie granice. 
Zakotłowało się,
zagwizdało, utworzyła się trąba powietrzna, która zaczęła wędrować po górkach 
jak zbłąkany
słup Mojżesza, kędzierzawiąc łąki i zboża.
Ale ciotuleńka swoim zwyczajem, nie przyznając się do żadnego udziału w 
cudownościach,
łyknęła następny kuśtyczek z niezniszczalnego kieliszka i z pełnym przekonaniem
rzekła:
– Nastała już tobie pora przestać szwendać się po świecie. I gdzież ty już nie 
był... – tu zaczęła
wyliczać wszystkie miasta jakie objechałem i obmieszkałem przez dwadzieścia 
przeszło
lat, gdy ciotuleńka twardo zahaczyła się o Lipnisz, aby tu już pozostać.
– Teraz znów siedzisz w tym całym Trójmieście, siedzisz i czekasz Bóg wie na co. 
Przyjeżdżaj
do mnie, tu też możesz skrobać te swoje książeczki. Dom tobie zapiszę z sadem, 
aż po
Czarną Wodę... – kusiła ciotuleńka, przewrotnie się uśmiechając, bo ciotuleńka 
była chitreńka
i miała w tym jakąś swoją kalkulację, żeby tak mnie kusić nieustannie.
– Cóż ja będę robił w tym ciotczynym Lipniszu? –rzekłem machinalnie przekręcając 
obrączkę,
która raz była akurat na palec, a drugi raz za luźna: w zależności od pory dnia 
i roku.
– Nudnawo tu. Chyba, że latem, bo zimą błotnisto i wietrznie, i ciemno choć oko 
wykol.
Ciotuleńka aż zaniemówiła od tej zniewagi. I zamaszyście gestykulując, zaczęła 
perorować:
– Patrzę ja na ciebie i nadziwić się nie mogę. Szukasz ty tam, gdzie znaleźć nie 
możesz.
Patrzysz, kiedy trzeba słuchać, a znów nadstawiasz ucha, kiedy trzeba mieć oko 
otwarte. Tutaj
człowiek jak karasek na patelni: piszczy, skwierczy i nigdzie się nie schowa, a 
tobie nudno!
Na zamaszyste przywoływania ciotuleńki, słup Mojżesza zboczył z rozgrzanego 
ugoru i
boskie tchnienie koniczyny, macierzanki, kwitnących ziemniaków i słodkiej gryki 
owionęło
nas jak trzepocący płaszcz uperfumowanej damy.
– Poszedł ty do lasu, ot durny! – zawołała ciotuleńka, której trąba powietrzna 
rozwiała
resztki soli, a obrane jajko cisnęła na ziemię.
I słup Mojżesza posłusznie powędrował do chłodnego lasu, czyniąc szumu wiele, 
ale
szkody żadnej. Mnie zaś w tym całym zamieszaniu obrączka ześliznęła się z palca 
i odmierzonymi
skokami potoczyła się po niedużej pochyłości ugoru. Puściłem się w pogoń, ale 
złote
kółko, mignąwszy złudnym blaskiem, znikło bez śladu. Trawa w tym miejscu była 
wypasiona
przez łaciatą kozę uwiązaną do ciężkiego łańcucha, ziemia twarda, spieczona 
przez słońce i
ani śladu mysiej, czy kreciej nory...
– Prawaliłaś skwoź ziamlu – zadecydowała ciotuleńka, czyniąc jakiś nieokreślony 
gest.
– Przecież to moja ślubna obrączka! – zaprotestowałem, gdyż zabrzmiało to jak 
groźne zaklęcie.
– Jak była ślubna, tak i ślubną jej pozostać. Taka już dola obrączek – mruknęła 
ciotuleńka,
spokojnie zwijając swój obrusik.
I nic, ani cienia współczucia, nie mówiąc już o pomocy, bo lewym okiem 
ciotuleńka widziała
jak przez mikroskop, gdy prawe było dalekowzroczne i dostrzegało z paru 
kilometrów,
czy Pisztolet jest pijany, czy tylko podchmielony troszkę.
Od tego czasu coś nieodpartego zaczęło ciągnąć mnie do Lipnisza. Jakbym nagle 
przejrzał
i w przysadzistej dziewce odkrył królową, albo w mętnych oczach Pisztoleta 
ujrzał odblask
nieba. Jakieś tajemne sprawy zaczęły się dziać na morenowych wzgórzach porosłych 
oszadziałą
ze starości sosenką. Ze świerkowych borów ciągnęło odurzającym aromatem ziół, 
porostów
i wszelakiej grzybni. W złotoskórych sośniakach tężały żywice, a w upał wylewały 
się
przedziwne olejki i terpentyna darła gardła. W jeziorach coś pluskało, na 
mszarach i w szuwarach
coś krzyczało i nie pozwalało zmrużyć oka. Coś mi groziło wampirycznie i 
północnie,
aby znów czarować akwarelowe i idyllicznie niby w pejzażach Bruegla przezwanego 
Aksamitnym.
– Nic to, synók – rzekła ciotka Ewelina przy którymś moim przyjeździe. – Jakiś 
dur na
ciebie naszedł. Widać takie lata przyszli. Patrzaj, żeby drugiej żony nie 
zechciał szukać. Ale
jak będziesz mądry tak i to przetrzymasz.
I sięgnąwszy po kryształowy kieliszek chuchała weń, żeby akuratnie przetrzeć 
wiernego
przyjaciela.
– Widzisz, nikt go nie stłucze, chyba, że sam pęknie. No, wtedy w drobny mak. 
Tak czegóż
tobie się lękać?
MOSTKI MIŁOŚCI
Ciotuleńka twarz miała pucułowatą i rumianą, nosek mały i lekko zadarty, oczka 
szare i
mądre jak u wróbla. Strzygła się na chłopczycę, gdyż taka moda panowała w 
czasach, gdy
ciotuleńka studiowała w Brukseli. Tam poznała swego Józiuka i ze średniozamożnej 
szlachcianki
stała się, nie na długo zresztą, najprawdziwszą ziemianką.
Chodziła ciotuleńka żwawo i zamaszyście, jak ekonom po oborach i gumnach. Głos 
miała
przyjemny, piersiowy i ciepły, lecz w chwilach zdenerwowania przechodził on w 
wysoki alt
lub pawi krzyk. Pamięcią ciotuleńka cieszyła się wyśmienitą, co nie oznaczało, 
że czas stanął
dla niej w miejscu. Ciekawa była ludzi i zdarzeń jak mało kto. Lubiła więc 
gości, podejmując
ich po swojemu: obficie lecz niewyszukanie i bez mrugnięcia okiem spieniężała 
kosztowności,
które jakimś sobie tylko wiadomym sposobem ustrzegła i wywiozła z Litwy. Mawiała
wówczas, że każdy czas martwi się za siebie, a ona ani myśli dożyć stu lat.
Tego letniego dnia gościły u ciotuleńki Karabany – Barabany. Ich silne, krępe 
dłonie ściskały
widelce jak myśliwski trójząb, szerokie zadki uginały ciotczyną kanapę do samej 
podłogi,
krasnalowe oblicza pałały świętym ogniem, zaś perkate nosy wołały „Stop!”.
– W sama pora ty do nas zajechał! – przywitała mnie ciotuleńka. – A to wstyd, 
żeby damy
same sobie nalewały. Nalej nam i sobie i siadaj zakąszać.
Rozlałem co było w karafce i zacząłem zakąszać. Zaledwie przełknąłem pierwszy 
kęs, gdy
ciotka Ewelina klasnęła w dłonie i uroczyście obwieściła:
– Patrzajcie państwo, karafka pusta! Zaległa pełna niejasnych oczekiwań cisza, 
więc ciotuleńka
po raz drugi klasnęła i zarządziła:
– Podnieś ta firaneczka i zobacz, czy aby tam czego nie znajdziesz.
Zrobiłem jak nakazano i za mocno przybrudzoną firanką, na półce, którą wbudowano 
w
ślepe drzwi, znalazłem butelkę octu.
– Nic to – cieszyła się ciotuleńka. – Rób co ci mówię: nalej to do karafki i 
rozmaj do pełna.
Wyciągnąłem korek, który smakowicie bulknął i wlałem zawartość do karafki, 
resztę dopełniając
wodą. Płyn w karafce zbielał, szkło zagrzało się, jakby za chwilę miał nastąpić 
wybuch,
twarze krasnalów nabrały barwy dobrze uwędzonej polędwicy. A ciotuleńka nic: 
siedzi
i się śmieje.
– A ty się nie leń. Popatrz lepiej w garnek i wyciągaj, co tam masz.
Podniosłem pokrywę w wielkim niebieskim garze ustawionym na kuchence. Gotowały 
się
tam ziemniaki, jak zawsze w mundurkach. Bo mundurkowe ziemniaki to największy 
przysmak,
gdy jeszcze posypie się je solą i pokosztuje ze świeżym masełkiem.
– Odcedź woda i wysyp na miska – dalej dyrygowała ciotuleńka ku coraz większej 
uciesze
Karabanów – Barabanów.
Zbudowałem w misce mały kopiec Kościuszki, lecz garnek dalej ciążył mi w rękach: 
zwinięta
w podwójny pierścień, na dnie czaiła się tam gorąca wiejska kiełbasa.
– Rżnąć ją! – zakomenderowała ciotuleńka, podstawiając talerze pań.
Rzuciłem się na kiełbasę i począłem ją ćwiartować, pryskając gorącym sokiem w 
uszczęśliwione
twarze. Następnie nalałem do kieliszków ciotczynego octu, który z mlecznego znów
stał się przezroczysty, choć od czasu do czasu wędrowały jeszcze po szkle 
srebrne banieczki.
– Widzicie, u mnie jak w Kanie Galilejskiej: z octu wódka, a z kartofelków 
kiełbasa – podsumowała
swoje cuda ciotuleńka.
Siostry Karabany – Barabany wkrótce zaległy na kanapkach, żeby odsapnąć 
troszeczkę.
Tam i złapał je sen.
– A my teraz z tobą do lasu, na mostki miłości! – ucieszyła się takim obrotem 
sprawy ciotuleńka.
I narzuciwszy swój ulubiony sweter w kolorze przejrzałej maliny, uwiodła mnie
wprost w odmęty lipniskich żywiołów.
Szparko kroczyliśmy po znajomej stecce, między lasem i łąką, od której na 
naszych rękach
i twarzach kładł się seledynowy podblask. A za piramidami ciemnych świerków 
jarzyło się
coś jaskrawię i potężnie. Za pierwszym zakrętem okazało się, że jest to 
najprawdziwsza
gwiazda, którą przywykliśmy nazywać słuńcem, suńcem, złotym słoneczkiem, i choć 
miało
się ku słonemu końcowi dnia, gwiazda pałała tak ostro jak w samo południe, a 
tarcza jej powiększona
była nawet ponad miarę tych zachodów, jakie znał Lipnisz.
W szuwarach rzecznego rozlewiska wrzeszczał trzciniak, nie ptak, a głos wód 
tutejszych,
bo mało kto go widział, choć stróżował on wiernie przez całe lato.
– Proszę ja waszmościów na salony – rzekła ciotka Ewelina, dygnąwszy jak 
przystało na
dobrze wychowaną panienkę. – Do stołu podają...
– Bywała ja ze swoim, świętej pamięci, Józiukiem na różnych salonach. Nawet w 
Mirze u
kniaziów Mirskich bawiłam się do białego ranka, ale powiedz ty mnie, gdzie ty 
widział taka
lampa, takie kobierce miał pod nogą i takimi kilimami mógł się cieszyć?
Było to pytanie retoryczne, więc tylko trzciniak przyznał swoją rację: „kit, 
kit, kit...”
– Patrzaj tam pod olcha. Widzisz, moje Baśki przychodzą przepłukać swoje 
gardziołka. I
one, widać, pijące! – dostrzegła coś ciotuleńka swym prawym, silnym jak luneta 
okiem,
wskazując na mroczne i tajemnicze chaszcze nadrzeczne.
Zanim pojąłem o jakich Baśkach mowa, w olszynie coś zatrzeszczało i załomotało, 
i równocześnie
rozległ się ciotczyny operowy alt:
– Ot cholery, żyć spokojnie zwierzynie nie dają! Już ja wam pokażę, gdzie raki 
zimują!
Gwiazda nadziemska stanęła tuż przed ciotuleńką wielka jak strącony Księżyc, i 
ciotka
Ewelina wbiegła w światło jak w otwartą bramę niebios. A gdy ciotuleńka znikła 
na dobre,
wówczas kula słoneczna stoczyła się za korony brzóz i olszyn. Z nagła zasyczało, 
zabulgotało
i w niebo buchnął cumulus, stając nad Lipniszem wielkim purpurowym słupem.
Zaległa martwa cisza. Nawet trzciniak przerwał swoje:
„karr, cek, świerzbi, świerzbi, drap, drap, kit, kit...”. I wówczas odezwały się 
jakieś głosy.
Szły one z podziemia: z chaszczów i bagien, dudniły groźnie i władczo, jakby 
król trzęsawisk
i moczarów – gałęziorogi łoś szykował się do godowej walki. Zbliżyłem się do 
kładek przezwanych
przez ciotuleńkę „mostkami miłości” i ujrzałem gorejącą malinowym blaskiem 
ciotkę
Ewelinę. Grzmiała ona, aż echo wieczorne niosło na drugi kraniec jezior i 
wrzosowych
uroczysk:
– A żeby ciebie korszun obedrał! A żeby ciebie kaczka zadziobała! Gdzież ty się 
po rojstach
badziasz i zwierzynie żyć nie dajesz! Wstawaj, a to kijem grzbiet obmacam!
Ciotuleńka, jak zawsze w podniosłych chwilach, przeszła na „ swojską mowę”, co 
na
mieszkańców Lipnisza działało jak najgorsze zaklęcia, tym gorsze, bo 
niezrozumiałe. Nie
zdziwiłem się więc ujrzawszy Pisztoleta, który tkwił na kładce i nie śmiał się 
poruszyć. Siedział
w półkucnięciu, na dziwacznie wykręconej nodze.
– Ot patrzaj, nie dość, że durny, to jeszcze głuchy na dodatek – pożaliła się 
ciotuleńka.
Pisztolet jeszcze głębiej wciągnął swój niekształtny łeb, jego wypłowiałe oczy 
pijanego
anioła zabiegały niespokojnie, ale dlaczegoś nie zamierzał zmienić swojej 
pozycji.
– Ja tobie mówię, wstań! – zawołała wielkim głosem ciotuleńka, straciwszy 
resztki cierpliwości.
I stało się jak było napisane w Piśmie. Pisztolet wyciągnął z dziurawego mostku 
rozzutą
stopę i z wrzaskiem: „Jindza!”, „Czarownica!”, – pognał do lasu.
– Diabły z niego wychodzą – zauważyła z zadowoleniem ciotuleńka.
I uklęknąwszy, wyciągnęła ze złotego strumyka gumiak, z którego trysnęła woda 
jak z zarzynanego
prosiaka, a na koniec wykarabkał się rak z gatunku rzecznych: mały i zwinny.
– Widzisz, gdzie go zagnało. Widać mój sąsiad nóg nie myje. Postawiwszy gumiak 
na
środku kładki, ciotka Ewelina dała znak do odwrotu. Zagłębiliśmy się w wysepce 
zewsząd
oblanej strumykami miękkiej, jeziornej wody: rzeczułki tutejsze aby dotrzeć do 
Czarnej Wody,
przepływały przez mniejsze i większe zbiorniki wyciśnięte lodowcem w 
niezgłębionych
pokładach piachu.
– Poczekaj, już on coś tu musi wywęszać – wstrzymywała mnie ciotuleńka. – Za 
dobrze go
znam.
Pisztolet kuśtykając spiesznie, wynurzył się z krzaków i jednym susem dopadł 
swojej własności.
Tu moja ciotuleńka nie wytrzymała i trzykrotnie klasnąwszy w dłonie, 
zakrzyknęła:
– Filonie mój miły, Filonie, czekam ja na ciebie pod umówionym jaworem!
– Pieczielnica, jindza! – odgryzł się Pisztolet, ale bez wigoru i przekonania, 
bo wiedział
dobrze, że jest to najwłaściwsza pora i miejsce dla ciotczynego czarzenia.
I uszedł szybko.
A ciotuleńka, jakby nie dość było na dziś cudów i czarów, najpierw zdjęła ze 
stecki drugiego
raka, a potem bezbłędnie wykryła w trzech miejscach trzy stalowe pętle 
przygotowane
na sarnie stadło o wdzięcznych imionach Baś i Baśka.
MACIORA
Kiedy ciotkę Ewelinę nachodziły jakieś większe utrapienia, albo chwytała ją 
chandra,
spiesznie dawała znać o sobie, prosząc o rezerwację miejsca w samolocie.
– Ot, jak spojrzę ja na wszystko z góry, jak wzlecę nad obłoki i życie wtedy 
inne się wydaje,
i ja sama inna się robię. Przyłóż mnie do rany, a ta sama się zagoi – mawiała 
wówczas.
Ciotuleńka miała trzy odwieczne trasy. Koncertowo – teatralną do Warszawy, 
patriotyczno
– muzealną do Krakowa i trzecią do Wrocławia: do Ludwikostwa. Była to trasa 
sercowa, a
wybierała ją ciotuleńka wtedy, kiedy czuła się jak telegrafista Piotr Płaczkin. 
Na nic wówczas
były wszelkie teatry, koncerty, muzea, pozostawał Ludwik z Jadzią i wieczorne 
pogaduszki
przy porcelanowym czajniku napełnionym czymś mocniejszym od herbaty.
Kiedy więc otrzymałem lakoniczny telegram: „Przyjeżdżaj. Stop. Lecę do 
Wrocławia”
zrozumiałem, że sprawa jest poważna. U znajomej panienki dokonałem rezerwacji 
miejsc na
lot do Wrocławia i posłusznie stawiłem się w Lipniszu.
Ciotuleńka czekała na mnie ani troszkę nie zdenerwowana. Ubrana była w ciemną 
żorżetową
suknię, pod szyją miała upiętą pożółkłą od starości kameę w kształcie 
rozwiniętej róży.
Napakowana solidnie uszasta torba stała na widocznym miejscu. Mieszkanie było 
posprzątane
na miarę wymagań ciotki Eweliny.
– Cóż to, cioteczka w wojnie z Pisztoletem? – zacząłem dyplomatycznie.
– Nie gadaj tyle. Wypijem strzemiennego i w droga! – ofuknęła mnie ciotuleńka.
Zgodnie z odwiecznym obyczajem, tylko raz jeden zajrzeliśmy do kryształowego 
towarzysza
ciotczynej niedoli. Po czym ciotuleńka, udzieliwszy mi niezbędnych instrukcji: 
jak należy
karmić kury, co w ogrodzie podlewać i kogo się wystrzegać, przestąpiła próg 
domu, zamaszyście
się żegnając.
W drodze do autobusu, poczuwszy wiew z szerokiego świata, zazwyczaj ciotka 
Ewelina
zdradzała udręki jakie akurat ją trapiły. Dziś milczała jak zaklęta i była w 
sposób niepokojący
uroczysta.
– Proszę przekazać serdeczności dla pana Ludwika i Jadzi. Może jesienią zahaczę 
o ich
dom... – rzekłem.
– A zahaczaj sobie. Któż tobie nie daje! – odburknęła przyśpieszając kroku.
– Chyba nie będę nic robił. Najwyżej pochodzę po laskach, posiedzę nad 
jeziorkiem –
uskarżałem się coraz bardziej zaniepokojony ciotuleńką.
– Spaceruj sobie na zdrowie. Tyle już ludzie napisali, że do końca życia tego 
nie przeczytasz.
Tak ty bądź mądrzejszy: pisz tyle, co lekarz na recepcie. Trafisz na swego, do 
końca
życia będzie ciebie błogosławił. Nie trafisz, nie twoja strata. A jak się 
rozpiszesz zanadto, nie
daj Boże, durmanu jakiego niepotrzebnie ludziom zadasz, i bez tego zgłupieli do 
szczętu. Tfu,
zgiń ty, przepadnij.
Tu ciotuleńka splunęła siarczyście i opluła przechodzącą sąsiadkę. A ta nic, 
jakby kropla
życiodajnego dżdżu na nią spadła. Otarła się tylko i nawet jakby lekko się 
skłoniła.
– Widzisz ty ją? – spytała groźnie ciotuleńka.
– Niby co?
– Jak to co?! Ja ją opluła, a ona zadowoloną udaje. Ja tobie mówię: oni mnie 
mają za kogoś
takiego... Nu, za durnowatą! – obwieściła triumfalnie i aż zatrzymała się z tej 
obrazy.
– Nic to, spojrzy ciocia na Lipnisz zza chmur i powie sobie: wbiłam sobie coś do 
głowy i
tyle... – rzekłem bez zbytniego przekonania.
– Mądrala smorgoński się znalazł – ofuknęła mnie ciotuleńka i rozsiadłszy się na 
ławce, bo
jak zawsze do odjazdu autobusu było jeszcze z pół godziny, zadumała się smętnie.
– A u nas po wsiach chodziły świnie, o takie! – ocknęła się, wskazując na główną 
ulicę
Lipnisza, gdzie odwiecznym zwyczajem spacerowały kury, kędy przebiegł kudłaty 
kaszubski
piesek podobny do zabawki zdjętej z komody, przeterkotał motocykl i przejechał 
traktor z
przyczepą.
– Świnie łaciate i wielkie jak cielęta. Stąd kumpiaki i kiełbaski miały swój 
smak. Świnia
co biega na wolności, a choćby nawet na łańcuchu stoi uwiązana, mięsko ma inne. 
Wolna
świnia ziółko znajdzie potrzebne i żadne uroki takiej panienki się nie trzymają, 
i wyobraź ty
sobie, że oni mnie od uroków świńskich mają! – wypaliła ciotuleńka, dłużej nie 
mogąc znieść
swego utrapienia.
– Przedwczoraj to było, jak stara Labudzicha koło drzwi zaczęła mi się kręcić. 
Wejść nie
wejdzie, ale chodzi w te i wewte. „Tak zajdź – mówię – co się szwendasz niby 
swadźba na
weselu”. „Pani – ona na to – już po weselu!”. I zasmarkała się aż po sam pas. 
Wiedziałem, że
Kryśkę szykują do ślubu. Chwyciłam co miałam pod ręką i biegnę, bo lubię tę ich 
Kryśkę:
jakaś nietutejsza ona jest. A ta prosto do chlewu mnie prowadzi. Widzę, maciora 
leży nogi
wyciągnąwszy, a koło niej popiskują różowiutkie świniaczki. Osiem ich było. 
Pożałowała ja
ich serdecznie, bo co niby miałam robić? I wychodzę. Nie doszła ja nawet do 
furtki, słyszę
Labudzicha larum podnosi. Biegnę, bo pomyślałam, że z tego zmartwienia w głowie 
jej się
pomieszało. Patrzę, a tu maciora stoi jakby nigdy nic, parsiuczki ryjkiem w 
cycek pchają, a ta
płacze, jakby, za przeproszeniem, zamiast księżyca tyłek nad jej domem wzeszedł. 
„Czegóż
ty głupia płaczesz – mówię. – Świnia wypuść na pole, bo w tym smrodzie nawet 
chłopskie
gacie różą by pachniały. Pokrzywy jej nasiekaj, lebiody i dzikiej mięty”. Ta po 
rękach mnie
całowała. Przed wojną ja ręki nie dawała, a na starość miałaby zgłupieć. Ot i 
wszystko... –
zakończyła ciotka Ewelina, wyraźnie poweselawszy.
Nadjechał autobus. Ciotuleńka w mig zdobyła miejsce, depcąc nielicznych 
podróżnych.
– Odpocznij sobie. Do lasu pójdź, nad jeziorem posiedź – zarządziła wreszcie i 
zwaliła się
na siedzenie, bo kierowca był narowisty.
Widziałem jeszcze jej twarz za szybą, jak starannie składając wargi niby w 
rozmowie z
głuchoniemym, parę razy powtórzyła: „Pożałowała, ja tylko pożałowała...”
Autobus skręcił na mostek i uwiózł ciotuleńkę w podróż na podniebne wysokości.
BIEDNA SYLFIDA
Tej wiosny zamieszkała u ciotuleńki drobna, szczupła biedulinka o wspaniałych 
płowych
włosach upiętych we wronie gniazdo. Biedulinka trzy lata pod rząd zdawała na 
studia, bez
rezultatu, gdyż skrzywdzili ją rodzice, odbierając sześć punktów za pochodzenie, 
i zawsze
brakowało jej tych sześciu punktów, aż wreszcie za sprawę się wzięła ciotuleńka.
– Znała ja twoich, świętej pamięci, dziadków, porządna była szlachta, choć 
schłopiała do
reszty. Znam ja twoich rodziców, niezgorsi ludzie, choć ziemię rzucili i 
niepotrzebnie szwendają
się po biurach, tak i tobie nie dam ja zginąć. Przyjeżdżaj do mnie, spokój tu, 
cisza. Pouczysz
się, przypatrzysz ludziom i tyle punktów nazbierasz, że obdzielisz jeszcze tych 
nieboraków,
których rodzice, tak samo jak i twoje, poleźli w szpagatowa inteligencja.
Biedulinka zwała się Sylwią, była bladziutka i eteryczna, więc ciotuleńka nie 
mówiła do
niej inaczej jak tylko: „moja biedna sylfida”.
Sylwia nic nie jadła, piła tylko kawę i herbatę, nie wychodziła na słońce i 
obłożywszy się
książkami, całe dnie spędzała w pokoiku na górce.
Kiedy przyjechałem do ciotki Eweliny, ta była w zupełnej panice:
– Przedstaw ty sobie, jak ona ma zrobić te swoje punkty, kiedy mózg jej wysycha 
od takiego
życia. Przecie ona lipy nie odróżnia od topoli, klonu od jesionu, i sroka dla 
niej ptaszek,
i wróbel ptaszek. Tylko nie wiedzieć czemu rozpoznaje gawrony i kawki, ale 
nazywa je wronami.
Zwariować można!
– Nie bierze ją ciocia na spacery?
– Na jakie spacery?! Przecież ona zaraz się męczy i tramwaju szuka. A kiedy ja 
ją do lasu
zaprowadziłam, tak przedstaw ty sobie, że ona leśnej mrówki się przestraszyła! 
Mróówki... –
powtórzyła groźnie ciotuleńka, podnosząc palec do góry. Na co za oknem zapiał 
kogut, wielki
ulubieniec ciotuleńki, który nic nie robił tylko wypatrywał ciotuleńkę, 
frunąwszyna płot, czy
napobliską wisienkę.
– A kiedy nasz Kuba zaczął koło niej chodzić, skrzydło rozczapierzywszy, jak 
przystało na
porządnego kawalera, tak ona – w krzyk! I teraz boi się sama na dwór wychodzić. 
Wszystko
to w księgach królowej Saby było zapisane: będzie pomieszanie wszelkiej natury, 
mężczyzny
od kobiety nie odróżnisz, żywioły poruszone będą i na świat wyjdą Golemy, aby 
nami rządzić,
a my ich za wolnych ludzi weźmiemy – podsumowała swoje strapienia ciotuleńka, 
sięgnąwszy
po kryształowego pocieszyciela. Wychyliwszy kieliszek, ciotka Ewelina wyraźne
poweselała, co natychmiast wyczuł Kuba, piejąc aż mu spurpurowiały krwiste 
dyndole.
– Zakukurykasz się ty mnie na śmierć – upomniała swego faworyta ciotuleńka. – i 
skąd ta
bestia wie, kiedy ja mam przyjemność kieliszek wypić? – zdziwiła się zupełnie 
szczerze.
– Mam ja taka myśl! – ożywiła się ciotuleńka po trzecim kogucim pianiu. – 
Zrobimy dzisiaj
majówkę! Pójdziemy nad Księże Jezioro i tam się zabawimy. Ja przygotuję koszyk, 
a ty
idź pogadaj z moją biedną sylfidą.
Ponieważ ciotuleńka bez specjalnej towarzyskiej okazji używała swego przyjaciela 
tylko
trzykrotnie, nigdy więcej, nie pozostało mi nic innego, jak iść na górę.
Biedulinka leżała na otomance, ślepiąc w grube tomisko. Twarz miała bledziutką 
jak
opłatek, oczy zieloniutkie jak niewypłakane krople miętówki, a wargi od 
wiecznego zagryzania
kraśne niczym koguci grzebień.
– Ja tak dłużej nie mogę! – wyjęczała. Niech mnie pan stąd natychmiast zabierze. 
Ja chcę
do domu!
– Dlaczego pani dłużej nie może? A skoro pani nie może, to czemu nie siądzie 
pani w najbliższy
autobus i nie wróci do domu?
– Nie wiem... czuję się jakoś niewyraźnie. Chcę zejść na dół i nie schodzę. Chcę 
wyjść na
dwór i nie wychodzę. Ja... ja się boję! – przyznała się z rozczulającą 
szczerością biedulinka, a
z oczu jej spadły dwie krople miętówki, zlizane ostrym języczkiem.
Czyżby ciotka Ewelina tak panią zastraszyła? Ależ skąd! Ona jest taka wspaniała! 
Taka
niezwykła! No tak, pani się jej boi – stwierdziłem nie bez smutku.
– Tu się jej wszyscy lękają, bo ona jest w i e d z ą c a...
– To znaczy: czarownica?
– Przecież nie żyjemy w średniowieczu – rozsądnie obroniła się biedulinka i 
bladą chmurką
wionęła ku oknu.
– Stąd oglądam ją rano jak rozmawia z ptakami. A z rzeki przychodzą do niej dwa 
dzikie
łabędzie. Ona również rozmawia z drzewami. Zauważył pan, że drzewa w jej 
ogrodzie są
najpiękniejsze? – ciągnęła coraz bardziej rozpalając się ciotczyna sylfida i 
oczy jej z zielonych
stały się żółte jak bursztyn. A ja poczułem się, jakby spojrzał na mnie 
przebudzony tygrys.
– Drzewka na zimę okłada ptasim nawozem. A do ptaszków mówi: „cip, cip” i „taś, 
taś”, i
nic więcej – rzekłem, czując jak wzdłuż kręgosłupa przechodzi mi dziwne 
mrowienie.
– Nieprawda! Ona jest najprawdziwszym parapsychologiem. Klimuszko przy niej to
szczeniak! – radośnie obwieściła tygrysiooka sylfida.
I westchnąwszy dodała:
– I dlatego ja jej się boję, och, jak się boję! Tymczasem mrowienie przybrało na 
sile, zupełnie
jakby podłączono mnie do wysokoobrotowej wiertarki do zębów.
– Jej bioprądy odczuwam nawet tutaj. To jest straszne... – nie przestawała się 
zadręczać
ciotczyna lokatorka. Oczy jej znów zmiękły i swojsko pozieleniały.
Z głębi schodów rozległo się ciotczyne wołanie:
– Jak tam, moja biedna sylfida! Idziemy na majówka, czy nie idziemy?
– Idziemy, idziemy! – zadecydowałem, gdyż Kuba powtórnie zapiał, a sylfida 
zrobiła się
taką biedulinką, że nic tylko siąść i płakać.
Bez słowa też zeszła ze swej górki i dała się powieść jak owieczka na 
zarżnięcie. Bo tym
razem szliśmy nad Księże Jezioro, gdzie bywało się rzadko, ale zawsze w sprawach 
nader
ważnych.
Droga nasza wiodła na piaszczystą brodawę porosłą skarlałą sosną w pancerzu 
siwych porostów.
Na zapleczu wzgórza, w stronie północnej, w mrocznym utajeniu czuwało Księże
Jezioro: z trzech stron zatrzaśnięte przez mroczniejące lasy. Na południu 
rozciągały się pola
łubinowe, czasami śnieżno – gryczane, pachnące zdradziecko i upajająco. Za 
polami strzępiły
się pojedyncze świerki i wyrastały kordony lasów. Było to południe melancholijne 
i zadumane,
o zachodzie zaś triumfalne: w purpurach i karminach lub czystym złocie. 
Wieczorami
dzikie i przepastne, z wielkimi dziurami wyszarpanymi w niebie przez inwazję 
odległych
gwiazd i gwiazdozbiorów.
Majówkowym zwyczajem rozesłaliśmy na szczycie wzgórza starą derkę, a ciotuleńka 
wyciągnęła
z koszyka wszystko, co było nam potrzebne, na honorowym miejscu stawiając 
butelkę
słodkiej pestkówki i swój kieliszek.
– Widzisz, moja biedna sylfido, taki już u nas zwyczaj, że robimy majówki, 
choćby nawet
był to czerwiec. Wszytko dlatego, moja złociutka, że jak człowiek na trawie 
posiedzi, drzewko
mu zaszumi, ptaszek zaćwierka, mrówka uszczypnie – zmądrzeje on nie wiedząc jak. 
Powiedz
ty mnie, moja droga, a wódeczka ty pijesz? – zakończyła swe przemówienie 
ciotuleńka,
napełniając swego kryształowego przyjaciela po brzegi.
– Niedobrze, znaczy się... Jeden kieliszek krew tobie zagrzeje, to nie żadna tam 
herbata,
ani ta twoja czarna kawa, drugi kieliszek w głowie rozjaśni, a na trzecim ty już 
i przestań.
Wtedy zobaczysz to, czegoś nigdy w życiu nie widziała, biedactwo ty moje.
Biedulinka jak ptak zahipnotyzowany przez węża, otwarła dzióbek i wychyliła z 
ciotczynego
pucharka, jakby był napełniony wiśniowym sokiem.
– Tak to rozumiem. Krew twojej, świętej pamięci, babuni się odezwała. Też z 
początku
była chuda i bielutka jak serek, a potem twego dziadunia nahajką smaliła – 
pochwaliła cotuleńka
biedną sylfidę, której oczka stały. się wielkie jak spodki i patrzyły na nas 
spojrzeniem
cierpiącej sarny.
– Pierwszy kieliszek zawsze w oczy idzie, drugi w żołądek, a trzeci do serca 
trafia – uspokoiła
swą podopieczną ciotka Ewelina. – Ty teraz zakąszaj, a my popatrzym, czy 
kieliszek
cały się został.
Ze spokojnym sercem zajrzałem do pucharka, bo komu jak komu, ale jemu sądzone 
było
długie życie.
Ale ciotuleńka, jakby odgadując moje myśli, przejęła kieliszek i w zadumie 
rzekła:
– Coś ja czuję, że kiedy przyjdzie moja godzina, wyprzedzi on mnie, żebym miała 
czym
boską ambrozję spijać. Zapamiętaj to sobie! A teraz, moja biedna sylfido, 
żołądeczek trzeba
rozgrzać!
I sylfida po raz drugi otwarła dziobek. Oczy jej stały się intensywnie zielone, 
jakby wstąpiła
w nie cała jaskrawość kaszubskich lasów i takie już pozostały.
Znów poczułem silne mrowienie, które spłynęło w dół ciała: po grzbiecie, przez 
krzyż aż
do stóp. I naraz z niewidzialnych szparek piaszczystej brodawy wysypały się 
setki i tysiące
drobnych, czarnych mrówek, atakując nasz stół, a szczególnie biedulinkę.
– Ja tobie mówiłam, że ona żywej mrówki nie widziała – osądziła moja ciotuleńka 
na widok
tańca świętego Wita, który wykonała dziewczyna. – Ot i nasza sylfida.
I zakąsiwszy bułgarskim pomidorem i swojską kiełbasą, ciotuleńka zaczęła 
strząsać czarnych
natrętów. A mrówki wyraźnie straciwszy rezon, poczęły ściągać w swe podziemne 
królestwo.
Zaś biedna sylfida po odtańczeniu dziarskiego dreptaka, stała się nie do 
poznania.
Wronie gniazdo rozpadło się okrywając ją złotym płaszczem, blade policzki okrył 
rumieniec,
oczka zaświeciły jak dwie esperanckie gwiazdy.
– Siadaj, nie lękaj się. One swoją porę znają. W przedwieczerz wychodzą, ale 
tylko na
krótko. Mrówka stworzenie ranne. Chociaż kto ją tam wie... – i ciotuleńka 
zaśmiała się po
swojemu, chitreńko, mrucząc coś pod nosem.
– Niebożątko moje, nie lękaj się, nikt ciebie nie skrzywdzi – przemówiła do 
zbłąkanej
mrówki, zgarniając ją z sylfidziej sukienki.
Biedulinka ponownie zerwała się na równe nogi. A skoro już wstała, znikła na 
czas pewien
za skłonem wzgórza.
– Najgłupszy jest ten duch, który upodobał sobie żywioł powietrza. Nic co 
ziemskie on nie
rozumie – oznajmiła sentencjonalnie ciotka Ewelina, sięgając po suszoną 
kiełbasę.
– Tak powiedz mi teraz, moja biedna sylfido, czemuż ty boisz się świata bożego? 
Przecież
sama ty stworzenie boże, i nie najbrzydsze nawet? – spytała ciotuleńka, 
przegryzłszy kiełbasą
następną kolejkę.
Na tak obcesowe pytanie, biedna sylfida odpowiedziała po swojemu. Od jej łez 
jałowy piasek
się spulchnił i użyźnił, i na naszych oczach zakwitły trzy krzaczki poziomki, 
szykując się
do bogatego owocowania. Ale ciotuleńka wtrąciła swoje trzy grosze:
– Zaniechaj płaczów! Tobie tańczyć a nie płakać! Przecież ty jesteś sylfida, 
najprawdziwsza
sylfida!
Tu ciotuleńka nalała trzeci, sercowy kieliszek i biedna sylfida wypiła ten 
nektar ziemskich
bogów, a wypiwszy poczuła w swej piersi ziemskie gorąco. Wstała więc i zaczęła 
zataczać
kręgi, schylając nisko głowę, to znów wznosząc ją dumnie, a chorągiew jej włosów 
zapłonęła
karminowym blaskiem, gdyż słońce nadęło swe rozognione policzki, szykując się do 
skoku w
dół, prosto w kaszubskie jałowce.
Ciotuleńka klaskała w dłonie, ciesząc się tym weselem, jakim umiała cieszyć się 
tylko ona.
A sylfida płynęła i płynęła. Kiedy zaś słońce ostatecznie zapadło za cierniste 
krzaki i z prawa
zaczęła przebłyskiwać Gwiazda Wieczorna, nad nami zaś wyciągnęła swe pazury Ursa 
Maior,
wtedy to zrozumiałem, jakie prądy przenikają me ciało. Wszystko to było głupie, 
bo za późno.
Sylfida wróciła do miasta, gdzie po raz czwarty zabrakło jej sześciu punktów. 
Wówczas
opuściła ona swe mdłe ciało, zaś Sylwia rychło wyszła za mąż.
KOŁPIE
Wiosenną porą wprost od morza nadlatywały białe łabędzie i majestatycznie 
siadały na jeziorkach.
Zawsze parami, nigdy inaczej. Gdzieś na brzegu, w tatarakach lub trzcinach, 
wyrastało
wysokie, byle jak sklecone gniazdo, i wtedy widziało się już tylko jednego 
eleganta, jak
upiększa kaszubskie wody. Zdarzało się też, że małżeńska para zgodnie kiwała 
ciężkimi kuprami,
trzymając się brzegu. Znak to był nieomylny, że chytry i chudy lisek zakradł się 
do
gniazda i pozbawił ją obowiązków rodzicielskich.
Osieroconą parą ciotuleńka zajmowała się ze szczególną gorliwością.
– Biednieńkie one są. Strach pomyśleć: takie jajo znieść i wszystko na darmo. Od 
tego i w
głowie mogło się pomieszać. Nic dziwnego, że honor straciły i teraz za żebraków 
u ludzi są.
I taką opieką otaczała ptaki, karmiąc je i przemawiając po swojemu, że pewnego 
dnia bezdzietna
para opuściła jeziorne wody, lądując na Czarnej Wodzie tuż naprzeciw ciotczynego
domostwa. Ciotka Ewelina najpierw zdumiała się nad łabędzią przemyślnością, a 
potem zaczęła
przemawiać im do rozsądku. Ale dumne królewskie ptaki ani myślały o powrocie. 
Spokojnie
żerowały na rzece, bezwstydnie wystawiając swe tłuste kupry. Na widok ciotuleńki
natychmiast wiosłowały do brzegu i wyginając wężowe szyje z psią wiernością 
wpatrywały
się w jej korpulentną, energiczną figurkę.
– Ot biedy się nabawiłam. Karmić was tyle, co świniaka utuczyć – zrzędziła 
ciotuleńka,
pogodziwszy się z losem i rzucając kawałki chleba, aby uważnie przypatrywać się, 
jak chlebowa
gula wędruje szyją niby kamień rzucony w przyciasnawą pończochę.
Towarzyszył jej Kuba, powiewając złotopiórym ogonem jak wojennym buńczukiem, i z
bezpiecznej odległości przyglądał się swym konkurentom.
Któregoś dnia na tej czynności zastał ciotkę Ewelinę pan szkolny, czyli 
Wargowaty. Jego
lwia głowa z grzywą kędzierzawych, przedwcześnie posiwiałych włosów wypłynęła 
spoza
parkanu nagle jak wielki afrykański księżyc.
– Rośnie pani gospodarstwo – powiedział pieszcząc pulchnymi wargami każdą 
zgłoskę, a
oczy jego patrzyły na ciotuleńkę z kobiecą uległością.
– Na swoja bieda ja ich tu ściągnęłam – z przyjemnością powróciła ciotuleńka do 
starej
śpiewki. – Siedziały by na wielkiej wodzie i robiły co do nich należy. A tak za 
żebraków u
mnie są. Aż hadko patrzeć na coś takiego.
Policzki Wargowatego zaśmiały się lekkim rumieńcem.
– Niech pani przestanie je karmić i one wrócą skuda przylecały.
– Co też pan plecie, panie Wargowaty! – zaperzyła się ciotuleńka, wyraźnie się 
zapominając.
– Przecie one, sieroty biedne, potrzebują ludzkiego serca. Młode lisek im 
powyjadał: widziałam
w brzeźniaku nad Małą Skrzynką skorupy jajeczek i pióra, co ledwie zaczynały być
piórami.
– One mogą drudzi raz złożyć jaja – rzekł Wargowaty, z kolei blednąc, a oczy 
jego zaiskrzyły
się jakby chwycił za linię wysokiego napięcia.
– Spróbował by pan złożyć choćby jedno jajo i wtedy zobaczył jaka to przyjemność 
– odparowała
ciotuleńka.
Kuba wyczuwając chwilę zapiał, łabędzie zasyczały jak wąż szykujący się do 
ataku.
– Nie rozumiem was... – bardzo cicho, prawie szeptem rzekł pan szkolny i 
obróciwszy się
na pięcie, obniósł swą lwią głowę nad ostrymi sztachetami ciotczynego płotu.
– Mały jak knotek, a taki gorący – zdziwiła się ciotuleńka i wróciła do swych 
codziennych zajęć.
Na drugi dzień rano łabędzi nie było. Początkowo ciotuleńka myślała, że 
odpłynęły pod
groblę, na młyńskie rozlewisko. Wkrótce jednak cała prawda wyszła na jaw: 
łabędzie zniknęły
bez śladu.
I ciotuleńka twardym krokiem pomaszerowała ku szkole. Już z daleka za taflą 
szyby ujrzała
jaśniejącą natchnieniem twarz nauczyciela. Jego usta lubieżnie i miękko 
zaokrąglały się
na samogłoskach, ręce pracowały jak płetwy ryby, która zdecydowanie zmierza ku 
swemu
celowi. Wargowaty recytował wiersze. Dlaczegoś ciotuleńka była pewna, że zdybała 
nauczyciela
na rzeczy karygodnej, bo Wargowaty oprócz tego, że był polonistą, również sam 
pisywał
wiersze.
– Pomyśleć, Mickiewicz się znalazł! – powiedziała i z trzaskiem rozwarła drzwi.
Nauczyciel urwał w pół słowa. Klasa zamarła, jakby ujrzała zmorę w ciotczynym 
wcieleniu.
– Niech on powie, co zrobił z łabędziami – powiedziała tykając palcem w pierś 
poetę.
Minęła długa, męcząca chwila i nagle Wargowaty zebrał się w sobie i ryknął lwim 
głosem:
– Kołpie są na jęzorze!
– Na jeziorze? – zdumiała się ciotka Ewelina. – A jakim to cudem?
– Kołp je wolny ptak – objaśnił Wargowaty. – Kołpie wróciły skudka przyleciały.
I Wargowaty miał rację, bo gdy ciotuleńka pobiegła nad znajome jeziorko – 
ujrzała parę
samotnych łabędzi kiwających się na krótkiej fali, jaka szła od leśnego duktu. 
Poznawszy swą
karmicielkę, kaszubskie kołpie ruszyły ku brzegowi, klapiąc dziobami i tykając w 
dłonie ciotuleńki.
– Biedactwa wy moje. Nic ja wam nie przyniosła. Jak przyszła wam ochota wracać, 
widać
jeszcze będziecie mieć młode. Siedźcie na wodzie, a ja o was nie zapomnę.
Nim jednak ciotka Ewelina zdążyła dojść do swego domostwa, z Czarnej Wody 
wypatrywali
już ją starzy znajomi.
– A żeby was korszun porwał! Uparli się wy chyba mnie z torbami puścić! – 
zawołała klasnąwszy
w dłonie. – Ot hultaje! Poczekajcie wy, już ja was pożywię!
Za godzinę odeszła od ciotuleńki wszelka złość i nakarmiła łabędzie jak nigdy 
dotychczas.
Lecz w następną noc łabędzie znikły równie bezgłośnie, aby przybyć na pierwsze 
śniadanie,
obwieszczając swój powrót świstem podobnym gwizdowi wygaszanych silników 
odrzutowych.
– Albo ja głupia, albo wy zgłupiały do szczętu – orzekła ciotuleńka, gdy nocne 
eskapady
zaczęły powtarzać się coraz częściej. – Rozumiem, żeby sowa nocą latała, ale wy 
przecie nie
sowy, ani puszczyki żadne.
W najbliższy wieczór ciotka Ewelina zaczaiła się w krzakach czarnej porzeczki. 
Zapadła
letnia noc. Łabędzie puchy bielały w trzcinach młyńskiego rozlewiska jak ubita 
śmietana.
Ciotuleńce kiwnęła się głowa, gdyż zajrzała do swego nieśmiertelnego pucharka. 
Aż tu patrzy:
po wodzie kroczy stary znajomy ze stron dalekich – łobasty! Klaszcze raz po raz 
w
obrzękłe łapska, odpowiada mu klaskanie kijanek: „chlap! chlap!”, „chlap! 
chlap!”. Widać
niedaleczko cycasta łojma pierze swoje łachy. „Nietutejsza ona jest, poznać od 
razu” –
spodobała się ciotuleńce pracowitość czarcichy. Klaszcze łobasty, łojma nie 
pozostaje mu
dłużna i wyklaskują z trzcin na księżycową dróżkę nagie dzieciątko. Pojęła 
ciotuleńka całą
grozę sytuacji. Dzieciątko woła łabędzim głosem a ciotuleńka krzyczy:
– Już ja wam pokaża, dzieciuczka krzywdzić!
Łobasty zawarczał jak zły pies, a ciotuleńka – buch w wodę! Patrzy, rzeczywiście 
w wodzie
siedzi po pas, a na grobli warczy dobrze jej znany „trabancik” pieszczotliwie 
przezwany
mydelniczką.
– A żeby ciebie dwa razy skręciło i żeby ty własny tyłek zobaczył! – woła 
ciotuleńka goniąc
przez ogrody, ale „trabancik" zadymił z rury i znikł jak nocne przywidzenie.
Następnego dnia, nakarmiwszy staranniej niż zwykle swych niezmordowanych 
pensjonariuszy,
którzy opuszczali Lipnisz na kółkach, aby wracać na własnych skrzydłach, 
ciotuleńka
zapukała do nauczyciela.
Otworzyła żona.
– Niech będzie pochwalony! – zabasowała ciotuleńka, bacznie wpatrując się w 
Wargacichę,
bo ta nie lubiła patrzeć ludziom prosto w oczy i miała wysunięte do przodu zęby, 
co, jak
powszechnie wiadomo, znamionuje osoby namiętne lub spokrewnione z wampirami. Co 
na
jedno wychodzi. – Dzień dobry, dzień dobry – pośpieszyła z przywitaniem 
Wargacicha, patrząc
na czubek głowy ciotuleńki, na którym dumnie sterczał ni to kapelusik, ni to 
berecik
osobiście zmajstrowany przez ciotuleńkę z niegdysiejszej kreacji.
– Czy on jest w domu?
– On jeszcze śpi – z miejsca zrozumiała żona poety.
– Powiedzcie, że Ewelina na niego czeka – rozkazała ciotuleńka, przekraczając 
próg domu
i bezbłędnie kierując się do saloniku.
W przyległym pokoju nastąpiło jakieś poruszenie i oto w drzwiach stanął 
Wargowaty.
Oczy jego spoglądały na ciotuleńkę z nieśmiałą słodyczą odtrąconego kochanka, 
policzki
były wypchane jak u chomika przeczuwającego chude dni, a pulchne wargi 
przyzywały
mroczne namiętności czarnej Afryki. Pan szkolny ubrany był w kraciastą koszulę, 
w sztruksową
kamizelkę i takież spodnie. Był to strój człowieka bywałego w świecie, czego, 
szczególnie
w dni świąteczne, Wargowaty się nie wypierał.
Ciotka Ewelina bez zbędnych słów rozsiadła się w przepaścistych głębiach 
pluszowego
fotela. Natychmiast kolana jej znalazły się na wysokości brody, kapelusik 
potoczył się po
kwiecistym dywanie.
– Podaj mi pan kapelusz, dziś nigdzie takiego nie znajdziesz – rzekła nie tracąc 
rezonu, i z
miejsca przystąpiła do sprawy:
– Tak powiedz, mój kochanieńki, za jaka to pokuta kazano tobie z łabędziami na 
nocne
przejażdżki się udawać? Nie Zeus ty przecież, że szukasz swojej Ledy. A może 
ojcem pięknej
Heleny chcesz zostać? Nieprzyjemności wielkie mogą z tego wyniknąć, o czym uczy 
nas historia.
Wargowaty, spoglądając z góry na ciotuleńkę, jak się mocuje ze swym 
kapelusikiem, z
miejsca zareplikował:
– Przekupiliście kołpie za chleb! A uone są dzikie i jezorne! Ani wasze, ani 
nasze, tylko
jezorne! I tam jest ich miejsce!
– Przekupiłam ja tych biedaków swoim sercem, kochanieńki – rzekła po dłuższym 
namyśle
ciotuleńka. – I rób teraz co chcesz, a tego nie zmienisz. Bo ja mam serce do tej 
krainy,
choć mówicie, że ja nie wasza. Nie tutejsza ja, to szczera prawda, ale przecież 
już i nie tamtejsza.
Zmiotło tam, zawiało i zarosło nawet mogiłki nasze...
I ciotuleńka westchnęła z całego serca. Wargowaty usiadł na pierwszym z brzegu 
krześle,
jakby pod brzemieniem ponad swoje siły. Za oknem zaś dało się słyszeć dobrze 
znane pianie.
To Kuba opiewał swoją tęsknotę za ciotuleńką, gdyż poczuł poruszenie serca swej 
pani.
Na to zawołanie otwarły się drzwi i do saloniku wkroczyła żona pana szkolnego, 
sama
również ucząca cudze dzieci. A przed nią płynęła wielka taca z tym wszystkim, co 
powinno
było się znaleźć na przyjęcie gościa.
Udobruchana ciotuleńka, z pewnym wysiłkiem opuściła wnętrze fotela i rozsiadła 
się za
stołem połyskującym ogniście jak buty kościerskiego eleganta. A spojrzawszy na 
wspaniałe,
wielkie zęby żony poety, podniosła kieliszek/ tymczasem Kuba już zdążył wydać 
swe triumfalne:
ku – ku – ryku!/ i zaproponowała pojednanie:
– Ja ich karmić przestanę, a ty, kochanieńki, już nie jedź z nimi więcej na te 
nocne spacery.
Niech, biednieńkie, same wybiorą, co dla nich lepsze.
Rzekłszy tak, ciotuleńka przełknęła haust ostrej pieprzówki i z całego serca 
chuchnęła na
salonik. Znaczyło to, że gościna przypadła jej do gustu. Zaraz w kredensie pękł 
kryształ, a z
sufitu spadł wielki pająk, prosto na środek stołu: między kiełbasę a domowe 
korniszony.
Na zmianę pogody to – rzekła z zadowoleniem ciotuleńka, zakąszając zimnymi 
nóżkami i
robiąc kwaśną minę, bo galareta była kwaśna i przypominała ciotuleńce owsiany 
kisiel.
Pająk leżał jak wypluta pestka. Za chwilę jego zwiędłe nóżki ożyły i na swych 
ośmiu
szczudełkach popędził przez barykadę z kiełbas i domowych korniszonów, wprost do 
talerza
gospodyni.
– Jejku! Niech pani każe mu iść precz! – zawołała pani szkolna, przejęta 
atawistycznym
lękiem przed wszystkim, co pełzające i wielonogie.
Ciotuleńka litościwą dłonią zgarnęła przybysza i posadziła go na filodendronie, 
któremu z
ostrego nosa skapywała srebrna kropelka. Pająk wraz z kropelką skapnął na 
podłogę i oporządziwszy
się jako tako, bezbłędnie skierował się ku tej, którą sobie upodobał.
– Ot durny, poszedł ty – skąd przyszedł! – wreszcie rozsierdziła się ciotka 
Ewelina widząc,
że jeszcze trochę a oczy nauczycielki potoczą się po podłodze jak wyłuskane 
kasztany. Pająk,
jakby zdalnie sterowany, zrobił nagły zwrot w prawo, znikając pod pluszami 
fotela.
– Ludzie prawdę mówią... – westchnęła biedna kobieta. – Pani to je wiedząca...
Kiedy żona Wargowatego zreflektowała się, było już za późno. Z oczu ciotuleńki 
uderzyły
błyskawice i zakrzyknęła ona swym operowym altem, który przyprawiał o zgrozę co 
mniej
odpornych:
– Mówisz, że wiedząca jestem!? I owszem, może i jestem nawiedzona, bo wiem ja, 
na ten
przykład, że ty, kochanieńka, cała krew z niego wypijasz. Od tego on i osiwiał, 
i bladzieńki
się zrobił, i rusałka z łabędziem splątał!
Żona pana szkolnego widząc, że wszystko stracone, uszła do kuchni: tej 
najpewniejszej
twierdzy domowych wampirzyc.
Ciotka Ewelina, jak gdyby nigdy nic, wychyliła następny kieliszek i wyraźnie 
poweselawszy
rzekła:
– A ty nie martw się, kochanieńki... Każda baba wyssie swego chłopa, kiedy ten 
się jej
podda. A ty głowa nosisz w chmurach. Mickiewicz ty teraz u mnie będziesz. Tak 
pamiętaj
proszę, panie Mickiewicz, z łabędziami umowę zawarliśmy, sercem pisaną. Z tobą 
również...
I pożegnała dom Wargowatych, a za nią podyrdał Kuba, któremu rzadko zdarzało się 
opuścić
rodzinne podwórze. Kiedy jednak wychodził, zawsze w odpowiedniej chwili.
XXX
Łabędzie pozostały na Czarnej Wodzie. Czy ktoś je podkarmiał, nie wiadomo. 
Ciotuleńka
twardo trzymała się umowy, nie bacząc na to, że zawiedzione ptaki wyłaziły z 
rzeki i przewalały
swe niezgrabne cielska przed ciotczyny ogród.
– Co splądrują, to ich – mówiła przymykając oczy na zdeptany warzywnik. – Karmić 
ich
nie będę.
Przyszła jesień, potem nagle wystrzeliła sroga zima. Łabędzie wiosłowały po 
niezamarzającym
kręgu z wdzięcznie wygiętą szyją i teraz karmili je wszyscy.
Aż któregoś poranka, na środku małej kałuży, znaleziono tylko łabędzicę. Jej 
towarzysz
utkwił wspaniałą, łabędzią szyją między sztachetami ośnieżonego płotu, jakby 
chcąc ujrzeć
co jest po tamtej stronie, i tak już pozostał.
– Zamarzają nasze kołpie – orzekli mieszkańcy Lipnisza. – Złe idzie na Kaszuby.
I próbowali zdjąć z wody samotną łabędzicę, ale lodowy most załamywał się pod 
ciężarem
człowieka. Całą sprawę zostawiono na jutro. W nocy przyszła zamieć: przez żółte 
niebo, podświetlane
złowieszczo od dołu, przelatywały niekończące się klucze oszalałych łabędzi.
Wśród nich miotał się Szalińc – diabelski wysłannik.
Skoro świt wybiegła ciotuleńka przed dom i ujrzała między czarnymi olchami białe 
równe
pole. A na tym polu pasły się wrony i tęgodziobe gawrony: przybysze ze stron 
dalekich.
„I gdzie są nasze kołpie, gdzie się zapodziały kaszubskie łabędzie? Kędy uszły, 
w jaką
świata stronę?” – zdawała się zapytywać ciotuleńkę ta wyśnieżona i wyrównana 
pustka.
Ale ciotka Ewelina jeszcze raz spojrzała na czarne, smutne ptaki i rzekła 
dobitnie i twardo:
– A pypeć wam w ta miejsca!
I wróciła do domu, i wzniosła swój nieśmiertelny pucharek, bo wiedziała 
najlepiej, że w
tym kraju nic nie zginęło i zginąć nie może.
GIEBURSTAG
Trzymał wczesny czerwcowy upał. Wyniosłem się od ciotki Eweliny do 
zaprzyjaźnionego
domostwa, które stało nad samym jeziorkiem, pawiookim, owalnym, między sosnowym 
starodrzewiem
i łysawym pagórkiem do połowy zalesionym, gęstym jak trzcina sośniakiem.
Pokoik miałem na strychu, o suficie załamanym jak wieko trumny, z okienkiem w 
cztery
szybki, z którego widać było wzgórze, bliżej – krzak bzu, pod którym notorycznie 
zostawiał
swą kupkę najmłodszy z synów gospodarza.
Gdy upały uderzyły ze zdwojoną siłą i nad piaszczystymi uroczyskami Rybna stanął 
rozedrgany
słup powietrza, zrobiło się mi żal tych, co w mieście i zaprosiłem Jasnego.
Jasny przyjechał z płetwami, gumowym naustnikiem, do którego przytwierdzało się 
długą
rurkę oraz ze śmiercionośnym harpunem naciąganym na sprężynę. Przyjaciel mój 
uprawiał
podwodne polowanie zaliczane do kłusownictwa. Konspirował więc i krył się ze 
swoim nałogiem.
Każdego poranka, zawinąwszy harpun w ręcznik, w samych tylko kąpielówkach. Jasny
dreptał przez podwórze, obszczekiwany zajadle przez psy, wzniecając niepokój 
wśród drobiu.
Na brzegu przyklękał nad ręcznikiem, naciągał kuszę i pławił narzędzie zbrodni 
do momentu,
gdy woda sięgała mu po pas. Wówczas, chlapnąwszy dziarsko płetwą, odpływał na 
pełne wody.
Nasza sielanka trwała parę dni. Przecierałem oczy, gdy Jasny już wracał, pokryty 
gęsią
skórką, zsiniały i szczękający zębami, i rzucając triumfalnie ręcznik z małym 
węgorzem lub
wielkogłowym szczupakiem podobnym do niewyrośniętego wilczka, odgrażał się:
– Widziałem taakie ryby! Jutro zobaczysz...
Smażyliśmy rybę na elektrycznej kuchence i nasłuchując głosów ze strychu, 
spiesznie pożeraliśmy
zdobycz. Któregoś poranka zadudniło na stromych schodkach, zatrzeszczał strop i
do pokoiku wkroczyła ciotuleńka.
– Ja tak sobie myślę, że te twoje urodziny zrobimy tutaj – oznajmiła na wstępie. 
– Borowcowie
wybudowali piękną werandę, ognisko potem zapalimy. Co ty o tym myślisz?
– Urodziny? – ośmieliłem się zdumieć, gdyż ciotuleńka zawsze twierdziła, że 
gieburstag to
zwyczaj pogański, albo niemiecki i żeby zabawić się i wypić wódeczkę mamy od 
tego swoich
świętych patronów.
– Co tak oczy wytrzeszczasz? Przecie okrągła liczba obchodzisz, i tobie z górki 
poszło.
Tak trzeba nad swoim życiem zastanowić się i te lata, co przeszły, należycie 
pożegnać. A co
to u was tak pachnie? – pociągnęła nosem.
Jasny, który nigdy nie kłamał, zapłonił się jak panienka i zełgał:
– To chyba u Borowców...
– U Borowców, mówisz? U nich, kochanieńki, pachnie dzieciukowymi majtkami, a u 
was
rybami.
– Rzeczywiście, smażyliśmy rybę – przypomniałem sobie. – Ciocia ma nosa jak się 
patrzy!
– Ja mam nie tylko nosa, ja mam oko – rzekła ciotuleńka. – A co to za takie 
diabelskie widły?
To mówiąc, wyciągnęła kuszę z harpunem, o ostrzu podobnym do haczykowatego 
widelca
zmajstrowanego z hartowanej stali.
– To taki sport. Strzelanie do celu – powiedziałem bez przekonania.
– Do ryby, znaczy się.
– Czy cioteczka myśli, że ci panowie, co godzinami wysiadują nad wodą, przyszli 
pogawędzić
sobie z rybką?
– Niegodziwość to jest wielka, to całe wędkarstwo – zgodziła się ciotuleńka. – 
Pomyśleć:
manić rybę, żeby potem zwierzę, co zaufało człowiekowi, tak strasznie oszukać. 
Dlatego jem
tylko takie ryby, które trafiły do sieci.
– A dziczyznę lubi cioteczka zakosztować?
– I owszem! I sarninkę, i kabana dzikiego, a już nad pasztet zajęczy nie ma nic 
lepszego –
zapaliła się ciotuleńka do starych wspomnień.
– Przecież do niej też strzelają.
– Może i strzelają, ale żeby do ryby strzelać, to już koniec świata! I to kto? 
Taki szlachetny
i dobry człowiek! – zawstydziła Jasnego moja ciotuleńka, żywiąc doń 
skomplikowane uczucia.
Z jednej strony Jasny przypominał jej fizycznie pewnego hrabiego, wielkiego 
nicponia i
utracjusza, z drugiej zaś podziwiała walory duchowe Jasnego. O czym lubiła 
napomykać
wówczas, gdy miała na pieńku z proboszczem.
Jasny zakwitł piwonią, lecz, o dziwo, ośmielił się bronić swego i opowiedział 
ciotuleńce o
rozkoszach podwodnego pływania, gdy nad głową ma się roztopione złoto upalnego 
poranka
a w dole tajemnicze gąszcza moczarki kanadyjskiej, i gdzieś tam w półmroku tkwią 
nieruchomo
szczupaki i wiją się niby ożywione liany, czarne węgorze stając pionowo do 
lustra
wody.
– Chciałabym ja to wszystkio na własne oczy zobaczyć – westchnęła ciotuleńka. – 
I ty w
tej puszczy polujesz?
– Poluję – pokajał się Jasny.
– Tak poluj dalej, ale nie tutaj! Nie chcę, żeby ludzie mówili, że z 
rozbójnikiem podwodnym
przestaję. A już coś tam zaczęli przebąkiwać, że potwór wodny pojawił się w 
Małej
Skrzynce, to znów, że topielica, coś jakby nieboszczyka ożywionego w wodzie 
widzieli. Widzisz
ty ich!
Na wiadomość o planowanym gieburstagu Borowcowa obnażyła swoje zęby, które 
upodabniały
ją do pani szkolnej, chociaż naprawdę to Borowcowa była autentyczną zajęczychą:
skoczną, wesołą, nad podziw płodną i radośnie zakrzyknęła:
– To je mesl. A bądze pan miał gosci?
– Oczywiście – odparłem bez zastanowienia. – Jakże by bez gości.
– Rychtyk, gosce muszą bec – pochwaliła mnie zajęczycha, która miewała ze swym 
Stasiem
co rusz to nowych gości. Aby potem obwieścić jak o dopuście bożym:
– I znowu dostalim gości. Albo w trybie przypuszczającym:
– Coś miarkuję, że dziś bądzem mieli gości. I goście byli.
– Nie ma rady, musimy mieć gości – rzekłem smętnie do Jasnego. – Inaczej stracę 
w
oczach Borowcowej i całej okolicy.
I wtedy pomyślałem o zaprzyjaźnionym malarzu Jasiu. Mieszkał on w pobliskim 
miasteczku
i pochodził ze starej szlacheckiej rodziny. Siłą rzeczy, za czasów pruskich 
dorzucono
do rodowego nazwiska dumnie brzmiące „von”. Co jeszcze dziś można było sprawdzić 
na
drzwiach rodzinnego domu Jasia. Malarz miał jeszcze tę zaletę, że ród jego 
rozsławili w powiecie
liczni bracia, imający się intratnych zawodów.
– Chcesz zaprosić szalonego Jasia? – powątpiewająco pokiwał głową Jasny, który 
choć nie
obracał się w kręgach artystycznych, miał o nich nie najlepsze mniemanie.
– Z dziką ochotą! A jeśli jeszcze zawita któryś z braci, sukces będzie murowany!
Co rzekłszy, zadzwoniłem do powiatowego domu kultury, w którym Jasio miał swe 
artystyczne
dożywocie.
– Sprawa załatwiona. Na mój okrągły gieburstag będą goście jak się patrzy: Jasio 
i jego
brat – chirurg wzięty w okolicy – pochwaliłem się przed Jasnym, który od momentu 
wizyty
ciotuleńki stracił humor, bo stracił cel w życiu.
– Może będzie lepiej, jeśli pojadę do domu – rzekł, smętnie spoglądając na 
narzędzie
zbrodni rdzewiejące w kącie.
– Nie bój się. Jestem pewien, że na taką uroczystość ciotuleńka będzie chciała 
mieć węgorza
na stole – pocieszyłem Jasnego.
Ale ciotka Ewelina była nieugięta. Skryłem to przed Jasnym i w przeddzień 
uroczystości
własnoręcznie odniosłem ręcznik wraz z kuszą na brzeg jeziora. Jasny stawał na 
głowie, majdając
w powietrzu potworną płetwą, przemierzał wodę wzdłuż i wszerz, znacząc swój ślad
zawirowaniami, tryskał wodą i parą z ruki, jak podwodny potwór, wszystko na 
próżno. Ryba
się uparła i nie dała się wziąć na widelec. Czary ciotczyne działały.
XXX
Nastał dzień gieburstagu. Upalny i z wrzaskiem z lekka oszołomionego ptactwa, 
które
gnieździło się w niezliczonych dziuplach, wśród jałowców i drzew. Poranna rosa 
wyparowała
szybko, przypiekana słonecznym żelazkiem, które czyniło swoje niczym skrzętna 
gospodyni
ogarnięta szałem sprzątania.
Stasio swym wysokim tenorem wprowadzał ład wśród małych ludzi i czworonogów. 
Pomiędzy
synami, których liczby nie można było się doliczyć, rej wodził czternastolatek. 
On był
prawą ręką ojca, gdy podporą matczyną była jedyna córka, Sabina. Oni to przyszli 
pomóc
nam w uporządkowaniu werandy, wolnej jeszcze, bo wywczasowicze nie przybyli na 
czas.
– Dużo będzie gości? – rzeczowo zagadnęła ciemnooka i ciemnobrewa Sabina.
– Bardzo dużo i to jakich gości! – ucieszył się Jasny, od samego rana ogarnięty 
wisielczym
humorem.
– Trzeba przynieść miękkie krzesła i naczynia pożyczyć – zadecydowała 
dziewczynka.
– Masz rację i przydałby się tu jakiś serwis z miśnieńskiej porcelany! – 
zaaprobował Jasny.
– Trzeba by też werandę przybrać, najlepiej brzózką – nie pozostał w tyle Kazek.
– Biegnij do lasku i bez porządnej brzozy nie wracaj! – dyrygował mój 
przyjaciel.
W tej sytuacji pozostawiłem werandę i poszedłem przed siebie. Znalazłem się nad 
potoczkiem,
cienkim jak kijek położony między łanem kwitnącego żyta i puszystą łączką. Ze 
strumyka,
wprost pod nogi rzucił mi się. kaczor o zielonym, aksamitnym łebku. Na wodzie 
zakotłowało
się, zapiszczało i w kępie tataraków skryło się kaczorowe potomstwo ze skromnie
upierzoną matką.
Siadłem na pagórku i zapadłem ni to w sen, ni to w marzenie, ukołysany szklanym 
podzwanianiem
chyżego strumyczka. Kiedy się ocknąłem, poczułem odór złego tytoniu, stęchlizny
i zastarzałego potu, który stał się własnym psim zapachem człowieka.
Pod niską, rozłożystą sosenką siedział Wodny: sękaty i garbaty, o wielkiej 
głowie matoła i
oczach wyblakłych jak przekwitły len. Jego niegdyś granatowe ubranie robocze 
błyszczało
zmatowiałym srebrem. Kusy berecik tkwił na czubku głowy niby przykrywka 
pokracznego
czajnika. Z zasady Wodny nie kwapił się ze znajomością, zajęty swoimi wodnymi 
sprawami,
ale nie bacząc na nic zagadnąłem go o węgorza.
Rybak coś niewyraźnie zamamrotał i wpatrzył się w tataraki, nad którymi 
frywolnie polatywały
błękitne ważki.
Uspokojony kaczor powrócił na swój srebrny drążek, zakwakał ochrypłym basem i 
zapanowała
pełna niejasnych oczekiwań cisza.
– Wągorz je wama potrzebny? – po dłuższej chwili powrócił ze swego niebytu.
– Rychtyk.
– Dlocze?
– Dziś mam gieburstag.
– Wa nie jesta stądka? – dalej egzaminował mnie Wodny, a w jego niegdyś 
błękitnych
oczach przeświecały dwie przepastne głębiny, na dnie których czaił się nie 
nazwany, czujny
stwór.
– Ewelina Puciatowa, to je moja cotineczka – wytoczyłem koronny argument.
– Ona ma ocze! – wygłosił dobrze mi znany refren. – Ona może oczarzec 
wszetczich!
– Ciotulenka ma dobre oczy i Labudowej odczarzyła maciorę.
– Ona ma ocze – po raz drugi z lubością powtórzył Wodny.
I podniósłszy swój krótki, zwalisty tułów na wyjątkowo krzywe nogi, pomaszerował
wzdłuż strumyczka, zmuszając kaczora do kolejnego tańca śmierci.
– Zaczekoj kaczorku do jeseni – pocieszył go i kaczor, zrobiwszy mały krąg, 
powrócił do
swej rodziny, najwyraźniej uspokojony.
Maszerowałem za Wodnym, który raźno przemierzał łączkę, zawijając nogami jak 
dużym
sierpem. Z wielkiego, podobnego do wybujałej tui jałowca prysnął jakiś ptak i 
kaszubski cyprys
zachwiał się jak od podmuchu tropikalnego wichru.
– Ju je pozdze – rzekł Wodny, wyłaniając się z kłującego krzaka i strzepując ze 
swego
błyszczącego pancerza żółte szpilki. – Jaja są wyklułe.
– Zjadacie jaja?
– Jo! – rzekł Wodny głaszcząc się po brzuchu. – Kacze, srocze i wszelaczie.
„Dobrze, że ciotuleńka tego nie słyszy. Ona już by ci dała: kacze, srocze i 
wszelaczie” –
pomyślałem.
Zaszliśmy nad Księże Jezioro, nad mokradełko, gdzie we dnie i w nocy 
naszczekiwał pies
przywiązany do kołka. Pies był wiecznie głodny i ponoć zjadał żaby, gdy tylko 
płaz znalazł
się w zasięgu jego łap. „To je francesczi kundel” – powiadali okoliczni ludzie i 
tym mocniej
ugruntowała się opinia Wodnego, jako „szluńca”, czyli „szlai” i jako Mumocza, to 
jest tego,
co się zadaje ze Złym siedzącym w wodzie.
– Czekojta tu – rozkazał mój przewodnik, więc zatrzymałem się na suszy, a Wodny 
kilkoma
skokami przedostał się na ostrów, gdzie czuwał jego żabojad.
Rudy, wychudzony pies w niczym nie przypominał francuskiego pieszczocha, ani też 
pekińczyka,
o których to psach wiadomo było, że lubią dla zabawy rozszarpać żabę. Ze 
skrzynki
zanurzonej w wodzie „szluńc” wyciągnął węgorza, momentalnie uciął mu łeb, 
rzucając w
pysk psa.
– Trze szteczi westarczą?
Pies trzykrotnie kłapnął zębami, a ja miałem zawinięte w łopian trzy tęgie 
węgorze.
– Mota dzys gieburstag? – upewnił się Wodny.
– Jo...
– To idzta z Bodziem – oświadczył bogobojnie, nie racząc zauważyć podsuwanych 
banknotów.
A goście już byli. Na Stasiowym podwórzu stał szary „moskwicz”, zaś Stasinek 
miotał się
wśród swych synów, którzy machali brzozowymi witkami, aż nad gospodarstwem 
stanął
wielki słup kurzu.
– Są gosce – powiedziała z prosta, jakby chodziło o zwykłą rzecz zajęczycha. – 
Lekórz i
taci czorny z brodą.
Na werandzie na stole leżał gazetowy zwitek, w kącie stała obszerna niebieska 
torba, a
wokół zieleniła się młoda brzózka. – Gdzież są goście?
– Poszli za wama do Lipnisza. Lekórz i ten czorny z brodą – powtórzyła z pewnym 
wyrzutem
Stasinkowa, nie odstępując mnie ani na krok.
– Ten z brodą to mój przyjaciel Jasio, a lekarz to jego brat. Chyba go znacie.
– Rychtyk. On leczył Stasinka, kiedy kobeła fajtnęła Stasinka w bebech – 
nabożnie potaknęła
Stasinkowa, dla której po księdzu był tylko lekarz, a potem to już nikt.
– A gdzie zapodział się Jasny?
– On sedzy nad wodą i płacze.
– Ej tam!
– Jo! On mówi, że nasze, kaszebsczi jęzora są puste od kiedy zamiast wągorza 
wadzą roboczi
– to mówiąc rozwinęła gazetowy pakunek, z którego wysypały się węgorzyki, nie 
dłuższe
od bałtyckiego śledzia. Wówczas pokazałem swoją zdobycz.
– Maryja, Józef! – klasnęła w dłoń. – Taci dłudzi i taci grebi! A co im 
chapsnęło głowę?
– Pies żabojad.
– To je od Mumocza. Jo be tego za nic nie wzęła do ręci. To może nie je węgorz a 
jaka gadzezna...
– odżegnała się od węgorzy Stasinkowa żona, pozostawiając mnie wraz z Mumoczową
darowizną.
Niedługo dane mi było się frasować, bo zaraz nadszedł Jasny i fachowo 
obejrzawszy bezgłowe
węgorze wpadł w zachwyt, gdyż wróciła doń wiara w kaszubskie jeziora.
Za niedługi czas przydreptała ciotuleńka, jak zawsze bogato obładowana. A tuż za 
nią –
chudy, czarnobrody i rozgorączkowany Jasio – malarz z bratem chirurgiem. Widać 
było, że
Jasiowy brat jest chirurgiem nie od parady, gdyż wzrok miał zdecydowany, a bary 
jak końskie
kłęby.
– Tak cóż, kochanieńkie, siądziem i przekąsim coś – rzekła dyplomatycznie moja 
ciotuleńka,
gdy przeszło powitalne zamieszanie.
Każdy usiadł, gdzie mu wypadło: chirurg koło ciotuleńki, ja bliżej drzwi, żeby 
przywitać
Borowców zajętych wieczornym obrządzaniem bydła, a szalony Jasio z Jasnym na 
tapczaniku.
– Ot,widzicie, moi drodzy, wszystko jest jak się należy: ryby, grzyby i 
wędliny... – zaczęła
wstępny toast moja ciotuleńka, a usłyszawszy własne słowa, nie uwierzyła im: – 
Ryby? Jakież
znowu ryby?!
Gorejące wewnętrznym żarem piwne oczy Jasia zamgliły się i Jasio, wyraźnie 
cierpiąc,
tłumaczył się:
– Za następnym razem postaramy się o taaakie ryby! Tak nagle wypadł ten 
przyjazd...
Tu powtórzył gest Jasnego, gdyż Jasio, jeśli nawet nie był opętany rybą, to 
przecież żył w
krainie ryby i rybaków. Ale brat chirurg zdecydowanym ruchem krótkiej i grubej 
jak tłuczek
ręki sięgnął do niebieskiej torby, i począł wyciągać butelki.
– To na ten gieburstag – rzekł. – I chciałem podziękować panu za opiekę nad tym, 
tu...
I wskazał na Jasia jak na mizernego robaczka. Próbowałem ratować sytuację 
mówiąc, że
prawdziwy artysta, do tego malarz, nie potrzebuje niczyjej opieki, ale brat 
chirurg wyraźnie
nie przyjmował do wiadomości statusu Jasia. I Jasio bezszelestnie obrócił się w 
kupkę prochu.
– Cóż to ja mówiła... – wróciła ciotuleńka do swej roli. – Mamy, znaczy się, 
ryby, grzyby i
wędliny. Rybka lubi pływać, grzybek trzeba zalać, a wędlinka trzeba koniecznie 
czymś zakropić.
Tak wypijmy zdrowie tego tu solenizanta. Jego mamusia męczyła się lat temu 
czterdzieście,
nam dziś radość, a jemu smutek: i nie młody on już jest i nie stary. I zgłupiał 
akkurat
jak na swoje lata! – niespodziewanym akcentem zakończyła moja ciotuleńka, co 
wywołało
ogólny śmiech. Tylko Jasio zgarbił się, przybladł i wychylił kieliszek, jakby to 
była odtrutka
mająca go uratować od nagłej śmierci.
I tak potoczył się mój gieburstag. Jasio pił w srogim milczeniu, zagryzając 
skórką chleba,
albo wcale; Jasny nie spuszczał promiennego wzroku z mumoczowych węgorzy; brat 
chirurg
wciąż zdobywał moją przychylność, choć coraz wyraźniejszy stawał się jego 
sceptycyzm,
tylko nie wiadomo, czy w ogóle do sztuki, czy jedynie do Jasiowego powołania i 
Jasiowej
kariery.
Wreszcie wpłynęła Borowcowa w odświętnej, falbaniastej spódnicy, z której można 
było
uszyć dwa spadochrony. Za nią skromnie – Stasinek. I Jasio przeistoczył się jak 
Feniks po-
wstający z popiołów. Jego oczy rozgorzały diabelskim ognikiem, twarz zapałała 
purpurą i
Jasio zgrzytnąwszy szatańskimi zębami, walnął kantem dłoni o stół.
– Ja tu jeszcze jestem! Dlaczego się mnie lekceważy!? Ja, ja wam jeszcze pokażę! 
– wrzasnął
potężnym głosem.
– Ktoś pana lekceważy? Przecie pan sam siebie lekceważy – na to Jasny, wciąż 
rozkochany
w wielkiej rybie.
– Ja, ja, proszę pana, jestem gotów oddać za niego życie! A pan co!? – powtórnie 
wrzasnął
Jasio, obejmując mnie w pół i zgrzytając zębami jak potępieniec.
– Kochanieńki, tak my wszyscy go kochamy. On tak samo jak i ty durnowaty. I cóż 
z wami
robić? Tak wypijmy wtedy za zdrowie gospodarzy tego domu! – oświadczyła 
ciotuleńka,
łagodząc sprawę z wrodzoną dyplomacją.
Dla porządku odśpiewaliśmy „Sto lat” i powróciliśmy do ucztowania. Jedynie 
rozogniony
Jasio milczał i złowrogo spoglądał na Jasnego, wyraźnie dając do zrozumienia, że 
jego albinosowata
siwizna i ceglasta ogorzałość są w złym guście.
Tymczasem brat chirurg nie próżnował. A z każdym kieliszkiem rosła jego 
elokwencja i
rosła też duma zawodowa. Okazało się, że oprócz krajania kmiotków brat zajmuje 
się podnoszeniem
ciężarów. Kobiety zaś zna, można śmiało rzec, na wylot, bo w razie potrzeby 
uprawia
również ginekologię.
Na takie dictum Stasinkowa wystawiła całą kolekcję swych wspaniałych zębów, 
wyrażając
gotowość urodzenia następnych synów, byle tylko pan chirurg był przy tym. „Nie 
wiadomo
leno cze Stasinek ma jesz dobrego fiutka” – zakończyła, spoglądając przewrotnie 
na strapionego
Stasia.
Jasio, kując żelazo póki gorące, porzucił swe dumne odosobnienie. Elegancko 
kłaniając się
przed zajęczychą, prosił ją do tańca.
– A gdzie jest orkiestra? – wyraził ogólne zdziwienie Jasny.
– Pan jest... pan jest szalony! – wrzasnął Jasio. – Jaka znów orkiestra?!
– Dęta – dał się ponieść swemu diablikowi Jasny.
– Pan sam jest dęty i nadęty! – krzyczał Jasio, który z Feniksa przeistoczył się 
w głuszca:
wówczas słyszał tylko siebie i nikogo więcej, i doznawał w stopniu spotęgowanym 
tych
wszystkich krzywd, upokorzeń, niesprawiedliwości, jakich nie oszczędziło jego 
dumnej naturze
pospolite, powiatowe życie.
– Nie pozwolę żeby tutaj z nas kpiono! – wołał dalej szalony Jasio, kierując 
swój apel w
stronę brata chirurga.
Ten czując zew rodzinnej krwi, powstał na równe nogi i choć nie był olbrzymem, 
postać
jego zaciążyła nad stołem niby morenowy głaz.
– Ot patrzcie i orkiestra mamy! – z zupełną szczerością ucieszyła się moja 
ciotuleńka.
Stasinkowa właśnie wniosła mocno sfatygowany adapter. Rozbrzmiał zachrypnięty 
głos
Małego Władzia z Chicago i Jasio już się kręcił w ognistej polce. Zajęczychą 
zachęcała:
„chutko, chutko!”, a kiedy Jasio się rozkręcił jak bąk, omal nie gubiąc swej 
partnerki, ta widząc
co jej grozi, wołała:
– Za dupa, trzemaj mnie pón za dupa! Mocno!
– Patrzaj synók, żeby tylko jakiej biedy nie było – szepnęła do mnie ciotuleńka. 
– Coś mi
się wydaje, że ten twój Jasio z gwardyjskich oficerów jest Znała ja jednego 
takiego. Jak się
napił, za szablę chwytał i rąbał gdzie popadnie. Nie powiem, lubię ja takich...
Szalony Jasio przysiadł się do Stasinkowej, a Stasinek nic: uszy po sobie i 
tylko patrzy za
następnym wędzonym robakiem.
– Opowiem ja państwu taka historia – rzekła wtedy ciotuleńka podzwaniając w 
kieliszek, a
widać było, że jest ogarnięta wielkim natchnieniem. – Było to wówczas, kiedy 
jeszcze żył
mój Józiuk. Zaprosił nas na imieniny pewien sąsiad. Ze znakomitego rodu był on, 
ale podupadłszy
mocno, bo większość majątków pozostała mu po bolszewickiej stronie. Lubił jednak
po dawnemu żyć. Gości nazjeżdżała się moc. Paru oficerów przyjechało, ułanów z 
pobliskiego
garnizonu. Na początku wszystko było jak się należy. Toasty, całowanie się, 
jednym słowem
staroszlacheckie – „kochajmy się!’. Aż wreszcie zaczęły się tańce. Kapela była 
żydowska,
sprowadzona z miasteczka. Panowie oficerowie do tańca, kapela rżnie mazura, aż 
tu okazuje
się, że partnerek za mało. Jeden z ułanów, który na koszu został, długo się nie 
namyślając,
chwyta pokojówkę, właśnie szła w ta pora z tacą, i do mazura! Dziewczyna i 
owszem, nie
powiem żeby brzydka była. Fartuszka nawet nie zdążyła odpiąć i już tańczą. Nie 
spodobało
się to panu domu. Jakżeż to tak: polski oficer z pokojówką, która na dodatek 
jeszcze w fartuszku
jest? Woła wtedy do Żydków „Przerwać muzykę! Panie będą pantofelki zmieniać!”.
Nie wiem czemu tak się mu powiedziało. A nasz oficer – buch na kolano i zdejmuje 
swojej
pokojóweczce buciczek. Nalewa do buciczka żubrówki, która akurat stała na 
podorędziu, i
woła:
– Pijmy zdrowie pięknych pań! Gospodarz aż pobladł od tej obrazy.
– Pamiętam ja – mówi on – oficerów gwardii cesarskiej, którzy szampana pili z 
pantofelków
dam, ale żeby polski oficer żubrówkę z buciczka mojej Brońci?!...
A w ułana jakby grom strzelił. Biegnie on do sieni, chwyta za szablę i dawaj 
rąbać po zastawie.
– Taka twoja mać! – woła. – To ja za Polskę krew przelewałem, a ty będziesz mnie 
od
chamów wyzywał! Pokażę ja wam, panowie szlachta, kto większą szlachtą jest!
Biedny gospodarz o mało zmysłów nie postradał. Okazuje się, że całą zastawę u 
Żydków
pożyczył i to pod gruby zastaw. I kosztował go niemało buciczek Brońci.
Rozległo się potężne łomotanie. To Jasio walił kantem dłoni w stół i gromko 
protestował.
– Nie pozwolę! Nie zgadzam się!
– A nie mówiłam – zauważyła z pewną satysfakcją moja ciotuleńka. – Prawdziwy to
szlachcic. I skąd się tutaj tacy znaleźli?
– Czegóż ty, kochanieńki, nie pozwolisz? – odezwała się ona łagodnie do Jasia. – 
Iczemuż
tak walisz w stół? Pięść to nie szabla, nie po szlachecku to...
– My tu jesteśmy szlachta! My jeszcze pokażemy! Nie pozwolę się obrażać!
– Gorzej z nim, niż myślałam – westchnęła ciotuleńka. – Bieda z nim będziem 
mieli, ot co.
Szlachetny to chłopiec, ale duszę ma obolałą.
Tymczasem Jasio, blady jak chusta, zerwał się i z zaciśniętymi pięściami zwalił 
się wprost
na Jasnego. Promieniejąca jasność odrzuciła go pod drzwi, więc Jasio dawaj 
tarabanić pięściami
w drzwi, kopać je i gryźć własne palce.
Chirurg powstał, równie blady jak brat, trzecim blednącym był Stasinek, a na 
końcu Stasinkowa
żona.
– Lekarzem pan jest, zajmij się pan chorym! – ostro rozkazała ciotka Ewelina.
Brat chirurg, jakby ocknąwszy się ze złego snu, chwycił Jasia w swoje 
niedźwiedzie ramiona
i wyprowadził na dwór. Warknął motor i „moskwicz”, uczyniwszy szaleńczą rundę
przez podwórze, omijając o milimetry ścianę obory, wyrwał się na polną drogę.
– Bóg mioł nas w opiece – po raz pierwszy odezwał się Stasinek.
– Joczku! – potaknęła niedawna partnerka szalonego Jasia.
– Ten lekórz – raz przemówiwszy, mówił dalej Stasinek – nie tak downo poprosił 
na kieliszek
dwóch milicjantów/drogowi to byli milicjanci. Pili cały dzień, a kiedy sę już 
nażłopali,
wziął ich i zwaleł z piąterka. Okienko beło rozwarte... A wszetko przez ta 
krziwda, jaką mu
zrobile mandatami. Szalony to je chłop.
– Rychtyk! – potwierdziła zajęczycha. – Lekórz a taki szolińc. Jo leno czekała 
aż nama
wrzucy.
– Czemuście o tym wcześniej nie mówili? – upomniała się ciotka Ewelina.
– Co tu gadac. Przecie Komorowscy to prawi ledze – westchnął Stasinek i w 
zamyśleniu
wypił kieliszek lekarzowej nalewki.
Ściemniło się. Wyskoczyły gwiazdy, jak świeżo powbijane gwoździe w wielką siwą
płachtę nieba. Na upał. Stasinkowi synowie podpalili przygotowany nad jeziorem 
stos chrustu.
Zaraz dostali baty i poszli spać. Jakoś nikogo nie ciągnęło do ogniska. Przez 
szerokie
okno werandy patrzyliśmy na ciemną wodę i na złoty słup, który kładł się na 
jeziorze. Migotliwe
ognisko stawało się żarłoczną kropką w wielkim, złotym wykrzykniku.
Wtedy ktoś przyszedł i siadł przy osamotnionym ognisku. Jego pokraczny cień 
niepokojąco
drgał w żywym' płomieniu, zwijał się i skręcał.
– To je Mumocz – orzekła zajęczycha i przeżegnała się.
– Wodny poczuł komuś – powiedział spokojnie Stasinek.
Wziąłem butelkę, kieliszek, kawałek węgorza i wyszedłem do mego dobroczyńcy. Ale
kiedy szedłem przez podwórze, wokół mając ciemność lasu, a przed sobą ognistą 
drogę, Mumocz
wstał i krok po kroku począł wstępować w wodę, jakby to był złocisty piach 
rozsypany
na bezmiernej plaży, otoczonej przez morskie ciemności.
– Panie Wodny! – zakrzyknąłem, myśląc, że już jest pijany.
– Jakżesz to tak!? A tu mam dla pana wódeczkę! Pod węgorzyka...
A ten nic: idzie dalej, chociaż jeziora było mu już po pas, po ramiona, aż 
bulknął i znikł...
– Mumocz to beł, po prowdze – jęknęła Stasinkowa. – Trzeba to pici i jestku 
zostawić nad
jęzorem. On przyńdze po swoje.
– Może i on sam – zgodził się Stasinek.
– A wszystko dlatego tak się stało, moje kochanieńkie, że my gieburstag zrobili, 
i moja w
tym wina – rzekła z pełnym przekonaniem ciotka Ewelina. Kiedy znowuż imieniny 
urządzimy,
wtedy innych gości będziem mieli. A Wodnemu trzeba zostawić, co jego.
– Joczku! – potwierdziła zajęczycha.
W niecały rok po sławetnym gieburstagu Borowcowie witali następnego syna. Miał 
on dużą
głowę i gapił się na świat ciemnymi fiołkami niby na wielkie, dziwne akwarium.
KULIG
Zajechałem do Lipnisza w okolicach Nowego Roku. W czas bezwietrzny zaczął sypać
śnieg i sypał nawałą przez całą dobę. Potem przyszedł tęgi mróz i scukrował, i 
zmroził, co
wprzódy zwaliło się z żółto – siwych chmur.
Lipnisz, niczym światowa dama, przyodział się w najprawdziwsze focze futro. Ale 
przed
uważnym okiem nie można było ukryć tych cementowych sześcianów, jakie stawiano 
zamiast
domów, tych pochyłych komórek, gdzie gęgały ganse, czasami kwiczał prosiak, tych 
krzywych
płotów, w których grzęzły kury i gdzie ginęły długoszyje łabędzie.
– Patrzaj nie na Lipnisz, a na lasy i jeziora. Teraz one mają swój czas. Co 
rzekną, na cały
rok będzie powiedziane – pouczyła mnie ciotka Ewelina.
Za oknem stawało się coraz bardziej kremowo i żółto, a w izbie popielato i 
przejrzyście,
jakby kto nalał do pełna mocnej siwuchy. I wtedy ciotuleńce zebrało się na 
wspominki tych
wszystkich kuligów i rozjazdów, tego nieopamiętanego goszczenia i ugaszczania 
się. A kotka
przybłęda, która jesienią objęła władzę nad domem, wtórowała jej rzęsistym 
mruczeniem
kipiącym w piersi jak garnuszek mleka.
– Co kiedyś ciągnęło się przez dziesięć lat, potem było jak jeden rok. A i ten 
okazał się za
krótki. A ja dalej młoda jestem, że aż wstyd przed ludźmi się przyznać – 
westchnęła radośnie
ciotuleńka. – I tak nieraz sobie myślę, że nawet w ziemi nie przestanę żyć i 
oddychać...
I po dłuższej zadumie podjęła zagubiony wątek:
– Pogańska my mamy natura. Prawda to jest najprawdziwsza. Jak się bawić, to się 
bawić
do upadłego, jak się modlić, to się modlić do wszystkiego co wokół. I zwierzuka 
każdego
rozumiemy, i mowę lasu, i granie sfer niebieskich. Powiedz ty mnie, czy widział 
ty kiedy
zorza polarna, jak dzwoni na północnym niebie? A ja nie tylko widziałam, ale i 
słyszałam.
Dzwoniła tak cichutko, że trzeba było mieć ucho nietoperza. A ja miałam...
– Od samego dzieciństwa dziwaczką byłam. Wiedziałam jakie zioła dobre są, a 
jakie złe.
Jakie drzewo sprzyjające a jakie na chorobę. Żmii – i tej się nie zlękłam. 
Kiedyś na grzybach
ugłaskałam gadziukę, że leżała sztywna jak gałązka. Ale na kulig, to bym jeszcze 
pojechała! –
niespodziewanie zakończyła ciotuleńka swe wywody.
Zarzuciłem palto i z uroczystym wyrazem twarzy, który mówił sam za siebie, 
skierowałem
się do wyjścia.
– Gdzież ty idziesz? Znów z Kaszubami będziesz pił! – niezdecydowanie 
zaoponowała
ciotuleńka.
– Skoro jest karnawał, musi być i kulig. Z mężem szlachetnie urodzonej zamierzam 
pertraktować
– rzekłem górnolotnie, co ciotka Ewelina zrozumiała po swojemu, gdyż zakrzątnęła
się koło kredensu, gdzie przechowywała wszelakie odtrutki.
Z czerwonego murowańca buchała gęsta para, a szyby drżały jakby szła tam ciężka 
młócka.
Zgodnie z położeniem, miejsce to się zwało „Nad Czarną Wodą”. Wchodziło się tam 
łatwo,
jak do każdej wody, ale wychodziło się nie takim, i już nie z tej rzeczki.
W kącie, przy zasuwanym okienku, przez które podawano zupę i drugie danie, 
siedział
mój przyjaciel Czark. Chlubił się on wielkim indyczym nosem przełamanym w 
połowie. A
jego z indiańska brązowa, to znów szara jak bukowy popiół twarz, zdawała się być 
ulepiona
w pośpiechu i z tego, co pan Bóg miał pod ręką. I Czark, żeby nie obrócić się w 
glinę i popiół,
zwilżał swe wnętrze tak często, jak tylko się dało. Mój przyjaciel przywędrował 
z Pomo-
rza i wżenił się we wdowie gospodarstwo. Żona jego była kaszubską szlachcianką, 
ale Czark
był dumny tylko z jednego: ze swego bułanego ogiera o pięknej, srebrnej grzywie 
i białym ogonie.
Czark wyciągnął przyjacielsko swą gliniastą łapę, drugą usiłując ułożyć 
niesforne kędziory,
z których wystawały źdźbła siana i skąd sypał się owies.
– Siadajcie. Ta pleskwa poszła po piwo i nie wraca – z miejsca wyjaśnił 
sytuację.
Skręciłem ku bufetowi, aby wrócić z dwoma kuflami, w których pienił się 
niezgorszy
bersz, bo dojrzewający w elbląskim browarze. Czark jednym haustem wychylił piwo, 
odetchnął
głęboko i z lubością przyjrzał się mej osobie.
– Lubię ce. Anioł ty jesteś chocia uczony.
– I bosy Antek – dodałem przezornie.
– Jaki ty bosy Antek! – gorąco zaprzeczył mój przyjaciel. – Wa jesta wasta, pón!
Obróciłem po raz drugi, tym razem przynosząc dubeltowe kufle. Czark zlizał 
pianę, która
skapywała na kraciastą ceratę, rozparł się po gospodarsku i rzekł:
– Powiedz mnie, czemu ja ce lubię? No czemu?
– Jak to czemu?! – oburzyłem się. – Bo jestem twój przyjaciel.
– Jo, ty nie jesteś falszewi, chocia wy wszyscy z stamtąd jesteście utropce – 
ciągnął Czark,
wyraźnie nadużywając mojej językowej niewiedzy. Ale tym razem się przeliczył.
– Jak my jesteśmy utropce, to ty jesteś trodel – wyraziłem się szkaradnie, 
patrząc mu hardo
w oczy.
– Jo tego nie powiedział! – zaparł się Czark w żywe oczy. – Jo, ty mój drech, 
mój przyjacel.
Masz mądra cotineczka i sam jesteś mądrzela.
I paroma haustami wychylił najpierw jedno piwo, potem drugie. Był to wyraźny 
dowód, że
Czark jest zawstydzony i żałuje swojej pochopności.
– Moja ciotuleńka jest urocznica, bo ma oczy, czy coś w tym guście, i ona ma do 
mego
przyjaciela Czarka jedną prośbę – rzekłem.
– Cotineczka? Co ona chce?
– Chce się przejechać na twoim ogierze.
– Dlocz?... – wymamrotał Czark.
Twarz jego spopielała jak u śmiertelnie rannego Murzyna, a ze skołtuniałych 
włosów posypał
się żywy owies.
– Bo u nas był taki zwyczaj, że na karnawał jeździliśmy co koń wyskoczy. Nie 
słyszałeś o
kuligu?
Czark wstał i lekko chwiejnym krokiem najpierw udał się na podwórze, potem do 
bufetu.
Coś tam wytłumaczył i oto na stoliku stały już dwa kieliszki z grubego lanego 
szkła, napełnione
po same brzegi.
Wypiliśmy w milczeniu.
– Mój odżier jest kopajk jakich mało – zauważył obojętnie Czark.
– Żgajuta taki, że strach! Zadepcze każdego.
– Nie moją ciotuleńkę. Nie takie żgajuty merdały przed nią ogonem – uspokoiłem 
Czarka.
Pomilczeliśmy tyle, ile należało. Po czym wyszedłem na dwór i uczyniwszy to samo 
co
mój przyjaciel, skierowałem swe kroki ku bufetowi. Za chwilę na stoliku stały 
dwa następne
kieliszki.
– Mój odżier je chory – wystękał Czark, wychyliwszy kieliszek i zagryzłszy 
ziarnkiem
owsa.
– Co mu jest?
– Nie wiem.. Je chory i tyła!
– To się dobrze składa. Ciotuleńka wyleczy ogiera. Ona ma dobre ocze.
Czark zamilkł na dobre. i nie był go w stanie ocucić nawet następny kieliszek.
– Jestem bosy Antek – przyznałem się po półgodzinnym milczeniu. – Nie mam ani 
grosza.
Ale moja ciotuleńka ma dobrą nalewkę na spirytusie.
– Kiedy ona chce jeździć na moim odżierze? – wrócił z niebytu Czark.
– Nie na ogierze, a saniami. I to zaraz! Z dzwoneczkami, zjanczarami, kurdesz, 
kurdesz
nad kurdeszami! – zawołałem wpadając w sarmacki zapał.
– Śpirytus bądze?
– Ma się rozumieć! Od tego jest kulig!
– Miesąc je ful. Jadzem! – zadecydował mój przyjaciel Czark. Miał taką minę, 
jakby leciał
głową w dół: prosto w otwartą beczkę piwa.
XXX
– Mamy kulig! – obwieściłem z samego progu. – Za kwadrans będzie tu mój 
przyjaciel
Czark. Na ogierze!
– W imię Ojca i Syna, ten pijak?! – przeżegnała się ciotuleńka.
– Na ogierze, mówisz?
– Na ogierze, który jest nieco żgajuta. Ale przecie ciocia nie na takich koniach 
jeździła.
– Wypiłeś... – ni to z zazdrością, ni to ze smętkim stwierdziła ciotuleńka.
– Dla dobra sprawy, droga ciociu.
A Czark już był tu. W rozchełstanej, niegdyś granatowej fufajce wycyganionej od 
kolejarzy,
w berecie, który z biegiem lat upodobnił się do blaszanego hełmu noszonego przez 
hiszpańskich
konkwistadorów. Twarz jego była szczera i otwarta, lekko zaropiałe oczy patrzyły
na świat z junacka odwagą. Mój przyjaciel był gotów na wszystko.
– Panie Czark, na litość boską, co pan zamierza zrobić? – zupełnie bez sensu 
spytała moja
ciotuleńka.
– Nie ma co dyskutować. Pijemy strzemiennego i hajda w drogę! – przypomniałem 
ciotce
Ewelinie.
Ciotuleńka truchcikiem pobiegła do przyległego pokoju. Coś tam zaskrzypiało, coś 
zabulgotało
i zanim Czark zdążył obłożyć się porządnym znakiem krzyża, ciotka Ewelina była 
już
z karafką i kryształowym pucharkiem.
– Czarzba jaka cze co? – ucieszył się i zdumiał zarazem Czark, przypiął się 
jednak chciwie
do kryształowego pocieszyciela.
– No jak, panie Czark, dobra moja nalewka?
– Jo! Można tak dalej czarzec – z ulgą westchnął mój przyjaciel.
– Jedziemy! – orzekła wreszcie ciotuleńka. – Szkoda tylko, że nie mamy do kogo 
zajeżdżać.
Nic to. Świat szeroki!
I wyszliśmy wprost pod zimowe niebo, oszałamiająco wysokie, idące piętrami w 
nieskończone
przestrzenie. Na dole, nad czubami cmentarnych świerków, przeciągały srebrzyste
mgły. Wyżej, cały skąpany w złocie, gospodarzył nieprzytomny w swej jaskrawości, 
nadęty
Księżyc. A nad nim, w sinościach i granacie, jarzyły się gwiazdy, a każda jak 
wole oko.
Czarkowy bułanek stał przed domem, cały odlany w złocie, ogon srebrny i grzywa 
srebrna.
Usadowiliśmy się w krótkich, wysokich saniach z solidnym oparciem. Czark zajął 
miejsce z
przodu, na kusej ławeczce.
– Pamiętaj, kochanieńki, jak nas przewrócisz, sam sobie szkoda zrobisz – 
upomniała na
drogę moja ciotuleńka, która chytrze włożyła do torebki płaską piersiówkę.
– Hije! – z indiańska zakrzyknął Czark. – Hije hijka! Hije glink! Popędziliśmy 
co koń wyskoczy.
– Przecież to jest najprawdziwszy wariat. On nas pozabija – zauważyła ze 
stoickim spokojem
moja ciotuleńka i poddała się rozkoszom jazdy.
Lipnisz wywalił na nas swe żółte oko. Nieliczni przechodnie obracali się w słup 
soli,
Czark gnał cwałem przechodzącym w krótki galop, „hijkał” i strzelał z bicza z 
taką pasją, że z
drzew spadały uśpione gawrony.
– Powiedz ty mnie, mój drogi, gdzie on tak nos swój rozindyczył? – 
zainteresowała się
ciotuleńka, już nieco nasyciwszy się kuligiem.
– Pokrywa czołgu spadła mu na nos – odparłem przypomniawszy niejasną opowieść 
mego
przyjaciela, gdy wcielony do Wehrmachtu, przeszedł na stronę aliantów i tam 
zamierzono
uczynić z niego celowniczego. Na przeszkodzie jednak stanął nadmiar „łyski”.
– Dobrze, że nie na głowę. A to dziś nie mielibyśmy kuligu – odetchnęła z ulgą 
moja ciotuleńka.
Przeskoczyliśmy przez tory, za nimi były już tylko chłopskie laski i nieliczne 
zabudowania.
Wśród nich gospodarstwo Czarkowej żony. Ogier bezbłędnie skręcił w lewo, 
wpadając
na znajome sobie podwórze. Niby fantastyczna chatka na kurzej stopie srebrzył 
się pośrodku
majdanu wielki gołębnik. Majdan otaczały zwaliste zabudowania z kamienia. Przez 
dachy
miejscami przeświecał Księżyc, stodoła ziała czarną paszczą rozwalonych wrót, 
jedynie stajnia
połyskiwała świeżą dachówką.
– Prawdziwy to zaścianek musiał być – westchnęła ciotuleńka. – Takie budynki! A 
gołębnik
to mickiewiczowskie czasy pamiętać powinien!
– Diabelsczi odżier! – zaklął Czark. – Do kuna mu spieszno!
– Tak cóż, mój kochanieńki, zajazd znaczy się, robimy? – upewniła się ciotka 
Ewelina,
rozcierając policzki, bo mrozik się ustatkował i był w zgodzie z kalendarzem.
– Prosimy zachodzić – znalazł się Czark. – Bądzem mieli u mnie kulig.
Ciotka Ewelina żwawo zeskoczyła na chrupiący śnieg. Czark przykrył ogiera własną 
fufajką i
wkroczyliśmy do wielkiej izby. Pod oknem stał tam stół; na stole leżał napoczęty 
bochen chleba i
walał się nadgryziony ogórek. W dalszych regionach pomieszczenia pieniły się dwa 
łóżka z piernatami.
Spod szarawej piany jednego piernatu wyglądała czyjaś rozczochrana głowa.
– Mójka wstawaj, som gosce! – buńczucznie oświadczył Czark.
– Ty kropniku zatracony, ty pijoku! – zawołała głowa i znikła pod zwałami 
gęsiego pierza.
– Białka poszła spać, a my badzem mieli kulig – nie stracił fasonu Czark.
– Tak my już lepiej pójdziemy, kochanieńki. Zajazd zrobiliśmy i teraz w drogę! 
Szkoda
tylko, żejanczarów nie masz – powiedziała ciotuleńka, kierując się do wyjścia.
Czark mocno się zafrasował. Twarz jego spopielała, a bohaterski nos zwiądł jak u 
indyka,
któremu odeszła ochota.
Ciotuleńka w mig pojęła w czym rzecz. Mój przyjaciel niby najprawdziwszy 
prestidigitator
wyczarował znane mi, odlane w grubym szkle kieliszki, l zrobiliśmy to, co w 
czasie zajazdu
należało uczynić.
– Moja białka je szlachcianka. A szlachta lubi wcyg spać pod pierzeną! – głośno 
oznajmił
na odchodnym gospodarz domu. Ale puchy ani drgnęły.
– Ona już je kaput! – zuchowato ucieszył się Czark, gdy drzwi zatrzasnęły się za 
nami.
Bułany ogier płynął po zmrożonym śniegu jak żywe złoto, które wyciekło z tygla 
oszalałego
alchemika. Wyskoczyliśmy na jeziorną gładź, na drogi znane tylko Czarkowi i jego 
bułanemu
odżierowi. Zadudniło jak po murowanym moście, ściany lasów rozwarły się, a niebo
zajaśniało zodiakalną pysznością. Srebrne mgły gnały gdzieś bokiem, naprzeciw 
mgłom szedł
Księżyc, przetaczając się przez czuby świerków, jak odrąbana głowa wielkiego 
Chińczyka.
– Mateczko ty moja, ten wariat nas potopi – westchnęła ciotuleńka, ale oczy jej 
patrzyły na
świat z żarłocznością dziecka.
– Niech so cotineczka nie strachuje. Lód je mocny. Słyszycie jak niesie? To nie 
lód, to je
beton – pocieszył nas Czark, naciągając swój konkwistadorski hełm na uszy 
gorejące jak
światła stopu.
– A żeby ciebie z twoim betonem! Skręcaj do lasu! – zawołała ciotuleńka.
Lecz Czark tylko poprawił się na swojej kusej ławeczce, zaciął ogiera i koń 
poszedł galopem.
Teraz słychać było tylko dudnienie kopyt i jakieś głębinne odgłosy brzmiące jak:
„Uuch!”, „uuch!” „uuch!”. Plecy Czarka nagle wyprostowały się i właściciel 
ogiera wyciągnął
biczysko, wskazując na coś przed sobą.
– Czort to prawdziwy nie Czark – westchnęła ciotuleńka. Co on tam widzi?
Wlepiłem załzawione oczy w mroźną przestrzeń, widząc jedynie białą pustkę i 
czarny rąbek
lasu. W tej czerni był jakiś prześwit. Chwiał się on jak biały płomień i 
najwyraźniej rósł.
– Ktoś jedzie naprzeciw – powiedziała ciotuleńka, oceniwszy sytuację swym prawym 
lunetowym
okiem.
– Szemel – westchnął Czark, obracając ku nam swą spopielała twarz. – Biołi koń!
Teraz i ja wyraźnie dostrzegłem, jak naprzeciw nas pędzi przepyszny biały ogier, 
jakby
negatyw dziarskiego kopajka. Kładł się za nim delikatny cień. A może to były 
sanie z sylwetkami
pochylonych ludzi?
– Kuligiem jadą! – ucieszyła się moja ciotuleńka. – Słyszycie, janczary!
Wszystko stało się w jednym momencie. Dzwonienie przeszło w huk i detonację. 
Czark
najpierw ściągnął lejce, potem gwałtownie skręcił w prawo i oboje z ciotuleńką 
polecieliśmy
głową w śnieg. A mój przyjaciel z krzykiem „hije!”, „hije hijka!” pognał jak 
szalony, i nie
wiadomo było, czy odżier go ponosi, czy Czark poniósł odziera.
Ciotka Ewelina chwilę małą odsapnęła, podniosła się na równe nogi i spoglądając 
ze smętkiem
za ginącymi w nocnych mrokach saniami, orzekła:
– A wszystko przez to się stało, żeśmy butelkę za wcześnie opróżnili. Byłby 
osrożniejszy...
I stanąwszy nad głęboką szczeliną, biegnącą zygzakiem przez jezioro, pokiwała 
głową:
– Widzisz ty jak pękło! Mróz musi być niezgorszy, a ten galopem po lodzie. Któż 
to widział.
Czort nie Czark.
– A gdzie się podziały drugie sanie?
– Żadnych sań nie było. Fatamorgana! – twardo orzekła ciotka Ewelina.
– A dźwięk janczarów?
– Nie gadaj głupstw. Idziemy!
Szliśmy i tylko śnieg chrzęścił pod nogami, jak sieczka przeżuwana przez wielką 
białą
krowę. Tak dobrnęliśmy do lasu, gdzie były znajome drogi: teraz zasypane po 
kolana. Ale
ktoś przejeżdżał lasem i można było znaleźć udeptany szlak.
Wgłębiliśmy się w milczenie lasu, w jego czujną choć obojętną obecność, która 
obejmowała
nas zewsząd, jak powietrze ptaka lub woda rybę. Potężne świerki i małe choinki 
oklejała
gruba warstwa zmarzniętego śniegu. Dalej od drogi, tłoczyła się ciżba cienkich, 
wybujałych
sosenek ze śnieżną lawiną na rozczochranych łbach.
– Cierpliwe jesteście, och cierpliwe – mruczała ciotuleńka. – Cierpcie, 
kochanieńkie,
cierpcie...
Jeden ze świerków wysypał z rękawa scukrowaną zimę i łapa jego wyskoczyła tuż 
naprzeciw
nam. Za moment gdzieś niedaleko zaskrzypiało. W ciszy nocnej wyraźnie słyszało 
się to skrzypienie
powolne i utrudzone, jakby ktoś nachylał głowę buntownikowi, a ten, w oporze, 
napinał kręgi aż
do ostateczności. Nagle rozległ się krótki, ostry wystrzał i łomot powalonego 
ciała.
Ciotka Ewelina przystanęła, przeżegnała się powoli i z rozwagą:
– Umarło...
Nagle, jakby w olśnieniu, dojrzałem wszystkie sosenki skazane na umieranie 
stojąc. Każda
pochylała się w wielkim łuku, z lodowym całunem na igielnych skroniach. I oto 
kolejna sosenka,
zrezygnowawszy z upartego napięcia, aby istnieć, z cicha zaskrzypiała i 
wystrzeliła
rozdzieranymi słojami. Szumiąc zamaszyście, ścięte drzewo zjechało na śnieg.
Zapanowało milczenie, jeszcze głębsze, jak w próżni akustycznej.
– Umarło...
Przybywało nam kroku, bo któż by miał tyle sił i serca, ażeby być świadkiem 
największej
tajemnicy lasu: tej nocnej agonii drzew, tej walki ostatecznej i nieodwracalnej.
ZMORA
Wszelakie zwierzęta lgnęły do ciotuleńki jak pchły do psiej sierści. Na dachu 
szarogęsiły
się kawki, pod okapem jaskółki, na gruszy synogarlice, a na podwórzu pilnował 
nie kur lecz
swej pani Kuba, kukurykując do wiwatu, gdy ciotuleńka sięgała po swego 
kryształowego pocieszyciela.
I, oczywiście, do towarzystwa musiał się znaleźć pies.
Podjęta go ciotuleńka z kałuży, gdzie leżał i drżał. Wzięła do autobusu i 
przywiozła z
wielkiego nadmorskiego miasta. Niby to był spaniel, tyle, że cały czarny, wyższy 
i bez obwisłej
skóry, upodobniający się tym do przeżytych arystokratów, jacy się zgrali w Baden 
Baden
czy jakimś Monte Carlo. Nazwała go ciotuleńka Dupkiem, a kiedy jej wytknąłem 
jawny plagiat,
lekceważąco parsknęła:
– Phi, że niby Wańkowicz ma psa Dupka? Tak przecież on u nas to podpatrzył. 
Mieliśmy
sukę, z ogarów polskich, której cały miot na „D” trzeba było nazywać. Tak my 
jednego nazwali
Dąbkiem, a drugiego Dupkiem. Piękna to była para. I zawsze Dąbek wiedział, że 
Dąbkiem
jest, a Dupek, że Dupkiem. A jakie wesołe były! A już Dupek pocieszny ponad 
wszelkie
wyobrażenie. Bo tak jest, że imię nie tylko zdobi ale i charakteru dodaje. 
Dlatego na wsi, jak
przyłożą właściwe imię, tak imieniem tym jeszcze wnuk nie może się nacieszyć, a 
potem nazwiskiem
to się staje. I stąd te różne Bzdyle, Chwosty, Czortki i Misiory.
I czarny jak węgiel, spanielowaty Dupek okazał się stworzeniem ponad wszelkie 
oczekiwanie.
Najpierw zdradził się, że jest psem okiennym, gdyż twardo domagał się miejsca na
parapecie, choćby najwyższym. Potem, że jest psem drzewnym, gdyż łaził po 
drzewach jak
małpa: wystarczyło posadzić go na niższą gałąź a dalej sam sobie radził. 
Następnie psem
kangurzym, albowiem przechodził przez dwumetrowe płoty niby skoczny kangur: 
najpierw
odbijał się piersią gdzieś od połowy wysokości płotu, potem ponawiał skok i 
złapawszy pazurem
szczyt parkanu, przeciągał się na drugą stronę niby komandos. Oprócz tego rył 
jak najprawdziwszy
jamnik. A o pływaniu to już nie było co mówić! Dupek zakasował swych krewniaków
spanieli: pływał jak mors, nurkował jak kaczka i aportował wszystko, co się 
dało.
Miał też dodatkowe namiętności, na przykład do piłki: popychając łapą, to znów 
trącając pyskiem
i pomagając sobie zębem, potrafił wypuścić powietrze z każdej.
– Dupek to najprawdziwszy – cieszyła się ciotuleńka. I jak tu nie wierzyć w 
reinkarnację?
Dusza jakiegoś cyrkowca i komika w nim siedzi, i wszystko rozumie, co do niego 
mówię.
Łeb przekrzywi i patrzy. A jak go mocno zdenerwuję, szczeka na mnie, chociaż 
widzę, że
chciałby nakrzyczeć. A może i nogą tupnąć. Musiał w swoim poprzednim życiu 
cholerykiem
być. Chociaż, kto go tam wie? Prawdziwy komik duszę ma smutną, bo widzi 
niedorzeczności
świata tego.
– Wierzy ciocia w reinkarnację? A gdzież ciała zmartwychwstanie?
– Wszystko ma swoją duszę! I pies, i łabędź, i kogut, a także roślina wszelaka. 
U zwierząt
są dusze jakby ludzkie, ale bez wolności człowieczej, co mu jest dana na 
utrapienie tylko. Bo
cóż człowiek robi z wolnością swoją? I dlatego niektóre dusze ludzkie muszą 
poprawkę przechodzić,
choćby w skórze naszego Dupka.
I tak Dupek o duszy cyrkowca zadomowił się na dobre w lipniskich krajobrazach. 
Znano
go promieniu wielu kilometrów, a im dalej było od domu, tym pies cieszył się 
większą sławą:
już nie jako Dupek lecz Duszek. Albo, po prostu, Czorny, ten od Puciatowej, co 
ma ocze.
Odmiennego zdania był Pisztolet, co ukrywał długo i starannie. Aż wreszcie 
któregoś dnia,
gdy pies nie wracał do wieczora, a nie był to czas romansowy, sprawa się wydała. 
O zmroku
przyprowadził Czornego najstarszy z synów Stasinka z Rybna.
– Macie swego Dupka – rzekł, gdyż należąc do kręgu ciotczynych przyjaciół, znał 
właściwe
imię psa. – Trzymajcie go dobrze. Żeby ten pies nie był małpą, dawno już by nie 
żył.
Ciotuleńka achnęła i rzuciła się do swego pupila. Ten był wyraźnie zdegustowany, 
jeśli
wręcz nie przejęty wstrętem do wszystkiego, co żywe.
– Nie ruszajcie go – rzekł Stasinkowy syn – on je wiselc.
– Co ty pleciesz, kochanieńki, jaki znów wiselc!? – zakrzyknęła ciotuleńka, 
przeczuwając
najgorsze.
Pies, jakby wiedząc, że o nim mowa, liznął dwukrotnie ciotczyną rękę i powlókł 
się do
kąta, aby tam zaleć.
– Masz tu czekoladę. Siadaj i gadaj co wiesz – rozkazała ciotuleńka, nie 
spuszczając oka
ze swego Dupka.
Ale Kazek nie miał specjalnie o czym opowiadać. Szedł przez las i na skraju 
młodego sośniaku,
tam, gdzie zaczyna się łączka Lubowieckich, zobaczył na rozłożystej sosence 
Dupka.
Pies miał założony stryczek i tak siedział z tym konopnym krawatem niby 
samobójca, który
się namyśla.
– Pisztolet to zrobił – rzekł z pełnym przekonaniem Kazek.
– Widzielim go jak szedł z lasu. Jakoś tak boczkiem... Ciotuleńka w te pędy 
pobiegła do
sąsiada. Pisztolet siedział przy kolacji, w schludnej czystej izbie, a jego żona 
krzątała się przy
płycie.
– Tak ty co, mego psa chciał powiesić? – spytała ciotuleńka tak spokojnie, że aż 
sama
przelękła się swego spokoju.
Pisztolet odłożył łyżkę, bo na kolację były kluski na mleku i jąkając się, 
odparł:
– Jo... jo go nie chcoł wie... wieszac. On be som se ob...obwiesił leno widac 
tchórz go ob...
oblecoł.
– Czyś ty zgłupiał do szczętu? Mój pies miałby się wieszać? A dlaczegóż to!
– On ju wie czemu – mruknął Pisztolet uspokoiwszy się trochę.
– Mój mesli; że paninen Duszek czipki nom zagreza – wyjaśniła żona Pisztoleta. – 
Niech
pani Ewelina sę nie złosce. On przece je głepc i lelek.
Tu biedna kobiecina się rozpłakała. Nie wiadomo, czy opłakując swój los, czy też 
z lęku
przed ciotczyną pomstą.
– Mój pies dusi wam czipki i dlatego miałby się powiesić?! A widzisz, gamoniu 
jeden, że
się nie powiesił!
Znaczy to, że sumienie ma czyste! – ogłosiła triumfalnie ciotka Ewetina.
– Wejle! Ty nie widzała? A gdze so podzała bestra, a czorna? – wyliczał 
Pisztolet, nie
podnosząc głowy znad miski.
– Słuchajcie sąsiedzie, mój pies ma czyste sumienie. Rasowy to pies, a nie żaden 
tam kundel
żeby na kury miał polować. A jak, nie daj Boże, znów mi na sosence siądzie, to 
ja wam
zrobię coś takiego, że do końca życia mnie nie zapomnicie! – rzekła ciotuleńka i 
zrobiła przy
tym jakiś nieokreślony gest, od czego, jak potem przysięgała sąsiadom 
Pisztoletowa, całe
mleko jej skisło, choć było z wieczornego udoju. I skisło też to, co miał w 
misce mąż.
Ale ciotka Ewelina była najwyraźniej przejęta, bo wiedziała, że jeśli chodzi o 
domowy dobytek,
to z mieszkańcami Lipnisza nie ma żartów. Przy najbliższym też moim przyjeździe,
poleciła mi wybadać Pisztoleta i w ogóle rozejrzeć się w sytuacji.
Pisztoleta nietrudno było znaleźć: albo pomagał znosić worki w młynie, albo 
przesiadywał
w gospodzie. Pogoda była piękna, więc skierowałem swe kroki ku czerwonemu 
murowańcowi.
Niedawno przed gospodą wystawiono parę okrągłych stolików, do których 
przyspawano
rurami cztery siodełka. Nad stolikiem sterczał drążek uwieńczony kółkiem: do 
podtrzymywania
parasola. Pod taką aureolą siedział sąsiad ciotuleńki i cedził podły bersz, po 
którym nie
pozostawał nawet nikły ślad piany. Było lato i browar wykonywał całoroczny plan.
Siadłem naprzeciw Pisztoleta. Siodełko podskoczyło do góry i resztki piwa 
wypluskały się
na stolik. Pisztolet nic nie rzekł, tylko jego oczy pijanego anioła wpadły w 
pląs.
Żywił on przekonanie, że do kogoś kto pisuje tu i ówdzie, należy cały świat 
państwowy i
urzędowy. Albowiem drukowane słowo ma siłę magiczną, niszczycielską i należy do 
władnego,
obcego świata. Parokrotnie też zwracał się do mnie w zawiłych sprawach kolejnych 
zwolnień
z pracy, klnąc się o własnej niewinności. Nie zdziwiłem się więc zbytnio, gdy 
wybełkotał
coś na kształt radosnego powitania i chwyciwszy za rękę ściskał gorąco:
– Trzekajta, jo zroz, trzekajta...
I skoczywszy rączo, przyniósł parujące szklanki kaszubskiego grogu: pół 
szklaneczki gorącej,
osłodzonej wody – dopełnić wódką.
– Co u pana słychać panie Relewski... – zacząłem dyplomatycznie.
– Nidbrzy, nidbrzy – zabełkotał zbitkami spółgłosek, patrząc mi prosto w oczy 
wzrokiem
słodkim i rozanielonym.
– Dlaczego niedobrze?
Zaczęła się długa i zawiła opowieść, której głównym bohaterem był brat 
Pisztoleta, niedawny
komendant gminnego posterunku: chłopisko potężne, czarniawe i ponure. Rozbił się
na motocyklu i był o krok od śmierci. Wówczas Pisztolet ślubował pielgrzymkę na 
Jasną Górę.
Jechał wieloma pociągami, miał parę przesiadek. Po drodze musiał żywić się w 
bufetach,
nie mówiąc już o świętościach jakie nabył pod wałami klasztoru, i tak wymodlił 
bratu milicjantowi
powrót do zdrowia, a ten teraz nie chce mu zwrócić kosztów pielgrzymki. Sprawa
się ciągnie już dłuższy czas i Pisztolet nie zdziwi się wcale, jeśli 
niewdzięcznik rozwali swój
uparty łeb na kolejnym drzewku. Wtedy on do Częstochowy nie pojedzie, a nawet 
nie pójdzie
za trumną tego Ancekresta.
– Czy mam porozmawiać z pańskim bratem? – upewniłem się.
– Joczku! – wyraźnie artykułując ucieszył się Pisztolet. – Ten poganik waji so 
boi, bo wa
możeta do urzędu napisać jaki on je nacygocz.
– W sprawie pielgrzymki? A jak mnie zapytają, co ma do tego emerytowany 
komendant
ludowej milicji?
Pisztolet znów zabełkotał, gorąco mnie przekonując, że skoro interwencja u 
Matinki pomogła,
to koszta przecie musi pokryć nie on – biedny rencista, i chwyciwszy w miłosnym
geście moją dłoń, uścisnął ją i pognał po następną porcję kaszubskiego grogu.
– Wy tu mi skarżycie na brata, ale sami nie jesteście też święci. Czemu 
chcieliście Duszka
obwiesić? I po co mojej ciotuleńce włazić w oczy! – zagadnąłem prosto z mostu.
– Głepi bełem – przyznał się z rozbrajającą szczerością Pisztolet. – Trza go 
było utopić i
kuńce w woda!
– Utopić Dupka? Przecie on pływa jak ryba!
– Jo, to nie je pies, to je som czorny diacheł... – zafrasował się ciotczyny 
sąsiad.
– To jest taka rasa. To jest rasa cyrkowych psów. Widzieliście, że potrafi łazić 
po drzewach
i przez każdy płot przejdzie.
Oczy Pisztoleta zaokrągliły się proroczo i patrząc na mnie jakimś dziwnym, 
osłupiałym
wzrokiem wymamrotał:
– To je muera. Jo go widzoł... desznosc ja mioł całą noc. A to on beł. Sedzoł o 
tu i deszeł
mnie.
– Widać sznapsa za dużo wypiliście i duszności przyszły. Trzeba pilnować serca.
– To je muera...
– Niedawno mówiliście, że wam kury dusi. Kogo w końcu dusi: was, czy kury? – 
chciałem
dojść jakiegoś sensu w tym gadaniu.
Ale Pisztolet nabrał wody w usta. A kiedy się przysiadł do naszej karuzeli 
poczmistrz,
Pisztolet mrugnął porozumiewawczo do mnie i zaczął naciągać go na piwo. 
Postawiłem więc
trzy piwa, zaraz poczmistrz przyniósł sześć i wszystko skończyło się wielkim 
bólem głowy.
– Sprawa jest poważniejsza – obwieściłem, już nieco przyszedłszy do siebie po 
ciotczynych
miksturach i aspirynach. – Nasz Dupek awansował do rangi nocnej zmory, choć 
nadal
być mu dusiptakiem.
– Co ty nie powiesz! Spodziewała się ja tego. Nasz Dupek to nie byle jaki 
charakternik, ale
żeby miał podduszać tego nicponia! Za duży honor dla durnowatego! ucieszyła się 
ciotuleńka.
Zaraz przywołała psa, a ten, jak gdyby nigdy nic, począł wytrzepywać tylną łapą 
to prawe,
to lewe ucho. Co zaraz ciotuleńka skomentowała, że widać ktoś mu niedawno 
głupstw jakichś
nagadał.
– Zmorą ty jesteś, przyznaj się kochanieńki – rzekła ona do psa z całą powagą. – 
Zostaw ty
tego duraka. Już lepiej weź się za jakiegoś porządnego gbura, no, choćby za 
naszego proboszcza.
Od pewnego czasu ciotuleńka nie mogła wyjść z podziwu nad organizacyjnym sprytem
proboszcza, który chodząc po kolędzie każdemu zostawiał karteczkę, jaką należy 
przedłożyć
przy spowiedzi, choćby w sąsiedniej parafii się spowiadało. Karteczka do 
proboszcza wróci i
ten będzie wiedział kto jest oczyszczony, a kto został czarną owcą. „Któż by na 
coś takiego
przed wojną wpadł? – dziwiła się. – Partyjne czasy wszędzie nastały. Niedługo do 
nieba proboszczowie
będą przepustki wydawać!”.
Pies przestał się trzepać, próbował postawić zwiędłe ucho i nagle zaszczekał 
swym pięknym,
piersiowym barytonem.
– Mówi, znaczy się, że Pisztoletowi nie przepuści. Ma on z nim na pieńku za to 
wieszanie i
za inne jeszcze sprawki. Nie znosi nasz Dupek mocno upitych, widać za 
poprzedniego życia
dużo wycierpiał przez alkohol, i kto wie, może sam, jak to artysta, za często 
zaglądał do butelki.
Tak i my wypijmy tyle, żeby Dupka nie obrazić.
Ciotka Ewelina nalała do kryształowego pucharka swej nalewki. Zaraz za oknem 
odezwał
się Kuba i zahuczał samczyk synogarlicy, który od niedawna zagnieździł się w 
koronie gruszy:
„dudu – du, dudu – okto!”.
– Widzisz, mam drugiego stróża – zauważyła z zadowoleniem ciotuleńka. – i same 
kawalery
do mnie ciągną!
Tu ciotuleńka chuchnęła głęboko. Tym razem nie spadł żaden pająk, tylko pies 
oblizał się i
z miną winowajcy polazł w kąt.
– A nie mówiła ja, alkoholik to musi być! – rzekła. –Tak my wypijmy drugi, niech 
ma należytą
pokutę.
Następnie ciotka Ewelina odchrząknęła znacząco i orzekła, że teraz trza 
przespacerować
się do Rybna do Stasinkowej, żeby skonsultować, jak się mają porządne wileńskie 
zmory do
kaszubskiej muery. „Nasze, wiadomo, lubią w babę się przedzierzgnąć i konno 
oklep pohasać,
we śnie przychodzą, ale nigdy pod postacią czarnego psa”.
Poszliśmy drogą dookolną, przez Papiernię i niedawno wymurowaną groblę, pod 
którą
przeciekał potok z wielkiego jeziora. Dziś jezioro pałało żarłocznym blaskiem, 
jak emalia
małżej skorupy. Okoliczne wzgórza gęsto obsiewały okrągłe kamienie, bo odprawiał 
tu swą
ponurą, skandynawską ablucję lodowiec, aż sczezł w wodach kaszubskich, 
rozsiewając wokół
jałowe nasienie.
– Patrzaj ty tylko – rzekła ciotuleńka – tak musiał wyglądać świat, kiedy 
jeszcze żadnej
żywej duszy Pan Bóg nie stworzył. Świat był sam dla siebie i dla nikogo więcej: 
smutno mu
było i nudno, bo któż miał jego piękno podziwiać? A ot, widzisz przyszedł 
człowiek, dziury
pokopał, pałace swe pobudował...
Gorycz ciotuleńki była uzasadniona, gdyż na wysokim cyplu, który wrzynał się od 
północy
w jezioro, wykopano ogromne jamy tworząc żwirowisko, a na lewym brzegu, na 
pagóreczku
otoczonym młodym świerkiem, wdzięczyła się jakaś chińska pagoda pomalowana na 
biało.
– Mieszczuch, choć byś go do raju wpuścił, bez ciepłych bamboszy ani rusz! I 
musi też
swój porządek wprowadzić. Widzę ja tych panów, jak przyjeżdżają do swoich 
kurników:
wszystko składane mają, nawet żony składane z malutkich samochodów wyjmują. A 
kiedy
już wszystko rozłożą, sami się wyciągną, naćpają, napiją, nudno im. A tu komary 
kąsają, a tu
coś zza drzewa chrząknie, a tu z chmurki siuśki anielskie skapną... – Oho, 
patrzaj, pogoda się
zepsuła: trza wszystko apiać składać i do domu wracać!
– Tfu, zgiń ty przepadnij! – rozsierdziła się moja ciotuleńka. – Ot, czasy 
nastały! Każdy
panem się zrobił, ale nie wie co z tym swoim państwem zrobić! Bo każdy żyje 
oddzielnie i
dla siebie samego. Szczęście dla nich, że ta cała telewizja została wynaleziona. 
Mają też takie
składane telewizorki. I zanim żonę zdąży wyciągnąć z samochodziku, już 
telewizorek swe
ślimacze różki wystawia. A nieraz i tak bywa, że o swojej żonie zapomni, jeden z 
drugim.
Ciekawa ja jestem, jak się im dzieci rodzą?
Ciotczyne rozważania przerwał Dupek, który towarzyszył nam wiernie. Rzucił się 
na ścianę
żwirowiska przedziurawioną jak sito. A z każdej dziury, jak z długiej kieszeni, 
wyfruwał,
albo wlatywał do niej, brązowy ptak z ostrzegawczym – „trip! trip!”.
– Kto by pomyślał, ptaki zeszły z drzew i w ziemi się gnieżdżą jak węże jakie – 
westchnęła
ciotka Ewelina. – Dupek do nogi! Nie wiesz, łajdaku jeden, że jaskółka to 
stworzenie
boże? Widzisz go, zmora jaka!
Pies nie przejął się wcale przezwiskiem i szykował się do następnego skoku. 
Ciotuleńka
chwyciła za otoczak, nie za duży i nie za mały, akurat w sam raz. Kamień śmignął 
koło psiego
nosa i potoczył się po wodzie, podskakując jak piłka. Kamień do wody i pies za 
nim. I tyle
ich widziano.
– Utopił się! – jęknęła ciotuleńka. – Ten durak poszedł z kamieniem na dno!
– Ależ ciotunia ma rozmach! – nie mogłem się powstrzymać od słów podziwu, bo 
kamień
gnał przez pagóreczki jak skoczna baletnica.
– Co tam będziesz gadał. Rozbieraj się i skacz do wody. Ten wariat na pewno 
waruje przy
kamieniu i może z jakimś rakiem na udry tam idzie... Przecież ty nie umiesz 
pływać – zreflektowała
się moja ciotuleńka i jak nie zakrzyknie swoim bohaterskim altem:
– Dupek, ty zmoro jedna, wyłaź i to w tej chwili!!! Stał się kolejny ciotczyny 
cud, Z jeziornej
głębi najpierw wyprysnęła wielka ryba, potem wychynął pies z kamieniem w pysku, 
i
powiosłował ku brzegowi. Z trudem uczepił się łapami darni, kamień wypadł z 
pyska i potoczył
się pod ciotczyne stopy. Kamień, jak kamień: granit z żyłkami kwarcu, obtoczony 
na
okrągło, prawie idealna kula.
– Nic ja z tego nie rozumiem – mówi ciotuleńka oglądając dupkową zdobycz. 
Przytrzymuje
psa za uszy i rzuca otoczak jak może najdalej. Po wodzie rozchodzą się kręgi, 
ryba
znów swój rybi pysk wystawia, jakby chciała powiedzieć: „A kuku!”...
– Iż ty ją! – nie wiadomo czy chwali, czy gani wodne stworzenie moja ciotuleńka. 
Ale zaraz
gniew wielki ją chwyta: Dupek znów próbuje swój pazur do jaskółczej nory 
wsadzić.
Nie nadajesz się ty do tutejszych stron! Nic dziwnego, że szyszką miałeś 
zadyndać i zmorą
zostałeś!
Przyśpieszamy kroku, aby co rychlej roztrzygnąć, co należy sądzić o 
Pisztoletowym przywidzeniu.
Wokół rozciąga się wrzosowe uroczysko. Na pagórku, pod trzema smętnymi
świerkami stoi chałupa o spadzistym, słomianym dachu. Na zwieńczeniu krokwi koło 
od wozu
położone i co roku para bocianów tam klekoce. Miast sadu wiśniowego, czy 
chociażby
bzowych zarośli, wokół chaty cierpkie jałowce rosną.
– Szczęśliwe to miejsce – mówi ciotuleńka. – Bocian w złym miejscu gniazda nie 
zbuduje,
i piorun w taki dom nie uderzy. A nieraz bocian swego gospodarza pożywi jakąś 
większą
rybką lub węgorzem, kiedy się mu z gniazda wywinie.
Wiem, że dom zamieszkuje stary kawaler samotnik. Gdy widzi zbliżającego się, 
drzwi na
drąg zakłada, żeby przeczekać najście. Nawet na Boże Narodzenie do Lipnisza nie 
zajrzy.
Droga nasza prowadzi przez „mostki miłości”, ale od strony uroczysk i pustkowi, 
gdzie
mieszkają w podzielonym murowańcu dwie rodziny Lubowieckich. Żeby zagłębić się w 
to
miejsce umiłowane przez ciotkę Ewelinę, trzeba sforsować małą wysoczyznę z 
resztkami
lasu. A potem, prosto w objęcia dwóch rzeczułek, między olszyny i brzozy, 
wierzby i jarzębiny,
trzciny i tataraki. Tężeją tam zapachy, rzeczne i łąkowe, tak mocne, że 
balsamowane jest
tu wszystko niczym w grobowcu faraona. Siedzibę swą mają tu kokoszki wodne, 
łyski, kaczki
– krzyżówki, czajki – czubatki, a raz zdarzył się derkacz, który swym 
piłowaniem, metalicznym
i zdecydowanym, o mało co nie przyprawił ciotki Eweliny o zawał. Łabędzie 
wprowadzają
tu swe królewskie dostojeństwa, ale niezbyt chętnie, przedkładając jeziora i 
Czarną
Wodę. W powietrzu unoszą się ważki i przeróżne motyle, o których ciotuleńka 
przysięga, że
nie są znane nawet w najgłośniejszych encyklopediach przyrodnicych. Zakątek ten 
zachował
Pan Bóg na radość ciotce Ewelinie i paru jej przyjaciołom. I jak w raju wszystko 
tu jest łagodne
i nie bojące się. Ciotuleńka bierze więc swego czarnucha na smycz, pies 
sztywnieje i
przestawia łapska niby cztery niezdarne kosmate szczudła.
– Cyrkowiec ty mój – uśmiecha się ciotuleńka. – Boże mój, Boże, świat niby raj, 
a w duszy
ludzkiej taki nieporządek. Skąd to i dlaczego? Chciałoby się być dobrym dla 
wszystkich,
a tu człowiek bywa sam dla siebie katem najgorszym. Mówię ja tobie, piekło jest, 
ale w ludzkiej
duszy. Pamiętasz tego biedaka, co pod bocianem mieszka? Pocięty on jest, jak 
tarcica
diabłu na jego Madejowe łoże. Zaraz w trzydziestym dziewiątym, jak tu weszli, a 
do granicy
było parę kilometrów, położyli jego tatuńcia na desce i puścili na tracz. 
Przepiłowało go i ta
sama woda, której napatrzyć się nie możesz, siły swej użyczyła. Doprawdy ciemna 
to woda, z
nordyckiej północy spłynęła razem z lodowcami. I rzeka swe imię straciła przez 
to, bo nie
żadna to Czarna Woda, tylko po prostu woda czyli Wda i tyle...
– A teraz tam piłuje... – dodała po chwili zadumy ciotka Ewelina. – Nie każdy w 
nocy koło
tartaku przejdzie, bo tam p i ł u j e.
Siadamy na minutkę pod samotną sosenką. Rozrosła się ona złotym świecznikiem, 
jasnymi
ramionami wszerz i w górę. Trawa rośnie pod nią bujna, żuczki wędrują 
niezliczone, jakiś
zielony robaczek się zwija, uczepiwszy się miękkimi przyssawkami źdźbła trawy. 
Grzech psa
więzić, skoro najmarniejszy robaczek wolnością się cieszy.
Spuszcza ciotuleńka Dupka, a pies wzlatuje wprost na najniższą gałąź. Pełen jest 
myśliwskego
zapału i goni po sosence jak po Jakubowej drabinie. Na samym czubku siedzi ruda
wiewiórzyca. Cmoka najwyraźniej zgorszona podobnym widokiem. Pies próbuje wyżej 
sięgnąć,
wiewiórka rączym skokiem rzuca się w przestrzeń i rudym płomykiem podpala 
wierzchołek
olchy. Czarny zanosi się nerwowym jazgotem, traci równowagę i odbijając się od 
gałęzi
do gałęzi powraca tam, gdzie jego miejsce. Upadek psa stara się złagodzić 
ciotuleńka.
Oboje przewracają się i leżą. Pies skamle, jakby wiewiórkę już miał w pysku, a 
ciotuleńka
jęczy:
– Tego już za wiele. Ten diabeł za dużo sobie pozwala. Chyba przyjdzie się mu 
imię zmienić
na Zmorę, bo zmora to najprawdziwsza!
Pies liże ciotuleńkę po rękach, podnosi się i lekko kulejąc, gdyż prawy bark ma 
nadwerężony,
obtańcowuje swą panią. A ciotka Ewelina leży i patrzy w niebo, po którym wędrują
piórka zdmuchnięte z gniazd kaszubskich łabędzi. Po policzku lezie boża krówka, 
wysuwa
spod karminowej chityny swą pogniecioną suknię ślubną, szykując się do wzlotu.
– Zostaw ty mnie. Ot tak i będę leżeć... – mówi ona. Zaczynam się poważnie 
niepokoić,
gdyż Dupek musiał uderzyć z siłą równą ciężarowi pudowego prosiaka.
– Czy coś ciocię boli?
– Wszystko mnie boli – mówi ciotka Ewelina. A tymczasem na miejsce biedronki, 
która
już dostąpiła swych niebieskich zaślubin, wparadowują dwie mrówki: przednie 
straże czyścicieli
tego rajskiego zakątka.
– Co się stało?! Serce?!
– Dobrze ty powiedział. Najbardziej to mnie boli serce.
„Co tu robić? Kogo prosić o pomoc?” – myślę. Wreszcie dostrzegam po drugiej 
stronie
rozdwojonych strumyków Stasinkową, jak z Sabiną i Kazkiem grabią otawę. 
Przywołuję ich.
– Czegóż ty gardło drzesz? – dziwi się moja ciotuleńka. Tamci przerywają swe 
monotonne
ukłony i patrzą z daszkiem przy oczach, bo jesteśmy pod słońce.
– Maryja, Józef, co się stało?! – biada zajęczycha, biegnąc na przełaj przez 
wodę i podmokłą
łąkę.
– Co się miało stać? – zapytuje z kolei ciotka Ewelina, siadając i mrużąc oczy 
od jaskrawości
swego rajskiego zakątka.
– Dlocze tak pani leży?
– Co mam nie leżeć, jak mi jest dobrze – z rozbrajającą szczerością przyznaje 
się moja
ciotuleńka.
– Czarny skoczył cioci na pierś – tłumaczę.
– To jest moja najgorsza zmora – stwierdza z godnością ciotuleńka, odpychając 
psa, który
zaczyna się podlizywać, zdradzając zupełny brak charakteru.
– Muera?... – zapytuje jakby nie wierząc własnym uszom Stasinkowa.
– A żebyś wiedziała, kochanieńka, że ten oto Dupek – zmorą został i kropka!
Zajęczycha wystawia swe wielkie zęby w uśmiechu, jaki powinien sprowadzić z 
okolicy
wszystkie szaraki poukrywane pod miedzą i jałowcem. Siada pod sosenką, nie 
zapomniawszy
wprzódy pognać do roboty Kazka z Sabiną, i wypytuje co i jak.
– Na tamten świat chce mnie wyprawić ten gałgan – twardo odpowiada ciotuleńka.
– Muera jeździ na kole od hary. Albo na kamieniu do ostrzenia. Raz widziałam jak 
nękała
Stegną: „firut! firut! firut!” leno kurz szedł – mówi Stasinkowa. – Moją starkę 
morzeła we
śnie. Przechodzyła dzurką od klucza i zaczynała deszec od nogów jaz po gardło. I 
ciągiem
mreczała: „muer, muer, muer...”
– A skąd się biorą te wasze zmory? – przytomnie wypytuje ciotuleńka, odpychając 
psa,
który koniecznie chce liznąć ją w ucho. Jest to znak rozgrzeszenia, jaki 
ciotuleńka udziela
Dupkowi po jakimś haniebnym wyskoku.
– Babę zawsze morzi chłop, a chłopa morzi baba – poucza Stasinkowa. – Moją 
starkę morził
pón leśny, co kiedyś chcoł z nią so ożenić. Przychodził i jak le ją umorził, 
wkładał jej jązek
w gębula. Taci beł dzińdec, tfuj! – spluwa Stasinkowa. – Aż kiedyś starka 
ugrezła go w
ten jązor. Na dredzi dzeń pón leśny nie mógł gadać: gąba mu spuchła jak grzib. 
Po tem poznała,
że to on beł.
– Ładne rzeczy! – woła ciotuleńka. – A ja chciałam, żeby ta moja zmora do 
księdza proboszcza
poszła!
Zajęczycha wprost nie może usiedzieć z ciekawości. Oczy jej pałają niczym dwa 
modraki,
na które padł pierwszy promień wschodniego słońca.
– Muera przychodzi do jegomosca ksędza?!
– Przecie mówię, że zmorą jest on – tyka ciotuleńka palcem swoje utrapienie. – 
Jakże to
chłop będzie przychodził do chłopa?
– To prawda, sprawiedliwie rzeklisce. A wiecie, co trza zrobić, żeby muera 
przestała muerzyc?
Trza usypiać z rękoma na krziż złożonemi. Jak to nie pomoże, je dredzi sposób...
Tu zajęczycha zaczyna się śmiać, a jej żółte zęby ogromnieją niczym gomóły sera.
– Leno dobrze słuchajcie i bez żadnej urazy. Żeby muerę odegnac, trza legnąć 
dupą do góry.
Cziej muera zobaczy, że nie w gąba śpiącego całuje, chutko ze wstidu i gorza 
uceka aż na
sam kuńc świata!
– Nie ma co, pięknie mi radzicie. Słyszysz ty moja zmoro? – śmieje się 
ciotuleńka.
Pies tylko na to czekał. Chlaszcze jęzorem ucho ciotczyne, jakby z czekolady 
było.
– Wasz Dupek to je mądrzela. Pisztoletowi nie dał się obwiesić – chwali psa 
Stasinkowa.
– W tym rzecz, moja kochanieńka, że nie mnie, tylko Pisztoleta męczy ta wasza 
kaszubska
zmora. I Dupek bez winy cierpi – wzdycha ciotuleńka.
– Jakaś baba musi go nawiedzać – stwierdza zajęczycha. – I kto go może chcec, 
taciego
lelka? A niech so po sąsadach rozejrzy.
– Coś mi się wydaje, że on się już rozejrzał – mruczy ciotka Ewelina. – Ot, 
doczekała się!
Widać za grzechy młodości przychodzi się mi wycierpieć.
– Powiedzce mu – prostodusznie radzi zajęczycha – żebe, jak się duszony 
przebudzi, poprosił
swoją muerę w gości. Niech na drudzi dzeń rano przyniosę ze sobą łyżkę. Muera 
weźmie
zaproszenie i kto rano drudziego dnia przyńdze z łyżką, je on muerą!
– A czy kobieta za czarnego psa może być? – stawia twaro pytanie ciotuleńka.
– O tym ja nie czeła... – zastanawia się Stasinkowa.
– Wszystko to są głupstwa – mówi moja ciotuleńka, gdy przechodzimy nad jedną, 
potem
nad drugą złotonośną strugą, a deseczki dziurawego mostu klekocą jak kołatka w 
Wielki Tydzień.
– Żeby tylko nasz Dupek nie dał się w język ugryźć. Kto by mnie wtedy po uchu 
lizał?
Wiatr ciągnie od jeziora rześki i wonny. Wysoko przelatują jaskółki, jeszcze 
wyżej krąży
jastrząb, a nad nim łabędzie puchy, które zawlokły pół nieba. A gdzieś na 
wysokościach: najżarliwszy
wśród żarłocznych ptaków – on to gubi swoje złote pióra prosto pod „mostki 
miłości”.
Raki je biorą w kleszcze brunatne, karaski wtykają w łuski miedziane, a 
ciotczyny zakątek
pławi się w tej łasce niebiańskiej bez specjalnej żenady i bez zbytniej 
wdzięczności.
Ciotka Ewelina wzdycha raz po raz, wreszcie mówi:
– A z Pisztoletem jakoś sobie poradzę.
XXX
Coś tam musiała ciotka Ewelina naczarować, gdyż Dupek zaczął się cieszyć 
Pisztoletowym
szacunkiem, gdy tymczasem u sąsiadów zginęła suczynka: wesoła, jazgotliwa i 
puszysta
niczym ozdoba wyjęta spośród kredensowych kryształów.
Któregoś dnia brat Pisztoleta, w przystępie wielkodusznej poufałości, zadarł za 
gwarnym
murowańcem swą kraciastą koszulę i zademonstrował potężną szramę idącą przez 
plecy i w
poprzek żeber.
– Zobaczta, co mnie te dywersanty w piądzesątym roku zrobieły. Nad samym morzem 
to
było. Jeden na chójce siedzoł i z góry jak do kaczora jacziego szosował. 
Operację po tym
miałem i to jaką! – pochwalił się.
Wówczas to, między wychodkiem a ślepą ścianą gospody, zagadnąłem go o finansowe
pretensje Pisztoleta.
– Jo, męczy go zmora. Męczy go zmora kapitału –orzekł po namyśle emerytowany 
komendant
gminnego posterunku. – Ale nie po to ta rana mom, żeby kapitał miał nama 
rządzec,
ni?!
I wpuściwszy koszulę w spodnie, pomaszerował do murowańca, gdzie już siedział 
Pisztolet
i wypatrywał kogo by tu naciągnąć na sznapsa. Jego znękany anioł fruwał nad 
płowym,
wielkim łbem z cichym poszumem skrzydeł, i oczy Pisztoleta stawały się coraz 
bardziej okrągłe,
słodkie i prorocze.
SKOCZOGONEK
Ciotka Ewelina wielokrotnie wzdychała do samotnych wczasów nad morzem, ale tylko
wtedy, kochanieńki, kiedy żywej duszy tam nie uświadczysz. Dosyć ja mam tych 
przebierańców
na Kaszubach, żebym jeszcze miała razem z nimi morskie powietrze wdychać.
Na przełomie lutego i marca, udało się mi przez wpływowe znajomości zdobyć dwa 
miejsca
w pensjonacie „Mewa”. Tym razem dlaczegoś nie zamknął on na zimę swych podwoi,
zapewniając ogrzewany pokój z wyżywieniem. Ciotuleńka zajechała na wywczasowanie
pierwsza. Ja miałem dołączyć za parę dni, przywożąc resztę ciotczynych rzeczy.
Przy odrobinie szczęścia można było do „Mewy” dodzwonić się. Po godzinnej 
mordędze
w słuchawce coś zapiszczało, zachrobotało i usłyszałem głos ciotuleńki:
– Nie powiem, kochanieńki, pięknie tu jest. Taka dzicz, że już sama siebie nie 
poznaję.
Wokół woda, w środku las i wiater od rana do nocy. Ucieszył ty moje serce, że 
lepiej nie
można. Żal tylko, że Dupka nie pozwolili mi zabrać, choć miałabym do kogo gębę 
otworzyć.
Ale rada jestem. I sąsiada mam przy stole z naszych stron. Przyjedziesz, 
zobaczysz... – dodała
tajemniczo.
W słuchawce znów zagwizdało, zapiszczało i było po rozmowie. „Mewa” znajdowała 
się
niedaleko miasta; z trzech stron odgradzała ją od lądowego świata wszechobecna 
tu Wisła.
Od południa sączyła się ona w leniwych meandrach ku zachodowi, aby znudziwszy 
sobie
własną gnuśność, uderzyć łbem w piaszczyste moreny i uzyskawszy przydomek 
Śmiałej, wyrwać
się wprost ku morzu. Od wschodu, obudzonej do buntu Wiśle, uczyniono przekop 
szeroki
i rozlewisty. Północ – to było morze, choć cofnięte w zatokę, ale 
najprawdziwsze:
wiecznie żywe, piaszczyste i wydmotwórcze od nieustannych wiatrów i prądu 
zatokowego
niosącego góry kwarcowego piachu i szutru.
Autobus zatrzymał się w połowie drogi, między Wisłą a Wisłą. Po prawej stronie 
słała się
zaśnieżona równina, po lewej huczał ciemnozielony las. W przepaścistej bramie ze 
świerków
i sosenek wartowała już moja ciotuleńka, jako namacalny dowód ludzkiego 
panowania nad
żywiołami.
– Tutaj nie trzeba do kieliszka zaglądać, ciągle w głowie szumi – przywitała 
mnie na wstępie.
Zobaczysz ty takie rzeczy, że oko tobie zbieleje. A jak Gieburtowicza poznasz!
– Niewiele ciocia znajomości zawarła...
– Posadzili nas przy jednym stoliku, ot i cała znajomość! – parsknęła 
pogardliwie.
– Pań żadnych nie ma? – spytałem, choć dobrze wiedziałem, że ciotka Ewelina 
specjalnie
nie przepada za damskim towarzystwem.
– Tu nie ma nikogo! Nikogusieńko! I dlatego szczęśliwa ja jestem jak nigdy. 
Chodzę od
brzegu do brzegu jedna niby Robinson Kruzoe jaki. Aż dreszcze po plecach 
przechodzą.
Nie bardzo mi się chciało wierzyć, ażeby „Mewa” świeciła pustkami, ale okazało 
się, że
ciotczyna radość była uzasadniona. Budująca się nieopodal rafineria potrzebowała 
dla swych
robotników hotelu z wyżywieniem i „Mewa” spadła do rangi domu noclegowego dla 
zmordowanych
pracą ludzi. Po wczesnym śniadaniu wracali oni dopiero na późny obiad, i po 
obejrzeniu
telewizji walili się do łóżek. I tyle ich ciotuleńka widziała.
– Nieraz mówię sobie: grzech! – Ludzie pracują, a ty się szwendasz po wyspie. 
Myślę ja,
żeby za pomocnika u Gieburtowicza się nająć!
Tu ciotuleńka roześmiała się tym swoim szczególnym śmiechem, który musiał w 
salonach
ziemiańskich rozbrzmiewać.
– Co za Gieburtowicz i co on tu robi? – zaintrygowała mnie ciotczyna wesołość.
– Jak to co? Uczonym jest! W bursztynie pracuje, żuczki różne takie, muraszki i 
inne ćmy
sprzed milionów lat podgląda. Nawet pracę o skoczogonku napisał. Takiego 
skoczogonka
nikt nie widział, tylko on jeden go zobaczył. Jakim sposobem, nie wiem. Wyobraź 
ty sobie,
że skoczogonki do dziś dnia żyją, tyle, że mają dłuższe ogonki, czy coś w tym 
rodzaju, i przez
to pan Gieburtowicz sławnym się stał. Anglicy pisują do niego po angielsku, 
Francuzi po
francusku, a Polacy co bardziej uczeni też po angielsku. A tak, ogólnie biorąc, 
to on niczego
durnowaty. Wynalazł taką miskę, żeby wody nie trzeba było z niej wylewać: zrobił 
dziura w
dnie i kołkiem ją zatyka. U nas każda baba miała w balii taką zatyczkę. Ale 
nasze baleje wiadomo,
ciężkie były: pranie dla całej rodziny. Bursztynem też handluje... dodała 
dobrotliwie
ciotuleńka.
– Uczony i handluje? – wyraziłem powściągliwe zdziwienie.
– A co ty myślisz, z czego ma dziś uczony żyć?! Z pensji państwowej?! A już 
Gieburtowicz
na żadną pensję nie zapracuje. Nie z takich on ludzi, żeby na emeryturkę zerkać. 
Nasz to
człowiek: raz pod wozem, raz na wozie, ale zawsze panem sobie jest! – z dumą 
oświadczyła
ciotka Ewelina.
I zaprowadziła mnie do niskiego, rozrzutnie oszklonego pawilonu. Każdy pokój 
miał tu taras
wychodzący na południe. Przed tarasem szumiały sosny, poskręcane od wiatrów, 
krzepkie
i przysadziste, kiwając pędzlami jedwabistych igieł. Mogły one, zawziąwszy się 
mocno, uronić
żywy bursztyn, ale miast skoczogonka musiałby w nim tkwić dzięcioł z czarnym 
łebkiem
przepasanym czerwoną wstęgą. Turkot dzięciolego, godowego wabienia szedł bowiem 
z głębi
lasu, wytrwały i szybki, jakby pracowały tam małe młoty pneumatyczne.
– Niczego się nie bój, ja koło ciebie mieszkam – rzekła ciotuleńka, po 
kwadransie wkroczywszy
do mego pokoju. – A Gieburtowicz w końcu korytarza. Niektóre pokoje puste stoją,
w innych mieszkają robotnicy, co na nieszczęście nasze, jeszcze jedną fabrykę 
budują, i to
gdzie? Tu, gdzie Żeromski szklane domy chciał stawiać. Na obiad idziemy. Ciotka 
Ewelina
powiodła mnie do brzydkiej czerwonej budowli, jaka musiała pamiętać czasy 
Wolnego Miasta.
Kędzierzawe łby sosen chwiały się w niestrudzonym zdziwieniu nad tym granicznym
miejscem i w głowie mi zaszumiało, jakby rozpostarły nad nami swe skrzydła 
spłoszone łabędzie.
– Nie bój się niczego – powtórzyła moja ciotuleńka. – Słyszysz jak szumi morze? 
Dzień i
noc ono pracuje, a mnie ciągle wydaje się, że to w Piekieliszkach koło młyńskie 
się obraca.
Za samym progiem morze jest i wciąż przymierza się, jakby tu wrócić po swoje. Bo 
życie nie
z ziemi powstało, ale z wody i w wielkich wodach będzie kres świata.
Tak gwarząc, wprowadziła mnie do wielkiej jadalni. Wskazując na samotnie 
siedzącego
jegomościa o twarzy, która już z daleka wieściła kto zacz, szepnęła:
– Otóż i sam Gieburtowicz. Wygląda na trochę zdziczałego. Obiecała ja jemu 
grzebień kupić,
żeby sobie przyczesał to, co mu jeszcze pozostało, ale mówi, że to sprzeczne z 
jego charakterem.
Naturszczyk on jest i w Spinozę wierzy. Dlatego brody nie strzyże i coś mi się
zdaje, że mycia nie lubi.
Wyznawca Spinozy siedział pod samym oknem, więc ciotuleńka zdążyła jeszcze 
dodać:
– Nie zdziw się, jak na początku ciebie obruga. Raptus to jest. Chyba, że mu do 
gustu
przypadniesz, ale musisz wtedy wysłuchać wykładu o skoczogonku.
– Przedstawiam, mój siostrzeniec. Mówiłam ja mu dużo o panu i o tym skoczogonku.
Mocno jest tym przejęty – po swojemu zaczęła chytrzyć ciotuleńka.
Brodacz uczynił jakiś nieokreślony bliżej ruch: ni to się w pół uniósł, ni to 
się poprawił na
siedzeniu i wlepiwszy we mnie białe oczy człowieka, który przez całe życie 
patrzył wprost w
słońce lub w coś równie szaleńczego i nieposkromionego, podsunął krótką, 
grabieżczą łapę:
– Mam przyjemność, Gieburtowicz Kazimierz...
– Wiadomo, co Wilniuk to Kaziuk – wtrąciła ciotuleńka.
– Mówiła mi pańska ciotka, że książkami się pan zajmujesz – rzekł łaskawie 
Gieburtowicz.
– Ot, zmyśla on różności. A jak się to ma do życia? Prawdy bez żywego sumienia 
nie dojdziesz.
Tak szarpią się oni jak szczury w pułapce. I tak piszą: „Zamiast serca, to mam 
kiszka,
a w głowie sputniki mnie latają, a w brzuchu atomy wybuchają” – nie wiedzieć 
czemu rozeźliła
się ciotka Ewelina.
– A ja, proszę pana, całego Tiutczewa mam przetłumaczonego i Feta również. 
Ostatnio za
„Eugeniusza Oniegina” się wziąłem, bo Tuwim nie za bardzo się spisał – zmrużył 
oczy Gieburtowicz,
jak krótkowidz wypatrujący rzadki okaz ptaka. – Pan to chyba do tłumaczeń 
nieskory?
– O skoczogonku miał pan mówić – przywołała do porządku Gieburtowicza moja 
ciotuleńka.
– Powiedz pan ile jest tysięcy tych skoczogonków, jak one skaczą na tych 
ogonkach i
w ogóle wprowadź go pan w życie. Poetyczności to on ma dosyć na co dzień. I o 
Spinozie też
nie zapomnij, że Bóg jest naturą i temuż podobne. A ot, chyba kawałeczek 
boskiego my zjemy
– dodała, gdyż na drugie podano dorsza.
Gieburtowicz zaśmiał się skrzypiące i przewrotnie, i zabierając się do ryby 
wyjaśnił, że
skoczogonków jest parę tysięcy gatunków, z czego w kraju żyje ponad dwieście. 
Zdarzyło się
mu nie raz, i nie dwa odnaleźć Collomelę w bursztynie, gdzie przeleżała swój 
milion lat z
okładem. I co się okazuje: dziś takiego skoczogonka nigdzie nie znajdziesz!
– Coś mi pański skoczogonek wygląda na wielkiego zacofańca. Milion lat liczyć, 
kiedy
tymczasem różne mamuty zdążyły się rozwinąć i zaginąć – rzekła ciotuleńka 
kończąc rybę i
bacznie spozierając ku okienku, gdzie, jak się okazało, na jej żądanie zaparzono 
specjalnie
przywiezioną miętę.
– Z tego, co pani nazywa zacofaństwem, wyraźnie widać, że świat jest w wiecznym 
ruchu
i rozwoju. Deus sive natura! – rzekł godnie Gieburtowicz i pociągnął nosem.
– Poczuł pan mięta, ale za późno – powiedziała na to ciotuleńka.
– Żeby w czas się pan ożenił, widziałby wszystko na swoim miejscu. „Deus sive 
natura!”.
Ot, buddysta się znalazł! Podano miętę, a nam z Gieburtowiczem śmierdzącą 
ścierką herbacianą
lurę.
– Buddysta?! – szczerze się zdziwił Gieburtowicz.
– Znałam ja jednego Borejszę. Z oszmiańskiego powiatu on był. Boskie immanentnie 
We
wszystkim tkwi – gadał, i dlatego w każdej chwili mogę ja prawie z niczego 
takie, niewidziane
żuczki i muraszki wyhodować. Wystarczy tylko cierpliwość mieć i odpowiednie 
warunki
stworzyć. Takie, znaczy się, jakie na początku świata były: mokro i ciepło. I 
dawaj w odrynce
podlewać sianko różnymi świństwami. I tak się rozpędził w swoim stworzycielskim 
zapale,
że nastąpiło nie żadne tam samozapłodnienie, czy samorództwo, ale najprawdziwsze 
samozapalenie.
A z tego pożar wielki.
I ciotuleńka zalała się rzęsistym śmiechem. W okna uderzył gwałtowny poryw 
wichru,
otwierając lufcik. I do jadalni wdarł się rześki, pracowity powiew morza.
– Ten Borejsza musiał być z tych, co na niedźwiedziu do Smorgoń po obwarzanki 
jeździł –
odparł Gieburtowicz, a wiatr wzbił mu koronę ze skołtunionych włosów i zaplątał 
się w spilśnionej
brodzie.
– Widzę, że znasz go pan lepiej ode mnie. Tak po cóż ja o nim opowiadała. A może 
to
krewny jaki? – nie dała się zbić z tropu moja ciotuleńka.
– Wszędzie wielkie rzeczy się dzieją, że i Borejszy nam nie trzeba. Oczy tylko 
trzeba mieć
otwarte i ucho ostre! – powiedział Gieburtowicz, zgrzebląc paluchami zbuntowane 
uczesanie.
A zbierając się do wyjścia, groźnie powtórzył:
– Mówię pani, oczy trzeba mieć otwarte!
– Tfu, zgiń ty przepadnij! – oduroczyła ciotuleńka. patrząc z gniewem na 
szerokie plecy
Gieburtowicza i na tytaniczną czaszkę, która przebłyskiwała bezwstydną łysiną. – 
Iż ty, figurka
młynarza z Piekieliszek, a prorok jaki. I bez niego wiem, co wiedzieć powinnam.
Chodźmy na spacer, ale w druga strona. Coś nasza spinoza dzisiaj nie w humorze.
XXX
Ciotuleńka i tu miała swoje ulubione szlaki. Szliśmy jakimiś bocznymi ścieżkami, 
przez
zapaście i strome wydmiska pokryte skarłowaciałym od wichrów sosnowym lasem. 
Szum
morza stał przy samym uchu, a wiatr pędził kędyś górą, rozwlekając po niebie 
białe opary.
Pod nogami mieliśmy sprężysty materac z mchów i porostów, przysypanych umarłym 
igliwiem.
– Niesłyszalna tu jestem i niewidzialna. A sama wszystko widzę. Dzięcioł gra na 
suchej
gałęzi: wiosnę przywołuje. Mewy skwierczą, skarżąc się na swój wieczny głód. A 
tam, słyszysz?
Para kruków. Rzadkie to dziś ptaki. Mają tu swoje uroczysko, bo gdzie takie 
czahary
znajdziesz. Mądrzejszego stworzenia u nas nie spotkasz. Lot mają ostry jak u 
myszołowa, a
bystrość ludzką. Kruki krążą nad miejscem ważnym. Nie żadne to sroczki, ani 
sójki. Te plotkarki
gotowe nawet Gieburtowicza okrzyknąć za Bóg wie kogo. A otóż i on sam we własnej
osobie!
Ciotuleńka wskazała na żółcącą się kupę piachu, za którą kołtunił się łeb 
wyznawcy Spinozy.
– Widzisz ty kryminalistę! Dziury kopie w rezerwacie przyrody i zasłania się 
skoczogonkiem.
Ma on nosa do bursztynu, i znów na jakąś żyłę wlazł, albo kilogramowy samorodek
wygrzebał. Skręćmy, niech mu się zdaje, że o jego wielkich rzeczach nic nie 
wiemy.
Szerokim przejściem, którym latem przewalały się tabuny plażowiczów, spłynęliśmy 
w
dół. Morze stanęło nad nami stromo, aż po sam kres. Pod zgrzebnym baldachimem 
nieba
szarpały się kredowe mewy, ich dziki wrzask mroził krew w żyłach, i oto, gdzieś 
od strony
zachodniej, rozległo się tęskne i ostre nawoływanie. Tuż nad samą falą 
przedefilowała karawana
zagubionych łabędzi. W nagłym skręcie ptaki przyhamowały, jeden za drugim 
lądując
w rozchybotanej wodzie.
Ciotuleńka przyśpieszyła kroku, cierpko skrzypiąc ugniatanym kwarcem. Łabędzie z 
nieufnością
dzikusów śledziły jej ruchy. Ciotka Ewelina coś tam zagadała, przywódca stada 
wyciągnął
szyję mierząc w nią żółtym, czarno obrzeżonym grotem i groźnie zasyczał.
– Czegóż ty się gniewasz? Witamy gości dalekich! Norwescy to muszą być ziomkowie 
i
może poza Lapończykiem, żywego człowieka na oczy nie widziały. Taś, taś, taś! – 
wabiła po
swojskiemu.
Łabędzie stanęły w miejscu, niezdecydowanie wachlując potężną nogą i 
wytrzeszczając
ciemne paciorki oczu. Aż tu ciotuleńka jak nie zakrzyknie swym wysokim 
tenorkiem:
– Koniec świata! A żebyż to grom poraził i piorun spalił! Koniec świata nastał, 
mówię ja
tobie!
Wtedy napięta linia horyzontu wygięła się groźnie. Sina ściana morza przechyliła 
się ku
chudej plaży i już się miał odbyć Sąd Ostateczny prolongowany przed wiekami, ale 
ciotuleńka
westchnęła głęboko i z rezygnacją się zgodziła:
– A niech tam już będzie. Teraz to i umierać będzie łatwiej. Nie żal 
spohanionego świata
zostawić...
I dumne krzykliwe łabędzie, zhańbione aż po sam grzbiet tłustą ropą i smolistym 
mazutem,
jakby zrozumiawszy stan ciotczynego ducha, obróciły się kuprami ku lądowi, 
odpływając
coraz dalej i głębiej w szarości zatoki.
– Zapamiętaj to sobie: rychło cały kraj tak będzie wyglądał – orzekła groźnie 
ciotka Ewelina
i zacisnąwszy wargi ruszyła przed siebie.
Szliśmy twardym szlakiem ubitym przez wieczny ruch fal, po drodze napotykając 
plastykowe
pojemniki, kawałki styropianu, przetłuszczone szmaty i pakuły. Jodowa, lekko 
podsolona
bryza, poczęła więdnąć, szmacić się i w nozdrza uderzył kwaskowaty odór pomyj, i 
zjadliwy,
chemiczny smród wielkiej, zapomnianej przez Boga i ludzi fabryki.
Ciotuleńka obejrzała się, jakby chcąc zmierzyć wielkość i pustkę plaży. Twarz 
miała złą.
Oczy jej, odbijające bladość nieba, dziwnie upodobniły się do oczu 
Gieburtowicza.
– Obiecałam ja sobie nigdy tutaj nie przychodzić. A ot dzisiaj i przyszłam...
Złapałem drugi oddech, dziwiąc się skąd u ciotki Eweliny tyle sił, bo wdrapywała 
się na
wał przegradzający plażę z uporem wielkiego, gnojnego żuka.
Stanęliśmy na koronie usypiska i wtedy ujrzałem u swoich stóp zbełtaną i ciężką 
wodę. W
miejscach, gdzie woda niby roztopiony ołów mieszała się z falami zatoki, 
tworzyły się wielkie
zawirowania, goniąc strzępy żółto – szarej piany, opryskując nią brzeg i ruchome 
mielizny.
Ta wielka rzeka, wpadając w bezmiar morza, roniła z pyska ostatnie krople swego 
utrudzenia
i goryczy.
Przeciwległy nasyp rysował się równo i wyraziście, podparty popielato – brązową 
ścianą
lasu. Ktoś tam stał podobny do małego przecinka w zdaniu, które nigdy nie miało 
być dokończone.
– To jest właśnie Wisła – niepotrzebnie zarekomendowała ciotuleńka.
Wrzasnęła mewa i kierując w dół swe pomarańczowe ostrze, gwałtownym ślizgiem 
zjechała
na rozdęty zewłok cielęcia huśtanego pod krzakiem rzadkiej łozy. Jakby dla 
należytego
spointowania chwili, w szczycie nieba zawisł na wystrzępionych skrzydłach 
samotny kruk.
Niby melancholijne przywidzenie, nieopodal krążył jego nieodłączny towarzysz. 
Kruk wydał
tajemnicze, głębokie:
„Klong! Klong! Klong!” i zapadło głębokie milczenie.
– Miłosna para. On jej śpiewa, a ona jakby tego nie zauważa. Zupełnie jak u 
ludzi –
szepnęła ciotka Ewelina.
– Chodźmy, nic tu po nas.
Na czarny las, wypłowiałe sośniaki i przedwczorajsze wrzosowisko kładł się 
jarzący, fioletowy
płomień. Niebo stanęło w wielkim pomarańczowym pożarze i nie wiadomo było, czy
zatoka jest lustrem nieba, czy na niebo wstąpiły przedwieczne wody. Gwałtownie 
się zmierzchało
i zanurzyliśmy się w borealne mroki, uciekając przed nieprawdopodobieństwem 
widzianego.
XXX
Gieburtowicz zjawił się pod koniec kolacji. Szedł przez jadalnię wiosłując prawą 
ręką,
jakby rozgarniając kurtynę ciemności. Dopłynąwszy do swego krzesła, opadł 
bezwładnie i
zastygł w ponurym milczeniu.
– Jak tam poszukiwania? – pokojowo zagadnęła ciotulenka.
Gieburtowicz zmierzył ciotkę Ewelinę białym okiem i nic nie odparł.
– Czy coś się stało? – nie wytrzymała ciotuleńka.
– A co się miało stać?
– Jak nic się nie stało, to zajdź, kochanieńki, do mego
pokoju i oświeć nieoświeconych. Mam też coś do przepłukania gardła – rzekła na 
odchodnym
ciotka Ewelina.
– Szaleju chyba się najadł, albo dokonał wielkiego odkrycia – roześmiała się 
ciotuleńka,
szarogęsząc się wśród swych zapasów, które wiadomym tylko sobie sposobem 
zgromadziła
na opustoszałej wyspie.
– Ale jak wódeczkę poczuł, tak do nas zajdzie. Prawdziwie to uczony człowiek. I 
coś ja
czuję, że ucieszy on nas dzisiaj.
Jak zawsze, przypadło mi w udziale rozcieńczyć butelkę spirytusu.
– Gardło mnie pobolewało – usprawiedliwiała się ciotuleńka, gdy spostrzegłem 
napoczętą
butelkę. – Najlepsza to dezynfekcja. A ty nic sobie nie myśl. Za stara ja jestem 
na te rzeczy.
Wy to co innego: nerwowe i jakieś miękkie. A Gieburtowicz, choć szorpaty on, 
głowa ma
pudowa: dużo udźwignąć potrafi.
Zbieracz skoczogonków nawet na widok stolika pełnego wszelakiej obfitości nie 
wrócił z
niebytu.
– Okazję dziś mamy: siostrzeniec przyjechał i zapusty się kończą – objaśniła 
ciotka Ewelina.
– Zrobiliśmy też mały spacerek i zobaczyliśmy to, czego nie należy oglądać. 
Chyba że za
wielkiego postępowca chcesz uchodzić: tym to wszystko jedno!
To mówiąc, nalała do swego pucharka, a nam do kieliszków. Ale Gieburtowicz 
milcząco
podsunął szklankę z niebieskim szlaczkiem.
– Miarkę w oku posiadam, a z tego pić nie mam przyjemności – mruknął.
Ciotuleńka lekko poczerwieniała i nalała do połowy szklaneczki.
– Trzy kieliszki tu będą – wyliczył skrupulatnie ciotczyny gość.
– Poczekam na was...
– Cóż to, z kontrolą przyszedł!? Decymetry będziesz liczył!? – nie wytrzymała 
ciotuleńka,
ale zreflektowawszy się w porę, ucieszyła się po swojemu.
– Patrzcie, jaki szybki! Lubię ja takich. Kiedy będziemy na mecie, powiedz nam: 
przyniesiemy
kiszonej kapusty.
Kiedy znaleźliśmy się na mecie, ciotuleńka odetchnąwszy głęboko, pokojowo 
zagadnęła:
– Proszę więc teraz opowiedzieć, jak tam, co nic się nie stało.
– Widziałem... – rzekł ponuro Gieburtowicz. – Kolegę widziałem...
– Tyle tylko?
– Tak sobie myślę, że coś się musi przytrafić.
– Mów pan jaśniej. Czemuż tego kolegę tu nie zaprosiłeś?
– Nie wiem, czy takiego gościa przyjęlibyście do stołu.
– A któż to taki, że gardzi tym, czym porządni ludzie nie gardzą?
– Granat nas rozdzielił. Miałem większe szczęście, tylko dziura w nodze mi się 
została.
Michaś Oziewicz, kolega i przyjaciel, można rzec, najbliższy...
– Chcesz pan powiedzieć, że ducha swego przyjaciela widałeś?
– Ducha może tylko duch zobaczyć! I Gieburtowicz po raz pierwszy tego wieczora 
zaskrzypiał
w kwaśnym śmiechu.
– Dobrze pan powiedział. To, co duszą wyczułeś – oczy twoje ujrzały. Nie raz 
bywa, że
oczy zamknę i takie widzenie mam, jakbym na film jakiś patrzyła. Ma to swoją 
nazwę, jaką?
zapomniałam – pouczyła ciotuleńka.
– Oczu nie zamykałem, I bytów urojonych nie stwarzam.
– Tak cóż w końcu, taki wielki uczony jak pan, mógł zobaczyć?
– Na stanowisku byłem, gdzie badania prowadzę – rozpoczął odchrząknąwszy 
znacząco
badacz skoczogonków. – W pewnej chwili coś mnie tknęło, żeby popatrzeć na prawo. 
Widzę:
idzie, w jasnych jest spodniach i w zielonej kurtce. Ubrany jak wtedy. Zamyślony 
jakiś i
czymś mocno zajęty... A najbardziej zastanowiło mnie to, że dokładnie wiedziałem 
o czym on
myśli.
Tu Gieburtowicz przerwał i podumawszy chwilkę, dodał:
– A o czym on myślał, tylko nam z nim wiedzieć. Tajemnica do grobu a nawet i 
poza grób.
Potem skręcił w lewo, przeszedł przez drzewo jak przez mgłę i znikł w gęstej 
sośnie.
I znów zaśmiał się, tym razem jakoś wstydliwie i przewrotnie, jak złe i 
rozkapryszone
dziecko.
– Do duszy pańskiej nie mam przyjemności włazić z kaloszami – odparła dumnie 
ciotka
Ewelina. – Ale wydaje się mi, że chciał on na coś wskazać. Może skarb jakiś tam 
leży, albo
skoczogonek jakiego jeszcze ludzkie oko nie widziało. Jak się przyjaciel 
ukazuje, dobry to
znak. Gorzej, żebyś pan widział to, co mnie się przyszło zobaczyć...
Ciotuleńka nalała do kryształowego pucharka, wypiła, wytarła akuratnie wargi i 
rozpoczęła
jedną ze swych ulubionych opowieści:
– Głupia ja byłam i zechciało się mnie w wielkim mieście zamieszkać. Miałam 
jakieś pieniądze,
szukałam tylko dogodnego domku: żeby z boku, nie w hałasie, i z jakimś 
ogródkiem.
Nic z tego nie wychodziło. Aż wreszcie mówią mi: domek pusty z ogrodem, prawie 
pod lasem
i cena śmiesznie niska. Dostałam adres i jadę. Wszystko się zgadza, tylko do 
środka nie
można wejść: zamknięte na pięć spustów. Idę do sąsiadów. Dziwnie jakoś na mnie 
patrzą i
mówią: „Spadkobierca mieszka gdzie indziej”. Tak właśnie mówią: „spadkobierca”. 
Rzadko
tu zachodzi i adresu jego też dlaczegoś nie mają, ale żebym zostawiła swój 
telefon, to przekażą
temu spadkobiercy. Zostawiłam telefon grzecznościowy. Czekam i czekam, aż 
wreszcie
sąsiedzi mówią, że telefon do mnie był i że mam się zjawić po południu. Tyle 
tylko. I bądź tu
mądra. Zaraz też pojechałam, a już się zaczęło zmierzchać. Widzę, że w oknach 
ciemno, ale
dzwonię. Za jakiś czas drzwiami – trząś! trząś! – i otwierają się. Staje w nich 
mężczyzna,
malutki taki, na pół świecy. Patrzy na mnie jakoś tak chitreńko i pyta czego ja 
sobie życzę? A
głos ma schrypnięty, jakby spirytusem gardło miał spalone. „Dom mam przyjemność 
kupić i
chciałabym obejrzeć go od wewnątrz. I może pan światło zapali: kotka nie jestem, 
w ciemnościach
nie widzę”. Zaśmiał się dosyć szkaradnie, ale światło zapalił. Widzę, rysy jakby 
europejskie,
tylko czarniawy na twarzy. Chyba Hindus, bo oni tak wyglądają, jakby 
Europejczyka
w ognistym ogniu wypalono jak garnek. Oprowadza mnie po pokojach i nic nie mówi. 
Chcę
wejść do łazienki. Zamknięta. „Klucze się zgubiły” – mówi i patrzy na mnie tak, 
jakbym to ja
winna była, że mu się klucze zgubiły. Wreszcie do najważniejszego zmierzam: „A 
jakąż, w
końcu, cenę raczy pan zażyczyć”. A ten spokojnie: „Dziesięć złotych”. Czuję, że 
zła krew
zaczyna mnie zalewać, a on dalej swoje „dziesięć złotych”. Aż ty, głowa 
patagońska! Wychodzę
nawet dobranoc nie powiedziawszy. Na pewno pijany był – tak sobie myślę. – I 
głos
mu schrypł od tej hary. Trzeba widać sąsiadów zapytać, co to za miszugene.
Otworzyła mi gospodyni. Mąż, pamiętam jak dziś, przy telewizorku siedział. Wtedy 
takie
małe telewizorki robiono, wdrewnianej obudowie. Mówię im co się stało. Pijany 
chyba był,
ale wódką od niego nie niosło. Może opiumista, albo kokainę zażywa, bo z twarzy 
na Hindusa
wygląda. Kobieta blednie, mąż od telewizorka odskakuje, choć wtedy telewizor był 
wielką
nowością i patrzono w niego jak w rajskie wrota. „Dziesięć złotych?”, „I czarny 
był na twarzy?”.
Widzę, że coś nie tak. A pan domu, odsapnąwszy, mówi: „Spadkobierca nigdy w 
dzień
powszedni nie przychodzi, tylko w świętą niedzielę”. Odsłania firankę i pokazuje 
to, co sama
już widziałam: w oknach ciemno.
„Powiedzcie mi wreszcie państwo, cóż to za taki spadkobierca i po kim on spadek 
dziedziczy?”
– zapytuję, choć czuję że niepotrzebne tu pytania.
Mężczyzna patrzy na mnie jak na raroga, wreszcie odpowiada: „Skoro pani w i d z 
i a ł a,
to muszę pani wszystko uczciwie opowiedzieć. Widocznie nie mieszkać pani w tym 
domu”.
I przedstawia mi całą historię. Otóż dom należał do pływającego. Z zawodu był on 
elektrykiem
i jak wszyscy marynarze bał się o swoją żonę niby Agamemnon jaki. Coś tam już
zaczął podejrzewać, bo przed wypłynięciem założył pod oknem, od strony sypialni 
i lasu,
zamaskowaną linię wysokiego napięcia. Włączało się to wieczorem, a rano 
automatycznie
wyłączało. Którejś nocy lazł do sypialni chłopak, student, i poraziło go na 
śmierć pod tym
oknem. Sprawa stała się głośna: milicja, protokóły, rodzina w rozpaczy, bo syn 
jedynak.
Wraca nasz elektryk i marynarskim zwyczajem urządza huczne przyjęcie. Zaprasza
wszystkich przyjaciół i znajomych, a gdy się zeszli, wiesza pod zdjęciem ślubnym 
oprawioną
za szkłem dziesięciozłotówkę, z takim podpisem: „Honorarium, które za noc 
pobiera moja
żona”. Kobieta po kilku koniakach idzie do łazienki i na klęcząco się wiesza. 
Bidula, strasznie
musiała sobie życie sprzykrzyć, skoro taką śmierć wybrała. A marynarz pochował 
żonę i zaraz
zamustrował w rejs. Tam zginął porażony prądem. Podobno cały był poczerniały, 
jak ten
chłopiec.
Ciotka Ewelina głęboko westchnęła:
– Że akurat mnie musiało się coś takiego przydarzyć. Boję się ja sama swoich 
oczu.
– Bodajże nazywa się to – wyobraźnia romantyczna. Może pani powieści gotyckie 
pisać –
zaskrzypiał Gieburtowicz w swym śmiechu.
– A czy ty widział dzisiejszego dnia Dziewicza, kolegę swego? – zapytuje srogo 
ciotuleńka.
– Jak panią widzę!
– To i ja widziałam!
I nalawszy do swego kryształowego pocieszyciela, ciotuleńka, rozpogodziwszy się,
oznajmiła:
– Co tam będziemy się frasować. Żyją oni, biedacy, koło nas, może widzą i słyszą 
wszystko.
Ale jakby za nieprzeniknionym szkłem byli. Czasami któremuś udaje się tą swoją 
energię
przedśmiertną ucieleśnić, szczególnie wówczas, kiedy gwałtowną śmierć mu zadano. 
Macie,
co wasze! To mówiąc, wychlusnęła szczodrobliwie z pucharka.
– To mi się podoba: dziady my i o dziadach trudno nam zapomnieć – ucieszył się 
badacz
skoczogonków. –Chętnie dołączę się do tej tradycji. Bo my, tamtejsi, naturę mamy 
pierwotną
i skłonną ku wszelakim mistycyzmem. I owszem, i owszem, proszę nie zaprzeczać. 
Nie gorsi
my od dzieci: naiwni, ale i chitreńcy, o dobrym sercu, ale też pamiętliwi jak ów 
Żmudzin, co
na weselu swojego na panu młodym dochodził. Otwarci też jak dzikusi, co rośli 
niby trawa,
bez żadnej historii, ale też zamknięci w sobie jak kamień, który soku swego nie 
wypuści.
Dlatego wszystkim nam, podobnie jak Mickiewiczowi, pod koniec życia siermiężna 
mistyka
jest sądzona.
– Amen – rzekła ciotuleńka.
A była zupełnie bez gniewu i obrazy. Widząc zaś, że gość ponownie przywiądł w 
sobie,
zachęciła go:
– Natchnienie na pana naszło, drogi panie Kazimierzu, prorocze! Niech pan sobie 
jeszcze
trochę ulży.
Ale drogi pan Kazimierz, stuknąwszy się w czoło, zawołał:
– Panie Boże, jeśli jesteś, broń nas od Mickiewiczów! A jak Cię nie ma, to i tak 
sami sobie
poradzimy! I opuścił ciotczyne przyjęcie.
– Nasz Spinoza coś dziś nie w sosie... Ale ubawił on mnie jak mało kto. Gdzie 
dziś takiego
człowieka znajdziesz? – zadała retoryczne pytanie.
Po chwili jednak ciotka Ewelina poczuła pewien żal w sercu. Chowając pucharek, 
co było
dobitnym znakiem, że pożegnanie zapustów dobiegło końca, spytała:
– Mówi: siermiężna mistyka, a bodajby go! A czy to takie złe?
Poszliśmy więc spać.
XXX
Spałem ciężko i mozolnie, budząc się i znów powracając do swej pracy 
katorżniczej. Kiedy
zaś przetarłem podpuchnięte oczy, panował jasny dzień. Zamaszyście szumiały 
zaokienne
sosny. Dzięcioły z suchym terkotem wabiły swe kapryśne samice. A na korytarzu 
panowało
milczenie. Była to cisza jaka panuje po wyczerpaniu wszelkich głosów. Wówczas 
przypomniałem
sobie poranny harmider ludzi śpieszących do pracy, i poczułem się winny wobec
tych niestrudzonych pracowników szarego dnia. Zatupało, zaszumiało i w dzień 
dzisiejszy z
impetem wskoczyła moja ciotuleńka.
– Śpisz jeszcze. A ja już po spacerze jestem – rzekła od progu. – Widzę, że 
musiało ciebie
morze zmęczyć. Zwykła to rzecz w pierwszą noc. Ja też przez pierwsze dni byłam 
jak nawiedzona
i żebym spisała swoje sny Sybillą zostałabym. Wstawaj na pierwsze śniadnie. A na
drugie pójdziemy do jadalni się odchudzać.
Krwiste jak polędwica oblicze znikło i zaraz za ścianą rozległo się altowe: 
„Kiedy ranne
wstają zorze...”.
Otworzyłem drzwi na taras. W pokoju zakłębiło się od zgiełku poruszonego morza, 
uszy
zatkało stężone powietrze. Coś przysłoniło światło dnia: w drzwiach od tarasu 
tkwiła przysadzista
figurka ciotki Eweliny.
– Tak wygląda, jakby do mnie strzelano – powiedziała ze spokojem, stawiając na 
parapecie
szklankę z niebieskim szlaczkiem, pękniętą w obrączkę, z małym wystającym 
ząbkiem.
– Strzelano? Kiedy? Kto?
– Wtedy, kiedy w Polsce były Szwedy – mruknęła ciotuleńka i pozostawiając 
szklankę, jako
niezbity dowód zamierzonej zbrodni, odpłynęła do swej przystani.
Morze poczęło stawać na głowie, sosny szykowały się do jakiegoś szaleńczego 
wzlotu,
dzięcioły dalej rozpalały się w swej terkotliwej namiętności, a w pokoju ciotki 
Eweliny panowała
niepokojąca cisza...
– Weź ty szklankę i przyjdź do mnie – wreszcie usłyszałem rozkaz.
– Postaw ją o, tutaj – wskazała stolik nakryty do śniadania – a teraz sam 
siadaj. Uczyniłem
co mi nakazano.
– Widzisz, gdzie ja siedzę i gdzie stoi szklanka? Tak wiedz, że strzelano i to 
prosto do
mojego serca. To on strzelał! Strzelał do mnie ze szklanki z której wczoraj miał 
przyjemność
pić.
– Jest ciocia pewna? – spytałem z głupia frant, co ciotuleńka skwitowała po 
swojemu:
– Bezmyślność, mój kochanieńki, jak Wszechświat nie ma swych granic. Widziałam 
go
raniutko jak szedł na te swoje wykopki. Tam też i będziemy go szukać. Szybko 
jedz i idziemy.
Od strony zatoki grzmiał wielki wodospad spadający z niezmierzonej wysokości. 
Las był
ostatnim przyczółkiem, jaki się jeszcze ostał przed druzgocącą klęską. Ale można 
było spodziewać
się najgorszego, bo sztorm dopiero rozpalał swą zimną namiętność. Ciotuleńka,
okutana w staroświecką chustę, podobna do wielkiej sowy płomykówki, śpieszyła 
ledwo dotykając
stopą twardego gruntu.
– Ty się nie leń i przyśpiesz kroku – przynaglała, że wreszcie poczułem się 
zmuszony, aby
chwycić ją za skraj chusty i ściągnąć na ziemię.
– Trochę mi oddech zatkało, to prawda. Taką zamieć miałam ostatnio chyba wtedy, 
kiedy
zasypało nas z Józiukiem pod Krewem – stwierdziła z zadowoleniem. – Diabły wtedy 
na Łysej
Górze miały swój sabat. A tu co innego: morze oczyszcza swoje wnętrzności i 
wyrzuca te
wszystkie paskudztwa, jakie tam wepchnięto. A znowuż ziemia przepłukuje gardło i 
płuca
oczyszcza, bo inaczej wszystkim nam kajuk będzie. I gdzież ten Spinoza się 
zapodział?
Staliśmy nad sporą jamą wykopaną pod korzeniami chorej, poskręcanej sosny. Choć 
był to
widok powszedni w nadbrzeżnych laskach, ciotka Ewelina wybuchnęła spóźnionym 
gniewem:
– No wiecie państwo, i to ma być uczony! A żeby go pokręciło jak to drzewko 
Boże! żeby
go.. – tu się ciotuleńka zmitygowała.
Zaczęliśmy przekrzykiwać morską nawałnicę, która się srożyła tuż za wysokim 
garbem,
ale wichura rwała na strzępy nasze głosy.
– Trzeba się do świętego Antoniego Padewskiego pomodlić. On już znajdzie nawet 
taką
zgubę, której sam byś nie chciał znaleźć.
I ciotuleńka zaapelowała do ulubionego świętego, który od lat służył jej 
niestrudzenie przy
odszukiwaniu okularów, kluczy i innych ważnych rzeczy.
– Nie jestem jeszcze umarły... – usłyszeliśmy wyraźny głos Gieburtowicza.
– Wszelki duch Pana Boga chwali! A skąd to pan mówi? – przeżegnała się moja 
ciotuleńka.
Snadź święty Antoni dokonał kolejnego cudu, bo powtórne odezwanie się 
Gieburtowicza
przyniosły błądzące wiatry z gęstego jak kosodrzewina sośniaka. Idąc za tym 
głosem, ciotuleńka
natrafiła najpierw na łopatkę saperską, a potem na czyjeś nogi.
– Niech się pani nie martwi. Dysk mi wyskoczył, ot i wszystko... – zaskrzeczało 
w krzakach.
– A żeby ciebie kaczka zadziobała! Cóż tam pan robi?
– Dobrze mi tutaj, miękko i jakby za wiatrem...
– Patrzcie go – dobrze mu! Jak dobrze, tak po cóż do mnie strzelał?
W gąszczu ponownie zachichotało. Wiatr sypnął w oczy piachem i słoną pianą.
– Tfu! Chyba czort tam leży a nie Gieburtowicz! Już ja pokażę temu Ancykrystowi!
Ciotka Ewelina energicznie chwyciła za nogi. Rozległ się przeraźliwy wrzask, 
więc ciotuleńka
położyła nogi na poprzednie miejsce i z zadowolniem orzekła:
– Gieburtowicz to i dysk mu wypadł... Tak cóż, znalazł pan swojego skoczogonka w 
tych
krzakach, czy na nic robota?
– Znalazł, znalazł... – teraz już pokornie odezwał się z sośniny.
– Tak i mówiłam: duch kolegi zawsze na szczęście się pokazuje. A duży choć ten 
skoczogonek?
– Akurat w sam raz.
– Tak też i myślałam. Poleź pan spokojnie, a my ludzi sprowadzimy.
– Nie bój się. waży chyba z sześć pudów, jak dobry kaban. Nosze jakieś potrzebne 
są – zafrasowała
się ciotuleńka.
– Zapalić się chce – poskarżył się głos z krzaków.
– Leż pan na boskim łonie i nie narzekaj! Widzisz go: Deus sive natura!
I ciotuleńka zaśmiała się gromkim śmiechem. Śmiechu tego przybywało coraz więcej 
i
więcej, wreszcie nie było ani grzmotów walących o plażę, ani świstów borealnego 
wichru, ani
i mewich wrzasków, tylko ten śmiech.
– Ot, rozweselił ty mnie za wszystkie czasy. I jak tu nie dziękować Bogu za 
takich ludzi?
Tylko patrzaj pan, panie Kazimierzu, leż spokojnie w tych swoich czaharach i 
mocno trzymaj
skoczogonka! – rzekła ciotka Ewelina, wyśmiawszy się do łez.
Sztorm, jakby zawstydziwszy się czegoś, począł powoli zdychać. I ku wielkiemu 
zaskoczeniu
wszystkich wkrótce zdechł. A tak się pięknie zapowiadał.
– Każdy by się zawstydził – skwitowała ciotuleńka. – Nie co dzień z milionerem 
ma się do
czynienia. A może bał się, żeby w siermiężną mistykę nie wpaść?
ŚWIĘTY OGIEŃ
I stało się tak, że ciotuleńka zaległa w łóżku i nie wstawała przez jakiś czas. 
Najpierw leżała
samiuteńka, ale kiedy ciotczyne zwierzęta podniosły lament: nie nakarmione w 
porę i nie
dopieszczone, zajęły się nią sąsiadki.
Ciotuleńka przyjęła ich obecność ze stoickim spokojem, co zatrwożyło kobiety i 
zaraz wezwały
księdza proboszcza. Plebania była nie opodal, więc proboszcz wyrósł przed 
łóżkiem
ciotuleńki jak spod ziemi. Na widok księdza ciotuleńka przeżegnała się 
dwukrotnie, nie wiedzieć
czemu sposobem prawosławnym: paluszkami w ciup. I z rezygnacją rzekła:
– Rób ze mną co chcesz, księże proboszczu, ale ja spowiadać się nie będę...
Ksiądz siadł na brzeżku krzesła i w zafrasowaniu potarł łysinę.
– Pora już, pani Ewelino, pogodzić się z Bogiem – rzekł bez przekonania, bo 
ciotuleńka
regularnie uczęszczała na niedzielne msze.
– Z Bogiem to ja już dawno się pogodziłam, a ot z księdzem proboszczem ani rusz 
nie
mogę...
Twarz proboszcza, który nosił podwójne nazwisko starej kaszubskiej szlachty i 
był kanonikiem,
ściągnęła się jak rękawiczka porzucona przez właściciela.
– Co masz, moja droga, do swego pasterza? – spytał również bez przekonania, bo 
znał
ciotczyne opinie, wypowiadane głośno i bez ogródek.
– Ot, karteczki nie jestem w stanie wypisać, ręka mi zesłabła. A bez karteczki 
ksiądz proboszcz
do Pana Boga nie wpuści. Coś czuję, że kiedy będę jedną nogą po tamtej stronie, 
to
ksiądz ściągnie mnie z powrotem i każe odpowiednie rubryki wypełnić. I pogrzebać 
po chrześcijańsku
nie pogrzebie, jak tego biedaka, garbatego Justa.
– Kościół nie może się pchać po śmierci tam, gdzie go nie chciano za życia – 
odparł proboszcz,
rozglądając się po ciotczynej sypialni.
Stała tam staroświecka komódka, wiśniowa biblioteczka z toczonymi kolumienkami, 
a na
ścianie srożyło się polowanie na dzika i nęciła martwa natura: z zieloną 
butelką, kaczorem
wiszącym głową w dół, szynką i różowym homarem.
Ciotuleńka głęboko westchnęła i złożywszy nabożnie ręce, rzekła:
– Ja się tam nie martwię. Nasza wielka Księżna Litewska już nas rozpozna. Od 
tego jest
Matką Miłosierną, a nawet Niewiastą Apokaliptyczną, co można poznać po 
księżycowym
sierpie.
I ciotuleńka tknęła palcem w wizerunek Ostrobramskiej, który wisiał nad łóżkiem, 
przyozdobiony
kolorowymi palemkami.
– Będę się modlił za panią, żeby Matka Boża dała łaskę skruchy i pojednania – 
rzekł uroczyście
proboszcz, przyjrzawszy się obrazkowi.
– Jak już ksiądz kanonik chce się za mnie wstawiać, to tylko przed nią: przed 
Ostrobramską.
Do królowej uciekamy się w ostateczności. Na co dzień wystarcza nam nasza 
księżniczka
– rzekła ciotuleńka i na jej obliczu wystąpiły dwa ceglaste placki.
– Co też, moje dziecko, wygadujesz!? Przecież jedna jest Matka Boska! – 
zakrzyknął w
popłochu kanonik.
– A czy to ja durnowata jaka? Czy ja o tym nie wiem? Tylko jakoś tak nieładnie, 
żeby się
do Częstochowskiej modlić, kiedy się ma swoją – Ostrobramską.
– Poganie wy wszyscy jesteście! Bałwochwalcy i w gusła wierzycie! Otóż to! – 
zagrzmiał
proboszcz, bo odezwała się w nim szlachecka natura.
– My – bałwochwalcy!? A co parafianie wyprawiają tego proboszcz nie widzi!? 
Czarty tu
jeszcze na oklep na kobyle jeżdżą! Nie, przed księdzem kanonikiem to ja nigdy 
się nie wyspowiadam!
– To rzekłszy, ciotka. Ewelina obróciła się twarzą do ściany. Proboszcz 
posiedziawszy
chwilę, zerwał się i ze słowami: „Niech cię Bóg ma w swojej opiece!” wybiegł na 
podwórze,
płosząc kury i psa Dupka. Za nim gęsiego – sąsiadki. Dopiero, gdy rozsierdzony 
duszpasterz
zniknął w drzwiach plebanii, wróciły pojedynczo.
Ciotuleńka już była ubrana i zdawała się cieszyć zdrowiem lepszym niźli 
przedtem.
– Idźcie do domu, kochanieńkie – rzekła. – Skoro ja poganka, to mogę jeszcze was 
zauroczyć.
Chyba, że zaklęcia jakie znacie. A proboszcza mi więcej nie sprowadzać, ani 
żadnego
tutejszego księdza. Chyba, że będzie to zakonnik albo misjonarz jaki.
Zaraz też ciotka Ewelina zażądała ode mnie szybkiego przyjazdu, bo ma sprawę nie 
cierpiącą
zwłoki.
– Czuję coś, że koniec mój bliski – rzekła, posadziwszy mnie za stołem, gdzie 
zieleniły się
stosy sałaty i szczypiorku, i purpurowym rumieńcem pałały świeże rzodkieweczki. 
– Trzeba
wtedy postanowienie jakieś zrobić...
– Testament chce ciocia sporządzić? – przeraziłem się.
– Durny ty, czy o drogę pytasz? Testament już dawno napisany i leży on u rejenta 
w miasteczku.
Zapamiętaj to dobrze. O innym postanoweniu ja mówię...
Dla spotęgowania efektu ciotuleńka sięgnęła na swoją podręczną półeczkę za 
kotarą, wyciągając
karafkę z zieloną trawką w środku.
– Widzisz, dziś żubrzą trawkę można w ogródku hodować. Więc i ja zahodowała i 
oto
pierwszy pokos mamy. Skosztuj.
Ciotczyna nalewka w niczym nie ustępowała monopolowej, a nawet była bardziej 
krzepka
i aromatyczna, bo zrobiona na spirytusie.
– Smakuje? Akurat w samą porę do tradycji ja sięgnęłam. Zjazd rodzinny zamierzam
zwołać. A cóż lepszego na taka okazja nad żubrówkę i krupnik litewski? Ot i 
postanowienie
moje. A teraz bierz papier i ołówek i buchalterię całą prowadź. Kogo, znaczy 
się, na ten zjazd
mamy przyjemność prosić.
Ciotuleńka nalała do kryształowego pucharka, zadumała się głęboko i rzekła:
– Najpierw pisz do Butarewiczów, że serce moje jest bardzo choreńkie i podróży 
do Wrocławia
nie przeżyję. Niech czym prędzej przyjeżdżają, najlepiej w okolicy świętego 
Jana. To
jest dokładnie 21 lub 22 czerwca. Ale przedtem parokrotnie do nich zadzwoń. 
Trzeba ich nastraszyć,
bo leniwi są. Co się zaś tyczy Karabanów, to wystarczy im powiedzieć, że w noc
Kupały będziem ucztować i po starosłowiańsku przez ogień skakać. Jak przystało 
na pogan!
Tu ciotuleńka zaśmiała się perliście.
– Skoro my poganie, koniecznie trzeba Leosiów ściągnąć – dodała po chwili 
namysłu. –
Alusia – najprawdziwsza czarownica: ze zwierzukiem gada, tylko naturalne uznaje. 
A najważniejsze,
że wahadełko ma. Zobaczymy, kto jakie fluidy wysyła i czy przyjazny mi jest.
Bo, na ten przykład, mój Dupek coś ostatnio zhardział. Do stołu nie zbliża się, 
makaron tylko
domowej roboty jada i jakby wstydzi się czegoś, bo mi w oczy nie patrzy.
Pies, jak na zawołanie, wyczołgał się spod etażerki, gdzie ostatnio upatrzył 
sobie legowisko
i raźnie potaknął kikutem ogonka.
– Kogoż by tu jeszcze? Może specjalistę od skoczogonków? Hardy on jak mój Dupek 
i
czarną duszę ma. Żeby jakiej biedy z tego nie było. Tak na dokładkę koniecznie 
musimy mieć
Bołtucia od malunków. Malowanie jego o melancholię mnie przyprawia i obaj ze 
skoczogonkiem
jakby w korcu maku się dobrali. A ojciec jego porządnym szlachcicem był i 
człowiekiem
kształconym za granicami! Boże mój!... Pamiętam, chyba w dziewiętnastym albo w
dwudziestym roku to było... Wjechał na nasz majdan na czarnym, rosłym koniu, sam 
z czarną
brodą, w furażerce z kitą, nahajką w ręku i długą prostą szablą u boku. Młodą 
panną byłam i o
mało co się nie posikałam z wrażenia. A syn jego artystą został.
Ciotuleńka zadumała się czegoś i westchnęła głęboko.
– Wypijmy za pamięć tych, co lepsi byli od nas – rzekła z przyćmionym błyskiem w 
oku,
podnosząc osrebrzony strugą słońca kryształowy pucharek.
Kuba starym zwyczajem frunął na wisienkę i zapiał na całe kogucie gardło, a 
Dupek z miną
skruszałego przestępcy wczołgał się pod swoją etażerkę.
Ale ciotka Ewelina zamoczywszy usta, resztę odsunęła.
– Coś mi nie smakuje. Widać to moje ostatnie kieliszki. Tak wtedy trzeba 
koniecznie poprosić
Rekowskiego. Niech skaszubię się do reszty. Bo musisz wiedzieć, że znów 
dziedziczką
zostałam. Mam włości na całą wieczność zapisane. W taki oto sposób, czy chcą oni 
tego, czy
nie – najprawdziwszą ziemlaczką się stałam.
Ciotuleńka westchnęła, ale jakoś nie od serca, bo tylko mysz zachrobotała w 
kącie i nic
więcej.
– I może nawet grobowiec będę miała... – rzekła jakby od niechcenia.
– Jakie włości, jaki grobowiec? – wypadało się mi zdziwić, choć sprawa była 
jasna: ciotuleńka
poważnie zbierała się wiązać swoje tobołki, szykując się do drogi najdalszej, 
jaka tylko
może być.
– Widzisz, kochanieńki, ludzie tutejsi uznali, że nie obejść się mnie bez 
grobowca. Widać
nie byle kto jestem i to wszystko przez tę maciorę Labudowej... – westchnęła po 
raz drugi
ciotka Ewelina, ale teraz bez oszukaństwa, bo Dupek zaskomlał i przyległ do 
podłogi jak
przydeptany czarny kapeć, a w okno zastukała sroczka.
– Śmierć wystukuje – ponuro oświadczyła ciotuleńka. – Akurat tak samo było z 
Antuszewiczem.
Latem zaczęła odwiedzać ich salon jaskółka, siadając na wysokim lustrze. Rychło
zginęła córka, a potem syna rozstrzelano w Wilnie jako zakładnika.
– Przecie ciocia tę sroczkę sama przyhołubiła – przypomniałem. – Widocznie dawno 
nie
karmiona, czy co...
– Nie pocieszaj ty mnie, a ratuj w potrzebie. Oni chcą mnie z torbami puścić, bo 
ten grobowiec
już w dziesiątki tysięcy idzie – puściła farbę ciotka Ewelina.
Zaraz po chorobie pośpieszyła ciotuleńka zakupić kwaterę na lipniskim cmentarzu. 
Narajono
jej miejsce nie byle jakie, bo przy głównej alejce. Stały tam solidne grobowce 
Borzyszkowskich,
Trzebiatowskich, Rekowskich i innych zasiedziałych od wieków rodów, i jak wybity
ząb w szczęce bogatego milionera, widniała wśród nich kwatera siedemnasta.
– Licho mnie podkusiło zakupić akurat tą siedemnastkę – skarżyła się ciotuleńka. 
– Ale tak
mnie na honor nadepnęli, że ani tudy ani siudy. Bo niby dlaczego Puciata ma być 
gorszy od
Trzebiatowskich, czy Kiedrowskich? A kiedy już kupiłam, wyszło na jaw, że trzeba 
czym
prędzej grobowiec budować. Nie uchodzi, mocium panie! Alejka to honorowa, gdzie 
tam
prosty krzyżyk stawiać i płytę lastrikową kłaść. A teraz tam kopią i murują! – 
wyjaśniła definitywnie
ciotuleńka.
– Na lipniskim cmentarzu ciocia grobowiec buduje?!
– „Buduje, buduje”! – przytaknęła prześmiewczo. –Ale rozumiem ja ciebie. Masz ty 
atawistyczny
uraz do rodzinnych grobowców. Bo co rusz, kości naszych przodków psy rozciągały
po polach, a te różne przetlałe kontusze i żupany fruwały w powietrzu jak 
jesienna pajęczyna.
Ale powiedz ty mnie, co ja mam robić? Bo wprzódy mogę umrzeć z głodu i rachunki 
zostaną
nie zapłacone. Zresztą chodź, sam zobaczysz.
To mówiąc, wzięła do rąk pucharek i patrząc pod światło, orzekła:
– Zieleni się nadzieją. Ale jaka tam nadzieja, kiedy i jemu i nam koniec. A 
zdawało się
kiedyś, że życia mam akurat na swoją miarę, a może nawet ciut ponad... A tu 
patrzaj: grobowiec
buduję, miara, znakiem tego, kończy się...
Poszliśmy na znajomy cmentarz okolony zawrotnymi świerkami, z których każdy był 
na
miarę anioła: taka biła z niego wielkość i majestat. A w spadzistych, zielonych 
lokach gmerały
i ćwierkały ziemskie ptaszki, aby raźniej było spoczywającym w ukojeniu 
wiecznym.
Jakby specjalnie na zamówienie, z łąk przyleciała kukułka i przekrzykując ptasie 
tałatajstwo,
wykukała siedemnaście lat życia. Ale ciotuleńka, choć zadała kukułce to niełatwe 
prorokowanie,
wciąż była niepocieszona.
– Mówisz, że będę tyle lat żyła? – rzekła raczej do Dupka, niż do kukułki. – Iż 
ty, jaka
humorystka! Przecież to jest numer mojej parceli na wieczność! Dobre i to, 
znaczy się, szczęśliwe
miejsce wybrałam.
Przy ciotczynej działce widniało coś na kształt wpuszczonego w ziemię garażu, w 
którym
można było schować parokonny wóz, albo ze dwa małe „fiaty”.
– Mieszkanie, jak widzisz, wymurowane. Teraz pozostała część nagrobna. Rzecz to 
delikatna
i wymagająca artystycznej ręki. A ta droga dziś jest coś nadto. Dlatego i 
oczekuję ja
dziś od ciebie rady, a może nawet i pomocy.
Nie mogłem oderwać oczu od wycementowanego schroniska, bo nie ulegało 
wątpliwości,
że ciotuleńka zamierzała i mnie ściągnąć do swego łoża. A cóż może być bardziej 
smutnego
nad widok miejsca własnej, mizernej wieczności?
– Głowa do góry! – rzekła ciotuleńka, odgadłszy stan mego ducha. – Taki los dał 
nam Bóg,
że nie wiemy gdzie nasz grób. A honor swój mamy i na porządny grobowiec jeszcze 
nas stać.
Sprawy natury artystycznej rozstrzygniemy, kiedy się wszyscy zjadą. Tymczasem 
chodźmy
na tę trawkę, którą żubrom święty Franciszek zalecił, i wiedział, co robi, bo 
jeszcze nikt żubrom
grobu nie wykopał.
XXX
Dalej było jak w ewangelicznej przypowieści o zaproszonych gościach. Zdawało 
się, że
trzeba będzie wychodzić na rozstajne drogi i spraszać ubogich i ułomnych, bo 
nawet Butarewiczowie
wymówili się ślubem bratanicy, Karabany – Barabany sezonem truskawkowym:
prowadziły one z bratem plantację truskawek i zysk dzielono według włożonej 
pracy. Podobnie
Gieburtowicz, od skoczogonków, który miał na oku jakieś jantarowe zagłębie. Ale 
ciotuleńka
nic, tylko robiła co do niej należało, przygadując: „Nie ci przyjadą, to inni 
się zjadą.
Nigdy nie wiadomo, jaki człowiek jest tobie pisany”.
Przed domem zatrąbiono i z roztrzęsionej „syrenki” wylazł pierwszy gość. Był nim 
Bołtuć,
syn owego Bołtucia, który wjechał na ciotczyny majdan na czarnym koniu i miał 
czarną brodę
i prostą szablę u boku. Bołtuć – junior nosił przystrzyżone wąsiki, takąż 
bródkę, był niewysoki,
ruchliwy i przypominał z twarzy karła z obrazu Cranacha, podstępnie wiążącego
uśpionego Goliata. Co też ciotuleńka skwitowała po swojemu: „Jak to u nas 
mówiono: ten to
zawsze będzie chciał wyżej swojej dupy skoczyć”.
– Zajeżdżaj pan swoją limuzyną na podwórze! – krzyknęła. – A to może jakaś 
przechodnia
krowa niechcący nadepnąć. Wiadomo, warunki mamy wioskowe.
Bołtuć eleganckim kroczkiem ominął ciotczyne klomby i skłoniwszy się szarmancko,
ucałował jej rękę.
– Całuję rączki szanownej pani Ewelinie. Pozwoliłem sobie przyjechać ze swoim 
uczniem
– Piotrusiem Chmurą, Iwowiakiem z urodzenia a rzeźbiarzem z bożej łaski, a także 
właścicielem
limuzyny.
Ton Bołtucia był poważny a polszczyzna radiowa.
– Jakiż deszcz będzie z tej chmury? – zainteresowała się ciotka Ewelina.
– Bóg raczy wiedzieć...
Z „syrenki” wykaraskał się mężczyzna w średnim wieku, o jajowatej głowie i 
wielkich
oczach naiwnego dziecka. w płowym berecie naciągniętym na lewe ucho.
– Mój Chmura to taki słowiański Van Gogh. Miast obciąć ucho, jedynie wyszczerbił 
sobie
małżowinę. I pozostał już niedokończonym artystą – rzekł półgłosem Bołtuć.
Chmura oparł się niedbale o samochód i uśmiechał się promiennie, nad Chmurą 
szybkim
ściegiem ścibiły powietrze białobrzuche jaskółki, nad nimi szybował wiosenny, 
bieliźnianej
czystości cumulus.
– Siurpryzę ty mnie zrobił, kochanieńki. Czuję ja, że życie do mnie wracać 
zaczyna. Może
chcesz, to po obniżonej cenie odstąpię tobie grobowiec rodzinny? – spytała 
ciotuleńka a oczy
jej patrzyły z dziecinną szczerością, więc Bołtuć po raz drugi przylgnął do 
spracowanej dłoni,
dziękując za serdeczne przyjęcie.
Ciotka Ewelina wprowadziła pierwszych gości do najdogodniejszego pomieszczenia, 
które
nazywała salonikiem, a gdzie pańskie z ludowym, zabytkowe z mieszczańskim 
tworzyło
kompozycję muzealną. Ciągnęło tam stęchlizną i nieokreślonym aromatem, jaki 
wydzielają
rzeczy stare.
– Każdy z tych mebli ma swoją duszę, więc wesoło wam tu będzie i ludnie, moje 
kochanieńkie
– rzekła, unosząc znacząco brwi.
Zadzwoniło głęboko i słodko, i ochryple odezwała się kukułka. Dzwonienie szło z 
zegarowej
szafy podobnej do trumny postawionej na sztorc, a hukanie z drugiego kąta, gdzie 
wisiał
zegar napędzany na szyszkę.
– Nie martwcie się, te godzinniki nie chodzą. Ot dla zabawy lubią czasami 
pohukać i pokukać.
Rozgośćcie się i czujcie jak u siebie w domu – zachęciła ciotuleńka i już biegła 
na
podwórze, bo Dupek dawał do zrozumienia, że jest tam potrzebna.
Od furtki szedł Leoś z Leosiową i niepohamowana serdeczność jaka od nich biła, 
zawstydziła
słońce, że przygasło wyraźnie. Z dachu pierzchła rodzina kawcza i wrzeszczała 
długo i
uparcie jak na zmianę pogody, odpowiedziała im sroka, a na wisienkę skoczył 
Kuba, rozłożył
skrzydła i zamarł w bezruchu. Bo oto nad ogródkiem rozkwitł piękny piersiowy 
alt, którym
Alusia czarowała koty, psy i ptaki w całej okolicy. Za jej głosem szły one na 
oślep i Alusia
musiała wystawać w kolejkach po rybę dla swoich wyznawców, zbierać odpadki 
chleba i kupować
na rynku ziarno. W nocy za głosem tym ciągnęły pająki, ćmy i tresowany ślimak 
Maciek,
o którym długo i barwnie lubił opowiadać Leoś.
– Ot huncwoty, muszę ja umierać, żeby wreszcie mnie odwiedzić! – ucieszyła się a 
nawet
lekko rozrzewniła ciotuleńka, szeroko otwierając ramiona, w które z impetem 
wpadła Alusia,
a za nią jak monstrualny trzmiel wparadował olbrzymi Leoś.
Nacałowawszy się do syta, ciotuleńka posadziła swych gości na ławeczce przed 
domem:
na wprost Czarnej Wody i szpaleru olch, które mroczniały zadumane nad swym 
ciemnym
odbiciem.
– Patrzę ja na was i napatrzeć się nie mogę – dalej rozrzewniała się ciotka 
Ewelina. – Ty
Alusia, to zupełnie jak moja, świętej pamięci, ciotka: i włosy tak samo upięte, 
i pyszczek taki
swojski jak u dobrej żabki z wilejskich rojstów, i oczka masz lekko zażmurzone: 
chitreńkie
one, bo dużo widzą, więc jak im z tym być? I tyłeczek nosisz podobnie – cud, że 
pawim ogonem
nie zakwitnie. Nie gniewaj się ty na mnie: ja już prawie nieżyjąca i słowa moje 
nie z tego
świata są – westchnęła ciotka Ewelina.
Dupek zaskamlał boleśnie i gotów był zawyć, lecz Alusia podrapała go po płaskiej 
czaszce
i od tej chwili miała go już w swojej mocy, sprowadzając na psie serce nieznany 
ból rozdwojonej
miłości.
– Słuchaj ty dobrze, co ja tobie powiem – rzekła uroczyście ciotuleńka. – 
Zapiszę ja tobie
cała moja żywioła. I psa Dupka, i kogutka, i kotkę Marcelinkę, i całą tą 
ptaszarnię, ale musisz
ty na świętego Franciszka mszę za mnie zamawiać. A jak nie – bo po co 
niepotrzebnie pieniądze
tracić? – choć z dziesiątek zdrowasiek odmówić.
Alusia z Leonem zaprotestowali gorąco, życząc ciotuleńce stu lat życia, więc 
ciotka Ewelina
dla przypieczętowania gorzkiej prawdy powiodła ich na cmentarz. A widząc, że 
efekt jest
większy od spodziewanego, z miejsca podzieliła się posiadanym.
– Nie bójcie się – i dla was miejsca starczy. I zawszeć w rodzinnym grobowcu 
raźniej leżeć
będzie. Bo coś mi się widzi, że jakiś nasz przodek zbałamucił kogoś ze 
Stankiewiczów
strony. A czy Stankiewicze albo Makowicze gorsi są od Kiedrowskich, czy 
Borzyszkowskich,
że w honorowej alejce leżeć nie mogą? – podtrzymała na duchu swych gości i z 
dumą
rozejrzała się po nowych posiadłościach.
Słońce stanęło akurat u wejścia do alejki, rozpierając się wśród świerków jak 
zrzędliwa
gospodyni, która choć kocha i szanuje, zawsze musi dopiec swym najbliższym.
Roztrajkotała się sygnaturka w ceglanym kościółku, przypominając o mszy na 
szóstą.
– Patrzcie wy – szepnęła ciotuleńka – akuratnie wskazuje zachód. Alejka nasza, 
doprawdy,
szczęśliwa jest, jak ta nasza Polska, z której drogi prościutkie: z zachodu na 
wschód i ze
wschodu na zachód. A my pośrodeczku, jak ten Światowid: o dwóch twarzach a może 
i o
czterech.
Słońce kicnęło o jeden stopień w dół, a ciotuleńka wciąż dawała się oślepiać 
jasności kosmicznej.
I tak oślepiona pobiegła przed siebie, uklękła i wygrzebała z trawy jeżyka. Jeż 
był
ciężko zraniony wzdłuż grzbietu, gdyż musiało przejechać go koło samochodowe, 
ale przecież
żył i próbował schować swój pyszczek chorego liska.
Obie z Alusią podniosły w górę zwierzątko i zapałało ono w ich rękach, jak 
monstrancja
kaszubskiej krainy: z igieł były promienie a wzdłuż – straszna rana.
A kiedy wrócili do domu, był już tam Rekowski. Przywiózł słoik miodu i rożek z 
tabaką.
Wszyscy siedzieli przed domem, częstowali się tabaką i zgodnie kichali.
XXX
– Wieczór dzisiejszy na aklimatyzację przeznaczam – rzekła ciotuleńka, gdy 
goście zajęli
wskazane miejsca. A rzecz działa się w saloniku. Zestawiono tam dwa stoły: jeden 
prostokątny
i niższy, drugi owalny i górujący, z karafką i napojami. – Zaaklimatyzujcie się 
więc, kochanieńkie,
a jutro będziem już żyć normalnie. A jak trochę przekąsimy i czasu nam zostanie
– pójdziemy na przechadzkę. Wówczas pokażę ja wam to i owo...
Gości nie trzeba było dwa razy zachęcać, bo żubrówka okazała się nad podziw, 
więc w
skupieniu wielkim, z brzękiem sztućców i dzwonieniem naczyń, oddali się zbożnemu 
zajęciu.
Mistrzem ceremonii była ciotuleńka, wesoła czegoś a nawet jakby radosna: 
zupełnie jak panna
młoda w swój dziewiczy wieczór.
– Jedzcie i pijcie, kochanieńkie. Patrzę ja na was i serce mi rośnie. Nie odejdę 
ja z tej ziemi
bez śladu i choć pamięć jakąś zostawię po sobie.
– I grobowiec... – wtrąciłem nieopatrznie.
– A jakże – i grobowiec – rzekła z naciskiem ciotka Ewelina. – Niechże i nasze 
prochy
zgromadzi ta ziemia: jak o tym pomyślę, od razu lżej mi się robi i czuję się 
prawie jak w Piekieliszkach.
Tu Alusia zdradziła tajemnicę niedawnej wizyty na cmentarzu.
– I owszem, Alusia z Leosiem zostali zaproszeni na wspólny spoczynek wieczny. I 
jeszcze
miejsc parę zostało, bo grobowiec to prawdziwie rodzinny.
Powiedziawszy to, ciotuleńka potoczyła dumnym okiem po saloniku.
– Jest przecie pani wileńską Kaszebką, nie żadnym tam bosym Antkiem, czy 
gduńścim
bówką. Przepis na żubrówkę, to będzie najprawdziwszy pani pomnik – upomniał 
ciotuleńkę
Rekowski.
A Piotruś Chmura, cichutko niby panienka, zaofiarował się:
– Postawię pani pięknego anioła z mieczem. Jak na Łyczakowie...
– Słyszeliście państwo!? Będę miała nagrobek z Michałem Archaniołem, co to 
mieczem
ognistym odpędzał wszystkich niepijących. Proszę wziąć to pod uwagę i gościną 
moją nie
gardzić! – obwieściła ciotka Ewelina i dla zaostrzenia apetytu wypędziła swych 
gości na wieczorną
przechadzkę.
Zaraz za węgłem stał Pisztolet. Twarz miał rozanieloną, a oczy mgliste jak 
kaszubskie jesienie,
więc ciotuleńka wpadła na jeden ze swych szczęśliwych pomysłów:
– Patrzaj pan, panie Piotrusiu i przyglądaj się. Żywy model ma pan przed sobą. Z 
tego będzie
mi pan rzeźbił archanioła. I sięgnęła do koszyczka, jaki zazwyczaj służył do 
noszenia
robótek. Tam wśród listków sałaty i rzodkiewki, kryła się żubrówka i 
nieśmiertelny pucharek
z kryształu górskiego.
– Pij sąsiedzie. Ostatnie to kieliszki, chyba że na stypie mojej popijesz sobie.
– Gieburstag mata?
– Kwiatu paproci będziemy szukać – radiową polszczyzną objaśnił Bołtuć, 
zarumieniony
już i błyskający natchnionym okiem.
– Nie godojcie! Do tego muszą bec dzewczęta! – zachichotał wesołkowato 
Pisztolet,
przylgnąwszy na dobre do ciotuleńki, choć ta schowała swój pucharek pod liść 
sałaty.
Bołtuć skłonił się w stronę pań, wskazując na obecność dziewcząt.
– Żebe kwiat paproce obaczec i zerwać, dzewczęta muszą so zebuc nadzie – 
powiedział
niespodziewanie płynnie Pisztolet, bo był po dawce rozwiązującej język. – i nie 
wolno jim
obzerać so w tił i godac. Ani tyż niżodne oko chłopskie nie może ich ujrzec!
– Słyszał pan: mówi kogut do koguta: „chodź bracie, idziemy do garmażu zobaczyć 
nagie
kury” – wtrącił Leoś, zawołany anegdociarz. – Jakie męskie oko zamknie się na 
tak piękny
widok?
– Jaczuszku! I dlatego niżodnemu dzewczęcu nie udało so dotądka zerwać 
paprocowego
kwiata! A tera chodzta do gospody. Ja wszitcim stawiam! – ujął się honorem 
ciotczyny sąsiad.
Ciotka Ewelina postawiła kategoryczne veto, co Pisztolet przyjął jako 
zaproszenie na
wspólną przechadzkę.
Przeszliśmy przez wieś, potem koło szkoły i rozkopanego pola, gdzie od lat 
budowano stadion.
Za polem szedł wysoki nasyp kolejowy, oddzielający Lipnisz od leśnych i 
rzeczułkowatych
odmętów. Dróżka wyprowadziła nas na wiadukt, krótki lecz zawieszony wysoko nad
Czarną Wodą. Ciotuleńka ustawiła wszystkich przy poręczy, plecami do Lipnisza i 
kazała
podziwiać nieobliczalność tej krainy. Rozrzutnej w swej nieujarzmionej dzikości, 
smętnej, bo
opuszczonej przez jasnych bogów Południa, szczodrej w piaski, kamienie, błota, 
torfowiska i
lasy, a więc w ryby, grzyby, ptactwo; obfitującej w przeróżnych Purtków, 
Mumoczów, Stolemów,
Szalińców i Smętków. Nurzającej się w brzozowych brzaskach i w.pastelowych
wschodach, zadumanej w czas olchowych mroków i gwiaździstych nocy, kiedy przez 
dziurki
niebieskie spozierają rozwarte szeroko oczy anielskie a na bagnach płoną złe 
ognie.
– Patrzcie wy dobrze. Jest to miejsce szczególne. Tu się zbierają duchy z wody, 
z powietrza,
z błot i lasów – powiedziała uroczyście ciotka Ewelina. – Siadają one na tym 
żelazie i
patrzą przed siebie. Wtedy rozlega się krzyk trzciniaka, jazgot żab i iglany 
poświst nietoperza.
Przejeżdża pociąg: malutki w trzy wagoniki, więc one pierzchają, które w Czarną 
Wodę, które
w trzciny, ajery i tataraki, które w młaki. A są i takie, co się dają wetrzeć w 
stal żywą. I
błyszczy się ich duszyczka w księżycową noc srebrem, we dnie drga niespokojnie 
nad torami.
Są też duchy nie utulone w żalu i tęsknocie: wieczni tułacze jak Ahaswer – Żyd 
przeklęty
przez Boga. I moja dusza do nich należy. Ale nie bójcie się: zawsze swój pociąg 
znajdzie. A
teraz wypijmy za duszę tej krainy, skoro rozmowa na duchy zeszła.
Ciotuleńka sięgnęła do koszyczka. Pucharek spomarańczowiał na tle cynamonowego 
nieba.
W dole piętrzyła się nocna architektura: fantastyczna i wiele obiecująca, 
przepasana Czarną
Wodą, która dogasała jak żużel wyrzucony z gorącego pieca.
Pisztolet wysłuchawszy ciotczynej przemowy z rozwartą gębą i oczyma topielca, z 
miejsca
kopnął się do pucharka. Bił się w piersi i swoim zwyczajem coś bełkotał, 
przyrzekając poprawę,
zbożne życie i prosząc ciotkę Ewelinę o jedno: żeby była dla niego dobra.
– Cóż to, kochanieńki, zdumiał do reszty? Czy to ja święta jaka?! – oburzyła się 
ciotuleńka,
ale podała mu następny pucharek.
Pisztolet w przypływie szczerego zachwytu przypadł do ciotczynej ręki. Obcałował 
ją, zanim
ta pojęła w czym rzecz i pognał wzdłuż torów jak oszalały parowozik pozbawiony 
maszynisty.
– Nic ja z tego nie rozumiem – westchnęła ciotuleńka. – Dziwni są wasi ludzie, 
panie Rekowski.
– Za parę godzin bądze wilija swiątego Jana. Czarownice mają wtedy największą 
moc –
powiedział poważnie Rekowski, przyjmując pucharek. – Ja będę pierwszy, który 
podda się
czarzeniu.
Koszyczek ciotczyny okazał się bez dna i na wiadukcie zapanowała atmosfera jak 
na dobrym
pikniku. Od tego wesela zadrżały stalowe płyty, drżenie poszło po szynach i 
łagodnym
łukiem skręciło w lewo, za lasek, gdzie był niestrzeżony przejazd do Rybna.
– Pociąg jedzie! – zawołała Alusia.
Dupek, który zanurzył się bez śladu w wieczornych ciemnościach, zaszczekał 
głębokim
barytonem. Uciszał go Chmura, ale zabrzmiało to psim głosem. Wtedy ciotuleńka 
przejęła
władzę nad całością:
– Proszę stać spokojnie. Włos wam z głowy nie spadnie. Dupek, do nogi, zmoro 
jedna!
– Już po wszystkim... – westchnęła po dłuższej chwili ciotuleńka. – A wy nie 
bójcie się niczego.
Pociąg ten do nas już nigdy nie dojedzie. Zapomniałam ja wam powiedzieć, że tam 
na
przejeździe wpadła pod pociąg syrenka z gośćmi od Borowców. Dzieciątko, co się w 
kołderce
uchowało – dziś już swoje dzieci niańczy. I co, nie mówiłam, że to jest miejsce 
szczególne?
Nie myślałam tylko, że będą tacy letcy na wspomnienie. Chodźmy. Zimno się jakoś 
zrobiło.
Od strony Lipnisza rozjarzyły się dwa ślepia. Był to wieczorowy do Kościerzyny.
Wracaliśmy przy akompaniamencie żabich wrzasków i tępego piłowania trzciniaka, 
który
nie tracił czasu, pomny na swój afrykański rodowód. W oknach Lipnisza migotały 
blade
ekrany. Siedzieli przed nimi ludzie i wpatrywali się jak zaczadzeni. Władczo 
dudnił głos spikera,
w każdym domu ten sam, jakby ten sam sen śnili na jawie mieszkańcy wsi.
Na progu ciotczynego domostwa witała kotka Marcysia, pod okapem w swoich 
błotnych
kołyskach kokosiły się jaskółki, a nad domem uwiły swą szaleńczą koronę nocne 
gacki. Zaraz
na podwórze wyciągnięto stół, krzesła i taborety. Na stół: dzban gorącego 
krupniku, szynkę
specjalnie na tę okazję uwędzoną w Rybnie i piękne ogniste rzodkiewki, pałające 
wśród gąszczów
sałaty. Krąg światła ściągnął tajemniczych przybyszów o miękkich skrzydłach i 
kształtach
wytwornych i fantazyjnych.
– Noc przed nami krótka. Póki nam spać, zakosztujemy co dobre – powiedziała 
ciotuleńka,
biorąc na kolana Marcysię, a Dupek, rozdarty do głębi serca, wetknął pysk w 
spódnicę Alusi
lecz oka z ciotuleńki nie spuszczał.
– Jak się wam widziały moje czahary? – zagadnęła ciotuleńka, gdy goście 
wychylili po
kubeczku krupniku i twarze ich zajaśniały niby lampki panien ewangelicznych, 
napełnione w
porę.
– Może i są tu lasy, nie powiem... – zaczął dyplomatycznie Bołtuć. – Ale smutne 
jakieś,
sosnowe, sucheńkie. U nas to były lasy! Jak się wchodziło w krzaki – kleszcze 
pełzały stadami
po grzbiecie. Zna pani Belmont nad Wilejką? Ach, co tam było na Belmoncie! 
Sasanki,
proszę pani!
– Jakież znowu sasanki!
– Nie zna pani sasanek!? – oburzył się Bołtuć, szarpiąc bródkę kranachowego 
karła.
– Gada pan... Tu też są sasanki i czomber, i dzięcielina pała jak należy. 
Przyroda, wypisz
wymaluj, taka sama, bo i szerokość geograficzna podobna. Lodowce tę krainę 
stworzyły, jak
u nas. Raki i te są...
– A zna pani mowę raków?! – spytał z emfazą Bołtuć. – A ja znam. Brał mnie 
nieraz ojciec
na całonocne wyprawy na jezioro Zielone Sułbińskie, na Werkowskie Stawy, albo na
Wieję, Wilenkę, czy Wakę. Wychodziliśmy z domu po południu, żeby na miejscu być 
jeszcze
przed zachodem słońca, albo o świcie – przed wschodem. Zdarzało się nie raz, że 
zasypiałem
podczas takiego marszu. Zwidywały mi się wówczas ogromne sagi drzewa, na które z 
trudem
wstępowałem, coraz wyżej i wyżej, a kiedy już osiągnąłem szczyt – budziłem się, 
by stwierdzić,
że idę obok ojca. Droga bielała w świetle księżyca niby lniane płótno, a wokół 
tajemniczy
las, albo znów pola gryki i koniczyny, przydrożne brzozy i jałowce, i kamienie 
jak śpiące
siwe owce. Kiedy już doszliśmy do celu, ojciec rozkładał szeroko ręce, w jednej 
trzymał
wędkę, w drugiej kosz na ryby i tak w rozkrzyżowaniu kładł się na ziemię i 
całował brzeg
jeziorny, czy rzeczny. Dlaczego to robił, nie wiem, wówczas jednak wiedziałem i 
gdyby ojciec
zaniechał tego obrzędu, byłbym niepocieszony. Potem rozniecaliśmy ognisko i 
kiedy nad
wodą zaczął się smużyć błękitnawy dym, pachnący jałowcem i żywicą – z jeziora 
wychodziły
raki! Zatrzymywały się o metr, do półtora przed ogniskiem w oroszonej jeszcze 
trawie, przebierały
kleszczami, poruszały wąsami i wydawały ledwo, ledwo słyszalne dźwięki, jak 
gdyby
pękających pęcherzyków powietrza. Pęcherzyki dawały się nawet zauważyć u wylotu 
otworów
gębowych. Później, w moich już samodzielnych wycieczkach wędkarskich, czegoś 
takiego
nie widziałem...
– Pięknie to opowiedziałeś, kochanieńki, nie powiem. Widocznie twój ojciec dużo 
widział,
tak i tobie to widzenie się udzieliło. A dziś widzisz tylko lasy sucheńkie i 
smutno jest tobie.
Stąd i malujesz tak, że dusza patrzącego w wielkie przygnębienie wpada. Nie 
przeczę, siłę
swoją masz, ale po co ustawicznie cierpieć, kiedy świat jest taki piękny? A 
polować ty polowałeś?
– zainteresowała się ciotuleńka.
– Jakoś nie przyszło się – po swojskiemu odparł Bołtuć.
– To i dobrze. Wystarczy, że jedno zło robisz, dziabiąc na haczyk stworzenie 
boże.
– A ja polowałem. W nadleśnictwie pracowałem i tam polowałem. Był tam wydzielony
rewir dla wysoko postawionych i zagraniczniaków. Trzymano tam dużo psów –z 
łagodnym
uśmiechem przebudzonego dziecka rzekł Chmura. I nachmurzył się czegoś, 
przesiadając się
prawym uchem do towarzystwa, a nadszarpniętym do bełkocącej w mrokach rzeczki. – 
Cała
sfora... A siedziały one w zwierzętami, bo jak masz piętnaście psów, to gdzie je 
trzymać? W
chłodzie i gromadzie, bo pies to stworzenie towarzyskie. A przed polowaniem, 
broń Boże,
takiego psa nakarmić! Jak zasną, co wtedy? Ale za to gdy się je weźmie na 
polowanie, są nieprzytomne.
Szczególnie, kiedy wpadną do lasu i jest co szukać. Zaczyna się granie: jou! 
jou!
jou!
I Chmura wydał głos całej sfory. Nie pozostał dłużnym Dupek i nad ciotczynym 
gospodarstwem
rozległy się głosy najprawdziwszej nagonki z chartami i psem Dupkiem. 
Rozochocony
ciotczyny pupil pognał za kurnik i drewutnię, i z ciemności nocnych wyłuskał 
Pisztoleta.
– Wracasz ty do mnie, kochanieńki, jak zły szeląg. Nie bój się, za sznapsem 
tęskni twoja
biedna dusza – mruknęła ciotuleńka.
Pisztolet rozejrzał się po towarzystwie i porozumiewawczo mrugnął.
– Jo, jo nic leno kur – kuury szukoł. Bestrej szu – szukoł a kurona nolozł! – 
rzekł, uśmiechając
się anielsko i podnosząc palec do góry.
Palec był czarny, jak i cała dłoń. Napiętnowana też była twarz Pisztoleta i 
robocza bluza.
– Czemuś tak sczerniał, biedaku? – zaniepokoiła się ciotka Ewelina.
Pisztolet z zaciekawieniem obejrzał swoje ręce, a widać było, że nie raz musiał 
pociągnąć
w gospodzie lub pod olszynką, gdzie zbierało się spóźnione towarzystwo.
– To je dzegc lebo smoła...
– Ośki smarowałeś albo pluskwy tępiłeś!?
– Nijak ni. Jo stawiał krzi – krziże na dwierzach – tajemniczo odparł Pisztolet 
i klapnął na
pierwszym z brzegu krzesełku.
– A kiedyś tak się rzecz miała – ciągnął n.ie zrażony Chmura. – Szedł po lesie 
myśliwy i
widzi w swoim rewirze nieznanego faceta z psem. Długo się nie namyślając, 
zdejmuje fuzję i
wywala cały ładunek śrutu tamtemu w pośladki. A to nie był chłop tylko 
dziewczyna w
spodniach. Dziewczyna idzie tak, że jej nie pomylisz z niczym innym. Dlaczego 
wtedy strzelił?
Chyba z radości, że można strzelić babie w tyłek. A psa? Tego pożałował.
– Boży ty jesteś człowiek – westchnęła ciotka Ewelina, odpędzając sałatą ćmy 
opite światłem.
– Tak mówisz, że strzelić kobiecie w pośladek, to szczęście wielkie?
– Tego ja nie powiedziałem – odparł z powagą Chmura, podniósł się i poczłapał 
nad Czarną
Wodę. Siadł na olchowym korzeniu, przygarbił się i zadumał jak chimera nad 
potokiem
ciemnego życia.
– Jo stawioł krziże, bo smoła odgónia złe duche – przypomniał o sobie Pisztolet, 
łakomie
spoglądając na dzban, skąd miód i goździki, cynamon i gałka muszkatołowa 
wyfruwały na
skrzydłach spirytusu.
– Gdzieś ty widział złe duchy, biedaku! – oburzyła się ciotuleńka i nalała 
kubeczek krupniku.
Pisztolet powstał i upodobawszy sobie Leosia, do niego skierował swój toast:
– Pi – piję jo do wos wedle te – tego kurzajca. Nadzie on kury oglądał, bo ji – 
mu wyrezali
ja – jajca! To nie je żaden kur, to je kurzajc!
– O czym ty mówisz, kochanieńki?
– O waszym Kubie. To nie je ku – kuron, to je kurzajc.
– Widzicie państwo, mój Kuba ma być kapłonem! Dlaczegóż to?!
– Nasza czorna siedziała na jajach i wszystkie co do sztuki – zbuki! – płynnie i 
do rymu
rzekł Pisztolet.
– A co ty sobie myślisz, że mój Kuba to byle jaki kogut i do każdej kury 
polezie?! Nie z
takich on i co innego ma na swej głowie! – rozsierdziła się ciotuleńka.
– Prówdzecie, to nie je bele jaki kur! – zgodził się Pisztolet, wytrzeszczając 
oczy pijanego
anioła, a w tych oczach było coś takiego, że ciotuleńka natychmiast umilkła.
– Jo wom prawię, to nie ji to... – marudził Pisztolet, a ujrzawszy dno dzbana, 
ruszył ku
swym opłotkom.
– Sąsiedzie, mówię ja tobie: wszelkie zło będzie odgonione i od twego kurnika, i 
od twego
chlewika. A kysz! a kysz! a kysz! Podejdź no bliżej – rozkazała ciotka Ewelina.
Pisztolet postąpił parę kroków do ciotuleńki. Ta z powagą należną chwili 
przeżegnała go
trzykrotnie:„Wo imia Otca i Syna i Światoho Ducha, amin”.
– Możesz teraz spać spokojnie. Jesteś jak najprawdziwszy anioł i będziesz ty 
strzegł prochów
moich, aż do końca tej kaszubskiej ziemi!
W koronach przykościelnych lip załomotały skrzydła wielkiego ptaka. W Czarnej 
Wodzie
chlupnęło, jakby wylano tam ceber gęstego zacieru. I oto nad ogrodem ciotki 
Eweliny, nad
olchami i nad Wdą przeleciał wielki blady anioł. Był jak z wileńskiej piosenki: 
miał piękne
sowie oczy, obfity puszysty biust i jak przystało na porządnego anioła – na 
plecach niósł
wielki wór mąki. Taki sam, jakie wory dźwigał przez długie lata w lipniskim 
młynie Pisztolet.
Anioł przeleciał z dużą swobodą i lekkością, dając do zrozumienia, że noszenie 
worków jest
sprawą czysto anielską.
Wszyscy gapili się na to zjawisko, a w Czarnej Wodzie już nie chlupało, lecz 
biło skrzydłami
całe stado dzikich łabędzi.
– Utopi się ten nasz boży człowiek! – klasnęła w dłonie ciotka Ewelina, która 
swym prawym
przenikliwym okiem w łabędziach rozpoznała Piotrusia Chmurę.
Łabędzie pływały żabką i fyrkały niczym foka po wynurzeniu się z głębin. Dupek 
raźno
szczeknął i pogrążył się w nurtach kaszubskiej Lety, która kazała zapominać o 
wszystkim,
aby znów wszystko odzyskać.
– Jo wom mó – mówia, to nie ji to... – tajemniczo wymamrotał Pisztolet, który 
przyglądał
się zjawisku, rozdziawiając usta i ukazując dwa srebrne zęby niedawno wstawione 
w pobliskim
miasteczku. Był to prezent od brata, emerytowanego komendanta gminnego 
posterunku.
XXX
Na drugi dzień poprowadziła ciotuleńka swych gości tam, gdzie zazwyczaj lubiła 
chadzać.
– Najbardziej kocha się ten miesiąc, w którym człowiek po raz pierwszy ujrzał 
świat boży
– rzekła, zatrzymując się na pylistej drodze: z jednej strony piętrzył się tu 
mieszany starodrzew,
z drugiej łąka leśniczego, za nią strumyk, kwitnące właśnie żyta i spiętrzenie 
wzgórz.
obrosłych sośniną i brzozą, wszystko przetkane kaszubskim jałowcem.
– Nic to, że do góry nogami wtedy się widziało – podjęła przerwany wątek – i 
mgliście,
jak po głębokim śnie. Pierwsza miłość podobna jest do śmierci: wszystko się od 
niej zaczyna,
ale na niej też się kończy. Przyznam się ja wam teraz, że jestem czerwcowa i w 
tym czerwcu
wyczerwiona. Choć urodzin nie obchodzę, wiadomo: zwyczaj to pogański albo 
niemiecki, to
nad czerwiec nie ma dla mnie piękniejszego miesiąca. A jeśli jest taki, nic o 
tym nie chcę
słyszeć. Czy nie prawdę mówię?
I ciotuleńka wskazała wokół siebie takim gestem i z taką miną, jaką musiał mieć 
biblijny
Stwórca, gdy obejrzał swe dzieło i stwierdził, że jest dobre.
– Chciałabym, żeby w tym miesiącu wszystko się dla mnie skończyło. Do Abrahama 
na
piwo w ten czas trafić, otóż to! Widzicie jaka wygodna jestem?... – I ciotuleńka 
furknęła jak
znarowiony koń.
Dochodziliśmy właśnie do strumyczka, którym ściekała woda z jeziorka do 
jeziorka. Jak
zazwyczaj w czerwcowy czas, z wody prysnął kaczor i zakwakał głosem kaczej 
trwogi. Nad
naszymi głowami melancholijnie zadął w cienki flecik borowy skowronek: „lululu 
dii djil
lilili...” i spadł jak kamień w rozpachnioną łąkę.
Nastała szumiąca i wonna cisza. W tej wielkiej ciszy zaśmiała się i zatrelowała 
rzadko już
spotykana kania: „hije hijijijij!”
– Stanie się co powiedziałam – obwieściła ciotka Ewelina. – Słyszeliście kanię? 
Dziś jest
jej dzień. Ptak to krwawy i krwawiący w wigilię świętego Jana za nas wszystkich. 
Hej, wdowo
spragniona picia, przyleć do nas na wieczerzę! Słyszysz nieboraczko!?
Ciotczyne zaklęcie spodobało się wszystkim. Na wyścigi zaczęto więc spraszać 
kanię na
kolację. A kania, rozpostarłszy ciemnorude żagle, krążyła nad łączką, nad 
strumykiem, śmiejąc
się i trelując oszalała w swym wiecznym i nienasyconym głodzie.
Jedynie czarny pies nie zważał na podniebną prorokinię, mając jakieś swoje 
przyziemne
sprawy wśród obfitych spódnic wiekowych świerków. Raptem zdrewniał na 
wyprostowanych
szczudłowatych łapach i zagrał smętnym szczątkiem ogonka. Baczna na wszystko 
ciotuleńka
przyzwała psa i ten z miną winowajcy, oblizując się i ociągając, wrócił do pani.
– Co tam znalazłeś, zmoro jedna?
Przy choinie był już Chmura z Alusią. Stali i patrzyli jak zauroczeni, bo oto 
oko w oko
zetknęli się z fiołkowym, wilgotnym spojrzeniem: patrzyło na nich coś, co nie 
miało określonego
kształtu ani granic, coś, co zdawało się być samym tylko patrzeniem.
– Sarenka! Niebożątko ty moje: czekałaś na matkę, a doczekałaś się ludzkiej 
zgrai. Idziemy,
a ty moja zmoro, zapomnij, co widziałaś – nakazała ciotuleńka, trzymając psa za 
fałdy
skóry.
Zatrzymaliśmy się nad okrągłym jeziorkiem, gdzie czuwał czubaty perkoz, 
spiesznie
przemierzały wodę łyski błyskając wstydliwą plechą, a przy trzcinach rozkwitał 
nastroszonym
skrzydłem wielki łabędź.
– Widzisz pan, panie Stanisławie, oto i królestwo moje. Niebrzydkie ono. I 
wszystko znajduje
się w należytym porządku. Nawet hultaje łabędzie wysiadują jaja i na żebry nie 
chodzą.
Bołtuć elegancko się skłonił, przyznając ciotuleńce rację, zaś jego asystent 
rozłożył szeroko
ręce i położywszy się na brzegu, ucałował gęstą murawę.
– Nauka nie poszła w las – pojednawczo rzekła ciotuleńka, zauważając, że Bołtuć 
żachnął
się na ten jawny plagiat. – Tak i my pójdziemy jego śladem. Dziś wszystko można.
I ciotka Ewelina z pewnym trudem uklękła i ucałowała brzeg jeziora. Spod kładki 
wystrzelił
ogromny szczupak, a w słońcu błysnęły migotliwe jak mika łuski rybiego 
drobiazgu.
Towarzystwo śmiejąc się i żartując nie pozostało w tyle. Bołtuć odstąpił o parę 
kroków i
przyglądał się wesołkom z melancholijnym uśmiechem.
Na drugim brzegu jeziorka rozplątywał sieć Menczykowski: prawowity właściciel 
wody.
On również przyglądał się dziwnemu obrzędowi, aby później opowiadać:
– Czarowali mnie jezioro: goście i cotineczka z Lipnisza. Splunąłem trzi razy i 
riba jak
brała tak bierze dalej. Leno węgorz zgłupiał i polazł w krzewina niby wanożnik 
jaki. Wejku,
luduszku mój!
Alusia przypomniała w porę, że w Ukropiszkach na świętego Jana chłopcy 
prezentowali
panienkom kwiaty, panny zaś wiły wianuszki: najchętniej z bławatków i 
niezapominajek, bo
są to kwiaty wdzięcznej pamięci.
Obładowani naręczami kwiatów i leśnych ziół, powróciliśmy do Lipnisza.
W przedwieczerz posadziła ciotuleńka wszystkich do stołu, a kiedy goście nieco 
podjedli i
pokrzepili się żubrówka, rzekła uroczyście:
– Przyszła ta pora, żeby wam powiedzieć, czemu miałam przyjemność widzieć was 
tutaj.
Bo przecież nie dla samej zabawy tu jesteśmy. Był u nas taki zwyczaj, że majątek 
swój bliskim
ludziom się zapisuje. Co prawda majątku ja już nie mam, ale bez ludzkiej pamięci 
nie
chcę odchodzić. A to będę jak ta mickiewiczowska dzieweczka wałęsać się do końca 
świata
po rojstach i czaharach. A mam ja tu gdzieś testament, gdzie nasi przodkowie 
przykład nam
dali, jak z tego świata odchodzić należy. Przeczytam ja trochę dla przykładu...
Tu ciotuleńka sięgnęła po metalowe pudełko po landrynkach i pogmerawszy, 
wyciągnęła
złożony w czworo papier.
– Słuchajcie dobrze. Zaczyna się to tak: „W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego, 
amen. Ponieważ
na tym padole płaczu nic pewniejszego nie ma nad śmierć, gdyż wyrokiem 
Najwyższego
Pana przez trąbę anielską ogłoszono, że kto się urodził, ten i umrzeć koniecznie 
musi,
albowiem śmierć czołgając się po świecie czyha codziennie na ludzkie życie: 
przeto i ja Paweł
Józef Ławrynowicz, będąc ciężką chorobą od Pana Boga nawiedzony i łóżkiem się 
bawiąc
od wielu czasy, lecz nie wiedząc dnia ani godziny, kiedy Stwórca Najwyższy do 
wieczności
przenosić się każe – za zdrowego tedy umysłu i przy doskonałym rozumie takowy 
testament
uczynić umyśliłem, a to dlatego, aby po zejściu moim pomiędzy małżonką moją 
miłą,
jejmość Małgorzatą Śnitkówną Pawiową Ławrynowiczową, i dziatkami nie było 
jakiego w
czasie przyszłym warchołu...” I tu następuje podzielenie majętności.
– Styl to człowiek, rzecz wiadoma! – rzekł Bołtuć, gdy ciotuleńka odłożyła 
papier i westchnąwszy,
zadumała się ciężko.
– „Łóżkiem się bawiąc od wielu czasy, ale nie wiedząc dnia ani godziny”, jakże 
obrazowo
i trafnie powiedziane! „Łóżkiem się bawiąc...” – delektował się Bołtuć.
– Dla nich to była prawda najżywsza, a dla nas styl. Biednieńki nasz świat się 
zrobił, od
kiedy człowiek w trąbę anielską przestał wierzyć! I jakoś odechciało się jemu 
pamiętać, że
skoro się urodził, to i umrzeć koniecznie musi. Mówię tak, bo sama nie bez winy 
jestem...A
ty nalej do kieliszków i skoknij na górę po ten obraz, gdzie namalowano to 
wszystko, co na
porządnej stypie powinno być – rzekła do mnie.
Gdy ustawiłem martwą naturę z zieloną butelką na widocznym miejscu, ciotuleńka, 
mrużąc
swe dalekowzroczne oko, zlustrowała obraz, a znalazłszy go godnym chwili, 
spytała nie
bez dumy:
– Jak się panu widzi panie Stanisławie? Bołtuć podbiegł drobnym kroczkiem do 
obrazu i
przyglądał się mu, przekrzywiwszy lekko głowę.
– Niczego sobie. Smakowite to jest. Sam kiedyś namalowałem natiurmort z zieloną 
butelką,
ale bez homara i szynki. Mniejsze dziś apetyty mamy, szanowna dobrodziejko.
– Bierz kochanieńki, twój jest! Choć oglądanym się pożywisz!
Bołtuć zamachał rękoma, ale ciotuleńka uważała sprawę za skończoną.
– Jak już zaczęliśmy od sztuki, tak mamy tu coś i dla naszego myśliwego – 
uśmiechnęła
się ciotka Ewelina do Piotrusia Chmury.
Ten patrzał w obraz, jak umierający w lufcik uchylony do niebieskiej spiżarni.
Za chwilę obok martwej natury najeżył szczeć wielki odyniec, przekrwawionym 
okiem
spoglądając na ciotczynych gości, nie bacząc na to, że zewsząd obskakiwały go 
wściekle psy,
a zza krzaka mierzył z dubeltówki jegomość w kożuchu i uszatej czapce.
– Przecież to jest prawdziwy – Holender! – wykrzyknął Bołtuć zajęty rozglądaniem 
ciotczynego
daru. – Ależ ja tego nie mogę przyjąć!
– Kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera. Bywałam ja zaraz po wojnie we 
Wrocławiu.
Jedni polowali na pierzyny i poduszki, a ja chciałam czymś oko nasycić. I oto za 
grosze
mam Holendra. Twój jest, kochanieńki. Nie szabrowany, a uczciwie kupiony za tych 
parę
złotych, co mi się zostały po spieniężeniu rodowych kosztowności. Bo to było 
tak, moje kochanieńkie,
kiedy jedni w czasie wojny tracili majątki, a i głowy również, ja spokojnie 
siedziałam
na rogu ulicy i gazety sprzedawałam. Nigdzie mnie przez to nie wywieźli, a 
potem,
jako prosta babina siadłam na tobołki i w ciepłuszce trafiłam do Olsztyna. Dwa 
tygodnie jechaliśmy,
a był luty, co to się pyta jakie masz buty. Nie da się zaprzeczyć: wszy nas 
żarły, ale
jak widzicie, moi drodzy, całej nie zżarły. Bo ja jak ten kamień szlachetny, 
byle jaki ząb mnie
nie ugryzie. Lubisz ty dobrze zjeść, panie Stanisławie, jedz więc to, czego ci 
nigdy nie ubędzie.
Tymczasem Piotruś Chmura wpatrywał się swym błękitnym okiem w srogą scenę i jego
Van – Goghowskie ucho, podobne do wystrzępionego tulipana, zaczęło tracić 
łososiowy odcień,
przechodząc w amarant i mocną purpurę.
– To jest straszne... – rzekł on. – Kiedy tak psy dopadną dzika, on walczy, bo 
dzik, proszę
państwa, to jest szlachetne i waleczne zwierzę. I wcale nie ześwinione, jak to 
ludzie myślą. I
oto człowiek wykorzystuje jego waleczność, celując mu prosto w komorę. Dlaczego 
tak ma
być, że giną szlachetni? Bo cóż ten uszaty sobie myśli? On, proszę państwa, 
kogoś mi przypomina...
– Nic dodać, nic ująć. Cieszę się ja niezmiernie, że taki człowiek archanioła mi 
wyrzeźbi –
ucieszyła się ciotuleńka. – Niemądra ja byłam taki obraz w sypialni trzymając. 
Od tego widać
i sny miałam krwawe: wciąż wojna, rozstrzeliwania, a ja biegnę bosa po śniegu. 
Bierz, twój
jest.
– Popłuczyny po szkole monachijskiej, ale obraz cenny – osądził fachowym okiem 
Bołtuć.
– Pani Ewelino, pani szczodrobliwość zawstydza nas!
– Tak co, mój odyniec nie podoba się tobie, kochanieńki. Przecie to walczący 
odyniec,
prawdziwy szlachcic naszych borów i kniei.
– Podobać się, to on mi się podoba. Ale za bardzo współczesny jest – bez 
uśmiechu rzekł
Chmura.
– Jak on jest współczesny, niech idzie do współczesnych. Ja jestem wczorajsza. 
Rób z nim
co chcesz, a ja choć częściowo rachunek za pomnik ureguluję... – zaczęła 
chytrzyć ciotuleńka,
która za jednym zamachem chciała załatwić dwie sprawy.
Chmura zapłonął jak piwonia i oświadczył, że to ciotuleńka powinna wszystkim 
wystawić
rachunek za to
wszystko, czego doświadczyliśmy w jej domu, bo tylko w takim domu dobrze czują 
się
artyści.
– Prawdę mówisz, kochanieńki: wszyscy tu są artyści – rzekła wówczas ciotka 
Ewelina. – i
ty Alusiu, gdyż masz wielkie poważanie u naszych młodszych braci, zwierzuków 
wszelakich.
I twój Leoś ze swoim ślimakiem Maciusiem, i pan Rekowski, bo kocha stare księgi 
i z taką
jak ja wariatką przestaje. Tylko nie on, mój siostrzeniec: za dużo anegdot o 
życiu, a za mało
życia w jego pisaniu. Tak ja tobie, Alusia, jak powiedziałam, cały swój żywy 
majdan zapisuję.
A tymczasem masz coś na trwałą rzeczy pamiątkę.
I ciotka Ewelina wręczyła Alusi pudełko: były tam złote kolczyki ozdobione małą 
perełką.
– A do ciebie, drogi Leosiu, mam ja taką prośbę: opowiedz raz jeszcze jak to ze 
ślimakiem
jest. Szczególnie: kiedy ślimak bywa ślimakiem a kiedy ślimakową. Nadzwyczaj 
interesująca
to sprawa.
– Ze ślimakami różnie się dzieje. Najczęściej bywają obojnakie. Młody jest 
samcem, a pod
koniec życia staje się samicą – z filuternym uśmieszkiem rzekł Leoś, jakby 
opowiadał jedną
ze swych kogucich anegdot. – Nasz ślimak po paru latach złożył ikrę i już na 
dziesiąty dzień
wykluły się małe ślimaczki. Nie ma nigdzie danych, jaka jest długowieczność 
ślimaka. Nasz
Maciek liczy sobie siedem latek! Jest to bardzo przyzwoity ślimak; we dnie śpi w 
swoim
błotku pod doniczką i chowa się pod kwiatek. A w nocy wędruje: spacery swoje 
zaczyna o
jedenastej wieczorem i kończy gdzieś o pierwszej, drugiej w nocy. Robi wyprawy 
aż do
kuchni, gdzie zjada różne okruszyny i gnijące części roślin. Szczególnie lubi 
prace magisterskie:
wyjada, nicpoń jeden, klej introligatorski z grzbietów, a treścią naukową 
gardzi. Do
mojego pokoju nie zachodzi: granicę wyznacza próg i tego progu nie przekroczy 
nigdy. Charakternik,
jednym słowem! I zawsze ma swoje drogi, można je poznać po srebrnej niteczce,
jaką pozostawia.
– Wychodzi na to, że twój Maciek samowystarczalny jest. Z samca przedzierzga się 
w panienkę
i sam siebie pozbawia dziewictwa. Pomyśleć tylko, i emancypacji nie trzeba, i 
walka
płci do kąta, i cała wielka literatura i sztuka na nic! Ale przyznaj się, panie 
Leonie, nudno
musi być ślimakom... – zaśmiała się na cały głos ciotuleńka, bo znów powrócił 
jej jakiś straceńczy
humor.
I wówczas przypomniałem zasłyszane niegdyś opowieści, jak to ciotka Ewelina 
pędząc linijką,
czy lekką bryczuczką wśród pól kwitnącego żyta, wśród fioletowych koniczyn i 
soczystych
ziemniaków znaczonych białymi gwiazdkami, od których bił aromat słodki i 
odurzający,
nagle znikła w zbożu a za nią furman.
Tak prawiły Karabany – Barabany. Ale wiadomo, obie stare panny, więc z wilczym 
okiem,
popim gardłem i żabim jęzorem.
– Masz tu, drogi panie Leonie, domek dla swego Maciusia – uroczyście obwieściła 
ciotuleńka,
wręczając wielką różowo – białą muszlę, podobną do wyrafinowanego kwiatu. – 
Niechże
odprawia te swoje obojnakie gody w marmurowym pałacu.
Leoś ujął się honorem za ślimakami, opowiadając, że i owszem, zdarzają się 
miłosne zaloty
wśród ślimaków morskich. A wygląda to tak, że na górze siedzi samiec, w środku 
obojnak,
a na dole samica.
Podniosła się wrzawa, tylko Piotruś Chmura milczał, aby w pewnej chwili 
zauważyć, ni w
pięć ni w dziesięć, że ludzie kresowi doprawdy są jacyś tacy krętaccy w sobie, a 
bierze się to
stąd, że istnieje jakaś niekonsekwencja w ich osobowości. Co przez to rozumiał, 
trudno było
dociec, gdyż ślimacza miłość wszystkich wyraźnie odurzyła.
Ciotuleńka zadzwoniła widelczykiem w szklankę, a gdy nieco się uciszyło, 
przystąpiła do
ostatniego nadziału. Wiedząc, że Rekowski jest namiętnym zbieraczem 
antykwarycznych
ksiąg i w domu posiada komplet starych herbarzy, wyciągnęła wielką księgę w 
starej oprawie
i na to położyła sfatygowane mocno piernikowe serce.
– A tu moje testamentalne zapisy na rzecz pana Rekowskiego: monografia hrabiego 
Tyszkiewicza
o Wilii – rzek naszej rodzicy, co błękitne ma oczy i jasne lice. A to serce 
Kaziukowe.
W Olsztynie kupione, ale prawdziwe Kaziukowe, bo tam przedni piernikarze osiedli 
i o
świętym Kazimierzu pamiętają.
Zjazd rodzinny jednogłośnie wyraził aprobatę, zaś Alusia, jako że była urodzoną 
dyplomatką
a zarazem miała gorące serce, szczególnie do zwierząt, wszelakich cudów i 
objawień
oraz mowy wahadełka, powstała i wygłosiła pean na cześć ciotki Eweliny, co to 
swoje serce
(niechby nawet w pierniku) ofiarowała Kaszubom i Kaszubszczyźnie. (Tu ciotuleńka 
mruknęła:
„przyszła koza do woza”). Następnie, aby przekonać wszystkich, że u ciotuleńki 
zbierają
się wspaniali ludzie, o niebywałych bioprądach, wyjęła z torebki mosiężny stożek 
zawieszony
na konopnej nitce i poczęła badać stan duszy zebranych.
Akurat trzymała wahadełko nad głową Chmury, a mosiężny stożek kręcił się w lewo 
jak
oszalały, gdy rozwarły się drzwi i stanęła w nich wyraźnie przybladła żona 
Pisztoleta.
– Co się stało, moja kochanieńka?
– Pani... – jęknęła kobieta.
– Umarł ktoś?!
– Pani!! – po raz drugi jęknęła Pisztoletowa, a był to krzyk z samej głębi 
zmaltretowanej
duszy.
– Szybko wody! – rozkazała ciotka Ewelina, więc Alusia rzuciła swoje wahadełko i 
pognała
do kuchni.
– Pani, mój lelek scął wom kanię... – wreszcie wykrztusiła sąsiadka i opadła na 
podsunięte
krzesło.
Ciotuleńka, jakby jeszcze nie wierząc własnym uszom, uśmiechnęła się łagodnie i 
podała
kobiecie kubek. Pisztoletowa piła, dzwoniąc zębami o porcelanę i już 
przytomniejszym okiem
rozejrzała się po zagraconym saloniku.
– Czegoś tak się przejęła, moja kochanieńka. Skąd ja mogę mieć tak rzadkiego 
sokoła, żeby
go u mnie ścinać, niechby nawet na świętego Jana.
– Zapraszaliśmy na kolację kanię – przypomniał Chmura.
– Zapraszaliśmy... – szepnęła ciotuleńka, która poczęła kojarzyć fakty i ten 
najważniejszy,
że kania nie musi być wcale kanią, i to, że w ten wieczór winna kania cierpieć 
za grzechy
ludzkie, spłacając krwią swoją daninę należną bogom, a to za tę wielką 
niedorzeczność, jaką
jest człowiek, który doprawdy jest jedną wielką niekonsekwencją i absurdem, 
wprowadzając
swój ludzki chaos w świat skończonego ładu, piękna i wielkiej oszałamiającej 
tajemnicy.
– Otóż i macie... – rzekła, składając ręce na kolanach i patrząc w drzwi, jakby 
oczekując
dawno nie widzianego gościa.
Zaskrzypiało na ganku znajomym domowym skrzypnięciem i do saloniku weszła 
Alusia.
W jednej garści trzymała bławatki i niezapominajki, a w drugiej za nóżki – Kubę. 
Kogut
miast zadziornej główki miał podwiązany czerwony krawacik, a złotopióre skrzydła 
zwisały
mu jak sztandar wojsk, które przegrały decydującą kampanię.
– Pani, mój beł napity, a wasz kuron wloz nam na płot i co rusz to krziczoł. 
„Żaden kur nie
pieje leno ten” – pedzioł mój utropiec, wziął kogucika i zarżnął niby kanię. A 
kto dziś ścina
kanię? Pani, przecie mój jest lelek. Nie róbta nama nic złego! – biadała 
sąsiadka.
A ciotuleńka nic: siedzi i patrzy na swego ulubieńca.
Wreszcie mówi:
– Za moje grzechy on zginął. Piał do wiwatu, kiedy miałam przyjemność kieliszek 
podnosić.
Widać za dużo było tych kieliszków i nie w porę, i on to życiem przypłacił. 
Znaczy się –
więcej pić już mnie n i a t r e b a.
Bołtuć, nie wtajemniczony w kogucią sprawę, podniósł Kubę, oglądając go ze 
wszystkich
stron.
– Piękny ptak. Takiego do martwej natury bym wziął. Żal tylko, że głowy nie ma. 
Do tego
– czerwone jarzębiny, jabłka i jakieś naczynie, może gliniane, a może nawet 
kryształowe...
– Przestań pan! Serce pęka, a panu natiurmorty w głowie! – zgromiła Bołtucia 
Alusia.
– A gdzież jego głowa?... – zmartwiałym głosem pyta ciotuleńka.
– Głowy nie ma. Pies jom chycił. Ciotuleńka jak nie skoczy na równe nogi, jak 
nie zagrzmi
swym doniosłym tenorem:
– Pies chwycił głowę Kuby?! Słyszeliście wy!? I jak teraz być nieboszczykowi bez 
głowy!?
Dawać mi tutaj tego psa!
Bołtuć sądząc, że ciotce Ewelinie pomąciło się w głowie, skoczył do niej z tym, 
co miał
pod ręką. A był to ciotczyny pucharek napełniony po brzegi. Ciotuleńka machnęła 
desperacko
ręką, pucharek poleciał w kąt, rozległ się brzęk i oto odwieczny ciotczyny 
przyjaciel doli i
niedoli, opuścił swój idealny kształt, rozsypując się w kryształowe okruchy.
Zapadła martwa cisza, bo co jak co, ale magiczne znaczenie pucharka wszyscy 
dobrze
znali: nie byliby z tych, których dziadowie zaklinali węże i palili komu trzeba 
świeczkę, nie
zapominając też i o ogarku. I w tej ciszy rozległ się łagodny głos Piotrusia 
Chmury:
– Wyrzeźbię pani kogucika w mahoniowym drzewie.
Mahoń ma piękny kolor – jasną sepię, czy jak kto chce – orzech wpadający w brąz. 
Będzie
jak żywy i prawdziwy, ręczę pani. A z gwajaku wyrzeźbię pucharek. Z drzewa tego 
toczą
łożyska do maszyn. Mocniejsze jest od stali. Pucharek to wycieczkowy będzie i na 
wikendy,
bo gwajak ma kolor khaki...
– Pocieszył ty mnie jak nikt na świecie – westchnęła ciotuleńka. – Jeszcze 
wyrzeźb mnie
samą i posadź za stołem, bo ja już umarła jestem. Tyle, że z głową.
XXX
Zerkali sąsiedzi zza płota i ci spoza rzeczki na ciotczyne podwórze i ogarniał 
ich lęk. Ten
sam, który wylągł się przed wiekami w iglastych borach i jałowcowych 
pustkowiach, w głębokich
bagnach: morzkulach i ksąpowiszczach, taił się w jeziornej toni i rozpalał 
ogniem żarliwym
na Łyskach, dokąd ściągały czarownice na sobótkowe gody.
Coś szykowano z desek, z wiechcia słomy, z ziół i kwiatów polnych. A ciotuleńka 
siedziała
przed domem, twarzą do Czarnej Wody, na kolanach trzymając Marcysię, a u nóg 
mając
czarnego diabła – Dupka i patrzyła na tę krzątaninę bez specjalnego 
zainteresowania. Gospodarzyła
Alusia, karmiąc i pojąc gości. Tymczasem panowie szykowali święty ogień.
Zaczęło się od sporu: co robić z nieboszczykiem Kubą?
– Broń Boże – upiec i zjeść! – z perfidią zaprotestował Bołtuć, a kiedy 
ciotuleńka o mało
co nie zdzieliła go Leonową muszlą, wtedy narajono ciotce Ewelinie uroczysty 
pogrzeb w
ziemi poświęconej, u stóp rodzinnego grobowca.
Ale ciotuleńka na samą myśl, że to, co było żywym ogniem, furkotem i pianiem 
(również
do wiwatu), ma teraz gnić w ziemi, rozpłakała się jak dziecko. Ten niebywały 
widok poruszył
Rekowskiego. Przypomniał więc, że w czas sobótkowy palono na Kaszubach s w ą t i 
o g i n:
na jezioro i na większą wodę puszczano deskę ze smolnymi drzazgami i z 
wianuszkiem
świętego Jana poświęconym w oktawę Bożego Ciała, żeby dobrze się ryby poławiały. 
Na
każdym jeziorze był tylko jeden swąti ogin i nie wolno było tego ognia, pod 
żadnym pozorem,
zalewać wodą. Spalało się w nim rzeczy święte, które dożyły swego wieku i 
okruszyny
chleba, co spadły na podłogę.
– Masz rację, kochanieńki – zgodziła się ciotuleńka, siąkając nosem i wstydząc 
się tego
wyraźnie. – Mój nieboszczyk Kuba miał swoją duszę, wiem o tym najlepiej. Niechże 
więc
święty ogień do ptasiego nieba go uniesie, gdzie patronuje święty Franciszek. A 
tam, za
sprawą tegoż świętego, jakoś się spotkamy.
Alusia, która od dawna namiętnie wierzyła, że każde zwierzę ma swoją duszę, też 
się rozpłakała
i poparła myśl Rekowskiego.
– W taki sposób Czarna Woda kaszubskim Gangesem się stanie, co nie jest takie 
głupie –
zauważył Piotruś Chmura, przysłuchujący się rozmowie z wielką uwagą.
Wzięto się więc za budowę tratewki, wyściełając ją słomą i zdobiąc ziołami. W 
tym przystrojeniu
ułożono Kubę, okrywając go wieńcem pamięci uplecionym przez Alusię. Kiedy
rzecz była gotowa, Bołtuć przytomnie zauważył, że kogut może się zwęglić w 
brytfannie, gdy
gospodyni straci głowę, ale nie na mokrej desce.
– Panowie – mówił z wielkim przekonaniem – czy chcecie, żeby Kubę przyciągnięto 
do
brzegu i pożarto, śmiejąc się z nas niby z durniów jakich?
Wówczas w tajemnicy przed kobietami Piotruś Chmura spuścił ze swej „syrenki” 
literek
benzyny i podlał koguta.
Ciotuleńka wciąż siedziała na ławeczce, a kiedy spuszczono tratewkę na wodę, 
wstała i
trzymając Marcysię na rękach, zbliżyła się do mroczniejących olch. Ofiarny stos 
podpalił
Rekowski, Chmura pchnął go żerdzią na sam środek bełkotliwej, głębokodennej Wdy. 
Kuba
skręcił się w ogniu i jak przystało na dorodnego kura, wyciągnął szyję ku 
blednącemu niebu i
zapiał takim głosem, że od kościoła z wiekowych lip odezwała się sowa samotnica, 
a w okolicy
zaskomliły i zawyły wszystkie psy. Dupek skoczył do wody, dał nura, ale 
wypłynął: widać
w ostatniej chwili pożałował swej pani.
Wróciliśmy do izby na najprawdziwszą stypę, o której tyle było mówienia. Każdy 
wspominał
Kubę jak mógł najlepiej, ciotuleńka słuchała, ale na kieliszek nawet nie raczyła 
zerknąć.
Tymczasem Kuba płynął, rozogniając się i płonąc wciąż większym kurem. Tratewka 
przeszła
szczęśliwie przez jeden zakręt i drugi, a na trzecim wjechała w kajaki 
ściągnięte przez
niedbałych turystów do połowy z rzeki i wsparte o składzik. Kajaki były liche: z 
tworzywa
sztucznego, Kuba zapiał więc po raz wtóry i wzleciał ognistym kurem, rosnąc i 
potężniejąc w
szaleńczym swątim ogniu...
– Pożar jaki, czy co? – zaniepokoiła się ciotuleńka na dźwięk syreny, którą 
zazwyczaj
zwoływano ochotniczą straż pożarną.
– To na cześć naszego nieboszczyka Kuby wyją te syreny – rzekła z przekonaniem 
Alusia.
I miała rację.
CUDA
Po szosie biegał czubaty ptak i głośno biadolił: „kiwiit – it – kiwiit!”. 
Następnie zrywał się
z wyraźnym obłędem w ciemnych paciorkach i krzywym szaleńczym lotem obtańcowywał
asfalt, przydrożne lipy, aby znów siąść na drodze i puścić się śmiesznym 
truchcikiem, podrygując
ogonkiem i trzęsąc swym czubkiem niby zdenerwowana paniusia pawim piórkiem.
Działo się to na wysokim garbie, skąd się widziało całą wieś leżącą na rozstaju 
dróg, jak węzeł
zesupłany z czterech lin, urwistą Górkę Wisielców z pięcioma świerkami i 
metalowym
krzyżem, rozległość podmokłej, soczystej łąki, pierścień borowych lasów oraz 
przepastność
polodowcowych kotlin. Widziało się też murowane, rude i białe domy, podwórza z 
zapomnianym
pługiem i siewnikiem i ze stertą gnoju, a wokół szalejące zielenią ogrody i 
sady.
Opuściwszy dychawiczną „syrenkę”, ciotuleńka zlustrowała wszystko bacznym okiem, 
jak
dowódca odcinka frontu, który koryguje nieścisłości mapy i oświadczyła:
– Teraz wiem, jak musiał Eden wyglądać. Tylko czegóż ta baletnica tak się 
złości? Pooszła,
głupia!
Czajka wzbiła się w górę, złorzecząc i wyrzekając, i kładąc się to na jedno, to 
na drugie
skrzydło, pokuśtykała ku zabudowaniom, wzniecając popłoch wśród gołębi.
– Histeryczka, nic innego. A okolica piękna nad podziw. Ciekawa tylko jestem, 
jacy ludzie
tu mieszkają...
Wiozłem ciotuleńkę na rekonwalescencję w okolice, dokąd nie miał dostępu 
północny
Smętek, żyźniejsze, bo gliniaste i o nadzwyczaj rozkołysanych horyzontach. 
Mieliśmy zapewniony
pokój w nadleśnictwie, które mieściło się w XIX – wiecznym dworze i to zapewne
zadecydowało, że ciotuleńka, nie bez oporów, zdecydowała się na opuszczenie 
swego Lipnisza.
Dwór stał na wzgórzu, obok Górki Wisielców. W resztówce starego parku królował 
czerwony
klon: wielki jak chmura spuszczona z wysokich niebios. W ogrodzonych siatką 
wybiegach
szczekały zawzięte teriery i skomliła samotna charcica rasy polskiej, już na 
wymarciu.
Na przestronnym podwórzu okolonym budynkami gospodarczymi pałętały się gęsi, 
kury i
królował wielki chiński kaczor. Zaraz przyczłapał do nas, kiwając się z 
dostojnością starego
mandaryna i osiodłał stopę ciotuleńki, boleśnie dziobiąc ją w łydkę.
– Iż ty, jaki bezwstydnik... – pożaliła się i delikatnie odrzucając kaczora, 
obrzuciła fachowym
okiem dwór. Głęboko westchnąwszy, rzekła sentencjonalnie:
– Żeby ten dom mógł opowiedzieć, co widział – trzy razy byś osiwiał, cztery razy 
umarł i
dalej do życia byś się palił, ażeby tej gorzkiej wody zakosztować. Mówię ja 
tobie – smaku
tego nie zapomnieć mnie do końca dni. A przecież żyłam, jak mówicie, na schyłku 
epoki...
Poszedłem po klucze, tymczasem ciotuleńka nawiązała przyjaźń z czarnym kotem o
pyszczku zawodowego dusiptaka. Ujrzawszy zaś w prześwicie, między parkiem i 
chlewem,
kudłatego psa uwiązanego do samotnego klonu, poszła tam. I zbliżywszy się ku 
brzegowi
skarpy spostrzegła rozległość soczystych łąk, jezioro, w lewo – świerkowy bór; 
za jeziorem
ziemia szła w górę, zatrzaskując ten rozległy świat na amen, że można było 
przysiąc, iż tam
już nic nie ma.
Ciotuleńka pojęła, że oto wkracza w obraz wyrafinowanego mistrza i wprawiła w 
ten malunek
swą osóbkę niby malinowy przytyk (taki miała sweterek), a całość dzieła 
dokończył
kaczor – mandaryn i kudłaty pies Rudek w kolorze dobrze wypalonej cegły.
I gdy tak ciotuleńka stała na pierwszym planie obrazu, spod potężnych brwi i 
spod jasnych
rzęs wyjrzało oko na wysokościach. Wówczas pejzaż zalały oślepiające biele, z 
nieba ku ziemi
uderzyły srebrzyste szpady i ziemia zadrgała jak poruszona rtęć. Zaszumiał 
samotny klon,
odezwały się drzewa w resztówce parku. Z prawego górnego rogu w pejzaż 
wparadował
wielgachny łabędź, bodąc przestrzeń napiętą strzałą swej szyi i przenizując 
dzieło nieznanego
mistrza na ukos, w dół.
– Cuda, prawdziwe cuda... – wyszeptała ciotuleńka, która musiała widzieć coś 
jeszcze, bo
ku zdziwieniu rodziny leśniczego gapiącej się przez okno, przyklękła pod klonem, 
dając się
lizać psu i siodłać kaczorowi. Pośpieszyłem ciotce Ewelinie z pomocą.
– Nie czapaj, nie ruszaj! Ja teraz jestem niedotykalska... – odtrąciła mnie ze 
złością.
A kiedy usiłowałem się wywiedzieć, co też takiego mogła ciotuleńka ujrzeć, ta 
zmierzyła
mnie litościwym okiem i rzekła:
– To samo co i ty, ale widać inaczej!
Wprowadziłem ciotkę Ewelinę do pokoju, który właściwie był salonem o wysokim 
stropie,
z oknami jak kolumny światła, z oszklonymi drzwiami wiodącymi na kamienny taras, 
ale
ciotuleńka dalej była nietykalska i niczego nie zauważająca. W milczeniu 
rozpakowaliśmy
nasze rzeczy, w milczeniu też zasiedliśmy do podwieczorku.
– A powiedz ty mnie, co tu za ludzie mieszkają? – odezwała się wreszcie 
wskazując na sufit,
bo nad naszą głową zagrzmiało końskim tupotem.
Wyjaśniłem, że za jedną ścianą zamieszkuje leśniczy, po drugiej stronie 
nadleśniczy, na
górze zaś znajduje się pokój gościnny. Tymczasem na pięterku koń, który zerwał 
pęta, ze
stępa przeszedł w galop i wziął jedną, potem drugą przeszkodę. Posypało się 
wapno i zakołysał
się żyrandol, dzieło jakiegoś miastowego metaloplastyka.
Ciotuleńka żwawym kroczkiem wbiegła na kręcone w łagodny łuk schody, zapukała we
framugę drzwi i zaraz sama sobie otworzyła. Na środku pokoju stał wysoki, chudy 
mężczyzna;
jego lekko posiwiała czupryna piętrzyła się jak tęgo ubita piana, oczy 
krótkowidza patrzyły
z rozbrajającą szczerością. Jegomość był w krótkich gatkach, ze skakanką w 
garści i
właśnie szykował się do następnego podskoku.
– Pan, znaczy się, sportowiec. A można widzieć jakie sporty pan uprawia? – 
spytała
uprzejmie ciotuleńka.
– Męsko – damskie – odparł tamten, nakładając okulary i upodobniając się do 
wielkiego
błotnego ptaka brodzącego przez chaszcze, czahary i oczerety w tęsknocie za 
czymś, o czym
ciotka Ewelina musiała dobrze wiedzieć, bo z miejsca odparowała:
– Na ginekologa mnie pan wygląda, i owszem, tylko musi to być ginekolog 
idealista.
– Wprost przeciwnie – zaprzeczył pan ze skakanką, przyjaźnie się uśmiechając – 
jestem
realistą, choć pociąga mnie idealne, droga pani Ewelino.
Dopiero teraz ciotuleńka rozpoznała w nieznajomku człowieka z kręgu wileńskich 
przyjaciół,
a rozpoznała tym szybciej, że w jego oczach opromienionych połyskiem słodkiego
szczęścia, odnalazła oczy Butarewicza.
– Trudno, żebym poznawała kogoś po gaciach, panie Tońku – rzekła z godnością i 
odwróciła
się tyłem. – i co tu w ogóle robisz, kochanieńki, i czemu skaczesz mnie nad 
głową niby
ogier jaki?
– Muszę się wzmocnić cieleśnie, aby sprostać zadaniom duchowym – rzekł 
enigmatycznie
pan Antoni zwany Tońkiem lub Toniusiem, odkładając skakankę i wciągając 
kraciaste
spodnie, jakie można było ujrzeć na filmach z Sherlockiem Holmesem. – 
Przyjechałem, pani
Ewelino, leczyć drwali dotkniętych chorobą wibracyjną, zreumatyzowanych 
leśników, zawałowców
dyrektorów i sklerotycznych księgowych, a tutaj tymczasem potrzebny jest teolog
albo psychiatra.
– Co ty nie powiesz, kochanieńki? – raczej z uprzejmości zdziwiła się 
ciotuleńka.
– Tu się zdarzył, pani Ewelino, cud! Wszyscy o tym wiedzą, a pani jeszcze nie?..
– Że się zdarzył nic w tym dziwnego – odparła. – I to, że żyjemy jest wielkim 
cudem, i to,
że pana spotkałam, niechby nawet w gatkach, też zakrawa na cud.
– A jednak zdarzył się cud i nic ja na to nie poradzę, pomimo że ostatnio 
specjalizuję się w
psychiatrii.
– Tak też i myślałam – rzekła pogodnie ciotuleńka. –Wszystkim psychiatrom marzą 
się
cuda: stąd ich pociąg do wariatów i do babskiej kiecki.
Toniuś roześmiał się gromkim śmiechem i dopiero teraz ciotuleńka spostrzegła, że 
nie jest
on taki chudy jak się wydał na początku, a jego wydatny, mięsisty nos prędzej 
podobny będzie
do zawiązka słoniowej trąby, niźli do dzioba, choć oczka dalej mu patrzą nad 
wyraz
słodko, radośnie i ptasio.
– Jeśli nie na cud, to na co zjechała pani w te strony? – spytał lekarz 
nakładając marynarkę,
równie kraciastą.
– Na umieranie – odparła spokojnie ciotka Ewelina. –Przyjechałam ja na 
umieranie, mój
kochanieńki, i nic na to nie poradzę, jak i ty jesteś bezradny przed swoim 
cudem. A teraz
przyznaj się: masz tu jakąś panienkę na oku?
Toniuś ponownie zagrzmiał potężnym śmiechem i przycisnął ciotuleńkę do piersi z 
wielką
serdecznością.
– Za późno, kochanieńki. Ot, żebyś mnie spotkał lat temu dwadzieścia, może jakie 
cuda
byłyby do oglądania – powiedziała, łagodnie odtrącając lekarza. – A ty sobie nic 
nie myśl:
krowa co dużo ryczy, mało mleka daje.
– Pozwolisz Ewelino, że przejdziemy na „ty” – rzekł na to Tońko.
– Brat ty jesteś dla wszystkich, ale czy potrafisz być przyjacielem? – spytała 
ciotuleńka. –
Bo widzisz, Eweliną to ja już dla ciebie byłam dawno. Zapomniałeś o tym. Znaczy 
się, pojedynczego
człowieka nie potrafisz pokochać, tylko ludzkość całą.
– Cytujemy Dostojewskiego – domyślił się Toniuś. sam wielki miłośnik literatury 
i muzyki.
– A bodajby jego, twojego Dostojewskiego! – nie wiedzieć czemu rozeźliła się 
ciotuleńka.
– Przecież to nasz słowiański Szekspir!
– Brakuje jemu jednego do Szekspira: dusza ludzka to nie sweter, ani pończocha 
elastyczna,
nie można jej rozpychać na wszystkie strony. Cuda... cuda... Gdzie spojrzysz tam 
masz
cuda i nie potrzeba nam Dostojewskiego!
Po tej wymianie zdań ciotuleńka statecznym krokiem powróciła do salonu i 
obrzuciwszy
wnętrze niewidzącym wzrokiem, rzekła:
– Wyobraź ty sobie, że tam na górze Achramowicz popasa, w samych gaciach i ze 
skakanką.
Mówi, że przyjechał tu ludzi leczyć, ale ja jemu nie wierzę. Bajał też o jakichś 
cudach.
Sam on czapli cudak, ale żyłka ma w sobie. Wiadomo – nasz człowiek!
A cud rzeczywiście był. Małe dzieci bawiły się w zrujnowanej, XVII – wiecznej 
kaplicy
stojącej na skłonie wzgórza, za dworem z czasów Rzeczpospolitej Szlacheckiej. I 
w piwnicznym
zawaleniu, w ciemnej komorze ujrzały na ścianie błysk, a potem ktoś wyświetlił 
Ostatnią
Wieczerzę, prawie taką jak w refektarzu klasztoru dominikanów Santa Maria delie 
Grazie w
Mediolanie. Dzieci z krzykiem uciekły z piwnicy. Wieczorem już paliły się 
pierwsze świece,
pod ścianą stały kwiaty. W następny dzień, a była to majowa środa, ponownie 
zebrały się
dzieci i kobiety na modlitwę, wśród nich była pewna ośmioklasistka i ona 
powtórnie ujrzała
to samo co dzieci. Dziewczynka z płaczem wybiegła z piwnicy, ale koleżanki 
namówiły ją,
aby wróciła...
– I co wtedy?! – zapytuje ciotuleńka, bo opowieść tę snuje leśniczyna, u której 
w kuchni
ciotka Ewelina parzy mleko na kolację.
– Niech one lepiej same opowiedzą – mówi leśniczyna, kobieta o miękkim 
spojrzeniu i
wielkim biuście karmicielki, i przywołuje córkę i syna: Jadzię i Karola.
Przychodzą nie bez oporów. Jadzia musiała zapatrzeć się na mamę, bo już 
przeziera w niej
kobieca obfitość, błękitne oczy patrzą w zadumie, świadome kobiecego losu, włosy 
zrobione
ma na trwałą w złotego baranka. Brat jest kanciasty i nieporadny, każdy członek 
ciała chodzi
mu oddzielnie i dziw, że nie rozmontuje mu się ta konstrukcja, będąca w stanie 
permanentnej
przebudowy.
– Jak ja przyszłam, to Halinka stała przed sklepem i cała była spłakana – z 
chęcią zaczyna
opowiadać Jadzia. – Mówi, że widziała. Wtedy ja ją namówiłam, żeby jeszcze raz 
zeszła, to
się znów pokaże. Ona zeszła, a ja za nią. Halinka najpierw stała, a potem buch! 
i uklękła. Ja
też uklękłam. Wtedy mówi do niego, do Karola: weź tę rękę bo ją trzymasz na Panu 
Jezusie.
On się bardzo przestraszył i wziął rękę...
Karol patrzy spode łba i nic nie mówi.
– Przestraszyłeś się?! – pyta ciotuleńka.
– Kto by się nie przestraszył – mówi Karol i zabiera się do wyjścia.
– Myślisz, że Halinka widziała Pana Jezusa? – dalej pyta ciotuleńka.
– To było naprawdę. Ona się rozpłakała i uklękła. Żeby nic nie było, nie 
płakałaby! – z
niespodziewaną złością odpowiada Karol.
– Czegóż ty się złościsz! Ja przecież z dobrego serca pytam...
– Byli już tacy, co pytali... – tym samym tonem odpowiada Karol i wychodzi na 
dwór.
– Któż to taki mógł być? – dziwi się ciotka Ewelina i ponownie zwraca się do 
Jadzi: – Tak powiedz,
kochanieńka, co ona widziała? Zdradziła wam chociaż ta wielka tajemnica swojego 
serca?
– Ona mówiła, że najpierw zobaczyła na stropie piwnicy Pana Jezusa jak siedzi 
podczas
Ostatniej Wieczerzy. Siedzieli też wszyscy Apostołowie i była Matka Boska. Ona 
się tym
przestraszyła, spuściła głowę i nie chciała dalej patrzeć. I wtedy w kącie 
piwnicy ujrzała Pana
Jezusa na krzyżu. Biła od niego wielka jasność, ja tej jasności nie widziałam, 
ale niektórzy
widzieli – mówi spokojnie Jadzia, jakby opowiadała treść oglądanego filmu. 
Jeszcze więcej
przelękła się tym widokiem, opuściła zupełnie głowę i wtedy zobaczyła Pana 
Jezusa, jak stał
tuż koło niej. I biła taka jasność, jak to jest namalowane na obrazie. Ja tej 
jasności nie widziałam,
byli co widzieli... – wzdycha Jadzia.
– Patrzajcie wy, a nie mówiłam: cuda, prawdziwe cuda! – unosi się ciotuleńka i 
coś sobie
przypomniawszy, groźnie zapytuje:
– A ten, co waszego Karola badał, to nie Achramowicz czasami, lekarz, znaczy 
się? Uważajcie.
On się na psychiatrę przekwalifikował, a u takiego łatwo w poczet wariatów 
polskich trafić.
Leśniczyna wymownie milczy. Ciotuleńka zrywa się z miejsca, ale ma jeszcze 
pytanie do
Jadzi:
– I to wszystko? Niczego Pan Jezus od nas nie żądał? Dziewczyna wzdycha jak 
stara doświadczona
kobieta, która zna wszystkie bóle i utrapienia tego świata i mówi:
– Po tym wszystkim Halinka wyskoczyła ze sklepu i płacząc pobiegła do domu, trzy 
kilometry
będzie. W szkole zostawiła teczkę i na drugi dzień nie przyszła wcale na lekcje. 
Pani
powiedziała, że się jej to przyśniło i teraz ma okazję nie przyjść do skoły. Ale 
ksiądz jej kazał,
kiedy będziemy w piątek odmawiać różaniec, żeby Halinka zapytała, jakie Pan 
Jezus ma życzenie.
Halinka poszła z nami zaraz po szkole, była blada ale bardzo spokojna. Mówiliśmy
różaniec i wówczas Halinka zobaczyła w lewym kącie, tam gdzie w środę było 
Ukrzyżowanie,
Pana Jezusa. Nagle Pan Jezus znalazł się przy niej bardzo blisko. Zapytała 
wtedy: „Panie
Jezu, czego ode mnie żądasz?”. Dwa razy pytała, wszyscy słyszeli jak pyta, bo 
się zrobiła
taka cisza, że tylko szumiały liście na dworze. Halinka opowiedziała nam, że za 
drugim zapytaniem
usłyszała bardzo wielki głos, który mówił: „Moim życzeniem jest odnowienie tej
kaplicy”.
– Otóż to, moja kochanieńka – wzdycha ciotka Ewelina i składa ręce na kolanach 
jak do
modlitwy – żeby taki głos usłyszeć w duszy swojej, trzeba być bożą mrówką i 
modlić się tak
prościutko, jak tylko dzieci potrafią.
– A potem ona jeszcze od siebie zapytała: „Panie Jezu, czy jeszcze Ciebie 
zobaczymy?” –
dodała Jadzia, wyraźnie polubiwszy ciotuleńkę. – I wtedy usłyszała taką 
odpowiedź: „Wy
jesteście tacy młodzi, na pewno mnie zobaczycie...”
– Czasy ostateczne się zbliżają, rzecz to pewna – mówi ciotuleńka, zdejmując 
garnek z
płyty z nabrzmiałą poduchą mleka. – Tylko dziwi mnie jedno: czemu Pan Jezus 
musiał osobiście
się fatygować. Jakżeż to: taka starożytna kaplica i, jak mówicie, jeszcze tam po 
wojnie
modlono się i pustą noc odprawiano, a zaraz potem poszła w ruinę?
– Dostalim nowy kościół po ewangelikach i do niego zabrał ksiądz wszystko, co 
było w
kaplicy – mówi Leśniczyna. – Potem Wardyn tam owce trzymał, aż się strop 
zawalił...
– Kusiliście Pana Boga – uroczyście oświadcza ciotka Ewelina. – Cud, że nie 
uderzył w
was piorun z jasnego nieba.
– Prowde pani gada – wchodzi w słowo leśniczy: chłopisko ogromne, niebieskookie 
jak
córka, z wypłowiałą strzechą włosów. Stoi w drzwiach w rozpiętym mundurze 
leśnika i trzyma
ramkę z woskowiną, bo właśnie wrócił od swoich pszczół.
Ciotuleńka łakomie wciąga zapach wosku i świeżego miodu.
– Kraina mlekiem i miodem płynąca niczym ziemia Kanaan te nasze Kaszuby, a tyle 
niegodziwości
wokół! – mówi.
– Nie od naszych to ludzi – wzdycha leśniczy, ocierając spoconą czerwoną twarz. 
Dwa razy
my dawali na odbudowę, a jakoś proboszcz nie mógł sobie z tym poradzić. Raz go 
okradli,
potem znowóż. Z kultury, bo to jest zabytek, nakryli nam kapliczkę dębowym 
gontem i to
wszystko.
– Nie nam go sądzić – mruczy gospodyni. – On je ksiądz, on się za nas modli. A 
czy my
się za niego modlimy?
– Wejle le, jaka mądrzela! On od tego je ksiądz, żeby się modlić.
– A ty, żeby grzeszyć, diachle jeden! – oburza się leśniczyna, trzęsąc obfitym 
biustem, ale
oczka jej się śmieją.
– Kiedyż zamierzacie życzenie Pana Jezusa wypełnić? – pyta ciotuleńka: twarz ma 
poważną
i jakby nadąsaną lekko, co upodobnia ją do upartego dziecka, które robi 
wszystkim na
przekór. – Bo jak nie, to ja się za sprawę wezmę.
– Na Boże Ciało na wyświęcenie chcemy mieć biskupa – wesołkowato mówi leśniczy i
dodaje: – Ona już je odbudowana!
I w szczegółach opowiada, że gruz z piwnicy zaczęto wynosić już w sobotę, 
pracowali
wszyscy – dzieci i dorośli, stolarz robił stolarkę w nocy, inni po pracy 
wzmacniali mur, tynkowali,
kładli posadzkę, malowali, teraz tylko wyposażyć wnętrze. Całość robót 
nadzorował
Labuda i on teraz przejmie od księdza obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, 
opiekunki
kapliczki od czasów niepamiętnych, bo wprzódy, jeszcze za Krzyżaków, stał tu 
drewniamy
kościółek.
– Cuda, prawdziwe cuda... – szepce ciotuleńka i oczy jej podejrzanie szklą się, 
smarka z
determinacją i orzeka:
– Trzeba wam było dupa wychlastać, a tu tymczasem jasnością niebieską 
zostaliście
oświeceni. Ale szczęśliwa ja jestem, że pod koniec życia trafiłam w takie 
miejsce. A teraz idę
do Achramowicza, mamy z sobą do pogadania.
Tońko czekał na ciotuleńkę w drzwiach. Był jeszcze bardziej rozczochrany niż w 
południe,
w jasnej flanelowej koszuli i bez okularów, bo właśnie czytał książkę, więc bez 
tego maślanego
błysku w wypukłym oku, czym deprymował ciotuleńkę, bo musiała wspominać dawne
czasy i przyjaciela domu Ludwisia Butarewicza.
– Słyszałam, że ty, kochanieńki, wariatów chcesz z ludzi zrobić... – zaczęła 
dyplomatycznie.
– Któż tak nabrechał? – zupełnie szczerze się zdziwił Tońko, nakładając okulary 
i tym samym
wkraczając w przeklęty krąg przewrotnych namiętności i tęsknot nie do 
zaspokojenia.
– I ty na pewno sobie myślisz, że tutaj żadnego cudu nie było. A ja tobie mówię, 
że był!
– Przecież mówiłem o cudzie, a ty, kochana Ewelino, śmiałaś się ze mnie – 
przypomniał
łagodnie lekarz.
– Już ja dobrze wiem, co miałeś na myśli. Mówiłeś, że potrzebny jest teolog, 
albo psychiatra.
I oto psychiatra się znalazł. Powiedz mnie, ale tak od serca: kto ciebie tutaj 
przysłał?
Nie kłam, bo ja wiedźma jestem i wszystko wiem!
– Doprawdy Ewelino... – tu Toniuś bezradnie rozłożył ręce, aby zamknąć je w 
uścisku,
przytulając ciotuleńkę do serca.
– Idź ty, paskudniku! Ja tobie nie żadna tam Messalina! Powiedz mnie jeszcze: a 
z tą Halinką,
to już chyba rozmawiałeś?
– Rozmawiałem... – przyznaje się Toniuś.
– Otóż to! I co odkryłeś?
– Taka sobie blondyneczka, szczupła, średniego wzrostu, oczka jasnoniebieskie, 
brwi i
rzęsy w kolorze pszenicznej słomy, z grzywką do połowy czoła. Cicha jak myszka i 
jak na
swoją ósmą klasę dziecinna. Trochę to jest dziwne, przecież to dziecko wiejskie. 
Ale nie wygląda
mi na neurotyczkę...
– A co ty spodziewałeś się znaleźć, kochanieńki!? – zapytuje groźnie ciotka 
Ewelina. –
Patrzaj, żeby nie trafił tam, skąd nie ma wyjścia. I kogo jeszcze badałeś?
– Ja nikogo nie badałem. Ciekawy jestem po prostu zdarzenia. Nie dysponujemy 
przecież
żadnym licznikiem, aby wizję zmierzyć i wybadać co i jak. Trzeba więc przyjąć 
alternatywę:
albo że działała tu zbiorowa sugestia, którego medium była Halinka, albo że 
dzieją się rzeczy,
o których filozofom się nie śniło...
– Halinka, jak mówisz, nie żadna wariatka, dlaczegoż zaraz ma być medium? Bądź 
realistą,
tylko tyle, a pojmiesz prawdę bez tych swoich wariackich liczników! Ja tobie 
mówię:
cuda, cuda się dzieją!
– Z odbudową, to i owszem... – przyznaje niezdecydowanie Achramowicz.
Ciotuleńka podchodzi do okna. Czerwony klon stoi cały w krwistym ogniu. Płonie 
też niebo,
a na wzgórza wpełzają żarłoczne, fioletowe cienie. Jaskółki śmigają z 
oszałamiającą
szybkością, ostrym świergotem rozgłaszając swój nienasycony głód.
– Tak się śpieszą, tak się krzątają, a, patrzaj ty, jedna z drugą się nie pacną. 
Cuda, cuda... –
powtarza ciotuleńka.
XXX
Kapliczka stoi na skłonie wzgórza nad rozległą łąką, która bujnie porasta 
płaskodenną dolinę,
ukradzioną przed wiekiem jeziornym wodom. Tkwi ona naturalnie i twardo w ziemi 
jak
dorodny borowik: z białą nóżką j brązowym kapeluszem zwieńczonym sygnaturką. 
Wisi w
niej spiżowy dzwon, wypucowany i z odczytanym napisem: „Anno 1804. Soli Deo 
Gloria”;
przetrwał on pierwszą i drugą wojnę w dziwnym zapomnieniu.
Do wnętrza prowadzi boczne wejście, teraz zawarte dębowymi drzwiami, okutymi 
żelazem
i nabite guzami ozdobnych ćwieków. A gdy się schodzi w dół, kapliczka okazuje 
się
dwukondygnacyjną świątynką: starożytny sklep o beczkowym sklepieniu jest jej 
partnerem.
Ciotuleńka wkracza do mrocznego wnętrza, spoglądając w górę, w tunel światła, 
które bije
z małych okienek. Szumi tam topolowym poszumem i ćwierka wróblim zatroskaniem. 
Wsłuchując
się w te dźwięki niby w głosy z tamtego świata, ciotuleńka zdradza swe wieczne
zmartwienie:
– Popatrz jaki człowiek jest głupi. Wydaje się, że tutaj umierać byłoby 
strasznie. A przecież
On w te mateczniki wkroczył...
I pochyliwszy głowę, dostaje się do drugiej komory. Tam, gdzie nie był zawalony 
strop i
gdzie dzieciuczki ujrzały Ostatnią Wieczerzę. Oswoiwszy się z ciemnością, 
ciotuleńka dostrzega
w prawym rogu niklowany krzyż osadzony na okrągłej podstawce, bukiet polnych
kwiatów w wyszczerbionym flakoniku i obrazek Chrystusa kroczącego w jasnościach: 
z lewej
piersi biją mu dwie strugi światła – różowa i biała.
Opada na kolana i nie krępując się wcale siąka nosem, prowadząc spór, gorący i 
żarliwy,
bijąc się w piersi, to znów rozkładając ręce w geście bezradności i opuszczenia.
A gdy wychodzimy na świeże powietrze i źrenice nasze tną ostre promienie 
światła, a w
nozdrza uderzają stężałe łąkowe aromaty, ciotuleńka mrużąc swe szare oczy 
mądrego wróbla,
ze smutkiem się przyznaje:
– Nic ja nie widziałam. A tak bardzo chciałam, tak bardzo...
Prowadzę więc ciotuleńkę w głąb krajobrazu, który oglądany spod dworu sycił 
duszę przeczuciem
rzeczy nieskończonych, a teraz jest łąką i głęboką strugą przekopaną w torfowym
gruncie, płynącą powyżej niegdysiejszego jeziora; za przepierzeniem wzgórz 
rozstawionych
wokół, jakby na zmianę dekoracji. Bzyczą ociężałe owady i słodko dzwonią 
pszczoły: może
są od leśniczego, a może z innych pni, których tu wielka mnogość, bo ziemia ta 
rzeczywiście
jest miodem płynąca. A mleko nabrzmiewa w ogromniastych miechach podwieszonych 
pod
brzuchami łaciatych krów. Zza rzeczki patrzą spojrzeniem mądrego Żyda kudłate 
owce, a na
brzegu gęgolą śnieżnobiałe gęsi.
Ciotuleńka jest nadzwyczaj zaprzątnięta tym wszystkim i jakby zapomina o tamtym 
cudzie.
– Patrzaj ty, patrzaj – dziwi się. – Jakie piękne holenderki! A jakie wymiona! 
Niedługo
wyhodują taką rasę, że samo wymię będzie chodziło na czterech kopytach, dojkami 
się podpierając.
Odwraca się ku osadzie, która z chaosu murowańców i dawnych domów 
parobczańskich,
drzew, płotów i gnojowisk przedzierzga się w kosmos renesansowego obrazka. W tym 
idyllicznym
widoczku dominuje, stąd widoczna do samego korzenia. Górka Wisielców z 
dramatycznie
postrzępionymi masztami pięciu dorodnych świerków i z metalowym krzyżem na
ciemnym tle.
– Ta góra – mówi ciotuleńka – w czasach, kiedy sikało spod lodowców strumieniami 
wody,
żwiru i żywym kamieniem, musiała być jedyną wyspą ocalenia. A za czasów 
starostwa
znów, ja pierwsza dyndałabym na niej za uroki i czary. Chociaż może i prędzej by 
mnie spalili.
Wiedz o tym, kochanieńki...
Milknie, bo od osady wyłania się jakaś para, kierując się wzdłuż rzeczki na 
łąkę. Z daleka
nie widać kto zacz, rozpoznać można jedynie czerwień spódnicy i biel bluzeczki.
– Masz babo placek – mruczy ciotuleńka. – Badania, znaczy się, prowadzi nasz pan 
doktor...
Po chwili i ja rozpoznaję bociani krok Achramowicza. Spotykamy się w połowie 
łąki, w
miejscu gdzie przy każdym poruszeniu faluje darń kryjąca torfowe grzęzawisko. 
Jesteśmy
niby muchy na skórze zniecierpliwionego zwierzęcia: jeden nieopatrzny ruch, a 
zwierzę strąci
nas w przepastność świata.
– Witamy, witamy! – woła wysokim altem ciotka Ewelina. – Jakżeż tam, drogi 
konsyliarzu,
dużo choreńkich przebadałeś?
Toniuś unosi do góry dłoń pięknej szatynki o okrągłych, zdziwionych oczach i 
radośnie
obwieszcza:
– Salve, z Małgośką witamy was!
I kłaniając się nisko, nie ciotuleńce, ale bujnej łące i pszenicznym wzgórzom, i 
majestatycznej
świerkowej ścianie, powtarza wergiliuszowskie pozdrowienie:
– Salve, magna parens frugum, Kaszebia tellus, magna virum!
Wyraźnie podoba się to ciotuleńce, więc uczyniwszy jakiś staroświecki dyg, 
odpowiada:
– Salve, kochanieńki, i dla ziemi, i dla ludzi, i dla ciebie z panią Małgosią.
Pani Małgosia zaokrągla swe oczka niewiniątka, gdyż dobrze wie, że jest jej z 
tym do twarzy,
a Tońko wyraźnie rozochocony, obtańcowuje ją jak kogut nieświadomą rzeczy 
kokoszkę,
I staje się to, czego należało się spodziewać: lekarz zapada się po kolana w 
rozchybotaną łąkę
i tkwi w niej jak Jonasz w paszczy Lewiatana.
Pomagamy mu wygramolić się z topieli i oddalamy się, każde w swoją stronę. 
Ciotuleńka
jeszcze parokrotnie się obziera, nie mogąc wyjść z podziwu:
– Jak on to robi, że gdzie się nie ruszy – zaraz musi mieć jakąś Małgośkę! Że 
ziemia nie
chciała takiego pochłonąć? Cud, cud to prawdziwy!
Przy kapliczce stukają młotki budowniczych ozdobnego parkaniku, buczy 
miniaturowa
betoniarka i ktoś tam zachlapuje dziury przy odkopanym fundamencie. Pracują 
ojcowie i bracia
dzieci, które widziały, więc ciotuleńka jest żądna dalszych wiadomości. Ale w 
powietrzu
wisi jakieś niedomówienie, mężczyźni unikają naszego wzroku i mówią gazetową 
polszczyzną,
co ciotuleńkę szczególnie drażni.
– Nie ufają nam – mówi ona, gdy już wracamy do nadleśnictwa. – Nie dziw się: 
Kaszubi
przez całą wieczność byli krzywdzeni, jak nasi Białorusi, przez tych i tamtych, 
dlatego jak
coś naprawdę wiedzą, to tylko dla siebie. A w Lipniszu, tam by mnie powiedzieli 
wszystko...
Ciotuleńka wybucha perlistym śmiechem i o mało co nie połyka pszczoły, bo 
znajdujemy
się na szlaku, którym wędrują miododajne robotnice. Przy swoich byle jak 
skleconych ulach
stoi leśniczy, bez siatki ochronnej, podniósł wieko jednego domku i gapi się jak 
Guliwer na
pałace królestwa Liliputów. Nad jego głową wisi rozedrgany obłok, ale pszczoły 
pełne są
owadziej cierpliwości.
Ciotka Ewelina zbliża się do leśniczego, jakby ten był tu królem. I pszczoły 
traktują ciotuleńkę
z tą samą wyrozumiałością, co nadzwyczaj dziwi pszczelarza, bo jest czas rójki i
owady są rozeźlone.
– One mnie poznają po zapachu – wyjaśnia ciotuleńka. – Bo ja, kochanieńki, 
jestem jak
ten przekwitły kwiat i dla pszczół żaden interes na mnie siadać.
I wtedy jakaś pdurmaniona pszczoła wsadza w policzek ciotuleńki jadowity 
szpikulec. Ta
spokojnie wyciąga żądło z resztą odwłoku, współczując nieboszczce – pszczole, 
ale tyłów nie
daje. Za chwilę prawa połowa twarzy ciotuleńki bieleje, wargi sztywnieją, chwyta 
się za gardło
i widać, że z trudem łapie oddech. Bierzemy ciotuleńkę pod pachy i przez 
kamienny taras
wprowadzamy do pokoju.
– Nic się nie stało... – mówi z wysiłkiem i zwala się na fotel.
– Maryja, Józef! a lekórz jest na spacerze! – lamentuje leśniczyna, przytomnie 
przynosząc
ręcznik zamoczony w occie.
Okładamy ciotuleńkę kompresem, co przyjmuje z wielką obojętnością. Oczy jej 
stają się
ciemne, prawie czarne, srogie i badawcze. Chce coś nam powiedzieć lecz, 
rezygnując z nadmiernego
wysiłku, wskazuje wzrokiem na wielkie słupy światła, które buduje czerwcowy
dzień. W białej firance sięgającej podłogi zaplątał się jakiś spieszny gość, 
targa się on tam i
szarpie jak zaciekle głuszona ryba. Po salonie tłuką się zbłąkane gnojne muchy, 
bzycząc metalicznie.
Przez otwarte drzwi dochodzi ostry skwir jaskółek i lament czajki samotnicy...
Nagle w pokoju pojawia się Tońko. Ujmuje ciotuleńkę za dłoń, jakby prosząc ją do 
tańca. Za
chwilę powraca z gotową strzykawką. Teraz ciotuleńka zdaje się już nic nie czuć 
i w tym wielkim,
zdziwionym zamyśleniu wciąż patrzy na rozwarte drzwi i na odrzuconą teraz 
firankę.
Po długim, męczącym kwadransie coś w niej głęboko wzdycha i ciotka Ewelina 
szepce:
– I po co ty mnie to zrobił? No po co?
XXX
Pod wieczór ciotuleńka wyraża życzenie, aby raz jeszcze popatrzeć na dolinę. 
Układamy ją
na leżaku naprzeciw bezmiernego obrazu. Teraz, o zachodzie, ostro rysują się 
wszystkie wypukłości
i zagłębienia terenu, co przypomina ciotce Ewelinie daleką Brukselę i mistrzów
szkoły flamandzkiej. Powietrze jest parne i przesycone zapachami. Z rozkoszą 
wciąga ona
aromaty wieczoru, ciesząc się, że nikt tu nie podsmradza kierasinką, ani żadną 
chemią nie
truje płuc.
W stajni głucho stukają końskie kopyta: swoją porcję obroku spożywają spracowane 
konie
na etacie lasów państwowych. Nadleśniczy wyprowadza młodą klaczkę ułożoną do 
konnej
jazdy. Uczy swoje dzieci zabytkowej sztuki dla wybranych. Kłaczka raźno parska, 
czując
rychłą radość biegu, dzwonią strzemiona i zaczyna wybijać zegar końskiego kłusu.
Ciotuleńka odwraca głowę z wyrazem bolesnej radości pomieszanej ze smętkiem, i 
widząc
Achramowicza samotnie zmierzającego ku brzegowi obrazu, w którym ona teraz jest 
tym
pierwszym planem i ożywioną naturą, kapryśnym tonem żąda:
– Przyprowadź ty mnie swoją Małgośkę. Niech i ja oko nacieszę boskim 
arcydziełem.
Ale okazuje się, że piękna pani odjechała ostatnim autobusem, co mocno dziwi 
ciotuleńkę.
– Ślubowałem czystość! – śmieje się radośnie To–niuś. – Widzę, że nie wierzysz 
mi...
– Tak ty kto teraz będziesz: psychiatra, czy teolog? – zapytuje ciotuleńka i 
czuje jak w
głowę jej wbija się koński kłus i jest cała omotana siecią jaskółczych lotów, 
dziś szczególnie
gęstych i splątanych. Achramowicz poważnieje, a ponieważ jest nieodrodnym 
dzieckiem
swoich stron: borealnych, ciemnych i dojrzałych do spraw ostatecznych, bo te 
były wciąż w
zasięgu ręki, mówi:
– Teologiem. Ja, droga Ewelino, ślubowałem, że nic z tych rzeczy... Rozumiesz?
I z przymilną lekkomyślnością wiecznego dziecka, uzupełnia:
– Przynajmniej przez miesiąc.
– Tak ty chyba zwariował?! A jak ślubu nie dotrzymasz, to co wtedy? I gdzie na 
ciebie taka
myśl naszła? A może widzenie jakie miałeś, przyznaj się!
Achramowicz każe ciotuleńce leżeć spokojnie i rzucając krwawe błyski ze szkieł, 
bo wpatrzony
jest w krajobraz o zachodzie, objaśnia:
– Jak by tu powiedzieć... Chodzi o dzisiejszą Polskę. No i jeśli takie zwidzenia 
ludzi nachodzą,
to jeszcze warto coś zrobić? Nieprawdaż? Mówiąc szczerze, nigdy bym nie 
przypuszczał,
że ci ludzie, i w ogóle nasi ludzie, przecież tacy konkretni, liczący grosz, 
zdawałoby
się już bez wyobraźni, wyprani z wszystkiego, potrafią być tacy bezinteresowni i 
na swój sposób
szaleni...
– Widzisz ty jego, teologa! Patrzaj, a to zaraz będziesz chciał świat zbawić. U 
nas to zawsze
tak: jak zapusty to rozpusty, a potem – ty nad poziomy ulatuj. Z czego tylko 
większe spadanie,
prosto na pysk – zrzędzi ciotuleńka. – A co się tyczy Kaszubów, to są oni jak ta 
ziemia:
skryci, uparci i nieobliczalni; raz pod górkę z nimi, raz z górki, raz 
piaseczek, raz laseczek, a
tu raptem patrzaj – jezioro szerokie i przepaściste, a z niego rzeczka 
cieniutka, złota i skromna
niby duszyczka sierotki. Ale jak się ta ziemia pokocha, to nawet na suchym 
piasku maślaczek
tobie twardzioszek wyskoczy, a w ciemnych borach muchomor znów rozkwitnie, 
piękny
jak w bajce. Ja tobie mówię: zjesz z nimi beczkę soli i dopiero jak się pić 
zechce, stawiaj picie
i przystępuj do szczerej rozmowy. A wtedy zobaczysz, jakim kwiatem tobie 
zakwitną.
Jakby na potwierdzenie tych słów, od północnej strony turkocą po niebieskim 
pomoście
potężne wozy załadowane przez kaszubskiego Stolema. I on sam stoi za rozłożystą 
stodołą i
wyciąga czarne kułaki ku strwożonej wsi.
– Burza idzie. Od rana ja czułam elektryczność w kościach i dlatego z tą 
pszczołą tak nieładnie
wyszło – mówi ciotuleńka, obzierając się za siebie, gdzie granatowieje, gdy 
tymczasem
dolina i okalające wzgórza nabierają głębi jak w jakimś fantastycznym 
fotoplastikonie. Widoczna
jest każda gałązka w tym fioletowym borze, bocian na łące i różowy dymek z 
kominów
wsi odległej o cały wielki świat, zagubionej na skłonie wzgórz, wśród 
spienionych
drzew. A słońce, opierając się co sił przed koniecznością ostatecznej zagłady, 
kąpie się w
seledynowej rzece i podpala chmury wyższe i najwyższe – amarantem, czerwienią, 
purpurą.
– Zwariować można. Widzieliście coś takiego? – irytuje się ciotka Ewelina. – 
Przecież to
prawdziwy koniec świata! Ratuj się kto może!
Rozbudzone Stolemy walą leniwie kułakiem po niebieskim sklepieniu; suchym 
kopytem
ostukuje ziemię kłaczka powracająca do swego żłobu, a nad ciotuleńką zawisa 
rumiane obli-
cze pana leśniczego. Czuje się on winny za swoją zjadliwą pszczołę i patrzy na 
ciotuleńkę,
jak musieli patrzeć na Łazarza mieszkańcy Betanii: żywa, ale coś mająca z 
upiora.
– Dla pani kropelki na serce i na wszelkie ukąszenia; propolis na spirytusie – 
mówi, stawiając
na małym stoliku o aluminiowych nóżkach karafkę i wysypując z garści kieliszki z
lanego szkła.
– Mój ty kochanieńki, spóźnił się ty trochę. Swoje ja już wypiłam. Teraz pić 
mnie ambrozję
i to nie z takiego kieliszka. Wyobrażam ja sobie, jakiego rabanu narobi nasz 
Kuba, kiedy
wzniesiemy pucharek! – rozmarza się ciotka Ewelina.
Leśniczy, nie wtajemniczony w ciotczyne sprawy, czuje się wyraźnie dotknięty w 
swej gościnności,
ratujemy więc z Tońkiem sytuację. Po pierwszym kieliszku za stodołą zaturkotał
grzmot, po drugim kapnęło kilka ciężkich kropli, chociaż nad naszymi głowami 
wciąż szerzył
się nieziemski pożar.
– Widać kusicie Pana Boga, nie po raz pierwszy zresztą... – mówi ciotuleńką, nie 
mogąc
oderwać oczu od doliny, która spochmurniała, zalana groźnym cieniem.
Po trzecim kieliszku ktoś mocno zniecierpliwiony zadudnił drobnym paluszkiem po 
dachu
stajni, do kieliszka wpadła bryłka lodu, zaś leśniczy przypomniał sobie, że 
najwyższa pora
obejrzeć pszczoły, którym od rana zbierała się chętka na rójkę.
Ruszamy ku resztówce parku, ciotuleńką za nami.
– Kusisz zły los – oponuje Toniuś, przyoblekając się w lekarską powagę. – Twoje 
serduszko
jadów nie znosi.
Ciotka Ewelina przyśpiesza kroku, bo kropli jest coraz więcej, a wraz z nimi 
rzadki grad
dziurawiący liście. Pierwsza też dostrzega, tym swoim lunetowatym okiem, kołpak 
wypleciony
ze słomianych warkoczy, nadziany na kołek, na nim: zamarłą złoto – czarną masę.
Leśniczy zdejmuje wieko z ula na krzywych, deszczół – kowatych nóżkach, a 
ciotuleńką,
jak gdyby nigdy nic, podchodzi do tego królestwa bez ziemi, ze zbłąkaną królową, 
co ruszyła
w świat szukać szczęścia, bierze ostrożnie kołpak i unosi go ponad głowę. Na 
uniesionym
hełmie coś zamruczało, jakby wyszukując odpowiedniego słowa dla rzeczy, 
poruszyła się
złowroga sierść brązowego zwierzęcia i zapadła pełna niejasnych oczekiwań cisza.
A ciotuleńką nic: idzie z rękoma uniesionymi do góry niby Aaron w ostatecznej 
walce ze
Złem. Tak dochodzi do ula i przekazuje tę swoją koronę z ciemnego dukatowego 
złota w ręce
Kaszuby.
Niebiosa odetchnęły pełną piersią, liście klonu zatrzepotały i z wielkim 
harmidrem gdzieś
niedaleko trzasnął piorun.
– Tak całkiem głupia to znowuż nie jestem – usprawiedliwia się ciotuleńka na ten 
wyraźny
gniew niebios. Powietrze jest jak w elektrowni jakiej i one, niebożątka, całkiem 
odrętwiały od
tego.
Lunął deszcz i jakby nie dość było, zaraz oberwała się chmura, łącząc niebieskie 
z ziemskim.
Przemoczeni do ostatniej nitki wpadamy do sieni. Ciotuleńką chce coś powiedzieć, 
ale
nagle w tym pomieszaniu żywiołów objawia się jaskrawy blask słońca i 
rozszczepiając się w
żywą gałąź, uderza w czuby świerków. Metalowy krzyż staje jak w Dniu Sądu.
Ciotka Ewelina osuwa się jak bez duszy na podłogę. W uszach dzwonią nam 
wszystkie
dzwony świata. Toniuś przyklęka obok ciotuleńki i nad czymś ponuro medytuje, i 
wówczas,
nie wiedzieć, czy ożywiona nagromadzoną energią, czy też raczej kierowana musem 
silniejszym
ponad wszystko, ciotuleńka unosi głowę i oświadcza:
– I oto uderzył piorun z jasnego nieba. Ale widać w sama pora wy kapliczka 
odbudowali.
Cuda, mówię ja wam kochanieńkie, cuda..
ANIELSKIE PIÓRKO
Ciotuleńki nie stało. Ja zaś, zaślubiony z tą swoją drugą – jeziorną, leśną i 
melancholijną
ojczyzną, powracałem do Lipnisza jak zły szeląg. Pętałem się tu i ówdzie, 
omijając tamten
dom, gdyż los tak zrządził, abym raz straciwszy swoje gniazdo, nigdy go już 
naprawdę nie
odzyskał. A może inaczej: moim domem stał się świat cały, kraj – malutkim 
pokoikiem z
oknem wychodzącym na północny zachód, skąd wiatry i sztormy, a Lipnisz jakąś 
niezbyt
czytelną, ledwie domyślną pieśnią o ziemi naszej.
Pieśń ta była ni to po kaszubsku, ni to po leśnemu i jeziornemu, ni to wyraźnie, 
ni to bełkotliwie,
podobnie do śpiewu pijaka nie umiejącego wyrazić swych uczuć, który coś tam
mruczy i wykrzykuje, wątpiąco i pytająco: „...czy ci nie żaal opuszczać tyych 
stron przeczyystych?...”
Ale na miedzę naszych zaślubin nawet nie spoglądałem. Było mi nie po drodze i
dlaczegoś nie na miejscu.
Aż tu pewnego dnia, a była to niedziela i po kościele pozostawało sporo czasu do 
barowego
obiadu, miast wracać w jeziorne okolice, poszliśmy z żoną pod górkę, tam, gdzie 
żytnie i
kartoflane rozłogi i ściana mieszanego lasu.
Upał tężał, w zbożach trzaskało przejrzałą słomą, koniki polne świegotały 
zajadle, choć nie
był to jeszcze ich czas. Tak jakoś samo przez się, skręciło się nam w prawo i 
miałem już
przed sobą wysoki próg miedzy naszych zaślubin.
Wszystko trwało na właściwym miejscu, tylko krzak łozy rozrósł się niepomiernie 
i nie
wiedzieć skąd znalazła się brzózka drżąca i szeleszcząca pod naporem upału, bo 
nie mógł to
być wiatr.
Ległem na.miedzy w cieniu krzaka i podłożywszy ręce pod głowę, wpatrywałem się w
niebo, które, rzeczywiście, jak to się czytuje w wierszach co bystrzejszych 
poetów, było głębokie,
przepastne i zadziwiająco błękitne, tu i ówdzie lekko rozcieńczone bielą 
cynkową.
Spoczywając tak, widziałem i czułem więcej niż zazwyczaj, a to za sprawą 
przedobiedniego
przegłodzenia i wytrawno – słodkiej śliwowicy, która odezwała się we mnie po 
latach już
jako sama idea, sam duch rozjaśniający poznanie, nie będąc ociężałym opilstwem.
– Cóż ty tak leżysz i gapisz się jak sroczka w gnat? I cóż ty chcesz przez ta 
dziura zobaczyć?
– usłyszałem znajomy głos: groźny i prześmiewczy zarazem. – Ale patrzaj, 
patrzaj,
może co i zobaczysz. Szaczók ty jesteś, śmierdziel, inaczej mówiąc! Ludzi 
poobrażał, ze mnie
pijaczka zrobił, z Dupka duraka, a z Kuby hejnalistę alkoholików. I jak ty 
patrzał, że w Borowcowej
zajęczychę zobaczył, a w Pisztolecie znowuż anioła?! Tfu, żeb ciebie z tym twoim
bazgraniem! – splunęła ciotuleńka już wyraźnie rozsierdzona i ja to splunięcie 
poczułem na
czole: gorące i zawiesiste.
Jak na zawołanie w krąg widzenia wpłynęła para kruków. Nigdy ich w tych 
okolicach nie
widziałem, tym większa więc była moja radość i zarazem zasmucenie, że ciotuleńka 
nigdy już
nie ujrzy nad lasami i polami lipniskimi ptaków, które szczególnie wyróżniała, a 
to za ich
przemyślność i podniebne szybowanie, w którym nie mają sobie równych. Chyba, że 
się kruka
porówna z jastrzębiem, ale ten jest zawsze samotny i zainteresowany zdobyczą, 
gdy krucze
krążenia w głębokościach nieba są samym żarliwym radowaniem się przestrzenią, 
tej przestrzeni
dopełnieniem i jej czytelnym, czarnym znakiem.
– Tak i dobrze tobie. Znaj pana po cholewach, a sroczka po ogonie! – roześmiała 
się perliście
ciotuleńka, kiedy starłem to, czym byłem oplwany. – Nie tuży bratók: wszystko co 
czło-
wieka spotka, na szczęście jemu. Chyba, że jakieś nieszczęście się przyplącze, 
wtedy siebie
samego obwiniaj, nikogo więcej.
– I cóż ty znowu z tą maciorą wymyślił – rzekła ciotuleńka po chwili, jakby 
nabrawszy
oddechu, znów groźna i sardoniczna. Cudotwórczyni chciał ze mnie zrobić i do 
tego od świń!
Ciągle tobie cuda się śnią, kochanieńki, i chciałbyś w zachwyceniu żyć niby jaka 
święta Teresa.
Ale ta wycierpiała tyle, że i pół świata można tym obdzielić...
Ciotuleńka musiała głęboko westchnąć, bo podbite srebrem listki brzozy 
zatrzepotały niespokojnie,
a kruki wykorzastując ruch powietrza, nagłym ślizgiem wzbiły się w sam zenit.
– A co do Gieburtowicza, to nie powiem, jakby trochę podobny – podjęła 
ciotuleńka,
wprzódy nad czymś zadumawszy się głęboko. – No tak, jak może być podobny Wilniuk 
do
bajek jakie o nim krążą, że niby to niedźwiedź metafizyczny w Smorgoniach 
kształcony, i w
ogóle u ciebie tak wychodzi z ludźmi, jak u tego uczonego, co z kosteczki 
znalezionej w ziemi
chce mieć całego człowieka. A kosteczka jak była kosteczką tak i pozostała 
kością niezgody.
Albo jak u takiego, co to w piórku widzi ptaka – sokoła, czy gawrona mądralę. 
Ale
dalej nie ptak to, tylko piórka, nie wiedzieć już czyje... Achramowicza ty 
właśnie tak spostponował.
Delikatny to człowiek i dla panienek, nie powiem, i dla chorych swoich. Ludzki,
jednym słowem, i odważny jak mój Kuba, co się Pisztoleta nie uląkł, którego ty 
za anioła
masz. I sztuki piękne kocha jak nikt. Jemu to trzeba było Holendra podarować, a 
nie temu
biedakowi Bołtuciowi, u którego, jak wiesz, wszystko na stracenie poszło. A 
znowuż co ty z
Wargowatym, Mickiewiczem moim, nawyprawiał! Dusza to wrażliwa i dumna, i nie 
zapomni
on tobie urazy do końca życia swojego. Albo Jasio? Szalony jest co prawda, 
lubiłam ja takich,
bo tylko serce szalone gorące może być. A czy to jego wina, że Bóg chciał jego 
mieć, nie
tych, których z ust swoich będzie wypluwał?
Poruszenie ciotuleńki musiało być wielkie, bo kruki zawirowały i zakotłowały 
Jakby wpadły
w lej powietrzny. Brzózka drżała niby w jakimś zachwyceniu, tylko krzak łozy, 
nie wiedzieć
czemu, stał sztywno jak na warcie.
– Bieda ja mam z tobą, nic, tylko bieda sama. Żeby ja wiedziała co i jak – na ta 
miedza z
tobą nie przychodziła by – rzekła ciotuleńka spochmurniawszy wyraźnie, więc i 
słoneczko
przysłonie się chmurką nie wiedzieć skąd wyczarowaną. – Ty stracił tutaj swoją 
obrączkę
ślubną, a ja kosteczki i to wszystko, co było mi najbliższe i, nie powiem, nawet 
niczego sobie.
Nic tam! Spotkamy się znowu: dusza moja ze mną samą i z tobą, i z tą tutaj 
ziemią, którą podarował
nam Bóg w zamian za tamte pagórki leśne, za łąki zielone, za pola malowane i 
świerzopem,
i gryką, i dzięcieliną i czego tam jeszcze nie było... Boh ty mój Boh i Ty – 
Miłosierna
Księżniczko w Ostrej Bramie święcąca!
Z małej chmurki powstał ciepły, rosisty deszczyk, co zdziwiło moją żonę, bo 
zaczęła coś
wykrzykiwać o cudzie przyrody kaszubskiej: nieobliczalnej i serdecznie ciepłej.
– Ot durna, deszczu nie widziała! – chlipnęła ciotuleńka. – Powiedz ty jej, żeby 
nie denerwowała
mnie niepotrzebnie, a to będzie awantura wielka.
– Tu zawsze tak bywa: w słoneczny czas deszczy i rosi, a w dżdżysty jaskrawieje 
w jasnościach!
– upomniałem moją żonę, ale ta, oczywiście, zaperzyła się, biorąc po kobiecemu
wszystko do siebie.
– Za kogo ty mnie masz? Widziana to rzecz, żeby w taki upał padało? A te wrony, 
skąd te
wrony?
– A żebyż ciebie! Ot uparta, prawdziwa córa Ewy. Szczęście, że w okolicy węża 
ani na lekarstwo...
– syknęła moja ciotuleńka. – Powiedz ty jej coś do słuchu, albo ja powiem.
– Byłby cud, żeby tak wysoko latały wrony. To są kruki, najprawdziwsze kruki. 
Para małżeńska
i jak widzisz zgodna i lubiąca samotność – powiedziałem, jak mogłem 
najspokojniej.
Widocznie w okolicy gdzieś musiał być wąż, bo moja małżonka dopiero się 
zacietrzewiła:
– Właśnie! Jeśli to są kruki, to skąd tu raptem kruki? Nie słyszałam, żeby w 
Lipniszu były
kruki. Ani Borowcowie, ani leśniczy Żywicki nic nie mówił o krukach.
– Kochanieńka ty moja i droga... – zacząłem, niechcący przywołując serdeczne 
zaklęcie. –
Od paru lat kruki są w Polsce pod ochroną, dlatego zaczynają się pojawiać w 
swoich starodawnych
siedliskach, i żadnych cudów tu nie ma.
Na dźwięk słowa „kochanieńka” małżonka moja nastroszyła się lekko i rozpoczęła z 
innej
beczki:
– Gdzieś po tej stronie Lipnisza zgubiłeś obrączkę. Gdzie to było?
– Właśnie siedzimy na naszej z ciotuleńką miedzy. I powtórzyłem dobrze jej znaną 
historię,
wskazując z dokładnością metra miejsce naszego podwieczorku, bo przecież krzak 
się
ostał i to w pięciokrotnym co najmniej powiększeniu.
– Przyznaj się mój biedny Misiu, ile wtedy wypiliście tego śliwkowego nektaru 
spod Limanowej
i Sącza?
– Tym razem to był cud. Najprawdziwszy cud. Obrączka jakby się zapadła pod 
ziemię, a
ona ze spokojem, ująwszy się pod boki, jak do głupawego ekonoma: „prawaliłaś 
skwoź
ziamlu!”
Dałem się wciągnąć w małżeńską sprzeczkę, a tymczasem ciotuleńka, snadź patrząc 
na
wszystko z góry i mając dobre rozeznanie rzeczy, okazała się być daleka od 
sprzeczek i małostkowego
dochodzenia racji.
Raptem jak nie zagrzmi za ścianą lasu, jak nie potoczy się gromem po szerokim 
niebie, jak
nie zaszumi w czubach buków i świerków! To już nie łagodny słup Mojżesza, to 
prawdziwa
góra Synaj! Tyle, że bez ognia i obłoków...
– Grzmi, słyszysz?
– Bóg usłyszał i zagrzmiał – powiedziałem możliwie spokojnie.
Wówczas moja małżonka stała się strasznie smutna i nieufna, jak w pierwszych 
miesiącach
poznania.
– Rzeczywiście tutaj zgubiłeś obrączkę i była przy tym Ewelina?
Kiwnąłem głową.
Moja nadobna pani, która w ostatnich czasach jakby zmęczyła się mną troszkę, 
siadła obok
i wziąwszy mnie za dłoń przyznała się z rozbrajającą szczerością:
– Chciałabym być gałązką bzu, wiesz? Grom jakby się zatrzymał w pół 
grzmotnięcia, moje
zdziwienie nie miało granic.
– Wyobraź sobie, że niedawno miałam taki dziwny sen. Śniła się mi ona, ciotka 
Ewelina.
Był też pan Seweryn, z nim to po raz ostatni gościła u nas ciotuleńka. I właśnie 
z panem Sewerynem
oglądaliśmy jakąś świętą Księgę – ni to Biblię, ni to Talmud, z podwieszoną 
pieczęcią,
jak w starych pergaminach. Pieczęć z czerwonego laku w formie ciężkiej, 
wielograniastej
bryły. Bo jesteśmy w jakichś pokojach i wokół walają się pozostałe po niej 
książki i
papiery. Trzeba się śpieszyć, gdyż ona ma zaraz tu przyjść, już pośmiertna, ale 
nadal ona. Po
kręconych schodach wchodzimy do dużej komnaty. Ma ona kształt owalny, gdyż 
znajdujemy
się na wieży. Czekamy na jej przyjście i wszyscy wiemy, że ona nie umarła do 
końca. Ona
bardzo kocha żyć i chce wrócić do tej ziemi i do swoich bliskich. Ale tam 
również ma bliskich.
Dlatego jej konanie było czymś bardzo cielesnym, jeśli nie pogańskim nawet, a 
zarazem
też był to dramat rozdzieranej duszy. Jakże musiała cierpieć...
Drzwi się otwierają i oto ona staje w progu. Jakiś lęk pierwotny, strach chyba 
wampiryczny
przed tym ludzkim ciałem, co przekroczyło granicę: jest tam i tu, ogarnia nas 
wszystkich.
Wtedy pomyślałam sobie: „Przecież to jest ona! Czemu mam się jej bać?” Ewelina w 
sposób
niepojęty, tylko w snach możliwy, pokonuje przestrzeń i materializuje się na 
grzbiecie mojej
prawej dłoni – jako kiść bzu! Jest to bez szlachetny, szczepiony, ale kwiatki 
nie są pełne, choć
duże, w delikatnym odcieniu jasnego wrzosu, bez jednego zielonego listka. Sam 
kwiatostan.
Tę kiść widzę i w tej chwili. Następnie ta kiść bzu, to znaczy niby Ewelina, 
wędruje po wyciągniętej
na przywitanie ręce – przez łokieć, przedramię, na chwilę zatrzymuje się na 
ramieniu,
aby jednym skokiem dopaść mego policzka i przytulić się do kącika warg. O, tu...
W tym momencie moja biedulinka rozpłakała się jak skrzywdzone dziecko i sama 
stała się
jako kiść bzu, co wprowadziło mnie w prawdziwą panikę.
A grzmoty jak nie tupną o ziemię i ziemia zadrżała, że patrzeć aż wytrzęsie z 
siebie
wszystko, co skryte, pochowane lub zagubione. Znalazłszy się po męsku, 
powiedziałem z
głupia frant:
– Ciotuleńka kwiatkiem? Prędzej świętym wężem. niechby nawet zaskrońcem.
– Ona tam jest szczęśliwa. Chciała nam powiedzieć: „Nie martwcie się, ja tam 
kwitnę”. Bo
to nie była ciotuleńka sama w sobie, to była jakby i nasza Anna. Anna jako 
ciotuleńka, czy
może na odwrót. Trudno wyrazić tamto widziane i przeżyte. A pamiętasz, jak Anna 
pytała po
przeczytaniu opowieści, czy mogłaby też być ciotuleńka? Pamiętasz?...
– Tak, pamiętam...
Chciałem (przecież nie tak dawno!) potwierdzić, że Anna to ciotuleńka nad 
ciotuleńkami,
ale jakiś fałszywy wstyd kazał mi zamilczeć. A potem było za późno...
Powróciłem do uprzedniej pozycji. Ziemia drżała jeszcze i dygotała. Gdzieś tam 
za lasami
powarkiwał pies, który układał się do czujnej drzemki i przestrzegał, żeby go 
nie nagabywać.
Zatopiłem wzrok w tych głębokościach zbłękitniałych na powrót i lśniących jak 
emalia, i
ujrzałem spadające piórko. Ani gęsie, ani łabędzie, wąskie i srebrzyste – 
podobne do rybki
nurkującej w żywioł wody. Piórko spływało powoli, jakby z rozmysłem przedłużając 
swe
bezszelestne spadanie.
– Piórko, o tam, piórko – szepnęła moja ślubna biedulinka.
We dwoje więc gapiliśmy się, co dalej zamierza to piórko, które, ot tak sobie, 
zaczęło spadać
z wysokości. A ono, kołysane prądami idącymi od gruntu, kiwnęło się parę razy i 
sięgnęło
ziemi, aby tam sczeznąć. Po prostu znikło bez śladu.
– Nie szukaj przedwczorajszego dnia. To pierze anielskie – skwitowała małżonka 
moje
żarliwe poszukiwania.
A od jakiego anioła to piórko, nie rzekła. Bo i któż z nas mógł to wiedzieć. 
Chyba, że ciotuleńka...
Na niebiesiech coś tam kokosiło się jeszcze przez dłuższą chwilkę. Może to 
ciotuleńka,
pogrążona w jaskrawościach tych nieopisanie wysokich Wzgórz Wiekuistych, chciała 
rzec
swoje?
W porę jednak ugryzła się w język.
k o n i e c