LUCIUS SHEPARD 

krokodylowa skała

Niech się wam przypadkiem nie zdaje, że jestem wiarygodnym świadkiem, nie 
ulegającym uprzedzeniom i nie zniekształcającym faktów. Rzecz jasna, każdą 
opowieść powinno w zasadzie poprzedzać podobne zastrzeżenie, albowiem nikt z nas 
nie jest zdolny do przekazania klarownej, bezinteresownej relacji. Burzliwe 
wydarzenia niedawnej przeszłości przekonały mnie jednak, że jako świadek 
zasługuję na zaufanie w jeszcze mniejszym stopniu niż większość ludzi.
W ciągu kilku miesięcy poprzedzających telefon od Rawleya staczałem się 
stopniowo, wydając pochodzące z grantu pieniądze na alkohol, prochy i kobiety. 
Owa nieustanna balanga sprawiła, że zostałem niemal bez grosza, a moja równowaga 
umysłowa pozostawiała wiele do życzenia. Upadek nie zaczął się od jakiegoś 
konkretnego wydarzenia, lecz stanowił przejaw duchowej erozji, która mogła być 
zinternalizowanym odbiciem wojny, głodu i zarazy - wszystkich biblijnych plag, 
jakie spadły na ten nieszczęsny kontynent. Jeśli rzeczywiście tak się zdarzyło, 
nie byłby to pierwszy przypadek, w którym liczne dotykające Afryki klęski 
wywarły swój wpływ na przybysza z zewnątrz. Z drugiej strony, choć wielu 
Czarnych z Ameryki i z innych kontynentów z upodobaniem opowiada o wizycie w 
ojczyźnie przodków, i nie mogę twierdzić, bym całkowicie odrzucał ich punkt 
widzenia, ja nieustannie odczuwałem tu dziwny, delikatny nacisk, poczucie 
obcości i zagubienia. Jestem przekonany, że to również w znacznym stopniu 
zaszkodziło mojej psychicznej stabilności. Cokolwiek jednak leżało u źródeł tego 
stanu rzeczy, zaniedbałem pracę i coraz rzadziej wypuszczałem się do buszu, 
przesiadując w swym abidżańskim mieszkaniu, parnej szczurzej norze w betonowym 
otynkowanym bloku. Ściany miały tam kolor musztardy, a wyściełane winylem meble 
byłyby na miejscu w poczekalni progresywnego amerykańskiego dentysty w roku 
mniej więcej 1955.
Rankiem dnia, gdy odebrałem telefon, siedziałem sobie skacowany i gapiłem się, 
jak moja aktualna dziewczyna, Patience, robi grzanki. Opuściła rodzinną wioskę 
zaledwie przed dwoma tygodniami i miejskie zwyczaje wciąż wydawały się jej czymś 
zdumiewającym i pięknym. Aczkolwiek zapewniała, że widziała już, jak działa 
opiekacz, nigdy dotąd nie miała okazji obsługiwać go własnoręcznie. Połowę 
kuchennego stołu pokrywały stosy posmarowanych masłem grzanek, od zupełnie 
czarnych po ledwie przybrązowione - ślady nauki na błędach. Urodziwa 
siedemnastolatka (zapewniała, że ma już tyle lat), która - ubrana tylko w 
czerwone majtki - wpatrywała się intensywnie w opiekacz, śmiała się głośno, gdy 
wyskakiwał z niego chleb, pracowicie smarowała każdą grzankę masłem, kołysząc 
przy tym piersiami, a od czasu do czasu spoglądała na mnie z pełnym zachwytu 
uśmiechem... ten widok mógłby mnie kiedyś pobudzić do medytacji na temat 
kulturowego synkretyzmu i niewinności albo bardziej osobistej zadumy nad ową 
chwilą i moją tu obecnością. Teraz jednak podobne refleksje budziły we mnie 
jedynie znużenie i poczucie bezsensu życia. Byłem zbyt wyalienowany, by 
gromadzić w pamięci kolekcję przezroczy o osobistym charakterze. Dlatego 
ucieszyłem się, gdy zadzwonił telefon i mogłem przejść do salonu.
- Boże, co się z tobą dzieje? - zapytał Rawley, gdy tylko mnie usłyszał. - Twój 
głos brzmi okropnie. Chyba znowu narozrabiałeś, co? - zapytał chytrym, 
porozumiewawczym tonem.
- Nic mi nie jest - odparłem bardziej obcesowo, niż było to moim zamiarem. - O 
co ci chodzi?
Nastała chwila przerwy, podczas której w słuchawce rozlegał się tylko szum. 
Potem głos Rawleya wydawał się cichszy, bardziej bezbarwny i jakby mniej ludzki. 
- Szczerze mówiąc, Michael, mam dla ciebie robotę... jeśli cię to zainteresuje. 
Ale jeżeli przeżywasz kiepski okres...
Przeprosiłem go za nieuprzejme traktowanie i wytłumaczyłem, że mam za sobą parę 
ciężkich nocy.
- Nie ma sprawy - odparł ze śmiechem. - Nie trzeba mi było dzwonić tak wcześnie. 
Powinienem pamiętać, że nim wypijesz poranną kawę, jesteś złośliwym skurwielem.
Zapytałem go, co to za robota, i po raz drugi nastała przerwa. W sąsiednim 
mieszkaniu ktoś włączył radio i zagrała muzyka soukous. Usłyszałem śpiewne 
dźwięki gitar oraz głos Sama Mangwany czyniącego wymówki niewiernej kochance. Z 
drugiej strony ulicy dolatywała aromatyczna woń pieczonego mięsa. Miałem ochotę 
wyjrzeć przez okno i zobaczyć, czy przekupień na dole otworzył już interes, ale 
światło raziło mnie w oczy i zasunąłem żaluzje.
- Zlecono mi pewną osobliwą sprawę - odpowiedział Rawley. - Szczerze mówiąc, 
jest dosyć kłopotliwa. W prowincji Bandundu doszło do serii morderstw i winą 
obciąża się czarowników. Dokładniej mówiąc, ludzi-krokodyle.
- I co w tym takiego niezwykłego?
- Nic, oczywiście. Nie pamiętam roku bez podobnych meldunków. Czarownicy 
zamieniają się w różne zwierzęta i popełniają morderstwa. W tym roku jednak jest 
tego znacznie więcej. Dziesiątki przypadków. Zaczekaj chwilkę, dobra?
Usłyszałem, że mówi coś do kogoś w swym gabinecie i wyobraziłem go sobie takim, 
jakim widziałem go przed trzema miesiącami: jasnowłosy, aryjski młodzieniec, 
którego czas zamienił w muskularnego, zadowolonego z siebie, 
trzydziestoparoletniego byłego pływaka, chętnie poklepującego wszystkich po 
plecach i nadużywającego piwa. Albo - jak opisał go pewien nasz wspólny znajomy 
- był "człowiekiem w trakcie metamorfozy z pięknego chłopaka w tłustego 
alkoholika".
- Michael? - Patience stała w drzwiach kuchni, a zza jej pleców buchały kłęby 
dymu. - Chleb nie chce wyjść z otworu - oznajmiła ze smutkiem. Spuściła głowę i 
spoglądała na mnie przez rzęsy w pozie sugerującej zarówno skruchę, jak i 
seksualną obietnicę.
- Za chwileczkę przyjdę - zapewniłem. - Wyciągnij przewód ze ściany.
- Przepraszam, Michael. - Rawley wrócił pełen energii, jakby przed chwilą 
otrzymał dobre wieści. - Chodzi o tę sprawę, o której ci wspominałem. Świadek 
zidentyfikował trzech mężczyzn i dwie kobiety, którzy według niego zamienili się 
w potwory. Półludzie, półkrokodyle. Zapewnia, że widział, jak zabili i pożarli 
grupę osób.
Spróbowałem coś powiedzieć, lecz nie dał mi dojść do słowa.
- Wiem, wiem. W tym również nie ma nic niezwykłego. Ale zeznania tego faceta 
były bardzo przekonujące. Opisał bestie z najdrobniejszymi szczegółami. Od pasa 
w górę ludzie, a poniżej krokodyle. Skóra zwisała z nich w strzępach, jakby 
linieli. Takie tam rzeczy. Tak czy inaczej, podejrzanych aresztowano. Czworo z 
nich wszystkiemu zaprzecza. To zrozumiałe. W normalnej sytuacji puściłbym ich 
wolno. Co prawda, wszyscy tu wierzą w przesądy, ale postawienie kogoś w stan 
oskarżenia tylko pod zarzutem uprawiania czarów byłoby śmieszne. W tym przypadku 
jednak jeden z oskarżonych się przyznał.
Zdążyłem już rozciągnąć kabel telefonu na maksymalną długość i próbowałem 
zajrzeć do kuchni, żeby sprawdzić, jak Patience radzi sobie z przewodem od 
opiekacza, nagle jednak Rawley przyciągnął całą moją uwagę.
- Przyznał się do zabójstwa i ludożerstwa?
- Nie tylko do tego. Utrzymuje, że dopuścił się tego czynu w postaci 
półczłowieka, półkrokodyla.
Dałem sobie chwilę na zastanowienie.
- Na pewno policja go torturowała - stwierdziłem wreszcie.
- Nie sądzę. Rozmawiałem z nim w więzieniu w Mogado i w najmniejszym stopniu nie 
wyglądał mi na zastraszonego. Wprost przeciwnie, miałem wrażenie, że się z nas 
nabija. Bawiło go, że ktoś wątpi w jego słowa.
- W takim razie to z pewnością wariat.
- Przyszła mi do głowy taka możliwość. Rzecz jasna, kazałem psychiatrze go 
zbadać. Okazało się, że jest całkowicie zdrowy. Oczywiście, nie mogę mieć 
pełnego zaufania do kompetencji mojego psychiatry ani do jego motywów, jakie nim 
kierowały. Jego listy uwierzytelniające nie prezentują się najlepiej, a na 
dokładkę wywierane są silne naciski polityczne, żeby doszło do procesu. Wielkim 
szefom w Kinszasie nie podoba się myśl, że ktoś na prowincji może dysponować 
skuteczniejszym juju niż oni.
- Wszystko to brzmi bardzo intrygująco - stwierdziłem. - Ale nie rozumiem, w 
czym mogę ci pomóc.
- Chcę, żeby ktoś, komu mogę zaufać, przyjrzał się temu facetowi. Doświadczony 
obserwator. Ktoś, kto zna się na takich sprawach.
- Trudno mnie nazwać ekspertem od ludzkich zachowań. Z pewnością nie w 
akademickim sensie.
- To prawda - zgodził się Rawley. - Ale wiesz to i owo o krokodylach. Mam rację?
Zdumiały mnie jego słowa.
- Pewnie tak... chociaż nie mogę twierdzić, żebym uważnie śledził literaturę. 
Moja dziedzina to węże. Po co ci specjalista od krokodyli?
Rawley ponownie umilkł na chwilę. Wykorzystałem tę okazję, by zerknąć na 
Patience, która siedziała przy stole, gapiąc się z ponurą miną przez okno. Z jej 
splecionych dłoni wystawała czarna wtyczka. Przypominała dziecko ściskające w 
rękach zwiędły kwiat. Nie odwróciła się, lecz skierowała wzrok w moją stronę i 
spojrzała mi prosto w oczy. Wyglądało to niepokojąco, zupełnie jakby patrzył na 
mnie zombie. Albo jaszczurka.
- Zdaję sobie sprawę, że to brzmi dziwnie - ciągnął Rawley - ale Buma... tak się 
ten gość nazywa. Gilbert Buma. To człowiek, który robi wrażenie. Trudno mi ująć 
w słowa dlaczego. Wywiera na ludzi naprawdę zdumiewający wpływ. Chcę... - 
przerwał sfrustrowany. - Chryste, Michael, proszę cię, przyjedź i przyjrzyj się 
facetowi. Załatwię ci niezłą zapłatę za konsultację. Dostarczymy cię samolotem 
do Kinszasy i pokryjemy wydatki. Możesz mi nie uwierzyć, ale w Mogado jest 
całkiem przyzwoity hotel. Pozostałość po imperium. Będziesz sobie mieszkał 
bardzo wygodnie, a ja już zadbam o drinki. To nie powinno potrwać dłużej niż 
tydzień. - Usłyszałem trzask zapalniczki, a potem głęboki oddech Rawleya. - No, 
chłopie. Powiedz, że się zgadzasz. To będzie świetny pretekst do odwiedzin. 
Stęskniłem się za tobą, ty stary skurczybyku.
- No dobra, zgadzam się. Ale nadal nie bardzo wiem, czego właściwie ode mnie 
oczekujesz.
- Ja też nie jestem tego do końca pewien - przyznał Rawley. - Powiedzmy po 
prostu, że masz zdecydować jako znawca tematu, czy twoim zdaniem ten Buma może 
mówić prawdę.
Kiedy wyjeżdżałem, Patience płakała. Byliśmy ze sobą zaledwie kilka dni i nasz 
związek nie zdążył osiągnąć żadnych emocjonalnych głębi, sądząc jednak po tej 
demonstracji uczuć, można by pomyśleć, że jesteśmy nowożeńcami rozdzielonymi w 
samym środku miodowego miesiąca. Dałem jej tyle pieniędzy, żeby wystarczyło na 
parę tygodni, i pokazałem, jak ma sobie radzić z mieszkaniem. Szczerze mówiąc, 
nie wierzyłem, że jeszcze kiedyś ją zobaczę. Byłem przekonany, że po powrocie 
zastanę zdewastowany lokal i będę musiał sobie kupić nowy opiekacz. 
Podejrzewałem, że płacze dlatego, iż boi się zostać sama w mieście, i gdy tylko 
się oddalę, zrobi coś, by zaradzić tej sytuacji. Bez względu na cały ten cynizm 
poczułem się jednak wzruszony, próbowałem więc zapewnić dziewczynę, że wszystko 
będzie dobrze. Powiedziałem jej, że zadzwonię z Mogado i podałem numer telefonu 
do biura Rawleya. Nic jednak nie mogło jej pocieszyć. Kiedy jechałem taksówką na 
lotnisko i spoglądałem na pokryte pyłem slumsy przez mozaikę kalkomanii i 
fetyszów niemal całkowicie zasłaniającą tylną szybę, dopadły mnie nagle wyrzuty 
sumienia na myśl, że zostawiam Patience na pastwę losu. Zadałem też sobie 
pytanie, czy zawsze spodziewając się po ludziach najgorszego, nie staję się 
ślepy na tkwiący w nich potencjał. Powtarzałem sobie, że być może Patience jest 
kimś innym niż typową wygnaną z domu przez nędzę wiejską dziewczyną, którą 
nieuchronnie czeka śmierć od noża, pobicia albo jakiejś choroby przenoszonej 
drogą płciową. Być może miała do zaoferowania coś więcej, a mnie nie chciało się 
tego zauważyć. Trudno mi jednak było serio traktować tak sentymentalny pomysł. 
Zapomniałem o nim i skupiłem się na tym, co czekało mnie w najbliższej 
przyszłości: na Mogado, Gilbercie Bumie i Rawleyu.
Moja przyjaźń z Jamesem Rawleyem zaczęła się pod sztandarem poprawności 
politycznej. Choć podczas mojego rocznego pobytu w Oksfordzie politycznie 
poprawny sposób myślenia nie był tak irytująco wszechobecny jak w Stanach, moda 
nań dotarła również i tam. Dlatego przypuszczam, iż Rawley był przekonany, że 
przyjaźń z czarnym Amerykaninem uwiarygodni go moralnie, da osłonę przed 
dotyczącymi białych Afrykanów stereotypami, które były dotąd przekleństwem jego 
studenckiej kariery - a dla niego była to kariera w najczystszym sensie tego 
słowa, staranne kolekcjonowanie potencjalnie przydatnych wpływów i znajomości. 
Wątpię, by nawiązanie ze mną znajomości było z jego strony świadomym wyborem. 
Chodziło raczej o przejaw wrodzonego sprytu. Nie sądzę też jednak, by próbował 
zaprzeczać, gdybym wspomniał mu kiedyś o tym fakcie. Instynktowna samowiedza i 
wrodzona szczerość utrudniały mu uleganie złudzeniom, jeśli chodzi o własne 
motywy. Z mojej strony wyglądało to zresztą podobnie. Akceptacja Rawleya 
ułatwiła mi życie w Oksfordzie i choć sztuczny charakter naszej przyjaźni zawsze 
kładł się między nami cieniem, nigdy nie rozmawialiśmy na ten temat. Mieliśmy 
pod dostatkiem wspólnych zainteresowań i upodobań, które pozwoliły nam omijać ów 
potencjalny problem.
Przez długi czas uważałem naszą przyjaźń za nienormalną i zapewne w jakimś 
stopniu rzeczywiście taka była, jako że nie wspierała jej autentyczna sympatia. 
Z upływem lat zdałem sobie jednak sprawę, że przyjaciele, podobnie jak 
kochankowie, mają swe miesiące miodowe, i że sympatia, podobnie jak namiętność, 
trwa tylko przez pewien czas, by potem ustąpić miejsca względom wzajemnych 
korzyści. Tak właśnie wyglądała moja przyjaźń z Rawleyem i choć z początku nie 
było w niej ciepła, przez wszystkie te lata nasze orbity często się przecinały i 
w końcu połączyły nas serdeczne więzy. Mogłoby się wydawać, iż żywa, trwała 
przyjaźń między nami stała się możliwa właśnie dlatego, że nigdy nie wierzyliśmy 
w jej iluzję, zdając sobie sprawę, że kryją się za nią niskie motywy. Gdy tylko 
zastanawiałem się nad tą sprawą, nie mogłem nie zadawać sobie pytania, czy 
rzeczywiście lubię Rawleya, lecz mimo to czas i wspólne doświadczenia splotły ze 
sobą nasze losy. Zawsze zwracaliśmy się do siebie, gdy potrzebowaliśmy rady, 
pieniędzy, ramienia, na którym można by się wypłakać, i tak dalej, aż wreszcie 
staliśmy się sobie bliscy jak stare małżeństwo.
Choć nigdy w życiu nie byłem w Mogado, wiedziałem, czego się spodziewać. W 
Afryce wszystkie stolice prowincji są do siebie bardzo podobne zarówno w ogólnym 
zarysie, jak i jeśli chodzi o szczegóły. Mogado, ze swymi pełnymi dziur, 
zakurzonymi ulicami śródmieścia, rosnącymi tu i ówdzie bezlistnymi, 
szkieletowatymi drzewami i obskurnymi budynkami o frontach pokrytych spękanym 
stiukiem, pod żadnym względem nie odbiegało od normy. Żyło tu wystarczająco 
wielu ludzi, by można ich było wziąć za dzikich lokatorów, bezprawnie 
okupujących mieszkania w wymarłym mieście: bosa kobieta w wyblakłej sukni 
wyglądająca zza ciemnych drzwi, trójka chudych dzieci, które przykucnęły na 
ziemi, znęcając się nad schwytanym wężem, bezzębny staruszek siedzący przy oknie 
i wpatrujący się beznamiętnie w przeszłość. Cała reszta mieszkańców ukryła się 
przed upałem. Nad głównym placem dominowała gipsowa fontanna ozdobiona 
płaskorzeźbami twarzy, z których erozja dawno już starła wszelkie rysy. Obok 
niej pies-parias o sierści barwy migdałów poszukiwał owadów w zbrązowiałej 
trawie. Gdy mój samochód przejeżdżał, zwierzę czmychnęło na bok. Podążał za nim 
cień chudy niczym figurka wykonana z drutu.
Tabliczka na rogu ulicy położonym najbliżej więzienia była tak wyblakła i 
powgniatana, że odczytać ją było niemal nie sposób. Przyjrzawszy się dokładniej, 
zauważyłem, że widnieje na niej jakaś data. Udało mi się z trudem odcyfrować 
nazwę miesiąca - listopad - obok której widać było blady cień cyfry. Z pewnością 
upamiętniała jakieś wspaniałe rewolucyjne wydarzenie, którego duch zdążył już 
ulec podobnej erozji. Samo więzienie zajmowało piwnicę i parter miejscowego 
biurowca - trzypiętrowego budynku pokrytego pastelowym, zielonym stiukiem. W 
przedpokoju, za biurkiem upstrzonym odchodami much siedział brzuchaty kongijski 
policjant o czarnogranatowej skórze, który pod lewym okiem miał kaszak i 
wyglądał dumnie jak prezydent. Czytał francuskojęzyczną gazetę; nagłówek 
informował o katastrofie promu na rzece Kilombo, tym samym błotnistym szlaku 
wodnym, który przepływał przez Mogado. Na spękanej ścianie za jego plecami 
rzucał się w oczy wielki prostokąt, wyraźnie jaśniejszy niż reszta brudnej 
powierzchni. Doszedłem do wniosku, że z pewnością tam właśnie przez trzy 
dziesięciolecia wisiał portret zmarłego, przez nikogo nieopłakiwanego dyktatora 
Mobutu Sese Seko. Zawieszony pod sufitem wentylator był źródłem lekkiego 
powiewu, który sprawiał, że jeszcze wyraźniej czułem przesycającą powietrze 
wilgoć oraz ostry odór środków czyszczących zmieszany z innym stęchłym zapachem, 
w którym doszukiwałem się woni krwi, moczu i potu, symptomu długotrwałego 
cierpienia.
Policjant poinformował mnie, że Rawleya zatrzymały obowiązki i że odwiedzi mnie 
wieczorem w hotelu. Mogłem jednak zobaczyć się teraz z więźniem, jeśli miałem na 
to ochotę.
Sądziłem dotąd, że Rawley zechce ze mną porozmawiać, nim spotkam się po raz 
pierwszy z Bumą, teraz jednak uznałem, że jego nieobecność jest celowa, że 
wolał, by na moje pierwsze wrażenie nie wpłynęły sugestie innych. Po długim 
locie i jeździe samochodem czułem się zmęczony, doszedłem jednak do wniosku, że 
nie ma sensu odkładać tak ważnego spotkania.
Drugi policjant zaprowadził mnie na dół, do świeżo bielonego pokoju przesłuchań, 
który mieścił się na zapleczu budynku. Stał w nim stół z nieheblowanych desek i 
dwa składane krzesła. Czekając na Bumę, zająłem się skubaniem bielonej ściany i 
udało mi się zdrapać spory kawałek wapna, pod którym ukrywała się ciemna 
powierzchnia pokryta rdzawymi plamami, niemal z pewnością pozostawionymi przez 
zeschłą krew. Nawiedziła mnie sympatyczna wizja, w której Mobutu odsiadywał 
wyrok w jakimś miejscu o klimacie jeszcze bardziej tropikalnym niż Mogado, 
tańczył jak szaleniec w rozgrzanej do czerwoności żelaznej celi, z oczu 
sterczały mu głowy węży, a szczury bawiły się w przeciąganie liny krwawymi 
strzępami jego języka.
Drzwi otworzyły się skrzypiąc, a wyraźnie podekscytowany policjant wprowadził do 
środka białowłosego staruszka i zamknął celę. Więzień miał na sobie podartą 
koszulę i spodnie uszyte z worka na mąkę. Ręce i nogi skuwały mu kajdany. Nie 
spojrzawszy na mnie, spuścił głowę. Podszedł do drugiego krzesła, ustawił je 
bokiem do stołu i usiadł na nim, demonstrując mi swój lewy profil. Potem zerknął 
na mnie, popatrzył mi przez kilka sekund w oczy, a następnie wbił wzrok w 
ścianę. Uśmiechał się, odsłaniając odbarwione zęby, ponieważ jednak jego twarz 
nie wyrażała żadnych emocji, być może nie był to prawdziwy uśmiech, lecz 
naturalne dla niego ustawienie szczęk. Skórę barwy kawy miał tak pomarszczoną, 
że w pierwszej chwili pomyślałem, iż przekroczył już osiemdziesiątkę, jego 
muskulatura zadawała jednak kłam temu wrażeniu. Miał przedramiona i bicepsy 
człowieka, który spędził życie na fizycznej pracy, i twarz o silnych, 
wyrazistych rysach. Wyglądało to tak, jakby wiek pokrył go tylko patyną i gdybym 
potrafił wygładzić jego zmarszczki, ujrzałbym przed sobą zdrowego mężczyznę w 
średnim wieku.
- Panie Buma - odezwałem się. - Nazywam się Michael Mosely i chciałbym zadać 
panu kilka pytań.
Zareagował powoli, jakby trzeba było kilku sekund, by moje słowa dotarły do jego 
kory mózgowej, i kilku dalszych, by jego mózg mógł je zinterpretować.
- Powiedzieli mi, że jest pan kolejnym doktorem - odpowiedział wreszcie 
barytonem tak dźwięcznym, jakby mówił przez drewnianą tubę.
- To prawda - przyznałem. - Ale nie takim jak ten, który rozmawiał z panem 
poprzednio. Moją specjalnością jest herpetologia. Nauka o wężach. Mówiąc 
dokładnie, jestem etologiem specjalizującym się w bezhawiorystyce pytonów.
To go wyraźnie zaintrygowało. Zwrócił na mnie całą moc swych oczu o pożółkłych 
białkach. Użyłem słowa "moc" nieprzypadkowo, gdyż mógłbym przysiąc, że nagle 
poczułem na skórze twarzy zimny nacisk. W połączeniu z bladym, fałszywym 
uśmieszkiem napełniło mnie to głębokim niepokojem.
- Pytonów - powtórzył i stęknął z rozbawieniem. - O nich nic się pan ode mnie 
nie dowie.
- Jak panu zapewne wiadomo, nie na ten temat chcę z panem rozmawiać - odparłem.
Uniósł wielką głowę o kilka stopni. Wydawało się, że przygląda się czemuś w 
kącie sufitu. Pomyślałem, że jego najbardziej charakterystyczną cechą jest 
bezruch. Po każdym ruchu zamierał niczym posąg. Zadałem sobie pytanie, czy ten 
całkowity brak drżeń mięśniowych nie świadczy o jakiejś patologii.
- Gdzie się pan urodził? - zapytałem.
- Nad rzeką. Kilka dni drogi stąd.
- Jak się nazywa pańska wioska?
- Ona już nie istnieje. Nie ma nazwy.
Mobutu, pomyślałem. Pod władzą Mobutu wiele rzeczy w Kongu przestało istnieć.
- Przyjmę założenie, że rzeczywiście popełnił pan morderstwa, o które jest pan 
oskarżony - zacząłem. - W takim razie dlaczego się pan przyznał?
Opuścił wzrok, przenosząc go na ścianę.
- Dlatego, że chciałem się ujawnić przed światem. Dlatego, że nie boję się tego, 
co może się zdarzyć.
Miałem wrażenie, że rozumiem jego odpowiedź. Albo rzeczywiście brał udział w 
morderstwach, albo popełnił je ktoś inny, a on wykorzystał okazję. Był 
czarownikiem. Członkiem krokodylowego kultu. Pragnął uznania swej mocy. Był 
przekonany, że gdy autorytet kultu zostanie oficjalnie potwierdzony, żaden 
kongijski sąd nie ośmieli się go skazać, w obawie przed potęgą jego czarów. Cały 
ten interes z oskarżeniem i przyznaniem się do winy był po prostu chwytem 
reklamowym, który miał podnieść status kultu, zmienić go z prowincjonalnej 
organizacji w powszechnie uznany element skomplikowanej hierarchii czarownic i 
czarowników, która zawsze kwitła w tym kraju, bez względu na to, jaki reżim 
akurat sprawował władzę polityczną. Za czasów Mobutu na takie zagranie 
odpowiedziano by szybką przemocą - nikt nie miał prawa praktykować juju 
silniejszego niż dożywotni prezydent - teraz jednak, gdy u steru były pomniejsze 
potwory, istniała szansa sukcesu. Nie potrafiłem jednak rozstrzygnąć, czy Buma 
jest oszustem, czy też naprawdę wierzy we własne opowieści.
- Czy mógłby mi pan wyjaśnić, w jaki sposób posiadł pan umiejętność zmiany 
kształtu? - zapytałem.
Nadal wpatrywał się w ścianę, jakby w ogóle mnie nie słyszał.
Zaintrygowało mnie to. Zgodnie z moim doświadczeniem większość czarowników 
skwapliwie korzystała z każdej szansy chwalenia się swymi mocami i kontaktami z 
rozmaitymi bogami oraz żywiołakami, a także straszliwymi próbami, którym musieli 
się poddać, by osiągnąć swój cel.
- Czy te morderstwa miały jakiś związek z rytuałem, który umożliwia panu 
przemianę? - kontynuowałem. - A może były jedynie zbiegiem okoliczności?
Westchnął ciężko i nie zamknął potem ust, jakby był to jego ostatni oddech. 
Potem jednak zamrugał i ponownie przeszył mnie wzrokiem.
- Za wszystkimi tymi pytaniami kryje się inne - stwierdził. - Tak naprawdę chce 
się pan dowiedzieć, czy jestem kłamcą, czy głupcem. Gdybym był głupcem, nie 
potrafiłbym panu odpowiedzieć. A gdybym był kłamcą, nie powiedziałbym panu 
prawdy.
- Nie docenia pan siebie... - zacząłem, lecz przerwał mi lekceważącym skinieniem 
dłoni.
- Nie muszę pytać, czy pan jest głupcem - ciągnął. - Twierdzi pan, że jest 
doktorem od węży, a zadaje pan takie same pytania jak poprzedni głupiec. Chce 
mnie pan podstępem skłonić do ujawnienia prawdy. Jest pan tak bardzo głupi, że 
nawet pan nie widzi, iż już to zrobiłem.
- Wszyscy ludzie są głupcami w tej czy innej sprawie - przyznałem. - Jestem 
gotów zaakceptować pański osąd. Czemu mnie pan nie oświeci?
Do tej chwili jego ruchy były spokojne i niespieszne, co tłumaczyłem ciężarem 
kajdan. Teraz jednak odwrócił się błyskawicznie i walnął obiema pięściami w sam 
środek blatu, rozszczepiając go. Poruszył się tak szybko i płynnie, że nawet nie 
miałem czasu się wzdrygnąć. Zamarłem, porażony jego gwałtownością. Gdy pochylił 
się w moją stronę, unieruchamiając mnie gniewnym spojrzeniem pożółkłych oczu, 
zdałem sobie sprawę, że gdyby zechciał mnie zaatakować, kajdany by mu w tym nie 
przeszkodziły.
Zza zamkniętych drzwi dobiegł głos policjanta, który pytał, czy wszystko w 
porządku. Nim zdążyłem odpowiedzieć, Buma nakazał mu, żeby zostawił nas w 
spokoju. Natychmiast potem usłyszałem oddalające się korytarzem kroki.
- Ciekawe, co go ugryzło? - zapytałem Bumę, usiłując na czas opanować rodzącą 
się panikę. - Nie wiem, co pan właściwie próbuje wmówić ludziom, ale wygląda na 
to, że udało się panu znaleźć przynajmniej jednego idiotę, który w to uwierzył.
Nie odpowiedział mi i nadal się nie ruszał, zauważyłem jednak, że rozluźnił 
napięte mięśnie.
Usiadłem nieco wygodniej, starając się udawać chłodną obojętność.
- Co to chciał pan powiedzieć...?
Buma spojrzał na żelazne kajdany, które skuwały mu ręce. Po chwili znowu 
westchnął i zwrócił się twarzą ku ścianie.
- Lepiej byłoby, gdyby wrócił pan do Abidżanu - oznajmił.
Zdziwiło mnie na chwilę, że wie, gdzie mieszkam, potem jednak zrozumiałem, iż 
łatwo to wyjaśnić.
- W ten sposób mi pan nie zaimponuje - skontrowałem. - Zapewne opowiedział panu 
o mnie pan Rawley. A jeśli nie on, to w takim razie któryś ze strażników.
Tym razem odniosłem wrażenie, że ten jego osobliwy grymas naprawdę jest 
uśmiechem.
- Jeśli popłynie pan w górę rzeki, pięć dni drogi stąd - zaczął - trafi pan na 
przystań dla promu, którą puścili z dymem żołnierze. Proszę ruszyć prosto w 
dżunglę, aż natrafi pan na wielkie drzewo figowe. To nie jest daleko. Tam 
znajdzie pan to, czego pan szuka.
- Czyli właściwie co?
- Pytona - wyjaśnił Buma. - Białego.
Byłem niemal pewien, że wspominałem Rawleyowi, iż poszukuję skalnego pytona-
albinosa. Zdrowy okaz byłby wart sześciocyfrową sumę, a gdyby udało mi się go 
rozmnożyć, mógłbym na pierwszym miocie zarobić jeszcze więcej. Te pieniądze 
uwolniłyby mnie od konieczności ubiegania się o kolejne granty, od nudnych 
badań. Od Afryki. Nie potrafiłem sobie jednak wyobrazić, by Rawley zaprzyjaźnił 
się z Bumą tak bardzo, że mu o tym opowiedział. Jeśli w ogóle mu o tym 
napomknąłem, to jedynie przelotnie, gdyż nie leżało w mojej naturze rozwodzić 
się nad projektami nie mającymi większych szans powodzenia. Niemniej jednak było 
to jedyne możliwe wyjaśnienie.
- Wąż pewnie po prostu wisi sobie na tym drzewie, czekając aż go złapię?
Buma obrzucił mnie lodowatym spojrzeniem.
- Jeśli pan tam popłynie, znajdzie go pan.
- Kurczę, dziękuję, natychmiast się tym zajmę - rzuciłem. - A zdawało mi się, że 
mówił pan, iż nie dowiem się od pana nic o pytonach.
- Widzę, że uznał mnie pan za kłamcę, nie głupca - odciął się Buma.
Nie mogłem się nie roześmiać. Rawley miał rację: ten człowiek był inteligentny. 
Nadal jednak pozostawałem przekonany, że wszystko to - od gadziego zachowania aż 
po rzucane od niechcenia tajemnicze uwagi - jest jedynie grą. Lepiej zaplanowaną 
niż inne podobne, które widziałem, niemniej jednak grą.
- Czy naprawdę chce pan usłyszeć odpowiedzi na swe pytania? - zainteresował się 
Buma.
- Oczywiście.
Ponownie zwrócił się w moją stronę, tym razem powoli, obrzucił mnie szacującym 
spojrzeniem i skinął powoli głową.
- To nie będzie łatwe, ale może uda się panu zrozumieć - orzekł. - Proszę 
bardzo.
Wyciągnął rękę i zacisnął lewą dłoń na moim prawym nadgarstku.
Spróbowałem odruchowo się wyrwać, lecz moja dłoń równie dobrze mogłaby być 
zakuta w żelaznej ścianie. Był niewiarygodnie silny. Zamknął oczy, zacisnął rękę 
tak mocno, że musiałem rozchylić pięść, po czym pochylił się i splunął w moją 
otwartą dłoń. Wolną ręką zamknął moje palce na plwocinie, rozsmarowując ją na 
skórze.
- Proszę - powiedział, puszczając mnie. - Teraz moi bracia i siostry pana nie 
skrzywdzą.
- Myślałem, że odpowie pan na moje pytania.
- Słowa nie potrafią oddać prawdy - oświadczył. - Prawda musi zostać odsłonięta. 
I to właśnie pana spotka.
Opadł z powrotem na krzesło, wydając z siebie syczące westchnienie.
- I to wszystko? Tak wygląda pańska odpowiedź? Że prawda musi zostać odsłonięta?
Buma przymknął powieki. Pierś mu falowała, lecz bardzo powoli, jakby spał.
- Jutro - zakończył rozmowę ochrypłym, ledwie słyszalnym szeptem. - Jutro 
porozmawiamy znowu.
Miasteczko było wciśnięte w lukę między niskimi zielonymi wzgórzami, za którymi 
rozpościerała się gęsta dżungla. Ciągnęło się prawie ćwierć mili wzdłuż brzegów 
Kilombo, przechodząc na zachodzie w dzielnicę krytych słomą chat oraz tubylczych 
knajp. Dalej na zachodzie, oddzielony od tej dzielnicy przez nadrzeczne błota, 
znajdował się hotel, o którym wspominał Rawley. Hotel du Rive Vert był zabytkową 
budowlą, datującą się z pierwszych lat dwudziestego wieku, kiedy to rzeką 
wędrowali w głąb lądu europejscy kupcy wymieniający tanie wyroby nowoczesnego 
przemysłu na skóry i kość słoniową. Rive nie był już vert, ziemię porośniętą 
spaloną trawą przecinały błotniste ścieżki, przy których tu i ówdzie rosły 
więdnące, niemal całkowicie pozbawione liści eukaliptusy. Stojący na tym 
pustkowiu samotny budynek, pokryta białym stiukiem kolonialna fantazja o dachu z 
czerwonej dachówki, pierwszym piętrze ozdobionym licznymi balkonami oraz 
oszklonych drzwiach, wydawał się tak jaskrawo niedorzeczny, że po prostu musiał 
być halucynacją. Wrażenie to wzmacniała rosnąca tuż przed frontowym wejściem 
uderzona piorunem akacja, która tuż poniżej rozwidlenia miała dziuplę 
przypominającą rozwarte usta. Wyglądało to tak, jakby wskazywała na hotel 
złożoną z rozwidlonych gałązek dłonią, krzycząc przy tym bezgłośnie.
Nie zastałem w hotelu Rawleya, który nie zostawił też żadnej wiadomości. 
Hotelowy bar, cudownie ciemny, chłodny i pełen mahoniowego przepychu, stanowił 
dla mnie silną pokusę, nie chciałem jednak być pijany w chwili przybycia 
Rawleya. Pomyślałem, że mógłbym wpaść do jednej z knajp na piwo albo dwa - ale 
nie więcej - i ruszyłem w tamtą stronę wzdłuż brzegu. Nasunęła mi się myśl, że 
piwo może stać się podkładem dla poważniejszej konsumpcji alkoholu, do której z 
pewnością dojdzie, gdy tylko załatwimy z Rawleyem sprawy służbowe i przejdziemy 
do wspomnień.
Zbliżał się koniec pory suchej i choć większość dni nadal była słoneczna - tak 
jak dzisiejszy - późnopopołudniowe deszcze trwały coraz dłużej i niekiedy nie 
kończyły się z zapadnięciem nocy. Ziemia była tak spragniona, że późnym rankiem 
następnego dnia ulice znowu były spękane, a wiatr unosił ze sobą obłoki kurzu, w 
powietrzu jednak wyczuwało się już ciężar, a w grząskim gruncie przy brzegu 
widać było płytkie zagłębienia, w których podczas ulewy leżały nieruchome 
krokodyle. Wyobraziłem sobie, że gady z pewnością czują mroczną satysfakcję, 
przekonane, że błoto, rzeka i wilgotna ciemność łączą się ze sobą w jedno 
środowisko, idealnie dostosowane do ich celów. Co jednak dziwne, podczas 
pierwszej części spaceru nie zauważyłem ani jednego krokodyla. Błota cuchnęły 
odpadkami i walało się w nich pełno bydlęcych czaszek i kości, pustych butelek, 
papierów oraz łupin owoców. Od czasu do czasu mijałem też uschnięte drzewo albo 
plątaninę zbielałych na słońcu patyków i gałązek, która niegdyś była krzakiem. 
Rzeka miała w tym miejscu paręset stóp szerokości, była mętna i błotnista, a jej 
drugi brzeg porastała młoda dżungla, która podczas letniej suszy przybrała kolor 
jasnozielony. Dobiegały z niej głosy biliona żywych istot, połączone w gniewne 
brzęczenie, ledwie przebijające się przez leniwy plusk rzeki. Wokół mojej głowy 
krążyły muchy, a pod stopami widziałem delikatne ślady krabów, ale nie było tu 
krokodyli ani żadnych innych większych zwierząt.
Gdy jednak minąłem zakręt, stanąłem jak wryty. Nigdy w życiu nie spodziewałbym 
się ujrzeć naraz tylu tych gadów. W odległości niespełna dziesięciu metrów od 
miejsca, w którym stałem, od brzegu odchodziła szeroka, płaska odnoga brązowawej 
skały, która zagłębiała się na jakieś siedem metrów w nurt rzeki. Pokrywały ją 
dziesiątki włażących na siebie nawzajem krokodyli, stos sięgał niemal wysokości 
człowieka. Mogła ich być więcej niż setka. Syczały i kłapały szczękami, 
odsłaniając straszne, odbarwione zębiska. Ich pazurzaste stopy wciąż szukały 
punktu zaczepienia. Wielka kłębiąca się masa szarozielonych łusek, umieszczonych 
w głębokich jamach oczu oraz martwych, białych paszcz. Cofnąłem się o kilka 
kroków, przerażony bliskością tak wielu drapieżników, a także niezwykłością tej 
sceny. Co prawda, nie była ona czymś zupełnie niesłychanym. Podczas suszy zdarza 
się niekiedy, że krokodyle gromadzą się w ten sposób, przyciskając się do 
siebie, by przechwycić wilgoć, jaka może się gromadzić na skórach pobratymców. 
Susza już jednak minęła i wody nie brakowało. Jeden z gadów zleciał na moich 
oczach ze stosu i wpadł z głośnym pluskiem do mętnej rzeki. Zamiast wrócić na 
skałę, czego się spodziewałem, pozwolił, by uniósł go prąd. Ledwie zanurzony, 
odwrócił się na bok, odsłaniając jasny, pokryty śluzem brzuch. Sprawiał wrażenie 
zdechłego albo ledwie żywego. Inne krokodyle wkrótce podążyły za jego 
przykładem. To było naprawdę osobliwe zachowanie. Nie przychodziło mi do głowy 
żadne wytłumaczenie, pomijając być może wpływ toksycznych chemikaliów.
Po chwili w wodzie było już kilkadziesiąt krokodyli. Ich ciała zapchały wąskie 
przesmyki tuż za zakrętem rzeki, lecz za skałą nurt zwiększał prędkość i bez 
trudu roznosił gady po całej rzece. Wyglądało to tak, jakby wszystkie zmierzały 
w to samo miejsce niczym stado ziemnowodnych wilków. Cała ta scena zaniepokoiła 
mnie głęboko, nie tylko dlatego, że nie potrafiłem jej wyjaśnić, lecz również 
dlatego, iż nie mogłem uwierzyć, że w ogóle może istnieć jakieś racjonalne 
wytłumaczenie. W poczynaniach krokodyli dostrzegałem poczucie celu, 
surrealistyczny funkcjonalizm, który nasuwał mi myśl, że jestem świadkiem 
czegoś, wobec czego rozum, tak jak go pojmowałem, jest bezsilny. Choć byłem 
naukowcem, nigdy nie kłopotały mnie lekkie zaburzenia kontaktu z 
rzeczywistością, jako że w moim życiu osobistym nie należało do rzadkości 
nadużywanie alkoholu i prochów, ataki depresji oraz rozmaite inne odmienne stany 
świadomości. W tym zaburzeniu kryło się jednak coś potężnego i niezgłębionego, 
co wykraczało poza moje doświadczenie. Byłem dogłębnie wstrząśnięty.
Odechciało mi się miejscowego piwa, lecz nie opuściło mnie pragnienie, wróciłem 
więc do hotelu, gdzie zafundowałem sobie dużą whisky i zanurzyłem się w iluzji 
Europy zapewnianej przez lustrzane płyty nad barem, w których odbijało się 
ciemne drewno, skąpane w blasku świec stoły i wspaniały czerwony dywan. Jeszcze 
dwie whisky i groźba dotkniętych tajemniczą chorobą krokodyli stała się czymś 
odległym i niewyraźnym.
Barman, szczupły Hindus imieniem Dillip, miał siwe, wysmarowane pomadą włosy i 
nosił karmazynową szarfę, podkreślającą biel koszuli i spodni. Wpatrywał się w 
ustawiony na końcu baru telewizor. Nadawano wiadomości z Kinszasy. Z rzeki 
wydobywano jakieś zwłoki. Zapytałem go, czy to relacja z katastrofy promu, o 
której informowały nagłówki porannych gazet.
- Nie, sah. Po prostu ktoś zabić tych chłopaków i wrzucić ich do Kilombo. - 
Potrząsnął ze smutkiem głową. - Mobutu.
Przypomniałem mu, że Mobutu nie żyje.
- Nawet po śmierci robić nam kłopoty. Wielu ludzi znad rzeki nie być jego 
przyjaciółmi. Próbować go załatwić. - Zaczął wyjmować sztućce ze zmywarki. - 
Rozumiesz, sah, pod koniec Mobutu zwariować od raka i prochów. Robić mnóstwo 
głupich rzeczy. Na przykład, kazać swojemu czarownikowi rzucić klątwę na rzekę. 
I teraz wszystkie miasteczka, wszystkie wioski nad Kilombo być zatrute przez 
klątwę.
- Zatrute?
- Tak, sah. Mówią, że czarownik wziąć kawałek ducha Mobutu i wysłać go do rzeki. 
I teraz nic dobrego nie móc się tu wydarzyć. - Podkreślił swój żal ekspresyjnym 
gestem. - Nic dobrego nie móc się wydarzyć nigdzie. Rozumiesz, sah, Kilombo 
wpadać do oceanu. A ocean sięgać wszędzie, więc klątwa Mobutu zatruć wszystkie 
wody.
Przekazał mi te złowrogie wieści z miną człowieka, który chce okazać pomoc 
nieznajomemu, jakby ostrzegał mnie przed niebezpiecznym odcinkiem szosy. W ten 
właśnie sposób wielu Afrykanów - czarnych, białych i wszelkich pośrednich 
odcieni - traktuje kwestię czarów. To częsty temat rozmów - podobnie jak 
polityka czy pogoda - i tak jak w przypadku tamtych dwóch, choć wiadomości o 
poczynaniach czarowników są na ogół złe, nie można nic na to poradzić, nie warto 
więc niepotrzebnie się denerwować.
Miałem zamiar dokładniej wypytać Dillipa o związki łączące Mobutu z tym 
regionem, lecz akurat w tej chwili pojawił się Rawley. Kilka następnych minut 
zajęło nam poklepywanie się po plecach, uściski i wymiana rubasznych 
uprzejmości. Potem zdałem mu relację z rozmowy z Bumą.
- A więc uważasz go za utalentowanego aktora. - Rawley pociągnął łyk piwa. - 
Muszę przyznać, że z początku również odniosłem takie wrażenie. Być może w jego 
przypadku pierwsze odczucia rzeczywiście są najtrafniejsze. W miarę jak z nim 
rozmawiałem, byłem coraz bardziej przekonany, że coś w tym rzeczywiście jest. 
Magia. Czary. Dlatego właśnie chciałem usłyszeć twoją opinię. Ja się tu 
urodziłem i z tego powodu jestem skłonny wierzyć takim starym oszustom.
W jego słowach nie słyszałem jednak zbytniego przekonania.
- Chciałbym z nim pogadać jeszcze raz, choćby tylko dlatego, żeby zobaczyć, jak 
to robi.
- Tak, tak... zdecydowanie. Możesz z nim rozmawiać, kiedy tylko zechcesz.
Rawley wpatrzył się we własne odbicie w lustrze. Z pozoru wyglądał tak samo jak 
zawsze, teraz jednak zauważyłem, że spodnie i koszulkę polo ma wymiętoszone, a 
włosy niestarannie uczesane, co w niczym nie przypominało typowej dla niego 
patologicznej schludności. Ciemne, obrzmiałe półksiężyce pod oczyma świadczyły o 
braku snu, a spod rumianej opalenizny wyzierała bladość, zwykle kojarzona z 
chorobą bądź przepracowaniem.
- Kurwa mać - rzucił znużonym tonem, jakby czytał w moich myślach. - Tylko mi 
się we łbie miesza od całego tego interesu. - Skinął na Dillipa, wskazał na moją 
pustą szklaneczkę i uniósł w górę dwa palce. - Obrywam od obu stron. Kinszasa 
chce, żebym wniósł oskarżenie, ale miejscowi boją się, że jeśli to zrobię, 
sługusi Bumy zamordują ich w ich własnych łóżkach.
- Buma ma sługusów?
- Nigdy o nich nie wspominał. Ale z drugiej strony, jak sam zauważyłeś, wywiera 
groźne wrażenie. - Podano nam whisky. Rawley wychylił połowę jednym haustem, 
zapalił papierosa, rozsiadł się wygodnie i popatrzył na mnie z sympatią. - 
Cieszę się, że przyjechałeś, Michael. Naprawdę potrzebowałem kogoś, z kim 
mógłbym zalać pałę.
- Czyli że nie chodziło ci o moją niezmierzoną wiedzę.
Parsknął śmiechem.
- To był tylko podstęp.
Rawley był doświadczonym pijakiem i wiedział, jak dyktować tempo na długi 
wieczór. Choć na starcie zdobyłem nad nim przewagę, zwolniłem nieco i wpadłem w 
jego rytm nieśpiesznych łyków, dzięki czemu po jakimś czasie obaj byliśmy mniej 
więcej jednakowo ubzdryngoleni. W barze pojawili się inni klienci. Za stolikiem 
w kącie siedział szacowny białowłosy afrykański dżentelmen w granatowym 
garniturze. Wpatrywał się w dal, sącząc jakiegoś kolorowego drinka ozdobionego 
maleńką papierową parasolką. Jego twarz nic nie wyrażała, odnosiłem jednak 
wrażenie, że słyszę zapamiętane melodie, rozbrzmiewające mu pod czaszką. Przy 
drugim końcu baru siedziało dwoje młodych Francuzów - pracowników agencji pomocy 
- którzy rozłożyli przed sobą rządowe formularze, pogrążeni w poważnej rozmowie. 
Stolik przy drzwiach zajęło dwóch brodatych trzydziestoparoletnich mężczyzn w 
dżinsach i trykotowych koszulkach, którzy szybko wlewali w siebie kolejne piwa. 
Ich przypominający rżenie mułów śmiech kłócił się z dystyngowaną, kolonialną 
atmosferą. Zapewne byli Niemcami.
W chwilach wolnych od obsługiwania klientów Dillip nadal oglądał telewizję. 
Nadawano dyskusję między trzema przedstawicielami rządu, którzy mówili o 
kłopotach nad Kilombo. Ponieważ akurat odechciało nam się z Rawleyem wspomnień, 
opowiedziałem mu, co usłyszałem od Dillipa o Mobutu i jego klątwie.
- Tak, znam tę historię - potwierdził Rawley. - To prawda, że po jego śmierci 
cały region zamienił się w istne piekło. Nie sposób jednak określić, co było 
pierwsze, nieszczęścia czy opowieść. - Czubkiem palca wskazującego rozsmarował 
kałużkę płynu na gładkiej powierzchni baru. - Nie ma wątpliwości, że staruszek 
był wariatem. I to nie tylko pod koniec. Kiedy byłem mały, ojciec zabrał mnie na 
spotkanie z nim. Mały człowieczek w przesadnie wielkich okularach. Nosił 
kapelusz ze skóry lamparta i laskę-fetysz. Chociaż byłem dzieckiem, wyczuwałem 
jego obłęd. To było jak promieniowanie. - Cmoknął językiem o zęby na znak 
rozczarowania. - Zawsze mi się zdawało, że rozumiem ten kontynent, ale 
ostatnio... sam już nie wiem. Sytuacja zrobiła się fatalna... może właśnie 
dlatego komplikuję sprawy. Dopatruję się w nich czegoś, czego tam nie ma. A, 
niech tam. Nie będę już musiał martwić się tym długo.
- Tak? - zdziwiłem się. - A dlaczego?
Zawahał się.
- Miałem zamiar opowiedzieć ci o tym jutro. Pomyślałem sobie, że to będzie 
świetne lekarstwo na kaca. - Uśmiechnął się blado. - W przyszłym miesiącu się 
żenię. Z piękną dziewczyną nazwiskiem Helen Crowley. Jest bardzo inteligentna. 
Pracuje w brytyjskiej ambasadzie. Nie może wytrzymać w Afryce, więc będziemy 
mieszkali w Londynie.
- Cholera! Kiedy zdążyło do tego dojść?
- Poznałem ją w zeszłym roku, ale na dobre zaczęło się dopiero przed paroma 
miesiącami.
Byłem zdumiony, a nawet więcej. Rawley był najbielszym Afrykaninem, jakiego 
znałem, pozostawał jednak Afrykaninem z krwi i kości, i nie potrafiłem sobie 
wyobrazić, by mógł być szczęśliwy gdziekolwiek indziej. Zapytałem go, czy cieszy 
się na myśl, że zamieszka w Anglii.
- Chyba żartujesz! - obruszył się. - To kraj trzeciego świata z klimatem 
drugiego. Nie mogę się, kurwa, doczekać! - Zmiął w palcach serwetkę. - Ale 
ona... ona chce... cholera, wiesz, jak to jest.
Przyznałem, że wiem.
Rawley zaczął wychwalać liczne cnoty Helen Crowley. Odniosłem wrażenie, że 
próbuje usprawiedliwić się przede mną z tego, że mnie opuszcza, jakby żeniąc się 
i udając na wygnanie do Europy, kładł de facto kres naszej przyjaźni. Zapewne 
rzeczywiście tak było. Moje plany na przyszłość mogły nie być zbyt 
skonkretyzowane, z pewnością jednak w ich skład nie wchodził pobyt w Anglii. 
Poczułem do niego dziecinny żal. Choć widywaliśmy się zaledwie kilka razy do 
roku, był jedynym prawdziwym przyjacielem, jakiego miałem, i wiedziałem, że 
zawsze mogę na niego liczyć.
Próbował grać na moich uczuciach, pytał o moje życie miłosne, sugerował, że czas 
już, bym sobie kogoś znalazł, tak jak on. Odpowiadałem mu zwięźle i 
zniechęcająco. Jakąś cząstką umysłu zdawałem sobie sprawę, że zachowuję się jak 
dupek, byłem jednak zbyt pijany, żeby się cenzurować. Wkrótce potem przeprosiłem 
go, oświadczyłem, że spotkamy się jutro wieczorem w barze, po mojej rozmowie z 
Bumą, i powlokłem się chwiejnym krokiem do łóżka.
Ciemny pokój wypełniał odgłos bębniącego o szyby deszczu, od którego zakręciło 
mi się w głowie jeszcze bardziej i całkowicie straciłem kontrolę
 nad swym postępowaniem. Nie wiem, co mnie skłoniło do zatelefonowania do 
Patience, przypuszczam jednak, że to zdrada Rawleya - tak przynajmniej określał 
jego decyzję mój pijany mózg - skłoniła mnie do próby udawania, że ja również 
zaangażowałem się w romantyczny związek. To współgrałoby z infantylnym biegiem 
moich myśli.
Ku mojemu zaskoczeniu odebrała telefon już po trzecim sygnale.
- Michael! Tak się cieszę, że cię słyszę! Kiedy wracasz do domu?
Mój opiekacz, pomyślałem. Nadal należy do mnie.
Przez całą rozmowę Patience powtarzała, żebym jak najszybciej wracał, bo w Kongu 
jest niebezpiecznie i boi się o mnie. Doszedłem do wniosku, że przemawia przez 
nią samotność. Troska w jej głosie harmonizowała jednak z moimi fantazjami i po 
chwili zacząłem szeptać czułe słówka, składać obietnice, jakich nigdy nie 
powinno wypowiadać się lekko ani po pijanemu. Gdy odwdzięczyła mi się podobnymi 
zapewnieniami, zamiast cofnąć się z krawędzi moralnej przepaści, nad którą 
stanąłem, pozwoliłem, by jej głos mnie uspokoił, i zasnąłem ze słuchawką 
przyciśniętą do ucha.
Kiedy za dużo wypiję, z reguły śpię niespokojnie, rzucam się i budzę co chwila, 
dręczony bólami żołądka oraz nieprzyjemnymi snami, tej nocy jednak spałem 
spokojnie, a jedyny sen, jaki mnie nawiedził, nie był typową, chaotyczną serią 
surrealistycznych przygód i sytuacji, lecz cechował się klarownością i mentalnym 
kolorytem, które nie przypominały żadnych innych marzeń sennych, jakie mi się 
dotąd przytrafiały. Mknąłem szybko przez wodne płycizny, nie tyle płynąłem, ile 
unosiłem się z prądem. Widzenie utrudniały mi chmury brązowawożółtego mułu, 
wzbitego przez tych, którzy płynęli przede mną, dostrzegałem jednak kołyszące 
się na dnie trzciny oraz sterczące z brzegu klinowate kamienne występy. Po paru 
minutach woda stała się chłodniejsza, głębsza i bardziej zielona. Nie widziałem 
już dna. Coś przyciągało mnie do siebie, nie wiedziałem jednak co. Choć strach 
nie leżał w mojej naturze, zrozumiałem nagle to uczucie i kryjące się w nim 
możliwości. Zacząłem zwracać większą uwagę na otoczenie, tak jak wtedy, gdy 
pokarm był blisko. Ta wiedza nie miała jednak znaczenia, bo nawet gdybym był 
zdolny czuć strach, z jakiegoś powodu ufałem temu, co mnie wzywało. Wiedziałem, 
że nie jest moim wrogiem.
Prąd był coraz bardziej wartki, a woda stała się zimna i błękitna. Ogarnęło mnie 
wielkie znużenie. Odpływała ze mnie siła, wyczuwałem jednak, że jej miejsce 
zajmuje nowy rodzaj tężyzny, równie użytecznej. W oddali ujrzałem lśniącą plamę 
jaśniejszego błękitu, która z początku była jedynie punkcikiem, lecz szybko 
rosła, powiększając się z każdą sekundą. Wiedziałem, że owa jasność to sygnał 
wzywający mnie do celu...
Nie jestem pewien, co mnie obudziło, sądzę jednak, że musiał to być piorun, 
usłyszałem bowiem grzmot i zobaczyłem przeszywającą niebo błyskawicę, która 
rozświetliła strugi deszczu. Nadal jeszcze nie otrząsnąłem się do końca z 
sennych majaków, które były tak sugestywne, że wydawały się przyciągać mnie z 
siłą równie nieubłaganą jak owa plama błękitu. Jednocześnie jednak byłem 
przerażony, a moje serce tłukło się jak szalone. Po twarzy spływał mi deszcz, 
który zalewał oczy i wsiąkał we włosy. Byłem całkowicie zdezorientowany. 
Ostatnią rzeczą, którą zapamiętałem na jawie, był głos Patience i poduszka pod 
głową. Zziębnięty, oplotłem się ramionami. Zdałem sobie sprawę, że jestem na 
dworze w samych majtkach. Kolejna błyskawica pozwoliła mi zobaczyć, gdzie się 
znajduję. Stałem na szczycie skały, na której po południu widziałem dziwne 
skupisko krokodyli. Na dole miałem wzburzone wody, a na drugim brzegu rzeki 
widmowy grzebień drzew kołysał się na tle odrobinę jaśniejszego nieba. Wszystkie 
zginały się w lewo, a potem prostowały w ociężałym rytmie tańczącego 
niedźwiedzia. Zewsząd dobiegał mnie chrzęst i stukot niesionych wiatrem 
przedmiotów, a w górze wciąż biły pioruny.
Nawet gdy już zorientowałem się, gdzie jestem, strach nie ustąpił. Nie miałem 
pojęcia, jak się tu znalazłem. Nie przyszła mi jeszcze do głowy myśl o 
lunatyzmie. Odniosłem raczej wrażenie, że moc snu przeniosła mnie z łóżka w 
miejsce, o którym śniłem. Mogłem być oszołomiony, tyle jednak wiedziałem - bez 
względu na to, czy był to produkt mojej pijackiej wyobraźni, czy też coś 
bardziej tajemniczego, śniło mi się, że jestem krokodylem. Zacząłem dygotać i to 
nie tylko z powodu zimna. Ciemność pełna była niebezpieczeństw, a od hotelu 
dzieliło mnie półtora kilometra. Nie miałem jednak innego wyjścia, jak tam 
wracać. Odwróciłem się bardzo powoli, by nagły ruch nie pozbawił mnie równowagi. 
Gdy postawiłem pierwszy krok, chmury nad moją głową przeszył ogłuszający grom, 
zupełnie jakby puścił jakiś fundamentalny szew. Nagły rozbłysk 
jaskrawoczerwonego światła obalił mnie na plecy. To był kolor huty, topniejącej 
otoczki, która spowija rozgrzane do białości jądro płynnej stali. Czułem się 
tak, jakby gorejąca dłoń pochwyciła mnie na ułamek sekundy, a potem odrzuciła na 
bok. Wstrząs oślepił mnie i ogłuszył na kilka sekund. Nozdrza wypełnił mi zapach 
ozonu. Kiedy odzyskałem wzrok, zobaczyłem, że piorun uderzył w stojące tuż obok 
skały martwe drzewo, które stanęło w płomieniach. Ta pochodnia oświetliła 
znaczną część błot. W jej blasku lśniły wszechobecne kałuże. U nasady skały, w 
odległości niespełna siedmiu metrów, stał blokujący mi wyjście krokodyl.
Nie był to zwyczajny gad, lecz jeden z największych zbrodniarzy natury, w swoim 
miejscu i czasie równie niepowstrzymany jak tyranozaur. Bydlę, bestia, potwór. 
Pomyślałem, że ma dobre pięć i pół metra długości. Gdy stał, czubek jego 
masywnego łba sięgał mi do połowy ud, a w paszczy mógłby pomieścić beczkę 
benzyny. Łuski lśniły złociście w blasku ognia, a w źrenicach żarzyła się 
pomarańczowa jasność. Byłby na miejscu u boku Cerbera, jako przerażający bożek 
strzegący wejścia do piekła. Moja pierwsza myśl (jeśli można tak nazwać te 
budzące dreszcze strachu, pogmatwane impulsy, które przeszywały mój udręczony 
mózg) brzmiała tak, że za bramą z krzywych, poplamionych zębów, głęboko w zimnej 
rurze jego brzucha czekają wrota wiodące ku jeszcze straszliwszym udrękom.
Największy konar płonącego drzewa odłamał się i wpadł z sykiem do rzeki. W 
słabszym świetle krokodyl zmienił się z demiurga w zwykłe zwierzę. Przerośniętą 
szarawozieloną jaszczurkę o jasnym grubym jęzorze, zimnym, kamiennym spojrzeniu 
i cuchnącym, żrącym uśmiechu, bydlę, które przegryzie mój tułów niczym kawał 
niedopieczonego boczku, a potem uniesie łeb i za pomocą potężnych mięśni gardła 
przeniesie mnie do żołądka, gdzie - otoczony lepkimi kwasami - będę rozpuszczał 
się powoli przez kilka dni, dzieląc tę hańbę z na wpół strawionym okoniem, 
którego szkliste oczy będą się wpatrywały we mnie czule i wytrwale, gdy 
spoczniemy obok siebie w naszej przytulnej, cuchnącej małej jaskini.
Do tej chwili dezorientacja przeważała we mnie nad strachem, teraz jednak 
dręcząca mnie niepewność tego, jak się tu znalazłem, ustąpiła miejsca koszmarnej 
pewności. Przerażenie poraziło moje kończyny słabością. Instynkt podpowiadał mi, 
bym rzucił się do wody, tam jednak byłbym zupełnie bezbronny. Dlatego 
przygotowałem się do rozpaczliwego sprintu, do skoku. Gdybym skoczył ze środka 
skały w stronę brzegu, może zdołałbym się czegoś złapać, wdrapać na górę i 
uciec. Szanse nie były wielkie, znacznie jednak większe niż przy każdym innym 
rozwiązaniu. Pomogłoby mi, gdyby bestia ryknęła, wydała z siebie gwałtowny 
hałas, który zagłuszyłby szum wiatru. To zadziałałoby jak pistolet startera, 
dało mi potrzebny impuls energii. Krokodyle jednak ryczą tylko wtedy, gdy 
zagrożone jest ich terytorium, ja zaś nie byłem zagrożeniem, lecz jedynie 
zdobyczą. Złowróżbne spojrzenie gada pozbawiało mnie sił skuteczniej niż 
jakikolwiek dźwięk. Wiedziałem, że bestia w każdej chwili może rzucić się 
naprzód, by mnie pochwycić.
Na moment przed skokiem spłynęła na mnie niezmącona jasność umysłu. Było to tak, 
jakbym odchodził ze świata, porzucając ciało. Ujrzałem siebie, pozbawioną 
znaczenia czarną sylwetkę, ludzki strzęp na skalnym odłamku wznoszącym się nad 
zmąconymi wodami, spoglądający na nieco mniej mikroskopijne stworzenie, które 
miało ogon. Zobaczyłem też całą mroczną geografię błot z jej płonącym drzewem 
oraz słabszymi, migotliwymi światełkami w oddali, które mogły być lampami w 
oknach tubylczych knajp. Widziałem przeszywające dolinę rzeki szwy błyskawic, 
które rozświetlały na moment wzgórza, przywołując z mroku pudełkowate domy 
Mogado. Całe życie nie przemknęło mi przed oczyma, lecz raczej ujrzałem je 
odciśnięte w tym nieistotnym krajobrazie i zrozumiałem, że w tej śmiesznej 
sytuacji, z jej ponurą perspektywą i trywialnym potworem, odpowiedni kres znajdą 
całe marnotrawstwo i bezsilność mojego życia, niewykorzystany intelekt i 
oszukane ambicje, niemrawe popędy i pożądania, infantylne marzenia, zgasłe 
nadzieje i godne pogardy namiętności. Ta żałosna świadomość, rozstanie z 
ostatnimi złudzeniami, zrodziło we mnie wyzwalający fatalizm, uwolniło moje 
kończyny z obcęgów strachu i pozwoliło mi skoczyć.
Uderzyłem mocno o skarpę i zsunąłem się w dół. Dotknąłem stopami wody, lecz 
wbiłem z całej siły palce w błoto i zdołałem się wgramolić na górę. Gdy 
odtoczyłem się od brzegu, znowu rozbłysła błyskawica i ujrzałem w jej jaskrawym 
świetle krokodyla. Tylko przelotnie. Zwracał się właśnie ku mnie. Otworzył 
paszczę. Rzuciłem się w drugą stronę, zerwałem na nogi i zacząłem biec. Grom 
zagłuszył wszelkie dźwięki, mógłbym jednak przysiąc, że czuję tuż za sobą gada, 
straszliwe przyciąganie bestii, która odwraca łeb, gotowa ugryźć. Po chwili 
stało się jasne, że nie zginę. Zaniosłem się głośnym śmiechem. Potykałem się, 
przewróciłem kilka razy, rozdzierałem sobie skórę na kamieniach i suchych 
gałęziach, lecz mimo to nie przestawałem się śmiać aż do chwili, gdy byłem już 
na to zbyt zmęczony i mogłem jedynie oddychać. Jakie to śmieszne, że ocalałem. 
Głupie. Życie wydawało się głupie, gdy tak łatwo było o śmierć. Najbardziej 
typowym przejawem ludzkiej egzystencji w Afryce było umieranie, tak przynajmniej 
wówczas to postrzegałem, fakt więc, że uszedłem z życiem, zdawał się 
przynajmniej pogwałceniem praw statystyki, a być może również innych, bardziej 
znaczących.
Wpadłem do hotelu, jakimś cudem nie budząc śpiącego w recepcji afrykańskiego 
nastolatka, i pobiegłem prosto do baru, w którym było już pusto i ciemno. 
Wziąłem sobie butelkę whisky, usiadłem za jednym ze stolików i pociągnąłem 
zdrowy łyk, by dojść do siebie. A potem drugi. Znowu zacząłem się śmiać i to 
wystarczyło, by obudzić chłopaka w recepcji, który zajrzał do środka ze zdumioną 
miną, a potem zniknął. Słyszałem jego oddalające się kroki. Po chwili pojawił 
się Dillip odziany w elegancki, haftowany płaszcz kąpielowy z zielonego 
jedwabiu. Z początku miał surową minę, gdy jednak zobaczył, w jakim jestem 
stanie - prawie nagi, ubłocony, zakrwawiony, z szaleństwem na twarzy - 
powstrzymał się przed robieniem mi wymówek. Wszedł za bar, zdjął szklaneczkę z 
półki i podał mi ją z wyrazem afektowanego rozczarowania. Podziękowałem mu i 
napełniłem ją do połowy.
- Co ci się stać, sah? - zapytał, zatrzymując się przy stoliku.
Nie wiedziałem, jak mu odpowiedzieć, potrząsnąłem więc tylko głową.
Przyniósł sobie krzesło i usiadł naprzeciwko mnie, poprawiając płaszcz, tak by 
zakrywał kościste kolana. Z jego miny wniosłem, że jeszcze nie zdecydował, czy 
zganić mnie za to osobliwe zachowanie, czy też okazać wyrozumiałość.
- Czy potrzebny panu lekarz? - zapytał.
- Nie - Skrzywiłem się. - Wystarczy mi drink albo dwa.
To mu nie przypadło do gustu.
- Sah, musisz powiedzieć, co ci się stać. Jeśli coś się wydarzyć w hotelu, muszę 
o tym zameldować.
- To nie było w hotelu. - Wskazałem butelką na zewnątrz. - Tam.
- Ach! - zawołał Dillip. - To znaczy, że ktoś pana obrabować. Bandyci!
Zastanawiałem się, czy nie zgodzić się z jego domysłem. To byłoby łatwiejsze niż 
próba wyjaśnienia tego, co zdarzyło się naprawdę. Gdy jednak ułożyłem to sobie 
wszystko w całość - lunatyzm, burzę, krokodyla, Bumę - wniosek, jaki 
wyciągnąłem, nie był amerykański, lecz afrykański.
- Nie bandyci - zaprzeczyłem. - Mobutu.
Afrykańska polityka często nierozłącznie splata się z kultem osobowości. Być 
może to ogromne rozmiary kontynentu powodują, że ludzie, którzy udają, że nim 
rządzą, muszą podawać się za olbrzymów, każdy na swój własny, wysoce 
zindywidualizowany sposób... a rzadko się zdarza, by którykolwiek z owych 
sposobów przynosił korzyści tym, którym rządzący ponoć służą. Na przykład, 
niedaleko od Abidżanu znajduje się wioska Yamosoukra, w której urodził się Flix 
Houphout-Boigny, były prezydent Wybrzeża Kości Słoniowej. Gdy tylko objął ten 
urząd, postanowił uczynić z Yamosoukry nową stolicę, rywala dla Brasilii. Od 
dawna podziwiał rzymską Bazylikę Świętego Piotra, nie widział więc innego 
wyjścia, jak wznieść nieopodal wioski półtora raza większą kopię tego kościoła, 
i żeby ułatwić dostęp do tego nowego historycznego miejsca, kazał zbudować 
sześciopasmową autostradę. Zapotrzebowanie na sześciopasmowe autostrady w Afryce 
Zachodniej jest bardzo niewielkie, jeśli nie wręcz żadne. Gdy jechałem nią po 
raz pierwszy, w porze uznawanej na ogół za godzinę szczytu, spotkałem tylko 
jedną osobę ubranego w wyświechtany brązowy garnitur staruszka jadącego na 
rowerze. Fakt, że sławetny program inwestycyjny niemal całkowicie zrujnował 
państwo, miał dla prezydenta Houphouta-Boigny i grupy jego zwolenników 
drugorzędne znaczenie. Liczyło się dla nich to, że zupełnie nowe, puste i 
bezużyteczne miasto oznajmiało całemu światu, iż jest on wielkim człowiekiem, z 
którym lepiej nie zadzierać.
Mobutu Sese Seko osiągnął ten sam cel skromniejszymi metodami. Spodobało mu się 
otoczyć siebie i całą Kinszasę straszliwym pierścieniem sił bezpieczeństwa i 
pozwolić, by reszta Konga (które przezwał Zairem) popadła w ruinę. Poza Kinszasą 
szosy porosły dżunglą, a infrastruktura rozsypała się w pył, nie pozostawiając 
żyjącej w nędzy ludności żadnych źródeł utrzymania poza własnym potem. Czyż ta 
okrutna polityka nie świadczyła o boskiej obojętności wobec cierpienia? Czyż 
ponadtrzydziestoletnie panowanie oparte na owej obojętności nie dowodziło potęgi 
i niezwyciężoności Mobutu? Czyż taki człowiek nie mógł w chwili śmierci zebrać 
sił, by ściągnąć na ludzi ostatnią i trwałą klęskę za pomocą klątwy? I czyż 
ludzie skłonni po trzydziestu latach ucisku uwierzyć w jego boskość nie mogli 
być tak psychologicznie przezeń zniewoleni, że zbiorowym wysiłkiem woli 
zmaterializowali klątwę, czy - ujmując to prościej - sami ją na siebie 
ściągnęli?
To ostatnie pytanie między innymi zadałem Bumie następnego popołudnia. Nie byłem 
w najlepszej formie. Czułem się zdruzgotany. Coś w mojej głowie pękło, opuściła 
mnie wiara w logikę, a dłonie mi drżały od zmęczenia i nadmiaru alkoholu. Nic, 
co zobaczyłem tego dnia, nie poprawiło mojego samopoczucia. W więzieniu, z 
gazety czytanej przez pełniącego służbę oficera, dowiedziałem się, że wioskę 
położoną dwadzieścia mil w dół rzeki strawił pożar. Nie dało się określić, czy 
przyczyną było uderzenie pioruna, czy też plemienna przemoc, jako że nikt nie 
ocalał. Mały nagłówek poniżej zagięcia gazety informował, że w jeziorze, do 
którego wpada Kilombo, tysiącami giną ryby. Przyczyny były nieznane.
- Dopóki zadaje pan te pytania, nigdy nie pozna pan odpowiedzi - stwierdził 
Buma. Jak zwykle siedział zwrócony do mnie bokiem, wpatrzony w bieloną ścianę i 
nieruchomy jak gad. - Kiedy nauczy się pan ich nie zadawać, wiedza z czasem 
przyjdzie sama.
- Ehe - mruknąłem. - Jeśli zapadnę w całkowity bezruch, świat będzie przepływał 
przeze mnie i wszystko stanie się jednością. Słyszałem już te same bzdury od 
większych cwaniaków niż pan.
- Gniewa się pan, ponieważ wyrwano pana ze snu. - Spojrzał na mnie. Jego pokryta 
bliznami twarz była spokojna. Znowu pojawił się na niej ten jego wąski 
uśmieszek. - Niech się pan nie martwi. Dziś go pan dokończy. Wtedy pan zrozumie.
Nie chciałem sprawiać mu satysfakcji pytaniem, skąd wie o moim śnie, nie mogłem 
jednak się powstrzymać.
- Stąd, że to mój sen - odpowiedział. - To ja go panu zesłałem.
Ponownie przeniósł wzrok na ścianę. Wyobraziłem sobie, że widzi ukrytą pod 
wapnem zakrwawioną powierzchnię, ciemną skórę Mobutu, która rozciąga się na cały 
kraj. Można ją było ukryć, lecz nie sposób jej było w pełni przesłonić.
Nie wiedziałem, o co jeszcze go zapytać. Większość wypełniających mi mózg pytań 
powinienem zadać sobie sam. Dotyczyły one tego, co robiliśmy z Rawleyem i mojej 
psychicznej równowagi. Nigdy dotąd nie chodziłem w czasie snu i choć nie miałem 
pojęcia, jakie są przyczyny lunatyzmu, nie wątpiłem, że świadczy on o patologii.
Choć byłem zbity z tropu i zaabsorbowany sobą, udało mi się jednak sformułować 
pytanie dla Bumy. Nie było może szczególnie inteligentne, ale dostarczy mu 
zajęcia, nim wymyślę coś lepszego.
- Kim pan jest? - zapytałem go. - Za kogo się pan uważa?
- Widzisz, Michael? Zawsze najlepiej jest być bezpośrednim. Wszystkie twoje 
poprzednie pytania z góry przesądzały odpowiedź. Ale to... to trafia w samo 
sedno.
- To dlaczego pan na nie nie odpowie?
- Czasami wydaje mi się, że jestem człowiekiem. - Uśmiechnął się szerzej. - 
Potem jednak przypominam sobie, że to nieprawda.
- Pańskie wykręcanie się od odpowiedzi to klasyczna gierka szarlatanów - 
wskazałem. - Dwuznaczne sformułowania, znaczące skinienia głową. Wszystko to 
sugeruje, że nie ma mi pan nic istotnego do powiedzenia. Nie ulega wątpliwości, 
że jest pan inteligentnym człowiekiem, że robi pan użytek z tego, czego 
dowiedział się pan o mnie z naszej rozmowy, by mnie przekonać o swych 
nadprzyrodzonych zdolnościach. Ale ja nie dam się tak łatwo nabrać.
Buma wypuścił z płuc syczący oddech. Wiedziałem już, że to oznaka irytacji.
- Zdajesz się zakładać, że jeśli ci odpowiem, pomogę sam sobie, a do tego 
przyjmujesz założenie, że dotąd ci nie odpowiedziałem. Po pierwsze, nie 
potrzebuję twojej pomocy. Po drugie, zesłałem ci sen i przyznałem się do 
morderstwa. Jeśli zaczekasz, zechcesz patrzeć i słuchać, dowiesz się reszty. 
Potrzebna ci cierpliwość, Michael.
Zdumiało mnie to słowo, które było imieniem mojej dziewczyny z Abidżanu.
- Nie rozumiem.
Znowu przeniósł wzrok na mnie.
- Czy obserwowałeś kiedyś, jak polują krokodyle? Jak długo i nieustępliwie 
czekają? Wielokrotnie atakują bez powodzenia, lecz mimo to nie dają za wygraną. 
Dlatego, że mają cierpliwość. Gdybym był królem krokodyli, byłbym zarazem królem 
cierpliwości. Cierpliwość to coś znacznie więcej niż zwykła cnota, Michael. Z 
pewnością o tym wiesz?
Robił dokładnie to, o co go oskarżyłem - sondował mnie, obserwował moje reakcje, 
a potem wykorzystywał je przeciwko mnie. Choć jednak wydawało mi się, że go 
rozumiem, cała ta mowa o cierpliwości wzbudziła we mnie podejrzenie, że coś go 
łączy z moją Patience albo że przynajmniej o niej słyszał. W moim mózgu 
rywalizowała ze sobą setka szalonych przypuszczeń, z którymi w szranki stawały 
również fantazje na temat królów krokodyli o wąskich, fałszywych uśmiechach oraz 
kobiet, które siedziały bokiem do człowieka i kierowały ku niemu oczy zamiast 
odwrócić głowę. Nie zamierzałem jednak ulec temu szaleństwu.
- Co... - zacząłem, lecz nagle zapomniałem, jakie pytanie zamierzałem zadać. 
Poszukałem innego i bez wyraźnego powodu, po prostu dlatego, że to akurat 
przyszło mi do głowy, zapytałem: - Rzeka... Czy coś się stało z rzeką?
Buma zerwał się z krzesła. Podszedł do ściany i walnął w nią żelaznymi okowami, 
odłupując mniej więcej trójkątny fragment wapna, pod którym kryła się wielka 
ciemna plama.
- Widzisz? - zapytał. - To właśnie stało się z rzeką. I ze wszystkim. Bez 
względu na to, jak czysta jest powierzchnia,  kryją się pod nią obłęd i strach. 
Niektórzy powiedzą ci, że winien jest Mobutu. Inni podadzą odmienne przyczyny. 
Każdy z nich ma na swój sposób rację. Mobutu. Trucizna. Bakterie. Klątwy. 
Wszystko to jedynie różne nazwy nieuleczalnego raka, który toczy serce świata, 
grozy, z której rodzi się samo życie. Wszyscy przed nią uciekamy. Próbujemy 
odpłynąć, wyjeżdżamy daleko od domu, wmawiamy sobie, że to tylko sen, zamykamy 
się w pałacach, rozmawiamy z Bogiem na szczycie góry. Nie zdołamy jednak przed 
nią umknąć, ponieważ jesteśmy jej częścią. Mimo to musimy próbować, gdyż leży to 
w naszej naturze. - Usiadł z powrotem, grzechocząc głucho łańcuchami. - 
Krokodyle rozumieją to lepiej od ludzi. To proste stworzenia i nie umykają im 
proste odpowiedzi.
Tańczyłem w rytm jego muzyki, to on pociągał za sznurki i logika nie mogła mnie 
przed nim osłonić. Jego słowa, choć nie było w nich nic oryginalnego i stanowiły 
jedynie zestaw przygnębiających banałów, trafiały w samo jądro mojej słabości, 
całego strachu, który nosiłem w sobie podczas długich lat pobytu w Afryce. Był 
to typowo afrykański strach przed duchami, widmami lwów, magicznymi prezydentami 
oraz długonogimi demonami mówiących bębnów o skórze barwy lukrecji, które tańczą 
z niesamowitą szybkością, rozkładając ramiona na granicy oświetlonego przez 
ognisko obszaru, gotowe rzucić się do ataku z rozgrzanymi do czerwoności 
włóczniami i złocistymi zębami... wszystko to wyrwało się we mnie na swobodę, 
szalało pod moją czaszką niczym sztorm. Ogarnęło mnie niezachwiane przeczucie, 
że jeśli zaraz się nie poruszę, zostanę po wieki wieków uwięziony w małej białej 
celi z tym człowiekiem, który utrzymywał, że jest czymś innym niż człowiek. 
Odsunąłem ze zgrzytem krzesło i oparłem się chwiejnie o ścianę skażoną krwią 
oraz ciemnością. Gdy ruszyłem w stronę drzwi, zatrzymując się co chwila, Buma 
uśmiechnął się do mnie. Wydawało się, że pęknięcia w pomarszczonej, młodzieńczej 
skórze jego twarzy poszerzyły się gwałtownie. Miałem wrażenie, że twarz ta zaraz 
się rozpadnie niczym zżarty erozją szrapnel i odsłoni nienasyconą, cuchnącą 
krokodylem ciemność, która kryje się pod spodem.
- Zapamiętaj to sobie, Michael - rzucił na pożegnanie. - Potrzebna ci 
cierpliwość. Bez względu na to, co ogarnie świat, czy będzie to lód, czy też 
ogień, jeśli będziesz miał cierpliwość, nie zginiesz.
Gdy tylko opuściłem więzienie, nagle zapadł zmierzch. Mogłoby się wydawać, że 
przywołały go stada wron, które krążyły tuż nad dachami domów, obrzucając 
ochrypłymi przekleństwami chodzących w dole ludzi. Miałem wielką ochotę się 
napić, a ponieważ Dillip uznał mnie teraz za persona non grata, skierowałem się 
ku najbliższej tubylczej knajpie. Zbudowano ją z wypaczonych desek, pomalowanych 
na przemian na różowo, żółto i niebiesko. Pod przerdzewiałym blaszanym dachem 
stały piknikowe stoły, a wnętrze oświetlała lampa naftowa. Barmanka, ogromna 
kobieta w sukni w kwiaty, sprzedała mi butelkę z etykietą "Jima Beama". W środku 
nie znajdował się jednak "Jim Beam", lecz coś żółtawobrązowego, obrzydliwego i 
mocnego jak trucizna. Już pierwszy łyk trunku sprawił mi radość. Wkrótce kobieta 
wydała mi się podobna do bogini, pozostawionej przez światło lampy w półmroku za 
ladą złożoną z dwóch desek. Jej lśniące, czarne, tłuste piersi były źródłem 
wszelkiej płodności, a szeroka, pyzata twarz wydawała się równie pogodna jak 
wyobrażane w rogach antycznych map oblicza symbolizujące wschodni wiatr. Przy 
sąsiednim stoliku siedzieli trzej mężczyźni, młodzi i muskularni. Dwaj mieli na 
sobie koszulki polo i dżinsy, a trzeci dżinsy i różową trykotową koszulkę 
ozdobioną podobizną kucyka. Ten trzeci kręcił gałką radia, z którego dobiegała 
zagłuszana przez szumy muzyka reggae. Od czasu do czasu spoglądał na mnie srogo, 
jakby nie podobała mu się moja obecność w tym miejscu. Miałem to gdzieś. 
Przepełniało mnie szczęście, jakie zna tylko usatysfakcjonowany pijak. Uwolniłem 
się od ciężaru kłopotów, lecz nie zapomniałem o nich. Wszystkie wydawały się 
teraz możliwe do rozwiązania. Nawet całkiem prawdopodobna ewentualność, że 
cierpię na zaburzenia umysłowe, wydawała się czymś mało istotnym, sprawą, z 
którą z czasem się uporam. A jeśli byłem jednak zupełnie zdrowy? Zdałem sobie 
sprawę, że nie traktowałem dotąd tej możliwości z należytą powagą. Nie dało się 
całkowicie wykluczyć, że Buma faktycznie jest królem krokodyli, klątwa Mobutu 
zatruła Kilombo, a Patience jest czymś znacznie więcej niż zwykłą cnotą. Było 
również możliwe, że zapadałem w obłęd, a jednocześnie świat stał się tak 
szalony, że było na nim miejsce dla królów krokodyli i sprawowania władzy za 
pomocą voodoo. Nie wydawało się jednak prawdopodobne, by ktokolwiek mógł mi 
odpowiedzieć na te pytania, po cóż więc miałbym się nad nimi głowić?
- Mam wrażenie, że jest pan amerykańskim Murzynem - odezwał się facet w różowej 
koszulce, który podszedł niepostrzeżenie do mojego stolika. Jego koledzy 
zatrzymali się za nim. Nie mogłem temu zaprzeczyć, aczkolwiek poirytowało mnie 
słowo "Murzyn". Facet w różowej koszulce przedstawił się jako Solomon, po czym 
przysiadł się do mnie razem z przyjaciółmi, których imiona natychmiast wyleciały 
mi z pamięci.
- Czy jest pan znawcą historii? - zapytał Solomon, wymawiając te słowa powoli, 
precyzyjnie i z wielką godnością, jak zwykle robią to ludzie kompletnie pijani. 
Jego koledzy sprawiali wrażenie niezdolnych do artykułowanej mowy. Chwiali się, 
mieli błędny wzrok i niemal przysypiali. Powiedziałem Solomonowi, że jestem 
znawcą węży, nie zareagował jednak na tę informację. Jego beznamiętna, 
przystojna twarz przerodziła się w kontemplacyjną maskę. - Ja studiowałem 
historię - oznajmił. - Na uniwersytecie w Kinszasie. Historię amerykańskich 
Murzynów.
- Rozumiem - odparłem. - I czego się pan tam nauczył?
Skinął głową, jakby nie było to pytanie, lecz stwierdzenie faktu. W jego 
źrenicach lśniły maleńkie żółte krążki odbitego światła lampy.
- Interesuje mnie, jak amerykański Murzyn patrzy na Afrykę.
Ponieważ zostałem na potrzeby dyskusji mianowany amerykańskim Murzynem, poczułem 
potrzebę udzielenia rzeczowej odpowiedzi.
- To skomplikowana kwestia - zacząłem. - Ostatecznie, Afryka nie jest jedną 
całością, lecz składa się z wielu różnych elementów. Podobnie amerykańscy 
Murzyni są zbiorowością, w której można znaleźć wiele różnych punktów widzenia.
Przez gęstniejący mrok na zewnątrz przemknęły dwie małe dziewczynki w jasnych 
fartuszkach, ścigające wielką maciorę. Jedna z nich okładała ją po zadzie długą 
witką.
- Moja teza brzmi tak - zaczął Solomon, spoglądając na mnie w sposób, który 
chyba uważał za władczy - że ponieważ amerykańscy Murzyni darzą Afrykanów 
zarówno czcią, jak i pogardą, spoglądają na ten kontynent z perspektywy bliższej 
Białym niż Afrykanom. Wynika z tego, że nie wchodzą już w skład czarnej rasy.
Czarna rasa, pomyślałem. Tytuł powieści grozy. Nowa odmiana psów o wyjątkowo 
ciemnej sierści. Odwieczne marzenie hodowców róż. Chciałem szanować Solomona... 
a jeśli nie szanować, to przynajmniej smucić się z jego powodu. Zapewne w jakimś 
niewielkim stopniu mi się to udało. Ostatecznie zdobył wyższe wykształcenie, co 
w Kongu jest nie lada osiągnięciem, a jego upraszczające podejście do sprawy 
sugerowało bezowocny i przestarzały przedmiot studiów, co było, w historycznym 
kontekście, smutne. Równie smutny był fakt, że Solomon wydawał się nieświadom 
podtekstu swych wypowiedzi, w którym - gdyby dokładnie go przeanalizował - 
odkryłby specyficzną odmianę pogardy dla siebie, endemicznie występującą wśród 
nieudanych bądź niedostatecznie przygotowanych afrykańskich intelektualistów. 
Przede wszystkim jednak czułem się poirytowany. Odbyłem już zbyt wiele podobnych 
pseudofilozoficznych dyskusji, by mogło mnie to zainteresować, czego zdawał się 
pragnąć Solomon. Choć takie rzekomo intelektualne spory mogły pozwolić zrozumieć 
niektóre kwestie, tego typu zrozumienie nieodłącznie wiązało się z osądem, 
prowadzącym do poczucia wyższości wobec Solomonów tego kontynentu. A nawet gdyby 
ów osąd coś wnosił, wyjaśniał jakąś szczególną cechę zachowania Afrykanów, jakąś 
skomplikowaną sprzeczność, która z kolei pozwoliłaby pojąć pewien element 
kolonialnej historii bądź postkolonialnej polityki, człowiekowi mogło się 
wskutek niego wydać, że rozumie Afrykanów... a jeśli w to uwierzył, wpadał w 
pułapkę uproszczeń, tak samo jak Solomon. I jak wielu dziennikarzy lub kiepskich 
pisarzy, którzy przetwarzali podobne spotkania w jędrne anegdoty. Nie sposób 
było uniknąć osądów, ale po co czynić z nich bóstwo? Nie, odpowiednią reakcją 
jest irytacja. Solomon nie pozwalał mi spokojnie się zalać.
- Wie pan co - zacząłem, gdy jeden z jego towarzyszy oparł się o ścianę i zaczął 
chrapać. - Też kiedyś wierzyłem w akademickie podejście do takich tematów jak 
amerykańscy Murzyni i sposób, w jaki patrzą na Afrykę. Z czasem jednak doszedłem 
do wniosku, że cały ten syf... no, wie pan, życie, Afryka, zasady gry w szachy, 
miłość i tak dalej... najlepiej jest poczuć przez skórę.
Solomon potrzebował chwili, by to przetrawić.
- Drwi pan ze mnie - stwierdził.
- Bynajmniej. Mówię panu dokładnie to, co powiedziałbym każdemu, od kogo 
usłyszałbym coś w tym rodzaju. Jeśli nie daje to panu poczucia ważności, które 
pragnął pan dzięki naszej rozmowie znaleźć, to przykro mi z tego powodu.
Do baru weszły dwie młode kobiety, które zaczęły rozmawiać z barmanką. Jedna z 
nich była ładna, ubrana w prostą żółtą sukienkę. Spojrzała na nasz stolik i 
uśmiechnęła się.
- Kurwy - rzucił Solomon, śledząc moje spojrzenie. - Może wolałby pan 
porozmawiać z nimi.
- Jestem tylko człowiekiem - odparłem. - Oto problem, do którego da się 
zastosować akademickie podejście - dodałem. - Niech mi pan powie, co pan sądzi o 
Mobutu.
Solomon wydął wargi.
- Nie mam ochoty rozmawiać z panem na ten temat.
- Jak nie, to nie.
Kobieta w żółtej sukience spojrzała mi w oczy ponad ramieniem przyjaciółki i 
szepnęła jej coś do ucha, zasłaniając usta dłonią, by ukryć uśmiech.
Solomon zaczął mówić o amerykańskich murzyńskich pisarzach, których podziwiał. 
Za najbardziej afrykańskiego z nich uważał Jamesa Baldwina, aczkolwiek miał go 
za degenerata. Nie potrafiłem zdecydować, czy jest to z jego strony przejaw 
niezwykłej przenikliwości, czy też po prostu chrzani głupoty. Wkrótce Solomon 
pogodził się z faktem, że nie chcę się z nim bawić, i opuścił z kolegami bar. 
Wcześniej jednak ten z nich, który przespał naszą rozmowę i nie usłyszał z niej 
ani słowa, zwrócił się w moją stronę i z uprzejmą nieśmiałością wyciągnął rękę 
do uścisku.
Po kilku minutach kobieta w żółtej sukni - miała na imię Elizabeth - siedziała 
już koło mnie i włożyła sobie moją dłoń między nogi. Od sekretnego miejsca 
dzieliła mnie tylko cieniutka warstwa bawełny.
- Czujesz? - wyszeptała. - Bije jak serduszko małego ptaszka.
Oczy miała duże i piękne, rysy delikatne, a małe piersi idealnie okrągłe. Biła 
od niej dziwna, korzenna woń. Zaczęło padać - dzisiaj stosunkowo późno - i 
krople deszczu bębniły o blaszany dach, wywołując drżący, przeciągły rezonans. 
Barmanka włączyła radio. Ochrypły, romantyczny tenor śpiewał po francusku 
piosenkę o chłopaku rozdartym między pożądaniem, które czuł do kobiety z miasta, 
a tęsknotą za ukochaną z rodzinnej wioski. W tej chwili moje spojrzenie na 
Afrykę wyznaczały alkohol i pożądanie. Nawet gdy zażądała pieniędzy ("wiesz, że 
będziesz musiał dać mi prezent"), zrobiła to słodkim, niemal przepraszającym 
tonem, który świetnie harmonizował z moim nastrojem, a także nastrojem tego 
miejsca i czasu. Gdy zaś wręczyłem jej prezent znacznie hojniejszy, niż się 
spodziewała, wsunęła moją rękę pod żółtą bawełnę, bym poczuł dowód jej 
pożądania.
Na zapleczu znajdowała się izdebka, w której akurat mieściło się łóżko polowe i 
stół z lampą naftową. W oknie wisiała plastikowa zasłona w czerwone róże. Po jej 
rozsunięciu ujrzałem liść bananowca, który głaskał szybę od zewnątrz niczym 
przednia noga jakiegoś olbrzymiego niegroźnego owada. Pieprzenie się z Elizabeth 
przywiodło mi na myśl Patience, choć nie czułem wyrzutów sumienia czy innych 
negatywnych emocji. Elizabeth przypominała mi Patience swą radosną energią i - w 
końcu wszystko jest względne - niewinnością. Nie wątpiłem, że może spróbować 
mnie okraść, wiedziałem jednak, że z pewnością nie zrobi tego z premedytacją, a 
co najwyżej pod wpływem chwili, nieodpartego impulsu. Nie przejmowałem się tym 
zbytnio. I tak oddałem jej już prawie wszystkie przyniesione z hotelu pieniądze. 
Dlatego, gdy już zaspokoiłem z radością żądzę, bez oporów zasnąłem w jej 
ramionach.
Gdybym pamiętał słowa Bumy, który zapowiedział, że dokończę przerwany sen, 
mógłbym się powstrzymać przed zaśnięciem, zapomniałem jednak o nich i w efekcie 
dałem się zaskoczyć. Lśniąca w głębi rzeki plama błękitu, ku której podążałem... 
minąłem ją już, zostawiłem za sobą i teraz zmierzałem ku powierzchni. Pływanie 
zawsze było dla mnie drugą naturą, teraz jednak musiałem w nie wkładać wszystkie 
siły. Poczułem, że nie mogę oddychać, że gdy płynę ku światłu, muszę wstrzymywać 
oddech. Nie pamiętałem zbyt wiele z tego, co zdarzyło się wewnątrz plamy 
błękitu, byłem jednak pewien, że tam właśnie doszło do fizycznych zmian, których 
obecnie doświadczałem.
Wreszcie wynurzyłem się ponad powierzchnię, kaszląc i plując wodą. Byłem tak 
osłabiony, że ledwie zdołałem dopłynąć do brzegu. Kiedy się nań wdrapałem, ku 
swemu zdumieniu przekonałem się, że stoję na tylnych nogach. Pionowo, jak te 
drobne czarne stworzenia, które niekiedy pożerałem. Potem spojrzałem na swe 
ciało. Ramiona były gładkie i bez śladu zmarszczek, dłonie pozbawione pazurów, a 
pierś również gładka i porośnięta delikatnym meszkiem. Z bioder i nóg zwisała mi 
w strzępach stara, znajoma skóra. Łatwo też było zauważyć, że te nogi są teraz 
znacznie dłuższe. Ryknąłem ze strachu oraz wściekłości i zdumiałem się, jak 
słabo brzmi mój głos. Następnie zauważyłem, że wzdłuż brzegu gromadzą się moi 
pobratymcy. Byli w podobnym stanie jak ja: przemienieni, wściekli, przerażeni. I 
głodni. Nigdy w życiu nie byłem taki głodny, zupełnie jakbym nigdy dotąd nic nie 
jadł. Ryknąłem raz jeszcze i wszyscy moi bracia i siostry przyłączyli się do 
mnie. Okrzyk, który w ten sposób się zrodził, zaledwie dorównywał donośnością 
głosowi, jaki jeden z nas mógł wydać z siebie przed zmianą. Okazał się jednak 
wystarczająco głośny, by przyciągnąć uwagę innych istot podobnych, a zarazem 
niepodobnych do nas. Było ich pięć. Rybacy, którzy wracali do domu.
Dopadliśmy ich w buszu, obaliliśmy na ziemię i zaczęliśmy jeść. Moje usta były 
za wąskie, by gryźć jak należy, a zęby za małe i zbyt tępe, jakoś jednak dałem 
sobie radę, a kiedy jadłem, strach zniknął, ustępując miejsca zrozumieniu... 
zrozumieniu, jakiego nigdy dotąd sobie nawet nie wyobrażałem. Wyglądało na to, 
że świat jest większy i dziwniejszy, niż mi się zdawało, a mój dom skaziły 
mroczne siły, musiałem więc go porzucić i poszukać sobie nowego. Temu właśnie 
celowi służyła zmiana. Ale kto jej dokonał? Czy może co? Utraciłem tę wiedzę, 
aczkolwiek byłem przekonany, że ongiś ją posiadałem. Przestrzeń w mojej głowie, 
w której ongiś rezydowała, wypełniały teraz osobliwe informacje, teorie, plany, 
języki i systemy. Nigdy bym nie uwierzył, że takie rzeczy mogą istnieć, a mimo 
to rozumiałem je w pełni. Zdałem sobie sprawę, że uzbrojony w tę wiedzę i w swą 
dawną wiedzę, która - choć znaczną jej część zapomniałem - nadal dodawała mi 
mocy, mam szansę nie tylko przetrwać, lecz również zdobyć władzę. Pojąłem, że 
umysły ludzi są równie słabe jak ich ciała, że łatwo ich ogłupić i złamać. Byłem 
przekonany, że potrafię zdobyć nad nimi dominację.
Było nas na brzegu sześcioro, w tym jedna młoda kobieta. Ludzkimi oczyma 
ujrzałem, że jest piękna. Pięcioro z nas rozumiało wszystko, co się wydarzyło, i 
co musimy teraz zrobić, ona jednak była tak młoda, tak bardzo nowa nie tylko w 
tym życiu, lecz również w poprzednim, że nadal nie wiedziała, co się dzieje. 
Nakazałem jej, żeby udała się do miasta i tam znalazła kogoś, kto zabierze ją w 
bezpieczne miejsce. Oczyma duszy zobaczyłem mężczyznę z dalekiego kraju. 
Opisałem go, powiedziałem, gdzie mieszka, i wysłałem ją w drogę. Następnie, z 
pozostałą czwórką moich braci i sióstr, ruszyłem w głąb kraju, którego nie 
moglibyśmy sobie dotąd nawet wyobrazić i który teraz zamierzaliśmy sobie 
podporządkować.
Kiedy się obudziłem, Elizabeth siedziała na mnie okrakiem, trzymając mnie za 
ramiona. Miała przerażoną minę. Powiedziała mi, że próbowałem wyjść z izby 
podczas snu, ale obaliła mnie na łóżko. Zapewniłem ją, że wszystko ze mną w 
porządku, nie była to jednak prawda. Czułem w ustach smak krwi, pamiętałem, jak 
rozrywałem zębami ludzkie mięso i żułem je tak długo, aż wycisnąłem z niego 
wszystkie soki. Ponownie usłyszałem trzask łamanego karku. To właśnie, a nie 
obłąkana logika snu, pomysł, że krokodyle zmieniają się w ludzi, by uciec przed 
jakimś magicznym skażeniem Kilombo, przekonało mnie, że wszystko wydarzyło się 
naprawdę. Nawet irracjonalna myśl, że Buma, gdy tylko stał się człowiekiem, 
wysłał do mnie krokodylową dziewczynę, bym się nią zaopiekował, wydawała się w 
świetle tych straszliwych wspomnień realna. Nie mogłem zapomnieć o możliwości, 
że moc Bumy opiera się jedynie na sztuce sugestii albo że lata spędzone w Afryce 
przygotowały w moim mózgu grunt pod obłęd, uczyniły mnie gotowym uwierzyć nawet 
w najbardziej szalone opowieści, tworzyć nieprawdopodobne scenariusze z 
materiałów dostarczonych przez szarlatańskiego czarownika, a wszystko tylko po 
to, by jakoś wytłumaczyć zaburzenia, które mnie dotknęły. Na razie jednak 
wolałem uwierzyć w przemienione nadprzyrodzonym sposobem krokodyle niż we własny 
obłęd. Pozwoliłem, by Elizabeth mnie pocieszyła.
Gdy w pełni oddałem się temu pocieszaniu, usłyszałem dobiegające z baru gniewne 
głosy. Chwilę potem drzwi pokoiku otworzyły się i do środka wszedł Rawley. Twarz 
miał czerwoną, a koszulę i włosy mokre od deszczu.
- Mój Boże, Michael! - zawołał, odwracając wzrok. Elizabeth pisnęła, stoczyła 
się ze mnie i zasłoniła pospiesznie swą nagość. - Oszalałeś?! - wrzeszczał 
Rawley. - Nie wiesz, kurwa, że wszystkie te dziwki są zarażone?! Co ci strzeliło 
do głowy?!
Usiadłem i wciągnąłem majtki.
- Nie przejmuj się tym - mruknąłem.
- Świetnie! Nie będę się przejmował. Kłopot w tym, że byliśmy umówieni. Mam 
nadzieję, że nie poczujesz się urażony tym, że zaniepokoił mnie fakt, iż nie 
raczyłeś się pokazać, niech cię chuj strzeli!
Zapiąłem pas i włożyłem koszulę.
- Weź na wstrzymanie - rzuciłem. - Miałem ciężki dzień.
- Och, czyżby?! Pewnie masz rację. Niewiele spraw w życiu wymaga tyle wysiłku, 
co wieczór spędzony na pijaństwie i dziwkach.
To zdumiewające, jak bardzo nim w owej chwili gardziłem. Spasiony, jasnowłosy 
robal w markowej koszuli i spodniach khaki, ze swymi politycznymi ambicjami i 
narzeczoną piczką-zasadniczką. Jakie miał prawo robić mi wymówki?
- Nie sądzę, by zdobytym przeze mnie informacjom groziła degradacja z powodu 
chwili zwłoki - stwierdziłem ze złością.
- Degradacja - zauważył. - Interesujący dobór słów.
Skończyłem zapinać koszulę, a Elizabeth włożyła sukienkę.
- Kurde, co cię ugryzło, Jimmy? Nie, lepiej mi nie mów. Idę o zakład, że ma coś 
z tym wspólnego piękna Helen. W czym problem? Sprawia jej trudność rozsuwanie 
kolan?
- Ty skurwysynu! - Przeszył mnie wściekłym spojrzeniem, czerwony z gniewu. - 
Rzuciłem ci kość w imię przyjaźni i jak mi się odwdzięczyłeś?
- Kość? Nie jestem twoim pierdolonym psem, Jimmy. Jestem twoim czarnuchem. Gdy 
tylko masz kłopoty, zaraz chcesz mnie pogłaskać po wełnistej główce na 
szczęście. Robiłeś to w Oksfordzie i tak samo postępujesz teraz. Trudności z 
egzaminem z filologii klasycznej? Hej, Michael?! Może byś tak wpadł i pozwolił 
się potrzeć po czaszce? Ja już zadbam o drinki.
Rawley wziął się w garść. Był ponad to i nie zamierzał pozwolić, bym ściągnął go 
ze sobą do rynsztoka.
- Nie mam ci tych słów za złe. Jesteś pijany. Porozmawiamy rano, kiedy odzyskasz 
zdolność myślenia.
Elizabeth popatrzyła na mnie z niepokojem, przecisnęła się obok Rawleya i 
zniknęła w barze.
- Porozmawiajmy teraz - sprzeciwiłem się. - Rano wyjeżdżam.
Najwyraźniej uznał to za kapitulację, przyznanie, że nie miałem racji.
- Zgoda. Ale wracajmy do hotelu. Tutaj mógłby nas ktoś podsłuchać.
- Jak sobie życzysz. Rozegramy to na twoim boisku.
- Czy moglibyśmy przestać? - Rozpostarł dłonie, jakby chciał zademonstrować, że 
nie ma broni. - Chryste, Michael! Znamy się już dziesięć lat i nie pierwszy raz 
kłócimy się ze sobą. Jeśli chcesz, żebym cię przeprosił za to, że przerwałem ci 
zabawę z tą dziewczyną... to przepraszam. Poddają mnie wielkim naciskom i być 
może nie dotarł do mnie fakt, że tobie też nie jest łatwo. Za to również cię 
przepraszam. - Podszedł bliżej, wyciągając rękę w pojednawczym geście. - No, 
stary. Co ty na to?
Zawsze dawałem się nabrać na jego dyplomację, mimo że wiedziałem, iż jest to z 
jego strony jedynie taktyka i że przychodzi mu równie łatwo, jak dawanie małpie 
bananów. Uścisnąłem jego dłoń i pozwoliłem, by objął mnie niezgrabnie, w głębi 
duszy wiedziałem jednak, że to koniec naszej przyjaźni.
- Nie ma sprawy - zapewniłem.
Kupiłem od barmanki butelkę żółtawobrązowej trucizny i ruszyliśmy z Rawleyem w 
stronę hotelu. Deszcz przeszedł tymczasem w mżawkę. Gdy weszliśmy na pogrążone w 
ciemności błota, Rawley zapalił latarkę, by oświetlić przeszkody na naszej 
drodze. Wiązka światła padała na okruchy szkła, pniaki, a raz także na szczura, 
który pierzchnął przed nią natychmiast. Byłem kompletnie zalany, lecz pod stanem 
upojenia ukrywała się klarowność myśli, a choć z koordynacją ruchów było raczej 
kiepsko, mój umysł wypełniała jakaś osobliwa energia, która pozwalała mi myśleć 
i mówić bez przeszkód. Pociągając co chwila z butelki, opowiedziałem Rawleyowi o 
rozmowie z Bumą, snach, klątwie Mobutu, spotkaniu z krokodylem i dziwnym 
zachowaniu innych przedstawicieli tego gatunku, które zaobserwowałem w dniu 
przybycia do Mogado. Wszystko to przekazałem mu z całkowitym spokojem, jakby 
były to oczywiste fakty. Ani słowem nie wspomniałem o tym, że wątpię w swoje 
władze umysłowe ani o innych zastrzeżeniach, jakie żywiłem.
- To jakieś zupełne bzdury - rzucił Rawley, po czym dodał pospiesznie, pewnie 
dlatego, iż nie chciał ryzykować wznowienia kłótni: - Chciałem powiedzieć, że to 
brzmi jak zupełne bzdury.
- Sam przyznałeś, że Buma robi wrażenie. To z całą pewnością specjalista od 
mieszania ludziom we łbach. Czy jednak kryje się za tym coś bardziej 
tajemniczego... to nie jest właściwie ważne. Twój problem polega na tym, czy 
masz szanse uzyskać wyrok skazujący. Moim zdaniem nie masz. Wyobraź sobie, co 
zrobiłby z ławą przysięgłych. Albo i z sądem, jeśli już o tym mowa.
W ciemności minęli nas dwaj młodzi mężczyźni, którzy zmierzali w przeciwną 
stronę. Osłonili sobie oczy przed blaskiem latarki i pozdrowili nas uprzejmie.
- Mogę nie mieć wyboru - stwierdził Rawley. - Kinszasa poddaje mnie coraz 
silniejszym naciskom. Całkiem możliwe, że tak naprawdę mój problem polega na 
tym, jak zwalić winę za uniewinnienie go na sąd.
- Czemu to miałoby być takie ważne? Wyjeżdżasz do Anglii. Jedno drobne 
niepowodzenie nie zapaskudzi ci akt.
- Ale moja rodzina zostanie tutaj. Te sukinsyny są zdolne do wszystkiego. Jeśli 
wpadną w złość z powodu Bumy, mogą zagrozić naszym finansowym interesom. A nawet 
więcej. - Zatoczył latarką krótki łuk i oświetlił pień oraz uniesione w górę 
konary martwego drzewa, nadając mu na moment wygląd szkieletu jakiegoś 
niezwykłego zwierzęcia, które zamarło na zawsze w pozie bólu. - Boże, czasami 
naprawdę nienawidzę tego kontynentu.
Przez kilka kroków szliśmy w milczeniu.
- Na twoim miejscu nie zadzierałbym z Bumą - odezwałem się wreszcie. - 
Przypuśćmy, że go uniewinnią. Nie mówmy teraz o tym, czy naprawdę był kiedyś 
krokodylem. Przyjmijmy, że jest po prostu członkiem kultu i gdy wyjdzie na 
wolność, ten kult uzyska wielki prestiż. Wielką władzę. Buma może się okazać 
większym zagrożeniem niż twoi przyjaciele z Kinszasy.
- Niestety, nie jesteś na moim miejscu - odparł Rawley. - Ani ja na twoim. Mam 
obowiązki, przed którymi nie mogę się uchylać.
Ja też mam cię w dupie, pomyślałem. Mam nadzieję, że ten skurwiel przegryzie cię 
na pół.
Znaleźliśmy się właśnie na wysokości skały, na której uwięził mnie wczoraj 
wielki krokodyl. Wspomniałem o tym Rawleyowi i zasugerowałem, byśmy się jej 
przyjrzeli.
- Czemu nie - zgodził się.
Skręciliśmy w stronę rzeki i po jakiejś minucie ujrzeliśmy w świetle latarki 
ciemne zęby sterczące nad wodą.
- Dziś nic się tu nie dzieje - stwierdził Rawley, wchodząc na skałę. Ja zostałem 
na brzegu. - Ani jednego pierdolonego krokodyla - ciągnął. Przejechał snopem 
światła po powierzchni wody i roześmiał się głośno. - Buma na pewno kazał im 
odmaszerować.
Chmury rozstąpiły się i wypłynął zza nich cienki srebrzysty sierp księżyca, 
przypominający tłusty haczyk rybacki. Rawley wrócił na brzeg i obrzucił mnie 
rozbawionym spojrzeniem.
- Jesteś pewien, że nie byłeś pijany?
- Znasz mnie, szefie - odparłem chłodno. - Jak sobie nie popiję, to nic za 
cholerę nie widzę.
W słabym, srebrzystym blasku, z blond kosmykiem, który opadał mu na czoło, 
dotykając brwi, jego twarz wydawała się dziwnie niewinna, jak u dziecka.
- Musimy przedyskutować parę rzeczy, prawda? - zauważył. - Rozumiem to, Michael. 
Jeden Bóg wie, kim byliśmy w Oksfordzie. Nawet nie pamiętam tych ludzi. Wiem 
tylko, że byli kurewskimi idiotami. To z całą pewnością nie byliśmy ty i ja 
tacy, jacy jesteśmy teraz. - Przesunął światłem latarki wzdłuż brzegu. - Mimo 
całego tego syfu, którzy ludzie sobie wyrządzają, długo ze sobą wytrzymaliśmy. 
Być może nie zawsze z najczystszych motywów, ale wytrzymaliśmy i jestem 
przekonany, że nie bez powodu. Czy nie uważasz, że warto by się zastanowić nad 
tą sprawą?
Jego słowa były tak niespodziewane, że nie potrafiłem mu odpowiedzieć. Mimo woli 
poczułem się wzruszony. Zawstydzony Rawley odwrócił się w stronę miasteczka i 
skierował promień latarki w głąb lądu. Padające na ziemię światło odbiło się od 
czegoś, co wyglądało jak szereg żółtopomarańczowych klejnotów osadzonych na 
szczytach ułożonych w półkole kłód. Kłód, które pokrywała pomarszczona, 
łuskowata kora, a ich wąskie szpice zdobiły dziwne, wieżyczkowate twory. Rawley 
sapnął cicho, jakby ktoś zdzielił go lekko w brzuch, i skupił światło na 
najbliższej kłodzie. Krokodyl. Nie za duży, może z dwa i pół metra długości. 
Niektórzy z jego przyjaciół byli jednak więksi. I było ich piętnaście, 
dwadzieścia, może więcej. Czekały. Patrzyły. Zagradzały nam drogę we wszystkich 
kierunkach poza jednym.
Rawley cofnął się o krok, wracając na skałę.
- Jezu - wyszeptał. - O Jezu.
Jeden z gadów wydał z siebie upiorny syk.
Nie bałem się... przynajmniej nie o siebie. To było tak, jakby w łuku 
elektrycznym strachu pojawiła się luka i impuls nie mógł dotrzeć do moich 
nerwów. Być może byłem zbyt pijany, żeby się bać. Obawiałem się jednak o 
Rawleya, który cofnął się o kolejny krok, potknął się i w rezultacie wyszedł 
jeszcze głębiej na skałę.
- Nie! - krzyknąłem, przywołując go gestem. - Uciekaj! Musisz uciekać! Tędy!
Popędziłem sprintem w stronę znajdującego się najbliżej brzegu krokodyla. Czułem 
się dziwnie. Miałem wrażenie, że do biegu nie pobudził mnie instynkt 
samozachowawczy, lecz potrzeba zademonstrowania Rawleyowi właściwego sposobu 
ucieczki. Być może poczułem odrobinę strachu, przeskakując nad gadem - który 
kłapnął zębami bez przekonania, wyciągając łeb w moim kierunku - nie można 
jednak było porównywać tego z grozą, jaką przeżyłem poprzedniej nocy. 
Wylądowałem niepewnie na jednej nodze, potknąłem się i gruchnąłem ciężko na 
pierś. Upadek pozbawił mnie tchu na kilka sekund, być może więcej. Gdy wróciłem 
do siebie, uniosłem się na jedno kolano i obejrzałem na Rawleya. Nie poszedł za 
moim przykładem. Stał przy końcu skały. Wydawał się maleńki w zestawieniu z 
ogromem rozpościerającego się nad nim nieba, z szalonymi gwiazdami i srebrną 
szramą księżyca. Jego jasne włosy powiewały na wietrze, podobnie jak poła 
koszuli, a snop światła latarki, którą trzymał w lewej dłoni, opadł w dół niczym 
bezsilna złota różdżka - jego jedyna broń przeciw krokodylom, które pełzły ku 
niemu od strony podstawy skały. Nie miał już szans nad nimi przeskoczyć. Nasze 
spojrzenia się spotkały. Milczał, a z tej odległości nie mogłem nic wyczytać z 
jego twarzy, z pewnością jednak wiedział, że jest zgubiony. Zawołałem go po 
imieniu i zbliżyłem się o krok, przekonany, że musi być coś, co mógłbym zrobić. 
Krzyczałem na gady, skupiły jednak uwagę wyłącznie na nim. Właziły na siebie 
nawzajem, złaknione krwi.
Rawley odwrócił się błyskawicznie. Snop światła zostawił na tafli wody żółty 
pas. Obejrzał się na mnie raz jeszcze, lecz nie był to już żaden sygnał ani 
wiadomość, a jedynie odruch, gest ostatniej nadziei. Potem skoczył do Kilombo, 
tak jak nauczył się tego w latach promiennej młodości, w pokrytych rzęsą 
sadzawkach Oksfordu. Krokodyle zerwały się do biegu. Rawley wynurzył się w 
odległości sześciu metrów od brzegu - w tej samej chwili, gdy pierwszy z gadów 
dotarł do wody - i popłynął szaleńczym kraulem w dół rzeki, mierząc w odległy o 
jakieś piętnaście metrów cypel. Nie wierzyłem w jego szanse, gdyż w wodzie było 
już kilkanaście krokodyli. Mknęły ku niemu jak strzały, tylko częściowo 
zanurzone, a ich oczy lśniły w blasku księżyca. Rawley miał jednak sporą 
przewagę i zacząłem czuć nadzieję. Wtem prowadzący pościg gad zanurzył się 
całkowicie. Chwilę później rozległ się krzyk. Rawley wynurzył się wysoko ponad 
wodę, wymachując rękami w powietrzu. Na wargach i brodzie miał ciemną plamę. 
Potem krokodyl wciągnął go w toń. Inne skierowały się ku miejscu, w którym 
zniknął i powierzchnia rzeki zamieniła się w chaos tłukących ogonów oraz 
ryjących dno paszcz, tratwę złożoną z wijących się, pokrytych łuską ciał. 
Krokodyle rozbryzgiwały wodę i zderzały się ze sobą, a jeden nawet wynurzył się 
do połowy, włażąc na grzbiet pobratymca w ataku morderczej swawoli. Po 
człowieku, którego zabiły, nie został żaden ślad.
Oddalając się od brzegu, czułem się dziwnie niepewnie, jakbym nie do końca 
wiedział, co się wydarzyło. Śmierć Rawleya była w pełni realna, teraz jednak 
miałem wrażenie, że stanowiła jedynie płód mojej wyobraźni i będę ją musiał 
wyobrazić sobie na nowo, by uczynić ją rzeczywistą. W ręce wciąż trzymałem 
butelkę. Cisnąłem ją do rzeki, jakby była obciążającym mnie dowodem. Czyż 
zresztą nie byłem winny tego, że przez chwilę go nienawidziłem, aczkolwiek zaraz 
mi to przeszło, a jego śmierć była jedynie straszliwym zbiegiem okoliczności? 
Czy, prowadząc go na skałę, nie planowałem morderstwa?
Krokodyle oddalały się już od miejsca, w którym zniknął Rawley. Dla nich zabawa 
się skończyła. Opadłem na kolana, porażony nagłą żałobą i reminiscencją 
makabrycznej śmierci przyjaciela. Pochyliłem głowę i objąłem czoło dłońmi, 
jakbym chciał przyłożyć kompres na wspomnienie tego, co widziałem, rozsmarować 
je, by stało się tak płaskie, że wpadnie w jakąś szczelinę mojego mózgu, gdzie 
nigdy go nie znajdę. Śmierć Rawleya dotknęła mnie szczególnie mocno, gdyż 
wiedziałem, że żałoba, która przyszła tak szybko po ataku gwałtownej niechęci do 
niego, jest hipokryzją. Choć smuciłem się szczerze, miałem wrażenie, iż płacząc 
folguję sobie tylko, jakbym w rzeczywistości użalał się nad sobą, nad swymi 
błahymi występkami, bądź też starał się stworzyć pozory dla jakiegoś 
obserwującego mnie bóstwa, przekonać je, że żałuję roli, jaką odegrałem w tym, 
co się wydarzyło. Ten podwójny charakter żalu, fikcja nakładająca się na 
rzeczywistość, poczucie wewnętrznej dwulicowości - wszystko to sprawiało, że 
moje myśli kłębiły się niczym przerażone króliki pod ostrzałem myśliwych. Miałem 
wrażenie, że głowa mi pęknie, chciałem, żeby pękła, i poczułem się rozczarowany, 
gdy tak się nie stało.
W końcu podniosłem wzrok. Z odległości niespełna trzech metrów obserwował mnie 
krokodyl. Nieduży, być może ten sam, którego Rawley oświetlił latarką na 
początku. Szczęki miał lekko rozchylone, a odsłonięte krzywe zęby nadawały mu 
śmieszny wygląd. Mała, komiczna śmierć, gotowa do ataku. Nie byłem zdolny do 
normalnych reakcji i mogłem jedynie gapić się na gada. Odrętwiały, obojętny i 
pozbawiony nadziei, czekałem, aż zginę. Sekundy upływały powoli niczym krople 
kapiące z przeciekającego kranu. Krokodyl wydawał mi się coraz bardziej znajomy, 
niemal ludzki. Czaszkę wypełniła mi szaleńcza wesołość. Zauważyłem, że gad jest 
podobny do George'a Busha. Mógł być jego dalekim kuzynem. Nieślubnym dzieckiem 
spłodzonym podczas oficjalnej wizyty. Wtem bestia wydała z siebie lepki, głuchy 
ryk - jak troll wyjący w jaskini - przywracając mi naturalną, zwierzęcą zdolność 
czucia strachu. Krokodyl skierował łeb w bok i przez kilka sekund przypatrywał 
mi się zimnym, szarym okiem, jakby chciał mnie zapamiętać na przyszłość. Potem 
odwrócił się błyskawicznie i umknął w mrok charakterystycznym dla swego gatunku 
krokiem - śmiesznym, chaplinowskim, lecz niezwykle efektywnym - zmuszając mnie 
do poszukania innego lekarstwa na moje nieszczęścia.
Gdy zawiadomiłem policję w Mogado o śmierci Rawleya, zamknięto mnie w areszcie, 
a później, nocą oskarżono o morderstwo. Nie było ciała ani żadnych dowodów, 
pomijając fakt, że widziano, jak się z nim kłóciłem, a potem poszliśmy razem w 
stronę rzeki. Nikt go już od tej chwili nie widział. W Kongu nieraz skazywano i 
tracono ludzi na znacznie wątlejszych podstawach. Nie zaprzeczyłem oskarżeniu 
ani nie przyznałem się do winy. Ani jedno, ani drugie nie było dla mnie 
właściwie możliwe. Śmierć Rawleya znajdowała się w samym środku sieci 
niezwykłych wydarzeń, której nikt nigdy nie zdoła rozplątać. Chyba żeby 
zaakceptować wyjaśnienie, które oferował mój sen... czy raczej sen Bumy. Fakt, 
że trzykrotnie cudem uszedłem z życiem ze spotkania z krokodylami z Kilombo, 
dodawał wiarygodności tej hipotezie. Czyż Buma nie splunął mi w dłoń, by 
uchronić mnie przed swymi "braćmi i siostrami"? Nie czułem się jednak gotowy w 
to uwierzyć.
Późnym rankiem do mojej celi wszedł brzuchaty oficer dyżurny, który poinformował 
mnie, że nie jestem już podejrzany. Mogłem opuścić więzienie i, jeśli chciałem, 
wrócić do Abidżanu.
- Jak to? - zapytałem pełen szoku i niedowierzania. - Myślałem, że mam zostać 
oskarżony?
Zawahał się.
- Kazano nam pana wypuścić.
- Kinszasa?
Policjant spuścił wzrok, jakby się wstydził.
- Może pan wyjechać.
Pomyślałem o tym, ile czasu potrzebowaliby policjanci, by skontaktować się z 
Kinszasą, i o jeszcze znacznie dłuższym okresie, który upłynąłby, nim wiecznie 
się ze sobą żrący biurokraci sformułowaliby oficjalną odpowiedź.
- Ten rozkaz nie pochodzi z Kinszasy, prawda?
Policjant skinął na mnie stanowczo.
- Idziemy. Mam w gabinecie pańskie rzeczy.
- To był Buma - stwierdziłem. - Człowiek-krokodyl. Mam rację? To on wydał ten 
rozkaz.
- Jeśli pan nie wyjdzie, każę pana wywlec siłą z celi - oznajmił policjant.
Nie miałem wątpliwości, co się zdarzyło. Pozbawieni Rawleya służącego za bufor 
między nimi a Bumą, policjanci - którzy bez wyjątku byli przesądni i wierzyli w 
czary - łatwo padli ofiarą manipulacji człowieka-krokodyla. W gruncie rzeczy 
zapewne nigdy mnie nie podejrzewali o popełnienie tego morderstwa. Byłem jedynie 
kością, którą zamierzali rzucić Kinszasie, zastępcą Bumy, którego bali się 
postawić w stan oskarżenia. Nie rozumiałem jednak, dlaczego człowiek-krokodyl 
postanowił mnie uwolnić.
- Gdzie on jest? - zapytałem. - Gdzie Buma?
Policjant wbił we mnie nieruchome spojrzenie.
- Tu go nie ma.
- Zwolniliście go?
- Tu go nie ma.
- A gdzie... dokąd się udał?
Policjant wzruszył ramionami. Zaczął już się odwracać, lecz spojrzał na mnie 
jeszcze raz.
- Zostawił dla pana wiadomość.
Czekałem, aż ją usłyszę. Policjant sprawdził, czy nikt nie podsłuchuje na 
korytarzu, po czym przekazał mi ostatni fragment łamigłówki.
- Potrzebna ci cierpliwość - rzekł. - To wszystko, co kazał mi panu powtórzyć. 
Potrzebna ci cierpliwość.
Jak już wspomniałem na początku, nie wolno wam uważać mnie za wiarygodnego 
świadka. Powinniście czytać to, co napisałem, tak jak czyta się zeznania w 
procesie o morderstwo. Rozważyć wszystko starannie i dokonać osądu, kierując się 
własnym doświadczeniem. Moim zdaniem istnieje tylko jeden sposób na to, by 
sprawdzić, czy jestem szalony, czy ułożyłem całą tę historię z garści anomalii i 
dwuznacznych wzmianek po to, by ukryć swe grzechy, a może nawet morderstwo, czy 
też obłęd ogarnął cały świat, przedśmiertna klątwa maleńkiego afrykańskiego 
olbrzyma zatruła wszystkie wody, krokodyle uciekają przed nią, zamieniając się w 
ludzi, a James Rawley został zamordowany przy użyciu czarów, ponieważ nie chciał 
wycofać oskarżeń przeciwko Gilbertowi Bumie. By się upewnić, musiałbym popłynąć 
pięć dni drogi w górę rzeki od Mogado aż do przystani dla promu spalonej przez 
żołnierzy Mobutu, a potem ruszyć w głąb lądu ku miejscu, gdzie rośnie wielkie 
drzewo figowe. Gdybym znalazł na nim skalnego pytona-albinosa, musiałbym uznać, 
że zwycięstwo należy do czarów i magii. W owym czasie nie czułem się jednak 
przygotowany do podjęcia takiej podróży i ta sytuacja po dziś dzień pozostaje 
niezmieniona. Nie chcę już nigdy wracać nad Kilombo. Być może jednak znajdzie 
się inny dowód.
Po powrocie do Abidżanu załatwiłem dla Patience wizę i polecieliśmy razem do 
Stanów. Wkrótce potem wzięliśmy ślub i zamieszkaliśmy pod Ann Arbor w stanie 
Michigan, nieopodal brzegów Huronu. Patience lubi bliskość rzeki, mówi, że to 
przypomina jej dom. Czasami siada ze mną na brzegu, nucąc coś pod nosem, a gdy 
wyczuwa, że na nią patrzę, spogląda na mnie z boku, wpatrując mi się prosto w 
oczy, tak jak zwykł to robić Buma. Nie zastanawiam się zbyt często nad jej 
pochodzeniem. To nie miałoby sensu. Choć zapewne nie potraktowałbym jej 
poważnie, gdyby nie wiadomość od Bumy i wszystkie towarzyszące jej wypadki, 
staram się nie kwestionować swych władz umysłowych ani szczęścia, które spotkało 
mnie tak nieoczekiwanie. Wykładam na uniwersytecie, a wieczorami wracam do domu, 
do Patience i miłości, i choć świat wokół nas się wali, a polityczne skandale, 
morderstwa i bezsensowna przemoc sięgnęły rozmiarów epidemii, udało się nam 
osiągnąć zadowolenie.
Ostatnio jednak zaczęło się dziać coś, co moim zdaniem ma związek z tą sprawą. 
Co weekend jeżdżę do Detroit, gdzie mam wykłady w muzeum nauki. Autostrada I-95 
jest krętą betonową rzeką, po której płyną tysiące aut. Przypomina Kilombo 
zarówno z wyglądu, jak i z zastosowania, i jadąc nią, niekiedy czuję się tak, 
jakbym śnił. Ludzkie myśli i pożądania stają się dalekie, jestem spokojny w 
obliczu nieznanego, mknę tym białym, podobnym do rzeki pasmem jako dusza i ciało 
zamknięte w powłoce ze stali, jedna z tysięcy podobnych istot. Wszyscy zmierzamy 
niepowstrzymanie w kierunku odległej plamy czerwieni, jasnej i migotliwej jak 
ogień. Siła, która nas tam gna, wykracza poza nasze pojmowanie, jesteśmy jednak 
pewni, że gdy dotrzemy na miejsce, przekształci nas ona w sposób, który pozwoli 
nam przetrwać straszliwe kłopoty, jakie spadły na nas wszystkich, jasno 
postrzegamy prawdę naszego zbawienia... nie rozreklamowanego zbawienia, jakie 
obiecuje religia, lecz zbawienia poprzez procesy natury, które często objawiają 
się w tajemniczy sposób i wydają się równie nielogiczne, jak skutki magicznego 
zaklęcia.
Zdaję sobie sprawę, że istnieją dwa możliwe wytłumaczenia. Albo jest to 
naturalne, spowodowane przez spustoszenia ekologiczne zjawisko, które polega na 
tym, że różne zagrożone gatunki wkraczają na szybką ścieżkę ewolucyjną, 
krokodyle zamieniają się w ludzi, a ludzie w jakieś tajemnicze istoty, albo cały 
ten scenariusz stworzyła moja podświadomość jako formę pokuty i kary za to, co 
uważam za swe zbrodnie, i plama gorejącej, katastrofalnej czerwieni, która z 
każdą sobotą jest coraz bliżej, zapowiada najbardziej ostateczną z 
transformacji. Racjonalista wolałby tę drugą odpowiedź, lecz ze wszystkich ludzi 
to właśnie racjonaliści są najbardziej podatni na działanie magii, najłatwiej 
dają się zbić z tropu magicznym przejawom natury. Osobiście nie mam na ten temat 
zdania. Wolę czekać, uczyć się, mieć cierpliwość, nie zadawać pytań, akceptować 
to, co nadejdzie. Możliwe, że nie rozumiecie, jak kończy się ta opowieść, czy 
śmierć dezawuuje miłość, czy prawdę przynosi nam objawienie, czy też możemy ją 
poznać drogą dedukcji, czy samo życie jest zmienną energią, czystą swobodą o 
nieograniczonym, magicznym potencjale, czy też smętnym interludium zamkniętym w 
czarne nawiasy, ja jednak wiem, że wkrótce poznam odpowiedź na te pytania.
Przełożył Michał Jakuszewski
LUCIUS TAYLOR SHEPARD 
Urodził się w 1947 r. Należy do grona najwybitniejszych współczesnych 
amerykańskich pisarzy fantastycznych, specjalizuje się w SF i fantastyce grozy. 
Od lat sześćdziesiątych do początku osiemdziesiątych mieszkał w różnych 
częściach świata i dużo podróżował, założył zespół rockowy i, jak twierdzi, miał 
trochę wspólnego z międzynarodowym handlem narkotykami. Debiutował w fantastyce 
opowiadaniem "The Taylorsville Reconstruction" (1983). Ma na swoim koncie cykl 
high fantasy "Smok Griaule": "Człowiek, który pomalował smoka Griaule'a" (1984), 
"The Scalehunter's Beautiful Daughter" (1988) i "Father of Stones" (1989). Jego 
pierwsza powieść, intrygujący i oryginalny "Zielony kocur diabła" (1984, Zysk i 
S-ka 2001), łączy poetykę SF i dark fantasy. "Life during Wartime" (1987) to 
powieść będąca połączeniem cyklu opowiadań o wojnie w Gwatemali w bliskiej 
przyszłości (novella "Przepustka", oryg. "R&R", otrzymała Nebulę za 1986 r.). 
Metafizyczny "Kalimantan" (1990), przywodzący na myśl Conradowskie "Jądro 
ciemności", dzieje się w dżunglach Borneo, bajkowym mieście z innego wymiaru i w 
umyśle bohatera. "The Golden" (1993, nagroda "Locusa") to powieść o intrygach i 
polityce społeczności wampirów, rozgrywająca się głównie w gigantycznej budowli 
budzącej skojarzenia z Borgesem. Zbiory opowiadań: "The Jaguar Hunter" (1987, 
World Fantasy Award), "The Ends of the Earth" (1991, World Fantasy Award), 
"Barnacle Bill the Spacer" (1997, opowiadanie tytułowe - Nebula 1992; tytuł 
zbioru w USA: "Beast of the Heartland",) i in. Duży wpływ na jego twórczość 
wywarł, oprócz wspomnianych wyżej autorów, latynoamerykański realizm magiczny, 
jako literatura i sposób odbierania rzeczywistości. 
Opowiadanie "Krokodylowa skała" pochodzi z "The Magazine of Fantasy and Science 
Fiction" 10-11/99.
W "NF" drukowaliśmy już następujące utwory Sheparda: "Człowiek, który pomalował 
smoka Griaule'a" (11/91), "Ojciec kamieni" (2-3/92) i "Kapitulacja" (4/93).
MSN
67