Francoise Sagan

Zbłąkane odbicie

przekład
Barbara Walicka
BEJ Service
Warszawa 1997
Wydanie I 
Tytuł oryginału
Le miroir egare
© PLON 1996
Copyright © for the Polish translation
by BEJ Serwice 1997
Redakcja
Ewa Mironkin
Korekta
Zofia Banasiak
Projekt okładki
MeKONG
Fabryka Wyobraźni
Opracowanie graficzne
skład i łamanie
FELBERG
Szef wydania
Bartłomiej Zborski
ISBN 83-905585-4-8
Mojej siostrze Suzannę
1
Tegoroczne lato w Paryżu było poważnym, wy-
studiowanym, romantycznym latem ze starych
powieści: ranki chłodne i niepewne, wczesne
wschody, długie popołudnia, owiane zapachem
świeżo skoszonej trawy pod wszechwładnym
słońcem, które przemierzało niebo o błękicie
egipskim — niebo z kartki pocztowej — cierpliwie
oczekujące, by o zmierzchu przejść w błękit pary-
ski, pastelowy, zszarzały, przyćmiony; niebo, po
którym przemykały obłoczki różowe i szare, takie
same od tysiąca, dziesięciu tysięcy, stu tysięcy
lat. Paryż tego lata od nowa stał się miastem bez
wieku, cichym i białym, niepodległym i luksuso-
wym, niezależnym od kaprysów przyjezdnych.
Znów był Paryżem wielolitym i wspaniałym, z po-
mnikami architektury rozrzuconymi jak garść
wykrzykników, z nawiasami bulwarów, akcenta-
mi i myślnikami drzew i leniwym, giętkim zielo-
nym przecinkiem rzeki, jakby zastygłej w biegu:
to miasto w dzisiejszych czasach tak często otu-
lone w nieme, syntetyczne mgły, obce ziemi —
i samym sobie — stawało się wrogie nawet swym
najwierniejszym mieszkańcom, przestając być
pulsującym własnym rytmem, uwodzicielskim
azylem. Paryż zmieniał się w miasto budzące lęk.
Taksówkarz przekręcił kluczyk w stacyjce i zga-
sił motor, który zaczął się krztusić, dławić i kaszleć
tak żałośnie jak Traviata, nim po raz kolejny nieod-
wołalnie zamilknie. Ulica była pusta i zarazem peł-
na życia; promienie słońca odbijały się od szyb
baru do okien teatru stojącego naprzeciw, migotały
na nawierzchni wąskiej uliczki w pobliżu Theatre
de l'Opera, uliczki, gdzie królował teatr, ten właś-
nie, który bez wątpienia już niedługo stanie się
teatrem ich obojga, Sybil i Francois. Właśnie, gdzie
jest Francois? Czemu dotąd jeszcze nie otworzył
drzwi taksówki z miną jak zawsze triumfującą, dla-
czego ona sama od pewnego czasu czuje się co-
dziennie coraz bardziej przygnębiona? Na pewno
nie dlatego, że jeszcze jedna sztuka w jeszcze jed-
nym paryskim sezonie teatralnym miała przynieść
kolejny sukces lub kolejną porażkę. Czemu więc
teraz rzucała się w otchłań z takim przerażeniem,
cały czas wietrząc podstęp? Niezależnie od tego,
co mówili o niej znajomi, wcale nie była osobą
skłonną do uniesień. Jej charakter, jak również
reputacja były z pewnością przerysowane; zapew-
ne sprawiały to wydatne policzki, szerokie usta
i pewna swoboda gestów, choć może był to wynik
jej mieszanej czesko-francuskiej krwi? Przecież
ani dziś, ani w szaleństwach popełnianych daw-
no, dawno temu nie wykorzystywała w nadmiarze
swych wdzięków czy słowiańskiego temperamen-
tu, którego dopatrywano się w niej z upodoba-
niem. Natomiast Francois, typowy szatyn, od
spojrzenia po odcień włosów, Francois ze swoją
matową karnacją, gestami nieporadnymi pomimo
swobody, jaką zawsze promieniował, był także
egzotyczny, choć w inny sposób...
— I co, nie mają zamiaru podpisać?
Francois otworzył drzwiczki, zgiął się wpół
i podał jej rękę, uśmiechając się jakby na przekór
przerażeniu malującemu się na twarzy Sybil.
— Chcesz zrezygnować? Oni są gotowi wysta-
wić tę sztukę sami, rozumiesz? Wezmą Lefranca
na amanta, zatrudnią jakiegoś sprawnego reżyse-
ra, a my, jak dotychczas, będziemy skromnymi
adapterami wspierającymi ich sukces. Jak wo-
lisz, kochanie...
Na jego twarzy pojawił się wymuszony
uśmiech. Pełen czułości niepokój sprawiał, że by-
ła w stanie znieść ten urok „zapaleńca", pozę ro-
mantycznego bohatera, upodobanie do ryzyka —
we własnych sprawach i w sprawach swoich bli-
skich — oraz namiętne samouwielbienie. Mógłby
z tego zrezygnować i nawet nie żywiłby o to do
niej urazy. W tym tkwiła jego siła, zręczność lub
spryt: zostawiał Sybil wolny wybór w dzieleniu
swoich, czasami niedorzecznych, pomysłów. Nig-
dy jej nie zmuszał, nie miał jej też za złe, gdy na
coś się nie zgadzała. I czego mu odmówiła przez
te dziesięć lat? Niczego.
Czemu więc sprawiał wrażenie człowieka po-
ważnego i spokojnego w konfrontacji z tą kobietą
zmienną i tak łatwo ulegającą wpływom? W rze-
czywistości odrzuciła jego propozycję tylko raz:
w bardzo nieprzyjemnej kwestii podziału praw
autorskich z ową rozhisteryzowaną wdową, Cze-
szką. I oczywiście miała rację, przewidując klę-
skę spadkobierców... Jednak mimo wszystko...
Francois wzruszał ramionami i śmiał się z przyja-
ciółmi — z ich wspólnymi przyjaciółmi — na wspo-
mnienie tego zdarzenia; nazywał je „aferą Wilczy-
cy". Tak samo śmiał się, gdy wspomniał któryś ze
swych namiętnych romansów. Ach, zresztą ona
przecież nie wiedziała... Miała wrażenie, że decyzje
należą do niego, i jednocześnie czuła, że myli się,
przyznając mu rację. To było okropnie męczące dla
kogoś takiego jak ona, dla kogoś, kto nie znosił
ferować wyroków...
Siedząc jeszcze w samochodzie, chwyciła za
brzeg marynarki Francois i przytuliła do niej
twarz, jakby chcąc przerwać wszelką dyskusję.
Tak właśnie działo się między nimi: cudowna ab-
surdalność miłosnych uniesień, ekstrawagancja,
jeśli chodzi o długość trwania ich związku. Wciąż
byli sobą zauroczeni i sobie wierni, a więc godni
miłości, jakiej zupełnie świadomie zaznali przed
dziesięciu laty. Wiedzieli dokładnie, którędy wio-
dą szlaki i kręte ścieżki związków miłosnych
w dzisiejszym Paryżu, wśród ich rówieśników
z tego samego środowiska. Oboje mieli szczęśliwe
dzieciństwo, cieszyli się doskonałym zdrowiem
i żywili upodobanie do wszystkiego, co romanty-
czne i literackie, przede wszystkim jednak tak
samo nienawidzili okrucieństwa, rozpaczy i ma-
sochizmu. Zachwyt nad tym, co wydawało się
znikać wraz z epoką znużenia i udręki, ale co
było pieprzem i solą bytu, co oboje określali sło-
wem „szczęście", brzmiącym jakże banalnie...
— Chodź — usłyszała nad uchem szept
Francois. — Czekają na ciebie.
Przytrzymując łokieć Sybil, pomógł jej wydostać
się z samochodu, zapłacił taksówkarzowi i wpro-
wadził ją do teatru; spostrzegła, że sama mówi
szeptem, jakby byli otoczeni przez wrogów.
— Dlaczego na mnie?
— Czekają na piękną, inteligentną i błyskotli-
wą Sybil Delrey, tłumaczkę sztuk elżbietańskich,
która teraz zajęła się teatrem wschodnioeuropej-
skim. Czekają na nią o wiele bardziej niecierpli-
wie niż na Francois Rosseta, jej współpracownika
i kochanka.
Wygłosił tę kwestię tonem całkiem zwyczaj-
nym, prowadząc towarzyszkę przez pokryty ku-
rzem hall. Stąpali po szarej wykładzinie, startej
miejscami aż do osnowy. Popchnął skrzypiące
drzwi, wymacał ukryty wyłącznik i chwycił rękę
Sybil. Musiała prawie biec mrocznym koryta-
rzem, równie ponurym jak cały „ich" teatr. Był to
budynek, w którym miała okazję oglądać co naj-
mniej trzydzieści spektakli, ale nigdy nie widzia-
ła zaplecza, tych wszystkich zakamarków za sce-
ną. Znała tylko strome schody, zbyt krótką ram-
pę, zbyt obszerne, asymetryczne foyer przesycone
zapachem pleśni, tłumiącym nastrój podniece-
nia, zachwytu, niepewności i przerażenia, jaki
mimo wszystko musiał tu panować wieczorami...
Francois na szczęście trzymał ją za rękę: potykała
się co krok. Szedł przed nią jak zwiadowca w dzi-
wacznych podchodach, wypatrując przejść ozna-
czonych strzałkami: „Loże", „Administracja", „Dy-
rekcja". Jak prawdziwy bywalec, wskazywał jej
trzy niebezpieczne, pomalowane białą farbą sto-
pnie, fatalny próg, ostry zakręt, które urozmaica-
ły trasę. Szła za nim.
Zatrzymała się nagle przed odbiciem ich dwoj-
ga, jakie ukazało się w lustrze ujętym w zbyt oz-
dobną ramę. Na chwilę zdumiał ją widok wyso-
kiej, atrakcyjnej blondynki, na której twarzy ma-
lowało się zmieszanie, posuwającej się wolno
i jakby niechętnie za idącym bardzo swobodnie
wysokim mężczyzną: najwidoczniej on był panem
i władcą jej i tego miejsca...
To lustro wygląda zupełnie jak wyjęte z opo-
wieści — pomyślała. Jak zawsze, gdy ogarniał ją
lęk, chciała odwrócić uwagę od jego źródeł. A wła-
ściwie chodziło o coś zupełnie innego. Pragnęła
oderwać się od tego, co stanowiło trudność zasad-
niczą, wolała ten stan niepokoju zastąpić wysił-
kiem umysłu, tak jak pozwala się upaść na pod-
łogę zbyt rozgrzanemu przedmiotowi lub dopusz-
cza się, by w pamięci zatarły się doznania bólu
czy zbyt wielkiej radości. Jeżeli tylko było możli-
we, Sybil od dawna już odsuwała się od każdej
nieprzyjemnej sytuacji, której powagi czy ciężaru
gatunkowego nie można było zmniejszyć.
W trwającej blisko cały wiek burzliwej historii
teatru w tym zwierciadle musiały się przeglądać
niezliczone pary; było w nim coś niepokojącego,
co skłaniało, by jak najszybciej umykać przed
pojawiającym się w nim obrazem.
Westchnęła głęboko. Ten bieg, ta wędrówka do
bram piekieł mogła im zająć zaledwie trzy mi-
nuty. Nie byli spóźnieni, nie przybyli też przed
czasem, mimo rozdrażnienia, jakie okazywał
Francois. Przystanęła, uwolniła swój nadgarstek
i oparła się o ścianę, chcąc uspokoić bicie serca.
Francois spoglądał na nią, jego ręce zwisały swo-
bodnie, krawat miał rozluźniony, kosmyk włosów
jak zwykle opadał mu na oko. On też odetchnął
głęboko, teraz wypuszczał powietrze między zę-
bami z sykiem, jakby to był nieprzyjazny żywioł.
Błyszczącym wzrokiem przebiegł po twarzy Sybil,
z ożywieniem, wręcz prowokacyjnie, tak że przez
ułamek sekundy przeniknęło jej przez myśl, iż
Francois patrzy na nią, jakby ją widział po raz
pierwszy w życiu.
— Już ci lepiej? — spytał.
Kiwnęła głową, chcąc coś odpowiedzieć, lecz
nie umiała tego wyrazić słowami. Od sześciu mie-
sięcy, podczas których pracowali nad przekładem
sztuki, stopniowo upewniali się coraz bardziej, że
powinni wystawić ją własnymi siłami i tak jak ją
rozumieli — jasno i ostatecznie. Jednakże ozna-
czało to, że musieliby sfinansować sami całe
przedsięwzięcie, a ponieważ nie mieli pieniędzy,
należałoby się zapożyczyć, wziąć na siebie ciężar
ryzyka, również moralnego, co byłoby dla nich
nowością. Mogli odnieść sukces lub stracić
wszystko, stając się w konsekwencji wierzyciela-
mi lub dłużnikami. I o tym miał zadecydować je-
den wieczór. Przez przypadek lub niesprawiedli-
wość losu ich statek mógłby utknąć na mieliźnie,
a wtedy trzeba by było znowu zaczynać od zera.
Jeżeli idzie o problemy towarzyskie, łatwo wyba-
czono by im porażkę i rozgrzeszono z poniesionej
klęski. Oboje przecież byli lubiani, ich prace i su-
kcesy w dziedzinie adaptacji utworów scenicz-
nych spotykały się z życzliwą oceną i miały dobrą
markę. Byli jeszcze w tym wieku, że mogli od-
nieść sukces w Paryżu. Ponadto ich związek sta-
nowił świadectwo ludzkich walorów obojga...
W 1990 roku nie można było wymienić zbyt wielu
nazwisk będących przykładem trwałości wolnych
związków. W tym zakresie niczym nie ryzykowali.
Sukces byłby bajkową kontynuacją romantyczne-
go początku ich znajomości. Upadek wystawiłby
na próbę ich poczucie humoru i lojalność, dwie
cnoty, których najlepsi przyjaciele nigdy im nie
odmawiali.
Sybil roześmiała się, otworzyła torebkę, wyjęła
z niej puderniczkę i krótkim, surowym spojrze-
niem oceniła swoje odbicie. Musnęła puszkiem
błyszczące plamki na brodzie i policzkach, potem
z wyrazem prawie okrucieństwa zacisnęła wargi.
Następnie zamknęła torebkę i kierując spojrzenie
w lustro, w myśli zadała sobie pytanie, czy istnie-
je jakiś związek między codziennym, dobrze zna-
nym odbiciem jej własnej twarzy, której wygląd
skorygowała, zerkając w lusterko puderniczki,
a tą drugą o nie dającym się określić wyglądzie
kobietą, stojącą w wielkim zwierciadle. Zdumiała
się na widok jeszcze jednej postaci wślizgującej
się w kadr: ujrzała mężczyznę, którego dotych-
czas zasłaniała lub który może krył się za nią,
widziała kosmyk jego włosów lśniący w półmroku
korytarza; pochylał się leciutko, chcąc oprzeć
czoło na jej ramieniu. W pierwszej chwili nie roz-
poznała jego rysów, dopiero gdy jej dotknął, po-
czuła, że to Francois.
Objął Sybil ramionami, po czym osunął dłonie
na jej talię. Podniósłszy głowę, spojrzał — on
także — na ich odbicie, jakby byli parą nieznajo-
mych. Beżowy kostiumik Sybil, włożony na cie-
mniejszą bluzkę, uwydatniał opaleniznę jej twa-
rzy z ostatnich skromnych, bo zaledwie tygodnio-
wych, wakacji w Touraine. Jej blond włosy błysz-
czały w półmroku, a zza postaci o niewyraźnych
konturach wyłaniała się sylwetka mężczyzny
o włosach i oczach koloru rdzy, o szczupłych
chłopięcych przegubach, z których wyrastały
dwie duże dłonie, wsparte na zmiętym żakiecie
Sybil.
Wyglądamy jak para birbantów z fin-de-siecle'u
— powiedziała sobie w duchu szybko, energicznie
I z humorem, a nawet przelotnym uśmieszkiem.
Zapewne w tym momencie mogliby już ruszyć
przed siebie, gdyby nagle nie zgasła lampka, przy-
ćmiona jak w domu schadzek, pogrążając ich
w półmroku, podczas gdy w oczach trwał, odciśnię-
ty na siatkówce, dziwaczny obraz, przypominający
zjawę z teatru okropieństw, niezrozumiały dla niej,
lecz najwidoczniej nie wywołujący wrażenia na
Francois, gdyż po krótkiej chwili odwrócił ją nagle,
ścisnął nogami i drobnymi kroczkami poprowadził
w ciemność, za najbliższy załom piekielnego kory-
tarza, gdzie dostrzegła — zanim ją przewrócił —
trzcinowy fotel, zabłąkany tu tak samo jak oni.
— Ach tak! Przecież grano tu Bądźmy poważ-
ni na serio Oscara Wilde'a, to stąd! — przypo-
mniała sobie, słysząc za plecami zdyszany od-
dech kochanka.
Poddała się bezwolnie i z całym spokojem.
2
Henri Berthomieux był typem podstarzałego
amanta sprzed nie wiadomo już której wojny.
Przylizane włosy, budzące dwuznaczne skojarze-
nia kreski czarnego tuszu na powiekach, drobne,
trochę zbyt wyraźnie zarysowane usta, wargi od-
słaniające w uśmiechu zęby nienaturalnie równe
i nadmiernie błyszczące pozwalały podejrzewać,
że praktykuje obyczaje, które w istocie były mu
obce. Myliłby się ten, kto sądząc po wyglądzie,
uznałby go za człowieka lekko traktującego spra-
wy mody. Tak naprawdę wcale nie były mu obo-
jętne.
Tytułował siebie zarządcą, choć od ponad
dwudziestu lat był właścicielem ukrywającym się
za plecami tej odwiecznej zjawy z Theatre de
l'Opera. Od dawna albo wznawiał stare, kla-
syczne spektakle nie budzące zbytniego zainte-
resowania, albo wynajmował scenę prowincjo-
nalnym zespołom; krótko mówiąc, od dwudziestu
lat administrował teatrem jak zwykłym przedsię-
biorstwem, nie odnosząc finansowego sukcesu.
Z tego powodu, szukając wyjścia z trudnej sytu-
acji, musiał dopuścić do interesu współdyrektor-
kę lub współwłaścicielkę — nie wiadomo — czyli,
nazywając rzeczy po imieniu, był zmuszony
sprzedać połowę udziału kobiecie bardzo bogatej,
którą było na to stać. Ta nowo przybyła osoba
przed dwudziestu czy trzydziestu laty opuściła
Paryż, gdzie grała różne role, które publiczność
niezbyt dobrze zachowała w pamięci. Po prostu
już o niej zapomniano. Natomiast wiedziano z ca-
łą pewnością, że jest wdową po niezwykle zamoż-
nym przemysłowcu z Dortmundu i że wraca do
Paryża, po długim, lecz bardzo owocnym wygna-
niu. Mimo że nikt właściwie nie pamiętał jej su-
kcesów scenicznych, wszyscy znali nazwisko
Mouny Vogel, z którą Francois i Sybil mieli się
zobaczyć. Zdążali na to spotkanie trochę rozba-
wieni.
Gdy w końcu dotarli do biura, które raczej
należałoby nazwać salonem, Mouny jeszcze nie
było, za to czekał na nich Berthomieux. Wszedł-
szy do pomieszczenia oświetlonego bardzo ko-
sztownymi kinkietami, najwidoczniej wybranymi
przez kobietę, Sybil spojrzała w lustro wiszące
nad kominkiem, oceniając wygląd swój i towarzy-
sza. Zdziwiła ją owa naturalność i swoboda pro-
mieniująca z nich obojga — od pary przed chwilą
połączonej miłosnym uściskiem — zdumiewał
spokój, który zawsze następował po gwałtownej
rozkoszy, jak również nieobecność jakichkolwiek
śladów tych przeżyć na twarzach aktorów biorą-
cych udział w takiej scenie.
Berthomieux poprosił, by usiedli. Z powodu
otaczającej scenerii bądź z powodu okoliczności
tym gestem jakby przedrzeźniał samego siebie.
Przybierał postawę i wykonywał gesty, które
w innej sytuacji rozśmieszyłyby Sybil, lecz za-
rządca teatru zwracał się wyłącznie do Francois,
on zaś, widząc jego zachowanie, natychmiast
spuścił wzrok. W tym momencie Sybil poczuła,
że sprawy organizacyjne czy materialne stają się
jej zupełnie obojętne, a przecież jej obecność
w tym biurze była z nimi związana. Ogarnął ją
nastrój wręcz poetycki. Właściwie dlaczego ona,
która przypadkowo natknęła się na tę sztukę
w jednym z czeskich czasopism, miałaby się zaj-
mować tego rodzaju problemami. Zachwyciła się
tym tekstem, jej zapał udzielił się Francois, po-
tem odnalazła autora, zawarła z nim znajomość,
a następnie, po jego przedwczesnej śmierci, przy
pomocy Francois przetłumaczyła sztukę najwier-
niej jak tylko mogła.
I to jest najważniejsze — stwierdziła w nie-
oczekiwanym przypływie uczuć, które zapewne
spowodował ów epizod w korytarzu, będący w re-
zultacie romantycznym porywem.
Najważniejsza była sztuka, ów samotny mężczy-
zna umierający w ponurym sanatorium, ten nie-
znajomy człowiek, którego talent zamierzała uka-
zać światu. Chciała wydobyć na światło dzienne 
rozpacz i dowcip pod maską powagi, w zależności 
od nastawienia i poziomu publiczności.
— Mouna przeprasza, spóźni się, będzie za ja-
kieś dziesięć minut — rzekł Berthomieux, zaciera-
jąc ręce w taki sposób, że trudno było poznać, czy
go to cieszy, czy raczej irytuje. — Oczywiście, mo-
żemy też zacząć rozmowę bez niej — dodał, a ton
pogardy w jego głosie wskazywał wyraźnie, że po-
dział władzy wcale nie budzi w nim zachwytu.
Francois zareagował natychmiast.
— Ależ mamy sporo czasu. Zresztą obawiam
się, że byłoby to trochę nieuprzejme. Jeszcze nie
miałem zaszczytu poznać pani Vogel, tym bardziej
więc należałoby rozpocząć dyskusję w jej obec-
ności.
— Jak pan uważa — odparł Berthomieux,
uśmiechając się pobłażliwie, choć bez entuzja-
zmu.
Sybil po raz nie wiadomo który zdumiała się,
że w Paryżu w tak niezwykle krótkim czasie moż-
na z przyjaciela stać się czyimś wrogiem: oto
Berthomieux irytował się, że musi czekać na tę
nieszczęsną aktoreczkę, wracającą w dodatku po
dziesięciu latach spędzonych w jakiejś Austrii
i usiłującą zakotwiczyć się w stolicy świata za po-
mocą pieniędzy, za pomocą tych swoich marek.
Najwyraźniej nie czuła się tu jeszcze całkiem swo-
bodnie. Wzbudziła w Sybil sympatię; miała na to
zapewne wpływ nie wykorzeniona i do pewnego
stopnia niewłaściwa skłonność do osób niezrów-
noważonych. W tym momencie za drzwiami ktoś
zakaszlał, można się było domyślić, że jest to taki
ktoś, kto nie ma śmiałości zapukać. Berthomieux
wydał okrzyk radości na znak, że oto zbliża się
znakomita Mouna.
Mouna Vogel była drobną kobietką, dobrze,
jak to się mówi, zakonserwowaną od trzydzieste-
go roku życia. Jako krótkowidz należała do osób,
które mylą się przy prezentacjach i zbyt długo
żegnają gości wychodzących z przyjęcia. Najoczy-
wiściej to jedna z tych damulek, które, co praw-
da, objechały świat, zawsze jednak przebywając
pod opieką mężczyzn, i to mężczyzn wszechpotęż-
nych. Był pewien urok w jej miękkich włosach,
ogromnych, prawie fiołkowych oczach i nieco
drżących, pięknie zarysowanych ustach. Sybil
natychmiast zwróciła uwagę na naszyjnik z pereł
i dwa pierścienie zdobiące dłonie, wyglądające
znacznie starzej niż twarz pani Vogel. Nie musiała
być wcale wielką znawczynią, by rozpoznać war-
tość tych klejnotów.
— Moja droga Mouno, oto Sybil, której praca
tak ci się spodobała. Przedstawiam ci też
Francois, który służył jej pomocą i który nie
chciał zaczynać rozmów bez ciebie.
Francois i Sybil pracowali razem od sześciu
lat, wspólnie tłumaczyli i wspólnie adaptowali
sztuki, których opracowanie im zlecono, lub takie,
którymi zajmowali się po prostu, dla przyjem-
ności. Wystarczyło wszakże, by w ubiegłym roku
w wysokonakładowych pismach kobiecych uka-
zało się kilka reportaży opatrzonych tytułami
w rodzaju „Kobieta pracująca" (wynikało z nich,
że można być osobą elegancką, a jednocześnie
pracować zawodowo) a nazwisko Sybil przyćmiło
artykuły pisane ręką Francois. Obojętność, jaką
Francois okazywał w tej sprawie, wprawiła Sybil
w oburzenie. Już otworzyła usta, by rzecz sprosto-
wać, ale było za późno. Francois pochylał się ku
Mounie ze słowami:
— Mam nadzieję, że pewnego dnia doceni pa-
ni również i moje starania.
Uśmiechnął się, po czym ujął jej dłoń i ucało-
wał leciutko, zupełnie jakby występował w dzie-
więtnastowiecznej sztuce. Mouna w odpowiedzi
przywołała na twarz stosowny uśmiech, który
blaskiem odbił się na twarzach Sybil i Bertho-
mieux. Wtedy pani Vogel całkiem swobodnie
opadła na fotel, potrząsając głową, jakby miała za
dużo włosów.
Co, jak spostrzegła Sybil, wcale nie miało
miejsca.
— Prawdę mówiąc, ledwie miałam czas prze-
czytać tę waszą sztukę, ale już jestem nią za-
chwycona... — zaczęła Mouna z emfazą, głosem
teatralnym, na którego dźwięk wszyscy aż pod-
skoczyli.
Tak powierzchowne traktowanie tematu nie
mogło trwać długo. Po godzinie więc, nie zajmując
się już wspomnianym dziełem, zakończyli dysku-
sję i wyszli, mimo wszystko zapewniając się wza-
jemnie co do swoich najlepszych intencji w kwe-
stii realizacji dalszych planów.
Nade wszystko zaś nie uzgodnili wspólnego
pomysłu na reżyserię czy choćby interpretację.
Teatr miał się ograniczyć do wynajęcia na
przyszły sezon Sybil i Francois budynku i pra-
cowników technicznych, czyli sprawnie działają-
cej sceny, tak więc już w punkcie wyjścia mieliby
milion długu. Sybil pocieszała się, że przynaj-
mniej w tym biurze istnieją drugie drzwi, dzięki
czemu szybko znaleźli się przy samym wyjściu.
Widząc na twarzy Sybil zdumienie, Berthomieux
roześmiał się hałaśliwie.
— Proszę, tylko niech mi pani nie mówi, że
przywędrowaliście do biura tunelem. Od dawna
nikt z paryżan nie chodzi już tym labiryntem...
Francois, odpowiedzialny za to, że taką drogę
obrali, spojrzał na Sybil, unosząc brwi. Przez uła-
mek sekundy, zresztą po raz setny, zwątpiła w je-
go prostolinijność. Chociaż, z drugiej strony,
wcale nie miał takich intencji... Chciał ją przecież
tylko uspokoić... Jednakże wcale nie musiał...
Zresztą ona także nie znała zakamarków tego
teatru... Co prawda... Jak zwykle myśl o poczyna-
niach Francois wzbudziła w niej tysiące wątpli-
wości.
3
W ciągu godziny zarówno jedni, jak i drudzy
odwiedzili sporo różnych lokali. Najwytworniejsze
były te, które wskazywała Mouna Vogel: w na-
stępnym tygodniu Berthomieux miał zamiar wy-
dać wielkie przyjęcie, by uczcić powrót dawnej
aktorki do wielkiego świata Paryża, którym to
spotkaniem wytrawni bywalcy teatralni nie po-
winni być rozczarowani. Mouna wabiła wdzię-
kiem i prostotą, określonymi zasadami i naiwno-
ścią, co stanowiło zespół cech rzadko spotyka-
nych w obecnej dobie. Opowiadała z oczami peł-
nymi łez o cierpieniach, jakich doznawała z po-
wodu konformizmu królującego w teatrach Dort-
mundu, stolicy przemysłowej Zagłębia Ruhry.
Tam właśnie jej mąż zbił fortunę.
— Mój drogi koteczek! Zajmował się łożyskami
kulkowymi, o których, muszę wyznać, w ogóle
nie mam pojęcia. Zresztą Helmut nie przywiązy-
wał do tego wagi.
Gratulowała sobie, że nie uległa urokom Pary-
ża i magii teatru i nie wróciła tutaj natychmiast,
pozostawiając Helmuta samego pośród należą-
cych do niego licznych fabryk.
— Przecież nie można być jednocześnie pra-
wdziwą żoną i prawdziwą aktorką, nieprawdaż?
To zdanie, wypowiedziane z głębokim smut-
kiem, wzbudziło gwałtowną reakcję Bertho-
mieux — w jego oczach zabłysła wściekłość. Sy-
bil poczerwieniała tłumiąc śmiech, Francois zaś
— niesłychane! — przemienił się w posąg sym-
bolizujący aprobatę. Całym sobą mówił: „Ależ
ona ma rację! Jest niezwykle prawdziwa i taka
ludzka!"
Jego postawa wprawiła Sybil w zażenowanie.
Bardzo często niecierpliwość Francois, jego zmysł
krytyczny, rozdrażnienie intelektualne, a może
prawdziwa kultura doprowadzały go do ostatecz-
ności, czyli godnych ubolewania aktów porywczo-
ści, których zresztą post factum oboje żałowali.
Miewał napady wściekłości, wybuchał przeciw te-
mu, co nazywał „motłochem": przeciw kretynom
wypchanym słomą ambicji, ignorantom i napu-
szonym próżniakom, którym obecne obyczaje, de-
prawacja inteligencji, a nade wszystko wszech-
władna, ogłupiająca telewizja dawały do rąk wła-
dzę. Właściwie Sybil powinna być zadowolona
z tej jego powściągliwości, niepokoiła się bowiem
ogromnie, gdy Francois, który nie miał zwyczaju
ustępować w potyczkach słownych, burzył się
i podnosił głos. Zachowywał się tak w podobnych
okolicznościach od lat, nawet jeśli z tego powodu
jego pozycja mogła się znaleźć pod znakiem zapy-
tania. Mimo że ich sytuacja materialna była nie
najlepsza, wiedli cudowny żywot dzięki wspania-
łym, oddanym przyjaciołom. Korzystali jedno-
cześnie ze wszystkich przywilejów towarzyskich
i ze swobody, tak więc ani jedno, ani drugie wcale
się tym zbytnio nie przejmowało. Prócz kupionego
cudem dziesięć lat temu domu na Montparnasse,
który skończyli spłacać stosunkowo niedaw-
no, prócz tantiem napływających z tytułu praw
autorskich za wspólne tłumaczenia, minimalnej
pensji, jaką co miesiąc otrzymywał Francois
u wydawcy poezji, doceniającego jego kompeten-
cje i zapał, prócz honorariów Sybil w wysoko-
nakładowym francuskojęzycznym przeglądzie,
zawierającym porady praktyczne i nieco morali-
zatorskim, przeznaczonym dla kobiet nie mają-
cych żadnego zajęcia, nie dysponowali innymi
dochodami. Sytuacji nie poprawiał fakt, że kuzyn
Francois, tajemniczy mizogin wuj Emile, wysyłał
od czasu do czasu czek swojemu jedynemu bra-
tankowi, a zamożni przyjaciele obojga zdwajali
uprzejmość, zapraszając ich często wszędzie
gdzie tylko mogli. Wyrośli już z wieku, kiedy skła-
dało się niezobowiązujące wizyty w różnych do-
mach i różnych kręgach towarzyskich. Zbliżał
się dzień, kiedy będą musieli wziąć na swe bar-
ki ciężar dorosłości i pamiętać, że cały świat wo-
kół zatruty jest atmosferą zagrożenia i poczuciem
winy.
Sybil właśnie zmierzała w kierunku swego do-
mu samochodem Mouny, pachnącym prawdziwą
skórą i palisandrem. Ich nowa znajoma naciska-
ła, by skorzystali z tej wygody, zatroskana fa-
ktem, iż nie mieli własnego środka transportu.
— Nie mam pojęcia, jak dajecie sobie radę! —
stwierdziła. I, grożąc wskazującym palcem w ele-
ganckiej rękawiczce, dodała: — Porozmawiajmy
jak kobieta z kobietą!
Pomknęły samochodem, zostawiając na trotu-
arze dwóch mężczyzn z minami jednakowo znu-
dzonymi.
— Bulwar Montparnasse! — powtórzyła Mou-
na Vogel swojemu szoferowi, po czym. rzucając się
z rozkoszą na poduszki, powtórzyła: — Bulwar
Montparnasse... Ależ ja się tam bawiłam! Dosko-
nale pamiętam! — Pokręciła głową i westchnęła
z satysfakcją, nie wiadomo, czy podziwiając wigor
tych zabaw, czy własną pamięć. Nie umiała przy
tym wszystkim zapanować nad gestami i mimiką,
co robiło dość dziwaczne wrażenie.
— Myślę, że dzisiaj nikt już nie umie się ba-
wić. Młode pokolenie prawie w ogóle nie jest
w stanie się bawić — ciągnęła Mouna z rozpaczą
w głosie. — Biedacy!... Cóż, bezrobocie, AIDS...
Dzisiaj chyba już nikt nawet nie chce mieć dwu-
dziestu lat.
— A ja tak — odparła Sybil. —Czasami chcia-
łabym...
Szczerość tej wypowiedzi nie pozwoliła Mounie
zareagować natychmiast, więc Sybil dodała:
— By nie ujawniać własnej zazdrości, często
zamiast wyrażać żal za minionymi latami, gardzi-
my młodością innych. Uważam, że to zbyt proste
rozwiązanie.
— Ma pani rację! Ma pani całkowitą rację! —
Mouna przynajmniej nie upierała się przy swoim.
— Pewnego dnia jedna z moich serdecznych przy-
jaciółek stwierdziła: „Mój wiek jest mi już obojęt-
ny, mam tyle lat, ile mój układ krwionośny".
Zrobiło mi się jej żal... To prawda — podjęła
rozmowę, kręcąc głową — że nie mówi się takich
rzeczy osobom, które... które nas dobrze znają.
Nas i nasz wiek.
Sybil zaczęła się śmiać: minęło już rozdrażnie-
nie, w jakie wprawiła ją ta arcybogata współwła-
ścicielka teatru, w ostatnim momencie odmawia-
jąc zainwestowania kilku franków w ich szalone
przedsięwzięcie. Będą więc zmuszeni do podjęcia
w najbliższym czasie nowych wysiłków. Teraz wi-
działa w niej osobę raczej sympatyczną. Pobyt
w Paryżu jeszcze nie sprawił, by skamieniało ser-
ce tej porcelanowej laleczki.
— Szkoda, że nie będzie pani z nami praco-
wać — powiedziała Sybil, powodowana w wię-
kszym stopniu uprzejmością niż przekonaniem.
Nie dowierzała bowiem ludziom wspaniałomy-
ślnym, a zarazem powściągliwym w swej hojno-
ści. Zaskoczyło ją nieoczekiwane zdumienie towa-
rzyszki.
— Czy pani wie, Sybil... Mogę się do pani
zwracać po imieniu? Sybil przez jedno „l" czy
przez dwa? Zresztą nieważne. Czy pani wie, Sybil,
tu chodzi przede wszystkim o panią... Przecież
panią właśnie ten nieszczęsny młody Czech uczy-
nił właścicielką praw autorskich, prawda? Poza
sprawami reżyserii i wyborem aktorów są jesz-
cze inne kwestie, które... które powinno się usta-
lić. Z tym należy się zwrócić do Berthomieux,
on lepiej się orientuje w tych sprawach niż ja.
Odzwyczaiłam się od tego w Dortmundzie, w ogó-
le odwykłam od tych problemów. Francois bę-
dzie wiedział, co miałam na myśli! Ależ tak, tak...
Moja droga, ludzie chcą albo wielkich nazwisk
na afiszach, albo komedii. Tak, tak, tak, proszę
spytać Francois — zakończyła głosem pełnym
dziecinnej ufności, poklepując dłoń Sybil coraz
mocniej, jakby ta ostatnia miała lada chwila
zemdleć.
Szofer właśnie otwierał drzwi. Dojechali na
miejsce przeznaczenia i Sybil wysiadła nieco
zmieszana, mamrocząc pod nosem jakieś podzię-
kowania pod adresem Mouny, która — póki jej
wóz nie zniknął z pola widzenia — z uszczęśliwio-
ną miną machała ręką na pożegnanie.
Dom Sybil i Francois, stojący w połowie bul-
waru Montparnasse, był oddzielony od chodnika
innym budynkiem. Po przejściu pod sklepieniem
otwierał się widok na łączkę, a może raczej na
wydeptany trawniczek, na którym drzemały,
ustawione jakby przez przypadek, dwa domy, ta-
kie jakie zwykle można zobaczyć na prowincji.
Pierwszy od dawna zamknięty na głucho, za nim
dopiero ten należący do nich. Już wtedy, przed
laty, gdy Francois go oglądał, chcąc wynająć mie-
szkanie, obojgu wydawał się zbyt obszerny; to
przekonanie nie zmieniło się, nawet gdy go już
kupili. Nie był to jeden pokój, pośrodku którego
stało łóżko, jeden jedyny pokój, gdzie miłość
wkraczała w nastroju oczekiwania, pośpiechu,
zapału, niepokoju przeczuć i rozkoszy, przestron-
ny pokój o zawsze zamkniętych okiennicach, oto-
czony pomieszczeniami bez nazwy i przeznacze-
nia. W miarę jak uwalniali się jedno od drugiego,
by wieść wspólne życie, w miarę jak zaczynali się
kochać naprawdę — stopniowo otwierali okienni-
ce, a pozostałe pokoje zaczynały być użyteczne:
garderoba, schowek na walizki, wanna w łazien-
ce, na koniec kuchnia i miejsce pracy z maszyną
do pisania. Nawet jeżeli teraz przygotowywali od
czasu do czasu pokoje dla gości, gdzie należało
rozłożyć kanapę lub świeżą pościel, centralnym
miejscem był ich dawny pokój — początek wspól-
nych dziejów, świadek ich płomiennych uniesień.
To była najważniejsza część domu. Gdy tylko któ-
reś z nich usłyszało słowo „dom", natychmiast
widziało przed sobą stare, bardzo niskie łóżko bez
materaca, zwykłe krzesło kuchenne, na którym
walały się rzucone w pośpiechu różne części gar-
deroby.
W tym pokoju, na materacu tworzącym obec-
nie integralną część łóżka z jasnego drewna, sta-
rannie dobranego do półek i komody, położyła się
Sybil. Naprzeciw, po obu stronach oszklonych
drzwi wychodzących na trawnik, były zawieszone
dwa pejzaże nieznanego pędzla, w rozmytych bar-
wach, „których odcień podkreślał barwę oczu Sy-
bil, jak utrzymywał Francois. Skórzany fotel, ni-
ski stół po stronie Francois (gdzie wznosił się stos
płyt i kaset i gdzie stała jego maszyna do pisa-
nia), w kącie mały składany stolik pod kwiaty,
dopełniały umeblowania. Dalej, na ścianie trzy
obrazy — na poły abstrakcyjne, na poły figura-
tywne — utrzymane w kolorze pomarańczowym,
takim samym jak zasłony; gdy świeciło słońce
dodawały pomieszczeniu ciepła i blasku. Z tego
korzystała Sybil latem. Jednak by znowu grzać
się w tej atmosferze, trzeba będzie przetrwać zi-
mę, znieść wszystkie zmartwienia, trudy i niepo-
koje, jakich ta sztuka im przysparzała i miała
przysporzyć w przyszłości. Był to utwór tak wspa-
niały i tak przejmujący, że nie mogła pozwolić
sobie na najdrobniejszą pomyłkę. Autor, młody
Czech, przybył do Paryża ciężko chory. Nim
umarł w czarnej nędzy, powierzył Sybil prawa au-
torskie na piśmie. Była związana z nim poczu-
ciem solidarności i odpowiedzialności. Anton.
Dość mu się podobała...
— Ogromnie — twierdził Francois.
Ale Francois utrzymywał także, że kochają się
w niej wszyscy mężczyźni, co zawsze stanowi dla
kobiety ogromne pokrzepienie. W ogóle nie zda-
wał sobie sprawy, do jakiego stopnia jest nieczuła
na cudze wyznania. Słowa miłości przyjmowała
tylko od Francois.
W środku panował uroczy rozgardiasz. Sybil
nie miała czasu, by tu zaglądać za dnia i usuwać
ślady roztargnienia Francois. Wszystko było po-
rozrzucane, zupełnie jakby przez cały dzień bara-
szkowało tu stadko rozbawionych szczeniąt. Na
biurku kłębił się stos papierów: było to tłumacze-
nie Ulewy. Sporządzili sześć kopii. W kącie stał
przygotowany do oddania właścicielowi komputer
— Francois chciał kiedyś zrobić z niego użytek,
lecz ani razu się nim nie posłużył. Jego umysł nie
był w stanie opanować tej maszyny.
Ani wielu innych.
Sybil z grubsza uporządkowała pobojowisko,
wzięła kąpiel i wyciągnęła się na łożu z jasnego
drewna. Francois z pewnością krążył teraz sam
po mieście; to był właśnie jego sposób rozwiązy-
wania naglących problemów, a do takich należała
kwestia budżetu Ulewy. Wyciągnęła rękę, wzięła
z nocnego stolika rękopis, często czytany i odkła-
dany, taki sam,-jaki leżał w bezładzie na stoliku
Francois. Natychmiast poddała się urokowi Ser-
ge'a, bohatera sztuki Antona. Człowieka nie ko-
chanego i kochającego zbyt mocno...
Francois, wróciwszy koło dziesiątej, zastał
Sybil śpiącą, co oznaczało, że nie miała już za-
miaru wychodzić z domu. Poruszał się więc po
mieszkaniu z wielką ostrożnością, by jej nie
zbudzić. Przez długą chwilę stał w ciemnościach
z otwartymi oczami. Nie chciał teraz zamykać
okiennic, by nie narobić hałasu; przez szpary
wnikało do wnętrza światło latarni, rysując jas-
ne prążki na twarzy i ramionach Sybil. Wpatry-
wał się w owal jej policzków, smukłość szyi pod-
kreślonej przez blask światła, wdychał zapach
jej włosów. Kochał ją. To zadziwiające, że moż-
na kochać kogoś przez tyle czasu, z taką pew-
nością, wręcz nabożnie. Przypuszczalnie każdy
człowiek zdolny jest do takich uczuć. Może na-
wet Mouna... Czy to naprawdę ona zgasiła świa-
tło w teatralnym korytarzu, od razu gdy tylko
położył Sybil na trzcinowym fotelu. Przysiągłby,
że dostrzegł ją stojącą daleko, za jego plecami...
Ale dlaczego potem znów je zapaliła? Mimo
wszystko dziwna osoba z tej aktoreczki przybyłej
z Westfalii...
— Nic mi nie mówiłeś, że jest taka ekstrawa-
gancka — rzekła Sybil następnego ranka.
Siedząc na łóżku, spoglądała z rozbawieniem
na Francois, który najzwyczajniej miał kaca. Zie-
wając bez przerwy, przeciągnął dłonią po nie ogo-
lonych policzkach, rzucił pełne obrzydzenia spoj-
rzenie na ziołową herbatkę, którą najwidoczniej
sam musiał sobie przyrządzić. Zamieszał łyżeczką
w filiżance, zamknął oczy i wypił zawartość jed-
nym haustem jak lekarstwo.
— Przyznaj się w końcu: poznałeś ją wcześ-
niej czy nie?
— Skądże, widziałem ją tylko jeden raz
u Berthomieux, w zeszłym tygodniu... Nic ci nie
mówiłem, bo chciałem, byś ją sama oceniła. Masz
lepsze wyczucie niż ja — dodał natychmiast,
a Sybil wybuchnęła śmiechem.
— Nie broń się, nawet nie myśl, że mogę być
zazdrosna.
— Dlaczego? Uważasz, że jest za stara?
— Nie... Ale tak odległa, taka poza czasem,
tak mało związana z życiem... To znaczy z na-
szym sposobem życia... Taka „nieprawdopodob-
na". Właśnie: „mało prawdopodobna".
— To prawda. Tak, to prawda — odparł
Francois po dłuższym namyśle, który Sybil wy-
dał się zbyt długi, niepotrzebny i raczej dość
śmieszny.
W istocie — pomyślał — tak naprawdę nikogo
się nie zna do końca. Nie sypia się przecież ze
wszystkimi. Nikt nie jest wiarygodny. Może tylko
w trudnym wieku pierwszych uniesień i pożądań,
gdy głód dojrzałości każe nam wierzyć we wszyst-
ko, czego się pragnie. Dla mężczyzny, który nie
spotkałby kobiety takiej jak Sybil, lub który by jej
nie kochał, życie zapewne stałoby się rodzajem
maja alfonsa, lubieżnym i obscenicznym...
Mouna zrobiła na Francois dziwne wrażenie.
Co za przypadek sprawił, że został jej przedsta-
wiony na śniadanku dla dziennikarzy? Dlaczego
właśnie tego dnia Sybil pojechała do Touraine?
I dlaczego od tego czasu oddawał się owej grze
z Berthomieux w stylu komedii lat trzydziestych
i temu pełnemu fałszu flirtowi z eks-gwiazdą?
Nawiasem mówiąc, niezła ta Mouna... Zgrabna,
zawsze zadbana, taka pilna, staranna we wszyst-
kim. We wszystkim, czego nie znosił. A tego właś-
nie nie znosił. W podświadomości Francois kieł-
kowało poczucie, że te cechy u kobiety tak boga-
tej i z taką pozycją zaczynają go podniecać. Zu-
pełnie niedorzeczne: zaproponowała mu prze-
cież, żeby wziął w udziale połowę sztuki, gdy ona
będzie czytała. Co ją napadło? Z pewnością nie
oznaczało to żadnej zmiany w jej sądach: nie mia-
ła własnego zdania. Powiedziała tak z czystej
uprzejmości. Nie, to Berthomieux mówił o trud-
nościach i kłopotach, jakie sprawi ta sztuka.
Właśnie! Wróciła intuicja, która dała znać o sobie
poprzedniego dnia: Mouna widziała ich oboje
w kuluarach teatru na trzcinowym fotelu. Dlate-
go najpierw zgasiła, a potem zapaliła światło...
Dlatego właśnie spóźniła się na spotkanie parę
minut i pojawiła się z dziwnym wyrazem twarzy...
Jednocześnie wiedział od Berthomieux, który był
jedyną osobą znającą ją bliżej (lub któremu po-
zwalała tak sądzić), że w swoim czasie prowadzi-
ła bardzo wesołe życie. Nie po raz pierwszy zdra-
dzał Sybil, ale pierwszy raz z kimś, kto był zwią-
zany z ich wspólnymi planami. W każdym razie
dotychczas Sybil nie miała pojęcia o jego różnych
wyskokach. Prawdę mówiąc, sam też się przed
nią tym nie chwalił, zresztą nie było czym. Sybil
nawet nie wyobrażała sobie, że mógłby ją zdra-
dzić. Jeżeli nawet ta rozczulająca naiwność mo-
mentami drażniła Francois, to jednocześnie uwa-
żał ją za bardzo wygodną. I stosowną. Czy można
mówić o zdradzie, skoro tylko od czasu do czasu
pozwala się sobie na perwersyjne ekscesy? Czy
już od razu musi to być obraza majestatu? Czy
można to nazwać uchybieniem wobec wyłączno-
ści uczuć? Zresztą dotychczas nie spotkał się
nigdy z tą samą kobietą więcej niż dwa czy trzy
razy. I nagle na myśl o Mounie, o jej obecności
w teatrze, o ich spotkaniu twarzą w twarz, na
skroniach Francois ukazały się krople potu: in-
tuicja mu mówiła, że powinien jak najszybciej
wyplątać się z tej historii. Ale Francois nie należał
do mężczyzn, kierujących się intuicją, przeczucia-
mi czy podejrzeniami. Życie było dla niego dosta-
tecznie trudne i twarde, mógł się znakomicie
obejść bez zawieszonej na własnej szyi etykietki
ofiary.
4
Francois wrócił późno. Gdy tylko usłyszała,
jak nuci w ciemnościach, wiedziała, że jutro
z pewnością będzie musiał leczyć kaca. Gdy leżał
po drugiej stronie łóżka, widziała jego szczupły
kark, wysuniętą szczękę, sine kręgi pod oczyma,
długie, gęste, sterczące jak samochodowe wycie-
raczki rzęsy, wbite w brzeżki powiek, zauważyła
kiełkujący na policzkach zarost, a także długie
palce, jeden ze złamanym wczoraj na trzcinowym
fotelu paznokciem, który starannie ukrywał pod-
czas spotkania w biurze teatru. Dłonie dziwnie go
postarzały, tak samo jak Mounę. Ale, ale, przede
wszystkim jak wyglądają jej własne ręce? Rzuciła
okiem: cóż znowu, jej dłoń była pełna, smukła
i gładka! Sybil miała pięć lat mniej niż Francois
— właśnie te pięć lat zaznaczyły jego skórę. Bruz-
dy wokół nosa pojawiły się wcześniej. Przed trze-
ma laty stwierdziła, że zaczynają się pojawiać na
jej twarzy, obramowując usta dwoma nawiasami,
zdradzającymi ilość uśmiechów, pocałunków,
a może wstrzymywanych łez lub wymuszonej
uprzejmości... Te zmarszczki w całej swojej brzy-
docie i uroku były świadkami przeszłości ich
związku; mówiły o kruchości ludzkiego istnienia
i o nieubłaganym, nielitościwym upływie czasu.
Francois obudził się, otworzył oczy, na jego
twarzy ukazał się niewyraźny uśmiech. Za-
mknął powieki. Sybil usłyszała jego głos zadający
pytanie:
— I co zrobimy?
Ogarnęła go spojrzeniem poważnym, czułym,
w którym taiła się ciekawość i niedowierzanie.
Jak gdyby z jego ust padły słowa: „Odrzucamy tę
propozycję. Nie możemy się zgodzić. Nie możemy
się zgodzić, bo jeśli ludzie nie mają się z czego
śmiać, teatr świeci pustkami. Widz jest zbyt zmę-
czony i zdeprymowany, by mogły go zafascyno-
wać duchowe przemiany nikomu nie znanego
młodego Czecha, nawet jeżeli okazałby się auto-
rem bardzo utalentowanym. Ponadto ten człowiek
nie żyje, nie można go więc pokazać w telewizji,
przez co całe przedsięwzięcie staje się jeszcze
trudniejsze. Może gdyby udało się zainteresować
tym tekstem najwybitniejszego reżysera naszych
czasów, a on zachwyciłby się i zaczął głośno
o tym krzyczeć, gdyby mu w dodatku zaufano...
Ale kto by to mógł być? I czy byłby zdolny działać
z należytym zapałem...?"
— Nie wiem czemu, ale miałam wrażenie, że
wszystko jest właściwie załatwione — odparła
sennie.
Usiłowała obarczyć siebie odpowiedzialnością za
tę porażkę, chociaż, prawdę mówiąc, spowodował
ją Francois, on i jego przelotne zainteresowanie,
które skierowało uwagę Mouny na ten utwór, jej
obietnice zbyt pośpieszne, by mogły się okazać po-
ważne. Francois się pomylił lub zmyliła go Mouna,
lecz on miał raczej pretensję do siebie niż do niej.
Przecież wszyscy wiedzą, że w takich sprawach ko-
nieczny jest podpis i ustalenie terminów.
— Szkoda. Naprawdę szkoda — stwierdziła
Sybil bez śladu irytacji wobec jego łatwowierno-
ści, o którą sam do siebie miał pretensję.
Ogarnęła go złość. Tak, szkoda: jeden jedyny raz
zamiast dzielić się dochodami z autorem, jego
agentami i innymi współwłaścicielami praw autor-
skich, otrzymaliby należne dwanaście procent.
Gdyby odnieśli sukces, ich życie stałoby się o wiele
łatwiejsze. Sybil miała do tego prawo po tylu latach
ciężkiej, niewolniczej pracy u krwiopijców. Ogarnął
go gniew. Ona nie była chciwa, coś takiego w ogóle
nie wchodziło w rachubę; po prostu przestałaby
bezustannie ograniczać wydatki. Oboje byli znacz-
nie bardziej skrępowani niedostatkiem niż reszta
przyjaciół, i to z winy jego, Francois. To prawda
ogólnie znana, że pozycja mężczyzny decyduje
o pozycji rodziny. Wiedział to od dawna.
Bardzo ładnie pozować na nieskazitelnie ucz-
ciwych intelektualistów, przegrywających roz-
myślnie, trzeba jednak być pewnym, że dokonuje
się wyboru, czyli że jest się zdolnym dołączyć do
grona gruboskórnych, sprytnych groszorobów,
drobnych oszustów, którzy po prostu mieli
szczęście. To uważali oboje za godne pogardy.
Nawet jeżeli miałby to być sukces niewielki, nale-
żało go jeszcze osiągnąć... Nie zależało mu na
tym, by jej nazwisko pojawiło się na afiszach,
największą przyjemność sprawiłoby mu zapew-
nienie Sybil lepszych warunków materialnych.
Francois nigdy nie zastanawiał się nad przyszło-
ścią, nie przychodziło mu do głowy, że może się
kiedyś zestarzeć, ale czy Sybil myślała tak samo?
Był najzupełniej pewien, że umrze pierwszy, teraz
niepokoił się, co Sybil zrobi bez niego i bez grosza
przy duszy.
Trzy razy przerabiała tłumaczenie Ulewy. Była
uszczęśliwiona, kiedy jej oznajmił, jak ostatni kre-
tyn, że teatr Mouny zamierza wystawić ten utwór.
Pewnie już słyszała pierwsze okrzyki triumfu...
Nie, to nie było w porządku. Zaraz zażąda, od tej
kapryśnej Mouny rozliczenia albo ją przekona. Był
już ubrany, gotów do wyjścia; gdyby kiedykolwiek
nosił kapelusz, chwyciłby go w rękę i wielkimi
krokami ruszył w stronę Theatre de l'Opera. Dla-
czego zawsze jego najpoważniejszym projektom
towarzyszyły niedorzeczne wizje?
Nieobecność Sybil, która udała się do redakcji,
pozwoliła mu przeszukać kieszenie jej żakietów.
W jednej znalazł banknot stufrankowy, to powin-
no mu wystarczyć. Po prostu miał pecha: w jego
książeczce skończyły się czeki.
— Nie! Nie mogę już tak żyć dłużej, ciągle
będąc na czyjejś łasce, czerpiąc z cudzej kieszeni
— powiedział sobie.
Zaraz pójdzie zobaczyć się z Mouną Vogel.
W normalnej sytuacji nigdy by przecież na to nie
nastawał, ale teraz miał wszystkiego dość. Poroz-
mawia z Mouną, nawet jeżeli miałoby to się oka-
zać bezowocne! Zażąda, rozliczenia, rozrachunku,
odszkodowania za zawiedzione nadzieje. To
wszystko, co mógł zrobić, ale lepsze niż nic.
Mouny Vogel nie było w teatrze, jednak z kro-
niki towarzyskiej wynikało, że raczej nie wyjecha-
ła z Paryża. Podczas ich pierwszego spotkania
jakimś cudownym zbiegiem okoliczności podała
mu numer swego prywatnego telefonu, a on, rów-
nież cudem, ten numer zapisał.
— Sądząc po cyfrach, powinna mieszkać w tej
dzielnicy — mruknął pod nosem i spojrzał na
zegarek.
Wpół do jedenastej, odpowiednia pora, by za-
dzwonić do kobiety, która uważała za punkt ho-
noru kierowanie jednym z paryskich teatrów.
Zresztą teraz już nie było wielkich dam wstają-
cych dopiero w południe, prócz może tych kobiet,
które co noc bawiły się aż do rana. Ludzie wstają
coraz wcześniej, by robić rzeczy coraz bardziej
niepotrzebne. Doszedłszy do tego wniosku, zawa-
hał się przed wybraniem numeru. I co właściwie
powie? Bezsensowność tego kroku, owej rozmo-
wy, ukazała mu się z całą oczywistością, a obu-
rzenie na siebie złagodziła troska o los Sybil.
Przy barze wypił z właścicielem kilka kieliszków
białego wina, co go wprawiło w znacznie lepszy
humor.
Odwołał już spotkanie ze swoim wydawcą,
więc teraz nie mógł się wycofać. Kwestia honoru.
Nie chodzi tu przecież o jego dzieło, nie stawał
w obronie własnych interesów (sam nie umiał ani
słowa po czesku, jego rola ograniczała się do
przepisania, wspólnie z Sybil, fragmentu utworu
po francusku). Wszystkiego dokonała Sybil.
Zresztą w cudzym imieniu można prosić
o wszystko, nie narażając się na upokorzenie. Je-
żeli chodziło o Francois, nigdy w życiu nie podjął-
by się tak trudnego zadania: uważał, że sztuka
jest znakomita, podziwiał ją na równi z Sybil, ale
zdawał sobie sprawę z aktualnych upodobań wi-
downi. W ostatnich latach...
Dyskusja polityczna z sąsiadem przy barze
przeciągnęła się do południa, wtedy właśnie zde-
cydował się zadzwonić do Mouny Vogel. Rozma-
wiając z nim, śmiała się bez przerwy.
— Halo? Nie, to nie pan! To niemożliwe,
Francois... Och, przepraszam, panie Rosset...
— Proszę mi mówić po imieniu.
— Jeżeli pan się będzie do mnie zwracał per
Mouna...
Ta wymuszona galanteria nie była w naj-
lepszym gatunku. Westchnął z irytacją.
— Dobrze, Mouno. Ale dlaczego pani uważa,
że to niemożliwe, bym do pani telefonował?
— Ponieważ właśnie w tej sekundzie myśla-
łam o panu! To niesłychane! A wie pan, że
w Dortmundzie nazywano mnie „Cyganką"?
Francois przez moment ujrzał w wyobraźni
chór przemysłowców na tle wielkiego paleniska —
nowoczesnej dekoracji do Złota Renu Wagnera —
chór mężczyzn, uzbrojonych w rzucające błyski
okulary, opowiadających o czarodziejskich zaklę-
ciach Mouny Vogel. Zamknął powieki.
— Odgadywała pani przeszłość?
— Przewiduję tylko to, czego pragnę. Mój dro-
gi Francois, skąd ten czas niedokonany?
— Tak powiedziałem? Ja myślę tylko o przy-
szłości...
— Doskonale. Ale chyba nie musimy się już
dłużej przekomarzać — odparła Mouna surowo,
jakby to ona dzwoniła do niego i to w bardzo waż-
nej sprawie. — Powinniśmy porozmawiać o tej
sztuce możliwie jak najszybciej, tylko we dwoje.
— Pani rzeczywiście posiada zdolności proro-
cze — rzekł Francois. — Ja także chciałem o tym
z panią pomówić.
Uśmiechnął się. Zwracając się do tej kobiety,
miał wrażenie, że gra rolę w bezsensownej sztucz-
ce, w każdym razie w takiej, która nie ma związ-
ku z rzeczywistością. O ile mógł się zorientować,
Mounę Vogel otaczała aura prawdziwej roman-
tyczności: nie tkwiła w kłamstwach, nie grała ko-
medii jak wiele innych kobiet, przebywała w świe-
cię własnych urojeń, co jest rzeczą zupełnie od-
mienną.
— Czy znalazłby pan chwilę czasu koło szó-
stej? — spytała głosikiem małej dziewczynki lub
może tylko pragnęła, żeby to tak brzmiało. —
Chciałabym pana zaprosić na herbatę z grzanka-
mi i miodem z Dortmundu, takiego miodu w ogó-
le w Paryżu nie ma. Tylko proszę nie mówić, że
pan nie lubi miodu, panie Rosset... przepraszam,
Francois. Byłoby mi bardzo przykro. Wystrzegam
się osób, które nie lubią miodu...
Roześmiała się po raz ostatni i przerwała roz-
mowę. Francois przez dobrą chwilę stał nierucho-
mo ze słuchawką w dłoni. Dawno już nie słyszał
podobnego dialogu — ani w towarzystwie, ani na
scenie. Ani nawet w telewizji.
5
Apartament Mouny stanowił zdumiewający
melanż: meble w stylu Ludwika XV, z całą pew-
nością oryginalne, ciężkie i solidne, szlachetne,
mięsiste tkaniny, a w tej scenerii bibeloty i dzi-
waczne drobiazgi rozrzucone tu i ówdzie, zdra-
dzające obecność małej dziewczynki kryjącej się
po zakamarkach: porcelanowy pies, ogromna lal-
ka z 1930 roku, szal z dzwoneczkami, zupełne
okropieństwa wmieszane między prawdziwe anty-
ki. Nie wiadomo, co w tej dekoracji znalazło się
rozmyślnie.
Całość przypomina sposób bycia pani domu —
pomyślał Francois.
Rzuciwszy okiem na swe odbicie w wielkich
rozmiarów zwierciadle, ustawionym naprzeciw
wejścia jak mur obronny, spostrzegł, że ma na
sobie sportową marynarkę, gładką koszulę z weł-
nianym krawatem, flanelowe spodnie, co spra-
wiało, że wyglądał poważnie, jeżeli już nie ele-
gancko. Wszystko to zawdzięczał Sybil, która, gdy
skończył trzydzieści pięć lat, zabroniła mu nosić
poza domem dżinsy, adidasy i koszulki polo. Czę-
sto powtarzała, że nie cierpi widoku podstarza-
łych młodzieniaszków. W każdym razie Francois
był teraz przekonany, że dokonał rozsądnego wy-
boru. Jego satysfakcja znacznie wzrosła, gdy na-
deszła Mouna w szeleszczącej sukni z czarno-be-
żowego atłasu, przy którym najdrobniejszy nawet
kowbojski element stroju byłby go ośmieszył.
Francois uderzył jej wzrost. Zdumiał się widząc,
że jest o wiele niższa, niż mu się wydawało. Do-
piero gdy usiadła, dostrzegł jej bose stopy.
— Czy to pana nie razi ? — spytała, wskazu-
jąc na długie rubinowe paznokcie w hollywoodz-
kim stylu. — Czuję się dobrze tylko wtedy, gdy
bosymi stopami dotykam ziemi... lub dywanu.
Czuję się pewnie, gdy sadzonka moich stóp znaj-
duje się na pewnym gruncie.
Uśmiechnęła się, z całą swobodą siadając na
wielkiej kanapie, na której drobna postać wcale
nie ginęła. Francois przypomniał sobie, że prze-
cież występowała w czasach, gdy aktorka musiała
„zajmować przestrzeń" na scenie w znaczeniu za-
równo fizycznym, jak i psychicznym. Podziwiał
wiele umiejętności związanych z zawodem aktor-
skim. Niektóre chwyty wyszły już z mody, mimo
to nie przestawały go fascynować: technika mo-
dulowania głosu, swobodne posługiwanie się
własnym ciałem, efektowne wejście lub wyjście,
sztuka przemieniania ciszy w zgiełk i wiele, wiele
innych. Dziwnie było myśleć w ten sposób o Mou-
nie (do pewnego stopnia zachowała swój dawny
blask), ponieważ jej aspekt fizyczny istniał jakby
poza czasem. Czy miewała kochanków? Czy ko-
chała swego przemysłowca? Po raz pierwszy sta-
wiał sobie te pytania w odniesieniu do podstarza-
łej aktoreczki. Przedtem, gdy otaczał je rozgłos,
wiedziano o tego rodzaju kobietach wszystko, na-
wet jeżeli nie było to związane z osobistym zaan-
gażowaniem. Francois także, ogólnie rzecz biorąc,
patrzył na nie przez podwójną zasłonę ich sławy
i reputacji.
— Byłam pewna, że pan w końcu się kiedyś
pojawi... — rzekła bez zwykłej pewności w głosie.
— I cieszę się, że to nastąpiło tak szybko — doda-
ła elegancko.
Mouna jest uprzejma, to właśnie to — pomy-
ślał Francois, który od wejścia zastanawiał się, co
go tu właściwie sprowadziło.
— Czy nie zechciałby pan spróbować niemiec-
kiego koktajlu? Znam pewną wyborną kombina-
cję na bazie wódki. Tak? Kurt! Kurt! — zawołała
lokaja, tkwiącego za dwoma sfinksami ze złocone-
go mosiądzu, z trudem mieszczącymi się w wą-
skim korytarzu. — Kurt, dwa bismarcki, proszę...
Kurt przyjechał tu ze mną z Dortmundu — doda-
ła szeptem. — Rozumie pan, co to dla mnie zna-
czy? To po prostu cudowne, wspaniałe... Paryż
jest miastem, które trudno opuścić, lecz w któ-
rym niesłychanie trudno się odnaleźć, pan wie...
panie... mhm... przepraszam, Francois.
Mówiła, paplała bez przerwy, wciąż taka kru-
cha i naprawdę zabawna, ale fakt, że siedzieli
w jej salonie tylko we dwoje, nie pozwalał mu
patrzeć na nią ze zwykłym krytycyzmem. Przy
bezpośrednim zetknięciu ludzie okazują się cał-
kiem inni, niż nam się wydawało na pierwszy rzut
oka. Każda, istota ludzka jest w jakiejś części wra-
żliwa lub drażliwa. A już na pewno bardziej złożo-
na niż suma naszych obserwacji, przenikniętych
ironią czy nudą. Mouna stanowiła dla Francois
wielką niewiadomą; jej obecność zmuszała do
używania w mowie słodkawych ogólników. Gdy-
by, przejrzawszy pozory, miał okazję poznać ją
naprawdę, gdyby wiedział o jakimś szczególe do-
tyczącym jej przeszłości bądź teraźniejszości, nie
patrzyłby na tę drobną istotkę przez pryzmat abs-
trakcyjnej ciekawości, szacunku zmieszanego
z rozbawieniem, które budziła w nim całkowita
nieznajomość jakichkolwiek faktów z jej życia...
Dziwiła go własna obecność w tym inkrustowa-
nym salonie, bezsens tego absurdalnego spotka-
nia; na skutek usilnych starań marnował czas
własny i tej kobiety.
Podała mu szklaneczkę napełnioną mętnym,
czerwonawym płynem, by wszystko podporządko-
wać określonej konwencji. Zresztą, koktajl był rze-
czywiście wyborny, znakomity, przywracał rów-
nowagę, mocny i zarazem łagodny, mocny i gład-
ki... Bardzo smakowałby Sybil!
— Wspaniały — stwierdził.
— Nieprawdaż? Poproszę Kurta, żeby nam
przyniósł jeszcze dwie szklaneczki, jedną dla pa-
na, drugą dla mnie... Będzie łatwiej rozmawiać
o sztuce. Wczoraj, w obecności naszego poczciwe-
go Berthomieux, po prostu nie mogłam... Ach,
tak, pan pewnie zapomniał, że połowa udziałów
należy do niego. To ogromnie komplikuje całą
sprawę...
Dzięki temu koktajlowi albo dzięki jej własnym
umiejętnościom nie było w niej już nic z preten-
sjonalnej, przekwitłej piękności. Teraz nie do-
strzegał jej śmieszności, robiła wrażenie osoby
bystrej i bardzo żywotnej. W jej głosie brzmiała
zaledwie drobna nutka rozdrażnienia, pobłażania
czy ironii. To nie zwykła, prymitywna głupota
sprawiła, że poślubił ją niemiecki magnat prze-
mysłowy, i z pewnością nie ta cecha skłoniła go
do zapisania Mounie całego majątku. Nie dlatego
czyniła Berthomieux urzędnikiem odpowiedzial-
nym za teatr, a nie dyrektorem; bez wątpienia
była wystarczająco sprytna, by nie demonstro-
wać swej prawdziwej władzy, gdy wciąż jeszcze
Berthomieux czuł się tu panem.
Apartament znajdował się na szóstej kondyg-
nacji, zachodzące słońce kładło swój blask na
szyby, niebo różowiało na horyzoncie, robiło się
późno... Koktajl bismarck miał wszakże jedną wa-
dę: wzmagał pragnienie — do tego stopnia, że
Francois nie zaprotestował, gdy naturalnym ge-
stem podała mu kolejną szklaneczkę. Tracił czas,
czas ich obojga, za to bardzo przyjemnie. Dawno
już alkohol tak na niego nie podziałał. Czuł się
odprężony, beztroski, miał wrażenie, że wszystko
może odgadnąć, wszystko może przewidzieć...
Czuł się po prostu jak uczniak. Mouna ze śmie-
chem zapaliła małą lampkę, odmłodniała. Kiedyś
musiała być rzeczywiście bardzo zabawna, ta
Mouna Vogel... Tak, bardzo pociągająca, prowo-
kująca i odrobineczkę spłoszona. To były kobiety
stworzone, przeznaczone dla mężczyzn, kobiety,
jakich dziś już się nie spotyka... Francois na
moment ogarnęło uczucie tęsknoty, które pierz-
chło natychmiast, gdy tylko je sobie uświadomił.
Melancholijny rozpustnik, to u niego zupełnie coś
nowego i raczej komicznego.
— Sztuka jest wspaniała — mówiła Mouna —
ale jakże smutna. Ten wasz Anton jest postacią
zbyt idealną. Udaje, że niczego się nie domyśla,
wszystko cierpliwie znosi, to przytłaczające. Bez
wątpienia, to cecha bardzo słowiańska, jednakże
ogromnie przytłaczająca. Proszę się na mnie nie
gniewać, ale niech pan tylko sobie na przykład
wyobrazi, że on nic nie wie, niczego nie jest świa-
dom, w ogóle nie ma pojęcia, co ona robi, i gra
rolę napuszonego, nadętego prostaka błąkającego
się we mgle... Taki bohater byłby po prostu śmie-
szny! Proszę sobie wyobrazić...
— Krótko mówiąc, woli pani Feydeau niż Cze-
chowa — rzekł Francois ze sztuczną surowością.
Jej pomysł go zaskoczył: to był bardzo dobry
chwyt teatralny, zręczny, zjadliwy i efektowny —
trzy epitety, które z zasady Francois odrzucał.
Jednakże w odniesieniu do tekstu, którego, co
prawda, nie był autorem, lecz który znał bardzo
dokładnie, ten pomysł był uderzający, wręcz im-
ponujący.
Jednocześnie bohater ukazany w taki sposób
stawał się człowiekiem miernym, zwyczajnym,
a więc wiarygodnym — pomyślał w duchu z gory-
czą, co natychmiast wydało mu się równie śmie-
szne, jak tęsknota, która opanowała go przed
chwilą, gdy myślał o kobietach.
Ten koktajl pobudzał do uczuć gwałtownych,
które w ułamku sekundy wydawały się śmieszne.
Tak jak owo dziwne, nieoczekiwane, wręcz pro-
stackie pożądanie, jakiego doznał —jego źródłem
był ów zbyt dobrze znany zapach, zapach ryżo-
wego pudru, który ulotnił się już lata temu, a któ-
ry zdawał się wypełniać przestrzeń między jego
fotelem a kanapą, gdzie spoczywała Mouna. Sie-
dząc miał twarz na tej samej wysokości, musiał-
by więc się unieść, zrobić dwa kroki i pochylić się
bardzo nisko — bo taki miał zamiar — by chwycić
tę woń w nozdrza. Powstrzymał go początkowo
nieśmiały, lecz z chwili na chwilę potężniejszy
poryw.
— Nie.
Mouna śmiała się, a Francois wraz z nią.
— Nie — powtórzył, usiłując się pohamować. — Nie, tak nie można.
— A właściwie dlaczego? Przecież nikt nie ma
prawa nam w tym przeszkodzić.
Wstał z fotela. Wszystko stanowiło przeszkodę.
Nie pragnął przecież tej kobiety, wcale nie chciał
wdychać zapachu ryżowego pudru.
Ja, dorosły mężczyzna, stare psisko, zachowu-
ję się jak szczeniak — snuło mu się po głowie.
Z zaskoczeniem skonstatował jędrność nóg
Mouny. Gdy tylko jej dotknął, gdy tylko musnął
palcami jej szyję, wydało mu się, że już kiedyś
z nią był, że czekała na niego od wielu godzin,
zupełnie jak gdyby jego gest nie był wyłącznie
skutkiem prostackiego pożądania, fali, której się
nie spodziewał... Tak, Mouna widziała go, a także
Sybil, widziała odbicie ich obojga w zbłąkanym
zwierciadle w pamiętnym korytarzu...
Godzinę później, znalazłszy się z powrotem na
bulwarze Port-Royal, Francois pomyślał o postaci
Valmonta z Niebezpiecznych związków, wstrętne-
go typa i nieszczęsnego głupca.
Zdał sobie sprawę, że jedyne, co jego samego
mogło tłumaczyć, to właśnie prymitywizm tych
ekscesów. Wykorzystał półmrok korytarza, by za-
spokoić żądzę ze swą stałą kochanką, legł na
kanapie z kobietą o wiele od siebie starszą w po-
ścigu za wonią ryżowego pudru, którego w żaden
sposób nie mógł rozpoznać — a wszystko to w ce-
lu, by ukazać w najlepszym świetle talent Sybil.
Jego wyskoki erotyczne nie były więc dyktowane
sprytem czy cynizmem. Francois, jak wielu męż-
czyzn w jego wieku i o jego temperamencie, do
wierności doprowadziły znużenie codzienną pra-
cą i lęk przed chorobą. Z tej wierności cieszyli się
jego przyjaciele, nie mający takiego powodzenia
u kobiet. Prawdę mówiąc, dla mężczyzn po pięć-
dziesiątce, mniej już nagabywanych przez płeć
piękną, lęk przed AIDS stanowił znakomite alibi;
wierność stała się dla nich cnotą, którą co praw-
da głośno się chełpili, cierpiąc przy tym, każdego
bowiem dnia byli wodzeni na pokuszenie.
Francois dziękował niebiosom, że urodził się
jeszcze przed wojną. Miał więc czas i okazję, by
nasycić zmysły, tak trudne do zaspokojenia dla
obecnego pokolenia. Po tym etapie przeszedł do
rozkoszy znacznie łatwiejszych, i to nie z gnuśno-
ści, lecz z obawy, by Sybil nie musiała płacić za
jego ewentualne miłostki — to przyhamowało jego
zapały. Miał wiele szczęścia: zakończył przygody
miłosne jak myśliwy, któremu na łowach sprzyja-
ło szczęście, i po prostu wkroczył w związek
z partnerką godną szacunku, pożądaną i wierną.
Sybil bowiem była kobietą, co do której miał
pewność: znał jej charakter i ufał w moc jej uczu-
cia do siebie. Poznał ją dostatecznie i w odpo-
wiednim momencie, w samą porę. Tak więc sta-
łość uczuć nie jawiła mu się jako groźba pod
maską nudy, jak odczuwałby to parę lat wcześ-
niej . Na pewnym etapie życia Francois przez dwa,
a może trzy lata z upodobaniem odgrywał rolę
Don Juana. Dziś tamte przygody wydawały mu
się po prostu śmieszne i prymitywne. Oto dlacze-
go miał za złe różnym Valmontom opisanym przez
Laclosa, z którymi od czasu Mouny się utożsa-
miał z odcieniem sarkazmu. Ten wyskok był,
w jego pojęciu, powrotem do wieku, który, prze-
ciwnie do tego, co się uważa w sferach miesz-
czańskich, nie ma ani granic, ani barier czaso-
wych.
6
Francois wracał na bulwar Montparnasse nie-
co speszony. Wkładając klucz do zamka, wręcz ze
zdumieniem wciągnął w nozdrza zapach trawy,
unoszący się nad miniaturową łączką, znajdującą
się prawie w samym sercu Paryża. Zaledwie prze-
kroczył próg, usłyszał jedną z ulubionych melodii
Sybil: bardzo stare nagranie Duke'a Ellingtona.
W tym samym niemal momencie poczuł, że w je-
go ramiona wpada Sybil pachnąca, z rozwianymi
włosami i błyszczącymi oczyma. Przytuliła się do
niego, pełna szczęścia... A może wciąż jeszcze peł-
na szczęścia...? W jednej sekundzie przeszył go
lęk. Ale właściwie z jakiego powodu? Ona śmiała
się, całował jej świeże, chłodne policzki (była od
niego młodsza, młodo wyglądała, prawie dorów-
nywała mu wzrostem). Posiadała wszystkie za-
lety, jakich brakowało kobiecie, od której właś-
nie wracał i z którą się kochał — chyba przez po-
myłkę lub perwersję. Ogarnęła go niechęć do sa-
mego siebie i uśmiechem odpowiedział na trium-
falny uśmiech swej prawdziwej i prawowitej ko-
chanki.
— Wyobraź sobie — powiedziała — że ten bał-
wan Herouville powierzył mi redagowanie kroniki
paryskiej w tygodniku dla krajów francuskojęzy-
cznych! Dwie kolumny miesięcznie, dziesięć ty-
sięcy franków kolumna. Akurat tyle, ile nam trze-
ba, żeby nareszcie odetchnąć trochę swobodniej.
Co ty na to ?
— Cudownie! — odparł. — Po prostu wspania-
le. Jesteś niesamowita! Bomba! Ja zaś powoli
i siłą rzeczy staję się żigolakiem...
Mówiąc otwarcie, taka była prawda, obecnie
Sybil zarabiała więcej od niego... Chociaż na po-
czątku ich znajomości wszystko wyglądało na od-
wrót, i to Francois kupił na kredyt ów dom przy
bulwarze Montparnasse. Fakt, że przeznaczył
na ten cel wszystkie pieniądze z niewielkiego
spadku odziedziczonego po matce, przy czym nie-
ruchomość natychmiast zapisał Sybil (dowie-
działa się o tym dopiero trzy lata później), czyli
właściwie zamieszkał w jej domu, i tego ona nie
mogła już zmienić. Jednocześnie (od czasu do
czasu nawiedzała ją taka myśl) w ten sposób
związał się z nią na zawsze, przytwierdził do sie-
bie i do tego domu... Zupełnie jak gdyby od
razu wiedział o niej wszystko i miał niezbitą pew-
ność, że nawet gdyby kiedyś zechciała od niego
odejść, będzie wolała opuścić dom, tracąc przy
tym wszystko, nigdy nie będzie w stanie wyrzu-
cić go na bruk... Co nie przeszkadza... Co nie
przeszkadzało mu ryzykować, mimo iż w tam-
tym okresie znał ją tylko przez pryzmat zmy-
słów. Nawet jeżeli, jego zdaniem, taki krok nie
stanowił żadnego ryzyka, z pewnością inaczej
myślałby mężczyzna mniej romantyczny niż
Francois, za to bardziej praktyczny. Zresztą, czy
chociaż raz w ciągu tych dziesięciu lat mogła
stwierdzić, że zrobił, powiedział lub pomyślał
coś podłego? Nie. Ale zawsze mogła szukać przy-
gód... Jednakże czy była do tego zdolna? Jak
powtarzała Nancy, jej najlepsza przyjaciółka, któ-
ra przyjaźniąc się z Sybil, darzyła przy tym sym-
patią Francois: „Nie, przygód się wcale nie szuka.
Albo się już znalazło tego kogoś i nie ma potrzeby
podejmować dalszych prób, albo się wcale nie
szuka".
Nancy myślała logicznie, trzeźwo, to była jedy-
na cecha, jakiej Sybil nigdy jej nie wypomniała.
Czekając na reakcję Sybil, Francois wyciągnął
się na łóżku z uśmiechem zadowolenia na
ustach. Spod przymkniętych powiek śledził Sybil
krążącą po pokoju: jej trasa prowadziła od wej-
ścia do wychodzących na ogród drzwi, które
uchyliła, nim zbliżyła się do szafy, którą otworzy-
ła, by przesunąć jakieś szale czy paski, następnie
skręciła pod kątem czterdziestu pięciu stopni
w stronę łóżka, pochyliła się, musnęła czułym
pocałunkiem skroń, a może kącik ust Francois,
podeszła do stołu, po raz dziesiąty bez większego
zainteresowania rzuciła okiem na leżące tam li-
sty, zbliżyła się do drzwi wejściowych, potem
przebiegła do ogrodowych, które zamknęła, nim
podeszła do szafy, i dalej ruszyła stałym szla-
kiem. Zazwyczaj wszystkie szczegóły dotyczące
różnych zdarzeń w życiu Sybil były relacjono-
wane w czasie takiej właśnie nieprzerwanej wę-
drówki. Kiedy w opowieści nadchodził moment
smutny lub finał miał się okazać nieszczęśliwy,
zatrzymywała się na wprost Francois, ręką zgiętą
w łokciu zasłaniając oczy, by ukryć łzy, które
starała się powstrzymać, i mówiła, stojąc nieru-
chomo, bez jednego gestu. Francois, przeciwnie,
lubił ją zaskakiwać nowinkami: każdą wiadomo-
ścią (prócz przykrej) atakował nagle — na przy-
kład w restauracji, w taksówce, godzinę po sa-
mym wydarzeniu, usiłując sprawić wrażenie, iż
coś tam już umknęło mu z pamięci. Patrzył więc
teraz na Sybil obracającą się wokół własnej osi,
rozradowaną, uszczęśliwioną, rozbawioną z po-
wodu świetnego numeru, jaki wykręciła praco-
dawcy, każąc sobie wreszcie płacić tyle, na ile
zasługiwała. Triumfowała z powodu nowo osiąg-
niętej pozycji całkiem otwarcie, choć wczoraj, do-
znawszy porażki, zachowywała się dyskretnie. Po-
dobnie jak Francois, miała skłonność, by przy-
wiązywać więcej wagi do sukcesów niż do upad-
ków. To było między innymi coś, czego oczekiwał
od kobiety: nie tylko uczuć, lecz także odwagi.
Z tego właśnie powodu kochał ją tak bardzo i od
tak dawna. Otworzył usta, by jej to powiedzieć,
ale pohamował się, widząc jej spojrzenie pełne
szczęścia. Przypomniał sobie ich wczorajsze nie-
oczekiwane zbliżenie w korytarzu teatralnym, za-
pewne dla niej niepojęte i niepokojące. O ile pa-
miętał, zdołał zaspokoić rozbudzoną przez siebie
namiętność. Uświadomił sobie, że nie spędzili ra-
zem popołudnia, ponadto Sybil nie próbowała te-
go niemieckiego koktajlu o szczególnym działa-
niu. Kładąc więc dłoń na brzuchu, wydał z siebie
jęk wstydu; bardzo często skarżył się na wyima-
ginowane bóle żołądka.
By uczcić sukces finansowy, Sybil zaprosiła na
obiad swą najlepszą przyjaciółkę Nancy z mężem
Paulem, z którym, na szczęście, Francois utrzy-
mywał względnie dobre stosunki.
„Jocker" był obecnie jedną z modniejszych re-
stauracji. Żeby usiąść w półmroku przy stoliku,
musieli najpierw przejść przez hall i zatłoczoną
salę, co uniemożliwiało zachowanie incognito.
Obie kobiety siedzące na kanapce gawędziły we-
soło z Francois, Paul bowiem ku ich rozpaczy
cały czas się odwracał do tyłu. Był to wysoki,
przystojny niegdyś blondyn, niegdyś nawet liczą-
cy się poeta. Od tamtej pory bardzo utył. Był teraz
bogatym, dość grubiańskim mężczyzną, dostar-
czającym plotek kilku brukowcom, choć się do
tego nie przyznawał. Jego żona, Nancy, starała
się w to nie wierzyć, co z kolei budziło urocze
zdziwienie Sybil, ogromnie ceniącej bystrość
umysłu przyjaciółki. Nancy wiedziała, że Paul ją
zdradzał (i znosiła to mężnie), że jako redaktor
naczelny często zmieniał swe poglądy polityczne,
i wiele innych rzeczy... ale nie dopuszczała myśli,
że byłby w stanie rozpowszechniać niewybredne
plotki na temat życia osobistego różnych osób
i jeszcze ciągnąć z tego zyski. Pod jej wpływem
Sybil także próbowała w to nie wierzyć, Francois
zaś, który miał zawsze doskonałe informacje, naj-
pierw irytował się z tego powodu, lecz po pewnym
czasie zaczął stosować swą starą zasadę, według
której lepiej było uchodzić za kretyna niż stracić
przyjaciela. Paul siedział plecami do wejścia, nie
widząc wchodzących do restauracji gości. Puścił
oko do Sybil, która spiorunowała go wzrokiem.
Nancy się wyprostowała: na ogół zachowywała się
bez zarzutu, czasami jednak traciła nad sobą
panowanie. Myśl o gwałtownej scenie przeraziła
Francois, więc by ratować sytuację, postanowił
podkreślić, że jest wyczerpany nerwowo.
— A więc piję za twój sukces — rzekł, unosząc
kieliszek w stronę Sybil.
—  Życzę powodzenia! — dołączyła się Nancy.
Stanowiła zupełne przeciwieństwo Sybil: była
drobna, ciemnowłosa i dość drażliwa. Ceniąc jed-
nak spokój w małżeństwie, zrezygnowała z okazy-
wania zazdrości i owej fałszywej szczerości, jaka
cechuje niektóre zgorzkniałe i w rezultacie okrut-
ne kobiety, czego podświadomie najbardziej oba-
wiał się Francois. Był zdany na łaskę Nancy z po-
wodu ich dawnego przelotnego romansu: nie tyl-
ko nic nie powiedziała Sybil, nie pisnęła słów-
ka także Paulowi. Ach, ten gruby nicpoń miał
szczęście! Francois zdumiała własna pobłażli-
wość; w czasach gdy Paul był świetnie zapowia-
dającym się literatem, sam Francois dałby wiele
za to, by pisać tak jak on... Od jak dawna Paul
nic nie robił? Odkąd przestał zajmować się swą
karierą literacką? W którym momencie zaczął
ustawiać swe ambicje w odwrotnej kolejności:
pieniądze najpierw, literatura potem? A on sam,
Francois? Odwrócił spojrzenie od Paula i zamru-
gał powiekami: czyżby myślał tak jak on? A ta
znakomita powieść, jego słynna powieść, której
nie napisał, której nawet nie zaczął! Do której
nawet Sybil przestała robić jakiekolwiek aluzje...
On sam już przestał sobie powtarzać, że, oczywi-
ście, gdyby miał czas, lepsze warunki materialne,
gdyby nikt mu nie przeszkadzał... i temu podob-
ne. Już przestał siebie okłamywać, przynajmniej
w tej sprawie. Miał wyczucie teatru, potrafił na-
dać naturalność i celność dialogom, istniał pe-
wien związek między jego sprawnością intelektu-
alną a umiejętnością pisania, co już samo w so-
bie było olśniewające. Znał wielu ludzi wyjątkowo
błyskotliwych, piszących jak ostatnie patałachy,
prawdziwych intelektualistów zafascynowanych
literaturą, przy tym wykształconych i skromnych,
pełnych zapału, którzy po stokroć przerabiali jed-
no bezbarwne, nieudolne zdanie, nie posuwając
się do przodu ani o krok... Rzadko który z nich
zdawał sobie sprawę z tego... Co za niesprawied-
liwość... Co za niesprawiedliwość przy rozdziale
talentów... Na Paula, na tego grubego Paula
przez dwa lub trzy lata spływała łaska, podczas
gdy innym los zsyłał chorobę czy depresję... Ja-
kim więc prawem on, Francois, miałby gardzić
Paulem?
— Patrz, twój producent — powiedział Paul.
Odwróciwszy się po raz nie wiadomo który do
tyłu, ujrzał Berthomieux. Wymienili uścisk dłoni.
Berthomieux wyglądał jak postać z dziewiętna-
stowiecznej litografii w żurnalu mody: trochę zbyt
mocno wcięta talia, włosy sztucznie posiwiałe...
Najwyraźniej podobała mu się Sybil. Patrzył na
nią, kiwał głową, wykonywał drobne gesty apro-
baty, zupełnie jakby była aktorką; zaczęło to iry-
tować Francois. Berthomieux, jakby uprzedzając
atak, zwrócił się wprost do niego:
— A więc jak? Co z naszymi projektami? Wi-
dział się pan w końcu z naszą Mouną?
Francois mimo woli wybuchnął głupkowatym
śmiechem: nie miał zupełnie pojęcia, co odpo-
wiedzieć! Czyżby Mouna wszystko wypaplała te-
mu staremu, głupiemu gadule? Może zadzwo-
niła do niego od razu, gdy tylko Francois znalazł
się za progiem? I zdała szczegółową relację?
A może powiedziała jedynie o ich pierwszym spot-
kaniu? W każdym razie, gdyby Francois widział
się z nią sam na sam, musiałby uprzedzić Sybil!
A więc wcale się z Mouną nie widział. Musiał ry-
zykować.
— Mam zamiar spotkać się z nią jutro lub
pojutrze, żeby poruszyć ten temat.
Sybil spojrzała na Francois zaskoczona. Wie-
dział, że przygląda mu się przez dłuższą chwilę,
ale udał, że nie zwraca na to uwagi. Wpatrywał
się z uporem w Berthomieux z uśmiechem zasty-
głym na twarzy.
Jak ostatni idiota — pomyślał nagle. — Śmieję
się jak idiota.
Teraz z kolei uśmiechnął się Berthomieux, po-
wiedział parę słów bez znaczenia, skłonił się i od-
szedł.
Czyli że on, Francois, mógł teraz już usiąść. Po
co, przecież właśnie siedział. Oczywiście... Chwy-
cił widelec, wyszukał na swoim talerzu dorodny
liść sałaty, nadział go, po czym włożył do ust...
Przynajmniej teraz nie musiał się uśmiechać. To
był świetny krok... znakomite wyjście...
— Nic nie mówiłaś, jak się sprawa potoczyła
— zwróciła się Nancy do Sybil.
— Nie najlepiej, wydaje mi się, że po prostu
źle. Oczywiście, jeżeli Francois nie kombinuje
czegoś po cichu.
Uśmiechnęła się, ale bez ożywienia, więc
mrugnął do niej szybko, jakby miał jakiś sekret,
którym mógł się podzielić tylko z nią.
— Powiem ci — obiecał. — Jest pewna szan-
sa... To znaczy, cień szansy...
— Ależ mów... — ożywił się Paul, lecz przerwał
natychmiast, przygwożdżony spojrzeniem Nancy.
Biedaczysko. Nie może nawet okazać zwykłej,
najzwyklejszej ciekawości.
— Paul, znasz Berthomieux?
— Od pewnego czasu, tak, trochę, w pewnym
stopniu. Ale ona bawi mnie znacznie bardziej.
Widzieliście ją? Jeszcze nie wykonała swego wiel-
kiego entree w Paryżu...
— Jakiego znowu entree!? Przecież ona ma już
chyba ze sto lat! — oświadczyła Nancy, Francois zaś
spuścił oczy, tłumiąc wybuch szalonego śmiechu.
Paul zaprotestował:
— Ależ skądże, wcale nie. Wyjechała z Paryża
do tego swojego przemysłowca jakieś piętnaście
lat temu, w pełnej chwale! Mimo wszystko była
ostatnią...
— Ostatnią?
— Ostatnią kurtyzaną — ożywił się Paul. —
Grała kilka ról jako gwiazda u swego pierwszego
męża, reżysera, potem spotkała jakiegoś dyrektora
od urządzeń elektronicznych, a następnie poznała
bankiera, tak mi się wydaje, w końcu miliardy...
Prawdziwa kokota w dziewiętnastowiecznym stylu,
i powiem ci, że bardzo skutecznym także dziś. Mo-
gę cię zapewnić! Oczywiście, wy o niej nic nie wie-
cie, oboje poznaliście ją dopiero niedawno, a ponie-
waż wasze sprawy zaczęły się układać nie najlepiej,
niczego nie zauważyliście...
— A sądzisz, że teraz już wszystko będzie do-
brze? — spytał Francois.
Próbował skierować rozmowę na inne tory,
spostrzegł bowiem, że mała, kędzierzawa główka
Nancy jakby się wydłużyła. Przyjaciółka Sybil
nadstawiła uszu, była na tropie.
— Ile dałbyś lat tej Mounie? Tak naprawdę?
Właśnie, i co powinien teraz powiedzieć pra-
wdziwy dżentelmen? Przed chwilą wysunął się
z ramion tej ponoć stuletniej kobiety. W tym wy-
padku musiałby znać jej praktyki i obyczaje...
I ten śmiech, który bulgotał w jego gardle, łasko-
tał w nosie, napinał policzki...
— Ależ nie mam zielonego pojęcia! — odparł
z urażoną miną.
— Sądzisz, że ma wszystko na miejscu? Jest
jeszcze wystarczająco młoda?
Paul zawsze bardzo głośno śmiał się z włas-
nych dowcipów.
— Nie! — odparował Francois. — Nie, ale nie
zwykłem zwracać uwagi na wiek kobiet, z którymi
załatwiam interesy.
— Uważam, że popełniasz kolosalny błąd.
Wszystko ułożyłoby się znacznie lepiej, gdybyś się
orientował, w jakim jest wieku...
— To nic nie da. Może w młodości była bar-
dziej zasadnicza, a może nie. Skąd ta pewność.
Jak wiesz, pryncypia...
— Czyli, chcesz powiedzieć, iluzje? Czuję, że
nie piśniesz ani słówka!
Riposty stawały się coraz zjadliwsze, rozmowa
przybierała ton dosyć nieprzyjemny, więc obie
kobiety postanowiły ją przerwać.
Francois był ubawiony jak zawsze, gdy miał
wrażenie, że wyszedł cało z opresji, nawet jeżeli
wynik starcia był remisowy, z czego też zdawał
sobie sprawę.
W rzeczywistości dostrzegł całą śmieszność sy-
tuacji, co nie przeszkadzało mu cierpieć z powo-
du niesprawiedliwego traktowania Mouny przez
Sybil i jej przyjaciół: jednakże ta niesprawiedli-
wość, cokolwiek by o tym myśleć, nie raniła jego
własnej próżności.
7
Francois wstąpił na ścieżkę wojenną, co stano-
wiło szczyt idiotyzmu. Stało się to oczywiście po
owym obiedzie we czworo, choć Sybil nie mogła
traktować tego poważnie. Przede wszystkim wśród
zapowiadających się kłopotów i zamieszania było
zbyt wiele elementów pozytywnych: udało jej się
odkryć znakomitą sztukę, dokonała jej tłumacze-
nia, miała formalne prawa do tekstu, mogło dojść
do tego, że zdoła udostępnić utwór wszystkim mi-
łośnikom teatru, ponadto czysty przypadek spra-
wił, iż Sybil spadły z nieba te dwie dodatkowe ko-
lumny po dziesięć tysięcy franków; poza tym, jak
się okazuje, wciąż miała dużo uroku, czego dowo-
dem było zachowanie Francois tamtego dnia za
kulisami teatru (mimo groteskowości sytuacji i ry-
zyka, w każdej przecież chwili mógł się wynurzyć
z ciemności przypadkowy świadek).
Jedyne, czego nauczył się Francois Rosset
w owym niezbyt długim i trochę śmiesznym
okresie zabawy w Don Juana, to skrupulatne
zachowywanie pozorów, nawet jeżeli miałyby się
okazać zbyteczne, oraz absolutna konieczność
okazywania wyjątkowej czułości w wypadku uza-
sadnionych podejrzeń. Kobiety, najbardziej na-
wet inteligentne, uznają pożądanie partnera za
dowód wierności, sądząc, że w ten sposób kocha-
nek mniej ulega innym pokusom: w ich rozumie-
niu pożądanie zakłada wyłączność. Dobrze znał
fałszywość tego założenia, już od bardzo dawna
nie dziwiły go więc zasadnicze pomyłki, jakie
popełniały w tej materii jego kochanki. Prawdą
było też, że gdy się z nimi kochał, utwierdzał je
w przekonaniu, iż apetyt wzmaga pragnienie i że
nie jednej, dwóm czy trzem kobietom jest wierny,
lecz porywom namiętności, miłości samej, tym
kolejnym ciałom, nad którymi się pochyla on,
Francois, mężczyzna, budzący gorące uczucia
i pełen namiętności... Nawet jeżeli zdarzało mu
się ziewać z nudów na samą myśl o miłości —
i to całymi tygodniami. To wszystko oczywiście
nie miało najmniejszego związku z uczuciem do
Sybil, które stanowiło oś jego egzystencji, ale to
była jedyna strefa, w jakiej doznawał, wedle
własnej opinii, ulotnego, niejasnego szczęścia.
Co za szczęście — mawiał do siebie w rzadkich
chwilach roztropności — co za szczęście móc roz-
patrywać te problemy w kontekście uczuciowym,
psychologicznym czy literackim!
Drążył go jednak rodzaj lęku, który towarzyszy
wszystkim kochankom — owa obawa przed przy-
szłością (jednakże nie przed przyszłością miłosnego
związku), troska o los partnera, całkiem zresztą
zbędna. Jeżeli ograniczyłoby się miłość do tego
najbardziej trywialnego wyrazu, do tych obaw, każ-
dy kochanek w istocie powinien się zastanawiać,
jak i w jakich warunkach zakończy życie podmiot
jego uczuć. Z danych statystycznych wynikało, że
najprawdopodobniej Sybil go przeżyje. Dałby
wszystko, by mieć pewność, iż jej wiek sędziwy
upływać będzie w otoczeniu przyjaciół i wśród wy-
gód, których obecnie, mimo iż był w pełni sił, nie
umiał jej zapewnić. Był w stanie zabezpieczyć ją
materialnie dopiero w przyszłości — pewność
w sferze uczuć mógł gwarantować natychmiast.
Nie zdawała sobie z tego sprawy. Miał poczucie,
dość bezsensowne, judeochrześcijańskie i prawdę
powiedziawszy, infantylne, że każde kłamstwo,
każdy romans odsuwa go od przyszłego raju. Zda-
wał sobie jednak sprawę, iż przyszłość w sensie
materialnym w ogóle nie zależy od jego wierności.
Wystarczyło popatrzeć na Mounę Vogel, kobietę
zmienną i niewierną, która wcale nie miała zamia-
ru być drugorzędną aktorką, lecz kupowała sobie
między innymi jeden z najlepszych teatrów w Pary-
żu i apartament co najmniej komfortowy. Ten
ostatni epitet, którego używał, gdy chciał sobie
poprawić samopoczucie, teraz go rozśmieszył.
Zgodnie z przyzwyczajeniem Sybil wahała się,
czy pytać Francois o jego tajemnice bądź nastro-
je. Była pewna, że coś się dzieje, i jeżeli nawet
czuła pokusę, by rozwiać te podejrzenia, znak
zapytania, jaki Nancy naszkicowała na plecach
Francois, gdy razem szli ulicą, bardzo jej w tym
przeszkadzał. Nurtował ją niepokój, od dawna
wiedziała, że jeśli myśli krążą wokół niejasnych
podejrzeń i przykrości, to w końcu je konkretyzu-
ją. Ciągłe myślenie o kłopotach sprawia, że stają
się nieuniknione. Była sobą, wiedziała, kim jest,
miała poczucie absolutu, nie uświadamiała sobie
własnej wartości, nie czuła dumy. Uważała się za
osobę bardzo tolerancyjną i prawdę mówiąc, tak
było, wyjąwszy kilka konkretnych zdarzeń, któ-
rym nie potrafiła sprostać.
Zapytała więc, zresztą niezbyt uważnie słucha-
jąc odpowiedzi, o powód szalonego śmiechu, ja-
kim wybuchnął na widok Berthomieux. Przypo-
mniał jej krój jego garnituru, ton głosu i śmieszne
gesty, co mogła przyjąć za dobrą monetę. Chwilę
później sama dodała, że Mouna Vogel wcale nie
wygląda na osobę aż tak wiekową, a Paul i Nancy
trochę z tym przesadzili. Stwierdziła, że, jej zda-
niem, Mouna jest jeszcze całkiem „do rzeczy", na
co Francois oświadczył z pewną dozą obiektywi-
zmu, że teraz chyba Sybil przesadza.
— W każdym razie — dorzucił — będę mógł na
ten temat powiedzieć coś więcej za kilka dni.
Istotnie, rano rozmawiał z Mouna przez tele-
fon. Wprawdzie zapomniał o tym powiedzieć Sy-
bil, ale chciałby porozmawiać z Mouna o tej cze-
skiej sztuce pod nieobecność Berthomieux. Jego
zdaniem, właśnie Berthomieux, ten stary, napu-
szony konserwatysta sprzeciwia się realizacji spe-
ktaklu.
 — To całkiem możliwe — zgodziła się Sybil. —
Wszystko się okaże...
W każdym razie dziś czcili sukces Sybil.
— To był naprawdę wspaniały dzień — przy-
znał Francois.
8
Jak się okazało, dziesięć tysięcy franków, któ-
re co dwa tygodnie wpływały na konto Sybil tytu-
łem honorariów za sześć felietonów w „Femme
Francaise", nie stanowiło jakiejś nadzwyczajnej
sumy, co prawda, tylko w oczach Sybil, a nie re-
daktora naczelnego. Musiała na nie porządnie
zasłużyć: trzeba było rozbudzić ciekawość czytel-
niczek znajdujących się w niekorzystnym położe-
niu, czyli mieszkających z dala od Paryża — sto-
licy świata, ukazać uroki sztuk teatralnych, spe-
ktakli baletowych, najnowszych filmów, spotkań
„prestiżowych" (w rezultacie to określenie stawało
się coraz bardziej niejasne). Sybil nie wahała się
już wychwalać naturalnej elegancji panującej na
przyjęciu wydawanym przez firmę „Parfums
Guerlain", nie mogła się jednak zdobyć na to, by
nakłaniać ufne czytelniczki do zajmowania
miejsc, z których każde kosztowało dwieście fran-
ków i skąd mogłyby podziwiać pokazy, być może,
pretensjonalne, lepsze jednak od tych, które były
całkiem pozbawione nutki snobizmu. Wzbraniała
się przed tym, poszukiwała czegoś innego, krótko
mówiąc, coraz bardziej była przywiązana do włas-
nego poczucia uczciwości. Z tego powodu wieczo-
rami rósł dystans między nią a Francois, cier-
pliwość Francois nie była bowiem tak duża, jak
jej pobłażliwość wobec niego. Chętniej oddalał
od siebie trudne problemy, niż je zgłębiał,
lecz i tak, jeżeli obliczyłoby się precyzyjnie śred-
nią, mógłby wypełniać swoje zadania krytyka
literatury w trzy razy krótszym czasie. Zależnie
więc od dnia raz on, raz ona odczuwali z tego
tytułu tajoną dumę. Zdarzało im się niekiedy
spierać na temat uczciwości. To niby nie dotyczy-
ło ich osobiście — przyrzekali sobie kiedyś sta-
rannie unikać tego typu sporów — ale teraz mog-
ło ich poróżnić. Każde więc, uważając się za nie-
zdolne do podobnej nielojalności, zrzucało winę
na drugie.
Francois nie miał żadnej wiadomości od Mou-
ny ani od Berthomieux, którzy z powodzeniem
wystawili w Theatre de l’Opera sztukę angielskie-
go autora. Spektakl miał dobrą prasę. Jednocześ-
nie felietony Sybil z każdym wydaniem okazywały
się lepsze, co ją korzystnie wyróżniało spośród
innych dziennikarzy; jej pozycja stawała się coraz
bardziej znacząca. Zawdzięczała to własnej rzetel-
ności i sprawności zawodowej. Odniosła prawdzi-
wy sukces, pochłaniało to jednak sporo czasu.
Jeżeli chodzi o Francois, to jego seria tomików
poetów dziewiętnastowiecznych w wydawnictwie
„Messidor" budziła dość mierne zainteresowanie.
Publikował wprawdzie artykuły w swojej gazecie,
której jednak już nic nie mogło uchronić od kla-
py, oczywiście z powodów politycznych. Jego te-
ksty nadal były opracowane starannie, ze swadą.
Niektórzy czytelnicy uważali wszakże, że są zbyt
sarkastyczne, z czym Francoise zresztą się zga-
dzał.
— Gdyby nie Sybil, z trudem moglibyśmy się
utrzymać — wyznawał wszystkim przyjaciołom
tak często, że w końcu zaczęło ją to drażnić.
Przez dziesięć lat, które spędzili razem, nigdy
nie zauważyła u Francois objawów niedyskrecji.
Pewnego dnia, zirytowana jego narzekaniem,
oświadczyła w dość licznym gronie:
— Francois plecie bzdury! Bez przerwy tylko
się skarży.
Po tych słowach zapadła głęboka cisza.
Sybil tak rzadko wybuchała złością, była zaw-
sze tak łagodna, że jej oświadczenie wywarło
ogromne wrażenie.
Oboje się opanowali i dość szybko opuścili to-
warzystwo. Szli bulwarem Port-Royal w mil-
czeniu, którego powodów on nie rozumiał, ona
zaś czuła się za nie odpowiedzialna tylko w po-
łowie.
— Co się z tobą dzieje? — spytał w końcu,
chwytając ją za ramię.
 Sybil próbowała się uwolnić, ale przytrzymał ją
mocniej.
 — Jestem zdenerwowana — odparła.
 Przyspieszyła kroku, aż musiał ją szarpnąć
gwałtownie, ponieważ mijające się zgodnie z zasa-
dami ruchu drogowego dwa samochody omal jej
nie potrąciły.
— Uważaj...! Kierowcy nie mają pojęcia, że
jesteś zdenerwowana... O co ci chodzi?
— Twoje opowieści o pieniądzach i mężczyźnie
utrzymywanym przez kobietę naprawdę nikogo nie
interesują! — rzekła ze złością. — Najważniejsze,
że od dziesięciu lat jesteśmy razem i żyjemy jak
inne pary.
— Rzecz jasna — stwierdził Francois, poru-
szony do żywego — pozwoliłem sobie tylko nad-
mienić, że mnie żywisz, czego sobie zresztą gra-
tuluję.
— A ty zapewniasz mi dach nad głową...
— Proszę cię! Dość tej małostkowości! Nig-
dy nie mogłem zrozumieć, dlaczego człowiek nie
jest w stanie mówić o pieniądzach, nie okazując
się przy tym małostkowym! Cyfry są po pro-
stu jasne, nudne, lecz oczywiste... Nie ma się
czego wstydzić, chyba że patrzy się na to w ten
sposób.
— Jeżeli o to chodzi, zgadzam się z tobą cał-
kowicie — odparowała Sybil. — Jak powiedziałeś,
to istotnie staje się nudne.
Wróciwszy do domu, położyli się do łóżka, od-
wróceni do siebie plecami. Francois prawie na-
tychmiast uniósł się na łokciu i sięgnął po książ-
kę. Spytała go, zresztą bardzo uprzejmie, co czy-
ta. Podał jej tytuł tym samym tonem. Chwilę
później zrobił zabawną uwagę na temat tej lektu-
ry, lecz Sybil już spała lub udawała, że śpi. Od-
kąd byli razem, Francois zawsze ściśle przestrze-
gał zasady, by nie budzić Sybil, nawet jeśli tylko
leżała z zamknie tymi oczami. W każdym razie
ona zawsze umiała się zachować właściwie. Tym
razem nie krzyczała, że jego żale są bezpodstawne
i że na jego męskich zaletach spoczywa troska
O byt materialny obojga. Tymczasem tego właśnie
po niej oczekiwał. Życzył sobie, żeby tak właśnie
mówiła i myślała. Po raz pierwszy wydawało mu
się ważne, by ufała w jego zmysł praktyczny,
w jego umiejętność przystosowania się do epoki,
do akceptowania obecnie uznawanych wartości.
I choć często oboje z nich kpili, wierzył, że zaw-
sze, jeśli zajdzie taka potrzeba, będzie umiał
sprostać sytuacji... Nawet jeżeli jego seria składa-
jąca się z tomów zawierających dzieła wielkich
poetów dziewiętnastego wieku nie przynosiła zbyt
wielkich dochodów, a swoboda, z jaką się wypo-
wiadał w swoich krytykach, była tego rodzaju, że
mógł je publikować wyłącznie w czasopismach
bardzo liberalnych, a więc takich, które autorom
płaciły grosze. Nie widział jednak żadnej możli-
wości zmian. Za każdym razem obiecywał sobie,
że przy najbliższej okazji, zamiast trwonić i prze-
puszczać honorarium właściwie nie wiadomo na
co, zacznie odkładać pieniądze, by zabezpieczyć
Sybil na starość.
Jeżeli w dobie Czarnobyla w ogóle można się
przed czymkolwiek zabezpieczyć — mówił sam do
siebie, rozrzewniony własną dobrocią.
Uspokojony tą myślą, jak zawsze po kolejnym
napadzie fałszu, stoczył się w otchłań snu.
— Jak się pan miewa...? Już myślałam, że
całkiem pan o mnie zapomniał! Było mi bardzo
przykro... Wszystko w porządku...? A Sybil Del-
rey...? Myślał pan trochę o naszych planach te-
atralnych?
Mouna Vogel była w sposób najbardziej oczy-
wisty osobą bardzo uprzejmą, a może raczej taką,
która nie umie zbyt długo żywić urazy, lub cał-
kiem po prostu kobietą, która łatwo zapomina.
Jej swoboda i gładkie maniery w pewien sposób
imponowały Francois.
— Skądże, wcale nie zapomniałem — odparł
tonem, który jemu samemu wydał się mało prze-
konujący. — Wiem, że była pani ostatnio bardzo
zajęta... i odniosła wiele sukcesów... Sztuka Es-
monda bardzo mi się podobała... Sądzę, że idzie
bardzo dobrze...
— Nie do tego stopnia, by nie myśleć o przy-
szłości. Dziś teatr nie jest tym, czym był daw-
niej. Wie pan to równie dobrze jak ja... Może byś-
my się spotkali wieczorem na kolacji...? Sądzę, że
w przyszłym tygodniu lub raczej...
Wcale się jej nie spieszy — pomyślał Francois
melancholijnie.
Zresztą po dwóch miesiącach milczenia z jej
strony wcale nie powinno go to dziwić. I on, który
poczuł się poruszony tamtego dnia w perfumerii,
gdy sprzedawczyni otworzyła pudełeczko, z które-
go doleciał ów zapach pudru ryżowego... W na-
głym przebłysku ukazało mu się wspomnienie
zdumiewająco dokładne „jego staruszki"... Opo-
wie jej ten epizod kiedyś, jeśli przypadkiem, dzię-
ki przychylności losu, zostaną przyjaciółmi, jak to
się może nieoczekiwanie zdarzyć w Paryżu rów-
nież takim osobom, które dzielą ogromne różnice
(rzadko kiedy powstają trwałe związki na funda-
mencie wspólnej klęski).
— Kiedy pani sobie życzy — powiedział. —
Jestem do pani całkowitej dyspozycji.
— Odpowiada panu czwartek o ósmej? Mam
pewien pomysł dotyczący waszej adaptacji, po
prostu cudowny, choć może... To znaczy wydaje
mi się... Doskonale... Wpisuję do kalendarzyka
czwartek siedemnastego... Tak...? Oczywiście,
jeszcze zobaczymy, prawda...? Proszę do mnie
zadzwonić rano...
— Świetnie... Zgoda... Zrozumiałe — odpowie-
dział Francois, ciągle nie mogąc się zdecydować
na zadanie pytania najistotniejszego.
Uczyniła to Mouna, w momencie gdy już pra-
wie odkładał słuchawkę.
— To będzie kolacja we dwoje, w troje, a może
we czworo...? Muszę pana zapytać o to wcześniej;
BerthomieuK jest przecież ogromnie zajęty!
— We dwoje, jeżeli to pani odpowiada...
Francois usłyszał swój własny głos, wypowia-
dający tę kwestię całkiem zwyczajnym tonem,
wręcz... swobodnie. Tak więc, jeżeli później mia-
łyby wystąpić jakieś komplikacje, nie będzie mógł
niczego sobie zarzucić.
W tej sytuacji zbieg okoliczności, nie wiadomo,
pomyślny czy złośliwy, sprawił, że Sybil właśnie
siedemnastego udawała się na trzy dni do Mona-
chium w związku z powstaniem nowej grupy ba-
letowej. Miała w tym czasie przeprowadzić wy-
wiad z Daldem Monteranem, nowym cudownym
zjawiskiem z Teatru Bolszoj, geniuszem tańca,
wokół którego aż szumiało od plotek: wszyscy
bowiem pisali i mówili, że woli kobiety od męż-
czyzn. W dodatku był wyjątkowo przystojny, co
dodawało mu piekielnego uroku. To był ów
aspekt dwuznaczny, wręcz diaboliczny w czasach
upadku moralnego, gdy dobre obyczaje wśród
tancerzy mogły szokować. Sybil wyjeżdżała na
trzy dni. Wobec czytelniczek francuskich, które
nie miały tyle szczęścia, by mieszkać w pobliżu
Monachium, powinna spełnić dodatkowo ważny
obowiązek i uraczyć je szczególnym opisem Pina-
koteki. Ponieważ zadanie było odpowiedzialne,
przydzielono jej dwóch fotografów: jednego zna-
nego specjalistę od zdjęć kolorowych, drugiego
zaś profesjonalistę cenionego z powodu wyjątko-
wej umiejętności ukazywania w oryginalny spo-
sób ogranych tematów; a tego znacznie bardziej
obawiała się Sybil.
Tak czy owak, te kilka dni rozłąki dobrze nam
zrobią — powtarzała sobie w duchu.
Ostatnio oboje często byli zdenerwowani,
a Francois w dodatku roztargniony. Był wpraw-
dzie mniej szym pesymistą w kwestiach ich przy-
szłości, zastępował to jednak fatalizmem, co wca-
le jej nie śmieszyło, a raczej się udzielało. Niekon-
sekwencje kochanka nie budziły w niej przesad-
nego niepokoju, ponieważ w głębi duszy wiedzia-
ła, że ma usposobienie pogodne, ponadto jest
czuły, hojny i dobry.
Nie przewidywała takiego zwrotu o sto osiem-
dziesiąt stopni, który kazałby mu odgrywać rolę
przesadnie stroskanego, ostrożnego i nieudolne-
go mieszczucha. To zupełnie do niego nie paso-
wało...
— Jakie masz plany? — spytała Sybil w dzień
wyjazdu, patrząc, jak Francois przeciąga się
w łóżku.
Widziała żebra rysujące się pod znoszoną ko-
szulką. Gdyby nie kosmyk białawych włosów za
uchem, przypominałby młodego, chudego chło-
pca... Bardzo ładnie wyglądałby w strojach
z ubiegłego wieku, w ozdobnych kamizelkach,
długich spodniach zwężanych w kolanach,
w okrągłych białych kołnierzykach lub solidnych
plastronach, w wypadku ubóstwa noszonych na
gołe ciało. Gdzie wyczytała ten szczegół? U Zoli...?
Francois rzeczywiście wyglądał młodo, teraz jed-
nak jego skóra była jakby mniej elastyczna niż —
jak jej się nagle wydało — dziesięć lat temu...
W porywie czułości rozpięła bluzkę i rzuciła ją na
walizkę, zrobiła dwa kroki, usiadła bokiem na
łóżku i objęła go ramionami.
— Mój stary łobuziaku! — szepnęła. — Kocha-
nie...
Przytuliła go do siebie, kołysząc łagodnie. Pro-
mień słońca wślizgnął się przez uchyloną okien-
nicę i zatrzymał na otwartych, nieruchomych
oczach Francois, oślepiając go na chwilę. Po-
tem, jakby zawstydzony własną niedyskrecją,
znikł. Słońce grzało mocno; blask cofnął się po-
woli, zostawiając matową plamkę na źrenicy męż-
czyzny...
— Co masz zamiar robić dziś wieczorem?
Było dopiero wczesne popołudnie, lecz niebo
ciemniało od napływających chmur.
— Nie mam żadnych planów. Położę się. Szu-
mi mi w głowie. To chyba początek kataru...
W rzeczywistości miał przecież spędzić ten wie-
czór w towarzystwie i, rzecz jasna, mógł, a nawet
powinien powiedzieć o tym Sybil. Ale jeżeli po-
mysł adaptacji sztuki okaże się niewypałem... je-
żeli znów się nie uda, po co już teraz zapowiadać
przyszłą klęskę? Jeśli jednak wszystko ułoży się
pomyślnie, będzie miał dość czasu, by zgotować
jej radosne powitanie, obwieszczając ich wspólny
triumf. Oto z jakiego powodu, gdy zadzwonił tele-
fon i obcy głos poinformował Sybil, która, zasko-
czona, głośno wszystko powtarzała, że dziś do
Monachium nie odlatują żadne samoloty — ani
Air France, ani innych linii — Francois wpadł we
wściekłość! Poczuł się nagle jak mężczyzna śle-
dzony przez zazdrosną kobietę. Nie mógł ukryć
furii, a ona nie mogła jej nie dostrzec lub udać, że
nie widzi, ponieważ jego reakcja była równie jed-
noznaczna, jak gwałtowna. Sytuacja zrobiła się
głupia. Wiedzieli to oboje, choć Sybil nie poczu-
wała się do winy: stojąc na środku pokoju, od-
wróciła się do niego plecami, skronie jej pulsowa-
ły. Przede wszystkim należało jakoś wyjść z tej
sytuacji, chciała mu w tym pomóc, musiała po-
móc im obojgu.
— Słuchaj — odezwała się — zdenerwowałam
się. W dodatku po tym, co powiedziałeś przed-
tem... Ale ja naprawdę powinnam jechać do Mo-
nachium. Musi być jakieś połączenie kolejowe.
Wcześnie rano następnego dnia w Monachium
nie miała nic do roboty. Wiedziała o tym równie
dobrze jak on. Należało jednak przerwać tę grote-
skową scenę, w której tkwili, i która w gruncie
rzeczy nie powinna mieć żadnego znaczenia,
o czym wiedziała od dawna; dopiero z perspekty-
wy czasu można oceniać zdarzenia. Ale Francois
mógłby przynajmniej trzymać się swego kłam-
stwa, nawet jeżeli pozbawione było jakiegokol-
wiek prawdopodobieństwa. W ten sposób uchro-
niłby ich oboje od konieczności odgrywania nie-
przyjemnych ról: od zalewu wściekłych pytań, od
drobiazgowego śledztwa, jakie mogłaby wszcząć
zazdrosna kobieta. Takie sceny z reguły były nie-
bezpieczne, niezależnie od ich źródła. Fałsz krążył
ciągle wokół dwojga. Nawet jeżeli łączyła ich mi-
łość, tak jak Sybil i Francois — namiętny związek
trwający od tak dawna — zawsze ciągnęła się za
nimi jakaś nieznana ślepa siła. Mogła się zbudzić
w każdej chwili, kazać im wyć, kazać obrzucać się
nawzajem wyzwiskami. Uśpiony demon, mieszka-
jący w każdym z nich, który wynurzał się jakby
z otchłani mimo zapewnień o miłości, tej miłości
tak niedoskonałej. Zły duch ukazywał się przede
wszystkim w chwilach samotności, gdy jedno
z nich pozwoliło błądzić drugiemu po manowcach
owej okrutnej, przerażającej samotności, która
ich odgradzała od siebie, nawet gdy się zapewnia-
li o wzajemnym uczuciu.
Czuła, jak jej serce bije mocno, ale nie odezwa-
ła się ani słowem. Francois stał wyprostowany
za jej plecami, zupełnie nie zdając sobie sprawy
z nagłego przerażenia Sybil ani z okrucieństwa,
jakie może wzbudzić strach. I w tym samym mo-
mencie, w którym dotarło do niej, że ona też może
odejść, że może go opuścić, gdy zdała sobie spra-
wę, że może wydarzyć się coś, czego już nie będzie
w stanie cofnąć ani naprawić, że ten mężczyzna
może zniknąć z jej życia lub zostać zastąpiony
przez innego, w tym samym momencie, gdy uj-
rzała to wszystko przed sobą, tę podwójną zbrod-
nię jako pewną już możliwość, z przerażającym
spokojem poczuła przede wszystkim ów cynizm
dręczonej niewinności (nie wiedziała, że w ogóle
może być do takiego cynizmu zdolna), Francois
oparł brodę o jej ramię, przytulając policzek do jej
policzka. Odniosła wrażenie, że jego twarz jest
ciepła, rozgrzana. Rzeczywiście...
— Myślisz, że naprawdę jesteś chory? — spy-
tała cicho, zaskoczona, z poczuciem winy.
Może istotnie był niezdrów... Biedny Francois,
cierpi na zapalenie płuc, podczas gdy ona sama
przed sobą odgrywa głupi melodramat...
— Skądże — odparł, a ona poczuła, że się
uśmiecha przytulony do jej policzka. — Nie, je-
stem głupi, ale nie jestem chory. To zresztą nic
poważnego. Nie przejmuj się.
I w końcu powiedział to, co powinien był już
powiedzieć o wiele wcześniej. Użył słów zbawien-
nych, które mu zresztą sama podsunęła:
— Jedź pociągiem, kochanie. Prawdę mówiąc,
nie lubię, jak podróżujesz samolotami...
Potrząsnęła głową i oparła się trochę mocniej
o jego pierś; balansowali przez chwilę na palcach
i piętach jak ludzie, którzy zaraz zaczną tańczyć.
W pokoju nie było wielkiego lustra ściennego, pa-
trzyli na ogród przez oszklone drzwi — ogród był
zaniedbany, przywiędły, porośnięty zżółkła trawą,
której zresztą, stojąc w pokoju, nie widzieli.
Na szczęście o tej porze było jeszcze połącze-
nie. Na trasie Paryż — Monachium kursował po-
ciąg z wagonami sypialnymi, odjeżdżający o dzie-
więtnastej i docierający na miejsce następnego
dnia rano. Dobrze się składało, bo burza już nad-
ciągała. Nad Paryżem zaczęło błyskać, gromadziły
się zwały chmur, czarne, groźne i ciężkie od de-
szczu. Płynęły na wschód, w stronę Szwarcwaldu,
mogły dogonić samolot, nim zdążyłby wylądować
w Monachium. W powietrzu unosił się ów szcze-
gólny zapach siarki, a na niebie pojawiła się ru-
dawosina poświata, która wzbudziła we Francois
niepokój. Rzecz jasna, bał się o Sybil. Wnosząc
walizkę Sybil do przedziału i umieszczając ją na
półce, Francois gratulował sobie tego zbiegu oko-
liczności, mimo że właściwie niezbyt dobrze wie-
dział, czemu i za co miałby się czuć odpowiedzial-
ny. Czekał na odjazd pociągu na peronie, patrzył
na Sybil, która stojąc w przedziale, uśmiechała
się do niego przez szybę. Krzyczał do niej, jedno-
cześnie rysując palcem na pokrywającej okno
mgiełce: „Zadzwoń do mnie po przyjeździe". Nie
pomyślał, że przecież może go nie być lub będzie
w domu nie sam... Pociąg przez chwilę dyszał jak
wielki pies, potem wydał głębokie westchnienie
jakby przedwczesnego znużenia, drgnął i bardzo
powoli zaczął się oddalać od peronu, gdzie stał
Francois, machając ręką, którą uniósł wprawdzie
wysoko, lecz zbyt późno.
Gdy wyszedł z dworca, w górze już trwała wal-
ka żywiołów; błyskawice przecinały niebo, grzmo-
ty przetaczały się na wysokościach i spadały na
dachy z trzaskiem. Woń ozonu, trawy, mokrego
drewna i liści unosiła się nad zastygłym nieru-
chomo miastem, bielszym i czar niej szym niż za-
zwyczaj, co zapowiadało deszcz. Francois puścił
się pędem, chcąc umknąć ulewy, dosięgła go jed-
nak, nim zdążył się schronić: plac przed dworcem
był bardzo rozległy. To nie były strugi wody, lecz
gęsta ściana deszczu, spadająca z gwałtownością,
z jaką czasami siły przyrody udzielają upomnie-
nia ludziom urągającym ich mocy. Francois
w ciągu paru sekund przemókł do suchej nitki;
ociekając wodą dotarł do domu na Montparnasse.
Mieszkanie było oświetlone, puste i smutne jak
zawsze, gdy Sybil wyjeżdżała. Rozejrzał się wokół,
przysiadł w nogach łóżka, osuszył się, użalił się
nad swoim losem, a następnie zaczął się prze-
bierać.
Miesiąc temu Sybil stwierdziła, że przestaje się
zajmować jego odzieżą. Powiedziała, że niweczy
wszystkie jej wysiłki. Zachowuje się jak zwykły
smarkacz lub jak człowiek, który nie ma szacunku
dla pracy innych, w związku z czym możliwość
sprzątania jego rzeczy pozostaje poza dyskusją.
W szafie wisiał jeszcze ciemny garnitur w przy-
zwoitym stanie, zarezerwowany na premiery te-
atralne, przyjęcia organizowane przez wydawców,
a przede wszystkim na pierwsze komunie, które
obchodzono bardzo uroczyście w rodzinie Sybil,
składającej się z trzydziestu dziewięciu dorosłych
i mniej więcej sześćdziesięciorga dzieci (trzydzie-
ścioro pochodziło z Poitevins, trzydzieścioro zaś
było Słowianami). Wszyscy wolni i niezależni,
i jednakowo dumni ze swej zdumiewającej płod-
ności.
— Moja rodzina przypomina stadko królików
— mawiała Sybil do Francois, który przy każdych
nowych narodzinach wyrażał głośne zdumienie.
— Moja rodzina to prawdziwe króliki, w dodatku
króliki bardzo nabożne: ponieważ źle mówią po
francusku, więc telewizja ich nudzi, traktują
przeto miłość jako jedyną rozrywkę. Są praktyku-
jący, więc nie robią nic, by umknąć owoców...
Mam wrażenie, że moje dwie szwagierki rywalizu-
ją ze sobą, jeżeli idzie o tempo... Zupełne wariac-
two, nie uważasz? Po prostu okropne! Ich mężo-
wie żywią już chyba obrzydzenie na myśl o miło-
ści.
Młodość Sybil upłynęła w sielskim otoczeniu,
wyjątkowo niemodnym w dzisiejszej epoce; jej
pierwszym mężczyzną był chłopiec, którego ko-
chała pierwszą miłością.
9
Było wpół do ósmej wieczór. U Mouny miał się
pojawić między wpół do dziewiątej a dziesiątą. Za
kwadrans dziewiąta, wchodząc na klatkę schodo-
wą, rzucił okiem na swoje odbicie w lustrze
i stwierdził, że wygląda dość elegancko, tylko bu-
ty skrzypiały na każdym stopniu. Nacisnął dzwo-
nek. Uśmiechnął się z zadowoleniem, widząc
swoją starą przyjaciółkę Mounę. Otwierała mu
drzwi ubrana w suknię z ciemnej wełny, klasycz-
ną, jak najbardziej comme-il-faut
A więc ona również — pomyślał...
Podawszy mu szklaneczkę whisky, usiadła
z wdziękiem w salonie.
— Nie częstuję dziś bismarckiem — rzekła
z uśmiechem. — Mój Kurt wyszedł.
Tak więc kwestia bismarcka została zamknię-
ta. Mouna sama nalała sobie sherry, siadła na-
przeciw Francois i z całą swobodą zaczęli mówić
o teatrze, jak gdyby, rozstając się wczoraj, nigdy
o niczym innym nie rozmawiali. Jakby zawsze
spotykali się wyłącznie po to, by rozmawiać. Dziś
apartament Mouny wydał się Francois ładny.
Brakowało tylko zapachu pudru ryżowego, zresz-
tą i tak by go nie poczuł z powodu kataru. Co
jakiś czas niezbyt wdzięcznie pociągał nosem,
lecz Mouna nie zwracała na to uwagi, z wielkim
zapałem prezentując swój trzeźwy pogląd na te-
mat sztuki.
— Pan oczywiście zdaje sobie sprawę, że to
naprawdę znakomity utwór, lecz przy tym bardzo
surowy i... jak by tu powiedzieć, źle... bardzo źle
prowadzony... Czy pan się ze mną zgadza?
— Och, tak... tak — powiedział. — Już prawie
rok się nad nim mozolę... to znaczy mozolimy się,
próbując ten tekst trochę... ożywić. Ale im więcej
znajduje się w nim zalet, tym trudniej cokolwiek
zmienić. To wyjątkowo deprymujące.
— Należałoby dokonać pewnych skrótów —
stwierdziła. — Dość zdecydowanych. Rozumie pan?
Wyobrażam sobie... Pewnych skrótów, tak. I jak już
wspomniałam, trzeba również przekształcić moty-
wy działania postaci. Należałoby uczynić bohate-
rów mniej doskonałymi, za to bardziej zabawnymi.
Nie sądzi pan? Co o tym myśli... hmm... Sybil?
Wahała się, nie wiedząc, czy lepiej powiedzieć
„panna Delrey", czy „Sybil", w końcu postanowiła
użyć imienia. Zresztą do Francois zwracała się
także po imieniu. A więc wszystko powoli się uło-
ży, wyklaruje; sztuka, dobre stosunki... niemniej
jednak nudziło to go potwornie. Miał chęć popeł-
nić szaleństwo, pójść na tańce do jakiejś starej
rosyjskiej knajpki, wałęsać się Bóg wie gdzie, po-
jechać do Berlina lub w ogóle gdzieś daleko i tań-
czyć, tańczyć tanga, wyłącznie tanga...
— Prawdę mówiąc — przerwał jej szorstko —
ta sztuka zawsze mnie piekielnie nudziła. Powta-
rzałem Sybil, że tego nie da się wystawić ani
przerobić, ani na tym zarobić. Szczerze mówiąc,
krzyczałem i kląłem, kiedy ona twierdziła, że trze-
ba tekst zmodyfikować, ponieważ w ogóle nie
miałem ochoty w to się angażować. Pani mnie
rozumie?
— Jak to? Jeżeli dobrze słyszę, nie chciał pan,
żeby Sybil to przerabiała? W dodatku cały czas
zdając sobie sprawę, że nie ma innego rozwiąza-
nia...? Ach — dodała znudzonym tonem — wy,
intelektualiści... Doprawdy!
Odrzuciła głowę do tyłu gestem znamionują-
cym wyczerpanie, zupełnie jakby całe życie upły-
nęło jej wśród intelektualistów miotanych wewnę-
trznymi rozterkami.
— Przemawia przez panią rozpacz, podziw czy
ironia? — próbował dociec.
— Mój drogi Francois, mówię do pana z całym
szacunkiem, z życzliwością... Wielką, ogromną
życzliwością... Tak, tak... Proszę mi wierzyć,
z uczuciem, z szacunkiem, z...
Krew gwałtownie uderzyła Francois do gło-
wy, działo się z nim coś, czego zupełnie się nie
spodziewał i co mógłby określić słowami, iż jest
to „rodzaj rzeczy, których się nigdy nie żału-
je, ale też nigdy nie można ich sobie wytłu-
maczyć..."
— Proszę do mnie nie mówić takim tonem —
wychrypiał z namiętnością, której siła wtłoczyła
Mounę w fotel.
Z przerażeniem odruchowo podniosła rękę, za-
słaniając twarz, jakby się bała, że ją uderzy.
Do diabła, to zupełna wariatka! — pomyślał.
Zdawał sobie jednak sprawę, że dziesięć se-
kund wcześniej byłby ją naprawdę uderzył. Sie-
dział więc oszołomiony, pełen wstydu, ale bez
poczucia wstydu, pełen winy — ale nie wobec
niej. Zawsze uważał, że mężczyzna zdolny ude-
rzyć kobietę, w dodatku jeżeli ta kobieta sięga mu
zaledwie do brody, taki mężczyzna jest ostatnim
nikczemnikiem. Między nimi zapadło milczenie,
jednakże było to milczenie spokojne, tak bardzo
ich spór był jasny i łatwy do rozstrzygnięcia. Nie
zależało mu na tym, czy ona zniesie tę prawdę,
czy nie: przecież nie w niej był zakochany,
lecz w Sybil. Tylko od niego zależało, czy zniesie
jej reakcję, która mogła być wyrażona słowami:
„Jest mi to zupełnie obojętne, to mnie w ogóle
nic nie obchodzi. Mówmy jasno i logicznie". Do
tego rzecz się sprowadzała... Ona zdała sobie
sprawę z takiego stanu rzeczy o wiele wcześniej
niż on. Wybuchnął śmiechem i poklepał jej
dłoń, a następnie bez pośpiechu i lekceważenia
nakrył ręką jej dłoń. Przecież oboje byli ogromnie
wrażliwi.
— Gdzie pan zamierza zjeść obiad? — usły-
szał głos Mouny z saloniku.
W tej samej chwili doszło go pobrzękiwanie
szklaneczek, grzechotanie kostek lodu i dźwięk
otwieranych butelek, który wydał się Francois po
prostu cudowną muzyką. Miał coraz większy ka-
tar. Oczywiście, nikt się nim nie zajmie, nikt się
nim nie zaopiekuje, prócz tej kobiety, która za-
miast bismarcka gotowa mu zaaplikować jakieś
lekarstwa.
— Ma pan ochotę napić się czegoś?
— Nigdy nie byłem równie spragniony.
— Mimo że przemókł pan do suchej nitki?
Nieprawdopodobne. Proszę, oto uczciwa porcja
whisky. Ale, mówiąc serio, powinien pan zażyć
aspirynę z... Twarz rozpalona, oczy podkrążone.
Proszę szybko wstać. Idziemy do Dominique.
Schodziła ze schodów, podśpiewując popular-
ną piosenkę Dwie gitary. Stojąc na chodniku,
wskazała ciemny samochód z karoserią lśniącą
po niedawnym deszczu.
— Umie pan prowadzić?
Rzucił niepewne spojrzenie na wspaniałe-
go mercedesa, leciutko muśniętego czasem, tyle
tylko, żeby był elegancki. Długi wóz miał kolor
ciemnooliwkowy; w środku unosił się zapach
skóry w doskonałym gatunku.
— Od lat nie dotykałem takiego urządzenia —
wyznał mimo wszystko, siadając za kierownicą.
Wzruszyła ramionami. Było jasne, że w jej po-
jęciu drogi, kilometry, opłaty, samochody, stacje
obsługi i inne tego typu sprawy w całości pod-
legały mężczyznom. Francois dość szybko odna-
lazł wszystkie dźwignie, nie umiał tylko włączyć
świateł, które Mouna zapaliła bez słowa, spo-
strzegłszy, że on ma z tym kłopot. Ruszył na-
tychmiast, jak strzała przeciął rondo i plac de la
Concorde, wtopił się w strumień pojazdów mkną-
cych bulwarem Saint-Germain, między rzędami
drzew zielonobłękitnych od kurzu. Mouna nie-
oczekiwanie stwierdziła, że Paryż to zachwycają-
ce miasto.
Istotnie, po ulewnym deszczu czyste nocne
niebo, osuszone widać przez skruszone i pilne
anioły, niebo gładkie jak lodowisko, romantyczne
i ciepłe po burzy cieszyło serce i wzrok. Ulotne,
niepewne szczęście, zniekształcone, niewytłuma-
czalne, to szczęście zarówno cielesne, jak i poety-
czne, zrodzone w szaleństwie, pod niebem usia-
nym gwiazdami, w gigantycznych wirach złożo-
nych z tysięcy poprzednich klęsk, dawało rozkosz
wynikającą z przynależności do świata pierwot-
nego, niepojętego. Momentami odnajdywał wśród
tych sprzecznych doznań nurt upływającego cza-
su i prąd własnego powolnego istnienia. Czuł się
stary, bezbronny i całkiem kruchy.
Powtarzał sobie w duchu, że Mouna, nieważ-
ne, stara czy młoda, jest również poddana działa-
niu tych sprzecznych sił, to znaczy oczywiście
starsza od niego, a więc bardziej zahartowana
i bardziej związana z rzeczywistością. Te mroczne
myśli naszły go dopiero w drodze powrotnej, po
wielu toastach spełnianych kieliszkami wódki.
To, co czuł, nie było zwykłą reakcją na alkohol,
lecz czymś zupełnie innym: przypominało miłość.
Taki obiad we dwoje równie dobrze mógł być
setnym obiadem, jaki spożywali razem; w przy-
szłości mogłoby się odbyć sto innych, równie
niezobowiązujących i bez znaczenia w oczach
osób postronnych.
Wysiadł, okrążył wóz i pomógł wysiąść Mounie
Vogel. Podał jej ramię i podprowadził do bramy
wjazdowej, gdzie przystanęła, zwracając się do
niego twarzą. W rozproszonym świetle paryskich
latarń wyglądała bardzo ładnie.
Pochylił się, pocałował ją w szyję, próbując
wciągnąć powietrze, na próżno, nos miał bowiem
całkiem zatkany. Niczego nie czuł, nie mógł oddy-
chać, wszystko widział jak przez mgłę... Czuł się
jak stary, kulawy, pijany koń.
— Wracam do domu — stwierdził pośpiesznie.
— Mam straszliwy katar. Postój taksówek jest na
prawo?
— Bardzo blisko — potwierdziła spokojnie.
I wspinając się na palce, grzecznie pocałowała
podbródek Francois, wyjęła klucze i w ułamku
sekundy wślizgnęła się do hallu. Znikła natych-
miast, a on poszedł szukać taksówki, nie zasta-
nawiając się już, czy ten wieczór był udany, czy
nie. Bez wątpienia Mouna Vogel miała jeszcze
większe rozterki niż on, znalazłszy się bowiem
w swoim mieszkaniu, stanęła przed lustrem, dłu-
go i chłodno przyglądając się swemu odbiciu
w eleganckiej, prostej sukni ozdobionej wytwor-
nym naszyjnikiem, jaki włożyła na szyję tego
dnia. To był styl, którego nie uznawała, w najwyż-
szym stopniu był jej obcy.
10
Telefon milczał. Francois leżał bezsennie, prze-
szywany dreszczami, podniosły nastrój pierzchł,
przemienił się w rodzaj nocnej melancholii, którą
pogłębiało mdłe światło padające na trawnik.
Musiał przyznać, że jeżeli się nawet spodziewał,
że wieczór zakończy się całkiem niewinnie — mi-
mo sprzeczki, jaka miała miejsce między nim
a Sybil — czuł się teraz jak nikomu niepotrzebny
próżniak, pozbawiony tej siły, która płynie z wy-
trwałości, z owego pulsowania konsekwencji.
Przecież szczegóły projektu nie zostały tak
naprawdę określone. Zresztą — tłumaczył sobie
— działo się tak nie z jego winy: Mouna nie zro-
biła najmniejszej aluzji do ich miłostki. Siedzia-
ła przy obiedzie ubrana jak prawdziwa miesz-
czanka i prowadziła konwersację pełną wdzięku,
lecz najzupełniej obojętną. I umknęła przy pierw-
szej okazji. A więc podobał się jej przelotnie i po-
wierzchownie, sprawa nie miała przyszłości. Mo-
żliwe, że w jej oczach wszystko komplikowała
osoba Sybil. Może chodziło tu tylko o świetną
sztukę, która wzbudziła zachwyt Mouny jako dy-
rektora teatru? I za wszelką cenę chciała odnieść
sukces? (Francois jeszcze nigdy w życiu nie spot-
kał się z takim przypadkiem: wprawdzie aktorki
były gotowe wszystko poświęcić dla zdobycia wy-
marzonej roli, reżyserzy zaś dla filmu, ale dyre-
ktorom teatrów, poddanym w większym stopniu
presji ekonomicznej niż artystycznej, nękanym
kosztami i podatkami, obcy był entuzjazm tego
rodzaju). Ponadto sztuka nie istniała w postaci,
w jakiej chciała ją widzieć Mouna. A poza tym na
zmiany musiała się zgodzić Sybil. Więc jednak
Mouna zaprosiła go na obiad z przyczyn innych
niż zawodowe. Widocznie miała chwilę słabości
w salonie, na kanapie, podobał się jej przez chwi-
lę dzięki wypitym koktajlom, tak więc brak trun-
ku i pożądania z jej strony wszystko skończył.
A on, czy on pragnął jej tego wieczoru? Może
gdyby wyczuł skłonność Mouny, gdyby odniósł
wrażenie, że zależy jej na nim, a nie tylko na jego
towarzystwie podczas obiadu, że spełnia już napi-
saną rolę, w której musi tylko recytować tekst,
nie dodając niczego z własnej inicjatywy... Tym
lepiej, nie zamierzał niczego dodawać. Miał już
dość zmartwień z Sybil i z powodu tych bezsen-
sownych kłamstw — nie musiał ich urealniać dla
zaspokojenia własnej próżności.
Tkwił przy stole, przy którym zwykle pracował,
czas jakby zatrzymał się w miejscu, ale to w ni-
czym nie pomagało, nawet jeszcze nie zaczął pisać
swojego cotygodniowego artykułu o polityce ONZ
do „L'Actualite". Kiedyś wpadał we wściekłość
z tego powodu. Rozmawiając z redaktorem naczel-
nym, jąkał się, zacinał i wciąż powtarzał te same
argumenty. Teraz furia go pobudzała, pomagała
pisać, więc znacznie łatwiej znosił przyczyny
wzburzenia. Starzał się. Zasiadł przy maszynie.
Otulił się starym szlafrokiem, i jak za każdym
razem, gdy zajmował to miejsce, rozbolały go ple-
cy i kark. Przez okno wpadł zimny powiew. Brako-
wało mu Sybil, jej włosów zasłaniających profil
i wydatne policzki. Zanim wyruszy do wydawnic-
twa, powinien się przespać ze dwie godziny. Wy-
ciągnął się na łóżku, w dziecinnym odruchu poło-
żył głowę na leżącej obok poduszce Sybil.
Wszechogarniający katar pozbawił go węchu: nie
czuł nic, najsłabszej woni, może tylko zapach po-
szewki. Odwrócił się na bok i przesunął na zwykłe
miejsce.
— Halo? Czy mogłabym mówić z panem Ros-
set?
W pierwszej chwili Francois nie zorientował
się, kto mówi, ale gdy tylko poznał jej głos, wy-
dał mu się on najbardziej kojący, najbliższy na
świecie.
— Mouna — powiedział.
— Nie śpi pan?
Spojrzał na zegarek: wpół do drugiej, rozstali
się o północy, co zapowiadało, że spędzi noc bar-
dzo przyzwoicie. Wydawało mu się jednak, że ona
w ogóle nie zwróciła uwagi na późną porę.
— Oczywiście, że nie. Nie śpię.
— Byłam pewna, że jest pan w takim samym
stanie jak ja, że nie może pan zasnąć. Od chwili
powrotu krążę po mieszkaniu „bardzo przy-
tulnym i luksusowym" — powiedziała z dziecin-
nym podziwem, co na chwilę zaskoczyło
Francois, po czym dodała: — Adrien Lecourbet,
znakomity artysta, powtarza to bez przerwy.
Oczywiście, on projektował wnętrze — wyjaśniła
ze smutkiem.
Francois wybuchnął śmiechem.
— Dlaczego nie zdecydowała się pani zatrud-
nić kogoś innego? Choć muszę przyznać, że apar-
tament jest bardzo ładny, aleja się na tym zupeł-
nie nie znam...
— Ja też nie! — stwierdziła. — I to jest właś-
nie tragedia. Ponadto ten Lecournet był z siebie
tak zadowolony, iż pozwoliłam, by zachwycał się
sobą tak głośno, że aż się echo niosło. Ten nie-
szczęsny Lecourtet, który, prawdę mówiąc, powi-
nien się zachowywać dyskretnie i nie zwracać
uwagi na... Co za zawód...!
— Pani dekorator nazywa się Lecourset.
— Lecourset! — wykrzyknęła. — Mówi pan
tak, jakby Lecourset był bardziej śmieszny niż
Lecournet czy Lecourtet.
I wybuchnęła głośnym śmiechem.
Francois pozazdrościł jej sąsiadom mieszkają-
cym w alei Pierre-Ier-de Serbie: uwielbiał słuchać
śmiechu kobiety nocą.
— Pod koniec miesiąca powinnam urządzić
spotkanie, by uczcić nowy apartament i teatr —
powiedziała. W jej głosie zadźwięczała, nutka me-
lancholii. — Chciałabym zaprosić starych przyja-
ciół i osoby nowo poznane, wszystkich, wszyst-
kich...
Francois zadał sobie pytanie, co właściwie by
zrobił w restauracji u Dominique, gdyby Mouna
okazała pod maską rozbawienia ów smutek, który
nieoczekiwanie ścisnął mu serce.
— Jest pani smutna? — spytał.
— Nie, po prostu nie najlepiej się czuję —
powiedziała przepraszająco i tak szczerze, że od-
ruchowo uniósł ramię, chcąc przerwać jej prze-
prosiny, których w żadnym razie nie była mu
winna.
Jak gdyby mogła ujrzeć wzniesioną dłoń i mę-
skie ramię tak oddane jej sprawie...
— Mimo wszystko — podjęła ciszej — bardzo
mnie pan rozbawił u Dominique... Ogromnie lu-
bię się śmiać — zakończyła spokojnie, okazując
zadowolenie, jakie mogłoby zabrzmieć w wyzna-
niu smakosza, skłonnego nawet nadłożyć drogi,
by skosztować niezwykłego dania.
— Ja również — przyznał o sekundę za późno.
Stwierdził u siebie brak koordynacji między my-
ślami a gestami. Uśmiechnął się, patrząc w prze-
strzeń. Czuł, że jego usta się wykrzywiają, a nos
marszczy: kichnął gwałtownie raz, potem drugi,
trzeci. Drzwi wychodzące na ogród były otwarte,
przez pokój powiał prąd zimnego powietrza,
Francois poczuł gwałtowne, nieprzyjemne dresz-
cze. Próbował znaleźć pod prześcieradłem chuste-
czki higieniczne, które tam chyba przed chwilą
położył. Dochodzący ze słuchawki głos Mouny
brzęczał niepokojem i mieszał się z kichaniem
Francois. Rekord w tej dyscyplinie pobił, będąc
w Rzymie — dwadzieścia dwa razy pod rząd. Dla-
czego właśnie w Rzymie? Nie miał pojęcia.
— Należy nabrać głęboko powietrza i wydy-
chać je bardzo wolno... Proszę się postarać,
Francois, bardzo proszę, musi pan uspokoić od-
dech.
Kaszlał i ciężko dyszał: bronchit albo zapale-
nie płuc... Przyjdzie mu umrzeć samotnie w tym
rozgrzebanym łóżku, w obszarpanym szlafroku,
w tym lodowato zimnym pokoju... Jednocześnie,
przecież znał siebie, czuł się nieśmiertelny.
— Dzisiaj rano wysiadło ogrzewanie — wy-
krztusił w końcu. — W mieszkaniu zrobiło się
zimno.
 — A gdzie Sybil?
Powiedziała to surowym głosem. Miała za złe
Sybil, że nie dość troszczy się o Francois. Napra-
wdę, kobiety są przezabawne.
— Na szczęście jest w Monachium — odparł
łagodnie. — Inaczej musiałbym wynająć pokój
w hotelu.
— Sam pan musi się tam udać. Zaraz pan
złapie jakiegoś wirusa.
— Nie ma mowy! Jest mi trochę zimno i mam
kaca, ale zupełnie mi tu dobrze. Nie mam zamia-
ru wlec się bulwarem na wietrze, by dotrzeć do
jakiejś ponurej nory, gdzie nie znajdę jednej przy-
jaznej duszy! Dziękuję bardzo...
Przyznał w duchu, że wszystko, co mówi, nie
ma żadnego związku z rzeczywistością. Był to
szantaż — używał argumentów żałosnych, jakich
nigdy dotąd nie stosował wobec kobiety, w dodat-
ku kobiety, którą zostawił z własnej woli przed
dwiema godzinami...
— Dobrze — odparła ze znudzeniem. — Pro-
szę wezwać taksówkę i przyjechać do mnie. Mam
dwa pokoje i aspirynę z witaminami, a przede
wszystkim sprawne ogrzewanie. Mój adres, jak
zwykle: 123-B, piąte piętro.
— Dziękuję.
Nie czuł dumy, że oto na skutek dziecinnych
sztuczek i własnego uporu musiał teraz, o drugiej
nad ranem, wlec się, brnąć na drugi koniec Pary-
ża w stanie zupełnego rozkładu, zmęczony i nie-
zdecydowany, chwiejny. Nie czuł szacunku ani
współczucia dla własnej osoby — ani też pogardy
— lubił, wręcz wielbił u siebie chwile szaleństwa
i zamętu umysłowego, które czyniły go wspólni-
kiem własnej wyobraźni, wierną, sceptyczną co
do jego talentu publicznością tych komedii, tych
zadziwiających majaczeń. Wciągnął na piżamę
sweter, oczywiście na lewą stronę, wielkim koł-
nierzem owinął głowę, ponieważ nic nie widział,
więc znów wyciągnął się na łóżku, po chwili jed-
nak wstał, dysząc i sapiąc dotarł do drzwi. Za-
miast wezwać taksówkę i czekać w mieszkaniu,
pół godziny stał na dworze, czując, że za chwilę
skona naprawdę.
Kiedy Mouna otworzyła drzwi, padł jej w ramio-
na. Ciągnąc go za rękę, wprowadziła do pokoju
gościnnego, gdzie na kominku żarzyło się polano.
Brawo — pomyślał zakłopotany — gdyby każ-
dej postaci dodać ze dwadzieścia lat, moglibyśmy
wystąpić w Diable wcielonym.
Usiadł na łóżku i patrzył w ogień, teraz było
mu ciepło, przestały go nękać różne obawy, prze-
stał kichać i kaszleć, nie czuł się samotny ani
nieszczęśliwy. Gdy Mouna wróciła ze szklaneczką
grogu, zwrócił ku niej twarz płonącą wdzięczno-
ścią. Miała na sobie szlafroczek ze śliwkowego
jedwabiu, śliski i miękki: to było zupełnie natu-
ralne, że zatrzymała się przed nim, a on natural-
nym gestem wyciągnął ku niej ramię. Rozchyli-
wszy poły szlafroczka, owinął je sobie wokół gło-
wy, przywarł policzkiem do jej ciała i w pachnącej
ciemności tego prowizorycznego namiotu głęboko
wdychał woń jej skóry i ryżowego pudru.
11
Pokój wychodził na ciche podwórze, gdzie te-
raz, w brzasku sączącym się przez okiennice,
z szelestem i gruchaniem spacerowały gołębie.
Wokół wznosiły się grube, solidne mury, jak
zresztą w całej dzielnicy Monceau. Francois obu-
dził się, leżąc na boku ze zgiętymi nogami; jego
tors chroniła ciepła miękka góra od piżamy. Znik-
ła gorączka i ból głowy. Za plecami czuł kojącą
obecność Mouny, kobiety, która przyjęła go pod
swój dach, a następnie ugościła w cieple swych
ramion, otoczyła troską i dała mu rozkosz. Sama
myśl, że jest obok, po drugiej stronie łóżka, wzru-
szała go, budziła przedziwną tkliwość oraz uczu-
cie wdzięczności, odległe od wszelkich frywolnych
czy lubieżnych skojarzeń. Co było jeszcze bardziej
zdumiewające, jawiła mu się scenka naiwna, bo-
gobojna, wręcz bukoliczna jak obraz Milleta...
Sielanka: Lasek Buloński, Mouna w stroju pa-
sterki, on jako pasterz, wieczór, Anioł Pański, on
zdejmuje beret, ona naciąga na ramiona jedwab-
ny fular od Hermesa, oboje stoją, trzymając się za
ręce, by już za chwilę udać się do jej mieszkania
na szklaneczkę koktajlu bismarck... Prostacki
chichot Francois przemienił się w czkawkę: zna-
jąc te idiotyczne myśli, Mouna z pewnością nie
wpuściłaby do mieszkania tego... intelektualisty.
Przymknął powieki, usiłując zasnąć. Gołębie za-
częły gruchać głośniej, miał wrażenie, że wydają
dźwięki wyłącznie po to, by go drażnić i prowo-
kować.
— Co za natrętne stworzenia — powiedział
cichutko, jakby w łóżku leżało ich troje: Mouna,
przed którą oskarżał gołębie, nieznajomy, którego
nie chciał wyrwać ze snu, i wreszcie on sam.
Niejasne skrupuły nie pozwalały mu budzić Mou-
ny... Która może być godzina? Sybil powinna się
zjawić dopiero wieczorem, jeżeli w ogóle zdoła do-
trzeć dzisiaj do Paryża. Udając się do apartamen-
tu Mouny, nie nakręcił zegarka i teraz się złościł.
— Mouno! — rzekł nieco głośniej, odrywając
wzrok od okna i przewracając się na plecy.
Spojrzał na drugi koniec wielkiego łoża, gdzie,
przysiągłby, widział ją przed sekundą: miejsce
okazało się puste.
— Ależ... — zaczął tonem gniewnym i zarazem
pełnym niepokoju.
Przez chwilę macał nerwowo pościel, w miej-
scu gdzie, jego zdaniem, powinna spoczywać ko-
chanka, nim wreszcie pogodził się z faktem jej
nieobecności.
Następne dziesięć minut był w rozterce. Wła-
ściwie mógł przecież wstać i poszukać Mouny, ale
mając na sobie tylko górę od piżamy (co prawda
na tyle długą, że wyglądałby w niej dość przy-
zwoicie), nie był pewien, czy nie natknie się na
kogoś w korytarzu. Nie miał najmniejszej ochoty
zderzyć się z wiernym lokajem przybyłym z Dort-
mundu. Nie znał zwyczajów panujących w tym
domu ani rozkładu mieszkania, co mogło narazić
na nieprzyjemności przede wszystkim Mounę. Je-
go ubranie zapewne znajdowało się w sąsiedniej
łazience, lecz które drzwi należało otworzyć, by
tam dotrzeć? Czuł się śmieszny, nawet nie mógł
mieć do nikogo pretensji, sam chciał tu przyje-
chać i sam zdecydował, żeby tu zostać. Może
Mouna była przyzwyczajona do nocnych scha-
dzek? A może udała się już do teatru, zostawiając
mu w hallu parę słów? Czy naprawdę będzie mu-
siał spędzić całe przedpołudnie w tym pokoju,
w towarzystwie obrzydliwie skrzeczących gołębi,
nie mogąc podjąć żadnych decyzji?
Właśnie po raz czwarty zamierzał spuścić sto-
py na podłogę, gdy drzwi uchyliły się wolniutko
i ktoś przemknął po pokoju, zamykając je za so-
bą. Jakaś milcząca postać wślizgnęła się do łóżka
pół metra od Francois, uważając, by go nie zbu-
dzić. Towarzyszący temu pojawieniu się zapach
pudru ryżowego był świadectwem jej tożsamości.
Francois doznał ulgi; rozczulony i uradowany
wziął ją w ramiona.
Ciało Mouny było przyjemnie zaokrąglone, ję-
drne, skóra gładka i delikatna, mówiła łagodnym
głosem, tonem uprzejmym i frywolnym zarazem.
Nikt się już tak dziś nie zachowywał, to prawda,
ale w epoce onomatopei, gdy ludzie coraz częściej
porozumiewali się za pomocą nieartykułowanych
dźwięków, sprawiało to miłe wrażenie. To było to
coś, co mimo różnych defektów wynikających
z jej wieku sprawiało, że podobała się Francois.
Czuł się oszołomiony. Zalała go fala tkliwości do
tej kobiety. To było jedyne wytłumaczenie przed-
południowych wydarzeń i niezwykłej, zmysłowej
nocy. Owa zmysłowość wydała mu się jeszcze
bardziej zadziwiająca niż czułość. Bardzo rzadko
doświadczał wrogości, pogardy, nienawiści. Po-
nadto nigdy nie związałby się z kobietą z powodu
samego tylko pożądania, to mu się wydawało nie
do przyjęcia. Gdy mężczyzna układa sprawy tak,
by spędzić noc z kobietą (nawet jeżeli początkowo
wcale to nie jest tak jednoznaczne)... A nawet
gdyby odrzucił tę propozycję w środku nocy, fakt,
że znajdował się teraz razem z nią, oznaczał mi-
mo wszystko pewien rodzaj pożądania, zresztą
bardzo określonego.
W tym momencie oświadczyła (gdy miała mu
coś szczególnego do powiedzenia, zwracała się
tonem łagodnym, trochę przeciągając sylaby), że
jest piękny.
— Jesteś piękny — rzekła. — Jesteś piękny.
Zaniemówił. Mimo iż wiele kobiet zachwycało
się jego ciałem, żadna nie posunęła się do takiego
wyznania. Roześmiał się, choć pochlebił mu ten
przesadny komplement, w dodatku wypowiedzia-
ny przez osobę okazującą powściągliwość w kwe-
stii ich romansu do tego stopnia, że wydawało
się, iż tego faktu nie przyjmuje do wiadomości.
— Czemu się śmiejesz! Nie mówiono ci tego?
Czy nigdy nikt ci tego nie powiedział?
Teraz ona z kolei zaczęła się śmiać, jakby
kpiąc z oczywistego nieprawdopodobieństwa.
— Przysięgam! — powiedział. — Nikt nigdy
nawet nie próbował...
— Nieprawda... Nigdy ci nie tłumaczono, dla-
czego nie można ci się oprzeć?
Położyła dłoń na jego szyi, szepcząc z powagą
różne głupstwa na temat jego ust, owalu twarzy,
miejsca między nosem a górną wargą, muskając
przy tym leciutko wskazującym palcem omawia-
ne detale. Gdy mówiła o jego twarzy, czuł na szyi
łaskotanie jej rzęs, „zbyt długich", zdaniem Sybil
i Nancy.
Gdy zaczęła omawiać wdzięk jego gestów,
zmarszczył brwi, zaskoczony i rozbawiony, i po
raz nie wiadomo który ogarnęło go wzruszenie.
Wcale nie czuł wstydu: być może, powinien, ale
wstyd był ostatnim uczuciem, jakiego doznawał
w jej obecności.
Przedziwne, jak niezwykle swobodny czuł się
przy tej „cudzoziemce": kobiecie nie pochodzącej
z tego samego środowiska, z którą nie łączył go
zawód i która nie należała do jego pokolenia; by-
ła, co najwyżej, tej samej narodowości.
— Jesteś szalona — stwierdził.
I nagle dwie powieki, dwa ptasie skrzydełka
muskające jego szyję znieruchomiały. Mouna
uniosła głowę, mówiąc:
— Mój Boże, przecież ty na pewno jesteś głod-
ny... chcesz pić...
Przerwała zaledwie rozpoczęty opis wdzięków
Don Juana. Pospieszyła w szlafroczku do kuchni,
a on przez krótką chwilę czuł urazę.
Sybil, wedle informacji sekretarki w redakcji,
wracała tego wieczoru ostatnim samolotem Air
France. Oświadczył to w południe Mounie, a ona
tylko poprosiła, by zabrał ze sobą i przeczytał
kilka pierwszych scen Ulewy i by zapoznał się
z uwagami adaptatora, który opracował ten frag-
ment zgodnie z jej wizją...
— W istocie — zwróciła się do Francois —
tylko Sybil i, być może, ty macie prawo do tego
tekstu. Jeżeli Sybil wyrazi zgodę, z radością wy-
stawię sztukę w moim teatrze. To zależy tylko
od niej.
Ponieważ miał jeszcze trochę czasu, wolał zo-
stać u Mouny niż tkwić w mieszkaniu na Mont-
parnasse — dzisiejszego ranka miała przyjść
sprzątaczka, on umiał robić tylko bałagan. Ulega-
jąc błaganiom Mouny, położył się na kanapce
w wielkim salonie i zaczął czytać.
Bohater sztuki był człowiekiem prostolinijnym
i naiwnym, ośmieszonym przez własną żonę. Jego
postępowanie zawsze wzruszało Sybil bardziej niż
Francois. Może powodowała nim męska solidar-
ność, z czego oboje zresztą zaśmiewali się do łez.
Była to postać wzruszająca, typowo słowiańska,
tę rolę powinno się grać, zachowując maksimum
dystansu, by dla zachodniego widza mogła być
zrozumiała. W adaptacji, a może raczej koncepcji
Mouny bohater sam był przyczyną swoich pora-
żek, śmieszył, zachowując się jak nadęty prorok,
a jego przesadzona pobłażliwość sprawiała, że ro-
bił z siebie błazna. W konsekwencji jego żona wy-
dawała się sympatyczniejsza, kochanek zaś zrę-
czniejszy. Francois zaczął się zastanawiać, czy ta
sztuka — wzruszająca i czysta — którą autor
powierzył Sybil, nie była jednak lepsza. Przyłapał
się na tym, że czytając tekst, co chwila wybucha
głośnym śmiechem. Wprawdzie gdy tłumaczył ra-
zem z Sybil pierwszą wersję, jeżył się na samą
myśl o zniekształceniach dających efekt komicz-
ny, choć takie rzeczywiście tam były. Mouna mia-
ła rację w bardzo ważnej kwestii: sztuka była
łatwa do wystawienia (śmiech stanowił główną
atrakcję teatru), łatwa do zagrania i bez wątpie-
nia łatwo byłoby ją utrzymać na scenie przez
wiele miesięcy.
Mouna udała się do teatru, nim skończył czy-
tać. Przez jakiś czas Francois krążył po aparta-
mencie, całkiem swobodny dzięki obecności za-
ufanego Kurta, który przygotowywał w kuchni
apetycznie pachnące dania. Francois wyobraził
sobie, że wracając wieczorem na Montmartre, za-
siądzie przy obiedzie przygotowanym przez Mou-
nę dla jej Don Juana. Zatęsknił za taką chwilą,
jakby nigdy nie zaznał podobnego szczęścia.
W istocie „domowe" spaghetti i posiłki w restau-
racji były jedynymi możliwościami, z jakich ko-
rzystał. Przecież Sybil po całym dniu pracy nie
miała czasu ani ochoty na przygotowywanie dla
niego smakołyków.
Kupił kilka świeżych róż i ułożył je w wazonie
stojącym przy drzwiach wejściowych. Spotkanie
Sybil ze słynnym tancerzem miało się odbyć koło
południa, powinna była więc zjeść z nim lunch
przed odlotem. Na pewno nie spała zbyt długo
w pociągu, po powrocie będzie więc wyczerpana.
Na wszelki wypadek przyniósł do domu pizzę
i kurczaka na zimno. W mieszkaniu na szczęście
panował porządek. Wróciwszy znalazł nawet czas,
by napisać artykuł. Długo się zastanawiał, co
zrobić z rękopisem Ulewy, nie powinien się prze-
cież poniewierać na wierzchu, musiałby bowiem
się przyznać, że jeszcze nie skończył opracowy-
wać tekstu. W końcu zdecydował, by schować
rękopis między swoje papiery. Sybil nigdy nie
przeglądała jego rzeczy, miał więc sporo czasu na
wymyślenie jakiejś sensownej historyjki — w po-
rozumieniu z Mouną lub bez niej. To, co jeszcze
wczoraj wydawało się niemożliwe, dziś było cał-
kiem naturalne. Dodając do godziny przylotu
trzydzieści minut, jakie dzieliło ich mieszkanie od
Orly, Francois ponownie wziął do ręki tekst Ule-
wy i próbował nań spojrzeć okiem Mouny. Wyglą-
dało to bardzo dobrze, w każdym słowie odnajdy-
wał absurdalny, wręcz frenetyczny komizm, który
zmieniał spojrzenie na sztukę, wcale nie wypa-
czając oryginalnego tekstu. Co ciekawe, w ten
sposób wszystko stawało się bardziej zrozumiałe.
Naiwność pierwszej wersji wydawała się nie tak
oryginalna, jak cynizm, który ją zastępował. Gdy
wybiła dziewiąta, zerwał się, zgarnął papierzyska
i rozprostował kości. Od kilku godzin miał wraże-
nie, że fruwa między jedną a drugą wersją utwo-
ru, który do niego nie należał. Miał wrażenie, że
go odtworzył.
O dziesiątej ktoś zadzwonił trzy razy, klucz
zazgrzytał w zamku, nim Francois zdążył podejść
i szeroko otworzyć drzwi. Sybil nie uczesana, bez
makijażu, urocza i jakby odmłodzona rzuciła mu
się na szyję.
Wygląda, jakby miała osiemnaście lat — po-
wiedział sobie w porywie czułości.
Przytulił ją do piersi i wdychał tak dobrze zna-
ny zapach jej ciała, czując wdzięczność do całego
świata.
— Cóż za powitanie! — uśmiechnęła się, pa-
trząc na niego uszczęśliwiona. — Wyjechałam za-
ledwie dwadzieścia cztery godziny temu. Nie je-
steś zaskoczony, że tak szybko wróciłam?
— Oczywiście, że nie, dziwiłbym się, gdyby cię
dłużej nie było — powiedział, nie zdając sobie
sprawy, że jego słowa można było zrozumieć dwu-
znacznie. /
Sybil nie przyglądała mu się tak uważnie jak
on jej; ich uczucia były zupełnie odmienne/Ostat-
nie dwadzieścia cztery godziny, męcząca podróż
pociągiem, potem jazda taksówką, samolotem,
bezsenność, wysiłek, jaki musiała włożyć w per-
traktacje z recepcjonistką w hotelu w Mona-
chium i w biurze Air France, pośpiech, obowiązki
zawodowe wyczerpały ją doszczętnie. Do goryczy
zawodu, jaki teraz odczuła, dołączył głuchy ból.
Odniosła wrażenie okropnego oszustwa, pustki
związanej z życiem... Ani przez moment nie miała
pretensji do Francois o jego charakter czy postę-
powanie, jakiego już doznawała w przeszłości
i jakie jest udziałem wszystkich zakochanych.
Zdała sobie sprawę, że tak po prostu jest, że to się
zawsze powtarza.
Żeby odzyskać formę, wzięła gorącą kąpiel, to
było najlepsze lekarstwo na zmęczenie. Gdy leża-
ła w wannie, opowiedział jej o swoim artykule,
nawet go przeczytał. Ciekaw też był, jak się jej
udał pobyt w Monachium, jak przebiegła rozmo-
wa ze słynnym tancerzem. W jego pytaniach nie
było śladu zazdrości, widocznie podświadomie
czuł, że reputacja tego uwodziciela jest mocno
przesadzona. Umył plecy Sybil, zachwycony jej
wspaniałym ciałem. Powiedział jej to, lecz ona
zaczęła się śmiać: była zupełnie wyczerpana, wy-
kluczyła natychmiast jakiekolwiek projekty mi-
łosne. Stwierdziła, że nawet nie jest w stanie
zjeść porcji kurczęcia. Francois był jakby nieobe-
cny. Niezupełnie to sobie uświadamiał i wcale się
nad tym nie zastanawiał; w każdym razie jego
myśli błądziły gdzieś daleko.
Na bulwarze Montparnasse nie było gołębi;
czasami przelatywały kosy i, oczywiście wróble,
a nocą często sowy. Niekiedy odnosiło się wraże-
nie, że słychać krzyki mew, które według znaw-
ców nadlatywały od strony morza, skąd uciekały
przed nieczystościami wyrzucanymi przez fale, by
łączyć się w stada w głębi lądu. To było przeraża-
jące, jak i wszystkie anomalie coraz częściej od-
krywane przez ekologów.
Zapewne te piski przerwały sen Sybil. Obudzi-
ła się, stwierdziła, że jest w Paryżu, we własnym
domu, u boku kochanka, zamknęła więc oczy
w poczuciu bezpieczeństwa. Zbliżała się dziewią-
ta, przeto starając się nie robić hałasu, by nie
obudzić Francois, ubrała się. Potrąciła parę
przedmiotów, pragnąc mimo wszystko z nim po-
rozmawiać. Jednak Francois spał mocno, twarzą
do poduszki, co mu się zdarzało bardzo rzadko.
W końcu wyszła z domu ukradkiem, stąpając na
palcach.
Gdy zamknęła za sobą drzwi, Francois uniósł
głowę. Prawdę mówiąc, nie spał już od dawna, ale
udawał ze względu na siebie i na nią, myślał
o sprawach oderwanych, dalekich, by nie stawiać
teraz czoła bieżącym problemom. Wciąż był jesz-
cze trochę zagrypiony, a u niego nastroje wiązały
się ściśle ze stanem fizycznym. Był zdolny do
różnych wyskoków i szaleństw wyłącznie wów-
czas, gdy mu dopisywała forma: tak jak u wię-
kszości ludzi, wyczerpanie natychmiast odbijało
się na jego humorze.
Ubierając się dojrzał nagle na fotelu sweter
Mouny, jej męża czy kochanka. Wczoraj nie
schował go do szafy i bladobłękitny skrawek wy-
zierał spod ciemnej marynarki. Niesłychane.
Uporządkował papiery, zatarł, jak mu się zdawa-
ło, wszystkie ślady, a ten dowód rzeczowy zosta-
wił na pierwszym planie... Natychmiast zaczął
układać jakieś możliwe do przyjęcia wytłumacze-
nie: mógł to być sweter pożyczony od kolegi
i znaleziony dzisiaj w szafie, jednakże Sybil, le-
piej niż on sam, znała jego skromną garderobę.
Sweter kupiony wczoraj? Przyjrzał się uważnie:
w ostateczności byłoby to możliwe, gdyby nie od-
pruta metka. Zresztą, gdzie go kupił? W byle
jakim sklepie czy w jednym z magazynów na bul-
warze? Och, zarówno z problemem swetra, jak
i z pozostałymi sprawami lepiej zaczekać, aż Sy-
bil zwróci na nie uwagę. Po co wyprzedzać fakty?
Czy w ogóle zauważyła ten sweter? Z pewnością
nie, natychmiast by mu o tym powiedziała. Nie
kryła swych podejrzeń, a wszelkie wątpliwości
rozpraszała natychmiast. W każdym razie musi
zadzwonić do Mouny przed jedenastą. Przez mo-
ment ogarnęło go zdumienie, że przedwczorajszy
przypadkowy telefon dziś wydawał się już czymś
zupełnie normalnym.
Dokąd właściwie zmierzam? Po raz pierwszy
zadał sobie to pytanie, goląc się przed lustrem.
Nie umiał na nie odpowiedzieć, jednego wszakże
był pewien: nigdy nie skrzywdzi Sybil. To było
oczywiste.
— Nigdy — powtórzył na głos z mocą, by pod-
kreślić wagę tej decyzji, skoro brakowało mu
przekonania.
Czy Sybil, dowiedziawszy się o Mounie —
o nim i o Mounie — poczułaby się zraniona, prze-
rażona czy wściekła? Wolałby, żeby drwiła z niego
i z wieku Mouny, w ten sposób dla niego, a nie
dla Mouny, sytuacja stałaby /Się łatwiejsza do
zniesienia (gwałtowność i mściwość kobiet, któ-
rych doznał, kończąc dawne związki, pozwoliły
mu się wycofać bez wstydu)^ W rezultacie czuł się
przede wszystkim znużony^ jak zawsze, gdy nie
został ukarany za swe przewinienia.
— Pani wyszła — poinformował go Kurt. —
Prosiła, żeby pan Rosset zadzwonił do teatru.
Kiedy podeszła do telefonu, odezwała się gło-
sem oficjalnym, jaki przybierają niektóre kobiety,
mówiąc do słuchawki, co nielitościwie zdradza
ich wiek.
 — Dzień dobry — powiedział. — Tu Francois
Rosset.
— Ach, pan Rosset — odparła. — Co za zbieg
okoliczności. Właśnie rozmawiam o panu z na-
szym przyjacielem Berthomieux.
— Rzeczywiście... Co za zbieg okoliczności! —
podjął.
W przebłysku rozbawienia, ogarnięty nagłą
wesołością, która go dziwiła i niepokoiła (jak ona
się musi czuć, biedaczka, przecież naprawdę była
bardzo uprzejma), zaczął mówić:
— Twierdzi pani, że rozmawiała o mnie z tym
poczciwym Berthomieux? Droga pani Mouno, czy
pani wie, że on ma fatalną reputację?
— Proszę...? Co pan powiedział? Źle pana
słyszę...
— Powiedziałem, że to stary zboczeniec. Może
wyda się to pani typowo męskim sposobem wi-
dzenia, ale fizycznie wolę panią. I to po stokroć.
Uważam, że jest pani tysiąc razy atrakcyjniejsza
od Berthomieux.
— Tak, właśnie o to chodzi... Jak pan woli. —
Podniosła głos, prawie krzyczała: — W takim ra-
zie kiedy?
— Zagwarantuje mi pani, że spotkanie bę-
dzie zupełnie przyzwoite? Nie kryję, że jeżeli ten
Berthomieux wejdzie mi w drogę, udam się do
prefektury. Prefekt jest jednym z moich najbliż-
szych przyjaciół.
— Oczywiście, zobaczymy, jeszcze się zasta-
nowimy — plątała się.
W słuchawce coś zadzwoniło. Usłyszał, że ktoś
krzyczy: „Uwaga! Uwaga!", po czym rozległ się
głos Berthomieux:
— Halo? Pan Rosset? Nie rozumiem tego, co
mówi Mouna... Może pan przyjść, czy nie...?
Tak...? Dobrze, tak właśnie myślałem... Panie
Rosset, jeśli pan pozwoli, będę się do pana zwra-
cał po imieniu. Proszę do mnie mówić Henri, tak
będzie o wiele prościej. Czekam więc na pana,
drogi Francois... Proszę się nie rozłączać...
Na moment w słuchawce zapadła cisza, po
czym odezwał się głos Mouny, zrozpaczony, zdy-
szany, bezosobowy, możliwe, że taki głos określa
się jako głos „biały". Francois wybuchnął śmie-
chem.
— Widzi pani? Już się zaczyna... On chce,
żebym mu mówił po imieniu, on też będzie się do
mnie zwracał po imieniu...
— Oczywiście... natychmiast... mocno ca...
czekam na pana... — powiedziała, odzyskując
panowanie w ostatnim momencie, by przerwać
słowa „całuję mocno", które cisnęły się jej na
usta.
Odłożyła słuchawkę szybko, jakby to był od-
bezpieczony granat.
— I ona kieruje teatrem... Na pewno ma po
pięćdziesiątce. Bez wątpienia prowadziła życie
pełne przygód. I uwodziła magnatów przemysłu
niemieckiego... Ach! Ach! Nieprawdopodobne.
Francois, rozbawiony, wyszedł z kabiny i ru-
szył w stronę teatru. \
Już dawno nie słyszał głosu tak przepełnione-
go wstydem i radością jak głos Mouny. Oczywi-
ście, to były szczenięce żarciki, niemniej jednak
żarty. Nie mógłby sobie na nie pozwolić, gdyby nie
był jej kochankiem. Stosunki międzyludzkie
układają się wręcz absurdalnie. W tej kobiecie
była jakaś bezbronność, poprawność, pewna nie-
dojrzałość, które sprowokowały go do tej błazena-
dy. Sybil śmiałaby się z jego dowcipów najwyżej
minutę.
 —  Jesteś głupi. — Bawiłaby się przez chwilę,
a potem, gdyby się upierał, z pewnością by doda-
ła: — Przestań, to wcale nie jest zabawne.
I natychmiast przestałaby zwracać na niego
uwagę.
 A jednak taka osoba jak Mouna uznała, że
Francois ma nieodparty wdzięk; w szkole też
uważano, że najlepiej opowiada dowcipy. Za-
chował się jak uczniak, bez smaku i bez taktu,
bez finezji, ale to jej się podobało. Po raz pierw-
szy zaczął porównywać te dwie kobiety, zaled-
wie dwadzieścia cztery godziny temu uznałby to
za niemożliwe, zbyt wiele zalet dostrzegał u Sy-
bil. Miał wrażenie, że tym porównaniem i włas-
ną podłością zdradza je obie, co wprawiło go
w zakłopotanie. Doszedł do wniosku, że Sybil
jest mniej atrakcyjna towarzysko niż Mouna, co
po dziesięciu latach spędzonych pod jednym
dachem łatwo było zrozumieć. On sam miał
skłonność do łatwizny; to oczywiście bywało
przyczyną niektórych porażek, a także — jeżeli
ufać takim opiniom — w gruncie rzeczy spowo-
dowało upadek jego kariery pisarskiej i niepowo-
dzenia osobiste.
Stanąwszy w hallu teatru, wahał się, czy
przejść szerokimi na dwa metry drzwiami, czy
udać się do biura piętnastometrowym koryta-
rzem. Uchylił niewłaściwe drzwi, zdecydowanym
gestem wsunął głowę i zapalił słabiutką żarówkę,
kierowany ciekawością i chęcią potwierdzenia
sprawności własnej pamięci. Ponieważ jego ruchy
były niepewne, a pamięć tłumiły wyrzuty sumie-
nia, szybko zatrzasnął te drzwi i otworzył właś-
ciwe.
— Witam! Witam! Już się o pana niepokoili-
śmy! Dzień dobry, mój drogi!
Henri Berthomieux zawsze grał lub przynaj-
mniej chciał grać jakąś rolę. Zdał egzamin
w szkole aktorskiej i miał na swoim koncie kil-
ka ról, które zawdzięczał dobrym niegdyś wa-
runkom zewnętrznym. Obecnie jego wygląd
stawał się przedziwnie i nieuchronnie nie-
modny. W 1939 roku zapuścił sobie wąsiki a la
Dick Powell. Tuż przed wielkim sukcesem, ja-
kim było odkrycie Gerarda Philipe'a, wyrobił so-
bie potężne mięśnie i ogolił czaszkę, dwa ty-
godnie przed premierą West Side Story wy-
rzucił na śmietnik skórzane kurtki, by prze-
obrazić się w postać Orlątka. Nic mu się nie uda-
wało.
Rozmaite anachronizmy, przedwczesne tęsk-
noty, wieczna i jałowa rywalizacja między ten-
dencjami kolejnych stuleci, a także stop wielu
tendencji nie sprzyjały jego talentowi. Jednak-
że jego wyraziste pozy okazały się bardziej uży-
teczne niż naturalne zdolności. Berthomieux
wykonywał efektowne wejścia i wyjścia, po-
jawiał się i znikał, ripostował, stosując frazy
chłoszczące i pozbawione treści, co osoby wi-
dzące go po raz pierwszy dziwiło, stanowiły bo-
wiem kontrast z uwodzicielskim kostiumem
aktora. Jeden jedyny raz pewien wielki krytyk
po wypiciu sporej ilości alkoholu uznał za ge-
nialną rolę Perrichona w jego wykonaniu. Od tej
chwili Berthomieux praktykował rolę artysty,
który złożył w ofierze swój talent na ołtarzu ad-
ministracji teatru francuskiego: od czasu do
czasu robił dyskretne aluzje, dając do zrozumie-
nia otoczeniu, że sam poświęcił talent i własną
karierę.
— Oto jestem — odparł uprzejmie Francois,
nie wiedząc właściwie, o co chodzi. — Mam na-
dzieję, że nie kazałem państwu czekać zbyt
długo?
— Skądże, skądże. To już teraz stary projekt...
Muszę wyznać, że sądziliśmy, iż w pewnym sto-
pniu został zaniechany... Lata całe minęły od
naszego spotkania, a przecież w niczym nie mo-
gliśmy się zgodzić. — Berthomieux zaczął się
śmiać. — Co dowodzi — dodał — że niekoniecznie
trzeba zgody, by podjąć decyzję.
I zrobił minę, jakby cytował Makiawela. Mou-
na spuściła oczy, by ominąć spojrzenie Francois.
— W każdym razie wszystko zależy od panny
Delrey — stwierdziła z nieoczekiwanym chłodem.
— Sądziłem, że pan Rosset, nasz przyjaciel
Francois, już zdołał ją przekonać.
— I tu właśnie pan się myli: nie mam naj-
mniejszego wpływu na opinie panny Delrey, do
której ten utwór należy w całości.
Berthomieux wzniósł ręce do niebios, a może
raczej w tym kierunku, gdyż jego członki były
bardzo krótkie.
— A więc cóż zmieniło się od naszego spotka-
nia? I dlaczego moja droga Mouna spomiędzy
wszystkich utworów, jakie są nam prezentowane,
wybrała właśnie...
— Jestem przekonana, że w porównaniu z ty-
mi wszystkimi arcydziełami jest to sztuka naj-
wyższego lotu.
Ironia... Do oschłego tonu dodaje jeszcze iro-
nię — pomyślał Francois.
W jej zachowaniu coś go uderzyło. Kątem oka
spojrzał na Mounę i od razu się uspokoił: blada,
przygnębiona, palcami szarpała chusteczkę, jak-
by była zmuszona grać tę rolę pod kierunkiem
Berthomieux.
— Nie sądzę, byśmy zdołali przekonać pannę
Delrey, póki nie damy jej do rąk ukończonej wer-
sji — powiedziała. — A widzę tylko jedną osobę,
która mogłaby sprostać temu zadaniu.
— W tym się zgadzamy — rzekł Bertho-
mieux. — Ale czy ta osoba jest skłonna wykonać
tę pracę lub choćby jest nią zainteresowana?
Przecież to zajęcie może się okazać całkiem bez-
użyteczne.
— Do was należy podjęcie decyzji — odparła
Mouna z uśmiechem kobiety, która w poważnych
kwestiach wybór pozostawia mężczyznom. —
i szepnąwszy: — Zobaczymy się później, będę
w teatrze — opuściła biuro.
Francois, zaskoczony, został sam z Bertho-
mieux, który władczym gestem zapraszał go, by
przesiadł się z krzesła na fotel stojący naprzeciw
dyrektora, czyli fotel przeznaczony dla gości ho-
norowych lub może raczej na „fotel Mamony".
— Musimy porozmawiać poważnie. Jestem
zadowolony, że Mouna zostawiła nas samych.
Czy był to komplement sławiący takt Mouny,
czy też kolejna aluzja do nieporadności kobiet
podczas szczegółowych negocjacji... Francois, nie
mogąc w tym wypadku wzruszyć ramionami,
uniósł brwi.
— W rezultacie — ciągnął Berthomieux — jak
rzekła Mouna, istotnie trzeba zaprezentować pań-
skiej przyjaciółce tę wersję i jeżeli dysponuje pan
czasem i chęcią, by samemu dokonać tych
zmian, a także nakreślić rozwój akcji...
— ...czy jej się to będzie podobało, czy nie —
dokończył Francois szorstko.
— Właśnie. Jeżeli zajdzie ta druga okolicz-
ność, okaże się, że pańska praca poszła na mar-
ne. To znaczy, chcę powiedzieć, że kazaliśmy pa-
nu pracować na próżno.
— Ma pan rację.
Francois wahał się, usiłując wybrać spośród
kilku sloganów najodpowiedniejszy i najwyrazist-
szy: „To straszne", „Kto nie ryzykuje, ten nic nie
ma", „Praca to zdrowie". Nawet przyszło mu na
myśl rzadko używane przysłowie, jego zdaniem
najgłupsze, jakie słyszał wówczas, gdy prawdzi-
wość stwierdzeń uderzała go tak jak ckliwość
w wieku lat dwudziestu: „Aby coś zdobyć, nieko-
niecznie trzeba coś przedsiębrać, nie wszystko też
osiąga się dzięki wytrwałości". Sentencja, której
bezsens ujawniał się z wyjątkową oczywistością
w teatrze.
— Podniosłem tę kwestię w obecności Mouny,
współdyrektora teatru. W pertraktacjach z pa-
nem zostawiła mi wolną rękę. Codzienny kontakt
z problemami materialnymi jest dla kobiet zabój-
czy! Zgadza się pan? Posiadanie dużych pieniędzy
odbiera im zmysł praktyczności.
— Zgadzam się — odparł Francois — ponie-
waż nie mam na ten temat własnego zdania: nie-
wiele znałem bogatych kobiet.
— Z całym szacunkiem — odpowiedział Bertho-
mieux, przemieniając się teraz w grupę kla-
kierów.
— Ale to tylko przypadek. Przypadek, którego
zresztą wcale nie uważam za szczęśliwy.
Między tymi dwoma mężczyznami unosiła się
atmosfera spisku, tym bardziej obiecującego, że
niejasnego i bez przyczyny. Francois obrzucił
BerthomieuK spojrzeniem przypominającym wes-
tchnienie, a dyrektor zrewanżował mu się wierną
kopią tego gestu.
— Wracajmy do naszych spraw — wyrecyto-
wał Berthomieux uroczyście. — Proponuję panu
dwieście tysięcy franków wypłacanych w trzech
ratach: jedna przy podpisaniu umowy, druga po
złożeniu pracy, trzecia po przyjęciu tekstu do
realizacji spektaklu i oczywiście po zaakceptowa-
niu przez pańską przyjaciółkę. W tym wypadku
otrzyma pan swoje sześć procent prowizji, chyba
że woli pan ryczałt.
Francois gwizdnął przez zęby z podziwem, I to
ma być przedsiębiorca!
 — Czy zdaje pan sobie sprawę, że może pan
stracić dwieście tysięcy franków?
 — To ryzyko zawodowe — zauważył Bertho-
mieux z godnością, co napełniło Francois obawą,
że Mouna może okazać się jedyną osobą, na którą
spadnie odpowiedzialność finansowa za ten krok.
— Jest coś, czego w tej sprawie nie rozumiem —
rzekł. — Fragment adaptacji, który pokazała
mi pani Vogel, uważam za doskonały. Może mi
pan powiedzieć, dlaczego ten sam autor nie kon-
tynuuje pracy? Lub nie będzie jej kontynuował?
 — Pan chyba żartuje! — odparł Berthomieux.
— To przecież Mouna. Otóż... Nie powiedziała
panu?
Francois był zaskoczony, na jego twarzy uka-
zał się wyraz zmieszania.
A więc, jeżeli jest jakiś związek uczuciowy,
o którym nie wiem, to chyba już wiem — pomy-
ślał.
Nieświadomość czy zwątpienie są nieprzyjem-
ne dla kłamcy. Francois zdał sobie sprawę, że
poczciwy Berthomieux jest prawdopodobnie
w tym wypadku postacią bardziej znaczącą.
W szczupłym gronie ludzi związanych z teatrem
wszyscy musieli się orientować, wszyscy, rzecz
jasna, prócz niego. Liczba spraw, o których nie
miał pojęcia ani on, ani Sybil (jej dyskrecja była
bliska obojętności), okazywała się ogromna.
— Droga, kochana Mouna — rozczulał się
tymczasem Berthomieux. — Droga, kochana
Mouna... Taka skryta... Taka skromna... w pew-
nym sensie — uściślił niezwłocznie ostatnie prze-
milczenie, co oświeciło Francois. — Droga Mou-
na... Jak pan zapewne wie, życie tej kobiety...
Francois uniósł obie ręce w błagalnym geście.
Nie chciał wiedzieć, nie chciał nawet podejrzewać,
że Mouna wdawała się kiedyś w różne awanturki.
Chciałby o niej wiedzieć wszystko, ale nie ze
szczegółami, które sprawiały, że fakty stawały się
prostackie, obrzydliwe, po prostu nie do przyję-
cia. Zadziwiająca była ta postać rycerza unoszą-
cego tarczę w obronie Mouny na sam dźwięk jej
imienia. Już dawno skończył dwanaście lat. Jeże-
li powinien kogoś bronić, to z pewnością tej mło-
dej, wysokiej kobiety o twarzy wampa i sercu
dziecka, tkliwej, prostolinijnej, uczuciowej, jednej
z kobiet wiernych i szalonych, jakie jeszcze kryją
się za murami tego zepsutego miasta, kobiety
takiej jak Sybil.
Podniósł się, wyprostował, odwrócił plecami
do Berthomieux, którego teraz uważał za głup-
ca, mimo że zaledwie pół godziny temu miał za-
miar zostać jego wspólnikiem. A Mouna, dokąd
poszła Mouna? Zostawiła go na pastwę wątpli-
wości, niepewnej przyszłości i jego charakte-
ru? Nie pomogła mu zachować się w tej sytu-
acji. Jak miał postąpić? Wystąpić przeciw komu?
Przeciw samemu sobie? Wyszedłby na idiotę.
Czyżby chciał uczynić z Mouny stałą wspólnicz-
kę w dobrym i złym — świadka utwierdzające-
go w podjętej decyzji, czego nie umiał znaleźć
w sobie. Trzeba jednak przyznać, że nie tylko
o to chodziło. Mouna była oddaną, pilną i wier-
ną uczennicą, jaką wcale nie zamierzała być
Sybil, i to właśnie sprawiło, że była godna mi-
łości.
— A więc, drogi Francois, czy możemy liczyć
na pana?
BerthomieuK podsuwał mu tekst umowy
ostemplowanej na każdej stronie: „Przeczytane
1 zatwierdzone" i „Wyrażam zgodę", jak również
czek opiewający na wcześniej wspomnianą, ma-
jącą uwodzicielską moc sumę. Francois, zmarsz-
czywszy brwi, udawał, że wszystko czyta uważ-
nie, po czym złożył staranny podpis pod enigma-
tycznym spojrzeniem Berthomieux. Następnie
zgiął czek na pół i z obojętnym wyrazem twarzy
umieścił w wewnętrznej kieszeni marynarki.
Oczywiście, była to suma kolosalna, zważywszy,
że nic nie zapowiadało, iż Sybil zaakceptuje zmia-
ny. Oczywiście, Berthomieux mógł podpisać taką
umowę jedynie z Francois, który dawał do zrozu-
mienia, że zakochana Sybil może ulec jego per-
swazjom. Oczywiście, Berthomieux nie podpi-
sałby niczego, nie wziąłby na siebie najmniejsze-
go ryzyka bez zgody Mouny. I oczywiście, wszyst-
kie te propozycje nadal były nie sprecyzowane.
Jednocześnie zaś, jeżeli on, Francois, dobrze wy-
wiązałby się ze swego zadania, pewnego dnia
mógłby zwrócić tę sumę, w dodatku z nadwyżką
(sama myśl o pracy sprawiała, że czuł się czło-
wiekiem kryształowo uczciwym). Nareszcie ma-
rzenia, wciąż odkładane, mogłyby się spełnić na-
tychmiast. Wiedział dobrze, w jaki sposób mógł-
by sprawić przyjemność Sybil, co oczyściłoby go
w jej oczach: w pobliskim garażu wystawiony był
na sprzedaż używany włoski samochód z jedno-
roczną gwarancją. Po zapłaceniu za auto zostało-
by mu jeszcze dwadzieścia tysięcy franków z sie-
demdziesięciu, tyle bowiem wynosiła zaliczka.
Sybil bardzo lubiła prowadzić, a przez ostatnie
pięć lat w ogóle nie miała do tego okazji. Przyje-
mność, jaką sprawiłby jej samochód, rozwiałaby
wszelkie wątpliwości moralne co do pochodzenia
finansów. Mogłaby kursować między redakcją
a odległymi dzielnicami, mogłaby jeździć po róż-
nych zapadłych kątach, gdzie diabeł mówi dobra-
noc, spełniać swe obowiązki zawodowe, spotykać
się na kolacjach z Francois i ich przyjaciółmi,
spędzać weekendy — ta maszyna uszczęśliwiła-
by Sybil. Ale jak jej wyjaśnić ów nieoczekiwa-
ny, cudowny przypływ gotówki? Całkiem niedaw-
no skarżył się przecież na swoją nieudolność.
Nigdy nie należy się posuwać za daleko w oce-
nach własnej osoby, ani in plus, ani in minus,
w ten sposób łatwiej sprowokować pochlebne
uwagi na temat własnej skromności lub wyważo-
nych sądów.
Szukał Mouny po całym teatrze, w końcu do-
wiedział się, że już wyszła. Nie pożegnała się
z nim, nie powiedziała ani słowa po tym spotka-
niu trochę a la Courtelin, trochę balzakow-
skim, które odbył z Berthomieux i które go dziw-
nie poruszyło. Jakby był rzemieślnikiem pióra,
sługą literatury, o którym wiadomo, że zaakcep-
tuje każdą korzystną propozycję.
Wedle rady, której mu udzielono w okienku
przedsprzedaży biletów, udał się do kawiarenki,
gdzie nie znalazł Mouny. Ku jego ogromnemu
zaskoczeniu przemknęła jakiś czas temu, jak go
poinformowała Rodezyjka o śpiewnym akcencie,
z którą — znów niespodzianka — Mouna wypiła
drinka, nim odjechała swym wozem.
Francois omal nie poczuł się dotknięty, ale nie
mógł w to uwierzyć.
Głupie, bezsensowne, niedorzeczne — powta-
rzał sobie, jednocześnie słysząc niepewny, dzie-
cinny, kojący głosik Mouny, która mówiła: „Je-
steś piękny! Czemu się śmiejesz? Nikt ci tego nie
powiedział? Nie wiesz, jak bardzo pociągająca jest
ta mała zmarszczka między twoim nosem a górną
wargą"... i tak dalej.
Zatrzymał się w pół kroku, jakby nagle zrobiło
mu się słabo. Czuł się nieodparcie śmieszny, nie-
odparcie piękny, młody i śmieszny. Kochany, po
prostu kochany...
12
Sybil pogwizdywała, podśpiewywała, ścinając
liczne zakręty rozgałęziających się korytarzy
w redakcyjnym budynku. Spieszyła się bez wy-
raźnego powodu, jednak z własnej woli. Było
coś, co nakłaniało ją do pośpiechu — w życiu,
w sposobie bycia, w rytmie pracy. Nie znała przy-
czyny tego niepokojącego pulsowania. Logicznie
rzecz biorąc, wszystko powinno mieć związek
z Francois: od niego zawisł porządek jej świata.
Trzeba przyznać, że ostatnio zachowywał się bez
zarzutu — był pogodny, czuły, bez obsesji, śmiał
się z jej opowiastek, ją bawiły jego anegdotki,
czuła się swobodna, zadowolona z własnego ży-
cia, z ich wspólnego życia. A jednak Francois nie
okazywał czegoś — nie umiała tego nazwać —
otóż nie okazywał gotowości, czujności, niejas-
nej obawy, wyczuwała brak obecności czy obo-
jętność, której nie dopuszcza, którą wręcz od-
rzuca miłość, czyniąca z każdego kochanka za-
zdrosnego strażnika i obrońcę obiektu uczuć.
Miłość nie jest uczuciem łatwym ani płochym,
wielokrotnie sprawdziła to, żyjąc z Francois.
Niepokoiła się, widząc Francois (przecież znała
prawdę o różnych jego wyskokach), zawsze nie-
stałego i ogromnie roztargnionego, nagle tak
uporządkowanego i tak łatwego w codziennym
współżyciu. Kochany Francois, Francois kocha-
jący, najdroższy towarzysz leżał u jej stóp, go-
tów spełnić każdy rozkaz i zrobić, co tylko
zechce, by sprawić jej przyjemność. Wszystko
było w porządku, nie brakowało niczego, a mo-
że właśnie wszystkiego? W każdym razie coś
lub ktoś wewnątrz niej naciskał sygnał alar-
mowy.
Wiedziała, że musiało się coś wydarzyć: tam-
tej nocy nie odbierał jej telefonów z Monachium,
wczesnym rankiem też nie było z nim kontak-
tu i ten jasnoniebieski sweter, choć wyraźnie
męskiego kroju, rzucony na fotel, a także dwie,
a może trzy rozmowy telefoniczne przerwane
zbyt pośpiesznie... Nigdy nie przywiązywałaby
do tego wagi, gdyby nieraz w przeszłości nie
musiała sama poskramiać Francois, zafascy-
nowanego nowym obiektem uczuć. Po prostu
nie umiał się zachowywać naturalnie, gdy kła-
mał. Za każdym razem, by ratować sytuację,
sama musiała zapalać papierosa czy w ułamku
sekundy zmieniać temat rozmowy. Kłamał tak
nieudolnie, że było to wręcz rozczulające: mo-
że nawet krył się w tym pewien wdzięk, lecz po-
woli stawało się to dla niej ciężarem, zaczynało
budzić przerażenie, obawy, lęk i poczucie niż-
szości.
— Ach, ci mężczyźni — mawiała jej przyjaciół-
ka Nancy, co drażniło Sybil, która w ogóle nie
lubiła się zwierzać, nawet jeżeli miała wszyst-
kiego dość.
Zazwyczaj wychodziła z redakcji koło siódmej,
prócz dni, kiedy zamykano numer. Wracała do
domu autobusem, metrem lub taksówką, zależ-
nie od okoliczności, jakie rządzą, rzeszami pie-
szych paryżan. Tego wieczoru zamykano numer
i Sybil, która przez całą godzinę walczyła o umie-
szczenie najciekawszego, jej zdaniem, reporta-
żu, dotarła do domu dopiero około jedenastej.
Pchnęła bramę wjazdową, przeszła parę metrów
dzielących ją od alejki i po ciemku wpadła na
jakiś wielki przedmiot, który nieoczekiwanie wy-
rósł na placyku przeznaczonym do parkowania
samochodów, układania drewna do kominka
i tym podobnych przedmiotów, gdzie ich sąsiad-
ka z niższego piętra bloku przez osiem lat stawia-
ła wózki swoich kolejnych pociech, póki nie
uciekła z jakimś Latynosem, wprawiając w zdu-
mienie mieszkańców całego osiedla. Od tamtej
pory parking stał zawsze pusty, dziś było inaczej.
Ktoś miał tupet zająć ich miejsce! Przecież wszys-
cy wiedzieli, że zimą trzymają tu swoje polana,
wiosną doniczki z kwiatami, a także rozmaite
urządzenia dwukołowe, których używał Francois,
by krążyć po Paryżu, a których los, z mechanicz-
nego punktu widzenia, bywał żałosny, co nieod-
miennie zaskakiwało Sybil, spodziewającą się ra-
czej krwawego finału.
Uderzywszy się, w złości kopnęła to coś, tym
razem sprawiając sobie prawdziwy ból. Zaczę-
ła kuleć. Zaklęła pod nosem w momencie, gdy
w otwartych drzwiach, w prostokącie żółtawe-
go światła padającego z kuchni, ukazał się Fran-
cois. Wyglądał jak Mefistofeles z kiepskiego
filmu.
— Co ty wyprawiasz? Chcesz zbudzić wszyst-
kich w okolicy? — spytał, podtrzymując ją pod
ramię.
Z trudnością utrzymywała równowagę, stłu-
czona kostka okropnie ją bolała.
— Nie pleć głupstw. Skąd się wziął ten sa-
mochód? Ależ ludzie mają tupet! — rzekła z iryta-
cją, wskazując głową okna na wyższych piętrach
bloku.
— Nie myśl, że ktoś się teraz wychyli przez
okienko, odpowiadając: „To ja! To ja!" — odparł
Francois. — Wejdź! Wejdź do domu i zdejmij pan-
tofle. Przykro mi, że się uderzyłaś.
— Nie jesteś niczemu winien — zauważyła,
oswobadzając stopy.
Prawdę mówiąc, marzyła, by się natychmiast
położyć do łóżka, ale dostrzegłszy w ostatniej
chwili stojącą na biurku butelkę, zmieniła za-
miar.
— Szampan? — spytała, unosząc z uśmie-
chem podbródek; zawsze w taki sposób witała
oznaki zbliżającej się uroczystości.
— Będziemy musieli uczcić twoją stłuczoną
kostkę i odporność na ból, kochanie. Jeżeli cho-
dzi o szampana, jest inny powód do radości.
— Samochód?
Sybil zerwała się i jednym susem dopadła
okna. Nie wierzyła własnym oczom.
— To ten wóz z garażu? Ten fiat? Jak ci się
udało?
— Najpierw powiedz, czy ci się podoba.
— Wspaniały. Marzyłam o nim od chwili, gdy
go zobaczyłam na wystawie!
— Wiem.
Widać było, że Francois się cieszy. Słowa: „Jak
ci się udało?", które dźwięczały echem w głowie
Sybil, wydawały się jej w tej sytuacji najzupełniej
niewłaściwe, niestosowne, ale nie mogła się od
nich uwolnić. Któregoś dnia, chcąc koniecznie
znać cenę tego cudeńka, zapytała sprzedawcę.
Wiedziała, ile wóz kosztował.
— Widzisz? — triumfował Francois. — Masz
dokumenty. To i owo podpisałem, żebyś miała
dowód rejestracyjny. Zresztą jesteś ubezpie-
czona...
— Zresztą jestem ubezpieczona — powtórzyła
mimo woli i potrząsnęła głową, po czym spojrzała
na Francois.
— Chodź — powiedział. — Powinnaś teraz zo-
baczyć z bliska swój śliczny samochodzik. Pew-
nie, nie jest zupełnie nowy, ale poprzedni właści-
ciel bardzo o niego dbał.
Wyszła na ciemne podwórze, z radością za-
jęła miejsce za kierownicą, Francois zaś usiadł
obok niej. Po półgodzinie jednak znów zadała
pytanie:
— Jak ci się udało?
Francois zaczął ją błagać, żeby okazała trochę
cierpliwości, póki nie upewni się, że wszystko
idzie dobrym torem, czyli żeby miała do niego
zaufanie. Przystała na to. Zajęli się więc projekta-
mi podróży, jakie teraz będą odbywać fiatem,
o którym szybko zaczęli mówić „on". Śmiali się,
snuli projekty, nawet wyciągnęli stare przewodni-
ki Micheline'a. Całowali się, jednak gdy tylko
padli na łóżko, natychmiast oboje zasnęli, wy-
czerpani do cna odgrywaniem ról hojnego dar-
czyńcy i wdzięcznej obdarowanej. Jednakże za-
snęli objęci, jakby zapewniając się o wzajemności
uczuć. Francois zbudził się w środku nocy. Ma
długi, od jutra musi się wziąć do pracy. Ale gdzie?
Jak? Ogarnęło go przerażenie... Nie był w stanie
pracować, nie rozrzucając przy tym wokół siebie
rozmaitych świstków, zapisków, brulionów i in-
nych śladów pisarskiego trudu. Tak więc nie mógł
teraz pracować ani w ich mieszkaniu, ani w reda-
kcji czy wydawnictwie. Jasne, zawsze mógł za-
siąść przy kawiarnianym stoliku, ale to z gruntu
fałszywe, błędne, quasi-romantyczne założenie
nawet jemu samemu wydało się niedorzeczne. Nie
potrzebował amuletu ani czterolistnej koniczyny,
potrzebna mu była cisza, jakieś spokojne miejsce,
samotność, warunki niezbędne do pisania na ja-
kikolwiek temat, jakich teraz nie ma, a może ni-
gdy nie miał. I jak każdy mężczyzna, który docho-
dzi do podobnego wniosku, poczuł nieprzezwy-
ciężoną niechęć do swej kochanki - w większym
stopniu niż do społeczeństwa - choć w zasadzie
należał do mężczyzn o bardzo szerokim geście,
którzy znacznie chętniej zrzucają odpowiedzial-
ność za swe porażki na anonimowe społeczeń-
stwo niż na bliskich.
Sybil przejechała kawałek samochodem, po-
tem Francois siadł za kierownicą, ale był tak
podniecony, że silnik gasł mu trzy razy, więc
Sybil ruszyła bulwarami w stronę redakcji. To-
warzyszył jej do mostu Alma. Patrzył, jak pro-
wadzi wóz, z podziwem, niemal z czcią, dziwi-
ła go tylko obecność fioletowawych kręgów pod
jej oczyma. Czyżby ona miała ponosić kon-
sekwencje jego bezsennych nocy? Wysiadł przed
mostem, patrzył, jak mały samochodzik, sym-
bol ich radosnej przyszłości, wspina się ku
Champs-Elysee. Powietrze było ciepłe, łagodne,
Francois czuł się ukojony. Wszedł do wielkiej
kawiarni na placu, by wypić herbatę i przejrzeć
gazetę, i wtedy dopiero uświadomił sobie, że
znajduje się zaledwie dwa kroki od alei Pierre-
-ler-de-Serbie. Zadzwonił, by podziękować za za-
ufanie, jakim go obdarzono, w istocie to był pre-
tekst. Pani Vogel była u siebie, odebrała telefon:
powitała go głosem jak zawsze zdyszanym, na
wstępie przeprosiła, że poprzedniego dnia musia-
ła wyjść w pośpiechu i nie zdążyła się z nim po-
żegnać. (Francois za każdym razem czuł się uję-
ty jej staroświecką uprzejmością. Każda z jej
rozmów telefonicznych mogła być zarejestro-
wana jako przykład dobrych manier). Wyraziła
też zadowolenie z faktu, że Francois zaakcepto-
wał jej skromną i niekoniecznie interesującą
propozycję. Berthomieux nie miał zbyt szero-
kich horyzontów, zawsze bał się podejmować
decyzje, poza tym jego mania dzielenia włosa na
czworo...
— Na troje — uściślił Francois. — I proszę mi
wierzyć, takie zaliczki w moim zawodzie zdarzają
się niesłychanie rzadko. Chciałbym pani podzię-
kować... Jednak przedwczoraj było mi przykro, że
nie mogę tej umowy uczcić z panią lampką wina.
— Och, naprawdę... Ale może w takim razie
zechce pan dzisiaj wypić ze mną szampana?
— Nawet zaraz — roześmiał się wiedząc, że ją
także cieszy jego radość. — Tak się składa, że
jestem teraz niedaleko pani, na Alma...
— Czekam. Proszę jednak dać mi kwadrans,
żebym mogła zrobić stosowny makijaż.
Zabawny był sposób, w jaki traktowała kwe-
stię swego wyglądu, zawsze w aspekcie konwe-
nansu: nieprzyzwoicie było wyobrażać sobie Mou-
nę nie uczesaną, nieładnie z jego strony, że po-
myślał, jak wygląda w negliżu (bo może właśnie
była!)... Nieoczekiwanie w te rozważania natury
estetycznej wkradł się element moralny. Francois
przystanął przed kwiaciarnią, zastanawiając się,
czy kupić kwiaty, za które, jak stwierdził w du-
chu, przecież płaciłby jej pieniędzmi. Może oka-
załby więcej wyrafinowania, kupując sobie cyga-
ra. Co za obrzydliwa myśl! W tym momencie po-
czuł wstyd. Wybrał więc trochę zbyt duży bukiet
róż i, przespacerowawszy się po ulicach, zadzwo-
nił do jej drzwi pół godziny później. Minąwszy
bramę, wszedł na podwórze i odruchowo spojrzał
na okno z gołębiami, na swoje okno: zobaczył
w nim Mounę, która, odwróciwszy wzrok, natych-
miast się cofnęła.
Wierny i jak zwykle ociężały Kurt otworzył
mu drzwi, wprowadził do salonu, usiłując przed-
tem wziąć od Francois płaszcz, parasol, procho-
wiec, cokolwiek; nic z tego. Otrzymał tylko bu-
kiet róż, które otaksował spojrzeniem rachmi-
strza (Francois niemal słyszał, jak liczy kwia-
ty, mnożąc ich liczbę przez przybliżoną bądź do-
kładną cenę, kwiaciarnia bowiem znajdowała się
tuż obok). W rezultacie dwie sekundy potem ob-
darzył gościa uśmiechem i spojrzeniem pełnym
aprobaty.
— Pani czeka — powiedział po francusku, tym
razem zupełnie bez obcego akcentu.
I zniknął. Był wysoki, miał gęste, stalowosiwe
włosy, których kolor podkreślał lekką opaleniznę:
miał taką twarz, jaką na pewno chciałby mieć
Berthomieux. Siedząc na oparciu kanapki, Mou-
na poruszała stopą w takt melodii Nuages w wy-
konaniu Djanga Reinhardta, którą Francois sły-
szał już chyba tysięczny raz. Słońce tworzyło bia-
ło-złotawo-niebieską aureolę z jasnych włosów
Mouny. Miała na sobie bluzkę z jedwabnej su-
rówki sportowego kroju, o ton ciemniejszy kostiu-
mik oraz ciężki, podkreślający kruchość jej szyi
naszyjnik, wyglądający na tak fałszywy, że mógł
być prawdziwy. Jej makijaż był „stosowny". Fala
radości, ogarniająca Francois, uniosła się wirem,
zalała cały pokój, otoczyła tę kobietę i jej wierne-
go sługę, cudownych, nieśmiertelnych, jak nie-
które piosenki Guitry'ego, i nierealnych, jak po-
stacie pamiętane z dzieciństwa. Chciało mu się
tańczyć z tą Ginger Rogers, która mówiła do nie-
go z uśmiechem:
— Czy naprawdę ma pan ochotę na szampa-
na? Wydaje mi się, że jest trochę zbyt... mało
treściwy. Te bąbelki... Nie wolałby pan przypad-
kiem skosztować jednego z koktajli Kurta?
— Powinienem się strzec koktajli Kurta! —
odparł żywiołowo, lecz przerwał, ujrzawszy nagle
rumieniec na policzkach Mouny.
Byli w pokoju tylko we dwoje. Przytulił ją do
piersi.
— Zatańczmy — powiedział.
I leciutko zrobili trzy pas. Na tym polegał jeden
z uroków kobiet z dawnych lat, kobiet posłusz-
nych, które poddawały się mężczyznom w tańcu.
Mouna tańczyłaby walca w rytm rocka, gdyby tyl-
ko sobie tego życzył Francois.
— Zachowujemy się... zachowuję się grote-
skowo — rzekła. — Najpierw robię aluzję do tego
koktajlu... i zaraz potem się czerwienię...
— Zupełnie jakby pani osobiście przemycała do
Paryża transporty tego dobrego, starego... berlina...
— Bismarcka — poprawiła ze smutkiem
w głosie.
— Bismarcka, otóż to. Ależ pani zachowuje się
jak prawdziwa hetera! Złoto, czarodziejski napój,
zbytek... I sądzi pani, że ja, biedny intelektuali-
sta, zdołam się temu oprzeć?
— Jeżeli o to chodzi — odparła Mouna przy-
tulona do ramienia Francois (nie przestawali
tańczyć, choć Francois zauważył, że wielki dy-
wan układa się w wyjątkowo podstępne fałdy) —
jeżeli o to chodzi, na szczęście uściśliłam tę umo-
wę Berthomieux! Była tam pewna klauzula,
której pan nie widział i która uzależniała pana
od niego... od nas — dodała, wybuchając śmie-
chem.
— Co pani zrobiła?
Zachował absolutny spokój. Paplał, udawał
młodzieniaszka, na jedną kartę stawiał swą karie-
rę, reputację, zasoby materialne własne, a także
Sybil, ryzykował wszystko, co miał, ot tak, dla
chwili zapomnienia z kobietą od siebie znacznie
starszą, która sprawiała, że czuł się tak młodo.
Ułożył sprawę w ten sposób, że przyjąwszy pie-
niądze, natychmiast je wydał, kupując samo-
chód. I tak nieodwołalnie złożył swój los w ręce
Mouny (o Berthomieux nie pamiętał, tamten po
prostu przestał się liczyć). Zrobił wszystko, by
znaleźć się w potrzasku, by nie mieć żadnej mo-
żliwości ucieczki, żadnego wyjścia, by nie móc się
wydostać, nie okazując się potwornym chamem.
Zrobił naprawdę wszystko, co w jego mocy, by
komiczną z założenia idyllę, ten pełen wdzięku
epizod, przemienić w tragedię.
— Czemu pan tak nagle posmutniał? — usły-
szał głos Mouny.
Spuściwszy wzrok, dojrzał w jej oczach cień
wahania. Odpowiedział, tym razem zgodnie
z prawdą:
— Skądże, jestem bardzo zadowolony. Ale,
ale, dlaczego pani nie wspomniała, kto jest auto-
rem początku adaptacji?
— Z obawy, by to nie miało na pana wpływu.
— Niewłaściwego?
— Tak, niewłaściwego. Chodziło mi zarówno
o tekst, jak i o moją osobę.
— Uważa pani, że jestem złośliwy wobec ko-
biet, czy też że jestem plotkarzem?
— Och, nie — rzekła. — Jest pan ogromnie
uprzejmy, pobłażliwy, dobry...
Przylgnęła do niego, oplotła go ramionami
jak pnącza zdobiące wiejskie płoty i szpalery.
Zrobiła się jakby jeszcze mniejsza, wślizgnęła
się w jego objęcia. Znieruchomiała na moment
z podbródkiem opartym na ramieniu Francois,
z lewą ręką na jego prawej łopatce, z prawą
w miejscu, gdzie biło jego serce, wsunąwszy udo
między jego nogi. Pochylił się nad jej pachnący-
mi włosami i znów poczuł ową towarzyszącą jej
wiernie woń świeżo wyprasowanego, ciepłego
jeszcze jedwabiu.
Och! — pomyślał — zupełnie jak w starym
filmie, jakbyśmy grali parę młodych, zblazowa-
nych aktorów.
Pragnął jej teraz szeptać słowa, jakie musiała
już słyszeć wielokrotnie, jakie zapewne pragnęła-
by słyszeć teraz: „Najdroższa moja, ależ nie, nigdy
się nie rozstaniemy, będziemy się starzeć spokoj-
nie, łagodnie, w miarę upływających lat".
W tym właśnie momencie Mouna zahaczyła
obcasem o jedną z tych podstępnych fałd dywa-
nu, jej ciało nagle stało się ciężkie. Zemdlała.
Francois złożył ją na sofie przy pomocy Kurta,
który wynurzył się jak spod ziemi, w dodatku
trzymając w ręce małą poduszeczkę. Zadał parę
pytań w języku niemieckich filmów wojennych,
co sprawiło, że jego głos brzmiał gardłowo i chra-
pliwie. Mouna odpowiedziała mu tonem jak zwy-
kle łagodnym i powściągliwym. Kurt się oddalił.
Francois poczuł się zarówno niezręcznie z powo-
du jej omdlenia, jak i niezrozumiałej dla niego
wymiany zdań. Usiadł bardzo ostrożnie, osłonięty
oparciem sofy ujął dłoń Mouny, pogłaskał, pokle-
pał i złożył na oparciu mebla. Zielone cienie, roz-
mazane wokół jej szarozielonych oczu, powię-
kszały je i rozjaśniały. Jej twarz otoczona roz-
puszczonymi włosami wyglądała jak unosząca się
na powierzchni nieświadomości twarz syreny.
— Francois — wyszeptała.
Jego czujna pamięć podsunęła obrazy znane
z setek starych filmów i powieści: tak, Francois,
to właśnie imię szeptała kobieta, którą opuszczał
mężczyzna. Mouna była teraz Marthą z Diabła
wcielonego, powtarzającą „Francois, Francois..."
po raz ostatni w szpitalu w Poissy. W tym szepcie
były tłumione łzy dławiące gardło... łzy niepo-
trzebne, które czyniły z niego złośliwego błazna.
Jednak mimo wszystko przecież nie będzie łkał
na kolanach przed tą eks-aktoreczką, szukającą
podpory dla swej starości.
Przestań — powtarzał sobie w duchu — prze-
stań, Francois. Grasz jakąś okropną rolę.
Ujął obiema dłońmi głowę Mouny Vogel, cało-
wał ją czule, osuszał jej łzy, szepcząc jakieś nie-
dorzeczności. Nie pamiętał już, ile wypili tych
przeklętych koktajli. W karafce nie było ani kro-
pli. Oni dwoje zaś za chwilę zaczną płakać jak
dzieci... W dodatku dzieci pogrążone w smutku,
do którego przecież nie mieli powodu...
— Co ci się stało? — spytał. — Poślizgnęłaś
się?
— Czasami mam kołatanie serca, tak jak te-
raz. Dodatkowe skurcze. Wszyscy to mają, ale ja
wiem, jak się ta dolegliwość nazywa. Serce prze-
staje bić, przynajmniej tak się wydaje, i za każ-
dym razem...
Uśmiechnęła się, spuszczając głowę. W tym
momencie Francois pojął dwie rzeczy: po pier-
wsze, szybka, nagła śmierć Mouny Vogel w ra-
mionach nie znanego nikomu młodego mężczy-
zny, jej kochanka (lub może śmierć tego kochan-
ka) byłaby jedynym możliwym zakończeniem ich
„romansu". Uniósł głowę i patrzył na nią ze sztu-
cznym zdumieniem, „zdumieniem pasażera, który
na statku pomylił kabiny". Ta myśl rozbawiła go
mimo woli. Jednocześnie to, co między nimi za-
szło, naprawdę było romansem. Teraz z kolei
uśmiechnęła się Mouna i musnęła dłonią poli-
czek Francois z właściwą sobie łagodnością.
— Zbladłeś — powiedziała. — Jestem o ciebie
niespokojna. Zrobiłeś się taki blady...
Ona także patrzyła na niego z głębokim niepo-
kojem. Może również obawiała się o jego życie?
Zapomina się o melodramatach nad wyraz łza-
wych, najczęstszych, zdarzających się co dzień.
W rezultacie kochanków rozdziela nie śmierć
z miłości, lecz choroba lub wypadek samochodo-
wy. I oto ziarnko piasku przemienia się w mar-
murowy posąg. Tak według danych statystycz-
nych miał szansę umrzeć pierwszy z nich trojga.
I to by mu najbardziej odpowiadało. Chociaż jed-
nak... Nie, życie bez Mouny, to wcale nie byłoby
śmieszne. Życie bez Sybil w ogóle było nie do
pomyślenia. Oczywiście, gdy był dzieckiem, nie
do pomyślenia było także życie bez matki. Zresztą
już zmarła. Przez cały tydzień po jej pogrzebie
myślał o samobójstwie, ale by to zrobić, nie wy-
starczy chcieć umrzeć, trzeba nie chcieć żyć, a to
jest znacznie trudniejsze: trzeba być tak znużo-
nym życiem, wszystkimi sprawami, otoczeniem,
całym światem, żeby już niczego nie pragnąć.
— Powiedz — rzekł — nie masz nic do picia?
Wydaje mi się, że zawartość tej karafki wyparo-
wała w sposób czarodziejski... Sądzę, że to może
powód tych dodatkowych skurczów...
Mouna Vogel przyjrzała mu się niespokojnie.
— Ty też tak myślisz? Mój mąż uważał, że piję
o wiele za dużo. Ale muszę powiedzieć, że Niem-
cy... może nie Niemcy, lecz Dortmund... to kraj
przeraźliwie nudny. Na jaki koktajl masz ochotę?
Kurt!
Sposób, w jaki przyzywała Kurta, miał wiele
uroku, nade wszystko zaś, jeśli choć raz słyszało
się szczekliwy głos tego człowieka... Francois miał
wrażenie, że któregoś dnia wierny sługa mógłby
go ukąsić w korytarzu.
— Napiję się tego, co Kurt poda — stwierdził.
— Jesteś po obiedzie? Czy mogę cię zaprosić?
Chciałbym cię zaprosić do najbardziej luksuso-
wego lokalu w Paryżu. Jeśli się zgodzisz...
Patrzyła na niego zachwycona, że on żartuje
z tego, co, jak się obawiała, mógłby źle przyjąć.
Nie miała pojęcia, do czego ten poczciwy Francois
Rosset, ten poważny intelektualista i demokrata
Francois Rosset, jest zdolny się posunąć w swoim
cynizmie małego mieszczucha...
Ten Kurt był jednak prawdziwym zbrodnia-
rzem! Jego koktajle tłumiły apetyt i mnożyły do-
datkowe skurcze serca jak nasz Pan chlebki...
Powinna się strzec nade wszystko wiernych, od-
danych jej mężczyzn: byli niebezpieczni, nie-
zależnie od postury. Co wiedziała o życiu Kurta,
prócz tego, że nim przyjechał z nią do Paryża,
był oddanym sługą jej męża, naprawdę, aż do
końca...?
— Do końca? To zupełnie oczywiste — powie-
dział Francois. — Nie miał chyba zamiaru czmy-
chnąć przed otwarciem testamentu...
Cóż znowu! On był doprawdy okropny! On? To
oni byli obrzydliwi! Jak mogła uwierzyć, że Kurt
poświęcił swe życie bardzo sympatycznemu mał-
żonkowi Mouny (potwierdzały to fotografie), do
tego stopnia, że gdy prał skarpetki Helmuta Vo-
gla, czuł, jak go przeszywa dreszcz rozkoszy. Nie!
Nie i jeszcze raz nie! Jeżeli chodzi o mężczyzn
i ich mroczne, tajemne, gwałtowne namiętności
— przecież właśnie o tym zaraz będzie mowa —
z pewnością nie chodziło o skarpetki.
Muszą na ten temat porozmawiać poważnie,
ale nie w pokoju jej męża. Nawet jeżeli Francois
nie miał nigdy okazji go poznać. Wolał pokój go-
ścinny, pokój z gołębiami, pusty, bez zegara i za-
słon, pokój z zamkniętymi okiennicami. Ten po-
kój miał ogromne zalety: popołudniami panował
tam półmrok, w którym mogli pogrążać się ko-
chankowie. Miałby też wiele zalet za dnia, bo
panował tu spokój, idealne miejsce dla kogoś, kto
lubił pracować w samotności. I w pustce otacza-
jącej łóżko. Skromniutki stolik i krzesło, które nie
tylko nie raziły, ale zapewniały pewien komfort
mężczyźnie, mającemu za zadanie adaptować
sztukę, a więc rzecz już napisaną: czyli papiery,
papiery, papiery wszędzie dookoła, taka praca
wymaga przestrzeni. Wnętrze twórcy artystyczne-
go nieładu jest bowiem porządkowanym chao-
sem. Ponadto mężczyzna mający w kieszeni klucz
do mieszkania, do którego mógłby wejść i z które-
go mógłby wyjść, kiedy tylko ma na to ochotę,
byłby człowiekiem na poły ocalonym (cały czas,
rzecz jasna, mowa o twórcy), nade wszystko, gdy-
by tylko wiedział, gdzie stoi lodówka, i był pe-
wien, że w tym spokojnym mieszczańskim bloku
nie spotka go żadna nieprzyjemność, nie natknie
się na żadną ze swoich kochanek. Mężczyzna,
który wiedziałby, że właścicielka mieszkania czu-
je się istotą niższą, ma stosunek nabożny, wręcz
czci pracę człowieka intelektu, właścicielka, któ-
ra spuszczałaby oczy, widząc go przechodzącego
korytarzem, taka właścicielka, którą musiałby
unieruchamiać przemocą w uścisku swych ra-
mion, by jej przypomnieć, że on jest mężczyzną,
a ona kobietą.
Bądź co bądź, życie, układając ciągi skojarzeń
za pomocą pożądania (jak wiadomo elementy
współrzędne mogą się z czasem przekształcić
w połączenia przyczynowe lub — przeciwnie —
doprowadzić do skutków w postaci nieszczęść
i katastrof), o godzinie szóstej wieczór objawiło
Mounie Vogel i Francois Rossetowi, że na świecie
jest tylko jedno miejsce, gdzie wspólnymi siłami
mogliby rozpocząć realizację swego projektu, i że
jest to miejsce, w którym się właśnie znajdują:
pokój na piątym piętrze przy alei Pierre-Ier-de-
-Serbie. Jak dla wielu istot przeciętnych, czyli
sentymentalnych, zmysłowych i samotnych bo-
haterów tej powieści, ów pokój, zależnie od po-
trzeby raz słoneczny, raz mroczny, gdzie czekało
łoże dla ich rozkoszy i stół do wspólnej pracy —
dwa przedmioty będące sztafażem wszelkich złu-
dzeń i majaków — ów pokój miał się stać ich
ziemskim rajem.
13
Pierwsze dni mijały jak sen. Francois bawił
tekst, który w swoim czasie tłumaczył i korygo-
wał dziesięciokrotnie w nastroju szczególnego na-
pięcia, a w którym szukał i teraz bez trudu znaj-
dował elementy komiczne. Będąc u Mouny, pra-
ktycznie nie widywał się z nią, krążyła gdzieś po
mieszkaniu. Musiałby głośno wołać jej imię, by
się pojawiła. Znajdował w niej chętną słuchaczkę,
oboje śmiali się tak, że każdy dyrektor teatru
byłby szczęśliwy, słysząc tak żywiołową reakcję
widowni zgromadzonej na spektaklu. Zaśmiewali
się do rozpuku. Staranny makijaż Mouny rozpły-
nął się pod strumieniami łez ściekającymi po jej
policzkach. To oczywiście urzekało Francois jako
pisarza, kochanka i przyjaciela, jak zresztą urze-
kałoby każdego twórcę. Ujmując rzecz prościej:
czasami ogarniało go ulotne wrażenie — szczegól-
nie przy lekturze scen, podczas których wzruszał
się razem z Sybil i które nie miały w sobie napra-
wdę nic komicznego — że oto zdradza swoją ko-
chankę. Wszak kiedyś rozumiał, dzielił z nią te
łzy. Ciekawe, że śmiech może być tak zaraźliwy,
może stanowić wręcz objaw funkcjonowania zmy-
słów, podczas gdy w wypadku nieszczęścia dzieje
się zupełnie inaczej. Któż mówi: „Pamiętasz, jak
płakaliśmy razem na tym filmie", „Jak czuliśmy
się nieszczęśliwi, gdy ona odeszła" lub coś w tym
rodzaju. W każdym razie Francois nie znał osób,
które chwaliłyby się przelewanymi razem z part-
nerem łzami. W gruncie rzeczy mogło tak być
dlatego, że jedynymi sztukami, jakie szły w Pary-
żu, były lepsze lub gorsze komedie. Tym samym
więc jego wyrzuty sumienia miały źródło w obe-
cnym upadku, w ignorowaniu etyki oraz nawyku
bezmyślności, co stawało się coraz trudniejsze do
uniknięcia.
Praca nad pierwszą częścią Ulewy szła gładko,
wręcz idyllicznie, aż strach. Mouna, jeżeli nawet
tego nie okazywała, także była u szczytu szczęś-
cia: widziała, że Francois jest i żyje, co nadawało
sens jej egzystencji, nawet jeżeli ich uściski, zaw-
sze czułe i namiętne, były rzadsze i bardziej bra-
terskie niż miłosne. Cały czas wydawało się, że
tylko krok dzieli ich od wyznania, które było oczy-
wiste, lecz którego nie wyrażali słowami. Pewne
gesty i słowa, dziś już nie używane (miłość fizycz-
na także podlega modom i snobizmem), wymyka-
jące się z ust Mouny, bardziej go rozczulały, niż
drażniły. Wiele czasu spędzali ze sobą i rozumieli
się doskonale, a równowaga sił, jeżeli tak można
powiedzieć, była między nimi równie oczywista,
jak różnica wieku, ujawniająca się w ich twa-
rzach i gestach, co wcale nie przeszkadzało im na
co dzień. Odnosiło się wrażenie, że równie dobrze
mogliby występować jako średniowieczni brat
i siostra, kochankowie z czasów Ben Hura czy
kuzyn i kuzyneczka z powieści Laclosa; nic nie
mogło zmącić ich bliskości. Każdy, kto by zoba-
czył Francois z Mouna i Francois z Sybil, byłby
pewien, że tę pierwszą parę łączy głęboki, pra-
wdziwy związek.
Tymczasem Mouna była teraz szczęśliwa,
Francois także, również Sybil, która, co prawda,
tonęła w obowiązkach zawodowych, lecz cieszyła
się spokojem Francois. Trapił się tylko poczciwy
Berthomieux, mimo że powód tego zmartwienia
ciągle jeszcze pozostawał dla niego niejasny. Gdy
Mouna Vogel co jakiś czas wręczała mu kolejne
dziesięć czy piętnaście stron nowej adaptacji Ule-
wy, myślał z melancholią o czeku opatrzonym
numerem 2, który już za chwilę miał opuścić jego
książeczkę czekową, by przenieść się do portfela
tego Francois Rosseta, faceta o niefrasobliwym
wyglądzie.
— To nie może się dobrze skończyć — powta-
rzał sobie ponuro, a jego złe przeczucia pogłębiał
fakt, że nie mógł się nimi z nikim podzielić, był
bowiem związany ścisłą tajemnicą (był członkiem
Zakonu Kawalerów Maltańskich).
W tej powieści koń trojański wystąpił pod po-
stacią zwykłego używanego samochodu firmy
„Fiat". Francois postanowił udać się z wozem do
przeglądu — przy starcie, przy hamowaniu,
a także podczas jazdy silnik pracował okropnie
głośno, co wymagało interwencji fachowca. Kiedy
po dokonaniu różnych zabiegów okazało się, że
motor chodzi już znacznie ciszej, Francois przy-
prowadził fiata do domu i wręczył triumfalnie
kluczyki Sybil, oczywiście, zostawiając pod sie-
dzeniem egzemplarz Ulewy z naniesionymi uwa-
gami adaptatora. Nie trzeba dodawać, że nastę-
pnie szukał go wszędzie, tylko nie tam, gdzie go
położył. W życiu człowiek natyka się na hipotezy
tak niepokojące, że rozum wzdraga się przed ich
przyjęciem: ta, na którą natknęła się Sybil, bez
żadnego uprzedzenia, w postaci sztuki zmienio-
nej nie do poznania, była najgorszą rzeczą, jaka
mogła ją spotkać.
Przy odrobinie szczęścia egzemplarz Ulewy, le-
żący przez dziesięć dni pod siedzeniem fiata, mógł
ktoś zabrać, ten ktoś mógł także, co byłoby jesz-
cze lepszym rozwiązaniem, po prostu ukraść
w tym czasie samochód. Francois mógłby też,
szukając papierosów czy kasety, zobaczyć ten pa-
kunek. Ale, niestety... W tej właśnie chwili koło
przeznaczenia ruszyło z miejsca i mknęło swym
torem... Wprawdzie w sposób niezbyt spektaku-
larny... Właściwie mogli się spotkać w jakiejś re-
stauracji. Sybil, unosząc głowę znad kawiarnia-
nego stolika, mogła ujrzeć na piętrze budynku
przy alei Pierre-Ier-de-Serbie swego kochanka ca-
łującego jasnowłosą kobietę. Wreszcie ktoś ze
znajomych mógłby jej powiedzieć, że widział ich
razem. Odkrycie mogło się dokonać dzięki złośli-
wym i okrutnym demonom obdarzonym mową
lub przez czysty przypadek.
Jednakże odkrycia dokonano pod siedzeniem
starego samochodu i to podczas czynności najzu-
pełniej banalnych. Między poniedziałkiem, kiedy
Francois zapalił lont, który, cicho skwiercząc, za-
czął się wolno smalić pod siedzeniem fiata, a mo-
mentem, w którym nastąpił wybuch, upłynęło
dziesięć szczęśliwych i spokojnych dni, nazna-
czonych wszakże wydarzeniami zapowiadającymi
katastrofę.
W pierwszy poniedziałek Sybil jechała taksów-
ką do baru „Lotti" na spotkanie z Johnem Kir-
kiem, amerykańskim reżyserem, bardziej znanym
ze swych teorii dotyczących sztuki filmowej niż
z wybitnych realizacji. Należał do grona tych my-
ślicieli, którzy grasują we wszystkich stowarzy-
szeniach twórczych i którzy zawsze wprawiali Sy-
bil w zakłopotanie. Kierowana poczuciem obo-
wiązku przybyła do „Lottiego" pół godziny przed
planowanym spotkaniem i usiadła, by czekać na
słynnego rozmówcę. Przy barze, zwrócony tyłem
do jej maleńkiego stolika, tkwił wysoki mężczy-
zna, którego dość szybko rozpoznała, mimo iż
w ciągu ostatnich trzech miesięcy ogromnie się
zmienił. Był to Paul, eks-małżonek Nancy, jej
najlepszej przyjaciółki, z którą widziała się ostat-
nio miesiąc temu. Rozwiedli się z inicjatywy Nan-
cy, Sybil wiedziała zaś tylko tyle, że przebieg
rozwodu był gwałtowny, a biedny, gruby, skryty
Paul bardzo cierpiał. Musiało go to dotknąć i od-
bić się na jego wyglądzie, jednakże Sybil zdumia-
ła się, że aż tyle stracił na wadze. W tym samym
momencie, w którym go poznała, odwrócił się
i wydając okrzyk zdumienia, ruszył w jej stronę.
Przed dwudziestu laty Paul był bardzo przystojny,
miał gęste włosy przypominające sierść młodego
psiaka, ładne oczy, białe zęby i promieniował na-
turalną wesołością.
Dawniej ześlizgnąłby się ze swojego stołka
i pomknął ku niej jak młody pies myśliwski.
Upływ czasu sprawił, że teraz wyglądał jak dre-
pczący postarzały seter. Nigdy szczególnie się Sy-
bil nie podobał, to znaczy nigdy nie patrzyła na
niego jak na mężczyznę, przede wszystkim dlate-
go, że należał do innej, a lojalność zabraniała jej
pożądać czegokolwiek, co należało do bliźniego.
Usiadł naprzeciw niej, wydali z siebie okrzyki
zdumienia, zaskoczenia, radości, dodając stosow-
ne wymówki. Wszakże po kilku minutach Sybil
zauważyła, że Paul bardzo wyprzystojniał. Wraz
z nieprawdopodobną ilością kilogramów stracił
wyraz apatii, jaki go zawsze cechował, wyglądał
teraz interesująco, naprawdę interesująco: jakby
otwarło się coś między nim a życiem, jakby nie-
oczekiwanie zaczął rozumieć rzeczywistość, a na-
de wszystko, jakby ta wiedza nie została okupio-
na wielkim kosztem. Choć było wręcz przeciwnie.
Sybil orientowała się, na to zresztą wskazywał
jego wygląd, że Paul znajduje się w nie najlepszej
sytuacji: nie miał pieniędzy, kobiet, mężczyzn,
żadnej z tych rzeczy, które niegdyś tworzyły krąg
jego sukcesów. Na twarzy Paula od czasu do cza-
su pojawiał się niejasny uśmiech, wyrażający
prawdziwe rozbawienie, lecz przede wszystkim
najzupełniej szczery. W sumie, jego postać pro-
mieniowała czymś, czego przedtem Sybil u niego
nie dostrzegała. Odkąd go znała, zawsze grał rolę
szczęściarza, karierowicza, spodziewała się więc,
że teraz wystąpi w roli mężczyzny zrozpaczonego,
dotkniętego przez zły los. Ujrzała natomiast przed
sobą człowieka po prostu nieszczęśliwego, bez
maski błazna czy współczucia dla samego siebie.
Dla ludzi traktujących życie jak rolę (nawet jeśli
ta rola nie zaspokaja ich ambicji) ani próżność,
ani namiętności, ani nawet lenistwo nie są tak
silne, jak to przyzwyczajenie. Znając tę prawdę,
Sybil zdumiała się nieoczekiwaną naturalnością
w zachowaniu nieznajomego imieniem Paul. Mało
jest uczuć równie trwałych, jak obojętność wobec
istoty płci odmiennej: brak pożądania, raz ustalo-
ny, praktycznie stanowi nieprzekraczalną barie-
rę. Sybil wpatrywała się ze zdumieniem w kąt,
jaki tworzył podbródek Paula z jego szyją, w jego
włosy, kształtne uszy i ręce, których urodę tak
długo opiewano, że on sam w nią uwierzył. Teraz
były to ręce mężczyzny i artysty, piękne dłonie
o smukłych palcach, dłonie uwodziciela i człowie-
ka czynu, co było raczej niezwykłe u kogoś, kto
nigdy nie zajmował się pracą, a jeśli idzie o kobie-
ty, częściej bywał przyczyną ich rozpaczy niż ra-
dości. Paul po raz pierwszy w życiu zobaczył, że
Sybil, którą od lat bezskutecznie próbował uwo-
dzić, teraz patrzy na niego przychylnie. Ośmielo-
ny jej ciepłym spojrzeniem, na koniec wyznał
szeptem gorące uczucia, które uważał za dawno
wygasłe, a które ona potraktowała jak zwierzenie
szkolnego kolegi. Jednakże po tej scenie wymie-
nili, jakby ukradkiem, numery telefonów, które
przecież oboje znali na pamięć, i uścisnąwszy so-
bie dłonie jak ludzie obcy, rozeszli się pospiesznie
w dwóch przeciwnych kierunkach, by w dwóch
różnych kawiarenkach, znajdujących się po
dwóch stronach i w pewnej odległości od baru
„Lotti", wypić po kieliszku brandy.
Wywiad z Johnem Kirkiem był dla Sybil pra-
wdziwym koszmarem, ledwo słyszała, co do niej
mówił. Tylko ogromne doświadczenie zawodowe
i poczucie obowiązku pozwoliły jej sprostać temu
trudnemu zadaniu. Spotkanie z Paulem, które
w innych okolicznościach mogłoby mieć okreś-
lone następstwa, w rezultacie nie miało żad-
nych, wypadki bowiem zaczęły się toczyć szyb-
ciej, a Paul nie brał już w nich żadnego udziału.
To wydarzenie stałoby się dla Sybil wyraźnym
ostrzeżeniem, gdyby cała sytuacja tak jej nie roz-
bawiła. Po raz pierwszy, odkąd związała się
z Francois, inny mężczyzna zrobił na niej takie
wrażenie, że przez całą godzinę myślała tylko
o nim. Przezabawna opowieść — Sybil umiała
opowiadać wyjątkowo barwnie — historyjka o tej
namiętności z opóźnionym zapłonem powinna
również zaalarmować Francois. Jednakże, jadąc
przez most na Sekwanie, oboje zaśmiewali się do
łez. Długo jeszcze mieli pamiętać ten szalony
śmiech, jaki ich ogarnął, gdy podmuch wpadają-
cy przez opuszczone szyby rozwiewał im włosy,
a oni podskakiwali na siedzeniach fiata, z któ-
rych jedno ukrywało niebezpieczny ładunek.
Zbliżała się Wielkanoc i Sybil, tak jak część
jej krewnych, udała się do Poitiers, do domu, któ-
ry kiedyś kupił ojciec. W miłym, pogodnym domo-
stwie gromadzili się, by stawić wspólnie czoło nie-
spodziewanym kataklizmom w postaci chrztów,
ślubów czy rozwodów. Dla Francois, który nie
miał żadnej rodziny, zarezerwowano w tym roz-
rośniętym drzewie genealogicznym uprzywilejowa-
ną pozycję „liścia". Dla Sybil — mimo że sama
urodziła się w Pradze — ten długi wiejski budynek
osadzony w żółtawo-różowym pejzażu był symbo-
lem rodzinnego gniazda. Znajdował się w odległo-
ści dwustu pięćdziesięciu kilometrów od Paryża
i dwustu kilometrów od morza, tak więc dla niej,
jej rodzeństwa i kuzynów stanowił prawdziwy
azyl. Niebawem mieli się rozstać na trochę. Do
tych pól i łąk, rozciągających się pod czystym błę-
kitem nieba, nie docierał zatruty oddech Paryża.
Didier, starszy brat Sybil, wyjmując z samochodu
bagaż siostry, wysunął spod siedzenia fiata pła-
ski, prostokątny pakunek. Sybil zdumiała się,
widząc pismo Francois, który znowu... Rozsiewał
swoje papiery wszędzie, po mieszkaniu, po reda-
kcjach, teraz zostawił je w wozie. Zapewne będzie
ich gwałtownie potrzebował, a ona prawdopodob-
nie prześle mu je pocztą kurierską lub faksem —
czy w ogóle był jakiś faks w tym ustroniu? W każ-
dym razie Francois, niespokojny, roztargniony
Francois, dotarł aż tu, wślizgnął się w ciszę łąk
i bagien, wśród których spały zwierzęta i gdzie
prawie nic nie zakłócało nocnej ciszy.
Didier, trzymając walizkę w ręce, pchnął fur-
tkę. Pod ich stopami zachrzęścił żwir podwórza.
Sybil w lewej ręce trzymała wyciągnięte z fiata pa-
piery. Otaczała ich ciemność. Gdy stanęli w żółta-
wym świetle salonu, już u wejścia otoczyło ją po-
czucie bezpieczeństwa i ciepła, jakie budzą tylko
wiejskie pejzaże naszego dzieciństwa. Gdyby mog-
ła wiedzieć... Gdyby tylko wiedziała, co może na-
stąpić, powinna była rzucić te papiery na ziemię,
podeptać je, podrzeć, spalić... Te białe kartki mia-
ły zrujnować jej szczęście i na długi czas pozbawić
spokoju.
Ale nim do tego doszło, zanurzyła się w gwar
serdecznych powitań, radości, żartów, podsunię-
to jej kawałek ciasta zostawiony specjalnie dla
niej... Gdy znalazła się w łóżku w swoim dawnym
pokoju, do jej uszu dobiegł znany szept liści mu-
skających okiennice. Ten odwieczny spór wiodły
drzewa i persjany, szmerom towarzyszył chrzęst
żwiru na podjeździe, po którym biegały psy, i od-
ległe, stłumione pasmami mgły klaksony samo-
chodów mknących szosą. Zasnęła dość szybko,
wyczerpana całodzienną podróżą w trzęsącym
fiacie. Przez chwilę zastanawiała się, czy nie sięg-
nąć po kartki leżące tuż obok na biurku, lecz
znużenie zwyciężyło: często zmęczenie czy opie-
szałość okazują nam więcej miłosierdzia, niż mo-
głyby nam zapewnić siła woli i ciekawość świata.
Bądź co bądź, Sybil zasnęła, z twarzą ukrytą
w zgięciu łokcia, z obrazem Francois pod powie-
kami.
O tej porze w odległości dwustu pięćdziesięciu
kilometrów na północ, w Paryżu, Francois z jej
snów leżał na wielkim perskim dywanie, którego
każdy węzełek był spleciony w wielkim trudzie
w ubiegłym wieku palcami kobiet. Był to dywan
przecudny, wręcz bezcenny, utrzymany w róż-
nych odcieniach szarości, różu i fioletu, zakupio-
ny za ogromne pieniądze przez Helmuta Vogla,
nieżyjącego męża obecnej właścicielki dywanu.
Ona sama, leżąc u boku kochanka, z podziwem
wpatrywała się przez otwarte na oścież drzwi bal-
konowe w chłodne, groźnym blaskiem migocące
gwiazdy. Zazwyczaj mgły i unoszące się dymy tłu-
miły ich blask. Dzisiejszej nocy ich światła budzi-
ły podziw nielicznych przechodniów. I Francois
Rosset, patrząc na majestatyczny obraz nocnego
nieba, powtarzał w kółko kilka linijek wiersza
Victora Hugo, którego się uczył w szkole i którego
dalszych strof nie mógł sobie w żaden sposób
przypomnieć.
... i Ruth pytało,
Patrząc nieruchomym okiem,
Jaki Bóg, żniwiarz wiecznego lata,
Odchodząc beztrosko, porzucił złoty sierp
na pole pełne gwiazd...
Jest taka chwila w życiu każdego z nas, w któ-
rej poddaje się on przemożnemu urokowi gwiazd.
Wpatrujemy się w nie, przechyliwszy głowy. Naj-
częściej w ciepłe sierpniowe noce, gdy z nieba spły-
wają świetliste warkocze, gdy pachnie ziemia, i na-
wet ci, którzy zwą gwiazdy meteorytami, rankiem
stają prawie zdumieni, nie znajdując na łąkach
zastygłych odprysków. Ta mieszanina fałszywej
wiedzy i wątłej poezji bawiła umysł Francois, cie-
szył się więc teraz, że kobieta u jego boku, spokoj-
na, łagodna Mouna, zachwyca się roztaczającym
się nad ich głowami widokiem. Jedna z gwiazd
przecięła właśnie niebo między Invalides a Mont-
martre i zaraz zgasła. Francois, oparty na łokciu,
spojrzał teraz na profil Mouny, który w przytłumio-
nym blasku pięknej, stojącej tuż za jej głową lampy
sprawiał wrażenie nierealnego profilu gwiazdy z fil-
mu Casablanca: zastanawiał się, czy to porówna-
nie z całą pewnością można uznać za pochlebne.
— Przecież są nieodmiennie takie same — od-
parła. — Wiem, że niektóre gasną/, umierają. Ale
są takie, które zawsze świecą na niebie, i te są
nasze albo prawie nasze... /
Zamrugała rzęsami, położyła się na plecach,
na jej ustach pojawił się leciutki uśmiech. Było to
odbicie istoty kobiecości, refleks duszy
kobiecej, dla której najważniejsze jest poczucie
bezpieczeństwa i dla której posiadanie wydaje się
czymś stałym i niezmiennym. Tyle małżeństw, ty-
le ludzkich istnień rozpada się z braku tego po-
czucia, tyle istot pogrąża się w nudzie lub szaleń-
stwie. Wielcy artyści tworzyli wielkie dzieła z tę-
sknoty za tym uczuciem: na przykład Schu-
mann... I kto jeszcze? Francois tej nocy nie miał
zamiaru wygłaszać prelekcji na temat literatury.
Spuścił oczy. Oboje byli ubrani tylko w spodnie
z cienkiej tkaniny, mieli bose stopy, szklaneczki
stały w zasięgu ich rąk, przez otwarte, przeszklo-
ne drzwi oglądali na firmamencie wspaniały spe-
ktakl, bez wątpienia będący echem innego świata.
Tego wieczoru wszystko zdawało się możliwe, do-
puszczalne, wszystko prócz tej niesłychanej
zbieżności w czasie, która nakazuje uznawać
przeszłość za teraźniejszość, przyszłość za to, co
już zapomniane. Nigdy nie odczuwał pragnienia,
by zwierzać się z tych karkołomnych konstrukcji
myślowych jakiejś kobiecie, choć czasem zadawał
sobie pytanie, czy nie świadczyło to przypadkiem
o jego męskiej tępocie.
Objął Mounę ramieniem, ustami dotknął jej
szyi, owionął go zapach — mroczny zapach kobie-
ty bezbronnej. Minęła północ. O tej porze Sybil
spokojnie spała w przestronnym pokoju dziecin-
nym, do którego kiedyś Francois przypadkiem
zajrzał. Zapewne wyobrażała sobie Francois, le-
żącego w poprzek łóżka w ich mieszkaniu przy
bulwarze Montparnasse, w domu stojącym mię-
dzy dwoma cichymi podwórzami. Jego zdaniem,
w tym wszystkim nie było żadnego oszustwa, żad-
nego kłamstwa. Te dwa obrazy nie wykluczały się
nawzajem, tylko były rozłączne.
 — Z czego jest ten sweter? — spytał.
Szaroniebieski sweter Mouny mógł być zrobio-
ny z ptasich piór, z puchu dmuchawców, z kociej
sierści, w każdym razie z materii niezwykle lek-
kiej, której nazwy nie znał.
— Z czego? Nie mam pojęcia.
— Kosztował majątek?
— Och, chyba tak.
Zmienił temat, tylko w ten sposób mógł mówić
o Sybil: radząc się Mouny, jak tamtej kobiecie
sprawić przyjemność. Swann aa petite pted —
przyszło mu na myśl.
Brzęk karafki trąconej szklaneczką przerwał
przygnębiający dialog, jaki wiódł fortepian z wio-
lonczelą w utworze Beethovena. Mouna miała
mnóstwo płyt, przede wszystkim arii operowych
(w przeszłości chciała zostać śpiewaczką opero-
wą), dużo muzyki klasycznej, trochę nagrań Cho-
pina, a także różne stare operetki Straussa, któ-
re starała się ukryć przed Francois. Walce, pol-
ki, muzyka całkiem niezła i zarazem dwuznacz-
na, porywająca i melancholijna, melodyjki, które
zawsze można było grać w innym rytmie.
Nieoczekiwanie zimny podmuch powietrza
przemknął po dywanie, aż Mouna zadrżała. Okrył
jej ramiona drogocennym swetrem, zdając sobie
sprawę, że jego gest ma niewielkie znaczenie. Od
dłuższego czasu było jej zimno: rozgrzewał ją tyl-
ko alkohol. Alkohol, a może też chwilami on.
Przebywała w innym świecie, nawet jeżeli kochała
go bardziej, niż sądził. Mouna... nieszczęsna
Mouna, stąpająca sztywno pod okiem kiepskiego
reżysera w scence z marnej komedii. Ta sama
Mouna, która pragnęła kochać, pić, śpiewać, jak
w operetkach Straussa, i która teraz została tylko
sam na sam z alkoholem, co prawda w bardzo
dobrym gatunku, ponadto zauroczona Francois,
całkiem jednak niepotrzebnie. Lecz on, właśnie
on powinien zdawać sobie z tego sprawę! Choćby
dlatego, że oboje nie okłamywali się, nie grali
komedii ani nie zmuszali się, by w nią wierzyć.
Istniał między nimi prawdziwy pociąg zmysłowy,
nie narzucony przez wyobraźnię i nie wyrażany
słowami; ona nie stawiała pytań, zwróciła się tyl-
ko z prośbą, by podjął z nią współpracę nad teks-
tem „obcego" autora. Mimo wszystko nie umiał jej
powiedzieć, nie potrafił też uwierzyć, że wszystko
między nimi skończone. Jak można powiedzieć
„skończone" o czymś, co z założenia miało być
nietrwałe, co przecież nawet się nie zaczęło? Może
właśnie na tym polegał niesłychany komfort, wy-
jątkowy urok, jedyne możliwe rozwiązanie i naj-
głębsza istota tego stosunku, oparta na niezdol-
ności ich obojga do mówienia czy nawet wspomi-
nania o przyszłości. Nie mieli zamiaru spędzać
wspólnych wakacji, nie snuli żadnych wspólnych
projektów. Jedyna sprawa, jaka mogła ich wiązać
w przyszłości, to wystawienie sztuki, do której nie
mieli praw. Jednakże był to jedyny konkret, jedy-
ny temat, jaki ich łączył: Mouna wysłuchiwała
opinii politycznych Francois cierpliwie, jeżeli idzie
o poezję przerywała, popełniała wiele pomyłek,
miała zdecydowanie słabszą pamięć niż Francois.
Przedziwne, że jeszcze nie umarli z nudów, ale
czas teraźniejszy ukształtował między nimi bli-
skość zmysłową, nasyconą sprawami zupełnie co-
dziennymi; ten zwyczaj braku zwyczajów był chy-
ba właściwy tylko i wyłącznie tej jednej spośród
znanych mu kobiet. Być może, odegrał tu rolę
alkohol i chwilowo rozluźniony związek z Sybil.
Ach, jakże byłoby łatwo i wygodnie sprowadzić
uczucia Mouny do skłonności zmysłowej połą-
czonej z charakterystycznym dla niej roztargnie-
niem, jak łatwo byłoby wyposażyć ją w cechy oso-
by, której obce są pożądanie, miłość i tęsknota
za miłością. Francois trawił długie chwile, usiłu-
jąc wyśledzić na jej twarzy, naznaczonej wie-
kiem i naiwnością, ślad cierpienia: czas mijał, na
próżno!
Była w niej też ta gotowość, nieustanna elegan-
cja, drobiazgowe zabiegi wokół własnej osoby, po to
by się podobać, czuł się więc otoczony szacunkiem,
zaspokojony i szczęśliwy. Wyszeptał:
— Dobrze ci?
I bez przekonania nacisnął guzik i zmienił płytę,
nie zastanawiając się, co robi. Nie lubił przyspie-
szać rozkoszy, niezależnie od jej rodzaju: przyjem-
nie było słuchać pierwszych akordów, potem dal-
szych fraz, a gdy nie umiał rozpoznać utworu,
zaczynał od początku. Był nadto leniwy — nie
znosił obowiązku ani w sztuce, ani w życiu. Był
nadto leniwy lub, przeciwnie, zbyt oszołomiony
alkoholem.
— Nie — odpowiedział z ciemności senny głos.
Nad ich głowami Paryż lśnił feerią świateł. — Nie,
nie czuję się zbyt dobrze. Za dużo wypiłam, zbyt
długo żyję i...
— Nie dość mnie kochasz — rzekł, nie chcąc
dopuścić, by się przed nim upokarzała. Po raz
pierwszy poczuł, że jest bliska.
— Och, ależ tak! — powiedziała, głosem jak
zawsze troszkę zdyszanym. — To się zaczęło
w korytarzu, tam gdzie zatrzymałeś się z Sybil.
Pochylałeś się nad nią, ty taki męski, ona taka
piękna, taka oddana... Również... od tego czasu
kochałam ciebie coraz bardziej, przecież wiesz...
Nie słuchał ani nie rozumiał, co mówi. Prze-
dziwny skurcz mięśni wydawał się ciągnąć jego
głowę w lewo, a serce w przeciwnym kierunku.
Głos wewnętrzny odezwał się, mówiąc: „Sybil, mój
Boże, co ja robię...? Straciłem Sybil, straciłem
ją... Cóż takiego zrobiłem, że tracę Sybil, która
mnie tak kocha?"
Jak gdyby już teraz znał dalszy ciąg wydarzeń.
14
Pierwszy akt rozpoczynał się słowami, które
pamiętała dokładnie: „Co robisz o tej porze na
tym pustkowiu? Szukasz kogoś? A może wcale
nikogo nie szukasz?" Otóż to. Kretyn wypowiada-
jący te słowa, bez celu błąkający się o świcie po
bezdrożach to właśnie Anton, bohater sztuki, któ-
rą otrzymała w spadku od rodaka z Pragi.
Jej rodak pisał wzruszająco, ciekawie, nie zdą-
żył jednak przed śmiercią ukończyć dzieła, prze-
kazał utwór Sybil, by zgodnie z jego intencją od-
dała w nim uczucia. Teraz ktoś inny przekształcił
tekst w taki sposób, że główny bohater stał się
postacią śmieszną, choć bardzo sceniczną: tym
kimś był jej kochanek, człowiek bliski, zaufany
przyjaciel, bratnia dusza, opiekun, demon i prze-
wodnik, jej szczęście i przyczyna jej zmartwień.
Okazał się zupełnym przeciwieństwem człowieka,
któremu zawsze ufała i o którym śniła. Sybil Del-
rey płakała bardzo rzadko. Wyglądała nieładnie
z zapuchniętymi powiekami. Teraz jednak, oparł-
szy się łokciami o parapet okiennicy, czytała
uważnie kilka razy każdą stronę, zalewając się
łzami. Wolno przewracała kartki, słone kropelki
rozmyły parę słów: kilka spadło na uwagi skreślo-
ne czerwonym tuszem w poprzek strony, naj-
wyraźniej ręką kobiety, której postać Sybil na-
tychmiast ujrzała przed oczami. Wiedziała, że to
Mouna Vogel. A więc to u niej spędzał teraz całe
popołudnia, leżąc w jej łóżku, pochłonięty pisa-
niem, co właściwie wychodziło na jedno, choć
pisanie było gorsze z punktu widzenia miłośnika
literatury. Mouna Vogel... Imię i nazwisko kobie-
ty, której wiek Francois skomentował, wygła-
szając kilka niezbyt wyszukanych uwag. Zresztą
nieważne, co robiła Mouna, ważne, co robił
Francois. Francois, z którym Sybil żyła od lat.
Wydawało jej się, że była z nim zawsze, odkąd
poznała mężczyzn, życie, metro, przyrodę., Paryż
i literaturę.
Sybil miała wrażenie, że świat stanął w miej-
scu, a ona w jednej chwili postarzała się, zasty-
gając w postaci nieszczęsnej psychopatki, w każ-
dym razie osoby przypominającej jedną z setek
kobiet załamanych, wiecznie skrzywdzonych, na-
rzekających na wszystko, jakich w Paryżu znała
tak wiele. Czyżby miała się zmienić w taką nie-
uczciwą Nancy, zimną arywistkę, intrygantkę tro-
szczącą się tylko i wyłącznie o własną karierę?
Nie sądziła nigdy, że może się stać kimś takim
z powodu Francois, mimo że cały czas obawiała
się tego. Och! Przecież nie szło o to, by odzyskać
Francois, nawet jeżeli miał ów jedyny w swoim
rodzaju sposób bycia, Francois, którego zawsze
mogła odzyskać... Po prostu kochała innego czło-
wieka. A ten nie miał sobowtóra.
Nie, nie będzie dwóch spektakli, dwóch wido-
wisk, nie będzie wersji komicznej lub tragicznej
sztuki młodego, nie znanego nikomu autora. Nie
będzie dwugłosu zachwytu i ironii krytyków po-
równujących sprzeczne interpretacje tego samego
wątku. Dziś jeszcze prześle tekst przyjacielowi,
dyrektorowi teatru w Budapeszcie, który bezzwło-
cznie zrobi z nim to, co uzna za stosowne, ale
z pewnością nie wystawi wodewilu. Ona, Sybil,
już tego tekstu nie tknie. Płakała, gryzła palce
oparta o parapet, jak gdyby wciąż jeszcze miała
piętnaście lat.
Francois dzwonił trzy razy do Poitiers. Z roz-
mowy z Sybil wywnioskował, że przeczytała jego
adaptację i jest zorientowana, gdzie dokonywał
tych przeklętych poprawek i skąd się wziął w ich
mieszkaniu niebieski sweter. Teraz dopiero przy-
pomniał sobie, że wsunął papiery pod siedzenie
samochodu. Klął własne roztargnienie, postana-
wiając przemyśleć to wszystko nazajutrz, obec-
nie miał na swych barkach mnóstwo spraw re-
dakcyjnych, ponadto na prośbę Sybil powinien
odebrać odzież z pralni i zebrać jakieś drobiazgi
w garażu.
— Jestem zbyt zajęty — stwierdził z konster-
nacją, ogarnięty współczuciem dla samego siebie.
Przecież był tylko człowiekiem! Jednocześ-
nie był tym samym Francois, na którego cześć
Berthomieux chciał w przyszłym tygodniu zorga-
nizować kolację. Już sobie wyobrażał, że zwraca
się do Sybil w tonie telewizyjno-landrynkowym,
podając jej nowy, przepisany na czysto tekst
z pytaniem:
— Nie chciałabyś przeczytać paru linijek skre-
ślonych moją ręką? I wyrazić swojej opinii na ten
temat? Wyobraź sobie, że tym się zajmowałem,
nad tym właśnie pracowałem w ukryciu, zamiast
chodzić do wydawnictwa, dzięki czemu mogliśmy
kupić samochód i spłacić niektóre długi. Tę pracę
wykonywałem w mieszkaniu właścicielki teatru,
a czasami nawet w jej łóżku...
Ach, co za imbecyl! Ależ z niego nadęty głu-
piec!
Przypomniał sobie, że kupił Mounie parę lu-
ksusowych prezencików, by nie myśleć o wsty-
dzie i zażenowaniu, jakie odczuwał. A może zrobił
to, bo tak mu nakazywał honor?
Przynajmniej tego Sybil nie powinna wiedzieć!
Nie powinna się dowiedzieć o Mounie...
Westchnął głęboko, mówiąc sobie: „Wzdy-
cham", ale nic mu to nie pomogło.
Był kłamcą, zdrajcą, symulantem, manipula-
torem, sprzymierzył się z wrogami, którymi Sybil
pogardzała... Jeżeli nawet przedtem kupił jej wy-
marzony samochód, to niczego nie zmieniło.
Wróciła cztery dni później, bez uprzedzenia.
Zobaczył ją w domu przy bulwarze Montparnas-
se, w pokoju, który w nie wyjaśniony sposób
w tak niezwykle krótkim czasie zaczął wyglądać
na opuszczony. Francois nie mógł ścierpieć sa-
mego siebie. Wracał tu o zwykłej porze, między
czwartą a siódmą, i czekał, leżąc na łóżku, aż do
czasu, kiedy był już pewien, że Sybil tego dnia nie
wróci. Koło północy szedł do Mouny, z którą spę-
dzał czas w nastroju słodyczy, łagodności i pew-
nej apatii. Co nie znaczy, że nie ulegali co wieczór
namiętności, ale gdy szeptał jej: „Nic nie mów...",
ona nic nie mówiła.
Mouna wracała do siebie koło szóstej wieczór,
czekała na niego, tkwiąc przed telewizorem, w to-
warzystwie karafek i Kurta krzątającego się
w kuchni. Tylko raz Francois widział ją pijaną,
ale szybko uciekła do siebie i musiał spać sam
w pokoju z gołębiami, leżąc w poprzek łóżka. Miał
wrażenie, że wokół niego dzieje się mnóstwo rze-
czy, że zapadają decyzje w większości nieodwołal-
ne, ale on sam nie jest w stanie niczego zmienić:
ani on, ani Mouna, ani jego piękna Sybil. Cóż,
jesienią w Paryżu pogoda bywa zmienna...
Czwartego dnia, wracając do domu, najpierw
ujrzał fiata, co go nieoczekiwanie zdumiało, jak
gdyby po prostu samochód mógł zniknąć. Ponie-
waż tego wieczoru umówił się z Mouną na kolację
poza domem, pomyślał, że oto wpadł w potrzask.
W końcu wszedł do mieszkania, gdzie ujrzał Sybil
układającą swe ubrania, i nagle przypomniał so-
bie, że kochał tylko ją, kochał miłością powraca-
jącą jak echo, lecz pewną. I w tym momencie
cztery ostatnie dni spędzone bez niej wydały mu
się koszmarem, majakiem, nieprzyjemnym złu-
dzeniem. Widział ją teraz tak blisko, tak wyraź-
nie... Tak dobrze ją znał: wyraz oczu, małe wgłę-
bienie tuż przy skroni, ciało smukłe i giętkie, cie-
płe, świeże wargi, jędrna szyja, to wszystko nale-
żało do niego, sam to zdobył i tego strzegł przez
całe, jak mu się wydawało, życie, w każdym razie
chciał to zachować.
Postąpił krok ku niej, lecz Sybil trwała nieru-
chomo.
Jest piękna, jest naprawdę piękna — myślał.
— Moja własna.
I w tym właśnie momencie przeraził się, że ich
wspólna przeszłość, razem spędzone chwile, czu-
łość i namiętność mogą zostać zniszczone przez
jakiś drobiazg bez znaczenia, przez jakiegoś obce-
go człowieka. Wydało mu się to niewiarygodnym
okrucieństwem, musiał zapewnić ją natychmiast
o swojej miłości. Uśmiechał się głupkowato z wy-
ciągniętą ku Sybil dłonią, którą jednak po chwili
musiał opuścić.
Od dawna była przyzwyczajona, by wszystko,
co robił Francois, brać za dobrą monetę, wszyst-
ko tłumaczyć na jego korzyść, wszystko układać
pod jego kątem, tak że teraz jego klęska wywarła
na niej wrażenie sprawiedliwej zemsty, z całym
okrucieństwem praw rządzących tą mocą. Czuła
satysfakcję na myśl, że będzie mogła nim pogar-
dzać, będzie mogła go nienawidzić, by znaleźć
logiczne uzasadnienie dla rozłąki, którą już teraz
uznała za nieuniknioną. On uważał się za oszu-
sta, zdrajcę, ona widziała w nim nikczemnika..
Nie wolno się mylić co do osoby winnego, to zbyt
poważna sprawa. Zapomniała o Mounie, ważny
był tylko Anton i jego sztuka; ci teatralni biznes-
meni zmówili się, by ją oszukać, by skrzywdzić
nieżyjącego twórcę. W całej sprawie szukała wąt-
ku dramatycznego, pamiętając o człowieku, któ-
rego imię stało się symbolem klęski. Ona, Sybil,
nie miała żadnego związku z historyjką o zdra-
dzie czy z wodewilem, który obniżał rangę utwo-
ru. Nie chodziło jej też o wiek Mouny, w ogóle
o niej nie myślała, podczas gdy dla Francois
właśnie Mouna była przedmiotem przestępstwa,
obiektem jego własnych pożądań, kłamstw, czyli
takim zagrożeniem, jakim może być każda ry-
walka.
Dla Sybil, która nie obawiała się konkurentki
starszej o lat dwadzieścia, wszystko to były ma-
newry Francois, usiłującego od tej biednej kobie-
ty uzyskać poparcie, jakiego nie mogła mu udzie-
lić w tym przypadku żadna inna. Zresztą Sybil
rozumiała, że Francois mógł jej się podobać. I kie-
dy Francois powiedział: „Przecież wiesz, że ko-
cham tylko ciebie... Nikogo prócz ciebie nie ko-
chałem...", po raz pierwszy bliskość i wierność
w sensie fizycznym wydały się jej o wiele mniej
ważne niż jemu. Patrzyła na niego z irytacją i po-
błażaniem. Oczywiście, że kochał tylko ją! Ją,
Sybil! Lecz również pieniądze, władzę, sukces
i teraz godził się na wszystkie kompromisy, które
zawsze odrzucali. Rzecz jasna, ich rozstanie było
nieporozumieniem, już rok temu zaczęli się odda-
lać od siebie.
Pakowała swoje rzeczy. Wyjął z szuflady umo-
wę, w której zapisał jej ten dom. Powiedział ła-
miącym się głosem:
— Jesteś u siebie.
W zwykłych okolicznościach na pewno by się
zawahała, teraz jednak stwierdziła, że przecież
Francois ma się do kogo udać.
 — Sybil... —jęknął głośno.
A ona patrzyła, jak odchodzi z oczyma zalany-
mi łzami, potykając się co krok. To nie był już ten
sam Francois, na którego spoglądała ta sama
Sybil. Odchodził.
Jakiś czas później zadzwonił do Mouny. Powie-
dział, że czuje się nie najlepiej i że spotkają się
następnego dnia. Spędził koszmarną noc w mar-
nym hoteliku blisko Champs-Elyssee. Przez całą
noc wspominał dzieje związku z Sybil, dziwiły go
białe plamy, dziwiło go, że tylu zdarzeń nie pamię-
ta. Nie mógł w tym wszystkim znaleźć wytłumacze-
nia dla własnych czynów ani argumentów dla obro-
ny Mouny, ani słów potępienia wobec Sybil.
O umówionej godzinie udał się do Mouny. Za-
stał tylko liścik, w którym pisała, że w chwili obe-
cnej nie może mu pomóc, że wyjeżdża do małego
uzdrowiska w Niemczech, którego nazwy nie zna,
by odpocząć i przeprowadzić kurację, że zobaczą
się po jej powrocie, jeżeli będzie sobie tego życzył.
Zamierzała wrócić koło dwudziestego marca. Był
pierwszy dzień miesiąca. Zostało mu więc dość
czasu, by czekać na Mounę. Zresztą mógł też
próbować zapomnieć o Sybil lub czekać na jej
znak. W każdym razie z pewnością miał dość cza-
su, by cierpieć.
Francoise Sagan (Francoise Quoirez)
urodziła się w 1935 roku w Gaj aro
w Lotaryngii. Pierwsza powieść Witaj,
smutku, (polskie wydanie w roku 1956),
którą napisała w wieku osiemnastu lat,
stała się natychmiast międzynarodowym
bestsellerem, ogromnie znaczącym dla
całego pokolenia zafascynowanego
egzystencjalizmem, Camusem i Sartrem.
Odtąd każdy utwór popularnej
„Saganki" (autorki również wysoko
cenionych sztuk teatralnych) bulwersuje
czytelników i zachwyca krytykę - nie tylko
mistrzostwem warsztatu.
W Polsce ukazały się między innymi
następujące jej powieści: Pewien uśmiech
(1967), Piękna rola (1982), Wszystkie drogi
prowadzą do nieba (1992), Woda nie krew
(1993), Znużony wojną (1993).
Zbłąkane odbicie to czterdziesta
druga, znakomicie przyjęta przez
krytykę i czytelników powieść 
Francoise Sagan.
Koniec