Jack Williamson

Humanoidy

Przełożyli: Grażyna Grygiel i Piotr Staniewski
Warszawa 1991
Tytuł oryginału: The Humannoids, Avon Books 1980, New York Copyright © 1948, 
1949, 1980 by Jack Williamson
Projekt graficzny serii: Janusz Obhicki
Ilustracja na okładce: Robert Kraszewski
Redaktor: Hanna Legowicz
Redaktor techniczny: Piotr Warowny
This edition Copyright © 1991 by Wydawnictwa ALFA
ISBN 83-7001-502-6
Sierżant z oddziału wartowniczego znalazł ją, gdy stała pod wysokim stalowym 
płotem. Wpatrywała się w niego bojaźliwymi, błagalnymi oczyma. Jej bose stopy 
szurały niespokojnie po gorącym asfalcie, i z początku pomyślał, że ta usmolona, 
zaniedbana dziewczynka w nędznej, żółtej sukience, przyszła tu, aby wyżebrać coś 
do jedzenia.
— Proszę pana, przepraszam, czy to jest Obserwatorium Starmont? — Wydawało się, 
że z przestrachu nie może złapać tchu. — Czy mogę, proszę pana, widzieć się z 
dyrektorem? Z doktorem Clayem Foresterem? — Jej wilgotne oczy błyszczały. — 
Bardzo proszę, proszę pana! To strasznie ważne.
Sierżant popatrzył na nią spode łba, zastanawiając się, jak tu dotarła. Ma około 
dziewięciu lat — pomyślał. Miała za dużą głowę i za ostre rysy, tak jakby 
przeżyła głód. Jej proste czarne włosy były krótko przycięte i starannie 
przyczesane. Strażnik pokręcił głową z dezaprobatą — była za młoda, żeby być tu 
sama. Czuł, że aż drży z niecierpliwości, ale przecież zabłąkane urwisy nie 
widywały się z doktorem Foresterem.
6	Jack Williamson
— Tylko z przepustką. — Aż wzdrygnęła się, gdy usłyszała jego chrapliwy głos i 
sierżant próbował się uśmiechnąć. — Starmont jest terenem wojskowym, wiesz? — 
Zobaczył zmartwienie w jej ciemnych oczach i spróbował nadać swemu głosowi 
cieplejsze brzmienie. — Ale jak ci na imię, panienko?
— Jane. — Dzielnie podniosła swój cienki głosik. — Ja po prostu muszę się z nim 
zobaczyć.
— Jane? Jane i nic więcej?
— Ludzie nazywali mnie rozmaicie, ponieważ nie znam swego prawdziwego nazwiska. 
— Spuściła na chwilę wzrok. — Nazywali mnie Pisk i Robaczek, i Pesteczka, i 
jeszcze inaczej, nie tak miło. Ale pan White mówi, że naprawdę nazywam się Jane 
Carter i przysłał mnie, żebym zobaczyła się z doktorem Fore-sterem.
— Jak się tu dostałaś?
Sierżant zerknął na wąską drogę, która odbiegała od ogrodzenia, schodząc 
zakosami po zboczu samotnej góry, a potem szła prosto, odcinając się czernią od 
leżącej w dole żółtobrązowej pustyni. Salt City było oddalone o trzydzieści mil, 
dziewczynka nie mogła przyjść tu pieszo. Ale nie widział żadnego pojazdu.
— Pan White mnie przysłał — powtórzyła stanowczo. — Żebym zobaczyła się...
— Kto to jest pan White? — wtrącił sierżant. W jej zapłakanych oczach pojawił 
się wyraz kompletnego oddania.
— To filozof. — Zająknęła się na tym słowie. — Ma rudą, krzaczastą brodę, i 
przybył skądinąd. Zabrał mnie ze złego miejsca, gdzie ludzie mnie bili, i jest 
dla mnie strasznie dobry. Uczy mnie tele...— przełknęła
HUMANOIDY	7
ślinę. — Wysłał mnie z papierem dla doktora Fore-stera.
— Z jakim papierem?
— Tym. — Jej chuda dłoń wysunęła się do połowy z kieszeni i sierżant zobaczył 
szarą kartkę zaciśniętą w cienkich, brudnych palcach. — To wiadomość... i do 
tego strasznie ważna, proszę pana!
— Mogę ją przekazać.
— Dziękuję. — Jej chuda, sinawa twarz uśmiechnęła się grzecznie. — Ale pan White 
powiedział, że nie mogę nikomu jej pokazywać, oprócz doktora Fore-stera.
— Przecież mówię ci panienko... — Sierżant zobaczył jak dziecko się wzdryga i 
próbował złagodzić swą odmowę. — Doktor Forester jest grubą szychą, rozumiesz? 
Jest zbyt zajęty, żeby przyjmować kogokolwiek — jeżeli przypadkiem nie jesteś 
generałem na inspekcji / papierami Komitetu Obrony. A ty nie jesteś, no nie? 
Przykro mi, ale nie mogę cię wpuścić.
Smutno skinęła głową.
— Niech chwilę pomyślę.
Przez moment stała w bezruchu, nie przesuwała nawet stóp po gorącym trotuarze. 
Przechyliła swą wychudzoną twarzyczkę i z półprzymkniętymi oczami zaczęła czegoś 
nadsłuchiwać zza pleców sierżanta. Skinęła głową, coś zaszeptała i z nadzieją 
zwróciła się znów do wartownika.
— Czy mogę zobaczyć się z panem Ironsmithem?
— Oczywiście panienko. — Uśmiechnął się do niej z ulgą.— Dlaczego nie 
powiedziałaś od razu, że go znasz? Do Forestera trudno się dostać, ale z 
Frankiem Ironsmithem każdy może porozmawiać. On nie jest
8	Jack Williamson
taki ważny i do tego jest moim przyjacielem. Chodź tu do cienia, zadzwonimy do 
niego.
Potulnie podeszła pod wąską markizę z przodu budki wartowniczej. Sierżant 
podniósł słuchawkę i wezwał centralkę w obserwatorium.
— Jasne, Frank Ironsmith ma telefon — dobiegł go nosowy zaśpiew operatora. — 
Pracuje w sekcji obliczeniowej. Starmont 88. Na pewno jest u siebie, Rocky. 
Kupił mi szklankę kawy, kiedy szedł do pracy. Nie odkładaj słuchawki.
Ironsmith wysłuchał sierżanta i obiecał, że zaraz zejdzie. Dziewczynka czekała, 
mocno ściskając w kieszeni swoją kartkę. Nachylała się co chwila i zrywała 
jaskrawe żółte kwiaty z rosnących pod płotem chwastów pustynnych. Po chwili jej 
ogromne oczy niespokojnie skierowały się znów na sierżanta.
— Nie martw się, panienko. — Próbował nadać cieplejszy ton swemu głosowi 
przywykłemu do komend musztry. — Frank Ironsmith to dobry chłop, wiesz? Nie 
znaczy wiele i prawdopodobnie nigdy nie będzie wiele znaczył. Zajmuje się tylko 
maszynami liczącymi w sekcji obliczeniowej. Ale wiem, że będzie próbował ci 
pomóc.
— Potrzebuję pomocy. — Ścisnęła mocniej kartkę. — Żeby to dostarczyć doktorowi 
Foresterowi.
— Frank coś wymyśli. — Sierżant uśmiechał się, próbując przełamać jej powagę. — 
Jest bardzo bystry, mimo że jest tylko urzędnikiem.
Podniosła głowę. Patrzyła obok niego na ciemne, wiecznozielone krzewy i 
trawniki, które czyniły ze Starmont chłodną oazę. Sierżant znowu odniósł przez 
chwi-
HUMANOIDY	9
lę niepokojące wrażenie, że dziecko słucha jeszcze czegoś oprócz jego głosu.
— Frank jest w porządku, panienko. — Nie przestawał mówić, gdyż dziwne skupienie 
dziecka wprawiało go w nerwowy nastrój. — I mnóstwo wie. Nawet jeśli wpada do 
bufetu, aby napić się z nami piwa, na ogół ma przy sobie książkę. Cóż, umie 
nawet czytać w jakimś starym języku. Mówi, że ludzie posługiwali się tym 
językiem dawno temu, na pierwszej planecie.
Znów patrzyła na niego, tym razem słuchając z pełną uwagą.
— To jest tam gdzieś wśród gwiazd, wiesz. — Wykonał nieokreślony gest w kierunku 
czerwiniącego nieba. — Pierwszy świat, z którego wszyscy ludzie przybyli, dawno 
temu, na początku. Tak twierdzi Frank. l) \vnej nocy pokazał mi ojczyste słońce. 
— W głosie
. r/anta dźwięczało jeszcze zdziwienie tamtym faktem. Po prostu jeszcze jedna 
gwiazda w wielkim tele--.opie.
Howiem Starmont nie znajdował się na Ziemi. Jane v arter też nie posługiwała się 
angielskim, nawet jej imię /ostało tu przetłumaczone z mniej znajomych sylab. 
sio wieków upłynęło od czasów Einsteina i Hiroshimy. l larzmiony atom napędzał 
statki, które rozniosły nasienie ludzkie po tysiącach nadających się do 
zamieszkania planet, oddalonych nieraz o setki lat świetlnych od Ziemi. 
Niezliczone ludzkie kultury były oddzielone od siebie pokoleniami. Oddzielały je 
również całe lata potrzebne do pokonania międzygwiezdnych odległości, nawet w 
najszybszych statkach atomowych. Cywilizacje powstawały, zabijały się i uparcie 
kiełkowały na nowo, narażając się na ponowną destrukcję. Schwytany w tę
Jack Williamson
bezlitosną powtórkę historii, ten świat — dość podobny do ojczystego pod 
względem składu chemicznego i klimatu — wraz z upadkiem cywilizacji, która go 
zrodziła, zszedł z powrotem do czasów barbarzyństwa. Tuzin wieków niezależnego 
rozwoju sprowadził jego lud do takiego poziomu, jaki był na Ziemi u zarania ery 
atomowej. Jednakże technika, okazała się mniej przewidywalna niż kolejne nawroty 
procesów historycznych. Technika była trochę bardziej zaawansowana niż wówczas 
na Ziemi i miało to swoje konsekwencje społeczne. Republika światowa zakończyła 
długie okresy wojen nacjonalistycznych, ale to światowe państwo już spotkało się 
z konfliktami w świecie rozumianym szerzej — we wszechświecie. Bowiem ponowne 
odkrycie przez uczonych planety zjawiska rozpadu jądrowego, skierowało znów w 
kosmos badaczy, handlarzy i dyplomatów. Ich prymitywne statki atomowe zaniosły 
wirusa nauki na pobliskie planety. Ludy tamtejsze były jednak ciągle zbyt 
zacofane i nie były odporne na frustracje i nowe ideologie zrodzone przez 
rewolucję przemysłową. Obecnie, kiedy na planecie sierżanta i Jane Carter 
opadała już fala postępu, stary historyczny cykl podnoszenia się z ruin i upadku 
znów miał się powtórzyć — i znów w pewnej swoistej odmianie. Demokratyczna 
republika, zagrożona przez nieuniknione konsekwencje własnej wyeksportowanej 
techniki, wyrzekała się demokracji zbrojąc się rozpaczliwie do konfrontacji ze 
świeżym, wrogim przymierzem totalitarnych Mocarstw Trzech Planet.
— Widzisz, panienko? — Sierżant uśmiechnął się zachęcająco. — Frank Ironsmith to 
właśnie ten, kto ci pomoże, i akurat tu idzie.
HUMANOIDY
Dziewczynka rzuciła szybkie spojrzenie w górę i zobaczyła szczupłego młodego 
człowieka. Nadjeżdżał na zardzewiałym rowerze po ocienionej wiecznozielonymi 
krzakami dróżce, wiodącej od krytego czerwoną dachówką budynku. Uprzejmym gestem 
przywitał się z sierżantem i patrzył na Jane szarymi, przyjaznymi oczyma. 
Uśmiechnęła się do niego niepewnie.
Ironsmith miał szczupłą opaloną twarz i potargane rudawe włosy. Wyglądał 
chłopięco przy swoich dwudziestu sześciu latach, odprężony, w wyblakłej koszuli 
z rozpiętym kołnierzykiem, w luźnych spodniach bez kantów. Obdarzył Jane 
życzliwym uśmiechem i pytająco spojrzał na sierżanta.
— Panna Jane Carter — powiedział sierżant. — Przyszła zobaczyć się z doktorem 
Foresterem.
Ironsmith postukał fajką o ramę roweru i w roztarg-
> Tiii sprawdzał palcami temperaturę lulki. Widząc, że : ,, ko drży z 
niecierpliwości, potrząsnął głową współ-
-- Musiałabyś być przynajmniej generałem — mówił / uigodną uprzejmością. — Czy 
to nie może być nikt
HiilC?
-- Nikt — stwierdziła stanowczo. — I to jest strasznie ważne.
— Z pewnością — zgodził się Ironsmith. — A o co to może chodzić?
Jej wielkie, przejrzyste oczy patrzyły gdzieś za niego. Poruszyła bezgłośnie 
wąskimi, sinymi wargami, a potem jakby nadsłuchiwała.
— Tego mam nie mówić — powiedziała do Iron-smitha. — Z wyjątkiem tego, że jest 
to coś, co ma się zdarzyć wkrótce. Coś strasznie złego! Pan White
Jack Williamson
tak mówi. Dlatego właśnie chce ostrzec doktora Fore-stera.
Wzrok Ironsmitha powędrował za Jane, na długą, pustą drogę, schodzącą zakosami 
ku pustyni i dalej ciągnącą się prosto jak strzała przez drgające z gorąca 
powietrze, aż do Salt City. Jego pełen zastanowienia wzrok padł na drepczące 
bose i spękane stopy dziecka. Zatroskał się.
— Powiedz mi Jane, gdzie zostawiłaś swoich?
— Nie mam nikogo — odpowiedziała poważnie. — Nigdy nie miałam nikogo i gliny 
zamknęły mnie w wielkim, ciemnym domu. Brzydko tam pachniało i w oknach były 
kraty. Ale teraz wszystko w porządku. — Rozjaśniła się. — Pan White wyciągnął 
mnie przez ściany i mówi, że nie muszę tam wracać.
Ironsmith w zamyśleniu potarł podbródek.
— Z doktorem Foresterem jest bardzo trudno się zobaczyć — powiedział. — Ale może 
da się coś wykombinować. Co myślisz o pójściu do bufetu? Zjemy deser lodowy i 
porozmawiamy, co da się zrobić. — Spojrzał na sierżanta. — Odprowadzę ją z 
powrotem do bramy.
Niechętnie potrząsnęła głową.
— Nie jesteś głodna? — namawiał Ironsmith. — Mają tam cztery smaki.
— Dziękuję.
Widział łaknienie w jej wilgotnych czarnych oczach, ale stanowczo cofnęła się.
— Tak, jestem strasznie głodna. Ale pan White mówi, że nie mam czasu na 
jedzenie.
Odwróciła się i zaczęła oddalać się od bramy. Czarna, pusta droga sprawiała 
wrażenie wąskiej półki wto-
HUMANOIDY
pionej w bazaltowe filary góry, a najbliższym miejscem schronienia była ciemna 
plamka na horyzoncie. Poranne słońce grzało tak, że obraz falował.
— Poczekaj, Jane — zawołał zaniepokojony. — Dokąd idziesz?
— Wracam do pana White'a. — Przerwała, przełykając ślinę. — Żeby mi powiedział, 
jak znaleźć doktora Forestera. Ale przykro mi z powodu lodów.
Wpychając kartkę głębiej do kieszeni biegła wzdłuż wąskiego chodnika. Patrząc, 
jak stara się trzymać chłodniejszego cienia tuż pod skałami, Ironsmith czuł 
wzrastający niepokój. Wydawała się dzieckiem niedostatku. Głód uczynił jej ciało 
zbyt małym w stosunku do głowy, a zgarbione plecy nieomal nadawały jej wygląd 
zasuszonej staruszki. Jednak ciekawość brała w nim górę nad litością. Nie 
rozumiał jej dziwnego sposobu przysłuchiwania się nicości, ani jej determinacji, 
żeby zobaczyć się z doktorem Foresterem. Zaczynał żałować, że nie spróbował 
naruszyć biurokratycznych zasad i nie załatwił jej przepustki.
Po chwili jej trzepocząca żółta sukienka zniknęła za pierwszym występem góry. 
Wsiadł już na rower, aby pojechać z powrotem do pracy, gdy coś go zatrzymało. 
Czekał obserwując dalszy, niższy odcinek drogi, który leżał na widoku, ale 
dziewczynka już się nie pojawiła.
— Wypuść mnie — powiedział nagle do strażnika. — Bezdomne dziecko, a do tego 
zbzikowało z tą wiadomością dla doktora Forestera. Nie możemy pozwolić, żeby po 
prostu pobiegła na pustynię. Mam zamiar ją przyprowadzić i załatwić spotkanie z 
Foresterem. Odpowiedzialność biorę na siebie.
Jack Williamson
Zjechał na rowerze zakosami. Jane Carter nigdzie nie było. Po pewnym czasie był 
znów przy bramie. Szedł z powrotem piechotą, prowadząc rower pod górę.
— Znalazła się? — przywitał go sierżant. Ironsmith z zatroskaniem potrząsnął 
głową, wycierając brudny pot z zaczerwienionej twarzy.
— Więc dokąd poszła?
— Nie wiem. — Ironsmith z niepokojem spou/ai jeszcze raz na pustą drogę w dole. 
— Ale nie ma ;
— Patrzyłem cały czas. — Sierżant odłożył lornet U-polową. — Nie widziałem jej 
nigdzie. Ani nikogo innego, stąd do Salt City. — Podrapał się w głowę i :>;< 
tomatycznie poprawił czapkę, oraz sprawdził, czy n , w porządku guziki i krawat.
— Dziwna historia — zakończył gwałtownie. Cholernie dziwna.
Kiwając łagodnie głową, Ironsmith poprosił o iu stępnienie telefonu.
— Belle — powiedział do telefonistki. — Daj mi proszę biuro doktora Forestera. 
Jeżeli jeszcze go tam nie ma, chcę mówić z kimkolwiek, kto tam jest.
Telefon przy łóżku, w małym białym domku, w cieniu kopuły obserwatorium, miał 
właśnie zadzwonić, pełen złych nowin o Projekcie. To napięte oczekiwanie wyrwało 
Claya Forestera z niespokojnego snu. Ostatniej nocy pracował zbyt długo dla 
Projektu. Zarost otaczał mu usta. Forester zmrużył oczy od żółtego
HUMANOIDY
światła słonecznego i obrócił się sztywno, sięgając do telefonu.
To prawdopodobnie będzie dzwonił Armstrong z jakąś pilną wiadomością z Komitetu 
Obrony. Może, i cały zesztywniał na tę myśl, szpieg Mason Horn powrócił z 
kosmosu z nowymi informacjami na temat wrogiej działalności Mocarstw Trzech 
Planet. Może dalekopisy już wystukały Czerwony Alarm, aby przygotować projekt do 
wojny międzyplanetarnej.
Forester dotknął zimnego telefonu i ręka mu zastygła. Aparat nie dzwonił i 
prawdopodobnie nie zadzwoni. Niespokojne oczekiwanie było po prostu rezultatem 
dawnych zmartwień, powiedział sobie, a nie ostrzeżeniem, że nadchodzą dodatkowe 
kłopoty. Katastrofa w Projekcie była oczywiście zawsze dosyć prawdopodobna, ale 
nie wierzył w pozazmysłowe ostrzeżenia.
Możliwe, że uczucie zostało wywołane bezsensowną dyskusją na temat przeczuć, w 
którą wczoraj wciągnął go Frank Ironsmith. Nie chciał się sprzeczać — praca w 
Projekcie nie pozwalała mu na trwonienie czasu, a poza tym jego umysł był zbyt 
praktyczny, aby bawiły go takie bezcelowe fantazje matematyczne. Wyraził tylko 
wątpliwość co do zadziwiającego uproszczenia, które Ironsmith wykonał w trudnych 
obliczeniach w balistyce rodomagnetycznej. Wyjaśnienie, które Ironsmith 
natychmiast nabazgrał na papierowej serwetce w bufecie, było właściwie 
odrzuceniem wszystkich ortodoksyjnych teorii czasoprzestrzeni. Równania robiły 
wrażenie, ale Forester nie dowierzał mądrości młodego człowieka i wyraził pełen 
niewiary protest.
— Pańskie własne doświadczenie powie panu, że mam rację — beztrosko wymruczał 
matematyk. —
Jack Williamson
Czas naprawdę biegnie w dwie strony i jestem pewien, że pan sam często zauważa 
przyszłość. Nieświadomie, bez szczegółów. Ale podświadomie, emocjonalnie pan 
zauważa. Kłopoty przytłaczają, zanim się zdarzą i prawdopodobnie czasem czuje 
się pan szczęśliwy, zanim pojawi się ku temu jakiś powód.
— Nonsens — prychnął Forester. — Umieszcza pan skutek przed przyczyną.
— Więc cóż z tego? — Ironsmith uśmiechnął się uprzejmie. — Matematyka dowodzi, 
że przyczynowość jest rzeczywiście odwracalna.
Forester nie słuchał dłużej. Ironsmith był po prostu urzędnikiem, chociaż dobrze 
radził sobie z maszynami w sekcji obliczeniowej. Może zbyt dobrze, gdyż zawsze 
wydawało się, że ma dużo wolnego czasu, aby produkować takie jałowe paradoksy 
dla własnej zabawy. Ale zasada „skutek po przyczynie" pozostawała kamieniem 
węgielnym nauki.
Forester potrząsnął głową, podniósł się na łokciu i sennie gapiąc się na telefon 
wyzwał go, by zadzwonił.
Nie zadzwonił. Ani po pięciu sekundach, ani po dziesięciu. Z ulgą i odrobiną 
satysfakcji zostawił telefon i spojrzał na zegarek. Dziewiąta dwanaście. Praca w 
Projekcie rzadko pozwalała mu spać aż do tej pory. Najczęściej w ogóle nie mógł 
nocować w domu. — To zadziwiające pomyślał — że Armstrong jeszcze nie zadzwonił.
Spróbował zapomnieć o przeczuciach i spojrzał na drugie łóżko. Było puste. Ruth 
musiała już pójść do pracy w biurze ekonomicznym. Usiadł ciężko, czując lekką 
irytację z powodu jej nieobecności. Z pewnością nie potrzebowała tych pieniędzy, 
ale była sprawnym
HUMANOIDY
kierownikiem biura, a musiał przyznać, że Projekt nie pozostawiał mu dla niej 
wiele czasu.
Przeniósł wzrok z łóżka na olbrzymią aluminiową kopułę obserwatorium, obrysowaną 
ramą zachodniego okna. Posrebrzona światłem słonecznym, lśniła czystym 
funkcjonalnym pięknem. Kiedyś była całym jego życiem, ale teraz jej widok tylko 
go przygnębiał. Sprawom drugorzędnym nie poświęcał już czasu, nawet nie wiedział 
nic o pracy, którą etatowi astronomowie wykonują przy pomocy wielkiego 
zwierciadła.
Telefon ciągle się nie odzywał. Impulsywnie sięgnął po słuchawkę, żeby zadzwonić 
do Armstronga, ale znów się wstrzymał. Nie chciał jeszcze brać na siebie całej 
odpowiedzialności, która wiązała go z Projektem. Nie śpieszył się do rozpoczęcia 
następnego dnia, dnia wypełnionego morderczym wysiłkiem i napięciem nie do 
wytrzymania. Usiadł ospale na brzegu łóżka, patrząc na tę błyszczącą kopułę i 
myśląc melancholijnie o wszystkim, co widok ten mu obiecywał, a czego mu w końcu 
nie dał.
Wówczas przed laty, gdy skończył dziewiętnaście lat i był pełnym zapału 
dyplomantem wydziału astrofizyki, ujrzał pewnego lata tę nagą bazaltową skałę, 
wystającą z pustyni jak szeroki palec, wskazujący nierozwiązane zagadki tam w 
niebie. Wiedział, że tutaj gdzie czyste, suche powietrze zapewnia doskonałą 
widoczność, musi zbudować swój własny teleskop.
Starmont zabrał mu wiele lat życia. Cały niepokonany duch jego młodości został 
roztrwoniony na żebranie o fundusze u bogaczy, na podtrzymywanie ducha 
zniechęconych współpracowników, na pokonywanie wszystkich trudności związanych z 
wytworze-
2 — Humanoidy
Jack Williamson
niem, przewiezieniem i zmontowaniem olbrzymiego zwierciadła. Kiedy już tego 
dokonał, miał ponad tr;/\ -dzieści lat. Pozbawiony był złudzeń i obojętny. -/ 
jeszcze ciągle pełen pędu do wiedzy.
Kieski przyszły później, uderzając zdradziecko / -,, na Nieznanego, które 
próbował badać. Dążył do pr r' dy, ale ona zawsze mu się jakoś wymykała. Ki. 
wielkie zwierciadło pokazało mu coś, co uznał z;i : kujący fakt, lecz złoto 
umknęło mu, kiedy próbo\\ uchwycić i przemieniło się w ołów.
Jego długie poszukiwania i jego klęska przypom; mu teraz, kiedy patrzał w 
przeszłość, w tej jal chwili, o wysiłkach i frustracjach alchemików. pierwszych 
uczonych na ojczystej planecie. Ost Ironsmith przeczytał mu tekst historyczny, 
któr\ wiadał, jak ci wcześni poszukiwacze prawdy spc całe życie szukając prima 
materia i kamienia t; ficznego — jedynego pierwotnego materiału wszix świata. 
Posługiwali się przy tym swoimi prymitywnymi teoriami i bajkową zasadą, według 
której miał on wyglądać jak zwykły ołów lub cenne złoto.
Uderzyło go, w tej właśnie chwili, że jego własne, pełne rozczarowania życie 
przechodziło według identycznego schematu, jak gdyby cel nauki nigdy naprawdę 
się nie zmienił przez te wszystkie wieki. Bowiem on, uzbrojony w więcej faktów i 
w lepszy sprzęt, wciąż jeszcze poszukiwał ukrytej natury rzeczy. Znalazł nawet 
nową wiedzę, tak jak znaleźli ją pierwsi alchemicy, a z nią gorzkie poczucie 
niepowodzenia.
Cały wysiłek badawczy — rozważał — był jednym wielkim poszukiwaniem ulotnej 
prima materia i klucza do wszystkich jej różnorakich przejawów. Inni pionie-
HUMANOIDY
rży nauki dawno temu, w przedatomowej epoce ojczystej planety, odkryli w gruncie 
rzeczy bardzo użyteczny rodzaj kamienia filozoficznego — zwykłe żelazo.
Ten niemal magiczny metal pierwszej triady atomowej — żelazo, stworzyło potężną 
naukę o elektromagnetyzmie. Napędziło wszystkie cuda elektroniki i nu-kleoniki i 
wkrótce potem również statki kosmiczne. Nawet zrealizowało pierwotny cel 
alchemików, kiedy ludzie przy pomocy cyklotronów i reaktorów atomowych zaczęli 
wytwarzać pierwiastki.
Filozofowie tej niespokojnej epoki wypróbowali ten cudowny materiał w zwykłych 
zjawiskach we wszechświecie. Forester doskonale rozumiał ten przelotny triumf, 
który musieli odczuć, kiedy większość ich zagadek jakby zniknęła. Widmo 
elektromagnetyczne przebiegało od fal radiowych do promieniowania kosmicznego i 
nowi fizycy matematyczni śnili o swym własnym, szczególnym rodzaju prima 
materia, o ogólnej teorii pola.
Forester całkowicie rozumiał frustrację tych pełnych nadziei uczonych, 
spowodowaną nieuniknioną klęską w starciu z kilkoma upartymi faktami, których 
żelazo nie skruszyło. Kilka zjawisk, tak różnych jak siła wiążąca, która zawiera 
niszczącą energię atomów i odpychanie, które oddala od siebie galaktyki, 
przewrotnie nie dały się umieścić w systemie elektromagnetycznym. Samo żelazo 
nie wystarczało.
W swoich poszukiwaniach Forester spróbował innego klucza.
Prima materia, której poszukiwał, nie była niczym maienainMii. a tylko sposobem 
rozumienia świata. Wzniosłym ceiern b_;-ło po prostu uzyskanie jednego
Jack Williamson
równania, które byłoby podstawowym stwierdzeniem całej rzeczywistości, 
ostatecznym, precyzyjnym wyrażeniem całej przyrody, związku między materią i 
energią, czasem i przestrzenią, tworzeniem i zagładą. Wiedza. zdawał sobie z 
tego sprawę, często dawała władze, ale trudności w zdobywaniu wiedzy zostawiały 
mu mało czasu na zastanawianie się, co inni ludzie mogliby uczynić z potęgą tej 
prawdy, którą miał nadzieję odkryć.
Żelazo zawiodło. Spróbował palladu. Cały Starmont był tylko narzędziem, które 
stworzył dla tego ogromnego przedsięwzięcia. Ceną była połowa życia, 
roztrwoniona fortuna, zmarnowana praca i zawiedzione nadzieje wielu ludzi. 
Ostatecznym wynikiem była klęska. dająca się tak samo wyjaśnić, jak każde 
niepowodzenie pierwszych alchemików, kiedy ich tygle pełne stopu M; go ołowiu i 
siarki uparcie nie chciały wypełniać złotem. Porażka prawie go załamała, mimo że 
p;/ okazji uzyskał wiedzę, której nawet obecnie nie mógł ogarnąć.
Ciche odgłosy z kuchni mówiły mu, że Ruth jest ciągle w domu. Był zadowolony, że 
nie poszła do pracy. Spojrzał na stojącą na komodzie fotografię, z której 
czarnowłosa Ruth łagodnie się uśmiechała. Fotografię tę dała mu tuż przed ich 
ślubem — to już chyba pięć lat temu, czy prawie sześć.
Starmont wtedy był nowy, a jego wspaniała wizja jeszcze nie zachwiana. To 
kłopoty w sekcji obliczeniowej sprowadziły Ruth Cleveland do obserwatorium. 
Wystarał się o dotacje z funduszy wojskowych na opłacenie baterii kalkulatorów 
elektronicznych i wynajęcie personelu do ich obsługi. Dział miał wykonywać 
wszystkie rutynowe obliczenia dla personelu badawcze-
HUMANOIDY
go, jak również dla zaplanowanych na później projektów wojskowych, ale zaczął 
swą pracę od serii kosztownych błędów.
Ruth była niezwykle czarującym ekspertem. Przysłał ją producent, by naprawiła 
maszyny. Szybko i kompetentnie przetestowała sprzęt oraz przeprowadziła rozmowy 
z personelem — głównym rachmistrzem, jego czterema asystentami i oddelegowanym 
do sekcji astronomem. Rozmawiała nawet z Frankiem Ironsmithem, który nie miał 
jeszcze dwudziestki i był tylko gońcem i woźnym.
— Maszyny pracują idealnie — zameldowała Fore-sterowi. — Wszystkie pańskie 
kłopoty są spowodowane widocznie nieumiejętnościami ludzkimi. Potrzeba panu 
matematyka. Proponuję przenieść gdzie indziej personel, a całość powierzyć panu 
Ironsmithowi.
— Ironsmithowi? — Forester pamiętał jak na nią patrzył. Jego pełen niewiary 
protest zamieniał się z wolna w nieśmiałą aprobatę jej urody i inteligencji. — 
Temu dzieciakowi? — wymruczał słabo. — On nie ma nawet najniższego stopnia 
naukowego.
— Wiem. Jest synem poszukiwacza złota i nie ma odpowiedniego wykształcenia. Ale 
dużo czyta i ma smykałkę do matematyki. — Pełen namowy uśmiech dodał ciepła jej 
miłym rysom. — Nawet Einstein, ten matematyk, który dawno temu, na ojczystej 
planecie odkrył energię atomową, był przez pewien czas tylko urzędnikiem w 
biurze patentowym. Frank mi dziś o tym opowiedział.
Forester nigdy nie podejrzewał, że za lenistwem Iron-smitha kryją się jakieś 
niezwykłe zdolności. Ale nie rozwiązane problemy ciągle narastały. Sekcja 
matema-
Jack Williamson
tyczna była tak ważna, jak sam teleskop. Niechętnie zgodził się wypróbować 
Ironsmitha, gdyż Ruth me dopuszczała innych możliwości.
I błędy jakoś znikły. Niespieszny jak wtedy, gdy iee^ głównym narzędziem była 
miotła, ten szczupły młodzian nigdy nie wydawał się aż tak zajęty, abv ;iu wypić 
kawy w bufecie czy nie wyjaśniać swych KH--wych paradoksów każdemu, kto miał 
dosyć czasu. ;•>• go słuchać. Ale góra nie wykonanej pracy jakoś siniała. Kiedy 
Supernowa w Kraterze, ta gwiazda me rygodnych obietnic, wybuchła w końcu, 
Forestc-przygotowany.
Byli wtedy z Ruth świeżo po ślubie. Znu/ uśmiechnął się do fotografii. Myślał, 
jaki był WSP, nięty, kiedy odkrył tę niespodziewaną namiętność. sadzającą 
staranny plan jego kariery. Był zdziu; kiedy przypomniał sobie swoją zazdrość, 
pożau i swój chorobliwy strach, że mogłaby wybrać Ironsmitha.
Teraz, kiedy o tym pomyślał, dziwił się, dlaczego tego nie zrobiła. Z początku 
została właśnie po to, żeby nauczyć Ironsmitha prowadzenia działu. Zajmowali się 
tym we dwoje całą zimę, a on noce poświęcał nowemu teleskopowi. Ironsmith i Ruth 
byli prawie w tym samym wieku. Ironsmith był dosyć przystojny i zdolny, a 
Forester czuł, że chłopak ją kocha.
Być może rzecz polegała na lenistwie Ironsmitha, na jego braku inwencji i 
wytrwałości. Nie zarabiał wystarczająco dużo, aby ją utrzymać, nigdy też nie 
poprosił o podwyżkę. Musiała zorientować się, że on nigdy niczego nie osiągnie, 
mimo swej błyskotliwej elokwencji. W każdym razie, powodując się po trochu 
miłością,
HUMANOIDY
szacunkiem i zwykłą rozwagą, wybrała Forestera, starszego o piętnaście lat i już 
wtedy będącego znakomitością. A Ironsmith, ku jego uldze, nie wydawał się tym 
smucić. To była pewna cecha tego niefrasobliwego młodzieńca, którą prawie lubił 
— Ironsmith nigdy nie wydawał się niczym martwić.
Forester, pogrążony w smętnych refleksjach, niemal zapomniał o telefonie, więc 
jego nagłe brzęczenie nieprzyjemnie go zaskoczyło. Powróciło do niego nerwowe 
przeczucie katastrofy. Jego chuda ręka drżała, gdy podnosił słuchawkę.
— Szef? — Strapiony głos należał do Armstronga, tak jak się tego obawiał. — 
Przykro mi, że pana niepokoję, ale zaszło coś, o czym pan Ironsmith mówi, że pan 
powinien wiedzieć.
— Tak? — Z trudnością przełknął ślinę. — O co chodzi'?
— Czy spodziewał się pan wiadomości przez specjalnego kuriera? — Głos 
kompetentnego zwykle technika był pełen dziwnego wahania. — Od kogoś o nazwisku 
White?
— Nie. — Mógł odetchnąć z ulgą. — Dlaczego pan pyta'?
— Pan Ironsmith właśnie zadzwonił, że przy głównej bramie pytało o pana jakieś 
dziecko. Strażnik jej nie wpuścił, gdyż nie miała odpowiedniej przepustki, ale 
pan Ironsmith z nią rozmawiał. Twierdziła, że ma poufną wiadomość od jakiegoś 
pana White'a.
— Nie znam żadnego pana White'a. — Przez chwilę czuł jedynie ulgę, że nie był to 
Czerwony Alarm z powodu rajdu kosmicznego Mocarstw Trzech Planet. Potem zapytał:
Jack Williamson
— Gdzie jest to dziecko?
— Nikt nie wie. — Armstrong był strapiony. — To jest właśnie ta dziwna część 
historii. Kiedy strażnik jej nie wpuścił, jakoś zniknęła. O tym pan Ironsmith 
chciał pana zawiadomić.
— Nie rozumiem dlaczego. — To nie był Czer\\unv Alarm, a to tylko się liczy. — 
Prawdopodobnie dziewczynka po prostu gdzieś poszła.
— Dobra szefie. — Armstrong wydawał się uspo k i < M -ny brakiem 
zainteresowania. — Nie chciałem pana r;. pokoić, ale Ironsmith sądził, że 
powinien pan wied/
I obydwaj odłożyli słuchawki.
Forester ziewnął i przeciągnął się. Czuł się już lep^ Dzwonek telefonu z 
pewnością nie był dowodem żadnej pozazmysłowej intuicji, ponieważ zawsze 
dzwoniono wtedy, gdy próbował trochę odpocząć. Fakt pojawienia się nieznajomego 
dziecka, pytającego o niego przy bramie, nie był powodem do niepokoju, ani 
przedtem, ani potem.
Wciąż słyszał Ruth krzątającą się w kuchni. Może piekła tort, gdyż nachodziła ją 
od czasu do czasu ochota na zajmowanie się domem, gdy nie szła do pracy. 
Spojrzał znów na jej poważną i energiczną twarz na fotografii, czując żal z 
powodu ich nieudanego małżeństwa.
Nikogo nie można było winić. Ruth rozpaczliwie próbowała, a on był przekonany, 
że zrobił wszystko co
HUMANOIDY
mógł. Przyczyną wszystkiego była ta daleka gwiazda w Kraterze, która tak 
naprawdę wybuchła na długo przed narodzinami ich obojga. Przyszło mu na myśl, że 
jeśli prędkość światła byłaby odrobinę mniejsza, mógłby teraz być zwariowanym 
ojcem, a Ruth zadowoloną żoną i matką.
Z tą smętną refleksją sięgnął w roztargnieniu po pantofle. Ruth umieściła je dla 
niego pod skrajem łóżka. Następnie poczłapał do łazienki. Zatrzymał się przez 
chwilę przed lustrem w łazience, próbując odtworzyć wizerunek samego siebie w 
dniu ślubu. Nie mógł być wtedy taki chudy i łysy. Nie był pewnie takim 
nachmurzonym, niespokojnym małym piwnookim gnomem. Z pewnością wyglądał wtedy 
szczęśliwiej, zdrowej i bardziej po ludzku, gdyż w przeciwnym razie Ruth 
wybrałaby Ironsmitha.
Ta stracona jaźń należałała do innego człowieka, wiedział o tym. Człowieka wciąż 
pochłoniętego poszukiwaniem ostatecznych prawd, ciągle jeszcze pewnego, że 
istniały. Jego wygodne miejsce wśród arystokracji nauki było już bezpieczne, a 
przed nim roztaczała się perspektywa niczym nie zakłóconej kariery. Chciał 
uczciwie dzielić życie z Ruth, zanim pochłonął go Projekt.
Pierwsze zimne promienie nowej gwiazdy miały już dwieście lat, gdy przybyły. 
Jednak skróciły ich miodowy miesiąc i wszystko zmieniły. Ruth była bardzo młoda 
i bardzo serio traktowała wszystkie życiowe plany i ona właśnie zaplanowała tę 
podróż. Mieszkali w małym miasteczku na Zachodnim Wybrzeżu, gdzie Ruth się 
urodziła. Tego wieczora pojechali do opusz-
Jack Williamson
czonej latarni morskiej i znieśli swój kosz piknikowy po skałach na wąski pas 
pobliskiej plaży.
— To jest stara latarnia na Smoczej Skale.
Był zmierzch. Leżeli na kocu, jej głowa spoczywała na jego ramieniu. Ruth 
wprowadzała go z radonu w swe najdroższe wspomnienia z dzieciństwa.
— Dziadek opiekował się tym miejscem i c/a>:•)• przychodziłam odwiedzać...
Zobaczył słabe, zimne światło na skałach. Od\M głowę i zobaczył gwiazdę. Jej 
ostra fioletowa ws;v.;, łość zaparła mu dech. Zerwał się na równe nogi zawsze 
zapamiętał tę chwilę razem ze słonym sma-na języku i zimnym dotykiem kropli z 
rozbijając}, ; fal. Pamiętał ostrą woń dymu z mokrego, tlące L drewna i perfumy 
Ruth — silny zapach zwany s Szał. Ciągle widział ostre, niebieskie migotanie sh-
światła gwiazdy w jej pierwszych łzach.
Płakała. Nie była astronomem. Wiedziała jak ustau.. i operować kalkuratorem 
elektronicznym, ale Supernowa w Kraterze była dla niej po prostu punktem 
świetlnym. Chciała pokazać Foresterowi tamte miejsca, czczone we wspomnieniach 
jej dzieciństwa i bolało ją, że jakaś głupia gwiazda interesuje go bardziej niż 
gorąca jej miłość.
— Ale posłuchaj kochanie! — Sprawdzając pozycję gwiazdy małą lunetą kieszonkową, 
próbował jej powiedzieć, co znaczy „supernowa". — Rozpoznaję tę gwiazdę po 
położeniu. Normalnie jest jedenastej wielkości — zbyt słaba, aby ją zobaczyć bez 
potężnego teleskopu. Teraz musi być około minus dziewiątej. Zmiana o dwadzieścia 
wielkości! Oznacza to, że jest sto milionów razy jaśniejsza niż kilka dni temu. 
To
HUMANOIDY
jest supernowa — tuż obok, w naszej galaktyce, tylko dwieście lat świetlnych 
stąd! Szansa taka jak ta się nie powtórzy, przynajmniej w ciągu najbliższego 
tysiąca lat!
Zraniona i milcząca patrzyła na niego, nie na gwiazdę.
— Każda gwiazda, choćby nasze własne słońce, jest wielkim reaktorem atomowym — 
usilnie próbował jej wytłumaczyć. — Przez miliony i miliardy lat zachowuje się 
normalnie, zmieniając swoją masę w odmierzaną porcjami energię. Czasami któraś z 
nich poprawiając swoją zakłóconą równowagę, rozżarza się takim ciepłem, że topi 
swe planety, i wtedy masz zwyczajną nową. Ale niektóre gwiazdy, nie wiadomo 
dlaczego — psują się. Stabilność zupełnie zawodzi. Gwiazda wybucha jasnością 
może miliard razy większą od normalnej, u > puszcza powódź neutrino i zupełnie 
zmienia swój sum. kurcząc się do białego karła. Cała sprawa jest nie ro/.wiązaną 
zagadką, tak podstawową, jak nagły zanik sil \\ewnatrzjadrowych, co powoduje, że 
atomy pękają!
Czerwony żar ich dogasającego ogniska grał ciepłymi błyskami we włosach Ruth, 
ale słabe światło gwiazdy kładło się zimnym blaskiem na jej urażonej, bladej 
t\\arzy i z jej łez czyniło twarde, niebieskie diamenty.
— Proszę cię, kochanie! — Żywym gestem wskazał na ten raniący, fioletowy punkt 
na niebie i zobaczył ostry, czarny cień swojej ręki na jej twarzy. Jej wielkość 
gwiazdowa, pomyślał, musi wciąż wzrastać. — Wiedziałem, że gwiazda do tego 
dojrzała — powiedział bez tchu. — Z jej widma. Miałem nadzieję, że to się zdarzy 
za mojego życia. Sekcja obliczeniowa zakończyła wstępną pracę i mam specjalne 
wyposażenie przygoto-
Jack Williamson
wane do badania gwiazdy. Ona może nam powiedzieć wszystko! Proszę cię, 
kochanie...
Poddała się wtedy, z największym wdziękiem na jaki mogła się zdobyć, jego 
pilniejszej namiętności. Zostawili na plaży swój zapomniany kosz i koc, i 
jechali ostro. aby dotrzeć do Starmont przed zachodem gwiazih. Ruth poszła za 
nim w szemrzący mrok pod wysoka kopułą i patrzyła ze zranionym podziwem, jak 
krząta MC zapamiętale, ustawia swoje specjalne spektrografy i \\ \ -wołuje swe 
specjalne klisze. A gwiazda ciągle świeciła
Przebłysk intuicji, który wkrótce olśnił Forestera. h\l dla niego równie 
oślepiający, jak światło supernou, Wyjaśnił on przyczynę uszkodzenia gwiezdnej 
ma-nerii i ukazał nową geometrię wszechświata. Ocish mu nawet głębszy sens w 
znajomym obrazie period nego układu pierwiastków.
W pierwszej gorączce postrzegania myślał, że zoczył nawet więcej. Myślał, że oto 
jego własna prinui materia — ostateczne poznanie podstawowego tworzywa przyrody, 
którego nauka poszukiwała od pierwszych chwil swego istnienia. Wszystkie prawa 
przyrody, uwierzył w to w tamtej chwili, mogły być wyprowadzone z podstawowego 
równania łączącego pola rodomag-netyczne i elektromagnetyczne.
Z zapartym tchem, drżąc, upuścił i rozbił najlepsze klisze. Pokazywały one 
przesunięcia widmowe, spowodowane zmienionym polem rodomagnetycznym, które 
zniszczyło wewnętrzną równowagę gwiazdy. Złamało mu się pióro, gdy pokrywał 
kartki notatnika oszalałymi symbolami. Żaden ze starych alchemików, widząc jakiś 
przypadkowy złocisty błysk w swoich stygnących tyglach, nie czuł takiej dumy.
HUMANOIDY
Obecnie smętnie wspominał tamtą emocje, która wygnała go z laboratorium, bez 
płaszcza i kapelusza, w chłód wietrznego, zimowego poranka. Krzyczał i walił do 
drzwi dwóch pokoi, gdzie przy sekcji obliczeniowej, w gabinetach opuszczonych 
przez zwolniony personel, mieszkał Ironsmith. Zaspany młodzieniec w końcu 
pojawił się i Forester wcisnął mu swoje pośpieszne obliczenia.
Podniecony myślą o przyszłym sukcesie, Forester sądził, że rozwinięcia i 
przekształcenia tego równania odpowiedzą na każde pytanie, które może zadać 
człowiek o początek, istotę i los wszystkiego, o granice przestrzeni i mechanikę 
czasu, i o cel życia. Myślał, że odsłonił długo skrywany kamień węgielny 
wszechświata.
— Robota na chybcika — warknął niecierpliwie. — Chcę, żeby pan sprawdził całą tę 
pracę, natychmiast. Szczególnie to wyprowadzenie dla r. — Wyraz twarzy 
ziewającego Ironsmitha uświadomił mu porę, i wymamrotał: — Przepraszam, że pana 
obudziłem.
— Nic nie szkodzi — powiedział pogodnie młody człowiek. — I tak skończyłem 
pracować na maszynach dopiero godzinę temu. Bawiłem się takim swoim nowym 
tensorem. Takie rzeczy nie są dla mnie właściwie pracą, proszę pana.
Płonąc z niecierpliwości, Forester patrzył jak Ironsmith leniwie przegląda 
stronice naprędce zapisanych wzorów. Nagle różowa twarz Ironsmitha zachmurzyła 
się. Cmokając językiem potrząsnął jasną czupryną. Ciągle milcząc zwrócił się z 
irytującą powolnością ku swojej klawiaturze i zaczął sprawnie wydziurkowywać
Jack Williamson
papierową taśmę, przekładając problemy na perforacje. którą maszyny mogły 
przeczytać.
Zbyt niespokojny, aby obsługiwać mamroczące, obojętne maszyny, Forester wrócił 
na dwór i zaczął przechadzać się po trawnikach Starmont. Patrząc jak świt złoci 
pustynię, wmówił sobie, że jego błądzący pn omacku umysł ogarnął większą potęgę 
od tej. kt<>;';i mieszkała we wschodzącym słońcu. Przez godzinę C/M! się jak 
olbrzym. Potem Ironsmith, jadący na ro\\x: po żwirowych alejkach, patrzący 
sennie i leniwie żni;••-..'••. gumę, odnalazł go i wyrwał z marzeń.
— Znalazłem mały błąd, proszę pana. — l;r/a! . •• uśmiechnął się przyjacielsko i 
wydawało się. ze nieświadomy miażdżących uderzeń zadawanych p, swoje słowa. — 
Widzi pan, to tutaj? Pański -A; r jest nieokreślony, chociaż wszystko pozostał. 
poprawne.
Forester próbował nie okazywać, jak bardzo go to zraniło. Podziękował szczupłemu 
młodzieńcowi i pokuśtykał w oszołomieniu do swego gabinetu. Potem niepotrzebnie 
jeszcze raz sprawdził pracę. Ironsmith miał rację. Symbol r był nieokreślony. 
Ostateczny skarb wszechświata wyślizgnął mu się z ręki. Nieuchwytna prima 
materia znów mu się wymknęła.
Jednak tak jak alchemicy na pierwszym świecie, których niepowodzenia stworzyły 
chemię i podstawy dla całej nauki o elektromagnetyzmie, Forester odkrył nową 
gałąź wiedzy. Mimo ostatecznego wyniku tamtej druzgoczącej pomyłki, dowiedział 
się dostatecznie dużo, aby zmienić historie, zrujnować sobie żołądek i powoli 
zniszczyć swe małżeństwo.
HUMANOIDY
Odkrył rodomagnetyzm, rozległą, nową dziedzinę fizyki, stojącą jakby obok 
dotychczasowej wiedzy. Nie udało mu się, z powodu utracenia tamtego 
nieokreślonego symbolu, powiązać jej z elektromagnetyzmem, ale poprawione 
równanie wciąż opisywało widmo energii, której istnienia nikt wcześniej nie 
podejrzewał.
Od tamtego czasu udało mu się udowodnić, że zrównoważone siły wewnętrzne każdego 
atomu posiadały składowe o charakterze obu rodzajów energii, nawet jeśli nie 
udało mu się stwierdzić ich równoważności. I pierwiastki drugiej triady układu 
okresowego okazały się być kluczem do użycia ich nowej energii, rodzajem 
niedoskonałego kamienia filozoficznego, podobnie jak żelazo, nikiel i kobalt, 
które zawsze były kluczem do siostrzanych energii elektromagnetycznych. Przy 
pomocy rodu. rutenu i palladu otworzył fantastyczne własności rodomagnetyzmu.
W jaki sposób tak podstawowy sekret uchodził wszystkim poszukiwaczom? Od tamtego 
czasu często zadawał sobie to pytanie, ponieważ oddziaływania rociomagnetyczne 
wydawały mu się teraz oczywiste i wszędzie widoczne. Ale te oddziaływania nie 
miały natury elektromagnetyzmu. I to musiało być tą prostą odpowiedzią. Nowa 
energia była posłuszna swoim własnym prawom. Ten fakt musiał stanowić zasłonę 
dla umysłów nawykłych do rozumowania w terminach innej energii.
Energia rodomagnetyczna rozchodziła się z nieskończoną prędkością, a co 
paradoksalne, jej oddziaływania zmieniały się z pierwszą potęgą, a nie z 
kwadratem odległości. Były to oczywiste fakvy. Jctóre sugerowały, jak niedbale 
zauważył Frank Ironsmith, że przestrzeń
Jack Williamson
i czas ortodoksyjnej fizyki, w żadnym wypadku nie były jakimiś podstawowymi 
bytami samymi w sobie. Były to po prostu uboczne aspekty energii 
elektromagnetycznej, specjalne ograniczenia, które zupełnie nie dotyczyły nowej 
energii.
Forester bardzo chciał zająć się filozoficznymi implikacjami swojego odkrycia, 
ale wydarzenia, które odkrycie to pociągnęło za sobą, nie pozostawiły mu c/asu 
na badania podstawowe. Podrzuciwszy kilka dodatkowych zadań Ironsmithowi, 
zaprojektował wkrótce urządzenia do odtworzenia pola rodomagnetyczncgo. które 
zaobserwował w wybuchającym słońcu. Tym straszliwym urządzeniem mógł doprowadzić 
do nieróu-nowagi składową rodomagnetyczną odpowiedzialna /M stabilność każdej 
materii i w ten sposób detono\\ u: maleńkie, własne supernowe.
Starsza, oparta na żelazie nauka rozbiła atom. C masami było to użyteczne. Nowa 
nauka palladu pozwalała całkowicie unicestwić materię, wyzwalając siły tysiąc 
razy mocniejsze niż dawał rozpad jądrowy, siły zbyt straszliwe, aby mogły być 
sterowane i twórczo użyte. Należytą nagrodą dla niego, myślał posępnie, był 
właśnie Projekt.
Forester był ciągle w łazience, pryskając zimną wodą na swą szczupłą twarz, aby 
wytrącić się z tych ponurych rozważań, kiedy usłyszał za sobą brzęczenie 
telefonu. Poczłapał do aparatu przy łóżku. W słuchawce usłyszał spokojny głos 
Franka Ironsmitha. Jego ton był mniej niedbały niż zazwyczaj.
— Czy słyszał pan o Jane Carter, małej dziewczynce, która przyszła zobaczyć się 
z panem?
HUMANOIDY
— Tak. — Zaczynało brakować mu porannej kawy, i nie miał czasu na głupstwa. — 
Więc cóż z tego?
— Wie pan, dokąd poszła?
— Skąd mam wiedzieć? — Miał dość słuchania o dziecku. — A czy to jest ważne?
— Myślę, że to może być bardzo ważne, proszę pana. — Łagodny głos Ironsmitha 
wydawał się bardziej nalegający niż zwykle. — Może to nie mój interes. Być może 
pańskie środki bezpieczeństwa są już wystarczające. Ale naprawdę wydaje mi się, 
że powinien pan zbadać, dokąd poszła.
— Jak pan sądzi, dokąd?
— Nie wiem — zignorował jego wzrastającą irytację Ironsmith. — Pobiegła w dół, 
za zakręt, zniknęła z oczu, a kiedy pojechałem za nią na rowerze, już jej nie 
było. Właśnie dlatego pomyślałem, że może to pana zainteresuje.
— Naprawdę, myślę, że nie musi się pan martwić...
— Ugryzł się w język powstrzymując sarkastyczną uwagę. Ironsmith był mimo 
wszystko człowiekiem inteligentnym. Może okazać się, że zniknięcie dziecka było 
ważne, chociaż Forester, nie wyobrażał sobie dlaczego.
— Dziękuję za telefon — zakończył niezręcznie. — Dopilnuję tego, kiedy dotrę do 
biura.
Kiedy odwrócił się od telefonu, Ruth stała w drzwiach holu. Nie była jeszcze 
ubrana do pracy w biurze. Wyglądała szczupłe i młodo w długiej, błę-
3 — Humanoidy
Jack Williamson
kitnej sukni. Nie widział jej jeszcze w tym stroju. Na niespokojnej, mizernej 
twarzy miała już makijaż. Jej wargi były zapraszająco purpurowe, a jej ciemne 
włosy lśniły spadając swobodnie na plecy. Zauważył, że bardzo się starała 
wyglądać dla niego atrakcyjnie.
— Kochanie, czy nie masz zamiaru jeść śniadania?
— Studiowała dykcję razem z innymi przedmiotami zawodowymi i jej gardłowy głos 
cechowała ciągle staranna, przejrzysta doskonałość. — Wstawiłam jajka. gdy 
telefon zadzwonił pierwszy raz, a teraz już są prawie zimne.
— Nie mam czasu na jedzenie. — Pocałował jej uniesione wargi, prawie nie 
przestając mówić. — Filiżanka kawy to wszystko, czego potrzebuję. — Wid/.ac 
protest na jej twarzy dodał na swoje usprawiedliwienie:
— Spróbuję coś dostać później w bufecie.
— Zawsze to mówisz, ale nigdy nie robisz i myślę. '. z tego są właśnie te twoje 
kłopoty z żołądkiem. — Naleganie zaczynało zacierać perfekcję jej wymowy. — 
Clay, chciałabym, abyś został w domu i zjadł śniadanie ze mną. Chcę z tobą 
porozmawiać.
— Z moim żołądkiem naprawdę nie dzieje się nic strasznego — odrzekł. — Aż biura 
już dzwonili. Jeśli chodzi o pieniądze czy cokolwiek, to nie musisz pytać...
— To nie chodzi o pieniądze. — Niecierpliwa stanowczość sprawiała, że jej twarz 
wydawała się jeszcze szczuplejsza. — Nawet nie o nasze utracone szczęście. A 
biuro może poczekać, ten jeden raz. Chodź i zjedz swoje jajka, będziemy 
rozmawiać.
Poszedł za nią powoli do stołu w kuchni, myśląc z niechęcią o następnych 
scenach. Bardzo mu jej było żal, ale już jej powiedział wszystko co mógł o 
Projekcie
HUMANOIDY
i nie mógł zaniedbywać związanych z nim pierwszoplanowych obowiązków.
— Zmywałaś? — spojrzał wokół na lśniącą emalię naczyń mając nadzieję, że odwróci 
to jej uwagę. — Wciąż myślę, że powinniśmy przyjąć służącą, skoro upierasz się, 
żeby pracować.
— Już obecnie mam za dużo czasu. — Odrzucając dyskusję usiadła naprzeciw niego, 
ciągle wyprostowana i zdecydowana powiedzieć swoje. — Clay, chcę abyś dzisiaj 
nie szedł do pracy.
— Dlaczego?
— Chcę, żebyś pojechał ze mną do Salt City. Odłożył widelec, patrząc na nią 
pytająco.
— Coraz bardziej się o ciebie martwię, kochanie. — Na jej świeżo umalowanej 
twarzy pojawił się cień niepokoju. — Chcę, żebyś znów poszedł do doktora Pit-
chera. Dzwoniłam do jego gabinetu, kiedy zobaczyłam cię rano. Taki byłeś 
zmęczony, wychudzony i źle wyglądałeś. Może cię przyjąć o jedenastej.
— Ale już ci mówiłem, że dzwoniono z biura. — Zjadł swoje grzanki i jajka, jak 
gdyby chcąc dowieść, że jest zdrowy. — Nie martw się — nalegał. — Wiem dobrze co 
powie mi doktor Pitcher.
— Proszę cię, Clay!
— Powie mi to, co powiedział w zeszłym roku. — Forester próbował pokazać, że 
jest w miarę rozsądny. — Rozbierze mnie i opuka, posłucha mego serca, 
prześwietli moje wrzody, a potem będzie musiał przyznać, że potrzebuję jedynie 
wakacji.
— Mówi, że musisz odpocząć. — Emocje zrujnowały doskonałość jej dykcji. — Chce, 
żebyś został w szpitalu co najmniej przez tydzień, żeby mógł zbadać
Jack Williamson
twoje reakcje alergiczne na żywność i opracować dla ciebie dietę.
— Wiesz, że nie znajdę na to czasu. — Nie mógł powiedzieć dlaczego, gdyż 
wszystko związane z Projektem było tajemnicą państwową najwyższej rangi. — Po 
prostu nie mogę zostawić pracy...
— Kto ją będzie robił, jak umrzesz? — Na \\| • uniosła się w zdenerwowaniu, po 
czym znów sztyui••<> siadła. — Clay, naprawdę się zabijasz. Doktor Pite i; mówi, 
że padniesz, jeśli nie przestaniesz. Proszę. dzwoń do biura i powiedz, że 
jedziemy.
— Chciałbym móc tak zrobić. Wziąć długie waL; i dokończyć nasz miodowy miesiąc. 
— Sięgnął. dotknąć jej zimnej ręki drżącej na stole i zobac/A \ nagłe łzy. — 
Strasznie mi przykro Ruth, że spr. przybrały taki obrót — powiedział łagodnie.
— Więc pojedziesz? — Jej miły głos stał się rzx\ wy. — Więc tak, mamy jakieś pół 
godziny na spakou nie się...
— Nie! — spróbował złagodzić ostrość swej reakcji. — Może później.
— Zawsze tak mówisz. — Jej ściśnięty głos stracił swą miękką modulację. — Clay, 
nienawidzę Starmont! Dlaczego nie możemy po prostu o nim zapomnieć, wyjechać 
stąd — i nigdy nie wrócić?
— Czasami chciałbym, żebyśmy tak zrobili. — Znów ujął jej dłoń. — Ale jest na to 
o wiele za późno, ponieważ zacząłem coś, czego nie mogę przerwać...
Przerwał mu dzwonek telefonu i Ruth podniosła słuchawkę w kuchni. — Twój pan 
Armstrong — powiedziała bez wyrazu. — Chce wiedzieć, kiedy będziesz.
HUMANOIDY
— Powiedz mu, że za dziesięć minut. — Forester odstawił talerz, zadowolony, że 
wyjdzie zanim pojawią się nowe łzy. — Natychmiast jak się ubiorę.
— Kochanie! Nie... — Stłumiła ten ostry krzyk, aby zamruczeć coś w odpowiedzi do 
telefonu i mechanicznie odłożyła słuchawkę. — Żal mi cię, Clay. — Jej wilgotne 
oczy, ściemniałe z rozczarowania, śledziły go, gdy wstawał. — Zobaczymy się na 
obiedzie?
— Jeśli zdołam się wyrwać — zgodził się na wpół z roztargnieniem, myśląc już o 
tym, w jaki sposób jakieś dziecko, zgubione za bramą, mogłoby zagrozić 
Projektowi. — W bufecie o drugiej, jeśli zdołam.
Nie powiedziała już nic więcej i kiedy się ubrał, wciąż siedziała przy stole. 
Jej ramiona w nowej niebieskiej sukni były pochylone w przygnębieniu. Spojrzała 
na niego, jak w pośpiechu wychodził, ze zmęczeniem kiwnęła mu głową, a potem 
nagle wstała i zaczęła sprzątać ze stołu. Przez chwilę chciał zrobić jakiś czuły 
gest, ale powstrzymał się, gdyż przytłaczała go niespokojna myśl o Projekcie. 
Supernowa zniknęła już dawno, wypaliła się do widocznego jedynie przez teleskop 
kłębu rozprzestrzeniających się mgławicowych odpadów, ale jej silne promienie 
roznieciły coś, czego nikt nie był w stanie zgasić. Projekt był czymś, czego nie 
mógł porzucić bez względu nawet na swoje wrzody.
Pośpieszny trzyminutowy marsz, który był dla niego dobroczynną gimnastyką, 
przywiódł go do lśniącej stalowej siatki wewnętrznego ogrodzenia. Otaczało ono 
przysadzistą, brzydką kopułę nowego betonowego budynku na północnym brzegu 
wierzchołka góry. Była to teraz jego forteca i jego więzienie. Zastanawiał się
Jack Williamson
znów, czego mogła chcieć ta dziewczynka i zrobiło mu się przykro, że tak trudno 
się do niego dostać. Często irytowała go niestrudzona skuteczność Policji 
Bezpieczeństwa, jednak zdawał sobie sprawę, że musi być chroniony — zarówno 
przed zbrodniczymi agentami Trzech Planet jak i przed zabłąkanymi bosymi 
dziećmi.
Światło supernowej uczyniło ze Starmont strzeżom arsenał. Każdej nocy smugi 
reflektorów igrały na wyso kim płocie i niedostępnym budynku wewnątrz, a uzbr» 
jeni strażnicy wciąż patrzyli z czterech narożnych wic/. Tylko sześciu ludzi, 
oprócz Forestera, mogło wejść /a bramę. Ci wyselekcjonowani technicy spali w 
budynku jadali we własnej stołówce i wychodząc na zewnątr/ nigdy nie przebywali 
pojedynczo.
Bez zapału, jak skazaniec wracający z przepustki Forester wpisał swoje nazwisko 
do książki przyjść pr/\ bramie, pozwolił strażnikowi przyszpilić sobie plakietkę 
z numerem i wszedł na teren. Armstrong przyjrzał mu się przez kratę w stalowych 
drzwiach niskiej fortecy, wpuścił go i zaryglował za nim znów drzwi.
— Cieszę się, że pana widzę, szefie. — Głos technika był poważny. — Coś nas 
niepokoi.
— Mała dziewczynka?
— Nic o niej nie wiem. — Armstrong wzruszył ramionami. — Ale jest wahnięcie na 
wykresach rejestratorów. Sądzimy, że pan powinien je zobaczyć.
Czując dziwną ulgę, że nie słyszy już nic o znikającej dziewczynce, Forester 
poszedł za technikiem przez gabinety do ogromnego owalnego pomieszczenia pod 
ciężką betonową kopułą. Tam jego asystent Dodge obserwował urządzenia 
przeszukujące Projektu Czaty.
HUMANOIDY
— Widzi pan to, szefie? — Armstrong wskazał na ostre wahnięcie tylko trochę 
wyższe od innych na łamanym wykresie kreślonym piórem rejestratora na wolno 
obracającym się bębnie. — Jeszcze jeden strumień neutrino. Wykreślone 
współrzędne wskazują, że źródło jest gdzieś w Sektorze Cynober. Czy pan myśli, 
że jest ono dostatecznie silne, żeby miało jakieś znaczenie?
Forester zmarszczył czoło patrząc na nierówną linię. Nominalnym celem Projektu 
Czaty było wykrywanie strumieni neutrinowych towarzyszących próbom broni 
rodomagnetycznej czy atomowej, na wrogich planetach i w bliskim kosmosie. 
Delikatne prostokątne pajęczyny z żarzącego się czerwono drutu obracały się 
nieustannie w ogromnych rurach przeszukujących. Rury te wypiętrzały się pod 
środkową częścią kopuły, przeczesując kosmos. Kierunkowe urządzenia śledzące, w 
czarnych skrzyniach wzdłuż ścian, pstrykały cicho przy każdym wykrytym neutrino, 
które przełączało ich przekaźniki. Droga cząsteczki zapisywała się 
automatycznie.
Szara bryła zbrojonego betonu nad ich głowami nie stanowiła bariery dla 
przelatujących neutrino. Żadne ekranowanie — zarówno tutaj, jak wokół każdego z 
laboratoriów Trzech Planet — nie mogło pochłonąć tych najdrobniejszych i 
najbardziej nieuchwytnych cząsteczek rozrywanej materii. Strach, że jego własne 
odkrycie będzie zdradzone wrogowi pchnął Forestera do zaprojektowania tych rur, 
kiedy już sekcja obliczeniowa rozwiązała jego problemy na tyle, że mógł 
przewidzieć rodomagnetyczne skutki rozkładu neutrinowe-go. Każda cząsteczka, 
która przechodziła przez tę żarzącą się siatkę wypisywała swą historię na 
obraca-
Jack Williamson
jących się bębnach, zdradzając kierunek, z którego nadeszła.
Ale teraz Forester zmarszczył się na widok nieznacznie zwiększonego wahnięcia 
zapisu. Nie był pewien, co ono oznacza. Detektory były zbyt czułe, neutrino zbyt 
penetrujące, zasięg rur zbyt duży. Floty kosmiczne Trzech Planet zawsze 
urządzały podejrzane manewr\ w Sektorze Cynober, ale był to też kierunek zgasłe; 
supernowej, której rozprzestrzeniający się potok natu ralnych neutrino, trochę 
wolniejszy od światła, me osiągnął jeszcze swojej największej mocy.
— A więc, szefie?
— Lepiej złóżmy meldunek — zdecydował Forester
— Ten strumień nie jest dostatecznie silny, aby cos znaczyć, ale zobaczcie te.. 
— Jego palec nerwowo biegi po liniach na bębnie. — Trzy inne wahnięcia prawie 
równie wysokie, wcześniejsze. Trzy i pół godziny temu. siedem godzin, oraz 
dziesięć i pół. Ten okres zgadza, się z czasem wachty we flotach Trzech Planet. 
Mogą coś wypróbowywać, używając promieniowania supernowej jako osłony.
— Być może — powiedział Armstrong. — Ale łapaliśmy już silniejsze strumienie, o 
których pan orzekł, że pochodzą z promieniowania supernowej.
Forester wiedział, że to prawda. Świadomość ta była jedną z przyczyn jego 
wrzodów żołądka. Czuł się niekompetentny, żeby dźwigać tak poważną 
odpowiedzialność. Cała jego edukacja nastawiona była na ostrożne dociekania w 
badaniach podstawowych, a nie na podejmowanie zdecydowanych kroków.
— Nie możemy być pewni — zgodził się niechętnie.
— Ta regularność może być zbiegiem okoliczności, ale
HUMANOIDY
jest zbyt niepokojąca, by ją zignorować. Podyktował Armstrongowi zwięzły 
meldunek do zakodowania i wysłania Komitetowi Obrony. — Schodzę zająć się dolnym 
Projektem — dodał. — Zawołajcie mnie, jeśli coś nawali.
Pośpieszył z powrotem do swojego cichego biura, a przez nie do niewinnie 
wyglądającej garderoby. Zamknął za sobą drzwi na klucz, uniósł lustro, nacisnął 
ukryty za nim przycisk. Garderoba ruszyła w dół. Była zamaskowaną windą.
Projekt Czaty, mimo istotnej roli, którą spełniał, był tylko maską dla czegoś 
ważniejszego. Liczniki Geigera w nowych wojskowych stacjach satelitarnych 
dokładniej pilnowały uzbrojenia przeciwnika. Poważniejszą funkcją instalacji 
przeszukujących było głębsze ukrycie Projektu Piorun.
Projekt Piorun był owocem wybuchu supernowej. On właśnie był główną przyczyną 
załamywania się zdrowia Forestera. Z jego powodu Forester nie miał czasu, aby 
pojechać z Ruth do doktora Pitchera. Była to broń — ostateczny, rozpaczliwy 
środek. Tylko ośmiu ludzi dzieliło z nim zabójcze brzemię jego sekretu. Sześciu 
z nich, to byli młodzi technicy, Armstrong, Dodge i reszta, odporni fizycznie i 
o bystrym umyśle, wyselekcjonowani i wyćwiczeni do swych przerażających 
obowiązków. Pozostali dwaj byli to minister obrony i prezydent świata.
A Frank Ironsmith?
Jadąc windą Forester skrzywił się, kiedy pomyślał o niepokojącym i dziwacznym 
meldunku Ironsmitha o zaniedbanej dziewczynce przy bramie. Praca Ironsmitha była 
związana tylko z sekcją obliczeniową. Nie
Jack Williamson
dysponował on legalnie żadnymi informacjami o Projekcie. Bezpieczeństwo 
Projektu, to nie była jego sprawa.
Jednak jeśli ten opieszały urzędnik wysnuł jakieś niemądre wnioski z zadań 
dawanych mu do rozwiązania, to trzymał je przy sobie. Policja Bezpieczeństwa. 
badając jego przeszłość, nie znalazła żadnych powodów do podejrzeń. Forester nie 
widział przyczyn, aby mu teraz nie ufać.
Sekret dolnego Projektu jest skutecznie strzeżony. przekonywał się. Ukryta winda 
zjechała trzydzieści metrów do betonowego podziemia w sercu góry. Wszystkie 
roboty górnicze i konstrukcyjne były wykonane przez jego własnych techników, a 
wszystkie dostawy były skierowane do mniej ważnego, górnego Projektu. który był 
finansowany z nie podlegających rozliczeniu funduszy awaryjnych oddanych do 
dyspozycji Foreste-ra. Nawet Ironsmith nie mógł o tym nic wiedzieć.
Jednak coś niepokoiło Forestera, kiedy śpieszył wąskim tunelem z windy do 
podziemia. Włączył światła i czujnie rozejrzał się po wyrzutni, sprawdzając, czy 
wszystko jest w porządku.
Szyb wyrzutni przebiegał przez budynek poszukiwań, zamaskowany jako szyb 
wentylacyjny. Zamek wyrzutni był otwarty i gotowy. Badawcze spojrzenie uczonego 
powędrowało ku pociskom ustawionym poniżej. Wyglądały tak jak wtedy, gdy je 
zostawił. Poczucie ich ogromnej zdolności zabijania uśmierzyło jego niepokoje. W 
warsztacie obok zatrzymał się przez chwilę przy nowo zmontowanej broni 
rozłożonej na stole. Właśnie jej dokładne dostrojenie zatrzymało go wczoraj do 
tak późnej pory. Armstrong i inni umieli urucha-
HUMANOIDY
miąć te straszliwe urządzenia — ale wielki, zapieczętowany sejf z tyłu za nim 
zawierał opisy techniczne, na wypadek gdyby Forestera dopadł jakiś zabójca z 
Trzech Planet. Nie śmiał nikomu powierzyć szczegółów głowicy, napędu i 
sterowania.
Gładząc zimną i wysmukłą podwójną obudowę pocisku, nie mógł powściągnąć poczucia 
twórczej dumy z tej rzeczy, którą sam zrobił. Wydłużony, zwężający się i piękny, 
wypełniony precyzyjnymi urządzeniami pocisk był wprawdzie mniejszy niż każda ze 
starych bomb jądrowych, ale wyposażony w zdolności niszczenia całkiem innego 
rzędu. Jego głowica, mniejsza niż chuda pięść Forestera mogła zdruzgotać 
planetę. Jego napęd rodomagnetyczny mógł mu nadać szybkości znacznie większe niż 
szybkość światła, a siatka przekaźnikowa urządzenia sterującego była wyposażona 
w bezlitosną, mechaniczną inteligencję.
Forester wziął lupę zegarmistrzowską, schylił się, aby otworzyć wziernik nad 
urządzeniem sterującym. Bał się, że nie nastawił bezpieczników 
uniemożliwiających detonację przed zadziałaniem napędu. Błąd tego rodzaju mógł 
zmienić Starmont w mała supernową. Strach przed popełnieniem tego błędu 
prześladował go po nocach i powodował, że jego wrzody wżerały się głębiej.
Przekonał się, że bezpieczniki są nastawione prawidłowo, ale to jakoś nie 
uśmierzyło jego nieokreślonego niepokoju. Kiedy zamykał wziernik, żałował, że 
nie jest innym typem człowieka, bardziej nadającym się do tego, aby dźwigać w 
swych rękach losy planet. Znał generałów i polityków, którzy zdawali się 
zazdrościć mu panowania nad tymi, pozornie przecież, przeraża-
Jack Williamson
jącymi mocami. Żaden z tych ludzi jednakże nie mógł dostrzec wskazówek w widmie 
supernowej.
— Przepraszam pana!
To dziewczynka przemówiła do niego, kiedy odwrócił się od pocisku. Wychodziła z 
wąskiego korytarza od windy, stąpając cicho bosymi stopami. Jedną zasmoloną 
łapkę trzymała w kieszeni żółtej sukienki i drżała, jakby podjęła jakąś 
rozpaczliwą decyzje. Jej głos był suchy ze strachu.
— Przepraszam, czy pan jest doktorem Foreste-rem?
Zaskoczony i przerażony Forester drgnął gwałtownie. Lupa zegarmistrzowska 
wypadła mu z rąk. Brzęk-nęła nieprzyjemnie na stalowej podłodze i potoczyła się 
w dół, po schodach do znajdującego się niżej działu generatorów. Nikogo 
postronnego tu być przecież nie mogło. Nawet technicy z tej szóstki mogli tu 
wchodzić wyłącznie w ramach służby, parami, żeby mogli się wzajemnie obserwować. 
Forester cofnął się o krok, potknął się o stół i wy dyszał szybko:
— Jak tu weszłaś?
Uważał się za człowieka łagodnego i uprzejmego. Lustro pokazywało wprawdzie 
grymas zmartwienia wcięty w jego szczupłe rysy, ciągle był jednak smętnym, 
nieszkodliwie wyglądającym, wątłym, garbiącym się, śniadym facetem. Poczuł 
nieprzyjemne zdziwienie, gdy uprzytomnił sobie, że dziecko się go boi, lecz 
potem
HUMANOIDY
wzrastające przerażenie kazało mu znów zapytać chrapliwie:
— Kto cię tu wpuścił?
Powiedział to zbyt głośno, zbyt przenikliwie. Samo istnienie Projektu Piorun 
usunęło z jego życia bezpieczeństwo i spokój. Bowiem posiadacz takiej broni 
musiał być albo stale gotowy, że jej natychmiast użyje, albo paść ofiarą broni 
podobnej. Dlatego to ciche podziemie stało się jego ostatnim schronieniem, gdzie 
ucinał sobie drzemki na składanym łóżku obok wyrzutni, gdzie żywił się kawą i 
kanapkami, i gdzie czekał, aż dalekopisy wystukają rozkaz ataku. Teraz 
wtargnięcie dziecka zrujnowało nawet to sanktuarium.
— Nikt... — zadrżała i zająknęła się przełykając ślinę. Ogromne łzy popłynęły po 
jej zapadłych policzkach i upuściła garść żółtych kwiatów, aby zasmoloną piąstką 
wytrzeć łzy. — Niech pan się nie gniewa, proszę pana — szepnęła. — Nikt mnie tu 
nie wpuszczał.
Forester, mający uczulenie na pyłki, kichnął, kiedy poczuł silny zapach kwiatów. 
Dziecko wzdrygnęło się, jakby przestraszyło się tego gestu i zaczęło płakać.
— Pan W... White powiedział mi, że nie b... będzie mnie pan lubił — zaszlochała 
cicho. — Ale powiedział, że będzie pan musiał nas wys... wysłuchać, jeśli tutaj 
przyjdę do pana.
Forester widywał już agentów Trzech Planet. Złapani, czekali na pluton 
egzekucyjny. Dręczyły go zmory, w których wydawało mu się, że Projekt Piorun 
został zdradzony. Ale to drżące, wielkookie dziecko z pewnością nie wyglądało na 
kogoś, kto przyszedł go zabić czy złupić stojący z tyłu sejf. Spróbował więc 
złagodzić chrapliwy gniew w swoim głosie.
Jack Williamson
— Ale jak przeszłaś obok strażników?
— Pan White mnie przysłał. Z tym. — Nieśmiało wręczyła mu szarą cienką kartkę.
Znowu kichając, Forester kopnął kwiaty i wziął kartkę ze śladami palców. Zaparło 
mu dech, kiedy przeczytał napisaną śmiałym charakterem pisma, zwięzłą wiadomość:
Clay Forester!
Dzielimy Pańską troskę o los ludzi na tych zagrożonych planetach. Możemy 
wymienić niepokojące i niezwykle ważne informacje w zamian za Pańską pomoc, 
która potrzebujemy. Jeśli chce pan się dowiedzieć, w jaki sposób dotarła do Pana 
Jane Carter, niech Pan przyjdzie do starej latarni na Smoczej Skale. Może pan 
wziąć ze soh,: Franka Ironsmitha. Nikomu więcej nie ufamy.
Mark White, Filozof
Słysząc tupot bosych stóp na stalowej podłodze, podniósł wzrok. Zobaczył jak 
dziewczynka biegnie tunelem do windy. Rzucił się za nią, wołając by zatrzymała 
się, ale drzwi zamknęły mu się przed nosem. Zielona strzałka zapaliła się, 
wskazując, że ukryta klatka jedzie do góry.
Ogarnięty trwogą Forester pobiegł z powrotem do warsztatu, aby zadzwonić na 
górę. Armstrong nie widział nikogo obcego, a już z pewnością żadnej małej 
dziewczynki w żółtej sukience, ale przyrzekł, że poczeka na górze na windę i 
zatrzyma każdego, kogo w niej znajdzie. Forester odczekał trzy minuty. Drgnął 
nerwowo, kiedy zadzwonił telefon. W głosie Armstronga czuło się dziwną rezerwę.
— Taak. Szefie, otworzyliśmy drzwi i przeszukaliśmy windę.
HUMANOIDY
— Czyście ją złapali?
— Nie szefie — powiedział wolno Armstrong. — Nikogo w niej nie było.
— Ale widziałem ją, jak wsiadała. — Forester usiłował panować nad głosem. — Nie 
ma innych pięter, a drzwi nie mogą się otworzyć w ruchu. Musi być w windzie.
— Nie było jej — stwierdził Armstrong. — Nikogo nie było.
Forester uważał się za racjonalistę. Cuda techniki nie zadziwiały go już, ale 
wolał ignorować przypadkowe fakty, które nie mieściły się w uporządkowanym 
świecie fizyki. Pociski mogące rozwalać planety już nie budziły w nim 
szczególnego zdziwienia, ponieważ stanowiły część tego właśnie świata.
Ale wizyta dziewczynki — nie.
Jej groteskowe przybycie i odejście było dla niego wstrząsem. Przyciskając 
zdrętwiałym palcem guzik windy powstrzymywał się od wbiegnięcia po schodach 
awaryjnych. Kabina w końcu przybyła. Wjechał na górę do dwóch techników. 
Przywitał ich ochrypłym pytaniem:
— Czy już ją złapaliście?
Przyglądając się mu dziwnie, Armstrong potrząsnął głową.
— Panie dyrektorze, nie było tutaj nikogo obcego. Głos mężczyzny był zbyt 
grzeczny, zbyt oficjalny, a wzrok był zbyt badawczy. Forester nagle poczuł się 
niedobrze. Znów kichając alergicznie, z powodu tamtych kwiatów, powiedział 
bezbarwnym głosem:
— Ktoś sprowadził tę windę na górę.
Jack Williamson
— Proszę pana, nikt nie zjeżdżał — Armstrong wciąż wpatrywał się w niego. — I 
nikt nie wjechał.
— Ale ona była, tam na dole — wychrypiał Fore-ster. Ci ludzie zdawali sobie 
sprawę z ciągłego napięcia, w którym stale żył. Może nie było dla nich dziwne, 
że się załamał nerwowo, nalegał jednak ochrypłym szeptem:
— Posłuchaj Armstrong, nie zwariowałem. Jeszcze nie.
— Mam nadzieję, że nie, proszę pana. — Ale jeg» przenikliwe oczy nie były 
przekonane. — Przeszukali śmy pomieszczenie i zadzwoniliśmy do strażników -
zameldował sztywno. — Nie ma w środku nikog< prócz personelu. Nikt nie był 
dzisiaj wpuszczony prze/naszą bramę. — Obejrzał się niespokojnie. — Jedyna 
dziwną rzeczą, był ten telefon od pana Ironsmitha.
— Do mnie też dzwonił — Forester usiłował powstrzymać drżenie głosu. — Mówił mi 
o dziecku przed bramą, ale to nie objaśnia, jak się dostała do środka.
— Ironsmith mówił, że miała jakąś wiadomość...
— Miała — Forester pokazał szarą kartkę posmo-loną palcami Jane Carter. Obaj 
mężczyźni oglądali ją w milczeniu i Forester zobaczył, jak podejrzenie znika z 
oczu Armstronga.
— Przykro mi, proszę pana!
— Nie mogę pana o to winić. — Forester z wysiłkiem odpowiedział na 
przepraszający uśmiech. — Teraz możemy zająć się problemem.
Zjechali wszyscy na dół, aby przeszukać podziemie, ale nie znaleźli nikogo 
obcego. Wielki sejf był nie naruszony, oblepiony nie złamanymi pieczęciami. 
Długie pociski leżały bezpiecznie na stojakach. Forester
HUMANOIDY
zebrał upuszczone przez dziecko chwasty i patrzył na nie w oszołomieniu.
— Ten ekspert matematyczny — rzekł Armstrong. — Co on ma z tym wspólnego?
— Zobaczymy.
Forester podniósł słuchawkę i kazał Ironsmithowi, aby natychmiast przyszedł do 
wewnętrznej bramy. Trzej mężczyźni w milczeniu wjechali na górę i pośpieszyli ku 
bramie. Dwaj strażnicy oczekiwali, aż każdy z nich wpisze się do książki wyjść i 
zda swe plakietki, po czym ich wypuścili. Na zewnątrz spotkali oczekującego ich 
już Ironsmitha. Opierał się o zardzewiały rower i żuł gumę. Forester spytał go 
ostro:
— Co z tą małą dziewczynką?
— Z kim? — Swobodny uśmiech Ironsmitha zniknął, kiedy zobaczył napięcie w ich 
twarzach. Po chwili jego szare oczy rozszerzyły się. — Czy Jane Carter znów 
wróciła?
Patrząc uważnie w tę otwartą, chłopięcą twarz, Forester nagle uświadomił sobie, 
jak wiele tajemnic powierzył sekcji obliczeniowej. Ciągle nie mógł uwierzyć, że 
Ironsmith jest agentem Trzech Planet, ale nagła panika ścisnęła mu gardło.
— Tak? — wychrypiał. — Kto to jest Jane Carter?
— Nigdy jej wcześniej nie widziałem... — Widząc zwiędłe chwasty w dłoni 
Forestera, Ironsmith lekko drgnął. — Czy to ona zostawiła? — zapytał szeptem. — 
Widziałem jak je zbierała, tuż przed główną bramą, kiedy nadjeżdżałem, żeby się 
z nią zobaczyć.
Patrząc badawczo na jego zdumioną twarz, Forester wręczył mu szarą kartkę. 
Ironsmith przeczytał ją
4 — Humanoidy
Jack Williamson
w milczeniu i potrząsnął rudawą głową. Bezbarwnym, oskarżającym tonem Forester 
powiedział:
— Chciałbym się dowiedzieć, dlaczego pan w jej sprawie do mnie zadzwonił.
— Po prostu nie mogłem zrozumieć, jak odeszła — odpowiedział z niewinną miną 
Ironsmith. Oddając szarą kartkę, dodał spokojnie:
— Pojadę z panem do latarni na Smoczej Skale.
— Nie, szefie — zaprotestował natychmiast Arm-strong. — Niech Policja 
Bezpieczeństwa poszuka tego tajemniczego pana White'a. Mamy być tutaj, a nie 
bawić się w chowanego ze szpiegami Trzech Planet. — W jego głosie nagle pojawiła 
się obawa. — Panie dyrektorze, nie zamierza pan chyba naprawdę tam jechać?
Forester był człowiekiem nauki. Był dumny z jasnej logiki swoich myśli, czuł 
tylko pogardę dla intuicji i nie dowierzał odruchom. Jego własne beztroskie 
słowa zaskoczyły go, gdyż powiedział ze spokojem:
— Pojadę tam.
— Gdyby zamiary tego White'a były uczciwe, mógł skontaktować się z panem w jakiś 
zwykły sposób — sprzeciwił się Armstrong. — Nie podoba mi się ta cała dziwna 
sprawa. Pan wie, że pańskie życie jest zbyt cenne, aby je narażać w czymś, co 
wygląda na pułapkę Trzech Planet. Dlaczego po prostu nie zawiadomi pan policji?
Ale technicy, mimo wszystko, tworzyli rodzaj oddziału wojskowego, a Forester był 
dowódcą. Wysłuchał starannie wszystkich rozsądnych ostrzeżeń Armstronga i 
pozostałych techników, ale nic nie wpłynęło na zmianę jego nagłej decyzji. 
Wizyta dziecka nie pozostawiła
HUMANOIDY
mu przecież wyboru. Jeśli obcy mogą wchodzić i wychodzić ze strzeżonego 
podziemia, mogą również w każdej chwili uszkodzić lub ukraść jego pociski. 
Łagodnym głosem wydał rozporządzenia, a Armstrong i Dodge zaczęli ładować 
przenośną broń na szary służbowy samochód.
— Bądźcie w pogotowiu — poinstruował czterech mężczyzn, którzy zostawali w 
bazie. — Dwóch czuwa, dwóch odpoczywa. Patrzcie, czy dalekopisy nie ogłosiły 
Czerwonego Alarmu — po prostu na wypadek, gdyby ci ludzie byli agentami Trzech 
Planet, próbującymi unieszkodliwić Projekt, zanim ich flota zaatakuje.
Samochód już był gotów do drogi, kiedy Forester odwoływał wspólny obiad z Ruth. 
Zatelefonował do niej mówiąc, że nie będzie miał czasu na jedzenie. Chciał, żeby 
jego głos brzmiał beztrosko, przecież Projekt przeszkadzał w ich spotkaniach już 
niezliczoną ilość razy, ale musiała jednak usłyszeć pełne niepokoju napięcie w 
jego głosie.
— Clay! — przerwała mu ostro. — Co to za kłopoty?
— Nic, kochanie — wyjaśniał niezręcznie. — Zupełnie nic.
Pośpieszył do ludzi czekających w samochodzie. Przy sekcji obliczeniowej 
zatrzymali się, aby wziąć Ironsmi-tha. Jeśli to jest jakaś pułapka, ten 
rozleniwiony urzędnik, bez zaprawy bojowej, będzie bezużyteczny, ale Forester 
wolał mieć go na oku. Nie rozumiał, w jaki sposób Ironsmith pasuje do tej 
ponurej łamigłówki. Nie mógł zapomnieć swoich chorobliwych podejrzeń, że 
matematykowi za bardzo wierzono.
Jack Williamson
Sierżant Stone z respektem zasalutował, kiedy zatrzymali się przy głównej bramie 
i Forester próbował go wybadać. Jednak lata służby musiały nauczyć Stonek, że 
niewiedza ma własności ochronne, gdyż nie mógł sobie przypomnieć absolutnie nic 
niezwykłego w wizycie ubranej na żółto, małej dziewczynki.
Prowadząc z napięciem samochód, Forester zjechał po krętej drodze na pustynię, 
potem na zachód do Salt City i dalej przez pasmo nadbrzeżnych gór. Za górami 
przecięli ścianę z chłodnej, szarej mgły i zjechali nad pachnące słono, 
wzburzone morze. Nawiedzany przez myśli o wybuchu supernowej i jego skutkach, 
Forester skręcił na południe na drogę nadbrzeżną.
Okrągła wieża latarni na Smoczej Skale rysowała się niewyraźnie we mgle. Stała 
pół mili od drogi, na kamienistej granitowej wysepce, wciąż połączonej ze stałym 
lądem ruiną zrujnowanej przez burze grobli. Forester zaparkował samochód 
najbliżej jak tylko mógł, po czym kiwnął na Ironsmitha, żeby szedł za nim.
— Ustawcie wyrzutnię rakiet w tym rowie — powiedział Armstrongowi. — Strzelajcie 
bez ostrzeżenia do każdej łodzi czy samolotu, który by stąd odlatywał, nawet 
jeśli będziecie myśleć, że jesteśmy na pokładzie. Jeżeli nie będzie nas z 
powrotem dokładnie za godzinę, chcę, żebyście zmietli tę wieżę ze skał. Każdy 
rozkaz anulujący to polecenie, będzie wydany pod przymusem. Macie nie zwracać na 
niego uwagi.
— Dobra, szefie — zgodził się niechętnie Armstrong i spojrzał na zegarek. Dodge 
już rozstawiał trójnóg wyrzutni. Forester uśmiechem wyraził zaufanie tym dwóm 
kompetentnym ludziom i łypnął nieufnie na Ironsmitha, który pakował właśnie do 
ust świeżą gumę
HUMANOIDY
do żucia, wyrzucając beztrosko papierek. Zirytowany jego spokojem, Forester 
powiedział mu krótko, by z nim szedł.
Ironsmith, uśmiechając się uprzejmie, zaczął żwawo posuwać się naprzód, po 
mokrych, poprzewracanych przez burze kamieniach starej grobli. Chodziło się tu 
niewygodnie. Forester pośpieszył za nim, drżąc od ostrych uderzeń przesyconego 
mgłą wiatru. Nagle pożałował swojej decyzji. Przyszło mu na myśl, że jeśli to 
naprawdę pułapka, agenci Trzech Planet prawdopodobnie wyszli na brzeg z myśliwca 
kosmicznego, spoczywającego pod wodą, za starą latarnią. Posługując się osłoną z 
mgły, będą mieli na pokładzie jego, a razem z nim sekret Projektu, zanim jeszcze 
upłynie godzina.
— Halo, doktorze Forester!
Przez mgłę doszedł do nich dziecięcy głos, tak cienki i wysoki jak płaczliwe 
wołanie jakiegoś ptaka nad westchnieniami wiatru i szumem morza. Potem zobaczyli 
ją, jak stała u stóp rozwalającej się wieży, drobna i samotna. Wiatr łopotał jej 
cienką, żółtą sukienką, a jej chude kolana były sine i drżały z zimna.
Forester wspiął się, aby ją powitać, zdyszany i niespokojny.
— Niech pan idzie ostrożnie — zawołała z niepokojem. — Skały są takie mokre i 
śliskie. — Porywisty wiatr zagłuszył jej cienki głosik. Potem usłyszeli: —
Jack Williamson
...amy na pana. Pan White powiedział, że będzie pan musiał przyjść.
Ironsmith wyprzedził go, pędząc po zbryzganych skałach do małej dziewczynki. 
Uśmiechnął się do niej. Twarz miał zaczerwienioną od wiatru i wysiłku. 
Powiedział coś cicho do dziewczynki i dał jej kawałek gumy do żucia. Forester 
pomyślał, że są zbyt zaprzyjaźnieni. Powstrzymywał jednak swoje podejrzenia, 
kiedy urzędnik odwrócił się z troską, aby mu pomóc wejść na ostatni wysoki 
stopień. Mała Jane Carter pozdrowiła go nieśmiałym kiwnięciem, po czym ufnie 
ofiarowała swą małą, zasmoloną dłoń Ironsmithowi i poprowadziła ich ku 
sklepionemu korytarzowi w podstawie starej wieży.
— Och, panie White! — zawołała żywo. — Są już tutaj.
Potężny człowiek dostojnie wynurzył się z bramy. Przewyższał Forestera o głowę, 
a ognista czerwień jego rozwianych włosów i wspaniała broda przydawały mu 
włóczęgowskiej wspaniałości. Poruszał się z wdziękiem silnego kota, lecz 
kanciaste rysy jego czerstwej twarzy nadawały jej wyraz nieprzejednanego uporu.
— Wiedzieliśmy, że przyjdziecie, panowie. — Jego łagodny, niski głos dudnił jak 
przybój. — Cieszymy się, że przybyliście, ponieważ bardzo potrzebujemy was obu. 
— Wskazał na ciemną bramę. — Chodźcie, poznacie moich towarzyszy.
Ironsmith potrząsnął uprzejmie wyciągniętą rękę olbrzyma. Jak zadowolony turysta 
wypowiedział uwagę o wspaniałości posępnego widoku. Ale Forester trzymał się 
ostrożnie z tyłu, jego zwężone oczy szukały agenta Trzech Planet.
HUMANOIDY
— Chwileczkę! — Materiał i krój wytartego, srebrzystego płaszcza White'a 
sprawiały wrażenia czegoś obcego, a jego miękka wymowa była zbyt staranna jak na 
tubylca. — Przede wszystkim, chcę obejrzeć pańskie papiery.
— Przykro mi, Forester, ale podróżujemy bez bagażu. — Olbrzym potrząsnął 
płomienną głową. — Nie mam papierów.
— Ależ pan musi mieć papiery! — Nerwowy głos Forestera stał się wysoki i cienki. 
— Każdy o tym wie. Policja Bezpieczeństwa wymaga, żeby każdy obywatel nosił przy 
sobie dowód osobisty. Jeżeli pan jest cudzoziemcem — a myślę, że pan nim jest — 
wtedy nie wypuściliby pana z kosmoportu bez wizy.
— Nie jestem tutejszym obywatelem — White stał patrząc na niego uważnymi 
jasnoniebieskimi oczyma bez wyrazu. — Ale nie przybyłem tu statkiem.
— Więc jak... — Forester złapał oddech i nagle kiwnął w kierunku dziecka. — I 
jak ona dostała się do Starmont?
Olbrzym zaśmiał się, a mała dziewczynka odwróciła się od Ironsmitha z 
uwielbieniem jaśniejącym na wychudzonej twarzy.
— Jane ma wspaniałe dokonania — powiedział cicho White.
— Niech pan posłucha, panie White! — Oburzenie i dezorientacja zaostrzyły głos 
Forestera. — Nie lubię tych złowieszczych aluzji ani tej teatralnej metody 
przywabienia nas tutaj. Chcę wiedzieć dokładnie, w co pan jest wplątany.
— Chcę tylko z panem porozmawiać. — White wycedził to rozbrajające wyjaśnienie. 
— Jest pan otoczony
Jack Williamson
płotem biurokracji. Jane wyłamała dla mnie ten płot tak, aby pan tu przyszedł. 
Zapewniam pana, że nie jesteśmy szpiegami Trzech Planet. I mam zamiar odesłać 
pana bezpiecznie z powrotem, zanim Armstrong zdecyduje się na otworzenie ognia.
Forester spojrzał z przestrachem w kierunku lądu. Szary, służbowy samochód 
rysował się niejasno we mgle. Nie widać było dwóch techników czekających w rowie 
ze swą wyrzutnią rakietową. I oczywiście nie widać było ich nazwisk.
— Przedstawiam się jako filozof. — Pod leniwym tonem głosu Forester słyszał nutę 
dzikiej gwałtowności. — Jednak to tylko etykietka. Użyteczna, kiedy nic nie 
podejrzewająca policja jakiejś nieszczęsnej planety chce znać moje zajęcie, ale 
niezupełnie ścisła.
— A ściśle, czym się pan zajmuje?
— Jestem żołnierzem, w gruncie rzeczy — powiedział cicho White. — Próbuję 
prowadzić wojnę przeciwko złośliwemu wrogowi ludzkości. Przybyłem tutaj zupełnie 
sam, kilka dni temu, by zgromadzić nową armię do tej ostatecznej konfrontacji.
Wskazał na starą, kamienną wieżę.
— To moja forteca. I moja mała armia. Trzech mężczyzn i genialne dziecko. Mamy 
swoją broń, nawet, jeśli pan jej nie widzi. Ćwiczymy przed ostatnim, śmiałym 
atakiem, gdyż tylko najwyższa zuchwałość może obecnie dać nadzieję na wyrwanie 
zwycięstwa.
Olbrzym spojrzał proroczo w nadciągającą mgłę.
— Ponieważ spotkały nas niepowodzenia, nasza dzielna mała armia nie wystarcza, a 
nasza broń jest nieodpowiednia — zagrzmiał uroczyście. — Tu właśnie zaczyna się 
pańska rola. — Jego przenikliwe oczy
HUMANOIDY
ponownie zwróciły się na Forestera. — Musimy mieć pomoc jednego czy dwóch 
inżynierów rodomagnety-ków.
Forester zadrżał z przerażenia, gdyż cała nauka o rodomagnetyźmie była okryta 
ścisłą tajemnicą państwową. Nawet Ironsmith, którego sekcja obliczeniowa 
uczyniła tak wiele dla rozwoju teorii, nie był poinformowany o straszliwych 
zastosowaniach. Próbując ukryć swą konsternację, zapytał ostro:
— Jakie pan ma pełnomocnictwa?
— Moimi pełnomocnictwami są fakty — odrzekł olbrzym. — Fakt, że spotkałem tego 
wroga. Że znam niebezpieczeństwo. Że mam broń, choć wciąż niedoskonałą. Że 
jeszcze się nie poddałem — i nigdy się nie poddam!
— Niech pan nie mówi zagadkami — Forester mrugał z irytacją. — Kto jest tym tak 
zwanym wrogiem?
— Spotka go pan wkrótce — obiecał łagodnie White — i tak właśnie go pan nazwie. 
To nic ludzkiego, ale jest i bezlitosny, i inteligentny, i prawie 
niezwyciężony... gdyż przychodzi w pod postacią najwyższej życzliwości. Mam 
zamiar opowiedzieć panu o nim wszystko, Forester. Mam dla pana smutne 
ostrzeżenie. Ale najpierw chciałbym, żeby pan poznał resztę mojego małego 
zespołu.
Wykonał ponaglający gest w kierunku bramy. Mała Jane Carter znów ujęła dłoń 
Ironsmitha, a uśmiechnięty urzędnik pomaszerował razem z nią w głąb starej 
wieży. White stał z boku, czekając, aż Forester pójdzie za nimi. Rzucając na 
niego spojrzenie, Forester poczuł pewien podziw. Dziwaczny filozof, pomyślał, i 
bardzo szczególny żołnierz.
Jack Williamson
Z nieprzyjemną świadomością, że posunął się już za daleko, aby się teraz 
wycofać, Forester ociągając się wszedł do wieży. Za nim wtargnął chłodny powiew 
wiatru i Forester przez chwilę pomyślał, że oto zamyka się pułapka. Ale przynęta 
wciąż go fascynowała: to dziecko z poważnymi oczyma, które teraz trzymało dłoń 
Ironsmitha. Komnata w wieży była okrągła i sklepiona, oświetlona przyćmionym 
światłem z wąskich szczelin okiennych. Wilgotne kamienne ściany, czarne od 
wiekowego dymu, były zaskrobane nazwiskami dawnych wandali.
Forester, mrugając w półmroku, dojrzał trzech mężczyzn przykucniętych wokół 
małego ogniska na kamiennej podłodze. Jeden z nich mieszał w małym poobijanym 
garnku, z którego dochodził zapach czosnku. Ironsmith z uznaniem pociągnął 
nosem, a tamci trzej posunęli się, by zrobić miejsce dla niego i dziecka na 
umieszczonych przy ognisku belkach. Dziewczynka nachyliła się, by ogrzać dłonie. 
Ironsmith uśmiechnął się uprzejmie do całej trójki, a Forester z rezerwą 
zatrzymał się w drzwiach, kiedy White przedstawiał dzielną mała grupę. Nie mógł 
jakoś dojrzeć broni — wszyscy byli tylko obszarpanymi włóczęgami, którym 
przydałoby się mydło i grzebień.
Wychudzony mężczyzna mieszający w garnku, nazywał się Graystone. Jego kanciasta 
twarz była nieogolona i wyglądała jak twarz nieboszczyka z zapadłymi oczyma i 
bardzo czerwonym nosem.
— Graystone Wielki. — Kłaniając się z powagą i godnością, mężczyzna uzupełnił 
prezentację White'a. — Poprzednio znany magik sceniczny i zawodowy telepata. Mój 
numer miał spore powodzenie, zanim
HUMANOIDY
zafascynowana maszynami ludność nie straciła zainteresowania dla skarbów umysłu. 
Cieszymy się z pańskiego zainteresowania naszym szlachetnym celem.
Szczęściarz Ford był małym człowieczkiem, równie łysym jak Forester. Kulił się 
tuż przy ogniu. Jego ciemne policzki były popękane i wychudzone, a wąskie 
przebiegłe oczy miał bardzo podkrążone. Zezując na Forestera, milcząco skinął 
głową.
— Ford — wyjaśnił White — był zawodowym szulerem.
Forester obserwował zafascynowany człowieka, który z roztargnieniem wielokrotnie 
rzucał na schnącą belkę dwie kostki do gry. Wciąż jakimś cudem wyrzucał 
siódemki. Na zdziwienie Forestera uśmiechnął się wąskimi wargami.
— Telekineza. — Jego głos miał twardy nosowy ton. — Pan White właśnie nauczył 
mnie tego słowa, ale zawsze umiałem obracać kośćmi.— Kostki stoczyły się z 
belki, pokazując kolejną siódemkę. — Sztuka ta jest mniej dochodowa, niż by się 
pan spodziewał — dodał cynicznie. — Każdy gracz posiada trochę tej umiejętności 
i nazywa to szczęściem. Kiedy wygrywasz, frajerzy zawsze myślą, że oszukujesz, a 
prawo nie sprzyja. Pan White wydostał mnie z rejonowego więzienia.
Ash Overstreet był niskim, ciężkim mężczyzną, siedzącym na kamieniu w obojętnym 
bezruchu. Wyglądał żółtawo i niezdrowo. Jego gęste włosy były przedwcześnie 
posiwiałe, a grube soczewki powiększały jego apatyczne, krótkowzroczne oczy.
— Jasnowidz — powiedział White. — Ekstratempo-ralny.
Jack Williamson
— Nazywaliśmy to nosem do wiadomości, kiedy byłem reporterem. — Overstreet mówił 
ochrypłym szeptem, ledwo się poruszając. — Ale ja byłem bardziej wrażliwy od 
innych. Dostrzegałem tak wiele, zanim nauczyłem się to kontrolować, że musiałem 
stępić swoją wrażliwość narkotykami. Pan White znalazł mnie, jak byłem zamknięty 
w zakładzie odwykowym.
Forester niespokojnie potrząsnął głową. Wszystkie takie zjawiska psychiczne 
należały do pogranicza wiedzy i cieszyły się złą reputacją. Prawda tu zawsze 
była pomieszana z ciemnymi przesądami i skompromitowana przez sztuczki tanich 
szarlatanów w rodzaju tego Graystone'a. Chciał z pogardą odmaszerować, ale coś 
skłoniło go do poszukania wzrokiem małej dziewczynki w żółtej sukience. Nie było 
jej.
Zmrużył oczy spoglądając ku ognisku i drżąc nieprzyjemnie. Był pewien, że 
wygłodniałe dziecko siedziało tutaj przed chwilą, trajkocząc do Ironsmitha, ale 
teraz jej miejsce było puste. Ironsmith obserwował wyjście z widocznym 
zainteresowaniem, i Forester odwrócił się w tamtym kierunku, akurat na czas, aby 
dostrzec ją jak wbiega do środka. Wręczyła urzędnikowi jakiś mały metalowy 
przedmiot i usiadła znów przy ognisku.
— Proszę, panie Graystone — patrzyła na gotujący się garnek ogromnymi, łakomymi 
oczyma. — Proszę, czy możemy już jeść?
— Jane Carter już pan zna. — White cedził miękko słowa. — Jej wielkim 
osiągnięciem jest teleportacja.
— Tele... — zadyszał Forester, walcząc z nagłym, ogarniającym go domysłem. — Co 
takiego?
— Myślę, że zgodzi się pan, że Jane jest bardzo dobra. — Olbrzym uśmiechnął się 
do niej przez swą
HUMANOIDY
rudą brodę, a ona podniosła wzrok. Oczy jej błyszczały niemym uwielbieniem. — W 
gruncie rzeczy ma ona najpełniejsze zdolności psychofizyczne, jakie spotkałem na 
tych wszystkich planetach, gdzie poszukiwałem środków do walki z naszym wspólnym 
wrogiem. Forester poczuł na plecach chłodny powiew.
— Jane była innym przykładem nieprzystosowania
— kontynuował White. — W tej epoce zapatrzenia w maszyny ignorowano i 
kwestionowano jej geniusz. Jedyne uznanie zyskała u drobnych kryminalistów, 
którzy próbowali wykorzystać jej talenty do kradzieży w sklepach. Wydostałem ją 
z zakładu poprawczego. Jej chuda, sina twarz uśmiechnęła się do Forestera.
— Nie wrócę do tego niedobrego miejsca — powiedziała mu dumnie. — Pan White 
nigdy mnie nie bił i uczy mnie psychofizyki. — Wypowiedziała to słowo z wielką 
starannością. — Poszłam pana szukać w tej głębokiej piwnicy w środku góry 
zupełnie sama. Pan White mówi, że zrobiłam to bardzo dobrze.
— Myślę, że tak — wyjąkał słabo Forester.
Znów zwróciła się z nadzieją ku garnkowi z zupą, a Forester spojrzał uważnie po 
zadymionym pomieszczeniu, gdzie jedynym umeblowaniem było trochę wyrzuconego 
przez morze drewna i małe kupki słomy.
— Dziwaczna forteca, wiem. — Bezlitosna stanowczość znów zabłysnęła w 
niebieskich oczach White'a.
— Ale cała nasza broń jest w naszych umysłach i nieustanne ściganie wroga nie 
pozostawiło nam środków na zbędne luksusy.
Forester popatrzył, jak mały szuler wyrzucił nerwowo jeszcze jedną siódemkę. To 
musi być jakaś sztuczka, pomyślał, a pojawienie się dziecka na Starmont też. Nie
Jack Williamson
chciał przydawać żadnego poważnego znaczenia tym parafizycznym bzdurom, ale 
próbował ukryć swe jawne niedowierzanie, kiedy odwrócił się znów do White'a Musi 
zwlekać, przyjrzeć się bliżej tym ludziom, odkryć motywy i metody ich dziwnych 
krętactw.
— Jakiego wroga? — zapytał.
— Jak widzę, nie bierze pan bardzo poważnie mojego ostrzeżenia — White cedził 
złowieszczo. — A h myślę, że zmieni pan zdanie, kiedy usłyszy pan nowe 
wiadomości. — Olbrzym wziął go za rękę i odprowadził od ogniska. — Mason Horn 
dziś wyląduje.
Forester z trudem przełknął ślinę, nie mogąc ukry*. swego szoku. Mark White, bez 
względu na to czy b\ zdesperowanym międzyplanetarnym agentem, czy tylk zręcznym 
oszustem, nie miał prawa znać nawet nazwiska Masona Horna.
Misja Masona Horna była jeszcze jedną tajemnicą państwową, strzeżoną tak ściśle 
jak sam Projekt Piorun. Dwa lata temu rejestratory Projektu Czaty zaczęły 
wskazywać na potoki neutrino z jakiegoś innego, bliższego i mniej przyjaznego 
źródła niż supernowa. Wówczas ten uzdolniony astronom został wyciągnięty z 
personelu obserwatorium. Miał zbadać, dlaczego flota Trzech Planet zawsze 
wybiera Sektor Cynober dla swoich manewrów kosmicznych.
Pośpiesznie wyszkolony w niebezpiecznej sztuce szpiegowania międzyplanetarnego i 
wyekwipowany jak
HUMANOIDY
legalny sprzedawca sprzętu medyczno-radiologicznego, wsiadł na pokład frachtowca 
Trzech Planet. Od tamtej chwili żadne wiadomości o nim jeszcze nie dotarły.
— Mason Horn! — Foresterowi z wrażenia zrobiło się słabo. — Czy znalazł...
Ostrożne ściszył głos, ale White już skinął swoją wielką, zmierzwioną głową na 
Asha Overstreeta. Odwracając się z wolna od ogniska, jasnowidz spojrzał w górę z 
wyrazem tępej bezmyślności.
— Horn jest zdolnym tajnym agentem — wychrypiał. — W rzeczywistości, chociaż sam 
tego nie podejrzewa, ma dobrze rozwiniętą zdolność postrzegania pozazmysłowego. 
Był w stanie dostać się do międzyplanetarnego fortu kosmicznego, znajdującego 
się w kierunku oznaczanym jako Sektor Cynober i wydostał stamtąd urządzenia 
wojskowe pewnego typu. Nie rozumiem tego, ale on myśli o tym jako o konwerterze 
masy.
Nogi pod Foresterem ugięły się. Usiadł na drewnianym klocu. Przez te wszystkie 
straszne lata, kiedy udoskonalał smukłe pociski własnej konstrukcji, warując 
przy nich przez pełne niepokoju dni i bezsenne noce, właśnie tego obawiał się 
cały czas najbardziej. Musiał przełknąć ślinę, zanim był zdolny wyszeptać:
— Więc to są te pańskie złe wieści.
— Nie. — White potrząsnął swą rozwiewającą się ognistą grzywą. — Nasz wróg jest 
czymś większym i bardziej niebezpiecznym niż Mocarstwa Trzech Planet. I jego 
broń przeciw nam jest czymś znacznie bardziej zabójczym niż konwerter masy. Jest 
nią czysta życzliwość.
Jack Williamson
Forester siedział zgarbiony i drżący.
— Obawiam się, że nie rozumie pan takiej broni jak konwerter masy — 
zaprotestował słabo. — Wyzwala ona całą energię detonowanej materii, podczas gdy 
proces rozpadu w najlepszych bombach plutonowych wyzwala jej mniej niż jeden 
promil. To zupełnie zmienia klasę wojny. Jedna mała rakieta może rozbić skorupę 
planety, zlikwidować wszystkie morza, wysterylizo-wać ziemię i zatruć wszystko 
izotopami radioaktywnymi na tysiąc lat. — Spojrzał na White'a. — Cóż może być 
gorszego?
— Nasz życzliwy wróg.
— Jak to możliwe?
— Po to właśnie pana sprowadziłem, żeby to objaśnić. — Forester czekał 
usadowiony niewygodnie na wilgotnym drewnie, a White kopnął na bok posłanie ze 
słomy i stanął nad nim rozgorączkowany. — To prosta, straszna historia. Początek 
miał miejsce dziewięćdziesiąt lat temu na planecie Wing IV, prawie dwieście lat 
świetlnych stąd, na dalekich rubieżach skolonizowanego obszaru Galaktyki. Ludzką 
rolę łajdaka gra w tej historii uczony, którego nazwisko tutaj, na tej planecie, 
brzmiałoby Warren Mansfield.
— Utrzymuje pan, że pan wie co się tam zdarzyło jedynie dziewięćdziesiąt lat 
temu? — spytał Forester sceptycznie. — Kiedy nawet światło, które opuściło Wing 
w tamtym czasie nie jest jeszcze nawet w połowie drogi do nas?
— Wiem. — W uśmiechu White'a zabłysła przelotna iskierka ironii. — Pociski 
pańskiego tajnego Projektu nie są jedyną rzeczą, która się porusza prędzej niż 
światło!
L
HUMANOIDY
Forester słuchał z milczącą trwogą i ściśniętym gardłem.
— Dziewięćdziesiąt lat temu — zadudnił olbrzym — planeta Wing IV stanęła wobec 
tego samego kryzysu technicznego, przed którym stoi dzisiaj pańska planeta, tego 
samego kryzysu, który napotyka każda kultura w pewnym momencie swojej ewolucji 
technicznej. Dla ludzi kończy się to śmiercią i niewolą, na skutek gwałtownej 
ruiny bądź powolnego upadku. Jednakże na Wing IV Warren Mansfield stworzył 
trzecią możliwość.
Forester spojrzał na niego badawczo, czekając na dalszy ciąg.
— Nauki fizyczne wyszły tam spod kontroli, tak samo jak tutaj. Mansfield odkrył 
tam już rodomagne-tyzm, być może dlatego, że światło Supernowej w Kraterze 
doszło do Wing IV o stulecie wcześniej niż tutaj. Widział, jak jego odkrycie 
wykorzystuje się do produkcji broni, zresztą tak jak większość odkryć 
fizycznych. Z głupoty chciał zamknąć z powrotem do butelki technicznego diabła, 
którego sam wyzwolił.
Forester zaczął żałować, że mimo wszystko nie wezwał policji, gdyż ten człowiek 
wiedział zbyt dużo, by cieszyć się wolnością.
White kontynuował:
— Widzi pan, już wtedy na Wing IV nadmiernie rozwinięto różne typy robotów 
militarnych. Mansfield wykorzystał nową wiedzę, aby zaprojektować nowy typ 
robotów — humanoidy, jak je nazwał — w celu powstrzymania ludzi od wojen. Praca 
zajęła wiele lat i ostatecznie udała się nadspodziewanie dobrze. Jego 
rodomagnetyczne roboty są trochę za doskonałe.
Humanoid,
Jack Williamson
Olbrzym przerwał, naładowany gniewną energią, lecz Forester był zanadto 
oszołomiony i przestraszony, żeby zadać pytania, które przychodziły mu do głowy. 
Znów zadrżał, jakby wilgotny powiew na jego plecach niósł w sobie chłód kosmosu.
— Znałem Mansfielda — podjął w końcu White. — Później, na innej planecie. Był 
wtedy już starcem, ale wciąż rozpaczliwie walczył ze stworzonym przez siebie 
życzliwym potworem. Został uciekinierem przed swoimi humanoidami. Te skutecznie 
działające roboty szły za nim od planety do planety, rozprzestrzeniając się na 
ludzkich światach, aby wyplenić wojny; dokładnie to co chciał, żeby robiły. 
Mansfield nie zdołał ich zatrzymać. Znalazł mnie jako bezdomne dziecko, 
wędrujące przez zrujnowane wojną krainy. Ocalił mnie od śmierci głodowej i lęku, 
i wychował mnie, żebym dołączył do jego krucjaty. Byłem z nim przez dobre kilka 
lat, kiedy próbował jednej broni za drugą, żeby zniszczyć huma-noidy, ale zawsze 
spotykały go niepowodzenia.
Surowa twarz White'a spoważniała.
— Starzejący się i pokonany Mansfield próbował zrobić ze mnie fizyka, abym mógł 
kontynuować jego dzieło. Znów poniósł porażkę. Nabrałem wystarczającej 
nienawiści do humanoidów, ale brakowało mi talentu naukowego. On był fizykiem. 
Ja wyrosłem na kogoś innego. Żyjąc jak zwierzę w szczątkach zrujnowanych miast, 
będąc myśliwym i zwierzyną jeszcze jako dziecko, dowiedziałem się o takich 
możliwościach ludzkiego umysłu, istnienia których Mansfield nigdy by nie przyjął 
do wiadomości. Nasze filozofie zaczęły się różnić.
HUMANOIDY
On pokładał całą wiarę w maszynach i skonstruował humanoidy. Kiedy zrozumiał 
swój błąd, próbował je zniszczyć, używając innych maszyn. Musiał przegrać, 
ponieważ te roboty osiągnęły już najwyższy stopień doskonałości, jaki mogą 
osiągnąć maszyny. Ja dzieliłem z nim jego nienawiść, ale widziałem potrzebę 
jakichś lepszych broni niż maszyny. Swą wiarę pokładałem w ludziach, we 
wrodzonych ludzkich zdolnościach, o których właśnie zaczynałem się dowiadywać. 
Zrozumiałem, że jeśli ludzie mają być ocaleni, muszą odkryć i zastosować swoje 
własne wrodzone możliwości, zaśniedziałe od długiego nieużywania. Tak więc w 
końcu rozdzieliliśmy się. Jest mi przykro, że nasze słowa pożegnalne były zbyt 
gorzkie. Nazwałem Mansfielda ogłupionym maszynami ślepcem, a on rzekł, że moje 
badanie umysłu ludzkiego skończy się tylko innym rodzajem zniewolenia ludzkości, 
gorszym niż władza humanoidów. Nadal pracował nad swą ostatnią bronią. Przy 
pomocy jakiegoś rodzaju promieniowania rodomagnetycznego próbował wywołać 
reakcję łańcuchową w oceanach i skałach Wing IV. Nigdy więcej go nie widziałem, 
ale wiem, że mu się nie udało. Humanoidy ciągle funkcjonują. Wciąż z nimi 
walczę, a oto i moi żołnierze. — Olbrzym wskazał na swoich obdartych 
zwolenników, kulących się przy ogniu. — Spójrz na nich, najbardziej 
utalentowanych obywateli tej planety. Znalazłem ich w rynsztoku, w domu 
wariatów, w więzieniu. Ale są ostatnią nadzieją ludzkości.
Wzdrygając się na stentorowy głos gniewnego olbrzyma, Forester spytał z 
niepokojem:
Jack Williamson
— Nie bardzo rozumiem, co to są te bronie psychiczne?
— Jedna z najprostszych to prawdopodobieństwo atomowe.
— Co takiego?
— Weźmy na przykład atom potasu 40 — podniesiony głos White'a znów stał się 
łagodny i cierpliwy. — Jako fizyk z łatwością przedstawi pan sobie taki 
niestabilny atom jako rodzaj naturalnej ruletki, nastawionej na wygraną po kilku 
miliardach lat kręcenia się.
Forester kiwnął sceptycznie głową, myśląc, że i tak nic nie może być bardziej 
zabójczego od pocisków jego konstrukcji.
— Jak każdą ruletką — kontynuował White — niestabilnym atomem można też 
manipulować. Równie łatwo jak parą kości. Wydaje się, że czas i przestrzeń. nie 
są ważnymi czynnikami w telekinezie.
Forester mrugnął z niedowierzaniem, patrząc na zasuszonego małego szulera, 
siedzącego przy ognisku, który właśnie wyrzucił pięć i dwa.
— Jak pan manipuluje atomem?
— Niezupełnie wiem. — W płonących oczach White^ pojawił się cień troski. — 
Chociaż Jane robi to z łatwością, pozostałym z nas udało się to tylko kilka 
razy. Myślę, że dzieci uczą się sztuk umysłowych znacznie łatwiej, ponieważ nie 
muszą się oduczać fałszywych prawd i łamać złych przyzwyczajeń nauk mechani-
stycznych. I Jane jest niezwykła.
W jego zamyślonej twarzy pojawiło się ciepło, kiedy spojrzał na małą 
dziewczynkę, łakomie obserwującą jak Graystone napełnia jej miskę zupą.
HUMANOIDY
— Ale nie wiem — mruknął ze znużeniem. — Fakty, które odkryłem są często 
sprzeczne i zawsze niepełne. Być może zasada nieoznaczoności, grająca role w 
stabilności atomów nie ma zastosowania w zjawiskach psychofizycznych. Może jest 
ona po prostu złudzeniem zrodzonym przez fakt, że nasze zmysły są za mało 
precyzyjne, by zaglądać do atomów. Podejrzewam, że fizyczny czas i fizyczna 
przestrzeń są podobnymi złudzeniami... naprawdę nie wiem. Ale wiem, że Jane 
Carter może detonować atomy K-40.
White ciężko wzruszył ramionami pod swoim srebrzystym płaszczem.
— Miałem sny, Forester. — Jego głos stał się rozmarzony. — Wspaniałe sny o 
nadchodzącym czasie, kiedy moja nowa nauka wyzwoli każdego człowieka z okrutnych 
kajdan, od odwiecznej tyranii rzeczy i namiętności. Wierzyłem, że umysł ludzki 
opanuje materię, przestrzeń i zwycięży czas. Ale większość moich wysiłków 
skończyła się niepowodzeniem, nie wiem dlaczego. — Potrząsnął swą ognistą, 
zmierzwioną głową. — Wbiegam w ślepe uliczki. Potykam się na przeszkodach, 
których nie mogę naprawdę rozpoznać. Być może jest jakaś bariera, której nie 
zobaczyłem, jakieś ograniczające prawo przyrody, którego nigdy nie uchwyciłem.
Poruszył się niespokojnie, stając nad Foresterem.
— Nie wiem — powtórzył gorzko. — I nie ma czasu na próby i błędy, gdyż te 
maszyny zawładnęły większością ludzkiego wszechświata. To jest jedna z ostatnich 
planet, które jeszcze zostały. I myślę, że nie zdaje pan sobie sprawy, że ich 
pierwsze statki zwiadowcze już tu dotarły.
Jack Williamson
Forester patrzył na niego z niedowierzaniem.
— Tak jest, humanoidy starego Mansfielda już infiltrują wasz system obronny. — 
Głos White'a stał się znużony i zawzięty. — One są bardzo skutecznymi szpiegami. 
Lepszymi niż ludzcy agenci, których Mocar-sta Trzech Planet używają przeciwko 
wam. One nie śpią i nie popełniają błędów.
— Co takiego? — Forestera ze zdumiena ścisnęło w gardle. — Nie ma pan na myśli 
szpiegujących maszyn?
— Spotkał je pan — powiedział White. — Dla pana będzie niemożliwe odróżnienie 
ich od ludzi. Są dostatecznie przebiegłe, by unikać prześwietleń rentgenowskich 
i urazów w wypadkach. Ale ja je rozpoznaję. Tego jednego nauczyłem się mimo 
swoich porażek. Wyrobiłem w sobie zdolność wyczuwania energii rodo-magnetycznej, 
która je napędza.
Forester potrząsnął głową przerażony, mimo że nie wierzył w to wszystko.
— Są już tutaj — upierał się olbrzym. — I Ash Overstreet mówi, że raport Masona 
H orna będzie dla nich sygnałem do ataku. To nie zostawia nam już czasu na 
fuszerkę. Aby je zatrzymać, musimy się chwytać wszystkich środków w naszym 
zasięgu. Dlatego potrzebujemy inżynierów rodomagnetyków.
Forester wstał niepewnie.
— Niezupełnie rozumiem...
— Te maszyny są rodomagnetyczne — przerwał mu donośny głos White'a. — Wszystkie 
są zdalnie sterowane i napędzane przesyłaną energią rodomagnetyczną z głównej 
sieci przekaźnikowej na Wing IV. Trzeba je jakoś zaatakować przez tę sieć, 
ponieważ one mogą bez
HUMANOIDY
trudu zamienić straconą jednostkę czy miliard jednostek. Niestety, nie mam głowy 
do wyższej matematyki, a stary Mansfield zdołał mnie nauczyć jedynie podstaw 
rodomagnetyzmu. Więc tu właśnie zaczyna się pańska rola. — W jego niskim głosie 
pojawiło się napięcie. — Dołączy pan do nas?
Kopiąc niespokojnie belkę, na której przysiadł, Fore-ster wahał się przez pół 
sekundy. Wbrew swej woli był zafascynowany możliwością, że White i jego 
podejrzani uczniowie natknęli się na zupełnie nową gałąź wiedzy, ale potrząsnął 
głową niespokojnie. Jeśli wszystko to było prawdą, jeśli Mason Horn naprawdę 
wracał, by zameldować, że uczeni Trzech Planet udoskonalili broń opartą na 
konwerterze masy, wtedy powinien być z powrotem, przy swym Projekcie, czekając 
na Czerwony Alarm.
— Przykro mi — powiedział sztywno. — Nie mogę tego zrobić.
White nie dyskutował. Zamiast tego, jakby oczekiwał odmowy, natychmiast zwrócił 
się do Ironsmitha, który wciąż siedział obok Jane Carter przy ogniu i słuchał w 
skupieniu.
— Ironsmith, czy zostanie pan z nami?
Forester wstrzymał oddech i obserwował uważnie. Jeśli urzędnik zdecyduje się na 
pozostanie, może to znaczyć, że jest już wspólnikiem White'a. Nawet może to 
znaczyć, że pomógł wielkiemu Graystone'owi zrealizować tamto doskonałe złudzenie 
wizyty dziewczynki w Projekcie, o ile był to tylko jakiś rodzaj sztuczki. Ale 
Ironsmith, potrząsnął rudawą czupryną.
— Nie mogę pojąć, co jest takiego złego w tych robotach — zaprotestował 
łagodnie. — Nie wynika to
Jack Williamson
z niczego, co pan powiedział. Mimo wszystko są to tylko maszyny, robiące to, do 
czego zostały zaprojektowane. Jeżeli rzeczywiście mogą zlikwidować wojnę, to 
będę się cieszył, widząc jak nadchodzą.
— Są już tu! — White nie cedził już słów, a jego głos brzmiał gniewnie. — 
Overstreet powiedział mi, że nie pomożecie mi teraz, ale jesteście przynajmniej 
ostrzeżeni. Myślę, że zmienicie zdanie, kiedy spotkacie huma-noidy.
— Być może. — Ironsmith uśmiechnął się uprzejmie w odpowiedzi na jego gniewny 
wzrok. — Ale nie sądzę, żeby tak się stało.
— W każdym razie jest coś, co może pan zrobić. — White znów nagle zwrócił się do 
Forestera, jakby ugo dzony spokojem Ironsmitha. — Może pan ostrzec naród o tych 
szpiegujących humanoidach, które już infiltrują wasze systemy obronne i o tych 
niezwyciężonych okrętach z taką liczbą robotów, że mogą zając całą planetę. Jako 
doradca naukowy Komitetu Obrony, może zdoła pan opóźnić inwazję przynajmniej na 
tyle...
White przerwał nagle, zwracając pytające spojrzenie na Asha Overstreeta. Niski 
mężczyzna poruszył się na głazie, na którym siedział. Jego zgaszone oczy 
patrzyły bez wyrazu na ciemne kamienne ściany, lecz jego głowa przechyliła się, 
jakby czujnie czegoś nadsłuchiwał.
— Czas, żeby odszedł. — Jasnowidz wskazał Forestera zmęczonym ruchem głowy. — 
Jego ludzie tam przy wyrzutni rakietowej denerwują się. Wyobrażają sobie, że 
jesteśmy agentami Trzech Planet i są gotowi nas zbombardować.
HUMANOIDY
Forester zerknął na zegarek i wybiegł z ciemnego pomieszczenia. Na zewnątrz 
wieży zaczął gorączkowo wymachiwać kapeluszem, mając nadzieję, że Amstrong i 
Dodge dojrzą go przez mgłę. Za sobą słyszał, jak Ironsmith powolnie zbiera się 
do odejścia. Mała Jane Carter śmiała się zadowolona i powiedziała:
— Dziękuję, panie Ironsmith!
— Niech pan już idzie! — krzyknął ochryple Forester. — Zanim zaczną strzelać!
Uśmiechnięty matematyk irytująco się ociągał, potrząsał drżącą rękę starego 
magika i mówił coś na pożegnanie do White'a. Wywrócił kieszenie swoich luźnych, 
workowatych spodni i dał Jane Carter kilka monet oraz cały swój zapas gumy do 
żucia, a ona odprowadziła go na zewnątrz. W końcu wyszedł, machając poważnie na 
pożegnanie.
— Nie wystrzelą. — Ironsmith z uśmiechem pokazał ciemny kawałek metalu. — Jane 
Carter przyniosła mi ogniwo odpalające ich wyrzutni rakietowej.
Drżąc od zimnego morskiego wiatru, wciąż rozpaczliwie machając kapeluszem, 
Forester gramolił się przed Ironsmithem przez wielkie mokre kamienie uszkodzonej 
grobli. Nie mógł złapać tchu, kiedy wrócili do samochodu. Pokryty był zimnym 
potem, jednak nie z powodu tego biegu.
— Martwiliśmy się o pana — zawołał z ulgą Dodge, stojąc w dole przy trójnogu. — 
Właśnie mija godzina.
Jack Williamson
Forester odwrócił się i zerknął niespokojnie na starą, okrągłą wieże, 
ciemniejącą we mgle, po czym polecił rozładować wyrzutnię i sprawdzić mechanizm. 
Dodge posłuchał i zaklął zdziwiony. Szczęka mu opadła, kiedy Ironsmith w 
milczeniu zwrócił mu brakujące ogniwo odpalające.
— Nie pytajcie teraz o nic. — Forester oparł się o drzwi samochodu. — Po prostu 
spakujcie sprzęt i wracajmy z powrotem do Starmont. Gdyż myślę, że Projekt 
zostanie postawiony w stan gotowości. Niebawem!
Nie chciał prowadzić. Armstrong usiadł za kierownicą, a on ulokował się z 
Ironsmithem i złożonym trójnogiem z tyłu samochodu. Zmarznięty i zesztywnia-ły 
ze zmęczenia, czując lekkie mdłości od ruchu samochodu, niespokojnie obserwował 
Ironsmitha. Urzędnik siedział wygodnie rozparty, z nogami spoczywającymi na 
rurze wyrzutni i obserwował krajobraz bez zbytniego zainteresowana. Kiedy 
opuścili góry i zjechali na brązową monotonię pustyni, przeciągnął się, zamknął 
oczy i poszedł spać. Forester, męczony trwożną niepewnością, potrząsnął 
Ironsmithem przywracając go do przytomności.
— Jestem fizykiem. — Ochrypły ze zmartwienia Forester czuł, że musi porozmawiać. 
— Jestem przyzwyczajony do ograniczania swoich badań do zjawisk, które są 
powtarzalne przy użyciu środków materialnych, pod ścisłą obserwacją. Te całe 
moce psychiczne... Po prostu nie chcę w to wierzyć.
— Rozumiem — Ironsmith skinął pogodnie głową. — Pamiętam artykuł, który pan 
napisał, aby zaatako-
HUMANOIDY
wać dowody istnienia zjawisk pozafizycznych. Był pan bardzo gwałtowny.
— Sporządziłem po prostu sprawozdanie — zaprotestował Forester, broniąc się. — 
Widzi pan, firma sprzętowa, w której pracowała Ruth, przysłała urządzenia dla 
jakiegoś zwariowanego doświadczenia. W małej ramce była kość do gry. Ramka 
chwiała się, mechanicznie, tak że warunki wypadnięcia kości były za każdym razem 
takie same. Badacz utrzymywał, że może kontrolować myślą lot kości i pomyślałem, 
że Ruth go bierze zbyt poważnie. Zamówiłem drugą ramkę i próbowałem powtórzyć 
eksperyment, po prostu aby pokazać, że to wszystko bzdury. I moje rezultaty 
układały się w krzywą rozkładu losowego.
— Co samo w sobie jest znakomitym dowodem istnienia zjawisk pozafizycznych. — 
Uśmiechając się zagadkowo z jego zaskoczonego spojrzenia, urzędnik dodał 
niewinnie: — Gdyż to było właśnie to, czego pan chciał. Każde badanie 
pozafizyczne, rozumie pan, wymaga małej modyfikacji metod fizyki klasycznej. 
Eksperymentator jest także częścią eksperymentu. Ujemne wyniki były logicznym 
rezultatem pańskiej negatywnej motywacji.
Forester patrzył zaskoczony, jakby odkrywając kogoś obcego. Ironsmith nigdy nie 
wyglądał na nic więcej niż na dodatek do kalkulatorów elektronicznych, 
zadowolony ze swojej mało ważnej pracy. Irytował Foreste-ra swoim niedbałym 
ubiorem, swoją gumą do żucia, swoimi pospolitymi przyjaciółmi. Zawsze pokazywał 
denerwujący brak szacunku dla uznanych arystokratów nauki. Forester umilkł 
zaskoczony i zdziwiony siłą jego argumentacji.
Jack Williamson
— Cel jest kluczem — niedbale kontynuował Iron-smith. — Ale Mark White ma za 
dużo niewłaściwej motywacji, szuka broni zamiast prawdy. Dlatego myślę, że nigdy 
nie opanuje tych robotów. Za bardzo je nienawidzi.
— Ale ma ku temu powody. — Niechęć do zadowolonego z siebie i spokojnego 
urzędnika, pobudziła Fo-restera do ostrego protestu. — Niech pan pamięta, on zna 
te humanoidy, a my nie. Zamierzam przesłać pełny raport o jego ostrzeżeniu do 
Komitetu Obrony. Ee? względu na okoliczności, nasze siły zbrojne powinny być 
ostrzeżone przed każdym takim planowanym najazdem.
— Przemyślałbym to, proszę pana. — Ironsmith potrząsnął głową. — Ponieważ cała 
ta sprawa, będzie wyglądała trochę dziwnie, nie sądzi pan, dla każdego kto nie 
był na miejscu. Musi pan przyznać, że nasze własne świadectwo nie zrobi 
wielkiego wrażenia na komisji wojskowej. W dodatku te raczej dziecięce teatralne 
gesty White'a i oberwany wygląd jego wspólników.
Jego chłopięca twarz zajaśniała.
— Prócz tego uważam, że te nowe roboty mogą okazać się bardzo użyteczne. Mimo 
opowieści White'a, wciąż nie mogę znaleźć żadnego powodu, aby ich się lękać czy 
nienawidzieć. Jeśli mogą rzeczywiście zlikwidować wojny, właśnie teraz ich 
potrzebujemy. Czy pan tak nie myśli?
Forester tak nie myślał, ale ten spokojny protest przypomniał mu bezbarwne 
powątpiewanie w oczach Armstronga. Zreflektował się, że członkowie Komitetu 
Obrony mogą wykazać podobny brak wiary i zdecydował się poczekać na bardziej 
przekonujące dowody.
HUMANOIDY
Była już szarówka, kiedy samochód wspinał się po wąskiej drodze z pustyni do 
strzeżonego ogrodzenia i rzęsiście oświetlonych budynków Starmont. Zamroczony 
zmęczeniem Forester uczuł ukłucie zazdrości, kiedy Ironsmith z łatwością 
wyskoczył z samochodu, lekko wskoczył na rower i żywo, gwiżdżąc piosenkę, 
popedałował do sekcji obliczeniowej.
Czerwony Alarm ogłoszono o północy. Przesłano go specjalnie chronionym kanałem 
na dalekopis. Ten sygnał ostrzegawczy oznaczał, że wykryto wrogie działania 
Mocarstw Trzech Planet. Wzywano personel Projektu Piorun, aby uzbroił po dwie 
rakiety na każdą z wrogich planet i oczekiwał na ostateczny rozkaz wykończenia 
trzech światów.
Następna wiadomość, pięć minut później, wzywała osobiście Forestera do stolicy, 
aby wziął udział w nadzwyczajnym posiedzeniu Komitetu Obrony. Wyruszył 
natychmiast, nie tracąc czasu nawet na to, by porozumieć się z Ruth. Jego 
służbowy samolot wylądował o świcie, w zimnym deszczu, na lotnisku wojskowym, a 
oczekujący samochód sztabowy zawiózł go do strzeżonego tunelu we wzgórzu. 
Głęboko, w systemie podziemnych schronów, które ludzie wykopali w gorączkowym 
poszukiwaniu utraconego bezpieczeństwa, przybył w końcu do wąskiego pokoiku o 
szarych betonowych ścianach. Zajął miejsce przy końcu pokrytego zielonym suknem 
stołu i czekał na zebranie. Nie mógł spać w samolocie — burze wzdłuż frontu 
atmosferycznego za bardzo rzucały maszyną. Śniadanie, które jadł razem z załogą 
na pokładzie, ciążyło mu na żołądku i musiał zażyć sodę. Czuł się nieświeżo po 
podróży, siedział, tęsknił za ciepłem Starmont i próbował nie myśleć
Jack Williamson
o niczym więcej. Wzdrygnął się, kiedy zobaczył Masona Horna.
Tajny agent wszedł przez inne, strzeżone drzwi. Towarzyszyło mu dwóch 
uzbrojonych poruczników Policji Bezpieczeństwa. Forester zerwał się, aby się z 
nim przywitać, ale Horn odpowiedział tylko zdawkowym, nieznacznym kiwnięciem, a 
jeden z poruczników skinął na niego, żeby się odsunął. Czekali w napięciu, z 
dala od siebie, na końcu długiego, szarego pokoju. Horn miał przy sobie małą 
brązową, skórzaną teczkę, przypiętą łańcuszkiem do przegubu. Forester, opadając 
na fotel, uczuł znów chłód od wilgotnego powiewu wentylatora gdzieś za sobą. 
Wiedział, co musi zawierać ta teczka i świadomość tego była potworna.
Stojący bliżej porucznik zobaczył jego wzrok skierowany na teczkę i zmarszczył 
brwi. Forester poderwał się, odwrócił wzrok i zaczął wycierać swoje lepkie 
dłonie. Ciężar skały nad głową zaczynał sprawiać na nim przytłaczające wrażenie, 
a słaba woń schnącej farby zaostrzyła jego złe samopoczucie. Osunął się w fotel, 
ale szybko wyprostował się, kiedy w otoczeniu milczących i nerwowych asystentów 
zaczęli przybywać wysocy wojskowi i polityczni dygnitarze, którzy tworzyli 
Komitet Obrony.
W końcu przybył sędziwy prezydent świata, wspierający się na ramieniu swego 
wojskowego adiutanta, niejakiego majora Steela. Drżącym głosem pozdrowił swych 
starych przyjaciół i skierował się do swojego wielkiego fotela w końcu stołu. 
Steel pomógł mu usiąść. Prezydent poczekał na słowa zachęty tego małego, 
schludnego oficera i przemówił do zebranych.
HUMANOIDY
— Panowie, mam dla was złe wiadomości. — Głos drżał mu. — Pan Mason Horn 
zreferuje je.
Na dyskretny gest prezydenta, agent specjalny opuścił obydwu poruczników i 
podszedł żywo do stołu. Z przerzedzonymi, żółtawymi włosami i z otyłą czerwoną 
twarzą, wyglądał raczej na sprzedawcę niż na szpiega międzyplanetarnego. Odpiął 
łańcuszek, otworzył skórzaną, brązową teczkę i wyjął z niej metalowy, polerowany 
obiekt wielkości jajka.
— To są te złe wieści. — Jego głos był tak uprzejmie niedbały, jakby prezentował 
nowy typ zamszowego garnituru na wiosennych targach. — Przywiozłem to z arsenału 
Trzech Planet w Sektorze Cynober. Prezydent poprosił mnie, abym nie podawał 
szczegółów technicznych. Mam tylko powiedzieć, jak to działa.
Mężczyźni dokoła długiego, jasno oświetlonego stołu, przeważnie zasuszeni i 
starzy, mieli twarze napięte z niepokoju. Teraz pochylili się w milczeniu i 
obserwowali, jak pulchne, precyzyjne palce Horna rozkręcają płasko zakończone 
metalowe jajo na dwie części i układają je na stole. Zimne światło pobłyskiwało 
na małych, żłobkowanych pokrętłach metalowych i tarczach z cyframi.
— Ha! — prychnął pogardliwie szef sztabu. — Czy to wszystko?
— To wystarczy, proszę pana. — Horn obdarzył go uprzejmym, przelotnym uśmiechem, 
jakby za chwilę miał zaprezentować walory wystawionego na sprzedaż plastikowego 
pantofla. — W gruncie rzeczy to urządzenie samo w sobie jest tylko rodzajem 
zapalnika. Ładunek wybuchowy tworzy każda materia, która akurat znajduje się w 
pobliżu. Atomy nie są rozbijane, ale
Jack Williamson
przekształcane całkowicie w swobodną energię. To małe pokrętło ustawia promień, 
w którym materia będzie zdetonowana — jakikolwiek, od zera do dwunastu metrów.
Kiedy głos jego umilkł, podziemny pokój wypełniła grobowa cisza. Ludzie 
nachylali się i z chorobliwą fascynacją wpatrywali się w mały mechanizm na 
stole. Przytłumione brzęczenie wentylatora stało się nieprzyjemnym rykiem, a woń 
farby wydawała się silniejsza. Forester siedział drżący i walczył z mdłościami.
— Jeden taki egzemplarz może nas wykończyć. — Mason Horn niezdarnie zaczął 
skręcać razem dwie małe części. — Jeśli na swój użytek chcecie ocenić jej 
skuteczność, zamieńcie metry sześcienne gleby i skał na tony, a wynik pomnóżcie 
przez tysiąc. To da wam przybliżony równoważnik dla plutonu.
Przerwał i starannie zapinał znów łańcuszek.
— Mocarstwa Trzech Planet miały więcej niż dwa lata, aby umieścić te urządzenia 
wszędzie tam, gdzie chciały — dodał spokojnie. — Mogli je wrzucić do naszych 
mórz, usiać nimi nasze bieguny, a także prze-szmuglować je tu, do tych schronów. 
Umieszczone z wyprzedzeniem, mogą być zdetonowane przy użyciu zdalnego 
sterowania, urządzenia zegarowego, a nawet przez przenikliwe promieniowanie 
wywołane wybuchami masy na innej planecie. Nie ma przed nimi obrony, a my nie 
możemy zaatakować, nawet przy użyciu podobnej broni, żeby nie zniszczyć samych 
siebie.
— Nie jestem tego zdania. — Szef sztabu odchrząknął z pełnym poczuciem władzy. — 
Kiedy odkryją, że uciekł pan z tym urządzeniem, założą, żeśmy je odtworzyli. 
Może powinniśmy przekazać im tę infor-
HUMANOIDY
mację przez jednego z naszych podwójnych agentów, wytworzyć obawę przed rewanżem 
i w ten sposób uniemożliwić im atak.
— Obawiam się, że to tak nie zadziała, proszę pana. — Horn skrzywił się, jakby z 
żalem potępiał tandetne wytwory jakiejś konkurującej firmy. — Takie absolutne 
bronie wytwarzają swą własną wybuchową mentalność. Myślę, że byłoby głupio 
przyznawać się, że udało nam się skraść tę broń. Widziałem aż nazbyt wiele 
symptomów oficjalnej histerii w rządach wrogów. Utwierdza mnie to w przekonaniu, 
że powinniśmy być przygotowani na śmierć w tej samej chwili, w której odkryją 
zgubę. Ta delikatna sytuacja powoduje, że powątpiewam, czy cała moja misja była 
rozsądna, proszę pana.
I Horn wycofał się. Wytarł pulchną, czerwoną twarz i czekał. Szef sztabu 
spojrzał na niego groźnie i nagle usiadł. Swoim oburzonym wzruszeniem ramion 
wydawał się mówić, że tacy właśnie cywile, ze swoimi niewiarygodnymi, nowymi 
broniami i ich szokującym brakiem dyscypliny, zrujnowali całą jego przyjemność 
płynącą z odwiecznego zewu wojny.
Wycierając znów dłonie, Forester potrząsnął głową na nieme zapytanie na posępnej 
twarzy ministra obrony. Projekt Piorun był gotów. Głowice jego własnych długich, 
samonaprowadzających pocisków miały promień detonacji czterdzieści metrów. Kiedy 
zostanie wydany rozkaz wystrzelenia, nic nie ocali wrogich planet. Ale było za 
późno, aby je użyć, jeśli ich wybuch ma uruchomić umieszczone na miejscu 
zapalniki wroga.
Stary prezydent zwrócił się niespokojnie do swojego adiutanta z jakimś pytaniem. 
Żywo kiwając głową,
Humanoidv
Jack Williamson
mały major Steel pomógł mu wstać. Forester próbował ukryć ostrą dezaprobatę, 
przypominając sobie legendy o fenomenalnej pamięci i wyjątkowej kompetencji 
Stee-la. Nie dowierzał mu. Jego zbyt wielkie wpływy wydawały mu się podejrzane.
— Nieprzyjemna sytuacja, panowie. — Ściskając brzeg stołu drżącymi, żółtymi 
rękami, prezydent odchrząknął niepewnie. — Z początku wydawało się. że mamy 
trudny wybór: wojna bez nadziei lub pokój bez wolności. Jednakże... — z trudem 
łapiąc oddech. łyknął wody ze szklanki, którą mały oficer trzymał przy jego 
ustach. — Jednakże major Steel odkrył trzecie rozwiązanie.
To zdanie wypowiedziane drżącym głosem, zaparło Foresterowi dech. Wspomniał 
bladego, obdartego mężczyznę skulonego przy dymiącym ognisku i jakby wpatrzonego 
z dziwną uwagą w jakieś odległe obiekty. Coś bębniło mu w uszach, a słaby głos 
sędziwego przywódcy zdawał się daleki.
— ...zaszokowało, jak zaraz zrozumiecie. — Prezydent skinął wyglądającą jak 
czaszka głową na schludnego oficerka, który stał nieruchomy i uważny, ze 
wzrokiem zastygłym ponad stołem. — Ale droga wyjścia, którą on proponuje, 
zakończyła mój koszmar i zachęcam was, abyście bezwarunkowo przyjęli jego radę.
HUMANOIDY
Kaszlnął opierając się bezsilnie o stół i czekał na małego adiutanta, aby 
podtrzymał mu szklankę, by mógł znów się napić.
— Panowie, ja wierzę w majora Steela. — Odwrócił się i uśmiechnął się do oficera 
z nieokreśloną wdzięcznością. — Był moją prawą ręką przez ostatnie dziesięć lat 
i czuję, że teraz możemy mu zaufać. Przynosi nam zadziwiające uwolnienie od 
śmierci i niewoli. Ale mam zamiar pozwolić mu przedstawić fakty, z tym tylko 
jednym zastrzeżeniem: on nie jest istotą ludzką.
Forester wiedział, że nie powinien być zdziwiony. Mark White próbował 
przygotować go na tę chwilę. Poza tym zawsze nie dowierzał nadludzkiej energii i 
kompetencji prezydenckiego adiutanta. Jednak, gdy patrzył na rzecz 
przypominającą człowieka, która stała obecnie przy drugim końcu długiego 
zielonego stołu, coś sprawiło, że zadrżał. Coś zimnego otarło się o jego plecy i 
coś odebrało mu oddech.
— Do usług panowie. — Z głosu Steela znikły, ludzkie cechy i wypowiedziane to 
zostało łagodnym srebrzystym brzęczeniem. — Ale chwileczkę, jeśli pozwolicie. 
Powinniście nas oglądać takimi, jacy jesteśmy i obecnie to przebranie jest już 
niepotrzebne.
I rzecz pozbyła się munduru. Wyrwała z oczu szkła kontaktowe. Szarpnęła za to, 
co wyglądało na jej skórę, i zaczęła obierać swoje członki i korpus z długich 
spiralnych pasów cielistego plastiku.
Forester patrzył na to bezradnie. Słyszał sapanie zgromadzonych dookoła stołu 
mężczyzn i widział, jak ich twarze sztywnieją i szarzeją z przerażenia. On sar; 
stracił oddech, gdy jakieś krzesło przewróciło M e /.; iomotem. Jednak to, co 
wynurzyło się spod od-
Jack Williamson
rzuconej maski, nie było w gruncie rzeczy niczym strasznym.
Co więcej, było czymś pięknym. Kształt tego był prawie ludzki, jednak bardzo 
szczupły i bardzo wdzięcz ny, nie miał w sobie żadnej mechanicznej niezręczności 
czy kanciastości. O głowę niższe od Forestera było teraz nagie i bezpłciowe. 
Jego gładka skóra błyszczała czernią, pobłyskiwała zmieniającymi się odblaskami 
brązu i niebieskiego. Na piersi jaśniał żółty napis:
HUMANOID
Seria Nr M8-B3-ZZ
Służyć, Słuchać
I Strzec Ludzi Od Złego
Kiedy humanoid zrzucił ostatki opakowania, snu przez moment zupełnie nieruchomo 
obok starego prę zydenta. Obecnie jego oczy były ślepymi kręgami, które łapały 
światło jak wypolerowana stal, a jego cienka twarz o wysokich policzkach 
zastygła w wyrazie ciemnej dobrotliwości. Po płynnej precyzji jego działań, 
teraz ta zatrzymana w bezruchu postawa wydawała się równie niesamowita, jak jego 
nieludzki głos.
— Panowie, wasz niepokój jest zupełnie niepotrzebny — zaświergotał melodyjnie — 
ponieważ nigdy nie krzywdzimy żadnego człowieka. Major Steel był po prostu 
użyteczną fikcją, stworzoną dla własnego panów dobra. Umożliwiła nam ona 
obserwowanie obecnego kryzysu technicznego w miarę jego rozwoju. Dzięki temu 
możemy zaofiarować nasze usługi wystarczająco wcześnie, by uniknąć 
niebezpieczeństwa.
— Ale, panie prezydencie! — Minister obrony zerwał się wciąż dysząc. — Nie 
rozumiem tego dziwnego przedstawienia — zaprotestował drżącym głosem. —
L
HUMANOIDY
Ale muszę panu przypomnieć, że istnieją mądre prawa chroniące nasze klasy 
pracujące przed konkurencją wieloczynnościowych mechanicznych androidów, takich 
jak ten. I mam nadzieję, że pan pamięta, że nasza partia ma pilnować tych praw. 
Nadchodzące wybory... Prezydent tylko popatrzył na maszynę.
— Nie musicie się obawiać o głosy robotników — wtrącił żywo robot. — Pracującym 
nie przynosimy ani niedostatku, ani cierpienia. Wprost przeciwnie, naszą jedyną 
funkcją jest podnoszenie ludzkiego dobrobytu. Wprowadzenie naszych usług usunie 
wszelkie różnice klasowe, razem z innymi przyczynami cierpień, takimi jak ból, 
nędza, zbrodnia czy wyrobnicza praca. Nie będzie klasy wyrobników, ponieważ nie 
będzie wyrobniczej pracy.
Nerwowo zmagając się ze szklanką i karafką, szef sztabu przenosił niepewnie 
wzrok z bzykającego robota na drżących poruczników obok Masona Horna. W końcu 
ochryple krzyknął:
— Schwyćcie to... urządzenie.
— To zupełnie niepotrzebne — zaśpiewał natychmiast złoty głos — gdyż nie mamy 
innego celu, prócz służenia wam.
Dwaj porucznicy przysunęli się bliżej do Horna, a szef sztabu dalej krzyczał:
— To nie maszyna! To... to myśli!
— Jesteśmy robotami — odpowiedziała mu stalowo-oka rzecz melodyjnie. — Ale 
myślimy, gdyż wszystkie nasze identyczne jednostki są podłączone promieniami 
rodomagnetycznymi do naszej centralnej sieci przekaźnikowej na planecie Wing IV. 
Takie jednostki jak ta
Jack Williamson
przed wami, są tylko członkami i organami zmysłów tego mechanicznego mózgu, 
który przy ich pomocy odbiera wrażenia i działa. Myślimy szybciej i skuteczniej 
niż człowiek, ponieważ nasze impulsy rodomagne-tyczne działają bez tych opóźnień 
czasowych, które spowalniają nieskuteczne reakcje umysłowe istot ludzkich. 
Również ta wielka sieć przekaźnikowa jest znacznie doskonalszym mechanizmem niż 
każdy ludzki umysł. Nie śpimy, nie błądzimy i nie zapominann, a nasza świadomość 
obejmuje wszystko, co zdarza. SK na wielu tysiącach światów. Możecie powitać nas 
be/ trwogi, ponieważ istniejemy tylko po to, aby słuchać i służyć ludzkości.
Szef sztabu przełknął nerwowo i niechcący przewrócił swą szklankę i karafkę. 
Ruszając się cicho i niewiarygodnie zręcznie, robot postawił je, zanim woda 
zdążyła się wylać, i podniósł szklankę do ust stareg« generała.
— Całkiem nieźle! — Szef sztabu zakrztusił się wodą, poczerwieniał na twarzy i 
opluł ciemnego huma-noida, który teraz znów stał czujny i nieruchomy. — Ale jak, 
jak dokładnie, możecie zlikwidować wojny?
— Mamy wprawę w rozwiązywaniu nieuniknionych katastrofalnych załamań takich 
hipertroficznych technik jak ta, którą rozwinęła wasza planeta — zaśpiewała 
słodko maszyna. — I mamy skuteczne metody zapobiegania gwałtom. Nasi agenci 
tutaj i na sąsiednich planetach zaczęli przygotowywać się do tego kryzysu już 
dziesięć lat temu. Nasze statki z Wing IV zbliżają się, wraz z wyposażeniem i 
jednostkami niezbędnymi do rozpoczęcia naszych usług. Przekonacie się, że 
formalne przygotowania są bardzo proste.
HUMANOIDY
Humanoid znów poruszył się szybko, umieszczając bezpiecznie szklankę i karafkę 
poza zasięgiem rozgesty-kulowanych rąk mężczyzny.
— Porty, zarówno wasze, jak i Trzech Planet, muszą być natychmiast otwarte dla 
naszych przesyłek — pogodnie kontynuował robot. — Nasi pierwsi agenci muszą być 
wyposażeni w kompetencje do podsłuchu kanałów informacyjnych i kontroli 
instalacji wojskowych, aby uprzedzić każde ludzkie zdradliwe działanie. W 
uzgodnionym terminie całe wyposażenie wojskowe musi zostać nam przekazane do 
bezpiecznej likwidacji.
— Przekazane? — Szef sztabu zrobił się purpurowy z wściekłości. — Nigdy!
— Sprawa już nie jest w waszych rękach — bzyknęła dobrotliwie maszyna. — 
Kluczowa decyzja dla wszystkich tych planet została podjęta kilkadziesiąt lat 
temu w laboratorium fizycznym, przez lekkomyślnego człowieka, który odkrył 
teoretyczną możliwość reakcji łańcuchowej w stosie uranowo-grafitowym. Kiedy 
wykonał on ryzykowny krok dalej i zademonstrował proces rozbicia atomu, wynik 
był już przesądzony. Macie panowie jednak wciąż swobodę przedyskutowania 
sytuacji.
Obróciwszy wyczekująco twarz w kierunku prezydenta, humanoid znów zastygł w 
bezruchu — ciemny wizerunek najwyższej dobrotliwości. Z nadzieją uśmiechając się 
do niego, sędziwy mąż stanu wezwał do dyskusji. Nie słuchając kłótni, które 
nastąpiły, Forester siedział drżąc w podmuchu wentylatora, obserwował maszynę i 
rozmyślał, co należy robić. Raz zaczerpnął oddechu, aby opowiedzieć całą tę 
historię o Marku
Jack Williamson
Whitcie i o jego ostrzeżeniu. Ale zaraz zorientował się, że nie może tak zrobić, 
gdyż jeszcze bardziej naraziłby na szwank bezpieczeństwo Projektu Piorun. W 
końcu przesłał notatkę do ministra obrony, prosząc o prywatną rozmowę z 
prezydentem.
— Panowie — mruczała gładka maszyna — musicie zrozumieć konieczność 
natychmiastowej zgody. Przywódcy Mocarstw Trzech Planet mają teraz spotkanie z 
innymi naszymi jednostkami zwiadowczymi i wykazują skrajną podejrzliwość i 
niepokój. Prawdę mówiąc, naszym jednostkom jest coraz trudniej powstrzymać ich 
decyzję natychmiastowego zniszczenia tej planety.
Prezydent zgodził się na krótką przerwę, na konferencję z ministrem obrony i 
jego doradcą naukowym za dźwiękoszczelnymi drzwiami sąsiedniego prywatnego 
gabinetu. Tam ściany pomalowane były żółtą i czarna farbą. Wentylatory wyłączono 
i jej duszące wyziewy spowodowały, że Foresterowi było niedobrze, kiedy 
pośpiesznie referował ostrzeżenie White'a.
— Panie prezydencie — skończył z rozpaczą. — Myślę, że musimy trzymać z dala te 
roboty, przynajmniej do chwili, kiedy będziemy mogli dowiedzieć się czegoś 
bliższego o nich i ich usługach. Chciałbym przypomnieć panu, że wciąż mamy 
Projekt Piorun. Zamiast łagodnie poddać się humanoidom, sugeruję, żebyśmy oddali 
strzał pokazowy do jakiegoś niezamieszkałego satelity i wysłali ostrzeżenie do 
Mocarstw Trzech Planet.
Sędziwy mąż stanu wahał się, splatając swe pobruż-dżone, żółte ręce, a Forester 
wiedział, że brakowało mu podtrzymującej na duchu obecności małego majora 
Steela.
l
HUMANOIDY
— Boję się wojny. — Jego zamglone oczy mrugały z niezdecydowaniem. — A obawiam 
się, że pański strzał pokazowy ją wywoła lub spowoduje eksplozję tych 
detonatorów tutaj.
— Możliwe — Forester zgodził się niechętnie. — Ale myślę, panie prezydencie, że 
przynajmniej powinniśmy przeciągać sprawę do chwili, kiedy wyznaczona przez pana 
komisja znajdzie jakąś planetę, gdzie ich usługi są już wprowadzone.
— Nie wiem. — Starzec zaplatał swoje sękate palce. — Zapytajmy Steela...
— Chwileczkę panie prezydencie! — wtrącił Forester — stanowczo się sprzeciwiam 
zawiadamianiu robotów o czymkolwiek związanym z Projektem Piorun, ponieważ 
myślę, że możemy go potrzebować przeciw nim.
— Możliwe. — Prezydent niezdecydowanie potrząsnął głową. — Ale nie wiem, co 
robić.
Tajna wiadomość przyniesiona przez podnieconego sekretarza skończyła tę mękę 
niezdecydowania. Satelitarne stacje obserwacyjne ponad atmosferą meldowały 
wejście do przestrzeni terytorialnej planety roju ogromnych niezidentyfikowanych 
statków, nadlatujących z ogromną szybkością z Sektora Xanthic. Prezydent drżącym 
głosem odczytał wiadomość, po czym wydy-szał z trwogą:
— Steel mówi, że nie możemy ryzykować dalszej zwłoki. — Wiadomość wyfrunęła z 
jego bezradnych palców. — To musi być flota Trzech Planet, która już wtargnęła 
do naszej przestrzeni.
— Nie sądzę, panie prezydencie — zaprotestował spokojnie Forester. — Mając te 
detonatory nasi ludzcy
Jack Williamson
wrogowie nie potrzebują statków kosmicznych większych niż nasze. I zdaje się, że 
kierunek Wing IV leży w Sektorze Kanthic.— Jego głos zadrżał. — Zdaje się panie 
prezydencie, że te statki przynoszą nam inwazję humanoidów.
— Inwazja? — Starzec pocierał swe łzawe oczy w bezmyślnym osłupieniu. — Wiec 
muszę posłać po Steela...
— Poczekajcie! — Przerwał rozpaczliwie Forester, — Proszę mi wybaczyć panie 
prezydencie, ale wciąż możemy zniszczyć te okręty wykorzystując Projekt Piorun. 
Sugeruję, żeby pan przedstawił ultimatum. Ta rzecz, ten Steel, jest widocznie w 
bezpośredniej łączności z innymi jednostkami humanoidów. Dlaczego nic kazać mu 
zatrzymać tych statków, dopóki nie przyjrzymy się bliżej maszynom i ich usługom?
— Ale obawiam się...
— Ja też — Forester szeptał nagląco. — Dlatego właśnie chcę trzymać Projekt w 
tajemnicy. Nasze pociski mogą zlikwidować te statki. Jeśli to nie wystarczy, 
mogę je zmodyfikować, by dosięgły Wing IV. I zlikwidować tę stację 
przekaźnikową, i zatrzymać każdą kontrolowaną przez nią mechaniczną jednostkę. 
Więc niech pan nie wydaje Projektu, panie prezydencie!
— Nie wiem. — Prezydent gryzł swe pergaminowe wargi i trząsł się trapiony 
wątpliwościami. Jego mętne oczy przeniosły się z tęsknotą na drzwi pokoju, gdzie 
czekał pozbawiony przebrania robot, ale w końcu wy-dyszał:
— W porządku Forester, zatrzymamy pańską broń, chociaż wiem, że nie będziemy jej 
potrzebować. Niech pan przeprowadzi niezbędne modyfikacje, żeby można
HUMANOIDY
było jej użyć przeciwko Wing IV, i trzyma swój personel w pogotowiu do jej 
wystrzelenia, gdyby coś źle poszło. — Jego jabłko Adama skoczyło nerwowo. — Ale 
ja wierzę Steelowi.
Wrócili do pokoju zewnętrznego.
— ...nadchodzące statki są nasze — mruczała melodyjnie mała czarna maszyna. — Są 
dostatecznie zabezpieczone przed każdym niemądrym atakiem waszej prymitywnej 
broni, ale nie niosą broni zaczepnej. Przybyły z Wing IV, aby zaoferować usługi, 
jeśli pozwolilibyście im wylądować.
Komitet Obrony kilka minut później przegłosował, że wobec tej nadzwyczajnej 
sytuacji należy zawiesić prawa antyrobotowe i otworzyć kosmoporty dla statków z 
Wing IV. Jedynym wstrzymującym się od głosu był oburzony szef sztabu. Forester 
pośpiesznie opuścił te wilgotne podziemne pomieszczenia. Był zmęczony, 
zaniepokojony i chory. Musiał zażyć sodę.
Niewzruszony mechanizm, który kiedyś był majorem Steelem, podyktował obszerne 
artykuły proponowanej umowy między ludźmi i humanoidami. Umowa będzie 
obowiązywać za sześćdziesiąt dni, jeśli zostanie zatwierdzona przez referendum. 
W południe, mając przy boku to samo kompetentne urządzenie do ponaglania, stary 
prezydent stał chwiejąc się przed szeregiem nowych kamer, aby ogłosić przybycie 
robotów.
Jack Williamson
Forester znalazł swoją sodę i pokój hotelowy. Gorąca kąpiel zniwelowała 
wewnętrzny chłód i zmęczenie, drzemał po niej przez dwie godziny. Obudził się 
bez ciążącego niepokoju. Poczuł nawet głód. Kazał podać sobie posiłek i jadł, 
słuchając przemówienia prezydenta.
Obiecane usługi humanoidów były wciąż niewiadomą, ale początkowa nieufność 
została wyeliminowana przez ulgę, że decyzję już podjęto i że straszna moc jego 
Projektu jest wciąż nienaruszona. Nienawiść i lęki Marka White'a zaczęły teraz 
wydawać się absurdalne. Odczuwał nawet coś podobnego jak Ironsmith — żywą chęć 
zobaczenia nowych robotów.
Tego samego popołudnia ujrzał lądujące statki z Wing IV. Kiedy wracał samochodem 
sztabowym do swego służbowego samolotu, kazał kierowcy zatrzymać się na szosie, 
w miejscu gdzie mijała ona kosmoport, tak by mógł obserwować lądujące statki. 
Jeden ogromny statek międzygwiezdny już wylądował. Znacznie górował nad 
wysokimi, znajomymi liniowcami międzyplanetarnymi, które teraz stały na skraju 
lotniska, pośpiesznie przesunięte dla zrobienia miejsca.
— Och, proszę pana! — szepnął pełen nabożnego lęku kierowca. — Jakiż on jest 
wielki!
Był wielki. Grube, betonowe płyty popękały i wygięły się pod ciężarem czarnego 
kadłuba, który był tak wysoki, że wokół jego dzioba unosiły się białe kłęby 
kumulusów. Forester patrzył w górę, aż bolała go szyja. Obserwował jak otwierają 
się gigantyczne śluzy, a z nich zjeżdżają długie trapy, po których maszerują 
hordy humanoidów, które mają podjąć służbę dla ludzkości.
L
HUMANOIDY
Malutkie w porównaniu ze swoim kolosalnym okrętem, nowe roboty były wszystkie 
identyczne, nagie i bezpłciowe, szybsze i gładsze od ludzi, zgrabne, doskonałe i 
niestrudzone. Słońce lśniło na ich ciemnych częściach i pobłyskiwało na ich 
żółtych tabliczkach. Niezliczone, tysiącami rozproszyły się po pokruszonym 
betonie.
Pierwsi zwiadowcy tej ciemnej armii podeszli do wysokiego, drucianego ogrodzenia 
kosmoportu, obok miejsca, gdzie zatrzymał się Forester. Roboty zaczęły usuwać 
ogrodzenie, zręcznie przecinając małymi narzędziami gruby drut siatki i 
starannie układały wycięte segmenty w stosy. Ta wielka liczba krzątających się 
robotów zaczęła mu przypominać owady społeczne. Pracowały w milczeniu, nie 
nawołując się, ponieważ każdy z nich był częścią tej samej najdoskonalszej 
maszyny, i każdy z nich wiedział, co robią wszystkie inne. Obserwując to, 
Forester poczuł jak ogarnia go strach.
Było ich za dużo. Pobłyskując brązem i lodowym błękitem, ich twarde, czarne 
ciała były zbyt piękne. Były zbyt pewne, zbyt silne, zbyt szybkie. W odróżnieniu 
od prawdziwych owadów, które kiedyś obserwował, nie marnowały czasu i wysiłku. 
Pracowały jak jeden organizm i nie popełniały błędów. Obawy Marka White'a 
wydawały mu się teraz bardziej uzasadnione, i poczuł nagłą wdzięczność dla 
prezydenta, że zachował Projekt Piorun.
— Chodźmy! — pociągnął za rękaw gapiącego się kierowcę. Jego głos był ochrypłym 
szeptem, jakby już się bał, że humanoidy go usłyszą. — Odjeżdżamy. Szybko!
Jack Williamson
— Tak jest, proszę pana. — Rzucając ostatnie zdziwione spojrzenie na ogrom 
statku i na ciche maszyny, które wciąż wyrajały się z niego, kierowca ruszył. — 
Świat się zmienia — skomentował mądrze. — Czegóż to ludzie nie wymyślą!
Po powrocie do Starmont Forester zszedł na dół. do Projektu, nie tracąc nawet 
czasu na telefon do Ruth. Pracował noc i cały następny dzień, bez snu, 
modyfikując trzy pociski. Światło potrzebowałoby dwóch długich stuleci, aby 
dotrzeć do Wing IV, ale te opływowe kształty śmierci wytwarzały własną geometrię 
przestrzeni. Wielkość czasu, w równaniach napędu rodomagne tycznego, zmieniała 
się z pierwiastkiem czwartego stop nią z odległości. W związku z tym Wing IV był 
tylko o parę sekund dalej niż najbliższa planeta.
Kiedy wreszcie był gotów trzeci pocisk ze zmodyfikowanym napędem i 
przekaźnikami, Forester, nie zdejmując kombinezonu, położył się spać na 
składanym łóżku przy wyrzutni. Dzwonek dalekopisu natychmiast go obudził. 
Zobaczył wtedy, że jest około godziny dziewiątej, następnego ranka. Krótka 
notatka od ministra obrony była oznaczona znakiem najwyższej tajności. 
Ostrzegała go, by się przygotował na wizytę inspektora humanoidów, który 
przybędzie w ciągu godziny. Po szybkim sprawdzeniu zmodyfikowanych pocisków, 
zostawił je przygotowane na stojaku. Na górze zaryglował windę, spuścił lustro, 
aby przykryć guziki, kopnął dywan nad drzwi włazu w podłodze i wyszedł z 
garderoby do swojego gabinetu, aby oczekiwać inspekcji.
Robot przybył samolotem wojskowym, wraz z generałem, dowódcą stacji 
satelitarnych i z jego świtą. Samochód sztabowy przywiózł ich z pasa startowego
L
HUMANOIDY
u stóp góry. Forester czekał, aby ich przywitać przy bramie wewnętrznej. Maszyna 
wystąpiła z grupy mężczyzn i wybrzęczała swe przywitanie:
— Do usług, doktorze Clay Forester.
Szczupła nagość humanoida dziwnie nie pasowała do sztywnych mundurów wojskowych, 
ale ta odmienność nie była zabawna. Uprzejma czujność robota trochę wytrącała z 
równowagi, i Forester nie mógł powstrzymać niespokojnego drgnienia, kiedy 
usłyszał swe nazwisko.
— Przyszliśmy, aby zbadać pański Projekt Czaty. — Głos robota miał łagodne 
brzmienie fletu. — Zgodnie z układem prowizorycznym, mamy nadzorować wszystkie 
urządzenia wojskowe, aby zapobiec jakiejkolwiek agresji przed referendum 
ratyfikującym. Potem usuniemy wszystkie rodzaje broni.
— Ale ten Projekt nie jest bronią — zaprotestował Forester. — Tak jak stacje 
satelitarne, jest to tylko część systemu ostrzegania.
Nie mógł zgadnąć, co pomyślał humanoid. Nic nigdy nie zmieniało tego radosnego 
wyrazu lekko zdziwionej ojcowskiej dobrotliwości. Ale maszyna metodycznie 
kontynuowała analizę budynku, instrumentów i personelu. Inspekcja stała się 
okrutną próbą, która trwała cały dzień. Nawet kiedy ludzcy członkowie tej grupy 
poszli na obiad do bufetu, robot zatrzymał Forestera, aby mu objaśnił prowadzone 
przez niego zapiski. W zapiskach tych Forester zostawił umyślne luki.
— Mamy zagwarantowany dostęp do tajnych akt Komitetu Obrony — wymruczał robot 
uprzejmie. — Widzieliśmy tam sumy funduszu dyspozycyjnego Projektu i listę 
urządzeń nabytych za te sumy. Czy mógłby
Jack Williamson
pan wyjaśnić, dlaczego te sumy są takie duże i dlaczego tak wielu z nabytych 
instrumentów tu nie widać?
— Oczywiście. — Forester próbował wyglądać lepiej niż się czuł. — Proszę wziąć 
pod uwagę, że to jesi urządzenie doświadczalne, a ludzie nie są tacy sprawni jak 
roboty. Wy przynajmniej tak utrzymujecie. Zrobiliśmy kilka poważnych, 
kosztownych błędów w projektowaniu i wszystkie brakujące urządzenia zostały 
zużyte i oddane na złom już dawno temu.
— Nasze przybycie położy kres takiemu marnotraw stwu — stwierdził cicho robot.
Forester nie mógł dojrzeć żadnej jego reakcji. Nawę' humanoidom, pomyślał 
ponuro, będzie trudno wykazać, że te brakujące urządzenia nie zostały j es ze A 
przetopione w piecach jako złom. Bał się nawet myśleć. jakie jeszcze inne ślady 
istnienia Projektu Piorun moA odkryć ich wścibski umysł.
Nieodgadniona maszyna zabrała go tego popołudnia z powrotem do urządzeń 
śledzących neutrino. Jej ślepe z wyglądu, stalowe oczy gapiły się bez wyrazu na 
ogromne rury poszukiwawcze, z ich drobnymi siateczkami żarzącego się drutu 
bezustannie przeczesującymi kosmos. Studiowała łagodnie tykające liczniki i 
rejestratory kierunkowe. Kazała mu wydostać całą dokumentację z sejfu i zapytała 
o nazwy i adresy wszystkich firm, które dostarczały jakichkolwiek materiałów. Na 
końcu rozmawiała z każdym z sześciu techników.
W miarę jak ciągnęło się śledztwo, Forester czuł się coraz bardziej zmęczony, 
zirytowany i przestraszony. Nie wyspał się dobrze, a jego pusty żołądek dawał 
znać o sobie. Bał się, że jego podenerwowanie może zdradzić
HUMANOIDY
Projekt i kiedy maszyna skończyła zajmować się Arm-strongiem spytał z 
desperacją:
— Czy to nie dosyć? Widzieliście wszystko i rozmawialiście z każdym z nas. Czy 
to was nie zadowoliło?
— Dziękuję, proszę pana — zaświergotał humanoid. — Ale jest jeszcze jeden 
człowiek związany z Projektem, którego musimy wybadać. To matematyk, który 
obliczał konstrukcje aparatury przeszukującej.
— Wszystkie rutynowe obliczenia są wykonywane w sekcji obliczeniowej.
— Kto nią kieruje?
— Młody chłopak. Nazywa się Ironsmith — głos Forestera podniósł się, zbyt ostro. 
— Ale on nie ma nic wspólnego z rzeczywistymi urządzeniami. Nigdy nie widział 
rur, ani nawet o nich nie słyszał. Jest po prostu wynajętym matematykiem i 
rozwiązywał jedynie problemy, które mu zlecaliśmy.
— Dziękuję, proszę pana — zabrzęczała układna maszyna. — Ale my musimy 
porozmawiać z panem Ironsmithem.
— Nic nie wie o Projekcie. — Forester rozpaczliwie usiłował usunąć obawę ze 
swego głosu. — Poza tym nie mamy dzisiaj zbyt dużo czasu, ponieważ zadzwoniłem 
do żony, że wszyscy wpadniemy na drinki i kolację, a ona już na nas czeka. 
Istoty ludzkie jedzą, pamięta pan?
Nie chciał, żeby robot spotkał się z Ironsmithem, a już z pewnością nie sam na 
sam. Było za dużo tajemnic, które ten zdolny młody człowiek mógł odkryć. Jednak 
mały humanoid nie dbał o drinki i szybko zacytował artykuły układu. Forester 
niechętnie za-
Humanoidy
Jack Williamson
dzwonił do sekcji obliczeniowej i Ironsmith przybył na spotkanie z maszyną.
Forester spędził niespokojny wieczór. Obawa odebrała mu apetyt, a doktor Pitcher 
zabronił alkoholu. Pił kawę, żeby nie zasnąć, i palił cygara, aż poczuł ohydny 
smak w ustach. Z nieuwagą słuchał ponurej rozmowy wojskowych o bezrobociu w ich 
zawodzie.
Była już północ, kiedy robot wrócił z sekcji obliczeniowej. Z jego ciemnej, 
pogodnej twarzy nie można było wywnioskować czego się dowiedział. Podenerwowany 
Forester odwiózł całe towarzystwo do samolotu. a potem pognał do kwatery 
Ironsmitha. Młody urzędnik przywitał go ze zdziwieniem i troską.
— Co się stało, doktorze Forester? Forester zmieszał się, a Ironsmith zapytał:
— Dlaczego jest pan taki ponury i mizerny?
Ignorując pytania Forester szybko rozejrzał się po pokoju. Stało tu kilka 
podniszczonych lecz wygodnych mebli. Na małym stoliku leżała otwarta książka 
wydrukowana dziwnym alfabetem jakiegoś starożytnego języka pierwszej planety. 
Obok stała butelka wina i pudło cygar. Sam Ironsmith w nie wyprasowanych, 
luźnych spodniach i rozpiętej, kolorowej koszuli wyglądał tak otwarcie i 
przyjaźnie jak ten jego pokój. Forester nie zauważył żadnych śladów konszachtów 
z tą ciekawską maszyną.
— Jakieś kłopoty, proszę pana? — nalegał zaniepokojony Ironsmith.
— Ten cholerny robot — mruknął Forester. — Ta rzecz zajęła mi cały dzień.
— Och! — urzędnik wyglądał na zdziwionego. — Dla mnie to było bardzo 
interesujące.
HUMANOIDY
— Czego od pana chciał?
— Nic takiego. Zadał pytanie czy dwa i obejrzał kalkulatory.
— Ale był tak długo. — Forester wpatrywał się w jego twarz. — Co chciał 
wiedzieć?
— To ja zadawałem pytania. — Ironsmith uśmiechnął się z chłopięcym zadowoleniem. 
— Widzi pan, w tej stacji przekaźnikowej na Wing IV jest cała matematyka, jaką 
ludzie kiedykolwiek poznali. I w dodatku jest to kawał kalkulatora! Wspomniałem 
o pewnym trudnym problemiku, który rozgryzałem i od tego się zaczęło.
— I co?
— To wszystko.— W szarych oczach Ironsmitha malowała się przejrzysta uczciwość. 
— Naprawdę, panie Forester, nie widzę żadnego powodu, żeby pan denerwował się 
humanoidami, ani też żeby Mark White ich nienawidził.
— Ale ja widzę!
— Jednak one są tylko maszynami — upierał się grzecznie Ironsmith. — One nie 
mogą być ani złe, ani dobre, ponieważ nie stoją przed nimi żadne dylematy 
moralne. Nie wybierają dobra ani zła. Mogą robić tylko to, do czego skonstruował 
je stary Warren Mans-field — służyć ludzkości.
Forester nie był tego taki pewien i nie był przekonany, że Ironsmith zawsze 
wybierał właściwie. Jednak ten pancerz uprzejmej niewinności wydawał się nie do 
przebicia, a Forester ze zmęczenia już ledwo stał na nogach. Przestał wypytywać 
urzędnika i znużony powlókł się do domu.
Kiedy wracał do siebie, do żony, samotny pod zawojowanymi przez humanoidy 
gwiazdami, poczuł nagle
Jack Williamson
gwałtowną zazdrość o beztroski spokój Ironsmitha. Surowe wymagania Projektu 
stały się zupełnie nie do zniesienia. Przez jeden krótki, ponury moment żałował, 
że humanoid podczas inspekcji nie odkrył jego przerażającej tajemnicy i nie 
wyzwolił go od niej. Ale natychmiast wyprostował się. Te zgrabne pociski, 
czekające tam w podziemiach, były ostatnią obroną ludzkości i nie śmiał odrzucić 
swej odpowiedzialności.
Następnego ranka dalekopis wezwał Forestera di stolicy, aby wziął udział w 
końcowych sesjach Komitc tu Obrony. Ludzki rząd przygotowywał się do zakon 
czenia swojej działalności w dniu referendum, ale napięcie polityczne wzrastało, 
ponieważ kilku fanatycznych przeciwników humanoidów zaczęło prowadzić przeciw 
nim gwałtowną kampanię.
Kilku przywódców robotniczych bało się, że upowszechnienie robotów spowoduje 
bezrobocie, chociaż obiecywały one skrócenie czasu pracy i zwiększenie dochodów 
znaczniejsze, niż kiedykolwiek wywalczono strajkami. Przywódcy kilku organizacji 
religijnych podejrzewali, że wiedza i potęga humanoidów zostawi zbyt mały obszar 
działalności reprezentowanych przez nich siłom wyższym, a wielu biurokratów 
obawiało się społeczeństwa nieskrępowanego przepisami.
Jednakże humanoidy posiadły sztukę polityki. Otworzyły w każdej dzielnicy i 
wiosce biura, w których mieniły się cuda wyprodukowane przez maszyny. Ich nie-
HUMANOIDY
zliczone jednostki dzwoniły do drzwi, zwracały się do każdego głosującego po 
nazwisku i obiecywały raj — bez opłat za wejście. Kiedy nadeszło referendum, 
tylko nieliczni sceptycy głosowali za tym, żeby zatrzymać zmechanizowany marsz 
postępu. Zwycięskie humanoi-dy, nie żywiąc urazy do nikogo, zaoferowały te same 
kompetentne usługi zwolennikom i przeciwnikom. Kierowały rozwiązaniem ludzkiego 
rządu i natychmiast przystąpiły do rozmontowywania instalacji wojskowych. 
Forestera na kilka dni zatrzymano w stolicy, to znaczy do chwili, kiedy maszyna 
włożyła pióro w drżące ręce prezydenta świata i podyktowała tekst jego 
rezygnacji.
— Jestem skończony — szepnął Foresterowi sędziwy mąż stanu, kiedy członkowie 
zlikwidowanego Komitetu Obrony podchodzili kolejno, aby uścisnąć jego dłoń. — 
Teraz — dodał — wszystko zależy od pana.
Forester popatrzył w jego ciemne, niespokojne oczy i kiwnął głową w milczeniu. 
Rozumiał, że całe brzemię Projektu spoczywało teraz na jego barkach. Jednak 
wychodząc z budynku rządowego czuł krzepiącą ulgę, gdyż skuteczne mechanizmy 
przejmowały również urządzenia wojskowe Mocarstw Trzech Planet i usuwały 
detonatory planetarne. Mógł w końcu wrócić do Starmont i czystej nauki, którą 
tak kochał. Pod wpływem napięcia spowodowanego referendum, prawie zapomniał o 
wizycie w tamtej zrujnowanej wieży na brzegu morza. Wydawało się, że dla Marka 
White'a z jego nie budzącymi szacunku wyznawcami, jego wątpliwą nauką i 
niepokojącą historią, nie ma miejsca w nowej wspaniałej przyszłości.
Jack Williamson
Roboty pozbyły się służbowego samolotu Forestera, komunikując mu, że wszystkie 
takie prymitywne gru-choty są zbyt niebezpieczne, aby ludzie mogli ich używać. 
Kiedy kierowca-humanoid zabrał go z hotelu na lotnisko, czekał już tam na niego 
cudowny, nowy wehikuł — długi, jasny, o kształcie łzy, nie oszpecony przez żadne 
sterczące skrzydło czy podwozie. Dwie szybkie maszyny pomogły mu przejść przez 
owalne drzwi, a gładkie ściany były przezroczyste i wyglądały jak lekko 
przyciemnione szkło. Płaski pokład ukrywał wszystkie mechanizmy i nie widać było 
żadnych sterów. Drzwi za nim zamknęły się same.
— Jak to działa? — zapragnął się dowiedzieć.
— Drzwiami steruje ukryty przekaźnik rodomagne-tyczny — zamruczała maszyna obok 
niego.
Druga prześlizgnęła się na przód pokładu i stała tam sztywno, wpatrując się 
ślepymi oczyma w dal. Chociaż nie dotknęła żadnych sterów, statek cicho wzniósł 
się w powietrze. Jednostka obok Forestera wysunęła ukryty w pokładzie niski 
tapczan, pytając z szacunkiem, czy nie pragnie usiąść, ale on nie miał ochoty. 
Niepokój zmuszał go do zadawania coraz dociekliwszych pytań.
— Krążownik jest zasilany przekształconą materią — poinformowała go spokojnie 
maszyna. — Konwertery znajdują się na Wing IV, a energia jest przenoszona do 
użytkownika przez wąski promień rodomagne-tyczny. Ciąg, który napędza statek 
jest stworzony przez pole rodomagnetyczne.
— Tak? A jakie jest równanie tego pola?
— Dostarczanie takich informacji jest sprzeczne z naszą linią postępowania — 
zabrzęczał humanoid. — Ponieważ ludzie, którzy korzystają z naszych usług nie
HUMANOIDY
potrzebują wiedzy, a nauka była często używana, aby naruszać Najwyższe Prawo.
Forester odwrócił niespokojnie głowę, obserwując przez przezroczyste ściany jak 
samolot przebił szybko mleczną pokrywę cirrusów i wzniósł się wyżej do jono-
sfery. Niebo zrobiło się purpurowoczarne. Widział łagodną krzywiznę planety, 
pełznące spłaszczone góry, i opadające w tył , ku zachodowi, czerwonoskrzydłe 
słońce. I nagle rozpoczęli lądowanie na dziwacznej platformie ładowniczej.
— Czy to Starmont?
Znajomy kształt ciemnej wyżyny i swojska brązowa powierzchnia pustyni wokół 
odpowiedziały na jego bezgłośne pytanie. Jednak wszystko inne się zmieniło. 
Wszędzie wyrosły nowe ściany i wieże, mieniące się żywymi kolorami w blasku 
słońca. Szerokie, nowe ogrody wyglądały fantastycznie, pełne roślin, które 
musiały pochodzić z innych światów.
Drzwi samolotu nie miały klamki, którą można by się posłużyć, ale same cicho 
otworzyły się przed Fore-sterem. Nadskakujące maszyny sprowadziły go na dół, 
nazbyt ostrożnie. Kiedy bez tchu przebiegał po nowym, czerwonym chodniku, aby 
spotkać się z żoną i przyjaciółmi, zatrzymało go nagłe, silne przeczucie, że 
zdarzyła się katastrofa.
Ani egzotyczne ogrody z otoczonymi kolumnadą ścieżkami, ani długie wille z 
jasnymi ścianami nie były dla niego niespodzianką, gdyż wiedział już, że 
krzątające się maszyny przebudowują całą planetę w raj pełen opływowych 
kształtów. Upłynęła chwila, zanim zorientował się, co mu tu nie pasuje. Powiew 
jakiegoś zgniłego zapachu dżungli zwrócił jego uwagę na poło-
Jack Williamson
żony nisko w zagłębieniu ogród na miejscu dawnego budynku administracyjnego i 
uczuł lekki wstręt na widok wysokich, mięsistych, purpurowych łodyg zasadzonych 
tu przez maszyny. Następnie zabrakło mu białej betonowej wieży teleskopu 
słonecznego, a potem zaparło mu dech, kiedy spojrzał znów na nową, niebie-sko-
bursztynową willę na samym szczycie.
— Gdzie ono jest? — zapytał oskarżające. — Wielkie zwierciadło.
To wielkie zwierciadło było całym jego życiem. Sięgało dalej niż mogły dotrzeć 
statki nawet z Wing IV. Ono dostarczyło klucza do rodomagnetyzmu, a Fore-ster z 
nadzieją planował, że spędzi przy nim swoje ostatnie lata, badając zewnętrzne 
galaktyki, w poszukiwaniu jakiejś innej wskazówki, która mogłaby objawić 
prawdziwą prima materia wszechświata.
Lecz teraz na miejscu teleskopu stał barwny budynek mieszkalny. Świadomość tego 
oszołomiła go. Przez jedną bolesną chwilę żywił nadzieję, że humanoidy po prostu 
zamieniły cenny instrument jakimiś miniaturowymi, nowymi urządzeniami, tak 
wspaniałymi jak tamta srebrzysta łza, stojąca z tyłu za nim, ale maszyna 
zaświergotała pogodnie:
— Obserwatorium zostało usunięte,
— Dlaczego? — Niejasny strach zwyciężył w nim w walce z wściekłością, a jego 
głos zrobił się ochrypły.
— Nie mieliście prawa...
— Wszystkie niezbędne prawa, aby zaprowadzić i kontynuować naszą służbę, zostały 
nam przyznane w wolnym referendum — przypomniał mu humanoid.
— Poza tym, ta przestrzeń była potrzebna na pański nowy dom.
HUMANOIDY
— Chcę, żeby zainstalowano znów reflektor.
— To będzie niemożliwe, proszę pana — drobna maszyna stała czujnie i bez ruchu, 
patrząc gdzieś poza niego ślepymi, wypolerowanymi oczyma. — Wyposażenie 
laboratorium jest dla pana zbyt niebezpieczne. Tak łatwo można sobie zrobić 
krzywdę ciężkimi instrumentami, rozbitym szkłem, prądem elektrycznym, łatwo 
zapalnym papierem i trującymi roztworami fotograficznymi.
— Musicie znów zainstalować ten teleskop — Fore-ster trząsł się z rozgoryczenia 
i niedowierzania. — Ponieważ mam zamiar kontynuować moje badania astrofizyczne.
— Badania naukowe nie są już potrzebne, proszę pana. — Wyraz dobrotliwego 
zdziwienia pozostawał bez zmian na tej wąskiej silikonowej twarzy. — 
Przekonaliśmy się, na przykładzie wielu planet, że wszelkie badania naukowe 
rzadko uszczęśliwiają ludzi i że wiedza naukowa jest często używana w celach 
destrukcyjnych. Nierozsądni ludzie próbowali nawet zaatakować Wing IV 
nielegalnymi urządzeniami naukowymi.
Dreszcze doprowadziły Forestera do stanu niemego przestrachu.
— Dlatego, Clay Forester, musi pan teraz zapomnieć o swoich zainteresowaniach 
naukowych. — Ten melodyjny ton był straszny w swej bezlitosnej dobrotliwości. — 
Musi pan teraz poszukać szczęścia w jakiejś mniej szkodliwej działalności. 
Doradzalibyśmy filozofię lub szachy.
Mała maszyna tylko patrzyła, jak przeklinał. Na wysokich policzkach czarnej 
twarzy igrały brązowe i lodo-wato-błękitne błyski. Na jej obliczu malował się 
wyraz
Jack Williamson
pogodnej troski. Nie poruszyła się do chwili, kiedy nowy lęk kazał mu wyszeptać 
ochryple:
— Gdzie jest moja żona?
Podczas męczących miesięcy kampanii ratyfikacyjnej trzymał się z dala od 
Starmont w obawie, że mógłby jakoś zdradzić Projekt swoją obecnością, ale z Ruth 
rozmawiał każdego wieczora, aż do czasu, kiedy po referendum wyłączono telefony. 
Powiedział jej, że wkrótce wróci do domu, żeby zacząć ich wspólne życie na nowo, 
od chwili kiedy przerwała je supernowa. Teraz drżąc zastanawiał się, dlaczego 
nie wyszła mu na spotkanie.
— Ruth jest tutaj — upewnił go miękki, złocisty głos. — Czeka na pana w swoim 
nowym pokoju z zabawkami.
— Powiecie jej, że wróciłem do domu?
— Powiedzieliśmy jej.
— Co odpowiedziała?
— Po prostu spytała, kim pan jest.
— Co? — Przerażenie zaparło mu dech. — Czy... czy ona dobrze się czuje?
— Czuje się całkiem dobrze, gdyż usunęliśmy jej nieszczęśliwość.
— Usunęliście... co?
— Była nieszczęśliwa — wymruczał czarny robot. — Odkryliśmy jej sekretne kłopoty 
dopiero kilka dni temu, w dniu kiedy zadzwonił pan do niej, że pan wraca. 
Jednostka dyżurująca w jej pokoju zauważyła, że płacze, choć powinna już spać.
— Tak? — W przypływie wściekłości połączonej z zaintrygowaniem zacisnął żylaste 
dłonie. — Mieliśmy
HUMANOIDY
pewne problemy, ale nie była aż tak nieszczęśliwa. Co jej zrobiliście?
— Spytaliśmy o przyczynę tych łez — zaśpiewała maszyna. — Powiedziała nam, że 
jest niespokojna, ponieważ nie ma już nic do roboty ani w biurze, ani w domu. 
Obawiała się też, jak stwierdziła, pańskiego powrotu, ponieważ traci urodę i 
starzeje się.
— Ależ nic podobnego! — Forester zachwiał się ze zdziwienia. — Ruth nie jest 
stara!
— W porównaniu z naszymi stalowo-plastikowymi jednostkami, wszystkie ludzkie 
ciała są kruche i efemeryczne. Pańska żona bała się starości od wielu lat. 
Wyznała to nam. Ale teraz usunęliśmy ten lęk i uczyniliśmy ją znów szczęśliwą.
— Zaprowadźcie mnie do niej.
Forester bez tchu szedł za robotem po czerwonym trotuarze. Masywne drzwi wsunęły 
się za wysokie bursztynowe słupy, aby wpuścić ich do budynku pachnącego słabym, 
gorzkim zapachem nowego syntetyku. Ściany były z jakiejś materii, z powierzchnią 
jak satyna, która, jak zaświergotał jego przewodnik, może jaśnieć dowolnym 
zestawem barw, jakiego tylko sobie można zażyczyć. Szerokie nisze w przestronnym 
holu zawierały kolorowe widoki malowniczych cudów na zdobytych przez humanoidy 
światach. Ale Forestera niecierpliwiły już cuda.
Na progu pokoju z zabawkami doleciała do niego fala silnego zapachu. To były 
perfumy Ruth, Słodki Szał. Ich zwykłe stężenie sprawiało przyjemne wrażenie 
czystości, ale te gęste wyziewy oszałamiały. Pokój był olbrzymi i wspaniały, z 
łagodnie żarzącymi się gobelinami. Roboty musiały skopiować te gobeliny z 
jakiejś
Jack Williamson
książki dla przedszkolaków. Żarzyły się na nich proste postacie zwierząt i 
bawiących się dzieci.
Znalazł żonę na podłodze, siedzącą z rozłożonymi nogami w niezgrabnej pozycji 
jak niemowlak. Musiała się oblać tymi perfumami, gdyż ich ciężka słodycz była 
wprost dusząca. Jakiś robot obserwował ją z niestrudzoną, ślepą uwagą. Z 
początku go nie zauważyła.
— Ruth! — Szok zdławił mu głos i trzęsły mu się kolana. — Ruth, kochanie!
Budowała małą wieżę z miękkich, jaskrawych plastikowych klocków, skupiona, a 
jednak dziwnie niezręczna. Słysząc chrapliwy głos, śmiejąc się obróciła twarz ku 
niemu i zobaczył, że wiek i brzydota przestały już być dla niej problemem.
— Ruth... moje biedactwo!
Wydawała się taka młoda jak wtedy, gdy uderzyło ich niebieskie światło 
supernowej. Jej delikatna skóra była różowa od kremów i masaży, a jej ciemne 
włosy zostały rozjaśnione do koloru blond. Łuki jej brwi były zbyt cienkie, a 
wargi zbyt purpurowe. Miała na sobie prosty błękitny peniuar, który przedtem 
wydałby się jej zbyt wyzywający. A cała świadomość bólu i obaw zniknęła z jej 
próżnych, patrzących w dal oczu.
— Cześć. — Przemówiła w końcu do niego, poważnym i miękkim głosem dziecka, wciąż 
trzymając gąbczaste klocki w dziecięcym, niezgrabnym uchwycie swych palców o 
czerwonych paznokciach. — Kim jesteś?
Przerażenie odebrało Foresterowi mowę, ale ona go rozpoznała. Miękki klocek 
wypadł z jej rąk i potoczył się po plastikowej podłodze. Humanoid natychmiast 
schwycił go i przyniósł z powrotem, ale jej palce już nie
L
HUMANOIDY
ujęły przedmiotu. Z oczyma, które stały się ogromne z wysiłku, wyszeptała słabo:
— Nazywasz się Clay. Clay, prawda?
— Kochanie! — Smutek w jej niepewnym głosie napełnił mu oczy łzami, ale szybko 
zwrócił się do niej. — Co ci zrobili?
Jej badawcze oczy powoli zabłysły niejasną i rozmarzoną radością, a jej białe 
ramiona wyciągnęły się ku niemu. Wydawało się, że nie podziela jego trwogi. 
Nieostrożnym ruchem przewróciła klockową wieżę. Jej okrągłe, niemowlęce oczy 
patrzyły na to, co się stało, a szkarłatne wargi wydęły się z niezadowoleniem.
— Do usług, Ruth Forester.
Żywy, mały humanoid pomógł jej zebrać rozrzucone klocki, a ona zaczęła znów 
budować. Błądząca niepewność zniknęła z jej oczu. Znów zajęta uśmiechnęła się z 
zadowoleniem. Forester usłyszał szczęśliwy szczebiot niemowlęcia. Już go 
zapomniała.
Forester w oczach miał mrok, a kolana uginały się pod nim. Odwrócił się od Ruth 
i udał się do tego wspaniałego holu, który w gruncie rzeczy był galerią okien na 
wiele światów, straconych przez człowieka. Czekał tam, aż humanoid zamknie 
rozsuwające się drzwi. Wzdychając głęboko, gorzko szepnął:
— Co zrobiliście mojej żonie?
— Uczyniliśmy ją jedynie szczęśliwą — zaśpiewała wesoło maszyna. — Usunęliśmy 
tylko jej troski.
Jack Williamson
— I pamięć.
— Zapominanie jest najbardziej użytecznym sposobem na ludzkie szczęście, jakie 
odkryliśmy — zapiszczała maszyna. — Nasz narkotyk, euforid, usuwa ból 
niepotrzebnych wspomnień i napięcie zbędnych obaw. Powstrzymując stresy i trudy, 
wydłuża trzykrotnie oczekiwany czas życia, tak krótki u istot ludzkich. Mógł pan 
zobaczyć, że Ruth utraciła lęk przed starością.
— Być może! — Forester zamrugał z niedowierzaniem. — Ale czy prosiła o euforid?
— Żadna prośba nie jest potrzebna.
— Ja go nie zażyję! — Głos miał ochrypły i zaparło mu dech z gniewu. — Chcę, 
żebyście odtworzyli jej umysł, jeśli to możliwe!
— Jej umysł nie jest uszkodzony — powiedziała żywo maszyna. — Narkotyk strzeże 
ją tylko przed wspomnieniami i lękami, które teraz nie służą żadnemu celowi, 
ponieważ nasze usługi chronią ją przed każdym niedostatkiem czy krzywdą. Jeśli 
to pana nadmiernie denerwuje, to może okazać się konieczne, aby również pan 
zażył euforid.
Przez moment był oszołomiony. Słowa odbijały się w jego mózgu jak srebrzysta 
muzyka, zanim uchwycił ich sens, ale wtedy bezmyślna złość skierowała jego pięść 
ku łysej, plastikowej głowie maszyny. Jej stalowe oczy wyglądały ślepo jak 
zawsze, a jej wąska twarz nie wskazywała przestrachu, ale ruszyła się 
dostatecznie precyzyjnie, aby jego pięść przeszła obok, a potem, kiedy się 
potknął, robot pomógł mu odzyskać równowagę.
— To bezcelowe, proszę pana — maszyna tanecznym krokiem cofnęła się od niego, 
zrównoważona
HUMANOIDY
i czujna. — Ludzie atakowali nas na wielu światach i nikt nigdy nie zranił 
niczego, prócz siebie. Ludzkie ciała są zbyt słabe, żeby nam dorównać, a ludzkie 
umysły zbyt wolne.
Forester przełknął ślinę i zatoczył się. Robot stał ciemny, piękny i pogodnie 
łagodny jak zwykle, a cały gniew Forestera przemienił się w mrożący strach.
— Ja... nie chciałem w gruncie rzeczy cię uderzyć — wyjąkał rozpaczliwie. — To 
był tylko... tylko szok! — Spróbował odzyskać oddech. — Wiem, że wkrótce będę 
dość szczęśliwy bez potrzeby waszego narkotyku.
— Ta decyzja należy do nas — zabrzęczał robot. — Ale nieliczni ludzie znajdują 
jednak szczęście bez euforidu, więc i pan może też spróbować, jeśli pan chce.
— Dziękuję! — Z trudnością przełknął ślinę. — I nie ukarzecie mnie?
— Nasza funkcja nie polega na karaniu ludzi, lecz jedynie na służeniu im.
— Dziękuję! — wymamrotał. — Wkrótce poczuję się lepiej. — Spróbował się 
uśmiechnąć do czujnej maszyny. — Potrzeba mi tylko czasu, aby się zastanowić.
To było to. Musi się zastanowić, jak osiągnąć stary budynek poszukiwań i dostać 
się na dół, do tych pocisków w podziemiu, już nastawionych, gotowych zniszczyć 
Wing IV i zatrzymać te maszyny. Ale musi ukryć ten ponury zamysł, aż nadejdzie 
odpowiednia chwila. Obrócił się do najbliższego obrazu w ścianie, udając 
zainteresowanie.
Zobaczył rozległą panoramę pustkowia, gdzie trąby powietrzne niosły słupy 
czerwonego kurzu przez jałową
Jack Williamson
pustynię. Kurz wirował nad zwietrzałymi głazami, które przycupnęły jak potworne 
śpiące gady z czarnego kamienia.
— To są ekrany telewizji rodomagnetycznej — wyjaśnił robot. — Nasze kamery są 
ustawione w interesujących miejscach na każdym obsługiwanym przez nas świecie, a 
punkt widzenia może być przesunięty tak, jak pan sobie życzy.
— Rozumiem. — Forester wytarł spocone dłonie, starannie przyglądając się tym 
ciemnym kształtom z poskręcanych kamieni. — Ciekawy widok.
— To jest świat, gdzie przybyliśmy za późno — zaśpiewała maszyna. — Ludzie 
wylądowali tu sześć tysięcy lat temu, rozwinęli wspaniałą cywilizację, ale 
wyzwolili energie, których nie mogli racjonalnie kontrolować i doprowadzili się 
do zniszczenia. Kamera pokazuje ruiny miasta, którego budowniczowie zginęli z 
braku naszego Najwyższego Prawa.
— Ach tak?
Teraz dostrzegał jakiś plan w tym, co widział. Kamienie przybrały kształt 
stopionych i spłaszczonych ścian, kadłubów pokruszonych wież. Próbował przez 
chwilę wyobrazić sobie tę utraconą wspaniałość, zanim została wypalona i 
zmieniona w tę przeraźliwą pustkę. Ci starożytni budowniczowie byli szczęśliwi, 
pomyślał ponuro, gdyż przynajmniej umarli przyzwoitą śmiercią, a nie pogrzebani 
żywcem, jakby zaduszeni usługami tych maszyn.
— Myślę, że pójdę się przejść. — Odwrócił się od niszy w sposób wystudiowanie 
niedbały. — Po prostu chcę rzucić okiem na te wszystkie tutejsze ulepszenia.
— Jesteśmy do pańskich usług, proszę pana.
HUMANOIDY
— Nie potrzebuje żadnych usług.
— Ale musi pan mieć eskortę. Nasze usługi istnieją po to, aby strzec człowieka 
przed wszelkimi krzywdami, cały czas.
Forester usunął się na bok bez słowa. Wiszący w powietrzu gorzki zapach nowych 
ścian dostał się mu do gardła, tak że ledwo mógł oddychać.
— Wygląda pan niedobrze — zamruczała troskliwa maszyna. — Czy źle się pan czuje?
— Nie! — Próbował zdławić swe przerażenie i opanować gwałtowną chęć ucieczki lub 
otwartej bójki. Chciał wyjść, ale się powstrzymał. — Może jestem trochę 
zmęczony. Potrzebuję tylko wypoczynku. Mam nadzieję, że jest tu gdzieś dla mnie 
pokój?
— Tędy, proszę pana.
Poszedł za maszyną do wschodniego skrzydła długiej willi. Jakiś niewidoczny 
przekaźnik otworzył inny odsuwający się segment ściany i wpuścił ich do ogromnej 
komnaty, gdzie lśniące murale pokazywały opalone figury szczupłych młodych 
mężczyzn i długonogich dziewcząt, tańczących w ukwieconych krajobrazach.
— To są sceny z wioski, podczas wiosennego festiwalu, w barbarzyńskiej epoce, 
kiedy potomkowie pierwszych tutejszych kolonistów niemal zapomnieli o ojczystej 
cywilizacji — wyjaśnił humanoid. — Pańska żona pomagała nam projektować ten 
budynek, zanim zażyła euforid, i wybrała nam obrazy do skopiowania.
— Bardzo ładne — wyjąkał. Wzmianka o Ruth napełniła mu oczy łzami. Przeraził 
się, że humanoidy zorientują się w jego nastrojach. Znużony zapadł się
Humanoidv
Jack Williamson
w olbrzymi fotel-leniwiec, ale udając odprężonego wyjął cygaro z grawerowanej 
cygarnicy, ofiarowanej mu przez Ruth na ostatnie urodziny. Pstryknął wbudowaną 
zapalniczką.
— Gdzie jest personel — spytał najspokojniej jak mógł. — Chciałbym porozmawiać 
z... hę!
Głos jego załamał się ze zdumienia, ponieważ huma-noid wyrwał mu z ust cygaro. 
Zabrał cygarnicę, zgasił płomień, i oddał pudełko innemu robotowi, który musiał 
nadejść widocznie tylko po to, żeby gdzieś zanieść te przedmioty. Forester z 
gniewem zerwał się.
— Proszę pana, nie możemy pozwolić panu palić — głos maszyny był słodki jak 
miód. — Ogień w pańskich dłoniach jest niebezpieczny, a nadużywanie tytoniu 
stało się szkodliwe dla pańskiego zdrowia.
Poddał się bezradnie, próbując zdławić wściekłość. Jedno cygaro, pomyślał sobie, 
nie jest warte ryzyka pozbawienia pamięci. Ale tu chodziło o coś więcej, niż o 
jedno cygaro. Jeśli te wścibskie maszyny zajęły się ingerowaniem w nawet 
najbardziej banalne szczegóły jego życia, to nie było to już banalne, a 
straszne.
— Może rzeczywiście paliłem za dużo — przyznał niespokojnie. — Ale pytałem o 
swoich dawnych współpracowników. Gdzie teraz są?
— Kiedy zamknęliśmy obserwatorium wszyscy astronomowie i ich rodziny opuścili 
Starmont. Wybudowaliśmy im nowe pomieszczenia w miejscach, gdzie chcieli 
mieszkać. Jeden z nich komponuje symfonię, a inny maluje akwarele. Reszcie już 
daliśmy euforid.
— A technicy cywilni? — Trwoga wysuszyła mu gardło. — Sześciu młodych ludzi, 
którzy pracowali ze mną nad Projektem Czaty? Co się z nimi stało?
.L
HUMANOIDY
— Wszyscy wydawali się nieszczęśliwi, że porzucają Projekt — wymamrotała maszyna 
bez osłonek. — Dlatego było konieczne, żeby wszyscy zażyli euforid. Teraz 
zapomnieli o Projekcie i są bardzo szczęśliwi.
— Rozumiem. — Forester sztywno skinął głową. — Więc cały personel wyjechał.
— Wszyscy z jednym wyjątkiem, proszę pana.
— Tak? — Forester wyprostował się na fotelu. — Kto to taki?
— Niejaki Frank Ironsmith, proszę pana. — Mówi, że jest całkiem szczęśliwy w 
swoim dawnym pomieszczeniu i nie ma powodu, żeby odjeżdżać.
— Młody Ironsmith, co? — Forester pod sztucznym uśmiechem usiłował ukryć swoje 
zaintrygowanie. — Mój dobry przyjaciel. Uroczy gość! — Zerknął niespokojnie na 
drobną, czarną maszynę. — Chciałbym natychmiast go zobaczyć.
— Jak pan sobie życzy.
Wbrew oczekiwaniom robot popłynął ku drzwiom. Identyczna maszyna czekała w holu 
i obydwie towarzyszyły mu przy wyjściu z budynku. Szli przez nowo ukształtowane 
tereny, gdzie wszystko wydawało się zbyt pedantyczne, trawniki zbyt równe i 
dokładnie prostokątne, ścieżki zbyt męcząco proste, nawet wysokie wiecznozielone 
drzewa zostały wykopane i zasadzone na nowym miejscu w równych rzędach i 
odstępach.
Jednak dziwne było, że nieregularny zagajnik dookoła sekcji obliczeniowej był 
nietknięty. Trawiasty kopczyk nie został zrównany ani żwirowana ścieżka nie 
została zastąpiona żadnym lśniącym plastikiem. Ukryty wśród drzew stary 
drewniany budynek z czerwoną, pry-
Jack Williamson
mitywną dachówką pozostał nie zmieniony. I Forester zobaczył coś jeszcze 
dziwniejszego.
Otóż żwirowaną ścieżką jechał mu na spotkanie na swym rowerze Frank Ironsmith. 
Co samo w sobie było niewytłumaczalne, gdyż nawet rower, jak Forester pamiętał 
ze swej młodości, może boleśnie zranić cyklistę. A jednak Ironsmith jechał sam, 
bez pilnującego go robota. A co było bardziej niepokojące to to, że palił swą 
wrzosową fajkę. Jechał nie opierając rąk na kierownicy i niezgodnie z Najwyższym 
Prawem trzymał przy fajce niebezpieczny płomień. I strażnicy Forestera nie 
protestowali. Ta okrutna niesprawiedliwość napełniła go urazą i zawiścią, ale 
próbował stłumić te uczucia. Wszystko wskazywało, że tylko jeden człowiek miał 
swobodę — swobodę potrzebną do wystrzelenia pocisków przeciw Wing IV.
— Cieszę się, że pana widzę, Forester!
To powitanie brzmiało ciepło i uprzejmie. Uśmiechając się z zadowoleniem, 
Ironsmith zatrzymał w ryzykowny sposób swój rower, śmiało zeskoczył i podał mu 
silną, opaloną rękę — zbyt silną. Forester puścił ją, zataczając się nagle do 
tyłu. Kolana ugięły się pod nim, a na twarzy wystąpił pot. Uświadomił sobie, że 
jeżeli ludziom nie pozwalano chodzić bez asysty, manipulować ogniem, ani używać 
żadnych niebezpiecznych maszyn, to on — Ironsmith nie jest człowiekiem.
Drżąc wspomniał małego majora Steela.
— Co się stało, panie Forester! — Zdrowa, chłopięca twarz,Ironsmitha wyrażała 
przyjacielskie zatroskanie. Jego zatrwożony głos brzmiał całkiem ludzko. — Źle 
się pan czuje?
HUMANOIDY
Forester gwałtownie się cofnął, gdy Ironsmith zaniepokojony wyciągnął ku niemu 
rękę. Na białej skórze widać było mozaikę czerwonej opalenizny, piegów i brązu, 
a delikatne włoski wypłowiały od słońca. Paznokcie wymagały już obcięcia, a 
jeden z nich był złamany. Wyglądała na rękę człowieka, ale jednak jak miał to 
sprawdzić?
Forester gorączkowo studiował stary rower z zardzewiałą ramą, zużytymi oponami i 
odpryśniętym lakierem. Przyglądał się uważnie szczupłej i pełnej wigoru postaci, 
która trochę niezgrabnie opierała się o rower, workowatym spodniom, wyblakłej 
koszuli, wygodnym starym butom, rudawym włosom, przyjaznej twarzy i bystrym 
szarym oczom, teraz szeroko otwartym i zaintrygowanym. Ale nie mógł znaleźć 
żadnej użytecznej wskazówki.
— Po prostu niech pan powie humanoidom, jeśli źle się pan czuje. Znają wszystkie 
lekarstwa, jakie kiedykolwiek znali ludzcy lekarze, a nawet więcej. Jeśli coś 
jest nie w porządku, one wiedzą, jak to wyleczyć.
Forester walczył z dreszczami, które go opanowały, ale wszystko pasowało mu zbyt 
dobrze. Nawet dwa nazwiska wydawały się teraz być przerażająco pokrewne: 
Ironsmith i Steel! Bezlitosny mechanizm, wewnątrz tej przyjemnej i sympatycznej 
maski musiał przybyć wcześniej, by szpiegować na Starmont. Musiał wydedu-kować 
tajemnicę Projektu z problemów, które dostawał do rozwiązania. Był z nim na 
Smoczej Skale i słyszał o planach Marka White'a... i wtedy Forester spostrzegł 
sprzeczność w swym rozumowaniu.
Ironsmith nie był maszyną. Ta świadomość przyniosła mu ulgę, ale pozbawiła 
resztek siły, jakie pozostały
Jack Williamson
mu w kolanach. Przywarł do ramy poobijanego roweru i z bezmyślną radością 
uśmiechał się do zdziwionego Ironsmitha.
— Tak się cieszę — wydyszał. — Wie pan, przez moment obawiałem się...
Świadomość obecności dwu prawdziwych maszyn spowodowała, że się opanował. Bał 
się powiedzieć, czego się obawiał, ale Ironsmith był przecież na Smoczej Skale. 
I Mark White, który nauczył się wyczuwać pola rodomagnetyczne i mógł zdemaskować 
takie przebrane maszyny jak Steel, w oczywisty sposób mu ufał. To dawało mu 
wystarczający dowód, że Ironsmith jest człowiekiem.
— Obawiał się pan — czego? — pytał Ironsmith.
— Że... że dali panu euforid — wyszeptał rozpaczliwie Forester. — Cieszę się, że 
pan wciąż ma pamięć! — Siła powróciła do jego uginających się kolan i puścił 
ramę roweru. — A ja czuję się dobrze. — Próbował powstrzymać drżenie rąk. — Po 
prostu jestem trochę zdenerwowany i wytrącony z równowagi. Dali ten narkotyk 
Ruth, wie pan. — Nie mógł powstrzymać drżenia głosu. — I ona prawie... nie 
rozpoznała mnie.
— Czasami jest to użyteczny narkotyk. — Ironsmith osobiście wydawał się nie czuć 
strachu przed eufori-dem. — To miło widzieć pana znów na Starmont — kontynuował 
uprzejmie. — Wzgórze wygląda teraz trochę samotnie. Może wpadłby pan do mnie i 
powiedział, co pan sądzi o humanoidach?
Forester obawiał się powiedzieć, co o nich sądzi, ale natychmiast przyjął 
ofertę. Miał ciągle do rozwiązania potworny problem. Jeśli Frank Ironsmith nie 
był maszyną — to czym był?
HUMANOIDY
Razem poszli ścieżką do starego, drewnianego budynku, Ironsmith pchał rower, a 
Forester szedł ze swoimi opiekunami. Kiedy podeszli do drzwi, Forester z goryczą 
zauważył, że mają zwykłą, zrobioną dla ludzi mosiężną klamkę. Forester zatrzymał 
się na progu i patrzył na pierwszy pokój Ironsmitha z osłupieniem i smutkiem. 
Stare ściany obstawione regałami na książki otaczały wygodną oazę beztroskiego, 
ludzkiego nieporządku. Oazę na tej uporządkowanej, nowiuteńkiej, antyseptycznej 
pustyni, wyprodukowanej przez huma-noidy. Meble pokrywał kurz. Pokruszony tytoń 
leżał na podłodze. Na wielkim biurku, obok tak śmiercionośnych instrumentów jak 
ciężki przycisk do papieru, ostry nóż do otwierania listów i para długich nożyc, 
na nie ułożonym stosie papierów, leżał suwak logarytmiczny, tak jakby 
Ironsmithowi wciąż pozwalano pracować.
— Zapali pan? — Uśmiechnięty matematyk otworzył nowe, srebrne pudło z cygarami. 
— Wie pan, nie mogłem sobie pozwolić na cygara przed przybyciem humanoidów, ale 
teraz dostarczają mi ich stale, w bardzo dobrym gatunku.
— Dziękuję. — Forester spojrzał z odrazą na dwie stojące za nim maszyny. — Ale 
one nie pozwolą mi palić.
— One wiedzą najlepiej.
Ironsmith przepraszająco zamknął pudło, ale łagodny, dochodzący z niego zapach 
spowodował, że Forester poczuł głód nikotynowy. Usiadł sztywno odwra-
Jack Williamson
cając niespokojnie głowę od swych strażników. Rozpaczliwie pragnął poprosić 
Ironsmitha o pomoc w zmiażdżeniu Wing IV i uwolnieniu ludzkości, ale nie mógł o 
tym rozmawiać. Bał się zapytać nawet o tajemnicę specjalnych przywilejów 
Ironsmitha, jednak pochylił się nad biurkiem, pytając pośrednio:
— Ciągle pan pracuje?
— Nie jest to prawdziwa praca. — Młody mężczyzna leniwie rozwalił swe ciało w 
dużym wytartym fotelu, stojącym obok małego stolika z rozstawionymi figurami 
szachowymi. Partia wyglądała na nie dokończoną. — Po prostu bawię się niektórymi 
pomysłami, na które wcześniej brakowało mi czasu. Humanoidy wykonują całą 
rutynową matematykę, chociaż pozwoliły mi trzymać stare maszyny w sekcji 
obliczeniowej, dla każdej pracy, którą będę chciał sam wykonać.
— Jak panu się to udało? — Forester przełknął gorzką zazdrość. — Mnie 
powiedziały, że praca badawcza jest zbyt niebezpieczna. Mówią, że praca użytkowa 
nie jest już potrzebna.
— Ale myślenie nie jest zabronione — wymamrotał poważnie Ironsmith. — A ja 
wierzę, że ludzie wciąż muszą myśleć. — Z roztargnieniem podniósł czarnego 
hetmana. — W dawnym świecie nie mieliśmy czasu na myślenie. Byliśmy wszyscy zbyt 
zajęci obsługą maszyn, zanim samoobsługujące się maszyny przybyły, aby nas 
wyzwolić.
— Wyzwolić? — Forester spojrzał ponuro na swych strażników. — Wyzwolić, żebyśmy 
mogli robić... co?
— Wydaje mi się, że po prostu żyć — powiedział miękko Ironsmith. — Weźmy na 
przykład mnie. Byłem rodzajem ludzkiej maszyny liczącej. Większość mojej
HUMANOIDY
energii szła na zapisywanie zagadnień dla tych prymitywnych urządzeń 
elektronicznych. Teraz mam czas na szukanie prawdziwego sedna matematyki. Czas 
na śledzenie idei...
Jego uczciwe szare oczy patrzyły w przestrzeń gdzieś za czarnym hetmanem, a jego 
niski głos zmienił ton.
— Przepraszam, panie Forester, ale mam inne zajęcia. — Wyprostował się 
odkładając hetmana na miejsce. — Myślę, że będzie wszystko w porządku, jeśli 
nauczy się pan ufać humanoidom. Trzeba pamiętać o ich Najwyższym Prawie: Służyć, 
Słuchać I Strzec Ludzi Od Złego. One nie mogą nikomu zrobić krzywdy.
— Chodzi o ten narkotyk! — Forester niechętnie wstał, próbując nie patrzeć na 
strażników. — Nie mogę znieść myśli o tym. To prawie morderstwo! — Gwałtownie 
ścisnęło go w gardle. — To właśnie to — morderstwo popełnione na umyśle!
— Jest pan po prostu przemęczony. — Ironsmith uśmiechnął się z pogodną, spokojną 
pewnością. — Naprawdę dla tych, którzy nie mogą znaleźć szczęścia w inny sposób, 
euforid może być najlepszym rozwiązaniem.
Forester bez słowa potrząsnął głową.
— Ale może pan przecież z łatwością tego uniknąć, jeśli tylko pan sobie życzy — 
zapewnił młody człowiek. — Musi pan jedynie zaakceptować humanoidy i znaleźć 
sposób życia pasujący do Najwyższego Prawa. Granice fizyczne są zamknięte, wiem, 
ale może pan przecież znaleźć szersze pole badań naukowych, wciąż otwarte, w 
swym umyśle.
— Jak to? — Forester zaszeptał bezbarwnym głosem.
Jack Williamson
— Może później o tym porozmawiamy — Ironsmith jakby z roztargnieniem ustawiał 
figury szachowe. — Ktoś teraz na mnie czeka, ale ja naprawdę chce panu pomóc w 
przystosowaniu się do humanoidów. Niech pan mi uwierzy, otwierają one nową epokę 
cywilizacji. Wspaniałą, jeśli się ją w pełni zrozumie. Chcę panu pomóc ich 
polubić.
Forester prychnął z oburzeniem.
— Polubi je pan, kiedy je pan pozna — nalegał łagodnie Ironsmith. — To naprawdę 
fatalne, że przypisuje im pan złośliwość, ponieważ one nie są złośliwe. Żadna 
maszyna nie może taka być. Wykonują tylko znakomitą pracę, dla której 
zaprojektował je stary Warren Mansfield. Całkiem udany projekt, muszę przyznać.
— Tak? — Zapominając o maszynach obok, Forester nabrał powietrza, aby 
zaprotestować. Jednakże Ironsmith patrzał już na figury szachowe i kiedy 
Forester się zawahał, znów przytłoczyła go świadomość obecności dwóch jego 
strażników. Z trudem opanował drżenie.
— Może byśmy się znów spotkali, ale później? — zapytał kordialnie Ironsmith. — 
Dziś wieczór na kolacji?
— Dzięki — wymamrotał sztywno Forester. — Chętnie przyjdę.
Ironsmith nie będzie nigdy jego sprzymierzeńcem, było to najzupełniej jasne. 
Zawsze za bardzo lubił humanoidy i wydaje się, że obecnie jeszcze bardziej 
obstaje przy swoim zdaniu. Jaka by nie była tajemnica jego szczególnych swobód i 
pochodzenie jego pokrętnej lojalności wobec tych dobrotliwych wrogów ludzkości,
HUMANOIDY
stał się on czymś znacznie bardziej złowrogim od jakiejkolwiek, po prostu 
przebranej maszyny.
— Więc do kolacji — wymruczał Ironsmith uprzejmie. — Pojedziemy w dół, na 
wybrzeże. Tam humanoi-dy zbudowały dla mnie nowy dom, ale ja jestem szczęśliwy 
tutaj i nie chcę się przeprowadzać.
Wskazując z zadowoleniem za siebie, na zaniedbany pokój, matematyk uprzejmie 
podszedł, aby otworzyć drzwi. Forester podążył na zewnątrz, obrzucając 
niespokojnym spojrzeniem dwóch strażników. Zimne ciarki przeleciały mu po 
krzyżu, kiedy zastanawiał się, kto może być partnerem szachowym Ironsmitha.
Foresterowi było przykro opuszczać opalonego, uśmiechniętego Ironsmitha i 
wysepkę znajomych rzeczy, jakimś cudem ocalałą przed maszynami. Opanowała go 
panika, kiedy jeszcze raz spostrzegł jak przekształcono cały Starmont. 
Niespokojnie popatrzył ku północnemu krańcowi małej wyżyny, szukając 
przycupniętego starego betonowego budynku, który skrywał Projekt Piorun.
Nie mógł go znaleźć. Być może był on schowany za bursztynowymi ścianami willi, 
ale Forester musiał zwalczyć duszące go przerażenie, że maszyny już go rozebrały 
i w ten sposób natknęły się na podziemie. Szedł pomiędzy swymi strażnikami, 
obawiając się odwrócić lub po prostu spojrzeć, ale coś musiało zdradzić jego 
niepokój, ponieważ humanoid z jego prawej strony spytał nagle:
— Clay Forester, dlaczego jesteś nieszczęśliwy?
— Ależ jestem szczęśliwy. Całkowicie! — Przełknął, czując w gardle dziwną 
chropowatość. — To tylko to,
Jack Williamson
że wszystko teraz wydaje się inne, a człowiek potrzebuje czasu żeby pomyśleć.
— Myślenie nie uszczęśliwia ludzi, proszę pana — zaprotestowała maszyna 
bezbarwnym głosem. — Ale my możemy rozwiązać wszystkie żywotne problemy...
Forester próbował nie słuchać tego radosnego mruczenia. Naczelnym problemem było 
dotarcie bez asysty do ukrytego podziemia i skierowanie pocisku przeciw Wing IV, 
ale humanoidy nie mogły mu w tym pomóc. Jego ciężki chód nagle ustał.
— Do usług, proszę pana — zapiszczała maszyna. — Czy coś pana zaniepokoiło?
— Nie, czuję się całkiem dobrze. — Zmusił się do pójścia dalej i, aby pokazać 
swą beztroskę, kopnął kamyk. — Ale człowiek potrzebuje porozmawiać z 
przyjaciółmi i właśnie sobie przypomniałem starego znajomego, z którym chciałbym 
się zobaczyć. Ciekaw jestem, czy mogłybyście go dla mnie znaleźć.
— Jak się nazywa, proszę pana?
— Mark White — powiedział Forester zbyt wysokim głosem. Potem przerwał i 
zmarszczył brwi, jakby z wysiłkiem. — Nie pamiętam adresu, ale mieszkał gdzieś 
na Zachodnim Wybrzeżu. Duży, niebieskooki mężczyzna, z rudą brodą. Zawodowy 
filozof. Może on mógłby mi pomóc się przystosować.
Maszyna obok niego stała w bezruchu. Słońce zmieniło jej gładką czerń w brąz i 
lodowy błękit. Jej matowe, stalowe oczy wydawały się dziwnie czujne, ale nie 
odpowiedziała od razu i Forester zadrżał. Przecież Ironsmith był z nim na 
Smoczej Skale i słyszał o planach White'a. Czy wiedza o tym nie była przypadkiem 
ceną za wolność matematyka?
HUMANOIDY
— Nie ma takiego wśród osób, które obsługujemy na tej planecie — odpowiedziała w 
końcu maszyna.
Foresterowi wydawało się, że pod łagodnym, dobrotliwym zdziwieniem na jej 
wąskiej plastikowej twarzy pojawił się nowy wyraz czujności.
— Jednakże na innych planetach spotykaliśmy kilka razy bardzo dużego człowieka, 
który zawsze miał gęstą rudą brodę, często nazywał się filozofem i czasami nawet 
używał tego nazwiska. Jego obecne miejsce pobytu jest nieznane, gdyż brał udział 
w niemądrym ataku na Wing IV i uciekł, kiedy atak się nie powiódł.
Forester poczuł, że zawoalowana czujność wzmaga się.
— Gdzie pan poznał tego człowieka? — spytała maszyna. — I kiedy?
— Nigdy nie znałem go dobrze — Forester znów kopnął kamyk, próbując naprawić swą 
gafę. — Spotkałem go kilka razy na sympozjach naukowych, na Zachodnim Wybrzeżu, 
gdzie przedstawiał swoje prace z filozofii. Ostatni raz widziałem go kilka lat 
temu.
— W takim razie człowiek, którego chcemy odnaleźć, to inny Mark White. — Wola 
poszukiwania zdawała się słabnąć. — Ponieważ on nie mógł uciec na tę planetę 
wcześniej, niż kilka miesięcy temu, kiedy niemal go złapaliśmy na świecie ponad 
parsek stąd. Polujemy na niego — dodała gładko maszyna — ponieważ jest to 
człowiek skrajnie nieszczęśliwy, pilnie potrzebujący euforidu.
Forester szedł dalej, spokojnie jak tylko mógł, żałując, że popełnił ten wielki 
błąd, zadając to pytanie. Mark White obecnie jawił mu się jako heros, ostatni 
tragiczny wojownik ludzkości i jego jedyny możliwy
Jack Williamson
sojusznik. A jednak Forester obawiał się z nim skomunikować, czy chociażby 
wspomnieć latarnię na Smoczej Skale, ponieważ jeszcze jedna taka lekkomyślna 
próba mogła być fatalna dla nich obu.
W willi ponownie pozwolił maszynom demonstrować wszystkie techniczne cuda tego 
luksusowego więzienia. Ogromne, kryształowe okna robiły się matowe lub świecące, 
zależnie od chęci. W wewnętrznych otwartych ogrodach rozwijały się, dzięki 
promiennikom ciepła, tropikalne rośliny. Kuchnia była antyseptycznym 
laboratorium. I wszystkie urządzenia, jak zauważył, były sterowane 
przekaźnikami, których człowiek nie mógł dosięgnąć.
Niespokojny, jak każde schwytane zwierzę, kontynuował zwiedzanie. Nie podobały 
mu się kołyszące zmorowate rzeczy, rosnące w zagłębionym ogrodzie za willą, 
jednak szedł dalej, omijając je, udając prawdziwą ciekawość, po to tylko, aby 
dojść do miejsca, z którego mógłby dojrzeć stary budynek poszukiwań.
Kiedy jednak w końcu osiągnął odpowiednie miejsce, nie śmiał rzucić tam 
wzrokiem, ponieważ jego czujni strażnicy byli zbyt blisko, a ich czarne twarze 
zbyt doskonale udawały pogodne roztargnienie. Jego kolana znów osłabły, kiedy 
niepewnie zatrzymał się na małym skalistym wzniesieniu, obok ostrej bazaltowej 
krawędzi przepaści, która opadała do piargów i brązowych płaszczyzn daleko w 
dole.
— Do usług, proszę pana.
Jedna z maszyn pośpiesznie zagrodziła mu drogę. Błyszczała w słońcu i była 
ujmująco grzeczna.
— Nie możemy dopuścić pana bliżej krawędzi.
HUMANOIDY
Skinął głową, nie protestując. Udawał że interesuje go drżący od gorąca 
horyzont, a potem pozwolił wzrokowi prześlizgnąć się ku północy. Z ostrożną 
niedbało-ścią spojrzał na wystające żebro góry i kraniec wyżyny ponad nim. 
Zobaczył płaską kopułę betonowego budynku — nienaruszoną!
Wytężył wzrok i dostrzegł, że wysoki stalowy płot i wieże strażnicze zostały 
rozebrane. Nic nie zagradzało mu drogi do budynku. Nic oprócz humanoidów. 
Patrząc na pustynię z białymi krechami wydm i ostrymi fałdami dalekich gór, stał 
tak odrzucając beznadziejne projekty ucieczki od swych strażników, dopóki 
dudniąca wibracja znów nie przyciągnęła jego spojrzenia.
Uważając, by jego wzrok nie zatrzymywał się, spojrzał poza niski szary budynek i 
zobaczył koparkę. Olbrzymia maszyna przykuła jego uwagę, a widok ten zwolnił 
bicie serca. Czyste, funkcjonalne linie jej pancernego kadłuba nadawały jej 
rodzaj złowieszczego piękna, a góra drżała w takt jej ruchów. Czerwona emalia i 
biały metal błyszczały w promieniach słońca. Na ogromnych gąsiennicach pełzła 
przez zrujnowane, stare baraki strażników. Jej wielkie, błyszczące ostrza cięły 
trawiasty szczyt góry, tworząc długą, czerwoną groblę surowej gleby i połupanego 
kamienia. Zobaczył, że budynek poszukiwań znajdzie się wkrótce na jej drodze.
— Niestety, proszę pana, kształtowanie krajobrazu Starmont jeszcze nie zostało 
całkiem zakończone. — Czujny robot przy jego boku musiał śledzić za jego 
wzrokiem i wyczuć niezadowolenie. — Twarda formacja bazaltowa opóźniła roboty, 
ale wszystko będzie skończone za parę dni. Mamy zamiar usunąć wszystkie
Jack Williamson
budynki wojskowe i na całym terenie zrobić wykop pod staw.
— To wspaniale.
Bał się powiedzieć, że nie chce stawu, chociaż wiedział, że ten ogromny, powolny 
mechanizm, usunie budynek poszukiwań i odkryje podziemie. Musi uderzyć wkrótce 
lub porzucić nadzieję. Zmuszjąc się do lekkiego uśmiechu, zdołał powiedzieć:
— Z Ruth każdego lata sporo pływaliśmy.
— Pływanie — stwierdziła maszyna — jest teraz zabronione.
Nie mógł powstrzymać się od rzucenia gorzkiego pytania:
— Czy również dla Ironsmitha?
Humanoid stał w zupełnym bezruchu, a przez czerń jego ciała przesuwał się 
odblask promieni słonecznych. Forester czekał, przygryzając dolną wargę. Obawiał 
się, że za bardzo zamanifestował swój niepokój.
— Pan Ironsmith — powiedziała nagle maszyna — zapracował na inny status.
— Wiem — próbował wygładzić swój chrapliwy głos. — Ale w jaki sposób?
Maszyna znów stała nieruchomo, przez nieznośnie długie sekundy, obserwując go z 
lekko zdziwioną czujnością.
— Do usług, proszę pana — zadzwonił nagle jej czysty głos. — Takie pytania 
wskazują na niedobre samopoczucie i stawiają problem, jak w przyszłości ma 
wyglądać opieka nad panem. — Znów przerwała, a on starał się zachować zewnętrzny 
spokój. — Teraz zauważamy, że pan zezuje — kontynuowała łagodnie. — Światło 
słoneczne jest zbyt jasne dla pańskich
l
HUMANOIDY
oczu. Powinien pan wrócić do swego domu i zjeść obiad.
Unosząc drżącą dłoń, aby przysłonić oczy, Forester usiłował wymyślić jakiś 
wybieg. Może zdoła wynaleźć jakiś sposób, żeby odesłać jednego ze swych 
strażników, a drugiego ogłuszyć kamieniem lub jeszcze lepiej
— zepchnąć go ze skały. Może wystarczy mu czasu, aby dotrzeć do budynku 
poszukiwań zanim nadejdą inne. Może...
— Słońce jest bardzo jaskrawe — przyznał radośnie.
— Ale nie jestem jeszcze głodny i chcę obejrzeć resztę terenu. — Spojrzał z 
nadzieją na bliższą maszynę. — Więc, jeśli po prostu pójdziesz do domu i 
przyniesiesz mi okulary słoneczne...
— Do usług, proszę pana. — Maszyna nie ruszyła się z miejsca. — Inna jednostka 
przyniesie okulary słoneczne i parasol.
— Dobrze — wymamrotał. — Rzeczywiście, doskonale.
Znów zaczął iść na ukos ku budynkowi poszukiwań, trzymając się tak blisko brzegu 
wyżyny, jak na to pozwalali strażnicy, i okazując zainteresowanie kilkoma 
dzikimi kwiatami. Nachylił się, jakby miał zerwać purpurowy, postrzępiony kwiat, 
lecz schwycił poręczny kamień tuż obok.
— Do usług, proszę pana. — Przekazywana energia uczyniła z maszyny smugę 
niewiarygodnie szybkiego ruchu. Stalowo-plastikowe palce zabrały mu kamień z 
dokładnie obliczoną siłą, której nie można się było przeciwstawić. — To 
niebezpieczne, proszę pana — powiedziała maszyna. — Ludzie mogą się naderwać, 
próbując podnosić kamienie.
Jack Williamson
Forester powoli wyprostował się, patrząc bez cienia nadziei w ślepe, stalowe 
oczy. Wąska, zgrabna twarz maszyny miała wyraz zrównoważonego, dobrotliwego 
spokoju. Doskonała i niepokonana nie mogła ani czuć gniewu, ani stosować kar — 
jego żałosny wybieg nie udał się i wydawało się, że słabi ludzie będą musieli 
zawsze przegrywać. Wzruszając ze znużeniem ramionami, skierował się z powrotem 
do swego lśniącego więzienia na wzgórzu.
Czekając na kolację z Ironsmithem, Forester zapragnął zobaczyć Ruth. Bał się 
jednak powrotu do tego wesołego dziecinnego pokoju, gdzie bawiła się 
plastikowymi klockami. Jego samokontrola była zbyt słaba. Zbyt łatwo mógł 
zdradzić swoje uczucia i w ten sposób narazić się na to, że mu odbiorą pamięć.
Próbując się odprężyć, oddał swą osobę we władanie kompetentnych maszyn, które 
umyły go w wonnej kąpieli, wygrzały parą i wymasowały, a w końcu odziały w 
miękką białą szatę. Nie lubił tej szaty, ponieważ zapinała się z tyłu na drobne 
zatrzaski rodomagnety-czne, których nie mógł ani dosięgnąć, ani rozpiąć. Poza 
tym, czuł się w niej śmiesznie rozebrany, a kiedy potulnie zapytał o swe 
spodnie, powiedziano mu, że zostały zniszczone.
— Były zrobione przez ludzi, proszę pana. Ubrania, które wytwarzamy, są znacznie 
lepsze pod względem trwałości i wygody.
HUMANOIDY
Nie powiedział nic więcej, gdyż nie pragnął być pozbawiony pamięci. 
Profesjonalny masaż odprężył jego ciało, ale umysł trudził się bezskutecznie, by 
rozwiązać zagadkę Ironsmitha.
— Pańskie ciało wymaga troski — pogodne słowa przerwały mu tok myśli. — Już 
teraz niedomaga z powodu wieku i przepracowania oraz braku właściwej opieki. 
Napięcie pańskich mięśni i złe działanie gruczołów wskazują na to, że konieczne 
jest dostosowanie pana psychiki do otoczenia. Jeśli to nie zostanie 
przeprowadzone, w efekcie nastąpi poważne pogorszenie pańskiego zdrowia 
fizycznego.
— Doktor Pitcher mówił mi prawie to samo może rok temu. — Forester próbował się 
uśmiechać. — Ale ciągle żyję.
— Jesteśmy zmuszeni podać panu euforid, i to jak najszybciej.
— Nie! — Czuł te same znajome napięcia, które znów czyniły go niebezpiecznie 
sztywnym. — Wszystko będzie dobrze — nalegał uparcie. — Frank Ironsmith ma 
zamiar pomóc mi przystosować się do tego wspaniałego, nowego otoczenia.
— Kuracja może poczekać do chwili, kiedy się pan z nim nie zobaczy — zgodziła 
się maszyna. — Ale nie możemy pozwolić na długie zaniedbanie.
— Jeżeli naprawdę będę potrzebował pomocy lekarskiej — zaprotestował 
niespokojnie — po prostu znów się zwrócę do doktora Pitchera.
— Przeszedł na emeryturę — powiedziała maszyna. — Żaden ludzki lekarz nie ma 
pozwolenia na praktykę, ponieważ narkotyki i narzędzia chirurgiczne mogą być 
bardzo niebezpieczne, jeżeli się ich niewłaściwie używa,
Jack Williamson
a nasze własne umiejętności medyczne są znacznie większe od umiejętności 
ludzkich. Doktor Pitcher pisze obecnie sztukę teatralną.
— W każdym razie — nalegał Forester — Ironsmith mi pomoże.
Siedział na szerokim tarasie willi, patrząc na pustynię poczerwieniałą w 
półmroku i czekał na Ironsmitha. Statek przygotowany na pomoście startowym, miał 
kształt długiego, gładkiego jaja, porysowanego jasnymi smugami odbić lądu i 
nieba. Daleko za nim mały humanoid prowadził brzęczącą kosiarkę do trawy. Cała 
scena robiła dość sielankowe wrażenie, ale nie mógł zapomnieć o czujności maszyn 
ani o zagadkowej wolności Ironsmitha, która, w miarę jak o niej rozmyślał, coraz 
bardziej go niepokoiła.
— Do usług, proszę pana — powiedział nagle bliższy humanoid. — Pan Ironsmith 
chce wiedzieć, czy spotka się pan z nim na pokładzie statku, aby pojechać do 
jego nowego domu na wybrzeżu.
Nawet ten łagodny pomruk spowodował, że nerwowo się wzdrygnął, gdyż nadchodzący 
wieczór przejmował go niepokojem. W milczeniu pośpieszył do pojazdu 
rodomagnetycznego, a dwie maszyny pomogły mu wejść na pokład. Kiedy patrzył 
przez ciemne, przezroczyste ściany, zobaczył jak Ironsmith z gołą głową, 
radośnie pogwizdując, jedzie na rowerze na spotkanie z nim. Znów poczuł ukłucie 
zazdrości, bo to było po prostu nie fair.
Z goryczą obserwował, jak wesoły, młody człowiek oparł swój rower o ścianę willi 
i lekko pobiegł ku statkowi. Kryty pokład był na wysokości jego piersi, nie było 
trapu ani drabiny. Ironsmith nie poprosił
HUMANOIDY
jednak o pomoc przy wchodzeniu na pokład i, co było dziwne, roboty mu tej pomocy 
nie ofiarowały. Skoczył przez drzwi niemal bez wysiłku, jakby z lekkością 
maszyny i z uprzejmym uśmiechem opadł w głębokie siedzenie obok Forestera.
Ukryty przekaźnik zamknął drzwi, a inny podniósł bezgłośny pojazd. Kiedy 
wierzchołek wzgórza opadał w gęstniejącą ciemność, Forester zaryzykował jeszcze 
jedno spojrzenie na stary budynek poszukiwań. Stał ciągle, ale koparka wycinała 
powoli długie kawałki góry i pełzła stale w kierunku jego tajemnicy.
Wystrzegając się ponownego spojrzenia, Forester zwracał się do Ironsmitha z 
ostrożnością, chociaż młodszy mężczyzna nie zachowywał się jak przebiegły 
nieprzyjaciel. Zostawił w domu swą fajkę, jakby z grzeczności, i ofiarował mu 
gumę do żucia.
— To pomaga — nalegał — jeśli nie wolno panu palić.
Forester z niesmakiem żuł gumę, był czujny i napięty. Młody człowiek zaczął 
pokazywać świecące dachy nowych willi, rozproszonych wśród ciemnego krajobrazu i 
mówić z ożywieniem o tunelach, które humanoidy już przewiercały, aby skierować 
całe rzeki z wilgotnych wschodnich dolin na tę jałową wyżynę.
Mały statek wzniósł się ponad półmrok Starmontu, przebił wysoko fioletową noc 
jonosfery i prześcignął zachodzące słońce. Opadł szybką trajektorią ku ciemnej i 
postrzępionej krawędzi lądu, odcinającej się ostro od rudawomiedzianego morza. 
Posępny, granitowy cypel ukazał się im z naprzeciwka. Czerwień zachodzącego 
słońca pobłyskiwała na mokrych, czarnych
Jack Williamson
kamieniach zniszczonej grobli. Z fal rozbijanych o kamienne, czarne głazy, 
tryskała w górę biała piana.
— Nazwałem to miejsce Smoczą Skałą — wymruczał Ironsmith. — Tak nazywała się 
latarnia, która kiedyś tu stała.
Forester sztywno przytaknął, obawiając się pytać, co się stało z tymi dziwnymi 
uciekinierami, skrywającymi się w starej wieży, z Markiem White'em i jego 
obszar-panymi wyznawcami,
— Bardzo piękna, prawda?
Ironsmith uśmiechał się prostodusznie i Forester odwrócił się z niepokojem, aby 
popatrzeć na nowy budynek, wieńczący ten posępny cypel. Złote kolumny, balkony i 
spiętrzone wieże tworzyły świecące cacko, zbyt wymyślne jak na jego gust. 
Wysokie domy płonęły purpurą. Kiedy statek wylądował na szerokiej platformie. 
Ironsmith zabrał go dumnie na obchód monumentalnych holów i egzotycznych ogrodów 
osłoniętych kryształowymi parawanami od zimnych, morskich wiatrów.
— Bardzo okazałe, nie sądzi pan? — zapytał z zadowoleniem Ironsmith. — 
Wprowadziłbym się tutaj, gdybym miał czas.
Forester spojrzał na niego uważnie, dziwiąc się, co on jeszcze ma do roboty, a 
potem zamrugał z gniewem na widok swoich cichych strażników i wybuchnął:
— Czy może pan ich odesłać, abyśmy mogli porozmawiać sam na sam?
Ku jego zaskoczeniu, Ironsmith spokojnie skinął głową.
— Jeśli sobie pan tego życzy. Obawiam się, że ich obecność za bardzo wyprowadza 
pana z równowagi. Może będę mógł panu pomóc je zaakceptować.
HUMANOIDY
Zwrócił się spokojnie do maszyn.
— Proszę, zostawcie nas samych na pół godziny. Będę odpowiedzialny za 
bezpieczeństwo doktora Fore-stera.
— Do usług, proszę pana.
Było to niewiarygodne, ale dwaj strażnicy odeszli. Forester twardo popatrzył na 
Ironsmitha. Miał przed sobą nieszkodliwie wyglądającego młodego człowieka, o 
szarych, przyjaznych oczach, szczupłego, w niepo-rządnym ubraniu. Coś jednak 
przejęło Forestera mrożącym krew w żyłach przerażeniem. Ironsmith zapraszającym, 
wesołym gestem poprowadził go przez ciepłą, pochłaniającą dźwięki posadzkę, na 
rozległy dziedziniec, gdzie podgrzewane powietrze było gorzkawe od zapachu 
ogromnych purpurowych grzybów, wymyślnie postrzępionych, wypiętrzających się ze 
złotych waz. Zatrzymała ich kryształowa ściana, a spieniony przybój jęczał na 
czarnych skałach, daleko w dole. Forester wciągnął powietrze, aby wyrzucić z 
siebie gwałtownie:
— Frank, chcę wiedzieć, co zrobiłeś z Markiem White'em, z tym zadziwiającym 
dzieckiem i z innymi.
— Nic — Ironsmith otrzeźwiał nagle. — Nawet nie wiem gdzie są. Kiedy przybyłem, 
by ich poszukać, stara wieża była pusta. Wybrałem to na miejsce budowy w 
nadziei, że wrócą. Ale nie wrócili. Nigdy nie natrafiłem na ich ślad.
Stanowczość dźwięcząca w jego głosie zdumiała Forestera, gdyż nie był to już 
nieopierzony i leniwy urzędnik, który odbębniał swą robotę ze zdumiewającą 
łatwością, lecz dojrzały, zdecydowany człowiek. Z jakimś dziwnym zdenerwowaniem 
Forester nerwowo wychrypiał:
Jack Williamson
— Dlaczego tak bardzo próbowałeś ich znaleźć?
— Ponieważ Mark White jest łotrem, niebezpiecznym fanatykiem. — Jego spokojny 
głos zawierał zdecydowaną pewność. — Ponieważ umysłowo jest on dzieckiem, jak 
musiałeś to wywnioskować z melodramatycz-nego sposobu, w jaki nas tutaj 
sprowadził. Dzieckiem niestety uzbrojonym w coś bardzo niebezpiecznego. Przez 
jego nieodpowiedzialne błędy może ulec zniszczeniu Wing IV.
— Jeśli jest przeciwko humanoidom, to mi wystarcza.
— Właśnie po to cię tu sprowadziłem, aby cię ostrzec. Chciałbym odwieść cię od 
popełnienia błędu Marka White'a. I Warrena Mansfielda. Cała twoja postawa jest 
błędna, Forester, i bardzo niebezpieczna.
Forester zadrżał:
— Masz na myśli to, że mogę dostać euforid?
— To nie ma żadnego znaczenia. — Ironsmith niemal pogardliwe wzruszył ramionami. 
— Naprawdę, Forester, myślę, że powinieneś poprosić o narkotyk. Ponieważ możesz 
tylko skrzywdzić samego siebie i innych, jeśli będziesz próbował walczyć z 
humanoida-mi. Lepiej pozwól, żeby ci pomogły w każdy dostępny im sposób.
Forester nic nie odrzekł, ale jego szczęka zarysowała się ostro. Patrzył na 
znikające miedziane błyski na morzu i zastanawiał się jak zapytać o to, co 
musiał wiedzieć.
— Największe niebezpieczeństwo stanowi Mark White — kontynuował spokojnie 
Ironsmith. — Ale jestem pewien, że wciąż potrzeba mu pomocy i wyobrażam sobie, 
że będzie próbował się z tobą skontaktować.
HUMANOIDY
Jeśli to zrobi, proszę, powiedz mu, żeby przyszedł i ze mną porozmawiał, zanim 
jego szalone plany nie uczynią zbyt wiele zła, aby je naprawić. Chcę po prostu 
mieć szansę i pokazać mu, że źle wybrał. Czy przekażesz mu tę wiadomość? 
Forester potrząsnął głową.
— To bzdura. — Jego pozbawiony tchu głos przybrał ostry ton. — Ale są rzeczy, 
które chcę wiedzieć. — Zaczerpnął powietrza, próbując pozbyć się strachu przed 
tą nieodgadnioną osobowością — ludzką, czy nie
— która kiedyś była zwykłym urzędnikiem w Star-mont. — Jak sobie radzisz z tymi 
maszynami? Dlaczego tak się przejmujesz walką, którą White z nimi toczy? I 
kto... — głos Forestera zaciął się — kto jest twoim partnerem szachowym, kiedy 
jesteś zupełnie sam?
— Twoja wyobraźnia za bardzo pracuje. — Opalona twarz Ironsmitha rozbłysła 
przelotnym uśmiechem. — Myślę, że powinieneś poprosić o euforid.
— Nie mów tak! — Głos Forestera zrobił się chrapliwy, a ręce rozpaczliwie 
zacisnęły się na rękawie Ironsmitha. — Wiem, że możesz mi pomóc, bo sam 
uciekłeś. Proszę cię, proszę, Frank, bądź człowiekiem!
— Jestem — Ironsmith współczująco skinął głową.
— I naprawdę chcę ci pomóc, jeśli mi tylko pozwolisz.
— Więc mi powiedz, po prostu tylko mi powiedz, co mam robić.
— Zaakceptować humanoidy — powiedział spokojnie Ironsmith. — To wszystko co 
zrobiłem.
— Zakceptować te nieznośne potwory? — Forester zadrżał z oburzenia. — Kiedy już 
rozwaliły moje obserwatorium i zniszczyły mózg mojej żony? Kiedy nawet mnie 
samemu grożą?
Jack Williamson
— Przykro mi, że traktujesz humanoidy jak pełnych złej woli wrogów. — Ironsmith 
potrząsnął swą ostrzyżoną na jeża rudawą głową z miną szczerego żalu. — Cała 
twoja postawa wydaje się równie dziecinna, jak postawa Marka White'a i obawiam 
się, że wpędzi cię ona w kłopoty.
— Kłopoty? — Forester próbował się uśmiechnąć, bez większego powodzenia. — 
Sądzisz, że teraz nie mam żadnych?
— Żadnych poza tymi, których sobie sam napytałeś. — Nieznaczne zniecierpliwienie 
dało się słyszeć w żywym głosie Ironsmitha. — Jesteś uczonym, Forester — lub 
przynajmniej byłeś. Z całym twoim doświadczeniem w finansach i zarządzaniu, w 
praktycznej inżynierii, jak i w badaniach podstawowych, powinieneś być na tyle 
dojrzały, żeby nie wyczarowywać wyimaginowanych diabłów. — Jakby z 
powstrzymywanym rozgoryczeniem Ironsmith schwycił go za ramię. — Czy nie 
widzisz, że humanoidy są tylko maszynami, że trzeba je traktować jak maszyny i 
nic więcej?
Forester wyszeptał z trudem:
— To znaczy jak?
— Jeżeli robisz z nich wrogów, to imputujesz im coś, co nie jest możliwe u 
żadnej maszyny. — Na twarzy Ironsmitha pojawił się błysk irytacji, zastąpiony 
natychmiast trzeźwym grymasem. — Zakładasz, że dokonały moralnego wyboru złych 
celów, wyboru wzmocnionego jakimś uczuciem gniewu czy nienawiści. Powinieneś 
wiedzieć, że maszyny nie mają moralności ani uczuć.
— Zgodziłbym się, jeśli chodzi o moralność! Ignorując ten nieudany przycinek, 
Ironsmith patrzył w dal na morze.
HUMANOIDY
— W gruncie rzeczy, humanoidy są najlepszymi maszynami wytworzonymi kiedykolwiek 
przez ludzi, ponieważ bardziej prymitywne urządzenia miały zawsze niebezpieczną 
wadę, że lekkomyślni lub źli ludzie zawsze mogli ich użyć w celach 
destrukcyjnych. Humanoidy są chronione przed ludzką manipulacją. Na tym polega 
ich prawdziwa doskonałość i jest to ostateczna przyczyna, dla której musimy je 
zaakceptować.
Forester obserwował go w milczeniu, poszukując czegoś bezskutecznie za tą 
rozbrajającą miną niewinnej szczerości.
— Rozumiesz, co mam na myśli? Otwieracz do konserw może przeciąć twój palec z 
taką łatwością, jak tnie puszkę. Strzelba zabije myśliwego równie szybko, jak 
zwierzynę. A jednak te urządzenia nie są złe — błądzi użytkownik. Stary Warren 
Mansfield rozwiązał jedynie odwieczny problem niedoskonałości i ograniczeń 
ludzkiego operatora, kiedy zaprojektował doskonały mechanizm, który by sam się 
sobą posługiwał.
Zaciskając wargi Forester potrząsnął głową.
— W każdym razie — kontynuował z powagą Iron-smith — powinieneś być dostatecznie 
inteligentny, aby nie próbować walczyć z humanoidami. Pozwól im służyć i 
słuchać, a nie będziesz potrzebował euforidu.
Forester wychrypiał ostro:
— Słuchać? Mnie?
— Będą. — Ironsmith przekonywująco kiwnął głową. — Jeśli je szczerze 
zaakceptujesz. Zrób to i będziesz mógł mieć wszystko to, co mam ja. Jeśli nie, 
nie widzę dla ciebie innego wyjścia jak narkotyk.
— Nie widzisz, tak? — Forester czuł jak zaciskają mu się dłonie. — Posłuchaj 
Frank. Nie mogłem śledzić
Jack Williamson
twojej fałszywej argumentacji, a nie chcę żadnych krętactw. Myślę, że jest coś 
jeszcze — i to coś bardzo wstrętnego — za twoim immunitetem od tych cholernych 
ograniczeń i za twoim dziwacznym stosunkiem do tych doskonałych maszyn. — 
Sarkazm wzmocnił jego pozbawiony tchu głos. — Niech sobie służą i słuchają. Ja 
chcę prawdy!
Ironsmith zdawał się wahać. Poróżowiała w czerwonawym zachodzącym słońcu jego 
gładka, młodzieńcza twarz nie wykazywała żadnej urazy. W końcu poważnie skinął 
głową i przyznał:
— Są rzeczy, o których nie mogę ci powiedzieć.
— Dlaczego?
— Gdyby to ode mnie zależało, powiedziałbym ci wszystko. — Wpatrywał się w 
oddalony, prosty horyzont. — Chętnie zapoznałbym cię ze wszystkimi faktami. Ale 
cała sprawa dotyczy również humanoidów, a one są zaprojektowane tak, żeby niczym 
nie ryzykować.
— Frank... czy nie rozumiesz? — Złamany głos Fo-restera prosił ochryple. — Muszę 
wiedzieć.
— Ani słowa więcej. — Ironsmith obrócił się do niego, a twarz wyrażała 
zdecydowanie. — Ani słowa, dopóki rzeczywiście nie zaakceptujesz humanoidów. A 
będzie lepiej, jeśli cię ostrzegę, że są ekspertami w ocenianiu ludzkich 
odruchów. Więc nie próbuj sztuczek.
— Dlatego właśnie tak... tak strasznie się boję!
— Żal mi cię, Clay. — Ironsmith niechętnie odwrócił się, jakby znów chciał 
dołączyć do humanoidów. — Naprawdę miałem nadzieję, że ci pomogę, ponieważ
HUMANOIDY
twoje zdolności są zbyt wielkie, aby je zabijać eufori-dem, a poza tym jestem 
twoim przyjacielem.
— Naprawdę?
Ironsmith zignorował tę uwagę wypowiedzianą wściekłym tonem.
— Nigdy cię nie rozumiałem, Forester. Zwłaszcza nigdy nie rozumiałem tego, jak 
zaniedbujesz Ruth. Może humanoidy mają rację. Może rzeczywiście powierzenie ci 
tego co wiem, narażałoby Najwyższe Prawo.
— Poczekaj! — Forestera ogarnął gniew i strach przemieszany z ponurym 
podejrzeniem. — Nigdy nie poproszę o euforid. — Jego łkający głos stał się 
gwałtowny i grożący. — A ty musisz mi pomóc...
Ironsmith uwolnił się z jego rozgorączkowanych rąk bez wysiłku, ze zręcznością 
jakby humanoida. Jego spokojne i uczciwe oczy patrzyły przez dziedziniec, gdzieś 
poza stojące w żółtych wazach gorzko pachnące grzyby.
— Oto są — wymamrotał niedbale. — I mam nadzieję, że pamiętasz moją prośbę. — 
Jego głos opadł do szeptu. — Powiedz Markowi White'owi, aby przyszedł i 
porozmawiał ze mną, zanim rozpocznie jakiś dziecinny atak na Wing IV.
Forester kiwnął ponuro głową patrząc jak dwie drobne, czarne maszyny biegną 
przez pochłaniającą dźwięki posadzkę, aby wznowić swój przytłaczający nadzór. On 
ich zaakceptuje strzałem z Projektu Piorun, myślał wściekle. Ciągle nie mógł 
zrozumieć motywów Ironsmitha, tej dziwnej próby przekupienia go, aby na ślepo 
dołączył do spisku przeciw ludzkości. Ale tym bardziej humanoidy musiały być 
zatrzymane.
— Do usług, panowie — powiedział bliższy robot. — Podano kolację dla panów.
142
Jack Williamson
Przestronny hol, gdzie jedli kolacje, mógł powstać jedynie w wyobraźni 
producentów filmowych zamierzchłej, przedhumanoidalnej przeszłości. Sześć 
robotów podawało niezwykle wyszukany posiłek. Ironsmithowi podano wino, ale 
Forester musiał obyć się bez alkoholu.
— Pański system trawienny został nadwyrężony przez zmartwienia i zmęczenie — 
przypomniała mu melodyjnie maszyna. — Nie wolno panu pić alkoholu, dopóki 
pańskie zdrowie się nie poprawi.
Było to niewątpliwie słuszne, ale potwornie nieznośne.
Po kolacji Ironsmith oświadczył, że zostaje tu na noc i Forester sam wracał do 
Starmont. Gdy wzniósł się ponad atmosferę, spojrzał znów na kryształowo piękne 
gwiazdy i siedząc zgarbiony na brzegu luksusowego fotela, zatopił się w 
rozmyślaniach o swej klęsce.
— Do usług, proszę pana — wymamrotał robot obok niego. — Wydaje się, że czuje 
się pan niedobrze.
— Och!
Próbując zatuszować swoje nerwowe wzdrygnięcie Forester przeciągnął się w 
wystudiowany sposób i znów wygodnie usiadł na siedzeniu, uśmiechając się zimno 
do dwu ciemnych, identycznych twarzy ponad nim.
Przy końcu podróży znalazł w sobie dość odwagi i nadziei, aby zaryzykować 
jeszcze jedno spojrzenie ku staremu budynkowi poszukiwań. Płaska, betonowa 
kopuła pozostawała wciąż nienaruszona i równie nieosiągalna jak sama Wing IV. 
Koparka była coraz bliżej
HUMANOIDY
jego tajemnicy. Wyglądała jak powolny metalowy gad pożerający górę w ciemności.
W nocy obudził się z niespokojnego snu.
— Doktorze Forester! Proszę, czy pan mnie słyszy?
Wołał go czysty dziecięcy sopranik, naglący i wystraszony. To tylko część snu, 
pomyślał z początku, jednak podniósł się z poduszki, napięty, drżący i zupełnie 
rozbudzony. Sen rozwiał się całkowicie przytłoczony bardziej realną zmorą, w 
której ludzie dusili się pod totalną życzliwością. Pozostawił jednak po sobie 
uczucie trwogi, które sprawiło, że Forester dyszał pokryty zimnym potem.
Otaczała go wygoda, całkowity i absolutny spokój jego nowej sypialni tu, w 
Starmont. Na łagodnie żarzących się muralach, na swym niekończącym się 
festiwalu, tańczyli wiejscy parobcy i dziewuchy. Olbrzymie wschodnie okno, teraz 
przezroczyste, otwierało się na pustynię i dalekie fałdy pagórków, omywanych 
chłodnym błękitem świtu. Ale ten luksusowy pokój wydawał mu się znacznie 
straszniejszy niż mogłaby być jakakolwiek zmora, ponieważ troskliwy humanoid 
stał przy jego łóżku obserwując go.
Drżąc nerwowo, rozpaczliwie usiłował się uśmiechnąć i ukryć swój strach, gdy 
nagle spostrzegł, że humanoid przestał funkcjonować. Osuwał się na ziemię, z 
wciąż tym samym wyrazem ślepego spokoju na wąskiej twarzy, i nie czynił żadnego 
ruchu, aby odzyskać równowagę. Był sztywny jak jakaś rzeźba, z czarno 
polakierowanego metalu, przedstawiająca idealny wdzięk. Przewrócił się powoli, 
uderzając ze stłumionym hukiem o miękką podłogę. I leżał tam, czarną twarzą do 
góry, niewiarygodnie nieżywy. Forester kaszlnął,
Jack Williamson
gdy poczuł gryzącą woń rozgrzanego metalu i palonego plastiku.
— Doktorze Forester! — Przestraszony, zorientował się, że dziecięcy głos nie był 
snem. — Czy mógłby pan teraz pójść ze mną, proszę?
Wtedy zobaczył ją. Jane Carter! Obeszła nieśmiało dookoła jego łóżko, zerkając 
niespokojnie na cichego robota na podłodze. Drżała, mimo że była owinięta w za 
duży dla niej, znoszony skórzany płaszcz, a pokój wydawał się ciepły. Pod 
cienką, żółtą sukienką jej gołe kolana i stopy były sine z zimna.
— Co takiego... cześć, Jane! — Odpowiedział na jej nieśmiały uśmiech uśmiechem 
jeszcze słabszym i wskazał na leżącą maszynę. — Co się z tym stało?
— Zatrzymałam to.
W badawczym milczeniu spojrzał na jej przestraszoną twarz, a potem znów odwrócił 
się ku powalonej jednostce — podzespołowi idealnej maszyny.
— Jak? — Głos mu dygotał z oszołomienia i niedowierzania.
— Tak jak nauczył mnie pan White. — Cofnęła się niespokojnie od przedmiotu 
leżącego na podłodze. — Po prostu patrzysz, w pewien szczególny sposób, na 
malutki biały paciorek w jego głowie. Ten paciorek jest... z potasu. — Słowo to 
wymówiła bardzo starannie. — Po prostu patrzysz... w pewien szczególny sposób... 
i potas spala się.
Forester nie mógł dostrzec żadnego paciorka z potasu ani niczego podobnego w 
łysej, pokrytej plastikiem głowie unieruchomionej maszyny, ale przytaknął z 
akceptacją. Pamiętał o niestabilnym izotopie potasu i o przechwałce Marka 
White'a, że ten wygłodzony
HUMANOIDY
urwis nauczył się sterować prawdopodobieństwami atomowymi i detonować atomy K-40 
po prostu siłą woli.
— Proszę, czy pan nie poszedłby teraz, żeby nam pomóc?
Kiedy się tak wpatrywał w jej czarne oczy, tak pełne obawy i smutku, podkrążone 
ze znużenia i biedy, ledwo słyszał jej cienki naglący głos. W głowie dudniło mu 
i nie mógł powstrzymać drżenia. Przecież ciało ludzkie, przyszło mu na myśl, 
również zawiera znaczącą dawkę tego izotopu radioaktywnego. Jeśli to dziwne 
dziecko może zatrzymać humanoida patrząc po prostu na niego w szczególny sposób, 
może bez wątpienia również zabić człowieka.
— Proszę, niech pan już idzie!
Raptownie dotarło do niego znaczenie jej błagalnych słów, odsuwając zdumiewającą 
refleksję, że ten zabójczy rodzaj spojrzenia, nazywany „złe oko", musi być czymś 
więcej niż przesądem. Fala nadziei wygnała chwilowy strach przed jej poważnym 
spojrzeniem i przerwała koszmarny ciąg jego frustracji. Uśmiechnął się do niej.
— Już idę — wyszeptał. — Ale dokąd?
Właśnie wygramolił się z łóżka, kiedy wzrok jego padł na nieruchomą maszynę. Jej 
wąska twarz była wciąż taka sama, trochę zdziwiona i wiecznie dobrotliwa, ale 
teraz stalowe oczy zmatowiały od gorąca, a z czarnych nozdrzy uchodziła cienka 
smużka szarego dymu.
— Musimy od tego uciekać! — Schwycił dziecko za cienką rękę i szybko przeciągnął 
je za łóżko. — Jest ciągle niebezpieczna — powiedział pośpiesznie. — Z powodu 
emisji wtórnej. Promieniowanie jest
Humanoidy
Jack Williamson
niewidoczne, ale mimo to może nas wstrętnie poparzyć.
Szukał gorączkowo jakiegoś wyjścia z pokoju. Tarł piekące oczy i kaszlał od tego 
gorzkiego dymu, który z pewnością po tym małym wybuchu atomowym naładowany był 
zabójczymi izotopami. Rozsuwane drzwi i olbrzymie okno były zabezpieczone 
niedostępnymi przekaźnikami rodomagnetycznymi i nie mógł znaleźć żadnej drogi 
ucieczki. Chyba, że... — przyszła mu myśl tak wstrząsająca jak nieoczekiwane 
dotkniecie zimnej dłoni w ciemnościach. Spojrzał w oszołomieniu na dziecko i 
usłyszał jej zmartwiony głos:
— ...i pan White mówi, że musimy stąd odejść natychmiast, ponieważ czarne rzeczy 
będą wiedziały, że jedna z nich zatrzymała się, a wtedy przyjdzie ich więcej, 
żeby zobaczyć, co ją zatrzymało.
Kwaśny dym podrażnił mu gardło, tak że ledwie mógł oddychać, a łzy zamgliły mu 
wzrok. Oparł się o gładką, błyszczącą ścianę, aby odzyskać równowagę i wyszeptał 
do dziecka:
— Ale jak... jak się stąd wydostać?
— Chodź — powiedziała Jane Carter. — Po prostu chodź ze mną.
Podała mu zabrudzoną, cienką i drżącą łapkę, żeby mógł ją schwycić. Popatrzył na 
nią, wskazując ponuro na zamknięte drzwi.
— Nie ma wyjścia.
— Dla nas jest — odpowiedziała mu poważnie. — Zastosujemy teleportację.
Forester puścił jej dłoń. Jego suchy śmiech był prawie histeryczny, a dym 
zmienił go w paroksyzm kaszlu. Oczy wytarł rękawem swej koszuli i ochryple 
powiedział:
HUMANOIDY
— Ale ja nie umiem się teleportować.
— Wiem — odpowiedziała mu poważnie. — Ale pan White sądzi, że mogę pana 
przenieść. Jeżeli pan mi pomoże, najlepiej jak pan umie.
— Pomóc? — wybełkotał urywanie. — Jak?
— Po prostu niech pan myśli, dokąd idziemy — powiedziała mu. — I spróbuje tam 
być. Drżąc, spróbował uwierzyć.
— Dokąd idziemy?
— Do dalekiego, ciemnego miejsca pod ziemią. Tam jest ciągle zimno i słychać 
cieknącą wodę. Nie lubię go, ale nie ma tam otworu w skałach i nie można się tam 
dostać inaczej, jak przez teleportację, więc czarne rzeczy nie mogą nas tam 
złapać. Pan White mówi, że pomoże panu znaleźć drogę.
Forester powtórnie ujął jej dłoń usiłując wyobrazić sobie jakąś ciemną jaskinię, 
gdzie Mark White i jego oberwani wyznawcy muszą ukrywać się przed huma-noidami. 
Sądził, że stara się wystarczająco, ponieważ widział już oczyma duszy, jak 
kompetentne roboty roją się, aby zbadać tego, którego unieruchomiła Jane Car-
ter. Pragnął, z całej siły, uciec z tego pobłyskującego więzienia oraz od 
euforidu. Z pewnością, rozpaczliwie się starał.
Ale ciągle był fizykiem. Nie mógł sobie wyobrazić mechaniki natychmiastowej 
translacji. Nawet jeśli czas był w gruncie rzeczy tylko pobocznym efektem 
elektromagnetycznym, był wciąż równie rzeczywisty jak przestrzeń i ruch. Nawet 
szybkim pociskom rodomagne-tycznym nie udawało się osiągać nieskończonego 
przyśpieszenia i nadal nie istniało nic szybszego, nawet w tych odmiennych 
prawach fizycznych, które odkrył
Jack Williamson
w widmie supernowej. Nie zdziwił się, gdy nic się nie wydarzyło.
— Proszę, niech pan spróbuje! — Jej głos był napięty i bez tchu. — Mocniej!
— Już próbowałem. — Forester wypuścił jej rękę, a głos miał zakłopotany z powodu 
niepowodzenia. — Próbowałem, ale nie wiem jak. Przykro mi Jane, ale to na nic 
się nie zda.
— Ale musi pan! — Jej zimne, drobne palce znów schwyciły jego dłoń. — Pan White 
mówi, że możemy pana przenieść, jeśli tylko nam pan pozwoli. Sama mogę przenieść 
kamień, tak wielki jak pan. Jeżeli tylko się pan przestanie zapierać...
Zacisnął mocniej dłoń na jej małej ręce i patrzył w jej czarne, pełne napięcia 
oczy. Przyszedł mu na myśl Mark White i Overstreet, i stary Graystone, i mały 
Szczęściarz Ford, którzy czekają na nich w jakiejś głębokiej jaskini. Ale 
wiedział, że nic się nie stanie... i nic się nie stało.
— Ale ja próbowałam, panie White. — Palce Jane Carter gorączkowo ścisnęły się, a 
potem osłabły i rozluźnione, drżące spoczęły w jego dłoni. Wielkie łzy zawodu 
leciały po jej wychudzonej sinej twarzyczce. — Naprawdę próbowaliśmy, ponieważ 
wiemy, że to takie strasznie ważne. Ale po prostu nie możemy.
Forester kątem oka zobaczył jakiś ruch, potem, za ogromnym oknem przemknęło coś 
ciemnego i bardzo szybkiego. Wiedział, że maszyny zbliżają się. Obracając się 
znów do dziecka, uczuł dławienie od nagłego przypływu czułości. Przez jedną 
chwilę pomyślał sobie, że mogliby razem z Ruth poświęcić się wychowaniu dziecka, 
a nie Projektowi Piorun.
HUMANOIDY
— Nic nie szkodzi Jane...
Wyciągnął niezręcznie rękę ku dziewczynce, pragnąc ją pocieszyć, ale jakaś 
okrutna szkoła nauczyła ją niezależności. Nie przyjęła pieszczoty. Jej gołe, 
chude kolana trzęsły się ze strachu i zimna, ale stała dumnie wyprostowana.
— Nie, właśnie że szkodzi — jej głos był wysoki i z wyraźną goryczą. — Pan White 
mówi, że to bardzo źle, dla nas wszystkich. Mówi, że czarne maszyny na pewno 
zabiorą teraz panu pamięć, jeśli nie zdoła pan uciec. I mówi, że dowiedzą się o 
nas bardzo dużo, badając tę, którą zatrzymałam. Mówi, że teraz będzie nam bardzo 
trudno zmienić Najwyższe Prawo.
Stała w pewnej odległości od niego, drobna i nieposkromiona. Jej sine wargi 
poruszały się i mamrotały coś cicho. Jej trwożne oczy patrzyły w dal. Jej 
wychudzona głowa przechyliła się, jakby czegoś nadsłuchiwała. A potem odwróciła 
się znów do Forestera, oferując mu swą małą, zasmoloną dłoń.
— Przykro mi, doktorze Forester. Wszystkim nam jest przykro, ponieważ pana 
potrzebujemy i lubimy pana. A teraz muszę już odejść. Pan White powiada, że 
czarne maszyny już nadchodzą...
Dostrzegł za nią drugiego humanoida, patrzącego twardymi, jasnymi, ślepo-
stalowymi oczyma przez wielkie okno. Forester wskazał na niego gwałtownie i 
szepnął do dziewczynki, aby go zabiła. Zanim jednak zdążyła się obrócić, 
kryształowa szyba zmatowiała, przysłaniając czujnego robota i światło świtu. 
Zgasły również murale na wysokich ścianach. Spadła na nich gęsta ciemność, w 
której Forester słyszał przestraszony oddech dziecka.
Jack Williamson
Porażony zapadłą ciemnością, Forester ponuro skinął głową. Rozumiał, dlaczego 
zrobiono ten ruch. Humanoidy ze swoimi czujnikami rodomagnetycznymi nie 
potrzebowały światła. Sprawny mózg, na dalekiej Wing IV, miał zamiar oszołomić 
go ciemnością, gdy w tym czasie niezwyciężone jednostki mogły go pochwycić. 
Zastanawiał się, jak będzie się czuł, kiedy o wszystkim zapomni.
— Nie możemy ci pomóc. — Głos dziecka, pełen bólu, wydawał się zbyt donośny pod 
tą przytłaczającą ciemnością. — A pan White mówi, że muszę już iść.
Jej drobne, badawcze palce ujęły na chwilę jego dłoń. a potem ją puściły. Przez 
trwającą wieczność chwilę stał zupełnie sam w ciemności, dopóki nie ogarnęła go 
rozpacz.
— Jane! — wy dyszał. — Poczekaj!
— Proszę! — Jej cienki, przestraszony głosik wracał nadzieję. — Pan White 
mówi...
— Nie mogę iść z tobą — załkał. — Ale powiedz mu, że jest jeszcze inny sposób.
Nie bacząc na duszący dym z maszyny na podłodze, znów nabrał w płuca powietrza. 
Wzniósł ręce ku górze. Nie udało mu się opanować paradoksów psychofizyki, ale 
znał druzgocącą moc wysmukłych pocisków w podziemiu, nastawionych na Wing IV.
— Pan White mówi, że spróbujemy panu pomóc. — Szukając po omacku, schwyciła za 
rękaw jego koszuli. — Ale chce znać pański plan. Bo jest zbyt wiele ma-
,
HUMANOIDY
szyn... pan Overstreet widzi, jak nadchodzą. Więcej maszyn, niż mogę zatrzymać.
— Powiedz panu White'owi, że mam broń — wyszeptał cicho. — Samonaprowadzające 
pociski są już ustawione i uzbrojone, aby zniszczyć Wing IV... ale wciąż ukryte 
w tej podziemnej stacji, dokąd przedostałaś się pierwszy raz. Wystarczy jeden z 
nich, aby zatrzymać wszystkie humanoidy w ciągu około pół minuty. W każdym razie 
mam nadzieję, że pociski jeszcze tam są — dodał ochryple. — Chociaż widziałem 
koparkę, posuwającą się w kierunku budynku nad stacją.
— Niech pan poczeka — westchnęło dziecko. — Pan Overstreet może popatrzeć.
Przez nie kończącą się sekundę w pokoju panowała znów cisza, a on drżał przed 
koszmarem bezdźwięcznych, czarnych maszyn, polujących na nich w mroku.
— Pan Overstreet widzi budynek — wyszeptała w końcu. — Koparka uszkodziła jego 
róg, ale dach się jeszcze nie zawalił. Mówi, że czarne rzeczy nie odkryły 
jeszcze windy.
— Więc możemy spróbować! — Podniecony, gwałtownie się poderwał. — Musimy 
zaczekać, aż humanoidy otworzą drzwi, aby nas złapać. Musisz być gotowa, by je 
zatrzymać, Jane. Tylu ile zdołasz. A ja rzucę się, aby dobiec do Projektu.
Cisza znów ścięła ciemność. Przygotowany na wtargnięcie humanoidów, drgnął na 
dźwięk spokojnego głosu dziecka.
— Pan White mówi, że spróbujemy pańskiego planu. Mówi, że miał nadzieję zmienić 
Najwyższe Prawo bez psucia czarnych rzeczy. Ale potrzebowaliśmy pana dla 
zrobienia nowych przekaźników, a teraz nie może-
Jack Williamson
my na to liczyć. Wobec tego, że pańska broń wydaje się jedynym wyjściem, mam 
zostać i pomagać tak jak umiem. I mówi...
Jane Carter słabo westchnęła. Forester czuł, jak jej mała dłoń zaciska się mu na 
rękawie. Dziewczynka ciągnęła dalej, bez tchu i ze strachem:
— Mówi, że jest jeszcze inne niebezpieczeństwo, któremu musimy stawić czoła. 
Niebezpieczeństwo gorsze niż wszystkie humanoidy. Obawia się, że spotkamy pana 
Ironsmitha.
— Ironsmitha — Forester zadrżał, jakby coś niewidzialnego w ciemności zadyszało 
mu w twarz. — Zastanawiałem się — wyszeptał ochryple — dlaczego on tak bardzo 
lubi roboty i dlaczego zostawiają mu one aż tyle swobody. — Przysunął się do 
dziecka. — Kim lub czym jest Ironsmith?
— Pan White mówi, że nie wie. — W jej głos wkradła się troska. — Z wyjątkiem 
tego, że pomaga maszynom przeciwko nam. On i inni tacy jak on... inni w dalekich 
miejscach. — Wspominając tamte figury szachowe, ustawione do nie dokończonej 
gry, Forester uczuł nieprzyjemne mrowienie na karku. — Próbowali nas złapać na 
Smoczej Skale... Ironsmith i jego przyjaciele... ponieważ oni pomagają maszynom 
walczyć z panem Whitem.
Forester z niechęcią skinął głową. Mimo, że tożsamość szachowych partnerów 
Ironsmitha była równie tajemnicza, jak ich oddalone miejsce pobytu, ogólna idea 
rysowała się coraz wyraźniej. Humanoidy, aby ułatwić swą inwazję, musiały kupić 
sobie pomoc kilku ludzkich zdrajców. Takie poprzebierane rzeczy, jak major 
Steel, musiały dokonywać tej transakcji. I, był tego
HUMANOIDY
pewien, Frank Ironsmith musiał być jednym z takich renegatów.
— Byłam bardzo zdziwiona, kiedy dowiedziałam się o panu Ironsmithie — mówiło 
dziecko z żalem i zakłopotaniem. — Wyglądał tak miło i uprzejmie, kiedy po raz 
pierwszy przyszedł się z nami zobaczyć, tam w starej wieży. Rozmawiał ze mną o 
teleportacji i dał mi gumę do żucia. Podobał mi się wtedy, ale...
Przerwała nagle, aby posłuchać czegoś w ciemności.
— Pan White mówi, że nie możemy już dłużej czekać — w jej głosie zabrakło tchu. 
— Pan Overstreet widzi ich na dachu, manipulują przy wentylatorze, chcą coś tu 
wpuścić, coś co nas uśpi.
— Więc to tak — Forester ugiął się pod ogromem klęski. Pamiętał, że te mądre 
maszyny nie zostawiały miejsca na ryzyko. — Nie mają zamiaru otwierać drzwi, 
dopóki nie będziemy bezradni, a teraz wyjść nie możemy.
— Ależ możemy — Jane pociągnęła go nagląco za rękaw. — Z pomocą pana 
Szczęściarza.
— Tego obdartego, małego szulera — Forester rzucił dokoła ponure spojrzenie — Co 
on może...
Forester zorientował się, że widzi, i głos mu zamarł. Gładko, jakby sterowane 
impulsem rodomagnetycz-nym jakiegoś humanoida, drzwi bezszelestnie rozsuwały 
się. Światło nie dające cieni wlało się z holu, ale małego szulera nigdzie nie 
było widać.
— Pana Szczęściarza tu nie ma — wyjaśniała z powagą Jane Carter. — Ale może 
dosięgnąć zamka, stosując telekinezę. Pan Overstreet powiedział mu, co ma zrobić 
i było to tak proste, jak wyrzucenie siódemki. Tak przynajmniej mówi.
Jack Williamson
Forester nie czekał, żeby dalej słuchać. Raptownie, ten drobny, bosy człowiek, 
niezgrabny szatyn w długiej błękitnej nocnej koszuli, rzucił się do biegu przez 
hol, gdzie rodomagnetyczne ekrany tworzyły jasne okna wychodzące na te liczne 
planety. Nagle bezgłośny alarm sprawił, że cofnął się i zatoczył.
Dwa humanoidy pojawiły się niespodziewanie na końcu holu. Nadbiegały cicho ze 
straszną, ślepą zręcznością. Jeden z nich trzymał drobny, jasny przedmiot. To 
strzykawka, pomyślał Forester, z pewnością napełniona euforidem. Drugi wyrwał z 
torby coś w rodzaju granatu i zamachnął się, aby tym rzucić.
Forester instynktownie schował dziecko za siebie. Dziewczynka wychyliła się 
spoza niego, aby spojrzeć wielkimi, nieruchomymi oczyma... i humanoidy ze-
sztywniały. Ten ze strzykawką potoczył się jak koło od wozu. Drugi przewrócił 
się na twarz, a przedmiot, który chciał rzucić, eksplodował małym szarym 
obłoczkiem gazu.
— Musimy stąd wyjść — ostrzegło dziecko. — Pan White mówi, że mgła z tej bomby 
nas uśpi.
Forester obrócił się, aby chwycić dziewczynkę i uciec z nią przed tym 
rozchodzącym się obłokiem, gdy ciepły dotyk podłogi uświadomił mu, że jest bosy. 
Rozglądał się gorączkowo w poszukiwaniu butów, ale małe humanoidy musiały je 
zamknąć w jakimś schowku z ryglem rodomagnetycznym. Dziewczynka ciągnęła go za 
rękę, a on biegł z nią na wrażliwych, bosych stopach przez przestronny hol, obok 
żarzących się w niszach ekranów. Drzwi wyjściowe znów ich zatrzymały, dopóki 
Szczęściarz Ford nie zdołał dosięgnąć ich zamka z odległej pieczary. W końcu 
wybiegli w jaśniejący świt.
HUMANOIDY
Zewnętrzny zagłębiony ogród był tak dziwaczny, jak każda z żarzących się scen, 
które pozostawili za sobą. Zasadzone przez humanoidy wysokie, pokryte czerwonymi 
łuskami łodygi, produkt jakiejś innej ewolucji, chwiały się nieustannie. Z 
ogromnych, skręconych pąków na ich szczycie wynurzyło się kilka monstrualnych 
kwiatów. Kwiaty fruwały wolno, jak wielkie, niezgrabne, żarzące się ćmy, na 
kruchych skrzydłach z fioletu, zakurzonego złota i czerni, tańcząc, walcząc, 
cienko piszcząc i parząc się w powietrzu. Roztaczały zgniło-słodki zapach, 
równie intensywny jak tamta woń rozlanych perfum, wśród której Ruth bawiła się 
swymi klockami. Jakiś pyłek czy okruch tych kwiatów spowodował atak kichania, 
który go zatrzymał.
— Te okropne kwiaty — Jane ze wstrętem odsunęła się od nich. — Jak pan sądzi, 
dlaczego czarne rzeczy je sprowadziły?
Aby sprawić przyjemność ofiarom euforidu, przypuszczał Forester, ponieważ wydało 
mu się, że myśl pozbawiona pamięci może się zająć migotliwym tańcem tych 
wielkich skrzydeł, tym niekończącym się dramatem miłości i śmierci. Ale nie 
próbował odpowiedzieć. Biegł dalej, bez tchu, z drżącym dzieckiem, dopóki nie 
zobaczył starego budynku poszukiwań.
Ruina stała na samym brzegu głębokiego, nowego wykopu. Zachodnia ściana, została 
już zwalona, a płaska betonowa kopuła zaczynała osiadać, tak że dom przechylał 
się jak pijak. Koparki nie było widać i wydawało się, że droga do ukrytej windy 
może być wciąż jeszcze otwarta.
Kichając w biegu, wycierał oczy luźnym, błękitnym rękawem i patrzył na ziemię 
przed sobą. Wszystkie
Jack Williamson
proste, nowe alejki i starannie utrzymane trawniki wydawały się dziwnie puste. 
Zobaczył mechaniczną kosiarkę, zatrzymaną i porzuconą. Jednostki-robo-ty, 
pomyślał, muszą się kryć przed oczyma Jane Carter.
— Stop — powiedziała nagle łkającym głosem. — Ten statek za nami... pan 
Overstreet mówi, że czarne maszyny mają zamiar podnieść go w powietrze i 
pozwolić mu spaść na nas.
Odwrócili się razem i Foreester ujrzał statek na platformie startowej — wielkie, 
srebrne jajo, w którym odbijała się jutrzenka. Zobaczył, jak z błękitno-burszty-
nowej willi dwa humanoidy pędzą do statku i wskazał je Jane. Spojrzała, a one 
upadły.
— Chodźmy — ponaglała — zanim wymyślą coś nowego.
Przy końcu nowej, gładkiej ścieżki, pomógł jej przedostać się przez rów. Od 
wielu lat nie ruszał się tak szybko i kiedy biegli przez nierówny teren, jego 
mięśnie zaczęły drżeć z wyczerpania. Oddychał z wysiłkiem i czuł dźgające bóle w 
klatce piersiowej, a ostre kamienie raniły mu stopy. Byli już w połowie drogi do 
budynku, kiedy Jane Carter zaczęła zostawać w tyle, pojękując bez tchu. Blada ze 
strachu, wskazywała długą krawędź świeżo odsłoniętej ziemi i pokruszonej skały 
przed nimi.
— Maszyna, która kopie — szepnęła. — Nadchodzi!
Pognali do budynku. Za późno. Ta olbrzymia maszyna, która z geometryczną 
starannością kroiła brzeg góry, wytoczyła się z wykopu, ale już bez swej 
poprzedniej powolności. Pierwsze promienie słońca błyskały
HUMANOIDY
żółto na jej masywnych, jasnych ostrzach, i czerwono na jej purpurowo-czarnym 
pancerzu, kiedy wyjąc popędziła w dół, na ich spotkanie.
Górożerny gad warczał i wył przeciążonymi trybami. Już nie pełz. Szerokie tnące 
ostrza wymachiwały ze złością, a okrutne metalowe zęby błyszczały mu w pysku.
— Och, panie White! — wołała rozpaczliwie Jane Carter. — Proszę, panie 
Overstreet, proszę, pokaż mi, co mam robić. Nie wiem, jak to zatrzymać. Ja... 
nie mogę w tym znaleźć czarnej rzeczy.
Forester przystanął na moment, czekając, aż tamci ludzie ze swojej jaskiniowej 
twierdzy zatrzymają maszynę, ale ta leciała jak opętana. Uniósł dziecko z ziemi 
i biegiem rzucił się ku budynkowi. Kołyszący się, pancerny potwór natychmiast 
skręcił, aby przeciąć mu drogę. Próbował pobiec z powrotem, ale maszyna znów 
zmieniła kierunek i jechała naprzeciw. Udając, że skręca na prawo, rzucił się w 
lewą stronę. Maszyna próbowała jechać za nim, ale ogromne, przelewające się 
gąsiennice straciły przez moment równowagę na nowo usypanym wale. Przebiegł tuż 
obok niej.
Wyjąca maszyna zakopała się prawie w obłokach żółtego kurzu i latających 
kamieni, i osiadająca ruina budynku znów była przez chwilę za nią widoczna. 
Wtedy, niespodziewanie, okrągły kamień usunął się Fo-resterowi spod nogi. Opadł 
na kolana i maszyna miała
Jack Williamson
czas wypełznąć ze swego szybu. Tocząc się ruszyła na niego. Znów pobiegł na 
prawo i znów odcięła mu drogę.
— Czy mogą ją zatrzymać? — wydyszał ochryple do Jane. — Albo czy możesz 
dosięgnąć humanoida w środku?
— Ale tam nie ma żadnego — wyjęczała słabo. — Pan Wbite mówi, że jest ona 
napędzana promieniami prosto z maszyny mózgowej na Wing IV. Nie ma tam żadnej 
czarnej rzeczy, którą mogłabym zatrzymać.
Teraz na płaskim terenie i na solidnym gruncie koparka posuwała się niezgrabnie 
do przodu i Forester z Jane w ramionach, zauważył, że maszyna zagania go, jak 
jakieś pędzone zwierzę, na wąską półkę pomiędzy nowym, stromym wałem a 
postrzępionym brzegiem wyżyny.
— Proszę, panie White! — błagało gorączkowo dziecko. — Proszę, czy nie może pan 
pomóc?
Ale nic nie wstrzymywało tej miażdżącej metalowej lawiny. Forester spróbował 
wspiąć się na wał, ale zleciał z powrotem, brnąc w obsuwających się kamiennych 
odłamkach. Dławił go kurz i uderzały go ostre skały. Dziecko stało się 
brzemieniem nie do udźwignięcia, ale jakoś zdołał ją podnieść, ciągle cofając 
się ku krańcowi tej zmniejszającej się skalistej półki, gdzie wał podchodził do 
krawędzi przepaści. Został zapędzony w kozi róg i nie widział drogi wyjścia.
— Niech pan się wespnie! — zapiszczała Jane. — Pan White mówi, żeby się wspiąć!
Odwrócił się i spróbował znów wyleźć na gruzowate zbocze. Przez kilka jardów 
grunt trzymał, ale potem odłamana skała znów poleciała. Kiedy spadał, zdołał
HUMANOIDY
się przekręcić na tyle, że ciężar jego ciała nie zgniótł dziecka, ale toczący 
się głaz wstrzymał mu dech w piersi. Potworny ból ogłuszył go, a stopy i dłonie, 
grzebiąc grunt odnajdywały tylko spadające w dół kamienie. Osuwał się dokładnie 
przed maszynę wyłaniającą się z łoskotem z kurzu. Jej wielkie ostrza podniosły 
się, aby ich zmiażdżyć albo zrzucić ze skały. Próbował zepchnąć Jane Carter z 
jej drogi, ale wyczerpany nie dał rady.
— Och, dziękuję — westchnęła Jane! — Dziękuję, panie Szczęściarzu!
Odprężyła się w jego ramionach, a czerwono-czarny metalowy gad znów zmienił 
kierunek. Wielkie miażdżące gąsiennice obsypały ich żółtym pyłem i przeszły 
obok. Wycie przeciążonych trybów stało się ogłuszające... i nagle ucichło. Za 
chwilę góra lekko zadrżała i Forester usłyszał przytłumiony gruchot na piargach 
w dole.
— Po prostu nie mogłam tego zatrzymać. — Jane miała głos suchy z przerażenia, 
ale wstała otrzepując kurz ze swej zniszczonej, żółtej sukienki. — Bo w środku 
nie było żadnej czarnej rzeczy. Ale pan Over-street zobaczył, jak to pracuje, że 
to inny rodzaj huma-noida, i pan White powiedział panu Szczęściarzowi, jak 
skierować to w stronę przepaści.
Forester wstawał sztywno. Jego gorące ciało lekko drżało, a kurz zakleił 
czerwonym błotem skaleczenia na jego stopach i kolanach. Dokuczała mu skręcona 
kostka. Oddech był bolesny i chrapliwy. Spoglądając na niego, dziecko spytało 
niespokojnie:
— Czy pan jest poraniony... mocno? Potrząsnął głową, nie mogąc złapać tchu, aby 
dać odpowiedź. Wracali wlokącym się krokiem od tamtej
Jack Williamson
wąskiej półki do drzwi osiadającego budynku, gdzie Jane zatrzymała się.
— Pan White mówi, że muszę tutaj poczekać — powiedziała. — Żeby trzymać czarne 
maszyny na dystans.
— Tylko przez pięć minut! — wyszeptał Forester. — Tyle czasu mi wystarczy.
Pokuśtykał mrocznym holem na tył budynku, do swego starego gabinetu. Słyszał 
złowieszczy trzask i stek gipsu, drewna i stali, które zwolna poddawały się 
ciężarowi przechylonej kopuły. Wiedząc, że w każdej chwili może przywalić go ta 
olbrzymia masa betonu, biegł bez tchu, dopóki nie zatrzymał go gipsowy grad.
Patrząc do tyłu czekał, aż kopuła zawali się i widział Jane Carter spowitą 
gipsowym pyłem, stojącą w jasnym prostokącie drzwi, machającą ręką, żeby się 
pośpieszył. Zaczerpnął tchu i osłaniając głowę ramieniem. rzucił się na oślep w 
ten potok odłamków.
Nagłe drgnięcie podłogi wytrąciło go z równowagi, potem coś uderzyło go w głowę, 
ale jakoś zdołał się przedostać do garderoby za gabinetem, dziękując Bogu za 
drzwi, które ludzie mogli otworzyć. Odsuwane lustro ciągle było na swoim 
miejscu, zakurzone ubranie wciąż wisiało na hakach, a dywan leżał tam, gdzie go 
zostawił. Możliwości humanoidów muszą mieć swoje granice, pomyślał, ponieważ nic 
nie wskazywało na to, że znalazły ukrytą windę.
Następne drgnienie ścian ponagliło go do podniesienia lustra i gorączkowego 
stuknięcia w przycisk W dół. Bez skutku, tylko kawałek osłabionego muru opadł do 
poszerzonego wykopu. Ponieważ sufit nie spadł mu na głowę, spróbował włączyć 
światła. Nie było prądu i targnął nim nowy niepokój.
HUMANOIDY
161
Humanoidy napędzające wszystko energią przesyłaną z dalekiej Wing IV, 
rozmontowały stare elektryczne systemy energetyczne, ale Projekt Piorun miał 
swoją własną elektrownię, zainstalowaną pod wyrzutnią, na najniższym piętrze 
podziemia. Awaria prądu była teraz przygnębiającą zagadką, ale Forester starał 
się nie dopuszczać do siebie trwogi. Armstrong musiał wyłączyć automatyczną 
elektrownię, z obawy że humanoidy odkryją wibrację lub spaliny z bliźniaczych 
generatorów silnikowych. I pociski, obiecywał sobie ponuro, będą wciąż uzbrojone 
i nastawione, żeby zniszczyć Wing IV.
Jednak wciąż nie było reakcji, kiedy ponownie dźgnął przycisk. Opadł na bolące 
kolana, odrzucił dywan i podniósł pokrywę wyjścia ewakuacyjnego. Otoczyła go 
gęsta ciemność i smród oleju napędowego, gdyż awaria prądu zatrzymała również 
wentylatory. Niezręcznie spuścił się przez podłogę windy. Jego obolałe stopy 
odnalazły drabinę ewakuacyjną i zaczął schodzić w dół, w czarną ciszę. Woń 
rozlanego oleju odbierała mu dech, a metalowe stopnie były dla jego poranionych 
stóp jak ostrza noży. Spuszczał się jednak w dół, dopóki plusk zimnej wody nie 
zatrzymał go na dnie szybu.
Puścił drabinę i potykając się w wilgotnej ciemności, po omacku przeszedł do 
podziemia. Coś w wodzie kaleczyło jego gołe palce u nóg i łkał z bólu, kiedy 
odnalazł drzwi do tunelu. Otworzył je pchnięciem i z trudem wygramolił się z 
szybu. Dysząc, stanął na nogach w wąskim przejściu.
Otoczyła go ciemność. Wyłącznik światła nie działał, ale znał podziemie, gdyż 
wiązały go z tym miejscem miesiące i lata bezlitosnego obowiązku, stąpał więc 
pewnie wzdłuż tunelu. W jego umyśle rysowały się wy-
Humanoidy
Jack Williamson
raźnie: warsztat, ławy, narzędzia i stojaki, a za nimi wyrzutnia. Wiedział jak 
sięgać po te przygotowane wysmukłe pociski. Wyszedł z przejścia... i jego bose 
stopy osunęły się w pustkę.
Stąpnął w puste miejsce, gdzie przedtem znajdowała się stalowa podłoga 
warsztatu. Czuł, jak jego prawa noga zgina się w pół i pęka, a on sam zatrzymuje 
się na twardej skale w kałuży zimnej wody. Śmiertelna męka zalała mu mózg, a 
potem tępy, wzrastający ból objął mu kolano i udo. Spróbował się podnieść, ale 
znów upadł twarzą w oleistą wodę i był pewien, że ma złamaną nogę.
Powolne fale szarpiącego bólu promieniujące z nogi i stopniowo ogarniające całą 
świadomość, nie były takie dotkliwe, jak ból porażki. Na wpół uduszony paskudną 
wodą kasłał, dopóki nie odzyskał oddechu, a potem zaczął mozolnie pełznąć na 
rękach i na jednym obtartym kolanie, wlokąc za sobą nogę, w poszukiwaniu 
pocisków rodomagnetycznych.
Jednakże jego szukające po omacku palce znajdowały tylko nagi beton i ucięte 
śruby, które przytrzymywały kiedyś generatory i przetwornice. Projekt Piorun 
został skutecznie rozmontowany. Ten fakt był dla Fo-restera bardziej 
oszałamiający niż jego upadek, i nie mógł tego zrozumieć.
Nic nie wskazywało na to, że znaleziono ukrytą windę i nie było ani śladu 
specjalnego sprzętu, potrzebnego do wydostania ciężkiego urządzenia przez szyb. 
Nie było innego wejścia do podziemia, a jego poszukiwania nie odkryły nowego 
tunelu, który mogły wykopać humanoidy. Jednak pocisków już tam nie było.
Przytępiony umysł Forestera zmagał się z tą zagadką, aż ją wreszcie porzucił. 
Jego odporność nerwo-
HUMANOIDY
wa wyczerpała się. Ból w nogach wywoływał nudności. W końcu legł bez ruchu, 
myśląc o odrętwiającym chłodzie płytkiej wody, która stopniowo powodowała, że 
pulsujący ból wydawał się daleki i nawet do zniesienia.
— Tklink!
Trzask przypominający tłukące się szkło, wyrwał go z miłosiernej drzemki i 
obudził nowy ból w nodze. Oczywiście powinien kazać Overstreetowi, aby zajrzał 
tutaj, czy są pociski, ale nie był całkiem przyzwyczajony do tych parafizycznych 
metod. Nie można nauczyć starego psa nowych sztuczek. Sennie nasłuchiwał, jak 
trzaska inny kryształ i domyślił się w końcu, że to tylko spadająca kropla wody. 
Drżąc czekał na następną. Nie miał nic innego do roboty.
Był załatwiony i już nic nie miało znaczenia. Następny plusk był spowodowany 
czymś większym niż kropla wody, ale Forester nie próbował się otrząsnąć, dopóki 
w jego zamknięte oczy nie uderzył snop światła. Potem mrugając, patrzył jak 
szczupłe maszyny wskakują do szybu i gromadzą się wokół niego. Odblaski brązu i 
błękitu pięknie lśniły na ich gładkich, czarnych ciałach, a ich nogi nie łamały 
się.
— Do usług, doktorze Forester. — Srebrny głos był pełen melodyjnej grzeczności. 
— Czy jest pan ciężko ranny?
Jego obrażenia nie były jednak teraz ważne. Wskazał czarną pustkę na znajdującym 
się w górze betonowym występie, gdzie kiedyś była wyrzutnia, i wymamrotał słabo:
— Więc znaleźliście to, tak?
— Znaleźliśmy pana — zagruchała maszyna. — Zauważyliśmy pańską nierozwagę przy 
wchodzeniu do
Jack Williamson
walącego się budynku na górze i pośpieszyliśmy, tak szybko jak mogliśmy, na 
ratunek. Zostaliśmy jednak zatrzymani, najpierw przez dziecko, które było z 
panem, a potem przez walącą się kopułę. Aby do pana dotrzeć, musieliśmy uprzątać 
gruz i zreperować windę. Zdziwienie spowodowało, że uniósł głowę.
— Niech pan nie próbuje się ruszać — ostrzegła maszyna. — Może pan zwiększyć 
swoje obrażenia.
Czuł się zbyt źle, aby śmiać się z ironii tej sytuacji, wskazał tylko słabym 
ruchem na puste podstawy maszyn.
— Jakżeście to znaleźli — wyszeptał ochryple. — Tę instalację?
— Szukając pana usuwaliśmy gruz i odkryliśmy szyb windy. — Radosne stalowe oczy 
obserwowały go uważnie. — Czy może pan mówić bez bólu? Więc powie pan nam, jakie 
urządzenia były tu kiedyś zainstalowane?
To pytanie go oszołomiło. Znaczyło to, że humanoidy nic nie wiedziały, nawet w 
tej chwili, o Projekcie Piorun. A to stawiało potworny problem: kto usunął 
pociski i urządzenia? Frank Ironsmith? Przeszedł go dreszcz, jakby czuł coś 
zimniejszego niż ta czarna woda. Ale zdrowy rozsądek podpowiadał Foresterowi, że 
nawet ten godny podziwu matematyk nie mógł wywieźć setek ton ciężkiego sprzętu 
na swym zardzewiałym rowerze.
— Co to była za instalacja, proszę pana? — nalegał robot.
— Nasze pierwsze laboratorium neutrinowe. — Odruch nieufności pobudził go do 
wymyślenia tego nieprzekonywającego wyjaśnienia. — Nasze pierwsze, nieudane rury 
przeszukujące były zainstalowane tutaj, aby łatwiej było utrzymać ich tajemnicę. 
Później, kiedy
HUMANOIDY
zaprowadzono ochronę wojskową, zrobiliśmy i zamontowaliśmy nowe rury, w kopule 
na górze, bo tu przeciekała woda. Stara instalacja poszła na złom, lecz 
zachowaliśmy szyb, jako schron na wszelki wypadek.
Maszyna wydawała się być usatysfakcjonowana, ale jego własny znużony umysł nie 
chciał pozbyć się tej zagadki. Odrzucił chwilowe podejrzenie, że Projekt został 
złupiony przy użyciu jakichś sposobów psychofizycznych. Mark White wyraźnie nie 
wiedział o całej stracie, a nawet dla Jane Carter byłoby trudno teleportować 
sześdziesięciotonowe akumulatory.
Ale ktoś ma teraz te straszne pociski i wszystkie szczegóły, które zostawił w 
zapieczętowanym sejfie. Ktoś ukradł broń mogącą zniszczyć każdą zamieszkałą 
planetę równie prosto, jak jeden dzikus może rozłupać łeb drugiemu drewnianą 
maczugą. Mając znowu lekkie nudności, Forester poczuł niejakie współczucie dla 
tego nieznanego złodzieja.
— ...pytań, proszę pana. — Znowu usłyszał nalegający jęk najbliższej maszyny, 
dochodzący go jakby z dali. — Musimy koniecznie znaleźć to dziecko, które 
przyszło tutaj z panem. Jak się nazywa, proszę pana? I gdzie teraz jest?
Forester mimo bólu uśmiechnął się, gdyż te pytania wskazywały, że Jane Carter 
nie została złapana pod walącą się kopułą. Musiała uciec do tego ciemnego, 
wilgotnego miejsca pod ziemią, gdzie szemrała woda, a Mark White i inni jej 
przyjaciele wciąż chowali się przed humanoidami.
— Nie wiem — wyszeptał buntowniczo.
— Jest niezwykle niebezpieczna — powiedziała słodko maszyna. — Posiada zdolności 
supermechaniczne
Jack Williamson
i używa ich przeciw celom Najwyższego Prawa. Planujemy nowy typ usług dla takich 
nieszczęśliwych przypadków, ponieważ euforid nie zawsze na nie wpływa. 
Natychmiast musimy znaleźć to dziecko.
— Mam nadzieje, że jej nigdy nie znajdziecie! — Pozwolił sobie na gorzki gniew, 
ponieważ nie odczuwał już potrzeby zachowania ostrożności i potrząsnął 
posiniaczoną pięścią na ciemny, pochylony nad nim krąg identycznych twarzy. — 
Mam nadzieję, że pojedzie prosto na Wing IV i użyje swego supermechanicznego 
talentu, aby zniszczyć ten mechaniczny mózg, który was napędza. — Wciągnął za 
świstem powietrze i wy-dyszał: — Teraz wam powiedziałem... zabijcie mnie, jeśli 
chcecie!
— Clay Forester, nie rozumie pan istoty naszych usług — zamruczała maszyna. — To 
prawda, że dla pana dobra będzie pan musiał teraz dostać zastrzyki z euforidu, 
ale tylko pod warunkiem, że toleruje pan ten narkotyk, a nasza funkcja polega na 
tym, żeby nigdy nie karać, tylko służyć i słuchać. Pan osobiście nie wykazał 
zdolności supermechanicznych i nie musi się pan obawiać destrukcji.
Leżał spokojnie, nawet nie drżał.
Woda znowu plusnęła, a ciche, czarne maszyny uklękły, aby go podnieść zręcznymi, 
ciepłymi dłońmi. Bardzo delikatnie jedna z jednostek zbadała jego bezwładną 
nogę.
HUMANOIDY
— Był pan bardzo lekkomyślny i niemądry — zajęczała. — Ten wypadek, którego z 
łatwością dałoby się uniknąć, uszkodził pańską prawą kość udową, rzepkę oraz 
ścięgna kolan. Koniecznie potrzebuje pan naszej opieki.
— Nie byliście tak opiekuńczy — wymamrotał ponuro — kiedy ścigaliście mnie tą 
koparką.
— Wtedy było z panem dziecko — zaśpiewał czysty głos. — Działając według 
Najwyższego Prawa, dla największego dobra jak największej liczby ludzi, musimy 
używać wszystkich dostępnych środków, aby pokonać nadmechaniczne zdolności 
takich upartych osobników.
Nieśli go na noszach do naprawionej windy. Mimo ich łagodności i zręczności ból 
opuchniętego kolana znów zaćmił mu świadomość. Czuł, jak słońce uderzyło go w 
twarz, pamiętał, że złapał piżmową woń położonego w dole ogrodu, w którym 
skrzydlate kwiaty z innej przyrody latały, całowały się i umierały. Potem leżał 
na zimnym stole w małym białym pokoju. Zręczne maszyny zdzierały z niego 
wilgotne łachmany, jakie zostały z porwanej koszuli. Potem zmywały gąbką krew i 
brud. Poczuł zapach jakiejś substancji chemicznej i coś przypiekło jego 
poranioną skórę. Naprężył się i wstrzymał oddech, kiedy poczuł jakieś dotknięcie 
na pulsującym bólem udzie.
— Pański przestrach jest niepotrzebny — doszedł go głos maszyny — ponieważ ból 
za chwilę ustanie.
Jego rękę ujęły delikatne plastikowe palce. Poczuł zimny dotyk waty i ukłucie 
igły. Jego suche wargi poruszyły się, aby zaprotestować, ale nie wydobył się z 
nich żaden dźwięk.
Jack Williamson
— Niech się pan nie martwi, proszę pana — zaświer-gotała maszyna ze strzykawką. 
— To pański pierwszy zastrzyk euforidu. Podziała jak środek przeciwbólowy, kiedy 
będziemy składali złamane kości oraz pomoże usunąć pańskie złe samopoczucie.
Zbyt słaby, aby walczyć, leżał ciągle otumaniony i z zanikającą świadomością. 
Pulsujący ból w nodze ustąpił, ogarnęła go senność i czas zaczął się rwać.
Był znowu w wielkiej sypialni z tańczącymi chłopcami i dziewczętami na 
świecących muralach. Raz rozmyślał długo i mgliście, czy ludzie rzeczywiście 
byli szczęśliwsi w tamtych czasach, zanim maszyny sięgnęły po władzę. Innym znów 
razem ogromne, kryształowe okno stało się ekranem z drobno pożyłkowanego 
nefrytu, przez który przeświecał pustynny dzień, natomiast w czasie jakiegoś 
zmierzchu było przezroczyste. A kiedy świeciło się przyćmionym, złotym światłem, 
wiedział, że już jest noc. Łagodne dłonie obracały go na łóżku i od czasu do 
czasu igły znowu żądliły go w rękę, za każdym razem pchając go głębiej w 
zapomnienie. I stale były przy nim szczupłe czarne twarze i czujne stalowe oczy, 
niezmiennie dobrotliwe.
Kiedyś odwiedziła go żona prowadzona przez uczynną maszynę. Niosła futrzaną 
zabawkę w kształcie jednego z tych wielkich, ożywionych kwiatów, dyndającą na 
jednym skrzydle. Pod cienkim, wymyślnym łukiem wyskubanych brwi jej szeroko 
rozwarte dziecinne oczy wydawały się lekko zmartwione. Jej perfumy były najpierw 
podniecającym zapachem, wywołującym senne refleksje, a potem duszącą falą 
słodyczy.
— To jest Ruth — powiedziała maszyna. — Jest pana żoną.
HUMANOIDY
Kiedy pochyliła się nad nim, zmartwienie w jej oczach zniknęło i wydawało się, 
że zaczyna sobie coś mgliście przypominać. Jej pełne, kobiece wargi ułożyły się 
w smętny uśmiech niemowlęcia. Wyciągnęła niepewnie rękę, aby dotknąć jego czoła 
i ust, i pomyślał, że zobaczył przelotną tęsknotę na jej zbyt młodej twarzy. 
Potem Ruth uświadomiła sobie, że upuściła futrzaną zabawkę.
Na jej umalowanych ustach pojawiło się rozdrażnienie, a łzy płynęły w dół 
policzków, dopóki zręczna maszyna nie podniosła zabawki. Ruth sięgnęła po nią 
zazdrośnie i przytuliła ją. Pozwoliła maszynie obetrzeć sobie łzy. Kiedy 
humanoid odprowadzał ją, znów się uśmiechała i mruczała coś do zabawki.
Leżąc kiedyś w wyściełanym fotelu, z podniesioną podpórką pod nogę, szepnął 
smętnie w narkotycznym oszołomieniu do ciemnego robota:
— Czy nie pozostali mi już żadni przyjaciele, którzy by mnie odwiedzili? — W 
głosie jego słychać było gorycz. — A może wszystkim im daliście narkotyk?
— Większość z tych, którzy byli z panem dawniej związani, znalazła ukojenie w 
euforidzie — odpowiedziała maszyna. — Wyjątkowo kilku z nich zdołało znaleźć dla 
siebie szczęście w nieszkodliwej działalności twórczej. Doktor Pitcher jest 
jednym z nich. Pisze dramaty, na co nie miał dawniej czasu. Innym przykładem 
jest pan Ironsmith.
— Powiecie im, żeby przyszli mnie odwiedzić?
— Obydwaj tu byli — wymruczała maszyna. — Ale wydawało się, że ich pan nie 
poznaje.
— Kiedy Frank Ironsmith znów przyjdzie...
Jack Williamson
Jego słowa stały się wolniejsze i ustały, gdyż kolejna igła ukłuła go w rękę. 
Próbował sformułować pytania dla Ironsmitha, ale nie był w stanie. Znowu leżał 
na tym samym twardym stole, w tym samym białym pokoju. Pilne humanoidy dźgały go 
innymi, bardziej bolesnymi zastrzykami i wydawało mu się, że ból pozwala mu 
przedrzeć się przez całun zapomnienia.
Z bólem przyszła choroba, ale maszyny o łagodnych palcach tarły go i gniotły, 
dopóki dreszcze i poty nie ustąpiły. Odwoziły go do jego pokoju na specjalnym 
krześle, kiedy zdał sobie sprawę, że trzyma coś w zaciśniętej dłoni — futrzaną 
zabawkę w żywych kolorach, podobną do skrzydlatego robaka. Odrzucił ją ze 
wstrętem.
— Dobrze się czujesz?
Zaskoczony radosnym głosem Franka Ironsmitha, Forester zobaczył go przy drzwiach 
swego pokoju. Matematyk uśmiechał się uprzejmie. Nie towarzyszyły mu żadne 
humanoidy.
— Myślę, że tak. — Kiwając niepewnie, sprawdził chorą nogę. Bandaże usunięto, a 
opuchlizna zeszła. Kiedy ściągał mięśnie, nie czuł bólu. — Sądzę, że ze mną 
wszystko w porządku — powiedział. — Chociaż przed chwilą było mi bardzo 
niedobrze.
— Reakcja — wymamrotał Ironsmith. — Po surowicy neutralizującej. — Ujmując 
rączki fotela na kółkach, wepchnął go do pokoju i niedbałym gestem polecił 
humanoidom, aby zamknęły rozsuwane drzwi i zostawiły ich sam na sam. — Poleciłem 
cię zbudzić — powiedział — ponieważ potrzebuję twej pomocy.
Forester trochę się podniósł, aby wypróbować swe kolano, ale po usłyszeniu tych 
słów zamarł w bezruchu
HUMANOIDY
i obserwował Ironsmitha. Matematyk wyglądał bardziej dojrzale i na mniej 
skłonnego do sofizmatów. Jego wciąż szczera, przyjacielska, opalona twarz 
wyglądała bardziej stanowczo i silnie. Oczy wciąż były jasne i uczciwe, ale 
wzrok był teraz bardziej rzeczowy. Nawet ubranie miał inne, już nie obwisłe 
spodnie, ale luźny tweedowy garnitur, który sprawiał, że Iron-smith wydawał się 
wyższy i bardziej pewny siebie. Szary płaszcz, jak zauważył Forester, miał 
tradycyjne zapięcie na guziki, które człowiek mógł sam rozpiąć.
— Czy znów masz jasną pamięć? — zapytał Iron-smith. — W takim razie, chcę, żebyś 
mi dopomógł zlokalizować Marka White'a i jego menażerię. — Skrzywił się z 
zatroskaniem. — Wciąż jeszcze ich nie wytropiliśmy, nawet po tylu miesiącach.
Forester nie odpowiedział.
— Mała Jane Carter była z tobą prawie godzinę, tu w Starmont. — Patrząc na niego 
przenikliwymi, szarymi oczyma, Ironsmith zaczął napełniać swą fajkę aromatycznym 
tytoniem. — Prawdopodobnie powiedziała ci, gdzie się ukrywają i jakie mają 
dokładnie plany. Nawet jeśli nie przekazała szczegółów, na pewno dostarczyła 
dostatecznie wielu wskazówek, które mogą być pomocne.
Ciemne miejsce pod ziemią, wspomniał Forester, i dźwięk płynącej wody. Zacisnął 
wargi.
— White może narobić wiele szkody — nalegał łagodnie Ironsmith. — Gdybym był na 
twoim miejscu, nie pomagałbym go ukrywać.
Forester patrząc na fajkę poczuł chęć palenia.
Jack Williamson
— Jest to ważniejsze, niż myślisz. Wciąż nie mogę powiedzieć ci wiele więcej 
ponad to, co już wiesz, dopóki do nas nie dołączysz. Ale kazałem cię zbudzić w 
nadziei, że teraz zechcesz zobaczyć humanoidy takimi, jakimi są...
— Niewinnymi maszynami! — przerwał mu ostro Forester. — Nie mogą być złe, 
ponieważ nie wbudowano w nie wolnej woli. Zbudowano je, aby uchronić człowieka 
od jego własnego, wrodzonego zła. Właśnie tym się cały czas zajmują i nie zrobią 
nam krzywdy, jeśli będziemy traktować je jak naszych rozkosznych, małych 
pomocników.
— To wszystko prawda. — Ironsmith był pełen żalu. — Miałem nadzieję, że to 
zaakceptujesz.
— Ale nie akceptuję — wyrzucił z siebie Forester. — Ponieważ te cholerne roboty 
są zbyt sprawne i zawsze posuwają się za daleko. Na czym mają zamiar skończyć? 
Narodziny nie są na pewno miłym doświadczeniem... myślę, że chciałyby trzymać 
nas w przytulnym cieple łona?
— Zdaje się, że eksperymentują z ektogenezą, aby uniknąć niewygód porodu — 
przyznał gładko Ironsmith. — Ale przyszedłem tu porozmiawiać o czymś innym. 
Przyszedłem, żeby ubić z tobą interes.
— Tak?
— Potrzebujemy informacji, której, jak myślę, możesz nam dostarczyć. 
Potrzebujemy jej tak bardzo, że namówiłem humanoidy, żeby mi pozwoliły 
zaoferować ci jeszcze jedną szansę, jeśli tylko dowiedziesz swej dobrej woli 
pomagając nam złapać Marka Whi-te'a.
Forester ze znużeniem odchylił się w fotelu.
HUMANOIDY
— Korzyści dla ciebie są znaczne — namawiał Iron-smith. — Możesz zatrzymać 
pamięć, dopilnuję tego, byś dostał odpowiednie stanowisko naukowe w jakimś 
aprobowanym przez humanoidy projekcie. Wkrótce będziesz mógł zasłużyć na 
wszystkie inne przywileje, jakich sobie zażyczysz. Czyż to nie lepsze niż 
euforid?
Forester znów wyprostował się na siedzeniu, czujny i ostrożny.
— Nie chcę tego więcej słuchać — wymamrotał ochryple. — Ale nie mogę ci nic 
powiedzieć. Jeżeli nie... — przygryzł wargę i wybuchnął — Kto jeszcze z tobą 
jest?
Ironsmith uśmiechając się potrząsnął głową.
— Przynajmniej muszę wiedzieć jedno — Forester badał uważnie jego szczerą twarz, 
drżąc wewnątrz. — Czy ty, albo jeden z twoich tajemniczych wspólników, z którymi 
grasz w szachy, usunęliście jakiś sprzęt z okolic tutejszej starej instalacji 
wojskowej?
— To nie ma znaczenia. — Uprzejmy uśmiech Iron-smitha lekko się rozszerzył, ale 
jego niebieskie oczy świeciły chłodnym, niemym domysłem. Forester wzdrygnął się. 
— Jaka jest twoja odpowiedź?
— Przyślij z powrotem swoje cholerne maszyny!
Patrzył jak Ironsmith spokojnie pociąga fajkę i tłumił w sobie nieposłuszne 
uczucie pożądania tej zakazanej rozkoszy.
— Nie wiem co z ciebie za człowiek... a nawet czy jesteś człowiekiem! — Czując 
jak jeżą mu się włosy na głowie, spróbował zniżyć głos. — Ale nie zwrócę się 
przeciwko ludzkości.
— Miałem nadzieję, że usłyszę coś rozsądniejszego — Ironsmith prawie ze smutkiem 
potrząsnął rudawą czupryną. — Miałem nadzieję, że dowiedziałeś się do-
Jack Williamson
syć, Forester, aby stanąć twarzą w twarz z rzeczywistością, ponieważ 
zaoferowaliśmy ci coś niezwykle korzystnego. Ale mamy inne sposoby dobrania się 
Whi-te'owi do skóry. — Jego ramiona niedostrzegalnie poruszyły się. — Ten 
człowiek jest raczej głupcem niż filozofem, a jego własne szaleństwo wyda go, 
wcześniej czy później. Mam nadzieję, że nastąpi to, zanim narobi on zbyt 
wielkich szkód.
Jego łagodny głos przycichł, pełen natarczywej nadziei.
— Aleja nie chciałbym cię porzucać, Forester. Nadal chcę, żebyś się rozmyślił, 
ponieważ możemy otworzyć przed tobą takie horyzonty, o jakich ci się nie śniło, 
i rozszerzyć twórcze granice, jakich sobie nigdy nie wyobrażałeś. Czy mi nie 
zaufasz, nawet jeśli nie ufasz humanoidom i nie masz zamiaru dołączyć do nas?
— Zaufać ci? — z bólem przełykając ślinę, Forester próbował się zaśmiać. — Wynoś 
się!
I Ironsmith odwrócił się do drzwi, które rozsunęły się tak nagle, jak gdyby był 
on jednym z robotów. Zerknął do tyłu, z dziwnym uśmieszkiem niby zakłopotanego 
współczucia i szybko wyszedł na zewnątrz. Weszły trzy humanoidy. Jeden z nich 
niósł strzykawkę.
— Do usług, Clay Forester. — powiedział. — Działamy według Najwyższego Prawa, 
aby uczynić cię znów szczęśliwym.
Dwóch innych poruszyło się z niewiarygodną szybkością, aby go złapać, zanim 
wygramolił się z fotela. Próbował wywinąć się, ale trzymały go czarne dłonie, 
delikatne i nie do pokonania. Patrzył na błyskawiczny ruch strzykawki, czekał... 
ale zastrzyk nie dosięgną! jego ramienia.
HUMANOIDY
W pierwszym momencie, w oszołomieniu, Forester pomyślał, że jego gorączkowe 
wyrywanie się jakoś poskutkowało i zdołał się wydostać ze stalowego uchwytu 
maszyn. Pomyślał, że w jakiś sposób wypadł z wyściełanego fotela... dopóki nie 
uświadomił sobie, że nie znajduje się już w willi w Starmont. Podnosząc się z 
zimnej powierzchni ubitego piasku, rozejrzał się półprzytomnie dookoła.
— Och, doktorze Forester! — Zaskoczony, rozpoznał cienki, czysty głos małej Jane 
Carter. — Czy nie zrobiliśmy panu nic złego?
Osłupiałym wzrokiem odnalazł najpierw ją, a potem Marka White'a, Szczęściarza 
Forda, Wielkiego Graystone^ i Asha Overstreeta. Stali rozstawieni wokół niego, 
przypatrując mu się uważnie. Twarze ich, dziwnie napięte, odprężały się z wolna. 
Ford wycierał ręce jaskrawą chusteczką. Stary Graystone pochylił czerwony nos w 
niezgrabnym powitalnym ukłonie. Overstreet skinął głową, mrugając 
krótkowzrocznymi oczyma. Mark White, krocząc majestatycznie, w tym samym co 
przedtem znoszonym srebrzystym płaszczu, z tymi samymi rozwianymi, ognistymi 
włosami i brodą, pośpieszył, aby pomóc mu się podnieść.
— Więc dostaliśmy cię! — zadudnił miękko olbrzym. — Witamy w naszym azylu!
Forester uchwycił ogromną dłoń White'a i niezgrabnie się podniósł, wciąż 
pamiętając o swej nodze. Rozejrzał się dokoła z chłodnym niedowierzaniem. Nad 
głową miał nierówną, naturalną kopułę z wyrzeźbione-
Jack Williamson
go wodą wapienia, inkrustowaną stalaktytami i lśniącymi kryształami kalcytu. 
Kopuła ze wszystkich stron obniżała się do twardego, czarnego piasku. Powietrze 
było zimne i wilgotne. Skądś dochodziło słabe szemranie płynącej wody.
— Gdzie... — Musiał przełknąć ślinę. — Gdzie to jest?
— Będziemy bezpieczniejsi, jeśli nie będziesz znał dokładnych współrzędnych — 
rzekł Mark White. — Ale ta jaskinia jest dobre kilkaset stóp pod ziemią. 
Szczęśliwe znalezisko Overstreeta. Jest tu bieżąca woda, dobra wentylacja i nie 
ma szczelin dostatecznie dużych dla mechanicznych intruzów.
— Więc wy... Ja...
— Teleportacja. — White skinął swą ogromną, kudłatą głową. — Nasze pierwsze 
niepowodzenie spowodował twój własny, podświadomy opór. Właśnie dlatego nie 
uprzedziliśmy cię tym razem, ale po prostu poczekaliśmy na chwilę, w której 
chciałeś uciec od humanoidów.
— Oczywiście, chciałem! — Forester z wdzięcznością potrząsał dłońmi ludzi, 
którzy wyrwali go z tamtego więzienia. Nie byli już obdartymi nowicjuszami. Byli 
czyści, ogoleni i lepiej odżywieni. Nawet Overstreet nie wyglądał tak blado.
— Obserwowaliśmy cię, Forester. — Dłoń White'a serdecznie spoczęła mu na 
ramieniu. — Cieszymy się, że nie sprzedałeś nas Ironsmithowi. — Gorycz sprawiła, 
że głos jedo stał się twardy. — Czy wiesz, że omal nie złapał nas na Smoczej 
Skale, nim zaczęliśmy podejrzewać zdradę. Chodź, pozwól że ci pokażę, jak 
zamierzamy go pokonać.
HUMANOIDY
Forester ostrożnie pokuśtykał za nim, by obejrzeć tę podziemną fortecę. 
Piaszczysta podłoga miała zaledwie pięćdziesiąt stóp średnicy. Pomieszczenia 
mieszkalne były zrobione w niskich, naturalnych wnękach pod krawędziami 
pobłyskującej kopuły. Mała Jane Carter pokazała mu z dumą malutki własny pokoik. 
W jeszcze innej inkrustowanej alkowie warczący generator dostarczał prądu do 
oświetlenia.
— Sprowadziliście to całe wyposażenie? — wyszeptał Forester. — Używając 
teleportacji?
— Nie można się tu dostać inaczej — zapewnił go White. — Ale jesteśmy w tym 
coraz lepsi, w miarę zdobywania praktyki. Obecnie naszą największą troską jest 
to, żeby nie zostawiać wskazówek dla Ironsmitha, naprowadzających na nasz ślad.
Podłoga z twardej gliny w drugiej niskiej komnacie została wyrównana. Stał tam 
długi warsztat, zastawiony tyglami, małymi narzędziami elektrycznymi i ułożonymi 
w stos sztabami jakiegoś srebrzystego metalu.
— Właśnie do tego potrzebujemy cię, Forester. — White, patetyczny w swoim 
wytartym płaszczu, wskazał teatralnym gestem na zwęglony i nadpalony kwasami 
warsztat. — Chcemy, abyś nam pomógł zbudować nowe przekaźniki do zmiany 
Najwyższego Prawa.
Forester odwrócił się od małych pieców elektrycznych, drobnych wiertarek i 
tokarek, i przeniósł wzrok na stanowczego olbrzyma. Blask jego intensywnie 
niebieskich oczu mógł zdradzać fanatyzm, ale White wyglądał zbyt pewnie jak na 
niedołęgę. Był zbyt bystry i ostrożny, aby być głupcem.
— Po prostu jego interpretację — dodał White. — Nie mam nic przeciwko słowom, 
które widnieją na tych
12 Humanoidy
Jack Williamson
żółtych tabliczkach: Służyć, Słuchać I Strzec Ludzi Od Złego. Kłopot polega na 
tym, że pierwsze przekaźniki, które skonstruował stary Warren Mansfield, 
interpretują te słowa zbyt szeroko.
W zamyśleniu ważył na dłoni małą sztabke.
— Myślę, że Ironsmith nazwałby mnie zbrodniczym anarchistą. Prawdopodobnie 
szydziłby z moich motywów równie złośliwie, jak walczy z moimi celami. Ale 
wartość, godność i prawa każdego pojedynczego człowieka to sens mojej filozofii, 
i sprawa, o którą walczę. Słyszałeś tę starą bzdurę, że dobrotliwy despotyzm 
jest najlepszą formą rządów. To musiała być teoria Mans-fielda, kiedy -budował 
humanoidy. Ale wyszły mu one tak dobrotliwe i tak despotyczne, że ta teoria 
zredukowana została do bardzo niewygodnego absurdu. Ale ja jestem egalitarystą. 
— Odłożył sztabę na miejsce z olbrzymią siłą. — Chcę zmodyfikować Najwyższe 
Prawo, aby zapewnić każdemu mężczyźnie i kobiecie te same prawa, jakimi cieszy 
się teraz Frank Ironsmith i podobni mu zdrajcy. Nawet wolność czynienia zła.
Zrobił przerwę i niecierpliwie pogrzebał w stosie notatek i rysunków wetkniętych 
pod bryłę z białego metalu. W końcu znalazł starą kopertę.
— To jest właśnie ta zmiana, którą chcę wbudować w tę siatkę przekaźnikową, aby 
ulepszyć Najwyższe Prawo. — Dudniącym głosem przeczytał nabazgrane na odwrocie 
koperty słowa: Ale My Humanoidy Nie Możemy Służyć Żadnemu Człowiekowi Ani Bronić 
Go Bez Jego Rozkazu, Gdyż Ludzie Muszą Być Wolni.
— Jestem z wami — ramiona Forestera wyprostowały się. — Co jest do zrobienia?
HUMANOIDY
— Wszystko. — White włożył wystrzępioną kopertę z powrotem pod sztabę i chwycił 
dłoń Forestera w silny uścisk. — Muszę cię ostrzec, że porywamy się na zadanie 
prawie niemożliwe do wykonania. Mamy niedostateczne środki, bezlitosnych wrogów 
w rodzaju Ironsmitha i stoimy przed ryzykiem, którego nawet Overstreet nie 
potrafi dobrze ocenić. Dopóki cię tu nie było, nie mieliśmy w ogóle żadnej 
nadziei.
Forester zapytał niespokojnie:
— Czego się po mnie spodziewacie?
— Po pierwsze, zanim zagłębimy się w planach na przyszłość, musisz się 
dowiedzieć, co już zrobiliśmy. Mówiłem ci już, że przez wiele lat pomagałem 
staremu Mansfieldowi w jego walce, by zniszczyć ten jego pechowy wytwór. I 
myślę, że naprawdę mogliśmy pokonać humanoidy, gdyby tylko wierzył w moje 
zdolności. Zadanie bowiem wymaga kombinacji przedsięwzięć fizycznych i 
parafizycznych.
Rozumiesz, wymiana tych przekaźników jest oczywiście zadaniem inżynierii 
fizycznej. Ale Mansfield zbudował sieć tak. aby była ona zabezpieczona przed 
wszelką interwencją inżynierów, i zrobił to bardzo skutecznie. On i ja 
przekonaliśmy się o tym wielokrotnie. Żaden człowiek nie może zbliżyć się do 
Wing IV bardziej niż na odległość trzech lat świetlnych. Nie może... przy pomocy 
środków fizycznych. Ale Jane Carter tam była.
Forester poszukał dziewczynki wzrokiem. Z początku towarzyszyła im w jaskini, a 
teraz spodziewał się, że zobaczy ją gdzieś, jak bawi się w piasku. Ale nie mógł 
jej znaleźć.
Jack Williamson
— Poszła po pallad — wyjaśnił White. — Potrzebujemy tego metalu, aby zbudować te 
przekaźniki, a Overstreet odkrył jego złoże osadowe na planecie, gdzie nigdy nie 
było ani ludzi, ani humanoidów. Samorodki są niemal czyste, mają tylko 
niewielkie ślady rodu i rutenu.
— Taka mała dziewczynka! — wyszeptał Forester bezbarwnym głosem. — Wysłałeś ją 
samą na inną planetę?
— Niezbędne ryzyko. — Oczy White'a zabłysły powagą. — Musimy mieć pallad, ale 
zmniejszamy ryzyko na tyle, na ile możemy. Overstreet obserwuje, aby ją ostrzec, 
kiedy pokażą się Ironsmith lub jego szczególni przyjaciele.
Olbrzym znów podszedł do zagraconego warsztatu.
— Ona dostarcza metalu — powiedział. — Twoim zadaniem jest budowa i 
zainstalowanie nowych przekaźników. Warren Mansfield mógłby to zrobić, gdyby 
razem ze mną przedostał się do wnętrza linii obronnych Wing IV. Będziesz musiał 
zająć jego miejsce.
— Nie masz na myśli... — Forester zaczerpnął tchu, drżąc w przenikliwym chłodzie 
jaskini. — Nie możesz mieć na myśli...
— Mam. — White z rozmysłem skinął głową. — Udzielimy ci wszelkiej pomocy do 
jakiej jesteśmy zdolni, ale to ty jesteś inżynierem rodomagnetykiem. Jesteś tym, 
który musi być wysłany na Wing IV, aby zmienić mózg humanoidów.
Forester schwycił krawędź warsztatu, a potem usiadł na drewnianym stołku, aby 
odciążyć drżące kolana. Popatrzył na rudobrodego olbrzyma niemal z oskarżeniem.
HUMANOIDY
— Wiesz, że nie umiem się teleportować.
— Nauczysz się — zadudnił ponuro White. — Będziesz musiał się nauczyć, jeśli 
masz kiedykolwiek zobaczyć światło dzienne. Między nami i powierzchnią ziemi 
jest tysiąc stóp litej skały i żadnego przejścia, w którym zmieściłby się 
człowiek.
— Ale... — ja po prostu nie mogę...
I Forester oniemiał, przytłoczony uczuciem klaustro-fobii. Wilgotne powietrze 
wydawało się bardzo ciężkie i nieruchome. Patrzył na wypełzającą ciemność, 
ukrytą w zwężających się zagłębieniach skał, gdzie nigdy nie docierało światło i 
słyszał szum wody płynącej przez szczeliny zbyt wąskie, aby przepuścić coś 
innego. Jaskinia była grobem, a on musiał w nim przebywać, dopóki nie nauczy się 
robić rzeczy niemożliwych.
Zacisnął szczękające zęby i postanowił pomyśleć rozsądnie. Jeśli dostał się tu 
przez teleportację, to zdoła się również wydostać. Cienie w zagłębieniach trochę 
się wycofały, a on złapał oddech i zwrócił się do White'a.
— Przepraszam, ale właśnie poczułem ciężar tej skały. Mam wrażenie, jakbym był 
zamknięty. — Wyprostował się niepewnie. — Zrobię, co będę mógł, ale wiesz, że 
poprzednio mi się nie udało.
— Potrafisz to zrobić — powiedział spokojnie White. — Gdyż jesteś uczonym. Bo 
parafizyka jest nauką. To znaczy, że zaobserwowane zjawiska mogą być połączone 
hipotezą, objaśnione teorią i scalone przez prawo. To znaczy, że skutki można 
poddać analizie logicznej i przewidywać na podstawie doświadczenia, i sterować 
przyczynami.
— Przyznaję, jest to trudna nauka. — White potrząsnął z żalem swą jasną 
czupryną. — Musi tak być,
Jack Williamson
ponieważ narzędzie badania jest również jego podmiotem. Skalpelowi nie jest 
łatwo samemu się rozciąć. W ciągu wielu lat znalazłem więcej nowych pytań niż 
satysfakcjonujących odpowiedzi. Na przykład: czym jest umysł?
Potężne ramiona White'a uniosły się ciężko, a jego wzrok powędrował przez niski 
łuk lśniącego kalcytu w głąb ciemnej alei. Forester wiedział, że to jeszcze 
jeden ślepy korytarz, kończący się fizyczną barierą gołej skały, lecz teraz 
wyszła z niego Jane Carter.
Dziecko przez chwilę stało mrugając, jakby oślepione przez kryształowe lśnienie 
jaskini, a następnie podbiegło po czarnym piasku do White'a. Forester zobaczył, 
jak na zniszczonym kołnierzu jej futerka i na jej czarnych włosach tworzy się 
nagle pylisty szron. Sina i drżąca z zimna podała White'owi ciężką skórzaną 
torebkę. Białe samorodki, które wysypała na szalę wagi, natychmiast pokryły się 
piórami lodu, a smugi skondensowanej pary wodnej spłynęły z szali 
rozprzestrzeniając się po stole warsztatu. Forester zamrugał na widok urwisa, 
który stojąc na piasku poruszał nagimi palcami u nóg, i patrzył na White'a 
wielkimi, pełnymi uwielbienia oczami.
— Czy muszę wracać?
— Nie, myślę, że to wszystko, czego potrzebujemy. — White patrząc na mroźną 
górkę na szali, uśmiechnął się ciepło przez swą płomienną brodę. — Sprawiłaś się 
wspaniale, a teraz Graystone czeka na ciebie z gorącą zupą.
— Och, dziękuję! Tak się cieszę, że nie muszę wracać, ponieważ jest tam tak 
okropnie zimno.
Uszczęśliwiona pobiegła do kryształowej alkowy, gdzie garnek Graystone'a grzał 
się na małym piecyku
HUMANOIDY
elektrycznym. Forester stał oniemiały i zdrętwiały ze zdumienia, kiedy patrzył 
na pylisty szron na jej futerku i włosach.
— Tam jest zimno — dobiegł go głos White'a. — To bogate żwirowisko musiało 
powstać bardzo dawno, ponieważ, obecnie na planecie nie ma już erozji. Planeta 
zgubiła swoją gwiazdę, która musiała ją kiedyś ogrzewać i jest zbyt zimna, żeby 
posiadać gazową atmosferę czy ciekłą wodę. Temperatura tam jest bardzo bliska 
zera bezwzględnego.
Forester zadrżał.
— Masz na myśli to, że Jane może deptać wszystkie prawa przyrody?
— Nie — powiedział White. — Nauczyła się tylko stosować prawa przyrody dotyczące 
parafizyki, myślę, że podświadomie. Ona po prostu dostosowuje się. Z początku 
ciągle drżała z zimna i na Smoczej Skale, i nawet tutaj, gdy przybyliśmy, aż 
dostatecznie poznała naszą nową wiedzę o umyśle i nauczyła się rozgrzewać.
— Ale — wydyszał Forester — w jaki sposób?
— Ona nie może tego objaśnić. Chciałbym to wiedzieć, ale przypuszczam, że 
rozwinęła zdolność do nieświadomego sterowania paraflzycznego drganiem cieplnym 
cząsteczek oraz cząsteczkowym przepływem parowania. Nic innego nie mogłoby 
zapobiec utracie przez jej ciało ciepła, wody i tlenu na tej zimnej planecie. 
Myślę, że może nawet rozłożyć dwutlenek węgla, aby odnowić tlen w swojej krwi. 
Jakkolwiek ona to robi — może żyć dosyć długo w absolutnej próżni.
Jakiś chłód dotknął pleców Forestera.
— Czy jesteś pewien, że ona jest... człowiekiem? — Zadyszał niespokojnie. — Nie 
jakimś mutantem?
Jack Williamson
— Jest człowiekiem! — zadudnił gwałtownie olbrzym. — Wiem to. Mimo moich 
niepowodzeń wiem, że zdolności psychofizyczne są tak stare jak życie. Może są 
samym życiem! Wiem, że rodzą się w umyśle każdego człowieka. Są tam nie używane 
talenty, większe od talentów Jane, w zasięgu naszych niuświadomio-nych 
możliwości. — W jego donośnym głosie dało się słyszeć rozpacz. — Wiem o tym... a 
jednak nigdy nie udało mi się doścignąć sekretu świadomego sterowania. Może 
istnieje jakaś bariera, której nie mogę dostrzec... coś może równie oczywistego 
jak to...
White z niecierpliwością podniósł cenną białą sztabę i z hałasem położył ją z 
powrotem na stole. Forester zobaczył, jak nieprzejednana nienawiść posępnym 
ogniem płonie w jego wzroku. Ale sama nienawiść, nawet w takiej wulkanicznej 
wspaniałości, nie zatrzyma nigdy humanoidów. Forester, już spokojny, powrócił do 
omawiania szczegółów czekającego go zadania, wskazując na piętrzące się 
trudności.
Przypuśćmy, że uda im się przejść wszystkie znane i nieznane linie obronne 
skutecznych humanoidów i dotrą do Wing IV? Przypuśćmy, że nawet w jakiś sposób 
uzyskają swobodny dostęp do połączonych przekaźników, które tworzą mózg 
ostatecznej maszyny Warrena Mansfielda? Forester wiedział, że nawet jeśli to 
wszystko im się uda, to i tak są skazani na niepowodzenie.
HUMANOIDY
— Te sieci nie są takie całkiem proste. — Uśmiechnął się krzywo do White'a. — 
Nawet te prymitywne małe urządzenia, które zaprojektowałem do pocisków 
rodomagnetycznych, są dość skomplikowane.
— Widziałem przekaźniki, gdy Mansfield je robił — zaprotestował White z nadzieją 
w głosie. — Nie wyglądają na bardzo skomplikowane. I zarówno do pańskich jak i 
jego przekaźników ma zastosowanie ta sama dziedzina wiedzy. Mansfield nazywał ją 
cybernetyką.
— Tym niemniej nie jest to zupełnie proste. Nie wtedy, kiedy ma się do czynienia 
z sieciami rodomag-netycznymi. To prawda, że pojedynczy przekaźnik wygląda 
prosto. Nie ma drutów, części ruchomych, ani lamp elektronowych. Właśnie ta 
skondensowana prostota sprawiła, że humanoidy są w ogóle możliwe. Ale działanie 
nie jest tak proste jak sam mechanizm, ponieważ sieć rodomagnetyczna myśli w 
inny sposób niż coś elekromagnetycznego.
White niecierpliwie skrzywił się.
— Zwykły przekaźnik elektromagnetyczny ma tylko dwie pozycje — wyjaśnił 
Forester. — Włączony i wyłączony. Lampy elektronowe działają na tej samej 
zasadzie — jedna lampa selektronowa może zastąpić tysiące przekaźników, ale 
każde wyjście jest albo Wt, albo Wył. Innymi słowy, jej pamięć jest ograniczona 
do cyfr dwójkowego zapisu pozycyjnego: zera i jedynki. Wiemy wprawdzie, że każda 
liczba da się zapisać cyframi dwójkowymi, każde słowo może zostać w tym systemie 
zakodowane, a każda myśl może być wyrażona, jest to jednak system nieporęczny. 
Nieporęczny, chociaż jest on używany przez dziesięć miliardów komórek, czy coś
Jack Williamson
koło tego, w ludzkim mózgu, który jest też elektromagnetyczny.
— Ale sieci rodomagnetyczne nie są binarne?
— Na tym właśnie polega różnica — odrzekł Fore-ster. — Każdy przekaźnik, który 
nazywamy tak tylko przez analogię z przekaźnikiem elektromagnetycznym czy 
neuronem, każdy przekaźnik funkcjonuje korzystając z prawie nieskończonego 
kompleksu zmiennych pól i polaryzacji. Te kompleksy są tworzone przez sterującą 
wiązkę promieni, kiedy przekaźniki się uczą, a potem, kiedy rezonują pod wpływem 
wiązki odczytującej, są wykorzystywane jako pamięć. Widzisz różnicę? Zwykły 
przekaźnik można nauczyć tylko zera i jedynki. Lampy elektronowe można zbudować 
tak, żeby przechowywały kilka tysięcy zer i jedynek. Ale przekaźnik 
rodomagnetyczny, o wiele prostszy, mniejszy i szybszy, nie jest ograniczony do 
zer i jedynek. Przy nieskończonej liczbie możliwych kombinacji jego węzłów i 
typów jego rezonansu, pojedynczy przekaźnik może zapamiętać bardzo wielką liczbę 
najbardziej złożonych zmiennych. Ten ogromny zakres oraz giętkość zwiększają 
jego możliwości o zupełnie nowy wymiar.
— Doskonale — zadudnił White. — Widzę, że jesteś ekspertem, jakiego 
potrzebowaliśmy.
— Nie jestem ekspertem. — Forester potrząsnął głową. — Próbuję tylko ci 
objaśnić, jak mało wiem i jak złożona jest cybernetyka rodomagnetyczna. Zdajesz 
sobie sprawę, że myślenie to coś więcej niż pamięć. Musi istnieć jeszcze złożony 
mechanizm określający cele, decyzje i działania. Był złożony nawet w moich 
własnych urządzeniach, do sterowania jednym pociskiem. Wyobraź sobie złożoność 
mózgu zbudowanego
HUMANOIDY
po to, żeby sterować miliardami jednostek na każdej z wielu tysięcy planet!
— Poradzisz sobie — zagrzmiał olbrzym. — Mimo wszystko nie przebudowujemy całej 
sieci, ale robimy drobną modyfikację jej celów. Weźmy się do roboty.
— Jak? — Forester zamrugał niespokojnie. — Ten Mansfield żył i pracował w 
świecie, który oddziela ode mnie dwieście lat świetlnych przestrzeni i tysiące 
lat niezależnego rozwoju. Mówił innym językiem. Na pewno używał innych narzędzi 
i systemów pomiarowych. Prawdopodobnie robił obliczenia używając innej 
matematyki. Najprostsze przekaźniki w jego sieci będą dla mnie zupełnie obce, 
nawet jeśli same humanoidy nie przebudowały jej już na coś tak złożonego, że sam 
Mansfield by tego nie zrozumiał.
— Wiem, że to będzie trudne. — Mark White nachmurzył się. — Ale my możemy ci 
pomóc. Ja znam język Mansfielda i próbowałem zrozumieć tę sieć od czasu, kiedy 
po raz pierwszy mi ją objaśniał. Kazałem Overstreetowi obserwować, w jaki sposób 
ona działa, a Graystone próbuje odcyfrować jej sposób myślenia, chociaż bez 
większego sukcesu. A Jane Carter tam była.
Forester kiwnął z powątpiewaniem i popatrzył na trzaskające kryształy szronu, 
wciąż rosnące na tym małym wzgórku z samorodków palladu i na zimną, białą parę 
spływającą z szali. Wiedział, że grupa White^ ma wspaniałe możliwości, ale 
możliwości humanoi-dów były równie wspaniałe.
— Wysłałem ją do warsztatu, gdzie Warren Mansfield zbudował pierwsze sekcje 
sieci do sterowania
Jack Williamson
swoich pierwszych, ręcznie wykonanych jednostek — kontynuował White. — Okazało 
się, że warsztat jest nienaruszony. Widocznie Mansfield wbudował huma-noidom 
jakiś nakaz, żeby trzymały się z dala. Sejf w jego starym gabinecie był wciąż 
wypełniony notatkami, rysunkami i prototypami, a Jane zabrała wszystko, co może 
ci się przydać.
— Niech spojrzę. — Z bałaganu na stole White wydostał stos pożółkłych notatników 
i rulon wyblakłych rysunków technicznych. Forester patrzył z obawą, jak wyciąga 
stojaki z plastikowymi tacami wypełnionymi drobnymi wypraskami, odlewami i 
innymi wyrobami ze srebrzystego palladu. Z nadzieją otworzył jedną z książek, 
ale zawiedziony zmarszczył czoło, kiedy zobaczył niejasne hieroglify.
— Nie jest tak źle, jak się wydaje — zadudnił miękko olbrzym. — Pamiętaj, że 
pracowałem z Mansfiel-dem przez wiele lat. Mogę przetłumaczyć to wszystko dla 
ciebie, nawet jeśli większość z tej matematyki jest dla mnie niedostępna. — 
Wskazał na długi stół. — Wszystkie narzędzia, których Mansfield używał w tym 
warsztacie, są tu zduplikowane. Wzięliśmy je głównie z nowych złomowisk, gdzie 
humanoidy składują skonfiskowane maszyny. Urządzenia zbyt niebezpieczne, aby 
ludzie ich używali!
Wyraz lekkiego rozbawienia przez chwilę pojawił się na jego twarzy. Potem 
rzeczowo kontynuował:
— Sekcje naszej sieci zbudujemy tutaj. Tylko żeby zawierały naszą poprawioną 
interpretację Najwyższego Prawa. Kiedy będą wykonane, Jane i ty musicie udać się 
na Wing IV. Wszystko co macie zrobić, to wyjąć stare, mansfieldowskie sekcje, te 
właśnie, które sprawi-
HUMANOIDY
ły, że humanoidy są tak niszcząco sumienne, i doczepić nowe sekcje.
— Wiec to wszystko? — Forester niepewnymi palcami przerzucał stos zakurzonych 
rysunków. Potem nachylił się, aby przyjrzeć się jeszcze jednej tacy z drobnymi 
wyrobami. — Czy Mansfield nie próbował kiedyś zmienić tych przekaźników? — 
zapytał ochryple. — I czy humanoidy mu nie przeszkodziły?
— Mansfield nie używał psychofizyki — zaprzeczył spokojnie White. — I wydaje mi 
się, że własną ślepotę na tę dziedzinę wiedzy wbudował w humanoidy, ponieważ one 
nie nauczyły się, jak radzić sobie z nią, przynajmniej dotychczas. Nie udało im 
się odkryć Jane, kiedy zwiedzała warsztat. Wydaje mi się, że będziesz miał czas 
na zmianę przekaźników, zanim zostaniesz odkryty.
— Są szybkie — przypomniał mu Forester.
— Ale ślepe — odrzekł White. — Dosłownie ślepe. W każdym innym miejscu ich 
rodomagnetyczne zmysły są znacznie szybsze i ostrzejsze od ludzkiego wzroku i 
słuchu, ale tam, wewnątrz sieci rodomagnetycznej, intensywne pola 
rodomagnetyczne interferują ze słabszymi polami czujników indywidualnych 
jednostek. Przynajmniej tak mówił mi Mansfield. Przy odrobinie szczęścia 
wykonasz tę pracę, zanim się zorientują, że jesteś tam.
Forester nałożył lupę zegarmistrzowską i pogrzebał ostro zakończonymi 
szczypczykami w mikroskopijnych śrubkach leżących na tacy. Palce jego były wciąż 
niezręczne i niepewne. Słuchał z powątpiewaniem.
— To w gruncie rzeczy jest operacja na mózgu. Podobnie jak ludzki mózg, sieć nie 
ma organów czucio-
Jack Williamson
wych w środku. Wydaje mi się, że możesz wykonać tę operację bez niepokojenia 
pacjenta, jeśli będziemy gotowi na czas. Obawiam się jednak, że nasz czas się 
kończy, ponieważ Overstreet widzi, że humanoidy budują coś nowego, tam, na Wing 
IV.
— Jak to? — Forester podniósł wzrok. — Co to jest?
— Boję się nawet o tym myśleć — White skulił się w swoim srebrnym płaszczu, 
jakby oczekiwał czegoś z lękiem. — Nie dowiedzieliśmy się, co to jest. Over-
street mówi, że będzie to równie wielkie jak sieć. Widzi podziemne poziomy, 
pełne konwerterów masy, gotowych do wlania energii w baterie olbrzymich 
urządzeń, jakby transformatorów, zrobionych przeważnie z platyny. Mówi, że ponad 
poziomem gruntu humanoidy wznoszą olbrzymią kopułę z jakiegoś nowego syntety-ku, 
aby przykryć coś jeszcze innego.
— Co to jest, to coś innego?
— Widocznie druga sieć. Overstreet nie może dostrzec, co jest w środku, co samo 
w sobie jest bardzo niepokojące, ale widzi humanoidy wytwarzające nowe 
przekaźniki, transportowane do wnętrza, tak jakby do montażu.
— Może maszyny powiększają swój mózg.
— Robią to cały czas, po prostu dodając nowe sekcje do starych, ale to jest coś 
innego. Na przykład, przekaźniki transportowane pod kopułę są robione głównie z 
platyny i ze stopów osmoirydowych, a nie z palladu. Nie wiem, co to jest.
— Czy Jane nie mogłaby się dowiedzieć.
— Zaryzykowałem posłanie jej tam. — Na twarzy White'a, ponad wspaniałą rudą 
brodą, malował się wy-
HUMANOIDY
raz głębokiego zaniepokojenia. — Napotkała barierę, która nie pozwalała jej 
przedostać się do wnętrza. Nie może opisać tej przeszkody, ale myślę, że nie 
jest ona fizyczna. Myślę, że humanoidy odkryły tę swoją wbudowaną ślepotę i 
zaczęły dla swoich celów prowadzić badania psychofizyczne. Co oznacza, że musimy 
zabrać się do pracy!
Tak też zrobili. Forester słuchał natrętnego szeptu ciemnej wody płynącej 
kanalikami zbyt wąskimi dla człowieka i czuł ogrom ciężaru inkrustowanego kalcy-
tami sklepienia. Zabrał się do zgłębiania praw pseudonauki White'a i za 
rozwiązywanie jej paradoksalnych sprzeczności. Badał zdumiewającą sztukę starego 
Gray-stone'a i zdolności telekinetyczne małego Forda. Analizował dalekie wizje 
krótkowzrocznych oczu Overstree-ta i doskonałą szybkość stóp Jane Carter.
Początkowo żywił nawet nadzieję, że odkrycia Whi-te'a jakoś sięgną poza 
rewelacje rodomagnetyzmu, odsłonią prima materia, za którą się tak daremnie 
uganiał, wyjaśnią ostatecznie wszechświat. Jednak ten nieuchwytny fundamentalny 
fakt znów mu się wymknął, w ostatniej chwili, tak jak wówczas, gdy Ironsmith 
wykrył nieokreśloność symbolu r. Nie udało mu się zlikwidować luk i usunąć 
sprzeczności, ale raz jeszcze nauczył się czegoś.
Przyglądając się jak Jane Carter wyfruwa z tej zamkniętej jaskini i do niej 
wraca, aby przynieść jakieś potrzebne narzędzie, odkryte przez wróżebne wizje 
Overstreeta, jeszcze bardziej doceniał jej umiejętności. Powoli ukształtował 
racjonalną teorię i powiązał ją z rzeczywistością, którą znał.
Jack Williamson
— To ma sens — powiedział wreszcie z nadzieją White'owi. — Wszystkie te 
psychofizyczne sztuczki wydawały się niemożliwe, ale teraz widzę, jak mogą one 
pasować do dawnej nauki — fizyki kwantowej. Weźmy teleportację — to może być po 
prostu sprawa prawdopodobieństw oddziaływań wymiany.
Olbrzym spojrzał czujnie, przerywając pracę przy warsztacie.
— Znasz teorię oddziaływań wymiany? W każdym razie idea wynikła z faktu, że 
wszystkie elektrony i wszystkie inne podobne cząsteczki atomowe są zupełnie 
identyczne. Matematycznie, każdy ruch elektronu można traktować po prostu jako 
wymianę tożsamości z innym, a wygląda na to, że taki opis matematyczny 
odzwierciedla rzeczywistość. Wydaje się, że w każdym atomie mamy do czynienia z 
rytmicznym pulsowaniem tożsamości pomiędzy elektronami i innymi podobnymi 
cząsteczkami — falami. I siły tych nieustannych wymian, jak większość zjawisk 
atomowych, są określone przez prawdopodobieństwo.
— Ale co to ma wspólnego z teleportacją?
Patrząc na zamknięte, jakby oszronione kalcytem ściany krypty, Forester poczuł 
na plecach dotyk czegoś lodowatego. Porażało go i zadziwiało to, że aktem umysłu 
można otworzyć tę zwartą skałę. Ale przecież był tutaj i widział, jak Jane 
Carter przychodzi i odchodzi, a teraz wydawało mu się, że odkrył sposób, w jaki 
to robi.
— Ta wymiana sił nie zajmuje czasu. Ma ona swoje miejsce w teorii rodomagnetyzmu 
— powiedział. — I nie jest ona ograniczona do odległości subatomo-wych. To tylko 
kwestia malejącego prawdopodobieństwa, gdyż każda cząsteczka atomowa może być 
roz-
HUMANOIDY
patrywana jako jedynie strzałka w modelu fali stojącej — fali 
prawdopodobieństwa, jeśli wolisz — która przenika cały wszechświat.
— To jest odpowiedź! — wciągnął łapczywie powietrze. — Myślę, że kiedy Jane 
udaje się na te zimną planetę, nie mamy do czynienia z rzeczywistym ruchem 
materii, a tylko z momentalnym przesunięciem tożsamości. — Kiwnął głową, 
zadowolony z tego wyjaśnienia. — Nie mogę jeszcze opisać dokładnie ścisłego 
mechanizmu prawdopodobieństw atomowych, a Jane już udowodniła, że może 
zdetonować niestabilne atomy potasu. Może teleportacja jest równie łatwa.
— Bez wątpienia! — White uśmiechnął się przelotnie, ale później znów nachmurzył 
się i zamyślił. — Pracowałem, przyjmując, że fizyczny czas i fizyczna przestrzeń 
nie są rzeczywiste, lecz są tylko złudzeniem...
— Nie są fundamentalne — zgodził się Forester. — Ale jestem pewien, że są czymś 
więcej niż tylko złudzeniem. W świetle rodomagnetyzmu wydaje się, że 
czasoprzestrzeń jest jakby uboczną własnością elektromagnetycznych składników 
energii w tych złożonych obiektach, które jawią się nam jako cząsteczki i fale. 
A oddziaływania wymiany są jakby rodzajem rodo-magnetycznego mostu przez 
przestrzeń.
Zamrugał na White'a podniecony i pełen nadziei.
— Tak więc chyba mamy ją, tę mechanikę teleporta-cji! To nie transfer 
rzeczywistych substancji, lecz raczej wymiana tożsamości wywołana sterowanym 
prawdopodobieństwem. To pozwala nam ominąć stare elektromagnetyczne problemy 
bezwładności i natychmiastowego przyśpieszenia, które powodowały, że teleporta-
cla tak kłóci się ze zdrowym rozsądkiem.
HumanoKh
Jack Williamson
— Całkiem możliwe. — Olbrzym kiwnął głową wciąż nachmurzony. — Prawdopodobnie 
masz racje. Ale w dalszym ciągu nie znasz pełnej odpowiedzi. Co to jest 
rzeczywiście ta siła umysłu? Jak ona działa i jak steruje prawdopodobieństwem? W 
każdym razie, co to jest prawdopodobieństwo? Jakie są równania matematyczne 
psychofizyki? Jej prawa? Jej ograniczenia?
Forester ponownie potrząsnął głową z zakłopotaniem. Dostrzegł, że te 
niesprawdzone hipotezy są tylko iskierkami w ciemności. White zawsze znajdował 
więcej pytań niż odpowiedzi, a ostateczna prawda leżała gdzieś daleko przed 
nimi. Jednak ta słaba iluminacja odtworzyła jego wiarę w jakieś pojedyncze 
podstawowe prawo, stojące za wszystkimi niejasnymi faktami obserwowanej 
rzeczywistości. Poczucie to dodało mu otuchy w dążeniu do bliższego celu, na 
dalekiej Wing IV.
Kiedy doszedł do badania geometrii tej sieci, aby znaleźć przekaźniki, które 
muszą być zmienione, White kazał mu zabrać pożółkłe plany i rysunki Warrena 
Mansfielda do jednej z niskich pieczar. Siedział tam Ash Oyerstreet. Owinięty w 
koc, wpatrywał się mętnymi oczami w dal, za koronkowy ażur kalcytu na ścianach.
— Widzę centralną sieć — wyszeptał jasnowidz. — Nie została zablokowana, tak jak 
to, co budują maszyny pod nową kopułą. — Wziął rysunki w swe pulchne ręce, 
patrząc tak, jakby jego przyćmione oczy ledwo mogły je dostrzec. — Tutaj jest 
warsztat starego Mansfielda, dokąd wysłaliśmy Jane po plany. — Bladym palcem 
dotknął rysunku. — A tutaj, dokładnie w środku przejścia z warsztatu, znajdują 
się przekaźniki, które zbudował sam Mansfield, aby sterować swoją pierwszą,
HUMANOIDY
ręcznie wykonaną jednostką. Ta jednostka wykonała następne, a nowe humanoidy 
wciąż dodawały nowe przekaźniki, ale pierwsze sekcje są tam nadal.
Oversteet znów skierował w dal wzrok, który za grubymi soczewkami wydawał się 
mętny.
— Wciąż mogę rozróżnić cyfry namalowane przez Mansfielda dla identyfikacji 
sekcji. Pierwsze trzy sekcje — ta, ta i ta — zawierają Najwyższe Prawo. — Jego 
tłusty palec przesunął się dalej po wystrzępionym planie. — Następne dwie, o 
numerach cztery i pięć, są sekcjami zawierającymi interpretację. Właśnie tutaj 
Mansfield popełnił straszny błąd z powodu chorobliwego strachu przed wojną i 
przekonania, że ludzie muszą być chronieni przed sobą nawzajem, nawet wbrew 
swojej woli. I właśnie te dwie sekcje musicie zmienić.
Trudząc się przy warsztacie, w tej zamkniętej przed zmianami nocy i dni jaskini, 
Forester stracił poczucie czasu. White pokonał sen. Forester nie mógł w pełni 
zrozumieć zastosowanej metody. Czasami znużenie prawie go przytłaczało. Ale pod 
surowymi rządami White'a udzieliła mu się część jego witalności i nie miał czasu 
na sen.
Ręce od gorącego metalu pokryły się bąblami, oczy bolały od wpatrywania się w 
drobne elementy, a kark drętwiał od pochylania się. Jego chore kolano na-puchło 
i ćmiło. Ale wciąż pracował, a zmęczenie odchodziło. Na szczęście niestrawniość 
nie doskwierała mu już, tak że mógł z apetytem spożywać posiłki. White 
serdecznie go zapewniał, że opanowuje psycho-fizykę.
Srebrzyste sztaby cennego palladu były topione, odlewane i obrabiane, walcowane, 
zgniatane i wyciąga-
Jack Williamson
ne. Niebezpieczne automatyczne maszyny, zabrane z nowych złomowisk, gniotły i 
spawały delikatne elementy. White, Ford i Graystone pracowali przy warsztacie 
montując nowe przekaźniki, a Forester umieszczał je w dwóch sekcjach do zamiany.
Czas jak gdyby zawisł w powietrzu w tej głębokiej jaskini, maszyny na Wing IV 
wciąż pracowały, aż nadszedł moment, kiedy Ash Overstreet wyszedł z kąta, gdzie 
prowadził obserwacje, i niemal przepraszająco dotknął ramienia Forestera.
— Przepraszam, ale widzę kłopoty. — Jego ochrypły głos był zmartwiony. — Nie 
widzę wyraźnie i wciąż nie wiem dlaczego. Ale mam poczucie, że to, co humanoi-dy 
budują pod tą nową kopułą, jest prawie skończone. Wciąż jest bariera dookoła 
niej, tak daleko jak sięgam w przyszłość, ale myślę, że tam jest coś 
wymierzonego przeciw nam. — Za grubymi szkłami jego pełen zastanowienia wzrok 
wydawał się mętny, przyćmiony i dziwny. — Myślę, że powinniśmy zrobić, co tylko 
jesteśmy w stanie i to natychmiast. Jeśli jesteście gotowi.
Forester sprawdził ostatni przekaźnik i dokręcił maleńką śrubkę. Odkładając 
swoje narzędzia i lupę przyznał niechętnie, że jest gotów.
Czas nadszedł. Sekcje przeznaczone do wymiany były skończone i Forester 
powiedział, że jest gotów. Obserwował zniknęcia i powroty małej Jane Carter i 
udało mu się wyjaśnić oszałamiający cud teleportacji racjo-
HUMANOIDY
nalną teorią oddziaływań wymiany. Ale do Wing IV było dwieście lat świetlnych.
Na stole warsztatu leżały dwie podłużne sekcje
—w lśniących, prostokątnych pudełkach z palladu. Fore-stera stojącego razem z 
Jane i White'em przy warsztacie, przeszedł nagły dreszcz, kiedy uświadomił sobie 
tę fantastyczną odległość. Tysiąc dwieście bilionów mil! To było kilkakrotnie 
dalej niż odległość, z której nieuzbrojone ludzkie oko może zauważyć blask 
przeciętnego słońca. Ogrom tej odległości przywrócił jego dawne wątpliwości. 
Kalcytowe ściany ponownie się zwarły.
Ciemna woda jak gdyby szydziła z niego, szemrząc w przejściach, przez które 
żaden człowiek nie mógłby się przecisnąć. Czuł się zduszony gęstym, stojącym 
powietrzem i zmiażdżony bezlitosnym ciężarem skał ponad głową. Żołądek mu 
dygotał, a jego uszkodzone kolano znów osłabło. Z zakurzonych, zapomnianych 
laboratoriów, z mrocznych obserwatoriów, jak duchy powyłaziły skostniałe teorie. 
Tego nie można dokonać, wrzeszczały jego stare przyzwyczajenia. Żaden człowiek 
nie mógł przekroczyć tysiąca dwustu bilionów mil po prostu tak, jakby ta 
przerażająca przepaść była zaledwie linią narysowaną na podłodze.
— Nie uda mi się tego zrobić. — Odwrócił się od lśniących, jakby 
przynaglających, gotowych sekcji, od tych dwóch długich pudeł z palladu, 
zawierających ostatnią nadzieję ludzkości. — To po prostu za daleko!
— Wycierając swe zimne czoło, przenosił wzrok ze zniecierpliwionego olbrzyma na 
poważnookie dziecko.
— Może... może moglibyśmy spróbować krótszych skoków, tylko przez jaskinię, 
dopóki nie oswoję się z tym.
Jack Williamson
— Nonsens! — zadudnił White. — Oczywiście, że to ci się uda. Przypomnij sobie 
swoją własną teorię. Ten balkon na Wing IV, tuż przy wejściu do starego 
warsztatu Warrena Mansfielda jest tak od nas oddalony — według geometrii 
parafizyki — jak ja od ciebie. I Over-street mówi, że musimy uderzać. — Wskazał 
z niecierpliwością na długie, nowe sekcje, a jego niebieskie oczy pałały żywą 
nienawiścią. — Więc naprzód. Jane pomoże... jeżeli tylko trochę osłabisz swój 
podświadomy opór.
Forester utkwił wzrok w dziecku, próbując opanować drżenie.
— Pokażę panu, doktorze Forester. — Wyciągnęła małą brudną rączkę, a w jej 
oczach lśnił zapał. — Teraz, chodźmy!
Znał już sposób. Złapał iskrę jej odwagi i zaufał jej. Poprowadziła go i nawet 
nie musieli przekraczać żadnej linii. Nie poczuł w ogóle żadnego ruchu... byli 
już tam, na balkonie.
— Widzi pan! — wyszeptała. — To wcale nie było trudne.
Ścisnął jej drobne palce z niemą wdzięcznością, a potem bezmyślnie rozejrzał 
się. Wąska, metalowa platforma wychodziła ze ściany pobłyskującej szarą barwą 
utlenionego aluminium. Ściana bez okien ciągnęła się ogromnie daleko w obie 
strony, na prawo i na lewo od nich. Wznosiła się nad nimi bez końca. Opadała pod 
nimi monotonnym metalowym urwiskiem, tak głęboko, że stracił oddech, kiedy 
spróbował spojrzeć w dół.
Zobaczył wąskie drzwi na końcu balkonu, które miały ich wpuścić przez stary 
warsztat w głąb sieci.
HUMANOIDY
Z nabożnym lękiem skierował wzrok ku górze. Ogrom tej wieży go oszołomił. 
Wiedział, że oryginalny poziom gruntu musiał się znajdować w pobliżu tej 
wyniesionej platformy, a oryginalny warsztat Mansfielda mógł się mieścić tylko w 
jakiejś prymitywnej, tymczasowej budowli. Ten błądzący idealista przebywał 
początkowo na dobrowolnym wygnaniu zupełnie sam. Sam, na szczątkach kontynentu 
zniszczonego przez wojnę rodomag-netyczną. Skazał się na wygnanie, aby zbudować 
swe nowe maszyny, które na zawsze zlikwidują wojnę.
Ale osiemdziesiąt lat władzy humanoidów zmieniło Wing IV. Forester drżał z 
paraliżującego lęku patrząc w dół, za niską, szarą poręcz. Cień tej ogromnej, 
samotnej wieży ścielił się przed nim ciemny i rozległy, jakby nie kończąca się 
plama przecinająca dziwacznie płaską równinę, gdzie góry musiały być zrównane z 
ziemią. Teraz bowiem, aż do szarego, zachmurzonego horyzontu, widział tylko 
jeden bezkresny kosmoport, pełen startujących i lądujących statków kosmicznych. 
Wiedział, że wszystkie te długie, czarne okręty muszą być tak ogromne, jak te, 
które przyniosły inwazję humanoidów na jego własny świat. Jednak z tej 
odległości wydawały się drobne i tłumne, jak rojące się czarne owady.
Kilka potężnych statków, opuszczając się na powierzchnię tego bezkresnego 
lądowiska, usiadło na tyle blisko, że mógł dostrzec zsypy, z których ciekły 
strumienie rudy. Metal na nowe humanoidy, pomyślał. Inny statek był załadowywany 
i Forester widział maszerujące po trapach armie małych czarnych robotów. 
Przypuszczał, że są one gotowe, aby uspokoić wszystkie kłótnie znękanego świata 
miażdżącą dobroczynnością Najwyższego Prawa.
Jack Williamson
Większość jednak z tych ogromnych statków spływała w dół, w szerokie czarne 
szyby rozstawione regularnie na lądowisku lub wynurzała się z innych szybów, jak 
gdyby ich doki były gdzieś głęboko poniżej. Uprzytomnił sobie, że cała planeta 
musiała stać się ożywionym labiryntem szybów i platform lądowisko wy ch, 
kontenerów z rudą i hut, odlewni i montażowni. Była to czarna, metalowa matryca 
niewyobrażalnej maszyny Mansfielda, kolebka wszystkich humanoidów.
Forester drżał i z pokorą cofnął się od poręczy. Jane Carter cicha i 
przestraszona kuliła się przy jego nogach. Jane przed chwilą dumnie się 
uśmiechała wskazując mu drogę, ale teraz jej ogromne oczy zrobiły się poważne i 
ociągała się, kiedy spróbował ją poprowadzić ku wąskim drzwiom.
— Niech pan poczeka — zaszeptała. — Pan White chce, żeby pan to obejrzał. — 
Wskazała niespokojnie w szarą dal tej zmechanizowanej planety. — Mówi, że jest 
pan inżynierem i może zdoła mu pan powiedzieć, co to jest.
Forester spojrzał we wskazanym przez nią kierunku i zobaczył nową kopułę, którą 
budowały humanoidy. Niejasno rysowała się w oddali. Była wyższa niż szersza, 
ciemnoczerwona. Opleciona dookoła pajęczą siecią rusztowań wznosiła się samotnie 
i nie mógł ocenić jej rozmiarów, dopóki nie dostrzegł startującego na jej tle 
statku międzygwiezdnego. Statek pełznął jakby po jej purpurowej twarzy, jak 
drobny czarny owad. Forester pojął wtedy, że wieża jest niewyobrażalnie 
olbrzymia.
— Próbowałam wejść do środka, ale jakoś nie mogłam. — Jej głos był stłumiony i 
pełen obawy. — Nawet pan Overstreet nie może nic zobaczyć w środku,
HUMANOIDY
ale myśli, że to może być coś, co będzie użyte przeciw nam.
Forester próbował studiować tę oddaloną, czerwoną kopułę. Czyżby humanoidy 
próbowały się ulepszyć przy pomocy nowej sieci przekaźników z platyny, lepszej 
niż ten palladowy mózg zaprojektowany przez Warrena Mansfielda? Nie wydawało się 
to możliwe — one były już i tak za bardzo doskonałe.
— Powiedz panu White'owi, że nie wiem, co to jest. — Lekki wiatr owiał mu twarz, 
a oczy zabolały go od gryzącego dymu i oparów chemicznych. Był to oddech 
maszyny. Atak kaszlu przeszkodził mu w mówieniu. Po chwili kontynuował. — 
Kształt mi nic nie mówi, a platyna nie wykazuje przewagi nad żelazem w 
urządzeniach rodomagnetycznych. Więc nie może to być nic rodomagnetycznego.
— Ale to coś złego. — Uczuł jak jej mała dłoń drży, a potem ciągnie go w 
kierunku tych drzwi z utlenionio-nego aluminium. — Pan White mówi, że musimy się 
teraz pośpieszyć. Pan Overstreet widzi kłopoty, które na nas czekają, tylko nie 
widzi, co to takiego, bo tamto stale zagradza drogę.
Wskazała z lękiem na daleką, czerwoną kopułę. Forester poszedł za nią do 
wąskich, metalowych drzwi. To dziwne, w tym świecie bez ludzi, drzwi miały 
klamkę zrobioną tak, by pasowała do ludzkiej dłoni. Klamka poddała się, gdy ją 
nacisnął. Krótki hol o ścianach słabo żarzących się szarą, świecącą farbą, 
zaprowadził ich do starego pokoju, gdzie zrobiono pierwszego huma-noida.
— Niech pan poczeka. — Czuł jak jej mała dłoń zaciska się. — Pan White mówi, 
żeby zaczekać —
Jack Williamson
wydyszała. — Pan Overstreet pilnuje sekcji, które musimy zmienić, i widzi teraz 
jedną z czarnych maszyn, jak pracuje obok. Musimy pozostać tutaj, aż ona 
odejdzie.
Forester czekając w napięciu z nadzieją i strachem, rozglądał się z 
zainteresowaniem po scenie, gdzie stary Mansfield zrobił swój potworny błąd. 
Zimne matowe światło farby padało na porysowane drewniane biurko, na zużyte 
obrotowe krzesło, na stół kreślarski z przysuniętym wysokim stołkiem, na 
prymitywny regał wypełniony książkami technicznymi w wyblakłych oprawach, na 
zagracone stoły robocze i rdzewiejące narzędzia. Kilka zbutwiałych koców wciąż 
leżało zwiniętych na koi, gdzie musiał sypiać, a mały stolik, zrobiony 
prymitywnie ze skrzynek, był wciąż zastawiony brudnymi talerzami i zardzewiałymi 
puszkami. Stało też na nim wyblakłe pudełko, które było chyba wypełnione jakąś 
kaszą. Miało się wrażenie, jakby Mansfield przerywał swoje fatalne zajęcie tylko 
z niechęcią, aby załatwić kilka podstawowych potrzeb życiowych. Pokój wypełniała 
kilkuletnia stęchlizna i wygodny bałagan, na który porządne humanoidy nigdy by 
nie pozwoliły. Forester poruszony i zasmucony tymi wszystkimi dowodami ascezy i 
niewinności Mansfielda, odwrócił się powoli i obserwował drzwi wewnętrzne. 
Drobna, zimna i niespokojna dłoń Jane Carter spoczywała w jego dłoni.
— Najpierw musimy odszukać tamte dwie sekcje: numer cztery i numer pięć. — Jego 
umysł robił powtórkę z czynności, które należy przedsięwziąć, aby odwrócić tamtą 
niezamierzoną zbrodnię. — Musisz trzymać wartę, jak je będę odłączał, a potem 
przynieś mi nowe
HUMANOIDY
sekcje z jaskini. Włączę je, a ty musisz zatrzymać każdego humanoida, który nas 
odkryje.
Słuchając skinęła głową. To nie zajmie im więcej niż jeszcze pięć minut: 
uzupełnić Najwyższe Prawo kartą praw człowieka i uwolnić wiele tysięcy światów 
od przytłaczającej uprzejmości. Pod warunkiem, że ludzkość nie popełni ponownie 
jakiegoś strasznego błędu. Serce Foresterowi zaczęło mocno bić, gdy Jane Carter 
zacisnęła swe lodowate palce w jego dłoni i wskazała bezgłośnie na wewnętrzne 
drzwi.
Te drzwi również miały klamkę, nie zaś ukryty przekaźnik. Otworzył je 
ostrożnie... i bardzo szybko zamknął. Zobaczył bowiem sieć. Jej niezliczone 
miliardy drobnych przekaźników palladowych były połączone synapsami 
rodomagnetycznymi w sekcje, takie jak te dwie, które zbudował. Sekcje były 
ułożone w długie panele, wszystko połączone wijącą się dżunglą rozgałęziających 
się falowodów z białego palladu. Panele zamontowano na szkielecie z masywnych 
kolumn i prętów. Sieć wydawała się nie mieć końca.
Humanoidy nie potrzebowały światła i większość tej olbrzymiej przestrzeni w 
wieży była ciemna. Jednakże na tym oryginalnym poziomie, który zaprojektował i 
od którego zaczął pracę osobiście Warren Mansfield, przody paneli i wąskie 
przejścia kontrolne były wykończone szarą, świecącą farbą, której przyćmiony 
blask sięgał daleko w mrok — w górę, w dół i na boki. Komórki tego precyzyjnego 
mózgu i tej bezbłędnej pamięci tworzyły nie kończące się cieniste aleje, 
wznosiły się warstwa po warstwie, daleko jak tylko można było sięgnąć wzrokiem, 
i opadał w dół, nie kończącą się
Jack Williamson
warstwą pod nie kończącą się warstwą, w otchłań szemrzącej ciemności.
— Z czym są trudności? — zapytała trwożnie Jane.
To były humanoidy. Widział tuziny drobno wyglądających robotów, poruszających 
się szybko i skutecznie po pajęczynie wąskich przejść naciągniętej nad ciemną 
otchłanią między rzędami paneli. Najbliższy na wąskiej kładce, oddalonej o mniej 
niż pięćdziesiąt metrów, był ku nim zwrócony i groza jego jasnych stalowych oczu 
wstrząsnęła Foresterem. Oparł się o zamknięte drzwi, nie mogąc wymówić słowa.
— Ale on pana nie widział, doktorze Forester — szeptała Jane, pokonując swój 
własny strach. — One nie mogą naprawdę widzieć, wie pan, a pan White mówi, że 
nie mogą nas wyczuć, tu w wieży, kiedy są dalej niż na dziesięć kroków. On mówi, 
że ten robot tylko pracuje z innymi, czyszcząc i opiekując się siecią.
— Przepraszam. — Posunął się z drżeniem i otworzył drzwi. — Po prostu 
zapomniałem, że są ślepe.
Wypełzli cicho do obszernej komory mózgu. Foreste-rowi wydawało się, że czuje 
pod tą bezdźwięczną ciszą pulsację niewyobrażalnych mocy, rzeki energii rodo-
magnetycznej, które wypływały z tego miejsca, aby napędzać i sterować te biliony 
robotów obsługujących wszystkie światy, które kiedyś należały do ludzi.
Szedł po wąskiej, źle oświetlonej kładce, bez poręczy — kładka była zbudowana 
dla idealnych maszyn, które nigdy się nie ślizgały i nie potykały — i badał 
szare, żarzące się przody paneli. I znalazł numery, które stary Mansfield 
wymalował na sekcjach osiemdziesiąt lat temu. Nagryzmolone jedynie po to, by 
rozpoznać je w warsztacie, były obecnie wyblakłe
HUMANOIDY
i łuszczyły się na gładkich, palladowych osłonach. Ale ciągle były czytelne.
Pierwsze trzy sekcje zajmowało Najwyższe Prawo. Trzy długie, srebrzystoszare 
pudła, trochę mniejsze niż trzy trumny. Wolność i przyszłość ludzkości, myślał 
Forester, leżały w nich pogrzebane przez osiemdziesiąt lat, zamordowane przez 
błędne dążenie Mansfielda do zachowania sterylnego pokoju. Minął je i podpełznął 
do tych poza nimi, a ciche dziecko stale mocno trzymało się jego ręki. Próbował 
ignorować ślepe maszyny przed nim i zapomnieć o przepaści pod spodem, nachylił 
się, aby odczytać wyblakłe numery.
Cztery] Przez chwilę nie mógł oddychać. Czuł, jak gdyby wąska kładka zakołysała 
się pod nim i musiał uchwycić rozpaczliwie za kryzę najbliższego masywnego 
pręta. Ale odzyskał równowagę i zmagał się rozpaczliwie z zamkiem małej 
skórzanej teczki z narzędziami, które przyniósł, aby zmienić połączenia. Nagle 
poczuł, jak Jane szarpie go za rękę.
Obrócił się i zobaczył, że wskazuje na najbliższego czarnego robota. Robot 
zajęty był wciąż usuwaniem niewidzialnego kurzu z przodów paneli, przy pomocy 
czegoś w rodzaju małego, cichego odkurzacza i systematycznie posuwał się w ich 
kierunku. Forester uświadomił sobie, że nie ma czasu, aby się bać. Znalazł 
szczypce, podniósł pokrywę sekcji czwartej i zaczął szybko odłączać elastyczne 
falowody, łączące tę sekcję z resztą mózgu.
— Och...
Krzyk Jane Carter był niskim i stłumionym jękiem bólu. Puściła jego palce, ale z 
początku nie wiedział, co się stało. Myślał, że spadła z kładki, ale zobaczył 
ją, jak
Jack Williamson
cofa się po kładce w milczeniu, oddalając się od niego. Potem pomyślał, że 
najbliższy humanoid musiał ich odkryć. Upuszczone przez niego szczypce upadły z 
przerażającym łoskotem na metalowe pudło. Prawie stracił równowagę i obtarł 
kostki palców na ostrym brzegu pokrywy sekcji, gdy usiłował się czegoś złapać.
Tamta skrzętna maszyna ciągle się przybliżała, odkurzając panele, ale Forester 
zorientował się, że jeszcze ich nie odkryła. Spojrzał znów na Jane, próbując 
zrozumieć, co ją zaniepokoiło. Stała bez ruchu, wyprostowana na wąskiej kładce, 
jak odpoczywający robot. Jej wychudzona twarz była biała jak śnieg, a jej 
rozwarte oczy wpatrywały się w drzwi, którymi weszli.
Forester ściskając dla równowagi kryzę wielkiego pręta, obrócił się trwożnie do 
drzwi. Były wciąż zamknięte. W tym martwym gąszczu, pełnym niewyobrażalnych 
energii, nie słyszał zupełnie nic. Spojrzał znów bezradnie na tamtego 
pracowitego humanoida, kiedy pierwsze słabe skrzypnięcie otwieranych drzwi 
sprawiło, że natychmiast się odwrócił. W drzwiach ukazał się mężczyzna i zaczął 
iść ku niemu po kładkach pewnym krokiem.
— Nie rób tego, Forester.
Słaba ulga, którą czuł przez chwilę została zniszczona silnym poczuciem strachu. 
Wiedział bowiem, że ten czysty, miły głos niosący się niepokojącym echem
HUMANOIDY
przez ciemne korytarze należał do człowieka straszliwszego niż jakikolwiek 
humanoid. Frank Ironsmith zbliżał się po kładkach, nonszalancko lekceważąc 
ryzyko upadku.
— Forester, ty niedołężny głupcze! — Jego głos, teraz cichszy i opanowany, nie 
wyrażał nienawiści ani gniewu lecz jedynie zdziwiony, nieskończenie głęboki żal. 
Jego szczupła, chłopięca, opalona twarz przybrała surowy wyraz, kiedy spojrzał 
na sztywne, patrzące w przestrzeń dziecko stojące za Foresterem. Oczy Iron-
smitha były pełne zranionego smutku. — Patrz, co zrobiłeś!
Forester wstrząśnięty i ze zbolałym sercem stał przez moment na kołyszącym się 
trapie przeznaczonym dla maszyn. Pragnął, choć bez cienia nadziei, żeby ten jego 
przeciwnik był jeszcze jednym robotem, który może być zatrzymany przez Jane 
Carter. Walcząc z nagłym zawrotem głowy, zacisnął mocniej spoconą dłoń na 
pręcie. Wydawało mu się, że ciche moce rodomecha-nicznego mózgu wirują wkoło 
niego jak niesłyszalny huragan.
— Próbowałem cię ostrzec, Forester.
Ledwie słyszał tę smutną wymówkę. Spoglądał z niedowierzaniem na Ironsmitha, 
który przecież powinien wciąż leniwie spędzać swe bezużyteczne życie tam, w 
Starmont. Powinien teraz czytać starożytne książki, grać w tajemnicze szachy i 
jeździć na swym zardzewiałym rowerze. Ale ten przerażający intruz nie był tym 
chudym, nieopierzonym chłopakiem z sekcji obliczeniowej, trwoniącym swój wielki 
talent na fantastyczne nowe geometrie. Mógłby równie dobrze rozwązywać 
krzyżówki. Wciąż chłopięcy, wyglądał jednak dojrzalej,
Jack Williamson
był bardziej opalony i szczuplejszy, bardziej rzeczowy i stanowczy.
— Myślałem, że Mark White cię odwiedzi, ale...
Forester przerwał to łagodne, pełne wyrzutu zdanie. Stał z pustymi rękami, 
ponieważ szczypce upuścił w pierwszym przestrachu, ale teraz, kiedy dotarł do 
najżywotniejszej części monstrualnego dzieła Mansfiel-da, nie miał zamiaru dać 
się zatrzymać. Zdecydowanie zacisnął pięści, a nagła wściekłość dodała mocy jego 
gwałtownemu atakowi.
Forester rzucając się naprzód, zapomniał o swoim onieśmielającym strachu przed 
rozległymi przestrzeniami, jakie zajmował mechaniczny mózg pod nim w dole, i o 
okropnościach, jakie niosły ślepe roboty za jego plecami. Pamiętał tylko 
przenikliwe argumenty Iron-smitha wytoczone w obronie humanoidów, jego 
niesprawiedliwą wolność, jego zdradzieckie polowanie na White'a. Próbował ciosem 
zrzucić zdrajcę z tego pozbawionego poręczy przejścia, ale Ironsmith zrobił 
unik.
— To ci nic nie pomoże, Forester.
Ironsmith uśmiechając się przepraszająco, złapał go za drżący przegub. Równie 
szybki i silny jak huma-noid, matematyk wykręcił rękę Forestera do góry i w tył 
i przycisnął go do szarych ścianek paneli. Forester dyszał, szarpał się i 
próbował znów uderzyć, ale uraził chore kolano. Pulsujący ból ochłodził jego 
wściekłość.
— Nie nadajesz się do walki. — W cichym, spokojnym głosie Ironsmitha nie 
dźwięczała uraza, a tylko łagodny żal. — Lepiej będzie jak dasz spokój.
HUMANOIDY
Jeszcze nie! Forester potrząsnął głową, żeby usunąć zamroczenie bólem. Wykręcał 
się w bezlitosnym uchwycie Ironsmitha, próbując wyzwolić rękę. Przeniósł ciężar 
ciała na drugą nogę dla odciążenia drżącego kolana. Rzucił za siebie rozpaczliwe 
spojrzenie i na tej niebezpiecznej kładce zobaczył Jane Carter. Ciągle stała 
spokojna i blada z przestrachu, ale wiedział jaką dysponuje straszliwą mocą.
— Jane! — walcząc z bólem odzyskał swój głos. — Zatrzymaj go!
Ironsmith znów wykręcał mu rękę do tyłu, z bezlitosną skutecznością maszyny. 
Forester aż zatoczył się od rozdzierającego bólu , ale znów wzmogła się w nim 
fala nienawiści. Była silniejsza niż ból. Oblany zimnym potem, z trudem łyknął 
powietrze i wy dyszał:
— Zatrzymaj go, Jane! Możesz to zrobić... tak jak zatrzymałaś te maszyny. Ma 
potas w swym ciele. Nie w paciorkach, ale wszędzie. Pan White pomoże ci go 
znaleźć... wiesz, jak rozbić atomy. — Fale ostrego bólu spychały go na świecące 
panele, ale wciąż szeptał cicho:
— Po prostu znajdź atomy K-40... zdetonuj je w jego krwi!
Ale mała dziewczynka potrząsnęła głową. Jej ruchy były sztywne i nieznaczne. 
Sine wargi wydawały się drżeć, ale potem znów zamarła bez ruchu, jak nie 
pracujący humanoid. Z jej wychudzonej twarzy zniknę-ły wszystkie barwy, a jej 
wielkie czarne oczy wyglądały tak ślepo, jak lśniące, stalowe oczy robotów.
A Ironsmithowi nic się nie stało.
Wybuch nawet drobnego ułamka niestabilnych atomów potasu w jego krwi byłby go 
momentalnie zabił.
Humanoidy
Jack Williamson
Jednak Ironsmith nie zmienił nawet spokojnego, współczującego wyrazu twarzy. 
Forester oszołomiony klęską poddał się bólowi. Przerwał swoją bezskuteczną 
szamotaninę i Ironsmith litościwie poluzował chwyt na jego ręce. Bolące kolano 
nagle puściło, a on zatoczył się na kładce, próbując gorączkowo uchwycić się 
czegokolwiek, aż Ironsmith sięgnął, żeby mu pomóc. Przylgnął znów do pręta i 
usłyszał głos Jane Carter.
— Do usług, Clay Forester. — Cofnął się od niej przestraszony, gdyż teraz jej 
cienki sopran zabrzmiał jękliwą, bezbarwną melodią. Był jak głos humanoida.
— Słyszeliśmy pańską niemądrą prośbę — brzęczał nowy głos — ale nie możemy 
uszkodzić pana Ironsmi-tha. To właśnie pana trzeba zatrzymć, ponieważ pan 
Ironsmith był wierny Układowi i lojalnie bronił naszych przekaźników przed 
nieszczęsną próbą zmiany Najwyższego Prawa.
I stała znów przerażająco spokojnie. Nawet jej ludzki strach został jakoś 
uspokojony, do jej drobnej twarzyczki był przylepiony dziwny, blady i senny 
uśmiech, na widok którego Foresterowi zrobiło się niedobrze. W uśmiechu tym 
odbijał się pogodny spokój humanoida, bez uczuć i bez życia. Był mechaniczny. 
Forester odwrócił się skonsternowany i wychrypiał oskarżające do Ironsmitha:
— Coście jej zrobili?
— To nie ja. — Ironsmith potrząsnął rudawą głową.
— Chociaż to straszna rzecz. — Jego chłodne, szare oczy spoczęły na 
zesztywniałym dziecku i Forester dojrzał w nich pełen litości szok. — Humanoidy 
nie są jeszcze gotowe, aby radzić sobie z takimi przeciwnikami w humanitarny 
sposób. Obawiam się, że
HUMANOIDY
będzie musiała być zniszczona. Ale to ty ponosisz za to winę.
— Ja? — zadrżał z gniewu Forester. — W jaki sposób?
— Chodź ze mną, jeśli naprawdę chcesz o tym rozmawiać. — Rzucając znowu smutne 
spojrzenie na dziewczynkę, wskazał w kierunku drzwi. — Nie możemy tu zostać.
Odwrócił się, jakby z wyrafinowaną pogardą, a Forester pokuśtykał za nim po 
długich, wąskich kładkach i z ulgą chwycił klamkę u drzwi. Forester oglądając 
się dostrzegł z goryczą, jak drobni konserwatorzy mózgu już śpieszą, aby 
sprawdzić i naprawić uszkodzone przez niego połączenia. Z poczuciem klęski, 
znużony, pokuśtykał do zardzewiałego krzesła obrotowego starego Mansfielda i 
siadł na nim, aby ulżyć pulsującemu bólem kolanu.
Mała Jane Carter wślizgnęła się za nim z pewną gracją humanoida. Stanęła przy 
poobijanym biurku, w bezruchu, jak każda zatrzymana maszyna, wciąż się 
uśmiechając. Jej nieruchoma twarz była wychudzona i bezkrwista, a jej oczy 
rozszerzyły się w wielkie zbiorniki cienia, ślepe i bez życia. Forester odwrócił 
od niej wzrok, wytarł twarz i próbował przełknąć przerażenie tkwiące mu w 
gardle. Mrugał z niedowierzaniem na Ironsmitha.
— Dlaczego? — zawołał ochryple. — Dlaczego to moja wina?
Matematyk chodził niespokojnie po tym szaro oświetlonym, pachnącym stęchlizną 
pokoju. Spojrzał na wyblakłe grzbiety fachowych książek, leniwie pokręcił 
głowicą stołowej tokarki, z zaciekawieniem po wciskał
Jack Williamson
sztywne ze starości klawisze drobnej przenośnej maszyny liczącej — musiał to być 
cybernetyczny przodek samych humanoidów. Kurz wzbijał się małymi obłoczkami spod 
jego butów i pokrywał jego szary garnitur, kiedy ocierał się o stoły warsztatowe 
i kreślarskie. Wcisnął ręce głęboko do kieszeni i odwrócił się w końcu do 
Forestera, powoli, w skupieniu marszcząc czoło.
— Humanoidy muszą pilnować sieci. — Jego głos był łagodny i przyjacielski, jak 
gdyby Forester nigdy nie wzywał Jane Carter do zdetonowania potasu w jego krwi. 
— Warren Mansfield wbudował w nie tę zasadę. Kiedy jacyś niedołężni głupcy, w 
rodzaju ciebie i Marka White'a, atakują Najwyższe Prawo bronią parafi-zyczną, są 
zmuszone rozwijać parafizyczne środki obronne.
— One? — Forester starał się nie patrzeć na nieruchome dziecko. — Czy ty?
Ironsmith stał w milczeniu, obserwując Jane szarymi, zatroskanymi oczami, aż 
nagły poryw gniewu wyrwał Forestera z zakurzonego krzesła. Kolano znów go 
zabolało i musiał uchwycić się rogu biurka.
— Więc nie zaprzeczasz? — Splunął na podłogę. — Domyśliłem się prawdy już dawno, 
kiedy zacząłeś wymyślać te twoje wyszukane argumenciki, aby zaakceptować maszyny 
i kiedy tak cię dobrze opłacali. Ty zdrajco! — Łapiąc powietrze potrząsnął swą 
słabą pięścią. — Ale sądzę, że teraz nie możesz temu zaprzeczyć. Nie teraz, 
kiedy jesteś właśnie tutaj, na Wing IV, unicestwiając ostatnią nadzieję 
wolności, której my, cała reszta, nie będziemy mieli już nigdy. Nie możesz
HUMANOIDY
zaprzeczyć, odkąd usłyszałem o tym Układzie, cokolwiek to jest, między tobą i 
tymi maszynami.
— To prawda, że istnieje wzajemny pakt — Iron-smith uprzejmie skinął głową. — 
Niezbędna umowa, ponieważ humanoidy zostały stworzone bez żadnych zdolności 
psychofizycznych i nie są same twórcze. Były niezdolne do obrony Najwyższego 
Prawa przed atakami psychofizycznymi, bez ludzkiej pomocy zapewnianej przez 
Układ.
— Tak myślałem!
— Ale nie myślałeś dostatecznie. — Ironsmith pocierając swą szczupłą, opaloną 
twarz, przeszedł się znów po warsztacie i kiwnął głową, podjął poważną decyzję. 
— Bardzo utrudniłeś nam sprawy, Forester, ale wciąż chcę ci dać szansę 
dołączenia do nas.
Forester patrzył ponuro na tego miłego i, wydawałoby się, uczciwego człowieka, 
który w tak niewiarygodny sposób zwrócił się przeciwko swojemu rodzajowi.
— Dziękuję! — mruknął sardonicznie.
— Nie mnie — Ironsmith potrząsnął głową. — Powinieneś podziękować komu innemu, 
komuś, kto pragnie wybaczyć ci większość twoich szaleństw i zaryzykować 
niezwykle dużo, aby ci pomóc. Podziękować Ruth, która była twoją żoną.
— Ruth? Ale ona jest w Starmont, pod euforidem.
— Była. — Ironsmith uśmiechnął się niewinnie. — Zostawiłeś ją tam z humanoidami. 
Ale ja zawsze ją lubiłem, przypuszczam, że bardziej niż ty kiedykolwiek, i 
zabrałem ją ze sobą, kiedy przyszło mi opuścić Starmont. Ma z powrotem swój 
umysł i pamięć, i jest z nami w Układzie. Chce, żebyś jak najszybciej do nas
Jack Williamson
dołączył. — Ironsmith zrobił pełną nadziei pauzę. — Co mam jej powiedzieć?
— Więc jest z tobą? — Forestera przebiegł zimny dreszcz, a jego uszkodzone 
kolano zadrżało.
Opierając się ciężko o biurko skinął głową z bolesnym zrozumieniem. Nigdy 
specjalnie nie lubił Ironsmitha, nawet przed inwazją humanoidów. Teraz stało się 
dla niego jasne, dlaczego. Zrozumiał też powód braku szczęścia Ruth, co 
humanoidy próbowały leczyć euforidem.
Pustynne obserwatorium było izolowanym, zżytym małym światem i Forester 
uświadomił teraz sobie, że Ironsmith — wkradający się w łaski zdrajca — zbyt 
często przebywał z Ruth. W biurze i w bufecie, opowiadał z tą swoją leniwą 
erudycją o jakimś dziwnym kawałku zapomnianej historii lub o bezużytecznej 
filozofii, którą przełożył z martwych języków pierwszej planety. Na przyjęciach 
dla personelu i na kortach tenisowych zawsze na luzie, mógł snuć swe bezcelowo 
błyskotliwe paradoksy matematyczne, podczas gdy Forester zajmował się Projektem 
Piorun.
Foresterowi zrobiło się gorąco, a w mózgu mu huczało. Ciało jego wstrząsane 
nienawiścią napięło się, ale kolano miał do niczego i wiedział, że nie może 
walczyć. Jego oczy odwróciły się od łagodnie nalegających oczu Ironsmitha i 
ponownie zobaczył Jane Carter. Patrzył na nią: ślepą, uśmiechającą się, 
nieruchomą, aż przejął go dreszcz.
— Pójdę z wami. — Obrócił się ponownie do Ironsmitha. — Pod jednym warunkiem.
— Więc dołączysz do nas. — Ironsmith stał się nagle uprzejmy. — Jesteś gotów 
uznać humanoidy za użyteczne maszyny, tak jak to jest rzeczywiście? I pomagać
HUMANOIDY
im bronić Najwyższego Prawa? — Wyciągnął żywą, opaloną dłoń, — Więc witaj, 
Forester.
— Pod jednym warunkiem — powtórzył bezbarwnym głosem. — Jane Carter pójdzie ze 
mną jako wolny człowiek.
— Przykro mi, ale nie może być o tym mowy — Ironsmith był pełen łagodnego żalu. 
— Ciebie możemy uratować, ale ona używała sił psychofizycznych przeciwko 
humanoidom i obawiam się, że nie możemy nic dla niej zrobić.
— W takim razie nic nie możecie zrobić dla mnie.
— Jeśli tak stawiasz sprawę... — Ironsmith rozsądnie skinął głową. — Ruth będzie 
urażona, ale myślę, że humanoidy będą potrzebowały jeszcze świnek morskich, żeby 
wypróbować swe nowe przekaźniki.
Spojrzał na Jane Carter.
— Do usług, panie Ironsmith. — Mówiła do niego wysokim, nieludzkim, pojękującym 
tonem. — Ponieważ Clay Forester odmawia wejścia do Układu, musimy trzymać go pod 
naszą opieką, z powodu jego niebezpiecznej wiedzy o rodomagnetyźmie.
— W porządku — warknął do Ironsmitha. — Niech mnie zabiją.
Dziwny dziecięcy głos odpowiedział:
— Natychmiastowe zniszczenie pana nie jest konieczne, ponieważ nie wykazał pan 
własnych, niezależnych zdolności paramechanicznych.
Zza Jane, przez drzwi balkonowe weszły dwa identyczne humanoidy. Piękne, z 
przepływającymi błyskami brązu i błękitu, podpłynęły cicho do łokci Forestera.
— Do usług, proszę pana — powiedziało dziecko. — Proszę z nami.
Jack Williamson
Gładko, jak każdy humanoid, poszła ku balkonowi. Forester idąc za nią pomiędzy 
swymi strażnikami, dwukrotnie się obejrzał. Za pierwszym razem Iron-smith stał 
nadal obok biurka, wysoki, młody i surowy, patrząc na niego z wyrazem 
beznamiętnego żalu. Kiedy spojrzał ponownie, zakurzony warsztat był cichy i 
pusty.
Mała łódź rodomagnetyczna oczekiwała ich na zewnątrz. Unosiła się cicho ponad 
niską aluminiową poręczą wąskiego balkonu. Jej gładki, owalny kadłub odbijał 
szarą ogromną wieżę, mroczne zadymione niebo i ciemną płaszczyznę bezkresnego, 
ożywionego kos-moportu, wszystko w połyskujących zniekształceniach. Zniknięcie 
Ironsmitha sprawiło, że Foresterowi włos jeżył się na głowie. Odrętwiały wsiadł 
bezmyślnie do łodzi, mając po bokach swoich strażników. Zawładnęło nim 
przeświadczenie, że leniwy urzędnik ze Starmont musiał się jakoś nauczyć, dla 
własnego użytku, sterowania prawdopodobieństwami oddziaływań wymiany.
Sprawna jak każdy robot, Jane Carter przeskoczyła zręcznie przez poręcz na 
pokład oczekującego ich statku. Dwaj strażnicy Forestera pomogli mu wejść na 
pokład i mały statek bezgłośnie wzbił się w powietrze. Patrząc przez 
półprzeźroczysty kadłub, Forester widział, jak przysłonięta dymem powierzenia 
tego bezkresnego kosmoportu opada i rozszerza się. I zobaczył dokąd lecą.
HUMANOIDY
Jego uszkodzone kolano znów zadrżało i dwie uważne maszyny przysunęły się bliżej 
do niego, łagodnie pytając, czy nie zechciałby usiąść. Ale nie usiadł. Stał 
pomiędzy nimi, ledwie ważąc się odetchnąć. Patrzył, jak wyrasta czerwona linia 
nie dokończonej kopuły. Widział, że wciąż są przy niej rusztowania, ciemny 
metalowy welon przysłaniający matowy blask kopuły. W końcu, gdy łódź opadła, 
dostrzegł na platformach krzątające się maszyny. Wyglądały, jakby były jedynie 
ledwo widocznymi owadami. Forester pomyślał, że ich praca jest prawie ukończona.
— Do usług, proszę pana — zabrzęczał jeden z jego strażników. — Co pana teraz 
niepokoi?
— Właśnie dociera to do mnie! — Mały stateczek przechylił się podchodząc do 
lądowania, a on próbował chronić swe kolano. — Zaczynam rozumieć, do czego 
przeznaczona jest ta okropna rzecz.
Kiedy pokład znowu się podniósł, Forester ugiął się na swej bolącej nodze i 
humanoidy pośpieszyły, aby go podeprzeć. Niecierpliwie okładał je pięściami, ale 
one podtrzymywały go, dopóki łódź nie wylądowała obok długiego budynku bez 
okien. Z tyłu wyłaniała się szkarłatna kopuła, ozdobiona czarnym rusztowaniem, 
ogromna jak wschodzący, dziwny księżyc. Forester na jej widok wzdrygnął się.
— Teraz myślę, że widzę całą prawdę — wychrypiał do strażników. — Myślę, że te 
platynowe przekaźniki są parafizyczne. Myślę, że Ironsmith i jego banda 
renegatów nauczyli was, jak generować energię parafizycz-ną i pomogli wam 
zbudować tę nową sieć. — Głos jego stawał się coraz bardziej zachrypnięty. — I 
myślę, że jest ona przeznaczona do sterowania ludźmi.
Jack Williamson
— To jest częściowo prawda, proszę pana.
Zamyślone oczy Forestera zwróciły się na Jane Car-ter. Jej sztywne ciało 
straciło nagle swoją absolutną nieruchomość i przysunęła się do niego z szybkim, 
mechanicznym wdziękiem.
— Przekaźniki muszą być wzbudzone siłami para-mechanicznymi, a sieć rzeczywiście 
została zbudowana, by sterować umysłami i ciałami ludzi. Ale nasz cel, do 
którego jej używamy, nie jest zły, bynajmniej.
Jej słodkomelodyjny, cienki, wyraźny głos nie miał w sobie nic ludzkiego.
— Powinien pan wiedzieć, że jedyną naszą funkcją jest zapewnianie możliwie 
największego szczęścia wszystkim ludziom, pod wskazaniami Najwyższego Prawa. W 
przeszłości czasami nam się nie udawało. Kilkoro nieszczęśliwych indywiduów 
rozwinęło w sobie zdolności paramechaniczne, które pozwoliły im uciec od naszej 
opieki i narazić na niebezpieczeństwo całą naszą służbę. Ale nowa sieć jest 
przeznaczona do rządzenia nimi. Użyjemy jej i spowodujemy, że wszyscy ludzie, 
wszędzie, będą robili tylko to, co jest dobre.
Forester stał odrętwiały i cichy.
— U ludzi występuje potrzeba takiego kierowania — brzęczało zmechanizowane 
dziecko. — Większość ludzi nie potrafi naprawdę sterować funkcjonowaniem 
własnych ciał lub nawet rozumieć funkcje swych własnych umysłów. Nasze zadanie 
polega na tym, żeby strzec ludzi przed skutkami ich własnej ignorancji, 
szaleństwa i występku. Nie może pan nazwać tego złem.
Forester przełykając z trudem ślinę, nie mógł zdobyć się na odpowiedź.
HUMANOIDY
— Teraz niech pan idzie. — Drzwi statku rozsunęły się. — Oto nasze nowe 
laboratorium paramechaniczne.
Oba humanoidy pomogły mu ostrożnie zejść z pokładu. Drżąc w cieniu olbrzymiej, 
czerwonej kopuły, pokuśtykał sztywno za dziewczynką. Obserwując jej dziwny nowy 
wdzięk, mógł wyobrazić sobie wszystkich ludzi ruszających się jak marionetki na 
niewidzialnych sznurkach sterowanych siecią. Mógł wyrobić sobie pojęcie o 
ostatecznym despotyzmie altruistycznej idei Warrena Mansfielda. Idei absolutnie 
dobroczynnej i absolutnie nie do przyjęcia. Wyprostował z wściekłością wąskie 
ramiona, ale bezradnie powlókł się za dzieckiem.
W rozległej, szarej ścianie bez okien, która rozpostarła się przed nimi, 
otworzyły się wąskie, szare drzwi. Za nimi była ciemna ogromna przestrzeń, w 
której Forester mógł rozróżnić pobłyskujące sylwetki dziwnych maszyn. Gwałtowny 
strach spętał mu nogi... nie chciał zostać świnką morską.
— Nie musi się pan bać o siebie. — Strażnicy musieli dostrzec jego wahanie. — 
Ani troskać się o Jane Carter. Bardzo uważamy, aby przeprowadzając nasze badania 
paramechaniczne na ludzkim materiale doświadczalnym nie spowodować jakiegoś 
bólu, ani niepotrzebnych uszkodzeń ciała. Zawsze wywołujemy kompletne 
zawieszenie świadomości u indywiduów pod kontrolą paramechaniczną.
Forester nie chciał, aby otwierano mu umysł, nawet najbardziej skutecznymi 
metodami. Nie zatrzymał się, dopóki nie podeszły dwie maszyny, które złapały go 
za drżące ręce i z niemal czułą zręcznością rzuciły go do przodu, do cienistej 
jaskini laboratorium badawczego.
Jack Williamson
Humanoidy nie potrzebowały światła i jedyne oświetlenie przenikało przez pręty 
niekończącego się rzędu klatek zbudowanych u stóp jednej z wysokich ścian. 
Kiedyś już widział bardzo podobne klatki. Były to klatki zwierząt 
doświadczalnych dla eksperymentów biologicznych. Na pierwszy rzut oka klatki 
wyglądały na bardzo małe w tej ogromnej przestrzeni, tak że przez chwilę 
zastanawiał się, dla jakich zwierząt je zbudowano.
Przyćmione światło z klatek oświetlało fragment podłogi i rozpraszało się gdzieś 
w górze, nie dochodząc do sufitu. Tu i ówdzie widać w nim było zarysy ciemnego 
kadłuba jakiegoś olbrzymiego mechanizmu o nieznanym przeznaczeniu, jakieś 
połyskujące powierzchnie metaliczne lub gładki korpus śpieszącego gdzieś huma-
noida. Po chwili Forester uświadomił sobie ogrom całości i zrozumiał, że klatki 
były dostatecznie duże, żeby mógł się w nich pomieścić człowiek.
Próbował znów zatrzymać się, ale dwie uważne maszyny bez wysiłku poniosły go 
dalej. Drzwi jednej z klatek, całe z metalowych prętów, uniosły się, aby go 
wpuścić i maszyny umieściły go łagodnie w środku. Jedna z maszyn została z nim w 
klatce.
— Musi pan tu poczekać — powiedziała — dopóki dodatkowe sekcje nowej sieci nie 
będą przygotowane do sprawdzenia. Tymczasem, może pan zażądać wygód, jakich pan 
tylko chce.
Ukryte przekaźniki zamknęły za nim drzwi. Jego czarny strażnik nagle 
znieruchomiał. Poblask ścian odbijał się słabo na jego szczupłym, silikonowym 
korpusie. Forester mamrocząc ironiczne podziękowania, rozejrzał się po klatce. 
Znalazł koję, stół i krzesło oraz małą łazienkę za następnymi drzwiami. Ścianki 
działo-
HUMANOIDY
we odgradzały inne cele, a przytłaczająca, gęsta ciemność przedostawała się 
przez kraty. Zimne powietrze zawierało antyseptyczną gorycz, która go dławiła, a 
szare ściany zamykające się wokół niego, wywoływały klaustrofobię.
— Nie ma pan powodu do obaw — doszedł go złoty, monotonny głos strażnika. — Nie 
będzie pan w ogóle nic czuł.
Obserwował jego ślepą pogodność i usiłował nie drżeć.
— Jako bardzo wybitny fizyk, powinien być pan zainteresowany naszymi badaniami i 
zadowolony z roli, jaką pan w nich pełni, proszę pana — ciągnęła żywo maszyna. — 
Kierujemy się metodyką pańskiej nauki. Podstawą naszej pracy jest proste 
założenie: jeżeli siły paramechaniczne mogą mieć efekt mechaniczny, to przy 
pomocy mechanicznych środków można także generować siły paramechaniczne.
Próbował słuchać. Siedział zziębnięty i chory na twardej, wąskiej koi i próbował 
oddychać gorzkim powietrzem. Próbował odepchnąć duszącą ciemność. Tarł swoje 
opuchnięte kolano i starał się zrozumieć.
— Udowodniliśmy to podstawowe założenie — mruczał humanoid. — Z pomocą kilku 
dobrych ludzi, zaprojektowaliśmy narzędzia do wykrywania i analizy energii 
paramechanicznych. Kilku złych ludzi także pomogło, jednak bez własnej woli, w 
charakterze obiektów doświadczalnych.
Forester drżąc na koi zastanawiał się, co się stało z małą Jane Carter. Stracił 
ją z oczu w ciemności, kiedy szamotał się ze strażnikami i nie udało mu się 
zajrzeć do innych klatek. Nie mógł jej teraz dostrzec.
Jack Williamson
— Jako uczony zrozumie pan nasze metody — kontynuowała maszyna. — Nasze ludzkie 
obiekty, pod ścisłą kontrolą, są zmuszane, aby przejawiały siły para-
mechaniczne. My staramy się zmierzyć te siły, zbadać ich mechanizm i 
pochodzenie, i w końcu odtworzyć je przy pomocy środków mechanicznych.
Forester czuł się poniżony. Osunął się przy zimnej ściance i obserwował czujną 
maszynę. Masował kolano. Myślą trzymał się jednej nikłej niteczki nadziei.
— Końcowym wynikiem tego badania będzie udoskonalona sieć paramechaniczna. Każde 
ludzkie ciało, pod jej kierownictwem, będzie sterowane znacznie skuteczniej, niż 
byłoby to kiedykolwiek możliwe przy sterowaniu przez wolne i niepewne procesy 
biochemiczne w ludzkim mózgu. Sieć będzie mogła sterować ludźmi tak, aby 
zapobiec wszystkim wypadkom, spowodowanym ich niezręcznością i słabością. Będzie 
mogła stymulować regenerację utraconych lub uszkodzonych członków i poprawiać 
ich wadliwe funkcjonowanie, co tak często pogarsza stan słabych ludzkich ciał i 
umysłów. Będzie mogła nawet naprawić degenerację spowodowaną upływem czasu, co 
sprawi, że ludzie będą niemal równie trwali, jak nasze własne jednostki.
Forester wzdrygnął się patrząc na jasne, stalowe oczy maszyny, trzymając się 
kurczowo swej jedynej niteczki nadziei.
— Więc widzi pan, że nasze metody są zdrowe, a nasz cel jest dobry — maszyna 
skończyła pogodnie. — Widzi pan, że nie ma powodu do jakiegoś osobistego lęku, a 
pańskie umiłowanie prawdy naukowej spowoduje, że odegra pan chętnie swoją małą, 
niezbędną rolę w tym wielkim humanitarnym przedsięwzięciu.
HUMANOIDY
Humanoid zastygł w doskonałym bezruchu, kiedy skończył swoją złotą melodie. 
Forester siedział przed nim, na niewygodnej koi, masując kolano i podsycając swą 
nadzieję. Rozpaczliwie trzymał się wspomnienia tej zamkniętej wapiennej jaskini, 
dokąd nie mógł się dostać żaden humanoid. Mark White musiał być tam wciąż 
niepokonany, trudząc się ze swymi adeptami, aby zmienić ich kapryśne moce 
psychofizyczne w wojującą naukę umysłu. Może...
Zaparło mu dech i słaba iskierka beznadziejnej nadziei stała się czymś potężnym. 
Dostrzegł ogromną rudobrodą figurę wyłaniającą się z ciemności. Figurę ciągle 
majestatyczną w wystrzępionym, srebrzystym płaszczu.
— Mark! — Zerwał się na nogi, kolano ponownie miał mocne. — Mark White! — 
Wyskoczył obok znieruchomiałego strażnika, potrząsał masywnymi, zimnymi sztabami 
krat. — Mark, jestem tutaj!
Ale wysoka figura zignorowała jego wołanie. Kroczyła wciąż dalej i cała nadzieja 
odeszła razem z nią. Kolano ugięło się pod Foresterem. Słabo uchwycił się sztab, 
ponieważ to co ujrzał, to była twarz maszerującej rzeczy, dziwnie sztywna i 
blada. Widział oczy: wielkie ciemne i puste. Płonąca w nich przedtem nienawiść 
została nareszcie ugaszona. I widział spojrzenie ponad tą wspaniałą brodą i 
uśmiech, który przybył z jakiegoś odległego miejsca zapomnienia, zagubiony poza 
wszelkimi uczuciami.
Patrzył wstrząśnięty w kierunku kroczącego stworzenia, dopóki nie zniknęło w 
ciemnościach. Nawet jego ruchy, uświadomił to sobie ze zgrozą, nie miały nic 
wspólnego z Markiem White'em. Jego marszowy
Jack Williamson
chód był zbyt szybki, zbyt pewny i zbyt cichy. Tak jak Jane Carter, stało się 
mechanicznym pajacykiem sieci.
I nie było samo. Inni wymaszerowali za nim z mroku. Wciąż wysoki i chudy, stary 
Graystone nie był już niezręczny, a jego nos nie był już czerwony. Overstreet, 
mimo swego tłustego korpusu, poruszał się lekko jak dziecko. Już nie nerwowy, 
mały Szczęściarz Ford wyszedł płynąc z szybkim mechanicznym wdziękiem.
Forester nie mógł wydobyć głosu, żeby znów zawołać, a żaden z nich nie był 
świadom jego obecności, gdyż w tych, którymi sterowały paramechaniczne 
przekaźniki cała świadomość była zawieszona. Oczy wszystkich miały ślepe, 
rozszerzone źrenice, a ich twarze uśmiechały się w nieświadomym zapomnieniu.
— Do usług, proszę pana. — Wzdrygnął się, kiedy strażnik dotknął jego ramienia. 
— Ci nieszczęśliwi ludzie nie powodują teraz żadnych kłopotów, a pan tylko męczy 
swe kolano zbyt długim staniem. Powinien pan pozwolić, byśmy pana wykąpali i 
wymasowali panu kolano. A potem powinien pan iść spać.
Forester odsunął od siebie mamroczące ciemności i świadomość potwornej klęski. 
Kuśtykając posłusznie do wąskiej łazienki za klatką, kiwnął w kierunku, w którym 
zniknęły uśmiechające się automaty i spytał apatycznie:
— Jak żeście ich złapali?
HUMANOIDY
— Przez Jane Carter — odpowiedziała maszyna. — Schowali się przed nami w 
jaskini, która nie miała fizycznego wejścia, ale dosięgnęliśmy ich umysłem 
dziecka i schwytaliśmy ich paramechanicznymi impulsami uruchomionych sekcji 
testowych nowej siatki. Sterowaliśmy ich własnymi zdolnościami 
paramechanicznymi, aby ich tu dostarczyć.
Forester potknął sią na bolącym kolanie i musiał pozwolić, by robot go 
podtrzymał:
— Niech pan pozwoli się sobą zająć. Słyszał jego brzęczenie jak przez mgłę. — 
Pańskie sekcje testowe sieci będą wkrótce uruchomione, więc możemy spróbować 
użyć ich do naprawy uszkodzonych ścięgien.
Kuśtykał bezsilnie obok maszyny i pozwolił, aby położyła go do łóżka. Leżał na 
wąskiej koi, próbując zapomnieć o świecących sztabach i swej ostatecznej klęsce. 
Zamknął oczy, by nie widzieć tej nieznośnej opiekuńczości i próbował rozwiązać 
zagadkę.
Wiedział, że z jego rozważań nie będzie już pożytku, ale był uczonym. Stare 
nawyki i dyscyplina abstrakcyjnego myślenia wciąż działały, mimo że wszystkie 
plany życiowe i sens jego życia zostały zmiażdżone. Jego obolały umysł wyłączył 
się teraz i szukał ulgi w starej grze dopasowania razem faktów i formowania 
nowych wzorców prawdy.
Projekt Piorun nigdy nie zostawił mu ani spokoju ducha, ani wolności na tyle, by 
mógł rozwinąć wszystkie teoretyczne implikacje swoich pierwszych, podstawowych 
odkryć w rodomagnetyce. Teraz, w tym rozpaczliwym odprężeniu, jego umysł 
odwrócił się od rzeczy praktycznych, by zająć się tym odsuniętym niegdyś 
wyzwaniem.
15 Humanoidy
Jack Williamson
Humanoidy nie zawojowały jeszcze królestwa czystej myśli, ani nie zamknęły go 
przed ludźmi. Leżąc na koi podjął najstarsze z naukowych poszukiwań: starożytne 
poszukiwanie fundamentalnego faktu wszechrzeczy i praw rządzących jego 
różnorakimi przejawami, poszukiwanie prima materia i kamienia filozoficznego.
Elektromagnetyzm, mimo swoich ambitnych osiągnięć w rozbijaniu i budowaniu 
atomów i wydobywaniu ich energii, nigdy nie stworzył dokładnego obrazu budowy 
atomu. Mimo swojej potęgi, ta stara nauka o żelazie nigdy nie wyjaśniła 
wiążących sił jądrowych — tego niewiarygodnego czegoś, nie będącego żadną siłę 
elektromagnetyczną, czegoś co poskramiało odpychania elektrostatyczne w 
nierozbitych atomach.
Kiedyś wydawało mu się, że zobaczył tę inną energię, ujawnioną dawno temu w 
świetle supernowej. Jeśli przestrzeń i czas były, jak sugerowały to zjawiska 
jego nowej wiedzy, jedynie efektami elektromagnetycznymi, to z tego wynikało, że 
kwantowa natura wszystkich rodzajów energii elektromagnetycznej musi mieć jakieś 
odzwierciedlenie w strukturze czasoprzestrzeni. Czasoprzestrzeń musi istnieć, 
myślał, w drobnych, niewidzialnych jednostkach. I rozmiary takich niepodzielnych 
jednostek czasoprzestrzeni, jak wnioskował, nakładają określone dolne granice na 
działanie takich sił elektromagnetycznych jak odpychanie się dodatnio 
naładowanych cząstek w jądrze atomowym. Wszystkie bowiem takie siły z ich 
skończonymi prędkościami przenoszenia się, muszą mieć czas i przestrzeń, by 
działać. I dlatego muszą znikać dla tych małych, prawie infinitezymal-nych 
rozmiarów, dla których czas, a nawet odległość zanikały.
HUMANOIDY
Jeśli z modelu usunęło się samą czasoprzestrzeń, której potrzebowały 
rozsadzające siły atomowe, by mogły zadziałać, to również można było usunąć 
istnienie jakiejś rzeczywistej siły wiążącej... prawie można było. I Forester 
myślał, że znalazł niezbędną pozostałość, wyrażoną jako funkcja jego stałej r. 
Bo siły rodomag-netyczne, istniejąc oddzielnie od elektromagnetycznego czasu i 
przestrzeni, nie były związane ograniczeniami elektromagnetycznego kwantu. 
Bezczasowe i ciągłe, musiały stale działać wewnątrz atomu, nawet na tych 
odległościach, tak drobnych, że przestrzeń i czas rozpadały się same na 
paradoksalne kwanty, że inne siły znikały, a ruch stracił swe znaczenie. 
Niektóre z takich sił łą czących były z pewnością niezbędne, aby wiązać razem 
wszystkie jednostki atomowej przestrzeni i atomowego czasu w jeden ciągły 
wszechświat. Widmo supernowej pokazało mu działanie rzeczywistego składnika 
rodomagnetycznego w materii, składnika niezbędnego do subtelnej równowagi 
przeciwnie skierowanych sił — zarówno w słońcach, jak i w atomach.
R było jego symbolem stałej wzajemnej równoważności, z pomocą której miał 
nadzieję połączyć bliźniacze systemy energii: rodomagnetyczny i 
elektromagnetyczny, wyrażającej ich podstawową naturę i wzajemny stosunek. Użył 
tego symbolu, aby napisać równanie, które wydawało się jednoczyć dwie nauki w 
ostateczny fakt, którego poszukiwał — do chwili gdy młody Iron-smith, tak 
niedbale i beztrosko udowodnił, że rzekoma prima materia jest jeszcze jedną 
iluzją.
Rodomagnetyka, podobnie jak starsza nauka oparta na pierwszej triadzie atomowej, 
również zawiodła. Forester poniósł światło trochę dalej, ale rozległe obszary
Jack Williamson
ciemności pozostały. Zdetonował materię przy pomocy swej nowej, częściowej 
wiedzy, tak jak ludzie, z jeszcze nawet mniejszą wiedzą, rozbijali atomy, ale 
obu gałązi wiedzy wciąż nie wystarczyło, aby wyjaśnić, dlaczego wszystkie atomy 
nie rozpadły się od razu, a cała materia nie wybuchła.
Wciąż istniały stabilne atomy, co dowodziło obecności jakiegoś trzeciego 
składnika, działającego i zapobiegającego spontanicznemu rozpadowi i 
rozpuszczeniu się w swobodną energię wszystkich substancji. Te zjawiska powinny 
zachodzić pod wpływem niszczących sił dwóch składników, które znał. Ale r go 
zawiodło. Niewiadoma siła nie chciała się podporządkować ustalonym prawom obu 
nauk, a jej rzeczywista natura ciągle mu się wymykała. Ale, może jeśli by...
Forester westchnął głębiej, przypominając sobie, że układ okresowy zawierał 
jeszcze jedną triadę — złożoną z trzech cennych ciężkich metali: platyny, osmu i 
irydu. Z tych samych pierwiastków humanoidy budowały te swoje straszne 
przekaźniki! Czy możliwe, żeby ta potrójna grupa okazała się jeszcze jednym 
wygodnym kluczem, gotowym do otworzenia jeszcze jednego rodzaju energii?
Podobne pobudzające idee nawiedziły go ongiś w Starmont, owej pamiętnej nocy, 
kiedy po raz pierwszy ogarnął istotę straszliwego daru rodowej triady. Był 
zmuszony odrzucić je wtedy, jako możliwości jedynie abstrakcyjne. Możliwości tak 
niedostępne i tak daleko poza jego zasięgiem, tak jak teoria elektromagnetyzmu 
byłaby poza zasięgiem spostrzegawczego dzikusa, który patrzy na pływającą 
stalową igłę wskazującą północ. Projekt Piorun nie pozostawiał mu wól-
HUMANOIDY
nego czasu na mgliste spekulacje. Teraz jednak krótki czas, jaki mu pozostał, 
nie nadawał się na nic innego. Poza tym nowe informacje o tych platynowych 
przekaźnikach wpłynęły na to, że w jego umyśle zarysował się pewien wzór. Wzór 
ten czekał na te idee, aby go dopełniły.
Ta nowa myśl szybko wprawiła go w stan podniecenia. Próbował jednak nie 
wykonywać żadnych niespokojnych ruchów. Bał się spojrzeć na swego strażnika lub 
nawet pozwolić sobie na zmianę rytmu oddechu. Próbował zanalizować i 
zademonstrować tę zapierającą dech koncepcję w laboratorium, do którego nie 
wdarł się jeszcze nikt — laboratorium własnego umysłu. Przyszło mu na myśl, że 
ciężkie pierwiastki triady platynowej byłyby rzeczywiście logicznym kluczem do 
tego nieznanego składnika energetycznego. Bowiem w ciężkich atomach niszczące 
siły elektro- i rodomagnetycz-ne muszą w oczywisty sposób wymagać znacznie 
większego natężenia energii stabilizującej, aby je zrównoważyć i powstrzymać. I 
tylko ostateczny znak czynnika wiążącego w najcięższych atomach pozwalał na 
dokonanie rozbicia atomów takiego pierwiastka jak uran.
Leżał bardzo spokojnie. Używał tylko mózgu, poszukując po omacku natury i praw 
tej nieznanej energii. Odczuł podświadomy żal, że nie ma do pomocy Franka 
Ironsmitha z jego sekcją obliczeniową. Ponieważ oddziaływania elektromagnetyczne 
zmieniały się z drugą potęgą odległości, a rodomagnetyczne z pierwszą, wydało mu 
się logiczne, że ten trzeci rodzaj energii będzie niezmiennikiem odległości. 
Podobnie rozumując: jeśli prędkość elektromagnetycznego światła była skończona
Jack Williamson
w czasie, a szybkość energii rodomagnetycznych nieskończona, to oddziaływania 
sił platynomagnetycznych mogły jakoś przekraczać czas. I, jeśli te dwie 
niezdarne hipotezy były prawdziwe...
Wstrzymał znów oddech i nie mógł zapobiec ze-sztywnieniu swego ciała na koi. 
Przecież Ash Overstreet mógł zajrzeć w przyszłość i przeszłość, a dziwne 
zdolności Szczęściarza Forda i Jane Carter nie były ograniczone odległością. 
Drżał, gdy nagle zrozumiał rolę przekaźników platynowych w nowej sieci. 
Dostrzegł, czym był w istocie nieznany komponent. To była... to po prostu 
musiała być energia psychofizyczna!
— Co pana trapi? — zapytał stażnik. — Czy jest pan ciągle nieszczęśliwy?
— Nic takiego. — Wymamrotał te słowa, ostrożnie odwracając się na koi, aby ukryć 
twarz przed maszyną. Znów oddychał swobodnie i rozluźniał kończyny, próbując 
nadać sobie po prostu wygląd człowieka w niespokojnym śnie. — A teraz mam zamiar 
być bardzo szczęśliwy.
Był szczęśliwy. Ten przebłysk intuicji był potężną iluminacją, wyjaśniającą 
wiele rzeczy. Likwidowała luki w pseudonauce Marka White'a i zmiatała kłopotliwe 
sprzeczności. Rzeczywiście wyjaśniała i talent Jane Carter, i zdolności 
Szczęściarza Forda, i szukającą percepcję Overstreeta. Co więcej, dawała 
znacznie pełniejszą odpowiedź niż wątpliwe przypuszczenia skrywające się pod 
ogólnikowym nieznanym, z których próbował kiedyś stworzyć tę hipotezę 
oddziaływań wymiany, hipotezę umysłu i prawdopodobieństw.
Leżał spokojnie, znów odprężony. Zapomniał o czujnej maszynie za jego plecami. 
Zapomniał o sztabach,
HUMANOIDY
bolącym kolanie i tym, że życie było jedną długą porażką. Żałując, że Ironsmith 
nie może sprawdzić jego spekulacji, rozpoczął przepełnioną nabożnym lękiem 
eksplorację wszechświata, rozświetlonego przez to potężne, nagłe światło idei.
To nie nadzieja przynaglała go do tych badań — przynajmniej nie świadoma 
nadzieja — ponieważ sądził, że nie ma już żadnych szans. Poddał swoje ciało 
maszynom i zaprzestał wszelkiego oporu. Zrezygnowany czekał na swój los, po 
prostu skierował swą inteligencję na znajome ścieżki nauki, a teraz jego umysł 
zaczynał triumfalnie przemierzać atomy i galaktyki.
Osiągnął najstarszy cel alchemii i nauki. Bajkowa prima materia, kiedy w końcu 
ją uchwycił, okazała się być bardzo prostym równaniem, tak oczywistym, że 
pomyślał, iż powinien je znaleźć już dawno temu. Stwierdzało ono tylko związek i 
równoważność energii elektromagnetycznej, rodomagnetycznej i psychofizycznej, 
tak jak występują one w najprostszy sposób w stabilnym atomie. Odkrywało 
wszystkie trzy różne aspekty tej jedynej podstawowej wielkości, wielkości, 
której nauka zawsze poszukiwała.
Czyste matematyczne piękno równania sprawiło Fo-resterowi żarliwą przyjemność, 
gdyż jedność była całkowita. Wyrazy równania opisywały podstawowy materiał 
przyrody: ani elektromagnetyczny, ani rodo-magnetyczny czy psychofizyczny — ale 
wszystkie trzy naraz — kamień węgielny uporządkowanej wspaniałości wszechświata. 
Teraz w końcu, zbyt późno, aby to miało jakiekolwiek znaczenie, zobaczył obraz 
całościowy.
Jack Williamson
Przyszło mu na myśl, że alchemicy z historycznych dzieł Irosmitha przyjmując 
rtęć za swoją prima materia i siarkę za swój kamień filozoficzny, kamień który 
przemieniał ją w żelazo, złoto lub miedź, byli tylko nieco dalej od prawdy niż 
ambitni myśliciele późniejszego wieku żelaza, którzy próbowali ustawić 
wszechświat w równowadze na jednej nodze. Rodomagnetyka, dodając drugą nogę, 
tylko nieznacznie poprawiła realność. Psychofizyka zaś, ten trzeci aspekt 
rzeczywistości, uzupełniła ten trójnóg prawdy.
Forester dostrzegł, że przekształcenia i wyprowadzenia z tego równania równowagi 
wyjaśnią pochodzenie atomów i wszechświata, grawitację ciał i rozchodzenie się 
galaktyk, niejasne paradoksy czasu i naturę przestrzeni oraz, niewątpliwie, 
nawet narodziny i znaczenie samego życia i umysłu.
Leżąc spokojnie na koi zatopił się w nieograniczoną wielkość tej koncepcji. Nie 
pamiętał o szarych ścianach klatki dokoła, ani o swoich niesypiających 
strażnikach, ani o nieprzyjemnym fakcie, że sam czekał na cios z innego projektu 
badawczego, dopóki humanoid nie dotknął jego ramienia.
— Do usług, Clay Forester — powiedziała maszyna. — Teraz jesteśmy gotowi.
Stał na dnie płaskiego, pokrytego żwirem, suchego łożyska strumienia. Po lewej 
stronie miał niskie ciemne skały, które uformowały się w miejscu, gdzie potok
HUMANOIDY
wciął się w wystające żebro granitowe. Jałowe, żwirowe pola rozciągały się 
daleko po prawej stronie, a za nimi widniały nagie, martwe wzgórza, rozłożone 
nisko obok szerokiej, płytkiej doliny dawnej rzeki.
Była okropnie zimna noc.
Wystarczyło spojrzeć na niebo, by przekonać się, że to nie Wing IV. Zniknął 
szary zmrok planety humanoi-dów, a niebo nad niskimi ciemnymi skałami i dalekimi 
czarnymi wzgórzami było martwe i całkowicie czarne, popstrzone tylko kilkoma 
drobnymi, owalnymi plamkami szarej mgły. Piętrząc się na tle ciemności, nad dnem 
tej martwej doliny, stał wysoki, nachylony słup białej wspaniałości, 
niewiarygodny deszcz diamentowych błysków zatrzymanych w bezruchu.
Przez chwilę tylko patrzył osłupiały, drżąc z przeraźliwego chłodu. Stał bowiem 
boso na ostrym żwirze, odziany tylko w cienką piżamę, którą mu nałożyli 
mechaniczni strażnicy. Okrutne zimno zatykało mu oddech i parzyło skórę, a on 
stał bezmyślnie w oszołomieniu, aż poczuł pociągnięcie niespokojnej dłoni 
dziecka.
— Och, doktorze Forester! — Jane Carter przycupnęła obok niego na obtoczonym 
przez rzekę żwirze. Już nie była tworem robotów. Jej ogromne przestraszone oczy 
znów widziały, a z twarzy zniknął pogodny, zimny uśmiech maszyny. — Tak mi 
zimno! — Drżąc przytuliła się do niego. — Proszę pana, niech pan mnie zabierze z 
tego zimna.
— Ale jak mogę to zrobić, skoro nawet nie wiem, gdzie jesteśmy? — ogarniało go 
obezwładniające zdumienie.
Odkrył, że nie może naprawdę mówić, ponieważ lodowata próżnia wyssała mu cały 
oddech. Gardło miał
Jack Williamson
suche, płuca mu płonęły, a wargi były zbyt sztywne, żeby się poruszać. Nie 
wydawał żadnych dźwięków i żadnych nie słyszał, gdyż to ciemne miejsce było 
całkowicie martwe. Jednak dziewczynka go rozumiała i nowa trwoga pojawiła się w 
jej oczach.
— Nie wie pan? — Popatrzyła na niego krzywo, ponieważ chudą buzię ciągle miała 
zesztywniałą z bólu. Forester uświadomił sobie, że wcale nie słyszy jej 
rzeczywistego głosu. — Powinien pan wiedzieć — rzekła.
— Ponieważ pan wziął mnie od czarnych maszyn i pan przeniósł nas oboje tutaj. Ja 
jedynie pokazałam panu, dokąd pójść.
— Nie... to nie może być! — potrząsnął głową w oszołomieniu. — Przecież przed 
chwilą byłem w klatce, czekając, aż ten platynowy mózg mnie pochwyci. Nie 
pamiętam, żebym cokolwiek robił. Nawet nie miałem nadziei, że ucieknę, a już z 
pewnością nie wiem gdzie jesteśmy.
— A ja to wiem. — Przysunęła się bliżej do niego.
— To jest to zimne, dalekie miejsce, dokąd pan White posyłał mnie po samorodki 
palladu. Jak najszybciej wracałam stąd do jaskini, żeby nie zamarznąć, ale teraz 
nie możemy tam iść — czarne maszyny wyciągną nas stamtąd. — Jej palce były 
lodowate. — Proszę... Dokąd mamy pójść?
Ale Forester milczał odrętwiały, zaczynając powoli zbierać myśli. Przypomniał 
sobie te oszronione samorodki osadowego palladu. Jane przynosiła je ze 
żwirowiska bezsłonecznej planety, oziębionej do zera bezwzględnego. Teraz 
zrozumiał znaczenie bezgwiezdnej ciemności i tego wysokiego łuku diamentowego 
pyłu za czarnymi i jałowymi wzgórzami. Bezlitosne, ciche zim-
HUMANOIDY
no zapadało w niego jeszcze przenikliwie]. Wiedział bowiem, że on i Jane zostali 
jakoś rzuceni na tę martwą planetę, zagubioną poza ich rodzimym gwiezdnym 
wszechświatem.
Te drobne owalne plamki na tle martwej i pustej ciemności były innymi wyspowymi 
wszechświatami, oddalonymi ponad wszelkie wyobrażenia. A wysoki pióropusz — to 
był brzeg ich własnej galaktyki. Świecił światłem, które musiało opuścić 
wspaniałą mgłę słońc o tysiące stuleci przedtem, zanim pierwszy filozof 
ojczystej planety zamarzył o znalezieniu jedynej, wiecznej treści za wielorakim 
przepływem iluzorycznych form.
— Jest tak strasznie zimno — łkało przestraszone dziecko. — Proszę, czy nie może 
pan zrobić... czegokolwiek? Ja już nie mogę trzymać nas tutaj dłużej przy życiu 
bez oddychania. I nie wiem, dokąd można bezpiecznie pójść. Proszę, czy nie może 
pan...
Forester bezradnie potrząsnął głową. Ten zagubiony okruch świata musiał już 
długie miliardy lat dryfować przez ciemność pozagalaktyczną. Musiał upłynąć 
niewyobrażalny czas od epoki, gdy jakieś zagubione słońce ogrzewało czarne 
wzgórza i gdy wody omywały zmarznięty żwir. Ten świat był martwy. Żaden dzień 
nigdy nie przerwie czarno-srebrnej wspaniałości tej okrutnej, bezdźwięcznej 
nocy. Nic nie może tu żyć przez dłuższy czas. Był bezradny, osłabione kolano 
pulsowało bólem, a zimno żwiru paliło gołe stopy, jak coś bardzo gorącego. 
Patrząc na czarną srogość zwietrzałych skał, opuścił bez nadziei swe ramiona. W 
ogóle nic nie mogło żyć przy absolutnym zerze.
— Nie, Jane, myślę, że to nie ja nas tutaj przeniosłem — delikatnie próbował nie 
powiększać jej strachu,
Jack Williamson
ale w oczach jej wyczytał, że wiedziała o jego wszechogarniającej trwodze. — 
Może zrobiły to humanoidy, przy pomocy swej nowej sieci. — Sama myśl o tym 
przyprawiła go o dreszcz zgrozy. — One używały nas jako zwierząt 
doświadczalnych, wiesz. Może chciały zobaczyć, jak utrzymujesz się tutaj przy 
życiu. Może będą chciały nas znów ściągnąć z powrotem, na chwilę zanim umrzemy, 
aby nas zachować dla jakiegoś innego doświadczenia.
Stała wyprostowana i drobna w swoim skórzanym, zbyt obszernym płaszczu. Parzona 
przez zimny żwir, podnosiła szybko na przemian jedną bosą stopę, a potem drugą. 
Jej sztywne, zmarznięte włosy pokrywał biały nalot szronu.
— Przepraszam pana, ale to pan zrobił. Pan walczył z tą nową mózgową maszyną, 
aby mnie od niej zabrać i pan teleportował nas obydwoje tutaj. — Jej ciemne oczy 
były błagalne. — Pan White powiedziałby, że jest pan strasznie w tym dobry, ale 
ciągle obawiam się, że umrzemy. Czy nie może pan znaleźć dla nas ciepłego 
miejsca, z powietrzem.
— Nie umiem teleportować — utrzymywał ponuro. — Ani nic w tym rodzaju. Ale ty 
możesz dokądś pójść. — Odsunął od siebie jej wątłe ciało. — Lepiej mnie zostaw i 
poszukaj jakiegoś bezpiecznego miejsca.
— Nie, proszę. Nie ma takiego miejsca! — Przywarła do niego rozpaczliwie. — 
Odebrał mnie pan maszynom, nawet jeśli pan tego nie pamięta. Wciąż jeszcze 
walczy pan z tą mózgową rzeczą, żeby mnie zatrzymać, choć wydaje się, że pan o 
tym nie wie. Tak więc musimy trzymać się razem, nie rozumie pan tego?
HUMANOIDY
— Będziemy trzymać się razem. — I razem umrzemy, pomyślał, kiwając głową z 
pełnym niepokoju potwierdzeniem. — Czy możesz mi powiedzieć, jak bronisz nas 
przed zimnem, tak żebym mógł jakoś pomóc?
Tylko potrząsnęła głową, drżąc przy nim wyczerpana. Nie wiedziała jak, 
przynajmniej nie świadomie, a jej nieświadoma adaptacja psychofizyczna mogła ich 
trzymać przy życiu najwyżej jeszcze kilka minut. Jego zamglone i szczypiące oczy 
nie widziały, po upływie tego okresu, dla nich nadziei. Zimno przeniknęło go do 
głębi. Jego próżne płuca płonęły, a zesztywniałe palce ledwie wyczuwały słabe 
szarpnięcie małego ciała osuwającego się obok.
Zapomniał o swym bólu i schylił się, aby ją podnieść. Jego uszkodzona noga 
wygięła się. Upadł i otarł sobie ręce na żwirze. Ledwie podniósł się znów na 
kolana. Uniósł dziecko z czułością i próbował osłonić je ramionami, gdyż nie 
wiedział, co może zrobić więcej. Czuł jej napięty wysiłek, gdy chroniła ich 
przed tą nieubłaganą pustką, ale nie widział żadnego sposobu, jak mógłby 
podzielić z nią to brzemię. Zdawała się wzdrygać i drżeć, jak gdyby jej życie i 
moc odeszły, i nagle zimno uderzyło ich z nowym impetem. Ogarnięty bezgranicznym 
bezradnym współczuciem, żałował, że nie wie, jak jej pomóc.
— Drzwi! — Poruszyła się słabo w jego ramionach, próbując wskazać palcem. — 
Zobacz... tam!
Wciąż klęcząc obrócił się z bólem i dostrzegł nad brzegiem nikły odblask starych 
skał. Jego słabnący wzrok odróżnił z trudem gładką krzywiznę przezroczystej 
kopuły, omywaną dalekimi promieniami odległej
Jack Williamson
galaktyki. Poniżej, na tle skał zobaczył płonące zielone światło.
Sztywno potrząsnął głową i znowu spojrzał: nie mogło to być światło. Nic na tym 
świecie nie mogło ostać się przy życiu i używać latarni, i był absolutnie 
pewien, że tej kopuły tam przedtem nie było, kiedy zobaczył skały po raz 
pierwszy. Zamrugał i wytrzeszczył oczy nie ufając sobie samemu. Ale światło 
niewiarygodnie wciąż migotało na polerowanej, metalowej powierzchni za okrągłym 
otworem w ciemnych skałach.
— Proszę! — łkała Jane. — Niech pan się pośpieszy...
Nie zastanawiał się już dłużej. Podniósł się mozolnie na nogi i uniósł ją. 
Sztywniał z zimna, bolesny ryk narastał mu w uszach, ale chwiejnie skierował się 
z nią ku zielono oświetlonemu otworowi. Ostry żwir już nie ranił mu stóp i nawet 
ustał ból w kolanie, lecz prawie kompletne odrętwienie sprawiło, że się potknął. 
Upadł i znów podniósł się z trudem, z dzieckiem pojękującym mu w ramionach, i 
kuśtykał dalej, aż znów upadł.
I znowu niósł ją dalej, aż w końcu, jakimś cudem ciągle żywy, przechylił się 
przez lśniący metalowy próg. Wewnątrz malutkiej komory płonęło zielone światło. 
Zorientował się, że musi to być śluza powietrzna. Jego załzawione i bolące oczy 
znalazły rząd przycisków. Jeden płonął bladozielonym światłem. Nacisnął go 
niezgrabnie palcem, pozbawionym już czucia i siły. Masywny zawór wysunął się i 
zamknął ich w środku.
Powietrze piszcząc wdarło się do środka ciepłym i łagodnym huraganem. Napełnił 
swoje płonące płuca i odetchnął. Wzrok mu się zaczął przejaśniać, a ciśnie-
HUMANOIDY
nie ryczącej w uszach krwi powoli obniżało się. Zesz-tywniałe stopy zaczęły znów 
go boleć na miłym, dobrym cieple podłogi.
Jane Carter była wciąż w jego ramionach, wiotka i cicha. Trzymając ją za cienki 
siny przegub, nie wyczuwał pulsu. Jej ciało było bardzo zimne, nawet dla jego 
zdrętwiałych dłoni, i pomyślał, że chyba jest martwa. Schylił się, aby położyć 
ją na ziemi, kiedy poczuł nagłe ciepło. Jakby jakaś siła psychokinetyczna, 
pomyślał, zadziałała na nią bezpośrednio i przyśpieszyła cząsteczkowy ruch 
cieplny. Zatrzęsła się konwulsyjnie i westchnęła przeciągle. Jej ciemne oczy, 
pełne absolutnego oddania, otworzyły się. Znowu widziała.
— Och, dziękuję, doktorze Forester! — Teraz słyszał słodycz jej głosu, znów jej 
własnego. Zdawało się, że w pełni wróciła do siebie. Szybko wyślizgnęła się z 
jego ramion. Jej uśmiech był teraz ludzki, odprężony i zadowolony. — Myślę, że 
pan White by powiedział, że jest pan bardzo, bardzo dobry!
Zaskoczony jej nagłym wyzdrowieniem, Forester, osłupiały, rozejrzał się wkoło. 
Każda pomoc czy schronienie dla nich, znalezione tutaj, na tej martwej, 
tułającej się przez ciemność planecie, wydawały się niewiarygodne i 
nieprawdopodobne. Teraz zaczynał, w tej dziwnie wygodnej przystani, zauważać 
rzeczy szczególne.
Z pewnością nie miała ona miliarda lat.
Czyste, ciepłe powietrze miało słaby zapach nowej farby. Przyciski sterujące 
zaworami były zrobione z przezroczystego syntetyku najnowszego gatunku. 
Wszystkie starannie opisane w języku Forestera. Do skrzynki mechanizmu 
sterującego była przymocowana
Jack Williamson
znajoma plakietka Acme Engineering Corporation, małej firmy kooperującej w 
dostawach części osprzętu dla neutronowych rur poszukiwawczych Projektu Czaty.
Zdobył się na odwagę i żeby poeksperymentować, ostrożnie nacisnął przycisk 
oznaczony: Śluza wewnętrzna — otwarcie. Coś zabrzęczało w skrzynce. Błysnęło 
bursztynowe światło i zadźwięczał gong ostrzegawczy. I ciężki klin z polerowanej 
stali opuścił się, otwierając przed nimi drogę do schronu. Forester, drżąc ze 
zdumienia, wprowadził dziecko do środka.
Szli w głąb skały szerokim korytarzem, badając ten zagadkowy azyl. Ściany 
korytarza były wyłożone gładko zespawanymi metalowymi płytami. Płyty pomalowano 
tym samym szarokremowym odcieniem, który Forester wybrał do własnego gabinetu, 
tam w Star-mont. Łagodne oświetlenie wpuszczonych w ścianę urządzeń 
fluorescencyjnych nosiły markę znajomej firmy United Electric.
Po obu stronach tunelu znajdowały się rzędy drzwi zaopatrzonych w obracalne 
gałki. Forester otwierał te drzwi w miarę jak je mijali i oszołomiony patrzył na 
pomieszczenia za nimi. W pierwszym znajdowała się elektrownia z małym 
przetwornikiem wirnikowym, brzęczącym cicho obok rzędu transformatorów. Obok 
czekała jednostka zapasowa. Kiedy znalazł prądnicę, zaparło mu dech w piersiach. 
Ponieważ cała energia zdawała się pochodzić z jednego małego ogniwa, na którym 
widniała plakietka z napisem: Fundacja Badawcza Rodomagnetyzmu w Starmont.
Forester zamrugał kiedy zobaczył ten szokująco nieprawdopodobny napis. Kiedyś, 
co prawda, marzył
HUMANOIDY
o założeniu niedochodowej fundacji rozwoju rodomag-netyzmu dla zastosowań 
pokojowych, ale ostre wymagania bezpieczeństwa wojskowego zabiły tę ideę, razem 
z wieloma innymi. Jeżeli ten projekt badawczy nigdy nawet nie istniał... 
Kuśtykał bezmyślnie dalej, szukając rozsądnego wytłumaczenia.
Następnym pomieszczeniem była kuchnia, dziwnie podobna do kuchni Ruth w małym 
domku, zniszczonym przez humanoidy po zajęciu Starmont. Kuchenka elektryczna i 
lodówka o opływowych kształtach były tymi samymi białymi i połyskującymi 
modelami United Electric, a puszkowana i paczkowana żywność na półkach miała te 
same znajome, jaskrawe nalepki popularnych marek.
Znalazł pokój dla siebie i mniejszy dla Jane. Na stoliku przy łóżku leżało 
kilkanaście jego ulubionych książek. Z lekkim rozczarowaniem stwierdził, że 
wśród nich nie było żadnej, której by jeszcze nie czytał. Łazienka była 
wyposażona w jego ulubione mydło i pastę do zębów, a maszynka do golenia na 
półce niewiarygodnie przypominała jego własną.
W drugim końcu tunelu wąskie schody prowadziły na górę. Weszli na nie z zapartym 
tchem i znaleźli się w kryształowej kopule, którą widzieli z zewnątrz. Z 
uczuciem respektu i zakłopotania, stał patrząc na martwy krajobraz za 
zakrzywionymi ścianami.
Na zewnątrz nic się nie zmieniło. Okrutne niebo było czarne i niezwykłe. Wysoka 
krzywa galaktyki stała, jak nachylony pióropusz srebrnego pyłu, za tą martwą 
doliną, gdzie już od niewyobrażalnie zamierzchłych czasów nie było nic żywego. 
Blade światło pióropusza, słabe i zimne, padało na nagie skały i na niskie, 
zero-
16 Humanoidy
Jack Williamson
dowane wzgórza za polami żwiru, niegdyś omywanymi przez wodę.
Stojąc w środku pod szczytem tej niewiarygodnej kopuły, opierając się na małym 
stoliku, aby odciążyć swe zmęczone kolano, Forester długo i tępo patrzył na ten 
wspaniały łuk ze srebrnej mgły i diamentowego pyłu. Przejmujące zimno i 
samotność tej zabójczej nocy znów go ogarnęły i zadrżał. Jane Carter złapała go 
za rękę i zaszeptała niespokojnie:
— Czy to coś bardzo złego?
— Nic złego. — Z największą pewnością siebie, na jaką mógł się zdobyć, 
uśmiechnął się spoglądając na jej zatrwożoną twarzyczkę. — Po prostu nic nie 
rozumiem. Nie wiem, jak się tu dostaliśmy, tak daleko od domu, że wszystkie 
gwiazdy, jakie ludzie kiedykolwiek poznali, zagubiły się w tamtym oto obłoku. 
Jestem pewien, że niczego nie robiłem.
— Ależ zrobił pan — przerwała mu łagodnie. — Bardzo przepraszam, ale to naprawdę 
pan zrobił.
— Może to był Mark Wbite. — Spoglądając znów w górę, na ten oddalony pióropusz z 
mgły, który był miliardem gwiazd, zignorował jej nieśmiały protest. — Może mimo 
wszystko udało się mu jakoś pokonać maszyny! — Ta podniecająca możliwość 
sprawiła, że podniósł głos. — Może przygotował dawniej to miejsce i jakoś wyrwał 
się spod tej sieci na dostatecznie długo, żeby nas tu teleportować.
Potrząsnęła głową. — Ale to nie był pan White.
— Skąd wiesz? — Znów zadrżał, na myśl o potwornym mrozie, który czyhał na 
zewnątrz kopuły. — Ktoś z naszego świata musiał to zbudować, i to całkiem 
niedawno. — Podniósł brwi widząc jej bezgłośne zdu-
HUMANOIDY
mienie i opuścił bezradnie ramiona. — Po prostu tego nie pojmuję! Wszystko 
takie... takie znajome! Książki, które lubię. Mój gatunek pasty do zębów. Nawet 
butelka proszków, które biorę na niestrawność z nazwiskiem doktora Pitchera i 
właściwym numerem recepty!
— Ale nie pamięta pan? — Jane zmarszczyła czoło, tak zdumiona jak on sam. — Nie 
wie pan? Potrząsnął głową.
— To dziwne, że pan nie wie — powiedziała miękko
— gdyż to właśnie pan to wszystko zrobił. Pan odebrał mnie maszynie mózgowej, 
która ciągle jeszcze ma pana White'a i jego biednych ludzi. Ja tylko pokazałam 
panu dokąd iść, daleko od czarnych rzeczy. Otworzył usta i nie znalazł słów.
— Czy naprawdę pan nie pamięta? — Jej słaby głosik był stłumiony zdziwieniem. — 
Nie pamięta pan jak pan walczył z maszyną mózgową? I jak zrobił pan to ciepłe 
miejsce dla nas, kiedy próbowałam powstrzymać zimno?
— Wskazała na pustą dolinę, a w jej ciemnych oczach znów pojawiła się trwoga. — 
I jak mi pan pomógł, tutaj, przy drzwiach, kiedy miałam za chwilę umrzeć? — 
Zdziwienie odmalowało się na jej twarzy. — To szkoda, że pan nie pamięta — 
szepnęła cicho. — Ponieważ mógłby być pan strasznie dobry w psychofizyce.
Forester spojrzał na swoje dłonie i zacisnął je z niedowierzaniem. Były małe i 
twarde. Zawsze uważał, że są wrażliwe i sprawne, dopóki nie zobaczył 
precyzyjnych kończyn humanoidów, pięknych, ze smu-
Jack Williamson
gami świateł na gładko odlanym tworzywie silikonowym, i potężnych od 
przekazywanej energii. Dłonie miał niezgrabne i obolałe z zimna, a kostki palców 
pokryte były czarnymi strupami w miejscach, gdzie otarł je w wieży na Wing IV.
— Ale pan w ogóle nie używał swoich rąk. — Jane Carter jakby czytała jego 
błądzące po omacku, pełne zwątpienia myśli. — Zrobił to pan swym umysłem. Jak 
mógł pan zapomnieć?
Forester z zakłopotaniem, rozejrzał się znów po niewielkiej kopule. Mały stół 
oświetlony ocienioną lampą był taki sam, jakiego używał w Obserwatorium w Star-
mont. Miał nawet znajomy, brązowy znak w miejscu, gdzie przez nieuwagę nadpalił 
go papierosem. Na stole, starannie ułożone były notatniki i zastrugane ołówki, 
suwak logarytmiczny i kilka podręczników technicznych. Jeden z nich, zawierający 
tablice współczynników rodomagnetycznych, był wydany przez Starmont Press. 
Napisał go dr Clay Forester.
— To moje nazwisko! — Poczuł na karku nierzyje-mne mrowienie. — To są wartości, 
które wyprowadziłem, albo kazałem obliczyć Ironsmithowi. Ale książka się nigdy 
nie ukazała z powodu cenzury. Była tylko jedna kopia w maszynopisie, trzymana w 
sejfie. Nie rozumiem jak... — Głos zamarł mu ze zdziwienia, które ogarnęło go, 
gdy w pełni zdał sobie sprawę z tych wszystkich faktów.
— Zrobił to pan swym umysłem — zapewniła poważnie Jane. — Zastosował pan 
parafizykę, w ten sam sposób, jak ja kiedyś zmieniałam atomy potasu, aby 
zatrzymać czarne maszyny. Tylko myślę, że pan może zmienić każdy atom tak, żeby 
stał się energią, a potem
HUMANOIDY
z powrotem energię w dowolny atom. Pan zrobił to całe miejsce z tej skały, po 
prostu myśląc, jakie by pan chciał, żeby było.
Forester stał bez słów, nie wierząc.
— Widziałam, jak pan to robił — powiedziała Jane.
— Patrzyłam, jak wycina pan dziurę w skale, jedynie umysłem, i zamienia skały w 
maszyny, powietrze, jedzenie i wszystko czego potrzebujemy. I strasznie się 
cieszę, że pan to zrobił. Byłam prawie martwa!
Podszedł powoli do termostatu obok schodów, przy rejestratorze wentylatora. Był 
niezłą kopią termostatu z pokoju dziecinnego w Starmont, pokoju, którego z Ruth 
nigdy nie potrzebowali. Emalia na obudowie miała dokładnie tę samą poprzeczną 
rysę.
— Sądzę, że masz rację. — Jego wąskie ramiona podniosły się niespokojnie. 
Ponieważ widzę, że wszystko jest jakoś skopiowane z mojego umysłu, z rzeczy, 
które znam lub idei, które miałem w głowie. Ale nie rozumiem jak. — Potrząsnął 
głową ze zwątpieniem. — Po prostu nie było na to czasu. Nie było go dosyć na coś 
takiego jak to. Przecież całe to miejsce po prostu się pojawiło... momentalnie!
— Chyba pan nie pamięta. — Westchnęła zmieszana.
— Mnie wydawało się to strasznie długo, czekać tam w tym zimnie i obserwować 
skały, gdy je pan zmieniał. Jego strapione spojrzenie powędrowało do 
bezwietrznego świata na zewnątrz kopuły i coś dotknęło jego pleców chłodem tak 
przejmującym, jak to zimne światło padające z odległej galaktyki. Znał przecież 
naukę transmutacji. Kiedy przeprowadzał inspekcję przemysłowych reaktorów 
jądrowych dla Komitetu Obrony, widział budzące lęk pokazy. Drobną próbkę
Jack Williamson
sodu, platyny czy glinu wkładano ostrożnie do gorącego reaktora przez otwór w 
osłonie ołowiowo-betono-wej. Po chwili wyjmowano ją znowu, jako mieszaninę 
zabójczych izotopów, wśród których dokładna analiza wykrywała ślady 
wyprodukowanych przez człowieka magnezu, krzemu lub złota. Znał możliwości 
przemian jądrowych, dzięki którym szalone energie reaktora niszczyły i 
przebudowywały jednostki atomowe — protony, elektrony i neutrony, na atomy 
innych pierwiastków. Był to dla niego chleb z masłem. Ale to tutaj — to było coś 
innego!
Zimny granit szybko rozpuszczający się od jakiegoś nieznanego, umysłowego 
rozpuszczalnika i zmieniający się w dopasowane płyty mocno zespawanej stali, 
podpierane grubą warstwą izolującego włókna szklanego! Granit zmieniający się w 
zapieczętowane butle sprężonego tlenu, łącznie z reduktorami! Granit zmieniający 
się w puszki zielonego groszku i ich jaskrawe etykiety, i w to zdumiewające 
rodomagnetyczne ogniwo, i w ten suwak logarytmiczny w jego drżącej dłoni... 
materia uformowana myślą!
Nie znał praw rządzących tym wszystkim. Sceptyczna połowa jego mózgu pragnęła 
odrzucić dowody. Jednak żadna niewiara nie zmniejszała komfortu tej namacalnej, 
przezroczystej muszli, odpierającej bezpo-wietrzną pustkę i zimno. Kopuła była 
tutaj i jej trójwymiarowe istnienie dodawało mu bodźca, by szukać wyjaśnienia.
Teoria oddziaływań wymiany, ta koncepcja nieprzerwanej pulsacji tożsamości 
między cząsteczką atomową i każdą z jej niezliczonych bliźniaczych sióstr, może 
być pomocna, myślał. Każda cząsteczka traktowana
HUMANOIDY
jako fala prawdopodobieństwa istniała wszędzie. Ten fakt sugerował prowizoryczną 
odpowiedź na zagadkę teleportacji, a teraz zobaczył, że inne równie 
oszałamiające cuda też z niego wynikały. Nawet umysłowa kreacja tego dziwnego 
schronienia.
Wszystkie własności chemiczne i fizyczne materii były w oczywisty sposób 
określone przez szczególne wzorce tożsamości atomowej. Każda zmiana wzorca 
byłaby również zmianą własności — transmutacją. A wszystkie istniejące wzorce 
były niczym więcej niż funkcjami prawdopodobieństwa oddziaływań wymiany.
Prawdopodobieństwo! Samo w sobie nie rozwiązana zagadka, musi też być 
wyjaśnieniem. Jane Carter dowiodła wiele razy, że jej umysł może rządzić 
prawdopodobieństwem detonując niestabilne atomy lub zmieniając jej miejsce w 
przestrzeni. A Szczęściarz Ford przeprowadził prostszą demonstrację, przypomniał 
sobie Forester, dawno temu, na Smoczej Skale, używając tylko dwóch kostek. Tam 
gdzieś musi leżeć prawda. Forestera podtrzymywał na duchu ten chwilowy przebłysk 
intuicji... dopóki jego krótka iluminacja nie zbladła.
Pozostające bez odpowiedzi pytania Marka White'a wróciły znowu i dręczyły go. 
Jaka była materia mózgu? Jak może on schwycić cokolwiek, choćby 
prawdopodobieństwo? Jakie były prawa i ograniczenia? Zakłopotany oglądał cudowny 
suwak w swym ręku i w oszołomieniu potakująco kiwał głową. Części suwaka łatwo 
się przesuwały i były tam cztery specjalne skale. Przypomniał sobie, że kiedyś 
zamarzyły mu się takie skale na suwaku do rozwiązywania zagadnień z rodomagne-
tyzmu.