KRYSTYNA NEPOMUCKA
Ukłon w stronę cienia
Obrączka ze słomy
?? ???


KRYSTYNA
NEPOMUCKA
Obrączka ze słomy
Redaktor: Anna Pawłowicz
Korekta: Ewa Redlicka
Fotografia na okładce: Mirosław Stelmach
5TO
© Copyright by Krystyna Nepomucka, Warszawa 1992, 1993
ISBN 83-900824-3-8
Wydanie III poprawione i rozszerzone
Wydawnictwo ANTA ul. Kazimierzowska 28 m. 8 02-572 Warszawa tel./fax 48-29-41
Druk: Zakład Poligraficzny WEMA

Jeżeli się nie ma nic — kocha się cień, bo człowiek musi coś lub kogoś kochać. 
Gdy nie ma się już nic, nawet cienia,
to kocha się cień cienia...
*


ROZDZIAŁ PIERWSZY
„... Serafina nie miała bliższej rodziny poza ciotką Apolonią. To właśnie ciotka 
przywiozła ją tutaj, na piaszczysty, zaśmiecony i pełen możliwości brzeg Bałtyku, 
ubarwiony kolorytem nieba. O swoich rodzicach wiedziała tylko tyle, że matka, 
dopóki nie zmarła, to niezmiennie w Wielki Piątek pościła na intencję, aby jej 
mąż, a ojciec Serafiny, który porzucił ją, nim jeszcze poczuła ruchy dziecka, 
miał ciężkie i długie skonanie. Po czym czekała cierpliwie do północy, aby zjeść 
pęto kiełbasy. Była tak gruba, że nad łóżkiem wmontowano uchwyty, by mogła się 
na nich podciągać. Dorożkarze na jej widok zacinali konie, gdyż wsiadając łamała 
resory. Od tluslości wypadły jej wszystkie kłaki i nosiła perukę.
Wspomnienie matki było dla Serafiny mgliste. Sprowadzało się jedynie do czegoś 
ciepłego, miękkiego w dotyku i złotoróżowego w barwie. Mogło to być równie 
dobrze suknią, jak słoneczną plamą leżącą na kołdrze wyplatanego z wikliny 
łóżeczka. Właśnie to łóżeczko Serafina najbardziej zapamiętała z całego 
dzieciństwa. Z czasem urosło do symbolu, ponieważ całe dalsze życie Serafiny 
kręciło się wokół tego martwego na pozór przedmiotu, którego dobry Stwórca nie 
obdarzył na szczęście głosem.
Pamiętała także dziadków. Przesiadywali zazwyczaj w gubiących sprężyny fotelach 
przed otwartym popielnikiem kaflowego pieca. Wydawało im się, że oglądają tam 
zaświaty. Czasem dostrzegali także karoce i Ogród Saski z czasów młodości, gdy 
panie nosiły na kapeluszach rajery, a panowie na nogach trzewiki zapinane na 
drobne guziczki. Obrazy wyczarowywał w ich oczach syfilis. Żywot zakończyli w 
domu dla obłąkanych, o czym niechętnie i tylko ku przestrodze wspominała raz 
jeden ciotka Apolonia, uświadamiając Serafinie konsekwencje chorób wenerycznych.
Ciotka była wciąż jeszcze panną, chociaż sypał jej się pod nosem czarny, ostry 
wąs i przypominała bardziej kirasjera niż kobietę. Podobno mówiono o niej, że 
kiedyś miała gorącą krew, a co za tym idzie, niekoniecznie sypiała sama w małej, 
naruszonej zębem czasu willi po świętej pamięci bankierze,
7
który umarł w jej ramionach na udar serca, najpierw jeszcze zapaskudziwszy całe 
łóżko.
Z czasów krwistej młodości pozostał dziś już tylko zielnik - prezent jednego z 
ostatnich wielbicieli jej kształtnych, tłustych łydek. Podobno, gdyby nie umarł 
w porę, zostałby jej mężem. W spadku po nim odziedziczyła także wstydliwą 
chorobę, którą długo i skrycie leczyła. Zielnik, owinięty w gazety sprzed 
pięćdziesięciu laty, przetrwał jakimś cudem nawet powstanie warszawskie, a 
syfilis został na tyle zaleczony, że ciotka ani nie zgłupiała, ani jej nos nie 
odpadł. Przeciwnie. Trzymała się doskonale, a głowę i bystrość umysłu miała 
jakby specjalnie wyostrzoną do robienia interesów. Była to mądra kobieta, 
głosząca surowe zasady. Od najmłodszych lat wpajała Serafinie, że trzeba 
pracować, aby nie być nikomu ciężarem. Pracować... co nic znaczy przemęczać się, 
gdyż nic tak kobiety nie niszczy i nie postarza, jak ciężka praca oraz nadmierne 
myślenie. A przecież uroda kobiety to cały jej kapitał. Można z niego dostatnio 
żyć do późnej starości, jeśli się umiejętnie podchodzi do mężczyzn i do życia. 
Mężczyźni bowiem są zawsze i niezmiennie tacy sami. Nie ulegają żadnym ewolucjom 
ani rewolucjom, zważywszy na to, co nimi w rzeczywistości rządzi. Uważała, że 
mężczyzna sprzed pół wieku, stąpający wolniutkim kroczkiem po bulwarach i 
wymachujący laseczką, tak samo jak mężczyzna w rozchłestancj koszuli, stojący z 
granatem na barykadzie, jest zawsze i przede wszystkim samcem. Samcem czułym na 
wdzięki wypielęgnowanej kobiety.
Gdy Serafina skończyła szesnaście lat, ciotka zaprotegowała ją do pewnego 
malarza, powierzając wychowankę jego wielkiemu talentowi i jego dłoniom, chciwym 
na zielone owoce. Po roku Serafina z niewytłumaczonych dla ciotki przyczyn 
przestała pozować malarzowi. Została jej po nim czarna pikantna bielizna oraz 
brak jednego maleńkiego szczegółu odróżniającego dziewczynę od kobiety dojrzałej. 
Wszystkie następne prace Serafiny były w pojęciu ciotki łatwe i niezbyt męczące, 
chociaż nie ograniczały się jedynie do pozowania. Najsmutniejsze w nich było to, 
że nie przynosiły wielkiego zysku. Ale też i możliwości Serafiny były jeszcze 
ograniczone, z czego ciotka zdawała sobie sprawę.
Serafina ukończyła zaledwie szkołę podstawową i zaliczyła rok gimnazjum, co w 
ciotki pojęciu całkowicie wystarczało pięknej dziewczynie. Uważała, że 
wykształcenie nie jest kobiecie potrzebne do szczęścia, lecz wprost przeciwnie. 
Mężczyźni nie gustują w zbyt mądrych i wykształconych
8
kobietach, ponieważ wykształcona zawsze przewyższy mężczyznę inteligencją, a 
tego oni bardzo nie lubią.
Nadeszła więc pora, by rzucić Serafinę na głębsze wody z pływającymi w nich 
grubymi rybami. Po półrocznej pracy u pewnego rzeźbiarza, zakończonej 
niefortunnie zabiegiem w wykonaniu ciotki Apolonii, która musiała wysilić cały 
swój kunszt, aby długie szydełko nic zanurzyło się ani o milimetr głębiej oraz 
po kilku przepłakanych nocach Serafiny, ciotka uznała, że nadszedł odpowiedni 
moment do zrealizowania ambitnych planów puszczenia wychowanki na tereny 
zaludnione przez statecznych mężczyzn. Uważała, że tylko tacy są idealnymi 
partnerami dla młodego dziewczęcia. Statecznych, to znaczy w wieku, w którym ma 
się większe skłonności do sadła i kont bankowych, niż do kobiet. Ma to swój sens, 
ponieważ kobiety, jak wiadomo, szybko więdną od zbyt intensywnego życia 
seksualnego, a przynajmniej zatracają w twarzy ów nieuchwytny rys dziewczęcości, 
na którym można wiele zbudować w sferze materialnej.
Pani Apolonia obejrzawszy siostrzenicę ze wszystkich stron, a zwłaszcza od 
strony najbardziej zasadniczej tak dla kobiety, jak i dla dobrze leżącej sukni — 
zdecydowała się zabrać ją nad morze, ponosząc wszelkie związane z tym koszta. 
Wychodziła ze słusznego założenia, że jeśli się chce coś wyjąć z garnka, należy 
do niego najpierw włożyć. Dzięki złotej maksymie ciotki Serafina otrzymała nową 
sukienkę koloru gotowanych raków i nieskazitelnie białą bieliznę z koronkami. 
Taką, jaką najchętniej oglądają starsi panowie o niezaspokojonych instynktach 
ojcowskich. W ten prosty sposób Serafina zetknęła się po raz pierwszy z morzem 
oraz pewnym starszym panem, który w niedługim czasie przy intensywnej 
zapobiegliwości ciotki Apolonii, powiększył kolekcję jej dziwnych kochanków. 
Jeden z nich na przykład, był bardzo pobożny. W czasie Wielkiego Postu kazał 
Serafinie wyhaftować na pasku do podwiązek: memento mori, a na znak żałoby 
sięgał zazwyczaj do metafizyki, chciaż prościej byłoby sięgnąć do pieniędzy 
ukrytych w portfelu z krokodylowej skóry. Ostatniemu z nich w najmniej 
odpowiednich momentach wypadała sztuczna szczęka, ale miał jeden nieodparty 
wdzięk, ukryty wabik. Serafina wykryła go po długich obserwacjach i przy jeszcze 
większej dozie dobrej woli. Były to uszy. Duże, odstające, wyblakłe na końcach 
uszy, przypominające rozwałkowane na makaron ciasto. Poruszając nimi groźnie, 
zabawiał Serafinę, wachlując jej spocone piersi. Mogła więc śmiało powiedzieć, 
że kochał ją tak, aż mu się uszy trzęsły.
9
Podarował jej szwajcarski zegareczek na złotej bransoletce. Ciotka schowała 
zegareczek do specjalnej kasetki, jako zalążek przyszłej fortuny. Serafina 
bowiem przyjmowała tylko prezenty. Natomiast szeleszczącą walutą zajmowała się 
ciotka, aby żaden cień nie padł na dziewczątko, będące pod jej opieką. Z chwilą 
jednak, gdy bystre oko pani Apolonii wypatrzyło, że starzec dożywia się 
ukradkiem w barach mlecznych, a prezenty dla Serafiny zaczęły nabierać coraz 
więcej cech poetyckich ograniczając się do taniutkich bukiecików, odsunęła 
adoratora całkowicie od Serafiny, grożąc prokuratorem, jeśli będzie usiłował 
nadal napastować nieletnie i niedoświadczone dziecko.
Nie ma ludzi niezastąpionych. Wkrótce więc na miejsce pana z małym wdziękiem w 
dużych uszach, wynalazła ciotka Apolonia obiecującego mężczyznę z inicjatywy 
prywatnej. Serafina urzekła go na dancingu w Grandzie. Trzeba przyznać, że w 
bezpretensjonalnej marynarskiej sukience wyglądała bardzo efektownie i tak 
niewinnie, że można się było o nią potargować, zupełnie jak o prawdziwą dziewicę. 
Przy tym Serafina odziedziczyła po matce wrodzoną uległość charakteru, co 
dodawało specjalnego wdzięku jej trochę drapieżnej, kociej twarzy.
Ciotka przeprowadziwszy dogłębny wywiad, przy najbliższej okazji zaprosiła pana 
do stolika, po czym bardzo szybko i umiejętnie zaaranżowała spotkanie na plaży z 
Serafiną, która przysłuchiwała się rozmowie z opuszczonymi skromnie rzęsami. 
Ciotka po dłuższym namyśle zgodziła się na spacer we dwoje, ale dopiero wówczas, 
gdy przyobiecał traktować jej siostrzenicę jak małe kapryśne dziecko, 
nieświadome podłości przewrotnego świata.
Morze było wielkie i zielone, a Serafina mała, zaś w czerwonej sukience 
przypominała rozchwiany płomyk na wietrze. Patrzyła burym wzrokiem na uciekające 
nieomal spod stóp fale, kląskające niby mlaśnięcia językiem, na wilgotny ich 
ślad z jasną wypustką piany i myślała o niczym. Wypełniała ją nieuchwytna 
tęsknota za czymś, czego jeszcze nie rozumiała, nie potrafiła nazwać ani 
przyoblec w określony kształt. To taka bezimienna, daremna tęsknota, równa 
instynktowi dzikich gęsi odlatujących do ciepłych krajów. Zagubiła się w niej 
jak w lesie, nie mogąc odnaleźć właściwej ścieżki.
Chłodna bryza zwilżyła twarz dziewczyny. Lekko rozchylone usta przypominały 
dojrzały, pęknięty owoc, oczy błądziły po dalekim, zamglonym horyzoncie. Duża, 
owłosiona dłoń dotknęła jej szczupłych, spadzistych ramion.
- Patrzysz na zachód słońca?
10
Serafina odwróciła powoli głowę, zobaczyła tłuste, wygolone policzki, podbródek 
obwisły, jak krocze starej krowy i małe ruchliwe oczka utkwione w jej oczach. Z 
szeroko rozstawionych, sterczących pod delikatnym jedwabiem piersi Serafiny 
wyrwało się coś jakby jęk, a po nim dopiero przyszły słowa i banalny uśmiech 
mimowolnej kokieterii.
—  Ach, to pan Ziutek! Tak się przestraszyłam...
Schyliła się i podnosząc mały, wilgotny kamyczek, rzuciła go w morze, jak 
niewypowiedzianą myśl, jak słowa obrzydzenia, które cisnęły się jej na 
rozchylone niczym do pocałunku wargi. Bądź co bądź ciotka opłaciła podróż, 
poniosła tyle kosztów, a teraz słusznie i natarczywie domaga się, żeby Serafina 
coś zarobiła na ich dalszy tutaj pobyt. Serafina także chciała pozostać pośród 
urzekającego ją każdego ranka krajobrazu. Może spotka wreszcie chłopaka, którego 
już kocha, mimo że go jeszcze nie poznała, nie widziała na oczy. Młodego, 
pięknego chłopaka o wąskiej twarzy i wąskich biodrach. Nic będzie chciał od niej 
niczego, poza słowem: kocham.
Do rzeczywistości przywołuje gardłowy, niski głos sapiącego nad jej karkiem pana 
Ziutka.
—  Pójdziemy wieczorkiem na kolacyjkę do Grandu?
—  Pójdziemy... — zgodziła się z ociąganiem, przymykając oczy, żeby jeszcze 
przez chwilę zatrzymać w nich wyimaginowany obraz.
—  A szampana dziecko lubi?
—  Lubi... — odpowiedziała kapryśnie i jak mała dziewczynka ułożyła usta w 
zabawny ryjek.
Serafina wiedziała z doświadczenia i ze światłych nauk ciotki, że takie minki w 
szczególny sposób działają na starszych panów. Jeszcze tylko nie bardzo 
potrafiła zamienić minki na korzyści materialne i z pewnością ciotka nazwie ją 
znów „niedonoskiem umysłowym". Serafina nie umiała zbytnio liczyć. Nie potrafiła 
mnożyć i dodawać, gdy obejmowały ją starcze ramiona. Wolała wtedy myśleć o czymś 
przyjemniejszym. Na przykład o malinowych lodach, białych pantofelkach, o morzu, 
w którym będzie kiedyś pływała ze swoim chłopcem.
Pan Ziutek ujął ją pod ramię, usiłując nadać elastyczności swoim krokom, 
wciągnąć wystający, obciśnięty popielatą gabardyną, rozległy brzuch. W tylnej 
kieszeni spodni spoczywał napęczniały portfel, a liczne w Sopocie sklepy 
komisowe zaprowadziły już niejedną dziewczynę na pierwsze piętro Grandu do jego 
apartamentu z widokiem na morze.
—  A gdzieśmy pozostawiły ciotunię? — Zajrzał Serafinie w oczy z figlarnym 
uśmieszkiem na mięsistych, o fiołkowym odcieniu, wargach.
11
—  Ciocię boli głowa. Położyła się trochę... - kłamała tak, jak uczyła ciotka. - 
Myślę, że nic będzie się gniewała, jeśli zjem z panem kolację... — Popatrzyła na 
niego niewinnym wzrokiem.
—  Miejmy nadzieję! - Roześmiał się szeroko, aż zakołysał się obwisły
podbródek.
Szli po wilgotnym piachu wyludniającej się o tej porze plaży. Zachód rozlał się 
czerwienią na spokojnych, napływających rytmicznie falach. Serafina spojrzała na 
różowiejące smugi nieba. Pomyślała, że byłyby ładne domowe pantofelki w takim 
właśnie kolorze.
—  O czym dziecko tak rozmyśla? — Usiłował poszukać jej oczu. Czuła, że ręka 
podtrzymująca jej ramię szuka uparcie kontaktu z piersią. Był to moment, którego 
nie należało przegapić. Patrząc przed siebie i udając, że nie zauważa lubieżnych 
ruchów, powiedziała niedbale, z niejakim ociąganiem:
—  Myślę o drobiazgach, które oglądałam dziś rano w komisie...
—  Możemy je jutro razem obejrzeć! — wykrzyknął bez namysłu. Jednak natychmiast 
ugryzł się w język, zastanawiając się, w jaki sposób taktownie zmienić temat. W 
podobne sprawy nie należało się zbyt szybko i pochopnie angażować. Wiedział z 
doświadczenia, że taki „drobiażdżek" jest zazwyczaj kuponem zagranicznego 
jedwabiu albo włoskimi pantoflami o zawrotnej cenie. Ostatecznie można się 
trochę potargować, chociaż dziewczyna warta solidnego prezentu. Należy jednak 
poczynać sobie ostrożnie, aby nie stała się jedynie czymś w rodzaju odkurzacza, 
wsysającego wszystkie zaskórniaki. Kropelki potu wystąpiły panu Ziutkowi na 
czoło. Rozgorzała w nim krótka, rozpaczliwa walka między zawodową ostrożnością, 
starczym skąpstwem, a młodzieńczym pożądaniem. Zdawał sobie jednak sprawę, że 
jest już w tym wieku, gdy choruje się nie na przerost możliwości potencjalnych, 
a raczej na przerost gruczołu krokowego. Nim się spostrzegł, doszedł do lat, 
kiedy w momentach wielkiej obstrukcji szeptał do siebie z wielką rozwagą: „tylko 
się zbytnio nie nadymaj, bo może pęknąć w mózgu jakieś naczynko i koniec z 
wszelkimi uciechami. A wtedy nic odróżnisz już pupki od papki". Gdy zaś do tego 
ma się jeszcze duży brzuch, to powodzenie należało koniecznie podtrzymywać 
upominkami. Przestał się od dawna łudzić, że piękne, młodziutkie dziewczyny 
pozwalają na wszelkie poufałości tylko i jedynie dla samych przeżyć erotycznych. 
Przeżycia to one mogły mieć ze znacznie młodszym i foremniejszym. Od jemu 
podobnych wymagały przede wszystkim wzruszeń żołądkowo—ubraniowych.
12
Krocząc u boku Serafiny, czuł ogarniające go szaleństwo, jakiego od lat już nie 
doświadczył. Był pewny, że mógłby ją pieścić tak, jak nie zdarzyło mu się od 
dawna pieścić żadnej kobiety. Znów poczuł się stuprocentowym samcem i przez 
moment zapomniał o nadciśnieniu. Oczy mu rozbłysły zmętniałym lazurem, krok stał 
się jeszcze bardziej sprężysty, dłonie spotnialy i coś tam zaczynało 
niespokojnie drgać w niebieskich kalcson-kach w różowe żabki.
„Choćby ta drobnostka kosztowała tysiące, muszę mieć tę dziewczynę" — pomyślał, 
przeliczając w myśli pieniężne zasoby. Obrachunek wypadł pomyślnie i pan Ziutek 
zaszeptał gorącym oddechem w drobne, wysuwające się spod ciemnych włosów, uszko 
Serafiny.
—  Maleństwo ma takie piękne nóżki... Trzeba dla nich pomyśleć o pantofelkach z 
antylopy.
—  Tak... — rozmarzyła się Serafina, wzdychając leciutko i dotykając głową jego 
ramienia. Pomyślała, że wszystko łatwo poszło i ciotka nie będzie miała powodu 
nazywać ją „niedonoskicm umysłowym". Gdy jednak ujrzała z bliska zaróżowioną, 
gąbczastą twarz z falbankami zmarszczek pod malutkimi oczkami, postanowiła 
podwoić swoje wymagania.
—  Mam teraz ochotę na kawę — szepnęła, gdy znaleźli się w holu Grand Hotelu, a 
pan Ziutek stał krok za nią niby dobry, troskliwy tatuś, który nosi za córeczką 
szal.
Pan Ziutek przytaknął szpakowatym, mocno przerzedzonym czerepem i drobiąc 
wielkimi stopami w popielatych, dziurkowanych zamszówkach, wstępował za Serafiną 
po trzech wysokich schodkach z marmuru.
—  Kupię ci kwiaty, Serafino! - Zatrzymał się w hołu przed oszklonym kioskiem 
pełnym róż w smukłych wazonach.
—  Ach, nie! — Skrzywiła się z obrzydzeniem. Myślała bowiem o zupełnie innych 
sprawach niż kwiaty, co wiązało się z obecną przy niej starczą galaretą, a także 
z byłym kochankiem—inwalidą. Ten ostatni, nim zabrał się do pieszczot, długo 
skrzypiał sztuczną nogą, którą za każdym razem odkręcał, a potem wczołgiwał się 
z ochoczym chichotem pod kołdrę, z pustką u lewego boku. Pustka tej nogi była 
prawic namacalna i urastała do wielkości nogi olbrzyma. Miała większe rozmiary 
niż noga prawdziwa. Serafinę bawiły jednak różne zdrobnienia i wyszukane nazwy, 
które stosował, jak chociażby: „pieszczochron" na określenie pewnego gumowego 
drobiazgu. Usiłowała teraz zająć myśl czymś innym, niż zastanawianiem się, co 
mógłby mieć do odkręcenia pan Ziutek.
13
-  Nie lubisz kwiatów? — W jego głosie zabrzmiały zdumienie i niewiara.
-  Nie lubię - skwitowała zdecydowanie. - Trochę się nimi brzydzę, a może tylko 
się boję... - dodała łagodniej, nie mając wcale kwiatów na myśli i utkwiła 
niechętny wzrok w koszyku z różową azalią. Zmrużyła przy tym oczy, niczym 
krótkowidz, chociaż widziała doskonale. Ciotka twierdziła, że wszystkie 
prawdziwe damy miały slaby wzrok i mrużyły oczy, należało więc je naśladować. 
Serafina przy lada okazji czyniła to samo z nieporównanym wdziękiem. Nawet 
ślepota w jej wykonaniu nabierała powabu.
„Jest taka inna" — pomyślał pan Ziutek, zerkając z dumą na jej delikatny profil 
i prężąc na ramionach wątłe, obrosłe tłuszczem muskuły.
„Z pewnością wydalam mu się oryginalna. Ciotka przecież uczyła, co lubią 
mężczyźni" — uśmiechnęła się w przestrzeń zwycięsko, wsuwając delikatnie dłoń 
pod naprężone ramię i opuszczając skromnie rzęsy, aby nie dostrzegł w jej oczach 
niechęci.
-  A czego chciałabyś najbardziej? - zapytał, myśląc o jutrzejszym spacerze po 
komisach przy ulicy Monte Cassino.
Serafina chwilę milczała, ociągając się z odpowiedzią. Błądziła teraz myślami w 
pracowni malarskiej. Witryna z kwiatami przywołała tamten czas... Od pierwszej 
chwili, gdy rozejrzała się po ścianach zawieszonych obrazami, odkryła w sobie 
zamiłowanie do kolorowych, dziwacznych plam na płótnie, z których można odczytać 
wszystko, co się tylko chce zobaczyć. Były takie pozbawione sensu, a zarazem 
piękne...
Nie mogła przecież tego wszystkiego wyjawić panu Ziutkowi. Instynktownie czuła, 
że nic by z jej marzeń o malowaniu nie zrozumiał. Co najwyżej, zamiast pantofli 
z wężowej skórki, kupiłby jej taniutkie, dziecinne farby w czarnym pudełku z 
dwoma pędzelkami w środku, tak jak chciał się zapewne wykpić kwiatami, których 
ani zjeść, ani na nogi nałożyć.
Barwne kwiaty na wystawie przypomniały jej mężczyznę, przed którym po raz 
pierwszy w życiu stanęła nago, pozując jako modelka do aktu. A może nawet nie 
kwiaty, tylko niebieski kolor dekoracji, który skojarzyła z jego błękitnym 
kitlem powalanym farbami. Ten mężczyzna o nerwowych dłoniach i drapieżnym 
profilu był świadkiem jej pierwszego rumieńca wstydu, a trochę później krzyku 
bólu i rozkoszy. Wezbrała wtedy cała uczuciem do niego, jak pierś mlekiem.
Gdy udało mu się sprzedać któryś z obrazów, albo gdy był pijany, pozwalał 
Serafinie bawić się farbami i paletą. Kiedyś, oglądając kawałek
14
płótna   pokryty   przez   nią   śmiało   zestawionymi   barwami   mającymi 
wyobrażać bukiet polnych kwiatów, wykrzyknął pełen zdumienia:
—  Ależ to bardzo interesujące, dziewczyno!
Długo przypatrywał się jej ze zdumieniem, jakby ją zobaczył po raz pierwszy. 
Może dlatego, że był pijany i widział podwójnie?
—   Gdybyś nie była tylko modelką, a kręciła się po Akademii mając wpływowego 
protektora, uznano by cię niechybnie za wielki talent. A tak, to gówno! — 
dorzucił bełkotliwie. Odbiło mu się kminkówką, więc zaciągnął się zapalonym 
papierosem, który mu podała i wpadł w melancholijny nastrój. Był bliski łez, gdy 
objął ją i tłumaczył, że nie tylko malarką, ale nawet lwicą nigdy nie będzie, 
jedynie zwykłym kociakiem, bo nic obraca się między grubą zwierzyną...
Wchodząc do sali, Serafina przystanęła na moment, rozglądając się dookoła, 
podchwytując męskie taksujące spojrzenia. Wydęła pogardliwie wargi. Nie byli jej 
jeszcze potrzebni w znaczeniu samców, a jedynie w charakterze książeczek 
oszczędnościowych, z których w każdej chwili można podjąć potrzebną kwotę.
W przepełnionej o tej porze kawiarni z trudem znaleźli stolik, korzystając z 
pomocy usłużnego kelnera z dłońmi stworzonymi do łapówek i napiwków. Pod palmami 
siedziały stadka młodych kurewek, pianista wygrywał melodie z operetek, 
zgarniając je z klawiszy szybkimi palcami, pachniało zachęcająco kawą. Serafina 
z gracją usiadła na zielonym fotelu z ciemnym wyplatanym oparciem. W czerwonej 
prostej sukience o dużym dekolcie, zsuwającym się z lekko spadzistych ramion, 
wyglądała jak nadwiędry kwiat maku rzucony na trawę. Poprawiła czekoladowego 
koloru włosy spadające w nierównych kosmykach na czoło i uśmiechnęła się 
promiennie.
Pan Ziutek obrzucił salę pewnym siebie spojrzeniem zdobywcy, chcąc się przekonać, 
czy wszyscy doceniają jego powodzenie. Jednocześnie penetrował, czy nie natknie 
się na kogoś ze znajomych, kto mógłby donieść żonie, jak się tutaj zabawia. Żona 
była chorobliwie zazdrosna, krzykliwa i nieobliczalna w reakcjach. Prowadziła 
jednak znakomicie dom i, co się najbardziej liczyło, dbała o jego chorą wątrobę.
„Muszę wysłać jutro czułą karteczkę. Inaczej gotowa zjechać mi na głowę" - 
pomyślał rozsądnie, zwracając się do Serafiny mizdrzącym się tonem:
—   Czy dziecko ma apetyt na melbę?
—  Ma... — skinęła wdzięcznie główką, uśmiechając się w przestrzeń, zajęta 
marzeniami kręcącymi się wokół jutrzejszych zakupów. Ciotka Apo-
75
lonia zachęcała ją niejednokrotnie do przeobrażenia się w takie małe, czarne 
stworzonko, które pokazała kiedyś Serafinie w słoju na aptecznej wystawie. To 
czarne, niepozorne stworzonko potrafiło przypiąć się do ludzkiego ciała i pić 
krew lak długo, aż syte, samo od niego odpadało. Serafina postanowiła już jutro 
zrobić taki eksperyment z panem Ziutkicm w komisowych sklepach w myśl zasady, że 
wszystko ma swoją cenę, a im dziurka mniejsza, tym wydatki większe.
Publiczność w kawiarni była ta sama, co każdego innego dnia. Kocie oczy Serafiny 
prześlizgiwały się obojętnie i z pewnym rozczarowaniem po dobrze znanych z 
widzenia twarzach.
„Znów nikogo godnego uwagi" — westchnęła, nie dojrzawszy wśród mężczyzn swego 
ideału z dziewczęcych snów. Mimo, że z pozoru była zepsutą dziewczyną 
wychowywaną przez ciotkę na drapieżną kocicę, to jednak pozostawała nadal 
niewinnym, naiwnym stworzeniem, tęskniącym za tym wszystkim, za czym tęsknią w 
jej wieku dziewczęta i na co czekają, wierząc iż życic przyniesie im w darze 
same piękne i nadzwyczajne przeżycia.
Zdjęty delikatnie z bitej śmietany plasterek ananasa, ozdabiający pucharek z 
melbą, stacił nagle dla Serafiny smak, gdy spocona dłoń pana Ziutka coraz 
natarczywiej szukała pod stolikiem jej kolana. I nie tylko.
Potem jedli kolację w sali restauracyjnej z orkiestrą. Pan Ziutek dysponował 
kolację u zgiętego wpół kelnera, a Serafina przesuwała znudzonym wzrokiem po 
wyfraczonych muzykach. Siedzieli na tle granatowej zasłony z wyplecionym ze 
słomki Neptunem, zwartym w czułym uścisku z Syreną. Bokami prześlizgiwały się 
wielkie ryby. Na parkiecie kręciło się w kółko kilka par, wyczyniając nogami 
dziwne i skomplikowane wygibasy. Przy paru stolikach siedzieli zagraniczni 
goście. Między półmiskami pełnymi zakąsek ustawiono kolorowe proporczyki i 
Serafina starała się odgadnąć, do jakiego należą państwa. Po prawej stronie, w 
pobliżu otwartych szeroko drzwi do mrocznego baru, siedział samotnic oficer 
marynarki. Serafina kilkakrotnie wracała do niego wzrokiem, ale kiedy dostrzegła, 
że ma odstające uszy, przestała się nim interesować. Nie mógł być chłopcem z jej 
wyobrażeń. Tamten musi mieć wszystko najpiękniejsze i takie jak specjalnie dla 
niej uszyte.
—   O czym dziecko tak myśli?
Pan Ziutek położył szeroką, owłosioną rękę na jej drobnej dłoni.
—  Tak sobie, o niczym..."
16
Odłożyłam maszynopis, popiłam parę łyków zimnej kawy i spojrzałam niepewnie na 
Jadźkę. Nazywała siebie teraz Vini. Od śmierci Józka nie chciała, aby ktokolwiek 
mówił do niej: Jadźka. Siedziała sztywno wyprostowana w swojej nieśmiertelnej 
granatowej sukience z biah/? kołnierzykiem.
—  No, i jak to znajdujesz? — spytałam z wymuszonym uśmiechem, bo mina, z jaką 
na mnie patrzyła, nie wróżyła niczego dobrego. Zamiast spodziewanego entuzjazmu, 
zobaczyłam coś w rodzaju obrzydzenia, a może tylko zaskoczenia pomieszanego z 
przerażeniem.
—  Tyle na razie udało mi się napisać. Reszta w głowie i notatkach... -
Uśmiechnęłam się do niej czule, wyrównując drżącymi z emocji palcami kartki 
maszynopisu. Była moim pierwszym czytelnikiem, a ja bardzo się z jej zdaniem 
liczyłam. Z nas dwu ona była zawsze rozsądna i przewidująca. Stąpała twardo po 
ziemi.
—  To już lepiej zostań przy tłumaczeniach... — westchnęła z niezdecydowanym 
wyrazem twarzy, unikając mego wzroku. Ten niezdecydowany wyraz miał być 
prawdopodobnie dla mnie osłodą. Zwykle wyrażała się jasno i brutalnie.
—  Robisz to przynajmniej dobrze, a i zarabiasz nic najgorzej...
—  Tak myślisz? — Starałam się nie okazywać rozczarowania. — Mam serdecznie dość 
przekładów z niemieckiego. — Wzruszyłam nieznacznie ramionami.
—  Wątpię, żeby ci ktoś wydał tego rodzaju powieść — orzekła autorytatywnym 
tonem. — Cenzura nie puści. Przecież nie ma nic wspólnego z socrealizmem. 
Zastanów się nad tym...
Popatrzyłam w okno. Niebo poszarzało, zbierało się na deszcz.
—  Mam po prostu dość tej całej naszej rzeczywistości, tych upolitycznionych, 
tłumaczonych przeze mnie książek, nawet tych, które z braku innych muszę czytać. 
Wszyscy już mają po dziurki w nosie elektryfikacji, produkcji, wspaniałych ludzi 
i radzieckich powieści, w których nawet amputowane nogi odrastają. Chcę od tego 
uciec! Chociażby dla własnej przyjemności. Od dawna chodzi za mną myśl, żeby 
zacząć pisać. Pamiętam, że na którymś z powojennych zjazdów koleżeńskich naszego 
gimnazjum jedna z koleżanek przypomniała, jak mając czternaście lat przysięgałam, 
że kiedy dorosnę, napiszę piękną powieść o miłości. Gdy wyszłam za mąż i 
zo')a<:^SffoTm^S0 mCża biegającego po pokoju nago z nadwiędłą mę^jścią, odgf^łam 
się, że jeśli natychmiast nie zakryje się ręcznikiem,
17
opiszę go kiedyś w powieści, zresztą tak samo jak i naszą noc poślubną. Nawet 
tytuł miał być taki... Noc poślubna.
—  To pisz! - westchnęła Jadźka, wznosząc oczy ku górze. - Ale pisz w taki 
sposób, żeby mogli wydać. I żeby nie było to podręcznikiem dla kurew...
—  Ba! — Wzruszyłam ramionami. — Państwowo twórcza tematyka mnie nie interesuje. 
Chcę pisać o czymś zupełnie innym, a jednocześnie prawdziwym. Przecież na całym 
świecie roi się od takich młodocianych kurwiszonków...
—  Ale u nas ten temat stanowi tabu! Wiesz o tym równie dobrze, jak ja. Skoro 
chcesz czegoś prawdziwego, opisz swoje życie. Jest wystarczająco atrakcyjne i 
niecodzienne... — Spojrzała na mnie wymownie. — U ciebie wszystko było na opak i 
udziwnione. Zawsze byłaś przekorna i szłaś pod prąd. Chociażby ta twoja 
okupacyjna miłość do Niemca... - Odchrząknęła i spuściła oczy, jak winowajczyni. 
Wiedziała, że właśnie tego nie powinna była powiedzieć.
—  Nic tylko okupacyjna! — żachnęłam się porywczo. — Wciąż tkwi we mnie, niczym 
głęboko ukryty cierń, Jeśli on żyje, wróci i...
Nie dała dokończyć zaczętej myśli.
—  Nie wierz nigdy w powroty! — krzyknęła ostrzegawczo. — Są nieprawdziwe jak 
sny.
—  Ale ja chcę wierzyć i chcę czekać — upierałam się, zbuntowana już i niechętna 
tej rozmowie. — Czas zużyty na czekanie nie czyni człowieka starszym... - 
dokończyłam łagodniej cytatem z „Czarodziejskiej góry", mojej ulubionej wciąż 
jeszcze książki.
—  Marnujesz najlepsze lata, a ja nie mogę na to spokojnie patrzeć. Spróbuj 
wreszcie zapomnieć, wymazać z pamięci nieistniejący już czas. Niczego ci dobrego 
nie przyniósł, poza bezsensownymi marzeniami... — Odruchowo szukała czegoś w 
przepastnej torebce. Pewnie papierosów, zapominając, że rok temu rzuciła palenie.
—  To prawda — przyznałam ze skruchą, ale i bez przekonania, myśląc o tym, że 
gdy Polska trwała pod hitlerowską okupacją, gdy jeszcze grzmiały działa na 
wydłużających się liniach frontów, gdy niemiecka armia szła wciąż naprzód — ja 
pokochałam Niemca. Wstydziłam się tej bezsensownej miłości, borykałam się z nią, 
a jednak zwyciężyła. Przetrwała dziesiątki lat. Przewiały nade mną, jak wiosenna 
burza, jak huragan niszczący wokół siebie wszystko. Długo trwałam w oku cyklonu. 
Gdy minął, zostałam zupełnie sama. Wyobcowana ze środowiska, obca nieomal, 
straszliwie sa-
18
motna, z zapiekłym żalem do losu, do samej siebie, do przyjaciół, którzy się ode 
mnie odwrócili. Walter nigdy nie wrócił. Nawet w snach nie potrafiłam się z nim 
odnaleźć. Być może nie żył już, podczas gdy ja wciąż czekałam, oddając się 
marzeniom.
—   Wiesz co... — zawiesiłam głos zastanawiając się, w jaki sposób przekazać to, 
o czym myślałam. - Czasem wydaje mi się, że moje życie przypomina podziurawione 
sito. Te dziury, to nie spełnione nigdy do końca marzenia. A życie bez 
niespełnionych marzeń i tęsknot staje się dziwaczne i niepotrzebne. Tak właśnie, 
jak dziurawe sito... Może właśnie dlatego z irracjonalnym uporem każdy chce je 
realizować, co o tym myślisz? - Spojrzałam niepewnie na Jadźkę. Błądziła 
wzrokiem gdzieś ponad moją głową. Może patrzyła na akwarelę, przedstawiającą 
jesienny pejzaż? I nagle uprzytomniłam sobie, że jej Józek zginął w takim 
właśnie jesiennym, złocistosłonecznym pejzażu, oblany benzyną przez Niemców i 
podpalony na trawniku zasłanym żółknącymi liśćmi klonu.
—  Marzenia to marzenia, a rzeczywistość to rzeczywistość i do niej musimy się 
dostosować. Inaczej zginiemy, a w najlepszym razie nie odnajdziemy się w niej... 
— odpowiedziała bezbarwnym głosem.
—  Nie potrafię żyć bez marzeń... — szepnęłam bezradnie, pełna skruchy, jak 
dziecko, które wie, że źle robi. — W nich naprawdę żyję. Gdy marzę, czuję się 
nawet szczęśliwa. Jestem razem z Walterem, albo czekam na jego powrót, bo moje 
marzenia są pełne wiary, że nie mógł zginąć, że zjawi się któregoś dnia. Po 
prostu zadzwoni do moich drzwi... - Bez większej wiary we własne słowa, dodałam: 
— Nie chcę, nie mogę się ciągle pogodzić, że pewnie stało się inaczej...
—  Musisz przez to przejść sama, jak przez rzekę bez mostu — powiedziała Jadźka. 
Surowa i wciąż nieprzejednana. Zdziwiła mnie metafora, tak nie pasująca do jej 
osobowości. Może gdzieś ją przeczytała, zastanawiałam się bez sensu, miast 
pomyśleć o ratowaniu naszej zagrożonej powtórnie przyjaźni.
—  Ja to mam za sobą... — usłyszałam po długiej chwili twardy w brzmieniu głos.
—  Ja także. Tylko, że u mnie nic to nie dało, niczego nie zmieniło. Wiesz 
przecież dobrze — powiedziałam może zbyt głośno, myśląc jednocześnie, że 
przeszłam przez ten most z niewielkimi nawet trudnościami i trafiłam wprost do 
domu Jerzego. Trudności pojawiły się później. Od tamtego czasu minęły lata. Po 
raz pierwszy wówczas zagrożoną przyjaźń z Jadźką udało się jednak uratować. 
Tylko z Jerzym nie udało
19
nam się nic. I jak zwykle z mojej winy. Jadźka była innego zdania. Uważała, że z 
winy Waltera, którego cień wlókł się za mną przez lata, przysparzając mi tyluż 
łez szczęścia, co i nieszczęścia.
—  Spróbuj raz jeszcze i raz jeszcze, aż do skutku. Nic wmawiaj sobie, że wciąż 
jeszcze kochasz cień... - odezwała się po chwili z jakąś spokojną rezygnacją w 
głosie. Pobrzmiewało w nim coś z mojej dawnej Jadźki z czasów, gdy jeszcze 
kochali się jak szaleńcy z Józkiem i wierzyli, że żadnemu z nich nie może się 
stać nic złego, chciaż oboje po uszy siedzieli w konspiracji.
—  Powiem ci coś, Jadźka! — Zdobyłam się na lekki, żartobliwy ton. — I to 
słowami kobiety, która postanowiła napisać powieść, a więc metaforycznie. 
Przestałam już wierzyć, że potrafię jeszcze zabrać kogoś na pokład roztańczonego, 
nie wyważonego statku, dryfującego bez określonego celu po wielkim, burzliwym 
oceanie mego fikcyjnego życia. Bo w rzeczywistości żyję fikcją, chociaż wydaje 
się, że chodzę po ziemi. A ci wszyscy moi mężczyźni płyną w ławicy małych rybek 
i kudy im wskoczyć na wysoki pokład! — Roześmiałam się. Jadźka mi zawtórowała.
—  Tylko nie pisz tym stylem powieści! — ostrzegła. — Szczerze mówiąc, radzę ci, 
pozostań przy tłumaczeniach, a jeśli już koniecznie musisz, opisz własne życie. 
Będzie to wystarczająco udziwniona, a jednocześnie prawdziwa historia. I 
pamiętaj, że literatura polega na cudownym połączeniu analizy i formy, a nie na 
takim sobie fiu—bździu!
Jak wytłumaczyć Jadźce, że czas zatrzymał się dla mnie w pewnym fragmencie 
mojego życia, niczym igła patefonu w zadraśniętym rowku płyty. Na pewnym 
fragmencie sprzed dwudziestu paru lat, do którego powracam z uporem maniaka. 
Trzymam się kurczowo tamtego zdarzenia, odtwarzam je wciąż na nowo i za każdym 
razem przypisuję mu inny ciąg dalszy, który mógłby nastąpić każdego dnia. 
Wczoraj, dziś, jutro...
Zaczyna się od dzwonka u drzwi. Biegnę otworzyć. Pociągła twarz, oczy o łagodnym 
wyrazie, szpakowate skronie. Tak mógłby wyglądać. Takim go nie znam. Wtedy 
wyglądał inaczej. Ale jak wyglądał naprawdę? Czas zmienia obrazy, zaciera je, 
tak jak lustro zasnuwa się bielmem czasu. Ale Walter wrócił w jakiejś tam 
postaci, zbliżonej do mego o nim wyobrażenia.
Ten dzień jest upalny. Gorące lato. Za moimi plecami blask słońca zalewa pokój. 
A w mrocznym prostokącie otwartych drzwi jego sylwetka.
20
Coś mówi. Może coś mówić, może milczeć. Pewne jest tylko, że się uśmiecha. Takim 
go widzę, chociaż uśmiechu nic pamiętam. To był czas, w którym ludzie rzadko się 
uśmiechali.
Odtwarzam scenę jego powrotu dziesiątki razy, w różnych wariantach, ale zawsze z 
niepokojem prawdziwym. Moja fikcja musi zawierać wszelkie cechy 
prawdopodobieństwa, nic nie może zdarzyć się w cudowny sposób. Powinna być 
całkowicie realna przy całym bezsensie urojenia. A więc czekał. Czekał na tę 
chwilę spotkania, odnalezienia mnie, przeszło dwadzieścia lat. Oczywisty nonsens. 
Czas mógł się zatrzymać tylko dla mnie. Nic ma cudów, nie ma romantyków, nie ma 
takiej miłości. Nic ma nic z tych rzeczy. Istnieje jedynie wyobraźnia. Ja ją na 
szczęście, albo na nieszczęście, mam. Na szczęście, bo dzięki niej zarabiam, 
żeby żyć w określonym miejscu na ziemi, w pokoju z kuchnią i balkonem. I na 
nieszczęście, bo żyję w świecie urojonym, chociaż przygotowuję posiłki, kąpię 
się i pracuję. Zatrzymuję czas, jak złowiony na kliszę obraz i utrwalam go w 
martwej fotografii, w tysiącach jej odbitek. Ustawiam urojone obrazy przed 
obiektywem wyobraźni, nadaję im treść i przypisuję plener. Zdjęcia mogę 
odpowiednio kadrować, ożywiać obrazy niby taśmę filmową i przeżywać. Przeżywać 
zgodnie z życzeniami i własną fantazją, sprowadzającą się do najdrobniejszych 
realiów. Niebezpieczna zabawa, ale dzięki niej żyję podwójnie. Dwa razy 
powtarzam moje jedno ubożuchne życie — wzbogacam je po królewsku.
A więc w ten upalny dzień lata otwieram drzwi... Stoimy teraz niemi w ciasnym 
uścisku ramion. Płaczemy. Brark słów. Słowa nie pasują do tej sceny. Gdyby 
istniały, byłyby bardzo głupie. Ale ja płaczę naprawdę. I naprawdę czułabym 
szczęście, a raczej jego odblask, gdyby rzeczywiście on zjawił się pewnego dnia. 
Po tym znów jest luka. Nie potrafię jej wypełnić. Nie mogę się zdecydować na 
żadne rozwiązanie sytuacji. Czy pozostanie ze mną w domu, czy zabierze mnie ze 
sobą. Gdzie mógłby mnie zabrać? Do hotelu, w którym się zatrzymał? Zbyt banalne, 
mimo iż logiczne. Nie chcę, żeby było zwyczajnie, chociaż prawdopodobieństwo 
musi zostać zachowane. I to „co dalej" rozprasza, rozbija całe napięcie naszego 
spotkania. Miesiącami tkwimy więc w tym moim mrocznym przedpokoju objęci 
uściskiem — szczęśliwi do granic metafizycznych — z gorącym dniem lata za 
plecami.
Dzwonek do drzwi. Biegnę otworzyć. Na progu gotowany embrion. Embrionalny przez 
swoją starość, poruszający się na zasadzie galwanizowanej żaby. Niebieskimi 
oczkami z ciemnym punkcikiem nicości pośrodku,
21
patrzy na mnie pustką swoich siedemdziesięciu sześciu lat, oblizuje wargi 
pożądliwością różowego języka. Starcza galareta z malowanymi brwiami i różową 
pupką niemowlaka w miejsce twarzy. Wchodzę w moje normalne, codzienne życie.
—  Dzień dobry, kochanie! - Wykrzywiam usta w uśmiechu, bo nagle czuję litość 
dla tego zakochanego, chutliwego starca o duszy młokosa sprzed japońskiej wojny, 
który pragnie mnie w charakterze żony lub kochanki.
Sunie w moją stronę z pałającymi uszami, z rozdygotanym anginowo-pektorisowym 
sercem, z przymrużonymi ślepkami w siateczce zmarszczek i brzuchem 
nieprzyzwoicie wypiętym do przodu.
—  Wciąż na ciebie czekam... Pragnę cię już od tylu lat...- szepce, wysuwając 
kusicielski i wężowy koniuszek języka.
Mam ochotę powiedzieć: - Nie ryzykuj. Jeszcze cię sparaliżuje w łóżku - jednak 
głośno odzywam się z pobłażliwością, odsuwając go lekko od siebie i podając dłoń 
do pocałunku:
—  Coś ty taki agresywny?! Może lepiej napijmy się kawy?
—  A, i owszem... — pada zdeterminowana odpowiedź. Później już siedzimy 
naprzeciw siebie przedzieleni stołem. Rozmawiamy o polityce, o drożyźnie i o tym, 
że ktoś tam ze znajomych
choruje.
W łysinie Albina, lśniącej i jajowatej, odbija się blask kuchennej lampy. 
Ogarnia mnie litość wobec tego starca, chwytającego się kurczowo życia, który 
wciąż ponawia zaproszenie na dansing.
—  Próbowałem u nas w klubie twista - oznajmia mimochodem, a ja z przerażeniem 
wyobrażam sobie w ruchu te wielkie platfusowate stopy. — Ale tak za bardzo to 
się nie wyginam... — dorzuca z uśmiechem, obnażając śliczne nylonowe ząbki.
A tam, w mrocznym przedpokoju, zostawiłam jego i mnie z twarzą przytuloną do 
twarzy. Będziemy trwali tak w nieskończoność zależną od mego kaprysu, od 
sytuacji, nastroju. Obraz na siatkówce oka nieprawdziwy, odbity z urojenia, ale 
odczuwanie prawdziwe.
—  Cieszę się, że mnie odwiedziłeś... - mówię głośno. Chcę w tej chwili 
uszczęśliwić wszystkich, tak dużo jest we mnie ciepła od wyimaginowanego trwania 
w upragnionych, jedynych na świecie ramionach. Albin żylastą dłonią artretyka 
chwyta moją rękę i przytula do wilgotnych ust.
—  To może jutro wybierzesz się ze mną do teatru? Mam akurat dyżur lekarski w 
„Komedii". Wpadłem do ciebie z tą właśnie propozycją.
22
—  Chętnie... - mówię bez przekonania i wymykam się niecierpliwie myślami do 
przedpokoju.
Teraz dotykam koniuszkami palców jego twarzy. Obrysowuję kształt ust, przesuwam 
dłonią po ciemnych włosach przetykanych srebnymi niteczkami. A może nie ma w 
nich jeszcze siwizny? Jest ode mnie starszy zaledwie o cztery lata, a moje włosy 
są jeszcze młode i połyskliwe. Ten myślowy wtręt rozprasza nastrój pieszczoty i 
wiem, że trzeba będzie wszystko zaczynać od początku. Od dzwonka u drzwi. Nic 
nie szkodzi. Mam przed sobą jeszcze całe lata takiej zabawy z cieniem.
—  Przyniosłem ci w prezencie długogrająca płytę - przypomina sobie 
nieoczekiwanie.
—  No to ją przegrajmy — godzę się z rezygnacją i wiem już na pewno, że wizyta 
przedłuży się co najmniej o czas owej znienawidzonej już w tej chwili płyty.
W pokoju siadam na brzeżku tapczanu. Albin, w głębokim fotelu, pożera mnie 
wzrokiem wygłodzonego satyra. Czarne, krzywo namalowane ołówkiem brwi, zmieniają 
jego twarz w upiorną maskę.
Odwracam głowę w stronę okna, byle tylko uniknąć wzroku gotowanej ryby 
skrzyżowanej z kurą ogłupiałą przed użyciem koguta.
Z płyty radośnie i zwycięsko brzmi pełen obietnic głos Anny German.
Zakwitną różą na twojej drodze przerzucę mosty na drugą stronę...
Rozpłynęły się ściany pokoju. Grudniowy zmierzch zamienił się w upalny dzień 
czerwca. Biała sukienka z kolorowym haftem, kwiat margerytki we włosach, a on 
goni mnie dookoła krzewu fioletowego bzu, wykrzykując pół żartem:
—  Nic uciekaj, czuję lęk, że cię nigdy nie dogonię...
A polem siedzimy w kwitnących trawach, objęci i zdyszani. Odprowadzamy wzrokiem 
lotne obłoki przeganiane wiosennym wiatrem i nie chcemy wiedzieć, że jest wojna, 
że mamy dla siebie tak niewiele czasu do jego odjazdu na front.
—  Jutro o tej porze będziesz już w drodze — patrząc w słońce przez zmrużone 
rzęsy, staram się uśmiechnąć, a serce wali nieprzytomnie z lęku i szczęścia. Z 
lęku, że życie frontowego żołnierza jest równie ulotne jak obłok, i ze szczęścia, 
bo jest jeszcze w zasięgu mojej ręki, bo powiedział...
23
—  Jak on to powiedział? - Odtwarzam w pamięci obraz, jak ze starego sztychu, z 
rodzajowej pasterskiej scenki. Tak zamarł, zastygł w mojej pamięci.
Coś stuknęło o podłogę. Obracam twarz w stronę Albina. Z płaskich stóp zsuwa 
dyskretnie buty, wstaje sztywno i sunie do mnie w popielatych skarpetkach.
—  Zatańczymy? — Uwodzicielski uśmiech zdobywcy.
—   Co ty... W domu tańczyć? — dziwię się grzecznie, a serce wali z obrzydzenia 
i z litości.
—  Najprzyjemniej tańczyć w domu... — Bierze mnie w ramiona i drobi bujającym, 
niepewnym kroczkiem. W twarzy napięcie. Skóra czerwienieje z wysiłku i waporów. 
Żylasta dłoń drży na moich plecach. Za chwilę zacznę płakać albo krzyczeć. 
Wymykam się więc, wyparowuję z ramion Albina i jestem już nad stawem.
Był porośnięty rzęsą, a my staliśmy nad jego brzegiem, wsłuchani w pierwsze 
krople deszczu szeleszczącego w młodych liściach drzew. Ten staw śni mi się do 
dzisiaj. Jest moją ucieczką, gdy wszystko zawodzi, gdy świat wali się na głowę. 
Ten staw istnieje naprawdę, tylko że ja go już nie odwiedzam. Jest inny. Jest 
tak inny, że prawie obcy i nie potrafię odnaleźć nad jego brzegami naszych 
młodzieńczych, a przecież już dorosłych postaci. Lata wojny nie oszczędziły nam 
niczego z okrucieństwa i przemocy. Ale z pewnością krążymy wokół stawu jak na 
uroczysku. On jako cień, a ja żywa, dziesiątki razy już odmieniona, chociaż 
wciąż pełna tej samej, co dawniej tęsknoty. I kłaniam się jego cieniom, i 
szepczę jakieś banalne, głupie słowa, niczym zaklęcie, modlitwę, której nigdy 
nie udało się spełnić. A staw jest zielony, zieloniutki, mroczny, kumkający 
żabami. Brzegi porasta tatarak i żółto kwitnące kosaćce. I jest naprawdę. 
Bardziej rzeczywisty, niż my i wojna.
Melodia się skończyła. Róże zwiędły. Staliśmy bez ruchu w miejscu, Albin coś 
mamrotał. Rozejrzałam się po pokoju, jakbym go po raz pierwszy zobaczyła. Wydaje 
się teraz obcy i brzydki.
—  Przepraszam, nie dosłyszałam o czym mówiłeś... — Wysuwam się z ramion Albina 
i siadam naprzeciw niego.
-i Byłem wczoraj na pogrzebie mego przyjaciela... — powtarza z cukrowym 
uśmiechem, tak jakby mówił: „zjadłem świetny kawałek tortu". -Jakoś tak się 
przerzedzają szeregi znajomych.
—  Ile miał lat? — Pytam twardo, impertynencko. Przed oczyma przesuwa się 
młodzieńcza twarz mego brata i niemal chłopięca Bolka, z pierwszym sypiącym się 
zarostem.
24
_ No, jeszcze mógł żyć. Dopiero co przekroczył siedemdziesiątkę.
_ To się wystarczająco nażył — cedzę ze złośliwą satysfakcją.
_ No, dajże spokój — oburza się wesolutko i ugodowo. — Był akurat na kuracji w 
sanatorium. Czuł się doskonale. Kolega Kapoćko zbadał go i wypisał do domu, a on 
poszedł do swego pokoju, usiadł na krześle i umarł...
—  Piękna śmierć... — mówię z westchnieniem, myśląc o moich bliskich zamęczonych 
w katowni Gestapo. I spoglądam w okno.
Białą kurzawą zawirowały wilgotne płatki śniegu.
Co mi to przypomina, szukam gorączkowo w pamięci i już wiem.
Tamten śnieg i tamta uliczka z pocztówki. Brak tylko jeszcze jednego szczegółu. 
Czegoś, co roziskrzało zaśnieżoną ulicę, karetę sprzed wieku i młodą parę w 
futrzanych salopach. Jasne loki wysuwają się spod futrzanej kapuzy, dłonie 
ukryte w puszystej mufce. Twarz kobiety, uniesiona ku mężczyźnie w cylindrze, 
zastygła w wyrazie oddania. Ośnieżona uliczka ze starymi drzewami lśni i 
błyszczy w błękitnym zmierzchu.
No tak, tym brakującym elementem jest lampa. Uliczna latarnia swym złotawym 
blaskiem przydaje obrazkowi życia i sprzyja nastrojowi wielkiej, uroczystej 
ciszy.
Znalazłam się nieoczekiwanie w naszym z Jadźką okupacyjnym mieszkaniu. Sięgam 
dłonią po maleńki obrazek połyskujący w mroku błękitnymi barwami motylich 
skrzydeł. Delikatnym ruchem zdejmuję go z szafirowej ściany. Wisi w zasięgu ręki, 
a gdy zasypiam, moje ostatnie spojrzenie prześlizguje się po nim z tęsknotą i 
nadzieją. Nie ma już ani tego domu, ani tej ściany, ani tego obrazka. Ale on 
dalej żyje we mnie. Zamknęłam go w oczach jak w cennym medalionie. Kryje w sobie 
tamten przeszły czas, tamto życie.
Skrzy się sierść gniadych koni, połyskuje czarna kareta, uśmiecha się do siebie 
młoda para, zamglona latarnia błyska złotawo. Za oknem mojego teraźniejszego 
mieszkania, z innego już życia, wirują płatki śniegu, a ja wciąż czuję śliski 
dotyk szkła pod palcami. Wodzę nimi pieszczotliwie po tej zaśnieżonej uliczce z 
biedermajerowskiego czasu i powtarzam szeptem, tajemniczym szeptem, błagalnym 
szeptem, który był we mnie każdego wieczora i nie wychodził poza bezgłośne 
poruszanie warg.
—  Boże, zachowaj go.
Ileż to już lat? Któryś tam rok wojny. Boże Narodzenie w okupowanej Warszawie. 
Zimno w szafirowym pokoju, błękitny mrok za oknem, odblask ulicznej latarni za 
szybami. Skierki mrozu połyskują tak, jak na pocztówce
25
trzymanej w drżących ze wzruszeniach palcach. Życzenia spokojnych świąt z karnej 
kompanii gdzieś lam na Wschodzie, skreślone wyraźnym pismem. W piórze był 
zielony atrament. W obrazku na pocztówce i w skąpych słowach kryła się tęsknota 
i nadzieja. Kartka od niego, znak dla mnie, że żyje. To przecież my w blasku 
gazowej latarni stoimy na ośnieżonej uliczce. To nasza kareta, nasz dom, do 
którego za chwilę wejdziemy, aby zapalić świeczki na choince. Takie to jasne, 
takie proste jak słowa skreślone zielonym atramentem. To my uciekliśmy w inny, 
dawny świat, aby w nim na chwilę, na rok zatrzymać czas, przeczekać wojnę, 
przeczekać złe dni teraźniejszości. Czekamy ufni i zakochani, zaklęci w tamte 
postacie z innego wieku. Czekamy i będziemy tak trwać przez wieczność. Boże, 
zachowaj go...
—  Rozbolała mnie głowa — kłamię głośno, żeby pozbyć się wreszcie realnego 
gościa i zostać sam na sam z swoim widmem.
—  Starzejesz się, starzejesz... — odpowiada ze źle ukrytą satysfakcją, ze 
złośliwością karła, który wie, że nic u mnie nic wskóra. — Pewnie już wkrótce 
zacznie się klimakterium, moja kochana...
—  Prawdopodobnie — uśmiecham się zjadliwie. Mam ochotę stuknąć młotkiem w 
jajowaty czerep, a za chwilę podaję mu w przedpokoju płaszcz. Stawy barkowe nie 
działają już sprawnie, kręgosłup zesztywniał i zapewne boli przy raptowniejszym 
ruchu. Ogarnia mnie litość wobec galaretowatej ruiny, która z pewnością odejmuje 
sobie lat. Za chwilę znajdzie się na mrocznej, zimowej ulicy, jak na dnie grobu. 
Sam i nikomu niepotrzebny, a jednak łaknący ciepła, czepiający się jak larwa 
czegoś nadal krwistego, żywotnego, jak ja. Na sztywnych nogach, z oczami 
załzawionymi wiatrem, z wiszącą kapką u nosa, podrepcze do przystanku — 
przeganiany, niepotrzebny pies ludzki.
Dzielnie dotykam ustami różowego policzka i uśmiecham się ze skruchą, bo ja 
ciągle jeszcze żyję podwójnie. Mam na własność cień cienia, a Albin nie ma już 
nawet marzeń. Kołaczą się w nim tylko instynkty, odruchy warunkowe i świadomość 
tego, że chyba jeszcze żyje.
•
W moim mieszkaniu niewiele się przez te wszystkie lata zmieniło. Przybył jednak 
domofon. Długo się przed jego założeniem broniłam. Wymyślałam dziesiątki 
nieistotnych powodów i przeszkód, chociaż zdawałam sobie sprawę, że mój upór i 
niechęć do tego pożytecznego urządzenia są zupełnie pozbawione sensu. Domofon, o 
który dopominali się nieustan-
26
nie lokatorzy, stał się moim osobistym wrogiem, zagrożeniem, burzycielem 
układanego przez lata powrotu kochanego człowieka.
Wszystko zaczynało się przecież nagłjan dzwonkiem u drzwi, spotkaniem oko w oko 
z moim Cieniem. Z chwilą założenia domofonu, trzeba było całą tę, układaną w 
najdrobniejszych szczegółach i reżyserowaną przez lata historię, całkowicie 
zmienić. Musiałam wyobrazić sobie tę sytuację od nowa, nadać jej realny kształt, 
a przy tym niczego nie uronić z poprzedniego nastroju i uczuciowego napięcia.
Przerażała myśl, że gdy zadzwoni z dołu i powie do mikrofonu nazwisko, które 
może w pierwszej chwili być mi zupełnie obce, zacznę wypytywać bez sensu, do 
kogo i w jakiej sprawie. Nie powie przecież: „otwórz, to ja", bo takich „ja" 
jest wielu, a głosu mogę nie rozpoznać. Barwa zatarła się w pamięci, a nawet 
jeśli wydaje mi się znajoma, będę się bała uwierzyć, że to on i zacznę głupio 
wypytywać. Zostanie więc potraktowany nieufnie, niczym potencjalny przestępca. 
Nasze wyjaśniające rozmowy, przez* martwy przedmiot, mogą coś rozładować, 
strywializować. Sprowadzić do takiej sobie zwykłej wizyty po latach niewidzenia. 
Nie będzie pierwszego, spontanicznego odruchu i nie wiadomo, czy wszystko nie 
potoczy się zupełnie inaczej. Nieistotny z pozoru drobiazg jest w stanie zmienić 
całe życie... Może to być kilkuminutowe spóźnienie na spotkanie, list doręczony 
z parogodzinnym opóźnieniem, zła pogoda, która w czymś przeszkodzi. Nauczyłam 
się wierzyć, że przypadki mają swój konsekwentny dalszy ciąg, że stanowią stałe, 
chociaż może nieuchwytne zagrożenie rzekomej wolnej woli człowieka, z której tak 
niewiele, albo znowu zbyt wiele może wyniknąć.
Popijając którąś z rzędu herbatę i gapiąc się w zamyśleniu przez okno 
uświadomiłam sobie, że wszystko, cokolwiek czyniłam, jak chociażby urządzenie 
mieszkania, było robione z myślą o możliwości jego powrotu, o wspólnym życiu. 
Żachnęłam się, wzruszając bezwiednie ramionami. Dawno wyrosłam z wieku, w którym 
wierzy się w niecodzienne wydarzenia, cudowne ocalenia i wieczną miłość. Nie 
wierzyłam, ale chciałam wierzyć. Łatwiej było żyć z tym przekonaniem, znosić 
przeciwności i samotność.
Za kuchennym oknem, ujętym w białe ramy zwiewnych firanek, wiatr buszował w 
nagich konarach starej topoli. Niebo pociemniało od śniegowych chmur, nadciągała 
zadymka. W małym, przenośnym radiu skończyło się nadawanie jakiegoś komentarza. 
Przegapiłam jego treść, myśląc o tym niechcianym domofonie, który obcy i 
nieprzyjazny, tkwił na białej ścianie przedpokoju.
27
Głos spikera zapowiadał piosenki, nagrodzone na jakimś tam festiwalu. Obawiałam 
się wrzaskliwej, młodzieżowej muzyki. Byłam jednak zbyt leniwa, żeby podnieść 
się od stołu i nacisnąć tasterek. Rozmyślałam właśnie o tym, co by było, gdyby 
teraz rozległ się w przedpokoju charczący sygnał domofonu, a w mikrofonie 
rozpoznałabym głos mojego Cienia. Wyobrażałam sobie zawsze, że jego powrót 
nastąpi w słoneczny letni ranek, zupełnie jakby nie istniały inne pory roku i 
inne pogody.
Z radioodbiornika rozchodziły się namolnie agresywne dźwięki gitary elektrycznej. 
Młody głos, zachrypły od nadmiernego krzyku, oznajmiał w piosence coś, czego 
początkowo nie mogłam zrozumieć, słuchając mało melodyjnego skowytu, jaki z 
siebie wydawał. Coś tam było o piecu, ale co? Skupiłam się, wyłapując i 
układając w całość powtarzający się refren:
Czerwony, jak cegła, rozpalony jak piec, muszę cię, muszę cię mieć...
— O Boże! — jęknęłam mimo woli, — Poezja dzisiejszych czasów! Miłosne wyznanie 
długowłosego do jakiejś krótkowłosej o sterczących w górę kłakach usztywnionych 
wodą z cukrem. — I po raz pierwszy nie żałowałam, że moje życie mija, że...
Poczułam się bardzo śmieszna z moimi marzeniami, z irracjonalną miłością do 
Cienia, ze staroświeckim widzeniem świata. Zatrzymując się w pewnym, dość 
odległym od rzeczywistości punkcie, obudziłam się nagle w innej epoce. W epoce, 
która była mi obca i nieprzychylna, a w której musiałam żyć i jakoś się do niej 
przystosować. Wcale nie żałowałam, że wciąż jeszcze stać mnie na głupie marzenia, 
na głupią naiwną miłość. Byłam o to wszystko bogatsza...
Przychodzi jednak taki moment, kiedy nieoczekiwanie znajduję się w pustce. Tak, 
jakbym nagle wpadła w czarną, przepastną czeluść szybu windy. Dzieje się to w 
nieuchwytnym ułamku sekundy. Wtedy ogarnia przerażenie, że wszystko, co 
kiedykolwiek przeżywałam — nie liczy się, jakby nigdy nie istniało. Namiętności, 
pragnienia, łzy, marzenia, chwile uniesień, a także i to, co w chwili doznania 
nazywałam szczęściem. Całe dotychczasowe życie emocjonalne traci barwę, jak 
amatorska fotografia odbita na złym papierze. Z upływem czasu staje się wyblakła, 
nieczytelna i w niewielkim stopniu przypomina tamten, istniejący kiedyś czas. 
Uświadamiam sobie wtedy rozpaczliwą jalowość i nierzeczywistość moich odczuć. 
Jest tak, jakbym goniła wzrokiem wiosenny obłok. Lękam się, że w jakimś momencie 
przegrałam życie, że rozlazło się ono w palcach jak zbutwiały jedwab i 
przerażona własnym odkry-
28
ciem, chwytam się czegokolwiek, co może odwrócić moje myśli, odepchnąć strach i 
smutek przemijania. Gdy wygasa miłość do kogoś lub czegoś, uciekam w 
wyimaginowany świat marzeń nie do spełnienia albo w ten realniejszy — wspomnień. 
Choć one też z czasem zatracają dawne kontury i ostrość. To, co z nich pozostało, 
kładzie się cieniem na moje wystarczająco już oziębłe serce, jako że cudowne 
wypaczenie świata i zdarzeń, zwane młodością, mam już częściowo poza sobą.
Taka chwila przyszła do mnie nieoczekiwanie przed rokiem, na przejściu 
granicznym w Tarvisio w Alpach Julijskich. Pogoń za Cieniem, lata tęsknoty, 
oczekiwania i pragnień wydały się raptem bzdurą, urojeniem niedojrzałej 
dziewczynki. Znalazłam się nagle w pustce pozbawionej złudzeń, chociaż dookoła 
roztaczał się rozsłoneczniony krajobraz i Alpy. Tak bardzo pragnęłam zobaczyć je 
wtedy, gdy na świecie wrzała wojna, a my przeżywaliśmy przedwiośnie w Tatrach, 
kiedy rozkwitały krokusy. Wstawał świt. Kwietniowy i chłodny, jak to bywa w 
górach. Zielone hale tonęły w wilgotnych mgiełkach. Kontury gór w różowiejącym 
świcie wydawały się bliskie jak na wyciągnięcie ręki. Staliśmy z Walterem na 
drewnianym ganku góralskiej willi Ludwiki. Poszukał nieśmiało mojej zziębniętej 
dłoni, zamknął w swojej i powiedział... Co on wtedy takiego powiedział? Usiłuję 
wygrzebać z pamięci treść słów. Kryły w sobie miłość do mnie i smutek 
nieuchronnego rozstania. Ale jak brzmiały w jego ojczystej mowie? Bezgłośnie 
poruszam wargami, szukając tych kilku niemieckich zdań. Czas zatarł je, może 
częściowo przeinaczył w mojej pamięci. Pamiętam tylko na pewno, jak mówił, że 
gdy tylko skończy się wojna, gdy zostaniemy już mężem i żoną, zabierze mnie ze 
sobą w Alpy.
Wszystko, na co patrzyłam, co mnie otaczało i powinno radować oczy - mieliśmy 
oglądać i przeżywać razem. Razem, to znaczy podwójnie. I stojąc tuż przy 
przejściu granicznym, o ileś tam lat starsza, bardziej doświadczona, odarta 
nagle z wiary, że się kiedyś jeszcze w życiu spotkamy, tkwiłam w bolesnej pustce, 
chociaż trwałam wśród ludzi, chociaż rozmawiałam z nimi, uśmiechałam się i byłam 
rada miłemu towarzystwu.
Dwoje młodych uśmiechało się do siebie sponad papierowych kubków z piwem. 
Patrząc na nich, myślałam o nas sprzed dwudziestu lat. Nic z tego myślenia nie 
wynikało, poza stwierdzeniem faktu, że istnieliśmy i też byliśmy tacy młodzi. 
Nie odczuwam ani bólu, ani nawet chęci powrotu w przeszłość. Nic. Pustka. Czas 
bez marzeń i wspomnień. Czas teraźniejszy w obcym krajobrazie, pośród obcych 
ludzi.
29
Wiedziałam, że za moment zacznę się bronić, będę usiłowała wszelkimi sposobami 
wypełnić pustkę wiarą, że dopóki żyję, jeszcze nic straconego, że pewnego dnia 
zadzwoni do moich drzwi, stanie w smudze słońca padają, cej z okna za naszymi 
plecami, jak to po tysiąckroć razy przeżywałam w marzeniach. Albo że nadejdzie 
list ofrankowany znaczkami z dalekiego kraju, adresowany piórem, w którym będzie 
zielony atrament,
Tak samo, jak nieoczekiwanie zanurzyłam się w pustce krzycząc bezgłośnie słowa 
protestu, tak równie nieoczekiwanie wokół tej pustki przesączyła się wąska 
strużka nadziei. Przerodziła się powoli w rwący potok optymizmu i wiary w ten 
właśnie list, w jakiś znak, w powrót. Aid umarli nie powracają. Czasami tylko we 
śnie... I z tej przeogromnej pustki skacze się na głowę w otchłań tęsknoty 
wypełnionej po brzegi wiarą.
Młoda para w dżinsach i bawełnianych podkoszulkach w śmieszne wzorki i napisy, 
staje się nagle bliska, od dawna znana i zaprzyjaźniona. Poszłam z nimi do małej 
przygranicznej kafejki, tu w Tarvisio i wypiliśmy pierwszą na ziemi włoskiej 
capuccino, po której długo nie będę mogła zasnąć, jako że wypita została o zbyt 
późnej dla mnie porze. Nadeszła bowiem godzina, w której wyblakłe słońce 
ześlizguje się już z ośnieżonych górskich szczelin w dół, ku iglastym lasom.
Przyglądałam się młodym, osmaganym gorącym wiatrem twarzom i myślałam, jakby to 
było, gdyby zamiast nich siedział naprzeciw mnie ktoś z czasu, w którym 
rozmawialiśmy o wydłużających się liniach frontów, bombardowaniach, nalotach, a 
myśleliśmy o końcu rozciągającej się na długie lata wojny. Mogła w każdej chwili 
przerwać ciąg naszych doznań, z myślącego białka z ambicjami uczynić chemiczny 
rozkład.
Na stole z surowych desek, w fajansowych białych filiżankach parowała 
aromatyczna kawa z puchatą pianką śmietanki.
—  Niech pani tylko spojrzy, jakie oni mają tutaj wszyscy wspaniałe samochody. 
Mercedesy, golfy, mitsubishi... — wyliczał młody chłopak, patrząc z tęsknotą i 
pożądliwością nie na swoją dziewczynę, a na te śmigające wokół oraz pozostawione 
na ogromnym parkingu kolorowe i srebrzyste wozy. Stały w nikłym cieniu 
rachitycznych, zakurzonych krzewów, których nie potrafiłam nazwać,
—   Czymś takim gnać przed siebie! — zawtórowała jego tęsknocie dziewczyna, 
patrząc spod zwichrzonej czupryny ciemnych, poskręcanych zabawnie „w baranka", 
włosów. - To jest dopiero prawdziwe życie! -Westchnęła.
30
W jej lewym uchu połyskiwał złotem wydłużony klips w kształcie serduszka.
Uśmiechałam się do nich zdawkowo, tłumacząc bez przekonania, że jeszcze całe 
życie przed nimi, że z pewnością będą kiedyś mieli taki wóz, natomiast 
najważniejsze jest to, że żyją, że mogą być razem.
Patrzyli na mnie bez większego zainteresowania, może nawet z politowaniem, jak 
na kogoś gadającego od rzeczy w romantycznym stylu. Usiłowali jednak nie 
okazywać zniecierpliwienia. Ostatecznie byli moimi gośćmi. Zapłaciłam za ich 
kawę. Każde tysiąc lirów natychmiast przeliczali na dolary, a te na złote, co 
sprawiało, że nie mogli zdecydować się na wydanie tak „gigantycznej sumy" na 
capuccino.
Dla nich pojęcie życia było czymś tak oczywistym, jak niewiara w śmierć. Skoro i 
tak wiedzą, że muszą kiedyś umrzeć — po co ta mowa?
I nagle odkryłam ze zdumieniem, że między nimi a mną istnieje coś, jakby wiekowa 
przepaść. Uświadomiłam sobie wtedy z całą wyrazistością truizm, że lata wojny 
liczą się podwójnie i chociaż nie mają wiele wspólnego z wiekiem — są 
dojrzałością ponadczasową.
I nie należało wyprowadzać ich z błędu tłumacząc, że... Ale co i po co tłumaczyć. 
Myśmy żyli w innym świecie i oni żyją w innym. Dopiłam pośpiesznie kawę, 
przeciągnęłam różową kredką po wargach i pozostawiłam ich samym sobie z 
marzeniami o sportowym golfie-dieslu.
Kręciłam się niezdecydowanie po rozgrzanym słońcem betonie, omiatałam wzrokiem 
spiętrzone górskie szczyty wiedząc, że nigdy nie będziemy przez nie wędrować. 
Ani tu, w Julijskich Alpach, ani w górach Harzu, ani w naszych Tatrach, tak jak 
o tym nieśmiało marzyliśmy. Nieśmiało, bo nie był to czas odpowiedni na tego 
rodzaju marzenia, chociaż oboje byliśmy tak młodzi, że beztroskie wędrowanie z 
plecakiem po górach znacznie bardziej pasowało do naszego wieku, niż to co nam 
przypadło w wojennym udziale.
Co ci młodzi, rozprawiający o markach samochodów z taką znajomością rzeczy, jak 
kiedyś my o właściwościach i kalibrach broni, wiedzą o niebezpieczeństwie i 
ryzyku, z którego i my wtedy nie zdawaliśmy sobie w pełni sprawy? A jeżeli nawet, 
to uważaliśmy je za coś tak naturalnego, jak oni uważają dzisiaj wycieczkę do 
Włoch za pieniądze swoich rodziców. I dobrze i szczęśliwie, że nic albo prawie 
nic nie wiedzą o tamtych czasach...
31
•
Niedzielny ranek kryje w sobie nadzieję, że od poniedziałku może się w moim 
życiu wszystko odmienić. Zdarzy się coś, czego nie potrafię przewidzieć, a może 
nawet nic potrafię sobie wymarzyć. Podobne uczucia ogarniały niegdyś przed 
podróżą. Z bijącym sercem, nadzieją i utajoną radością wsiadałam do pociągu. 
Wierzyłam, że nim dojadę do miejsca przeznaczenia, stanic się coś nadzwyczajnego. 
Jeśli nic nastąpi nawet podczas długiej podróży, to już z całą pewnością w 
miejscu, do którego jechałam. Gdy wrzucałam na półkę niewielką torbę podróżną, 
gdy pociąg gnał pełną parą, rozpoczynałam długą wędrówkę przez cały skład 
wagonów. Od pierwszego do ostatniego. Szłam korytarzem wolno, w napięciu 
spoglądając uważnie w twarze mijanych pasażerów. Zaglądałam do przedziałów, niby 
to w poszukiwaniu wolnego miejsca, a w rzeczywistości wypatrywałam tej jedynej 
twarzy. Podobnej twarzy...
Po latach niekończących się dalekich podróży, wynikających z wykonywanego zawodu 
tłumacza, zrozumiałam że moje odczucia nie miały widocznie nic wspólnego z 
intuicją. Żadne się przecież nic spełniło. W każdym razie nie spełniło się nic z 
tego, czego oczekiwałam dla siebie od losu, czego pragnęłam i za czym przez te 
wszystkie lata tęskniłam, nie nadając nawet w myślach kształtu i nazwy moim 
pragnieniom. Obawiałam się, że mogę zapeszyć szczęście, które z całą pewnością 
gdzieś tam w świecie powinno na mnie czekać.
Z upływem lat podróże nie wywoływały już tego radosnego skurczu w sercu i 
błogości oczekiwania, powodującego mimowolny uśmiech. Były po prostu mniej lub 
bardziej atrakcyjnymi wyjazdami, ż których nie wynikało nic, poza sprawami 
zawodowymi i lepiej lub gorzej spędzonym czasem. Wtedy przeraziłam się, że znów 
coś tracę, w coś przestaję wierzyć i moje życie staje się o to „coś" uboższe. 
Właśnie wówczas opętała myśl, że nie podróże, a jedynie poniedziałek może być 
dniem dającym początek wszystkiemu. On zadecyduje o najważniejszym.
Polubiłam niedzielne ranki. Od momentu przebudzenia wiedziałam już, że mam dla 
siebie długie godziny marzeń i oczekiwania na pierwszy dzień tygodnia. Na 
pierwszą pocztę, na pierwszy telefon, pierwszy dzwonek u drzwi... I ta 
odrobinka' nadziei, ten okruch łamliwy rozjaśniał wszystkie przebudzenia w 
słotne, a także w słoneczne dni przemijających pór roku.
Wtulałam jeszcze twarz w poduszkę, zaciskałam powieki, starając sięl przypomnieć 
nocne majaki. Zazwyczaj nie były ani kolorowe, ani nawet
32
piękne, za to intrygujące. Niepokoiły nigdy nie wyjaśnionymi do końca 
podtekstami. Zatrważały swoją niecodziennością i jednocześnie realizmem. 
Zacierała się granica między snem a rzeczywistością. Z upływem czasu nic 
potrafiłam już rozgraniczyć sytuacji przeżytych we śnie, od tych mających 
miejsce w moim realnym, codziennym życiu. Pragnęłam i czekałam, aby wreszcie 
znów powtórzyło się, co parę lat powracające, marzenie senne.
Zaczynało się w samym środku lasu pachnącego igliwiem, rozedrganego od 
słonecznych plam i ciepła wibrującego powietrza. Szłam między strzelistymi 
sosnami z radosną pewnością, że on jest tuż za moimi plecami, że wystarczy tylko 
odwrócić głowę, aby go zobaczyć i dosięgnąć dłonią, ale jakoś nie mogłam zdobyć 
się na ten gest, nie czułam właściwie potrzeby, aby go uczynić. Byłam ponad 
miarę szczęśliwa samą świadomością jego obecności.
I teraz, otwierając oczy w ten lutowy, pochmurny, niedzielny ranek, zdałam sobie 
sprawę, że obudził mnie dziwny chłód w całym ciele. Uprzytomniłam sobie z 
przerażeniem treść majaków. Śniłam, że nie istnieję jako ciało, materia, a jako 
samo ja. Nie istniejąc, istniałam i patrzyłam na salaterkę pełną przezroczystej, 
żółtawej galarety, która stygła, tężejąc powoli, jak kisiel. Miałam świadomość, 
że to „coś" w misce, to jestem właśnie ja. Czułam chłód przebiegający dreszczem 
po stygnącej galarecie i wyraźnie marzła mi lewa ręka. Ten właśnie chłód obudził 
mnie, chociaż w pokoju było ciepło.
Przerażona usiadłam w pościeli, wodząc szeroko otwartymi oczami po tonącym w 
szarości pokoju.
- Żeby we śnie zamieniać się w żarcie! — jęknęłam ze zgrozą. — Straszne! A może 
tak właśnie zaczyna się obłęd?
Serce waliło niespokojnie. Otuliłam się szczelnie kołdrą i usiłowałam zmienić 
tok myślenia, otrząsnąć się z koszmaru. Wyskoczyłam pośpiesznie z łóżka, 
wyjrzałam przez okno na smutny, rozmazany deszczem świat. Gołębie mokły na 
gzymsie szarej kamienicy, bezpański pies przemykał środkiem ulicy z węszącym 
nosem przy ziemi.
Głodny, pomyślałam z żalem, patrząc na jego zapadnięte boki i powlokłam się do 
kuchni, nastawić wodę na herbatę.
Ten wynędzniały kundel przypomniał boleśnie Burkę, z któregoś jesiennego pobytu 
na Kaszubach. Jest taka pora dnia, gdy słońce kładzie się różowymi smugami na 
jeziorze, z lasów pachnących żywicą i grzybami wypełza błękitnawa mgiełka 
zmierzchu. Świeżo zaorana ziemia pachnie, słychać ostatnie terkotanie 
zjeżdżających do zagród traktorów, a w komin-
33
ku dopalają się brzozowe szczapy. Wtedy idę po mleko z wieczornego udoju.
Las oddycha ciepłem ukradzionym słońcu. Dzień, jak na późny wrzesień, upalny. 
Wąska ścieżka wśród jałowcowych krzewów i młodziutkich świerków prowadzi w dół, 
do jeziora o szafirowym odcieniu motylich skrzydeł. Tutaj należy skręcić w 
piaszczystą drogę między lasem, a zaoranym szmatem pola. O tej porze dnia 
krajobraz nabiera błękitno-fiołkowych tonów. Niebo w różowościach i zlocie. 
Jesień.
W powietrzu niesie się ujadanie psów, zaganiających bydło do zagród. Ledwo je 
widać między pagórkami porosłymi wysoką, płową trawą. Kryją się wśród 
rudziejących kasztanowców i zdziczałych sadów. Idę powoli, wsłuchana w ciszę 
odchodzącego dnia. Obok bańki na mleko szeleści torba z resztkami jedzenia i 
kosteczkami dla Burki. Gdy tylko zakończy swoją pracę przy zaganianiu bydła, 
przybiegnie na spotkanie. Czeka w połowie piaszczystej, szerokiej drogi, tam 
gdzie kończy się jej gospodarskie terytorium, a zaczyna moje, zabudowane 
drewnianymi willami na skarpie, ukrytymi wśród sosen i świerków. Gdy dostrzega 
moją sylwetkę, zaczyna się czołgać. Zabiedzona Burka, biała w szare łaty, na 
śmiesznie krzywych łapach. Gospodarze wołają na nią Burek. Wszystkie poprzednie 
psy, bez względu na płeć, tak się wabiły. Było mi żal tej wiernej, zagłodzonej 
suki, której nie dano nawet własnego imienia i biega pod cudzym.
Nazwałam ją więc Burka, Burusia. Przez ostatnie trzy sezony, gdy przyjeżdżam na 
Kaszuby, nad jezioro Gowidlińskie, poznaje mnie, wita radosnym skowytem i 
wiernie czeka każdego wieczora w połowie drogi, by doczołgać się do moich nóg, 
oblizując się w przeczuciu, że coś dostanie. Nie mogę jej zawieść, przyjść z 
pustymi rękami. Żebra Burki sterczą pod zmierzwioną sierścią, wierne i smutne 
ślepia żarliwie wpatrują się w moje oczy, gdy mówię do niej, głaszczę zabiedzoną 
sierść. Chce zrozumieć, odczytać moje myśli, zasłużyć na te mizerne kosteczki i 
resztki niedojedzo-nego chleba. Ostatnio smaruję chleb grubo smalcem, chociaż 
Burka rzuca się z równą zajadłością i na suche kromki.
W mroku majaczy cień suki. Przez część drogi biegnie do mnie, część pokonuje 
czołgając się w piachu.
— Burka! — wołam. - Burka! — A ona szaleje z radości. Wymachuje ogonem, staje 
przede mną na swoich krzywych tylnych łapach, liże moje dłonie, sama wyciąga z 
torby smakołyki. Zjada pośpiesznie, nieomal się dławiąc. Przy tym ogląda się 
niepewnie za siebie, na czerniejące w mroku kontury gospodarstwa. Wie, że nie 
wolno jej brać niczego od obcych.
34
'
Gospodarze niechętnym okiem patrzą na moją przyjaźń i dokarmianie. Pies powinien 
być stale głodny, aby był zły i czujny. Taka jest tutaj zasada. Zasadą jest 
również, że gdy po wiernej służbie zestarzeje się i nie ma już sił na uganianie 
się za bydłem, zabija się go łopatą lub wiesza. Czasem, przywiązany do palika w 
szczerym polu, pozostaje tam już na zawsze, pilnując do ostatka tego, co na tym 
polu rośnie. Burka jest dobrym, inteligentnym psem wychowanym na tak małej 
ilości byle jakiej strawy, że aż jej się łapy powykrzywiały, a sierść nigdy nie 
była połyskliwa.
Pewnie już niedługo z potomstwa Burki wybierze gospodarz najsilniejszego, 
najlepszego według niego szczeniaka i pozwoli jej go odchować. Będzie chodził z 
Burką za bydłem, będzie się uczył od niej, jak i kiedy zaganiać, szczekać wtedy, 
kiedy powinien szczekać. Kiedy już dostatecznie posiądzie psią wiedzę, konieczną, 
by samodzielnie gospodarzyć w polu, wtedy Burka będzie musiała umrzeć.
Jaka śmierć przypadnie jej w udziale?
Nie mogę o tym myśleć. Każdego roku, gdy tu przyjeżdżam, serce podchodzi mi do 
gardła z lęku, czy jeszcze wybiegnie na spotkanie, czy też zaszczeka zajadle już 
jej potomek ze zjeżoną sierścią, patrząc na mnie nieufnie, szczerząc młode, 
zdrowe kły.
W końcu lata Burka urodziła dziewięcioro szczeniąt. Wszystkie białe, w bure 
łatki, z różowymi brzuszkami. Zostawiono jej tylko jedno. Nadchodzi bowiem pora, 
aby po Burce pozostał następca. Burka zaczyna się starzeć i kto wie, czy w 
przyszłym roku, gdy znów tu przyjadę, wyjdzie pod las na spotkanie.
Burka wyprowadza stado bydła daleko od zagrody, na żyzne łąki, aż za porosłe 
sosnami wzgórza, tuż nad ogromne jezioro o brzegach zielonych i miękkich jak 
kobierzec. Jedno jedyne szczeniątko trzeba kilka razy w ciągu dnia karmić. Nie 
może jednak pozostawić bydła bez czujnej opieki. Wie o tym. Od tego, czy będzie 
go dobrze pilnowała, zależy jej życie. Tak więc, kiedy zapędzi krowy i owce na 
pastwisko, wraca biegiem z wywieszonym jęzorem do obórki, wyciąga z siana swoje 
szczenię, bierze delikatnie w pysk i biegnie w stronę łąki. Zostawia małe przy 
drodze w gęstej trawie, w polowie odległości między pastwiskiem a gospodarstwem, 
w miejscu, do którego może na czas dobiec, aby je nakarmić, a jednocześnie mieć 
baczenie na pastwisko. Gdy o zmierzchu zapędzi bydło do obejścia, dopiero wtedy 
wraca po swoje dziecko. Obowiązek u Burki stoi na pierwszym miejscu. Silniejszy 
nawet od instynktu macierzyńskiego. Burka wie, że żyje tak długo, jak długo 
dobrze pracuje i jest potrzebna gospodarzom.
35
Któregoś popołudnia przybiegła z łąki nakarmić szczenię. Nie znała; go w trawach, 
tam gdzie pozostawiła. Było jeszcze ślepe i nie mogło nigdzi odejść Może zabrało 
je jakieś dziecko, żeby się pobawić i później gdzir porzucić, a może przytrafiło 
mu się jakieś inne nieszczęście? Rozpaczliw skowycząc, długo szukała w trawach 
zagubionego szczeniaka. Powiew wi; tru niósł jej żałosne nawoływanie. Beczenie 
owiec położyło kres poszuk waniom. Z nisko zwieszonym łbem, z sutkami 
nabrzmiałymi miekiei wróciła z ociąganiem na pastwisko do swoich obowiązków. W 
nocy, gdj gospodarze pokładli się spać, wybiegła raz jeszcze na łąkę, buszując 
jat oszalała w chaszczach, skomląc żałośnie. Nad ranem wróciła samotnie dff 
legowiska w budzie, gdzie w słomie pozostało jeszcze wgłębienie po szczel
niątku.
Burka, bardziej nawet niż chleba, pragnie ciepła życzliwej dłoni. Słuchaj moich 
pieszczotliwych słów, chociaż zapewne nic z nich nie rozumiej Mruży brązowe, 
smutne ślepia, gdy dotykam jej łba, delikatnie drapiąc za uszami. Szczęśliwa i 
drżąca tuli się do wyciągniętej dłoni, skamle cichutkej oblizuje się i 
niespokojnie ogląda za siebie. Wie, czego jej nie wolno, all tęsknota za ludzkim 
dotykiem jest mocniejsza od bólu, jaki jej zada kijeti gospodarz, jeśli zauważy, 
że łasi się do obcych.
Burka jest mądrą i doświadczoną suką. Na spotkanie ze mną wybiera taki czas, gdy 
gospodarze są zajęci obrządkiem bydła przed nocą, a jl docieram zaledwie do 
połowy piaszczystej drogi. Stamtąd nie widać mniej domostwa ukrytego za ostrym 
zakrętem. Syta chleba i pieszczot biegni okrężną ścieżką do zagrody, nadkładając 
drogi przez podmokłą łąkę I brzozowy lasek. Gdy wchodzę z bańką na podwórko, 
siedzi już przeJ oborą, z pozoru mnie nie dostrzegając. Merda tylko delikatnie 
ogoneii gdy spoglądam w jej stronę, a ja udaję, że nie zwracam na nią uwagi 
Muszę chwilę poczekać, zanim gospodyni wyjdzie z obory z wiadrem ml« ka. Burka z 
opuszczonym łbem chodzi za nią krok w krok, ale gJ dochodzę do połowy powrotnej 
drogi, biegnie łąką na ukos, zapada 1 mroczny las i zjawia się przede mną 
zdyszana, ale szczęśliwa. Wie, że pol krzakiem jałowca mam ukrytą puszkę po 
konserwach. Ileż ta psina potraf wychłeptać ciepłego, tłustego mleka, mrużąc 
bursztynowe ślepia z nadmia ru zadowolenia. Z dwu litrów niewiele pozostaje już 
na dnie bańki, ale ta nieważne. Nie lubię mleka; tak naprawdę kupuję je dla 
Burusi, a chod^| po nie, aby odbyć spacer pośród pięknego krajobrazu pogrążonego 
w j< siennym zmierzchu.
Prowadzę w myślach długie, niekończące się rozmowy z moim Cieniem, z moim widmem, 
które towarzyszy mi od lat. Tu, obok rosłego jałowca rozstajemy się z Burusią. 
Jeszcze jakieś czułe słowo do psiego ucha, jeszcze podrapanie między uszami i 
Burka tą samą okrężną drogą wraca do domu.
Historia powtarza się każdego wieczora. Nawet, gdy pada deszcz, gdy polna droga 
jest cała w kałużach i wieje lodowaty wiatr od jeziora, Burka czeka na mnie. Nie 
mogę zawieść jej psiego serca. Nie potrafię zasnąć spokojnie, gdy wiem, że 
zmoknięta i głodna wróci na swoje posłanie w byle jak skleconej budzie.
Moja wędrówka po mleko to także codzienne spotkanie z Cieniem. Jest przy mnie. 
Wiodę z nim w myślach rozmowy o wszystkim, tak, jakby nie rozłączył nas mrok 
wiecznego zapomnienia. Żyje w moich myślach, w mojej pamięci. Nie potrafię 
uwierzyć w jego śmierć, nie chcę w nią uwierzyć, wbrew rozsądkowi łudzę się, że 
zawieruszył się gdzieś w świecie i kiedyś mnie odnajdzie.
Nadchodzi późna jesień. Pustoszeją drewniane wille nad jeziorem. I tylko w mojej 
pali się jasno lampa, niby samotna latarnia wskazująca drogę na morzu. Przez 
długi rząd szyb wybłyskuje ciepły, czerwony poblask z niewygaszonego kominka i 
gdy wrócę z resztką mleka w bańce dla samotnika jeża, przywita mnie przytulne 
wnętrze nie mojego domu. Spędzam tu czasem wiosny i samotne jesienie. Zbieram 
grzyby, włóczę się godzinami nad brzegiem jeziora, karmię łabędzie. W deszczowe 
dni tłumaczę jakąś zleconą przez wydawnictwo książkę, układam w głowie rozdziały 
powieści, którą chciałabym kiedyś napisać. Jest mi dobrze i spokojnie. Czasem 
tylko dojmująca tęsknota każe szeptać w ciemności jego imię, w poszumie drzew 
szukać ukojenia i wierzyć, że któregoś dnia wróci z bardzo dalekiej drogi. 
Przecież nie zapomniał, że mieliśmy przejść razem przez życie, przez dobre i złe, 
aż do ostatniego przystanku.
Cień przywołany z ciemności towarzyszy mi wiernie w drodze przez mroczny, 
porosły paprociami las. Przez taki las i takie paprocie przedzierałam się do 
niego w tamtym czasie sprzed potopu. Czuję nieomal jego oddech na policzku, 
chociaż wiem, że to tylko resztki ciepła promieniujące z drzew owiewają moją 
twarz. Chcę mimo wszystko zachować to ciepło. Dotykam więc ostrożnie palcami 
policzka i palce stają się wilgotne °d łez. To nie jego oddech, to moje łzy są 
ciepłe. Opowiadam mu w myślach historię Burki, żalę się, że ludzie są okrutni, 
mają takie twarde serca dla bezbronnych zwierząt. Przecież muszę zwierzyć mu się 
ze
36
37
4
wszystkiego, co boli i dręczy. Inaczej stracimy ze sobą duchową więź -jedyny 
kontakt, jaki nam jeszcze pozostał...
Za kilka dni, może już nawet jutro, przyjedzie po mnie Jacek. Zosta* niemy tu 
jeszcze przez tydzień, albo i dłużej. Będzie łowił ryby, będziemj w cieplejsze 
dni wypływali łodzią na jezioro, wędrowali przez jesienna bukowe lasy. Będziemy 
także milczeli na różne tematy, uśmiechali się doi siebie, gdy spotkają się 
nasze oczy albo wymieniali proste, tylko najkonieJ czniejsze słowa. Może dlatego, 
że oboje jesteśmy małomówni, a może istnieje także inna przyczyna? - Dobrze nam 
tutaj - stwierdzi pd przyjeździe albo w czasie wyjazdu Jacek, a ja przytaknę 
skwapliwie i uśmiechem i nie będzie to kłamstwem.
Czasem, gdy budzę się w szarości i słyszę, jak cicho zsuwa się z tapczanu, aby o 
świcie wybrać się na jezioro z wędkami, mówi szeptem:
— Śpij jeszcze. W nocy płakałaś przez sen. Znów coś ci się złego majaczyło.
Ale ja zazwyczaj, po przebudzeniu, nie pamiętam snów albo nie chcej pamiętać, 
więc mamroczę z zamkniętymi jeszcze oczami, że nie, że żadna złe majaki, że 
musiało mu się coś wydawać, bo ja już od lat przez sen nia płaczę.
Zostaję sama. Zza zmrużonych rzęs, na koniuszkach których rozszcze-l pia się 
światło nadchodzącego dnia, patrzę przez zaglądające do oknal gałęzie świerków w 
nowy, budzący się dzień. I ten las, i ten świt, pierwszej nawoływania ptaków, 
przypominają inny las, inne przebudzenia. Wtedjl leżała jeszcze rosa na trawach, 
nasze kurtki błyszczały od wilgoci, przea dziurawe gonty szałasu wdzierało się 
różowawe słońce, usta szukające ustl były twarde od chłodu przy nieśmiałym 
pocałunku „na dzień dobry".
A dzień mógł być dla nas nieprzychylny. Mógł przynieść śmierć, móg nas 
rozdzielić na miesiące albo na wieczność. Wsłuchiwaliśmy się \ mroczną ciszę 
lasu, w jego znane nam i nieznane odgłosy. Tyci) obawialiśmy się najbardziej, 
ale byliśmy młodzi i ufni, chociaż nieuchronj nie zbliżało się rozstanie na czas 
nie określony żadnym terminem.
Ptak za uchylonym oknem głośno zaćwierkał, kołysząc się na gałązce tracącego 
igły modrzewia. Gdzieś na wsi rozszczekały się psy. I już n wilgotnych od rosy 
kiściach jodełki i starej sosny gubiącej szyszki, błysnęł* wyblakłe słońce.
Stukot Jackowych drewniaków na schodach przypomniał, że dochodzi dziewiąta, że 
wraca z połowem na śniadanie i za chwilę pochwali sie.
drobnymi rybkami. Rzuci je na rozgrzany olej, abym miała swoje ulubione 
śniadanie.
Wciągam pośpiesznie dres, przyczesuję włosy i zbiegam w chodakach w dół do 
kuchni.
—  Hej! — wołam głośno. — Witaj o pięknym poranku!
I tak zacznę realny dzień z Jackiem, kręcącym się po obszernej kuchni w 
podkasanych spodniach, z nożem do skrobania ryb i w drewniakach stukających 
głośno o jasne deski podłogi.
A tam na górze, w pokoiku z balkonem, zostawiłam mój Cień, który zbladł, zniknął 
wraz z pojawieniem się dnia, aby znów powrócić nocą, wchodząc w moje ułudne sny, 
przynoszące tęsknoty nie do spełnienia.
—  Przepiękny ranek — cieszy się Jacek, - wypłyniemy katamaranem na jezioro. To 
już chyba ostatnie ciepłe dni.
—   Oczywiście! — godzę się, myśląc jednocześnie o tym, że przed wiekami, w 
poprzednim życiu marzyliśmy z kimś innym o górskich włóczęgach z plecakiem, o 
rzekach i jeziorach, które będą niosły naszą łódź do nieznanych, zielonych 
brzegów, gdzie rozbijemy przed nocą namiot. I popijając herbatę z blaszanych 
kubków, będziemy patrzyli w gwiazdy, słuchali nocnej ciszy, zwierzali sobie 
szeptem nasze myśli i pragnienia.
Ale to wszystko działo się przed potopem. Dziś przybiłam w arce do innego brzegu, 
w innej parze, jako że do arki wchodzi się wyłącznie parami. Temu prawu 
podlegają nie tylko zwierzęta, ale także i ludzie.
Niedziela zapowiadała się nijako. Mogłam ją spędzić w domu na porządkowaniu 
kuchennej szafy albo zaległej korespondencji. Mogłam także doczytać rozpoczętą 
książkę w języku niemieckim, którą miałam tłumaczyć, wybrać się z wizytą do 
kogoś ze znajomych, zatelefonować do Jacka. Był tym „dochodzącym" mężczyzną bez 
zobowiązań. Mogłam właściwie robić wiele jeszcze innych rzeczy, ale na nic nie 
miałam ochoty.
Szarość za oknem rozjaśniała się. Porywisty wiatr przeganiał chmury, ukazując 
skrawki błękitu. Wyglądało na to, że około południa zaświeci słońce i wtedy 
można by się wybrać na spacer. Po prostu wsiąść w samochód, podjechać te 
kilkanaście kilometrów do powsińskich lasów, powłóczyć się między wilgotnymi 
drzewami, przypomnieć sobie, jak pachną ziemia i namokłe wczorajszym deszczem 
zeszłoroczne liście. Przez Moment wyobraziłam sobie mnie samą w tym krajobrazie 
i nie zatęskniłam
39
za nim. Ileż było już tych samotnych spacerów, wielogodzinnej włóczęgi, I 
powrotów do domu, w którym nikt nie czekał?
Salaterka ze stygnącą galaretą przypominającą pomarańczowy kisiel,! pojawiła się 
znowu. Zrozumiałam, że sen ten jest dla mnie przestrogą,! dzwonkiem 
ostrzegawczym i może ostatnim. Nic nie uczyniłam, aby zerwać] z mitem, dojść 
prawdy, sprawy wyjaśnić do końca. Musiałam zdobyć się wreszcie na odwagę, 
przyznać się do porażki, aby znaleźć realne potwierdzenie, że niczego nie 
wymodliłam, że Bóg nie wysłuchał, nie zachował go dla mnie, czy chociażby dla 
świata. A jeśli już nie zachował, z jakichś tylko sobie wiadomych względów, nic 
uczyniłam nic, aby się przekonać, czy tak jest w istocie.
Zachował go, czy nie zachował?
Oparłam się na domysłach, niepełnych relacjach osób trzecich, nijakiej 
korespondencji z Czerwonym Krzyżem i na tym, że przez tyle lat nie odnalazł mnie, 
nie dał żadnego znaku. Fakt, zmieniałam adresy i stan cywilny. Najwyższa pora, 
aby coś z tym wszystkim zrobić. Odnaleźć chociażby grób, albo w jakiś sposób 
wyrzucić z siebie wszystko to, co nie pozwalało mi istnieć w rzeczywistym 
świecie. Byłam jeszcze młoda... Ale w jaki sposób tego dokonać? Co uczynić, aby 
Cień nie przesłaniał kirem mego dalszego życia, skazując na wieczną żałobę i 
tęsknoty? Jakiej dokonać na sobie wiwisekcji?
W narzuconym na ramiona szlafroku miotałam się po pokoju, wykonując dziesiątki 
niepotrzebnych ruchów i czynności. Przesuwałam jakieś drobiazgi na komódce, 
przecierałam ściereczką lustro, rozsuwałam firanki, aby je za moment zasunąć, 
zerknąwszy na moknące w drobnym deszczyku drzewa. Znów pociemniało, niebo jakby 
się obniżyło nad domami, zgęstniało. Wiatr przycichł. Stadka wróbli pochłonął 
rozłożysty krzew*. Przez chwilę tylko kołysały się bezlistne gałązki. Myśl o 
żółtawej galarecie, która pozostała ze mnie w dużej szklanej salaterce, 
powracała obsesyjnie.' Wywoływała coraz to nowe doznania i refleksje. Wypłynęło 
z owej galarety następne pytanie.
— Jakim był człowiekiem, co sobą reprezentował wtedy i co by reprezentował dziś, 
gdyby się rzeczywiście zjawił w moich drzwiach, jak to sobie tysiące razy 
wyobrażałam? Mógł być przecież zupełnie różnym od obrazu, jaki stworzyła moja do 
niego miłość. Ileż to razy, w chwilach, gdy świat walił się na głowę, gdy 
spotykały mnie klęski, zawody i nieszczęścia - wierzyłam, że gdyby tylko żył, 
gdybyśmy mogli się odnaleźć i połączyć po wojnie, nic co złe nie miałoby do mnie 
dostępu;
40
Nie ułożyłam sobie życia z żadnym z mężczyzn, z którymi żyć mi jakiś czas 
wypadło. Nawet małżeństwa nic tu nie zmieniły. Nic z nikim się nie układało. I 
nie dlatego, że oni wszyscy nie stanęli na wysokości zadania. Byli tacy, jacy 
byli. Natomiast winę ponosiłam ja. Stworzyłam sobie jeden wzorzec, ideał. 
Przykładałam do każdego z moich mężczyzn ten patron, jak wykrój sukienki o 
pozaludzkich wymiarach. Zrozumiałe, że do żadnego z nich nie pasował, nie 
pokrywał się z ich formatem, gdyż nie był stworzony na ludzką miarę, ale nie 
chciałam o tym wiedzieć ani myśleć. Miałam swój własny wzorzec. Istniał jako 
sama miłość i tkliwość. Odwaga i rezygnacja. Smutek i nadzieja. Nagromadziłam w 
nim wartości na miarę czasów, w których wówczas żyliśmy, na miarę moich 
niepełnych dwudziestu lat i mojej do niego miłości. Takim dla mnie umarł i takim 
żył we mnie. Ale jakim był naprawdę? I teraz, miotając się po pokoju, aby uciec 
od tych bezsensownych rozważań prowadzących donikąd, usiłowałam odtworzyć w 
pamięci coś z tamtego listu, który dotarł, gdy jeszcze byłam u Ludwiki. Mówił o 
naszych wędrówkach przez góry, gdy skończy się wojna, o głazach nad gadającymi 
potokami, o wodzie podanej w stulonych dłoniach, o ławicach maleńkich rybek...
Ten obraz jest wciąż dla mnie żywy, powraca w trudnych chwilach, jest ucieczką 
od rzeczywistości. Siedzimy więc tak przez te wszystkie lata na omszałych 
głazach, pochyleni nad monotonnie bełkocącą wodą potoku. Płynie meandrami wśród 
krzewów wilczych jagód i paproci. Smugi słońca rozszczepiają się na zwisających 
gałęziach mrocznych smreków. Nasze twarze, jedna blisko drugiej, odbite w wodzie 
stają się tylko ruchliwą plamą. Rozmazują się w srebrzysty, chybotliwy obraz.
W moim późniejszym życiu był inny jeszcze potok. Mieszkaliśmy z moim mężem, 
Pawłem, w jego pobliżu. Wsłuchiwałam się nocami ze smutkiem w monotonny szum. 
Przywoływał tęsknoty i wszysto to, o czym nie chciałam myśleć, czego nie 
chciałam pamiętać. Okna góralskiej chałupy, poczerniałej ze starości, pachnącej 
żywicznym drewnem, wychodziły na górskie szczyty. U schyłku pogodnego dnia, gdy 
wyostrzały się ich kontury, a nasycone barwy przybliżały obraz, stawałam w oknie. 
Wydawało się wtedy, że nie są to żywe, prawdziwe góry, przez które można 
wędrować, a jedynie piękny filmowy kadr w technikolorze. I chciałam, żeby takimi 
dla mnie pozostały. Niedostępne, dalekie i trochę jak ze snu o szczęściu w 
kolorze blue. W tym obrazie zamknęłam nas, młodych i zakochanych, abyśmy tam 
pozostali na wieczność.
41
Nie towarzyszyłam Pawłowi w wędrówkach przez szlaki, które miałam przemierzać z 
kimś innym. Zawsze znalazłam wymówkę, jakiś pretekst, żeby pozostać samotnie nad 
potokiem. Obserwowałam ławice maleńkich rybek, płoszyłam je, wyciągając z dna 
kolorowe kamyki. Nabierałam w dłonie lodowatą wodę, patrząc jak przecieka, umyka 
powoli przez palce, niczym moje bezsensowne życie.
Paweł irytował się. Nie mógł zrozumieć tej niechęci do wędrówek. Moich „dziwactw 
i kaprysów" — jak je określał. Niczego nie tłumaczyłam, nie wyjaśniałam, bo nie 
sposób opowiedzieć słowami o czymś równie nieuchwytnym jak Cień, który się 
irracjonalnie pokochało.
Z czasem moje miejsce obok Pawła zajął ktoś inny. Mnie pozostał pozew rozwodowy 
i tamten umarły czas.
Przy herbacie usiłowałam myśleć. Parząc usta, przełykałam mocny napar, i gapiłam 
się w kuchenne, zamazane deszczem okno. Wygrzebywałam z pamięci wszystko, co o 
nim wiedziałam, co zdołałam zapamiętać z niewielu tamtych rozmów. Niewielu, gdyż 
stale brakowało czasu i wtedy te rozmowy nie były nawet potrzebne. Wystarczał 
dotyk dłoni, spojrzenie, uśmiech, abyśmy wiedzieli o sobie wszystko. Wszystko, 
to znaczy, że łączy nas miłość, niebezpieczeństwo i nadzieja, że kiedyś, gdy 
skończy się wojna, zaczniemy wspólne prawdziwe, piękne i szczęśliwe życie. 
Będzie wtedy dużo czasu na rozmowy. Tak wówczas myśleliśmy, a dziś okazało się, 
że nie wiedzieliśmy o sobie nic, albo prawie nic.
Uprzytomniłam sobie ze smutkiem, że nie mam nawet jego fotografii. Chociażby tej 
małej, amatorskiej, zrobionej przy okazji jakichś urodzin w rodzinnym domu, przy 
suto zastawionym stole, w galerii roześmianych twarzy. Wyliczał imiona, podawał 
stopień pokrewieństwa, a czasem dorzucał zabawne uwagi. Jedna szczególnie 
zapadła mi w pamięć.
— A to jest ciotka Matylda z Baden-Baden. Nie tyle majętna, co zezowata. 
Właścicielka dwu nieprawdopodobnie brzydkich kundli. Wzięła je ze schroniska dla 
zwierząt. Nikt ich nie chciał zabrać, tak jak i żaden mężczyzna nie 
zainteresował się ciotką.
Fotografia była wyblakła, z pozaginanymi rogami, zmatowiała od częstego 
oglądania. Nie rozstawał się z nią. Wielu uczestników biesiady nie żyło i 
fotografia była jedynym łącznikiem z domem, który opuścił w 1939 roku, w szarym, 
zbyt obszernym mundurze freitra z Flakartilerie.
Spojrzałam w okno. Deszcz unoszony wiatrem zacinał o szyby ukośnie i hałaśliwie. 
„Ta ciotka mogłaby stać się jakimś śladem, gdybym o niej więcej wiedziała" — 
pomyślałam z żalem.
42
Odezwał się chrapliwie dzwonek domofonu. Serce, jak zwykle w takich razach, 
poderwało się gwałtownie, z nadzieją, do szybszego biegu. Tylko ono zachowało 
pamięć. Rozum nie brał od dawna w tej grze udziału, przesunęłam odruchowo dłonią 
po włosach, zapięłam guziki szlafroka.
W drzwiach stała Wiktoria.
Dysproporcja między jej imieniem, a wyglądem wprowadzała mnie zawsze w 
zakłopotanie. Była drobna, niepozorna, zagubiona w świecie dorastających dzieci. 
Ciągle coś gubiła, zapominała załatwić, spłacała czyjeś długi za lekkomyślnie 
żyrowane weksle. Wikłała się w tysiące nieistotnych spraw, z którymi nie bardzo 
umiała sobie poradzić. Nic było w niej nic zwycięskiego. Nawet głos miała cichy, 
jakby wiecznie zalękniony.
-  Wracam z kościoła — wyjaśniła. — Wyrwałam się z domu na wcześniejszą mszę. A 
może ci przeszkadzam? — Patrzyła na mnie niepewnie oczami koloru zwiędłej myszy, 
jak kiedyś o nich powiedział ktoś z naszych wspólnych znajomych.
—  Właź! — Wciągnęłam ją do kuchni. Ociekającą wodą parasolkę umieściłam w 
łazience nad wanną. — Zaraz przygotuję kawę. Mam nawet do niej śmietankę — 
mówiłam wesołym tonem, nie wiedząc jeszcze, czy się rzeczywiście cieszę z tej 
nieoczekiwanej wizyty. W każdym razie niedziela jakoś się zaczęła. Ciotka 
Matylda z fotografii zeszła na plan dalszy, oddaliła się także wizja salaterki z 
galaretką. Kuchnia wracała do właściwych wymiarów i codziennej normalności. W 
lichtarzu na stole zapaliłam kolorową świeczkę, wyciągnęłam dwie filiżanki z 
cieniutkiej porcelany w banalne różyczki.
Wiktoria siedziała przyczajona na brzeżku krzesła, obserwując w milczeniu moje 
ruchy. Wilgotne pasemka farbowanych na rudo włosów z ciemniejszymi odrostami 
przy skórze, piętrzyły się w nieładzie niby ptasie gniazdo. Zapijając słowa 
drobniutkimi łyczkami kawy, wiodła długi, chaotyczny monolog. Sprawy zamężnej od 
zaledwie kilku miesięcy córki mieszała z osobistymi kłopotami. Wciąż jeszcze nie 
była pewna, czy ma za złe synowi, że wybrał studia prowadzące według niej 
„donikąd". Bała się także telefonów od dziewczyn. Któraś nich mogła go 
nieoczekiwanie oderwać od niej, od domu, od całej rodziny wreszcie. Ten lęk 
mieszał się ze zmartwieniem, jakie spowodowało zgubienie w ubiegłym tygodniu 
kluczy od mieszkania. Mogło się bowiem okazać, że nie zgubiła ich, a że ktoś 
wyciągnął je w autobusie z torebki Wiktorii, potem zaś szedł za nią i wie teraz, 
gdzie mieszka. No i do dziś nie wymieniła zamków u drzwi, co powinna dla 
własnego chociażby spokoju uczynić. Ale spokoju to ona w
43
ogóle nie ma, na co wpływa także nie najlepszy stan zdrowia męża. Karolowi znów 
wzrosło niepokojąco ciśnienie, odnowił się wrzód na dwunastnicy, awansu zaś ani 
widu, ani słychu, chociaż już od lat powinien, przy jego zdolnościach i 
wykształceniu, być dyrektorem departamentu, a nie jak dotychczas, jedynie 
naczelnikiem wydziału. Przy okazji chorób Karola wymieniła kilka własnych i 
wreszcie podniosła na mnie oczy znad pustej filiżanki.
-  Tobie to się dobrze ułożyło w życiu! Nie masz zmartwień, kłopotów z dziećmi, 
z mężem. Robisz, co chcesz. Każda kobieta może ci pozazdrościć...
Patrzyłam i ja na nią z mieszanymi uczuciami. Podjęcie tematu nie miało sensu. 
Nie byłam nawet pewna, czy Wiktoria na to czekała. Stwierdziła to, co było dla 
niej pewnikiem, co nie podlegało dyskusji, a co zabrzmiało trochę jak wyrzut, a 
trochę jak nagana podbarwiona nutką zazdrości.
-  Wolałabyś nie mieć rodziny? - spytałam po długiej chwili milczenia, bo coś 
wreszcie wypadało powiedzieć.
—  Tego nic mówię — zatrwożyła się nieszczerze, a może tak mi się tylko wydało.
-  No więc nie narzekaj! - Wybiegłam wzrokiem ponad jej głowę, gdzieś tam w 
szarość nieba, zastanawiając się, jak to się dzieje, że tyle ludzi zazdrości mi 
niezależnego, pozornie wolnego od obowiązków i codziennych kłopotów życia. Skąd 
bierze się przekonanie, że należy mi jedynie zazdrościć?
—  Ja nie narzekam... — broniła się beznamiętnie Wiktoria. — Ja tylko myślę, że 
niektórym wszystko się w życiu udaje, bo potrafią osiągnąć to, czego pragną, a 
innym kamieniem do dna... — Zakończyła wraz z ostatnim łykiem kawy, patrząc na 
mnie tak, jakby miała mi za złe, że nie jestem obarczona dziećmi, starymi 
rodzicami, mężem i chorobami.
Uśmiechnęłam się, mówiąc głośno coś, co nie było przeznaczone dla Wiktorii, a i 
dla mnie stało się niejakim zaskoczeniem.
—  Postanowiłam wygrać moje życie. Chociażby w ostatniej rundzie. Muszę je 
wygrać i wygram! — dodałam z mocą i wiarą, bo nagle uświadomiłam sobie, że nie 
wszystko jeszcze stracone dopóki się żyje, tylko we śnie pozostając stygnącą 
galaretą w salaterce.
Uczepiłam się nagle myśli, że intuicja nie może mnie zawieść, że on wróci albo 
spotkam go gdzieś w świecie. Na ulicy, w kawiarni, w teatrze. Ilekroć o nim 
myślałam, nie czułam przy sobie niczyjej obecności, tak jak
44
bywało w przypadku zmarłych, którzy mnie za życia kochali. Bardzo często 
wyczuwałam ich bliską obecność. A jego obecności nigdy. Gdy o nim myślałam, 
otaczała mnie pustka. Kołatały się w niej jedynie moje o nim myśli, strzępki 
wspomnień, obrazy przywołane z przeszłości. Ale jego w tym wszystkim nic było. A 
więc żył! Musiał żyć!... I muszę go odnaleźć. Wszedł na stałe w mój życiowy 
krajobraz. Wypełnił go i w nim pozostał, zaludnił sobą, zatarł inne obrazy.
—  Mój Boże, żeby Karol miał takie podejście do życia, jak ty... — W moje 
rozmyślanie wdarło się z nieukrywaną zazdrością, westchnienie Wiktorii. — Byłby 
już z pewnością ministrem.
Kim byłby teraz, gdyby żył? Kim jest jeśli żyje?
Zadałam sobie ponownie pytania, zdumiona, że ani dawniej, ani nawet teraz nie 
było to dla mnie ani ważne, ani istotne. W dotychczasowym życiu mężczyźni, z 
którymi byłam w jakiś tam sposób związana, liczyli się jedynie jako charaktery, 
indywidualności i mózgi, a nie jako stanowiska społeczne. Ich status byl jedynie 
miłym dodatkiem do tego, co reprezentowali sobą jako ludzie.
Jakim człowiekiem był naprawdę? Jakim byłby dziś, gdyby się teraz po latach 
zjawił?
Przeraziłam się zadanych w myśli pytań. Uświadomiłam sobie bowiem, że prawda 
mogłaby mi uzmysłowić, iż zmarnowałam wszystkie lata na igraszkach z 
odczłowieczonym, papierowym Cieniem, że roztrwoniłam moje prawdziwe życie w tak 
głupi sposób. Nie dopuściłam nigdy nawet myśli, że gdyby przeżył, mógłby być 
całkowicie odmienny od mego wyobrażenia o nim. Co stałoby się wówczas z moimi 
uczuciami? I na wszelki wypadek, gorączkowo, w popłochu szukałam 
usprawiedliwienia dla niego, dla siebie, dla straconych złudzeń i dla własnej 
głupoty, byle tylko nie znaleźć się na przegranej pozycji, byle coś uratować, 
ocalić od klęski.
—  Chyba jednak człowieka kocha się nie za coś, a kocha się go mimo wszystko i 
takim, jakim jest w rzeczywistości... — usłyszałam nieoczekiwanie wypowiedziane 
na głos słowa. Zawstydziłam się.
—   O czym ty mówisz? — Zdumienie i przestrach wyzierały z utkwionych we mnie 
oczu, jakby Wiktoria nagle zobaczyła przed sobą widmo.
—  Ot, tak sobie, po prostu... — Wzruszyłam ramionami i zapytałam, czy ma ochotę 
na jeszcze jedną filiżankę kawy.
—  Powiesz czasem coś takiego, że nie bardzo wiem, o co chodzi... — Uśmiechnęła 
się nijako, podsuwając filiżankę. — Tylko nie taką mocną,
45
proszę, jak poprzednia - wtrąciła nieśmiało, sięgając niezdecydowanie po 
ostatniego krakersa.
—   Czy byłaś kiedykolwiek w kimś nieprzytomnie zakochana? Wiktoria przez chwilę 
mrugała powiekami, patrząc na mnie z niepokojem.
—  No wiesz... — Uśmiechnęła się znów blado. — Przecież wyszłam za Karola z 
wielkiej miłości. Oboje za sobą szaleliśmy - uzupełniła, żeby już nie było 
żadnych wątpliwości, że i ona była „szaleńczo" zakochana.
—   Więc?... — Wpatrywałam się z ciekawością w jej nijaką, jakby rozmazaną twarz 
o niezdecydowanym kolorycie, pokrytą drobnym rzucikiem piegów.
—  Jesteśmy małżeństwem. — Wzruszyła ramionami, prostując się godnie. - Mamy 
dzieci, Karol nie pali... - wyliczała z namysłem, jakby wyszukiwała w ich 
związku najlepsze strony.
—  Ale ja pytam o uczucia — wtrąciłam. — Kochasz go jeszcze?
—  No, przecież jest moim mężem... — odpowiedziała dostojnie, jakby ślub był 
jednoznaczny z miłością. — Jestem jego żoną, śpimy wciąż jeszcze razem w jednym 
łóżku... — uzupełniła bez entuzjazmu.
—  I co ci ta miłość daje? Wypełnia życie, przynosi radość? — dopytywałam się 
natarczywie, może niezbyt taktownie, ale znałyśmy się wiele lat i wiedziałam, że 
nie będzie dotknięta moimi pytaniami. Co najwyżej zdumiona, że pytam o takie 
„głupoty". Była we wszystkim zasadnicza, a i z wyobraźnią nie było u niej 
najlepiej.
—   Oczywiście, że wypełnia! I to jak! - wykrzyknęła bez namysłu, dolewając 
śmietankę do kawy. — Piorę gacie, dbam o jego dietę wrzodowca i nadciśnieniowca, 
co zabiera bardzo dużo czasu. Nie mówię już o tym, że wysłuchuję godzinami 
opowieści o kłopotach zawodowych. Karol jest przecież naczelnikiem wydziału, ma 
przy tym podwładnych, którzy albo chcą podłożyć mu świnię, albo już podłożyli. 
Stąd te wrzody na dwunastnicy... — Zaczęła się rozwodzić nad wszystkim, co 
według niej wypełniało całkowicie życie, sprawiało radość. Miłość widocznie 
zagubiła się gdzieś po drodze, nawet nie zauważona. A może pranie gaci i dbanie 
o dom było właśnie jej przejawem?
—  Nie masz żadnych tęsknot, pragnień? — dziwiłam się, wpadając jej w słowa.
—   Mam. Każdy człowiek ma! —stwierdziła z głęboką wiarą w głosie. — Mówiłam ci 
przecież, że chciałabym doczekać się wreszcie awansu Karola. Pragnę także, aby 
syn nie wpadł ponownie w łapy jakiejś rozwydrzonej
46
rozwódki z dzieckiem, bo się taka jedna już koło niego kręciła. Tylko moja 
wjZyta u niej zakończyła ten nieszczęsny romans - spojrzała na mnie z troską w 
oczach. - Chciałabym także, aby mojej córce ułożyło się szczęśliwie życie w 
małżeństwie, bo zięć niezbyt mi się podoba. Tylko by ją na różne wycieczki 
ciągnął, po wystawach i teatrach włóczył, a od pracy miga się, jak może. Wygląda 
na to, że będziemy musieli im pomagać, chociaż tłumaczyłam, żeby najpierw oboje 
pokończyli studia... -Westchnęła. - I cóż z tego, że mam tyle różnych pragnień? 
Niewiele się z nich spełnia... — dodała po chwili namysłu.
- No, tak! — skwitowałam, zmieniając temat.
Wiktoria była, jaka była i taką ją, mimo wszystko, lubiłam.
W przedpokoju wymieniłyśmy jeszcze jakieś nic nie znaczące słowa, później 
zamknęłam drzwi z westchnieniem ulgi.
Deszcz ustał. Za oknem pojaśniało. Natomiast wzmógł się porywisty wiatr. 
Przeganiał chmury, ale także nawiewał niepotrzebne wspomnienia, lęki i smutki.
Tkwiłam przy oknie, zapatrzona w popielato-błękitną parasolkę Wiktorii. Wiatr 
nią tarmosił, wydymał delikatny jedwab i wyglądało na to, że za moment porwie, 
uniesie w górę drobną postać w szarym płaszczu. Przewieją przez podwórko, 
przemkną nad równie szarą i pustą ulicą, ponad poczerniałymi konarami drzew, aby 
zawieruszyć się razem i na zawsze w nieprzyjaznym świecie.
Westchnęłam.
Bezlistne gałązki płaczącej wierzby na podwórzowym trawniku wyginały się pod 
naporem wiatru. Spoza lotnych obłoków wychynęły skrawki błękitu. Pomyślałam, że 
w takie wietrzne, nostalgiczne dnie ożywają w mojej pamięci bliscy zmarli. 
Zjawiają się równie nieoczekiwanie, jak nieoczekiwanie pojawia się myśl, że 
odeszli na zawsze z życia, wyrwani z niego niczym chory ząb. I ból po nich był w 
tym samym stopniu dotkliwy, co i krótki. Przychodzą najczęściej szarym świtem i 
późnym zmierzchem. Czasem w pełni dnia lub głębokiej nocy. Tych ostatnich gości 
lękam się najbardziej. Wchodzą w mój sen bezceremonialnie, przerywając jego 
ciągłość brutalnym wtargnięciem. Zjawiają się w różnych sytuacjach i porach roku.
Mój brat obrał sobie wczesną wiosnę, gdy pachnie rozkopana ziemia, rozkwitają 
pierwsze fiołki, nawołują się miłośnie ptaki. Znów widzę go jak dawniej. Idzie 
ku mnie parkową aleją w jasności słońca przesączonego Przez młode listowie. Jego 
oczy uśmiechają się, chociaż usta zachowują
47
wyraz powagi. On umarły, a ja wciąż żywa, z bolesną świadomością jego okrutnej 
śmierci w katowni Gestapo. I muszę wtedy myśleć, jak ułożyłoby się życie tego 
pięknego chłopca, gdyby nie wojna. Jaką pokochałby dziewczynę, jakie byłyby jego 
dzieci. Kiedy zjawia się pośród wiosennego] krajobrazu, budzę się nagle z 
najgłębszego snu, jakbym wracała z pogranicza śmierci.
— Dobrze, że jesteś... - wzdycham, wodząc oczyma po moim mrocznym o tej porze 
pokoju. - Tak rzadko przychodzisz... - skarżę się w myśli, a on ruchem dłoni 
ukazuje mi świat naszego dzieciństwa. Stary dom, rodziców czekających z 
podwieczorkiem, ukochanego psa Zagrają z brązową łatą na uchu.
Do mojej kolekcji drogich nieobecnych dołączyło widmo zmarłej kuzynki. 
Niezwykłej kobiety o nieprawdopodobnej wobec jej wyglądu ilości lat i o 
dziewczyńskiej duszy. Ukrywała swój wiek skrzętnie i pokrętnie. Mówiono, że 
nawet z metryką coś poszachrowała i na cmentarnej blasze także nie ujawniono jej 
wieku, tak jak sobie tego życzyła jeszcze wtedy, gdy! wyglądała na czterdziestkę. 
Z chwilą odejścia objawiła mi się jako wielobarwny motyl przyszpilony w 
atłasowym pudełku Wielkiego Kolekcjonera. Jeszcze trzepotał skrzydełkami, 
jeszcze usiłował uwolnić się od błogosławieństwa szybkiej śmierci, kryjącej się 
w kropli eteru. Ten mój cudownie barwny Motyl, jak ją w myśli nazywałam, 
przeistoczył się ostatnimi laty. w szarą, zaschniętą ćmę. Żyły w niej jedynie 
oczy. Ogromne, złotawozielone. Niegdyś tak piękne i urokliwe, a potem jakieś 
przygasłe, obce w wyrazie, jakby zagnieździł się w nich lęk przed nicością i 
podejrzliwość, że wszystko co jeszcze żyje, sprzysięgło się przeciw niej. 
Znienawidziła i tych, których niegdyś kochała i tych obcych, zawsze jej 
życzliwych, z ostatnich lat jej długiego żywota. Poza pokrewieństwem łączyła nas 
trudna do określenia zawiłość losów, zależności przyciągających się kontrastów i 
mojej łatwości wybaczania. Potrafiłam zawsze coś znaleźć na usprawiedliwienie, 
przyjmując ją taką, jaką była, z wszelkimi wadami skomplikowanego, niełatwego! 
charakteru.
Odeszła jesienią. Kochała tę porę roku najbardziej, chociaż jesień napawała ją 
irracjonalnym smutkiem. Przywoływała dawno uśpione tęsknoty, niespełnione 
marzenia. W jej życiu było ich tak dużo, że właściwie całe składało się z 
niespełnionych tęsknot i marzeń. Życie pokrętne i tragiczne, tak bardzo nie 
pasujące do otaczającej rzeczywistości. Jedyne, co się jej spełniło, to śmierć w 
domu. Umarła wśród starych obrazów, sreber i porcelany. Od najmłodszych lat bała 
się panicznie szpi-
48
tali, lekarzy, zastrzyków. Wszystko, co było związane z cierpieniem, napawało ją 
metafizycznym lękiem. Śmierć kojarzyła nie z wybawieniem, a jedynie z letargiem. 
Bała się go do ostatniej chwili...
Patrząc w zasnute deszczem szyby, za którymi poświstywał krótkimi podmuchami 
wiatr, myślałam ze smutkiem, jak niewiele, w ostatnich latach, pozostało z jej 
urzekającego intelektu, z wrażliwości na piękno otaczających przedmiotów, na 
barwy, na poezję, na słowo. A przecież zawsze coś tam kiedyś w tajemnicy pisała. 
Zielony zeszyt znaleziony pod jej poduszką zawierał skrótowy i jakby 
zaszyfrowany pamiętnik przeplatany wierszami. Zapewne jej własnymi. Jeden z nich, 
na luźnej kartce, pod datą ostatniego Bożego Narodzenia, skreślony drżącym, 
gotyckim pismem, zachowałam na pamiątkę. Nie czytany zeszyt wrzuciłam w piec 
centralnego ogrzewania. Dla mnie to był prawdziwy, nieodwracalny pogrzeb Motyla. 
Dla kuzynki zapewne jeszcze jedno spełnione życzenie.
Bóg jest miłosierny — i ludzie może staną się miłosierni
(Choinka jest ziełonosrebrna — a ja płacząca i w czerni)
Może mi się wszystko odmieni?
Bóg mnie od smutku wybawi?
Wszystko zabrane, stracone — ale ciebie mi zwróci, zostawi?
Bóg jest miłosierny.
Niech serce przestanie krwawić...
Gwiazdka zabłyśnie na niebie i wszystko się nagle naprawi!
Będą ręce na włosach leżały - będą zwiędłe kwiaty ożywały,
będziesz miał miękkie włosy —
i powiesz wreszcie słowa, które nie będą bolały...
Nie mogłam się pogodzić ze spustoszeniem, jakie uczyniły w niej upływające 
niepostrzeżenie dla nas lata. Poczułam żal, że wszystko w jej życiu było 
pokrętne, zakłamane, dziwaczne i przekorne. Kochała tych mężczyzn, których nie 
należało kochać. Zadawali jej jedynie cierpienie, a °«a szła ku nim zauroczona 
słowami, wiedząc równocześnie, że są Waniliwe. Szła za brzmieniem tokującego 
głosu, ulotnością nastroju, smarem wina, muzyką o zmierzchu. Jeśli czegoś 
pragnęła - nie otrzymywała.
eżeli coś zaplanowała - nie udawało się jej zrealizować, a jeśli nawet -Czystko 
przychodziło za późno o te kilka godzin, tygodni, a czasem lat.
ak było nieomal ze wszystkim. Nawet oba małżeństwa stanowiły jedynie b°lcsne 
nieporozumienia.
49
Urlopy  spędzała   zazwyczaj
Irlopy spędzała zazwyczaj ze mną. W naszych samochodowych włóczęgach 
przemierzałyśmy kraj z jednego krańca na drugi, odwiedzając { trudem odnajdywane 
miejsca dzieciństwa, przydrożne zajazdy i kawiarenka
Lubiła hazard i szybką jazdę.
— Popatrz! — dziwiła się głośno, czujna na każdy ruch moich dłoni na kierownicy, 
zaciągając się dymem dobrego papierosa. — Jestem takinj strasznym tchórzem! Boję 
się nawet myszy i duchów, a szybkość mnid podnieca i wciąż mi jej mało...
Motyl był smakoszem, egoistą i kłamczuchem, ale tak wytwornym ?
ja jyloskala". A w kapeluszach wyglądała pięknie. I chociaż żadna z nas o .yjn 
nie mówiła, obie żałowałyśmy, że nikt jej w nich nie ogląda i że nie 0,3 w 
towarzystwie kogoś, kto by się głośno zachwycił, namalował jej portret. Zdawało 
mi się czasem, że widzę ją po raz pierwszy, że zjawiła się z jakiegoś innego 
czasu. Zagubiona, przegrana, bezbronna. Mimo że ubierała się modnie, było w jej 
toaletach coś staroświeckiego, coś z obrazów starych mistrzów. Czasem brabanckie 
koronki, czasem renesansowe hafty na miękkich welurach. Złocistorudawy warkocz 
upięty tuż nad karkiem zdawał się jej  ciążyć.  Białą, wygiętą wdzięcznym  
łukiem szyję
powiedział. Stwarzała wokół siebie dziwny                      .       ..„-
.?,,.      ,        . «          -              -----------........j- ••»-.
trochę cmentarny. Było w jej charakterze coś z „une femme fatale ?? dalej, pełna 
najgorszych przeczuć i metafizycznych lęków, drapieżnego kota. Poruszała się z 
nieco ociężałym wdziękiem, coś pol Choć byłyśmy tak bardzo różne, to jednak 
zachodziło podobieństwo w drodze przewracając, coś potrącając. Spoglądała na 
przedmioty, ludzi! odczuciach i widzeniu świata. Rozumiałyśmy się bez zbędnych 
słów. zwierzęta szeroko rozwartymi oczyma, zagadkowo i ciepłej a jednocześn* 
Wystarczyło czasem jedno spojrzenie, żeby wiedzieć wszystko, krytycznie. 
Wszystko, co ją otaczało, budziło w niej dziesiątki skojarzefl Niezliczoną ilość 
wad równoważył Motyl jakimś nieokreślonym uro-refleksji irracjonalnych niechęci. 
Jej futra i suknie wydzielały delikatnj kiem i bezradnością, która kazała mu 
wybaczać, a samemu czuć się win-ledwo uchwytny, a jednak natarczywy zapach 
wschodniego kadzidM nym. Nie potrafiłam pojąć, jak to się dzieje, że ta kobieta 
o urzekającej sandałowego drzewa i kwiatów gardenii. Była to przedziwna, 
drażnią* niegdyś osobowości, nie umiała się z nikim przyjaźnić. Słowo to 
stanowiło
ifińrei ktoś kiedyś po",,'"','"Qł vp ipsi   bardzo snobistycznae dla niei   
r>ustv  d?wir>.k   Ruia   Pim™ntr,,o„,n    „„...:„.__.•   „•__   ..
Pozornie zwietrzała                             _                    __
- No i cóż z tego, że ładna? I tak się zestarzeje!  - powtarzała z
i atrakcyjnym. Nie miłość i mężczyźni to
sandałowego drzewa i Kwiaiuw gaiu^H.. ^.« ~ r------------>            - ?     o 
j              ;—, ".~ „„„„,„ dV z. ??? yizyjazmc. mowo ? stanowiło
mieszanka, o której ktoś kiedyś powiedział, że jest „bardzo snobistyczną!   dla 
niej  pusty dźwięk.   Była  egocentryczna,  zawistna  i  nienawidząca
niepokojąca". Pozornie zwietrzała i słodko wyczuwalna, trwała jednd   młodszych 
od siebie kobiet.
długo w miejscach, które kuzynka dawno już opuściła. Ta woń przetrwał       _ No 
i cóż z tego, że ładna? I tak się zestarzej<
do dziś w moich szafach, z których korzystała, rozwieszając w nich swoi   mściwą 
zajadłością, ilekroć mówiło się o kimś młodym
skromne zwiewne szatki i kapelusze z szerokimi rondami. Nic nosiła ?   mogła, 
nie chciała pogodzić się, że jej czas minął, że mi
wprawdzie z braku okazji, zresztą nie były modne, mimo to jednak włok   juz od 
dawna czas przeszły dokonany.
je z sobą w okrągłych, czarnych pudłach. Łapałam ją czasem na przymil      
Najchętniej obracała się w świecie wspomnień z innej rzeczywistości
rzaniu ich przed zmatowiałym ze starości lustrem, zawieszonym w moi» Błądziła po 
tamtej epoce dworków i pałacyków zaludnionych już tylko
T                           _                  ____!_J_t_   ...  «:^.U   Ar\   
horbat\r    ?????  7   ??????   Cieniami'     \,,A^l      Ut-?____-• -     , •     
?    ,               ....._                    *          J            '
rzaniu ich przed zmatowiałym Ł~ <,^*~~~. ---------, -            ,           ^_    
Ł — r- -----~, vr^ ??????
pokoju nad komodą. Czasem zasiadała w nich do herbaty, kpiąc z sanflacniami 
ludzi, którzy je kiedyś zamieszkiwali. Dziś, rozproszeni' po siebie i śmiejąc 
się z tej słabostki. Tłumaczyła wtedy, że wchodzi w in| piecie, pogrzebani na 
obcych cmentarzach pod obcym niebem, istnieli epokę, że czuje się tak, jakby za 
chwilę miały podjechać przed dw|tylko w jej żywej wciąż pamięci i na rozlicznych 
fotografiach zalegających cuganty powożone przez stangreta w liberii, a w 
bryczce niccierplrwjszuflady komódek z różanego drewna. Żyli w listach śpiących 
pod wstąże-czekał mężczyzna jej życia, który powiezie ją gdzieś daleko, daleko, 
????????, w zasuszonych kwiatach jabłoni, przechowywanych w białych szele-
rozsłoneczniony krajobraz zielonych pól, przez żywiczne lasy i mroczjzc^ących 
bibułkach, w kolorowych cartes postałeś, nadsyłanych za ich życia groble 
ocienione rosochatymi wierzbami. Zaczynała nucić wtedy niskj* różnych stron 
świata.
»?-____1____V.    *.?~~??.*????      ????<??7?\?7???           '          —   l«    
-•«
groble ocienione rosochatymi wierzoami. "^»"m ..u^^ „«~, •—-~?   — v«.
altem walca „Na sopkach Mandżurii". Podejrzewałam, że czuła się, jf Wszystko, 
nieomal całe jej życie, wyrzucono potem na śmietnik Spad-wielka księżna z 
białogwardzistą u boku, chociaż o Petersburgu i biaryj«>biercy, których od 
dzieciństwa nie widziała na oczy, a którzy z uwagi na nocach słyszała jedynie od 
swojej babki, która, ku zgrozie rodziny, „poselskie pokrewieństwo mieli prawo do 
spadku, sprzedali mieszkanie Miał
50
51
się do niego wprowadzić nowy lokator. Zażyczył sobie szybko objąć lokal I
odremontowany i całkowicie pusty. Spadkobiercy nic mieli czasu, a przede I
wszystkim  ochoty   na  przeglądanie  niematerialnego   dobytku.   Zabralil
biżuterię, stare srebra, antyczne meble i kilka obrazów. Sama nie potrafiła I
się z nimi rozstać, chociaż prowadziła życie nader skromne, aby niej
powiedzieć   -   nędzne. Wzięli, spieniężyli, a  reszta  powędrowała  na
śmietnik. Dla mnie pozostało pudełko owinięte w szary papier, kilkakrot-j
nie omotane sznurkiem, z wyraźnym i trzykrotnie podkreślonym napisem]
na wierzchu: Rodzinne dokumenty dla Anny Marii do rąk własnych. I lak
przeminęła, wychodząc z życia w samej tyko nocnej koszuli i to byle jakiej,
bo najpiękniejszy i całkiem nowy strój chowała „ną czarną godzinę"J
Pozostawiła cały doczesny bagaż, poza tym jedynie, co uczyniła dobrego dla
drugiego człowieka. Ale czy cokolwiek takiego uczyniła?
Czasem budzę się z głębokiego snu z uczuciem otaczającego mnie1 bezsensu i muszę 
myśleć o tych, którzy zjawili się właśnie w moim śnie, chociaż nie było tam 
miejsca na ich nieoczekiwane, niepotrzebne odwiedzi! ny. Prowadzę wtedy z moim 
niechcianym gościem wewnętrzny monolog. Rozpamięlywuję wszystko, co o nim 
wiedziałam za życia i wszystko, co nas kiedyś łączyło. Krzywdy już nieważne, 
przykrości kiedyś doznane i takie, jakie ja być może mimo woli uczyniłam. 
Rozpamiętywuję różne sytuacje, radosne chwile razem spędzone i nasze błahe 
rozmowy, nic nie znaczące wydarzenia, które nagle przychodzą na myśl z mroków 
zapomnienia Doszukuję się w  zapamiętanych wypowiedziach  mego  spojrzenia  na 
przebrzmiałe dawno sprawy, umarłe od lat, tak jak i oni. Stają się jakby moim 
wyrzutem sumienia, rozrachunkiem z własnym życiem, z marzeniarn nigdy nie 
spełnionymi, bo spełnić się nic mogły. Boję się tych nocnyc spotkań, które niby 
są, a jakby ich nie było, gdyż widomym znakiei obecności zmarłych jest tylko 
moje nagłe, niczym nie uzasadnione przebi dzenie. Otwieram więc szeroko oczy, 
wodzę wzrokiem po mrocznyc kątach, po pokoju rozjaśnionym matowym poblaskiem 
ulicznej latarni ? oknem i szukam tego, który mnie zbudził, aby siebie 
przypomnie powrócić na chwilę do żywych. Meble przybierają wtedy jakby odmieni 
kształty. Wyglądają inaczej, niż za dnia. Są mi obce i wrogie. Lustr 
wybłyskujące z mroku, budzi niepokój. Boję się w nie spojrzeć, aby n zobaczyć 
odbicia twarzy tych, którzy się w nim za życia przeglądali, lustro jest stare, 
pamiętające wiele pokoleń. Czy naprawdę czuję lęl Może to tylko głęboki smutek i 
coś jakby dotknięcie wieczności? Lustl niepokoi zimnym blaskiem, niczym martwe 
oko. Stare portrety tłoczą s
52
ugięcie na ścianach i wygląda to wszystko jakoś obco, jakbym się nieoczekiwanie 
zbudziła w cudzym, a nie we własnym i znanym od dziesiątków lat pokoju. Twarze 
na portretach przybierają nagle rysy tych, którzy odwiedzili mnie we śnie. Żyją 
przez ułamek sekundy w ich rysach, uśmiechu, oczach.
Dookoła trwa martwa cisza, jak to czasem we śnie, a ja w myślach rozmawiam z 
moją zjawą. Tłumaczę się z czegoś, co nagle wydało mi się wobec niej krzywdzące, 
chociaż w tamtym czasie czułam, że to mnie skrzywdzono. Odwiedzają mnie 
mężczyźni i kobiety. Czasem dzieci moich znajomych, które zmarły wiele lat temu, 
a nawet moje szkolne przyjaciółki, z którymi dzieliłam ławkę, kiedyś w 
początkowych klasach. Budzą mnie, a ja muszę myśleć o nich i o własnym życiu z 
tego właśnie okresu.
Mój mąż, Paweł, nie przychodzi we śnie. Pojawia się jedynie w moich myślach, o 
zmierzchu, gdy pokój wypełniony błękitem powoli szarzeje, gdy jeszcze 
przekrzykują się świergotliwe ptaki przed snem w gęstwie dzikiego wina 
oplatającego dom. Widzę go wtedy w różnych sytuacjach. Najczęściej, gdy stoimy 
obydwoje w oknie, za którym powoli zamiera dzień i chociaż stoimy tak blisko 
siebie, jesteśmy dalecy, jak tylko ludzie być potrafią. Nie pomagają słowa 
powtarzane w myśli, że wszystko jest dobrze, że łączy nas miłość, że jesteśmy 
sobie przeznaczeni. Ja wiem, że to kłamstwo i wiem, że on wie o tym także. Oboje 
nadmiarem słów chcemy zagłuszyć codzienną pustkę, jaka się między nas wkradła. 
Usiłuję mu wtedy coś wyjaśnić. Obwiniam siebie, obwiniam także i jego, ale te 
spory z widmem niczego nie rozwiązują. I myślę sobie, że gdyby można było zacząć 
życie od początku, to może bylibyśmy oboje mądrzejsi o to coś, już przeżyte. 
Odchodzę od okna, zakrywam dłonią uszy, aby nie słyszeć tego namolnego wrzasku 
ptaków sposobiących się do snu w nawisach dzikiego wina i wpatruję się w 
narastający błękit pokoju, w którym nigdy razem nie byliśmy.
- Po co mnie tu odwiedzasz!? — krzyczę w myśli. - Zmarłeś tak dawno, a wciąż 
żyjesz. Dlaczego?
Pochylona teraz nad resztkami wystygłej w filiżance kawy, zapatrzyłam się w 
kraciasty obrus na pustym stole z jedną dopalającą się w lichtarzu świeczką. 
Pojawiło się na nim nieoczekiwanie szklane pudełko z przyszpi-lonym na atłasie 
barwnym motylem, a zaraz po tym w jego miejsce ukazała Sle salaterka z 
pomarańczową galaretką.
Z przestrachem odwróciłam oczy ku oknu. Pogoda była wciąż nijaka, wiatr to 
przycichał, to się raptownie wzmagał. Powoli przeniosłam wzrok na skwierczącą, 
migającą ostatnim   blaskiem świeczkę. Na stole nie było
53
ani motyla, ani galarety.   Wciągnęłam głęboko powietrze i przełknęłam dwa 
ostatnie łyki gorzkiej  kawy.
Ostry dzwonek telefonu wyrwał mnie z rozmyślań o przemijaniu. Niechętnie 
powlokłam się do pokoju, sięgając z ociąganiem po słuchawkę w obawie że znów 
ktoś będzie czegoś ode mnie chciał. Byłam już zmęczona rolą tej „dzielnej", 
mocnej kobiety, którą mi  przypisywano.
-   Co robisz, Anncmarie? - odezwał się niski, ciepły w   brzmieniu
głos Jadźki.
—Nic... — zawahałam się, doznając nagle olśnienia. - Piszę... Piszę o Walterze, 
o sobie, o nas. Ale nie myśl, że to będzie powieść! - Darłam się niewiadomo 
dlaczego, jakbym rozmawiała z głuchym. — Po prostu muszę to z siebie wyrzucić, 
opowiedzieć samej sobie tę historię. Inaczej chyba zwariuję!...
„Achtung! Achtung! Der vcrspatete Urlauberzug aus Richlung Breslau nach Warschau 
— West kommt am Bahnsteig zwo... Ich wiederhole..."* Odruchowo poprawiam włosy. 
Tłum na peronie to rozkopane mrowisko. Boję się, że się nie znajdziemy, że może 
nie dostrzec mnie w zwartej ciżbie ludzkiej. Przeciskam się z trudem. Usiłuję 
biec wzdłuż przelatującego z hukiem pociągu. Jest bardzo długi. Roztrącam 
łokciami ludzi, tratuję jakieś puste łubianki, słyszę za sobą wyzwiska. Wszystko 
jest w tej chwili nieważne. Docieram wreszcie do schodów prowadzących z peronu 
ku wyjściu. Z wagonów zatłoczonych mundurami wyskakują jeszcze w biegu żołnierze 
objuczeni plecakami i kartonami z napisem: „Dein Fuhrer grust Dich"**. Wszyscy 
wydają się podobni do siebie. Nie potrafię wyłowić tej jednej jedynej twarzy, 
którą widzę jednocześnie we wszystkich oknach wagonów.
Mógł przecież zejść drugimi schodami — myślę z przerażeniem.
—  Annemarie!
Mała, twarda dłoń dotyka ramienia. Chcę coś powiedzieć, ale wpychają się między 
nas ludzie z tobołami. Ktoś krzyczy rozdzierająco, że go okradziono. Obojętny, 
napierający przed siebie tłum znosi nas falą po schodach. Wyciągam na oślep rękę 
i chwytam za jakiś zwisający przy plecaku Waltera rzemyk.
* Uwaga! Uwaga! Opóźniony pociąg z Wrocławia do Warszawy Zachodniej podjedzie na 
peron drugi... Powtarzam... (wszystkie przypisy pochodzą od Autorki) ** Fuhrer 
pozdiawia cię.
54
Teraz widzę przed sobą tylko hełm przytroczony do ogromnego toboła i chwiejącą 
się wysoko lufę karabinu.
—  Idę za tobą! — wykrzykuję co chwila bez sensu, uważając, aby nie zgubić 
zsuwających się ze stóp drewniaków.
Zatrzymujemy się w drewnianej hali Dworca Głównego.
—  Trzeba się na chwilę rozstać... — uśmiecha się przepraszająco. Po raz 
pierwszy spojrzeliśmy sobie przelotnie w oczy — Muszę przejść przez 
Wermahtspeere. Czekaj na mnie przed dworcem.
Wmieszany w ziclonoszary tłum żołnierzy przeciska się wąskim przejściem 
obstawionym przez żandarmerię polową. Zatracił w nim swoją osobowość. Stał się 
czymś, co nasuwa skojarzenie z małym trybikiem w wielkiej machinie.
Na ulicy oślepiający blask, krzyki targujących się z rikszarzami szmu-glerów, 
zgrzyt hamującego tramwaju. Idę szybko wzdłuż drucianej siatki odgradzającej 
długi plac od ulicy. Stoją na nim wojskowe baraki malowane szarą farbą. Ciągną 
się długim rzędem prawie do rogu Marszałkowskiej. W jednym z nich Walter zostawi 
bagaż, zamelduje swój powrót z urlopu i dalszą drogę na front. Rozglądam się 
dyskretnie dookoła, czy przypadkiem nie ma gdzieś w pobliżu kogoś znajomego, kto 
mógłby nas za chwilę zobaczyć. Spoglądam w niebo. Jest błękitne i bez jednej 
chmurki. Przed kilkoma dniami spadły z niego na Warszawę ulotki z sowieckiego 
samolotu. Jadźka przyniosła jedną z nich do domu i odczytała drżącym ze 
wzruszenia głosem:
Narodzie Polski! Zbliża się czas zemsty za wszystkie zbrodnie i okrucieństwa 
niemieckie wobec narodu polskiego. Czerwona Armia — ze Wschodu, i wojska 
angielsko-amerykańskie - z Zachodu szykują druzgocący cios, który złamie grzbiet 
bestii hitlerowskiej. Wasza walka, wasz czyn może przyśpieszyć zwycięstwo nad 
naszym wspólnym wrogiem!...
Odezwa była długa i Jadźka odczytywała ją kilka razy głośno, jakby się chciała 
nauczyć jej na pamięć. Później z westchnieniem wsadziła w ogień.
Do tramwaju wsiadamy przednim pomostem, tam gdzie napis — „Nur fur Deutsche". I 
tutaj ścisk. Stoimy naprzeciw siebie w przejściu potrącani przez urlopowiczów w 
mundurach i cywilów ze znaczkami NSDAP w klapach. Ci są niebezpieczni. Mogą 
wylegitymować. Nie rozmawiamy z Walterem. Znam dobrze niemiecki, ale akcent może 
mnie zdradzić. Uśmiechamy się tylko do siebie przelotnie i nijako. Jest gorąco. 
W powietrzu specyficzna woń mundurów. Tramwaj zarzuca na zakrętach. Chwytam
55
ani motyla, ani galarety.   Wciągnęłam głęboko powietrze i przełknęłam dwa 
ostatnie łyki gorzkiej  kawy.
Ostry dzwonek telefonu wyrwał mnie z rozmyślań o przemijaniu. Niechętnie 
powlokłam się do pokoju, sięgając z ociąganiem po słuchawkę w obawie, że znów 
ktoś będzie czegoś ode mnie chciał. Byłam już zmęczona rolą tej „dzielnej", 
mocnej kobiety, którą mi przypisywano.
—   Co robisz, Annemaric? — odezwał się niski, ciepły w bjzmieniu głos Jadźki.
—Nic... — zawahałam się, doznając nagle olśnienia. — Piszę... Piszę o Walterze, 
o sobie, o nas. Ale nie myśl, że to będzie powieść! — Darłam się niewiadomo 
dlaczego, jakbym rozmawiała z głuchym. — Po prostu muszę to z siebie wyrzucić, 
opowiedzieć samej sobie tę historię. Inaczej chyba zwariuję!...
„Achlung! Achtung! Der vcrspatcte Urlauberzug aus Richtung Breslau nach Warschau 
— West kommt am Bahnsteig zwo... Ich wiederhole..."* Odruchowo poprawiam włosy. 
Tłum na peronie to rozkopane mrowisko. Boję się, że się nie znajdziemy, że może 
nie dostrzec mnie w zwartej ciżbie ludzkiej. Przeciskam się z trudem. Usiłuję 
biec wzdłuż przelatującego z hukiem pociągu. Jest bardzo długi. Roztrącam 
łokciami ludzi, tratuję jakieś puste łubianki, słyszę za sobą wyzwiska. Wszystko 
jest w tej chwili nieważne. Docieram wreszcie do schodów prowadzących z peronu 
ku wyjściu. Z wagonów zatłoczonych mundurami wyskakują jeszcze w biegu żołnierze 
objuczeni plecakami i kartonami z napisem: „Dcin Fuhrer grust Dich"**. Wszyscy 
wydają się podobni do siebie. Nie potrafię wyłowić tej jednej jedynej twarzy, 
którą widzę jednocześnie we wszystkich oknach wagonów.
Mógł przecież zejść drugimi schodami — myślę z przerażeniem.
—  Annemarie!
Mała, twarda dłoń dotyka ramienia. Chcę coś powiedzieć, ale wpychają się między 
nas ludzie z tobołami. Ktoś krzyczy rozdzierająco, że go okradziono. Obojętny, 
napierający przed siebie tłum znosi nas falą po schodach. Wyciągam na oślep rękę 
i chwytam za jakiś zwisający przy plecaku Waltera rzemyk.
* Uwaga! Uwaga! Opóźniony pociąg z Wrocławia do Warszawy Zachodniej podjedzie na 
peron drugi... Powtarzam... (wszystkie przypisy pochodzą od Autorki) ** Fiihrer 
pozdrawia cię.
54
Teraz widzę przed sobą tylko hełm przytroczony do ogromnego toboła i chwiejącą 
się wysoko lufę karabinu.
—  Idę za tobą! — wykrzykuję co chwila bez sensu, uważając, aby nie zgubić 
zsuwających się ze stóp drewniaków.
Zatrzymujemy się w drewnianej hali Dworca Głównego.
-  Trzeba się na chwilę rozstać... — uśmiecha się przepraszająco. Po raz 
pierwszy spojrzeliśmy sobie przelotnie w oczy — Muszę przejść przez 
Wermahtspeere. Czekaj na mnie przed dworcem.
Wmieszany w ziclonoszary tłum żołnierzy przeciska się wąskim przejściem 
obstawionym przez żandarmerię polową. Zatracił w nim swoją osobowość. Stał się 
czymś, co nasuwa skojarzenie z małym trybikiem w wielkiej machinie.
Na ulicy oślepiający blask, krzyki targujących się z rikszarzami szmu-glerów, 
zgrzyt hamującego tramwaju. Idę szybko wzdłuż drucianej siatki odgradzającej 
długi plac od ulicy. Stoją na nim wojskowe baraki malowane szarą farbą. Ciągną 
się długim rzędem prawie do rogu Marszałkowskiej. W jednym z nich Walter zostawi 
bagaż, zamelduje swój powrót z urlopu i dalszą drogę na front. Rozglądam się 
dyskretnie dookoła, czy przypadkiem nie ma gdzieś w pobliżu kogoś znajomego, kto 
mógłby nas za chwilę zobaczyć. Spoglądam w niebo. Jest błękitne i bez jednej 
chmurki. Przed kilkoma dniami spadły z niego na Warszawę ulotki z sowieckiego 
samolotu. Jadźka przyniosła jedną z nich do domu i odczytała drżącym ze 
wzruszenia głosem:
Narodzie Polski! Zbliża się czas zemsty za wszystkie zbrodnie i okrucieństwa 
niemieckie wobec narodu polskiego. Czerwona Armia — ze Wschodu, i wojska 
angielsko-amerykańskie — z Zachodu szykują druzgocący cios, który ziarnie 
grzbiet bestii hitlerowskiej. Wasza walka, wasz czyn może przyśpieszyć 
zwycięstwo nad naszym wspólnym wrogiem!...
Odezwa była długa i Jadźka odczytywała ją kilka razy głośno, jakby się chciała 
nauczyć jej na pamięć. Później z westchnieniem wsadziła w ogień.
Do tramwaju wsiadamy przednim pomostem, tam gdzie napis — „Nur fiir Deutsche". I 
tutaj ścisk. Stoimy naprzeciw siebie w przejściu potrącani przez urlopowiczów w 
mundurach i cywilów ze znaczkami NSDAP w klapach. Ci są niebezpieczni. Mogą 
wylegitymować. Nie rozmawiamy z Walterem. Znam dobrze niemiecki, ale akcent może 
mnie zdradzić. Uśmiechamy się tylko do siebie przelotnie i nijako. Jest gorąco. 
W powietrzu specyficzna woń mundurów. Tramwaj zarzuca na zakrętach. Chwytam
55
się zwisającej, parcianej rączki. Dłoń Waltera wędruje za moją dłonią. Nakrywa 
ją i ściska palce. Prawą rękę trzyma na lufie karabinu. Tkwi między nami jak złe 
słowo i obija kolana. Walter usiłuje łowić wzrokim przemykające między łokciami 
żołnierzy fragmenty ulic. Obserwuję go kątem oka. Niewiele się przez rok zmienił. 
Trochę się mu tylko twarz wyciągnęła i bardziej wyostrzył ptasi profil. Oczy w 
wyrazie te same. Łagodne i sarnie.
Trudno nienawidzić człowieka o takim spojrzeniu - myślę, zastanawiając się 
jednocześnie, czy będziemy sami w domu — Jadźka ma wolny dzień po nocnej służbie 
w Kasynie. Może nie śpi i poszła opalać się nad Wisłę ze swoim Józkiem? Nie była 
zadowolona z wizyty Waltera. Powiedziała z kwaśną miną kręcąc papiloty: „Jeszcze 
ci łeb ogolą, zobaczysz..."
Palce Waltera ukradkiem pieszczotliwie ściskają moje palce. Jakiś napierający mi 
na plecy żołnierz w zielonym mundurze piechoty opowiada hałaśliwie coś o domu 
dla rekonwalescentów w Glatz, zmieniając literę „g" w „j".
Pewnie jest z Hamburga - przemyka mi przez myśl. W tej samej chwili tramwaj 
raptownie zahamował. Zderzamy się z Walterem. Opuszczam lewą rękę niżej i kładę 
dłoń na jego dłoni trzymającej lufę karabinu.
—  Annemarie... — szepcze lekkim poruszeniem warg i ucieka gdzieś oczami w bok, 
nakrywając je do połowy rzęsami. Są ciemne i lekko podwinięte, jak u dziewczyny.
Wysiadamy przy Różanej. Walter zarzuca karabin na ramię i i zatrzymuje się przy 
sklepiku z zieleniną.
— To twoja ulica... Nie będzie ci przyjemnie iść ze mną w tym mundurze...
—  Wcale nie! — odpowiadam zapalczywie, oblewając się rumieńcem. — Chcę iść 
właśnie z tobą.
Ale to nie jest prawdą. Z widzenia znają mnie tu prawie wszyscy i takie 
afiszowanie się z Niemcem nie należy do przyjemności. Do Waltera nie pasuje ani 
mundur, ani ewentualne przypuszczenie, że można z nim handlować bronią czy 
wyciągać wojskowe tajemnice. A więc pozostaje ta jedna alternatywa. Ona pasuje 
do wszystkich ludzi świata bez względu na wygląd zewnętrzny i narodowość...
—  Gwiżdżę na ludzi! — dorzucam porywczo, ale czuję się zakłopotana przykrą 
sytuacją.
—  Idź sama... — prosi, unikając mego wzroku. — Będzie lepiej.
56
Wzruszam ramionami i nic oglądając się za siebie szybko przechodzę na drugą 
stronę ulicy. Jest delikatny — myślę ze wzruszeniem i przykro mi, że stchórzyłam 
przed opinią ludzką. Tłumaczono mi w dzieciństwie, że jeżeli się coś robi, to 
należy mieć odwagę przyznać się. W przeciwnym razie to, co robimy, nic wypływa z 
przekonania, że postępujemy słusznie. Ale tak rozumowali ludzie przed wiekami, 
znaczy przed wojną...
Przy furtce zerkam za siebie. Walter idzie wolno, garbiąc się lekko pod 
karabinem. Szary mundur Flakartillerie z dwoma mewkami na czerwonym kwadraciku 
sukna przy kołnierzu jest zbyt obszerny dla jego szczupłej i drobnej postaci. 
Rozgląda się ciekawie po mijanych domach i willach. Zupełnie jakby zwiedzał 
miasto i nie spieszył się do żadnego określonego celu.
W mieszkaniu nie ma nikogo. W pokoju Jadźki lakoniczna kartka oparta o wazon z 
pconiami: „Niestety, nie mam dziś nocnej służby". Zapalam gaz pod garnuszkiem z 
mlekiem i ustawiam czerwone filiżanki na tacy. Nasze pierwsze śniadanie z 
Walterem musi wypaść uroczyście. Wprawdzie do kartkowego chleba jest tylko 
marmolada i trochę kwaśnego twarogu, ale za to porcelana śliczna, a taca z 
prawdziwego srebra. W pokoju pachną pconie z ogródka sąsiadki. Przenosząc 
gliniak z biurka na stolik uświadamiam sobie, że wszystkie kwiaty są białe jak 
moja sukienka. Zupełnie jak w dniu ślubu — przemyka mi przez myśl. - To dobry 
znak.
Delikatne chrobotanie do drzwi. Wciągam Waltera do przedpokoju, przekręcam 
szybko zamek i odruchowo zakładam łańcuch. Potem jeszcze raz sprawdzam klamką, 
czy drzwi są rzeczywiście zamknięte. Wszystkie te czynności wykonuję nerwowo i 
chyba tylko po to, by zyskać na czasie. Spoglądam na Waltera. Stoi wciąż z 
karabinem na ramieniu w tym samym miejscu obok wieszaka, z płaskim zawiniątkiem 
pod pachą. Jesteśmy onieśmieleni sytuacją i długą rozłąką.
—  Walterze...
—  Annemarie...
Oczy ma duże i połyskliwe. Wodzi nimi po mojej twarzy. Jest w nich 
niedowierzanie i czułość.
—  Annemarie... — powtarza jakoś boleśnie. Czuję woń spalenizny.
—  Du, lieber Gott, Milch! — krzyczę i wybiegam do kuchni. Mleko kipi białym 
pienistym baldachimem. Przeraziłam się, że ucieknie wszystko i nie będę miała co 
podać na śniadanie. W domu nic ma odrobiny cukru.
57
Kartkowy mają przywieźć po południu. Po herbacie ani śladu. Zastępuje ją karmel, 
który skończył się przed dwoma dniami.
Siedzimy przy okrągłym niskim stoliku na stołeczkach. Oboje mamy długie nogi i 
nie jest nam najwygodniej.
—   Dlaczego nic nic jesz? - Podsuwam czarny kleisty chleb, pokrajany na grube 
kromki, z buraczaną marmoladą.
—   Z wrażenia, że cię widzę... O Boże, jak ja tęskniłem do ciebie! Spuszczam   
oczy   i   podsuwam  mu  filiżankę.   Wyjmuje  z  kieszeni
pudełeczko z sacharyną. Wrzuca dwie pastylki.
—  Lubię słodkie mleko — uśmiecha się przepraszająco.
—  Nie mam cukru.
—  U nas też o wszystko trudno.
Milkniemy na chwilę. Walter rozgląda się po pokoju. Tapczan przykryty kraciastym 
wytartym pledem, małe biurko, półka z książkami i antyczna intarsjowana komoda. 
Nad nią owalne wyblakłe lustro w pozłacanej ramie z girlandkami.
—  Więc taki jest twój pokój.
—  Nic tu nic ma mojego. Meble są znajomych, po których zajęliśmy z ojcem 
mieszkanie. Dali znać przez kogoś, że są we Francji. W drugim pokoju mieszka 
Jadźka. Znasz ją z opowiadań. Ich krewna. Oddałam jej pokój... I tak nie byłby 
teraz potrzebny, gdy ojciec i brat już nie żyją.
—  Zawsze giną ludzie najwartościowsi - dotyka mojej ręki. Śmieszy mnie ta 
kurtuazja na zapas. Walter nie znał ani mego ojca, ani
brata i nic o nich nie wie poza tym, że zamęczyli ich gestapowcy w obozie 
koncentracyjnym.
—  Co słychać u Karla Botho? - zmieniam szybko temat. Jakoś niezręcznie 
wspominać ojca przy człowieku, który bądź co bądź nosi niemiecki mundur.
—  Pamiętasz go jeszcze, Annemarie? — ożywia się radośnie. Przytakuję skinieniem 
głowy. Na wargach chłodny dotyk pierwszych
krokusów. Szum Dunajca...
—   Oczywiście! Botho pomagał nosić drewno z komórki i tak zabawnie naśladował, 
jak gruby Mutterkompanie tańczy walca...
—  Ma gruźlicę. Odesłali go z frontu do szpitala w ciężkim stanie. A Strazenbach 
zaginął. Nie było go na liście poległych. Możliwe, że dostał się do niewoli. To 
byłoby najgorsze... - zamyśla się nad nie dopitą filiżanką mleka.
—  Niewola chyba lepsza?
58
Podnosi oczy pclnc zdumienia i wyrzutu.
—   Czy ty wiesz, co znaczy dostać się w ręce Rosjan?
—  A Niemcy, jak złapią Rosjanina, to zmuszają do picia benzyny. Potem wrzucają 
w gardło zapaloną zapałkę... - Nic daję mu dokończyć i wstaję od stolika, żeby 
przeciąć drażliwy temat.
—  To nieprawda! To sowiecka propaganda robi z nas bestie...
—  A mego ojca to niby kto zamordował? Też propaganda? — Stoimy naprzeciw siebie 
przegrodzeni bukietem kwiatów.
—  Mylisz pojęcia, Annemarie. Nie można utożsamiać Niemców z gestapowcami. To 
specjalny gatunek ludzi. My ich nienawidzimy. - Ostatnie słowa wymawia ciszej, 
jakby w obawie, że go ktoś usłyszy.
—  Ale gestapowcy to też przecież Niemcy.
—   W każdym narodzie są zwyrodnialcy, a u nas narodowy socjalizm dał im władzę. 
Nie chciałbym, żeby nasze dziecko urodziło się, gdyby oni mieli nadal rządzić...
Kładę mu dłoń na ramieniu. Wzruszenie nic pozwala mówić. Po raz pierwszy pragnę 
tego dziecka i własnego domu gdzieś w czasie, w którym nie ma wojny, strachu i 
okrucieństwa.
—   Willst du wirklich von mir das Kind haben, Annemarie?* Przytakuję głową i 
żeby ukryć zmieszanie, przytulam policzek do szorstkiego munduru. Walter zanurza 
dłoń w moich włosach. Przeciąga je delikatnie między palcami i zniża głos do 
szeptu. Mówi tak, jak opowiada się małym dzieciom bajkę do snu.
—   Gdy skończy się wojna, Annemarie, przyjadę do ciebie. Kupię nowe ubranie, bo 
w tamto przedwojenne już się nie zmieszczę. Wyrosłem z niego. Założę 
najładniejszy krawat. Nie widziałaś mnie przecież nigdy w krawacie, Annemarie... 
Przyjadę do ciebie, zapukam do drzwi, a ty je otworzysz. Popatrzysz ze 
zdziwieniem i zapytasz: „A pan do kogo?" Wtedy odpowiem: „Szukam pewnej młodej 
damy, gnadige Frau" i odejdę niepocieszony. A gdy krzykniesz: „Walter!" , wtedy 
powiem... Wiesz, co ci powiem, Annemarie? — Milczy chwilę i uroczyście z 
namysłem wymawia obce sobie słowa: — Być moja szona...
Pierwszy pocałunek wypadł niezdarnie i smakował, jak zbyt pośpiesznie połknięty 
łyk gorącej herbaty. Nie mamy odwagi go powtórzyć.
—   Czy wiesz, że u nas są czasem naloty? - mówię bez związku, z nienaturalnym 
pośpiechem, żeby przerwać narastające zakłopotanie. —
* Czy rzeczywiście pragniesz mieć ze mną dziecko, Annemarie?
59
Trzasnęli w Kasyno Gry i w sklep Pakulskich na rogu Marszałkowskiej i 
Koszykowej...
Podchodzę do lustra przygładzić rozwichrzone włosy. Walter stoi za mną. Widzę 
jego odbicie ujęte w starą złoconą ramę. Spotykamy się w nim oczami. Wpatrujemy 
się w nie z uporem pragnących siebie ludzi.
Dlaczego musiałam pokochać właśnie Niemca? - myślę z bolesną goryczą, chociaż 
wiem, że nie zrezygnuję z tego uczucia.
— Chciałbym obejrzeć z tobą miasto — dociera do mnie zachrypnięty, zmieniony 
głos.
Idziemy wolno przez Aleje Ujazdowskie. Nazywają się teraz Siegesallee. O tej 
porze dnia są prawie puste. Jeśli ktoś się po nich kręci, to Niemcy w mundurach 
i w cywilu. Jest to bowiem dzielnica zarekwirowana dla dygnitarzy partyjnych i 
oprawców z Alei Szucha.
Żołnierze z dziewczynami chodzą na całym świecie podobnie. Trzymają się wpół. 
Jego ręka zsuwa się po jakimś czasie na pośladek i tam już pozostaje, zwycięska, 
z rozczapierzonymi palcami, jakby obejmowała półkule świata. Ale my nie jesteśmy 
typową parą. Nic trzymamy się nawet za ręce. Czasem tylko ukradkiem spoglądamy 
sobie przeciągle w oczy. Jesteśmy czujni i gotowi w każdej chwili skręcić w 
jakąś boczną ulicę, gdyby wyłoniła się skądś żandarmeria polowa z ciężkimi 
blachami na piersiach. Walter ma wprawdzie przy sobie kartę urlopową ważną do 
dnia następnego, ale jego karabin leży głęboko wsunięty pod tapczan, co już jest 
czynem wystarczająco karygodnym, aby pójść pod sąd. A jeszcze gdyby mnie 
wylegitymowano, sprawa mogłaby się skończyć dla nas obojga tragicznie. Niemcom 
nie wolno zadawać się z Polkami. Wiemy o tym oboje, ale żadne z nas nie porusza 
drastycznego tematu. Myślimy jednak o nim. Nasze czujne oczy zdradzają nas przed 
sobą. Ciągłe napięcie zatruwa spacer. Nie potrafimy znaleźć tematu. Kręcimy się 
wokół doraźnych wrażeń i nieistotnych doznań. Walter powtarza wielokroć moje 
imię, jakby się uczył wymawiać je w różnej tonacji. A ja zdobywam się jedynie na 
pogodny uśmiech, gdy widzę, że obserwuje mnie kątem oka. Nie przychodzi to łatwo. 
Wciąż zerkam niespokojnie na boki, czy mnie ktoś nie śledzi albo czy nie dojrzę 
znajomej twarzy. Mnie także nie wolno zadawać się z Niemcami. Podziemna 
organizacja piętnuje takie jak ja. W nowej roli czuję się jak zdrajczyni. Ale 
zdrajczyni zbuntowana, skłócona ze sobą, tchórzliwa. W tej walce bez słów jaką 
prowadzimy z losem, który sprawił, że urodziliśmy się Polką i Niemcem, Walter 
załamuje się pierwszy. Propozycja wypowiedziana pozornie beztroskim tonem 
zdradza jego myśli.
60
—  Wiesz co, Anncmaric? Chodźmy do niemieckiej restauracji na obiad. W paszczy 
lwa jest zawsze najbezpieczniej.
Zgadzam się skwapliwie. Jestem zniechęcona do dalszego spaceru. W zamkniętym 
lokalu przy zacisznym stoliku będziemy bliżej siebie, a jednocześnie nie 
skrępowani bliskością. Na Nowym Świecie wchodzimy do „Vier Jahrcszciten". Lokal 
jest elegancki i duży. W hallu poprawiam włosy przed wielkim lustrem. Walter 
oddaje portierowi pas z bagnetem, a później niemieckim zwyczajem bierze mnie 
wpół i tak wprowadza na salę. Stolik wybiera zdecydowanie. Niezbyt na uboczu, 
ale też nic w najbardziej reprezentacyjnej części. W jego ruchach mimowolna 
pewność siebie. Zniknął z twarzy wyraz napięcia.
To dlatego, że jest wśród swoich — myślę z przykrością i teraz ja czuję się 
mniej pewnie.                                     /
—  Wybierz coś mięsnego. Mam kartki.
—  Sam wybierz.
Walter obrzuca wzrokiem sąsiednie stoliki i zagłębia się w studiowanie karty 
oprawnej w granatową imitację skóry ze złoceniami. Niedaleko nas siedzi rosły 
podoficer w czarnym mundurze broni pancernej z dwiema „Blitzmadcl" z 
Frontleitcstrclle. Zachowują się hałaśliwie i beztrosko. Trochę dalej kilku 
samotnych żołnierzy żłopie dostojnie i w zamyśleniu Speisesuppe. Pośrodku sali 
trzech cywilów w ciemnych ubraniach zamawia głośno i niezdecydowanie jakieś 
trunki i mięsiwa. Godzina jest wczesna. Goście dopiero się schodzą.
—  Masz ochotę na pieczeń wieprzową z kapustą i kaszą jaglaną?
—  Może być — decyduję się natychmiast, widząc że podchodzi do nas kelner z 
dyndającymi na szyi nożyczkami.
Walter podaje mu niedbałym ruchem zieloną kartkę. Zamawia jeszcze zupę 
ziemniaczaną i po jednym ciastku z herbatą. Kelner wycina dodatkowy kwadracik z 
nadrukiem „Mchl" i oddala się bez zbytniego pośpiechu.
—  Cudownie jest tak z tobą siedzieć przy stole nakrytym białym obrusem, 
Annemarie...
Przykre uczucie, jakiego doznałam na początku, mija. Uśmiecham się do niego 
przez stół i odsuwam wazon z nadwiędłymi margerytkami. Nic nam już nie 
przeszkadza patrzeć sobie wzajemnie w twarze.
—  Znów jesteśmy razem, Walterze... I jest cudowna pogoda. I mamy dużo, dużo 
godzin przed sobą. Pamiętasz, jak się rozstawaliśmy przed rokiem? Padał wiosenny 
deszcz i skryliśmy się pod świerkiem. Powiedziałeś wtedy, że wyglądam jak 
Krimhilda z Nibelungów...
61
—  Twoje włosy były wilgotne i pachniały mgłą... - Spoważniał. Rysy mu się 
ściągnęły. - Ale jutro nic pozwolę ci płakać. - Ściska do bólu moją rękę. - Jest 
taka piosenka, Annemarie. Przypomina mi ciebie i nasze rozstanie. Przywiozłem 
płytę. W domu ją przegramy... - Pochyla się w moją stronę.
Lass die Frau, die dich liebt, niemals weinen Weil eines Tages du weinsł um 
Sie...
Podchodzi kelner z talerzami wodnistej zupy. Prostujemy się nad stolikiem. Sala 
zaczyna się zapełniać. Naprzeciw mnie zajął stolik sturmbannfuhrer z trupią 
główką przy kołnierzu na czarnym kwadraciku sukna. Podchwytuję jego spojrzenie. 
Jest bezceremonialne i natarczywe.
Co będzie, jeśli mnie wylegitymuje? — myślę ze strachem. Z trudem przełykam 
kleistą zupę. Staram się nie patrzeć w jego stronę, ale mimo woli podnoszę oczy 
znad talerza. SS-man wpatruje się we mnie. Czuję jego spojrzenie nawet wtedy, 
gdy rozmawiam z Walterem, ale staram się o tym nie myśleć. Kroję mięso, ręce mi 
drżą. Straciłam nagle apetyt, nie czuję głodu. A tak cieszyłam się w myśli na tę 
pieczeń. Od kilku tygodni nie jadłam mięsa. Walter siedzi do niego tyłem i nie 
może nic widzieć.
—   Obserwuje nas jakiś sturmbannfuhrer... — szepczę, gdy pochyla się w moją 
stronę.
—  Może ci się wydaje? — Zastyga w bezruchu, chociaż usiłuje się do mnie 
uśmiechnąć.
—  Walterze, on tu idzie. — Serce podchodzi do gardła. Wysiłkiem woli nakładam 
na widelec trochę kapusty i od niechcenia
spoglądam przed siebie. Sturmbannfuhrer z wlepionym we mnie wzrokiem i z 
uśmiechem, pod którym może kryć się wszystko, nie spiesząc się, zmierza do 
naszego stolika. Jeszcze krok, dwa kroki i jego wysoka, chuda postać zatrzymuje 
się tuż za plecami Waltera. Patrzy wciąż na mnie. Wytrzymuję jego wzrok. SS-man 
pochyla się i wyciągając rękę w kierunku karty zapytuje z tym samym 
nieprzeniknionym i strasznym uśmieszkiem.
—  Darf ich, gnadiges Fraulcin? *
Przytakuję głową, nie mogąc wydusić z siebie słowa. Walter obraca się lekko w 
jego stronę i wyczekująco patrzy mu w twarz. Sturmbannfuhrer nie zwraca na niego 
uwagi. Bierze powoli kartę, trzyma mnie wzrokiem na uwięzi i nagle zapytuje 
twardym i mniej już grzecznym tonem.
* Pozwoli pani?
62
—  Sind Sie Deutsche?*
Uświadamiam sobie w jakimś tam ułamku sekundy, że jeżeli teraz stchórzę, jeżeli 
SS-man dostrzeże chociażby cień lęku w moich oczach i głosie — jesteśmy oboje 
straceni. I to nie tylko dla siebie... Prostuję się, podnoszę wysoko głowę. I 
chociaż jego twarz wydaje się tylko drgającą plamą, wlepiam wzrok w miejsce, 
gdzie powinny znajdować się oczy. Odpowiadam bez namysłu pytaniem na pytanie.
—  Sche ich wie eine Polin aus?" - w moim głosie nutka zdziwienia i kokieterii. 
Nie wiem, jaki wyraz ma nordycka twarz sturmbannfuhrera. Nie widzę jej, chociaż 
wciąż w nią patrzę. Uśmiecham skj nawet do niej ironicznie. Nie widzę także 
twarzy Waltera. Słyszę tylko spokojny głos. Dociera do mnie jak przez tłumik z 
waty.
—  Fraulcin jest moją narzeczoną...
Tym samym powiedział mu, że jestem Niemką — przemyka przez myśl i wiem, że tylko 
tupet może nas uratować.
SS-man coś mówi, co dochodzi do mnie jedynie jako dźwięk o przyjaznym brzmieniu 
i za chwilę nie widzę już migocącej przede mną plamy. Odszedł. Automatycznie 
sięgam po widelec. Dziobię nim jaglaną kaszę i staram się dalej utrzymać ten sam 
ironiczny uśmiech. Walter od dłuższej chwili coś do mnie mówi. Skupiam całą 
uwagę, żeby zrozumieć treść.
—   Odsuń talerz i przysuń herbatę... Mechanicznie spełniam jego życzenia.
—  A teraz wypij parę łyków i popatrz mi w oczy.
Herbata jest letnia i bez smaku. Piję ją jednak posłusznie i spoglądam na 
Waltera. Twarz ma pobladłą i skrzywioną uśmiechem. U nasady ciemnych włosów 
kropelki potu.
—  Jesteś bardzo dzielna, Annemarie...
—  Tak... — mówię z przekonaniem, ale glos mi uwiązł w gardle i wypadło to jak 
westchnienie.
Wpatruję się w jego znużoną, przygasłą twarz i czuję, że się za chwilę rozpłaczę.
—  Chodźmy stąd... — szepczę.
—  Teraz nie możemy, Annemarie. Spróbuj jeść ciastko... Próbuję. Ma smak 
osłodzonej gliny. Popijam szybko herbatą.
* Czy pani jest Niemką? ** Czy wyglądam na Polkę?
63
-  A teraz mów coś... Wszystko jedno co. - Zniża głos do szeptu i gładzi moją 
rękę spoczywającą bezwładnie na obrusie - Odwagi, Annemarie...
-  Nic mogę. To ponad moje siły. Zaraz się rozpłaczę...
Palce Waltera zaciskają się na mojej dłoni jak niema prośba. Podnoszę wzrok na 
salę. Staram się przesuwać nim obojętnie po stolikach szczelnie obsadzonych 
mundurami. Przez chwilę zatrzymuję go na sturmbann-fuhrerzc. Właśnie spojrzał w 
naszą stronę. Widocznie wciąż nas obserwuje. Posyłam mu zdawkowy uśmiech. 
Odwzajemnia go. Oczy jednak pozostają chłodne i nieufne.
-  Jesteś wspaniałą dziewczyną, Annemarie. Wolałbym zginąć, niż ciebie stracić.
Słowo „zginąć" kojarzy się z odjazdem Waltera na front. Czuję bolesny skurcz w 
sercu i wszystko inne wydaje się mniej ważne. Nawet sturmbannfuhrcr popijający 
lurowatą kawę.
-  Ja nie mam właściwie nikogo poza tobą... - mówię w pewnej chwili.
To jest chyba prawdą. Jestem wyklęta, wyobcowana ze swego środowiska. Moja 
miłość nie uświęca niczego. Jest czymś niewłaściwym, hańbiącym i niezrozumiałym. 
Poszłam pod prąd i znalazłam się na pustyni, z zapiekłym żalem do ludzi, do 
siebie. Ale on o tym wszystkim nie wie.
-  Zabierz mnie ze sobą — mówię bez sensu i dodaję: — Ty nawet nic wiesz, jak 
trudno układa się teraz moje życie...
Walter wpatruje się we mnie ze smutkiem. Słońce jasną krechą wymyka się 
spomiędzy zsuniętych bawełnianych zasłon i pada mu na włosy. Zalśniły rdzawym, 
cieph/? refleksem.
-  To wszystko przeze mnie... — mówi cicho. — Gdy nałożyłem mundur, przestałem 
być sobą. I w niczym nie mogę ci pomóc, niczemu zapobiec. Nawet nie wolno mi 
ciebie kochać, Annemarie... - Ostatnie słowa wymawia szeptem, patrząc gdzieś 
ponad moją głową. Od nasady nosa do ust biegną dwie pionowe bruzdy. Nie widać 
ich, gdy się uśmiecha. Teraz nadają jego twarzy wyraz surowości i cierpienia. 
Przed rokiem nie miał ich jeszcze.
-  Naszym grzechem jest to, że się kochamy, zamiast nienawidzić... - mówię, 
myśląc o tym, że właśnie ten „grzech" skomplikował tak moje życie, że nie 
potrafię się już w nim poruszać.
-  To jeden z paradoksów naszych czasów, Annemarie. Świat stanął na głowie i 
wszystko się pomieszało.
64
Kelner z tacą parujących w garnuszkach „Einlopfów" przechodzi obok naszego 
stolika. Walter prosi o rachunek. Potem zwraca się do mnie.
—   Co robi sturmbannfuhrcr?
—   Pali papierosa i chowa zapałki do kieszeni.
—   Musimy wyjść przed nim.
Za placem Trzech Krzyży skręcamy w ulicę Hożą. Idę pierwsza. Walter pól kroku za 
mną. Można przypuszczać, że nic stanowimy pary. Nie rozmawiamy prawic z sobą. 
Nic bardzo jest o czym. Wszystko to, co mamy sobie do powiedzenia, nie nadaje 
się do rozmów na ulicy. Dopiero na Marszałkowskiej, gdzie jest duży ruch i 
trzeba przeciskać się między ludźmi i ruinami, dotykamy ukradkiem swoich rąk.
Dochodzimy do ogromnego sklepu o trzech witrynach. Z każdej krzyczy złotymi 
zgłoskami nazwisko MEINL. Wśród serów, wędlin, czekolady kokieteryjnie sterczą 
karteczki opatrzone informacją: „Nur fur Deutsche". Ludzie, którzy wchodzą do 
tego sklepu, są dobrze ubrani, pewni siebie, pogardliwi. Walter dotyka mojego 
ramienia.
—  Annemarie, mam kartki. Można coś za nic kupić na kolację.
—  Będą ci potrzebne w drodze.
—  Dam sobie radę. Chodźmy.
Kamienna w biało-czarne kwadraty posadzka wysypana złotawymi trocinami. Półki 
pełne przydziałowych frykasów. Kupujących dużo. Dział z wędlinami i nabiałem 
cieszy się największym powodzeniem. Przywieziono świeży kontyngent. W drucianych 
koszach piętrzą się małe, rumiane bułki. Walter wyciąga z portfela dwie zielone 
kartki. W jednej z nich uczynił spustoszenie kelner. Podaje mi obie z uśmiechem.
—  Zdaje się, że nas oszukał na tłuszczu i mięsie.
—  Możliwe... — mówię ostrożnie, ale nie mam co do tego żadnych złudzeń. 
Oszukiwanie Niemców gdzie i na czym się da należy niejako do obywatelskich 
obowiązków.
Obliczamy razem gramy. Niewiele tego. Starcza zaledwie na kawałek pasztetówki, 
pół kostki margaryny i biały chleb.
—  Nic przejemy się... — mamrocze z westchnieniem Walter i stajemy grzecznie w 
ogonku. Z zielonymi kartkami w ręku, opatrzonymi okrągłą pieczątką z „kukułką", 
wśród volksdcutschówck i Niemek, przytulona do jego boku czuję się bezpiecznie. 
Wszyscy uśmiechają się do nas życzliwie. Wyglądamy widocznie na młode wojenne 
małżeństwo. Nasze skromne zakupy mieszczą się bez większego trudu w mojej 
„konduktorce" przewieszonej przez ramię. Kręcimy się jeszcze przez chwilę po 
sklepie i znowu
65
znajdujemy się na ulicy. Chcę obejrzeć rozwaloną kamienicę na rogu Śniadeckich, 
ale Walter potrząsa głową i prosi:
—   Gdzie się nie ruszę, oglądam gruzy. Wracajmy do domu, Annema-rie. Chcę być 
wreszcie z tobą...
Decydujemy się na tramwaj. Obok przystanku kwiaciarnia. Podchodzimy do wystawy. 
Jest duża i lśniąca. Nasze odbicia na tle kwiatów przypominają zjawy. Walterowi 
wyrastają u butów pęki różowych goździków. Głowę otacza wieniec asparagusów. 
Moje nogi tkwią w koszu z pąsowymi różami. Na białej sukience róże wykwitają 
plamami krwi. Wygląda to dziwnie i niepokojąco. Przesuwam się trochę w bok i 
tonę cała w różowych goździkach. Teraz Walter wszedł w różany kosz.
—  Annemarie, ile może kosztować taka piękna róża na długiej łodydze?
—  Nie wiem.
—   Chciałbym ci taką podarować...
—  Pewnie bardzo droga.
Wpatruje się ze skupieniem w moje odbicie, jakby coś w myśli obliczał i nagle 
zdecydowanie wchodzi do sklepu. Odchodzę od szyby i drepczę obok przystanku 
rozglądając się dyskretnie dookoła. Na murze wypalonej kamienicy ktoś wypisał 
smołą: „Pomścimy Pawiak". Po chwili zjawia się Walter. Uśmiecha się 
przepraszająco z zakłopotaniem.
—  Nie mogę podarować ci nawet jednej róży...
—  Ale chciałeś... — uśmiecham się do niego, myśląc o tym, że wśród „panów 
świata" powodzi się dobrze tylko tym, którzy rządzą i mordują. Dla reszty 
pozostają już tylko zielone kartki, wszy i okopy.
Wsiadamy przednim pomostem. Osłania nas kilku rosłych żołnierzy zapatrzonych 
beznamiętnie w mijane ulice. Jesteśmy bezpieczni i niewidoczni za ich plecami. 
Ściskamy aż do bólu nasze ręce, patrzymy bezkarnie w oczy. W nich, jak w 
medalionie zamykamy siebie i naszą miłość. Przez tę krótką chwilę wojna i jej 
sprawy przestają dla nas  istnieć.
W mieszkaniu jest Jadźka. Kręci się po kuchni w niebieskiej perkalowej sukience 
na „Bezugschein"* i nuci cygański romans, którego nauczył ją Józef.
Ty uspakoj mienia, czto eto była szutka...
Głos ma miękki i ciepły w brzmieniu. Odgrzewa obiad. Wróciła przed chwilą z 
plaży. Jest złotawa od słońca i pogodna.
* przydział
66
—   Gdzie twój Walter? — zapytuje, gdy staję w progu kuchni.
—   Za chwilę będzie. Nic chcemy się razem pokazywać...
—  W domu i tak będą wiedzieli, że do nas. Mieszkają tylko trzy rodziny, a do 
ciebie już przylazili różni Niemcy od twojego Waltera... — dodaje kwaśno. — 
Pęksowa zaraz roztrąbi... - Kraje końską wątrobę na kawałki i rzuca na rozgrzaną 
margarynę. — Jedliście obiad?
—  Tak, na mieście...
Przypominam sobie scenę ze sturmbannfiihrcrem. I tam, i tu jesteśmy zepchnięci 
do roli tropionych zwierząt.
Jadźka podchodzi do okna i przez szparę w żółtej zazdrostce zerka na ulicę.
—   Idzie... Wygląda dość niemrawo.
—   W takim mundurze każdy wyglądałby na ciamajdę.
—   Że też akurat musiałaś pokochać Niemca! — wzdycha, odwracając się do mnie 
plecami. — Zupełnie nie mogę tego zrozumieć.
Siedzimy we troje w moim pokoju. My sztywno na stołeczkach. Jadźka wygodnie na 
jedynym antycznym krześle, obitym splowiałym adamaszkiem. Rozmowa się nic klei. 
Jadźka słabo zna niemiecki. Z początku usiłuję być tłumaczką, ale po chwili 
Jadźka z rozpędu przechodzi na francuski. Okazuje się, że oboje mówią tym 
językiem poprawnie, ponieważ wynieśli go z domu. Ojciec Waltera podczas 
pierwszej wojny światowej przywiózł sobie żonę z okupowanej Francji. Matka się 
zupełnie zniemczyła, ale przekazała dzieciom swój język, a Walterowi dodatkowo 
romańskie oczy.
Jadźka pochodzi z dobrego domu. Ojciec był profesorem uniwersytetu, matka 
urodziła się w ziemiańskiej rodzinie. Rodzice Jadźki wyjechali w sierpniu 1939 
roku do Anglii odwiedzić krewnych i już nie zdołali stamtąd wrócić. Jadźka w tym 
czasie siedziała w Warszawie pod opieką kucharki i pokojówki, przygotowując się 
do pierwszego roku studiów na politechnice.
—  Kiedy się wreszcie wojna skończy? — zadaję Walterowi pytanie, które zadaje 
się niezmiennie wszystkim na wstępie towarzyskiej rozmowy.
—  Nie wiem... — rozkłada bezradnie ręce — Chyba do końca roku powinien być z 
tym koniec... — odpowiada akurat tak, jak odpowiadają wszyscy inni.
—  Trwa już blisko cztery lata... — narzeka Jadźka. — Jak długo można się tak 
bez sensu mordować?
—  Do ostatniego żołnierza... — odpowiada na wpół ironicznie ze smutnym 
uśmiechem.
67
-  Skończmy z tym tematem. Przynieś lepiej patefon... - uśmiecham
się do Jadźki prosząco.
-  Zapomniałem o płytach! - Walter zrywa sic. i podchodzi do biurka, na którym 
leży starannie opakowane płaskie pudełko. Jadźka łaszczy brązowy kuferek z 
korbką i ustawia go na brzegu komody.
— Tylko nic przekręćcie sprężyny, bo już dwa razy reperowany. — Przy okazji 
poprawia włosy przed lustrem. Są ciemne i układają się miękko przy
twarzy. Walter podchodzi do niej.
—  Ta elastyczna z masy to angielska. „Księżyc nad Kolorado". Brat przywiózł ją 
z jenieckiego obozu dla Anglików. Jest lam tłumaczem.
—  Czy to coś do tańca?
—  Walc  angielski.  Może  zatańczymy?   —   uśmiecha  się  do  niej
przyjaźnie.
Stoję oparta o framugę okna. Ciepły powiew porusza muślinem firanki zwiewnej   i  
miękkiej   niby  welon.  Pachną  pconic,   melodia  smutna i rozkołysana jak 
morze uderza o niebieskie spłowialc ściany pokoju z odpryskami w murze po kulach. 
Walter z Jadźką tańczą. Okrążają koliścic stolik. Podkute buty ślizgają się 
niezdarnie, bose stopy w czerwonych drewniakach umykają zgrabnie i szybko, 
chociaż w jej całej postawie wyczuwa się przymus i konwencjonalną grzeczność.
Ramiona Waltera obejmują ciasno szerokie plecy Jadźki. Jego ptasi profil odbija 
bladością od brzoskwiniowej cery, oczy błądzą gdzieś poza pokojem, mijają się z 
jej chłodnym spojrzeniem. Jadźka przy nim to samo życie, krwiste i dorodne. 
Trzyma się więc mocno tego życia, które nagle wysuwa mu się zwinnie i 
nieoczekiwanie z ramion.
— Nie da rady. Chyba że pan zdejmie buty... - uśmiecha się ? przymusem i szybko 
proponuje po filiżance kawy. — Dostałam odrobinę prawdziwej od jednego z 
krupierów. Idę zaparzyć... Podchodzę do Waltera. Zmienia igłę w patefonie. — To 
dla ciebie Anncmarie... Śpiewa Zarah Lcander. - Otacza mnie ramieniem i tak 
przytuleni do siebie z twarzą przy twarzy stoimy, zasłuchani w słowa o miłości i 
tęsknocie.
Liebling, wir miissen uns wiedersehen, Es war ja so schón... Ale już za chwilę 
odsuwamy się od siebie. Jadźka wraca z kuchni. — Co to za jęcząca melodia? 
Dajcie coś innego, nie lubię grobowego
nastroju.
68
Walter z ociąganiem podchodzi do komody. Jadźka podsuwa mu czarny lśniący krążek 
z szafirową nalepką pośrodku.
—  Nic z tego nic rozumiem. To chyba rosyjski alfabet? Jadźka przytakuje głową.
—  Niech pan nastawi. Śliczne tango... — a zwracając się do mnie mówi po polsku 
— Jak się taka mimoza uchowała na froncie? Szkoda, że nosi ten przeklęty 
mundur...
Walter nakręcając patefon przygląda się z przyjaznym, ufnym uśmiechem.
—  Sz, sz, sz... - powtarza - Polski to bardzo trudny język...
—  Powinien się pan go uczyć.
—  Na razie uczę się rosyjskiego — wyciąga z wewnętrznej kieszeni kurtki wymiętą 
książeczkę. Pochylamy się nad nią.
—   Okropność! - wykrzykuje Jadźka. - Co to ma wspólnego z rosyjskim? To 
przecież abecadło wojny...
Walter przytakuje w zamyśleniu głową. Dotykam ukradkiem jego ręki. Odwzajemnia 
delikatnym uściskiem palców.
—  Ruki w wierch... Łożis... Wintowka... Chołodno... Chlieb... Pula... 
Miertwicc... — sylabizuje pisane fonetycznie gotykiem słowa.
Męski tkliwy głos śpiewa z płyty:
Wstretilis' my w żale riestarana, ??? mnie znakomy twai czerty. Pomnisz li 
mienia, maja Tatjana Maju lubow, prieżnije mieczty..
—  Nic nic rozumiem... — odzywa się z troską Walter, przysłuchując się melodii.
—  Kawa! — krzyczy Jadźka. — Zupełnie zapomniałam o kawie! — I waląc głośno 
drewniakami wyskakuje do kuchni.
Walter przyciąga mnie do siebie i nieśmiało dotyka moich ust.
—  Anncmarie...
Jadźka chrząka w progu. Odskakujemy od siebie spłoszeni.
—   Czego się wstydzicie? Miłość podobno uświęca każde świństwo... — w głosie 
nutka drwiny i goryczy.
Cień rumieńca przebiega Walterowi przez twarz.
—  Tu nie ma żadnego świństwa. — Mówi twardo. Oczy straciły łagodny wyraz.
69
—   W pana pojęciu zapewnie nie... - Stawia ze złością tacę z dymiącymi 
filiżankami czarnej kawy. - Ale k»o was widział razem, nic uwierzy, że wąchacie 
kwiatki. Pan wyjedzie, a o Annemaric będą mówili: „ta dziwka niemieckiego 
żołdaka" i wasza miłość utonie w błocie...
—  Przestań! — krzyczę widząc, jak twarz Waltera powleka się bladością. — Po co 
o tym mówisz?
Odsuwa mnie ręką i podchodzi do Waltera patrząc mu w oczy.
—  Kocha ją pan, prawda? Kocha? - pyta napastliwie. - Ale nic pan nie zrobi. Nic 
pan nie może dla niej zrobić. Nic pan jej nie może ofiarować poza słowami i 
kompromitacją. A gdyby tak przyszło po nią Gestapo! Co by pan mógł zrobić? Nic! 
Stałby pan, trzęsąc się ze strachu na myśl, co czeka p?*1? za to, że zadaje się 
pan z Polką. A gdyby wpadli chłopcy z polskiego podziemia i ogolili jej głowę 
albo zrobili jej co innego, to co by pan uczynił? Nic. Nawet nie mógłby się pan 
poskarżyć swojej władzy, bo wtedy karniak murowany. I nie tylko za stosunki z 
Polką, ale także za przebywanie w polskim domu bez broni i samemu... Zdaje się, 
że wolno wam chodzić teraz tylko trójkami, panie obergefreiter? Za dużo was 
ostatnio nasi natlukli w ciemnych ulicach...
Stoję zmartwiała ze zgrozy, a jednocześnie czuję i jakąś ulgę, że to wszystko 
zostało powiedziane. Walter przesuwa dłonią po oczach, jakby się otrząsał ze 
złego snu.
—  Dlaczego mnie pani tak nienawidzi?
—  Ja, pana? - dziwi się Jadźka unosząc wysoko ciemne łuki brwi. — Ja nienawidzę 
wszystkich włóczących się z Niemcami dziewczyn. - Głos jej załamuje się, gdy 
spogląda w moją stronę.
Opuszczam oczy i przysuwam się instynktownie do Waltera. Jadźka wypowiedziała 
głośno to, czego się od dawna obawiałam. Odrzekła się przyjaźni ze mną... 
Zagryzam usta. Walter przesuwa po nas umęczonym wzrokiem.
—  Powinienem się ciebie wyrzec, Anncmarie. Wtedy może cię nie stracę...
—  Nie trzeba się niczego dobrowolnie wyrzekać. I tak się tylu rzeczy wyrzekamy 
przymusowo... - mówię głośno, odważnie, chociaż łzy łaskoczą w gardle.
—  Nie gniewaj się, Anka... - zwraca się do mnie Jadźka ze skruchą w głosie. - 
Znów mnie poniosło, chociaż sobie przysięgałam, że nigdy nic na ten temat...
70
Staram się do niej uśmiechnąć — ale ona tego nie widzi odwracając się w stronę 
Waltera.
—  Niech pan już o tym nie myśli, co powiedziałam. Czasem ogarnia mnie taki psi 
nastrój. Wtedy tłuczemy z moim chłopcem kieliszki o podłogę, pijemy bimber i 
kochamy się na smutno... — Stara się nadać głosowi beztroski ton.
Walter grzecznie przytakuje, ale nie wydaje się, aby potrafił zrozumieć tego 
rodzaju nastroje.
—  Ale dlaczego tłuczecie kieliszki? — dziwi się. — Ze złości?
—  Ech! Wcale nie ze złości. Ot, tak sobie! Taki nastrój. Trach kieliszkiem o 
ścianę, a on z brzękiem w drobny pył! Trach kieliszkiem w lustro, a po tafli 
spływa samogon... Widok aż za serce chwyta. Ale żeby zrozumieć, to trzeba mieć 
słowiańską duszę, rozumiesz? — zgrywa się Jadźka chcąc na siłę wprowadzić dobry 
nastrój.
Walter uśmiecha się z zakłopotaniem i mówi ugodowo, biorąc z rąk Jadźki 
filiżankę z kawą.
—  Może to i wesoła zabawa, ale szkoda kieliszków. Tak trudno teraz o wszystko...
—   Chcemy iść z Walterem do kina — mówię spiesznie, wykorzystując moment ciszy. 
Kłamstwo przyszło do głowy nagle i wydaje się idealnym rozwiązaniem sytuacji.
—  Wyjdę do ogródka — ofiarowuje się Jadźka. — Kiedy zagwiżdżę, niech Walter 
szybko przemknie się na ulicę...
Zostajemy sami. Spogląda na mnie z uśmiechem.
—  Dobry pomysł z tym kinem.
Podchodzę do okna. W ogródku między krzewami peonii kręci się Jadźka. Wychylam 
się. Wąski taras prowadzi do drzwi wejściowych. O kamienną balustradę stoi 
oparty pan Wałecki z parteru. Pali papierosa. Jadźka dostrzega mnie i krzyczy, 
wymachując przyjaźnie dłonią.
—  Chodź do ogródka. Pan Wałecki obiecał naciąć trochę irysów ze swojej rabatki. 
Prawda, panie Wałecki? - zwraca się do otyłego bruneta, właściciela harmonii, 
zazdrosnej żony i zakonspirowanej fabryczki mydła.
—  Ja zawsze dotrzymuję słowa... — słyszę niepewny głos z dołu i ciężkie kroki 
na żwirowanej ścieżce.
—  Zaraz przyniosę nożyczki! — odkrzykuję, a z Walterem uzgadniam szeptem 
miejsce spotkania. Nakładam mu furażerkę i całuję w policzek.
Słychać beztroskie pogwizdywanie. Otwieram szybko drzwi. Wychylam się przez 
poręcz schodów i daję znak ręką. Walter schodzi ostrożnie, ale
71
każdy jego krok słyszę ustokrotniony w sobie. Zaciskam mocno szczęki. Modłę się 
w duchu, żeby nikt w tej chwili nie wyszedł z mieszkania albo nie stał w oknie. 
Później zbiegam za nim i wchodzę do ogródka zerkając dyskretnie po oknach. Udało 
się. Gdy wrócimy - myślę z ulgą - będzie już zupełnie ciemno.
• Kino na Pradze jest małe i brudne. Kręcimy się po zatęchłej poczekalni 
utrzymanej w brązowo-zielonej tonacji. Kilkunastu wyrostków podpiera ściany. 
Wysoko nad ich głowami ktoś napisał kredą dużym, niewprawnym pismem: „Tylko 
świnie siedzą w kinie". Taki sam na wpół zatarty napis biegnie ukośnie na 
drzwiach od kasy. Walter usiłuje półgłosem sylabizować. Chłopaki szturchają się 
nieznacznie łokciami. Zerkają w moją stronę. Proszę go szeptem, żeby przestał.
—  A co to znaczy? — zapytuje ufnie.
—  Nic ważnego — odpowiadam szybko i chcę zmienić lemat, ale Walter ze 
zmarszczonym czołem nalega, mrucząc pod nosem coś w rodzaju
„szwynic".
—  Anncmarie, czy „szwynie" znaczy po polsku Niemiec? — spogląda na mnie 
pytającym wzrokiem pełnym namysłu, jakby się nad czymś głęboko
zastanawiał.
—  Ależ nie...  — uśmiecham się cierpko, z przymusem.  — Co ci
przyszło do głowy?
—  Tak wołały za mną dzieci, gdy byłem pierwszy raz w Polsce. —
Patrzy na mnie wyczekująco.
—  To coś obraźliwego, Walterze. — odpowiadam, szybko odwracając
głowę.
Kilka par kręci się w naszym pobliżu. Jedna z dziewczyn patrzy na mnie 
bezczelnym, taksującym wzrokiem. Wytrzymuję jej spojrzenie.
—  Ale co? — nalega, powracając uparcie do intrygującego napisu. Tłumaczę z 
ociąganiem, starając się mówić głośno i charkotliwic, aby
obserwujący nas ludzie przypuszczali, że jestem Niemką.
—  Czy chodzenie do kina jest czymś niewłaściwym?
—  Podobno... — wzruszam nieznacznie ramionami. — Dochód idzie na propagandę czy 
nawet na dozbrojenie niemieckiej armii...
Celowo nie wymawiam „waszej". Tym słowem wprowadziłabym podział na „wasze" i 
„nasze", a przecież kiedyś mamy stanowić jedno.
72
Walter popada w zamyślenie. Nie bardzo wiemy, o czym dalej rozmawiać. Drepczemy 
w kółko po małej przestrzeni, oglądając wciąż te same fotosy z austriackiej 
komedii. Na krzesłach pod ścianą siedzi kilka osób. Obserwują nas z pogardliwą 
ciekawością.
—  To pewnie Nimra... — podchwytuję szept młodego mężczyzny w płóciennej 
„bombajec". Myślę bezwiednie, że materiał na ten ostatni krzyk okupacyjnej mody 
pochodzi z fabryki wyrobów gumowych „Rygawar" na Grochowie. Jest to bowiem ten 
sam rodzaj płótna, jakiego używa się do podklejania opon samochodowych i 
tenisówek. Jadźka kiedyś opowiadała o sposobach wynoszenia go z fabryki.
—  Albo taka, co chodzi z Niemcami.. — odpowiada półgłosem dziewczyna z loczkami 
spiętrzonymi nad czołem, nic spuszczając ze mnie wzroku. Czyżby mnie znała?
Przenikliwe brzęczenie dzwonka. Bileter otwiera szeroko drzwi parteru. Nie 
spiesząc się ruszamy stromymi schodkami na balkon. Są kamienne i śliskie. Walter 
potyka się. Chwytam go za ramię i tak wchodzimy na rozjaśnioną różowym światłem 
salę. Nikt mnie w tej dzielnicy nic zna. Czuję się bezpiecznie. Kilkadziesiąt 
rzędów foteli wyściełanych czerwonym, wytartym pluszem. Duszno i gorąco. Z 
głośnika zawodzi pieściwie i zbyt głośno Willi Forst.
Ich bin heute ja so verliebt Wie heut' war ich noch nie verliebt. Mein Hen 
móchle vor Gliick vergehn, Noch nie war das Leben so schón...
Miejsca nie są numerowane. Widzów mało. Siadamy w trzecim rzędzie pośrodku. 
Prawie natychmiast gaśnic światło i urywa się melodia. Walter szuka mojej dłoni. 
Na ekranie pojawia się wielkie rosnące w oczach V i napis: „Dcutschland sieg an 
allcn Fronten"*. Zwycięski marsz ryczy, uśmiechnięci żołnierze maszerują, z 
czołgów podnoszą się ręce w triumfalnym „Heil". Chałupy, kwitnące sady, obłoki 
kurzu. Armia idzie na Wschód...
—  Boją się o ciebie... — Przysuwam twarz do jego twarzy. Za naszymi plecami 
niecierpliwe sykanie. Prostujemy się niechętnie w skrzypiących fotelach.
W zdobytym miasteczku żołnierze rozdają obdartej, wynędzniałej ludności chleb. 
Wyciągają się dziesiątki rąk. Żołnierze uśmiechają się życz-
* Niemcy zwyciężają na wszystkich frontach.
73
liwie. Któryś z nich bierze na ręce dziecko i wciska mu w piąstkę cukierek. 
Podjeżdżają nowe ciężarówki z bochnami chleba.
-  A za chwilę postawią szubienice... - mruczę z przekąsem.
-  Tego się nie pokazuje - przytakuje Walter. Staje mi się przez to jeszcze 
bardziej bliski i drogi. Nasze dłonie są
mocno splecione, kolana dotykają się nieśmiało, ale wojna wdarła się i tutaj 
między nas wypierając wszystko to, co daje intymna ciemność małego kina na 
przedmieściu. Rozpoczyna się film. Kopia jest stara, mocno zużyta i wydaje się, 
jakby na ekranie padał deszcz. Taśma się rwie. Sala gwiżdże, tupie nogami. Na 
moment zapala się światło.
— Annemarie — odzywa się Walter. — Po wojnie wybierzemy się razem na narty. Znam 
takie maleńkie schronisko w Krummhubel... Będziesz już wtedy moją żoną...
I znów mkną leśną drogą sanki. Sonia Heine w białym futerku tuli się do bruneta 
w tyrolskim kapeluszu z piórkiem. Melodia przechodzi w bardziej liryczne tony. 
Powtarzam w myśli polską przeróbkę niemieckiej piosenki.
Rytm ten przypomina naszą loże z kina, W której tylko ja i ty... Sama nie wiem, 
jak to się stało, Że bez ciebie pustką tchnie świat, Drzewa przekwilają, ptaki 
nie śpiewają, A bez ciebie tak mi źle.
—  Potrafisz wyobrazić sobie nasz dom, Annemarie? — szepcze Walter biegnąc 
widocznie za tokiem własnych myśli.
—  Nie... — odpowiadam krótko. Na ekranie tańczą. Dekolty, biżuteria, mężczyźni 
w smokingach, wyfra-
czona orkiestra. Świat, jakiego nie zdążyłam jeszcze poznać. Myślę ze
smutkiem, że pojęcie własnego domu, gdy dotychczasowy ład wali się w
gruzy, jest czymś niesłychanie mglistym i trochę śmiesznym. Tak jak ten
film.
Pochyla się w moją stronę, jakby chciał coś powiedzieć, ale w tej samej chwili, 
gdzieś tam na dole pod nami rozlega się przeraźliwy krzyk kobiety. Rumor, tupot 
nóg, trzask zamykanych krzeseł. Zapalają się różowe światła. Serce we mnie 
zamiera. Kobieta wciąż krzyczy. Siedzę sztywno i tylko wilgotnieje mi dłoń 
spoczywająca w dłoni Waltera. Lewą ręką sięga odru-
74
chowo do boku, gdzie powinna być broń. Wokół nas zamieszanie. Wszyscy naraz 
pchają się do wyjścia i bariery, żeby dojrzeć, co dzieje się na dole.
—   Czy ktoś zachorował? — zapytuje Walter, rozglądając się czujnie po kręcących 
się między rzędami ludziach.
—  Pewnie jakieś porachunki z kimś, kto kompromituje dobre imię Polek — staram 
się mówić lekko, z odrobiną ironii.
Walter patrzy na mnie z niedowierzaniem. Odwracam oczy. Boję się. Dla takich jak 
ja nie ma nigdzie spokojnego miejsca. Balkon powoli zapełnia się widzami. 
Wracają na swoje krzesła podnieceni i rozgadani. Spoglądają w naszą stronę. 
Wytrzymuję ich spojrzenia z beznamiętnym wyrazem twarzy.
—   Cały nocnik z brudami wsadzili jej na głowę — komentuje ktoś za naszymi 
plecami. — Podobno łaziła spać z „fokstrotem", co naszych sypał...
Walter ukradkiem gładzi moją rękę. Staram się do niego uśmiechnąć.
—  Dobrze tak dziwce! Szkoda, że jej jeszcze łajna nie kazali zjeść... — dodaje 
mściwie kobiecy głos. Parę osób wybucha nerwowym śmiechem. Gasną światła i na 
ekranie wytworni ludzie dalej bawią się wytwornie i beztrosko w luksusowym 
hotelu w Alpach. Ale widownia nieznacznie pustoszeje. Wymykamy się jedni z 
ostatnich. Na ulicy jeszcze wciąż widno. Idziemy obok siebie bez słowa. Buty 
Waltera głośno stukają o bruk, w młodych klonach szeleści ciepły powiew.
—  Chodźmy przez park - proponuje Walter, skręcając w Aleję Ziele-niecką.
Potrząsam przecząco głową i dodaję spiesznie, napotykając jego pytające 
spojrzenie:
—  Tramwajem będziemy szybciej w domu...
Nie mogę przecież powiedzieć, że w Parku Skaryszewskim w ubiegły czwartek 
rozebrali dwóch Niemców do skarpet, spuścili im solidne lanie i w samych tylko 
furażerkach pognali na ulicę. Mógłby przez przekorę albo odruch męskiej dumy 
uprzeć się, żeby właśnie tamtędy iść.
Jadźka wita nas w domu wiadomością, że na placu Zbawiciela była przed godziną 
łapanka i według relacji sąsiadów z dołu, zabrali na Skaryszewską trzy budy 
mężczyzn i kobiet. Podejrzewa się, że to w związku z wizytą Franka w Warszawie.
W Pałacu Bruhlowskim odbywa się przecież posiedzenie „rządu"...
—   Wyciągali z domów? — pytam z niepokojem.
75
z ?
Z mieszkań wyłapywali w ubiegłym tygodniu na Ele-
Miodowej, zaraz po tym, jak zastrzelono tego Niemca pod
przecież opowiadał przy tobie...
Walter wodzi wzrokiem od jednej do drugiej. Jadźka tłumaczy mu
idpowicdnim komentarzem. Wymykam się do kuchni. Zapalając gaz
"-hvinne drzwi jego łagodny w brzmieniu głos. Z czegoś się
—:«„/-» lut we
_ Podobno nic
???    nu....,,
uchylone drzwi jego łagodny w brzmieniu gius. ^ w.v-b ?•^nrawiodliwia. Ostatnie 
dni urlopu nic są dla niego łatwe.
słyszę przez—*----        r»*t ?? nie dni urlopu nie są ?? ».-?---------
tłumaczy i usprawiedliwia. Ostatniadm       P                           zlośd 
siq
Walter, uśmiechając się do nas.
przy tym, że marna
złoconymi ptaszkami dwie świece.
- ««wniinel   —  CiCSJ
na
—  Bardzo uroczyście! — cieszy się ,.U>1_., ___
—  Ładna mi uroczystość! - parska z przekąsem Jadźka. — Po prostu wyłączyli dziś 
w naszej dzielnicy prąd... — Wprawnym dmuchnięciem gasi jedną świecę. -Trzeba 
oszczędzać, bo nie wiadomo, kiedy dadzą nowy
przydział.
Siadamy do stołu. Walter sprawia wrażenie zakłopotanego. Jadźka usiłuje 
prowadzić towarzyską rozmowę, krytykując skąpy kontyngent *"•
kartki żywnościowe.
— Ta lebcra to pewnie od Mcinla, co?
Oboje przytakujemy głowami. Walter opuszcza oczy jak winowajca. W; tej samej 
chwili ktoś stuka do drzwi. Spoglądamy po sobie spłoszeni. Jadźka przykłada 
palec do ust, zdmuchuje świecę i powoli idzie do przedpokoju. Ogarnia nas 
ciemność. Walter obejmuje mnie wpół. Słyszę jego
szept
—  Ba! — Rozkłada wymownym ruchem ręce. — Czy ty rzeczywiście chcesz wyjść za 
niego za mąż?
Przytakuję głową, nakładając szlafrok. Jest ze spłowiałego kretonu w róże i 
trochę już za ciasny.
—  To daj wam, Boże, abyście nigdy nie mieli dzieci.
—  My właśnie chcemy.
—  A za następne dwadzieścia lat wasz syn pójdzie na wojnę i będzie strzelał do 
Polaków! — Rzuca się z pasją na tapczan i naciąga na siebie pled. — Ty się kładź 
od ściany. Będzie was dzieliła tylko jedna cegiełka. Zupełnie jak w rodzinnym 
grobie...
—  Przestań... - proszę, bliska płaczu.
—  Nie histeryzuj, tylko się kładź i zmów pobożnie paciorek. A nie zapomnij 
„wieczne odpoczywanie" za poległych na froncie. A propos polegli... — mówi 
unosząc się na łokciu. — Czy słyszałaś dowcip na ten lemat? — I nie czekając na 
odpowiedź paple dalej: — Przychodzi do spowiedzi babinka i zwierza się księdzu, 
że ilekroć popatrzy na Niemców, to w myśli ich przeklina i życzy nagłej śmierci. 
Na to spowiednik: „Tak nie można, córko, to wielki grzech. Trzeba w takich 
razach westchnąć nabożnie: «Niech im ziemia lekką będzie»".
Spoglądam niecierpliwie na drzwi. Jadźka podchwytuje mój wzrok.
—  No, idź już wreszcie powiedzieć mu dobranoc... — W głosie nutka pogardy.
W pokoju błękitnawa szarość. Poruszam się w niej jak w zmąconej wodzie. Na dole 
w ogródku pan Walęcki gra cichutko na harmonii. Pachnie maciejka. Pochylam się 
nad Walterem. Ciemna plama jego głowy
_ Niczego się nie bój, ^^"^ '    oszalałc. słyszę gtos ^f^P<H^W bokiem na 
poduszce. Zarys szczupłych, gorych^amion." Dotykam
Kładę mu dłoń na ustach O coś pyta i powoli odsuwa zatrzask. Poszukał moich usi. 
mj ?.,???? za ramiona. Blask zapałki przywraca nas rzeczywistości
do   brydża   ",u~   «^
Poszukał moich ust. Trzymam go ustami jego skroni. Jest pulsująca i ciepła. 
Czuję, jak wstrzymał oddech
u.zywraca nas rzeczywistości.            i zamarł w bezruchu. Prostuję się 
powoli i czekam... Czekam na dotyk ręki,
kurczowo za ramiona, busk    v    JUQ   bdża   aibo   coś   zwęszyli na słowo. 
Leży bez drgnienia, bez oddechu, przyczajony jak zwierzę, które
_ Peksom   brakuje   czwart g       ^?  a ]? wiaśnie się kładę - ? chce być 
zauważone. Odchodzę na palcach z uczuciem zawodu. Wsu-
Powiedziałam, że ty juz odJ0^    Q.   drogą zrobiło się późno...             vam 
sie bez słowa na tapczan Jadźki i przytulam twarz do ściany. Za nią,
wyjaśnia ziewając i dodaje:      a      j4                       cielistej, 
trykotowe ak jak i ja, leży Walter i nic śpi. Jadźka, nakryta pledem po głowę, 
płacze
Jadźka kręci papiloty chodząc po sw       v                                        
'czglośnie. Wodzę bezszelestnie dłonią po chłodnej tapecie w wianuszki
piżamie.                                         „     .p „:„ do .>vcia. 
Zginiecie oboj< niezapominajek. Pan Walęcki gra rzewnie i smutno „La Paioma".
_ ?«*^^%1^™?^*^         CHlopcy.nanasjutczas,
z takimi usposobieniami, do   ??             nrzetrwac te piekielne miesiące.            
Morze przyzywa ???>
_ Damy sobie jakoś ^WW   mnie lqk i niepewność.                 Szare fale 
zuchwale
Damy - uśmiecham się
76
jaKUb lauy. ł.j.» .
beztrosko, chociaż jest we mnie lęk
77
—  O jakichś tam swoich sprawach — odpowiadam szybko. — Nic ważnego.
Walter patrzy na mnie z niedowierzaniem.
—  Zaczerwieniłaś się, Annemarie... — W głosie nutka smutku. Odwraca ode mnie 
twarz i w zamyśleniu śledzi uciekający krajobraz. Spoglądam z niechęcią na obu 
mężczyzn. Palą papierosy i obserwują nas spod oka. Zaczynam odczuwać niepokój. 
Jeśli wysiądą razem z nami, to nie pójdziemy do parku — myślę gorączkowo. — Mogą 
być z konspiracji i sprawią nam takie manto, że się nic pozbieramy. Jeszcze raz 
obrzucam ich zimnym, obojętnym spojrzeniem. Są obaj wysocy i dobrze zbudowani. 
Walter przy nich wygląda jak zdechlak i nie ma przy sobie broni. Wysiadają na 
najbliższym przystanku. Oddycham z ulgą. Siedzą już tylko baby z bańkami. 
Przytulam głowę do ramienia Waltera. Obejmuje mnie wpół i bez słowa przygarnia 
do siebie.
Idziemy kasztanową aleją. Trzymamy się za ręce. Ruchliwe, złotawe plamy słońca 
migocą pod stopami. O tej porze nie ma tu nikogo. Tylko ptaki nawołują się 
miłośnic i natarczywie. Walter schyla się i podnosi zieloniutkie zawiązki 
kolczastych owocków.
—  Patrz, jakie śliczne! Gdy byłem dzieckiem, zbierałem jesienią kasztany na 
kule do procy. Boże, ile ja wtedy okien wytłukłem...
Drogę zagradza nam kościół. Zatrzymujemy się niezdecydowanie przed ciężkimi 
drzwiami. Walter spogląda na mnie, jakby coś w sobie rozważał.
—  Jesteś katoliczką, prawda? Przytakuję skinieniem głowy i mimo woli uśmiecham 
się. Jadźka, czy-
le na Dniepropietrowsk...             bawnie. Oboje wybuchamy! tając kiedyś 
entuzjastyczny artykuł o zdobyciu przez Niemców przyczółka
'""    •   ?? • -cm^ri brzmi w jego ustach za          ?     awart0^ wysy-   
kubańskiego, powiedziała z westchnieniem: „Widać z tego, że i Pan Bóg
NS p3Setwage strącam torebkę z kolan. ^ ^^ ^ robJ .^ .?. ^ ^ ^ ^^ śmiechem. ^^ 
śmieconego przedziału.                                                Waher 
odmyka d(>bowe drzwl< Mrok , chlód przedsionka pachnie
Dziś morskie dno Nam pokazać chcą,.. rzyszedł nagle uśpiony we mnie i zapomniany 
dawno szum morza. zlcś na jego dnie spoczywa wśród wodorostów moja pierwsza 
miłość P^obleczona w kształt oficera marynarki. Dosięgła go celna torpeda
1 nitmieckicgo krążownika.
Gdziekolwiek jesteś, przebacz mi... — szepczę w myśli, pełna skruchy i wslVdu. 
Łzy łaskocząc spływają na szyję. Nie wiem, czy płaczę z żalu za J^tym ostatnim 
latem mego dzieciństwa, czy z tęsknoty za ramionami
litera.
— Ostatni dzień, Annemarie, chcę spędzić tylko z tobą, wśród drzew 1 ptaków. 
Niedługo zapomnę, jak śpiewają...
Ranek jest gorący i parny. Za Belwederem wsiadamy do kolejki wila-W wagonie 
kilku młodych ludzi i baby z bańkami po mleku. -i«Wp nrzv oknie. Ciuchcia 
trzęsie, gwiżdże

nbwskiej.
siebie przy
U\»aiy»~r             .7        „onr/OClW S1CU? 1"*V ------             .   ,„   
?   .????????? ????"
biekieł    - mówi Walter, zapat zony w P Viekicł'" . . _n      ™,?? nieśmiało.
raz.
Ti*,** - ?^'^?
puje się na
środek zaśmieconego
_ Daj spokój!
_ Jeszcze Nimrze co
cieką
zginie i narobi kadzidłem i liliami. Stoimy przed kratą. Wzrok powoli 
przyzwyczaja się do kolorowego mroku witraży. Opieram czoło o chłodne żelazo i 
doznaję przykrego uczucia, że nawet Bóg nic chce nas razem wpuścić do swego 
przybytku. Musimy stać jak grzesznicy u bramy. Zaciskam palce na żelaznej kiści 
winnego grona nie czując skruchy. Ciepła dłoń Waltera nakrywa moją.
1 "-i -spu».v,j! - mityguje sąsiad krzyku, że ukradłeś. One to potrafią...
Zbieramy z Walterem rozsypane drobiazgi. Obserwują nas z
wością i niechęcią.
-  Ładna dziewczyna - mówi ten, co się chciał schylić.
-  Jedzie w krzaki. Przybędzie jednego szkopa. Mam na ustach ten sam uśmiech. 
Nie mogę się zdradzić wyrazeil     - Uklęknij
twarzy, że cokolwiek rozumiem, ale rumieniec oblewa mi policzki. Szybki    Nasze 
dłonie"sa
odwracam głowę i siadam obok Waltera.                                                   
- Tylko to ? Sp     one> 8,owa dotyka głowy
- Co oni mówili? - zapytuje z niepokojem.                                                           
zerwone światełko może nam po
78
- słyszę jego Izept i nagle uświadamiam sobie, że i on popada w religijną 
egzaltację,
79
na podarkach oltat^i i W»"~     ? niedowierza"'-------
^szczcrbionym %rttem * W-   *    rozlrzaskanc scho
So je ^ 25-2S drUVCm'   .                     ,ąC mi wejść na stert,
czka: „Einmu vctbolen                        m, pomagając m
, Chcesz «fc pójść? - P^                                         ? .aśminów.
Wśród niekoszQncj łąki sta* P                                    kolczastego 
drutu
- Chcę...                      ,_,  ro,moW}e wią^ma koi                ^
Strzeliste i"Uolc, »«"« r      'osrv rzęsą. „? niekoszQncj łąki sta* PO                                                    
dtuw.
' ChC<?" •      L «? ?????* rozmotuje ^jgJS i ^bk° W Wprawnymi ruChami palco            
^ na drugą su
Chwyta mnie \?? słowa na ręc , |                                   przypatruję 
sie
23 » P°wr°^-        .crać - wyjaśnia Pó^^f Jsfuki nauczył
I Ślady i\aicży ^f a(laffliam sobie, ze przecież    , icgo zwinnym paicom. «??%? 
«trzeć ich za ^               j
Sc na froncie tc kiedyś motf*JS ? ™*>?™ 1 topoli. Puszysty S1Q ? ?? leiymy « cg 
** czas *~~X3* rzęsy *** przepr>ają W, to«e obłoku       ^^ wl saC? M    ^
Pokwiat wiruje w powietrzu o^        ^ mną warzJ słońcem. Pr^lania je PjJJJ^ 
Annemarie, ale^s   . ^^ _ Oczy maSz złote jak jasu^         JaWŚ plak zaCwi
Gdzieś niedaleko odezwała \^             ^                       maric, wtuUJ
- ^***5?? niby doj^eJJ^są okopy, ? - 3est^ś Cała miouow           upomnieć, ze &
giną ludzie. Annemaric, ]•» « Pne)^eWZbronione.
Zanurzam dłonie w jego włosach, dotykam wargami ust. Są chłodne i mają smak 
dojrzałych jeżyn.
—   Czasem wydaje się, że siedzę w piekle i że w nim już pozostanę na zawsze, 
jak dziesiątki moich poległych kolegów. Albo że leżę kilka godzin w śniegu. Nade 
mną krąży długo samolot. Odmrażam sobie brzuch. Jeśli zabiorą do szpitala, będę 
długo konał, gnijąc za życia, aż wreszcie i tak skończy się to pod śniegiem. A 
może czołg żywcem wgniecie mnie w ziemię. Wtedy będę jeszcze długo i 
przeraźliwie krzyczał, jak Helmut Wrange z naszej kompanii...
—  Przestań! — Zatykam mu dłonią usta, ale przez palce przeciekają zduszone 
słowa.
—  Życic jest jedno, a tyle rodzajów śmierci...
Płaczę. Nie mogę powstrzymać szlochu. Zanurzam twarz w trawie. Ziemia pachnie 
odurzająco. Ramiona Waltera przygarniają do siebie. Słyszę, jak głośno bije mu 
serce.
—  Nie chciałem powiedzieć tego głośno. Zapomnij, Annemarie. — Kołysze mnie w 
ramionach jak małe dziecko. Łzy osusza słońce. W tej właśnie chwili zrodziło się 
postanowienie. Olśniło i dojrzało do czynu. Wysuwam się z ramion i siadam 
naprzeciw niego.
—  Nie wrócisz na front. Zostaniesz tutaj. Nikt nie wie, gdzie jesteś. Ukryję 
cię w górach, a jesienią będzje już po wszystkim. Sam mówiłeś, że wojna skończy 
się do zimy...
Milczy, wpatrzony we mnie z bolesnym grymasem na mizernej, ozłoconej pierwszym 
słońcem twarzy.
—  Walka nie ma już teraz żadnego sensu. Sam się przekonałeś... — W miarę, gdy 
mówię, rośnie we mnie wiara we własne słowa, odwaga i chęć czynu. Wierzę, że 
tylko ja jedna mogę go uchronić od śmierci, odgrodzić od piekła, przez które 
szedł do mnie. — Zdobędę cywilne ubranie, a tam gdzie cię ukryję, będziesz 
bezpieczny. I będziemy razem... — kuszę, ?widząc w jego twarzy opór.
—  Tego mi nie wolno, Annemarie... Jestem żołnierzem. Przysięgałem.
—  Spełniłeś swój obowiązek. Walczyłeś, byłeś ranny, miałeś wszy, głodowałeś, 
marzłeś... — Zapalam się coraz bardziej, skubiąc bezmyśnie kwiatki koniczyny. — 
Powiedziałeś wczoraj, że to już nie wojna, ale jbezmyślna rzeź kobiet i dzieci, 
że wstydzisz się za swój naród...
—  To prawda... — szepcze w zamyśleniu. — Ale tam giną moi koledzy. ni też chcą 
żyć, też nie chcieli wojny... — Oczy ma zmącone smutkiem.
Czy miałabyś zaufanie do tchórza, Annemarie?
SI
80
??\? Ochocie, , ? « ci wszyscy ludf na Koi -
WiwawaS™ ruchami p          pIKnosi ? "4*
Zanurzam dłonie w jego włosach, dotykam wargami ust. Są chłodne i mają smak 
dojrzałych jeżyn.
—  Czasem wydaje się, że siedzę w piekle i że w nim już pozostanę na zawsze, jak 
dziesiątki moich poległych kolegów. Albo że leżę kilka godzin w śniegu. Nade mną 
krąży długo samolot. Odmrażam sobie brzuch. Jeśli zabiorą do szpitala, będę 
długo konał, gnijąc za życia, aż wreszcie i tak skończy się to pod śniegiem. A 
może czołg żywcem wgniecie mnie w ziemię. Wtedy będę jeszcze długo i 
przeraźliwie krzyczał, jak Helmut Wrange z naszej kompanii...
—  Przestań! — Zatykam mu dłonią usta, ale przez palce przeciekają zduszone 
słowa.
—  Życie jest jedno, a tyle rodzajów śmierci...
Płaczę. Nie mogę powstrzymać szlochu. Zanurzam twarz w trawie. Ziemia pachnie 
odurzająco. Ramiona Waltera przygarniają do siebie. Słyszę, jak głośno bije mu 
serce.
—  Nie chciałem powiedzieć tego głośno. Zapomnij, Annemarie. — Kołysze mnie w 
ramionach jak małe dziecko. Łzy osusza słońce. W tej właśnie chwili zrodziło się 
postanowienie. Olśniło i dojrzało do czynu. Wysuwam się z ramion i siadam 
naprzeciw niego.
—  Nie wrócisz na front. Zostaniesz tutaj. Nikt nie wie, gdzie jesteś. Ukryję 
cię w górach, a jesienią będzje już po wszystkim. Sam mówiłeś, że wojna skończy 
się do zimy...
Milczy, wpatrzony we mnie z bolesnym grymasem na mizernej, ozłoconej pierwszym 
słońcem twarzy.
—  Walka nie ma już teraz żadnego sensu. Sam się przekonałeś... — W miarę, gdy 
mówię, rośnie we mnie wiara we własne słowa, odwaga i chęć czynu. Wierzę, że 
tylko ja jedna mogę go uchronić od śmierci, odgrodzić od piekła, przez które 
szedł do mnie. - Zdobędę cywilne ubranie, a tam gdzie cię ukryję, będziesz 
bezpieczny. I będziemy razem... — kuszę, widząc w jego twarzy opór.
—  Tego mi nie wolno, Annemarie... Jestem żołnierzem. Przysięgałem.
—  Spełniłeś swój obowiązek. Walczyłeś, byłeś ranny, miałeś wszy, głodowałeś, 
marzłeś... — Zapalam się coraz bardziej, skubiąc bezmyśnie kwiatki koniczyny. — 
Powiedziałeś wczoraj, że to już nie wojna, ale bezmyślna rzeź kobiet i dzieci, 
że wstydzisz się za swój naród...
—  To prawda... — szepcze w zamyśleniu. — Ale tam giną moi koledzy, pni też chcą 
żyć, też nie chcieli wojny... - Oczy ma zmącone smutkiem. p Czy miałabyś 
zaufanie do tchórza, Annemarie?
81
??
, _ «??»** > P,aUW
-JPĘfe tersj-tf.-^??»
SM _ sateteweniiw^& l     ale nagle op                   ^st i«*
w siebie. Czuje.JP«sl^     |?????. 3uU°.^stare drzewa, ftneflj J^je życie,
wszędzie i mamy V
potrafię odgadnąć. Przygry 82
—  Skąd bierze się w tobie tyle bohaterstwa? Nic przeczuwałem, że jesteś taka, 
Annemarie...
Objęci wpół idziemy nad staw. Jest porosły rzęsą, ocieniony drzewami i smutny 
jak uroczysko. Stoimy nad jego brzegiem, zasłuchani w nieśmiałe kumkanie żab. 
Powietrze parne, niebo zasnute lekką mgiełką.
—  Będzie burza... — Głos Waltera zachrypły i obcy w brzmieniu. Przytakuję głową 
i po chwili dodaję, żeby przerwać narastającą między
nami ciszę.
—  Żaby zawsze rechoczą na deszcz...
Myślę wciąż o tym, że każda odchodząca minuta przybliża nieuchronnie nasze 
rozstanie, i że tak głupio i niepotrzebnie wypowiadałam głośno swoje pragnienia. 
Walter drobniutkimi kamyczkami celuje w wystającą z wody cętkowaną żabę.
—  Wcale niełatwo być uczciwym, Annemarie... Przecież odjeżdżam na front. 
Rozumiesz mnie? — Usiłuje podchwycić moje spojrzenie.
Milczę. Pod grubą rzęsą pulsuje niespokojne życie. Nad żółto kwitnącymi 
kosaćcami unoszą się przeźroczyste łątki. Jeśli zginie, nic mi po nim nie 
zostanie. Nawet i rozpacz kiedyś minie. Życie jest tak samo nieubłagane jak 
śmierć — myślę z rezygnacją i ciskam kawałkiem patyka w staw.
Spadły pierwsze, ciężkie krople deszczu. Trzymając się za ręce biegniemy szukać 
schronienia. W gąszczu splątanych krzewów jaśminu tworzących mroczną altanę, 
czujemy się bezpiecznie i trochę jak na bezludnej wyspie.
—  Mamy dom! — cieszy się Walter, ściągając kurtkę. Rozściela ją na ziemi 
zasłanej drobniutkimi gałązkami. Płatki jaśminu sypią się nam na głowy. Siadamy 
obok siebie. Walter w białej, płóciennej koszuli wygląda jak student na 
wakacjach. Dotykam uwiązanego na szyi niebieskiego sznureczka.
—  Nosisz krzyżyk? Potrząsa przecząco głową.
—  To medalion śmierci, Annemarie... — Wyciąga owalną blaszkę z dwoma otworkami 
pośrodku i długim, dwa razy powtórzonym numerem. - Jeżeli zginę, to odłamią 
dolną część i odeślą do ewidencji. Z górnym numerem zostanę pochowany... — 
Wyjaśnia takim tonem, jakby chodziło "" proste równanie matematyczne.
Uświadamiam sobie z przerażeniem, że wojna już dawno przestała być łowem. 
Przyoblekła się w ciało, stała się czymś materialnym, zawładnęła sobistym życiem 
człowieka i kazała się sobie podporządkować.
83
-  Ja tak nie chcę! - wykrzykuję głośno, idąc za tokiem własnych myśli. Walter 
zrozumiał mój wybuch buntu inaczej. Zdejmuje medalion i chowa go do kieszeni, 
tak jakby śmierć odkładał na później.
••?    Nasz obiad rozkładamy na chusteczce do nosa. Parę kromek gliniastego 
chleba z margaryną i garstka przydziałowych landrynek.
-  Gdy wojna się skończy, to nigdy więcej nie będę jadła razowca, tylko same 
kotlety schabowe z bułkami.
-  Ja także! — śmieje się Walter i nagle milknie zastygając w bezruchu z kromką 
chleba w ręce. - Ktoś jest w pobliżu - odpowiada lekkim poruszeniem warg na mój 
pytający wzrok.
W liściach szeleszczą krople deszczu. Słyszę walenie własnego serca i 
przyśpieszony oddech Waltera.
-   Chyba ci się zdawało...
Nakazuje wzrokiem milczenie. Deszcz powoli przycicha. Parę chłodnych kropli 
spada mi na twarz. Gdzieś daleko odezwała się kukułka.
Czuję się prawic tak, jakbym była Żydówką, która uciekła z getta i kryje się 
przed Niemcami, myślę, łowiąc jednocześnie uchem podejrzane szmery. Ktoś stąpa 
ostrożnie po trawie. Szukam bezwiednie dłoni Waltera. Spoglądamy na siebie 
przelotnie, bez słowa, zasłuchani w to, co dzieje się poza zasięgiem naszego 
wzroku. I nagle zupełnie blisko odzywa się przyciszony, męski głos.
-  Tu na pewno nikogo nie ma. Druty były przecież nie naruszone. Spoglądam z 
uwielbieniem i dumą na Waltera.
-  Popatrz tutaj... Trawa wygląda, jakby ktoś w niej leżał.
Z trudem przełykam ślinę. W skroniach walą tętna i serce podchodzi do gardła. 
Oddycham uchylonymi ustami. Walter z napięciem wpatruje się w moją twarz.
-  Może „Czarny" z chłopakami miał dzisiaj szkolenie?
-  Wygląda raczej na to, że gnieździła się tu parka...
Co zrobić, jeśli nas znajdą? Myśl pracuje intensywnie. Mogą nas nawet zastrzelić! 
Instynktownie przytulam się do Waltera i chowam twarz w jego ramię, chociaż wiem, 
że nie potrafi mnie obronić.
Głosy są bardzo blisko. Doznaję uczucia nienawiści do tych za krzewami. Podsycam 
ją w sobie wspomnieniem niepotrzebnych ofiar, gdy za jednego zabitego żołnierza 
niemieckiego rozstrzeliwuje się dziesięciu naszych zakładników.
-  Nie baw się i nie bądź ciekawy. Zaraz lunie deszcz...
84
Ściskam Waltera delikatnie za ramię. Stara się uśmiechnąć, ale wyraz napięcia i 
czujności nie znika z jego twarzy. Zaszeleściły liście, jakby ktoś po nich 
przeciągnął dłonią. Wilgotna trawa chrzęści pod spiesznymi krokami.
Odeszli. Czuję łaskotanie w gardle. Łzy spływają mi po twarzy. Nie mogę ich 
powstrzymać. Rozmazuję palcami, żeby Walter nie zauważył. Jeszcze raz 
uświadamiam sobie, że odwaga nie leży w mojej naturze.
—   Co to było, Anncmarie?
—  Nie wiem. Szukali kogoś — odpowiadam prędko, zniżając głos do szeptu.
—  Byłaś tak przerażona, Annemarie...
—  To ze wstydu, że mógłby nas ktoś tutaj zobaczyć.
—  Niemniej bałaś się... — patrzy na mnie z uwagą i smutkiem. Przytulam głowę do 
jego ramienia. Jest jedyną moją ucieczką przed
wszystkim, czego się lękam. Nawet przed własnym sumieniem.
—  Kiedy się to wszystko skończy, Walterze?...
•
Do domu wracamy wieczorem. Jesteśmy zgłodniali, zmęczeni włóczęgą i przemoknięci. 
Jadźka ma nocną służbę w Kasynie. Zostawiła dla nas w kuchni kawałek 
zakalcowatego piernika z marchwi i kilka plasterków kaszanki. Przed Walterem 
jest przecież długa podróż. Stawiam patelnię z margaryną na gazie. Walter patrzy 
na mnie oparty o framugę drzwi.
—  Za pół godziny muszę wyjść z domu...
Przytakuję głową i kroję czarny, kleisty chleb, uważając żeby się nie rozpłakać.
Siedzimy naprzeciw siebie. W milczeniu jemy kolację. W lichtarzu skwierczy 
świeca, o szyby uderza deszcz. Wydłużone cienie naszych rąk omiatają ściany. 
Wszystko już zostało powiedziane tam w parku i na wilanowskich polach. Zostały 
tylko łzy, które skrzętnie przed sobą ukrywamy, patrząc uparcie w talerze. Bez 
słowa wstajemy od stołu. Walter wyciąga spod tapczanu karabin. Szukam w 
szufladzie komody białych skarpetek pod kolana. Chcę je nałożyć nie tylko 
dlatego, że się ochłodziło, ale dlatego również, że stanowią one pewnego rodzaju 
legitymację, gdy się jeździ na przednim pomoście. Także i moja zielona spódnica 
na szelkach jest strojem ochronnym. Walter przyklęka obok krzesła i niezdarnie 
pomaga mi naciągnąć skarpety. W mrocznym przedpokoju stoimy naprzeciw siebie 
niemi i bezradni. Sekundy uciekają. Narzuca mi z westchnieniem na
85
ramiona starą deszczową pelerynę, bierze karabin. Jesteśmy gotowi do drogi.
Na ulicy ciemno i zacina deszcz. Woda w kałużach rozbryzguje się pod butami 
Waltera. Po lufie ślizgają się błyski wyłaniającego się zza chmur księżyca. Idę 
z tyłu za nim, jak za własnym przeznaczeniem, powtarzając w myśli wszystkie 
najczulsze słowa, jakie mi mówił. Jutro o tej porze, któreś z nas może już nie 
żyć — myślę z przerażeniem. — Dywersanci wysadzają w powietrze pociągi jadące na 
Wschód... U nas zaczęły się bombardowania. Zatrzymujemy się na przystanku 
tramwajowym. Walter spogląda na zegarek.
—  Zbliża się godzina policyjna, Annemarie...
—  Odwiozę cię kawałek.
Wskakujemy do pierwszego wozu, jaki nadjeżdża. Zerkam na numer.
—  Będziesz się musiał przesiąść na trzecim przystanku.
Tramwaj jest zupełnie pusty. Zostajemy na przednim pomoście. Od motorniczego 
oddziela nas ceratowa płachta. Wtulamy się w kąt. Walter stawia między nas 
karabin. Trzymamy go oboje za lufę. Wagon trzęsie na wszystkie strony. Szukamy 
swoich oczu. I wszystko jest tak, jak w dniu spotkania.
—  Nie chcę żyć bez ciebie...
—   Wrócę, Annemarie...
Tramwaj dudni, motorniczy obraca zgrzytliwie korbą, zabiera spóźnionych 
przechodniów.
—  Jeszcze tylko jeden przystanek, Walterze...
Zaciska kurczowo palce na mojej dłoni. Nie widzę już jego twarzy. Rozmazała się 
we łzach. Tramwaj zwalnia. Walter całuje gorączkowo, łapczywie moją twarz. Zimna 
lufa karabinu dzieli nas niby kościste ramię śmierci.
—  Nie płacz, Annemarie...
Smak krwi na rozgryzionej wardze, łoskot kół ruszającego tramwaju. Wychylam się 
w ciemność. Ciepły deszcz uderza mi w twarz. Na połyskliwym chodniku samotna 
postać przygarbiona pod karabinem oddala się szybko, jakby umykała do tyłu.
—  Walter! — krzyczę w ciemność czerwcowej nocy i nagle doznaję takiego uczucia, 
jak człowiek wyrzucony przez falę na bezludną wyspę.
—  Walter... — powtarzam już szeptem cofając się w kąt pomostu straszliwie 
osamotniona, pełna lęku i zwierzęcej rozpaczy. Odjechał może na zawsze — myślę, 
opierając głowę o chłodną, zroszoną de-
86
szczem szybę — a tak jakoś głupio i na niczym zeszły nam te dwa niepełne dni.
—  Bittc Fahrschcin.*
Ktoś dotyka mego ramienia. Szukam gorączkowo w torebce biletu. Kontroler stoi 
nade mną z wyciągniętą dłonią i ze zniecierpliwieniem na twarzy.
—  Bitte... — podaję mu różowy kartonik na siedem przejazdów. Mój uśmiech jest 
wymuszony. Niedbałym ruchem odrzucam z ramienia pelerynę. Tyrolska spódnica, 
białe skarpety i dziesięć minut po godzinie policyjnej ratują sytuację. Nie pyta 
o Ausweiss ani nie zadaje sakramentalnego pytania: „Sind Sie Deutsche?"
W tej chwili dopiero uświadamiam sobie, że przecież nie mam nocnej przepustki. 
Tramwaj jedzie na okrągło i tylko jeden przystanek trzeba przejść pieszo, aby 
się dostać do domu. Na pewno się uda i nie spotkam żandarmerii, uspokajam samą 
siebie, ścierając spływającą łzę.
•
Leżę w pościeli, w której jeszcze wczoraj zasypiał Walter. Wtulam głowę w 
poduszkę pieszczotliwym ruchem. Za oknem wciąż pada deszcz, uderza o szyby, 
szeleści w liściach starego kasztana. Dom pogrążony w ciszy, pełen pozornego 
bezpieczeństwa, jak okręt na spokojnym morzu. Skulona niby zwierzątko, czujna na 
każdy szelest, przeżywam raz jeszcze od początku nasze spotkanie godzina po 
godzinie, obraz po obrazie, jak film w zwolnionym tempie. Powtarzam w myśli obce 
słowa i zwroty tłumacząc je na własny język. Doszukuję się w nich jeszcze innego 
znaczenia, nastroju, podtekstu. „Selbstverstandlich" — należy tłumaczyć jako 
„samo przez się zrozumiałe". Jednak w zestawieniu z całym zdaniem mogło mieć 
przecież jeszcze inną wymowę... — zastanawiam się, pełna tęsknoty za tym, co się 
nie dopełniło. Ból ćmi niczym chory ząb. I tak powoli uspokaja się, przycicha. 
Wsłuchana w monotonny szum deszczu zaczynam odczuwać coś jak ulgę, że odjechał, 
że nie skomplikował jeszcze bardziej mojego życia, nie skazał na niekończące się 
godziny lęku. Oddycham ze spokojem i wdzięcznością dla losu, który okazał się 
mądrzejszy od mojego serca. A jutro znów będzie piękny, słoneczny ranek, 
uświadamiam sobie prawie radośnie. Jutro pojadę do Wilanowa. W poszumie drzew 
odnajdę słowa, które mówił, uśmiechy
* Bilet proszę.
87
i pocałunki... A potem zacznę czekać. Na list, na nieprzewidziany urlop, na
koniec wojny. I już w myśli majaczy się jakiś wiersz, jakieś rymy. Boję się,
że do jutra umkną z pamięci i znów ich nie zapiszę, jak dziesiątki innych.
W pokoju pachną nadwiędłe kwiaty. Oczy przyzwyczajają się do mroku.
Rozróżniają zarysy znanych mebli, odnajdują zmatowiały blask lustra,
ciemne plamy obrazów. I nagle te cztery cudze ściany wydają się przytulną
ostoją, w której nic złego nie może się zdarzyć. Obejmuję ramieniem ROZDZIAŁ 
DRUGI
poduszkę, na której spoczywała jego wąska głowa i zamykam oczy.
W pierwszy sen wdziera się obcy dźwięk. Coś z rzeczywistego świata, co Walizka 
jest całym majątkiem. I narciarskie buty na nogach. Wycieram przerywa ciągłość 
majaków. Leżę bez ruchu z bijącym niespokojnie sercem je starannie przed 
drzwiami z mosiężną tabliczką. Na niej wyryte nazwisko i wsłuchuję się nic 
odróżniając jeszcze snu od jawy. Chrobot powtarza się. brzmiące z niemiecka. 
Buty są umazane gliną i śniegiem. Zaczyna się coś Jest delikatny, ale uparty w 
swojej częstotliwości. Jadźka wraca z nocnej nowego - myślę z pewnym 
zadowoleniem. Dobrze czy źle, byle się coś służby - przebiega przez myśl zmąconą 
snem. Obracam się na drugi bok. działo. Jadźka twierdzi, że z takim 
usposobieniem nie grozi mi normalna Chrobot jednak nie ustaje. Ktoś ledwie 
dosłyszalnie porusza klamką. Sia- śmierć w łóżku. W korytarzu ciemno. Żółtawo 
ćmiąca żarówka nad stro-dam na tapczanie, zupełnie już trzeźwa. - Przecież 
Jadźka wróci dopiero mymi schodami z trudem rozprasza mrok. W tym mroku coś się 
na górze rano i ma klucz — uprzytamniam sobie z przerażeniem — a teraz jest 
porusza i chrząka. głęboka noc.                                                                                             
— Guten Abend, Fraulein...* — Głos ma przyjemne brzmienie.
Trzymam dłoń na walącym niespokojnie sercu i podchodzę na palcach do drzwi. 
Drapanie, jakby psim pazurem, nie ustaje. Klamka ugina się pod czyjąś dłonią. 
Przełykam ślinę i nie pytając o nic przekręcam bezszelestnie zamek. W progu stoi 
ociekająca deszczem postać. Uświadamiam sobie, że od pierwszego chrobotu 
wiedziałam, kogo zobaczę za drzwiami, ale bałam się w to uwierzyć. Spóźnił się 
na pociąg i odjedzie rano — okłamuję siebie w myśli, wciągając Waltera do 
przedpokoju.
— Zostałem... — dociera do mnie zrezygnowany szept, jak głos ze złego snu i 
wilgotne ramiona obejmują moje rozgrzane snem ciało.
88
Podnoszę oczy. Przez poręcz przechylona postać w szarym mundurze. Światło lampki 
zalśniło w ciemnych włosach.
-  Guten Abend..." Otwierają się drzwi. Bucha ciepło. Wysoka kobieta w szarym 
tyrolskim
kostiumie obrzuca mnie ciekawym spojrzeniem.
-  To ty?
-  Tak, to ja...
Ściskamy się konwencjonalnie i z pewnym skrępowaniem. Przystojna — myślę, 
wciągając walizkę do przedpokoju.
-  Nie jesteś podobna do swoich rodziców ani nawet do siebie z dziecięcych lat...
Uśmiecham się, nie bardzo wiedząc, co z sobą zrobić. Z pokoju obok dobiegają 
stłumione śmiechy i gwar męskich głosów.
-  Jest na kolacji kilku oficerów — wyjaśniła Ludwika, podchwytując moje 
pytające spojrzenie.
Zerkam z niechęcią na gruby sweter i wysiedziała spódnicę.
-  To nie ma znaczenia — popycha mnie w stronę uchylonych drzwi. - Niemcy 
szanują łudzi pracy.
Poprawiam opadające na ramiona włosy.
t* Dobry wieczór, panienko... * Dobry wieczór...
89

—  Tlenione?
—  Naturalne.
Pokój jest duży, zadymiony i zapchany meblami z kaukaskiego orzecha.
—  Annemarie, moja daleka kuzynka. Przyjechała pomagać w gospodarstwie — 
przedstawia Ludwika nieudolną niemczyzną.
Nad szkieletami gęsi, resztkami wędlin i kieliszkami koniaku siedzą oficerowie. 
Twarze zaczerwienione od alkoholu, w oczach zaciekawienie. Ci Niemcy... Tego 
jakoś nic przewidziałam — myślę zaskoczona. Jeden z nich przyciąga puste krzesło 
i zaprasza szerokim gestem. Siadam. Sięgając po kanapkę z sardynką zerkam 
ukradkiem na sąsiada. Ma pięknj profil i jest bardzo młody.
—  Jestem głodna — uśmiecham się przepraszająco do Ludwiki.
—  Mów po niemiecku — upomina cierpko.
Hauptmann, który siedzi naprzeciw mnie, unosi w górę kieliszek z< złotawym 
płynem.
—  Niech żyją niemieckie kobiety!
Oficerowie podrywają się z miejsc. Stukają obcasy długich butów, nad którymi 
krągłą się śmiesznie skrojone bryczesy. Ludwika uśmiecha się lodowato i z 
wyższością.
—  Jeśli nic jesteś zbyt zmęczona, to pójdź do kuchni i zaparz kawy. Wstaję z 
ociąganiem, nie bardzo nawet wiedząc, gdzie jest kuchnia.
—  Nein, nein, Sie mussen mit bleiben!" - drą się Niemcy. Ten, który przysunął 
krzesło, chwyta boleśnie za przegub dłoni. Wykrój jego oczi przypomina oczy 
wyżła. Na szczęście lubię psy.
—  Kawę wyda ci Stasiowa — ciągnie obojętnym tonem Ludwika. Wysoki leutenant nie 
puszcza mojej ręki, ściskając coraz mocniej
i boleśniej. W jego uśmiechu czai się okrucieństwo. Usiłuję się uwolnić.
—  Przyjechała, moi panowie, pomagać mi w pracy, a nie na zabawę... — głos 
Ludwiki ze szczególnym naciskiem wymawia to „w pracy".
Nie mam nawet na powrotny bilet do Warszawy - przebiega mi mimc woli przez myśl.
Znów stukają obcasy. Leutenant obraca się na pięcie i utkwiwszy zamglone szare 
oczy gdzieś ponad stojącym zegarem, chwieje się lekko d< przodu i do tyłu. 
Hauptmann o szpakowatych skroniach miętosząc cygani w palcach zaczyna intonować 
pijackim głosem „Rotc Laterne".
Trudno tu będzie wytrzymać — myślę, wysuwając się z pokoju.
* Nie, nie, pani musi pozostać z nami!
—  Dobry wieczór... - zachrypły szept z kąta zimnej i źle oświetlonej kuchni.
Skulona na taborecie kobieta ma twarz podwiązaną chustką, jakby bolały ją zęby.
—  Trzeba zaparzyć kawy - mówię, rozglądając się dookoła bezradnie.
—  Tu tak ciągle... - mamrocze niewyraźnie Stasiowa z przymilnym skrzywieniem 
ust i podaje mi blaszaną puszkę.
—   Długo trwają takie kolacje?
—   Zależy... — bąka w chustkę.
—   Bolą zęby?
Przytakuje skinieniem głowy i obserwuje mnie czujnie spod zaczerwienionych 
powiek.
—   Codziennie przychodzą? W drzwiach stoi Ludwika.
Ustawiam na tacy filiżanki. Są z pięknej rozentalowskicj porcelany, bogato 
złoconej.
—  Uważaj, żebyś której nie stłukła.
Obracam powoli twarz w jej stronę. Przez ułamek sekundy mierzymy się wzrokiem. 
Oczy ma podłużne i piękne. W ciemnej ramce drzwi za plecami Ludwiki majaczy 
blada twarz leutenanta. Z pokoju dobiega pijacki chóralny śpiew.
Vor der Kaserne, vor der grossen Tor Stand eine Laterne und steht sie noch davon. 
Und dann muss mir ein Leid geschehen, Wenn wir bei den Laternen stehn Mit dir, 
Lili-Marlen, mit dir, Lili-Marlen.
•
Jest późna noc. Dzieci śpią mocno. Przyglądam się im z niechęcią i ciekawością. 
Poruszam się bezgłośnie w różowym świetle lampki ocienionej jedwabnym abażurem. 
Dziewczynka nad wypukłym czołem ma krótko przycięte włosy i twarz wciśniętą w 
poduszkę. Prawa dłoń odrzuconej nad głową ręki drga nerwowo. Przypomina w tym 
ruchu małego psiaka, który śni, że biegnie. Chłopiec głośno oddycha przez 
uchylone usta. Połyskują w nich szerokie, zachodzące trochę na siebie zęby. 
Długie rzęsy kładą delikatny cień na prosty, kształtny nos. Jest ładniejszy od 
siostry, ale tak jak i ona nie bardzo podobny do matki.
90
91
Obracam w palcach malutki, blaszany czołg wyłowiony z załamków kołdry, wodząc 
wzrokiem po staroświeckich, bogatych meblach. W jakiś sposób przypominają moje 
własne dzieciństwo, gdy jeszcze do stołu siadała z nami Fraulein, a latem 
wyjeżdżało się nad Adriatyk. Nie pasują do pokoju o framugach okiennych z 
bejcowanego drewna i ścianach barwionych niebieską farbką. Zza drzwi dochodzi 
delikatny chrobot sprężyn. Przypomina o układającej się do snu Ludwice i o 
dniach, które nadejdą w obcym, wrogim domu. Podchodzę na palcach do okna. Za 
szybami nieprzenikniona ciemność, wypełniona monotonnym szumem Dunajca. 
Wsłuchuję się w bełkot toczącej się po kamieniach wody i ogarnia mnie lęk przed 
nieznanym jutrem. Wojna wzbogaciła moje życie w dramaty, odebrała czas, w którym 
z podlotka wchodzi się w pierwszą młodość. Czas rozpadł się jak skała uderzona 
gromem i wszystko zmieniło swój sens istnienia...
Chłopak mamrocze przez sen. Skrzypi stojąca przy piecu komoda. Wsuwam się pod 
kołdrę. Dobrze jest tak leżeć z przymkniętymi powiekami, pełnym żołądkiem i 
oczekiwać na sen. Za ścianą kaszle Ludwika. Jaka ona jest naprawdę? — 
zastanawiam się. Mama mówiła o niej „ta mała mieszczka", ale mama odbiła się od 
swojej rodziny. Ojciec wprowadził ją w świat, w którym nic było miejsca na 
pluszowe otomany i gipsowe figurki z loterii fantowej. Później słyszałam o 
małżeństwie Ludwiki. Zamiast spodziewanych pieniędzy przyniosło dwoje dzieci i 
koszty pogrzebu. Z początkiem drugiego roku wojny z niemałą trudnością 
powiększyła listę vol-ksdeutschów. Jedyną do tego podstawą było nazwisko po 
zmarłym mężu, z dziada pradziada Polaku. Wystarczyło jednak zmienić w tymże 
nazwisku jedną tylko literkę, a zabrzmiało z cudzoziemska. Panieńskie było w 
wyrazie nijakie, więc po protekcji, wspartej okrągłą sumką, Komisja zatwierdziła 
je, orzekając, że pochodzi ono od „echt" niemieckiego rdzenia Klug — czyli mądry, 
roztropny. Nomen omen. Ludwika wykazała wiele rozsądku znajdując sobie 
przyjaciela Niemca, piastującego urząd treuhandera podhalańskich tartaków. 
Oficjalnie mówiło się, że pracuje u niego jako buchaltcrka i do niewielkiego 
wynagrodzenia otrzymuje jako ekwiwalent trzypokojowe mieszkanie w willi, w 
której mieści się biuro. Moja mama nie doczekała się hańbiącej plamy w swojej 
rodzinie. Cztery piętra betonu i cegły odgrodziły ją od spraw tego świata. A 
ojciec... — przygryzam usta, żeby nie jęknąć. Nie chcę myśleć o rodzicach teraz, 
gdy zeszłam do roli służącej w zniemczałym domu Ludwiki. Ale mieszkanie pod jej 
dachem gwarantuje przeżycie wojny. U niej nie grozi głód, wywózka na roboty, 
łapanki i nieustanny strach przed krematoryjnym piecem.
92
A ja chcę żyć, przeżyć wojnę i wtedy wziąć z życia wszystko, co może ofiarować 
najlepszego i najpiękniejszego. Nic nauczyłam się jeszcze sztuki rezygnacji, 
która przypadła w udziale memu pokoleniu...
•
„Achtung, Achtung! Obcrkommando der Wehrmacht gibt bekannt..."*
Ludwika zrywa się od stołu i z pełną skupienia miną wpatruje się w
wielkie pudło radioodbiornika umieszczone na honorowym miejscu jako
widomy znak, że dom ten jest domem niemieckim, chociaż jego pani nie
włada najlepiej swym rodzimym obecnie językiem.
—  Znów zwyciężamy! — oznajmia z triumfem, trzymając w palcach plasterek 
węgierskiego salami.
—  No właśnie... — odpowiadam z troską, smarując grubo masłem bulkę dla Brunona 
i Berbcl.
—   Mamo, czy dzisiaj przyjedzie Onkcl ze Słowacji? — pyta Bruno wydłubując 
widelcem sardynkę z puszki.
—  I przywiezie mi nową lalkę? — wtrąca rozmarzonym głosem Berbel marudząc nad 
filiżanką gęstej czekolady.
—  Spokój! — rozkazuje Ludwika. — Słyszycie, że nadają komunikaty z frontu.
...W dniu wczorajszym w rejonie Kurska nasze lotnictwo strąciło pięć 
nieprzyjacielskich samolotów. Dywizje pancerne wyrównały front cofając się 
planowo na upatrzone pozycje...
—  Tante — zwraca się do mnie szeptem Bruno — czy jak my wygramy wojnę, to Tante 
pojedzie z nami do Berlina? Mama mówiła, że otworzy tam wielką cukiernię...
—  Jeszcze nie wiadomo, czy Niemcy wygrają... — mówię ostrożnie.
—  Wygrają! — odpowiada chełpliwie Bruno. — Mamy przecież wspaniałych żołnierzy. 
Widziała Tante, ile Herr hauptmann Bieder ma orderów? A mama mówiła, że nasz 
stabsarzt to był dwa razy odznaczony srebrnym krzyżem...
W przedpokoju dzwonek. Stasiowa zrywa się z klęczek i nasuwając na oczy chustkę, 
biegnie otworzyć drzwi. Ludwika odruchowo poprawia ciemne, starannie 
zaondulowane włosy. W drzwiach stoi ieutenant Adalbert.
* Uwaga, uwaga! Dowództwo Wehrmachtu zawiadamia...
93
Smukły, z zaróżowioną od chłodu twarzą pokazuje w uśmiechu zdrowe, drapieżne 
zęby.
-  Zaraz przyjdzie hauplmann — zwraca się do Ludwiki, ściskając jej dłoń. Dzieci 
głaszcze po włosach, a potem siada w bujającym się fotelu tak, żeby mieć mnie w 
zasięgu spojrzenia. Czuję przed nim lęk i niczym nieuzasadnione zażenowanie.
Ludwika zaczyna nieudolną konwersację na temat ostatniej mowy Goebbelsa.
-  Tante - pyta Bruno, - pójdziemy na spacer?
-  Marsz do swego pokoju odrabiać lekcje! Dość chyba tych spacerów po błocie!
-   Czy poczęstuje mnie pani kawą? - pyta niedbale Adalbert, tłumiąc ziewanie.
-  Ależ oczywiście, Herr leutenant... - Ludwika uśmiecha się do niego wdzięcznie 
i rzuca w moją stronę: - Zaparz kawę!
-  Przepraszam, że panią fatyguję, Fraulein... - zwraca się w moją stronę, 
szurając butami. Pochyla nisko głowę gestem pełnym galanterii, a zarazem ironii.
-  To należy do moich obowiązków - odpowiadam chłodnym, wyniosłym tonem, 
podnosząc się powoli z krzesła.
-  Herr hauptmann idzie! - krzyczy Bruno i rzuca się pędem do drzwi. Ludwika 
ścisza radio huczące marszem.
Hauptmann Bieder wita się z Ludwiką. Dzieciaki wiszą mu na szyi.
-  Dasz kawy, Annemarie? - Śmieje się do mnie przyjaźnie drobnymi zmarszczkami 
wokół lekko wyłupiastych, niebieskich oczu, a gdy przytakuję głową, wsuwa mi do 
ręki pachnące francuskie mydełko w różowym opakowaniu. To już trzecie w tym 
miesiącu. Z tamtych dwóch Jadźka bardzo się cieszyła - przypominam sobie jej 
ostatni list, zaczynający się od tego, że wojna z całą pewnością skończy się do 
jesieni, i że poznała uroczego chłopaka imieniem Józek.
W kuchni Stasiowa żyłuje ćwiartkę cielęciny na pieczeń. Twarz ma jak zwykle 
okręconą szmatą i gdy na nią spoglądam, przybiera natychmiast tak boleściwy 
wyraz oczu, że doprawdy można uwierzyć w chroniczne zapalenie okostnej.
- Ten z góry, co to przyniósł wczoraj za panienkę drewno z komórki, to już ze 
dwa razy zaglądał do okna... - bełkocze niewyraźnie, jakby miała kluski w gębie.
94
—  A Stasiową wciąż bolą zęby? — pytam, idąc za tokiem własnych
myśli i podejrzeń.
_ A bolą, bolą... — potwierdza dziwnie skwapliwie i szybko mruga
opuchniętymi powiekami.
Do kuchni wpada Bruno. Rozwichrzona czupryna i oczy błyszczące
podnieceniem.
—  Stasiowa, gdzie mój haczyk na ryby?
—  Niech Bruno da spokój... — zawodząco błagalna nutka w głosie
Stasiowej.
—  Dać natychmiast haczyk! — krzyczy, miętosząc w dłoniach koniec
wlokącego się po podłodze sznurka.
—  Niech Bruno tego nie robi... — pochlipuje w chustkę Stasiowa i ręce się jej 
trzęsą, gdy wyjmuje z szafy duży, rozwidlony na końcu haczyk.
—  Co z tą kawą?  —  krzyczy z pokoju Ludwika i natychmiast w drzwiach ukazuje 
się długonogi leutenant Adalbert.
—  Darft ich Ihnen helfen?* — cedzi słowa i patrząc mi w oczy bierze powoli z 
rąk tacę.
—  Proszę zostawić... - wymawiam z trudem. Mam ochotę trzasnąć go w twarz za to 
coś obelżywego w spojrzeniu.
—  Kiedy pani pójdzie wreszcie ze mną na kawę do Deutsches Heim?
—  Nie chodzę do kawiarni — przecinam konwersację.
—  Co się dzieje z naszą kawą? — ryczy tubalnym głosem hauptmann. Leutenant 
wykręca się na pięcie, uśmiechając się z wyższością. W
przedpokoju potrąca mnie Bruno, ciągnąc coś za sobą na sznurku. Za nim biegnie 
Berbcl.
—  Tante, prowadzimy pieska na smyczy! — śmieje się histerycznie
chłopak.
—  Uważaj, bo niosę kawę! — krzyczę na niego, ale już wymknęli się
z Berbel na kuchenny ganek.
Stawiam na stole tacę i zdejmuję z niej rozentalowską porcelanę. Ludwika 
podpisuje jakieś papierki, które przyniosła jej urzędniczka z sąsiedniego 
biurowego pokoju. Hauptmann, który był w cywilu buchalterem w Kreutznach, wodzi 
palcem po kolumienkach cyfr, przy których Ludwika stawia jakieś znaczki.
Jego ostrzyżona na jeża głowa upodabnia go do chłopaka, który się przedwcześnie 
postarzał. Jest w nim coś z dziecka. Chociażby kolekcjono-
* Czy mogę pani pomóc?
95
wanie kartoników z pudełek po papierosach. Ma ich w swojej   walizce dziesiątki, 
posegregowane i ściągnięte pedantycznie gumką. Można z tych złotych, czerwonych, 
szafirowych, w różnych językach drukowanych karto ników odczytać szlak bojowy, a 
raczej dekowniczy, hauptmana Biedera.
Lcutenant Adalbert bębni po stole długimi palcami, jakby przebiega! nimi urojone 
pasaże i wyraźnie się nudzi. Nuda wyziera z jego szarych! oczu przesuwających 
się bezustannie i z uporem po tanich oleodrukach jakby brzydota przyciągała jego 
wzrok.
—  Zobacz, co robią dzieci! — Ludwika podnosi wzrok znad papierków, zerkając w 
stronę leutenanta.
W drzwiach wychodzących na ganek wpadam na żołnierza z Flakartillcrie.
—   Guten Morgen, Fraulein... - Przykłada dłoń do furażerki zawadiacko 
sterczącej nad czołem.
—  Morgen... — odpowiadam powoli, patrząc mu w twarz po raz pierwszy tak z 
bliska, chociaż przemyka się za mną wszędzie, jak cień.
—  Jak się pan właściwie nazywa? — pytam, bezwiednie myśląc o tym, że był 
pierwszym człowiekiem, którego spotkałam, wchodząc przed paru tygodniami do tego 
domu.
—   Walter... Walter Kramer, Fraulein Anncmarie...
—  Tante, Tante, zobacz naszego pieska na smyczy! — woła z podwórka Bruno.
Walter bez słowa odsuwa się z przejścia. Zdyszana Berbel wbiega na ganek i 
ciągnie mnie za rękę.
—  Tante, chodź prędzej!
Bruno, który przed tygodniem obchodził swoje ósme urodziny, krzyczy teraz 
histerycznie, zanosząc się jakimś spazmatycznym śmiechem i szarpiąc sznurkiem 
biega w kółko. Krew odpływa mi z twarzy. Czuję, że robi mi się słabo. Na haczyku 
głęboko wbitym w grzbiet szamocze się okrwawiona myszka. Jej małe rozstawione 
łapki obijają się o wystające z topniejącego śniegu kamienie.
—  Przestań! - krzyczę, rzucając się w jego stronę. - To ją przecież boli! — 
Ręce mi się trzęsą, gdy staram się schwycić go za rozpiętą wiatrówkę.
—  Tante jest mazgaj! — wrzeszczy chłopak, zanosząc się dzikim, piskliwym 
śmiechem i wlokąc za sobą na sznurku resztki czegoś burego i zmiętego.
Berbel zastępuje mi drogę i tuląc do siebie czułym gestem lalkę, uśmiecha się 
promiennie.
96
_ A żeby Tante widziała, jak myśmy topili kocięta! Tak długo, długo (przebierały 
w kuble łapkami...
Odpycham dziewczynkę i biegnę do domu.
—  Ludwika! — krzyczę, stając w progu pokoju. — Ludwika, tak nie można! Czy ty 
wiesz, co Bruno wyprawia z myszą?
—  Wiem! — słyszę jej lodowaty, wyniosły głos.
—  Więc mu zabroń! Wytłumacz!... — Głos mi się łamie, łzy napływają do oczu.
—  A cóż to szkodzi, że się nią bawią? Chłopiec wyrabia sobie charakter... 
Zresztą ja też nigdy myszy nic lubiłam.
—  To jest okropne! - wykrzykuję po polsku.
—  Was ist denn los?* - Hauptmann patrzy pytająco na mnie i na Ludwikę. — Was 
bedeutet „okropne"!? **
Tłumaczę szybko po niemiecku wierząc, że Niemcy, którzy kochają zwierzęta, z 
pewnością wezmą moją stronę.
—  Ach, Kind! — śmieje się beztrosko hauptmann. — Taki dramat z powodu małej 
myszy?
Spoglądam błagalnie na leutenanta. Wzrusza bezradnie ramionami.
—  Żeby chodziło o rasowego psa, gnadiges Fraulein, to sam bym mu skórę wyłoił... 
Czy pani nic ma większych zmartwień? — W głosie znudzenie.
—  Ależ to nieludzkie, nieludzkie... — powtarzam przez łzy i zawracam do kuchni. 
Stasiowa podnosi na mnie oczy znad koszyka ziemniaków.
—  Myszka już się nie męczy... — ktoś delikatnie dotyka moich pleców. - Nie żyje. 
Odebrałem ją temu chłopcu.
Trzasnęły drzwi. Obok nas wysoka postać leutenanta na szeroko rozstawionych 
nogach. Stuk obcasów Walterowych butów.
—  Co wy tu robicie, Kramer? — ryczy leutenant. — Odmaszerować! Serce wali 
głośno. Czuję się upokorzona za siebie i za Waltera, który
właśnie w tej chwili wydał mi się kimś zupełnie innym od otaczających mnie tutaj 
ludzi.
—  Ma pani skłonności do Mannschaftu*** — zapytuje uprzejmym, modulowanym głosem 
pełnym troski, jak lekarz, który wypytuje pacjenta o objawy choroby.
* Co tu się dzieje? ** Co znaczy „okropne"!? *** Mannschaft — szeregowcy

97
—  Nie rozumiem pana.
Lcutenant śmieje się cicho, chwytając mnie za obie ręce i przyciąga do siebie.
—  Proszę puścić! - krzyczę ze złością, szarpiąc się w jego ramionach.
—   I tak, gdy zechcę, będziesz moja... - mówi spokojnie z wyższością i odtrąca 
mnie od siebie, żeby zawrócić do pokoju.
Stasiowa w całym mieszkaniu pastuje podłogi. Lada dzień przyjedzie Herr 
Kaulschek. Dzieci wyglądają go z utęsknieniem, Ludwika z niepokojem, a ja z 
ciekawością i nadzieją, że wreszcie przez kilka dni odpocznę od nocnych libacji.
Może się już dla mnie niedługo zupełnie skończą, myślę z westchnieniem tęsknoty. 
Jadźka odpisała, że cała paczka z Mokotowa szuka dla mnie jakiejś możliwej pracy, 
a ona, Jadźka, robi starania w Kasynie Gry przez znajomą sekretarkę o przyjęcie 
mnie na kasjerkę do stołówki dla krupierów. Rozpamiętywuję tamten list, trzepiąc 
na ganku kilimy. Powietrze pachnie topniejącym śniegiem, nad zielonymi 
szczoteczkami lesistych gór delikatna mgiełka. Wzbiera we mnie nieuchwytna 
tęsknota, jakieś wewnętrzne łaskotanie, czułość dla całego świata. Opieram się 
na chwilę plecami o nagrzane pierwszym słońcem belki drewniaka. Marzy mi się 
bliski koniec wojny i radosny moment wolności, który z sobą przyniesie.
Znajome pogwizdywanie za węgłem i szybkie kroki na rozmokłym śniegu. Sięgam po 
trzepaczkę.
—  Pomogę pani...
—  Nie trzeba.
Walter zrzuca z ramion płaszcz i rozwija kilim. Ruchy ma zwinne i szybkie.
—  Nie ma pan dziś służby?
—  Miałem nocną — odpowiada, odwracając twarz w moją stronę. Ma coś bardzo 
ujmującego w spojrzeniu, przebiega przez myśl. To musi
być dobry chłopak. I nagle przypomina się Jadźka. Stoimy obie na moście 
Poniatowskiego, patrząc na mijające nas ciężarówki upchane ludźmi z niebieską 
gwiazdą na białych opaskach. Wiozą ich na śmierć tylko dlatego, że są Żydami - 
mówi Jadźka. - A wczoraj widziałam, jak Niemiec karmił bułką jakieś leżące na 
ulicy dziecko. Wyglądało tak, jakby umierało z głodu. Zaraz zebrała się grupka 
ludzi. Niemiec powiedział, że odprowadzi je na posterunek, bo to może być 
żydowskie...
Ogarnia mnie nagle złość na tego „dobrego Niemca" trzepiącego kilim i na siebie, 
że się w ogóle do niego odzywam.
98
—   Niech pan to zostawi! — krzyczę, wyrywając mu trzepaczkę z ręki. — Jestem 
przecież tylko Polką! — Staram się włożyć w ostatnie słowo jak najwięcej 
zjadliwości.
Patrzy na mnie ze zdumieniem. Zbyt długie, podwinięte rzęsy osuwają się lekko na 
oczy.
—   Pewnie to panu niemiłe, prawda?
—  Narodowość nic ma dla mnie znaczenia. I Żyd też jest człowiekiem... — dodaje 
szybko ściszając głos do szeptu, jakby w obawie, że go ktoś usłyszy.
—   Nawet i Żyd! To nadzwyczajne! — Wzruszam ramionami i obrzuciwszy go 
pogardliwym spojrzeniem zwijam szybko kilim w jaskrawy wzór słoneczników.
Stoi jeszcze przez chwilę na ganku, jakby się nad czymś zastanawiał. Nie zwracam 
na niego więcej uwagi.
—  To ja już pójdę — dochodzi do mnie jego rozżalony, niepewny głos. W 
przedpokoju Ludwika chwyta mnie drapieżnym ruchem za ramię. W
mroku nic widzę jej oczu, tylko bladą plamę twarzy.
—  Jak ty się zachowujesz?! Do czego to podobne, żeby niemiecki żołnierz trzepał 
publicznie dywany?! Ośmieszasz mnie i mój naród przed urzędnikami w biurze...
—  Jaki znów twój naród?! — Głos mi chrypi z nienawiści. — Stuknij się, Ludwika, 
w głowę...
—   Ośmieszasz mnie, rozumiesz! — krzyczy histerycznie, ale w tej samej 
sekundzie dodaje spokojnym, wyniosłym tonem kobiety przyzwyczajonej do 
rozkazywania.
—  A teraz ubierać się i zaraz mi z dziećmi na spacer! Roztrzęsionymi ze 
zdenerwowania dłońmi zapinam haftki popielatego
kożuszka Berbel. Chłopak jest już ubrany i wali obcasami niecierpliwie w biało 
lakierowaną futrynę drzwi.
—   Przestań, Bruno — upominam bez przekonania wiedząc z doświadczenia, że nic 
posłucha. Dzieciaki grymaszą, nie chcą iść na spacer. Bawiły się spokojnie, 
wypruwając wnętrzności ze starego radioodbiornika i teraz na swój sposób okazują 
niezadowolenie. Berbel skarży się piskliwym głosem, że wełniany szalik drapie 
jej szyję. Chłopak ostentacyjnie dłubie w nosie.
Idziemy na wpół rozmokłą drogą w stronę rzadko rozrzuconych góralskich chałup. 
Wybieram ostrożnie przejścia tam, gdzie śnieg wydaje się bardziej ubity, ale po 
chwili czuję wilgoć w narciarskich zniszczonych
99
butach. Ludwika obiecała mi kupić buty jeszcze w liście, po którym przyjechałam 
— przypomniałam sobie z rozżaleniem, kuląc się w cienkiej kurtce z granatowego 
sukna.
— Idźcie moim śladem - upominam co chwila dzieci, ciągnąc za rękę to Berbel, to 
znów Brunona. Wyrywają się, włażą prosto w najbardziej wilgotny śnieg. Rozglądam 
się dookoła. Niebo jest znów szare i nieprzychylne. Drogi rozmokłe i puste. Tu 
gdzieś w pobliżu, w którejś willi zarekwirowanej na kwatery dla Niemców 
stacjonuje leutenant Adalbert. Mówił kiedyś, że podłoga w jego pokoju wyłożona 
jest baranicami, przypominam sobie, i narasta we mnie nienawiść do ludzi, którzy 
tu przyszli i co najlepsze zagarnęli dla siebie uważając, że wszystko musi 
należeć do nich... I uświadamiam sobie z przerażeniem, że za tą nienawiścią do 
niego kryje się coś, co wywołuje miękkość w nogach i utrudnia przełknięcie śliny. 
Wstyd powleka moją twfarz gorącym rumieńcem. Coś obok mnie chlupnęło.
—  Dlaczego włazicie umyślnie w wodę?!
—  Jestem cała spocona — skarży się dziewczynka, rozchlapując podeszły wodą 
śnieg pociemniałymi od wilgoci bucikami.
—  Mam już mokre nogi i znów dostanę kataru! - oznajmia z triumfem Bruno, 
wskakując do rowu na cieniutką warstewkę lodu, pod którym przelewa się szara 
woda.
Chciałam wygodnego, bezpiecznego życia, to je teraz mam! — myślę, wściekła na 
dzieci, na siebie i nawet na Jadźkę, która nie usiłowała mnie zatrzymać. 
Powiedziała tylko: „Jak się poparzysz, to wrócisz".
—  Niech Tante zaprowadzi nas na tamtą górę... — szarpie za rękę Bruno, godząc 
palcem w nieokreślonym kierunku.
—  Tam za głęboki śnieg.
—  Drogą nudno chodzić! — jęczy płaczliwym głosem.
—  Jak zejdą śniegi i będzie ciepło, to pójdziemy na Obidowiec — obiecuję, żeby 
tylko przesta! grymasić.
—  Tante chce naszej śmierci! — wrzeszczy nieoczekiwanie chłopak, wyrywając dłoń 
z mojej ręki. — Tam siedzą bandyci z polskiej partyzantki!
—  Milcz! — mówię cicho, ale widocznie jest w moim glosie coś takiego, że Bruno 
milknie i spłoszonym wzrokiem spogląda na siostrę. Berbel wsuwa ufnie dłoń w 
moją rękę. Wracamy do domu. Porywisty wiatr uderza w twarz, wyciska łzy z oczu. 
W krtani coś łaskocze i przypominają się zasłyszane kiedyś słowa ojca, że „żyć 
za wszelką cenę, to tak jak nie żyć wcale".
100
Dzieci biegną naprzód. Widzę z daleka, jak wchodzą frontowymi schodkami przez 
taras do mieszkania. Znów Ludwika będzie krzyczała, że zostawiają wilgotne ślady 
na zapastowancj podłodze i że ja jestem temu winna. Obchodzę dom dookoła. Mimo 
woli podnoszę głowę, zerkając w małe okienko na poddaszu. Stoją na nim menażki i 
słoiki z marmoladą. Gdzie się nie spojrzy, to wszędzie Niemcy — przebiega przez 
myśl. — Zupełnie jakby nie było się w Polsce. Wycieram dokładnie buty. Zza drzwi 
dobiega podniesiony głos Ludwiki i jednocześnie płaczliwy Brunona.
—  To nic myśmy, to Tanie prowadziła nas po samej wodzie. Myśmy tamtędy nic 
chcieli iść. Ich sage rccht, Mutti. Das ist wahr!
*
Herr Kautschek mlaszcze smakowicie nad talerzem czosnkowej polewki. Uśmiecha się 
dobrotliwie do siedzących za stołem dzieci i Ludwiki odzianej w nowy zielony 
kostium z Wiednia. Bruno ze skupieniem w oczach nakręca płaskim kluczykiem 
blaszany samochodzik. Berbel klęczy na krześle. Niebieskie oczki plądrują 
zawartość stojącej na stole bombo-niery. Później szybkim, zdecydowanym ruchem 
wyciąga z niej upatrzoną i zawsze największą pralinkę. Stoję przy oknie 
przewiązując doniczkę z aloesem różową wstążką, lak jak kazała Ludwika. Jest to 
umówiony znak, że przyjechał pan domu. Ludwika wpatrzona w blinowatą twarz Herr 
Kautschka podsuwa mu cienkie plasterki bułki grubo smarowanej masłem. Nad stołem 
unosi się woń czosnku i czekoladek. Przez kilka dni nie zobaczę tej całej 
niemieckiej bandy — myślę z ulgą.
—  Przyjdą dziś na herbatę Nela i Marta — uśmiecha się czule Ludwika.
—  Ano! — przytakuje z zadowoleniem Herr Kautschek, Czech niemieckiego albo 
Niemiec czeskiego pochodzenia. Wciąż jeszcze nie wie, na co się właściwie 
zdecydować, chociaż Ludwika chce w nim widzieć „ubermenscha". Nela i Marta są 
urzędniczkami w biurze Ludwiki. Jedyne, które u nas bywają. Nela jest zakochana 
w wiedeńczyku. Stacjonuje w pobliżu polowego lotniska i bez względu na pogodę 
przyjeżdża do niej na motorze BMW z przyczepą. W tej przyczepie przywozi 
prowiant. Podlegają mu bowiem magazyny żywnościowe, a Nela ma liczne rodzeństwo 
i sama jedna utrzymuje dom. Marta jest skryta, bywa u nas rzadko i odnoszę 
wrażenie, że nie lubi Ludwiki, chociaż ta stara się wkupić w jej łaski drobnymi 
upominkami.
101
Hcrr Kaulschck ociera usta serwetką, klepie Ludwikę w pośladek, chwali zupę, 
mruga do mnie przyjaźnie okiem i proponuje Ludwice partyjkę pikiety. Ludwika 
godzi się chętnie. Jest potulna, uśmiechnięta i bardzo kobieca. Hcrr Kaulschck 
otula krągły brzuszek ciepłym wełnianym szlafrokiem, wsuwa płaskie stopy w 
safianowe pantofle i pogwizdując czeskie polki, rozdaje wprawnym ruchem karty. 
Ludwika z szydełkową robótką na kolanach objawia głośno swoją radość z dobrej 
karty. U ich stóp, na bucharskim dywanie przywiezionym z krakowskiego getta, 
Berbcl i Bruno bawią się grzecznie nowymi zabawkami. Nic mogę pozbyć się 
wrażenia, że dzieci, które po nim kiedyś biegały, stoją dziś w kolejce do 
krematoryjnego pieca.
Patrzę na ten idylliczny obrazek, ale wciąż zachodzi na niego inny obraz: 
Ludwika, ściskająca się na tapczanie z hauptmannem Biedercm.
Wysuwam się do pokoju dzieci. Jest w nim cicho i przytulnie. Kaflowy piec 
promieniuje ciepłem, staroświecki zegar tyka na komodzie, za oknami błękitnieją 
góry. Kładę na kolanach wełniane skarpety do cerowania i siadam na małym 
stołeczku. W tym domu nic wolno tkwić bezczynnie. Na górze ktoś gwiżdże „Stern 
von Rio".
To już przeszło dwa miesiące, jak tutaj przyjechałam - obliczam w myśli. — Dwa 
miesiące wśród wrogich ludzi, z których jeden chce być przyjacielem...
Z kuchni dochodzi stłumiony szloch — codzienny motyw w melodii tego domu. Nocą 
zatykam uszy poduszką, żeby go nic słyszeć. Przywołuje bowiem obraz siennika i 
skuloną na nim pod piecem Stasiową.
Z pokoju dobiega głośny śmiech Ludwiki. Hcrr Kautschck opowiada zdumiewająco 
dobrą polszczyzną jakiś niewybredny dowcip. Chwytam pojedyncze słowa. Na szybie 
cień. Podnoszę oczy. Za lśniącym szkłem wąska twarz Waltera. Jego oczy wyłuskują 
mnie z błękitnego mroku. Usta układają się w nieśmiały uśmiech i odciskają swój 
kształt białą mgiełką na szybie. A potem pisze coś szybko w powietrzu, czego nie 
mogę odczytać. Wzruszam bezradnie ramionami. Pisze jeszcze raz i prawie w tej 
samej sekundzie opuszcza zawieszoną w powietrzu dłoń. Twarz mu poważnieje, robi 
się jakaś daleka i bezosobowa w wyrazie. Odchodzi...
Przy frontowych drzwiach dzwonek. Biegnę otworzyć zapowiedzianym gościom. W 
progu leutenant Adalbert powolnym niedbałym ruchem podnosi dłoń do daszka czapki.
102
-  Was gibt's neues, Tusneldc?* - uśmiecha się ironicznie. -Przyszedłem zabrać 
panią do Deutsches Heim na ciastka.
Owiewa mnie mroźne, pachnące zimowym zmierzchem powietrze.
-  Nic nazywam się Tusnclda - mówię ze złością.
-  Powinna pani uważać to za zaszczyt - Podnosi dłonią mój podbródek. Odsuwam 
się krok do tylu.
-   Zaszczyt?
-   Oczywiście! To starogermańskic imię wolno nosić tylko dziewczynom, w których 
żyłach płynie czysta aryjska krew. Nie wiedziała pani o tym?
-  Nie wiedziałam - odpowiadam lodowato. — A do Deutsches Heim niestety z panem 
nic mogę pójść...
Zastanawiam się, gdzie może być w tej chwili Walter;
-   Czyżby się pani już z kimś umówiła?
-  Przyjechał Hcrr Kautschck. Ludwika jest w tej chwili zajęta...
-   Przecież ja przyszedłem do pani - mówi z naciskiem.
-   Cóż ja mogę na to poradzić...
-  Twoje włosy, Annemarie, błyszczą w mroku jak szczere złoto...
Na ganku kroki. Leutenant Adalbert odsuwa się, prostuje i przytykając dłoń do 
daszka wysokiej siodłatej czapki mówi głośno.
-  Also, bis Morgen** - i odwraca się na pięcie.
Zamykam cicho drzwi, żeby je za chwilę otworzyć Marcie i Neli.
-  Ludwiko, mamy gości! - krzyczę z przedpokoju, czując nagle jakąś, ulgę, że 
przynajmniej dziś jeszcze nie będę musiała obracać się w zasięgu jego 
ironicznych, natrętnych spojrzeń.
-  Ten porucznik to piękny chłopak! - wzdycha Nela, ściągając kożuszek. - Żebym 
nie miała Helmuta, to bym się zakręciła koło niego.
-  Podobno ma w Prusach duży majątek - wtrąca Marta i chce jeszcze coś 
powiedzieć, ale wchodzi Ludwika i podsuwając im pod stopy kawałki sukna, ciągnie 
do pokoju.
-  Zaparz dobrej herbaty i pokrój sernik! - rzuca w moją stronę.
W ciemnej kuchni siedzi na stołku Stasiowa, rozgrzewa dłonie o białe, 
połyskujące w mroku kafle. Zapalam światło. Naciąga chustkę na twarz.
-  Bolą i bolą te zęby... - mamrocze boleściwym tonem i z napięciem wpatruje się 
w moją twarz. Do kuchni wpada Bcrbel.
* Co nowego, Tusneldo? ** ? więc, do jutra.
103
—  Tante, mama kazała, żeby ta herbata była zaraz! - Przysuwa się do stołu i 
zabiera spod noża największy kawałek sernika.
—  Nie jedz teraz, bo dla gości nie starczy. Widzisz, że jest niewiele...
—   Bo Stasiowa wszystko nam zjada! - odpowiada Berbel z ustami pełnymi ciasta. 
- Mamusia mówiła do Onkla, że Stasiowa to darmozjad.
—   Co ty wygadujesz!? — krzyczę na dziewczynkę, wypychając ją z kuchni. — Nie 
powtarzaj takich głupstw!
Stasiowa trzęsącymi rękami wyciera szklanki.
—   Co ze mną będzie? — pyta jękliwie, pociągając nosem. W przerażonych oczach 
kręcą się łzy.
—  A co ma być? — silę się na beztroski ton. - Ja jestem niby rodzina, a też 
wciąż słyszę, że jestem leń... Ona już była taką piekielnicą od najmłodszych lat, 
a w gruncie rzeczy jeszcze nikogo nie skrzywdziła... — kłamię, żeby tylko nie 
widzieć przerażenia w oczach zaszczutej starej kobiety.
Wchodzę do pokoju z tacą. Spiker kończy zapowiadać muzykę taneczną.
—  ...Peter Kreuder mit seiner Orchesler.*
Herr Kautschek na pryncypalnym miejscu za stołem opowiada wpatrzonym w niego 
trzem kobietom, jak celnicy dokładnie przeglądali auto na granicy słowackiej, a 
on ich wszystkich okpił, przewożąc na sobie kilkanaście par damskiej bielizny. 
Najgłośniej śmieją się dzieci. Niepostrzeżenie wymykam się z pokoju.
—  Jakby pani o mnie pytała, to niech Stasiowa powie, że poszłam po piwo... — 
Sznuruję szybko narciarskie buty i naciągam na głowę włóczkową czapkę z pomponem.
Wieczór jest granatowobiały i wygwieżdżony. Pachnie topniejącym śniegiem, trochę 
ziemią wyzierającą czarnymi płatami i jeszcze czymś nieokreślonym, budzącym 
tęsknoty i nadzieje. Wciągam głęboko ten nieuchwytny jeszcze, a już wyczuwalny w 
sobie i krajobrazie powiew przedwiośnia. Na rozmokłą, wydeptaną ścieżkę świerki 
rzucają długie ukośne cienie. Idę nią powoli. W dole szumi głośno i burzliwie 
Dunajec.
Dom Ludwiki stoi na uboczu poza miasteczkiem. Z daleka wygląda ono jak ciemna 
wyspa, w którą bezładnie powtykano żółtawe migocące światełka. Można z nich 
wyczytać nieskomplikowaną topografię uliczek i zaułków wybiegających w rynek i 
pola. Najjaśniej oświetlony Deutches
?? Kreuder ze swoją orkiestrą.
104
Heim. Trochę bliżej na lewo jest poczta. Nad wejściem dynda wielka, połyskliwa 
żarówka niby samotna gwiazda. Obok, na drugim rogu, równy rząd mdłych światełek 
w oknach niemieckiego sklepu. Będą się paliły przez całą noc, strzegąc 
zrabowanych z całego świata przysmaków „nur fur Deutsche". A jeszcze dalej, tam 
gdzie wydłużają się jarzące punkciki bezładnie i półkoliście biegnącym 
sznureczkiem ludzkich osiedli, świeci się jasno i zachęcająco szyld knajpy. W 
jej wnętrzu wykładanym ciemną boazerią siedzą pijani górale i Niemcy nad kuflami 
piwa. A w małych murowanych domkach mieszkają ludzie, do których Ludwika nic ma 
wstępu. Kłaniają się jej wszyscy, ale szybko schodzą z drogi i unikają spotkania 
na ulicy. Ta niechęć i nieufność spływa także na mnie. Nie mam tu dokąd pójść, 
nikogo nie znam. Gdy patrzę na tę pustynię zapełnioną ludźmi dla których jestem 
powietrzem, ogarnia mnie tęsknota za Jadźką, za Warszawą i za tym wszystkim, co 
składało się dotąd na moje ubożuchne życic. Porzuciłam je, żeby nic głodować, 
uniknąć łapanek, zarobić u Ludwiki na jakieś łachy. Ale człowiek nic może być 
sam...
Uliczkę tuż za mostem przecinają długie rowy. Zatrzymuję się z dławiącym 
uczuciem bezsilności i prawic fizycznego bólu. Tutaj każdego dnia pracują Żydzi. 
W cienkich łachmanach, zarośnięci i sini z głodu i zimna ciężkimi kilofami 
wkopują się w skalistą ziemię Podhala. Nie ma innej drogi do rynku. Idąc po 
zakupy muszę przejść obok tych ludzkich cieni. Rowy, ciągnące się wzdłuż 
brukowanej kocimi łbami ulicy w pobliżu mleczarni, są długie i głębokie. Widać w 
nich tylko do połowy ludzi zmagających się ze zmarzniętą ziemią. Czasem któryś z 
nich podnosi spłoszone oczy w ciemnych obwódkach. Wtedy żołnierz w zielonym 
mundurze krzyczy gardłowo i zajadle „schnell, schncll!" obrzucając podejrzliwym 
spojrzeniem nie tylko tych, co pracują, ale i przechodniów. Ludzie idąc tamtędy 
opuszczają głowy, przyspieszają bezwiednie kroku.
O tej porze uliczka tonie w mroku i ciszy. Rozjaśniają ją tylko topniejące płaty 
śniegu i odblask żarówki dyndającej się na rogu przed pocztą. Patrzę na nią w 
tej chwili jak na symbol okrucieństwa i zawracam na drewniany most. Wspieram 
ręce na wilgotnych balach. Pode mną pienista topiel Dunajca.
Zadudniły kroki na deskach. Odwracam powoli głowę. Wiem, że należą do Waltera. 
Wyłonił się z tamtej ulicy hańby nie wiedząc, że znam jego tajemnicę, że 
śledziłam kiedyś, gdy ukradkiem wrzucał do rowu kromki chleba i papierosy. 
Zatrzymuje się obok mnie. W twarzy zaskoczenie i jakby cień lęku. Jest cały 
szarobłękitny w księżycowej poświacie. Wydaje się w
105
njc: wyższy i smuklcjszy. Mówi coś do mnie, ale słowa toną w szumie klującej 
Slc< Pocl nam' rzeki. Pokazuję na uszy i wzruszam ramionami. E)jUgą chwilę 
stoimy obok siebie, dotykając się nieomal łokciami, zapatrzeli ^ pienisty nurt. 
Mija nas jakiś mężczyzna, oświetlając przelotnie nasze t\vaCzc migotliwą latarką. 
Z pobliskich chałup dobiega charkotliwe, zajadłe ujadanie psa.
Na ścieżce pod świerkami pierwsza przerywam kłopotliwe milczenie.
—   Co pan robi w cywilu? Pisze pan może wiersze?
—  Wiersze?... Ja? — pyta zdumiony. — Nigdy nic pisałem wierszy — i śiflicJe 
siC> jakbym spytała o coś bardzo zabawnego. — Jestem historykiem sztuki... To 
znaczy, byłem na drugim roku, gdy wciśnięto mi karabin do ręki.
Twarz mu spoważniała, rzęsy osunęły się na oczy.
—  Za to macic, czcgościc chcieli... — mówię z gorzką zaciętością, myśląc o 
marnujących się latach, życiu z dnia na dzień bez przyszłości i o setkach ulic z 
żywymi trupami...
—   Czego myśmy chcieli? — pyta zaskoczony i spogląda na mnie z ukosa.
—   Wojny.
—  Myśmy jej nie chcieli! - odpowiada prawic natychmiast. — Pokręciła nam życie, 
oderwała od niego, spycha w groby i ... — urwał nagle, nie kończąc zaczętej 
myśli.
Stoimy naprzeciw siebie w cieniu kosmatych świerków taplając butami w rozmiękłym 
śniegu.
—  Myśmy chcieli się uczyć, Anncmarie... — mówi po chwili w zamyśleniu, z nutką 
smutku i zastanowienia.
—  To znaczy, kto? — Przysuwam się bliżej o krok i teraz mogę dostrzec wyraz 
jego oczu.
—  Ja, moi koledzy z uniwersytetu.
—  No dobrze, dobrze... — godzę się lekceważąco, znudzona już tematem, przy 
którym możemy się tak kręcić w kółko, jak pies za własnym ogonem, nie mogąc się 
wzajemnie przekonać. - Nic mówmy już o tym więcej... Każdy z was powtarza: 
„myśmy wojny nic chcieli" z tą tylko różnicą, ze jedni zwalają winę na Żydów i 
masonów, a drudzy na nas, Polaków, bo nie chcieliśmy oddać „korytarza".
—  Nie wszyscy Niemcy tak myślą. - Szuka oczami moich oczu. — Obyzy 
koncentracyjne są nic tylko w podbitych krajach... - dodaje ciszej, z °ciąganiem.
JOG
Przesuwam wzrokiem po jego postaci. W wycięciu rozchylonego kołnierza niewielki 
połyskliwy znaczek na piersi. Wpatruję się w błyszczącą w księżycowym świetle 
blaszkę, starając się odgadnąć jej rysunek i znaczenie. Idzie za moim wzrokiem i 
wyjaśnia niechętnie.
—  To oznaka za celne strzelanie.
—   Za celne zabijanie — poprawiam z ironią.
—   Musiałem coś zrobić dla mojej ojczyzny. Jestem w tej chwili tylko żołnierzem.
Bez słowa ruszam w kierunku domu. Walter idzie za mną z rękami wsuniętymi 
głęboko w kieszenie szarego płaszcza.
—  Anncmarie...
Zatrzymuję się i patrzę na niego pytająco.
—   Zostańmy przyjaciółmi...
—   Przecież wszystko nas dzieli.
—  To tylko zależy od nas... - dotyka nieśmiało mojej ręki. - Moja matka była 
Francuzką. Mieszkała pod Rouen. Tam stacjonował ojciec ze swoim pułkiem. Do dziś 
są ze sobą szczęśliwi...
—  Tamta wojna była inna... Ludzie myśleli wtedy mimo wszystko inaczej. Dziś już 
by twemu ojcu «ic pozwolono żenić się z Francuzką. Macie specjalne urzędy 
zajmujące się badaniami czystości rasy.
Gdzieś wysoko nad naszymi głowami przelatuje porywisty wiosenny wiatr.
—  Miłości, Anncmarie, nawet biurokracja nie potrafi unicestwić...
Miłość - powtarzam w myśli z odrobiną goryczy. - Jest czymś nieuchwytnym i 
kruchym jak samo życie. Czy można się o nią oprzeć? Zawierzyć jej?
Spoglądam na niego bezradnie. Walter milczy. Ze świerków skapuje kroplami mgła, 
po drodze zrytej koleinami wloką się góralskie sanki. Metalicznie i cichutko 
pobrzękują dzwoneczki.
—  Muszę już wracać do domu... - Uśmiecham się blado, przytupując zmarzniętymi 
stopami.
—  Annemarie... Powiedz głośno moje imię.
—   Walter...
Imię wydaje mi się brzydkie i bez wdzięku. Kojarzy się ze słowem „buchalter". 
Brzmi jakoś poważnie i nie pasuje do niego.
—  A jak cię nazywano w dzieciństwie?
—  Waltcrchen. Oder* Wali.
* albo
107
_ \Valtcrchcn... — powtarzam. - Jaka szkoda, że nie piszesz wierszy...
•
Minął tydzień rodzinnej sielanki. Herr Kautschck odjeżdża do Słowacji. Ma 
odwiedzić także Austrię. Prowadzi tam walutowe interesy, które noszą oficjalną 
nazwę „załatwiania spraw podhalańskich". Ludwika żegna go czule, tuląc sic. 
zachłannie do jego kurzej piersi. Przypomina to Ledę z łabędziem. Przytomna jak 
zwykle, nic zapomina wetknąć mu w dłoń karteczki z dokładnym spisem ubrań i 
materiałów, jakie ma kupić.
—  A tobie co przywieźć, Anuszka? - pyta, klepiąc mnie przyjaźnie po łopatce i 
owiewając twarz odorem przetrawionego czosnku. — Może męża, co? Przydałby ci się 
jakiś solidny człowiek interesu. Niezbyt młody, ale jeszcze nie siary, żeby 
rzecz na samym poklepywaniu się nic kończyła...
Ludwika chrząka, zerkając w stronę dzieci. Uśmiecham się nijako, ściskając jego 
pulchną rękę, stworzoną bardziej do łapówek niż do pracy.
—  Troskę o rodzinę zostaw mnie... — wtrąca Ludwika, zarzucając mu ponownie 
ramiona na szyję. - Ty pilnuj tylko naszych interesów i moni, moni... — uśmiecha 
się czule robiąc z ust ryjek, którym przejeżdża po jego bladym, nalanym policzku.
Bcrbcl i Bruno skaczą wokół Herr Kautschka jak młode szczenięta, dopraszając się 
piskliwie o nakręcane zabawki z Wiednia. Spoglądam ukradkiem w okno na poddaszu. 
Na parapecie stoją menażki, a na klamce wisi hełm. Musi być chyba bardzo ciężki, 
myślę i nic wiem, dlaczego robi mi się smutno.
Pod ganek zajeżdża czarny opel kadet. Ludwika w futrzanej kurtce zajmuje miejsce 
obok Herr Kautschka. Obiecał po drodze zostawić ją u fryzjera.
—  Pilnuj dzieci i zajmij się kolacją. Wrócę trochę później. Po fryzjerze 
wstąpię na chwilkę do Neli.
Herr Kautschck zagnieżdża się wygodnie na siedzeniu, robi dłonią taki ruch, 
jakby mówił „Hcił Hitler" i samochód z wojskową rejestracją WH rusza.
Dzieciaki biegną za nim przez chwilę, rozchlapując nogami rozmiękły śnieg i 
kałuże błota. Niebo błękitnieje zmierzchem, w powietrzu pachnie odwilżą. Stoję 
jeszcze chwilę na ganku myśląc o tym, że przecież kiedyś na pewno wyjdę za mąż, 
urodzę dzieci i będę miała własny dom. Tylko że mój mąż będzie kimś 
nadzwyczajnym. Najmądrzejszym, najlepszym, najszlachetniejszym i nic będzie jadł 
czosnku. Nic znam jeszcze jego imienia, nic
108
znam sylwetki, nie wiem, w jakim mieście mieszka, ale jest gdzieś z pewnością i 
któregoś dnia zjawi się przede mną, a ja od razu będę wiedziała, że to właśnie 
on. Tylko najpierw musi skończyć się wojna...
-  Tantc! - krzyczy Bcrbcl, dobiegając do mnie zdyszana. - Czy przyjdzie dziś 
Onkcl hauptmann? Obiecał przynieść wycinanki z tektury dla Brunona.
-  Nie wiem... - odpowiadam, zerkając bezwiednie w okno na pięterku i 
przypominam sobie, że trzeba zdjąć różową wstążkę z doniczki z aloesem na znak, 
że pan domu odjechał.
W mieszkaniu cicho i przytulnie. Pachną świeżo zapastowanc podłogi, tyka 
monotonnie zegar. W krysztale na środku stołu, pod wiszącą nisko lampą, stoją 
alpejskie fiolki. Stasiowa siedzi w mroku kuchni na stołku pod piecem i kiwa się 
to w jedną, to w drugą stronę, jakby modliła się albo drzemała. Nie zwraca na 
mnie uwagi, pogrążona w swoim upiornym świecie lęku i nienawiści. Wysuwam się na 
palcach, zamykając cicho drzwi. Mam ochotę wtulić się w poduszkę na tapczanie i 
patrzeć, jak pokój pogrążony w ciszy błękitnieje zmierzchem. Pragnę odnaleźć w 
nim coś ze swego dawnego domu, który pewnego dnia przestał istnieć. Sens tego, 
co się sta'o, wciąż jeszcze nie dociera do mnie. Nic potrafię zawierzyć prawdzie, 
chociaż powtarzam sobie nieustannie, że nie mam już domu. Wszystko stało się 
zbyt nagle. Po czymś, co było realne i stale, pozostało jedynie poczucie krzywdy 
i tęsknota.
-  Tantc! - woła z dziecinnego pokoju płaczliwie Berbel. - Niech Tanie tu 
przyjdzie. Bruno gwoździem rysuje po ścianie, powiedział, że wydłubie mi oko!
Siedzę z dziećmi na podłodze i z barwnych klocków układamy razem dworzec 
kolejowy. Berbel podstępnym ruchem palca u nogi burzy niby niechcący cały 
fronton, pracowicie i dokładnie ustawiony przez Brunona. Klocki z łoskotem 
rozsypują się po podłodze. Coś mnie nagle ściska za gardło i muszę szeroko 
otworzyć oczy, żeby się nic rozpłakać. Tak kiedyś runął mój dom...
-  Przestań, bo dam kopa w tyłek! - krzyczy Bruno, zamierzając się pięścią na 
Berbel.
-  Jak ty się odzywasz do siostry!? - krzyczę, ale chłopak nic sobie z tego nie 
robi i rozpoczyna od nowa ustawianie kolumienek, zerkając w naszą stronę zh/m 
okiem.
Trzasnęły kuchenne drzwi, ktoś wyciera buty o słomiankę.
109
—  Mutti! - Zrywa się Bcrbel. — Na pewno Mutti... — I biegnie do
przedpokoju.
—   Mutti obiecała odkupić dla mnie od Neli fulbolówkę... Taką prawdziwą... — 
Bruno wpatruje się czujnie w drzwi, ale na progu staje haupt-mann Bieder z 
uwieszoną u jego ramienia Bcrbel.
—   Onkcl przyniósł nam czekoladę w takich okrągłych, blaszanych pudełeczkach! — 
informuje uszczęśliwionym głosem i ciągnie gościa za rękę na środek pokoju.
—   Co tutaj budujecie? — siada na podłodze obok nas i głaszcze Brunona po 
ciemnej, kształtnej głowic. — Jak bylcm w twoim wieku, to także wciąż coś 
budowałem i majsterkowałem.
—  A teraz pan burzy... — dopowiadam cicho z przekąsem, ale haupt-mann Bieder 
nic daje poznać po sobie, że cokolwiek usłyszał. Czuję się nagle zażenowana i 
tak naprawdę, to nie bardzo wierzę we własne słowa. Hauptmann Bieder jest 
wprawdzie w Luftwaffc, ale jak do tej pory robi wszystko, byle nie latać, nie 
bombardować. Stara się unikać frontu i bliższych kontaktów z wojną, co mu się, 
jak dotąd, udaje dzięki jakimś stosunkom w wyższych wojskowych sferach.
—  Ludwika lada chwila powinna wrócić... — mówię pośpiesznie, zerkając na zegar 
ustawiony na komodzie.
—  Jest już zupełnie ciemno... — w głosie hauptmanna troska. — Nie powinna sama 
wychodzić. To niebezpieczne dla kobiety.
—  Dlaczego? — pytam podchwytliwie i patrzę mu w oczy.
—  Ach, Kind*, przecież jest wojna...
—  U nas chyba spokojnie?...
—  Tak, spokojnie — potwierdza szybko, ale w jego ustach to oświadczenie brzmi 
jakoś niepokojąco.
—   O czym rozmawiacie? — szarpie mnie za rękaw Bcrbel. — Dlaczego Onkel nie 
bawi się z nami?
—   Zaraz będzie się bawił... — odpowiadam, podsuwając hauptmanno-wi duże 
pudełko z klockami.
—  Tutaj przy dzieciach, w tym przytulnym pokoju zappmina się o wojnie... To 
jest właśnie ten głęboki oddech, jaki się łapie będąc przez dłuższy czas z głową 
w wodzie.
* Ach, dziecko
110
—  Tęskni pan za domem, Herr hauptmann? — patrzę ze współczuciem w jego 
wyłupiaste oczy w gęstej siateczce zmarszczek.
—   W dzisiejszych czasach nigdy nie jest się pewnym, czy się go jeszcze ma, 
kleine* Annemarie... — mówi w zamyśleniu, budując z klocków wysoką, nieskładną 
piramidę. — W gruncie rzeczy wszyscy jesteśmy straszliwie samotni... — dodaje 
bez związku i nagle podnosi się z podłogi.
—   Może napije się pan kawy?
—   Muszę iść. Umówiłem się na partyjkę szachów w Deutsches Heim.
—   Czy mam coś powtórzyć Ludwice?
—   Chyba tylko to, żeby wieczorami siedziała w domu. — Uśmiecha się nijako.
Dzieciaki odprowadzają go do przedpokoju. Chłopak z namaszczeniem przymierza 
siodełkowatą czapkę.
—  Jak będę dorosły, to też będę oficerem i pójdę na wojnę! — mówi chełpliwie, 
poprawiając zsuwający się na oczy daszek.
—  Tego ci nie życzę, Bruno... — odpowiada na wpół ze śmiechem hauptmann i 
zarzuca na ramiona szary płaszcz ze srebrnymi naramiennikami.
—  Also, bis Morgen.**
—  Bis Morgen*** — odpowiadam z mimowolnym westchnieniem, uświadamiając sobie, 
że od jutra znów zaczną się flirty, wystawne kolacje i ciężka praca w kuchni.
Po późnej kolacji dzieci wreszcie zasnęły. Stasiowa nieśmiało rozkłada siennik 
na podłodze, zerkając w moją stronę pytającym wzrokiem.
—  Niech się Stasiowa kładzie, ja sama odgrzeję pani kolację... Chodzę po 
pokojach cicho na palcach od okna do okna, wyglądając na
ciemną błotnistą drogę. Rozkoszuję się samotnością i ciszą. Chmury klębiaste 
przesuwają się przez księżyc jak żałobny welon, pieniście szumi Dunajec. Świerki 
czarną ścianą schodzą w dół do rwącego potoku. Zegar wydzwania jedenastą. Myślę 
o tym, że gdybym miała dla siebie takie mieszkanie, to bym je zupełnie inaczej 
urządziła. Wyczarowuję w wyobraźni meble, obrazy, zielone rośliny. Ustawiam je, 
rozwieszam i przez króciutki moment żyję w płaszczyźnie wybranej przez siebie. 
Odeszły smutki i nagle przyszła nadzieja. Nadzieja, która z sekundy na sekundę 
zamieniała się w
* mała ** A więc, do jutra. *** Do jutra.
111
pewność, że moje życie ułoży się kiedym wcdjug mCg0 życzenia i planu. Wystarczy 
tylko tego bardzo pragnąć i ^iedzieć, czego się pragnie...
Przytulam twarz do chłodnej szyby. ?? ochotę śmiać się albo śpiewać. Wzbiera we 
mnie czułość do całego śwjata j gdy s}yszc chrobotanie pod frontowymi drzwiami, 
pierwszą moją ??? jest troska 0 Ludwikę. Zastanawiam się gorączkowo, co jej 
podać ?? koiacjQ { czy njc ogrzac- łóżka termoforem. Nic czekając, aż otworzy 
drzwi kiuczcm) wybiegam na jej spotkanie.
Wiosna przyszła zupełnie nicoczekiwąnic Powia, ??1??) roztopiI śniegi, nazganiał 
na błękit nieba białe lotne obłoki. Ludwika wymieniła haupt-manna Biedcra na 
stabsarzta Spcckmaj^ Luftwaffc bowiem częściowo wyjechała. Owego kwietnia 1942 
roku ro>począły siq proby małcj inwazji w Dieppc. Na Atlantyku niemieckie łodzie 
podwodnc zadary nocie państw sprzymierzonych poważne straty. Armia Radziecka 
odsunęła linię frontu o 400 km na zachód od Moskwy. Ale dlą Nicmcow ta pierwsza 
klęska była jedynie przedmiotem żarcików pod adrtscm wioscnncgo błota. Stasiową 
nadal bolały zęby i twarz miała niezmiennic podwjązaną chustką, niemal po czubek 
nosa. Do miasteczka przyby, nowy bataUon Sturmpionierów i nowe oddziały 
Flakartillcrie. Częścio^ na szkolcnie) a czcściowo na odpoczynek. Przy stole 
Ludwiki pojawiły sjc nowe twarze.
Leutenant Adalbert stoi na ganku. Jesl bcz piaszcza.'W dłoni obraca bukiecik 
fioletowych krokusów.
-  Anncmarie, to dla pani... - spoq daszka czapki patrzą z opaloncj twarzy oczy 
uciekające zmysłowe pod ^owicki. Rozwieszam na sznurze bieliznę. Białe, 
rozszywane koronkami rjoszewki trzepoczą się jak wielkie ptaki na uwięzi.
-  Annemarie, spójrz na mnie...
Na horyzoncie zielone góry w słońca Cicply powicw przynosi daiekie pobekiwanie 
owiec i brzęczenie dzwon- odtrącam jego dłoń. Kwiaty rozsypują się. Leutenant 
Adalbert wykr<xca mj obic rqce do tyłu { zamyka usta pocałunkiem. A potem 
odchodzi ci^ho> bcz s}ow3) w ^?5?????1 butach na słoninie. Ocieram usta 
wierzchem dł^ni Łzy wścicklości i upokorzenia napływają pod powieki. Na wargach 
słor^y smak krwi
-  Fraulein Annemarie! - krzyczy ^mho Kcrlj ^?????^? przyjaźnie dłonią. - Wokół 
naszego lotniska rozk\vitły krokusy. Cała hala w fioletowych plamach. Musi to 
pani zobaczyć.
112
Poprawiam odruchowo zmierzwione włosy i szukam wzrokiem Waltera. Jednym susem 
przeskakuje schodki i wpada na ganek.
—  Patrz, jakie śliczne! — Wyciąga z kieszeni ostrożnie bukiecik i w tej samej 
chwili wzrok jego pada na rozsypane kwiaty. Spogląda mi w oczy. Oblewam się 
rumieńcem. Botho drepcze po ganku w rytm wygwizdywane-go przez siebie fokstrota.
—   Więc to dla ciebie je zrywał... — W jego twarzy wyraz bezradności i gniewu.
Botho w tanecznych lansadach, chudy i opalony, ujmuje mnie za ręce i obraca w 
takt nuconego walca „An der schóncn, blaucn Donau". Na mojej granatowej sukience 
wiosenne słońce obnaża bezlitośnie zrudzenia i plamy. W nogi uwierają ciężkie 
zimowe buciki. Ludwika wciąż jeszcze nie zdecydowała się na podarowanie mi swych 
znoszonych pantofli.
—  Walter jest moim najlepszym przyjacielem — rzuca bcz związku Botho, 
zataczając ze mną malc kółeczka po ganku. — Jak się wojna skończy, będę wam 
trzymał dziecko do chrztu.
—   Co pan wygaduje za głupstwa!?
—  To pani nic wic, że się macie pobrać po wojnie? — Śmieje się, mrużąc zabawnie 
oczy.
Kręcąc się w takt urojonej melodii spoglądam w stronę Waltera. Oparty o 
rzeźbioną belkę ganku wodzi za nami wzrokiem. W palcach obraca nadwiędły 
bukiecik. Uśmiecham się do niego, odrzucając ruchem głowy opadające na czoło 
włosy. Przez ich pasemka słońce rozszczepia się smużkami tęczy.
—  Walter! — wołam z drugiego końca długiego ganku, wysuwając się z objęć Botha. 
Podchodzę do niego i sięgam po bukiecik.
—  Annemarie, ty dla niego jesteś tylko zabawką, a ja ciebie kocham. Patrzymy na 
siebie w milczeniu. Padło ważkie słowo. Rośnie między
nami, potężnieje. Wali się na nas jak grom z jasnego nieba w słoneczny ranek.
—   Myślałem, że wiesz...
—  To takie dziwne... Takie niepojęte... — powtarzam jak we śnie, wodząc 
wzrokiem po dalekich górach, błękicie nieba, po obłokach pierzastych niczym 
dzikie łabędzic w locie. I nagle ogarnia mnie lęk przed tą miłością. Jakiś 
wewnętrzny sprzeciw, a jednocześnie wdzięczność i wzruszenie. Znów przyszło do 
mnie to słowo... Kiedy to było? Minął wiek, dwa wieki? Mama w sukience z białej 
markizety w kolorowe kwiaty uśmiecha się do mnie przez stół, unosząc kielich. 
Twarze moich bliskich rozmazują
113
pewność, że moje życie ułoży się kiedyś według mego życzenia i planu. Wystarczy 
tylko lego bardzo pragnąć i wiedzieć, czego się pragnie...
Przytulam twarz do chłodnej szyby. Mam ochotę śmiać się albo śpiewać. Wzbiera we 
mnie czułość do całego świata i gdy słyszę chrobotanie pod frontowymi drzwiami, 
pierwszą moją myślą jest troska o Ludwikę. Zastanawiam się gorączkowo, co jej 
podać na kolację i czy nic ogrzać łóżka termoforem. Nie czekając, aż otworzy 
drzwi kluczem, wybiegam na jej spotkanie.
Wiosna przyszła zupełnie nieoczekiwanie. Powiał halny, roztopił śniegi, 
nazganiał na błękit nieba białe lotne obłoki. Ludwika wymieniła haupt-manna 
Biedcra na stabsarzta Speckmanna. Luftwaffe bowiem częściowo wyjechała. Owego 
kwietnia 1942 roku rozpoczęły się próby małej inwazji w Dieppc. Na Atlantyku 
niemieckie łodzie podwodne zadały flocie państw sprzymierzonych poważne straty. 
Armia Radziecka odsunęła linię frontu o 400 km na zachód od Moskwy. Ale dla 
Niemców ta pierwsza klęska była jedynie przedmiotem żarcików pod adresem 
wiosennego błota. Stasiową nadal bolały zęby i twarz miała niezmiennie 
podwiązaną chustką, niemal po czubek nosa. Do miasteczka przybył nowy batalion 
Sturmpionierów i nowe oddziały Flakartillcric. Częściowo na szkolenie, a 
częściowo na odpoczynek. Przy stole Ludwiki pojawiły się nowe twarze.
Leutcnant Adalbert stoi na ganku. Jest bez płaszcza. W dłoni obraca bukiecik 
fioletowych krokusów.
—  Anncmarie, to dla pani... — spod daszka czapki patrzą z opalonej twarzy oczy 
uciekające zmysłowe pod powieki. Rozwieszam na sznurze bieliznę. Białe, 
rozszywane koronkami poszewki trzepoczą się jak wielkie ptaki na uwięzi.
—  Annemarie, spójrz na mnie...
Na horyzoncie zielone góry w słońcu. Ciepły powiew przynosi dalekie pobekiwanie 
owiec i brzęczenie dzwonków. Odtrącam jego dłoń. Kwiaty rozsypują się. Leutcnant 
Adalbert wykręca mi obie ręce do tyłu i zamyka usta pocałunkiem. A potem 
odchodzi cicho, bez słowa, w wysokich butach na słoninie. Ocieram usta wierzchem 
dłoni. Łzy wściekłości i upokorzenia napływają pod powieki. Na wargach słony 
smak krwi.
—  Fraulcin Annemarie! — krzyczy Bolho Kcrl, wymachując przyjaźnie dłonią. - 
Wokół naszego lotniska rozkwitły krokusy. Cała hala w fioletowych plamach. Musi 
to pani zobaczyć.
112
Poprawiam odruchowo zmierzwione włosy i szukam wzrokiem Waltera. Jednym susem 
przeskakuje schodki i wpada na ganek.
—  Patrz, jakie śliczne! - Wyciąga z kieszeni ostrożnie bukiecik i w tej samej 
chwili wzrok jego pada na rozsypane kwiaty. Spogląda mi w oczy. Oblewam się 
rumieńcem. Botho drepcze po ganku w rytm wygwizdywanc-go przez siebie fokstrota.
—   Więc to dla ciebie je zrywał... - W jego twarzy wyraz bezradności i gniewu.
Bolho w tanecznych lansadach, chudy i opalony, ujmuje mnie za ręce i obraca w 
taki nuconego walca „An der schoncn, blaucn Donau". Na mojej granatowej sukience 
wiosenne słońce obnaża bezlitośnie zrudzenia i plamy. W nogi uwierają ciężkie 
zimowe buciki. Ludwika wciąż jeszcze nie zdecydowała się na podarowanie mi swych 
znoszonych pantofli.
—   Walter jest moim najlepszym przyjacielem — rzuca bez związku Botho, 
zataczając ze mną malc kółeczka po ganku. — Jak się wojna skończy, będę wam 
trzymał dziecko do chrzlu.
—   Co pan wygaduje za głupstwa!?
—  To pani nie wic, że się macic pobrać po wojnie? — Śmieje się, mrużąc zabawnie 
oczy.
Kręcąc się w takt urojonej melodii spoglądam w stronę Waltera. Oparty o 
rzeźbioną belkę ganku wodzi za nami wzrokiem. W palcach obraca nadwiędły 
bukiecik. Uśmiecham się do niego, odrzucając ruchem głowy opadające na czoło 
włosy. Przez ich pasemka słońce rozszczepia się smużkami tęczy.
—  Walter! — wołam z drugiego końca długiego ganku, wysuwając się z objęć Botha. 
Podchodzę do niego i sięgam po bukiecik.
—  Annemarie, ty dla niego jesteś tylko zabawką, a ja ciebie kocham. Patrzymy na 
siebie w milczeniu. Padło ważkie słowo. Rośnie między
nami, potężnieje. Wali się na nas jak grom z jasnego nieba w słoneczny ranek.
—  Myślałem, że wiesz...
—  To takie dziwne... Takie niepojęte... - powtarzam jak we śnie, wodząc 
wzrokiem po dalekich górach, błękicie nieba, po obłokach pierzastych niczym 
dzikie łabędzic w locie. I nagle ogarnia mnie lęk przed tą miłością. Jakiś 
wewnętrzny sprzeciw, a jednocześnie wdzięczność i wzruszenie. Znów przyszło do 
mnie to słowo... Kiedy to było? Minął wiek, dwa wieki? Mama w sukience z białej 
markizety w kolorowe kwiaty uśmiecha się do mnie przez stół, unosząc kielich. 
Twarze moich bliskich rozmazują
113
się w mgiełce wzruszenia. Głos ojca, gdy wznosi toast za szczęście narzeczonych, 
matowieje troską. On jeden wierzy w możliwość wojny, a moim wybrańcem jest drugi 
oficer Marynarki Wojennej. Siedzi obok mnie smukły i dorodny z maleńką blizną 
nad lewym okiem. Tyle razy ją całowałam. Był przecież moim bohaterem. Nic zdobył 
jej wprawdzie na wojnie, ale w bitce z marynarzami w swoim pierwszym rejsie 
dookoła świata. Okoliczności tej bójki w jakiejś knajpie Casablanki nosiły dla 
mnie wtedy wszelkie cechy bohaterstwa... Ściskam go pod stołem za rękę, a on 
korzystając z ogólnego zamieszania nachyla się i szepcze bardzo gorąco: „kocham 
do szaleństwa"... Odpłynął ode mnie tamten czas pierwszej miłości, tak jak jego 
okręt w swoją drogę donikąd.
—  Walterze - szepczę przez łzy. - Jak to się stało?
—  Nic wiem, Annemarie. — Patrzy na mnie wzrokiem winowajcy.
—   I co my teraz zrobimy? — Uświadamiam sobie, że i we mnie jest coś z tej 
miłości. Niefortunnej i niepewnej jak wojenny dzień. — Co my teraz zrobimy?
Ciepły wiatr trzepocze niecierpliwie listkami młodej jarzębiny. Botho na poręczy 
ganku wykonuje skomplikowane ćwiczenia gimnastyczne. Milczymy. Góry w słońcu, 
jak zielone garby, osłaniają horyzont. Jesteśmy bezpiecznie odgrodzeni od 
nieprzyjaznego świata, okopów i pomruku dział. Siedzimy niby w głębokiej misie 
zdobionej ornamentem góralskich motywów. Ale na jak długo?
—   Gdzie ty się podziewasz?! — denerwuje się Ludwika, wychylając głowę z 
kuchennego okna. — Tyle roboty w domu!
Botho podciąga się na rękach, uchwyciwszy za belkę nad drzwiami, i tarasuje sobą 
wejście.
—   Kochana, pokaż my kolana, ładna panenka, czi pany tanczi... — recytuje 
jednym tchem śmiesznie akcentując i zeskakuje z łoskotem tuż przede mną. - Ja 
mówić po polsky...
Ludwika trzaska z pasją lufcikiem. W progu natykam się na Stasiową. Ma nasuniętą 
głęboko na oczy chustkę koloru szafranu. Dźwiga wiadra w powykręcanych 
reumatyzmem rękach.
—   Niech Stasiowa zostawi, ja przyniosę...
—  Pani się będzie gniewała... - mamrocze niewyraźnie i stara się mnie wyminąć.
Do sieni zagląda ciemna, rozwichrzona głowa Botho Kcrla.
—   Woda, woda! — wykrzykuje po polsku, jak papuga i wyrywa wiadra z rąk 
Stasiowej. Pompując wodę szczerzy białe, ostre zęby w uśmiechu. Jest
114
w jego twarzy coś z młodego wilka. Stasiowa drepcze przy wiadrach nieporadnie i 
w miejscu, jak kura, manipulując bez przerwy przy chustce. Zawracam do sieni. W 
drzwiach spotykam się z Ludwiką. Bez słowa odsuwa mnie dłonią, niczym 
zawadzający po drodze przedmiot i wypada na ganek.
—  Stasiowa! — Kobiecina skacze niby dotknięta prądem, rzucając się do wiader. — 
Co to za wysługiwanie się niemieckim żołnierzem?! — Schodzi powoli ze schodków 
trzymając ją na uwięzi swego wzroku niby kobra ptaka. — Czy mam powiedzieć, komu 
pompuje wodę?...
Stasiowa zatacza się do tyłu i prawą ręką robi taki ruch, jakby się osłaniała 
przed ciosem. Botho nic przerywając pompowania obserwuje scenę. Stara się 
widocznie zrozumieć, o co chodzi, bo jego ciemne, inteligentne oczy biegają od 
jednej do drugiej.
—  A więc... — cedzi Ludwika stojąc cała w słońcu, piękna jeszcze i smukła w 
sukience koloru wrzosu.
Stasiowa chwyta pełne wiadra, unosi je z trudem, zatacza się, oblewa nogi wodą i 
usiłuje iść szybko naprzód. Botho próbuje jej pomóc, ale Stasiowa potrząsa 
energicznie głową i coś sepleni, czego nic mogę z daleka dosłyszeć.
—  Proszę ją zostawić — mówi Ludwika po niemiecku. — Starsi ludzie muszą mieć 
trochę gimnastyki. — Poprawia dłonią świeżo zaondulowanc włosy i zawraca krokiem 
zadowolonej z siebie kobiety.
Wyciągam z kuchennej szafki sery i wędliny. Myślę z żalem, że nie mogę z tych 
smakołyków nic przesłać Jadźce. Wiem przecież, że głoduje w Warszawie. Listy od 
niej przychodzą rzadko. Przeżywa swoją wielką miłość do Józka określając go jako 
„huragan skrzyżowany z trąbą powietrzną". Jak ja jej powiem o mojej miłości do 
Niemca? Czy potrafi zrozumieć? Uświadamiam sobie, że przecież stało się coś, 
czego moje środowisko nigdy nie wybaczy. Ogarnia mnie jakiś wewnętrzny popłoch, 
chęć ucieczki z tego domu, ucieczki od samej siebie.
W pokoju obok Bcrbcl i Bruno mają lekcję niemieckiego z tą samą blondynką, która 
uczy także Ludwikę.
Spiegelein, Spiegelein an der Wand. Sagę mir, wer ist der schónste In den ganzen 
Land...
Berbel recytuje z przejęciem bajkę o śpiącej królewnie, połykając sylaby. 
Stasiowa sapiąc ustawia wiadra na ławie obok pieca.
115
—  Dlaczego człowiek boi się śmierci? - sepleni płaczliwie. - Dlaczego?
Przerywam na moment krajanie salami w cienkie plasterki i spoglądam na nią 
bezradnie. Uświadamiam sobie, że łączy nas wspólna niteczka lęku o życie. 
Trzymamy się jej kurczowo, każda na swój sposób. Ale to, że nic pęknie, jest 
tylko naszym złudzeniem. Nitkami bowiem rządzi ktoś inny. Stasiowej nitkę może 
przerwać kaprys Ludwiki. Moją — nawet leutenant Adalbert, gdyby przyszła mu na 
to ochota. Przecież zastrzelić Polkę albo pod byle pretekstem wydać w łapy 
Gestapo, to tak jak splunąć. Ludzie często ulegają potrzebie spełnienia 
obowiązku obywatelskiego i bardzo często spluwają. Kaleczę się nożem w palce. 
Kropelki krwi spływają na salami zrabowane na Węgrzech.
—  Niech Stasiowa poszuka szmatki...
—   Dlaczego człowiek boi się śmierci? — powtarza pytanie z maniackim uporem, 
owijając mi niezdarnie palec kawałkiem bandaża. — Mówią, że łatwiej jest umrzeć 
niż żyć. To ja się pytam, dlaczego w tych czasach ludzie nie boją się życia, 
tylko śmierci? Moje życic jest takie straszne, a ja się go boję stracić. Mnie 
się co noc śni, że mnie zabijają, że mnie trują w komorze gazowej, że palą mnie 
w piecu. Co noc umieram i nic mogę się do tego przyzwyczaić... Dlaczego tak się 
dzieje? — Podnosi na mnie nieszczęśliwe oczy zaszczutego psa i patrzy 
wyczekująco.
—  Ja też się boję śmierci — wybucham, ogarnięta nagle jakimś złym przeczuciem.
—   Panience nic nie grozi... — sepleni zazdrośnic, z goryczą.
—  Anncmarie! — wola z biurowego pokoju Ludwika. Głos ma dźwięczny i doniosły.
Biegnę, potykając się o wystające z każdego kąta pożydowskie meble wywiezione z 
krakowskiego getta. Przy biurku Ludwiki stoi leutenant Adalbert zdejmując powoli 
irchowe rękawiczki.
—  Pan porucznik zje z nami drugie śniadanie - informuje Ludwika, stukając 
końcem ołówka w rozłożoną księgę rachunkową. Przy sąsiednich stołach Nela i 
Marta pilnie wpisują kolumny cyferek do długich rejestrów. Zerkają ukradkiem w 
naszą stronę.
—  Co mam przygotować?
Ludwika podnosi na leutenanta pytający wzrok pełen usłużnego wyczekiwania.
116
- A co pani by przygotowała, stisse* Annemarie? — mruży wyżle oczy. — Zapewne 
mocną dawkę arszeniku, nicht wahr?" — wybucha krótkim śmiechem i nagle 
poważniejąc zwraca się do Ludwiki z pogardliwą atencją. — Jeśli można prosić, to 
tylko ziarnistą kawę ze śmietanką.
Wychodzę, nie oglądając się za siebie. Na wargach zapiekł tamten pocałunek. W 
kuchni opieram się dłońmi o stół i patrzę z tęsknotą na dalekie góry dostępne 
tylko dla Niemców i naszej partyzantki. Generalny Gubernator, doktor Frank, 
wydał zarządzenie zabraniające ludności polskiej przebywania na Podhalu. Okręg 
ten jest zarezerwowany tylko dla „panów świata" i dla Goralenvolku.
A może ja wcale nie kocham Waltera? - myślę gorączkowo, czepiając się tej 
możliwości, jak ostatniej deski ratunku. Z całą pewnością go nie kocham. Nie 
powinnam kochać...
Nieoczekiwanie zjawia się w otwartym oknie.
—  Annemarie, załatwiłem sobie wolne popołudnie! Pójdziemy na krokusy...
Ciche skradanie przez długi przedpokój. Gwałtownym ruchem zamykam okno dając 
Walterowi znak oczami, żeby odszedł. Stasiowa rąbie drwa na pieńku przed szopą. 
Pod słomianą strzechą ulepiły gniazdo jaskółki. Walter kiedyś powiedział, że 
jaskółki przynoszą szczęście...
—   Czyżby było zimno? — Za moimi plecami drwiący głos leutenanta Adalberta.
Widział czy nie widział? — zastanawiam się, przecierając nerwowo filiżanki 
ściereczką.
—  Za chwilę podam kawę — staram się, aby mój głos miał spokojne brzmienie.
—  Masz najcudowniejsze włosy, jakie znam... — mówi do moich pleców i nagle 
czuję na karku twardy uchwyt jego długich, chłodnych palców. Obraca mnie powoli 
w swoją stronę jak bezwolną kukłę. — Taki kruchy, delikatny karczek... — ściska 
coraz mocniej. W szarych chłodnych oczach bezwzględność.
—  Boli... — wymawiam szeptem.
—  Musi boleć! — uśmiecha się z wyższością i nagle odchodzi, wzruszając 
pogardliwie ramionami.
* słodka
*  czyż nie?
117
Siedzimy w pięcioro przy stole nakrytym białą serwetą w bogate hafty „ryszclie". 
Prasowałam je dwie godziny pod czujnym okiem Ludwiki, która zerkając na każdy 
mój ruch ręki, flirtowała z Adalbertem. I teraz patrzę ze zgrozą, jak Bruno 
kładzie na obrusie mokrą łyżeczkę po kakao. Lcutenant Adalbert odpowiada Ludwice 
na jakieś zawiłe pytanie dotyczące frontu w Afryce, ale jego oczy wędrują za 
moim wzrokiem. Półuśmiech pojawia się na lekko przypłaszczonej górnej wardze. 
Jego dłoń niby niechcący potrąca filiżankę z kawą. Płyn rozlewa się szeroko 
ciemną plamą. Na ułamek sekundy spotykamy się oczami.
-  Entschuldigcn Sic...* - pochyla się w stronę Ludwiki i trzaska pod stołem 
dyskretnie i z wdziękiem obcasami.
—  Drobiazg! — śmieje się nienaturalnie Ludwika. — Annemaric da sobie z tym 
doskonale radę...
Mam już dodatkowe zajęcie na popołudnie - myślę z wściekłością, starając się nic 
okazać tego po sobie. Lcutenant Adalbert podsuwa w moją stronę pustą filiżankę.
—  Mogę prosić?
Ręka mi drży, gdy z niebieskiego dzbanuszka ze złoceniami nalewam mu kawę.
-   Właściwie to przyszedłem oznajmić paniom dobrą nowinę... -uśmiecha się do 
nas uprzejmie i milo. - Według ostatniego komunikatu nasza Luftwaffc strąciła we 
wczorajszych walkach nad Atlantykiem siedem samolotów nieprzyjacielskich i 
zatopiła trzy łodzie podwodne. W Rosji zdobyliśmy Nowosokolniki i Ncwcl...
Twarz Ludwiki promienieje zachwytem i dumą.
-   Mein Gott, das ist wirklich cin Fest!** - mówi w uniesieniu. Jej wymarzona 
cukiernia w Berlinie przybliża się o tych kilkuset poległych w walkach. Dzieci 
klaszczą w ręce, podskakując na krzesłach. Rozcntalowskie filiżanki są w 
niebezpieczeństwie.
-  Dziś wieczorem musimy to uczcić butelką koniaku - oznajmia lcutenant Adalbert. 
— Właśnie chciałem paniom zakomunikować, że przyjdę ze stabsarztem i z tymi 
dwoma nowymi kapitanami z Flakartilleric.
—  Znakomicie! — wykrzykuje Ludwika.
—  Widzę, że nic cieszą panią nasze zwycięstwa? — zwraca się do mnie lcutenant 
Adalbert. W glosie zwykła nutka ironii.
* Przepraszam panią... ** Mój Boże, to rzeczywiście prawdziwe święto!
118
-  To chyba zrozumiale. - Wytrzymuję jego wzrok i mimo woli prostuję się przy 
stole.
Ludwika chrząka, dzieci przestały na chwilę kręcić się na krzesłach.
-  Jest pani nierozsądna, Annemaric - Adalbert uśmiecha się pobłażliwie, z 
wyższością. - My niesiemy kulturę. Gdybyśmy przegrali, świat wróci do 
barbarzyństwa... To nasza wielka misja dziejowa w stosunku do Europy.
-  Jestem innego zdania... - mówię odważnie, udając, że nie widzę gniewnie 
ściągniętych brwi Ludwiki. „Kulturtargcr"* wzrusza nieznacznie ramionami.
-  Nie wic pani widocznie, co znaczy bolszcwizm.
-  To zależy dla kogo... - Patrzę w jego piękną, nordycką twarz. -Dla Ludwiki 
oznacza fiasko własnej kawiarni w Berlinie. Dla pana utratę rodowego majątku w 
Prusach. Ja nie mam do stracenia nic...
Ludwika odsuwa z brzękiem filiżankę.
-  Za dużo sobie pozwalasz w moim domu! Zapominasz, że twoje miejsce w kuchni...
Podnoszę się bez słowa od stołu. Lcutenant Adalbert chwyta mnie za rękę.
-  Zostanie pani tutaj! Ludwika przygryza wargę.
-  Karaniem wrogów Trzeciej Rzeszy zajmuje się Gestapo - zwraca się z czarującym 
uśmiechem do Ludwiki. - Dopóki pani kuzynka siedzi przy tym stole, nic jest 
niebezpieczna...
Wyszarpuję rękę z jego uścisku.
-  Znacznie lepiej czuję się w kuchni, proszę mnie nic zatrzymywać... Stasiowa 
kraje kiełbasę do bigosu. Za otwartym oknem przemykają się
koliście biało-czarne jaskółki.
-   Znów noc zapowiada się burzliwie... - Siadam z westchnieniem na taborecie.
-   Bawią się albo mordują. To cała ich praca - sepleni Stasiowa, podsuwając do 
obrania jabłka na kompot.
Kiedy go wreszcie wyślą na front? - zastanawiam się. Od kilku miesięcy dekuje 
się tutaj, chociaż inni z jego grupy dawno odjechali.
-  Panienka to się Niemcom podoba... Taka Aryjka z prawdziwymi włosami blond... 
— odzywa się z zazdrością w glosie. — Dziś to niebezpie-
* Ten, który niesie kulturę
119
cznie mieć czarne włosy. Była tutaj taka jedna w miasteczku, jeszcze w samych 
początkach... Wcale nic Żydówka, tylko wyglądała podejrzanie. Czarna była jak 
Cyganka. Złapali ją i zażądali papierów. Nic miała przy sobie. Błagała, żeby z 
nią pojechali do Szczawnicy po dokumenty, ale widać nic chciało im się sprawdzić 
i na wszelki wypadek zabili ją razem z innymi Żydami przeznaczonymi tego dnia do 
egzekucji. A jakby miała jasne włosy, to by jeszcze do dziś żyła...
Mimo woli spoglądam w szybę na swoje odbicie i myślą o tym, że w tej wojnie nic 
nie jest proste. Ani kolor włosów, ani nawet tak intymna rzecz jak miłość. 
Gdybym chciała poślubić Niemca, musiałabym przejść przez wszystkie badania 
antropologiczne. I tylko ich wynik zdecydowałby o tym, czy mam prawo do 
osobistego szczęścia...
—  Annemarie! — woła Ludwika z pokoju. — Pójdziesz zaraz z lcute-nantem 
Adalbertem po prowiant na kolację!
—  Do kantyny w Dcutschcs Heim? — pytam, wchodząc do pokoju.
—  Nie. Do mnie.
—  Do pana? — Czuję, że rumieniec powoli oblewa mi twarz.
—  Do mnie. Tyle tylko, że nic z wizytą. Po prostu zabierze pani kilka butelek 
koniaku...
—   Weź ze sobą koszyk — upomina Ludwika — i zaraz wracaj, bo trzeba jeszcze 
dziś poprasować bieliznę.
—  Niech pani będzie spokojna — oficer zwraca się z grzecznym uśmiechem do 
Ludwiki. — Nie zatrzymam dłużej Annemarie, niż to będzie konieczne.
Droga jest szeroka, obeschła z błota. Po obu stronach pachną nagrzane słońcem 
smreki, pączkujące złotawymi szyszeczkami. Wyglądamy tak jak pan ze służącą — 
myślę ze złością i ściągam z głowy chustkę, nie zwracając uwagi na wiatr. 
Przyspieszam kroku i wyprzedzam leutenanta.
—  Boisz się, Annemarie? — kładzie rękę na moim ramieniu.
—   Czegóż mam się bać? - mówię z lekceważeniem, strącając jego rękę, ale to 
nieprawda.
—  Idzie pani przecież do jaskini lwa! — Parska krótkim, nerwowym śmiechem.
Wzruszam ramionami i bezwiednie przyspieszam kroku. Leutcnant Adalbert milczy. 
Sosny pachną, ciepły porywisty wiatr tarmosi wierzchołki. Radosny spokój 
wiosennego dnia. A gdzieś tam za górami pod tym samym wiosennym niebem giną 
ludzie. Encyklopedię śmierci otwarto tego roku na hasłach: Leningrad, Rostów, 
Woroneż, Sewastopol, Tobruk, Singapur, At-
120
lanlyk... Krwawe fronty biegną lądem i morzem. Uwierzyć trudno w cichym i pełnym 
harmonii krajobrazie Podhala, że ludzie zabijają ludzi tylko dlatego, że 
zrządzeniem przypadku urodzili się pod różną szerokością geograficzną. Spoglądam 
z ukosa na leutenanta Adalberta. Może i on któregoś dnia polegnie na którymś z 
frontów. Ogarnia mnie niespodzianie uczucie żalu. Żal mi go jak pięknego 
przedmiotu, dzielą sztuki, które musi w bezsensowny sposób ulec zniszczeniu. 
Jakoś się i z nim już zżyłam.
—   O czym pan myśli? - zapytuję nieoczekiwanie dla samej siebie, zastanawiając 
się nad tym, czy i on zdaje sobie sprawę z życia na kredyt, z bezsensu wojny.
Drgnął jak zbudzony ze snu. W oczach zaskoczenie.
—   O czym myślę?... — powtarza i patrzy na mnie. — Ach, nie wiem... Chyba 
słuchałem skowronka. Słyszy pani, jak gdzieś tam w górze śpiewa nad nami? — 
unosi głowę i przesuwa wzrokiem po bezchmurnym rozsłonccznionym niebie. — 
Przypomniał mi rodzinny dom pod Mindcn... Wic pani, gdzie leży Mindcn, Annemarie?
—  Nic! —potrząsam głową.
—   Lasy, pastwiska, jeziora, kręte brzegi Wezery. Moja ojczyzna. Tam się 
urodziłem, uczyłem się polować, jeździć konno, strzelać z flowcru... — w głosie 
tęsknota. Jest w tej chwili bardzo ludzki. Czuję do niego nagły przypływ 
sympatii.
—  Ojczyzna... — wymawiam bezwiednie głośno i coś mnie łaskocze w gardle, 
wilgotnieje w oczach. — Ojczyzna...
Leutenant Adalbert uśmiecha się do mnie już znów tym samym wyniosłym, ironicznym 
grymasem.
—  Zapamiętaj sobie, Annemarie, że sentymentalizm jest czymś, co rozkłada 
człowieka. Być silnym, to być bezwzględnym.
—   Chcę być taka, jaka jestem.
Leutenant przyśpiesza kroku i sięga ręką do kieszeni kurtki. — Jesteśmy na 
miejscu, Fraulcin Annemarie.
Stoję przez chwilę na oszklonej werandzie, patrząc na fioletowe od krokusów 
wzgórza, na chaty góralskie barwy lipcowego miodu, na smużki niebieskawych dymów 
unoszące się delikatną mgiełką i nagle doznaję uczucia, że widzę to wszystko po 
raz ostatni. Że już nigdy więcej nie będzie mi dane oddychać powietrzem górskiej 
wiosny, zapachem ziemi i słońca. Czuję lęk.
—   Czy pan boi się śmierci?
121
Leutenant Adalbert prostuje się, patrzy chłodnym wyniosłym wzrokiem gdzieś nade 
mną, przed siebie, z jedną ręką zatkniętą za kurtkę munduru, wpierając się mocno 
w podłogę szeroko rozstawionymi nogami. Pogardliwy grymas wykrzywia czysty 
rysunek ust.
—   Żaden z von Staufcringów nic bał się śmierci. Mój pradziad zginął pod Sadową. 
Dziad w czasie oblężenia Paryża. Ojciec w pierwszej wojnie światowej odniósł 
ciężkie rany. Mój starszy bral poległ w walce powietrznej nad Warszawą... — 
Przenosi na mnie ironiczny wzrok. — No cóż, Fraulein Anncmaric, teraz pewnie się 
dowiem, ilu bliskich pani straciła w tej wojnie, nicht wahr?
—  Niczego się pan nic dowie... — Czuję się zawstydzona i bezradna. Do 
leulenanta Adalberta pozostała już tylko zwykła niechęć.
—   Chodź, dziewczyno, po koniak... — Otwiera przede mną drzwi. Izba jest duża. 
Ściany z poczerniałych bali pokrywają wełniaki. Bogato
rzeźbione meble, na podłodze baranic skóry. Pachnie tytoniem i dobrą kolońską 
wodą. Zastanawiam się, z ilu willi zarekwirowano to wszystko, żeby wymościć 
jedną izbę niemieckiego oficera. Panuje w niej idealny porządek, nic pozbawiony 
jednak surowości.
—   Siadaj, Anncmaric... - wskazuje niedbałym ruchem na niski tapczan 
przyrzucony czarną, kudłatą baranicą. Sam kręci się po rozsłonecznionym pokoju, 
stąpając miękko i cicho. Na małej półeczce w skórzanych ramkach fotografia 
dziewczyny. Jasne, wysoko podpięte włosy, roześmiana twarz przytulona do wyżlcgo 
łba o zwisających uszach. Zdjęcie jest amatorskie i pełne wdzięku.
Zgrzyt przekręcanego klucza. Odwracam szybko głowę w stronę przykucniętego przed 
niską szafką leutenanta Adalberta. Otworzył ją i patrzy na mnie z pobłażliwym 
uśmiechem.
—  Proszę schować to do koszyka. - Ustawia rzędem na podłodze kilka butelek z 
granatowymi etykietkami, na których połyskują złote gwiazdki.
Przyklękam obok niego i dopiero gdy wyciągam rękę, zdaję sobie sprawę, jak 
zniszczone i spierzchnięte mam dłonie. Leutenant Adalbert chwyta mnie pełną 
garścią za włosy i obraca twarzą do siebie.
—   Nienawidzę pana — mówię spokojnie, wytrzymując jego spojrzenie.
—   Oczywiście dlatego, że jestem Niemcem? - przygląda mi się z zastanowieniem w 
szarych, chłodnych oczach.
—   Nienawidzę, bo jest pan złym człowiekiem.
122
—   Pani nic jest zdolna do nienawiści. — Wodzi spojrzeniem po mojej twarzy. — 
Pani tylko usiłuje nienawidzić... — Oswabadza moje włosy z bolesnego uchwytu i 
podnosi się z klęczek otrzepując starannie bryczesy na kolanach. — Wy, Słowianie, 
macic w sobie coś uległego. Brak wam bczwględności. Nawet jeśli się buntujecie... 
Wy nazywacie to sercem, my — słabością. — Podchodzi do drzwi i nic spuszczając 
ze mnie oczu przekręca powoli klucz w zamku.
—  No i co teraz? — Idzie powoli w moją stronę. - Jest pani całkowicie w mojej 
mocy.
—  Tak — odpowiadam spokojnie i mimo woli uciekam wzrokiem w stronę fotografii w 
skórzanej ramce ze złoceniami. Leutenant Adalbert podchwytuje moje spojrzenie. 
Spokojnym, trochę czającym się krokiem podchodzi do półeczki, odwraca fotografię 
i nic śpiesząc się zmierza ku mnie. Stoimy naprzeciw siebie.
—   Boisz się?
—  Nic.
Czuję, jak odchodzą ode mnie resztki niepokoju. Patrzę mu śmiało w oczy i wiem, 
że jeżeli będzie usiłował mnie tknąć, nic zawaham się przed niczym.
—  Na, ja... — uśmiecha się nieznacznym skrzywieniem ust, zbliża się do drzwi i 
otwiera je przede mną. — Możesz już wracać, Anncmaric...
—  Najpierw poda mi pan żakiet.
—  Ależ oczywiście, gnadiges Fraulein!* - skłania się lekko w moją stronę. — 
Pani wybaczy, że jej nic odprowadzę?
—  Może pan nic odprowadzać — odpowiadam poważnie na jego drwiący ton i wychodzę 
bez pośpiechu, skinąwszy głową.
W polowie drogi spotykam Waltera. Stoi oparty plecami o pień buku, z rękami w 
kieszeni. Spod furażerki wymykają się miękkie, ciemno lśniące włosy.
—   Co tu robisz?
—   Wyszedłem po ciebie.
—   Skąd wiedziałeś, że mnie spotkasz?
—   Widziałem, jak szlaś z leutenantem. - Bierze z moich rąk koszyk i chociaż 
uśmiecha się do mnie, oczy pozostają poważne.
—   Walter... Czy ty boisz się śmierci?
* szanowna panienko
123
^atrzy zaskoczony, jakby nic rozumiał pytania. Przyglądam mu się z na-tarc<ywą 
ciekawością i chcę, żeby jego odpowiedź była inna niż leutenanta Adi4bcrta.
*- No powiedz, boisz się śmierci?...
Przystajemy na drodze. Gromadka góralskich dzieci bawi się na rozhuśtancj kładce 
przerzuconej nad wezbranym potokiem. Milkną na chwilę, przypatrując się nam z 
ciekawością.
^ Dlaczego o to pytasz, Anncmaric?
?*- Po prostu chcę wiedzieć. No powiedz... Boisz się?
•^ Boję się, Anncmaric. Chyba każdy człowiek się boi...
Oddycham z ulgą, jakby to co powiedział, miało jakieś specjalne znacie.
^ Ja też się boję... Ja tak bardzo chcę żyć - dodaję ciszej, pełna znów ztych 
przeczuć i smutku.
~- Nic ci przecież nic grozi, Anncmaric. Dla ciebie wojna już się sko4czyła... - 
Ujmuje mnie za rękę i prowadzi drogą w stronę domu.
"- Jehuuuu! — dobiega wesołe pokrzykiwanie żołnierzy wygrzewają-°??^\ się w 
słońcu na przyzbie góralskiej chaty.
-- To koledzy z obsługi mojego działa... - Macha do nich ręką.
Tuż obok nas wyrasta rosła postać hauptmanna Goebla, który od nie-daNVna bywa w 
domu Ludwiki, razem ze stabsarztem Spcckmannem.
hauptmann ma w Nadrenii trzy córki, z których najmłodsza ma 5 mie$ięcy i której 
jeszcze nic widział. Prawie co wieczór wyciąga fotografię dort)dnej kobiety o 
dużych okrągłych oczach i wyszczerzonych w uśmiechu Z(<b^ch, jak na rysunku 
reklamującym pastę do zębów. Ta kobieta w ????????? ciemnej sukni zamiast 
krzyżyka nosi na łańcuszku swastykę, a na r<?cC trzyma biały, koronkowy 
tlumoczck. Hauptmann Goebel uderza za kaz4ym razem palcem w fotografię i dodaje 
z rozmarzeniem w głosie: „To moJa córeczka, Dagmar".
\Valtcr pręży się, salutuje. Hauptmann niedbale oddaje ukłon, zerkając na *nnie 
z ukosa.
feerbel i Bruno biegną w naszym kierunku. Walter oddaje mi koszyk 1 s^ręca na 
ścieżkę biegnącą stromo zboczem wzgórza na halę.
— Tante! — woła Berbel z twarzą ogorzałą od słońca. — Stasiowa zwąriowała!
feruno dopada do mnie pierwszy i łapiąc z trudem oddech recytuje tchem.
124
—  Powiesiła się na ścierce od talerzy, ale Mutti ją odwiązała i wybiła po 
twarzy, a Stasiowa wyleciała na podwórze i krzyczała, żeby ją zabili!
Biegnę za nimi do domu. W koszyku pobrzękują butelki z francuskim koniakiem. Na 
ganku Ludwika pali spokojnie papierosa.
—  No, jesteś nareszcie! Nic wmówisz we mnie, że tyle czasu zabrało ci układanie 
butelek w koszyku!
Berbel skacze obok matki na jednej nodze podśpiewując zdyszanym głosikiem:
Ene, due, rabę, zjadła baba żabę...
Bruno z pasją ciska kamieniami przez plot.
—   Co się stało ze Stasiową?
—  W głowic już się jej pomieszało! - Wzrusza ze złością ramionami. - Zamiast na 
kolanach dziękować, że jest u mnie, to ta idiotka wiesza się na klamce! Idź do 
niej i przypilnuj, żeby obiad był na czas podany.
Stasiowa siedzi skulona na stoiku i obiera ziemniaki. Podnosi na mnie 
zaczerwienione, opuchnięte oczy. Jest bez chustki na głowie. Pierwszy raz widzę 
jej czarne, krótko przycięte włosy i pomarszczoną twarz o semickich rysach.
—   Co Stasiowa wyprawia? — pytam ciepło.
Długą chwilę patrzy na mnie bez słowa i jakoś tak dziwnie, że zaczynam odczuwać 
niepokój. Nóż, którym obiera ziemniaki, obraca bezmyślnie w palcach.
—  Przestałam się bać... - mówi powoli bezzębną szczęką. — Mogą przyjść, zabrać 
mnie, spalić, a ja się nie boję... Ja chcę nawet, żeby się to już skończyło. Jak 
nie przyjdą, to ja do nich pójdę. - Uśmiecha się do mnie po raz pierwszy 
prawdziwym uśmiechem, jak człowiek, który powziął jakąś decyzję i wie, że jest 
ona słuszna. Jest coś przerażającego w tym spokoju i pogodnym wyrazie twarzy. - 
Już nie będę głowy owiązywała szmatą, nie dam wyrywać zdrowych zębów, nic dam 
sobą poniewierać. Nic mogę żyć jak człowiek, to chcę chociaż umrzeć jak 
człowiek...
Milczę. W gardle mam supeł. Świat wydaje mi się zaludniony zbrodniarzami i 
szczutą zwierzyną.
—  Co warte jest takie życic odkładane z dnia na dzień jak stare ziemniaki? I 
tak się wyrzuci.
Co warte takie życic... - powtarzam w myśli. - Co warte jest takie życie, jakie 
tutaj prowadzę? A przecież nic muszę... Zgodziłam się dobro-
125
wolnie na to, do czego Stasiową zmusił los. Ona jednak potrafiła się 
przeciwstawić...
—  Na kolację trzeba zrobić paszteciki w kruchym cieście i czerwony barszcz — 
wpadają w moje myśli słowa rzucone bezosobowo przez Ludwikę. Weszła do kuchni 
cicho jak kot i zagląda pod pokrywki garnków. — I żeby len obiad był wcześniej, 
bo idę z dziećmi do dentysty.
—  Jak się ugotuje, to będzie — odpowiada spokojnie Stasiowa, oplukując 
starannie ziemniaki w saganku. Po raz pierwszy podnosi głowę, mierząc Ludwikę 
lekceważącym spojrzeniem.
•
Czekam na Waltera pod starym rozłożystym smrekiem. Zielone zbocza hali fioletowe 
od krokusów. W dole wezbrany, huczący Dunajec, na niebie lotne obłoki. Siedzę na 
zmurszałym wykrocie, rozleniwiona słońcem, wsłuchana w miłosne nawoływania 
ptaków i wydaje mi się, że wszystko, co się dzieje ze mną od pierwszego dnia 
wojny, jest koszmarnym snem, z którego muszę się wreszcie obudzić do prawdziwego 
życia. Ale do jakiego życia? Co będzie, jeżeli Niemcy wygrają wojnę? Co wtedy? 
Czeka mnie taki sam los jak Stasiową. Po likwidacji Żydów Niemcy zabiorą się do 
Słowian. Z podbitych narodów tylko Holendrzy i Skandynawowie mają jakie takie 
szanse współistnienia jako narody „spokrewnione". Myślę o rozmowie, jaka 
wywiązała się kiedyś przy kolacji na temat mieszanych małżeństw. Leutenant 
Adalbert wzruszył wtedy ramionami i odął pogardliwie wargi. Slabsarzt powoływał 
się na Grossa — specjalistę od zagadnień rasowych, który dopuszcza możliwość 
lego rodzaju małżeństw, a to z tej przyczyny, że w Niemczech jest niedostateczny 
przyrost naturalny. Zaszczyt zastąpienia narodu niemieckiego w tej misji padł na 
Holendrów i Skandy-nawów. Dodał także, iż inne narodowości mają spełnić tylko 
funkcję siły roboczej i należy wystrzegać się wszelkich innych z nimi kontaktów. 
Gdy o tym mówił, leutenant Adalbert spojrzał wymownie w moją stronę, a hauptmann 
Gocbcl zmienił taktownie temat.
Walter przybiega zdyszany, w rozpiętej na piersiach bluzie, z furażerką niedbale 
zatkniętą za pas.
—   Całą drogę biegłem, żeby być szybciej z tobą. - Siada obok i ramieniem 
otacza moje plecy.
Jest dobrze i bezpiecznie. Dom Ludwiki stracił swoje wymiary, na świecie 
nastąpiło zawieszenie broni. Jest tylko ta popołudniowa godzina, a w niej my 
dwoje.
126
—   Wiesz, Annemaric, wydaje mi się, że w życiu człowieka jest tylko jedna 
wielka miłość...
Przytakuję ruchem głowy, ale myślę ze smutkiem, że to, co dzieje się w nas, 
powinniśmy czym prędzej stłumić, nawet jeżeli jest to jedyne uczucie naszego 
życia. Nic powinnam siedzieć z nim tutaj. Tak dyktuje rozum. Gdzieś tam w samym 
środku jest we mnie coś takiego jak maleńka fotokomórka. W niej odbiły się różne 
obrazy. Straszne obrazy, które już zawsze będą się kojarzyć ze słowem „Niemiec". 
Czy miłość potrafi je zetrzeć?...
—  Po wojnie weźmiemy ślub. Będę dobrym mężem, Annemaric... -Pieści moją dłoń 
spoczywającą w jego dłoni. - Gdyby to było możliwe, to wzięlibyśmy ślub 
natychmiast...
Uśmiecham się. Cały świat plonie i nic ma w nim miejsca na bezpieczny dom. Nic 
ma miejsca nawet na marzenia o nim. Przed Walterem jest front. Ja muszę się 
troszczyć o to, żeby w ogóle przeżyć. Uniknąć wywózki na roboty do Niemiec, 
uniknąć obozu koncentracyjnego, skąd wędruje się do nieba przez piec 
krematoryjny...
—  Pomyśl, Annemaric, jakie życic mogłoby być cudowne, gdyby... — Nic kończy 
zaczętej myśli. Zostawia ją w zawieszeniu gdzieś lam w błękitach, po których 
błądzimy wzrokiem.
—  Ale nie jest... - Przypomina mi się Stasiowa, smutne listy od Jadźki pełne 
aluzji do łapanek, ulicznych egzekucji i głodowania na co dzień.
—  Bo jest wojna, Annemaric...
—  Ale co jesteśmy temu winni my, Polacy? — Wzbiera we mnie bunt. - Wolno nam 
tylko oddychać. Jeść tyle, żeby nie umrzeć z głodu i biernie czekać na to, co 
postanowią z nami uczynić bogowie wojny. Jesteśmy przecież tylko pionkami 
przesuwanymi tak, jak to wynika z zasad gry, i to nieuczciwej. Nasze życic 
uzależniono od przypadkowych zwycięstw, ilości zabitych, wydłużających się lub 
skracających frontów, od bombardowań, potrzeby rąk do pracy i czy ja wiem czego 
jeszcze?...
Milknę na chwilę, żeby nie wyczuł łez w moim głosie.
—  Tak bardzo cię kocham, Annemaric... - Jest w tych słowach bezradność i smutek, 
tak jakby i on zastanawiał się nad bezsensem skazanego na niepewność uczucia.
—  Najstraszniejsze jest to, że nic mamy żadnego wpływu na nasze losy, 
Walterze... - Wtulam twarz w jego ramię. - Ciebie mogą już jutro wysłać na front. 
Ja idąc jutro po zakupy mogę zostać zgarnięta na wywózkę do Niemiec. Bombardują 
wasze miasta, giną ludzie, potrzebne są ręce do pracy. Możemy się rozstać na 
dziesięć minut z wiarą w naszą miłość, w
127
przyszły wspólny dom, a nigdy się już więcej w życiu nie spotkać. Czy ciebie to 
nie przeraża? — Jego dłoń zaciska się kurczowo na mojej. Milczy. - To jest chyba 
czymś najbardziej nieludzkim, co wymyślili ludzie! I nie wolno nam się kochać, 
bo stworzono dwa pojęcia: „Polak" i „Niemiec". Teraz jest „rasa panów" i „rasa 
niewolników". To bardziej działa na wyobraźnię, nie pozwala na uczuciowe związki. 
„To" jest ścigane karami. Za „to" grozi śmierć... — Głos mi się łamie, łzy 
napływają do oczu i górski wiosenny krajobraz, spokojny i harmonijny, wykrzywia 
się, kurczy i drga w wypukłych kroplach łez. — Po co mówić o miłości, 
Walterze?... Między wszystkimi „Bekanntmachungami"* o ograniczeniach prądu, 
rozstrzelaniu zakładników, nowych kennkartach istnieje dla nas jeszcze taki, jak 
„die Liebe verboten"...**
Bez słowa całuje moją twarz mokrą od łez, a ja wciąż widzę przed sobą oczy 
dozorczyni z ulicy Różanej. Jej syna zabrano na przymusowe roboty do Niemiec i 
zastrzelono tylko dlatego, że został przychwycony na polnej miedzy, jak całował 
córkę bauera. „Ta Niemka kochała mego syna" — powiedziała dozorczyni głosem, w 
którym brzmiała nutka satysfakcji. — „Przysłała paczkę z żywnością, ale 
odesłałam. Musiał ją pewnie ojciec dobrze pasem wyłoić. Dla nich to hańba kochać 
Polaka".
—  Annemarie... — szepcze Walter, zanurzając dłoń w moich włosach — My będziemy 
walczyć o nasze prawo do miłości...
—  Jak? - Uśmiecham się przez łzy. — Nasza miłość ma tak mało szans przetrwania. 
Czasem myślę, żeby uciec od niej, od ciebie...
—  Nie dajmy jej zginąć... — Przytula mnie gwałtownie. — Annemarie, gdy wyślą 
mnie na front, gdy będę siedział w okopach... Dla mnie miłość będzie czymś 
takim... Ty nie wiesz, co znaczy front. Ja już tam byłem...
—  Tak mało o tobie wiem...
—  Ja także, Annemarie...
Patrzymy sobie czule w oczy, ściskamy za ręce, ale nie potrafię się uwolnić od 
smutku, chociaż składam usta do uśmiechu. Myślę o tym, że nie mam jeszcze 
dwudziestu jeden lat, a już muszę się zastanawiać nad słowem „miłość", zamiast 
nim żyć. Zastanawiać, do czego może mnie ono doprowadzić. Miłość do Waltera to 
nie tylko groza koncentracyjnego  obozu.  To  plama  na honorze,  to  ogolenie 
głowy przez naszą
* rozporządzenie ** miłość zabroniona
128
organizację, to wykluczenie z towarzystwa, to nieufność i pogarda, a czasem i 
śmierć.
—  Wielkim szczęściem było spotkać ciebie, Annemarie... Pocałunek jest delikatny, 
przelotny. Nie mamy śmiałości go powtórzyć.
Uśmiechając się nijako odwracamy głowy, odchodzimy od siebie. W milczeniu pniemy 
się w górę wąską ścieżką.
—  Annemarie!
Odwracam głowę i posyłam mu uśmiech.
—  Masz takie ładne nóżki... — Chwyta mnie za rękę i biegniemy w dół na ukos 
przez zieloną, rozsłonccznioną halę, jak przez miękki dywan tkany w kwiecisty, 
fioletowy wzór. Ziemia jest wilgotna. Nasze buty zostawiają na trawie błotniste 
ślady. Walter skacze ogromnymi susami. Nic mogę za nim nadążyć. Brak mi tchu. 
Buty ślizgają się. Walter śmieje się głośno i beztrosko. Wtóruję mu, zdyszana, z 
włosami spadającymi na oczy, z uczuciem jakiejś niewysłowioncj lekkości. Wydaje 
się, że oboje mamy skrzydła, że znoszą nas wraz z wiosennym wiatrem i zapachem 
lasu w inny świat. Nie ma już we mnie żadnych oporów i smutków.
—  Ich hab'dich lieb, Walter!* - krzyczę głośno, na przekór sobie i rozsądkowi. 
— Ich hab'dich lieb!... — wykrzykuję jeszcze raz. Wiem tylko, że nic chcę, nie 
mogę przejść obok miłości. Nawet gdy jest wzbroniona i niewłaściwa.
Zatrzymujemy się zdyszani nad spienionym Dunajcem. Na wierzbach kwitną 
srebrzyście bazie, po niebie wiatr przegania białe, wiosenne obłoki. Walter 
trzyma mnie mocno w ramionach i coś mówi, czego nie mogę dosłyszeć w łoskocie 
przewalającej się po kamieniach wody. Czuję tylko pod szorstkim żołnierskim 
mundurem gorące, muskularne ciało. Lgnę do niego, wtulam twarz w zwierające się 
mocno ramiona i wiem, że jego serce, które tak się nieprzytomnie trzepocze, bije 
teraz tylko dla mnie. Od tej chwili Walter przestał być dla mnie Niemcem. Jest 
mężczyzną, którego kocham.
Całuje moje włosy, moje skronie. Wodzi palcami po twarzy, jakby się uczył jej 
kszatałtu.
—  To był piękny dzień, Annemarie... Nazwiemy go „fruhlingschaft"** — słowem, 
którego nie ma w żadnym słowniku. Będzie tylko nasze...
* Kocham cię, Walter! ** W wolnym tłumaczeniu — wiośniany, wiosenny
129
Wysoko nad nami krąży ćwiczebny storch*. Z dalekich hal wiatr przynosi 
szczekanie owczarków, pobekiwania owiec, dzikie nawoływania juhasów.
—  Jutro znów cię zobaczę, Annemarie. I pojutrze. I poza jutrze...
—  Aż któregoś dnia wyślą cię na front... — kończę za niego zdanie.
—  Wojna niedługo się skończy. Może już nie zdążą... — mówi bez przekonania i 
nachylając się, zrywa krokusy.
—  Ba... — patrzę na swoje zabłocone buty i wzdycham.
—  Po wojnie będziemy jeździli w góry. Żebyś wiedziała, jakie nasze Alpy są 
piękne! Dobrze jeździsz na nartach, Annemarie?
—  W ogóle nie jeżdżę. Przed wojną chodziłam na ślizgawkę i grałam w
tenisa.
Przypomina mi się ostatni partner. Nazywał się Michał. Miał jasne włosy, był na 
pierwszym roku medycyny. Zbierał znaczki pocztowe i czytał ???????. Przyszedł 
kiedyś do nas z wizytą i przyniósł żonkile. Wydawał mi się wtedy bardzo dorosły. 
Był ode mnie starszy o trzy lata...
—  Wepnij je we włosy, Annemarie... — Podaje mi krokusy i wyciąga z kieszeni 
małe, nadtłuczone lusterko. Podnosi je na wysokość mojej twarzy. — Wiesz, 
Annemarie, chciałbym dla ciebie coś zrobić... Sam nie wiem nawet co. Ale coś 
nadzwyczajnego. Coś, żebyś uwierzyła, czym dla mnie jesteś...
Nad nami brzęczy uparcie to głośniej, to ciszej samolot zataczając szerokie 
kręgi nad górami. Pokój z owalnym lustrem w białych ramach i odbity w nim bukiet 
żonkili zdmuchnął wiosenny wiatr. Czuję się w tej chwili najważniejszym akcentem 
w krajobrazie. Nieomal pępkiem świata, który stworzyliśmy na własny, króciutki 
użytek.
—  Ładnie?... — Podnoszę oczy znad lusterka dotykając palcami chłodnych płatków.
Walter obejmuje wzrokiem moją twarz. Przenosi go powoli na cały krajobraz cichy 
i kolorowy. Na niebo z buczącym samolotem i znów powraca do mojej twarzy.
—   Jest taka chwila w życiu, którą chce się zatrzymać na zawsze. I są
takie obrazy.
Podaję mu obie dłonie. Splatamy je mocno i czule. Nad nami wysoko krąży wojenny 
samolot w ćwiczebnym locie. W smrekach szumi wiatr. Niebo ma barwę błękitu z 
poblaskiem seledynu i srebra.
* Storch — bocian; tu: samolot tego typu
130
Ludwika siedzi pochylona nad biurkiem. Sprawdza rachunki, przesuwając palcami po 
liczydłach. Jest wieczór. Dzieci śpią. Stasiowa zmywa w kuchni naczynia. Trzaska 
nimi głośno, bezceremonialnie.
—  Podła sługa... — mamrocze pod nosem Ludwika.
Klęczę na podłodze. Nacieram pastą czerwono malowane deski w biurowym pokoju. W 
oknach nad muślinowymi zazdrostkami połyskuje księżyc. Gałęzie jarzębiny rysują 
się ciemnym wzorem na szybach.
—  Nic szkoda oczu, Ludwika? Wczorajszą noc leż przesiedziałaś przy lampie... — 
Staram się jakoś nawiązać rozmowę. Żyjemy pod jednym dachem od kilku miesięcy, a 
wciąż nic rozmawiałyśmy lak naprawdę ze sobą.
—  Żeby dojść w życiu do czegoś, trzeba pracować, moja droga - odpowiada 
lakonicznie, nie przerywając sprawdzania długich kolumienek cyfr.
Niby słusznie, myślę, spoglądając z odrazą na ręce upaprane w czerwonej paście. 
Ciekawe tylko, do czego ja dojdę, jeśli tak wojna zechce potrwać jeszcze rok 
albo dłużej? Stanę się właściwie wykwalifikowaną służącą, a przecież i ja chcę 
osiągnąć w życiu jakieś szczyty. Ale jakie? — zastanawiam się. Chciałam 
studiować romanistykę, podróżować, bywać w świecie, wyjść za mąż. Marzyłam także 
skrycie, że napiszę kiedyś tom wspaniałych wierszy i będę sławna.
—  A do czego chcesz dojść? - pytam z westchnieniem, bo nagle wydaje mi się, że 
siedzę w klatce, w której wciąż przybywa prętów. I raczej połamię sobie skrzydła, 
niż z niej kiedyś wyfrunę.
—  Do czego?... — powtarza powoli z namysłem i ponosi na mnie podłużne, szare 
oczy w ciemnej, jedwabistej oprawie. Są w wyrazie słodkie i marzycielskie jak 
oczy Madonny.
—  Oczywiście do pieniędzy. Do dużych pieniędzy, a to nie jest takie łatwe.
—   I co dalej?... — Przyglądam się jej z ciekawością i zawodem. Kobieta o 
takiej twarzy i oczach powinna myśleć wyłącznie o miłości i rzeczach pięknych.
—  Nic. — Wzrusza ramionami. — Rację ma przecież zawsze tylko ten, kto ma 
pieniądze. Czegóż więcej można pragnąć?
—  Ale pieniądze nic dają szczęścia... — upieram się, mając w pamięci wczorajszy 
wieczór na ganku. Szybko i ukradkiem całowaliśmy się z Walterem pod 
wygwieżdżonym niebem. Należało ono do nas — biednych...
—  Jesteś głuptas! — Ludwika po raz drugi wzrusza pogardliwie ramionami. — Jak 
będziesz miała kiedyś dzieci i jakie takie aspiracje, to zmie-
131
nisz zdanie. A jeśli już tak bardzo chcesz wiedzieć, to pieniądze bardzo to 
szczęście przybliżają... - Uśmiecha się zagadkowo. Nieoczekiwanie przypominam 
sobie jej tajemnicze niedzielne wyprawy do Zakopanego z walizą pełną smakołyków.
—   Czy ty kiedyś... - zaczynam ostrożnie, gdy nagle rozlega się stukanie w 
szybę. Spoglądamy na siebie. Odruchowo wycieram ręce w szmatę i wierzchem dłoni 
odgarniam znad czoła włosy. Walter odciął z nich wczoraj pasemko i schował w 
najgłębszej przegródce portfela.
Ludwika podrywa się raptownie z krzesła, twarz jej powleka się bladością.
—   Boże... - wyszepta z jakimś spazmatycznym westchnieniem. Stukanie powtarza 
się.
—  Podejdź do okna! _ rozkazuje, zamykając rozłożone księgi. Przemyka nagle myśl 
0 partyzantach. Ciarki biegną po grzbiecie. Dziś
właśnie Nela opowiadała wszystkim w biurze, że góralce z Poronina, która 
zadawała się z Niemcami, chłopcy z lasu wepchnęli tam szyszkę...
—  Zobacz, kto stuka! — powtarza mniej pewnym głosem Ludwika.
—   Sama zobacz! — odpowiadam szeptem. Uświadamiam sobie nagle, że w domu 
Ludwiki nic jest znów tak bardzo bezpiecznie, jak to sobie początkowo 
wyobrażałam. Coraz częściej słyszy się o grasującej na Turbaczu partyzantce.
—  Trzeba koniecznie kupić dużego psa — odpowiada bez związku i chwyciwszy z 
biurka ciężki przycisk, wyobrażający odlane w brązie dwa zaperzone wróble, 
podchodzi do okna.
Skradam się za jej plecami zastanawiając się gorączkowo, czy bateria 
przeciwlotnicza ma dziś nocną służbę, czy też Walter jest na górze i usłyszy mój 
krzyk.
—  Machen Sie die fur aufl* — słychać stłumiony przez szybę głos stabsarzta.
—  Ależ pan nas przestraszył! — śmieje się nerwowo Ludwika, witając go na progu.
Stabsarzt zdejmuje powoli czapkę. Na twarzy wyraz zatroskania.
—  Czy nie przeszkadzam? - Patrzy pytającym wzrokiem, kładąc jednocześnie dłoń 
na klapie płaszcza. -Ist schon zicmlich spat... "
* Proszę otworzyć drzwi! ** Jest dość późno...
132
- Niech się pan rozbiera! — mówi szybko Ludwika z ulgą w głosie. — Annemarie 
przygotuje zaraz coś do picia...
—  Nein, nein... — Uśmiecha się blado. — Wracam właśnie z Deutsche Heim. Anglicy 
bombardowali wczoraj Kolonię. Mam poufną wiadomość, że na jedną tylko 
Eupererstrasse spadły trzy bomby... Obawiam się... — Głos mu lekko drży. — Widzi 
pani, siostra lada dzień spodziewa się dziecka. Miała rodzić w domu. Szpitale 
przepełnione... — Rozkłada bezradnym ruchem wypielęgnowane dłonie. — Matka 
ostatnio pisała, że leży chora na zapalenie nerwu kulszowego. Nie schodzi nawet 
do schronu... Eupererstrasse nie jest długą ulicą... — Siada ciężko na krześle, 
starając się nadać twarzy wyraz spokojnej uprzejmości.
—  Przynieś koniak! — Ludwika spogląda na mnie i przesuwa dłonią po ciemnych, 
krótko przyciętych włosach stabsarzta. Poddaje się tej pieszczocie jak kot, 
przyzwyczajony do głaskania.
Przypomniał się nagle wrzesień 1939 roku. Domy-pochodnie. Nieustanny gwizd bomb. 
Trupy na ulicach, rodzące kobiety w schronach. Na czarnym od dymu niebie jak 
uprzykrzone muchy-robacznice brzęczą napastliwie samoloty z czarnymi krzyżami. 
Dwadzieścia pięć dni i dwadzieścia pięć nocy umierała Warszawa.
Wszystko się powtarza, tylko w innym układzie, myślę bez szczególnej satysfakcji, 
wyjmując kieliszki z kredensu. Zaczynam pojmować, dlaczego ludzi szczuje się 
przeciw ludziom. Inaczej nigdy nie byłoby wojen. Trzeba bez przerwy judzić, 
prowadzić opartą na psychologicznych chwytach propagandę, żeby się nienawidzili 
i mordowali.
Zza drzwi dochodzi przyciszony głos z nadreńskim akcentem. Mówi coś o 
nikczemności totalnej wojny, o barbarzyństwie bombardowania cywilnej ludności.
A jednak dobrze, że walą sie im miasta. Niech poczują na własnej skórze, jak to 
smakuje, myślę, rozjątrzając wyobraźnię wspomnieniami. Przed oczami rośnie góra 
gruzu, pod którą wraz z moją matką przestało oddychać kilkaset innych matek.
—  Koniak na stole! — wołam zdławionym przez łzy głosem i wybiegam kuchennym 
wyjściem na dwór. Owiewa mnie chłód górskiej nocy i szum Dunajca. Ziemia i 
smreki pachną odurzająco. W sercu coś boli i rozsadza.
To okropne, ale nie potrafię nienawidzić stabsarzta i jego rodzącej siostry — 
uświadamiam sobie z lękiem. To może dlatego, że pokochałam Niemca? Kocham 
Niemca... Jak to się stało? Dlaczego właśnie Niemca? — Jest we mnie wewnętrzny 
popłoch i uczucie zażenowania. — Muszę stąd
133
jak najprędzej wyjechać - powtarzam gorączkowo w myśli, ale wiem, że tak długo, 
jak jest tu Walter, i ja pozostanę.
Biegnę drogą przed siebie na oślep. Potykam się o kamienic, oddycham otwartymi 
ustami, jak ryba wyrzucona na piasek. Wszystko to daje złudzenie ucieczki, a 
może wybiegania losowi naprzeciw. Wiem przecież, że właśnie tą drogą wraca 
zwykle Walter na kwaterę. Księżyc głębokimi cieniami tnie krajobraz na chłodne 
barwy granatu i czerni. Zatrzymuję się zdyszana na kamienistej ścieżce. Nic 
czuję zimna. Twarz pali, wychłostana wiatrem. Serce wali, nogi drżą. Opieram się 
plecami o chropawy pień smreka, wpijam palce w żywe, wezbrane wiosennymi sokami 
drzewo i wydaje mi się, że stanowię z nim całość. Tc same soki płyną we mnie, 
rozsadzają żyły i pulsują w skroniach.
Czuję na piersiach nieśmiały dotyk jego rąk. Tęsknię do nich tak, jak do 
zwierających się mocno ramion i do tamtego wieczoru na ganku, gdy powiedział, że 
mnie pragnie.
Jakie życie jest skomplikowane, myślę z rozpaczą i chociaż nie chcę się przyznać 
przed samą sobą, że przybiegłam tu z nadzieją, że go spotkam i spełni się to, o 
czym oboje skrycie myślimy, to jednak nie potrafię zawrócić ze ścieżki. A potem 
ucho chwyta szmer. Daleki jeszcze, a już przeczuty i oczekiwany. Chrobot kamyków 
pod butami. Wsłuchuję się chciwie w daleki odgłos kroków. Przybliżają się powoli, 
miarowo. Ogarnia mnie uczucie psychicznej nieważkości. Wszystko, co dzieje się 
we mnie, jest poza mną. Jestem już tylko oddechem i pulsem. Czekam całą sobą. 
Jeszcze dziesięć, a może pięć kroków i wyłoni się na drodze rozjaśnionej 
poświatą księżyca. Chcę wybiec mu naprzeciw, krzyknąć „Walter", ale w tej samej 
chwili serce we mnie zamiera. Ścieżką pod górę idzie leutenant Adalbert. Lekko 
przygarbiony, ręce trzyma głęboko wsunięte w kieszenie płaszcza. Głowa 
opuszczona nisko. Twarz ginie w mroku daszka siodłatej czapki. Wygląda na 
człowieka znużonego życiem. Nawet jego chód mnie zmylił. Mija powoli drzewo, do 
którego jestem przytulona, wpatrzony w czubki swoich połyskliwych butów. 
Wstrzymuję oddech przerażona myślą, że może mnie zauważyć. Przeszedł. Powolne 
kroki oddalają się. Spod mojej stopy obsunął się kamień. Stoczył się z chrzęstem, 
zawadzając o inne
kamienie.
— Wer da?!* — krzyczy leutenant Adalbert. Szczęk odbezpieczanego
rewolweru.
* Kto to?!
134
Byłoby głupio zginąć z jego ręki — przebiega jakoś bez związku przez myśl i 
czuję, jak kropelki potu występują na czoło.
—   Wer da?! — wykrzykuje raz jeszcze nieswoim głosem i w granatowej ciszy 
zatrzymuje się na ścieżce. Szybkim skokiem obraca się w kierunku urojonego wroga. 
W ruchach przypomina osaczone zwierzę.
Boi się! - myślę z jakąś wewnętrzną satysfakcją. Nieprzytomnie się boi, chociaż 
na co dzień udaje bohatera. A jeśli się boi, to znaczy, że my jeszcze jesteśmy, 
że się liczymy, że nie zginęliśmy, że nasza partyzantka czuwa. Łzy wzruszenia i 
dumy spływają po twarzy. Są gorące i przynoszą ulgę. I nagle uświadamiam sobie, 
że i ja przecież boję się partyzantki. Dla nich nie jestem już swoja. Dla nich 
jestem Polką wysługującą się volksdeu-tschce i włóczącą się z Niemcami. 
Dziewczyną zdolną do zdrady, zakałą i kompromitacją narodu. Nic ma dla mnie 
usprawiedliwienia w ich oczach...
Kroki łcutenanta Adalberta oddalają się. Milkną wreszcie, a ja wciąż przytulona 
do chropowatej kory drzewa płaczę bezgłośnie tak, jak się płacze przy pożegnaniu 
kogoś najbliższego. A potem zmarznięta i smutna wracam do domu. W oknach pokoju 
Ludwiki pali się światło. Na poddaszu ciemno. W szybach połyskuje tylko księżyc.
Jutro mu powiem, że dostałam telegram z Warszawy i że muszę wracać — powtarzam w 
myśli bez przekonania — albo powiem, że nigdy nie zostanę jego żoną i że musimy 
o sobie zapomnieć.
W przedpokoju kręci się Stasiowa wyciągając ze spiżarki wędliny.
—   Gości cały dom, a panienka gdzieś uciekła. Pani się bardzo gniewała...
Grzeję zgrabiałe chłodem dłonie nad rozpaloną płytą, wyobrażając sobie 
pożegnalną rozmowę z Walterem i z trudem powstrzymuję łzy.
—  Zrobi panienka kanapki?
Przytakuję głową i zabieram się do otwierania puszki z tuńczykiem. Do kuchni 
zagląda leutenant Adalbert.
—   Znalazła się zguba! — Skłania się lekko w moją stronę. — Wreszcie jest ktoś, 
kto nam dobrze zaparzy kawę! — Jest znów wyniosły i pogardliwy. Ale ja go wciąż 
widzę z odbezpieczonym rewolwerem w ręce, obracającego się nerwowo i strachliwie 
na wszystkie strony. — Gdzie się pani podziewała, krnąbrna Anncmaric? — pyta, 
podchodząc do stołu. Bierze delikatnie w dwa palce kawałek sera i od niechcenia 
zatapia w nim zęby.
—   Szukałam partyzantów! — Spoglądam z przekorą w jego twarz. Jest lekko 
zaczerwieniona alkoholem, pogardliwa i pewna siebie.
135
—  Ach, kwatsch,* dziewczyno! - Obrusza się. - Partyzanci żyją tylko w waszej 
wyobraźni! Dopóki my tu jesteśmy, nic ma miejsca dla żadnego bandyty! — W głosie 
irytacja i ton chełpliwości.
Stasiowa daje mi rozpaczliwe znaki oczami. Z pokoju dobiegają dźwięki trąb i 
bębnów.
—  Znów się slabsarzt upił i znęca się nad gramofonem! — Wzruszam
? irytacją ramionami.
—  Wagner! — wykrzykuje Adalbert w uniesieniu z dłonią podniesioną ostrzegawczo 
ku górze, z oczami zapatrzonymi w przestrzeń. — Tristan Und Isolde... - dodaje w 
rozmarzeniu. - Czy ty, dziewczyno, rozumiesz, co to za przeżycie usłyszeć w tej 
zapadłej polskiej dziurze Wagnera?! — Chwyta mnie za rękę i ciągnie do pokoju. 
Na fotelu półleżąc tkwi stabsarzt z odrzuconą do tyłu głową. Z niebieskich, 
szeroko otwartych oczu płyną łzy. Ludwika ściera je czule palcami przejęta swoją 
rolą. Nos ma zaczerwieniony, oczy lekko szkliste. Bluzka w nieładzie. Na stole 
pusta butelka po koniaku. Wagner ryczy i huczy, zamknięty w czterech ścianach 
góralskiej willi.
—  Isolde... — szepcze wśród spazmatycznego szlochu stabsarzt chwytając Ludwikę 
za rękę. - Isolde...
—  Ich bin bei dir, Liebling..." — wdzięczy się głupio i płasko Ludwika.
Leutenant Adalbert stoi na szeroko rozstawionych nogach, obserwując
z pogardą scenę na fotelu.
—  Patrz, dziewczyno, do czego doprowadza roztkłiwianie się nad sobą! — Robi 
kilka kroków naprzód. - Herr Stabsarzt! — ryczy zagłuszając tony wagnerowskiej 
muzyki. — Pijemy za naszego Fuhrera, za Tysiącletnią Rzeszę, za zwycięstwo!
Stabsarzt odpycha Ludwikę, zrywa się na równe nogi i staje, jak nakręcona kukła, 
na baczność.
—  Jawohl, Herr Leutenant von Staufering! — odpowiada z mocą stabsarzt Spcckmann 
i sięga po na wpół opróżniony kieliszek.
Ludwika przesuwa nerwowo puste butelki w kredensie.
—  Skończył się koniak! — wykrzykuje z rozpaczą w głosie.
—  Będzie nowy! — odpowiada spokojnie leutenant. Obraca się na pięcie i wychodzi 
z pokoju.
* bzdury ** Jestem przy tobie, kochanie...
136
Płyta kończy się zwycięskim akordem. Stabsarzt nastawia ją od początku i 
chwiejąc się lekko na nogach patrzy przed siebie łzawym wzrokiem, dyrygując 
urojoną orkiestrą.
—   Czego się gapisz! — krzyczy na mnie Ludwika. — Przynieś prędko kawy. I 
jakieś zakąski!
Z przedpokoju dobiega do mnie trzask drzwi i jednocześnie na korytarzu donośny 
głos lcutcnanta Adalberta.
—  Kramer!
Czego on chce od Waltera? — ogarnia mnie przerażenie. Podbiegam na palcach do 
oszklonych w górnej części drzwi.
—  Kramer! — woła jeszcze raz, kręcąc się niecierpliwie po mrocznej sieni.
Na górze trzasnęły drzwi. Nie ma dziś nocnej służby — przebiega mi przez myśl. 
Walter zbiega ze schodów, zapinając w pośpiechu klamrę u pasa.
—  Zum Bcfchl, Herr Leutenant!* — Trzaska butami, stając na baczność.
Leutenant Adalbert z założonymi do tyłu rękami obchodzi go dokoła, patrząc z 
góry jak na interesujący okaz robaka.
—  Pójdziecie, Kramer, do mnie na kwaterę i przyniesiecie butelkę koniaku. — 
Wyciąga z kieszeni klucz. — Tylko żebyście za dziesięć minut byli z powrotem... 
— Niedbałym ruchem podnosi rękę na wysokość oczu i zerka na zegarek.
—  Jawohl, Herr Leutenant! — odkrzykuje Walter. Robi w tył zwrot i wybiega z 
sieni.
Stoję bez ruchu pod drzwiami, nic wiadomo na co czekając. Leutenant Adalbert 
kładzie mi dłoń na ramieniu.
—  Co ci się w tym zdechlaku podoba, Anncmaric? — pyta z ironią, prowadząc do 
pokoju.
—  Jest odważny! — odpowiadam bez namysłu, byle tylko powiedzieć coś, co może w 
jakiś sposób dotknąć lcutcnanta Adalberta.
—  Jest tchórzem! — parska leutenant, ściskając mocno moje ramię. — Gdyby nim 
nic był, to już by dawno cię miał! — Śmieje się urągliwie.
Krew nabiega mi do twarzy. Wyszarpuję ramię z mocnego uścisku i uciekam do 
kuchni. Stasiowa trzyma się dłonią za twarz. Szlocha spazmatycznie.
* Na rozkaz, panie poruczniku!
137
—  Nie wytrzymam dłużej tego poniewierania... — mamrocze, rozmazując po 
zbrużdżonych policzkach łzy.
—  Co się stało? — pytam, wypychając leutenanta Adalberta z kuchni.
—  Nic podałam na czas kawy...
Ustawiam pośpiesznie filiżanki na tacy i wyparzam wrzątkiem porcelanowy dzbanek. 
Myślę o Walterze, jak biegnie mroczną drogą przez las po butelkę koniaku.
—  Niech Stasiowa nic płacze... - mówię głośno, żeby się także nic
rozpłakać.
—   Gdzie nasza kawa, dziewczyno?   -  Lculcnant Adalbert uchyla
drzwi.
—  Niech pan ją zabiera. Już gotowa... — Wpycham mu do rąk tacę, a sama po 
chwili wymykam się ukradkiem na ganek. Wdycham łapczywie chłodne, górskie 
powietrze. Ogarnia mnie lęk o Waltera. Wyobraźnia podszeptuje najgorsze rzeczy. 
Nic ma przecież przy sobie broni. W tej samej chwili uświadamiam sobie, że gdyby 
ją miał i musiał użyć, to albo on zabiłby Polaka, albo Polak zabiłby jego. 
Innego wyjścia nic ma. Obie koncepcje są dla mnie straszne i nie do przyjęcia. 
Serce wali niespokojnie. Dlaczego na moje pokolenie musiała przypaść wojna? 
Dlaczego ludzie muszą się nienawidzić i zabijać? Czuję żal do całego świata i do 
siebie samej, że tak głupio ulokowałam swoje uczucia.
Nieoczekiwanie za moimi plecami zjawia się leutenant Adalbert. Czuję na karku 
jego przyspieszony oddech.
—  Anncmarie...
Zaciskam kurczowo dłonie na rzeźbionej belce ganku.
—  Annemarie... — powtarza pieszczotliwym szeptem i jego dłoń zanu-, rza się w 
moich włosach. Obraca mnie raptownie ku sobie. W błękitnawym mroku jego twarz 
wydaje się upiornie blada. — Dziś będziesz moja.
Widzę przed sobą pokój wyłożony baranicami, krokusy, które przyniósł. Czuję smak 
chłodnego pocałunku w słoneczny pierwszy ranek wiosenny.
—  Ja nie chcę wojny!... - mamroczę bez związku, myśląc wciąż o Walterze i o 
naszej partyzantce. - Ja chcę ido domu... Ja nie mam już domu... Ja... — 
Wybucham nieoczekiwanie dla siebie głośnym płaczem.
—  Du, Dummchen...* — Nieskazitelnie białą, złożoną we czworo chusteczką ściera 
z mojej twarzy łzy. Wstydzę się ich. Nie są przeznaczone dla niego, tak jak i 
słowa, które mimo woli powiedziałam głośno. Ode-
* Ty głuptasku... 138
pchnąwszy go, uciekam do pokoju. Stasiowa na klęczkach wyciera mokrą szmatą 
podłogę. Stabsarzt siedzi na fotelu z kompresem na głowie. Popija drobnymi 
łykami kawę. Ludwika poi go nią z macierzyńską czułością.
—  Liebe Lucy... — powtarza w kółko płaczliwym tonem. — Liebe Lucy, czy ja mam 
jeszcze własny dom? — Pijacka czkawka utrudnia mówienie. — Trzy bomby na jedną 
małą uliczkę... Trzy bomby...
Leutenant Adalbert przebiera w płytach. Stasiowa z szufelką pełną nieczystości 
wymyka się z pokoju.
—   Coś dla ciebie, Annemarie... — dotyka igłą płyty i obraca twarz w moją 
stronę. Stoję oparta plecami o wielki zegar. Tyka głośno i monotonnie. Ze 
zdartej płyty dobiega miękki głos Willi Forsta:
Du hast Gliick bei den Frau, Bellami So viel Gliick bei den Frau, Bellami Bist 
nicht schón, doch scharmant, Bist nicht Gliick, doch galant, Bist kein Held, nur 
ein Mann, der gefdllt...
Leutenant Adalbert kołysze się lekko w biodrach. Zęby obnażone w uśmiechu. Idzie 
do mnie powoli w smudze złotawego światła. Czuję się jak osaczone w matni 
zwierzę.
—  Darf ich bitten?* — Szarmanckim ruchem opuszcza nisko głowę.
—  Nie umiem tańczyć - kłamię, nie patrząc mu w oczy.
Bez słowa opasuje mnie ramieniem i, prawie unosząc w powietrzu, ciągnie w kąt 
pokoju, gdzie jest kawałek wolnego miejsca. Przed oczami mam plecione, srebrne 
naramienniki. Gdy usiłuję go odepchnąć, moja dłoń trafia na czarny, żelazny 
krzyż. Czuję do niego i do siebie wstręt. Co ja właściwie robię w tym burdelu? 
Muszę stąd wyjechać. Wyjechać za wszelką cenę... — postanawiam w myśli.
Stabsarzt Speckmann znów wymiotuje na podłogę. Ludwika trzyma jego krótko 
ostrzyżoną głowę w obu dłoniach i przebiera nogami, żeby nie ochlapał jej 
pantofli. Głośne stukanie do drzwi. W progu staje wyprężony na baczność Walter z 
butelką w dłoni. Twarz ma zaczerwienioną, oddycha głośno.
Musiał całą drogę biec, myślę z rozpaczą i staram się znów oswobodzić z ramion 
leutenanta Adalberta, ale on trzyma mocno. Nie przerywając tańca rzuca 
rozkazującym tonem w stronę Waltera.
—  Postawcie butelkę na kredensie i odsuńcie stół, Kramer.
* Czy można prosić?
139
Walter nie patrzy na nikogo. Wykonuje szybko rozkaz i znów przybiera pozycję 
wyczekującą. Ogarnia mnie coraz większe zmieszanie i jakiś nieokreślony wstyd. 
Leutenant przyciska mnie coraz mocniej do siebie. Willi Forst czaruje głosem.
Jede Frau, wenn du kiisst, Machst du glCicklich, wie noch nie Bellami, Bellami, 
Bellami... Płyta kończy się. Stabsarzt wyrzucił z siebie resztki jedzenia i znów 
popija kawę z rąk Ludwiki.
—  Nastawcie jakieś tango, Kramer.
—  Nie chcę tańczyć! — krzyczę, wyszarpując się z objęć Adalberta. Walter, 
odwrócony do nas plecami, przerzuca płyty.
—  Ale ja chcę! — odpowiada zimnym tonem leutenant i wykręca boleśnie moją rękę, 
którą chcę wyrwać z jego uścisku.
—  Kramer! — krzyczy, gdy rozlegają się pierwsze tony tanga. — Sprzątnijcie to 
świństwo kolo stabsarzta.
—  Jawohl, Hcrr Leutenant - odkrzykuje beznamiętnie Walter. Po chwili wraca z 
szufelką. Nasze oczy spotykają się na ułamek sekundy. Walter przykrywa swoje 
rzęsami. Twarz nic wyraża nic.
—  Pospieszcie się, Kramer! — rzuca przez ramię leutenant Adalbert i 
ostentacyjnie przyciska mnie do siebie. Jego ręka lekko drży na moich plecach.
—  Anncmarie! — odzywa się nagle Ludwika. — Idź do piwnicy i przynieś dla 
stabsarzta szklankę kwasu z kiszonej kapusty. To mu dobrze zrobi.-
Czuję z ulgą, że ramiona leutenanta rozluźniają się. Wymykam się z nich zwinnie 
i wybiegam z pokoju. Twarz mi płonie. Trzęsę się cała. W kuchni Stasiowa kiwa 
się sennie na stołku.
—  Do Niemca to tylko pasuje słowo świnia. Pije i rzyga... — mamrocze na mój 
widok. — A nasza pani to ma zdrowie, żeby tak całe noce z nimi przesiadywać...
—  Gdzie klucz od piwnicy? — Rozglądam się za jakimś garnkiem. Stasiowa podaje 
mi lichtarz i zapałki.
—  Wisi przy drzwiach, ale niech panienka uważa na schodki, bo śliskie.
Wchodzę do ciemnego, cuchnącego wilgocią i ziemniakami pomieszczenia. Lichtarz 
ze świecą stawiam na skrzynce z puszkami konserw. Żeby coś z tego bogactwa można 
było posłać Jadźce, przebiega przez myśl i za-
140
glądam do skrzynek ustawionych długą ławą pod ścianami. Sardynki, tuńczyki, 
makrele, smalec, mielona szynka, pasztet z gęsich wątróbek. Walter kiedyś 
opowiadał, że w Niemczech jest racjonowanie żywności i że czasem coś ze swoich 
skromnych przydziałów wysyła matce. Najczęściej puszkę tuńczyka, którą dostaje 
poza margaryną i marmoladą na cztery kolacje. Żeby być dobrym żołnierzem, trzeba 
nienawidzić. Żeby dobrze jeść, należy być świnią bez skrupułów. Wzdycham do 
własnych myśli, odsuwając napoczętą skrzynkę z holenderskim masłem w puszkach. W 
korytarzu skradające się, ciche kroki. Odwracam się i patrzę z lękiem w czarną 
czeluść otwartych drzwi. W pomarańczowym blasku świecy staje leutenant Adalbert. 
Odruchowo sięgam po lichtarz.
—  Już idę! - mówię szybko, rozglądając się za pustym garnkiem. Leutenant 
Adalbert bez słowa wyjmuje lichtarz z mojej dłoni i zdmuchuje świecę.
—  Proszę mnie puścić! - Szamoczę się z nim w ciemności. Jedną ręką chwyta mnie 
wpół, a drugą za włosy.
—  Powiedziałem, że cię wezmę... — mówi spokojnie, z ustami przy moich ustach.
Biję go pięściami na oślep.
—  Nie szarp się! I tak ci nic nie pomoże... — Głos ma wyniosły i zimny. Wykręca 
mi ręce do tyłu, przypiera do skrzynek z sardynkami.
—  Nie broń się, Annemarie... — Ton jego głosu zmienia się na miękki i 
pieszczotliwy. — Nie chciałbym cię brać gwałtem. Mam dość walki o każdą rzecz na 
tej przeklętej ziemi...
—  Proszę mnie puścić! - mówię cicho, licząc na tę miękką nutkę w jego głosie.
—   Chcę ciebie!
—  Ale ja nie chcę!
—  Zapominasz, że jestem zdobywcą a wszystko, co jest na tej ziemi, należy do 
nas!
—  Będę krzyczała!
—  To nie pomoże! Zabiję każdego, kto tu wejdzie!
Zaczynam się szarpać i kopać. Leutenant Adalbert rozrywa mi sukienkę. Ogarnia 
mnie wściekłość. Oboje szamoczemy się zajadle w ciemnościach. Leutenant Adalbert 
jest silny i brutalny. Powoli zdobywa nade mną przewagę.
—  Walter! Walter! — krzyczę rozpaczliwie i uderzam napastnika na oślep w twarz. 
Zatyka mi dłonią usta. Gryzę go w rękę. Przewraca mnie na
141
okryte workami ziemniaki. Jedyną wolną ręką usiłuję go zepchnąć z siebie. 
Wściekłość i nienawiść dodają mi sił. Łoskot przy drzwiach. Błysk latarki.
—  Raus!* — ryczy leutenant Adalbert, podrywając się na równe nogi
— Raus!
Siadam na osuwających się pode mną ziemniakach. Trzęsącymi się rękami 
przytrzymuję rozerwaną na piersiach sukienkę. W otwartych na oścież drzwiach 
stoi Walter. W opuszczonej dłoni latarka. Blady krąg światła pada na beton 
podłogi.
—  Raus! - powtarza lodowatym tonem leutenant Adalbert i powoli sięga do kabury 
z rewolwerem.
Walter tkwi nieporuszony na szeroko rozstawionych nogach, cały sprężony w sobie, 
jak zwierzę gotowe do skoku.
—  Pójdziecie pod sąd, Kramer!
—  Jawohl, Hcrr Leutenant! - odpowiada ponuro i nie rusza się z miejsca.
Adalbert w przekrzywionym krawacie i bryczesach powalanych ziemią bawi się 
niedbałe rewolwerem.
—  A teraz raus stąd, Kramer! Nic macic tu nic do roboty! Zrywam się z 
ziemniaków. Szybko zanurzam kubek w beczce z kapustą
i wyciągam rękę z nim w stronę Waltera.
—  Proszę to zanieść stabsarztowi...
Stoi bez ruchu, wpatrując się wyczekująco w leutenanta Adalberta, tak jakby mnie 
zupełnie nic zauważył.
—  Zanieście to, Kramer!
—  Jawohl, Hcrr Leutenant! - Trzaska obcasami butów i oddala się miarowym 
krokiem.
Drżącymi palcami zapalam świecę w lichtarzu. Na twarzy leutenanta Adalberta znów 
ten dawny, ironiczny i chłodny uśmiech.
—  Idź stąd, Anncmarie... — Chowa rewolwer do kabury.
Szukam jego szarych oczu, ale nic mogę wymówić słowa. I tak wiem, że nic 
potrafiłabym żadnymi słowami obronić Waltera.
—   Idź już, dziewczyno! — W głosie zniecierpliwienie. Idę po omacku przez wąski 
korytarz i cicho, na palcach, wsuwam się do dziecinnego pokoju. Zza drzwi 
dochodzi stłumiony szloch stabsarzta Spcckmanna i nie-
* Precz! 142
udolnie klecone po niemiecku czułości Ludwiki. W pokoju duszno. Otwieram okno. 
Walter stoi na ganku w księżycowej poświacie.
—  Anncmarie... — wymawia bardzo cicho. — Boję się o ciebie. Zostaniesz tu 
wkrótce sama.
—  Co oni z tobą zrobią?
—  Nic wiem... — Odwraca ode mnie oczy. Czuję, że chce coś ukryć. -* Czy... Czy 
mogą cię wysłać na front?
—   W najlepszym razie... — Uśmiecha się gorzko.
—  To wszystko przeze mnie... — Spoglądam w jego ściągniętą bólem twarz. Czuję 
wyrzuty sumienia. Przeraża mnie myśl, że może przeze mnie zginąć. - Nigdy sobie 
tego nie daruję, Walterze.
Ujmuje moją twarz w dłonie.
—   Będziesz na mnie czekała?
—  Będę.
Patrzymy sobie długo w oczy, jakbyśmy chcieli je na zawsze zapamiętać, 
powiedzieć nimi wszystko to, czego nie potrafiliśmy ująć w słowa, na co nigdy 
nie mieliśmy czasu i odwagi.
—  Wkrótce zacznie świtać. Muszę iść na służbę... — Pochyla się i dotyka ustami 
mojej ręki przytrzymującej sukienkę. Jego ciemna, wąska głowa spoczywa przez 
chwilę w moich ramionach. Niebo nad górami szarzeje, gwiazdy pobladły. Z pokoju 
Ludwiki dochodzi piekielny jazgot marsza z Tannhuusera Wagnera. Berbel jęczy 
przez sen. Chłopak porusza się niespokojnie na łóżku.
—   Idź już... — wszeptuję mu we włosy, całując je delikatnie. Jest mój. Czuję 
się odpowiedzialna za jego losy, za naszą miłość.
—  Nic chodź tam...
—  Nie pójdę — Uśmiecham się do niego przez łzy i zamykam cicho okno.
'   •
—  Zachowujesz się jak dziwka! Kompromitujesz siebie i mój dom! Z takim 
usposobieniem do niczego w życiu nie dojdziesz, zapamiętaj to sobie! — krzyczy 
Ludwika, ścierając z mebli urojony kurz.
Wiosenny deszcz uderza o szyby. Góry zasnute mgłą. Siedzę na krześle pod 
tykającym beznamiętnie zegarem i ceruję rozdartą sukienkę. Szkoda, że nie zrobił 
tego Walter, myślę z głośnym westchnieniem, które Ludwika przyjmuje za akt 
skruchy, bo dodaje łagodniejszym już głosem.
143
—   Sama widzisz, do czego to doprowadza... — Podchodzi do radia i przekręca 
gałkę.
—  A ja tak bardzo chciałam cię dobrze wydać za mąż... Tylu do nas przychodzi 
oficerów. Mogłabyś na razie dostać się na volkslistę. Nie masz już chyba złudzeń, 
że cokolwiek powstrzyma Niemców w zdobyciu Europy?... Pomyśl wreszcie o swojej 
przyszłości. Ja ci zawsze pomogę. Rodzina powinna trzymać się razem. Jestem może 
szorstka i wymagająca, ale nie jestem zła...
—  Przecież to nie ja, a leutenant chciał mnie zgwałcić... — Podnoszę na nią 
oczy, przerywając na moment szycie.
—  Twoja wina! Kręcisz tyłkiem, przewracasz oczami, latasz za byle żołnierzem. 
Niby dlaczego miałby cię oszczędzać!? Trzeba zachowywać się jak dama, wtedy nic 
takiego cię nie spotka — dodaje mentorskim tonem. Patrzy na mnie wyniośle i z 
góry, z niechęcią w pięknych oczach. — Dlaczego mnie się nic takiego nie 
zdarzyło?
—  A bo ja wiem? — Wzruszam ramionami. — Może cię nikt nie chciał, a może 
godzisz się sama?
—   Bezczelna dziwka! A do tego jeszcze głupia... — dorzuca mściwie. Przez radio 
podają wiadomości z frontu wschodniego. Rosjanie cofają
się pod Leningrad. Niemcy są zaledwie 300 kilometrów od Moskwy. W Afryce 
ofensywa posuwa się w kierunku na Egipt. Pod Tobrukiem trwają walki. O nalotach 
na Niemcy ani słowa.
Co się stanie z Walterem? Jak będzie się zachowywał leutenant Adalbert, 
zastanawiam się, zapatrzona w wielkie pudło radioodbiornika nie zwracając już 
uwagi na mamroczącą coś jeszcze pod nosem Ludwikę. W przedpokoju trzaskają drzwi. 
Ktoś energicznie wyciera nogi. Serce podchodzi do gardła. Ludwika odruchowo 
obciąga zielony sweter i przystraja twarz w wystudiowany półuśmiech zadumy. Do 
pokoju wchodzi stabsarzt Speckmann z doniczką różowych hortensji pod pachą.
—  Idź do dzieci! — rzuca w moją stronę Ludwika wyciągając afektowanym gestem 
dłoń w stronę gościa.
—  Gnadige, liebe Frau...* — zaczyna stabsarzt Speckmann uroczyście. Wysuwam się 
z pokoju, nie bardzo wiedząc, co z sobą robić. Berbel
i Bruno bawią się w sąsiedniej willi z dziećmi sąsiadów. Stasiowa poszła po 
kontyngentowy przydział żywności do niemieckiego sklepu. Przywieźli dziś 
tłuszcze i wędliny. Stoję w oknie dziecinnego pokoju zapatrzona w
* Szanowna, droga pani...
144
połyskliwą zasłonę deszczu. Jest ujęta w ramę ganku z rzeźbionym w serca okapem, 
niby ruchoma kurtyna w teatrze. Gdy skończy się wojna, będę zasypiać i budzić 
się w ramionach Waltera — snuję w myśli marzenia. I będę go kochać nawet wtedy, 
gdyby został kaleką. Może wtedy jeszcze bardziej. Byle Bóg zachował go przy 
życiu... Do kuchennych drzwi głośne walenie. Biegnę otworzyć. Przemoczone 
deszczem dzieciaki wpadają do przedpokoju.
—  Tante - skarży się płaczliwym głosem Berbel. — Jurek od Zawa-dowskich 
powiedział, że Pan Bóg mnie skarze, bo jestem Niemką, a Niemcy mordują ludzi! — 
Patrzy na mnie wyczekująco niebieskimi oczami dopraszającymi się zaprzeczenia.
—   Wytrzyj nogi i zdejmij płaszczyk — mówię ostrożnie.
—  A Władek i Zosia — to jak bawiliśmy się w wojnę, chcieli być partyzantami. Ja 
i Berbel mieliśmy udawać Niemców. I miałem powiedzieć, że Hitler jest gówno i 
mieli nas powiesić!... — tarmosi mnie za rękę rozogniony Bruno. — A to ja ich 
przecież powinienem wieszać. No nie, Tante?
—  Nie mów takich brzydkich słów! — strofuję go, wycierając mokre włosy Berbel 
chustką do nosa.
—  My im podpalimy dom, jak się nie będą chcieli z nami bawić! — odgraża się 
dziewczynka.
—   I powiesimy im psa! — dodaje mściwie Bruno, ściągając kraciastą wiatrówkę i 
pociągając zakatarzonym nosem.
—   Co się znów tam dzieje?! — Ludwika uchyla drzwi od pokoju. — Czy w tym domu 
może być przez chwilę spokój?
Berbel wybucha spazmatycznym płaczem i rzuca się matce na szyję.
—   Czy mnie naprawdę Pan Bóg skarze i wylecą mi wszystkie zęby, bo kocham Onkla 
Kautschka i Papę stabsarzta, i Onkla Adalberta?
Wymykam się do kuchni, zostawiając Ludwikę z zapłakanymi dziećmi. Deszcz wciąż 
pada, chłód przebiega gęsią skórką po rękach. Są do łokcia obnażone. Mam na 
sobie lekką bluzkę w niebieskie kropki, którą donaszam po Ludwice. Walter ją 
bardzo lubi. Podrzucam drewno pod płytę, nasłuchując znajomych kroków. Na górze 
wciąż cisza. Nie ma Botho Kerla ani Strazenba-cha. Nie ma w ogóle nikogo z 
żołnierzy. Czy posłano ich w góry, czy na ćwiczenia. Czy może mają jakąś tam 
swoją oddziałową odprawę, jakiś pułkowy Feiertag? Cywile o takich rzeczach nie 
wiedzą, zwłaszcza nie-volksdeutsche. Więc nie mogę się niczego dowiedzieć o 
Walterze. Gdy myślę o tym, że mogę go stracić, staje mi się jeszcze bliższy i 
bardziej upragniony.
145
Zrobiło się już bardzo późno. Wreszcie Ludwika skądś tam wróciła. Nie chcę się 
domyślać, skąd. Ostatecznie - moje sprawy, czy jej!
-  Dobrze, że już jesteś. Byłam trochę niespokojna.
-   O mnie? Dlaczego? - Ściąga z głowy jedwabną, białą chustkę i poprawia dłonią 
włosy.
-  Stabsarzt też mówił, że wieczorem nie powinnaś sama wychodzić.
-  Bzdura! - Wzrusza krągłymi ramionami obciśniętymi zielonym trykotem sweterka. 
Przechadza się po pokoju krokiem kobiety zadowolonej z siebie i z życia. - Są 
przecież żołnierze. Nawet teraz szło za mną trzech i z daleka oświetlali mi 
drogę latarkami. - W tej samej chwili ktoś stuka do drzwi.
-  Pewnie stabsarzt wraca. On też jest w tobie porządnie zakochany... Ludwika, 
wygładzając kołnierzyk przy sweterku, idzie za mną na palcach, żeby nic obudzić 
dzieci.
-  Ach ci mężczyźni! - szepcze ze źle ukrywaną satysfakcją w głosie. Za drzwiami 
stoi trzech żołnierzy w zielonych płaszczach, z trupimi
główkami na siodlatych czapkach. Robi mi się jakoś niewyraźnie w okolicy żołądka. 
Taka wizyta nic może wróżyć nic dobrego. Nawet w niemieckim domu. — Proszę 
wejść... - słyszę za swoimi plecami niezdecydowany głos Ludwiki.
-   Czy zastaliśmy któregoś z panów oficerów? - zapytuje jeden z przybyłych, 
wysuwając się naprzód i salutując służbiście.
-  Nie! — odpowiadamy prawie jednocześnie z ulgą.
-  Also, gut!" - mówi ten sam wysoki żołnierz i odsuwając nas dłonią na bok 
wpuszcza do wnętrza kolegów. - Proszę zaprowadzić nas do biurowego pokoju - mówi 
rozkazującym tonem i lekko popycha Ludwikę w kierunku uchylonych drzwi.
-  Ale o co chodzi? - denerwuje się Ludwika, stojąc pośrodku oświetlonego pokoju, 
i usiłuje się uśmiechnąć. Jej palce nerwowo manipulują przy sztywno 
zaondulowanych włosach.
-  Zaraz się, suko, dowiesz! - odzywa się najczystszą polszczyzną ten wysoki i 
wyciąga z kabury rewolwer.
-  Ależ, panowie!... — wyszeptuje zdławionym głosem Ludwika, cofając się tyłem 
do ściany.
Teraz już i ze mną koniec! - przebiega mi przez myśl i słyszę w skroniach 
pulsowanie własnej krwi. W ustach sucho i jakaś miękkość w
* Zatem w porządku. 146
kolanach. Przeraźliwie wyraźnie czuję zapach świeżo pastowanej podłogi, wody 
kwiatowej i widzę dokładnie, prawic tak jak przez szkło powiększające, wzór 
pstrokatych zasłon w oknach.
—  Ależ panowie, ja... ja... — coś tam mamrocze Ludwika, blada i nagle zmalała. 
Przypomina sflaczały balonik, z którego ucieka powietrze.
—  Pewnie zaraz usłyszymy, że jesteś niewinna, że musiałaś, że ci grozili!... — 
Napiera na nią rosły partyzant, podrzucając w ręce ciężki rewolwer. - Znamy te 
śpiewki, żołdacka dziwko!
Opieram się dłońmi o szafę. Zostawiają wilgotny ślad. Co robić? Co mam robić, 
myślę gorączkowo, ale w głowie zupełna pustka wypełniona jedynie gorącym, 
głośnym pulsowaniem. Więc tak wygląda lęk przed czymś niewiadomym, kołacze w 
mojej świadomości i z trudem wciągam głęboko powietrze, którego wciąż braknie.
—  Szkoda dla ciebie nawet kuli... — dochodzi do mnie jak przez filtr z waty 
głos któregoś z partyzantów.
Chcę coś powiedzieć, ale orientuję się, że nikt na mnie nie zwraca uwagi, że 
wszystko, co się dzieje, dotyczy tylko Ludwiki. Przez ułamek sekundy moje oczy 
spotykają się z oczami chłopaka opartego plecami o drzwi. Są duże i niebieskie. 
Staram się swoich nie odwracać. Wytrzeszczam je aż do bólu, do piekącej mgiełki, 
która przysłania pyzatą, okrągłą twarz.
—  Jezus, Maria! — słyszę zduszony skowyt Ludwiki, wydobywający się gdzieś spod 
ubłoconych buciorów, i widzę jak zwinne dłonie okręcają jej pięknie ufryzowaną 
głowę futrzaną kurtką. A później szybki plaskający odgłos razów po gołym ciele, 
szamotania, wymachiwania nóg, zdławione jęki. Ale to wszystko dzieje się jakby 
poza mną, w jakimś innym wymiarze, jak fragment złego snu. Nie mogę się ruszyć z 
miejsca, nie mogę krzyknąć. Z trudem łapię uchylonymi ustami powietrze. Nagle 
wydaje mi się, że gdzieś tam pod czaszką kręci się pęknięta płyta. Zacina się 
wciąż w tym samym miejscu, nie mogąc wyjść poza granicę: „W imieniu 
Rzeczypospolitej... W imieniu Rzeczypospolitej... W imieniu..." Ta płyta kręci 
się już od wieczności — to znaczy od momentu, gdy Ludwika zaczęła cofać się pod 
ścianę. A może jeszcze przedtem... Otwieram oczy. Tańczą w nich zielone płaszcze 
w dziwnych podskokach, ubłocone buty, a później zwinięta w kułak pięść tuż przed 
samym nosem. Jest ogromna i koścista.
—  A ty uważaj, żebyśmy w przyszłości nie musieli się i do ciebie fatygować...
147
•
Zawarczał przed domem motor. Biegną do okna. Ulewne smugi deszczu rozmazały 
świat na szaro. Z siodełka zeskakuje żołnierz. Gumowy, długi do pięt płaszcz 
połyskuje wilgocią. Na opaloną twarz skapuje z hełmu woda. Kilkoma susami 
przebiega podwórko. Słyszę, jak jego ciężkie buty dudnią po schodach. Wymykam 
się na palcach do sieni i czatuję przy drzwiach. Minuty rozciągają się w 
nieskończoność. Boję się, żeby nie przybiegły dzieci, albo żeby Ludwika nie 
przypomniała sobie o moim istnieniu. Nasłuchuję szmerów za drzwiami i 
rozbieganych kroków na pięterku. Może krzesło? Z pokoju Ludwiki dobiega głośny 
śmiech stabsarzta Speck-manna i pisk dzieciaków. Pewnie pokazuje im sztuczkę z 
pudlem Putzi wyciętym z papieru. Na górze trzask przekręcanego w zamku klucza. 
Podchodzę do poręczy schodów i patrzę wyczekująco w mroczną czeluść.
-  Sind Sie Fraulein Annemarie?* - Żołnierz patrzy na mnie z jakąś trochę nawet 
pogardliwą ciekawością na piegowatej twarzy.
-   Gdzie jest Walter? - Szukam pod głęboko nasuniętym hełmem
jego oczu.
-  Kramer za godzinę odlatuje. Mara panią ze sobą zabrać, ale tak, żeby nikt o 
tym nic wiedział...
-  Jestem gotowa! - mówię szybko i uśmiecham się do niego przyjaźnie, żeby się 
tylko nie rozmyślił.
-  Jedźmy! - Wskakuję do przyczepy i kulę się w niej, żeby być jak najmniej 
widoczną. Żołnierz rzuca mi na kolana plecak, naciska starter nogą i uśmiechając 
się do mnie ustami pełnymi białych jak kostki cukru zębów rusza z miejsca pełnym 
gazem. Wyskakujemy na drogę. Wiatr z deszczem uderza w twarz. Za chwilę moja 
bluzka oblepia ciało i kropelki deszczu spływają na koszulę. Włosy przylepiają 
mi się do szyi. Czuję się jak pod lodowatym prysznicem. Trzęsę się z zimna, zęby 
szczękają. Tulę do siebie wielki tobół plecaka pobrzękujący hełmem i menażkami. 
Kamyki pryskają spod kół. Błoto rozchlapuje się czarnymi wachlarzami. Motor 
ryczy, krajobraz rozmazuje się w ziclono-brunatnej smudze. Kierowca pewnie jest 
kurierem. Jeździ jak szatan, myślę z podziwem i ścieram mokrą dłonią ściekające 
po twarzy strużki wody. Łapię otwartymi ustami powietrze i uważam, żeby na 
jakimś wyboju nie wyskoczył z przyczepy plecak. Wpadamy w las. Deszcz nie ustaje. 
Przemykamy się między dwiema
* Czy pani jest panną Annemarie?
148
ścianami zieleni i mgły. Za którymś z rzędu zakrętem motor nagle zwalnia.
— Tu pani będzie czekała na Kramera. Niedaleko są nasze baraki.
Staję na wilgotnym igliwiu pod zwiewnymi gałązkami modrzewia drżąc z zimna. 
Deszcz to się wzmaga, to zacicha szeleszcząc w zielonych igłach. Białawe zwitki 
mgły ciągną się między pniami drzew. Warkot motoru milknie. Wychodzę ze swego 
ukrycia na drogę. Deszcz się zmniejsza, ale mgła gęstnieje. Unosi się smużkami 
ku górze, rozsnuwa po igliwiu i trawie. „Kwiecień — plecień" przypomina się 
przysłowie tak często używane przez moją matkę. Przyjeżdżałam z nią w góry jako 
mała dziewczynka. Opowiadała legendy o śpiących w Tatrach rycerzach. O wojsku 
królowej Jadwigi. Każdego roku w skalnych rozpadlinach szukałam moich śpiących 
rycerzy, aż wreszcie przestałam wierzyć legendzie...
~* Annemarie! — Biegnie do mnie Walter, potykając się o kamienie. Z plecakiem, 
karabinem, w furażerce i w płaszczu z podniesionym kołnierzem wygląda jakoś 
inaczej. - Jak mogłaś ubrać się tak lekko?! Pożyczyłem dla ciebie pelerynę od 
Strazcnbacha. — Narzuca mi ją na ramiona, zakrywa kapuzą włosy. — Drżysz cała z 
zimna... Mamy prawie trzy kilometry marszu na lotnisko... - dodaje z troską w 
głosie. — Odkomenderowano mnie na front. Tak się martwiłem, że cię już nie 
zobaczę... Obejmuję go za szyję. Całuję chłodne, mokre od deszczu policzki.
—  Będę się martwiła o ciebie.
—   Wrócę, Annemarie.
—  Ale kiedy?
—  Tego nikt nie wie... — uśmiecha się bezradnie.
—  Będziesz pisał?
—  Kiedy tylko będę mógł. — Przytula mnie do mokrego płaszcza, całuje po 
ociekających deszczem włosach. — Och, Annemarie, nie płacz, bo i ja się 
rozpłaczę... — Stara się do mnie uśmiechnąć.
—  To wszystko przeze mnie.
—  Nie myśl tak, Annemarie. Prędzej czy później było to nieuniknione. Jestem 
przecież żołnierzem — dodaje ciszej, jakby mówił o czymś wstydliwym. Stoimy w 
deszczu i mgle z twarzą przytuloną do twarzy, objęci uściskiem i bliżsi sobie w 
tej chwili niż kiedykolwiek. Kamienista droga. Smreki. Poszum wiatru.
—  Musimy już iść. Nie mogę się spóźnić. — Biegniemy drogą w dół. Na plecaku 
Waltera pobrzękuje hełm i menażka. Nogi nam się ślizgają po rozmokłej glinie.
149
-  Daj karabin, będzie ci lżej...
-  Nie mogę, Anncmaric.
-  Daj, chcę ci pomóc. Tu i tak nas nikt nic spotka. - Chwytam go za połę 
płaszcza. Przystaje, ściąga z ramienia karabin i wciska mi go do
ręki.
-  Moja Krimhilda z Nibelungów...
Trzymam karabin mocno w obu dłoniach i biegnę obok Waltera. Jego kroki są coraz 
szybsze.
-  Kiedy się wojna wreszcie skończy?! - pytam z westchnieniem.
-  Teraz już niedługo. Wkrótce zajmiemy całą Rosję...
-  Ale Rosja jest taka duża, Walterze... Czy naprawdę w to wierzysz?...
-  Muszę.
Milkniemy na chwilę. Z lasu na drogę wypełzła mgła. Biegnąc, rozglądam się. 
Ogarnia mnie lęk, że mogą napaść na nas partyzanci. Walter jest dwa kroki przede 
mną i wciąż zwiększa tempo. Nogi się ślizgają, gumowa peleryna utrudnia ruchy.
-  Walter! - wołam zdyszanym głosem. - Potrzymaj karabin, bo muszę poprawić 
bucik.
Zatrzymuje się i ocierając rękawem ściekające z furażerki na twarz krople wody, 
bierze z moich rąk broń. Udaję, że zawiązuję sznurowadło.
-  Pośpiesz się, Anncmarie!
-  Idź naprzód, zaraz cię dogonię.
-  Nie chcę cię tutaj samej zostawić... - Jego oczy błądzą po obu
stronach lasu.
-  Dlaczego? - pytam z rosnącym nagle lękiem.
-  Naprawdę nie mamy już czasu, Annemarie. - W głosie zniecierpliwienie. Chwyta 
mnie za rękę i biegniemy w dół. - Annemarie.» - zaczyna zdyszanym głosem, - czy 
nie ma do domu innej drogi jak przez las?
-  Jest, ale znacznie dłuższa.
-  Wracaj nią, Annemarie...
-  Dobrze - ściskam jego rękę. Wiem, że myślimy o jednym, ale żadne z nas się z 
tym nie zdradza.
Droga się rozszerza, biegnie już prawie płasko. Błoto rozjeżdżone kołami wozów i 
motocykli. Przez mgłę dociera do nas daleki, przytłumiony warkot silników. 
Przeskakujemy kałuże, omijamy błotniste koleiny. Moje buty są umazane gliną, 
wewnątrz chlupocze woda.
-  Tutaj musimy się rozstać... - zatrzymuje się przed świerkiem oka-pującym 
deszczem. Bez słowa zarzucam mu ramiona na szyję. Przytulam
150
się do niego cała. W bok uderza puszka z maską przeciwgazową. Klamra od pasa 
uwiera w żebra. Twarz Waltera jest wilgotna od deszczu i potu. Zsuwa kapuzę z 
moich włosów, zanurza w nich usta. Drżącymi dłońmi gładzi moje ramiona.
—  Tyle chciałem ci powiedzieć, a teraz brak słów, brak czasu...
—  Ja wszystko wiem... - Głos mi się łamie i zaczynam szlochać. Wydaję mi się, 
że jeszcze raz tracę dom. Że osierocono mnie po raz drugi i że moje życie będzie 
już tylko zawsze pasmem pożegnań.
—  Będziesz moją żoną? — Patrzy mi uważnie w oczy.
—  Będę — wymawiam szeptem, dławiąc się łzami.
—  Nie zawiedziesz się na mnie, Anncmaric...
Zwieramy się ustami z zajadłością i determinacją, jakbyśmy chcieli się nawzajem 
przeniknąć, stopić w jedną całość. W naszym pocałunku jest więcej rozpaczy niż 
namiętności. Siłą odciąga moje ramiona. Całuje zziębnięte, mokre od deszczu 
dłonie i odwróciwszy się, zaczyna biec na oślep, potykając się o wyboje, 
rozchlapując butami kałuże wody. Stoję na środku błotnistej drogi skamieniała z 
bólu, z pięścią wciśniętą między zęby. Samotna, jak tylko samotnym człowiek być 
potrafi. Gorące łzy zalewają oczy. Nic czuję już lęku nawet przed partyzantką. 
Niechby przyszli i zabili.
—  Walter! — krzyczę rozpaczliwie, gdy dobiega do zakrętu, który mi go na zawsze 
zabierze. — Walter! — Mgła i wilgotny las jak gąbka chłoną mój głos. Walter nie 
obejrzawszy się, znika w perspektywie gliniastej, rozmokłej drogi...
•
Półżywa ze zmęczenia, przemoczona i ochlapana błotem zjawiam się o zmroku przed 
drzwiami Ludwiki. Dłoń podniesiona do stukania zawisa w powietrzu. Spoglądam w 
ciemną czeluść schodów, tak jak w dniu, kiedy przybyłam po raz pierwszy do tego 
domu. Pozornie nie zmieniło się nic. Ta sama ćmiąca żółtawo pod sufitem żarówka. 
Mosiężna tabliczka na drzwiach. Zabłocone buty... Stukam. Nikt nie otwiera. 
Wieszam na poręczy schodów mokrą pelerynę i znów podchodzę do drzwi. Stukam raz 
jeszcze. Pewnie nie ma Stasiowej w domu, myślę zobojętniała na wszystko i 
decyduję się nacisnąć klamkę. W ciemnym przedpokoju nie widzę twarzy Ludwiki. 
Krecha jasnego światła z uchylonych drzwi przecina na ukos malowaną na czerwono 
podłogę. Idę bez słowa do tej jasnej smugi i pchnięta w plecy ląduję pośrodku 
pokoju. Stabsarzt zrywa się na mój widok z krzesła i natychmiast siada. Zupełnie 
jak drewniany diabełek wy-
151
skakujący z pudełka za naciśnięciem sprężynki. Leutenant Adalbert ze 
skrzyżowanymi na piersiach rękami stoi oparty o ścianę z beznamiętnym, dalekim 
wyrazem twarzy. Jest cisza. Doznaję wrażenia, że dopiero skończono o mnie mówić. 
Trudno ustać na nogach ze zmęczenia. Mokre włosy ziębią kark, wilgotna bluzka 
oblepia ciało.
-   Oto jak wygląda! - słyszę za sobą podniesiony, oskarżycielski głos Ludwiki.
Odwracam powoli twarz w jej stronę. Szukam w myśli jakiegoś słowa, ale poza 
zmęczeniem i apatią nie ma we mnie już nic.
-   Gdzieś latała do tej pory?! - krzyczy po niemiecku. - Wstyd tylko przynosisz! 
- Mocna dłoń uderza w twarz. Czuję gorące pieczenie policzka, jakby wbijano 
drobne igiełki. Mimo woli spoglądam na leutenanta Adalberta. Opuszcza oczy. 
Ludwika coś jeszcze wykrzykuje.
-   Ach, nicht so, Frau Lucy!* - mityguje ją żartobliwym tonem stab-sarzt
Nie spuszczam wzroku z leutenanta Adalberta. Nie mogę oderwać oczu od jego 
twarzy, chociaż wcale jej nie widzę. Przede mną wciąż jeszcze błotnista droga w 
deszczu i potykający się pod ciężkim plecakiem Walter. Wstrząsa mną dreszcz. 
Czuję szum w głowie.
-   Mów wreszcie, gdzie byłaś! - szarpie mnie za rękę Ludwika. -Panowie chcieli 
już zarządzić alarm i wysłać żołnierzy na poszukiwanie...
-  Po co?... — wymawiam szeptem.
-   Madei, Madei**... - śmieje się nienaturalnie stabsarzt, poruszając się 
nerwowo na fotelu. — Tyle nam pani zrobiła zmartwienia!
Leutenant dyskretnie ziewając podchodzi do gramofonu. Niedbałym ruchem nakłada 
płytę. Stoi teraz do mnie plecami na szeroko rozstawionych nogach, z dłońmi 
splecionymi z tyłu, z podniesioną głową. Z czarnego krążka przemawia melodyjnie 
i łzawo Isolde do swojego Tristana.
-  To coś dla pana, doktorze - odzywa się z nieuchwytną ironią w głosie.
-  Wyjdź! — rozkazuje Ludwika.
Odwracam się powoli jak automat i zostawiając na podłodze wilgotne ślady 
opuszczam pokój, idąc do dzieci. Bruno wycina modele samolotów z ilustrowanych 
niemieckich pism. Berbel wkleja je w gruby zeszyt.
-   Gdzie jest Stasiowa? - pytam ściągając przemoczone buty.
* Ach, nie tak, pani Lucy. ** Dziewczyno, dziewczyno...
152
-  Poszła szukać Tantc. Mutti jej nic pozwoliła, ale Stasiowa zabrała płaszcz 
Tantc i poszła...
Owinięta w stary szlafrok Ludwiki wymykam się na palcach do kuchni. Trzęsą mnie 
dreszcze i zaczynam się niepokoić o Stasiową. Na dworze jest już ciemno. Deszcz 
zacina głośno o szyby. Nalewam gorącej wody do miski i zanurzam w niej ręce. 
Uderzony policzek pali. Z trudem pochylam się nad miską. W głowie huczy, oczy 
łzawią jak zasypane piaskiem. Gdzie jest teraz Walter? — zadaję sobie pytanie, 
ochlapując twarz wodą. Uświadamiam sobie, że nawet nic wiem, w jakim kierunku 
odleciał.
-  Tante... — Z dziecinnego pokoju wychyla się jasna głowa Berbel — My jesteśmy 
już głodni.
-  Zaraz będzie kolacja... - wycieram szybko ręce.
-  Tantc, czy lego żołnierza powieszą?
-  Jakiego żołnierza, Berbel?
-  Tego z góry, co wodę Tante nosił.
-   Co ty opowiadasz za głupstwa?!
Berbel siada na taborecie. Składa pulchne rączki na kolanach i wlepia we mnie 
niebieściutkie oczka w brzoskwiniowo opalonej twarzy.
-  Mutti mówiła tak do Stasiowej. I jeszcze, że pan Hitler jest mądry, bo 
morduje Żydów i wiesza żołnierzy, co chodzą z Polkami. A Tante jest Polką, 
prawda? - Patrzy na mnie nieufnie i z ciekawością.
-  Sprzątnij ze stolika w waszym pokoju, Berbel... - staram się mówić spokojnie.
-  A dlaczego Tante jest Polką? - Siedzi, dalej machając tłustymi nóżkami. — 
Przecież Polski już nie ma. Mutti mówiła i Onkel mówił, że na całym świecie są 
tylko Niemcy.
-  Słuchaj, Berbel — mówię, rzucając ziemniaki na patelnię z tłuszczem - jak się 
wojna skończy, to znów będzie Polska i wszyscy Niemcy uciekną. A jak nie zdążą, 
to się ich powiesi razem z twoim panem Hitlerem - kończę ze złością, sama nie 
bardzo wierząc we włase słowa. Niemcy wciąż przecież zwyciężają...
-  To Tante nie kocha Niemców? — Zdziwienie i zawód w głosie. — Ani naszego 
Onkla? Ani Herr slabsarzta? Ani Onkla leutenanta? Ani pana Hitlera?
-  Nie kocham!
-  A dlaczego ich Tantc nie kocha? Oni są dobrzy i zwyciężają! Kochają dzieci, 
przynoszą nam cukierki i zabawki...
-  Bo jestem Polką.
153
—  To dlaczego Tante całowała się na ganku z tym żołnierzem z góry? Krew uderza 
mi do głowy. Odwracam się do Berbel plecami, żeby nie
zauważyła mojego zmieszania.
—  Nakryj wreszcie stolik do kolacji! — mówię szorstko, zdejmując z półki 
kubeczki z zsiadłym mlekiem.
—  Ale dlaczego? - nie daje za wygraną. Zeskakuje z taboretu i ciągnie 
niecierpliwie za połę szlafroka.
—  Bo Niemcy to cały naród. A jeden Niemiec to nie Niemiec, to człowiek. 
Rozumiesz?! — krzyczę bliska płaczu i mam ochotę trzepnąć ją po łapach. W głowie 
huczy jak w kominie. Ból rozsadza oczy, w gardle zasycha.
—  Nie rozumiem, Tante... - Wpatruje się we mnie wyczekująco.
—  Jeżeli w tej chwili nie nakr... - Chrobotanie w szybę nie daje dokończyć 
zdania. W mroku majaczy zalana deszczem twarz Stasiowej.
—  Niech panienka otworzy drzwi...
Trzęsąca się z zimna i przemoczenia ściska w rękach mój płaszcz ociekający wodą.
—   Co ja się nalatałam... - skarży się płaczliwym głosem. - Byłam aż hel, za 
lasem.
Ludwika zjawia się bezszelestnie.
—   Drugi darmozjad się znalazł... - wymawia powoli z satysfakcją w głosie. 
Podchodzi do Stasiowej i uderza ją w twarz.
—  Wyjdź, Berbel! - Wypycham dziewczynkę za drzwi.
Stasiowa oparta o ścianę prostuje się. Udręczone oczy patrzą przed siebie. 
Zapala się w nich blask, olbrzymieją. I nagle Stasiowa zaczyna zawodzić 
przeciągłym, monotonnym głosem. Brzmi to jak skarga albo modlitwa.
—  Milczeć! — krzyczy Ludwika, cofając się. — Milczeć! Bo zatłukę jak psa!
—   Ona chyba ciebie przeklina... - mówię cicho i czuję, jak mi ciarki biegną po 
krzyżu.
—  Milczeć! Milczeć! — krzyczy histerycznie Ludwika i podnosi rękę, jakby 
chciała jeszcze raz uderzyć Stasiową. Chwytam ją za rozczapierzone palce. Bruno 
i Berbel stoją jak urzeczeni w uchylonych drzwiach dziecinnego pokoju.
—  Nie obgryzaj paznokci! - uderza chłopca po łapach.
—  Was ist denn los?* - Do kuchni wchodzi stabsarzt Speckmann, omiatając 
niebieskimi oczami wnętrze.
* Co się dzieje?
154
—   Gosposia zwariowała — odpowiada niepewnym głosem Ludwika. Spogląda z ukosa w 
moją stronę, jakby szukała poparcia dla własnych słów.
Stasiowa chwyta się obiema rękami za włosy. Kiwa się to w lewo, to w prawo, nie 
przestając płaczliwie zawodzić, mamrocząc jakieś niezrozumiałe, pojedyncze słowa. 
Rozgorączkowane oczy w siateczce zmarszczek i bruzd patrzą gdzieś przed siebie 
ponad czasem i miejscem.
Stabsarzt Speckmann, trzymając z nonszalancją lewą rękę w kieszeni, podchodzi do 
niej powoli niepewnym krokiem. Wypycham dzieci z kuchni i opieram się plecami o 
drzwi. Ból głowy rozsadza czaszkę. W oczach latają mroczki. Ludwika uśmiecha się 
głupawo do stabsarzta. Jękliwy bełkot Stasiowej wypełnia kuchnię, staje się nie 
do zniesienia. Stabsarzt chwyta za ramiona rozkiwaną, zawodzącą kobietę i 
potrząsa nią brutalnie.
—  Ruhe!* — krzyczy, jakby wydawał komendę na placu ćwiczeń. Stasiowa zamilkła. 
Patrzy na niego chwilę jak zbudzona ze snu. Mruga
szybko powiekami i nagle jakimś dramatycznym gestem rozkłada ręce na ścianie. 
Wygląda jak rozpięta na krzyżu.
—  Jestem Żydówka! — krzyczy rozdzierającym głosem. — Żydówka! Jude! Jude! 
Zabijcie mnie! Zabijcie... Zabijcie... - skamle jakby prosiła o największą łaskę.
Sabsarzt spogląda bezradnie na Ludwikę i odwraca się od Stasiowej, jak od 
przedmiotu, który go nagle przestał interesować.
—  To nieprawda! — Chwytam go za rękaw. — Ona rzeczywiście zwariowała!
—  Jude! Jude!... Zabijcie! Jude! — zawodzi w kółko, wbijając szpony 
zreumatyzowanych palców w ciemne, skudlone włosy.
—  To nieprawda! — powtarza za mną pobladła Ludwika. Stabsarzt wzrusza ramionami 
i wyciera ręce w chusteczkę, jakby
dotknął czegoś brudnego.
—  Takie sprawy nie leżą w mojej kompetencji. Tym zajmują się inne czynniki. — 
Spogląda przelotnie z wyrzutem w stronę Ludwiki. — Nie jestem upoważniony do 
zabicia tej starej Żydówki... — mówi takim tonem, jakby się sam przed sobą 
usprawiedliwiał.
W progu staje leutenant Adalbert. Obrzuca całą sceną pogardliwym spojrzeniem.
* Spokój!
155
—  My zabijamy, ale my nic jesteśmy mordercami, gnadigc Frau Lucy... — cedzi 
przez zęby ze znudzeniem i wyższością. - Ta Żydówka to nie nasz resort. W każdej 
organizacji obowiązuje porządek.
Ludwika wodzi przerażonym wzrokiem od jednego Niemca do drugiego i nie może 
zdecydować się na jakiś określony wyraz twarzy.
—  Ja o niczym nie wiedziałam!... Ja nie chcę przecież, żebyście ją zabijali...
—  Niemniej w pani domu ukrywa się Żydówka... — Ton leutenanta Adalberta jest 
lodowaty i wrogi.
Stasiowa z twarzą ukrytą w dłoniach płacze spazmatycznie. Czarne, przemoczone 
łachy zwisają na niej jak skrzydła nietoperza. Coś się we mnie załamuje od tego 
bezradnego szlochu człowieka skazanego z prolongatą na śmierć. Odchodzi wszelki 
strach. Ogarnia dziwna lekkość i pogarda śmierci. Odpycham Ludwikę i stabsarzta. 
Stoję naprzeciw Leutenanta Adalberta z wysoko podniesioną głową, z ustami 
wykrzywionymi tym samym pogardliwym grymasem, z jakim patrzył jeszcze przed 
chwilą na mnie.
—  Pod tym dachem ukrywa się również Polka, Hcrr leutenant! Niech pan nie będzie 
tchórzem i zastrzeli nas obie! Mnie i tę kobietę! — podnoszę głos do krzyku. - 
Obie psujemy wam przecież rasę! — Nie widzę w podnieceniu jego twarzy. Nie widzę 
nic i nikogo, tylko rozmokłą, rozjeżdżoną samochodami drogę. Słyszę warkot 
motoru i chlupot zapadających się w błoto Wallerowych butów.
—   My nic prowadzimy wojny z kobietami... — Głos leutenanta brzmi znudzeniem. 
Wydaje się, że za chwilę zacznie ziewać albo poklcpic mnie po ramieniu jak małe 
dziecko, które kaprysi przed zaśnięciem.
Rzucam się w stronę stabsarzta podtrzymującego bliską omdlenia Ludwikę. Bcrbel i 
Bruno stoją w drzwiach, wtórując Stasiowej w płaczu.
—  Herr stabsarzt! — łapię go za rękę obejmującą biodro Ludwiki. — Co teraz 
będzie z gosposią? Niech ją pan ratuje... Wystarczy przecież pańskie 
zaświadczenie o niepoczytalności...
Odtrąca z irytacją moją dłoń.
—  Powiedziałem, że to nie moja sprawa, Fraulcin Anncmarie. I radzę się pani nic 
mieszać do tych spraw. Na szczęście ma pani rozsądną kuzynkę...
Spoglądam błagalnie na Ludwikę.
—  Połóż dzieci spać! - odzywa się nagle rozkazującym tonem i prostuje w 
ramionach stabsarzta. Znów jest panią u siebie.
156
—  My jesteśmy głodni! — przypomina sobie płaczliwie Berbel.
—   Stasiowa! — krzyczy Ludwika. — Dość już tej histerii! Podawać kolację 
dzieciom!
—   Ludwika — chcę coś powiedzieć, ale już nie potrafię sformułować zdania. 
Obraz, w którym tkwię, wydłuża się w górę, skręca w szaroczar-ny skrót i wali 
się wraz ze mną w przepaść. W moich palcach zostaje wypukły srebrny guzik ze 
swastyką jako ostatnie wspomnienie zabrane w nicość.
•
Siedzę przy oknie, oparta plecami o twarde deski. Przedział jest brudny, 
przesiąknięty dymem z tanich papierosów i pusty. Pociąg opóźniony około dwóch 
godzin. Przepuszczano transporty wojskowe i jadące na Wschód pociągi z amunicją. 
Za szybami przesuwa się wolno zamglony dymem z parowozu zielony krajobraz. Na 
górskich poletkach kłosi się owies, kwitnie mizerniutkie żyto. Wagon trzęsie. 
Wlecze się chybotliwie, koła wystukują miarowo podpowiadane im słowa. Unfinito... 
Unfinito... „Unfinito" skanduje stal do wtóru moim myślom. Plączą się. Są 
niedokładne i zmącone przebytą gorączką. Wracam do ostatnich miesięcy jak do 
dziwnego snu. Prześnił się, zatarł częściowo w pamięci. Wydaje się, że lata 
minęły od rozstania z Walterem, od mojej choroby i słowa „unfinito". Słowo, 
które przyplątało się tamtej dziwnej nocy z pogranicza majaków. Może zrodziło 
się tylko w mojej wyobraźni? Spod zmrużonych rzęs śledzę uciekający słoneczny 
pejzaż. Usiłuję jeszcze raz odtworzyć tamten czas. Najpierw był sen. Chodziliśmy 
ulicami nieznanego miasta. Ja i mężczyzna. Nie miał imienia, nie miał znajomych 
rysów. Był po prostu należącym do mnie mężczyzną. Szukaliśmy w sklepach dużych, 
słodkich winogron. Potem zaczęły płonąć domy, walić się bezszelestnie, jak 
zdmuchiwane wiatrem. Znaleźliśmy schronienie w kamiennym podcieniu, ale 
płomienie zamknęły się wokół nas. Zrozumiałam, że giniemy. Przebudzenie po 
tamtej stronie było czymś wahającym się między rozkoszą a głębokim smutkiem 
rzeczy utraconych. Ten inny świat tonął w zgęszczonym, rozedrganym powietrzu 
koloru morskiej wody. Falowały w nim krzewy o zwiewnych gałązkach osypanych 
białymi pączkami. Ruchy moje były powolne, leniwe. Płynęłam. Wlokły się za mną 
wężowym ruchem włosy niby u topielicy. Wystarczył ruch dłoni, a przemykałam się 
między drzewami jak ryba. Było mi dobrze i jednocześnie smutno. Wiedziałam, że 
gdzieś w pobliżu płynie mój mężczyzna. Zapytałam w myśli: „Czy ty mnie 
kochałeś?" Czas przeszły był
157
tym gorzkim ziarnkiem, odkryciem prawdy, że już oboje nic żyjemy. Poruszamy się 
w innym wymiarze. Odpowiedź usłyszałam w sobie samej: „Nigdy cię nie kochałem". 
Wiedziałam o tym, nim jeszcze zadałam pytanie, chociaż tam, w kamiennych murach 
miasta wierzyłam innej prawdzie. Świadomość jej przetrwała we mnie. Teraz 
zrozumiałam, że każde słowo wypowiedziane tutaj jest prawdą. Że mówi się 
wszystko to, co jest bolesne i o czym nie chciałoby się wiedzieć. Gorycz 
beznadziejnego smutku jest czymś równic nieodwracalnym jak sama istota śmierci. 
Łagodziło ją ciepło ni to rozgrzanego powietrza, ni to wody błękilnozielonej. I 
zwiewność pączkujących drzewek. Wiedziałam, że będę trwać w smutku i cieple, i 
płynąć w nieskończoność obok mego ziemskiego szczęścia, które tutaj straciło 
barwę kłamstwa. Ziemskie szczęście nie było potrzebne, nie istniało. 
Przypominało tylko gorzko i boleśnie tamten żywy czas...
Obudziłam się w środku nocy z twarzą mokrą od łez, wymawiając głośno po 
niemiecku: „Unendlichkeit". I wtedy odniosłam wrażenie, że nie jestem sama. Że 
ktoś siedzi na brzegu mojego łóżka. W pokoju ciemno i cicho. Bałam się. Serce 
szarpnęło się do gwałtownego biegu, jakby chciało ode mnie uciec. — O świcie 
odlatujemy... — Gorący szept owionął moją twarz. - Czy mnie słyszysz, czy 
rozumiesz?... - Unendlichkeit znaczy nieskończoność, a nieskończoność to 
unfinito — powtarzałam w myśli, nie mogąc wydobyć z siebie głosu. - Przyszedłem 
cię pożegnać... Czy mnie słyszysz? Nigdy cię nie kochałem — szepcze we mnie głos 
tamtego mężczyzny ze snu. „Unfinito" - powiedziałam w ciemności pokoju, 
poruszając z trudem wargami. — „Unfinito".
Czyjeś palce wysupłały moją pierś z rozcięcia koszuli. Chłodne usta dotknęły 
rozpalonego gorączką ciała. Wyciągnęłam rękę. Moja dłoń trafiła w próżnię. 
Błądziłam nią niecierpliwie po kołdrze. Gdzieś trzasnęły drzwi, a może tylko 
wiatr okiennicą.
Spoglądam w okno. Uciekający krajobraz jest zielony, rozedrgany słońcem. Głowa 
ciężka, wychudzone plecy bolą. Wracam do Warszawy z jedną walizką, w 
zniszczonych butach, schorowana, z lękiem o najbliższą przyszłość, z 
niedozwoloną miłością w sobie. Pociąg zgrzytliwie hamuje. Wagony drgają jak w 
czkawce. — Osielec! - woła donośnym głosem konduktor, kładąc akcent na literze 
„O". Na małej stacyjce z dwiema rabatkami różowo kwitnących petunii kręcą się z 
tobołami na plecach góralki. Obserwuję kątem oka wsiadające. Rozglądają się 
niepewnie po oknach i prawic wszystkie zmierzają do ostatniego wagonu. Z niego 
za-
158
wszc łatwiej i bezpieczniej wyskoczyć w biegu. Nigdy nic wiadomo, kiedy i na 
jakiej stacji wpadnie Sondcrdienst sprawdzać kennkarty, ausweissy i arbcitskarty. 
Szarpnęło. Pociąg rusza. Do przedziału wchodzi młody człowiek w lodenowym 
płaszczu z chlebakiem i wędkami. Przypomina Niemca. Obrzucam go sennym 
spojrzeniem i znów przymykam oczy. Jestem zmęczona. Lekki ból głowy pulsuje w 
skroniach.
-   Cały pociąg pusty. Była łapanka? - zapytuje młody człowiek, siadając 
naprzeciw mnie.
-  Puścili dodatkowy. Nikt na niego nic liczył...
-  Trzy dni temu w Krakowie wygarnęli wszystkich z pociągu.
-  Pan z Krakowa?
-  Tak.
Rozmowa urywa się. To już prawic trzy miesiące, jak pożegnałam Waltera, powracam 
do przerwanych rozmyślań, a nic dostałam żadnego listu. Może napisał na 
warszawski adres? Może Ludwika przejęła wiadomość? A może Walter zginął?... 
Ostatnie słowo już mnie nie przeraża. Zżyłam się z tą możliwością. Stała się 
składową częścią wszystkich myśli o Walterze. Łapię się na tym, że ostatnio 
niewiele go nawet wspominałam. Choroba rozciągnęła czas między nami do granic 
nieomal już obcych człowiekowi. Przedtem, jeszcze przed odjazdem Waltera, była 
tamta straszna wizyta partyzantów. Potem zniknęła Stasiowa, o którą nigdy więcej 
nie wolno było pytać. Utopienie w gnojówce schwytanego przez Niemców partyzanta. 
Ostatnia rozmowa z Ludwiką. To wszystko odsunęło tamte sprawy na bardzo daleki 
margines mojego wykoślawionego wojną życia. Czuję się zmęczona, obolała 
psychicznie. Niepotrzebna.
-  Pani też do Krakowa? - przywołuje do rzeczywistości ciepły w brzmieniu głos.
-  Do Warszawy - odpowiadam po krótkiej chwili zastanowienia. Dopiero w tym 
momencie uświadomiłam sobie tak naprawdę, że tamto wszystko z Walterem i domem 
Ludwiki należy już do przeszłości.
-  Dwie godziny czekania na przesiadkę.
-  Tak... - odpowiadam z westchnieniem, przypatrując się uważnie jego twarzy. W 
rysunku odnajduję coś znajomego, co budzi we mnie tkliwość i smutek. Uśmiecha 
się do mnie ustami, które pewnej sierpniowej nocy dały mi poznać smak pierwszych 
dreszczy... Gdyby nie ta przeklęta wojna, myślę z żalem, miałabym już własny dom. 
Każdej nocy zasypiałabym wtulona w męskie opiekuńcze ramiona, nic wiedząc co 
znaczy lęk przed jutrem. Jakże wtedy inaczej wyglądałoby moje życie...
159
—  Ma pani znajomych w Krakowie?
—  Nic — kręcę przecząco głową.
—  Szkoda. Lepiej byłoby przenocować i jechać rannym pociągiem. W nocnym 
najczęściej przeprowadzają rewizje i sprawdzają dokumenty...
Wzruszam bezradnie ramionami. Wzrok ucieka do okna. Ciągną się za nim porosłe 
lasami wzgórza zielone i radosne w słońcu. Nikła smużka Dunajca, kręta i 
kamienista, zrównuje się z torami.
—  Nie widać tu wojny... — mówię w zamyśleniu.
—  Tak się wydaje.
—  To prawda... — myślę o miasteczku, które opuściłam. Na pozór przypominało 
stojącą wodę. A przecież...
—  Słyszała pani o tej historii na Bukowinie?
—  Nic nie wiem. Mało się ostatnio stykałam z ludźmi... - mówię oględnie. — 
Niech pan opowie...
Pochyla się w moją stronę. Ma inteligentne, otwarte spojrzenie.
—  Do jednego gazdy przyszli nasi chłopcy z lasu. Podjedli, popili, dostali 
trochę żywności na drogę i odeszli przed świtem. Za dwa dni Niemcy powiesili 
całą rodzinę razem z dziećmi. W następnym tygodniu chłopcy wyrżnęli w pień 
posterunek żandarmerii. Nie ma tu prawie dnia, żeby coś się nie działo... A 
słyszała pani, jak pod Bochnią...
Szarpnęło drzwiami. Do przedziału wchodzi dwóch bahnschutzów w czarnych 
mundurach.
—  Wo fahren Sie?* — zwraca się do mnie po niemiecku wyższy wzrostem, w 
siodłalej czapce głęboko nasuniętej na oczy.
—  Nach Warschau..."
Młody człowiek uparcie patrzy w okno. Nic zwraca ani na mnie, ani na nich uwagi.
—  Otworzyć walizkę! — Bahnschutz wskazuje brudnym palcem w kierunku półki.
Wstaję z ociąganiem i ściągam swój bagaż.
—  Co jest w środku? - Bahnschutz przygląda się podejrzliwie. -Masło? Słonina? 
Spirytus?...
—  Stara odzież i butelka oleju - odpowiadam po niemiecku.
* Dokąd pani jedzie? ** Do Warszawy...
160
Supłowatc, brudne łapy Niemca grzebią w mojej bicliźnic. Młody człowiek 
obserwuje ich ruchy kątem oka. Drugi bahnschutz zainteresował się wiaderkami na 
ryby i chlebakiem.
—  Gdzie spirytus? — krzyczy nieoczekiwanie, rzucając się do obmacywania 
lodcnowcgo płaszcza dyndającego na wieszaku.
—  Nic mam spirytusu - odpowiadam ze źle skrywaną satysfakcją. Jego twarz 
różowieje nabiegającą krwią.
—  Na, ja... — bąka z westchnieniem zawodu Niemiec myszkujący w mojej walizce. 
Obaj rozglądają się jeszcze raz po przedziale, po nas i głośno trzaskając 
drzwiami wyskakują na pusty korytarz. Spotykamy się wzrokiem.
—  Może pani na nich spokojnie patrzeć? Wzruszam ramionami.
—    Ja też nie! Zamęczyli mojego przyjaciela... w gestapo — dodaje, lekko się 
zacinając. — To był człowiek.
—  Zamordowali mego brata... — mówię cicho, patrząc w okno. Jest mi wstyd przed 
samą sobą, że jakoś tak potrafiłam się oswoić z Niemcami przez te pięć ostatnich 
miesięcy. Łzy napływają do oczu. Zawsze lak jest, gdy go wspominam. Czuję wtedy 
swą nicość, a jednocześnie nie potrafię wzbudzić żalu i skruchy za tamte dni z 
Walterem.
—  Niech pani nic płacze... — Szuka spojrzeniem mojego wzroku. Jego oczy są duże 
i jasne.
Przytakuję głową na znak zgody i uśmiecham się z trudem. Nic mogę pozbyć się 
wrażenia, że znam go już od bardzo dawna. To przez to podobieństwo do bliskiego 
mi kiedyś człowieka.
—  Jak pani na imię?
—  Annc... — rumieniec oblewa mi twarz. Odruchowo chciałam powiedzieć je w 
niemieckim brzmieniu. — Anna... Maria — dodaję, nie potrafiąc ukryć zakłopotania. 
Opuszczam oczy na jego kształtne wąskie dłonie o krótko przyciętych paznokciach.
—  A mnie Zbigniew... — Robi pauzę, jakby się przez chwilę zastanawiał, czy 
powiedzieć także nazwisko i jakoś niezdecydowanie powtarza raz jeszcze — 
Zbigniew...
Nic bardzo wiemy, o czym dalej mówić. Opieram głowę o twarde deski przedziału. 
Mrużę oczy przed słońcem. Świeci prosto w twarz, gorące i jaskrawe. W skroniach 
boleśnie pulsuje. W uszach szumi.
—  Słabo pani?
—   Zaraz przejdzie. To po malarii...
161
Ujmuje moją rękę w przegubie i spogląda na zegarek.
— Jestem trochę lekarzem. Chodzę na komplety medyczne, tajne — dodaje z całym 
zaufaniem, mierząc mi tętno.
Zerkam mu przez ramię. Dochodzi piąta. O tej porze przychodził najczęściej na 
kawę do Ludwiki hauptmann Bicdcr. A później stabsarzt Speckmann i leutcnanl 
Adalbert. A kto przyjdzie dzisiaj? Jutro? Pojutrze? I nagle doznaję jakiejś 
radosnej ulgi, że rola kuchty w zniemczałym domu jest już na zawsze poza mną. 
Stabsarzt Speckmann odleciał na front wschodni, gdzieś w kierunku Orla czy 
Smoleńska, razem z Luftwaffe. W czasie mojej choroby, przez któregoś z oficerów 
nadeszła wiadomość, że hauptmann Biedcr „poległ na polu chwały". Tym polem była 
izba w jakiejś zapadłej, zatopionej w błocie wiosce. Wpadła tam sowiecka 
partyzantka i po prostu zarżnęła w czasie snu kilku pijanych oficerów. To była 
ta prawdziwa wersja bohaterskiej śmierci, opowiadana przez hauptmanna od 
Sturmpionicrcn. Użył wtedy nawet zwrotu „zasrana wojna". Jego także odesłano 
wkrótce na wschodni front, a Ludwika straciła jeszcze jednego wielbiciela. 
Żegnając się z nią też był kompletnie pijany. Powiedział wtedy: „Jak dostaniemy 
w dupę, to przyjdę do ciebie schować się pod pierzynę". Ludwika nie lubiła o nim 
wspominać twierdząc, że był to wyjątkowo, jak na Niemca, źle wychowany człowiek. 
Zjawia się przede mną twarz hauptmanna Bicdera. Trochę wyłupiaste, niebieskie 
oczy o białkach nabiegłych krwią. Siateczka drobniutkich zmarszczek, trochę 
ptasi drapieżny profil i krótko na jeża przycięte włosy. Zatrzęsłam się ze 
wstrętu.
—  Pani ma dreszcze — oznajmia z niepokojem młody człowiek.
—  Przypomniało mi się coś nieprzyjemnego. Patrzy na mnie ze współczuciem i 
odrobiną ciepła. Odwracam oczy jak
winowajczyni. Za oknem coraz gęściej od szarych domków krytych czerwoną dachówką, 
wysokich czynszówek, parkanów.
—  Jesteśmy w Reichu - uśmiecha się z ironią.
—  Już Sucha? — dziwię się głośno. Oboje podchodzimy do okna. Lokomotywa 
zatrzymała się w pobliżu
wielkiej pompy. Z jej rękawa ścieka woda. Maszynista pokazuje coś na migi 
stojącemu w pobliżu kolejarzowi z niedopałkiem cygara w grubych ustach. Od 
peronu oddzielają nas towarowe zaplombowane wagony. Z drugiej strony taki sam 
długi czerwony skład. Na dalszych torach platformy z owiniętymi w brezent 
działami. Wzdłuż wagonów przechadzają się wolno w zielonych mundurach 
grenzschutze. Twarze opalone. Czujny wzrok prześlizguje się uważnie po oknach.
162
-   Ciekawe, co wiozą? - zwracam się do młodego człowieka. Nasze ramiona 
dotykają się. Głowa blisko głowy w wąskim, otwartym oknie.
-   Żywność dla frontu albo amunicję... - odpowiada z namysłem, wychylając się 
lekko. I nagle jego dłoń zaciska się kurczowo i tak mocno na opuszczonej szybie, 
że cala krew odpływa z palców. Spoglądam z niepokojem na jego pobladłą, 
ściągniętą grymasem twarz.
-   Co się stało? - zniżam glos do szeptu i mimo woli idę za jego wzrokiem. W 
jednym z zaryglowanych sztabami wagonów mały otwór z żelaznymi prętami. Po nich 
błądzą czyjeś palce. Dotykają, osuwają się bezwładnie. Palce są szarozielonkawe. 
Wychudzone jak szpony o pożółkłych, długich paznokciach. Jeszcze jeden wysiłek 
uchwycenia pręta. Jeszcze kurczowy, nieudolny chwyt i palce znikają. Krew 
odpływa od twarzy. W ustach zbiera się gorąca ślina.
-  Tam są ludzie... — wymawiam z trudem.
-  Tam umierają ludzie. - Jego ramię przyciska mnie bezwiednie opiekuńczo do 
siebie, jakby chciał tym gestem przygarnąć, obronić nie tylko mnie jedną.
-  Ale dlaczego? Dlaczego?... - powtarzam w kółko, zdając sobie nagle sprawę z 
bezsensu pytania. — Przecież lo potworne! Gdzie ich wiozą? Kto siedzi w tych 
milczących, zaplombowanych wagonach?
Żołnierze spacerujący wolno wzdłuż pociągu zaczynają nas obserwować. Młody 
człowiek odciąga mnie od okna i sadza na ławce. Łzy płyną mi po twarzy. Ręce się 
trzęsą, gdy próbuję otrzeć je wierzchem dłoni.
-  Dokąd ich wiozą? Co z nimi zrobią? - Chwytam go kurczowo za rękę, myśląc w 
tej chwili o Stasiowej, która pewnego dnia zniknęła z domu. Pytam tylko dlatego, 
żeby zaprzeczył strasznej prawdzie, o której wiem.
-  Pewnie do Oświęcimia... — Odwraca oczy w kierunku okna. Nad bydlęcymi 
wagonami rozciąga się błękit nieba z wymierzoną w niego wieżą gotyckiego 
kościoła z żółtej cegły.
-  I nic na to nie można poradzić? - pytam, byle coś mówić, zagłuszyć w sobie 
wewnętrzny wyrzut za codzienną obojętność, za godzenie się z losem.
-   Czasem coś się robi... — Siada obok i patrzy na mnie uważnym, pełnym namysłu 
wzrokiem.
-  Mało się pani chyba stykała z tym wszystkim?... - Robi jakiś nieokreślony 
gest dłonią. Trzyma mnie w zasięgu badawczego spojrzenia. Czuję onieśmielenie.
163
—   Może zbyt mało... — przyznaję ze skruchą w głosie. — Prawie pół roku 
spędziłam w górach u rodziny... Zajmowałam się wychowywaniem dzieci kuzynki. 
Trochę chorowałam... Tam było jakoś spokojniej. Żyło się w zupełnym 
odosobnieniu... — I widzę nagle przed sobą to odosobnienie zaludnione gęsto 
Niemcami. Lcutcnant Adalbert usiłuje mnie zgwałcić, Walter całuje moją twarz 
zalaną łzami i deszczem, hauptmann Bieder o wyłupiastych oczach obdarowuje 
francuskimi mydełkami. Żołnierze z „Flaku" noszą wodę... Mimo woli czerwienię 
się.
—   No tak... — przytakuje ze zrozumieniem młody człowiek, nie posiadający daru 
czytania cudzych myśli. — Ale teraz wraca pani do Warszawy. Trzeba dobrze wziąć 
się w karby i mieć na wszystko szeroko otwarte oczy... — dodaje jakoś cieplej. — 
Ma pani pewnie rodzinę... — zaczyna oględnie.
—  Nie mam nikogo - przerywam szybko. — Mama też już nie żyje. Zginęła od bomby 
- uzupełniam rzeczowo, aby nic wracać już do tego tematu.
Wagon szarpnął. Uderzam tyłem głowy o deski oparcia. Pociąg rusza powoli.
Nad wejściem do starej kamieniczki w rynku dynda poczerniały, żelazny krzyżyk na 
łańcuchu.
—  To właśnie tu... — Popycha mnie lekko przed sobą.
Mroczna, brudna sień zastawiona beczkami. Kwaśny zapach wina, kręte cementowe 
schodki w dół. W sklepionym gotycko podziemiu na drewnianych zydlach, na 
beczułkach siedzą grupkami młodzi ludzie. Ktoś gra na pianinie „Violcttę". 
Dziewczyna w krakowskim stroju, w wianku z kolorowych kwiatów na tlenionych 
włosach śpiewa pobrzękując koralami na biuście rozpierającym aksamitny stanik.
Całą noc bzy pachniały, Całą noc nie mogłam spać...
Siadamy w kącie przy stoliku z poczerniałej sosny. W lichtarzach z butelek 
dopalają się świeczki. Stearyna skapuje ciężkimi łzami po ciemnym szkle. Młody 
człowiek odpowiada na czyjś ukłon, a potem obraca twarz w moją stronę.
—   Szkoda, że pani mieszka w Warszawie... Uśmiecham się nijako.
—   Na razie jednak martwię się, co z panią zrobić. Już tylko czterdzieści pięć 
minut do godziny policyjnej, a ja nic mam, niestety, przy
164
sobie nocnej przepustki... — Obmacuje kieszenie. — Pani z biletem kolejowym nic 
właściwie nie grozi. Zresztą do dworca jest stąd niedaleko... — Patrzy na mnie w 
skupieniu.
—  Dam sobie jakoś radę...
Dziewczyna, która przed chwilą śpiewała, stawia przed nami dwa kieliszki wina i 
talerzyk z piernikami w kształcie serc. Uśmiechamy się do niej, ale nie zauważa 
tego, mrugając porozumiewawczo do chłopaka przy sąsiednim stoliku. Posyła jej 
ręką pocałunek.
—  Nie mogę myśleć spokojnie, że będzie pani jeszcze dwie godziny, a może i 
dłużej czekała na dworcu w ścisku i brudzie. Ma pani jakieś dobre dokumenty? 
Kartę pracy albo coś w tym rodzaju?
—  Nie... — odpowiadam z niepewnym uśmiechem. — Mam tylko kennkartę i 
przedwojenną legitymację szkolną.
—  To wszystko? — pochyla się z niedowierzaniem w moją stronę.
—  Wszystko.
—   I żadnego zaświadczenia pracy? Jakiegoś lewego ausweissu?
—  Nie.
Przyjemnie jest rozmawiać wreszcie po polsku. Każde słowo jest bliskie i 
jednoznaczne. Uśmiecham się więc do niego serdecznie i ciepło. Pianista gra 
wiązankę kujawiaków. Przy sąsiednim stoliku młode towarzystwo nuci półgłosem.
Mm srebrny księżyc zabłyśnie na niebie, Rzucę dom dla ciebie...
—  Tym bardziej pani nie zostawię! — Porusza się niecierpliwie na zydlu.— Mam 
świetną myśl! — Zapala się. Oczy mnie pieką. Przez ciało przebiegają dreszcze. 
Czuję zbliżający się atak gorączki. Marzę o tym, żeby się wreszcie wyciągnąć w 
łóżku.
—  Pobiegnę do domu po przepustkę. Mieszkam stąd niedaleko. I przyniosę pani 
róże z naszego ogródka... — Przysuwa swój kieliszek do mego. Stukamy się. Wino 
jest słodkie i aromatyczne. Świeczki migocą przy stolikach. Pianista gra teraz 
legionowe piosenki. Dziewczyna w krakowskim stroju stoi oparta plecami o 
zamknięte drzwi.
—  Przyjemnie i dobrze tutaj... — mówię w rozmarzeniu jak ktoś, kto po długiej 
zagranicznej podróży wrócił wreszcie do kraju na stare śmieci.
—  Sami swoi... - Przysuwa się bliżej z zydelkiem. — Noga żadnego Niemca tu nie 
stanęła.
165
Zatapiam zęby w pierniku. Jest twardy i smakuje jak zeschłe trociny. Znów 
stukamy się kieliszkami.
—  Za tę, co nie zginęła! - mówi z powagą, patrząc mi w oczy.
—  Za tę, co nie zginęła! - powtarzam cicho i piję do dna.
Dworzec jest zaciemniony. Z trudem odnajdujemy właściwy peron. Pociąg szczelnie 
upchany ludźmi. Młody człowiek wskakuje do wagonu pierwszy.
Szuka dla mnie wolnego miejsca. Idę wdłuż pociągu, rozglądam się po oknach, czy 
nic zobaczę w którymś z nich jego głowy. W lewej ręce trzymam bukiet róż. Łodygi 
są starannie owinięte wilgotną szmatką. W prawej ciąży walizka.
—  Hall! - słyszę tuż za plecami. Odwracam się raptownie. Przede mną bahnschulz.
—  Was haben Sie da?* - wskazuje walizkę.
—  Nic mam spirytusu - odpowiadam po niemiecku, zastanawiając się, czy w razie 
otwarcia walizki zabierze olej.
Niemiec obrzuca mnie taksującym spojrzeniem. Wytrzymuję jego wzrok. Uśmiecha się 
do mnie.
—   Co za piękne róże... — Wtyka nos w bukiet i wciąga głośno zapach. Rozglądam 
się gorączkowo po oknach wagonu.
—  Pewnie od narzeczonego? - Patrzy na mnie obleśnym wzrokiem spod siodełkowatej 
czapki.
—  Mam męża — kłamię i chcę odejść.
—   Otworzyć walizkę! — Głos jego twardnieje, staje się służbowy. Ludzie w 
oknach obserwują nas dyskretnie. Kilka osób biegnących
wzdłuż peronu zatrzymuje się niezdecydowanie i powoli zawraca na koniec pociągu. 
Bahnschutz, nie spiesząc się, przegląda zawartość walizki. Jego ręka zaciska się 
pieszczotliwie na szyjce wyłowionej z dna butelki. Uśmiech zadowolenia i 
satysfakcji rozciąga szeroko wąskie usta.
—  To olej! — informuję szybko.
Bahnschutz podnosi powoli litrową butelkę na wysokość twarzy i nagle wysuwa mu 
się ona z palców. Trzask tłuczonego szkła.
—  Bum! — śmieje się Niemiec. Odwraca się na pięcie i odchodzi z rękami 
splecionymi z tyłu. Nogi w czarnych wysokich butach stawia
* Co pani tam ma?
166
władczo, z godnością. Łzy wściekłości i żalu napływają do oczu. Nie mogę ze 
zdenerwowania zamknąć walizki. Zapach róż miesza się z ostrą wonią rzepakowego 
oleju.
-   Co się stało? - słyszę obok siebie glos młodego człowieka. Jego ręce szybko 
ściągają pasek na walizce.
-  Powiedziałam bahnschutzowi, że mam męża. No i zemścił się...
-  Bydlę! - mamrocze przez zęby, ale zaraz spogląda wesoło. - Czy tym mężem to 
miałem być ja?
-  No, a któż inny?! - Ścieram palcami wilgoć spod oczu.
-  To znaczy, że będę pani mężem. Jestem przesądny. A szkło tłucze się zawsze na 
szczęście!
-   Mam narzeczonego - mówię poważnie i spoglądam mu w oczy. Młody człowiek 
wybucha śmiechem. Nienaturalnym i zbyt głośnym.
-   Dopóki nie jest mężem, to nigdy nic nic wiadomo... - Sili się na lekki ton.
-  Nigdy nie wiadomo... - powtarzam jak echo, byle coś powiedzieć i milkniemy na 
długo, idąc wzdłuż wagonów. Gdybym go poznała pół roku wcześniej - przychodzi mi 
na myśl - to może wszystko ułożyłoby się inaczej.
-  To w tym przedziale... - Glos młodego człowieka ściąga mnie do rzeczywistości. 
- Wyprosiłem kawałeczek miejsca na tobołach w pobliżu okna.
W wagonie gorąco i duszno. Zapach potu, nabiału i tytoniu wisi gęstą zasłoną. Z 
trudem udaje się umieścić moją walizkę na stercie bagaży.
-  Trudno będzie się wydostać... - mówi półgłosem młody człowiek, przepraszając 
jednocześnie kogoś, komu nastąpił na kolano.
-  Skacz pan najlepiej oknem! - radzi poszkodowany, siedząc w kucki na podłodze.
-  Co pan narażasz człowieka? — odzywa się głos spod drzwi. — Złapie go „czarny", 
wlepi karę albo zaprowadzi na żandarmerię, może się potem znaleźć na Montelupich 
albo na robotach w Niemczech.
-  Nie przesadzaj pan! Z żandarmem łatwo się dogadać nawet nie znając języka. 
Wkładasz pan w kennkartę „górala" i podajesz. Jeszcze cię na peron służbowym 
wyjściem przeprowadzi. Ja bez górala w kennkarcie z domu się nic ruszę. Taki już 
u mnie przesąd...
-  Tylko trzeba mieć tego „górala"! - Śmieje się młody człowiek i ściska na 
pożegnanie moją rękę.
167
—  Panie, jak się handluje, to się ma... - odzywa się ten sam głos w ciemności. 
— Inaczej można od razu wybrać sobie miejsce w „parku sztywnych".
—   Celowo chcą naród wyniszczyć! — włącza się ktoś inny do rozmowy.
—  Naprawdę jest pani zaręczona? — pyta szeptem młody człowiek.
—  Już niedługo kark sobie skręcą!
—   Gadaj pan zdrów! Charków zdobyli, na Sewastopol się pchają. Cały świat 
prawic zawojowali. Nim oni kark skręcą, to my dawno już będziemy w piachu 
gnili...
—  Tak. Naprawdę... — odszeptuję, dotykając ustami jego policzka. — Dziękuję za 
wszystko... Bardzo dziękuję...
—  Nic bój się pan, Moskale wiedzą, co robią! Napoleon też tam wlazł, ale wrócić 
nic mógł... — zaśmiał się ten sam lekko zachrypły glos.
—  Gdyby pani czegoś potrzebowała... — wciska mi karteczkę, — to niech pani 
napisze. Tak jak do życzliwego człowieka...
—  Napiszę... — mówię bez przekonania i jeszcze raz serdecznie ściskam jego rękę.
—  Panie młody, niech się pan już żegna z narzeczoną! Cały czas stoi mnie pan na 
nodze — odzywa się ktoś dobrotliwym, proszącym tonem, tuż przy naszych nogach.
—  Już wychodzę! — odpowiada z westchnieniem i usiłuje wydostać się z przedziału.
Siadam bokiem na jakimś miękkim tobole, wciskam się z trudem w plątaninę 
rozgrzanych, niedomytych kończyn. W ciemności wybłyskują czerwone punkciki 
żarzących się papierosów. Woń machorki drapie w gardle. Układam pieczołowicie na 
kolanach róże i chłodzę dłonie wilgotną szmatką. Jest we mnie jakiś nieuchwytny 
cień żalu. Żalu, że Walter nie jest Polakiem.
—  Wiezie pani co? — zwraca się do mnie kobiecy zdyszany głos. Gorący, nieświeży 
oddech muska policzki.
—  Nic.
—  Ho, ho, ho! Widocznie narzeczony nadziany forsą... — komentuje ktoś z boku.
—  Jak pani nie wiezie, to ja dam na przechowanie cztery osełki masła, dobrze? 
Nie daj Boże, jak mnie odbiorą, to może się u pani uratuje.
—  Dobrze — godzę się chętnie, wdzięczna za udzielenie miejsca na tobołach i 
pakuję zawiniątko do walizki.
168
- Co tu tak, do cholery, śmierdzi?! - zapytuje ktoś podniesionym głosem.
—  A pan chce, żeby pachniało?! - odzywa się kobieta, od której wzięłam masło. - 
Pół dnia już siedzę, cała owinięta połciami mięsa. Upał taki, że dziw, że się 
jeszcze na mnie nic zagotowało. Musi śmierdzieć!
—  Ludzie nie Świnic, wszystko zjedzą... — wtrąca pojednawczo zachrypły męski 
głos gdzieś spod sufitu.
—   Żeby nic my, to by Warszawa głodową śmiercią padła! - odcina się kobieta.
—  A tak to tyje na śmierdzącym mięsie z wszami... — nie daje za wygraną głos z 
góry.
—  Siedź pan cicho, jak panu dobrze! Najlepsze miejsce na półce zajął i jeszcze 
smród mu przeszkadza. Hrabia jeden! - zaperza się kobieta, rozsiewając za każdym 
poruszeniem woń nieświeżego mięsa.
—   Zaraz pociąg ruszy, to i cug będzie - zaczyna ktoś ugodowo. — Nie 
denerwujcie się, ludzie, bo nic ma czym. Jeszcze cała noc przed nami. Jak 
przyjdą „czarni"...
—   Wypluj pan to słowo! — krzyczy kobieta. — Już raz wszystko przez tych drani 
straciłam. Cały towar odebrali. Przez sześć tygodni nie mogłam się pozbierać i 
za pożyczone pieniądze zaczęłam od nowa...
—  A mówią, że nasi nie mają głowy do handlu... — wtrąca głos z góry. — Żydów 
zamknęli w gettach, a naród daje sobie radę.
—  Ani jednego Żyda już nic zostanie... — wtrąca ktoś spod ławki. — Hitler 
wszystkich załatwi w krótkich „abzugach".
—  Nas też załatwi! - wzdycha mężczyzna na tłumokach pod drzwiami.
—  Nas nie zdąży! — odpowiada inny głos i zaczyna szeleścić papierami. Zapach 
czosnkowej kiełbasy dołącza się do innych woni. Zanurzam twarz w bukiecie 
zwiotczałych róż.
—  Pan myśli, że wojna skończy się lada miesiąc? — wtrąca ktoś z boku.
—  Niechby jeszcze z rok potrwała... — śmieje się jowialnie len od „górala". — 
Muszę zdążyć domek skończyć we Włochach, póki jeszcze można od Niemców kupować 
na lewo budulce. Niektórzy z nich to robią teraz prawdziwe kokosy. Znam takiego 
Niemca, co się od wojska różnymi zaświadczeniami i wstrzykniętą pod skórę naftą 
wykręcił. A teraz, czym może i z kim może, handluje. Na Żydach najlepsze są te 
ich interesy, więc on biżuterię na kilogramy skupuje...
169
—  Dckownikom zawsze dobrze, a porządni w okopach gniją...  -wtrąca ktoś, 
odchrząknąwszy.
—  A widział pan kiedy porządnego Niemca? — naskakuje na niego chrypiący głos 
gdzieś ze środka ławki.
—  Ja niekoniecznie mówię o Niemcach. Tak w ogóle...
—   Cholera! Już ma z miejsca piętnaście minut opóźnienia... — niecierpliwi się 
ktoś, oświetlając zegarek zaciemnioną latarką. W tej samej chwili na peronie tuż 
pod oknem donośne szczeknięcie: „Ab!" i pociąg drgnął.
—   Chwała Bogu! Zaraz się chłodniej zrobi... - mamrocze umęczonym głosem 
kobieta. - Cala się odparzam...
Pociąg trzęsie na zwrotnicach. Powiew chłodnego powietrza targa włosy. Jutro już 
będę w Warszawie, myślę z rozrzewnieniem i ulgą, że pobyt u Ludwiki skończył się 
jak film zwinięty na rolkę, zamknięty w kasecie, który będzie można kiedyś 
wywołać albo i nie. Z ilu takich rolek filmowych składa się ludzkie życie, 
zastanawiam się i myślę jednocześnie o tym, jaki będzie ostatni obraz odbiły na 
negatywie mego życia) Ogarnia mnie smutek i nagły przypływ tęsknoty za Walterem. 
Westchnienie ginie w ściszonym gwarze prowadzonych rozmów. Znów się o coś 
sprzeczają. Zaczynam wsłuchiwać się w pojedyncze zdania.
—  U nas w Warszawie można... — upiera się dysząca kobieta — byle tylko nie 
nosić zawoju na głowie. Wie pan jakiego? Podwiązuje się szalik pod włosy, robi 
supeł nad czołem, chowa końce do środka, żeby był wyższy i okazalszy. Tak łażą 
wszystkie Niemki. Przejdź się pan koło sklepu Mcinla albo w Alei Szucha, to się 
pan sam przekonasz.
—  A w Lublinie, widzi pani, można szalik z supłem nosić na głowie, byle tylko 
nie kapelusz. Żadna porządna kobieta kapelusza u nas nie nałoży. To jest tak 
samo niepatriotyczne, jak chodzenie do kina...
—  W Warszawie też się nie chodzi do kina, ale kapelusz jak kto chce, to nosi... 
— upiera się dalej kobieta. — Nosi się takie plecione z kolorowego celofanu. 
Wygląda nawet niczego, jak z przedwojennej słomki. Tylko że ciężki jak nagła 
krew i na deszczu flaczcje. Znam taką rodzinę, co się cała z lego plecenia 
kapeluszy utrzymuje. Dużo ludzi się tym teraz zajmuje. Jak nic ma głowy i 
zdrowia do handlu, to się łapie za wyrób drewniaków, papierosów i tych kapeluszy 
„na ból głowy" , jak ja to nazywam...
—  Co komu szkodzi kapelusz na głowic? Byle był twarzowy! — odzywa się głos z 
góry.
170
—   Weź pani te giry, bo mam całe nogi zdrętwiałe od ciągłego kurczenia... — 
wzdycha ktoś z wyrzutem w głosie i ciężka stopa włazi mi na palce.
—  Niech pan nic depcze po moich nogach! — syczę z bólu, podkurczając kolana i 
szukając wygodniejszej pozycji.
—   Cicho! - krzyczy mężczyzna, siedzący w uchylonych na korytarz drzwiach. 
Korytarz jest szczelnie upchany walizkami i ludźmi. — Niemcy!
—  Jezus, Maria! - jęczy kobieta, manipulując nerwowo przy odzieży.
—  Tylko bez paniki! - komenderuje ten z półki. - Najlepiej udawać, że się śpi!
—  Może tylko kontrola dokumentów? - pyta ktoś nerwowym szeptem, przekładając 
coś gorączkowo z kieszeni do kieszeni i błyskając latarką.
—  Przy takiej kontroli pół przedziału potrafią wynieść. Kto im zabroni?! — 
denerwuje się kobieta.
—  Kto mówi po niemiecku? — interesuje się pasażer z półki.
—  A po co panu niemiecki? Raz da solidnie w mordę, to i tak pan zrozumie, o co 
chodzi!
Kilka osób wybucha nerwowym śmiechem.
—  Ja znam tylko dwa słowa „Wicvcl Gcld"* i dobrze porozumiewam się bez 
szkopskiego.
—  Nic wszyscy śpią na „góralach" — odzywa się glos z góry.
—  A pan śpisz na półce i też jest dobrze! — odcina się tamten.
—  Pocałuj mnie pan, wiesz już gdzie!... - zaczyna pasażer z półki i nagle urywa.
Głosy Niemców zbliżają się do przedziału. Wszyscy milkną. Małe pomieszczenie 
przypomina bunkier z osaczoną załogą, która czeka na pierwszy strzał. Kobieta 
obok mnie wstrzymuje sapiący oddech. Czuję, jak dłonią ociera płynący po twarzy 
pot. Przez krótką chwilę szamotanie z drzwiami. Błysk przyciemnionej niebieskim 
szkiełkiem latarki policyjnej. Podoficer w zielonym mundurze myszkuje nią po 
twarzach pasażerów. W przypadkowo rembrandtowskim oświetleniu wyglądają 
niesamowicie. Zatrzasnęli drzwi i poszli dalej.
—   Co to za stacja? - pytam szeptem.
—   Chyba Częstochowa... — informuje głos najbliżej drzwi i nagle zrywając się z 
walizy dodaje: — Łapanka!
* Ile pieniędzy
171
W przedziale pozbawionym nawet zaciemnionych lamp robi się popłoch. Wszyscy 
naraz zrywają się na nogi, depczą po sobie, krzyczą.
—  Jezus, Maria, co za skurwysyny! - wrzeszczy histerycznie kobieta, usiłując 
dźwignąć się z tłumoków. - Żeby ich piekło pochłonęło!
—  Panic! Wyrzucaj pan towar oknem! - drze się obok jakiś mężczyzna i coś 
ciężkiego wali mi się na głowę.
—  Sam pan wyrzucaj! Nie widzi pan, że pociąg obstawiony od strony torów!
—  Ja nie mam kocich oczu, żeby widzieć po ciemku!
—  Nie tratujcie mnie! — krzyczy kobieta, wymachując rękami.
—   Uważaj pan na moją głowę! — wścieka się ktoś roztrzęsionym głosem. - Kup pan 
sobie trupa i po trupie pan złaź, a nie po mojej głowie!
—  Ludzie, spokojnie... - komenderuje pasażer złażący z półki. — Święta Boża 
Rodzicielko, miej nas w swojej opiece.
—   Stul pani mordę, bo nic nic słychać, co się dzieje w pociągu! — ryczy 
rozjuszonym głosem mężczyzna, szamocząc się z drzwiami.
Z korytarza dochodzi lamentujący skowyt ludzki, nad którym góruje wrzask 
niemieckiej komendy: Alles raus! Udaje mi się wreszcie wskoczyć nogami na ławkę 
i przykucnąć w kącie. Kilkunastu pasażerów stłoczonych w wąskim przejściu miota 
się, próbując ściągnąć bagaże. Smród gnijącego mięsa staje się nie do zniesienia. 
Zbiera mi się na wymioty.*
—  Raus, vcrfluchte Bandc!* - Trzaskają otwierane drzwi w sąsiednim przedziale, 
potężny kapralski głos Niemca jest tuż obok. — Raus! Raus!!...
— Jeden chce cię zgwałcić — kręci głową Jadźka, — drugi chce się z tobą żenić. A 
później okazuje się, że obaj to Niemcy. Obrzydliwość słuchać...
Obracam w palcach lakoniczną kartkę z Feldposl. Przebiegam wzrokiem po raz 
dziesiąty. Walter jest zdrów, nic miał okazji wcześniej napisać, prosi o 
cierpliwość. Tęskni i wspomina „Unvergesslicher Tag am Alm".**
* Wychodzić, przeklęta bando! ** Niezapomniany dzień na hali.
172
—   Weź się wreszcie do plecenia! Wystarałam się o zamówienie na trzy kapelusze, 
a ty się z tym jednym tak grzebiesz, że i za tydzień nie skończysz. Władka już 
dwa razy pytała, kiedy będzie gotowy...
—  Która to?
—   Widziałaś ją przecież. Nasza sprzątaczka w kasynie. Żona majora.
—  To ona chciała ten trawiasty kubełek z rondkicm?
—   Ona.
—   Za grosz nic ma gustu.
—   Co cię to obchodzi? Najważniejsze, że płaci.
—  Mam wstręt do lego koloru.
—   Wstręt nie wstręt, ale bierz się do plecenia, to ci pomogę trzymać końce.
Sięgam niechętnie po pudlo kolorowych, lśniących kłębków z celofanowych pasków.
—  Palce mam cale spuchnięte. Twarde to i trudne w pleceniu na pięć...
—  Nie wydziwiaj, tylko pracuj! Możliwe, że od przyszłego tygodnia uda mi się 
ciebie wsadzić na zastępstwo kasjerki w naszej stołówce.
—  Powtarzasz to, odkąd wróciłam od Ludwiki. To już, chwała Bogu, miesiąc...
—  Trochę się głoduje, dużo się pracuje, jeszcze więcej się człowiek boi i czas 
jakoś leci... — oznajmia filozoficznie, obserwując spod oka, jak plotę 
celofanowy warkocz, którego końce trzyma mocno w palcach.
—  Przyjdzie twój Józek?
—  Dzisiaj nic. Białogwardziści opijają zdobycie Sewastopola przez Niemców. 
Wziął zmianę za kolegę. Zna język, więc kclncrując nićjedno może posłyszeć... - 
Spogląda na mnie z dumą, jakby to ona sama dostała „zadanie".
—   Ciekawe, czy oni naprawdę wierzą, że do końca tego roku Niemcy zajmą całą 
Rosję i przywrócą carat?
—  Na pewno! Liczą, że wtedy będą mogli odebrać swoje majątki po pradziadach. — 
Zaśmiała się.
—  Czym się to wszystko skończy? - pytam z westchnieniem, myśląc w tej chwili o 
Walterze i niepewnej przyszłości.
—   Czym? — prycha przez nos jak rozsierdzona kotka. — Takimi batami, że Niemcy 
do setnego pokolenia się nic podniosą!
Ktoś stuka energicznie do drzwi.
—   Otwórz! - mówię do Jadźki. — Jak odejdę, całe plecenie się pomyli. I tak na 
pewno do ciebie...
173

Jadźka wstaje z ociąganiem, zawiązuje troczki od kwiecistego szlafroka i zamyka 
za sobą drzwi do przedpokoju. Wydaje mi się, że ktoś wymówił po niemiecku moje 
imię.
Serce szarpnęło się niespokojnie. Palce wypuściły plecionkę. To niemożliwe - 
przebiega trzeźwa myśl, ale serce dalej łomocze i krew uderza do twarzy.
-   Do ciebie... - Jadźka otwiera szeroko drzwi i cofa się do swojego pokoju, 
obrzucając mnie wściekłym spojrzeniem.
-  Wcnzcl Kurt! - melduje krótko, szczekliwic żołnierz wyprostowany i oficjalny 
jak na apelu. Jest w zielonym, spłowiarym mundurze Infanteric w randze 
obcrgcfrcilra.
-  Proszę... - wskazuję mu jedyny fotel i przełykam z trudem ślinę. Jestem pełna 
najgorszych przeczuć. Wali głośno butami o podłogę. Siada sztywno i relacjonuje, 
jakby składał meldunek. Pewnie widzieli go wszyscy lokatorzy - przebiega mi 
przez myśl i ogarnia jeszcze większe skrępowanie.
-   Wracam z urlopu na front. Walter Kramer prosił, żeby panią odwiedzić. Nic 
może pisać. Jest w karnej kompanii... - Patrzy na mnie z chłodną ciekawością w 
małych oczkach i nagle milknie.
Siedzę równic sztywno jak on na brzegu tapczanu i nie wiem, co powiedzieć, o co 
pytać. Wciąż myślę o sąsiadach i o Jadźce w pokoju obok. Słyszę, jak nerwowo 
spaceruje od drzwi do okna i z powrotem.
-   Gorąco dzisiaj... — przerywa pierwszy narastające milczenie.
-  Niech pan zdejmie pas. Zaraz przyniosę coś do picia... Wykonuje moje 
polecenie szybko i sprawnie jak rozkaz. Wydaje się
śmieszny w swoim nieporadnym, żołnierskim zachowaniu. W kuchni dochodzę powoli 
do siebie. Przyczcsuję potargane włosy. Chłodzę rozpaloną twarz pod kranem. 
Palcem unurzanym w mące przeciągam delikatnie po nosie, żeby nic błyszczał.
-  Nie mogę pana niczym więcej poczęstować... - Stawiam przed nim i przed sobą 
na stoliku filiżanki ze zbożową kawą i na spodcczku resztę przydziałowego cukru. 
Bez słowa sięga do kieszeni. Kładzie przede mną tabliczkę czekolady.
-  Niech pan coś powie o Walterze...
-  Nie ma łatwego życia w karnej kompanii... — mówi twardo. Opuszczam oczy jak 
winowaj   \ ni. Bezmyślnie rozwijam tabliczkę czekolady z czerwonego papieru ze 
złotym nadrukiem.
-  Jest ciekaw, jak pani żyje, co robi...
174
—  Plotę kapelusze... - Pokazuję opuchnięte, zaczerwienione palce i zaczętą 
plecionkę. - Po jego odjeździe ciężko chorowałam, czekałam na listy... - Nie 
wiem, o czym dalej mówić. Żołnierz obserwuje mnie bacznie z nadąsaną, służbową 
miną.
—  Dobrze pan zna Waltera?
—  Obsługiwaliśmy przez miesiąc razem działo. Był ranny odłamkiem w plecy. 
Później przeniesiono mnie do innej formacji. Za kilka dni będę się z nim widział 
w lazarecie.
Spotykamy się oczami.
—  Duża rana?
—   Wkrótce go wypiszą.
—  Niech mu pan powie... Niech mu pan powie, że pamiętam. I że w ogóle... — 
dodaję ciszej.
—  Miałem powtórzyć jakieś takie słowo... - ściąga z namysłem szerokie, wyblakłe 
od słońca brwi i sięga do wewnętrznej kieszeni rozpiętego munduru. Ze 
zniszczonego portfela z ceraty wyciąga kartkę. Przekręca trochę na bok głowę i 
wolno odczytuje: „Friihlingsschaft". Spogląda na mnie wyczekująco.
—  Tak. Friihlingsschaft... - powtarzam z uśmiechem, chociaż czuję dławienie w 
gardle. Jestem w tej chwili z Walterem na kwitnącej krokusami hali. Nad nami 
krąży samolot, szumi Dunajec. Jest górska wiosna...
—  Szkoda, że nie jest pani Niemką... - dociera do mnie chłodny głos; czuję w 
nim jakąś oschłość i niechęć. - Moglibyście wziąć wojenny ślub. Kramer dostałby 
tydzień urlopu. A może i dwa... - dodaje i zapina mundur.
Podchodzę do biurka. Wyrywam ze starego notesu czystą kartkę papieru i sięgam do 
torebki po szminkę. Maluję szybko usta. Odwarcam się plecami do obserwującego 
mnie spod oka żołnierza i przyciskam je mocno do papieru. Składam ostrożnie we 
czworo, wsuwam do koperty i podaję Niemcowi.
—  To wszystko? — pyta, podnosząc na mnie wyczekująco oczy.
—   Wszystko...
Trzaska butami. Szybko wykręca się na pięcie i wychodzi z pokoju. Za progiem 
odwraca się w moją stronę.
—  Kramer nic pozwolił mówić o karnej kompanii.
Przytakuję bez słowa głową. Później opieram się plecami o drzwi. Słyszę stukot 
zbiegających po schodach podkutych butów i nagle uprzytamniam sobie cały bezsens 
miłości z Walterem. Pocałunek z okupowanej,
175
głodującej Warszawy. Krycie się przed ludźmi z własnym uczuciem. Nadzieja na 
koniec wojny. 1 to wszystko...
—   Co tak stoisz, jak własny nagrobek?! — Jadźka odciąga mnie od drzwi. - Czego 
chciał szkop?
—   Walter jest w karnej kompanii. Był ranny, przysłał pozdrowienia...
—  Romantyk! — parska przez nos. — A o tłuszczu i cukrze przypadkiem nic 
pamiętał? Dla pozdrowień dziewczynę kompromituje. Z całego domu widzieli, że 
wchodził do nas Niemiec. Już i tak Banaszkowska z dołu zwróciła uwagę na 
„Fcldpost", bo listonosz pod naszą nieobecność listy u nicj zostawia. Zaraz będą 
ploty, że się z Niemcami puszczamy. Już i tak niektórym ludziom moja praca w 
Kasynie jest solą w oku. Trudno przecież każdemu tłumaczyć, w jakim celu tam 
siedzę! Wiesz, co powiedział mąż tej Danusi z przeciwka? Że po wojnie to on sam 
się będzie z „takimi kasyniarami" rozprawiał...
—  Ludzie zawsze gadają. Czy trzeba, czy nic trzeba... — wtrącam nieśmiało i 
sięgam po rozpoczętą plecionkę z zielonego celofanu.
—  Ale ja sobie też nic życzę wizyt Niemców! Ostatecznie nic mieszkasz sama i 
musisz się z tym liczyć! - Głos Jadźki jest roztrzęsiony od hamowanej złości. — 
Jak ty w ogóle mogłaś pokochać Niemca?! Ty, której ojca i brata zamordowali 
właśnie Niemcy!
Milczę. Łzy skapują na zaczęte rondko kapelusza. Nie mam nic do powiedzenia na 
swoją obronę. Po prostu kocham... Dla mnie Walter nie jest Niemcem. Jest 
człowiekiem, który czuje i myśli tak, jak czuję i myślę ja. Nic jest faszystą. 
Ale Jadźka nic chce tego zrozumieć. Dla niej każdy człowiek, który nosi 
znienawidzony mundur, jest wrogiem i zbrodniarzem.
—   Czy wiesz, jaką Niemcy wymyślili sobie ostatnio zabawę z naszymi chłopcami z 
Alei Szucha? Związują ich po dwóch, oblewają benzyną i podpalają. Nazywają to 
„taniec ognia"...
Zrywam się z tapczanu, chwytam torebkę i połykając się w przedpokoju o kota, 
dopadam drzwi.
—  Dokąd lecisz, wariatko?! — krzyczy za mną Jadźka. — Przecież ja... — mówi coś 
jeszcze, co ginie w trzasku opadającego zamka.
Brzeg Wisły porośnięty wypaloną w słońcu trawą. Gdzieniegdzie sterczą krzaki 
wikliny o połyskujących wąskich liściach. Nad nimi obłok drzewnych muszek. W 
mulistych płyciznach taplają się wychudzone dzieciaki. W cieniu karłowatych, 
pokracznych wierzb siedzą grupki roznegliżowanych ludzi. Mężczyźni bez koszul. 
Kobiety w różowej, trykotowej bieliźnie. Grają w karty, wylizują nawet tłuszcz z 
papierów po kanapkach. Wisła jest szara i mętna. Miejscami niebieszczy ją i 
ożywia odblask nieba. Głos po wodzie
176
niesie pojedyncze, niemieckie słowa. Siadam w trawie obok wywróconej do góry 
dnem starej, podziurawionej krypy. Pachnie rozgrzaną smołą. Jestem za nią 
niewidoczna dla tych pod drzewami i dla tych, którzy z rzadka przechodzą Wałem 
Miedzeszyńskim. Zsuwam z nóg drewniaki, rozpinam pod szyją sukienkę. Jestem 
wreszcie sama ze swoimi myślami i tęsknotą. I nic prócz nicj nie mam... Nawet 
Jadźka — jedyny dotychczas przyjaciel — odwraca się ode mnie. Łzy dławią w 
gardle, płyną po twarzy, łaskoczą w szyję. Nie usiłuję ich powstrzymać. Chcę 
wypłakać z siebie pierwszy dzień górskiej wiosny, krokusy na hali, pożegnanie w 
deszczu. Wypłakać list z numerem poczty polowej, zasuszoną ostróżkę z frontu i 
słowa, których nic mogę mu przekazać...
Nade mną przelatują jaskółki. Ciepły wiatr przynosi spod karłowatych wierzb 
łzawo zawodzącą piosenkę. Śpiewa ją mężczyzna do wtóru brzdąkającej gitary.
Ukochana, ja wrócę — wierz, Choćbym świat przeszedł wzdłuż i wszerz. Moja miłość 
silniejsza jest niż wojna, Ufnie czekaj, otrzyj łzy, bądź spokojna...
Czuję się wyklęta, opuszczona, a tak bardzo potrzebuję teraz czyjejś obecności, 
towarzystwa drugiego człowieka. Kogoś, kto by potrafił zrozumieć moje rozterki i 
udrękę. I nagle przypominam sobie Marylkę. Chodziłyśmy razem do szkoły. Moja 
matka lubiła ich stary dom w Milanówku, lubiła ogród, w którym pod rozłożystą 
jabłonią pijało się herbatę. Pani Helena nazywała mnie trzpiotką, brała w obronę 
przed rodzicami, gdy coś spsociłam. Nasza przyjaźń z Maryłką rozluźniła się w 
ostatnich latach. Widywałyśmy się rzadko. Zawsze coś stawało na przeszkodzie. 
Tam mnie nie potępią, tam potrafią zrozumieć! Chwytam się kurczowo tej myśli i 
postanawiam natychmiast jechać do Milanówka. Biegnę Wałem Miedzeszyńskim w 
kierunku mostu. Długie cementowe schody pod górę. Przy nich był kiedyś 
przyczółek mostowy, barykada z worków, trupy naszych żołnierzy. Dziś kręci się 
niemiecka „Wacha" w zielonych mundurach. Głęboko wciśnięte na oczy hełmy, 
karabiny na szerokich, wypasionych plecach. Dopadam do przystanku i wsiadam w 
pierwszy tramwaj, idący w kierunku Nowogrodzkiej, żeby tylko dojechać do EKD. 
Rozglądam się po apatycznie gapiących się w przestrzeń ludziach, po szybach z 
naklejkami
777
„Pss, Feind hart mit"* i „Róder musscn rollen fur den Sieg".** Ogarnia mnie 
zniecierpliwienie. Nic mogę doczekać się spotkania z Marylką, z jej rodzicami, 
odetchnięcia atmosferą rodzinnego domu, którego już nie mam...
•
Siedzimy przy okrągłym stole. Na ścianach pastele Wyczółkowskiego i stare 
miniatury. W pobliżu okna obłażący z forniru staroświecki fortepian z wazonem 
opadających róż, jak na starej ilustracji. Owoce w koszyczkach. Książki w 
szafkach za szkłem. Miękkie fotele kryte wzorzystym, spłowiarym kretonem. 
Wszystko to w jakiś sposób przypomina mój własny rodzinny dom. Jestem wzruszona 
i wydaje mi się, że za chwilę otworzą się drzwi i wejdą rodzice...
Pani Helena podsuwa chleb własnego wypieku i dymiący talerz kapusty z młodymi 
ziemniakami.
—  Brak mięsa uzupełniamy produktami z własnego ogrodu.
—   Bardzo lubię jarzyny.
—  To tak, jak Marylka. My z mężem wolimy mięso. Na kartki dają, niestety, 
bardzo rzadko, a i to same ochłapy i kości. Nawet Kuba nie ma z tego pociechy. — 
Nachyla się i gładzi łeb skulonego u jej nóg foksteriera. Jest już bardzo stary 
i ślepy na jedno oko.
Gdzieś w domu trzasnęły drzwi. Odruchowo odwracam głowę i prostuję się raptownie 
na krześle. Przez ułamek sekundy wydawało mi się, że jestem u Ludwiki.
—  Ale ty jesteś nerwowa! — Marylka podnosi znad talerza głowę i uśmiecha się do 
mnie ciepło.
—  Jak cale wasze pokolenie! — dodaje z westchnieniem pani Helena i zaraz 
wyjaśnia: — To Antosia. Nasza dawna służąca. Przychodzi czasem pomóc w ogrodzie, 
no i raniulko zawozi przekupkom kwiaty na rynek. Z samej pensji męża trudno się 
utrzymać. Wiele rzeczy trzeba kupować na czarnym rynku...
—   Coraz trudniej o wszystko... — wtrącam z przekonaniem, starając się jeść 
mniej łapczywie.
—  A gdzie, Aniu, pracujesz?
* Pst, wróg podsłuchuje ** Koła muszą się kręcić dla zwycięstwa
178
—  Plotę kapelusze, ale Jadźka obiecała postarać się o zastępstwo w kasie. Myślę 
także, czy nie zacząć szmuglować...
—  No i pewnie masz zamiar studiować coś na tajnych kompletach? U nas w 
Milanówku to cała młodzież się uczy. Niedługo skończy się wojna, otworzą 
uniwersytet, to przynajmniej nic stracą tych kilku lat...
—  Najpierw trzeba znaleźć Ance jakieś przyzwoite zajęcie! - wtrąca rzeczowo 
Marylka. - Może tatuś będzie mógł coś załatwić w Landwirt-schafcic? Może z nim 
wieczorem porozmawiasz, mamo?
—  To takie dobre dziecko! — rozczula się głośno pani Helena. — Każdemu chce 
pomóc...
—  Mama to też!... - burczy Marylka i wzrusza ramionami, opuszczając oczy.
—  Nie masz się czego wstydzić. Od dziecka już byłaś taka...
—  A ja od dziecka byłam przekorna i uparta. - Uśmiecham się w przestrzeń i 
myślę o Walterze. Miłość do niego przyszła też trochę na zasadzie przekory 
wymierzonej przeciw Ludwice, a może i przeciw głupiemu światu, który każe 
jednych kochać, a drugich nienawidzić. Łapię się na tym, że myślę o nim w czasie 
przeszłym. Ogarnia mnie zabobonny lęk. — Przebacz, Walterze, to przez omyłkę - 
powtarzam w myśli tak, jakby mógł mnie słyszeć. I znów biegniemy razem rozmokłą 
drogą przez las. Słyszę warkot silników na polowym lotnisku, czuję chłód 
ściekającego po plecach deszczu. Uścisk jego ramion... A przedtem była hala 
kwitnących krokusów. Pierwsze obłoki nad nami i jego oczy tak blisko wpatrzone w 
moje, że widzieliśmy w nich własne odbicia.
-  Aniu, co się stało? Dlaczego płaczesz? - Wyrywa mnie z tamtego czasu 
przestraszony głos pani Heleny.
—  Nie, nic płaczę... — Dotykam z niedowierzaniem policzków. Są wilgotne. - Ja 
nie wiem, co się stało. Może przez to wspomnienie dzieciństwa... — plączę się 
zawstydzona.
-   Moje biedne dziecko! - Ramię matki Marylki otacza moją szyję, na czole czuję 
ciepły pocałunek. — Jesteś tu przecież jak w rodzinie.
—   Dajcie spokój sentymentom! — Marylka wstaje od stołu i zbiera z brzękiem 
naczynia. - Chodźmy, Anka, do ogrodu, podjeść agrestu. Obrodził w tym roku 
nieprawdopodobnie.
Ogród pachnie jak bukiet kwiatów. Papierówki gubią w gorącej ciszy soczyste, 
dojrzałe jabłka. Stoję na ścieżce, wsłuchana w brzęk pszczół pracujących w 
fioletowych kwiatkach lebiody. Za poczerniałym od deszczów parkanem biegnie 
nasyp kolejowy. Szyny błyszczą metalicznie w
179
słońcu. Na stokach zieleni się świeża darń. Głucho, stukliwie dudni zbliżający 
się pociąg. Nic mogę nic odprowadzić go wzrokiem. Pociągi urzekają. Dokądś jadą, 
skądś wracają. Jest w tym coś z przygody, oczekiwania i nadziei. Nawet nocą, gdy 
słyszę daleki gwizd, budzę się jak wołana sygnałem do czegoś, co odmieni moje 
życie, pozwoli odnaleźć właściwe miejsce na ziemi. Wierzę niezachwianie, że 
gdzieś czeka ono na mnie w dalekim świecie, na końcowym przystanku. Przyjadę lam 
kiedyś z wybranym przeze mnie mężczyzną. Przede mną długa droga. Nic chcę iść 
samotnic... Walter stoi z fioletowymi krokusami w dłoni. „Wepnij je we włosy, 
Anncmarie" — prosi nieśmiało. Wyciąga z kieszeni małe nadtłuczone lusterko i 
podnosi na wysokość mojej twarzy. „Wiesz, Anncmarie, chciałbym coś dla ciebie 
zrobić... Sam nic wiem nawet co, ale coś nadzwyczajnego. Coś, żebyś uwierzyła, 
czym dla mnie jesteś...".
Podnoszę oczy i spotykam spojrzenie Marylki. Wpatruje się we mnie z 
zastanowieniem, zatapiając zęby w dużym, zielonym jabłku.
—  Pięknie tu u was... — mówię zmieszana i wskakuję na ławkę, aby przez gałęzie 
drzew patrzeć na wolno sunącą długą liszkę towarowych wagonów. Marylka staje 
obok mnie opierając dłoń na moim ramieniu.
—  Znów jedzie mięso!
Przez zielone liście migają wagony. W rozedrganym upałem powietrzu niesie się 
głos żołnierskiej, sentymentalnie rozciąganej piosenki:
Heut'muss ich fort
von Ort zu Ort, Anncmarie...
Ceglaste plamy opalonych twarzy. Na lorach sterczą owinięte brezentem pyski 
dział przeciwlotniczych. Ciężarowe samochody na „Holzgas" z żółtymi trójkątami 
nad budą.
—  Jadą na Wschód... — informuje rzeczowo Marylka. — Przedwczoraj rano szły 
transporty Afrika Corps. Wszystko w piaskowym kolorze. Mundury, samochody, 
działa, czołgi... Najwięcej idzie nocami. Zwłaszcza tych z frontu w sanitarnych 
pociągach. W jednym takim leżeli tylko ci z twarzami spalonymi przez miotacze 
ognia. Wszystko to ślepe i jęczące. Trzymano ich jakiś czas na bocznicy, żeby ci, 
co jadą na front, nic ostygli w zapale.
—  Widziałaś ich?
—  Widziałam. Leżeli pokotem na sienniKach w bydlęcych wagonach opatrzonych 
czerwonym krzyżem.
—  To okropne! - wykrzykuję zakrywając twarz dłońmi.Wyobraziłam sobie Waltera w 
jednym z takich wagonów.
180
- Dobrze im tak! - Głos Marylki jest twardy. - Mogli nic zaczynać wojny! Nic 
mordować i nie palić żywcem ludzi w obozowych krematoriach. Nie strzelać do 
bezbronnych dzieci i kobiet. To nic wojna, a ludobójstwo! - unosi się coraz 
bardziej. Krew jej nabiega do wąskiej twarzy o greckim profilu, oczy błyszczą.
-  Boże, jak ty potrafisz nienawidzić! - Przyglądam się jej z podziwem i 
odrobiną zazdrości.
-  A ty nie? - obrzuca mnie przelotnym spojrzeniem i dalej śledzi wydłużający 
się transport.
-  Żal mi wszystkich, którzy cierpią.
-  To słabość! Nie wolno ci nawet o tym mówić! Zamordowali przecież twego ojca, 
brata, straciłaś przez nich matkę... Jakże to możliwe, że się potrafisz nad nimi 
litować?!... — Cofa dłoń z mego ramienia.
-  Nie wszyscy Niemcy są hitlerowcami - mówię w zamyśleniu, przypominając sobie 
nasze rozmowy z Walterem. On przecież ich także nienawidził.
-  Panoszą się u nas jak u siebie. To już wystarczy, żeby człowieka szlag 
trafiał...
-  Dziewczynki! - Pani Helena idzie w naszą stronę ścieżką między rabatkami róż. 
- Chodźcie na podwieczorek, tatuś wrócił z Krakowa...
W oka mgnieniu przypominam sobie winiarnię „Pod Krzyżykiem" i młodego człowieka. 
Nawet do niego nie napisałam karteczki z podziękowaniem - myślę pełna wyrzutów 
sumienia, ale zaraz przestaję się tym trapić, zasiadając na werandzie do 
podwieczorku, składającego się z owoców i chleba smarowanego cienko margaryną.
-  Wczoraj w leśniczówce opowiadali przy kolacji nieprawdopodobną historię - 
zaczyna ojciec Marylki rwącym się, nerwowym głosem. Sprawia wrażenie, jakby był 
czymś zirytowany i podniecony. - Żebym sam następnego dnia nie rozmawiał z 
bratem chłopaka, któremu się to przydarzyło, to bym nie uwierzył. - Palce 
niespokojnie przeczesują szpakowate na skroniach, krótko przycięte na jeża włosy. 
Bure oczy o czerwonych, żyłkowanych białkach, podobne do oczu hauptmanna Biedcra, 
wpatrują się we mnie. Trochę mnie śmieszy i denerwuje swoją ruchliwością i 
niepokojem. Mój ojciec nazywał go „Byczkiem Fernando". — Było to tak... — nagle 
zrywa się i wychodzi szybko z werandy.
-  Znów się zdenerwował! Wojna odbiera mu resztki zdrowia... — odzywa się pani 
Helena z troską w głosie, pochylając głowę zmęczonym ruchem. W gładko 
zaczesanych włosach, z rozdziałkicm pośrodku, siwe pasemko.
181
—  Tatuś ma nerwicę żołądka — wyjaśnia Marylka. -- Wystarczy, że zobaczy 
niemiecki mundur albo o nich mówi, to natychmiast choruje...
—  To takie uczulenie, jak u innych na truskawki albo prymulki — usiłuję coś 
powiedzieć, żeby pokryć uśmiech. Wyobrażam sobie, co by się
z nim stało, gdybym tak opowiedziała o stabsarzcic Spcckmannie rzygającym w 
pokoju, albo o scenie w piwnicy.
—  Co by pani powiedziała, gdyby okazało się, że i ja... — najnieocze-kiwaniej 
dla siebie samej mówię i nagle uświadomiłam sobie, że za żadną cenę nie wolno mi 
skończyć.
W pokoju na szafce z książkami marmurowy zegar ze złotymi kolumienkami zaczyna 
dzwonić.
—   Co mówisz?
—  E, nic, nic. Chyba nic ważnego, bo już zapomniałam — tłumaczę się głupio. — 
Jeszcze tylko dwie godziny do policyjnego czasu... — dodaję, żeby pokryć 
zakłopotanie.
—  Przenocujesz u nas, Anulka... - wtrąca Marylka.
—  Na czym to ja skończyłem?... — rozpoczyna już w progu ojciec, spiesząc 
drobnym, szybkim kroczkiem na swoje miejsce przy stoliku. - W Niepołomicach... 
Znasz okolicę? — zwraca się do żony. — Tam właśnie chłop strącił widłami samolot 
razem z Nicm... — zakrztusił się. — Akurat tam były sianokosy. Samolot bardzo 
nisko leciał. Chłop, powiadają, cisnął w górę widły. Ot tak! I Nicm...
—  Tylko się nie denerwuj! — Pani Helena dotyka uspokajającym gestem dłoni męża, 
ale ten zrywa się i wybiega z pokoju.
—  Wygląda to zupełnie nieprawdopodobnie — zauważa pani Helena i podnosi się od 
stolika.
—  Czy ten lotnik żyje? — pytam mimochodem.
—  Ciekawe, czy Niemcy zanotują to jako „strącony przez wroga", czy jakoś 
inaczej? — śmieje się Marylka. Pani Helena przynosi kawałki sfatygowanego 
materiału i nożyczki. - Trzeba, żebyś przymierzyła sukienkę, bo wydaje się, że 
będzie za szeroka. Znów trochę zeszczuplałaś...
—  Innym razem, mamo — mówi prędko Marylka. — Muszę jeszcze dziś odnieść skrypty 
Witkowi — uśmiecha się do niej i zawija coś w „Vólkischer Beobachter".
—  Czy to na pewno aby skrypty? - pyta z troską w głosie matka, rozkładając na 
stoliku przybory do szycia. — Biedne to wasze pokolenie. Ani się nie ma w co 
ubrać, ani normalnej nauki, ani zabawy, ani sportu...
182
Przed wojną dziewczęta w waszym wieku chodziły na bale. Pamiętam, że jak się 
zaczął zielony karnawał...
—  Nie w głowie nam teraz zabawy! — Przerywa jej niecierpliwie Marylka.
—   I to jest właśnie takie smutne. - Wzdycha pani Helena. — Zbyt szybko 
staliście się dorośli i dojrzali. Jak lak czasem rozmawiam z tym twoim Witkiem 
albo Jankiem Jacyną albo nawet z Wisią, to mi trudno uwierzyć, że dopiero 
niedawno pokończyliście te swoje dwadzieścia lat... To już dojrzali ludzie z 
wyrobionym światopoglądem, z obowiązkami przerastającymi możliwości, ze 
spojrzeniem na świat, w którym nie ma miejsca na odrobinę romantyzmu...
—   Nie ma! — mówi twardo Marylka, poprawiając długie, ciemne włosy opadające na 
ramiona. — Romantyzm zostawmy Niemcom. Oni przy dźwiękach wagnerowskiej muzyki 
lubią w gestapo wypruwać więźniom wnętrzności albo robić lewatywy z wrzątku...
—  Przestań! — zatykam dłonią uszy. — Nie mów o takich okropnościach!
—  Posłuchaj, to może nic będziesz ich tak zawzięcie broniła! — odpowiada 
Marylka, szukając czegoś w szufladzie stolika.
—  Ja bronię Niemców? — wytrzeszczam na nią oczy.
—  Tak, ty!
—  Dziewczynki, nie sprzeczajcie się... — kręci głową pani Helena.
—   Żałujesz, że idą transporty na front. Żałujesz, że jakiś tam lotnik spalił 
się z maszyną. Żałujesz rannycch i upierasz się, że nie wszyscy Niemcy chcieli 
wojny!
—  To nie znaczy, że ich bronię. Po prostu żal mi wszystkich ludzi, którzy 
cierpią. I to bez względu na narodowość. Nic na to nie mogę poradzić, że jestem 
taka... — Spoglądam w jej drobną, zaciętą twarz i wiem już na pewno, że nigdy 
się nic zrozumiemy, ale muszę wyrzucić z siebie to, co czuję. — Co winien jest 
człowiek, któremu wciśnięto na siłę karabin, a po dwóch dniach czołg miażdży mu 
nogi albo miotacz ognia wypala oczy? Czy mam go nienawidzić dlatego, że akurat 
urodził się Niemcem? Czy mam cieszyć się jego cierpieniem? Przecież gdy wybuchła 
wojna, musiał iść na nią, tak jak u nas szedł każdy Polak, chociaż nie zawsze 
miał na to ochotę. Nieprawda, że wszyscy Niemcy są hitlerowcami! — krzyczę, 
bliska płaczu. — Nieprawda, że wszyscy są zbrodniarzami! Ja nie potrafię 
nienawidzić wszystkich Niemców! — Szukam zrozumienia w oczach Marylki, poparcia 
u matki, ale obie odwracają ode mnie wzrok.
183
Czuje, znów to straszliwe osamotnienie, które nie opuszcza mnie, odkąd wróciłam 
od Ludwiki...
—  Myśmy na nikogo nic napadali... — odzywa się spokojnie pani Helena. - Nasi 
żołnierze bronili własnej ziemi...
—  Daj spokój, mamo... — odzywa się Marylka. - Jej nic przekonasz.
—  Dlaczego jesteś taka bezwzględna dla mnie? - głos mi się łamie i nic mogę nic 
więcej powiedzieć.
—  Porozmawiamy, jak wrócę od Witka. Teraz naprawdę bardzo się spieszę. — Chwyta 
ze stołu rulon ze skryptami.
—  Pójdę z tobą! — podbiegam do drzwi.
—   Zostaniesz z mamą! — mówi szorstkim, stanowczym tonem.
—  Dlaczego? — patrzę jej z przerażeniem w oczy. — Nie masz do mnie zaufania?
—  Nie o to chodzi! Po prostu chcę pójść sama...
Trzask drzwi. Szybkie kroki na wysypanej żwirem ścieżce. Spoglądam bezradnie na 
panią Helenę.
—  Czy ja powiedziałam coś bardzo niewłaściwego?
—  Nie, Aniu... — odpowiada z namysłem — tylko, że wojna zmieniła stare kryteria. 
Zmieniła ustalone prawa, poglądy, kodeksy. Na wojnie wróg jest wrogiem. Tak być 
musi. Inaczej człowiek nic chciałby strzelać do drugiego człowieka...
—  Czy Marylka mi nie ufa? Czy sądzi, że ja... że ja współpracuję z Niemcami? — 
pytam gorączkowo, przerażona samą myślą, że mogłabym i ten dom stracić na zawsze. 
Dom, który jakoś wiąże się z czasami, gdy byłam jeszcze szczęśliwa.
—  Ależ, Aniu, co ci przychodzi do tej ślicznej głowiny? Znam swoją córkę. To 
dziewczyna o gorącym sercu i wielka patriotka. Gdyby ci nie ufała, nie 
zaproponowałaby, żebyś została na noc... Trochę ją nerwy poniosły. Wiesz 
przecież, ilu jej kolegów i przyjaciółek zginęło przez Niemców. Już pewnie w tej 
chwili żałuje, że zrobiła ci przykrość... — Uśmiecha się do mnie serdecznie i 
obejmuje za szyję. — Czasami przypominasz tak bardzo swoją matkę. Też była taka 
impulsywna i śliczna... — W głosie pani Heleny ton lekkiej pobłażliwości.
Wysuwam się delikatnie z jej objęć. Czuję knebel w gardle.
—  To ja już panią pożegnam. — Staram się, aby mój głos nie drżał.
—  Aniu, proszę... Nie rób takiej przykrości Marylce, nam wszystkim... - Mówi 
coś jeszcze, czego już nie słyszę, wybiegając na wysadzaną gęsto klonami ulicę.
184
•
Deszcz uderza o szyby. Kot miauczy, łażąc po kątach. Jest podlotkowa-ty, na 
wysokich łapach, wychudzony i brzydki.
—  Kici, kici... — wołam co chwila, żeby go jakoś uspokoić. Wespazjan podnosi 
łeb, patrzy na mnie żółtymi ślepiami, przycicha na moment i znów zaczyna.
—  Przestań! — krzyczę wreszcie. — Twoja pani ma teraz co innego w głowie niż 
zabawę z tobą!
U Jadźki w pokoju jest Józef z dwoma kolegami i jakąś dziewczyną. Dobiegają 
stamtąd melodie z płyt. Domyślam się, że mają zebranie konspiracyjne, chociaż 
Jadźka o tym nigdy nie mówi, a ja się nie dopytuję. Chodzę markotna i 
niespokojna od zachlapanego deszczem okna do drzwi. Od drzwi do komody ze 
zmatowiałym lustrem, w którym odbita twarz zdaje się osnuta welonem. Zastanawiam 
się przez chwilę, jaki jest dzień i czy w tym tygodniu nasza dzielnica ma 
światło. Później zasuwam rolety z czarnego papieru i zapalam małą stojącą lampkę.
—   Chodź, Wcspazjanic - mówię do kota. Mamy go od tygodnia. Jest trochę 
zapchlony, ale to nic. Leży teraz na moich kolanach, trochę się uspokaja, mruczy 
i pozwala się gładzić. Dobrze, że Walter lubi zwierzęta, myślę z nagłą tęsknotą. 
Po wojnie będziemy mieli w domu kota i psa. I nigdy nic będziemy głodni, i nigdy 
nie będziemy się ze sobą rozstawać. Tylko gdzie będziemy mieszkać? W Polsce czy 
w Niemczech? Tego rodzaju pytanie zadaję sobie po raz pierwszy i nic potrafię na 
nie odpowiedzieć.
Stukanie ołówkiem w ścianę przerywa rozmyślania. Kot zastrzygł uszami i uchylił 
zmrużone ślepia. Liczę uderzenia. Trzy. To znaczy, że zaraz wszyscy sobie pójdą 
i mogę nastawić wodę na herbatę. Co dziś będziemy jadły, zastanawiam się. Jadźka 
nic nic przydźwigała z Kasyna...
Prawie codziennie przynosi makaron w blaszance albo ogromny słój zupy, jeżeli 
kucharka odsprzeda jej trochę na lewo. Czasem zdarza się, że któryś z krupierów 
rezygnuje ze swego talonu i wtedy jest prawdziwe święto. Jadźka przynosi mielone 
kotlety. Jest w nich wprawdzie więcej bułki niż mięsa, ale jednak zdecydowanie 
pachną mięsem. Nakrywam kuchenny stół lnianą ścierką od talerzy. Służy nam za 
serwetę. Wystawiam szklanki. Kot z zadartym w górę ogonem ociera się 
niecierpliwie o nogi.
— Skąd ja wezmę dla ciebie mięsa?— pytam ze złością. — Sama bym chętnie ciebie 
zjadła, taka jestem głodna...
185
Wcspazjan podnosi ku mnie brzydką, chudą mordkę i patrzy wyczekująco w oczy. 
Nachylam się, żeby go pogłaskać. Jadźka staje w kuchennych drzwiach z dużym 
pakietem owiniętym starannie w pergamin.
—   Zwariujesz ze szczęścia, jak zobaczysz, co tu mam! — Śmieje się, potrząsając 
rozczochraną głową.
—  Józef będzie na kolacji? - pytam rzeczowo, wyciągając talerzyki.
—  Dawno już przecież wszyscy poszli! Nie sh/szalaś?
—  Nie.
—  Prawda, oni chodzą jak koty. Uważają, że im mniej ludzi ich widzi, tym lepiej. 
- Rozwija szeleszczącą paczkę. Kot miauczy jak oszalały, wskakuje i zeskakuje z 
taboretu.
—  Szynka i bulki! — wykrzykuję radośnie.
Pierwszy plaster rzuca Jadźka kotu. Wcspazjan chwyta go łapczywie. Cały zjeżony, 
burczy taszcząc go w pyszczku pod stół.
—  Józef wyniósł.
—  Ale że mu się udało!
—   Najemy się dziś wreszcie do syta... — Układa tłuste i grube plastry na 
talerzyku.
—  Ale jutro znów przydziałowy chleb z olejem i cebulą...
—  Jutro — przerywa Jadźka — dostaję deputat w Kasynie. Spirytus i papierosy. 
Sprzeda się i będzie trzeba pomyśleć o jakimś boczku do pieczenia. To się 
najlepiej kalkuluje...
—  Jutro w nocy wyjeżdżam — mówię, połykając ślinę i odpycham kota lekko nogą.
—   Ciebie to też nosi! Zaczęłaś zarabiać kapeluszami, to rzucasz wszystko i 
chcesz szmuglować...                                                    >
—  Na kapelusze już się sezon kończy, a muszę przecież zarobić na jakieś 
przyzwoite pantofle. Tylko patrzeć jak zaczną się jesienne szarugi...
—  Novak wraca za dziesięć dni z Wiednia. Jest na urlopie u rodziny. To porządny 
Austriak i na pewno załatwi dla ciebie pracę w Kasynie. Już urobiłam grunt u 
jego sekretarki...
Kot wskakuje na stół i usiłuje łapą dosięgnąć wędliny na talerzu.
—  Psik! — Trzepię go ręką po ogonie i rzucam na podłogę ogryzioną skórkę. — Z 
tym Kasynem to się wlecze i wlecze...
—  Teraz pójdzie szybko - zapewnia Jadźka. - Nawet Józka zmobilizowałam.
186
-   Szczęśliwa jesteś, że masz go na co dzień... - wzdycham zazdrośnic, myśląc o 
Walterze, którego dzielą ode mnie tysiące kilometrów.
-  Tak, jestem szczęśliwa — mówi z powagą i smutkiem w głosie. — Szczęśliwa od 
godziny do godziny, bo nigdy nic wiem, czy nasz pocałunek nie jest ostatni w 
życiu...
-  Mnie się wydaje, że... - zaczynam z namysłem, ale w tej chwili ktoś puka do 
drzwi. Jadźka zrywa się, pakuje do szafki resztki jedzenia ze stołu i biegnie 
otworzyć. Wchodzi do kuchni razem z pulchną Pęksową z parteru.
-  Anka, pani Pęksowa zaprasza nas na brydża - zwraca się do mnie i podsuwa 
gościowi taboret. Kręcę przecząco głową za jej plecami.
-  Ja tylko na chwilkę - wdzięczy się afektowanie, zajmując skwapliwie miejsce. 
Jej oczy lustrują każdy kąt w kuchni. - Chcieliśmy z mężem zagrać partyjkę, no i 
pomyślałam, że może panie... Nudy straszne w domu.
-  My się nie nudzimy - mówi szybko Jadźka. - Anka jeszcze dziś musi dokończyć 
szycie kapelusza. Ja mam trochę prasowania. Trzeba korzystać, póki jest prąd! - 
Zerka na zegarek. - Za niecałą godzinę wyłączą w naszej dzielnicy...
Pęksowa uśmiecha się, poprawiając jasne loczki nad czołem.
-   U pań to zawsze wesoło. Dziś cały wieczór słychać było takie ładne melodie. 
Pewnie byli goście? - Wodzi po nas oczkami w oprawie czarnych rzęs, sterczących 
z nadmiaru tuszu. - Ja tak czasem namawiam męża, żeby kupił choćby używany 
patefon. To on nie, bo to niepatriotycz-me. Mówi do mnie: „Haluniu, w obozach 
ludzie giną. Na ulicach egzekucje. Na Szucha torturują, Pawiak przepełniony 
synami narodu, a ty niemieckich kawałków chcesz słuchać?" A ja bym sobie czasem 
posłuchała -dodaje z westchnieniem. - Nudno żyć bez radia, kina i teatru. 
Mieliśmy pięknego sześciolampowego philipsa. Wic pani? Mąż go na kawałki 
młotkiem rozbił, jak nakaz był oddać. Powiedział wtedy: „Haluniu, po wojnie 
będziesz miała piękniejszego. Z samego Berlina ci przywiozę, ale teraz w 
niemieckie ręce ślubnego prezentu nic oddam". Bo trzeba paniom wiedzieć - 
uśmiecha się zalotnie - że my z mężem na miesiąc przed wojną ślub wzięliśmy...
-  No to nie bardzo się udał państwu miodowy miesiąc? - kiwa głową ze 
współczuciem Jadźka.
-   Całe oblężenie przesiedzieliśmy w schronie na Saskiej Kępie u rodziny. Mąż 
urządził coś jak pokoik. Wysłał dywanami i jakoś się przeżyło...
187
—  To mąż nie bral udziału w obronie Warszawy? — wtrącam lakonicznie.
—  Palii się do tego, żeby iść z innymi na ochotnika, ale skaleczył się w prawą 
dłoń, jak otwierał konserwy. Zaczęła ropieć i nie mógłby nawet karabinu 
utrzymać... — Wzdycha ciężko i zaraz wraca do przerwanego tenu tu. — Nie dalej 
jak miesiąc temu chciałam pójść do teatru na Mokotowską, to mi powiedział: 
„Haluniu, po wojnie to ja tych naszych aktorów bę^ę własnoręcznie wieszał na 
latarniach. Wtedy zobaczysz prawdziwy teatr". Z moim mężem trudno czasem 
wytrzymać, bo ma charakter. To taki patriota i dobry człowiek. Jak on się o 
wszystko martwi i boi, żeby się komuś coś złego nie stało. — Wznosi oczy ku 
górze i splata na podołku dłonie z grubą obrączką i trzema pierścionkami. — 
Niedawno to się tak przejął, że musiałam mu dawać kropelki na serce. To było 
wtedy, kiedy zobaczył przez okno, że do naszego domu wchodzi Niemiec... — Robi 
króciutką pauzę, ściąga usta w ciup. Wymieniamy z Jadźką spłoszone spojrzenia. 
Se; ce zaczyna uderzać szybciej. — Powiedział wtedy do mnie: „Haluniu, wyjrzyj 
cicho na schody, do kogo on idzie, bo może jakie aresztowanie i trzeba będzie 
innych uprzedzić". Później to razem z mężem staliśmy za firanką i czekaliśmy. 
Mąż się bardzo denerwował i powiedział do mnie: „Haluniu, jak zaraz nic wyjdzie, 
to znaczy, że rewizja i trzeba być przygotowanym na najgorsze". Wieczorem 
chciałam przylecieć do pań i zapytać, co to było, ale mąż powiedział: „Haluniu, 
nic wtrącaj się w cudze sprawy, bo nigdy nie wiadomo, czy sobie tego kto życzy". 
Mój mąż to jest w ogóle nadzwyczajny człowiek! — Patrzy po nas wyczekująco, 
słodko uśmiechnięta.
—  A pani dobrze widziała, że wszedł do nas? — naciera na nią Jadźka, nie 
spuszczając oczu z jej twarzy.
—  Dokładnie nie widziałam, bo schody zasłaniały...
—  No widzi pani! — wykrzykuje. — A ja widziałam, gdzie wszedł. Wymiatałam 
akurat śmieci spod słomianki, jak u Adamczyków otwierali drzwi. Adamczyk jest 
podobno Ślązakiem. Ma brata w niemieckim wojsku. Zabrali go z poboru po zajęciu 
Katowic. Może to właśnie był brat albo ktoś z wiadomością od niego? — tłumaczy 
rzeczowo Jadźka i mruga w moją stronę.
—  Nie rozumiem, dlaczego pani pomyślała o nas? - pytam lekko nadąsana.
—  A to się mąż zdziwi, jak mu powiem! — wykrzykuje, pomijając moje pytanie. — 
My z Adamczykami nie rozmawiamy. Jeszcze zeszłej zimy
188
pokłóciliśmy się o psa. Wciąż paskudził na słomiankę. Jak pies zdechł, to się 
przyczepili, że mąż otruł...
—  Tak, jak pani z tym Niemcem do nas — burczy Jadźka, ale zaraz proponuje z 
uśmiechem: — A może filiżaneczkę herbaty?
—  Nie, nie, kochaniutka, muszę już lecieć do siebie, bo mąż bardzo nie lubi, 
jak mnie długo nie ma w domu. Zawsze powtarza: „Haluniu, pamiętaj, że mąż jest 
najwyższym dobrem danym kobiecie od Boga i trzeba się go we wszystkim słuchać". 
— Podnosi się spiesznie z taboretu. — Więc mówi pani, że Adamczyk ma brata w 
niemieckim wojsku?
—  Tak słyszałam. - Jadźka odprowadza ją grzecznie do samych drzwi.
—  Myślisz, że uwierzyła? — pytam z lękiem, gdy wróciłyśmy do przerwanej kolacji.
—   Chyba tak.
—  Ale wrobiłaś Adamczyka! Czy on rzeczywiście jest Ślązakiem?
—  A bo ja wiem? — Wzrusza ramionami. — W każdym razie to nie hańbi. A dogadać 
to i tak się nie dogadają. Od początku wiedziałam, że się sobie nawet nie 
kłaniają.
•
Obudziły mnie pchły. Słońce nie pozwoliło spać dalej. Siedzę w drewnianym łóżku 
wymoszczonym słomą przykrytą zgrzebną płachtą i drapię się po nogach upstrzonych 
cętkami. Izba jest duża i jasna. Wyszorowne deski podłogi, dwa okna z czerwono 
kwitnącymi pelargoniami i mirtem w obtłuczonym emaliowanym garnku. Drewniany 
stół i jeszcze dwa łóżka pod ścianami farbkowego koloru stanowią umeblowane 
pomieszczenie wynajmowane kiedyś lotnikom. Od kilku sezonów stoi puste. Polakom 
nie wolno spędzać urlopu na Podhalu. Trzeba mieć specjalne zezwolenie od 
Kreishauptmanna, który z zasady takich nie wydaje, ponieważ Distrikt Krakau jest 
zarezerwowany dla Niemców.
Od dwóch blisko miesięcy izba z widokiem na halę i wzgórze porośnięte smrekami 
jest moją stałą kwaterą. Tutaj zaopatruję się u gospodyni w masło i ser. Parę 
chałup dalej — w jabłka i suszone grzyby. Mam na te produkty stałych odbiorców 
na ulicy Różanej. Kupuję niewielkie ilości. Wszystko razem nic przekracza 
dziesięciu kiligramów. Mój zakładowy kapitał, uzyskany ze sprzedaży wełnianego 
pledu i skórzanej walizki szewcowi na przyszwy do pantofli, nie był wielki...
Ranek był pogodny. Góry otula niebieska mgiełka. Słońce różowi ciemne łapy 
smreków. Przede mną jeszcze pół dnia czasu. Jest to dla mnie za
189
każdym razem czas marzeń, czas, który należy tylko do mnie i Waltera. Otwieram 
okno. Powietrze pachnie igliwiem i grzybami. Na trawie, wy-szczypancj przez 
stadko gęsi, błyszczy rosa. W nocy padał deszcz. Dzień zapowiada się ciepły, 
chociaż od lasu ciągnie jeszcze porannym chłodem. Zaglądam do kuchni. Gospodarze 
w polu. Jest czas kopania ziemniaków. Dzieciaki pasą krowy. Stara, na wpół 
głucha babka podrzuca chrust pod płytę. Bulgocą w saganie obierki dla świniaka. 
Ukrywają go i tuczą w szałasie nad potokiem. Nie jest kolczykowany.
Babka mamrocze coś do mnie w góralskiej gwarze, czego nie potrafię dokładnie 
zrozumieć. Uśmiecham się jednak do niej i biorę blaszaną miskę kulasiny. Potrawa 
jest z razowej mąki, mielonej na kamiennych żarnach.
W kuchni suszą się grzyby nadziane na kolce tarniny zwanej tutaj „czyżniami". W 
dzieżach warzy się mleko na ser. Szmaty, oblepione sennie pobzykującymi muchami, 
wydzielają woń kwasu. Krzyczę w ucho zgarbionej gaździnie, że „wrócę na 
połednie" i wychodzę przed dom. Powietrze jest cudownie rześkie. Potok 
przepływający w dole za chałupą szumi bełkotliwie i smutno. Przechodzę go 
ostrożnie bosą nogą po oślizgłych, płaskich głazach. Zaskroniec z żółtymi 
klipsami wygrzewa się na słońcu przy liściach łopianu. Uskrzydlone nartniki 
śmigają po płytkich rozlewiskach potoku. Pod lasem, na hali dzieciaki pasą krowy 
i owce. Pohukiwania pasących niosą się daleko po rosie. Ogarnia mnie tęsknota za 
czasem, gdy trzymając się z Walterem za ręce zbiegaliśmy po zielonych stokach 
wzgórz. Pamiętam każde jego spojrzenie, dotyk ust, słowa.
Wąska, kamienista droga pnie się stromo w górę, przecinając sosnowy las jasną 
przesieką, aż hen, ku samemu szczytowi. Ile razy tu jestem, mam ochotę pójść nią, 
zobaczyć, co kryje się za garbem. I za każdym razem wracam. Boję się tej drogi. 
Budzi nieokreślony lęk. Dziś postanawiam iść odważnie do samego szczytu, 
przełamać wewnętrzne opory. Pod drewniakami osuwają się z chrzęstem pierwsze 
kamienie. Pobocza rudzieją paprociami, ale mech jest jeszcze zielony i wilgotny. 
Słońce prześwieca przez gałęzie, wyzłaca grona długich, rdzawych szyszek. Nitki 
babiego lata czepiają się rzęs, muskają twarz. W ciszy słyszę łoskot własnego 
serca. Walter znów jest ze mną. Tak jak wtedy na zwalonym pniu, trzyma moją dłoń 
w swojej i mówi szeptem: „Ich móchte mit dir durch die dunkle Walder wandern"*. 
Snuję w myśli cudowną opowieść o naszym wspólnym życiu, zwierzam mu swoje troski, 
przeżywam chwile uniesień.
* Chciałbym z tobą przez ciemne lasy wędrować.
190
Droga skręca nieoczekiwanie w bok. Nic prowadzi do samego szczytu. Schodzę z 
niej na zielony mech z kępkami sitowia i niezapominajek. Przez drobne kamyki 
przecieka woda. Grunt jest podmokły. Młode świerki, kilka karłowatych buków. 
Przedzieram się dalej, skacząc po wilgotnych, grząskich kępkach poszycia. Słońce 
razi w oczy. Las się przerzedził. Wchodzę w plątaninę jeżynowych krzewów. 
Przejrzałe, czarne owocki, soczyste i słodkie, spadają przy najlżejszym 
poruszeniu. Pachną niczym leśne perfumy. Są delikatne i chłodne. Gaszą 
pragnienie. Sok cieknie po palcach, lepki jak krew. Gdzieś w pobliżu odzywa się 
stukanie dzięcioła. W białych od rosy pajęczynach odbija się tęczą słońce. 
Przedzieram się przez kolczaste krzewy dalej i dalej, tam, gdzie usypisko 
kamieni, karłowate jałowce, gąszcz świerków i stare, pokręcone buki. Dziko tu i 
nic widać śladów człowieka. — Walterze, gdybyśmy mogli być tu teraz razem — 
szepczę w uniesieniu. — Tyłko tę jedną godzinę razem...
Za zieloną zwartą ścianą drzew opuszczona, na wpół waląca się bacówka. Spłowiałc 
belki, podziurawione gonty, zarosłe trawą ścieżki. Bacówka stoi na szczycie, 
ledwo widoczna wśród buków i młodych świerków. Zbocza góry porasta stary, gęsty 
las. W dole ciągną się hale. Czerwienią się rudziejącymi borówkami. Nikt tu nic 
pasie owiec. Nie srychać pobrzękiwania dzwoneczków, nawoływania juhasów. Cisza i 
opuszczenie. Rozglądam się niepewnie dookoła. Doznaję dziwnego wrażenia, że 
znalazłam się nagle na cmentarzu.
Pcham drzwiczki szałasu. Otwierają się skrzypliwie ze zgrzytem zardzewiałych 
zawiasów. Przez szpary w belkach prześwieca słońce. Na klepisku resztki 
wypalonego ogniska, trochę zdeptanego siana, zrudziałej cetyny. Połamana drabina, 
wsparta o kwadratowy otwór w poczerniałych belkach stropu. Wchodzę na nią 
ostrożnie. Poprzeczki ruszają się. Jedna załamuje się pod stopą z suchym 
trzaskiem. Zaglądam z lękiem do środka. Trochę słomy, trochę starego siana, 
pajęczyny na belkach, opuszczone jaskółcze gniazdo. Przez dziury w gontach 
prześwieca błękit nieba i złotawe smużki słońca. Wirują w nich drobiny kurzu. 
Wymarzone miejsce dla partyzantów — przebiega przez myśl. Bacówka jest prawie 
niewidoczna i chyba od lat niczamieszkana. Siadam na wysokiej belce zastępującej 
próg. Opieram się plecami o wygrzane deski i wystawiam twarz do słońca. Jest już 
wyblakłe, ale jeszcze gorące. Las pachnie grzybami. Gdzieś w pobliżu szeleści w 
trawie i wśród kamieni przeciekająca woda. Gdyby na świecie nie było wojny — 
myślę — jak dobrze byłoby żyć. Wędrować z Walterem beztrosko górami, wygrzewać 
się w słońcu. Nie myśleć o dniu
191
następnym, nie bać się ludzi, głodu, wywózki do Niemiec. Tysiące kilometrów stąd 
rudzieją trawy na stepach, płoną linie frontu, huczą działa. Jedno z nich 
obsługuje Walter.
Spoglądam na pożyczony od Jadźki zegarek. Czas wracać. Przede mną jeszcze siedem 
kilometrów drogi na stację, z ciężkim plecakiem. Jeszcze noc jazdy na stojąco w 
przepełnionym pociągu. Jeszcze godziny lęku, czy nie odbiorą towaru, czy nic 
zamkną w obozie, czy nie zastrzelą. Myślę ze smutkiem, że tak mija miesiąc po 
miesiącu moje życie. Moja młodość, której dziś już nic zazdroszczą nam nawet 
starzy ludzie. Niewiele jest w niej miejsca na miłość. Nic ma go na beztroskie 
zabawy, bale, podróże, o których opowiadała moja matka, a których ja już nie 
zdążyłam zakosztować. A gdybym pokochała Polaka, zastanawiam się. Jak wtedy 
wyglądałoby moje życic? Wtedy do wszystkich kłopotów doszedłby jeszcze lęk o 
niego. Zasypiałabym z niepewnością, czy w środku nocy nie wyrwie go z moich 
objęć gestapo. Nie moglibyśmy mieć dziecka w obawie, żeby nie zostało sierotą, 
jeszcze nim się narodzi. Tyle tylko, że nie byłabym wyrzutkiem społeczeństwa, 
tak jak jestem nim w tej chwili.
W drzwiach nad bacówką szeleści wiatr, w mdłym słońcu pobzykują ostatnie owady. 
W mojej młodości — w młodości mego pokolenia — miejsce jest tylko na strach i 
cierpienie. Na pracę, niepewność i walkę. Nawet miłość jest tym skażona, myślę 
ze zgrozą, wodząc wzrokiem po stromych stokach wzgórz, po smrekach w słońcu, po 
cudownym spokojnym krajobrazie. I nagle zrywam się, biegnę jak oszalała z 
powrotem, byle tylko uciec od myśli, od siebie i od czasu teraźniejszego.
Na kwaterze pakuję spiesznie plecak. Gaździna owija wilgotne osełki masła w 
zielone liście chrzanu.
—   Gaździno, co to za bacówka na górce za potokiem? — pytam trochę z ciekawości, 
a trochę dlatego, żeby nawiązać rozmowę.
—  E, wicie, tutok nifto nie pasie. Od kicia Stasecków syn się w sałasie 
obwiesił, nie fcom haniok chłopci pasać. Mówiom, co tam strasy...
—  I tak latem stoi pusty? Nikt do niego nie zagląda?
—  Ano...
Odliczam pieniądze, nakładam plecak i uśmiecham się do gaździny.
—  Na piątek przygotujcie masło i kilka serów. No i może trochę grzybów. 
Oskubcie także ładną kurkę. — Przypominam sobie zamówienie Pęksowej i obliczam w 
myśli, ile mogę na niej zarobić.
—   Ostańcie z Bogiem... — odzywa się babina, wyprowadzając mnie za próg.
192
Niebo czerwienieje zachodem. Jutro będzie wiatr. Poprawiam szelki ciężkiego 
plecaka, macham jeszcze raz dłonią gaździnie i równym krokiem wychodzę na 
kamienistą drogę. Wiem, że będę tak nią chodziła tydzień po tygodniu, miesiąc po 
miesiącu, jak wół w jarzmie, czekając lepszego jutra...
Spadł pierwszy śnieg. Listopadowy wiatr smaga po twarzy. Przez uliczne 
szczekaczki nadają wiadomości z frontu wschodniego. Ofensywa niemiecka posuwa 
się znowu na jakimś odcinku w głąb Rosji. Czy Walter jeszcze żyje? Gdzie jest? 
Dlaczego nie daje znaku życia? Zadaję sobie w myśli pytania, rozglądając się po 
mijanych żołnierzach. W każdym z nich dopatruję się podobieństwa do kochanego 
człowieka.
Biegnę szybko do domu z przydziałowym chlebem w siatce i kawałkiem końskiej 
wątroby kupionej w jatce na Starym Mieście. Spieszę się. Jadźka chciała wyjść 
około czwartej na jakąś składkową herbatkę do koleżanki. Nie chce stracić okazji. 
Krąg naszych przyjaciół bardzo się zmniejszył. Niektórych aresztowało gestapo. 
Inni się odsunęli, nie zapraszają, unikają spotkania.
I teraz, gdy wpadam na schody, widzę, że Jadźka stoi w uchylonych drzwiach. 
Wygraża mi pięścią.
—  Brakuje tylko karabinu maszynowego! Obsługa jest już w komplecie — syczy 
przez zaciśnięte zęby, wciągając mnie za kołnierz do przedpokoju. Na wieszaku 
szare płaszcze i pasy z bagnetami. — Teraz to już nawet w głupią Pęksową nie 
wmówimy, że bracia Adamczyka rozmnożyli się na froncie w cudowny sposób...
—  Kto to? — szepczę przerażona.
—  Mnie o to pytasz? — wzrusza ramionami. — Ja zresztą już wychodzę. Czekałam 
tylko na ciebie, a w ogóle to się chyba będziemy musiały rozstać. Nie mam ochoty, 
żeby mi za ciebie łeb ogolono!
W pokoju pełno dymu od papierosów. Z patefonu wydobywają się przyciszone, 
rytmiczne dźwięki jakiejś melodii. Z tapczanu podnosi się na mój widok dwóch 
Niemców.
—  Fraulein Annemarie? — pytają jak na komendę. Lustrują ciekawym wzrokiem.
Przytakuję głową oszołomiona.
—  Wracamy z Osnabriick do naszej jednostki. Przed tygodniem widzieliśmy Kramera 
— zaczyna rzeczowym tonem postawny, barczysty blondyn z wysoko podgoloną głową. 
— Leży w polowym lazarecie.
193
-  Jeszcze go nie wypisali? - Spoglądam po nich niepewnym, zdumionym wzrokiem.
-  Przed dziesięciu dniami dostał znów postrzał w płuca. Stan był
ciężki...
-  Mało nie pofrunął... - wtrąca jeden z Niemców, składa przy tym dłonie jak do 
modlitwy, wznosi oczy ku górze i całym sobą robi taki ruch, jakby chciał się 
wzbić w powietrze. - Martwi się brakiem wiadomości od pani.
-  Był u mnie jakiś obergefreiter z Infanterie. Nazywał się chyba Kurt...
-  Nic dojechał! - wpada mi w słowa. — Bandyci wysadzili w powietrze transport...
-  Bandyci? - Jestem tak oszołomiona, że naprawdę nic mogę się w pierwszej 
chwili zorientować, o czym on mówi.
-  Bandyci. Polscy bandyci.
-  Znaczy się partyzanci. Zbrojni... - dodaje ten drugi, widząc, że nadal stoję 
jak błędna.
-  Ach, partyzanci, polscy żołnierze, nie bandyci! - Czuję się w obowiązku 
sprostować z naciskiem, choć myślę zupełnie o czym innym. — Czy Waltera... — 
Chcę o coś zapylać, ale w tej samej chwili ktoś stuka mocno do drzwi. Byle nie 
Pęksowa! — myślę gorączkowo. — Że też akurat teraz Jadźka musiała wyjść z domu!
-  Vcrzcihung...* — Uśmiecham się z zakłopotaniem do podrygujących w takt 
melodii Niemców i wychodzę do przedpokoju. W drzwiach stoi Marylka. Twarz 
zaróżowiona od chłodu, topniejące płatki śniegu na granatowym płaszczu, w ręce 
jakaś paczka.
-  O Boże! — Cofam się jak przed widmem i czuję, że cała krew odpływa mi z 
twarzy. — Teraz nie można!... Przyjdź za pół godziny! — wyrzucam z siebie 
gorączkowo. — Później ci wyjaśnię... — Nie wiem, co powiedzieć. Co dalej zrobić, 
jak się zachować? Marylka patrzy na płaszcze i nagle odpycha mnie z pasją. 
Zataczam się do tyłu, opieram o wieszak. Bagnety przy pasach zadźwięczały pod 
moimi plecami. Marylka raptownym szarpnięciem otwiera drzwi do pokoju. Zamykam 
oczy. Serce szarpie się nieprzytomnie. Doznaję uczucia, jakby gruz z walącego 
się życia zasypywał powoli, boleśnie moje uginające się pod jego ciężarem ciało.
* Proszę wybaczyć...
194
- Ja ci wszystko wytłumaczę... — dławię się słowami. — Ja ci wszystko powiem...
—  Tu nic ma nic do tłumaczenia! Wszystko jest dla mnie jasne. Wszystko!
—  Ja ci wszystko wytłumaczę... — powtarzam w kółko, nie znajdując innych słów. 
— Ja ci wszystko... — ale już pewnie nic słyszy moich słów w trzasku frontowych 
drzwi. Otwieram je za nią, nie zdając sobie nawet sprawy, dlaczego to czynię. 
Tupot nóg po schodach. Pod progiem paczka. Kopię w nią nogą z całej siły. Brzęk 
szkła. Gęsty sok rozlewa się ciemną plamą, białe smugi cukru, kurzawa mąki...
Wchodzę do pokoju. Niemcy, jeden obok drugiego, stoją w obronnej pozycji pod 
oknem. Jeden z nich trzyma dłoń na oparciu krzesła. Patrzą na mnie podejrzliwie. 
W oczach lęk.
—  Allcs in Ordnung...* — mówią jakoś głupio, bez związku i uśmiecham się w 
przestrzeń. Śledzą uważnie moje ruchy, gotowi w każdej chwili skoczyć mi do 
gardła albo rzucić krzesłem. Nie dowierzają. Są w polskim domu.
—  To był ktoś z mojej rodziny — staram się wyjaśnić lekkim tonem. — Małe 
nieporozumienie...
Niemcy wciąż patrzą uważnie na mnie podejrzliwym, nieufnym wzrokiem, chociaż 
usiłują się uśmiechać. Powoli siadają na tapczanie.
—  Rozumiem. Polska patriolka... — kiwa ze zrozumieniem głową blondyn z wysoko 
podgolonymi włosami. W głosie ledwo uchwytna nutka ironii.
—  A ja jestem narzeczoną Kramera — mówię twardo i dobitnie z wysoko podniesioną 
głową, chociaż czuję do niego żal o to, co się stało.
—  Na, ja... — uśmiechają się niepewnie, spoglądają po sobie. — Teraz rozumiem, 
dlaczego on panią kocha — wtrąca żołnierz, który pierwszy opowiadał o Walterze.
—  Zaraz przygotuję herbatę... — mówię bezdźwięcznie, bliska płaczu.
* Wszystko w porządku...
195
.
ROZDZIAŁ TRZECI
Co zrobić z karabinem? — spoglądam bezradnym wzrokiem w okno, za którym wstaje 
czerwcowy dzień. Siedzimy we troje na tapczanie. Jadźka przed chwilą wróciła z 
dyżuru. Popija gorącą herbatę z wiśniowych liści i ziewa.
'— Najpierw pomyśl, co zrobić z Walterem! — Wzrusza ramionami. — Przecież tu nie 
może zostać.
—  Dziś wieczór wywożę go do Osielca. W ciągu dnia trzeba zdobyć dla niego 
cywilne ubranie i pozbyć się z domu wojskowych rzeczy.
—   Mogę ci dać niebieską koszulę Józefa. Zostawił, żebym sobie przerobiła na 
bluzkę. — Patrzy na Waltera z wymuszonym uśmiechem. — Ale mnie się zdaje, że te 
góry to nie nadzwyczajny pomysł.
—  A co proponujesz? — Rozmawiamy po polsku. Walter śledzi nasze twarze uważnym 
wzrokiem.
—  A bo ja wiem? Niech idzie do polskiej partyzantki! O kontakty mogę się 
postarać...
Coś musiał z tego zrozumieć. Prostuje się nagle, szuka z niepokojem moich oczu. 
Dotykam uspokajającym gestem jego dłoni i uśmiecham się czule.
—   O czym pani mówi? — zwraca się po francusku do Jadźki. Tłumaczy mu szybko, 
argumentując dziesiątkiem niepotrzebnych słów.
Wreszcie milknie, rozkładając ręce bezradnym, trochę teatralnym gestem.
—  Annemarie?... — W oczach niedowierzanie i lęk.
—  To nie mój pomysł... — przysuwam się bliżej niego. Przez długą chwilę 
przygląda się Jadźce.
—  Może jestem tchórzem, ale nic jestem zdrajcą... — wymawia powoli z godnością. 
— Sądzi pani, że mógłbym strzelać do swoich? Hitleryzm jest mi obcy, ale mimo 
wszystko jestem Niemcem. — Ostatnie zdanie wymawia z dumą.
—  Radźmy lepiej, co zrobić z karabinem! — wtrącam szybko.
—  Najprostsza rzecz sprzedać! — wzrusza ramionami Jadźka. — Towar jest w tej 
chwili bardzo w cenie...
196
Spoglądam pytająco na Waltera.
—  Niech już nikogo więcej nic zabija — mówi prosząco i szuka u mnie wzrokiem 
ratunku.
—   W takim razie trzeba go rozebrać na części i utopić w Wiśle — decyduje 
Jadźka. — Podejmuję się wynieść go w południc z domu.
Wyciągam spod tapczanu karabin i kładę ostrożnie przed Walterem.
—  Masz jakieś narzędzia? — pyta, obracając go w dłoni pieściwic.
—  Coś się znajdzie... — wychodzę do kuchni. Jadźka przychodzi za mną.
—  Ale się wrobiłaś w kabałę! Czy ty wiesz, co ci grozi!
—  Wiem. Sama go do tego namówiłam.
—  Tak bardzo go kochasz? — W głosie nutka współczucia i zaskoczenia. Patrzy na 
mnie ciepło i z westchnieniem odwraca oczy.
—  Tak bardzo.
—   I nic boisz się?
—  Boję.
—  Postaram się dla niego o buty. No i może o jakieś spodnie. Józef ma kilka par. 
Powiem, że chcę uszyć spódnicę... 1 niech zaraz ściąga z siebie te niemieckie 
łachy. Wyniosę razem z karabinem — mówi z desperacją w głosie. — Cierpnę ze 
strachu na samą myśl, co by się stało, gdyby...
—   Nic mów! — patrzę na nią błagalnie.
—  Narobisz bigosu i jeszcze innych nim nakarmisz! — rzuca z nagłą złością i 
odwraca się do mnie plecami.
Jesteśmy z Walterem sami w mieszkaniu. Jadźka dla pewności zamknęła nas na klucz. 
Chodzimy na palcach, rozmawiamy szeptem. Po wczorajszej ulewie dzień jest upalny. 
Przez uchylone okno wpada zapach nagrzanych słońcem drzew, krzykliwy świergot 
ptaków. Walter ma na sobie tylko czarne kąpielówki. Nawet stopy ma bose.
—  Jesteś pięknie zbudowany... — Patrzę na niego z zachwytem.
—  Za szczupły... — śmieje się cicho. — Mężczyzna powinien mieć swoją wagę!
Siedzimy naprzeciw siebie za suto zastawionym stołem. Frontowa żelazna porcja z 
nadrukiem „Ftthrcr grflssl dich" jest naszą spiżarnią.
—  Fajny obiad zafundował nam Hitler! — śmieję się beztrosko, gryząc mleczną 
czekoladę.
—   Wydaję mi się, że śnię... — szepcze Walter, pochylając się przez stół, — a 
ty jesteś ze mną... — Dotyka dłonią mojej twarzy, moich włosów.
—  Już zawsze będziemy razem... — Kładę dłoń na jego dłoni. — Nic i nikt nas nie 
rozdzieli.
197
Walter poważnieje. Zakrywa oczy rzęsami. Milczy.
—  Powiedz, że nikt i nic... - domagam się natarczywie.
—   Wciąż jest jeszcze wojna, Annemarie... — uśmiecha się smutno. — Ale gdy się 
skończy, wtedy już nikt i nic! Zabiorę cię do Erfurtu. Zobaczysz, jakie to 
piękne i bogate miasto! - Twarz mu się rozjaśnia, oczy uśmiechają. — Leży nad 
Gera. Okna mego pokoju wychodzą na stary most nad rzeką. Na tym moście, wiesz, 
stoją małe średniowieczne kamieniczki. Naprawdę. W dzieciństwie przypominały mi 
klatki z ptakami. Jest tam śliczna katedra i dużo, bardzo dużo kościołów. 
Będziemy chodzili do parku na spacery. W czerwcu, gdy kwitną rododendrony... Ach, 
żebyś ty je widziała! — Gładzi moją rękę, patrzy w rozmarzeniu przed siebie, 
rozsuwa wzrokiem ściany. Jest w miejscach, o których mówi. — Wiesz Annemarie, 
gdy byłem teraz na urlopie, każdego ranka wymykałem się do parku. Byłem tam 
tylko z tobą, a na świecie nie było wojny...
—   Myślisz, że mnie twoja rodzina polubi?
—  Tylko o tobie opowiadałem. Najbardziej dopytywała się siostra. Czułem się 
zupełnie jak na egzaminie. Ojciec powiedział żartem, że pewnie będziesz chciała 
zrobić ze mnie Polaka. Bardzo się im podobałaś z fotografii. Mama twierdzi, że 
jesteś aż za ładna na żonę...
Spoglądamy na siebie onieśmieleni. Walter śmieje się z zakłopotaniem.
—  Czuję się głupio w tych kąpielówkach...
—  Jadźka powinna niedługo wrócić... — Ogarnia mnie lęk na samą myśl, co by się 
stało z nią i z nami, gdyby złapano ją z rzeczami Waltera.
—  Twoja przyjaciółka jest bardzo dzielna.
—   I bardzo odważna... — dodaję z zazdrością. Spoglądam na jego pięknie 
osadzoną głowę, na drobne muskularne ramiona i uświadamiam sobie, że od jutra to 
wszystko będzie należało do mnie. Od jutra będziemy mężem i żoną.
—   O czym tak się zamyśliłaś, Annemarie? — Pociąga pieszczotliwie za kosmyk 
włosów.
—  Myślę... Myślę, w jaki oględny sposób zawiadomić twoją matkę?
—   W żaden — mówi spiesznie, jakby i on o tym myślał. — Nasz dom będzie teraz 
pod stałą obserwacją blokowego, listonosza, lokatorów, no i oczywiście gestapo. 
Biedna mama... — Na pewno będą ją wzywali na przesłuchania. Domyśli się...
—  A ojciec?
198
—   Nigdy by mi tego nie wybaczył! Wolałby, żebym zginął. Dla mego ojca „Bcfchl 
isl befchl"*, „Dicnst ist dienst"". Ja już jestem inny. Widocznie domieszka 
francuskiej krwi osłabiła mój patriotyzm... moją niemicc-kość... - dodaje z 
gorzkim skrzywieniem ust - tak nawet dalece, że gdy wyobrażę sobie hitleryzm 
dalej panujący po wojnie, to chciałbym, żebyśmy przegrali...
—  Takim cię właśnie kocham.
—  Nie potrafię być inny, Annemarie... Przemoc nic leży w mojej naturze. Mój 
ojciec nie będzie miał powodów do dumy. Nawet odznakę za celne strzelanie 
wyrzuciłem. Jeszcze wtedy, tam w górach... — dodaje ciszej z zażenowaniem, jakby 
wyznał coś wstydliwego.
—   Co powie, jak mu przywieziesz do domu synową z Polski?
—  Sam się ożenił z Francuzką...
Zgrzyta klucz w zamku. Wcspazjan z wydętym z przejedzenia brzuszkiem rzuca się z 
nieprzytomnym miauknięciem do drzwi.
—   Wszystko w porządku! — woła od progu Jadźka, ciskając w stronę Waltera dużym 
pakietem. — Chodź do kuchni! — mruga do mnie porozumiewawczo.
—   Nie wiem, czy będę się umiał poruszać w cywilnym ubraniu — śmieje się 
beztrosko Walter, rozwiązując niecierpliwie sznurek. - Przez trzy lata można się 
było odzwyczaić!
W kuchni Jadźka siada na taborecie, zsuwa z brudnych, zakurzonych nóg drewniaki.
—   Masz więcej szczęścia niż rozumu! — Patrzy na mnie roześmiana, wyciągając z 
dużej torby w najmodniejszym kolorze „wcinrot" zwitek pieniędzy. — Licz! To za 
mundur i karabin...
—  Sprzedałaś? — Siadam z wrażenia na podłodze. — Jak tyś to zrobiła?
—  Zwyczajnie. Mundur i karabin to sam cymes dla naszych chłopców. Czasem 
wypadnie przecież iść na akcję w szkopskim mundurze.
—  Dla Waltera byłby to cios. Nie chciał, żeby jego karabin więcej zabijał...
—  Nie bądźcie sentymentalni! — Zżyma się Jadźka. — Pieniądze są wam potrzebne, 
a jak z jego karabinu padnie jeszcze kilkudziesięciu Nie-
* Rozkaz to rozkaz. ** Służba to służba.
199
mców, to też dobrze! Wystarczy, że kochasz jednego. Inni nie powinni cię 
interesować ani wzbudzać żalu.
-  Nie powiem mu o tym.
-  A po cóż masz mówić? - wzrusza ramionami i ziewa szeroko. -Jak się trochę 
prześpię, to opowiem mu rzewną historyjkę, jak to ślicznie i z całym pietyzmem 
dla szlachetnej broni topiłam karabin - śmieje się z ironią. — A swoją drogą, to 
miałam pietra jadąc tramwajem. Na wszelki wypadek wsiadłam do niemieckiego 
przedziału i wsunęłam pod ławkę. Gdyby coś, to zawsze była jeszcze szansa 
wyskoczenia z tramwaju. Raptem ogarnął mnie głupi śmiech. Musiałam uważać, żeby 
się za głośno nic rozchichotać. Aż wstyd, jaki człowiek jest głupi!
-  Taka jestem ci wdzięczna... - zaczynam, ale Jadźka wpada mi w słowo.
-  Mówiąc między nami, to ja zrobiłam wszystko, żebyś mogła go dziś wywieźć z 
domu. Cholernie nic lubię siedzieć na wulkanie.
-  Jak zdobyłaś ubranie?
-  Zebrałam wśród znajomych. Wymyśliłam historyjkę o kuzynie z oflagu. Każdy się 
czymś dołożył do paczki. Zupełnie porządne łachy i powinny na niego pasować. 
Dobierałam na oko... Zgrabny chłopak! — Mruga do mnie szelmowsko. Przespałaś się 
z nim wreszcie?
-  Przegadaliśmy te kilka godzin do twego przyjścia...
-  Co za ślamazary! - kręci głową. - W waszej sytuacji to przecież jedyna rzecz 
z sensem!
Wysiadamy na małej stacyjce. Walter dźwiga niewielką walizkę. Ja niosę plecak. 
Niebo szarzeje, zaczyna świtać.
-  Musimy się pospieszyć... — szepczę, rozglądając się, czy ktoś nas nic widzi.
W samodziałowej, luźnej marynarce, w niebieskiej koszuli, krawacie i z czarną 
chustką podwiązaną pod zębami wygląda na chorego człowieka, który przyjechał tu 
na odpoczynek. Mimo woli uśmiecham się, wspominając naszą kilkunastogodzinną 
podróż w ścisku i smrodzie. Walter uchodził w przedziale za mego głuchoniemego 
brata — ofiarę wojny. Porozumiewaliśmy się jedynie za pomocą palców. Ułożyliśmy 
w domu kilka zasadniczych znaków: „jeść", „pić", „wyjść", „wszystko w porządku". 
Ja zadawałam odpowiednie pytanie ruchem dłoni, a Walter przytakiwał lub przeczył 
głową. Było to zabawne i tragiczne. Któryś z pasażerów
200
dopatrzył się nawet między nami podobieństwa. Inny głośno współczuł i klął na 
Niemców, że to przez nich takie nieszczęście. Na każdej stacji zamierałam ze 
strachu, czy nie wejdą żandarmi sprawdzać dokumenty. Walter drzemał beztrosko, 
oparty o moje ramię. Nic zdawał sobie sprawy z niebezpieczeństwa. Dla niego 
łapanki, kontrole, aresztowania są czymś nieznanym. Wydaje mu się, że cywilne 
ubranie jest dostateczną legitymacją. Będzie musiał wielu rzeczy się nauczyć i o 
wielu dowiedzieć -myślę ze smutkiem. - Nastał dla nas obojga bardzo trudny czas.
Idziemy w milczeniu szosą. Poranny chłód przebiega dreszczem po mojej skórze. 
Oczy pieką od niewyspania. Gdzieś niedaleko szczeka pies. Rozwidnia się szybko. 
Za drewnianym mostkiem skręcamy w prawo, w stronę Kojszówki, przechodzimy 
ostrożnie przez kamienisty potok. Wody w nim skąpo, kamienie chrzęszczą w ciszy. 
Wąska ścieżka u podnóża góry porośniętej świerkami jest wilgotna i wydeptana 
przez owce. Za sobą pozostawiamy ostatnie domostwo ukryte w karłowatych 
drzewkach wiśniowego sadu. Wciąż przyśpieszam kroku. Wkrótce zaczną pędzić krowy 
na hale. Walter bez słowa podąża za mną. Słyszę jego ciężki, świszczący oddech i 
uprzytamnicm sobie, że postrzał w płuco nic minął bez śladu, chociaż blizna 
wygląda niewinnie, a on sam o tym nic mówi. Przystaję. Od szerokiej drogi, 
prowadzącej do wioski i pustej o tej porze, oddziela nas kamieniste łożysko 
potoku i młode świerki. Jesteśmy stąd niewidoczni. Zdejmuję Walterowi chustkę 
podwiązującą szczękę i muskam ustami czoło. Jest wilgotne od potu. Twarz ma 
pobladłą, oczy błyszczą nienaturalnie.
-  Źle się czujesz? - pytam z lękiem.
-  Zwykłe zmęczenie. - Uśmiecha się i rozgląda dookoła. - Znów jesteśmy w górach, 
Anncmarie...
-  Przedwczoraj mieliśmy dla siebie tylko dwa dni czasu - dorzucam z uśmiechem — 
a teraz mamy przed sobą całe życic.
Przytakuje w milczeniu głową i ruszamy dalej. Droga zaczyna piąć się stromo pod 
górę. Obliczam w myśli, że za półtorej godziny powinniśmy być na szczycie.
-   Daj mi plecak, Anncmarie. Jest dla ciebie za ciężki.
-  Nic! — Uśmiecham się z niewiedzy Waltera. Nawet się nie domyśla że teraz trzy 
razy w tygodniu będę musiała dźwigać dwudziestokilogra-mowc plecaki do stacji, 
żeby nas oboje utrzymać i odłożyć coś na sweter dla niego. Noce w górach są 
chłodne nawet latem.
201
W tej chwili bagaż jest lekki. Znajduje się w nim tylko trochę żywności i stary, 
dziurawy pled. Mój ślubny posag - myślę z ironią i rozrzewnieniem, ale 
nieoczekiwanie przychodzi mi do głowy straszna myśl. Co stanie się z Walterem, 
jeśli któregoś dnia będzie w pociągu obława i Niemcy zgarną mnie do obozu? Co 
się z nim stanic, gdy przez tydzień, dwa tygodnie albo już nigdy więcej nic będę 
mogła donieść mu żywności? Jak mu o tym powiedzieć? Jak przygotować, że w każdej 
chwili musi liczyć się z najgorszym? Oglądam się na niego. Idzie z opuszczoną 
głową, równym krokiem.
—  Niczym się nic martw... — mówię nieoczekiwanie dla samej siebie.
-  Wszystko się dobrze ułoży. - Jednocześnie myślę z przerażeniem, że wzięłam na 
siebie odpowiedzialność za cudze życic, gdy nawet swego nic jestem pewna.
—  Mam wyrzuty sumienia, Anncmarie.
—  Że zostałeś?
—  Że narażam ciebie.
Obejmuję go za szyję, przytulam twarz do jego twarzy.
—  Jestem taka szczęśliwa, Walterze. - Myślę o tym, że nie nauczyliśmy się 
jeszcze z Waltcram sztuki rezygnacji, która przypadła w udziale naszemu 
pokoleniu. Myśmy podjęli walkę o prawo do naszej miłości. Walkę z bezsensownymi, 
nieludzkimi ustawami Trzeciej Rzeszy.
-  Słyszysz, jak śpiewają ptaki? Jak las się budzi? Teraz on będzie naszym domem. 
Spokojnym, przyjaznym domem - mówię w uniesieniu, wodząc wzrokiem po 
różowiejącym wschodem niebie.
—  Nie boisz się, Anncmarie? - Ujmuje w dłonie moją twarz.
—  Nie. Nie boję się. Czego się mamy bać? Najgorsze już poza nami. Za trzy dni, 
a najdalej za tydzień, będziesz miał dokumenty gwarantujące bezpieczeństwo. 
Jadźka obiecała to załatwić przez naszą organizację podziemną...
Przedzieramy się przez kwitnący gąszcz jeżyn, przez pokręcone dziwacznie krzewy 
jałowca. Buty mam mokre od rosy, ręce podrapane kolcami. Wilga krzyknęła 
żałośnie, poderwał się do lotu spłoszony ptak. Walter nachyla się i podstawia 
stulone dłonie pod przeciekającą leniwie między kamieniami strużkę wody. 
Opłukuje nią twarz, pije powoli, przymykając oczy.
—  Jesteśmy w domu. — Zatrzymuję się przed zieloną ścianą buków. Walter bierze 
mnie za rękę i przez chwilę w milczeniu patrzymy na miejsce, które będzie odtąd 
naszym schronieniem.
202
-  Nic możemy wydeptać ścieżki. Wszystko musi pozostać takie, jak w tej chwili - 
mó>i z namysłem, rozglądając się uważnie. - Żaden ślad nie powinien zdradzić 
naszej obecności.
Bacówka/wygląda tak samo jak przed rokiem. Może tylko krzewy się bardziej 
rozrosły. Nikt jej nic odwiedzał. Nikt tędy nic chodził. Zaglądamy ostrożnie do 
mrocznego wnętrza. Wieje z niego chłodem i wonią przegniłego siana. Drabina ze 
strzaskaną poprzeczką stoi w tym samym miejscu, w którym ją zostawiłam. Oddycham 
z ulgą, chociaż wkrada się we mnie cień smutku. Nic tak wyobrażałam sobie kiedyś 
mój dom z kochanym człowiekiem. Po drabinie dostajemy się na górkę. Walter 
wciąga bagaż. Strop jest niski. Chodzimy przygarbieni.
-   W tym miejscu będzie legowisko... - wczolguje się na czworakach w 
najciaśniejszy, mroczny kąt. - A z tamtej strony obluzuję gonty, żebym mógł w 
każdej chwili uciec przez dach. Drabinę będzie się wciągało do środka. - Jest 
ożywiony, układa plan maskowania, ewentualnej obrony, roztrząsając wszystkie 
możliwości, których się nawet nic domyślałam. Zachowuje się jak w bunkrze na 
linii frontu. Jest bardziej żołnierzem niż kochankiem. Myślę z przerażeniem, że 
wojna i tu się za nami wkradła. Nie ma od niej ucieczki. — Wieczorem trzeba 
naciąć cetyny. Którejś nocy zrobię wypad po siano i na zwiad po okolicy. Muszę 
mieć zapasową kryjówkę...
Przyglądam się tej krzątaninie i doznaję wrażenia, że Walter jest dla mnie kimś 
nowym, troszeczkę obcym. Nie takim, jakim go stworzyły długie miesiące rozłąki i 
tęsknoty. Jego wojenne rzemiosło, któremu musiał się podporządkować, było dla 
mnie do tej pory abstrakcją. To był sam mundur ciśnięty w środcczek wojennego 
wiru, bezwolny, bezradny, rzucony podmuchem straszliwej nawałnicy, nic 
potrafiący się bronić, zabijać. Kukła z numerem śmierci na szyi. A prawdziwy 
Walter-człowiek był przy mnie. Nie brał udziału w wojnie. Był jedynie jej ofiarą. 
I teraz patrząc na niego wiem, że się myliłam. Współdziałał ze swoim mundurem. W 
mundurze siedział człowiek z krwi i kości, a nie bezwolna kukła. Nie tylko do 
niego strzelano...
—  Anncmarie! — Podnosi na mnie oczy o łagodnym spojrzeniu, ocienione 
podwiniętymi rzęsami. — Dlaczego nic nie mówisz?
—  Trzeba będzie jeszcze uszczelnić mchem szpary — odpowiadam nieswoim głosem, 
układając zapasy na belce pod stropem. Chleb, torebka cukru, parę puszek 
wieprzowych konserw.
203
—  Nie można! To się od razu rzuci w oczy. A spiżarnia będzie w walizce! — 
dorzuca komenderującym tonem. — Jeśli ktoś pod naszą nieobecność tu zajrzy, nie 
może odnieść wrażenia, że szałas jest zamieszkany...
Obserwuję spod oka, jak wyciąga różne drobiazgi z walizki.
—  Latarkę, nóż, maszynkę do golenia muszę mieć zawsze przy sobie... — Upycha 
wszystko to po kieszeniach i znów podnosi na mnie oczy. — Tylko... tylko kim ja 
właściwie jestem na wypadek spotkania z ludźmi?
—  Nie wolno ci nikogo spotkać!
—  Trzeba przewidzieć każdą sytuację. Nic dać się zaskoczyć. To bardzo ważne, 
Anncmarie...
Oczy przyzwyczaiły się do mroku, przez szpary w belkach przebłyskuje ciepła 
różowość.
—  Jesteś Francuzem, który uciekł z przymusowych robót w Niemczech. Jak się 
nazywa z domu twoja babka ze strony matki?
—  Tourbabc...
—  Więc twoje nazwisko brzmi teraz Tourbabc. Powiedzmy... Jean To-urbaix. Dobrze? 
Na to nazwisko otrzymasz dokumenty...
—  Dobrze... — przytakuje i szybko odwraca głowę z takim samym ruchem niechęci 
czy protestu, jakim to zrobił wczoraj rano, paląc dokumenty. Gdy ogień liznął 
fotografię, powiedział zmienionym głosem, nic patrząc na mnie: „Walter Kramer 
przestał istnieć. Nie mam już nazwiska, ojczyzny, żadnych praw. Umarłem, chociaż 
żyję. Czy ciebie to nie przeraża, Annema-rie?". Ogarnia mnie fala wzruszenia i 
miłości. Walter mi zaufał, złożył swoje życie w moich rękach. Przysuwam się 
cicho do niego, obejmuję za szyję. Klęczymy naprzeciw siebie, spleceni ciasnym 
uściskiem. Twarde bale uwierają w kolana, głowami dotykamy stropu.
—  Annemaric...
—  Walterze...
Powtarzamy swoje imiona w uniesieniu, odnajdujemy wciąż na nowo usta, garniemy 
się do siebie w niecierpliwym pośpiechu. Podściela marynarkę pod moje plecy. 
Troskliwym ruchem podsuwa dłoń pod głowę, odgarnia z czoła włosy.
—  Anncmarie?
Długo potem leżymy w milczeniu przejęci tym, co się stało, onieśmieleni, 
szczęśliwi. Moja głowa spoczywa w zagłębieniu jego ramienia, bezpieczna jak ptak 
w gnieździe. Plamki słońca zapalają rdzawe refleksy w jego
204
włosach. Serce bije głośno. Więc to jest pełnia szczęścia? — przebiega mi przez 
myśl. Dotykam ustami różowej blizny. Drgnął.
—  Jesteś moją żoną — wymawia szeptem, powoli przygarniając mnie do siebie. 
Wodzi dłonią po mojej twarzy, po nagich ramionach i nagle podrywa się z posłania. 
— Ty masz rany od plecaka! Och, Anncmarie! — Głos mu się łamie. - Nic potrafiłem, 
nic mogłem ci w niczym pomóc... A teraz jeszcze będę dodatkowym ciężarem. — 
Wtula twarz w moje dłonie.
—   Wojna do zimy się skończy, zobaczysz... — Zanurzam dłoń w jego miękkich 
włosach. - Zabierzesz mnie wtedy do Erfurtu. Będziemy zasypiali w wygodnym łóżku. 
Od rana będziemy jedli schabowe kotlety i czekoladę. Zobaczysz, że jeszcze nic 
raz pośmicjemy się z naszych przygód. — Całuję jego ciemną głowę, przygarniam do 
siebie jak bezbronne dziecko, które w środku nocy obudził koszmarny sen.
—  Jesteś taka dzielna, Anncmarie! — wzdycha, nie przeczuwając nawet, jak mało 
jest we mnie odwagi i wiary we własne słowa. — Taka dzielna... — Lgnie do mnie 
cały, wgryza się w usta, ściska do bólu w ramionach, jakby szukał we mnie 
ucieczki przed samym sobą albo przed lękiem.
Poddaję się bezwolnie temu, co nas ogarnia. W miarę jego pieszczot odnajduję w 
sobie siły do walki z przeciwnościami, do tego, co nas czeka za chwilę, za 
godzinę, za dzień... Mamy siebie. Mamy naszą miłość. Ona nas ocali — myślę w 
uniesieniu, czując, jak stajemy się jednością.
—  Muszę już odejść, Walterze. — Gładzę jego twarz przytuloną do mojej twarzy. — 
Wrócę nocą...
—  Nie mogę ci ofiarować nawet obrączki... — mówi ze smutkiem, przepraszająco 
dotykając wargami mojej dłoni.
—  Ale za to nad naszym domem śpiewają ptaki, słyszysz? To dobry znak. — 
Uśmiecham się do niego czule i w tej samej chwili wydaje mi się, że ktoś ociera 
się o ścianę bacówki i próbuje pchnąć drzwi. Zamieram w bezruchu z ustami 
uchylonymi jak do krzyku, z pledem podciągniętym pod zęby. Walter błyskawicznie 
zanurza dłoń w sianie i gdzieś spod moich pleców wyciąga bagnet. Zimny pot 
występuje mi na czoło. Serce uderza głośno i nierówno. Patrzę, jak klęczy nagi w 
pobliżu włazu, cały sprężony w sobie, jak ryś do skoku. W zaciśniętej kurczowo 
dłoni błyszczy stal. Wyciągam drżącą rękę po spódnicę. Daje oczami znak, żebym 
się nie poruszała. Jeszcze raz słyszę, jak to coś ociera się o bale szałasu, 
chodzi po trawie. Walter podnosi się z klęczek i kocim, skradającym się ruchem 
pełznie w drugi koniec stryszku. Obserwuję go z przerażeniem, nie spusz-
205
czając oczu z bagnetu. Wyobraźnia podsuwa, w jaki sposób rozprułby nim komuś 
brzuch albo poderżnął gardło. Czy już to kiedyś uczynił? - opętuje myśl. — Czy 
miałby odwagę? Czy potrafi? Walter przysuwa twarz do szpary między belkami i 
nagle zaczyna sic. śmiać, zatykając usta dłonią.
—  Jelonek! — wymawia głośnym szeptem. — Po prostu jelonek. Dawniej musiało być 
tu widocznie siano albo ktoś go sobie oswoił...
—  Nie wiedziałam, że masz bagnet... — wymawiam z trudem.
—  Przemyciłem go w twoim plecaku w pledzie — odpowiada beztrosko, jakby to było 
czymś oczywistym i normalnym.
— Jak mogłeś? — wpatruję się w niego z niedowierzaniem. — Przecież znalezienie w 
moim bagażu broni równałoby się wyrokowi śmierci! — Ręce mi się trzęsą, gdy 
zanurzam grzebień we włosach.
—  Kto miałby zaglądać i w jakim celu? Nie było powodu do rewizji. Jesteś 
kobietą, a nie żadną ściganą przestępczynią. Nikt nie ma prawa przeglądać 
osobistego bagażu bez poważnych powodów i specjalnych nakazów.
—   Czy ty kpisz? - patrzę na niego ze złością, bo przypomniał mi nagle 
leutenanta Adalberta. Powiedział kiedyś: „My, Niemcy, nic prowadzimy wojny z 
kobietami". I Walter teraz wygłasza podobne frazesy, tylko innymi słowami. - 
Boże, jak ty mało wiesz! - Rozżalenie i łzy dławią w gardle. — Nas nie traktuje 
się jak ludzi. Nic dzieli się na mężczyzn, kobiety i dzieci. Jesteśmy bandą 
niewolników wyjętych spod prawa. I tego także nie wiesz, że ilekroć jadę ze 
szmuglem, drżę ze strachu, czy mi go nie odbiorą. Drżę, czy nie wyślą na roboty 
do Niemiec albo nic zamkną w obozie koncentracyjnym. Wystarczy, że się coś w 
mojej twarzy nie spodoba bahnschutzowi albo żandarmom...Ty się nawet nie 
domyślasz, jakim ryzykiem są takie jazdy z towarem.
Walter klęczy w sianie z pobladłą twarzą, z oczami utkwionymi w mojej twarzy.
—  Anncmaric... Annemarie... — powtarza ze zgrozą w głosie. — Tak mi wstyd!
Żałuję już słów, które wypowiedziałam, ale nie mogę się pozbyć przerażenia, że 
właściwie nic o sobie nic wiemy. Nie znamy własnych odczuwań, reakcji, 
możliwości. Znają się tylko nasze ciała...
—  Bagnet chowasz na partyzantów?
—  Tak — przytakuje niepewnym głosem.
—  Mógłbyś go wbić w brzuch albo w pierś?
206
- Życiem płaci się za życic... Takie jest prawo wojny — dodaje jakoś bezradnie, 
usprawiedliwiająco.
—  A gdyby partyzantem był mój brat?
—  Nie masz przecież brata, Annemarie.. - Uśmiecha się blado, z przymusem.
—  Ale gdyby?
—   Wtedy twój brat zabiłby mnie.
—  Mój brat, nigdy! — Upieram się, sama nie wiedząc, o co mi właściwie chodzi.
—  Skąd wiesz? — wzrusza ramionami. — Dla niego byłbym tylko Niemcem.
—  A ja dla ciebie jestem tylko Polką i dlatego nie liczysz się z mymi uczuciami 
i mógłbyś pierwszemu napotkanemu partyzantowi wpakować bagnet w brzuch, prawda?
Usiłuje mnie objąć, szukając oczami moich oczu. Odsuwam go oburącz od siebie 
szorstko. Czuję nagle do niego żal o to, że jest Niemcem.
—   Wolałabyś, żeby mnie zadżgałi?
—  Mógłbyś się przecież poddać.
—  Nigdy.
—  Jakby ich było kilku z bronią, to i tak nie dałbyś rady.
—   Wtedy zabiłbym się sam.
—   W jaki sposób? — wzruszam ramionami.
—   Oparłbym bagnet rękojeścią o belkę i pchnąłbym w serce.
—  Tego byś nie zrobił — mówię powątpiewającym tonem, przypominając sobie, jak 
to ojciec opowiadał, że Niemcy boją się panicznie białej broni i uciekają przed 
każdym atakiem na bagnety.
—  Nie znasz mnie! — Uśmiecha się gorzko. — Wcale mnie nic znasz. Och, Annemarie, 
jak ty mnie nic znasz!...
Patrzymy na siebie przez chwilę uważnym wzrokiem, jak ludzie, którzy się po raz 
pierwszy spotkali. Narażam życie dla kogoś, kogo nie znam — przebiega przez myśl. 
Nie znam, a jednak kocham i to powinno wystarczyć. Jesteśmy z sobą związani. Za 
późno już na rozważania, za późno na wszystko. Musimy wierzyć w słuszność tego, 
co robimy, wierzyć w naszą miłość. Spoglądam ze skruchą na Waltera. Siedzi z 
opuszczoną głową, z na wpół przymkniętymi oczami, okręcając wokół palca niby 
obrączkę, źdźbło zeschłej trawy. Serce mi się ściska, gdy patrzę na jego 
przygarbione ramiona, na ręce, które przed chwilą zaciskały bagnet, żeby się nie 
poddać. Jest
207
w nim rezygnacja człowieka, który został nagle sam, zdradzony przez najbliższych.
—   Walterze.
Podnosi głowę i zgaszonym, pytającym wzrokiem patrzy mi w oczy.
—  A co by sic, stało ze mną? Oddałbyś mnie w ręce partyzantów? — pytam ze 
smutkiem, obejmując go ramieniem.
—   Żywej nigdy!
—  Mógłbyś mnie zabić? - Patrzę na niego z niedowierzaniem.
—  Wolałbym to, niż patrzeć, jak się nad tobą znęcają.
—  A gdybym sama chciała się poddać?
—  Należysz do mnie i musisz ginąć ze mną. Tak to rozumiem — mówi twardo, 
spokojnie, jak człowiek, który wszystko dokładnie przemyślał.
—   I ja tak rozumiem... - Wzbiera we mnie uczucie miłości i podziwu 
pomieszanego z łękiem. Kładę nieśmiało dłoń na jego dłoni. — Wiesz, mama mi 
kiedyś mówiła, że młodzi ludzie, gdy się pobiorą, to muszą się zawsze w 
początkach sprzeczać i są bardzo drażliwi. Nic znają przecież jeszcze siebie i 
charaktery muszą się dotrzeć...
Bierze moją rękę i zamyka w obu dłoniach. Smutny, wyrozumiały uśmiech błąka się 
wokół ust.
—   Biedna, mała Anncmarie!
Ogromne paprocie czepiają się spódnicy. Gałęzie świerków uderzają w twarz. Bieg 
utrudnia ciężki plecak i niewygodne drewniaki. Dźwigam w nim cały mój szmugiel, 
a dla Waltera butelkę gorącego mleka, trochę sera i żytnie podpłomyki. 
Gospodarze wiedzą, że idę prosto na stację, a ja kluczę okrężnymi drogami, żeby 
niezauważona przez nikogo przeprawić się przez wezbrany potok i przemknąć w las. 
Obiecuję sobie spędzić z Walterem noc razem, jutrzejszy dzień i opuścić go 
dopiero późnym wieczorem, żeby zdążyć na nocny pociąg. A potem zobaczymy się 
dopiero po czterech dniach. Jak wytrzymamy bez siebie te cztery dni? Jak mogłam 
być bez niego przez tyle długich miesięcy? Staram się iść coraz szybciej, 
chwilami biegnę, żeby znaleźć się szybciej w zasięgu jego spojrzenia. Boję się 
lasu nocą. Prowadzi swoje odrębne księżycowe życie, pełne tajemniczych szelestów 
i westchnień. Za każdym krzakiem coś się na mnie czai. Zeschła gałązka jest dla 
mnie dłonią spadającą na moje ramię. Każde drzewo, krzew i kamień są moimi 
wrogami. Przeraża mnie myśl, że nigdy nie
208
przyzwyczaję się do nocnych wędrówek, które odtąd staną się moim udziałem do 
końca wojny. Do strachu nic można się przecież przyzwyczaić. Przeklinam w myśli 
las, przeklinam Niemców, przeklinam partyzantów, przeklinam wojnę. Przyśpieszam 
kroku nie zważając na coraz bardziej ciążący plecak, wrzynający się w odparzone 
ramiona. Jeszcze tylko usypisko kamieni porosłe jeżynami, jeszcze karłowate buki 
i zaraz będę na miejscu — dodaję sobie otuchy, myśląc jednocześnie o Walterze i 
o tym, czy udało mu się naciąć cetyny i czy nic się złego nic zdarzyło. Po 
słonecznym dniu noc jest ciemna i chmurna. Zaczyna siąpić deszcz. Szeleści w 
igłach smreków, wsiąka w moje włosy, w nędzne ubranie. Nic mam nawet płaszcza. 
Co będzie, gdy spadną śniegi, a wojna się do tego czasu nic skończy? - zadaję 
sobie po raz któryś tego dnia pytanie i nic mam odwagi odpowiedzieć na nic nawet 
w myśli. Opieram się o chłodny pień buku. Serce łomocze, twarz pali. Z trudem, 
nieudolnie, naśladuję przeciągły krzyk sowy. Walter twierdzi, że nic mam słuchu 
i dlatego nigdy nic nauczę się poprawnie naśladować głosu ptaków i zwierząt.
—  Annemaric! — Zdejmuje w ciemności plecak, całuje po twarzy. — Od godziny 
czekam na ciebie w jałowcach...
—   Co sic stało? — pytam z niepokojem.
—  Nie mogłem się ciebie doczekać.
—  Deszcz pada. Cały przemokłeś! — Dotykam dłońmi jego ramion.
—   W szałasie wcale nie lepiej...
Walter podpiera od wewnątrz drzwi długim drągiem.
—  To na wypadek, gdyby ktoś chciał się dostać do środka — wyjaśnia szeptem. — 
Wtedy jest jeszcze szansa ucieczki przez dach... — Siadamy oboje na cetynie. 
Zdejmuję z nóg drewniaki, przemoczoną sukienkę. Walter wyciera ręcznikiem moje 
włosy, otula ramiona dziurawym pledem.
—  Bałem się o ciebie, Anncmarie.
—  A ja o ciebie...
Szukamy swoich ust. Dotykamy się dłońmi. Zastępują nam oczy. Nie widzimy siebie 
w ciemności.
—  Nie, nie teraz... — Bronię się przed jego uściskiem. — Musisz wypić mleko, 
zanim ostygnie.
—  Gorące mleko? — pyta z niedowierzaniem. — Nawet o tym pamiętałaś...
—  Podpłomyki są też chyba jeszcze ciepłe. Owinęłam je specjalnie w gazety. 
Przez parę dni nie będziesz jadł przecież nic gorącego...
209
—  Może w niemieckie? - pyta z wahaniem. - Od paru dni nie wiem, co dzieje się 
na frontach...
—   Dla was nienajlepiej... - zaczynam ostrożnie, przypominając sobie wiadomości 
sprzed kilku dni, które Jadźka wyczytała z konspiracyjnej gazetki. - Zdaje się, 
że Rosjanie przygotowują się do ofensywy na Briańsk, Orzeł, Smoleńsk... Na 
Sycylii też coś się ruszyło... A zresztą nic powinno to wszystko mieć dla ciebie 
większego znaczenia.
—   Wiesz, chciałbym mieć saperkę. Wtedy mógłbym spokojnie czekać jesieni, a 
nawet i zimy...
—   Saperkę? - Myślę gorączkowo, w jaki sposób można ją zdobyć i obliczam, ile 
przypuszczalnie uda się zarobić na tym, co mam w plecaku.
—   Wtedy mógłbym zbudować w pobliżu ziemiankę. To nawet dobrze mieć dodatkowe 
schronienie...
—  Mieszkałbyś w takiej ziemiance? - pytam z niedowierzaniem, bo wszystkie jamy 
i schrony w ziemi kojarzą się dla mnie z grobem.
—  Pod ziemią jest ciepło, Anncmaric...
Słyszę, jak powoli pije mleko, rozkoszując się każdym łykiem.
—  Postaram się o taką łopatkę - mówię z westchnieniem. — Najdalej za cztery, 
pięć dni będę u ciebie. Przenocuję u gospodarzy, a o świcie przyjdę...
—  Boisz się w nocy lasu?
—   Bardzo.
—   W dzień może ktoś zobaczyć.
—  Tylko ten jeden raz, Walterze...
Porusza się w ciemności zwinnie jak kot. Ustawia plecak w miejscu, gdzie nie 
zacieka woda. Po szeleście siana orientuję się, że maskuje walizkę z żywnością. 
Wciąga drabinę. Rozbieram się powoli. Układam wilgotną odzież w zasięgu ręki. 
Naga wsuwam się pod szorstki pled. Nie czuję chłodu. Miękkie siano ugina się 
pode mną, pachnie jak umierająca łąka. Z bijącym oczekiwaniem sercem wyciągam 
niecierpliwie ramiona. Lgniemy do siebie łapczywie, gorączkowo, jakby w obawie, 
że czegoś nie zdążymy, że możemy stracić jedyną i niepowtarzalną w życiu chwilę. 
Uciekamy w pieszczotach od swoich strachów i lęków. Kryjemy się za nimi, jak w 
bezpiecznym, obwarowanym bunkrze. Zastępują słowa i przysięgi. Są naszą ucieczką 
od rzeczywistości, nadzieją. Na chwilę stajemy się ludźmi szczęśliwymi, bo 
potrafimy zapomnieć o słowie — wojna. Walter kaszle.
210
—  Nic mogę zgubić tego przeklętego kaszlu... - mówi przepraszającym tonem, 
przygarniając mnie do siebie. Wtulam mu głowę w ramię, dłonią przesuwam po 
plecach.
—  Jesteś jednak bardzo szczupły. Można wszystkie żebra policzyć. Milczymy przez 
chwilę wsłuchani w deszcz szeleszczący w bukowych
liściach i w chrobotanie myszy.
—   Wiesz, Anncmaric... Boję się, że któregoś dnia przestaniesz mnie kochać...
—  Nic mów tak! — Zamykam mu pocałunkiem usta i czuję, jak mi do oczu napływają 
łzy. - Kocham cię tak bardzo, tak bardzo... Nigdy cię tak mocno nic kochałam jak 
teraz! Dlaczego miałabym cię przestać kochać?! — Gładzę jego twarz, całuję 
wypukłą bliznę w pobliżu serca i czuję się wobec niego winna. Winna, że 
namówiłam do dezercji, że skazałam na niepewność, a może i utratę wiary we mnie.
—  Nic wiem, co się ze mną stało, Anncmaric — tłumaczy się cichym szeptem. — Te 
kilka godzin spędzonych bez ciebie. Dużo myślałem o tym, co mi powiedziałaś i 
zrozumiałem, jak bardzo skomplikowałem ci życic... A potem się zdrzemnąłem i 
przyśniła mi się matka... Właściwie jej uśmiech. Zawsze się do mnie uśmiechała. 
Nawet gdy coś w dzieciństwie zbroiłem. Mówiła wtedy: „Waltcrchcn, bądź dobrym 
chłopcem"...
Nie mogę wydobyć z siebie słowa. Łzy dławią, ogarnia rozpacz, bo uświadamiam 
sobie, jak bardzo czuje się nieszczęśliwy i samotny nawet w tej chwili, gdy go 
otaczam ramieniem. Nic jest łatwo kochać. Nie jest łatwo żyć. Nie jest łatwo 
umierać. Nie ma na świecie rzeczy łatwych — myślę z goryczą, dotykając w 
ciemności jego twarzy.
—  Tak się jakoś rozkleiłcm, Anncmaric — nutka zażenowania w głosie. — Jestem 
zbyt miękki...
—  Takim cię kocham.
Odnajduje moje usta, przesuwa palcami po włosach, gładzi moje ramiona. W jego 
pieszczotach nie ma poprzedniej dzikości. Nie szuka w nich ucieczki. Należymy do 
siebie tkliwie, w milczeniu. Poznajemy siebie na nowo. Dziwimy się sobie, 
cieszymy, odnajdujemy. Pieszczoty są smutne i zrezygnowane jak pożegnanie z 
życiem, z miłością. Powtarzamy te same gesty, pocałunki z rozmysłem, z precyzją, 
jak film w zwolnionym tempie. Przeżywamy siebie w innym wymiarze, w 
płaszczyznach dotąd nieznanych. Nic możemy się sobą nasycić, nie możemy sic od 
siebie oderwać. Na wargach słony smak jego łzy. Nie ma miejsca na słowa. 
Milczymy. Zasypiamy w ciemności i ciszy z dłonią splecioną w dłoniach, z ustami 
przy ustach,
211
z uczuciem niedosytu i oczekiwania. Wiemy oboje, że po przebudzeniu wrócimy znów 
do tajemnego misterium, do siebie.
Budzę się w środku nocy. Deszcz monotonnie uderza o gonty. Chłodna kropla wody 
spada na wyciągnięte ramię. Coś delikatnie chroboczc pod nami na klepisku. 
Doznaję wrażenia, jakby za ścianami bacówki chodził ktoś bosymi stopami po 
trawie. Przypomina się historia syna Slaszcczków, który się tutaj powiesił i 
dzisiejsze opowiadanie starego gazdy o partyzantce w Zawoi. Serce podchodzi do 
gardła, kropelki potu występują na czoło.
—  Śpisz?... — szepczę bliska płaczu, przywierając mocniej do Waltera.
—  Nie, Annemaric.
—  Ktoś chodzi.
—   Wydaje ci się. W nocy tak zawsze.
—  Posłuchaj...
—   Cały czas słucham.
—   W ogóle nie spałeś?
—  Nie.
—  Straszne jest takie czuwanie.
—  Przyzwyczaiłem się na froncie.
—   Bałeś się bolszewików?
—   Batem. Wszyscy się bali. Są zdolni do wszystkiego.
—   Do wszystkiego?
—  Nic cenili życia — wzdycha jakoś boleśnie i zanosi się kaszlem.
—  Jacy właściwie są?... — Przesuwam dłonią po jego czole. Jest wilgotne.
—  Ludzie, jak wszyscy... W takiej jednej wiosce, gdzie stacjonowaliśmy, jakaś 
staruszka przyniosła mi kubek mleka i rozpłakała się. Z tego, co mówiła, 
zrozumiałem, że ma wnuczka na froncie, który jest do mnie podobny... Widziałem, 
jak nasi wieszali starca. Miał długą brodę i białą zgrzebną koszulę wypuszczoną 
na spodnie. Krzyczał, że zamordowaliśmy mu trzech synów...
—  Co on zrobił?
—  Kilku naszym żołnierzom w czasie snu poderżnął gardła. Byli u niego na 
kwaterze... — Milknie. Leżymy w ciszy. Wiatr uderza konarami drzew o gonty 
bacówki. Przez szpary nawiewa zapach czerwcowej leśnej nocy. Chcę go jeszcze o 
coś zapytać, słyszeć jego miękki w brzmieniu głos, ale ogarnia mnie powoli 
senność. Mamy przed sobą jeszcze wiele takich nocy — błąka się ostatnia myśł. I 
tyle jeszcze do powiedzenia... Czuję, jak delikatnie otula pledem moje plecy. 
Zasypiam z poczuciem bezpieczeństwa i miłości do leżącego obok mężczyzny.
212
Budzi mnie słońce. Jaskrawe i gorące przedziera się przez szpary w belkach, 
ptaki ćwierkają, brzęczą owady. Walter śpi spokojnie z głową wtuloną we własne 
ramię. Przyglądam się jego długim, podwiniętym rzęsom i obiecuję sobie, że nigdy 
więcej nic okażę mu swych lęków, że zawsze będę uśmiechnięta, że nigdy jego 
narodowość nic będzie między nami kością niezgody. Pochylam się nad nim i 
ostrożnie dotykam ustami czoła. Drgnął. Nikły cień uśmiechu.
—  Annemaric... — wymawia cicho i nagle zachłystuje się kaszlem. Siada na 
posłaniu, przytyka do ust chustkę.
—   Krew — patrzę na niego przerażona.
—  To od czasu tamtego postrzału...
Podaję mu butelkę z resztką mleka. Pije łapczywie spieczonymi gorączką ustami.
—   Nic mówiłeś.
—   To nic groźnego! - Stara się do mnie uśmiechnąć i wyciąga z moich włosów 
źdźbło siana. - Dziś będzie z pewnością piękny dzień, Annemaric! Wiesz co?... - 
Patrzy na mnie z czułością. - Pójdziemy w góry!
—   W góry? - powtarzam z radością, zapominając na chwilę, gdzie i w jakiej 
sytuacji jesteśmy.
—   Zabawimy się w turystów albo w młode małżeństwo na urlopie — pomaga mi 
zawiązać drewniaki. — Muszę przecież trochę poznać okolicę...
—  Sięga po koszulę ułożoną starannie na balach i zamiera w tym ruchu z 
wyciągniętą w powietrzu ręką.
—   Słyszysz?
—   Coś się czai... — odszeptuję lekkim poruszeniem warg. — Może znów jelonek?... 
— W porannej ciszy chrzęści trawa, jakby się ktoś ostrożnie po niej skradał. 
Przywieramy do siebie twarzami, klęcząc na posłaniu.
—  Tak stąpa tylko człowiek — wszcplujc w moje włosy i zanurza ostrożnie dłoń w 
cetynie. Kroki ustały. Cisza. Słyszę w uszach tętno własnej krwi i bzykanie 
muchy nad głową. Walter ściska w dłoni bagnet. Spotykamy się oczami.
—   Nie boję się... — szepczę wbrew temu, co się we mnie dzieje. Walter na 
klęczkach posuwa się ostrożnie w stronę włazu. Kładzie się przy nim, wychyla 
ostrożnie głowę. Na dole uderzyło coś w drzwi. Wstrzymuję oddech i zdaje się, że 
słyszę drapanie pazurów. Spoglądam pytająco na Waltera. Klęczy z bagnetem 
gotowym do ciosu, z pobladłą śmiertelnie twarzą. I znów słyszę pacnięcie czegoś 
ciężkiego w trzeszczące deski drzwi.
213
—   Grenzschutzc! Jest ich dwóch...
—   Co robić?! — Szukam rozpaczliwie wzrokiem jakiegoś schronienia. - Jesteśmy w 
pułapce!
Walter jednym susem znajduje się przy mnie.
—  Anncmaric! — Wciska w moją dłoń bagnet. — Pchnij nim mocno! — błaga zdyszanym 
szeptem, klęcząc przede mną z rozerwaną na piersi koszulą. Mówi coś jeszcze, ale 
ujadanie i skowyt psów zagłusza słowa.
—   Nic! Nic mogę! — krzyczę histerycznie, odrzucając od siebie bagnet. Błysnął 
w smudze słońca i spadł na klepisko. Walter skacze przez właz w dół. Drzwi 
trzeszczą w zawiasach, pal trzaska pod naporem czyjegoś ciała.
—   Walter! — krzyczę rozpaczliwie. — Walter, gdzie jesteś?! — Doczołguję się na 
kolanach do włazu. Leży twarzą na klepisku, z rękami podkurczonymi pod siebie. 
Nogi kopią ziemię. Głowa porusza się to w jedną, to w drugą stronę. Coś krzyczy. 
Z usl ścieka krew. Zsuwam się w dół, dopadam leżącego. Usiłuję podnieść mu głowę. 
Rzęzi. Na moją dłoń skapuje łza...
—   Co się dzieje? — wrzeszczy po polsku chłopak w mundurze Grcnz-schutza.
—  Ratujcie go! - krzyczę, chwytając go z rękę. - To dezerter! Francuz! Nie jest 
wrogiem! Błagam, ratujcie go!
Partyzanci patrzą na mnie ze zdumieniem.
Odłożyłam długopis. W gardle tkwił supeł, blokując szloch. Oczy miałam suche. 
Zobaczyłam wreszcie siebie taką, jaką byłam kiedyś. Zobaczyłam jego, jakim go 
wtedy widziałam. Trwałam teraz w pustce. Przez otwarty balkon nawiewał do pokoju 
słodki zapach kwitnących lip ocieniających skwerek przed domem. Lato było w 
pełni. Historia mojej miłości spisana do końca. Fikcyjny, urojony świat, w 
którym obracałam się przez te dziesiątki lat, rozpadł się w kawałki, niczym 
lusterko upuszczone niebacznie na beton peronu przy pospiesznym wsiadaniu do 
odjeżdżającym pociągu.
Pomyślałam, że na tym zakończę tę dziwną historię dziwnej miłości. Jeśli nawet 
uda mi się go odnaleźć, poznać prawdę o jego życiu lub śmierci, to i tak nie 
miałoby sensu o tym pisać, ponieważ całe istnienie jest
214
a czas
jednym, wielkim, nigdy do końca nie napisanym, pamiętnikiem, psychiczny rządzi 
się innymi prawami niż kalendarzowy.
Może kiedyś, gdy się już bardzo zestarzeję, gdy nic już nie pozostanie innego, 
jak pisanie o sobie, aby chociaż w ten sposób przetrwać, przedłużyć swoje 
trwanie w książkach i w myślach tych, którzy je będą czytali, wtedy napiszę 
powieść. Powieść z mego realnego życia. I zadedykuję ją Jadźce. Ale nie będzie 
ona o najważniejszej sprawie mojego życia - o Walterze i o mnie. Niech coś 
najcenniejszego ze mnie, co zdobywa się najwyższym cierpieniem, a także z tego, 
co udało się ocalić, pozostanie tylko dla mnie.
.' :-v


215
Wiosną w księgarniach kolejny tom cyklu
Ukłon w stronę cienia pt.
KRZEW TAMARYSZKU
- Siadaj! - zakrzywionym palcem wskazała krzesło z wyplatanym oparciem. Zajęłam 
miejsce naprzeciw niej. Patrzyłam na starą damę z mieszanymi uczuciami 
wzruszenia i lęku. Była przecież ukochaną ciotką Waltera, mogła jednym słowem 
całkowicie odmienić moje życie. I właśnie to słowo, będące jednocześnie pytaniem, 
nie mogło przejść mi przez gardło. Opuściłam oczy na okrągły, nakryty koronkową 
serwetą stół, który nas dzielił. Stał na nim srebrny koszyczek z cukierkami. Nie 
mogłam oderwać od niego wzroku. Przyglądałam się czemuś, na co mógł patrzeć 
Walter. Jako dziecko może nawet wyciągał z niego kolorowe karmelki?
-   Przyjechałaś z Francji? - Wpatrywała się we mnie prawym okiem, podczas gciy 
|ewe penetrowało wysoką sekreterę na złoconych lwich łapach zamiast nóżek.
-  Przyjechałam z Polski. Z Warszawy - uzupełniłam bez sensu. Wszystko to, co w 
tej chwili przeżywałam, było surrealistyczne i po trosze jak z moich sennych 
majaków.
-  Więc kim jesteś? Polką czy Francuzką? Zawsze jestem źle poinformowana! - 
wykrzyknęła z irytacją, poruszając się w fotelu. Kot zastrzygł z dezaprobatą 
uszami i uchylił jedno oko.
-  Jestem Polką - odpowiedziałam spokojnie, o jeden ton wyżej niżby należało.
-  Z Polakami zawsze same kłopoty! - obruszyła się. - Każda Polka chce zrobić po 
ślubie z Niemca Polaka, a dzieci wtedy ni to, ni owo i jak z takimi świat 
zdobywać? - pokręciła głową pokrytą czymś białym i delikatnym, niczym łabędzi 
puch.
-  Powinnaś być Francuzką. Nic mi nie wiadomo o żadnej Polce! - żachnęła się. ~_ 
Zawsze ostatnia dowiaduję się wszystkiego o moich dzieciach. Jedynie na 
pogrzebach wiadomo kogo się chowa, chociaż tak naprawdę nigdy nie zna się 
prawdziwej zawartości trumny. Jak przyleciał z frontu generał w skrzyni i 
chowano go z wojskowymi
216
honorami, okazało się, że pomylono pudła i rodzina opłakiwała jego ordynansa! - 
zaśmiała się szatańsko. Wstrząsnął mną dreszcz, ? niechętnie zsunął się z jej 
kolan na podłogę pokrytą wytartym ayw -nem. Czołgał się po nim brzuchem, gdyż 
łapy zatopione w tłU~\ stały się dziwnie króciutkie i z trudem dźwigały ciężar 
potężnego
Ciotka Matylda z zainteresowaniem i niepokojem obserwowała ruchy kota. Z 
nadmiaru sadła nie mógł domknąć pyska.
-   Wędruje w twoją stronę!   -   plasnęła nieudolnie w dłonie. ZachrzęścHy 
pierścienie. - Gudrun cię polubiła! - oznajmiła z. *a woleniem, zerkając na mnie 
łaskawym okiem.  - A właściwie jesteś, jeśli nie przyjechałaś z Francji?
-  Jestem Annemarie, narzeczona Waltera - przedstawiłam się krótko. - 
Odwiedziłam panią, żeby się czegoś o nim dowiedz, prosić o adres... - zawiesiłam 
głos, przełykając ślinę. Nie mogram zdobyć się na pytanie, czy żyje.
-  To taka chudzina, taka mizerota! - Załamała kościste dłon,e-Po urodzeniu 
przypominał oskubane kurczę. Gdy do matki tówJJPJg" prowadzono Artura, żeby 
poznał braciszka, pochylił się nad ??????? i wyszczebiotał: „cieszę się Vati, że 
mamy pieska". I co ty na ro. pokręciła głową.
-  Może poczuł się uczuciowo zagrożony? Może był zffidrosnJ"a usiłowałam 
podtrzymać rozmowę, aby przynajmniej okrężną a 84 dowiedzieć się czegoś 
konkretnego, wyłuskać z niej to, co re
a odrzucić to, co pochodziło z demencji i urojeń staruszki.
-  On zawsze był o niego zazdrosny. Chciał mieć wszystko to, co Wali. Zabierał 
mu zabawki, słodycze, a później dziewczyny...
-   Proszę, niech pani powie, Tante Matylda, czy Walter wrocrt z wojny? Czy dał 
jakiś znak, że żyje? - Głos mi się załamał, bytam bliska płaczu.
-   To ty powinnaś wiedzieć,  jeśli jesteś jego narzeczoną-. Wychyliła się z 
fotela w moją stronę i usiłowała zajrzeć w 0?2?-
ty kłamiesz! - Zaśmiała się skrzekliwie. - Mój mały chłopiec powiedziałby mi o 
tym. Przecież do trzeciego roku życia cnoaz» w sukienkach, które mu szyłam. Lał, 
gdzie tylko przystanął i niei można był nastarczyć majtek... - ściszyła 
konspiracyjnie głos. Oczy rozDieyty się jej w różnych kierunkach. Miałam ochotę 
ją udusić.
217
-  Jak na Francuzkę, to masz zbyt jasne włosy. Ona ma granatowe, jak skrzydło 
kruka i uratowała mu życie, ale i tak zmarł na szlarlatynę gdy miał pięć lat. A 
taki był śliczny, z tymi złotymi loczkami przy twarzyczce. Mój mały Wali... - 
bredziła dalej, pociągając nosem.
-   Gdzie jest Walii? - wrzasnęłam, nie mogąc zapanować nad sobą. Chciałam 
wstrząsnąć ciotką Matyldą, aby wreszcie dotarło do niej coś z rzeczywistego 
świata.
-  Gdzieś tu chyba jeszcze jest... - Omiatała niepewnie wzrokiem pokój pełen 
starych mebli, bibelotów i wazonów z nadwiędłymi kwiatami. - O, tam - wskazała 
palcem na komodę w pobliżu okna z suto namar-szczonymi firankami. Stało na niej 
owalne lustro w ramce z masy perłowej, flakon z różowego kryształu z uschniętą 
gałązką i kilkanaście różnych fotografii w ażurowych ramkach ustawionych w 
długim szeregu.
Z westchnieniem podeszłam do komody. Nie traciłam jeszcze nadziei, że w jakimś 
momencie stara kobieta odzyska na kilka minut równowagę umysłu. Wtedy dowiem się 
prawdy. Było mi boleśnie i ciężko na sercu. Inaczej wyobrażałam sobie spotkanie 
z ciotką Matyldą. Przez czas moich poszukiwań prowadziłam z nią w myślach 
rozmowy, układałam pytania, aby jak najwięcej dowiedzieć się o Walterze i jego 
rodzinnym domu. Stała mi się przez to bliższa, jak ktoś znany od dawna. Ogarnął 
mnie dojmujący smutek. Tak blisko byłam źródła prawdy i nic z tego nie wynikło 
poza rozczarowaniem i porażką. Przesuwałam teraz wzrokiem po podobnych do siebie 
dziecięcych twarzach chłopców z różnych okresów ich życia.
- Ten w białej, barchanowej sukience, to mój Wali, a ten w tyrolskim ubranku, to 
Artur. Prawdziwy z niego mężczyzna... -zachichotała. — Ożenił się z Francuzką w 
parę miesięcy po wojnie. ????? uciekła od niego przez okno i połamała celowo 
obie nogi, żeby płacił jej odszkodowanie... Zawsze byłam przeciwna mieszanym 
małżeństwom - dobiegł do mnie jej skrzekliwy głos. Mówiła coś jeszcze od rzeczy, 
myląc mnie z Gudrun i jakąś Deborą.
Wpatrywałam się zachłannie w fotografię, przedstawiającą Waltera jako dziecko i 
w tę, na której miał kilkanaście lat. W przeciwieństwie do Artura nie uśmiechał 
się na żadnej z nich. Bracia byli chyba tylko z rysów podobni do siebie. 
Przesunęłam delikatnie palcem po zakurzonym szkle. Zza niego patrzyły na mnie 
poważne oczy Waltera. 218
Miałam nieprzepartą ochotę ukraść tę jego dziecięcą podobiznę. Może tak właśnie 
wyglądałby nasz syn, gdybyśmy go mieli?
-  Francuzka uratowała mu życie. Ukryła go! - zaskrzeczał głos ciotki Matyldy, 
przywołał do rzeczywistego świata.
Przez okno wdarła się smuga słońca, ożywiła na króciutki moment dziecięcą buzię 
i zniknęła. Między pędzącymi po niebie obłokami prześwitywały plamy błękitu, 
ukazywało się i ginęło słońce.
-    Komu   uratowała  życie?   -   zapytałam   drżącym,   nieswoim
głosem.
-  Obu! - zagadała niczym papuga.
-  Więc jeśli żyje, gdzie jest teraz? - pytałam, dalej wpatrując się w 
fotografię. Traciłam powoli nadzieję, że się czegoś od niej dowiem.
-  W domu. Pilnuje dzieci. Jak miał pięć lat, to zawsze bawił się z dziećmi 
sąsiadów. Helmut go kiedyś uderzył wrotkami, a Wali nawet nie zapłakał, tylko 
trzymał się za główkę i mówił, że boli.
-  A gdzie Artur? Mieszka może w Baden-Baden?
Powróciłam na swoje miejsce przy stole i usiłowałam uśmiechnąć się do ciotki 
Matyldy.
-   Przychodzi czasem po południu na kawę... — odpowiedziała uśmiechem na 
uśmiech. Głos miał brzmienie normalne i życzliwe. Gdzieś się zapodział ten ptasi 
skrzek i twarz ciotki Matyldy jakby pojaśniała. - Przyjechał na kilkudniowy 
urlop z frontu. Do twarzy mu w mundurze oberleutenanta. - Przekrzywiła głowę z 
łabędzim puchem i tym ruchem upodobniła się do ptaka obserwującego jednym okiem 
pełzającego robaka, którego chce dziobnąć.
-  A gdzie mieszka, gdy nie jest akurat na froncie?
-  W Heidelbergu - odpowiedziała przytomnie, bez namysłu.
To już jest coś, jeśli mówi prawdę - pomyślałam z ulgą. Znałam imię, nazwisko, 
zawód i przybliżoną datę urodzenia. Wiedziałam od Waltera, że jego brat jest 
adwokatem. Nie przewidywałam większych trudności w skontaktowaniu się z nim, 
jeśli rzeczywiście tam mieszka. Mógł przecież jak i Walter zginąć na wojnie. Pod 
tym względem mieli równe szanse. Zaraz też z zabobonnym lękiem poprawiłam się w 
myślach, że Walter żyje i że z całą pewnością uda mi się go odnaleźć, jeśli 
udało się to z ciotką Matyldą.
219
-  Czy mogę panią jutro odwiedzić? Wracam niedługo do kraju -uzupełniłam, 
uśmiechając się do niej w miarę serdecznie. Uczepiłam się myśli o tej 
popołudniowej kawie Artura u ciotki Matyldy.
-  Moje drogie dziecko... - odezwała się jak przytomny człowiek, - będziesz 
zawsze mile widziana w tej mojej samotni, ale powiedz, kim właściwie jesteś, jak 
się u mnie znalazłaś? A jeśli już jesteś, musisz napić się ze mną kawy z 
cynamonowymi ciasteczkami. Lubisz cynamonowe ciasteczka? - zapytała grzecznie, z 
uśmiechem na bezbarwnych wargach. Twarz miała drobniutką, pomniejszoną wiekiem, 
z nielicznymi plamami starości.
-   Bardzo! - odpowiedziałam radośnie, chociaż nie cierpiałam cynamonu. 
Tolerowałam go jedynie w strudlu z jabłkami.
-   Gudrun! - zwróciła się do kotki. - Poproś Walburgę, żeby podała zastawę do 
kawy. Tę na uroczyste okazje.
Kot leżał rozciągnięty na wydeptanym dywanie na całą swoją długość, a raczej 
szerokość i dyszał ciężko. Nie otworzył nawet oka.
-   No, rusz się, ty leniu! - ponaglała dobrotliwie, pobrzękując pierścieniami. 
Wreszcie chwyciła w szponiaste palce dzwonek za uchwyt w kształcie psiego pyska. 
Kilkakrotnie nim potrząsnęła.
-   Wali kiedyś przyniósł do domu pieska z przetrąconą łapą. Nazwał go Putzel - 
oznajmiła nieoczekiwanie. - Miał wtedy nie więcej niż osiem lat. Mieszkali 
wtedy... Gdzie oni mieszkali? -zastanawiała się głośno z bezradnym wyrazem 
twarzy.
-  W Erfurcie? - podpowiedziałam.
-   No, oczywiście, że w Erfurcie! - rozpromieniła się i odetchnąwszy z ulgą, 
ponownie potrząsnęła dzwonkiem trzymanym wciąż w ręce.
W drzwiach pojawiła się kobieta w szarej sukni z białym kołnierzykiem, 
przepasana sztywno nakrochmalonym fartuchem. Jej twarz znamionowała rezygnację i 
cierpliwość. Wiek był trudny do określenia, aJe nie była to kobieta stara. 
Zrobiła, jak mała dziewczynka, nieśmiały dyg, zerkając spod oka w moją stronę.
-  Niech Walburga poda kawę w srebrnej zastawie, dużo „szlagsa-ne", ciasteczek 
cynamonowych, butelkę szampana, konfitury z moreli i marynowane śledzie... - 
wyliczała z lubością ciotka. Twarz jej promieniała. Przypominała dziecko 
uszczęśliwione nową zabawką.
220
Walburga bez słowa przytakiwała dużą, gładko uczesaną głową i opuszczając pokój 
ponownie dygnęła w moim kierunku.
- To zakonnica - objaśniła z westchnieniem ciotka Matylda. -Opuściła klasztor, 
gdy zgwałciło ją sześciu, a może siedmiu „Rus-se". Byli bardzo brudni - 
skrzywiła się i poinformowała ściszając głos, że jej nikt nie zgwałcił i pewnie 
dlatego czuje się tak dobrze, nie ma żadnych trudności z pamięcią, jak ta 
nieszczęsna Walburga. Mylą się jej nawet ci „Russe". Raz mówi, że było ich 
siedmiu, a czasem, że dziewięciu, aż wreszcie straciła rachubę i usiłuje sobie 
przypomnieć, jak to było... Dla niej to bardzo ważne. Omiatała wzrokiem ściany, 
jakby już myślała o czymś zupełnie innym. -Więc przyjechałaś z Francji, żeby 
mnie odwiedzić? Dobre z ciebie dziecko, a i ładna jesteś... — przyglądała mi się 
przez chwilę z namysłem i przytomnie. - Ale kim pani właściwie jest i co robi w 
moim domu?
-   Jestem narzeczoną Waltera - odpowiedziałam znużonym, beznamiętnym tonem. 
Pragnęłam już tylko jak najprędzej opuścić mroczny, pachnący starością pokój z 
resztkami dawnej świetności i na wpół przytomną staruszkę.
Eks-zakonnica wniosła tacę z dwoma filiżankami kawy i kilkoma ciasteczkami. 
Dygnęła przed ciotką Matyldą i wyrecytowała zmęcznym, bezbarwnym głosem:
-   „Szlagsane" nie mamy, szampana nie mamy, konfitury dawno się skończyły, a 
śledzi marynowanych doktor pani jeść zakazał.
Ciotka Matylda spochmurniała. Jej drobna postać jakby się jeszcze zapadła w 
fotelu pod pledem. Opuściła smętnie głowę i przez chwilę wpatrywała się w 
pierścienie na palcach. Wyglądała jak kupka nieszczęścia.
-    Walburga, trzeba żebyś sprowadziła Herr Ottona. Muszę sprzedać któryś z 
pierścionków.
-  Zawsze pani tak mówi, a gdy go sprowadzam, to każe go pani wyrzucić z domu 
twierdząc, że nic nie ma do sprzedania.
-  On mnie okradł! - zapiszczała cieniutko jak mysz. - Zginęła moja złota 
bransoletka.
Walburga podeszła z szacunkiem do fotela trzęsącej się z irytacji ciotki Matyldy, 
odwinęła lewy mankiet jej białej bluzki wykończonej walansjenką.   Na   
sflaczałym,   piegowatym   przegubie   ukazał   się
221
połyskujący złotem misternie spleciony łańcuszek zakończony wisiorkiem z 
turkusów.
- Nikt niczego nie ukradł - wyjaśniła spokojnie Walburga i za jej plecami, 
patrząc w moją stronę, dotknęła wymownie czoła.
Skinęłam ze zrozumieniem głową i wstałam, żeby się pożegnać. Długo błądziłam 
krętymi uliczkami i alejami parkowymi starając się uporządkować myśli, 
zastanowić się nad czymś niepokojącym. Tym czymś było powtarzające się w 
rozmowie słowo: „Francuzka". Zapadło we mnie kamiennym ciężarem. Ciotka Matylda 
mogła coś wiedzieć, a jeśli nie ona, to eks-zakonnica. I wtedy opętała mnie myśl, 
że należy koniecznie i to natychmiast raz jeszcze złożyć wizytę w tym domu. Nie 
mogłam opuścić Baden-Baden bez utwierdzenia się w jakiejkolwiek prawdzie. Gdy 
znalazłam się przy Gensdorfstrasse, zaczęłam biec. Dopadłam  zdyszana furtki.  
Dziwnym trafem  otwartej.   Przebiegłam przez niewielki ogród do drzwi, aby 
rzucić się do dzwonka i cisnąć go jak na alarm. Serce czułam w gardle, nie 
mogłam wymówić słowa, gdy znalazłam się wreszcie oko w oko z Walburga. Patrząc 
na nią, pomyślałam bez sensu, że jej twarzy brakowało jedynie szwu biegnącego od 
czoła przez środek perkatego nosa, żeby wyglądała jak szmaciana lalka. Odsunęłam 
ją kategorycznym ruchem dłoni i wtargnęłam do saloniku ciotki Matyldy.
Drzemała spokojnie, z głową przekrzywioną na ramię przyodziane w czerwony 
sweterek. Słońce przeświecało przez łabędzi puch na głowie i mogło się wydawać, 
że siedzi tak jak święta w złocistej aureoli z Gudrun na kolanach. Na stole, 
obok srebrnego koszyczka pełnego teraz czekoladek, w dwu barokowych filiżankach 
ze złoconymi uszkami czerniły się resztki niedopitej kawy. Rozdygotanymi palcami 
dotknęłam białej porcelany. Była jeszcze ciepła. Ciotka Matylda dalej drzemała, 
poświstując cieniutko przez nos. Zawróciłam do drzwi. Sterczała w nich Walburga 
niczym milowy kamień przy drodze.
- Kto był w odwiedzinach!? - Chwyciłam ją za ramię. Cofnęła się z przestrachem, 
dotykając dłonią serca. Zrobiło mi się przykro. Usiłowałam się do niej 
uśmiechnąć. Musiało wypaść to jak grymas, gdyż przygarbiła się, wciągając głowę 
w ramiona. W szeroko rozwartych oczach zagnieździł się strach. Pomyślałam o tych 
kilkunastu „Russe" i jeszcze bardziej poczułam się winna bezceremonialnego 
wtargnięcia do cudzego domu.
222
-   Czy pan Artur pił dziś kawę z Frau Mathylde? - zapytałam, usiłując nadać 
głosowi łagodność. Zrobił się jakiś chrapliwy i zmatowiały.
-   Ja, ja! - potwierdziła szybko, przytakując głową.
-   Dawno?
-   Dopiero co wyszedł! Że też pani go nie zauważyła?...
-   Dogonię go! - krzyknęłam, odpychając ją od drzwi i już biegłam wąską, 
wykładaną kamiennymi płytkami ścieżką, wzdłuż której kwitły fioletem rabatki 
heliotropu. Wypadłam na ulicę zacienioną starymi drzewami. Była pusta. Biegłam 
dalej w kierunku miasta, błagając w myśli mego anioła stróża, moją patronkę i 
świętego Antoniego od rzeczy zagubionych, żeby pomógł mi odnaleźć Artura...
223