Ten Przewodnik Pokazuje To Co Inne Tylko Opisują PRZEWODNIKF WIEDZY I ŻYCIA /Moskwa Łatwo znajdziesz najważniejsze zabytki posługując się kolorowym kodem Oznaczenia Kolorów kreml Strony 52-67 ARBATSKAJA Strony 68-83 TWIERSKAJA Strony 84-97 PLAC CZERWONY I KITAJ GOROD Strony 98-113 ZAMOSKWORIECZJE Strony 114-125 POZA CENTRUM Strony 126-145 OKOLICE MOSKWY Strony 146-161 Informacje Turystyczne GDZIE SIĘ ZATRZYMAĆ Strony 164-173 RESTAURACJE, KAWIARNIE I BARY Strony 174-183 ZAKUPY W MOSKWIE Strony 184-189 ROZRYWKI W MOSKWIE Strony 190-195 Informacje Praktyczne INFORMACJE PODSTAWOWE strony 198_207 WANIĘ 9 308-219 S&WIDZ J'n 1J8-249 Plac Czerwony i Kitaj Gorod Patrz s. 98-113 Plan Moskwy, karty 3, 4, 7, 8 Kreml Patrz s. 52-67 Plan Moskwy, karty 2, 3, 6, 7 kolice Moskwy Patrz s. 146-161 ZAMOSKWORIECZJE Patrz s. 114-125 Plan Moskwy, karty 6, 7 J ? PRZEWODNIKI WIEDZY I ZYCIą fi. Pod redakcją: Christophera i Melanie Rice Wiedza i Życie Warszawa 2002 SS i __ ^orłing Kindersley www.dk.com YTUł°r*ginału : EYEWTTNESS TRAVEL GUIDE — MOSCOW Copyright © 2000 by Dorling Kindersley Ltd, London pol °PynSbt © for trie Polish edition by Hachette Livre P- z o.o. (dawniej Wydawnictwo Wiedza i Życie S.A.), Warszawa 2002 e-mail: wiz@wiz.com.pl www.wiz.com.pl Autorzy istopher Rice, Melanie Rice Tłumaczenie Wojciech Usakiewicz Zdjęcia .-~ Demetrio Carrasco 612 5 g, , Ilustracje eP ?? Conlin, Richard Draper, Stephen Gyapay, Uaire Littlejohn, Chris Orr & Associates Mapy na Donnelly (Colourmap Scanning Ltd) Redakcja Polska Hanna Osiecka-Samsonowicz Redakcja Techniczna ???? Kożurno-Królikowska Skład i Łamanie Elżbieta Dudzińska, Marian Krupski PRINTED IN HONG KONG Spis Treści Jak Posługiwać się Przewodnikiem 6 Posąg traktorzysty i kołchoźnicy, wieńczący bramę centrum wystawowego (patrz s.145) Wprowadzenie Moskwa na Mapie w Historia Moskwy Rok w Moskwie 32 Rzut Oka na Moskwę 36 ISBN 83-7184-043-! w tei ? • . ° dołożyło wszelkich starań, aby informacje zawarte telef ^?Ce były jak najbardziej aktualne. Jednakże numery hrry^sty OVV' 80! miliona km2. Była największą republiką Związku ™dzieckiego, a obecnie jest największym krajem świata, pranie dwukrotnie większym niż Stany Zjednoczone. M°skwa, stolica kraju licząca 9 min mieszkańców, leży "' sercu europejskiej części Rosji, której drugim co ' Wielkości miastem jest Petersburg. Rosja należy .' Wspólnoty Niepodległych Państw, skupiającej wi?kszość dawnych republik Związku Radzieckiego. S' , budapes; OSWApvr^====HxM2 4 BOŚNIA^^Ss^^ ^ HERCEGOWINA BEL.GRAD SARAJEW<53 - ^4 JliGOSŁAWjĄ%\ . ^ ? \J *?*?^? morze "W. ^%ADRIATYCKIE % *??*? |4,*Sb^.ł, «~ Droga główna irSf \Jlfl#l = ??1? dl°S- ">_^y/4_-, \V_;~n ALBANTlAS7\ >W< ------,..,,. I _, Ai?\ ^-^tiwnig^ \ ** % ?1? __ Linia kokiowa Ocean Spokojny i\UWAUZ,Ł]\Jlh MOSKWA NA MAPIE Wielka Moskwa OLBRZYMIE, ROZLEGŁE MIASTO SZybko rosło w ostatnich dziesięcioleciach i obecnie składa się głównie z osiedli wielopiętrowych bloków na przedmieściach, które otaczają dość zwarte, zabytkowe centrum. Po większe] części śródmieścia można się sprawnie poruszać dzięki funkcjonalne] sieci metra, wspomaganej przez linie autobusowe, tramwajowe i trolejbusowe (patrz s. 214-217). Dużą część Moskwy otacza autostrada MKAD, która stanowi jeden z sześciu koncentryczny^ pierścieni dróg wokół miasta. Centrum Moskwy Wielka Moskwa ? Lotnisko m Dworzec kolejowy ~ Autostrada - Droga główna = Inne drogi — Linia kolejowa Okm 5 ^^^^? ^^^^? centrum Moskwy Vu7iĘK5ZOść moskiewskich zabytków znajduje W się w centrum miasta, na terenie otoczonym dwoma pierścieniami bulwarów (Bul-Varnoje kolco i Sadowoje kolco). Centrum Moskwy podzielono w przewodniku na Męć rejonów, osobno omówiono obiekty Roza śródmieściem oraz jedno- lub dwudniowe wycieczki. Każdy rejon centrum ma inny charakter. Zabytki są ?§4 hm tak blisko siebie, że odległość m^śi Między nimi łatwo pokonać na Piechotę. Można też korzystać ze sprawnej komunikacji miejskiej. łi » 1 ? ? ??? ? -' 'tm ? 1« v \ \ mi : W i' ? U w ? u z, ?, ?? M' Historia Moskwy oskwa, która w xii wieku fry/? nieznanym przyczółkiem obronnym, po wiekach zapanowała nad szóstą częścią świata, a jej wpływy były jeszcze rozleglejsze. Rozwój miasta znaczyły wzloty i upadki, a przez dwa stulecia - gdy stolicą państwa był Petersburg -Moskwa znosiła los dumnej wdowy na dożywociu. Pierwsi Osadnicy Zalesione tereny wokół Moskwy były jeszcze słabo zaludnione, kiedy przez żyzne ziemie południowej Rosji i Ukrainy od dawna wiodły szlaki handlowe łączące Europę Wschodnią z Zachodnią. Właśnie tutaj osiedlili się słowiańscy przodkowie Rosjan. Przybyli oni w VI wieku z Europy Wschodniej i zaczęli zakładać pojedyncze osady wzdłuż biegu wielkich rzek. W VIII wieku zetknęli się z Waregami (wikingami), którzy korzystając z tych dróg wodnych, prowadzili handel bursztynami, futrami i białymi niewolnikami. Ruś Kijowska Ciągłe, zażarte walki między słowiańskimi plemionami ustały, gdy władzę na tym obszarze objął Ruryk, wódz Ware- gów. Ruryk osiadł w Nowogrodzie, lecz jego następca, Oleg, zajął Kijów i tam przeniósł stolicę. W 988 roku książę Włodzimierz I Wielki, potomek Ruryka, przyjął chrzest ze Wschodu (patrz s. 137) i ożenił się z siostrą cesarza bizantyjskiego. Nawrócę-Setfr nie Wtodzimie Chrzest Rosji Tatarscy wojownicy podczas bitwy, miniatura na szkatułce z laki, XV wiek rza i uznanie Kalendarium ok. VIII w. Kupcy warescy docierają na Ruś, trwa tam konflikt plemion Ruryk, wódz Waregów 988 Książę Włodzimierz I Wielki przyjmuje chrzest przez niego chrześcijaństwa za religię państwową wywarło głęboki wpływ na przyszłość Rusi, a następnie Rosji, która do XX wieku pozostała nieprzerwanie państwem prawosławnym. Najazd Tatarów Na początku XII wieku supremacji Rusi Kijowskiej zagrażały już inne silne księstwa ruskie, w tym Ruś Włodzimiersko--Suzdalska (patrz s. 155), gdzie znajdował się pierwszy, jeszcze drewniany, Kreml moskiewski. Dlatego w 1237 roku, podczas najazdu Tatarów, skłóceni Rusini łatwo ulegli doskonale zorganizowanym oddziałom wspaniałych jeźdźców Batu-chana. Przez następne 240 lat księstwa ruskie corocznie płaciły chanom Złotej Ordy olbrzymi trybut, chociaż pozostawiono im autonomię. 1147 Pierwsza wzmianka o Moskwie jako osadzie, gdzie stalą chata myśliwska 1156 Książę Jurij Dołgoruki buduje pierwszy, drewniany Kreml moskiewski 1240 Po splądrowaniu Kijowa Tatarzy' opanowują większą część Rusi [ 900 I 1000 862 Ruryk zajmuje Nowogród i buduje tam twierdzę Waregów 882 Następca Ruryka, Oleg, zajmuje Kijów i ustanawia go stolicą 1108 Założenie miasta Włodzimierz (patrz s. 155) 863 Misjonarze Cyryl i Metody tworzą pismo staro--cerkiewno-slowiańskie; wraz z rozwojem chrześcijaństwa coraz więcej ludzi uczy się czytać i pisać < Patron Moskwy, Św. Jerzy, walczący ze smokiem, XV-wieczna ikona ze zbiorów Galerii Trietia^Jkj^kO*^ Rozwój Moskwy W XIV wieku Tatarzy upoważnili Iwana I Kalitę (1325-1340) do ściągania daniny od podbitych księstw (przydomek Kalita pochodzi od ruskiego wyrazu oznaczającego mieszek). Jednocześnie przyznali oni Moskwie J zwierzchnictwo nad sąsiadami- Iwan dowiódł swej gorliwości krwawym strumieniem powstania przeciwko Tatarom któremu przewodził książę sąsiedniego Tweru. Tatarzy sami przyczynili się do swego upadku, ponieważ Moskwa, która rozkwitła pod ich rządami, Stała Się Qia ??????-wiecznej Moskwy, z rzędami drewnianych chat i kilkoma nich realnym Zagrożeniem. Wy- świątyniami otoczonymi kamiennymi murami starczyło niecałe 50 lat, by wojska kilku księstw ruskich pod dowódz- Iwan Groźny twem wielkiego księcia moskiewskiego Wnuk Iwana III, Iwan IV Groźny Dymitra Dońskiego (1359-1389) odniosły (1533-1584), przestał używać tytułu wiel- pierwsze zwycięstwo nad Tatarami i by kiego księcia moskiewskiego i jako pierw- zrodzila się idea zjednoczenia. szy mianował się carem. Za jego pano- Dopiero jednak za panowania Iwana III (1462-1505), gdy we władaniu Moskwy znalazło się państwo sięgające po Morze Arktyczne i Ural, Tatarzy ponieśli ostateczną klęskę. Iwan ożenił się z bratanicą ostatniego cesarza bizantyjskiego, który uciekł z Konstantynopola podbitego w 1453 roku przez Turków. Dodatkowo wzmocniło to prestiż Moskwy, a przede wszystkim utrwaliło propagowany przez jej władców wizerunek wielkiego księstwj jako ostatniego bastionu prawosławia. Iwan starał się ,„aniv Groźny (i533-i584) również zrealizować wielki wania Rosja zdobyła tereny na Syberii i nawiązała ścisłe kontakty handlowe z Anglią. Wzmocniono mury obronne, bo sporadyczne ataki Tatarów krymskich na rosyjską stolicę zagrażały jej do 1571 roku. Obsesja Iwana uważającego, że jego ukochaną żonę Anastazję otruli bojarzy, doprowadziła do utworzenia silnego systemu policyjnego. Oddziały agentów, zwanych opricznikami, mordowały całe wsie, by zgładzić rzekomych wrogów cara. Iwan ograniczał zresztą prawa zarówno chłopów, jak i arystokracji. Ten autokratyczny styl program rozbudowy Moskwy. W ?? celu rządzenia stal się w końcu przyczyną sprowadził zagranicznych architektów, między innymi Włochów (patrz s, 44), którzy wystawili Kreml w jego obecnym padzie szału car zabił bowiem swego ego upadku. Po śmierci Iwana IV wygasła dynastia Rurykowiczów, w na- kształcie. jedynego zdrowego syna Dymitra. Kalendarium 1328 Iwan I zostaje wielkim księciem włodzimierskim ok. 1345 Św. Sergiusz zakłada ławrę Troicktł (patrzs. 156-159) 1380 Dymitr Doński zwycięża Tatarów w bitwie na Kuliko-wym Polu 1453 Konstantynopol, dotychczasowy prawosławny sojusznik Moskwy, zdobyty przez Turków ok. 1470 Budowa soboru Uspieńskiego na Kremlu 1300 1350 _____ 1400 1450 1300 Przeniesienie siedziby metropolity z Kijowa do Włodzi- 1328 Przeniesienie siedziby metropolity z Włodzimierza do Moskwy 1325-1340 Iwan I rządzi Moskwą i wzmacnia jej pozycję 1367 Dymitr Doński otacza Kreml murami z wapienia Przebudowa murów Kremla 1462-1505 Panowanie Iwana III 1476 Iwan III przest płacie' trybut Tatarc Wielka Smuta Nastąpił okres zwany Wielką Smutą. przez czternaście lat (1584-1598) rządy sprawował niedorozwinięty syn Iwana, Fiodor, faktycznie zaś jego opiekun, Borys Godunow, znienawidzony były opricznik. Po bezpotomnej śmierci Fiodora Godunow obwołał się carem, wkrótce jednak pojawił się inny pretendent do tronu. Konkurent, podający się za cudownie ocalałego Dymitra, najmłodszego syna Iwana Groźnego, znalazł sprzymierzeńców w Polsce i w 1604 roku ruszył z cztero tysięczną armią na Moskwę. Rok później, po śmierci Borysa Godunowa, Dymitr zwany Samozwańcem I objął tron i poślubił córkę wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha, Marynę. Wkrótce jednak podczas powstania przeciwko polskim najeźdźcom został zabity. Jego miejsce na moskiewskim tronie zajął popierany przez bojarów Wasyl Szujski. W I6O8 roku oblężenie Moskwy rozpoczął kolejny rzekomy syn Iwana, Dymitr Samozwaniec II. Szujski zwrócił się o pomoc do Szwecji, co sprowokowało następną polską interwencję. Polacy zajęli Moskwę w 1610 roku, rządy Szujskiego obalono, a carem obwołano polskiego królewicza Władysława (późniejszego króla Polski Władysława IV Wazę). Tymczasem Szwedzi wykorzystali niepokoje w Rosji i zajęli Nowogród, a Polacy zdobyli Smoleńsk. W tym rozpaczliwym położeniu Rosjanie zdołali się wreszcie zjednoczyć, i w I6l2 roku pod wodzą Kuźmy Minina oraz księcia Pożarskiego (patrz s. 108), zakończyli oblężenie Kremla, po czym odparli polskie wojska na zachód. Pierwsi Romanowowie Najwybitniejsi obywatele Moskwy, zdecydowani jak najszybciej położyć kres anarchii, ogłosili spadkobiercą tronu 16--letniego Michała Romanowa, wnuka Anastazji, pierwszej żony Iwana. Rozpoczęło się 300-letnie panowanie dynastii Romanowów. Pod rządami Michała (1613-1645), któremu w sprawowaniu władzy pomagał jego ojciec Filaret, patriarcha Moskwy, Rosja odzyskała siły po wyniszczających wstrząsach. Następcą Michała był jego syn Aleksy (1645—1676). Inteligentny i pobożny car starał się unowocześnić państwo. Dokonał pierwszej kodyfikacji rosyjskiego prawa i wbrew woli Cerkwi zapraszał fachowców z krajów zachodnioeuropejskich. Za czasów Aleksego Cerkiew przeżywała trudności spowodowane rozłamem między reformatorami pod wodzą patriarchy Nikona (patrz s. 57) oraz staro-wiercami. Nikon doszedł jednak do tak dużej potęgi, że car Aleksy zmuszony został do ogłoszenia zwierzchnictwa państwa nad Cerkwią. Wysłannicy rady miejskiej proszą młodego Michała Romanowa o przyjęcie carskiej korony w 1613 roku 1485 Iwan III zleca włoskim architektom Przebudowę murów kremłowskich 1533-1584 1561 Panowanie Zakończenie Iwana IV budowy soboru Wasyla Błogosławionego 1589 Moskwa uzyskuje starus patriarchatu 1613 Michał wybrany carem; początek dynastii Romanowów 1653-1667 Rozłam religijny między patriarchą Nikonem ? starowiercami 1500 1550 1650 1547 Iwan IV przyjmuje tytuł cara 1552 Zwycięstwo nad Tatarami: Iwan IV zajmuje Kazań 1570 Masakra 1571 Najazd Nowogrodu Tatarów z rozkazu na Moskwę Iwana IV 1598-1605 Panowanie Borysa Godunowa 1610 Moskwa 1654-1667 opanowana Druga wojna przez Polaków, z Polską wypartych dwa lata później Patriarcha Nikon W ? ?. W W Moskwa w średniowieczu Wciągu 400 LAT Moskwa przekształciła się z drewnianej twierdzy (kremla) zbudowanej w 1156 roku w tętniące życiem stołeczne miasto „lśniące jak Jerozolima od zewnątrz, lecz podobne do Betlejem wewnątrz". W granicach murów miejskich znalazło się kilka dzielnic skupionych wokół Kremla, którego palisadę, wzniesioną dla ochrony miasta przed najazdami Tatarów, zastąpiono w 1367 roku murami z wapienia, a w 1485 roku z cegły. Miasto szczyciło się kilkoma soborami, które miały dowodzić, że po upadku Konstantynopola (1453) Moskwa jest gotowa do odegrania roli „trzeciego Rzymu". Tuż obok Kremla rozciągał się plac Czerwony, gdzie dokonywały się rozmaite publiczne wydarzenia, od egzekucji po jarmarki. W innych częściach miasta mieszkali bojarzy, kupcy, służba, kramarze i rzemieślnicy. Zasięg Miasta XIII wiek rj 1590 Publiczna łaźnia (bania) zawsze znajdowała się w pobliżu wody, jak najdalej od gęstej drewnianej zabudowy. Cudzoziemcy w Moskwie Od XVI wieku zagraniczni dyplomaci i kupcy zaczęli odwiedzać odizolowaną od świata i ksenofobiczną Rosję. Podróżnik Richard Chancellor, który dotarł tu, gdy usiłował znaleźć północno-zachodnie przejście na Wschód, zawarł traktat handlowy z Iwanem Groźnym. Drewniane chaty kupowano w gotowych z ieni częściach na targu za murami miasta. wzniesione przez Dzięki temu łatwo można je było Dymitra Dońskiego odbudowywać po częstych pożarach. -patrz s. 155) Andriej Rublow (ok. 1370-1430) Andrieja Rublowa, najwybitniejszego moskiewskiego malarza ikon, pokazano tu podczas pracy nad freskiem w monasterze Spaso-Andronikowskim (patrz s. 140). Ikony (patrz s. 61) służyły celom kultowym oraz edukacyjnym. Srebrny czerpak Te ceremonialne naczynia do picia początkowo były drewniane, od XIV wieku wyrabiano je także z metalu. Kunsztownie zdobionymi czerpakami car często obdarowywał wybranych poddanych. Na co dzień te wysoko cenione wytwory rzemiosła artystycznego umieszczane były na widocznym miejscu jako symbol zamożności. Bojarzy i kupcy Chociaż rosyjscy bojarzy (szlachta) w większości byli analfabetami i często razili grubiańskimi manierami, ubierali się bardzo strojnie. Luksusowych towarów dostarczali im kupcy, którzy sprowadzali futra z północy i jedwab z Turcji. Zabytki Średniowiecza Do średniowiecznych części Kremla należą sobory: Uspienski (patrz s. 58-59), Archangiel-ski (s. 60) i Błagowieszczeński (s. 60). W Orużejnej pałacie (s. 64- 65), również na Kremlu, wystawione są średniowieczne wyroby rzemieślnicze i broń. Jak wyglądało codzienne życie szlachty, można zobaczyć w pałacu bojarów Romanowów (s. 102-103). Średniowieczny jest też sobór Wasyla Błogosławionego (s. 108-109). Miasto za Murami Na obrazie Wasniecowa (patrz s. 144), przedstawiającym Kreml w XV wieku, widać wokół pałaców i cerkwi liczne drewniane chaty. Znajdowały się w nich m.in. słynne kremlowskie warsztaty. Budowa soboru Zapanowania Iwana I (1325-1340), gdy położono kamień węgielny pod sobór Uspienski, metropolita Piotr przeniósł się do Moskwy, gdzie został zwierzchnikiem Kościoła prawosławnego. Ta ilustracja z latopisu przedstawia Piotra błogosławiącego nową świątynię. Sobór Uspienski Małe statki handlowe często przybijały do brzegów rzeki Moskwy. Przywoziły towary dla rozwijającego się miasta. W Rosji upowszecłinił się transport drogą wodną, ponieważ był bardziej opłacalny niż lądowy. Iwan Groźny Chociaż rządy Iwana Groźnego (1533-1584) były dła Rosji bardzo korzystne, to car z pewnością zasłużenie otrzymał swój przydomek. Wśród wielu łudzi, których kazał zamordować, znałazłsię również jego jedyny zdrowy syn i dziedzic, Iwan. Car zabił go w ataku szału i żałował tego do końca życia. Piotr I Wielki Rządy Piotra I Wielkiego, syna Aleksego, przywróciły Rosji siłę. Piotr, wychowany w duchu reformatorskim, postanowił uczynić z Rosji nowoczesne państwo europejskie-W 1697 roku jako piew-szy car w historii opuścił granice państwa i udał się na Zachód, aby poznać tajniki budowy statków i innych nowoczesnych technologii. Po powrocie natychmiast przystąpi1 do budowy rosyjskiej floty, zreformował armię i zażądał od swych dworzan, by ubierali się na sposób zachodnioeuropejski. W 1709 roku pod Poł-tawą zadał klęskę Szwedom, którzy zagrażali Rosji od wieków. Zdumiona Europa musiała przyznać, ze na jej oczach rodzi się nowa potęga. Rządy Piotra miały wielki wpływ na dzieje Moskwy. Kiedy miał dziesięć lat na jego oczach buntownicy z pułków strzeleckich zamordowali jego rodzinę na Kremlu. Bunt wybuchł z powodu rywalizacji o sukcesję między Naryszkinami, rodziną Piotra ze strony matki, a Miłosław-skimi, krewnymi pierwszej żony jego ojca. Ostatecznie Piotr został carem, dzieląc władzę ze swym przyrodnim bratem Iwanem, nabrał jednak patologicznej nieufności wobec mie- PiotrlWielki , , , ,, (1682-1725) szkancow Mo- Obraz Wasilija Surikowa przedstawiający Piotra I i strzelców prowadzonych na egzekucję w 1698 roku w odwet za ich wcześniejszy bunt skwy. 16 lat później okrutnie zemści się na strzelcach, doprowadzając do egzekucji ponad 1000 żołnierzy. W 1703 roku zaczął budować nowe miasto na bagnistych brzegach Newy i wkrótce rozkazał, by przeprowadziła się tam jego rodzina i rząd. W 1712 roku ogłosił, że zimny, wilgotny Petersburg będzie stolicą kraju. Przez następne 200 lat Moskwa pozostawała drugim co do ważności miastem Rosji. Carowa Elżbieta „ (1741-1762) Pod Rządami Kobiet Po śmierci Piotra I (1725) do - końca XVIII wieku Rosją prawie bez przerwy rządziły kobiety: Katarzyna I, Anna, Elżbieta i Katarzyna II. Chociaż wszystkie carowe koronowano w soborze Uspieńskim (patrz s. 58-59), przeważnie mieszkały one w zeuropeizowanym Petersburgu, tylko Elżbieta, uwielbiająca zabawy córka Piotra, chętnie przebywała w Moskwie. Za panowania Piotra I zabronione było stawianie murowanych domów poza Petersburgiem i dopiero w okresie rządów Elżbiety w Moskwie przybyło wiele nowych budynkówr, Kalendarium 1696 Umiera Iwan, Piotr pozostaje jedynym władcą 1698 Stłumienie buntu strzelców 1700-1721 W°ina ze Szwecją 1721 Piotr 1 zastępuje w Cerkwi patriarchę mnie] wpływowym synodem 1730-1740 Panowanie Anny 1700 1682 Bunt strzelców; 1709 Piotr I carem, razem Wielkie z przyrodnim zwycięstwo bratem Iwanem, Rosjan którego siostra w binvie Zofia jest regentką pod Połtaw3 1712 Stolica państwa przeniesiona do Petersburga 1727-1730 Panowanie Piotra II; Moskwa stolicą przez 2 lata 1773-1774 Powstanie Pugaczo^ 1741-1762 Panowanie 1768-1774 Elżbiety Pierwsza wojna rosyjsko-turecka 1750 1762 Zamordowani! Piotra III; władzę pi jego żona - Katarzy! 1755 Michaił Łomonosow inicjuje założenie Uniwers; teru Moskiewskiego gdyż niektóre arystokratyczne rody rosyjskie wolały tam właśnie mieszkać. Elżbieta ufundowała w Moskwie pierwszy rosyjski uniwersytet (patrz s. 94), którym kierował wybitny erudyta - poeta, naukowiec, członek Akademii Nauk - Michaił Łomonosow. Moskwa wciąż była jednak chroniona przed wpływami Zachodu, tak silnymi w stolicy, dzięki czemu miasto mogło zachować rosyjskiego ducha i narodową tożsamość. Katarzyna II Wlelka W 1762 roku Katarzyna II, zwana potem Wielką, niemiecka księżniczka, przejęła władzę w Rosji, pozbawiwszy tronu swego nieudolnego męża, Piotra III. Pomóg] jej w tym kochanek, Grigorij Orłów, oficer gwardii. Pod energicznymi i rozumnie sprawowanymi rządami carowej Rosja odzyskała prestiż i powiększyła swe terytorium. Katarzyna zakupiła wielkie kolekcje sztuki europejskiej i księgozbiory (m.in. Woltera), a w 1767 roku o-głosiła instrukcję prawodawczą, zwaną Nakazem. Nic więc dziwnego, że ta nowoczesna, na wskroś europejska władczyni uważała Moskwę za zacofane miasto i przebywała tam rzadko. Moskwa w XIX Wieku Inwazja Napoleona w 1812 roku i heroiczna postawa Moskwy, która doprowadziła do jego klęski (patrz s. 24-25), ożywiły miasto. Aleksander Hercen (patrz s. 71) stwierdził, że „dzięki Napoleonowi Moskwa ponownie stała się stolicą Rosjan" i rzeczywiście, spalenie dwóch trzecich miasta umożliwiło realizację nowych, śmiałych planów urbanistycz- Katarzyna Wielka (17Ć2-1796) nych. Wojny napoleońskie wyznaczyły również punkt zwrotny w historii politycznej Rosji, ponieważ rosyjscy żołnierze wrócili z Europy, przynosząc zalążki idei liberalnych. Moskwa, znacznie oddalona od dworu Mikołaja I, stanowiła podatny grunt dla rozwoju podziemnej działalności pokolenia młodych rewolucjonistów, takich jak Hercen i dekabryści. System gospodarki pańszczyźnianej pozwalał, by większość społeczeństwa Moskwy pędziła stabilne, wygodne życie. Jednak wraz ze zniesieniem poddaństwa chłopów w 1861 roku ekonomiczna siła większej części szlachty została poważnie osłabiona. Wolni chłopi, zbyt biedni, by kupić ziemię, masowo przenosili się do pracy w handlu i przemyśle. W Moskwie, dawnym sercu imperium, arystokracja utraciła swą dominującą pozycję na rzecz bogatych przedsiębiorców. Szybko dorobili się oni majątku na handlu, produkcji tkanin, kolejach, bankach i przemyśle wydawniczym, ale jednocześnie finansowo przyczyniali się do odrodzenia rosyjskiej sztuki. "''»' »* - ?--'? ;' W ? . /1 %???* '/ •-- : •' '-'?r- ?^'??? '"> [ ? ???"* 1 BBWpysvatf-:jL 'i^L sŁ^^3LifflH« ?^/? i >,,. ft 4k * **' Teatr Wielki - oprócz balów i wystawnych uczt teatr był jedną z ulubionych, wieczornych rozrywek moskiewskiej arystokracji 1805-1807 Wojna z Francja; Rosja zostaje pokonana w bitwach pod Austerlitz i Frydlandem 1800 1851 Otwarcie ..drogi nikołajewskiej", linii kolejowej między Moskwą a Petersburgiem 1796 Śmierć Katarzyny II; ??? następcą Paweł I i 1801 Paweł I ginie w zamachu; carem zostaje Aleksander I, rozpoczyna program reform 1807 Pokój w Tylży I 1812 Napoleon wkracza do Mos-k-wy, ale zastaje zmuszony do odwrotu 1816-1819 Zniesienie poddaństwa w prowincjach nadbałtyckich 1853-1856 Wojna krymska 1855 Śmierć Mikołaja 1; władzę przejmuje Aleksander II I 1825 Mikołaj I zostaje 18?? Zniesienie'poddaństwa carem. Stłumienie w całej Rosji powstania dekabrystów 1865-1869 Lew Tołstoj w Petersburgu wydaje Wojnę i pokój Wojna i pokój Imponujący marsz Rosji do zdobycia pozycji światowego mocarstwa uległ znacznemu przyspieszeniu w latach 1800-1830. Nie przeszkodziło jej w tym nawet kilka klęsk W bitwach z Francuzami, w tym pod Austerlitz w roku 1805, i podpisanie pokoju w Tylży w 1807 roku. Niepewny pokój skończył się wraz z najazdem wielkiej armii Napoleona w 1812 roku. Rosja zdołała jednak obrócić katastrofę w zwycięstwo, toteż w latach 1814-1815 car Aleksander I znalazł się wśród władców, którzy decydowali o przyszłości Europy na Kongresie Zasięg Miasta Wiedeńskim. Wojna oznaczała dla Rosji poważny przełom kulturowy, gdyż z Europy Zachodniej zaczęły 1812, przed pożarem przenikać tu idee politycznego liberalizmu. D Ich czas jednakże jeszcze nie nadszedł. Obszary zniszczone przez ogień Aleksander I (1801-1825) Przystojny, młody car początkowo popierał idee absolutyzmu oświeconego, stopniowo jednak ulegał coraz silniejszym upływom swoich reakcyjnych doradców. Napoleon mieszkał przez kilka dni w apartamentach cara, potem - ze względu na bezpieczeństwo - poza miastem.' Pożar Moskwy Po odwrocie feldmarszałka Michaiła Kutuzowa spod Borodino armia francuska miała otwartą drogę do Moskwy. Ale moskwianie podpalili stolicę i opuścili ją. W ciągu czterech dni doszczętnie spłonęło dwie trzecie miasta, dzięki czemu najeźdźcy pozostali bez kwater i zapasów. Aleksander I odmówił przystąpienia do negocjacji, dopóki Napoleon pozostanie na terytorium Rosji, co w konsekwencji spowodowało klęskę cesarza Francuzów. Francuscy żołnierze wkrótce zapomnieli o dyscyplinie, pili i rabowali. Bitwa pod Borodino, wrzesień 1812 roku Bitwa (patrz s. 152) trwała 15 godzin i zginęło w niej 70 000 łudzi, z czego połowę stanowili Francuzi. Mimo to Napoleon uznał starcie za zwycięskie i ruszył na Kreml bardziej zniszczyli plądrujący Francuzi niż ogień trawiący Moskwę. Styl empire Wiele przedmiotów, od krzeseł po talerze, nosiło cechy popularnego wówczas stylu empire (patrz s. 45). Tę filiżankę i spodeczek z motywem nawiązującym do antyku wykonano w fabryce Popowa pod Moskwą w 1810 roku. Odwrót armii Napoleona Nieprzygotowani na surową zimę Francuzi w październiku rozpoczęli odwrót, który przeżyto tylko 30 000 z 600 000 żołnierzy. Klasycystyczne Zabytki Do wczesnych przykładów klasycyzmu należą pałace w Ostankinie (patrz s. 144) i Kuskowie (s. 142-143), dom Paszkowa (s. 75) oraz stary gmach Uniwersytetu Moskiewskiego (s. 94). Po pożarze w 1812 roku dużą część miasta odbudowano właśnie w stylu klasycystycznym. Fdeganckie budynki z tego okresu zachowały się przy ulicach Wielkiej Nikickiej (s. 93) i Prieczistienka (s. 74) oraz przy placu Teatralnym (s. 88). Fronton pałacu w Kuskowie :»? Uniwersytet Moskiewski Po wojnach napoleońskich Uniwersytet Moskiewski, założony w 1755 roku, zyskał sławę siedliska liberalizmu. Jednakże dyskusje polityczne nadal prowadzone były w potajemnie organizowanych salonach. Aleksander Puszkin Aleksander Puszkin (patrz s. 73), wielki poeta romantyczny, potrafił oddać ducha epoki. Wraz z żoną Natalią często bywał zapraszany na dworskie bale. Dzięki temu Mikołaj I mógł obserwować liberalnie myślącego Puszkina i jego piękną towarzyszkę życia. Nowe pożary wzniecano celowo w całym mieście na rozkaz carskiego gubernatora. Rzeka nie była przeszkodą dla wielkiego ognia, podsycanego przez wiatr. Jarzmo poddaństwa Szlachta wiodła wygodne życie dzięki milionom poddanych, którzy musieli znosić los niewolników w wielkich majątkach ziemskich. Na obrazie obok przedstawiono ziemianina sprzedającego dziewczynę nowemu właścicielowi. Koniec Imperium Mimo szybkiej industrializacji w latach 90. XIX wieku Rosja chyliła się ku upadkowi. Wojna z Japonią, prowadzona przez Mikołaja II dla odwrócenia uwagi od problemów wewnętrznych, obróciła się przeciwko władcy. Spowodowała bowiem destabilizację gospodarczą, co w sytuacji ubóstwa klas pracujących doprowadziło do rewolucji. 9 stycznia 1905 roku otwarto ogień do demonstracji niosącej petycję do cara. Wiadomość o „krwawej niedzieli" obiegła Rosję lotem błyskawicy. Dla zapobieżenia dalszym nieszczęściom Mikołaj II musiał obiecać ludowi podstawowe prawa obywatelskie i parlament (Dumę) pochodzący z wyboru. Car rozwiązywał jednak Dumę, gdy tylko przestawała być mu posłuszna. Tak bezwzględna metoda sprawowania władzy, a także przyjaźń carskiej rodziny ze „świętym człowiekiem" - Rasputinem - jeszcze bardziej zaszkodziły reputacji Romanowów. Wybuch I wojny światowej wzniecił falę patriotyzmu, którą car próbował wykorzystać, przejmując dowództwo nad ar- Car Mikołaj ? w towarzystwie żony Aleksandry, ich czterech córek i carewicza Aleksego w 1913 roku Bolszewik Borysa Kustodiewa, obraz z 1920 roku mią. Do końca 1916 roku Rosja straciła jednak 3,5 miliona ludzi, morale wojsk rosyjskich na froncie było niskie, a zapasy żywności w kraju znikały w oczach. Rewolucja i Wojna Domowa Na początku 1917 roku wybuchły strajki w Petersburgu. Demonstranci wyszli na ulicę, szturmowano więzienia, rozpoczęła się rewolucja lutowa. Cara zmuszono do abdykacji, jego rodzinę zatrzymano w areszcie domowym. Rewolucjoniści masowo wracający z zesłania organizowali rady robotnicze i żołnierskie. Te pochodzące z wyboru organy stanowiły alternatywę dla Rządu Tymczasowego i potężną siłę antywojenną. W październiku kierownictwo partii bolszewików zgodnie z zaleceniem Lenina zdecydowało o zbrojnej rewolucji pod hasłami „Cała władza w ręce rad!" i „Pokoju, chleba, ziemi". Wczesnym rankiem 26 października bolszewicy aresztowali w Pałacu Zimowym w Petersburgu członków Rządu Tymczasowego. Rządzący bolszewicy udowodnili wkrótce, że lekceważą demokrację nie mniej niż car. Rozwiązali bowiem zgromadzenie konstytucyjne i utworzyli własną policję polityczną, zwaną popularnie Czeka. W marcu 1918 roku dotrzymali jednak Kalendarium ???? 1881 Aleksander II zamordowany w zamachu organizacji Wola Ludu; carem zostaje Aleksander III 1894 Umiera Aleksander III, okrutny i reakcyjny władca; carem zostaje Mikołaj II 1905 Wybuch rewolucji, powołanie Dumy Państwowej (1906) 1902 Lenin publikuje Co robić? 1912 Uka; się pierws; numer „Pra 1881-1882 Pogromy antyżydowskie 1887 Brat Lenina powieszony za przygotowywanie zamachu na cara 1898 Założenie Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji 1903 Bolszewicy, zwolennicy rozwiązań siłowvch. pod pizvwódz[\vem Lenina występują z SDPRR 1904-1905 1913 Trzechsema Wojna rocznica rządów rosyjsko- dynastii -japońska Romanowów 1914 Wybuch I wojny światowej obietnicy i wycofali Rosję z udziału w wojnie światowej. Natychmiast wysłali żołnierzy do walki w krwawej wojnie domowej. Stolicę kraju przeniesiono do Moskwy, skąd Lenin oraz jego rząd kierowali działaniami Armii Czerwonej przeciwko koalicji grup antyrewolucyj-nych, znanych pod wspólną nazwą Biali. Gdy ich oddziały zbliżyły się do Jekate-rynburga, gdzie przebywali na zesłaniu Romanowowie, bolszewicy brutalnie zamordowali carską rodzinę. Siły Białych były bardzo rozproszone i do listopada 1920 roku Sowiecka Rosja rozprawiła się ze wszystkimi ich oddziałami. Zaczął się jednak dwuletni okres straszliwego głodu. Józef Stalin na plakacie propagandowym z 1933 roku Lata Stalinowskie W ciągu pięciu lat po śmierci Lenina, który zmarł w 1924 roku, Józef Stalin, wykorzystując pełnioną funkcję sekretarza generalnego partii komunistycznej, wyeliminował wszystkich rywali, m.in. Lwa Trockiego, i ustanowił dyktaturę. Terror rozpoczął się od wsi. W ramach kolektywizacji rolnictwa zmuszono chłopów do oddania kołchozom wszystkich zwierząt, maszyn i ziemi w zamian za pensję. Ocenia się, że w tym okresie i w czasie dwóch lat głodu (1931-1932) życie straciło około 10 milionów ludzi. Pierwszą czystkę wśród intelektualistów przeprowadzono w miastach w latach 1928- 1929. Potem, w grudniu 1934 roku, na rozkaz Stalina zabito Siergieja Kirowa, Sobór Chrystusa Zbawiciela zburzony na rozkaz Stalina podczas przebudowy miasta (patrz s. 74- sekretarza partii w Leningradzie, a odpowiedzialnością za zamach obarczono siły antystalinowskie. Wydarzenie to dało początek pięcioletniemu okresowi czystek, stracono ponad milion ludzi, a do obozów pracy zesłano około 15 milionów. Czystki w Armii Czerwonej, przeprowadzone przez Stalina w latach 1937-1938, spowodowały wydalenie z armii bądź stracenie prawie trzech czwartych korpusu oficerskiego. Dlatego gdy Niemcy zaatakowali Rosję w 1941 roku, szybko posuwali się naprzód. Po odcięciu Leningradu od reszty kraju, zastosowali blokadę, która trwała 900 dni. Moskwy jednak nie opanowali, ponieważ Hitler, podobnie jak ponad sto lat wcześniej Napoleon, nie docenił surowości rosyjskiej zimy i determinacji przeciwnika. Po klęsce Niemiec naród rosyjski, który stracił podczas wojny ponad 20 milionów ludzi, stanął wobec następnej fali stalinowskiego terroru. Trwał on aż do „Obronimy ukochaną śmierci dyktatora Moskwę!",plakatpro-w marcu 1953 roku. w™*0™, z 1941 roku ??????? ' ?????? ??? 917 Wybuch rewolucji październikowej (patrz s. 28-29) 1918 Początek wojny domowej; stolica Kraju przeniesiona do Moskwy 1932 Realizm socjalistyczny jedynym oficjalnie uznawanym stylem w sztuce 1947 Powstanie 1934 Zamordowanie Kirowa, sekretarza partii ? termil\u „zimna w Leningradzie; początek stalinowskich czystek j woina 1924 Umiera Lenin 1922 Stalin zostaje sekretarzem generalnym partii komunistycznej 1921 Lenin zakazuje działalności opozycyjnej; wprowadzenie NEP-u (Nowej Polityki Ekonomicznej) 1 1940 1941 Hitler napada na Związek Radziecki, Niemcy docierają na przedpola Moskwy: początek blokady Leningradu 1939 Pakt Ribbentrop-Mołotow Siergiej Kirów Rewolucja październikowa Rewolucja, która wybuchła w Petersburgu, a Moskwę uczyniła ponownie stolicą państwa, była kluczowym wydarzeniem XX wieku. W końcu 1916 roku, gdy Rosja stanęła wobec wizji porażki w wojnie i głodu w kraju, nawet ministrowie i generałowie zwątpili w zdolność cara do sprawowania władzy. W 1917 roku doszło kolejno do dwóch rewolucji: lutowa - zaczęła się od masowych strajków i doprowadziła do abdykacji cara Mikołaja II, październikowa - obaliła Rząd Tymczasowy i zapewniła władzę komunistom, którzy zwyciężyli w wojnie domowej i podjęli próbę zbudowania nowego społeczeństwa. Zasięg Miasta 191~ ^] Obecnie Były car Mikołaj II został tu sfotografowany podczas odgarniania śniegu w Carskim Siole, gdzie przebywał w areszcie domowym w marcu 1917 roku. Potem przewieziono go wraz z rodziną dojekateryn-burga na Uralu. Tam w 1918 roku Romanowów zamordowano, a ich ciała wrzucono do szybu starej kopalni. Wielu żołnierzy, którzy zdezerterowali z frontu, z radością przywdziało teraz mundury Armii Czerwonej. Przedstawiciele Mas średnich podobnie jak biedota wzięli udział w rewolucji. Czerwoni pod Kremlem Październikowa walka o opanowanie Kremla była bardzo zacięta w porównaniu z tym, co działo się w Petersburgu. Władzę bolszewików po trzech dniach obalono i dopiero po następnych sześciu rewolucjoniści zdołali zdławić na Kremlu i w innych częściach miasta opór oddziałów wiernych Rządowi Tymczasowemu. Kobiety uczestniczyły w demonstracjach i strajkach. Towarzysz Lenin Ten charyzmatyczny mówca (tu na obrazie Wiktora Iwanowa) wrócił w kwietniu 1917 roku z emigracji, by objąć przywództwo rewolucji. W końcu tego roku jego partia zdobyła władzę. Pamiątkowy talerz Ceramika z motywami rewolucyjnymi i ludowymi powstawała niemal z każdej okazji. Ten talerz wyprodukowano dla uczczenia zawiązania się Trzeciej Międzynarodówki w 1919 roku Lew Trocki Intelektualista lew Trocki był komisarzem spraw wojskowych podczas rewolucji październikowej. W1928 roku, w okresie walki o władzę po śmierci Lenina, na rozkaz Stalina został wydalony z kraju. W1940 roku stalinowski agent zamordował go w Meksyku. Propaganda Jednym ze znamion władzy sowieckiej była rozbudowana propaganda. Wielu utalentowanych artystów zatrudniono do projektowania plakatów, które komunikowały socjalistyczne przesłanie agresywnym językiem graficznym. Podczas wojny domowej (1918-1920) plakaty takie wspierały komunizm wojenny, gloryfikując nową rzeczywistość. Sztuka awangardowa Jeszcze przed 1917 rokiem artyści rosyjscy dokonali rewolucji w sztuce, tworząc pierwsze na świecie obrazy abstrakcyjne. Dobrym przykładem nowego kierunku jest praca Kazimierza Male-wicza Supremacja nr 56 (1916). Starzy i młodzi ulegli rewolucyjnemu entuzjazmowi. Nowe wartości Wraz z rewolucją zaszły radykalne zmiany w obyczajowości. Przysięgę małżeńską zamiast w kościele składano pod czerwoną flagą. Szumnie głoszone równouprawnienie płci oznaczało, że kobiety muszą pracować dwa razy ciężej niż dotąd- w domach i fabrykach. Kalendarium Luty Rewolucja w Petersburgu 1917 Marzec Car zmuszony do abdykacji; władzę przejmuje Rząd Tymczasowy księcia Lwowa Październik Na sygnał z krążownika Aurora bolszewicy szturmują Paląc Zimowy w Petersburgu i zmuszają Rząd Tymczasowy do ustąpienia Krążownik Auror Marzec Bolszewicy zawierają traktat brzeski z Niemcami i kończą udział Rosji w I wojnie światowej; przeniesienie stolicy do Moskwy 1918 Styczeń Trocki zostaje komisarzem spraw wojskowych Grudzień Lenin tworzy tajną policję (Czeka) Lipiec Początek wojny domowej; car i jego rodzina zamordowani w Jekateiynburgu Waszyngtoński gołąbek pokoju - rosyjska karykatura z okresu zimnej wojny (1953) Za Żelazną Kurtyną Trzy lata po śmierci Stalina jego następca, Nikita Chruszczow, na XX Zjeździe Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego ujawnił jego zbrodnie. Rozpoczął się okres zwany odwilżą. Uwolniono tysiące więźniów politycznych i zaczęto publikować książki poddające krytyce działalność Stalina. Polityka zagraniczna Związku Radzieckiego nie była jednak tak liberalna. W 1956 roku sowieckie czołgi dokonały napaści na Węgry, a w 1962 roku po decyzji Chruszczowa o rozmieszczeniu broni Pierwsi w Kosmosie Za czasów Chruszczowa ZSRR odniósł swój największy sukces w rywalizacji z Zachodem. W 1957 roku wystrzelony został pierwszy sputnik. W tym samym roku w kosmosie znalazła się pierwsza żywa istota - pies Łajka - na pokładzie Sputnika 2. Łajka nie wróciła na Ziemię, ale już w 4 lata później Jurij Gagarin zapewnił sobie miejsce w historii jako pierwszy kosmonauta. Chociaż Rosjanie przegrali wyścig o lądowanie człowieka na Księżycu, ale ich program kosmiczny stanowił potężny instrument propagandowy, mający uwierzytelnić obietnice sputnik 2 i pies Łajka polityków, że już wkrótce w jego wnętrzu (1957) R0sja dogoni kraje Zachodu. nuklearnej na Kubie świat znalazł się o krok od wojny atomowej. W 1964 roku władzę przejął Leonid Breżniew. Pierwsza dekada jego rządów przyniosła pewną poprawę warunków życia, ale jednocześnie rozwijał się czarny rynek, coraz większe rozmiary przybierała też korupcja. Partyjni działacze, którzy czerpali z niej największe zyski, nie byli zainteresowani zmianą tej sytuacji. Dlatego po śmierci Breżniewa w 1982 roku Biuro Polityczne postanowiło nie dopuścić do przejęcia władzy przez młodsze pokolenie. Stanowisko sekretarza generalnego ?? KPZR objął 68-letni Jurij Andro-pow, a po jego śmierci 72-letni Konstantin Czernienko. Głasnost i Plerestrojka Bankructwo starego systemu stało się oczywiste dopiero w 1985 roku, gdy nowy przywódca, 53-letni Michaił Gorbaczow, wystąpił z hasłami pierestrojki (przebudowy) i gtasnosti (jawności). Gorbaczow nie zdawał sobie jednak sprawy, jak głębokie spowoduje to zmiany. Po raz pierwszy od 1917 roku, wybory do Dumy - rosyjskiego parlamentu - w 1989 roku miały cechy demokratyczne, a mandaty zdobyli m.in. reformatorzy, tacy jak działacz na rzecz praw człowieka Andriej Sa-charow i Borys Jelcyn. W drugiej połowie tego samego roku rozpadł się Układ Warszawski, ponieważ kraje Europy Wschodniej ogłosiły swą niezależność od Związku Radzieckiego. Lokalne wybory w Związku Radzieckim w 1990 roku umożliwiły kandydatom nacjonalistycznym przejęcie władzy w republi- Michail Gorbaczow i George Bush Kalendarium 1950-1954 19^1 Ciało Solina usunięto Wojna z mauzoleum przy murach Kremla koreańska . 1953 śmierć 1957 wystrzelenie Stalina Sputnika 1 1955 Powstaje Układ Warszawski 1956 Chruszczow ujawnia zbrodnie Stalina na XX Zjeździe KPZR; stłumienie powstania na Węgrzech 1962 Po amerykańskiej interwencji na Kubie Chruszczow rozmieszcza tam rakiety średniego zasięgu 1969 Rozmowy z USA o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (SALT) 1960 1970 1961 Budowa muru berlińskiego; Jurij Gagarin pierwszym człowiekiem w kosmosie Slkila Chruszczow 1964 Breżniew zastępuje Chruszczowa na stanowisku sekretarza generalnego KPZR 1968 Sowieckie oddziały wkraczają do Czechosłowacji, by stłumić Praską Wiosnę Plakat z okazji 850-lecia Moskwy Pomnik komunistycznego bohatera obalony po puczu w 1991 roku kach, natomiast w większości obwodów w Rosji zwyciężyli demokraci. W 1991 roku republiki nadbałtyckie i Rosja wystąpiły ze Związku Radzieckiego. Osiągnąwszy przygniatające zwycięstwo w wyborach na prezydenta Republiki Rosyjskiej, Borys Jelcyn zdobył mandat społecznego zaufania i mógł przyczynić się do upadku ZSRR. Nastąpiło to po zbrojnym puczu przeciwko Gorbaczowowi w sierpniu 1991 roku, kiedy Jelcyn stał się bohaterem, stawiając opór czołgom w Moskwie, a po powrocie Gorbaczowa z aresztu domowego na Krymie wymusił na nim delegalizację partii komunistycznej. Do końca roku wszystkie byłe republiki ogłosiły niepodległość, Związek Radziecki przestał istnieć. Moskwa Dziś Lata 90. wywołały ogromne ożywienie w ponurej Moskwie czasów sowieckich. Obfite bogactwa naturalne Rosji przyciągały wielu inwestorów, a większość pieniędzy, którymi obracano przy tej okazji, przechodziła przez Moskwę. Elita finansowa, tzw. nowi Rosjanie, nagle osiągnęła znacznie wyższy niż poprze- dnio poziom życia. Na przykład w latach 1991-1997 czterokrotnie wzrosła liczba właścicieli samochodów. Kluby nocne mnożyły się jak grzyby po deszczu. W 1997 roku dla uczczenia 850-lecia Moskwy odnowiono znaczną część miasta. Odbudowano np. sobór Chrystusa Zbawiciela (patrz s. 74), zburzony przez Stalina w 1931 roku. Następuje również odrodzenie Kościoła prawosławnego, który w epoce sowieckiej zepchnięto do podziemia. Cerkwie znowu są pełne, odbywają się w nich śluby, chrzty i inne uroczystości religijne. Liczba przestępstw, która w 1995 roku osiągała niebotyczne rozmiary, wyraźnie spadła, miejscowe grupy mafijne rozwiązały bowiem spory terytorialne. Mer Moskwy połowy lat 90., Jurij Łużkow, skorzystał z okazji i upiększył miasto, lecz w odróżnieniu od „nowych Rosjan" większość obywateli może tylko marzyć o bogactwie. Moskwa należy obecnie do najdroższych miast na świecie, lecz przeciętne pensje są bardzo niskie. Odkąd religia odzyskała znaczenie w życiu młodzieży, ślub kościelny znów jest częstą uroczystością 1982 Śmierć Breżniewa, jego miejsce zajmuje Andropow 1984 Czernienko zastępuje Andropowa; ZSRR bojkotuje igrzyska olimpijskie w Los Angeles 1989 ZSRR wycofuje Sie / Afganistanu kraje Europy Wschodniej uzyskują niezależność 1993 Jelcyn udaremnia zamach stanu 1994 Łużkow, mer Moskwy, inicjuje program przebudowy miasta ?J980 Kraje Zachodu \ " bojkotują olimpiadę 1986 Ka'astrofa ato-1 w Moskwie I mowa w Czarnobylu I 979 Inwazja Związku I ttdzieckiego 1985 Gorbaczow wybrany sekretarzem generalnym KPZR 1990 1991 Jelcyn wybrany prezydentem Rosji; sie?niowy pucz ponosi fiasko; w grudniu następuje rozwiązanie ZSRR 1990 Gorbaczow otrzymuje pokojową Nagrodę Nobla 1997 Obchody 850-lecia Moskwy Borys Jelcyn z flaga rosyjska Rok w Moskwie ; i * Jt„s -OSKWIANIE lubią świętować i traktują rozmaite uroczystości bardzo poważnie. Dużą rolę odgrywają w nich kwiaty - od mimozy ofiarowywanej z okazji Dnia Kobiet po bez symbolizujący nadchodzące lato. Wszystkie oficjalne święta, a także lokalne uroczystości, na przykład Dzień Moskwy, uświetniają koncerty i wieczorne pokazy ogni sztucznych. Muzyka klasyczna, ludowa oraz współczesna rozbrzmiewa podczas licznych festiwali, które ściągają do Moskwy talenty z całego świata. W czasie obchodów najważniejszych świąt wybitni rosyjscy i zagraniczni śpiewacy występują przed wielotysięczną publicznością zgromadzoną na placu Czerwonym. Nawet w dni powsze-?«, symbol dnie Rosjanie lubią spędzać czas nadchodzącego lata p0za domem: zimą jeżdżą na nartach lub łyżwach, wiosną organizują pikniki, a późnym latem i jesienią chętnie zbierają grzyby. Artyści w kostiumach z masy papierowej podczas Święta Wiosny WIOSNA ZA oznaki nadejścia wiosny uważa się przylot do miasta stad gawronów, zwykle w końcu marca, oraz kwitnienie fiołków i przebiśniegów. Po długich, zimowych miesiącach moskwianie świętują zapusty (maslenica), smażąc z tej okazji bliny. Przed Niedzielą Palmową, zrywają i ustawiają wierzbowe gałązki. W Niedzielę Przebaczenia, ostatnią przed Wielkim Postem, zgodnie ze zwyczajem przeprasza się wszystkich, których obraziło się lub skrzywdziło w ciągu minionego roku. Wielkanoc w ławrze Troicko--Siergijewskiej (patrz s. 156-159) W tym czasie zamożni moskwianie zwykle pierwszy raz odwiedzają swoje dacze, żeby uporządkować ogród, posadzić kwiaty oraz warzywa. Marzec Międzynarodowy Dzień Kobiet (Mieżdunarodnyj dien' zen 'sz-czin), 8 III. Mężczyźni kupują kobietom kwiaty i składają im życzenia. W teatrach odbywają się specjalne koncerty. Święto Wiosny (Wiesiennyj obriad), pot. ?. Festiwal sztuki współczesnej. Dzień Świętego Patryka, 1. niedz. po 16 ??. Święto irlandzkiej społeczności : w Moskwie. Odbywa się kilka parad i koncertów połączonych z piciem guinessa. Wielkanoc (Pascha), święto ruchome. W cerkwiach rozbrzmiewają liturgiczne śpiewy, płoną świece. Po tradycyjnym powitaniu Cbristos woskries (Chrystus zmartwychwstał), na które odpowiada się Wbistinu woskries (Zaiste zmartwychwstał), Rosjanie całują się trzy razy. Kwiecień Prima aprilis (Dien' duraków), 1IV. Tego dnia Rosjanie bardzo lubią plątać różne figle. DzieńKosmonautyki (Dien' kosmonawtiki), 12IV. Badanie przestrzeni kosmicznej było jednym z największych osiągnięć ZSRR. Dzień uświetniają pokazy ogni sztucznych. Festiwal Alternatywny, k. IV-V. Doroczny festiwal muzyczny w parku Gorkiego. Moskiewskie Forum, k. IV-V. Doroczny festiwal muzyki klasycznej i współczesnej. Weterani wojny na placu Czerwonym w Dniu Zwycięstwa Maj Święto Pracy (Dien' truda), 1 V. W epoce sowieckiej na placu Czerwonym odbywały się wielkie defilady. Teraz obchody są skromniejsze. Organizuje się okolicznościowe koncerty. Dzień Zwycięstwa (Dien'pobie-dy), 9 V. Weterani ostatniej wojny zbierają się na placu Czeiwonym i ulicy Twerskiej dla uczczenia kapitulacji Niemiec w 1945 roku. Dzień Pogranicznika (Dien' pogranicznika), 28 V. Pogranicznicy w stanie spoczynku spotykają się pod Teatrem Wielkim i w parku Gorkiego, gdzie piją, śpiewają i oglądają fajerwerki. Średnie Dzienne Nasłonecznienie Godz. 10 -? 8 - ^????? 6 4 - 2 1 ___ I II III IV V VI VII VIII IX X ? XII Lato Wupcu i sierpniu życie Moskwy zwalnia tempo, większość przedsiębiorstw ma bowiem przerwę wakacyjną, a wielu moskwian wyjeżdża na odpoczynek do swoich dacz albo za granicę. Większość teatrów zamyka na ten okres swoje podwoje, a zespoły wyjeżdżają na tournee. Turyści i tak mają jednak dużo możliwości do wyboru. W niektórych znanych podmoskiewskich rezydencjach, takich jak Kuskowo (patrz s. 142-143) albo Ostankino (patrz s. 144-145) organizuje się koncerty na świeżym powietrzu. W pogodny dzień w parku Gorkiego można spróbować skoków z wysokości na elastycznej linie (bungee), wypożyczyć kajak lub rower wodny bądź urządzić piknik. Moskwianie, którzy pozostali w mieście chętnie od- Kobiety w strojach ludowych w dniu urodzin Piotra I wiedzają kawiarnie i restauracyjki na wolnym powietrzu. W Marylin Entertainment ??????? przy ulicy Krasina 14 jest nawet kasyno pod gołym niebem. Czerwiec Dzień Świętej Trójcy (Trójca), k. V-k. VI. Zarówno chrześcijanie, jak i ateiści idą tego dnia porządkować groby bliskich oraz wypić kieliszek wódki za ich dusze. Dzień Niepodległości (Dien'nie-zawisimosti), 12 VI. Dzień uniezależnienia się Rosji od Związku Radzieckiego uświetnia wieczorny pokaz sztucznych ogni. Urodziny Piotra I (Dien' roż-dienija Pietra Pierwogo), 1. niedz. po 9 VI. Festyn w Kuskowie (patrzs. 142-143). Międzynarodowy Festiwal Zespołów Muzycznych, pol. VI. Rosyjska muzyka ostatnich ośmiu wieków wykonywana w salach koncertowych i galeriach sztuki. Słoneczne godziny Moskwę uważa się często za zimne i śnieżne miasto. Ale w letnie dni słońce świeci tam przez więcej godzin niż w wielu innych miastach północnej Europy. Najbardziej słoneczne są maj, czerwiec i lipiec. Wkrótkie, bardzo chłodne miesiące zimowe, średnie dzienne nasłonecznienie wynosi zaledwie jedną godzinę. Lipiec Festiwal Symfonii na Moskiewskich Dziedzińcach, k. VI-pocz. VII. Koncerty organizowane na zabytkowych dziedzińcach w całym mieście. Dzień Niepodległości Stanów Zjednoczonych, 4 VII. Wielkie obchody organizowane w Kuskowie przez liczną społeczność amerykańską w Moskwie i prozachodnich moskwian. Dzień Marynarki Wojennej (Dien' wojenno-morskogojłota), 1. niedz. po 22 VII. Obchody w całym mieście, pokaz sztucznych ogni. Uroczystości te nie dorównują petersburskim. Międzynarodowy Festiwal Filmowy (tylko w latach nieparzystych), VII lub VIII (patrz s. 193). Pokazy najnowszych filmów z całego świata. Sierpień dpoezynek w arbackiej kafejce Międzynarodowy Konkurs im. Piotra Czajkowskiego, VIII (co 4 lata, najbliższy w 2002 roku). Muzycy zjeżdżają do Moskwy, by rywalizować o laury w jednym z najbardziej prestiżowych konkursów na świecie (patrzs. 192). Koncerty odbywają się w całym mieście. Letni Festiwal Muzyczny, cały VIII. Wieczorne recitale muzyki klasycznej, z którymi występują najzdolniejsi absolwenci Konserwatorium Moskiewskiego. Doroczny Moskiewski Pokaz lotniczy, k. VIII. Okazja do obejrzenia rosyjskich samolotów, z migami i su włącznie. Pokazy akrobacji lotniczych. Rosyjski Dzień Kina, 27 VHI. Pokazy najlepszych filmów, przede wszystkim rosyjskich, zarówno w telewizji, jak i w salach kinowych całego miasta. ? ? ŚREDNI MIESIĘCZNY POZ«p^PA ?^ 1> Ssjr""*T - *? 1 ; ? \???^*°^ ?>4 % ?f ? --, ? . ?-', ., klasy- Muzeum Politechniczne ? Centralna część tego budynku pochodzi z 1877 roku 'ijestdzieynjppolita A^igheaiegj^tmiomb^--^ znakomity przykład rosyjskiego stylu narodowego''-który obficie czerpał z osiągnięć dawnej architekturo rosyjskiej." Sobór Wasyla Błogosławionego Wieżyczki nad schodami wejściowymi i rzędy kokoszników są typowe dla wyjątkowo urozmaiconej architektury tej świątyni, zbudowanej w latach 1555-1561 na polecenie Iwana Groźnego. Angielski Dwór Dom podarowany angielskiemu przedstawicielstwu handlowemu w 1556 roku zwraca uwagę bielonymi ścianami, drewnianym dachem i małą liczbą okien. Ministerstwo Spraw Zagranicznych Jeden z siedmiu wieżowców, zaprojektowanych w stylu często zwanym stalinowskim gotykiem, ukończony został w 1952 roku, na krótko przed śmiercią Stalina. Dom Paszkowa Portyk tego klasycystycznego budynku ma niski, szeroki fronton zdobiony płaskorzeźbami. Cerkiew Zmartwychwstania w Kadaszach Cerkiew, utrzymana w stylu moskiewskiego baroku, zamiast zoszników, charakterystycznych <*la staroruskiej architektury, ma ażurowy, dwukondygnacyjny .. koguci grzebień" wykuty z wapienia. Cebułaste kopuły soboru wyróżniają się niezwykłym, jadeitowozielonym kolorem. ? W® Moskiewska architektura TJOSYJSKA ARCHITEKTURA ZaWSZe Fragment fresku o motywach kwiatowych w soborze Wasyla Błogosławionego była nowatorska. W okresie średniowiecza szkoły nowogrodzka, jarosławska i pskowska wykształciły jej charakterystyczne elementy, widoczne w niektórych moskiewskich cerkwiach. Należą do nich cebulaste hełmy i kopuły, zaokrąglone archiwolty zwane zakomarami i dekoracyjne szczyty tzw. kokoszniki, o wykroju półkolistym lub w kształcie łuku cebulastego, zwykle bogato profilowane. Przez ostatnie stulecia Moskwa wywierała coraz większy wpływ na rozwój architektury, była kolebką nowych stylów, takich jak konstruktywizm, a także ważnym ośrodkiem, który obcym stylom nadawał rosyjski koloryt. Do wznoszenia prestiżowych budowli na Kremlu w XV i XVI wieku carowie zatrudnili architektów Z Wioch. Dzięki połączeniu cech włoskiego renesansu z elementami staroruskimi stworzyli oni wspaniale dzieła, takie jak sobór Uspienski (patrz s. 58-59). W XVI wieku zaczęto także stosować strzeliste dachy namiotowe, takie jakie zachowały się na przykład na soborze Wasyla Błogosławionego (patrzs. 108-109). W polowie XVII wieku patriarcha Nikon zakazał tego rozwiązania i zażądał, by projekty nowych świątyń opierały się na starych wzorcach bizantyjskich. Najstarsze moskiewskie budynki świeckie nie dotrwały do naszych czasów. Do wyjątków należy bogato zdobiony XVI--wieczny pałac bojarów Romanowów (patrzs. 102-103) i Angielski Dwór (patrzs. 102) z początku tego samego stulecia. ___________?--------------- Wnętrze pałacu bojarów Romanowów Architektura Staroruska Początkowo w Moskwie budowano wyłącznie z drewna. Około XIV wieku najważniejsze budynki zaczęto stawiać z cegły i kamienia, drewno pozostało jednak głównym budulcem aż do wielkiego pożaru w 1812 roku (patrzs. 24), kiedy duża część miasta uległa zniszczeniu. Większość najstarszych budynków Moskwy, które dotrwały do naszych czasów, stanowią cerkwie, jak np. sobór Zbawiciela w monasterze Spaso-Androni-kowskim (patrzs. 140). Barokowa cerkiew bramna w monasterze Nowodiewiczym Barok Wieża Mostowa (ok. 1670) w parku Izmajłowskim (patrzs. 141) jest wczesnym przykładem moskiewskiego baroku. Jej misterny detal architektoniczny i pilastry z wapienia zestawione z czerwoną cegłą elewacji są typowe dla tego stylu, innymi przykładami baroku są cerkwie bramne w monasterze Nowodiewiczym (patrzs. 130-131), budynki Kratickiego Dwora (patrz s. 140) i niezwykle efektowna cerkiew Zmartwychwstania w Kadaszach (patrzs. 122) z koronkowymi ornamentami wykutymi z wapienia. Wiele barokowych budynków, w tym cerkiew Opieki Matki Boskiej w Filach (patrz s. 128), ufundowała rodzina Naryszkinów, dlatego barok moskiewski czasem nazywany jest również barokiem Naryszkinów. Klasycyzm Nowy Patriotyzm Odbudowa gmachów i świątyń istniejących przed rewolucją, w tym soboru Kazańskiego (patrzs. 105) i soboru Chrystusa Zbawiciela (patrz s. 74), dowodzi rosnącego zainteresowania przeszłością kraju i jego spuścizną architektoniczną. Odrodzenie Kościoła prawosławnego doprowadziło do odrestaurowania setek cerkwi w całej Moskwie. Sobór Chrystusa Zbawiciela odbudowany w latach 1994-1997 Objęcie tronu przez Katarzynę Wielką w 1762 roku zapowiadało przełom w rosyjskiej architekturze. Carowa preferowała klasycyzm, który nawiązywał do architektury antycznej. W stylu tym wzniesiono domPaszkowa (patrzs. 75), zaprojektowany prawdopodobnie przez Wasilija Bażenowa w 1784 roku. Pomocnik Bażenowa, niezwykle płodny architekt Matwiej Kazakow, dowiódł, że elementy klasycyzmu można stosować w budynkach pełniących różne funkcje. Był on autorem projektów cerkwi, szpitali, starego gmach 0njwersytetu Moskiewskiego (patrzs. 94) i Domu Związków (patrzs. 88-89). Najsłynniejszym dziełem Kazakowa pozostaje gmach senatu (patrzs. 66-67) na Kremlu. Wielki pożar, który strawi! Moskwę w 1812 roku, doprowadził do całkowitej przebudowy miasta. Moskiewska arystokracja zaczęła kupować domy przy ulicy Prieczistienka (patrz s, 74), budowane w modnym wówczas stylu empire, którego czołowymi przedstawicielami byli architekci Afanasij Grigorjew i Osip Beauvais, projektant placu Teatralnego (patrzs. 88). Klasj > tyczna płaskorzeźba w Domu Związków z ok. 1780 roku Historyzm i Secesja W połowie ??? wieku klasycyzm został zastąpiony przez historyzm. Jego genezą była próba stworzenia stylu narodowego przez wykorzystanie stylów minionych epok. Do typowych przykładów historyzmu należą wielki Pałac Kremlowski (patrzs. 63) i Orużejna pałała (patrzs. 64-65). Oba gmachy zaprojektował około 1840 roku Konstantin Ton, twórca soboru Chrystusa Zbawiciela (patrz s- 74), którego architektura nawiązuje do stylu bizantyjskiego. Dom Przyjaźni, przykład architektury eklektycznej Secesyj ny budynek Muzeum Gorkiego Świątynię tę ukończono w 1883 roku, a odbudowano w latach 1994-1997. Eklektyzm łączył dawne i współczesne style architektoniczne z całego świata. W rezultacie powstawały tak oryginalne budowle, jak Dom Przyjaźni z 1898 roku (patrzs. 95), projektu Władimira Mazyrina. Tradycyjna architektura drewniana i sztuka ludowa były źródłem inspiracji dla architektów tworzących założenia rosyjskiego stylu narodowego. Do przykładów tego stylu zaliczyć można budynek Muzeum Historycznego (patrz s. 106) oraz Muzeum Politechniczne (patrz s. 110). Najciekawszym jednak i najbardziej funkcjonalnym przykładem tego stylu jest hala GUM-u (patrz s. 107), zaprojektowana przez Aleksandra Pomierancewa. Jednym z najwcześniejszych przykładów secesji jest hotel Me-tropol (patrzs. 88), zaprojektowany w 1899 roku przez Anglika Williama Walcota. Najwybitniejszym propagatorem secesji był architekt Fiodor Schechtel. W gmachu, który zbudował dla Stiepana Riabuszyńskiego, mieści się dziś Muzeum Gorkiego (patrzs. 95) Mozaikowe fryzy, glazurowana cegła i witraże tworzą niezwykle malowniczą kompozycję. Mozaika z irysami, fragment fryzu, Muzeum Gorkiego Architektura po Rewolucji Konstruktywizm, który stanowił nową próbę połączenia formy z funkcją, był najbardziej popularnym stylem, który pojawił się w ciągu porewolucyjnej dekady. W 1927 roku Grigorij Barchin zaprojektował siedzibę redakcji gazety „Izwiestija" na placu Puszkina (patrzs. 97). W sposób typowy dla konstruktywizmu wykorzystał szkło i zbrojony beton do osiągnięcia efektów geometrycznych. Innym czołowym reprezentantem tego kierunku był Konstantin Mielników. Wybudowany w 1927 roku dom Mielnikowa ma niezwykle oryginalny kształt dwóch przenikających się cylindrów (patrzs. 72). W latach 30. Stalin opracował wielki plan przebudowy dużej części miasta w nowym, monumentalnym stylu, który wyparł konstruktywizm. Przykładem monumentalizmu są „proletariackie" mieszkania w domach zaprojektowanych przez Aleksieja Szczusiewa przy wlocie ulicy Twerskiej na plac Maneżowy, a jego kulminacją tzw. stalinowski gotyk. Terminem tym określa się siedem wieżowców wzniesionych w najważniejszych punktach miasta w latach 40. i 50. W tym stylu, zwanym także „architekturą tortu weselnego", jest też gmach Ministerstwa Spraw Zagranicznych (patrz s. 70), zaprojektowany przez Michaiła Minkusa i Władimira Gelfreicha. Atral ??7? ??; Atrakcje Moskwy: muzea W moskwie znajduje się ponad 80 muzeów dających fascynujący obraz historii i kultury Rosji. Niektóre, w tym Galeria Trietiakowska i kremlowska Orużejna palata, mają w swych zbiorach dzieła światowej sławy artystów i rzemieślników, w innych wystawia się eksponaty o znaczeniu lokalnym bądź interesujące jedynie specjalistów. Do najciekawszych należą muzea poświęcone znanym artystom, pisarzom i muzykom. Odtworzono tam wnętrza, w których ludzie ci żyli i pracowali. Dalsze informacje o muzeach podano na stronach 48-49- Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina Oprócz wspanialej kolekcji sztuki europejskiej w galerii tej znajdują się przykłady sztuki starożytnego Egiptu, Grecji i Rzymu, wśród nich ta egipska maska grobowa. Muzeum Tołstoja Przez ponad 20 lat Lew Tołstoj, autor powieści Wojna i pokój, spędzał zimy w tym domu. Obecnie mieści się tu muzeum, ukazujące codzienne życie pisarza i jego rodziny. Zwiedzanie moskiewskich muzeów NIEZALEŻNIE OD TEGO, CZy turystę interesuje malarstwo, sztuki piękne, nauka, rewolucja, historia rosyjskiego teatru czy życie arystokracji z pewnością znajdzie on w moskiewskich muzeach coś ciekawego dla siebie. Także w okolicach Moskwy zachowało się kilka interesujących rezydencji. Do niektórych na przykład Kuskowa i Kolomieńskiego ' docierają linie metra, można więc urządzić atrakcyjną kilkugodzinną lub całodzienną wycieczkę (patrz s. 219). Warto jednak pamiętać, że w części muzeów prowadzi się obecnie niezbędne prace remontowe, a czasem Nikłego również dokonuje ideologicznego Muzeum Teatralne przewartościowania. Pablo Picasso Akrobatka na kuli, Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina Malarstwo i Sztuka Zdobnicza NAJWAŻNIEJSZE Zbiory SZtuki rosyjskiej na świecie można podziwiać w odnowionej ostatnio Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 118-121). Składają się one z ponad 100 000 eksponatów, choć naturalnie wystawiana jest tylko część z nich. Są wśród nich m.in. obrazy większości artystów z grupy pieriedwiżni-ków (wędrowców). Dzieła sztuki porewolucyjnej przeniesiono do Nowej Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 135). Prawdopodobnie trafią tam wkrótce kolejne, XX-wieczne dzieła ze zbiorów Galerii. Muzeum Tropinina (patrz s. 124-125) zgromadziło bogatą kolekcję dzieł XLX- wiecznego portrecisty Wasilija Tropinina oraz współczesnych mu twórców. Muzeum Prywatnych Kolekcji (patrz s. 75) jest nową galerią, urządzoną w ???-- wiecznym gmachu. Pokazano tam nieudostepnione dotąd publiczności rysunki, akwarele, szkice i obrazy. Są to przede wszystkim dziefe artystów rosyjskich ??? i XX wieku. Obok znajduje się Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina (patrz s. 78-81), słyrme z kolekcji dzieł impresjonistów, post-impresjonistów i artystów XX- wiecznych. Zwiedzający mogą tam jednak obejrzeć również prace dawnych mistrzów, takich jak Botticelli, Rembrandt i Rubens, a także wykopaliska archeologiczne, np. skarby odbyte przez Heinricha Schliemanna w Troi. Wspaniała kolekcja sztuki zdobniczej z ??-?? wieku znajduje się w Orużejnej pałacie (patrzs. 64-65) na Kremlu. W poszczególnych salach pokazano tam broń i zbroje, biżuterię, wyroby ze złota i srebra, szaty liturgiczne oraz carskie regaHa XVI-wieczna tarCZa perska, zbiory Orużejnej palaty Wnętrze salonu w Muzeum Lermontowa Muzea Artystów Domy i mieszkania, w których żyli wybitni przedstawiciele rosyjskiej kultury, przekształcono w muzea. W drewnianym budynku Muzeum Tołstoja (patrz s. 134), gdzie pisarz spędzał zimy wraz z rodziną, można obejrzeć wiele należących do niego przedmiotów. Odwiedzał go tam dramaturg Antoni Czechow. W domu, w którym mieszkał Czechow, gdy zaczynał swoją karierę w latach 90. XIX wieku, zorganizowano obecnie Muzeum Czechowa (patrz s. 96). Naprzeciwko tego muzeum znajduje się Muzeum Szalapina (patrz s. 83), urządzone w domu, w którym mieszkał ten wielki śpiewak operowy. Zwiedzaniu pięknie umeblowanych pokoi towarzyszą dźwięki starych nagrań. W Muzeum Stanisławskiq (patrz s. 93) zgromadzono zbiór) związane ze sławnym reżyserem teatralnym i współtwórcą Moskie wskiego Teatru Artystycznego (MChAT-u), Konstantinem Stanisławskim. Są tam kostiumy, rekwizyty i inne pamiątki. Oprócz kilku przedmiotów należących kiedyś do Aleksand Puszkina w Muzeum Puszkina (patrz s. 73) można obejrzeć interesującą wystawę rysunków dokumentujących życie codzienne w Moskwie około roku 1831, kiedy poeta rutaj mieszkał. W sąsiednim budynku znajduje się Muzeum Andrieja Biełego (patrz s. 73) Niegdyś mieszkał tam ten znany poeta symbolista. W pobliżu jest też Muzeum Aleksandra Skriabina (patrz s. 72), ostatnie miejsce zamieszkania kompozytora Skriabina. W cieniu wieżowców Arbaru ukryty jest prosty, drewniany budynek Muzeum Lermontowa (patrz s. 82-83), gdzie na począt-bjjlat 30. XLX wieku Michał Lermontow, poeta współczesny Puszkinowi, wychowywał się pod opieką babki. Niezwykłe życie Włodzimierza Majakowskiego efektownie udokumentowano w Muzeum Majakowskiego (patrz s. 111). Mieszkanie znajduje się w pobliżu dawnego budynku KGB (patrz s. 112), a poeta zajmował je w latach 1919-1930. Artysta Wiktor Wasniecow sam zaprojektował swój dom. W pracowni, obecnie przekształconej w Muzeum Wasniecowa (patrz s. 144), zwiedzający mogą obejrzeć jego olbrzymie płótna o tematyce nawiązującej do podań ludowych. W Muzeum Czajkowskiego (patrz s. 153) w Klinie zachowały się autentyczne meble kompozytora Piotra Czajkowskiego, w tym biurko, przy którym powstała VI Symfonia. Podmiejskie Rezydencje Papierki od cukierków, pudełka i waga w Muzeum Rewolucji Kilka podmoskiewskich pałaców i rezydencji zostało udostępnionych zwiedzającym. Pałac w Ostankinie (patrz s. 144-145), zbudowany w XVIII wieku dla bogatego rodu Szeriemie-tiewów, jest znany ze wspaniałej sali teatralnej, gdzie występowali aktorzy i muzycy wywodzący się spośród miejscowych chłopów pańszczyźnianych. _ Kuskowo (patrz s. 142-143) również zbudowano dla Szerie-mietiewów. W ogrodzie otaczającym paląc znajduje się muzeum wyrobów ceramicznych. 'w" carskiej rezydencji w Koło-mieńskim (patrz s. 138-139) zachowały się wspaniałe przykłady architektury XVI i XVII wieku. Jest tam też ciekawy skansen. Po pałacu w Carycynie (patrzs. 137) pozostały tylko Malownicze neogotyckie ruiny. ™alizacji tego ambitnego proje-™!> zleconej przez Katarzynę wielką, nigdy nie ukończono. Ifeieła rosyjskich artystów -^? ? XX wieku można obejrzeć w ciekawym Muzeum wAbramcewie (patrz s. 154). Muzea Historyczne Gliniane sanie, eksponat z Muzeum Historii Moskwy MUZEA i inne zabytki w mieście i jego okolicach stanowią fascynujące źródło wiedzy o przeszłości Moskwy. Muzeum Historii Moskwy (patrzs. 7.? dokumentuje dzieje miasta. Najstarsze eksponaty pochodzą z wykopalisk archeologicznych w rejonie Kremla. Życie moskiewskich bojarów (patrz s. 20) na początku XVII wieku pokazuje ekspozycja w pałacu bojarów Romanowów (patrz s. 102-103). Turyści zainieresowani zimową ofensywą Napoleona na Rosję w 1812 roku (patrz s. 23-24) powinni wybrać się na całodzienną wycieczkę do Borodino (patrz s. 152). W miejscowości tej odbyła się jedna z najbardziej krwawych biiew w całej kampanii. Na dawnym polu bitwy znajduje się ponad 30 pomników, a w pobliskim muzeum zobrazowano przebieg walki. Warto również obejrzeć Panoramę Borodińską (patrz s. 129) na prospekcie Kutuzowskim. W okrągłym pawilonie znajduje się olbrzymie malowidło przedstawiające sławną bitwę. Monumentalizm Mauzoleum Lenina (patrzs. 107), w którym złożono zabalsamowane ciało wodza rewolucji, daje wyobrażenie o roli, jaką odegrał Lenin (patrzs. 27- 28) w XX-wiecznej historii Rosji. W Muzeum Rewolucji (patrz s. 97) pokazano historię Rosji od roku 1900 do upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku. Wśród eksponatów są papierki po cukierkach z podobiznami Marksa i Lenina oraz granaty wykonane „domowym sposobem". W Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej (patrzs. 129) znajdują się dioramy największych bitew II wojny światowej, opracowane przede wszystkim z sowieckiego punktu widzenia. Muzea Specjalistyczne Ciekawe zbiory znajdują się w Muzeum Politechnicznym (patrzs. 110), w którym przedstawiono rozwój nauki i techniki w Rosji. Muzeum Teatralne im. Bachruszyna (patrz s. 125) zgromadziło interesujący zbiór pamiątek teatralnych, wśród których są np. baletki Wacława Niżyń-skiego. Muzeum Architektury im. A. W. Szczusiewa (patrz s. 82) ukazuje natomiast historię rosyjskiej architektury. Model reaktora z elektrowni atomowej, Muzeum Politechniczne ? ? ? 'diii ' - ? ??? ^ '"_??? ~** ? ? ? I Lwk. ..?" ?? Moskwa Krok po Kroku ?? ł-r ? 'v ?& ? Kreml 52-67 arbatskaja 68-83 TwiERSKAJA 84-97 Plac Czerwony i Kitaj Gorod 98-113 zamoskworieczje 114-125 Poza Centrum 126-145 - rc 1 ji.ij Kreml Twierdza carów, siedziba władz Związku Radzieckiego, a obecnie rezydencja prezydenta Rosji, od stuleci jest symbolem potęgi pań stwa. W 1156 roku książę Jurij Dołgoruki wybrał teren u zbiegu rzek Moskwy i Nieglinnej na budowę pierwszego, drewnia nego kremla, czyli twierdzy towali oni m.in. sobór Uspienski (Zaśnięcia NP Marii) i Granowitą pałatę, stwarzając fascynujące połączenie elementów architektury staroruskiej i renesansowej (patrz s. 44). Kremla nie ominął architektoniczny wandalizm lat 30. XX wieku. Z rozkazu Stalina (patrz 75) twierdza została zam- Itegu ??????, ^;u iwi^i^j. s. /jj ?????? lvi W końcu XV wieku car Iwan III (patrz knięta, a kilka świątyń i pałaców zbu 5. 18) sprowadził kilku wybitnych wło- r?nnn ?????? w ickc ™?? skich architektów i zlecił im budowę nowego okazałego zespołu. Zaprojek- rzono. Dopiero w 1955 roku, dwa lata po jego śmierci, część Kremla ponownie udostępniono publiczności. Warto Zobaczyć Sobory i cerkwie Cerkiew Rizpołożeniia (Złożenia Szaty) O Sobór Archangielski (Michała Archanioła) O Sobór Błagowieszczeński (Zwiastowania NP Marii) O Sobór Uspienski (Zaśnięcia NP Marii) s. 58-59 ? Zabytkowe budowle Arsenał © Gmach prezydium © Gmach senatu ? Granowitą pałata O Pałac Tieriemny © Pałac Zjazdów O Wielki Pałac Kremlowski ? Wieża-dzwonnica Iwan Wielikij O Wieża Spasska (Zbawiciela) © Wieża Troicka (Św. Trójcy) O Jak Dojechać Tuż przy murach Kremla znajdują się stacje metra Bibliotieka im. Lenina i Borowickaja, skąd bez trudu można dojść piechotą do najciekawszych j zabytków. Dojeżdżają ?? również trolejbusy nr 2, !«. 33 i 37 oraz autobusy nr6i25. Muzea i galerie Orużejna pałata s. 64-65® Pałac patriarchy O Ogrody Ogród Aleksandrowsk Legenda I__ Plan: ulica po ulicy s. 54-55 ^^Mgowieszczeński ze złotymi cebulastymi kopułami stojący przy głównym placu Kremla 9 Ulica po ulicy: Kreml Kreml jest siedzibą prezydenta Rosji i jego kancelarii. Dlatego zwiedzającym udostępniona jest mniej niż polowa obiektu. Można jednak obejrzeć najciekawsze zabytki, w tym Orużejną pałatę, paląc patriarchy i świątynie przy placu Soborowym. Jest to miejsce kultu chrześcijan od ponad ośmiuset lat, ale najstarsze kamienne cerkwie rozebrano około 1470 roku i na ich miejscu zbudowano zespól soborów istniejący do dziś. W czasach carskich odbywały się tu wielkie uroczystości dworskie, takie jak koronacje, chrzty i pogrzeby. Wieża Troicka Przez jej bramę Napoleon triumfalnie wkroczył na Kreml w 1812 roku (patrz s. 23-25). Po miesiącu pokonany cesarz opuścił Moskwę O Pałac Zjazdów - Gmach ten zbudowano w 1961 roku jako miejsce zjazdów partii komunistycznej, obecnie odbywają się tu różne imprezy kulturalne® Pałac Tieriemny Ta perełka architektury kremlowskiej, niedostępna dla zwiedzających, zachwyca szachownicowym dachem i 11 złoco- i Wielki Pałac Kremlowski ???? kopułami Wewnątrz znajduje się z ażurowymi kilka obszernych sal krzyżami ? reprezentacyjnych. Bogate sztukaterie sali Gieorgijewskiej tworzą wspaniałą scenerię dla uroczystości państwowych. Na wyłożonych marmurem ścianach wypisano złotymi literami nazwiska bohaterów wojennych ? • Orużejną pałata Budynek, który miał stanowić uzupełnienie Wielkiego Pałacu Kremlowskiego, zbudowano w latach 1844-1851 według projektu Konstantina Tona. Dziś mieści się tu muzeum ze wspaniałymi carskimi zbiorami sztuki zdobniczej oraz słynny Diamentowy Skarbiec. Są też liczne polonica © Proponowana t refluewRizpołozeni]a m Diekna świątynia była rywatną cerkwią metropolitów P'patriarchów® Car-puszka, to armata odlana w 1586 roku ważąca 40 ton. Cerkiew Dwunastu Apostołów (patrz ZAMOSKWORIECZJE Usytuowanie Patrz: plan Moskwy, karty 6, 7 INFO Plan 7A1 ? ?2. ? 921 4720. ? Bibliotieka im. Lenina, Boro-wickaja. Q ?, ?, ? 2, 16, 33. ? pt.-śr. 10-17. ? Bilety można kupić przy wejściu na Kreml i przy poszczególnych obiektach. 0 teren, ale nie wszystkie obiekty. Q angielski (po umówieniu pod numerem telefonu 202 4256). Q Wieża-dzwonnica Iwan Wielikij Gdy do tej ośmiokątnej wieży dodano w 1600 roku trzecią kondygnację, stała się najwyższym budynkiem w ówczesnej Rosji O Dzwon Car (patrz s. 57) Pałac patriarchy Pałac ten, przebudowany dla patriarchy Nikona w latach 1652-1656, mieści obecnie muzeum prezentujące XW-wieczną sztukę zdobniczą O Sobór Archangielski W soborze zachowało się wiele bogato dekorowanych grobowców. Jeden z nich wystawiono carewiczowi Dymitrowi, młodszemu synowi Iwana Groźnego. Dymitr zmarł jako dziecko w 1591 roku (patrz s. 19) O 'Granowita pałata Pałac ten w latach 1485-1491 zbudowali dwaj włoscy architekci, Marco Ruffo i Piętro Solari O , Sobór Błagowieszczeński ściany i sklepienie soboru zdobią jreski. W kopule nad ikonostasem znajduje się malowidło wyobrażające Chrystusa ™ntokratora, niżej rzędy ikon Przedstawiają aniołów, świętych ipatriarchówO * Sobór Uspienski Ta ???-wieczna ikona przedstawiająca św. Jerzego jest jedną z najstarszych w Rosji. Stanowi ona część ikonostasu w bogato dekorowanym wnętrzu soboru O Wieża Troicka; z prawej fragment nowoczesnego Pałacu Zjazdów Wieża Troicka (św. Trójcy) O ???????? ????? Troickaja basznia Kreml. Plan 7 A1. Nazwa wieży pochodzi od fawty Troicko-Siergijewskiej (patrzs. 156-159), której mnisi niegdyś prowadzili w pobliżu przytułek. Przez bramę w wieży Troickiej przechodzili na Kreml patriarchowie oraz żony i córki carów. Obecnie jest jedną z dwóch wież dostępnych dla zwiedzających; druga wieża, Bo-rowicka, usytuowana jest od południowego zachodu (patrz s. 66). Siedmiokondygnacyjna wieża Troicka o wysokości 76 m jest najwyższa na Kremlu. Zbudowano ją w latach 1495-1499, a w 1516 roku połączono mostem na rzece Nieglinnej z wieżą Kutafja. Rzeka płynie teraz pod ziemią, a Kutafja zachowała się jako jedyna z całego pierścienia wież, które broniły dostępu do kremlowskich murów. We wrześniu 1812 roku przez bramę Troicka Napoleon triumfalnie wprowadził swoje wojska na Kreml. Stacjonowały tam one zaledwie miesiąc, do czasu, gdy Rosjanie wzniecili ogień w mieście (patrz s. 24-25). Pałac Zjazdów O ?????? ??????? Dworiec Sjezdow Kreml. Plan 7 ??-????"2^ imprez. PAŁAC zjazdów, którego budowę zlecił Nikita Chrusz-czow w 1959 roku, by mogły odbywać się tam zjazdy partii komunistycznej, jest jedynym nowoczesnym budynkiem na Kremlu. Ukończono go w 1961 roku pod nadzorem zespołu architektów kierowanego przez Michaiła Posochina. Gmach o długości około 120 m, głównie z betonu i szkła, wybudowany został w 15-metrowym wykopie, żeby nie zdominował otaczającej architektury. Do 1991 roku w sali na 6000 miejsc politycy gromadzili się podczas zjazdów. Obecnie korzysta z niej Balet Kremlowski (patrz s. 192), odbywają się tam również przedstawienia operowe i koncerty rockowe. Odtworzone wnętrze komnaty bojara, paląc patriarchy Pałac patriarchy ? ?????????? ?????? Patriarszy) dworiec Kreml. Plan 7 A1.rjpŁ-śr. 10-17, ?0 W miejscu zajmowanym obecnie przez pałac długo znajdowała się rezydencja metropolitów rosyjskiego Kościoła prawosławnego. W XVI wieku najwyższym rangą dostojnikiem kościelnym stał się patriarcha. Wówczas metropolici przenieśli swoją siedzibę do Krutickiego Dworu (patrz s. 140), natomiast patriarcha zamieszkał na Kremlu. Nikon, który objął tę godność w 1652 roku, uzna! jednak, że istniejąca rezydencja i niewielka cerkiew Rizpołożenija (patrz s. 62-63) nie są wystarczająco okazale. Polecił więc je powiększyć i odnowić. W ten sposób powstał pałac patriarchy i połączona z nim cerkiew Dwunastu Apostołów. Budową, ukończoną w 1656 roku, kierowali Iwan Siemionów i Aleksiej Korolkow. W pałacu mieści się dziś muzeum prezentujące XVII-wieczną i sztukę zdobniczą. Pokazano tu ponad 1000 obiektów ze zbiorów Orużejnej pałaty (patrz s. 64-65) oraz z cerkwi i monasterów zniszczonych przez Stalina w latach 30. (patrz s. 75). Do muzeum wchodzi się po schodkach. Pierwszą salę poświęcono historii pałacu. W reprezentacyjnym przedsionku znajduje się wspaniała kolekcja XVII-wiecz-nych liturgicznych szat patriarchów. Są tam m.in. szaty samego Nikona, w tym ornaty (sakkos) i sutanna z adamaszku i atłasu wyszywana złotymi nićmi, zdobiona perłami i drogimi kamieniami, a także zbiór pięknie rzeźbionych pastorałów Dwie sale muzealne umeblowano tak, jakby stanowiły część XVH-wieczneg domostwa bojara. W jednej z nich można obejrzeć zbiór starych rękopisów, w tym elementarz carewicza Alekseg Każda strona tej książki poświęcona została jednej łite Elementarz carewicza Aleksego alfabetu i przedmiotom, których nazwy się od niej rozpoczynają. Komnata Krzyżowa (Kriestowaja pałata) o powierzchni 280 m2, położona po lewej stronie wejścia do muzeum, była kiedyś największą w Rosji salą bez filarów podpierających. Jej sklepienie zdobią delikatne ornamenty o motywach roślinnych. W późniejszych czasach w pomieszczeniu tym wyrabiano krzyżmo - święty olej, dla potrzeb wszystkich cerkwi w Rosji. Z tego okresu pochodzą srebrne kadzie i ozdobny piec. Niechęć Nikona do nowych rozwiązań architektonicznych, takich jak dachy namiotowe, zadecydowała o tradycyjnym kształcie cerkwi Dwunastu Apostołów. We wnętrzu cerkwi, usytuowanej z prawej strony wejścia do muzeum, znajdują się wspaniałe ikony, wśród nich dzieła mistrza Simona Uszakowa. Ikonostas pochodzący z około 1700 roku przeniesiono tu z kremlow-skiego monasteru Wniebowstąpienia przed jego zburzeniem w 1929 roku. Patriarcha Nikon Gorliwy reformator rosyjskiego Kościoła prawosławnego był tak pochłonięty ideą powrotu do bizantyjskich korzeni, że doprowadził do rozłamu w Cerkwi, z której wystąpili iego przeciwnicy - staro-wiercy. Nikon był również zwolennikiem zwierzchnictwa ościoła nad państwem, czym wzbudzi! gniew cara Aleksego (patrz s. 19). Autokratyczny styl rządzenia zaszkodził jego Pozycji. W 1666 roku Pozbawiono go godności Patriarchy i zesłano do j^onasteru na północy kraju. Wieża-dzwonnica Iwan Wielikij oraz dzwonnica Uspieńska Wieża-dzwonnica Iwan Wielikij O ?????????? ????? ???????? Kołokolnia Iwana Wielikogo Kreml. Plan 7 A1. WIEŻĘ na planie ośmioboku zbudowano w latach 1505-1508 według projektu Marco Bon Friazina. Jej nazwa pochodzi od cerkwi św. Jana Kli-maka, która stalą w tym miejscu w XIV wieku. Gdy w 1600 roku car Borys Godunow kazał podwyższyć wieżę, osiągnęła ona wysokość 81 m i stała się najwyższym budynkiem Moskwy Stojącą obok czterokondygnacyjną dzwonnicę Uspieńska zwieńczoną złoconą kopulą zbudował Pietrok Mały w latach 1532-1543. Umieszczono na niej 21 dzwonów, z których największy, 64-tono-wy dzwon Uspienski, tradycyjnie dzwonił trzy razy po śmierci cara. W muzeum na parterze urządzane są wystawy poświęcone historii Kremla. W 1624 roku patriarcha Filaret kazał wznieść przy dzwronnicy przybudówkę przykrytą dachem namiotowym. Przed dzwonnicą ustawiono największy dzwon świata, Car. Waży on ponad 200 ton. Pierwszy dzwon powstał na zamówienie cara Aleksego, ale podczas pożaru w 1701 roku spadł i roztrzaskał się o ziemię. Jego części użyto do odlania nowego dzwonu. Kiedy jeszcze leżał w formie, w 1737 roku na Kremlu wybuch! następny pożar. Rozgrzany dzwon polewano zimną wodą, co spowodowało, że odłamała się duża jego część, obecnie eksponowana obok. Car, największy dzwon świata, oraz jego odłamany fragment o wadze 11 ton » Sobór Uspienski (Zaśnięcia NP Marii) O ????????? ????? Uspienski] sobór OD początku XIV wieku sobór Uspienski byl najważniejszą świątynią Moskwy. Tutaj odbywały się koronacje książąt oraz pogrzeby metropolitów i patriarchów Kościoła prawosławnego. Około 1470 roku Iwan III Wielki (patrz s. 18) postanowił zbudować bardziej okazałą świątynię, która byłaby wyrazem rosnącej potęgi państwa za jego panowania. Ponieważ rozpoczęta budowla runęła z powodu wadliwej konstrukcji murów, Iwan sprowadził do Moskwy włoskiego architekta Aristotele Fionwantiego, który zaprojektował jasną i przestronną Świątynię Krzyż - Z elementami włoskiego | | prawosławny renesansu. Sceny z życia metropolity Piotra Ikona zdobiąca południową ścianę soboru, przedstawia różne sceny z życia tego duchowego i politycznego przywódcy Rusi. Pochodzi z XV wieku i jest przypisywana wybitnemu artyście Dionizemu. Złote kopu opierają się r bębnach przeprutycl oknami, które oświetlają wnętr świątyń • Freski Namalowała je w latach 1662-1664 grupa artystów pod kierunkiem Sidora Pospiejewa oraz Iwana i Borysa Paisieinów. Ściany soboru najpierw pozłocono, żeby sprawiały wrażenie iluminowanego manuskryptu. Sarkofagi metropolitów i patriarchów stoją pod ścianami oraz w krypcie. W soborze pochowani są prawie wszyscy metropolici i patriarchowie rosyjskiego Kościoła prawosławnego. Najciekawsze * Freski * Ikonostas Tron carowej --^ 4'1 1111111 ?^?? ? Hi$? (używany od XVII ????. do XIX wieku) ,- : - /^?* jest pozłacany i ozdobiony Ni 9^''*\^-^\ "&? dwugłowym orłem. / Relikwiarz -"'" zawiera m.in. ???? ? Zachodnie / szczątki patriarchy Hermogenesa, który drzwi i wejście zagłodził się na śmierć podczas okupacji główne Moskwy przez x>lskie wojska w 16?2 roku * Ikonostas Wśród dzieł w ikonostasie wykonanym w 1652 roku największe wrażenie wywołuje XIV-wieczna ikona Zbawiciela „ nie ręką ludzką stworzona". Kolumny pokryte są malowidłami przedstawiającymi ponad 100 postaci kanonizowanych męczenników wojowników. INFO Kreml. Plan 7 A1, A2. ? Biblioteka im. Lenina, Borowickaja. g 6, K. g /, 2,18, 33. ? Pt-śr. 10-17. ? 0 O w święta kościelne. ^4 Tron Monomacha Siedzisko patriarchy wyrzeźbiono z białego imienia w 1653 roku. Zasiadał 'a nim patriarcha rosyjskiego "?osciota prawosławnego. Świecznik w kształcie snopa pszenicy wykonano ze srebra odebranego Francuzom po ich wycofaniu się z Moskwy w 1812 roku (patrz s. 23-25). Portal południowy Przez ten wspaniały portal ozdobiony XVII-wiecznymi malowidłami wkraczały niegdyś do świątyni procesje podczas najważniejszych uroczystości. Drzwi, przywiezione do Moskwy zSuzdala w 1401 roku, są zdobione od wewnątrz przedstawieniami scen biblijnych. - Tron Monomacha Tron Iwana Groźnego (patrz s. 18) zdobią płaskorzeźby, których tematem są wyprawy wojenne księcia Włodzimierza Monomacha (patrz s. 155). Jedna z kompozycji przedstawia księcia otrzymującego koronę z rąk cesarza bizantyjskiego, Konstantyna Monomacha. Legendą tą posłużono się, by udowodnić, że rosyjscy monarchowie są spadkobiercami tronu bizantyjskiego. Zapis legendy o księciu Włodzimierzu Płaskorzeźby ze scenami z życia księcia Włodzimierza » ? Sobór Archangielski (Michała Archanioła) O ????????????? ????? Archangielski] sobór Kreml. Plan 7 A2. ?0 Jest TO chronologicznie ostatni z wielkich soborów kremlow-skich. Jego budowę zlecił w 1505 roku Iwan III, wkrótce przed swoją śmiercią. Wenecki architekt Alereio Novi połączył w swym projekcie elementy architektury staroruskiej i renesansowej. Najbardziej uderzającą z włoskich cech soboru są motywy muszli pod zakomarami (patrz s. 44). Od 1340 roku chowano tu, najpierw w nieistniejącej już świątyni, wielkich książąt moskiewskich i carów. Ich szczątki spoczywają w sarkofagach z białego kamienia, nakrytych brązowymi płytami z napisami w języku staro-cerkiewno - słowiańskim. Grób carewicza Dymitra, najmłodszego syna Iwana Groźnego (patrz s. 18), znajduje się pod malowanym baldachimem wspartym na rzeźbionych kolumnach. Po przeniesieniu stolicy państwa do Petersburga w 1712 roku sobór przestał pełnić funkcję carskiej nekropolii. Jedynym władcą pogrzebanym tu później był Piotr II, który zmarł na ospę w 1730 roku. Ściany, filary i kopuła soboru pokryte są freskami namalowanymi w latach 1652- 1656 przez zespół malarzy pod kierunkiem Simona Uszakowa, mistrza w pracowni ikon Orużejnej pataty (patrz s. 64-65). Powstało wówczas ponad 60 naturalnej wielkości, wyidealizowanych portretów książąt moskiewskich i carów, a także kilka wizerunków Św. Michała Archanioła, tradycyjnego patrona władców dawnej Moskwy. Fresk w centralnej kopule soboru przedsta wia Trójcę Świętą. Bóg Ojciec trzyma na kolanach Syna Bożego, a nad nimi unosi się Duch Święty pod postacią białej gołębicy. Czterorzędowy ikonostas pochodzi z lat 1680-1681, ale znajdująca się w najniższym rzędzie ikona Św. Michała Archanioła powstała w XIV wieku. Sobór Błagowieszczeński (Zwiastowania) O ?????????????? ????? Błagowieszczeński] sobór Kreml. Plan 7 ?.?& W odróżnieniu od pozostałych kremlowskich soborów, zaprojektowanych przez Włochów, ta bogato dekorowana świątynia jest dziełem Rosjan. Iwan III zlecił w 1484 roku budowę cerkwi pełniącej funkcję domowej kaplicy książęcej. Znajduje się ona w sąsiedztwie Gra-nowitej pataty, która jest jedyną pozostałością dużego pałacu zbudowanego mniej więcej V. Sobór Błagowieszczeński w tym samym czasie, rowmez dla Iwana III. Sobór, dzieło archi-1 tektów z Pskowa (patrz s. 44), miał pierwotnie trzy kopuły i oto-l czony był odkrytą galerią, ale po [ pożarze w 1547 roku dodano na-1 rożne kaplice, a galerię zabudowano. W południowej fasadzie znajduje się portyk Groznieński, dobudowany przez Iwana Groźnego w okresie jego konfliktu z Kościołem z powodu czwartego małżeństwa. Władca, pozbawiony prawa uczestniczenia w ceremoniach kościelnych, mógł je oglądać jedynie przez kratę w portyku. Całe wnętrze soboru, z galeriami włącznie, ozdobione jest freskami. Malowidła wokół ikonostasu wykonał w 1508 roku mnich Teodozjusz, syn malarza ikon Dionizego, który pracował w soborze Uspieńskim (patrz s. 58-59). Ciepła kolorystyka fresków stwarza kameralną atmosferę, odpowiednią dla wnętrza domowej cerkwi carskiej rodziny. Natomiast filary stanowiące pionowy akcent kompozycyjny, kierują wzrok na kopułę i wizerunek Chrystusa Pantokratora (Władcy Wszechświata). Ikonostas, uznany za najpiękniejszy w Rosji, wykonali trzej najwybitniejsi mistrzowie malarstwa ikonowego. Teofan Grek namalował wizerunki Chrystusa, Matki Bożej i św. Gabriela Archanioła w rzędzie Deesis. Ikonę Św. Michała Archanioła w tym samym rzędzie przypisuje się Andriejowi Rublowowi, którego dziełem jest również część ikon w rzędzie świąt, w tym Zwiastowanie i Narodzenie. Pozostałe ikony tego rzędu, w tym Ostatnią Wieczerzę i Ukrzyżowanie, w większości wykonał Prochor z Gorodca. Ruskie ikony W rosyjskim kościele prawosławnym ikony służyły do celów kultowych i do nauczania, a każdy wizerunek powstawał według ściśle obowiązujących reguł. Ponieważ wierzono, że przenoszą one moc świętych, których przedstawiają, modlono się do nich o ochronę podczas wojen. Treść uważano za ważniejszą od formy i dlatego stare, cieszące się szacunkiem obrazy często odnawiano. Pierwsze ikony przywieziono na Ruś z Bizancjum. Najstarszym ośrodkiem malarstwa ikon, aż do tatarskiego podboju w 1240 roku, byl Kijów. Potem rozwinęły się ważne szkoły nowogrodzka i włodzimiersko--suzdalska. Szkoła moskiewska powstała w końcu XV wieku, gdy Iwan Groźny zarządził, by artyści tworzyli na Kremlu. Przedstawicielami tego ośrodka malarstwa ikonowego byli Dionizy, Teofan Grek i Andriej Rublow. Teofan Grek (ok. 1340-1405) jest prawdopodobnie twórcą tej ikony przedstawiającej zaśnięcie Matki Boskiej. Pochodził z Bizancjum, ale sławę zdobył najpierw w Nowogrodzie, a potem w Moskwie. Postacie z jego ikon wyróżniają się zindywidualizowanymi, delikatnymi rysami twarzy. Matka Boska Włodzimierska, XII-wieczna ikonapocho-dząca z Bizancjum, darzona wielką czcią, wywarła duży wpływ na ruskie malarstwo ikonowe. Ikonostas Jest to przegroda oddzielająca część ołtarzową od nawy, symbolizująca granicę między ziemią a niebem. Ikony zawieszone są w rzędach (od czterech do sześciu), a każdy rząd wyróżnia odrębna tematyka i znaczenie. Rząd świąt ilustruje najważniejsze święta liturgiczne z kalendarza Kościoła prawosławnego. Utoną Chrystusa tronującego zawsze ujmuje środek rzędu ^sis; po jej bokach znajdują się ^obrażenia Matki Bożej i Jana Chrzciciela. Dodatkowyr2ąd gfgL- Górny rząd ?*?"1??)! ikonostasu tworzą ???? wizerunki patriarchów i proroków ze Starego Testamentu. - Rząd Deesis jest w ikonostasie najważniejszy, przedstawia świętych, apostołów i archaniołów. rzedi] między 1 niiejscowych JJWb i Deesis często Podstawia 12 miesięcy. Carskie wrota znajdują się na osi ikonostasu, w rzędzie miejscowych świętych i zwykle są ozdobione wizerunkami czterech apostołów oraz sceną Zwiastowania. Carskie wrota symbolizują przejście od świata doczesnego do duchowego. Andriej Rublow został mnichem w ławrze Troicko-Siergijewskiej (patrz s. 156-159). Potem przeniesiony został do monasteru w Moskwie. Pokazane tu wyobrażenie św. Michała Archanioła artysta namalował około 1410 roku. Dobroduszny wyraz twarzy archanioła jest typowy dła postaci z ikon Rublowa. Rząd miejscowych świętych tworzą przedstawienia świętych silnie związanych z cerkwią, na przykład jej patronów lub imienników fundatora. Olbrzymia sala reprezentacyjna Granowitej pałaty, odnowiona w latach 80. XIX wieku Granowita pałata O ?????????? ?????? Granowitaja pałata Kreml. Plan 7 A2. ? dla zwiedzających. Wxrx wieku Granowita pałata wraz z pałacem Tieriemnym zostały włączone do Wielkiego Pałacu Kremlow-skiego. Je] nazwa pochodzi od charakterystycznej faktury fasady XV-wiecznego pałacu, wyłożonej „granionym", czyli szlifowanym kamieniem. Jest ona jedynym zachowanym fragmentem tej budowli, którą wzniesiono na zlecenie Iwana III (patrz s. 18) w 1485 roku, a ukończo- no 6 lat później. Twórcami Granowitej pałaty byli dwaj włoscy architekci, Marco Ruffo i Piętro Solari. Na piętrze znajduje się sala reprezentacyjna i przylegająca do niej Święta Sień. Oba pomieszczenia są bogato zdobione freskami i plaskorzeźbionymi ornamentami. Sala reprezentacyjna, nakryta imponującymi sklepieniami krzyżowymi, ma powierzchnię około 500 m2. Za czasów carskich pełniła funkcję sali tronowej i sali uczt, które organizowano tam zresztą aż do czasów pieriestrojki (patrz s. 30-31). W południowej fasadzie pałacu znajdują się Czerwone Południowa fasada Granowitej pałaty z Czerwonymi Schodami Schody. Carowie przechodzili tędy na koronację do soboru Uspieńskiego. Ostatnia taka procesja miała miejsce w 1896 roku z okazji koronacji Mikołaja II. Podczas buntu strzelców w 1682 roku (patrz s. 22) kilku j krewnych późniejszego cara Piotra I zostało zrzuconych z tych schodów na wystawione ? piki żołnierzy. Schody zburzono] na rozkaz Stalina w latach 30., I lecz odbudowano je w 1994 ro-l ku mimo wielkich kosztów. 1 Cerkiew Rizpołożenija (Złożenia Szaty) O ??????? ???????????? Cerkow'Rizpołożenija Kreml. Plan 7 ALI^jST TĘ PIĘKNĄ, niewielką świątynię, i zwieńczoną pojedynczą złotąl kopułą, zbudowano w latach 1484-1486 jako kaplicę domowa dla metropolitów. Zaprojektowali ją architekci z Pskowa. Jej wezwanie nawiązuje do bl zantyjskiego święta, które upa- I miętnia złożenie w Konstanty- I nopolu rzekomej szaty Matki Boj skiej. Wierzono, że szata ta klikaj krotnie ocaliła miasto przed najazdem wrogów. W elewacji świątyni zwracają! uwagę luki cebulaste, występu- I jące w wielu ruskich budowlach! palnych z tego okresu. Bardzo chętnie stosowali je architekci Pskowa. Ściany i filary we „nętrzu cerkwi są pokryte XVII--wiecznymi malowidłami, które wykonali Iwan Borisów, Sidor Pospiejew ? Siemion Abramów. Kompozycje te przedstawiają najczęs'ciej sceny z życia Marii, ale są tam również wizerunki Chrystusa, proroków, książąt oraz metropolitów Moskwy. Ikonostas z 1627 roku jest dziełem Nazara Istomina. Po lewej stronie carskich wrót znajduje się wspaniała ikona św. Trójcy, a po prawej ikona przedstawiająca scenę złożenia szaty Marii w Konstantynopolu. Niewielka cerkiew Rizpołożenija zwieńczona pojedynczą kopułą Pałac Tieriemny © ???????? ?????? Tieriemnoj dworiec Kreml. Plan 7 ?2.? dla Pędzających. Pałac zbudowano w latach A 1635-1637 w sąsiedztwie Granowitej pałaty na zlecenie cara Michała Romanowa (patrz s-19). Wznieśli go kamieniarze kierowani przez Bażena Ogurcowa. Nazwa pałacu Pochodzi od tereniu - tu Pawilonu ze spadzistym dachem nadbudowanego nad wcześniej ?sWejącym korpusem. Jego Wnętrze jest podzielone "a ?duże, nisko sklepione, Pomnie umeblowane komnaty. Car korzystał z pięciu wystawnych komnat na drugiej ««ygnacji pałacu. Z przedsionka,?'którymbojarzy (patrz _*» 1 zagraniczni dygnitarze eKah „a przyjęcie przez cara, Wcn°da się do sali narad, Ozdobny przedsionek w pałacu Tieriemnym gdzie władca udzielał audiencji. Dalej jest sala tronowa, sypialnia cara i mała kaplica. Większa część pałacu Tieriem-nego jest niewidoczna z terenów Kremla dostępnych dla zwiedzających. Można zobaczyć jedynie jedenaście ozdobnych cebula-stych kopuł prywatnej kaplicy carskiej. Wielki Pałac Kremlowski ? ??????? ??????????? ?????? Bolszoj Kriemlowskij dworiec Kreml. Plan 7 A2. ? dla zwiedzających. Imponującą 125-metrową żółto--białą fasadę pałacu najlepiej podziwiać z nabrzeża rzeki Moskwy, spoza murów Kremla. Wielki Pałac Kremlowski wzniesiono w XVIII wieku na miejscu wcześniejszej, zniszczonej budowli. W1837 roku car Mikołaj I wybrał go na moskiewską rezydencję carskiej rodziny, która zatrzymywała się tu po przyjeździe do Moskwy z Petersburga, ówczesnej stolicy Rosji. Budowa, prowadzona przez zespół architektów pod kieninkiem Konstantina Tona (patrz s. 45), trwała 12 lat. Zgodnie z projektem Tona w obręb nowego pałacu włączona została Granowita pałata i pałac Tieriemny. Przebudowano również Orużejną pałatę (patrz s. 64-65) Na parterze pałacu znajdują się luksusowe apartamenty carskiej rodźmy. Sale reprezentacyjne mieszczą się na piętrze. Na ścianach sali Gieorgijewskiej (św. Jerzego), które wyłożone zostały białym marmurem, złotymi literami wypisano nazwiska posiadaczy Orderu św. Jerzego, jednego z najwyższych rosyjskich odznaczeń wojskowych. Mimo znacznych kosztów wykończenia wnętrza car rzadko korzystał z tego pałacu. W latach 30. XX wieku połączono dwie sale reprezentacyjne i w ten sposób powstało olbrzymie miejsce zgromadzeń Rady Najwyższej. Obecnie w pałacowych salach podejmuje się zagranicznych dyplomatów. Wielki Pałac Kremlowski, widok z nabrzeża rzeki Moskwy • Orużejna pałata © ????????? ?????? Orużejnaja pałata W zbiorach orużejnej PAŁATY znajdują się bogactwa, które przez wiele stuleci gromadzili ruscy książęta i rosyjscy carowie. Najstarsza pisemna wzmianka o Orużejnej pałacie (czyli zbrojowni; pochodzi z 1508 roku, ale płatnerze wyrabiający hełmy, tarcze . i inne elementy żołnierskiego rynsztunku pracowali na Kremlu juz w XIII wieku Potem przeniesiono tam warsztaty złotników, pracownie ikon oraz haftów, a także stajnie carskie. Dawny budynek zbrojowni zburzono w 1960 roku, by na jego miejscu wznieść Paląc Zjazdów (patrz s. 56). Paberee m"ę°w ??'?fa **> *< tSer^nf t ™ap o eŁ;5ó muzeum pozytywką wykonane^zosta to | ?, ,V„nd^tno ???? Contr/ w 1904 roku w sławnej g Mikołaja I. _ ^^ZZn^Sm modelu Kremla. Powozy i sanie Ten złocony letni powóz podarował Katarzynie Wielkiej (patrz s. 23) hrabia Orłów. Najstarszy z powozów w tej wspaniałej kolekcji był darem króla Anglii Jakuba I dla Borysa Godunowa. •? Korona Monomacha Według legendy cesarz Konstantyn Monomach podarował tę złotą koronę Włodzimierzowi Mono-machowi (patrz s. 59). Korona zdobiona sobolowym futrem i klejnotami, używana była podczas koronacji aż do 1682 roku. Schody na parter INFO Kreml. Plan 7 A2. ? 9214720. ?) Biblioteka im. Lenina, Borowickaja. rjpt-śt.W, 12, 14.30 i 16.30. ? 0 Q angielski (po umówieniu pod numetem telefonu 202 4258). ? Diamentowy Skarbiec ? 229 2036. ńpt.-śr. 10-13 i 14-17. ?0? angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). Q ? Diamentowy Skarbiec Cennym eksponatem tej wspaniałej kolekcji diamentów, koron, biżuterii i regaliów jest sławny diament Orłów. Zrabowany z indyjskiej świątyni, był jednym z wielu prezentów, które Katarzyna Wielka dostała od swego kochanka, hrabiego Grigorija Orłowa. Diamentem tym carowa ozdobiła swoje berło. W skarbcu można również obejrzeć koronę Katarzyny Wielkiej inkrustowaną prawie pięcioma tysiącami kamieni, a także diament Szach podarowany carowi Mikołajowi I przez szacha perskiego Mirzę. Dary ambasadorów Anglii, Holandii, Polski i krajów skandynawskich można oglądać w tej właśnie sali. * Suknia koronacyjr™ Katarzyny Wielkiej Wejście główne / ?k Suknia koronacyjna Katarzyny Wielkiej Wśród znajdujących się tu bogatych strojów noszonych na carskim dworze można obejrzeć m.in. brokatową suknię zdobioną dwugłowymi orłami wyhaftowanymi złotą nicią. Uszyto ją w 1762 roku z okazji koronacji Katarzyny Wielkiej. Układ Galerii Główne wejście Orużejnej pataty prowadzi do kasy w podziemiach. Schodami w ich drugim końcu przechodzi się do sal wystawowych. W salach 1-5 na pierwszym piętrze pokazano wyroby ze złota i srebra, broń i zbroje. W salach 6-9 na parterze można obejrzeć regalia. Diamentowy Skarbiec stanowi oddzielne muzeum, choć znajduje się w budynku Orużejnej pataty. LEGENDA Rosyjskie wyroby ze ziota i srebra Diamentowy tron ? Broń i zbroje Dzieło perskich rzemieślników ??, ^7- ~:-------^ ^^-r, , . , U Europę skie rzemiosło artystyczne z 1659 roku ormiańscy________________________ kupcy podarowali carowi ? Rosyjskie ubiory i tkaniny Aleksemu (patrz s. 19). T=T Jest to najcenniejszy ___ trem w całej kolekcji, ? Regalia Powozy i uprzęże inkrustowany 900 dia- j=T mentami i turkusami. ___ Pomieszczenia niewystawowe » Wieża Spasska (Zbawiciela) © ???????? ????? Spasskaja basznia Kreml. Plan 7 B1. Nazwa wieży o wysokości 70 m, górującej majestatycznie nad placem Czerwonym, pochodzi od ikony przedstawiającej Chrystusa, umieszczonej nad bramą w 1648 roku. Brama ta nie jest obecnie dostępna dla zwie- dzających, ale niegdyś była głównym wejściem na Kreml. Każdy, kto przez nią przechodził, nawet car, musiał zdjąć nakrycie głowy przed ikoną. Obraz usunięto dopiero po rewolucji. Wieżę Spasską budowano w dwóch etapach. Dolną część zaprojektował włoski architekt Piętro Solari w 1491 roku. W1625 roku Bażen Ogurcow i Anglik Christopher Holloway nadbudowali górną kondygnację zwieńczoną dachem namiotowym. Pierwotnie kurant na wieży odgrywał hymn carskiej Rosji. W 1917 roku melodię zmieniono na Międzynarodówkę, a obecnie można usłyszeć hymn państwowy Rosji. Gmach prezydium © ????????? Priezidium Armii Czerwonej. Później stal się I siedzibą Prezydium Rady NajwyżJ szej, organu wykonawczego sowieckiego parlamentu. Obecnie w budynku mieści się kilka departamentów Kancelarii Prezydenta Rosji. Wieża Spasska, dawniej główne wejście na Kreml Kreml. Plan 7 ?1.? dla zwiedzających. W miejscu tym stały niegdyś zabudowania dwóch . monasterów: Czudowego i Uspieńskiego. Rozebrano je w 1929 roku, by mógł stanąć neoklasycystyczny, żółty budynek. Wzniesiono go w latach 1932-1934 dla szkoły oficerów fc-r-m Neoklasycystyczny gmach prezydium Gmach senatu © ????? Sienat Kreml. Plan 7 A1. ? dla zwiedzających, j TEN KUSYCYSTYCZNY budynek, | ukończony w 1790 roku, był siedzibą kilku departamentów se-l natu. Architekt Matwiej Kazakow | (patrz s. 44-45) uważał, że jest to jego najwybitniejsze dzieło. Gmach na planie trójkąta ma centralnie umieszczoną rotundę nakrytą kopułą, na której powiewa rosyjska flaga. W latach I Kremlowskie Wieże W murach Kremla znajduje się 19 wież, a dwudziesta, wieża Kutafja, połączona jest mostem z wieżą Troicką. W 1935 roku z pięciu najwyższych wież Kremla usunięto dwugłowe orły, by w dwa lata później zastąpić je gwiazdami wykonanymi z czerwonego szklą, ważącymi od 1 do 1,5 tony. Narożna wieża przy Arsenale Wieża Nikolska przez której bramę Minin i Pożarski (patrz s. 108) szturmowali Kreml. Wieża Senacka Wieża Tajnicka ma podziemne przejście prowadzące nad rzekę, którego używano podczas oblężeń. Pierwsza wieża bez nazwy Druga wieża bez nazwy Wieża Pietropawłowska Wieża Konstantino--Jeleninska Wieża Beklemiszewska Wieża Carska I Wieża Nabatna I 100 »\ r, m l 67 Żółto-????/ budynek senatu nakryty kopułą; na pierwszym n|,„» „: ? ? . • ym P^me wieża Senacka i mauzoleum Lenina 1918-1991 budynek senatu był siedzibą rządu sowieckiego. Swoje biuro miał tutaj Lenin, a jego rodzina mieszkała na najwyższym piętrze. Podczas ? wojny światowej w tym gmachu Stalin zakwaterował Naczelne Dowództwo Armii Czerwonej. Obecnie budynek jest oficjalną siedzibą prezydenta Federacji Rosyjskiej. Narożna wieża przy Arsenale, w głębi wieża Nikolska Arsenał © ??????? Arsienał Kreml. ??? 7 A1. ? dla zwiedzających. T)IOTR i rozpoczął budowę 1 Arsenału w 1701 roku, ale 2 powodu różnych przeszkód, j™** jak pożar w 1711 roku, budynek ukończono dopiero * 1736 roku. W 1812 roku armia NaPoleona (patrz s. 23-25) częściowo wysadziła go w powie-tae. Architekci Aleksander Baka- riew, Iwan Tarnanskij, Iwan Miro-no^JiJewgrafTiurin. zaprojektowali nowy, klasycystyczny gmach o żółto-białej elewacji który ukończono w 1828 roku Arsenał miał być magazynem broni, amunicji i innego sprzętu wojskowego. Pr2ed budynkiem zgromadzono około 750 dział z których część odebrano wycofującym się oddziałom Napoleona. Obecnie znajduje się tutaj komenda straży kremlowskiej dlatego budynek jest niedostępny dla zwiedzających. Ogród Aleksandrowski ? ??????????????? ??? Aleksandrowski] sad Kreml. Plan 7 A1, Park, zaprojektowany przez architekta Osipa Beauvais (patrz s. 45) w 1821 roku> nosi imię cara Aleksandra L ? zniszczeniach w okresfe wojen napoleońskich kierował odbudową Moskwy, w tym Kremla. Zanim urządzono Ogród Aleksandrowski, rzekę Nieglinną stanowiącą część kremlowskiej fosy, poprowadzono rurami pod zremią. Jedynym widocznym śladem po rzece jest kamienny most łączący wieżę Kutafja z wieżą Troicką. Przed środkową wieżą przy Arsenale, w północnej części parku stoi obelisk wzniesiony w 1913 roku dla uczczenia 300-lecia panowania dynastii Romanowów. p0 rewolucji z pomnika zdjęto carskiego orła, a pierwotny napis zastąpiono nazwiskami rewolucyjnych myślicieli, takich jak Karol Marks i Fryderyk Engels. W pobliżu, u stóp murów Kremla znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza, który odsłonięto w 1967 roku. Jego wieczny ogień, przeniesiony z Pól Marsowych w Petersburgu, plonie dla uczczenia pamięci wszystkich Rosjan, poległych w czasie ? wojny światowej. W symbolicznym grobie złożono prochy nieznanego żołnierza, a pomnik opatrzono inskrypcją: „Twoje imię jest nieznane, twoje czyny nieśmiertelne". W1996 roku poniżej placu Maneżowego, znajdującego się na północ od parku, zbudowano duży kompleks handlowy. Alejka w Ogrodzie Aleksandrowskim, w tle wieża Troicka Arbatskaja K-azwa „Arbat" prawdopodobnie pochodzi od mongolskiego słowa oznaczającego przedmieście. Pierwszy raz użyto jej w XV wieku w odniesieniu do całego terenu na zachód od Kremla, zamieszkanego wówczas przez carskich rzemieślników i koniuszych. W końcu XVIII wieku rzemieślnicy przenieśli się w inne rejony miasta, ale pozostały po nich nazwy lilie. Na Arbacie zamieszkała arystokracja Portret z Fajum, Muzeum im. A. S. Puszkina a potem także ludzie wolnych zawodów, intelektualiści i artyści, których zauroczyły stare zaułki, walące się domki i zarośnięte podwórka. Przy głównej ulicy Starego Arbatu stoją zabytkowe świątynie, drewniane domy, a w rejonie uliczki Siw-cew Wrażek - kamienice z początku XIX wieku. Ale całkiem blisko stąd do kiosków, kawiarni, sklepów i bloków mieszkalnych epoki sowieckiej przy Nowym Arbacie. Jak Dojechać W okolicy tej znajduje się kilka stacji metra: Arbatskaja, Bibliotieka im. Lenina, Borowickaja, Kropotkinskaja i Smolenskaja. Łatwo tam również dojechać trolejbusami (1, 2, 5, 10, 15, 16, 31, 33, 39, 79, B) albo autobusami (6, 64, 132, K). *' serce Starego Arbatu, z górującym gmachem Ministerstwa Spraw Zagranicznych > Ulica po ulicy: Stary Arbat W sercu starego ARBATu znajduje się ulica Arbat, dostępna tylko dla pieszych. Pełno przy niej staroświeckich sklepów, butików, stoisk z pamiątkami, kafejek pod gołym niebem i najrozmaitszych restauracji - od pizzerii i barów z hamburgerami po tradycyjną rosyjską gospodę (traktir). W XIX wieku na Starym Arbacie spotykali się malarze, muzycy, poeci, pisarze i intelektualiści. Zachowały się domy niektórych artystów, dziś - ich muzea. Odrestaurowano również wiele innych urokliwych kamienic z tej epoki, których elewacje pomalowano na niebiesko, zielono i na kolor ochry. Uliczni malarze, śpiewacy i poeci przywracają Arbatowi sławę siedziby cyganerii artystycznej. Na tym skwerze stoi pomnik Aleksandra Puszkina Nowy Arbat 1 Dom Spaso - ten okazały, klasycystyczny gmach jest od 1933 roku rezydencją ambasadora Stanów Zjednoczonych Zaułek Spasopieskowski Po jedne] stronie tej spokojnej alei znajduje się ???-wieczna cerkiew Spaś na Pieskach z charakterystyczną biatą dzwonnicą. Rozciąga się z niej widok na zaciszny skwer, który przypomina, że Arbat był kiedyś eleganckim przedmieściem ? Usytuowanie Patrz: plan Moskwy, karta 6 Teatr Wachtangowa założył w 1921 roku Jewgienij Wachtangow, jeden z czołowych moskiewskich reżyserów tamtych lat. Obecny budynek teatru pochodzi z 1947 roku. * Muzeum Puszkina Poeta Aleksander S. Puszkin mieszkał tutaj po ślubie z Natalią Gonczarową. Gruntowna restauracja przywróciła dawny wygląd wnętrzom domu artysty O •4 Ulica Arbat Nawet w epoce sowieckiej ulica cieszyła się sławą królestwa bohemy, przyciągała więc dysydenckich muzyków, artystów oraz studentów. W 1985 roku zamknięto ją dla ruchu kołowego, a tutejsze sklepy, restauracje i kawiarnie cieszą się popularnością zarówno wśród moskwian jak i turystów. Smolenskaja Muzeum Andrieja Biełego Pisarz Andriej Bieły, najbardziej znany jako autor powieści Petersburg i pamiętników, spędził tutaj pierwsze 26 łat swojego życia. Obecnie w muzeum można obejrzeć min. zdjęcie Biełego z żoną i '~~~ fascynujący rysunek - Linia życia (patrz s. 73) < Ministerstwo Spraw Zagranicznych mieści sil w jednym z siedmiu drapł czy chmur w stylu stalinoj skiego gotyku (patrz s. ? — — — Proponowana trasa » Muzeum Aleksandra Skriabina O ???-????? ?. ?. ???????? Dom-Muziej A. N. Skriabina Bolszoj Nikołopieskowskij pierieutok 11.Plan6D1.||») 1901. ? Smolenskaja, Arbatskaja. ? śr., pt. 12-18, czw., sob., niedz. 10-16.30. ? Q angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). Mieszkanie, w którym w wieku 43 lat umarł pianista i kompozytor Aleksander Skriabin (1872-1915), zachowano w niezmienionym stanie. Skriabin ukończył Konserwatorium Moskiewskie (patrz s. 94) i zdobył międzynarodową sławę wybitnego pianisty. Był też bardzo oryginalnym kompozytorem i teoretykiem muzyki. Najbardziej rozsławiły go utwory orkiestrowe, min. Prometeusz i Poemat ekstazy. Muzyka Skriabina wywarła duży wpływ na młodego Igora Stra-wińskiego (1882-1971). Częstym gościem Skriabina był również kompozytor i pianista Siergiej Rachmaninow. Chociaż Skriabin często koncertował za granicą, bardzo dbał o wystrój swojego mieszkania. W przestronnych pokojach stoją jego fortepiany; można też obejrzeć rękopisy utworów -muzycznych i secesyjne meble. Najbardziej oryginalnym eksponatem jest jednak aparat do projekcji Neoklasycystyczny dom Spaso na placu Spasopieskowskim Pokój w domu Aleksandra Skriabina i jeden z fortepianów kompozytora świetlnych, kompozytor eksperymentował bowiem z syntezą muzyki i światła. W pokojach na parterze odbywają się obecnie koncerty muzyki Skriabina. Zaułek Spasopieskowski O ??????????????? ???????? Spasopieskowski] Pierieutok Plan 6 D1. ? Smolenskaja. W TEJ ZACISZNEJ alei i na przyległym do niej skwerze, zwanym placem Spasopieskowskim, wciąż jest odczuwalna atmosfera Starego Arbatu. W 1878 roku Wasilij Polenow namalował obraz Moskiewskie podwórko, który przedstawia plac Spasopieskowski jako sielski zakątek w środku miasta. Na skwerze nadal można odpocząć od moskiewskiego gwaru. W centrum obrazu Polenowa, znajdującego się obecnie w Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 118-121), widoczna jest biała dzwonnica cerkwi Spaś na Pieskach (Zbawiciela na piaskach), od której pochodzi nazwa alei. Ta XVIII-wieczna świątynia wciąż stanowi dominujący akcent skweru. Skwer przed cerkwią nosi imię Aleksandra Puszkina. Neoklasycystyczny budynek stojący w głębi, zbudowany w 1913 roku, znany jest jako dom Spaso. Od 1933 roku jest to prywatna rezydencja ambasadora Stanów Zjednoczonych. Dom Mielnikowa ??? ?????????? Dom Mielnikowa Kriwoarbatskij Pierieutok 10. Plan ???.? Smolenskaja. ? dla zwiedzających. TEN NIEZWYKLE oryginalny dom, obecnie prawie całko- ? wicie zasłonięty przez wieżowceł powstał w 1927 roku według projektu Konstantina Mielnikowa,! jednego z najwybitniejszych ro- I syjskich architektów konstrukty- I wistów (patrz s. 45). Tworzą goB dwa białe, przenikające się walce przeprute sześciobocznymB oknami, co stwarza I niezwykły efekt plastra miodu. Spi- I ralna klatka scho- I dowa umieszczona I na styku walców I łączy dwie jasne, I przestronne przestrzenie mieszkalne. Mielników zbu- I dował ten dom dla I swojej rodziny, ale I była to również wi- I zja domu przyszło- I ści. Jego kariera skończyła się ! jednak, gdy Stalin zmusił architektów do projektowania j w nowym, monumentalnym stylu (patrz s. 45). Mimo że na I Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu (1925) projekt Mielna I kowa zdobył złoty medal, w Związku Radzieckim jego pra-1 ce wyśmiewano bądź ignorowa-1 no. Architekt mieszkał tam jed- I nak do końca życia i był jednym I z niewielu właścicieli prywatnych! domów w centrum Moskwy. Obecnie syn Konstantina, malarz Wiktor Mielników, ma pracownię na najwyższy™ piętrze domu. Pracownia Wiktora Mielnikowa w domu jego ojca ALEKSANDER PUSZKIN 0rodzil się w 1799 roku w rosyjskiej rodzinie arystokratycznej. Zanim ukończył 20 lat, zyskał sławę poety i buntownika. ^ 1820 roku skazano go na «gnanie, carskie władze nie tolerowały bowiem liberalnych treści jego utworów. Później jednak poeta wrócił do Rosji. Do wczesnych utworów Puszkina należą poematy epickie, min. Bracia rozbójnicy (1821) i jego najbardziej znany utwór - Eugeniusz Oniegin (1823-1830). Od 1830 roku Puszkin pisał przede wszystkim prozę. W takich utworach, jak Dama pikowa (1834) wypracował własny, niepowtarzalny styl. Jego twórczość odegrała przełomową rolę w rozwoju rosyjskiej literatury. Muzeum Puszkina O ?????-???????? ?. ?. ??????? Muziej-kwartira A. S. Puszkina Ul. Arbat 55. Plan 6 D2. ? 2414212. U| Smolenskaja. ? śr.-niedz. 11-18. ^0Q angielski (po uprzednim zgłoszeniu). Aleksander Puszkin wynajmował to eleganckie mieszkanie urządzone w stylu empirowym, utrzymane w niebiesko-białej tonacji, przez pierwsze trzy miesiące swego małżeństwa z królową salonów, Natalią Gonczarową. Ślub odbył się w lutym 1831 roku w cerkwi Wniebowstąpienia zwanej Wielką, przy ulicy Wielkiej Niki- ckiej (patrz s. 93). Natalia miała 18 lat. Puszkin napisał wtedy do swego przyjaciela Piotra Pletnie-wa: Jestem żonaty - i szczęśliwy. Życzę sobie tylko jednego, żeby nic się w moim życiu nie zmieniło; chyba nie mogłem oczekiwać od niego niczego lepszego". W maju 1831 roku Puszkin poczuł się jednak zmęczony życiem w Moskwie i młoda para przeprowadziła się do Petersburga, gdzie miał się spełnić tragiczny los Poety. W towarzystwie SKzęły krążyć plotki, ze szwagier Puszkina, h-ancuski oficer u'Anthes, zabiega ° względy Natalii. „wielkiego mistrza zakonu rogaczy", poeta wyzwał dAnthesa na pojedynek. Został śmiertelnie postrzelony i zmarł dwa dni później. Eksponaty na parterze pokazują, jak wyglądała Moskwa dziecięcych lat Puszkina, przed pożarem w 1812 roku. Obok rycin, litografii i akwareli ustawiono woskowe postaci muzyków dworskiej kapeli włościańskiej, złożonej z poddanych Gonczarowów. Puszkin i Natalia mieszkali na pierwszym piętrze. Jest tam niestety bardzo mało pamiątek związanych z nimi bezpośrednio, choć można obejrzeć biurko poety i kilka rodzinnych portretów. Atmosfera tych wnętrz bardziej kojarzy się jednak ze świątynią niż z muzeum. Puszkin Portret Natalii Gonczarowej, żony Puszkina zajmuje szczególne miejsce w sercach Rosjan, toteż odnoszą się oni do jego dzieł z wielkim szacunkiem. Muzeum Andrieja Biełego O ?????-???????? ?????? ?????? Muziej-kwartira Andrieja Bietogo Ul. Arbat 55. Plan 6 D2. [| 241 7702. ? Smolenskaja. ? śr.-niedz. 11-18. W budynku przylegającym do Muzeum Puszkina spędził dzieciństwo symbolista Andriej Bieły. Urodził się w 1880 roku jako Borys Bugajew, potem przyjął jednak nazwisko, pod którym stał się słynnym pisarzem. Studiował na Uniwersytecie Moskiewskim (patrz s. 94) i w tym okresie zaczął pisać wiersze. Najbardziej jest jednak znany z powieści Petersburg, ukończonej w 1916 roku, i ze swych pamiętników. Zachowano tylko dwa pokoje z mieszkania Bugajewów. W jednym znajduje się wystawa fotografii, obrazująca życie i twórczość pisarza. Najciekawszym eksponatem jest Linia życia, rysunek Biełego, który pokazuje, w jaki sposób wahania nastroju i różne wpływy kulturowe oddziaływały na jego pracę. i Po otrzymaniu listu adresowanego do Linia życia, rysunek symbolisty Andrieja Biełego Płaskorzeźbione orły i bogata dekoracja domu przy ulicy Prieczistienka 20 Ulica Prieczistienka O ????? ??????????? Ulica Prieczistienka Plan 6 D3-E2. ? Kropotkinskaja. Moskiewscy arystokraci zaczęli się tu osiedlać w końcu XVIII wieku, a ich eleganckie domy wciąż tworzą szczególny klimat tego miejsca. W okresie sowieckim ulica nosiła nazwę Kropotkinskaja, która upamiętniała znanego anarchistę księcia Piotra Kropotki-na (patrz s. 23). Pod nr. 12 mieści się obecnie Muzeum Literackie im. A. S. Puszkina (nie mylić z Muzeum Puszkina, patrz s. 73)- Klasycystyczny dom, zaprojektowany dla rodziny Chruszczowów przez Afanasija Grigorjewa (patrz s. 45), należy do najdoskonalszych przykładów tego stylu w Moskwie. Jego drewniany szkielet jest zręcznie zamaskowany klasycznymi kolumnami i ozdobnymi sztukateriami. Po drugiej stronie ulicy, pod numerem 11 znajduje się Muzeum Literackie im. L. Tołstoja. W odróżnieniu od Muzeum Tołstoja (patrz s. 134) zgromadzone są tu zbiory dotyczące głównie pracy, a nie życia pisarza, który nigdy tu nie mieszkał. Dom wzniesiono w 1822 roku dla szlacheckiej rodziny Łopuchinów, również według projektu Afanasija Grigorjewa. Ekspozycja obejmuje listy, rękopisy i rodzinne portrety. Dwukondygnacyjny budynek pod numerem 20 zdobią rzeźbione orły, urny, symbole heraldycz- Lew, ulica Prieczistienka nr 16 ne i ornamenty w kształcie muszli. Do 1861 roku mieszkał tam generał Aleksiej Jermołow. Po rewolucji amerykańska tancerka Isadora Duncan i poeta Siergiej Jesienin spędzili tutaj burzliwy okres swego krótkiego małżeństwa. Ponieważ nie mogli się porozumieć w żadnym języku, więc Jesienin wyrażał swe , .. uczucia, pisząc po rosyj-?"'??* ^ ..Kocham cię" szmin-i»-fireJ ką na lustrze w sypialni. ^*V*g.?. Najciekawszy budynek i jut na tej ulicy, pod numerem 19, został odbudowany po pożarze w 1812 roku (patrz s. 24) Sa. rodziny Dołgoru- kich. Fasada w kolorze ochry z białymi akcentami ma na osi portyk kolumnowy ujęty loggiami. Przylegający doń dom pod numerem 21 również pochodzi z początku XIX wieku i obecnie jest siedzibą Akademii Sztuk Pięknych. Czasem odbywają się tam wystawy. Sobór Chrystusa Zbawiciela O ???? ?????? ????????? Chram Christa Spasitiela UI.Wolchonka15.Plan6F2. ?) Kropotkinskaja. ODBUDOWA tej świątyni, wysadzonej w powietrze na rozkaz Stalina w 1931 roku, była jednym z najambitniej-szych zadań budowlanych podjętych przez przedsiębiorczego mera Moskwy Jurija Łużkowa. Mury wzniesiono w latach 1994-1997, natomiast wciąż trwają prace wykończeniowe we wnętrzu. Na miejscu katedry długo znajdował się otwarty basen pływacki, obecnie zasypany. Projekt odbudowy od początku budził kontrowersji zarówno natury estetycznej, j. i ekonomicznej. W 1995 roku prezydent zarządził, że nie wolno wyasygnować na ten ce ani kopiejki z publicznych pieniędzy. Cała kwota na odbudowę miała pochodzić ze składek ludności, rosyjskiego Kościoła prawosławnego i ofiarodawców zagranicznych w tym wielkich międzynarodowych firm działających w Rosji. W praktyce jednak większą część kosztów, wynoszących ponad 200 000 dolarów, pokryto z budżetu państwa, cci w czasach, gdy moskwianie cierpieli dużą biedę, wzbudziło gwałtowne protesty. Pierwotnie sobór wzniesiona dla upamiętnienia cudownego ocalenia Moskwy przed armią Napoleona (patrz s. 23-24). Budowę rozpoczęto w 1839 roku, ale ukończono dopiero w 1883 roku. Projektantem był Konstantin Ton (patrz s. 45). Sobór był wówczas najwyższym budynkiem w Moskwie - jego złocona kopuła miała 103 m wysokości i dominowała w panoramie miasta. Świątynia o powierz- i chni 9000 m2 mogła pomieścić j 10 000 wiernych. W 1998 roku na parterze odbudowanego soboru otwarto małe muzeum. Po udostępnieniu zwiedzającym kopuły Moskwa zyska również wspaniały punkt widokowy. 1 Sobór Chrystusa Zbawiciela odbudowany w latach 90. XX wiek»* Stalinowski Projekt Pałacu Rad Na miejscu soboru Chrystusa Zbawiciela miał stanąć wieżowiec Pałacu Rad o wysokości 315 m, zwieńczony 100-metrową figurą Lenina. Dzieło to miało być ukoronowaniem stalinowskiej koncepcji przebudowy Moskwy, którą zresztą w dużej części zrealizowano. Szerokie bulwary, wieżowce i udoskonalona sieć metra (patrz s. 38-41) wrosły w krajobraz miasta, w/ rezultacie jednak zburzono wiele „zbędnych" budowli, zwłaszcza cerkwi i monasterów, nawet na terenie Kremla. Z realizacji projektu budowy Pałacu Rad w końcu zrezygnowano, a w latach 90. odbudowano sobór. Artystyczna wizja Pałacu Rad, który chciał wybudować Stalin Muzeum Prywatnych Kolekcji zorganizowane w dawnym hotelu Muzeum Prywatnych Kolekcji O ????? ?????? ????????? Muziej licznych kollekcyi Ul. Wofchonka 14. Plan 6 F2. ? 203 154?. ? Kropotkinskaja. D śr.-niedz. 10-17. ? pi PRZED REWOLUCJĄ w budynku f tym znajdował się hotel Knia-? Dwór. Jego gośćmi bywali m-in. Maksym Gorki i Ilja Riepin. Muzeum otwarto w 1994 ro-*">a zgromadzone eksponaty Pochodzą głównie ze zbiorów Prywatnych. Trzon ekspozycji *«iowi kolekcja Ilji Zilbersteina, obejmująca m.in. dzieła wybitnych artystów rosyjskich: Iwana «yszkina, Ilji Riepina, Konstanca s°mowa oraz Aleksandra uczenia. W niektórych salach "'???? się wystawy czasowe. Muzeum Sztuk ^Cknych im. *• S. Puszkina O Dom Paszkowa © ??? ??????? Dom Paszkowa Ul. Znamienka 6. Plan 6 F1. [?] Borowickaja, Bibliotieka im. Lenina. ? dla zwiedzających. Kiedyś był TO najbardziej okazały prywatny dom w Moskwie. Usytuowany jest w pięknym miejscu, na wzgórzu, z widokiem na Kreml Zbudowano go w stylu klasycystycznym w latach 1784-1788 dla niezwykle bogatego kapitana Piotra Paszkowa, prawdopodobnie według projektu Wasilija Bażenowa. Zleceniodawca zapragnął mieć najwspariiaisz;, rezydencję w meSas ? (akie zadanie otrzymał architekt. Budynekjest bardzo wysoki dzięki olbrzymiemu cokołowi i zwieńczeniu całości zgrabnym belwederem. Bardziej monumentalna jest jednak tylna fasada domUj niegdys- wychodząca na ???1?2????? ogrod. Głównym wejściem była wówc2as ozdobna kamienna brama przy zaułku Starowagankowskim. w 1839 roku krewny kapitana Paszkowa sprzedał ten dom Moskiewskiemu Instytutowi Szlacheckiemu, który użytkował nieruchomości do 1861 roku. Potem urządzono tu Muzeum Rumiancewa, które w owym czasie przeniesiono z Petersburga do Moskwy. Zbiory obejmowały dzieła sztuki i księgozbiór liczący ???(1 milion woluminów Po rewolucji bibliotekę zracjonalizowano i nadano jej imię Lenina. W 1928 roku zaczęto budować w sąsiedztwie nowy, znacznie mniej efektowny gmach dla s2ybko powiększającego się księgozbioru. Ukończono go w latach 50. Obecnie zbiory Rosyjskiej Biblioteki Państwowej liczą około 40 milionów książek, periodyków, rękopisów, zapisów dźwiękowych, mikrofilmów i Zdjęć. Patrz s- 78^81. Klasycystyczny dom Paszkowa Balony nad dwoma moskiewskimi wieżowcami w stylu Stalinów* ?» Muzeum Sztuk Pi ????? ??????????????? ???????? ????? ?. ?. ??????? Muzie] izobrazitielnych iskusstw imieniA. S. Puszkina Muzeum, utworzone w 1898 roku, ma wspaniałe zbiory francuskiego malarstwa impresjonistycznego i postimpresjonistycznego. Godna podziwu ' również kolekcja dzieł dawnych mistrzów. Po rozpadzie Związku Radzieckiego (patrz s. 30-31) przyznano, że w zbiorach muzeum znajduje się wiele obrazów do tej pory nieudostępnianych ze względów ideologicznych. Niektóre z nich można już obejrzeć, np. prace artystów urodzonych w Rosji: Wassilego Kandinskiego i Marca Chagalla. Budynek muzeum, zaprojektowany przez Romana Kleina, pierwotnie mieścił kolekcję gipsowych odlewów klasycznych rzeźb, wykonanych dla potrzeb studentów Wydziału Sztuki Uniwersytetu Moskiewskie- Sala 23 mieści głównie ???-wieczne malarstwo francuskie. ch im. Puszkina O * Naga (1876) Impresjonista Pierre Augustę Renoir znakomicie uchwycił naturalne piękno kobiecego ciała. Własnością muzeum jest również kilka innych obrazów tego artysty, min. La Grenouillere Układ Muzeum Kasa biletowa znajduje się w bólu, przy wejściu. Sale wystawowe zajmują dwie kondygnacje, ale mimo że są ponumerowane, rozmieszczenie eksponatów nie jest ściśle chronologiczne. Malarstwo ??? ? XVIII wieku umieszczono nu parterze, natomiast dzieła z XIX i XX wieku na piętrze. Sztukę dawną można podziwiać na obu piętrach. Szatnia i toalety usytuowane są w podziemiach. Najciekawsze • Botticelli Zwiastowanie ?? Renoir Naga •? Cezanne Góra Sainte- Yictoire Tryptyk ołtarzowy Dzieło Pietra di Gio-vanni Lianoriego pochodzi z XIV wieku. Nad centralnie umieszczonym przedstawieniem Matki Boskiej z Dzieciątkiem znajduje się kwatera z ukrzyżowaniem. Na skrzydłach tryptyku umieszczono postaci świętych. » Zwiedzanie Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina Eksponaty zgromadzone w Muzeum im. Puszkina, które zostało założone w 1898 roku, pochodzą z wielu prywatnych zbiorów przejętych przez państwo po rewolucji i reprezentują różne style oraz epoki. Najcenniejsze należały do dwóch wybitnych kolekcjonerów, Siergieja Szczukina i Iwana Morozowa. Do 1914 roku Szczukin zebrał ponad 220 obrazów francuskich artystów, w tym wiele dziel Cezanne'a. Warto podkreślić, że Szczukin zachwycał się twórczością Matisse'a i Picassa, zanim stali się oni sławni. Również Morozów był właścicielem zbioru obrazów obu malarzy, a także kompozycji Renoira, Van Gogha i Gauguina. Grecki marmurowy sarkofag z około 210 roku Sztuka Starożytna Zgromadzone tu eksponaty pochodzą z tak odległych krajów, jak Mezopotamia i imperium Majów. Są wśród nich przedmioty podarowane muzeum w 1913 roku przez egiptologa Władimira Goleniszczewa, a także portrety sepulkralne z Fajum i dwie wspaniale hebanowe figurki przedstawiające najwyższego kapłana Amenhotepa i jego żonę, kapłankę Rannai. Wśród obiektów reprezentujących sztukę starożytnej Grecji i Rzymu są zarówno oryginały, jak i gipsowe kopie. Najciekawszymi eksponatami w tym dziale są tzw. skarby Troi. Złote precjoza, wykopane przez archeologów około 1870 roku, przywieziono do Moskwy w tajemnicy jako łup wojenny w 1945 roku. Sztuka Europejska xm-xvi wieku Sztuka Europejska xvn-xvm wieku Muzeum ma bardzo bogatą kolekcję malarstwa holenderskiego i flamandzkiegl XVII wieku. Obejmuje ona m.in. znane portrety pędzla Antona van Dycka, na których I przedstawił on bogatego mieszczanina Adriana Stevensa i jego żonę, Marię j Boschaert (oba 1629), oraz sugestywne pejzaże Jana van Goyena i Jacoba van Ruysdaela. Podziwiać j można również martwe natury] Fransa Snydersa, sceny rodzajowe Jana Steena, Pietera! de Hoocha i Gabriela Metsu I oraz kilka dzieł Petera Paula Rubensa, w tym zmysłowe Bachanalia (ok. 1615). Twórczość Rembrandta reprezentuje kilka rysunków I i szkiców oraz sześć płócien. I Są wśród nich kompozycje I Ahaswer, Haman i Estera (1660), Chrystus wypędzającym przekupniów ze świątyni (1?2?), a także Stara kobieta I (1654), namalowany z wielką I wrażliwością portret matki I artysty. Kolekcja malarstwa włoskiego i hiszpańskiego I XVII i XVIII wieku jest stosunkowo skromna. Wyróżniają się tu kompozycje I Estebana Murilla, znanego ze I scen religijnych i portretów. ? Dzieła włoskie to m.in. Zaślubiny doży z morzem Muzeum ma niewielką, lecz cenną kolekcję malarstwa średniowiecznego i renesansowego. Obejmuje ona m.in. serię włoskich obrazów ołtarzowych kontynuujących tradycje sztuki bizantyjskiej. W XIV wieku ważnym ośrodkiem artystycznym była Siena, a Simone Martini najwybitniejszym mistrzem szkoły sieneńskiej. Dwie z jego prac pochodzących z lat 20. XIV wieku - Sw. Augustyn i Św. Maria Magdalena - znajdują się w zbiorach muzeum. Ekspozycja obejmuje też późniejsze dzieła o tematyce religijnej, w tym tryptyk Pietra di Giovanni Lianoriego. Dwa wspaniale obrazy pochodzą z ostatniej dekady XV wieku: Zwiastowanie Sandra Botti-cellego i Madonna z Dzieciątkiem Pietra Pemgina. Malarstwo niemieckie i flamandzkie tej epoki jest skromniej reprezentowane. Ozdobą kolekcji są jednak: Pejzaż zimowy z pułapką na ptaki Pietera Brueghla mł. i Madonna z Dzieciątkiem lucasa Cranacha st. W tym ostatnim obrazie, namalowanym na desce, postaci przedstawione zostały na tle typowego krajobrazu Lucas Cranach st. Madonna z Dzieciąt*"*" . niemieckiego. z około 1525 roku 0729-1730) Canaletta, uważanego za mistrza pejzażu miejskiego, czyli weduty. Chlubą muzeum jest natomiast kolekcja sztuki francuskiej, obejmująca dzieła wielu malarzy. Zwraca uwagę dramatyczna ?1? Izraelitów zAmorytami (ok. 1625) Nicolasa poussina oraz dzieło Francois Bouchera Herkules i Omfale (ok. 1730), które ilustruje mit o herosie sprzedanym w niewolę królowej lidyjskiej Omfale. Francois Boucher Herkules i Om/ale, ok. 1730 Sztuka Europejska xlx wieku NA POCZĄTKU XIX Wieku klasycyzm zaczął stopniowo ustępować pola romantyzmowi. W nurcie tych Przemian powstały takie dzieła, Pk Rozbitkowie w łodzi (1847) ™gene'a DelacroK, który Przedstawił morze jako nieprzewidywalny 'wrogi człowiekowi żywioł. w muzeum są również ™razy innych artystów tej e?,m.m. Johna Constable'a -aspara Davida Friedricha, wtasnością muzeum jest *fawy zbiór prac szkoły zafcr ? M?,zmtu obejrzeć pej-KntliUMave'a Courbeta. eks Ka1„i "'" Courbet; ! VzvrS ??2????> że lniana ?'??????2?!???5[ P^Ziwiar'rrWledzaW mogą *y,iak ph prace takich malagi &**"*? ^ erre Auguste Renoir. Własnością muzeum jest jedenaście obrazów Claude'a Moneta, w tym Bzy w słońcu (1873) i dwie z dwudziestu kompozycji z cyklu widoków katedry w Rouen. Są także wspaniałe obrazy Renoira w tym Naga i Portret Jeanne Samary (1877). Obok pejzaży i scen WassilyKandinsky/mproHtfzac/a nr 20 ulicznych Alfreda Sisleya ? ?????'? Pissarra podziwiać można Niebieskie tancerki (ok. 1899) i Tancerki napróbie (1875-1877) - dwa z licznych obrazów Edgara Degasa poświęconych baletowi. Własnością muzeum są także rzeźby Auguste'a Rodina, m.in. popiersie Wiktora Hugo i studia do słynnego Pocałunku (1886) oraz do Mieszczan z Calais (1884-1886). Claude Monet Katedra w Rouen o zachodzie słońca, 1894 Postimpresjonizm i Sztuka Europejska xx wieku r:RMiN „postimpresjonizm" dotyczy działalności artystów rozwijających malarskie doświadczenia impresjonistów i obejmuje różne kierunki sztuki. Mieści się w nim m.in. twórczość Vincen-ta Van Gogha, Paula Cezanne'a i Paula Gauguina. W muzeum znajduje się znakomity zbiór obrazów Cezanne'a, w tym Autoportret (ok. 1880), Pierrot i Arlekin (1888) i późna wersja Góry Sainte-Victoire (1905). W 1889 roku Paul Gauguin mieszkał przez dwa miesiące u Vincenta Van Gogha w Arles. W czasie tej wizyty powstały dwa obrazy, dziś w zbiorach muzeum, Kawiarnia w Arles Gauguina i Czerwone winnice w Arles Van Gogha. Jest tam również kilka późniejszych prac Van Gogha, np. Dziedziniec więzienny (1890) i Pszeniczne łany wAuverspo deszczu (1890). W 1891 roku Gauguin wyjechał na Tahiti, obrazy z tego okresu, np. Cóż to, jesteś zazdrosna? (1892) i Wielki Budda (1899), także znalazły się w galerii. Z arcydzieł Henri Matisse'a można obejrzeć Pracownię malarską (1911) oraz Złote rybki (1911-1912). Ponad 50 prac reprezentuje twórczość przyjaciela Matisse'a, Pabla Picassa. Są wśród nich Akrobatka na kuli z 1905 roku (patrz s. 48) oraz Dwoje akrobatów (1901). Do najciekawszych dzieł innych dwudziestowiecznych malarzy należą Artysta i jego narzeczona (1980) Marca Chagalla i abstrakcyjna Improwizacja nr 20 Wassilego Kandinskiego. Rozlegiy plac Arbacki łączy Stary i Nowy Arbat Muzeum Architektury im. A. W. Szczusiewa ? ????? ??????????? ????? ?. ?. ?????? Muziej architiektury imieni A. W. Szczusiewa UI.Wozdwiżenka5.Plan6F1. ? 290 4855. ??????? im. Lenina, Borowickaja, Arbatskaja. Główny budynek ? wt.-niedz. 11-18. Stara Apteka ? wt.-niedz. 10-18. ? 0 Q angielski. W TYM OLBRZYMIM, XVHI-wie-cznym gmachu znajduje się muzeum poświęcone dziejom rosyjskiej architektury od średniowiecza do współczesności. Jego nazwa upamiętnia Aleksieja Szczusiewa (patrz s. 45), który był jednym z architektów odpowiedzialnych za realizację stalinowskiej przebudowy Moskwy w latach 30., a także zaprojektował Mauzoleum Lenina (patrzs. 107). Wśród eksponatów znajdują się makiety, plany budynków, rysunki elewacji, akwarele i lito- grafie, z których wiele stanowi samodzielne dzieła sztuki. Często przywracają one do życia zapomniane już obiekty: cerkwie, monastery i pomniki zburzone wr czasach sowieckich na żądanie Stalina (patrzs. 75). Część eksponatów umieszczono w XVII-wiecznej aptece, usytuowanej na tyłach głównego budynku muzeum. Plac Arbacki © ????????? ??????? A rbatskaja płoszczad' ????6?1.?]?????/?. Plac arbacki z chaotycznie rozmieszczonymi kioskami, dużym ruchem ulicznym i wieloma przejściami podziemnymi jest ogniwem łączącym kontrastujące ze sobą obszary Starego i Nowego Arbatu. Tutejsze przejścia podziemne mają swoją własną społeczność. Można wysłuchać tu zaimprowizowanego koncertu rockowego, kupić kociaki i szczeniaki, a późnym latem spotkać dzieci sprzedające nazbierane przez siebie grzyby (lepiej ich nie kupować). Na rogu ulicy Arbat znajduje się restauracja Praga (patrz s. 181) sięgająca tradycją lat przedrewolucyjnych, lecz gruntownie przebudowana w 1954 roku. Mimo że jej wnętrza zachowały elegancki wystrój, w epoce sowieckiej stalą się podrzędnym barem szybkiej obsługi. Po gruntownym remoncie znów Makieta Mauzoleum Lenina na placu Czerwonym, lest ro )????? Muzeum Architektury im. A. W. Szczusiewa wykwintna restauracja, w której podaje stel bardzo smaczne dania różnycM narodów. Mały, biały dom przy drugJ końcu przejścia podziemnego \ wzniesiono w 1909 roku, ale I trzy łata później Fiodor Schechtel gruntownie go przebudował dla szefa pierwszej rosyjskiej wytwórni I filmowej, Aleksandra Chanżonkowa. Obecnie znajduje się tam kino, zwane I Artystycznym (patrz s. 193), I które zostało otwarte jako jedno z pierwszych w Moskwie Muzeum Lermontowa © ???-????? ?. ?. ?????????? Dom-MuziejM.J. LermontouM Ul. Malaja Molczanowka 2. Plan 6 D1. ? 291 5298. ? Arbatskaja. ? śr, pi 16, czw., sob., niedz. 11-16. ? I Michaił Lermontow (1814-1841) 1 jako dziecko W MAŁYM, drewnianym domu wciśniętym teraz I między bloki Nowego Arbatu, I Michaił Lermontow spędził kilka j lat. Ten wielki romantyczny poeta i powieściopisarz mieszkał tu z babką, Jelizawietą j Arsieniewą w latach 1829- 1832,1 gdy studiował na Uniwersytecie I Moskiewskim. Tu również powstał pierwszy szkic poematu j Demon. Ponieważ Lermontowa bardziej interesowało pisanie poezji niż studia, opuścił uniwersytet, nie uzyskawszy dyplomu. Mimo że potem ukończył szkołę podchorążych I gwardii w Petersburgu, zesłano I go na rok na Kaukaz za zajadłą i krytykę władz wyrażoną w wierszu Śmierć poety (1837)- I Zaciszny gabinet Lermontowa w jego r Utwór ten, będący reakcją na śmierć Puszkina (patrzs. 73), powszechnie uważany za pierwszą dojrzałą pracę Lermontowa, stanowił punkt zwrotny w jego twórczości. Najbardziej znane dzieło Lermontowa, powieść Bohater naszych czasów, powstało w 1840 roku. Rok później Lermontow - podobnie jak Puszkin - zginął w pojedynku, w wieku zaledwie 26 lat. W muzeum urządzono tylko pięć sal, ale we wszystkich można znaleźć świadectwa wyjątkowych możliwości intelektualnych poety oraz jego wielkiego życiowego entuzjazmu. Ulubionym miejscem Lermontowa był gabinet na półpiętrze. Tutaj grał na gitarze, fortepianie i skrzypcach, a nawet komponował muzykę. W salonie, w którym do dziś zachowała się część oryginalnego umeblowania, często odbywały się lance, śpiewy i maskarady. Na parterze można obejrzeć wiele rękopisów Lermontowa, a ukże rysunki i akwarele, niektóre rownież wykonane przez poetę. Muzeum Szalapina © ???-????? ?. ?. ???????? Uorn-ntuziej F. I. Szalapina Nownskjj bulwar 25. Plan 1 C5. ? 205 6236. ? Smolenskaja, Barri-™*to-Ub,cw. 11.30-19, wt., ??- «M8, niedz. 10-16. ?&? jTAMffiNNE popiersie v 2 inskrypcją na cokole, domCe PrZed empirowym p ™em ° żółtych elewacjach, ? ? Mna' że ???^ mieszkał wak - Z naiwiekszych śpie-ow operowych XX wieku. Sławny bas Fiodor Szalapin zajmował ten obszerny budynek od 19? roku aż do swej emigracji z sowieckiej Rosji w 1922 roku. Artysta urodził się w Kazaniu w 1873 roku. Początkowo żył w wielkiej biedzie i pracował przy wyładunku barek na Wołdze. Dopiero później odkryto jego niezwykły talent wokalny. Międzynarodowy debiut Szalapina odbył się w La Scali w 1901 roku i od tej pory artysta występował w wielu głównych rolach operowych, m.in. Don Kichota, Iwana Groźnego i Borysa Godunowa. Szalapin zmarł w Paryżu w 1938 roku, ale jego prochy przewieziono do Rosji Kamienne popiersie Fiodora Szalapina i złożono na cmentarzu Nowodiewiczym (patrzs. 131) obok innych sławnych Rosjan. Jest to jedno z nowszych moskiewskich muzeów i jednocześnie jedno z najciekawszych. Zabawne rysunki dzieci Szalapina i porcelanowa lalka kupiona we Francji zdobią pokój dzienny, utrzymany w odcieniach zieleni. Wśród pamiątek zgromadzonych w Niebieskim Gabinecie znajdują się portrety śpiewaka w różnych rolach operowych. Rzeźbione krzesło stojące w pokoju jadalnym Szalapin dostał od Maksyma Gorkiego (patrzs. 95), natomiast rysunki wiszące tam na ścianach są dziełem Konstantina Korowina. Kufry z licznymi nalepkami, przechowywane w pakamerze, przypominają, jak bardzo opery na całym świecie zabiegały o występy Szalapina. W muzeum można również obejrzeć stolik do charakteryzacji I i jedną z peruk artysty. W salce koncertowej zwiedzający mogą posłuchać nagrań. Podczas przyjęć, po występie dla gości, Szalapin często grywał z nimi w bilard. Nie umiał jednak przegrywać, i dlatego, gdy miał zry nastrój, jego żona zapraszała wyłącznie tych przyjaciół, którzy pozwalali śpiewakowi wygrywać. Rysunki dzieci Szalapina wystawione w pokoju dziennym jego muzeum i" fi *«? 2???5 TWIERSKAJA Rejon ten, usytuowany w samym środku dzielnicy handlowej, skupia się wokół ulicy o tej samej nazwie, która kiedyś stanowiła trasę wylotową do Petersburga i była carską drogą procesyjną. Ulica Twer-ska, dziś pełna sklepów, bardzo się zmieniła w latach 30. XX wieku wskutek stalinowskiej przebudowy Moskwy (patrz s. 75). Zburzono wówczas wiele budynków, żeby poszerzyć jezdnie; Warto Zobaczyć Motyw muszli z elewacji Domu Przyjaźni wzniesiono też olbrzymie szare bloki dla robotników, które zamieniły ulicę w ekspozycję monumentalnej architektury (patrz s. 45), tak bardzo lubianej przez Stalina. Przy niezwykle zacisznych okolicznych zaułkach mieszkało natomiast wielu znanych artystów, pisarzy i aktorów. Mimo wysiłków Stalina w tym rejonie zachowało się jeszcze sporo interesujących architektonicznie domów sprzed rewolucji. Muzea Muzeum Czechowa © Muzeum Gorkiego ? Muzeum Rewolucji © Muzeum Stanisławskiego © Zabytkowe budowle Dom Morozowa © Dom PrzyjazYii © Dom Związków © Hotel Metropol O Hotel National O Konserwatorium Moskiewskie ? Maneż © Stary gmach Uniwersytetu Moskiewskiego ? Monastery Monaster Wysokopiet-rowski © Ulice i place Patriarsze Prudy © Plac Puszkina © Plac Teatralny © Ulica Twerska © Ulica Wielka Nikicka © Zaułek Briusow © Majakowskaja } Teatry Teatr Artystyczny (MChAT) O Teatr Wielki s. 90-91 © ? I r © Puszkinskaja [Tl Ćf\ ? Czechowskaja . -©. O ?» wotom ???. »,„ "?. * o ? ? Jak Dojechać Docierają tu trolejbusy ze wszystkich stron miasta. Są to: 1, 2, 3, 5, 10, 12, 15, 20, 31, 33, ?. Autobusy 6 i ? przejeżdżają obok kilku interesujących obiektów. Stacje metra w okolicy: Ochotnyj Riad, Tieatralnaja, Czechowskaja, Twierskaja, Puszkinskaja, Majakowskaja ? Bibliotieka im. Lenina. e wn?trze XK-wiecznych delikatesów Jelisiejewa (patrz s. 89) przy uL Twerskiej ^ Ulica po ulicy: wokół placu Teatralnego Moskiewski świat teatru skupia się wokół placu Teatralnego, na którym dominuje gmach Teatru Wielkiego, jednej z najsławniejszych scen operowych i baletowych na świecie. Po wschodniej stronie placu znajduje się Teatr Mały, natomiast po zachodniej - Rosyjski Akademicki Teatr Młodzieży. Po stronie zachodniej placu biegnie ulica Twerska, główna arteria handlowa Moskwy, przy której mieszczą się jeszcze dwa teatry: Jermołowej i MChAT. W okolicy znajduje się także kilka restauracji i barów, m.in. popularny Klub MChAT-u W Siedzibie teatru. Plac Puszkina 4 Zaułek Briusow ?? Na tę spokojną alejkę,--^ przy której kiedyś mieszkał stawny reżysef Wsiewołod Meyerhold, przechodzi się z ulicy Twerskiej przez granitową arkadę. Wgłębi uliczki widać XVII-wieczną cerkiew Zmartwychwstania O Ulica Twerska Większość masywnych, stalinowskich bloków przy głównej handlowej ulicy miasta pochodzi z lat 30., przetrwało ulica jednak również kilka " starszych budynków O Jurij Dołgoruki, założyciel Moskwy (patrz s. 77), spogląda na miasto z pomnika odsłoniętego w 1954 rok 7 lat po obchodach 800-lecia Moskwy. Teatr Artystyczny (MChAT) Ten słynny teatr zawsze będzie się kojarzył z postacią dramaturga Antoniego Czechowa (patrz s. 93). Odbyły się tam premiery kilku jego sztuk, m.in. Wiśniowego sadu O Najciekawsze • Teatr Wielki * Dom Związków ??? ????? ????; Hotel National Hotel National (patrz s. 169), zaprojektowany^ przez Aleksandra lwa- I nowa, łączy elementy I architektury secesyjnej I i klasycystycznej. Po > gruntownym remonciem odzyskał świetność z czM sów, gdy był najelegantT szym hotelem Moskwy ? • Teatr Wielki Pożary zniszczyły dwa poprzednie budynki teatralne wzniesione w tym miejscu, w tym pierwszą siedzibę Teatru Wielkiego. Obecny gmach zaprojektował Albert Kawos w 1856 roku O Pasaż Pietrowski jest modnym miejscem zakupów (patrz s. 186). Teatr Mały to jedna z najstarszych scen w Moskwie (patrz 192). Przed budynkiem stoi pomnik wybitnego XIX-wiecznego dramaturga, Aleksandra Ostrowskiego. Legenda Usytuowanie Patrz: plan Moskwy,, '2,3 Proponowana trasa Hotel Metropol Gmach Metropolu (patrz s. 169) zbudował w latach 1899-1905 Anglik William Walcot.Jestto jeden z najelegantszych moskiewskich hoteli. Główna sala restauracyjna ma wspaniały sufit wyłożony malowanymi płytkami ceramicznymi O 60 « ?? ???? ftmiara ??????? ?*?? «??? ????????""' • Dom Związków ™ 1780 roku architekt Matwiej Kazakow przebudował klasycystyczny budynek na Sledzibę klubu szlacheckiego. W epoce sowieckiej przejęły go związki zawodowe O Plac Teatralny Wytyczony w obecnych granicach około 1820 roku, był miejscem, gdzie wiatach 1839-1911 organizowano defilady wojskowe. Dziś afisze rozlepione w całym mieście zapraszają na sztuki grane w tutejszych teatrach O Pomnik Aleksandra Ostrowskiego przed Teatrem Matyi0 Hotel Metropol O ????????? ????????? Gostinica MietroJX»_________ Tieatralnyipros7ekt1/4Plan3DAf' ? 927 6000. ^Tieatralnaja. Patrz Gdzie się zatrzymać, s. 169. GMACH zbudowany Przez lr. Williama Walcota i Lwa K!e- kuszewa w latach 1899-1905^est typowym przykładem architektury secesyjne] (patrz s. 45) fasadę zdobią płytki ceramiczne, na których -powyżej okien górnego piętra -znajduje się «*»« malowidło ctKsiężniczkaMarzeme zrealizowane według Poiektu Michaiła Wrubla. Nawiązuje ono do sztuki Księżniczka zza morza, napisanej w 1895 roku przez Ed-mondaRostanda, autora Cyrana deBergerac. Fasadę budynku zdobią także dekoracyjne, z kutego Żelaza balustrady balkonów, a we wnętrzu zachował się malowany, ceramiczny strop sah restauracyjnej. Metropol gościł m.m. irlandzkiego dramaturga Bernarda Shawa i amerykańską gwiazdę muzyki pop, Michaela Jacksona. Plac Teatralny O ??????????? ??????? Tieatralnaja płoszczad' Plan 3 A5. ? Tieatralnaja, Pi. Riewolucyi, Ochotnyj Riad. Nazwa placu pochodzi od teatrów, które znajdują się obecnie po jego trzech stronach. Kiedyś byty tu mokradła, regularnie zalewane przez rzekę Nie-glinną. W latach 20. ??? wieku wytyczono i wybrukowano plac według projektu Osipa Beauvais (patrz s. 45). W latach 1839-1911 na części placu odbywały się defilady wojskowe. Obecnie jego dominującym akcentem jest gmach Teatru Wielkiego. Po wschodniej stronie placu stoi prywatny dom przebudowany na siedzibę Teatru Małego (patrz s. 192), związanego z działalnością dramaturga Aleksandra Ostrowskiego (1823-1886), którego komedie tu wystawiano. Pomnik pisarza, umieszczony przed teatrem, wykonał Nikołaj Andriejew w 1929 roku. Budynek Rosyjskiego Akademickiego Teatru Młodzieży (patrz s. 191), z klasycystycznym portykiem, znajduje się po zachodniej stronie placu. Pierwotny projekt Osipa Beauvais (patrz s. 45) został prawie całkowicie zmieniony przez Borysa Freiden-berga podczas przebudowy w 1882 roku. Teatr działa tutaj od 1936 roku. Na północny zachód od placu wznosi się gmach operetki (patrz 192). W ostatniej dekadzie ??? wieku występował tam prywatny zespół operowy bogatego przemysłowca i mecenasa sztuk 1 Sawwy Mamontowa (1842-1914)1 Zaczynali w niej swoją karierę j śpiewak Fiodor Szalapin (patrz j s. 83), kompozytor Siergiej Rachmaninow i malarz Wasilij Polenow, który projektował scenografię i kostiumy. Pośrodku placu stoi granitowy pomnik Karola Marksa, wykonany w 1961 roku przez ] Leonida Kierbela. Na cokole znajduje się napis „Proletariusze I wszystkich krajów łączcie się!". fl Teatr Wielki O Patrz s. 90-91. , , . .«„.rnflol. projekt Williama Walcota Fasada hotelu MetroP"''v > Harmonijne wnętrze Sali Kolumnowej w XVHI-wiecznym budynku Domu Związków, Dom Związków O I ??? ?????? Dom Sojuzow Bolszaja Dmittowka ul. 1. Plan ? ?5.1 ? Tieatralnaja, Ochotnyj Riad. ? dla zwiedzających. Ten kasycystyczny gmach I o zielono-bialych elewacjacłj zbudowano w pierwszej połowił XVIII wieku. Około 1780 roku | kupiła go grupa moskiewskich 1 arystokratów, która zleciła archij tektowi Matwiejowi Kazakowoj (patrzs. 44-45) urządzenie tama klubu szlacheckiego. Kazakow \ zwiększył liczbę pomieszczeń; dodał m.in. wspaniałą salę ] balową, zwaną Kolumnową. Tu właśnie w 1856 roku car Aleksander II przekonywał rosyjską szlachtę o potrzebie zniesienia poddaństwa cliło" Po rewolucji gmach przej związki zawodowe, stąd jego obecna nazwa. W 1924 roku w holu wystawiono otwartą trumnę ze zwłokami Lenina, przed którą przeszło ponad milion ludzi. Wielu jego blisB współpracowników, członków straży honorowej podczas pogrzebu, sądzono potem w tym samym budynku w pokazowych procesach lat 1936-1938. Jak na ironię losu w 1953 roku tu też stała trumna z ciałem Stalina, Ictóry był odpowiedzialny za tę parodię wymiaru sprawiedliwości. Dziś w Domu Związków urządza się koncerty i spotkania. Hotel National O ????????? ????????? Gostinica Nacyonal Mochowaja ul. 15/1. Plan 2 F5. g 258 7000. ? Ochotnyj Riad. 0 [3 Patrz Gdzie się zatrzymać, s. 169. Architektura eklektycznego gmachu, zaprojektowanego przez Aleksandra Iwanowa, łączy cechy secesyjne i klasycystyczne (patrz s. 44-45). Fasadę zdobią rzeźbione nimfy i dekoracyjne kamienne lizeny, niestety w jej górnej części w epoce sowieckiej dodano mozaikę, przedstawiającą dymiące fabryczne kominy, szyby naftowe, słupy elektryczne, lokomotywy i traktory. Najbardziej znanym gościem Nationalu był Lenin, który zanim przeniósł się na Kreml, w marcu 1917 roku, mieszkał przez tydzień w pokoju nr 107. Na początku lat 90. hotel odrestaurowano i przywrócono wnętrzom secesyjny wystrój. ? ?? BI Ulica Twerska, popularne miejsce zakupów w Moskwie Hol hotelu „.,- 1 "iasycysfj ' onal z secesyjnymi oknami >«-iyrm posągami Ulica Twerska O ???????? ????? Twierskaja ulica Plan 2 F5, F4, E3. ? Ochotnyj Riad, Twierskaja, Puszkinskaja. Wxrx wieku ulica Twerska była główną arterią komunikacyjną Moskwy, znaną z restauracji, teatrów, hoteli i salonów z modną francuską odzieżą. Podczas stalinowskiej przebudowy miasta w latach 30. poszerzono jezdnię do 42 metrów, a ulica otrzymała imię Gorkiego, dla uhonorowania wybitnego pisarza. Wyburzono też wiele budynków (niektóre z nich zresztą potem odbudowano), żeby zrobić miejsce dla olbrzymich bloków mieszkalnych dla robotników (np. domy pod numerami 9-11). Obecnie tej jednej z najbardziej ruchliwych arterii miasta przywrócono dawną nazwę. Twerska wciąż jest ulubionym miejscem moskwian, którzy robią tu zakupy i odwiedzają restauracje. Pod numerem 7 znajduje się Główny Urząd Telegraficzny, surowy szary gmach z neonem przedstawiającym kulę ziemską, zaprojektowany w 1927 roku przez Ilję Rerberga. Pod arkadą, po dmgiej stronie ulicy, przechodzi się do budynku zdobionego zielonymi płytkami ceramicznymi, fryzami o motywach kwiatowych i wieżyczkami z dachami namiotowymi. Wzniesiony w 1905 roku, spełniał funkcję domu gościnnego monasteru Sawwinskiego. Obecnie są tam luksusowe mieszkania i biura. Idąc dalej w kierunku północnym, dochodzi się do placu Twerskiego, na którym stoi konny pomnik założyciela Moskwy, księcia Jurija Dolgorukiego (patrz s. 86). Po zachodniej stronie placu wznosi się gmach o czerwono-białej fasadzie. Zaprojektował go w 1782 roku Matwiej Kazakow (patrz s. 44-45). Kiedyś znajdowała się tam rezydencja generalnego gubernatora, a od czasów rewolucji budynek zajmuje rada miejska. W latach 1944-1946 dobudowano piętra, które ponad dwukrotnie zwiększyły jego wysokość. Za placem Twerskim, pod numerem 14 mieszczą się najbardziej znane moskiewskie delikatesy. Obecnie znów używa się przedrewolucyjnej nazwy „delikatesy Jelisiejewa" (patrz s. 186), ale w czasach sowieckich był to po prostu Gastronom nr 1. W latach 20. ??? wieku budynek należał do księżnej Zinaidy Woł-konskiej. Na organizowane przez nią wieczorki przychodził prawie cały ówczesny świat literacki, z Aleksandrem Puszkinem (patrz s. 73) włącznie. Około 1898 roku nieruchomość tę kupił Grigorij Jelisiejew i gruntownie ją zmodernizował, dodając m.in. witraże w oknach, kryształowe żyrandole, kunsztownie rzeźbione kolumny, drewniane lady i wielkie lustra. Obecnie w delikatesach jest duży wybór rosyjskich i importowanych towarów spożywczych. Teatr Wielki O ??????? ????? Bolszoj tieatr Siedziba jednego z najstarszych i najsławniejszych zespołów baletowych na świecie jest również jednym z symboli Moskwy. Pierwszy Teatr Wielki otwarto w 1780 roku. Organizowano tam maskarady, przedstawienia komediowe i opery komiczne. Teatr spłonął w 1805 roku, ale już w 1825 roku postawiono kolejny gmach, zaprojektowany przez Osipa Beauvais (patrz s. 45) i Andrieja Michajłowa. W 1853 roku również ten budynek strawił pożar, ale Albert Kawos, który odbudował go w 1856 roku, zachował wiele elementów poprzedniego, wysoko cenionego projektu. Obecnie nadal odbywają się tu wspaniałe przedstawienia operowe i baletowe przygotowywane przez zespół Teatru Wielkiego. : ?' ~~. "' .-': Klasycystyczny fronton Płaskorzeźbę na frontonie dodat Albert Kawos podcza odbudowy teatru. Przedstawia ona parę aniołów trzymających lirę Apollina, greckiego boga muzyki iprzewodnika muz. _,: Sala im- Beethovena Ta bogato zdobiona sala nosiła kiedyś nazwę Carskiego Foyer. Teraz odbywają się w niej koncerty kameralne i wykłady. Sztukatorska dekoracja sklepienia składa się z ponad 3000 rozetek, ściany wybito haftowanym czerwonym jedwabiem. ?? Carska loża Najbardziej okazała ze 120 | lóż na widowni mieści się ni przeciwko sceny i jest ozdo-1 biona czerwoną draperią. ? czasów sowieckich usunięto\ z jej frontonu carską koronęl obecnie jednak wróciła na dawne miejsce. INFO Tieatralnaja Płoszczad' 1. Plan 3 A4. ? 9276982. ?] Tieatralna-ia- S ?- ? wt.- niedz. podczas przedstawień. ? VII, VIII. Q 0 na widowni. Q fJJ bufet czynny podczas przerw. Za kulisami zatrudnienie znajduje ponad 700 pracowników, w tym rzemieślników wykonujących baletki, kostiumy i rekwizyty. * Apollo w kwadrydze ?? rzeźba Piotra Klodta przedstawiająca Apollina powożącego kwadrygą, stanowiła dekorację budynku z 1825 roku i została wykorzystana przez Alberta Kawosa, który odbudował teatrpo pożarze: Apollo i muzy Dziesięć kompozycji zdobiących sklepienie widowni namalował Piotr Titow. Przedstawiają one Apollina tańczącego z dziewięcioma muzami, z których każda patronuje innej dziedzinie sztuki lub nauki. Przedsionek ? Widzowie wchodzą z ulicy do obszernego przedsionka, z posadzką z białych i czarnych płytek. Efektowne schody wyłożone białym marmurem prowadzą z dwu stron do przestronnego głównego foyer. Najciekawsze * Apollo w kwadrydze * Carska loża *idWne '°??? otacza pólpierścieniem Mownię od frontowej strony tynku, na wysokości pierwszego im SklePienie zdobią malowidła ™????? sztukaterie. Balet Teatru Wielkiego w Epoce Sowieckiej W latach 20. i 30. XX wieku opracowano dla tutejszego zespołu nowe balety wyrażające rewolucyjne idee, ale największe triumfy zespół święcił w latach 50. i 60. Wystawiono wtedy m.in. Spartakusa, a tancerze odbyli swoje pierwsze zagraniczne tournee, budząc powszechny zachwyt. Jednak kilkoro artystów pozostało wówczas na Zachodzie na znak protestu przeciwko apodyktycznemu zarządzaniu zespołem i brakowi swobody twórczej. Scena ze Spartakusa (1954) Araffla Chaczaturiana, Teatr Wielki Wielka Sala Konserwatorium Moskiewskiego Konserwatorium Moskiewskie ? ?????????? ????????????? Moskowskaja Konsierwatorija Bolszaja Nikitskaja ul. 13. Plan 2 F5. H 229 74(2. EJAbatefaja, Puszkinskaja. ? tylko podczas koncertów. TĘ NAJWAŻNIEJSZĄ szkołę muzyczną w Rosji założył w 1866 roku Nikołaj Rubinstein, brat kompozytora i pianisty Antona Rubinsteina. Jednym z wykładowców konserwatorium był młody Piotr Czajkowski, który pracował tutaj do 1878 roku. Na dziedzińcu uczelni stoi pomnik kompozytora (1954). Rzeźbiarka Wiera Muchina przedstawiła Czajkowskiego z batutą w dłoni, mimo iż bardzo nie lubił on dyrygowania. Balu-stradki na dziedzińcu mają ksztafc nut tworzących początkowe takty niektórych dzieł Czajkowskiego. Portrety wybitnych kompozytorów zdobią ściany przestronnej, jasnej Wielkiej Sali, w której od 1898 roku odbywają się koncerty. Konserwatorium Moskiewskie jest również siedzibą prestiżowego Międzynarodowego Konkursu im. Czajkowskiego (patrz s. 192). W gmachu znajduje się niewielkie muzeum otwarte podczas koncertów. Uczelnia wykształciła wielu znanych kompozytorów i wykonawców. Do najsłynniejszych absolwentów należą pianiści i kompozytorzy Siergiej Rachmaninow i Aleksander Skriabin (patrz s. 72). W pobliżu znajduje się zaułek Briusow (patrz s. 92) i siedziba Związku Kompozytorów, gdzie kiedyś mieszkał wybitny radziecki kompozytor Dymitr Szostakowicz. Wykładał on w konserwatorium od 1942 roku. Sześć lat później, w czasach stalinowskich czystek, popadł w niełaskę i został usunięty za „zawodową niekompetencję". Stary gmach Uniwersytetu Moskiewskiego © ?????????? ??????????? Moskowskij Uniwiersitiet Mochowaja ul. 9. Plan 2 F5. ? Ochotnyj Riad, Bibliotieka im. Lenina. W 1755 ROKU uczony Michaił Łomonosow zainicjował powstanie pierwszego uniwersytetu w Rosji. W 1793 roku przeniesiono tę uczelnię do gmachu zwanego obecnie starym. Zaprojektował go Matwiej Ka zakow (patrz s. 44-45), ale po pożarze w 1812 roku (patrz s. 24-25) gmach został gruntownie odbudowany przez Domenica Gi-lardiego i pozostaje znakomitym przykładem architektury klasy- cystycznej w Moskwie (patrz s. 44-45). Przed gmachem stoją pomniki pisarzy Nikołaja Ogario- wa i Aleksandra Hercena. W1836 roku uniwersytet prze- I niesiono do budynku po dnigiej 1 stronie ulicy Wielkiej Nikickiej. I Przed „nowym uniwersytetem" I stoi pomnik Michaiła Łomonoso-I wa. W pobliżu znajduje się j cerkiew św. Tatiany, opiekunki 1 studentów. Maneż © ????? Manież Manieżnaja ploszczad' 1. Plan 6 Fi. I ? 202 897?.? Bibliotieka im. Lenina, Ochotnyj Riad. ? tylko j wycieczki. ? Maneż zbudowano w 1817 rrjl ku według projektu gene-? rafa Augustina de Bćthencourta 1 jako pomieszczenie do ćwiczetB wojskowych. Dzięki zastoso- j waniu podwieszonego sufitu j szerokości 45 metrów i rezygnacji z podpór w powstałej hali można było musztrować pułk wojska. I Jednakże w latach 30. XX wiek™ dach zaczął się zapadać i trzebał było podeprzeć go filarami. W latach 1823-1825 Osip I Beauvais (patrz s. 45) ozdobił I fasadę gmachu kolumnadą i fry-fl zem. W 1957 roku w Maneżu ] urządzono Centrum Wystawowej i właśnie tutaj w 1962 roku Nikita Chruszczow (patrz s. 30) wygłosi znane przemówienie potępiające sztukę abstrakcyjną. O- I strze ataku skierowane było przeciwko rzeźbiarzoi wi Ernstowi Nieizwie-stnemu, jednak w te- i stamencie Chruszczow powierzył właśnie te- j mu artyście zaprojektowanie swojego ] nagrobka (patrz I s. 131) Obecnie | Maneż wykorzystuje I się przede wszystkim jako salę wystawową.1 Niezwykle ???-wieczne wnętrze Domu Przyjaźni Dom Przyjaźni a wychował w Mo-wr7,ń ? W ™eku U ? 2aangażował się w działalność rewolucyjną. W ciągu dwóch lat był trzy-Krotme aresztowany. Jednocześnie utrzymywał kontakty z awangardą artystyczną. W i9i2 roku by, wspóltwórc^ rucnu futurystycznego i wziął udział w redagowaniu jego manifestu Policzek gustów,powszechnemu. Majakowski gorąco popierał rewolucję (patrz s. 26-29) i stał się jednym z jej najskuteczniejszych propagatorów. Coraz bardziej rozczarowywała go jednak bezsiła zniewolonego sowieckiego społeczeństwa lat 20 To byc mo2e przyczyniło się do jego samobójczej śmierci w 1930 roku. pęknięte lustra, maszyny do szycia i rękopisy. Majakowski mieszkał w tym domu od 1919 roku do śmierci w 1930 roku. Tylko w jednym wnętrzu, na trzecim piętrze, przywrócono wystrój z czasów, gdy poeta byl tam lokatorem. Majakowski miał wówczas romans z Uli Brik, żoną swojego przyjaciela Osipa Brika. Był to także okres, w którym napisał najbardziej znane sztuki, ostre satyry Pluskwa i iaźnia. Ostatnia część wystawy jest poświęcona samobójstwu, które poeta popełnił mając 37 lat. Można tam obejrzeć dwie maski pośmiertne - czarną i białą. Po śmierci Majakowskiego Stalin (patrz s. 27) uznał go za najbardziej utalentowanego sowieckiego poetę i nadal wykorzystywał jego utwory do celów propagandowych. Plac Łubianka © ????????? ??????? Łubianskaja płoszczad' Plan 3 BS. EJ Łubianka. Nazwa Łubianka, synonim terroru i tajnej policji, budziła lęk w sercach wielu pokoleń sowieckich obywateli. W 1918 roku Czeka (poprzedniczka KGB), dowodzona przez znienawidzonego „krwawego" Feliksa Dzierżyńskiego, przejęła budynek Rosyjskiego Biura Ubezpieczeń znajdujący się po północnej stronie placu. W latach 30. budynek powiększono, dodano też olbrzymie podziemne więzienie gdzie KGB przesłuchiwało, torturowało, więziło i zabiło tysiące ludzi. W 1947 roku liczba oskarżonych była tak duża, że władze stalinowskie musiały wybudować nowe skrzydło; zaprojektował je Aleksiej Szczusiew (patrz s. 45). Mimo kilku zmian nazwy (i deklarowanych zmian klimatu tego miejsca) na Łubiance wciąż znajduje się siedziba rosyjskich służb specjalnych. Pomnik Dzierżyńskiego, który stal pośrodku placu, bezceremonialnie obalono wśród wiwatów tłumu po nieudanym zamachu na prezydenta Gorbaczowa w 1991 roku (patrz s. 31). Można go teraz obejrzeć na Cmentarzysku Obalonych Pomników (patrz s. 135)- Jak na ironię, w 1957 roku dokładnie naprzeciwko komendy KGB zbudowano największy w Rosji sklep z zabawkami, Dietskij Mir (Świat Dziecka patrz s. 185). Bulwar Czistoprudny © ???????????? ??????? Czistoprudnyj bulwar Plan 3 C4. (JJ Czistyje Pwdy. ULICA TA jest częścią zabytkowego Bulwarnego kolca, jednego z dwóch pierścieni moskiewskich bulwarów. Wytyczono ją po pożarze 1812 roku (patrzs. 24) wzdłuż murów tzw. Białego Miasta. Przy bulwarze stoi kilka interesujących budynków. Pod numerem 19a zwraca uwagę klasycystyczny portyk Teatru Sowriemiennik. Gmach powstał w 1914 roku według projektu Romana Kleina i początkowo mieściło się w nim kino. W sąsiedztwie znajduje się dom, w którym w latach 1920-1934 mieszkał Sergiusz Eisenstein, reżyser filmów Październik i Pan-Feliks Dzierżyński cernik Potiomkin. (1877-1926) Bulwar Czistoprudny ciągnie się przez teren zwany Miasnickaja. W XVII wieku rzeźnicy (miasniki) mieli tutaj jatki, o czym przypomina dziś nazwa ulicy Miasnickiej. Biegnie ona od placu Łubianka do bulwaru Czistoprudnego. Między jezdniami bulwaru znajduje się staw. Początkowo rzeźnicy wyrzucali do niego odpadki, ale w 1703 roku smród stal się tak uciążliwy, a niebezpieczeństwo zarazy tak wielkie, że staw oczyszczono Dawna siedziba dowództwa KGB na placu Łubianka Detale kamieniarki z Wieży Mienszykowa i nazwano „czystym" (Czistyje Prudy). Pod numerem 22, prawie na 1 rogu bulwaru i ulicy Pokrowka, t znajduje się budynek o jasnoniebieskich elewacjach, zbudowany ] w 1766 roku. W latach 20. był 1 on siedzibą Akademii Przemysłu. I Do jej absolwentów należała żona Stalina, Nadieżda, oraz późniejszy sowiecki przywódca, Nikita Chruszczow. Wieża Mienszykowa (cerkiew Archanioła Gabriela) © ?????????? ????? Mien'szykowa basznia Archangielskij pierieulok 15. Plan 3 C4. ? Turgieniewskaja, Czistyje Prudy ? j» Cerkiew tę zbudowano na zlecenie księcia Aleksandra Mienszykowa, doradcy i faworyta Piotra I. Dzięki poparciu cara Mienszykow ze 1 zwykłego kupca stał się jednym z najbardziej wpływowych i najbogatszych ludzi w Rosji. Gdy w 1701 roku zuchwały nuworysz zamówił projekt cerkwi u architekta Iwana Zarudnego, rozkazał, by świątynia była większa niż wieża-dzwonnica Iwan Wielikij, wówczas najwyższa budowla w Rosji. Przy wznoszeniu cerkwi pracowali kamieniarze z Jarosławia i Kostromy, a także | włoscy artyści, którzy ozdobili wnętrze pięknymi rzeźbami i stiukowymi festonami. Drewnianą iglicę zwieńczył pozłacany anioł, a poniżej zamontowano kosztowny angielski zegar wybijający kwadranse. Na pobożnych moskwianach to ostentacyjne bogactwo nie zrobiło wrażenia i gdy w 1723 roku wieża i ? J ^^ ;?,?-,^»:,??„? ..;?.-?:-^.MIMU..... ................. ? R ? ? ? 1 15 Początki osadnictwa na Zamoskwo-rieczju sięgają XIII wieku. Był to wówczas przyczółek miasta, skąd ostrzegano przed atakami Tatarów Jego główna droga, Bolszaja Or dynka, prowadziła do Złotej Or-dy, siedziby Tatarów nad Wołgą. Później, za panowania Iwana Groźnego, stacjonowali tutaj strzelcy (gwardia carska). Na Za-moskworieczju osiedlali się też w cechowych koloniach dwór Zamoskworieczje Ikona z klasztoru św.św.MartyijIarjj rzeki ztherenuW ? dru«im brze8u cfńv ? °Wały 0ne bardzieJ ??[????-k CZnyickmat niż centrum miasta, zdo-mmowane przez architekturę cza-1 sow sowieckich. W ??? wieku na zarzeczu zaczęli się osiedlać rogaci kupcy, wśród których AJeksiej Bachruszyn i Paweł '"etjakow byli znanymi mecenasami sztuk. Główną część zbiorów Galerii Trietiakowskiej scy rzemieślnicy. Cerkwie wzniesione stanowią wła. 33, 37 i 62; autobusów: 6, <5 oraz K; tramwajów: 3 39 oraz A. L|GENDĄ________ ? Nan: ulica po ulicy _JJ16-U^__J__ Hltacjametra Inne zabytki Sklep ze słodyczami "3 Kanał Wodootwodnyj na Zamoskworieczju skuty lodem i pokryty śniegiem » Ulica po ulicy: okolice ulicy Piatnickiej Okolice ulicy Piatnickiej wciąż zachowują staroświecką atmosferę. Przy dawno wytyczonych ulicach stoją urokliwe, XIX-wieczne cerkwie i imponujące klasycystyczne rezydencje. Najbardziej gwarną częścią tego rejonu jest otoczenie stacji metra Trietjakowskaja. Ciągnące się przed nią kramy dochodzą aż do zaułka Klimientowskiego, natomiast pobliska ulica Piatnicka jest główną arterią handlową. Po krótkim spacerze w kierunku zachodnim dociera się do Galerii Trietiakowskiej. Od północy teren ten ogranicza Kanał Wodootwodnyj, zbudowany w latach 1783-1786 dla zapobieżenia regularnym wiosennym wylewom rzeki Moskwy. '"UiK»OJ,EC2jE 1 17 Muzeum Szkta Współczesnego mieści slc w dawnej cerkwi Bonasteru św. Jana. Cerkiew św.św. Michab ?• ?: j pochodzi z końca X^itl1k^Tdora są dwaj męczennicy ktfiZ, \\ pat[onami przez Tatarów, ????^? *?k ,2abid / się wiary chrześcijański '' Wyi2eC Usytuowanie Patrz: plan Moskwy, karta 7 Sklep ze słodyczami We wnętrzu tego sklepu pod nr. 9 zachowały się brzozowe lady, mosiężne zdobienia i sztukaterie. Wygląda ono prawie tak samo jak w dniu otwarcia - na początku XX wieku O Cerkiew św. Klemensa Budowa tej wspanialej barokowej świątyni rozpoczęła się w 1720 roku i trwała z przerwami kilka następnych dziesięcioleci. Wiatach 1756-1758 dodano trapezną i dzwonnicę. Cerkiew ma pięć potężnych kopuł zwieńczonych mniejszymi w tym złotą nad -— kopułą centralną © * Galeria Trietiakowska Pomieszczono tutaj największą kolekcję sztuki rosyjskiej na świecie. Pomnik Pawła Trietjakowa (patrz s. 120), usunięty w czasach sowieckich, stanął z powrotem na należnym mu miejscu przed }0 DomDołgOWama misternie zdobiona Wasycystyczna fasadę. Tę elegancka kamienicę zbudowano okob 1770 roku dla bogatego kupca Do(gowa.jejt?g ?? prawdopodobnie zięć właściciela, wasfflj Bazenow (??? l 44). Najciekawsze * Galeria Trietiakowska I * Cerkiew Zmartwychwstania w Kadaszach Legenda Galeria Trietiakowska O ????????????? ??????? Trietjakowskaja galerieja Schody na parter W 1892 roku bardzo bogaty kupiec i fabrykant tkanin Paweł Trietjakow podarował miastu swoje prywatne muzeum. Kolekcję dzieł sztuki wzbogacił również dar jego brata, Siergieja. Od tego czasu zbiory galerii nieustannie powiększają się. Jest to obecnie najbogatsze i najciekawsze muzeum sztuki rosyjskiej na świecie. Szczególną uwagę zwraca fasada gmachu, zaprojektowana przez Wiktora Wasniecowa. W jej centrum znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca św. Jerzego walczącego ze smokiem. W 1930 roku do galerii dodano nowe skrzydło. Planowane jest także przeniesienie części zbiorów sztuki współczesnej do Nowej Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 135). Portrety Iwana Kramskoja (patrz s. 120) 'i' % ? •|.. d w- i ZąjL i| ppi ^mĄ •*..J|...,- ? ? i ? i INFO Lawruszynskij pierieulok 10. Plan 7 ??.?95? 1362. ? Trietjakowskala. H 25. jg] 1,4,7 8, 33, 62. ? wi-niedz. 10-19.30. 1iQ angielski. ? angielski. Nad miastem (1924) Na obrazie Marca Chagalla widać artystę z jego żoną, Bella Rosenfeld, swobodnie szybujących w powietrzu. Chagall Poranek przed straceniem strzelców to dzieło Wasilija Surikowa, twórcy scen historycznych, które jednak były dla niego tylko pretekstem do wypowiedzi na temat ? współczesnych mu problemów społecznych. Przyleciały gawrony (1871) Ponury, zimowy pejzaż Aleksieja Sawrasowa ma przesłanie pełne nadziei - gawrony są w Rosji znakiem nadchodzącej wiosny Układ Galerii Galeria ma 62 sale na dwóch poziomach. Zwiedzający wchodzą do podziemi, gdzie znajdują się kasy, a potem kierują się bezpośrednio na piętro. W salach 1-54 obrazy wiszą w porządku chronologicznym, przy czym po obejrzeniu sali 34 zwiedzający schodzą na parter. Rosyjską biżuterię można oglądać w sali 55, natomiast w salach 56-62 pokazano ikony i wyroby złotnicze. Święta Trójca (ok. 1425) Andriej Rublow (patrz s. 61) namalował tę piękną ikonę dla ławry Troicko- -Siergijewskiej, w której odbywał nowicjat. Poświęcił ją założycielowi ławry, św. Sergiuszowi zRadoneża (patrz s. 159). Schody na piętro Schody do podziemi * Siedzący demon (1890) Jest to jeden z obrazów Michaiła Wrubla, artysty, I w którego twórczości zaznaczyły się wpływy synti holizmu i secesji. Zainspirowany poematem Ler- I montowa Demon (patrz s. 82), przez cale niemi" życie obsesyjnie powtarzał ten sam motyw. P Główna fasada u, in"^? galerii zaprojektował ?)2 >'°ku Wiktor Wasniecow. ar u ? Jest ona przykładem wtektury w rosyjskim stylu f-środowym (patrz s. 45). Na labi umteszcz°no staroruskie fKy inspirowane latopisami. Najciekawsze * Rublow Święta Trójca * Wrubel Siedzący demon Legenda fj Wiek XVIII i początek ??? [J Druga polowa ??? wieku ?? Koniec ?? ? początek XX wieku ?? Rysunki i akwarele z XVm-XX wieku [~J Ikony i wyroby złotnicze j~] Przestrzeń niewystawowa Zwiedzanie Galerii Trietiakowskiej Chociaż zalążek galerii stanowiły obrazy podarowane miastu przez Pawta Trietjakowa, zbiory znacznie powiększyły się po rewolucji dzięki nacjonalizacji licznych prywatnych kolekcji. Obecnie w galerii znajduje się ponad 100 000 obiektów. Malarstwo okresu porewolucyjnego, przede wszystkim socrealistyczne, można teraz obejrzeć w Nowej Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 135), natomiast w głównym budynku pokazane zostało malarstwo rosyjskie - od ikon i obrazów średniowiecznych po awangardę początku XX wieku. Druga Połowa xix wieku Dmitrij Lewicki Portret Urszuli Mniszek Wiek xviii i Początek xlx PRZEZ PONAD 600 lat malarstwo w Rosji miało charakter wyłącznie religijny. W XVIII wieku nastąpiła jednak głęboka zmiana, bowiem rosyjscy artyści zaczęli ulegać wpływom europejskiej sztuki świeckiej. Rozwinęło się malarstwo portretowe, którego przedstawicielami byli m.in. Władimir Borowikowski (1757-1825), Fiodor Rokotow (ok. 1736-1808) i Dmitrij Lewicki (ok. 1735-1822), którego Portret Urszuli Mniszek można obejrzeć w galerii. Kierunek romantyczny reprezentują np. wytworny, choć nieco sentymentalny Portret syna, Arsienija Wasilija Tropinina i sławny Portret Aleksandra Puszkina (1827) Oriesta Kiprienskiego. Wystawiono tam również niektóre historyczne dzieła Aleksandra Iwanowa (1806-1858), w tym znany obraz Chrystus ukazuje się ludowi, który artysta zaczął malować w 1837 roku, a skończył 20 lat później. SZTUKĘ TEGO okresu zdominował realizm. W1870 roku grupa artystów zawiązała Towarzystwo Objazdowych Wystaw Artystycznych. Jego członkowie, znani pod nazwą pieriedwiżników, zaczęli tworzyć „sztukę społecznie użyteczną", przedstawiając na swych obrazach nierówność i niesprawiedliwość społeczną. Jednym z koryfeuszy tego ruchu był Wasilij Pierow (1834-1882), autor satyrycznego płótna Herbatka w Mytiszczacb demaskującego hipokryzję kleru. Pieriedwiżnikiem był także Wasilij Surikow, którego obraz Poranek przed straceniem strzelców (1881) daje nową interpretację tego dramatycznego epizodu z dziejów Rosji. Iwan Kramskoj, przywódca gaipy, postawił sobie za cel oddanie psychiki portretowanej osoby, co widać w takich dziełach jak Nieznajoma i Portret Pawia Trietjakowa. Również pejzaże były popularnym tematem prac pieriedwiżników, toteż w galerii Paweł Trietjakow Rozpoczął kolekcjonowanie dzieł sztuki rosyjskiej w 1856 roku. Szczególnie intereso- ; wały go dzieła pieriedwiżników. Zbiory szybko powiększały się i w 1892 roku Trietjakow podarował je miastu. Jego dom zaczął pełnić funkcję galerii, tak zresztą - po znacznej rozbudowie budynku - pozostało do dziś. Przez ostatnie sześć lat życia Paweł Trietjakow był dyrektorem muzeum. Iwan Kramskoj Portret Pawła Trietjakowa (1876) jest ich wiele, np. Moskiewskie podwórko (1877) Wasilija Polenowa i Przyleciały gawrom (1871) Aleksieja Sawrasowa. Ekspozycja obejmuje też dzieła Ilji Riepina (1844-1930), j najbardziej wszechstronnego 1 z pieriedwiżników. Są wśród nich olbrzymie płótna Procesja w guberni kurskiej, Jesienny bukiet, Nieoczekiwany gość oraz Iwan Groźny i jego syn, a także godne uwagi portrety j przyjaciół i osób współczesnych artyście. Iwan Kramskoj Nieznajoma (1883) AMUSKWORIECZJE 12 1 Kiiima Pietrow-Wodkin Pławienie Koniec xlx i Początek xx wieku W ostatniej dekadzie XIX wieku ideały społeczne, które zafascynowały pieriedwiżników, przestały być atrakcyjne dla nowego pokolenia artystów. Zaczęli oni wyznawać hasło „sztuka dla sztuki". Nowatorskiego malarza Michaiła Wrubla (1856-1910) inspirowała poezja rosyjskich symbolów. Wiele jego posępnych, refleksyjnych dziel, takich jak Siedzący demon, odzwierciedla również stany jego psychiki. Na to i następne pokolenie artystów wielki wpływ miało ówczesne malarstwo francuskie ?? f w;docz"y m.in. w obrazie ru/1 roku paryż, Bouleuardaes ^'"«Konstantina Korola. Styl wczesnych kompozycji *alent,m Sierowa (1865-1911 ^eżblisktjesttapresjoniz-^ Ho Dziewczynka l™*fu>iniami to czarujący ^CÓrki2n™go mecenasa W/ ,fnv>'Mamontowa. wybuch ^'2ie Pędzającej *wah,iIwtW światowej Mo-.abyfa ośrodkiem awangardy ^rl'ne|"Ro*P°damym Po«sPQtTfaeranków. ^re r°rSiP ??Ztuce2achodnioeu- Cf*huie^ęludow;l-Dzieła te ^aknTra2iS!ofc'fo™yijas-???????;0>%?. Wśród prac "" \"???»??-obraz nr 1 i Pławienie koni Natalii Goncza-rowej (1881-1962). Kużma Pietrow-Wodkin skupił się na technicznej stronie dzieł, co widać w takich obrazach, jak Pławienie czerwonego konia. Artyści w Rosji nie zawsze mieli swobodny wybór środków wyrazu, dlatego niektórzy, m.in. Marc Chagall (1887-1985) i Wassily Kan-dinsky (1866-1944), spędzili większą część życia za granicą. Mimo to w zbiorach można podziwiać niektóre ich dzieła, np. Nad miastem (1924) Marca Chagalla. Część obrazów z początku XX wieku prawdopodobnie zostanie przeniesiona do Nowej Galerii Trietiakowskiej, gdzie są teraz zbiory sztuki socrealistycznej. ^dimira Tanina (1885-1953) ZbU0i*n*Grf**PrZemien,eniePa'isb uzdrowienie. Empirowa cerkiew Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych Cerkiew św. Klemensa O ??????? ??????? ????????, ???? ???????? Cerkow' Klimienta, papy rtmskogo Klimientowskij pierieułok 7. Plan 7 B3. ? Trietjakowskaja. ? dla zwiedzających. *"?? potężna, XVTII-wieczna 1 świątynia z czerwoną fasadą J«t, niestety, w złym stanie, ^zniesiono ją w trzeciej «kadzie XVIII wieku, a w latach 1756-1758 dobudowano do niej istniejące * dziś trapezną i dzwonnicę, cerkiew jednak wkrótce ^zebrano, gdyż w latach 60. Rogaty parafianin, kupiec Kuzrna Matwiejew, zlecił budowę nowej. Projekt tej Wowej dla moskiewskiego Oaroku świątyni sporządził Prawdopodobnie Włoch Piętro ««onio Trezzini, który zapew- e Przysłał plany z Petersburga, Cerkiew św. Mikołaja w Pyzach 0 ??????? ??????? ? ????? Cerkow'Nikołaja w Pyzach Kopuły cerkwi św. Klemensa ukończonej w 1774 roku jdyż brak wiadomości o jego pobycie w Moskwie. Budowę ukończono w 1774 roku. Czerwono-białą fasadę nakrywa pięć masywnych kopuł zwieńczonych mniejszymi ce- bulastymi kopułkami z krzyżami. Od dłuższego czasu wchodzenie do cerkwi było niebezpieczne, toteż nie należy się spodziewać jej szybkiego ponownego otwarcia. Ul. Bolszaja Ordynka 27a/8. ?\?? 7 ??.? Trietjakowskaja. SREBRZYSTE kopuły tej wspaniałej świątyni zdobią niewielkie korony i tradycyjne krzyże. W latach 1670-1672 ufundowali ją strzelcy (carscy gwardziści), którzy kwaterowali w pobliżu. Wielu z nich zostało potem straconych przez Piotra I w odwet za ich udział w buncie 1682 roku (patrz s. 22). Budowa pochłonęła znaczne koszty, szczególnie fasada, która zwraca uwagę misternymi gzymsami i oknami z rzeźbionymi obramieniami. Smukła, kilkukondygnacyjną dzwonnica należy do najpiękniejszych tego typu budowli w mieście. Część ikon w ikonostasie jest oryginalna, inne stanowią kopie znanych dziel. Bogato zdobiona, ???-wieczna cerkiew Św. Mikołaja w Pyzach Monaster św.św. Marty i Marii, ufundowany w 1908 roku, zaprojektowany przez Aieksieja Szczusiewa Monaster św.św. Marty i Marii O ?????-?????????? ??????? Marfo-Mariinskaja obitiel' Ul. Bolszaja Ordynka 34. Plan 7 B4. ? 9518446. ? Trietjakowskaja, Polanka. ? codziennie. 0 Q Do tego odizolowanego zespołu budynków, który na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie średniowiecznego zabytku, prowadzi niska brama. W rzeczywistości jest to jednak realizacja Aieksieja Szczusiewa (patrz s. 45), która powstała w latach 1908-1912. Budynki monasteru miały pomieścić również ambulatorium, klinikę, mały szpital dla kobiet i szkołę. Całość prowadziło Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia, założone przez wielką księżnę Elżbietę Fiodorownę, szwagierkę cara Mikołaja ?. Zajęła się ona działalnością charytatywną po śmierci męża, który zginął od wybuchu bomby terrorystów w burzliwym 1905 roku (patrz s. 26). Również Elżbietę spotkała gwałtowna śmierć. W dzień po zgładzeniu cara Mikołaja II i jego najbliższej rodziny, w 1918 roku bolszewicy zepchnęli Elżbietę oraz kilku członków rodziny cara do szybu górniczego. Projektując cerkiew Opieki, główną budowlę zespołu monasteru, Szczusiew przeprowadził dokładne studia nad rosyjską architekturą sakralną, zwłaszcza nad dziełami szkół pskowskiej i nowogrodzkiej (patrz s. 44). Prawdopodobnie jednak bezpośrednim źródłem inspiracji była kremlowska cerkiew Zbawiciela w Lesie (zburzona z rozkazu Stalina w latach 30.). W nowatorskim projekcie Szczusiewa elementy architektury tradycyjnej zestawione zostały z detalami typowymi dla secesji, takimi jak ostro zakończone szczyty, ornamenty z wapienia przedstawiające mityczne stwory oraz stylizowane napisy w języku staro-cerkiewno-słowiańskim umieszczone na zewnętrznych murach. Wykonanie polichromii we wnętrzu świątyni zlecono Michaiłowi Niestierowowi. Artysta zaprojektował również szaro-białe habity sióstr. Po rewolucji Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia zostało rozwiązane, a cerkiew służyła przez dłuższy czas jako pracownia renowacji ikon. Obecnie siostry zakonne znowu prowadzą tutejszą klinikę. Muzeum Tropinina © ????? ?. ?. ????????? Muzie] W. A. Tropinina Szczetininskij pierieułok 10. Plan 7 B4. ? 953 9750. ?] Dobryninskaja, Polanka. ? pon., czw„ pt. 12-18.30, sob., niedz. 10-16.30. ?0 Q UTALENTOWANY portrecista Wasilij Tropinin jest twórcą aż 3000 obrazów. Malował człon-1 ków elity, lecz był również jed- i nym z pierwszych artystów rosyj-1 skich, którzy przedstawiali na ; swych płótnach klasę pracującą, i W tym interesującym muzeum, i mieszczącym się w niebiesko-bia-1 łym klasycystycznym budynku, można obejrzeć najważniejsze dzieła Tropinina. Meble i ozdobne przedmioty, zgodnie z duchem epoki, reprezentują najczęściej styl empire. Dzieła eksponowane w muzeum pochodzą przede wszystkim ze zbiorów Feliksa Wiszniewskiego (1902-1978). Jako zwolennik rewolucji, Wiszniewski mógł kolekcjonować dzieła sztuki także za czasów sowieckich, gdy obrazy były stosunkowo tanie. Wasilij Tropinin Dziewczyna w strop ukraińskim Washif Tropinin (1776-1857) Talent Wasilija Tropinina doceniony został szybko, mimo że artysta urodził się w rodzinie chłopa pańszczyźnianego, w majątku Karpowo pod Nowogrodem. W 1798 roku wysłano go na studia do Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Wkrótce jednak jego pan zabrał go stamtąd i zatmdnił jako dekoratora wnętrz, piekarza i lokaja w swoim majątku. Po odzyskaniu wolności w 1823 roku Tropinin przeniósł się z żoną do Moskwy, gdzie został zawodowym portrecistą. W odróżnieniu od współczesnych mu artystów nie ograniczał się do malowania arystokracji. Na jego obrazach można odnaleźć przedstawicieli całego społeczeństwa, «1 chłopów po szlachtę. Empirowe meble w zbiorach Muzeum Tropinina Oprócz olejnych portretów Tropinina są tutaj prace niektórych współczesnych mu malarzy, w tym Oriesta Kiprienskiego j Dmitrija Lewickiego. Obaj, podobnie jak Tropinin, studiowali w Petersburgu. Uzupełnieniem zbiorów są ciekawe pejzaże XLX-wiecznej Moskwy. Prace wspomnianych artystów są też w Galerii Trietiakowskiej (patrz S. 118-121). Muzeum Teatralne im. Bachruszyna O ??????????? ????? ????? ?. ?. ????????? Tieatralnyj muziej im. A. A. Bachruszyna Ul. Bachruszyna 31/12. Plan 7 C5. ? S53 4470. ? Pawieleckaja. ? śr.-pon. 12-19. ?0? angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). Muzeum, założone w 1894 roku przez kupca i mecenasa sztuk, Aieksieja Bachruszyna, ma jeden z najbogatszych l zbiorów pamiątek teatralnych w Rosji. Ekspozycja, urządzona na dwóch piętrach, obejmuje kostiumy i elementy scenografii, bilety teatralne, programy, afisze oraz fotografie z autografami aktorów. W podziemiach można obejrzeć wystawę dokumentującą karierę wybitnego śpiewaka operowego, Fiodora Szalapina (patrz s. 83). Do najciekawszych eksponatów należy bogato zdobiony kostium, w którym Szala-pin śpiewał tytułową rolę w operze Borys Godunow Modesta Musorgskiego. W dziale poświęconym początkom rosyjskiego teatru znajdują się lalki, makiety teatrów i modele scenografii, a także obrazy i grafiki o tematyce teatralnej. Ciekawy fragment ekspozycji dotyczy ??? wieku i Baletów Rosyjskich. Ten słynny zespół, założony w 1909 roku przez Siergieja Diagilewa, zrewolucjonizował balet. Można tu obejrzeć m.in. scenografie i kostiumy zaprojektowane przez choreografa zespołu, Michaiła Fokina, a także baletki wielkiego tancerza, Wacława Niżyńskiego. W sali poświęconej XX-wiecz-nej awangardzie teatralnej wystawiono m.in. fragmenty scenografii do przedstawień Konstantina Stanisławskiego (patrz s. 93) i Wsie-woloda Meyerholda (patrz s. 92). Kkt scenografii Michaiła Fokina, Muzeum Teatralne im. Bachruszyna Widok Kremla z nabrzeża Zofii Nabrzeże Zofii © ????????? ?????????? Sofijskaja nabierieżnaja Plan 7 A2. ? Kropotkinskaja, Borowickaja, Nowokuznieckaja. NABRZEŻE ciągnie się naprzeciwko Kremla, po drugiej stronie rzeki Moskwy, między mostami Kamiennym Wielkim a Moskworieckim Wielkim. Wzniesione zostało do obecnej wysokości juz w końcu XVIII wieku, a w 1836 roku gruntownie zmodernizowane. Można stąd podziwiać wspaniałe widoki Kremla i centrum miasta. W XIV wieku na brzegu rzeki osiedlali się nowogrodzianie, którzy wybudowali wtedy pierwszą cerkiew Św. Zofii. Świątynia stojąca dzisiaj w tym miejscu pochodzi jednak z połowy XVII wieku. Aleksander Kamiński w 1862 roku dodał do niej dzwonnicę. Budynek pod numerem 14 zaprojektował w 1893 roku Wasilij Zalesskij dla kupca handlującego cukrem. Obecnie mieści się tam ambasada brytyjska. Wnętrza gmachu są autorstwa Fiodora Schechtela (patrz s. 45). to 1 27 Poza Centrum Przedmieścia Moskwy są przeważnie dość ponure, kryją jednak zaskakująco dużo atrakcji turystycz nych, a wszystkie są w zasięgu linii metra. Na południe od miasta znajduje się kilka obronnych monasterów, zbudowanych kiedyś dla zapewnienia miastu ochrony przed Polakami i Tatarami. Najciekawszym spoś ród nich jest spokojny monaster Nowodiewiczy - XVI-wieczne sanktuarium z pięknym soborem. Warto odwiedzić również monaster Doński, a także monaster Da niłowski, który jest najstarszy w mieście. Warto Zobaczyć Fresk w soborze monasteru Nowodiewiczego Turystów w MosW: , , . piękno i różnorodn ,CZęSt° zaskakV'e nych. Parki p s,c terenów zielo- i Zwyciesr^°rkieg0' IzfflaJ,0,w° nałe mle?a Stanowia ,dosk°-tomin^t a odpoczynku, na- SSm v*T miasta 7 *ę «^ wldokl dawniej ddft0d ???\??' kwą, usytuoldaleko P°za M°S" rezydencje ne «i Podmiejskie rozległe letni WS'rÓd nich dT'e ??82??????1'??5!???8'?1,??1?" i Ostankino leJ0W: Kf kT się zespoły pałacom 8 Zachowały bytkowym wystrojem °"parkowe % ™~ Cerkwie i monasteiy Kruticki Dwór © Cerkiew Opieki Matki Boskiej Monaster Daniłowski © w Filach O Monaster Doński © Cerkiew św. Jana Wojownika © Monaster Nowodiewiczy Cerkiew św. Mikołaja s. 130-1310 w Chamownikach O Monaster Spaso-Andronikowski i Pałace :wo. 'stankinie ( Muzea; Kołom-, galerie 'e4ie ., S' 138~139® Nowa ??:«?'????? W ^*ria Trietiakowska O ????????© ParkC,0W°® ??.???%??????? W^ch>fa0 w°s?ie Centrum Wysta*oWe© Legend, nCtrze Pawilonu Włoskiego w rezydencji w Ostankinie, projekt Yincenza Brenny Cerkiew Opieki Matki Boskiej w Filach O ??????? ??????? ? ????? Cerkow'Pokrowa w Filach Ul. Nowozawodskaja 6. ? Fili. ? czw.-pon. 11-18 (V-X: tylko górna cerkiew). ? Q TA wspaniała świątynia została wzniesiona na zlecenie wuja Piotra I, księcia Lwa Naryszkina w stylu zwanym naryszkinow-skim (lub moskiewskim) barokiem (patrz s. 44). Kilkukondy-gnacyjną budowlę z cegły, zdobioną misternymi, „koronkowymi" ornamentami i białymi półkolumnami, zbudowano w latach 1690-1693 według projektu nieznanego architekta. Rosyjskie cerkwie były często dwukondygnacyjne: reprezentacyjna, nieogrzewana sala znajdowała się na górze, a mniejsza, o skromniejszym wystroju i pozbawiona okien, by łatwiej było ogrzać ją w zimie - na dole. W dolnej cerkwi organizowane są czasowe wystawy sztuki sakralnej. Schody od frontu prowadzą na taras, który okala górną cerkiew. Kiedyś była to droga uroczystych procesji. W górnej cerkwi zwraca uwagę ikonostas; autorem większości ikon był XVLTwieczny malarz Karp Zołotariew. Ciekawa jest również złocona, rzeźbiona ława Piotra I. Cerkiew Opieki Matki Boskiej w Filach, przykład moskiewskiego baroku Złocone carskie godło z wieży zegarowej Białego Domu Biały Dom O ????? ??? Biefyj dom Krasnopriesnienskaja nabierieżnaja 2. Plan 1 B5. ?] Krasnopriesnienskaja. ? dla zwiedzających. Budynek z pozłacaną wieżą zegarową i elewacjami wyłożonymi marmurem wciąż pozostaje obowiązkowym punktem programu dla turystów zainteresowanych najnowszą historią polityczną. Dawna siedziba parlamentu Federacji Rosyjskiej pierwszy raz zwróciła na siebie uwagę w 1991 roku, kiedy stała się ośrodkiem oporu przeciwko organizatorom puczu, którzy próbowali przejąć władzę w Związku Radzieckim. Internowali oni prezydenta Michaiła Gorbaczowa wypoczywającego w swojej willi nad Morzem Czarnym, dlatego stawianie oporu rebeliantom przypadło Iw udziale Borysowi Jelcynowi, prezydentowi Federacji Rosyjskiej. Cały świat przyglądał się z zapartym tchem, jak Jelcyn przekraczał pierścień czołgów otaczających Biały Dom i nikt nie ośmielił się go aresztować. Potem Jelcyn wspiął się na czołg, by oznajmić: „Możecie zbudować tron z bagnetów, ale nie będziecie długo na nim siedzieć". Pucz upadł, a zwycięstwo Jelcyna i jego zwolenników doprowadziło wkrótce do rozpadu Związku Radzieckiego i końca rządów komunistycznych. piękny Jednakże w sierp- niu 1993 roku role się odwróciły, tym razem Jelcyn i oblegał parlament. Deputowani I zamknęli się wewnątrz na znak protestu, gdy Jelcyn znienacka zawiesił działalność parlamentu w sytuacji nasilającej się opozydi ! przeciwko nowemu, prezydenckiemu projektowi 1 konstytucji. Oblężenie skończyło się po dwóch tygodniach, ostrzał z czołgów zmusił bowiem deputowanych do kapitulaq'i. Spalony budynek szybko wy- j remontowano, ale nie odzyskał on już swego dawnego znaczenia. Obecnie siedziba rosyjskiego parlamentu znajduje się przy j ulicy Ochotnyj Riad (patrz s. 86), ' a administracja prezydenta urzęduje na Kremlu (patrz s. 52-67). j Łuk Triumfalny upamiętniający klęskę Napoleona w 1812 roku Park Zwycięstwa ? ???? ?????? Park pobiedy Kutuzowskij prospiekt. ? Kutuzowskaja. Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej ? 148 5550. ] ? wt.-niedz. 10-17.0 Ej Panorama Borodińska ? 148 1967. ? sob.-czw. 10-18. ? Q W CENTRALNYM punkcie parku upamiętniającego ? zwycięstwo w II wojnie świato- I wej początkowo miał stanąć olbrzymi pomnik Matki Rosji. Po upadku komunizmu plany zmie-l nlono, a park oddano do użytkuj w 1995 roku, w 50. rocznicę zakończenia wojny. Układ parku jest regularny, I z prostymi alejami i geometrycz-1 nymi trawnikami, na których w dużych odstępach rosną drzeł wa. Główna aleja z fontannami 1 biegnie od prospektu Kutuzowa 1 do centralnie ustawionego, olbrzymiego (142 m wysokości) 1 samej ulicy srebrzy się dach Nowego Cyrku Moskiewskiego (patrzą. 190) z 1917 roku. Ma tam również siedzibę Dziecięcy Teatr Muzyczny im. Natalii Sac (patrz s. 191). Park Kultury i Wypoczynku im. Gorkiego O ???? ???????? ? ?????? ????? ?. ???????? Park kultury i otdycha imieniM. Gorkogo Uniwersytet Moskiewski, drapacz chmur w stylu tzw. stalinowskiego gotyku Wróble Wzgórza O ????????? ???? Worobjowy góry obelisku greckiej bogini zwycięstwa, Nike, zaprojektowanego przez Zuraba Cereteli. Za pomnikiem znajduje się budynek Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej, nakryty kopułą. Dioramy, makiety, mapy i broń ukazują historię II wojny światowej interpretowaną z punktu widzenia doświadczeń Rosjan. Przy centralnej alei, nieco z boku, stoi skromna cerkiew Św. Jerzego Zwycięzcy, ukończona w 1995 roku. Jest to prawdopodobnie pierwsza świątynia wybudowana w Rosji po rewolucji. Obok niej znajduje się pomnik ku czci ofiar wojny. Przy prospekcie Kutuzowa, bardziej na wschód, wznoszą się dwa duże obeliski upamiętniające wojnę 1812 roku (patrz s- 23-25). Natomiast o ocaleniu Moskwy przed Francuzami przypomina monumentalny Łuk Triumfalny. Zaprojektował go Osip Beauvais, a grapy antycznych wojowników wyrzeźbili Iwan Witali i Iwan Timofiejew. Od 1834 roku łuk stał na ulicy Twerskiej, ale rozebrano go w latach 30. XX wieku podczas Poszerzania ulicy. Rzeźby zacho-wai», a w 1968 roku łuk zrekonstruowano w nowym miejscu. Dalej, przy prospekcie Kutuzowa, w okrągłym budynku pod numerem 38, jest Wystawiona Panorama "wodiriska. To olbrzymie malo-Wldb o długości 115 m i wysokości 14 m przedstawia bitwę w°jsk rosyjskich z armią ^aPoleona pod Borodino (patrz s' 152J * 1812 roku. Namalował innram ^0urjaud dla uczczenia IUWecia bitwy. El Uniwiersitiet. *V najwyżej położonego miej- Tablica przy wejściu do parku Gorkiego sca tego zalesionego grzbie tu można podziwiać wspaniały widok Moskwy. Punkt widokowy znajduje się na ulicy Kosygina, gdzie rozkładają swoje stragany sprzedawcy pamiątek. Zgodnie z tradycją młode pary fotografują się tutaj na tle panoramy miasta. Nad wzgórzami dominuje gmach Uniwersytetu Moskiewskiego, wzniesiony w 1953 roku na zlecenie Stalina według projektu Lwa Rudniewa. Budynek ma 36 pięter i jest najwyższym z siedmiu drapaczy chmur reprezentujących tzw. stalinowski gotyk (patrz s. 45). Patrząc z punktu widokowego w lewo, można dostrzec zieloną kopułę niewielkiej cerkwi św. Trójcy (1811). Na jednym ze stoków znajdują się także dwie długie, nieco zdewastowane skocznie narciarskie. Przy prospekcie Wiernadskogo, na południowo-wschodnim skraju wzgórz stoi Pałac Młodzieży i Pracy Twórczej - kompleks pracowni Zbudowany dla Jazda na łyżwach w parku Gorkiego, popularna Komsomołu. Przy tej zimowa rozrywka Krymskij Wat 9. Plan 6 E4. ? 237 0707. [j] Park Kultury, Oktiabrskaja. ? codziennie 10-22. ? ? Najbardziej znany moskiewski park, noszący imię wybitnego pisarza, zajmuje obszar ponad 120 hektarów wzdłuż brzegów rzeki Moskwy. Gdy otwarto go w 1928 roku pod nazwą Park Kultury i Wypoczynku, w jego granicach znalazły się XVIII- wieczny park Golicyna, zaprojektowany przez Matwieja Kazakowa (patrz s. 44), ? ???--wieczne błonia. Później, w epoce sowieckiej, zamontowano tam głośniki, przez które w całym parku nadawano przemówienia komunistycznych przywódców. Obecnie do parkowych atrakcji należą: jazda konna, spacery po lesie, pływanie łódką po stawie, a w zimie jazda na łyżwach. Park uwieczniony został w początkowych scenach filmu Michaela Apteda Park Gorkiego, ale ze względu na napiętą sytuację polityczną w 1983 roku obraz kręcono w Finlandii. •*? Monaster Nowodiewiczy O ???????????? ????????? Nowodiewiczij monastyr' Jest TO jeden z najpiękniejszych obronnych monasterów tworzących półpierścień umocnień wokół Moskwy. Założył go w 1524 roku Wasyl III na pamiątkę odebrania Smoleńska z rąk Litwinów. Z tamtych czasów pochodzi jednak tylko sobór Matki Boskiej Smoleńskiej. Większość zabudowań powstała w końcu XVII wieku z inicjatywy siostry przyrodniej Piotra I, regentki Zofii. W 1689 roku Piotr odsunął Zofię od władzy i rozpoczął samodzielne rządy (patrz s. 22), a byłą regentkę wysłał do monasteru Nowodiewiczego, gdzie przebywała do końca życia. W 1812 roku oddziały Napoleona próbowały ilfifSi Trapezna . wysadzić monaster w powietrze, ale jak głosi legenda, uratowały go zakonnice, które wyczuły zapach płonących lontów. Wieża Sietuńska Cerkiew Uspieńska i przyległa do niej trapezna zostały zbudowane po 1680 roku na polecenie regentki Zofii. Cmentarz Nowodiewiczy Pochowano tu wielu znanych Rosjan. Mają tu groby dramaturg Antoni Czechow, pisarz Mikołaj Gogol, kompozytorzy Sergiusz Prokofiew, Aleksander Skriabin (patrz s. 72) i Dymitr Szostakowicz, a także śpiewak operowy Fiodor Szalapin (patrz s. 83) Jest to także miejsce wiecznego spoczynku licznych dygnitarzy wojskowych i politycznych epoki sowieckiej, m.in. byłego premiera Związku Radzieckiego, Nikity Chruszczowa (patrz s. 30). Nowodiewiczij projezd 1. ? 246 8526. ? Sportiwnaja. @ 69, 132 trzs.219).[Jśr.-pon. 10-17. X-IVi w niektóre święta państwowe. ? g tylko teren przyklasztorny. Q angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). Q ? pon.-sob. 8, 17, nieci 7,10. Cmentarz ? codziennie 10-18. ***** ii Bramna cerkiew Opieki -Matki Boskiej (Pokrowska) Nie wiadomo, kto zaprojektował tę świątynię, która powstała zapewne w drugiej połowie XVII wieku. Najciekawsze * Sobór Matki Boskiej Smoleńskiej •? Dzwonnica * Bramna cerkiew Przemienienia Pańskiego * Sobór Matki Boskiej Smoleńskiej Jest to najstarszy budynek w monasterze, wzniesiony w 1524 roku. Pięciorzędowy ikonostas, piękne freski i cebułaste kopuły pochodzą z XVII wieku. • Bramna cerkiew Przemienienia Pańskiego Tę wspaniałą barokową świątynię wieńczy pięć złoconych hełmów z krzyżami. Od 1688 roku stoi ona nad główną bramą monasteru. Pałac Łopuchiny Zbudowano go u> łatach 1687-1689. Po śmierci Piotra I w 1725 roku jego pierwsza żona, Eudoksja Łopuchina, przeniosła się tutaj z monasteru Suzdałskie- go, gdzie została zesłana przez cara, znudzonego jej osobą. Wieże i cerkwie monasteru Nowodiewiczego, widok od północy p> Muzeum Tołstoja O ?????-??????? ?. ?. ???????? Muziej-usadba L. N. Totstogo Ul. Lwa Tolstogo 21. Plan 6 D4. ? 246 9444. ? Park Kultury. ?IV-IX: wt.-niedz. 10-17; ?-???: wt.-niedz. 10-15.30. ? pi Q angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). W TYM nastrojowym, drewnianym domu wszędzie odczuwa się obecność jednego z największych rosyjskich powieściopisarzy. To właśnie tutaj Lew Tołstoj (1828- 1910) spędzał zimy 1882-1901 razem z chorą żoną, Zofią Andriejewną, i dziewięciorgiem dzieci. Latem rodzina przenosiła się do rodzinnego majątku Tołstoja wjasnej Polanie (patrzs. 161), 180 kilometrów od Moskwy. Moskiewski dom pisarza przekształcono w muzeum w 1921 roku na polecenie Lenina. W większości pomieszczeń zachowano oryginalny wystrój z czasów Tołstoja. W jadalni na parterze stoi zawsze nakryty duży stół. Wieczorny posiłek u Tołstojów rozpoczynał się dokładnie o 18, co oznajmiała kukułka z zegara ściennego. Do jadalni przylega narożny pokój, w którym starsi synowie pisarza, Siergiej, Ilja i Lew, grywali w bilard. W domu panuje atmosfera spokojnego, uporządkowanego życia rodzinnego, ale Tołstoj i jego żona często toczyli ostre spory. Dotyczyły one przede wszystkim problemu rezygnacji Lew Tołstoj Zanim Tołstoj skończył 50 lat, był już pisarzem o międzynarodowej sławie, autorem dwóch arcydzieł - Wojny i pokoju (1865-1869) i Anny Kareniny (1875-1877). Potem w dalszym ciągu pisał powieści, ale z niechęcią odnosił się do swoich wcześniejszych dzieł i świata, o którym pisał. Skupił się na bardzo indywidualnie pojętym chrześcijańskim humanizmie. Doktryna ta w jego interpretacji zakładała odrzucenie przemocy, wegetarianizm i całkowitą abstynencję seksualną. Z tego okresu pochodzą opowiadania Śmierć Iwana Iljicza i Sonata Kreutzerowska, a także ostatnia powieść, Zmartwychwstanie, w której pisarz tak daleko odszedł od dogmatów prawosławia, że w 1901 roku ekskomu- nikowal go Święty Synod. W tym samym roku Tołstoj przeniósł się z Moskwy do Jasnej Polany, gdzie bez reszty oddał się mistycyzmowi i nauczaniu wieśniaków w swoim majątku. Biurko w gabinecie Tołstoja, gdzie powstała jego ostatnia powieść, Zmartwychwstanie Jadalnia w domu Tołstoja z portretem jego ukochanej córki, Marii z luksusu na rzecz życia w jak najskromniejszych warunkach, czego domagał się pisarz. Małżonkowie pogodzili się na krótko, gdy ich ukochany syn Wania zmarł na szkarlatynę w wieku siedmiu lat. W małej sypialni przy spiżarni można obejrzeć wysokie krzesło chłopczyka, jego konia na biegunach i książki. Sypialnia drugiej córki Tołstoja, Tatiany, jest pełna ozdób i bibelotów. Tatiana była utalentowaną malarką, o czym świadczą jej szkice i obrazy wiszące na ścianach. Schody na piętro prowadzą prosto do obszernego salonu, w którym często przyjmowano gości. Bywali tam młody Siergiej Rachmaninow akompaniujący na fortepianie śpiewakowi Fiodorowi Szalapinowi (patrzs. 83), malarz Ilja Riepin, autor portretu Tatiany wiszącego obecnie w narożnym pokoju, krytyk muzyczny Włodzimierz Stasow i pisarz Maksym Gorki (patrzs. 95), z którym Tołstoj grywał w szachy. Wystrój pokoju dziennego znajdującego się obok zaprojektowała sama Zofia Andriejewną. Sypialnia ukochanej córki Tołstoja, Marii, ma bardzo proste wyposażenie, co świadczy o zrozumieniu dziewczynki dla ideałów ojca i jego sposobu życia. W końcu korytarza biegnącego od schodów jest przestronny gabinet z widokiem na ogród. Pokój ten z meblami obitymi czarną skórą świadczy o upodobaniu pisarza do prostoty. Na masywnym biurku oświetlanym świecami powstało Zmartwychwstanie. Tołstoj nie lubił się przyznawać do krótkowzroczności, wolał więc skrócić nogi krzesła, żeby jego oczy znajdowały się bliżej papieru na biurku. W przyległej pralni zachowały się ciężarki i rower, które dowodzą, że Tołstoj dbał o kondycję fizyczną. Można też obejrzeć narzędzia, którymi posługiwał się, uprawiając swoje hobby - szewstwo, a także kilka par zrobionych przez niego butów. Schody kuchenne prowadzą do ogrodu dostępnego tylko dla wycieczek z przewodnikiem. Wnętrze cerkwi Św. Mikołaja w Chamownikach Cerkiew św. Mikołaja w Chamownikach O ??????? ?????? ? ?????????? Cerkow' Nikoty w Chamownikach Ul. Lwa Tolstogo 2. Plan 6 D4. ? Park Kultury. ? czw.-wi 11-17.30.0 0 Cerkiew, dedykowana patronowi tkaczy, marynarzy i rolników, ufundowana została w 1679 roku przez miejscowych tkaczy. Chcieli oni zbudować wspanialszą świątynię niż cerkiew Zmartwychwstania w Kadaszach, wystawiona przez rywalizujących z nimi tkaczy z drugiego brzegu rzeki. Tołstoj z rodziną bywał w tej świątyni na nabożeństwach, póki drogi Kościoła i pisarza nie rozeszły się. Cerkiew była czynna nawet w epoce komunistycznej. Z daleka widać jej pięć złoconych kopuł. Fasadę zdobią rzędy jaskrawych, zielono-pomarań-czowych kokoszników oraz płytki ceramiczne tworzące wzór podobny do splotu tkackiego. We wnętrzu, w ikonostasie znajduje się m.in. XVII-wieczna ikona św. Mikołaja. Osobno umieszczono cudowną ikonę Matki Boskiej Wspomożycielki Grzesznych. Nowa Galeria Trietiakowska O ????????????? ??????? Trietjakowskaja galerieja Cerki. wrktew św. Mikołaja w Chamowni ? ?? złoconymi kopułami Krymskij Wal 10. Plan 6 F3. ? 238 1378. ? ???? Kultury, Oktiabrskaja. ? wt.- niedz. 10-20. ? 0 Q angielski. Wielki, biały, prosty budynek jest oddziałem Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 118-121). Zgromadzono tu zbiory sztuki od czasów rewolucji do współczesności. Większość płócien reprezentuje oficjalny nurt, zwany realizmem socjalistycznym, ograniczony ciasnymi ramami wyznaczonymi przez Stalina (patrzs. 27) w latach 30. Nurt ten zainspirowany był ideologią pieriedwiż-ników, którzy w latach 60. XIX wieku przyjęli zasadę, że sztuka pełni przede wszystkim funkcję społeczną, choć przywiązywali też wagę do wartości estetycznych (patrz s. 120). Agresywna sztuka epoki komunizmu służyła jednak wyłącznie interesom państwa, przedstawiając dążenia i osiągnięcia społeczeństwa. Wymowne są tytuły dzieł z tamtych czasów: Zycie staje się lepsze, Budowa nowych fabryk, Niezapomniane spotkanie (Stalina i oczarowanej tym faktem młodej kobiety). Uwieczniono również radzieckie osiągnięcia technologiczne w takich obrazach, jak np. Pierwszy rosyjski statek powietrzny. Wielu zwiedzających za ciekawsze uzna z pewnością dzieła modernistyczne, rozpoczynające tę ekspozycję. Są tam obrazy twórców jeszcze do niedawna wyklętych, np. Czarny kwadrat Kazimierza Malewicza i prace konstrukty-wistów - Aleksandra Rodczenki oraz braci Stienbiergów - Grigorija i Wasilija. Na zewnątrz, na nabrzeżu rzeki Moskwy znajduje się cmentarzysko pomników usuniętych z różnych punktów miasta u schyłku epoki sowieckiej. Prym wiedzie olbrzymi posąg byłego komendanta tajnej policji, Feliksa Dzierżyńskiego, przeniesiony tutaj w 1991 roku z placu Łubianka (patrzs. 112). Z cmentarzyska widoczny jest wielki pomnik Piotra I autorstwa Zuraba Cereteli, ukończony w 1997 roku. Wielki pomnik Piotra I (1997), widok z Cmentarzyska Obalonych Pomników Charakterystyczna, kolorowa cerkiew św. Jana Wojownik Cerkiew św. Jana Wojownika © ??????? ?????? ????? Cerkow' Ioanna Woina Ul. Bolszaja Jakimanka 46. Plan 6 F4. ? 238 2056. ? Oktiabrskaja. 0 Projekt TEJ cerkwi, przypisywany Iwanowi Zarudne-mu, zatwierdził podobno sam Piotr I (patrz s. 22). Budowa prowadzona była w latach 1709-1713 i zaowocowała pięknym przykładem baroku, stylu, który zaczął rozkwitać w Petersburgu, nowej stolicy Rosji. Najbardziej charakterystycznym elementem świątyni jest ośmioboczna wieża z ozdobną balustradą i kolorowymi płytkami ceramicznymi, tworzącymi dynamiczny wzór geometryczny. Jest to jedna z nielicznych cerkwi, które pozostały otwarte po rewolucji, dla bezpieczeństwa przeniesiono więc do niej wiele zabytków sztuki sakralnej i wciąż można je tu oglądać. Należy do nich XVII--wieczna ikona Zbawiciela, która wisiała na wieży Spasskiej (patrz s. 66), gdy było to główne wejście na Kreml. Po drugiej stronie ulicy znajduje się dom Igumnowa zbudowany w 1893 roku przez Nikołaja Pozdiejewa dla bogatego kupca. Jest to typowy przykład fantazyjnej architektury rosyjskiego stylu narodowego (patrz s. 45). W gmachu mieści się obecnie ambasada francuska. Monaster Doński ? ??????? ????????? Donskoj monastyr' Donskaja płoszczad' 1. ? 9521646. ?] Szabolowskaja. ? codziennie 7-19.0 tyko teren przyklasztorny. Monaster założył w 1593 roku Borys Godunow dla uczczenia ikony Matki Boskiej Dońskiej, która według legendy dwukrotnie ocaliła moskwian przed Tatarami. Za pierwszym razem książę Dymitr Doński miał ją ze sobą podczas bitwy na Kulikowym Polu (patrz s. 155) w 1380 roku. Potem, w 1591 roku, towarzyszyła oddziałom Borysa Godunowa podczas wyprawy przeciwko wTojskom chana Gazi Gereja, które wycofały się po drobnych potyczkach. Półksiężyce pod złotymi krzyżami wieńczącymi liczne kopuły monasteru symbolizują klęskę islamu. Skromne piękno pierwotnych zabudowań monasteru widoczne jest na przykładzie starego soboru ozdobionego kokosznikami i zwieńczonego j niebieską kopułą (patrz s. 44) j Pochowano tam dwóch prawosławnych dostojników: arcybiskupa Amwrozija, zabitej przez tłum podczas zamieszek I w okresie zarazy w 1771 roku i patriarchę Tichona, którego ' bolszewik, iK.lęziji po rewolucji W końcu XVII wieku wzrosło! znaczenie monasteru pod opiekał regentki Zofii i jej kochanka, 1 księcia Wasilija Golicyna. Dobudowano wtedy nowy sobór i umocniono mury. Nową świątynię (1684-1698), wysoki ceglany budynek z pięcioma kopułami, wzniesiono w stylu zwanym moskiewskim barokiem. We ] wnętrzu zachowały się freski wykonane w latach 1782-1785 przez Włocha Antonia Claudia i wspaniały siedmiorzędowy J ikonostas. Ikona Matki Boskiej Dońskiej znajduje się obecnie w Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 118-121), ale w starym soborze można obejrzeć jej kopię. XVTI-wieczny nowy sobór w monasterze Dońskim Monaster Daniłowski © ??????????? ????????? Daniłowskij monastyr' Danitowskij Wał 22. Q 958 0502. ? Tulskaja. ? codziennie 7-20. @ 0 Jest ?? najstarszy moskiewski monaster, założony przez księcia Daniiła w latach 1298-1300. Po rewoluq'i służył : jako fabryka i dom poprawczy, a w 1988 roku stał się siedzib władz rosyjskiego Kościoła prawosławnego, którego pomieszczenia administracyjne Rosyjski Kościół Prawosławny Chrześcijaństwo ogłoszono w Rosji religią panującą w 988 roku, gdy Włodzimierz I (patrz s. 17) pojął za żonę siostrę cesarza bizantyjskiego i przyjął chrzest w obrządku wschodnim. W XIII wieku monastery stary się ośrodkami oporu przeciw najazdom Tatarów. Potem, aż do rewolucji, Kościół zawsze odgrywał dużą rolę w życiu Rosjan, po rozpadzie Związku Radzieckiego odzyskał swe znaczenie, a w 1992 roku Borys Jelcyn był pierwszym od 1917 roku rosyjskim przywódcą, który wziął udział w nabożeństwie. ulokowano w nowszych zabudowaniach monasteru. Cerkiew Siedmiu Soborów Powszechnych, zwieńczona zieloną kopułą, jest najstarszą z trzech świątyń w murach monasteru. Zbudował ją w XVI wieku Iwan Groźny. Ikonostas zachowany w górnej cerkwi pochodzi z XVII wieku, ale ikony są współczesne. w' centrum zabudowań monasteru stoi żółty sobór św. Trójcy, zaprojektowany przez Osipa Beauvais (patrz s. 45) w 1833 roku i wybudowany pięć lat później. Różową dzwonnicę w północnej części murów wraz z cerkwią bramną św. Szymona Słup-nika wzniesiono w latach 1730-1732, ale zburzono w latach 20. XX wieku. Dzwony sprzedano Uniwersytetowi Harvarda, teraz jednak zawieszono je ponownie na odbudowanej dzwonnicy. Kołomieńskie © Patrz s. 138-139. Carycyno © ???????? ???????? Ul. Dolskaja 1 ? 3210743. U] Oriechowo, Carycyno. ? śr.-pt. 11-18, sob.-niedz. 10-18 (?-???: 10-16). ??0? Katarzyna Wielka (patrz s. 23) kupiła ten majątek w 1775 roku i zmieniła jego nazwę z Czornej Griazi (Czarnego Błota) na Carycyno. Jednocześnie poleciła jednemu ze swoich najzdolniejszych architektów, Wasilijowi Bażenowowi, zaprojektowanie i zbudowanie pałacu carskiego, który mógłby rywalizować z petersburskimi rezydencjami. Bażenow wykonał oryginalny, zatwierdzony przez Katarzynę projekt zespołu pałacowego, w którym połączył elementy ba- Jedna z bram w Carycynie, koniec XVHI wieku - rokowe, gotyckie, a nawet mauretańskie. W 1785 roku carowa przeprowadziła wizytację budowy i mimo zaawansowania prac wyraziła duże niezadowolenie z ich kierunku. Młodszemu koledze Bażenowa, Matwiejowi Kazakowowi (patrz s. 44-45), polecono przebudować pałac, ale po dalszych dziesięciu latach zabrakło pieniędzy na ukończenie realizacji. Obecnie Carycyno słynie z malowniczych stawów i pięknych tras spacerowych w lesie. Niektóre miny odrestaurowano, ale opuszczone pozostałości pałacu mają urok, jakiego ukończona budowla mogłaby nigdy nie zyskać. Chociaż mury Wielkiego Pałacu autorstwa Ka-zakowa są najpotężniejszą budowlą w całym majątku, duże wrażenie wywołują także niektóre mniejsze prace Bażenowa. Turyści mogą obejrzeć bramę z gotyckimi wieżyczkami oraz ostrołukowymi oknami, Wzorzysty Most i ozdobny, piętrowy budynek opery, jeden z niewielu zaakceptowanych przez Katarzynę. Brama Chlebowa z ostrym, zębiastym łukiem prowadzi do kuchni, natomiast Oktahedron zbudowano jako mieszkania dla służby. W XIX wieku dobudowano, a niedawno odrestaurowano cerkiew św. Mikołaja, nakrytą białą kopułą. W małym muzeum na terenie majątku można obejrzeć ikony, porcelanę, szkło oraz kilka wielkanocnych jaj Fabergć, a także pejzaże i makiety. Jednorazowo pokazuje się jednak tylko niewielką część przedmiotów przechowywanych w pałacowych piwnicach. w cerkwi Siedmiu Soborów Powszechnych, monaster Daniłowski Kołomieńskie © ??????????? Kołomienskoje Najstarsze wzmianki o wsi Kołomieńskie zachowały się w testamencie Iwana I (patrz s. 18), spisanym w 1339 roku. Już w XVI wieku był to ulubiony majątek carów. Najstarszym istniejącym obecnie budynkiem jest cerkiew Wniebowstąpienia z 1532 roku. W latach 1667-1671 zbudowano drewniany paląc dla cara Aleksego Michajlowicza (patrz s. 19), został on jednak zburzony w XVIII wieku. Po rewolucji park zamieniono na skansen, do którego przenoszono zabytkowe budowle z całej Rosji, np. chatę Piotra I z Archangielska. W budynku bramnym również znajduje się muzeum. Wśród eksponatów są tu m.in. makieta pałacu cara Aleksego i wyroby rosyjskiego rzemiosła, w tym malowane g| płytki ceramiczne i rzeźby w drewnie. Sokola Wieża, zbudowana w 1627 roku, pełniła funka wieży ciśnień. • Cerkiew Wniebowstąpienia (Wozniesienija) Świątynię tę wzniósł Wasyl III w 1532 roku dla uczczenia narodzin syna Iwana (później Groźnego). Charakterystycznym elementem jest wieża z dachem namiotowym, jedna z pierwszych kamiennych budowli w Rosji. Makieta Drewnianego Pałacu Okres największego rozkwitu Kotomieńskiego przypadł na czasy panowania cara Aleksego Michajlowicza, ojca Piotra I. W centrum majątku zbudował on wspaniały drewniany pałac z fantazyjnymi dachami, cebulastymi kopułami bogatą dekoracją rzeźbiarską. Zagraniczni dyplomaci opisywali to miejsce jako ósmy cud świata. Pałac zburzono w 1768 roku z rozkazu Katarzyny Wielkiej. Na szczęście kazała ona wcześniej sporządzić makietę, którą teraz można obejrzeć w miejscowym muzeum. Cerkiew św. Jana rhrzcicielawDjakowie Y"atynia zbudowana na Zudnie od Kołomieńskie-™ oopowstała z rozkazu iwana Groźnego dla .,czczenia jego wstąpienia na tron w1547 roku. Cerkiew św. Jana Chrzciciela Enfo Prospiekt Andropowa 39. ? 112 8174. ? Kotomienskaja (patrz s. 219). Muzeum w budynku bramnym i cerkwie ? wt.-niedz. 10-17. ? Q angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). ? ? ? Park ? codziennie całą dobę. @ Drewniana wieża bramna przywieziona została do Kołomień-skiego w 1932 roku z monastera św. Mikołaja w Karelii.Pochodzi z 1692 roku, a do jej konstrukcji nie użyto ani jednego gwoździa. Oddział muzeum Pawilon jest jedyną pozostałością pałacu Aleksandra I z 1825 roku. Cerkiew św. Jerzego (Gieorgijewska) Kiedyś stała w tym miejscu XVI-wieczna świątynia, jednak pozostała z niej tylko dzwonnica. Budynek bramny był oficjalnym wejściem I do pałacu Aleksego, j W komnatach po obu I stronach bramy mieści I się teraz muzeune Najciekawsze * Cerkiew Wniebowstąpienia ?? Cerkiew Matki Boskiej Kazańskiej Chata Piotra I Tę prostą chatę z drewnianych bali zbudowano dla Piotra Iw 1702 roku, gdy car odwiedził Archan-gielsk (miejscowość na północy Rosji). Przywieziono ją do Kotomieńskiego w 1934 roku, a następnie odtworzono całe wnętrze złożone z czterech pomieszczeń. Baszta Bracka (Bratskij Ostróg) Te wiekowe dęby podobno posadził sam Piotr I. Na głazie Borysa (XII wiek) widnieje inskrypcja „Silny, dzielny, święty Borys". Brama Spasska stanowi główne wejście do całego zespołu. * Cerkiew Matki Boskiej Kazańskiej Zbudowano ją w 1650 roku dla cara Aleksego. Jest to wczesny, lecz bardzo piękny przykład moskiewskiego baroku (patrz s. 44). Obecnie znów odbywają się w niej nabożeństwa. W środku znajduje się m.in. kopia ikony Matki Boskiej Kazańskiej, która- według legendy - pomogła Rosji w walce z polskimi najeźdźcami w 1612 roku. Kruticki Dwór O ????????? ???????? Krutickoje podworje Krutickaja ulica 11. Plan 8 E5. ? 276 9256. ? Proletarskaja. Teren Dworu ? codziennie 8-20. g METROPOLITA pierwotnie rezydował na Kremlu, ale gdy w XVI wieku głową Kościoła prawosławnego został patriarcha (patrz s. 56), przeniósł się do Krutickiego Dworu. Dwór zawdzięcza swoją nazwę rosyjskiemu przymiotnikowi „krutoj" (stromy), odnoszącemu się do pobliskiego brzegu rzeki Moskwy. Barokowe budynki, które zachowały się do dzisiaj, są remontowane. Dominuje nad nimi masywny sobór Uspienski z 1685 roku, zbudowany w całości z cegły, łącznie z kopulami. Kryta galeria łączy cerkiew z pałacem metropolity. Po drodze przejście biegnie nad bramą, przez nadbudowany na niej mały pawilon, tzw. terem. Galerię i pawilon zaprojektował Osip Starcew, znany w Rosji w końcu XVII wieku twórca budowli sakralnych. Północną fasadę tereniu zdobią okna z misternie rzeźbionymi obramieniami i turkusowe płytki ceramiczne z żółtymi motywami kwiatowymi. Paląc metropolity jest okazałym, choć znacznie skromniejszym ceglanym budynkiem z kominami w kształcie ostrosłupów i oryginalną klatką schodową z tyłu. W początku XIX wieku zabudowania dworu zaczęły popadać w ruinę. Od tej pory służyły jako koszary, więzienie, a po rewolucji jako hotel robotniczy. Drewniane baraki mieszkalne robotników przetrwały zresztą do dziś. Obecnie ma tutaj swoją siedzibę ruch młodych Kościoła prawosławnego. Kuskowo © Patrz s. 142-143. Monaster Spaso--Andronikowski © ?????-?????????????? ????????? Spaso-Andronikowskij monastyr' Androniewskaja ptoszczad' 10. Plan 8 F2. ? Ptoszczad' lljicza. ? czw.-wt. 11-18. Muzeum ? 278 1467. ? pi 0 (po wcześniejszym zgłoszeniu). Kiedy w 1360 roku metropolita Aleksiej wracał z Konstantynopola, przeżył burzę na morzu. Jako wotum za ocalenie ufundował monaster Spasski na brzegu rzeki Jauzy. Na pierwszego opata i nadzorcę prac budowlanych wyznaczył mnicha Andronikusa. Najbardziej znanym zakonnikiem monasteru był Andriej Rublow, najwybitniejszy rosyjski malarz ikon (patrz s. 61). Prawdopodobnie tutaj zmarł i zastał pochowany około 1430 roku, ale miejsce jego spoczynku jest nieznane. Malarza upamiętnia Muzeum Sztuki Staroruskiej im. Andrieja Rublowa znajdujące się w monasterze. Ikona św. Jana Chrzciciela, XV wiek Brama Krutickiego Dworu łącząca sobór z pałacem metropolity Sobór Spasski z charakterystycznymi ko kusznikami Wprawdzie nie ma w nim ikon będących dziełami samego Rublowa, są jednak ich znakomite kopie, a także ikony współczes-nych mu twórców. Oryginalne prace Rublowa można obejrzeć w Galerii Trietiakowskiej (patrz j s. 118-121). Zbiory muzealne zostały rozmieszczone w dwóch : budynkach. XVI-wrieczny dom opata, zdobiony płytkami ceramicz- I nymi, znajduje się 1 po prawej stronie oaj głównego wejścia. 1 Pokazano tam dzieła sztuki zdobniczej z ??-?? wieku. W barokowej cerkwł Michała Archanioła, 1 zbudowanej w latach 1691-1694, znajduje się wystaw™ rosyjskiej sztuki XIII-XVII wieku. Do najciekawszych eksponatów należą XVII-wieczna ikona Matki Boskiej Tychwińskiej, pochodząca z monasteru Dońskiego (????? s. 136), ona obrazy ilustrujące j życie św. Mikołaja z Zarajska, jednego z rosyjskich świętych. X\'III-wieczny budynek klasztorny z celami zakonników, który w przyszłości powiększy przestrzeń ekspozycyjną, jest i obecnie remontowany. Sobór Spasski zwieńczony pojedynczą kopułą zbudowano i w 1390 roku lub w latach 1425-1427. Jeśli pierwsza z tyd dat okazałaby się prawdziwa, byłaby to najstarsza świątynia Moskwy. Jej wnętrze zdobiły freski Rublowa, ale zachowały s tylko ich drobne fragmenty we wnękach okiennych przy ołtarzu! park Izmajłowo © ???? ????????? park Izmajlowo Narodnij prospiekt 17. ? ?66 7S09. m Izmajtowskij Park, Szosse Entuziastow. ? całą dobę. 0 ???? ten, należący do największych w Europie, zajmuje powierzchnię 12 km2. Na jego terenie znajdują się urządzenia sportowe, dziecięce place zabaw, kawiarnie, a także muszla koncertowa, sławny pchli larg (patrz s. 185), sobór i malownicze pozostałości jednego z wiejskich majątków cara. Izmajlowo przeszło w ręce rodziny Romanowów w XVI wieku i stało się jednym z ulubionych terenów łowieckich. W1663 roku car Aleksy (patrz s. 19) zbudował tu obszerny drewniany pałac, a majątek stał się miejscem jego eksperymentów w zakresie hodowli zwierząt, uprawy roślin i produkcji manufakturowej. Piotr I spędził w Izmajłowie beztroskie dzieciństwo, odizolowany od dworskich intryg. Tu narodziła się jego fascynacja morzem, która przetrwała całe życie. Na miejscowym stawie Piotr uczył się pływać starą łodzią żaglową, nazwaną potem „dziadkiem rosyjskiej floty". Drewniany paląc dawno już nie istnieje. Zburzono go na polecenie Katarzyny Wielkiej w 1767 roku. Jednakże około 500 metrów na wschód od stacji metra Izmajłowskij Park, na wyspie, w pobliżu stadionu przetrwały miny innych zabudowań. Wyspa znajduje się na jednym z istniejących niegdyś 37 stawów, które założył car Aleksy do ho- XVn-wieczny sobór Opieki Matki Boskiej, park Izmajłowo caró»lHadowa bra MCEWJg Iwanowo ISTRA ?& LSKOJE } Autostrada Droga główna :zr Inne drogi ?? Droga widokowa <-++?* Linia kolejowa Rzeka ^t. Punkt widokowy Mińsk Kijów HI CZECHoM WOMODJE. 4107 Kijów Wabto Zobaczyć Cerkiew Ducha Świętego z niebieską kopułą i cerkiew Przy Studni w ławrze Troicko-Siergijewskiej Archangielskoje 0 Borodino O Jasna Polana O Ławra Troicko-Siergijewska s. 156-159% Muzeum Czajkowskiego O Muzeum w Abramcewie O Pieriesławl-Zalesskij O Suzdal 0 Włodzimierz nad Klaźmą (Władymir) O ? yn ODZIMIERZ Murom 4 SKIJ P106 pi 05 ÓWJCY h Sobór Uspienski, najsławniejszy zabytek Włodzimierza nad klaźmą Jak Dojechać Niektóre obiekty pokazane na mapie, np. Pieriesławl--Zalesskij, można zwiedzić w ciągu jednego dnia, ale wycieczki do Suzdalu, Włodzimierza nad Klaźmą lub Jasnej Polany zajmą przynajmniej dwa dni. Transport publiczny oferuje połączenia koleją ? autobusami (patrz s. 219), ale kłopoty finansowe spowodowały ograniczenie liczby kursów. Bardziej przedsiębiorczy turyści mogą próbować jazdy samochodem, lecz i z tym wiążą się określone problemy (patrz s. 218). Dobrym sposobem zwiedzania podmoskiewskich zabytków są zorganizowane wycieczki (patrz s. 198). Południowa fasada klasycystycznego pałacu w Archangielskoje Archangielskoje O ????????????? Archangielskoje 20 km na zach. od Moskwy. [| 560 2231. [J] Tuszynskaja, potem autobusem (patrz s. 219). ? wt.-niedz. 10-18. ? 0 tyko teren majątku. Większość budynków tego zespołu powstała w XVIII i MX wieku. Wcześniejsza jest tylko cerkiew Michała Archanioła (1667), od której pochodzi nazwa miejsca. Rodzina Golicynów nabyła ten majątek w 1703 roku. W latach 80. XVIII wieku książę Mikołaj Golicyn rozpoczął rozbudowę dużej rezydencji. U francuskiego architekta Charle-sa de Gueme zamówił projekt nowego pałacu. Zbudowano go z drewna, ale ściany otynkowano tak, żeby wyglądały jak murowane. Po śmierci Golicyna w 1809 roku rezydencję kupił książę Nikołaj Jusupow, który dodał następne klasycystyczne budynki. Po niedawnej restauracji Kopuła w mauzoleum Jusupowów, zbudowanym w latach 1910-1916, Archangielskoje we wnętrzach pałacu znów znalazły się kosztowne meble, tkaniny i antyki oraz cenna kolekcja dzieł sztuki. W XVIII wieku w Archangielskoje założono ogród francuski. Zdobią go rozmaite pawilony, m.fn. malutki pałacyk Kaprys zbudowany w 1819 roku i przeznaczony na kameralne przyjęcia. W latach 1910-1916 powstało mauzoleum rodziny Jusupowów, ale z powodu wybuchu rewolucji nigdy nie zostało wykorzystane. Borodino O ???????? Borodino 130km napłd. wsch. od Moskwy. ? S238 51057. @ Możajsk albo Borodino, potem autobusem (patrz s. 219). ? wt.-niedz. 9-18. ? 0 en POD BORODINO 7 września 1812 roku rozegrała się jedna z najbardziej krwawych bitew ??? wieku. Przez ponad 15 godzin wojska Napoleona Bonapartego walczyły z rosyjskimi oddziałami feldmarszałka Michaiła Kutuzowa. Ocenia się, że zginęło wówczas 40 000 Rosjan i 30 000 Francuzów. Napoleon uznał potem, że była to najstraszniejsza ze stoczonych przez, niego batalii. Twierdził jednocześnie, że pokonał wojska rosyjskie, które wycofały się w kierunku Moskwy. Potomni przyznali jednak zwycięstwo właśnie jego wrogom. Francuzi ruszyli spod Borodino w pościg za Rosjanami, ale gdy wkroczyli do Moskwy, zastali całe miasto wyludnione, łącznie z Kremlem. Wkrótce wielki pożar (patrz s. 24-25) Moskwy zmusił Napoleona do odwrotu. Powierzchnia pola bitwy pod Borodino wynosi ponad 100 km2, ale najciekawsze dla turystów miejsca są łatwo dostępne. Muzeum, które znajduje się kilometr na południe od wsi Borodino, dokumentuje przebieg starcia za pomocą makiet i podświetlanej mapy. Na dawnym polu bitwy wzniesiono ponad 30 pomników. Wybitny rosyjski generał, książę Piotr Bagration, który zginął podczas walki, został pochowany u stóp kolumny upamiętniającej ofiary bitwy, na Pomnik ofiart» wschód od muzeum. Pod Bot W pobliżu jest też dawny zajazd, w którym zatrzymał się Lew Tołstoj, gdy zbierał materiały do powieści Wojna i pokój. Obecnie mieści się tam muzeum. Niewielka cerkiew Spasska zbudowana w 1822 roku w stylu empire była pierwszym pomnikiem, jaki powstał na polu bitwy. Co roku 7 września odbywa się wielki spektakl, w czasie którego odtwarzany jest przebieg walki. jyluzeum Czajkowskiego O ???-????? ?. ?. ??????????? Dom-muziej ? l Czajkowskogo 90 km na pin. wsch. od Moskwy. L)|. Czajkowskaja 48, Klin. ? 539 8196. EJ Klin (patrz s. 219). ????.9-17.?& W maju 1892 roku Piotr Czajkowski napisał w liście do brata Antoniego: „Wynająłem dom w Klinie. Cóż to za ulga wiedzieć, że nikt nie przyjdzie i nie przeszkodzi mi ani w pracy, ani w lekturze czy spacerze". Poprzednie pobyty we wsi Frolow-skoje, niedaleko Klinu, zainspirował)' artystę do stworzenia wspaniałych dzieł, w tym baletów Śpiąca królewna i Dziadek do orzechów oraz opery Dama pikowa, opartej na noweli Puszkina (patrz s. 73). Czajkowski przebywał w Klinie tylko kilka miesięcy, zmarł bowiem w następnym, 1893 roku. Rok później jego młodszy brat, Modest, udostępnił majątek zwiedzającym. Salon z fortepianem Czajkowskiego w Klinie Drewniany dom Czajkowskiego w Klinie, sytuowany w spokojnym, wiejskim otoczeniu Parter drewnianego domu, zajmowany niegdyś przez Aleksieja Safronowa, służącego Czajkowskiego, jest niedostępny dla turystów. Na piętrze w przestronnym salonie na ścianach wiszą zdjęcia rodziny kompozytora, kolegów ze studiów prawniczych i przyjaciół muzyków. Fortepian pośrodku pokoju to dar od rosyjskiej firmy Becker. Chociaż. Czajkowski był wyśmienitym pianistą, nigdy nie dawał publicznych koncertów, ale w dniu urodzin artysty, 7 maja, w tym właśnie salonie ma recital zwycięzca Międzynarodowego Konkursu Muzycznego im. Piotra Czajkowskiego. Czajkowski zbierał pamiątki. Na półce za fortepianem stoi kałamarz w kształcie Statuy Wolności, przywieziony z triumfalnego tournee po Stanach Zjednoczonych w 1891 roku, które odbył jako dyrygent. Sypialnia jest oddzielona od salonu draperią. W tym przytulnym pokoju można obejrzeć malutkie kapcie kompozytora i piękną narzutę na łóżko, wykonaną przez jego bratanicę. Przy stole, obok okna Czajkowski kończył VI Symfonię zwaną Patetyczną. Dla zwiedzających otwarte są również biblioteka, wyłożona boazerią, oraz gabinet, w którym pracował Modest Czajkowski zatrudniony jako archiwista w Klinie aż do śmierci (1916). W sali poświęconej Czajkowskiemu znajdują się przedmioty należące do kompozytora, m.in. cylinder, rękawiczki i strój wizytowy. Przed śniadaniem i po obiedzie Czajkowski miał zwyczaj spacerować po ogrodzie. Wciąż rosną tam jego ulubione kwiaty, konwalie. W sali koncertowej zbudowanej na terenie rezydencji przez cały rok odbywają się koncerty. Piotr Czajkowski Ten światowej sławy kompozytor rosyjski urodził się w 1840 roku. Po ukończeniu prawa podjął studia muzyczne * Petersburgu. W 1866 roku jeden z profesorów pomógł młodemu kompozytorowi otrzymać posadę w Konserwatorium Moskiewskim (patrz s. 94), gdzie Czajkowski wykładał przez następne 12 lat. w tym okresie powstały jego pierwsze symfonie i balet jezioro «będzie (1S76). W 1877 roku ożenił się ze studentką konserwatorium, licząc na stłumienie swoich homoseksualnych skłonności. Małżeństwo okazało się Pomnik Piotra Czajkowskiego przed Moskiewskim Konserwatorium jednak nieszczęśliwe i krótkotrwałe. W latach 80. Czajkowski wiele komponował, ukończył m.in. balet Śpiąca królewna (1889) i uwerturę Rok 1812 (1880). W 1892 roku przeprowadził się do miejscowości Klin pod Moskwą. Zmarł na cholerę w listopadzie 1893 roku w Petersburgu, w czasie przygotowań do premiery swego ostatniego dzieła, VI Symfonii. Przypuszcza się, że Czajkowski świadomie wypił zakażoną wodę i w ten sposób popełnił samobójstwo, gdy ujawniono jego homoseksualny związek z młodym arystokratą. Ikonostas w cerkwi Zbawiciela, Abramcewo Muzeum w Abramcewie O ?????-??????? ????????? Muziej-usadba Abramcewo 60 km na ptn. wsch. od Moskwy. ? 254 32470. @ Chotkowa lub Siergijew Posad, potem autobusem (patrz s. 219). ? śr.-niedz. 10-17. ? 0 ? angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). W DRUGIEJ polowie XIX wieku ten urokliwy majątek wiejski stał się ośrodkiem działalności artystycznej. Jego właścicielem, aż do śmierci w 1859 roku, byl pisarz Siergiej Aksakow, którego synowie należeli do czołowych filozofów-- slawofilów. W 1870 roku Abramcewo kupił Sawwa Mamontow, przemysłowiec i mecenas sztuki. Dzięki jego zapałowi i hojności powstała tu kolonia artystyczna, a rosyjska sztuka ludowa i tradycyjne rzemiosło zyskały nową interpretację. Prace rzemieślników, których dzieci uczyły się w miejscowych szkołach, inspirowały przebywających w majątku artystów. Na terenie Abramcewa znajduje się wiele ciekawych zabudowań. Pracownię plastyczną z efektownym, rzeźbionym dachem zaprojektował w 1872 roku Wiktor Hartman. Obecnie mieści się tam muzeum ceramiki, gdzie wystawiane są prace dwóch wybitnych artystów: Walentina Sierowa i Michaiła Wrubla. Tieriemok zaprojektowany przez Iwana Ropeta w 1873 roku i pierwotnie przeznaczony na łaźnię nawiązuje kształtem do tradycyjnej chłopskiej chaty. Potem urządzono tu pokoje gościnne. Wewnątrz znajdują się oryginalne drewniane meble i ozdobne przedmioty, np. rzeźbione figurki, naczynia kuchenne, a także wspaniały piec kuchenny z kafli wykonanych przez Michaiła Wrubla. Dom na Kurzych Łapkach zaprojektowany przez Wiktora Wasniecowa jest dużą atrakcją dla dzieci, ponieważ przypomina im znaną z rosyjskiej bajki postać Baby Jagi, której dom w lesie stał na wielkich kurzych łapach. Leśna ścieżka prowadzi do najciekawszego obiektu w Abramcewie. Cerkiew Zbawiciela Nie Ręką Ludzką Stworzona powstała na wzór cerkwi nowogrodzkich, ale jej bielone ściany zdobi pas barwnych, majolikowych płytek. Świątynię zbudowano w latach 1881-1882 według projektu Wiktora Wasniecowa, Ilji Riepina i jego żony Wiery, Wasilija Polenowa oraz Nikołaja NiewTriewra. W niewielkiej kaplicy spoczywają doczesne szczątki Sawwy Mamontowa i jego syna Andrieja, który zmarł w 1891 roku w wieku 19 lat. We dworze zachowały się oryginalne empirowe meble Aksakowa, które Mamontow pozostawił z szacunku dla sweofj poprzednika. Aksakow znał osn° biście pisarzy Mikołaja Gogola i Iwana Turgieniewa. W tzw Czerwonym Pokoju Gogol czyta} I na głos fragmenty swego arcy- J dzieła Martwe dusze. W kącie jadalni zwraca uwagę piękny kominek, ozdobiony płytkami ceramicznymi. Oczy przyciąga jednak przede wszystkim kopia portretu Wiery, córki Sawwy Mamontowa Dziewczynkę z brzoskwiniami (1887) namalował Walentin Sie-row, oryginał znajduje się w Galerii Trietiakowskiej {patrz s. 121). Ławra Troicko--Siergijewska O Patrz s. 156-159. Pieriesławl--Zalesskij O ??????????-????????? Pieriesławl-Zalesskij 135 km na pin. wsch. od Moskwy. EJ 43 400.0 Siergijew Posad, potem autobusem (patrz s. 219). Miejscowość ta założona jako twierdza przez księcia Jurija Dołgorukiego w 1152 roku leży nad jeziorem Pleszczejewo. Do 1302 roku Pieriesławl-Zalesskij byl samodzielnym księstwem, potem dostał się pod panowanie Moskwy. Piotr I (patrz s. 22) opracowywał tutaj projekt utworzenia rosyjskiej floty. Do najciekawszych zabytków należą ??-- wieczny sobór Przemienienia Pańskiego oraz monaster Go- ricki z soborem Uspieńskim, założony prawdopodobnie w XIV wieku, choć przetrwały tylko zabudowania z XVII i ??? wieku. Sobór Uspienski w monasterze Gorickim, Pieriesławl-Zalesskij Historia Złotego Pierścienia Pierwszym ważnymi miastami w Rosji były Nowogród na północy i Kijów na południu, oba położone na szlakach handlowych łączących Morze Bałtyckie z Morzem Czarnym. Od XI wieku Ruś Kijowską najeżdżały wrogie plemiona, toteż wielu mieszkańców przeniosło się bardziej na północ i w ten sposób powstały nowe miasta, takie jak Rostów, Jarosław, Włodzimierz nad Klaźmą (Władymir) i Suzdal. Podobnie jak Nowogród i Kijów rozwijały się one dzięki handlowi XVI-wieczna ikona pochodząca z jednego z miast Złotego Pierścienia z Europą Zachodnią, Bizancjum i Azją Środkową. Siergijew Posad z ławrą Troicko- Siergi-ewską (patrz s. 156-159) stał się natomiast ważnym ośrodkiem prawosławia. Z tego samego okresu pochodzi również Moskwa (patrz s. 17), która w XVI wieku została stolicą. Tymczasem miasta położone na północny wschód od Moskwy straciły dawne znaczenie. W latach 60. XX wieku, aby podkreślić rolę, jaką odegrały one w historii Rosji, nadano im wspólne miano Złotego Pierścienia. Kostroma; Jarosław a Rostowy Pierieslawl- (f -Zaiesskij /;:/ Siergijew • Ul Wladymir, potem autobusem, g (patrz s. 21% ? niedz. SUZDAl położony nad rzeką Kamionką jest najlepiej zachowanym z miast Złotego Pierścienia (patrz s. 155). Cerkwie o bielonych ścianach, zbudowane w XVII i XVIII wieku przez miejscowych kupców, oraz niskie, drewniane domy z tradycyjnymi rzeźbionymi okapami sprawiają, że miasto to jest dużą atrakcją turystyczną regionu. Pierwsze wzmianki o Suzdalu pochodzą z 1024 roku. Niedługo potem założyciel Moskwy, książę Jurij Dołgoruki (patrz s. 17), zbudował kreml na trawiastym wzniesieniu nad rzeką. Dominującą budowlą kremla jest sobór Rożdiestwa Bogorodicy z niebieskimi kopułami, na których lśnią złote gwiazdy. Sobór pochodzi z XIII wieku, w odróżnieniu od reszty zachowanej zabudowy kremla, która w większości powstała trzy wieki później. Południowe i zachodnie drzwi soboru wykonane są ze złoconej miedzi i ozdobione scenami biblijnymi. Na ścianach można obejrzeć freski z XIII-XVII wieku. * I t ? i .1 - Jmk' JEr"_*j| ?? , XV-wieczna ikona Św. Mikołaja z Muzeum w Suzdalu Sobór Rożdiestwa Bogorodicy na terenie suzdalskiego kremla W pobliżu soboru stoi dawny pałac arcybiskupi, obecnie Muzeum w Suzdalu. Zbiór ikon i sztuki dawnej wyeksponowano w Sali Krzyżowej, jednej z największych w Rosji sal sklepionych bez podpór. Dalej, ku północnemu wschodowi, przy głównej ulicy miasta, w podłużnym budynku z arkadami, który pochodzi z lat 1806-1811, mieszkali niegdyś kupcy. W Suzdalu znajduje się również pięć interesujących posiadłości kościelnych, w tym monaster Spaso-Jewfimijewski. Monaster ten byl kiedyś najbogatszy w okolicy i miał 100 000 poddanych chłopów, dzięki czemu dominował w północnej części miasta. Mury obronne monasteru mają prawie 6 m grubości. W dawnych celach klasztornych mieści się obecnie Muzeum Sztuki i Rzemiosła z imponującymi zbiorami obejmującymi m.in. obrazy religijne i wyroby złotnicze. Od strony południowej leży monaster Aleksandrowski. Ufundowany w 1240 roku, został wkrótce spalony i odbudowany dopiero w XVII wieku. W tym właśnie czasie powstał sobór Uspienski, wzniesiony według projektu Natalii Naryszkiny, matki Piotra I. Po drugiej stronie rzeki, nad łąkami wznoszą się budynki monasteru Pokrowskiego (Opieki Madei Boskiej). Budowę rozpoczęto w XIV wieku, a ukończono za panowania Wasyla ?? w latach 1510-1514. W miejscowym schronisku można zamówić nocleg. Na południowo-zachodnirn krańcu miasta znajduje się Suzdalski Skansen, do którego trafiały eksponaty z całej Rosji. Największe wrażenie robi cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1756 roku. Jej kopuły pokryte są zachodzącymi na siebie dachówkami, a cała świątynia została zbudowana bez użycia gwoździ. fit Muzeum w Suzdalu Ul. Kremlowskaja. ? 0923120444, ? śr.-pon. ? Q angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). ftr Muzeum Sztuki i Rzemiosła Ul. Lenina. ? 0923120444. ? wt.-niedz. ? Q angielski (po wcześniejszym zgłoszeniu). ffi Suzdalski Skansen Ui. Kremlowskaja. ? 0923120444. ? s'r.-pon. ? Q angielski (po wcześniejszym zgbszeniu). Złota Brama, wjazd do Włodzimierza nad Klaźmą od strony Moskwy Włodzimierz nad Klaźmą (Władymir) O ???????? Władimir 170 km na pin. wsch. od Moskwy. H 360 000. ?? Ipatrz s. 219). g codziennie. MIASTO założone nad rzeką ; Klaźmą przez Wlodzimie- j rza Monomacha (patrz s. 155) 1 rozkwitło w XI wieku za panowania jego następcy, księcia Jurija Dołgorukiego (patrz s.17). W 1157 roku książę Andriej Bogolubski, syn Doł- '. gorukiego, przeniósł tutaj swój 1 dwór i miasto stało się stolicą ] Rusi Włodzimiersko-Suzdalskiej-1 ??-wieLzny sobór Uspienski we Włodzimierzu nad Klaźmą Okres świetności Włodzimierza przypadł na XII i XIII wiek. Wtedy powstała większość najciekawszych zabytków miasta. Podobnie jak Suzdal, Włodzimierz stracił znaczenie polityczne, kiedy znalazł się w cieniu Moskwy, pozostał jednak ośrodkiem handlu. Obecnie przypomina wiele innych przemysłowych miast epoki sowieckiej, jednak na szczęście zakłady chemiczne i fabryka opon znajdują się w pewnej odległości od malowniczej Starówki. Turyści, wjeżdżający do Włodzimierza drogą od strony Moskwy, przekraczają wspaniałą Złotą Bramę. Zbudowano ią w 1164 roku. Łączyła ona funkcje łuku triumfalnego i bastionu obronnego. Komuniści Zamalowali ikony nad arkadą 1 dopiero niedawno ponownie Pojawiły się one na bramie. * budynku bramnym znajduje S1? niewielkie muzeum wojskowe. Idąc główną ulicą, mija się ^K-wieczny pasaż handlowy 'dochodzi do soboru Uspieńskiego, najbardziej ulanego zabytku miasta. Fragment płaskorzeźby zdobiącej sobór Dmitrjewski Św 4tynia, zbudowana w latach '^S-llćO wysoko nad brzegami Klaźmy, była pierwotnie bogato zdobiona złotem, srebrem, drogimi kamieniami, płytkami ceramicznymi i rzeźbami z białego kamienia. Pracowali tu rzemieślnicy z całej Rusi, z Polski i Niemiec. W rezultacie powstał najwyższy wówczas budynek na Rusi. Tu właśnie odbywały się koronacje wielu ruskich książąt, w tym Dymitra Dońskiego (patrz s. 18) i Aleksandra Newskiego (patrz s. 17). Sobór ucierpiał podczas pożaru w 1185 roku, a w trakcie odbudowy dodano mu cztery nowe kopuły. Gdy w XV wieku Iwan III chciał zbudować sobór Uspienski w Moskwie (patrz s. 58-59), polecił włoskiemu architektowi Aristotele Fioravantiemu, by wzorował się na świątyni pod tym samym wezwaniem we Włodzimierzu. Sławna ikona MafJri Boskiej Włodzimierskiej (patrz s. 61) wisiała dawniej w soborze, obecnie jednak znajduje się w Galerii Trietiakowskiej (patrz s. 121). Pod galerią chóru na zachodniej ścianie wciąż jednak można podziwiać freski wielkich mistrzów: Andrieja Rublowa i Daniiła Czornego. Nieco dalej znajduje się sobór Dmitrjewski zbudowany w latach 1194-1197 przez księcia Wsiewołoda III. Przykrywa go pojedyncza kopuła z wapienia, a zewnętrzne ściany zdobi ponad tysiąc płaskorzeźb przedstawiających gryfy, centaury, lwy oraz fantastyczne ptaki i rośliny, a także portret Wsiewołoda z rodziną. Nad oknem na południowej elewacji znajduje się rzeźba przedstawiająca Aleksandra Wielkiego wstępującego do nieba. Jasna Polana O ????? ?????? Jasnaja Polana 180 km na płd. od Moskwy. ? 0872 339118. ? lula, potem autobusem. S (patrzs.219).[Jśr.-niedz. 10-17.30. ? T tlubiony majątek ziemski U Lwa Tołstoja (patrz s. 134) znajduje się w zacisznej dolinie otoczonej lasami. Tołstoj urodził się tam w 1828 roku. Od połowy 1850 roku spędzał w Jasnej Polanie letnie miesiące razem z żoną i dziećmi, a w 1901 roku rodzina przeprowadziła się tam na stałe. Dom i jego wyposażenie niewiele się zmieniły od czasów, gdy pisarz tam mieszkał. Można zwiedzić m.in. gabinet, w którym Tołstoj napisał Wojnę i pokój oraz Annę Kareninę. Wśród pozostałych zabudowań znajduje się dom Wołkonskiego, gdzie mieszkali chłopi, i pawilon dla gości. Małe muzeum literatury mieści się w dawnej wiejskiej szkole założonej przez pisarza. Dom Lwa Tołstoja w jego ulubionym majątku rodzinnym, Jasnej Polanie ? Gdzie się Zatrzymać O D czasu, gdy w 1992 roku Rosja sektor rynku, natomiast niewiele zmieniło uzyskała niepodległość, baza hote- się na lepsze w dziedzinie usług klasy średniej. Hotele wymienione na stronach 168—171 podzielono na śródmiejskie i peryferyjne, a także : Iowa w Moskwie znacznie się polepszyła. Buduje się nowe hotele, a starsze odnawia. Ta tendencja prawdopodobnie się utrzyma, bo władze Moskwy uznały zwiększenie liczby miejsc noclegowych za sprawę priorytetową. Mimo to wciąż jeszcze za mało jest miejsc w hotelach wszystkich kategorii. Co gorsza, podobnie jak w wielu innych dziedzinach życia w dzisiejszej Rosji, rozwija się przede wszystkim luksusowy Hotele Mozaika Aleksandra Gołowina na fasadzie hotelu Metropol (patrz s. 88) W MOSKWIE jest ponad 200 hoteli. Wiele z nich służy jednak w zasadzie tylko określonej grapie zawodowej, jak np. hotel Centrum Badań Onkologicznych. Z nielicznymi wyjątkami zagraniczny turysta jest więc praktycznie skazany albo na hotel luksusowy, albo na tańszy i mniej wygodny hotel wybudowany w czasach sowieckich. Luksusowe hotele często są własnością cudzoziemców lub spółek z udziałem zachodniego kapitału. Wiele z nich znajduje się w zabytkowych budynkach, gdzie oryginalny wystrój pokoi uzupełniono współczesnym wyposażeniem. Standard obsługi jest podobny do najlepszych hoteli na Zachodzie, ale dwuosobowy pokój rzadko kosztuje (w przeliczeniu) mniej niż 200 dolarów za dobę. O hotelach tego typu często mówi się „zachodnie". usystematyzowano według! cen. Ponieważ ceny szybko] się zmieniają, zawsze nale-j ży je wcześniej sprawdzić.] W Moskwie nie ma agencji rezerwujących miejsca noclegowe, ale w większości hoteli można' dokonać rezerwacji telefonicznie bądź i faksem. Można też wcześniej zamówić miejsca za pośrednictwem biura podróży. 1 Lokalizacja Przestronny hol w luksusowym hotelu Bakzug Kempiński (patrz s. 169) Skromniejsze hotele, tzw. sowieckie, dawniej prowadzone przez państwo, wydają się nieco zaniedbane. Ich obsługa może nie przywiązywać większej wagi do życzeń gości, ale pokoje są zwykle czyste i dostatecznie duże. Hotele te dają jednak wyobrażenie, jak mogło wyglądać życie sowieckiej elity. Większość luksusowych hoteli oddalonych jest o kwadrans jazdy samochodem lub metrem od centrum. „Sowieckie" hotele na ogół usytuowane są nieco dalej, ale można znaleźć tego typu miejsca również w śródmieściu. W obu typach hoteli ceny raczej nie zależą od lokalizacji. Wybierając hotel, turysta powinien jednak wziąć pod uwagę, jakie obiekty chce obejrzeć, czy będzie miał do dyspozycji samochód oraz czy do najciekawszych miejsc chce się wybrać pieszo, wreszcie czy potrafi czytać po rosyjsku na tyle, by móc swobodnie korzystać z autobusów i metra. Rezerwacja Elegancko wyposażony pokój w hotelu National (patrz s. 89) Podobnie jak w epoce sowieckiej, najlepiej zarezerwować pokój przed wyjazdem do Moskwy, co załatwia się za pośrednictwem większości biur podróży obsługujących wyciecz» do Rosji, choć teoretycznie, w dowolnym hotelu można wynająć pokój od ręki. Wiele droższych hoteli ma zarezerwowane wszystkie miejsca z dość dużym wyprzedzeniem, zwłaszcza w dni robocze. W „sowieckich" hotelach personel, ciągle pamiętający czasy ograniczeń w podróżowaniu, bywa nieufny w stosunku do gościa, który eh* 'j wynająć pokój bez wcześniejszej rezerwacji. Prawie wszystkie wymienione dalej hotele przy]-mują rezerwacje faksem lub telefonicznie. W luksusowych j Apartament w hotelu Daniłowskaja (patrz s.170) hotelach personel dobrze mówi po angielsku. W „sowieckich" hotelach nalepiej rezerwować miejsca faksem i prosić o potwierdzenie. W luksusowych hotelach turysta zazwyczaj proszony jest o podanie numeru karty płatniczej, co stanowi formę zaliczki. Zakres Usług W/szystkie luksusowe hotele W świadczą usługi w takim samym zakresie jak hotele tej samej klasy na Zachodzie. Obejmuje on telewizję (często satelitarną), ułatwienia dla biznesmenów (np. dostęp do systemów teleinformatycznych i sale konferencyjne), barek w pokoju, czyszczenie odzieży i całodobową obsługę. Wszystkie pokoje mają łazienki z wanną, prysznicem lub jednym i drugim. Kluby fitness i baseny pływackie znajdują się '? w hotelu Savoy (patrz w nielicznych hotelach. Nawet nie wszystkie hotele najwyższej klasy mają klimatyzację, co w upalne letnie dni bywa uciążliwe. W „sowieckich" hotelach zawsze jest w pokoju telewizor, lodówka i telefon. Rozmowy międzynarodowe są jednak kosztowne, mogą też wystąpić kłopoty z połączeniem, jeśli konieczne jest pośrednictwo centrali. Łazienka z wanną lub prysznicem także jest standardowym wyposażeniem. W „sowieckich" hotelach, zwłaszcza tańszych, brakuje wykwalifikowanej obsługi pokoi, chociaż zwykle można prosić o wyczyszczenie odzieży. W wielu „sowieckich" hotelach wciąż są obecne dieżumyje na każdym piętrze, które między innymi pilnują kluczy w czasie, gdy gość opuszcza hotel. Trzeba pamiętać, żeby nie zgabić karty pobytowej, wydawanej razem z kluczami po zameldowaniu, niekiedy bowiem trzeba ją okazywać przy głównym wejściu. Nawiązanie przyjaznych stosunków z dieżurną zwykle zwiększa szanse gościa na przyzwoitą obsługę w pokoju lub, na przykład, otrzymanie posiłków i napojów w nietypowych porach. Wszystkie hotele mają własne bary i restauracje, które w luksusowych hotelach należą do najlepszych w mieście, nie można jednak spodziewać się tam niskich cen. W „sowieckich" hotelach na ogół Jak Korzystać ze Spisu Hoteli Hotele wymienione na stronach 169-171 pogrupowano według lokalizacji i cen. Poniższe symbole oznaczają: ? pokój z wanną i/lub prysznicem [TJ pokój jednoosobowy ? pokój dla więcej niż dwóch osób lub możliwość wstawienia dodatkowego łóżka ? całodobowa obsługa ? telewizor w każdym pokoju ? minibar w każdym pokoju ? klimatyzacja w każdym pokoju ? sala gimnastyczna, klub fitness @ basen 0 udogodnienia dla biznesmenów (faks, dostęp do systemów teleinformatycznych, biurko i telefon w pokoju, sala konferencyjna) H udogodnienia dla dzieci 0 dostęp dla wózków inwalidzkich |5| winda Q parking hotelowy dla gości O bar ? restauracja ?jr godny polecenia ?? przyjmowane karty płatnicze: AE American Express DC Diners Club JCB Japanese Credit Bureau MC MasterCard V Visa Cena (w dolarach amerykańskich) za noc w standardowym pokoju dwuosobowym w sezonie, z wliczonym podatkiem, obsługą i niekiedy, śniadaniem: ® poniżej 100$ ®© 100-175$ (D©(D 175-250$ ®®JCB'MC' Z hotelu tego można łatwo dojść piechotą do wszystkich zabytków w centrum Moskwy. Usytuowany jest przy zacisznej przecznicy ulicy Pietrowka, w miejscu atrakcyjnym dla melomanów, gdyż sąsiaduje z Teatrem Wielkim. Choć hotel nie należy do najelegantszych, to obowiązujące tu ceny sprawiają, że Budapeszt jest rozwiązaniem kompromisowym między luksusowymi hotelami w centrum i tańszymi na obrzeżach miasta. Zbudowano go w 1876 roku. Ogólnodostępne pomieszczenia są zaniedbane. W holu leży wystrzępiony dywan i stoi jedna sofa, a w kącie skrzypi winda. Jednak pokoje są jasne i czyste, mają odpowiednie sprzęty, a w powietrzu unosi się lekki zapach środków dezynfekujących. Hotelowy bar ma wystrój klasycznego angielskiego pubu. Restauracja proponuje tradycyjne potrawy kuchni rosyjskiej. Intourist ???????? Twierskaja ulica 3/5. Plan 2 F5. g 956 8426. ? 956 8450. Pokoje: 4??.?&[±]?????? 00?*^??. JCB, MC, V. ®® Dawniej ulubiony hotel zagranicznych wycieczek, dziś świadectwo niskiego standardu, który był typowy dla sowieckich hoteli w czasach, gdy turyści nie mieli wyboru noclegu. Mimo to na 22 piętrach z identycznymi pokojami można mieszkać za rozsądną cenę w bardzo atrakcyjnym miejscu, oddalonym o pięć minut od placu Czerwonego. Krążą plotki o likwidacji tego hotelu, ale personel utrzymuje, że będzie służył gościom jeszcze przez wiele lat. Wśród wielu hotelowych restauracji godna polecenia jest mała Az-teca na 20. piętrze, gdzie w sali przebudowanej z dwóch pokoi gościnnych można skosztować potraw kuchni meksykańskiej. Bar w holu na parterze pozostaje najwygodniejszym tego typu lokalem w centmm, gdzie można napić się kawy i zjeść ciastko. W epoce sowieckiej Moskwa była znana z zaniedbanych holi hotelowych, a Intourist miał wątpliwy tytuł do chwały, od niego bowiem ta zla sława się zaczęła. Niechlujny hol i zaglądające do niego prostytutki świadczą o tym, że niewiele się od tamtego czasu zmieniło. Moskwa ?????? UL Ochotnyj Riad 2. Plan ? ?5. ? 960 2020. ? 928 5938. Pokoje: Ten monumentalny hotel jest znany z asymetrycznej fasady. Podobno Stalinowi pokazano dwa różne projekty nowego hotelu, a ponieważ nie wybrał żadnego, wykorzystano oba. W hotelu Moskwa zatrzymywali się działacze partii komunistycznej zjeżdżający do stolicy, pozostał on więc czymś w rodzaju sowieckiego reliktu w nowoczesnej, kapitalistycznej Moskwie. Obecnie hotel oferuje tanie noclegi w samym centrum miasta tym, którzy są skłonni przymknąć oko na kręcących się po holu przedstawicieli miejscowego półświatka. Pokoje są zazwyczaj czyste, dostatecznie duże i odizolowane od ulicznego hałasu. Z pokojów położonych na wyższych piętrach od strony południowej rozciąga się widok na plac Czerwony. Największej hotelowej restauracji należy unikać, ale godny polecenia jest hiszpański barek El Rincón Espańol, który należy do najstarszych i najlepszych lokali w Moskwie oferujących potrawy obcych kuchni. Arbat ????? Ptotnikow pierieutok 12. Plan 6 D2. ? 244 7635. ? 244 0093. Pokoje: ???^/if, dc, mc, v. znanego deptaka Moskwy, pełnego sklepów z pamiątkami. Jest to niepozorny, wyblakły, ceglany budynek z lat 60., stojący wśród domów, zamieszkanych przez elitę partii komunistycznej. Dla tych którzy szukają niedrogiego pokoju w zacisznym miejscu blisko centrum, hotel Arbat jest bardzo dobrym wyborem. Pokoje są dość duże i nierzadko wyposażone w aneks wypoczynkowy, ale łazienki ? umeblowanie mają nieco zniszczone, jak w wielu innych „sowieckich" hotelach. I Wyjątek stanowi bar, w którym zaskakuje zestawienie lśniącej czerni i intensywnej purpury dywanu. Do ??? należy również bardzo ładny taras. Marco Polo Priesnia ????? ???? ?????? Spiridoniewskij pierieutok 9. Plan 2 ?4.? 202 4834. ? 926 5402. Pokoje: 68. ? ? ? ? ? ? ??????*?^ dc, ?? ???®®®® Hotel położony w zacisznym miejscu niedaleko Patriarszych Prudów (patrz s. 96), jest jednym z najatrakcyjniej położonych w Moskwie. Korzystanie z komunikacji miejskiej w tym rejonie nie jest najwygodniejsze, ale goście mogą za to przejść się po najładniejszych willowych ?? ulicach miasta. Hotel jest mniejszy niż inne tej samej kategorii, dzięki czemu również bardziej przytulny. Marco Polo Priesnia sprawia w sumie wrażenie ubogiego krewnego hotelu Palące przy ulicy Twer-skiej. Oba należą do tej samej sieci hoteli - Marco Polo. W odróżnieniu od Pałace, Priesnia nie jest jeszcze ? do końca zmodernizowana. Pokoje są stosunkowo małe, a popękane I kafelki w łazience wskazują, że j remont jest konieczny. Mimo oznak zaniedbania i czasem trochę ?????? dowalającej obsługi Priesnia jest bardziej kameralna niż duże hotele-1 Savoy ????? Hotel usytuowany jest przy zacisznej przecznicy Arbatu, najbardziej Rożdiestwienka ulica 3. Plan ? ?4. ? 929 8500. M 230 2186. Pokoje: 8?.^???????? JCB, MC, K®®®® Savoy, zbudowany w 1912 roku, po remoncie w 1989 roku stał się pierwszym moskiewskim hotelem ) zarządzanym przez zagraniczną firmę. Stoi on przy cichej uliczce w pobliżu placu Łubianka (patrz s. 112). Za prostą fasadą kryje się \ luksusowe wnętrze. Z małego holu wchodzi się do dość mrocznego wnętrza. Boazerie, j czerwone dywany i przyćmione oświetlenie stwarzają nastrój bliski Z-: I 1V1 rt V^ klubom dżentelmenów" minionej "poki- Korytarze służą również jako Seria sztuki - obrazy wiszą na Sszystkich ścianach. pokoje są niewielkie, lecz wysokie, wyposażone w kopie sjylowych mebli oraz nowoczesne udogodnienia. W Savoyu jest tylko jedna restauracja ze stolikami rozstawionymi ftrokół pluskającej fontanny, i ozdobnymi żyrandolami oraz ciekawą polichromią ścian. gafczug Kempiński ?????? ?????????? Ul. Bałczugl. Plan 7 B2. ? 230 6500. ? 23° 6502- Pokoje: 234. ? ? S ES ??IX1? ? ? ? ? ? ? ?*?>?? ??, ??, ???????® Hotel ten usytuowany na południowym brzegu rzeki Moskwy należy do najlepszych w Moskwie. Mieści się w eleganckim budynku z końca ??? wieku i ma luksusowe, nowoczesne wnętrze, w którym zwracają uwagę białe marmury i złote poręcze. Pokoje są wytworne, choć urządzone bez gustu. Z tych od strony rzeki rozciąga się piękny widok na Kreml i sobór Wasyla Błogosławionego. Restauracja hotelowa słynie z niedzielnych śniadań, ponoć najlepszych w całym mieście. Marriott Grand Hotel ???????? ????? ????? Twierskaja ulica 26. Plan 2 ??. ? 9358500. ? 9370001. Pokoje: 392. ???????????? ? ? ? ? * ? ?% &?, ??, Luksusowy hotel z 1997 roku należący do amerykańskiej sieci Marriott, jest to kolejny współczesny budynek w Moskwie, którego architektura luźno nawiązuje do secesji. Ponieważ wśród gości przeważają biznesmeni są tu dostępne wszelkie nowoczesne udogodnienia, w tym możliwość podłączenia się do sieci komputerowej w każdym pokoju oraz duża sala konferencyjna. Hotel wyposażony jest również w klub fitness z siłownią, basen, jacuzzi, saunę, solarium i barek, utrzymany w stylu amerykańskim. Marriott ma fezy restauracje. W najelegantszej Podaje się zarówno dania kuchni rosyjskiej, jak i zachodnioeuropejskiej. Dmga restauracja proponuje bufetowe śniadania, lunche i obiady (często różnych kuchni, nP- włoskiej, niemieckiej czy orientalnej). Swobodniejsza atmosfera panuje natomiast w sympatycznej rosyjskiej tawernie z dużym wyborem kawiorów i wódek. Hotel położony jest w bardzo atrakcyjnym miejscu, między dwoma pierścieniami moskiewskich bulwarów (Bulwarnoje i Sadowoje kolco). Metropol ????????? Tieatralnyj projezd 1/4. Plan ? ?5. ? 9276000. ? 9276010. Pokoje: 369. ?? ffl ???? ? AE,DC,JCB,MC,V.®®(§)®(§) Hotel zbudowany w latach 1899-1905 (patrz s. 88) zmieniał się wraz z Moskwą w ciągu całego stulecia. W czasach carskich zachwycał elegancją, jednak zaraz po rewolucji przejęły go władze sowieckie. Po latach zaniedbania doczeka! się wreszcie remontu, w który zaangażowała się firma z udziałem zagranicznego kapitału. Tutejsze ceny są barierą dla większości turystów. Budynek stanowi interesujący przykład moskiewskiej secesji (patrz s. 45). Wnętrze zdobią efektowne mozaiki, złote żyrandole i witraże. Hotelowa restauracja ma niezwykły szklany sufit ? jest oświetlona wielkimi żyrandolami wiszącymi na długich, pozłacanych linach. Wiele pokoi wyposażonych w antyki i nowoczesne urządzenia ma równie bogaty wystrój. Naturalnie luksus wart jest swojej ceny, choć można mieć jeszcze drobne zastrzeżenia do jakości obsługi. Mieszkając nawet w innym hotelu, warto jednak wpaść do Metropolu na filiżankę kawy tylko po to, by obejrzeć piękne wnętrze. National ????????? Mochowaja ulica 15/1. Plan 2 F5. ? 258 7000. m 258 7100. Pokoje: 231.???????? AE,DC,JCB,MC,V.(§)®®®® Architektura tego hotelu (patrz s. 89) jest niedoceniana, a piękno jego fasady ujawnia się w pełni dopiero po dokładnym obejrzeniu.» Budynek z 1903 roku całkowicie przebudowano w latach 90. i obecnie National jest jednym z trzech najbardziej luksusowych hoteli Moskwy. Pokoje są wysokie, mają drewniane parkiety, a te wytwor-niejsze - antyki i dywany. Im wyższe piętro, tym pokoje stają się mniejsze i mniej eleganckie. Do hotelowych restauracji i kawiarni wchodzi się z zatłoczonego holu. Obsługa jest wzorowa, ale dania zaskakująco drogie. W oszklonym barze na parterze, wśród bujnej zieleni goście czują się jak w cieplarni. Poza Centrum Kosmos ?????? Prospiekt Mira 150. Plan ? ?1. [| 234 1000. ?215 8880. Pokoje: ? ? ? * ??AE DC'JCB- MC> Hotel otwarto w 1980 roku, przed olimpiadą. Jego masywna fasada w kształcie półksiężyca jest zwrócona frontem do Wszechrosyjskiego Centrum Wystawowego (patrz s. 145). Podobnie jak centrum wystawowe, także hotel Kosmos ze swym rozległym holem o „kosmicznym" wystroju - z gwiazdami i rakietami zwisającymi z sufitu - przeżył już okres swojej świetności, a okoliczne sklepy i bary przestały należeć do najbardziej luksusowych w Moskwie. Pokoje są jednak duże i jasne, a goście mieszkający na górnych piętrach mogą podziwiać piękne widoki. W podziemiach znajduje się nocny bar i kręgielnia. Hotel położony jest dość daleko na północ od centrum miasta, dokładnie naprzeciwko stacji metra WDNCh. Ukraina ??????? Kutuzowskij prospiekt 2/1. Plan 5 B1. ? 243 2596. ? 95? ?? ???°??: 1600. ? ? ? ? ? ? ? 0 ? ? ? ? • ? ??, dc, ??, V. ®? Hotel mieści się w jednym z siedmiu drapaczy chmur zbudowanych w stylu tzw. stalinowskiego gotyku (patrzs. 45)'wkrótce po wojnie. Rozciąga się z niego widok na Biały Dom (patrz s. 128) po drugiej stronie rzeki. Ciekawym elementem wystroju wnętrza jest cykl mozaik przedstawiających szczęśliwą sowiecką młodzież, umieszczony w holu. W pokojach są parkiety i meble z okresu powstania hotelu,-więc goście nie powinni oczekiwać tu luksusowego wyposażenia. Hotel jest stary i zaniedbany. Mimo to pobyt w Ukrainie daje rzadką okazję przebywania we wnętrzu budynku powstałego w latach największej potęgi Związku Radzieckiego. Objaśnienia symboli - patrz s. 165 Daniłowskaja ??????????? Bolszoj Starodaniłowskij pierieułok 5, ? 954 0503. ? 954 0750. Pokoje: ?. ? ? ? ? ? ? ? ? ??,?.??? Pięciokondygnacyjny budynek hotelu z 1991 roku stoi na terenie o-bronnego monasteru Daniłowskiego (patrzs. 136-137), a hotelowa ochrona ma swoją siedzibę w odrestaurowanej XV-wiecznej wieży strażniczej. Zarządza nim rosyjski Kościół prawosławny, co sprawia, że jest to miejsce niezwykłe. W korytarzach wiszą portrety moskiewskich patriarchów, a w pokojach ikony. Panuje tu bardzo miła atmosfera, a pokoje są czyste i ciche, nowocześnie wyposażone, rozciągają się z nich piękne widoki na odnowiony monaster oraz jego zaciszny ogród. W wyśmienitej restauracji, jednej z najlepszych w Moskwie, można zjeść rosyjskie potrawy. Hotel leży na południe od centrum miasta, zbyt daleko, by dojść stąd piechotą do najciekawszych moskiewskich zabytków. Hotel Sowiecki ????? ????????? Leningradskij prospiekt 32/2. Plan 1 81. ? 9602000. ? 250 8003. Pokoje: 100.?????? AE, DC, MC, V. ??? Niewiele budynków robi większe wrażenie niż hotel Sowiecki, w którym przepych architektury kontrastuje z niskim poziomem wyposażenia. Za czasów ZSRR zatrzymywali się tu zagraniczni dygnitarze. W hotelu, wybudowanym w 1957 roku w stylu stalinowskim, na marmurowych posadzkach leżą czerwone dywany, a hol zdobią monumentalne kolumny. Podobny przepych panuje w pokojach, które są przestronne, wysokie, ze sztukateriami na sufitach, drewnianymi parkietami ? meblami z epoki. Niestety, łazienki są zaniedbane. Restauracja hotelowa nazywa się Jar, tak samo jak słynna restauracja w centrum miasta, której właścicielem był Francuz, Tranąuille Yard. Częstym gościem bywał tam Aleksander Puszkin. W jednym ze swych wierszy prosił: „zabierzcie mnie do Jaru". Efektowna sala restauracyjna hotelu ma ściany wyłożone lustrami i wspaniały żyrandol. Sowiecki usytuowany jest w odległości 15-20 minut jazdy samochodem od centrum miasta, przy drodze do Szeremetowa (patrz s. 208), przy której jest najbliższa stacja metra, Dinamo, odległa o około 1 km od hotelu. Novotel ???????? Lotnisko Szeremetowo 2. ? 9265900, 5022206611. ? 926 5904, 502220 6604. Pokoje: 488. ? ? ? D * ? AE' DC I Gdzie robić zakupy R osnąca liczba sklepów w stylu zachodnim sprawia, że . kupowanie w Moskwie żywności, artykułów drogeryjnych czy np. filmów do aparatów lub baterii jest o wiele łatwiejsze niż dawniej. Zakupy nie wiążą się już ze staniem w kolejkach jak za czasów sowieckich albo z odwiedzaniem sklepów dla uprzywilejowanych, gdzie sprzedawano towary za waluty wymienialne. Jednakże wysokie cła importowe, koszty transportu i względny brak konkurencji sprawiają, że towary konsumpcyjne są znacznie droższe niż na Zachodzie. O wiele więcej satysfakcji sprawi kupowanie bajecznie kolorowych wyrobów rzemiosła i sztuki ludowej, dostępnych w wielu punktach miasta. Egzotyczne towary z dawnych środkowoazjatyckich republik Związku Radzieckiego i pamiątki epoki sowieckiej również mogą być interesującymi nabytkami. Wódka i Kawior Kupując wódkę i kawior, należy pamiętać o kilku zasadach. Lepiej wybierać kawior w puszkach niż w słoiczkach, ale nawet ten puszkowany powinno się przez cały czas trzymać w lodówce. Należy unikać kupowania go na straganach ulicznych, bo kawior jest dostępny w większości supermarketów. Poszukujący dodatkowych wrażeń powinni udać się do delikatesów Jeli-siejewa (patrz s. 89). W wystroju tego sklepu, powstałego jeszcze przed rewolucją, znanego w czasach sowieckich pod nazwą Gastronom numer 1, zwracają uwagę piękne witraże i żyrandole. Bez trudu można kupić nielegalnie pędzony bimber, ale bywa on silnie trujący. Koniecznie trzeba się upewnić, czy butelka z alkoholem ma na szyjce różową banderolę podatku akcyzowego. W żadnym wypadku nie wolno kupować wódki na ulicy. Popularne marki, takie jak Stolicznaja czy Moskowskaja (patrz s. 178), są na półkach większości supermarketów, np. należących do dwóch najlepszych sieci typu zachodniego: Kalinka Stockmann i Diplomat Wódkę kupuje się także w małych sklepach spożywczych. Sprzedaż alkoholu nie podlega żadnym ograniczeniom. Wódkę i kawior można kupić również na lotniskach, w sklepach z towarami wolnymi od cła (patrz s. 208), ale w mieście ceny są dużo niższe. Sztuka i Rzemiosło ciekawe i oryginalne pamiątki. Największy ich wybór oferują targowiska, takie jak Targ Izmajlowo (patrz s. 185), oraz sklepy przy Arbacie (patrzs. 70-71). Lakierowane tace i naczynia, malowaną porcelanę i matrioszki można kupić w sklepie Arbat-skaja Ławica. Koronki i hafty sprzedaje Russkaja wyszywka, a wyroby jubilerskie i bursztyny - Samocwiety. Duży wybór dzieł sztuki i rzemiosła artystycznego jest także w innych śródmiejskich sklepach, jak np. Russkij Suwienir. Związek Malarzy Rosyjskich ma galerię, która prowadzi sprzedaż obrazów, a także biżuterii i lakierowanych szkatułek. Bardziej oryginalne pamiątki, jak ręcznie malowane serwisy do herbaty i rosyjskie kryształy można kupić w Dornie Farfora, a w Salonie Moskiewskiej Fundacji Kulturalnej - samowary, stare lampy, a także oryginalne rzeźby i bibeloty. Antyki NISKIE KOSZTY robocizny DO-wodują, że rękodzieło jest w Rosji tańsze niż na Zachodzie, można więc przywieźć z Moskwy Bogaci Rosjanie bardzo chętnie kupują antyki, a ponieważ pośrednicy znają wartość swojego towaru, okazyjne transakcje sprzed kilku lat należą już do zamierzchłej przeszłości. Warto także zauważyć, że wywóz z Rosji przedmiotów wykonanych przed 1945 rokiem wymaga specjalnego zezwolenia i jest kosztowny (patrz s. 185). Mimo wszystko i tak warto zobaczyć, co można kupić w sklepach oferujących stare i cenne wyroby. Najiepsze sklepy z antykami znajdują się przy ul Arbat. Antykwariat Kupina proponuje duży wybór ikon, srebra, biżuterii i porcelany, natomiast w Anto- nice można kupić ciekawą rosyjską porcelanę. Szukając mebli i np. rzeźb, trzeba zajrzeć do sklepów Tradicyja i licaiost oraz Antykwariatu-komisu. Meble, porcelanę, lampy i bibeloty sprzedaje również sklep Inostrannaja kniga. Odzież i Dodatki W centrum miasta, w okoli- ; cach GUM-u (patrz s. 107), jest wiele butików, podobnie jak przy ulicy Twerskiej (patrz s. 89). W centrum znajdują się również dwa pasaże handlowe. W Pasażu Pietrowskim sprzedawane są ubrania, buty, meble i artykuły elektryczne. Galeria Aktora, nowoczesna, trójkondygnacyjna hala, ma stoiska z odzieżą znanych firm i projektantów zachodnich, z francuskimi perfumami, biżuterią Trffany'ego i Cartiera. W mos- 1 kiewskich sklepach pojawiają się również stopniowo stroje rosyjskich projektantów mody. Nieco poza centrum usytuowany jest Pasaż Sadko, duży kompleks handlowo- restauracyjny z dwoma supermarketami, sklepami branżowymi i butikami. W ele- gantszych halach większość skle-pików przyjmuje karty płatnicze. Oryginalne rosyjskie futrzane czapy sprzedaje się w Pasażu Pietrowskim i na piętrze w Gllj| -ie. W zimie duży ich wybór jest i także na Targu Izmajlowo. Książki i Płyty Po anglojęzyczne książki najlepiej iść do Anglija britanskije knigi, Amierykanskaja kniga lub Anglijskaja kniga, obok której znajduje się księgarnia Inostrannaja kniga, gdzie sprzedaje się książki rosyjskie i antyki. Olbrzymi Moskiewski Dom Książki ma dział z książkami anglojęzycznymi, ale 3 można tam również kupić płyty kompaktowe i tradycyjne, stare j ikony i sowieckie plakaty pro- I pagandowe. Dom Handlowy Moskwa oferuje rosyjskie ksiażto» znaczki pocztowe, arbumy o szMj ce, antyki i obrazy. Mietodija sprzedaje płyty kompaktowe i kasety rosyjskich orkiestr i wykonawców, natomiast Transylwania 6- 5000 ma największy w Moskwie wybór oryginalnych kompaktów z Europy Zachodniej. domy Towarowe cum ??? Ulica Pietrowka 2. Plan 3A4.H 292 1157. Dietskij ??-??????? ??? Tieatralnyj projezd 5. Plan 3A5.H 9282234. GUM ??? Krasnaja pfoszczad' 3. Plan ? ?5. ? 9215763. Bazary i Targi Centralny Dom Artysty ??????????? ??? ????????? Centralnyj Dom chudożnika Ulica Krymskij Wal 10. Plan 6 F4. Targ Daniłowski ??????????? ????? Danilowskij rynok Mytnaja ulica 74. Targ Izmajlowo ????? ????????? Rynok Izmajlowo Izmajlowskoje szossie. Sklepy przy Muzeach Galeria Trietiakowska ????????????? ??????? Trietjakowskaja galerieja Lawruszynskij pierieulok 12. Plan 7 ??. ? 9511362. Muzeum Rewolucji ????? ????????? Muziej riewolucyi Twierskaja ulica 21. Plan 2 ?4.? 299 6724. Muzeum Sztuk Pięknych ta- A. S. Puszkina ????? ??????????????? ???????? ????? ?-?. ??????? ??? izobrazitielnych iskusstw im. A.S. Puszkina : Ulica Wolchonka 12. Plan 6 F2. ? 203 7998. Wódka i Kawior Delikatesy Jelisiejewa ??????????? ????????? Jelisiejewskij gastronom Twierskaja ulica 14. Plan 2 F4. [| 209 0760. Diplomat gastronom ???????? ????????? Bolszaja Gruzinskaja ulica 63. Plan 2 D2. H 2512589. Kalinka Stockmann ??????? ??????? Kalinka Stokman Ulica Zacepskij Wał 4/8. Plan 7 C5. ? 953 2602. Arbatskaja Ławica ????????? ?????? Ulica Arbat 27. Plan 6 E1. ? 2904669. Dom Farfora ??? ??????? Leninskij prospiekt 36. ? 1376023. Galeria Związku Malarzy Rosyjskich ??????? ????? ?????????? ?????? Galerieja Sojuza chudożnikow Rossii Twierskaja ulica 25/9. Plan 2 E3. ? 299 7221. Russkaja Wyszywka ??????? ??????? Ulica Arbat 31. Plan 6 D1.H 2412841. Russkij Suwienir ??????? ??????? Kutuzowskij prospiekt 9. Plan 5 A1. Q 243 6986. Salon Moskiewskiej Fundacji Kultury ????? ??????????? ????? ???????? Salon Moskowskogo fonda kultury Piatnickaja ulica 16. Plan 7 B3. ? 951 3302. Samocwiety ????????? Ulica Arbat 35. Plan 6 D1. ? 241 0765. Antyki Antonika ???????? Ulica Arbat 4. Plan6E1. [| 291 7444. Antykwariat-komis ??????????? ???????????? ??????? Antikwariat komissionnyj magazin Frunzenskaja nabierieżnaja 54. ? 242 3664. Antykwariat Kupina ??????????? ?????? Antikwariat Kupina Ulica Arbat 18. Plan 6 D1. ? 202 4462. Ministerstwo Kultury ???????????? ???????? Ministierstwo kultury Kitajgorodskij projezd 7. Plan 7 C1. ? 923 8754. Tradicyja i licznost' ???????? ? ???????? Ulica Arbat 2,1 piętro Plan 6 El. ? 2906294. Odzież i Dodatki Galeria Aktora ??????? ?????? Galerieja Aktiora Twierskaja ulica 16/2. Plan 2 F4. ? 935 8374. Pasaż Pietrowski ?????????? ?????? Pietrowskij Passaż Ulica Pietrowka 10. Plan ? ?4. ? 928 5047. Pasaż Sadko ????? ?????? 1-yjKrasnogwardiejskij projezd 1a. ? 259 5656. Książki i Płyty Amierikanskaja kniga ???????????? ????? Dienieżnyj pierieulok 8/10. Plan 6 D2. [| 2414224. Anglija britanskije knigi ?????? ?????????? ????? Chlebnyj pierieułok 2. Plan 2 E5. ? 203 5802. Anglijskaja kniga ?????????? ????? Ulica Kuznieckij Most 18. Plan3A4. ?282021. Dom Handlowy Moskwa ???????? ??? ?????? Torgowyj dom Moskwa Twierskaja ulica 8. Plan 2F4. ? 229 6483. Inostrannaja kniga ??????????? ????? Malaja Nikitskaja ulica 16/5. Plan 2 D5. J? 290 4082. Miełodija ??????? Ulica Nowyj Arbat 22. Plan6D1. ? 291 1421. Moskiewski Dom Książki ?????????? ??? ????? Moskowskij Dom knigi Ulica Nowyj Arbat 8. Plan6D1. ? 290 3580. Transylwania 6-5000 ????????????? 6-5000 Transilwanija 6-5000 Twierskaja ulica 25. Plan 2 E3. ? 200 4379. Sztuka i Rzemiosło Co kupić w Moskwie W'« ? ' Moskwie łatwo jest znaleźć ładne i interesujące pamiątki. W dawnym Związku Radzieckim popierano rozwój rzemiosła ludowego, którego różne działy przetrwały do dziś. Rzemieślnicy nadal wytwarzają najrozmaitsze przedmioty, od małych, niedrogich emaliowanych znaczków na szpilce po droższe, ręcznie malowane pudełka z Palecha, samowary i wyroby z kamieni półszlachetnych. Popularne są również lakierowane tace i naczynia, komplety szachów, drewniane zabawki i lalki matrioszki. Ciekawymi pamiątkami są także przedmioty związane z dawnym Związkiem Radzieckim. Poza tym w Rosji najlepiej kupować jej narodowe specjalności - kawior i wódkę Wódka i kawior W sprzedaży jest olbrzymi wybór wódek czystych i gatunkowych (np. cytrynówka ipieprzówka; patrz . 178J. Znakomitą zakąską do wódki są kawior czarny (ikra) i czerwony (kieta), często podawane z blinami (patrz s. 176). Samowar Do wywiezienia z Rosji samowara (patrz s. 179) sprzed 1945 roku potrzebne jest specjalne zezwolenie. 1 Matrioszki Laleczki mieszczące się jedna w drugiej są rozmaicie zdobione. Tradycyjne są najładniejsze, ale dużą popularnością cieszą się również matrioszki z podobiznami przywódców politycznych. Czarny kawior Drewniane zabawki Rzeźbione zabawki z surowego drewna, tzw. bogorodzkie, &,} często mają PP ruchome elementy i mogą być uroczymi prezentami. Jajo Pierścionek z malachitu z bursztynem Kamienie półszlachetne Z malachitu, bursztynu, jaspisu i rozmaitych uralskich marmurów wytwarza się min. biżuterię, komplety szachów i blaty stolików. Komplety szachó* Szachy są niezwykle popularną rozrywką w Rosji. MożrUm kupić komplety z najrozrnaifM szych materiałów, w 0'"' z malachitu. Ten piękny ???? piet z drewna jest utrzyma^m w tym samym stylu 4 tradycyjne matriosZiU wyroby Lakierowane Popularnymi pamiątkami są nrzedmioty z drewna albo masy P pjerowej, które sprzedaje się P całym mieście. Pudełka z Palecha ręcznie malowane i pokryte warstwą lakieru, mogą być bardzo drogie, natomiast jajka ozdobione ikonami i typowe czerwono--czarno-złote czarki są tańsze. Pudełko z Palecha Sztuka malowania miniatur na masie papierowej sięga końca XVIII wieku. Artyści z czterech wsi: Palecha, Fiedoskina, Mstery i Chołu-ja, nadal produkują te ręcznie malowane cacka. Twórcy czerpią tematy z rosyjskich podań i baśni. Czarka i łyżka Jaskrawo malowane czarki i łyżki z masy papierowej, wyroby rzemieślników z Chochło-my, pokrywa twarda warstwa lakieru. Nie są one jednak odporne na wrzątek. Struny Rosyjska ręcznie malowana taca Rosyjska chusta Barwne wełniane chusty chronią przed chłodem w zimie. Można również kupić, zwłaszcza w domach towarowych, chusty wytwarzane maszynowo, ze sztucznych włókien, które nie są jednak tak ciepłe. Tradycyjne instrumenty muzyczne W rosyjskiej muzyce ludowej używa się bardzo wielu instrumentów. To gusli przypomina nieco psalterion. Gra się na nim, szarpiąc struny obiema rękami. Można również kupić popularne bałałajki i harmonie. Pamiątki z czasów Związku Radzieckiego Są to najrozmaitsze przedmioty: banknoty, monety, zegarki kieszonkowe i wiele rzeczy z wyposażenia Armii Czerwo-? m.in. klamry do pasów, 1 odznaki. Można także kupić zegarki z karykaturami agentów KGB na tarczy. Wazon z Gżelu Biało-niebieska ceramika z miasta Gżel koło Moskwy cieszy się popularnością zarówno wśród Rosjan, jak i turystów. Wyroby są różnorodne od figurek po naczynia domowe. Znaczek z sierpem i miotem Pas żołnierza Armii Czerwonej Rozrywki w Moskwie Moskwa ma do zaofero wania różnorodne formy rozrywki - od wspaniałych przedstawień teatralnych, operowych i baletowych po wiele rozmaitych nocnych lokali. Miłośnicy opery i baletu powinni koniecznie zobaczyć przedstawienie w słynnym Teatrze Wielkim (patrz s. 90-91). Inne teatry mają repertuar bardziej wszechstronny, obejmuje on m.in. musicale Neon jednego z moskiewskich kasyn (patrz s. 195) Przedstawienie operowe Borys Godunow w Teatrze Wielkim Informacje Praktyczne W Moskwie brakuje biur informacji turystycznej, ale wiadomości o wydarzeniach kulturalnych - filmach, przedstawieniach, koncertach i wystawach - wraz z imponującym wykazem restauracji, barów i klubów nocnych zamieszczają piątkowe wydania anglojęzycznych gazet „The Moscow Times" i „The Moscow Tribune". Adresy restauracji i klubów nocnych znajdują się również w anglojęzycznym „ The ?????". Tytuły te można otrzymać bezpłatnie w dużych hotelach, a także restauracjach i barach prowadzonych przez zagraniczne firmy. Trzeba pamiętać, że najbezpieczniej powrócić do hotelu po nocnych eskapadach wcześniej zamówioną taksówką (patrz s. 212). Zamawianie Biletów wielkich, międzynarodowych hoteli, nawet jeśli mieszka się gdzie indziej. W hotelach prowadzonych przez Rosjan zazwyczaj również można zamówić bilety. Metoda ta jest jednak na ogół dość kosztowna. Hotelowe biura zamówień przyjmują najpopularniejsze i przestawienia dla dzieci. W Moskwie jest kilka kin wy świetlających filmy zagra] niczne. Zwykle są to najno-wsze produkcje zachodnie pokazywane zaledwie kilka tygodni po premierze. W mieś-cie jest również około 300 klubów nocnych, wiele kawiarni oraz barów czynnych do późna - w niektórych występują muzycy Można też oklaskiwać artystów ulicznych zwłaszcza na Arbacie (patrzs. 70-71). karty płatnicze, ale zwykle doliczają za tę usługę wysoką marżę. Znajomość rosyjskiego umożliwia kupno tańszych biletów w kioskach teatralnych, których wiele jest w całym mieście, także na stacjach metra. Można też kupić bilety bezpośrednio w teatrze. Na ogół kosztują one wtedy najmniej, jednak trzeba wykazać wiele cierpliwości, gdyż kasy są otwarte w trudnych do przewidzenia porach i zazwyczaj sprzedają bilety najwyżej z trzydniowym wyprzedzeniem. Przed wieloma instytucjami kulturalnymi, a zwłaszcza Zdecydowanie najłatwiejszym sposobem zamawiania biletów na koncert, balet, operę czy przedstawienie teatralne jest korzystanie z usług Państwowy Cyrk Moskiewski Rosjanie zawsze bardzo lubili przedstawienia cyrkowe. W ???? ? ??? wieku były one najpopularniejszymi widowiskami parateatralnymi. Trupy wędrowne podróżowały po całym kraju, najczęściq z przedstawieniami komediowymi. Dziś Państwowy Cyrk Moskiewski ma w Moskwie stałą siedzibę. Jest on znany z występów klaunów, zapierających dech umiejętności akrobatów, wyczynów artystów na trapezach oraz tresury zwierząt. Często są to tygrysy skaczące przez płonące obręcze i niedźwiedzie jeżdżące na rowerach. Niektóre tego typu numery cyrkowe mogą wywoływać protesty miłośników zwierząt. Pierwszy budynek cyrku, znany dziś jako Stary Cyrk, wzniósł Albert Salamonski dla swojego zespołu. W 1919 roku Cyrk Salamonskiego stał się Państwowym Cyrkiem Moskiewskim. Siedzibę Nowego Cyrku wybudowano w 1973 roku. Przedstawienia odbywają się obecnie w obu budynkach. Nowy Cyrk, druga siedziba Państwowego Cyrku Moskiewskiego w Jnema (patrz s. 193), jedno AnaW;irszy ^w Mos'iw'e przed Teatrem Wielkim, bilety sprzedają koniki. Zawsze istnieje jednak ryzyko, że kupi się fałszywe, a poza tym prawie na pewno będą one bardzo drogie. ROZRYWKI DLA DZIECI DO TRADYCYJNYCH rosyjskich rozrywek dla dzieci zawsze należały teatr lalkowy, zoo i cyrk. Moskwa ma dwa teatry lalkowe: Teatr im. Obrazcowa (patrz s. 192), który organizuje specjalne popołudniowe przedstawienia dla dzieci, i Moskiewski Teatr Lalkowy. Dziecięcy Teatr Muzyczny im. Natalii Sac przygotowuje wspaniałe spektakle dla maluchów. Przedstawienia Rosyjskiego Akademickiego Teatru Młodzieży (patrz s. 88) przeznaczone są dla dzieci siedmioletnich i starszych. Moskiewskie Zoo należy do ulubionych rozrywek dzieci. Niestety, zwierzęta często wyglądają na niedożywione i są stłoczone w klatkach. Przedstawienia Teatru Zwierząt im. Durowa obejmują tresurę tygrysów, słoni i fok, a także myszy, które jeżdżą tu miniaturowym pociągiem. W przerwach dzieci mogą się pobawić z niektórymi zwierzętami i zrobić sobie z nimi zdjęcia. W przedstawieniach Kociego Teatru Ku-kbczowa koty m.in. pchają miniaturowe wózki i skaczą przez kozła. Widzom obu teatrów niektóre numery mogą się jednak wydać dość przykre. W Dziecięcym Klubie Arle-kino dzieci bawią się zabawkami, grają w gry komputerowe i są rozśmieszane przez klaunów. Miasteczko Cudów w parku Gorkiego to lunapark pod gołym niebem, utrzymany w stylu zachodnim. Jest czynny od Scena z przedstawienia o arce Noego w Moskiewskim Teatrze Lalkowym Rowery wodne, jedna z atrakcji parku Gorkiego późnej wiosny do końca października. Dzieci poniżej 120 cm wzrostu mają wstęp wolny na wszystkie karuzele, pociągi i minisamochody wyścigowe. Są tam również propozycje dla dorosłych, np. kolejka górska. Z niektórych mogą korzystać też dzieci, lecz tylko pod opieką. W parku Gorkiego znajduje się prom kosmiczny Buran. Jest to dość niezwykły statek kosmiczny, jego jedyny lot byl bezzałogowy. Teraz przekształcono go w symulator dający możliwość doświadczenia wrażeń z lotu kosmicznego. Można również skosztować żywności z tubki - np. zup i pasztetów, które jedzą kosmonauci. Wskazówki Dziecięcy Klub Arlekino ??????? ???? ???????? Dietskij Klub Arlekino Wierchniaja Radiszczewska- ja ulica 19/3, blok 1. Plan 8 E3. Q 9151106/07. Dziecięcy Teatr Muzyczny im. Natalii Sac ??????? ??????????? ????? ????? ??????? ??? Dietskij muzykalnyj tieatr imieni Natalii Sac Wiernadskogo prospiekt 5. Koto Wróblich Wzgórz (patrz s. 129). H 930 7021. Koci Teatr Kukłaczowa ????? ????? ????????? Tieatr koszek Kukłaczowa Kutuzowskij prospiekt 25. t& 249 2907. Miasteczko Cudów ???????? Czudograd Park Gorkiego, ulica Krymskij Wat 9. Plan 6 F4. ? 236 3112. Moskiewski Teatr Lalkowy ?????????? ????????? ????? Moskowskij kukolnyj tieatr Spartakowskaja ulica 26. Plan 4 F2. Q 2612197. Moskiewskie Zoo ??????? Zoopark Bolszaja Gruzinskaja ulica 1. Plan 1C4. g 255 5375. Nowy Cyrk ????? ???? Nowyj cyrk Wiernadskogo prospiekt 5. Koto Wróblich Wzgórz {patrz s. 129). ? 930 2815. Prom kosmiczny Buran ??????????? ??????? ????? Kosmiczeskij korabl' Buran Park Gorkiego, ulica Krymskij Wat 9. Plan 6 F4.g 237 0832. Rosyjski Akademicki Teatr Młodzieży ?????????? ????????????? ?????????? ????? Rossijskij akadiemiczeskij molodiożnyi tieatr Tieatralnaja ptoszczad' 2. Plan 3 A5. g 292 0069. Stary Cyrk ?????? ???? Staryj cyrk Cwietnoj bulwar 13. ???????. g 200 6689. Teatr Kukiełkowy im. Obrazcowa ????????? ????? ????? ????????? Kukolnyj tieatr imieni Obrazcowa Ulica Sadowaja- -Samotiecznaja 3. Plan 3 A2. ? 299 3310. Teatr Zwierząt im. Durowa ????? ?????? ????? ?????? Tieatr zwieriej imieni Durowa Ulica Durowa 4. Plan ? ?1. g 971 3047. Muzyka, teatr i film Od czerwca do końca września większość moskiewskich sal koncertowych i teatrów jest zamknięta, a orkiestry, zespoły teatralne i baletowe występują w innych miastach Rosji oraz za granicą. Przez pozostałą część roku oferta kulturalna w stolicy Rosji jest jednak bardzo bogata. Teatr Wielki (patrz s. 90-91), najstarszy i najsławniejszy moskiewski teatr opery i baletu, ma imponujący repertuar. Liczne teatry dramatyczne pokazują klasyczne i awangardowe przedstawienia po rosyjsku. Turyści nieznający rosyjskiego mają również duży wybór - od tańców ludowych i muzyki cygańskiej po koncerty muzyki klasycznej w wykonaniu czołowych artystów świata. W większości instytucji kulturalnych spektakle zaczynają się o godzinie 19 lub 1930, natomiast popołudniówki zazwyczaj są pokazywane we wczesnych godzinach popołudniowych. Balet i Opera W wielu salach w Moskwie można obejrzeć przedstawienia baletowe i operowe na najwyższym poziomie. Bez wątpienia najbardziej znany i najlepszy jest Teatr Wielki, zbudowany w 1780 roku. Mimo dwóch wielkich pożarów teatr znajduje się w tym samym miejscu. Na ogromnej widowni mieści się około 2500 widzów. Światowej sławy balety w wykonaniu miejscowego zespołu to min. Gisette Adolphe'a Adama oraz Jezioro łabędzie i Dziadek do orzechów Piotra Czajkowskiego. W repertuarze opery są liczne dzieła kompozytorów rosyjskich, min. Borys Godunow Modesta Musorgskiego, Dama pikowa i Eugeniusz Oniegin Piotra Czajkowskiego oraz Sadko Mikołaja Rimskiego-Korsakowa. Znacznie młodszy stażem jest Balet Kremlowski występujący w Pałacu Zjazdów (patrz s. 56). W tym gigantycznym gmachu ze stali i szkła, zbudowanym w 1961 roku i przeznaczonym na zjazdy partii komunistycznej, urządzono widownię na 6000 miejsc. Powinni tam koniecznie pójść wszyscy turyści, którzy chcą usłyszeć zachodnich śpiewaków operowych albo obejrzeć dobry balet. Mniej imponujące, choć niewątpliwie reprezentujące dobry poziom, opery i balety znajdują się w repertuarach Opery Helicon, Nowej Opery oraz Teatru Muzycznego im. Stanisławskiego i Niemirowicza-Danczenki. "Warto również wymienić Operetkę oraz Studio Opero- we Akademii Muzycznej im. Gniesinów, gdzie wystawia się spektakle eksperymentalne. Muzyka Klasyczna Moskwa, której mieszkańcy znani są z umiłowania muzyki, szczególnie klasycznej, jest miejscem imprez muzycznych o międzynarodowym znaczeniu. Jedną z najbardziej znanych sal koncertowych jest Sala im. Piotra Czajkowskiego. Najciekawszym elementem wyposażenia tego wielkiego, owalnego wnętrza są gigantyczne organy z 7800 piszczałkami, które ważą około 20 ton. Wykonano je w Czechosłowacji, a zainstalowano w 1959 roku. Konserwatorium Moskiewskie (patrz s. 94) jest przede wszystkim instytucją oświatową, lecz odbywają się tam również koncerty muzyki klasycznej. Powstało ono w 1866 roku, a Piotr Czajkowski (patrz s. 153) wykładał tam przez 12 lat jako młody, obiecujący kompozytor. Obecnie konserwatorium ma ponad 1000 studentów. W jego Wielkiej Sali organizowane są koncerty zarówno orkiestry uczelnianej, jak i zespołów występujących gościnnie. W Małej Sali odbywają się recitale i koncerty kameralne. Oklaskiwano tam wielu wybitnych wykonawców z całego świata. Ponadto co cztery lata Konserwatorium gości uczestników Międzynarodowego Konkursu im. Piotra Czajkowskiego (patrz s. 33). Najbardziej prestiżowym wydarzeniem w dziedzinie muzyki klasycznej w Moskwie sjl doroczne Grudniowe Wieczory S im. Światosława Richtera (patrz s. 35) Odbywają się one w Muzeum Sztuk Pięknych irn. i A. S. Puszkina (patrz s. 78-81) J i przyciągają wirtuozów z Rosji oraz zagranicy. W przerwach j koncertu publiczność może J zwiedzać sale muzealne. W lecie, we wtorkowe i czwartkowe wieczory, koncerty w sali i na wolnym powietrzu odbywają się również w Kuskowie (patrz s. 142-143), ? Teatr W MOSKWIE znajduje się ponad 60 teatrów. Pokazuje się w nich co wieczórl inny spektakl. Dlatego jeśli ktoś chce obejrzeć określone przedstawienie, powinien najpierw sprawdzić, kiedy będzie wystawiane. Repertuary zamieszczane są w piątkowym wydaniu „The Moscow Times" i „The Moscow Tribune" albo w „The ?????" (patrz s. 207). Moskiewski Teatr Artystyczny (MChAT; patrz s. 92) ma bogaty repertuar, ale największą sławę przyniosły mu inscenizacje sztuk Antoniego Czechowa, np. Mewy. Teatr Lenkom wystawia natomiast musicale i sztuki współczesnych dramaturgów rosyjskich. Warto też odwiedzić Teatr Mały, znajdujący się ' naprzeciwko Teatru Wielkiego. Był to pierwszy teatr dramatyczny w Rosji i odegrał ważną rolę w dziejach rosyjskiej kultury. Teatr Kukiełkowy im. Obrazcowa (patrz s. 191) wystawia sztuki zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych. Powstał w 1931 roku, a obecni nosi imię swego założyciela, Siergieja Obrazcowa. Repertuar teatru jest bardzo ciekawy, a większość spektakli można zrozumieć bez znajomości języka rosyjskiego. Wieczorne przedstawienia są czasem dozwolone od 18 lat. W Teatrze Cygańskim pokazuje się składanki pieśni i tańców cygańskich. Rosyjskie spektakle folklorystyczne można obejrzeć również w innych salach. FttM Rosyjski przemysł filmowy rozkwitł za czasów władzy sowieckiej. Sam Lenin (patrz 28) doceniał wartość filmu w przekazie informacji. Specjalnie zamówione filmy pokazywano w całej Rosji w objazdowych łanach urządzanych w wagonach kolejowych. Do upadku Związku Radzieckiego w 1991 roku przemysł filmowy byl własnością państwa. Filmy subsydiowano, a ich tematyka była starannie dobierana. Obecnie rosyjscy twórcy filmowi mają wolność wypowiedzi, ale cierpią na brak funduszy. W większości kin wyświetlane są amerykańskie filmy komercyjne, choć przyciągają stosunkowo niewielu widzów. Trudno natrafić w kinach na nowsze filmy rosyjskie, które są jednak dostępne na tasniach wideo. Wiele kin ma przestarzały sprzęt i niewygodne siedzenia. Rossija i Udarnik, dwa najlepsze moskiewskie kina wyświetlające filmy po rosyjsku, mają jednak cyfrowe urządzenia do odtwarzania dźwięku i wygodne fotele. Jednym z najstarszych kin w mieście jest kino Artystyczne. Wprawdzie dźwięk nie ma tam takiej jakości, jak w dwóch kinach wymienionych wyżej, lecz cieszy się ono olbrzymią popularnością. Pokazuje bieżącą produkcję - rosyjskie i zachodnie filmy w rosyjskiej wersji językowej. Odbywają się tu ponadto różne festiwale filmowe. Kodak kinomir prezentuje najnowsze filmy amerykańskie zarówno w wersji oryginalnej, jak po rosyjsku. W Moskwie są również dwa kina wyłącznie anglojęzyczne: Dome Cinema w hotelu Renaissance (patrz s. 171) i American House of Cinema w hotelu Radisson-Sławianskaja (patrz s. 171). Filmy wyprodukowane w Europie i Indiach można obejrzeć w oryginalnej wersji językowej w kinach Uluzjon i Kino-centrum, gdzie odbywa się Międzynarodowy Festiwal Filmowy (patrz s. 33). Repertuar kin można znaleźć w prasie. Bilety kupuje się wyłącznie w kasach kin. Najczęściej trzeba zapłacić gotówką, ale w American House of Cinema, Dome Cinema i Kodak kinomir przyjmowane są wszystkie popularne karty płatnicze. WSKAZÓWKI Balet i Opera Nowa Opera ????? ????? Nowaja opiera Ulica Karietnyj riad 3. Plan 2 F3. ? 200 2255. Opera Helikon ??????? ????? Gielikon opiera Bolszaja Nikitskaja ulica 19. Plan 2 E5. ? 290 6592. Operetka ????? ???????? Tieatr opierietty Ulica Bolszaja Dmitrowka 6. Plan 3A4. ? 292 0405. Pałac Zjazdów ?????? ??????? Dworiec sjezdow Kreml. Plan 7 A1. ? 928 5232. Studio Operowe Akademii Muzycznej im. Gniesinów ??????? ?????? ???????? ?????? ?. ???? ???????? Opiernaja studija akadiemii muzyki imieni Gniesinych Powarskajaulica 30'36- Plan 2 D5. (j 290 1096,290 4837. Teatr Muzyczny im. Stanisławskiego i Niemirowicza--Danczenki ??????????? ????? ????? ?????????????? ? ??????????--??????? Muzykalnyj tieatr imieni Stanislawskogo i Niemirowicza-Danczenko Ul. Bolszaja Dmitrowka 17. Plan 2 F4.H 229 8388. Teatr Wielki ??????? ????? Bolszoj tieatr Tieatralnaja ploszczad' 1. Plan 3A4. g 927 6982. Muzyka Klasyczna Konserwatorium Moskiewskie ?????????? ????????????? Moskowskaja konsierwatorija Bolszaja Nikitskaja ulica 1. Plan 2 F5.H 229 7412. Sala Koncertowa im. Czajkowskiego ?????????? ??? ????? ?. ?. ??????????? Koncertnyj zal imieni ?. i. Czajkowskogo Triumfalnaja ploszczad'4/31. Plan 2 E3. ? 299 0378. Teatr Moskiewski Teatr Artystyczny ???? ????? ?. ?. ?????? MChAT im. ?. ?. Czechowa Kamiergierskij pierieułok 3. Plan 2 F5. ? 229 8760. Teatr Cygański ????? ????? Tieatr romen LeningradsWj prospiekt 32/2. Ptem 1B1. ? 214 8070. Teatr Lenkom ????? ?????? Tieatr Lenkom Ulica Malaja Dmitrowka 6. Plan 2 F3. ? 299 9668. Teatr Mały ????? ????? Maryj tieatr Tieatralnaja płoszczad' 1/6. Plan ? ?5. ? 923 2621. FILM American House of Cinema Bierieżkowskaja nabierieżnaja 2. Plan 5 B2. ? 941 8747. Dome Cinema Olimpijskij prospiekt 18/1. Plan3A1. ? 9319873. Iluzjon ???????? llluzion Kotielniczeskaja nabierieżnaja 1/15. Plan 8 D2. ? 915 4353. Kino Artystyczne ?????????????? ???? Chudoźestwiennyj kino Arbatskaja ploszczad' 14. Plan 6 E1. ? 2915598. Kinocentrum ????????? Kinocentr Drużnikowskaja ulica 15. Plan 1 C5. ? 205 7306. Kodak kinomir ????? ??????? Nastasinskij pierieułok 2. Plan 2 E3. O 209 4359. Rosja ?????? Ross/Ja Puszkinskaja ploszczad' 2. Plan 2 F4. ? 229 2111. Udarnik ??????? Ulica Serafimowicza 2. Plan7A3. ? 959 0856. Muzyka i nocne życie Za czasów komunistycznych nocne życie praktycznie w Moskwie nie istniało. W latach 30. XX wieku bary, w których można było odpocząć przy drinku i muzyce na żywo, były dostępne wyłącznie dla elity. Wraz z pierestrojką zaczęły się pojawiać nowe lokale i kluby, a zespoły, poprzednio zmuszone do nieoficjalnej działalności, zaczęły występować publicznie. Obecnie życie nocne w Moskwie kwitnie i w setkach klubów można wysłuchać wszelkiego rodzaju muzyki. Ogromną popularnością, zwłaszcza wśród tzw. nowych Rosjan, cieszą się liczne kasyna. W Rosji wciąż bardzo wiele osób pali papierosy, toteż lokale najczęściej są mocno zadymione. Rock Znane rosyjskie zespoły najczęściej występują w dużych klubach nocnych, takich jak Manhattan Express, Utopia albo Mietielica. Mimo że bilety są tam często bardzo drogie, kluby są pełne młodych ludzi, wśród których dużą część stanowią „nowi Rosjanie" i cudzoziemcy mieszkający w Moskwie. W mniejszych barach, np. Krizis Żanra (patrz s. 182), Biedni Ludzie albo Tabula Rasa, często występują równie utalentowane, choć mniej znane zespoły, a trunki są tam o wiele tańsze. Miejsca te są jednak ciągle zatłoczone. W Armadillo, niedrogim barze w stylu amerykańskim, można napić się i coś przekąsić przy dobrej muzyce na żywo. Klientami tego lokalu są głównie młodzi ludzie. W Domu Kultury Gorbunowa i niekiedy na stadionach odbywają się największe koncerty rockowe. Jazz, Blues i Muzyka Latynoska Większość klubów jazzowych w Moskwie zaprasza również zespoły bluesowe. Najbardziej znane i najstarsze są: Jazz Art Club, B.B. King i Arbacki Klub Bluesa. Koncerty nie odbywają się codziennie, więc po szczegóły warto sięgnąć do prasy (patrzs. 207). W czasie koncertów kluby są bardzo zatłoczone, w wielu płaci się za wstęp. W pozostałe dni jest tam dość pusto, a ceny drinków i przekąsek są umiarkowane. Bardzo interesującym miejscem dla miłośników jazzu jest również Woodstock-MCbAT. Muzycy grają tu na żywo kilka razy w tygodniu, oplata za wstęp jest niewielka, a wystrój wnętrza nawiązuje do lat 60. Brasserie du Soleil (patrz s. 181) organizuje koncerty jazzowe w weekendy, ma też bar ze smacznymi potrawami kuchni francuskiej, toteż przychodzi tam bardzo wielu cudzoziemców. Można też odwiedzić Cabanę, bar w stylu brazylijskim z muzyką na żywo graną przeważnie przez zespoły latynoamerykańskie. Nocne Kluby i Dyskoteki NOCNE KLUBY w Moskwie stopniowo zaczynają dorównywać poziomem klubom w innych dużych miastach europejskich. Są ich już setki, z każdym miesiącem przybywają następne. Większość otwierana jest wieczorami, ale występy rzadko zaczynają się przed godziną 1 w nocy. Wstęp jest zazwyczaj bezpłatny do godziny 22, potem obowiązuje dość wysoka opłata. W niektórych klubach samotne kobiety mogą wejść gratis. Moskiewskie nocne kluby dzielą się na dwie kategorie: z programem rozrywkowym, często obejmującym striptiz i taniec erotyczny, oraz ofemjące parkiet do tańca i zaciszne barki. Do tej drugiej kategorii należą Titanic, Utopia i Soho, ulubione miejsca „złotej młodzieży". Dyskoteka Pilot w klubie Soho ma bardzo oryginalny parkiet, którego środek zajmuje wielki samolot. Miraż, Hipopotam i Manhattan Express są bardziej tradycyjnymi dyskotekami w stylach rock i pop. Miraż ma duży parkiet, natomiast dwa pozostałe kluby są tak popularne, że w weekendy często brakuje w nich miejsca do tańca. Night Flight to kolejny znany nocny lokal, jednak cieszy się złą sławą gdyż jest ulubionym miejscem spotkań gangsterów i prostytutek W Masterze bawią się studenci i młodzież. Duża, czarna sala na górze jest zarezerwowana dla zwolenników techno, natomiast na dole, w mniejszym barze, rozbrzmiewa mieszanka techno i muzyki tanecznej. Jest to najlepszy lokal dla tych, którzy interesują się kulturą techno. Jednym z najpopularniejszych klubów w mieście jest Up and Down. Odwiedzający go sławni Rosjanie i cudzoziemcy wypisują swoje nazwiska na ścianach. Klub chlubi się najpiękniejszymi striptizerkami w Moskwie, ma również kasyno. Nad klubem znajduje się restauracja rybna Tri Pieskaria (Trzy piskorze), jedna z najdroższych w mieście. Czasem spotykają się tam znani rosyjscy i zachodni politycy. Następny popularny nocny klub ze striptizem to Karuzela. Można tam również potańczyć przy muzyce disco i techno. Szansa jest w zasadzie klubem homoseksualistów, ale bardzo chętnie przychodzą tam goście heteroseksualni. W programie, który zaczyna się około Imprezy Sportowe Tradycyjnie najbardziej popularnymi sportami w Rosji są piłka nożna i hokej na lodzie. Ważne mecze i zawody na poziomie mistrzostw odbywają się w Centralnym Pałacu Sportu „Dynamo", Ośrodku Sportowym Kryłatskoje, Zespole Obiektów Olimpijskich i na Centralnym Stadionie Łużniki. Kryłatskoje dysponuje również torem wyścigowym i torem do rozgrywania regat wioślarskich. Turnieje tenisowe rozgrywane są przede wszystkim na kortach w Zespole Obiektów Olimpijskich. Na ostatnio odnowionym hipodromie odbywają się wyścigi konne. Działa tam również szkółka jeździecka, gdzie można wynająć konia i wypożyczyć za opłatą sprzęt jeździecki. i w nocy, są tańce erotyczne, je dobre miejsca mają tylko goś-d?] którzy zjawią się odpowie-jjjjo wcześnie. Do Szansy trzeba Ejgić taksówką, bo klub znaj-Huje Si? m peryferiach miasta. KASYNA W7 M°SKWIE s3 dziesiątki W rozmaitych kasyn - od olbrzymich, eleganckich po spelunki niewarte uwagi. Hazard stanowi ulubioną rozrywkę nowobogackich Rosjan, więc opłaty za wstęp do kasyn i ceny sztonów są wysokie. Niektóre kasyna oferują bezpłatne odwiezienie do domu klientów, którzy wygrali bądź przegrali dużą sumę. Gdzie indziej w cenę biletu za wstęp wlicza się drinki i przekąski. Własne kasyna ma większość dobrych hoteli, są one jednak zazwyczaj skromniejsze niż kasyna samodzielne. Najbardziej znane lokale to: Aleksander Blok na rzecznym statku, Golden Palące z wystrojem w stylu Las Vegas, uzbrojonymi po zęby ochroniarzami i akwarium pod szklaną podłogą, oraz Cherry Casino w klubie Mietielica, ulubione miejsce typów wyglądających jak mafiosi. Do klubu Beverb/ ffills wpuszcza się jedynie cudzoziemców, którzy okażą paszporty. Club Royale mieści się na terenie hipodromu, więc goście mogą połączyć grę na wyścigach z hazardem przy zielonym stoliku. WSKAZÓWKI rock, Jazz, Blues i Muzyka Latynoska Arbacki Klub Bluesa ????? ???? ???? Arbatbliuzklub Filippowskij pierieułok 11. Plan 6 ?1.? 29) (546. Armadillo ????????? Chrustalnyj pierieułok 1. Plan 7 B1. ? 293 3553. B.B.King Ulica Sadowaja--Samotiecznaja 4/2. Plan 2 F2.H 299 8206. Biedni ludzie ?????? ???? Biednyje ludi Ulica Bolszaja Ordynka 11/6. Plan 7 B3. ? 951 3342. Cabana ?????? /Cabana Rauszskaja nabierieżnaja 4. Plan 7 B2. ? 239 3046. Dom Kultury Gorbunowa ??? ???????? ????????? Nowozawodskaja ulica 27. ?'«8974. Jazz Art Club ???? ??? ???? Dżazartklub Biegowaja ulica 5. Plan 1 A2. ? 1918320. Krizis Żanra ?????? ????? prieczistienskij Pierieułok 22/4. Plan 6 D2. ? 24/ 1928. Mietielica ???????? Ulica Nowyj Arbał 21. Plan 6 D1. ? 29/1130. Tabula Rasa ?????? ???? Bierieżkowskaja nabierieżnaja 28. J§ 240 9289. Woodstock-MChAT ???????-???? Kamiergierskij pierieułok 3. Plan 2 F5.H 292 0934. Nocne Kluby i Dyskoteki Hipopotam ?????????? Gippopotam Mantulinskaja ulica 5/1. Plan 1A5. ? 2562327. Karuzela ???????? Karusiel 1 -aja Twierskaja-Jamskaja ulica 11. Plan 2 D3. ? 251 6444. Manhattan Express Ulica Warwarka 6. Plan 7 B1. ? 2985355. Master ?????? Master Pawlowskaja ulica 6. ? 2371742. Miraż ????? Ulica Nowyj Arbat 21. Plan 6 D1. ? 2911423. Night Flight Twierskaja ulica 17. Plan 2 F4. ? 229 4/65. Soho ???? Ulica Triechgornyj Wal 6. Plan 1A5. ? 205 6209. Szansa ???? Szans Wołoczarskogo ulica 11/15. ? 956 7102. Titanic ??????? Titanik Stadion Młodych Pionierów, Biegowaja ulica 21/31. Piani B1.?2134581. Up and Down Zubowskij bulwar 4. Plan 6 D3. ? 2015291. Utopia ?????? Utopija Puszkinskaja ploszczad' 2. Plan 2 F4. ? 229 0003. Kasyna Sport Aleksander Blok ????????? ???? Aleksandr Blok Krasnopriesnienskaja nabierieżnaja 12a. ???? ?5. ? 255 9281. Beverb/ Hills Kudrinskaja pfoszczad' 1. Plan 2 D5. Q 255 4228. Club Royale ???? ????? Klub rojal Biegowaja ulica 22/1. ???? ?1. ? 9451410. Golden Palące 3-ja ulica Jamskogo Pola 15. Plan 1C1. li 2/23909. Centralny Pałac Sportu „Dynamo" ?????? - ??????????? ?????? ?????? Dinamo-centralnyj dworiec sporta Ławoczkina ulica 32. ? 4536501. Centralny Stadion Łużniki ??????????? ??????? ??????? Centralnyj stadion Łużniki Łużniki ulica 24. ? 2010955. Hipodrom ???????? Ippodrom Biegowaja ulica 22, korpus 1. Plan 1 A2. ? 945 0437. Ośrodek Sportowy Kryłatskoje ?????????? ???????? ?????????? Sportiwnyj kompleks Kryłatskoje Kryłatskaja ulica 2. ? 1400347. Zespół Obiektów Olimpijskich ?????????? ??????????? ???????? Sportiwnyj olimpijskij kompleks Olimpijskij prospiekt 16. Plan3A1. ? 288 3777. tS^l ?. .? «?-?^•^^????^ - Informacje Praktyczne ? Informacje Podstawowe 198-207 Dojazd do Moskwy 208-211 Poruszanie się po Moskwie 212-219 J Informacje Podstawowe PORUSZANIE SIĘ po Moskwie nie jest aż tak trudne, jak się to może wydawać na pierwszy rzut oka. Miasto jest wprawdzie rozległe, tabliczki i szyldy napisane są cyrylicą, a ruch uliczny bywa bardzo duży, zwłaszcza w centrum, sprawnie funkcjonuje jednak metro, a przechodnie oraz pracownicy hoteli, restauracji oraz sklepów są zazwyczaj przychylnie nastawieni do cudzoziemców i chętnie im pomagają. Mimo wszystko warto przed przyjazdem do Moskwy nauczyć się rosyjskiego alfabetu, Intourist TRAVEL SERVICE Znak firmowy biura podróży Intourist żeby móc odczytać napisy Turystyka dopiero zaczyna tu się rozwijać, więc niektóre usługi, np. informacja tury-l styczna, mają bardzo wąski zakres. Z prośbą o informację trzeba się najpierw zwrócić do personelu hotelowego. O dzl-j wo, Moskwa może się okazać bardzo kosztownym miastem dla turysty. Wprawdzie transport publiczny jest tani, alei hotele, restauracje i bilety teatralne bywają droższe niż na Zachodzie. Dlatego też przed zamówieniem czegokolwiek zawsze należy spytać o cenę. Punkt informacyjny w recepcji hotelu Bałczug Kempiński Informacja Turystyczna W moskwie nie ma specjalnych biur informaq'i turystycznej, ich role pełnią jeszcze ciągle hotelowe recepcje. Pracownicy najelegantszych hoteli, takich jak Radisson-Sławianskaja, National, Balczug Kempiński i Metropol (patrz s. 168-171), chętnie służą pomocą. W dużych hotelach, zarówno z udziałem kapitału zagranicznego, jak i w „sowieckich", można zamówić bilety do teatru, ale będą one droższe niż w kasie. W większości hoteli są również biura rezerwacji miejsc lotniczych przyjmujące karty płatnicze, jeśli zaś ich nie ma, to obsługa wskazuje odpowiednie biuro podróży. W hotelach prowadzonych przez Rosjan nie należy liczyć na informacje o atrakcjach turystycznych ani restauracjach. Dostarcza ich natomiast anglojęzyczna prasa (patrzs. 207), zwłaszcza „The Moscow Times", „The Moscow Tribune" i „The ?????". Zwiedzanie Miasta z Przewodnikiem i Wycieczki W Autokar wycieczkowy biura Intourist hotelach można zarezerwować miejsca na grupowe zwiedzanie miasta i całodzienne wycieczki z przewodnikami, prowadzone w kilku językach. Intourist oferuje szeroki wybór tras, obejmujących zwłaszcza najbardziej znane zabytki miasta. Biuro podróży Patriar-szyj Dom Tours proponuje zwiedzanie miasta, w tym wizytę w Muzeum KGB, na Kremlu i w Orużejnej pałacie, a także wycieczki w okolice Moskwy. Piątkowe wydanie „The Moscow Tribune" zamieszcza wykaz organizowanych wycieczek. Zazwyczaj należy się na nie zapisywać z co najmniej 48-godzinnym wyprzedzeniem. Opłaty Wiele muzeów i teatrów ma j specjalne, znacznie wyższe ceny biletów dla cudzoziemców, porównywalne jednak z cenami europejskimi i amerykańskimi. Tak jest w Galerii Trietiakowskiej (patrzs. 118-121), Orużejnej pałacie (patrz s. 64-65), Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina (patrzs. 78-81) i Teatrze Wielkim (patrzs. 90-91). Uczniowie i studenci (patrzs. 200) mają prawo do zniżek. Nie honomje się tam kart płatniczych. Kasa często znajduje się dość daleko od wejścia do obiektu, ale zawsze jest oznakowana. Zapisy na wycieczkę po Moskwie na placu Czerwonym muszą zdjąć nakrycia głowy, natomiast kobiety, przeciwnie, powinny je nałożyć oraz okryć ramiona ? dekolty. W miastach kobiety mogą wchodzić do cerkwi w spodniach, ale do monasteru najprawdopodobniej nie zostaną w tym stroju wpuszczone. Język Kobieta wychodząca z cerkwi po nabożeństwie Godziny Otwarcia ^"?/1?^20^ muzeów ma stałe W godziny otwarcia: 10 (10.30)-18, ale kasy często przestają pracować wcześniej, większość muzeów jest nieczynna raz w tygodniu, a jeden dzień w miesiącu przeznaczony jest na sprzątanie. Wszystkie muzea są czynne w niedziele. Niektóre sobory i cerkwie są otwarte całą dobę, inne tylko w czasie nabożeństw. 1?????0 Napis „otwarte" (otkryto) ??????? Napis „zamknięte" (zakryto) Zwiedzanie Świątyń Udział w prawosławnej mszy jest fascynującym przeżyciem. Większość uroczystych nabożeństw, które trwają kilka godzin, odbywa się w sobotnie wieczory, niedzielne ranki i święta kościelne. Zazwyczaj * rosyjskich cerkwiach nie ma ławek i wierni stoją. Turyści mogą wejść na chwilę do cerkwi Podczas nabożeństwa, obowią-?'4_ ich jednak pewne zasady dotyczące ubioru. Nie można nosić krótkich spodni, mężczyźni ALFABETEM służącym do zapisu języka rosyjskiego jest cyrylica. Nazwa ta pochodzi od imienia Cyryla (patrz s. 17)- mnicha, który w latach 860-870 określił pierwotną formę tego pisma. Istnieje kilka sposobów transkrypcji i transliteracji cyrylicy na alfabet łaciński, nie różnią się one jednak na tyle, by mogły powstać poważniejsze nieporozumienia. Wielu Rosjan, którzy regularnie kontaktują się z cudzoziemcami, trochę mówi po angielsku. Jednakże znajomość nawet kilku słów po rosyjsku zostanie uznana za oznakę szacunku i z pewnością doceniona. Zwyczaje "? OSYJSKIE lY zwyczaje coraz bardziej upodabniają się do zachodnich, ale wciąż istnieje językowe rozróżnienie między oficjalnym „wy" i prywatnym „ty". W środkach transportu młodzi ludzie powinni ustępować miejsca osobom starszym lub z małymi dziećmi. Palenie papierosów i picie alkoholu są bardzo popularne. Toasty mają usprawiedliwiać częste uzupełnianie kieliszków. W gościnie u Rosjanina zawsze należy wznieść toast za panią lub pana domu (za cboziajku, za cboziaina). Wielu Rosjan wierzy w przesądy. Często nie chcą podawać sobie rąk przez próg, a jeśli ktoś przypadkowo nadepnie znajomemu na nogę, ten symbolicznie rewanżuje się tym samym. Płacenie i Napiwki Oznaczenie na bloku mieszkalnym z numerem klatki schodowej Ruble są jedynym obowiązującym środkiem płatniczym w Rosji (patrzs. 205). W dużych sklepach i hotelach zdarza się przeliczanie cen na dolary lub marki, ale wszystkie wpłaty gotówkowe trzeba wnosić w rublach. Karty płatnicze są honorowane w niektórych restauracjach i większości hoteli, ale rzadko w sklepach, z wyjątkiem tych, które sprzedają importowane towary po cenach znacznie wyższych od zachodnich. Napiwki daje się według uznania, ale tragarze na lotnisku i dworcach kolejowych żądają czasem wygórowanych sum. Goście powinni jednak płacić tyle, ile uważają za stosowne. Adresy ROSYJSKIE adresy pisze się w następującej kolejności: kod pocztowy, miejscowość, ulica, numer domu, numer mieszkania (kwartira). Jeśli dom jest częścią osiedla, podaje się również numer bloku (korpus- k). Idąc do mieszkania w bloku, warto znać numer klatki schodowej (podjezd). Po rewolucji 1917 roku zmieniono nazwy wielu ulic, by nie przypominały niczego, co miało związek z carską Rosją, albo by upamiętnić nowych, sowieckich bohaterów. W latach pie-restrojki większości ulic w centrum miasta przywrócono nazwy sprzed rewoluq'i. Moskwianie często jednak używają nazw sowieckich, zapominając, że na tabliczkach są dawne nazwy. Większość ludzi używa jednak podwójnego nazewnictwa i nikt się temu nie dziwi. Sześciocyfrowy kod pocztowy Wizy Goście z niemal wszystkich krajów potrzebują rosyjskiej wizy. Wyjątek stanowią tylko obywatele Wspólnoty Niepodległych Państw (z wyłączeniem krajów bałtyckich). Między Polską a Rosją obowiązuje tzw. ruch bezwizowy ograniczony. Aby wjechać na teren Rosji, obywatel RP musi mieć ważny paszport wydany na terenie Polski oraz inne dokumenty zależne od celu podróży. Pobyt prywatny wymaga zaproszenia potwierdzonego przez rosyjski OWIR (oddział wiz i rejestracji ludności) w miejscu zamieszkania osoby zapraszającej. Przy wyjeździe turystycznym trzeba mieć wykupione vouchery hotelowe, które można załatwić za pośrednictwem biur podróży. Do wyjazdu shiżbowego potrzebna jest w paszporcie tzw. pieczątka AB. Można ją otrzymać w odpowiednim urzędzie paszportowym. Dłuższy pobyt wymaga wizy rosyjskiej, którą wydają konsulaty w Warszawie, Gdańsku, Krakowie, Poznaniu i Szczecinie. Wszystkie te formalności dotyczą jednorazowego wjazdu na teren Rosji. Można jednak ubiegać się o wizę _______ wielokrotną, którą K otrzymuje się „„; na podstawie zaproszenia ! ZZ- ?™» potwierdzonego '""" I»!!" przez rosyjskie MSZ. Wiza taka kosztuje 200 dolarów. Alternatywę stanowi zgłoszenie się do ambasady rosyjskiej. Indywidualne wnioski o wizę mu- Rosyjska wiza szą być poparte odpowiednią dokumentacją (trzeba się wcześniq dokładnie dowiedzieć jaką) oraz dowodem rezerwacji miejsca w hotelu. Posiadacze prywatnej wizy muszą okazać zaproszenie potwierdzone przez OWIR w miejscu zamieszkania osoby zapraszającej. Dom Igumnowa z 1893 roku, obecnie ambasada Francji Przekraczanie Granicy PASZPORTY i wizy są dokładnie sprawdzane na granicy. Wszyscy przyjezdni przed przekroczeniem granicy muszą wypełnić deklarację celną dostępną w różnych językach (w samolotach niektórych linii formularze dostaje się podczas lotu). Należy mieć ją przy sobie przez cały czas pobytu i zwrócić razem z drugą deklaracją przy wyjeździe. Wywóz rubli z Rosji (a także wwóz rubli do Rosji) jest nielegalny. Zasadniczo nie ma ograniczeń w przywozie obcej waluty, ale przy wyjeździe podróżny powinien mieć jej mniej (żeby dowieść, że wydawał, a nie zarabiał pieniądze). Kosztowności, np. _________ biżuterię, należy ???, ? wymienić w deklaracji celnej - przy wjeździe, bo __ J inaczej celnicy I mogą nałożyć ; cło wywozowe. Kontrole celne przy wyjeździe z Rosji są na ogól bardziej surowe niż w wielu innych krajach, zwłaszcza sprawdzane są osoby wywożące dzieła sztuki (patrz s. 185), ponieważ z Rosji nie wolno bez odpowiedniego zezwolenia Ministerstwa Kultury wywozić przedmiotów artystycznych powstałych przed 1945 rokiem. Meldunek mogą dopełnić tej formalności w zastępstwie gości. Obecnie jednak około 80% przyjezdnych nie przejmuje się meldunkiem. Jego brak rzadko bywa przyczyną kłopotów, czasem jednak zdarzają się kary pieniężne lub żądania dopełnienia formalności, jeśli ktoś wzbudzi podejrzenie władz. Ambasady i Konsulaty KAŻDY KRAJ utrzymujący stosunki dyplomatyczne z Rosją ma w Moskwie ambasadę lub konsulat. Cudzoziemiec, który chce pozostać w Rosji dłużej niż trzy miesiące, powinien się zarejestrować w swojej ambasadzie. Jeśli znajdzie się w szpitalu, zostanie obrabowany, aresztowany lub będzie miał inne problemy, może liczyć na pomoc przedstawicielstwa swojego kraju, obejmującą przynajmniej poradę i pomoc tłumacza. Przedstawicielstwa mogą też odnawiać dokumenty paszportowe, a w niektórych nagłych wypadkach pożyczać pieniądze. Turyści Niepełnosprawni ZGODNIE z przepisami wszyscy cudzoziemcy muszą zameldować się w biurze OWIR w ciągu trzech dni od przyjazdu. Hotele W Moskwie prawie nie ma udogodnień dla osób niepełnosprawnych, zarówno w środkach komunikacji miejskiej, jak j i przy wejściach do budynkflB Wszędzie są schody i wąskie przejścia, a windy spotyka si? rzadko. Przed zwiedzaniem obiektu warto telefonicznie ustalić, na jakie udogodnieni można liczyć. rWUOliiWCJWŁ PODRÓŻUJĄCY STUDENCI MIĘDZYNARODOWE karty studenckie upoważniają do tańszych biletów w muzeach oraz do zniżki przy zakupie biletów lotniczych i kolejowych dokonywanych za pośrednictwem biura STAR Travel. PODRÓŻOWANIE Z DZIEĆMI Rosjanie bardzo kochają dzieci, więc turyści podróżujący z dziećmi z pewnością spotkają się w Moskwie z dużą życzliwością. Toaleta męska Toaleta damska Dzieci bawiące się przy armacie pod murami Orużejnej pałaty Dzieci do sześciu lat podróżują publicznymi środkami transportu bezpłatnie, ale starsze muszą mieć normalny bilet. W muzeach małe dzieci i niemowlęta mają wstęp wolny, a uczniom przysługują zniżki. Toalety Publiczne Niewiele kawiarni i barów ma urządzenia sanitarne, a toalety uliczne nie są zbyt czyste. Najlepiej skorzystać z toalety w renomowanym hotelu albo w domu towarowym. Papier toaletowy warto mieć zawsze ze sobą, by nie korzystać z papieru wydzielanego przez osobę pobierającą opłatę za toaletę. Urządzenia Elektryczne N APIĘCIE W Sieci Wynosi w Moskwie 220 V. Potrzebne są wtyczki z dwoma bolcami, ale do niektórych starszych rosyjskich gniazdek nie pasują powszechnie używane wtyczki, ponieważ mają grubsze bolce. Gniazdka w hotelach są nowoczesne. Przed podróżą warto zaopatrzyć się w specjalną nakładkę na wtyczkę, aby móc korzystać z własnych urządzeń, jednak te do starych wtyczek są dostępne tylko w Rosji. Amerykańskie urządzenia wymagają transformatora napięcia ze 110 na 220 V. Fotografowanie Fotografować można już w zasadzie bez ograniczeń (z wyjątkiem zdjęć lotniczych). Za prawo używania aparatu fotograficznego lub kamery w muzeach czasem pobierane są opłaty. Czas RÓŻNICA między czasem moskiewskim a środkowoeuropejskim wynosi 2 godziny, czyli kiedy w Polsce jest 12, to w Moskwie - 14. Ostatnio Rosja dostosowała się do okresowej zmiany czasu w Europie i w końcu marca przesuwa się wskazówki zegarków o godzinę do przodu, a w październiku o godzinę je cofa. WSKAZÓWKI Informacja turystyczna {/organizowane wycieczki hltourist ???????? Twierskaja jlica 3/5,1 p. 5_a" 2 F2. ? 9568402. ? 956 8590. hltourist Warszawa SP- ? o.o. "I-Nowogrodzka 10 Nście od ul. Kruczej 47). ?' ?? 629 02 02, 625 08 52, 622 32 06 6®W.%817397. ©war@intourist.com.pl. Patriarszyj 5°m Tours -????^???? ??? ???? Wspolnyj pierieułok 6. Plan 2 D4. ?7950927?7950927 Formalności JMeldunkowe owm ???? Gorodskoj otdieł wiz i registracyi Ulica Pokrowka 42. Plan 4 D4. ? 2008427. ? śr., sob., niedz. Ambasady Ambasada Federacji Rosyjskiej w Polsce Ulica Belwederska 49, 00-761 Warszawa. ? 62155 75. Wydział konsularny Ulica Belwederska 25c, 00-761 Warszawa. n 849 51 11. Konsulaty Generalne Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej Ulica Klimaszkina 4, 123 557 Moskwa. ? (0-07-095) 231 1500, 2311536,2311511. M 231 1515, 231 1555. © pol.ambeg23.relcom.ru Gdańsk Ulica Batorego 15. ? (01033-58) 341 1088. 3414092. ? (01033-58) 341 62 00. Qpon.-pt. 9-12.30. Kraków Ulica Westerplatte 11. ? (01033-12) 422 26 47, 422 9055. M (01033-12) 422 90 66. ? ???., śr., pt. 8.30-12.30. Poznań Ulica Bukowska 53a. ? (01033-61) 841 75 23, 841 7740. m (01033-61) 847 49 97. ? ???., śr., pt. 8.30-12.30. Szczecin Ulica Królowej Korony Polskiej 31. ? (01033-91) 422 52 12. Podróżujący Studenci STAR Travel Woroncowskaja ul. 18/20, blok 6. Plan 8 E4. ? 935 8336. Bezpieczeństwo i zdrowie Mimo sensacyjnych doniesień agencyjnych o działalności rosyjskiej mafii przestępczość w Moskwie nie jest większa niż w innych wielkich miastach. Trzeba uważać jedynie na drobnych przestępców, ale przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności turyści nie powinni mieć przykrych przygód. Jeśli ktoś nie zna dobrze języka rosyjskiego, powinien mieć przy sobie adres miejsca, w którym mieszka, żeby go pokazać np. w taksówce lub w ambulansie. Konieczne jest posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego. Chociaż wiele leków można bez trudu kupić, poziom usług medycznych jest nieco niższy niż w Polsce, a porady lekarzy mówiących w obcych językach oraz przewóz chorych do kraju są bardzo kosztowne. Bezpieczeństwo KAŻDY TURYSTA powinien ubezpieczyć się na okres podróży. Przed kieszonkowcami można zabezpieczyć się, nie nosząc pieniędzy w zewnętrznych kieszeniach i nie demonstrując publicznie zawartości portfela. Torebki trzeba zamykać, a pieniądze oraz karty płatnicze trzymać osobno. Dobrze jest też przygotować niedużą sumę pieniędzy na zakupy, a resztę schować głębiej lub pozostawić w hotelu. Nie należy reagować na zaczepki Cyganów, którzy czasem żebrzą na ulicy Twerskiej i stacjach metra. Trzeba wtedy dobrze pilnować własnych rzeczy i energicznie iść naprzód, nie okazując agresji. Czeki podróżne mają tę zaletę, że są ubezpieczone przed kradzieżą i utratą. W razie kradzieży należy jednak natychmiast zgłosić się do firmy, która czeki wydała, żeby uniknąć ich „wyprania", co w Rosji łatwo może się zdarzyć. Wszelkie kradzieże należy bezwzględnie zgłaszać milicji, żeby otrzymać dokumenty potrzebne do ubiegania się o odszkodowanie. O kradzieży najlepiej zawiadomić najpierw ochronę hotelu, która może postarać się o tłumacza albo zająć się sprawą. Z poważniejszymi kłopotami należy zwracać się do ambasady. Milicjant służby drogowej (GAI) sprawdzający dokumenty Osobiste Bezpieczeństwo Największym zagrożeniem dla turystów są złodzieje, którzy mogą uciec się do przemocy, gdy ofiara stawia opór. Podobnie jak w każdym innym kraju należy oddać pieniądze, jeśli napastnik stosuje groźby. Mafia, mimo szerokiego zasięgu działania, ma niewiele kontaktów z cudzoziemcami, zwłaszcza z turystami, którzy zazwyczaj są znacznie biedniejsi niż rosyjscy biznesmeni. Samotne kobiety mogą być nagabywane przez mężczyzn w samo- chodach i szukających prosty- I tutek. Najlepiej jest ich ignorować. Również kobiety siedzące samotnie w barze lub restauracji są narażone na zaczepki. Wieczorami lepiej poruszać się po mieście wcześniej zamówioną taksówką, niż zatrzymaną na ulicy. Bezpieczne jest także metro. Zagrożenie stanowią miejscowi kierowcy, traktujący pieszych jak przeszkody. Trzeba też uważać na dziury w chodnikach. MUJCJA Na moskiewskich ulicach można spotkać kilka rodzajów milicji. Milicjanci zmieniają mundury w zależności od pogody - w zimie noszą obszerne kurtki i futrzane czapki. Najczęściej widuje się zwykłą milicję. Oddziały specjalne OMON (otriad milicyi specyalnogo naznacze-nija) ubrane w panterki spotyka się na ulicy rzadko. Całkiem odrębną siłę stanowi milicja drogowa, która nosi krótkie, grube palki w biało-czarne pasy i na mundurach ma widoczne litery GAI (gosudarstwien-naja awto inspiekcyja). Milicja drogowa może zatrzymać każdy pojazd w celu sprawdzenia dokumentów kierowcy. Zarówno milicyja, jak GAI zwiększają swoje zarobki, łapiąc ludzi na drobnych wykroczeniach, takich jak np. przechodzenie przez ulicę Twerską albo prospekt Kutuzowa w niewłaściwym miejscu. Najlepiej wów-czas bez dyskusji zapłacić .mandat". Milicjant Wóz straży pożarnej z charakterystycznym białym paskiem wóz milicyjny A [TEKI w Rosji przeważnie oznaczone są szyldem z zielonym krzyżem. Najlepiej zaopatrzone znajdują się przy Nowym Arbacie, przy ulicy Twerskiej i przy prospekcie Kutuzowa. Sprzedają one wiele importowanych leków, niektóre nawet z oryginalnymi opisami stosowania. Recepty nie są potrzebne, od ręki można kupić antybiotyki i inne leki o silnym działaniu. Wszyscy sprzedawcy są wykształconymi farmaceutami i mogą zaproponować klientowi rosyjski odpowiednik szukanego łęku. Jednak chorzy z określonymi wymaganiami, zwłaszcza przyjmujący insulinę, powinni wziąć ze sobą zapas leku na całą podróż. W Moskwie jest kilka aptek całodobowych (patrz wskazówki). Pomoc Medyczna Większość hoteli ma swoich lekarzy, którzy udzielą pierwszej pomocy w razie choroby gościa. Są też firmy wyspecjalizowane w opiece medycznej nad cudzoziemcami - Europejskie Centrum Medyczne oraz Amerykańskie Centrum Medyczne. Są one w stanie pomóc we wszystkich najbardziej typowych schorzeniach, oferują wizyty u internisty, zabiegi stomatologiczne, prześwietlenia 1USG oraz zapewniają choremu transport pod opieką do domu. Firmy te biorą bardzo wysokie °Płaty, ale mają doświadczenie w Załatwianiu formalności 2 zagranicznymi polisami ubez-Pteczeniowymi. Nieco tańsze jest Pogotowie Assist-24, w którym pracują lekarze mówiący po angielsku. Udzielą oni porad w mniej poważnych sytuacjach. Firma US Dental Care oferuje pełny zakres usług stomatologicznych. W nagłych wypadkach, gdy nie ma czasu na kontakt z żadną wymienioną wyżej placówką, najbezpieczniejszym miejscem jest pogotowie przy Szpitalu Botkiń-skim Personel może tam zrobić zastrzyk, założyć szwy i udzielić pierwszej pomocy. Każdy, kto znalazł się w rosyjskim szpitalu, powinien przede wszystkim skontaktować się ze swoją ambasadą lub jedną ze wspomnianych placówek medycznych. Mogą one załatwić przeniesienie w lepsze miejsce łub dopilnować, by opieka była na odpowiednim poziomie. Profilaktyka Zdrowotna W MOSKWIE ??? powinno się pić wody z kranu, a jedynie wodę butelkowaną. Należy także unikać warzyw i owoców, które moll gły być myte w wo-1 dzie z kranu. Jedzenie w obcym kraju często powoduje dolegliwości żołądkowe, a pirożki kupione Znak w ulicznym kramie mogą apteki spowodować ich wystą- pienie. W ostatnich latach zwiększyła się w Rosji liczba zachorowań na błonicę. Przed przyjazdem lepiej więc się zaszczepić. Komary Komary są przekleństwem codziennego życia od czerwca do końca września. Można kupić elektryczną spiralę przeciwko tym owadom, która przydaje się zwłaszcza nocą. Są też środki odstraszające w sprayu bądź w postaci specjalnych świec. W lasach lub na wsi użycie tych preparatów jest konieczne, jednak nie wszystkie środki dostępne na rosyjskim rynku są skuteczne. Dla zabezpieczenia się przed ukąszeniami najlepiej przywieźć ze sobą preparat przeciwko komarom i maść przeciwuczuleniową. Wskazówki Telefony Alarmowe Straż pożarna ? o'. Milicja a 02. Pogotowie ratunkowe (skoraja pomoszcz) ? 03. Służby Medyczne Amerykańskie Centrum Medyczne ???????????? ??????????? ????? Amierikanskij miedicynskij centr 2-oj Twierskoj- Jamskoj pierieutok 10. Plan 2 D2. ? 956 3366. Assist-24 ??????-24 Bolszaja Dmitrowka ul. 7/5, blok 3, pok. 38. Plan 2 F4. ? 229 6536. Szpital Botkiński ?????????? ???????? Botkinskaja bolnica 2-ojj Botkinskij projezd 5. Plan 1 A1. ? 945 0033. Europejskie Centrum Medyczne ??????????? ??????????? ????? Jewropiejskij miedicynskij centr 2-oj Twierskoj- Jamskoj pierieutok 10. Plan 2 D2. [| 251 6099. US Dental Care ???????????? ????????????????? ????? Amierikanskij stomatobgiczeskij centr Szabotowka ul. 8, blok 3. Plan 6 F5. ? 9319909. Apteki Całodobowe Kutuzowskij prospiekt 14. Plan 5 A2. ? 243)601. Ul. Ziemlanoj Wal 1/4. Plan 4 E4. H 9170434. Nikolskaja ul. 19/21. Plan 3 A5. ? 9214942. Banki i waluta Moskwa powoli-wchodzi w epokę kart płatniczych, więc najpopularniejsze zachodnie karty przyjmowane są już w hotelach, eleganckich restauracjach i niektórych sklepach. Poza tym jednak wszędzie płaci się przede wszystkim gotówką, a jedyną legalną walutę stanowią ruble. W mieście jest gęsta sieć kantorów, w których można wymienić pieniądze (amerykańskie dolary wciąż są najpopularniejsze) lub czeki podróżne. Kursy bywają różne. Ponieważ kurs bankowy jest korzystny, nie należy wymieniać pieniędzy na ulicy. Pozornie „lepsze" propozycje prywatnych pośredników mogą być oszustwem. Wymiana Pieniędzy Rubli nie można kupić poza granicami Rosji, ale w Moskwie jest dużo kantorów wymiany walut, także na lotnisku. Część z nich pracuje całą dobę. Wymieniając pieniądze, trzeba okazać paszport. Jakiekolwiek uszkodzenia, zwłaszcza pionowe rozdarcia, plamy z atramentu albo odbarwienia, dyskwalifikują zagraniczne banknoty w Rosji .---------- i nie są wymieniane. gKJT :* Trzeba więc mieć pewność, że wwozi się banknoty w dobrym stanie i że amerykańskie dolary ???? pochodzą z emisji po 1990 roku. Jako dowód zawartych transakcji otrzymuje się w kantorach kwit, który należy zachować, dołącza się go bowiem do deklaracji celnej wypełnianej przy wjeździe do Rosji (patrz s. 200) i wręcza celnikom przed odjazdem. CURRENCY EXCHANGE l \ Oficjalny dowód wymiany pieniędzy ???? ??????, ????????? ?????? ? ????? ?????? $US, ??? Znak kantoru (obmien waluty) Banki W rosji działa tylko kilka zagranicznych banków, zresztą najczęściej nie mają one kas. W większości rosyjskich banków można jednak bez przeszkód wymienić pieniądze. Przyjmują one rozmaite waluty, udzielają zaliczek na podstawie kart płatniczych, a niektóre także wymieniają czeki podróżne. Najlepsze kursy oferują Most-Bank i In-kombank. Jeśli ktoś chce przesłać pieniądze do Rosji za pośrednictwem banku, to najbardziej godnymi zaufania są Inkombank i Prom- strojbank. W przypadku innych banków zawsze należy starannie sprawdzić ich wiarygodność. Western Union przesyła pieniądze do Rosji za pośrednictwem Inkombanku, Most- Banku. Promstrojbanku i American Express, ale są to kosztowne usługi, w zasadzie przeznaczone dla ludzi interesu. Wiele niezależnych kantorów rosyjskich przyjmuje wyłącznie amerykańskie dolary i niemieckie marki. Karty Płatnicze OBECNIE można w Rosji otrzymać ruble lub dolary na podstawie karty płatniczej. Usługę tę oferują większe banki, można ponadto skorzystać z działających tam bankomatów, które są też w dużych hotelach. Narzut wynosi 2-5 procent plus marża WSKAZÓWKI 5 Banki American Express Sadowaja-Kudrinskaja ul. 21a Plan 2 D4. ? 755 9001. Inkombank ????????? Slawianskaja pł. 4, bloki. ??8?7?1. f? 956 3808. Most-Bank ????-???? Woroncowskaja ul. 43. Plan 8 F4. ? 785 1550. Promstrojbank ????????????? Twierskoj bulwar 13. Plan 2 E5. ? 200 7974. Bankomaty American Express Sadowaja-Kudrinskaja ul. 21a. Plan 2 D4. (Tylko karty American Expressj. Most-Bank ????-???? Woroncowskaja ul. 43. Plan 8 F4. (Akceptowane karty VISA, MasterCard, Eurocard). Hotel Radisson--Sławianskaja ????????? ????????--?????????? Bierieżkowskaja nab. 2. Plan 5 B2. (Akceptowane karty VISA, MasterCard, Eurocard). firmy wydającej kartę. Najczęściej przyjmowaną kartą płatniczą jest VISA, dużo mniejszy zakres mają Diners, MasterCard, Eurocard i American Express. Bankomaty w Most-Banku realizują karty MasterCard, Eurocard i VISA i * pobierają za to dodatkowej opłaty Zgubione bądź skradzione karty płatnicze należy natychmia» zastrzec w ojczystym kraju, w firmie, która je wydała. W Moskwie nie można załatwić niczC" go, co jest związane z bezpiecze" stwem rachunku bankowego. CZEW PODRÓŻNE ZA WYMIANĘ czeków podróżnych banki „obierają opłatę manipulacyjną ? wysokości przynajmniej ,% wartości czeku. Usługę te oferują tylko duże banki, t^kie jak Promstrojbank, yost-Bank i Inkombank. Najtańsze są czeki American Espress. Jeśli wymienia się je w biurze firmy opłata wynosi tylko 2% ich wartości, ?? kilku dużych hotelach Banknoty Rosyjskie banknoty, które są aktualne w obiegu mają cztery nominały: 10, 50, 100, $00 rubli i wyglądają dokładnie tak jak ich odpowiedniki sprzed denominacji. można używać czeków podróżnych jako środka płatniczego, przy czym muszą być one wystawione w amerykańskich dolarach, markach niemieckich, funtach brytyjskich lub francuskich frankach. Najchętniej jednak są przyjmowane czeki dolarowe. Waluta Miejscowa Rosyjską walutą są ruble (rubl, w skrócie rub. lub ?.). Banknoty - wszystkie z widokami rosyjskich miast - mają nominały od 10 rubli wzwyż. Natomiast monety mają nominały do 5 rubli. Wzory banknotów zmieniły się już po 1990 roku. W 1998 roku dzięki wzrostowi wartości rubla i małej inflacji dokonano denominacji rubla i wydano nowe banknoty. 1000 starych rubli to obecnie 1 nowy rubel. Stare banknoty są już nieważne. V»MS 0868889 ?????- ??????????? «?681801 Monety Po denominacji rubla w 1998 roku do obiegu znowu weszły kopiejki, od dawna niepotrzebne, lecz zawsze bardzo lubiane, ^bel składa się ze 100 «opiejek. Oprócz monet 1-, 2- i5-rublowych zaczęto używać także monet ^-, -70- ? 50- kopiejkowych. Monety sprzed denomina-9 nie mają dziś żadnej wartości. Dlatego należy Uu>ażnieprzyglądać się rf»cfe wydawanej w klepach i nie przyjmować wrych monet. 5 rabU 1 kopiejka 10 kopiejek 50 kopiejek Telekomunikacja Wciągu ostatnich kilku lat unowocześniono w Moskwie dużą część przestarzałej sieci telefonicznej i dziś korzystanie z niej jest znacznie łatwiejsze. Wiele hoteli i rozmównic publicznych ma bezpośrednie połączenia z całym światem, co nie zawsze jest możliwe z prywatnych aparatów telefonicznych. Gwałtownie wzrosła liczba tytułów gazet, czasopism oraz kanałów telewizyjnych. Niestety, rosyjski system pocztowy nie doskonali się w tym samym tempie. 117218 ????? ??????? ???????? Znak poczty z usługami telefonicznymi i telegraficznymi Usługi Telefoniczne Telefony w kolorze niebieskim połączone są z satelita Comstar i znajdują się w portach lotniczych, w centrach biznesu, w większości hoteli oraz niektórych restauracjach. Przyjmują one karty płatnicze albo karty telefoniczne sprzedawane w większych hotelach, restauracjach i klubach, ale korzystanie z nich jest drogie. Moskiewska sieć lokalna jest znacznie tańsza. Za granicę można bezpośrednio zadzwonić z biało-niebieskich aparatów Moskiewskiej Państwowej Sieci Telefonicznej (MGTS), dostępnych na ulicach i w niektórych stacjach metra. Karty do tych telefonów mają pojemność 25, 50,100,120, 200, 400 oraz 1000 impulsów i kupuje się je w kioskach, na stacjach Moskiewska budka telefoniczna MGTS metra i na poczcie. Do przeprowadzenia rozmowy międzynarodowej potrzeba przynajmniej 100 impulsów. Rozmowy międzynarodowe i międzymiastowe są tańsze w godzinach 22-8 oraz w weekendy. Stare aparaty MGTS są szare. Nie przyjmują kart telefonicznych i służą wyłącznie do rozmów miejscowych. Dzwoni się z nich za pomocą plastikowych żetonów, kupowanych B«a w tych samych I miejscach co karty telefoniczne. W Głównym Urzędzie Telegraficznym są długie rzędy telefonów zarówno lokalnych, jak międzynarodowych, a za rozmowę płaci się przy ladzie. Niżej podano instrukcję korzystania z telefonu na kartę MGTS. Telefony Comstar działają w ten sam sposób. Instrukcje ukazują się automatycznie, zawsze najpierw po rosyjsku. Jeśli do telefonu Comstar używa się karty Przydatne Numery • Biuro numerów miejscowych (tylko Moskwa) - 09. • Zamawianie rozmów międzymiastowych przez centralę - 07. • Biuro numerów zagranicznych dotychczas I nie istnieje. • Zamawianie rozmów międzynarodowych - 8 (sygnał) 194. • Automatyczne połączenia międzynarodowe: aby zatelefonować do Polski należy wybrać 8 (kod międzymiastowy) poczekać na sygnał i następnie wybrać 10 (kod międzynarodowy), potem już 48 (kierunkowy do Polski), kierunkowy do miasta (bez zera) i numer telefonu abonenta, czyli 8-10- 48-miasto--abonent. Podobnie postępuje się, telefonując do innych krajów. • Numer dla posiadaczy karty telefonicznej AT&T - 755 5042. płatniczej, należy ją wsunąć w otwór po lewej stronie u góry i zaraz potem wyciągnąć Po odczekaniu około 15 sekund można wybrać numer. Dzwoniąc z telefonu na żetony, trzeba podnieść słuchawkę i wybrać numer. Po uzyskaniu połączenia wrzuca się żeton. Obsługa Telefonu MGTS na Kartę 1 Podnieś słuchawkę i upewnij się, czy słyszysz sygnał. 2Telefony MGTS mają instrukcje w językach rosyjskim, angielskim, francuskim i niemieckim. Najpierw ukazuje się instrukcja po rosyjsku. Użyj tego przycisku dla zmiany języka. Instrukcje ukazują się na wyświetlaczu i słychać je w słuchawce. 3Po ukazaniu się instrukcji wsuń kartę do otworu zgodnie z kierunkiem strzałki na karcie. Poczekaj na weryfikację karty. Rosyjskie karty telefoniczne 4Wybierz numer. Długi sygnał oznacza oczekiwanie na abonenta; krótki, szybko powtarzający się - numer zajęty. 5 Jeśli chcesz słyszeć abonenta głośniej, użyj tego przycisku. 6Gdy abonent się odezwie, użyj tego przycisku, by móc rozmawiać. 7Po zakończeniu rozmowy, odwieś słuchawkę i wyjmij kartę- vsiva Pocztowe ZąrÓWNO NA Poczcie Głównej, jak i w urzędach pocztowych w hotelach można zazwyczaj kupić zwykłe i pamiątkowe josyjskie znaczki, karty pocztowe, koperty i karty telefoniczne. Mniejsze urzędy są oznaczone szyldem „poczta", łatwo je rozpoznać po : wielkich, szkla-:: nych oknach i niebieskich skrzynkach wiszących przed wejściem. Poczta międzynarodowa jest powolna i mało sprawna, więc lepiej nie korzystać z jej usług, chyba że chodzi o wysłanie karty pocztowej. Firma Post International, która ma w ofercie również poste restante, świadczy te same usługi co serwisy kurierskie. American Express proponuje - jak wszędzie - usługi poste restante dla posiadaczy kart płatniczych tej firmy. Ważne dokumenty najlepiej przesyłać korzystając z usług firm kurierskich, których jest w Moskwie kilka, w tym: DHL Worldwide Express, Federal Express i TNT Express World wide. Wszystko sprawdzają służby celne, co może opóźnić przesyłkę o 1-2 dni. Faks, Teleks, Telegram, Poczta Elektroniczna W wielu hotelach i na Poczcie Głównej można nadawać faksy, teleksy i telegramy. Telegramy w językach obcych można wysyłać również z Głównego Urzędu Telegraficznego. Post International oferuje oprócz usług pocztowych także przesyłanie wiadomości faksem i pocztą elektroniczną. Telewizja i Radio Budynek moskiewskiej Poczty Głównej o godzinie 8.30 na kanale 6 można obejrzeć wiadomości NBC. Najlepszy serwis po rosyjsku nadaje NTV, a najciekawsze wiadomości lokalne - TV-Centr. Najlepsze audycje radiowe w języku angielskim emitują na falach krótkich BBC World Service i Głos Ameryki. Echo Moskwy nadaje doskonały serwis informacyjny po rosyjsku. Godne polecenia stacje z muzyką pop, głównie zachodnioeuropejską, to: Radio ??????? (103,7 FM) i Local Europę Plus (106,2 FM). Natomiast Radio Russkoje (105,7 FM) nadaje rosyjską muzykę pop, a Orfiej (73,4 FM) muzykę klasyczną. Gazety i Czasopisma W moskiewskich hotelach od dawna można oglądać programy telewizyjne sieci Euro- sport, CNN, BBC World Service i NBC. Rosyjska telewizja jest zdominowana przez importowane opery mydlane, zazwyczaj dubbingowane. Codziennie W MOSKWIE wychodzą codziennie z wyjątkiem niedziel i poniedziałków dwie anglojęzyczne gazety. „The Moscow Times" podaje wiadomości krajowe i międzynarodowe, informacje lokalne, sportowe i kulturalne. „The Moscow Tribune" ma podobny zakres, ale nieco mniejszą objętość. Obie gazety zamieszczają w piątkowych wydaniach wyczerpujące informacje o wystawach i innych wydarzeniach kulturalnych. Natomiast w wydaniach sobotnich drukowane są Ste|to0totoAł?ribiiac -Tte«^S23: Anglo- i rosyjskojęzyczne gazety programy telewizyjne na cały tydzień, także dla kanałów satelitarnych. „The ?????", również wychodzące po angielsku, publikuje wykaz restauracji i imprez rozrywkowych. Rosyjskojęzyczny „Kapitał" ukazuje się co środę i też informuje o wszystkich wydarzeniach kulturalnych w mieście. Wszystkie cztery tytuły są dostępne bezpłatnie w restauraq'ach, hotelach oraz w niektórych supermarketach. Bieżące gazety zagraniczne sprzedawane są w kioskach największych hoteli. W innych hotelach i niektórych kioskach na ulicy Twerskiej można niekiedy kupić stare wydania tych gazet. Wskazówki Usługi Telefoniczne Główny Urząd Telegraficzny ??????????? ???????? Centralnyj tielegraf Twierskaja ul. 7 Plan 2 F5. ? 924 4758. ? 8-22. Usługi Pocztowe American Express Sadowaja-Kudrinskaja ul. 21a. Plan 2 D4. ? 755 9001. Poczta Główna ??????? ??????? Glawnyj pocztami Miasnickaja ul. 26. Plan ? ?4. ʧ 928 6311.Qpon.-pt. 8-20, sob. 8-19, niećz. 9-19, święta 12-18. Post International Malaja Dmitrowka ul. 15. Plan 2 F3. ? 7339278.Qpon.^)t. 9-20, sob. 10-17, niedz. 12-17. Usługi Kurierskie DHL Worldwide Express 3-ij Samotiecznyj pierieułok 11/2. Plan ? ?2. Q 956 1000. Federal Express Awiacyonnyj pierieułok 8/17. ? 234 3400. TNT Express Worldwide Dienieżnyj pierieułok 1. Plan 6 D2. ? 2012585. Dojazd do Moskwy N-ajszybszym i najwygod niejszym sposobem. dotarcia do Moskwy jest lot samolotem. Podróż drogą lądową, a zwłaszcza samochodem, może być niezwykle trudna. Wiąże się to bowiem z przekraczaniem granic Białorusi, gdzie podróżni muszą być przygotowani na wielogodzinne oczekiwanie na odprawę celno-paszpor tową oraz jazdę po dawno nieremontowa- Samolot rosyjskich linii lotniczych Aeroflot nych drogach. Decydując się jednak na ewentualne przygody i niedogodności, warto wybrać trasę najkrótszą, ze względu na to, że ceny na Białorusi i w Rosji stale rosną. Jeszcze do niedawna z kilku polskich miast można było dojechać do Moskwy autobusem. Przejazd ten nie wytrzymał konkurencji z podróżą koleją, która jest znacznie szybsza i wygodniejsza, a ceny biletów porównywalne. ??????,- ????????????'.? • ( •'••:'•:. ???. 2 . . ? . .;.. ? - t —1 | ???????????????????????? 1 rtV ? ? ? ? ? ) ? 5 0 /?? ? 1 "? 1 ?- ::~.':~_ -?,..._ t . ?~??"\ "?— ^ Główny międzynarodowy port lotniczy Moskwy, Szeremetowo 2 Przylot Samolotem Moskwa ma połączenia lotnicze z większością stolic europejskich, a także z miastami w Australii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Z Polski można tam dotrzeć via Warszawa samolotami rejsowymi LOT-u i Aeroflotu. Samoloty kursują codziennie, lądują na lotnisku Szeremetowo 2. Lot trwa dwie godziny. Za czasów komunistycznych do Moskwy jeździło bardzo wielu Polaków. Wycieczki organizowały niemal wszystkie biura podróży. Słynne „pociągi przyjaźni", przywożące gromady polskich turystów, należą do przeszłości. Brak w gazetach ogłoszeń o wycieczkach do Moskwy świadczy o tym, że jest to trasa mało uczęszczana. Niewiele biur podróży podejmuje się organizacji wyjazdów do tego bardzo drogiego dla Polaków miasta. Częstsze są podróże indywidualne, tu pomocne jest np. biuro podróży Intourist, które załatwia wszelkie formalności, rezerwuje hotele i przejazdy. Port Lotniczy Szeremetowo 2 SZEREMETOWO 2 jest głównym międzynarodowym portem lotniczym Moskwy, na którym najczęściej lądują samoloty z zagranicy, także z Polski. Lotnisko to znajduje się około 28 km na północny zachód od centrum miasta, ma jeden terminal, a obsługa lotów jest podzielona między jego prawe i lewe skrzydło. Tablice informacyjne w hali przylotów i hali odlotów pokazują, z którego skrzydła odlatuje określony samolot bądź do którego kołuje po wylądowaniu. Szeremetowo 2 nie jest ani nowoczesne, ani szczególnie wygodne, ale można tam wymienić walutę (patrz s. 204), zrobić ??? ??????? Artwals -?? ?????? ?????? Lost and found ??????????? Renta phone -fax -????? -print 2-nd floor.ieft side______ ???????? ?????? Left luggage iii 1? Znaki informacyjne, Szeremetowo 2 drobne zakupy, zjeść coś w re-stauraq'i albo jednym z licznych barków szybkiej obsługi. W sklepach znajdujących się zarówno w hali przylotów, jak i odlotów jest spory wybór towarów wolnych od cła. Niektóre z nich, jak np. alkohol, są bardzo tanie, inne, min. kawior, kosztują prawie tyle samo co za granicą. Kontrola paszportowa w Rosji wciąż jest niezwykle dokładna, toteż oczekiwanie w kolejce może zająć nawet dwie godziny, jeśli kilka samolotów ląduje jednocześnie. Podróżni muszą wypełnić jedną deklarację celną przy wjeździe do Rosji, a drugą przy wyjeździe (patrz s. 200). Inne Lotniska Moskwa ma jeszcze cztery inne lotniska. Szeremetowo 1 leży w pobliżu Sze- remetowa 2 i obsługuje przede wszystkim loty krajowe, m.in. do Petersburga. Lądują tam również samoloty Transaero i niektóre czartery Aeroflotu. Loty do miast w Rosji i innych krajach Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP), odbywają się z lotniska Wnukowo, znajdującego się na południowy zachód od Moskwy. Domodjedowo, położone na południe od Moskwy, obsługuje dłuższe loty krajowe i kraje WNP. w tym wschodnią Rosję, Syberię i Azję Centralną. Bykowo, najmniejszy port lotniczy Moskwy, leży na zachód od centrum miasta i przyjmuje jedynie małe, przestarzałe samoloty, brak tu bowiem nowoczesnych pasów startowych potrzebnych dla większych maszyn-Lotnisko to obsługuje mniej ważne trasy krajowe, a w lecie także loty czarterowe. połączenia Autobusem i metrem z Centrum Miasta ???? lotnicze Szeremetom t ?????? ?????? Riecznoj Wokzai ?????? ??????? Wodnyj Stadion ?????????? Wojkowskaja Terminal lotniczy ?????????? Aercmokzal f ? ???????? Aeroport Centrom Moskwy Legenda i Trasa autobusu/minibusu i Odcinek do przejścia piechotą Stacja metra Riecznoj Wokzał, koniec linii numer 2 Przystanek autobusu pospiesznego do dworca Riecznoj Wokzał Dojazd do Miasta Chociaż z lotniska Szeremetowo 2 najłatwiej jest dojechać do miasta taksówką, można także skorzystać z dwóch linii autobusowych. Jedna łączy halę przylotów z terminalem (aero-wokzał), znajdującym się około 1 km od centrum miasta. Przejazd zajmuje około 35 min. Z terminalu do najbliższych stacji metra Aeroport lub Dinamo można przejść w ciągu około kwadransa. Druga linia autobusowa prowadzi do dworca autobusowego Riecznoj Wokzał w pobliżu stacji metra o tej samej nazwie. Autobusy obu linii kursują w godzinach 6.25-23.30. Jazda metrem do centrum miasta zajmuje 15-20 min. W tych samych godzinach autobusy i minibusy jeżdżą z Szeremetowa 1 do dworca Riecznoj Wokzał oraz terminalu. Minibusy kursują też nocą, ale bardzo nieregularnie. Informacja o końcowym przystanku każdego autobusu znajduje się na tablicy za przednią szybą. Wybierając przejazd taksówką (patrz s. 212), trzeba pamiętać o kilku regułach. Po pierwsze, najłatwiej jest ją zamówić przed przyjazdem do Moskwy, za pośrednictwem biura podróży lub hotelu. Taksówki oczekujące na lotnisku są drogie (jazda do miasta kosztuje w przeliczeniu 50-60$). Podróżny wychodzący z odprawy celnej spotyka tłum kierowców, którzy proponują podwiezienie do miasta. Wprawdzie jazda prywatnym samochodem jest zwykle bezpieczna, ale lepiej wybrać zarejestrowaną taksówkę. Są one żółte, z czarną szachownicą na dachu. Taksometrów, zainstalowanych w większości taksówek, używa się rzadko i cenę kursu należy ustalić przed jazdą. Nie podlega ona dalszym negocjaq'om, napiwków się nie daje. Podróż do centrum miasta zajmuje 30-40 min, ale w godzinach szczytu trwać może nawet półtorej godziny. Nowotel (patrz s. 170), niedaleko lotniska, jest jedynym hotelem, który oferuje swoim gościom przewóz mikrobusem na lotnisko Szeremetowo 2 i z powrotem. Na lotnisku Szeremetowo 2 można również wynająć samochód (patrz s. 218). Na mniejszych lotniskach podróżni mają do dyspozycji środki komunikacji miejskiej i taksówki. Minibus z lotniska Szeremetowo 1 do dworca autobusowego Riecznoj Wokzał lub do terminalu Pasażi merowie oczekujący na autobus do dworca "tobusowego Riecznoj Wokzał, Szeremetowo 2 Sznur nieoficjalnych taksówek przed halą przylotów portu lotniczego Szeremetowo 2 Podróż Pociągiem Do moskwy można dojechać pociągiem z Warszawy i kilku innych stolic europejskich. Podróżni powinni być przygotowani na długi postój na granicy rosyjskiej, gdzie zmieniane są podwozia wagonów, które trzeba dostosować do szerszych torów w Rosji. Należy się także nastawić na drobiazgową kontrolę bagażu i dokumentów. Z Warszawy do Moskwy pociągi kursują codziennie. Podróż trwa zawsze około 22 godzin. ?? WM^Ęf^m "' ^??'^? •. ?*-i.....'Sa \? ?? 1? ????? r --' yJJIli- -i JE ?;fl ? ? Majestatyczne główne wejście na Dworzec Białoruski Wagon restauracyjny pociągu z Budapesztu, Dworzec Kijowski W składach pociągów są wyłącznie wagony sypialne lub z miejscami do leżenia. Inne polskie miasta nie mają bezpośredniego połączenia ze stolicą Rosji. Pociągi z Polski zatrzymują się w Moskwie na Dworcu Białoruskim. Trzy z największych dworców kolejowych Moskwy znajdują się na placu Komsomolskim (patrz s. 144), znanym pod zwyczajową nazwą placu Trzech Dworców. Na dworce Jarosławski i Kazański przyjeżdżają tylko pociągi krajowe, a na Leningradzki pociągi z Petersburga i z Finlandii. Dworzec Ryski obsługuje państwa nadbałtyckie, Kijowski - Europę Wschodnią, a Białoruski Europę Zachodnią i Polskę. Dworce Pawelecki i Kurski przyjmują pociągi z południa Rosji i części Ukrainy Bilety na wszystkie pociągi należy rezerwować. Na bardzo długich trasach kursują ????? wyłącznie z wagonami sypiaj™, mi, na krótszych jeżdżą równiej normalne wagony. Pociągi dzielą się na cztery kategorie: ekspres (ekspriessy- bezpośrednio łączące Moskwę z Petersburgiem), pospieszne (skoryje- z kilkoma pr2v Stankami po drodze), osobowe (passażyrskiją na długich trasach, z wieloma przystankami) i podmiejskie (prigorodnyje; patrz s. 219). Podróż Autobusem Sowieckie godło nad wejściem Dworca Kijowskiego Do moskwy można dotrzeć również autobusem, ale warto tego próbować tylko wtedy, jeśli jedzie się z sąsiedniego kraju lub ma do dyspozycji bardzo skromne środki. Linie autobusowe łączą Moskwę z miastami w Czechach, Słowacji i na Węgrzech. Czasem potrzebna jest przesiadka po drodze, a podróż w jedną stronę z każdego wymienionego kraju trwa 12-16 godzin, gdyż drogi do Moskwy przez Ukrainę i Białoruś nie są w dobrym stanie. Główne Moskiewskie Dworce Kolejowe ^Białoruski Kierunek: Warszawa i miasta Europy Wschodniej. Eh \ Kijowski Kierunek: Praga, Budapeszt, Kijów. ? Kijewskaja. ? Jarosławski Kierunek: północna Rosja, w tym miasta Złotego Pierścienia (patrz s. 155). ? Komsomolskaja. ? Leningradzki Kierunek: Petersburg, Finlandia. ? Komsomolskaja. Legenda ? Dworzec kolejowy EJ Stacja metra ? Pawelecki Kierunek: większa część południowej Rosji. ? Pawieleckaja. ?zr Eł Kazański Kierunek: Ural, Syberia, miasta Dalekiego Wschodu. ? Komsomolskaja. UkureW Kierunek: Ukraina i część południowej Rosji. ? Kurskaja. {^TERSBURG-MOSKWA Z PETERSBURGA najłatwiej dojechać do Moskwy pociągiem, jkspresy odchodzą z Dworca Moskiewskiego w Petersburgu i przyjeżdżają na Dworzec Leningradzki w Moskwie. Najprościej kupić bilet za pośrednictwem obsługi hotelu lub biura podróży. Najlepsze nocne pociągi z Petersburga do Moskwy mają numery 1 (tzw. Czerwona Strzała) i 3, a z Moskwy do Petersburga _ 2 i 4. Odjeżdżają one zawsze ?????-????????? Bilet na ekspres Moskwa-Petersburg ?????? Oznaczenie ekspresu Aurora z Petersburga do Moskwy o północy i docierają do punktu przeznaczenia o godzinie 8.30 rano. Zwykle przyjeżdżają o czasie. Inne pociągi, w tym nr 47 i 159 (Aurora) są niemal równie wygodne, zwłaszcza dla osób, które wolą podróżować w dzień. We wszystkich pociągach należy uważać na złodziei. Ceny biletów w przeliczeniu na dolary wahają się od 12$ za zwykłe miejsce do 80$ za miejsce w przedziale dwuosobowym, przy czym cudzoziemiec zapłaci za ten sam bilet zazwyczaj więcej niż Rosjanin. Można wybrać zwykłą miejscówkę (sidiaczyje mięso) lub jeden z wygodniejszych i droższych wariantów biletów umożliwiający spanie. Za pościel płaci się dodatkowo. Jedzenie można czasem kupić w pociągu, ale zaleca się wziąć własny prowiant. Przedział Czerwonej Strzały, ekspresu Petersburg-Moskwa Alternatywą dla pociągu jest samolot. Sam lot trwa 50 minut, ale dużo czasu zajmuje dojazd na lotnisko i przejazd z lotniska, zwłaszcza w Moskwie (patrz s. 209). W Petersburgu samoloty odlatują z lotniska Pułkowo 1, a w Moskwie lądują na Szeremetowie 1 (patrzs. 208). Bilet lotniczy jest znacznie droższy niż kolejowy. Transaero ????????? Jarosławski ??????????? Plan 4 D2. ^2629143. 1 Wskazówki 1 Lenie Lotnicze Ulica Ochotnyj Riad 2. Jaroslawskij Plan3A5. Komsomolskaja Aeroflot ? 241 7676. ploszczad' 5. ?????????? ???????? Plan 4 D2. Pawieleckij Ulica Pietrowka 20. Moskiewskie ? 9215914. Pawieleckaja ploszczad' 1. Plan 3 A4. Porty Plan7C5. ? 921 8301,9266476. Lotnicze Kazański ? 235 0522. ????????? LOT Twierskoj Bulwar 26/5. Szeremetowo 1 i 2 ??????????? 1 ? 2 ? 578 2372, 9564666. Kazanskij Komsomolskaja Ryski ??????? Plan 2 E4. ? (0-07095) 229 5771, ploszczad' 2. Plan 4 D2. Riżskij Ploszczad' Riżskogo 229 7388,2298525,229 Bykowo ? 264 6409. wokzata. 8829,9564658. ? 2661364. Szeremetowo 2, VI p. ? 558 4738. Kijowski ???????? Informacja ? 956 46 58. Domodjedowo ?????????? Kijewskij Ploszczad' Kijewskogo ? 266 9333. British Airways Krasnopriesnienskaja ? 1550922. wokzata. Plan 5 B2. Rezerwaq'a biletów ? 266 8333. nabierieżnaja12, Wnukowo ? 240 0415. biuro 1905. Plan 5 A1. ??????? ? 1550922. Kurski Dworce Autobusowe ? 258 2492. ??????? Dworce Kurskij Moskiewski ??? Kolejowe Ulica Ziemlanoj Wal 29. Dworzec Ulica Usaczewa 35,1 p. Plan 4 E5. Autobusowy Plan5A5. Białoruski ?9?73?52. ?????????? ? 258 3600, ??????????? ?????????? Biebrusskij Leningradzki Moskowskij awtowokzal SAS Ploszczad' Twierskoj ????????????? Przy stacji metra Ulica Kuznieckij Most 3. Zastawy 7. Leningraćskij Szczcłkowskaja, Plan3A4. Plan 1 C2. Komsomolskaja Uralskaja ulica 2. H925 4747. ? 973 8191. ploszczad' 3. H 468 0400. Poruszanie się po Moskwie N tajlepszym sposobem poruszania się po Moskwie jest korzystanie z metra, które ma bardzo rozległą sieć i stacje w pobliżu wszystkich ważniejszych zabytków i innych atrakcji turystycznych. Bywa ono jednak bardzo zatłoczone. Po mieście jeżdżą również autobusy, trolejbusy i tramwaje. Kursują dość często, chociaż spóźniają się teraz znacznie częściej niż w czasach sowieckich. Znajomość cyrylicy pomaga w odczytaniu tablic na pojazdach. Znak przejścia dla pieszych Zwiedzanie peryferii miasta znajdujących się poza zasięgiem rne. tra ułatwiają podmiejskie autobusy. Ich trasy często zaczynają się właśnie przy stacjach metra Na obrzeża Moskwy dojeżdżają również tramwaje, ale ich zasięg stopniowo się zmniejsza. Po śródmieściu można wygodnie poruszać się trolejbusami, które jeżdżą głównymi arteriami miasta. Największe możliwości wyboru trasy dają oczywiście taksówki, są jednak najdroższe. Kreml, w centrum Moskwy (patrz s. trzeba zwiedzać pieszo Pieszo to Moskwie Centrum Moskwy jest bardzo rozlegle, więc nie tak łatwo zwiedzić je pieszo. Teren w granicach pierwszego pierścienia bulwarów (Bulwamoje kolco), gdzie znajduje się wiele zabytków, można jednak obejść bez problemu. W sercu miasta są plac Czerwony (patrz s. 106) i Kreml - całkowicie zamknięte dla ruchu kołowego. Na zwiedzenie tego 52-67) terenu, ze Znak przejścia wszystkimi podziemnego świątyniami, trzeba zarezerwować około trzech godzin. Naprzeciwko Kremla, po drugiej stronie rzeki, rozciąga się Zamoskworieczje (patrz s. 114-125), miejsce również zachęcające do przechadzek. Sami moskwianie nie lubią spacerów, ale wieczorami lub w weekendy często wybierają się na Stary Arbat (patrz s. 70-71), ulubiony zakątek malarzy, muzyków i ulicznych aktorów. Przyjemnie jest też przejść się ulicą Twerską (patrz s. 89), odwiedzić liczne parki (zwłaszcza Gorkiego, Izmajłowo i Sokolniki), a także pospacerować nabrzeżem rzeki Moskwy. Ruch jest duży, więc przez większe ulice często przechodzi się pod ziemią (gdzie, podobnie jak w innych miastach, idąc samotnie, trzeba zachować ostrożność). Można też przechodzić po pasach, przy zielonym świetle. Kierowcy w Moskwie nie zatrzymują się przed pasami bez świateł. Nie należy chodzić samotnie po Moskwie nocą bez względu na rejon miasta, dotyczy to zwłaszcza kobiet. Najciekawsze piesze wycieczki po mieście organizuje biuro podróży Patriarszyj Dom (patrz s. 198). Taksówki Najbezpieczniej poruszać się po Moskwie tylko zarejestrowanymi taksówkami, żółtymi, z czarną szachownicą na dachu. Można je zamawiać w przedsiębiorstwie Moskowskoje Taksi, pomocna przy tym jest obsługa hotelu. Zwykle przyjeżdżają one w ciągu godziny. Taksówki na lotnisko należy zamawiać z dużym wyprzedzeniem. Niektóre hotele mają własne postoje, ale stojące tam taksówki bywają bardzo drogie. Można też zatrzymać taksówkę, machając ręką na ulicy. Niekiedy kierowcy zapalają zielone światło umieszczone przy szybie albo na dachu, co oznacza, że taksówka jest wolna. Jeśli Oficjalna moskiewska taksówka Balony Loty balonem na gorące powietrze są ostatnio bardzo popularną rozrywką zamożnych Rosjan oraz turystów, zwłaszcza w lecie. Balony firmy Awgur startują znad rzeki Istry w Zwienigorodzie pod Moskwą. Lot trwa przynajmniej dwie godziny. Balon zabiera oprócz pilota trzech dorosłych pasażerów i ewentualnie jedno dziecko. Rozrywka jest kosztowna, ale można nacieszyć się wspaniałymi widokami miasta, np. panoramą „siedmiu sióstr", stalinowskich drapaczy chmur w centrum miasta (patrz s. 45). prywatne samochody często pełnią funkcję taksówki nawet światło się nie pali, a taksówka przystaje, to także można z niej skorzystać. Wszystkie zarejestrowane taksówki mają liczniki, ale często kierowca i pasażer sami ustalają cenę kursu. Koniecznie trzeba ją uzgodnić przed wyruszeniem w drogę albo upewnić się, że licznik został włączony. Rosjanie wolą jeździć nieoficjalnymi taksówkami (czastniki). Można zatrzymać każdy samochód i umówić się z kierowcą co do ceny. Bywa więc, że gdy turysta próbuje złapać taksówkę, zatrzymuje się prywatny samochód. Jazda taka jest tania i zwykle bezpieczna. Osoby, które nie mówią po rosyjsku, nie powinny jednak korzystać z tej formy przejazdów. Rejsy Statkiem poUzece Moskwie Przejażdżki statkiem cieszą się dużą popularnością w lecie. Organizowane są one od maja do października na dość dużym odcinku rzeki. Na trasie jest około 10 przystanków, więc można wysiadać i wsiadać, ale za każdym razem trzeba kupić nowy bilet. Wszystkie statki mają dwa pokłady. W słoneczne dni górny pokład stanowi nie tylko doskonałą platformę widokową, lecz i miejsce do opalania. Najważniejsza przystań znajduje się naprzeciwko Dworca Kijowskiego. Statek przystaje też m.in. w pobliżu Uniwersytetu Moskiewskiego i Wróblich Wzgórz (patrz s. 129), przy parku Gorkiego i niedaleko placu Czerwonego Wskazówki Taksówki ?????????? ????? Moskowskoje taksi ? 238 1001. Passażyrskij port ???????????? ???? ? 459 7476. Awgur ????? Ulica Stiepana Szutowa 4. ? 359 1001,359 1065. (Bolszoj Ustinskij most). Przejażdżki organizuje firma Passażyrskij Port. Zajmuje się ona również wynajmem łodzi i organizacją przyjęć na pokładach statków. '?:;,-! - W. 1 r,- m ?' . Dwupokładowy statek rzeczny, z którego można podziwiać widoki miasta Trasa Rejsów po Rzece Moskwie ? Wróble Wzgórza ?? Metro Ioskwa ?? wielkie, gwarne miasto. Jedną z jej zalet jest znakomita sieć metra, która łączy centrum z wieloma obszarami podmiejskimi. W godzinach szczytu metrem często podróżuje się szybciej niż samochodem, nie wspominając o innych publicznych środkach lokomocji. Przez lata komunikacja w Związku Radzieckim była bardzo tania i bilet do metra wciąż jeszcze kosztuje niewiele. Jest on ważny na całą trasę, bez względu na jej długość. Władze miasta zamierzają jednak wprowadzić w przyszłości bilety strefowe. Sieć moskiewskiego metra jest niezawodna, przez cały dzień pociągi kursują często. Ponieważ metro stanowiło część stalinowskiego planu przebudowy miasta, dziś jest nie tylko doskonałym środkiem transportu, ale również niezwykłą atrakcją turystyczną (patrz s. 38-41). Znak moskiewskiego metra Ozdobne wnętrze stacji Arbatskaja Lenie Metra Sieć metra jest rozlega i starannie zaprojektowana. Tworzy ją 10 linii, które docierają do wszystkich rejonów miasta, z wyjątkiem przedmieść najbardziej oddalonych od centrum. Warta uwagi jest linia okrężna, która łączy wszystkie dworce kolejowe (patrz s. 210). Przesiadka z metra do pociągu jest przeważnie bardzo łatwa, gdyż obie stacje noszą tę samą nazwę, Interkom - alarmowe a różnią się tylko ich połączenie końcówki. Na przykład z «"«T-** Biełorusskij, Kijewskij to nazwy dworców, a Biełorusskaja, Kijewskaja to nazwy stacji metra, wyjątkiem jest stacja metra Komsomolskaja, która umożliwia przesiadkę do pociągów odchodzących z dworców: Leningradzkiego, Kazańskiego i Jarosławskiego. Linie metra są oznaczone różnymi kolorami i ponumerowane od 1 do 10. Wszystkie opisy tras i oznaczenia są podawane wyłącznie cyrylicą. Pociągi jeżdżą co 1-2 minuty w dni powszednie i nieco rzadziej w weekendy. W godzinach szczytu odstępy czasu między pociągami wynoszą mniej niż minutę. Moskiewskie metro jest nie tylko niezawodne, lecz również bezpieczne. Wszystkie stacje obsługuje specjalny personel, ale pracownicy metra niezmiernie rzadko znają jakikolwiek język obcy. Podróżni z ciężką torbą lub walizką muszą zapłacić dodatkowo za [ Główne wejście do przesiadkowej stacji Trietjakowskaja Przesiadki DLA OSÓB nieprZyZWy-czajonych do skomplikowanego systemu moskiewskiego metra dodatkowym utrudnieniem jest to, że stacje przesiadkowe, gdzie krzyżują się dwie lub więcej linii metra, często mają dla każdej linii inną nazwę. Na planie metra (patrz s. 216) stacje te są zaznaczone przylegającymi do siebie kółkami. Na przykład niedaleko centrum miasta zbiegają się cztery linie: 1, 3, 4 i 9- Każda z nich jest obsługiwana przez stację o innej nazwie: Bibliotieka im. Lenina, Arbatskaja, Aleksandrowski] Sad i Borowickaja. Dlatego podczas przesiadki ważne jest, by znać nie tylko nazwę stacji docelowej, lecz również tej, na którą trzeba przejść. Znalezienie odpowiedniego peronu ułatwia napis ??????? (pieriechod) z nazwą odpowiedniej stacji. Metro gotowe do odjazdu ze stacji Majakowskaja onuTYlEDNORAZOWE JoSeSwe__________ ???? moskwie nie ma biletów \\/ calodziennych, są jednak Bety miesięczne (patrz s. 217) „? dwa inne rodzaje biietów stosowanych w metrze. Używane od dawna żółte, nlastikowe żetony można kupić li kasach wszystkich stacji, ponieważ opłata za przejazd La stała, niezależnie od liczby przystanków, wystarczy jeden żeton na całą trasę, z nieograniczoną możliwością przesiadek, co pozwala np. obejrzeć najciekawsze pod względem wystroju stacje metra (patrz s 3g-41). Warto jednak kupić od razu kilka żetonów, żeby potem uniknąć stania w kolejkach, które zwłaszcza w porannych i popołudniowych godzinach szczytu bywają długie. Żetony stopniowo ustępują miejsca kartom magnetycznym (magnitnaja karta). Można kupić kartę na 20 lub 60 przejazdów. Działa ona na tej samej zasadzie co karta telefoniczna. Po włożeniu karty w otwór kontrolny bramki bramka się otwiera, jeśli karta jest ważna. Liczba możliwych przejazdów maleje o 1, co pokazuje wyświetlacz przy bramce. Tej samej karty może używać wiele osób, wszystkich bowiem obowiązuje jednakowa taryfa. Karty magnetyczne są sprzedawane na większości stacji, z centralnymi włącznie. W moskiewskim metrze nie ma zniżek dla dzieci, ale maluchy, które nie ukończyły sześciu lat, mogą jeździć za darmo. W kasach metra sprzedaje się również karty telefoniczne oraz bilety autobusowe, tramwajowe i trolejbusowe (patrz s. 217). Przejazd Metrem INajpiew przestudiuj mapę połączeń (patrz s. 216) i zaplanuj podróż. Warto poznać wymowę nazw stacji, do których chce się dojechać, maszynista zapowiada bowiem kolejne stacje przez głośnik. Dobrze jest także wiedzieć, ile przystanków chce się przejechać. 2 Należy kupić żeton albo kartę magnetyczną w kasie przy wejściu na stację. Stużą one do uruchomienia automatycznej bramki, przez którą wchodzi się na perony. ? n Żeton metra 3Aby znaleźć odpowiedni peron, należy śledzić tablice z napisem ? ??????? ?? ??????? (kpojezdam do stancyj), na których są wypisane kolejne przystanki w obu kierunkach. Znaki te są czasami dodatkowo oznaczone kolorami 1????. ???????????? ?.??????????. ? ?? ?????? ???????? ??, ??????????? ??, ??????????.?????????, ??????????????, ???1??] OPEMJBD. ?????????????????????????????? I 4Na peronie trzeba zapoznać się z wykazem przystanków odpowiedniej linii umieszczonym na tablicy. Wszystkie pociągi zatrzymują się na każdej stacji. Pionowe p tablice pod nazwami stacji przesiadkowych wskazują stacje, do których można dotrzeć z tego miejsca inną linią. Przystanki w jednym kierunku ? ???????????^ l luchamianie bramki za pomocą kirty magnetycznej 5 Należy spojrzeć na elektroniczny wyświetlacz wskazujący czas, jaki upłyną! od odjazdu poprzedniego pociągu. W dni powszednie następny pociąg powinien nadjechać po minucie lub dwóch Minuty, sekundy i dziesiąte sekundy od odejścia ostatniego pociągu- Obecna godzina 6W razie przesiadki należy iść za znakami z napisem ??????? (pieriechod) lub ?? ??????? (?? stancyju) i nazwą właściwej stacji. Po dojechaniu do celu, trzeba kierować się do wyjścia za strzałkami z napisem ????? (wychod). 1 ??????? l ??????? ??? , ?????? ?80????? ? ??.????; ?????" ?? ???? «««?«« ?? Informacja o przesiadce 4 ????? ? ????? ?? ??????? ????????? ? ?? ??????????? ??????? ? ??????? ??????? ????? ??????? ???,? ??????? ???????? ??? ?????????: ???/??????? ???" ??????? ?? ??????* "???? ??????????? ?????????* ?___________? ?????? ????_____________ Strzałka do wyjścia i informacja o przesiadce Moskiewskie Metro ?????????????? ??????? Prieobrażenskaja Pbszczad7 Legenda ????, in bu Ka czuło wo ? Linia 1 H Linia 2 ? Linia 3 I Linia 5 (okrężna) i Linia 6 I Linia 7 Linia 9 Linia 10 I Linia 4 ? Linia ! -O: Linia w budowie Tramwaje, trolejbusy, autobusy Moskwa MA rozległą sieć autobusową, trolejbusową i tramwajową. Linie najczęściej wykorzystywane przez turystów zaznaczono na mapie zamieszczonej na tylnej wyklejce. Niektóre łączą się z liniami metra (patrz s. 214-216), przy którego stacjach często znajdują się końcowe przystanki. Linie autobusowe i trolejbusowe przebiegają zazwyczaj głównymi ulicami. Tramwaje są mniej przydatne, ponieważ jednak jeżdżą wolno, wspaniale nadają się do oglądania miasta. W porannych i popołudniowych godzinach szczytu autobusy są zatłoczone, a poruszanie się po mieście jest bardzo utrudnione. Nowsze, bardziej odległe ocl centrum przedmieścia Moskwy mają wygodne połączenia z centrum. Sieć przystanków jest gęsta i są one dobrze oznakowane, ale tramwaje niekiedy przejeżdżają dosyć długie odcinki bez zatrzymania. ze stacjami metra. Przystanki są oznaczone przezroczystą tabliczką z literami Tp wypisanymi cyrylicą, zazwyczaj mają też półokrągłą wiatę z ławeczką. Tramwaje składają się z jednego lub dwóch wagonów, w których są po trzy pary drzwi. Kiedyś byl zwyczaj wsiadnia tylnymi, a wysiadania przednimi drzwiami, ale od dawna nikt już tego nie przestrzega. Linia A, zaczynająca się przy Czystych Prudach, jest ważna dla turystów, biegnie bowiem wokół pierwszego pierścienia bulwarów (Bulwarnoje kolco) obok wielu interesujących zabytków. Tą trasą jeździ m.in. specjalny turystyczny tramwaj- kawiarenka. Bilety kupuje się w środku. Trolejbusy Ludzie na przystanku autobusowym w centrum Moskwy Tramwaje CHOCIAŻ są w Moskwie najbardziej tradycyjnym środkiem lokomocji, to obecnie ogranicza się ich liczbę i likwiduje najstarsze torowiska. Jazda w trzęsącym wagonie może jednak być atrakcją zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych turystów. Tramwaje kursują dosyć często, zwłaszcza na przedmieściach gdzie łączą osiedla ??????????????????. Biało-żółty moskiewski tramwaj ?? ! m 711 . ? Żółty moskiewski autobus 1?? l'# 1' ??'?????? iLfts.3* Jrolejbus, zasilany prądem z trakcji nad Jezdnią, ma stalą trasę Trolejbusy są bardzo przydatne przy zwiedzaniu centrum miasta. Chociaż moskwianie wolą wygodniejsze autobusy, w godzinach szczytu większość trolejbusów i tak jest zatłoczona. Przystanki są oznaczone tabliczką z literą T wypisaną cyrylicą. Trolejbusy są niebieskie, krótkie mają dwie pary drzwi, a przegubowe - trzy. Podobnie jak w tramwajach wsiada się i wysiada dowolnymi drzwiami. Trolejbus ? objeżdża drugi pierścień bulwarów (Sadowoje kolco) i jest bardzo użyteczny podczas zwiedzania miasta. Trolejbus linii 15 przecina centrum miasta - jego trasa biegnie z placu Suworowa przy stacji metra Nowosłobodskaja do stadionu na Łużnikach (patrz s. 194-195). Autobusy Z autobusów najczęściej korzysta się na przedmieściach, gdzie odległość między stacjami metra jest znacznie większa niż w centrum. Przystanki są oznaczone biato--żóltą tabliczką z literą A wypisaną cyrylicą i rozmieszczone tak samo często jak przystanki trolejbusów. Autobusy są żółte, czerwone albo czerwono- białe. Nie wszystkie dojeżdżają do centrum miasta, na przykład ulica Twerska jest wyłączona z ruchu autobusowego. Kilka autobusów jedzie natomiast prospektem Kutuzowa, mija więc Panoramę Borodińską, Łuk Triumfalny i park Zwycięstwa (patrz s. 128-129). Naciśnij gałkę, ? skasować bilet Kasownik spotykany w tramwajach, autobusach i trolejbusach Bilety Jednorazowe i Okresowe Nie ma w Moskwie biletów całodziennych, ale na stacjach metra można kupić miesięczne. Są one ważne tylko w metrze, tylko w tramwajach lub autobusach czy trolejbusach (pojedynczo lub w dowolnej kombinacji) albo we wszystkich środkach lokomocji. Jednorazowe bilety tramwajowe, autobusowe i trolejbusowe są takie same. Można je kupić na stacjach metra, w ulicznych kioskach lub - za dodatkową opłatą - u kierowcy. Bilet jest ważny dopiero po skasowaniu. Jazda samochodem po Moskwie Jazda samochodem po Moskwie może sprawiać wiele kłopotów niewtajemniczonym. Ignoruje się tu większość przepisów i wiele zasad, które gdzie indziej uważa się za przejaw zdrowego rozsądku. Wprawdzie kierowcy zatrzymują się zwykle na czerwonym świetle, ale wcale nie wszyscy. Samochody jeżdżą niewłaściwymi pasami ruchu i wykonują nieoczekiwane manewry dla umknięcia dziur w jezdni. Kierowcy bywają agresywni i nie mają zwyczaju liczyć się z innymi. Znaki drogowe przeważnie są zgodne z międzynarodowymi konwencjami, ale ponieważ napisy na wszystkich tablicach drogowych są wykonane wyłącznie cyrylicą, dobrze jest wcześniej zapoznać się z tym alfabetem. Parkowanie i Benzyna Stacja benzynowa jednej z sieci działających w Moskwie Przepisy Ruchu Drogowego Przepisy ruchu drogowego w Moskwie są złożone. Policja drogowa GAI (patrz s. 202) ma prawo zatrzymać kierowcę w każdej chwili i poprosić o dokumenty. Może też ukarać mandatem za takie przewinienia, jak brak gaśnicy, brak apteczki albo niezapięte pasy bezpieczeństwa. Kierowca i pasażer z przodu muszą mieć zapięte pasy, ale wiele osób nie przestrzega tego przepisu. Nie wolno prowadzić samochodu po wypiciu jakiegokolwiek alkoholu, a kary za to bywają bardzo wysokie. Na większości głównych moskiewskich ulic nie można zawracać W Rosji obowiązuje ruch prawostronny. Kupowanie praw jazdy jest w Rosji powszechną praktyką i należy pamiętać, że nie wszyscy użytkownicy dróg są wykwalifikowanymi i odpowiedzialnymi wielopasmowa jezdnia prospektu Teatralnego, kierowcami. jednej z najbardziej ruchliwych ulic Moskwy Parkowanie w Śródmieściu jest kosztowne. Nie ma par-kometrów, kierowcy płacą za postój z góry lub z dołu parkingowym. Jednostką obliczeniową jest 30 min i nie ma ograniczeń czasowych. Mandaty za parkowanie w niedozwolonych miejscach (oznaczonych międzynarodowymi znakami) są wysokie. W sprzedaży jest tylko benzyna ołowiowa - A98 ? ?95 nadaje się do zagranicznych samochodów, ?92 - tylko do rosyjskich. Wynajem Samochodów W Moskwie działa kilka znanych firm zajmujących się wynajmowaniem samochodów. Hertz i Europcar mają swoje punkty zarówno na lotnisku Szeremetowo 2, jak i w centrum miasta. Można również skorzystać z usług firm National Car Rental i Rolf. Turysta wynajmujący samochód musi mieć międzynarodową polisę ubezpieczeniową, międzynarodowe prawo jazdy, paszport oraz kartę płatniczą. Wynajem prowadzą też niektóre większe hotele. Jazda Samochodem w ??? ZIMĄ większość kierowców^ używa opon z kolcami, gdyż drogi są często zaśnieżone i oblodzone. Jazda może być niebezpieczna i bez odpowiedniego doświadczenia nie należy siadać za kierownicą w takich warunkach. Wyjazd z Moskwy Drogi wylotowe z Moskwy są w nie najgorszym stanie. Zwłaszcza prospekt Kuruzowa jest zadbany, korzystają z niego bowiem przedstawiciele władz i nowej elity gospodarczej, którzy dojeżdżają tędy do swoich dacz. Najlepiej zaopatrzyć się w dobrą mapę, bo łatwo jest przegapić boczne drogi, prowadzące do niewielkich miejscowości. Wskazówki Wynajem Samochodów National Car Rental Bolszaja Kommunisticzeskaja ulica 1/5. ? 298 6146. Europcar Mieżdunarodnaja Hotel, I piętra, Ktasnoptiesnienskaja nabierieżnaja 12. ? 253 1369. Lotnisko Szeremetowo 2. ? 578 3878. Hertz Czemiachowskogo ulica 4. ? 1515426. Lotnisko Szeremetowo 2. ? 578 5646. Rolf ????? Szubinskij pierieutok 2/3. Plan 5 C2. ? 241 5393. Pomoc Drogowa Awto-SOS Abto-COC 2-aja Magistralnaja ulica 10. ? 256 0636. Warsztat całodobowy Riazanskij pierieutok 13. Plan 4 D3. ? 267 0113. Wycieczki z Moskwy Zwiedzanie obiektów poza granicami Moskwy (patrz s. 126-161) organizują hotele i biura podróży, można też zdecydować się na samodzielną jazdę pociągiem, autobusem lub samochodem. Większość interesujących miejsc wspomnianych poniżej znajduje się w zasięgu jednodniowej wycieczki. Na wyprawę np. do Suzdalu i Włodzimierza (Władymiru) należy zarezerwować dwa dni. Biuro Patriarszyj Dom Tours (patrz s. 198) oferuje duży wybór wycieczek do najważniejszych zabytków w okolicach Moskwy. Trzeba jednak zapisać się na nie przynajmniej 48 godzin przed terminem. Korzystanie z Pociągów i Autobusów Pociągi podmiejskie (prigoro-dnyje pojezda) odjeżdżają z tych samych dworców co pociągi dalekobieżne (passażyr-skije pojezdy; patrz s. 210). Zwykle przy każdym z nich jest peron podmiejski. Pociągi podmiejskie są tanie, cudzoziemcy płacą za nie tyle samo co Rosjanie. Podmiejskie autobusy (prigo-rodnyje marszruty) odjeżdżają z dworca autobusowego przy stacji metra Szczołkowskaja w północno-wschodniej części miasta. Do dalszych miejscowości jeżdżą autobusy dalekobieżne (mieżdugorodnyje awtobusy). Autobus dalekobieżny Wycieczki Jednodniowe Na południe od centrum Moskwy, niedaleko stacji metra Sportiwnaja leży monaster Nowodiewiczy (patrz s ???-???), a miejscowość Kołomieńskie (patrz s-138-139) przy stacji Kołomienskaja. Również do Kuskowa (patrz s. 142-143), na wschód od centrum, można dojechać metrem. Stacje Riazanskij Prospiekt i Wychino mają autobusowe połączenie z rezydencją. W odległości 20 km na zachód od centrum położone jest Archangielskoje (patrz s. 152) gdzie najpierw dojeżdża się metrem do stacji Tuszynskaja, a potem trzeba się przesiąść do autobusu. Można też dotrzeć tam samochodem szosą Wołokolamską lub Rubłowską. Dojazd na pole bitwy pod Borodino (patrz s. 152) zajmuje około dwóch godzin. Do wyboru jest pociąg z Dworca Białoruskiego, autobus ze stacji metra Szczołkowskaja lub jazda samochodem szosą Możajską. Muzeum Czajkowskiego znajduje się w odległości dwóch godzin jazdy samochodem z Moskwy na północny zachód szosą Leningradzką. Można też dojechać tam pociągiem z Dworca Leningradzkiego lub autobusem ze stacji metra Szczołkowskaja. Abramcewo (patrz s. 154) i ławra Troicko-Siergijewska (patrz s. 156-1 59)\&ą na północny wschód od Moskwy, blisko szosy Jarosławskiej. Pociągi w tamtym kierunku : odchodzą z Dworca Jarosławskiego, a autobusy ze stacji metra Szczołkowskaja. Podróż zajmuje około godziny. Do Pieriesławla-Zalesskiego (patrz s. 154) dojeżdża się samochodem szosą Jarosławską, pociągiem z Dworca Jarosławskiego lub autobusem ze stacji metra Szczołkowskaja. Podróż trwa około 2 godzin. Wnętrze wagonu w pociągu podmiejskim Wycieczki Dwudniowe Do suzdalu (patrzs. 160), 200 km na północny wschód od Moskwy, dojeżdża się szosą Gorkowską. Autobusy odchodzą ze stacji metra Szczołkowskaja. Podróż trwa około 4 godzin. Tak samo jeździ się do Włodzimierza (Władymiru) oddalonego o 170 km od Moskwy. Jasna Polana (patrz s. 161) znajduje się 180 km na południe od Moskwy, przy szosie Symfero-polskiej. Pociągi odchodzą z Dworca Kurskiego, a autobusy ze stacji metra Szczołkowskaja. Podróż trwa prawie 4 godziny. Warto się zastanowić nad połączeniem wycieczek do Suzdalu i Włodzimierza, ponieważ między obydwoma miastami jest dobre połączenie autobusowe. Biuro podróży Patriarszyj Dom organizuje dwudniowe wycieczki z noclegiem do Suzdalu i Włodzimierza oraz jednodniowe do Jasnej Polany. Pociąg do ławry Troicko-Siergijewskiej - przyjazd na stację Siergijew Posad ? ? Plan Moskwy i Spis Ulic ? "? ?????? zamieszczona po- ^^g ^ pokazuje inne obiekty uwzględ- I [???? zamieszczona poniżej przedstawia obszar Moskwy objęty planem. Wszystkie współrzędne podane w tekście przy zabytkach, restauracjach, hotelach, sklepach itp. odnoszą się do planów zamieszczonych w tej części przewodnika. Zaznaczono na Moskiewska rodzina . , , . . . na wycieczce nich wszystkie miejsca warte zwiedzania tak, że łatwo je pokazuje inne obiekty uwzględnione na planach, takie jak urzędy pocztowe, stacje metra i świątynie. W Spisie ulic podano nazwy ulic w transkrypq'i i polskich wersjach, jeśli pojawiły się w tekście. Na planach występują tradycyjne, rosyjskie, nie sowieckie (patrz s. 199) nazwy ulic. Obiekty turystyczne zamieszczono można odnaleźć. Legenda pod mapką w skorowidzu pod polskimi nazwami. I Ważny zabytek '? Ciekawe miejsce i Inna budowla Dworzec kolejowy_______ ? Stacja metra Ważny przystanek tramwajowy Kościół Ważny przystanek trolejbusowy ? Synagoga Ważny przystanek autobusowy ? Meczet 1 Maj*. park ""? '???'???? ??- -, ja Borodinskaja ulica 1-? ??????????? ????? i ja Briestskaja ulica 1-? ????????? ????? i [a Dubrowskaja ulica 1-? ?????????? ????? i ja Frunzenskaja ulica 1-? ??????????? ????? i-ja Jamskogo Pola ulica 1-? ??????? ???? ????? i-ja Miusskaja ulica 1-? ???????? ????? 1-ja Twierskaja-Jamskaja ulica 1-? ????????-?????? ????? 1-yj Babiegorodskij pierieulok 1-?? ????????????? ???????? I-yj Basmannyj pierieulok 1-?? ????????? ???????? -yj Botkinskij projezd 1-?? ?????????? ?????? yj Brianskij pierieulok 1-?? ???????? ???????? yj Chwostow pierieulok 1-?? ??????? ???????? yj Gonczarnyj pierieulok 1-?? ????????? ???????? yj Kadaszewskij pierieulok 1-?? ??????????? ???????? ?yj Kazaczij pierieulok ' 1 -?? ??????? ???????? •yj Kolobowskij pierieulok 1-?? ??????????? ???????? yj Koptielskij pierieulok 1-?? ?????????? ???????? yj Kotielniczeskij pierieulok 1 -?? ?????????????? ???????? yj Kożewniczeskij pierieulok 1-?? ????????????? ???????? yj Krutickij pierieulok 1-?? ????????? ???????? yj Lesnoj pierieulok 1 -?? ?????? ???????? yj Lusinowskij pierieulok 1-?? ??????????? ???????? yj Nieopalimowskij pierieulok 1-?? ?????????????? ???????? yj Nikołoszczepowskij pierieulok 1-?? ??????????????? ???????? yj Nowokuznieckij pierieulok 1-?? ????????????? ???????? yj Nowyj pierieulok 1 -?? ????? ???????? yj Obydienskij pierieulok l -?? ?????????? ???????? yj Sarriotiecznyj pierieulok !-?? ?????????? ???????? yj Smolenskij pierieulok 1-?? ?????????? ???????? •yj Spasonaliwkowskij pierieulok 1-?? ????????????????? ???????? 1-?; Szczemilowskij pierieulok 1 -?? ??????????? ???????? 1-yj Szluzowoj pierieulok 1 ?? ???????? ???????? 1-?] Szybajewskij pierieulok 1-?? ?????????? ???????? yj Trużenikow pierieulok 1 -?? ?????????? ???????? ?) Twierskoj-Jamskoj pierieulok 1-?? ????????-?????? ???????? ? Wrażskij pierieulok 1-?? ???????? ???????? yj Zaczatjewskij pierieulok 1 -?? ???????????? ???????? Hi Ziemielnyj pierieulok 1 -?? ????????? ???????? --;: borodinskaja ulica 2-? ??????????? ????? ??? Briestskaja ulica r 2-? ????????? ????? ' ? dubrowskaja ulica 2-? ????????? ?????., ?ja Miusskaja ulica 2-? ???????? ????? )? Twierskaja-Jamskaja ulica 2-? ????????-?????? ????? 4F5 5?2 2D2 8F5 6D5 1?1 2? 2D2 6F3,7?4 4?? 1?1 5?2 7?4 8D3 7?? 7?4 ??? ??2 8D3 8D5 8?5 2D1 7?5 5?? 5?1 7?4 4F1 6?2 2F2 5?1 7?4 2F1 8D4 5?5 5?? 2?? 5?? 6?? 1?? 5?1 2D2 8F5 2D2 2D2 Skróty i Przydatne Wyrazy ul. ulica ulica pi. płoszczad' plac pr. prospiekt aleja, prospekt pier. pierieulok zaułek, uliczka most most podiezd wejście projezd przejazd, uliczka sad ogród, park strojenie blok szosse droga tupik ślepa uliczka 2-ja Zwienigorodskaja ulica 2-? ?????????????? ????? 1A4 2-oj Botkinskij projezd 2-?? ?????????? ?????? 1A1 2-oj Brianskij pierieulok 2-?? ???????? ???????? 5B2 2-oj Chwostow pierieulok 2-?? ??????? ???????? 7A4 2-oj Kadaszewskij pierieulok 2-?? ??????????? ???????? 7B3 2-oj Kazaczij pierieulok 2-?? ??????? ???????? 7B4 2-oj Kożewniczeskij pierieulok 2-?? ????????????? ???????? 8D5 2-oj Krutickij pierieulok 2-?? ????????? ???????? 8E5 2-oj Lesnoj pierieulok 2-?? ?????? ???????? 2D1 2-oj Nieopalimowskij pierieulok 2-?? ?????????????? ???????? 5C3 2-oj Nowokuznieckij pierieulok 2-?? ????????????? ???????? 7B4 2-oj Obydienskij pierieulok 2-?? ?????????? ???????? 6E2 2-oj Rauszskij pierieulok 2-?? ???????? ???????? 7C2 2-oj Smolenskij pierieulok 2-?? ?????????? ???????? 5C2 2-oj Spasonaliwkowskij pierieulok 2-?? ????????????????? ???????? 7A5 2-oj Szczemilowskij pierieulok 2-?? ??????????? ???????? 2F2 2-oj Szluzowoj pierieulok 2-?? ???????? ???????? 8D4 2-oj Trużenikow pierieulok 2-?? ?????????? ???????? 5B3 2-oj Wrażskij pierieulok 2-?? ???????? ???????? 5C3 3-ij Gołutwinskij pierieulok 3-?? ???????????? ???????? 6F3, 7A3 3-ij Kadaszewskij pierieulok 3-?? ??????????? ???????? 7B3 3-ij Kotielniczeskij pierieulok 3-?? ?????????????? ???????? 8D3 3-ij Krutickij pierieulok 3-?? ????????? ???????? 8E5 3-ij Lesnoj pierieulok 3-?? ?????? ???????? 2D2 3-ij Monietczikowskij pierieulok 3-?? ?????????????? ???????? 7B4 3-ij Nieopalimowskij pierieulok 3-?? ?????????????? ???????? 6D3 3-ij Samotiecznyj pierieulok 3-?? ?????????? ???????? 2F1 3-ij Smolenskij pierieulok 3-?? ?????????? ???????? 5C1 3-ij Szluzowoj pierieulok 3-?? ???????? ???????? 8D4 3-ij Zaczatjewskij pierieulok 3-?? ???????????? ???????? 6E3 3-}a Frunzienskaja ulica 3-? ??????????? ????? 5C5 3-ja Jamskogo Pola, ulica 3-? ??????? ???? ????? 1C1 3-ja Twierskaja-Jamskaja ulica 3-? ????????-?????? ????? 4-ja Twierskaja-Jamskaja ulica 4-? ????????-?????? ????? 4-yj Dobryninskij pierieutok 4-?? ???????????? ???????? 4-yj Krutickij pierieutok 4-?? ????????? ???????? 4-yj Lesnoj pierieutok 4-?? ?????? ???????? 4-yj Monietczikowskij pierieutok 4-?? ?????????????? ???????? 4-yj Rostowskij pierieutok 4-?? ?????????? ???????? 5-yj Kotielniczeskij pierieutok 5-?? ????????????? ???????? 5-yj Monietczikowskij pierieutok 5-?? ?????????????? ???????? 6-oj Rostowskij pierieutok 6-?? ?????????? ???????? 7-oj Rostowskij pierieutok 7-?? ?????????? ???????? 1905 goda, ulica 1905 ???? ????? Abielmanowskaja ulica ??????????????, ????? Akadiemika Sacharowa, prospiekt ????????? ????????, ???????? Akadiemika Tupolewa, nabierieżnaja ????????? ????????, ?????????? Akwarium, park ???????? ??? Aleksandra Łukjanowa, ulica ?????????? ?????????, ????? Aleksandra Niewskogo, ulica ?????????? ????????, ????? Aleksandrowski} Sad Ananjewskij pierieutok ?????????? ???????? Androniewskaja nabierieżnaja ????????????? ??????????8F2 Aristarchowskij pierieutok ?????????????? ???????? Archangielskij pierieutok ?????????????, ???????? Armianskij pierieutok ????????? ???????? 2D2 2D2 7A5 8E5 2D1 7?4 5C2 8D3 7B5 5C2 5C3 1A3 SF4 ??? 4F5 2?? 2D2 7?1 Angielski Dwór 7B1 Anny Siewierjanowoj, ulica ???? ????????????, ????? 1A5 Aptiekarskij pierieutok ??????????? ???????? 4F3 Arbacki, plac 6E1 Arbat, ulica ?????, ????? 6D1 Arbatskaja ploszczad' ?????????, ?????? 6E1 Arsenał ??5, 7?1 Aszczeułow pierieutok ??????? ???????? ??? Astrachanskij pierieutok ???????????? ???????? ??1 ? Bachruszyna, ulica ?????????, ????? 7?4 Bałczug, ulica ??????, ????? 7?2 Baraszewskij pierieulok ??????????? ???????? 4D5 Barrikadnaja ulica ???????????, ????? 1?4 Barykowskij pierieutok ??????????? ???????? 6?2 Basmannyj pierieutok ????????? ???????? 4E3 Basmannyj tupik ?????????, ????? 4D3 Baumana, ogród im. A. ???????, ??? ??. ?. 4?? Baumanskaja ulica ??????????, ????? 4F2 Biały Dom 1?5 Biegowaja alleja ??????? ????? 1?1 Biegowaja ulica ???????, ????? 1?2 Biegowoj projezd ??????? ?????? 1?2 Bierieżkowskaja nabierieżnaja ????????????. ?????????; 5?4 Bierników pierieutok ????????, ???????? Biernikowskaja nabierieżnaja ????????????, ?????????? Biersieniew pierieutok ????????, ???????? Biersieniewskaja nabierieżnaja ????????????, ?????????? Blagowieszczenskij pierieutok ??????????????, ???????? Bobrów pierieutok ??????, ???????? Bogostowskij pierieutok ????????????, ???????? Bogojawlenskij pierieulok ?????????????, ???????? Bolszaja Andronjewskaja ulica ??????? ?????????????, ????? Bolszaja Bronnaja ulica ??????? ???????, ????? Bolszaja Diekabrskaja ulica ??????? ???????????, ????? Bolszaja Dmitrowka, ulica ??????? ?????????, ????? Bolszaja Dorogomitowskaja ulica ??????? ???????????????, ????? Bolszaja Gruzinskaja ulica ??????? ??????????, ????? Bolszaja Jakimanka, ulica ??????? ????????, ????? Bolszaja Kommunisticzeskaja ulica ??????? ????????????????, ????? Bolszaja Łubianka, ulica ??????? ???????, ????? Bolszaja Molczanowka, ulica ??????? ??????????, ????? Bolszaja Nikitskaja ulica ??????? ?????????, ????? Bolszaja Ordynka, ulica ??????? ???????, ????? Bolszaja Pieriejaslawskaja ulica ??????? ?????????????, ????? Bolszaja Pionierskaja ulica ??????? ??????????, ????? Bolszaja Pirogowskaja ulica ??????? ???????????, ????? Bolszaja Polanka, ulica ??????? ???????, ????? Bolszaja Sadowaja ulica ??????? ???????, ????? Bolszaja Sierpuchowskaja ulica ??????? ????????????, ????? Bolszaja Spasskaja ulica ??????? ????????, ????? Bolszaja Tatarskaja ulica ??????? ?????????, ????? Bolszyje Kamienszcziki, ulica ??????? ?????????, ????? Bolszoj Afanasjewskij pierieutok ??????? ?????????????, ???????? Bolszoj Balkanskij pierieulok ??????? ??????????, ???????? Bolszoj Charitonjewskij pierieutok ??????? ??????????????, ???????? Bolszoj Czerkasskij pierieutok ??????? ??????????, ???????? Bolszoj Czudow pierieulok ??????? ?????, ???????? Bolszoj Diemidowskij pierieulok ??????? ???????????, ???????? Bolszoj Diewiatinskij pierieutok ??????? ???????????, ???????? Bolszoj Drowianoj pierieulok ??????? ????????, ???????? Bolszoj Fakielnyj pierieutok ??????? ?????????, ???????? Bolszoj Gniezdnikowskij pierieulok ??????? ??????????????, ???????? Bolszoj Goiowin pierieutok ??????? ???????, ???????? Bolszoj Kamiennyj most ??????? ???????? ???? Bolszoj Karietnyj pierieutok ??????? ???????? ???????? Bolszoj Kaziennyj pierieutok ??????? ????????, ???????? Bolszoj Kisielnyf pierieulok ??????? ?????????, ???????? Bolszoj Kistowskij pierieutok ??????? ??????????, ???????? Bolszoj Kondratjewskij pierieulok ??????? ??????????????, ???????? Bolszoj Kozichinskij pierieutok ??????? ???????????. ???????? Bolszoj Kozbwskij pierieulok ??????? ??????????, ???????? Bolszoj Krasnocholmskij pierieutok ??????? ??????????????, ???????? Bolszoj Lewszynskij pierieulok ??????? ??????????, ???????? Bolszoj Moskworieckij most ??????? ???????????? ???? Boiszoj Nikołopieskowskij pierieutok ??????? ???????????????? ???????? Bolszoj Nikotoworobinskij pierieutok ??????? ???????????????? ???????? Bolszoj Nowopieskowskij pierieulok ??????? ?????????????? ???????? Bolszoj Ordynskij pierieulok ??????? ????????? ???????? Bolszoj Owczinnikowskij pierieulok ??????? ?????????????? ???????? Bolszoj Palaszewskij pierieutok ??????? ??????????? ???????? Bolszoj Patriarszyj pierieutok ??????? ?????????? ???????? Bolszoj Połujarosławskij pierieutok ??????? ??????????????? ???????? Bolszoj Priedtieczenskij pierieutok ??????? ????????????? ???????? Bolszoj Rogożskij pierieulok ??????? ????????? ???????? Bolszoj Sawwinskij pierieutok ??????? ?????????? ???????? Bolszoj Siergijewskij pierieulok ??????? ??????????? ???????? Bolszoj Simonowskij pierieutok ??????? ??????????? ???????? Bolszoj Spasogliniszczewskij pierieutok ??????? ????????????????? ???????? Bolszoj Stroczenowskij pierieutok ??????? ????????????? ???????? Bolszoj Suchariewskij pierieutok ??????? ??????????? ???????? Bolszoj Tatarski) pierieulok ??????? ????????? ???????? Bolszoj Tiszynskij pierieutok ??????? ????????? ???????? Bolszoj Tolmaczewskij pierieulok ??????? ???????????? ???????? Bolszoj Triechgomyj pierieulok ??????? ?????????? ???????? Bolszoj Triechswiatitelskij pierieulok ??????? ????????????????? ???????? 1 ?:?' Ustjinskij most ??????? ?????????? ???? Bolszoj Własjewskij pierieutok ??????? ??????????? ???????? Bolszoj Złatoustjinskij pierieutok ??????? ??????????????? ???????? Bolszoj Znamienskij pierieulok ??????? ?????????? ???????? Bolotnaja nabierieżnaja ????????, ?????????? Bolotnaja ploszczad' ????????, ?????? Bolotnaja ulica ????????, ????? Borisoglebskij pierieulok ?????????????? ???????? Borodinskij most ??????????? ???? Borowickaja ploszczad' ?????????? ??????? Botaniczeskij pierieutok ???????????? ???????? Botaniczny, Ogród MGU ???????????? ??? ??? Brodnikow pierieutok ???????? ???????? Bnanskaja ulica Briusow pierieulok Burdenko, ulica ???????? ????? Burikowskij pierieutok ??????????? ???????? Butyrskij Wał, ulica ????????? ???, ????? 1C2 2E4 ??? 8D4 6D2 7?2 6D1 8D1 5?1 7?4 7?? 2?4 2D4 8?1 1?4 8F3 5?4 ??? 8F5 ??5, 7?? 7?5 ??? 7?4 1?? 7?? 1?5 ??5, 8D1 7?2 6D2 ??5 6? 7?? 7?2 7?2 2D5 5?2 6F1 ??2 ??2 ???????? ????? ?????? ???????? 7?4 5?2 2F5 5?? 6?? 2D1 ?????? ???????? ? CDRA, sad ????, ??? Cerkiew Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych Cerkiew Rizpołożenija (Złożenia Szaty) Cerkiew św. Jana Wojownika Cerkiew św. Klemensa Cerkiew Św. Mikołaja w Chamownikach Cerkiew św. Mikołaja w Pyzach Cerkiew św. Trójcy w Nikitnikach Cerkiew Zmartwychwstania w Kadaszach Chilkow pierieutok Chlebny} pierieutok ??????? ???????? Chodynskaja ulica ????????? ????? Chochlowskij pierieulok ?????????? ???????? Cholzunowa, pierieulok ?????????? ???????? Chomutowskij tupik ??????????? ????? Chruszczewskijj pierieutok ?????????? ???????? Chrustalnyj pierieutok ??????????? ???????? Cwietnoj bulwar Czaplygina, ulica ????????? ????? Czajanowa, ulica Czerwony, plac Czistoprudnyj bulwar Czistyj pierieulok ?????? ???????? Czugunnyj most 3A1 7A1 7A1 6F4, 7A4 7B3 6D4 7B3 7C1 7B3 6E3 ??????? ??????? 7B1 ??? 4D4 ??????? ????? 2D2 ??5.7?1 ???????????? ??????? ??4 ???????? ???? D Da je w pierieulok ???? ???????? Daszków pierieulok ?????? ???????? Diegtiarnyj pierieutok ????????? ???????? Dielegatskaja ulica ??????????? ????? Dienieżnyj pierieulok ???????? ???????? Dienisowskij pierieulok ??????????? ???????? Dicrbieniewskaja nabierieżnaja ???????????? ?????????? Diesiatiletija Oktiabria, ulica ??????????? ??????? ????? Diewiczego Pola, projezd ????????? ???? ?????? Dinamowskaja ulica ??????????? ????? Dmitrowskij pierieulok ??????????? ???????? Dobrosłobodskaja ulica ??????????????? ????? Dobrowolczeskaja ulica ??????????????? ????? Dobryninskij pierieutok ???????????? ???????? Dokuczajew pierieulok ???????? ???????? Dołgorukowskaja ulica ?????????????? ????? Dom Przyjaźni Dom Związków Donskaja ulica ??????? ????? Dostojewskogo, pierieulok ???????????? ???????? Dostojewskogo. ulica ???????????? ????? Do wato ??, ulica ???????? ????? Druźynnikowskaja ulica ??????????????? ????? Dubininskaja ulica ??????????? ????? Durasowskij pierieutok ??????????? ???????? Durowa, ulica ?????? ????? 6D2 7B2 ??? 6D3 2E3 2F2 6D2 4F4 8E5 5B5 5C3 8E5 3A4 4F3 8F2 7A5 3C2 2E2 6E1 3A5 6F5 2F1 2F1 5B5 1C5 7C5 4D5, 8D1 3A1 Elektriczeskij pierieubk ????????????? ???????? F Fadiejewa, ulica ??????? ????? Falejewskij pierieułok ?????????? ???????? Filippowskij pierieułok ???????????? ???????? Frunzienskaja nabierieżnaja ??????????? ?????????? Fuczika Juliusa, ulica ?????? ??????,????? Furmannyj pierieułok ????????? ???????? 2E2 7A2 6?1 6D5 2D3 4D4 ??????????? ???????? ĆD2 Galeria Trietiakowska 7A3 Gaszeka, ulica ?????? ????? 2D3 Gawrikowa, ulica ????????? ????? 4E1 Gazietnyj pierieułok ???????? ???????? 2F5 Gieorgjewskij pierieułok ???????????? ???????? 2F5 Gihrowskogo, ulica ???????????? ????? 3B2 Głazowskij pierieułok ?????????? ???????? 6D2 Gliniszczewskij pierieułok ???????8???? ???????? 2F4 Glubokij pierieułok ???????? ???????? 1B5 Głuchariew pierieułok ???????? ???????? 3C2 Gogolewski} bulwar ??????????? ??????? 6E2 Golikowskij pierieułok ??????????? ???????? 7B3 Gonczarnaja ulica ????????? ????? 8D2 Gonczarnyj projezd ????????? ?????? 8D3 Gorkiego, Park im. ???? ???????? ? ?????? ????? ?. ??????? ? Gorlow tupik ?????? ????? 2D1 Gorochowskij pierieułok ??????????? ???????? 4E4 Granatnyj pierieułok ????????? ???????? 2D5 Granowita palata 7A2 Grocholski) pierieułok ??????????? ???????? 3B2 Gruziński] pierieułok ?????????? ???????? 1C2 Gruzinskij Wał ulica ?????????? ???, ????? 1C2 GUM 3A5,7B1 Gusiatnikow pierieułok ?????????? ???????? 3C4 Gwozdiewa, ulica ???????? ????? 8E4 ? Herbaciarnia Perłowa 3B4 Hotel Metropol 3A5 Hotel Nadonal 2F5, 7A1 I Iljinka, ulica ???????, ????? Ipatiewskij pierieułok ?????????? ???????? Iwan Wielikij, wieża-dzwonnica Iwanowskie, Wzgórze Jabłonnyj pierieułok ???????? ???????? 3B5,7B1 7A1 3C5 Jakimanskaja nabierieżnaja ?????????? ?????????? Jakimanskij pierieułok ?????????? ???????? Jakowo-Aposiobkij pierieułok ?????-??????????? ???????? ??????? ????? Jauzskaja ulica Jauzskie worota, płoszczad' ??????? ??????, ??????? Jauzskij bulwar ??????? ??????? Jazykowskij pierieułok ?????????? ???????? Jefriemowa, ulica ???????? ????? Jelizawietinskij pierieułok ?????????????? ???????? jełanskogo, ulica ????????? ????? Jermołajewskij pierieułok ???????????? ???????? Jeropkinskij pierieułok ??????????? ???????? 6F3, 7A3 6F4 4D5 8D2 8D2 8D1 ? Kadaszewskaja nabierieżnaja ??????????? ?????????? Kałanczewskaja ulica ???????????? ????? Kałanczewskaja płoszczad' ???????????? ??????? Kałasznyj pierieułok ???????? ???????? Kałoszyn pierieułok ??????? ???????? Kałużskaja płoszczad' ????????? ??????? Kamiennoj Słobody, pierieułok ???????? ???????, ???????? Kamiergierskij pierieułok ???????????? ???????? Kapielskij pierieułok ?????????? ???????? Karietnyj Riad, ulica ???????? ???, ????? Karmanickij pierieułok ??????????? ???????? Kazakowa, ulica Kazański] pierieułok ????????? ???????? Kazański, sobór Kazarmiennyj pierieułok ??????????? ???????? Kijewskaja ulica ???????? ????? Kijewskogo Wokzała, płoszczad' ????????? ???????, ??????? Kitajgorodskij projezd ?????????????? ?????? Klimaszkina, ulica ?????????? ????? Klimientowskij pierieułok ????????????? ???????? Kołokolnikow pierieułok ????????????? ???????? Kołpacznyj pierieułok ????????? ???????? Kołymażnaja, ulica ?????????? ????? Komissariatskij most ??????????????? ???? Komissariatskij pierieułok ??????????????? ???????? Kompozitorskaja ulica ?????????????? ????? Komsomolskaja płoszczad' ????????????? ??????? Komsomolskij prospiekt ????????????? ???????? Komsomolskoj płoszczadi, projezd ????????????? ???????, ?????? Koniuszkowskaja ulica ???????????? ????? Konserwatorium Moskiewskie Koopieratiwnaja ulica ????????????? ????? Korobiejnikow pierieułok ???????????? ???????? ???????? ????? 7?? 4D2 4D2 2?5 6D1 6F4,7?5 6D1 2F5 ??1 2F3 6D1 4?4 7?4 ??5,7?1 4D5, 8D1 5?2 5?2 7?1 1?? 7?? ??? ??5 6?1 7?2 7?? 6D1 4D2 5?5 4?1 1?5 2?5 5?5 6?? ??????? ????? Korowi] Wał, ulica ??????? ???, ????? Kosmodamianskaja nabierieżnaja ??????????????? ?????????? Kostikowa, ulica ????????? ????? Kostomarowskaja nabierieżnaja ?????????????? ?????????? Kostomarowskij pierieułok ?????????????? ???????? Kostianskij pierieułok ?????????? ???????? Kotielniczeskaja nabierieżnaja ?????????????? ?????????? Kozickij pierieułok ???????? ???????? Kożewniczeskaja ulica ????????????? ????? Kożewniczeskij projezd ????????????? ?????? Krasina, ulica Krasnaja płoszczad' ??????? ??????? Krasnaja Priesnia, ulica ??????? ??????, ????? Krasnochołmskaja nabierieżnaja ?????????????? ?????????? Krasnopriesnienskaja nabierieżnaja ????????????????? ?????????? Krasnopriesniensko; Zastawy, płoszczad' ????????????????? ???????, ??????? Krasnoproletarskaja ulica ?????????????????? ????? Krasnoprudnaja ulica ????????????? ????? Krasnosielskij, tupik ?????????????? ????? Kriemlowskaja nabierieżnaja ??????????? ?????????? Kriestjanskij tupik ???????????? ????? Kriestjanskoj Zastawy, płoszczad' ???????????? ???????, ??????? Kriwoarbatskij pierieułok ?????????????? ???????? Kriwokolennyj pierieułok ????????????? ???????? Kropotkinskij pierieułok ???????????? ???????? Kruticki Dwór Krutickaja nabierieżnaja ????????? ?????????? Krutickaja ulica Krutickij Wał, ulica ????????? ???, ????? Krymskaja nabierieżnaja ???????? ?????????? Krymskij most Krymskij tupik Krymskij Wał, ulica ???????? ???, ????? Ksienijnskij pierieubk ??????????? ???????? Kudrinskaja płoszczad' ?????????? ??????? Kursowoj pierieułok ???????? ???????? Kutuzowskij prospiekt ??????????? ???????? Kuznteckij most, ulica ????????? ????, ????? kbiażnij pierieułok ??????? ???????? ^ningradskij prospiekt ????????????? ???????? ^ninskij prospiekt ????????? ???????? ^niwka, ulica ^ntjewskij pierieułok ???????????? ???????? •^ontowskaja płoszczad' ????????????? ??????? ^aja ulica ^snoriadskaja ulica ?"??????????? ????? ????????? ????? ???????? ???? ???????? ????? 7?5 7?2 1?4 8F2 8F1 ??? 8D3 2F4 8D5 8D5 2D3 ??5, 7?1 1?4 8D4 1?5, 5?1 1?4 2F2 4?2 4?1 7?2 8?4 8F4 6?>1 ??4 6D3 8?5 8?5 8?5 ???????, ????? ?????? ????? 6?4 6?4 6F4 6F4 6D4 1?5 6F3 5?2 ??4 6F2 1?1 6F5 6F2 4D3 2D2 Lesnoriadskij pierieułok ???????????? ???????? Letnikowskaja ulica ???????????? ????? Łialin pierieułok Licho w pierieułok Lusinowskaja ulica ??????????? ????? Lwa Tołstogo, ulica ???? ????????, ????? Ł Ławrow pierieułok Ławrskij pierieułok ???????? ???????? Ławruszynskij pierieułok ???????????? ???????? Łopuchinskij pierieułok ??????????? ???????? Łubianka, plac Łubianskaja płoszczad' ????????? ??????? Łubianskij projezd ????????? ?????? Łubianskij prospiekt ????????? ???????? Łuków pierieułok Łużkow most 4F1 8D5 ????? ???????? 4D4 ????? ???????? 2F3 7?5 6D4 ?????? ???????? 8?4 ??2 7?? 6?2 ??5 ??5 ??5, 7?1 ????? ???????? ?????? ???? ? Majakowskogo, pierieułok ??????????? ???????? Makarienko, ulica ????????? ????? Małaja Bronnaja ulica ????? ??????? ????? Małaja Dmitrowka, ulica ????? ????????? ????? Małaja Dorogomiłowskaja ulica ????? ??????????????? ????? Małaja Gruzinskaja ulica ????? ?????????? ????? Małaja Kommunisticzeskaja ulica ????? ???????????????? ????? Małaja Łubianka, ulica ????? ??????? ????? Małaja Nikitskaja ulica ????? ????????? ????? Malaja Ordynka, ulica ????? ??????? ????? Małaja Pionierskaja ulica ????? ?????????? ????? Małaja Pirogowskaja ulica ????? ??????????? ????? Małaja Polanka, ulica ????? ??????? ????? Małaja Trubieckaia ulica ????? ????????? ????? Małaja jakimanka, ulica ????? ???????? ????? Małyj Charitonjewskij pierieułok ????? ?????????????? ???????? Małyj Diemidowskij pierieułok ????? ??????????? ???????? Małyj Drowianoj pierieułok ????? ???????? ???????? Małyj Gniezdnikowskij pierieułok ????? ?????????????? ???????? Małyj Gołowin pierieułok ????? ??????? ???????? Małyj Iwanowski]' pierieułok ????? ?????????? ???????? Małyj Kamienny] most ????? ???????? ???? Małyj Karietnyj pierieułok ????? ???????? ???????? Małyj Kaziennyj pierieułok ????? ???????? ???????? Małyj Kisłowskij pierieułok ????? ?????????? ???????? Małyj Kozichinskij pierieułok ????? ??????????? ???????? Małyj Krasnochołmskij most ????? ?????????????? ???? Małyj Lewszynskij pierieułok ????? ?????????? ???????? Małyj Moskworieckij most ?????? ???????????? ???? ??5 ??? 7?? 8?? 4D4 2D4 2?? 5?2 1?4 8?? ??4 2D5 7?4 7?5 5?5 7?4 5?4 7?? ??? 4?4 8?2 2F4 ??? 7?1 7?? 2F3 4D4 2?5 2?4 81)4 61)2 7?2 Małyj Nowopieskowskij pierieułok ????? ?????????????? ???????? 5C1 Muzeum Lermontowa 2D5, 6D1 Małyj Potujaroslawskij pierieułok Muzeum Majakowskiego ????? ???? ??????????? ???????? 8E1 ??5 Małyj Rżewskij pierieułok ????? ???????? ???????? 2D5 Muzeum Politechniczne Muzeum Prywatnych Kolekcji ??5 6F2 Małyj Sawwinskij pierieułok Muzeum Puszkina 6D2 ????? ?????????? ???????? 5A4 Muzeum Rewolucji 2?4 Małyj Suchariewskij pierieułok Muzeum Skriabina 6Dl ????? ??????????? ???????? 3A3 Muzeum Stanisławskiego 2?5 Małyj Tatarskij pierieułok Muzeum Szalapina ????? ????????? ???????? 7C4 1?5 Małyj Tiszynskij pierieułok Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 6F2 ????? ????????? ???????? 1C3 Muzeum Teatralne im. Bachruszyna 7?5 Małyj Tohnaczewskij pierieułok Muzeum Tołstoja 6D4 ????? ???????????? ???????? 7A3 Muzeum Tropinina 7B4 Małyj Triechswiatitielskij pierieułok Muzeum Wasniecowa 3B2 ????? ????????????????? ???????? 3C5, 8D1 Mytnaja, ulica ?????? ????? Małyj Własjewskij pierieułok 7A5 ????? ??????????? ???????? 6D2 Małyj Znamienskij pierieułok N ????? ?????????? ???????? 6F1 Małyje Kamienszcziki, ulica Narodnaja ulica ????? ?????????, ????? 8E4 ???????? ????? 8D4 Mamonowskij pierieułok Naszczokinskij pierieulok ??????????? ???????? 2E4 ??????????? ???????? 6?2 Mandelsztama, Park im. Nastasjinskij pierieułok ????????????, ???? ??. 5C5 ????????????? ???????? 2E3 Maneż 6F1, 7A1 Nastawniczeskij pierieułok Manieżnaja płoszczad' ?????????????? ???????? 8F1 ???????? ??????? 7A1 Nieglinnaja ulica ????????? ????? 3A4 Manieżnaja ulica Nieswiżskij pierieułok ???????? ????? 6F1, 7A2 ?????????? ???????? 5C4 Mansurowskij pierieułok Niewolnyj pierieułok ???????????? ???????? 6D3 ????????? ???????? 5C2 Mantulinskaja ulica Nikitskije Worota, płoszczad' ???????????? ????? 1A5 ????????? ??????, ??????? 2E5 Marksistskaja ulica Nikitskij bulwar ???????????? ????? 8E3 ????????? ??????? 2E5 Marksistskij pierieułok Nikitskij pierieułok ???????????? ???????? 8F4 ????????? ???????? 2F5 Maronowskij pierieułok Nikołajewa, ulica ????????? ????? 1B5 ??????????? ???????? 6F4 Nikołojamskaja nabierieżnaja Marasiejka, ulica ???????????? ?????????? 8E2 ????????? ????? 3B5 Nikołojamskaja ulica Martynowskij pierieułok ???????????? ????? 8D2 ???????????? ???????? 8E2 Nikołojamskij pierieułok Maszkowa, ulica ??????? ????? 4D4 ???????????? ???????? 8E2 Mauzoleum Lenina 7A1 Nikolskaja ulica Miasnickaja ulica ?????????? ????? 3A5 ????????? ????? 384 Nikolskij pierieułok Mielnickij pierieulok ?????????? ???????? 3B5, 7B1 ?????????? ???????? 8E1 Nikonowskij pierieułok Mielnikowa, Dom ĆD1 ??????????? ???????? 2F2 Mienszykowa, Wieża 3C4 Niżnij Susalnyj pierieułok Mierzlakowskij pierieułok ?????? ????????? ???????? 4E4 ????????????? ???????? 2E5 Niżnij Taganskij tupik Mieszczanskaja ulica ????????? ????? 3B2 ?????? ????????? ????? Niżniaja Krasnosielskaja ulica 8D3 Milutinskij pierieułok ??????????? ???????? 3B4 ?????? ?????????????? ????? Niżniaja Syromiatniczeskaja ulica 4F2 Mira, prospiekt ???? ???????? 3B2 ?????? ??????????????? ????? 8F1 Miusskaja płoszczad' ???????? ??????? 2D2 Niżniaja Taganskaja płoszczad' ?????? ????????? ??????? 8D3 Miusskij pierieułok ???????? ???????? 2D1 Niżniaja ulica ?????? ????? Nowa Galeria Trietiakowska 1C2 6F3 Mochowaja ulica ??????? ????? 6F1 Nowaja Basmannaja ulica Mołocznyj pierieułok ????? ????????? ????? 4D3 ???????? ???????? 6E3 Nowaja płoszczad' Monaster Nowodiewiczy Monaster Objawienia 3A5, 7B1 8F2 ????? ??????? Nowinskij bulwar ????????? ??????? 3B5 2D5 Monaster Rożdiestwieński 3A4 Nowoarbatskij most ???? ????????? ???? Monaster św. św. Marty i Marii 7B4 5B1 Monaster Wysokopietrowski 2F3, 3A3 Nowodiewiczij nrojezd ??????????? ?????? Morozowa, dom 2D4 5A4 Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny (MChAT) Moskworieckaja nabierieżnaja ???????????? ?????????? 2F4 7B2 Nowodiewiczja nabierieżnaja ??????????? ?????????? Nowochochłowskaja ulica 5A5 Moskworieckaja ulica ???????????? ????? 7B1 ?????????????? ????? Nowokoniuszennyj pierieułok 2E1 ?????????????? ???????? 5C3 Możajskij Wał, ulica ????????? ???, ????? 5A2 Nowokrymskij prospiekt ???????????? ???????? 6E3 Muzeum Architektury im, Szczusiewa 6F1 Muzeum Biełego 6D2 Nowokuznieckaja ulica ????????????? ????? 7B3 Muzeum Czechowa 2D5 Nowolesnaja ulica Muzeum Gorkiego 2E5 ?????????? ????? 2D1 Muzeum Historyczne Moskwy Nowolesnoj pierieułok ?????????? ???????? ^owopriesnienskij pierieułok ??????????????? ???????? Moworiazanskaja ulica ????????????? ????? Nowoslobodskaja ulica ?????????????? ????? Nowospasskij most ???????????? ???? Nowospasskij pierieułok ???????????? ???????? n :\vospasskij projezd ???????????? ?????? \ owowagankowskij pierieułok ????????????????? ???????? Nowyj Arbat, ulica ????? ????? ????? ? ^olenskij pierieulok ?????????? ???????? Obucha, pierieułok ????? ???????? gorodnoj Słobody pierieułok ????????? ??????? ???????? Ochotnyj riad, ulica ??????? ??? ????? Olimpijskij prospiekt ??????????? ???????? Ołchowskaja ulica ????????? ????? ( 'łsufjewskij pierieułok ???????????? ???????? Orlików pierieułok Orłowo Dawydowskij pierieułok ?????? ??????????? ???????? Orużejna pałata Orużejnyj jnerieułok ????????? ???????? Ostożenka, ulica ????????? ????? Owczinnikowskaja nabierieżnaja ?????????????? ?????????? Ozierkowskaja nabierieżnaja ??????????? ?????????? Ozierkowskij pierieułok ??????????? ???????? Ozierkowskij tupik ??????????? ????? ??????? ???????? ? Palicha, ulica Pałac bojarów Romanowów Pałac patriarchy Pałac Tieriemny Pałac Zjazdów anfiłowskij pierieułok ???????????? ???????? Pankratjewskij pierieułok ?????????????? ???????? antielejewskaja ulica ????????????? ????? Park Gorkiego Paszkowa, dom Tatriarszyje prudy ?????????? ????? I awieleckaja płoszczad' ?????????? ??????? Piatnickaja ulica ????????? ????? '- ieczatnikow pierieułok ?????????? ???????? «towskij pierieułok ?????????? ???????? Pietropawłowskij pierieułok ??????????????? ???????? Pietrowierigskij pierieułok ?????????????? ???????? Pietrowka, ulica ???????? ????? Pietrowskije linii ulica ?????????? ????? ????? Pietrowskij bulwar ?????????? ??????? t :etrowskij pierieulok ?????????? ???????? ?????? ????? 2D1 1?4 4?? 2?1 8?5 8?4 8?4 1?5 5?1 5?4 8?1 ??4 ??5 ??2 4?2 5?4 4D3 381 6F1, 7?2 2?? 6?? 7?2 7?? 7?? 7?? 2?1 7?1 7?1 7?2 7?1 5?1 ??? 3C1 6?4 6F1 2D4 7?5 7?2 ??? 8?2 8D1 ??5 ??4 ??4 ??? 2F4 Pluszczicha, ulica ??????? ????? Płatowskaja ulica ?????????? ????? Płetieszkowskij pierieułok ????????????? ???????? Płotnikow pierieułok ????????? ???????? Podgorskaja nabierieżnaja ?????????? ?????????? Podkołokolnyj pierieułok ?????????????? ???????? Podkopajewskij pierieułok ????????????? ???????? Podsosienskij pierieułok ???????????? ???????? Pogodinskaja ulica ??????????? ????? Pogoriełskij pierieułok ???????????? ???????? Pokrowka, ulica Pokrowskij bulwar ?????????? ??????? Połujarosławskaja nabierieżnaja ??????????????? ?????????? Pomierancew pierieułok ?????????? ???????? Poslednij pierieułok ????????? ???????? Potapowskij pierieułok ??????????? ???????? ???????? ????? Powarskaja ulica Pożarskij pierieułok ????????? ???????? Prawdy, ulica Prieczistienka, ulica ??????????? ????? Prieczistienskaja nabierieżnaja ????????????? ?????????? Prieczistienskij pierieułok ????????????? ???????? Prieczistienskije worota, płoszczad' ????????????? ?????? Prezydium Priamoj pierieułok Priesnienskij Wał, ulica ??????????? ???, ????? Prijutskij pierieułok ????????? ???????? Proswirin pierieułok ????????? ???????? Protocznyj pierieułok ????????? ???????? Protopopowskij pierieułok ?????????????? ???????? Pugowisznikow pierieułok ???????????? ???????? Puszecznaja ulica Puszkariow pierieułok ???????? ???????? Puszkina, plac Puszkinskaja nabierieżnaja ?????????? ?????????? Puszkinskaja płoszczad' ?????????? ??????? Pyżewskij pierieulok ????????? ???????? ????????? ????? ?????? ????? ?????? ???????? ???????? ????? R Radio, ulica Rajewskogo, ulica Rastorgujewskij pierieułok ?????????????? ???????? Rauszskaja nabierieżnaja ???????? ?????????? Riewolucyi, płoszczad' ????????? ??????? Roczdielskaja ulica ??????????? ????? Romanow pierieulok ??????? ???????? Rossolimo, ulica ????????? ????? Rostowskaja nabierieżnaja ?????????? ?????????? Rożdiestwienka, ulica ???????????? ????? ????? ????? ????????? ????? 5?? 5?2 4F3 6D2 8D2 8D1 ??5, 8D1 4D5 5?4 7?4 ??5 ??5 8?2 6D3 ??? ??4 2D5 6?? 1?1 6D3 6?? 6D2 6?2 7?1 5?1 1?? 2D1 ??? 5?1 ??? 6D4 ??4 ??? 2F4 6?5 2F4 7?? 4F4 5?2 1?4 7?2 ??5 1?5 2F5 5?4 5?? ??4 Rożdiestwienskij bulwar ?????????????? ??????? ??? Runowskij pierieulok ????????? ???????? 7?? Rusakowskaja ulica ??????????? ????? 4F1 Rużejnyj pierieulok ???????? ???????? 5?2 Riazanskij projezd ????????? ?????? 4D2 Rybników pierieulok ???????? ???????? ??? Rybnyj pierieulok ?????? ???????? ??5,7?1 S Sadowaja-Czernogriazskaja ulica ???????-????????????? ????? 4D3 Sadowaja-Karietnaja ulica ???????-???????? ????? 2F2 Sadowaja-Kudrinskaja ulica ???????-?????????? ????? 2D4 Sadowaja-Samotiecznaja, ulica ???????-?????????? ????? 3A2 Sadowaja-Spasskaja ulica ???????-???????? ????? ??? Sadowaja-Suchariewskaja ulica ???????-??????????? ????? 3A2 Sadowaja-Triumfalnaja ulica ???????-???????????? ????? 2E3 Sadowniczeskaja nabierieżnaja ????????????? ?????????? 7B2 Sadowniczeskaja ulica ????????????? ????? 7B2 Sadowniczeskij projezd ????????????? ?????? 7C3 Samarskaja ulica ????????? ????? 3A1 Samarskij pierieulok ????????? ???????? 3A1 Samokatnaja ulica ?????????? ????? 4F5 Samotiecznaja płoszczad' ?????????? ??????? 3A2 Samotiecznaja ulica ?????????? ????? 3A1 Sandunowskie łaźnie 3A4 Sandunowskij pierieulok ???????????? ???????? 3A4 Sawwinskaja nabierieżnaja ?????????? ?????????? 5A4 Senat 7A1 Sieczenowskij pierieulok ??????????? ???????? 6E3 Sieliezniewskaja ulica ???????????? ????? 2F1 Sieliwierstow pierieulok ??????????? ???????? ??? Sierafimowicza, ulica ???????????? ????? 6F2, 7?2 Sieriebrianiczeskaja nabierieżnaja ??????????????? ?????????? 8D2 Sieriebrianiczeskij pierieulok ??????????????? ???????? 8D2 Siergieja Makiejewa, ulica ?????? ??????? ????? 1?? Sierpów pierieulok ?????? ???????? 5?? Sierpuchowskaja płoszczad' ???????????? ??????? 7?5 Siwcew Wrażek, pierieułok ?????? ?????? ???????? 6D2 Siwiaków pierieułok ??????? ???????? ?? Skakowaja ulica ???????? ????? 1?1 Skatiertnyj pierieułok ?????????? ???????? 2D5 Sklep ze słodyczami 7?? Skorniaźnyj pierieułok ?????????? ???????? ??2 Skwier Diewiczego Pola ????? ???????? ???? 5?? Slawianskaja płoszczad' ?????????? ??????? 7?1 Smolenskaja nabierieżnaja ?????????? ?????????? 5?1 Smolenskaja płoszczad' ?????????? ??????? 5C1 Smolenskaja ulica ?????????? ????? 5C2 Smolenskaja-Siennaja płoszczad' ??????????-?????? ??????? SC2 Smolenskij bulwar ?????????? ??????? 6D2 Sofijskaja nabierieżnaja ????????? ?????????? 7A2 Solanka, ulica ??????? ????? 7C1 Sosinskaja ulica ????????? ????? 8F5 Sowietskoj Armii, ulica ????????? ?????, ????? 3A1 Sojmonowskij prospiekt ???????????? ???????? 6F2 Spartakowskaja ulica ????????????? ????? 4F3 Spasska Wieża 7B1 Spasopieskowskij pierieulok ??????????????? ???????? 6D1 Spiridonjewskij pierieułok ??????????????? ???????? 2D4 Spiridonowka, ulica ???????????? ????? 2D4 Sriednij Karietnyj pierieułok ??????? ???????? ???????? 2F3 Sriednij Owczinnikowskij pierieułok ??????? ????????????? ???????? 7B2 Sriednij Tiszynskij pierieułok ??????? ????????? ???????? 1C3 Sriednij Triechgornyj pierieułok ??????? ?????????? ???????? 1B5 Srietienka, ulica ???????? ????? 3B3 Srietienskij bulwar ?????????? ??????? 3B3 Srietienskij lupik ?????????? ????? ??? Starają Basmannaja ulica ?????? ????????? ????? ? Starają płoszczad' ?????? ??????? 3B5,7B1 Starokoniuszennyj pierieułok ??????????????? ???????? 6E1 Staromonietnyj pierieulok ????????????? ???????? 7A3 Staropimienowskij pierieułok ???????????????? ???????? 2E3 Starosadskij pierieułok ???????????? ???????? 3C5,7C1 Stary gmach Uniwersytetu Moskiewskiego 2F5,7A1 Staryj Tołmaczewskij pierieułok ?????? ???????????? ???????? 7B3 Stoiesznikow pierieułok ??????????? ???????? 2F4 Stolarnyj pierieułok ????????? ???????? 1B4 Strastnoj bulwar ????????? ??????? 2F3 Striemiannyj pierieułok ?????????? ???????? 7B5 Suchariewskaja płoszczad' ??????????? ??????? 3B2 Suszczewskaja ulica ????????? ????? 2E1 Swierczkow pierieulok ???????? ???????? 3C4 Swobodno) Rossii, płoszczad' ????????? ?????? ??????? 1B5 Syromiatniczeskaja nabierieżnaja ??????????????? ?????????? 4F5,8F1 Syromiatniczeskij prospiekt ?????????????? ???????? 4F5,8F1 Sytinskij pierieułok ????????? ???????? 2E4 Szabołowka, ulica ????????? ????? 6F5 Szczepkina, ulica ??????? ????? 3B2 Szczetininskij pierieulok ??????????? ???????? 7B4 Szelaputinskij pierieułok ????????????? ???????? 8E2 Szluzowaja nabierieżnaja ???????? ?????????? 8D4 Szluzowoj most ???????? ???? 8D5 S7mitowskij projezd ?????????? ?????? 1A5 Szubiński] pierieulok ?????????? ???????? 5C2 SrvViedskij tupik ???????? ????? 2E4 ? Taganskaja ulica ????????? ????? 8E3 Tarasa Szewczenko, nabierieżnaja ?????? ???????? ?????????? 5A1 Tatarskaja ulica ????????? ????? 7C4 Teatr Wielki 3A4 Teatralny, plac 3A5 Tieatralnaja płoszczad' ??????????? ??????? 3A5 Tieatralnyj projezd ??????????? ?????? 3A5 Tk-tierinskij pierieułok ??????????? ???????? 8D2 Ti mura Frunze, ulica ?????? ??????, ????? 6D3 Tokmakow pierieułok ???????? ???????? 4F3 Towariszczeskij pierieułok ???????????? ???????? 8E3 Tnechgornyj Wał, ulica ?????????? ???, ????? 1A5 Ti iechprudnyj pierieułok ??????????? ???????? 2E4 Triumfalnaja płoszczad' ???????????? ??????? 2E3 Troicka, wieża 6F1, 7A1 '?? oickaja ulica ???????? ????? 3A2 Trubnaja ulica ??????? ????? 3A3 Trubnikowskij pierieułok ????????????? ???????? 2D5 Turczaninow pierieułok ?????????? ???????? 6E3 Twierskaja płoszczad' ???????? ??????? 2F4 w i e rs kaja ulica ???????? ????? 2E3 Twierskoj Zastawy, płoszczad' ???????? ??????? ??????? 2D2 Twierskoj bulwar ???????? ??????? 2E4 j Uczebnyj pierieulok ??????? ???????? Ukraiński; bulwar ?????????? ??????? Ułanskij pierieulok ???????? ???????? Usaczewa, ulica ???????, ????? Uspienski) pierieulok ????????? ???????? 'stinskaja nabierieżnaja ?????????? ?????????? W Wagankowskij most ???????????? ???? Aalowaja, ulica ??????? ????? Warsonofiewskij pierieułok ?????????????? ???????? Warwarka, ulica ???????? ????? Aarwarskije worota, płoszczad' ?????????? ??????, ??????? Wasiljewskaja ulica ???????????? ????? Wasniecowa, pierieułok ????????? ???????? Wasyla Błogosławionego, sobór Wielki Pałac Kremlowski Wierchnij Nowospasskij projezd ??????? ???????????? ??(.)?,. 5A5 5B1 ??? 5?5 2F3 7?2 1?2 7?5 ??4 7?1 7?1 2D3 ??2 7?1 7?2 Wierchniaja Krasnosielskaja ulica ??????? ?????????????? ????? 4?1 Wierchniaja Radiszczewskaja ulica ??????? ??????????? ????? 8D3 Wierchniaja Syromiatniczeskaja ulica ??????? ??????????????? ????? 4?5, 8?1 Wierchniaja Taganskaja płoszczad' ??????? ????????? ??????? 8?? Wierchniaja ulica ??????? ????? 1?2 Wietosznyj pierieułok ???????? ???????? ??5, 7?1 Wiszniakowskij pierieułok ???????????? ???????? 7?4 Wołgogradskij prospiekt ????????????? ???????? 8F4 Wołchonka, ulica ???????? ????? 6F2 Wołków pierieułok ?????? ???????? 1?4 Woroncowo Pole, ulica ????????? ????, ????? 4D5, 8D1 Woroncowskaja ulica ???????????? ????? 8?? Woroncowskij pierieułok ???????????? ???????? 8?4 Worotnikowskij pierieułok ?????????????? ???????? 2?? Wospitatielnyj pierieułok ?????????????? ???????? 7?1 Wozdwiżenka, ulica ??????????? ????? 6?1 Wozniesienskij pierieułok ???????????? ???????? 2?5 Wsiechswiatskij pierieułok ???????????? ???????? 6F2 Wsiewołżskij pierieulok ??????????? ???????? 6?2 Wspolnyj pierieułok ????????? ???????? 2D4 Wysokojauzskij most ????????????? ???? 8?2 Zabielina ulica ???????? ????? Zacepa, ulica ?????? ????? Zacepskij Wał, ulica ????????? ???, ????? Zamorienowa, ulica ?????????? ????? Ziemledielczeskij pierieułok ??????????????? ???????? Ziemłanoj Wał, ulica ???????? ???, ????? Ziemiański) pierieułok ?????????? ???????? Znamienka, ulica Zołotorożskaja nabierieżnaja ????????????? ?????????? Zoologiczeskaja ulica ????????????? ????? Zoologiczeskij pierieułok ????????????? ???????? Zoopark 3( Zubowskaja płoszczad' ????????? ??????? Zubowskij bulwar ????????? ??????? Zubowskij prospiekt ????????? ???????? Zwienigorodskoje szossie ?????????????? ????? :-::.-:::_?.:: ?????????? ???????? Żiwariew pierieułok ??????? ???????? Żukowskogo, ulica ?????????? ????? Żvtnaja, uiica ' ?????? ????? ???????? ????? ??5, 7?1 7?5 7?5 1?4 5?? 4D4, 8?2 8D2 6F1 4F5 1?4 1?4 1?4 6D3 6D3 6D3 1?4 ??4 ??2 ??4 7?5 ? Ł"°<. , vonn ?????? ??? ??1 N3 ???2 VT-Z O tu *,-*—""? '>., Sf"6? i: "" »*„,,, s«"E/vs K/j *-----*- *<* '% 3*n % % t/,4 «./04 ???????????? ?? ,^ GRUZINSKAJ4 j, > c4 ?/""WmSKU BULWAR J* ! 4/ > §1. 4k* ?» ? gi "*«» -??*' Mute ? u ?-? *+* ?/ ^ sf'? ?«'-?>? wał ,?? ???«« S v >VC t ? w ** p'*' s&> ©->°' '**., ^ [*e .0° ^ - M*.* *-v ? ? ? *^? \ L^*4Ę ?» -?-??? >^\ j» s* & T"t> >|i) •A<^ 4 |9>i /H w 0 ? ? ?1 ł §i ? ? (?????- r z ? > .1 s ^ "AaNSłaj/ ?? ^ ***** ^ras i tg** % ^ ?? ,?? 1 s „« ,???° 8^ ??? "ŚSI 7. ?$?-» 5 j.v- ĘJ ??? ' |§ ul. ? ? l I^s*»0^ I El OflTf Y N ? ? "??. ?( _ > 5 ?1- ?? ?! ?? * ??-???-m -?? ???????-?:.-0?' ? ^*"? ? ?? "NAOHO 8-? ???."' _?8|5 ——-------------- .-,„ »?«>??1????»???« ^ '„ ?> | g - ? ,CK/JA ULi (?3??*rl ? ?. ? L. P„„E,BK,J,'-o UU» o g J EJ ,,' „nn«r»«s«i»oid ™ i ?"""1?("1?1 ??? ? ? S-S"3 ?"»«», ?^? o^Sfe 1^4 I f ^?? ?? ?*?\? ?-??-? 1?- *vv .# ?.°? ? le™„ovvs|( 1 ? / .O'" ? te, \ /?? ,.?** V ? ?? hm ?; ? # *-4& S 8|8 «?» ?? '?^3* W" ?? ? ; ? W ^$4 ? ..-*% xv ?4^ ^f ?* ??* vO^° ,?^? ??«5* cv4* ^ ?? ?;F ? ? ,,«^° ?-?? «?*°? s «aS ? «41 •?? .?< *? *?« ??^? ? %^? uatd»f 55 ««««„^? »^' ^' XI ? ??* ,?^'%^ SS-^i* »°**?* . ^? ??? <&. ?% 4^ ^ ."- * ? ? °<-^ |----------~±—yJL ???????? ??? 'n "- ?? »?«^ ?° -??? ?* ;^°% # i' ? ??® jo13 - ^*<*—% ? > ?< S ? «??? «uli. ??????? Ua»« «i1-'18 "? ?? 0 Skorowidz ? Abramcewo, muzeum w pałacu 49, 154 dojazd 219 Abramów Siemion 63 Adam Adolphe 192 Adresy 199 Aeroflot208, 211 Aerostar 171 Ahaswer, Haman i Estera (Rembrandt) 79, 80 Akrobatka na kuli (Picasso) 48, 81 Aksakow Siergiej 154 Aleksander Blok 195 Aleksander I, car 23 Kołomieńskie 138 kongres wiedeński 24 Ogród Aleksandrowski 07 wojny napoleońskie 24 Aleksander II, car Dom Związków 88 śmierć 26 Aleksander III, car 26 Aleksandra, carowa 26 Aleksandrowski, monaster (Suzdal) 160 Aleksandrowski, Ogród 67 Aleksiej II, patriarcha 105 Aleksiej, metropolita 140 Aleksy, car 19, 57 Brama Zmartwychwstania 105 Diamentowy tron 65 dzwon Car 57 Kołomieńskie 47, 138, 139 ławra Troicko-Siergijewska 157, 159 park Izmajłowo 141 Aleksy, carewicz 26, 56, 57 Alkohol co pić w Moskwie 178-179 Alternatywny, Festiwal 32 Amadeus Cafe 183 Ambasady i konsulaty 200, 201 American Bar and Grill 183 American Express bank 204 poste restante 207 wymiana pieniędzy 204 American House of Cinema 193 Amerykańskie Centrum Medyczne 203 Amierikanskaja kniga 187 Amwrozij, arcybiskup 136 Anastazja, carowa 18, 19 Andriejew Nikołaj 88 Andropow Jurij 30, 31 grób 107 Angara 183 Angielski Dwór 44, 101, 102 atrakcje Moskwy: architektura 43 Anglija britanskije knigi 187 Anglijskaja kniga 187 Anglikański kościół Św. Andrzeja 93 Anna, carowa 22 Antyki sklepy 186, 187 wywóz 185 Antykwariat-komis 187 Apollo i muzy (Titow) 91 Apollo w kwadrydze (Klodt) 90 Apted Michael 129 Apteki 203 Arbacki Klub Bluesa 195 Arbacki, plac 82 Arbat (hotel) 168 Arbatskaja 69-83 Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 78-81 plan 69 Stary Arbat 70-71 Arbatskaja Ławica 187 Archangielskoje 152 dojazd 219 Architektura 42—45 barokowa 44 historyzm i secesja 45 klasycyzm 44-45 Muzeum Architektury im. Szusiewa 49,82 nowy patriotyzm 44 po rewolucji 45 staroruska 44 Argunow Fiodor 142, 143 Argunow Paweł 144 Armadillo 195 Armia Czerwona 27, 28 Arsenał 67 Arsieniewa Jelizawieta 82 Art Kafe Nostalgie 183 Art Sport Hotel 170 Artistico 181 Artystyczne, kino 82, 193 Assist-24 (pomoc medyczna) 203 Austerlitz, bitwa pod (1805) 23, 24 Autobusy 217 autobusy podmiejskie 219 z lotniska 209 Awgur 213 Awto-SOS 218 ? B.B. King (klub nocny) 195 Babanin Michaił 122 Bachruszyn Aleksiej 125 Muzeum Teatralne im. Bachruszyna 49, 125 Bagration Piotr, książę 152 Bakariew Aleksander 67 Balet 192, 193 Balet Teatru Wielkiego w epoce sowieckiej 91 Balety Rosyjskie 125 Balony na gorące powietrze 212 Bałczug Kempiński 169 najlepsze hotele w Moskwie 173 Banki 204 Banknoty 205 Bankomaty 204 Baranowski Piotr 105 Barbizon, szkoła 81 Barchin Grigorij 45 Barokowa architektura 44 Barszcz 176 Bary 174, 175, 182, 183, 194, 195 Bary szybkiej obsługi 182-183 Batuchan 17 Bazary ? targi 185, 187 targowanie się 185 Bażenow Wasilij Carycyno 137 cerkiew Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych 116, 122 dom Dołgowa 117 dom Paszkowa 44, 75 Beauvais Osip cerkiew Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych 116, 122-123 cerkiew św. Trójcy 137 Łuk Triumfalny 129 Maneż 94 Ogród Aleksandrowski 67 plac Teatralny 45, 88 Rosyjski Akademicki Teatr Młodzieży 88, 191 Teatr Wielki 90 Bed and Breakfast 167 Belgrad (hotel) 168 Benoit Nikołaj 142 Benzyna 218 Berliński mur 30 Bćthencourt Augustin de 94 Beverly Hills 195 Bezpieczeństwo 202 Biali 27 Białoruski, Dworzec 211 Biały Dom 128 Biblioteki Rosyjska Biblioteka Państwowa 75 Biedni ludzie 195 Biełoruskaja, stacja metra 38 Bieły Andriej Linia życia 73 Muzeum Biełego 48, 70, 73 Bilety autobusowe, tramwajowe i trolejbusowe 217 koncerty i przedstawienia 190 metro 215 Bizancjum 17, 18 Biżuteria Galeria Trietiakowska 121 Blank Karl 142 Bliny 176 Blues 194, 195 Bogolubski Andriej, książę 155, lć Bojarzy 20 Bolszewicy rewolucja październikowa 26-2 28-29 Borisów Iwan 63 Borodino 49, 152 bitwa pod (1812) 24, 129, 152 dojazd 219 muzeum 49, 129 panorama Borodińska 49, 129 Borowikowski Władimir 120 Botkiński szpital 203 Botticelli Sandro 48 Zwiastowanie 78, 80 Boucher Francois Herkules i Om/ale 81 Boże Narodzenie 34, 35 Brama Wieży Spasskiej 105 Bramna cerkiew Opieki Matki Boskiej (monaster Nowodiewiczy) 130 Bramna cerkiew Przemienienia Pańskiego (monaster Nowodiewiczy) 131 Brandy 179 Brasserie du Soleil 181 Brenna Vincenzo 127 Breżniew Leonid 30 grób 107 Brik Liii 111 Brik Osip 111 British Airways 211 BriułłowKarl 121 Briusow, zaułek 86, 92 Bruce, rodzina 92 Brueghel Pieter młodszy 80 Brzeski, traktat (1917) 29 Bubliki Bagels 183 Budapeszt 168 Bułhakow Michaił % Cafe Margarita 180 Patriarsze Prudy 96 Teatr Artystyczny 92 Buran, prom kosmiczny 191 Bush George 30 Bykowo, lotnisko 208, 211 ? Cabana 195 Cafć Cinema 183 Cafe Margarita 180 Canaletto 81 Car, dzwon 37, 57 Car-puszka (armata) 53, 55 Carycyno 49, 137 Centralny Dom Pisarzy 174, 175, 181 Centralny Pałac Sportu 195 Cereteli Zurab 129, 135 Cerkwie (golnie) godziny otwarcia 159 zwiedzanie 199 Cerkwie (poszczególne) Dwunastu Apostołów 56, 57 Maksyma Błogosławionego 101, 102 Matki Boskiej Bogolubskiej 97 Matki Boskiej Kazańskiej (Kołomieńskie) 139 Matki Boskiej Pocieszycielki Strapionych 116, 122-123 Metropolity Piotra 97 Michała Archanioła (Kuskowo) 142 Narodzenia Matki Boskiej w Putinkach 97 Opieki Matki Boskiej (monaster Nowodiewiczy) 130 Opieki Matki Boskiej w Filach 44, 128 Poczęcia św. Anny 102 Proroka Eliasza (Suzdal) 149 Przemienienia Pańskiego (monaster Nowodiewiczy) 131 Rizpołożenija 55, 62-63 Siedmiu Soborów Powszechnych 137 Siergija (ławra Troicko-Siergijewska) 156, 158 Smoleńska (ławra Troicko- Siergijewska) 156 Spaś na Pieskach 72 św. Barbary Męczennicy 102 św. Jana Bożego pod Wiązem 111 św. Jana Chrzciciela (Kołomieńskie) 139 św. Jana Chrzciciela (ławra Troicko- Siergijewska) 157 św. Jana Wojownika 136 św. Jana Złotoustego 113 św. Jerzego (Kołomieńskie) 138 św. Jerzego 102 św. Klemensa H7j 123 św. Michała i św. Fiodora 117 św. Mikołaja Cudotwórcy 110 św. Mikołaja w Chamownikach 135 św. Mikołaja w Pyzach 123 św. Piotra i św. Pawła 110 św. Trójcy w Nikitnikach 101, 103 Św. Włodzimierza 110 Teodora Stratilatesa 113 Uspieńska (monaster Nowodiewiczy) 130 wieża Mienszykowa 112-113 Wniebowstąpienia (Kołomieńskie) 138 Wniebowstąpienia (Mała) 93 Wniebowstąpienia (Wielka) 93 Zmartwychwstania 92 Zmartwychwstania w Kadaszach 43, 44, 116, 122 patrz też ???????, Sobory Cezanne Paul 80, 81 Góra Sainte-Victoire 79 Chaczapuri 176 Chaczaturian Aram 91 Chagall Marc 78, 121 Artysta i jego narzeczona 81 Nad miastem 119, 121 Chancellor Richard 21, 102 Chandżonkow Aleksander 82 Chruszczow Nikita 30, 112 budowa metra 40 grób 131 Maneż 94 Muzeum Rewolucji 97 Pałac Zjazdów 56 Wszechrosyjskie Centrum Wystawowe 145 Chruszczowowie, rodzina 74 Chrystus na Majestacie 158 Chrystus ukazuje się ludowi (Iwanow) 118, 120 Chrzest Rosji (Wasniecow) 17 Claudio Antonio 136 Club Royale 195 Cmentarze Nowodiewiczy 131 Cmentarzysko Obalonych Pomników 135 Constable John 81 Corot Camille 81 Courbet Gustave 81 Cranach Lucas st. Madonna z Dzieciątkiem 80 CUM 187 Cyganie 202 Cygański, Teatr 192, 193 Cyrki Państwowy Cyrk Moskiewski 190 Cyryl, św. 17, 199 Cyrylica 199 Czajkowski Piotr 153 balet i opera 192 Konserwatorium Moskiewskie 94 Mazepa 110 Międzynarodowy Konkurs im. Czajkowskiego 33 Muzeum Czajkowskiego 49, 153 pomnik 94 Czajkowskiego, Sala Koncertowa im. 192, 193 dojazd 219 Czas 201 Czechow Antoni „Sławianskij Bazaar", restauracja 105 grób 131 Muzeum Czechowa 48, 96 Stanisławski i Czechow 93 Teatr Artystyczny 86, 92, 192 Czechow Maria 96 Czechow Michaił 96 Czeka 26, 29, 112 Czeki podróżne 205 bezpieczeństwo 202 w hotelach 1Ó6 Czerkasscy, rodzina 145 Czerkasska Warwara 142 Czernienko Konstantin 30, 31 Czistoprudny Bulwar 112 Czornyj Daniił 159, 161 Czystki stalinowskie 27 D Daniil, książę monaster Daniłowski 136 monaster Objawienia 104 Daniłowskaja 170 najlepsze hotele w Moskwie 173 Daniłowski, monaster 136-137 Daniłowski, targ 187 d'Anthes Georges 73 Darbar 181 Degas Edgar 81 ! Delacroix Eugene 81 I DHL Worldwide Express 207 Diagilew Siergiej Balety Rosyjskie 125 Diamentowy Skarbiec 64 Diamenty Diamentowy Skarbiec 64 Diemidowa, dom 116 Dietskij Mir 112, 187 Dionizy ikony 61, 121 Sceny z życia metropolity Piotra 58 sobór Błagowieszczeński 60 Diplomat gastronom 186, 187 Dojazd do Moskwy samolotem 208, 211 Dołgoruki Jurij, książę budowa pierwszego kremla 17 Pieriesławl-Zalesskij 154 pomnik 86, 89 Włodzimierz 155, 160 Dołgorukich, rodzina 74 Dołgowa, dom 117 Dołgowowie, rodzina 122 Dom Farfora 187 Dom Handlowy Moskwa 187 Dom Kultury Gorbunowa 194, 195 Dom Przyjaźni 45, 95 Dom Związków 45, 87, 88-89 Dome Cinema 193 Domodjedowo, lotnisko 208, 211 Domy towarowe 184-185, 187 Doński Dymitr, książę bitwa na Kulikowym Polu 18, 155, 159 ikona Matki Boskiej Dońskiej 136 koronacja 161 Doński, mońaster 136 Dostęp dla wózków inwalidzkich patrz Niepełnosprawni turyści Dostojewski Fiodor 97 Drewniany paląc (Kuskowo) 142 Duncan Isadora 74, 93 Durowa, Teatr Zwierząt 191 Duszkin Aleksiej 40 Dwudniowe wycieczki 219 Dymitr Samozwaniec I i II 19, 106 Dymitr, carewicz 19 grobowiec 55, 60 Dyskoteki 194-195 Dzieci 201 Rosyjski Akademicki Teatr Młodzieży 88, 191 rozrywki 191 w hotelach 166 w restauracjach 175 Dziecięcy Klub Arlekino 191 Dzień Moskwy 34 Dzierżyński Feliks 112 pomnik 112, 135 Dziewczynka z brzoskwiniami (Sierow)47, 121, 154 Dzwon Car 57 E Eisenstein Sergiusz 112 Elektryczne urządzenia 201 Elżbieta Fiodorowna, wielka księżna 124 Elżbieta I, królowa Anglii 102 Elżbieta II, królowa Anglii 102 Elżbieta, carowa 22-23,110 Empire, styl 25, 45 Engels Fryderyk 67 Europcar 218 Europejskie Centrum Medyczne 203 F Faberge 64 Fajdysz-Krandijewskij Andriej 145 Faks, usługi 207 Federacja Rosyjska, mapa 10-11 Federal Express 207 Festiwal punków 34 Festiwal Rzeźb Lodowych w parku im. Gorkiego 35 Festiwale i święta 32-35 Filaret Fiodor, patriarcha 19, 57, 103 Film 193 Międzynarodowy Festiwal Filmowy 33 Rosyjski Dzień Kina 33 Fiodor, car 19, 130 Fiodorów Iwan 105 Fioravanti Aristotele sobór Uspienski 42, 58, 158, 161 Fokin Michaił 125 Fotografowanie 201 Freeman Richard 93 Freidenberg Borys 88, 113 Friazin Marco Bon 57 Friedrich Caspar David 81 Frołow Wiktor 41 Frydland, bitwa pod (1807) 23 Futuryzm 111, 121 G Gagarin Jurij 30 grób 107 Muzeum Kosmonautyki 145 Galeria Aktora 187 Galerie patrz Muzea i galerie Gauguin Paul 80, 81 Gazety i czasopisma 207 Gazi Gerej, chan 136 Gelfreich Władimir 41, 45 Giełdowy, plac 100 Gilardi Domenico 94 Gippius Karl 113 Glińska Jelena 110 Głasnost (jawność) 30 Główny Urząd Telegraficzny 86, 89, 207 Godunow Borys 19 grób 157 mońaster Doński 136 Orużejna pałata 64 Wieża-dzwonnica Iwan Wielikij 57 Godziny otwarcia 199 kawiarnie i bary 182 restauracje 175 sklepy 184 Gogol Mikołaj 154 grób 131 Golden Palące 195 Goleniszczew Władimir 80 Golicyn Mikołaj, książę Archangielskoje 152 mońaster Doński 136 Golicyn Wasilij 115 Golicyna, park 129 Golicynowie, rodzina 152 Gołąbki 177 Gonczarowa Natalia (malarka) 121 Gonczarowa Natalia (żona Puszkina) 25, 73, 93 Gorbaczow Michaił delegalizacja partii komunistycznej 31 pierestrojka i głasnost 30 pokojowa Nagroda Nobla 31 pucz 112, 128 Goricki, mońaster z soborem Uspieriskim (Pieriesławl-Zalesskij) 154 Gorki Maksym 75 Muzeum Gorkiego 42, 45, 95 Muzeum Szalapina 83 Muzeum Tołstoja 134 park im. Gorkiego 129 Teatr Artystyczny 92 ulica Twerska 89 Góra Sainte-Victoire (Cezanne) 79 Granowita pałata 55, 62 Grigorjew Afanasjew 45 Muzeum Literackie im. A.S. Puszkina 74 Muzeum Literackie im. L. Tołstoja 74 Grigorjew Dmitrij 158 Grób Nieznanego Żołnierza 67 Grzyby 34 Guerne Charles de 152 GUM 45, 107, 184, 187 Gurija 181 H Hartman Wiktor 154 Helikon, Opera 193 Herbata 179 Hercen Aleksander 23 Muzeum Hercena 71 pomnik 94 Herkules i Om/ale (Boucher) 81 Hermogenes, patriarcha 58 Hertz 218 Hipodrom 195 Hipopotam (nocny klub) 194, 195 Historia 17-31 Historii Moskwy, Muzeum 49, 111 Historyczne muzea 49 Historyczne, Muzeum 45, 99, 106 Historyzm, architektura 45 Hider Adolf 27 Hola ??????! 180 Holloway Christopher 66 Hooch Pieter de 80 Hotele 164-173 bezpieczeństwo 1?7 dzieci 166 lokalizacja 164 luksusowe 164-165 najlepsze w Moskwie 172-173 płacenie 166 rezerwacja 164-165 rodzaje 164 tanie noclegi 1?7 turyści niepełnosprawni 167 udogodnienia 165 Hugo Wiktor 81 Hungry Duck 182, 183 I Ikonostas 6l Ikony 6l Galeria Trietiakowska 121 II Pomodoro 181 Iluzjon 193 Impresioniści 81 Improwizacja nr 20 (Kandinsky) 81 Informacje turystyczne 190, 198, 201 Inostrannaja kniga 187 Intourist (hotel) 168 Istomin Nazar 63 ITAR-TASS, agencja informacyjna 93 Iwan (brat Piotra Wielkiego) 22 Iwan I Kalita, książę 18 Kołomieriskie 138 sobór Uspienski 21 Iwan III Wielki, wielki książę 18 Granowita pałata 62 mońaster Rożdiestwieński 113 plac Czerwony 106 sobór Archangielski 60 sobór Błagowieszczeński 60 sobór Uspienski 58 Włodzimierz l6l Iwan IV Groźny, car 18-19, 21 Angielski Dwór 101 cerkiew Siedmiu Soborów Powszechnych 137 Kołomańskie 138, 139 ławra Troicko-Siergijewska 158, 159 malarze ikon 6l sobór Błagowieszczeński 60 sobór Uspienski (ławra Troicko- -Siergijewska) 157 sobór Wasyla Błogosławionego 43, 108 tron Monomacha 59 Wzgórze Iwanowskie 110 Iwan V, car 158 Iwan Wielikij, Wieża-dzwonnica 37, 55,57 Iwanow Aleksander akwarele 121 Cbirstus ukazuje sie ludowi 118, 120 hotel National 86, 89 Iwanowskie, Wzgórze 110 Izmajłowo, park 44, 141 Izmajłowo, targ 141, 185, 186, 187 Izwiestija 45, 97 J Jackson Michael 88 Jagoda Gienrich 95 Jakowlew Postnik 108 Jakub I, król Anglii 64 Jarosław Złoty Pierścień 155 Jarosławscy malarze ikony 158 Jarosławski, Dworzec 144, 211 Jasna Polana l6l dojazd 219 Jazda samochodem w zimie 218 Jazz 194, 195 Jazz Art Club 194, 195 Jednodniowe wycieczki 219 Jedzenie i napoje co jeść w Moskwie 176-177 co pić w Moskwie 178-179 lekkie posiłki ? przekąski 182-183 profilaktyka zdrowotna 203 patrz też Restauracje Jegotow Iwan 113 Jekaterynburg 27, 28 Jelcyn Borys 30, 31 Biały Dom 128 rosyjski Kościół prawosławny 137 sobór Kazański 105 Jelisiejew Grigorij 89 Jelisiejewa, delikatesy 85, 89, 187 Jermołow Aleksiej 74 Jerzy, Św. 17 Jeseinin Siergiej 74 Jesień w Moskwie 34 Język 199 Joachim, patriarcha 123 John Buli Pub 183 Jusupow Nikołaj, książę 152 Jusupowowie, rodzina 152 ? Kaczałow Wasilij 92 Kaganowicz Lazar 40 Kamiński Aleksander cerkiew św. Zofii 125 giełda 100, 104 Kamionka, rzeka 160 Kancelaria Prezydenta Rosji 66 Kandinsky Wassily 121 Improwizacja nr 20 81 Muzeum Sztuk Pięknych im. A.S. Puszkina 78 Karin Siemion 102 Karty płatnicze 199, 204 w hotelach 166 w kawiarniach 183 w restauracjach 174 w sklepach 184 Karty telefoniczne 206 Karuzela 195 Kasyna 195 Katarzyna I, carowa 22 Katarzyna II Wielka, carowa 22, 23 architektura klasycystyczna 44 Carycyno 49, 137 diament Orłów 64 Kołomieńskie 138 korona 64 Orużejna pałata 64 park Izmajłowo 141 suknia koronacyjna 65 Katedra w Rouen o zachodzie słońca (Monet) 81 Kawiarnie 182, 183 Kawior 176 sklepy 186, 187 Kawos Albert Teatr Wielki 87, 90, 91 Kazakow Matwiej 44-45 Carycyno 137 Dom Związków 87, 88 gmach senatu 66 rada miejska 89 stary gmach Uniwersytetu Moskiewskiego 94 Kazakow Rodion 102 Kazań 19 Kazański, Dworzec 144, 211 Kazański, sobór 44, 105 KGB 112 Kiekuszew Lew 88 Kierbel Leonid 88 Kierenski Aleksander 29 Kieszonkowcy 1?7 Kijewskaja atrakcje Moskwy: stacje metra 38 Kijowski, Dworzec 211 Kijów historia 17 ikony 6l Złoty Pierścień 155 Kino patrz Film Kiprienski Oriest 120, 125 Kirów Siergiej 27 Kitaj Gorod patrz Plac Czerwony i Kitaj Gorod Klasycystyczna architektura 44-45 Klein Roman Herbaciarnia Perłowa 113 Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 78 Teatr Sowriemiennik 112 Klimat 32-35 KLM 211 Klodt Piotr Apollo w kwadrydze 90 Kłykow Wiaczesław 106 Knipper-Czechowa Olga 96 Kobiety, osobiste bezpieczeństwo 202 Kodak kinomir 193 Kołogriwow Jurij 143 Kołomieńskie 49, 138-139 atrakcje Moskwy: muzea 47 dojazd 219 Komary 203 Kompot 179 Komsomolski, plac 144 Komsomoł 144 metro 40 Komsomolskaja 144 atrakcje Moskwy: stacje metra 39 Komuniści delegalizacja 31 lata stalinowskie 27 metro 40 rewolucja październikowa 28 Konstantyn Monomach cesarz 59 korona Monomacha 65 Konstruktywizm 44, 45, 111 Konstytucji, Dzień 34, 35 Konsulaty 200 Koreańska, wojna (1950-1954) 30 Korin Paweł 41 Korolkow Aleksiej 56 Korona Monomacha 65 Korowin Konstantin 83, 121 Kosmonautyki, Dzień 32 Kosmos 1?9 Kościół prawosławny patrz Rosyjski Kościół prawosławny Kościół św. Andrzeja, anglikański 93 Kotlety po kijowsku 177 Kozłowski Nikołaj 113 Kradzieże 1?7 Kramskoj Iwan Nieznajoma 120 Portret Pawła Trietjakowa 120 Kreml 53-67 historia 20 Orużejna palata 64-65 plan 53 sobór Uspienski 58-59 wieże 66 Krizis Żanra 195 Kropotkin Piotr, książę 23 stacja metra Kropotkinskaja 38 ulica Prieczistienka 74 Kropotkinskaja atrakcje Moskwy; stacje metra 38 Kruticki Dwór 44, 140 „Krwawa niedziela" (1905) 26 Kryłatskoje, ośrodek sportowy 195 Kryłow Iwan pomnik 96 Księgarnie 186, 187 Kubizm 121 Kukłaczowa, Koci Teatr 191 Kulebiak 177 Kulikowe Pole, bitwa (1380) 18, 136, 155 Kumaninowie 122 Kupina, Antykwariat 186, 187 Kurski, Dworzec 211 Kuskowo 49, 142-143 atrakcje Moskwy: muzea 47 dojazd 219 Kutuzow Michaił, marszałek polowy bitwa pod Borodino 24, 149, 152 stacja metra Nowokuznieckaja 41 Kwas 179 Kwatery prywatne 167 L Lanceray Jewgienij 40 Lato w Moskwie 33 Latynoska muzyka 194, 195 Le Gastronome 180 Lekarze 203 Lenin 97 Co robić? 26 gmach senatu 67 hotel National 89 Mauzoleum Lenina 47, 49, 107 Muzeum Tołstoja 134 Pałac Rad 75 pogrzeb 88 przemysł filmowy 193 rewolucja 28 wojna domowa 27 Leningrad patrz Petersburg Leningradzki, dworzec 144, 211 Lenkom, Teatr 192, 193 Lermontow Michaił Demon 118 Muzeum Lermotowa 49, 82-83 portret 82 Letni Festiwal Muzyczny 33 Lewicki Dmitrij 125 Portret Urszuli Mniszek 120 Lewitan Isaak 121 Lianori Piętro di Giovanni tryptyk ołtarzowy 78, 80 Lilina Maria 93 Linia życia (Bieły) 73 Linie lotnicze 211 Lotniska 208, 211 Ludowa sztuka 121 Lwów, książę 29 Ł Łajka 30 Ławra Troicko-Siergijewska 149, 156-159 cerkiew Siergija i trapezna 158 cerkiew Świętego Ducha 150 dojazd 219 pałace ? muzea 159 Sergiusz z Radoneża 159 sobór Troicki 158-159 sobór Uspienski 158 wieże i cerkwie bramne 159 Łaźnie Sandunowskie 113 Łomonosow Michaił Akademia Słowiano-Grecko- -Łacińska 104 pomnik 94 Uniwersytet Moskiewski 22, 23, 94 Łopuchina Eudoksja 131 Łopuchinowie, rodzina 74 Łopuchiny, pałac 131 Łubianka, plac 112 Łużkow Jurij 31 sobór Chrystusa Zbawiciela 74 sobór Kazański 105 Łużniki, Centralny Stadion 195 M Madonna z Dzieciątkiem (Granach) 80 Mafia 202 Maharaja 180 Majakowskaja atrakcje Moskwy: stacje metra 38 Majakowski Włodzimierz 92, 111 Majakowskaja, stacja metra 38 Muzeum Majakowskiego 47, 49, 111 Teatr im. Majakowskiego 93 Majakowskiego, Teatr im. 93 Majat Władimir 104 Makarów Tierientij 141 Maksym, Św. 102 Malarstwo ruskie ikony 6l patrz też Muzea i galerie Malewicz Kazimierz Czarny kwadrat 135 Supremacja nr 56 29 Mały Pietrok 57 Mały, Teatr 87, 88, 192, 193 Mamontow Andriej 154 Mamontow Sawwa 121 Muzeum w Abramcewie 144, 154 Operetka 88 Mamontow Wiera 154 Manet Edward 81 Maneż 94 Manhattan Express 194, 195 Manizer Matwiej 40 Mapy i plany Arbatskaja 69 atrakcje Moskwy: architektura 42^3 atrakcje Moskwy: muzea 46-4" atrakcje Moskwy: stacje metra 38-39 centrum Moskwy 14-15 dworce kolejowe 210 Federacja Rosyjska 10-11 Kitaj Gorod 100-101 Kreml 53, 54-55 moskiewskie metro 216 Moskwa i okolice 11 najlepsze hotele w Moskwie 172-173 okolice Moskwy 150-51 okolice ulicy Piatnickiej 116-117 plac Czerwony 106 plac Czerwony i Kitaj Gorod 99 połączenia autobusem i metrem z centrum miasta 209 poza centrum 127 rewolucja październikowa 28 Stary Arbat 70-71 trasa rejsów po rzece Moskwie 213 Twierskaja 85 Wielka Moskwa 12-13 wokół placu Teatralnego 86—87 Zamoskworieczje 115 Marco Polo Priesnia 168 najlepsze hotele w Moskwie 172 Maria (córka cara Aleksego) 130 Marks Karol 49, 97 Ogród Aleksandrowski 67 pomnik 88 Marnot Grand Hotel 169 Martini Simone 80 Martos Iwan Minin i Pożarski 108 Marynarki Wojennej, Dzień 33 Matisse Henri Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 80, 81 Złote rybki 19 Matwiejew Kuźma 123 Mauzoleum Lenina 47, 49, 107 Mazepa Iwan 110 Mazyrin Władimir 45, 95 McDonald's 182, 183 Medyczna pomoc 202, 203 Meldunek 200 Menu 174 w kawiarniach 183 Metody, Św. 17 Metro 38-41, 214-216 atrakcje Moskwy: stacje metra 38-39 Muzeum Moskiewskiego Metra 41 plan 209 Metropol, hotel 45, 87, 88, 1?9 najlepsze hotele w Moskwie 173 Metsu Gabriel 80 Meyerhold Wsiewołod Muzeum Teatralne im. Bachruszyna 125 Teatr im. Majakowskiego 93 zaułek Briusowa 86, 92 Miasteczko cudów 191 Miasto za murami (Wasniecow) 20-21 Michajłow Andriej 90 Michał Romanow, car 19 Pałac bojarów Romanowów 103 pałac Tieremny 63 Michej, św. 159 Mielników Konstantin 45 dom Mielnikowa 71, 72 Mielników Wiktor 72 Mielnikowa, dom 45, 71, 72 Miełodija 187 Mienszykow Aleksander, książę wieża Mienszykowa 112 Mienszykow Siergiej, książę 93 Mienszykowa, wieża 112-113 Mienszykowowie, rodzina 93 Mietielica 195 Mieżdunarodnaja 170 -Międzynarodowy Dzień Kobiet 32, 34 Międzynarodowy Festiwal Filmowy 33 Międzynarodowy Festiwal Kościoła Prawosławnego 35 Międzynarodowy Festiwal Zespołów Muzycznych 33 Mikołaj I, car 23 diament Szach 64 i Puszkin 25 Orużejna pałata 46, 64 park Izmajłowo 141 Wielki Pałac Kremlowski 63 Mikołaj II, car Granowita pałata 62 rewolucja październikowa 26, 28, 29 śmierć 27, 28, 124 wojna z Japonią 26 Mikołaj z Zarajska, św. 140 Milicja 202, 203 drogowa 218 Millet Francois 81 Minin i Pożarski (Martos) 108 Minin Kuźma 19 pomnik 108 stacja metra Nowokuznieckaja 41 wygnanie Dymitra Samozwańca 106 Ministerstwo Kultury 187 Ministerstwo Spraw Zagranicznych 45, 69, 70 architektura 42 Minkus Michaił 45 Miraż 195 Mironów Aleksiej Kuskowo 142 pałac w Ostankinie 144 Mironowskij Iwan 67 Mistrz ? Małgorzata (Bułhakow) 96, 180 Mniszek Urszula portret 120 Monastery Aleksandrowski (Suzdal) lóO Daniłowski 136-137 Doński 136 Goricki z soborem Uspieńskim (Pieriesławl-Zalesskij) 154 ławra Troicko-Siergijewska 149, 150, 156-159 Nowodiewiczy 44, 130-133 Objawienia 100, 104 Opieki Matki Boskiej (Suzdal) 160 Rożdiestwieński 113 Spaso-Andronikowski 44, 140 Spaso-Jewfimijewskij (Suzdal) 1?0 św. św. Marty i Marii 124 Wysokopietrowski 97 Znamieński 102 Monet Claude Katedra w Rouen o zachodzie słońca 81 Monety 205 Monighetti Ipolit Muzeum Politechniczne 43, 110 Monomach Włodzimierz, książę 155, 160 Monomacha, tron 59 Moosehead Canadian Bar 183 Morozów Aleksiej 143 Morozów Arsienij 95 Morozów Iwan 80 Morozów Sawwa 96 Morozowa, dom 96 Morożenoje (lody) 177 Moskiewska szkoła ikony 61, 121 Moskiewski Akademicki Teatr Artystyczny patrz Teatr Artystyczny Moskiewski Dom Książki 186, 187 Moskiewski Dworzec Autobusowy 211 Moskiewski Pokaz Lotniczy, Doroczny 33 Moskiewski Teatr Lalek 191 Moskiewski, Państwowy Cyrk 190 Moskiewski, Uniwersytet 45, 94 historia 22, 23, 25 nowy gmach 129 stary gmach 42, 45, 94 Moskiewskie Forum 32 Moskiewskie Konserwatorium 94, 193 Moskiewskie taksówki 213 Moskiewskie Zoo 191 Moskiewskiego Metra, Muzeum 41 Moskwa (hotel) 168 Moskwa (hotel, Tuła) 171 Moskwa (rzeka), rejsy statkiem 213 Moskwa w średniowieczu 18-19, 20-21 Moskwin Iwan 92 Muchina Wiera 94, 145 Murillo Bartolomć Esteban 80 Musorgski Modest Borys Godunow 125, 192 Muzea i galerie (ogólnie) 46-49 domy artystów 48-49 godziny otwarcia 199 historyczne 49 malarstwo ? sztuka zdobnicza 48 opłaty 198 rezydencje podmiejskie 49 sklepy 185, 187 specjalistyczne 49 Muzea i galerie (poszczególne) Archangielskoje 152 Atrakcje Moskwy: muzea 46-47 Borodino 49, 152 Carycyno 137 Galeria Trietiakowska 47, 48, 116, ?8-121, 187 Jasna Polana 161 Kolomieńskie 138-139 Mauzoleum Lenina 47, 49, 107 Muzeum Aleksandra Skriabina 48, 71,72 Muzeum Andrieja Biełego 48, 70, 73 Muzeum Architektury im. A. W. Szczusiewa 49, 82 Muzeum Czajkowskiego 49,153 Muzeum Czechowa 48, 96 Muzeum Gorkiego 42, 45, 95 Muzeum Hercena 71 Muzeum Historii Moskwy 49, 111 Muzeum Historyczne 45, 99, 106 Muzeum Kosmonautyki 145 Muzeum Lermontowa 49, 82-83 • - — Muzeum Literackie im. A. S. Puszkina 74 Muzeum Literackie im. L. Tołstoja 74 Muzeum Majakowskiego 47, 49, 111 Muzeum Moskiewskiego Metra 41 Muzeum Politechniczne 43, 45, 49, 110 Muzeum Prywatnych Kolekcji 48, 75 Muzeum Puszkina 48, 70, 73 Muzeum Rewolucji 49, 97, 187 Muzeum Rumiancewa 75 Muzeum Stanisławskiego 48, 93 Muzeum Szalapina 46, 48, 83 Muzeum Szkła Współczesnego 117 Muzeum Sztuk Pięknych im A. S. Puszkina 46, 48, 78-81, 187 Muzeum Sztuki i Rzemiosła CSuzdal) 160 Muzeum Sztuki Staroruskiej im. Andrieja Rublowa 140 Muzeum Teatralne im. Bachruszyna 49, 125 Muzeum Tołstoja 46, 48, 134 Muzeum Tropinina 48, 124-125 Muzeum w Abramcewie 49, 154 Muzeum w budynku bramnym (Kołomieńskie) 138 Muzeum w Suzdalu 151, 1?0 Muzeum Wasniecowa 49, 144 Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 49, 129 Muzeum XVII-wiecznej Sztuki Zdobniczej 55, 56-57 Nowa Galeria Trietiakowska 48, 135 Oranżeria (Kuskowo) 143 Orużejna pałata 48, 54, 64-65 pałac bojarów Romanowów 47, 49, 102-103 Panorama Borodińska 49, 129 Suzdalski Skansen ??? Wszechrosyjskie Centrum Wystawowe 145 Muzeum Kosmonautyki 145 Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 48, 78-81 atrakcje Moskwy: muzea 46 postimpresjonizm i sztuka europejska XX wieku 81 rzut 78-79 sklep 185, 187 sztuka europejska 80-81 sztuka starożytna 80 Muzeum Sztuki Staroruskiej im. Andrieja Rublowa 140 Muzeum w budynku bramnym (Kołomieńskie) 138 Muzyka balet i opera 192, 193 Boże Narodzenie w Moskwie 35 Czajkowski Piotr 153 Festiwal Symfonii na Moskiewskich Dziedzińcach 33 Grudniowe Wieczory im. Światosława Richtera 35 jazz, blues i muzyka latynoska 194, 195 klasyczna 192, 193 Konserwatorium Moskiewskie 94 Letni Festiwal Muzyczny 33 Międzynarodowy Festiwal Zespołów Muzycznych 33 Międzynarodowy Konkurs im. Piotra Czajkowskiego 33 Muzeum Aleksandra Skriabina 72 Muzeum Czajkowskiego 153 Muzeum Szalapina 83 rock 194, 195 Rosyjska Zima (festiwal) 35 Rosyjskie Talenty 34 sklepy 186, 187 N Nabrzeże Zofii 125 Nad miastem (Chagall) 119, 121 Naga (Renoir) 78 Napiwki 199 w kawiarniach 183 w restauracjach 175 Napoje co pić w Moskwie 178-179 w restauracjach 174 Napoleon I, cesarz Arsenał 67 Borodino 49, 152 inwazja 23, 24 monaster Nowodiewiczy 130 na Kremlu 56 sobór Chrystusa Zbawiciela 74 Wieża Troicka 54 wycofanie się z Moskwy 45 Napoleońskie wojny 23, 24 Naryszkin Lew, książę 128 Naryszkina Natalia 160 Naryszkinowie, rodzina 44, 97 Nasłonecznienie 33 National (hotel) 86, 89, 169 najlepsze hotele w Moskwie 172 NEP (Nowa Polityka Ekonomiczna) 27 Newski Aleksander, książę 17, 161 Nieizwiestny Ernst 94 Niemirowicz-Danczenko Władimir Teatr Artystyczny 92, 105 Niepełnosprawni turyści 200 w hotelach 167 w restauracjach 175 Niepodległości Stanów Zjednoczonych, Dzień 33 Niepodległości, Dzień 33, 34 Niestierow Michaił 124 Niewriew Nikołaj 154 NiezAajoma (Kramskoj) 120 Night Flight 195 Nike, obelisk 129 Nikitnikow Grigorij-101, 103 Nikolska, ulica 100, 104-105 „Nikołajewska droga" 23 Nikon, patriarcha 57, 122 pałac patriarchy 55, 56 projekty świątyń 44 rozłam ze starowiercami 19, 57 Niżyński Wacław baletki 48, 49, 125 Noclegi typu bed and breakfast 167 Nocne kluby 194-195 Novi Alevisio cerkiew Św. Włodzimierza 110 monaster Wysokopietrowski 97 sobór Archangielski 60 Nowa Galeria Trietiakowska 48, 135 Nowa Opera 193 Nowodiewiczy, cmentarz 131 Nowodiewiczy, monaster AA, 130-133 Nowogrodzka szkoła ikony 124, 155 Nowogród historia 17, 19 ikony 6l Złoty Pierścień 155 Nowokuznieckaja atrakcje Moskwy: stacje metra 39 Nowotel 170 Nowy Cyrk 191 Nowy Rok 34, 35 Nowy rok szkolny 34 O Obrzzcow patrz Teatr Kukiełkowy 191 Obrazcow Siergiej 192 Obrońców Ojczyzny, Dzień 35 „Odwilż" 30 Ogariow Nikołaj pomnik 9A Ogurcow Bażen pałac Tieriemny 63 wieża Spasska 66 Oleg, wódz Waregów 17 Opady 34 Opera 192, 193 Operetka 88, 193 Opiekuszyn Aleksander 97 Opłaty za wstęp 198 Opriczniki 18 Oranżeria (Kuskowo) 143 Orłów Grigorij, hrabia 64 Orłowowie, rodzina 93 Orużejna pałata 45, 48, 54, 64-65 atrakcje Moskwy: muzea 46 Osietrina 177 Osobiste biezpieczeństwo 167, 202 Ostankino, pałac 49, 127, 144-145 Ostatnia Wieczerza 149 Ostrowski Aleksander 88 pomnik 87, 88 OWIR 201 P Paisein Boris 58 Paisein Iwan 58 Palące Hotel 170-171 najlepsze hotele w Moskwie 172 Palenie 199 w kawiarniach 183 w restauracjach 175 Pałac bojarów Romanowów 44, 49, 101,102-103 atrakcje Moskwy: muzea 47 Pałac Rad 75 Pałac Zjazdów 54, 56 balet i opera 192, 193 Pałace bojarów Romanowów 44, 47, 49, 101, 102-103 Carycyno 49, 137 drewniany pałac (Kuskowo) 142 Granowita pałata 55, 62 Kuskowo 49,142,143 ławra Troicko-Siergijewska 159 Łopuchiny 131 Ostankino 49, 127, 144-145 patriarchy 56-57 Tieremny 54, 63 Wielki Pałac Kremlowski 45, 54, 63 patrz też Podmiejskie rezydencje Pamiątki co kupie w Moskwie 188-189 Park Kultury atrakcje Moskwy: stacje metra 38 Parki ? ogrody Archangielskoje 152 Carycyno 137 Kołomieńskie 138 Kuskowo 142 Ogród Aleksandrowski 67 park Izmajłowo 141 Park Kultury i Wypoczynku im. Gorkiego 129 Park Zwycięstwa 128-129 Parkowanie 218 Pasaż Pietrowski 87, 186, 187 Pasaż Sadko 186, 187 Passażyrskij port 213 Paszkow Piotr, kapitan 75 Paszkowa, dom AA, 75 atrakcje Moskwy: architektura 42 Paszportowa kontrola 200, 208 Patio Pizza 180 Patriarchy, pałac 55, 56-57 Patriarsze Prudy 96 Patriarszyj Dom Tours 201 Pawelecki, dworzec 211 Paweł I, car 23 Październikowa rewolucja (1917) 28 Pchli targ park Izmajłowo 141 Perłowa, Herbaciarnia 113 Perugino Piętro 80 Petersburg 26 blokada Leningradu (1941-1944) 27 dojazd z Moskwy 211 historia 22 rewolucja 1905 roku 26 Piatnicka, ulica 116-117 Picasso Pablo Akrobatka na kuli AS, 81 Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 80, 81 Pielmieni 177 Pieniądze 204-205 Pierestrojka (przebudowa) 30 Pieriedwiżnicy 48, 120, 121, 135 Pieriesławl-Zalesskij 154 dojazd 219 Pierow Wasilij 120 Pieszo po Moskwie 212 Pietrow-Wodkin Kuźma Pławienie czerwonego konia 121 Piotr I Wielki, car 22, 131 Arsenał 67 cerkiew Opieki Matki Boskiej w Filach 128 cerkiew św. Jana Wojownika 136 Granowita pałata 62 i Mienszykow 112 Kołomieńskie 138, 139 ławra Troicko-Siergijewska 156, 157, 158, 159 monaster Nowodiewiczy 130 monaster Wysokopietrowski 97 Muzeum Politechniczne 110 park Izmajłowo 141 Pieriesławl-Zalesskij 154 pomnik 135 urodziny 33 Piotr II, car 22 grób 60 Piotr III, car 22, 23 Piotr, metropolita 21 Pissarro Camille 81 Piwo 174, 179 Plac Czerwony i Kitaj Gorod 99-113 Planet Hollywood 183 Plany patrz Mapy i plany Pletniew Piotr 73 Pławienie czerwonego konia (Pietrow-Wodkin) 121 Ploszczad' Rewolucyi 39 Pociągi 210-211 „droga nikołajewska" 23 dworce 144, 210, 211 podmiejskie 219 podróż z Moskwy do Petersburga 211 Poczta 207 Poczta elektroniczna 207 Poczta Główna 207 Podatki VAT184 w hotelach 166 Podmiejskie rezydencje 49 Archangielskoje 152 Kołomieńskie 138-139 Kuskowo 142- 143 Ostankino 144-145 park Izmajłowo 141 Podróż autobusem 210, 211, 219 Podróże kosmiczne 30 Podróżowanie 208-219 Arbatskaja 69 autobusem 209, 210, 211, 217, 219 balonem 212 dzieci 201 Kreml 53 metro 38-39, 209, 214-216 okolice Moskwy 151 pieszo po Moskwie 212 plac Czerwony i Kitaj Gorod 99 pociągiem 210-211 rejsy statkiem po rzece Moskwie 213 samochodem 218 samolotem 208, 211 taksówką 209, 212-213 tramwajem 217 trolejbusem 217 Twierskaja 85 ubezpieczenie 202 wycieczki z Moskwy 219 Zamoskworieczje 115 Pogoda 32-35 Pogotowie ratunkowe 202, 203 Pogranicznika, Dzień 32 Pojednania, Dzień 34 Polenow Wasilij Moskiewskie podwórko 72, 120 Muzeum w Abramcewie 154 Operetka 88 Politechniczne, Muzeum 45, 49, 110 atrakcje Moskwy: architektura 43 Połtawa, bitwa pod (1709) 22 Połubies Stiepan 141 Pomoc drogowa 218 medyczna 203 Popowa, fabryka 25 Poranek przed straceniem strzelców (Surikow) 119, 120 Portret Pawła Tńetjakowa (Kramskoj) 120 Portret syna, Arsenija (Tropinin) 118 Portret Urszuli Mniszek (Lewicki) 120 Posochin Michaił 56 Pospiejew Sidor 58, 63 Poussin Nicolas 81 Powstanie dekabrystów (1825) 23 na Węgrzech (1956) 30 Pugaczewa 22 Pozdiejew Nikołaj 136 Pożarski Dimitrij 19 ikona Matki Boskiej Kazańskiej 105 pomnik 108 stacja metra Nowokuznieckaja 41 wieża Nikolska 66 wygnanie Dymitra Samozwańca II 106 Praga 181 Prakasz 1?7 Praska Wiosna 30 „Prawda" 26 President Hotel 170 Prima aprilis 32 Prochor z Gorodeca 60 Prokofiew Siergiej grób 131 Związek Kompozytorów 92 Promstrojbank 204 Propaganda (bar) 182, 183 Przekraczanie granicy 200 Przemienienie Pańskie (Teofan Grek) 121 Przepisy imigracyjne i celne 200 Przestępstwa 31, 202 Przyleciały gołębie (Sawrasow) 118, 120 Puszkin Aleksander 25, 73, 89 Muzeum Literackie im. Puszkina 74 Muzeum Puszkina 48, 70, 73 pomnik 70, 97 ślub 93 zaułek Spasopieskowski 72 Puszkina, plac 97 Q Quarenghi Giacomo 102 R Rabinowicz Siergiej 41 Rachmaninow Siergiej 134 Konserwatorium Moskiewskie 94 Muzeum Aleksandra Skriabina 72 Operetka 88 Radio 207 Radisson-Slawianskaja (hotel) 171 bankomat 204 Rasputin Grigorij 26 Rassolnik 176 Razumowski Aleksiej, hrabia 110 Realizm socjalistyczny 27, 135 Reed John grób 107 Rejsy statkiem po rzece Moskwie 213 Rembrandt 48 Ahaswer, Haman i Estera 79, 80 Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 80 Renaissance Moskwa 171 najlepsze hotele w Moskwie 173 Renoir Pierre Augustę Muzeum Sztuk Pięknych im. A. S. Puszkina 80, 81 Naga 78 Rerberg Ilja 89 Restauracje 174-183 co jeść w Moskwie 176-177 co pić w Moskwie 174, 178-179 gdzie jeść 174 godziny otwarcia 175 hotelowe 165 kuchnie narodowe 174 menu 174 obyczaje 175 palenie 175 płacenie i napiwki 174—175 rezerwacja miejsc 175 turyści niepełnosprawni 175 wugelLiriitnie !-^ patrz też Jedzenie i napoje Rewolucje 1905 roku 26 lutowa (1917) 28 Muzeum Rewolucji 49, 97 październikowa 26-27, 28-29 Riabuszinski Stiepan 95 Ribbentrop-Molotow, pakt (1939) 27 Richter Światosław 35 Riepin Ilja 75 Galeria Trietiakowska 120 Muzeum w Abramcewie 154 Portret córki Tołstoja 134 rysunki 121 Riepin Wiera 154 Rimski-Korsakow Mikołaj 192 Rock 194, 195 Rodczenko Aleksander 75, 111, 135 Rodin Augustę 81 Rokotow Fiodor 120 Rolf 218 Romanow Nikita 101, 103 Romanowowie, dynastia 19 Ogród Aleksandrowski 67 zamordowanie carskiej rodziny 27 Rosenfeld Bella 119 Rostand Edmond 88 Rostów Złoty Pierścień 155 Rosyjska Biblioteka Państwowa 75 Rosyjski Akademicki Teatr Młodzieży 88, 191 Rosyjski Dzień Kina 33 Rosyjski Kościół prawosławny 137 Boże Narodzenie 34, 35 historia 17 Kruticki Dwór 140 tawra Troicko-Siergijewska 156 Międzynarodowy Festiwal Kościoła Prawosławnego 35 odbudowa cerkwi i soborów 44 pałac patriarchy 56-57 Patriarsze Prudy 96 ruskie ikony ól sobór Uspienski 58-59 Wielkanoc 32 zwiedzanie świątyń 199 patrz też Cerkwie, Monastery, Sobory Rosyjski styl narodowy 45 Rosyjskie Talenty 34 Rosyjsko-japońska wojna (1904—1905) 26 Rosyjsko-tureckie wojny 23 Roubaud Franz 129 Rozrywki 190-195 balet i opera 192, 193 cyrk 190 dla dzieci 191 film 193 imprezy sportowe 194, 195 jazz, blues i muzyka latynoska 194, 195 kasyna 195 muzyka klasyczna 192, 193 nocne kluby i dyskoteki 194-195 rock 194, 195 teatr 192, 193 zamawianie biletów 190-191 Rożyn Igor 41 Rubens Peter Paul 48, 80 Rubinstein Anton 94 Rubinstein Nikołaj 94 Rublow Andriej ikony 61 monaster Spaso-Andronikowski 140 Muzeum Sztuki Staroruskiej im. Andrieja Rublowa 140 sobór Błagowieszczeński 60 sobór Troicki (ławra Troicko- -Siergijewska) 156, 159 sobór Uspienski (Włodzimierz nad Klaźmą) l6l Święta Trójca 119, 121 Rudniew Lew 129 Ruffo Marco Granowita pałata 55, 62 Rumiancewa, Muzeum 75 Ruryk, wódz Waregów 17 Ruskie ikony 6l Russkaja Wyszywka 186, 187 Russkij Suwienir 186, 187 Russkoje Bistro 183 Ruysdael Jacob van 80 Ryski, Dworzec 211 Rzeźby Cmentarzysko Obalonych Pomników 135 patrz też Muzea i galerie S Sac Natalia patrz Dziecięcy Teatr Muzyczny im. 191 Sacharow Andriej 30 Safronow Aleksiej 153 Sally 0'Brien's 183 Salon Moskiewskiej Fundacji Kultury 187 SALT 30 Samochody jazda po Moskwie 218 jazda w zimie 218 pomoc drogowa 218 warsztat całodobowy 218 wyjazd z Moskwy 218 wynajem 218 Samowar (restauracja) 180 Samowary 179 Samozwańcy 19, ?? San Marco 180 Sandunow Silą 113 Sandunowskie, łaźnie 113 SAS 211 Savoy 168-169 najlepsze hotele w Moskwie 173 Sawrasow Aleksiej Przyleciały gawrony 118, 120 Sceny z życia metropolity Piotra (Dionizy) 58 Schechtel Fiodor Dom Morozowa 96 dom przy Nabrzeżu Zofii 125 Dworzec Jarosławski 144 Kino Artystyczne 82 Muzeum Gorkiego 42, 45, 95 Teatr Artystyczny 92 Schliemann Heinrich 48, 79 Secesja 45 Senat 45, 66-67 Sergijew Posad Zloty Pierścień 155 Sergiusz z Radoneża, św, 159 bitwa na Kulikowym Polu 155 grobowiec 158-159 ławra Troicko-Siergijewska 18, 156, 158 Shaw George Bernard 88 Sherwood Władimir 106 Siedzący demon (Wrubel) 118, 120 Sielechow Iwan 102 Siemionów Iwan 56 Sierow Walentin Dziewczynka z brzoskwiniami 47, 121, 154 Muzeum w Abramcewie 154 rysunki 121 Sierpuchowska Maria, księżna 113 Sisley Alfred 81 Skandynawia (restauracja) 181 Sklep ze słodyczami 122 Sklepy bezcłowe 184 odzieżowe 186, 187 z rzemiosłem 186, 187 ze sztuką i rzemiosłem 186, 187 Skomoroszenko Paweł 104 Skriabin Aleksander grób 131 Konserwatorium Moskiewskie 94 Muzeum Aleksandra Skrjabina 48, 71,72 Słowacki Juliusz 110 Słowianie 17 Snyders Frans 80 Sobory Archangielski (Michała Archanioła) 55,60 Błagowieszczeński (Zwiastowania) 53, 55, 60 Chrystusa Zbawiciela 27, 31, 44, 45, 74 Dmitrjewski (Włodzimierz) l6l Kazański 44, 105 Matki Boskiej Smoleńskiej (monaster Nowodiewiczy) 130 Opieki (park Izmajłowo ) 141. Przemienienia Pańskiego (Pieriesławł-Załesskij) 154 Rożdziestwa Bogorodzicy (Suzdal) 160 Spasski (monaster Spaso- -Andronikowski) 140 Św. Trójcy 137 Troicki (ławra Troicko- -Siergijewska) 156, 158-159 Uspienski (Kruticki Dwór) 140 Uspienski (ławra Troicko- -Siergijewska) 157, 158 Uspienski (Włodzimierz) 151, l6l Uspienski 21, 42, 44, 55, 58-59 '?X:t.s\ut Błogosławionego 43. -i-i. 108-109 Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji 26 Sofitel-Iris 171 Solanka 176 Solari Piętro Granowita pałata 55, 62 Wieża Spasska 66 Somow Konstantin 75 Sowiecki, hotel 170 „Sowieckie" hotele 164- 165 Sowriemiennik, Teatr 112 Spaso, dom 70 Spasopieskowski, zaułek 71, 72 Spasska, Wieża 66 Sport imprezy sportowe 194, 195 Sports Bar 183 Sputnik ? ? 2 30 Stacje ? dworce atrakcje Moskwy: sateje metra 38-39 dworce kolejowe 210 Stalin Józef 27, 41 architektura 45, 72 czystki 27, 94 II wojna światowa 41 gmach senaJu 67 Granowita pałata 62 grób 107 i Bułhakow 96 i Chruszczow 30 i Majakowski 111 Łubianka 112 metro 214 Muzeum Gorkiego 95 Pałac Rad 75 pogrzeb 89 przebudowa Moskwy 82, 89 realizm socjalistyczny 135 sobór Chrystusa Zbawiciela 74 śmierć 30 wydalenie Trockiego 29 Stalinowski gotyk 45 Stanisławski Konstantin Muzeum Stanisławskiego 43. 93 Muzeum Teatralne im. Bachruszyna 125 Stanisławski i Czechow 93 Teatr Artystyczny (MChAT) 92: 105 Stanisławskiego i Niemirowicza- -Danczenki, Teatr Muzyczny 192, 193 STAR Travel 201 Starcew Osip 140 Starlite Diner 180 Starowiercy 19, 57 Stary Arbat 70, 71 Stary Cyrk 191 Staryj Gostinyj Dwór 100 Stasow Włodzimierz 134 Steen Jan 80 Stenberg Georgij 135 Stenberg Wasilij 135 Strawiński Igor 72 Straż pożarna 202, 203 Strogonow 177 Strzelcy bunt strzelców (1682) 22 cerkiew św. Mikołaja w Pyzach 123 Poranek przed straceniem strzelców (Surikow) 119, 120 Studenci 200 Studio Operowe Akademii Muzycznej im. Gniesinów 193 Supremacja nr56(Malewicz) 29 Surikow Wasilij Poranek przed straceniem strzelców 119, 120 Suzdal 160 dojazd 219 historia 17 ikony 6l muzeum 151, 160 Zloty Pierścień 155 Suzdalski Skansen 1?0 Szalapin Fiodor grób 131 Muzeum Szalapina 46, 48, 83 Muzeum Teatralne im. Bachruszyna 125 Muzeum Tołstoja 134 Operetka 88 Szampanskoje 179 Szarlotka 177 Szaszłyk 176 Szczepienia 203 Szczukin Siergiej 79, 80 Szczusiew Aleksiej domy przy ulicy Twerskiej 45 Dworzec Kazański 144 Łubianka 112 Mauzoleum Lenina 47, 107 monaster Św. Św. Marty i Marii 124 Muzeum Architektury im. A.W. Szczusiewa 49, 82 stacja metra Komsomolskaja 40-41 Szeremetowo 1 ? 2, lotniska 208, 211 Szeremietiew Mikołaj, hrabia 144-145 Szeremietiew Piotr, hrabia 142 Szeremietiewowie, rodzina Kuskowo 47, 49, 142 Ostankino 49, 144 Szkło Muzeum Szkła Współczesnego 117 Szostakowicz Dymitr grób 131 Konserwatorium Moskiewskie 94 Związek Kompozytorów 92 Szpitale 203 Sztuka patrz Muzea i galerie Szujski Wasyl 19 Szyszkin Iwan 75 S Śniadanie 165, 166 I Św. Andrzeja, kościół anglikański 93 Św. Patryka, Dzień 32 Święta 34 Święta Trójca (Rublow) 119, 121 Świętej Trójcy, Dzień 33 Święto Pracy 32, 34 Święto Wiosny 32 T Tabula Rasa 194, 195 Taksówki 209, 212-213 Tamanskij Iwan 67 Tandoor180 Tanie noclegi 16" Tarakanowa Awgusta 110 Targi patrz Bazary i targi Targowanie się 185 Tatarzy bitwa na Kulikowym Polu 18, 155 najazd 17-18 Tatiany, Dzień 35 Tatlin Władimir 121 Teatr Wielki (Bolszoj) 87, 90-91, 193 Balet Teatru Wielkiego w epoce sowieckiej 91 Teatralny, plac 45, 86-87, 88 Teatry 192, 193 Artystyczny (MChAT) 86, 92, 93, 105, 193 Dziecięcy Teatr Muzyczny im. Natali Sac 191 Majakowskiego 93 Mały 87, 88 Muzeum Teatralne im. Bachruszyna 49, 125 Operetka 88 Pałac w Ostankinie 145 Rosyjski Akademicki Teatr Młodzieży 88, 191 Sowremiennik 112 Teatr Kukiełkowy im. Obrazcowa 191, 192 Wielki (Balszoj) 87, 90-91 Telefony 206, 207 alarmowe 203 w hotelach 166 Telegram 207 Telekomunikacja 206-207 Teleks 207 Telewizja 207 Temperatura 35 Teodozjusz 60 Teofan Grek ikony 6l Przemienienie Pańskie 121 sobór Błagowieszczeński 60 Tichon, patriarcha 136 Tieatralnaja atrakcje Moskwy: stacje metra 39, 41 Tieriemny, pałac 54, 63 Timofiejew Iwan 129 Titanic 194, 195 Titow Piotr Apollo i muzy 91 Tiurin Jewgraf 67 TNT Express Worldwide 207 Toalety publiczne 201 Tołstoj Lew 96, 134 Jasna Polana l6l Muzeum Literackie im L. Tołstoja 74 Muzeum Tołstoja 46, 48, 134 Wojna i pokój'23, 152 Tołstoj Zofia Andriejewna 134 Tomskij Nikołaj 41 Ton Konstantin Dworzec Leningradzki 144 Orużejna pałata 45, 54, 64 park Izmajłowo 141 sobór Chrystusa Zbawiciela 74 Wielki Pałac Kremlowski 45, 63 Tour-Centre (hotel) 171 Towarzystwo Objazdowych Wystaw Artystycznych 120 Tradycyja ? licznost' (sklep z antykami) 187 TRAM 181 Tramwaje 217 Transaero 211 Transsyberyjska, linia 144 Trezzini Piętro Antonio 123 Trietiakowska, Galeria 48, 116, 118-121 atrakcje Moskwy: muzea 47 ikony ? wyroby złotnicze 121 plan 118-119 rysunki i akwarele 121 sklep 185, 187 Trietjakow Paweł 120 Galeria Trietiakowska 118-121 pomnik lló portret 120 Trietjakow Siergiej 118 Trocki Lew 29 Troicka, Wieża 54, 56 Trolejbusy 217 Tropinin Wasilij 124 Muzeum Tropinina 48, 124-125 Portret syna, Arsienija 118, 120 Tryptyk ołtarzowy (Lianem) 78, 80 Turczaninow Siergiej 122 Turgieniew Iwan 97, 154 Twerska, ulica 86, 89 Twierskaja (hotel) 171 najlepsze hotele w Moskwie 172 Twierskaja 85-97 plan .95 Teatr Wielki 90-91 wokół placu Teatralnego 86-87 Tylża, pokój (1807) 23, 24 U U babuszki 180 U diadi Giltaja 181 U Jara 183 U Pirosmani 181 Ubezpieczenia 202 Ubranie w restauracjach 175 w świątyniach 199 Udarnik 193 Ukraina (hotel) 1?9 Ulica Arbat 70 Iljinka 100, 104 Prieczistienka 45, 74 Warwarka 101, 102 Uniwersytet Moskiewski 22, 23, 25, 42, 45, 94, 129 US Dental Care 203 Usługi faks 207 kurierskie 207 stomatologiczne 203 Uszakow Simon cerkiew św. Trójcy w Nikitnikach 103 dom przy zaułku Jpatiewskim 103 pałac patriarchy 57 sobór Archangielski 60 sobór Troicki (ławra Troicko- -Siergijewska) 159 V Van Dyck Anton 80 Van Gogh Yincent 80, 81 Van Goyen Jan 80 VAT 184 Vlenna Cafe 183 W Wachtangow Jewgienij 71 Wachtangowa, Teatr 71 Walcot William hotel Metropol 45, 87, 88 Walentynki 35 Waluta 205 przepisy 200 wymiana 204 Waregowie 17, 19 Warszawski, Układ 30 Wasniecow Apolinary 144 Wasniecow Wiktor Chrzest Rosji 17 Galeria Trietiakowska 118, 119 Miasto za murami 20-21 muzeum w Abramowie 154 Muzeum Wasniecowa 49, 144 Wasyl Błogosławiony, Św. 108 Wasyl III, arcyksiążę Kołomieńskie 138 monaster Nowodiewiczy 130 monaster Pokrowski (Suzdal) 160 Wasyla Błogosławionego, sobór 44, 108-109 atrakcje Moskwy: architektura 43 WDNCh 145 Wegetarianie 175 ! Wiedeński, kongres (1815) 24 Wielka Moskwa mapa 12-13 Wielka Nikicka, ulica 93 Wielka Smuta 19 ławra Troicko-Siergijewska 156 Wielkanoc 32, 34 Wielki Festiwal Bożonarodzeniowy 35 Wielki Pałac Kremlowski 45, 54, 63 Wiermiel 183 Wikingowie 17 Wino 179 Wiosna w Moskwie 32 Wiśniewski Feliks 124 Witali Iwan 129 Wizy 200, 201 Władymir patrz Włodzimierz nad Klaźmą Władysław IV, kroi Polski 19 Włodzimierz I Wielki, książę chrzest 17, 137 korona Monomacha 65 tron Monomacha 59 Włodzimierz nad Klaźmą l60-l6l dojazd 219 ikony 6l Złoty Pierścień 155 Wnukowo, lotnisko 208, 211 Woda, profilaktyka zdrowotna 203 Wodootwodnyj kanał 115, 116 Wojna domowa (1918-1920) 27, 28 propaganda 29 Wojna krymska (1853-6) 23 Wojna światowa I 26-27, 28 Wojna światowa II 27 blokada Leningradu (1941-1944) 27 metro 41 Muzeum Wielkiej Wojny Ojczyźnianej 49 Park Zwycięstwa 128 Wojna ze Szwecją (1700-1721) 22 Wola Ludu, organizacja 26 Wolter 23 Wołkonskaja Zinaida, księżna 89 Woodstock-MChAT 195 Wódka co pić w Moskwie 178 sklepy 186, 187 w restauracjach 174 Wróble Wzgórza 129 Wrubel Michaił dom Morozowa % hotel Metropol 88 muzeum w Abramcewie 150, 154 Siedzący demon 118, 120, 121 Wsiewołod III, książę lól Wszechrosyjskie Centrum Wystawowe 145 WWC patrz Wszechrosyjskie Centrum Wystawowe Wycieczki 149-161 historia Złotego Pierścienia 155 ławra Troicko-Siergijewska 156-159 mapa 150-151 podróżowanie 219 z przewodnikiem 198 Wycieczki dwudniowe 219 jednodniowe 219 z przewodnikiem 198, 201 Wynajem samochodów 218 Wyroby lakierowane 189 Wysokopietrowski, monaster 97 Z Zagorsk 156 Zakon krzyżacki 17 Zakupy 184-189 antyki 185, 186, 187 bazary i targi 185, 187 co kupie w Moskwie 188-189 domy towarowe 184-185, 187 godziny otwarcia 184 jak płacić 184 książki i płyty 186, 187 odzież i dodatki 186, 187 sklepy przy muzeach 185, 187 sztuka ? rzemiosło 186, 187 targowanie się 185 wódka i kawior 186, 187 Zakuski 17ó Zalesskij Wasilij 125 Zamoskworieczje 115—25 Galeria Trietiakowska 118-121 okolice ulicy Piatniekicj 116-117 plan 115 Zarudnij Iwan 112, 136 Zbrojownia patrz Orużejna palata Zdrowie 202, 203 Zespól Obiektów Olimpijskich 195 Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia 124 Zilberstein Ilja 75 Zima w Moskwie 35, 218 Zimna wojna 27 Ziole rybki (Matisse) 79 Zloty Pierścień 155 Zniesienie poddaństwa (1861) 23 Zofia, regentka monaster Doński 136 monaster Nowodiewiczy 130, 131 Zołotariew Karp 128 Zoo 191 Zoopark (bar) 183 Zwiastowanie (V>fM\cć\\i) 78, 80 Związek Kompozytorów 92 Zwycięstwa, Dzień 32, 34 Zwycięstwa, Park 128-129 Zwyczaje 199 targowanie się 185 w kawiarniach 183 w restauracjach 175 Ż Zemczugowa-Kowalowa Praskowia 144-145 Żuków Gieorgij, marszałek pomnik IO6 Życie nocne 194—195 Podziękowania i źródła ilustracji Wydawca dziękuje wszystkim osobom i instytucjom, które pomogły w przygotowaniu tej książki. Autor Chistopher Rice jest doktorem filozofii Uniwersytetu w Birmingham, zajmuje się historią Rosji. Razem z żoną Melanie po raz pierwszy odwiedził Rosję w 1978 roku. Od tego czasu regularnie tam powraca. Wspólnie napisali kilka przewodników po Moskwie oraz innych miastach, takich jak Praga, Berlin i Stambuł. Ich autorstwa jest również przygotowany dla wydawnictwa Dorling Kindersley przewodnik po Petersburgu. Współautorzy Rosę Baring zaczęła uczyć się języka rosyjskiego, gdy miała 12 lat. Jest magistrem historii współczesnej. Od początku lat 90. dzieli swój czas między Londyn, Moskwę i Petersburg. Opracowała przewodniki po Moskwie, Petersburgu i innych miastach. Była współautorką przewodnika po Stambule, wydanego przez wydawnictwo Dorling Kindersley. Marina Boughton ukończyła wydział nauk humanistycznych University of Centraln London. Studiowała też i przez wiele lat pracowała w Rosji. Obecnie jest korespondentem Radia BBC w Moskwie. Siergiej Konstantynowicz Romanuik jest absolwentem Uniwersytetu Moskiewskiego. Ukończył wydział geograficzno-ekonomiczny i zajmuje się historią oraz życiem kulturalnym Moskwy. Napisał na ten temat ponad 200 artykułów i książek. Wydawca pragnie podziękować wszystkim kościołom, muzeom, restauracjom, hotelom, sklepom, galeriom i poszczególnym osobom za zezwolenie na wykonanie fotografii. Źródła Ilustracji g = górne; gl = górne lewe; glś = górne lewe środkowe; gś = górne środkowe; gp = górne prawe; ślw = środkowe lewe wyższe; św = środkowe wyższe; śpw = środkowe prawe wyższe; śl = środkowe lewe; ś = środkowe; śp = środkowe prawe; śln = środkowe lewe niższe; śn = środkowe niższe; śpn = środkowe prawe niższe; dl = dolne lewe; d = dolne; dś = dolne środkowe; dśl = dolne środkowe lewe; dp = dolne prawe; (0 = fragment. Zdjęcia dzieł sztuki zostały opublikowane za zezwoleniem następujących właścicieli praw: Złote rybki, Henri Matisse (1911-1912) @ Succession, H Matisse/DACS 1998 79śpw; Improwizacja nr 20, Wassily Kandinsky @ ADAGP, Paris and DACS, London 1998 81g; Akrobatka na kuli, Pablo Picasso @ Succession Picasso/DACS 1998 46dl. Wydawca dziękuje następującym osobom, firmom i fototekom za zezwolenie na publikowanie ich zdjęć: AISA, Barcelona: 21d, 22śln, 51 (ramka), 46g, 58t, 59gl, 6lśp, 64d, 121g; AKG, Londyn: 17śl, 18ś, 27śl, 28dp, 28-29Ś, 29św, 55dp, 107d, 118dp, 120gp, 121d, 155śpw/dl; Erich Lessing 26g, 28dl, 155 śln; Artephot, Paryż: 16, 118dl; Avant-Garde Publishing House: Victor Korniushin 4d, 196-197. Kathleen Berton Murrell: 42śn, 62d; Teatr Bolszoj: 90g/d, 91gl/gp; The Bridgeman Art Library, London/New York: Ermitaż, Petersburg 25gl; Muzea Kremla 64ś; Mark Gallery 159g; Novosti 21śpn, 25 śpn; Prywatne Kolekcje 23ś, 29gp; Muzeum Puszkina, Moskwa 81 d; Richardson and Kailas Icons, Londyn 155g; Galeria Trietiakowska 22g, 47dl, 118śl, 120d. Camera Press: Richard Ellis 76-77 i 212dp; Jean-Loup CHARMET: 18g; Catherine Cooke: 71dl; Corbis UK: Dean Conger 34śp, 190Ś1; Library of Congress 28śl; Steve Raymer 31śpn. James Davis Travel Photography: 57g, 60g. ET Archtve: 24-25Ś; Mary Evans Picture Library: 9 (ramka), 21g, 22d, 24dp, 29śn, 134g, 197 (ramka). John Freeman: 37gl, 54śl, 55dl, 58śl, 60d, 62g, 63g/d, 96śp. Giraudon: 24dl; Bridgeman 119śp; Lauros 6lg; Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz 25d. Robert Harding Picture Library: 631; Michael Holford: 17g, 20d, 22ś; Hulton- Getty: 163 (ramka), 178g. KEA Publishing Serwces: Francesco Venturi 47gl; David King Collection: 27g, 29gl, 30g, 40ś, 75g, llldp. Raymond Mander & Joe Mitchenson Theatre Collection 91d; John Massey Stewart: 19śp, 57śl, 147 (ramka). Network Photographers: H-J Burkhard/Bilderberg 32śl; A Reiser/Bilderberg 72dp; Nikołaj Ignatiew 31śpn; Novosti (Londyn): 19g, 20ślw, 26śl, 27śp, 30śl, 32śp/dl, 34d, 35ś, 56ś/d, 6lśl, 93g, 112ś, 124dl. Oronoz, Madryt: 23g. Plodimex Aussenhandels GmbH, Hamburg: 178śp/dl. Hotel Renaissance, Moskwa: 173gl; Rex Features: SIPA 2-3, 30śp; Ellen Rooney: 33d, 35d, 56g. Gregor M Schmid: 59śp, 65ś/n; Siny Most: N Alexeiev 20śln, 37śl, 48d, 55śp, 65t; V Tetebenine 24gl, lóld; Society for Cooperation in Russian and Soviet Studies: 18d, 64g; Novosti 191Ś; Science Photo Library: SNES, 1995 Distribution Spot Image llś; Frank Spooner Pictures: Georges Merillon/Gamma 31g; Stockmarket: 57dp. Tony Stone Images: Demetrio Carrasco 67g TRIP: N & J Wiseman 154d; Hotel TWIERSKAJA: 172gl. Visual Arts Library: 25śpw, 6lś, 73g, 81ś, 120gl; Nad miastem, Marc Chagall (1924) @ ADAGP, Paris and DACS, Londyn 1998 119g Okładka: wszystkie zdjęcia wykonano specjalnie dla przewodnika z wyjątkiem Ellen Rooney: przód 1. ???* OJ OJ OJ OJ OJ to to *? OJ to hJ O \0 00 totototototototo ??\??*??)??? os ? 0\ ui ? U) b-»VQ00^IC\Ol4^OJtOi-> 4 Ą ?? g 8- § ^?-??'-????^?????-- ? ? a> ? ?' ? 2 » ? ? ? •? ?< ?> ? ? ? •-< ? &> ??? ?? <_ " ? ? & ^04 ?" a 0 ? ? 2 ?- ?. ? * ? ? ? Ł *? ? ? 0 ? ? ?- ? 43 ? ?? > ? 5 SL ? Q Ś 4 ? ? ?? ? ? ? ^ ? Cl t3 p' ? g 2- ? ? N > ?! ^ ? *3 ? tn «•?"«?? ^ } % -w CL - ^ ? $ ? u V» N ?? ? 1 =?. 00 Ą OJ "^« ? N- 5 g -3- t* ? ? ? "? 2. ? ? S ? ? ? ?5 [?- ,Przewodników Wiedzy i Życia" Nasze przewodniki wizualne cieszą się dużą popularnością, | a grono ich zwolenników stale rośnie. Właśnie z myślą o nich powstał Klub. Z prawdziwą radością witamy w nim wszystkich miłośników podróży. 1. Członkiem Klubu może zostać każdy, kto: ? wypełni ANKIETĘ I DEKLARACJĘ ZGŁOSZENIOWĄ ? zaakceptuje zasady uczestnictwa w Klubie ? wpłaci jednorazową opłatę rejestracyjną w wysokości 15,00 zł 2. Każdy członek Klubu otrzyma imienną kartę z indywidualnym numerem, upoważniającą do: ? zamawiania i kupowania „Przewodników Wiedzy i Życia" po cenie promocyjnej ? otrzymywania informacji o nowościach wydawniczych Wiedzy i Życia ? zakupu innych książek z oferty Wiedzy i Życia po cenach promocyjnych 3. Każdy Klubowicz może wpływać na informacje w przewodnikach, powiadamiając Wydawnictwo o zauważonych w czasie podróży zmianach (np. adresów, numerów telefonów, godzin otwarcia muzeów, nazw ulic, kawiarni itp.) w stosunku do informacji zamieszczonych w przewodnikach. 4. Członkostwo w Klubie jest bezterminowe. Zgłoszenie do Klubu należy przesłać do Działu Handlowego Wydawnictwa Wiedza i Życie S.A. ul. Cybernetyki 9, 02-677 Warszawa tel. (0-22) 853 00 34, 843 72 23, faks (0-22) 843 50 51 e-mail: klub@wiz.com.pl Karty członkowskie wysyłane są listem poleconym. Można je również odbierl osobiście w Dziale Handlowym Wydawnictwa (adres j.w.) oraz podczas wysta i targów książki w stoiskach Wiedzy i Życia. Zamówienia można składać listownie, telefonicznie, pocztą elektroniczną lub przez internet. Będą one realizowane za zaliczeniem pocztowym lub przy przedpłacie na kont Za książki można również płacić kartami Visa i MasterCard. Wiedza i Życie S.A. email: wiz@wiz.com.pl; www. wiz.com. pi = Przewodniki Wikdzyj Zy< ia Szczegółowe opisy ponad 35$ubytków. restauracji, hoteli i s klejów DNIKTJ Symbole w Przewc WM Numer ? telefonu ??? Zamknięte ?? Restauracja ?? Linia ?? autobusowa -