Córka Gangesu
ASHA MIRO

ZAKAZANE BIOGRAFIE w Wydawnictwie AMBER
TEHMINA DURRANI
Htój pan i władca
ASHA MIRO
Cofka Gangesu
KENIZE MOURAD
Od zmarłej księżniczki
ANATORTAJADA
Kobiety pustyni Zdławiony krzyk
w przygotowaniu LAURA RESTREPO
dom pod fioletową latarnią
KATIE HICKMAN
Kurtyzany

ZAKAZANE BIOGRAFIE
Córka Gangesu
ASHA MIRO

Przekład Ewa Błaszczyk

AMBER
Tytuł oryginału LA FILLA DEL GANGES
Redakcja stylistyczna JOANNA ZŁOTNICKA
Redakcja techniczna ANDRZEJ WITKOWSKI
Korekta MAGDALENA KWIATKOWSKA
Ilustracje Z PRYWATNYCH ZBIORÓW AUTORKI
Opracowanie graficzne okładki STUDIO GRAFICZNE WYDAWNICTWA AMBER
WYDAWN
4\
??
Wydawnictwo Amber zaprasza na stronę Internetu
http://www.amber.sm.pl
http://www.wydawnictwoamber.pl
Copyright © Asha Miro, 2002. Ali rights reserved.
For the Polish edition Copyright © 2003 by Wydawnictwo Amber Sp. z o.o.
ISBN 83-241-1457-2
2&0?
Moim rodzicom - Josepowi Miro i Eleccie Vega oraz Radhu i Shevbai, którzy dali 
mi życie


?0Mót da Jndii
L|»pół do siódmej rano. Nie wiem, czy przespałam choć w Ir dwie godziny. 
Wyskakuję z łóżka, słysząc dźwięk budzika, i wpadam pod prysznic. Wpatruję się w 
odpływ, żeby sprawdzić, czy ujrzę w nim tylko obawę przed podróżą, czy także 
strach przed zmianą w życiu. Wiem, że woda i mydło nie wystarczą, aby dokonać 
całkowitego oczyszczenia. Nadszedł czas powrotu do przeszłości, aby przeżyć 
ponownie lata dzieciństwa, aby pójść naprzód, zaczynając od początku. Czas 
powrotu do Indii.
Wracam do Indii, bo tam się urodziłam 7 listopada 1967 roku i mieszkałam przez 
sześć lat, dopóki nie adoptowali mnie obecni rodzice. Wiem, że mój pierwszy 
płacz usłyszano w Nasik, na zachodzie kraju, wiem, że pierwsze lata życia 
spędziłam w sierocińcu w Bombaju, i niewiele więcej wiem na pewno. Stąd powrót - 
aby szukać odpowiedzi na setki pytań.
7
Ostatnie dni upłynęły pod znakiem niekończących się pożegnań i niejeden zadawał 
pytanie za milion: „Asha, na pewno jesteś gotowa?" Za każdym razem tylko kiwałam 
głową, aby nie ujawnić nawet cienia trawiącej mnie niepewności. Nie potrafię 
jedynie - i nawet nie próbuję - oszukać moich rodziców.
Jak co rano czeszę długie czarne włosy przed lustrem w sypialni i maluję na 
powiekach czarną kreskę. Czeka mnie wielogodzinna podróż i chcę czuć się 
wygodnie - wybieram długą spódnicę w biało-niebieskie kwiaty, białą koszulkę i 
stare sandały. Prawdę mówiąc, wybieram najładniejszą spódnicę, jaką mam, bo chcę 
wywrzeć dobre wrażenie w moim kraju. W myślach robię przegląd zawartości plecaka: 
bardzo szerokie lekkie spodnie, mnóstwo koszulek i majtek, bo nie chcę, żeby się 
wydało, że nie jestem stworzona do prania; druga para sandałów na grubej 
podeszwie, żebym mogła dojść wszędzie; apteczka pełna tabletek o nazwach 
niemożliwych do wymówienia - które należy zażywać, aby ustrzec się malarii i 
innych chorób... No i płyn przeciwko komarom. Do drugiego, mniejszego plecaka 
schowałam aparat fotograficzny, notes, długopisy, farby i pędzle, paszport, 
książeczkę szczepień i dolary. Będę pisać dziennik. Nigdy tego nie robiłam, ale 
chcę zapisywać wszystko, co się wydarzy, wszystkie wrażenia. Żeby nic mi nie 
umknęło.
Zegnam się z mieszkaniem, z balkonem pełnym geranium i z wieżami kościoła 
Sagrada Familia, które wznoszą się nad innymi budynkami. Przez cały ten miesiąc 
kwiaty będzie podlewać Fatima. To moja siostra. Ona również urodziła się w 
Indiach, ale na drugim końcu kraju i jako półtoraroczne dziecko znalazła się w 
Barcelonie, kilka miesięcy przede mną. Jesteśmy siostrami, bo choć nie mamy tych 
samych rodziców
8

biologicznych, łączy nas coś równie lub nawet bardziej niezniszczalnego: uczucie 
rodziców, którzy nas przygarnęli i wychowali jak córki. To oni sprawili, że 
nasze ścieżki się spotkały, i w ten sposób naszym udziałem stała się jedna 
rodzina.
Za cztery tygodnie wieże kościoła będą stały w tym samym miejscu, niektóre pędy 
geranium zwiędną, inne wypuszczą nowe kwiaty, ale ja pewnie nie będę taka sama. 
Przeczuwam, że coś w moim wnętrzu się zmieni.
Dwadzieścia łat po pierwszej podróży - tej, którą odbyłam z Bombaju do Barcelony, 
aby rozpocząć nowe życie - siedzę w samolocie, który zawiezie mnie tam, gdzie 
znajdę odpowiedzi na wiele pytań. Wreszcie rozwieje się niepewność, wypełni się 
pustka, którą skrywam w sobie. Cel: Bombaj.
Silniki są już rozgrzane i samolot nabiera rozpędu. Czuję szarpnięcie i samolot 
odrywa się od ziemi. Wzdycham, czując, że jestem coraz bliżej nieba, coraz 
bliżej Tego, który mnie wybrał i doprowadził do tej pięknej chwili. Proszę Go o 
siłę i odwagę, abym mogła sprostać wyzwaniu i iść naprzód do końca, nie słabnąc. 
Tylko w ten sposób odnajdę spokój wewnętrzny, którego tak pragnę, i wreszcie 
będę mogła się pozbyć dręczącej niepewności.
Wszystko pode mną staje się coraz mniejsze, aż w końcu zaczyna przypominać 
obrazy impresjonistów, które tak lubię. Jeszcze widać czubki wież kościoła. Moja 
Barcelona widziana z góry jest wciąż piękna, a może nawet piękniejsza, z 
wyraźnie zaznaczoną dzielnicą ????????. Gęstwina drzew rosnących przy deptaku 
Rambla stapia się z falami, błękit i zieleń zlewają się w jeden kolor, który 
rozmywa się wraz z resztą kształtów.
W turkusowym fotelu samolotu Unii Air India jestem kłębkiem nerwów, targana 
tysiącami wątpliwości. Próbuję
9
sobie przypomnieć, o czym myślała tamta prawie siedmioletnia dziewczynka, lecąc 
w przeciwną stronę do rodziny, która była dla niej tylko marzeniem i czarno-
białą fotografią. Pewnie spędziła te długie godziny, rysując w bloku kolorowymi 
kredkami, które dała jej stewardesa, wyglądająca w sari równie ładnie jak ta, 
która właśnie podaje mi posiłek.
W domu zawsze rozmawialiśmy o moim kraju, ziemi, która widziała moje narodziny. 
Ilekroć w telewizji nadawano program o Indiach, siadaliśmy we czwórkę na kanapie 
- tata, mama, Fatima i ja - i oglądaliśmy go razem. Po reportażach, które 
ukazywały piękno krajobrazów i ludzi oraz nędzę, w jakiej żyją, często 
rozmawialiśmy o naszym dzieciństwie. O tym, jak przyjechałyśmy do Barcelony -
moja siostra i ja - z tego samego kraju, ale każda w różnym czasie; o tym, co 
znaczyła adopcja dla moich rodziców; o tym, jak poradzili sobie z formalnościami 
- najpierw przygotowali wymagane dokumenty po hiszpańsku, a potem musieli zlecić 
przetłumaczenie ich na angielski; o niepokoju i emocjach, jakie odczuwali 
podczas przygotowań... Teraz wiem, że wykazali się wielką odwagą, bo adoptowali 
nas na początku lat siedemdziesiątych, a w tamtych czasach była to niecodzienna 
decyzja. Na pewno czuli się osamotnieni, nie mogąc podzieUć się wątpliwościami 
niemal z nikim, i również za to będę zawsze ich podziwiać. Sesje na kanapie 
stanowiły idealną okazję do rozmów o adopcji. Wszystkie takie rozmowy kończyły 
się jednakowo: obietnicą, że ponieważ byłyśmy bardzo małe, przyjeżdżając, i 
prawie nie pamiętamy kraju, z którego pochodzimy, kiedy podrośniemy, pojedziemy 
tam we czwórkę. Dla nas podróż ta oznaczałaby powrót do ziemi ojczystej, a dla 
rodziców -poznanie ziemi, która dała im córki.
10

Lata mijały i z takich czy innych powodów nie udawało się znaleźć odpowiedniej 
pory. Wreszcie nadszedł dzień, kiedy poczułam się gotowa: chciałam wrócić do 
mojego kraju. Jednak równie ważne co powrót było dla mnie to, w jakim 
charakterze tam pojadę. Nie mogłabym jechać jako turystka. Nie wyobrażałam sobie, 
że wchodzę do biura podróży, przeglądam katalog z ofertami turystycznymi i 
wybieram taką, która zapewnia dobry hotel i ciekawy program zwiedzania kraju. 
Nie chciałam jechać do Indii, aby zwiedzać świątynie i majestatyczne pałace, 
podziwiać doliny i góry i targować się przy kupowaniu upominków. Nie, nie po to. 
Nie chciałam poznawać rzeczywistości Indii biernie, oglądając przesuwające się 
przed oczami krajobrazy. Musiałam tam wrócić z pełnymi rękoma, bo w moim drugim 
życiu otrzymałam wszystko: rodzinę, przyjaciół, wykształcenie, krótko mówiąc - 
wolność.
Mieszało się we mnie poczucie przynależności z równie intensywnym poczuciem 
obcości. Ale najsilniejsza była świadomość, że nie mieszkam w tym kraju przez 
czyste zrządzenie losu - tylko dlatego, że spośród milionów dzieci przeznaczenie 
wskazało właśnie mnie. Zostałam wybrana i zawsze zdawałam sobie z tego sprawę. 
To poczucie, niezmienne, żywe w każdej chwili, sprawiało, że często zadawałam 
sobie pytanie: dlaczego właśnie ja? Odpowiadała mi tylko przytłaczająca cisza. 
Los zabawił się, wskazując na mnie, a ja czuję się jak mała cząstka układanki z 
napisem „ulubiona". O ile nie jest się całkowicie pozbawionym wrażliwości, 
etykietę tę ciężko nosić. Ilekroć na ulicy czy w restauracji musiałam spojrzeć w 
czarne przenikliwe oczy rodaka, który chciał mi sprzedać różę, chciałam zapaść 
się pod ziemię. Właśnie w takich chwilach pytanie „dlaczego ja?" uderza z 
największą siłą i ogarnia mnie nieopisany niepokój.
11
I znów przypadek sprawił, że do moich rąk trafił folder organizacji pozarządowej 
Setem, informujący o projekcie pracy wolontariuszy w Indiach. W dodatku spos'ród 
tysięcy miast tego ogromnego kraju na siedzibę misji wybrano Bombaj, gdzie 
znajdował się sierociniec, w którym przebywałam od trzeciego dnia po narodzinach 
do ukończenia szóstego roku życia. Jakby tego było mało, jeden z ośrodków pracy 
Setem mieścił się w Nasik, mieście skąpanym w świętych wodach Godawari, gdzie 
przyszłam na świat. Poczułam się, jakbym wygrała na loterii. Wypełniłam 
formularz i po kilku miesiącach otrzymałam list z informacją, że przeszłam 
wstępną selekcję i mogę zgłosić się na rozmowę. Moje plany zaczynały nabierać 
realnych kształtów. Nadal trzymałam wszystko w tajemnicy, bo byłam przekonana, 
że nic z tego nie wyjdzie, a nie chciałam wprowadzać zamieszania w rodzinie. 
Sama również zmagałam się z niepokojem. Dopiero gdy przeszłam pomyślnie rozmowę 
kwalifikacyjną i otrzymałam potwierdzenie udziału w pracy wolontariatu, uznałam, 
że nadeszła pora, by poinformować rodziców.
Siedzieli na kanapie, a ja na pufie; jak zawsze, kiedy rozmawialiśmy o czymś 
naprawdę ważnym. Powiedziałam im wszystko jednym tchem, a potem niespokojna, 
lecz zarazem pełna nadziei, czekałam na reakcję. Chciałam wyczytać w ich oczach, 
że rozumieją i popierają moją decyzję i - choć z daleka - będą mnie wspierać.
Zawsze planowaliśmy wyjazd całą rodziną, więc nawet przez myśl im nie przeszło, 
że sama podejmę inicjatywę. Jednak moja decyzja nie była dla nich zaskoczeniem. 
Najwyraźniej w głębi duszy czuli, że prędzej czy później poczuję potrzebę 
poznania ziemi, która dała mi ciemny odcień skóry. Nie mówili o tym, obawiając 
się, że słowa zmienią się w rzeczywistość. Ja też byłam pełna obaw, ale miałam 
świadomość, że czeka mnie przygoda. Będę musiała być
12
bardzo silna, by wypełnić pustkę pierwszych sześciu lat mojego życia.
Rodzice zasypali mnie pytaniami. Padały tak prędko, że nie byłam w stanie na 
żadne odpowiedzieć. A potem nagle znalazłam się w ich ramionach i w tej samej 
chwili wrócił spokój i poczucie bezpieczeństwa, które towarzyszyły mi przez 
wszystkie ostatnie lata.
W silnych ramionach ojca bawiłam się w ulubioną grę wszystkich dzieci - 
dotykanie, choćby czubkami palców, nieskończonego nieba wyobraźni. On o tym nie 
wie, ale do dziś, kiedy nikt mnie nie widzi, wychodzę na balkon, wyciągam ręce 
do nieba nad moim ukochanym miastem i proszę mewy, by choć przez chwilę były 
przedłużeniem moich ramion. W objęciach matki uczyłam się praw, które rządzą 
sercem i duszą. Kochać innych, nieść im pociechę, współczuć, łagodzić nienawiść 
i dawać z siebie tylko to, co najlepsze.
Rodzice nie szczędzili wysiłków, aby zaspokoić wszystkie potrzeby swoich córek, 
dać wszystko, czego pragnęły. Dali nam nie tylko życie, ale i miłość - tak jak 
garncarz lepi glinę, tak oni nas ukształtowali.
Zadziwia mnie, jak ogromną wagę wiele osób przywiązuje do faktu bycia potomkiem 
„z krwi i kości". Owszem, to jest ważne, ale równie ważne jest to, czego 
potrzeba później, a co dali mi adopcyjni rodzice - dziedzictwo, które sięga o 
wiele głębiej niż więzy krwi.
Moi rodzice martwili się, że gdy wyjadę, nie będą mogli mnie wesprzeć i 
przytulić, kiedy będzie mi smutno. Jednocześnie rozumieli, że proces dorastania 
dobiegł końca, że jestem już dojrzała, a dzięki temu, co mi przekazali, czego 
mnie nauczyli, sprostam tej próbie. Krótko mówiąc, uświadomili sobie, że
13
jestem już dorosła, chociaż dla nich zawsze będę malutką córeczką.
Tamten uścisk oznaczał błogosławieństwo na moją dalszą drogę poszukiwań, miał 
dodać - i dodał - energii, śmiałości i odwagi, abym dotarła do końca. Miałam 
pewność, że cokolwiek się stanie, będą ze mną, tak jak byli 27 października 
wiele lat temu, gdy spotkaliśmy się na lotnisku w Barcelonie. Wtedy też czułym 
uściskiem przypieczęto- waliśmy miłość, która od tej pory miała nas łączyć.
Do lądowania w Bombaju jeszcze wiele godzin. Mam ze sobą dziennik, który matka 
zaczęła pisać na długo przed moim przylotem do Barcelony, a który pokazała mi po 
rozmowie o moim powrocie do Indii. Pisała go od dnia, w którym wraz z ojcem 
zdecydowali się mnie adoptować. Prowadziła też drugi, dla mojej siostry Fatimy. 
Pisała je przez wszystkie te lata, abyśmy wiedziały, jak to z nami było. 
Obawiała się, że gdyby pewnego dnia zawiodła ją pamięć, nie mogłaby wyjaśnić nam 
wszystkiego ze szczegółami.
Dając mi dziennik, mama przekazała mi coś, dzięki czemu zdołam złagodzić ból, z 
którym być może będę musiała się zmierzyć. Ten dziennik to moja historia. Nie 
odkrywa żadnych sekretów, ponieważ w naszym domu nigdy nie było tajemnic, 
opisuje po prostu moje życie. Przez pierwsze miesiące, a nawet lata, mama pisała 
codziennie, choćby było to tylko kilka linijek. Odnotowywała każde, nawet 
najdrobniejsze wydarzenie, ukazując proces przystosowywania się do nowego domu, 
nowej rodziny, języka, pożywienia, zwyczajów...
Kiedy przeczytałam dziennik po raz pierwszy, zrozumiałam, że rodzice pokochali 
mnie, jeszcze zanim się spotkaliśmy. Znali mnie tylko z listów matki Adeliny z 
sierocińca i ze zdjęcia, które przez wiele dni stało na komodzie w jadalni.
14
To cudowne, że pragnęli mnie tak bardzo, że zdobyli się na ogromny wysiłek, aby 
sprowadzić mnie do domu. Moja historia jest piękna, choć - tak jak kraj, z 
którego pochodzę - pełna kontrastów. Z jednej strony rodzice, dla których 
nieważne były więzy krwi i którzy chcieli uszczęśliwić mnie od chwili, kiedy po 
raz pierwszy wypowiedzieli moje imię. A z drugiej strony rodzice biologiczni, 
którzy mnie nie chcieli. Pewnie byłam dla nich ciężarem. W miarę jak dorastałam, 
starałam się zwalczyć poczucie odrzucenia. Tłumaczyłam sobie, że musiała istnieć 
jakaś ważna przyczyna, której nie znam. To niemożliwe, że po prostu mnie nie 
kochali. Oni tylko nie mogU się mną zająć. Na pewno mieli powód.
Poniedziałek, 21 października 1974 roku
Dziś kupiłam zeszyt w czerwonej okładce. Będę w nim opisywać ze szczegółami 
historię naszej rodziny, w której niebawem się pojawisz, kochana Asho. Kupiłam 
drugi zeszyt dla Fatimy, naszej córeczki, która mieszka z nami już od czterech 
miesięcy. Dzięki temu, kiedy będziecie duże, a mnie -co może się zdarzyć - 
zawiodłaby pamięć, dowiecie się, jak ojciec i ja przeżywaliśmy Wasz przyjazd do 
domu.
Czekamy na Ciebie niecierpliwie, kochana Asho. Powiedziano nam, że przyjedziesz 
w następną niedzielę, 27 października 1974 roku o jedenastej rano.
Powinnam zacząć od zrelacjonowania, co się działo przez te miesiące, kiedy 
borykaliśmy się z załatwianiem łormalno-ści, pozwoleń, tłumaczeń... Trzeba by 
długo opowiadać, dlatego ojciec i ja zachowaliśmy wszystkie dokumenty związane z 
Waszą adopcją. Wspomnę tylko, że pokonaliśmy mnóstwo trudności, ale teraz mam 
wrażenie, że to było bardzo, bardzo dawno. Przez ostatnie miesiące pytano nas 
tysiące razy, dlaczego szukaliśmy Was tak daleko. ..a ja tylko śmiałam się
15
w duszy, bo pewnych rzeczy nie można wytłumaczyć słowami.
Oboje - ojciec i ja - mieliśmy przekonanie, w którym z upływem czasu utwierdzam 
się coraz bardziej, że w pewnym momencie naszego życia cztery dusze z całkiem 
różnych miejsc złączyły się na zawsze.
Wiem, że tę historię będę musiała opowiedzieć Ci wiele razy, bo wkrótce staniesz 
się jej częścią. Twój ojciec i ja chcieliśmy mieć dzieci, ale natura nie mogła 
nam ich dać, a Wy pragnęłyście mieć rodziców, bo los Was ich pozbawił. Ten 
rozdział się kończy, a zaczyna inny, całkiem nowy zarówno dla Was, jak i dla nas.




W
Kwiecień 1974. Matka Adelina
z bliźniaczkami Mary (z lewej)
i Fatimą (z prawej) w sierocińcu
Regina Pacis w Bombaju. Wtedy
nikt nie przypuszczał, że Fatima
i ja będziemy miały tę samą
rodzinę.
W sierocińcu Regina Pacis
w Bombaju w wieku czterech lat
(tak myślę).
Wiosna 1975 roku. Fatima miała już dwa' i pół roku, a ja siedem i pół.
ISamiaj
Pokonaliśmy pół świata w kilka godzin i docieramy do Bombaju. Mumbai, brama 
Indii, miasto moich pierwszych lat. Wprawdzie czuję niepokój przed wkroczeniem 
na osobistą ścieżkę, której nikt za mnie nie przemierzy, ale pociechę niesie mi 
świadomość, że pragnienia i cele moich kolegów z wolontariatu współgrają z moimi. 
Przede wszystkim chcemy czuć się użyteczni, zostawić za sobą balast codziennego 
życia, nierzadko bardzo powierzchownego, i poczuć, jak rodzi się w nas nowy 
człowiek, który ochoczo nastawia wszystkie zmysły na przyjmowanie i dawanie. 
Lotnisko to ogromna, bezduszna przestrzeń, z jarzeniówkami, które prawie nie 
dają światła. Staram się cofnąć w czasie o dwadzieścia lat, ale jedynym 
wspomnieniem, jakie udaje mi się przywołać, są szklane drzwi. Przez wszystkie te 
lata nosiłam w kieszeni nieostre zdjęcie: sześcioletnia dziewczynka uwieszona na 
ramieniu stewardesy i matka Adelina, która macha małej na pożegnanie. Matka 
Adelina jest na fotografii, alęjy^wtedy nie widziałam, bo patrzyłam tylko na
*ł P/f     **
1 - CórlfeSrangesu' ?
-f*ow\e
M
17
to, co przede mną. Skupiałam się na obserwowaniu drogi, którą wyznaczał korytarz 
prowadzący do Barcelony. Nie pomyślałam, żeby odwrócić się i pożegnać po raz 
ostatni. Pokonawszy ten korytarz, nabrałam pewności, że rozpoczyna się dla mnie 
nowe życie. Pamiętam, że poczułam w środku dziwne łaskotanie, mieszaninę obawy i 
radości. Podarowano mi drugie życie. Reinkarnacja bez zmiany ciała.
Wtorek, 22 października 1974 roku
Wykorzystujemy dni pozostałe do Twojego przyjazdu na szukanie szkoiy, w której 
będziesz mogła się stopniowo zaaklimatyzować. Twój ojciec uwielbia majsterkować 
i zawsze dopracowuje wszystko w najmniejszych szczegółach, o czym wkrótce sama 
się przekonasz. Przygotował kolorowe kartki, które wyślemy do przyjaciół i 
krewnych, żeby mogli uczestniczyć w Twoich „narodzinach" w naszej rodzinie. Nie 
możemy ukrywać tak wielkiej radości!
Wychodzimy na zewnątrz. Przytłacza nas ołowiane niebo, a skwar oszałamia, ale 
cieszymy się ze wspaniałego powitania, jakie zgotowała nam Setem. Przygotowali 
girlandy z kwiatów i powitalny transparent. Wciskamy się do mini-busa, który 
zawiezie nas do siedziby organizacji. Tam zostaniemy podzieleni na grupy, a 
potem rozwiezieni do domów rodzin hinduskich. Drogę przebywamy w milczeniu. 
Duchota przenika nas do szpiku kości i pewnie każdy zadaje sobie pytanie, co tu 
robi. Wiem, że nie mogę stchórzyć, lecz kiedy widzę kruka, który ociera się 
skrzydłami o minibus, mam ochotę uciec.
Jedziemy przez miasto, a każda ulica uderza nas obrazem ludzkiej nędzy i 
nieszczęścia. Natłok wrażeń tak nas oszałamia,
18
że nie potrafimy zrozumieć przekazywanego nam przesłania. Wszystko przesycone 
jest pojęciem życia i śmierci jako zamkniętego koła. Ani życie, ani śmierć nie 
mają wyjątkowego znaczenia, jakie im przypisujemy. Zycie to tylko krok w 
łańcuchu wcieleń, bo po nim nastąpi inne, jeśli będzie się podążało właściwą 
drogą, żyło w zgodzie z sobą samym i uczciwie wobec innych, nie oczekując 
niczego w zamian. Widok szczurów biegnących swobodnie przed siebie, nawet 
niepróbujących się chować, musi mi pomóc spojrzeć relatywnie na wiele spraw. Ale 
nie będzie to łatwe, bo teoria to jedno, a praktyka - drugie. Wszyscy czujemy 
się nieswojo. Towarzysze podróży niepokoją się o mnie. Pytają, czy dobrze się 
czuję, a ja odpowiadam, że tak. Nie wszystko jest ze mną w porządku, ale nie 
chcę ich martwić. Przyglądam się ludziom na ulicy i robi mi się dziwnie na myśl, 
że to moja ojczyzna. Nie rozumiem, jak mogłam się tu urodzić i spędzić w tym 
mieście siedem lat życia. Natłok myśli, w których zlewają się przeszłość, 
teraźniejszość i przyszłość, nie pozwala mi pojąć, że w jakiejś mierze stanowię 
część tego narodu. Wspomnienia przeszłości sprawiają, że wyobrażam sobie, jak 
potoczyłyby się moje losy, gdybym została tutaj. Teraźniejszość, w jakiej 
przyszło mi żyć, i nieumiejętność stawienia czoła wszystkiemu, co otacza mnie w 
tej chwili, po raz kolejny wywołują myśl, że miałam szczęście, że to ja zostałam 
wybrana. Zapachy są tak przenikliwe... Z ogrodów unosi się przepiękny aromat, 
ale natychmiast zabija go smród, który napływa nie wiadomo skąd. Mam ściśnięte 
serce.
Środa, 23 października 1974 roku
Dzisiejszy dzień przyniósł ogromną radość - dzięki koleżance, która pracuje na 
lotnisku, uzyskaliśmy pozwolenie wejścia na płytę. Będziemy mogli powitać Cię 
przy samolocie,
19
przytulić i przyjąć do naszej (Twojej) nowej rodziny Skończy się wielomiesięczne 
oczekiwanie, skończy niepokój spowodowany brakiem wiadomości od Ciebie, poza 
listami i krótkimi rozmowami z zakonnicami. Nasza Asha wreszcie będzie w domu. 
Dziękuję Bogu, że wszystko się udało i że to, co wydawało się niemożliwe, stanie 
się rzeczywistością.
Od przyjazdu minęło już kilka dni, a ja w dalszym ciągu mam kłopoty z 
przystosowaniem się. Czasem myślę, że sobie nie poradzę. Do najgorszych chwil 
należą pory posiłku. Jestem wprawdzie wybredna, ale tutaj nie smakuje mi 
zupełnie nic. Potrawy, które nam podają, są za ostre i obawiam się, że będzie mi 
po nich niedobrze. Nie jem, więc jestem apatyczna i nie mam energii. Po kolacji 
wchodzimy na taras na dachu. Wciąż panuje duchota, a widoki roztaczające się z 
tarasu zupełnie nie przypominają obrazków z pocztówek. Szare niebo, w tle 
jeszcze bardziej szare morze, rudery na przedmieściach, błoto i kałuże pozostałe 
po ulewnych deszczach. Mogę wprawdzie liczyć na wsparcie kolegów, którzy znają 
moje obawy, jednak proces adaptacji jest dla mnie wyzwaniem. Nie przyjechałam tu, 
żeby podziwiać Indie z tarasu na dachu, więc zbieram się na odwagę i schodzę do 
sali, gdzie ojciec Jordi Ribas wygłosi wykład. Bardzo chcę go poznać, bo wiele o 
nim słyszałam. Od pierwszej chwili wyczuwam jego ogromną charyzmę i zarazem 
wielką prostotę. Bardzo łagodnym głosem, odwołując się do własnych doświadczeń, 
opowiada nam o Indiach i mieszkańcach tego kraju, narodzie pełnym niepokoju, 
determinacji, pełnym życia. Ojciec Jordi tłumaczy, co jest naprawdę ważne - 
choćby otaczała nas wyłącznie bieda, wzbogaci nas poznawanie ludzi, bo dzięki 
temu docenimy fragmenty, z których składa się życie. Przypomina nam, jak ważne 
jest, aby nie sądzić, nie mamy bowiem prawa osądzać
20
bliźniego, skoro nie byliśmy w jego skórze. Podkreśla też, że należy mieć 
szeroko otwarte oczy, aby dostrzegając to, co na zewnątrz, dotrzeć do wnętrza. 
Zobaczymy ból, ale nie zgorzknienie.
Jego słowa ukazują nam nową perspektywę, z której patrzymy na otaczającą nas 
rzeczywistość. Dzięki ojcu Jordi zmieniliśmy sposób myślenia i pozbyliśmy się 
ciężaru, który mógł nam utrudniać odnalezienie harmonii we wszystkim -w każdej 
osobie, w każdym geście. Przede wszystkim: precz z zegarkiem. Wszyscy musimy się 
przestawić.
Dla mnie to kolejne wyzwanie: widzieć Indie takimi, jakimi są, odrzucając 
absurdalne uprzedzenia i starając się nie zauważać najbardziej przyziemnych 
przeszkód: smrodu, upału, wstrętnego jedzenia.... Czuję, że jestem w stanie je 
podjąć. Spróbuję dostrzec te inne Indie, kraj, w którym żyją ludzie o odmiennej 
mentalności i filozofii życiowej. Potrzebowałam takiego bodźca i nadszedł w 
odpowiednim momencie, bo właśnie teraz zaczyna się prawdziwa podróż.
Czwartek, 24 października 1974 roku
Asho, córeczko, co za szczęśliwy dzień! Dzięki wspaniałemu przyjacielowi, Pau, 
udało nam się załatwić dla Ciebie wspaniałą szkołę. Twój ojciec i ja przez wiele 
dni krążyliśmy po Barcelonie od jednej szkoły do drugiej. Byliśmy przygnębieni, 
bo wszędzie robili nam trudności.
Jak wszyscy rodzice, pragniemy, żebyś jak najszybciej zaadaptowała się i żyła 
tak samo jak Twoi rówieśnicy. Nie wiemy, jak się w tym wszystkim odnajdziesz. 
Będzie to trudne zarówno dla Ciebie, jak i dla nas, ale wierzymy, że będzie 
miało również dobrą stronę, bo nauczymy się iść razem.
Qdzie wyśpi się pięciu, wyśpi się i dziewięciu
IiMarię, koordynatorkę wolontariatu, Nurię, Gabrielę i mnie li -skierowano do 
dzielnicy Shere Prujab. Wprowadzamy się do domu hinduskiej rodziny, która 
przyjmuje nas z otwartymi ramionami. Wita nas Nadina. Ma dwanaście lat i mówi 
biegle po angielsku, dlatego to jej powierzono dokonanie prezentacji. Jej ojciec, 
Naresh, pracuje jako taksówkarz. Sprawia wrażenie bardzo spokojnego, małomównego 
i prostolinijnego. Najstarsza córka, Nanda, ma osiemnaście lat, a najmłodsza, 
pięcioletnia Ibuthi, jest tak onieśmielona, że nie odstępuje na krok matki, 
Kamal. Wszyscy mówią po angielsku. Będziemy więc mogli porozumiewać się bez 
problemów. Rodzina nie potrafi ukryć zdziwienia na widok mojej twarzy. Maria w 
para słowach opowiada moją historię. Wszyscy spoglądają na mnie z sympatią i 
ufnością, co sprawia, że czuję się wspaniale.
22
Mieszkanie przypomina pudełko zapałek. W jadalni króluje telewizor, włączony bez 
przerwy, a na ścianach wiszą wszystkie ozdoby, jakie można sobie wyobrazić. 
Pokojowo współistnieją ze sobą kalendarze ścienne, rysunki w typowo hinduskich 
żywych kolorach i obrazy Maryi. Tu śpią rodzice i najmłodsza córka. Życie 
rodziny toczy się w kuchni. Na podłodze leży kamień, na którym matka zagniata 
ciasto, a w rogu - ołtarz poświęcony Ganeśowi, dla którego pali się kadzidła.
Ganeś to bóg słoń. Wyobraża go mężczyzna z wielkim brzuchem i głową słonia. 
Hindusi zwracają się do niego, aby pomógł im rozwiązać problemy, które pojawiają 
się w codziennym życiu. Uważany jest również za pośrednika między ludźmi i 
bogami. Według legendy Ganeś był synem Szi-wy i Parwati. Sziwa musiał opuścić 
dom, kiedy Ganeś był jeszcze niemowlęciem. Wróciwszy po wielu latach, natknął 
się w drzwiach na nieznajomego, który nie pozwalał mu wejść do środka. Sziwa, 
nie mogąc się doczekać spotkania z żoną i synem, uciął strażnikowi głowę. Gdy 
Parwati zobaczyła, co się stało, wybuchnęła płaczem, bo strażnikiem był dorosły 
już Ganeś. Sziwa znalazł rozwiązanie problemu: uciął głowę słoniowi, przymocował 
ją do ciała syna i obiecał żonie, że Ganeś stanie się wielkim bogiem, bo ludzie 
będą musieli zwracać się najpierw do niego, jeśli będą chcieli, by wysłuchali 
ich inni bogowie. Rodzina, która nas gości, właśnie tak robi.
Składamy plecaki w pokoju, w którym będziemy spały z Nadiną i Nandą. Sypialnia 
jest maleńka. Spod łóżka wyciągamy materace, a kiedy już zostają rozłożone, 
Nanda zabiera nas na spacer po okolicy.
23
Shere Pruj ab to dzielnica uboga i pełna kontrastów. Człowiekowi Zachodu nie 
wydałaby się harmonijna, ale ja, skoro postanowiłam zacząć od zera, odrzucam 
wpojone mi wcześniej zasady estetyczne i dostrzegam jej swoiste piękno. Z 
nadejściem zmierzchu ulice zaczynają tętnić życiem. Wszędzie unosi się zapach 
przypraw, zmieszany z wonią kadzidła, stroje przechodniów mienią się wszystkimi 
barwami tęczy. Mężczyźni na placu rozmawiają, paląc papierosy. Czas płynie 
leniwie.
Główna ulica, Mahakali, będzie stanowiła punkt odniesienia. Nanda pokazuje nam 
drogę na przystanek autobusowy, skąd wcześnie rano pojedziemy do miejsca naszej 
pracy -szkoły w Andheri.
Po powrocie do domu zostajemy podjęte pierwszą prawdziwie hinduską kolacją, z 
całym towarzyszącym jej rytuałem. Na podłodze, na mozaice dywaników i poduszek, 
stoją placki, ryż i soczewica.
Jedzenie jest bardzo ostre, ale po raz pierwszy naprawdę mi smakuje. Jem z 
apetytem, ale muszę się przy tym nieźle nagimnastykować, bo nie ma żadnych 
sztućców. I tak radzę sobie o wiele lepiej niż moje koleżanki. Kiedy 
przyjechałam do Barcelony, mama miała niezły ubaw, patrząc, jak zręcznie jem 
rękami. Widocznie umiejętność ta przetrwała w ukryciu, a teraz się ujawniła.
Po kolacji pomagamy dziewczynkom odrobić lekcje, słuchając pobrzękującego w tle 
telewizora. Nadają jakiś hinduski melodramat, z tych, co trwają ponad trzy 
godziny, z pouczającą dawką nieudolnego romantyzmu, przejmującą muzyką i scenami 
przemocy.
Kiedy kładziemy się spać, ściśnięte w sześć na łóżku i materacach na podłodze, 
śpiewam kołysankę. To magiczny moment, jak modlitwa. Noszę w sobie tę melodię i 
nie potrafię się powstrzymać. Już w ciszy przypominam sobie
24
wydarzenia minionego dnia. Zawsze tak robię, co wieczór. Jednak dziś ogarnia 
mnie senność. Oczy same mi się zamykają. Jutro też będzie czas na myślenie.
Sobota, 26 października 1974 roku
W przeddzień Twojego przyjazdu, Asho, nasza córeczko, ojciec i ja jesteśmy 
bardzo niespokojni. Piszę do Ciebie już po pierwszej w nocy. Wstałam, bo w 
głowie kłębią mi się myśli i nie jestem w stanie zmrużyć oka. Myślę tylko o 
Tobie, nękają mnie tysiące wątpliwości. Wiem, że w tej chwili jesteś już w 
samolocie. Przykro mi, że nie mogę być z Tobą. Może być Ci niedobrze albo możesz 
źle się poczuć. To Twoja pierwsza podróż, nie jesteś przyzwyczajona do wysokości. 
Jestem ciekawa, jak się czujesz. Pewnie trochę samotna, może zagubiona. Ale nie 
martw się, bo to ostatni raz, od tej pory będziesz miała nas i siostrzyczkę 
Fatimę.
??? tobi się i z kamienia
a świcie budzi nas dźwięk dzwonków. Naresh odmawia modlitwy, zapala laseczkę 
kadzidła, a na progu drzwi białym proszkiem rysuje kwiaty, codziennie inny motyw.
Naresh jest nieśmiały i niewiele mówi, Kamal natomiast gadatliwa i już traktuje 
mnie jak jeszcze jedną córkę. Pokazuje mi, jak ugniata się placki, ale okazuję 
się raczej niezdarna. Nic dziwnego, przecież nigdy nie wychodziło mi nawet jajko 
sadzone... Obecność tylu kobiet na tak niewielkiej przestrzeni sprawia, że całą 
kuchnię wypełnia radość i śmiech. Na śniadanie jemy placki z marmoladą i pijemy 
herbatę z mlekiem i cukrem, potworną ilością cukru. Dziewczynki ubierają się w 
szkolne mundurki. Wyglądają bardzo elegancko w odprasowanych ubraniach, 
starannie uczesane. Najbardziej szokujące jest, że idą wystrojone, ale boso. My 
przygotowujemy się do pierwszego dnia pracy. Kamal przygotowała nam obiad, a 
Gabriela rozdaje menażki. Wszystko już gotowe, możemy jechać do szkoły Jeevana 
Nirwaha Niketana (JNN).
26
Idziemy zgodnie z wczorajszymi wskazówkami Nandy i od razu trafiamy na 
przystanek. Wsiadamy do autobusu pełnego dzieciaków, który zawozi nas do JNN w 
dzielnicy And-heri, niepaństwowej szkoły, która realizuje własny program 
nauczania. Uczęszczają do niej dziewczynki i chłopcy, którzy pół dnia pracują, a 
później poświęcają kilka godzin na naukę. Dzieci te zwykle mają na utrzymaniu 
rodzinę, której poważne problemy finansowe spowodowane są najczęściej 
alkoholizmem ojca. Matki mają dość zajęć przy wychowywaniu gromadki dzieci, więc 
to właśnie one przynoszą do domu pieniądze. Czyszczą buty, roznoszą paczki, myją 
samochody, podejmują się każdej pracy, która umożliwi przeżycie. W ośrodkach 
takich jak JNN dzieci zdobywają wiedzę niezbędną do funkcjonowania w 
społeczeństwie. Uczą się dodawać i odejmować, żeby nikt ich nie oszukał, poznają 
podstawy angielskiego, żeby potrafiły porozumieć się z turystami, uczą się 
również zawodu. Są bardzo odpowiedzialne i świadome, że wiedza i umiejętności 
zdobyte w szkole na pewno im się przydadzą.
Budynek szkoły znajduje się w pięknym ogrodzie, pełnym drzew i roślin 
odgradzających od biedy, w jakiej tonie miasto. Teren został przekazany przez 
zakonnice ze zgromadzenia świętej Katarzyny, których klasztor mieści się po 
sąsiedzku. Dzieci trafiają do poszczególnych klas nie według wieku, ale poziomu 
wiedzy sprawdzonej podczas próbnego egzaminu. W związku z tym w jednej klasie 
obok malutkich dzieci znajdują się całkiem duże. Przed lekcjami stają w rzędach 
na dziedzińcu, śpiewają hymn Indii i odmawiają modlitwy. Od najmłodszego do 
najstarszego utrzymują wzorowy porządek i wszystko wykonują z ogromną powagą. W 
końcu równiutkie szeregi pierzchają, zmieniają się w gromadki roześmianych 
dzieciaków biegnących do swoich sal.
27
Dzieci mają motywację do nauki, są więc pilne, uważne i chłonne. Ale idylla 
kończy się, gdy naszym oczom ukazuje się rzeczywistość: brakuje pieniędzy na 
książki i pomoce, więc każda inicjatywa, którą chce się doprowadzić do końca, 
wymaga bitwy. Kadra nauczycielska jest już zmęczona walką, straciła motywację i 
energię.
Nauczycielskie powołanie czuję od dziecka. Chodziłam do Szkoły Świętej Anny w 
Barcelonie, gdzie starsi uczniowie opiekowali się młodszymi. Znakomicie 
dogadywałam się z maluchami i bardzo lubiłam opowiadać im bajki i kłaść je spać. 
Od zawsze więc wiedziałam, że w przyszłości chcę być nauczycielką. Ale dopiero 
kiedy nią zostałam, odkryłam prawdziwe powody, które skłoniły mnie do wyboru 
tego zawodu. Każdego dnia wracałam do domu bogatsza o nowe doświadczenia, które 
dodawały mi energii, i wtedy zrozumiałam, że właśnie w tym zawodzie przyda się 
wszystko, co wcześniej przeżyłam. Skoro ukształtowało mnie oddanie i wsparcie 
rodziców, którzy zawsze byli przy mnie, nie mogłam zatrzymać tego skarbu tylko 
dla siebie, musiałam dać coś z siebie. Aby móc znów otrzymać, musiałam wejść w 
krąg ciągłej wymiany, wykorzystując rolę, jaką pełni nauczyciel.
Nadszedł moment, żeby zakasać rękawy i zacząć pracę z dziećmi z dzielnicy 
Andheri. Noel, dyrektor, prowadzi mnie do sali, w której będę uczyć angielskiego. 
Nie władam tym językiem na tyle biegle, żebym mogła go nauczać, ale nie poddaję 
się. Przygotowuję angielską wersję katalońskiej piosenki dla dzieci o częściach 
ciała - powiedziano mi, że ostatnio dzieci właśnie tego się uczyły. 
Gestykulujemy wszyscy
28
razem, śpiewając, i wychodzi nam całkiem nieźle. Nie mogę jednak nazwać sukcesem 
moich wysiłków w uczeniu angielskiego tych dzieci, które patrzą na mnie z 
zaciekawieniem, nie rozumiejąc, czy jestem stąd, czy skądinąd.
Nadal pełna dobrych chęci, chcę współpracować bez względu na wszystko, ale nie 
mogę znaleźć sobie miejsca. W końcu postanawiam wybrać się na warsztaty 
stolarskie. Zajęcia prowadzi Thomas. Wpadam do sali jak trąba powietrzna i 
rozwalam mu całą lekcję. Nie licząc się z programem, jaki realizuje, ani nie 
zastanawiając się nad konsekwencjami, wykraczam poza plan i proponuję, żeby 
dzieci zrobiły drewniane ramki do zdjęć. Od słów przechodzę do czynów. Anie jest 
to proste. Wszystko trzeba wykonać ręcznie, bo prawie nie ma narzędzi. Za pomocą 
marnych środków i z wielką dozą zapału udaje się zrobić ramki. Rezultat jest 
znakomity. W szkole w Barcelonie, gdzie pracuję, dysponujemy wszelkimi 
udogodnieniami, ale ich nie doceniamy, bo dzieciaki nie zdają sobie sprawy, jak 
wiele mają. Te natomiast zachłystują się nawet najdrobniejszym szczegółem. 
Chętnie bym tu została.
Podobno dowiedziono, że jeśli znało się jakiś język w dzieciństwie, nigdy się go 
całkiem nie zapomni. Myślałam więc, że gdy znów usłyszę marathi, rozpoznam słowa, 
konstrukcje gramatyczne... może nawet będę umiała mówić. Ale moje nadzieje 
okazały się płonne. Cóż za rozczarowanie! W szkole część lekcji odbywa się w 
języku hindi, a pozostałe w marathi, którym to językiem -jak mi powiedziano, 
posługiwałam się w sierocińcu i w którym myślałam, kiedy przyjechałam do 
Barcelony. A prawda jest taka, że nie rozumiem ani słowa, ani w marathi, ani w 
hindi. Chodzę na kurs marathi, lecz choć bardzo wysilam się i skupiam, żeby 
obudzić jakiś zakamarek mojej pamięci, nic z tego.
29
Zupełnie nic mi się nie przypomina. Lepiej więc potraktować to jako zabawę, jak 
coś nowego do nauki. Postanawiam zacząć od zera. Początkowo dzieci nie rozumieją, 
że będąc Hinduską tak jak one, nie rozumiem ich i nie umiem mówić w ich języku, 
ale wkrótce ożywiają się i uczą mnie podstawowych słów. Wymieniają nazwy kolorów 
i wszystkiego, co mamy w zasięgu wzroku - drzewo, niebo, kwiat, dom, książka, 
słońce, chmura. Lekcja jest jedną wielką wrzawą, w której przeplata się ich 
mizerny angielski z moim szczątkowym marathi.
W sierocińcu odbywały się lekcje angielskiego, ale że wymykałam się z matką 
Adeliną na codzienne spacery, prawie nie brałam w nich udziału. Rodzice, którzy 
czekali na mnie w Barcelonie, nie mieli pojęcia o tych „wagarach" i włożyli 
wiele wysiłku w naukę angielskiego, aby mogli się ze mną porozumieć. Kilka 
miesięcy przed moim przyjazdem zatrudnili prywatną nauczycielkę języka, która 
udzielała im lekcji przy stole w jadalni. Celem tego przyspieszonego prywatnego 
kursu było poznanie słów, które mogły okazać się pożyteczne. Tak żeby mogU 
zapytać, co lubię jes'ć albo co mnie boli, i potrafili powiedzieć, że bardzo 
mnie kochają. Oboje uczyli się z zapałem, ale całkiem na próżno. Na powitanie 
przyozdobili dom, a ojciec, złota rączka, ze słownikiem w ręku, tłumacząc słowo 
po słowie, zrobił transparent z napisem: Welcome ?? ????, Asha. Ja, przejęta tym, 
że poznałam rodziców, siostrę, że będę miała dom i własne łóżko - wszystko naraz 
w jednym dniu, nie zwróciłam na transparent najmniejszej uwagi. W drodze z 
lotniska rodzice mówili do mnie po angielsku, a ja szczebiotałam beztrosko w 
marathi. Dzięki Bogu, istnieje uniwersalny język gestów, który pokonuje wszelkie 
bariery i dzięki któremu można porozumieć się równie sprawnie albo nawet lepiej 
niż za pomocą słów. Już w drodze do domu rodzice zorientowali
30
się, że nie znam angielskiego. A kiedy nawet nie spojrzałam na transparent, 
zrozumieli też, że nie umiem czytać.
Niedziela, 27 października 1974 roku
Asho, kochana córeczko, dziś przyjeżdżasz do Barcelony. Byliśmy tak 
podenerwowani, że dotarliśmy na lotnisko z dużym wyprzedzeniem. I cafe szczęście, 
bo samolot wylądował pół godziny wcześniej, dokładnie o 10.20.
Przeszliśmy kilka kontroli bezpieczeństwa i we trójkę, w towarzystwie 
zaprzyjaźnionej stewardesy stanęliśmy na płycie lotniska. Kiedy samolot się 
zatrzymał i podstawiono schody, podeszliśmy bliżej, czekając, aż wyjdziesz. 
Spotkanie z Tobą było bardzo wzruszające. Gdy drzwi się otworzyły, pojawiłaś się 
w nich i zgrabnie zeszłaś po schodach. Taka malutka... Schodziłaś, uśmiechając 
się od ucha do ucha, a ledwie stanęłaś na ziemi, rzuciłaś się nam w ramiona. 
Wycałowałaś nas, Fatimę i niczemu się nie dziwiłaś. W drodze do Twojego nowego 
domu sprawiałaś wrażenie zadowolonej i powtarzałaś słodkim głosem słowa, które 
wypowiadaliśmy. Ojciec, Fatima i ja patrzyliśmy na Ciebie zachwyceni. Jesteś tak 
radosna, że wszystkie nasze obawy prysły. Wydaje mi się, że przypadliśmy Ci do 
gustu, a chwila poznania Ciebie, którą tyle razy sobie wyobrażałam, przerosła 
wszelkie moje oczekiwania. Co za radość!
Ledwie weszłaś do domu, zdjęłaś buciki. Pewnie są nowe i Cię obcierają. No i 
wygląda na to, że nie jesteś przyzwyczajona do noszenia butów. Fatima bardzo się 
obawiała spotkania z Tobą. Kiedy zobaczyła, jak wysiadasz z samolotu, jak Cię 
przytulamy i całujemy, nie wiedziała, co robić. A przecież opowiadałam jej o 
Tobie od kilku dni. Z początku trochę kręciła nosem, ale humor jej się poprawił, 
gdy wsypałaś jej do kieszeni spodni garść cukierków. A rozkochałaś ją w sobie
31
na zawsze, dając jej lalkę. Przytuliła ją i nie wypuściła ani na chwilę. Sądzę, 
że powoli oswoi się z myślą, że ma siostrzyczkę. Kiedy ojciec i ja poszliśmy 
odebrać bagaż, Fatima biegła za Tobą i wołała Cię po imieniu.
W jadalni tata poprosił, żebyś przeczytała transparent, który dla Ciebie zrobił. 
Ale Ty, kochana, ledwie na niego spojrzałaś. W ten sposób odkryliśmy, że jeszcze 
nie umiesz czytać. Wygląda na to, że będziemy musieli zacząć wszystko od 
początku.
Najśmieszniejsze z tego wszystkiego było, jak ojciec chodził za Tobą z 
angielskim słownikiem, próbując się z Tobą porozumieć. I im więcej pytań Ci 
zadawał, tym chętniej odpowiadałaś, ale we własnym języku. W końcu zrezygnował i 
zdał się na instynkt - przeszedł na język ciała i gestów.
Wyglądasz na zmęczoną. Nie wiem, czy spałaś podczas podróży. Idziemy do łazienki 
i robię Ci porządną kąpiel. Jesteś bardzo szczupła, widać to zwłaszcza po nogach 
i rączkach - wyglądają jak patyczki. Na pewno masz anemię i lekarz, gdy tylko 
Cię zobaczy, przepisze Ci mnóstwo witamin.
Cudownie jest patrzeć, jak zachwycasz się każdym drobiazgiem.
Po kąpieli ubrałam Cię w niebieską piżamę, którą sama dla Ciebie uszyłam (taką 
samą uszyłam Twojej siostrze). Szalałaś z radości. Przeglądałaś się bez końca w 
lustrze, skakałaś i śmiałaś się. Jakie to szczęście, że chociaż nie możemy 
zrozumieć naszych słów, doskonale rozumiemy spojrzenia, uściski i uśmiechy. (...)
Dzisiejszym dniem zamykamy bardzo ważny etap życia. Wszystko zaczęło się od 
związku dwojga ludzi, którzy się kochali - ojca i mnie. Potem dołączyły do nas 
córki, których tak pragnęliśmy. Przybyły z odległej ziemi. Najpierw zjawiła się 
młodsza, później starsza -wbrew prawom logiki i natury. Bycie rodzicami zawsze 
wiąże się z ogromną odpowiedzial-
ni
nością, a dla nas jest ona jeszcze większa, bo los powierzył nam dwie małe 
dziewczynki, wybrane z milionów, abyśmy je wychowali, nakarmili ich ciała i 
dusze. Dlatego teraz ojciec i ja, choć szczęśliwi, bardzo szczęśliwi, 
zastanawiamy się, czy zdołamy sprostać temu zadaniu.

3-

??? schedy
^ziś budzik zadzwonił wcześniej niż dzwonki modlitewne ^Naresha. Korzystając z 
tego, że jest niedziela, Maria, Nuria i Gabriela będą długo spały. Wstaję więc 
po cichu, przeskakuję między ich ułożonymi na podłodze materacami i idę do 
łazienki. Wchodzę pod prysznic i czuję, że w domu już unosi się zapach kadzidła. 
Na dzisiejszy dzień czekałam tak długo, że przykładam się bardziej niż zwykle do 
zabiegów pielęgnacyjnych - chcę wywrzeć dobre wrażenie. Wkładam na siebie salwar 
kameez, który kupiłam na straganie. Jest pomarańczowo-liliowy - kolory świętości 
i kobiecości.
Po przyjeździe do Bombaju zdałam sobie sprawę, że przywiezione przeze mnie 
ubrania nie są zbyt odpowiednie. Postanowiłam ubierać się jak Hinduski. Po 
pierwsze, z powodu upału, ale również na znak, że akceptuję to, że jestem taka 
jak one. Kiedy myślimy o Hinduskach, wyobrażamy je sobie w kolorowych sari - 
niekończące się metry tkaniny, w którą owijają się z wyjątkową zręcznością. 
Obawiam się, że mnie wyszłoby to fatalnie i wyglądałabym raczej na przebraną,
34
wybrałam więc salwar kameez. Składa się z tuniki do kolan, luźnych spodni i 
chusty, która pasuje wzorem do jednej z części stroju. Salwar kameez nie jest 
tak elegancki jak sari, ale bardzo twarzowy i bardzo lekki. Kupiłam sobie dwa na 
zmianę i jeden zostawiłam na dzień wizyty w sierocińcu, w którym mieszkałam. 
Dziś go włożyłam.
Ulica, którą idę pod zachmurzonym niebem, wydaje mi się znajoma. Rozpoznaję 
twarze przy straganach ze smażoną kukurydzą, z owocami, z sari mieniącymi się w 
słońcu i powiewającymi na wietrze, z różnymi przyprawami, których aromat miesza 
się z mdłym zapachem tytoniu. Podchodzę do pierwszej stojącej na postoju 
taksówki i jednym tchem podaję kierowcy adres, który powtarzałam przez całą 
drogę, aby go nie zapomnieć. W odpowiedzi taksówkarz zasypuje mnie lawiną słów. 
Nie rozumiem, co mówi, ale intonacja wskazuje, że kategorycznie odmawia. Na 
szczęście kierowca innej taksówki, mężczyzna o włosach ufarbowanych na jaskrawo-
czerwony kolor, zgadza się mnie zawieźć.
Droga dłuży mi się w nieskończoność. Matka Adelina na pewno już na mnie czeka, 
bo kilka dni temu, dokładnie tydzień po przyjeździe, zadzwoniłam do niej, żeby 
zapowiedzieć się z wizytą. Kiedy się przedstawiłam, nie pamiętała mnie, 
kosztowało ją wiele wysiłku, żeby sobie przypomnieć, kim jestem. Jest już w 
podeszłym wieku, nic więc dziwnego, że nie najlepiej u niej z pamięcią. Ale gdy 
sobie wreszcie przypomniała, wzruszyła się i serdecznie zachęciła do odwiedzin. 
Ta rozmowa miała dla mnie ogromne znaczenie. Kolejny krok, który zbliżał mnie do 
korzeni. Rozmawiałyśmy po hiszpańsku, bo matka Adelina jest z Puerto Rico i choć 
ponad połowę życia spędziła w Bombaju, nie zapomniała ojczystego języka.
Jazda ulicami i uliczkami przywołuje myśli o moim ojcu, który zna to miasto jak 
własną kieszeń, choć nigdy w nim
35
nie był. Zupełnie jakbym go widziała: siedzi przy stole w jadalni nad rozłożonym 
planem i przemierza wzrokiem ulice mojego miasta. Kiedy postanowili, że mnie 
adoptują, ojciec spędzał nad planem Bombaju długie godziny, usiłując sobie 
wyobrazić, gdzie mieszkam i którędy spaceruję. Chciał wiedzieć, co mnie otacza, 
i w ten sposób czuć się bliżej mnie. W tym samym czasie po drugiej stronie stołu 
mama przeglądała dokumenty związane z adopcją.
Taksówka zatrzymuje się przed imponującą furtą z kutego żelaza. Obraz ten wciąż 
jest żywy w mojej pamięci. Z prawej strony tabliczka. Nie muszę podchodzić, żeby 
wiedzieć, co jest na niej napisane. Wiem to doskonale: Regina Pacis. Nagle 
ogarnia mnie niepokój, serce we mnie zamiera. Już nie czuję unoszącej się 
duchoty, wstrząsają mną dreszcze, które nie pozwalają mi iść, ale w końcu 
przypominam sobie, że jestem tu, aby pogodzić się z przeszłością.
Sierociniec, w którym mieszkałam do szóstego roku życia, niczym twierdza strzeże 
mego sekretu. I tylko ja mogę odnaleźć właściwy klucz. Robię zdjęcie bramy i 
wchodzę do ogrodu pełnego drzew i kwitnących krzewów. Powoli idę ścieżką 
prowadzącą do wejścia i przyglądam się wszystkiemu z przejęciem, które trudno 
opisać. Chrzęst kamieni pod stopami, obok podwórko, na którym bawiłam się z 
innymi dziewczynkami... Fotografuję każdą rzecz, każdy zakątek. Chcę, by 
wszystko zostało udokumentowane, aby nie było już cieni i zamazanych obrazów w 
mojej pamięci. No i, żebym mogła wszystko opowiedzieć po powrocie do Barcelony.
Z prawej strony wznosi się szkoła, szary trzypiętrowy budynek bez balkonów, ale 
z wielkimi oknami. A z lewej budynek w stylu kolonialnym - sierociniec. Kilkoma 
skokami pokonuję schody i znalazłszy się w przedsionku, zwracam się po angielsku 
do pierwszej napotkanej młodej zakonnicy. Pytam o matkę Adelinę. Jestem bardzo 
zdenerwowana. Zakonnica
36
wskazuje mi krzesło i prosi, żebym poczekała. Wodzę wzrokiem od jednych drzwi do 
drugich, starając się odgadnąć, w których pojawi się kobieta, która była dla 
mnie jak matka. Rozpoznaję korytarz na wprost, prowadzący do pomieszczeń dla 
dziewcząt - mojego domu od trzeciego do szóstego roku życia.
Nie było łatwo być jedną z dwustu dziewczynek. Obowiązywały bardzo surowe zasady 
i nieraz obrywałyśmy po głowach. Czułość, jakiej zaznałam od zakonnic w Nasik, 
gdzie przebywałam do trzeciego roku życia, tutaj była nie do pomyślenia. Mimo to 
od razu stałam się ulubienicą sióstr. Wtedy nie zdawałam sobie sprawy dlaczego. 
Dopiero teraz, patrząc z perspektywy, widzę, że rządziło tu prawo silniejszego. 
Byłam śmiała i przebojowa, więc zdołałam zaskarbić sobie przychylność sióstr i 
stałam się najbardziej rozpieszczaną wychowanką. Bez przerwy chodziłam podrapana 
i z siniakami od ciągłych bójek. Nie, to nie było prawo silniejszego, to było 
prawo dżungli. Kiedy tylko mogłam, uciekałam od obowiązków i kryłam się w połach 
zakonnych habitów. Byłam maskotką sióstr.
Regina Pacis było podzielone na dwie części: szkołę i sierociniec. Do szkoły 
chodziły dziewczynki z bogatych rodzin. Mieszkały w internacie z dwuosobowymi 
sypialniami. Każda miała swoje łóżko, szafę i nocny stolik. My, sieroty, czasem 
zakradałyśmy się do internatu, szperałyśmy w ich rzeczach i szpiegowałyśmy je. 
Nie miałyśmy pokoi. Pamiętam ogromną salę z sufitem o łukowym sklepieniu, spod 
którego zwisały wentylatory. Spałyśmy na podłodze, ułożone jedna przy drugiej. 
Powietrze w sali było gorące i zarazem wilgotne, jak klimat Indii. Między 
podłogą a naszymi ciałami tylko ręcznik. Gorący kraj? My marzłyśmy na zimnej 
podłodze.
37
Jedyne ciepło dawało ciało leżące obok. Chociaż spałyśmy ściśnięte, pamiętam, że 
czułam się bardzo samotna. Wentylatory kręciły się, wietrząc salę, ale mnie 
brakowało powietrza do życia. Czas płynął, a każdy dzień był wierną kopią 
poprzedniego. Nic się nie zmieniało.
W obu końcach sali znajdowały się skrzypiące drzwi, przez które wnikał wąski 
strumień światła. W nocy budził mnie najmniejszy hałas. Dekroć słyszałam 
skrzypienie drzwi, ogarniał mnie taki strach, że bałam się ruszyć, nawet żeby 
iść do łazienki. Szukałam wzrokiem szczeliny, przez którą sączyło się światło, 
ale otaczała mnie tylko ciemność. A rano codziennie ten sam dramat. Kto się 
zsiusiał? Asha. Od tamtej pory jestem lękliwa. Zaraz przy sali były toalety, 
brudne i obrzydliwe, i szatnia - rząd regałów z szufladami, w których 
trzymałyśmy nasze ubrania, wszystko, co miałyśmy. Jedynym luksusem był mały 
pokoik, na wypadek gdyby któraś się pochorowała. Tam było łóżko. Cóż za łaska!
Budziłyśmy się wcześnie i wynosiłyśmy ręczniki na podwórko, żeby je przewietrzyć. 
Jako że co i rusz zdarzało mi się zsiusiać, musiałam rozwieszać ręcznik, żeby 
przesechł, i często dostawałam karę. Ale później zapominałam o tym i szłam się 
bawić z innymi dziewczynkami. Po uprzątnięciu ręczników cała przestrzeń sali 
mogła służyć do zabawy. Pewnego razu, kiedy złapałyśmy jakąś infekcję, zakonnice 
przygotowały wielki garnek płynu w trudnym do opisania kolorze, a my ustawiłyśmy 
się w rządku i podchodziłyśmy po kolei, żeby wypić kilka łyżek. Ohydztwo! Ta 
scena wyryła mi się w pamięci na zawsze.
Bogate dziewczęta z internatu w weekendy odwiedzali rodzice. My z sierocińca 
przyglądałyśmy się tym spotkaniom zza płotu. Rodzice przywozili córkom prezenty, 
przytulali je i całowali. Ja wprawdzie doświadczałam czułości ze strony zakonnic, 
wszystkie obdarzały mnie pieszczotami, ale to nie
38
było to samo. Za prezentami nie tęskniłam, ale za takim szczęściem, owszem. 
Któregoś dnia, kiedy miałam pięć lat, przeszłam korytarzem prowadzącym do 
pokojów zakonnic. Modliły się w kaplicy na piętrze. Niewiele myśląc, wspięłam 
się krętymi schodami na górę. Były to stare drewniane schody i okropnie 
skrzypiały, kiedy się po nich stąpało. Usiadłam na najwyższym schodku, czekając, 
aż skończą się modlitwy. Kiedy matka Adelina wyszła z kaplicy, krzyknęłam do 
niej: „Chcę mieć rodziców!" Pnąca się ku górze spirala stała się symbolem mojego 
poszukiwania. Przez następny rok codziennie wspinałam się po krętych schodach i 
siadałam na ostatnim stopniu, aby spytać matkę Adelinę, czy już mi ich znalazła. 
Cóż mogła odpowiedzieć nieszczęsnemu małemu stworzeniu, które wyjawiało jej 
swoje największe pragnienie? Wtedy adopcje nie były powszechne. Zakonnice 
zajmowały się kształceniem dziewczynek, a kiedy te dorastały, zapewniały im 
posag i męża. Nie można było nie wyjść za mąż, chyba że dziewczyna czuła 
powołanie do zakonu. Już od dzieciństwa popychano je ku przyszłości, nie dając 
możliwości wyboru, decydowania o własnym życiu. Czasami byłam daleka od sympatii 
do zakonnic, które najbardziej mnie beształy. Myślałam sobie, że kiedy będę 
starsza, któregoś dnia tu wrócę i pokażę im, że mi się udało. Chciałam tylko, 
żeby zrozumiały, jak się czułam.
Kiedy zaczęłam chodzić do szkoły, wymykałam się z lekcji, kiedy tylko mogłam. 
Cały dzień biegałam boso za zakonnicami. Być może pozwalałam sobie na takie 
wybryki, ponieważ intuicja podpowiadała mi, że to nie tutaj skończy się moja 
egzystencja, że jeszcze zakosztuję życia na wolności. Dzięki uporowi zdołałam 
zobaczyć trochę świata, czyli wyjść na kilka spacerów po Bombaju. Matka Adelina, 
która zajmowała się kontaktami ze światem zewnętrznym, zabierała mnie ze sobą, 
kiedy tylko mogła. Inne dziewczynki nigdy
39
nie wychodziły z sierocińca, ale ja - tak. Po codziennym spotkaniu u szczytu 
krętych schodów matka Adelina dawała mi pyszne jabłko i szłyśmy przez ogród do 
żelaznej furty. Wsiadałyśmy do taksówki i robiłyśmy rundę po wielkich hotelach, 
takich jak Tadż Mahal, gdzie dawano nam jedzenie dla sierocińca. My tego 
jedzenia nawet nie wąchałyśmy. Żywiono nas tylko suchym ryżem i jarzynami, bez 
mięsa czy ryb. Smakowite potrawy lądowały na talerzach bogatych dziewcząt.
Kiedy uparcie domagałam się rodziny, matka Adelina tłumaczyła mi, że muszę się 
więcej modlić i mocniej wierzyć. Nie mówiąc mi o tym, wysłała do Hiszpanii list, 
w którym opisała moje losy, do koperty włożyła moje zdjęcie. List ten dotarł do 
Barcelony, tysiące kilometrów od Bombaju i za czyimś pośrednictwem znalazł się w 
domu Josepa Miro i Electy Vega, którym nawet przez myśl nie przeszło, że zostaną 
moimi rodzicami. Właśnie zaczęli się starać o adopcję hinduskich bliźniaczek, 
więc mieli rozeznanie w procesach adopcyjnych i być może znaleźliby rodzinę, 
która zajęłaby się starszą dziewczynką. Bliźniaczkami tymi były Fatima i Mary. 
Miały niewiele ponad rok i mieszkały na północy Indii, w sierocińcu prowadzonym 
przez to samo zgromadzenie co w Bombaju. Mała Mary nie zdążyła poznać nowej 
rodziny. Kilka dni przed wyznaczoną datą wylotu do Barcelony rozchorowała się. 
Jej stan bardzo szybko się pogarszał i zmarła.
Gdy tylko moi przyszli rodzice pozbierali się po tym bolesnym ciosie, 
postanowili, że Fatima będzie miała siostrzyczkę i złożyli wniosek o adopcję 
innego dziecka. A moje zdjęcie, na którym krzyczę, że chcę mieć prawdziwy dom, 
leżało na komodzie w jadalni. Ilekroć je podnosili, żeby wytrzeć kurz, 
przypominali sobie, że trzeba dla mnie poszukać rodziców. W końcu pewnego dnia 
mamie zaświtała w głowie myśl, że wcale nie muszą adoptować niemowlaka,
40
i poprosili o mnie. Umarła Mary, a urodziłam sieja, w wieku prawie siedmiu lat.
Nie miałam zielonego pojęcia, że sprawy przybrały dobry obrót i pozostało tylko 
załatwić formalności. Wiele wysiłku kosztowało matkę Adelinę przekonanie 
pozostałych zakonnic o sensowności adopcji. Nie było to w zwyczaju i one w ogóle 
nie uwzględniały takiej możliwości, a poza tym przypuszczam, że mnie kochały. 
Jednak zgodziły się. Pewnego ranka, jeszcze nim nadeszła pora rytualnego wejścia 
po krętych schodach, matka Adelina przekazała mi wspaniałą wiadomość. „Już masz 
rodziców" - powiedziała, wręczając mi czarno-białą fotografię. Od tej chwili 
wszędzie nosiłam ze sobą zdjęcie tych, którzy mieli stać się moimi rodzicami. 
Dla mnie już nimi byli. Bardzo się pogniotło, tyle razy je oglądałam i całowałam. 
Na zdjęciu była również Fatima. Siostrzyczka to był dodatkowy dar losu, o którym 
nawet nie marzyłam. Pamiętam dokładnie moją ogromną radość z tego, że będę miała 
rodzinę, tak jak dziewczynki ze szkoły, które śledziłam.
Miesiące przygotowań do podróży do mojej nowej rodziny były pełną emocji 
przygodą. Pewnego dnia matka Adelina wykorzystała taksówkową rundę po hotelach 
Bombaju, żeby kupić mi ciepłe ubrania, których będę potrzebowała w Barcelonie. 
Innym razem kupiłyśmy buty, których nigdy wcześniej nie miałam, oraz wielką 
walizę, aby to wszystko zapakować. Matka Adelina dawała mi tylko drobne 
wskazówki przy zakupach. Pozwoliła mi wybrać kolor płaszczyka i spódniczek oraz 
fason butów, powiedziała nawet, że muszę pomyśleć, jakie prezenty chcę zawieźć. 
Dzięki temu poczułam się jak duża dziewczynka. W sklepie z pamiątkami kupiłyśmy 
obraz z kolorowego drewna dla taty, papierowych tancerzy ruszających się przy 
dotknięciu dla mamy i lalkę, komplet zwierzątek i sari dla Fatimy. Walizka coraz 
bardziej pęczniała. Z rzeczy, które miałam w szufladzie, nie zabrałam
41
nic, wszystkie zostały. Przypuszczam, że dostała je dziewczynka, która zajęła 
mój ręcznik, zapełniła moją szufladę i pewnie nie miała takiego szczęścia jak ja.
Hałas w przedsionku przywraca mnie do rzeczywistości. Jedne z drzwi się 
otwierają i pojawia się w nich starsza kobieta, mniej więcej 
osiemdziesięcioletnia. Szczupła, bardzo niska, o białej skórze, ubrana na biało. 
Matka Adelina. Na jej widok oczy zachodzą mi mgłą, po policzkach zaczynają 
spływać łzy, które powstrzymywałam od przyjazdu do rodzinnego kraju. Ściskamy 
się na powitanie i czuję, że nic się nie zmieniło poza tym, że obie jesteśmy 
dużo starsze. Siadamy w przedsionku, żeby porozmawiać, i natychmiast zjawiają 
się inne zakonnice. Niektóre stareńkie jak matka Adelina, ale są również młode. 
Wszystkie są mną zainteresowane i w mgnieniu oka robi się zgiełk. „Nie pamiętasz 
mnie?" „Ja myłam ci włosy" „A ja odprowadzałam cię na lekcje". Od czasu do czasu 
w tej wrzawie - mieszance angielskiego i hiszpańskiego - matka Adelina i ja 
wymieniamy porozumiewawcze spojrzenia.
Zakonnice opowiadają, że kiedy szłam poprosić o śniadanie, zawsze mówiłam: It 's 
time to ten. Jako że uwielbiałam wagary, mój angielski był bardzo ubogi. Ale 
dziwnym trafem to bezsensowne zdanie zrobiło karierę i jeszcze dziś przy 
śniadaniu ktoś zawsze rzuci: It 's time to ten.
Najmłodsze zakonnice oprowadzają mnie po szkole i sierocińcu. Nic się nie 
zmieniło. Na środku podwórka, na którym w soboty jeździłyśmy po kolei na rowerze, 
a w niedziele opalałyśmy się, nadal stoi wielki zardzewiały gar z wodą. Ile razy 
z niego piłam! Z gałęzi drzewa obserwuje mnie kruk. Odciągam zakonnice w drugi 
koniec ogrodu, żeby od niego uciec. Panicznie boję się tych ptaków. Kiedy byłam 
mała, na
42
tym samym podwórku kruk podleciał do mnie i dziobnął mnie w szyję. Niewyraźne 
okruchy przeszłości zamieniają się w konkretne wspomnienia.
Za domem te same pralki. Zakonnice prowadzą mnie do warsztatów, gdzie 
dziewczynki uczą się szycia, gotowania i tańca. Nagle kątem oka dostrzegam kręte 
schody. A więc najbardziej wymowny symbol mojej drogi naprawdę istnieje. Nie 
potrafię ogarnąć tego wszystkiego. Zbyt wiele obrazów w krótkim czasie. Ale w 
mojej głowie strzępy wspomnień powoU zaczynają układać się w całość. Dziewczynki, 
które tutaj mieszkają, przygotowały piosenkę na moją cześć. Pokazują mi swoje 
rysunki. Chociaż uśmiechają się i krzyczą jedna przez drugą, dostrzegam w ich 
oczach cień smutku i jednocześnie podziw dla mnie.
Nadchodzi pora obiadu. Ten sam ryż z warzywami co dwadzieścia lat temu i ciasto, 
które upiekły specjalnie z okazji mojego przyjazdu. Zakonnice porównują dawne 
czasy z obecnymi. Komentują zmiany, jakie nastąpiły, i potwierdzają, że adopcja 
stała się częstym zjawiskiem. Co roku kilka dziewczynek z sierocińca trafia do 
rodzin adopcyjnych, zarówno w Indiach, jak i w innych krajach. Wyjaśniają mi, z 
jakimi problemami muszą się zmagać, wychowując nowe pokolenie dziewczynek, i 
tych z internatu, i tych z sierocińca. A ja opowiadam, co mnie tu przywiodło: 
chcę odnaleźć przeszłość i pracować jako wolontariuszka w organizacji Setem. 
Mogłybyśmy rozmawiać w nieskończoność, ale jak we wszystkich gorących krajach 
istnieje tu święty zwyczaj: sjesta.
Mam wielką ochotę zostać sam na sam z matką Adelina. Ona również. W końcu mamy 
chwilę tylko dla siebie. Matka Adelina chwyta mnie mocno pod rękę i odchodzimy. 
Jest bardzo wątła, ma zaniki pamięci i każdy ruch sprawia jej dużą trudność. 
Idziemy powoli do jej celi. Dla mnie wejście tam
43
jest jak przekroczenie progu świątyni. Tylko te ściany wiedzą, ile wysiłku 
włożyła w to, aby dać mi szansę. Z jej oczu mogę wyczytać, że jest szczęśliwa, 
widząc, że warto było walczyć, aby znaleźć dla mnie rodzinę, ofiarować mi nowe 
życie. Matka Adelina przygląda mi się uważnie, jakby w ten sposób chciała 
utwierdzić się w przekonaniu, że dobrze zrobiła, wysyłając list z moim zdjęciem. 
Przypuszczam, że jest przejęta tak samo lub nawet bardziej niż ja. Wydaje mi się 
również, że wyczuwa, że rodzice, o których prosiłam, rodzice, których znalazła 
dla mnie w Barcelonie, uczynili ze mnie kobietę wykształconą i szczęśliwą.
Promienie zachodzącego słońca malują skromną celę na złoty kolor, jakby była to 
komnata pełna skarbów. Łóżko, stół, krzesło. Na stole dziesiątki blaszanych 
pudełek podpisanych imionami dziewczynek rozproszonych po świecie. Matka Adelina 
drżącymi dłońmi odnajduje moje i Fatimy i wyjmuje żółtą kopertę ze zdjęciami z 
dzieciństwa. Najbardziej pogniecione jest pierwsze zdjęcie, jakie przysłali moi 
rodzice do sierocińca. Na odwrocie rozpoznaję pismo matki: „Twoi rodzice i twoja 
siostrzyczka, którzy na Ciebie czekają".
W pudełku są też wszystkie listy, które pisaliśmy przez te dwie dekady. 
Zaczynała zawsze mama, informując o naszych postępach i o tym, jak płynie nam 
życie w Barcelonie. Potem Fatima i ja pisałyśmy, co się działo w szkole i jakie 
dostałyśmy stopnie. Uwielbiałam opisywać ze szczegółami moje lekcje gry na 
pianinie. Gdy odwracam Ust, ukazuje się wykonany przez Fatimę rysunek basenu, w 
którym nauczyłyśmy się pływać.
Dorastałam, ale listy zachowywały tę samą strukturę. Były takie momenty w moim 
życiu, przede wszystkim w okresie dojrzewania, kiedy - pewnie jak wszystkie 
dziewczęta -
44
potrzebowałam kogoś zaufanego. O pewnych sprawach wstydziłabym się rozmawiać z 
najbliższymi. Matka Adelina była idealną powierniczką, znała mnie najlepiej, a 
poza tym nauczyłam się jej ojczystego języka! Ale nie mogła powstać między nami 
zażyłość, jakiej pragnęłam, ponieważ listy pisaliśmy razem. Chciałam móc 
opowiedzieć jej o pierwszym chłopaku, który mi się spodobał, i o cierpieniach, 
przy których człowiek ma wrażenie, że umrze. Potrzebowałam również kogoś, komu 
mogłabym zwierzyć się z nadopiekuńczości moich rodziców. Chcieli mnie uchronić 
przed przykrymi doświadczeniami, ale często tego nie rozumiałam. Dopiero kiedy 
dorosłam, zrozumiałam ich intencje i jestem im bezgranicznie wdzięczna.
Odkładam listy i zasypuję matkę Adelinę pytaniami, na które do tej pory nie 
znalazłam odpowiedzi. Po dwudziestu latach w końcu nabieram pewności, że mgliste 
wspomnienia, rozmyte obrazy, mają odniesienie w rzeczywistości. Opowiada mi ze 
szczegółami, jak wyglądał dzień mojego wyjazdu. Żegnałam się ze wszystkimi bez 
smutku, odchodziłam w stronę szczęścia tak zdecydowanym krokiem, że pomyślała, 
że nie jest to normalne u tak małej dziewczynki. Na lotnisku, zanim przeszłam 
przez szklane drzwi, pomachałam jej na pożegnanie, nie uroniwszy ani jednej łzy. 
Jako dorosła często marzyłam, żeby mieć taką siłę, która zawiodłaby mnie 
wszędzie, gdzie chcę dojść.
Matka AdeUna opowiada, wplatając wiele historii z czasów, kiedy tutaj mieszkałam, 
ale nie chce wyleczyć ciągle otwartej rany. Mówi, że gdy skończyłam trzy lata, 
zakonnice z Nasik wysłały mnie do Bombaju, żebym mogła chodzić do szkoły, ale 
nie wyjawia szczegółów. Zna moje pochodzenie, nie chce jednak przekazać mi tej 
informacji, aby oszczędzić mi cierpienia. Uważa, że w ten sposób mnie chroni. 
Rozumiem ją, ale nie rezygnuję.
45
Chcę bardzo wiedzieć, kim byli moi biologiczni rodzice i dlaczego mnie porzucili. 
W jakiej byli sytuacji, skoro stanowiłam dla nich taki ciężar, że musieli się 
mnie pozbyć? Matka Adelina mówi, żebym nie rozgrzebywała przeszłości, bo będzie 
mnie tylko bolała. Mam lepsze życie, niż mogłabym sobie wymarzyć, więc powinnam 
dziękować Bogu za ten dar, za miłosc, jaką otrzymałam od mojej rodziny, za to, 
że nie musiałam cierpieć biedy, w jakiej toną Indie. „Nie powinno cię obchodzić 
- dodaje - czy jesteś córką bogatych czy biednych. Święte wody Indii dały ci 
życie i powinnaś myśleć tylko o tym, żeby przeżyć je godnie, pomagając bliźnim, 
czyniąc dobro". Nie zniechęca mnie to, chcę wiedzieć, muszę... „Jesteś córką 
Gangesu, Asho" - odpowiada matka Adelina.
Nadchodzi pora powrotu. Przed pożegnaniem dokonujemy symbolicznej wymiany: daję 
matce Adelinie moje sandały, mocne i wygodne, a ona daje mi swoje, bardzo 
zniszczone, które męczą jej wrażliwe stopy. Ona podarowała mi nowe życie, ja 
daję jej moje buty, aby mogła nadal iść drogą, która została jej do przebycia. 
Obejmujemy się wzruszone. Przytulam ją tak mocno, że aż się chwieje, taka jest 
słaba i krucha. Mam świadomość, że trzymam w ramionach jedną z najważniejszych 
osób w moim życiu. Ponownie przechodzę przez ogród. Odnalazłam i uporządkowałam 
wspomnienia, ale wciąż czuję gorycz: brakuje jednego fragmentu układanki. Nie 
rozwiązałam sekretu mojej przeszłości, a to jest niezbędne, bym mogła spokojnie 
móc patrzeć w przyszłość. Ostatni raz spoglądam na sierociniec, a potem wsiadam 
do taksówki i wracam do domu Naresha i Kamal.
46

Poniedziałek, 28 października 1974 roku
Dziś obudziłaś się o siódmej rano, przerażona. Moją duszę rozdarł Twój krzyk: 
„Mamusiu! Mamusiu!" Pobiegłam do Twojego pokoju. Wyglądałaś, jakby przyśnił Ci 
się koszmar. Trudno nam się porozumiewać z powodu bariery językowej, ale gestami 
wytłumaczyłaś mi, że boisz się ciemności i chcesz mieć zapalone światło. To 
przykre, że nie możemy rozmawiać. Mogłabyś mi powiedzieć, czego się boisz, co Ci 
się śniło, czego tak się przestraszyłaś. Chciałabym móc Cię uspokoić i 
powiedzieć, że tutaj nie musisz cierpieć, że jesteś z nami i nie pozwolimy, żeby 
stało Ci się coś złego. Przytuliłyśmy się mocno i chyba to zrozumiałaś. Twoja 
siostrzyczka Fatima również się obudziła. Jest jeszcze wcześnie, więc zabrałam 
Was obie do naszego łóżka. I we czwórkę świetnie się bawiliśmy. Fatima i Ty 
łaskotałyście się, a ojciec i ja czuliśmy się bezgranicznie szczęśliwi. Ojciec 
uwielbia utrwalać na zdjęciach takie cenne chwile, więc poszedł po aparat i 
zrobiliśmy sobie rodzinną fotografię. Rozpiera mnie radość. Wiem, że uczuć ani 
zdjęcia, ani niewprawnie pisane słowa nie są w stanie oddać, ale pocieszam się, 
że zostawiam Ci świadectwo. Może któregoś dnia, kiedy sama będziesz matką, 
zrozumiesz każde z tych uczuć. (...)
Po tej chwili szaleństwa zaczął się dla Ciebie i dla nas zwykły dzień. Pójdziemy 
kupić ubranie i buty. Zakonnice kupiły Ci rzeczy najbardziej potrzebne na podróż, 
ale ubranka te są za lekkie na chłód, jaki już nastał w Barcelonie.
Jak wspaniale jest wyjść na ulicę z moimi córeczkami! Wszyscy z dzielnicy 
zatrzymują się, chcą się z nami przywitać. Rzucacie się w oczy z powodu karnacji. 
Komuś wyrywa się: „Biedulki" i nawet sobie nie wyobrażasz, jaka złość mnie 
ogarnia. Nie wiedzą, moja córko, że nie jesteście przygodą, ale całym naszym 
życiem.
W sklepie obuwniczym musiałam stoczyć prawdziwą batalię, żebyś przymierzyła 
mokasyny do szkoły. Wybrałaś inne
47
buciki, bardzo eleganckie, ale nienadające się do zabawy na podwórku. Nie wiem, 
jakim cudem udało mi się wybić Ci je z głowy, ale w końcu uległaś.
Następny epizod miał miejsce w sklepie mięsnym. Patrzyłaś na mięso i nie 
przestawałaś paplać i kręcić przecząco głową. W takich chwilach żałuję, że nie 
możemy się zrozumieć. Wydaje misie, że chyba nigdy nie jadłaś mięsa. Ojciec i ja 
przeczytaliśmy sterty książek o zwyczajach Twojego kraju. Zbliżało to nas do 
Ciebie, kiedy staraliśmy się o adopcję. Rozkładaliśmy książki i mapy na stole w 
jadalni. Ojciec studiował plan Bombaju -patrzył, gdzie znajduje się sierociniec, 
ambasada hiszpańska, sądy, słynny dworzec Victoria, hotel Tadż Mahal. Codziennie 
zaznaczał ścieżki i zastanawiał się, którędy będziesz jechać na lotnisko. 
Czasami boli mnie, że nie przeżyłam z Tobą pierwszych lat Twojego dzieciństwa, 
chwil, kiedy odkrywałaś wszystko, co Cię otacza. Zazdroszczę osobom, które były 
przy Tobie i mogły się nimi cieszyć. Ale wreszcie jesteśmy razem... i całe życie 
przed nami.
Obiad to była istna droga przez mękę. Okropnie wybrzydzasz. Wiem, że to trudne, 
ale będziesz musiała przyzwyczaić się do nowych smaków. Żeby nie jeść, lałaś łzy 
niczym fontanna. Pewnie zmiękczyłyby serce każdego, ale nie mam wyjścia, bo 
jesteś niedożywiona i pewnie masz anemię. (...)
Najbardziej zadziwia mnie, jak mogłam myśleć, że trudno będzie mieć już dużą 
córeczkę. Byłam przekonana, że będziemy mieć problemy z przystosowaniem się. Ale 
wszystko idzie jak po maśle i mam nadzieję, że to wrażenie jest wzajemne.
Laiu Ly id ????. Zbieramy czereśnie z Fatimą w Vilanova de Prades, rodzinnej 
wiosce naszego ojca.
Rodzina Miro w komplecie. Zima 1975 roku.
\ jfjjyl
????
Z matką Adeliną w ogrodzie sierocińca Regina Pacis w sierpniu 1995 roku.
Grób Mary, siostry Fatimy, córki, której moi rodzice nie zdążyli poznać.
Napis głosi: „Kochana malutka Mary, odeszłaś' do nieba, nie zdążywszy z nami
zamieszkać. Ale dla nas zawsze będziesz ukochaną córeczką. Twoi przybrani 
rodzice,
którzy Cię kochają". Gdyby Mary nie umarła, moje życie wyglądałoby inaczej.
??????
?  LO\flNG   MEMORY OF
2 pełnymi rękami
a folderze, który w końcu stał się moją przepustką do Indii, wyróżniono dwa 
słowa mające dla mnie ogromne znaczenie. Są czymś o wiele więcej niż nazwami 
dwóch miast w odległym miejscu, są geografią mojego pierwszego życia. Nasik i 
Bombaj. W obu miastach organizacja Setem współpracuje przy kilku projektach 
lokalnych. Po przyjeździe do Bombaju wolontariusze z Barcelony zostali 
podzieleni na dwie grupy. Jedną skierowano do pracy w szkole, a drugą do ośrodka 
dla kobiet w dzielnicy na przedmieściach. W dzielnicy tej kwitnie prostytucja, a 
wraz z nią występują wszystkie inne problemy wynikające z biedy. Ludzie 
mieszkają w nędznych barakach skleconych z plastiku i kartonów, warunki 
higieniczne są fatalne, a zdobycie wody pitnej graniczy z cudem. Dzieci 
prostytutek muszą znikać z domu, kiedy matki przyjmują klientów, więc włóczą się 
po ulicach. Nauczyły się, że nie mogą przeszkadzać. A nagrodą nie będzie lalka 
czy rowerek, ale najwyżej garstka ryżu.
n
4 - Córka Gangesu
49
Ja znalazłam się w grupie skierowanej do szkoły, ale w niektóre popołudnia 
pomagamy kolegom pracującym w ośrodku dla kobiet. Wolontariusze, którzy tam 
pracują, załamują ręce. Nie czują się użyteczni, bo jakąkolwiek zmianę w tak 
zdegenerowanym środowisku widać dopiero po dłuższym czasie. Zachodni sposób 
działania polega na dążeniu do jak najszybszego osiągnięcia oczekiwanych 
rezultatów. A tym ludziom można udzielić efektywnej pomocy, jedynie poznając 
dogłębnie ich kulturę, tradycję i duchowość. Dopiero wtedy nadchodzi moment, by 
wnieść coś od siebie.
Projekt wdrażany w tej dzielnicy polega na prowadzeniu ośrodka dla kobiet, w 
którym otrzymują żywność dla siebie i swoich dzieci oraz mogą nauczyć się zawodu 
i dzięki temu zrezygnować z uprawiania prostytucji. Przeprowadza się również 
kampanie informacyjne o AIDS i innych chorobach. Kobiety otrzymują nie tylko 
pomoc w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, ale także zrozumienie i 
współczucie, równie ważne jak woda, ryż czy lekarstwa. Do ośrodka przyjmowane są 
wdowy i kobiety porzucone przez mężów. Niektóre były maltretowane lub -jak te z 
twarzami zdeformowanymi przez kwas - przeżyły tak zwane „wypadki", będące niczym 
innym jak próbą zabójstwa. Społeczeństwo odrzuciło te kobiety, utwierdzając je w 
przekonaniu, że są niczym i że nic nie osiągną. Dzięki temu, że stowarzyszenie 
rozwija swoje ośrodki, coraz więcej kobiet może wykonywać zawód, który umożliwia 
im godne życie. Mieszkają we wspólnych domach i zajmują się rękodziełem, przede 
wszystkim wyrobem tkanin. Wykonują także szmaciane lalki, torby, fartuchy, kapy, 
poduszki. Przedmioty te sprzedaje się w Europie za pośrednictwem organizacji, 
które gwarantują kobietom należyte wynagrodzenie. Dzięki pracy Hinduski 
odzyskują godność; a te, które zostały oblane kwasem, mogą nawet pojechać do
50
Europy na operację plastyczną, co otwiera im drzwi do nowego życia.
Wszyscy jechaliśmy do Indii pełni dobrych chęci, optymizmu i zapału do pracy. 
Teraz czasem czujemy się przygnębieni, bo wciąż nie udaje nam się znaleźć 
miejsca, gdzie moglibyśmy być najbardziej użyteczni. Wiemy już, że praca 
wolontariusza wymaga przede wszystkim poznania i zrozumienia wszystkiego, co nas 
otacza. Dzięki temu zmieniamy się, w pewien sposób dojrzewamy do pomagania innym. 
Zdobywane tu doświadczenia kształtują nas i kiedy wrócimy do domu, nie będziemy 
biernie przyglądać się temu, co dzieje się na świecie, ale zakaszemy rękawy i 
będziemy starali się go zmienić w miarę naszych możliwości.
Chciałam wrócić do Indii i coś z siebie dać, dlatego spędzam długie godziny w 
szkole w Andheri, zamiast poświęcać czas na zwiedzanie. Pracując jako 
wolontariusz, stykam się przede wszystkim z nędzą, nieszczęściem, patologiami 
społecznymi, ale wiem, że Indie to nie tylko bieda, pracujące dzieci i 
maltretowane kobiety. Od lat staram się poznawać moją ojczyznę, czytając książki 
i oglądając filmy dokumentalne. Wiem, że jest to kraj o niezmiernie bogatej 
kulturze, kraj wielu religii, ponad trzydziestu języków urzędowych i 
nieskończonej liczby dialektów. Tradycję Indii widać na ulicach Bombaju, miasta, 
które stanowią centrum hinduskiego przemysłu filmowego i dlatego bywa nazywane 
Bollywood. Indie są przeludnione i pełne kontrastów tak ogromnych, że wręcz 
niewyobrażalnych. Nie ma dnia bym nie zadawała sobie pytania, jak wyglądałoby 
moje życie, gdybym nie została adoptowana. Na razie to pytanie pozostaje bez 
odpowiedzi.
51
Jedziemy na wycieczkę do Nasik. Bardzo się denerwuję. Razem z grapą będę 
poznawać konstrukcję rowów nawadniających, które zbierają wodę deszczową, ale 
już sama zanurzę się w przeszłość. Mam nadzieję, że odnajdę kogoś, kto podaruje 
mi ostatni fragment układanki - historię pierwszych miesięcy mojego życia.
Wtorek, 29 października 1974 roku
Obudziłam się o świcie i wesztam do Waszego pokoju. Moje dziewczynki smacznie 
spafy. Jak wszystkie matki, strzegę Was dniem i nocą. W dzień widzę radość w 
Waszych oczach, w nocy słyszę Wasz równy, spokojny oddech. Cudownie być Wasza 
matką.
Te dni, Asho, poświęcamy na zżycie się ze sobą, posługując się prostym językiem 
gestów i pieszczot. Twój śmiech cichnie tylko na czas posiłków, ale Twoje łzy 
nie złamią mnie. Jeśli nie będziesz jadła, kochanie, nie urośniesz. Może 
powinnam więcej się Tobą zajmować, ale Fatima również domaga się mojej uwagi. 
Jednak naprawdę bardzo się cieszy, że przyjechałaś. Uwielbia się z Tobą bawić. 
Podnosisz ją, robisz karuzelę, a kiedy stawiasz ją z powrotem na podłodze, 
chwieje się, nie mogąc złapać równowagi. Fatima rozwija się troszkę wolniej, 
dopiero niedawno nauczyła się chodzić. A na Twoim punkcie po prostu szaleje.
Wasz przyjazd oznaczał dla mnie ogromną zmianę. Kiedy postanowiliśmy Was 
adoptować, zdecydowałam, że przestanę pracować jako modystka, aby całkowicie się 
Wam poświęcić. To była dobra decyzja. Teraz mogę szyć dla moich córek, cieszyć 
się Wami i być świadkiem waszych odkryć.
Kiedy tak o tym myślę, uświadamiam sobie, że bardzo niewiele opowiedziałam Ci o 
sobie i o tym, jak wyglądało moje życie, zanim Fatima i Ty przyjechałyście do 
Barcelony. Wy-
52
chodząc za mąż, pragnęłam stworzyć rodzinę i wyobrażałam sobie, jaka ona będzie. 
Zawsze mówiłam Twojemu ojcu, że chciałabym urodzić bliźniaki. Wkrótce okazało 
się, że moje marzenie pozostanie niespełnione. Lekarze stwierdzili, że nigdy nie 
będę mogła urodzić dziecka. A jednak to, co niemożliwe, stało się realne. 
Mieliśmy adoptować bliźniaczki -Maryi Fatimę. Gdy Mary ciężko zachorowała i 
wkrótce zamknęła oczy na zawsze, bardzo cierpiałam. Pomyślałam, że okrutny los 
zabrał mi to, co wcześniej sam dawał. Minęło kilka miesięcy. Czas ukoił mój ból, 
a los podarował wspaniały prezent - Ciebie.
Pewnego dnia Twój ojciec przeglądał jakąś książkę i natrafił na anonimowy wiersz, 
w którym pojawiają się imiona trzech naszych córek: Asha, Fatima i Mary 
(.Marlen).
W trzech Mauretankach kocham się w Jaen, W Ashy, Fatimie i Marien.
Ja również jestem zakochana w moich córkach. Jesteście najważniejszym, co mam!
Bądź zawsze wytrwała w swoich pragnieniach, Asho, a spełnią się prędzej czy 
później.
(???
?? ażdy dzień przynosi lawinę doznań związanych z pra-Ę\> cą, z pobytem w domu 
naszych hinduskich gospodarzy i z moim postanowieniem, że muszę stawić czoło 
własnej przeszłości. Kamal chwyta mnie za rękę i sadza na dywanie w jadalni. 
Jest dumna, że ubieram się jak Hinduska, i zależy jej, bym wyglądała jak 
najlepiej. Dlatego codziennie mnie czesze, za każdym razem inaczej: w warkoczach, 
dwa warkocze albo całą masę warkoczyków. Kamal ma dużo obowiązków - zajmuje się 
córkami i prowadzi dom - ale na te fryzjerskie zabiegi zawsze znajduje czas. 
Energicznie, lecz bez pośpiechu rozczesuje mi włosy i rozdziela na pasemka, aby 
je spleść. Od lat nikt mnie nie czesał... Sprawia mi to przyjemność, zamykam 
oczy i się odprężam. To bodaj jedyny moment w ciągu dnia, kiedy udaje mi się nie 
myśleć o niczym -mam cudowną pustkę w głowie.
Dziś Kamal szczególnie się postarała. Wie, dokąd się wybieram, więc zrobiła 
bardzo kunsztowną kombinację warkoczyków. Gdy wychodzę, macha mi ręką na 
pożegnanie.
54
Na ulicy zatrzymuję się, żeby kupić kwiaty, przeskakuję kilka kałuż pozostałych 
po ostatnim deszczu i idę na postój taksówek. Podaję adres, który mój ojciec 
zaznaczył kółkiem na planie Bombaju. Umówiłam się z matką Adeliną. Najpierw 
pójdziemy na mszę, a później na cmentarz.
Kiedy rodzice dowiedzieli się, że zamierzam jechać do Indii, mieli dziesiątki 
pytań i tylko jedną prośbę: „Idź na grób naszej siostry, małej Mary".
Fatima i Mary, bliźniacze siostry, urodziły się w Gujarat na północy Indii. Ich 
rodzice byli bardzo młodzi i biedni i nie mogli zająć się córkami. Dziewczynki 
trafiły do sierocińca w Gujarat prowadzonego przez kongregację Regina Pacis. 
Kiedy miały niewiele ponad rok, moi rodzice postanowili je adoptować. Bardzo się 
cieszyli, że będą mieć bliźniaczki. W ten sposób mogli dać nowe życie dwóm 
istotom. Kilka dni przed planowanym odlotem do Barcelony przeniesiono je do 
sierocińca w Bombaju. Tam Mary nagle zachorowała na odrę, którą w domu 
wyleczyłyby odpowiednie lekarstwa i kilka dni w łóżku. Stało się jednak inaczej. 
Śmierć Mary oznaczała początek mojego nowego życia. Mary, Fatima i ja 
mieszkałyśmy pod jednym dachem, nie wiedząc, że połączy nas przeznaczenie. A 
Fatimę i mnie spotkało to szczęście, że możemy dzielić coś o wiele cenniejszego 
- życie w rodzinie.
Kwiaty kupiłam dla Mary. Nie mogę uwolnić się od myśli, że gdyby żyła, miałaby 
teraz dwadzieścia dwa lata, jak Fatima. Ale co byłoby ze mną? Zostałabym na 
zawsze w Indiach? Adoptowałby mnie ktoś inny? A może ci sami rodzice? Byłybyśmy 
trzy. Biedna mama miałaby z nami mnóstwo pracy...
55
Przy grobie Mary matka Adelina ujmuje moje dłonie w swoje, drżące, i zapewnia, 
że robili wszystko, co było w ich mocy. Siadamy na ławce przed mogiłą i chwilę 
trwamy w ciszy. Odmawiam modlitwę za córkę moich rodziców, siostrę Fatimy i - 
czuję to bardziej niż kiedykolwiek - moją siostrę. Matka Adelina w milczeniu 
modli się ze mną. Moi rodzice tak bardzo chcieliby tu być...
Z kwiatów, które przyniosłam, robię dwa bukiety i stawiam je po obu stronach 
tablicy, a matka Adelina opowiada, że w dniu pogrzebu Mary, po zakończeniu 
ceremonii i powrocie do klasztoru, zadzwonił telefon z Barcelony. Moja matka, 
bardzo zaniepokojona, pytała, czy dziewczynce nic się nie stało. W Barcelonie 
była noc, matkę obudził koszmar. Usłyszała krzyk niemowlęcia. Zdenerwowana, 
zadzwoniła do Bombaju, gdzie powiedziano jej, że Mary rozchorowała się i zmarła.
Zakonnice umieściły na jej grobie tablicę z napisem po angielsku w imieniu 
rodziców, którzy ją adoptowali.
Kochana Mary, odeszłaś do nieba, nie zdążywszy z nami zamieszkać. Ale dla nas 
zawsze będziesz ukochaną córeczką. Twoi przybrani rodzice, którzy Cię kochają, 
Josep Miro i Electa Vega, Barcelona, Hiszpania.
2 listopada 1972-31 maja 1974
Kiedy Fatima i Mary przebywały w sierocińcu w Bombaju, ja zamęczałam wszystkich 
ciągłymi prośbami o rodziców. Matka Adelina mówi mi teraz, że pewnego dnia 
poprosiłam ją o rodziców... z Barcelony! Skąd mogłam wiedzieć o Barcelonie? 
Pewnie usłyszałam o dwóch dziewczynkach, które tam jadą do adopcji. Tylko takie 
wyjaśnienie przycho-
dzi mi na mysi. Przypuszczam, że w mojej podświadomości wyryła się prosta 
zależność: Barcelona = rodzice = szczęście.
Dla matki Adeliny pójście na cmentarz okazało się wyczerpujące. Widzę też, że 
niektóre moje pytania niepokoją ją, bo unika odpowiedzi. Nie chcę jej więcej 
męczyć. Ale nie poddaję się. Czeka mnie jeszcze podróż do Nasik, gdzie, mam 
nadzieję, odkryję więcej faktów z mojej przeszłości. Odprowadzam matkę Adelinę 
do klasztoru i żegnamy się. Mam przeczucie, że jest to ostatnie pożegnanie, że 
nigdy więcej jej nie zobaczę. Matka Adelina mówi, że zawsze będzie ze mną, tak 
jak przez te wszystkie lata. Wierzę jej. Rozstajemy się przed żelazną furtą. 
Może powinnam odprowadzić matkę Adelinę do celi. Nie robię tego. Stoję przy 
bramie, patrząc, jak idzie wolno przez ogród, w moich sandałach, macha mi ręką i 
uśmiecha się, a potem wchodzi do budynku.
Piątek, 1 listopada 1974 roku
Ostatnio nic, tylko biegamy po lekarzach. Chcieliśmy żeby tak jak Twojej 
siostrze, zrobiono Ci wszystkie badania. I było tak samo jak z Fatimą. Lekarz 
zaniepokoił się Twoim stanem. Powtórzył mniej więcej te same słowa: „Waga i 
wzrost tej dziewczynki są nieodpowiednie dla dziecka w jej wieku. Poza tym 
cierpi na poważną anemię, a w tych okolicznościach nie można zagwarantować, że 
będzie się prawidłowo rozwijała. .. "? Córeczko moja, to prawda, że jesteś 
kruszynką -szesnaście kilogramów i metr dwanaście wzrostu.
Stanem Fatimy przeraziłam się bardzo, bo wszyscy lekarze twierdzili, że nie 
będzie dobrze chodzić... Szkoda, że nie widzą, jak teraz maszeruje. Dlatego nie 
przejmuję się zbytnio, jestem pewna, że szybko wydobrzejesz.
57
Jutro urodziny Fatimy, bardzo ważny dzień dla nas wszystkich. Pierwsze urodziny 
w domu. Przeżywamy po kolei Wasze „pierwsze chwile": pierwszy dzień w domu, 
pierwsza kąpiel, pierwszy sen, pierwszy płacz... Jutro będziemy obchodzić drugie 
urodziny Twojej siostrzyczki. Już sześć miesięcy jest z nami, a wydaje się, że o 
wiele dłużej. Tyle się dzieje! (.. J
Przykro mi, że nic nie wiem o Waszym poprzednim życiu. Lekarze zadają mi różne 
pytania, a ja nie umiem odpowiedzieć. Kiedy dorośniecie, również będziecie je 
zadawać, a ja nie będę znać odpowiedzi. Dałabym wszystko, aby poznać każdy 
szczegół z Waszej przeszłości. Czuję, że dzięki temu mogłabym spokojniej patrzeć 
w przyszłość.
dnm do zaplecza
^\ ziś w Andheri nie ma lekcji. Dziedziniec szkolny przy-1^ brano kwiatami i 
flagami, aby uczcić święto niepodległości Indii. Już od kilku dni z pomocą 
nauczycieli dzieci przygotowują występy. Na początku, tak jak co rano, wszyscy 
uczniowie śpiewają hymn państwowy. Później starsi występują w przedstawieniu 
inscenizującym najważniejsze momenty z życia Gandhiego. Maluchy są oczarowane, 
oczy mają wielkie jak spodki.
Nuria, Gabriela i ja żegnamy się z nauczycielami i dyrektorem tradycyjnym 
namaste. To prosty gest, o znaczeniu symbolicznym: składając dłonie jak do 
modlitwy, ofiarujesz się drugiej osobie z całą pokorą. Wykorzystujemy wolny 
dzień na zwiedzanie. Kolejka ze stacji Andheri zawozi nas do Bramy Indii. 
Miejskie autobusy są zwykle zatłoczone, ale w kolejce panuje ścisk nie do 
opisania. Wymęczone docieramy do Bramy Indii, stanowiącej wejście do portu.
Szare, wzburzone morze zlewa się z gęstą masą chmur, z których lada chwila lunie 
ulewny deszcz. Kolorowe są tylko
59
fajerwerki. Puszczają je dorośli i dzieci. Przyglądamy się jak zahipnotyzowane 
ścieżkom, jakie rysują na niebie. O trzeciej zaczynają boleć nas szyje od 
patrzenia w górę.
Po długim czekaniu w kolejce, równie chaotycznej jak ruch w porcie, wsiadamy na 
statek, który zabierze nas na Wyspę Słonia. Lekka bryza nie jest w stanie 
złagodzić duchoty. Spodnie przyklejają mi się do ciała i do drewnianego 
siedzenia. Mam wrażenie, że wybrałyśmy nie najlepszy dzień na zwiedzanie. Trzeba 
będzie kupić pocztówki, bo zdjęcia będą miały w tle szare niebo i szare morze, a 
do tego statek tak się kołysze, że nie wiem, co zdołamy uchwycić w obiektywie.
Na domiar złego zaczyna padać, i to porządnie. Po godzinie schodzimy ze statku i 
chowamy się w jaskiniach na wyspie. Portugalczycy nazwali ją Wyspą Słonia z 
powodu wielkiej rzeźby, którą zobaczyli. Rzecz jasna, przedstawiała słonia. 
Atrakcją wyspy są cztery świątynie wykute w skale. Na ścianach jaskiń znajdują 
się płaskorzeźby przedstawiające losy bóstw, takich jak Sziwa, Parwati i Ganeś. 
Idziemy dalej, zafascynowane pięknem ukrytym w kamieniu.
Przestało padać i słońce pozwala nam podziwiać wszystkie odcienie zieleni bujnie 
zarośniętej wyspy. Omijamy stragany z pamiątkami i postanawiamy wracać do 
Bombaju. Ale czekając na statek, nie mogę się oprzeć i podchodzę do jednego ze 
straganów. Kupuję kilka kamiennych słoników. Mają w środku otwór, a w nim 
drugiego, małego słonika, na cześć płodności.
Po obiedzie spacer po ulicach miasta. Chodzę, przypatrując się ludziom na 
ulicach i w sklepach. Dociera do mnie, że plakaty filmowe na słupach i domach, 
są malowane ręcznie. Mężczyźni na rusztowaniach zapamiętale wymachują pędzlami. 
Obraz ten, tak jak obraz kobiet pracujących na
60
budowie przy układaniu cegieł, zaskakuje mnie. Wiele prac wykonuje się na środku 
ulicy: są piszący listy do nie wiadomo kogo, dentysta, fryzjer, szewc. Staram 
się nie przeoczyć żadnego szczegółu, bo przecież to mogło być moje życie.
Podchodzi do mnie jakiś staruszek i oferuje mi bębenek. Jest prześliczny, ale 
bardzo drogi. Mężczyzna idzie za mną jeszcze przez cztery ulice, bo wie, że 
zakochałam się w tym bębenku. Zauważył, że choć niesie wiele rzeczy, mój wzrok 
od razu padł na bębenek. Nalega, więc zaczynam się targować, ale nie umiem i w 
końcu płacę mu tyle rupii, ile chce. W cenę wliczone jest dokładne wyjaśnienie, 
jak grać na bębenku i jak zamocować skórzane rzemyki, aby móc wszędzie nosić go 
ze sobą. Zwłaszcza w czasie obchodów świąt na cześć Ganeśa, podkreśla starzec.
Postanawiamy iść na kawę do hotelu Tadż Mahal, chyba najbardziej luksusowego w 
Bombaju. Muszę przyznać, że już dawno chciałam tam pójść, ale coś mnie 
powstrzymywało. Dziś wreszcie to zrobię. Oczywiście dla mnie nie będzie to 
wizyta turystyczna... W drzwiach wejściowych staję jak wryta i przez chwilę nie 
mogę zrobić kroku.
Wiele razy byłam w Tadż Mahal z matką Adeliną, ale nie wchodziłyśmy tymi 
drzwiami, tylko jednymi z drzwi od zaplecza, prowadzącymi bezpośrednio do kuchni. 
Stamtąd nie było widać dywanów, wazonów, mebli, złoceń, wzorów na ścianach... 
Widziałam tylko przeogromną kuchnię, w której przygotowywano potrawy z różnych 
zwierząt (tak egzotycznych dla mnie, jak kurczak czy jagnię), i nie mogłam sobie 
nawet wyobrazić, że są jadalne. Młody chłopak pomagał matce Adelinie zanieść 
paczki do taksówki, a mnie w tym czasie dawano zawsze kawałek ciasta albo 
cukierek.
Chciałabym to zrobić jeszcze raz - zakraść się od kuchni, ale muszę wejść 
wielkimi drzwiami. Już nie ma małej porzuconej hinduskiej dziewczynki, teraz do 
hotelu przychodzi
61
kolejna Europejka. I tak zwracam na siebie uwagę częściej, niżbym chciała, i 
brakowałoby tylko tego, żebym weszła kuchennymi drzwiami. Zbyt wiele musiałabym 
tłumaczyć.
W kawiarni czeka na nas porcelanowa zastawa do kawy i herbaty. Piszemy\kartki. 
Siedząc wygodnie w fotelu, zastanawiam się, którędy wchodzi się do kuchni, 
wyobrażam sobie krzątaninę kucharzy, zmywaczy, cukierników... Może jeszcze 
pracuje kobieta, która dawała mi ciasto. Może ktoś' przypomniałby mnie sobie, 
gdybym go naprowadziła, ale jest to niemożliwe. Przyjechałam do Indii, żeby 
odnaleźć moją przeszłość, co jednak nie oznacza, że mam obsesyjnie tropić jej 
ślady. Przyjechałam pracować również jako wolontariusz, uczyć się i nie chcę 
skupiać się wyłącznie na sobie.
Zbytek i przepych hotelu wywołuje we mnie niesmak, boli mnie widok luksusu i 
blichtru. Prawdziwy Bombaj znajduje się po drugiej stronie ulicy, a hotel jest 
jak szklana kula, do której nie dociera nawet szmer prawdziwego życia.
Obserwując ludzi, którzy zatrzymują się w Tadż Mahal, mam wrażenie, że wielu z 
nich przyjeżdża wyłącznie po to, by oglądać wspaniałe rezerwaty przyrody, 
wielkie świątynie i pałace. Trochę egzotyki bez zbytniego zaangażowania. Na 
pewno niejeden jest tak porażony tym, co widzi na zewnątrz, że musi spędzić 
wakacje zamknięty w hotelowych pokojach, z klimatyzacją, chodząc wyłącznie po 
misternie tkanych, wytwornych dywanach.
Wychodzimy z hotelu i znów spacerujemy po mieście. Zatrzymuję się przy ulicznym 
straganie, aby kupić flet do zaklinania węży i skrzypce. To flet poprzeczny i na 
razie nie umiem wydobyć z niego dźwięku, ale może mi się uda przy odrobinie 
cierpliwości. Z każdej podróży przywożę instrumenty muzyczne. Zgromadziłam już 
pokaźną kolekcję, z któ-
62
rej jestem bardzo dumna. Na lekcjach muzyki, które prowadzę w szkole w 
Barcelonie, pokazuję uczniom te instrumenty i razem przenosimy się do różnych 
krajów, poznajemy różne rodzaje muzyki, różne kultury. Flet posłuży mi za 
ilustrację do historii o zaklinaczu węży, którą czytała mi mama, kiedy byłam 
mała.
Nasz dom żyje muzyką. Tata jest organistą i kompozytorem, a mama gra na 
skrzypcach. Wkrótce po przyjeździe do Barcelony rodzice posadzili mnie na stołku 
przy pianinie i dali pierwszą lekcję gry. Znalazłam się więc w świecie muzyki w 
sposób naturalny, choć narzucony, bo nie da się ukryć, że nauka gry na pianinie 
jest bardzo żmudna. Wymaga ogromnego poświęcenia, a rezultatami można cieszyć 
się dopiero po dłuższym czasie. Kiedy moi koledzy się bawili, ja spędzałam kilka 
godzin, ćwicząc gamy. Ale wytrwałość się opłaca. Z każdym dniem zapalałam się 
coraz bardziej i skończyłam wydział gry na pianinie w konserwatorium, które na 
wiele lat stało się moim drugim domem. A teraz pracuję jako nauczycielka muzyki.
Obładowana bębenkiem, fletem i skrzypcami wyglądam jak kobieta-orkiestra. Idąc 
na dworzec kolejowy, żartujemy i śmiejemy się, ale ja cały czas obserwuję twarze 
mężczyzn i kobiet, którzy mnie mijają. Szukam w nich moich rodziców, po których 
odziedziczyłam orientalne rysy i ciemną skórę. Zdaję sobie sprawę, że to jałowe 
zajęcie, bo przecież nie potrafiłabym rozpoznać moich biologicznych rodziców. 
Nie wiem, kim są ani jak wyglądają. Znam tylko twarze moich rodziców adopcyjnych, 
którzy czekają na mnie w Barcelonie, tak jak czekali dwadzieścia lat temu.
63
Wtorek, 5 listopada 1974 roku
Croga Asho, dni mijają w szalonym tempie. Dziś pierwszy ??? zaprowadziliśmy Cię 
do szkoły. Na długo przed Twoim przyjazdem rozmawialiśmy z dyrektorką, panią 
Bofill, która dowiedziała, ze nie ma żadnych przeszkód, żebyś została przyjęta, 
ale najpierw musisz poznać szkołę. Tak też zrośliśmy Byłaś bardzo zdziwiona i 
onieśmielona, całe szczęsne, że nie zaczęłaś płakać. Jak mam Ci wytłumaczyć, że 
trzeba chodzić do szkoły? Akurat była długa przerwa i Uczniowie bawili się na 
boisku. Na widok tylu ska-czącyc/i; biegających i wrzeszczących dzieci chwyciłaś 
mnie n-iocno za rękę i zrobiłaś przerażoną minę. Pewnie myślaf$śt że to internat 
i że Cię tam zostawimy. Nie musisz s/ę oać, nigdy nie zostawię Cię samej na 
dłużej, niż to konieczne.
??? Bofill przywitała się z Tobą i chyba trochę się uspokoiłaś. Zaproponowała, 
żebyś zaczęła jak najszybciej, więc jużjutrę) pójdziesz na lekcje. Przez 
pierwsze dni będziesz przychodziła tylko rano, żeby się oswoić z nowym miejscem 
i poznać klesę_
Środa, 6 listopada 1974 roku
Jak wszyscy rodzice, przeżyliśmy dziś trudny moment, kiedy fro raz pierwszy 
zostawialiśmy Cię w szkole. Ściśle mówiąc bardzo przeżył to Twój ojciec, bo to 
on Cię odprowadził, ja zostałam w domu z Twoją młodszą siostrzyczką. Myślało,m 0 
Tobie cały ranek. Martwiłam się, jak będziesz się zachoubywać, jak będziesz 
rozmawiać z nowymi kolegami, skoro o/e znasz ani jednego słowa po katalońsku, 
jak zrozumiesz nauczycielkę? Tata powiedział, że zostawałaś z płaczem. >Ą/e w 
południe, kiedy po Ciebie przyszedł, nauczycielka dowiedziała, że szybko się 
rozpogodziłaś i zaczęłaś
64
bawić się i rysować z innymi dziećmi. Po powrocie do domu rzuciłaś mi się w 
ramiona jak w dniu przylotu z Indii.
Kładę Cię spać i przypominam, że jutro kończysz siedem lat. Wiem, że mnie nie 
rozumiesz, ale wszystko się ułoży. Już chodzisz do szkoły, a ja mam trochę 
więcej czasu.
Czwartek, 7 listopada 1974 roku
Dziś wieczorem, chociaż życzyłam Ci dobrej nocy, zasnęłaś niespokojna i budziłaś 
się kilka razy. Pierwsze dni w szkole musiały wprowadzić sporo zamieszania, bo 
ostatnio sypiałaś dobrze. Nie wiedzieliśmy, jak Cię uspokoić, więc już o świcie 
zaczęliśmy świętować Twoje urodziny. Codziennie proszę Boga, abym mogła być przy 
Tobie i patrzeć, jak rośniesz zdrowa i szczęśliwa. Tak jak w dniu urodzin Twojej 
siostry, dziś myślałam o Twoich rodzicach, po których odziedziczyłaś ten cudowny 
uśmiech i ciemną karnację. Gdyby mogli zobaczyć Cię teraz... na pewno cieszyliby 
się, że jesteś zdrowa. Czasem zastanawiam się, do kogo jesteś podobna - twarz 
matki, oczy ojca, a nos... Kiedy dorośniesz, sama poszukasz odpowiedzi na te 
pytania. (...)
Dla ojca i dla mnie dniem Twoich urodzin zawsze będzie 27 października. W tym 
dniu przyjechałaś do Barcelony i narodziłaś się dla nas.
Rano wykąpałam Cię i ubrałam do szkoły w bardzo ładną sukienkę. Tornister był 
pełen cukierków. Bardzo się ucieszyłaś i od razu zrozumiałaś, że cukierki są do 
rozdania dzieciom w szkole.
Po południu urządziliśmy przyjęcie dla rodziny i sąsiadów. Widziałaś, że Fatima 
zdmuchnęła świeczki na torcie w dniu swoich urodzin, a dziś Ty to zrobiłaś. 
Kolejny pierwszy raz w Twoim życiu.
5 - Córka Gangesu
65
Nie chciałaś jeść kolacji, a ja nie nalegałam. Poszłaś do łóżka i zasnęłaś jak 
niemowlę, ledwie przyłożyłaś głowę do poduszki.
		
		
		
	w,"-    ••	
		
		
		
		
		

I



$e$hm inna
?utro mijają trzy tygodnie od przyjazdu do Bombaju. Wydaje mi się, że jesteśmy 
tu dłużej. Dni upływają nam na zajęciach w szkole, pracy w przytułku dla kobiet 
i - w wolnych chwilach - spacerach po mieście. Wrzawa na ulicach wiecznie 
zalanych tłumem ludzi sprawia, że nie słyszę nawet własnych myśli. Zapamiętuję 
obrazy, chłonę zapachy, kolory i dźwięki. Przystaję na chwilę i patrzę na 
tętniące życiem miasto. Na kobiety dźwigające tobołki, rikszarza, który toruje 
sobie drogę w tłumie, dziecko niosące na głowie kiść bananów większą niż ono 
samo, chłopaka pędzącego na rowerze na łeb na szyję, mężczyznę niosącego tacę z 
herbatą. .. Widzę też wiele wpatrujących się we mnie oczu.
W Barcelonie wyróżniam się z powodu koloru skóry, włosów, rysów, ale że mieszkam 
tam od dzieciństwa, przyzwyczaiłam się do tego, że często ktoś mi się przygląda. 
Pogodziłam się z moją rolą - bycia inną. Teraz uświadamiam sobie, że tutaj 
również jestem inna. Ludzie przyglądają mi się badawczo, jakby wiedzieli, że 
mimo ciemnej skóry
67
i typowo hinduskich rysów nie pasuję do nich. Niektórzy zatrzymują mnie na ulicy, 
proszą, żebym im powiedziała, gdzie jest jakaś ulica lub sklep, i dziwią się, że 
ich nie rozumiem. Pewnie myślą: „Z choinki się urwała, że nie rozumie marami?"
Czuję, że powinnam rozstrzygnąć kwestię, która najbardziej nie daje mi spokoju. 
Z jakiej jestem kasty? Tak, wiem, że system kast został zniesiony, ale w 
praktyce nadal obowiązuje. Kariera zawodowa, życie towarzyskie, zawieranie 
małżeństw - wszystko to jest uzależnione od przynależności do tej czy innej 
kasty. Nie wiedząc, do której należę, mogę popełnić ogromny nietakt. Dlatego 
proszę hinduskie dziewczyny pracujące dla organizacji, z którą współpracuje 
Setem, aby mi wyjaśniły, z jakiej jestem kasty. Wybuchają śmiechem.
Wygląda na to, że moje pytanie było absurdalne. W końcu dziewczęta przestają się 
śmiać i mówią, że nie jestem z żadnej kasty, bo nie jestem z Indii, choć tutaj 
się urodziłam i spędziłam część dzieciństwa. Tłumaczę im, że chcę to wiedzieć 
tylko po to, żeby móc się odpowiednio zachowywać.
Już poważniejszym tonem tłumaczą, że nie zostało we mnie nic z Hinduski. „Masz 
śniadą karnację, czarne oczy i włosy, ale nie chodzisz jak Hinduska, nie 
patrzysz jak Hinduska, nie gestykulujesz jak Hinduska. Dla nas jesteś Europejką, 
więc nie musisz martwić się o kasty".
Widocznie jestem bardzo naiwna, bo zupełnie nie spodziewałam się takiej 
odpowiedzi. Zauważyłam, że przyglądają mi się i traktują nieufnie, jakby nie 
wiedziały, czy jestem stąd, czy może spadlam z innej planety. Ale mówiąc bez 
ogródek, że tutaj nie pasuję, ranią mnie do żywego.
Dopiero po długiej chwili uświadamiam sobie, że mają rację. Przed przyjazdem 
myślałam, że kiedy postawię stopę
68
w ojczyźnie, poczuję przypływ patriotyzmu i będę rasową Hinduską. Tak się jednak 
nie stało, bo choć z niektórymi rzeczami silnie się identyfikuję, inne wzbudzają 
we mnie odrazę. Chyba sama muszę poszukać sobie miejsca i być może przyznać, że 
jestem znikąd i zewsząd po trochu.
Nadal spaceruję po tym chaotycznym mieście i wciąż czuję na sobie spojrzenia 
mijających mnie ludzi. Noszę salwar kamez, ale nie umiem patrzeć i poruszać się 
jak Hinduski. Twarze wpatrujących się we mnie przechodniów wyrażają rozmaite 
uczucia: raz jest to sympatia i akceptacja, innym razem niechęć i odrzucenie. 
Odkrywam, że i mną targają te same sprzeczne emocje. W miarę poznawania prawdy o 
sobie samej, cząstki, które kształtują mnie jako osobę, powoli odnajdują swoje 
miejsce.
Po przyjeździe do Barcelony musiałam oswoić się z wieloma nowymi dla mnie 
rzeczami. Najpierw poszłam z mamą kupić ciepłe ubrania, bo te, które przywiozłam 
z Indii, były nieodpowiednie na nadchodzącą zimę. Swetry, spódnice i spodnie 
nosiłam z radością, za to z butami wyczyniałam istne cyrki. Wkładałam je tylko 
kiedy miałam wyjść z domu; od razu po powrocie każdy but leciał w inny kąt 
przedpokoju. Ale już prawdziwym dramatem były posiłki. Nic mi nie smakowało, bo 
byłam przyzwyczajona dojadania tylko ryżu, soczewicy i jarzyn. Rodzice martwili 
się, że jestem okropnie wychudzona, więc po prostu zmuszali mnie do jedzenia, 
nie zważając na krzyki i płacz.
Mimo tego rodzaju problemów przystosowałam się bardzo szybko. Już po tygodniu 
chodziłam do szkoły. Jako że nie umiałam czytać ani pisać i, rzecz jasna, nie 
znałam katalońskiego, w wieku siedmiu lat trafiłam do klasy pięciolatków. Tam 
byłam królową mambo. Prace ręczne i rysunki również szły mi znakomicie.
69

Już pierwszy mój rysunek został wywieszony na tablicy na korytarzu i podziwiały 
go wszystkie dzieci. Te drobne sukcesy sprawiły, że czułam się lubiana i 
akceptowana.
Po zaledwie trzech miesiącach już mówiłam po kata-lońsku. Niesamowite, z jaką 
łatwością uczymy się języka w dzieciństwie. Ale nie ja jedna zmieniłam język. 
Moja matka pochodzi z Zamory, przeprowadziła się do Barcelony w wieku pięciu lat. 
Zawsze rozmawiała po kastylijsku, również z moim ojcem. Ale kiedy miałam 
przyjechać, postanowili, że językiem domowym będzie kataloński, i matka podjęła 
wysiłek, by nauczyć się go razem ze mną.
Na Boże Narodzenie nauczyłam się nawet kolędy. Zaśpiewałam ją na pasterce w 
Vilanova de Prades, rodzinnej wiosce mojego ojca. Była mroźna noc, kościół pełen 
ludzi. W odpowiedniej chwili tata dał mi znak, a ja stanęłam przy nim i 
zaśpiewałam kolędę opowiadającą o małej Maryi. Wszyscy się wzruszyli na widok 
malutkiej dziewczynki, biedulki z drugiego końca świata... Całkiem dobrze jej 
wyszło... Jak szybko nauczyła się katalońskiego... Podobno nawet można było 
zrozumieć, co śpiewałam!
Piątek, 22 listopada 1974 roku
Asho, kochana córeczko, codziennie poznajesz nowe słowa. Jesteśmy z tatą tacy 
szczęśliwi, że możemy być świadkami Twoich odkryć. Już możemy rozmawiać i to 
wiele ułatwia. W dniu Twojego przyjazdu ojciec biegał za Tobą po całym domu z 
angielskim słownikiem, żeby zrozumieć, co mówisz. Nie brzmiało to jak angielski, 
ale on był uparty. W końcu, w potoku szczebiotaniny, rzuciłaś: Put on TV /' 
ojciec nie posiadał się z radości, że Cię zrozumiał. Teraz ciągle tak się 
czujemy, bo zaczynasz mówić po katalońsku. Czytałam, że dzieci mają wyjątkową 
łatwość uczenia się języków,
70
a teraz przekonuję się o tym na własne oczy. Mnie idzie bardzo opornie.
Dziś miałaś pierwszą lekcję gry na pianinie. Jak zawsze, kiedy zaczynasz coś 
nowego, płakałaś. Posadziłam Cię na stołku i poprowadziłam paluszki, żebyś 
zagrała gamę. Na pewno dobrze Ci pójdzie. Nie chcę, żebyś pod jakimkolwiek 
względem czuła się gorsza od Twoich rówieśników. Ojciec i ja zrobimy, co w 
naszej mocy, żeby nadrobić stracony czas. Zawsze będziemy gotowi pomóc Ci we 
wszystkim. Oboje uważamy, że jeśli człowiek jest uparty i wytrwały, osiągnie to, 
czego pragnie. Ale o tym nie muszę Ci mówić. Przecież właśnie dzięki uporowi i 
determinacji masz rodzinę.

?
Zaihzyki ? filmy
Rozchorowałam się. Bolało mnie gardło i dokuczał męczący Jv kaszel, ale 
zlekceważyłam te objawy. Nadal prowadziłam zajęcia w szkole, choć z mniejszą 
energią niż zwykle. W końcu się doigrałam. Wysoka gorączka, dreszcze, kaszel tak 
silny, że prawie się dusiłam. Od trzech dni jestem uwięziona w łóżku. Nie mogę 
wstać, bo termometr pokazuje ciągle ponad trzydzieści dziewięć stopni. Czuję się 
potwornie, cała obolała, i już nie wiem, jak się położyć. Wszyscy bardzo o mnie 
dbają. Koleżanki podają mi antybiotyki i syrop na kaszel, a Kamal przygotowuje 
soki z cytryny i napary o cudownych właściwościach.
Lekarstwa nie skutkują. Po kolejnej nieprzespanej nocy rano jestem nieprzytomna. 
Dziewczęta pocieszają mnie, mówią, że to tylko bardzo silne przeziębienie. 
Chciałabym im wierzyć, ale mam wrażenie, że złapałam bardzo poważną chorobę.
To niemożliwe, wykluczone, pocieszam się w duchu. Przecież przed wyjazdem z 
Barcelony podano mi wszystkie
72

konieczne szczepionki. Staram się nie tracić animuszu, jest to jednak bardzo 
trudne.
Czuję się samotna. Dziewczęta cały dzień są poza domem, pracują w szkole, chodzą 
na lekcje jogi i na spacery. Kamal przygotowuje mi ryż i zmienia wilgotne okłady 
na czole, ale dość pracy ma z własną rodziną. Krząta się cały dzień bez chwili 
wytchnienia. Dopiero wieczorem trochę zwalnia. Może na chwilę usiąść, zapalić 
tytoń i pooglądać telewizję. Towarzystwa dotrzymuje mi mała Ibuthi. Przysiada na 
łóżku i rysuje kolorowe obrazki, które później mi wręcza, abym się lepiej 
poczuła. To czarujące stworzenie. Patrzę na nią i zastanawiam się, czy moje 
dzieci będą do niej podobne.
Mam wrażenie, że życie ze mnie uchodzi i z nikim nie będę mogła się pożegnać. 
Chwytam się pisania niczym ostatniej deski ratunku, skoro dziennik ma być 
jedynym świadkiem tego, co przeżyłam przez miesiąc w Indiach. Na okładce zeszytu 
przykleiłam kopertę z dwiema fotografiami, bo teraz chcę je mieć cały czas 
blisko siebie. Kiedy szykowałam się do wyjazdu, przejrzałam albumy ze zdjęciami 
i wybrałam fotografię rodziców, na której bardzo ładnie wyszli oraz prześliczne 
zdjęcie Fatimy. Pomyślałam, że dotrzymają mi towarzystwa i dodadzą otuchy, 
gdybym się załamała albo bardzo za nimi tęskniła. Tak też się stało. Teraz, w 
chwilach, kiedy jest mi ciężko, podnosi mnie na duchu to, że są blisko mnie. 
Porozumiewam się z nimi za „pośrednictwem" dziennika, bo gdybym zadzwoniła i 
powiedziała, jak się czuję, zmartwiliby się, a tego nie chcę za żadne skarby. 
Lato spędzają w Vilanova de Prades - gorące dni, chłodne noce. Ojciec pewnie 
poszedł po wodę do źródła, mama podlewa ogród, a Fatima ćwiczy grę na pianinie. 
A może poszli na spacer do lasu...?
73
Korzystając z tego, że trochę mi lepiej i potrafię zebrać myśli, piszę kilka 
słów pożegnania, aby ci, którzy mnie kochają i którzy dali mi wszystko, 
wiedzieli, że o nich myślałam. Pomimo odległości wyraźnie odczuwam ich bliskość. 
Czuję, że umieram, a przed moimi oczami przesuwa się film zlewający się z 
majakami gorączki. Nie jest to streszczenie mojego życia, jakie podobno widzą 
umierający, ale raczej dokumentalny czarno-biały film o tym, czego nauczyłam się 
w tej podróży, a z czym się jeszcze nie pogodziłam. Najpierw pojawia się ojciec 
Ribas, którego słowa sprawiły, że staram się patrzeć dookoła, nie oceniając tego, 
co widzę.
Nie zawsze mi się to udaje, bo niełatwo zrozumieć różne koncepcje życia i świata. 
Starałam się zbliżyć do tutejszego sposobu myślenia, zgodnie z którym śmierć to 
tylko granice między jednym życiem a drugim. Kiedy myślę o tym jako o zjawisku 
odległym, perspektywa ta jest bardzo pokrzepiająca, kiedy jednak to dotyczy mnie 
bezpośrednio, okazuje się bardzo trudne. Trzeba gorliwie wierzyć, bo w 
przeciwnym razie pozostają jedynie wątpliwości i ciężko jest pamiętać, że nie ma 
się czego bać, bo po tym życiu będzie kolejne.
W moim filmie są również sceny z udziałem kolegów z grupy i pojawia się wszystko, 
czego nauczyliśmy się jako wolontariusze. W szkole i w przytułku - dzieci i 
kobiety są zawsze najbardziej pokrzywdzone. Zaimponowała nam ich wola życia oraz 
energia, którą biorą nie wiadomo skąd, aby radzić sobie z rzeczywistością. I 
szczególna rola matki Adeliny, która nadała kształt wielu wyblakłym wspomnieniom 
towarzyszącym mi przez te wszystkie lata. To jest jak pożegnanie. Pisanie 
dziennika przynosi mi ukojenie, bo -jeśli coś się stanie - zostanie ślad, że 
myślałam o tych wszystkich osobach, które były ważne w moim życiu, i że ich nie 
zawiodłam.
74
Nigdy tak długo nie miałam gorączki, więc poprosiłam, żeby wezwano lekarza. I 
zagroziłam, że nie będę jeść, jeśli nie przyjdzie szybko.
Środa, 27 listopada 1974 roku
Dziś mija miesiąc od Twojego przyjazdu. Bardzo się zmieniłaś przez ten czas! 
Chętniej jesz, chociaż jeszcze czasami grymasisz... Zaczynasz odnosić osobiste 
sukcesy, tak jak rysunek w szkole, który wszyscy podziwiali. No i powoli można 
Cię zrozumieć... A wszystko dzięki temu, że bardzo się starasz.
Dziś również odniosłaś maty sukces. Gdy tylko ojciec wrócił z pracy, 
pochwaliłyśmy się nim. Udało Ci się zagrać gamę na pianinie oburącz! Ojciec był 
zachwycony. Siedziałaś na stołku, przyglądałaś się nam i wiedziałaś, że nas 
uszczęśliwiłaś. Nasze słoneczko! Jeszcze nie potrafisz zrozumieć, ile znaczy dla 
nas muzyka. Bardzo nas do siebie zbliżyła i mamy nadzieję, że Ty również ją 
pokochasz. Twój ojciec chciał zajmować się muzyką zawodowo. Ja, będąc małą 
dziewczynką, uczyłam się w szkole muzycznej gry na skrzypcach i solmizacji. (...) 
Kiedy poznałam Twojego ojca, zachęcona przez niego, znów zaczęłam uczyć się gry 
na skrzypcach.
Jestem pewna, że gdy zaczniesz grać melodie, przekonasz się, że warto wkładać w 
naukę tyle wysiłku. Poza tym zdaliśmy sobie sprawę, że masz dobry słuch i 
poczucie rytmu. Kiedy ojciec gra, zaczynasz tańczyć i dobrze Ci to wychodzi. 
Jest Wami oczarowany, robi Wam zdjęcia, nagrywa Wasze rozmowy i zabawy... Nie 
można oderwać go od kamery: montuje filmy, podkłada muzykę, podpisy... 
Przeżywamy bardzo wzbogacające i twórcze chwile.
75
Lekarka o imieniu Pushpa zbadała mnie i stwierdziła, że pewnie zaraziłam się 
malarią. Wydaje mi się to nieprawdopodobne, przede wszystkim dlatego, że brałam 
tabletki i przestrzegałam wszystkich zasad. Pushpa jest lekarką w ośrodku dla 
osób, które uległy wypadkom w miejscu pracy i potrzebują opieki. W zeszłym 
tygodniu pojechałyśmy zobaczyć ten ośrodek i Pushpa była naszą przewodniczką. 
Teraz wybawia mnie od domowych medykamentów. Pomaga mi wstać i wsiąść do dżipa. 
Jedziemy do szpitala. Po drodze zadaję jej wszystkie pytania, jakie przyszły mi 
do głowy. Odpowiada na nie bez dramatyzowania i uspokaja mnie trochę. Podobno 
czasem zdarza się, że mimo zażycia lekarstw zapada się na malarię. Parkujemy 
przed szpitalem i kierujemy się do wejścia. Pushpa cały czas mnie podtrzymuje, 
bo jestem tak słaba, że nie mogłabym postawić nawet kroku.
Wejście do szpitala wygląda filmowo, i nie jest to tylko przenośnia. Otwieramy 
drzwi pchnięciem i przed nami pojawia się statyw z kamerą. Podłoga pełna kabli i 
torów do przesuwania kamer. Wbijam wzrok w podłogę, bo oślepiają mnie światła. 
Przebrani za lekarzy i pielęgniarki aktorzy zamienili panującą w szpitalu ciszę 
w wielki harmider. Wiele wysiłku kosztowało nas znalezienie prawdziwego lekarza, 
bez atrapy słuchawek na szyi. Drzwi z napisem na obu skrzydłach: Izba przyjęć. 
Pushpa otwiera je, ale okazuje się, że tu również kręcą film. O mało nie 
wystąpiłyśmy jako statystki! Druga próba powiodła się i znajdujemy się w 
prawdziwej poczekalni. Natychmiast kładą mnie na noszach.
Lekarz, który mnie przyjmuje, zadaje masę pytań. Pushpa musiała mu przerwać i 
wyjaśnić, że nie rozumiem marami. Zamurowało go. Przez chwilę mam wrażenie, że 
nie traktuje nas poważnie, podejrzewając, że uciekłyśmy z planu filmowego. Kiedy 
wreszcie wyjaśniamy, w czym problem, lekarz przyznaje rację Pushpie i postanawia 
zrobić mi test
76
na malarię. Po półgodzinie przynoszą wyniki z laboratorium. Badanie dało wynik 
negatywny, nie można jednak wykluczyć malarii ze stuprocentową pewnością. Koniec 
końców, przepisują mi mnóstwo zastrzyków i tabletek.
Pushpa jest zdania, że powinnam mieć dobrą opiekę, dlatego zabiera mnie do 
ośrodka, w którym pracuje. Zostaję więc zakwaterowana wśród zakonnic. Są między 
nimi Hiszpanki, rozmawiają ze mną i przygotowują mi pyszną zupę. Codziennie rano 
i wieczorem przychodzi Pushpa robić mi zastrzyki. W ośrodku jest wiele kalek - 
skutek wypadku przy pracy. Atmosfera jest bardzo przygnębiająca. Choć czuję się 
fatalnie, wiem, że mam tu dobrą opiekę i wierzę, że lekarstwa szybko zaczną 
działać.
Piątek, 20 grudnia 1974 roku
Dziś skończyłaś lekcje i jak zwykle wyszłaś zadowolona, z teczką pełną ćwiczeń. 
Zrobiłaś duże postępy: poprawnie piszesz litery nauczyłaś się również cyfr. 
Przejrzałyśmy wszystkie zadania domowe po kolei. Jesteś bardzo z siebie dumna.
Rozmawiałam o Tobie z dyrektorką, która stwierdziła, że -ponieważ radzisz sobie 
bardzo dobrze - w następnym trymestrze możesz przejść do pierwszej klasy. Asho, 
wkrótce dogonisz rówieśników. Nauczyciele są z Ciebie zadowoleni, my również. 
Podobno bardzo szybko się przystosowałaś i wiele z siebie dajesz. Od tej pory 
będziesz na wyższym poziomie, więc czeka Cię jeszcze więcej pracy. Ale zaczyna 
się przerwa świąteczna, więc trochę odpoczniesz od nauki. Wykorzystamy ten czas, 
żeby zająć się innymi rzeczami.
Hasik
ylhoroba tak mnie osłabiła, że nie czuję się na siłach wybrać %0 się w 
pięciogodzinną podróż do Nasik. Kiedy wstaję, od razu się męczę, a pupę mam tak 
obolałą od zastrzyków, że nie wiem nawet, jak usiąść. Wydaje mi się, że 
najlepiej zrobię, jeżeli zostanę tutaj, dopóki całkiem nie wydobrzeję. Po 
śniadaniu nabieram nieco animuszu. Ulegam namowom zakonnic, które się mną 
zajmują, oraz kolegów z grupy i postanawiam jednak jechać. Muszę pojechać. Jak 
mogłabym nie wybrać się do Nasik, będąc tak blisko? Nasik, kołyska mojego 
pierwszego gaworzenia, jest kluczowym etapem tej podróży w przeszłość. Tam 
znajdują się części łamigłówki, których jeszcze mi brakuje. Być może ich nie 
odnajdę, ale muszę przynajmniej spróbować. To mój ostatni tydzień w Indiach. Nie 
wiadomo, kiedy pojawi się następna możliwość wizyty w Nasik. Ten sam upór, który 
sprawiał, że wspinałam się po krętych schodach i prosiłam o rodziców, teraz 
skłania mnie, abym poszukała odpowiedzi na pytania: Kim byli moi rodzice? 
Dlaczego znalazłam się w sierocińcu? Czy
78
mam rodzeństwo? Często dziękuję za drugie życie, jakie zostało mi ofiarowane, 
ale równie często zadaję sobie pytanie, dlaczego właśnie mnie spotkał ten 
przywilej. Zastanawiam się też, dlaczego rodzice mnie porzucili, dlaczego nie 
chcieli mnie kochać. Może cisza, która zawsze była odpowiedzią, w Nasik zamieni 
się w słowa.
Pełna nadziei i zarazem niepokoju, idę do mojej sypialni, ubieram się w 
pomarańczowo-liliowy salwar kameez, maluję sobie czarną kreskę na powiekach, 
wrzucam do plecaka kilka drobiazgów i idę do dżipa.
Zakonnice cieszą się, widząc mnie w formie, i opowiadają, że były ogromnie 
przestraszone, kiedy przyjechałam osłabiona z bardzo wysoką gorączką. Pushpa 
naszykowała mi paczkę z lekarstwami i zastrzykami na czas wyjazdu. Będę musiała 
znaleźć kogoś, kto umie robić zastrzyki.
Wsiadam do dżipa i znów spotykam się z grupą, która przyjechała z Barcelony. Nie 
widzieliśmy się od wielu dni i musimy opowiedzieć sobie przygody, jakie nam się 
przydarzyły. Koledzy bardzo się o mnie troszczą. Żeby nie zrobiło mi się 
niedobrze podczas podróży, zostawili dla mnie miejsce przy kierowcy, Divakerze, 
bardzo wesołym chłopaku. Nie brak mi siły woU, ale ciało rządzi się własnymi 
prawami -jestem bardzo słaba i z trudem powstrzymuję jęk.
Nasik leży w odległości ponad stu osiemdziesięciu czterech kilometrów od Bombaju, 
ale droga jest fatalna, więc jazda trwa całą wieczność. Rozbite samochody i 
ciężarówki po obu stronach szosy nie tworzą najpiękniejszej panoramy. Uprzedzano 
nas, że na tej drodze zdarza się wiele groźnych wypadków. Wtedy za bardzo się 
nie przejęłam, ale poraża mnie to, co widzę na własne oczy. Divaker śpiewa i 
żartuje, a ja nawet się nie uśmiecham, bo źle się czuję, bo nie wiem, z kim 
przyjdzie mi się spotkać i... dlatego, że kierowcy jeżdżą tu jak szaleni.
79
W miarę jak oddalamy się od wielkiego miasta, zieleń staje się coraz bardziej 
intensywna, a góry przybierają najbardziej wymyślne kształty. Ostatni odcinek to 
trudny podjazd pod bardzo stromą górę. Zakręty, zakręty i jeszcze raz zakręty, 
aż znajdujemy się na równinie Nasik - łąki i poła ryżowe.
Celem podróży do Nasik, oprócz moich osobistych poszukiwań, jest wizyta w 
kolejnym miejscu pracy wolontariuszy. Znajduje się ono w Dindori, niedaleko 
Nasik. Praca tutaj polega na budowie malutkich zbiorników, w których będzie się 
gromadzić woda monsunowa do wykorzystania w porze suchej. Wprawdzie wody jest 
pod dostatkiem, ale tylko w określonych porach roku, co warunkuje uprawy i tym 
samym - styl życia.
Ziemia nie może wchłonąć całej wody, jaką dostarczają monsunowe deszcze, i 
bardzo dużo się marnuje, spływając do rzek i do morza. Dlatego też, aby jak 
najlepiej wykorzystać to „wodne zagłębie", buduje się rowy irygacyjne, z których 
pompuje się wodę na wyższe poziomy. Dzięki tej technice udaje się w znacznej 
mierze uniknąć skutków erozji i zapewnić zapas wody aż do czasu następnego 
monsunu. Umożliwia to uprawę ryżu, który wymaga dużej ilości wody w krótkim 
czasie.
W tutejszej grupie pracują ludzie, którzy przyjechali z Majorki i Minorki, a 
projektem kieruje Perico Massanet, jezuita z Majorki. Mieszka w Dindori od lat i 
cały wysiłek wkłada w to, aby umożliwić wykorzystywanie ziemi w sposób 
najbardziej praktyczny i ekologiczny. Wraz ze współpracownikami i mieszkańcami 
wsi stworzył małą sieć doradztwa rolniczego. Razem uczą się nowych technik, 
dzielą doświadczeniami, a organizacja przyznaje nieoprocentowane kredyty ludziom, 
którzy pracują na roU, aby mogli rozwinąć uprawy.
Perico Massanet proponuje nam nocleg w swoim domu w Dindori. Kiedy już udaje nam 
się zagospodarować powierz-
80
chnię tak, byśmy mogli wszyscy się pomieścić, dzwonię do klasztoru w Nasik i 
zapowiadam się z wizytą. Wszystko ustalone, będą czekać na mnie jutro. Teraz 
znów wsiadamy do dżipa i z Dindori udajemy się do sąsiedniej wioski, Yambucke, 
gdzie obchodzone jest święto pola. To dziękczynne święto na cześć krów za ich 
pomoc w pracach polowych. Rolnicy przyozdabiają je, a na rogach robią rysunki w 
jaskrawych kolorach. Drogą maszeruje takie mnóstwo krów, że nie widać końca 
defilady. Cała wioska wybiega nam na powitanie, a ja, nie zdając sobie z tego 
sprawy, staję się centrum zainteresowania. Wszyscy mi się przyglądają, mówią 
rzeczy, których nie rozumiem, ale z tonu wnioskuję, że są to przejawy sympatii. 
Kolejny raz jestem i nie jestem stąd, odżywa wieczny konflikt pomiędzy tym, jak 
mnie postrzegają inni, a tym, co sama czuję.
Kiedy pierwsze lody zostają przełamane, wszyscy chcą nas zaprosić na herbatę. 
Jeden z mężczyzn, który wygląda na przywódcę wioski, zabiera nas do swojego domu. 
Siadamy na ganku i zostajemy poczęstowani herbatą, co jest przejawem szczerej 
przyjaźni. Popijamy gorącą aromatyczną herbatę w pięknym otoczeniu. Patrzę na 
pola i gliniane domy skąpane w promieniach zachodzącego słońca. Widok zapiera 
dech w piersiach.
W świątecznym gwarze na placu podchodzi do mnie dziewczynka, chwyta za rękę i 
nie oddala się na krok. Nic nie mówi, tylko patrzy na mnie nieustannie i 
uśmiecha się, jakbyśmy znały się całe życie. Jest mi z nią dobrze, ale jej 
przyjaciółki są zazdrosne.
Krowy przechodzą, a pasterze robią wszystko, żeby kłaniały się po drodze. 
Chłopcy z wioski rozłupują kokosy i rozdzielają je. Nie można nie przyjąć 
podarunku, więc zbiera mi się góra kawałków kokosa i nie daję rady ich zjeść. 
Przechadzam się po placu, a przed świątynią, nieświadomie, wchodzę na kamień,
6 - Córka Gangesu
81
żeby lepiej widzieć. I popełniam gafę stulecia! Wszyscy patrzą na mnie 
zadziwieni, kamień ten bowiem służy do składania ofiar. Mam ochotę zapaść się 
pod ziemię. Tak jak umiem, gestykulując, proszę ich o wybaczenie. Po chwili nikt 
już o tym nie myśli -chyba wybaczyli mi ignorancję.
W drodze powrotnej do Dindori jeden z wolontariuszy proponuje, że zrobi mi 
zastrzyk. To Eduard, weterynarz. Najchętniej powiedziałbym, że przecież nie 
jestem krową ani koniem, ale nie mam wyjścia i muszę zdać się na niego. Operacja 
przebiega sprawnie, bez komplikacji. Jem kolację i kładę się spać, bo jutro 
czeka mnie dzień, którego pewnie nigdy nie zapomnę. Za kilka godzin znajdę się 
tam, gdzie się urodziłam. Nie ma słów, którymi mogłabym opisać, jak bardzo się 
denerwuję.
Wstaję o świcie, po nieprzespanej nocy. Toni, kolega z grupy, chce mi 
towarzyszyć do Nasik. Obawia się, że jestem za słaba, abym mogła jechać sama. 
Zgadzam się i wyruszamy razem. Prawdę mówiąc, fizycznie czuję się całkiem nieźle, 
ale jestem bardzo przejęta tym, że wrócę do mojego miasta i odwiedzę zakonnice, 
które zajmowały się mną do trzeciego roku życia. Autobus jest po brzegi wypchany 
ludźmi i zwierzętami wszelkiej maści.
Przyjeżdżamy do Nasik. Brzmi to niewiarygodnie, ale jestem w Nasik! Gdy tylko 
stawiam stopy na ziemi, mam wrażenie, że za chwilę przywita się ze mną ktoś, kto 
okaże się znajomy. Jestem tak podekscytowana, że nie wiem, czy śmiać się, czy 
płakać. W końcu wybucham nerwowym śmiechem: śmieję się z siebie samej.
82
Nasik jest jednym ze świętych miast Indii, miejscem pielgrzymek. Wiele wieków 
temu bogowie i demony walczący o dzban (kumbh) z nektarem nieśmiertelności 
zjednoczyli swoje siły, aby wydobyć go z głębin morza. Kiedy dzban znalazł się 
na lądzie, Wisznu porwał go i uciekł. Po dwunastu latach walk bogowie wygrali z 
demonami i wypili nektar. Podczas walk uroniono cztery krople drogocennego płynu: 
w Allahabadzie, Hardwarze, Nasik i Ujjain. Dlatego miasta te są święte, a co 
trzy lata obchodzi się święto dzbana (mela kumbha).
Mam szczęście, że urodziłam się w świętym mieście. Na pewno naznaczyło mnie to w 
pewien sposób, tak jak i imię, które mi nadano. Asha oznacza nadzieję i 
pragnienie. Jestem przekonana, że nadając człowiekowi imię, określa się po 
części, jakie będzie jego życie i wyznacza kierunek. Pragnienie i nadzieja 
zawsze były obecne na mojej drodze.
Obrazy świętej rzeki Ganges, które tyle razy widziałam na zdjęciach i w filmach 
dokumentalnych, mam teraz przed oczami na żywo. Przez Nasik przepływa rzeka 
Godawari, a na jej tarasowych brzegach wznoszą się świątynie i sanktuaria.
W Godawari kobiety piorą ubrania i kąpią się, aby skorzystać z oczyszczającego 
działania wód. Na brzegu znajdują się stosy do spalania zwłok i tak jak do 
Gangesu, popioły wrzuca się do rzeki. Nie przestaję robić zdjęć, aby zachować 
wspomnienie każdego obrazu i każdej chwili. Mam nadzieję, że w dzienniku, który 
piszę w wolnych chwilach, uda mi się utrwalić przeżycia wywołane wszystkim, co 
widzę, czuję i słyszę: zapachami, dźwiękami, wodą, ziemią. Tak, kiedy upłynie 
trochę czasu, będę mogła przeżyć wszystko jeszcze raz.
Pomimo wszechogarniającej biedy czuć, że żyje się tu godniej niż w przeludnionym 
Bombaju. Spokojniej. Jakie to szczęście, że koniec końców choroba nie 
przeszkodziła mi
83
w podróży, bo teraz, kiedy już jestem w moim mieście, wiem, że nigdy bym sobie 
nie wybaczyła, że tu nie przyjechałam.
Przechodzimy na drugi brzeg rzeki i docieramy na rynek. Jedną stronę placu 
zajmują stragany z warzywami, przyprawami i tkaninami, a po drugiej stoją dwie 
cysterny z wodą z Godawari: jedna do prania ubrań, a druga dla rytuałów życia i 
śmierci. Mężczyźni odmawiają modlitwy. Kobiety piorą mieniące się jedwabie i 
rozkładają je na ziemi, aby wyschły. Tworzy się mozaika tysiąca kolorów. Dzieci 
grają w berka.
Całe życie miasta toczy się na tym placu. Cysterna ze świętą wodą symbolizuje 
odwieczny cykl odrodzenia się i umierania. Ludzie, kąpiąc się w rzece, w której 
spoczęły prochy zmarłych, otrzymują życie duchowe - życie dla ciała i duszy.
Jestem osobą wierzącą, ale dopiero w Indiach zrozumiałam, na czym polega 
prawdziwa wiara. Staje mi przed oczami ojciec rodziny, która podejmuje nas w 
Bombaju. Naresh nigdy nie chodzi do świątyni, odmawia modUtwy w kuchni. Bóg jest 
wszędzie, dlatego też wystarczy spojrzeć w niebo albo myśleć o dobrych rzeczach 
i każdy może nawiązać bardzo intymną rozmowę ze swoim Bogiem.
Docieramy do klasztoru. Jest oazą spokoju pełną okazałych drzew i bujnej 
roślinności w kolorze bardzo intensywnej zieleni. Cisza ogrodu kontrastuje z 
hałasem ulic w Na-sik. Przechodzę pod witającym nas łukiem i ścieżką kieruję się 
w stronę budynku wznoszącego się przy fontannie. Zakonnice witają mnie radośnie. 
Czekały na mnie. We mnie mieszają się marzenia i rzeczywistość. Czuję się jak w 
domu. Byłam malutka, kiedy wyjechałam z Nasik, i nic nie pamiętam, nie 
rozpoznaję ani zakonnic, ani klasztoru, ale wszystkimi porami skóry przenika do 
wnętrza coś dobrze
84

znajomego. Zakonnice rozmawiają ze mną po angielsku i wszystkie zwracają się do 
mnie po imieniu: „Asha. Asha, nasza malutka Asha". Jedna z nich nie jest w 
stanie wykrztusić nawet słowa, ma oczy pełne łez. To matka Nirmala. Całuje mnie, 
przytula i powoli dochodzi do siebie: „Ale wyrosłaś. .. jakaś ty ładna... kto by 
pomyślał". Zaskakuje mnie, że jest taka młoda - nie ma więcej niż pięćdziesiąt 
lat, może nawet mniej. Musiała być bardzo młoda, kiedy zajmowała się mną, a 
później zdecydowała zawieźć do Bombaju, do matki Adeliny. Jest ładna, ale całą 
twarz zasłaniają jej okulary. Prowadzi mnie do kamiennego budyneczku za 
klasztorem, który był moim domem do trzeciego roku życia.
Siadamy na ławce w parku, przy okazałym drzewie, do którego przymocowana jest 
huśtawka. Ogród wygląda tak, jakby kwiaty również wiedziały o moim przyjeździe i 
wystroiły się w najczystszą biel, najjaskrawszy róż i najczerwieńszą czerwień. 
Moje zmysły szaleją, nie mogąc wszystkiego ogarnąć, a matka Nirmala przygląda mi 
się badawczo. Nie muszę jej mówić, po co przyjechałam. Łamiącym się głosem 
zaczyna opowiadać moją historię.
Przyszłam na świat pewnego parnego listopadowego popołudnia. Kraj, który był 
świadkiem moich narodzin, od dwóch miesięcy tonął w powodzi po burzliwych 
monsuno-wych deszczach, a ziemia przesycona wodą czekała niecierpliwie, żeby 
spoczęły na niej pierwsze promienie słoneczne. Po burzy pola zieleniły się i w 
powietrzu unosił się ich intensywny zapach, wołający, aby na nowo je obsiać. Na 
przestrzeniach zastałej wody przebijały się delikatne pędy ryżu, jasnozielone i 
świeże, niezaprzeczalny przejaw pierwszych oznak życia. Ponad połacie kałuż, 
niczym puchowa kołdra, wynoszą się łagodnie pagórki w ciemniejszym odcieniu, jak
85
brzuchy kobiet, które stąpając po tej wilgotnej ziemi, pobrzękują dzwoneczkiem 
przy każdym kroku. Od świtu do nocy - piękne, i bose, noszą dzbany wody. Nowe 
pędy, nowe owoce, nowy płacz i burza niekończących się śmiechów.
Wszystko zaczęło się i zakończyło w małym mieście skąpanym w oczyszczających 
wodach świętej rzeki życia i śmierci. Cel pielgrzymek, przyciągający w 
ponadnaturalny sposób niczym magnes, sprawił swą siłą, że Nasik stał się 
miejscem kluczowym zarówno dla mnie, jak i dla wielu innych osób.
W najpiękniejszym momencie, dokładnie wtedy, gdy dzień i noc łączą się w uścisku, 
spotkały się również rozkosz i ból, życie i śmierć. Jedno dogasało, wydawszy 
owoc, a nowo narodzone domagało się gwałtownie swojego miejsca na świecie, który 
przyjął je bardzo wrogo.
Mój ojciec był wieśniakiem. Żonaty po raz drugi, miał dzieci z pierwszego 
małżeństwa i w oczach hinduskiego społeczeństwa był już stary, bo dobiegał 
czterdziestki. Moja matka umarła przy porodzie, a on wpadł w depresję i nie czuł 
się na siłach, by mnie wychować. Wiedział, że jest stary, bez środków do życia, 
i musi wychować dzieci, które już miał. Krótko mówiąc, moje pojawienie się na 
świecie było dla niego potężnym ciosem.
Pod koniec lat sześćdziesiątych Nasik nie było miastem. Była to raczej duża 
wioska, gdzie wszyscy się znali i dlatego też wszyscy wiedzieli o moich 
narodzinach. Mój ojciec wymyślił, że ciężką sytuację, w jakiej się znalazł, 
najlepiej rozwiąże, zostawiając mnie gdzieś na ulicy, żeby wziął mnie ktoś, kto 
będzie mógł się mną zająć. Ale osoba, która mnie znalazła, oddała mnie ojcu, 
robiąc mu wyrzuty, że chciał się mnie pozbyć.
Ojciec spróbował po raz drugi i skutek był podobny, bo całe miasteczko wiedziało 
o moich narodzinach i nie było wątpliwości, skąd pochodzę. Przy trzeciej próbie 
na zawi-
86
niątko natknęła się zakonnica. Historia wdowca, który porzucił dziecko, zdążyła 
już obiec całe miasteczko i dotarła również za klasztorne mury. Zakonnice 
odnalazły mego ojca i zaproponowały mu, że skoro nie czuje się na siłach, aby 
mnie wychować, one się mną zajmą.
Przez całą opowieść od czasu do czasu po policzku spływa mi łza. W pewnej chwili 
nie mogę się powstrzymać i szloch całkiem zagłusza opowiadanie. Dławi mnie w 
piersiach, nie mogę złapać tchu. Spomiędzy drzew wyłania się młodziutka 
zakonnica z tacą. Przynosi nam świeżą lemoniadę, aby złagodzić gorycz.
Teraz już wiem, skąd jestem. Wiem, że mam początek i jaki on jest. Do niedawna 
moja przeszłość przypominała studnię, do której spuszcza się wiadro, a ono nigdy 
nie wraca pełne. Ból i uczucia, które przez wiele lat tłumiłam, aby nie 
kierowały mną ani nie ograniczały w działaniu, nagle przybierają postać 
trzykrotnego porzucenia, trzech kolców wbitych tam, gdzie boli najbardziej - w 
duszę. Ale teraz, po wielu dniach zanurzenia w tej kulturze - tak obcej i tak 
bliskiej zarazem -jestem w stanie zrozumieć postawę pogrążonego w rozpaczy 
mężczyzny, który musiał pogodzić się z utratą żony i moim przyjściem na świat.
Matka Nirmala pomaga mi spojrzeć na tę smutną historię przez pryzmat duchowości 
hinduskiej. Początek mojego istnienia był dramatyczny, ale zarazem nadał 
kierunek mojemu dalszemu życiu. Gdyby stało się inaczej, nie byłoby mnie tu, nie 
starałabym się odkryć krętych ścieżek, jakie zawiodły mnie do drugiego życia. 
Płaczę i staram się ogarnąć ogrom uczuć, które nagle dały o sobie znać. Matka 
Nirmala ma dla mnie kilka pogodnych historii. Opowiada o Johnnym, moim 
przyjacielu od serca. Pokazuje mi huśtawkę, którą
zamontowano zaledwie kilka lat temu. Podobno gdyby istniała w okresie, kiedy 
Johnny i ja biegaliśmy po tym ogrodzie, od razu byśmy ją zepsuli. Byliśmy 
nieznośni i uwielbialiśmy psocić. Ilekroć mieliśmy ochotę na coś słodkiego, tak 
długo wygłupialiśmy się przy siostrach, aż w końcu dostawaliśmy jakieś łakocie.
Gdy skończyłam trzy lata, zakonnice postanowiły odesłać mnie do Regina Pacis w 
Bombaju. Tam mogłam pójść do przedszkola, potem do szkoły i w przyszłości żyć na 
własny rachunek. Nawet przez mysi im nie przeszło, że ich dziewczynka, 
pędziwiatr, który robił z nimi, co chciał, tak szybko i z taką determinacją 
wzniesie się do lotu.
Z ławki, na której siedzę z matką Nirmalą, podziwiam ogród. Czas jakby się 
zatrzymał. Spoglądam na drzewa, na huśtawkę, której nie było wiele łat temu, na 
kwiaty... i wyobrażam sobie, jak biegam boso za Johnnym, z wdziękiem właściwym 
małym dzieciom. Tak wygląda sceneria pierwszego rozdziału mojego życia. Ale 
ostatnie części układanki - te, które zespolą ją w jedną całość - znajdują się w 
kościele świętej Anny, gdzie mnie ochrzczono. Idzie ze mną matka Nirmała, a 
także Toni, który od pierwszej chwili nie przestaje robić zdjęć. Idziemy pieszo, 
bo kościół znajduje się niedaleko klasztoru. Po drodze zakonnica opowiada, że 
sama uszyła mi sukienkę do chrztu, z falbankami i kgronkami, dopracowaną w 
każdym calu. Rodzicami chrzestnymi byli ojciec jednej z zakonnic i siostra innej. 
Przyjmuje nas bardzo ciepło ojciec Parkaast i wyciąga z szafy księgę chrztów. 
Gdy przygotowuje odpis aktu chrztu, siadam obok niego i śledzę wzrokiem zapisy 
na mojej stronie.
Data chrztu: 7 maja 1969 roku. Data urodzenia: 7 listopada 1967 roku. Imiona: 
Asha Mary. Zachowano imię nada-
88
ne mi przy narodzinach, ale dodano drugie - Mary, aby było „po chrześcijańsku". 
Nazwisko: Ghoderao. Imię ojca: Ra-dhu Kashinath. Oczy zachodzą mi łzami, kiedy 
litera po literze czytam imię tej, która, dając mi życie, straciła własne: 
Shevbai. Proszę proboszcza, aby wymówił imiona moich rodziców w swoim języku. 
Nigdy ich nie zobaczę, nie będę miała nawet ich zdjęcia, ale będę mogła ich 
sobie wyobrazić dzięki melodii ich imion. Zawód ojca: rolnik. Narodowość: 
hinduska. Następnie nazwiska rodziców chrzestnych i księdza oraz miejsce chrztu: 
kościół Świętej Anny.
Opada mgła, która zasnuwała początki mojego istnienia. Chodzę po mieście, w 
którym się urodziłam, wiem, jak znalazłam się w klasztorze, a później w Bombaju, 
aby w końcu dotrzeć do Barcelony. Puste miejsca wypełniły się słowami i 
konkretnymi obrazami, które kształtują moją rzeczywistość.
O ojcu wiedziałam bardzo niewiele. Kilka lat po przyjeździe do Barcelony 
otrzymałam list od matki Adeliny, w którym zawiadamiała mnie o jego śmierci. 
Chociaż go nie znałam, nie pamiętałam i imałam do niego żal, wiadomość, że zmarł, 
bardzo mnie zasmuciła. O matce wiedziałam jeszcze mniej: jakże szukałam jej we 
wszystkich kobietach, które mijałam na ulicach Bombaju!
Gdzieś mam rodzeństwo. Nie wiem, jak liczne, czy są to siostry czy bracia, jak 
im się żyje, czy mają dzieci, gdzie mieszkają. To dzieci z pierwszego małżeństwa 
mojego ojca. Matka Nirmala radzi mi, bym ich nie szukała. Nie wiedzą o moim 
istnieniu i mają własne życie - tłumaczy - więc poznanie mnie tylko 
wprowadziłoby zamęt. Pewnie ma rację. Nie upieram się i poszukiwanie przeszłości 
uznaję za zakończone.
?omói z Jndii
?o powrocie z Indii potrzebowałam kilku miesięcy, aby uporać się z emocjami i 
żyć dalej. Nie było to łatwe. Chwila, w której wsiadłam do samolotu z Bombaju do 
Barcelony, była nie tylko początkiem mojego powrotu do domu. Rozpoczęła również 
długą drogę do tego, by przetrawić wszystko, czego doświadczyłam przez miniony 
miesiąc; każdy okruch bólu i każdą iskrę radości, które w Indiach nabrały 
realnych kształtów, znalazły miejsce w moim wnętrzu. Jechałam do Indii gotowa 
chłonąć wszystko niczym gąbka. I rzeczywiście, wszystkie spędzone tam chwile 
okazały się bardzo cenne.
Odnalazłam odpowiedzi na wszystkie pytania, które zadawałam sobie przez wiele 
lat. Teraz wiem, że należę do cudownej ziemi, jaką są Indie - nie dlatego 
cudownej, że tak się mówi, ale dlatego, że w wielu w momentach czułam się jak 
Hinduska - i cieszę się, że jestem ich częścią. Z takiej perspektywy mogę 
spokojnie spoglądać w przeszłość i opowiadać historię mojego życia, mogę też 
śmiało patrzeć w przyszłość i podejmować decyzje. Czasem słuszne, innym razem
90
nie, ale przynajmniej nie tonę w niepewności. Jedną z takich decyzji było 
napisanie tej książki.
Przed przyjazdem do Indii nie byłam gotowa na to, by się przekonać, co niesie ze 
sobą fakt, że jestem Hinduską. Unikałam nawet moich rodaków, bo wciąż dręczyło 
mnie pytanie, co by ze mną było, gdybym została w Indiach. Czułam się 
uprzywilejowana, miałam nawet poczucie winy. Teraz z dumą myślę o osobie jako o 
katalońskiej Hindusce i nie spuszczam wzroku, kiedy spotykam rodaka; przeciwnie, 
pojawia się nić porozumienia. Wychowałam się tutaj, ale wzięłam wiele stamtąd. 
Nie tylko wygląd. Podczas pobytu w Indiach utożsamiałam się z nieskończoną 
liczbą drobiazgów, jak na przykład przyjemność chodzenia boso, zapach kadzidła, 
żywe kolory, harmonia kwiatów i świec.
Powrót do Barcelony otworzył mi również oczy na rzeczywistość. Są ludzie, którzy 
chcą adoptować dzieci z innych krajów. Postanowiłam opowiedzieć im moją historię. 
Czułam, że nie mogę jej zachować tylko dla siebie, i byłam pewna, że moje 
doświadczenie przekona ich, że to, co wydaje się bardzo skomplikowane, może się 
doczekać szczęśliwego końca. Wzięłam udział w kilku spotkaniach dla małżeństw, 
które ubiegają się o adopcję. Najpierw opowiadałam im o sobie, a potem 
rozmawialiśmy o ich problemach. Byli zniechęceni długotrwałą i skomplikowaną 
procedurą prawną, nękały ich też rozmaite wątpliwości i obawy. Starałam się ich 
uspokoić. Tłumaczyłam, że rodzice biologiczni przeżywają to samo: podejmują 
decyzję o poczęciu dziecka z wielką nadzieją, a później przez dziewięć miesięcy 
martwią się, czy sprostają rodzicielskim obowiązkom. Żadne dziecko nie 
przychodzi na świat z instrukcją obsługi, te adoptowane również. Na wiele pytań 
nie ma więc jednej jednoznacznej
91
odpowiedzi, bo świat nie jest czarno-biały. W jednej tylko kwestii jestem 
nieprzejednana: przekonuję, że nie wolno zmieniać dziecku imienia. Niektórzy 
tłumaczą, że jeśli imię brzmi bardzo dziwacznie albo jest trudne do wymówienia, 
lepiej je zmienić. Ja jednak nie ustępuję. Imię nadane po narodzinach - tłumaczę 
- stanowi część istoty ludzkiej i powinno towarzyszyć jej zawsze. Gdyby mnie 
zmieniono imię, byłoby to próbą wymazania sześciu lat mojego życia. Dzieci 
adoptowane muszą się zmierzyć z wieloma zmianami - kraju, języka, zwyczajów, i 
nie ma potrzeby dodawać jeszcze jednej. Nadzieja, którą kryje moje imię bywa dla 
mnie bodźcem i przewodnikiem.
Prawie wszyscy chcą adoptować niemowlęta. Opowiadając moją historię, staram się 
przekonać, że przystosowanie się dzieci starszych nie jest problemem nie do 
pokonania. Dzieci te mają świadomość swojej sytuacji i zasługują na to, aby dać 
im szansę. PrzyszU rodzice martwią się również koniecznością zmiany języka i 
niektórzy myślą o zapisaniu dziecka do szkoły z wykładowym angielskim. Ja uważam, 
że to tylko utrudni proces adaptacji. Zachęcam, by zdecydowali się na posłanie 
dzieci do zwykłych hiszpańskich szkół.
Kolejny problem to przeszłość dziecka. Na pewno nie wolno jej przekreślić, mówię. 
Rodzice biologiczni zawsze będą w pewien sposób obecni i nigdy nie należy ich 
obwiniać o porzucenie dziecka. Może trudno będzie zdecydować, ile opowiedzieć 
dziecku o jego pochodzeniu, ale zatajanie prawdy zawsze przynosi więcej szkody 
niż pożytku. Zwykle to dziecko dostarcza wskazówek swoim zainteresowaniem czy 
też jego brakiem. Kiedy byłam mała, czułam paniczny strach na widok osób z Indii, 
bo myślałam, że zabiorą mnie ze sobą. Inne dzieci być może nie będą się tym 
przejmować. Każdy człowiek jest inny. Ale nie można zmuszać dzieci, aby 
zapomniały lub pamiętały więcej, niż trzeba.
92
,
Powrót do miejsca pochodzenia to temat następnych pytań. Rodzice chcą wiedzieć, 
kiedy i jak go zorganizować. Wyjaśniam, że do tego również nie można zmuszać. 
Dziecko samo zasygnalizuje, jeśli poczuje taką potrzebę. Kiedy? Nie ma reguły. 
Ja nie byłam w stanie tego zrobić przez dwadzieścia lat, inni może odczują takie 
pragnienie wcześniej. A moja siostra Fatima do tej pory nie chce nawet słyszeć o 
powrocie do Indii. Ból z powodu porzucenia jest tak wielki, że niełatwo się z 
nim pogodzić.
Niektórzy przyszli rodzice martwią się, że ich dziecko spotka się z przejawami 
rasizmu, i pytają, jak mu wtedy pomóc. Dzielę się z nimi własnymi 
doświadczeniami, a na koniec proszę, by porzucili wszelkie obawy. Jeśli będą 
kierować się miłością, na pewno wszystko się uda.
Chciałabym, aby ta książka pomogła ludziom, którzy znajdują się w sytuacjach 
podobnych do tych, jakie przeżyliśmy moi rodzice i ja. Mam nadzieję, że po jej 
przeczytaniu przyszU rodzice pozbędą się obaw, a ci, którzy już stworzyli 
rodzinę, znajdą w niej odbicie własnych doświadczeń. A może ich historia 
potoczyła się całkiem inaczej, ale była równie wzbogacająca. Aby przeżycia 
ukazane w książce nie były jednostronne, zamieściłam fragmenty z dziennika mojej 
matki. Dwa różne punkty wyjścia, czasem sprzeczne, które na koniec łączą się w 
całość.
Jestem pewna, że znowu wybiorę się do Indii, nim minie następnych dwadzieścia 
lat.
Barcelona, sierpień 1995-wrzesień 2002

Podziękowania
Książka ta nie powstałaby bez nieocenionej pomocy Gemmy Sarda. Cierpliwie 
wysłuchała mojej wielogodzinnej opowieści i pomogła mija uporządkować, 
przeczytała także dzienniki moje i mojej matki i wybrała z nich odpowiednie 
fragmenty. Dziękuję ci, Gemmo, za to, że zamieniłaś moją opowieść w książkę, i 
za całe Twoje oddanie.
Dziękuję mojej Mamie za to, że pisała dla mnie dziennik. Przez kolejne lata 
rejestrowała wszystkie zdarzenia kolejnych dni, abym kiedyś mogła zrozumieć moje 
życie. Dziękuję, że pozwoliła mi dołączyć do książki niektóre fragmenty tak 
intymnego dziennika.
Dziękuję mojemu Ojcu za jego bezwarunkową miłość. Łączy mnie z nim głęboka, 
bezgraniczna więź. Chociaż nie pojawia się często na stronach tej książki, jego 
wsparcie czułam zawsze, od pierwszego dnia.
Dziękuję mojej siostrze Fatimie za to, że pozwoliła, abym opowiedziała jej 
historię, która jest bardzo związana z moją.
Dziękuję Lluisowi za to, że był przy mnie przed i po podróży, i za to, że pomógł 
mi spakować i rozpakować walizkę uczuć.
Dziękuję Carmen Jane i Arturo Agustinowi, którzy zachęcili mnie, abym zaczęła o 
sobie mówić.
94
Dziękuję Miguelowi, który towarzyszył mi przez długie lata i pomógł mi poukładać 
pomysły i obrazy.
Dziękuję Paco Escribano za to, że zachęcił mnie do pisania, i za to, że 
przedstawił mnie Anik Lapointe, mojej katalońskiej edytorce, która zawsze 
wierzyła w powodzenie tego pomysłu. Dziękuję również Sylwii Querini, 
odpowiedzialnej za wydanie kastylijskie, za jej profesjonalizm i ciepło.
Dziękuję Vincecowi Altaió, przyjacielowi i bratu, za sympatię i wsparcie.
Dziękuję również Anie Soler-Pont, która z dnia na dzień stała się moją 
przyjaciółką i agentką literacką. Połączyła nas rzeka Ganges. To ona nadała 
ostateczny kształt tej książce.
lSII




'
WYDAWNICTWO AMBER Sp. z o.o.
00-060 Warszawa, ul. Królewska 27, tel. 620 40 13, 620 81 62
Warszawa 2004. Wydanie I
Druk: Wojskowa Drukarnia w Łodzi
^