
Ewa Nowacka
Kilka miesięcy całe życie
Nasza Księgarnia ? Warszawa   1981
j
—  Nie rób dziadkowi kłopotu. — Palec ojca wzniósł się ostrzegawczo w górę. — 
Jak się dowiem, skóra w robocie. — I do dziadka: — Obiecał, że będzie grzeczny.
Podczas tych rodzicielskich przekazań w dziadkowe ręce należało stać w milczeniu, 
z nisko zwieszoną głową.
Wśród góry bladoróżowych czereśni mama wyszukiwała największe, najbardziej 
rumiane, nim je podniosła do ust, obracała przez moment w palcach.
—  Na bazarze nigdy takich nie ma — chwaliła. — U tatusia naprawdę są 
prześliczne owoce, wprost na wystawę. I jakie soczyste! Doskonałe.
—  Doskonałe — wtórował ojciec, a potem zaraz przypominał sobie o konieczności 
uporządkowania ważniejszych spraw. — Pamiętaj, że jakby co, dziadek mi wszystko 
powie. Ze mną żartów nie ma, chyba wiesz.
Mógł tego nie mówić, powtarzał to samo nieodmiennie co roku, w porze wakacji, 
kiedy odwoził Piotra do dziadka. Wtedy na stole pojawiał się talerz z jędrnymi 
czereśniami, pod płotem kudłaty Mucek nieśmiało machał ogonem w przeczuciu 
corocznego odnowienia starej przyjaźni, dziadek milczał, a mama chwaliła owoce. 
Wiadomo było, że zabierze także plecioną łubiankę pełną ogromnych truskawek, a 
przed samą furtką powie:
—  Przepraszamy za kłopot, tatuś rozumie, mały dwa razy na kolonie jechać nie 
może.
Ale nim nastąpi ta chwila przed furtką, kiedy mama przeprosi dziadka za kłopot i 
zabierze łubiankę z truskawkami, musi się jeszcze odbyć ten długi dialog mamy i 
ojca.
5
—  Wyjątkowa okazja, autokarem. — Ojciec postukał w blat stołu na znak, że 
okazja jest rzeczywiście zupełnie wyjątkowa. — Cena wprost śmieszna jak za taką 
wycieczkę, związki część pokrywają. Już myślałem, że nas nie zapiszą, ale jakoś 
się udało, Karolak pomógł.
—  U nas nic prawie nie organizują —uzupełnia mama jedząc czereśnie. — Raz tylko 
była wycieczka na targi, do Lipska. Prosto z pociągu na wystawę, jak po ogień, 
ludzie nóg nie czuli ze zmęczenia, polatali, popatrzyli, i z powrotem. Dziękuję 
za takie wyjazdy, to nie dla mnie.
—  Organizacja, żeby nie zapeszyć, dobra. Noclegi zamówione, obiady na czas, 
wszystko jak w zegarku. Poczekaj, kiedy to było, chyba trzy lata temu, na 
Węgrzech, wtedy, co mieliśmy defekt...
—  Dwa lata temu.
—  Dwa lata — poprawia się ojciec. — Straciliśmy parę godzin i obiad przepadł. 
Była straszna awantura, ale nic nie pomogło. Ci z Ibuszu byli w swoim prawie, bo 
ich nie zawiadomiliśmy, a jak zawadomić, kiedy się stoi w szczerym polu?
Jak co roku ojciec i mama mówili bardzo dużo, podnieceni bliskim wyjazdem, 
odświętni, wystrojeni w kolorowe wdzianka pasujące do drewnianego stołu pod 
cieniem czereśni, do letniego dnia spędzanego za miastem. Dziadek nie był zbyt 
rozmowny, milcząc wysłuchiwał opowieści o dalekich drogach, po których mknął 
błękitny autokar, nie przerywał, nie pytał, zresztą nie było potrzeby, ojciec i 
mama mówili i mówili bez żadnej zachęty.
—  Rzecz jasna, jak jest coś takiego, najpierw się zapisują z dyrekcji, ale ja 
zawsze jakoś się dostanę. Z Karolakiem dobrze żyję, wie tatuś, spotkamy się, a 
on do mnie: „Panie Heniu, pan się też wybiera w tym roku?", i sprawa jakby 
załatwiona.
—  Bardzo sympatyczny człowiek. Był u nas kilka razy, przyniósł. Piotrusiowi 
książkę.
Ten „Piotruś" także jest odświętny, doroczny, przedwyjazdo-wy. Na co dzień jest 
Piotrek albo Piotr.
—  Lubią go w zakładzie, trzeci raz wybrali, to jest coś. Inny, jak się dorwie 
do gabinetu z dywanem, ludzi przestaje poznawać, on nie. Pracowaliśmy razem na 
K-2, zawsze był równy gość.
6
—- W moim biurze była taka jedna, nim ją wybrali, złote góry obiecywała; i 
żłobek przyzakładowy, stołówkę z prawdziwego zdarzenia i ośrodek wczasowy 
uporządkowany, bo aż strach patrzeć, płot się wali i śmieci się poniewierają. A 
jak przyszło co do czego, nic nie załatwiła, czasu, mówi, nie ma.
.?— Tak, zdarza się.
Spod płotu podnosi się Mucek, boczkiem nieśmiało podchodzi do Piotra i wącha 
zwieszoną rękę, chce wiedzieć, czy naprawdę Piotr jest Piotrem, już sprawdził, 
ogon trzepocze się w radosnym uniesieniu. Jeżeli Piotr jest Piotrem, to 
zaczynają się prawdziwe wakacje także dla Mucka, starego kundla o lekkomyślnym 
usposobieniu i chęci włóczęgi nie przygaszonej mijającym czasem.
—  Dobra herbata — łyżeczka cicho podzwania o szkło. — W mieście zawsze fenol 
czuć, jednak co woda z własnej studni, to woda z własnej studni. Esencja naciąga, 
jak potrzeba.
—  W Bułgarii, gdy zamówiłem herbatę, kelner na mnie wielkie oczy postawił. A 
kiedy przyniósł, pożal się, Boże, nie wiadomo, czy śmiać się, czy płakać, bez 
koloru, bez zapachu, istne pomyje.
—  Za to kawę mają świetną, przyznasz sarn, Heniu.
—  Kawę, owszem. Ale ciastka mi nie smakowały, na łoju i za słodkie.
?— Co kraj, to obyczaj.
Nim rodzice wstaną i pójdą do furtki, zabierając łubiankę, która już na pewno 
czeka w sieni jak co roku, muszą jeszcze powiedzieć bardzo wiele.
—  Tatuś nawet nie wie, że kupiliśmy nową lodówkę. •— Stara była do niczego. 
Remont za remontem.
•— Z tą nową nawet porównania nie ma.
—  Jakby tatuś miał chęć, podrzuciłbym mu tę starą po powrocie. Nie mam gdzie 
trzymać, piwnica ciasna, a lodówka zawsze się przyda, szczególnie w lecie. To 
jak, podrzucić?
Aż do otwarcia furtki trzeba stać pod pniem czereśni, bo inaczej padnie: 
„Piotrusiu, jeszcze nie skończyliśmy. Pięknie, nie ma co! Już ja z tobą po 
powrocie pogadam". Tak powie ojciec, a mama uzupełni: „Prawie miesiąc się nie 
zobaczymy, a ty już musisz lecieć. Nie spodziewałam się tego po tobie".
7
Odbiegając Mucek popatruje ku Piotrkowi; najpierw pobiegniemy do studni, zajęczy 
łańcuch, wiadro dźwięcznie uderzy o lśnienie głębokiej wody, wyciągniesz, a ja 
zliżę przezroczyste krople z chłodnej blachy, potem pobiegniemy do skrytki, 
wiesz gdzie, pod jabłoniami i krzakiem bzu, ze skrytki do komórki, obejrzymy 
rower, tyle czasu na ciebie czekał, trzeba mu powiedzieć, że to już. Możesz 
zaraz na niego wsiąść, a ja pobiegnę za tylnym kołem, tylko nie jedź jak wariat, 
pamiętaj, że jestem starszy niż rok temu, łatwiej się męczę, ale na pewno mogę 
dobiec do glinianek. Mam nadzieję, że znajdziesz dla mnie dobry patyk, nie za 
lekki i nie za ciężki, gładki, dobrze leżący w zębach, rzucisz ten patyk: i 
popłyniemy na środek ciemnej wody... To wszystko jest w żółtych oczach ????? ? w 
powiewającym ogonie: chodź, szkoda czasu, czekałem cały rok, nie stój tak, chyba 
widzisz, że na ciebie czekam?
Piotr widzi, ale ciągle nie może odejść, bo teraz nastąpi najważniejsze.
— Żadnego wyjeżdżania na szosę. Po bocznych drogach proszę bardzo, ale ostrożnie. 
I żeby nie było zabaw z kapiszonami jak w zeszłym roku! Pamiętaj, że zabraniam 
kąpieli w gliniankach. Wrócimy, będziesz chodził na basen, apeluję do twojego 
rozsądku. Od chłopaków Leśniewskich z daleka, chyba nie chcesz przyjaźnić się z 
tymi chuliganami. Nie licz, że ja się nie dowiem, jakby co. Masz się słuchać 
dziadka, co dziadek powie, to święte. Jasne?
—  Tak.
—  W porządku. Nie kręć się, możesz.chyba posiedzieć z nami
te kilka minut?
Obracając się do dziadka ojciec mówi to, co powinno być powiedziane zgodnie z 
corocznym rytuałem:
—  Cenzura Piotra taka sobie, zachowanie zaledwie wyróżniające. Dowiadywałem się, 
piłką wybił szybę i w dodatku się wykłócał, że niechcący. Ostatnio strasznie 
pyskaty się zrobił, ja mu jedno słowo, on mnie dziesięć. Radzę z nim surowo.
—  Ja to się nawet dziwię. — Już nie ma czereśni, na wielkim talerzu zostało 
tylko smutne wzgórze pestek. —, Piotruś ma wszystko, ptasiego mleka mu tylko 
brakuje, ale żeby się w szkole postarał, to nie.
8
—  Czy ja miałem własny pokój dla siebie? Rower? Czy chodziłem do domu kultury 
na zajęcia? Czy jeździłem na kolonie? Nie, a jak się uczyłem! Same piątki od 
góry do dołu, zachowanie zawsze bardzo dobre.
—  Tak, dobrze się uczyłeś — dziadek zabiera talerz po czereśniach i idzie w 
kierunku sieni. Znika za drzwiami, potem wychodzi z mroku na ostre słońce, z 
łubianką. — Bardzo słodkie.
—  Dziękujemy, ale po co tatuś...
—  Bierzcie, bierzcie. Specjalnie dla was zbierane. Suchutkie. Już rosa obeschła, 
kiedy rwałem. Ze trzy dni nie zapleśnieją.
Pierwsza podnosi się mama, przez liście czereśni słońce roz-złaca jej włosy, 
mama jest wysoka, szczupła, jasna.
9
— Na nas już najwyższy czas. Przepraszamy za kłopot. Dokładnie za trzy tygodnie 
przyjedziemy po naszego kawalera. Piotrusiu, pamiętaj, o czym mówiliśmy.
Za mamą podnosi się ojciec.
— No, pożegnajmy się — podają sobie z dziadkiem ręce. — [życzę tatusiowi dobrego 
zdrowia i cierpliwości do Piotra, na •niego trzeba mieć nerwy jak postronki, 
fakt.
Z bliska widać, że mama jest przejęta i zdenerwowana rozstaniem, drży jej górna 
warga.
—  Piotrusiu, ostrożnie. Nie chcesz chyba, żebym się zamartwiała o ciebie i mała 
zepsuty cały urlop.
—  Nie chcę.
—? No, widzisz. Trzy tygodnie przelecą jak z bicza strzelił
i znowu się zobaczymy.
Ojciec ściska rękę Piotrkowi jak dorosłemu.
—  Trzymaj się. Coś postaramy się przywieźć, ale uwaga, jak będą jakieś 
zagwozdlki, mowy nie ma o żadnych prezentach.
Skrzypnięcie furtki, na wszelki wypadek Mucek szczeka nie-,głośno dwa razy. 
Rodzice odeszli nie oglądając się za siebie, dopiero przy szosie mama odwróciła 
głowę i pomachała wzniesioną ręką im dwóm przy furtce, dziadkowi i Piotrkowi, z 
tej odległości nie było słychać, co powiedział do niej ojciec, ale na pewno to 
samo, co w poprzednim roku, że spóźnią się na autobus i że jakieś żegnanie nie 
ma sensu, bo przecież wrócą tu za
trzy tygodnie.
—  Co ja z tobą zrobię? — teraz dopiero dziadek przyjrzał się .uważnie Piotrkowi. 
— Wyrosłeś, chłop pod wąsem, można po-wiedzieć. Zdałeś do siódmej?
—  Do siódmej.
—  No, cóż, obcy nie jesteś, wiesz, co d jak. Kolacje jem ,o ósmej — w lekko 
przymrużonych oczach zamigotała  ruda
iskierka i zaraz zgasła. — Ojciec ci mówił, czego nie wolno, ja nie będę 
powtarzał. Ot, kłopot, że nie masz zegarka, aby na tę ósmą zdążyć, ale język 
masz i zapytać możesz. Leć, wnuczku, bo widzę, że ci pilno stare kąty obejrzeć.
Potężny kloc kołowrotu obdarty do białej miazgi zwojem łańcucha, zwolniona korba 
rozkręciła się sama, zajęczał łańcuch ciągnięty w dół ciężarem wiadra, srebrny 
krążek wody, hen,
-.10
głęboko, zamącił się i rozprysnął jak stłuczone lustro. Nie tak, ile, po 
partacku, wiadro trzeba sprowadzić bokiem, żeby zanurzyło się całe, nabrało wody 
po wręby, a nie pływało jak teraz po wierzchu, z kilkoma łyżkami wody 
pluszczącymi w blaszanym brzuszysku. Więc jeszcze raz podciągnąć i spuścić jak 
potrzeba, teraz dobrze, łańcuch z jękiem nawija się na kołowrót, srebrne bryzgi 
uciekają w dół ku tajemniczo lśniącemu lusterku głębokiej wody. Napili się obaj, 
Piotrek i Mucek, studziennej zimności, napili się solidnie, aż do ścierpnięcia 
zębów.
Skrytka wyglądała tak, jak ostatnich wakacji, jak przedostatnich wakacji, jak 
wtedy, gdy po raz pierwszy stała się skrytką. Namiot z gęstych liści, w środku 
tyle miejsca, że można wygodnie usiąść, przesiane przez zieleń światło ma 
niezwykłą barwę, trochę zielonkawą, trochę błękitną, trochę słoneczną. Trzeba 
wyrzucić połamane patyki i te gnijące resztki, zrobić sobie porządne posłanie ze 
sprężystych gałęzi, przynieść naręcz szeleszczącego siana, wtedy dopiero skrytka 
będzie wyglądała tak, jak potrzeba.
Na konarze wielkiej lipy huśtawka, nie żaden blaszany fotelik z poręczą jak na 
osiedlu, tylko prawdziwa huśtawka, kawałek wyślizganej deseczki i konopny sznur. 
Dziwne, ale na tej huśtawce inaczej myśli się o wszystkim, to myślenie 
przychodzi samo z siebie, nie proszone.
—  Dziadku...
Dziadek był u królików, zadawał za drabinki 'garście koniczyny i pierzastą nać.
—  Trzeba ci czegoś?
?— Chciałbym zobaczyć ogród.
—  Ogród? Zawsze rower był pierwszy.
—  Ale dziś nie będzie. Dziadku, chodź ze mną.
—  Skoro mus, trudna rada, tylko poczekaj troszkę, one są wzwyczajone, że przy 
nich stoję.
Za uszy dziadek wyciąga z klatki ogromnego królika, zwierzak jest szarobury jak 
?ając, potężny, o fałdzistym podgardlu.
—  Widziałeś kiedy takiego? Belgijska rasa.
Palce dziadka głaszczą futerko, królik szybko porusza nosem i niespokojnie 
zezuje w bok, ku Piotrkowi, boi się obcego, to jasne.
II
— Angorki znasz. — Za  siatką kicają białe,  czerwonookie puchate. — I wiedenki 
też znasz. Już trzy lata, jak wiedenki
trzymam.
W zeszłym roku Piotrek razem z dziadkiem budował wysoką wielopiętrową klatkę, 
podzieloną na królicze mieszkania, wpa-sowywali drzwiczki, naciągali siatkę na 
ramy, konstruowali drabinki i poidła. Wtedy nawet chłopaki od Leśniewskich -
mogły gwizdać wabiąco pod furtką, nie słyszał, taka to była fajna robota. 
Jeszcze we wrześniu odłaził od kciuka zmiażdżony paznokieć, pamiątka po 
niezgrabnym uderzeniu młotkiem. Piotr chciał wszystko zrobić szybko, już, zaraz, 
dziadek pracował powoli, niespiesznie, deszczułka przylegała do deszezułki tak 
ściśle, że nie wsunąłbyś między nie ostrza noża, gwoździe wchodziły równiutko 
tam, gdzie należało je wbić, drzwiczki osiadały na zawiasach, siatka opinała 
ściśle ramki. Przyjemnie było patrzeć na dziadka medytującego nad deseczkami, z 
żółtą składaną miarką w ręku, ze stolarskim ołówkiem za uchem'
—  Na oko, wnuczku, tylko partacze robią albo prawdziwi majstrowie, tacy, którzy 
w jednym palcu całą naukę mają. A my będziemy mierzyli i myśleli, wszystko 
trzeba z pomyśleniem, bez pomyślenia tylko muchy można łapać. Chociaż i to nie. 
Pajęczynę widziałeś?
Rozkładając miarkę dziadek dodawał surowo:
—  Do takiej pajęczyny też pomyślenia trzeba, ho, ho, jakiego jeszcze. I 
wiedzieć trzeba, gdzie ją rozpiąć i jaka ma być, duża czy mała, i co się w nią 
łapać będzie, muszka, komar czy ślepak. I wiedzieć trzeba, jak zrobić, żeby osy 
wypuszczać i pszczoły, bo pszczoła buczy, jak wpadnie w sieć, i pająk ją puszcza, 
nie podchodzi, tylko z brzegu nitkę pociąga, leć zdrowa
i nie wracaj.
To było w czasie zeszłorocznych wakacji, teraz już stoi wielka klatka, a w niej 
mieszkają króliki, zajmujące przedtem tę samą komórkę, gdzie dziś drzemie 
zakurzony rower.
Wreszcie dziadek odszedł od klatki, skinął na Piotrka. Nikt poza dziadkiem nie 
miał prawa otwierania malowanej furtki.
Najpierw były kwiaty, mnóstwo kwiatów, niebieskich, czerwonych, żółtych, 
pomarańczowych, różowych, białych, płożyły się kępami przy ziemi, wystrzelały 
łodygami w górę, rozkładały
12
się strojnymi wachlarzami. Za kwiatami ciągnęły się grzędy jasnozielonej sałaty, 
jędrnej kapusty, marchwi o delikatnej pierzastej naci, pomidorów wspinających 
się po świeżo zastruga-nych tyczkach, stroszącej wąsy fasoli zwanej głupim 
Jasiem, nieśmiałego groszku zwieszającego smutno młodziutkie strączki. Były i 
drzewa z pniami pobielonymi wapnem, dźwigające na gałązkach twarde jabłuszka i 
cierpkie gruszeczki i wielka czereśnia roztrzepotana od ptasiego gwaru.
—  Na szpaki rady nie ma, każdą czereśnię wypatrzą, ale niech im tam, niech 
jedzą na zdrowie.
Dziadek popchnął Piotrka ku grzędzie truskawek zbrązowia-łych od letniego słońca.
—  Poszukaj, ja ciebie znam. Piotrek pokręcił głową.
—  Nie mam ochoty.
—  Brzuch cię boli?
—  Nie. Nie boli.
—  To po co chciałeś do ogrodu?
Trudno byłoby Piotrkowi wytłumaczyć, dlaczego chciał do ogrodu, to w ogóle było 
trudne do wyjaśnienia. Właściwie dziadek bez tego ogrodu był nieważny, dopiero 
kiedy się sprawdziło, że ogród kwitnie i owocuje jak co roku, dziadek stawał się 
rzeczywiście sobąt ale o tym nie można było mówić głośno, szeptem też nie.
—  Niemiła księdzu ofiara, wracaj, cielę, do obory. Rano nazbierasz w łubiankę, 
pani Michalina zabierze, jak przyjdzie. Po marchewkę ma przyjść.
Więc wszystko było jak zawsze, i pani Michalina, i marchewka, i te najsłodsze 
truskawki. Teraz z czystym sumieniem można było wyprowadzić rower i wyjechać na 
piaszczystą drogę.
Rower ma sztywno napompowane koła, wytartą ramę, łańcuch chodzi bez zgrzytu, 
najwidoczniej świeżo naoliwiony.
—  Dziadku, to ty?
—  Może ja, może nie ja. Kto to wie?
W delikatnym obłoczku kurzu za tylnym kołem pokłusował Mucek, już wywiesił 
różowy język, ogon gorliwie powiewa v,- górę i w dół. Wąziutka ścieżka szybko 
podsuwa się pod koło, podściela pod kierownicę, to jest prawdziwa jazda, a nie 
kręce-
13
nie się po osiedlowych chodnikach wśród babć zażywających spacerów, pań z 
ciężkimi siatkami, mrowiących się wszędzie maluchów. Ojciec zabrania wyjazdów na 
jezdnię, z nim owszem, proszę bardzo, ale tego „z nim" jeszcze nigdy nie było, 
chociaż mówiło się stale o kupnie składaka i o tym, że przy siedzącym trybie 
życia jazda na rowerze jest bardzo wskazana. Ojciec dotąd nigdy nie miał czasu, 
może w przyszłym tygodniu, za miesiąc, na przyszły rok, co się odwlecze, to nie 
ucieeze, rower nie zając, nie ucieknie, jak skończymy te plany, jak Michalski 
wróci z urlopu, jak będę miał wolniejszą głowę...
Tutaj można jeździć bez trzymania, Piotrek zakłada ramiona na piersiach, pedały 
lekko się obracają, zbłąkana kura z głośnym wrzaskiem ratuje się ucieczką.
—  Te! Na długo?
Byli tam, gdzie powinni być, Marian, Sławek i trzej bracia Leśniewscy, o których 
mówi się: starszy Leśnieszczak, średni Leśnieszczak i mały Leśnieszczak.
Z szurnięciem koła, z fasonem Piotr przyhamował przed nimi.
—  Prawie na miesiąc.
—  Wdechowo — oświadczył starszy Leśnieszczak i zainteresował się: — Gdzie 
lecisz?
—  Na glinki.
r                                                                                                                                    
"
—  My już byliśmy. Upał, no nie?
—  Upał.
—  Komiksy przywiozłeś?
—  O kapitanie Żbiku i Klossa.
—  Dobra, wpadniemy nad wieczorem do ciebie. Teraz nie da rady, latrowski kazał 
czekać, aż wróci, czereśnie mamy rwać. Pomógłbyś i ty.
—  Można — zgadza się Piotrek i odstawia rower pod ścianę drewniaka Leśniewskich, 
zupełnie wyleciały mu z głowy zakazy ojca, a nawet gdyby pamiętał, nie odmówiłby 
Leśnieszcza-kom, to byli jego koledzy, dobrzy koledzy.
—  Patrzcie, już jest Piotruś — na ganku ukazała się pani Leśniewska i jak co 
roku zapytała: — Pewno na samych piątkach zdałeś?! — i wskazując na synów: — 
Tróje od góry do dołu, aż wstyd, aby tylko z gimnastyki bardzo dobrze.
—  Mam jeden zagraniczny komiks — pochwalił się Piotrek,
14
nie wiadomo, czy wakacyjnym przyjaciołom, czy pani Leśniewskiej. — O Turoku, 
Synu Skały.
—  Przywiozłeś?
—  Przywiozłem. Znaczki też przywiozłem, cały klaser na wymianę.
—  Jakie?
—  Polskie i cały świat.
—  Astronautyczne są?
—  Są.
—  To będziemy się mieniąc — zdecydował średni Leśnieszezak i, podrzucając w 
garści finkę, zaproponował: — Strzelimy w pikuty, nim fatrowski przyjedzie?
Marian, Sławek i Leśnieszczaki grywali w pikuty z finezją, z utrudnieniami, nie 
tylko klasę szkolną, ale i mistrzowską. Nikt tak, jak Sławek, nie rzucał widełek, 
z ostrzem noża ułożonym ku sobie, bo z ostrzem od siebie mógł rzucać byle 
partacz, ale spróbujcie tak, jak Sławek, truuudna sztuka. — Teraz ty, moja 
skuska.
Najpierw wyrzucić matkę (nóż płasko na dłoni odwróconej ku górze, ostrze leżące 
na przegubie), po matce — ojciec (nóż na wierzchu dłoni, ostrze do siebie), po 
ojcu — buła, po bule — widełki, po widełkach — wymyślne paluszki, dopiero po 
paluszkach — to najważniejsze pikuty. — Nie machluj! Nie wbiłeś.
Wbić trzeba bez cudów, tak, żeby ostrze weszło w ziemię, a trzonek nie 
przechylił się ku trawie. Sławek nieomylnym spojrzeniem oceniał położenie noża i 
rzucał wyrok, od którego nie było odwołania:
— Skucha, oddaj dalej!
Po  stopniach   ganku  zadudniły  czyjeś  szybkie kroki,   aha, Leśnieszczanka, 
Elka, tylko jej jeszcze brakowało, ale już i ona
się znalazła, jak co roku.
Nie przykucnęła obok nich, by śledzić pikutowe boje, tylko
stanęła godnie wyprostowana.
—  Jak w Warszawie?
—  Nijak. Normalnie.
—  Zdałeś bez obciachów?
—  Mhm.
16
—  Ja z nagrodą — nie omieszkała się pochwalić Leśnieszczanka, ponieważ była 
pracowitą siostrą leniwych braci i czerpała z tego faktu wiele satysfakcji.
Wtedy dopiero Piotrek podniósł wzrok i zdumiał się, zamiast rudawej, chudej 
dziewczynki — o trzy kroki stał ktoś prawie obcy, chyba nie poznałby Elki na 
ulicy, jakoś wydoroślała, wyrosła, jej włosy, którym zawdzięczała przydomek 
„Marchewy", lśniły złociście w słońcu.
—  Czego nie rzucasz? Rzucaj! — zdenerwował się mały Leśnieszezak; czekający 
swojej kolei i nie pojmujący osłupiałego zapatrzenia.
—  Skucha!
Jasne, że skucha, nóż trzepotliwie wyleciał z palców i klapnął bokiem o ziemię. 
Mucek rozłożony w białym słońcu spojrzał z przyganą, mogło to znaczyć: nie bierz 
się do pikutów, ofiaro, przecież mieliśmy jechać na glinki, chyba widzisz, że 
się nudzę, wylegiwać się pod płotem można równie dobrze w domu...
—  Tatuś dziś na pierwszej zmianie — informowała Leśnieszczanka nieświadoma 
wrażenia, jakie wywarła. — Mówił, że się zdejmie do końca czereśnie, jak wróci.
—  On już to wie — przerwał siostrze starszy Leśniewski, ten, który chodził do 
pierwszej klasy zasadniczej. — A ciebie nikt nie prosił, żebyś nam stała nad 
głową. Przeszkadzasz.
—  Łaski bez.
Obraziła się i odeszła, drewniany ganek zadudnił pod szybkimi krokami, trzasnęły 
drzwi.
—  Na żartach się nie zna. — Z tym stwierdzeniem najstarszy Leśnieszezak wyważył 
starannie nóż i rzucił, z podkręceniem, nieomylnie, aż ostrze po rękojeść 
werżnęło się w ziemię. — Tak się rzuca, pacany. Uczcie' się.
—  Dlaczego się nie zna na żartach? — Piotrek nie mógł się powstrzymać od tego 
pytania, ze zniknięciem złotowłosej świat zmroczniał, a gra przestała być tak 
ciekawa, jak przed chwilą.
?— A bo tak — wyjaśnił zagadkowo starszy Leśnieszezak. ?— Czegoś ją wyganiał? — 
oburzył się ni z tego, ni z owego Marian. — Przeszkadzała ci?
—  Przeszkadzała, a ty się nie ciskaj. Dobrze wiem, czego jej bronisz.
8  Kilka miesi
17
—  Tyle wiesz, ile zjesz!
—  A  kto  wczoraj   wieczorem   z   dziewczynami   w   zbijaka grał? — W głosie 
starszego Leśnieszczaka było tyle pogardy, że ? uszy Mariana spłonęły krwawym 
szkarłatem. — Znają cię, nic
się nie bój.
Po tej informacji zapadła martwa cisza.
—  Czyja kolej?
Piotr obracał przez moment finkę w palcach, czuł, że mógłby dobrze rzucić, gdyby 
złotowłosa patrzyła na niego, teraz nic z tego nie wyjdzie. I rzeczywiście finka 
plasnęła bokiem o ziemię.
—  Skucha — ogłosił z satysfakcją starszy Leśnieszezak. —
Ofiara z ciebie, Piotrek.
Na ganku powtórnie pojawiła się pani Leśniewska, postawiła na schodkach koszyk, 
obok koszyka wiadro i zakomenderowała:
—  Dosyć zabawy. Jazda obierać kartofle, tylko cienko. Bez entuzjazmu, ale i bez 
protestów Leśnieszczaki otoczyli
kosz.
—  Możecie grać bez nas — zezwolił starszy Leśnieszczak ko-
• legom. — My się zaraz wyrobimy. Raz-dwa poleci.
To też było jak co roku, niepojęte, ale w rodzinie Leśniewskich Elka była na 
specjalnych prawach, domowe prace spełniali jej bracia, chyba dlatego, że ona 
była jedna, a ich było,
bądź co bądź, trzech.
—  Twoi rodzice znowu pofrunęli w świat? — chciała wiedzieć pani Leśniewska.
—  Pojechali na wycieczkę.
—  Ano, żyją sobie ludzie. Tylko nigdy bym nie pomyślała,
że z Heńka taka kukułka wyrośnie.
Tu pani Leśniewska przerwała, żeby po chwili dodać: — Twój tatuś świetnie się 
uczył, zawsze zdawał z nagrodą, W szkole go przezywali „profesor", ale on tego 
nie lubił, złości: się. No i wyuczył się na lepsze życie, nawet na wycieczki 
jeź' dzi. — Tu obróciła się ku synom. — Nauka pierwsza rzecz, kt> się dobrze 
uczy, daleko w życiu zajdzie.
—  Mama zawsze swoje — parsknął niechętnie starszy Leś nieszczak. — Ciągle z tą 
nauką i nauką.
—  Cicho siedź, filozof się znalazł!
38
Z pluskiem wpadały do wiadra obrane kartofle, sprawnie to szło Leśnieszczakom, 
imyk, smyk, ziemniak wyskakiwał z szarej osłonki i biały, czyściutki kąpał się w 
wodzie, zderzając się krągłym brzuszkiem z innymi ziemniakami.
—  Zostałbyś, Piotrusiu, na obiedzie — zaprosiła pani Leśniewska. — Zsiadłe 
mleko będzie, a ty lubisz.
Spod płotu Mucek zapiszczał, mogło to znaczyć, że jest do głębi rozczarowany 
postępowaniem Piotrka, miały być glinianki, kąpiel, pływanie, rzucanie patyka, a 
nie nudne leżenie pod cudzym płotem.
—  Dziękuję. Chciałbym się wykąpać.
—  Jak chcesz, nie zmusza(m.
—  Zostałbyś — Elka wyszła na ganek. — Będziemy potem zrywać czereśnie.
Już Piotrek miał na końcu języka odmowę, gdy najnieocze-kiwaniej dla siebie 
samego wyraził zgodę. Jasne, że zostanie. I będzie zrywał czereśnie razem ze 
wszystkimi. To zaproszenie i ta zgoda spowodowały, że Marian — spochmurniały jak 
niebo przed burzą — podrzucił nóż.
—  To jak, gramy czy nie gramy? Nudno siedzieć.
—  Graj, kto ci broni — poradził koledze średni Leśniewski. — My będziemy grać, 
jak się wyrobimy.
—  Nie będziecie — ucięła pani Leśniewska. — Drzewa trzeba narąbać i przynieść. 
Co to jest, żeby takie stare konie bawiły się i bawiły, kiedy jest robota?
—  Oj, mamo, mama to zawsze...
—  Nie narzekaj. Krzywda wam jaka czy co?
Widocznie Leśnieszczaki uznały, że krzywda' im się nie dzieje, bo protesty 
ucichły.
Wiadro zniknęło w czeluściach domu, ganek opustoszał. Słońce stało na samym 
wierzchłoku nieba, wypijając skąpe resztki cienia.
—  Gramy?
—  E, nie. Za gorąco.
—  Jacy wy jesteście, jak rany! Mieliśmy dokończyć, sami mówiliście.
—  Czasu nie mamy.
—  Trzeba było powiedzieć od razu.
19
W przegrzanym powietrzu pretensja Mariana zawisła i trwała bez odpowiedzi, w 
każdym razie Leśnieszczaki nie zamierzali się tłumaczyć ze swojego postępowania.
—  To ja już sobie pójdę.
—  Nikt ciebie nie trzyma.
—  Ale ja naprawdę pójdę — zagroziił Marian.. — I Sławek
ze mną pójdzie. I Piotrek.
—  A idź sobie, wolna droga.
Po tej okrutnej odprawie mały Leśnieezczak zachichotał i rzucił bez nacisku w 
stronę płotu:
—  Dzisiaj też dziewczyny w zbijaka grają.
—  Ty bądź cicho — skarcili go obaj starsi bracia. — Tyle wiesz, co zjesz. Nie 
wtrącaj się do starszych.
Świadek tych dosyć niezrozumiałych kłótni (bo to jednak było coś w rodzaju 
kłótni) znalazł się w trudnej sytuacji. Z jednej strony sama Elka zaprosiła go 
na obiad, a on to zaproszenie przyjął, z drugiej strony został obrażony przez 
Leśnieszczaków, młodszego, starszego i najstarszego, na równi z Marianem, gdyż 
Leśniewscy wyraźnie oświadczyli, że nikogo nie trzymają i byłoby im miło pozbyć 
się nieproszonych gości. Tylko ta Elka...
—  Ja mam drzewa narąbać? — krzyknęła, gdzieś z głębi domu, niewidoczna pani 
Leśniewska. — Palić czym nie ma!
—  Już, już! — Starszy Leśnieszczak podszedł do pieńka i wyrwał zaciętą siekierę. 
— Ja rąbię, wy nosicie.
Pod ostrzem rozpadają się przysadziste pniaczki, tak trzeba rąbać, nie za cienko, 
nie za grubo, z wyliczeniem. Jest coraz
upalnie j.
—  Jakbyś jechał na glinki, to zabrałbym się z tobą — odzywa się Marian, który 
mimo zapowiedzi wcale nie odszedł, tylko jeszcze ciągle jest i obraca nóż w 
palcach.
—  Chyba pojadę zgadza się Piotr, ale wie, że nie pojedzie nigdzie, dopóki 
jeszcze raz nie zobaczy Elki. Jeżeli Elka wyjdzie na ganek, będzie mógł opuścić 
miejsce pod płotem, jeżeli nie wyjdzie, trudno, będzie musiał zostać, przecież 
go zapraszała
na obiad.
—  To zbieraj się — komenderuje Marian.
—  Zaraz. Zaraz będę się zbierał. Z umyślnym ociąganiem Piotr wstaje, podchodzi 
do roweru,
20
mocno pachnie rozgrzana guma i lakier. Kątem oka popatruje na ganek, drzwi są 
puste.
—  Powietrze zeszło z przedniego koła.
Jest to w pewnym sensie prawda, chociaż nie zeszło tak, żeby nie można było 
wsiąść na rower.
—  To napompuj — radzi średni Leśnieszczak objuczony naręczem polan. — Pompkę 
weź z sieni, na ścianie wisi.
Z sieni widać przez półuchylone drzwi wnętrze kuchni, pandą Leśniewską 
podrzucającą w saganku dymiące kartofle i Elkę, która wyjmuje coś z kredensu, 
wspinając się na palce.
Najwidoczniej pani Leśniewska rozpoznała obce kroki.
—  Który to? — zapytała. — Sławek?
—  Nie. To ja.
—  Aha, Piotruś. Zawołaj chłopców, obiad na stole.
Bo okazało się, że wszyscy, także Marian i Sławek, mają jeść ten obiad.
Rozdzielając mleko, spoiste, chłodne, pokryte czapą białoró-żowej śmietany, pani 
Leśniewska wyjaśniła swoje stanowisko w sprawie obiadu:
—  U nas sześć osób do stołu siada, to i dla dziewięciu starczy. Już ja was znam. 
Wyleci taki jeden z drugim rano i lata jak kot z pęcherzem do nocy, ani pomyśli, 
żeby coś zjeść.
Naprzeciwko Piotrka siedziała Elka. Mógł na nią patrzeć bez przeszkód, więc 
patrzył i zdumiewał się. O co właściwie chodzi? To prawda, że się zmieniła, ale 
znowu nic nadzwyczajnego, dziewczyna jak dziewczyna, trochę nawet podobna do 
Jolki, tej, która siedzi w drugiej ławce w środkowym rzędzie, a Jolka, wiadomo, 
skarżypyta i beczy o byle co. To pewno od tego upału coś się Piotrkowi pokręciło, 
bo jest bardzo gorąco, nie ma czym oddychać, szczególnie tu, pod dachem. Tylko 
muchy czują się doskonale, brzęczą i krążą niezmordowanie nad stołem całym 
stadem, nie odpoczywając ani przez moment.
Gdy dojadają mleko i kartofle (z zostawionymi na .deser skwarkami), zjawia się 
pan Leśniewski, nie przywitawszy nikogo zajmuje miejsce za stołem i energicznie 
puszcza w ruch łyżkę.
—  Co było? — chce wiedzieć ukończywszy posiłek.
—  Nic takiego — udziela odpowiedzi najstarszy Leśnieszczak. — Piotrek już 
przyjechał na wakacje.
21
—  To sam widzą. Pomagaliście w domu?
—  Pomagali — oddaje sprawiedliwość synom pani Leśniewska. — Nie wyrobiłabym się 
bez nich.
Ta informacja rozchmurza gniewne czoło pana Leśniewskiego.
—  O czereśniach pamiętacie? Pani Michalina prosiła, żeby były na wieczór. 
Mówiła, że zabierze.
Drzew czereśniowych jest tylko trzy, ale są to też nie byle jakie drzewa, 
wysokie, rozłożyste, ze spękanej kory toczą się smużki przezroczystej, żółtej 
żywicy. Pod liśćmi kryją się owoce, twarde, tak ciemnoczerwone, aż prawie czarne, 
spękane bladoróżowymi kresami.
Drzew jest trzy, drabina — jedna, więc na drabinie godnie stoi pan Leśniewski. 
Oni wszyscy wspinają się po prostu po konarach, przyciągają do siebie sprężyste 
gałęzie, napełniają łubianki wiszące na kluczkach. To są bardzo słodkie 
czereśnie, w słodyczy daje się wyczuć lekką goryczkę, kiedy rozgniata się owoc w 
ustach; ta gorycz jest ledwo wyczuwalna.
—  Ja bym mógł zjeść wszystkie — komunikuje z góry mały Leśnieszczak, obrywa 
owoce z wierzchołka, najmniej waży, może się wspinać po cienkich gałęziach.
—  Ja ci dam zjadać — huczy z drabiny pan Leśniewski. — Za co ja buty kupię, 
kredy taki mądry jesteś?
—  Z pensji tatuś kupi.
—  Akurat, z pensji na sześć osób nastarczę!
To także są rozmowy, które Piotr zna od.zawsze. Kiedyś słyszał, jak ojciec, 
rozmawiając z dziadkiem, bardzo niechętnie ocenił sposób życia rodziny 
Leśniewskich.
—  Niech tatuś sam powie, co to właściwie jest? Ten Leśniewski nie ma żadnych 
kwalifikacji zawodowych, ale od lat dojeżdża na budowy i zaniedbuje gospodarstwo.
—  Dużo on tego gospodarstwa nie ma. Dwie morgi.
—  Dwie  morgi  pod  samą  prawie  Warszawą  to   jest   coś, Z dwóch morgów pod 
szkłem można żyć a żyć.
—  Pod jakim szkłem?
—  Chodzi  o  cieplarnie.  Ogórki,  pomidory,  sałata, kwiaty,
szczególnie zimą. To są wielkie pieniądze.
—  Może i są.
—  A ten Leśniewski, zarabiając na budowie jakieś grosze.
22
nie chce i nie potrafi postawić swojego gospodarstwa na nogi. To, prawdę mówiąc, 
jakiś anachronizm w naszych czasach. Średniowiecze. Najzwyklejsze zacofanie.
—  Pamiętasz przecież, synu, że Leśniewski szkołę rzucił w szóstej klasie?
—  To tylko potwierdza moją teorię.
—  Bo ja wiem? — dziadek zastanawiał się przez chwilę. — Ojciec Leśniewskiego 
zginął podczas wojny, on był z rodzeństwa najstarszy, jemu wypadało iść do 
roboty, nie komu innemu.
—  Był i jest niewykwalifikowany — oburzał się dalej ojciec. — A to już, tatusiu, 
najzwyozajniejsze lenistwo. Są kursy, szkoły wieczorowe, wszelkie udogodnienia.
23
—  Ma czworo dzieci i dwie morgi gruntu.
—  To i co z tego?
—  Ktoś koło ziemi musi robić.
—  Ma żonę i dzieci, a sam tatuś twierdzi, że tylko dwie morgi, więc...
—  Jak ktoś ma czworo dzieci, to mu i w domu roboty nie brak. Leśniewska, nie 
można powiedzieć, rąk na krzyż nie zakłada. Tyra kobieta jak koń.
—  Tyra, tatuś twierdzi, ale to głupiego robota. Gdyby ode mnie zależało, 
zabroniłbym rolnikom pracować w przemyśle. Oni nigdzie dobrze nie pracują, ani u 
siebie, ani w zakładzie pracy. Teraz liczy się wykształcenie, wiedza fachowa, 
kwalifikacje, ambicja. A to, wybaczy tatuś, jakieś chałupnictwo jak za króla 
Ćwieczka. Tacy tylko nam przeszkadzają.
Z tej rozmowy Piotr zapamiętał sobie, że pan Leśniewski żyje zupełnie nie tak, 
jak by żyć należało, ale zapomniał, na czym owo „nie tak" właściwie miało 
polegać. Skądinąd pan Leśniewski budził w Piotrze szacunek —umiał rozebrać i 
złożyć z powrotem silnik motoroweru, pompę, żelazko i mnóstwo innych rzeczy, 
potrafił przestawić piec, smołować dach, nie mówiąc już ó tym, że świetnie 
pływał. Przechodził pod. wodą gliniankę od brzegu do brzegu, woził na plecach 
najmłodszego syna i bił o wiele długości nawet krzepkiego Rajmunda, który (jak 
głosiła miejscowa legenda) brał udział w prawdziwych zawodach podczas pełnienia 
służby wojskowej i nawet (jak głosiła ta sama legenda) zdobył pierwsze miejsce 
na sto metrów stylem dowolnym.
Pan Leśniewski dla jakichś własnych powodów nie przepadał
za Piotrem, a kiedyś powiedział:
— Czego ten tutaj stale siedzi? Tacy wielcy państwo, toby mogli chłopaka do 
Krynicy posyłać, a nie dziadkowi każdego
roku na głowę zwalać.
Szczególnie urągliwie zabrzmiała ta Krynica, jakby nie była to zwyczajna nazwa 
miejscowości, tylko coś bardzo obelżywego, Kryyynica...
Teraz też pan Leśniewski gromił Piotra:
— Gałęzi nie łam! Gałąź lata rośnie, a ty ciach, mach łamiesz. Jak nie potrafisz, 
złaź z drzewa, sami damy radę.
24
Wreszcie zebrali te czereśnie, dwa duże kosze, ze trzydzieści kilo, zdaniem pani 
Leśniewskiej sam pierwszy wybór, owoc w owoc, najlepiej płacą za ten gatunek, a 
pani Michalina, rzecz wiadoma, nie oszuka, z panią Michaliną można z zamkniętymi 
oczami handlować.
Zakręciwszy piruet na palcach Elka rzuciła ku gościom, że wybrałaby się na 
glinki, już ma czas do wieczora, samej jej mimusia nie pozwoli, ale z nimi — to 
się na pewno zgodzi. Ona się zaraz zapyta i może iść.
—  Bracia muszą zostać w domu — informowała ich po powrocie, próbując końcem 
stopy pedału, od początku było jasne, że to ona pojedzie na rowerze, a oni, 
Marian, Sławek i Piotr, pójdą piechotą. Już zagarnęła rower w posiadanie, jakby 
była to rzecz rozumiejąca się sama przez się. — Mamusia prosiła, żebym nie 
pływała.
Dopiero wyruszając w przerwaną podróż ku gliniankom, Piotr przypomniał sobie o 
Mucku, ale Mucka nigdzie nie było, próżnio wołał i gwizdał, pies rozwiał się jak 
dym. To dziwne — od chwili corocznego pojawienia się Piotra Mucek nie opuszczał 
go ani na krok.
Poczuł się winny, zdradził przyjaciela, zapomniał o psie pochłonięty głupią 
chęcią spojrzenia raz jeszcze na Elkę. No i spojrzał, aby się' przekonać, że ta 
cała Elka to wreszcie nic nadzwyczajnego, podobna do Jolki, której Piotr nie 
lubi, a przez ten czas, kiedy on przeprowadzał te spostrzeżenia, Mucek zaginął, 
może na zawsze.
—  Ja z wami nie idę. ?— Coś ty? Dlaczego?
?— Muszę znaleźć Mucka.
—  Mucek już dawno w domu. Też masz zmartwienie! Nie łam się, Piotrek, idziemy.
Dał się przekonać, że może poniechać poszukiwań, ostatecznie wybierał się na 
glinianki, kiedy licho go podkusiło, żeby zobaczyć, co się dzieje u Leśniewskich. 
Trzeba się wykąpać na talki upał.
Rower już leżał na samym brzegu, a Elka chlapała się z dziewczynami na płyciźnie. 
Piszczały wszystkie i krzyczały bardzo głośno za każdym bryzgiem wody.
25
*~ Ja się koło dziewczyn nie kąpię — oświadczył Sławek. — Wy jak chcecie, ale ja 
się nie kąpię.
—  Ja też.
—  I ja — przyłączył się z ociąganiem Marian, który wyraźnie miał ochotę 
rozłożyć się w pobliżu roweru.
Zaraz od brzegu było bardzo głęboko, czuło się tę głębię całym ciałem, ziębiła 
chłodem, woda tu była jakaś gęstsza i ciemniejsza niż gdzie indziej. Dopiero po 
paru energicznych uderzeniach wypływało się w toń ugrzaną słońcem, jaśniejszą, 
życzliwszą.
—  Chłopaki, ścigamy się?
—  Ścigamy.
Na czoło wysuwa się Sławek, Marian rozpaczliwie młooi wodę, nie dojdzie, już nie 
dojdzie.
Dziewczyny przerywają chlapanie i patrzą na pływających, PeOfcr przyśpiesza, 
trzeba wypaść jak najlepiej, skoro juz się ścigają.                                        
-
Nie wiadomo czemu, meta wypada na płyciźnie, akurat obok dziewczyn, Sławek 
pierwszy, drugi Piotr, Marian trzeci.
—  Słaby jesteś — odzywa się któraś z koleżanek Elki. Marian blednie.
—  Sama pływa po warszawsku, brzuchem po piasku, a uwagi robi. Najpierw się 
naucz, a potem gadaj!
—  Sportowiec! Uważaj, żeby cię na olimpiadę nde zapisali. Niby Marian kłócił 
się z dziewczynami, ale Piotr wyczuwał,
że to wcale me jest kłótnia i że Marian czeka na okazję, aby powiedzieć coś 
ważnego. I rzeczywiście tak było.
—  No  to jak? Będziesz się dziś uczyła pływać czy nie. Pytanie zawisło w 
powietrzu, a po dłuższej chwili odpowiedziała Elka:                                                                      
_.i,    ,
—  Będę  ale nie z tobą. Sławek mnie nauczy. Albo Piotruś. Na co Marian 
odpowiedział głosem dużo grubszym niż normalnie:
—  Dobrze, ale żebyś nie żałowała.
Później siedzieli we trzech na brzegu. Nad glinianki ściągały całe stada 
kąpielowiezów, panie z dziećmi, młodzieńcy zjeżdżający z czterech stron świata 
na ryczących motorach,  dorosłe
26
dziewczyny w okropnie kolorowych kostiumach, a wreszcie stateczni ojcowie rodzin, 
zaopatrzeni na wszelki wypadek w kubełki i wędki (miejscowa legenda głosiła, że 
ktoś kiedyś złapał w tych gliniankach tak ogromną rybę, iż wędkę ciągnęło 
sześciu mężczyzn i ledwie wyciągnęło). Była to popołudniowa godzina, godzina, iw 
której mieszkańcy osady pozwalali sobie na krótki odpoczynek przed cowieczornym 
obrządkiem inwentarza.
—  Jakbyśmy mieli karty, toby można było zagrać w sześćdziesiąt sześć.
—  Lepiej w tysiąca.
—  Można w tysiąca. Ale ja bym zagrał w kierki.
—  W co?
—  W kierki.
—  Eee, to chyba dla dzieciaków — ziewnął Marian. — Idziecie jeszcze do wody?
Niemal cała powierzchnia glinianki była wybrukowana głowami, trudno wypatrzyć 
kawałek wolnej przestrzeni.
—  Trzeba poczekać.
Przystanął przy nich kolejarz, pomedytował i rozwinął żyłkę z wędziska.
—  Tylko mi tu, kawalerka, brewerii nie wyprawiać — ostrzegł. — Ryba lubi spokój.
Zagapili się na spławik. Gdy ktoś przepływał zbyt blisko, kolejarz wołał:
—  Ryby łowię!
Spławik tkwił nieruchomo na ciemnej wodzie, aż wreszcie zakołysał się drobniutko, 
podskoczył.
—  Pan podcina — zaszeptał Sławek.
—  Nie pali się — odszeptał wędkarz, ale podciął, na haczyku zasrebrzyła się 
rybka* uklejka, nie dłuższa od palca. Została odczepiona, wpuszczona do siatki, 
i znowu spławik kołysał się na wodzie.
—  Na pszenicę pan łowi?
—  Tak, a bo co?
—  Mój wujek tylko na ciasto.
—  Trzeba wiedzieć, kiedy na ciasto, a kiedy na pszenicę — pouczał Sławka 
kolejarz. — Ryby trzeba umieć łowić, same się nie złapią. Wszystko swojego 
wymaga.
27
Ponieważ ryby jakoś omijały haczyk moczący się cierpliwie w wodzie, chłopcy 
zaczęli się poszturchiwać, z początku z nudów, żartem, potem coraz bardziej 
boleśnie i serio.
—  Kawalerka, spokój, bo pogonię wędziskiem!
Wreszcie Marian odszedł i niby przypadkiem przystanął przy dziewczynach. Grały w 
ciupy tak wprawnie i szybko, że podrzucane kamyki były prawie niewidoczne.
Marian musiał coś powiedzieć, bo dziewczyny zapiszczały z oburzenia, ale jakoś 
się pogodzili, ukucnął przy nich, nie wiadomo, czy jako widz rozgrywek, czy jako 
uczestnik.
—  Idziemy do niego?
—  Coś- ty! Miałbym z dziewczynami w ciupy grać! — oburzył się zupełnie szczerze 
Piotr, teraz, po kąpieli, złotowłosa (jaka tam złotowłosa — ruda!) była mu 
doskonale obojętna i jej piskliwe przyjaciółki także. Aż dziw, że Marian za 
wszelką cenę usiłuje nawiązać kontakt z takim jazgotliwym babstwem, tez ma na co 
tracić czas. — Będę się zbierał do domu.
Kiedy podnosił rower, Elka nie patrząc rzuciła przez ramię:
—  Mógłbyś zostawić. Nie chce mi się piechotą drałować. Zrobiła to tak, jakby 
była zupełnie pewna, że Piotr zostawi
jej rower, nawet nie spojrzała, ozy zastosował się do jej życzenia, czy nie.
Manewrował kierownicą wśród odpoczywających na łączce wokół glinianki, omijał 
kupki schludnie złożonego ubrania i torby wypełnione czymś niewiadomym, aż 
wreszcie, wypłatawszy się z galimatiasu, poczuł pod kołem gładko ubitą dróżkę.
—  Gdzie byłeś?
Piotrek przez moment ma ochotę małodusznie skłamać, opowiedzieć dziadkowi 
nadzwyczajną historię o nowo poznanym, tajemniczym koledze, który ma same piątki 
i jest wyjątkowo odpowiednim przyjacielem na wakacyjny czas, ale wbrew sobie 
wyjaśnia rzeczowo:
—  Byłem u Leśniewskich. Potem na glinkach.
Brwi dziadka zbiegają się nad czołem, to są niezwykłe brwi, krzaczaste, zupełnie 
białe, podobne do ptasich piór.
—  Nie pamiętasz, Oo ojciec mówił? Zabronił chodzić i na glinki, i do 
Leśniewskich.
—  A ty, dziadku?
28
—  Ja to ja.
—  Zabraniasz?
—  Nie mówię, że zabraniam, ale nie pochwalam, ot co. Ojca trzeba słuchać, 
ojciec wie, czego zakazuje.
—  A oo miałbym robić, kiedy nie wolno ani do Leśniewskich, ani na glinki?
—  Coś by się zawsze znalazło. — Małe zmarszczki w kącikach oczu ułożyły się 
promieniście i wesoło. — Tylko głupi, wnuczku, się nudzą, głupi albo źli. — Tu 
dziadek westchnął i dodał: — Sznurkiem cię przecież nie zwiążę ani w komórce nie 
zamknę.
Dziadek najwyraźniej po cichu popierał przyjaźń Piotrka z rodziną Leśniewskich i 
był ponadto zdania, że kąpiel w gliniankach nie grozi żadnymi strasznymi 
konsekwencjami. Ale to nie znaczyło wcale, że kiedykolwiek mógłby wyrazić głośno 
inną opinię, niż wyraził ojciec.
—  Jak Mucek przyleciał, to już wiedziałem, żeś się zasiedział u Leśnieszczaków. 
On mi zresztą to powiedział.
Nie wiadomo, czy dziadek opowiada o rozmowach z Muckiem na serio czy żartem, 
łapki zmarszczek drgają od tłumionej wesołości.
—  Zły jest na ciebie, bo przyobiecałeś mu kąpiel. Pewnie wcale do ciebie nie 
wyjdzie, bo pies jest zawzięty, chyba że go przeprosisz.
I rzeczywiście Mucek wbił się głęboko pod dziadkowe łóżko, widać tylko koniuszek 
rudego ogona.
—  Ano, przepraszaj, jak potrafisz.
Na próżno Piotrek głaszcze puszyste futerko i przyobiecuje Muckowi od rana 
wyprawę nad wodę, pies tężeje w niemym oburzeniu d odwraca głowę.
—  Zostaw go, wnuczku, on jak się zatnie, to na kamień. Ręce myj i siadaj do 
stołu. Jakoś się pogodzicie.
Dużymi kroplami sączy się miód na palce, pachnie słońcem, jest tak jasny, że 
prawie biały.
—  Z czereśni zbierany, z jabłoni, z wiśni, z grusz. U nas sadowy miód jest 
najpierwszy, ale jest także d wcześniejszy, leśny, ze świerka zbierany, z 
leśnych kwiatów na przedwiośniu, tylko że na taki miód lasu trzeba, a tu lasu 
ani poświeć, te parę cho-jaczków na wydmie to przecież nie las,  tylko czyste 
kpiny.
29
A wiesz ty, wnuczku, że jak w twoich latach byłem, to i tu las
jeszcze rósł?
Podczas opowiadania dziadka Mucek wysuwa spod łóżka lisi pyszczek, przysłuchując 
się poważnie słowom gospodarza.
— Jaki ten las był, to był, ale sosny rosły, jałowiec; brzozy trochę, jeszcze 
twój ojciec na grzyby chodził, głównie jesienią 'na maślaki i gąski, te piaskowe, 
żółtonóżki.
Piotr powinien zapytać, gdzie jest teraz ten las, w którym jeszcze ojciec grzyby 
zbierał, ale nie pyta, jest zmęczony, odurzony słońcem, kąpielą, pierwszym dniem 
prawdziwych wakacji. Ma pełne usta chleba z miodem.
«•t- Stare dzieje. Połóż się zaraz, bo z nóg lecisz. Ja takiego
chłopa pod wąsem nie będę rozbierał i do łóżka na rękach nosił.
Kiedy Piotr już przykłada głowę do poduszki, ktoś puka do
drzwi. Dziadek się prostuje, przygładza siwe włosy nad czołem
i dźwięcznie, głębokim głosem woła:
—  Proszę.
Z pachnącego, letniego wieczoru wchodzi pani Michalina, ta sama pani Michalina, 
znana od lat, która jest cząstką wakacji, bez niej jednak czegoś by brakowało w 
dziadkowym świecie.
—  No, proszę, kawaler, że choć go zaraz swataj — na znak podziwu i zdumienia 
pani Michalina klaszcze w ręce. — Aleś ty wyrósł, Piotrusiu, chybabym cię wcale 
nie poznała!
Pani Michalina lubi się śmiać, jest niewysoka, rumiana i rusza się jakoś prędko, 
jakby się bała, że nie zdąży czegoś zrobić, jeśli się bardzo nie pospieszy.
—  Jakby skórę z pana zdarł, panie Józiu. Henio do pana niepodobny, całkiem się 
na nieboszczkę podał, Gieniuś także nie wiadomo w kogo poszedł, ale ten mały 
żywy pański portret,
aż dziwne.
Jakby to było samo przez się zrozumiałe, pani Michalina, mówiąc to wszystko, 
nalewa wodę do miski i rozpoczyna zmywanie naczyń ze stołu.
—  Pani zostawi — protestuje dziadek. — Sam to zrobię, czego ma się pani 
fatygować?
—  Jaka tam fatyga, raz-dwa się zmyje i po krzyku. Pan posiedzi, panie Józiu, 
odpocznie sobie.
Dziadek burczy na panią Michalinę, ale można wyczuć, że
30
wcale się na nią nie gniewa, Mucek cały wychodzi spod łóżka i przypochlebnie 
macha ogonem.
—  Mleka pewnie byś się napił? —: zgaduje pani Michalina i zgaduje trafnie.
Mucek rozbryzguje białe krople na malowane deski i już. talerz pusty, 
czyściuteńko wylizany przez różowy język.
—  Gdzie to Heniuś znowu się wybrał? — chce wiedzieć pani Michalina po 
skończonym zmywaniu.
—  Do Rumunii pojechał.
—  Ciekawość, jak ludzie w tej Rumunii żyją, tak samo, jak u nas, czy inaczej? 
Ja tobyon jedną chwilą w świat poleciała, żeby wszystko zobaczyć.
??
—  To trzeba lecieć, póki siły starcza.
—  Co też pan, panie Józiu! Czy ja mam czas cudze kraje zwiedzać? Wnuki, 
gospodarka i jeszcze ten cały handel, aż nie wiadomo, za co najpierw się łapać. 
I za stara już jestem na takie jeżdżenie, starego rzecz za piecem siedzieć, 
kości wygrzewać.
—  Już niech pani nie opowiada o starości. Co ja bym musiał powiedzieć?
—  Mężczyzna, panie Józiu, inna rzecz, a kobieta inna. Ale do obcych krajów mi 
ciekawość. A ta Rumunia jaka? Góry tam są czy morze?
—  I góry, i morze. Pani zobaczy.
Szeleści rozkładany atlas. W zeszłym roku dziadek poprosił m z tego, ni z owego:
—  Pożyczyłbyś, Piotrusiu, atlas, jak masz jakiś niepotrzebny. W Piotr.kowym 
atlasie dziadek pokazuje teraz pani Michalinie
rumuńskie morze i góry.
—  W telewizji wszystkie kraje pokazują, ale nie wiadomo, czy naprawdę, czy 
tylko artyści tak przedstawiają. Póki człowiek własnymi oczami nie zobaczy, to 
tak, jakby nie widział. Pan, panie Józiu, nie zamiaruje może telewizora kupić?
—  Nie zamiaruje.
—  Z telewizorem weselej, nieraz się uśmieję, a najbardziej z tego Kłosowskiego, 
aktor tak się nazywa, komiczny bardzo, czasem coś takiego palnie, że jej.
Przy wtórze półgłośnej rozmowy Piotrkowe powieki same opadają. Błyszczą rude 
włosy, lśni ciemna woda, połyskuje astrze. „Skucha, oddaj dalej". Złotowłosa 
śmieje się, wbiega po stopniach ganku.
—  Nieraz nad tym, morzem chodziłem, a ono takie szare, zapienione, wełnami się 
burzy, szumi, fale szur, szur o brzeg i niosą, a to skrzynie, a to boje, a to 
sieci porwane, różności. I człowieka też nie raz i nie dwa wyrzuciły.
—  Wieczne odpoczywanie — szepcze  głos pani Michaliny.
—  Cóż, wojna. Zawsze sobie myślałem, skąd woda takiego niosła, nim na brzeg 
wyrzuciła.
—  Z daleka pewnie niosła.
—  Może i z daleka.
.32
Ta rozmowa wdziera się w Piotrkowy sen i nie wiadomo, czy jest prawdziwa, czy 
jest częścią snów.
—  Tyle razy się zastanawiałem, ze strachu ten bauer taki ludzki czy sam z 
siebie, ale nie zgadłem. Bo on ludzki był, ani jedzenia nie żałował, ani na 
policję nie latał, nikogo inie uderzył, a nas tam trzech u niego było: Branko, z 
Serbów znaczy się, Gianni, Italianiec, i ja.
—  Ten sam Branko, co do pana listy pisze, panie Józiu?
—  Ten sam.
Skrzypią drzwi szafy, dziadek czegoś szuka.
—  Na dziewiątego maja zawsze widokówkę przysyła. I ja mu posyłam. Dobry był 
kolega.
Po chwili milczenia dorzuca:
—  Tak sobie planuję, że jakby Henio do Jugosławii się wybierał, to poproszę, 
żeby do Branka zajechał. Powiedział mu, że Józef wspomina i póki życia nie 
zapomni.
Potem głosy zamazują się, nikną i jest już tylko sen, a w śnie koszyki z 
dojrzałymi czereśniami i kwiecista sukienka, rwą czereśnie tylko we dwoje, w 
pustym ogrodzie; nie wiedzieć czemu, zachodzi krwawo słońce i Piotrek wcale nie 
jest takim zwykłym Piotrkiem, nosi ostrogi, jak kowboj, i szerokoskrzydły 
kapelusz, za płotem parska czekający koń.
—  Ścigam Jerrego Mac Quinna.
—  Uważaj, bardzo cię proszę.
—  Nic się nie bój. Trafiam w pięćdziesięciocentówkę z zamkniętymi oczami.
—  Naprawdę trafiasz?
Zamiast odpowiedzi grzmi wystrzał...
Dziwne, ale nim sem dośnił się do końca, trzeba wstawać, bo już jest rano.
Dzień rozpoczyna się od wizyty trzech Leśnieszczaków i Sławka, przepraszają, że 
nie wpadli wieczorem po komiksy i znaczki, ale sam wiesz, Pietrek, jak bywa...
To jest właśnie najlepsze u dziadka, że nikt nie pilnuje dokładnego mycia uszu i 
czyszczenia zębów, nie każe pić gorącego mleka i zjadać czterech kanapek i dwóch 
jajek na miękko. Na stole jest i chleb, i mleko, i masło, i słoik z miodem, i 
ser, dziadek też gdzieś jest, może w ogrodzie, może u pszczół, może przy
Kilka miesięcy.,
33
klatkach królików, rządź się sam, wnuczku, jak masz ochotę, prawie dorosły 
jesteś.
—  Pokazałbyś Klossa — niecierpliwią się Leśnieszczaki. — I znaczki też byś 
pokazał.
Podczas gdy Piotrek na stojąco zaspokaja poranny głód, Leśnieszczaki sumiennie 
zapoznają się z przygodami asa polskiego
wywiadu.
__ W telewizorze lepiej pokazywali — stwierdza średni Leś-
nieszczak przerzuciwszy ostatnią stronę.
Za to Turok, Syn Skały, wzbudza niekłamany entuzjazm.
__ Ty, patrz! On do jaskini wleciał i ta Godzilla go zaraz
złapie.
—  On jej ucieknie.
—  Nie ucieknie. Masz pojęcie, jak to szybko latało? Nikt by
nie uciekł!
Jednak okazuje się, że Turokowi udało się zbiec przed kłami strasznego potwora, 
ale tylko po to, by wpaść do podziemnej rzeki rojącej się od długopyskieh 
krokodyli.                        ,
—  Rany, jakby u nas na glinkach takie były!
—  To co?
—  Też byś miał pietra, nie gadaj.
—  Milicjant by zastrzelił — wyraża swoje zdanie mały Les-
nieszezak.
—  Do tego musi być specjalny karabin — pouczył surowo brata najstarszy. - 
Kulami dum-dum się strzela. Jak nie wiesz,
to się nie mądrz.
Dopiero gdy ręce są czyste, Piotrek rozkłada klasery. To Związek Radziecki, lot 
Sojuz-Apollo, z bloczkiem rzecz jasna, tu seria kosmiczna z Węgier, a tu Ras-al-
Khajima i Jemen, portrety astronautów.
Na widok tego bogactwa Leśnieszczaki i Sławek milkną, przełykają ślinę, robi się 
tak cicho, że słychać szelest bibułki i brzęczenie much.
'i- Rany, ale tego masz. Chyba cały sklep wykupiłeś.
—  Ojciec abonuje — wyjaśnia Piotrek z powściągliwą dumą, to są rzeczywiście 
bardzo ładne znaczki, żadne tam postrzępione kancery, tylko duże, kolorowe, 
kompletne serie.
Po paru stronach znaczki się zmieniają w pstrą mieszaninę,
34
psy, kwiaty, samochody, obrazy, portrety sławnych ludzi, lokomotywy, ptaki, 
jednym słowem — materiał do wymiany.
Leśnieszczaki ożywiły sdę, najstarszy rozłożył swój własny klaser pełny takiej 
samej znaczkowej pstrokacizny.
—  Dałbym ci Monako za te dwa samochody.
—  Dobra, Wziąłbym jeszcze Nigerię ze żmiją.
—  Co dajesz?                                      ?
—  Węgierską lokomotywę.
—  Idź ty! Za Nigerię jedne Węgry?
—  A co byś chciał?
—  Jak dasz lokomotywę i Paragwaj z bananami, i jeszcze NRD, to możemy się 
mieniąc.
Pod klatką z królikami rozmawiają dalej, kłapouchy zbliżają ciekawe pyszczki do 
drucianej siatki.
—  Jak myślisz, Piotrek, z Marsjanami to prawda czy nie? W gazecie pisali, że 
nieznany pojazd kosmiczny porwał dwóch ludzi, zmierzyli ich, zważyli i puścili.
—  Czytałem.
—  Wenus odpada — zastanawa się na głos starszy Leśniesz-czak. — Różne trujące 
gazy ma w atmosferze, to już zbadały sondy, ale z Marsem jeszcze nic nie wiadomo.
—  Oni nie muszą przylatywać z Marsa.
—  A skąd?
—  Nie wiem, ale takich układów, jak nasz, jest bardzo dużo i w nich są inne 
słońca i inne planety.
—  Żeby mnie wzięli na kosmonautę! — wtrąca ni w pięć, ni w dziewięć mały 
Leśnieszczak. — Ja bym wszędzie doleciał.
—  Już byś się popłakał, jakby cię na próbę na wirówę puścili.
—  Właśnie że wcale nie — protestuje najmłodsza latorośl rodu Leśniewskich. — Ja 
się nadaję.
—  Pluć i łapać to się nadajesz —osadza go najstarszy brat. — Od ziemi takie co 
nie odrosło, a głosuje.
Znudzone tą rozmową królika odkicały w głąb klatek. Staną tacy, gadają i gadają, 
ale żeby który pomyślał o marchwi dla głodnego gryzonia, to nie.
Przed obiadem dziadek przywołuje Piotrka do ogrodu, we dwóch raz-dwa opielą 
grzędy .z pomidorami, a dziadek się spieszy, ma wyjść wieczorem w ważnej sprawie.
35
Grzebiąc motyczką w pulchnej ziemi, Piotrek pyta nie podnosząc głowy (dziadek 
nie uznaje pogaduszek przy pracy, praca to praca i już):
—  O jakim morzu mówiłeś wczoraj, dziadku?
—  O Północnym.
—  Kiedy tam byłeś?
—  We wojnę. Na robotach.
—  Nigdy nie opowiadałeś — zauważa Piotrek z pre'ensją. Interesuje się wojną, 
czyta książki, wypytuje ojca, ale ojciec
nie ma nic ciekawego do opowiedzenia o tamtym czasie. Aa. mały byłem, nie 
pamiętam — ucina takie rozmowy. A tu okazuje się, że dziadek przez tyle lat 
ukrywał wojenne przeżycia!
—  Dużo do opowiadania nie ma.
—  Dziadku, jak cię złapali? Byłeś na gestapo?
—  Nie byłem.
Rozmowa utyka, dziadek piele na klęczkach, Piotr piele siedząc w kucki, brzęczą 
pszczoły nad kwiatami, szpaki się kłócą o najostatniejsze czereśnie ukryte pod 
liśćmi.
—  Dlaczego nie chcesz opowiedzieć, dziadku?
Opierając się kułakami o ziemię, dziadek powoli rozgina krzyż, prostuje się.
__ Ty pewnie, wnuku, na (przygody czekasz, żebym ci powiedział, jak z pociągu 
skakałem, strzelałem, Niemców za nos wodziłem, a ja nic takiego nie mam do 
opowiedzenia. Lepiej pospiesz się z pieleniem, czasu coraz mniej.
—  A nie strzelałeś? Przez całą wojnę wcale nie strzelałeś?
—  Strzelałem.
—  Kiedy??
—  W trzydziestym dziewiątym. Tak strzelałem, że aż mi karabin ręce parzył. I 
tyle całej parady.
Widziany od dołu dziadek wydaje się bardzo wysoki, przysłania sobą niebo, chmury 
i drzewa.
—  Byłeś, dziadku, partyzantem?
—  Konduktorem byłem. W tramwajach.
Piotr niezbyt dobrze rozumie wspomnienia dziadka, ale jest coś takiego w głosie 
starego człowieka, co nie pozwala dalej nudzić pytaniami. I trudno sobie 
dopasować dziadka do znanych na pamięć filmowych i serialowych kadrów: biegną 
zgięci wpół
36
w nieustannym jazgocie maszynowej broni, nagle huk, w wysokim pióropuszu dymów 
lecą ku niebu towarowe wagony, deski, worki, stalowe przęsła, pokręcone szyny. 
Albo ucieczka po dachach, albo przebycie wpław rzeki szerokiej jak morze, 
grzechoczącej kawałami sinej kry, albo wędrówka czarnymi kanałami pod miastem. 
Warczą maszynowe pistolety, Niemcy walą się pokotem, twarz skurczona grymasem 
bólu, cholera, trafili mnie w ramię! Chytrze zmrużone oczy gestapowca Brunnera, 
Herr Hauptmann, melduję posłusznie, jawohl, mam swoje podejrzenia, przez salę 
przesłuchań przesuwa się bezszelestnie zgrabna sylwetka w mundurze feldgrau, 
znowu przegrałeś, Brunner! My się jeszcze spotkamy, Kloss! Przed czołgiem „Rudy" 
pierzchają całe dywizje, Grigorij wykonawszy kilka hołubców lezginki starannie 
wiąże pochmurnookiego generała, któremu wypada monokl, pies Szarik zwęszył 
podziemną fabrykę V-2, zaraz czterej pancerni unieszkodliwią groźne pociski...
Tylko że dziadek dziwnie nie pasuje do tych obrazów, w ogóle dziadka trudno 
wyobrazić sobie bez ogrodu, pszczół, królików, pazurków do pielenia i 
wypłowiałego kapelusza. Przełknąwszy ślinę Piotrek wraca jednak do pierwszego 
pytania.
—  To jak ciebie złapali?
—  Na ulicy. Zaraz mnie wegnali do budy, chociaż dobry ausweis miałem.
—  I?
?— Siedziałem na Skaryszewskiej. Jeden dzień. Dziadek odpowiada skąpo, prawie z 
niechęcią.
—  Nie mogłeś uciec?
?— A nie mogłem. — Tu dziadek dorzuca jakby z kpiną: — I wiesz, wnuczku, że 
dłubałem dziurę kawałkiem szkła w podłodze, dłubałem i dłubałem, i nie 
wydłubałem, bardzo twarde drzewo.
Potem dorzuca już z własnej woli:
—  To był czterdziesty trzeci, może dlatego względniejsi byli dla nas, wiedzieli, 
że to nie na tysiąc lat, a na rok czy dwa. Już się bali.
W milczeniu Piotr rozmyśla nad słowami dziadka. Trochę dziwne, że dotąd o tym 
wszystkim nie słyszał. W domu mówiło się, że dziadek ma bardzo ładny ogród, że 
udają mu się naj-
37
rzadsze odmiany kwiatów i owoców, że dziadkowe truskawki, pomidory, śliwki, 
jabłka są doskonałe. I jeszcze wspominało się, że jak na swoje lata dziadek 
doskonale się trzyma.
Po prawdzie Piotr nigdy specjalnie nie interesował się przeszłością, ale wie na 
pewno, że ojciec zwykł mawiać: „Tatuś był pracownikiem komunikacji". Nie wiadomo 
czemu, Piotr zawsze wyobrażał sobie dziadka z czerwoną chorągiewką, 
przepuszczającego parowóz osnuty obłokiem pary. To najlepiej pasowało do 
określenia: „pracownik komunikacji". A tak w ogóle nie mówiło się zbyt dużo o 
dziadku, chyba że zbliżały się wakacje i coroczna wycieczka zagraniczna lub mama 
rzucała przy-stole: — Warto by i w tym roku usmażyć kilka słoików powideł.
I Piotr też nieczęsto mówił głośno o dziadku, chociaż często myślał o skrytce, 
studni, klatce dla królików, o Leśniewskich i ogromnych truskawkach, Mucku i 
wyprawach na glinianki, bo trudno byłoby rozgraniczyć, gdzie kończyły się tamte 
sprawy, a zaczynał dziadek lub odwrotnie.
Więc dziadek był konduktorem, konduktorem w tramwajach, chociaż w tramwajach nie 
ma żadnych konduktorów, tylko kasowniki. Ojciec jest inżynierem, stryj Eugeniusz, 
który mieszka w Elblągu, technikiem, oni obaj, ojciec i stryj, urodzili się w 
tym domu, o tym Piotr wie. I tu'się wychowywali, ale nie lubią tu przyjeżdżać, a 
jeżeli już przyjadą, to udają, że są obcy, podkreślają swoją inność na wszelkie 
sposoby, najchętniej rozprawiają o swojej pracy, o nie znanych nikomu poza nimi 
ludziach, o tym, co kupili albo co chcieliby kupić. Właściwie trochę dziwne, że 
tak jest, ale to już nie Piotra sprawa.
—  Coś się taki ciekawy zrobił? — pyta dziadek.
—  Bo słyszałem, jak dziadek mówił pani Michalinie...
—  Pewno nieraz słyszałeś, jak coś mówiłem.
—  Uhum.
—  Ale nie pytałeś o nic.
—  Nie pytałem.
—  Ja tam nie wiem, co twój ojciec ci opowiadał, Bóg z nim, twój tata jeszcze 
chłopakiem był, a już różności wymyślał.
Chyba pierwszy raz dziadek powiedział coś takiego o ojcu. Zawsze powtarzał: — 
Henio, to jest głowa — albo: — Z ojca
S3
brałbyś przykład, wnuczku — albo: — Henio zawzięty jest, pazurami się wczepi, 
nie puści, swoje dostanie.
Ale to, co teraz zostało powiedziane, brzmi zupełnie inaczej, tak jakby dziadek 
miał żal do ojca lub uważał, że nie wszystko jest tak, jak być powinno.
Na wakacjach u dziadka dni przelatują aż za szybko, obudziłeś się w rumianym 
słońcu poranka, a już zapadał wieczór, niebo malowało się brzoskwiniowym 
rumieńcem, Leśnieszczaki, Sławek, Marian, rower, króliki, Mucek, gołębie (Sławek 
hodował gołębie, fryzowane, nastroszone pawimi ogonami, w pierzastych 
krynolinach nad simośeią pazurków), glinianki, wędka zmajstrowana z 
leszczynowego kija, rozgrzany kurz na strychach cudownie zawalonych wszelkimi 
rupieciami, tajemnice piwnic i bokówek, gadanie do bólu gardła, pikutowe 
turnieje, pasjonujące rozgrywki w tysiąca i sześćdziesiąt sześć, misteria 
zamiany znaczków i komiksów, nie, stanowczo dzień był za krótki, żeby to 
wszystko pomieścić. I była jeszcze Elka; niewidziana wydawała się podobna do 
dziewczyn z filmów i książek, widziana stawała się zwyczajna, podobna do Jolki 
skarżypyty, ale coś zmuszało Piotrka, żeby raz i jeszcze raz sprawdzać, jaka ona 
jest naprawdę, czekać z bijącym sercem, aż jej kroki zadudnią na deskach ganku.
—  Zagrałbyś, Piotrek, z nami w zbijaka — poprosiła któregoś dnia. — Chłopaki z 
nami nie chcą grać, tylko Marian. Przyjdziesz?
—  Przyjdę.
—  Słowo?                          . "
—  Słowo.
—  To ja powiem dziewczynom, że będziesz grał.
Mucek, świadek tej rozmowy, trącił nosem zwisającą rękę Piotrka, mogło to być 
ostrzeżenie: uważaj, bracie, niczego nie obiecuj, nie wiesz, jak to jest z 
dziewczynami? Ale mógł to być także znak zgody: zagraj sobie, pokaż, jak się 
zbija podkręcanymi piłkami, których nie sposób złapać. Mucek lubił uczestniczyć 
w grach w piłkę, zapominał wtedy o siwiejącym pyszczku i godności przystającej 
poważnemu psu, uganiał się ze szczekaniem za graczami, szarpał za spodnie, 
powiewał ogonem i przeszkadzał wszystkim, plącząc się pod nogami.
39
Jak zwykle dziewczyny rozpoczęły od kłótni. Chodziło o to, kto będzie matką. 
Kiedy już udało się wyznaczyć odpowiednie osoby do tej odpowiedzialnej funkcji, 
zaczęły się nowe kwasy i sprzeciwy, matki dobierały sobie drużyny.
—  Marysia do mnie. ? ?????. ? Piotrek.
—  Ja nie gram.
—  To nie graj. Obejdzie się.
—  Wy z Piotrusiem wygracie. To się nie liczy.
—  Ale on do was też nie pójdzie.
—  To niech wcale nie gra.
—  Niech nie gra.
Najpewniej skończyłoby się to przepędzeniem Piotrka (Duża Władzia, przyjaciółka 
Elki, wcale nie na żarty szykowała się do przepłoszenia niewygodnego uczestnika 
rozgrywek), gdyby nie Marysia, która po prostu zaproponowała:
—  Skoczę po Mariana. U Władzi zagra Piotruś, u Elki Marian.
Marian, który niebawem się zjawił, dawał się długo prosić, nim wyraził zgodę 
(najbardziej prosiła go Elka). Potem skinął głową. Dobrze, zagra. Tylko żeby nie 
było na niego, jak będze mocno zbijał, i jeszcze żeby Lusia nie biegała na 
skargę, że naumyślnie rzucił w nią piłką. To jest mecz, no nie?
—  No, coś ty!
Były zwinne i szybkie, nie dawały łatwo zbić. Przysiadały, robiły uniki, 
podskakiwały wysoko, gdy piłka szczurem szorowała po trawię, piszczały, między 
nimi biegał Mucek powiewając chorągiewką ogona i szczekał.
Chyba jeszcze nigdy nie grało się Piotrkowi tak dobrze. Nieomylnie ustawiał się 
na linii lotu piłki, pewnie, mocno przyjmował ją na pierś i już robił zwrot, 
żeby strzelić w cofającą się ławicę dziewczynek. I trafiał.
Już coraz więcej zbitych smutno ustawiało się za boiskiem, niektóre, nim zeszły, 
wykłócały się ząb za ząb; wcale nie zostały zibite, piłka poszła bokiem, wcale 
nie dotknęła, tak nie wolno rzucać, to jest za mocno, fałszem też nie wolno 
rzucać ani kozłem, i w ogóle z chłopakami nie ma gry.
Wreszcie zostali tylko we czworo, na matce Marian i Władzia, a na dwóch połowach 
boiska — Elka i Piotrek. Rozgrywka
40
weszła w decydującą fazę, ale nawet Mucek poczuł się zmęczony, ziejąc różowym 
językiem, ułożył się z boku i wodził ślepiami za Piotrkiem.
Piłki Władzi były wysokie, za wysokie, żeby zbić Elkę, ale i trudne do 
przechwycenia, mimo to złotowłosa kilkakrotnie zdobyła piłkę, rzucała fałszem, 
starając się trafić w nogi, Piotrek musiał dobrze uważać, tym bardziej że nie 
wyłapany strzał trafiał do Mariana, a z Marianem nie było żartów, znał się na 
rzeczy. Jeżeli nie udało się złapać piłki (suche, mocne plaśnięcie), trzeba się 
było ratować ucieczką, kluczeniem, przysiadami, myleniem Mariana. Jakoś to się 
udawało, ale ciągle jeszcze na przeciwległym boisku migotały rude włosy Elki i 
powie-
41
wała kwiecistość jej sukienki. Kiedy zbije Elkę, wygra, chciał wygrać jak nigdy 
w życiu, po prostu musiał wyrać.
Ale i Elka bardzo chciała wygrać, pod czapą migotliwych włosów jej twarz zrobiła 
się zupełnie inna niż zazwyczaj. Oblizywała wargi, chyba też była zmęczona.
Furkot spódniczki w obrocie, naprawdę nie wiadomo, czy piłka dotknęła, czy nie, 
dobrze, niech ci będzie, graj dalej. Od Władzi wysoki przerzut, trzeba trafić w 
nogi, inaczej ona złapie, pudło, znowu zebrać piłkę z góry, tym razem Piotrek 
spróbuje rzucić prosto i bardzo 'mocno, żeby Elka wypuściła piłkę, bo to liczy 
się jako zbicie.
—  Nie daj się, Elka — zagrzewają z boku dziewczyny. — Łap, czemu nie łapiesz?
Tak, naprawdę się zmęczyła, biega dużo wolniej niż poprzednio, wcale nie próbuje 
pochwycić strzałów Piotrka, już nie jest taka uważna, uchylenie się jest jakby o 
ułamek sekundy spóźnione, może jeszcze trzy, może cztery piłki i zostanie zbita. 
' — Elka! Elka! Elka! — krzyczą dziewczyny i klaszczą jak na prawdziwym meczu.
Czy one nie widzą, że Elka jest bliska płaczu, bo wie, że przegrywa, i nic na to 
nie może poradzić?
One mogą nie widzieć, ale Piotrek widzi to bardzo dobrze. Wystarczy tylko 
spojrzeć, jak drżą wargi Elki, jak mrugają powieki.
Najnieoczekiwaniej rzuca piłkę miękko i słabo, prosto w jej ręce, nawet 
trzyletnie dziecko mogłoby złapać. W tej samej chwili potyka się, czując, jak 
piłka uderza z klaśnięeiem o jego plecy. Koniec, jest zbity, Elka wygrała, 
dziewczyny podnoszą radosny jazgot.
—  Ty umyślnie — oskarżył go Marian. Nie było w tym oskarżeniu specjalnej 
pretensji, może Marian zrobiłby tak samo, gdyby to jemu wypadło stanąć 
naprzeciwko jasnowłosej. — Umyślnie dałeś jej wygrać.
—  Potknąłem się.
—  Akurat! Akurat ci wierzę.
Przodem biegnie Mucek, ogląda się, przystaje czekając na ?nich dwóch, na Mariana 
i Piotrka, kiedy wracają w chłodzie wieczoru do domu.
42
—  Nie mów chłopakom, że grałem — prosi Piotrek.
—  I tak będą wiedzieli — Marian wykrzywia się w sposób nie wróżący nic dobrego. 
— Żyć ci nie dadzą.
I dodaje:
—  Jeszcze żebyś wygrał, ale ty przegrałeś. Będą się śmieli. Mimo tych groźnych 
zapowiedzi Piotrek nie żałuje, dobrze,
że pozwolił się zbić Ełee. Tej nocy śni, że jest rycerzem, może  ? sainym sir 
Lancelotem z Jeziora. Pod cwałującymi kopytami konia rozjęczała się ziemia, gdy 
pogonił za nikczemnym oprysz-kiem, który porwał piękną damę. Dama wzywa pomocy, 
zała- , muje ręce, ale oto Piotrek już pędzi z nastawioną kopią.
—  Krzyczałeś przez sen, jakby cię obdzierali ze skóry. — Dziadek kraje chleb, 
słońce skośną smugą kładzie się na ścianie.
—  Co ci się śniło?
—  Nie pamiętam.
To nie jest prawda, Piotrek doskonale pamięta swój sen, ale jak opowiedzieć 
dziadkowi, że śniła mu się Elżbieta Leśniewska, Elka Leśnieszczanka, czyli 
Marchewa? Coś takiego w ogóle nie powinno się nikomu śnić.
Od rana dziadek jest odświętnie wystrojony, ma na sobie czarną marynarkę, krawat, 
białą koszulę.
—  Gdzie się wybierasz, dziadku?
—  Do babci idę.
Teraz właśnie, w lipcu, wypada rocznica śmierci babci, jak co roku dziadek 
pójdzie na cmentarz.
—  Idę z tobą.
Zwykle dziadek pytał się Piotrka, czy chce iść, w tym roku Piotrek uprzedził 
pytanie.  '
—  No, to chodź. Zrobimy bukiet.
Ze skrzypnięciem furtki weszli między kwiaty, dziadek wybiera najpiękniejsze 
róże, aksamitnie czerwone, pachnące rosą i kwietną wonią, eiemnoliliowe irysy na 
wysokich łodygach, woskowobiałe lilie o odwiniętych płatkach, wąziutkie złociste 
liliowce podobne do płomieni, różową mgiełkę gipsówki i szerokie, zielone liście 
paproci, bukiet jest olbrzymi, prawie zasłania Piotrka.
—  Ot, bieda, że georginie jeszcze nie kwitną. Babcia je lubiła. Później dziadek 
pociesza się:
43
—  Ale i róże także lubiła, najbardziej czerwone, te najciemniejsze, Don Juana 
albo Anmstronga.
Piotrek trochę pamięta babcię. Babcia zawsze leżała w łóżku, dziwnie nieduża na 
napiętrzonych poduszkach, po wylewie miała sparaliżowane nogi. Ze wspomnieniem 
babci łączy się myśl o kolorowych kłębkach włóczki, bo w ręku babci 
niezmordowanie migało szydełko. Gdy odwijała się ndtka, kłębek toczył się po 
kołdrze, czerwony, niebieski albo żółty. Podczas pogrzebu babci padał deszcz, 
tylko ojciec sam poszedł na cmentarz, mama i Piotrek czekali w kościele. Mama 
mówiła, że jeszcze by tego brakowało, żeby wszyscy dostali zapalenia płuc. To 
było dawno, sześć lat temu.
Na piaszczystych wydmach za osiedlem szumią czarne sosny, pod ich cieniem kłonią 
się drewniane krzyże, gdzieniegdzie można jeszcze odczytać wpółzatarte litery. 
Są także i inne groby, obwiedzione krawężnikami z błyszczącego kamienia, 
pyszniące się złotymi napisami na marmurach tablic, zdjęciami w porcelanowych 
medalionach, wielkimi wieńcami z blaszanych liści i pomalowanymi na zielono 
ławkami, gdzie zasiadają odwiedzający.
Grobu babci nie sposób pomylić z żadnym innym, chociaż krzyż jest 
majzwyczajiniejszy. Ten kawałeczek ziemi kwitnie, wybucha -ostrzami wąskich 
biało paskowanych liści, rozkłada się na boki faltanami niziutkich skalnic i 
rozchodników, osnuwa koronką liści paproci. To dziadek nosił ziemię koszykiem, 
wybierał biały, spalony słońcem i wypłukany deszczem piasek, a zamiast niego 
rozsypywał czarną próchnicę, chronił sadzonki przed suszą, przykrywał gałęziami 
świerczyny na zimę.
—  Połóż w nogach kwiaty. — Przez chwilę dziadek patrzy na krzyż. — Chciałbym -
trochę z babcią pogadać, poczekaj na mnie przy bramce.
Chodząc sobie bez celu wyraźnego wśród pni sosen, pochylonych krzyży i 
wypolerowanych marmurów, Piotrek spod oka popatrywał ku dziadkowi. Stał nad 
zielonością babcinego grobu, z rękami sztywno opuszczonymi wzdłuż ciała, 
nieruchomy i zastygły. Z daleka nie było widać, czy jego wargi poruszają się, 
czy nie, ale Piotrek mógłby przysiąc, że dziadek milczy, tocząc tę przedziwną 
rozmowę.
44
Trwało to dosyć długo. Potem dziadek pochylił się, coś poprawił w snopie kwiatów, 
wyprostował płatki róż, roztrzepał koronki paproci, rozłożył szerzej lilie.
—  Wynudziłeś się, wnuczku, ale pocierp, czasami trzeba.
—  Dziadku'...
—  No?
—  O czym mówiłeś?
—  O czymś ważnym.
—  Ale jak można...
—  Można. — Byli już daleko od piasku, sosen i krzyży, dziadek szedł wolno, więc 
i Piotrek musiał powściągać kroki, chociaż śpieszyło mu się. Leśnieszczaki 
zaprosiły go do wspólnego porządkowana strychu. Pan Leśniewski miał zwyczaj 
wymyślać dla synów pożyteczne zatrudnienia nawet podczas wakacji, potem 
sprawdzał wykonanie swoich poleceń. — Ja się zawsze radziłem babci, jak było coś 
ważnego. Ty nie pamiętasz, babcia była mądra, przez ludzi patrzyła jak kto inny 
przez szkło, wszystko widziała, wszystko.
Piotrek nie pamięta mądrości babci, tylko te kłębki kolorowej włóczki, wysoko 
ułożone poduszki i deszcz podczas pogrzebu.
—  Pewnie babcia nie słyszy, ale ja jej i tak powiedziałem, co mam na sercu. — 
Nieoczekiwanie dziadek się zatrzymał. — I ciekaw jestem, co ty byś odpowiedział, 
Piotruś, jakbym ciebie zapytał o to samo.
—  O co?
—  Poczekaj, zaraz się dowiesz. Lubisz panią Michalinę?
—  Lubien
—  Dobra kobieta, niewiele takich. Z sercem do ludzi, o zapłatę nie pytająca.
—  Lubię panią Michalinę.
—  Ot, co jest. A co byś powiedział, jakbym ja się z panią Michaliną ożenił?
—  Co? — zdumiał się Piotrek.
—  Babcia przykazywała: „Bierz Michasię, kiedy mnie już nie będzie, drugiej 
takiej nie znajdziesz. Gna wdowa, ty wdowiec, dzieci oboje macie, ale lepiej wam 
będzie na stare lata ze sobą niż u dzieci. Bierz — mówiła — na nic się nie 
oglądaj". Wtedy
45
nie chciałem, a teraz myślę sobie, że się babci posłucham. O tym właśnie mówiłem. 
A ty co na to powiesz?
—  To dobry pomysł. — Piotrek nie miał nic przeciwko pani Michalinie, a w ogóle 
chciał jak najprędzej zakończyć tę rozmowę. Jeszcze Leśnieszczaki zaczną 
porządki bez niego, a każdemu wiadomo, że zagracony strych może ukrywać 
najwspanialsze skarby świata, które czekają na swego odkrywcę. Niewykluczone 
także, że Elka pomoże w porządkach. Piotrek był bardzo ciekawy, czy ona zdaje 
sobie sprawę, że z rozmysłem pozwolił jej wygrać, a jeśli zdaje sobie sprawę, to 
czy potrafi ocenić jego poświęcenie?
—  Dobry pomysł, mówisz? A pomyślałeś, Piotruś, że ty panią Michalinę będziesz 
babcią nazywał?
—  Ja mogę.
—  To i dobrze.
?— Ona i tak prawie co dzień przychodzi. Dziadek przytaknął skinieniem, tak, 
przychodzi. ?— To mogłaby na stałe mieszkać.
—  Nie w mieszkaniu rzecz i nie w przychodzeniu. ?— A w czym?
—  Starzy jesteśmy, ja i ona.
Nie wiadomo czemu, Piotrek nigdy nie myślał o latach dziadka, dla niego dziadek 
nie miał wieku, a nawet, co trudno wytłumaczyć, dziadek wydawał się młodszy od 
ojca, chociaż ojciec nosił kolorowe wdzianka, zbierał znaczki i stale się 
wybierał na rowerowe przejażdżki, z których nic nie wychodziło z powodu braku 
czasu i ze stu tysięcy innych powodów.
?— Wcale nie jesteś stary, dziadku.
—  Toś mnie pocieszył, wnuczku.
—  Nie jesteś stary.
—  Ano, może nie jestem. A ty już leć, bo widzę, że ci się ziemia pod nogami 
pali. Ja powolutku, chociaż taki młody jestem, żebym pół świata naraz 
przeskoczył.
Skarby wywlekane ze strychu były tak różnorodne i ciekawe, że Piotrek 
momentalnie zapomniał o rozmowie z dziadkiem.
•— Te, co to jest?
?— A bo ja wiem.
46
Obracali na .wszystkie strony dziwne naczynie na łańcuszku, metalowe poczerniałe 
ogniwka cichutko dzwoniły. .— Fajne.
—  Chłopaki! Patrzcie!
—  Strażacki, jak rany! Daj mnie.
—  Chciałbyś! Ja znalazłem —? mały Leśnieszczak podskakiwał błyszcząc złocistym 
hełmem. — Będę w nim chodził.
Może starsi bracia ukaraliby krnąbrność najmłodszego, gdyby coś nie- odwróciło 
ich uwagi.
—  Po jakiemu to pisane? — Duży Leśnieszczak obrócił na wszystkie strony 
poczerniałą książkę. — Ani przeczytać.
—  Daj popatrzyć.
?— Też nic nie zrozumiesz.
Rzeczywiście, w tej książce nawet litery były jakieś dziwne, jakby pokręcone, 
ale na obrazkach można było rozpoznać statek żeglujący wśród fal, pod 
rozwiniętymi żaglami {z fal wynurzał się jakiś straszliwy pysk i wężosmoczy 
ogon), stwora o pół koguciej, a pół żmijowatej postaci, który rozbijał skorupę 
jaja, człowieka o jednej tylko nodze z ogromniastą stopą i obwisłymi uszami 
okrywającymi go jak płaszczem.
—  To musi być takie stare, że nie wieni.
—  Odłóż, pokażemy ojcu, jak wróci. Te, ostrożnie z tą kie-rzanką, jeszcze się 
może przydać.
—  Kiedy dziurawa.
?— Patrzcie, patrzcie! — wybuchnął nowym krzykiem mały Leśnieszczak.
Tym razem ciągnął za sobą ogromną szpulę, za szpulą sypały się jakieś papiery, 
szmaty, grzechotały butelki, dzwoniły poobijane, przepalone garnki.
—  Wózek z tego zrobić albo co. — Duży Leśnieszczak obejrzał znalezisko. — Na 
wózek się nada, to szpula od kabla telefonicznego.
—  Skąd ona u was?
—  Nie wiem.
—  A to co jest?
—  Też nie wiem.
Nawet nie byli jeszcze w połowie uprzątania strychu, a już wszyscy czterej 
(trzej Leśniewscy, czwarty Piotrek) wyglądali
47
mniej więcej tak, jakby każdy z nich wytarzał się w najbrudniejszym na świecie 
śmietniku, a po wytarzaniu posypał kurzem i przytrzasnął pajęczynami.
—  Boże ty mój! — załamała ręce pani Leśniewska. — Jak ja to teraz dopiorę? Czy 
wy rozumu nie macie, czy co?
Na ganek weszła Elka, kwiecista, czyściutka, uczesana, i roześmiała się drwiąco.
—  Ale z ciebie, Piotrek, strach na wróble. Przestraszyć się
można.
Widok siostry przypomniał Leśnieszczakom coś, o czym zupełnie zapomnieli w 
rozgardiaszu, kurzu i oszołomieniu znaleziskami.
—  Umyj się, Piotrek, bo się dziewczynom nie będziesz podobał i więcej cię nie 
zaproszą.
—  I nie przemęcz się, bo cię znowu zbiją, pacanie.
—  Leć, Pietrek, do Władzi. U nich dzisiaj pranie, przydasz
się do pomocy.
—  Tylko wpierw żebyś na zapowiedzi dał. Jak już narzeczony, to ze wszystkim.
—  Babski król! — wydarł się na całe gardło mały Leśniesz-
czak. — Z dziewczynami się prowadza!
Tym razem duży i średni przeszli do porządku nad wyskokiem małego, ale Elka 
poczuła się obrażona nie tylko za siebie, ale za wszystkie dziewczyny.
—  A wam żal, że nawet z wami gadać nie chcemy.
—  To my nie chcemy.
—  Kto Władce do teczki wody nalał? Nie ty? Kto Maryśkę popchnął w pokrzywy? 
Znają was, nic się nie bójcie!
—  Ciebie też znają. Aniołek z różkami!
—  Sam jesteś aniołek.
—  No, bo ja ci jeszcze lepiej powiem, tak, że się popłaczesz.
—  Będziesz się przezywał, to powiem ojcu.
—  Język lata jak łopata. Skarżypyta! Właściwie Piotrkowi nic nie było do tej 
kłótni, Elka kłóciła
się ze swoimi braćmi, rzecz normalna, mimo to poczuł, że musi stanąć po stronie 
jasnowłosej.
—  Czego ją przezywasz?
—  A ty czego za nią głosujesz? Prosił cię kto?
48
—  Bo chcę. Teraz wiesz?
—  Zaraz zobaczysz, co wiem. — Duży Leśnieszczak postąpił groźnie ku Piotrkowi. 
— Ty babi królu!
—  Mamo! — krzyknęła wniebogłosy Elka.
—  Z was tylko oko spuścić, strach, co się wyrabia. Gdzie wy macie rozum? 
Piotruś wam przyszedł pomagać, a wy go chcecie bić? — wstydziła synów pani 
Leśniewska. — Kto gościa uderzy, temu ręka czernieje. Wstyd!
Ze spuszczonymi głowami Leśnieszczaki wróciły do swoich zajęć, pani Leśniewska 
postała na wszelki wypadek jeszcze przez chwilę.
—  Elusiu, nalej w miskę grzanej wody. Chodź, Piotruś, umyjesz się. Ubranie oi 
wyczyszczę, boby mi twój dziadek głowę urwał, on tak za czystością jest, że 
strach. Niech te diabelce trochę się same pomęczą.
Kiedy już był czysty, Elka zbliżyła się z grzebieniem.
—  Chcesz, to cię uczeszę?
—  Uczesz.
Czesała długo, układając włosy tak i siak, potem odstępowała na krok i patrzyła 
na swoje dzieło. ' — Tak ci ładniej. Albo:
—  Wyglądasz jak dziewczyna. Albo:
—  Ale śmiesznie.
Mógłby już .tak siedzieć do wieczora, tylko żeby Elka czesała mu włosy, patrzyła 
na niego i mówiła do niego. Niech Leśnieszczaki znajdą prawdziwą armatę d 
skrzynię ze skarbami, nic go to nie obchodzi, zostałby tutaj, nawet gdyby tam, 
na dworze, działo się coś niezwykłego.
—  Piotruś to nie lalka. Czego ty się tak nim zabawiasz, Elcru? Teraz  Elka   
zaczerwieniła  się,   szarpnęła  mocno,   gniewnie
Piotrkowe włosy.
—  Idź sobie.
—  Co cię ugryzło? — zdumiała się pani Leśniewska. — Do was wszystkich to trzeba 
mieć świętą i anielską cierpliwość. Ona, Piotruś, ma muchy w nosie, nie przejmuj 
się. Z ciebie dobre dziecko.
Kilka miesięcy...
49
Bo pani Leśniewska widząc wszystko, nie rozumiała nic, skąd mogła odgadnąć, że 
czesanie Piotrkowych włosów jest milczącym podziękowaniem, nagrodą taką samą, 
jak rękawiczka zrzucona z balkonu zwycięskiemu rycerzowi przez księżniczkę w 
wysokim kwefie. Żeby to zrozumieć, trzeba by mieć jeszcze raz czternasty rok, a 
przecież nikt dwa razy nie może przeżywać tego samego.
O tym wiedzieli tylko oni dwoje, Ełka i Piotrek. I dobrze, że nikt inny nie 
odgadywał tej tajemnicy.
Przed drewniakiem Leśnieszczaki taczały z ogromnym hur-kotem telefoniczną szpulę, 
czynności tej przyglądali się Marian i Sławek, a także bosa, mała dziewczynka, 
dwa wróble i Mucek wyraźnie zforzydzomy zbytnim hałasem.
—  Pietrek, pies po ciebie przyleciał — udzielił informacji starszy Leśnieszczak. 
Ton świadczył, że chce się pogodzić i puścić w niepamięć niedawną kłótnię. — 
Koniecznie do domu chciał, ale nie puściłem, mama by się gniewała.
Nie odpowiadając (nie musi zaraz zawierać rozejmu, niech Leśniewscy trochę 
poczekają na pojednanie) Piotrek przykucnął obok Mucka, poklepał gładki kark, 
pociągnął za jedwabiste rude uszy, pies przewrócił się na grzbiet, odsłonił 
różowy brzuszek skąpo porośnięty sierścią, zawiosłował przednimi łapkami.
—  No, czego ci potrzeba, staruszku? — zapytał, chociaż wiadomo było, że Mucek 
odszukał go z przyjaźni.
'— Szukał cię i u nas — Sławek wydawał się na coś czekać, nie zwracał wcale 
uwagi na szpulę i pokazy akrobatyczne, jakie dawał starszy Leśnieszczak na 
toczącym się szybko walcu, wskakiwał, zeskakiwał, balansował na jednej nodze. — 
Strasznie mądry pies, nasz Boks ani się umywa.
Potem wyjaśnił, czemu stoi u Leśniewskich przed domem. Jest w sąsiednim osiedlu 
jeden chłopak, który chce się mieniąc na gołębie, mówił, że dałby za parę 
pawików trzy krymki, dwie samiczki i samczyka. Marian nie może ze Sławkiem pójść, 
jest właśnie zapisany w ośrodku do dentystki, Leśnieszczaki też nie mogą, sam 
Piotrek wie, a to jest taka sprawa, że Sławek wolałby mieć towarzystwo.
—  Pietrek, pójdziesz ze mną?
—  Dziadek będzie się gniewał.
50
—  Coś ty! Zaraz wrócimy, nawet nie musisz mu mówić, gdzie chodziłeś.
«-*• Rower by się przydał. Na rowerze raz-dwa byśmy obrócili.
—  Trzy kilometry w jedną stronę, co to jest?
—  Gorąco.
—  Jesteś kolega czy nie jesteś?
—  On już się z dziewczynami pokorniał — dorzucił swoje starszy Leśnieszczak 
przejeżdżając miano na szpuli. Dziwne, że w hurkocie i skrzypieniu słyszał, o 
czym mówiono. — Już dla Piotrka kolegów nie ma, tylko dziewczyny.
Wystarczyło tego, żeby 'Odrzucić precz wszelkie skrupuły.
i— To chodźmy.
Pod koszulą Sławek zataił parę pawików, jedwabistych, mię-ciutkfch i ciepłych, 
mrużyły czarne paciorki oczu w koralowych Obwódkach, kiedy dotykało się 
złożonych skrzydeł i bławego pierza na główkach.
Na szosie mdląco pachniał asfalt i benzyna, szli w kurzu skrzypiącym w zębach, 
od jednej plamy cienia rzucanej przez przydrożne drzewa do drugiej, za nogą 
Piotrka kłusował Mucek zgarbiony i kichający, nie lubił benzynowo-asfaltowych 
woni.
—  Szkoda, że tutaj nie sprzedają lodów.
—  Ja to najlepiej lubię „Bambino" w czekoladzie. Śmietankowe w czekoladzie.
—  Truskawkowe też są pierwszorzędne.
—  Jak był odpust, to lodziarz sprzedawał takie zielone, ale nie wiem, jak się 
nazywają.
Od takich rozmów zasychało w ustach i jeszcze bardzie j chciało się pić. Muckowi 
też chciało się pić, zbiegł z szosy* i naehłep-tał się mętnej cieczy z 
zarośniętego pokrzywami i podbiałem rowu.
—  Psu to dobrze.
—  U tego chłopaka możemy się napić.
—  Pewnie, że możemy. Ale grzeją te gołębie,  jak piecyki. ?— Im też gorąco.
Przejechał niebieski autokar, z boku napis „Przewóz pracowników". Piotrek 
nieoczekiwanie zatęsknił za mamą, za ojcem. Gdzie teraz są? Co robią?
—  W takim autokarze musi być bardzo duszno.
51
—  Bo ja wiem? Można otworzyć okna. I jeszcze taką klapę w dachu. Mój ojciec 
mówi, że dobrze się jeździ.
—  Dlaczego ty z nimi nie jeździsz? — Jak wszyscy mieszkańcy osady Sławek znał 
coroczne trasy wyjazdów rodziców Piotrka. — Nie chcesz?
—  Czemu miałbym nie chcieć? — Nigdy nie było mowy o tym, że mógłby pojechać z 
rodzicami, i prawdę powiedziawszy nie zależało mu abytnio na tym, co nie 
znaczyło wcale, że nie chciałby kiedyś wyruszyć w świat błękitnym autokarem. — 
Ale wolę być u dziadka.
—  Jasne. Tylko tak ciebie spytałem.
Przez moment Piotrek wyobraził sobie poszarpany górski szczyt, z wierzchołka 
widać morze, bardzo niezwykłe, o zupełnie czarnej wodzie, najeżone grzywaczami 
jasnej piany, na plaży rosną palmy o szeleszczących, skórzastych liściach. Na 
tym szczycie cała wycieczka, mama siedzi w środku, ojciec stoi w drugim rzędzie, 
po prawej stronie. Fajnie byłoby pokazać takie zdjęcie chłopakom. Widzicie, ja 
to ten, który klęczy na samym przodzie. Poznajecie? A oni pokiwaliby głowami, 
poznają, a jakże.
Ale gdyby za cenę posiadania takiej fotografii miał stracić wakacje u dziadka, 
to nie chciałby żadnych palm, morza, zabytków, zwiedzania, brzoskwiń, winogron i 
wszystkiego, co może być w dalekim świecie. Wystarczy to, co jest.
—  Chciałbym pisać listy do jakiegoś chłopaka z innego kraju — zdradził swoje 
marzenie Sławek. — Jakby ten chłopak też miał gołębie, tobym mógł z nim 
zamieniać.
—  Jak byś się zamieniał? Gołębi pocztą nie wyślesz.
—  Mógłbym do niego pojechać albo on do mnie.
—  Chyba że tak.
—  Najbardziej chciałbym się wymienić na koronce. Mój tata mówił, że widział 
koronce, kiedy był chłopakiem. Teraz nikt
ich nie trzyma.
Trudno było rozmawiać w upale, więc rozmowa nie kleiła się zupełnie, Mucek 
ziajał z wywieszonym językiem, szosą przetaczały się ciężarówki, traktory z 
przyczepami, przelatywali motocykliści w barwnych kaskach.
Wreszcie skręcili w bok i znaleźli się między wiśniami i sztachetami płotów.
52
Karol, posiadacz gołębnika, nie tylko poczęstował ich prawdziwym chlebowym 
kwasem (z butelki z hukiem wyskoczył korek, szyjka oblała się białą pianą), nie 
tylko dokonał wymiany w pełni satysfakcjonującej Sławka (dwa krymki i jeden 
gołąb pocztowy), ale zaproponował im wyprawę nad rzekę. Skoro są już tutaj, to 
powinni się porządnie wykąpać, w prawdziwej rzece, a nie w takiej kałuży, jak 
glinianka. Nad rzekę jest niedaleko, tylko przez łąki. Trochę popływają, potem 
Sławek zabierze gołębie i już.
Perspektywa była bardzo kusząca, więc powędrowali przez czerwone wiechy 
szczawiów, różowe firletki i białe słoneczka margerytek. Trzeba było długo 
gwizdać ma Mueka, żeby się zgo-
53
dził na dalszy spacer, wolał zostać na chłodnych kamieniach przy studni, 
przywarty grzbietem do betonowej cembrowiny, ale jakoś dał się przekonać, że 
warto iść.  '
—  Daleko jeszcze?
—  Bliziutko. Ręką sięgnąć.
Wcale nie było tak bliziutko, nieźle się zgonili, nim dotarli do szeregu 
przysadzistych wierzb, pod wierzbami trawa była krótka i aksamitnie (miękka. W 
szpalerze drzew toczyła się rzeczka, wąska i ciemna, odbijająca w sobie zieleń 
wierzbowych liści. W jednym jedynym miejscu, gdzie nurt odłożył piaszczystą 
łachę, było tak samo gęsto od amatorów kąpieli, jak nad gliniankami.
—  Zobaczycie, tu się pływa! Woda sama niesie. Rzeczywiście woda sama niosła, 
wystarczyło się położyć, a już
ogarniał cię bystry nurt, niósł, okręcał, tylko że niewiele było tego pływania, 
po kilkunastu metrach rzeczka rozlewała się szeroko, tworząc płyciznę, brzuch 
szorował o piasek i już trzeba było wyskakiwać na brzeg, biec pod wierzbami do 
głębiny i powtórnie skakać rozchlapując srebrne rozbryzgi.
—  Macie pojęcie, że w tym dole sumy siedzą. Stryjek w zimie jednego tutaj 
wyciągnął, łeb miał jak kubeł, nic nie bujam. Z dziesięć kilo ważył.
Mucek zmęczył się kąpielą, otrząsnął futerko z wody i ułożył się wspierając 
pyszczek na wyciągniętych łapkach, a oni skakali, płynęli, biegali i znowu 
skakali, płynęli, biegali. Słońce staczało się coraz niżej, cienie wierzb 
wydłużając się nakrywały sobą i tak ciemny nurt, zapachniało trawą, gorzką miętą, 
szlamem.
—  Będzie draka.
—  To czemu chciałeś nad rzekę?
—  Ty też chciałeś.
Ubierali się w takim pośpiechu, że Sławek zapomniał skarpet, nie ma się czym 
martwić, skarpety nie majątek. Wstąpią tylko po gołębie i hajda do domu, 
wieczorem jest chłodniej, za godzinkę będą na miejscu, może nawet prędzej.
U Karola tak smacznie pachniało kapustą, że Piotrek poczuł obręcz ściskającą 
brzuch, nie jedli nic od rana, po prostu zapomnieli, że istnieje coś takiego, 
jak jedzenie, dopiero ten za-
54
pach wskrzesił głód. I dlatego nie wymawiali się zbyt długo, kiedy zaproszono 
ich do posiłku.
—  A gdzie Mucek? — przypomniał sobie Piotrek po wy-przątnięciu do czysta 
talerza.
—  Przecież wiesz, że on zawsze wraca do domu. Znudził się i poleciał. Też masz 
zmartwienie!
Na wszelki wypadek Piotrek zagwizdał kilka razy, Mucka nie było. No, nic, on 
zawsze znajdzie drogę, tylko niedobrze z tą szosą, Mucek lekceważył sobie 
samochody, uważał, że to one powinny ustąpić spieszącemu się psu.
—  Chodźmy już.
Słońce stoczyło się czerwienią ku zachodowi, zapadło za łąki, powietrze stało 
się przezroczyste i lekkie, gdzieś w trawie za-krzyczał drewnianym głosem jakiś 
ptak.
Byliby szybciej, gdyby biegli, ale Sławek nie chciał — ze względu na gołębie; 
jak się strzęsą, to jeszcze zachorują albo co. I tak będzie z nimi kłopotu a 
kłopotu, nim się przyzwyczają do nowego gniazda.
Oczywiście Sławek znał rozmaite sposoby uniemożliwiające ucieczkę ptaków, tylko 
że trudno jest przypilnować, wystarczy chwila nieuwagi i fiuuut, poleciały, 
szukaj wiatru w polu.
Było już prawie ciemno, gdy dotarli do dziadkowej furtki.
—  Powiedz, że byłeś ze mną. Ja muszę lecieć, tak czy tak dostanę wcirę. Cześć, 
Piotrek!
W słodkim zapachu maciejki Piotrek przestąpił próg. W pokoju było ciemno.
—  Dziadku!
Zaszurało, skrzypnęło, z łóżka podniósł się dziadek, białe światło zalało ściany.
—  Wróciłeś? A ja cały w nerwach, do Leśniewskich chodziłem się dowiadywać. 
Gdzie cię poniosło?
—  Przepraszam. Chodziłem ze Sławkiem po gołębie.
—  To ja wiem.
—  Chciałem powiedzieć, 'że idę, ale nie było czasu.
—  A o mnie pomyślałeś? Pod opieką cię mam, to nie żarty.
—  Przepraszam.
—  Nic mi teraz z twoich przeprosin. Ojcu powiem, ot co. Myślałem, żeś 
mądrzejszy. Chłop prawie pod wąsem, a w gło-
55
wie groch z kapustą. Gdzie ja bym cię szukał, wnuczku, jakby co się stało?
—  Nic by się nie stało. "
—  To ty wiesz, ale nie ja. Mucek nie wrócił z tobą?
—  Pobiegł sam, już dawno, przed zachodem. Powiedziawszy to, Piotrek przeraził 
się mdlącym strachem.
Ciemniejąca szosa, krótki skowyt,  zmiętoszone,  rude futerko na asfalcie. Nie, 
to niemożliwe. Tak się nie mogło stać.
—  Jakby Mucek wrócił, tobym sam wiedział, że wszystko z tobą w porządku. — Na 
kuchni zamruczał czajnik, dziadek nalał herbaty do brzuchatego kubka, podsunął 
Piotrkowi talerz z racuchami posypanymi cukrem. — Jedz, sam smażyłem.
—  Ja polecę, zawołam Mucka.
—  Obaj pójdziemy. Teraz jedz.
Nisko, prawie nad koronami akacji, paliła się dziwnie jaskrawa gwiazda.
Próżno gwizdali i wołali, odpowiadały im szczekaniem inne psy, ale nie Mucek. Od 
czasu do czasu dziadek przystawał i otoczywszy palcami ucho nasłuchiwał.
Niebo nad nimi roziskrzyło się gwiazdami, wąski księżyc popłynął czarną rzeką.
—  Ano, czas się zbierać.
—  Ja go znajdę, dziadku. Ty wracaj, ja będę szukał.
—  Jak on się teraz sam nie znajdzie, to nie znajdziemy go, ani ja, ani ty. 
Zbieramy się.
Już nie było więcej mowy o tym, że Piotrek poszedł bez opowiedzenia się, 
zdenerwował dziadka, przebałagamł cały dzień, a to milczenie było stokroć 
przykrzejsze od wszelkich wymówek i kar.
—  Dziadku, on sam uciekł.
—  Czy ja ciebie o to pytam, wnuczku? Spij.
—  Kiedy ja nie chciałem, słowo honoru, że nie chciałem.
—  Co się stało, już się nie odstanie. Spora noc, trzeba spać. Tej nocy, mimo 
zmęczenia, Piotrek nie spał. Cicho stąpając
bosymi stopami, uchylał drzwi na zapach maciejki i księżycową poświatę, 
nasłuchiwał.
—  On sam w drzwi zaskrobie — odezwał się z ciemności dziadkowy głos. — Ja go 
usłyszę.
56
Mucek wrócił przed wschodem, ale nie zaszczekał, nie zadrapał w drzwi. Leżał 
przed furtką, z krwią zastygłą na bakach, z poszarpanymi uszami, ze złamaną łapą.
—  Dziw, że się dowlókł.
Dziadek mokrą szmatą obmywał rany, kiwał głową.
—  Cudze psy go poharatały. Weterynarza by trzeba zawołać. Leć, wnuczku, do 
skupu, tam dzisiaj od rana jest Miecio. Proś, żeby przyszedł. Powiedz, że to ja 
proszę.
—  Dziadku...
—  Nie labidź, Pietruś, tylko leć.
Długo trzeba było czekać na weterynarza. Coraz to podjeżdżał nowy wóz i ustawiał 
się na końcu kolejki. Z klatek wypuszczano świnie, przerażone i kwiczące biegły 
po długim trapie do wagi, za nimi postępował człowiek z gumową pałką, nie było 
słychać uderzenia, tylko pełen bólu kwik przewiercał uszy. Od wagi padało surowo:
—  Sto trzydzieści osiem kilo.
—  Dwieście dwa kilo.
—  Sto siedemnaście kilo. Ktoś obejrzał się na Piotrka.
—  Czego stoisz? Pomógłbyś zamiast się patrzeć!
Więc pomagał podnosić drzwi klatek i zaganiać świnie na pochylnię, dlatego 
przegapił przyjazd weterynarza.
Wganiając ciężkie, białe zwierzaki czuł w sobie rozpaczliwy żal za Mucka 
leżącego bezsilnie, za bolesny kwik, za siebie samego, za wędrówkę brzegiem 
parzącego przez sandały asfaltu, za kąpiel, za to, że wiedział, dlaczego pędzi 
się świnie na wagę, za Elkę czeszącą jego włosy i jeszcze za dziadka stojącego z 
opuszczonymi rękami i zadającego swoje niepojęte pytanie nad kwitnącym, zielonym 
kopczykiem ziemi. Poczuł, że łzy łaskoczą mu powieki. Przecież nie będzie 
płakał...
—  Czemuś tu przyszedł, kiedy masz takie miękkie serce? — Korzystając z przerwy, 
wagowy wyszedł na pomost, wyciągnął z kieszeni paczkę papierosów. — Życie to 
jest życie, chłopaku, nic na to nie poradzisz.
Piotrek chciał zaprzeczyć i zamiast tego przytaknął skinieniem głowy.
—  Idź sobie do domu, nic tu po tobie. — W powietrzu roz-
57
płynął się błękitnawy dym. — Pewnie myślisz, że mnie nie żal, a mnie żal, lubię 
żywiinę. Ale tak już jest.
—  Ja przyszedłem po pana weterynarza, bo...
—  Ganiaj z tamtej strony, tylko śpiesz się, bo doktor miał zaraz odjeżdżać. Tam 
stoi jego motor.
Ale motor już nie stał, właśnie ruszył z wielkim warkotem i byłby wyjechał za 
bramę, gdyby przednie koło nie zabukso-wało w przepastnej, nigdy nie 
wysychającej kałuży. Jednym skokiem Piotrek dopadł motocyklisty i, nie zważając 
na błoto wlewające się do sandałów, wyłożył dziadkową i swoją prośbę.
—  Pies, powiadasz? A ja akurat jadę do krowy. Powiedz sam, co ma zdechnąć: 
krowa czy pies? No, powiedz!
Tego było za dużo, wargi Piotrka zadrżały, z trudem zdusił niemęski szloch.
—  To przeze mnie, przeze mnie Mucek... — nie dokończył. Motocyklista dotknął 
jego ramienia.
—  Nie maż się! Siadaj. Pojedziemy do tej krowy, potem do twojego psa. Tylko nie 
płacz, kurtkę mi przemoczysz. Mężczyźni nie płaczą.
—  Ja nie płaczę.
—  W porządku. Trzymaj się, ruszamy.
Ogromna, jakby napuchnięta krowa chwiała się na rozkraczonych nogach, ni to 
ryczała, ni to chrapała. Ten głos głuchy i straszny był niepodobny do niczego na 
świecie.
—  Przebijamy — zdecydował weterynarz i nagle rozkrzyczał się na. Piotrka: — A 
ty się wynoś, przy motorze czekaj. Już cię nie ma!
Zatkał uszy, żeby nie .słyszeć. Siedząc na ciepłym, rozgrzanym od słońca 
siodełku, przepatrywał jeszcze raz cały wczorajszy dzień. Gdyby nie poszedł do 
Leśniewskich, nie spotkał Sławka, nie poszedłby zamieniać gołębi, gdyby nie 
zamieniał gołębi... Dosyć, dosyć. Nie chce o tym myśleć. Zaraz wróci weterynarz, 
pojadą do Muoka, wszystko będzie dobrze.
Tylko że zaraz wcale nie było żadnym zaraz, trudno powiedzieć, ile czasu czekał, 
aż wreszcie pojawił się weterynarz, sięgnął po kask zawieszony na kierownicy.
—  Mokrej koniczyny się obżarła.
—  Ale pan ją wyleczył?
58
Spod kasku spojrzały ciemne, uważne oczy.
—  Zrobiłem, co mogłem — uciął krótko i noskiem buta kopnął podnóżek.
W tym momencie zza płotu ukazała się czyjaś głowa.
—  Gdzie po to odszkodowanie? — zapytano, a weterynarz wyjaśnił:
—  W gminie wam powiedzą. Nie zgubcie zaświadczenia. To ważne.
Ruszył ostro z miejsca.
—  Znam twojego dziadka — krzyknął przez ramię Piotrkowi. — Bardzo dobrze znam 
pana Józefa.
Już byli przy furtce.
Z przybyciem weterynarza nagle wszystko nabrało jakiegoś ładu. Otworzywszy torbę, 
młody mężczyzna rozłożył na brzegu stołu narzędzia, strzykawkę, fiołki z 
lekarstwami. Zakrzątnął się nad bezwładnym Muckiem.
—  Nieźle poharatany, ale go pocerujemy. O, tak, i jeszcze tak. I zastrzyk też 
damy. Zostawię lekarstwo, trzeba jutro zrobić drugi. Opatrunek w ten sposób, 
żeby nie zdarł, kiedy się ocknie, albo mu kołnierz z tektUTy trzeba zrobić. Za 
parę dni wpadnę dowiedzieć się, co z pacjentem. Niedobrze tylko, że tyle krwi 
stracił.
Dopiero po umyciu pokrwawionych rąk przywitał się z dziadkiem.
—  Jak zdrowie, panie Józefie?
—  Pamalutku. Wylezie z tego?
—  Stary piesek.
—  Dwanaście lat go mam. Żal mi go.
—  Będzie dobrze. Rumianek mu dawać do picia. I mleka. Jeść to on nie będzie 
teraz, ale można żółtko z cukrem ukręcić i dać parę łyżeczek. Wpadnę.
Potem rozmawiali o jabłoniach i śliwach, dziadek radził przeszczepiać, żadna 
fatyga, takie młodziutkie drzewka zawsze przyjmują zrazy. I jeszcze w sadzie 
kilka uli postawić, zbiory zapewnione.
—  Do widzenia, panie Józefie.
—  Do widzenia Mieoiowi. *
Bardzo ostrożnie, delikatnie Piotrek dotykał rudej sierści, te-
59
go jednego, jedynego kawałeczka na karku widocznego spod bandaży. Mucek leżał na 
boku, tak samo nieruchomy, jak przedtem, tylko leciutkie wznoszenie żeber 
świadczyło, że życie jeszcze nie uciekło.
—  Piotruś, przynieś wody. Po chwili:
—  Skocz do sklepu, wnuczku. Chleba kup. Jakby nie było, proś panią Wisie, żeby 
odłożyła dla nas bochenek.
A gdy już pachnący, obły bochenek zniknął za drzwiami kredensu:
—  Nie idziesz do chłopaków?
—  Nie. — Piotrek pokręcił głową. — Muszę tu być. Włożywszy stary kapelusz na 
głowę, dziadek pokwapił się do
drzwi i już z progu powiedział:
—  Ja ciebie, wnuczku, nie winię. Nie z umysłu to się stało, a z przypadku. I 
ode mnie Mucek nieraz nogę dawał, włóczęiga jeden. A jak się zrobiło wszystko, 
co można, to trzeba żyć dalej. Pielić idę.
I wyszedł z przeciągłym skrzypnięciem drzwi.
Nie wiadomo, ile czasu Piotrek siedział nad spowitym w bandaże psem, dotykając 
od czasu do czasu żeber poruszanych płytkim oddechem.
—  Piotrek, nie idziesz na glinki? — W ramie drzwi przepychało się trzech 
Leśnieszezaków, za ich plecami sterczała głowa Mariana.
—  Cicho!
—  Co się stało?
—  Mucek bardzo chory.
—  Myśleliśmy, żeś się obraził — stwierdził z ulgą starszy Leśnieszczak. — Ty 
się nie gniewaj, Piotrek, my tylko z żartów, fajny chłopak jesteś, ale pośmiać 
też się można, no nie?
Kiedy indziej ucieszyłby się tymi przeprosinami, dzisiaj przyjął je z 
obojętnością. Wszystko, co nie było jego zmartwieniem, stało się małe i nieważne, 
wszystko, nawet Elka. Tak, nawet Elka. Gdyby przyszła tutaj, też nie ruszyłby 
się ze swojego posterunku nad leżącym w bandażach psem.
—  To my już pójdziemy.
Nie doczekawszy się odpowiedzi, zniknęli równie cicho i nie-
60
oczekiwanie, jak się zjawili, w każdym razie, gdy Piotrek powtórnie spojrzał ku 
drzwiom, zobaczył tylko gałązki bzu na tle błękitnego nieba.
Przez grzbiet psa zaczęły przebiegać krótkie dreszcze, koniuszki uszu drżały. 
Zajęczał. Z niezmiernym trudem, wolniutko uniosła się jedna powieka i błysnęło 
oko, mętne i przekrwione.
—  Mucek...
Chyba nie słyszał albo nie rozumiał, powieka zamknęła się.
—  Dziadku! Dziadku!
—  Co się stało?
—  Mucek ma dreszcze. Jęczał.
—  Zobaczymy, co się dzieje.
Bokiem, podważając zaciśnięte zęby psa, dziadek wsunął łyżkę napełnioną mlekiem, 
podniósł Muckowy pyszczek.
—  Inaczej by się zadławił.
—  Powiedz, co trzeba robić, to ja wszystko... — Tak strasznie chciał zrobić coś 
dla Mucka, coś konkretnego, liczącego się, zamiast tego siedzenia i patrzenia. 
Przecież musi być coś takiego, co można zrobić, co mógłby zrobić tylko on, 
Piotrek. — Proszę, dziadku, powiedz.
—  Co ja ci mogę powiedzieć?
—  Musisz mi powiedzieć, dziadku.
?— Nie mogę ci powiedzieć, czego nie wiem. Ja też zgaduję, co trzeba.
—  Kiedy ja tak nie wytrzymam.
Dziadek zdjął z głowy wypłamiomy kapelusz, usiadł przy stole, położywszy przed 
sobą ręce poplamione ziemią, poznaczone siatką fioletowych żył, sękate. Tak, to 
było dobre słowo: sękate ręce.
—  Pewnie pierwszy raz widzisz z bliska chorobę i krew, tak chowany jesteś, żeby 
od niedobrego z daleka, jak najdalej. Znaczki zbierać, komiksy oglądać, z 
kolegami w piłkę kopać. Tak was teraz chowają, to nie dziwota, że sobie miejsca 
znaleźć nie możesz.
Pokiwał głową.
—  Kiedy bym ci powiedział, co ja w twoich latach będąc widziałem, tobyś mi nie 
uwierzył. Inne czasy były. Ale nieszczęście zawsze może za progiem stać i tylko 
czeka, żeby je za próg
61
wpuścić, od tego nikt, nie ucieknie. Czyś ty kiedy, wnuczku, na ten przykład 
pomartwił się o rodziców?
Czemu się martwić, jeśli wiadomo, że mkną autokarem po dalekich drogach w 
nieznanych krajach, zwiedzają zamki,, kościoły, muzea, jedzą brzoskwinie i 
winogrona, śmieją się i wrzucają do pocztowych skrzynek kolorowe kartki z 
pozdrowieniami.
—  Ot, widzisz, żeś nawet nie pomyślał, a w drodze różnie bywa. Nie daj, Boże, 
katastrofy. Myśleć o tym za dużo nie trzeba, ale wspomnieć ich dobrze, zapytać 
siebie, jak im tam jest, tobyś czasem mógł.
—  Kiedy mamie i tacie jest bardzo dobrze.
—  Jasnej że dobrze, ale trzeba pomyśleć, czy na pewno dobrze.
—  Po co?
—  Głupio pytasz, wnuczku. A może i miegłupio. Henio, twój ojciec, znaczy się, 
ze sto razy mi tłumaczył, że dobrze jest, jak jest, i naprzód myśleć nie 
potrzeba, bo się tylko człowiek stru je takim myśleniem. Może ty ze wszystkim w 
Henia poszedłeś?
Palce dziadka splotły się z suchym chrzęstem.
—  Jak z tym Muckiem na przykład. Biegał sobie pies, miskę kaszy na kościach 
każdego wieczoru wcinał, mlekiem popijał, szczekał, ogonem machał, a popatrz, 
leży, trzy ćwierci do śmierci. Kto mógł wiedzieć, że mu na drodze stanie inny 
pies, pogryzie, sponiewiera, nawet może i wściekły był, bo ja wiem? Tak to bywa, 
rano kwitnącą jabłoń odchodzisz, wieczorem pień spróchniały na ziemi leży.
Do wieczora wlano do pyska Mucka jeszcze kilka łyżek mleka. Dziadek wychodził i 
przychodził, zadawał karmę królikom, nosił konewką wodę do ogrodu. Jęczał 
studziennym kołowrót, dźwięczało stawiane na cembrowinie wiadro.
—  Nie będziesz całą noc nad psem siedział. Jedz, myj się i marsz'do łóżka. Ja 
mam lekki sen, usłyszę, jakby co.
Poduszka jest twarda, pachnie czymś świeżym, trochę jakby miętowym. Piotrek nie 
chce spać, ale już sen go pociąga w ciemność, kładzie płatki czerwonego maku na 
oczy.
—  Leż, leż, biedoto. Co ci się na wstawanie zebrało? — Grze-choczą zmywane 
naczynia, znowu pani Michalina przybiegła
62
wieczorem. — Widzi mi się, że z tym nieborakiem nie jest dobrze. Mięsa nawet nie 
ruszył.
1— Choremu nigdy do jedzenia nie ciekawość.
1— Tego mi pan, panie Józku, nie musi mówić. Mało razy nad panem stałam jak kat 
nad dobrą duszą, żeby pan chociaż kaszy z mlekiem zjadł. Gorzej niż z małym 
dzieckiem.
—  Tyle się pani ze mną namęczyła, pani Michasiu.
—  Co też się panu na wspominki zebrało, panie Józku? Ja to się tylko zawsze 
dziwię, że pan do Henia nie pozwala pisać, kiedy pan chory. Jaka mu tam fatyga, 
w autobus wsiądzie i za godzinę będzie. A pan zawsze nie i nie.
—  A bo to tak — coś postukuje delikatnie o blat stołu podczas dziadkowych słów. 
— Henio czasu nie ma, to raz, a po dru- j gie, ja dla Henia zdrów jestem, nigdy 
nie choruję.
—  Bo też taki syn to tyle, co cudzy. Żeby chociaż kiedy wpadł bez interesu! 
Pogadać, dowiedzieć się. Ja panu szczerą prawdę powiem, panie Józku. Po owoc, i 
owszem, przyjedzie, chłopaka na ten miesiąc przywiezie, kwiatów mu pan natnie, 
żeby mu w mieszkaniu pachniało, herbaty naparzy, w chłodku on sobie posiedzi i 
cała parada.
—  Panine dzieci niby lepsze? Jak kto chory: mama, przy dziecku posiedzieć: mama, 
pieniędzy pożyczyć: mama, porządki zrobić i do tego mama dobra.
Po długiej ciszy pada odpowiedź:
—  Zajęci są.
—  Moi także zapracowani. 1— No, właśnie.
Rano okazuje się, że Mucek jest trochę silniejszy, nawet usiłuje poruszyć ogonem, 
gdy Piotrek pochyla się nad nim.
Jeszcze cały dzień Piotrek wiernie trzyma się domu, już wprawdzie nie siedzi nad 
Muckiem, ośmiela się wyjść na podwórze, postać przy klatkach z królikami, 
odwiedzić na moment skrytkę, zajrzeć przez płot do dziadkowego ogrodu, ale każdy 
szmer, każde poruszenie chwycone stamtąd, ze środka, powoduje, że biegnie, aby 
się pochylić nad Muckiem, zobaczyć, co się dzieje.
Zastrzyk zrobiła pani Michalina.
—  A bo to mi pierwszyzna? Samemu twojemu dziadkowi,
63
Piotruś, zastrzyków nabiłam a zastrzyków, a co innym — nie policzę chyba. Tylko 
dożylnych nie robię, do dożylnych pielęgniarka potrzebna.
—  Przecież dziadek jest zdrów — (mętne wspomnienie grzechotu naczyń i głosu, 
który coś mówił i o chorobie, i o tym, że dziadek nie pozwala pisać).
—  Trzyma się, ale zdrowy nie jest.
—  Jak to? Mnie by powiedział, jakby był chory.
—  Serce ma słabe. Choruje na nogi, widziałeś ty kiedy jego nogi, Piotruś? 
Zapalenie płuc w zeszłą zimę miał i w tę zimę także. Ty nie wiesz, co to jest 
zimą drzewo rąbać, w piecu palić, wodę ze studni nosić. Latem tu dobrze, ale 
zimą... — pani Michalina wybiła jajko do kubka i szybko zaczęła ucierać je z 
cukrem. — Koglu-moglu dla tego biedaka utrę, może trochę poje, jedzenie w 
chorobie najważniejsza rzecz, kto je, ma siłę chorować.
—  A dlaczego dziadek nikomu o tym chorowaniu nie powiedział?
—  Komu by miał mówić?
—  Ojcu. Albo stryjkowi.
—  Nie chce ich martwić, taki już jest. Twój tata i stryjek, jak babcia 
chorowała, też tu za często nie zaglądali. W lecie to jeszcze, ale zimą żaden 
nie przyjechał. Cała ta choroba na dziadka spadła, łóżko prześcielał, pomagał 
się myć, czesać. Dużo jest chodzenia przy chorym, chociaż twoja babcia, świeć, 
Panie, nad jej duszą, cierpliwa była bardzo, nawet się nie poskarżyła.
Pani Michalina opowiadała to wszystko półgłosem, może się tak tylko -wydawało 
Piotrkowi, że w jej słowach krył się jakiś żal czy uraza.
—  Skrzyczałby mnie pan Józef, gdyby wiedział, o czym ze sobą gadamy, oj, 
skrzyczałby mnie mie na żarty. Ale ty już nie dziecko, Piotruś. Nie zaszkodzi ci 
wiedzieć, jak jest.
Jeszcze tego wieczoru — z kokonu kołdry, nakrywszy się przezornie z głową (wąska 
szparka między przykryciem a poduszką) — Piotrek spojrzał na te dziadkowe nogi. 
Napuchnięte, poskręcane sinymi biczami żył, skóra szorstka, spierzchnięta, szara. 
Aż westchnął.
—  Co ci to, wnuczku?
64
Dziadek przykrył się i, podparty wysoko na poduszce, spojrzał niespokojnie na 
Piotrka.
—  Boli cię coś?
—  Dziadku, ty masz chore nogi. — Nie wiadomo czemu, wyszło to jak oskarżenie.
—  Na starość się nie zdrowieje, ale jeszcze mnie noszą i ponoszą tyle, ile 
będzie trzeba.
—  Musisz się leczyć!
—  Leczę się, leczę, tylko starości jeszcze nikt nie wyleczył, takich doktorów 
jeszcze nie ma, którzy by starość wyleczyli. — Ręka dziadka sięga do wyłącznika. 
— Odmroziłem ja te swoje nogi w czterdziestym trzecim. Zima ciężka, mroźna, a ja 
w drewnianych trepach na bose nogi, tyle że siana w trepy na-pychałem, bo nawet 
onucek nie było z czego zrobić, jakbym koszulę na onucki podarł, tobym bez 
koszuli chodził. To było u pierwszego bauera, ten pierwszy był pies, drugi gdzie 
lepszy. Spójrz no, wnuczku, czy Mucek ma świeżą wodę, skoro się o psach zgadało.
Świeża woda jest.
—  Jak mnie temu pierwszemu bauerowi sprzedali, bo nas sprzedawali za marki, to 
on mi. w zęby jak koniowi zajrzał, muskuły pomacał i niby zadowolony — „Gut, 
gut" zaszwargo-tał. Ja się na wiejskiej robocie znałem, ale czemu miałbym się 
zabijać dla bauera, robiłem byle jak, bo on nas też gorzej bydła traktował, zupą 
ze szczawiu i obierzyn karmił, na słomie kazał spać po podłodze rozrzuconej i o 
byle co porywał się do bicia. Styliskiem od łopaty bił, trzonkiem od wideł, a 
jakżeś się postawił, po żandarma zaraz na posterunek jechał. Wtedy obóz 
koncentracyjny pewny, tam żartów nie było.
—  Dlaczego nie uciekłeś, dziadku?
—  Jak miałem przez całe Niemcy iść, nawet języka nie znający? Kto by mi pomógł?
—  Na jednym filmie pokazywali... — zaczyna Piotrek, ale dziadek mu przerywa.
—  Na filmie wszystko można pokazać: i anioła, i diabła, i czarownicę, co kto 
chce. Prawdę powiem, z robót uciekali, jednego, co uciekł, znałem, ale on był 
sam, nawet nie mogli za niego rodziny aresztować,  a  ja się bałem o babcię, o 
Genka
5   Kilka miesięcy...
? ? Henia, twojego ojca, znaczy się. Ja bym uciekł, a z nimi co by się stało?
—  A ja bym uciekł!
—  Pewnie, pewnie. Zuch, wnuczku, jesteś.
—  Niemców można łatwo wykiwać, ja czytałem...
'— Tych, co w telewizji pokazują, łatwo, tamtych prawdziwych trudno. Spij. 
Dobrze, że z Muckiem chociaż ku lepszemu idzie, smutno by mi go było pod 
jabłonką zakopywać.
Trzeciego dnia Mucek chlapnął trochę mleka z podsuniętej miski, już otwierał 
jedno oko, popatrywał żałośnie na Piotrka. Widzisz, co się ze mną stało? — 
zdawał się pytać tym spojrzeniem. — Wracałem sobie spokojnie, a tu mnie napadł 
jakiś zbój, pogryzł, poszarpał, ale ja wiedziałem, że mnie uratujecie, bylebym 
się do domu dowlókł, to mnie będziecie ratowali, więc się jakoś wlokłem i 
dopełzłem.
—  Dziadek oi nie pozwala do nas wychodzić? — informuje się Sławek, na wszelki 
wypadek przemawiając do Piotrka przez próg. Nie iwie, czy może wejść do środka.
—  Nie. Nie dziadek.
—  To czemu nie przychodzisz? Masz, to ci Leśnieszczaki przysyłają, żebyś się 
nie gniewał. — Sławek podaje mu strażacki hełm wyczyszczony kredą do pałającej 
złocistości. — Łyso im, że cię przezywali.
—  Nie szkodzi.
Sławek nie bardzp wie, co ma zrobić ze strażackim szyszakiem, położyć na progu 
czy dalej trzymać w ręku, bo Piotrek nie kwapi się odbierać daru.
—  Weź, jak ramy! Czego nie chcesz?
—  Bo tak.
Trudno wytłumaczyć, dlaczego nie chce tego wspaniałego daru. Kiedy indziej 
przyjąłby go z radością, Ale ostatecznie Leśnieszezaki też mają swój udział w 
tym, co się stało, a Elka ma, i Sławek. I jeszcze to, że oni są braćmi Elki. 
Jeżeli się lubi Edkę, nie można już tak naprawdę lubić jej braci, jeżeli się 
lubi wszystkich trzech Leśniewskich, to nie można naprawdę lubić Elki. Nie 
wiadomo dlaczego, ale tak już jest.
—  Co z tobą, Piotrek?
Nagle do Piotrka wraca wszystko, słowa dziadka, wieczorna
66
rozmowa z panią Michaliną, cmentarz pod koronami smutnych sosen, chrapiąca krowa, 
lisi ogon Mucka sponiewierany w kurzu, sierść poplamiona krwią, drwiny 
Leśnieszczaków. Co się stało, że te wakacje nie są takie wesołe i słoneczne, jak 
zawsze dotąd? Co się zmieniło, świat czy on sam, Piotrek?
Kiedy nie można było rozwiązać zadania na klasówce, kiedy wiersz ulatywał z 
głowy właśnie w chwili, gdy wychodziło się na środek klasy, kiedy bywało nudno, 
źle, ciężko, można było sobie zawsze powiedzieć, że przecież przyjdą wakacje i 
pojedzie się do dziadka. U dziadka było zawsze tak samo, ogród kwitł i owocował, 
czekali przyjaciele, Mucek rudy biegał za rowerem, miało się dla siebie skrytkę, 
huśtawkę, studnię, glinki. Wszystko. U dziadka nigdy nie było ani nudno, ani źle, 
ani ciężko. Największym nieszczęściem była rozdarta koszula albo zabłocone 
sandały, innych nie bywało.
A teraz okazało się, że po prostu trzeba trochę inaczej popatrzyć i wtedy widzi 
się, że tak naprawdę jest zupełnie inaczej, niż się myślało przez te wszystkie 
lata. A może zawsze tak właśnie było, tylko Piotrek i nie potrafił nic zobaczyć, 
i nie rozumiał tego, co widział i słyszał?
Zabierając ze sobą hełm Sławek odszedł głęboko rozżalony na Piotrka, który nawet 
nie chciał posłuchać, że mama kazała odnieść gołębie. Kto się po nocy szlaja, 
żadnych krymków i pocztowców nie będzie trzymał, tak powiedziała. Ale Sławek nie 
odniósł, trzyma te gołębie u Leśniewskich na strychu, w tekturowym pudle z 
dziurkami. Istne kpiny, jak się one do gołębnika mają przyzwyczaić, no jak, 
kiedy w tym pudle siedzą na cudzym strychu? O tym wszystkim Sławek chętnie by 
sobie pogadał z Piotrkiem, ale jak gadać z kimś, kto wcale się nie chce do 
człowieka odzywać?
Przez liście złotymi strzałkami przesiewają się słoneczne promienie. W skrytce 
najlepiej się myśli, pachnie siano.
Dotąd wszystko było jasne. W środku znariego sobie świata stał on sam, Piotrek, 
czasem bywało mu wesoło, czasem smutno, a naokoło Piotrka kręcili się wszyscy, 
zajęci różnymi sprawami. Ojciec, który nigdy nie miał czasu, groził łojeniem 
skóry, ale jej nie łoił, ojciec kupujący narty, hokejowy kij, rower z bidoneim i 
noskami, wypłacający kieszonkowe i premie za piąt-
67
ki (masz, kup sobie, co chcesz), ojciec, który już w styczniu rozkładał na stole 
mapy i rysował na nich trasy przyszłej wycieczki, ojciec zrywający się z fotela 
podczas transmisji meczu: — Gola, gola! Czego nie strzelasz... — Mama, która 
często ma pretensję, że zeszyty nieporządne, pismo niestaranne, tapczan nie 
posłany, rzeczy nie powieszone walają się na poręczy krzesła, mama nie raz i nie 
dwa wsuwająca Piotrkowi w rękę złożony banknot, wpłacająca co miesiąc sto 
złotych na książeczkę mieszkaniową. — Nie będziesz się, jak my, po obcych tułał, 
zaraz się wprowadzisz na swoje. — Mama przed lustrem przykładająca do siebie 
płachtę koronkowego materiału. — Nie wiem, jak uszyć, teraz do pół łydki się 
nosi, a mnie w tej długości niekorzystnie, wolałabym krócej. — Mama, która 
strasznie lubi płakać na filmach, ale wstydzi się tego płakania, i która przy 
obcych mówi o ojcu: małżonek, a o Piotrku: syn. I dziadek w swoim ogrodzie, 
uśmiechnięty, siwowłosy, pośród tych wszystkich kwiatów, łubianek z truskawkami, 
twardych czereśni z bladoróżowym rumieńcem, dziadek lubiący majsterkowanie i 
kłapouche króliki, dziadek, za którym wiernie chodzi rudy Mucek, dziadek, który 
ma w studni najlepszą wodę do picia i dom z winoroślą rozpiętą na ścianie.
W tym widzeniu wszystkim było dobrze, każdy robił to, na co miał ochotę. Piotrek 
też, bo dlaczego miałoby być inaczej? Dziadek mawiał o ojcu: „Henio to głowa, ho, 
ho", ojciec o dziadku: „Takich owoców jak u tatusia nigdzie się nie widuje", a 
mama powtarzała: „Proszę się częstować, to są gruszki od teścia, zamiłowanego 
sadownika". Tak właśnie mówili, a każdy chyba chciałby powiedzieć co innego, 
jeszcze dobrze nie wiadomo co, ale już wiadomo, że co innego.
W każdy"1 razie dziadek na pewno chciałby mówić nie tylko z Piotrkiem, ale i z 
ojcem o czymś innym niż zawsze. Bo inaczej czy opowiadałby o minionym czasie? 
Czy spytałby, oo Piotrek myśli o małżeństwie z panią Michaliną? Czy mówiłby o 
swojej starości?
I jeszcze do tego wszystkiego akurat tego lata musiała pojawić się Elka, tak: 
pojawić się, chociaż była tutaj zawsze i od początku, Elka Leśnieszczanka, 
Marchewka, jakaś nieważna dziewczynka zabawiająca  się klasami i skakanką,  
wszystkim
?
zawadzająca, pętająca się bez sensu za braćmi i wpraszająca się płaczliwie do 
ich zajęć d zabaw.
Piotrek znowu chciałby zobaczyć Elkę, pobiegłby nawet i zaraz pod drewniak 
Leśniewskich, gdyby wiedział, że ją zobaczy. Mógłby jej opowiedzieć o Mucku, o 
dziadku i pani Michalinie, o sobie, w ogóle o wszystkim, mógłby głośno przy niej 
myśleć, na pewno by się z niego nie śmiała.
Obandażowany Mucek podniósł sic. na przednich łapach, zapiszczał. Mogło to 
znaczyć: Weź mnie ze sobą, a mogło: Nie zostawiaj mnie samego.
—  Ja zaraz wrócę. — Pochylił się nad białym bandażem otaczającym czapą lisią 
mordkę i zaszeptał: — Popatrzę tylko na Elkę i wrócę.
Najwidoczniej Mucek zrozumiał, bo położył się na dawnym miejscu i ucichł.
Na schodkach ganku siedział mały-Leśnieszczak i denerwująco piskał na liściu.
—  Chłopaki z tatą po buty pojechali — oświadczył. — Wieczorem wrócą.
—  A Sławek? A Marian? — Niewiele go obchodziło, gdzie się obracają Sławek i 
Marian, ale przecież nie mógł spytać tego smarkacza o Elkę.
—  Sławek nie wiem gdzie. Marian uczy Elkę pływać na glinkach. Już dawno poszli.
Przecież ona sama powiedziała, że to Piotrek będzie ją uczył, nie żaden Marian. 
Taka jest ta Elka, Marchewka, nic nie lepsza od innych dziewczyn. Nad glinkami 
zapyta Mariana: Chcesz, to cię uczeszę, i będzie go czesała jak wtedy Piotrka, i 
powie, że Marian wygląda śmiesznie z przedziałkiem na środku. Nie, nie można o 
tym myśleć!
—  Marian się w Elce buja. — Mały przestał piskać na liściu i uznał za stosowne 
podzielić się z Piotrkiem posiadaną tajemnicą. — Tata mówi, że temu Maniusiowi 
kota kiedy popędzi za to, że za Elką łazi.
—  Z boku to mam.
—  Ja też. — Po tym oświadczeniu najmłodszy Leśnieszczak przyłożył do warg liść 
i zapiszczał jeszcze głośniej i przeraźliwiej niż poprzednio.
m
Dobrze byłoby pójść na glinianki, usiąść na brzegu i patrzeć z drwiącym 
uśmiechem na Elkę rzucającą się bez składu i ładu w wodzie i na Mariana, który z 
pewnością udaje wielkiego sportowca, motylkiem się popisuje i delfinem. Nie 
mówić nic, tylko siedzieć i się uśmiechać. I właściwie dlaczego Piotrek nie 
miałby tam pójść?
Ale nie, nie pójdzie. Wystarczy, że przybiegł pod drewniak Leśniewskich. Jak zna 
małego, to on powtórzy braciom, że Piotrek był. To, że przyszedł, nie znaczy nic, 
pójście na glinianki już coś znaczy, pozwala się domyślić Piotrkowej tajemnicy.
—  Czego tak chodzisz jak struty, wnuczku?
Piotrek odpowiada byle co. Z nikim, nawet z dziadkiem, nie potrafiłby mówić o 
tym, o czym myśli. Tylko z Elką, ale Elka poszła na glinianki z Marianem.
—  Tak na ciebie patrzę i patrzę. Wiesz, Piotruś, kawaler się z ciebie robi. 
Jeszcze rok, dwa i ojca przerośniesz. Trzynaście lat to nie byle co.
—  Ojciec nie jest specjalnie wysoki.
—  Od czego miałby być wysoki? Żeby do góry rosnąć, trzeba tłusto jeść. Jak twój 
ojciec był w twoich latach, tośmy mięso widywali tylko od święta. Kaszą, 
kluskami, chlebem się żyło.
—  Wiem. Podczas wojny.
—  I po wojnie też, wnuczku, po wojnie też. Wtedy nawet ogrodu nie mieliśmy, 
czasu nie było. Z zebrania na zebranie, w robocie po godzinach, tu nawaliło, tam 
nawaliło, trzeba było zostać i pomóc. Na coś spojrzał, swojego czekało. Takie 
czasy były, nikt rąk na krzyż nie zakładał, o sobie nie myślał.
—  Uczyłem się o tym w szkole. Okres odbudowy.
—  No, to wszystko wiesz — zakończył dziadek i wetknął chrzęszczące kapuściane 
liście za drabinkę. — Nie leć teraz nigdzie, Piotruś, weterynarz się obiecał, 
lada minuta może zajechać, a ja muszę wyjść. — Spojrzawszy spod oka na Piotrka, 
dziadek dodał: — Do ogrodu go zaprowadź, pokaż, co będzie chciał.
To pozwolenie na samodzielne przejście malowanej furtki było bardzo niezwykłe, 
nikomu, nawet ojcu, nawet pani Michalinie dziadek nie pozwalał samotnie wchodzić 
mfędzy grzędy. W ogrodzie można było być tylko z dziadkiem, inaczej nie.
70
—  Ja mu powiem, aby na ciebie zaczekał.
—  Po co?
—  Musisz być, dziadku.
—  Ty będziesz za mnie. Chyba już czas, żebym miał z ciebie wyrękę. Zresztą on 
tu jest prawie domowy. To swój człowiek.
Kapuściane liście szybciutko znikały w króliczych pyszczkach. Śmieszne to było, 
najpierw wielki, twardy liść zwisał jak kolosalna serwetka, później, chrup, 
chrup, kurczył się i malał, aż całkiem Znikał. .
—  Ściółkę im w klatkach pozmieniaj. Chyba niedługo wrócę, to jeszcze zdążysz 
polecieć.
—  Kiedy ja nigdzie nie chcę chodzić.
—  To siedź w domu.
Weterynarz pojawił się w niecały kwadrans po odejściu dziadka. Zahamowawszy z 
fasonem przed płotem, zawołał:
—  I jak pacjent? Żyje?
—  Żyje. Dużo zdrowszy.
—  To i po zmartwieniu.
Mucek był jednocześnie i ucieszony, i przerażony widokiem mężczyzny, który 
położył na stole czerwony motocyklowy kask.
—  Widzisz, poznaje. Moi pacjenci nigdy mnie z nikim nie mylą, dobrą mają pamięć. 
— Rozsunął bandaże, dotknął zszytej rany na grzbiecie, Mucek słabo się targnął. 
— Goi się na psie jak na psie. Za kilka dni będzie biegał, jakby nigdy nic. 
Tylko szwy wyciągniemy.
Potem umył ręce w miednicy i spytał:
—  Pokażesz mi ogród?
Może na przybycie gościa, a może sam z siebie — ogród rozkwitł i zapachniał 
jeszcze piękniej niż zawsze. Ciemna, wilgotna ziemia, świeżo ruszona motyką, 
zastrugane, białe paliki przy pomidorach, śnieżne pnie owocowych drzew, 
starannie wygra-cowane ścieżki. Tak, dziadkowy ogród dobrze się przygotował na 
odwiedziny. Po obu stronach ścieżki na przysadzistych, niskich krzewach rozhulał 
się przepych różowych peonii, nafryzowanych, woniejących. Prawie w oczach pękały 
ścisłe, twarde pąki i wywijał się z nich nastrzępiony, młodziutki kwiat.
—  Bracie, twój dziadek jest majster! Widzisz, jak przyciął korony? Na wystawie 
można postawić taką jabłoń, żeby ludzie
71
podziwiali. — Weterynarz chodził od drzewa do drzewa i zachwycał się głośno. — 
Albo te grusze prowadzone w szpalerze, jednego zbędnego pędu, słońce ze 
wszystkich stron. I odmiany jak dobrane!
Coś pokazywał, tłumaczył, mówił dużo i pospiesznie, po prostu się czuło, że 
gdyby mógł, to przerysowałby sobie wszystko, co widział, obfotografowałby każde 
drzewo ze wszystkich stron, żeby poznać dziadkowe sekrety.
—  Tutaj ludzie mówią, że do jabłoni, do pszczół dobrą rękę ma tylko dobry 
człowiek, złemu się nie darzy, one wyczuwają, jaki jest gospodarz.
Obejrzał róże, kępy peonii, skupiny lilii, baldachy łyszczca, białe słońca 
jastruni, fiolety geranium, kępy biało paskowanej funkii, ogromne pomarańezowo-
*purpurowe liście kanny.
—  Twój dziadek mówił, że zbuduje sobie kiedyś taki zegar z kwiatów, żeby kwitły 
po kolei, wskazywały miesiące, tygodnie i godziny. Nie wierzyłem, ale teraz 
wierzę, że można to zrobić. Patrz, jak kolorami dobrane, wzrostem, pokrojem. 
Malarza bym tu posadził, pędzel w rękę dał, maluj, bracie, jak potrafisz, czegoś 
takiego nie widzi się codziennie.
O tym Piotrek wiedział zawsze, to powtarzali stale ojciec i mama, dziadek znał 
się na sadownictwie i ogrodnictwie, lubił to, przemawiał do swoich roślin, tak 
samo jak do ????? ? do królików, wypatrywał każdy nalot szarego mączniaka, każdą 
plamę rudej rdzy, każdy liszaj pędzłakowatych grzybów, wypiełał małe, 
jasnozielone chwasty, przycinał, podlewał,' okopywał, podsypywał.
—  Pomagasz dziadkowi? — Piotrek niby skinął, a niby pokręcił zaprzeczająco 
głową, mogło to być potwierdzenie albo zaprzeczenie. — Ja na twoim miejscu wcale 
bym stąd nie wychodził. Żartuję, żartuję, ale ter^z coś serio. Wiesz, myślę, że 
człowiek, który ma taki ogród, musi być szczęśliwy, naprawdę szczęśliwy.
—  Dlaczego?
—  Bo jakby był nieszczęśliwy, to jego ogród byłby przecież inny, rozumiesz?
—  Nie za bardzo.
—  Szczawik  jesteś. Ale pomyśl:  idziesz  sobie  łąką,  trawa
72
szumi, niebiesko, różowo, biało, fioletowo, srebrnie, jak po dywanie idziesz, 
wiatr ci gładzi włosy, słońce świeci.. Szedłeś tak kiedyś?
—  Szedłem.
—  A teraz pokłóciłeś się z kimś, zdarzyło ci się coś niedobrego i także idziesz 
przez tę samą łąkę. Taka sama? Skąd! Kolory jakieś brudne, te srebrne to kępy 
ostów, tu bagnisko, nogi się zapadają, tam piasek sypie się do butów, a wiatr ci 
zaprószą oczy kurzem — jakbyś według siebie przerabiał świat. Jeszcze się 
przekonasz, że kiedy czegoś bardzo chcesz, w coś mocno wierzysz, to się spełni, 
może nie tak, jak sobie wyobrażasz, ale się spełni. A twój dziadek to 
nadzwyczajny człowiek, pamiętaj, ja ci to mówię.
Odjechał w tumanie kurzu i dymu spowijającego motor wielką nieprzenikliwą chmurą.
Z tym odjazdem znowu wróciła myśl o Elce. Na pewno poczuła się dotknięta, że 
Piotrek nie przychodził przez te wszystkie dni, nie wpadł nawet na krótką 
chwileczkę. Myśli, że Piotrek obraził się za grę w zbijaka, za czesanie, za 
dokuczanie, no, za wszystko. I dlatego poszła na glinianki z Marianem, chociaż 
Mariana wcale nie lubi. Wystarczy sobie przypomnieć, z jaką pogardą odrzuciła 
proponowane przez niego lekcje pływania. Ona nie może lubić Mariana, nie może, 
za co miałaby
go lubić?
Przypomniał sobie słowa jasnowłosej, jej spojrzenia, uśmiechy. Nie było w tych 
wspomnieniach nic, co mogłoby świadczyć, że Elka jakoś szczególnie wyróżnia 
Mariana, raczej patrzyła, uśmiechała się i mówiła do niego, do Piotrka.
Z tymi myślami trudno było wysiedzieć przy Mu oku. Żeby zabić w sobie niepokój, 
który wyganiał go po prostu nad glinianki, nalał do miski świeżej wody, 
rozszczepił siekierą kilka polan, dorzucił królikom parę garści zielonki, potem 
zaszył się w skrytce, starając się nie patrzeć w stronę komórki, gdzie czekał 
rower. Wystarczyłoby pokręcić trochę pedałami i za dziesięć minut mógłby 
spojrzeć na Elkę, tak jak to obmyślił, z uśmiechem, ale w milczeniu.
Jeśli się dobrze zastanowić, to właściwie dlaczego akurat miałby rozmawiać z 
Elką? Równie dobrze mógłby się podzielić tym,
74
o czym myślał, z jej braómi albo ze Sławkiem. Po co mu ta Leśnieszezanka, ruda 
Marchewka, która z taką pewnością, że spełni jej życzenie, kazała zostawić sobie 
rower?
Odmienił się jakoś świat. To, co było nieważne, nagle stało się ważne, to, co 
było najistotniejsze, wydaje się teraz jakieś dziecinne i zmalałe, ani się 
połapać w tym wszystkim. Bo czemu akurat Elka, a nie na przykład Duża Władzia, 
Marysia albo Jolka, skarżypyta i beksa? Co niby jest takiego nadzwyczajnego w 
Lesnieszczance? A przecież wystarczyło jej zejść ze schodów ganku, by sprawić, 
że Piotrek musiał o niej myśleć. A kiedy już zaczął myśleć, to rower, skrytka, 
przyjaźnie, króliki, huśtawka przestały być takie ważne, jak kiedyś, nawet 
dziadek, nawet Mucek schodzili na drugi plan, gdy budziło się to dziwne 
pragnienie, żeby pójść i popatrzyć na Elkę, posłuchać, jak mówi, zapamiętać, jak 
się uśmiecha, złości, kłóci z braćmi, piszczy z dziewczynami.
I żeby chociaż była podobna do bohaterek filmów, komiksów, książek, do aktorek, 
których fotografie ukazują się w kolorowych tygodnikach, ale wcale nie jest. Czy 
ktokolwiek mógłby nakręcić film, w którym ruda Elka zagrałaby główną rolę? 
Wszystko to jest bez sensu. W ogóle bez sensu.
W dziadkowej szufladzie jest gruby zeszyt w kratkę, w zeszycie wpisane są 
kolumny cyfr, niektóre podkreślone, inne nie, jakieś rachunki. „Należy się 360 
złotych", „lekarstwa 42 złote", „za truskawki 200", „węgiel", „śruta", „widły 
amerykańskie" — to jest wypisane z boku. Nie można wyrwać kartki z tego zeszytu, 
ale proszę, są także koperty, cztery, niebieskie, w każdej kopercie tkwi 
ćwiartka listowego papieru. Piotrek weźmie sobie jedną.
List pisał w skrytce. Długo zastanawiał się nad każdym słowem, przekreślał i 
zamazywał. Wreszcie z błękitnych zamazań wyłoniła się treść.
Elka! Chciałbym z tobą pomówić o czymś ważnym. Jakbyś mogła, to przyjdź jutro 
wieczorem na glinki. To jest naprawdę ważne! Pozdrawiam cię serdecznie. Piotr
Jeszcze uważnie sprawdził wszystkie słowa, Elka była dobrą uczennicą i na pewno 
w mig zauważyłaby każdy błąd. „Ważny" przez „ż",  bo waga,  „pomówić" przez „ó",  
bo „mowa".  Nie
75
był tylko pewny, czy „chciałbym" i „jakbyś" pisze się razem czy oddzielnie. Na 
wszelki wypadek jedno napisał razem, drugie osobno, może któreś będzie dobrze.
Potem na drugiej ćwiartce listowego papieru przepisał swój list. Teraz wyglądało 
to wcale nie najgorzej, nie miał się czego wstydzić. Jakoś poda tę kopertę Elce, 
zrobi to dzisiaj wieczorem, bo wyskoczy do Leśniewskich, przecież sami go 
zapraszali, żeby przyszedł.
—" Jak Mucek? — Dziadek rozpala w piecu, dokładając, po jednej, polupane trzaski, 
od spodu różowią się nikłym poblaskiem fajerki.
—  Dobrze.
—  Co powiedział weterynarz?
—  Że pies będzie biegał za kilka dni.
—  Jak będę podbierał miód, zaniesiesz Mieciowi cały słoik. Grosza wziąć nie 
chciał. A jakże to tak, robota bez zapłaty.
Wydaje się, że dziadek chciałby jeszcze o coś zapytać, ale nie pyta o nic. 
Piotrek kręci się spoglądając ku drzwiom, Leśnie-szczaki musiały już wrócić z 
tej wyprawy po buty, trzeba lecieć, jeśli ma oddać napisany list, szeleszczący 
teraz w kieszonce koszuli.
—  Gdzie ci znowu spieszno?
—  Bo miałem oddać komiks Marianowi, ale nie mogłem wy iść, bo sam mi kazałeś, 
dziadku, czekać na weterynarza.
—  Późno.
—  Ja rowerem. Za kwadrans będę z powrotem.
—  Oj, wnuku, mam ja z tobą za swoje. — W piecu rozhula! się czerwony ogień, 
dudni pożerając grube polana. — Lada dzień rodzice przyjadą i co ja im powiem? 
Żeś u Leśniewskich całymi dniami siedział, chociaż ci zabronili? Że po nocach do 
domu wracałeś? Że się w gliniankach moczyłeś jak żaba? Kłamać będę musiał na 
stare lata, ot co!
Po chwili milczenia dziadek dodaje pozornie bez związku:
—  Leśniewscy porządni ludzie.
Jak Piotrek zna dziadka, w ten sposób została wyrażona zgoda na to, żeby 
pojechał do Mariana oddać ten komiks. Bo dziadek oczywiście wie, że Marian 
nazywa się naprawdę Leśniewski i że nie chodzi o żaden komiks, a zupełnie o coś 
innego.
76
Końcem stopy obraca pedał, rower rusza cicho i posłusznie, migają malowane na 
zielono płoty, świece malw, wiśniowe gałęzie, całe zarośla zdziczałych bzów. Na 
samym środku ścieżki utknęła krowa, nie ma zamiaru ustępować rowerzyście. Żeby 
ją wyminąć, Piotrek musi prawie zjechać do rowu, krowa coś przeżuwa i gapi się 
ogromnymi, granatowymi oczami. Zza płotu wyskakuje z ujadaniem pies, trochę 
wilczur, a trochę lis. Przez moment waha się, czy pogonić za Piotrkiem, czy 
przepędzić krowę. Rower jest już daleko, a krowa blisko, więc atakuje zadumaną 
przeżuwaczkę.
Buty zostały kupione i teraz podziwiają je wszyscy: pani Leśniewska, pan 
Leśniewski, Elka i mały Leśnieszczak. Starszy i średni paradują przed rodziną w 
nowiutkich adidasach, jeden w czerwono-białych, drugi w niebiesko-białych, 
adidasy lekko skrzypią, z boku mają wydrukowaną złotą piłkę na tle złotej siatki.
—  Fajne.
—  A jak!
—  Jeden chłopak u nas w szkole miał takie same.
—  Za dwa dni stare rumple się zrobią — martwi się na zapas pani Leśniewska. — 
Na tych diabelcach odzienie po prostu się pali, jakbyś im żelazne buty kupił, 
toby w miesiąc dali radę. Jedna Elcia ubranie szanuje.
—  Dałabyś, matka, raz spokój. Chłopaka rzecz latać, dziewczyna bardziej przy 
domu, spokojniejsza, to i nie niszczy. — Pan Leśniewski jest wyraźnie w bardzo 
dobrym humorze. — A ty, Piotruś, pewnikiem już do Warszawy się zbierasz?
—  Jeszcze trochę pobędę u dziadka.
—  Już kukułkom czas zza morza wracać. — Nie bardzo wiadomo, co pan Leśniewski 
ma na myśli. — Będą cię żałowały te nasze diabelce, dopiero na przyszły rok się 
pokażesz. A wiesz ty, Piotruś, że ty taki jesteś, jakby z Heńka skórę zdarł. Ja 
go chłopakiem pamiętam, takutki był jak ty, wypisz, wymaluj!
Piotrek wie, że kiedyś ojciec i pan Leśniewski chodzili do tej samej klasy i 
właściwie są kolegami, chociaż ojciec zawsze udaje, że nie zna pana 
Leśniewskiego. Kłania się z daleka, jeżeli ich drogi skrzyżują się na uliczkach 
osady, i przechodzi pośpiesznie dalej.
77
—  Tylko że z charakteru całkiem inny jesteś. Henieik był zawzięty, swojego nie 
popuścił, złapał, to i trzymał. Jak się miał na ślusarza uczyć w warsztacie, z 
domu się ze wszystkim zabrał, do Służby Polsce poszedł. Twoja babcia płakała, że 
się całkiem stracił w świecie, ale dwa lata nie przeszły, patrzeć, przyjechał. W 
technikum, mówi, się uczę, internat dostałem, tak sobie wszystko obmyślił, że aż 
dziwne, a nie był wtedy starszy niż Jasio.
(Starszy Łeśnieszczak miał na imię Jan, o czym nikt nie pamiętał, nazywało się 
go starszym Leśnieszczakiem i koniec.)
—  Ja tam taki zawzięty nigdy nie byłem. Sam już nie wiem, czy mnie się taka 
zawziętość podoba, czy nie podoba.
—  To i masz teraz; ty przy łopacie, a Henio inżynier — dopowiedziała pani 
Leśniewska. — Nauka, zawsze powtarzam, pierwsza rzecz.
—  A czy ja mówię inaczej?
W trakcie tych rozważań Piotrek tak manewrował, żeby się znaleźć jak najbliżej 
Elki. Siedziała na ławeczce ganku, trochę wychylona ku przodowi, szarość 
wieczoru przygasiła lśnienie
jej włosów.
—  Weź — zaszeptał i położył na jej kolanach kopertę, wyczekawszy' chwili, kiedy 
nikt nie patrzył w ich stronę.
Bez słowa wsunęła kopertę do kieszeni i dalej siedziała wychylona, patrząca 
przed siebie. Tylko końce rzęs zatrzepotały lekko, ale to było wszystko, 
myślałby kto, że codziennie dostaje takie listy. Nie wydawała się też ani 
specjalnie zdziwiona, ani
przejęta.
Zamienił jeszcze kilka zdań z Leśnieszczakami. Buty są bardzo fajne. I w ogóle 
przeprasza, że nie przychodził, ale Mucek o mało nie zdechł, teraz już jest 
dobrze. Nie, nie pogniewał się, żarty to są żarty, no nie?
—  Jakbyś, Piotrek, do słońca jutro wstał, tobyśmy podskoczyli na ryby/
—  Zawołajcie mnie.
—  Dobra.
Z powrotem rower niesie go tą samą drogą, w półmroku drzewa wydają się większe, 
płoty wyższe, za liśćmi malw tu i ówdzie świecą już jasno okna.
78
—  No, kredą w kominie zapisać, że na czas wróciłeś — dziwi się dziadek.
Czy Elka już rozwinęła złożoną w dziesięcioro kartkę i przeczytała? Co teraz 
myśli? A może (aż strach robić takie przypuszczenia) zgubiła list?
Wargi nagle zrobiły się suche, Piotrek oblizuje je językiem, głucho, 
niespokojnie uderzyło serce.
—  Ładna panienka z tej Leśnieszczanki rośnie.
Tylko nie to, nie może rozmawiać z dziadkiem o Elce, o wszystkim może, o tym 
jednym nie. Trzeba o coś zapytać, zagadać dziadka, odwrócić jego uwagę.
—  Dziadku..,
—  No?
—  Czemu pan Leśniewski nie lubi ojca?
—  Twój tata też za Leśniewskim nie przepada. — Po twarzy dziadka przesuwa się 
ledwie dostrzegalny uśmiech. — Dawne dzieje, wnuczku, bardzo dawne dzieje.
—  Ale czemu?
—  Życie im się inaczej ułożyło. Mógłby twój ojciec, jak Leśniewski, łopatą 
machać, mógłby Leśniewski, jak twój tata, przy papierach w biurze siedzieć. 
Jeden w prawo poszedł, drugi w lewo.
—  Ja wiem, że ojciec kiedyś uciekł od babci i od ciebie.
—  Można i tak powiedzieć. — Brwi dziadka zbiegają się nad oczami. — Od 
Leśniewskiego wiesz o tym uciekaniu? Sam Heniowi radziłem, żeby w świecie czegoś 
poszukał, skoro mu w domu za ciasno. Myśmy z babcią chcieli, żeby fach w ręku 
raiał, uczyć mógłby się później, na wieczorówce albo jak, ale on inaczej 
rozporządził i jego prawo było, życie każdy ma własne i postanawia z nim, jak mu 
wola.
—  I przez tę naukę pan Leśniewski tak ojca nie lubi?
—  Pewno i przez nią, ale głównie przez coś innego. — W spłowiałych źrenicach 
zapala się iskierka kpiny. — Oni się do jednej panny mieli.
—  Kto?
—  Twój ojciec i Leśniewski.
—  Jak to?
—  Zwyczajnie. Już myślałem, że Henio górą, a tu Leśniewski
79
z Zosią na zapowiedzi dał. Mało brakowało, Pietruś, a twoją mamą byłaby pani 
Leśniewska.
Z wrażenia Piotrek rozlał mleko, pociekło po deskach stołu, spłynęło na malowaną 
podłogę.
—  Ale niezdara z ciebie. Wytrzyj, bo się po całym domu rozniesie.
W swoim kącie Mucek dźwiga się lekko, popiskuje, uderza ogonem o podłogę.
—  Ani chybi pani Michalina do nas idzie.
Z zapachu maciejki i wieczornych ciemności rzeczywiście wychodzi pani Michalina.
—  Rąk, nóg nie czuję — skarży się dziadkowi. — Kamiński zachorował i sama 
musiałam kosze z warzywem na ciężarówkę ładować. Już nie dla mnie taka robota.
—  Pani siada, pani Michasiu. Herbaty naleję.
Pani Michalina bezszelestnie miesza brązowy płyn w szklance. Dziadek wynosi 
słoik konfitur, w przezroczystym, rubinowym syropie leżą krwawe, spęczniałe 
sokiem wiśnie.
—  To zeszłoroczne. Pani smażenia.
Piotrek także dostaje spodeczek konfitury. Wyławia łyżeczką wiśnie.
—  Po co się pani tak męczy, pani Michasiu? Potrzebny pani ten handel jak psu 
piąta noga.
—  Muckowi, panie Józiu, teraz piąta by się przydała, kiedy czwarta złamana. — 
Popijając konfitury herbatą, pani Michalina błądzi wzrokiem po pokoju. — Zaraz 
się za porządki wezmę, takie męskie gospodarowanie to istny śmiech.
—  Dzisiaj nie pozwolę.
—  Dużo ja się będę o pańskie pozwolenie pytała, panie Józiu. '   — A trzeba się 
pytać, trzeba — sroży się dziadek.
Potem śmieją się oboje.
—  No, to jak będzie z tym handlowaniem, pani Michasiu?
—  Bo to pan nie wie, panie Józefie? Za coś się musiałam złapać, kiedy 
nieboszczyka pochowałam, i tak już zostało. Po ludziach się przelecę, od tego 
marchwi, od tego kapusty, od innego jabłek, czereśni, truskawek kupię, jak tam 
wypadnie» Na bazarze mnie znają, co zawiozę, to i sprzedam. — Po chwili namysłu 
pani Michalina dodaje: — Ja się przyzwyczaiłam swój
80
grosz mieć, do dzieci ręki nie będę wyciągała. Jak trzeba, to i im pomogę.
—  Ano, pani racja. Tylko zdrowia szkoda.
—  A komu ono, to moje zdrowie, potrzebne? Nawet Piotrkowa łyżeczka przestała 
skrzypieć. «— Mnie.
—  Co też pan, panie Józefie?
—  Tak sobie umyśliłem, że jak się pani zgodzi, to się pobierzemy.
Policzki pani Michaliny zalał rumieniec, nie wiadomo czemu, nagle stała się dużo 
młodsza, prawie zupełnie młoda. I dziadek także wyprostował się, zapiął 
marynarkę na wszystkie guziki, poprawił kołnierzyk.
—  Co też pan, panie Józefie, przy wnuku żarty sobie ze mnie stroi?
—  Żadne żarty, szczerą prawdę mówię. A Piotrusia już o zgodę pytałem.
—  Ale Heniek? I Eugeniusz?
—  Im do mojego życia nie ciekawość. Sam sprawę rozważyłem i wychodzi, że tak 
będzie dobrze. Powie pani: tak, jutro metryki do gminy zawiozę. Na co czekać?
—  Ano, nie bardzo mamy na co. Ale ja dzisiaj panu Józefowi nie odpowiem, 
namyślić się muszę. To nie rzodkiewkę wyrwał i zjadł, poważna sprawa.
—  Ja i rok poczekam, jak będzie trzeba.
Piotrek ze zdumieniem przysłuchuje się tej rozmowie. Więc tak wyglądają 
oświadczyny? Dziwne, że tak, na filmach i w książkach były jakieś inne. Trochę 
wstyd przysłuchiwać się czemuś takiemu, trochę głupio. I dlaczego pani Michalina 
nie może się zaraz zgodzić, niechby się zgodziła już teraz, przecież to wszystko 
jedno? Powieki się same sklejają, a między panią Michaliną i dziadkiem toczy się 
najzwyklejsza rozmowa, jakby nie było żadnych oświadczyn.
—  Ile pan ma rzymskiej sałaty, tyle wezmę. I selera naciowego, bo to nowość. Na 
róże bym miała zamówienie, najbardziej na te liliowe.
—  Ile?
—  Z pięćdziesiąt sztuk.
5   Kilka miesięcy...
81
—  Tych najdłuższych tyle nie natnę. Będzie sporo drugiego wyboru.
—  Niechby i drugiego, ale fioletowych.
—  Jak pani każe, pani Michasiu.
Było prawie zupełnie ciemno, gdy pod oknem zagwizdali Leśniewscy. Prawdę 
powiedziawszy, Piotrek zupełnie zapomniał, że się umówił na ryby.
—  Gdzie cię niesie? — spytał w półmroku dziadek,
—  Ryby idziemy łowić.
—  Szczupaka przynieś. — To był oczywiście żart, szczupa-. ków w gliniankach nie 
bywało.
Na wschodzie płonął wąski, ciemnoczerwony pas, ta czerwień rozlewała się coraz 
szerzej i szerzej, jaśniała, rozzłacała się jeszcze niewidzialnym słońcem, a gdy 
zagwizdał pierwszy ptak, nagle zrobił się dzień, przezroczysty, chłodny od rosy, 
pachnący trawą, liśćmi i ziemią.
—  Na pogodę najlepiej biorą — wymądrzył się starszy Leś-nieszczak podzwaniając 
kubełkiem.
Nad gliniankami w dymieniu mgły tkwiło już paru wędkarzy, obserwowali ze 
skupieniem czerwone piórka spławików na ciemnej wodzie.
Nagle coś zaśpiewało, zagrało wysoko w górze, najpierw brzmiało to jak daleki 
jęk skrzypcowej struny, potem stało się głośniejsze, wyraźniejsze, śpiewające 
dziwnym, nie słyszanym śpiewem. Na tle złotego nieba leciał biały ptak z 
wyciągniętą szyją, to jego lot grał skrzypcową muzykę, metaliczną i dźwięczną.
—  Łabędź — pouczył ich, zagapionych, starszy kolejarz, ten sam, którego 
spotkali pierwszego dnia. — Łabędziowi w skrzydłach wiatr gra, a może powietrze. 
Gdzie go niesie? Czego tutaj szuka? Ale swój rozum ma, chociaż i ptak.
Leśnieszczaki wybrały miejsce pod wysokim brzegiem, gdzie rosło kilka 
skórzastych liści grążeli i drżała samotna kępa trzciny.
—  Tu, Piotrek, jest ryba. Tata mówi, że jak jest, to tylko tutaj.
Dziwnie nie szło Piotrkowi łowienie. Niby nakładał pszenicę na haczyk, zarzucał 
i podcinał, niby uważał na spławik, ale nie
?2
potrafił się tak naprawdę skupić na wykonywanych czynnościach. Ciągle miał w 
głowie swój list do Elki i wczorajszą rozmowę dziadka z panią Michaliną. Zresztą 
mniejsza o dziadka, dziadek poradzi sobie sam, ale co będzie z Elką? Co jej 
powiej jeżeli ona przyjdzie wieczorem tu, na glinianki?
Wyobraził sobie dokładnie, jak Elka wychodzi zza kępy wikliny, jak idzie do 
niego, może właśnie tutaj, gdzie rozkładają się talerze lśniących liści. Nie! 
Może lepiej, żeby wcale inie przychodziła. Za Elką może przypętać się Marian, 
tego by jeszcze brakowało.
Średni Leśniewski coś złowił. Nieduża rybka, niebieskawi skrzela, wybałuszone 
oczki.
83
—  Leszcz! Ja ci mówię, że leszcz
—  Akurat! Płotka.
Spory roztrzygnął nie opodal łowiący kolejarz.
—  Krąpik,
Z całym ceremoniałem krąp został umieszczony w wiadrze, potem do kubła trafiła 
uklejka, w końcu jazgarz nastroszony rozstawionymi, kolczastymi skrzelami.
—  Macie fart, chłopaki — chwalił kolejarz. — Aż mi żal, że na waszym miejscu 
nie stanąłem.
Tylko Piotrek nie złapał nic, chociaż jego spławik też posuwał się drobnym 
drganiem po toni, ba, nawet się zanurzył raz i drugi, ale jak tu łowić ryby, 
kiedy ma się głowę nabitą ciężkimi myślami, które nie pasują do niczego. Ani do 
ryb, ani do poranka, ani do łabędzia, w którego skrzydłach śpiewa powietrze.
—  Coś ty, Piotrek, taki śnięty?
—  Odczep się! Wcale nie jestem śnięty.
Najchętniej odszedłby stąd, zaszył się w skrytce, zastanowił się, co zrobić, ale 
musiał stać na brzegu i machać wędzis-kiem, a ryby, jakby rozpoznały nieudolność 
wędkarza, objadały mu z haczyka przynętę. Ani razu nie poczuł ciężaru na żyłce, 
nim zdążył podciąć, uciekały.
—  Ciągnij, ofermo! Ciągnij! — rozdarł się starszy Leśniesz-czak i jego krzyk 
zabrzmiał bardzo głośno w porannej ciszy.
Kolejarz zmarszczył się z przyganą.
—  Kawalerka, cisza! Tu się ryby łowi!
Tym razem tidało się zaciąć na czas. Zakotłowało się w wodzie, koniec wędziska 
ugiął się w pałąk.
—  Za żyłkę łap, za żyłkę! — krzyczał kolejarz porwawszy się na równe nogi. — 
Wędzisko zaraz pęknie.
Ledwo zdążył to wymówić, kij trzasnął sucho. Żyłka ślizgała się w palcach, 
przecinała skórę, coś miotało się wściekle i z rozpaczą, chyba nie da rady 
utrzymać, trzeba puścić. Ale już za żyłkę chwycił średni Leśnieszczak, 
szarpnięcie, Piotrek zjechał jak na sankach do wody. Teraz biegł do nich 
kolejarz z pod-bierakiem.
—  Nad wodę go, chłopcy! Nad wodę! Nie puszczać!
;   Przez moment widzieli ją wszyscy, wielka, obła ryba, obry-
84
sowana złotem drobnej łuski, z rozstawionymi skrzelami, na-czupirzona płetwami, 
później — jak na zwolnionym filmie — ryba zwisła między wodą a brzegiem i wolno, 
wolniutko zsunęła się z powrotem w czarną toń.
—  Takiego karpia puścić — lamentował kolejarz. — Ani bym uwierzył, że tu takie 
bywają. Koń nie ryba, pięć, sześć kilo jak nic.
Żyłka pokrajała Piotrkowi palce niby nóż, teraz dopiero poczuł ból i krew 
skapującą do rękawów.
—  Aleś się, bracie, urządził. Ganiaj do domu, nic tu po tobie. Inni wrędkarze 
zostawili bez opieki wędziska i zebrawszy się
nad liśćmi grążeli, rozprawiali o dzikim karpiu, którego przed chwilą o mało nie 
złowiono, i o rybach w ogóle.
—  Coś ty znowu naeudował, wnuku?
—  Dużą rybę ciągnąłem.
—  Jak teraz łyżkę będziesz w garść brał? Wodą utlenioną przemyjemy...
Widać było, że dziadek za bardzo nie wierzy w tę dużą rybę i nie wie, czy się 
teraz gniewać, czy współczuć. Powłócząc chorą łapą Mucek opuścił swoje posłanie 
i podszedł do Piotrka.
—  Współczuje ci, mądry pies.
—  Ojej, ale piecze! Nie wytrzymam.
—  Pocierp. Poboli i przestanie. Naprawdę przestało.
Może od tej rannej kąpieli w gliniance (karp wykąpał Piotrka solidnie, wciągnął 
go aż po pas), a może od pokaleczonych rąk Piotrek dostał dreszczy. To nie było 
złe. Napojony wywarem z malin, przykryty kołdrą, mógł przestać myśleć, co będzie, 
kiedy spotka się z Elką. Po prostu nie spotka się i już. Jest chory.
Przed obiadem przybiegli Leśniewscy, ich opowiadania prze-. kształciły karpia w 
Istnego rekina, w największą rybę, jaką kiedykolwiek ktokolwiek widział.
—  Ja się przewróciłem, a Piotrka we wodę wciągnęło. Jak ogonem chlapnęła, 
bryzgi na całą łąkę poszły, aż strach było patrzeć. Takiej to by nawet tata nie 
wyciągnął, może dwóch by dało radę, jeden pewnie nie. No, wprost potwór, pan 
Kamiński mówił, że ze trzydzieści kilo ważyła.
8§
—  Ryba w wodzie wielką siłę ma. Już ją Piotrek poderwał, tylko haczyk nie 
wytrzymał. Rozgiął się, jakby był z masła,
Z tych relacji wyglądało na to, że Piotrek dokonał niezwykłego czynu.
Ciekawe, co powiedziała Elka, gdy doszły ją wieści, że Piotrek omal nie złapał 
największej ryby, o jakiej słyszano w tych okolicach. To nie byle co —? mieć na 
haczyku takiego potwora! I czy ona w ogóle wie, jak Piotrek pociął sobie palce 
żyłką?
Ale o tym Leśniewscy nie zająknęli się ani słowem, chociaż nie omieszkali 
wspomnieć, że Marian jest zdania, iż ta ryba nie była wcale karpiem, tylko linem. 
Wujek Mariana też kiedyś złapał lina w gliniankach.
—  Poleżałbyś spokojnie. — Słupek rtęci wskazał tylko trzydzieści sześć i 
dziewięć. — Ja poszedłbym pomóc pani Michalinie, ale się boję ciebie zostawić, 
jeszcze coś zmalujesz albo gorączkę przeziębisz.
—  Polezę — przyobiecał bez ochoty, ale i bez wzdragania Piotrek. Przecież jak 
ktoś musi leżeć, to nie może pójść wieczorem nad glinianki. To każdy rozumie. 
Nawet Elka.
Mucek chodził po pokoju postukując pazurami, śmiesznie wyglądał — z czapą 
opatrunku na głowie, z nagle wyłysiałym grzbietem, powłóczący łapą. Wydawało się, 
że czegoś szuka, kłapał zębami na dokuczliwe muchy, węszył po kątach, może tylko 
sprawdzał, co się zmieniło w ciągu jego choroby. Od czasu do czasu oglądał się 
na Piotrka, nie podobało mu się takie leżenie w łóżku w słoneczny, letni dzień.
Po krótkim zastanowieniu Mucek zdecydował się przekroczyć próg. Siedź sobie, jak 
chcesz — wydawało się mówić jego spojrzenie — ja jestem jeszcze słaby, ale 
jednak wyjdę.
Oczywiście zaraz Mucka wyniesie za furtkę, wystarczy, że. zaszczeka na niego 
stary Luks, od lat raz przyjaciel, raz wróg, zależnie od okoliczności, albo, co 
jeszcze gorsze, strzeli mu do głowy napić się wody z wiadra, zawsze lubił się 
wspinać przednimi łapami na cembrowinę, albo...
Zapominając o danym dziadkowi przyrzeczeniu Piotrek w piżamie i boso wyskoczył w 
ślad za psem.
—  Można? — spytał czyjś głos. Za furtką stała Elka w najbardziej odświętnej ze 
swoich sukienek.
86
W pierwszej chwili Piotrek pomyślał, że ma gorączkę, ale nie — tam, za 
sztachetami, rzeczywiście stała Elka Leśniewska, najprawdziwsza Elka, i pytała, 
czy może wejść.
—  Można — zezwolił i, zupełnie zapominając o piżamie i bosych stopach, patrzył, 
jak Elka Leśniewska idzie od furtki do ganku starannie wygracowaną ścieżką.
—  Jej, ale tu ładnie! Jakie śliczne króliki. Truś, truś — wsunęła buraczany 
liść przez siatkę. — Najładniejsze są te puchatet z czerwonymi oczami.
—  Angorki.
—  Wyjmij mi jednego.
Głaskała ogromnego, białego zwierzaka, dotykała uszu ozdo-
87
bionych puchatymi pędzlami na końcu, królik nieufnie poruszał nosem zdziwiony tą 
nieoczekiwaną serdecznością.
—   Uważaj, bo przerwiesz.
—  Przecież się znam. My też mamy króle, ale takie zwykłe. Łaciate.
—  Z tych się wełnę czesze.
Wydawało się, że przyszła tylko obejrzeć króliki, stała i stała bez końca przed 
klatką, a Piotrek stał z nią razem, boso i w piżamie.
—  Te jak się nazywają?
—  Olbrzymy belgijskie.
—  Są takie, jakby miały za dużą skórę. Śmieszne,
—  A to są wiedenki.
—  Też bardzo ładne.
—  Budowałem z dziadkiem klatkę. — Milczenie zrobiło się nieznośne i trzeba było 
koniecznie coś powiedzieć. — W zeszłym roku.                                                        
~-
—  Mój tato też mówił, że zbuduje.
—  To mógłby przyjść i zobaczyć.
—  Ja mu powiem.
Na tym rozmowa ostatecznie utknęła, może gdyby Eika wspomniała o liście, o 
spotkaniu nad gliniankami, byłoby wiadomo, o czym należy mówić, ale ona udawała, 
że nic o tym nie wie.
—  Janek mówił, że ciągnąłeś rybę.
—  Tak.
—  Podobno bardzo duża była.
—  Duża.
Spojrzała jakoś ukradkiem na jego obandażowane ręce... Zresztą może nie 
spojrzała wcale, bo nie patrzyła na Piotrka, a Piotrek nie patrzył na nią.
—  To ja już pójdę.
A kiedy powiedziała, że już pójdzie, stało się coś dziwnego, nagle Piotrek 
wiedział, co trzeba powiedzieć, żeby nie odeszła.
—  Nie idź, narwę dla ciebie kwiatów.
Prawie zaciągnął ją do ogrodowego płotu, Ełka krótko westchnęła: — O, mamo! —i 
zamarła zagapiona.
—  Widzisz? :   — Widzę.
38
Furtka była zamknięta, ale to nic nie znaczyło, już byli po drugiej stronie, 
wśród pachnących, barwnych krzewów, w woni róż, w pszczelim brzęczeniu. Sekator, 
potrzebny był sekator, ale Piotrek, zapominając zupełnie o tym, łamał 
pobandażowa-nymi palcami łodygi peonii, lilii, rwał wiechy łyszczców, trzaskały 
pędy róż i smutno zwisały rozdartym łykiem, zielonym i żywym.
—  Masz. To dla ciebie.
—  Za dużo. Nie zrywaj już. ?— Nie, jeszcze zerwę.
Snop kwiatów robił się coraz cięższy i cięższy.
—  Piotruś, starczy!
m
—  Nie chcesz różowych?
—  Chcę.
—  To weź!
Wreszcie i on uznał, że dosyć. Nie oglądając się za siebie pomógł Ełce przejść 
przez płot, nie imogła przenieść kwiatów, przerzuciła je na drugą stronę.
—  Popatrz, połamały się — zmartwiona podnosiła peonie smutno zwisające na 
łodydze, róże o obsypujących się płatkach, zmiętoszone lilie. — Jaka szkoda.                       
------
—  Ja ci mogę jeszcze narwać!
—  Nie chcę! — nieomal krzyknęła Elka.
—  No, to nie.
Właśnie wtedy spadła pierwsza kropla deszczu. Już dawno, jeszcze wtedy, gdy 
stali przed króliczą klatką, słońce gdzieś odeszło, na niebo powoli wpełzła 
ciemna, wybrzuszona chmura i stanęła nad osadą nieruchoma, czekająca swojego 
czasu.
Po pierwszej kropli lunął deszcz, zacinając skośnie po twarzy, zerwał się wiatr.
Stali na ganku, z dachu ściekały strugi wody, porzucone pod płotem kwiaty 
taplały się w szybko rosnącej błotnistej kałuży,*
—  O, mamo! Ty się przeziębisz. Kto to widział, w piżamie po deszczu latać? 
Sweter chociaż narzuć.
Chyba dopiero teraz zauważyła tę nieszczęsną piżamę (Piotrek nie cierpiał owej 
piżamy z całej duszy, była pomarańczowo-nie-bieska, w różowe kotki, jak dla 
malucha, rodzice przywieźli ją z NRD).
—  Przeziębisz się — powtórzyła.
—  Ja się nigdy nie przeziębiam. Jestem zahartowany;,
—  Może jesteś.
—  Nie: może, tylko na pewno.
Postali jeszcze trochę, deszcz zaczął nacichać, chmura szorując brzuszyskiem po 
czubach topoli \ ełzła w swoją drogę, poganiana wiatrem.
—  Szkoda, że już wyjeżdżasz.
—  Wcale nie wyjeżdam.
—  Rodzice po ciebie przyjadą i pojedziesz.
—  Wcale nie chcę.
—  Jakbyś jeszcze został, tobyś mnie nauczył pływać.
90
—  Marian cię uczy.
—  Sam nie umie. Ty mógłbyś mnie uczyć.
Tak właśnie Elka Leśniewska powiedziała. Nieważna była ta głupia piżama, 
nieważny deszcz, dreszcze przebiegające po plecach, ważne było tylko tq>, że 
Elka przyszła do niego i jest tutaj, na ganku.
—  Przejaśnia się. Pobiegnę do domu.
Zapomniane kwiaty dalej leżały w kałuży, już nie było Elki i aż nie chciało się. 
wierzyć, że stała tu naprawdę. Z komórki wyszedł Mucek i, nie wiadomo dlaczego, 
otrząsnął się, chociaż był zupełnie suchy.
Elka miała rację, przeziębił się. Gdy dziadek wrócił do domu, zastał rozpalonego 
Piotrka.
Przyszła lekarka, były w robocie bańki i zastrzyki. Co za pomysł chorować, kiedy 
lada dzień wracają rodzice?
—  Czego pan taki nieswój, panie Józefie? — Od dnia oświadczyn pani Michalina 
przestała nazywać dziadka panem Józkiem i przeszła na brzmiącego dostojniej pana 
Józefa. — Chłopak grypę złapał, dziura w niebie się nie zrobi z tego powodu.
—  Coś pani pokażę.
—  Teraz, po nocy?
—  I po nocy zobaczy pani, oo jest do zobaczenia. Skrzypnęła ogrodowa furtka. 
Bez trudu Piotrek mógł sobie
wyobrazić dziadka stojącego z oskarżyeielsko wyciągniętą ręką nad różami 
powiewającymi pasmami łyka, nad ogłowionymi kępami peonii, nad połamanymi 
liliami, stratowanymi paprociami i gipsówkami,. nad powyciąganymi z ziemi 
kłączami irysów.
—  Kto to zrobił?,
—  Piotruś.
—  Dlaczego?
—  Nie wiem. Natargał, nałamał i pod płotem rzucił.
—  Może kto inny przez złość tak zrobił, panie Józefie? Nie wierzę, żeby to 
Piotruś.
—  Ja też nie wierzyłem, ale co wiem, to wiem.
—  Przecie tak bez powodu zrobić nie można. Co on miał na myśli, kiedy te kwiaty 
szarpał?
—  Coś miał. Myślałem — wytłumaczy, a on nic, słówka nie pisnął.
9?
—  Chory teraz jest.
—  Nie taki, żeby nie móc tych spam słów wykrztusić.
—  Pan z nim porozmawia, panie Józefie.
—  Nie mogę. Wspomnę, co zobaczyłem, d powiem za dużo. Ja nerwowy jestem, pani 
Michalino. Wnuka tego jednego mam i będę z nim koty darł o te kilka róż czy 
peonii?
—  Jak pan uważa, panie Józefie.
—  Co ja bym mógł mu powiedzieć, pani Michalino? Jak on sam tego nie rozumie, to 
co ja mu mogę wytłumaczyć? Dla mnie ten ogród to nie jest zwykły ogród, mnie nie 
chodzi o te parę złotych, wcale nie tak.
.— Rozumiem, co to znaczy dla pana, panie Józefie.
Skąd mogli wiedzieć, że w nocnym powietrzu głosy niosą się daleko i wyraźnie, że 
Piotrek słyszy każde słowo i zagryza w udręce palce.
To prawda, to wszystko prawda, nałamał, podeptał, nie zastanawiając się przez 
jeden nawet moment, czy wolno tak postąpić, ale gdyby Elka zjawiła się raz 
jeszcze, zrobiłby drugi raz to samo, bo wcale nie żałuje kwietnego snopa 
rzuconego na ziemię, dał go Elce, a ona zrobiła z nim, co chciała. Nikt tego nie 
zrozumie, nawet dziadek, zresztą Piotrek prędzej umrze, niż powie dziadkowi, jak 
do tego doszło, że zaczął łamać łodygi róż, peonii, lilii. Coś wymyśli, jakoś 
się wykręci, ale nie opowie o Elce, za nic nie opowie.
Jak każdego roku rodzice pojawiają się opaleni i uśmiechnięci, a dzień jest 
akurat szary, mżący drobnym kapuśniaczkiem.
—  Piotrusiu, kochanie, ty chyba jeszcze urosłeś! Ale blady jesteś.
Mama się strasznie denerwuje, kiedy dziadek opowiada o- Piotrkowej chorobie, 
zatajając wciągnięcie przez rybę do glinianki i bieganie w piżamie po deszczu (o 
tym ostatnim dziadek być może nie wie).
—  Jak można sandały przemoczyć? Pewnie chcesz, żebym przez ciebie pochorowała 
się na serce. Całą radość mi zepsułeś, naprawdę!
—  Taka udana wycieczka — wtóruje mamie ojciec. •— A po powrocie taka 
przyjemność. Wprost ręce opadają.
Rozkłada foldery na stole.
92
—  Tatuś popatrzy, w tym hotelu mieszkaliśmy. O, tam gdzie krzyżyk. A to ruiny 
świątyni rzymskiej. To rumuńskie stroje ludowe. Bardzo luksusowa restauracja, z 
pergolą i widokiem na morze. Tu plaża.
W folderach zdjęcia są kolorowe, morze błękitne jak rozpuszczona farbka do 
bielizny, liście drzew soczyście zielone, ludzie brązowoskórzy jak Indianie.
—  Proszę, to dla tatusia. — Ojciec posuwa po blacie stołu portfelik z 
wytłaczanej skóry. Podobny portfelik podarował także zeszłego roku. Zaprzeszłego 
roku była to rzeźbiona szkatułka, a trzy lata temu futerał do okularów.
—  No i jak? Latało się z chłopakami Leśniewskich?
Nim Piotrek zdążył odpowiedzieć na pytanie, wyręczył go dziadek.
—  Nie powiem, żeby ich nie widywał, ale głównie się trzymał ze Sławkiem. — Głos 
dziadka nawet nie drgnie, tylko krzaczaste brwi trochę mocniej się stroszą.
—  Az posłuszeństwem jak?
—  Dobrze — odpowiada dziadek tym samym tonem, co poprzednio. —Kłopotów tym 
razem nie było.
—  No, to pięknie. Masz u mnie maskę do nurkowania. Piotrek stoi jak wkopany, 
przełyka ślinę, chciałby powiedzieć,
że nie zasługuje wcale na maskę, że było zupełnie inaczej, niż opowiada dziadek, 
dużo gorzej niż każdego roku, ale nie mówi nic.
—  Nie cieszysz się?
Kiwa głową, O, tak, cieszy się. To wszystko, na co potrafi się zdobyć.
—  Jakby nie ta Malinowska, tobym powiedziała, że fantastycznie się wycieczka 
udała. Ona się przebierała trzy razy dziennie, cztery walizy ze sobą ciągnęła, 
wszystko zagraniczne — od chustki do sandałów. I jeszcze mnie zwracała uwagę, że 
takie kostiumy już niemodne, bezczelna! — Mama chyba jeszcze bardziej denerwuje 
się antypatyczną Malinowską niż wieścią o Piotrkowej chorobie. — Cały urlop mi 
popsuła!
—  Ta pani nawet w naszych zakładach nie pracuje, ale ją wkręcili kosztem kogoś 
z pracowników.
• ?— Co ja przez nią nerwów straciłam.
94
Płynie długa opowieść o niegodziwościach owej Malinowskiej, na policzkach mamy 
ukazują się plamy wypieków. Dziadek niby słucha, a niby nie słucha, trudno to 
stwierdzić z całą pewnością.
Nie wiedząc nic o przyjeździe Piotrkowych rodziców, zjawia się pani Michalina. 
Ostatnio zaczęła wpadać o różnych porach, nie tylko wieczorami.
—  Henio mnie nie poznaje?
—  To jest pani Michalina, stara znajoma rodziców. — Mama podaje pani Michalinie 
rękę. — A to moja żona.
—  Bardzo mi przyjemnie — można wyczuć, że pani Michalina jest przestraszona 
albo skrępowana, nawet jej głos brzmi inaczej niż zazwyczaj.
—  Góra z górą, a człowiek z człowiekiem — ojciec podsuwa pani Michalinie 
krzesło. — Jak idą interesy?
—  Nie najgorzej. Dziękuję Heniowi.
—  Pani Michalina zajmuje się dostawą owoców i warzyw na bazar — informuje mamę 
ojciec.
Dziadek niespokojnie poruszył się na swoim krześle, dzwoni niepotrzebnie 
łyżeczką o szklankę, mocniej stroszy brwi. Zapada nieprzyjemne milczenie.                                  
«rw
—  My bardzo dziękujemy tatusiowi za opiekę nad Piotrusiem.
—  Nie ma za co. Zawsze chętnie go widzę u siebie"," '— To jednak kłopot.
—  Jaki kłopot! Mógłby całe lato siedzieć.
—  Nawet Henio pewnie nie wie, jak pan Józef do Piotrusia przywiązany. — Ojciec 
marszczy brwi, coś mu się nie spodobało w tym wtrąceniu pani Michaliny. — Z 
jednego słowa się rozumieją.
—  Widzę, że pani jest doskonale wprowadzona w rodzinne sprawy.
—  A żeby Henio wiedział, że jestem.
Dziadek dotyka ramienia pani Michaliny, może ją prosi w ten sposób, aby milczała, 
bo pani Michalina najwyraźniej szykuje się do wygarnięcia wszystkiego, co myśli.
1— Jakby były już porzeczki, tobyśmy wzięli przy okazji łubiankę — odzywa się 
dotąd milcząca mama.
95,
—  Pewnie, że są. Weźcie koszyk, nazbieracie sobie.
Na mżącym bez wytchnienia kapuśniaczku mama obrywa długie grona porzeczek, woła 
do pomocy Piotrka, ale Piotrek nie może wejść do ogrodu, bo dziadek stoi milcząc 
w furtce. W drobniutkim, chłodnym deszczu obwisły liście, stuliły się płatki, 
jest smutno i szaro.
—  Dziadku...
—  Chcesz coś powiedzieć?
—  Tak. To ja połamałem kwiaty.
—  Wiem.
Dziadek zrozumie, na pewno zrozumie, kiedy Piotrek powie tę najprawdziwszą 
prawdę. Ani się nie uśmiechnie, ani nie po-stuka palcem w czoło, tylko pojmie 
wszystko od pierwszego słowa.
—  Ja narwałem kwiatów dla Elki. :   — Tak sobie też i myślałem.
Stoją naprzeciwko siebie, Piotrkowi chce się płakać, dlatego, że dziadek jest 
smutny, i dlatego, że dziś wyjeżdża, i dlatego, że pada ten drobniutki, szary, 
smutny deszcz.
—  Mogłeś powiedzieć wcześniej, Piotruś.
—  Ja się bałem.
—  Czego? Że cię pokrzywami po tyłku przeciągnę?
—  Że się będziesz, dziadku, śmiał ze mnie.
—  Chyba już wiesz, kiedy się śmieją, ? kiedy nie. Beczkę soli razem zjedliśmy.
Chyba po raz pierwszy w życiu Piotrek pocałował z własnej woli czyjąś rękę, 
sękatą, ciężką rękę dziadka.
—  Nie trzeba, wnuczku.
—  Ja... ja przepraszam.
Na szczęście ani mama zajęta oskubywaniem porzeczek, ani przeglądający jeszcze 
raz od nowa kolorowe foldery ojciec nie widzą sceny pojednania, gdyby widzieli, 
z pewnością chcieliby wiedzieć, co się właściwie stało i co to wszystko, na 
miłość boską, znaczy?
Z pełną łubianką w ręku mama zachwyca się różami i dziadek przycina smukłe pąki 
na długich, dłuuugich pędach, układa w bukiet.
—  Może bym jeszcze trochę jarzyn zabrała, jak tu już jesteś-
96
my. Świeże z własnego ogrodu to zupełnie inna sprawa niż te wywiędłe sałatki w 
sklepie.
I już jest jak co roku. Piotrek oczywiście poniesie swoją torbę, a rodzice 
zabiorą mnóstwo warzyw, łubiankę porzeczek i olbrzymi bukiet róz, Truano jest 
się z tym wszystkim zabrać, ale przecież jakoś dojadą do domu, co roku jakoś 
dojeżdżali.
Ale coś jest jednak zupełnie inaczej, niż bywało zwykle. Po pierwsze, czymś 
nowym jest obecność pani Michaliny, która wiąże róże sznurkiem i wsypuje strąki 
groszku do ogromnej torby, a po drugie, przychodzą pożegnać Piotrka trzej bracia 
Leśniewscy, Sławek, Marian. I Elka.
— Trzymaj się, Piotrek.
7   Kilka miesięcy...
97
—  Przyjeżdżaj na przyszły sok,
—  Napisz do nas.
—  Koniecznie .napisz — to prosi Elka.
—  Napiszę. Przyjadę — obiecuje Piotrek szarpiąc się z błyskawicznym zamkiem 
swojej torby, wyciąga komiksy, klaser ze znaczkami. — Macie, weźcie na pamiątkę.
Ojciec jest rozgniewany taką hojnością, drga mu mięsień w kąciku ust, ale nie 
wybucha.
—  Koniec wakacji? Piotruś, czy widziałeś film „Koniec wakacji"? — pyta Elka. — 
Tam także padał deszcz.
—  Padał.
Podają sobie ręce. Do przystanku odprowadzi ich nie tylko dziadek, jak każdego 
roku, ale i pani Michalina, i Mucek.
—  Co się stało temu psu? Taki sparszywiały i kuleje.
—  Był chory.
—  Aha.
Rodziców niezbyt interesują szczegóły choroby Mucka, chory to chory, i już.
—  Bardzo milutka dziewczynka — chwali mama Elkę Leśniewską. — I ci chłopcy 
także zupełnie sympatyczni.
—  Najgorsze łobuzy.
—  Wcale nie wyglądają na chuliganów.
—  Moja kochana, to są ci osławieni Leśniewscy — nazwisko Leśniewskich jest 
wymówione twardo, prawie zgrzytliwie. — Też masz się kim zachwycać!
— Nie taki diabeł straszny, jak go malują — wtrąca pani Michalina. — Chłopaki 
jak chłopaki, ani lepsze, ani gorsze od innych.
—  Pozwoli pani, że pozostanę przy swoim sądzie.
—  A proszę, proszę. Nikt Heniowi nie zabrania myśleć po swojemu.
Przez tylną szybę autobusu długo jeszcze widać dziadka, panią Michalinę i rudego 
Mucka przy dziadkowej nodze.
—  No, skończy się nareszcie to bisurmanienie. Za parę dni wyjeżdżasz na kolonie. 
Wydaje się, że już damy spokój tym wakacjom u dziadka. Więcej z tego złego niż 
dobrego.
Jeżeli ktoś zna ojca, może się bez trudu zorientować, że ojciec jest  
najzwyczajniej  wściekły,   wcale  nie  zły,   tylko  właśnie
98
wściekły. Ale teraz w autobusie nie zdradzi swojej wściekłości, zrobi to dopiero 
w domu. Nie ma tym razem kolorowych i słonecznych opowieści o dalekich podróżach, 
wspomnień o spotkanych ludziach i obejrzanych budowlach, smaków i zapachów 
nowych potraw, przygód, które zdarzają się nawet podczas jazdy autokarem. Mama 
coś zaczyna blado i bez przekonania opowiadać, ojciec jej przerywa, jeszcze dużo 
czasu na opowieści, jutro, za tydzień, za miesiąc.
Jak było do przewidzenia, w domu ojciec wyrzuca z siebie, chodząc między 
serwantką a wersalką (trzy kroki w jedną, trzy kroki w drugą stronę):
—  Tatuś się posunął, bardzo się posunął przez ten miesiąc. Trudno mieć 
pretensję, że dopuścił do choroby Piotra, i nie to mnie poważnie niepokoi. Jak 
ci się podoba, moja kochana, obecność tej osoby w domu mego ojca?
—  Robi sympatyczne wrażenie.
—  Phi! Dla ciebie wszyscy są sympatyczni, a ja ci powiem, że nie ma dymu bez 
ognia.
—  O co chodzi, Heniu? Ktoś musi pomagać teściowi w domowych sprawach.
—  Pomagać — parska drwiąco ojciec. — Ja sobie wyobrażam tę pomoc!
Z wanny, w której siedzi, Piotr słyszy coraz pośpieszniejsze kroki między 
serwantką a wersalką, trzy w jedną, trzy w drugą-
—  Musimy działać. Rzecz jasna, napiszę do Eugeniusza i podzielę się z nim 
spostrzeżeniami, ale, tak czy tak, sytuacja moim zdaniem dojrzała do jakichś 
radykalnych posunięć.
—  Co masz na myśli?
—  A cóż jest naturalniejszego niż to, żeby tatuś u nas zamieszkał?
To niemożliwe, niemożliwe — myśli Piotrek. Dziadek się nigdy nie zgodzi na 
porzucenie domu i ogrodu. Trzeba to zaraz powiedzieć ojcu. Kapiąc wodą, 
wyskakuje z wanny i biegnie do pokoju okryty tylko kąpielowym ręcznikiem.
—  Dziadek nie będzie chciał do nas się przenieść.
—  Aaaa, doczekałem się fachowego konsultanta. A czemu to, twoim udaniem, 
dziadek nie zechce się przenieść?
9P
—  Ojca martwi, że dziadek mieszka samotnie — zaczyna tłumaczyć mama. — U nas 
będzie miał odpowiednią opiekę. Przygotowane posiłki, wygody, ciepłą wodę, gaz.
—  Przecież jak dziadek ożeni się, nie będzie samotny... — Urwał w pół zdania, 
już zrozumiał, że właśnie tego nie wolno mówić, a w każdym razie nie teraz.
—  Coś ty powiedział?
—  Że dziadek się ożeni.
—  Skąd ci to przyszło do głowy?
—  Tak sobie powiedziałem — skłamał. — Przecież dziadek może się ożenić. Jakby 
chciał, to może.
—  Mówił ci o tym?
—  Nie.
—  Na pewno nie?
—  Na pewno.
—  Coś kręcisz — ojciec uniósł brodę Piotrka do góry, zajrzał w oczy. — Widzę, 
że kręcisz.
—  Wcale nie.
Przez cienkie ściany słychać wszystko tak wyraźnie, jakby rozmawiający 
znajdowali się w zasięgu ręki, a nie za drzwiami drugiego pokoju.
—  No i proszę, w niczym się nie pomyliłem.
—  Heniu, nie denerwuj się, pamiętaj o swoim sercu. Nie masz żadnych dowodów, że 
jest tak, jak przypuszczasz. To wszystko są domysły..
—  Moja kochana, a skąd Piotrkowi przyszedłby do głowy ten pomysł z małżeństwem? 
Dzieci w tym wieku są spostrzegawcze. Mógł coś także usłyszeć.
—  Może nie tak zrozumiał. Znasz przecież Piotra, sto pomysłów na sekundę, jeden 
dziwniejszy od drugiego.
—  Tego nie wymyślił. Zresztą wystarczyło spojrzeć, jak ona podkreślała na 
każdym kroku swoją ważność. Z trudem się powstrzymywałem, żeby nie wygarnąć, co 
myślę o jej postępowaniu.
Wcale nie jest tak, jak sądzi ojciec. Ani dziadek nie jest znie-dołężniałym 
staruszkiem, ani pani Michalina niczego nie podkreśla. Wystarczy sobie 
przypomnieć wieczorne pogawędki, grzechot zmywanych naczyń w misce, głosy, 
śmiech, no, wszy-
100
stko. To, co mówi ojciec, jest niesprawiedliwe, nie powinien tak twierdzić, bo... 
bo nic nie rozumie. Gdyby pobył u dziadka chociaż przez dwa tygodnie, ale pobył 
tak naprawdę, a nie zajechał tylko, żeby napić się herbaty i zabrać kosz owoców, 
zaraz by zobaczył całą sprawę zupełnie inaczej.
—  Ależ, Wandziu, nie bądź naiwna. Znam tych ludzi, bądź co bądź wychowywałem 
się między nimi. Nie uwierzę w żaden altruizm. Wyrachowanie, tam wszyscy za 
dobrze liczą, żeby się bawić w sentymenty.
—  Ale przyznasz, Heniu, że teść...
—  O tak, tatuś był zawsze bezinteresowny i dlatego obawiam się poważnie, co z 
tego wyniknie.
101
Ta rozmowa trwa i trwa bez końca, mimo że rodzice są na pewno zmęczeni, wrócili 
wczoraj w nocy, przed południem pojechali po Piotrka, jutro rano idą już do 
pracy. Nad domami zapalają się barwne neony, ścicha warkot samochodowych 
silników, z otwartych okien rozlegają się te same serie z broni maszynowej i 
taka sama tętniąca galopadą muzyka.
Elka przybiegła razem z braćmi, prosiła, żeby do niej napisać, mówiła o deszczu 
w filmie „Koniec wakacji", a przecież wakacje wcale się jeszcze nie skończyły 
ani dla niej, ani dla Piotrka. Jest dopiero trochę po połowie lipca, ponad 
miesiąc do pierwszego dzwonka.
Ale miała słuszność, te wakacje już się skończyły, dziwne wakacje, ezas innego 
spojrzenia na znane sprawy. Czy Elka także zobaczyła coś zupełnie inaczej? Czy 
tym kimś, kogo ona teraz widzi inaczej, może być on, Piotrek?
Bo coś się stało między nimi tego dnia, kiedy Elka przeszła przez skrzypiącą 
furtkę i stanęła przed klatką z królikami. Albo może stało się to podczas tamtej 
gry w zbijaka. A może w chwili, kiedy położył na jej kolanach list w niebieskiej 
kopercie. Wcześniej, później, ale stało się na pewno. Elżbieta Leśniewska, Elka 
Leśnieszczanka, ruda Elka, Marchewka. Piotr napisze do niej, ale nie tak 
zwyczajnie. To będzie niezwykły list, w tym liście będzie padał tamten deszcz 
ukośnie zacinający biczami wody, poczołga się nisko ciemna chmura, zapachną 
porzucone w błocie kwiaty. Pamiętasz? Bo ja pamiętam wszystko i — wiesz — nigdy 
nie zapomnę.
A kiedy już napisze ten list do Elki, będzie mógł napisać jeszcze drugi. Do 
dziadka. Może i w liście będzie łatwiej powiedzieć dziadkowi, że się zmienił, że 
dużo zrozumiał. I jeszcze przekaże dziadkowi to, czego nie przekazał przez te 
wszystkie dni: słowa weterynarza o ogrodzie szczęśliwego człowieka. To jest 
ważne, chyba bardzo ważne. Jak to się stało, że zapomniał powtórzyć? Nic, 
napisze o tym, dziadek przeczyta i odłoży Piotr-kowe pismo do szuflady, gdzie 
leżą kartki z powinszowaniami imienin od ojca i stryja Eugeniusza, a także listy 
od Branka przysyłane na dziewiąty maja, rok po roku, przez tyle lat.
W tamtym pokoju dalej toczy się rozmowa między rodzicami.
— Zupełnie nie rozumiem twoich obiekcji. — (To ojciec.) —
102
/
Chyba możesz mieć do mnie zaufanie. Z czystym sumieniem mogę powiedzieć, że 
kieruję się dobrem nas wszystkich.
—  Jakoś nie bardzo umiem sobie to wyobrazić. — (Teraz mama.)
—  Co tu sobie wyobrażać. Jakoś się .pomieścimy przy dobrej woli.
—* Ale lekcje...
—  Lekcje będzie odrabiał w naszym pokoju. W jego wieku rozkładałem swoje 
książki na parapecie okna i też było dobrze.
—  A jeśli teść się nie zgodzi?.
—  Zostaw to mnie.
Skrzyp rozstawianej wersalki, znak, że jednak nawet i ta rozmowa będzie miała 
swój koniec.
—  Nigdy dotąd nie stawiałeś, Heniu, tych spraw w tak zdecydowany sposób. 
Przyznam, że jestem zaskoczona. I jeszcze w dodatku zaraz po wycieczce, nawet 
nie dałeś mi ochłonąć.
—  Dotąd — ojciec mocno podkreśla owo „dotąd" — nie orientowałem się w sytuacji 
tak, jak orientuję się dzisiaj.
—  Może masz rację. — Mama mówi sennie i bez przekonania, jest zmęczona wyprawą 
do dziadka, zbieraniem porzeczek i tą rozmową także.
—? Z całą pewnością mam rację.
* *          *
Od rana nie wiadomo, co ze sobą zrobić, koledzy się rozjechali na cztery strony 
świata, tylko skarżypyta Jolka prowadza się z czarnym pudlem, pudel ma na imię 
Kaj ii mimo upału jest przyodziany we wdzianko zawiązywane na mnóstwo tasiemek,
—  Kaj ma trzy złote medale — chwali się Jolka. — Ciocia zostawiła go u nas'. I 
musi tak chodzić, bo mu się sierść będzie źle układała.
Potem dodaje:
—  Mamy kolorowy telewizor. Jak chcesz, wpadnij. Fantazja, mówię ci.
W piaskownicy wrzeszczą jakieś nieważne maluchy, nawet z nudów Piotrek nie ma 
zamiaru nawiązywać stosunków towarzyskich ze szczerbatymi uczniami pierwszej czy 
drugiej klasy.
103
Na porankach idą filmy znane na pamięć, „Jeździec bez głowy", „Flip i Flap w 
Legii Cudzoziemskiej", „Podwodna odyseja", „Pojedynek potworów", telewizja 
proponuje „Zorra" i „Wilhelma Telia". Jeźdźca w czarnej masce Piotrek miałby 
okazję oglądać po raz ósmy w życiu, niezawodnego łucznika po raz piąty.
Naprawdę nie ma co robić, przecież nie będzie się wdrapywał na zjeżdżalnię, 
kręcił na karuzeli czy ćwiczył na tych drabinkach dla smarkaczy. Na placach 
zabaw śmierdzi smołą, w upale asfalt, którym są pokryte, zmienia się w klejąeą 
paciajkę. Po trawnikach rozstawiono deszczownie, dzieciaki wbiegają z wrzaskiem 
pod strugi wody, to także nie jest zajęcie dla przyszłego ucznia siódmej klasy.
Liżąc lody przypomina sobie wędrówkę skrajem szosy. Sławek zdaje się mówił, że 
lubi czekoladowe i takie zielone, nie wiadomo jakie. Co robi Mucek, kiedy już 
nie ma Piotrka? Pewnie drepcze statecznie za dziadkowymi nogami, dziadek się 
zatrzymuje i Mucek się zatrzymuje, dziadek siada i Mucek układa się pod krzesłem, 
dziadek wstaje i Mucek także się podnosi, żeby znów powędrować krok w krok za 
swoim gospodarzem. Czy Mucek ma żal do Piotrka? Czy wie, że nie raz i nie dwa 
Piotrek najzwyczajniej zapomniał o istnieniu Mucka pochłonięty własnymi sprawami? 
Mucek nigdy nie zapomina o niczym, kiedy potrzeba, potrafi dać do zrozumienia, 
że to mu się podoba, a z tym nigdy się nie zgodzi.
Jak zawsze po powrocie do Warszawy Piotrka ogarnia tęsknota za wszystkim, co 
pozostało tam, u dziadka. Nowa jest tylko myśl o Elce, ale pasuje do tamtej, 
znanej tęsknoty.
Kalafior ma smak wygotowanego papieru (nie jadł oczywiście wygotowanego papieru, 
ale wyobraża sobie, że tak właśnie musi smakować), w mieszkaniu jest duszno.
—  Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej. Jedz, Piotrek. Z pewnością jadłeś od 
przypadku do przypadku, a potrzebujesz regularnego odżywiania, i to bogatego w 
kalorie.
? Kiedy tak ojciec mówi, mogłoby się wydawać, że regularne posiłki bogate w 
kalorie są najważniejszą rzeczą na świecie.
—  A wcale nie.
•'' — Mój kochany, ja doskonale wiem, jak jada dziadek. Pajda chleba z miodem i 
kubeczek zsiadłego mleka.
104
Kompot jest nijaki, paókowaty i za słodki.
—  Dlaczego nie jesz?
—  Jem.
—  Ja po kolejkach stoję, a ciebie w zęby kłuje — wybucha ni z tego, ni z owego 
mama. — Jak z kolonii wrócisz, będziesz się stołował w barze mlecznym. Mam już 
tego wszystkiego zupełnie dosyć.
Po obiedzie także nie ma co ze sobą robić, od rozgrzanego asfaltu bucha w górę 
zastałym gorącem, kurz trzeszczy w zębach.
—  Dlaczego się snujesz?
—  Bo nudno.
—  Może oboje z mamą matmy cię zabawiać? O, nie! Zajmij się czymś sensownym.
—  Kiedy nie mam czym.
—  To weź się za coś pożytecznego. — Leżąc na wersalce, ojciec szeleści 
rozłożoną gazetą (przypomnienie muszego lotu nad stołem, tutaj nawet nie ma 
much), udziela Piotrkowi dobrych rad. — Przejrzyj podręczniki do siódmej klasy, 
poczytaj lekturę, zrób porządek na półkach.
Nie pozostaje nic innego, jak- zamknąć się w pokoju i przejrzeć owe podręczniki, 
a także powyciągać wszystko z regału i porozkładać na podłodze. To, co Piotrek 
gromadzi od lat, można by od biedy określić mianem skarbów: krzemienie oblane 
wapienną skorupą, w środku smoliście czarne albo bursztyno-wożółte, 
prześwitujące różowo muszle skujek, bardzo ogromna szyszka, nie wiadomo z 
jakiego drzewa, potrójny kłos, bagnet z ułamanym ostrzem, zamek od prawdziwego 
karabinu (mocno przeżarty rdzą), jakaś część od czegoś (nikt nie ma pojęcia, co 
tó rzeczywiście jest), stary ołowiany żołnierz (żołnierz jest czer-wono-
granatowo-złoty, dosiada siwego konia) i wreszcie komiks, szwedzki, duński albo 
norweski, z którego nie można nic zrozumieć, ale można oglądać ilustracje 
przedstawiające osiłka w lamparciej skórze i hełmie kosmonauty. Osiłkowi 
towarzyszy piękna dziewczyna ubrana nader skąpo w bikini z tej samej lamparciej 
skóry, zamiast kasku piękna dziewczyna nosi nad czołem płonącą gwiazdę.
—  Może   byś  wreszcie   zlikwidował   ten   śmietnik!   —   Za
105
drzwiami pachnie benzyną, mama czyści zamszową kurtkę. Jakim sposobem wie, co 
się dzieje w pokoju Piotra, pozostanie tajemnicą. ^—Dorosły chłopak, a zbiera i 
trzyma byle co.
Uwaga mamy coś przypomniała ojcu, słychać szelest składanej gazety, skrzypnięcie 
wersalki, znak, że ojciec wstał.
—  Piotr, chodź no tutaj!                                             ^ ;   Już 
wiadomo, że to nie będzie przyjemna rozmowa.
—  Powiedz, mój drogi, ile kosztował bloczek „Sojuz-Apollo"? Nie wiesz? A może 
mi powiesz, jaka jest cena kosmicznej serii węgierskej? Albo mongolskiej, tej 
związanej z wysłaniem sondy na Marsa?
Palec ojca oskarżycielsko godzi w Piotrka.
—  Rozdawać będziesz, tak? I to jeszcze komu? Leśniewskim! Nie dostaniesz maski, 
mowy nie ma. Do października wstrzymuję ci kieszonkowe. Musisz si^ nauczyć 
szanować pieniądze. Zarób i rozdawaj, proszę bardzo, wolna droga.
Jeżeli Piotrek teraz odpowie, w tym samym momencie rozpocznie się długa tyrada, 
że ojciec w jego wieku nie tylko szanował każdy grosz, ale już sam zarabiał, 
zbierał makulaturę, butelki, złom, wynajmował się do kopania kartofli i zbierał 
na dniówkę truskawki, a przy tym wszystkim uczył się bardzo dobrze, najlepiej z 
oałej klasy. Więc Piotrek przezornie milczy.
—  Żebyś sobie zapamiętał! — kończy ojciec. Podchodzi do okna, spogląda na dół. 
— Wandziu! — woła matkę, teraz patrzą oboje. — Ci z parteru kupili malucha.
—  Ciasny — krzywi się mama. — Wolałabym wartburga.
—  Będziemy mieli akurat wartburga, kiedy synek będzie wszystko wynosił z domu i 
rozdawał. W ten sposób nikt nie na-starczy, choćby miliony zarabiał.
Już można się wycofać na palcach, po cichu, za własne drzwi, bo między rodzicami 
zacznie się pewnie jedna z tych rozmów, jaki samochód należałoby kupić, gdyby w 
ogóle mogli kiedykolwiek porwać się na taki wydatek.
—  Trabant jest ekonomiczniejszy, mały przepał, łatwy w konserwacji.
?— Wyglądu nie ma. Mydelniczka.
—  Możesz jeździć rolls-roycem, jak ci zależy na wyglądzie. Ja mówię realnie.
106
—  Skody mi się podobają.
—  Mnie nie. Tylko fiat, trabant albo syrena.
—  1 tak nie mamy pieniędzy.
Słychać podniecone głosy tych z parteru, którzy myją i tak nienagannie 
błyszczący samochód, po jezdni i chodniku płyną strugi wody zapienione białymi 
kłębami mydlin.
—  ...a ja ci mówię, że to jest realne. — Pierwsza część ojcowej wypowiedzi 
została zagłuszona przez krzyki posiadaczy małego fiata, nie wiadomo wcale, co 
jest takie realne i dlaczego.
Szkoda, że Piotrek nie zabrał do dziadka tego komiksu w nieznanym języku. Jesteś 
do niej podobna — mógłby powiedzieć Elce przewracając postrzępione kartki. Bo 
naprawdę, jak się dobrze przyjrzeć, to dziewczyna z gwiazdą jest podobna do Elki; 
taki sam kolor włosów i w ogóle. Gdyby miał zdjęcie Leśniesz-cżanki, mógłby 
porównać: tę z gwiazdą nad czołem i prawdziwą Elkę, która stała z nim na ganku, 
gdy lunął nagły deszcz z czarnej chmury. Zresztą po co fotografia? Wystarczy 
przymknąć oczy, a zaraz zjawi się Elka, taka sama, jaką widział pierwszego dnia, 
schodzącą ze stopni drewnianego ganku.
Piotrek sięga po fiński nóż i układa go na wyciągniętej dłoni niby do pikutowych 
widełek. Dudnią schody, Elka zbiega ucieszona, że jak co roku przyszedł Piotrek, 
zaraz zapyta go, jakie miał stopnie, i pochwali się, że ona ma na świadectwie 
prawie same piątki. Pod płotem leży obrażony Mucek. Mieliśmy jechać do kąpieli — 
mówi jego niechętnie zwieszony ogon i oklapłe w smutku uszy. Leśnieszczaki 
wyśmiewają Mariana, że grał z dziewczynami w zbijaka.
— Zasnąłeś czy co? — do pokoju zagląda mama, mierzy wejrzeniem stos Piotrkowych 
skarbów rozsypanych po podłodze. — Jeśli nie zlikwidujesz tego bałaganu, ja sama 
to wyrzucę. Patrzeć nie można.
Dlaczego w tym domu jest tak jakoś jakby duszno? Rzecz jasna, że to są 
rzeczywiście rupiecie, szpargały i w ogóle, tylko że dla Piotrka wcale takie nie 
są, nie ma zamiaru ich wyrzucać i nie potrafi wzbudzić w sobie skruchy za 
ofiarowany klaser i rozdane komiksy. Czemu dziadek nie tylko domyślił się, że 
kwiaty były zrywane dla Elki, ale także potrafił rozumieć, dlaczego zostały 
zerwane i porzucone? Dziadek rozumie wszystko
107
f fff 3. ? *» ~-
3 Won   &
albo prawie wszystko, ojciec niewiele, chociaż Piotrek jest z nim przez cały 
długi rok, a u dziadka kusy miesiąc, ledwo trzy tygodnie. Kiedy dziadek twierdzi, 
że coś jest czarne, najpewniej to coś jest rzeczywiście czarne, kiedy to samo 
mówi ojciec, wcale nie wiadomo, czy to prawda. Może być czarne, a może nie być, 
w każdym razie Piotrek nie dostrzega tego czarnego koloru, który podobno jest.
Każdy sąd wypowiadany przez ojca brzmi jak twierdzenie z podręcznika matematyki, 
nikt przy zdrowych zmysłach nie będzie zaprzeczał, że licznik mnoży się przez 
licznik, a mianownik przez mianownik, to jest złe, to jest dobre, to czarne, to 
białe i już. A dziadek mówi inaczej, tak jakby chciał usłyszeć zdanie Piotrka, 
jakby zależało mu, żeby Piotrek zdradził, co myśli o tym czy o tamtym. No i 
tłumaczy, a kiedy ktoś tłumaczy, jakoś łatwiej się wszystko rozumie. Chociażby o 
tym pająku, który mądrze buduje swoje sieci, albo o tym, że czasami trzeba 
wspomnieć nieobecnych. Nawet najsroższe połajanki dziadka nie były za bardzo na 
serio, bo był przy nich uśmiech zatajony w zmarszczkach okalających oczy, ledwo 
dostrzegalne drgnięcie krzaczastych brwi, rozbawione przymrużenie powiek. 
Niejednemu chłopakowi mówiłem to samo, więc i tobie powiem, chociaż to tyle, co 
by grochem o ścianę rzucać — tak można by przetłumaczyć nie wypowiedziane myśli 
dziadka. Ojciec, chociaż jest rodzonym synem dziadka, nie odziedziczył nic z 
jego zdolności rozumienia, dla ojca istniało tylko to, co sądził on sam, racja 
zawsze leżała tylko po jednej stronie.
Wreszcie kończy się ten spotniały, nudny dzień, w którym nie wiadomo było, co z 
sobą począć.'
—  Na wycieczce była z nami dziewczynka w twoim wieku. Doskonale wychowana, 
bardzo na miejscu. Chciałabym, żebyście się zaprzyjaźnili. Jutro wieczorem 
przyjdą państwo Jankowscy z Lilianką. Proszę cię, Piotr, abyś się tak zachowywał, 
żebyśmy się nie musieli za ciebie wstydzić.
Tą nowiną mama żegna już leżącego Piotrka.
—  Pan Jankowski pracuje w księgowości w zakładzie ojca.
Bardzo sympatyczny. Akurat  potrzebna   Piotrkowi   jakaś   doskonale   
wychowana
108
Liliana, którą przez następne pół roku rodzice będą mu stawiali za przykład.
—  Jaki ty doprawdy jesteś! Inny na twoim miejscu toby się ucieszył, a ty nic.
Gdy Piotrek się budzi, jest bardzo wcześnie, środkiem jezdni pełznie 
pomarańczowa polewaczka, okrągłe szczotki zmywają asfalt z szuraniem, jest pusto 
i chłodno. Spod sklepu donosi się szklane brzęczenie, przywieźli butelki z 
mlekiem.
Z półotwartych, osłoniętych firankami Okien po kolei jazgo-czą budziki, jedne 
cienko i przenikliwie jak ujadający piesek, inne basowo i dostojnie niczym dzwon. 
Na balkonie sąsiedniego bloku ukazał się ojciec Jolki skarżypyty, w podkoszulku 
i piża-mowych spodniach, rozejrzał się na boki i ostrożnie zrobił dwa przysiady, 
rozkładając szeroko ramiona.
Na ten dzień mama wzięła sobie wolne, jutro Piotrek jedzie na kolonie, a dzisiaj 
przychodzą z wizytą państwo Jankowscy, więc trzeba pochodzić po sklepach.
—  Dwie pary skarpet, dres, spodnie, dwie koszule, sweter, sandały. — Sandały 
zostały obrócone na wszystkie strony i odstawione z westchnieniem na bok. — Czy 
ty nie rozumiesz, że wszystko kosztuje? Już zniszczyłeś. Kurtkę też poplamiłeś 
smołą. Palcami cię będą wytykali, że jesteś niechluj.
Chodzili długo po sklepach, onama dźwigała jedną ciężką siatkę, Piotrek drugą.
Wreszcie kupili wszystko, co chcieli kupić, to znaczy, co mama chciała kupić, a 
nie było tego mało, siatka aż wyłamywała ciężarem bark.
—  Zapakuj się, później sprawdzę, czy wszystko masz. Nie zapomnij, jak w zeszłym 
roku, o ręcznikach i paście do zębów. Nie mam zamiaru świecić z twojego powodu 
oczami.
Torba jest już zaciągnięta na błyskawiczny zamek, ale mama z powrotem otwiera, 
ogląda zapakowane rzeczy, każe przynieść z łazienki lawendowe mydło, z szafy 
sześć chustek do nosa. I zostawić finkę, na koloniach nóż jest niepotrzebny, 
łatwo o nieszczęśliwy wypadek. Komiksu z dziewczyną, która nosi nad czołem 
gwiazdę, mama też nie pozwala zapakować, w świetlicy będą pisma. Czy Piotrek, 
nie pamięta, że w zeszłym roku wy-
109
chowawczyni miała pretensję o komiks? Książkę z lektury, proszę bardzo, ale 
żadnych komiksów!
Obiadu dzisiaj nie będzie, bo przychodzą państwo Jankowscy, gdzieś tak około 
piątej poda się podwieczorek.
?Przyjrzawszy się uważnie Piotrkowi, mama nagle wpada w rozpacz. Zarośnięty jak 
zbój, nie można go ludziom pokazać, bo się przestraszą. W tej chwili marsz do 
fryzjera, potem zaraz do domu.
U dziadka nikogo nie obchodziło, czy Piotrek jest ostrzyżony, czy nie, nawet te 
nieszczęsne plamy ze smoły nie miały większego znaczenia, w każdym razie nikt 
nie łamał rąk z tego powodu. Plama to plama, nie ma potrzeby się nad nią 
rozwodzić. Co by powiedziała mama, widząc wysmodruchanych Leśnieszezaków? Brr, 
aż strach o tym myśleć.
—  Włóż garnitur. Tylko, na litość boską, nie wybrudź się! Ten garnitur jest 
kremowy, z błyszczącymi guzikami, nosi
się do niego białą koszulę, białe podkolanówki i muszkę, krótkie spodenki mają 
ostro zaprasowane kanty. Brudzi się bardzo łatwo, trzeba nieustannie uważać, 
żeby czegoś nie dotknąć, o coś się nie otrzeć, na czymś nie usiąść. Właściwie w 
tym garniturze można tylko stać, jakby się połknęło kij, i zdmuchiwać 
niewidzialne drobiny kurzu z kremowych rękawów. Piotr nie znosi tego garnituru, 
mama lubi go bardzo.
—  No, wreszcie wyglądasz jak człowiek.
Razem z ojcem przybywa do domu butelka wina, koniak jest, przywieziony z Rumunii, 
cała, nie napoczęta butelka.
—  Tak się zastanawiam, czy wypada podać ten koniak z wycieczki?
—  Nie pomyślałem o tym — martwi się ojciec. — Rzeczywiście może to nie 
najlepiej.
Widok zastawionego już stołu przywraca mu jednak dobry humor.
—  W porządku. Gdyby tak Michalski albo, powiedzmy/Przybyła, naczelny inżynier, 
to co innego. Dla Jankowskich wystarczy tego, co jest.
Kiedy się słyszy taką rozmowę, coś rośnie w gardle, ma się chęć krzyknąć, stłuc 
salaterkę z kompotem, umyślnie wybru-dzić kremową kurteczkę o błyszczących 
guzikach. Przynajmniej
110   s
Piotrek czuje taką ochotę, chociaż słyszał już nieraz podobne rozmowy.
Na stole pysznią się sałatki, kolorowe, przybrane chrupkimi liśćmi sałaty, 
jajkiem pokrajanym w ćwiartki, różowe plastry schabu, cieniutko nakrajana bułka, 
pudełka z rybkami w barwnych sosach. Na parapecie czeka na swoją kolej tort, 
ogromny, zwieńczony czapą bitej śmietany. Porzeczkowa galaretka drży lekko, 
krwawo prześwituje przez nią popołudniowe słońce.
To są porzeczki z dziadkowego ogrodu, te same, które zbierała mama w mżącym 
kapuśniaczku. Rosły sobie, dojrzewały, a tu nagle przemieniły się w tort, który 
stoi na ósmym piętrze nad ludną ulicą, daleko od ogrodu, od krzaków, od tamtego 
słońca.
—  Proszę, Piotrusiu, nie robić takich min. Zależy mi na tym, żebyś się 
poprawnie zachowywał.
Gdyby spróbował wytłumaczyć^o czym myśli, rodzice byliby bardzo zdziwieni. 
Prawie na pewno ojciec powiedziałby coś o skutkach zadawania się z Leśniewskimi, 
normalnym ludziom takie rzeczy nie chodzą po głowie. Czy to nie wszystko jedno, 
skąd się wzięły porzeczki na porzeczkowy tort?
—  Witamy, witamy! O, nowa suknia! Liłianko, to jest Piotruś. Prosimy państwa do 
pokoju. Och, przepraszam, syn jest okropny dzikus, chłopcy w tym wieku, państwo 
rozumieją...
Nie ma powodu, żeby Piotrek nie lubił państwa Jankowskich z dobrze wychowaną 
córką Lilianą, którzy przyszli z wizytą do rodziców, ale nie lubi ich niejako z 
góry, na zapas, odyma się cały i stroszy obronnie w gwarze powitań.
—  Już państwo macie takiego dorosłego syna? Nigdy bym nie uwierzyła, gdybym nie 
zobaczyła na własne oczy. I jak się udały wakacje, młody człowieku?
Wszystko jest drażniące, ten „młody człowiek" po prostu nie do zniesienia.
—  Piotruś był na wsi.
—  A Lilusia zawsze z nami jeździ. Nie potrafiłabym zostawić jej samej.
—  Piotruś ma na wsi doskonałą opiekę. Teść ma własny dom w miejscowości 
letniskowej.
—  O, to zazdroszczę państwu. My z żoną marzymy o chatce gdzieś niedaleko 
Warszawy i o ogródku.
111
—  A słyszał już pan, że Michalski kupił działkę nad Zalewem?
—  Niemożliwe!
—  Mówiono mi o tym, jako o rzeczy zupełnie pewnej.
—  No, tak. Najpierw wóz, potem letni domek, normalna kolej spraw. Szczerze 
powiem, że zazdroszczę, to prawdziwy odpoczynek taka działka. Zalesiona?
—  Przyznam, że me pytałem.
Ta cała Lilusia jest ciemnowłosa, wysoka, wyższa od Piotrka, chuda jak patyk. 
Nie wygląda .na to, żeby czuła się zbyt pewnie, raczej jest przestraszona, chyba 
chętnie by stąd uciekła, gdyby tylko mogła.
—  Proszę się częstować. Koniaku? Marka przecież dobrze znana. — Ojciec śmieje 
się z własnego żartu, goście mu wtórują. — Cóż to, Lilusia bez apetytu? Piotruś, 
poczęstuj Lilusię.
Pod ciężkim spojrzeniem ojca podsuwa chudej dziewczynce salaterkę, ona grzecznie 
nabiera na talerz." Ufff, ma to już za sobą.
—  Prawdziwe frykasy.
—  Wszystko takie świeżutkie.              _
—  Jedzcie, dzieci. Witaminy najważniejsza rzecz. Ja to Lilusi jeszcze kupuję 
Vibald. Jest anemiczna.
—  Syn zdrowy, ale ostatnio mocno się przeziębił. Teść, państwo rozumieją, 
starszy człowiek i nie dopilnował zmiany przemoczonego obuwia.
—  Ile to kłopotów z tymi dziećmi! Już teraz się denerwuję z powodu tego 
przejścia do szkoły średniej. Namawiam Lilusię, żeby się zgłosiła do olimpiady 
polonistycznej, to daje dodatkowe preferencje.
Piotrek jest prawie pewien, że Liliana rzuca swojej matce mroczne spojrzenie. 
Może nie lubi takich rozmów o sobie, może jej trochę wstyd, że Piotrek tego 
słucha?
Inaczej było przy stole u Leśniewskich, u Sławka, u Mariana, u Karola. Zjadało 
się raz-dwa, nie toczyło długich rozmów, nie siedziało bez końca nad wymazanymi 
sałatką i sosem majonezowym talerzykami, muszka nie łaskotała w szyję, 
idiotyczne kremowe rękawy nie brudziły się od zetknięcia z obrusem. A 
naprzeciwko nie siedziała żadna Lilusia, tylko Elka.
112
~ Kawy czy herbaty?
Zaraz ojciec zaproponuje obejrzenie slajdów z dawnych wycieczek.
—  Szkoda, że nie mam jeszcze błon z naszej wyprawy. Miło byłoby sobie 
przypomnieć wspólne przeżycia.
—  Bardzo dużo zrobiono w Rumuni na odcinku turystyki. Tylko zazdrościć.
—  Ale z obsługą nie najlepiej. Pamiętają państwo ten incydent z kelnerem?
—  Rzeczywiście oburzające.
—  Dobrze go usadził nasz przewodnik.
Szczękają zmieniane klatki slajdów. Wartburg, Galeria Drezdeńska, Brama 
Brandenburska w Berlinie, Unter den Linden, tereny dorocznej wystawy kwiatowej w 
Erfurcie — to wszystko Piotrek widział sto razy. Czemu ojciec nigdy nie zawiózł 
tych swoich slajdów do dziadka, dziadkowi podobałby się Erfurt, klomby 
skomponowane z żywych kwiatów, obrazy i makaty z płożących roślin, baseny 
kwitnące kielichami różowych, żółtych i szkarłatnych nenufarów.
A może te slajdy przypomniałyby mu coś więcej? Gdyby zobaczył na slajdach morze, 
to samo morze szare i spienione, które wyrzucało niegdyś na brzeg rozbite łodzie, 
połamane skrzynie i utopionych ludzi, co by wtedy powiedział?
—  Teraz, proszę państwa, Węgry — zapowiada ojciec. Aparat do wyświetlania 
slajdów trzaska coraz prędzej.
—  Dolina Dunaju, na wzgórzach ruiny zamków. Nad Balatonem. Balaton jest bardzo 
płytki. Tu Wyspa Małgorzaty, słynne podgrzewane baseny ze sztuczną falą. 
Parlament. Katedra Świętego Stefana. A to restauracja regionalna z orkiestrą 
cygańską. Stado świń na puszcie. Motel niedaleko Szegedu, gdzie mieszkaliśmy dwa 
dni. Nowoczesny, prawda?                              ,
Potem jest Bułgaria. Mauzoleum Władysława Warneńczyka, ogólny widok na kompleks 
hotelowy w Słonecznym Brzegu, port w Burgas, cerkiew Aleksandra Newskiego w 
Sofii, pasmo Witoszy z okna autokaru, tłuścioch przywalający swoim ciężarem 
małego osiołka, degustacja miejscowych win w piwnicach w Tyrnowie. Tyrnowo jest 
także: łupkowe dachy, wąskie uliczki.
8  Kilka miesięcy..-!                                                                         
113
Główną postacią tycłi wszystkich" slajdów jest mama. Mama stoi pod lipami na 
Unter den Linden, mama wącha kwiaty w Erfurcie, zwiedza galerię, kąpie się w 
Balatonie, popija wino z malowanego dzbanuszka, pozuje na tle złotych kopuł 
cerkwi, palm i osiołków. Ojciec pojawia się z rzadka, slajdy z ojcem są nieostre 
i nie doświetlone, mama nie może się nauczyć posługiwania aparatem 
fotograficznym.
—  Przemiła pamiątka. My robimy zdjęcia, ale to nie to samo.
—  Moja złota, już dawno namawiałem cię na slajdy. Wreszcie pan, panie Henryku, 
przekonał żonę, że to lepsze niż album.
Zapalono światła i na stół wjeżdża tort. Wygląda naprawdę wspaniale, biel i 
czerwień, śmietana i porzeczki, krwawe refleksy padają na kryształową paterę.
—  Teść jest zamiłowanym ogrodnikiem — zaczyna swoje mama. — Jego owoce są 
bezkonkurencyjne. Z żadnych kupnych porzeczek nie można otrzymać takiego koloru 
i aromatu. Zaraz państwo sami ocenią.
Gdy przychodzi jego kolej,, Piotrek obronnie cofa talerzyk. Nie chce tortu.
—  Dziękujesz za tort? Co się z tobą dzieje, Piotrusiu? Może by opowiedzieć 
mamie, co się z nim dzieje? Piotrek
pamięta, co mówiła pan Michalina, dobrze pamięta, nic nie zapomniał. To nie 
powinien być tort z owoców przywiezionych od dziadka. I nie powinni go jeść ci 
opaleni, obcy ludzie, ta chuda Lilusia o mrocznym spojrzeniu. Ogród dziadka to 
jest ogród dziadka i nie ma nic wspólnego z tymi gośćmi, ze rżniętą paterą, ze 
slajdami ojca, z tymi rozmowami. To... to jest gorsze od połamanych kwiatów, bo 
kwiaty były dla Elki, Elka ma coś wspólnego z dziadkowym ogrodem, przynajmniej 
dla Piotrka ma na pewno.
—  Dziękuję za wino. Jesteśmy wozem, państwo rozumieją.
—  Jeden kieliszek zawsze można.
—  Wykluczone. Łatwo o wypadek. Państwo jeszcze nie zmotoryzowani, więc nie 
zdają sobie sprawy, czym grozi picie a"lkoholu.
Wargi ojca zaciskają się niechętnie, ojciec nie lubi, kiedy mu się przypomina, 
że jeszcze nie ma samochodu. Sam może mówić na ten temat, innym — wara.
114
—  Doskonały tort. Czy można poprosić o drugi kawałek?
—  Ja wezmę przepis od pani Wandzi.
—  Z największą chęcią.
Liliana parę razy dziobie łyżeczką swój kawałek tortu i odsuwa talerzyk.
—  Jedz — odzywa się do niej Piotrek zduszonym szeptem. — Jak wzięłaś, to musisz 
zjeść.
—  Nie muszę. Ty też nie jesz.
—  Ja to co innego.
—  A skąd ty wiesz, że ja nie jestem coś innego?,
—  A bo tak.                                                             :
—  Lilusiu, opowiedz koledze, co widziałaś na wycieczce. —• Matka Lilusi ma 
takie jasne włosy, że aż prawie białe, na przegubach jej rąk podzwania całe 
mnóstwo srebrnych bransoletek, je z wielkim apetytem, chętnie się śmieje. ~ Ona 
ma doskonałą pamięć, proszę państwa.
—  I co widziałaś?
—  Dużo.
—  A konkretnie? — Ma dziwną ochotę rozzłościć tę całą Lilu-się, dlatego spytał, 
co widziała, i dlatego pyta teraz dalej, chociaż wcale nie jest ciekawy je j 
wrażeń z podróży.        ?**^
—  Konkretnie przejrzyj sobie podręcznik [do geografii, to będziesz wiedział.                       
-2                           .-??'                             ,
—  Wyobraź sobie, że kiedyś przeglądałem.
—  To dobrze.
—  Coś taka dowcipna?
—  Akurat taka sama, jak ty.
Starci rozprawiają z wielkim zapałem o owej pani Malinowskiej, która przebierała 
się po trzy razy dziennie. Podobno to kuzynka kogoś z działu osobowego, 
strasznie arogancka, zupełnie bez wychowania. To skandal, że trzeba było 
podróżować w takim towarzystwie! Jakby te jej ciuszki były najważniejsze na 
świecie! Państwo sobie wyobrażają, odmówiła wspólnego spaceru do winnicy, bała 
się, że sobie zakurzy spodnium. W autokarze siedziała przez dwie godziny na 
upale, dobrze jej tak!
—  Ja to bym kiedyś pojechała na wieś — odzywa się całkiem cicho owa Liliana.
—  Nie byłaś?
115
—  W Krynicy Morskiej byłam, ale dawno i to wcale nie
jest wieś.
—  Głupio, że nie byłaś. Pojedź kiedyś.
—  Może jak będę dorosła.
Ale nie ruszyła tortu podziabanego łyżeczką.
—  No, moi państwo! My tu gadu, gadu, a jutro praca czeka. Muszą nas państwo 
kiedyś odwiedzić. Z synkiem, rzecz jasna. Serdecznie zapraszamy.
—  Dziękujemy za zaproszenie.
tf Po odejściu gości ojciec mówi gniewnie:
F   — Co za tony, myślałby kto! I wozem musieli się pochwalić.
—  A Piotrek oczywiście utytłał się jak prosię. O! O! — Istotnie, kremowe rękawy 
noszą ślady sosu i bitej śmietany. — Słowem się do nikogo nie odezwał.
—  Mała Jankowskich też nic nie mówiła.
—  Bardzo cię przepraszam, Heniu, ale przywitała się jak człowiek, nie trzymała 
łokci na stole, nie zalała się sosem. Na tej twojej wsi chłopak całkiem dziczeje, 
strach go ludziom
pokazać.
—  Na jakiej mojej? Sama zaproponowałaś, żeby go znowu tam zawieźć. Ja byłem 
przeciwny, o ile jesteś łaskawa sobie to
przypomnieć.
Kiedy ojciec mówi prawie szeptem, to znaczy, że jest dotknięty do żywego.
—  Przeciwny, przeciwny! Ale nie przypominam sobie, żebyś "coś innego 
zaproponował. Przecież nie można zostawić chłopaka na miesiąc w pustym 
mieszkaniu ani związać go sznurkiem.
—  Ja u siebie załatwiłem kolonie, ty też mogłaś się postarać,
na pierwszy turnus. Im ojciec mówi ciszej, tym mama bardziej podnosi głos.
—  Ile razy mam powtarzać, że u mas jest ograniczona ilość miejsc? Dwa razy mi 
odmówili! Nie pamiętasz?
Jakoś jednak dochodzą do porozumienia, rzeczywiście Piotrek musiał i w tym roku 
pojechać do dziadka, nie ma się o co sprzeczać. To nie jest nic niezwykłego, po 
każdym powrocie dochodzi do takiej wymiany zdań. Zawsze mama musi powiedzieć o 
TEJ TWOJEJ WSI i o tym, że Piotrek zupełnie zdziczał przez te trzy tygodnie, a 
ojciec zaczyna odpowiadać szeptem
116
i udowadniać, że pomysł wakacji u dziadka wyszedł od mamy. Dziwne jest tylko to, 
że dzisiejsza rozmowa odbywa się w obecności Piotrka, normalnie toczy się po 
wyprawieniu go do łóżka, co nie znaczy "wcale, że on jej nie słyszy, ale można 
się przynajmniej spodziewać, że tak właśnie jest. Dzisiaj spodziewać się nie 
można.
—  No, sam widzisz, co my z tobą mamy! — Ziewając ojcisc przekazuje Piotrkowi 
część winy za sprzeczkę z matką. — Kłopotów a kłopotów, a satysfakcje raczej 
wątpliwe.
Gdy wreszcie wszystko cichnie, Piotrek zakrada się do kuchni i zabiera resztę 
tortu do siebie, do pokoju. W światłach latarni i przesuwających się reflektorów 
je śmietanę i porzeczki nie czując wcale smaku.
Ten weterynarz powiedział o szczęściu i było coś bardzo ważnego w jego słowach. 
Dziadek twierdził, że dla niego ogród wcale nie jest ogrodem, tylko czymś 
zupełnie innym, ale nie wyjaśnił czym. Dla rodziców ogród był miejscem, gdzie 
rodziły się dorodne owoce d warzywa, przy okazji zabierało się je do Warszawy, 
dla gości i do słoików, nic nie kosztowały i były dużo ładniejsze niż te ze 
sklepów Hortexu. No, a dla niego, dla Piotrka? Czy dla niego ten ogród i dom też 
coś własnego znaczyły? Co?
Na dworcu kłębiły się tłumy zdenerwowanych rodziców. Wydawało się, że właściwie 
są tylko rodzice, koloniści zupełnie zginęli w ciżbie. Potem się okazało, że 
jednak są i oni, objuczeni torbami i walizami. Jeszcze wielki bałagan w 
zarezerwowanym wagonie i wreszcie wszystko było w porządku.
—  Napisz!
—  Pamiętaj, nie przezięb się!
—  Włożyłam ci drugi sweter.
— W plecaku masz zaadresowane kartki.
Kolonijni koledzy wychylali się przez okna, przyobiecywali, że napiszą, że się 
nie przeziębią i że będą nosili dwa swetry naraz.
—  Słuchaj wychowawcy, nie grymaś przy posiłkach i nie rób głupstw. Trzymaj się!
—  Do widzenia, Piotrusiu!
:   Na kolonii było jak na kolonii, ta sama szkoła ogrodzona dru-
117
olaną siatką na betonowych słupkach, te same łóżka ustawione w klasach, to samo 
jezioro, a raczej ten sam kawałek jeziora, także starannie ogrodzony. W 
najgłębszym miejscu woda sięgała Piotrkowi nieco powyżej pasa, nie było mowy o 
wymknięciu się na głębszą toń. Te same spacery po lesie i kopanie piłki na 
boisku. Nie wszyscy kopali, część tkwiła w świetlicy, oglądając teleferie. Stół 
pingpongowy był' jeden, za to kilka kompletów różnych gier. Szachy też były te 
same, co w zeszłym roku, w jednym pudełku brakowało czarnej wieży d dwóch 
pionków.
Tylko zamiast znanej z poprzednich lat wychowawczyni pojawił się nowy wychowawca, 
brodaty, a jakże, uzbrojony w aparat z potężnym półmetrowym obiektywem, noszony 
bez przerwy na szyi. Nie byłoby w nim nic nadzwyczajnego, gdyby nie pewna 
rozmowa, do której doszło już przy końcu turnusu.
—  Nie będziesz występował podczas ogniska? — Zadając to pytanie wychowawca 
rozkręcił obiektyw i ułożył na stole kilka nagwintowanych pierścieni i kilka 
matowych soczewek. — Robisz przez cały czas takie wrażenie, jakbyś spał na 
stojąco.
—  Wcale nie śpię, proszę pana.
—  Nie mam na myśli prawdziwego snu. Jesz, chodzisz do kąpieli, grasz w nogę, 
niby wszystko w porządku, kłopotów wychowawczych nie sprawiasz, ale przez cały 
czas odnoszę wrażenie, że ciebie tu nie ma.
Tak, to prawda. Przez cały czas Piotrek właściwie przebywał gdzie indziej, 
napisał nawet kilka listów, jeden do Elki, w tych listach nie było nic 
specjalnie ważkiego, ale wciąż wracało słowo „pamiętam". Tego samego dnia, kiedy 
wysłał list do Elki, wysłał i drugi. Do dziadka. Zapisał ciasno prawie trzy 
strony. Same pytania ciągnęły się w nieskończoność: jak Mucek? co z panią 
Michaliną? czy jeszcze przyjeżdża weterynarz? czy są już śliwki? co teraz 
kwitnie? czy dziadek ma żal o tamto? czy...
Najważniejsze pytanie nie zostało wcale postawione, bo Piotrek najzwyczajniej 
bał się je zadać. Zresztą nie wierzył, żeby to, o co chciał zapytać, mogło się 
rzeczywiście wydarzyć. W lipcu (nigdy nie pada śnieg, słońce nie wschodzi w 
środku nocy, wierzby nie owocują gruszkami, a ryby nie przechadzają się środkiem 
ulicy. To, co jest niemożliwe, nie powinno się zda-
118
rzać, chyba że w książkach i filmach, ale to zupełnie inna historia.
Fakt pozostawał jednak faktem, Piotrek bujał myślami całkiem gdzie indziej, a 
wychowawca to odkrył i stąd doszło do rozmowy.                                            
x
—  Jakieś kłopoty?
—  Nie.
—  Poprawki, o ile wiem, nie masz. Coś w domu nie tak? — Złożył razem dwa 
pierścienie, skręciła — Możesz nie odpowiadać, to właściwie z mojej strony tylko 
ciekawość, nic innego.
—  Mogę odpowiedzieć.
—  Więc co to jest?
—  Co?
—  Twoja nieobecność. Tylko nie mów, że się nudzisz, nudzą się wszyscy z 
najstarszej grupy. Kolonie to być może znakomita przechowalnia maluchów, ale nie 
miejsce dla dorastających ludzi. Chciałem skombinować dla was żaglówkę, 
zorganizować maraton pływacki, wypuścić się z wami na kilkudniową ro-binsonadę i 
nic z tego. Bezpieczeństwo, katary, zachwianie systemu trzech kalorycznych 
posiłków na dobę... Jednym słowem, marzenie ściętej głowy. Nuda jest taka sama 
dla wszystkich, nie specjalnie dla ciebie.
—  Chyba tak.
Coś się pokręciło z pierścieniami i soczewkami, obiektyw został skręcony, a mimo 
to na stole została jeszcze jedna, samotna, zapomniana soczewka.
—  Popatrz, popatrz, mam superatę, z którą nie wiadomo co zrobić! Jakie 
zmartwienie może mieć człowiek w twoim wieku, jeżeli przyjąć, że ze stopniami w 
porządku, w domu normalnie, a zdrowie dopisuje? Czy wiesz, że wyglądasz, jakby 
cię bez przerwy bolały zęby?
—  Nie bolą mnie zęby.
:   — Ale wyglądasz tak, jakby bolały.
A może powiedzieć brodaczowi to, o czym Piotrek ciągle myśli?
—  Bo ja bym chciał, żeby zostało tak, jak jest.
—  Wytłumaczyłeś, bracie. Teraz już mam jasny obraz. — Uśmiech skrył się w 
brodzie. — Co ma zostać tak, jak jest?
120
?' Co? Jak' w ogóle można pytać: co! Ma być domTogrodzony drewnianym płotem, 
przy domu ogród, drzewa o biało pomalowanych pniach, jasnozielone kępy roślin 
strzelające kielichami kwiatów, pszczele brzęczenie, kołowrót odarty łańcuchem 
do jasnej miazgi, rudy Mucek z lisim pyszczkiem i dziadek w poplamionym 
kapeluszu. Dopóki jest dziadek, to są i Leśniewscy, i Elka, i glinianki, i rower, 
i pikuty, i wszystko. A to może przestać być, ponieważ...
—  Ja nie chcę, żeby dziadek mieszkał u nas.
To wyznanie brzmi głupio i dziecinnie, można by sądzić, że Piotrek nie lubi 
dziadka, nie chce się z nim dzielić mieszkaniem, wolnym czasem, rodzicami.
—  Czemu to?
—  Bo nie chcę.
—  Z twojego punktu widzenia jest to rzeczywiście dostateczny powód, nie jestem 
jednak pewien, czy obiektywne racje uzasadniają twoje pragnienie. A teraz serio. 
Dziadek jest samotny, prawda?
—  Nie. Tak.
—  Niezbyt zdrowy?
—  Tak.
—  Powiem ci szczerze, nie podoba mi się twój egoizm, bo to się nazywa egoizm, 
nie inaczej. Samotny, starszy, chory człowiek ma prawo do opieki, nawet kosztem 
niezadowolenia kogoś takiego, jak ty. Myślałem, że naprawdę przeżywasz coś, w 
czym warto ci pomóc, a ty, okazuje się, jesteś po prostu małym sobkiem, który na 
zapas zamartwia się, że będzie musiał chodzić do apteki i słuchać dziadkowego 
kaszlu.
—  Wcale nie!
Udało się znaleźć miejsce na zapomnianą soczewkę, wreszcie obiektyw był skręcony, 
jak należy.
—  Pewien jesteś? Mam do was pecha. Ile razy jestem przekonany, że macie poważne 
zmartwienia, okazuje się, że ktoś cierpi z powodu posiadanych przez kolegę 
oryginalnych lewi-sów albo dlatego, że to koleżankę, a nie ją, wybrano na próbne 
zdjęcia do filmu. Wymyślacie problemy, jesteście jak francuskie pieski, które 
nawet podczas upału trzeba zawijać w kołder-, kę, żeby się nie przeziębiły.
121
Taka była ta rozmowa, która niczego nie wyjaśniła i nie pomogła w niczym. 
Zresztą młody wychowawca nie zrozumiał Piotrka, to wcale nie było dziwne, 
ponieważ Piotrek sam też niezbyt dokładnie rozumiał, o co mu chodzi. A może i 
rozumiał, tylko nie potrafił tego przekazać innemu człowiekowi, przecież ta 
historia była bardzo długa i skomplikowana i właściwie należało ją opowiadać od 
słów: „Mój ojciec urodził się na wsi pod Warszawą...'1    -'i**;» -Jc»
Albo może sięgnąć w jeszcze bardziej zamierzchłą przeszłość: „Mój dziadek był 
konduktorem w tramwajach..."
Chociaż nie, nie tak. Najpierw trzeba opisać ogród, dokładnie, nie zapominając 
"o niczym, bo każda rzecz może okazać się najważniejsza i najpotrzebniejsza do 
zrozumienia sprawy. Dom też opisać, z winoroślą rozpiętą na kracie, z niskimi 
sufitami, zapachem jabłek przepajającym ściany, dymem kładącym się po niebie w 
młodym zmierzchu; poduszki ułożone jedna na drugiej, napiętrzone w stosy, 
skrzypiące drzwi, których prawie nigdy nie zamyka się na klucz, bo po co? A jak 
już opisze się to, co najważniejsze, można opowiedzieć o dziadku, tak 
najzwyczajniej opowiedzieć; jak budowali wspólnie klatkę dla królików, jak 
poszli razem na cmentarz i dziadek rozmawiał z babcią, podczas gdy Piotrek 
czekał przy bramie, o hstach od Branka składanych rok po roku w szufladzie, o 
pani Michalinie, Mucku, Elce, Leśniewskich, ścieżce podsuwającej się pod 
rowerowe koło, snopie kwiatów rzuconym w błoto. Jak już skończy się tę opowieść, 
wtedy dopiero wolno powiedzieć: Chcę, żeby to było. Jeżeli to zostanie 
przedstawione tak właśnie, będzie można bez trudu pojąć, o co właściwie chodzi. 
Inaczej nie.
Tylko że istnieje jednak jeszcze ta druga część opowieści, ta, która zaczyna się 
od słów: „Mój ojciec..." Tej nikomu nie można przekazać, bo nie wiadomo, jak i 
kiedy się zaczyna i czym się kończy. A mimo to na pewno istnieje druga część tej 
historii, jeszcze nieznana, ale pozostająca w nierozdzielnym związku z 
pragnieniem: chcę, żeby to zostało.
Na peronie jest mama z nie zblakłą jeszcze opalenizną, ożywiona i troskliwa.
— Dobrze ci było? W co się bawiliście?. Miałeś sympatycznych kolegów? Jak z 
pogodą?
122
Na te pytania odpowiada się kolejno. Było dobrze. Bawiliśmy się wesoło. Koledzy 
sympatyczni. Pogoda w kratkę, ale obleci.
—  A w domu istne trzęsienie ziemi. Na szczęście już po remoncie. Dziesięć dni 
koczowaliśmy w jednym kącie, malarze, cykiiniarz, specjalista od lakierowania 
parkietu, hydraulik, koniec świata.
—  Nie pisałaś o tym.
—  Nie byłam w stanie. Cieszę się, że mam to już za sobą. Przed dworcem mama 
proponuje lody. Mogą być, czemu nie,
na kolonii lodami nie przekaraniaino. Mieli kiedyś dać na deser, ale nic z tego 
nie wyszło, podobno rozpuściły się w termosach.
—  Czemu ojciec nie przyszedł z tobą?^
—  Ojciec pojechał do dziadka.
—  Coś się stało?
—  Nie. Nic się nie stało.
—  To po co pojechał?
—  Porozmawiać.
Lody są mieszane, truskawkowe, śmietankowe, czekoladowe, duża porcja, 
rozpuszczająca się w ozareczce kolorowo i słodko.
—  Nie spiesz się tak z fjedzemiem, Piotrek, bo dostaniesz anginy. Bardzo łatwo 
przeziębić gardło, szczególnie w upaŁ.
—  O czym ojciec chce rozmawiać z dziadkiem?..   **
—  Ile razy mamy ci powtarzać, tże nie wolno" się wtrącać w sprawy dorosłych 
ludzi? Jedz lody i wychodzimy.
Te lody nie są woale dobre, a przynajmniej przestały być dobre od momentu, kiedy 
mama zabroniła wtrącać się do spraw; dorosłych.
—  Chyba zostawię.
—  Popie oczy, księży wóz! Miałeś ochotę na dużą porcję. Zupełnie niepotrzebny 
wydatek, mogłeś się zastanowić, ile jesteś w stanie zjeść.
W odmalowanym, wylaki&rowanym, pachnącym czystością mieszkaniu jest dziwnie obco. 
Inaczej. Za regał wsunięto nowe składane łóżko, kwiecisty pas materiału i 
aluminiowy stelaż.
—  Gdzie są moje rzeczy?,
—  Ostrzegałam, że wyrzucę. Nie podoba mi się śmietnik w domu.
Na półkach zostały tylko książki, schludnie pookładane w sza-
123

ry papier, grafionem, ojcowym pismem wyciągnięto na grzbietach tytuły: Klub 
włóczykijów, Księga urwisów, Wakacje z du~ chami, Siady białego księżyca, Mister 
Di, Wyspa Skarbów, Trzej muszkieterowie, Widmo z Głogowego Wzgórza. Osobno te do 
zwykłego czytania, osobno lektury, przedziela je karton, wykaligrafowano na nim: 
Beletrystyka (po jednej stronie), Lektiu ry szkolne (po drugiej).
—  Powinieneś podziękować, że zlikwidowaliśmy ten bałagan. Nareszcie jakoś 
wygląda w twoim pokoju.
Za to nie można dziękować. Jeżeli nie chce się awantury, można tylko milczeć. I 
chyba najrozsądniej będzie nie mówić nic.
—  Zawsze wyobrażam sobie, kiedy cię nie widzę, że jesteś dużo mądrzejszy. — W 
łazience do wanny leje się z szumem woda. Żelazne prawo powrotu to 
natychmiastowa kąpiel. — Kiedy ty wreszcie zaczniesz serio myśleć, Piotrek? 
Zachowujesz się ciągle jak smarkacz.
—  To znaczy jak?           -,   __
—  Niepoważnie. Dzieci naszych znajomych są znacznie dojrzalsze niż ty. 
Chociażby ?? mała Jankowska. Mógłbyś brać z niej przykład.
Chyba chodzi o to, że Piotrek nie rozpromienił się na widok dokonanych porządków, 
że jest naburmuszony, że znowu wyrósł z wiatrówki. Takie najzwyklejsze pretensje 
przy corocznych spotkaniach po powrocie z kolonii.
—  Aha, był list do ciebie, ale się zgubił podczas porządków. I   — Od kogo?
;   — Od jakiejś koleżanki.
1   Dla mamy Elka jest „jakąś koleżanką", kimś, czyj list może
zostać zawieruszony, podarty albo omyłkowo wyrzucony do
śmieci. Bo to musiał być list od Elki. To na pewno był list od
Elki.
—  Kupiliśmy ci dżinsowy garnitur w Juniorze. Bardzo ładny.
Nie chcesz obejrzeć?
Piotrek nie chce. Co może go obchodzić dżinsowe wdzianko, kiedy wie, że nigdy 
nie przeczyta listu od Elki Leśniewskiej?
—  Myślałam, że będziesz zadowolony. Dla ciebie naprawdę nie warto nic robić. 
Czy ty w ogóle potrafisz ocenić to, oo masz?
124
Przed zamkniętymi drzwiami łazienki mama jeszcze długo mówi o niewdzięczności, 
egoizmie, trudnym charakterze Piotrka, a kiedy tak mówi; świat staje się Jesacze 
trudaiie^zy d'° jesienią, bo przecież łatwiej jest żyć, ^dząc, że się jest 
udanym, niż wtedy, gdy wie się, że nie wszystko jest w porządku.
Wieczorem wraca ojciec, wyjątko^0'bez owoców> bez bukietu.
—  Ho, ho, jeszcze isię wyciągnąłeś! Chłop całą gębą z ciebie się robi.
—  Co u dziadka?
—  W porządku. Co by miało być? 1— Nie wiem.
—  Dziadek cię pozdrawia. ?— Ja do niego napisałem.
—  Nie wspomniał o tym.
Przy kolacji mowa jest o nadc^zącym roku szkolnym. ? ojciec, i mama oczekują, że 
Piotrek wreszcie poważnie weźmie się do nauki, przecież chyba dotarło do niego, 
że stopnie z dwóch ostatnich klas liczą się ???? przyjmowaniu do szkoły średniej? 
Nie od rzeczy byłoby takż* wybrać jeden przedmiot, zapisać się do koła 
historycznego crt geograficznego, to także jest brane pod uwagę. Na co mo& Uc*y* 
przeciętny uczeń z przeciętną cenzurą? Na nic! Zupełnie na nic Mama i ojciec 
będą głęboko rozczarowani, jeżeli Piot^k nie dostanie się do szkoły średniej, i 
dlatego właśnie usiłują Juz teraz' zawcfSU' pomz-mawiać z nim jak z dorosłym 
człowi^kiera' ma^ nadzie^> ze to rozumie i że postara się zostać dobry**1 
uczniem.
Rozmowa między rodzicami zacz/™ ** w kuchm', mo^ cicho, ale nie tak cicho, żeby 
nie m°^a b^ł° Pochwy°lc ??1??? zdań.
—  ...tak, być może w najbliższym czasie. T° nie byla prZy" jemna rozmowa.
Nie słychać, co odpowiada czy o c° Wia ????' ?™?&™™
jej głos szum wody i jęk kranu.                              .   ,
?\/?„™ „    „ •    •     •           ?     - „rrienhr. ale me bez oporów.
—  Mam wrażenie, ze uznał argufi      y'
Dopiero kiedy powiedziałem, że... Kran chrypi coraz głośniej, po proStu jęczy.
??± ~-„ „        ?.           ? \.    +,* idu ido rozumiałem się z ni-
—  Coz, nie są zachwyceni, bez trv*uu ^
mi. To bardzo ułatwiło sprawę.
125
Nie wiadomo, kto i czym nie jjest zachwycony^ i ~®a ułatwia sprawę.  -Teraz 
dopiero, po zakręceniu Krauu, słychać głos ?????*
—  .Rozmawiałeś z mą także?
—  Tak, «— I?
—  Trudno mi teraz precyzować jakieś ostateczne wnioski. Przypuszczałem, że 
będzie gorzej.
Głośny łoskot pokrywek, coś upadło.
—? Jednak <musi się liczyć z moim stanowiskiem -?- ciągnie dalej ojciec. — 
Zresztą. .
—  Bałam się, że...
—  Wiem, co robię, moja kochana.
—  Ale w tej sytuacji...
—  Szczególnie w tej sytuacji
Za oknem ze straszliwym terkotem przejeżdża wyładowana ciężarówka, krztuszeniu 
się silnika towarzyszą kolejne wybuchy z rury wydechowej.
—   ..wierz mi, chodzi tylko o pieniądze. To ma swoją wartość, kto jak kto, ale 
tam wszyscy potrafią liczyć. — To znowu ojciec.
—  Może masz słuszność chociaż...
—  Takie jest życie, moja kochana. Tylko w wieku Piotra człowiekowi się wydaje, 
że to nie ma znaczenia.
—  Wiesz, on wrócił jakiś nieswój.
—  Wydaje ci się. Urósł, opalony.
—  Trudno mi go zrozumieć. Powinieneś, Heniu, bardziej zbliżyć się do niego, 
zdobyć jego zaufanie. Mam wrażenie, że on się na nas o coś gniewa.
Tu ojciec wybuchnął bez ściszenia głosu:
—  Wszystko robię dla niego, ptasiego mleka tylko brak, a w zamian fochy i fochy. 
A to nieswój, a to ma pretensję, a to obraziłem jaśnie panicza nie wiadomo czym. 
Ostatecznie, dla kogo ?? wszystko? Dla niego!
Po wybuchu następuje cisza, w ciszy ktoś nalewa wody do szklanki, pije, słychać 
wyraźnie przełykanie, bulgotanie, szczęk odstawianego naczynia.
r— Zdenerwowany jesteś, Heniu.
126
—  Chyba się aj* dziwisz.
—  Nie.
—  Wolałbym nie wracać do dawnych czasów, ale muszę szczerze powiedzieć, że moje 
dzieciństwo i młodość były pieskie, wrogowi nie życzę. Matczysko jak matczysko, 
zatyrane, zarobione, co mogła, to ipodetknęła, ale co ona mogła? — Głos ojca 
zawisa tym pytaniem w ciszy, która trwa. — Tatuś nigdy do nas głowy nie miał i 
czasu. Jak wrócił z tych swoich robót, toś go w domu nie poświęcił, czyny, wiece, 
capstrzyki, nawet tego kawałka ziemi przy domu nie miał czasu skopać, nosiło go 
całym światem. I żeby coś z tego było! Chciałem się dalej uczyć. On do mnie, że 
mogę się uczyć w wieczorówce, a teraz już czas do pracy. On, mówi, pracował, 
kiedy dwanaście lat skończył. — Znowu przerwa, a później: — Ładnie bym wyszedł, 
gdybym się wtedy tatusiowi podporządkował. Drugi Leśniewski.
—  Co było, to było, ważne, co teraz.
—  Moja kochana, to dawne rzutuje na teraz, nie uwolnimy się od tego, ani ja, 
ani tatuś.
—  Daleko odszedłeś od tamtych lat.
—  Daleko i dlatego tatuś nie może mnie zrozumieć. Ja kieruję się wyłącznie 
logiką, on nie wiadomo czym: nastrojami, humorami, wspomnieniami. Wybacz, ale 
tak żyć nie można we współczesnym świecie, to śmieszne. I do tego naiwny jak 
dziecko, według niego wszyscy są dobrzy.
—  Cóż, starość ma swoje dziwactwa.
—  Toteż dotąd znosiłem je cierpliwie.
Jest to niewątpliwie ważna rozmowa i Piotrek rozmyśla o niej leżąc z otwartymi 
szeroko oczyma. Po ścianie ślizgają się smugi reflektorów, dom leciutko drży, 
jakby ruch na ulicy ożywiał martwe stropy.
Jedno jest pewne, że ojciec chce dziadka zabrać z tamtego domu oplecionego winem. 
Jeśli się spokojnie zastanowić, jest w tym jakaś racja, pani Michalina 
opowiadała o zimie, podczas której tak ciężko jest nosić wodę ze studni, rąbać 
drzewo, palić w piecu, przekopywać ścieżki przez świeży śnieg. Tutaj dziadek nie 
zapadnie na zapalenie płuc, może nawet wyleczy te swoje nogi, ośrodek zdrowia 
tak blisko, że ręką sięgnąć. Może już dawno należało nad tym pomyśleć?.
127
Właściwie dobrze, źe dziadek rozgości się w Piotrkowym pokoju, będzie z kim 
pogadać po powrocie ze szkoły. Dotąd można było odzywać się tylko do czterech 
ścian. Może wraz z dziad-i kiem zjawi się tutaj wszystko, co należy do 
dziadkowego świata? Przyjdzie jesień siąpiąca deszczem, ścinająca przymrozkami 
ziemię, minie zima ze swoimi wiatrami, śniegiem i mrozem, wtedy dziadek odejdzie 
do swojego domu, do ogrodu, do studni. Przecież inaczej być nie może. Gdy 
zakwitnie ogród, dziadek musi być przy nim. Nie ma się czym martwić, ojciec 
niczego nie chce zniszczyć, tylko wreszcie zrobił to, co należało zrobić już 
dawno, w każdym razie pani Michalina była zdania, że to należało zrobić. I pan 
Leśniewski. I nawet sam dziadek. Tamto nie zginie, nie rozwieje się bez swego 
gospodarza i opiekuna, będzie trwało, czekało na wiosnę, na pierwszy promień 
słońca, ciepły deszcz i dziadkowe pokaszliwanie, skrzypnięcie furtki i 
niespieszne kroki między gankiem a ogrodem.
Tamto będzie — powtarza sobie Piotrek i czuje się uspokojony.
Pogadam sobie z dziadkiem o różnościach. Na wakacjach nigdy nie ma czasu, żeby 
domówić coś do końca. Muszę jeszcze zapytać o dużo rzeczy, nie wszystko wiem i 
nie wszystko z tego, co wiem, rozumiem.
Mimo wszystko dobrze, że nie napisał do dziadka o ojcowych planach, popsułby 
cały zamysł, sam dziadek utrzymywał, że prędko nawet much nie można łapać.
I o co się martwił? Jak się czegoś do końca nie pojmuje, to chyba nie wolno 
zacinać się w sobie i budować twierdzeń, które nie mają zbyt wiele sensu. Gdy 
ktoś nie potrafi rozwiązać przykładu z nawiasami zwykłymi i kwadratowymi, nie 
powinien pisać na marginesie, że takiego rachunku w ogóle nie da się w żaden 
sposób rozwiązać, bo da się, tylko trzeba wiedzieć, jak się do tego zabrać.
Tamto będzie — powtarzając to Piotrek zasypia, śni mu się Elka Leśniewska. 
Patrzy na Piotrka przez ramię, a może wcale nie patrzy, nieważne. Za Elką 
biegnie poszczekując Mucek lśniący i rudy w promieniach letniego słońca. — 
Pisałem do ciebie— mówi Piotrek, a Elka odpowiada tak samo: — Pisałam do ciebie. 
— Wszystko pamiętam. — I ja pamiętam. — Przyjdziesz
128
jeszcze, to narwę ci kwiatów. — Chyba już nie przyjdę, po co? Chodź, Mucek. Czy 
wiesz, że Mucek jest teraz mój? Jest mu smutno. — Czemu? — Ale ty jesteś 
śmieszmy, Pdotrek. Nie wiesz, czemu psom jest smutno? Przed drewniakiem 
Leśniewskich jest pusto, ale na ganku siedzą pan Leśniewski namarsz-czony i 
groźny. — Elka, do domu, matce pomagać! A ty po grzyba za nią łazisz? Już cię tu 
nie ma! — Pokazuje furtkę, to znaczy: wynoś się. Piotrek chce protestować i nie 
może. — Nie kukułki — huczy za ndm pan Leśniewski. — Nie kukułki, tylko 
jastrzębie! Od początku takie czucie miałem i na moje wyszło. Już ja swoje wiem, 
na wodę słów nie rzucałem i nie rzucam. — Ścigany huczącym głosem, Piotrek 
ucieka, gałązki wiśni smagają go po twarzy. Jakby miał rower, to byłby już 
daleko od drewniaka Leśniewskich i od tego głosu, który nie milknie. Roweru .nie 
ma, za to jakoś w dłonie wślizguje mu się ryba, ciężka i śliska, ta sama, którą 
widział przez moment nad powierzchnią ciemnej wody. — Ho, ho, to jest ryba! Z 
taką można się do gazety sfotografować. Jak ją złowiłeś? *— Zwyczajnie. — 
Szczęściarz z ciebie. Tyle lat nad wodą na nią czekałem, a ona trafiła się tobie. 
— Mogę ją oddać, niepotrzebna. — To się jeszcze zobaczy, czy potrzebna, czy nie. 
Bardzo prędki jesteś. Nie to nie, tak to tak, i kropka. A pomyśleć nigdy nie 
zaszkodzi, tobie też nie. Pomyśl i dopiero mów, czy potrzebna. — Ten, kto to 
mówi, nie ma wcale twarzy, może to kolejarz znad glinianek, może weterynarz, 
może pan Leśniewski, ktoś niby znany, ale nieznany zarazem. To jest przerażające 
i dziwne. Prędko, jak najprędzej, do domu, za własny płot, za bezpieczną furtkę. 
— Co ty, bracie, jak zajączek skaczesz? Nie hopsaj, posłuchaj, może ci się 
przyda to posłuchanie. — Kim pan jest? — Czy to nie wszystko jedno? Powiedzieć 
coś chcę, a ty chcesz uciekać. Ja sobie i ty sobie, a może to coś ważnego, 
własnym rozumem wszystkiego nie dojdziesz, ludzi trzeba słuchać, ludzie swoje 
wiedzą. — Nie! — krzyknął Piotrek i obudził się. Przez chwilę zbierał myśli. 
Paskudny sen, taki, po którym aż strach zamknąć powtórnie powieki, jeszcze się 
wyśni dalej, do samego końca. Już lepiej posiedzieć na tapczanie, obejmując 
ramionami kolana, żeby sen rozwiał się d odszedł tam, dokąd odchodzą sny, 
których nie chce się śnić wcale.
S   KUK tóiesięcy...-
129
Wróciły już z wakacji chłopaki, zaczęła się coroczna pielgrzymka po sklepach w 
poszukiwaniu gimnastycznych majtek, juniorek, fartuchów, mapek konturowych i 
podkolanówęk, za kilka dni początek ???? 5zkomegos
—  Te, gdzie byłeś?.
—  Nad morzem.
—  I jak?
—  Dosyć fajnie. Pływałem przy czarnej fladze, ratownik podpłynął bączkiem i 
pytał, czy się chcę koniecznie utopić.
—  A ja byłem w górach. Widziałem żmiję, na samym środku ścieżki leżała. 
Wychowawczym nie pozwoliła w nią rzucać kamieniami, bo to była miedzianka, pod 
ochroną.
—  U wuja pomagałem w żniwach. Wuj kazał mi iz pola wyjechać, a sam z tyłu za 
wozem szedł i przytrzymywał snopy widłami. Koło wjechało w rów i wywaliłem. Nie 
macie pojęcia, jak było, ledwo mnie wyciągnęli spod tego żytas
—  Poznałem jednego chłopaka ze Szczecina, 'jego stary jest marynarzem. Ten 
chłopak miał prawdziwy malajski kris i japoński bębenek. I już był w Szwecji, 
promem. Mówił, że całkiem fajnie się płynęło.
—  U wuja pławiłem konia. Macie pojęcie, jak Się pływa na koniu po stawie? 
Fantazja!
—  Tam było tych żmij więcej. Zdzisiek w maliniakach znalazł całe gniazdo, w 
spróchniałym pniu. One się tak zwinęły w kłąb, te żmije, i chyba spały, ale jak 
ruszył kijem, to się rozpełzły na wszystkie strony.
Tak się rozmawiało w przelocie między jedną a drugą wyprawą po trampki czy 
granatowy sweter. Teraz nie było czasu, żeby opowiadać ze szczegółami, więc 
mówiło się tylko to najważniejsze. Albo może i nie najważniejsze, bo o sprawach 
naprawdę najważniejszych nie opowiadało się nikomu. Piotrek też nie wspomniał 
ani słowem o Elce, chorobie ????? ? dziadku, chociaż opisał szeroko swoje 
sukcesy pływackie, rowerowe wyprawy, zwycięstwa w pikutach i doświadczenia w 
dziedzinie hodowli królików oraz gołębi. Nie zapomniał też o olbrzymiej rybie. 
Ryba i gołębie budziły największe zainteresowanie chłopaków, więc Piotrek nieco 
poprawił wakacyjne opowieści: to on, nie Sławek, wymieniał pawiki na krymki, a 
co do ryby, to
130
została wytaszczona na brzeg, zmierzona od tępego pyska do ogona, by zwykłą 
koleją rzeczy trafić na patelnię z rozgrzanym olejem. Na dowód prawdy pokazywał 
ręce. Mimo że upłynął przeszło miesiąc, można było zobaczyć wąziutkie smugi 
?????-wych blizn, ślady po przecięciu skóry żyłką.
Kiedy wróciły chłopaki, całe życie z powrotem ustawiło się na swoim miejscu. Kto 
będzie siedział w domu i rozmyślał o niebieskich migdałach, gdy można pójść do 
kina, pokopać piłkę, pogadać o ciekawych rzeczach, zebrać się w szarzejącym 
zmierzchu za murkiem piaskownicy i nie słyszeć nawoływania z otwartych okien, że 
kolacja, że czas do domu, że późno i nie pora na pogaduszki.
A gdy życie stało się z powrotem znane i swojskie, niedobre myśli też odeszły i 
można było rzucić bez nacisku, że pewnie na zimę przyjedzie dziadek. Ta 
wiadomość nikogo specjalnie nie zaciekawiła, ale kiedy wymówiło się to głośno, 
okazało się, że nie ma w tym nic niepokojącego, do chłopaków też przyjeżdżają 
dziadkowie, babcie, ciotki, wujkowie — i co z tego? Normalka,
Rodzice po wakacyjnym zamęcie także już płynęli nurtem najzwyczajniejszego czasu, 
wychodzili rano, wracali po południu, rozmawiali o planach, premiach, kolegach d 
zwierzchnikach, wymagali wycierania butów i dokładnego^ mycia szyi, wieczorem — 
zamiast prowadzić dziwne rozmowy — nastawiali budzik zaraz po skończeniu filmu w 
telewizji. Marsz do łóżka, właściwie nie powinieneś oglądać tego filmu, ale 
niech ci tam, wakacje. Jak się zacznie szkoła, będziesz się kładł najpóźniej o 
dziewiątej. Zrozumiano?
I chyba dlatego, że wszystko już stało Się z powrotem takie, jak zawsze, 
któregoś wieczoru Piotrek zapytał (a nosił to pytanie w sobie od momentu, gdy 
usłyszał po raz pierwszy, że dziadek przeprowadzi się do nich):
—  Kiedy dziadek przyjeżdża? Dotknęło go uważne spojrzenie ojca1,
—  Dlaczego o to pytasz?
—  Bo ty sam mówiłeś, że przyjedzie i będzie u nas mieszkał.
—  Może. Nie pamiętam.
—  Na pewno.
131'
—  To nie twoja rzecz. — Nie można powiedzieć, żeby ojciec się rozgniewał, ale 
też nde wyglądał ma zadowolonego, fakt. — Bądź łaskaw zostawić to mnie i matce.
Na ekranie telewizora akurat zapowiadano program na jutrzejszy dzień.
—  Chyba najwyższy czas, żebyś poszedł do łazienki. Zawsze powtarzam, że 
najważniejszy jest regularny tryb życia. A co do dziadka, to wyobraź sobie, że 
odmówił przeniesienia się do nas. — To dziwne, że ojciec uważał za właściwe 
podzielić się z Piotrkiem swoim niezadowoleniem z powodu decyzji dziadka, ale 
zrobił to, podkreślając intonacją głosu, że dziadkowa odmowa jest niezrozumiała 
i nierozsądna. — Przy tym stanie zdrowia odmówił.
—  To dobrze — wyrwało się Piotrkowi.
—  Piotr, ja się ciebie nie pytałem o zdanie. A ponadto zechciej z łaski swojej 
wyjaśnić, oo cię tak cieszy?
—  Bo wszystko by zostało bez opieki. Mucek, króliki, ogród, pszczoły...
—  Tak uważasz? A o samym dziadku w ogóle nie pomyślałeś? Idź się myć i na 
przyszłość zastanawiaj się nad tym, co mówisz, szczególnie jeżeli rozmawiasz ze 
mną.
kc    Ody Piotrek już myje się w łazience, z pokoju słychać głos ojca. Mówi tak 
głośno, że udaje mu się zagłuszyć stado cwałują-3   cych koni i kanonadę 
karabinowych wystrzałów.
—  Ze ten chłopak nie ma żadnej trzeźwości, realnego spojrzenia na świat. 
Króliczków mu szkoda, że zostaną bez opieki różyczek, że zwiędną.
—  Jest jeszcze dosyć dziecinny. — Mama też mówi bardzo głośno, bo konie cwałują 
i cwałują, a strzały sypią się dalej z suchym grzechotem. — Ostatecznie w jego 
wieku...
—  W jego wieku sam postanowiłem o swoim życiu. Na różyczki i króliczki się nie 
oglądałem. Tatuś też jest taki. jak Piotruś, niepraktyczny, żyjący złudzeniami. 
W domu chleba brakowało, z tekturą w butach chodziłem, a oo było można, to tatuś 
do Leśniewskich nosił, bo wdowa z pięciorgiem drobiazgu... O nas, o mamie, Geniu 
i o mnie, nie myślał, zawsze inni byli ważniejsi. W pracy nocami siedział aa Bóg 
zapłać. Czy kiedy premię dostał albo order?
132*
Na cwał i już nieco cichszą strzelaninę nakładają się gniewne kroki. Jak zwykle, 
kiedy jest zdenerwowany, ojciec rusza w wędrówkę między wersalką a serwantką, 
trzy kroki w jedną, trzy w drugą.
—  Myślisz, że mu nie proponowali? Mogliśmy jechać w Zielonogórskie, tatuś 
objąłby odpowiedzialne stanowisko, bądź co bądź w PPS-ie od trzydziestego 
trzeciego. Kolegów miał na dyrektorskich posadach, pamiętali go. I co? Odmówił! 
Oświadczył, że się nie czuje na siłach, wolał być konduktorem, kon--duk-to-rem.
—  Heniu, ciszej. To niewychowawcze, jeszcze Piotrek usłyszy, co mówisz'o swoim 
ojcu.
—  Albo ten chłopak, który podczas wojny prawie rok u nas mieszkał! Czy ty 
rozumiesz, na co ojciec nas narażał, i jeszcze w takiej osadzie, gdzie każdy wie, 
co sąsiad gotuje na obiad?
Tętent zastępuje muzyka klejka i słodka, jak Piotrek zna filmy, to ta muzyka 
oznacza, że bohater na kwiecistej łące spotkał dziewczynę, którą zaraz pocałuje.
—  Odetchnęliśmy, jak tego Mięcia wreszcie przekazał dalej. Rozumiem, że była 
wojna, że obowiązkiem każdego była walka, ale wybacz, narażał matkę i nas, jak 
się wojna kończyła, miałem dopiero'osiem lat, Genius niespełna pięć...
—  Rozumiem, że pewne urazy... — głos mamy zawisa na moment w nagłej ciszy, może 
po ekranie czołga się kowboj, kryjąc się za załomami szarych skał, a może jest 
to ta chwila, gdy dwaj przeciwnicy opuściwszy ręce wyczekują, kto pierwszy 
sięgnie po broń. — Dotąd jednak...
—  Ja tego nie wytłumaczę, bo po prostu nie potrafię wytłumaczyć. Tatusiowi 
zawsze wszystko przez palce przeciekało i nic na to nie można było poradzić. Czy 
mamy pozwolić, żeby i tym razem tak się stało, jeżeli możemy temu zapobiec?
Ojciec mówi tak prędko, że ledwie można zrozumieć jego słowa, jakby chciał zaraz, 
jak najszybciej, wyrzucić z siebie swoje myśli. W telewizji rozbrzmiewa samotny, 
bardzo głośny wystrzał.
—  Masz słuszność. Sądzę, masz słuszność.
—  Czy naprawdę tak sądzisz?
—  Tak, ale...
9  Kilka miesięcy...
133
—  Ale, ale! — denerwuje sie nieoczekiwanie ojciec. — Chcesz pewnie powiedzieć, 
żeVym siS jeszcze zastanowił, prawda? A Piotr nawet nie zadaJe sobie f^tygi 
ukrywania swoich pretensji, mnie udziela rad- ośmiela się wtrącać swoje zdanie 
do spraw, o których nie ma * nje może mieć pojęcia.
Ojciec unosi się coraz bardziej, jakby chciał przekonać nie tylko mamę o swojej 
słuszności, ale i siebie samego, jakby chciał zakrzyczeć coś niedosłyszalnego 
dla innych.
—  A w, ogóle już od dawna zastanawiam się nad tym, że starszy, schorowany 
człowiek powinien wreszcie żyć w komforcie, wygodnie, otoczony opieką. Mamy 
możliwości, żeby tatusiowi' to zapewnić, więc po co...
Nim ojciec zdążył zadać pytanie, trzaska samotny strzał, po-chwytuje go echo, 
huk przetacza się i powraca ustokrotniony i .zolbrzymiony, z hurkotem toczą się 
głazy, rży koń, pewnie jest przywiązany, nie może uciekać, więc cofa się 
wspinając na tylnych nogach i kładąc płasko uszy.
Nie, tamto pytanie nie zostało wcale zadane, zawisło bez zakończenia, w ciszy, 
która zapadła po wystrzale, w grzechocie kamieni i oszalałym rżeniu; chociaż w 
pewnym sensie musiało zostać postawiane, gdyż mama odezwała się niegłośno:
—  Po co mi tłumaczysz, jeżeli sam wiesz, że masz rację? No, po co?
—  Z tamtym tylko kłopoty. Pożytku za kilkaset złotych rocznie, kłopotów za 
tysiące. Trzeba wreszcie tatusia od tego uwolnić.
Kroki, niepewne i skradające, to niemożliwe, żeby to były kroki ojca, tak skrada 
się myśliwy do zdobyczy albo skrytobójca do śpiącego.
Krzyk obcojęzyczny, ale już lektor pospiesza z tłumaczeniem, spokojnie, wyraźnie 
czyta: „Nie zaskoczysz mnie, Joe". Nie zaskoczysz mnie, Joe! Nie zaskoczysz!
Równie wyraźnie i tym razem także spokojnie ojciec ustawia szeregi słów, każde 
jest jak dobrze wbity kołek, a wszystkie razem stanowią częstokół nie do 
pokonania, wysoki, gładki i mocny, taki, po którym ześlizgują się ręce.
—  Więc postanowione. Uczciwie rozważywszy wszystkie za i przeciw, to jedyne 
wyjście. Być może należało załatwić to już
234
parę lat temu, ale nie zdawałem sobie sprawy ze stanu zdrowia tatusia. Ten 
wzgląd przeważa wszystko inne. Muszę jakoś ojca przekonać.
W telewizorze dwa głosy, dziewczęcy i męski, zaczynają rozprawiać o czymś 
własnym, lektor gorliwie zagłusza je czytanym przez siebie tekstem. Co by było, 
gdyby jakiś bezosobowy głos tłumaczył słowa Piotrka Elce? Przekładał je na inny 
język? Czy wtedy wszystko byłoby bardziej zrozumiałe, czy jeszcze trudniejsze 
niż w rzeczywistości? Co by było, gdyby jakiś usłużny głos wypowiadał za nas to, 
czego nie chcemy albo nie potrafimy powiedzieć? Czy tak byłoby dobrze, czy 
byłoby źle?
Czarne i białe, czerwone d zielone, błękitne i złote, ułóż się wreszcie, świecie, 
stań się taki, jak dawniej, albo pozwól, żebym cię rozumiał. Niech nie 
przesypuję kawałków tej łamigłówki nic nie pojmujący i niepewny nawet własnego 
myślenia. Czemu nie mogę być dawnym Piotrkiem, tym od komiksów, znaczków i 
kopania piłki, od roweru i pikutów? Czemu muszę zastanawiać się nad sprawami, 
które dawniej przeszłyby nie zauważone? Czemu zmieniają się kolory i głosy? 
Czemu jest tak ciężko i tak dziwnie? No, czemu?
*          *
Dziadek rozlokował się w Piotrkowym pokoiku po gospodar-sku i z rozwagą. Każdy 
skrawek szczupłego pomieszczenia został wykorzystany, nawet na parapecie okna 
stanął brzuchaty kubek i doniczka z dziwnym kwiatem o skórzastych liściach, 
wspinającym się po małej drabince.
—  Babcia go bardzo lubiła. Jakże go ludziom oddawać?
Za oknem opadały z drzew pożółkłe liście, rankiem czuło się na policzkach 
uszczypnięcia nocnego przymrozku, wiadomo, jesień.
Zaraz po powrocie ze szkoły Piotrek zaglądał do dziadka, zresztą i ojciec, i 
mama także tam kierowali pierwsze kroki po powrocie iz pracy.
—  Na obiad jest grzybowa zupa i pierożki. Lubi tatuś?
—  Zaraz będzie ciekawy program w telewizji. Warto obejrzeć.
135
—  Może by się tatuśi przespacerował po osiedlu..Chętnie się
także wybiorę.
—  Proszę, dzisiejsza gazeta.
—  Zamówiłam wizytę  u  lekarza  na  czwartek.   Najwyższy czas wziąć się za 
swoje zdrowie.
—  Może herbaty? Akurat świeżo naparzona. Dziadek  lubił  zupę   grzybową  i 
pierożki,   oglądał ciekawy
program, brał laskę i szedł na spacer po osiedlu, z szelestem rozkładanych stron 
przeglądał gazetę, odwiedzał lekarza i wracał z plikiem recept, pił świeżo 
zaparzoną herbatę. Nie mówił zbyt wiele, ale nigdy nie był przecież zbyt -
rozmowny, tylko, nie wiadomo czemu, stał się jakiś zupełnie odmienny od tamtego 
dziadka, który otwierał malowaną furtkę i pochylał brzuchatą konewkę nad 
grzędami. Niby był taki sam, ale Piotrek dostrzegł, że jest coś zupełnie innego 
w twarzy, głosie, wreszcie w ruchu, jakim dziadek kładł przed sobą na stole ręce.
Zmienił się także i Mucek. Nawet spuszczony ze smyczy, truchtał pokornie za 
Piotrkowa nogą, nie ośmielając się wbiec na trawnik ani zawrzeć zajomości z 
osiedlowymi psami. Nagle, w ciągu paru tygodni, roztył się i zgarbił, dlatego 
nosił stole nisko pochyloną lisią mordkę. Zrobił się ni z tego, ni z owego 
tchórzliwy, każdy głośniejszy hałas, każdy pisk opon, jęk karetki pogotowia 
wpędzały go w przerażenie.
— Okropny kundel — wyraziła swoją opinię Jolka. — Iw dodatku strasznie stary.
Najchętniej Mucek wbijał się pod dziadkowe krzesło, tylko tom, wydawało się, 
czuł się bezpieczny i spokojny. Wracający ze szkoły Piotrek nie był dla niego 
woale tamtym Piotrkiem od roweru i rzucania patyka. Nie można twierdzić, że pies 
odnosił się do niego wrogo, ale można powiedzieć z całą pewnością, że obojętnie, 
chociaż to właśnie na Piotrka spadł obowiązek wychodzenia z Muckiem na spacer.
— Ty mu wybacz, Piotruś. Jemu się trudno do nowego porządku włożyć. On i do mnie 
ma żal.
Dziadek rozmawiał z Piotrkiem, ale tylko wtedy, kiedy byli sami w mieszkaniu, i 
wówczas robiło się trochę tak, jakby za oknem był płot, rozjeżdżona kołami wozów 
ścieżka i studnia z kołowrotem.
136
—  Wygoda z kaloryferami. Węgla nie musisz kupować, popiołu wygarniać, trzasek 
na podpałkę łupać, nic nie robisz, a ciepło jak w uchu.
—  Z nogami, powiada ten wasz lekarz, kiepska sprawa, było się za to wziąć z 
dziesięć lat temu. Jakimś zatorem czy zawałem w żyłach mnie straszy, leżeć, 
powiada, trzeba jak najwięcej, a nie wie, że leżenie nie dla mnie.
—  W głowie mi się nie mieści, żeby tak drzewa zaniedbać. Posadzili je biedne, 
sznurkiem do kołków przywiązali, i radźcie sobie, jak umiecie. A je perz zarasta, 
pić im się chce i jeść, a tu ziemia jak skorupa, ani łopatą ruszona. Kiedy gałąź 
złamana, to wisi, póki sama nie spadnie.
137
— Ty, Piotruś, Mucba nie puszczaj. Jeszcze mu do głowy strzeli, żeby z powrotem 
ma stare śmieci się zebrać. Ja już wiem,
o czym on myśli.
,— Kran wystarczy odkręcić i ciepła albo zimna woda do wyboru leci, to jej nikt 
nie szanuje, niech sobie leci, a jakbyś tak każde "wiadro ze studni nosił, tobyś 
większe uważanie miał
dla tej wody.
Tak, były rozmowy, ale nie znaczyło to wcale, żeby dziadek «lówił o tamtym domu, 
ogrodzie, królikach, drzewach, Leśniewskich czy pani Michalinie. Rozmawiali o 
różnych rzeczach, o tym — wcale. Jeżeli Piotrek coś zaczynał mówić, dziadek 
udawał, że nie dosłyszał, i pospiesznie zmieniał temat.
I rodzice też nie tnówili o tym, co zostało o niecałą godzinę jazdy autobusem, 
może tak właśnie było trzeba. Ale tamto dalej istniało, a nawet przysłało o 
sobie wieści. Któregoś dnia do drzwi zapukała pani Michalina.
—  Pan Józef w domu?
—  W domu. Dziadku, pani Michalina przyjechała! Powinien był poprosić piania 
Michalinę do pokoju z wersalką,
serwantką i telewizorem, ale nim zdążył to zrobić, pani Michalina weszła sama do 
kuchni, położyła torbę na podłodze i stała
czekając na coś.
Najpierw przybiegł Mucek, zapiszczał i rzucił się do podskakiwania i oszalałego 
machania ogonem, przez moment zmienił się w dawnego ?????, wesołego, 
lekkomyślnego kundla, który przepadał za bieganiem i zabawą. Pani Michalina 
ukucnęła i przemówiła do psa, ale co powiedziała Muekowi, Piotrek nie zrozumiał. 
Drzwi od pokoju nie otwierały się, więc Piotrek krzyknął po raz drugi:
—  Dziadku! Jest pani Michalina.
—  Nie trzeba, Piotruś, gardła sobie po próżnicy zdzierać. Pan Józef przecież 
wie, że jestem.
Trwało jednak dosyć długo, nim zjawił się dziadek, ale kiedy już to się stało, 
Piotrek omal nie krzyknął ze zdumienia. Dziadek ubrał się w świąteczny, czarny 
garnitur, zawiązał krawat, starannie przyczesał siwe włosy.
—  Pani pozwoli do pokoju, pani Michalino. Wnuczku, nastaw czajnik. Czym mogę 
służyć, kawą czy herbatą?
138
—  Herbatą, panie Józefie. Kawa już nie na moje serce. Potem pani Michalina 
rozpakowała torbę.
—  Szarlotki upiekłam, pan Józef zawsze lubił szarlotkę. To z tej szarej renety, 
co pod płotem, bardzo winny owoc, najlepszy do ciasta. Tu trochę zimowych 
gruszek, akurat na święta dojdą. Króliki u Leśniewskich krzywdy nie 'mają, Elcia 
koło nich chodzi. Z ulami zrobiłam, jak pan Józef kazał, właśnie kupiec się 
trafia, gdyby pan Józef miał życzenie sprzedać, to radziłabym jemu, może tanio, 
ale w dobre ręce.
Pani Michalina mówiła dużo i głośno, a dziadek milczał, spoglądając spod 
krzaczastych brwi na złote ciasto szarlotki i na rdzawe brzuszki rozłożonych na 
stole gruszek.
—  Od wszystkich Leśniewskich ukłony przywożę i od pani Wisi, i od Kamińskiego. 
Będzie wolny czas, też pana Józefa odwiedzą, pusto się jakoś zrobiło bez pana w 
osadzie. Nikt nie chce wierzyć, że pan Józef już na stałe od nas odstał. Wiosną, 
powiadają, musowo pan Józef wróci.
Teraz dopiero odezwał się dziadek.
—  Mówiła pani Mieciowi, pani Michalino?
—  A jakżeby nie, panie Józefie?
—  I co?
—  Pan spyta Henia, przecież Henio od pana pełnomocnictwo dostał na sprzedaż.
W głosie pani Michaliny jest gniew i obraza, ale Piotrek nie zwraca na to uwagi, 
zupełnie ogłuszony dopiero co usłyszaną nowiną. Ozy to znaczy, że dziadek 
rozstał się na zawsze ze swoim domem i ogrodem? Czy to znaczy, że...
— Mieciowi aż się oczy śmiały, jakem mu powiedziała. A potem przyjechał kiedyś, 
wieczorkiem to było, i tak do mnie powiada: „Nie dam rady, pani Michalino 
kochana, choćbym się i wyprzedał, i zapożyczył. Cena, aż w głowie się kręci".
Charakterystycznym ruchem dziadek kładzie przed sobą dłonie na blacie stołu. '    
— Czemu pan to zrobił, panie Józefie?
Pytanie zawisa w ciszy, odpowiedź pada dopiero po dłuższej chwili.
—  A czemu pani mnie namawiała, żebym się do Henia przeniósł? Przenosić się to 
się przenosić, ze wszystkim i na stałe.
139
????^^?^?^?^?????^??"
Jak bym mógł żyć ma dwoje rozdarty, trochę tam i trochę tu? Ja tak nie potrafię.
—  Ale sprzedawać...
—  Lepiej sprzedać niż się myśleniem truć, jak tam wszystko
bez gospodarza idzie.
—  Przecież dojrzałabym, a nie ja, to Leśniewscy, a jak nie Leśniewscy, to kto 
niebądź by wpadł i zobaczył, czego potrzeba.
—  To na nic. Nie chciała mnie pani, pani Michalino, sama mnie pani do miasta 
wyganiała, w cieple stare kości grzać, za piecem u syna siedzieć, tom za ten 
piec i poszedł, skoro taka
pani wola.
—  Pan Józef wie, jak było!
—  Wiem czy nie wiem, od tego mi lżej nie jest.
—  Pan Józef ma do mnie żal, a nie wiadomo, czy ja bym do pana Józefa większego 
żalu mieć nie mogła. Trzeba było zwyczajnie powiedzieć, tak i tak, a nie innych 
słuchać. Dużo oni tam wiedzą, ci inni, jak jest, kiedy życie już przeszło.
—  Co się stało, to się nie odstanie.
—  Ano, prawda — ugodziła się pani Michalina i zaczęła zbierać kubeczki i 
talerzyki ze stołu, jakby była jeszcze ciągle w tamtym domu oplecionym winoroślą, 
a nie w mieszkaniu na którymś tam piętrze wysokiego bloku. — Pan Józef najlepaej
wie, jak będzie dobrze.
A Piotrek siedział niby wmurowany, poimrugując powiekami jak ktoś obudzony 
gwałtownie z głębokiego snu. To niemożliwe, zupełnie niemożliwe, ale przecież 
słyszał na własne uszy, że dziadek zdecydował się sprzedać dom i ogród. W to 
wprost nie można uwierzyć, a jednak tak musiało być, ktoś inny rozkręci kołowrót 
studni, ktoś obcy wejdzie między wypielęgnowane grzędy, nieznany zasiądzie na 
ławce koło drzwi, na ulubionym miejscu dziadka. I już nigdy nie będzie można tam 
pojechać, i już nigdy Elka nie przejdzie ścieżką od malowanej furtki, i już
nigdy...
— Pokazałbyś mi/ Piotruś, jak się tę ciepłą wodę puszcza —
wezwała go pani Michalina z kuchni.
Bo ona najzwyczajniej zabierała się do zmywania i porządków, podczas gdy dziadek 
zastygł na swoim miejscu, zdając się nie słyszeć i nie dostrzegać niczego i 
nikogo. Dziwnie zdener-
140
wowany Mucek, postukując pazurami o parkiet, biegał od zmywającej pani Michaliny 
do nieruchomego dziadka, unosił skośnie głowę i patrzył w ludzkie twarze uważnym, 
nie psim spojrzeniem.
—  Uszy ci odjęło, Piotruś, ozy co?
Na to trzeba było wstać i pokazać, że odkręca się kran z niebieską główką, i 
powiedzieć, że właściwie powinno się odkręcać z czerwoną, ale instalator się 
pomylił i tak już zostało.
—  Nie pytasz o kolegów, Piotruś? Już zapomniałeś?
—  Nie. Nie zapomniałem.
—  To czemu nie pytasz?
Napisał do Elki trzy listy, jeden bardzo długi, sam wrzucał je do skrzynki przed 
pocztą, ale nie doczekał się ani słowa odpowiedzi. Licząc razem z tamtym listem 
wysłanym z kolonii, było ich cztery, cztery razy mozolnego obgryzania długopisu, 
cztery przepisywania na czysto, cztery obmyślania, co i jak napisać, żeby 
zrozumiała, a jednocześnie, żeby ten list mógł przeczytać każdy z Leśnieszczakśw, 
Sławek, Marian albo nawet państwo Leśniewscy.
—  Elcia bardzo wydoroślała, poważna się taka zrobiła, Jasio dwa razy w tygodniu 
ma już praktykę — (Jasio to był najstarszy Leśnieszczak) — Sławek chce gołębie 
na zawodach puszczać, tylko nie wie, gdzie się trzeba zapisać, żeby je przyjęli 
do tych zawodów. Prosił, aby ciebie zapytać, Piotruś, może ty wiesz.
Czy to ważne, co dzieje się w osadzie, co robi Elka, jej bracia, Sławek albo 
Marian? Dziadek nie może tego zrobić, nie może i koniec! Piotrek mu zaraz 
wszystko wytłumaczy, niech tylko pani Michalina sobie pójdzie, wytłumaczy, a 
dziadek zrozumie. Nastroszy siwe brwi, skryje uśmiech w zmarszczakch i powie, że 
Piotrek ma rację.
—  Do widzenia, panie Józefie. Będę się zbierać, czwarta dochodzi, tylko patrzeć, 
jak Heniuś z pracy wróci, a ja dla niego gość nieproszony. Niech pan Józef w 
dobrym zdrowiu zostaje.
Dziadek podnosi się, poprawia marynarkę i pochyla się  do
ręki pani Michaliny.
—  Dziękuję za serce dla mnie. Niech się pani ludzie sercem także wypłacą.
141
??^????^???????
—? Co też pan Józef! Jakie tu serce, wpadłam, bo mi po drodze było.
Mucek ustawia się przy drzwiach, macha ogonem, najwidoczniej czeka ma to, że 
dziadek weźmie go i -razem z panią Michaliną powrócą do tamtego domu. Nagle 
zrozumiał, że dziadelk nigdzie nie pójdzie, odgadł to chyba z głosów, z ruchów, 
ze znaków czytelnych dla siebie, i podreptał pod krzesło, z nisko zwieszoną 
głową i wlokącym się po podłodze ogonem.
—  Wnuku, odprowadź panią Michalinę do przystanku. Nim ja bym dokuśtykał, już by 
spory wieczór był.
Lekko się zmierzcha, na małym drzewku drży ostatni liść, nienormalnie duży, inne 
już opadły, za wcześnie pożółkły i opadły, ikto może wiedzieć dlaczego?
—  Coś ty, Piotruś, jakiś nie w sosie?
—  Czemu dziadek sprzedaje? — prawie krzyczy Piotrek, tak krzyczy, że pani 
Michalina aż się zatrzymuje.
—  Nie wiedziałeś? Spory szmat czasu już dziadek u was mieszka.
—  Nie wiedziałem.
—  Teraz wiesz.
—  Ale dlaczego?
—  Sam już nie da rady koło tego chodzić, to pierwsze. A drugie... — pani 
Michalina wyraźnie się zawahała i urwała w połowie.
—  Jakie drugie?
—  Duży jesteś, mogę ci powiedzieć. Jakbym za pana Józefa poszła, tobyśmy 
jeszcze razem trochę ten wóz pociągnęli, ale nie poszłam.
—  Czemu?
—  Jakbym ci nawet tłumaczyła, tobyś nic z tego nie zrozumiał. Trudno życie po 
nowemu zaczynać w naszych latach, a jeszcze wtedy, kiedy inni na sprzeciwie 
stoją. Oj, trudno, bardzo trudno.
—  Jacy inni?
—  Za ciekawy, Piotruś, jesteś.
To nie było zbyt zrozumiałe, zresztą nie mogło być zrozumiałe, bo Piotrek, nie 
potrafiąc nic wytłumaczyć, pojmuje jednak, że to, co się stało, jest krzywdą, 
smutkiem i niesprawiedli-
142
wością, tym dziwniejszą i trudniejszą do wytłumaczenia, że spełnioną z wolą 
wszystkich, nawet zgodną z życzeniem dziadka, a jeśli nawet nie z życzeniem, to 
przynajmniej przyjętą bez sprzeciwu.
—  Niech pani powie dziadkowi, żeby się nie zgodził. Pani Michalina aż 
przystanęła.
—  Oj, dzieciaku, dzieciaku. Jak ja mam powiedzieć? To już prędzej ty mógłbyś...
—  Co mógłbym? — pyta bez tchu Piotrek.
—  Czy ja wiem? Może pogadać z twoim tatą? Żeby nie sprzedawać ze wszystkim, a 
chociaż część zostawić, niechby sobie była, żeby pan Józef miał do czego wrócić, 
jakby co. — Nagle pani Michalina ze zniecierpliwieniem zaprzecza własnym słowom: 
— E, to na nic, nie będzie żadnego jakby co, ja pana Józefa znam, uparty jest 
bardzo, gdy raz coś postanowi, przepadło.
—  Ale dlaczego postanowił?
—  To już jego spytaj.
Potem pani Michalina razem ze swoją torbą znika w autobusie, a Piotrek wlecze 
się noga za nogą z powrotem do domu.
—  Nie przeleciałbyś się do kina? Grają „Trzech muszkieterów", fantazja, mówię 
ci.
Piotrek nie przeleciałby się, chyba nawet nie dosłyszał tego, co do niego 
mówiono.
Zamiast pojechać windą, wybiera wspinaczkę po schodach, przystaje na piętrach, 
ogląda znany na pamięć widok — jednakowe, szare, brylaste bloki, za blokami 
ulica, za ulicą takie same bloki, za tymi drugimi blokami zamazane przez 
jesienną mgłę kominy.
Ciągle jeszcze przyodziany w czarny garnitur dziadek siedzi w tym samym miejscu, 
w którym siedział podczas wizyty pani Michaliny, na stole stoi nietknięta 
szarlotka i szklanka z nie dopitą herbatą.
—  Dziadku...
—  Tak?
—  Proszę, nie zgadzaj się. Jak ty się nie zgodzisz, to tata nie sprzeda.
Chociaż Piotrek wcale tego nie chciał, jego prośba jest raczej
143
krzykiem niż prośbą, spod dziadkowego krzesła wysuwa się lisi, posiwiały 
pyszczek Mucka.
—  Tak mi radzisz, wnuku?
—  Tak.
—  Ano, kiedy już się zgadało, rozważmy rzecz na rozum. Prawdę powiem, sam już 
nie dam rady zimą, siły mi brakuje, ludziom wstyd głowę zawracać, a dużo bym od 
ludzi potrzebował, gdyby mi przyszło jeszcze zimować we własnym domu.
—  Pani Michalina...
—  Pani Michaliny do tego nie mieszaj. Nigdy sobie nie daruję, żem ją na 
przykrości naraził, a to taki człowiek,4 że drugiego ze świecą na całym świecie 
nie znajdzisz.
—  To bądź przez zimę u nas, a na wiosnę...
—  Na wiosnę, na wiosnę... — powtarza dziadek Piotrkowe słowa, brzmią one w jego 
ustach smutno i głucho, jakby ta wiosna woale nie była wiosną, tylko jesienią 
albo zimą. — Już raz serce od tego oderwałem, czemu mi każesz co roku serce 
oddzie-rać? Czy myślisz, że to będzie mniej bolało, jak się wydarzy drugi czy 
trzeci raz? To ja ci powiem, że za każdym razem będzie bolało taik samo.
Dziadek odwraca twarz, może nie chce, żeby Piotrek ją widział, a może to jest 
przypadek, tylko przypadek.
—  Kiedyś zrozumiesz, jak to jest z człowiekiem na starość, tego teraz ci nie 
wytłumaczę.
Pochylając się z trudem, dziadek gładzi Mucka, a Mucek poważnie przyjmuje 
pieszczotę swego pana, drga mu tylko lekko ogon i mrużą się żółte oczy.
—  Ano, zestarzeliśmy się, nie wiedzieć kiedy i jak, strasznie szybko życie leci, 
teraz jesteś chłopakiem, ale ani się obejrzysz, jak w moich latach będziesz. 
Jeszcze kiedyś wspomnisz, wnuku, moje słowa.
—  Nie wolno ci tak mówić, dziadku!
—  Prawdę tylko mówię.
—  Ale nigdy tak nie mówiłeś.
—  Nie było okazji, to nie mówiłem.
—- Przecież możesz się czuć lepiej i wrócić, j... Nad oczami stroszą się siwe 
brwi, twarz dziadka robi się prawie 
groźna.                                                           .   .
144
— Chyba nie dogadam się z tobą, wnuku. To ci jeszcze coś powiem. Warunek jest 
taki, że jak tu mieszkam, to tamto musi być sprzedane — pod określeniem „tamto" 
kryje się dom, ogród, winorośl na ścianie, kępy różowych peonii, studnia z 
kołowrotem, roztrzepotana od ptaków czereśnia, tygrysie lilie i wielkie, 
pachnące upałem truskawki, chmura nad osadą, letnie deszcze, świerszcz w 
jaśminie pod oknem, czerwone porzeczki i groszek wspinający się po tyczkach. 
Czemu dziadek nie nazywa domu domem, ogrodu ogrodem? Czemu mówi: „tamto"?
— Tak, tak ?— kiwa głową dziadek, jakby odgadywał myśli Piotrka. — Tak, tak.
* *          *
Przypuszczalnie podczas najbliższych wakacji Piotrek pojedzie z rodzicami na 
zagraniczną wycieczkę, bo dlaczego miałby nie jechać, kiedy wybierają się 
własnym wozem?
Nikt nawet nie przypuszczał, że dziadkowy ogród zostanie tak korzystnie 
sprzedany i że wyjdą z niego aż trzy działki budowlane.
— Weź, Heniu, pół tych pieniędzy, a resztę Geniowi wyślij. Mnie niepotrzebne, a 
wam się przydadzą.
Mimo nalegań dziadek stanowczo odmówił przyjęcia chociaż części pieniędzy ze 
sprzedaży. Nie, nie i nie. Ma przecież wszystko, czego mu potrzeba.
Ponowiwszy jeszcze próbę przekonania dziadka, ojciec zdecydował się na kupno 
samochodu. Wartburga, wprawdzie używanego, ale w doskonałym stanie, od 
pierwszego właściciela. Ten wartburg jest pomarańczowy i ma doskonale 
wyregulowany zapłon.          ?
Z okna tego wartburga Piotrek obejrzał dawny ogród dziadka pocięty siatką na 
trzy równe parcele. Na jednej z nich piętrzyły się pryzmy ziemi, wykopy pod 
fundamenty, nowi nabywcy nie tracili czasu, fakt.
Kiedy ojciec, mama i Piotrek patrzyli na wykop, do samochodu podbiegł najmłodszy 
Leśaieszczak i ciekawie zajrzał do środka. — Piotrek, jak rany! To wasz wóz?
145
Nim padła odpowiedź, czyjś głos zawołał ostro i rozkazująco:
—  Darek!
Mały Leśnieszezak odskoczył,  jak oparzony, od wartburga.
—  Już do domu!
To Elka wołała brata, jej wzrok prześlizgiwał się nieuważnie po twarzy Piotrka 
widocznej zza szyby, mogło się wydawać, że go wcale nie poznaje.
—  Piotrek przyjechał — tłumaczył siostrze imały Leśniesz-czak.
—  Nie znam żadnego Piotrka — odezwała się bardzo głośno Elka i odeszła, a za 
nią pobiegł najmłodszy brat, już nie oglądając się za siebie.
Zniknęli za krzakami dzikiego bzu na zakręcie. Była przecież wiosna, więc bez 
kwitł i pachniał jak każdej innej wiosny.
Redaktor Marzenna Po I lak
Redaktor techniczny Emilia Adamczyk
Korektorzy Aleksandra Dmowska Jolanta Sztuczyńska
PRINTED IN POLAND instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia"
IaLSZ!Wa ł981 ?- Wyd' "   Nakłat* 50 000+300 egz «000+250     egz.      w     
oprawie     twardej;+3°00^
+50 egz. w oprawie broszurowe]). Ark. wyd. 7.7
'0X90/18. Oddano do sk)adania w czerwcu 1980 * Podp.sano    do    druku    w   
lut        J981
ukończono  w  maju   mi   r.   Drukarnia  Wydawnicza w Krakowie. Zam. nr 2377/80

^^^ng^a^