
BRIGITTE MUTH-OELSCHNER
GDZIE MIŁOŚĆ LECZYŁA TRĄD
Misjonarze, którzy tworzyli historię:
DAMIAN DE VEUSTER
(Hawaje)
Przekład JAN ŚRODULSKI
VERBINUM
Wydawnictwo Księży Werbistów Warszawa 1986

Spis treści
1. Dobry człowiek z Molokai
2. Chłopiec o promiennych błękitnych oczach
3. Żebrak wystawia go na pośmiewisko
4. Umiał chodzić koło zwierząt
5. Najprzód chciał być trapistą
6. Owoc Rewolucji
7. Student teologii, który za dużo się śmieje
8. "Gruby Damian"
9. Zamiast brata
10. Pożegnanie na zawsze
11. Żaglowcem po morzach Oceanii
12. Pierwsze kontakty w Honolulu
13. Kto służy Bogu, jest szczęśliwy
14. Pierwsze sukcesy
15. O Kanakach i wulkanach
16. Konno, piechotą lub łodzią
17. Koniec nauki
18. "Człowiek, który żąda"
19. Inne kraje, inne obyczaje
20. Czarne myśli
21. Nareszcie towarzysz w habicie brata
22. "Najniebezpieczniejszy parafianin"
23. Wezwanie na Molokai
24. Córka Wakea i Hina
25. "Chińska choroba"
26. Na wygnaniu
27. "Tu nie ma żadnego prawa"
28. Wielka chwila.
29. Nadgorliwi dziennikarze
30. Cmentarz żyjących
31. Na właściwym miejscu
32. Codziennym pokarmem - łzy
33. W niewoli między uwięzionymi
34. Drugi misjonarz z Holandii
35. Gdzie są ludzie, tam są problemy
36. Nie ma spokoju w kolonii trędowatych
37. Koniec strachu
38. Święto nadziei
39. Dzieci traktowane jak niewolnicy
40. Głupie plotki
41. Szef "zwariowanej wsi"
42. Wizyta księżniczki
43. Wzruszona do łez
44. Publiczne odznaczenie
45. Radość i zadowolenie na Molokai
46. Ale drewniana piła z tego brata
47. Biedny koń William
48. Gibson, chytry lis
49. "Niemoralni wyspiarze"
50. Dobrze strzeżona tajemnica
51. "Muszę płynąć do brzegu"
52. "W miarę postępu choroby"
53. Nie ma ucieczki
54. Uwięziony na zawsze
55. Aloa oe, Honolulu
56. Po raz ostatni w mieście
57. "On będzie moją prawą ręką"
58. Ubranie wisiało na nim
59. My, lud Hawajów
60. Polemika i reklama
61. Zazdrość we własnym obozie
62. Nowe zmartwienie
63. "Nigdy go nie opuszczę"
64. Smutek i melancholia
65. Światło w ciemności
66. Przyjaźń z malarzem
67. Radość z powodu fajki z pianki morskiej
68. "Pozdrawiam wszystkich przyjaciół"
69. Czy sprawiłem wam kłopot?
70. W przededniu śmierci
71. Pod pandanusowym drzewem
72. Brat jest w kolejce
73. Oszczercy nie poddają się
74. Święty wygląda lepiej z daleka




1. Dobry człowiek z Molokai

Po raz pierwszy spotkałem się z nazwiskiem Damiana de Veustera w
biograficznej powieści Wilhelma Hunermanna Priester der Verbannten (Ojciec
wygnanych). W książce opisano życie i dzieło belgijskiego misjonarza, który
udał się dobrowolnie między trędowatych na hawajską wyspę Molokai, gdzie
sam się później zaraził.
Ten człowiek mnie zafascynował.
Trąd był straszną chorobą w czasach de Veustera, a więc w XIX wieku. Była
to choroba mało zbadana: powszechnie unikano i wypędzano trędowatych,
którzy żyli całkowicie na uboczu, z dala od społeczeństwa, na wygnaniu.
Tym większa jest postać Damiana de Veustera.
Z pewnością nie był świętym od kolebki: starał się zrozumieć bliźnich,
pomóc im, zawsze był tym, który niósł radosne posłannictwo najbiedniejszym
z biednych.
Dobry człowiek z Molokai leczył przede wszystkim swoją obecnością,
współczuciem, sposobem bycia.
Jego przykład i zaangażowanie są dziś dla nas wezwaniem do pomocy tym,
którzy łakną nie tylko chleba i leków, lecz także miłości.
Lektura tej interesująco napisanej krótkiej biografii może nas do tego
zachęcić.
Albowiem tylko ludzie kochani mają prawdziwe szanse być zdrowymi i takimi
pozostać.
Ojciec Adalbert Ludwig Balling CMM
Kolonia



2. Chłopiec o promiennych błękitnych oczach

Niedzielne popołudnie roku 1844.....La Ninde", przynależna do
miejscowości Tremeloo, pogrążona jest w głębokiej ciszy. Mężczyźni
miasteczka siedząc w gospodzie pykają swoje gliniane fajeczki, coraz to
pociągają łyk z dzbana, opowiadają,
milczą.
Jest między nimi Frans de Veuster. To bardzo poważana osobistość wśród
miejscowej społeczności. Bardzo pracowity wieśniak handlujący stale zbożem
na jarmarkach w Leuven, Mechelen, ba nawet w Antwerpii i Brukseli. Ten zna
kawał świata,
Frans. Jest dzisiaj bardziej milczący niż zazwyczaj. Czy gnębią go kłopoty?
Nieprawdopodobne, tak orzeka najbliższy sąsiad. Przecież razem z Anną
Katarzyną Wauters z sąsiedniego Haechtu wygrał wielki los! Zboże dobrze
rośnie na piaszczystych polach, które przodkowie wydarli pustkowiu i lasom.
rodzinny Józefa de Veuster w Tremeloo, dziś muzeum
Dzieci udały się Fransowi równie dobrze. Są to dziarskie chłopaki: August,
Leoncjusz, Gerard i Józef, z czarną rozczochraną głową, oraz ładne
dziewczęta: Eugenia, Paulina, Konstancja i Maria (zmarła w 14-tym roku
życia).
Eugenia przysparza ojcu wiele kłopotu. Niedawno zwierzyła się rodzicom, że
czuje się w szczególny sposób powołana przez Boga i chciałaby wstąpić do
klasztoru. Taka dorodna dziewczyna, myśli Frans pociągając od dawna już
wygasłą fajeczkę. Lecz skoro Bóg wzywa, kto ośmieli się powiedzieć "nie"?
Ostatecznie pozostają mi jeszcze inne dzieci - pociesza się wieśniak i
gotuje się do powrotu do domu.
Stojący po zachodniej stronie skromny i czysty jednopiętrowy dom zdradza
pewien dostatek. Ospały pies leży z wyciągniętymi łapami na progu, chwilami
słychać gnuśne gdakanie kur.
W paradnej izbie panuje większe ożywienie. Dzieci zebrały się wokół matki,
która, jako że dzisiaj niedziela, wyjęła z szafy wspaniale wyglądającą
książkę w czerwieni, błękicie i złocie. Tylko matka potrafi z niej odczytać
w języku staroflamandzkim cudowne opowiadania o przygodach i bohaterskich
czynach męczenników i świętych.
Wśród dzieci wyróżnia się mały Józef. Urodzony 3 stycznia 1840 roku jest
teraz właśnie w wieku, w którym stawia się wiele pytań - zawsze jeszcze
znajdzie nowe "dlaczego". Matka opowiada najchętniej o miłości Boga i o
ludziach, którzy Boga tak umiłowali, że naśladują Go całym życiem, ze
wszystkich sił. Dawniej nazywano ich uczniami i apostołami. Dziś można Boga
naśladować w szczególny sposób w klasztorze, jak to planuje Eugenia, jeżeli
tylko ojciec wyrazi swą zgodę.
Frans zgadza się. Po walce wewnętrznej mówi swoje "tak". Już w październiku
jego najstarsza córka składa śluby zakonne u urszulanek w Thildonk. Jako
matka Aleksa od Najświętszego Serca naucza później w urszulańskim
klasztorze w Uden pracując z wielkim poświęceniem aż do chwili, kiedy po
zarażeniu się tyfusem umiera w czasie wielkiej epidemii.
Skoro podziwiana duża siostra Eugenia naśladuje całkowicie Jezusa, Jef może
przecież robić to samo: ze swoimi 5-cioma laty jest już tak duży i dzielny!
W samym środku lata odbywa się w Werchter kiermasz. Cała rodzina świętuje
pełna radości, rozkoszując się zgiełkiem jarmarcznym.
Nagle wielkie poruszenie: Jef gdzieś przepadł. Chłopaczek o błyszczących
niebieskich oczach, zdecydowanie uparty, stał się oczywiście samodzielny.
Ale oto matka może odetchnąć, gdyż Jef znalazł się w kościele. Był
oburzony, że rodzina wytropiła go pod amboną i przeszkodziła w rozmowie z
umiłowanym Bogiem.



3. Żebrak wystawia go na pośmiewisko

A w ogóle ci dorośli! Również następna próba małego Jefa, próba poświęcenia
się "doskonałości", gruntownie się nie powiodła. Dzieci postanowiły
spróbować pustelniczego życia i dobrze to przygotowały. Piękny słoneczny
dzień sprawia, że "zakonnikom" tym łatwiej przychodzi czuć się zwolnionymi
z zajęć w szkole w Werchter prowadzonej przez nauczycieli Bolsów, ojca i
syna. Wkrótce znalazły piękny placyk niewidzialny bezpośrednio ze szkolnej
drogi i dlatego znakomicie odpowiadający młodym świętym. Kiedy dzwonek
szkolny ogłasza koniec zajęć, "opat Józef" zezwala łaskawie zjeść zabrany
ze sobą na przerwę chleb. Surowym spojrzeniem uśmierza chichot niegodziwych
kumoszek, ale w końcu pod wieczór staje się to i dla niego również nudne.
Wreszcie stroskany ojciec wraz ze służącym znajdują chłopca i
przyprowadzają go do domu. Tym razem rodzice poprzestają tylko na
połajaniu.
Przy innej okazji zostaje ośmieszony - i tego mu nie oszczędzono. Oto
podchodzi do dzieci młody żebrak i opowiada, że dla każdego z nich zostawił
w ich domu oswojoną srokę, a tymczasem teraz jest strasznie głodny.
Przychodzi im zatem zrezygnować ze wspaniale pachnących ciastek, które
matki dziś wyjątkowo dały im do szkoły: rezygnują bez trudu. Kiedy malcy
zastanawiają się czy "sprawiedliwie" i po "chrześcijańsku" dzielą się z
młodzieńcem, któremu należy oddać większą część świeżego pieczywa, Józef
woła porywczo: "Dajcie mu wszystko!".
Matka go uczyła, że ubogim brakuje wszystkiego. Jakież wielkie było jego
rozczarowanie i ile było śmiechu starszego rodzeństwa, kiedy dowiedział się
w domu, że dał się tak głupio nabrać.
Pewnego dnia jeździł na łyżwach po zamarzniętym zlewisku rzek Dyle i Laack.
Nagle załamał się pod nim lód; jeden silny szus - i jest poza
niebezpieczeństwem. Spontanicznie dziękuje Józef swojemu Aniołowi Stróżowi
za pomoc.
Z tego okresu pochodzi pierwszy zachowany list, jaki Józef napisał do
swoich rodziców:
"Werchter, dnia 31 grudnia 1848
Z miłością i wdzięcznością modlę się za Was oboje codziennie do Dawcy
wszelkiego dobra, którym Was obdarza. Jeżeli Bóg wysłucha mej modlitwy -
możecie być pewni, że Nowy Rok będzie dla Was szczęśliwy. Niech te wyrażone
w skromnej formie moje uczucia przekonają Was o moich dobrych chęciach.
Wasz syn J. Veuster".
Józef doświadczył jeszcze raz w sposób szczególny, że czuwa nad nim ręka
Boża. Otóż pewnego dnia uczniowie wziąwszy się za ręce idą ulicą zajmując
całą jej szerokość. Nagle z szaloną szybkością wypada zza zakrętu zaprzęg
konny. Dzieci rozbiegają się krzycząc. Dla młodego de Veustera jest już
jednak za późno. Pojazd przewraca go i przejeżdża. Guz i kontuzja ramienia
- to wszystko, co mu po tym wypadku pozostało.



4. Umiał chodzić koło zwierząt

Józef jest szczęśliwy, kiedy w wieku lat trzynastu może rzucić w kąt swoje
szkolne książki. Wprawdzie nauczyciel mówił o nim zawsze, że jest bardzo
inteligentny, ale chłopiec nie może już
dłużej być uczniakiem. O wiele bardziej chce pomagać w robotach polnych
swoim starszym braciom Leoncjuszowi i Gerardowi, To przynajmniej wyrabia
mięśnie, a w dodatku powoduje wilczy apetyt. Trudno się dziwić, że wkrótce
Józef o 20 centymetrów przewyższa wzrostem "dużego" brata. Jest przy tym
silny jak młody wół i może "podnosić stukilowe worki jak nic", opowiada z
dumą ojciec.
Ponadto umie dbać o zwierzęta. Toteż dzięki starannej opiece udało mu się
kiedyś uratować od uboju krowę, o konieczności którego to uboju zadecydował
weterynarz. Krowa stanowiła cały majątek starej kobiety.
Zaledwie Józef opuścił szkołę, jego starszy brat, August, wstąpił w
sierpniu 1853 roku do niższego seminarium w Meche-len. August był
nieprzeciętnie zdolnym uczniem. W październiku 1857 roku został nowicjuszem
w Zgromadzeniu Księży Najświętszych Serc Jezusa i Maryi.
Jeszcze raz wieśniak Frans pociąga w milczeniu swoje piwo prawie nie
rozmawiając z przyjaciółmi. Po śmierci Eugenii prosi teraz Paulina o
pozwolenie na pójście śladami siostry, aby zostać urszulanką. Z ciężkim
sercem wyrażają rodzice swoją zgodę.
Rodzice myślą także o przyszłości pozostałych dzieci: Leoncjusz i Gerard
mogą z pomocą ojca doskonale prowadzić gospodarstwo. Byłoby więc rzeczą
korzystną, aby Józef przejął później całkowicie handel zbożem, zwłaszcza że
jego ojciec chrzestny Goovaerts pracuje właśnie w tym zawodzie w Antwerpii
i z pewnością chętnie przyuczy w niejednym swego ulubieńca.



5. Najprzód chciał być trapistą

Kupiec, który chce do czegoś dojść, musi znać francuski. Żaden opór nic tu
nie pomoże: kiedy ojciec już raz powziął decyzję, zapisuje syna do
internatu szkoły handlowej w Braine-le-Comte w okręgu Hainaut.
18-letni, duży „gruby Jef" przebywa tam od maja 1858 roku. Czuje się
nieszczęśliwy i niezdarny pomiędzy młodszymi o kilka lat kolegami. Dla ich
ostrych walońskich języków jest nieruchawy Flamandczyk pożądanym łupem. W
jednym z jego listów do rodziców czytamy. "Każdy Walończyk, który się
ośmieli mnie wyśmiewać, ma z moim liniałem do czynienia!" Dobrze, że coraz
to silniejszy młodzieniec broni się tylko liniałem a nie pięściami.
Wkrótce ma Józef większe zmartwienia niż ci aroganccy "młodzieniaszkowie
francuscy". Dla niego, który pochodzi ze zdrowej flamandzkiej rodziny
wieśniaczej, więź z Bogiem jest rzeczą całkowicie naturalną.
"Chrześcijańska wiedza przepojona gorliwą miłością ukazuje wielkość Boga i
naszą małość" -wykaligrafowano to, jak również: "Musicie być nie tylko
bogobojni, miłować pobożność, lecz ponadto uczynić ją dla każdego godną
miłości, pożyteczną i przyjemną". Oto zasady, które przekazuje się uczniom
w nauczaniu religii.
Po raz pierwszy oddalony od domu na dłuższy czas, w całkowicie obcym
otoczeniu, z kolegami, którzy są młodsi i rozmawiają innym językiem, musiał
się Józef niejednokrotnie czuć bardzo osamotniony.
Jest więc zrozumiałe samo przez się, że jego przyszła droga życiowa -
wiadomo przecież, że ma zostać wzorowym rolnikiem i poważnym kupcem zboża -
zaczyna się chwiać w tym otoczeniu. Czy jest to rzeczywiście wszystko,
czego Bóg od niego chce? W nocy często leży rozbudzony, wtedy rozmyśla i
modli się.
W tym czasie ojcowie maryści głosili misje ludowe w Braine--le-Comte. Młody
de Veuster pragnie w te dni podążyć ku Bogu i powziąć mocne postanowienie.
Profesja zakonna ukochanej siostry Pauliny jest okazją do przygotowania
rodziców na wiadomość o zmianie jego planów. List do rodziny, z 17 czerwca
1858 roku, kończy Józef następująco: "Ona (Paułina) poinformowała mnie, że
8 czerwca opuściła Was definitywnie. Co to za szczęście dla niej. Było jej
przeznaczeniem, że mogła podjąć tę wspaniałą decyzję... Wkrótce przyjdzie
moja kolej. Pragnąłbym wybrać taki sposób życia, jaki mi jest przeznaczony.
Czy mógłbym się połączyć z moim bratem Pamfilusem?"
Najpierw zwierzył się kuzynowi i swojemu dyrektorowi, panu DerueHoir, który
już wkrótce staje się jego drugim ojcem i przyjacielem. Równocześnie Józef
zdaje sobie sprawę, że rodzice przeciwstawią się zdecydowanie jego
życzeniu. Rodzice są przekonani, że ofiarowanie trojga dzieci jest
wystarczające.
Tymczasem Józef zamyśla wstąpić do trapistów, których surowa reguła
najbardziej odpowiada jego radykalnym wymaganiom. Wizyta u brata Augusta,
który teraz nosi imię Pamfilusa i jako nowicjusz studiuje w Leuven,
przekonuje go jednakże o tym, że należy się właśnie przyłączyć do
Zgromadzenia Księży Najświętszych Serc Jezusa i Maryi.
Sprawa posunęła się daleko. W dzień Bożego Narodzenia pisze do rodziców
decydujący list:
"Braine-le-Comte, dnia 25 grudnia 1858
Ukochani Rodzice,
Nie mogę się powstrzymać, aby Was nie zawiadomić, że to święto Bożego
Narodzenia przyniosło mi pewność, iż Bóg powołał mnie, bym opuścił świat
świeckich i poświęcił się stanowi duchownemu. Proszę Was serdecznie o
zgodę, gdyż bez niej nie odważyłbym się nigdy na zrobienie tego kroku.
Proszę, wierzcie mi, Kochani Rodzice, że dokonałem całkowicie wolnego
wyboru, powodowany jedynie łaską Opatrzności Boskiej."
Jak mogliby rodzice przeciwstawić się życzeniu syna? W końcu więc wyrażają
swą zgodę.
Przyszły zakonnik nie chce stracić ani jednego dnia. Ojciec, który w
sprawach interesów bywa czasami w Leuven, sam zawozi syna do klasztoru.
Józef nie wraca już do domu, z chwilą kiedy przełożeni przyjmują go tytułem
próby jako postulanta. Józef kończy 3 stycznia 19 lat.



6. Owoc Rewolucji

Ojcowie, pod których opiekę oddali się bracia de Veuster, przynależą do
Zgromadzenia Księży Najświętszych Serc Jezusa i Maryi. Ponieważ ich dom
generalny w Paryżu znajduje się przy rue de Picpus, najczęściej nazywa się
ich krótko sercanami z Picpus.
Ich założyciel, młody Francuz Pierre Coudrin, przyjął święcenia kapłańskie
4 marca 1792 w Paryżu. Ale już w noc po uroczystej prymicji w swojej
rodzinnej miejscowości musiał uciekać, gdyż Francuska Rewolucja srogo i
bezlitośnie prześladowała księży i zwolenników Kościoła katolickiego.
Nowo wyświęcony ksiądz ukrywał się przez lato u swegc kuzyna, ale już
jesienią, jakkolwiek niedoświadczony w praktycznym posługiwaniu, rozwinął
ożywioną działalność duszpasterską. W coraz to nowym przebraniu udzielał
sakramentów umierającym, chrzcił dzieci, błogosławił małżeństwa albo
słuchał spowiedzi. Kiedy udawał się z przedmieścia Poitiers do samego
miasta, mieszkał najczęściej w domu Bractwa Najświętszego Serca Jezusowego.
Tutaj spotkał pochodzącą ze staroszlacheckiej rodziny Henriettę Aymer de la
Chevalerie. Dama ta, w której domu znaleziono ukrywającego się księdza,
spędziła wraz ze swą matką rok w więzieniu zaglądając śmierci w oczy;
zwolniono ją po egzekucji Roberspierre'a. Przebywając w więzieniu zwróciła
się całkowicie ku Bogu, którego w Eucharystii żarliwie adorowała i czciła.
Młody kapłan i hrabina powzięli postanowienie założenia wspólnie
zgromadzenia zakonnego, którego członkowie przez złożenie ślubów mogliby
ściślej niż w bractwie związać się z Bogiem.
Na Boże Narodzenie 1800 roku obydwoje założyciele złożyli swoje śluby
zakonne. Ksiądz Coudrin - to teraz ojciec Maria--Józef. Wkrótce wokół matki
Henrietty gromadzą się pierwsze kandydatki. Członkowie nowego Zgromadzenia
Księży Najświętszych Serc Jezusa i Maryi postawili sobie jako pierwsze
zadanie chrześcijańskie odrodzenie Francji. Przejęli wychowanie nowej kadry
księży w seminariach w Mande, Cahors i Sees. Prowadzą misje ludowe.
Ojca Coudrin pociąga jednak praca misyjna wśród pogan. W 1826 roku
wyruszyli pierwsi sercanie z Picpus na Wyspy Hawajskie, w 1834 roku na
archipelag Gambiera i do Valparaiso w Chile. Na wyspach Tahiti i Markizach
prowadzą działalność misyjną od 1836 względnie 1838 roku.
Założyciel Zgromadzenia zmarł 27 marca 1837 roku, ale jego dzieło kwitnie
nadal. Kiedy w trzy lata później otwarto w Leuven dom misyjny, coraz to
więcej garnęło się tam młodych Belgów, Holendrów i Niemców, w tym również
dwaj chłopcy z flandryj-skiego Tremeloo.



7. Student teologii, który za dużo się śmieje

Młody Józef de Veuster chce naturalnie zostać księdzem i misjonarzem. Ale z
francuskim idzie jak po grudzie, łaciny nie uczył się w szkole handlowej: w
ogóle całe jego szkolne wykształcenie jest bardzo marne. Na razie
przełożeni kierują go w szeregi braci zakonnych. Zajmują się oni głównie
wychowaniem młodzieży. Ponadto w domach Zgromadzenia bracia opiekują się
kaplicą, przychodnią dla chorych i kancelarią.
Józef de Veuster poddał się posłusznie woli przełożonych. Na razie. Dnia 2
lutego 1859 roku obleka habit i otrzymuje imię zakonne: Damian.
Przebiegle i uporczywie dąży do zrealizowania swych planów. Ilekroć spotyka
swojego brata, kieruje zręcznie rozmowę na codzienne czytanie tekstów, w
których nie rozumie zdań łacińskich i prosi o wytłumaczenie. August,
urodzony nauczyciel, tłumaczy mu wszystko, co tylko chce wiedzieć.
Wkrótce opanowuje wiele tekstów łacińskich. Przełożony,
ojciec Vinke, dowiaduje się o tym i udziela zezwolenia na regularną naukę.
Już po sześciu miesiącach może Damian swobodnie przekładać Corneliusa
Neposa, tekst z piątej klasy. Przełożeni są pod silnym wrażeniem do tego
stopnia, że dopuszczają go jako kleryka do nowicjatu.
Damian jest niezmiernie uszczęśliwiony. W tym podniosłym nastroju uczy się
jak opętany narzucając sobie równocześnie ostrą dyscyplinę. Wie, że w swym
porywczym temperamencie łatwo się unosi, a brak życiowego doświadczenia
będzie często powodem trudności.
Z pewnością w tych zmaganiach z błędami własnego charakteru strzela znów
nieco ponad cel. Bazgrze nożem na pulpicie program życiowy, który mistrz
nowicjatu przedstawia swoim wychowankom: milczenie, skupienie, modlitwa.
Przez całe życie będzie stosował te zasady i wprowadzał je w czyn.
Oto za pozwoleniem przełożonych uczestniczy wraz z ojcami w nocnym czuwaniu
między trzecią a czwartą nad ranem, bez obowiązku powrotu do łóżka. Z tego
okresu pochodzi zapisek jednego z zakonników: "Jakże często podnosiła mnie
na duchu jego żarliwość i szczera pobożność!".
Zamiłowanie Damiana do surowego życia pustelników, które można już było
zaobserwować w jego zabawach dziecinnych oraz gwałtowna chęć doskonałego
naśladowania Chrystusa pchają go w kierunku zaostrzenia reguły.
Jego brat rodzony August, w zakonie Pamfilus, opowiada: "Pewnej nocy, kiedy
spaliśmy we wspólnej izbie, obudziłem się i zdawało mi się w półśnie, że
widzę przed moim łóżkiem gruby tłumoczek. To był mój brat, który spał na
podłodze, ponieważ nie miał już swojego łóżka z Tremeloo". W rodzinnym domu
Józef często wyjmował materac z łóżka i spał na twardym. Wybuchy wesołości
młodszych, radość w odpowiedzi na flamandzkie figle, pozwalają starszym
zakrzyknąć z wyrzutem: "Śmiejemy się z pewnością za dużo".
Tymczasem Damian przebywa w Issy pod Paryżem, a 7 października 1860 roku w
domu macierzystym przy rue de Picpus składa swe śluby zakonne. W czasie tej
uroczystości młodzi mężczyźni rzucają się na podłogę i pozwalają przykryć
się symbolicznym całunem. Ma to oznaczać, że umarł w nich dawny człowiek.
Ów ceremoniał liturgiczny musiał Damian silnie przeżyć. W późniejszym życiu
wspomina zawsze na nowo tę godzinę oddania się woli Boga. Kto otwiera
protokół z uroczystości złożenia profesji zakonnej, widzi gruby podpis: to
Damian złamał pióro podpisując zawarte z Bogiem przymierze.



8. "Gruby Damian"

Flamandczyk jest duży i silny, wprost tryska energią i żywotnością. Dla
"grubego Damiana", jak go życzliwie nazywa jeden z nauczycieli,
umiarkowanie jest obcym słowem i dlatego wszystkimi siłami modli się i
pracuje nad sobą.
Z tego czasu pochodzi relacja jego przełożonego, ojca Caprais: "W chórze
naszej klasztornej kaplicy wisi portret Franciszka Ksawerego, apostoła
Indii; przedstawia świętego jako misjonarza z krzyżem w ręku. Kiedyś
zaskoczyłem brata Damiana w czasie modlitwy przed tym obrazem i zapytałem
go o powód. »Za przyczyną świętego Franciszka Ksawerego proszę Boga o
wielką łaskę, aby mnie wysłano pewnego dnia do pracy misyjnej" - taka była
odpowiedź. Przez cały czas nowicjatu nie upłynął ani jeden dzień, w którym
by brat Damian nie modlił się tutaj przed obrazem wielkiego apostoła.
Uważał go za najszlachetniejszy wzór misjonarza, prosił o wstawiennictwo i
wyjednanie mu tej łaski".
Kiedy rodzina jest daleko w domu - feudalny Paryż 1860 roku łącznie z
wielkim, szerokim światem nie przypada mu do gustu. O spacerach
seminarzystów w nowym parku Bois de Vincennes pisze do domu: "Nie mamy tam
spokoju. Wszędzie panowie i panie, jeźdźcy i karoce. To nas gniewa. Spacery
w mieście nie są więc atrakcją. Powodują przygnębienie. Jeżeli można
wybierać - pozostawiam ulice tym, którzy są ciekawsi ode mnie".
Zachwyca się natomiast sprawozdaniami biskupa Tepano Jaussena. Ten
wikariusz apostolski z Tahiti zatrzymał się właśnie w Paryżu, aby dzięki
pomocy Ministerstwa Marynarki opublikować słownik tahitański. Barwne
opowiadania polinezyjskie rozpaliły Damiana. Pisze do rodziny: "Ksiądz
biskup ma w krótkim czasie powrócić do Oceanii i zabrać jednego z nas...
Czy bylibyście szczęśliwi, gdybym to ja nim był?". A dalej: "Byłbym
niezmiernie szczęśliwy, gdybym to ja został tym wybranym".
Z rodziną czuje się Damian - tak jak i poprzednio - silnie związany. W
liście z Paryża do rodziców, datowanym 16 stycznia 1861, pisze: "Będę Niebo
w modlitwie za Was upraszać o wysłuchanie. Oby Pan obdarzył swoją łaską Was
i całą rodzinę".
W kilka tygodni później, 25 lutego 1861, Damian wraca do Leuven, aby tam
kontynuować swoje studia na uniwersytecie. Jak i poprzednio robi to z
płomiennym zapałem. Obok wykładów z teologii uczęszcza i na inne, nie
popadając jednak w pychę młodych studentów, którzy jak wiadomo sądzą, że
wiedzą wszystko najlepiej: "Kiedy widzę siebie na tych wykładach pośród
tych wszystkich tak zdolnych ludzi, jestem naprawdę zawstydzony, że tam
jestem".
Wiele radości sprawiają chłopskiemu synowi prace ręczne. Tu może się zdać
na siły własnego ciała. Wzrostu nieco więcej niż średniego, ciężki, szeroki
w ramionach, nieco blady, krótkowzroczny - jedno oko silniejsze, drugie
słabsze -ucieleśnia siłę i zdrowie. Do tego dochodzi jego temperament i
uprzejmość. Jest rzeczą łatwą i prostą polubić go.
Kiedy w czasie przebudowy kaplicy klasztornej przychodzi kolej na komin,
żaden z robotników nie może się odważyć na pracę na tej trudno dostępnej
wysokości. Damian przynosi sobie długą drabinę, wspina się na szczyt komina
i z całym spokojem rozpoczyna pracę zdejmując kamień po kamieniu.
Zręczny jest również w słowach. Gdy pewnego dnia jeden ze współbraci mówił
bez respektu o przełożonym, zbeształ go: "Taka mowa niegodna jest syna
naszej wspólnoty". Później aż się z tego usprawiedliwiał.



9. Zamiast brata

Biskup Maigret, wikariusz apostolski Wysp Hawajskich zwanych też Sandwich,
zwrócił się do Zgromadzenia Księży Najświętszych Serc Jezusa i Maryi z
prośbą o dalszych misjonarzy. Do wybranych, którzy spełniają konieczne
warunki, należy także młody ojciec Pamfilus. Datę odjazdu przyszłych
misjonarzy ustalono na koniec października 1863 roku. Nagle wybucha w
Leuven epidemia tyfusu. Wierny przykładowi swej siostry Eugenii pielęgnuje
Pamfilus niezmordowanie chorych, aż sam ulega zakażeniu. Szczęśliwie -
inaczej niż siostra - wyzdrowieje. Ku jego wielkiemu zmartwieniu o
wyjeździe nie może jednak być mowy.
W Damianie dojrzewa zuchwała myśl. Czyż nie mógłby dokładnie tak samo jak
siostra Paulina, która weszła na miejsce Eugenii - zająć teraz miejsca
swego brata, zostać jego zastępcą? Chory brat wyraża swą zgodę.
Potrzebna jest jednak mała korekta w odniesieniu do Damiana, jeżeli ma on
być konsekwentny w swoim szukaniu Boga. Oto nie mówiąc swemu przełożonemu
ani słowa, zwrócił się bezpośrednio do ojca generała w Paryżu. Odpowiedź
nadeszła, kiedy Damian siedzi po prostu przy stole. "Co to za głupia pycha
uciekać potajemnie na misje" - zarzuca przełożony, przekazując mu pismo.
Ale cóż robić! Damian jest misjonarzem i czuje się szczęśliwy. Bóg go
przyjął, wybrał na miejsce brata.



10. Pożegnanie na zawsze

Czas znowu nagli. Zanim uda się do Paryża na ostateczne rekolekcje, Damian
może pożegnać się z rodzicami, rodzeństwem i przyjaciółmi w Tremeloo.
Wszyscy wiedzą, że nie zobaczą się nigdy więcej w tym życiu. Ciężkie
pożegnanie. Na zawsze.
Ostatnia przechadzka z ojcem po polach, ostatnia pogawędka z sąsiadami i
przyjaciółmi, tęskne spojrzenie na wrzosowisko, w końcu ostatnie
pożegnanie.
Matka misjonarza prosi, aby syn spotkał się z nią jeszcze raz nazajutrz
przy Matce Boskiej w Scherpenheuvel, w miejscu pielgrzymek swojego
dzieciństwa.
Nie mają teraz wielkich słów, aby wyrazić swoje uczucia, w tej godzinie
brakuje ich matce i synowi. Ale czyż myślą teraz o słowach? Synu, popatrz
na swą matkę... matko popatrz na swego syna. Klęcząc przed cudownym obrazem
Pocieszycielki Strapionych spodziewają się otuchy, błagają o opiekę. Damian
prosi o łaskę, aby mógł pracować na misjach przynajmniej 12 lat. W końcu
młody mężczyzna rozstaje się z matką. Anna Katarzyna de Veuster nie zobaczy
go już nigdy więcej.
Ostatnie pozdrowienie przesyła rodzicom, zanim zaokrętuje się wraz z
kolegami w Bremerhaven. Pisze wręcz ekstatyczny list, w którym już w pełni
czuje się misjonarzem i ma prawo nawoływać swoich do życia
chrześcijańskiego:
"Sprawy zaszły tak daleko, Kochani Rodzice, że muszę opuścić ojca, matkę,
braci i siostry, jak i drugą moją rodzinę zakonną w Leuven i w Paryżu, ale
również i kontynent europejski. Udaję się na dzikie i wszystko
pochłaniające obszary Oceanu, aby wejść między ludzi mało cywilizowanych,
których zwyczaje i obyczaje tak bardzo różnią się od naszych...
Ale nie trwóżcie się, Kochani Rodzice, o moją przyszłość. Jesteśmy pod
opieką Pana Wszechmogącego, który nas wziął w swe ręce. Proście Go o
szczęśliwy nasz przyjazd i o odwagę, aby zawsze w każdym miejscu wypełnić
całkowicie Jego wolę, w tym jest sens naszego życia. Czyńcie i Wy Jego
wolę, która jest obwieszczona w dziesięciu przykazaniach i w przykazaniach
Kościoła danych Wam przez Boga za pośrednictwem kapłanów: to niezbita
podstawa zasad życia, to miara Waszych czynów i słów. Poddanie się Jego
woli - to jest ukazana w Ewangelii wąska droga prowadząca do raju. Żyjcie w
zdrowiu, Kochani Rodzice. Nie możemy teraz uściskać się, jednak łączy nas
nasze przywiązanie. Łączmy się wzajemnie w naszych modlitwach i jednoczmy
się w Najświętszych Sercach Jezusa i Maryi. Pozostaję zawsze Was kochający,
wdzięczny syn
J. Damian".



11. Żaglowcem po morzach Oceanii

Prawdziwa mała wyprawa szykuje się do podróży z Paryża do Bremerhaven:
ojciec Christian Willemsen, jako przełożony tej wspólnoty, ojcowie Damian
de Veuster, Lievin van Heteren, Clement Evrad oraz bracia zakonni Amard
Pradeyrois i Europę Blanc. Misjonarzom towarzyszy dziesięć sióstr.
Żaglowiec "R. W. Wood" pod banderą hawajską wypływa 31 października 1863
roku. Załogę stanowią wyłącznie Niemcy--protestanci.
Stosunki między kapitanem Guerken i misjonarzami układają się po
przyjacielsku. Jest więc dla kapitana samo przez się zrozumiałe, że trzeba
tej grupie podróżnych przydzielić najlepsze kabiny. Nadarza się też
Damianowi - misjonarzowi pierwsza okazja wypróbowania swych sił przez
wciąganie "niemieckich heretyków" w rozmowy na tematy wiary. Co prawda
daremnie.
W listach ojca Christiana do domu macierzystego w Paryżu znajdujemy słowa
pochwały dla Damiana, z powodu których piszący chce się niemal
usprawiedliwić: "Dlaczego jednak tylko o nim jednym mówić, tak jakby
wszyscy inni nie mieli swoich zasług. Ponieważ on mniej od innych
wycierpiał z powodu morskiej choroby, przejął na siebie całkiem po prostu
obowiązki tych, których wyeliminowała choroba. W zależności od czasu i
dnia był zakrystianem, wypiekał hostie, był ekonomem, wykonawcą
pomysłowych mechanizmów mających zapewnić stabilność kielicha i wybawić nas
od kłopotów, pielęgniarzem, nie zaniedbując z tych powodów kontynuacji
przerwanych studiów teologicznych". Ojciec Christian tak kończy: "Był to
człowiek, który dał sobie radę ze wszystkimi trudnościami".
Dziś każdemu, kto myśli: "Hawaje", "okręt", pojęcia te kojarzą się ze
wspaniałą wyprawą morską do raju dla turystów.
Realia roku 1864 przedstawiały się nieco inaczej: nikt jeszcze nie myślał o
Kanale Panamskim, tak więc trójmasztowiec "Wood" musiał z końcem stycznia
opłynąć niebezpieczny przesmyk przylądka Horn. To tu w 1843 roku rozszalałe
morze pochłonęło okręt z 24 księżmi, braćmi, siostrami i ich biskupem.
Wszyscy byli członkami Zgromadzenia Najświętszych Serc Jezusa i Maryi.
Wspominając to wydarzenie wzruszeni misjonarze uczestniczą w Mszy świętej,
a niemal bezpośrednio po niej wpadają sami w ciężką burzę, w czasie której
statek jak łupina orzecha tańczy na grzbietach fal. Dziesięć dni trwa ten
"prawdziwy czyściec", jak rzecz określił później Damian. Dziesięć dni
morskiej choroby i nieustającej trwogi przed śmiercią. A do tego
wszystkiego statek płynie wciąż na Południe.
W końcu zmieniają się wiatry, żaglowiec osiąga zwrotnik Raka, a z nim i
cieplejsze obszary. Morze jest znów gładkie.
W nocy z 17 na 18 marca 1864 roku nareszcie widać ląd: ciemne góry Wysp
Hawajskich, a z brzaskiem dnia wyspę Maui. W uroczystość świętego Józefa,
19 marca, "R. W. Wood" po 139 dniach podróży zarzuca kotwicę w porcie
Honolulu.



12. Pierwsze kontakty w Honolulu

Misjonarze są u swego wytęsknionego celu. Dla młodych Europejczyków
Honolulu jest wspaniałym, ale równocześnie oszałamiającym miastem. Oto
wśród świeżej zieleni połyskuje piętrowy pałac koralowy, wybudowany w 1843
roku, obecnie rezydencja królewska. A tam, w innej stronie, kościół
Kawaiahao zbudowany rok wcześniej, również z kamienia koralowego i drewna.
W tym kościele chrzczono królów, tu odbywały się ceremonie ich zaślubin, tu
składano ich do grobu. Tutaj w 1843 roku, kiedy Hawaje odzyskały ponownie
niepodległość (Hawaje zostały uznane za niezależne królestwo przez USA,
Anglię i Francję) uroczyście odprawiono dziękczynne nabożeństwo.
A sam port! Mieszanka ras: Kanakowie, Europejczycy, Chińczycy; wesoły hałas
i krzyki a do tego oszałamiający zapach trawy morskiej i dziegciu,
eukaliptusu, podmokłego lasu tropikalnego, potu i orchidei.
Ludność gotuje nowo przybyłym entuzjastyczne przyjęcie. Wszystko, co ma
nogi, jest w porcie- i żeby to tylko z ciekawości!
Wikariusz apostolski, ksiądz biskup Maigret, w uroczystej procesji prowadzi
przybyłych misjonarzy do katedry pod wezwaniem Królowej Pokoju. Zarówno
dzwony, jak i zegar wieżowy z Paryża, biją na rozpoczęcie Mszy świętej
dziękczynnej.
Damian, gdy tylko znajdzie trochę czasu, zasiada do pisania listu do swoich
ukochanych. W pierwszym, datowanym 21/22 marca 1864, opisuje samo
przybycie:
"Wpłynęliśmy do portu 19 marca między godziną 9 a 10. Od 140 dni nie
postawiliśmy nogi na stałym lądzie. Przybycie tylu katolickich misjonarzy,
a w szczególności dziesięciu biało ubranych sióstr, zrobiło wielkie
wrażenie na napływających ze wszystkich stron ludziach. Ojciec Christian
odprawił Mszę świętą, zakończoną dziękczynnym Te Deum. Olbrzymie było moje
zdumienie z powodu piękna i rozmiarów kościoła, którego długość wynosi 54
m, a szerokość 25 m. Przez dwa pierwsze dni nie miałem nic innego do
roboty, jak tylko potrząsać rękami. Myślę, że w ciągu tych dwu dni
powitałem w ten sposób co najmniej tysiąc osób. Wydaje się, że jest to w
tym kraju zwyczajowy sposób witania się kobiet, mężczyzn i dzieci.
Co za zbudowanie duchowe! Wyobraźcie sobie, że ubiegłej niedzieli przyjęło
Komunię ponad 300 osób i, jak mi powiedziano, tak jest w każdą niedzielę.
Podczas trzech Mszy świętych katedra pełna jest wiernych. Jego Ekscelencja
ksiądz biskup Maigret odprawił Mszę śpiewaną i wygłosił kazanie w języku
Kanaków. Ojciec Hermann prowadzi chór. Pod jego kierownictwem śpiewają
tubylcy tak wybornie, jak nie słyszałem nigdy w całej Belgii".
Damian nadmienił także o "bezgranicznym poczuciu szczęścia misjonarza...,
który po długiej przeprawie stanął na ziemi swojej nowej ojczyzny, na
ziemi, którą on będzie musiał zrosić swoim potem, aby pozyskać dla Pana te
biedne dusze".
List kończy usilną prośbą do rodziny:
"Módlcie się za mnie nieustannie, gdyż wkrótce otrzymam święcenia
kapłańskie i zostanę wysłany w odległe okolice pomiędzy pogańskich
tubylców. Rozumiecie z pewnością dobrze, jak bardzo potrzebuję Waszej
modlitewnej pomocy. Proście Boga codziennie o łaskę dla mnie, abym wytrwał
w Jego służbie, abym stał się dobrym misjonarzem i abym po pracowitym
żywocie mógł w rajskiej winnicy stanąć przed Nim twarzą w twarz".
Nie wspomina de Veuster w tym liście o doświadczeniach z morskiej podróży.
Przydadzą mu się one bardzo w jego przyszłym życiu. Jest to po pierwsze
fizyczna nieporadność spowodowana morską chorobą - dla zdrowego człowieka
całkiem nowe doznanie. Dochodzi do tego także obawa, która nieraz
przechodzi w śmiertelną trwogę, no i monotonia długiej podróży. Ale także
poczucie bezpieczeństwa, jakie się udziela małej wspólnocie żyjącej tą samą
myślą. Przemilczał również Damian niepowodzenie swoich pierwszych prób
"nawracania" niemieckich marynarzy, którzy wszakże chwalili jego fizyczną
zręczność. Sprawiało mu wiele przyjemności wspinanie się na wysoki maszt i
naciąganie żagli.



13. Kto służy Bogu, jest szczęśliwy

W Wielką Sobotę, 26 marca, biskup Maigret wyświęca kleryków na subdiakonów,
a w kilka dni później na diakonów. Damian udaje się jeszcze do seminarium w
Ahuimanu, gdzie przygotowuje się do święceń kapłańskich - największego dnia
w swoim życiu. Jest nim sobota, poprzedzająca Zielone Świątki, 21 maja 1864
roku.
Musiał to swoje kapłaństwo przyjąć jako tak intensywne szczęście, że może
jeszcze w trzy miesiące później, w liście do swego brata Pamfilusa, opisać
je wielkimi słowy.
"Miałem uczucie, jak gdyby moje serce mimo swej twardości topniało jak
wosk, kiedy około stu wiernym, wśród wielu, podawałem po raz pierwszy Chleb
Życia. A do tego byłem oszołomiony takimi oto myślami: ilu tych na biało
ubranych ludzi, którzy pokornie zbliżają się do stołu Pańskiego, klęczało
jeszcze całkiem niedawno przed bożkami?".
Podczas gdy z bratem koresponduje Damian po francusku, w listach do
rodziców posługuje się językiem swego dzieciństwa. Wzywa ich do modlitwy,
aby mógł wypełnić zadanie misjonarza w służbie jedynej idei:
"Ostatecznie jestem księdzem, Kochani Rodzice, jestem misjonarzem w
pogańskim kraju, w którym modlą się do bożków. Jakże wielka jest moja
odpowiedzialność. Jak silna musi być moja apostolska gorliwość...
Nie zapominajcie o tym biednym pasterzu, który na Wyspach Hawajskich szuka
dniem i nocą zaginionych owieczek. Módlcie się za mnie dniem i nocą, błagam
Was. Poproście całą rodzinę, aby się za mnie modliła. Bowiem, kiedy Bóg
pozbawiłby mnie swej łaski tylko na jedną chwilę - wtedy utonę prędko w tym
błocie występku, z którego chcę innych wyciągnąć...
Żyjcie w zdrowiu, Kochani Rodzice. Jesteśmy rozdzieleni, ale przecież
zjednoczeni duchowo przez modlitwę. Nie trwóżcie się, kto Bogu służy, jest
szczęśliwy, gdziekolwiek by był".
Młody ksiądz kończy swój list tak, jak już będzie to robił zawsze w
przyszłości: "J. Damian de Veuster, pretre missio-nnaire" (ojciec
misjonarz).



14. Pierwsze sukcesy

Damian niewiele przesadził pisząc, że dniem i nocą jest w drodze w
poszukiwaniu zaginionych owiec. Wraz ze współbratem, ojcem Evradem, został
posłany przez biskupa do graniczących ze sobą okręgów na głównej wyspie:
okręg Puna przeznaczony był dla Damiana, dla Francuza zaś okręg Kohala, na
północnym cyplu wyspy.
Ponieważ biskup chce w tych okolicach poświęcić nową kaplicę, rozpoczynają
obydwaj misjonarze podróż razem z arcy-pasterzem.
Już następnego ranka parowiec zatrzymuje się przejściowo w porcie Lahaina
na wyspie Maui.
Samo miasto po krwawej bitwie w dolinie loa wybrał król Kamehameha I na swą
rezydencję i do 1845 roku było ono stolicą królestwa. To tutaj właśnie
Kamehameha III ofiarował krajowi wolność religijną i opracował pierwszą
konstytucję. Misjonarze słyszeli także o dzikich łowcach wielorybów;
przybywają tu w każdą zimę i tysiącami napadają na małe porty.
Tymczasem na molo oczekują, witając przyjezdnych serdecznie, ojcowie
Aubert, Gregoire i Leonor. "Tu, przy tych doświadczonych misjonarzach,
możesz się nauczyć wszystkiego, czego nie znalazłeś w swoich książkach" -
wpada Damianowi do głowy, kiedy z respektem przysłuchuje się sprawozdaniu,
jakie misjonarze składają biskupowi. Ale duszpasterska praktyka nie jest
jeszcze w tym czasie przewidziana w programie seminaryjnym. Tymczasem
syreny wyją i nowo upieczeni misjonarze muszą wracać na statek.
Czy to "przypadek" czy zrządzenie, że jego życzenia urzeczywistniają się?
Na statku wybucha nagle pożar - trzeba wracać do portu Lahaina na Maui.
Damian może pozostać i uczyć się. Niecierpliwie rwie się do tego, aby
zastosować swoją nowo nabytą znajomość języka
Kanaków. W niedzielę otrzymuje pozwolenie na wysłuchanie po raz pierwszy
spowiedzi w obcym języku.
Kiedy wraca z tego wysuniętego posterunku, dowiaduje się ku swemu wielkiemu
zdumieniu, że nie ma jego towarzyszy podróży. Biskup bardzo się śpieszył, a
że właśnie przepływał szkuner, wykorzystał okazję i zabrał się nim wraz ze
swymi współbraćmi. Dopiero po tygodniu podstawiono znowu "Liho-liho" i
Damian mógł popłynąć w dalszą drogę. Na lądzie udaje się bezzwłocznie na
poszukiwanie księdza biskupa, spodziewając się znaleźć go na miejscu nowej
kaplicy, którą miał poświęcić: Nadaremno. Damian musi nadłożyć jeszcze 63
mile, częściowo piechotą, częściowo konno, aby po dwu dniach marszu spotkać
wreszcie swego zwierzchnika.



15. O Kanakach i wulkanach

Nowy ksiądz, którego sam biskup osobiście wprowadza do parafii, może być
pewien, że coś z przywiązania i wielkiego poważania, jakie biskupowi
okazuje ludność, przypadnie w udziale i przyszłemu proboszczowi. Dla
Flamandczyka oznacza to jednak, że trzeba się samotnie przebijać, aby objąć
opuszczony posterunek w Puna.
Pali, część wyspy, którą tak nazywają tubylcy, leży samotna pomiędzy
spadzistymi skałami bazaltowymi, gdzie tylko z rzadka zagląda promień
słońca. Samotna w zielonej gęstwinie - nieomal nieprzeniknionej dżungli,
która nawet światło maluje na zielono, samotna także w obliczu potężnego
wulkanu Kilauea z jego przeszło tysiącem kraterów - leży na skraju jego
okręgu. Góra, która swoimi niezliczonymi deszczami ognistymi wywołuje
strach, która wprawia ludzi w przerażenie, jako siedziba rodzimych bogów, i
pochłania stale jeszcze ofiary, w tym również ludzkie.
Czy Damian już zrozumiał, że będzie samotny i później w decydujących
godzinach swego życia - sam z Bogiem?
Jakkolwiek już tak zwana "prorokini" Kahupuu przyniosła do Puna w 1815 roku
nieco chaotyczne wieści o jakiejś nowej wierze - ten słabo zaludniony okręg
został nawrócony stosunkowo późno, bo w roku 1840. W późniejszych latach
przybywali tu od czasu do czasu misjonarze z sąsiednich okręgów, aby
poinstruować katechistów, chrzcić i pobłogosławić małżeństwa. W ostatnich
czasach był ojciec Ruault, który w Puna szukał pomocnika. Przez pół wieku
opiekował się sąsiednim okręgiem Kau.
Biskup nie przesadził, kiedy tłumaczył młodemu misjonarzowi, że w swoim
nowym okręgu będzie musiał rozpocząć wszystko całkiem od nowa. Aby swoją
"parafię" przejść tylko raz wszerz, lub wzdłuż, potrzebuje Damian trzech
dni. W rozproszeniu między protestantami i poganami żyje tam około 350
katolików.
W raporcie z dnia 23 października 1864 roku do beligijskiego przełożonego,
ojca Bousqueta, czytamy o pracy Damiana w tym okręgu:
"Zostałem przeniesiony do pracy w obwodzie w pobliżu wielkich wulkanów,
niegdysiejszego bóstwa naszych Kanaków, które jeszcze dziś ma swoich
czcicieli. Jest rzeczą ogromnie interesującą oglądać stałe działanie tego
ognia o intensywnym żarze, który powoduje stopienie się wszystkiego, nawet
najwyższych gór. Skoro tylko wulkan zaczyna uaktywniać się, straszna trwoga
ogarnia naszych biednych wyspiarzy. Wielu z nich śpieszy z ofiarami, aby
złagodzić jego gniew. Sam byłem świadkiem takiego bałwochwalstwa, kiedy
zszedłem pewnego dnia do wnętrza wulkanu".
Przy tej okazji znalazł tam "przypadkowo" Kanaka, który przyszedł z ofiarą
dla bogini.
"Skorzystałem z tej okazji, aby wygłosić kazanie na temat piekła" -
kontynuuje Damian. Było to z pewnością cierpkie kazanie.
Jakkolwiek nowy misjonarz nie pomija żadnej okazji, aby powierzonym jego
opiece namalować w ciemnych kolorach to,
co się im przytrafi, jeżeli się nie nawrócą, Kanakowie lubią Damiana
bardzo. Ojciec Ruault pisze: "Nasi biedni Kanakowie są naprawdę szczęśliwi,
kiedy ojciec Damian do nich przychodzi (...) Młodemu misjonarzowi pomaga
jego optymizm, łatwo sobie wyobraża, jacy to niezrównani chrześcijanie będą
z jego parafian".



16. Konno, piechotą lub łodzią

To, co Damian usłyszał już kiedyś od doświadczonych misjonarzy na Maui, to
mianowicie, że życie misjonarza nie da się w niczym porównać z życiem
będącego pod dobrą opieką nowicjusza, sprawdza się jak najbardziej w Puna.
O tych dwu przeciwstawnych światach mówi i pisze, 1 listopada 1864 roku, w
pierwszym raporcie do swego przełożonego generalnego. Zamiast
kontemplacyjnego żywota, musi misjonarz stale podróżować konno, czy też
pieszo lub łodzią. Zamiast przestrzegać nakazu milczenia, musi rozmawiać z
ludźmi w najróżniejszych językach, zamiast samemu być prowadzonym, jest
jego zadaniem prowadzić innych. Najtrudniejsze jest jednak dla niego, aby
wśród tej niedoli nie zagubić ducha medytacji i modlitwy.
Dla byłego wieśniaka z Tremeloo przyzwyczajonego do konkretnej roboty jest
rzeczą jasną, że stare kaplice misyjne trzeba koniecznie zastąpić nowymi,
solidnymi budowlami z drewna. Prosi więc swego prowincjała o niezbędne
pieniądze, następnie zwraca się o pomoc do braci zakonnych i zapytuje, czy
może dostać materiały do nauczania swoich parafian. "Makua Kamiano" - tak
już nazwali tubylcy ojca Damiana. Jest ojcem, kiedy pisze: "Pierwszym
obowiązkiem rodziców jest dostarczyć dzieciom wszystkiego, co niezbędnie
konieczne. Jestem zobowiązany moim nowym, z wody i z Ducha Świętego
narodzonym dzieciom dać to, czego potrzebują do swego duchowego życia.
Pokornie proszę o przysłanie tak szybko jak tylko to możliwe katolickich
podręczników, większej ilości katechizmów, tajemnic różańcowych i
wszystkich innych ważnych książek. Ludzie w Puna są na ogół biedni i będę
zmuszony niejedną rzecz oddać im bezpłatnie. Niech pewnym wyrównaniem
będzie to, że żyję na ich koszt i nie otwieram sakiewki na wyżywienie".
W swojej pracy ojciec Damian czuje się wesół i zadowolony: "Dobrze się
tutaj zaaklimatyzowałem. Cieszę się doskonałym zdrowiem. Podróże mnie nie
męczą" - oto jego własna relacja.



17. Koniec nauki

Tak pozytywnego raportu nie może napisać jego stary towarzysz podróży i
obecny sąsiad, ojciec Clement Evrad. Po prostu nie dorósł zdrowotnie do
uciążliwych warunków miejscowych. Do tego nie jest dobrym jeźdźcem. Cóż
prostszego niż zamienić się po przyjacielsku swymi placówkami. Dla Damiana
jest to bolesna propozycja, jednak decyduje się na tę zamianę przyjmując,
że przełożeni wyrażą swą zgodę. Już w marcu 1865 roku przychodzi
Damianowi pożegnać się z Puną. "Było mi chyba ciężej niż wtedy przy
pożegnaniu z domem, tak bardzo polubiłem w tym krótkim czasie moich
chrześcijan" - pisze do współbrata. Nowy teren pracy ojca Damiana jest
niezwykle ciężki. Podwójny okręg Kohala-Hamakua to niemal jedna czwarta
całej wyspy. Sama Kohala składa się z zakątka północno-zachod-niego, ze
stoku wielkiego Mauna Kea, wietrznej niziny Waimea i starych gór Kohala, na
których do wysokości 1500 m rośnie trawa. Na północy pokryta jest nowo
założonymi plantacjami trzciny cukrowej, a na północnym wschodzie wielkimi
zielonymi jarami schodzącymi ku morzu. Do tego należy także słoneczne
wybrzeże Kawaihae ze strasznymi tajemnicami obydwu świątyń Mailekini i
Puukohola, gdzie Kamehameha I zabił zaproszonego na poświęcenie świątyni
swego przeciwnika Keoua i ofiarował go swojemu bogu wojny. Współczesny
podróżnik Anrep-EImpt pisze o tym obrazowo: "Kamienie do budowy świątyni
musiała ludność znieść z odległego o prawie dwadzieścia kilometrów
trzęsawiska. Zaprawa murarska miała być przygotowana - jak opowiadają - z
dodatkiem ludzkiej krwi. W ruinach świątyni znajduje się jeszcze dziś wiele
poskładanych, starannie zapakowanych kości, a w bezpośredniej ich bliskości
leżą niewielkie płytki kamienne, na których spalano starannie resztki ciała
oddzielone od kości".
Nie tylko rodzimi bogowie żyją jeszcze w zielonych wąwozach i ognistych
otchłaniach gór, lecz także różne protestanckie denominacje gorliwie
dbające o zabezpieczenie swych praw. Jawne wyzwiska, jak heretycy,
bałwochwalcy, metodysta albo jezuita, nie są wcale takie rzadkie między
białymi katolikami i protestantami.
Ojciec Damian ze swoimi dwoma mułami i dwoma końmi jest stale w drodze i
siodło nazywa swym domem. W liście do współbrata opisuje, jak wyglądają
odwiedziny krańcowego posterunku jego misyjnej parafii:
"Musiałem nawrócić gminę na wiarę chrześcijańską. Ale jak miałbym się tam
dostać? Chodziło o najbardziej oddalone i najzupełniej nieosiągalne
ustronie naszego łańcucha wyspiarskiego: maleńką wieś, odciętą od
pozostałego obszaru z jednej strony przez morze, z drugiej przez
zastraszająco wysokie, strome skały. Droga jest dobra aż do doliny. Stąd
jest jeszcze co najmniej cztery mile jarami i otchłaniami skalnymi. Wiem,
że Kumu Kalavina, pastor kalwiński, potrzebował na pokonanie tej drogi w
pełnej przygód wspinaczce ponad dwóch godzin. Ja dokonałem tego w
pięćdziesiąt minut, muszę jednak dodać, że przy końcu z trudnością
oddychałem. Trzeba było pokonać co najmniej dziesięć stromo opadających
odcinków i tyleż podejść. Praktycznie nie ma ścieżki i prowadzenie z sobą
zwierząt jest niemożliwe. Nie tylko dlatego, że koń lub muł mogłyby być
narażone na ryzyko zranienia, lecz także wysiłek byłby po prostu podwójny.
W odległości pół mili od kościoła wystaje nagle z morza blok skalny
wysokości ponad 2000 stóp. Bóg morza wydał skale
permanentną wojnę atakując potężnymi falami, jednakże jak dotąd bez
powodzenia, nie udało mu się podkopać fundamentu. Między tymi dwoma
ogniami, jeżeli można tu tak powiedzieć, musi sobie misjonarz utorować
drogę, jeżeli chce znaleźć swoich zwolenników. Czasami, kiedy morze jest
spokojne, można przy odpływie suchą nogą dosięgnąć celu. Idąc tam nie
miałem już żadnych trudności, ale droga powrotna była strasznym przeżyciem.
Nie pozostało mi nic innego, jak tylko rzucić wyzwanie gwałtownemu morzu.
Lekko tylko odziany, prowadzony przez dwu dzielnych tubylców zrobiłem na
przekór antycznemu bóstwu. Bez wypadku przebyłem ten etap i po uciążliwym
przejściu licznych wąwozów dotarłem wyczerpany, lecz w dobrym zdrowiu do
małej zatoki "gdzie zostawiłem moje zwierzęta". ? Godnym uwagi w tym liście
jest triumf nad protestanckim pastorem. Damian jest bez reszty dzieckiem
swoich czasów.



18. "Człowiek, który żąda"

Stale powracające do prowincjała prośby o pieniądze na budowę kościoła i
kaplicy spowodowały, że prowincjał w rozmowie z ojcem generałem westchnął:
"Ojciec Damian to vir desideriorum, człowiek żądań. Jego wizyta była tak
krótka, że zaledwie mieliśmy czas przypatrzyć się jego szlachetnej,
tryskającej pełnym zdrowiem twarzy. W liście, który kieruję dziś do niego,
mówię, że trzeba marzyć trzeźwo i rozsądnie, bo łatwo rysować dobre plany,
ale o wiele trudniej jest z ich wykonaniem, w szczególności wtedy, gdy
trzeba otworzyć sakiewkę".
A jednak Damian osiągnął z czasem swój cel, chociaż niejednokrotnie wlokło
się to dla niego o wiele za długo. Zarówno prowincjał Zgromadzenia Księży
Najświętszych Serc Jezusa i Maryi, jak i wikariusz apostolski oraz
przełożona sióstr sercanek Najświętszych Serc dają pieniądze na zakup
koniecznego dla budowy kościoła drewna.
Ojciec Damian nie polega jednak tylko na tym, co mu dają
przełożeni i ofiarowują szczodre serca. Z pomocą parafian zaczyna uprawiać
ziemię. Tytoń rośnie znakomicie, również kartofle i drzewo kawowe. Kury
niosą jaja, świnie i owce dają niezbędne mięso. Pszczoły dostarczają obok
miodu także i wosku potrzebnego na świece. Wkrótce małe gospodarstwo
rozwija się na tyle pomyślnie, że może sprzedawać siostrom w Honolulu
ziarno kawy, fasolę, bób. Niezbędne materiały budowlane może Damian
przynajmniej częściowo sam zapłacić i zatrudnić licznych tubylców jako
robotników.
W jednej osobie przedsiębiorca budowlany, architekt, rze-mieślnik-robotnik
- tak opisuje podobne przedsięwzięcie:
"Pozwólcie mi zaprowadzić Was na inne miejsce w moim okręgu. Osada znajduje
się w odległości 35 mil i nigdy nie miała swojej kaplicy. Już po pierwszej
wizycie wielu katechumenów przyjęło sakrament chrztu. Zażądałem od gminy
wybudowania Panu domu, na znak wdzięczności. Tubylcy przyjęli moją
propozycję i dotrzymali obietnicy. Niektórzy byli drwalami - poszli w góry
i ścięli trzy piękne pnie jak należy. Chcieli mieć kościółek cały z drewna,
a nie tylko prosty szałas, jak te, którymi musimy się zadowolić w
większości wiosek tubylczych. Materiał jest już gotowy, ale kto potrafi
wybudować piękny kościół? Sprowadzić zamiejscowego cieślę - to będzie za
drogo. Kiedy sporządziłem możliwie jak najlepiej plany, sam z dwoma
tubylcami wziąłem się do roboty. Kanakowie, jeżeli się ich dobrze przy
pracy poucza, są w robocie sprytni i zręczni. Prace na budowie rozwijają
się pomyślnie, w ostatni wtorek skończyliśmy rusztowania. Na froncie wznosi
się krzyż ozdobiony małymi rzeźbionymi tabliczkami, zrobionymi przez
pobożnych Kanaków. Pozostaje tylko wykończyć wnętrze. Jeżeli jeszcze
mielibyśmy to szczęście, że jakiś wspaniałomyślny Amerykanin (Amerykanie są
często właścicielami wielkich plantacji trzciny cukrowej) zafunduje nam
okna, moglibyśmy mieć naprawdę piękną kaplicę pośrodku rozkwitającej gminy
chrześcijańskiej. Niech będzie Bóg błogosławiony".
Oprócz siły fizycznej przydają się misjonarzowi jego praktyczne
umiejętności nabyte jeszcze w rodzinnej zagrodzie. Wyspiarze, którzy nie
mają zbyt wygórowanego mniemania o pracy fizycznej, wciąż na nowo
podziwiają białego ojca. Biskup Maigret: "Tubylcy nie mogą wyjść z podziwu.
Mówią o cudzie, kiedy widzą, jak ojciec Damian ciągnie belkę, którą trzech
lub czterech z nich z trudem mogłoby unieść".
Nie licząc różnych wiejskich kaplic, zbudował Damian dwa kościoły: pod
wezwaniem Maryi Lanakila, w Halawa, i Jana Ewangelisty, w Waioka (Waimea).



19. Inne kraje, inne obyczaje...

Nigdy nie chodziło ojcu Damianowi o to, żeby uwiecznić własną zasługę przy
budowie. Ważna jest tylko troska o życie religijne oddanej mu w opiekę
wspólnoty. Ponieważ przychodzi do niego wielu ludzi, obok angielskiego,
który już dobrze opanował, uczy się hiszpańskiego i portugalskiego, aby z
osiedleńcami z południa Europy móc się porozumieć w ich ojczystym języku. W
ostatnich latach przybyli tu licznie Chińczycy, żyją rozproszeni w
poszczególnych plantacjach trzciny cukrowej i asymilują się szybko,
poślubiając piękne dziewczyny Kanaków. Powstaje nowa mieszanka rasowa.
Damian oszczędził sobie jednak nauki chińskiego.
Zresztą nie jest chyba przesadnie wrażliwy, kiedy myśli, że ta lub inna z
powierzonych mu owieczek zeszła z właściwej drogi: "Miałem dzisiaj dużo
ludzi na Mszy świętej. Po odczytaniu Ewangelii rozgniewałem się na
grzeszników, jak święty Jan Chrzciciel. Może zbyt mocno uderzyłem" -
relacjonuje. Wciąż nie może się pohamować. Jego szorstka mowa jest bardziej
zrozumiała, jeżeli weźmiemy pod uwagę, jak w całkowicie odmienny sposób
przeciwstawia się młody misjonarz praktykom seksualnym tubylców, zwłaszcza
że nie zna on tła kulturowego. Scheldon Dibble tak opisuje wrażenia z
pierwszych dni po przyjeździe białych na Hawaje: "Dla małżonków wymiana żon
była zwykłą przyjacielską przysługą, podobnie jak dla mężatek czasowa
zamiana mężów. Kto tak nie postępował, był uważany za przeciwnika idei
miłości bliźniego... Wydaje się, że oni wierzą, iż zgoda na tego rodzaju
prośbę jest szlachetna, wspaniałomyślna, odmowa natomiast haniebna,
egoistyczna. Wobec takiego stanu rzeczy... można natychmiast zrozumieć, że
może być bardzo mało lub wcale nie ma moralnych zakazów w przeróżnych
układach pokrewieństwa w rodzinie".
Ojciec Damian skarży się szczególnie na występujące już bardzo wcześnie
zepsucie młodzieży:
"Zaledwie zaczną mówić, już wiedzą o tym, czego młodzi teologowie muszą się
dopiero uczyć. Rodzice dopuszczają się wobec nich wszystkich możliwych
bezecności i wtajemniczają w niedobre praktyki pogaństwa. Rozpusta prowadzi
naszych tubylców do chorób, powodując wczesne ich starzenie się, toteż już
przy pierwszych powikłaniach przychodzi śmierć".
Jednak 24 października 1865 roku pisze do swoich rodziców.
"Bardzo kocham moich biednych Kanaków i robię dla nich wszystko, co mogę.
Oni ze swej strony kochają mnie tak jak dzieci kochają swego ojca i swoją
matkę. Jedno tylko może wyniknąć z tej wzajemnej miłości - ich nawrócenie.
Skoro kochają swego misjonarza - to pewnie nieciężko im przyjdzie pokochać
Naszego Pana, którego jestem sługą".
A dalej:
"Co dotyczy dobra - to wynika ono z całego mojego działania dla ich
zbawienia. Jest rzeczą Boga, Pana winnicy, dawać wzrost roślinom. Misjonarz
jest tylko zwykłym robotnikiem, który sadzi i podlewa. Czasami są wyniki,
czasami nie. Jedno wiem bardzo dobrze: jeżeli nic się nie posadzi, nic nie
urośnie".
Wkrótce nie jest żadnym Haole, jak tubylcy nazywają białych. Siada na
ziemi, co jest naturalne, podwija wysoko rękawy i łowi palcami "poi" - tak
nazywa się podstawowe danie składające się z papki korzenia "taro" i mięsa
wołowego. Je się z naczynia z drzewa kalebasowego. To przyzwyczajenie
przywiózł z Puna; nawet u trędowatych, którymi się opiekował, nie odrzucał
zaproszenia do posiłku.
"Z chwilą zakończenia ciężkiej pracy w niedzielne przedpołudnie wybija
godzina posiłków. Je się, co zsyła Opatrzność. Kalebasa stale wypełniona
»poiź służy jako rezerwa. Mięsa nie brakuje, tym bardziej wody. Czasami
podaje się kawę i chleb, nigdy piwa ani wina. Miska nie zawsze jest
zmywana. Ponieważ cały tydzień fizycznie ciężko pracuję, nie są moje ręce
tak czyste jak Twoje, którymi tylko kartkujesz książki" - opisuje taki
posiłek w liście do swego brata, Pamfilusa, 14 czerwca 1872 roku.



20. Czarne myśli

Nic bardziej nie pobudza Damiana do pracy niż izolacja od współbraci. Zdany
od samego początku na samego siebie miał jednak w Puna okazję widzieć co
najmniej raz na dwa tygodnie jednego z misjonarzy. Mógł się także
wyspowiadać.
Tu w Kohala-Hamakua często mijają trzy miesiące, zanim zobaczy jakiegoś
współbrata kapłana. Ta rezygnacja ze wspólnoty, będąca jedną z przyczyn
rozważań dlaczego młodzi ludzie zamiast zostać świeckimi księżmi wybierają
często powołanie zakonnika, wydaje się energicznemu Flamandczykowi
wyjątkowo bolesna. Wbrew regułom zakonnym był dotąd zawsze samotny. Do
dzisiaj nie ma przyjaciela, który mógłby udzielić braterskiej rady,
przypomnieć mu o rozwadze, poskromić jego niecierpliwość i przytłumić
gorliwość.
Sam tak opisuje swoją sytuację:
"Co dwa, trzy miesiące usiłuję wyszukać ojca Karola w Hilo, albo ojca
Regisa w Kona. To jednak nie wystarcza! Cóż jednak mogę ponadto zrobić,
jeżeli każda spowiedź oznacza pięćdziesiąt do sześćdziesięciu mil drogi'.
24 marca 1868 roku skarży się znowu:
"Od stycznia nie widziałem żadnego ze współbraci. Przed
czternastoma dniami chciałem się udać do Hilo, aby się wyspowiadać, jednak
z powodu dużego przypływu musiałem zawrócić z powrotem nie spotkawszy
nikogo. Tak więc jedynym moim spowiednikiem jest Nasz Pan w
Przenajświętszym Sakramencie Ołtarza".
Przez wszystkie te lata Damian z największym utęsknieniem marzył o tym, aby
mieć przy sobie swego starszego szanowanego brata, Pamfilusa, który jednak
nic nie przedsięwziął, by przyjechać na Hawaje. W końcu Damian podejmuje
próbę, aby swoje marzenie zrealizować. Prowincjał w 1866 roku kieruje
odpowiednie pismo do generała Zgromadzenia: "Niech wasza mądrość
rozstrzygnie". Ten jednak kieruje intelektualistę Pamfilusa na drogę
akademickiej kariery.
Rozczarowanie Damiana jest tym większe, że zawsze był podporządkowany
swojemu starszemu bratu, który na propozycję ojca generała nie wyraził
chęci wyjazdu na Hawaje:
"Czy oznacza to, iż mam zrezygnować z tego, że Cię tu kiedyś zobaczę?
Jesteś teraz na drodze do akademickich zaszczytów, zamiast być misjonarzem
wśród dzikich. Dlaczego żądać tytułu doktora kosztem zbawienia tych
biednych Kanaków? Pomyśl o tym, że zostałeś zakonnikiem po to, aby stać się
misjonarzem, że zganiłeś mnie kiedyś za brak zapału dla misji. Byłem
boleśnie dotknięty, kiedy się dowiedziałem, że uniknąłeś wezwania ojca
generała i ktoś inny musi pojechać na Twoje miejsce, tak jak ja to zrobiłem
w 1863 roku".
Gwałtowny ton listu próbuje zakończyć żartem: "Kupiłem właśnie dwa konie.
Są tutaj i dla Ciebie. Przyjeżdżaj prędko, próżniaku".
Ukochany starszy brat jest jeszcze nadal jego wzorem. To jest miara, jaką
przykłada i do siebie. W tych latach pracuje stale aż do fizycznego
wyczerpania, przerzuca się z jednej miejscowości do drugiej. Czy usiłuje
powetować niedostatek wykształcenia fizycznymi osiągnięciami?
Może właśnie dlatego, zjawiają się depresje, które on sam
nazywa "czarnymi myślami". Jest to z pewnością wynik przeciążenia
fizycznego jego wciąż jeszcze zdrowego ciała. W tych czasach dręczy go
szczególnie nostalgia, martwi się o rodziców, jest zirytowany, kiedy nie
piszą - zapewne wychodzą z założenia, że wymiana korespondencji to
właściwie zadanie Pamfilusa (jako "uczonego").
Kiedy ponad trzy lata jest bez wiadomości z domu, zapytuje zatroskany:
"Kochani Rodzice, co się zdarzyło? Od trzech lat nie otrzymuję od Was
wiadomości. Czy jesteście wszyscy zdrowi i rześcy? Może Pan wezwał kogoś z
Was do siebie? Niech dzieje się Jego wola. Jego wola jest święta. Jednak
napiszcie".
Dowiaduje się o chorobie swojej ukochanej siostry Pauliny. Pisze do niej, 4
lipca 1872 roku, nie wiedząc, czy jeszcze żyje:
"Wszystko razem wziąwszy mam wiele strapień i mało pociechy; jedynie dzięki
łasce Bożej jest możliwe, abym moje jarzmo znajdował słodkie, a brzemię
lekkie. Skoro tylko czuję się trochę niedysponowany, uważam, że przyszedł
koniec i cieszę się z tego powodu. A przecież jestem zadowolony z mego
losu, obym tylko wiernie wytrwał do końca. Chciejmy być w ręku Boga jak
narzędzia w ręku zręcznego mistrza. W życiu i śmierci należymy do Jezusa.
Pamiętaj o mnie w modlitwach. Damian".
Ten, który tęskni za śmiercią, ma akurat 32 lata, z tego osiem lat przeżył
w samotności.



21. Nareszcie towarzysz w habicie brata

Z pewnością nie ma złej woli w tym, że przełożeni Damiana nie spełniają
natychmiast jego ustawicznych próśb o przysłanie współbrata. Promyk nadziei
ukazuje się z początkiem 1869 roku:
"Z niecierpliwością oczekuję nowego misjonarza. Zapowiedziano przyjazd ojca
Gulstana, oraz braci Bonifacego i Ouentina. Kiedyż jednak będą tutaj? Czy
otrzymam tylko jednego do pomocy? Spodziewam się, choć nie liczę bardzo na
to; konieczna byłaby dwunastka, żeby naprawdę wystarczyło".
Młody Bretończyk Gulstan Ropert przebył drogę podobną do tej, jaką odbył
Damian; naprzód szkunerem na Hawaje, potem pożyczonym koniem w okręg
Hamakua-Kohala.
Teraz on jest tym, który musi poczekać tydzień na Damiana, dopóki misjonarz
nie powróci z odległego posterunku. "Czyżbym nie prosił o mego brata
Pamfilusa, a tymczasem Wy przychodzicie na jego miejsce?" - pyta Damian na
powitanie. A Gulstan, również żartem, odpowiada życzliwie: "A czyż nie
widzicie, że jestem waszym bratem Pamfilusem? Co prawda głos może być nie
ten sam... ale strój?". I wskazuje na sutannę, w swoim czasie skrojoną na
starszego de Veustera, na której naszyte jest jeszcze jego nazwisko. Damian
mówi: "Och! tylko głos jest Gulstana, ręce są Pamfilusa!".
Posługuje się tutaj słowami Izaaka, wypowiedzianymi przez patriarchę do
Jakuba, wyłudzającego przypadające pierworodnemu błogosławieństwo. Czyż nie
układa się im, jemu i Pamfilu-sowi, podobnie jak owej parze braci ze
Starego Testamentu? Odległy brat jest co prawda starszy, ale czyż on,
młodszy, nie mógłby uzyskać specjalnego błogosławieństwa Boga?
W kwietniu pisze pełen zachwytu do swego brata:
"Zawiadamiam Cię, że już nie jestem samotny. Ojciec Gulstan pomaga mi
opiekować się moją małą parafią, która ma 20 mil długości. Mówi bardzo
dobrze kazania w języku Kanaków, a tubylcy bardzo go lubią".
Misjonarze dzielą obszar między siebie - Gulstan przejmuje Hamakua, Damian
zatrzymuje Kohala dla siebie. W liście do nowego generała, ojca Marcela
Bousqueta, powiadamia o tym we wrześniu 1870 roku:
"Jestem szczęśliwy, równając się w pewnym sensie z Naszym Panem, który
nieraz nie znalazł kamienia, by na nim położyć głowę. Od tego czasu udało
mi się co roku wybudować nowy kościół i w końcu ksiądz biskup Maigret
zlitował się nad moją samotnością i przysłał dobrego ojca Gulstana do
pomocy. Teraz podzieliliśmy duży obszar między siebie i mamy możliwość
zobaczenia się przynajmniej od czasu do czasu. Nasze miejsce zamieszkania
dzieli odległość 10 mil. Przedtem musiałem pokonywać odległość 40 do 50
mil, aby spotkać współbrata. Czteroletnie doświadczenie w pracy misyjnej
nauczyło mnie, że oprócz pomocy wewnętrznej, którą zabezpiecza nam Łaska,
potrzebujemy przecież i ludzkiej pomocy współbrata, aby przepłoszyć czarne
myśli, które powstają w codziennych kontaktach ze zdemoralizowanym światem
i prowadzą do nieznośnego przygnębienia. Przy naszych comiesięcznych
spotkaniach dajemy się po prostu porywać wybuchom radości, które nas
umacniają w pełnieniu naszych misyjnych obowiązków".



22. "Najniebezpieczniejszy parafianin"

Wielki Piątek "1868 roku. Misjonarz wspólnie z wiernymi odprawia liturgię.
Nagle kościół drży od straszliwego wstrząsu. Ludzie stają się niespokojni,
dzieci zaczynają płakać. Następuje drugi, trzeci wstrząs, którym towarzyszą
głuche, tajemnicze grzmoty. Gniewny werbel znieważonych rodzimych bogów?
Zemsta strasznej bogini Pele?
Donośnym głosem udaje się ojcu Damianowi przeszkodzić panice i opanować
swoich wiernych, którzy w zorganizowanym porządku opuszczają kościół.
Ledwie misjonarz zdążył wyjść na zewnątrz, załamuje się z trzaskiem dach. I
kiedy wielkanocne słońce wzniesie się w górę, będątyiko ruiny grozy i
spustoszenia, zabici i ranni. Kilauea - boczny krater wulkanu Mauna Loa,
uznanego za wygasły - teraz na zakończenie Wielkiego Postu znaczy kraj
śladami spustoszenia i śmierci. Ojciec Damian już wcześniej nazwał go
"najniebezpieczniejszym swoim parafianinem" dobrze wiedząc, że wulkan nie
jest wygasły.
Gazetowe sprawozdanie relacjonuje rozmiary katastrofy: "Wieś Apoua
przedstawia nie dający się opisać obraz trwogi.
Aktywność wulkanu wepchnęła wodę poniżej dna morskiego. Nagle fale uderzają
w ląd ze straszliwym hukiem, poziom wody jest o 10 metrów wyższy od
normalnego przypływu. Ryk morza i napór fal są tak gwałtowne, iż zda się,
wyspa zatonie w potopie. Mężczyźni, kobiety, dzieci, łodzie, chaty -
wszystko znika w dzikim chaosie pomiędzy drzewami, odłamkami skał, belkami
i zwierzętami. Po dwu- trzech wybuchach nie ma już nawet śladu wioski
rybackiej: gruzy, zniszczenie, niedola, jak daleko okiem sięgnąć. 7
kwietnia wulkan zaczyna wypluwać olbrzymie masy skał, tworzą się liczne
mniejsze kratery, z których rozżarzone strumienie lawy torują sobie drogę w
dół. Wyspiarze biegający w popłochu zostają wchłonięci przez rwące ogniste
potoki. Ludzka wyobraźnia nie wystarczy, aby wyrobić sobie obraz tych
spustoszeń".
Śmierć, ból, łzy. Dla misjonarza nie jest to powód, aby dać się
przytłoczyć. Osusza łzy żałobników, łagodzi bóle, i jako realista rzuca się
z żelazną wytrwałością do odbudowy.



23. Wezwanie na Molokai

Pewnego wieczoru, w marcu 1873 roku, kiedy Damian de Veuster pali fajkę,
dostarczają mu list prowincjała, ojca Modesta. "Szef" pisze, że 14 maja
biskup poświęci kościół w Wailuku na Maui. Wszyscy misjonarze są zaproszeni
do wzięcia udziału w uroczystościach, jeśli to tylko jest możliwe.
Osobiście życzy sobie zobaczyć znowu Damiana. Damian wraz z ojcem Gulstanem
udaje się w drogę. Nękają go złe przeczucia. Kiedy wchodzi na pokład
"Kilauea", który ma ich dowieźć do Maui, ma tylko krzyż i brewiarz a poza
tym nawet najmniejszego bagażu, za to ma łzy w oczach.
Na razie nic nie wydaje się usprawiedliwiać jego budzących niepokój
przeczuć. Kościół w Wailuku zbudował ojciec Leonor Fousnel. Jest wspaniały.
Biskup ma go teraz konsekrować i poświęcić świętemu Antoniemu. Podczas
ceremonii nic nie wskazuje, że księdza biskupa dręczą ciężkie troski.
Później misjonarze siedzą razem ze swym przełożonym. Są pomiędzy nimi
Niemcy: Bonifacy Schafer i Rupert Lauter z diecezji Trewir - dalej Damian i
Gulstan. Biskup Maigret potrzebuje niewiele czasu, aby naszkicować
sytuację: chodzi o stałą opiekę nad trędowatymi, których rząd skazał na
wygnanie na wyspę Molokai. W ubiegłym roku brat zakonny zatrzymał się przez
sześć tygodni w osadzie trędowatych, Kalawao, i wybudował tam kościół pod
wezwaniem Świętej Filomeny. Od tego czasu znajdował się zawsze jakiś
ksiądz, który podobnie jak sam biskup okazyjnie odprawiał tam Najświętszą
Ofiarę. Tu jednak idzie o coś więcej: o stałą opiekę, o duszpasterstwo!
Wszyscy misjonarze, którzy byli dotychczas na strasznej wyspie, są
wstrząśnięci niedolą chorych, wracają z desperackimi prośbami o pomoc
materialną i duchową. W końcu ojciec Albert Bouillon z Maui napisał w
grudniu minionego roku do swego przełożonego: "Ponieważ brak Warn odwagi,
aby wyznaczyć księdza na ten posterunek, chcę się tam udać nie żądając
rozkazu, jeżeli tylko nie zabronicie mi tego". Natychmiast przyszedł
zakaz, sprawa stałej opieki duszpasterskiej pozostała jak i poprzednio nie
rozwiązana.
Biskup, który naprawdę nie chce wystawić żadnego ze swych podopiecznych na
niebezpieczeństwo zarażenia i stałej izolacji, zwraca się teraz do swych
młodych współpracowników.
Misjonarze występują natychmiast z propozycją: jeżeli już biskup nie
zezwala na stałą obecność tam księdza, czyż nie mogliby w czwórkę zmieniać
się turnusami, każdorazowo po kilka tygodni lub miesięcy?
Biskup akceptuje tę propozycję. Zgadza się również, by Damian, porywczy jak
zawsze, jako pierwszy przystąpił do służby na samotnej wyspie.
Także i teraz, jak już często w życiu Damiana de Veustera bywało, zdarzenia
się spiętrzają. Statek, którym biskup chce wracać do Honoiulu, robi
wyjątkowo przystanek na Molokai, nie ma więc nic prostszego niż bezwłoczna
podróż ojca Damiana do osady trędowatych.
10 maja 1873 roku "Kilauea" zarzuca kotwicę na wybrzeżu Molokai. Damian,
bohater dnia, ma 33 lata. Wypowiada swoje: "Panie, oto jestem". Naśladując
Chrystusa przeżyje tu 15 lat.



24. Córka Wakea i Hina

Tylko starzy umieją jeszcze opowiadać legendy o początkach wyspy Molokai:
wyspa jest córką praojca Wakea i Hina, pięknej bogini księżyca.
Haole, biały człowiek, wie to z pewnością lepiej: tylko 15 km oddalona od
Maui, jest wyspa Molokai 61 km długa i 16 km szeroka. Wulkan Mauna Loa
wynurzający się z morza zaledwie na 420 metrów podnosi zachodnią część
wyspy jako płaską, suchą wyżynę. Dalej wznosi się do 1516 metrów wysokie
Kamakou, ostre nie do zdobycia szczyty górskie Pali i skaliste rynny na
północnym wschodzie. Dopiero znacznie później pozwoli wulkan
Kauhako na powstanie na północy izolowanego przez niedostępne skały
półwyspu Kalaupapa.
Kraina ta, o ostrym klimacie, jest nie zamieszkana. Jałową równinę
Kalaupapa smagają bezlitośnie zimne wiatry. Bloki skalne przeplatają się tu
z kępami wysokiej, równej trawy i długoiistnej trzciny. Pewną odmianę niosą
małe lasy ze starymi pandanami. Na wybrzeżu północno-wschodnim słodkowodne
wodospady wpadają wprost w morze. Wody jednak na półwyspie nie ma.
Obszar ten, od którego tak całkowicie odbija urok innych wysp, był jakby
stworzony dla rządu Hawajów, aby rozwiązać największy problem, jakim jest
trąd. Naturalne więzienie, z którego nie ma ucieczki, jakby stworzone, aby
tu wygnać chorych.



25. "Chińska choroba"

W roku 1833 istnienie Hawajów jako narodu budziło poważne wątpliwości.
Wcześniej, przed przybyciem białych, nie było tu właściwie nigdy chorób. O
to troszczyli się już czarownicy, uzdrowiciele-znachorzy, którzy mieli
swoje własne niezwykle skuteczne sposoby: na przykład, leczyli rany bez
niebezpieczeństwa infekcji.
Przywleczone przez białych choroby cywilizacyjne spowodowały natomiast
wśród ludności straszne ofiary. W roku 1778 kiedy kapitan Cook lądował na
Hawajach, było tu przypuszczalnie, licząc szacunkowo, 300 tysięcy
mieszkańców, a około 1860 roku tylko zaledwie około 71 tysięcy.
Straszliwa zaraza pochłonęła w roku 1805 wiele ofiar. Przy chorobie, która
według opowiadań tubylców nigdy nie była dokładnie zidentyfikowana - mai
aulau - chorzy marli jak muchy; chodziło przypuszczalnie o dżumę albo
cholerę.
Coraz to przychodzą nowe epidemie: 1848 - koklusz, grypa, biegunka. Tego
roku zmarły wszystkie dzieci. Rząd powołał w końcu do życia w roku 1850
Narodowy Komitet do Spraw Zdrowia, z zadaniem zahamowania wszystkich chorób
zakaźnych.
Przy panującej w kraju swobodzie seksualnej syfilis szerzył się
powszechnie. Tubylcy jako naród stracili swą siłę życiową, zapadając na
choroby cywilizacji zachodniej, zarazili się nową straszną chorobą -
trądem.
W 1850 roku zwano trąd "chińską chorobą", mai pakę, jak ją nazywali
wyspiarze. Zagrażała bardzo poważnie, pierwsze jej przypadki znane były już
w roku 1803.
Upłynęło jednak 13 lat, zanim rząd nakazał doktorowi Hillebrandowi,
członkowi Komitetu do Spraw Zdrowia, wprowadzenie energicznych środków
sanitarnych dla zapobieżenia dalszym zarażeniom.
Dopiero kiedy prasa zagraniczna opisała trąd jako "hańbę narodową", nakłada
król Kamehameha V obowiązek zgłaszania się wszystkich trędowatych.
Nieuleczalnie chorzy mają być izolowani na wyspie Moiokai, na półwyspie
Kalaupapa, inni chorzy mają być leczeni w szpitalu Kahili w Honolulu.
Ludność nie zastosowała się - naturalnie - do tego wezwania. Odpowiada to
jej wrodzonemu poczuciu rodzinnemu, jak również poczuciu więzi społecznej,
która każe troszczyć się również o swoich chorych. Jak mogliby rodzice
rozdzielić się z dziećmi, jak oderwać ukochanych od siebie, aby opuścić swą
starą ojczyznę?
Ze statystyki z dnia 2 grudnia 1864 roku: pięćdziesięciu pacjentów w
szpitalu Kahili. Chorzy i podejrzani o chorobę nie dają się znęcić
obietnicami i nagrodami rządu. Przychodzi do pierwszego transportu na
Moiokai, który przeprowadzono brutalnie, z użyciem siły. Wynik jest tak
odstraszający, że szpital przyjmuje nagle 141 chorych.
Policjanci polują stale na trędowatych, którzy kryją się przed każdym
obcym. Jeszcze w roku 1878 pisze z Maui ojciec Albert
Montition: "Wszędzie uderza się w trędowatych. W norach i kryjówkach nad
brzegiem morza, w zaroślach w środku lasu. Uciekają i kryją się przed
spojrzeniem nieznajomego".
Dochodzi także stale na nowo do zbrojnych konfliktów. Na wyspie Kauai
zabito doktora Smitha oraz członka Komitetu do Spraw Zdrowia. Są ranni
policjanci, a pierwszemu lekarzowi kolonii trędowatych doktorowi Emersonowi
ledwo się udało ujść z życiem. Na obszarze Eure na wyspie Oahu powstanie
trwa jeszcze w 1895 roku.
Chorych deportuje się jeszcze z początkiem XX wieku.



26. Na wygnaniu

Komitet do Spraw Zdrowia jest przekonany, że dobrze się troszczy o
trędowatych. Obszar nazwany Kalawao, który Komitet wybrał na "szpital" i
osiedlenie deportowanych, leży w cieniu rafy. Rankiem brakuje mizernym
chatom promienia słońca. Popołudniowe słońce zanika w lecie o godzinie
17-tej, w zimie już o 14-tej. W rażącym słońcu jest za gorąco, w cieniu
albo w czasie deszczu wyraźnie zimno; jest wręcz lodowato, kiedy dmą zimowe
wiatry znad otwartego oceanu.
Decyzją rządu było, aby trędowaci sami się zaopatrywali i dlatego zakupiono
dla nich więcej ziemi do uprawy roślin użytkowych.
Od razu pojawiają się pierwsze trudności. Przede wszystkim chorzy są
przekonani, że muszą tu spędzić tylko krótki okres -a mianowicie tyle, ile
potrzeba do wyleczenia. Albo: rząd, który im zabrał dom i rodzinę, jest
zobowiązany do tego, żeby ich co najmniej wyżywić i ubrać. W końcu chorzy
otrzymują raz na rok parę drelichowych spodni albo koszulę bawełnianą i
żywność.
Kierownikiem kolonii ma być stały superintendent. Pierwszym był Francuz
Louis Lepart, który nosił stale karabin, aby móc się obronić. Drugi,
Anglik, Donald Walsh, wprawdzie jest zwolennikiem "dyscypliny armii
brytyjskiej", ale równocześnie jest pobożnym człowiekiem i usiłuje pomagać.
Buduje szkołę i wspólne sypialnie dla dzieci oraz dba o to, aby pacjenci
szpitala, w którym ciężko chorzy leżą na matach, na ziemi, otrzymali lepsze
jedzenie. Ma także dokładną listę mieszkańców "domów" chorych i ich stan
posiadania.
"Dom nr 4: jeden garnek, żadnej beczki na wodę tylko konewka, lampa, dwa
talerze, nóż, dwie łyżki. Dom jest zimny, brudny, nędzny, dach nieszczelny.
Mieszkańcy: Manaku: lniana koszula, spodnie, niebieska derka; Kaaku: koc,
szlafrok; Napua: koszula, stare spodnie, drugie lepsze; Kepilina: szary
koc. Kaaku jest w ostatnim stadium choroby.
Dom nr 38: cynowy kubek, nóż, łyżka. Kaikolani (kobieta): koc, żadnego
ubrania. To najnędzniejszy z wszystkich domów, nie wierzę, że ona tam śpi."
Kiedy Damian de Veuster przybył na Molokai, pełnomocnikiem rządu jest
niemiecki plantator trzciny cukrowej Rudolf Meyer. Mieszka w Kalawao, po
drugiej stronie Pali, ale wystarczająco blisko, aby móc wszystkiego
dopilnować. Robi dla trędowatych, co tylko może, a przecież jest to bardzo
mało. Na jego prośbę Komitet do Spraw Zdrowia odpowiada z oburzeniem:
"Sądzi Pan, że musimy ich wyżywić?" - i ostrzej ciągnie dalej: "Pan musi
dobrze zrozumieć, że oni (chorzy) są obowiązani pracować na swoje
utrzymanie; poza tym te leniwe bezczynne włóczęgi muszą odczuć konsekwencje
swego próżniactwa".
Zaopatrzenie w środki medyczne jest złe. Leków prawie nie ma. Komitet do
Spraw Zdrowia przysyła od czasu do czasu lekarza, który jednak nie może
wiele zdziałać. Trąd jest dla tubylców chorobą białych, przez "Haole" do
kraju przywleczoną, "aby nas wszystkich zabić tak prędko, jak tylko można i
aby wzbogacić się na nowo założonych plantacjach trzciny cukrowej".
Jak ma leczyć tubylców biały lekarz, skoro nie rozumie ich mowy?
Półbiały arystokrata Peter Keao donosi swojej kuzynce, królowej Emmie, w
1873 roku o wizycie doktora Trousseau:
"Tubylcy leczeni przez lekarza rozbijają o kamień butelki z lekarstwami,
rozrzucają pigułki po ziemi tak, jak gdyby siali zboże i zachowują stoik na
tytoń lub do podobnych celów i śmieją się z tego. Nie wierzę, aby się
znalazł choć jeden między nimi, który by pokładał jakąś nadzieję w lekarzu
i medycynie. To jest zupełnie widoczne, kiedy śmiejąc się pokrzykują: »La
au loa, oleź, medycyna, która nie leczy".
Od roku 1866 do 1873 zmarło 40 procent wygnanych.



27. "Tu nie ma żadnego prawa"

Kto tutaj przychodzi, ten nie tylko napisał testament i zabezpieczył swoje
dzieci, lecz także pogrzebał jakąkolwiek nadzieję na wyzdrowienie.
Pozostaje tylko buntowniczy sprzeciw, zwątpienie i rezygnacja.
Kto chce się wtrącić, kiedy silniejsi łupią słabszych, kiedy mniej chorzy
okradają kandydatów na nieboszczyków? Czym może grozić rząd czy policja?
Przeznaczony na śmierć jest zabezpieczony przed ludzkim prześladowaniem:
zaostrzenie jego kary nie jest w ogóle możliwe!
Każdy dzień mija w straszliwej monotonii: jeść, spać, grać w karty-
wszystko jak piasek rozsypuje się w ręku. I w ten sposób jest się znowu o
24 godziny bliżej ciemnego końca...
Ale noc niesie jeszcze coś innego: noc należy do Laka, bogini miłości.
Wzmocnieni "okolehao", prawie czystym alkoholem, albo piwem "ki", warzonym
na roślinie z rodziny liliowatych, leżą podochoceni przed ołtarzami bogini
zrzuciwszy z siebie łachmany. Bębnienie na tykwie - "ali-ali" towarzyszy
sprośnym tańcom i zabawom.
Bezładne przemieszczanie się jest na porządku dziennym. Wszelkiego rodzaju
zboczenia dominują nad ludzkim uczuciem. "Tutaj nie ma żadnego prawa" -
"aole kanawai ma keia huai!", tak woła się do nowo przybyłych będących
jeszcze na statku.
Mimo wszystko nie tak łatwo zniszczyć więź społeczną tubylców. Przez lata
nie brakowało coraz to nowych członków rodziny i przyjaciół, którzy
dobrowolnie szli z chorymi na wygnanie, aby z nimi zostać i być "kokua" -
pomocnikami.
W pierwszych latach było w Kalawao tyluż ochotników co i pacjentów. U
białych nie ma tego oczywistego poczucia wspólnej przynależności. Wyjątkiem
są biały Francuz, który przyszedł z chorym przyjacielem,, i inny
Europejczyk, który prosi o pozwolenie, aby mogła tu przybyć jego kolorowa
żona, gdyż tak jak i inne Hawajki zgadza się dobrowolnie umrzeć razem z
nim.
Dla tubylców istnieje możliwość współżycia z trędowatymi, dla białych
widocznie nie. Dla nich dotknięty trądem jest trędowatym ze Starego
Testamentu, nietykalnym pariasem.
Wyraźny tego dowód mają chorzy przed swymi oczyma. Lekarz, doktor Nathaniel
Emerson, choć wyrósł sam wśród Hawajczyków, zostawia swoje umiejętności
medyczne przed chatą. Jego badanie lekarskie polega na tym, że końcem laski
podnosi w górę łachmany pacjenta.
Cóż innego mają robić trędowaci, jak tylko rozweselać się kosztem białych?
A co z tym duchownym protestanckim, co to raz po raz przychodzi i odchodzi?
Mówi kazania do wygnańców z bezpiecznej odległości swojej werandy. A chory
potrzebuje właśnie tego uczucia zetknięcia się, tak jak i on sam siebie
dotyka, aby się upewnić, że żyje, jest żywy i należy do ludzkiego
społeczeństwa. "Kokua", rzeczywiście pomocnym, może być tylko ten, kto tym
nieszczęsnym przywróci ludzką godność.



28. Wielka chwila

Przybycie obydwu duchownych na wyspę wygnanych, w dniu 10 maja 1873,
opisuje później biskup Maigret w sprawozdaniach dla "Mission Catholique",
katolickiego czasopisma misyjnego Francji:
"Wszyscy trędowaci, którzy tylko mogli chodzić, przybiegli
nas powitać. Ojciec Damian i ja wychodzimy na ląd. Natychmiast oblega nas
grupa ochrzczonych, których poznajemy po zawieszonych na szyjach różańcach.
Razem udajemy się do kaplicy, którą dla kolonii wybudował brat Bertrand.
Kieruję do chorych kilka słów otuchy, po czym po wspólnej modlitwie
wychodzimy i dalej rozmawiamy. »Rząd mało troszczy się o nas. Pilnie
potrzebujemy księdza - - mówią mi. »Do tej pory, moje dzieci, -odpowiadam -
jesteście sami i opuszczeni; jednak teraz wszystko będzie inaczej. Oto
przyjechał ze mną wasz ojciec i wasz brat. On was kocha tak bardzo, że nie
wzdraga się przed tym, aby dla waszego dobra i ratowania waszych
nieśmiertelnych dusz z wami żyć i umrzeć. Ten ojciec zostaje nadal
podporządkowany swemu przełożonemu, ale nie bójcie się, nie zapomnimy o was
ani w życiu ani w godzinie śmierci."
Wielu chorych rozpłakało się przy moich słowach. Potem padli na kolana i
prosili mnie o błogosławieństwo.
Wygląd tych chorych jest wręcz odpychający. Ale nasz Pan umarł tak za nich,
jak i za nas. To są nasi bracia. Nie chcemy przestać ich kochać. Byłem
szczęśliwy, że odwiedziłem tych nieszczęsnych, lecz przerażenie ściskało
moje serce, jeszcze kiedy wracałem na okręt".



29. Nadgorliwi dziennikarze

Redaktorzy dzienników są zadowoleni, kiedy mogą rozgłaszać jakąś sensację.
Na tytułowej stronie hawajskiego "Kuriera" czytamy artykuł o ojcu Damianie,
który to artykuł jest małą rozprawą z konkurencyjną gazetą. W obszernym
sprawozdaniu dziennik pisze 17 maja 1873 roku: "Oddajmy cześć komu należy!
"Dziennik Hawajski" ze środy pisze o trędowatych na Molokai i wskazuje na
to, jak bardzo ta wspólnota potrzebuje pomocy duchowej! Jest
nieprawdopodobne, aby "Dziennik Hawajski" nie był poinformowany o meldunku,
jaki wydrukowano 13 maja
w "Nuhou". Żałowalibyśmy bardzo, gdyby ta notatka miała być pominięta
milczeniem z powodu różnic religijnych".
Następuje cytat z "Nuhou": "Często wskazywaliśmy na to, że kolonia
trędowatych na Molokai, gdzie setki istnień ludzkich wegetuje bez opieki
duszpasterskiej i lekarskiej, daje prawdziwym chrześcijanom możliwość
dokonania dzieła całkowitego samozaparcia. Jesteśmy w szczęśliwym
położeniu, iż możemy zakomunikować naszym czytelnikom, że znaleziono długo
oczekiwanego bohatera. Kiedy minionej soboty "Kilauea" zarzuciła kotwicę w
Kalawao, zeszli na ląd biskup Maigret i belgijski misjonarz, ojciec Damian.
Biskup pobłogosławił wspólnotę trędowatych i po pełnej otuchy przemowie
nastąpił punkt kulminacyjny: przedstawienie zebranym ojca Damiana, który z
własnej woli zdecydował się z nimi - chorymi - zostać i dla nich żyć.
Ojciec Damian powziął tę doniosłą i bohaterską decyzję całkowicie
spontanicznie i przyjechał na wyspę nawet bez bagażu". Dziennik kontynuuje:
"Nie przypisując zbyt wielkiego znaczenia okoliczności, jaką religię ten
mąż reprezentuje, musimy powiedzieć po prostu głośno i stanowczo: to jest
chrześcijański bohater!".
Kiedy biskup powrócił do Honolulu - przyjmował ze wszystkich stron
powinszowania. Spontanicznie zorganizowano zbiórkę. Przecież gazeta
podawała, że tam brakuje im wszystkiego. Zbiórka przyniosła 130 dolarów.
Ojcu prowincjałowi Modestowi Favensowi nieznane są prawa prasy. Nie wie nic
o zręcznym reporterze, który wydobył od biskupa historię ojca Damiana. Nie
zna dobrze reguł rozpoczętej wzajemnej walki konkurencyjnej gazet i nie
rozumie konieczności pozostania "bohaterem" raz pochwyconego tematu.
Sensacja, jaką wywołuje jego podwładny, jest dla prowincjała po prostu
niesamowita. Przed Belgiem byli inni ojcowie na wyspie. Ci nie byli
przedmiotem podziwu!
Swoje niezadowolenie wyraża w liście do przełożonego generalnego, ojca
Lufta: "Jeśli nawet nie doceniam - co nie
wchodzi w grę - poświęcenia ojca Damiana, muszę powiedzieć, co proszę wziąć
pod uwagę, że wielu z naszych ojców modliło się gorąco o ten stały
posterunek. Ani biskup ani ja nie chcieliśmy pozostawić tam kapłana na
stałe. Ten też nie został tam wysłany, aby pozostać. Jednak, wobec
okoliczności, jakie go tam zawiodły, dobrego wrażenia, jakie wywołało jego
ukazanie się, konieczności niesienia pomocy umierającym, będziecie musieli
go tam na dobre pozostawić".



30. Cmentarz żyjących

Pada deszcz. Cicho, bezustannie. Srebrnoszara zasłona zakrywa ciemność
dalekiej równiny. Jest zimno, nawet dotkliwie zimno. Z szeroko rozłożonych
gałęzi drzewa pandanusowego spada kroplami bezustannie woda na miękką
ziemię, która pozwala kleszczom i pchłom w przestrachu schronić się i roić
w ciemnych kryjówkach.
W dali porusza się jakaś wielka czarna sylwetka, przewraca się, wstaje i
wygładza sutannę. To ojciec Damian de Veuster, nowy misjonarz na Molokai,
wielkiego wzrostu, dobrze zbudowany, o pociągającej powierzchowności,
przechodzi tędy do kościoła Świętej Filomeny, aby odprawić swoją pierwszą
Mszę. Chrystus odbył wjazd do tego piekła.
Sytuacja, jaką przy pierwszych obchodach zastaje młody kapłan, jest wprost
straszna. Chorzy żyją nie w "domach", lecz raczej w norach o ścianach z
gałęzi krzewu rycynowego. Dachy robią z liści „ki" i z trzciny cukrowej;
tylko "zamożni" mogą sobie pozwolić na trawę "pili".
Jak wyglądają trędowaci, których ojciec Damian odwiedza, opisuje
drastycznie jeden ze zwiedzających wyspę: "Nierzadko spotyka się jednookich
i całkowicie ślepych. Jeden z trędowatych ma w miejsce oczu ropiejące
wrzody. Widziałem trędowatego, którego oblicze było jedną wielką raną.
Widziałem wiele wydłużonych zniszczonych twarzy, przypominających melony,
dzieci z monstrualnie pomarszczonymi i obrzmiałymi głowami, które można by
uważać za karłowatych starców, kalekich z jednym ramieniem lub jedną ręką,
krzywonogich, kalekich bez nóg lub ze sparaliżowanymi kończynami. Widziałem
wiele ściągniętych i zniekształconych warg, straszliwie wywinięte powieki.
Charakterystyczna jest niewiarygodna mania tych kalek - posiadanie małego
lusterka, w którym się stale przeglądają. Ich odpadające kończyny tracą
zdolność odczuwania. Widziałem trędowatych, którzy swoje nogi obciosywali
jak drewno, aby oderwać zgniłe części, innych, którzy za pomocą monety
odrywali człony palców i wyrzucali je przez okno i jeszcze innych, którzy
zbliżali się do ognia i spalali sobie mięso nie czując tego zupełnie!".
Zwykle mijają trzy dni, aż misjonarz odwiedzi każdego z około siedmiuset
chorych. Tu powie słowo pociechy, tam po ojcowsku napomni, gdzie indziej
powie coś żartobliwego, co pozwoli biedakom wybuchnąć śmiechem. Aby móc
wytrzymać smród wydobywający się z wilgotnych pomieszczeń i gnijących
części ich żywego ciała, Damian nie wyjmuje fajki z ust. Brak wody nie
skłania Kanaków ani do mycia się ani do prania swego odzienia, jeśli je
mają. Ojciec Damian musi przeto stale walczyć z mdłościami.
Warunki w szpitalu nie są lepsze. Szpital, którym jest zwykły barak,
przyjmuje zresztą tylko ciężko chorych. I tu z biedą łączy się
niechlujstwo, toteż często misjonarz chwyta najpierw za miotłę, aby wymieść
przynajmniej grubsze śmiecie.
Biały pielęgniarz William Williamson pracował w szpitalu dla trędowatych w
Honolulu, aż sam ulegt zarażeniu i został wygnany na wyspę. Teraz jest
tutaj na Molokai jedynym, który posiada przynajmniej elementarny zasób
wiedzy medycznej, bo trudno liczyć na okazyjne odwiedziny lekarza. To on
uczy ojca Damiana, jak się czyści rany, bandażuje, jak używa maści i jak
podaje lek. Ojciec jest bardzo chętny do nauki; jego zakonne imię Damian
nabiera tutaj głębszego znaczenia.



31. Na właściwym miejscu

Misjonarz nie ma pojęcia o tym, że prasa odgrywa dlań opatrznościową rolę i
coraz to pobudza jego przełożonych do działania. Pisze do ojca Modesta, że
chciałby prosić ojca Gulstana, aby ten zajął się jego parafią w Kohala: "w
oczekiwaniu na mój powrót". Mimo to nie może nie dorzucić: "Chyba że nie
znajdziecie nikogo, kto by mnie definitywnie zastąpił, gdyż ja zamierzam
poświęcić moje życie trędowatym. Stale obecny kapłan jest tutaj
bezwarunkowo konieczny. Żniwo zdaje się zbliżać. Chorzy przyjeżdżają do nas
całymi ładunkami okrętowymi". Prosi o hostie, wino mszalne, nabożne
książki, różańce, koszule, spodnie, buty, worek mąki i dzwonek.
Zniecierpliwiony nalega już w tydzień później: "Proszę mi powiedzieć, czy
wspólnie z księdzem biskupem wyznaczyliście już szczęśliwego kapłana, który
by tu pozostał, aby zebrać dojrzałe żniwo Pana. Moja niechęć do trędowatych
całkowicie zniknęła".
Odpowiedź ojca Modesta jest natychmiastowa: "Nie zapadła jeszcze żadna
ostateczna decyzja. Możecie, Ojcze, pozostać na Molokai zgodnie ze swoją
wolą - aż do nowych poleceń".
Ojciec Damian jest przekonany, że powinien tu pozostać, że tu Bóg chce go
mieć. W listopadzie 1873 roku zwierza się swemu bratu:
"Ta placówka potrzebuje księdza bezwarunkowo. Ponieważ surowo zabroniony
jest wszelki ruch, oznacza to, że trzeba mnie tutaj uwięzić. Przecież już w
dniu, w którym składałem swoje śluby zakonne leżąc pod całunem, uważałem za
swój obowiązek ofiarować siebie Panu, a to dlatego, że nasz biskup nie był
taki surowy, aby takiej ofiary wymagać".
Pisze szczegółowe sprawozdanie o swoim życiu wśród chorych:
"Moja sytuacja jest mniej więcej taka: Kiedy tu przybyłem, zastałem piękną
kaplicę pod wezwaniem Świętej Filomeny. Ale też to było wszystko, dla mnie
nie było mieszkania. Dłuższy czas nocowałem pod drzewem, bo nie mogłem spać
pod jednym dachem z trędowatymi. Dzięki jałmużnie białych z Honolulu mogłem
w końcu wybudować małą plebanię, o wymiarach 16 stóp długości i 10
szerokości (5x4 m). Właśnie w tym domku piszę teraz do Ciebie.
Jakkolwiek jestem tu już pół roku, nie popadłem jeszcze w chorobę, co z
pewnością zawdzięczam szczególnej opiece. Było mi bardzo ciężko
przyzwyczaić się do tej atmosfery. Pewnego dnia, gdy odprawiałem sumę,
myślałem, że chyba się uduszę, wręcz nie mogłem się powstrzymać, by wyjść i
zaczerpnąć nieco świeżego powietrza. Jedynie myśl o moim Panu przed grobem
Łazarza - powstrzymała mnie. Mój organ powonienia jest już tak
przytłumiony, że nie jest mi specjalnie ciężko wkraczać w zapowietrzone
pomieszczenia mieszkalne biednych chorych. Wprawdzie nachodzi mnie jeszcze
czasami uczucie obrzydzenia, zwłaszcza kiedy muszę słuchać spowiedzi
chorych, których rany już są pełne robaków, podobnych do tych, jakie
zjadają nieboszczyka w grobie...
Lekarzy nie ma tu wcale, choć w gruncie rzeczy nie mogliby pomóc. Biały
trędowaty pielęgniarz i ja, Twój sługa, jeszcze zdrowy, stanowimy cały
fakultet medyczny.
Co rano po Mszy świętej, po której zawsze następuje nauka, udaję się na
obchód chorych. Przy wejściu podaję naprzód lekarstwo dla duszy...
Ośmielam się powiedzieć za Apostołem Pawłem, że dla trędowatych stałem się
trędowatym, aby ich pozyskać dla Chrystusa. Kiedy więc mówię kazanie,
posługuję się formą: »my trędowaci".
Mamy też liczne pogrzeby. Przeciętnie umiera jeden chory dziennie. Są tak
biedni, że wielu z nich nie ma dosłownie nic, aby pochować swych zmarłych.
Zwłoki przykrywa się po prostu chustą. Jeżeli mi tylko czas na to pozwala,
robię jednak trumny dla tej biedoty...".


32. Codziennym pokarmem-łzy...

Misjonarz nie może wyleczyć ran chorego ciała, z pewnością jednak może
leczyć chore dusze. Gromadzą się wokół niego nie tylko ci, którzy go znają
jeszcze z Kohala i Puna, próbują chwytać go za ręce, targają sutannę, aby
ściągnąć na siebie jego zainteresowanie i powiedzieć mu, jak są szczęśliwi,
że go widzą.
Inni także chętnie przychodzą na Mszę świętą, pozwalają, żeby ten wielki
mężczyzna z błyszczącymi błękitnymi oczyma, który się tak dobrze posługuje
ich dźwięczną mową, mówił wprost do ich sumień. Ojciec Damian w zależności
od sytuacji mówi łagodnie, z pochwałą, innym razem znowu szorstko gromi,
"grożąc upartym straszliwą karą, co często jest najzupełniej bezskuteczne".
W niektóre niedziele ojciec Damian odprawia w Kalawao aż trzy Msze święte,
ponieważ kaplica jest po prostu za mała. Potem jest jeszcze Msza w
Kalaupapa, małej osadzie do której przybijają statki.
Ten doświadczony misjonarz, wkrótce po swoim przybyciu, zgodnie z życzeniem
przełożonych, poznał dokładną statystykę: na ponad 700 wygnańców jest nieco
ponad 200 katolików.
Już po 10 dniach miał pierwszych dwudziestu nowych katechumenów; w
następnych tygodniach ochrzcił ponad 30 chorych, tak że zdając sprawozdanie
biskupowi mógł po dwu tygodniach napisać, że ma prawie 400 kandydatów do
chrztu.
Do swego przełożonego, ojca Bousqueta, pisze 17 grudnia 1873 roku:
"Ze łzami sieję dobre ziarno pomiędzy moich biednych chorych. Od rana do
wieczora zwalczać muszę nędzę duchową i fizyczną, która ściska serce. A
przecież staram się być zawsze wesoły, aby podnieść nastrój duchowy moich
pacjentów. Mówię im o śmierci jako o końcu ich cierpień, jeżeli się na
serio nawrócą. Jedni widzą z rezygnacją tę nadchodzącą ostatnią godzinę,
inni z radością. Tak patrzyłem w ciągu tego roku na śmierć ponad setki
chorych, którzy odchodzili w dobrym usposobieniu".



33. W niewoli między uwięzionymi

To, że Belgijczyk próbuje poprawić materialnie nędzne życie biedoty, to
akurat mogą jeszcze wytrzymać wchodzący w skład Komitetu do Spraw Zdrowia
protestanccy duchowni. Przykre jest natomiast, że miejscowe gazety wciąż
nie szczędzą pochwał cudzoziemcowi, a stołeczna śmietanka udziela mu
pomocy. "Wszyscy stopniowo uznają, że ten katolicki misjonarz jest
prawdziwie ojcem biednych i nieszczęśliwych" - mówi się o nim.
Protestanccy pastorzy w Komitecie nie mogą jednakże w żadnym wypadku
tolerować faktu, że przyciąga on wielu byłych członków ich kościołów i że
wielu z nich prosi go o chrzest. Pastorom udało się jednak genialne
posunięcie szachowe: Komitet do Spraw Zdrowia, a z nim i Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych, któremu ta organizacja podlega, zabrania de Veusterowi
opuszczać kolonię trędowatych. On jest również uwięziony!
To był celny strzał - w Ojca, jak go wkrótce nazywają wszyscy chorzy. To
boli, nie móc widzieć ani przełożonych, ani współbraci. Najbardziej go
jednak gnębi myśl, że już więcej nie będzie mógł się spowiadać. Dla
wrażliwej duszy Damiana jest to największe cierpienie, ból, udręka. Zna to
uczucie już z Kohala, gdzie mógł się spowiadać tylko w dużo większych
odstępach czasu, niż to jest ustalone w regule zakonnej.
Aż oto przychodzi we wrześniu dzień radości! Już wczesnym rankiem ojciec
Damian odprawił Mszę świętą, aby móc być tam w dole, w porcie Kalaupapa,
kiedy zawinie "Kilauea" ze swoim ładunkiem żywności i nowymi trędowatymi.
Statek wynurza się w końcu na horyzoncie. Morze jest jak lustro gładkie.
Przy relingu stoi już postać w odzieniu katolickiego duchownego: to
prowincjał, ojciec Modest. Ten wie, jak bardzo ucieszy się misjonarz z jego
wizyty! Przygotowuje się, aby jako pierwszy mógł wyjść na ląd. Nagle
kapitan krzyczy: "Zabraniam Panu wyjścia na wyspę. Mam w tej sprawie
kategoryczny rozkaz".
Prowincjał nie rozumie, co się mu zdarzyło. Z podnieconej wymiany słów
dowiedział się straszliwej prawdy stojący na brzegu ojciec Damian. Szybko
wskakuje do łodzi i po kilku silnych uderzeniach wioseł jest przy statku.
Kiedy szykuje się do wkroczenia na statek, kapitan ryczy przez tubę: "Mam
naj-surowiej zabronione dopuścić Pana do skomunikowania się z kimkolwiek na
statku". Potem wydaje rozkaz załodze: "Odpłynąć".
Po francusku - nikt z obecnych nie zna tej mowy - spowiada się Ojciec ze
swych grzechów przed zastępcą Boga. "Ego te absolvo..." ginie w szumie
śruby okrętowej.
Takiej zniewagi biskup nie może puścić płazem. Protestuje energicznie w
Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, co prawda bez uzyskania czegokolwiek.
Więcej szczęścia ma z wizytą ojciec Albert Bouillon w jakiś czas potem.
Wprawdzie ksiądz biskup odmówił mu kiedyś swego pozwolenia na wyjazd do
trędowatych na Molokai, gdy zgłosił się jako ochotnik, ale właśnie dlatego
ojciec Albert czuje się teraz silniej związany ze swoim współbratem.
Oto musiał raz ojciec Albert pojechać na sąsiednią wyspę Maui, by tam
zaopatrzyć chorego marynarza. Wykorzystuje więc tę okazję, aby potajemnie
odwiedzić Molokai. "O północy wśród całkowitej ciemności, w przebraniu,
rozpocząłem 3-godzinną wędrówkę z Pali. Tę drogę przebywa się na wysokości
ponad 300 metrów. Mimo powziętych środków ostrożności tajemnica została
ujawniona i policja zjawiła się u mnie zaraz po moim powrocie. Zawiadomiono
władze rządowe, powiadomiono również biskupa. Jednak opinia publiczna jest
po naszej stronie."
Kiedy król Kalakaua został regentem, minister spraw wewnętrznych Walter
Gibson zmienia rozporządzenie. Zezwala ono ojcu Damianowi zatrzymywać się
poza strefą zamkniętego obszaru, jeżeli tego wymagają sprawy duszpasterskie
albo inne ważne powody.



34. Drugi misjonarz z Holandii

Dla ojca Damiana wszystko musi iść prędko. Cały dzień czynny niezmordowanie
przy swoich chorych, nocą modli się - odmawia brewiarz, adoruje Najświętszy
Sakrament błagając o siłę.
Już wkrótce czuje się tak wyczerpany, że prosi przełożonego o drugiego
księdza do pracy na wyspie; mógłby on na przykład opiekować się zdrowym
okręgiem z tamtej strony Pali. Damian, silny mężczyzna, który nigdy
jeszcze nie zdradzał oznak zmęczenia, mówi teraz o sobie jak o pompie, w
której nie ma oleju. I
Przełożeni mają nie tylko dość zrozumienia, ale już nawet kandydata; jest
nim Holender Andre Burgermann. Pochodzi z Hagi, przebył 10 lat na Tahiti,
gdzie dokonał dobrego i pożytecznego dzieła, aż wreszcie chory przybył na
Hawaje. Dokładnej diagnozy nie można było postawić, przypuszczalnie była to
słoniowacizna (elephantiasis).
Ojciec Andre, pobożny, równocześnie jednak powściągliwy i zachowujący
dystans, był przez tubylców bardzo lubiany, miał opinię człowieka dobrze
orientującego się w medycynie. Medycyna właśnie była jego hobby, prosił
zatem swego przełożonego o wysłanie go do pracy w okręgu Kalawao. Jednak
miejscowi przełożeni zadysponowali inaczej. Ojciec Burgermann ma się
zaopiekować zdrowym okręgiem; tak zaoszczędzi się ojcu Damianowi uciążliwej
wspinaczki na Pali. To wielkie rozczarowanie dla ojca Andre.
Pierwsze spotkanie obydwu misjonarzy - nowo przybyły jest o dobre 10 lat
starszy - ma miejsce w marcu 1874 roku. Ojciec Andre rozpoczął uciążliwą
drogę na półwysep, został jednak zaskoczony ciemnościami i ześliznął się z
ostrej skały. Nieprzytomnego znaleziono o świcie i przyniesiono na
plebanię. Ojciec Damian pielęgnował go troskliwie, toteż po trzech dniach
mógł opuścić łóżko.
Nie da się zaprzeczyć, że mimo wspólnej ojczystej mowy obydwaj są sobie
obcy z powodu różnic w usposobieniu i nie mogą nawiązać serdecznej więzi.
Ten wzajemny stosunek obu misjonarzy nie poprawia się, kiedy biskup oraz
prowincjał zalecają ojcu Damianowi wybudowanie w Kalaupapa, w okręgu
powierzonym pieczy ojca Burgermanna, kościoła pod wezwaniem Matki Bożej
Pocieszycielki Strapionych. To w ogóle nie odpowiada Holendrowi. W końcu są
bracia, fachowcy w tych pracach. On chciałby mieć porządny, nie za mały
kościół, w przeciwnym razie raczej zrezygnuje ze swego udziału - narzeka
przed biskupem.
Budowa kościoła daje zapalonemu budowniczemu Damianowi wiele radości,
sprzyja poznaniu nowych, nie zeszpeconych twarzy.
W dolinie Pelekunu w okręgu Pukoo żyje okrągłe pół tuzina katolików.
Ponieważ nie ma tam jeszcze kaplicy, misjonarz odprawia dla nich Mszę
świętą w domu Józefa Manu, którego najstarszy syn służy przy ołtarzu.
Szczęśliwy Flamandczyk cieszy się bardzo z towarzystwa pogodnych wyspiarzy,
zanim znów wróci do swoich trędowatych.
Przy tej okazji poznaje Andrewa Poahę. Potrafi go przekonać, że trzeba się
przeprowadzić na półwysep Kalaupapa, ponieważ tu jest więcej pracy.
Posłuszny tym radom Poaha osiedla się wraz z rodziną w Makanalua, mniej
więcej w połowie drogi między Kalawao i Kalaupapa. Andrew staje się prawą
ręką ojca Damiana, podczas gdy jego żona dba o bieliznę misjonarza i
lekarza, kiedy ten przebywa na wyspie. Poahowie wracają do starej ojczyzny
w 1895 roku.



35. Gdzie są ludzie, tam są problemy

Wkrótce po przybyciu ojca Damiana na wyspę, znany adwokat i polityk,
półbiały trędowaty William P. Ragsdale, zostaje przez Komitet do Spraw
Zdrowia mianowany "rezydującym superintendentem". Dla kolonii jest to
jedyny szczęśliwy przypadek!
Obydwaj mężczyźni bardzo się nawzajem szanują, jakkolwiek styl życia
kulturalnego "gubernatora", jak pozwala się on chętnie nazywać, nie
odpowiada w najmniejszym stopniu wieśniakowi z Flandrii. Z jednej strony
intelektualista, który nawet na wygnaniu przestrzega zdecydowanie i w
drobiazgach swego stylu życia, a z drugiej strony tak niedoświadczony we
wszystkich arkanach życia towarzyskiego misjonarz, którego paznokcie rzadko
są czyste i który z pewnością nie zmienia bielizny codziennie. Kiedy w 1877
roku Ragsdale poważnie podupada na zdrowiu, Rudolf Meyer, odpowiedzialny
przed Komitetem za sprawy kolonii, prosi swych zwierzchników, aby zawczasu
pomyślano o następcy.
Sam ojciec Damian pisze do Honolulu:
"Nasz ukochany Bili Ragsdale jest prawie u kresu swych dni. Proszę
powiedzieć przewodniczącemu Komitetu do Spraw Zdrowia, że pogniewam się na
niego, jeżeli mianuje na to stanowisko nieodpowiedniego człowieka".
Damiana oczekuje wielka niespodzianka: ojciec Andre bez wiedzy przełożonych
podjął pertraktacje z Komitetem. Mając poparcie Meyera począł ubiegać się o
to stanowisko dla siebie. Teraz prosi swego współbrata, Damiana, aby
wybadał przełożonych, co oni o tym myślą, że członek Zgromadzenia Księży
Najświętszych Serc chce być "superintendentem".
Jest on tak wewnętrznie napięty, że wyznaje Damianowi, iż w przypadku gdyby
jego przełożeni nie zgodzili się z tym planem, najchętniej chciałby się
zwolnić ze swoich ślubów.
Porywczy ojciec Damian jest bardzo wzburzony. Już przed rokiem zwierzył się
ojcu generałowi:
"Ten misjonarz nie jest tu na Molokai na swoim właściwym miejscu - w ogóle
na całej wyspie. Sposób jego działania i mówienia przekonały mnie, że nie
czuje się on związany ani ze swoim posterunkiem, ani z misją, ani nawet ze
Zgromadzeniem".
Ten jego surowy sąd wydaje się teraz być uzasadniony. Ojciec Andre
Burgermann proponuje raz zamienienie się między sobą posterunkami; on,
Andre, przyszedłby do Kalawao, a Damian objąłby zdrowy okręg. Innym znowu
razem mówi, że w ogóle chce porzucić Zgromadzenie. Jego jedynym życiowym
celem jest tu w Kalawao uśmierzać ból cierpiących i tu umrzeć.
De Veuster, który nigdy nie wątpił w swoje powołanie i starał się
pozostawać w stałym kontakcie z przełożonymi, nie ma dla swego
nieszczęśliwego współbrata żadnego wyrozumienia. Dla niego jest on
nieposłusznym zakonnikiem, który nie będzie dobrym superintendentem.
Po rozważeniu sprawy Damian stawia Meyerowi ultimatum: albo on albo ja.
Niemiec wycofuje się ze sprawy, przy czym proponuje stanowisko Damianowi.
Ten je przyjmuje pod warunkiem, że to nowe zadanie to sprawa przejściowa -
i odrzuca wynagrodzenie.
Członkom rządu, którzy oferują mu premię roczną w wysokości 100 tysięcy
dolarów na tym stanowisku, misjonarz odpowiada:
"Praca, którą tutaj wykonuję, jest nie do zapłacenia. Za 100 tysięcy
dolarów nie pozostałbym wśród trędowatych nawet pięciu minut. Tylko Bóg i
ratowanie dusz trzymają mnie tutaj. Gdybym za moją pracę przyjął
najmniejsze wynagrodzenie, moja matka nie uznałaby mnie już więcej za swego
syna".



36. Nie ma spokoju w kolonii trędowatych

Meyer wcale nie jest zadowolony z takiego rozwiązania, zwłaszcza że w
styczniu 1878 roku dochodzi do odnowienia się stałych konfliktów. Chorzy
kochają Damiana, tak jak dzieci kochają dobrego ojca, który zajmuje się ich
wszystkimi kłopotami małymi i dużymi. Jego dobroć jest tak wielka, że przy
różnych okazjach daje się wyzyskiwać, czasami jednak bywa komuś przeszkodą
na drodze do stanowiska. Do tego, na nieszczęście, pastor protestancki jest
przywódcą niezadowolonych. To zaostrza konflikt jeszcze bardziej. Łatwo
może dojść do podejrzeń o dyskryminację religijną.
Po trzech miesiącach mianowano nowego superintendenta, półbiałego Williama
Summera. To jednak nie rozwiązuje kryzysu w kierownictwie. "Gdzie kucharek
sześć, tam nie ma co jeść", skarży się przed Komitetem do Spraw Zdrowia
asystent Summera, Clayton Strawn. Jego szef cierpi z tego powodu, że
trędowaci udają się ze swymi sprawami najpierw do ojca Damiana, dopiero
później przychodzą do Summera. „To go dyskredytuje w ich oczach." Komitet
ze swej strony przyzwyczaił się już dawno do tego, że de Veuster miesza się
do wszystkiego bez wyjątku. Ma on pewne prawa ku temu, przecież od samego
początku robił wszystko, aby poprawić warunki bytowe tych, których oddano
pod jego opiekę. To przede wszystkim on kieruje do Komitetu coraz to nowe
prośby o zwiększenie racji żywnościowych. Żąda dostarczenia dalszych krów
mlecznych; stara się dla chorych o ubrania i koce. Wybudowano już zbiornik
wodny i wodociągi, toteż trędowaci mogą się myć i prać bieliznę. Kiedy zaś
zimą 1874 roku orkan zniósł chaty, alarmuje superintendenta. Komitet szybko
odpowiada, wysyłając szkuner z materiałami budowlanymi. Kto z
poszkodowanych nie może sam opłacić robotników, prosi Ojca o pomoc. Ojciec
Damian z wielką radością pracuje przy warsztacie dla swoich chorych. Z
końcem 1877 roku widać w Kalawao i Kalaupapa pięknie na kolorowo pomalowane
domki w pośrodku małych ogródków kwiatowych. Ojciec Damian mówi: "Kiedy
porównuję teraźniejszość z przeszłością, stwierdzam z wielkim zadowoleniem,
że ludzie żyją teraz wygodniej ulokowani i tym samym złagodzone są ich
cierpienia".
Wielkim sukcesem tego wieśniaczego syna jest pewne przyuczenie trędowatych
do regularnej pracy fizycznej, która zapobiegać może do pewnego stopnia
paraliżowi kończyn. Podczas gdy w roku 1873 tylko nieliczni pracowali w
polu, teraz dziewięć dziesiątych wszystkich chorych uprawia swoją rolę.
Przez włączenie Kalaupapa do zamkniętego obszaru otrzymali teraz nową
ziemię do sadzenia patatów. Miejscowa administracja robi z nich zapasy, na
wypadek kiedy statek z żywnością nie przypływa z powodu złych warunków
atmosferycznych. Tak to z wolna dochodzą mieszkańcy wioski do skromnego
dostatku.
Ścieżka między odległymi od siebie o 5 kilometrów portami Kalaupapa i
Kalawao zostaje pod kierunkiem ojca Damiana przekształcona w prawdziwą
drogę. Kupuje się konie, chorzy wnet polubili zawody hippiczne. Piękniejsza
od wyścigów jest może jeszcze tylko muzyka w wykonaniu zespołu, który
Flamandczyk założył niedługo po swoim przybyciu na wyspę. "Prawdziwe"
instrumenty stopniowo zastępują te wykonane po amatorsku przez chorych.
Kapele osiągają wkrótce pewien rozgłos, zarówno z powodu ich artystycznego
poziomu, jak również z powodu talentów improwizatorskich członków zespołów,
którzy potrafią konieczne do gry, a brakujące im, palce zastąpić po prostu
innymi.
Honolulu jest pod silnym wrażeniem tej aktywności. Ojciec Damian wysuwa
coraz to nowe pożyteczne propozycje i w ogóle ceniony jest przez Komitet
jako ktoś, kogo użyteczności nie wolno nie doceniać.
Tymczasem ojca Burgermanna zainteresowanie dla medycyny nie osłabło. W
niektóre tygodnie wykonuje cztery do pięciu tysięcy pigułek, które
rozdziela pomiędzy chorych. Ci pozytywnie oceniają Burgermanna, nawet
skierowali do Honolulu petycję z żądaniem, aby go oficjalnie mianować
lekarzem kolonii.
Władze nie godzą się na to, jednak ojciec Andre schodzi któregoś dnia z
Pali w dół i z miejsca dawnego domu Petera Keao, znajdującego się w połowie
drogi z Kalaupapa, kieruje się do Kalawao.
W Kalawao ojciec Damian zbudował sam przed kilku laty kaplicę, toteż ojciec
Andre Burgermann może tu odprawiać Msze święte. Przełożeni, chcąc uchronić
go przed dalszymi nierozważnymi działaniami, ponownie nakazują ojcu
Damianowi współpracę od zaraz w tym okręgu. Proboszcz z Kalawao wspina się
znowu posłusznie na Pali.



37. Koniec strachu

Hawajczycy lubią styl Burgermanna, wolą go niż Damianowy. Burgermann
pracuje bez wytchnienia, ale nie wie, czego właściwie chce. Dochodzi w
końcu do tego, że prosi biskupa o pieniądze na podróż, ponieważ chciałby
opuścić wyspę. Ojciec Damian informuje przełożonych o przykrych kłótniach;
osiedle trędowatych ma już teraz w środku 1879 roku swojego lekarza, którym
jest doktor Nathaniel Emerson. Ten ze swej strony zarzuca Komitetowi do
Spraw Zdrowia, że obydwaj misjonarze dysponują za wielką władzą. Emerson
jest synem protestanckiego misjonarza.
Damian jako poczuwający się do odpowiedzialności za Kalawao molestuje
bezustannie swoich przełożonych: "Przyślijcie mi jakiegoś dobrego syna
Zgromadzenia, a nie człowieka upartego".
W międzyczasie prowincjał i biskup dawno już postanowili odwołać ojca Andre
Burgermanna, teraz czekają tylko na jakąś sprzyjającą okazję. Nie chcą
zrazić ojca Andre, by uniknąć ostatniego skandalu - "mógłby w końcu
powiesić sutannę na gwoździu i ożenić się". Wreszcie w lipcu 1880 roku
przełożeni znaleźli kompromisowe wyjście. Andre Burgermann zostaje
przeniesiony do Lahaina na wyspie Maui.
Wówczas dochodzi do ostatniego konfliktu; próbuje go opisać doktor Emerson
w liście do Ministerstwa Zdrowia. Lekarz otrzymuje w połowie lipca list od
ojca Damiana, w którym ten "pokornie" prosi, aby zabronić ojcu
Burgermannowi dalszego pozostawania w osiedlu trędowatych, ponieważ "1)
jest to wbrew rozporządzeniu władzy kościelnej, 2) ponieważ wczoraj w swoim
domu usiłował strzelić do mnie".
Doktor pisze, że ojciec Damian odwiedził Andre Burger-manna w celu
"przyjacielskiej pogawędki", przypuszczalnie na temat jego zamierzonego
wyjazdu. Nagle ojciec Burgermann stał się bardzo gwałtowny w stosunku do
gościa i groził, że go zabije a jego mózg "wydmucha!". Rzucił się do
sąsiedniego pomieszczenia, po karabin, z zamiarem wykonania pogróżki.
Ojciec Damian uciekł z domu i prosił Emersona o pomoc.
Niedobra historia! Emerson przekazuje Komitetowi do Spraw Zdrowia wersję
incydentu podaną przez misjonarza, podczas gdy młody trędowaty Ambroise
Hutchinson opowiada nieco inaczej przebieg wydarzenia. On widział ojca
Damiana wybiegającego z domu ojca Andre. Misjonarz krzyknął do niego: "Nie
wchodź tam do środka, tam jest diabeł!". Potem ojciec Damian wskoczył na
konia i oddalił się galopem. Zaciekawiony Hutchinson wszedł do domu, gdzie
zastał ojca Burgermanna siedzącego w fotelu: czytał książkę i palił fajkę z
pianki morskiej. Na pytanie Hawajczyka, co się tu na miłość boską dzieje,
ojciec Andre obraca fajkę i celując w niego jak z karabinu mówi: "To tylko
wrodzona porywczość". Ambroise zrozumiał, że to fajka z pianki morskiej
musiała pchnąć więcej niż krótkowzrocznego Damiana do ucieczki. Burgermann
miał bez wątpienia talent doprowadzania porywczego Flamandczyka do wrzenia.
Ta właściwość i ostra wymiana słów mogły wystarczyć, by Damian wpadł w
panikę i widział upiora. Sam Ehirgermann uspokoił się do tego stopnia, że
mógł wyjechać na Maui.
Jednak przełożeni zostali zaniepokojeni. Obawiali się poważnie o będących
pod ich opieką misjonarzy. Czyżby zapadli obydwaj na trąd? To by mogło
niejedno wyjaśnić. Od 1878 roku Burgermann mówi o sobie samym tak, jak
gdyby miał trąd. Byłoby wtedy naturalnie zrozumiałe, że nie chciał opuścić
wyspy.
Damian odczuwał dziwne) kłucie i świerzbienie stóp, zawsze kiedy był razem
z chorymi. Już w pierwszych latach w Puna i w Kohala, w 1876 roku odkrył na
swych ramionach i plecach suche plamy, które z biegiem lat powiększały się
i nabrały w końcu żółtawego odcienia. Te przejściowe "nieczystości skóry"
znikały, kiedy misjonarz brał środki oczyszczające krew, lub wcierał
określoną maść.
Ojciec Damian nie wierzył, aby mógł się zarazić. W lutym 1879 roku
informuje generała Zgromadzenia: "Pod względem zdrowia - wszystko bardzo
dobrze, zniknęły wszelkie symptomy choroby".
Zastępca prowincjała, ojciec Regis, potwierdza te słowa w roku 1880:
"Radosna wiadomość: ojciec Damian nie jest chory na trąd. Wzmiankowane
symptomy, po gruntownym zbadaniu przez zdolnego lekarza, okazały się po
prostu nieczystościami krwi. Zniknęły zresztą dotąd całkowicie".



38. Święto nadziei

Aby móc żyć wśród przerażenia i szarzyzny, trzeba tym pojęciom dać ludzkie
wymiary; umożliwia to włączenie ich w dzień powszedni. Opis tego daje
ojciec Damian w liście z roku 1880:
"Dokładnie siedem lat żyję wśród trędowatych. To długi czas. Miałem tysiąc
okazji oglądać ludzką nędzę z bezpośredniej bliskości: była w zasięgu ręki,
w najokropniejszej postaci. Moi chorzy przypominają chodzące trupy, które
już toczą robaki, najpierw z zewnątrz potem i od wewnątrz, aż spowodują
powstanie straszliwych nieuleczalnych ran. Chcąc wyrobić sobie jakieś
pojęcie o wyziewach, wyobraźcie sobie fetor wydobywający się z trumny,
którą nagle otworzono".
Dzień powszedni w Kalawao - to śmierć. Kiedy misjonarz pisze ten list, nie
żyje już nikt z tych pierwszych chorych, którzy witali cudzoziemca - wtedy
w 1873 roku - na brzegu, w momencie jego przybycia.
Ale od tego czasu, obok zarządzania i śmierci, jest w Kalauapa jeszcze coś
nowego: nadzieja. Przykładem niech będzie Makua, Ojciec, który jest
wszędzie pociesza, poucza, napomina, a w razie potrzeby pozostaje między
najlepszymi chorymi katolikami. Słuchają z zachwytem zachęty ojca
misjonarza, aby jednoczyć się w stowarzyszenia i bractwa, aby w szczególny
sposób żyć chrześcijańską miłością bliźniego.
Te pobożne związki przyczyniają się bardzo do poprawy losu chorych nie
mających żadnych dochodów. Bractwo, które troszczy się o zmarłych, pomaga
ojcu Damianowi w tym, aby z pogrzebu uczynić święto nadziei. Dwa albo i
trzy razy w tygodniu wywiesza się flagi, które mówią, że znowu umarł ktoś
spośród ich małej społeczności. Z wielką powagą kroczą za trumną członkowie
bractwa, w swych czarnych strojach zdobnych różnokolorowymi wstążkami, z
towarzyszeniem werbli i fletów. W razie potrzeby bractwo dopomaga zdobyć
dwa dolary - tyle bowiem kosztuje trumna zrobiona przez pilnych stolarzy,
wykonujących swoją nie kończącą się pracę bezpośrednio przed bramą
szpitala.
Ważniejsze jeszcze od dobrobytu materialnego wspólnoty jest dla
duszpasterza szczęście powierzonych jego opiece dusz. Przede wszystkim
chodzi o dzieci, które tak jak na całym świecie jednoczą się i tu w
Misyjnym Stowarzyszeniu Dziecięctwa Jezusowego t zobowiązują się do
pomagania w szczególności biednym i chorym.
Młodzi mężczyźni, którzy wybrali sobie jako patrona świętego Józefa,
odwiedzają ułomnych i biednych w ich domach. Kobiety, które oddały się pod
szczególną opiekę Maryi, troszczą się przede wszystkim o trędowate kobiety,
które porzucono.
Szczególnie cieszy się misjonarz, gdy uda mu się pozyskać grupę katolików
dla nieustającej adoracji. Współzawodniczą oni między sobą, chcąc dorównać
członkom Zgromadzenia Najświętszych Serc, nieustannie adorującym
Najświętszy Sakrament.
Chorym jest naturalnie ciężko, a czasami jest dla nich niemożliwością
kierować się godzinowym rozkładem adoracji. Modlą się wtedy w swoim obozie
dla chorych i czują się w ten sposób związani ze wszystkimi kobietami i
mężczyznami świata, którzy czczą Boga ukrytego w Eucharystii.



39. Dzieci traktowane jak niewolnicy

W trosce o to, aby zarazę utrzymać pod kontrolą i ostatecznie ją całkowicie
wytępić, Komitet do Spraw Zdrowia zarządził, że nowo narodzone dzieci matek
trędowatych muszą im być odebrane. W sierocińcu w Honolulu wyrastają one
jak zdrowo urodzone dzieci.
Straszna jest sytuacja chorych dzieci, które często jako niemowlęta zostały
oderwane od swoich rodzin i teraz w kolonii trędowatych żyją prawie bez
opieki. Często osadnicy wyrywają sobie te dzieci, aby je "adoptować", jeśli
osiągnęły już z racji wieku zdolność do pracy. Dzieci są tu traktowane jak
lepsi niewolnicy: muszą dbać o czystość domu, zbierać drewno na opał, zająć
się końmi, starać się o żywność i gotować jedzenie. Dziewczęta, skoro tylko
wejdą w wiek dojrzewania, a choroba ich jeszcze nie zeszpeciła, muszą być
do usług swoich władców również i w nocy. Kiedy choroba robi postępy,
wyrzuca się po prostu młode kobiety, które - jeżeli mają szczęście i
zostaną w porę znalezione - plączą się jeszcze jakiś czas w szpitalu.
Gdy ojciec Burgermann przebywa u siebie, ojciec Damian znajduje czas, by
zatroszczyć się o chore dzieci. Po urodzeniu oczekują one tylko śmierci:
dzieciństwo i młodość kradną im dorośli.
Bliziutko plebanii ojciec Damian buduje dom dla "swoich" dzieci. W
pierwszej kolejności są dziewczynki. Szczęśliwy pisze w liście do swego
brata, 31 stycznia 1880 roku:
"Mam sierociniec dla trędowatych dziewczynek. Kucharką i przybraną matką
jest wdowa w podeszłym wieku. Chociaż jej domek jest oddzielony od mojego,
prowadzimy wspólną kuchnię i dzielimy nasze racje. Otrzymujemy 7 funtów
mięsa wołowego oraz 21 funtów „taro" tygodniowo. Uważamy się za całkiem
dobrze odżywionych".
Zdumiewa nas dziś względnie wysokie spożycie mięsa. Przyzwyczajenia
żywieniowe zmieniły się jednak bardzo w ciągu ostatnich stu lat. Wtedy funt
mięsa dziennie ugotowany razem z taro w formie bryi - "poi" - musiał
wystarczyć, aby pokryć zapotrzebowanie na białko.
Ojciec Damian pisze dalej:
"Zasadziliśmy duże pole kartoflami, które przechowujemy w ziemi; jest to
nasza rezerwa, jeżeli dostawa nie nadejdzie w odpowiednim czasie. Dzięki
energicznemu działaniu przełożonej naszych sióstr w Honolulu ofiarność
społeczna przychodzi mi często z pomocą. Przedwczoraj przy okazji objazdu
po wioskach znalazłem umierającą sierotkę. Maleńka błagała, aby jej podać
Komunię. Zaledwie ukończyliśmy dziękczynną modlitwę, uleciała dusza, aby
się połączyć z Tym, którego mała bezbronna dziewczynka właśnie przyjęła.
Wczoraj sam wyciosałem trumnę i wykopałem grób".
Dalej opowiada, jak to on jako "pasterz najstraszliwszej trzody świata"
najczęściej sam robi trumny i kopie groby. (Łącznie wykonał 1500 trumien i
tyleż wykopał grobów.)
Pierwszy dom dla młodych wybudowany w roku 1879 prędko okazał się za mały i
wkrótce trzeba było go powiększyć. Ksiądz biskup Maigret wspomagał przy tym
ojca Damiana szczodrą ręką.
Dla tego misjonarza, który sam pochodzi z wielodzietnej rodziny i bardzo
kocha dzieci, jest zawsze wielką radością być ojcem "swoich" dzieci. Po
południu, po zakończeniu odwiedzin chorych, pracuje z tymi dziećmi, które
są jeszcze w dobrym stanie fizycznym. Zachwycone uczą się od swego Ojca:
teraz trzeba ogrodzić, ziemię trzeba uprawić pod zasiew. Wkrótce rosną
pataty, cebula, tutejsza odmiana kapusty i banany. Przy tak bogatych
żniwach może Ojciec postawić mężczyznę, który by rozgniótł korzenie „taro"
i przygotował "poi".
Czasami są specjalne smakołyki, jak biały chleb, kawa i łosoś. Co wieczór
uczą się dzieci jednego rozdziału z katechizmu na pamięć. Jakie one są
dumne, kiedy następnego ranka po wspólnej Mszy świętej mogą Ojcu bezbłędnie
wyrecytować z pamięci!



40. Głupie plotki

Ojciec Regis wyraził w rozmowie z ojcem generałem opinię, że Damian de
Veuster stał się tak samowładny, iż trzeba mu ustanowić opiekuna. Zawsze ta
żebranina! Wszystko, czego potrzebuje de Veuster, jest bardzo pilne,
potrzebne natychmiast. Ostatnio zażądał pilnie materiałów budowlanych na
kaplicę w Pelekenu. Kiedy je wyładowano w Kalaupapa, nie miał nic
pilniejszego do roboty, jak tylko zburzyć tam prawie nową kaplicę, aby ją
wznieść znowu z drewna przeznaczonego na budowę w Pelekenu i z dającego się
jeszcze zastosować materiału - a wszystko to dlatego, ponieważ uważał, że
zakupione przez fundatorów urządzenie wnętrza nie pasuje do istniejącej
kaplicy. Naturalnie musiał zażądać w Honolulu dalszych dostaw drzewa',
ponieważ dla planowanej budowy niewiele go pozostało. Jest zrozumiałe, że
takie postępowanie mogło zirytować wiceprowincjała, a biskup mógł tylko
pokręcić głową. Także braki w sposobie bycia ojca Damiana nie podobają się
przełożonym posiadającym wyrafinowane maniery ludzi stolicy. Nie
zastanawiają się nad tym, że ów flamandzki wieśniak zdany jest tylko na
siebie samego, nie potrafi opanować frazeologii i etykiety chylącego się
powoli ku upadkowi społeczeństwa. Prawdopodobnie nie zależy mu wcale na
tych formach, gdyż przejrzał ich zakłamanie.
W każdym razie wkrótce wydaje się, że znaleziono odpowiedniego opiekuna.
Ojciec Albert Montition, prawie pięćdziesięcioletni chory człowiek, przybył
w roku 1874 do Honolulu. Podobnie jak ojciec Burgermann, nabawił się
słoniowacizny na wyspach archipelagu Tuamotu i jak on myślał o tym, aby się
udać między trędowatych.
W rzeczy samej robił prawie wszystko, aby grać na nerwach swym współbraciom
w stolicy. Jego choroba, jego specjalna dieta, jego własne, jedynie ważne
poglądy na temat ewangelizacji w ogóle, a w szczególności w Oceanii - to
wszystko sprawiało, że współżycie z nim było prawie nie do zniesienia.
Późniejszy biskup, Koeckmann, zapomniał się do tego stopnia, iż powiedział,
że jeżeli Montition pozostanie w Honolulu, to on miasto opuści. Przełożeni
wysłali tego misjonarza do Kona, na zachodnim wybrzeżu wielkiej Wyspy
Hawajskiej, gdzie był on na razie poza ich zasięgiem. Ponieważ jednak
choroba jego nasilała się i widocznie upodabniała się do trądu, przełożeni
decydują przenieść go na Molokai. Tam nie będzie on już więcej targać
nerwów stołecznych księży - a ojciec Damian znany jest w każdym razie jako
gbur i dlatego z pewnością nie jest szczególnie wrażliwy.
Ojciec Albert Montition przybywa na Molokai w 1881 roku, zdecydowany wziąć
na siebie odpowiedzialność za swego "pupila". W Honolulu doszły do jego
uszu pogłoski, według których Damian ma utrzymywać stosunki z pewną kobietą
względnie z kobietami.
Trzy „Kokuas", które wytrwały dobrowolnie przy swoich mężach, dostały się
na ludzkie języki. Filomena Kulia, Elia Kapeka Panana i Maria Hoolemakaui,
które misjonarz nazywa "Mammas", Amaku Hina". One utrzymują porządek w jego
domu, gotują i piorą dla niego i sierocińców. Chodzi o plotki, będące
wymysłem wyspiarzy, jakie i dzisiaj jeszcze często rozsiewają na temat
misjonarzy katolickich: dla tubylców, przy ich całkowicie innej
mentalności, czystość obowiązująca katolickich księży wydaje się nie do
naśladowania. Ponieważ Damian starał się energicznie zahamować rozpasanie
seksualne chorych - również mogła w grę wchodzić i zemsta. Do tego dochodzi
jeszcze fakt, że ojciec Fabian, pracujący w okręgu Kohala, został w lutym
1880 roku wezwany do Honolulu właśnie z powodu naruszenia celibatu. Opuścił
on Zgromadzenie 20 sierpnia tego samego roku. Tenże Fabian był bezpośrednim
następcą Damiana w tym samym okręgu Kohala; ich imiona Fabian i Damian
brzmią po francusku bardzo podobnie. Pomyłkowa zamiana jest bardzo łatwa,
zwłaszcza że takich pogłosek nie mówi się głośno, lecz rozpowszechnia na
ucho przysłonięte ręką.
Ojciec Montition nie miał jednak nic pilniejszego do roboty, jak już w
trzech pierwszych dniach wnikliwie przebadać Damiana, aby wyszperać, czy w
tych wszystkich plotkach nie ma chociaż ziarna prawdy. Wreszcie Damianowi
zabrakło cierpliwości i zażądał, aby nowy współbrat był łaskaw przedstawić
naocznych świadków, zanim zda się na głupią gadaninę.
W grudniu 1881 roku zatrzymuje się ojciec Damian przez kilka tygodni na
placówce ojca Alberta Montition, w Kalaupapa, gdzie wykonuje różne prace
stolarskie. Tymczasem tenże ojciec Albert działa teraz energicznie. Wyrzuca
kobiety z domu, wydaje trędowatym rozporządzenie, aby zajęli się od zaraz
kuchnią i stale kontroluje, aby nie przebywała tu żadna niewiasta. Z
humorem usiłuje ojciec Damian uporządkować po powrocie swoje gospodarstwo,
w którym panuje nieład nie do opisania.
"Małe szykany zacnego ojca Regisa, razem z tymi, z którymi się spotykam ze
strony mego towarzysza, dają mi dość okazji do ćwiczenia się w
cierpliwości. Mój temperament ponosi mnie, jeżeli ktoś za silnie pchnie" -
pisze w zaufaniu do swego biskupa. Nie może sobie odmówić, aby nie dodać,
że sam ojciec Montition nie trzyma się wszędzie zasady stałego oddzielania
płci, pozwala przecież kobietom dla śpiewu na wejście do swoich
pomieszczeń.
W celu wykluczenia nowych, możliwych konfliktów prosi ojciec Damian księdza
biskupa o dokładne ustalenie jurysdykcji w okręgach parafii, przy czym
opowiada się za tym, by pełna odpowiedzialność za całość kolonii
trędowatych, a więc Kalawao i Kalaupapa, jemu przypadała. W liście z
sierpnia 1881 roku nowo konsekrowany biskup, Niemiec Hermann Koeckmann
pisze dyplomatycznie, że obydwaj misjonarze powinni "w zgodzie" pracować na
"różnych miejscach". Ponowną petycję Damiana pozostawia biskup bez
odpowiedzi.



41. Szef "zwariowanej wsi"

Od morza wieje świeży wiatr, przebija się przez brzask ponad czystymi
domami, kolorowymi ogrodami kwiatowymi, aż się wreszcie gubi w wysokościach
Pali. Jeszcze jest cicho. Tylko dwupiętrowy dom obok kościoła ożywia się.
Oto proboszcz Kalawao schodzi po skrzypiących schodach werandy: te schody
prowadzą do jego sypialni. Dobiega teraz czterdziestki, wciąż jeszcze
silny, dobrze wygląda, jakkolwiek w jego brodzie pojawiają się pierwsze
siwe włosy, jak poinformował o tym swoich najbliższych.
Chłód budzącego się dnia dobrze mu robi, płoszy ostatni sen.
Tej nocy musiał wstać, aby sprawdzić, czy wszystko w porządku.
Obudził go tamtam "ali-ali", z tykwy, przerywany pojedynczymi okrzykami.
Bierze w rękę duży kij i gotuje się w drogę do "ka pa pu pule", "wioski
zwariowanych". Tam w chacie tańczy się znowu "hula"; z zewnątrz można
widzieć, jak pijana kobieta, już zeszpecona przez pierwsze rany, wygina
swoje nagie ciało przy dźwiękach bębnów.
Kiedy ojciec Damian otwiera pchnięciem drzwi dom przestępców, tancerze i
pijacy rzucają się ku wyjściu. "Będę wam pomagać" - krzyczy za nimi i
groźnie wywija swoim kijem w powietrzu.
Ludzie biegają, jakby sam diabeł ich ścigał. Nikt nie chce zawrzeć
znajomości z wielkim kijem. Misjonarz tłucze kalebasy, aż skorupy tańczą
"hula". Alkoholowa lura spływa mętną strugą do brudnego rynsztoka.
Przez cztery tygodnie będzie teraz spokój, może nawet dłużej, aż znowu
dojdzie do pogańskiej praktyki "hula" na cześć bogini Laka.
Ojciec Damian wzdycha. Regularnie dochodzi do bijatyk. Mężczyźni używają
swoich pięści, kobiety posługują się zębami. Jedynym, który dba o spokój i
porządek, jest Kekelaupio, kiedyś członek królewskiej gwardii przybocznej,
prawdziwy kolos. Zresztą nie zdarzyło się jeszcze nigdy, żeby ktoś pijany
odważył się czynnie ojca Damiana zaatakować.
Niezaprzeczalny szef Kalawao nauczył się, że trzeba być surowym. Jeśli
idzie o dobro osady, o "jego" trędowatych, jest Ojcem swoich dzieci: dla
nich poszedłby w ogień, z nimi żartuje i jest szczęśliwy, rozpieszcza je
drobnymi upominkami ze swoich dużych kieszeni zawsze pełnych smakołyków.
Mężczyzna, który teraz otwiera drzwi kościoła, aby się przygotować do
porannej Mszy świętej, stał się bardzo osamotniony i jeszcze bardziej
surowy względem siebie. Przebieg dnia, osobista reguła są bardzo ściśle
przestrzegane. Oto jak wygląda jego godzinowy rozkład zajęć:
5.00 - Wstawanie, obchód kościoła, modlitwa poranna, adoracja, medytacja.
6.30 - Msza święta, kazanie, dziękczynienie, czas dla wiernych.
8.00 - Śniadanie, roboty domowe. 9.00 - Pod werandą do dyspozycji
pacjentów. 9.30 - Lektura religijna, studium, korespondencja. 12.00-Obiad,
odwiedziny chorych i pozostałych chrześcijan;
raz w tygodniu wizyta w każdym domu w parafii. 17.00 - Nieszpory, praca
domowa. 18.00 - Kolacja, różaniec, modlitwa wieczorna. 20.00 - Spoczynek
nocny.



42. Wizyta księżniczki

Ojciec Damian wyszedł tylko na chwilę na swoją werandę, Z powodu
nieustannego bólu nogi, występującego coraz częściej w ostatnich czasach -
jest to rodzaj zapalenia nerwów - może on teraz ledwie chodzić. Właśnie
usiadł i otworzył brewiarz, a tu pędzi, utykając, cała młoda zgraja. Rzuca
się na schody werandy, hałaśliwie pokrzykując: "Makua Kamiano, makua
Kamiano, jest list! Otwórz, otwórz!" - przekrzykują się wzajemnie. Dzieci
są przyzwyczajone do tego, że Ojciec odczytuje im głośno listy, które
niestety tak rzadko nadchodzą od jego ukochanej rodziny.
Tymczasem przykuśtykali ostatni już chłopcy i patrzą pełni oczekiwania.
Misjonarz obraca niezdecydowanie list w swoich ciężkich, wypracowanych
dłoniach i dostrzega nakazującą szacunek pieczęć! I jeżeli go jego
krótkowzroczne oczy nie mylą, jest to pieczęć królewska!
Samo zawiadomienie jest krótkie: regentka, księżniczka Liliuokalani, która
podczas dalekiej podróży swego brata, króla Kalakaua, przejmuje sprawy
państwowe, przybędzie z wizytą już za trzy dni, 15 września 1881 roku, wraz
ze swoją siostrą księżniczką Likelike, ministrem Kapendą i innymi wysokimi
osobistościami.
Ależ to nowina! Dzieci rozbiegają się z głośnymi okrzykami, aby
poinformować osadę o mającym nadejść wydarzeniu.
Tylko przez moment pozostaje Ojciec w pozycji siedzącej i zastanawia się,
co jest w pierwszej kolejności do zrobienia: trzeba poinformować
superintendenta Meyera! Po piętnastu minutach posłaniec przygotowuje się
już do uciążliwej drogi na Pali. Kiedy Niemiec przychodzi, ojciec Damian
już ma naszkicowany plan: trzeba postawić przestronny namiot w formie
chaty. Od miejsca zarzucenia kotwicy do namiotu droga musi być zniwelowana
i oczyszczona. Misjonarz prawie zapomniał o swoich bólach.
Rankiem tego wielkiego dnia wszystko jest gotowe, nawet pogoda
współuczestniczy. Kolorowe łuki triumfalne z napisami pochwalnymi odbijają
imponująco na tle zieleni drzew. Kwiaty na drodze, którą ma iść Jej
Wysokość, są jeszcze zupełnie świeże. Nawet najzuchwalsi chłopcy nie
odważają się na nie wejść. Siedemdziesięciu pięciu trędowatych, którzy
najlepiej jeszcze wyglądają, otrzymało wspaniałe kolorowe stroje. Dumnie
pokazują się przed bardziej nieszczęśliwymi towarzyszami losu, którzy sami
odczuwają, że nie nadają się już więcej "do pokazania".
Śpiewacy z sierocińca stawili się w komplecie i w podnieceniu rozmawiają
jeden przez drugiego. Chór Świętej Filomeny nuci sobie jeszcze raz starą
pieśń Kanaków.
Nawet łodzie, które mają dowieźć na ląd regentkę wraz z jej świtą, wydają
się kołysać z podniecenia na wodzie. Kolory różowy, biały, błękitny i
fiołkowy kwietnych girland odbijają załamując się w wodzie.
Statek jest punktualny. Kiedy łódź księżniczki, szlachetnej matczynej
postaci, przybija do molo, rozlega się: "Aloa", "Witamy" - z ośmiuset
gardeł. Rozbrzmiewają dźwięki hymnu narodowego. Fanfarowi trębacze dali
dzisiaj z siebie wszystko! Potem uciszyło się.



43. Wzruszona do łez

Superintendent Meyer i ojciec Damian pozdrawiają regentkę i prowadzą do
trybuny honorowej pod dachem namiotu. Księżniczka oraz jej świta zajmują
miejsca - i oto następny punkt programu: pieśń w wykonaniu tubylców, z
akompaniamentem harmonii. Te cudowne głosy śpiewające starą pieśń wychodzą
z poszarpanych płuc, które już- wkrótce nie będą w ogóle oddychać.
Księżniczka nie może powstrzymać łez wzruszenia. Kiedy próbuje skierować
parę słów do swoich poddanych, głos jej odmawia posłuszeństwa. Widzą to
chorzy. Przyzwyczajeni do tego, że budzą odrazę, zaczynają i oni płakać,
głośno szlochać. Zamęt jest tak wielki, że zmieszani śpiewacy przerywają
pieśń.
Sytuację ratuje minister Kapenda. W prostych słowach objaśnia, jak bardzo
bliscy regentce są właśnie oni, chorzy z Molokai. Rząd wzmoży swoje
wysiłki, aby im pomóc i ulżyć ich losowi.
Księżniczka, sama protestantka, prosi, aby ojciec Damian zechciał odbyć z
nią podróż z Kalaupapa do Kalawao. Towarzyszy jej więc nie tylko przy
odwiedzaniu sierocińców i zwiedzaniu kościołów, lecz także kiedy oglądają
wioskę trędowatych - w gruncie rzeczy jego dzieło - i szpital.
W tydzień później "Moniteur du Commerce de Hawaii" (Hawajski monitor
handlowy) w wydaniu z 24 września zamieszcza obszerne sprawozdanie z wizyty
regentki. Między innymi pisze: "Wizyta regentki w ośrodku trędowatych na
Molokai jest bezsprzecznie tą z jej podróży po Wyspach Hawajskich, która
pozostawia najsilniejsze wrażenie. Ośrodek zamieszkuje 800 nieuleczalnie
chorych.'Rzeczywistość Kalaupapa jest ciemną plamą naszego kraju i tylko
staranie, jakie rodzina królewska okazuje tym poddanym, którzy znoszą swoje
cierpienia bez żadnej nadziei, rzuca światło w tę ciemność...
A przecież ta oblana łzami historia trędowatych, te czarne strony dziejów
Wysp Hawajskich, otrzymały swój promień światła w postaci dobrodzieja
pełnego samozaparcia i ofiarności. Ów młody misjonarz, ojciec Damian, który
poświęcił swe życie trędowatym, jest chlubą Wysp Hawajskich. Pozwala on
przywołać znowu do życia bohaterstwo nasiąkłych krwią aren antycznych, a
ponadto robi jeszcze coś więcej. Bo czyż nie jest łatwiej być rzuconym na
pożarcie dzikim zwierzętom niż być skazanym na przebywanie do końca życia w
kręgu tych istot skazanych na śmierć? A Damian, żołnierz Chrystusowy, już
od wielu lat żyje pomiędzy wygnańcami! Żyje wyłącznie pomiędzy tymi
chorymi, którzy jako wygnańcy trzymani są z dala od reszty ludzkości, jak
szumowiny, z którymi zdrowi nie chcą mieć żadnego kontaktu. Ojciec Damian
poświęcił się opiece nad nimi, opatruje ich rany, uczy ich, aby zaufali
Boskiemu Mistrzowi i żyli nadzieją na lepsze życie po tamtej stronie. Po
śmierci sam układa ich do ostatniego spoczynku. Do takiego umiłowania tych
nieszczęśliwców zdolny jest tylko ten, kto natchniony jest miłością Boga i
tylko Bóg wynagrodzi jego czyny".



44. Publiczne odznaczenie

Pod silnym wrażeniem tego, co słyszała i widziała, czeka teraz regentka na
okazję, która jej pozwoli publicznie wyrazić swoją wdzięczność i uznanie.
Okazja trafia się już w tydzień później, kiedy 20 września wyznaczono
audiencję nowo konsekrowanemu biskupowi, biskupowi tytularnemu Olba, Jego
Ekscelencji Hermannowi Koeckmannowi. Regentka przyjmuje bardzo przyjaźnie
nowego dostojnika. Przy tej okazji przekazuje dyplom honorowy i order
wysokiego oficera królewskiego regimentu Kalakaua dla biskupa Maigret,
który to order odbiera w jego imieniu ambasador Francji. Odznaczenie i
krzyż zasługi dla ojca Damiana powierza biskupowi Koeckmannowi. Odręcznie
dopisała:
"Szanowny Ojcze, Niniejszym pragnę wyrazić mój podziw dla bohaterskich i
bezinteresownych uczynków miłosierdzia, które Ojciec spełnia dla dobra
najbiedniejszych i najnieszczęśliwszych z moich poddanych. Chciałabym tą
drogą publicznie upamiętnić Waszą ofiarność, cierpliwość i bezgraniczną
miłość bliźniego, które to przymioty pozwalają być duchową i moralną
podporą tych biedaków.
Wiem, że w Waszym trudzie i ofierze przyświeca Wam dobro tych
nieszczęśliwych i że nie oczekujecie żadnego innego wynagrodzenia, jak
tylko nagrody naszego Boskiego Pana, który Was prowadzi i darzy
natchnieniem. Mimo to proszę Was, Wielebny Ojcze, zrobić mi tę osobistą
przyjemność i przyjąć ten order za szczególne zasługi, jako oznakę mojego
szczerego uznania dla Jego pracy. Uważam się za szczęśliwą, że było mi
danym przed kilku dniami zobaczyć i podziwiać rozmiary dokonanego przez Was
dzieła. Proszę mnie potraktować jako oddanego przyjaciela.
Liliuokalani, Władczyni".
Opinia publiczna przyjmuje ten gest z głośnym entuzjazmem. "Hawaiian
Gazette", z 21 września, tak komentuje nadanie orderu biskupowi Maigret i
ojcu Damianowi de Veuster: "Te odznaczenia nie mogły być nadane
sprawiedliwiej i osobom bardziej godnym... Ojciec Damian otrzymuje order
zasługi w podzięce za ofiarę, do której tylko bardzo nieliczni byliby
zdolni. Naszym zdaniem dzieło tego pełnego godności kapłana jest jednym z
najbardziej zdumiewających i godnych najwyższego podziwu, jakich można
dokonać... Między wszystkimi odznaczeniami orderowymi tego świata nie ma
ani jednego, które mogłoby dodać nowego blasku do sławy tego misjonarza".



45. Radość i zadowolenie na Molokai

Naturalnie biskupowi zależało na tym, aby przekazać swemu księdzu
odznaczenie tak prędko, jak to tylko możliwe. Ponieważ z początkiem
października musi dokonać wizytacji pasterskiej, połączonej z udzieleniem
bierzmowania, decyduje się zacząć tym razem od Molokai.
Proboszcz z Kalawao chce odpowiednio godnie i uroczyście przyjąć nowego
dostojnika, wierny swym staraniom o to, aby kościelną liturgię zamienić w
wielkie święto, kolorowe, błyszczące punkty w szarzyźnie codzienności.
Cóż, podnieceni chorzy robią wszystko, aby przyjąć księdza biskupa, notuje
w swym pamiętniku Charles Warren Stoddard, profesor Katolickiego
Uniwersytetu Notre-Dame w Indianie, który za pozwoleniem rządu zatrzymuje
się w zamkniętym obszarze: "To było święto dla kolonii trędowatych. Chciano
przyjąć księdza biskupa muzyką i chorągiewkami. Zbudowano bramy triumfalne,
a kiedy już wszystko było gotowe, nadciągają ochotnicy, mający przy
pierwszych oznakach przybycia dostojnego gościa natychmiast wszystkich
powiadomić. Podniecenie było duże. Kiedy wreszcie spostrzeżono grupę małych
postaci schodzącą ostrożnie z wysokich skał ponad Kalawao, podniecenie
biednych trędowatych nie znało już granic.
Dla ojca Damiana był to błogi dzień, chociaż nie przeczuwał, że czeka nań
odznaczenie. Kiedy arcypasterz staje u podnóża skał Pali, przyjmuje go
ojciec Damian wspólnie z delegacją z Kalawao. Potem ksiądz biskup dosiada
konia i jedzie uroczyście na równinę. Dobry biskup zostaje zaskoczony przez
ulewny deszcz; jego ubiór przemoczony jest do ostatniej nitki. Atoli to
niepowodzenie zostaje szybko zapomniane, gdyż przy pierwszym łuku
triumfalnym wita arcypasterza gromada około ośmiuset trędowatych z
powiewającymi proporczykami, w powietrzu rozbrzmiewają okrzyki radości,
kapela - wszystko trędowaci - gra marsza i procesja rusza w kierunku
Kalawao.
Przed kaplicą - drugi łuk triumfalny, jeszcze piękniejszy niż poprzedni. Tu
zgromadziła się cała ludność, aby powitać dostojnego gościa. Są śpiewy,
przemowy, na które ksiądz biskup serdecznie odpowiada.
Radość uczyniła ojca Damiana - najskromniejszego z ludzi, z jakimi się
spotkałem - śmiałym; ku swemu zdumieniu musiał sam przyjąć publicznie z rąk
swego przełożonego gratulacje, które wykorzystano jako okazję, aby wyrazić
swój podziw i wdzięczność za szlachetne ofiarowanie samego siebie młodego
jeszcze księdza.
Donośnym głosem odczytuje ksiądz biskup treść aktu towarzyszącego:
»Kalakaua, król Wysp Hawajskich pozdrawia wszystkich, którym odczytuje się
te słowa.
Niniejszym zawiadamiamy, że czcigodnemu ojcu Damianowi de Veuster nadajemy
order za szczególne zasługi i mianujemy go Rycerzem Legii Honorowej.
Odznaczony jest upoważniony do korzystania z wszystkich praw i przywilejów
związanych z tym orderem i może nosić odznaczenie. W tym duchu sporządzone
zostało to pismo i zaopatrzone pieczęcią państwową.
Te słowa zostały naszą ręką w naszym pałacu w Honolulu napisane w dniu 27
września 1881 roku.
Liliuokalani, Władczyni"".
O żywiołowej radości, jaką ten gest wywołał u chorych, zarówno
protestantów, jak i katolików, pisze profesor dalej: "Tysiące głosów niosło
się w powietrzu. Okrzyki radości odbijały się raz po raz dźwięcznym echem
od skał ponad cichym wybrzeżem. Wszyscy płakali z radości z powodu
wyróżnienia, jakie przypadło w udziale ich ukochanemu, tak zasłużonemu
duszpasterzowi. Ojciec Damian próbuje w zamieszaniu zdjąć ze swej piersi tę
błyskotkę, lecz sam ksiądz biskup nakazuje mu nosić honorową odznakę,
przynajmniej tak długo, jak długo przebywać tu będzie jako gość. Dalej
powiewają chorągiewki i radosne okrzyki tłumu mieszają się ze wspaniałym
brzmieniem muzyki; to nieoczekiwane święto przerwało melancholijną
monotonię Kalawao".
W dobrze sformułowanych słowach - ile nieudanych prób mogło je poprzedzić!
- dziękuje ojciec Damian w liście do regentki, w którym ocenia odznaczenie
jako "zapis testamentowy szczęśliwego związku między rodziną królewską i
Kościołem katolickim".
Aby zrobić przyjemność dzieciom, ulega czasami ich namowom i przy okazji
świąt państwowych nosi order na piersi. "Ten krzyż zasługi odbija za bardzo
od mojej starej rewerendy. Jestem tylko nieprzydatnym sługą" - zwykł był
mawiać, kiedy ktoś zaczynał o odznaczeniu.



46. Ale drewniana piła z tego brata...

W ciągu roku 1882 obydwaj misjonarze postępowali tak, że we wszystkim bez
wyjątku byli różnego zdania. Trudności zaczęły się od tego, że ojciec
Damian pobłogosławił związek małżeński zawarty niezgodnie z przepisami
kościelnymi. Była to dla ojca Alberta Montition doskonała okazja do
skrytykowania proboszcza.
Do nowej scysji dochodzi w sierpniu. Lekarz służbowy spędza na przemian dwa
tygodnie w szpitalu klinicznym w Honolulu a dwa na Molokai. Ojciec Damian
jednak stale pełni dyżur w szpitalu, otrzymał na to specjalne zezwolenie
przewodniczącego Komitetu do Spraw Zdrowia, ministra Waltera Gibsona. Z
oficjalnym tytułem "pomocnik lekarza" wykonuje proste zabiegi
pielęgnacyjne. Powodem, dla którego Ojciec chce możliwie dużo przebywać w
szpitalu, jest rażąca rozwiązłość seksualna w szczególności wśród
sanitariuszy, którzy ponadto okradają chorych i prowadzą hulaszczy tryb
życia. Zaopatrzonemu w dokument rządowy udało się ojcu Damianowi stopniowo
zapobiec grubiańskim wybrykom. Ojciec Montition psuje muteraz pracę, miesza
się do spraw, których nie rozumie i chce u przełożonych wyjednać odpowiedni
zakaz. Ponieważ jednak chodzi o dobro wiernych powierzonych jego
duszpasterskiej pieczy, ojciec Damian pisze bezzwłocznie do księdza
biskupa:
"Jestem źle notowany u ojca Alberta. Jeżeli i Warn nie podoba się moje
zachowanie - opuszczę Molokai bardzo chętnie. Jeżeli wkrótce nie uspokoicie
nieznośnego temperamentu mego współbrata, zobaczycie mnie szybko u siebie,
nawet gdybym miał złamać posłuszeństwo. Nie mogę pogodzić się z tym, że
żyję w stanie wojennym z ojcami, których mi przełożeni przysyłają".
Biskup stara się uspokoić fale. Mówi o fałszywym uniesieniu i apeluje o
cierpliwość, podczas gdy ojciec Regis jako prowincjał wyjaśnia: "W
aktualnych warunkach reprezentujemy następujący pogląd: proszę się trzymać
prostych środków leczniczych i zostawić lekarzowi surowce do wyrobu leków,
w tym również z "laau-kunu"". Ojciec Damian obiecuje zastosować się do
tego.
Współbrat gra mu jednakże najwidoczniej na nerwach, toteż wkrótce pyta
biskupa, czy to prawda, że współbracia nie mają dość czasu dla szpitala
klinicznego i czy nie mógłby tam pomóc od czasu do czasu? Nie ma
odpowiedzi. Mimo tego kilka dni po Bożym Narodzeniu i Nowy Rok ojciec
Damian chce spędzić w stolicy. Przy tej okazji spostrzega, jak bardzo
"zdziczał": w czasie sumy w katedrze jest zdany na jednego z braci, który
mu pomaga w celebrze. Ojciec Montition pisemnie życzy mu dobrego Nowego
Roku, nie zapomina jednak dorzucić, że jeszcze przed miesiącem obiecał mu
naprawić drzwiczki tabernakulum w Kalaupapa, na co on czeka jak dotąd
nadaremnie.
Wracając ze stolicy ojciec Damian przywozi skrzynię odzieży, przekazaną mu
przez członka Komitetu do Spraw Zdrowia z zaleceniem rozdzielenia pomiędzy
wszystkich potrzebujących. Dochodzi do nowego sporu, gdyż misjonarz chce
wykluczyć z tego podziału tych, którzy publicznie żyją w grzechu.
Dopiero w marcu 1884 roku przychodzą lżejsze dni dla ojca Damiana, bowiem
jego współbrat, ojciec Albert Montition, musi wyjechać do Honolulu, z
powodu nasilających się jego bólów. Ale już w środku lata 1884 roku wraca
nielubiany ksiądz z powrotem na Molokai. Misjonarze skarżą się w liście do
ojca generała: "Mimo swego talentu, swojej gorliwości i wielu zalet nie
może ojciec Albert nigdy żyć z kimkolwiek w pokoju - ani ze swymi
przełożonymi ani ze współbraćmi lub wierzącymi i przyjezdnymi. Zawsze
chciał bezwzględnie przeprowadzić, co zaplanował... Grozi, że powróci na
wyspy Paumotus".
Ostatecznie ojciec Albert opuściwszy Molokai zupełnie nagle wyczerpał
resztki swych sił na Tahiti. Na pożegnanie pisze do ojca Damiana w marcu
1885 roku: "Bóg rozkazał! Proszę się na mnie nie gniewać z powodu kłopotów,
jakie Wam zgotowałem". Ojciec nie miał żadnej urazy do swego
nieszczęśliwego współbrata. Ze łzami w oczach pozwolił mu odejść.



47. Biedny koń William

Uparty koń William nie miał łatwego żywota. Jego pan jest co prawda dobrym
jeźdźcem, ale jeździ po prostu zbyt ostro. Stary William wolałby więcej
spokoju. A do tego musi jeszcze ciągnąć za sobą jednokonkę. Komitet
podarował ojcu Damianowi ten dwukołowy wózek o wysokich kołach, aby podczas
wizytowania odległych chat mógł nieco ulżyć swej chorej nodze.
Misjonarz wychodzi z domu, sadowi się w jednokonce -i wio... To jest
zupełnie coś innego niż ostrożna jazda. Chcąc oszczędzić na czasie jeździ
najczęściej najkrótszą drogą, a jeżeli już tak musi być - to pomiędzy
domami. Protestancki pastor skarży się twierdząc, że katolicki proboszcz
przejechał w poprzek jego cmentarza!
Raz w miesiącu ojciec Damian udaje się w drogę na Pali, aby odwiedzić
zdrowych chrześcijan z tamtej strony skał. Jest to za każdym razem
zmartwienie, bowiem misjonarz - aby się dostać do okolicznych wsi - ma
zwyczaj pożyczać konia od super-intendenta Rudolfa Meyera. Rzecz w tym, że
koń jest za każdym razem półżywy, kiedy go przyprowadza z powrotem. Wyrzuty
Niemca nie na wiele) się zdają.
Ale nie tylko Meyer wzdycha; nowy wiceprowincjał Zgromadzenia, ojciec
Leonor Fouesnel, tak samo, tyle że o wiele głośniej, w szczególności do
ojca generała! Z końcem roku 1883 jęczy przed nim, że ojciec Damian jest
wprawdzie dobrym księdzem, ale nadmiernie dbającym o swoich trędowatych.
Powiedziałby, że "przesadnie", brakuje mu trzeźwego rozsądku. Czasami
prowadzi go jego ślepa gorliwość tak daleko, że coś powie, napisze albo
zrobi, co władze kościelne mogą tylko skrytykować. On idzie tak daleko, że
asystuje przy ślubach mężczyzn i kobiet, których zdrowi partnerzy jeszcze
gdzieś żyją. Do takich skandali dochodzi, ponieważ nie informuje się
wcześniej dość dokładnie - ciągnie dalej ojciec Fouesnel. "Ale jego ślepa
gorliwość nie pozwala mu na korygowanie swego postępowania."
Ojciec Damian utrzymuje, jak tylko może, otwarty kontakt z domem. Już od
dawna ma trudności z pisaniem po flamandzku. W 1884 roku mija dwadzieścia
lat jego pracy misyjnej! Na początku roku pisze do brata, że był z krótką
wizytą w Honolulu. Dzienniki stołeczne wykorzystują ponownie jego nazwisko;
tym razem, aby wykazać, że trąd nie jest tak zaraźliwą chorobą, czego w
każdym razie dowodzi jego przykład.
"Ci panowie wyrokują o tym, co widzieli własnymi oczyma. Nie rozumieją, że
Bóg wspomaga szczególnie tych, którzy w Jego imieniu oddali się, by
posługiwać tym nieszczęśliwym. Co do mnie - to z chwilą, kiedy przyszedłem
do kolonii trędowatych, powierzyłem swoje zdrowie Zbawicielowi, Jego
Najświętszej Matce i świętemu Józefowi. Do Nich należy, aby mnie uchronić
przed tą straszliwą chorobą - co do tej pory się spełnia. I nawet w
sprawach codziennych powtarzam często wśród niebezpieczeństw, które mnie
otaczają: In te, Domine, speravi: non confundar in aeternum - w Tobie, o
Panie, nadzieję pokładam, niechże nie będę zawstydzon na wieki. "Pau ia" -
dosyć tego!" - dorzucił po hawajsku.


48. Gibson, chytry lis

W latach między 1870 a 1880 dwa procent czystej rasowo albo mieszanej
ludności Hawajów miało trąd. Jest to dla domu królewskiego nie tyle
zagadnienie socjalne, co raczej problem polityczny, troszczyć się o swoich
najbiedniejszych poddanych. Siostra króla, Liliuokalani, odszukała kolonię
trędowatych już w roku 1881. Małżonka władcy, Kapiolani, korespondowała z
ojcem Damianem na temat najlepszego sposobu rozdzielenia darów królewskich.
Sam król zebrał w czasie długiej podróży po świecie szczegółowe informacje
na temat trądu.
To istotne dla domu królewskiego zagadnienie spadło na premiera, który
rządził akurat od roku 1882 do 1887. Walter Murray Gibson, południowiec
kolorowego pochodzenia, stał się rzecznikiem tubylców i tym samym
automatycznie wrogiem bogatych białych protestantów. To on był tym właśnie,
który jako wydawca dziennika "Nuhou" doradził w roku 1873 ówczesnemu
królowi Lunalilo wyszukać jakąś osadę. Podkreślił przy tej okazji, jak
bardzo konieczny byłby ksiądz dla chorych.
Ministerstwo Zdrowia, któremu podlega również Gibson, w latach 1864-1866
wydało na osiedle trędowatych więcej niż połowę z będącej do dyspozycji
sumy 30 tysięcy dolarów. Kiedy ojciec Damian de Veuster przybył na Molokai,
budżet uległ już podwojeniu i w latach 1875-1876 wynosił więcej niż 25
tysięcy dolarów, a od roku 1882 do 1887 nawet 50 tysięcy dolarów rocznie.
Ministerstwo Zdrowia mogło dawać więcej, ponieważ kraj się wzbogacił: biali
obcokrajowcy gromadzą duże majątki prowadząc plantacje trzciny cukrowej.
Kontrakty z USA zapewniają zbyt cukru. Państwo pobiera swoją część w formie
podatków. Ministerstwo Zdrowia otrzymuje około 10 procent państwowych
wpływów, z czego połowę, do dwóch trzecich, wydaje się na dotkniętych
trądem. Mimo to w osiedlu trędowatych nie mogło być mowy o luksusie.
Wprawdzie jedzenia starczało, jednak na ubranie wypadało przez cały czas po
6 dolarów rocznie na chorego.
Gibson w głębi serca był po stronie Hawajczyków i przeciw całkowitemu
odosobnieniu, którego żądali biali protestanci. Bezskutecznie bronił
lokalnych ośrodków trędowatych, po jednym na każdej wyspie. W tym duchu
działał energicznie również w "Kakaako", szpitalu klinicznym dla
podejrzanych o trąd, w Honolulu. Tymczasem było tam na porządku dziennym,
że chorzy i zdrowi wchodzili i wychodzili razem i prowadzili ożywiony
handel czym się tylko dało: jakże łatwo o zakażenie w takich warunkach.
Gibson, "chytry lis", jak go nazywał biskup, kokietował prywatnie
katolicyzm. Doszło do ostrożnego zbliżenia między państwem a Watykanem.
Wymieniano ordery i honorowe odznaki, poparto wspaniałomyślnie szkoły
katolickie. Wszystko ku największemu rozgoryczeniu protestantów, którzy co
prawda nie dysponowali w tym momencie władzą polityczną, ale za to
finansowali rząd i kontrolowali gospodarkę. Kościół katolicki wiedział, jak
czujna jest druga strona, aby w odpowiednim momencie uderzyć.



49. "Niemoralni wyspiarze"

Tymczasem trąd bardzo się rozprzestrzenił. Hawajczycy zapadali wcześniej
niż biali, wypadków zachorowań było dwa razy więcej wśród mężczyzn niż u
kobiet, a czas cierpienia chorych przedłużył się z 3-5 do 10-15 lat.
Wciąż nie było pewnego, naukowego rozeznania, jedynie najróżnorodniejsze
teorie. Najbardziej rozpowszechniona była opinia poważnego lekarza
rządowego doktora Georgesa Fitscha, który uważał trąd za ostatnie, czwarte
stadium syfilisa. Według niego było to zupełnie naturalne, gdyż występny
naród uprawiał wszystkie odpychające praktyki seksualne. W jego poglądach
popierał go doktor Nathaniel Emerson, który także wskazywał na rozwiązłość
wśród Hawajczyków. Jego zdaniem trąd idzie w parze z zepsuciem duchowym,
cielesnym, moralnym i fizycznym. Grzech, seks i trąd są wszechobecne, nawet
na dworze królewskim, gdzie przy koronacji nie zrezygnowano z symboli
seksualnych.
O oddziaływaniu sekt protestanckich na tubylców pisze u schyłku XVIII wieku
James J. Jarves, plantator, kupiec i dziennikarz: "Kto mógł w ogóle
oczekiwać, że te pożądliwe, zmysłowe natury mogłyby nagle dać sobie
narzucić ascezę, drogą kazań i pogróżek! Biali zabrali im zabawy, tańce,
święta i walki i nie dali w zamian nic dla wyrównania ich energii. Tańce,
jak polka lub walc, zostały potępione jako diable sidła. Teatr oceniano
jeszcze gorzej, a jazdę konno jako piekielne współzawodnictwo. Nawet
palenie było grzechem śmiertelnym, a tatuaż bydlęcą oznaką. Rodzime pieśni
i święta kryły w sobie zawsze coś z wiecznego potępienia. Tubylcom nie
pozostawało nic innego, jak wyżywać się w tym tylko, czego nienawidzą - w
ciężkiej robocie i lekturze religijnej".
Tymczasem Hansen odkrył prątka trądu. Młody bakteriolog niemiecki, doktor
Arning, który bardzo ściśle współpracował z uczniem Hansena Albertem
Neisserem, przyjmuje zaproszenie Gibsona i przybywa w listopadzie 1883 roku
na Hawaje, aby tu kontynuować swoje studia. Naukowiec zwraca uwagę głównie
na pogląd, że trąd jest następstwem syfilisa. Zaczęło się od tego, że w
swych badaniach nie mógł on nawet ustalić występowania syfilisa
gdziekolwiek na wyspach. Jeśli jest się przekonanym, że choroba jest
wynikiem rozwiązłości obyczajowej, dlaczego nie zbudowano żadnych domów dla
wenerycznie chorych, zapytuje publicznie. Ponieważ prątek trądu na Hawajach
nie różni się w niczym od prątka z innych krajów, doktor Arning proponuje,
aby bakterie trądu wyhodować poza obrębem ciała ludzkiego, zbadać ich
działanie na człowieka i znaleźć w końcu odpowiednie środki lecznicze.
Tubylcowi o nazwisku Keanu, skazanemu na śmierć mordercy, ludzkiemu
królikowi doświadczalnemu wstrzyknął bakterie i teraz przy końcu 1884
czeka, jak prątek trądu będzie się rozwijać w silnym i zdrowym ciele
mężczyzny.



50. Dobrze strzeżona tajemnica

Bóle lewej nogi są stale coraz większe - stwierdza ojciec Damian. W końcu
obejmują całą nogę i są tak silne, że z początkiem 1884 roku Ojciec musi
zrezygnować ze wspinaczki na Pali, aby odwiedzać tam swoich wiernych. Przy
okazji daje się w najbliższych miesiącach zbadać przypuszczalnie przez
samego doktora Arninga. Wynik badania budzi podejrzenie. W połowie września
tegoż roku pewien poważny lekarz informuje biskupa, iż ojciec Damian de
Veuster jest chory na trąd.
Ta przeraźliwa wiadomość jest na razie dobrze strzeżoną tajemnicą. Kiedy w
październiku profesor Stoddard, który zatrzymał się znowu na pewien czas na
Molokai, ma zamiar opuścić wyspę, ojciec Damian ofiarowuje mu na pożegnanie
swoją fotografię. Zdjęcie przedstawia go starannie ogolonego i bez
okularów, chociaż zapuścił już wtedy brodę i nosił binokle. Uwaga, jaką
misjonarz robi przy tym, każe gościowi nadstawić ucha: "Jak trędowaty" -
komentuje ojciec Damian swoje zdjęcie. Gość notuje w swoim dzienniku: "Tak
też wygląda zdjęcie w rzeczywistości".
Także inni lekarze, doktor Fitch z Komitetu do Spraw Zdrowia i doktor
Mouritz, który ma być nowym lekarzem kolonii, zatrzymują się w tym czasie w
Kaiawao. Zachowują milczenie na temat stanu zdrowia ojca Damiana.
Doktor Arning przepisał Ojcu różne leki, podając ich stosowanie. W
listownej odpowiedzi ojciec Damian zapewnia, iż z pomocą Boga zamierza być
pożyteczny dla swoich wiernych jeszcze przez wiele lat. Flamandzki wieśniak
nie poddaje się tak prędko.
Z końcem listopada ten sam lekarz bada misjonarza ponownie. Tym razem
utwierdza się w podejrzeniu: "To się skończy trądem". Przypomnieć tu trzeba
pewne zdarzenie. Kiedyś, przy okazji swej krótkiej wizyty w Honolulu,
ojciec Damian oparzył sobie wrzątkiem chorą nogę: zanurzył ją w wodzie nie
czując, jaka jest gorąca. Ojciec Fouesnel zatroskany w najwyższym stopniu
telefonuje do swego lekarza doktora Trousseau, ten z kolei wzywa doktora
Arninga, aby potwierdzić straszliwą diagnozę.
Ojciec Damian nie może skrywać w sobie dłużej prawdy. Bóg przyjął ofiarę
jego życia - jest trędowaty! Kiedyś błagał Matkę Boską z Scherpenheuvel,
aby mu jako misjonarzowi podarowała 12 lat. Ona mu zabezpieczyła z górą
dwadzieścia, z czego 12 wśród wygnanych na wyspie Molokai.



51. "Muszę płynąć do brzegu"

Damian de Veuster nie wie, ile czasu potrzeba, aby wiadomość o jego
chorobie przeniknęła do opinii publicznej. W lutym 1885 roku pisze do domu.
W liście adresowanym do matki (ojciec zmarł w roku 1874), do braci i
pozostałych krewnych usprawiedliwia się, że musi pisać po francusku, gdyż
zapomniał "naszej cudownej mowy ojczystej". Pisze o sobie: "Dzięki Bogu
stan mego zdrowia jest znośny. Pozostaję mniej więcej po staremu, z tym
tylko, że moja broda wydłużyła się o jeden cal i zaczyna być biała".
Następnie zwraca się bezpośrednio do matki:
"Ach, gdybyś wiedziała, jak pięknie muzykują w moim kościele! Przyjedź
przecież i posłuchaj. Przyjedź, aby spędzić swe stare lata ze mną! Będziesz
mi pomagać w kuchni. Nie brakuje tu niczego. Jest dobra kawa, jaja i
najlepszy olej! Tej nocy straszliwa burza potrząsnęła i pokiwała mocno moim
domem. Ponieważ nie mogłem spać, chciałem najpierw napisać do Ciebie, lecz
wiatr zerwał połowę dachu i musiałem przełożyć pisanie na dzisiaj. Od dwu
miesięcy jestem nieco słabowity. Kiedyś małym statkiem, który nie mógł
wpłynąć do portu, bo morze było bardzo wzburzone, wracałem do szpitala w
ten sposób, że kapitan zsadził mnie na skałę niedaleko portu i musiałem sam
dopłynąć do nabrzeża. Wróciłem wtedy do domu przemoczony do ostatniej
nitki. Od tego czasu mam najzwyczajniejszy katar.
I znowu zdarzył mi się wypadek. Przygotowałem sobie kąpiel i byłem tak
nieostrożny, że włożyłem nogę do wrzącej niemal wody, aż skóra odstała.
Lecz teraz zaczyna już na nowo odrastać, zapalenie zaczyna się cofać,
wkrótce będę wyleczony. Tymczasem jest mi ciężko odprawiać Mszę świętą;
kazania wygłaszam siedząc, a ponieważ nie mogę chodzić, posługuję się małym
wózkiem. Tak więc wśród naszych chorych, sam gram rolę chorego. A jak Tobie
idzie, Kochana Matko? Masz jeszcze dobre nogi? Lekarz mi doradza odetchnąć
znowu ojczyźnianym powietrzem. Ksiądz biskup i ja nie uważamy tego na razie
za celowe. Co stałoby się z moimi biednymi chorymi? Nie! Ponieważ stale
jeszcze jestem w stanie zdziałać coś dobrego, pozostanę na moim posterunku
aż do śmierci. Nie zobaczymy się już na tym świecie, ale za to w niebie!".
Tak pożegnał syn matkę. Kiedy później sąsiadki przynoszą pani de Veuster
wiadomości o chorobie jej syna, przyozdobione przejmującymi zgrozą
szczegółami, jak "mięso odpada mu od kości", załamuje się. Z fotografią
syna w rękach, z oczyma skierowanymi na litościwą Matkę z Scherpenheuvel
umiera 6 kwietnia 1886 roku.
Już wcześniej, w liście z 31 stycznia 1885 roku, przekazał ojciec Damian
prawdę swemu bratu Pamfilusowi: "Co do mnie, to nie mogę już dłużej
przemilczeć, że zagrażają mi straszliwe bóle. Trąd jest - jak wiesz -
chorobą zakaźną. Jestem jeszcze przy tym stale tak silny, jakim mnie
znałeś. Lecz od trzech lat straciłem całkowicie czucie w lewej nodze. Jest
w moim ciele rodzaj trucizny, która zakaża cały organizm. Nie gadaj jednak
za dużo o tym, módlmy się raczej jeden za drugiego" - upomina.
Specjalna troska o ojca Damiana jest dla doktora Arninga rzeczą oczywistą.
Niemiec wie, że legenda o trądzie jako ostatecznym stadium syfilisa
pokutuje jeszcze stale w głowach wielu białych. Ojciec Damian wierzy
zresztą, że można się nabawić trądu przez syfilis, chociaż jest
wystarczająco wykształcony, aby wiedzieć, że można zostać chorym
wenerycznie niekoniecznie przez niemoralny tryb życia. Doktor Arning prosi
swego kolegę, doktora Mouritza, aby byt świadkiem przy odpowiednim badaniu.
7 maja 1885 roku o godzinie 10-tej obydwaj lekarze oczekują chorego. Ojciec
Damian robi wrażenie pogodnego i zrównoważonego, kiedy wchodzi do pokoju
badań. Lekarze badają jamę ustną, gardło, gruczoły i całe ciało. Nie
odkrywają śladów "innej choroby". To znaczy - nie ma żadnych oznak
syfilisa.
Jeszcze w 30 lat później doktor Mouritz pisze: "Dziwne, ale nasza ofiara
nie wykazuje żadnych uraz. Wydaje się, iż jest świadom znaczenia, jak i
odkrycia podejrzanych i upokarzających symptomów, jakie wystąpią w
przyszłości". Przypuszczalnie trąd ojca Damiana był typu gruźliczego.
Lekarz osady ustala jednoznaczny wynik szczegółowych oględzin lekarskich,
nie oszczędza jednak misjonarzowi diagnozy: trąd spowodowany brakiem
ostrożności i higieny.
Ten osąd staje się naturalnie natychmiast znany przełożonym kościelnym.
Usprawiedliwienie, jakie doktor Mouritz dołącza do diagnozy, robi na nich
mniejsze wrażenie: "Pozwolił sobie Ojciec na brak higieny - a stało się to
z przymusu, a nie z własnej woli. Jak miał umyć ręce przed jedzeniem, kiedy
nie ma wody?"
W czasie badania w maju lekarze nie stwierdzili jeszcze godnych uwagi zmian
twarzy ani innych części ciała. W rzeczywistości dopiero w sierpniu mały
guz trądowy staje się widoczny na koniuszku ucha. Z tą chwilą choroba robi
szybkie postępy. Do stycznia 1885 roku jedna brew jest już przez wrzód
przeżarta, skóra na czole i policzku również zaatakowana.



52. "W miarę postępu choroby"

Damian de Veuster, zdrowy flamandzki ksiądz, już wkrótce po swoim przybyciu
na wyspę dochodzi do utożsamienia się z chorymi tutejszej wspólnoty
wiernych tak dalece, że swobodnie używa zwrotu: "my trędowaci". Bowiem
ofiarować się Bogu oznacza dla niego nie tylko pracować w tej szczególnej,
ciernistej winnicy Pana, lecz oznacza także gotowość tu umrzeć. Aż do tego
momentu chce dźwigać swój krzyż "z przyjaciółmi", jak dorzuca.
Myśl o krzyżu jest również tą myślą, która wyznacza całe jego dotychczasowe
życie. W liście do swego biskupa wspomina ponownie, jak to przed 25 laty
wstępując do Zgromadzenia leżał pod symbolicznym całunem, na znak poddania
się woli Bożej. Myśl o tym dodaje mu otuchy "na spotkanie z
niebezpieczeństwem tej straszliwej choroby, czyhającym już przez to samo,
że tu pełnię swe obowiązki i coraz bardziej kuszę śmierć... Im bardziej
choroba postępuje, tym jestem szczęśliwszy i bardziej zadowolony czuję się
tu w Kalawao. Od teraz zabroniono mi udawać się do Honolulu, ponieważ
jestem trędowaty. Symptomy są na lewym policzku i na lewym uchu. Moje brwi
zaczynają wypadać. Wkrótce będę całkowicie zeszpecony. Ponieważ nie mam
żadnych wątpliwości co do rodzaju mojej choroby, pozostaję spokojny,
pogodzony z losem i bardzo szczęśliwy pośród mojej gromadki. Bóg wie
najlepiej, co jest potrzebne do mego uświęcenia, dlatego powtarzam z całego
serca: niech się dzieje wola Twoja!".
Podobnie pisze do swego prowincjała:
"Czcigodny Ojcze, nie ma już więcej żadnej wątpliwości -jestem trędowaty.
Niech będzie Bóg pochwalony. Proszę mnie nie żałować. Jestem pogodzony ze
swoim losem. Proszę tylko o jedną przysługę, żeby Przewielebny Ojciec
przysłał tu kogoś, kto żywy zamierza zejść do tego grobu, aby wysłuchać mej
spowiedzi i zaopiekować się wiernymi po drugiej stronie wyspy, gdzie nie ma
trędowatych".
Ojciec Damian stracił bardzo szanowanego współbrata Grzegorza Archambaulta.
Tak jak ojciec Burgermann, pracował on w Lahaina - delikatny, wrażliwy -
przypuszczalnie tam się zakaził. W październiku 1884 roku przybywa
trędowaty na Molo-kai. Ale sprawy nie zaszły jeszcze tak daleko, aby
pogodzić się z losem i poddać się woli Boga. Ojciec Damian pielęgnuje
troskliwie chorego współbrata, aż do momentu, kiedy ten może wrócić znów do
Lahaina, do ojca Burgermanna, który według opinii przełożonych jest również
trędowaty. Aby nie utracić więcej misjonarzy, rada prowincjalna przewiduje
dalsze środki zapobiegawcze: kapłani, którzy stykają się z chorymi, muszą
nosić rękawice, dezynfekować się, a w czasie spowiedzi wdychać ocet
kamforowy. Ojciec Fouesnel wie zresztą, o czym mówi. Sam chodzi do
"Kakaako" i wie, jak trudno jest podawać chorym hostię tak, aby nie dotknąć
języka przyjmującego Komunię świętą.



53. Nie ma ucieczki

Trąd jest wszędzie, zagraża każdemu, uderza, kiedy się tego najmniej
oczekuje. Misja nie może wystawiać na takie niebezpieczeństwo żadnego
następnego współpracownika. Ojciec Damian pozostaje samotny w swym
"grobie", opuszczony przez współbraci zakonnych, bez kontaktu z własnym
rodzonym bratem. -
26 listopada 1885 roku pisze:
"Nigdy nie czułem się tak samotny i nie byłem tak ściśle odcięty od udziału
we współżyciu z braćmi, jak w ostatnich miesiącach. Kiedy w marcu opuścił
mnie ojciec Albert Montition, myślę nieustannie o Tobie i za każdym razem,
kiedy przychodzi poczta, jestem rozczarowany, bo nie ma listu od Ciebie.
Wtedy stawiam sobie trwożliwie pytanie: może brat Pamfilus umarł? Porwała
go zeszłoroczna choroba? Stan mojej choroby pozostaje bez zmian.
Cierpienie, którego się nabawiłem w czasie 13-letniej nieustannej opieki
nad trędowatymi, pozwala mi jeszcze chwilowo oddawać się w dalszym ciągu
pracy wśród tych, których mi powierzono. Pracuję teraz dwa razy więcej niż
poprzednio. Bardzo boleśnie odczułem to, że naszemu czcigodnemu ojcu
Albertowi nie odmówiono pozwolenia powrotu na Tahiti. Od tego dnia jestem
stale sam, wbrew przepisowi naszej reguły zakonnej. Ojciec Kolumban Beissel
przybywa co drugi, trzeci miesiąc, aby mnie wyspowiadać, jednakże potem
natychmiast odjeżdża. Mój przełożony, ojciec Leonor, zabronił mi surowo
odwiedzać współbraci w Honolulu. Sens tego zakazu nie jest dla mnie
całkowicie zrozumiały. Poddaję się jednak przecież temu zarządzeniu,
dopuszczonemu przez Boską Opatrzność. Prawdziwą pociechę znajduję w jedynym
Przyjacielu, który mnie nigdy nie opuszcza, w Boskim Zbawcy w
Przenajświętszej Eucharystii. Często leżę na stopniach ołtarza po mojej
spowiedzi i szukam pociechy dlamoich bolesnych wewnętrznych ran..."



54. Uwięziony na zawsze

Ojciec Damian skierował do swego prowincjała pytanie, czy nie mógłby mieć
jakiejś izdebki w "Kakaako", szpitalu dla trędowatych, aby jednak móc
pojechać do Honoiulu przynajmniej od czasu do czasu. Już wcześniej miał
pilne sprawy, w rodzaju wizyty w Komitecie do Spraw Zdrowia i związane z
dawno przeterminowaną spowiedzią. Odpowiedź ojca Foueśnela jest
kategorycznym NIE. Ojciec Damian jest posłuszny. W liście do swego biskupa,
z dnia 30 grudnia 1885, szuka otuchy i ulgi:
"Gderam nieco przeciw temu, w jak tyrański sposób chce poczciwy ojciec
Leonor zamknąć mnie tutaj. Dlaczego mieliby mi nie dać moi przełożeni dość
swobody, abym mógł opuścić miejsce zamieszkania, jeżeli zachodzi tego
potrzeba -tak długo, jak na to pozwala moje zdrowie, a władze nie
przeciwstawiają się? Mówi się jednak, że ojciec Damian jest uparty. Oni
wiedzą lepiej niż ktokolwiek, w jakim jestem położeniu. Ociągam się
jeszcze, aby sprawę przedłożyć ojcu generałowi".
Pismo, skierowane do biskupa, jest zbyt mocne dla bardzo porywczego
przełożonego, który się o tym dowiaduje. Toteż w liście z lutego 1886 roku
pisze on bez ogródek: "Chodzą pogłoski, jakobyś chciał przyjechać do
Honolulu. Jest moim obowiązkiem, Najdroższy Ojcze, zwrócić znowu uwagę na
postanowienia powzięte przez radę prowincjalną, nie przeze mnie! Bądź
cierpliwy! W wypadku gdybyś się wyłamał z zakazu, są dwa miejsca, gdzie
musiałbyś się udać: albo do misji, albo do "Kakaako". W misji zostanie Ci
co prawda przydzielone zamknięte pomieszczenie na okres zatrzymania się
tutaj, którego jednak nie mógłbyś opuścić aż do odjazdu. Ponadto będzie
wymagana kwarantanna wszystkich współbraci, jako że wszyscy biali będą się
obawiać niebezpieczeństwa zakażenia również i z naszej strony, choć
przecież nie jesteśmy chorzy. W "Kakaako" możesz się zatrzymać w kaplicy
szpitalnej, jednak bez odprawiania Mszy świętej. Ani ojciec Klemens ani ja
nie mamy zamiaru posługiwać się tymi samymi paramentami i tym kielichem,
którego Ty dotykasz. Siostry odmówią przyjęcia Komunii z Twoich rąk".
Ojciec Leonor podaje tutaj jeszcze raz postanowienie rady. Ośmielamy się
jednak przyjąć, że zostało ono powzięte nie bez jego wpływu.



55. Aloa oe, Honolulu

Prowincjał pozwolił sobie na złagodzenie rygoru i udzielił zezwolenia dla
nieszczęśliwego ojca Archambaulta na opuszczenie Molokai. W międzyczasie
pogorszyła się jednak jeszcze bardziej sytuacja polityczna. Było zatem
zawsze możliwe, że pojawienie się ojca Damiana w Honolulu może przysporzyć
kłopotów jego przyjacielowi, ministrowi Gibsonowi. Trędowaty w stolicy to
komplikacje polityczne nie do pomyślenia!
Ojciec Damian obstaje twardo przy swoim życzeniu. Doktor Mouritz popiera go
w tym. Komitet do Spraw Zdrowia angażuje japońskiego lekarza, doktora Goto,
o którego leczeniu opowiada się prawdziwe cuda. Lekarz szpitala śle list do
biskupa; opisuje szybkie postępy choroby ojca Damiana, jego życie twarde i
bez radości; to wszystko przemawia za tym, że potrzebuje on nieco opieki i
odprężenia. Także Rudolf Meyer wstawia się za chorym misjonarzem, pojmuje
jednak w lot, że podobna wizyta jest niepożądana nie tylko dla Fouesnela,
lecz także i dla Gibsona.
Rozchodzą się pogłoski, które powodują, że ojciec Damian w trosce o swych
chorych pisze, 16 czerwca 1886 roku, list do księdza biskupa:
"W ubiegłym roku, kiedy powiadomiłem mych przełożonych o tym, że trąd
zaatakował moje ucho, wyraziłem prośbę, aby w szpitalu "Kakaako"
przeznaczono do mej dyspozycji pokój, który mógłby się okazać konieczny ze
względu na głos sumienia, czy też dla załatwienia urzędowych formalności.
Ponieważ europejscy lekarze nie robią mi najmniejszych nadziei na
wyleczenie lub przynajmniej zatrzymanie choroby, chętnie bym odwiedził
doktora Goto. Jednak, aby nie urazić naszych lekarzy, nie wypowiedziałem
tego życzenia. Narzucony mi zakaz, który w swoim brzmieniu przypomina
raczej bezlitosny rozkaz organu policyjnego, został wypowiedziany w imieniu
przełożonego Zgromadzenia i księdza biskupa i dotkliwie mnie zabolał. Jest
dla mnie rzeczą niezrozumiałą, że cała misja w Honolulu musiałaby być
poddana kwarantannie, gdybym się tam pokazał. Ekscelencjo, muszę wyznać, że
od mej młodości nigdy nie czułem się tak dogłębnie dotknięty, jak tą
decyzją moich przełożonych. Niedawno dowiedziałem się od pana Meyera,
doktora Mouritza i ojca Kolumbana, że władze chcą mnie powołać do
"Kakaako". Wiadomość ta zbuntowała całą kolonię trędowatych. Ekscelencja
jako duszpasterz i biskup zrozumie powód tych niepokojów. Moja
dwutygodniowa nieobecność mogłaby jeszcze przejść, lecz byłoby nie do
zniesienia, gdybym miał pozostać z dala od moich podopiecznych przez wiele
miesięcy. W takim przypadku musiałby być wyznaczony mój następca...".
Ojciec Damian mocno i zdecydowanie przestrzega zakazu wyjazdu do stolicy. 2
lipca pisze do swego biskupa:
"Pan Meyer doradza mi krótką wizytę w Honolulu w celu konsultacji u doktora
Goto. Jednak na zasadzie ślubu posłuszeństwa nie mogę posłuchać tej rady.
Oczekuję, że za pośrednictwem Waszej Łaskawości zostanie odwołany surowy
zakaz, który uznano za konieczne mi narzucić. Mój zakrystian przekaże
wiadomości stąd".
Wieści płyną w jedną i w drugą stronę. Meyer interweniuje jeszcze raz u
prowincjała, ojca Leonora, i u ministra Gibsona. Tak pisze 9 lipca: "Jestem
głęboko przekonany, że w obecnych warunkach wizyta w Honolulu - aby
osobiście ustalić, co może być dla Ojca zrobione - jest rzeczywiście
obowiązkiem, od którego nie wolno się uchylać! Ojciec Leonor wydaje się
niezdecydowany. Kiedy mu jednak powiedziałem, że minister wcale nie jest
nieustępliwy, wydawał się podzielać mój pogląd. Kiedy się spotkamy, będzie
nam łatwiej o tym mówić, niż mogę o tym pisać".
Doktor Mourtiz wspomina w swojej książce The path of the destroyer (Droga
burzyciela) tę właśnie wizytę: "W 1886 roku prosiłem pisemnie księdza
biskupa Hermanna o zezwolenie dla ojca Damiana na udanie się do Honolulu,
gdzie mógłby się poddać leczeniu przez doktora Goto, o którym opowiada się
cuda. Biskup odpowiedział bezzwłocznie pisząc do ojca Damiana, że może
jechać do Honolulu, gdy tylko przygotuje się wszystko na jego przyjęcie w
szpitalu "Kakaako". Ojciec Damian udaje się więc tam, ale wraca szybko z
powrotem, wyjaśniając, że powodowała nim tęsknota za Kalawao i że w czasie
pobytu w szpitalu na obserwacji był skazany na bezczynność".



56. Po raz ostatni w mieście

Ojciec Damian popłynął nocnym okrętem i zatrzymał się w schronisku dla
trędowatych. Stolica jest teraz w pierwszym blasku słońca, zielona,
kwitnąca, sam środek pulsującego życia.
Chory, który zabrał z sobą własny kielich i paramenty, bierze pakunek pod
pachę i idzie wprost do "Kakaako". Z jakim spotka się przyjęciem?
Nagle znikają wszelkie obawy, jak usunięte przez czary. Siostry otaczają
go. Każda chce z nim osobiście rozmawiać, stawiać pytania, chociaż tyle się
już o nim czytało, szeptało i słuchało o jego trudnym charakterze. Doktor
Goto kładzie kres temu niewieściemu natarciu.
Japończyk i Flamandczyk od razu się dobrze rozumieją. Ojciec Damian bierze
się z zapałem do wypróbowania nowej metody leczenia doktora Goto, a więc:
gorące kąpiele, tabletki, herbata.
Ksiądz biskup przyjmuje Ojca na pożegnalnej audiencji nadzwyczaj łaskawie.
Wieczorem, przed wyjazdem, oczekuje go w szpitalu wielka niespodzianka: oto
przybył król Dawid Kalakaua w towarzystwie premiera Gibsona, aby jeszcze
raz zobaczyć ojca Damiana i życzyć mu wszelkiego dobra. Kiedy król zapytuje
o najpilniejsze potrzeby wyspy, misjonarz prosi o pieniądze, które
umożliwiłyby wybudowanie wodociągu z Kalawao do Kalaupapa. Dopiero co
odkrył dwa źródła, w Paihamau i Waikolu, które mogłyby całe Kalaupapa
zaopatrzyć w wodę.
W szpitalu opiekowano się nim serdecznie. Franciszkańska pielęgniarka była
nim zachwycona. Nieraz miała okazję stwierdzić, że rezygnował z pożywienia,
aby jego trędowaci nie cierpieli głodu, relacjonowała później.
Swojej dobrodziejce, matce Judycie Brassier, przełożonej sióstr sercanek
Najświętszych Serc, która go od początku wspomagała darami, zwierzył się:
"Biję się z myślami, czy powinienem przyjąć propozycję spędzenia reszty
swych dni w "Kakaako"". Ale te ludzkie rozterki mijają, z otuchą w sercu
wraca. "Lahaina" przywozi go z powrotem na wyspę, aby mu dać możność umrzeć
tu między swymi.
Biskup Koeckmann informuje ojca Pamfilusa o ostatniej wizycie jego brata:
"Choroba nie zeszpeciła go nadmiernie. Jest bardzo pogodny i nie mógł się
dosyć nadziwić, że w dniu jego odjazdu spotkał go zaszczyt w postaci wizyty
króla, jego premiera oraz biskupa. Królowa przesłała mu pozdrowienia przez
króla, który sprzeciwił się jej osobistej wizycie".
Z Kalawao chory prosi ponownie Komitet do Spraw Zdrowia o leki doktora
Goto, jak również o szpital dla wszystkich chorych, prowadzony przez tego
lekarza. Natychmiast przedkłada też odpowiednie plany. Zręcznie
uzasadnia swoje propozycje: "W niektórych lżejszych przypadkach możliwe
będzie tak daleko idące polepszenie, że wyleczonych można będzie zwolnić; w
ten sposób zmniejszą się bieżące wydatki Komitetu". Gibson jako jego
przewodniczący przeciwstawia się z powodu kosztów. Mimo to udaje się ojcu
Damianowi zrealizować swój pomysł, choć w skromnych rozmiarach: w ciągu
najbliszych miesięcy powstaje kotłownia i łazienka. Chorzy ścinają drzewa
"kukui" na opał, Meyera poproszono, aby zażądał tony węgla; w końcu można
było rozpocząć leczenie, po którym tyle sobie obiecywano.
Misjonarz widzi, że ogólny stan zdrowia kolonii trędowatych ulega
polepszeniu. Co do niego samego - objawy są optymistyczne: prawa ręka jest
już poza niebezpieczeństwem kalectwa, a on czuje się ogólnie lepiej. Z
pomocą Boga, Matki Najświętszej i metody doktora Goto przetrzyma wszystko.
Z końcem grudnia opisuje dni Bożego Narodzenia: 24 grudnia rozpoczyna się
dla niego kąpielą o 5-tej rano, potem słuchanie spowiedzi na zmianę z
odprawianiem Mszy świętych, aż do godziny 10-tej w świąteczny poranek.
Wszystko to razem - to nie przebieg dnia osłabionego, chorego człowieka.



57. "On będzie moją prawą ręką"

Jeżeli ojciec Damian czuje się subiektywnie lepiej, to może to wypływać
stąd, że nie jest już więcej sam. W dwa tygodnie po swej ostatniej wizycie
w stolicy, 20 lipca, jak zwykle oczekuje "trędowatego" statku z nowymi
chorymi. Ku jego największemu zaskoczeniu piękny rosły mężczyzna, z długą
brodą, ciemnymi włosami, szarymi oczyma, idzie wprost ku niemu. Przybyłym
jest Ira Bornes Dutton o przyjemnym głosie; pokazuje księdzu
pismo-nominację na asystenta doktora Mouritza.
Minister Gibson przebadał uprzednio skrupulatnie nowego ochotnika na
Molokai, który wzbraniał się przyjąć wynagrodzenie za swoją pracę. Szorstki
Flamandczyk przylgnie od razu do obytego w świecie, zawsze przyjaznego,
zrównoważonego pomocnika.
"Ira B. Dutton jest rzeczywiście przykładem samopoświęce-nia się" - pisze
zachwycony ojciec Damian do premiera. "On będzie moją prawą ręką i od zaraz
moim sekretarzem i skarbnikiem. Ksiądz biskup nie może nic wiedzieć, że
trudnię się sprawami finansowymi. Dla mnie jest on prawdziwym bratem."
Dutton ma 43 lata, jest 3 lata młodszy od ojca Damiana, ma za sobą burzliwe
życie. W wojnie secesyjnej brał udział po stronie Północnych Stanów,
zajmował się wówczas grzebaniem poległych unionistów na cmentarzach
narodowych, ożenił się późno i nieszczęśliwie, wpadł w alkoholizm, potem
się rozwiódł i przeszedł w roku 1883 na katolicyzm. Dwa lata żył w opactwie
trapistów Gethsemani, aż przypadkowo wpadł na artykuł o ojcu Damianie de
Veuster i znalazł swoje prawdziwe powołanie.
Ojciec Damian nazywał Duttona nieoficjalnie "bratem Józefem". Młode sieroty
powierzono jego specjalnej opiece. Jego pogodna uprzejmość zjednała mu
prędko sympatię wszystkich. Umarł w 1931 roku, po 43 latach pobytu na
Molokai, jako "brat każdego" - tak się sam określił.



58. Ubranie wisiało na nim

W ostatnich dniach roku zgodnie ze swym zwyczajem misjonarz z Molokai
przypomina sobie i zastanawia się, co przyniosło tych 365 dni. Przy końcu
1886 roku czuje, że coś go popycha w stronę przełożonego generalnego, aby
jeszcze raz poruszyć sprawę swej wizyty w Honolulu. Jego delikatne sumienie
podpowiada mu, aby przedstawić to tak, jakby opuścił wyspę "niemal wbrew
zakazowi przełożonego".
W rzeczywistości ojciec Damian miał pozwolenie swego surowego
wiceprowincjała - to wynika całkiem jasno z listu, z 26 sierpnia 1886 roku,
do ojca Hudsona w Indianie. Pisze tam, że jego wizyta w Honolulu miała
bardzo ograniczone ramy, a to "ze względu na posłuszeństwo wobec naszego
wiceprowincjała". Pozwolono mu tylko na krótki pobyt, aby umożliwić
zapoznanie się z nowymi metodami leczenia.
Ojciec Damian sam wie najlepiej, jak silne było jego życzenie i że jego
przyjaciele pomogli mu je zrealizować. Może to wyjaśnią ustępy, które
znajdujemy w jego piśmie do sekretarza ojca generała: "W lipcu ubiegłego
roku, kiedy byłem bez pomocy mego współbrata, opuściłem Molokai niemal bez
pozwolenia przełożonego i pojechałem do Honolulu, gdzie wielka satysfakcja
była mi dana, a mianowicie sam czcigodny biskup wysłuchał mojej spowiedzi.
Wróciłem jeszcze w tym samym tygodniu". Pisze dalej, jaki to ciężar dla
niego, że nie może się regularnie spowiadać:
"To wykluczenie spośród współbraci boli mnie bardziej niż cierpienia z
powodu trądu. Proszę, aby to wyznanie pozostało tajemnicą między nami i
Przewielebnym Ojcem, z którym proszę omówić, co można by zrobić dla poprawy
mego losu. Chciałbym wyraźnie zaakcentować, że jest moim najgorętszym
życzeniem pozostać na Molokai i tu umrzeć, trędowaty, czy nie, pozwólcie mi
perficere cursum meum usque in finem, dokonać mej drogi aż do końca.
Pomijając opisane trudności jestem szczęśliwy i nie mogę się na nic i na
nikogo skarżyć".
Choroba niszczy teraz coraz szybciej jego ciało. Doktor Mourtiz pisze:
"Postępy choroby dokonują się u ojca Damiana bardzo szybko. Na początku
roku 1887 skóra podbrzusza,,barki, ramiona i nogi były pokryte gruzełkami,
kawernami różnej wielkości i głębokości. Zaatakowane były również błony
śluzowe nosa, usta, podniebienie i gardło. Policzki, nos, wargi, czoło,
podbródek puchły aż nie do poznania, przyjmując kolor miedziany. Chory
schudł. Brał trzy razy dziennie długie kąpiele o temperaturze 108
Fahrenheita. Pił gorzką herbatę (oesculus turbinata) i zażywał przepisane
tabletki. Ścisłe przestrzeganie tej kuracji nadało ojcu Damianowi
wycieńczony wygląd, chód jego stał się chwiejny, ubranie wisiało na nim. W
przeciągu paru miesięcy stracił na wadze 17 kilogramów".



59. My, lud Hawajów

Damian de Veuster nie dbał nigdy o wielką politykę, chociaż, jak już to
wiemy, jego przełożeni w swoich decyzjach ulegali mocno jej wpływom.
Dlatego krótki przegląd:
W roku 1874, po jednorocznym zaledwie królowaniu Lunolilo, ? posłowie muszą
wybrać nowego króla. Obok Dawida Kalakaua ubiegają się o wybór wdowa po
Kamehameha IV i bardzo przez lud lubiana królowa Emma. Kalakaua jest
popierany przez Amerykanów, którzy spodziewają się rekompensaty w postaci
portu Pearl Harbour. Po wyborze - on otrzymał faktycznie najwięcej głosów -
dochodzi do ekscesów w parlamencie, w czasie których zostaje zabity jeden z
delegowanych. Król ukrywa się; porządek przywracają żołnierze marynarki
brytyjskiej i amerykańskiej.
Nowego króla polubiono, kiedy zażądał od prezydenta w Waszyngtonie
zwolnienia od cła wszystkich produktów sprowadzanych z Hawajów. W podzięce
za to otrzymali Amerykanie w 1887 roku, przy przedłużaniu układu, prawo
wyłączności w odniesieniu do Pearl Harbour. Po powrocie z wielkiej podróży
w roku 1881 - w czasie jego nieobecności zastępowała go siostra
Liliuokalani - każe koronować się na króla, zleca budowę nowego pałacu
lolani i marzy o tym, aby stać się władcą Zjednoczonego Królestwa
Polinezyjskiego. Przy tych ambitnych planach zaciąga duże długi. Claus
Spreckels, Niemiec, który w 1875 roku przybył na Hawaje i prędko stał się
"cukrzanym" milionerem, otrzymuje bank i prawo bicia monety. Przez długi
czas ma wpływ na obsadzanie ważniejszych urzędów. Ale również i on nie może
wiecznie podtrzymywać monarchy. Za czasów Waltera Murray'a Gibsona, od roku
1882 premiera i ministra spraw zagranicznych, kwitły korupcja i
łapownictwo. W 1886 roku skandal opiumowy przedostaje się na łamy prasy:
lokaj królewski wziął łapówki od dwu importerów chińskich.
Potem biali protestanci - ludzie interesu zawiązują tajną organizację z
zamiarem obalenia premiera względnie monarchii. Swoje pretensje wysuwają w
sposób widoczny za pośrednictwem wyposażonego w najlepszą broń klubu
strzeleckiego "The Honolulu Rifles". Zaskoczony król osiąga tyle, że 28
czerwca 1887 roku wszyscy członkowie gabinetu złożyli swoje dymisje.
Było już jednak za późno. W tak zwanej bagnetowej kon-? stytucji były
między innymi takie żądania: zwrot łapówkowych pieniędzy, nowy gabinet,
premier Gibson na wygnanie, niemieszanie się króla do polityki. Król musiał
ulec, z chwilą kiedy zagraniczni posłowie odmówili swego poparcia. Nowa
konstytucja zostawia królowi tylko prawo powoływania członków gabinetu; ci
jednak odpowiadają bezpośrednio przed parlamentem. Ponieważ można wybierać
tylko w zależości od określonej powierzchni posiadłości - większość
tubylców pozostaje bez prawa głosu - cztery piąte ziemi należy już do
obcokrajowców.
Próba przewrotu Roberta W. Wilcoxa w roku 1890 nie powiodła się. Król zmarł
następnego roku w czasie kuracji w San Francisco. Księżniczka Liliuokalani,
nowa królowa, nadaremnie usiłowała przeprowadzić równe dla jej Hawajczyków
prawo wyborcze. Biali reformiści naciskali na przyłączenie do USA. W
styczniu 1893 roku dochodzi do podtrzymywanych zręcznie przez Amerykanów
zamieszek, w czasie których nowy przewodniczący Rady Wykonawczej wytargował
warunki przyłączenia do USA. Poseł amerykański Stevens przekazuje na własną
rękę uznanie de facto przez Waszyngton rządu rewolucyjnego. Królowa
oświadcza: "Ustępuję przed przemocą Stanów Zjednoczonych". Nowy prezydent
USA Grover Cleveland otrzymuje z rąk ustępującego prezydenta Harrisona
podpisany projekt protektoratu i poleca Jamesowi H. Blountowi zbadanie
biegu wypadków na Hawajach. W rezultacie prezydent ofiaruje królowej
przywrócenie jej praw w zamian za ułaskawienie rewolucjonistów, na co
królowa wyraża swą zgodę.
4 lipca 1894 roku biali rewolucjoniści proklamują republikę. Nie powiodło
się drugie powstanie pod wodzą Wilcoxa. Kiedy wybuchła wojna
hiszpańsko-amerykańska, położenie strategiczne Hawajów - wojna o Kubę
zaczęła się na Filipinach -przypieczętowało los wysp. W dniu 1 sierpnia
1898 roku Hawaje zostały definitywnie zaanektowane przez USA. Odnośny
wniosek został przyjęty przez dwie trzecie Kongresu. W Honolulu rozbrzmiał
po raz ostatni hymn narodowy, flagi zostały ściągnięte. Na zawsze. Co
pozostało - to "Aloa oe".



60. Polemika i reklama

Młody misjonarz, ojciec Damian, zaledwie wylądował na Molo-kai, poznał nie
znane mu dotąd zjawisko, mianowicie "opinię publiczną", która prasę
częściowo formuje i na nią wpływa. Gdy jego przełożeni wahali się z
decyzją, czy powinni go na zawsze pozostawić na wyspie trędowatych, czy
nie, opinia publiczna już zareagowała, zrobiła z niego bohatera, który
dobrowolnie poszedł na wygnanie na zawsze.
Publikacje na temat jego pracy misyjnej dostarczyły mu zawsze jakże
potrzebnej pomocy materialnej. Mimo to ojciec Damian czuł się dotknięty,
kiedy na przykład jego listy do rodziców były publikowane bez jego wiedzy i
zgody. Pisze do domu:
"Nie odpowiadałem wcześniej, ponieważ rozzłościłem się, iż w "Annales"
opublikowano mój ostatni list. Mówi się teraz o mnie i po tamtej stronie w
Ameryce. Pozwólcie sobie powiedzieć raz na zawsze, że nic w tej sprawie nie
mogę zrobić. Chcę pozostać nieznanym dla świata".
Fakt, że zaraził się trądem, znany był w Europie dzięki listowi biskupa
Koeckmanna, który opublikowano w czasopiśmie "Misje
Katolickie". Z prasy ludzie dowiedzieli się o egzystencji Ojca i o tych,
którzy czuli się powołani do wspomożenia jego dzieła na rzecz trędowatych.
Jednym z tych, którzy byli nie tylko poruszeni, ale także działali, był
Hugh B. Chapman, anglikański proboszcz kościoła Świętego Łukasza,
Camberwell w Londynie.
W duchu dopiero dzisiaj dobrze nam znanego ekumenizmu założył on fundusz,
do którego obok anglikanów winni wnieść swój wkład również protestanci i
katolicy. Protektorem był katolicki arcybiskup Westminsteru, kardynał Henry
Edward Manning.
Energiczny Chapman umiał zręcznym kontratakiem odpowiedzieć na wrogie
ustosunkowanie się współwyznawców. Na szczególnie złośliwy list jednego z
nich, który nazwał ojca Damiana "bałwochwalczym księdzem" - obelżywy ten
list został opublikowany w dzienniku "Tablet" - duchowny anglikański
odpowiada lakonicznie: "Naprawdę żałosny jest Wasz list, i ma tylko jedno
usprawiedliwienie: niedoścignioną głupotę. Idź, i ty czyń podobnie (Łk
10,37)". Naturalnie waleczny protestant nie zrobił tego. Przeciwnie,
usiłował wykazać za pomocą licznych cytatów z Biblii, że trąd jest karą
boską i każdy, kto lituje się nad tymi chorymi, działa wbrew woli Boga.
Ta publicznie prowadzona polemika miała jednakże i swoje dobre strony:
zaledwie w osiem dni zgromadził duchowny anglikański Chapman 675 funtów
szterlingów; "Times" opublikował później jeden z jego listów, tak że mógł
zebrać łącznie sumę 63 625 złotych franków. Ojciec Damian napisze później:.
..... Wasz przykład przemawia silniej za Waszym własnym
Kościołem niż najpiękniejsze przemówienia i Bóg posłużył się nim, aby mi
pozwolić iść naprzód na drodze mej ofiary".
Damian de Veuster, jak wiemy, otrzymywał już poprzednio pomoce, poczynając
od domu królewskiego, bogatych wyspiarzy - ludzi interesu, od nieznanych
dobroczyńców z Europy, od dam z towarzystwa, wszystko to nie bez zderzenia
się z hawajską opinią publiczną.
Przy ostrym wietrze politycznym, jaki atakuje rząd i dmie teraz przede
wszystkim w oblicze ministra Gibsona, prasa podchwytuje okazję i pyta, czy
taka pomoc z Anglii jest rzeczywiście potrzebna, skoro Komitet do Spraw
Zdrowia spełni swój obowiązek. Premier odpowiada w dzienniku rządowym
"Pacific Commercial Advertiser" w kwietniu 1887 roku wyszczególniając
wszystko, co Komitet zrobił dla trędowatych. W ówczesnych okolicznościach
reakcja ministra jest zrozumiała: walczy w obronie rządu, a przede
wszystkim o swoją własną głowę, aż do chwili gdy go zmiecie rewolucja
czerwcowa.
Obydwu duchownym chodzi o istnienie misji, której nadzwyczajne zagrożenie
ze strony nowych władców widzą nie tylko biskup, lecz także jego przyjaciel
ojciec Leonor. W liście do generała Zgromadzenia pisze ojciec Leonor tak,
jakby się identyfikował z Gibsonem i był szczęśliwy, że w osobie ojca
Damiana znaleziono kozła ofiarnego: "Na podstawie kłamstw, jakie ojciec
Damian przekazuje do Anglii, otrzymuje on znaczne dary, a inne przyjdą
jeszcze z Ameryki, przy czym dary i zapasy wszelkiego rodzaju nie są
policzone. W swojej niecierpliwości pisze on w cztery strony świata, przy
czym przesadza z nędzą materialną trędowatych, insynuuje zarzuty pod
adresem misji, rządu i sióstr, jeżeli nie wyraża ich wprost. Dzienniki
przypisują w większości jemu samemu - choć nie wynika to bezpośrednio z
jego przedstawienia stanu rzeczy - to, co jest do zawdzięczenia królowi i
jego premierowi..., którzy słusznie są urażeni".



61. Zazdrość we własnym obozie

Kiedy ojciec Damian de Veuster otrzymuje czek, nie wie, jak się ma z nim
obchodzić. Proponuje księdzu biskupowi, aby czek przesłać bezpośrednio jemu
albo do banku, jeżeli ksiądz biskup Koeckmann zezwoli, aby część należności
mogła opiewać na jego, Damiana, nazwisko. Wtedy mógłby w dowolnym czasie
podejmować kwoty na różne zakupy dla chorych: "Ponieważ
chodzi w większości o wkład protestantów, a nie katolików, zakładam, że w
ten sposób można by uniknąć wszelkiego podejrzenia misji".
Biskup nie chce mieć z tą sprawą nic do czynienia. Odsyła rzecz do
prowincjała - ojca Leonora, gdyż pełni on również urząd prokuratora, a więc
tego, kto jest odpowiedzialny za sprawy finansowe Zgromadzenia. Ojciec
Leonor pisze: "Nie chcę mieć z tymi pieniędzmi nic do czynienia. Będziecie
je zatem mieli do dyspozycji: proszę dobrze uważać na książeczkę czekową.
Żeby jednak tym, którzy pozostaną - kiedy Bóg uzna za stosowne zabrać Was z
tego świata - zaoszczędzić trudności, a może i złości, polecam Wam zrobić
natychmiast testament na rzecz biskupa i przekazać mu wszystkie pieniądze,
jakie mogłyby się znajdować w banku na Wasze nazwisko".
Ojciec Leonor ma jednak jeszcze większe obawy: oto jakoby miały przyjechać
na Molokai siostry anglikańskie z Wielkif Brytanii. Także i temu może być
winien tylko ten ojciec Damian Sam de Veuster wspólnie z Duttonem żywi
podejrzenie, że duchowny anglikański Chapman mógłby w jakiś sposób przez
zakulisowe działanie mieć podobne plany w odniesieniu do doktora Mouritza.
Te spekulacje wypowiada misjonarz otwarcie w liście do swego biskupa, z
końcem stycznia 1887 roku.
Mimo to ojciec Leonor użala się w kwietniu 1887, że misja jest teraz
zmuszona wysłać siostry do Kalaupapa. Na temat ojca Damiana: "Zmusza on te
biedne dziewczęta do tej ofiary przez swoją nieostrożną a nawet kłamliwą
pisaninę. Przybyły one tutaj jednak przynajmniej częściowo do pielęgnowania
trędowatych i nie ścierpią, że siostry anglikańskie przyjeżdżają z Anglii,
aby je wyprzeć".
Prowincjał nie wzmiankuje faktu, że ojciec Damian polecił, aby wszystkie
jego listy przesyłać otwarte wpierw do ojca Leonora. Gorliwy przełożony
musiał więc wiedzieć, że de Veuster nie ponosi żadnej winy!
Również biskup z trudem znosi względy, jakie ten prosty
misjonarz znajduje w świecie. Pisze do niego: "Widzę z niezadowoleniem, że
dzienniki, które Cię podziwiają, przesadzają, przedstawiają stan rzeczy w
fałszywym świetle, nie zdając sprawy z tego, co robi rząd i co robią inni.
Misja ma także swój wkład. Uważam, że aby pozostać przy prawdzie, można Cię
dość chwalić nie wyrządzając najmniejszej krzywdy bezpośrednio innym".
Wydaje się, iż stare przysłowie, że w sprawach pieniężnych kończy się
przyjaźń, ma również zastosowanie w odniesieniu do księdza biskupa
Koeckmanna: "Proszę mi teraz pozwolić dorzucić kilka prozaicznych uwag do
całej poezji otaczającej kolonię trędowatych na Molokai. Nie chcę w niczym
uwłaczać sławie jej bohaterstwa, które słusznie zdobyło sympatię świata. Z
mojej strony często się do tego przyczyniłem. Rzecz ma jednak i swoją
prozaiczną stronę, kiedy chodzi o duże sumy pieniężne. Sądząc po tym, co
można wyczytać w dziennikach, odnosi się ogólne wrażenie, że tylko Ty
jesteś po stronie trędowatych, jak gdyby rząd nie miał z tym wszystkim nic
do czynienia. To może słusznie sprawiać przykrość królowi, panu Gibsonowi i
innym...".
Następca ojca Damiana, ojciec Wendelin Móller, ocenia później postawę
przełożonych w tej sprawie jednym jedynym zdaniem: "Oni byli zazdrośni".



62. Nowe zmartwienie

Po obaleniu Gibsona Komitet do Spraw Zdrowia działa w nowej obsadzie.
Doktor Nathaniel B. Emerson, jako protestant przepełniony ideą odosobnienia
trędowatych, działa teraz twardo i energicznie. Misjonarze obawiają się, że
także ich dwaj chorzy, Archambault i Burgermann, będą musieli pójść na
wygnanie. Jesienią 1887 roku Komitet do Spraw Zdrowia wzywa ojca
Archambault do stawienia się w szpitalu trędowatych "Kakaako", celem
ostatecznego zbadania. Potem przełożeni decydują się wysłać ojca na Molokai
"dobrowolnie" za jego zgodą. Biskup mianuje go proboszczem w Kalaupapa, aby
go uczynić niezależnym od Kalawao, a więc od ojca Damiana. Ojciec Leonor
prosi równocześnie: "Liczymy, że Wasza wielka miłość bliźniego pozwoli Warn
dobrze się opiekować ojcem Grzegorzem".
De Veuster nie może się teraz więcej skarżyć: ma spowiednika! Wprawdzie
tylko do lutego 1888 roku, kiedy to chory misjonarz Archambault musi
powrócić do szpitala "Kakaako" w Honolulu, gdzie umiera 12 listopada tego
roku.
Ojciec Damian jest znowu sam, bez duchowej pomocy. Wtedy właśnie otrzymuje
kolejny list od przyjaciela, księdza Lamberta Conrardy'ego, który już od
lat chce doń przyjechać. Biskup i prowincjał bronili się dotąd uzasadniając
swoje stanowisko tym, że musiałby on wpierw zostać członkiem Zgromadzenia.
Belg tego nie chce. Pisze do de Veustera: "Zobaczysz, że Leodyjczyk w
krótkim czasie wiele dokona... Czyż nie mam prawa jako ksiądz diecezjalny
przynajmniej na początek do uzyskania pozwolenia na poświęcenie się służbie
trędowatym, oczywiście pod zwierzchnictwem biskupa Her-manna? Pewnie, nie
gardzę nowicjatem, ale potrzeby innych wymagają, jak sądzę, mojego
aktywnego działania".
Jest zrozumiałe, że ojciec Damian naciska w tej sytuacji biskupa, aby
zezwolił w końcu na przyjazd Conrardy'ego. Przed kilkoma laty diecezja
miała wiele zmartwienia z jednym "obcym", a więc nie należącym do żadnej
kongregacji księdzem. Ów irlandzki duchowny pojawił się nagle, zdobył
zaufanie króla, wybudował szkołę, która się jednak zawaliła i jeden uczeń
został nawet zabity. Zrozumiała jest zatem ostrożność biskupa Koeckmanna.
Arcypasterz pozostaje twardy: "Rozumiem, że on chce jechać wprost na
Molokai i tam odbyć swój nowicjat, ale to jest niemożliwe. Jeżeli po drodze
do mnie chce jechać przez kolonię trędowatych, nie widzę żadnych przeszkód.
Jeżeliby jednak chciał bezpośrednio się tam osiedlić, trudno do tego
dopuścić, biorąc pod uwagę fakt, że nie należy do Zgromadzenia, jakkolwiek
nie wątpię w jego dobre kwalifikacje".
Ojciec Damian nie poddaje się tak prędko, nauczył się bowiem, że o wszystko
trzeba walczyć i chyba nawet Opatrzność Boska musi w tym pomóc:
"Potrzebuję go pilnie. Jeżeli nie wypowiecie wkrótce decydującego słowa,
Conrardy pojedzie do Meksyku lub dokądkolwiek bądź i nigdy go już nie
zobaczymy, ani ja ani Wasza Łaskawość, ani Zgromadzenie. Dlatego pokornie
proszę o udzielenie mu pozwolenia na przyjazd tak szybko, jak tylko jest to
możliwe...".
Ostatecznie biskup ustępuje i pisze, 13 lutego 1888 roku, że zezwolił
Conrardy'emu wyjechać natychmiast na Molokai. W liście z 26 kwietnia
informuje generała Zgromadzenia, że żałuje, iż ustąpił i twierdzi, że to
trędowaty misjonarz jest winien wszystkiemu. Ojciec Leonor informuje ze
swej strony ojca Damiana, że na księdza biskupa spadł istny potop listów, w
których współbracia skarżą się, że nie pozwolono im pójść na Molokai.
Dlaczego zatem pisze się w dziennikach, że ojciec Damian i chorzy są
skazani na to, by umierać bez sakramentów świętych, gdyż nikt nie chce im
pośpieszyć z pomocą?



63. "Nigdy go nie opuszczę"

Ksiądz Conrardy przybywa 15 maja 1888 roku do Honolulu, a 17 maja na
Molokai. W stolicy pokazał dziennikarzom list ojca Damiana z prośbą o
przyjazd. Prasa wnioskuje na tej podstawie (jak wiemy, nie całkiem bez
racji), że gdyby sercanie z Picpus troszczyli się więcej i lepiej o swoich
współbraci i trędowatych, pomoc z tak daleka byłaby niepotrzebna.
Misja czuje się skompromitowana. Prowincjał, ojciec Leonor, ulży swemu
sercu, pisząc do ojca generała: "Najgorszy z wszystkich - to ojciec Damian.
Z powodu swego heroizmu wzbił się tak wysoko w niebo, że teraz nikt nie
potrafi go ściągnąć z obłoków. Co do mnie - to ograniczam się do tego, że
uwzględniam jego rachunki i milcząco wykonuję zlecenia. Ksiądz biskup
koresponduje z nim i jego nowym przyjacielem. W odpowiedzi otrzymuje
szturchańce, ba, obelgi, które każą obawiać się, że pochlebstwa,
wychwalanie po tylu poświęceniach, tylu pracach i ofiarach, zabiorą mu całą
jego zasługę:. Ksiądz biskup zrobi wszystko, co tylko możliwe, aby się
pozbyć Conrardy'ego w ten sposób, że skieruje go do nowicjatu. Jednakże nie
wierzę, aby Conrardy tam poszedł. On jest zbyt żądny sławy, która
przyniosła ojcu Damianowi tytuł bohatera, tytuł, który jest najgorętszym
życzeniem Conrardy'ego".
Ale Conrardy wcale nie jest taki. Urodzony 12 lipca 1840 roku w Liege, więc
w równym wieku co de Veuster, studiował u jezuitów. Po przyjęciu święceń
kapłańskich pielęgnował chorych w czasie epidemii, dawał im wszystko, co
miał, nawet własne łóżko, i uważał, że męczeństwo jest dla niego osobiście
najlepszą drogą do nieba. Od roku 1873 misjonarzował wśród Indian w Rocky
Mountains. Wywarł na Indianach tak silne wrażenie, że ci go nie
oskalpowali, kiedy nadarzyła się ku temu odpowiednia okazja. Kiedy cztery
lata później z Roczników Rozkrzewiania Wiary dowiedział się o Molokai,
postanowił pojechać do ojca Damiana. Osiągnął cel po jedenastu latach.
Biskup skarży się jeszcze raz w październiku i żałuje, że w przypadku
Conrardy'ego ma związane ręce: "Swoimi przymilnymi manierami zdobył
sympatię i podziw trędowatych do tego stopnia, że większość przeklinałaby
mnie, gdybym go zwolnił wbrew ich woli. Zresztą robi rzeczywiście wiele
dobrego. Nie jest zbyteczny nawet w przypadku trzeciego księdza, który
przybędzie na Molokai. Conrardy sprawował wszystkie posługi duszpasterskie
w szpitalu przez kilka tygodni, od czasu kiedy ojciec Damian nie był w
stanie ich pełnić z powodu postępów choroby. Robi wszystko, aby się nabawić
trądu".
Ksiądz Conrardy uważa tak samo i prosi w liście do przyjaciół, aby się
modlili za niego. W zakończeniu pisze: "Co to za człowiek, ten ojciec
Damian. Co za aktywność! Co za bezinteresowność i dobroć! Przysiągłem
sobie, że go nigdy nie opuszczę".
Nie robi też tego, lecz pozostaje po śmierci swego pierwowzoru jeszcze
przez sześć lat na Molokai. Potem w Chinach znajduje opuszczonych
trędowatych, których los bierze sobie do serca. Studiuje jeszcze medycynę,
aby zadośćuczynić przepisom chińskim, zbiera pieniądze w czasie rozległych
podróży żebraczych po Europie, aż wreszcie osiedla się w roku 1908 na
wyspie Sek-Lung blisko Kantonu, gdzie gromadzi wokół siebie trędowatych.
Tak jak ojciec Damian - jego ideał -pielęgnuje z oddaniem chorych. Umiera w
1914 roku na zapalenie płuc; owinięty w matę pochowany został między dwoma
trędowatymi.



64. Smutek i melancholia

Nie uszło uwagi spostrzegawczego lekarza, doktora Mouritza, że w latach
1887 i 1888 zmienił się charakter jego pacjenta, poprzednio pogodnie
usposobionego i żartobliwego. Często siedzi on teraz bez ruchu na swojej
cienistej werandzie i patrzy odrętwiałym wzrokiem w próżnię. Jest to typowa
postawa trędowatych w końcowym stadium. Lekarz stawia do tego jeszcze
diagnozę innej formy melancholii: "melancholia religio-sa", lęk kapłana, że
nie jest godny nieba. Ta obawa wydaje się w pewnym stopniu uzasadniona,
gdyż jego przełożeni, zastępcy Boga na ziemi, wytykają mu wciąż nowe wady
charakteru. Czy Bóg będzie łaskawszym sędzią? Pomimo napadów smutku, chory
wierzy w to usilnie. "Wkrótce warstwa zielonej murawy będzie pokrywać moje
ciało, wtedy z wszystkim będzie lepiej" -mawiał często.
Zarówno ojciec Leonor jak i biskup nie szczędzili mu złych słów w tych
ostatnich miesiącach. W liście z 8 lutego 1887 roku pisze prowincjał do
ojca generała: "Ileż osiągnął pochwał, przełknął je i upojony nimi staje
się teraz niebezpieczny...".
Trzy tygodnie później otrzymuje zganiony pismo swojego prowincjała z
następującymi uwagami: "Ponieważ wbrew mojej woli jestem Ojca przełożonym,
jestem również wbrew woli zobowiązany powiedzieć rzeczy, które przy Ojca
temperamencie znosi się ciężko... Proszę, aby Ojciec zechciał przyjąć
wszystko tak, jak ja to osądzam, bez goryczy i zaciętości, bez najmniejszej
myśli, że to po to, aby Ojca zmartwić, lecz jedynie dla naszego wspólnego
największego dobra...".
Jeszcze raz zapłonęła w chorym chęć życia i oderwała go od jego kłopotów. Z
początkiem 1888 roku potężna wichura zniszczyła wieżę kościoła Świętej
Filomeny. Chociaż ojciec Damian obawia się, że jest zbyt chory, aby podjąć
fizyczną pracę - już wkrótce można go znaleźć na placu budowy. Niedługo po
katastrofie przychodzą dwa wspaniałe tabernakula - dary z USA dla dwu
kościołów, w Kalawao i Kalaupapa. Kiedy te kosztowności zostają ustawione,
ojciec Damian jest rozczarowany. Tabernakulum dla Świętej Filomeny okazuje
się za duże i zbyt masywne, jak na skromny dom Boży! Ponieważ jednak
kościół ma być tak czy tak powiększony, nic prostszego, jak powiększyć go
od zaraz i tym razem wybudować z kamienia. Jest kilka namiętnych dyskusji
między pasjonującym się budowniczym kościołów i Duttonem - a potem chorzy
wspólnie z ojcem Damianem i murarzem biorą się do roboty. W tym czasie
kończy się również budowę wodociągu - królewskiego podarunku - dla
Kalaupapa.
Kiedy ojciec Corneille Limbourg przybywa z końcem roku na wizytację
Molokai, widzi ku swemu zdumieniu chorego ojca Damiana pracującego na dachu
kościoła: "Gdybyście mogli zobaczyć, z jaką dziką energią prowadzi roboty,
wydaje rozkazy murarzom, cieślom i robotnikom - wszyscy są trędowaci. Można
by powiedzieć: oto człowiek w swoim żywiole i całkowicie zdrów".
Ojciec Limbourg nie widzi, że coraz trudniej przychodzi ojcu Damianowi
skoncentrować się i swoją pracę doprowadzić do końca; człowiek w wyścigu z
czasem i śmiercią.




65. Światło w ciemności

Kiedy ojciec Damian de Veuster przeżywa, cierpiąc, swoją osobistą kalwarię,
jest mu jeszcze dana wielka radość. Malarz angielski Edward Clifford,
przekonany protestant, otwarty na wszystko co piękne i wielkie, czytał o
ojcu Damianie. Poruszony głęboko losem trędowatych, szukał w Indiach
skupisk tych nieszczęśliwych. Teraz, w czasie podróży powrotnej, chce
zboczyć z trasy, aby spotkać się z belgijskim misjonarzem na Molokai.
W Honolulu wsiada na regularny statek trędowatych "Mo-koli'i". Noc spędza
na pokładzie, toteż w porannym brzasku spostrzega skały Molokai, które dla
niego wyglądają "bardzo uroczyście i mało strasznie". Lądowanie przychodzi
ciężko. Zarówno w Kalaupapa jak i w Kalawao rozbijanie się fal jest tak
silne, że statek podpływa na redę, a chorych trzeba łodziami dostarczyć na
brzeg.
Ciemna postać, której twarz skrywa cień szerokiego słomianego kapelusza,
stoi na brzegu, w podnieceniu daje znaki i sygnały. "Ojciec Damian" -
mruczy z respektem sternik łodzi.
Kiedy wielka fala wyrzuca w końcu łódź na brzeg, wyskakuje z niej Anglik,
chwyta wyciągniętą dłoń księdza i mocno nią potrząsa. Po serdecznym
powitaniu - obydwaj mężczyźni mają uczucie, że zawsze się znali -
przygotowują się do drogi do osady. Gdy Edward, jak go ojciec Damian od
początku nazywa, chce się jeszcze raz odświeżyć w morzu, ksiądz siada obok
na rafie, aby czytać, modlić się i być z Bogiem. Później odpowiada z
ożywieniem na wszystkie pytania, jakie mu stawia towarzysz w drodze do wsi
trędowatych.
Artysta wyobrażał sobie Kalawao jako przedmieście piekła. Teraz jest w
najwyższym stopniu zdumiony z powodu czystych domów, otoczonych małymi
ogródkami. Widzi przyjaznych ludzi, którzy w sposób widoczny promienieją
radością i pokojem: jest to dla niego sprawiający ulgę kontrast w
zestawieniu z okropnościami, które omal nie pokonały go w indyjskich
osiedlach trędowatych. Obserwuje, jak Hawajczycy siedzą na swoich progach,
zabawiają się, zagadują przechodzących, ugniatają swoją "poi", albo też
jadą na małych koniach z Kalawao do Kalaupapa. Stary mężczyzna, którego
odwiedza w szpitalu, wywiera na nim szczególne wrażenie, kiedy zapewnia, że
jest po prostu wdzięczny za swoją chorobę, gdyż ochroniła go przed wieloma
cierpieniami.
Światowy podróżnik przywiózł z sobą wiele podarunków, między innymi z Indii
cały ładunek balsamu Gurjim otrzymywanego z pewnego gatunku drzewa
rosnącego na wybrzeżach Birmy. Ojciec Damian z uprzejmości poddaje się
natychmiast nowej kuracji i zapewnia, że ta mu dobrze robi. Inni chorzy
tracą wkrótce zainteresowanie dla tej nowej "medycyny".
Tym większe ożywienie wywołują pozostałe podarunki, które artysta obok
darów pieniężnych i okazów przyrodniczych przywiózł przez morze. Damy z
angielskiego towarzystwa rywalizują z sobą, chcąc zgotować choremu
misjonarzowi w ostatnich miesiącach jego życia tyle radości, ile tylko jest
możliwe: lady Mount-Temple przysyła szkic słynnego obrazu Shielda "Dobry
Pasterz". Lady Maude Stanley ufundowała dla kościoła w Kalawao stacje Drogi
Krzyżowej. Lady Grosvenor i lady Airly przekazały przez Clifforda srebrne
naczynia. Najpiękniejszy dar dla ojca Damiana - to akwarela Burne--Jonesa,
przedstawiająca świętego Franciszka z Asyżu z jego stygmatami. Ten obraz
Damian zatrzymuje i zawiesza go własnoręcznie w swoim pokoju.
Trędowaci są zachwyceni - nie tylko dzieci - darem lady Caroline Charteris:
katarynką, mogącą zagrać czterdzieści różnych melodii, i magiczną latarnią,
pokazującą sceny biblijne. Clifford sam obsługuje to cudo za pierwszym
razem, a ojciec Damian objaśnia pobożnie zdziwionej ciżbie odpowiednie
sceny. W Boże Narodzenie 1888 roku chorzy sami wystawiają niektóre sceny
biblijne - w przerwach gra katarynka. Wspaniałe święto!
Radośnie śpiewają Hawajczycy dla gości z Anglii "Adeste Fideles" (Zbliżcie
się wierni), i hymn trędowatych.



66. Przyjaźń z malarzem

Clifford mieszka w domku gościnnym wybudowanym przez Komitet do Spraw
Zdrowia. Jada wprawdzie często razem z ojcem Damianem i księdzem Conrardym,
jednak przy osobnym stole dla siebie samego. Dla ostrożności ogranicza
swoje posiłki do keksów i świeżych owoców. Po jedzeniu przychodzi
najpiękniejszy dla niego czas. Wchodzi za Ojcem na pierwsze piętro, gdzie
chory zajmuje miejsce w fotelu na balkonie. Tu artysta maluje 49-letniego
Damiana, który wedle wszelkiego prawdopodobieństwa zakończy w najbliższych
miesiącach swój ziemski bieg życia.
W tym momencie cały jest zaabsorbowany ukończeniem dachu kościoła Świętej
Filomeny. Malarz snuje myśli: Ten duży, silny mężczyzna, z czarnymi
kędzierzawymi włosami, krótką siwiejącą brodą, musi wzbudzać głęboki
szacunek. Trąd zaczyna go szpecić, jednakże jeszcze nie do tego stopnia,
żeby nie oglądać z radością jego oblicza, które promienieje inteligencją i
dobrocią.
Jedynie ten, kto spogląda krytyczniej niż artysta, widzi zniekształconą już
twarz i brakujące brwi, większe ponad miarę uszy, zapadnięty nos. Tak widzi
siebie ojciec Damian i mówi ze smutkiem, iż nie wiedział, że już tak
szpetnie wygląda. Clifford, który namalował chorego z profilu i tak
korzystnie jak tylko to możliwe, proponuje, aby kopię tego obrazu wysłać
bratu. Ojciec Damian wzbrania się uzasadniając, że widzieć go takim
zmartwiłoby tylko ojca Pamfilusa.
Chory najczęściej odmawia brewiarz, kiedy przyjaciel go maluje. Dużą też
wagę przywiązuje Ojciec do tego, aby mu pokazać swoje książki rachunkowe, z
których wynika, że wszystkie dary są równomiernie rozdzielone między
katolików i protestantów.
I oto przychodzi pożegnanie. Ojciec Damian daje malarzowi obrazek z
zasuszonymi kwiatami z Jeruzalem, na którym napisał: "Edwardowi Cliffordowi
od jego trędowatego przyjaciela Józefa Damiana de Veuster". W Biblii swego
gościa wpisuje: "Byłem chory, a on mnie odwiedził". W Sylwestra 1888 roku o
świcie Anglik opuszcza wyspę.
Skazany na śmierć nie mógł odmówić sobie przyjścia na pożegnanie do portu.
I oto stoi sam jeden w szarym półmroku poranka w czarnej, o wiele za
obszernej sutannie. Powoli wschodzi słońce i ozdabia góry, aż wreszcie
Molokai tonie w złotej mgle.



67. Radość z powodu fajki z pianki morskiej

Nowy, ostatni rok rozpoczyna się dobrze dla ojca Damiana. Ku swojej
wielkiej radości otrzymuje od biskupa wielką fajkę z pianki morskiej i mały
list: "Dziękuję za życzenia noworoczne. Ze swej strony życzę Ci wielu
jeszcze lat szczęścia duchowego i dobrego fizycznego samopoczucia na tym
świecie - jak dalece zezwoli na to najświętsza wola Boża - i nagrody w
niebie. Szatan uczyni zawsze, co tylko możliwe, aby wystawić dobre dzieła
na niebezpieczeństwo, siejąc tu i tam niezgodę. Chcemy jednak z całego
serca żywić nadzieję, że litościwy Pan pomoże nam w chwilach słabości,
abyśmy doprowadzili wszystko do dobrego zakończenia. Pełni ufności wznosimy
oczy ku niebu i modlimy się za całą misję, nie zapominając o Tym, na
którego barkach spoczywa ciężar odpowiedzialności we wszystkich
trudnościach. Serdecznie Cię pozdrawiam in sacris cordibus. Hermann".
Prowincjał dostarcza tytoń do fajki i zapytuje, czy dokonał właściwego
wyboru, gdyż chciałby zaopatrywać ojca Damiana nadal w tytoń.
Dobre życzenia nie sygnalizują trwałego pokoju, tylko krótki rozejm. Tym
razem chodzi o kościół w Kaiaupapa, który ma być pod opieką ojca Wendelina
Mollera jako proboszcza i równocześnie duszpasterza sióstr. Jakkolwiek
ojciec Wendelin jest zupełnie niezależny od ojca Damiana, to jednak chory
ma zawsze swoje własne zdanie i miesza się głównie do wszystkiego, co
dotyczy odbudowy zniszczonego przez burzę we wrześniu 1888 roku kościoła w
Kalaupapa. Ku jego wielkiej radości daje się zrealizować jego życzenie -
siostry przyjeżdżają na wyspę. Protestancki bankier z Honolulu B.C. Bishop
zawiera z rządem umowę, że wybuduje w Kalaupapa dom dla trędowatych
dziewcząt. Stawia jednak warunek, że siostry muszą tym domem kierować.
Matka Marianna - znamy ją już jako dobrodziejkę i przełożoną franciszkanek
- stosuje się chętnie do życzenia i stawia siostry do dyspozycji. Ojciec
Damian powie uspokojony, że teraz może umierać w nadziei, że siostry
potrafią z pewnością lepiej prowadzić nadal dzieło, niż on byłby to w
stanie zrobić.
Chory otrzymuje w międzyczasie duże sumy od pastora Chapmana z Londynu. Te
pieniądze są powodem, że biskup pisze list, iż chętniej dowiedziałby się od
ojca Damiana niż z prasy, na jaki cel mają pójść te pieniądze. List jest
utrzymany w bardzo ostrym tonie, rani chorego tak bardzo, że odpowiada on,
iż nigdy nie sądził, że tak głęboko upadł w ocenie swoich przełożonych.
Damian wykorzystuje teraz resztkę pozostałych mu sił, aby pchnąć naprzód
budowę nowego kościoła Świętej Filomeny.



68. "Pozdrawiam wszystkich przyjaciół"

Chory może jeszcze odprawiać Mszę świętą. W liście do swego brata, z 12
lutego 1889 roku, żegna się z nim i będącym jeszcze przy życiu rodzeństwem:
"Z powodu choroby, którą mi Bóg zesłał, nie mogę więcej tak dużo pisać jak
wcześniej ani do Ciebie ani do rodziny. Wy natomiast musicie pisać do mnie
tak często jak przedtem, a właściwie jeszcze częściej... Jestem nadal
szczęśliwy i zadowolony i jakkolwiek choroba postępuje, mam tylko jedno
życzenie, wypełnić najświętszą wolę Boga... Przy ołtarzu, do którego mogę
jeszcze codziennie przystąpić (jeżeli nawet z pewnymi trudnościami), nie
zapominam o żadnym z Was: i Was proszę, módlcie się za mnie, gdyż spokojnie
zbliżam się do grobu. Panie, daj mi siły do przetrwania cierpienia i daj mi
łaskę dobrej śmierci. Wasz kochający Was brat zakonnik J. Damian de
Veuster".
Właśnie w ostatnich miesiącach chory czuje się bardzo związany ze swoją
rodziną w domu i cierpi z tego powodu, że brat tak mało pisze. W ostatnim
pozdrowieniu do zakonnicy, znajomej jego rodziny, zdobywa się na odwagę,
aby zapytać, czy jego milczący brat Pamfilus nie wstydzi się swego
trędowatego.
W połowie lutego chory, na życzenie biskupa, robi porządek w swoich
księgach. Jego stan pogorszył się nagle. Obok bolesnego zapalenia jelit
cierpi na straszliwy kaszel; na rękach i na stawach palców ukazuje się
szczególnie złośliwy trąd. Zaledwie może oddychać, toteż leży czuwając w
ciągu nocy i dopiero nad ranem zapada w sen na jedną, dwie godziny. Od
światła dziennego bolą go oczy. Oprócz tych wszystkich cierpień cielesnych
musi jeszcze przeżyć i to, że przynoszą mu plotki o jego jakoby niemoralnym
sposobie życia.
28 lutego dyktuje ostatni list do Clifforda:
"Twój list z 24 tego miesiąca, z którego płynie tyle współczucia, był dla
mnie olbrzymią pociechą w moim stale się pogarszającym położeniu. Usiłuję
znosić możliwie bez skargi męki, które niesie z sobą choroba, a które można
znacznie wcześniej przewidzieć - wszystko dla dobra mej duszy. Ten rodzaj
próby jest środkiem, którym posługuje się Opatrzność Boża, aby uwolnić
duszę od wszystkich ziemskich związków i aby wzmóc pragnienie, iżby tak
prędko, jak to tylko możliwe, być złączonym z Nim - prawdziwym Życiem. W
Twojej długiej podróży powrotnej nie zapomnij o tym małym odcinku, który
przeszliśmy razem i że zobaczymy się w królestwie Naszego Ojca. Za Twym
pośrednictwem pozdrawiam wszystkich przyjaciół, którzy stoją przy mnie
blisko i za których modlę się regularnie. Szczęśliwej podróży, mój kochany
Przyjacielu, i do zobaczenia w niebie. J. Damian".



69. Czy sprawiłem wam kłopot?

Przy swoim porywczym temperamencie cierpi ojciec Damian aż do ostatka.
Ponieważ kontakt z otaczającymi go ludźmi staje się w tych pozostałych mu
jeszcze tygodniach jeszcze ważniejszy niż poprzednio, prosi pewnego dnia
dwie siostry, aby spożyły z nim posiłek. Prosi je tak stanowczo, że w końcu
ustępują. Wykroczyły w ten sposób przeciw nakazowi posłuszeństwa: ich
przełożona w Honolulu zakazała im najsurowiej jadać razem z chorymi. Już
następnego dnia przychodzi do Kalaupapa ich gospodarz całkowicie skruszony,
aby je prosić o wybaczenie.
O tych ostatnich dniach opowiada siostra Leopoldyna: "Jedyną małą salę w
naszym klasztorku w Kalaupapa urządziłyśmy na kapliczkę, w której
przechowywano Przenajświętszy Sakrament. Ponieważ ojciec Damian był
trędowaty, nie wchodził nigdy do tego pomieszczenia. Pewnego dnia chciałam
osuszyć dla dzieci naszego domu kilka pięknych ptasich piór. Aby je na
sznurku wywiesić na zewnątrz, musiałam iść poza dom: nasza czcigodna matka
przełożona zezwoliła tam założyć mały ogródek kwiatowy. Kiedy tam
przyszłam, zobaczyłam ojca Damiana klęczącego w głębokiej modlitwie na
kupie gnoju (z tego miejsca widać przez okno tabernakulum) i adorującego
Przenajświętszy Sakrament w naszej małej kaplicy. Widok wzruszył mnie do
łez. Gdy Ojciec spostrzegł moje wzruszenie i zapytał mnie w swojej miłości
bliźniego i skromności, czy sprawił mi kłopot, czułam się jeszcze bardziej
wstrząśnięta".
Z końcem lutego Damian de Veuster sporządza testament. Z jednym tylko
wyjątkiem zapisuje wszystko biskupowi. Konia o-trzymuje ksiądz Conrardy. W
marcu przybywa specjalista w dziedzinie trądu, Prince A. Morrow, z Nowego
Jorku i prosi Ojca o poinformowanie na temat historii jego choroby. Ojciec
Damian dyktuje Duttonowi sprawozdanie obejmujące około 100 linii. Przy tej
okazji w obecności swego wiernego pomocnika wzywa Boga na świadka, że nigdy
nie miał stosunku seksualnego z kobietą.
W towarzystwie lekarza jest także fotograf, który ma wykonywać naukowe
fotografie chorych. Fotografuje twarz i całą postać zniszczone straszliwie
przez chorobę. Goście instynktownie czują, że umiera tu nie tylko jeden
spośród licznych trędowatych. Ten człowiek został wybrany, aby swoim życiem
i cierpieniem zwrócić trędowatym i wygnanym ich godność! To on swoim życiem
i działaniem zdjął z nich starotestamentowe przekleństwo, uczynił z
trędowatych ludzi i bliźnich.
Wreszcie i ojciec prowincjał zdobywa się na ustępstwa. Dnia 18 marca 1889
roku wysyła list do ojca Damiana, w którym powiada, że wprawdzie on -
Damian - ma twardą głowę, ale dobre serce, zatem trzeba mu wybaczyć. Bóg
niechaj będzie świadkiem sympatii, jaką żywi dla niego, ale również i
zmartwienia się jego smutnym położeniem. Chciałby mu pomóc.



70. W przededniu śmierci

Pomimo wielkich bólów chory jest jeszcze stale na nogach. 23 marca musi się
wreszcie położyć na sienniku w swojej sypialni. Nie ma bielizny na zmianę,
nie ma prześcieradła. Trzęsąc się z gorączki kładzie się otulony w koc;
dopiero jego przyjaciele przygotują dlań łóżko. W końcu uda się im go
namówić, aby zajął swoje łoże. Mimo że jego dłonie do końca zostały
oszczędzone przez trąd, nie może teraz odprawiać Mszy świętej z powodu
ogólnej słabości. Jego następca, ojciec Wendelin Móller, tak opisuje
ostatnie dni: "Od 28 marca ojciec Damian nie opuścił swego pokoju. Tego
dnia uporządkował rachunki i z chwilą, kiedy je podpisał, powiedział do
mnie: "Jakże jestem szczęśliwy, że oddałem teraz wszystko w ręce księdza
biskupa. Umieram zupełnie ubogi, nie mam nic". Od tego dnia już nie
opuszcza łóżka. W sobotę 30 marca przygotowuje się do śmierci. To było
naprawdę budujące widzieć go: promieniał szczęściem, kiedy wysłuchałem jego
spowiedzi generalnej (spowiedź z całego życia) i kiedy sam wyspowiadałem
się przed nim; wtedy odnowiliśmy nasze śluby. Następnego ranka przyjął
Wiatyk. W ciągu dnia był wesoły i pogodny jak zwykle. "Zobaczcie moje ręce
- mówi - wszystkie rany zamykają się, a strup robi się czarny; to znak
bliskiej śmierci, o czym dobrze wiecie. Zobaczcie moje oczy; widziałem tak
wielu umierających trędowatych, iż się nie mylę, że śmierć jest bardzo
blisko. Chętnie bym jeszcze raz zobaczył naszego biskupa, lecz dobry Bóg
wzywa mnie, abym z Nim obchodził Wielkanoc. Za to niech będzie Bóg
uwielbiony".
2 kwietnia otrzymuje z rąk księdza Conrardy'ego Ostatnie Namaszczenie. Mówi
o wybawieniu, które zostaje mu jeszcze odmówione. "Nawet święci i
męczennicy muszą się czasami ćwiczyć nieco w cierpliwości" - zauważa Rudolf
Meyer, który zszedł z Pali w dolinę, aby jeszcze raz ujrzeć przyjaciela.
Chory podkreśla swoje szczęście, że jest otoczony księżmi, mówi o siostrach
franciszkankach, które będą się opiekować trędowatymi.
Jacques Sinnet jest jego bezinteresownym pielęgniarzem. Przed ośmioma
miesiącami przez Komitet do Spraw Zdrowia zaangażował się jako pielęgniarz.
Początkowo załatwiał korespondencję ojca Damiana, kiedy ten musiał przejść
na dyktowanie z powodu złego stanu oczu. Teraz troszczy się o chorego
dosłownie dzień i noc.
Bóg wystawia cierpliwość chorego jeszcze na próbę: ojciec Damian znowu
trochę przychodzi do siebie. Siostry odwiedzają go, trędowaci są jak zwykle
dzień i noc wokół niego. Dopiero późno wieczorem robi się ciszej. Na
plebanii bije godzina jedenasta. Chory podnosi się z trudem i prosi
ochrypłym głosem "brata Jakuba", jak nazywa swego pomocnika, aby rozpoczął
modlitwy przygotowawcze do Komunii świętej.
Ojciec często podnosi wzrok na obraz świętego Franciszka. Piętnaście po
dwunastej pielęgniarz budzi księdza Conrardy'ego, który idzie do
kościoła, aby przynieść Najświętszy Sakrament. Sinnet mu towarzyszy, świeci
przed nim swoją latarnią, aż przystąpią do łoża chorego. W pocieszającym
świetle świecy w największym skupieniu chory przyjmuje Komunię. Przed
otwarte okno wdziera się zapach kapryfolium.
Nowy lekarz kolonii doktor Swift jest niezadowolony z "trudnego pacjenta".
Nawet w tym dniu, 11 kwietnia, kiedy gorączka nagle niebezpiecznie
podskoczyła, lekarz nie może nakłonić chorego, aby wziął przynajmniej
chininę. W sobotę, 13 kwietnia 1889 roku, stan ojca Damiana staje się
beznadziejny. Lekarz przygotowuje kamerę, bo chce zrobić zdjęcia łoża
śmierci. On też zrozumiał, że tu umiera człowiek niezwykły, „bardzo
ludzki", święty.
Jak zwykle, o północy ojciec Damian przyjmuje Komunię; mówi o dwu
postaciach stojących przy jego łóżku, jedna przy głowie, druga u nóg.
Sinnet nie widzi ich, Ojciec nie wymienia ich imion.



71. Pod pandanusowym drzewem

W sobotę wieczorem trędowaty Hutchinson, tymczasowo rezydujący
superintendent, odwiedza po raz ostatni swego duchowego przyjaciela
Damiana. Znajduje go w jego pokoju - siedzi na krześle zawinięty w koc.
Chory dziękuje wiernemu współpracownikowi za wizytę i mówi, iż spodziewa
się, że Wielkanoc spędzi w niebie. "Kiedy go opuszczałem, był spokojny,
cierpliwy i całkowicie świętej woli Boga oddany" - pisze Hawajczyk później.
Ojciec Wendelin przychodzi i żegna się z chorym, gdyż musi się udać do
Kalaupapa, aby odprawić niedzielną Mszę świętą. Chory nie może już mówić.
Ściska serdecznie rękę księdza; "W jego oczach mogłem rozpoznać wyraz
pokory, radości i zadowolenia".
Jest Niedziela Palmowa. Proboszcz z Kalaupapa nie może w ciągu nocy
powrócić do Kalawao. Poniedziałek 15 kwietnia 1889: już bardzo wczesnym
rankiem ojciec Wendelin otrzymuje wiadomość od księdza Conrardy'ego, że
koniec jest bardzo bliski. W drodze powrotnej spotyka proboszcz drugiego
posłańca, który mówi, że ojciec Damian już nie żyje. Umarł cicho w
ramionach Sinneta "uśmiechając się jak dziecko, kiedy zasypia".
Kiedy ojciec Wendelin przychodzi, zmarły jest już odziany w liturgiczne
szaty. Przez cały dzień Hawajczycy trzymają straż przy umarłym. "Siostry
franciszkanki ozdobiły wnętrze trumny białym, a samą trumnę czarnym
jedwabiem i przykryły białym wieńcem - opowiada o pogrzebie nowy proboszcz
z Kaiawao. -Szliśmy obok nowego kościoła na cmentarz. Przed konduktem
żałobnym niesiono krzyż, za nim szli muzycy i członkowie bractwa, za nimi
trumna, którą niosło ośmiu biało ubranych trędowatych. Za trumną szedł
razem z księdzem Conrardym i ministrantami ojciec Móller, który też
odprawił Mszę świętą żałobną. Brat Józef i brat Jakub (Dutton i Sinnet)
towarzyszyli chłopcom-sierotom, a mężczyźni wioski zamykali pochód."
W cieniu kościoła spędził ojciec Józef Damian de Veuster pierwsze noce na
Molokai. Tu też został pochowany, pośród blisko dwóch tysięcy innych
zmarłych, z twarzą ku kościołowi Świętej Filomeny, tak jak sobie tego
życzył, pod pandanusowym drzewem...



72. Brat jest w kolejce

Ani ojciec Leonor ani ksiądz biskup Koeckmann nie brali udziału w pogrzebie
ojca Damiana. Co prawda ksiądz biskup celebrował po czternastu dniach w
Honolulu uroczyste Requiem, w którym uczestniczyło wiele wysoko
postawionych osobistości. Przy tej okazji uznał zmarłego za godnego miana
bohatera i męczennika miłości bliźniego.
Po śmierci brata i ojciec Pamfilus staje się po raz pierwszy przedmiotem
zainteresowania opinii publicznej. W liście do
 "Timesa" pisze on o funduszu, który już zebrano w Belgii, aby umożliwić
kontynuację dzieła ojca Damiana.
Przełożeni zakonni żądają od ojca Pamfilusa w 1895 roku, aby uczestniczył
bezpośrednio w dziele swego brata i udał się na Molokai. W związku z tym
Zmarły niejako raz jeszcze mówi o biblijnej parze braci Ezawa i Jakuba,
którą warto naśladować: starszy może się przymierzyć do dzieła młodszego.
Przełożeni mają dobre podstawy dla tej decyzji. Po pierwsze: dzięki
nazwisku de Veuster można by łatwiej podtrzymać zainteresowanie dziełem
ojca Damiana, po drugie: można by się rozstać z księdzem Conrardym.
Duchowny ten, żywy wyrzut Zgromadzenia, nie jest lubiany ani przez ojców
ani przez siostry, chce jednak pozostać na Hawajach. W końcu poddaje się,
aby -jak to już wiemy - opiekować się później trędowatymi w Chinach. Kiedy
ojciec Pamfilus przybywa w grudniu do Kalawao, ma 58 lat: miły, skromny,
uczony, brak mu jednak jakiegokolwiek doświadczenia misyjnego. Czuje się
nieużyteczny i zbędny na Molokai i chce wracać do Europy. Ojciec Leonor
nakazuje: musi pozostać, aby ojciec Moller miał spowiednika! Ojciec
Pamfilus okazał się jednak równie uparty jak jego brat i wymógł na
przełożonym swój powrót do Belgii.
Z początkiem 1897 roku ojciec Pamfilus otrzymuje pozwolenie na powrót;
późnym latem jest znowu w Leuven. W 1909 roku święci swoje złote gody
kapłańskie i wkrótce umiera. Prosty, pokorny człowiek, który nigdy nie
korzystał w najmniejszym stopniu ze sławy i rozgłosu swego brata.



73. Oszczercy nie poddają się

Edward Clifford i pastor Chapman po otrzymaniu wiadomości o śmierci ojca
Damiana inicjują w Anglii zbiórkę pieniężną. Celem tego "Funduszu pamięci
ojca Damiana" pod patronatem księcia Walii i kardynała Manninga mają być:
leczenie trądu w Wielkiej Brytanii, badania naukowe w koloniach angielskich
i postawienie pomnika ku czci ojca Damiana w Kalawao. Na fali narodowego
uniesienia przechrzczono wnet wzmiankowany fundusz na "Fundusz trądowy".
Pomnik, krzyż z czerwonego granitu z wykutym w białym marmurze portretem
ojca Damiana, przywieziono na Hawaje w roku 1891. W związku z zamieszkami
politycznymi postawiono go dopiero po obaleniu monarchii, we wrześniu 1893
roku.
Wielu białych na Hawajach widzi w aneksji ich kraju przez USA nową szansę
dla protestantyzmu. Jednym z nich jest pastor Charles McEwen Hyde. Zajmował
się intensywnie trądem i uważa go za następstwo grzechu.
Dla bojowego duchownego sława ojca Damiana, która w każdym razie przypada
Kościołowi katolickiemu, jest szczególnie ciężka do zniesienia. Ta
niemożność skłania go do napisania do niejakiego pastora Gage, w
Kalifornii, złośliwego listu. Pisze w nim o ojcu Damianie: "Jego stosunki z
kobietami były wszystkim innym tylko nie czystą sprawą".
Pastor Gage opublikował list. Bardzo już znany w tym czasie pisarz Robert
Luis Stevenson odpowiada Hydemu listem otwartym, przedrukowanym także
między innymi w dzienniku "Elene" w Honolulu. Pastor Hyde musi się teraz
bronić przed miejscową opinią publiczną. Aby się odciążyć, wyszperał
jeszcze raz starą historię pomyłki "Fabian-Damian". Współbracia ojca
Damiana, lekarze i Józef Dutton bronią czci wielkiego Zmarłego, ale
złośliwe plotki utrzymują się aż do XX wieku.



74. Święty wygląda lepiej z daleka

Już wkrótce po śmierci ojca Damiana, generał sercanów z Picpus, ojciec
Bousquet, apeluje do biskupa Koeckmanna i ojca Leonore'a o gromadzenie
wszystkich faktów, potrzebnych do ewentualnej późniejszej kanonizacji.
Uciążliwy obowiązek dla obydwu duchownych, zwłaszcza na tle omawianych
wydarzeń. Ojcowie nie chcą odmówić Zmarłemu oczywistych zalet, uważają
jednak, że wady ojca Damiana były za wielkie dla takiego wyróżnienia.
Ojciec Corneille Limbourg prowadzi z polecenia księdza biskupa
poszukiwania, podziwia poświęcenie się swego współbrata. Przy najlepszej
jednak woli nie może on w życiu de Veustera odkryć nic nadzwyczajnego:
błędy, cnoty -nic więcej. Razem z ojcem Móllerem wypytują siostry
franciszkanki. Proszą Józefa Duttona, aby spisał swoje wrażenia odnośnie do
charakteru ojca Damiana. Obydwaj duchowni uważają oczywiście za
"nieroztropne wypytywać księdza Conrardy'ego i innych, gdyż mogłoby się
okazać, że brak im niezbędnej dyskrecji". Ponieważ ojciec Móller wychodzi z
założenia, że tubylcy, nie mogą nic w tych sprawach powiedzieć, nie
rozmawia się z członkami parafii. To samo dotyczy Ambroisa Hutchinsona,
superintendenta i przyjaciela ojca Damiana, który zawsze uchodził tu za
półbiałego. Przy takich "poszukiwaniach" nic z tego naturalnie nie wyszło,
co zresztą jest po myśli biskupa Koeckmanna, który zauważa, iż "święci
lepiej wyglądają z daleka".
Rzeczy osobiste ojca Damiana zostają w następnych latach wysłane do Belgii;
jego dom rodzinny przekształcono w muzeum. Szczególnymi pamiątkami są
liście i gałęzie drzewa pandanuso-wego, pod którym spoczywa Ojciec. W końcu
drzewo umiera. Później Kalawao ustąpiło miejsca obszerniejszemu Kalaupapa.
Z końcem lat dwudziestych opuszczono obydwa te miejsca: epidemia trądu
przeminęła na Hawajach definitywnie.
Dopiero w 1926 roku, kiedy biskupem został Stephen Alen-castre,
Zgromadzenie samo zaczęło się żywo interesować de Veusterem. Ojcowie
Maurice Raepsaet i Ildefonse Alazard czuwali nad pamiątkami
przypominającymi o ojcu Damianie w Europie. W 1936 roku Belgowie
wypowiadają życzenie, że chcieliby mieć swojego sławnego rodaka znowu u
siebie. Pochowanie śmiertelnych szczątków ojca Damiana w Leuven w kaplicy
domu ojców sercanów z Picpus przyniosło Zmarłemu jeszcze raz powszechne
uznanie: "Szczytna ofiara tego misjonarza, który życie swoje na dalekich
Hawajach poświęcił służbie trędowatym niosąc im pomoc duchową i fizyczną,
pozostanie jedną z najpiękniejszych stron apostolskiego działania naszych
czasów" - tak pisze w posłaniu papieskim sekretarz stanu Eugenio Pacelli.
W 1938 roku rozpoczęto oficjalne przygotowanie do wszczęcia procesu
kanonicznego, znowu z dużym ociąganiem ze strony Zgromadzenia, które
najchętniej widziałoby wyniesienie na ołtarze swego założyciela, ojca
Coudrin. Potem przyszła wojna. I dopiero w roku 1966 kapituła generalna
Zgromadzenia Księży Najświętszych Serc Jezusa i Maryi postanawia wznowić
postępowanie w sprawie beatyfikacji ojca Damiana. W 1969 roku ówczesna
Kongregacja Obrzędów oddala pierwszy wniosek z powodu niewystarczającego
udokumentowania. Nowe uzasadnienie, rozszerzone o dziedzinę socjalną,
udokumentowane, przedłożono dzisiejszej Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych.
Jeżeli Kościół zaliczy ojca Damiana de Veuster w poczet błogosławionych i
świętych, zaakcentuje tym aktem jego posłannictwo bezinteresownej miłości,
miłości zdolnej przywracać ludziom ich godność. Na świecie żyje 15 milionów
trędowatych! Do tego dochodzą jeszcze "trędowaci" naszego nowoczesnego
społeczeństwa: ubodzy, porzucone dzieci, wyalienowani robotnicy
cudzoziemscy, azylanci, uchodźcy...