Wernic Wiesław
Old Gray


                                                Siwowłosy
Przytrafiło się to — dokładnie sobie zapamiętałem — 10 
kwietnia 1889 roku. Godzinę również mogę podać: kilka 
minut po dziesiątej rano.
Znajdowałem się wówczas gdzieś (słowo „gdzieś" 
najbardziej pasuje do okoliczności) na północ od doliny 
Missouri i równocześnie na południe od rzeki Mlecznej. A 
więc, jak łatwo odgadnąć, na obszarach terytorium 
Montany, która w kilka miesięcy później, bo w listopadzie, 
uzyskała prawa stanowe jako czterdziesty pierwszy stan 
Unii amerykańskiej. Jechałem na północ, ku granicy 
Kanady. Jeszcze przed jej przekroczeniem miałem się 
spotkać z Karolem Gordonem, nieodstępnym towarzyszem 
moich dalekich wypraw.
Z wysokości końskiego grzbietu wypatrywałem więc 
znajomej sylwetki jeźdźca, a równocześnie mogłem 
podziwiać zieleniejącą w wiosennym słońcu prerię, 
ogromną niby morze, ograniczoną na dalekim zachodzie 
szczytami Gór Skalistych. Czułem się świetnie, jak zwykle 
na początku każdej podróży, nim zmęczenie da znać o sobie, 
nim ciało, odwykłe od fizycznego Wysiłku, po wielu dniach 
i nocach dostosuje się wreszcie do nowego rytmu życia 
wśród pierwotnej przyrody. Moja beztroska została 
ukarana. Nieoczekiwana klęska przygniotła mnie do ziemi. 
W przenośni i dosłownie!
Pędziłem lekkim kłusem, spoglądając daleko, aby
5
 
w porę dostrzec ślad linii kolejowej, jaka miała (w myśl 
informacji Karola Gordona)  przeciąć mi  drogę.  Nagle — 
stało się! Wyleciałem z siodła niby wyrzucony procą. Na 
szczęście nie zahaczyłem butem o strzemię, upadłem więc 
na piersi, nie na głowę, co najprawdopodobniej uchroniło 
mnie od skręcenia karku, jak to się popularnie określa. 
Lekko oszołomiony dźwignąłem się i spojrzałem na 
wierzchowca. Usiłował również powstać. Bezskutecznie. 
Miał złamaną nogę. Trafił kopytem w głęboką norę. 
Zorientowałem się, że cała przestrzeń dokoła 
podziurawiona została niczym sito podziemnymi 
mieszkaniami piesków preriowych, chociaż nie dostrzegłem 
nigdzie ani jednego przedstawiciela tego gatunku.  
Najprawdopodobniej z jakichś tajemniczych powodów 
opuściły swoje osiedle. A może wymarły? Ciekawie 
zajrzałem do kilku norek — w żadnej nie znalazłem nawet 
śladu czworonożnych lokatorów. Tym, którzy niewiele 
wiedzą o pieskach preriowych powiem, że są to stworzonka 
długości około dwunastu cali *, ważące niewiele ponad dwa 
funty **, a setki takich osobników zamieszkuje podziemne 
jamki wygrzebane pod poszyciem traw. Osiedli tych dniem 
i nocą strzegą specjalne straże, alarmujące o 
niebezpieczeństwie przenikliwym gwizdaniem. 
Wielokrotnie byłem świadkiem takich alarmów, 
wielokrotnie obserwowałem, jak pasący się beztrosko 
tłumek zabawnych zwierzątek błyskawicznie znika pod 
ziemią. Wszystko to prawda, jednak nigdy jeszcze nie 
stałem się ofiarą preriowych piesków, a ściślej mówiąc ich 
mieszkań. I oto przyszło mi — z jakże ciężkim sercem! — 
zastrzelić własnego wierzchowca, nabytego zaledwie przed 
trzema dniami. Innego wyjścia nie było!
Koń, który złamał nogę, skazany jest niestety na
12 cali, czyli ok. 30 cm 2 funty, czyli ok. 900 g
6
 
śmierć. Słyszałem co prawda, że pewien hodowca zdołał 
ocalić swe ulubione zwierzę. Podobno trzymał je przez 
wiele tygodni w stajni, podwiesiwszy nad podłogą na 
specjalnie sporządzonych pasach, aż zestawiona i 
ogipsowana noga zrosła się. Jakoby po tym zabiegu koń 
poruszał się zupełnie sprawnie.
Może to prawda, może to bajka. Nie mogłem tego sposobu 
wypróbować — nie miałem ani pasów, ani stajni w pobliżu.
W ponurym nastroju zwaliłem uprząż na jeden stos i 
spojrzałem na zegarek. Wskazywał osiem minut po 
dziesiątej. O dwunastej miałem spotkać się z Karolem 
Gordonem tuż przy torach linii kolejowej, biegnących z 
zachodu na wschód. Taka była nasza umowa. Lecz gdzież te 
tory? Milę przede mną? Dwie? Dziesięć? Siadłem i 
zapaliłem fajkę. Trzeba odpocząć przed dalszą wędrówką. I 
to z takim ciężarem na plecach!
Przecież same siodło ważyło trzydzieści funtów, mimo że 
należało do tych lżejszych, kowbojskich, kalifornijskiego 
typu. A derka? A wypchane juki? A winchester, pled do 
spania, metalowy kociołek? To wszystko miałem teraz 
dźwigać na własnym karku, z perspektywą całodziennej 
włóczęgi przez bezdroża. I co pocznie Karol? Zapewne po 
bezskutecznym wypatrywaniu mnie przed, za i na samym 
szczycie nasypu ruszy na poszukiwanie. Jakże jednak łatwo 
minąć się niepostrzeżenie wśród pagórkowatego kraju...
Wypaliłem fajkę, podniosłem się, spojrzałem na stos bagaży 
— poczułem przedsmak tego, co mnie czeka. Po chwili 
zrolowany pled spoczął na mojej szyi niczym chomąto, 
siodło — na karku, oba juki obciążyły me dłonie. I wtedy 
okazało się, że na ziemi spoczywa jeszcze winchester i 
kociołek. Czemuż to natura nie wyposażyła człowieka w 
dodatkową parę rąk? Jednakże moja pomysłowość 
pozwoliła pokonać trudności. Ko-
7
 
ciołek przywiązałem postronkiem do pasa, a broń 
wsadziłem pod pachę. No i — w drogę!
Nie  uszedłem kilku  kroków,   gdy  zrolowany  pled 
przekrzywił się, a siodło runęło między trawy. Musiałem 
raz jeszcze wszystko zaczynać od początku. I znów podjąłem 
męczący marsz. Zwieszające się strzemiona biły mnie po 
nogach, pled drapał szyję, a ciężar siodła i juków nie 
pozwalał wyprostować pleców. Po przejściu stu jardów 
poczułem się u kresu sił. Jeszcze tylko dziesięć kroków — 
nakazałem sobie. Policzywszy do dziesięciu, zmusiłem się do 
następnych.
Słońce sięgnęło szczytu nieba i prażyło jak w najgorętszy 
dzień lata. Spływając strugami potu, marzyłem tylko o tym, 
aby zrzucić z siebie nieszczęsny bagaż, zwalić się na ziemię, 
wypić wiadro wody. Nieziszczalne marzenie, bo jak okiem 
sięgnąć nie rósł najlichszy nawet krzaczek i żadna struga 
nie przecinała mej drogi. Wreszcie dostrzegłem coś, co 
zapowiadało upragniony koniec mordęgi. Oto przede mną, 
nie dalej niż o pół mili, biegło wzniesienie zbyt regularnego 
kształtu, aby mogło być dziełem przyrody. Z zachodu na 
wschód, ginąc  między  wzgórzami,  ciągnął  się  kolejowy  
nasyp. Lecz to nie wszystko. U stóp nasypu pasł się koń, a 
obok leżał człowiek. Karol Gordon?!
Usiłowałem wydać powitalny okrzyk, jednak gardło 
miałem wyschnięte, a język sztywny jak kołek. Zdołałem 
tylko cicho zabełkotać. Więc brnąłem w milczeniu poprzez 
trawy, zataczając się z każdym krokiem, aż znalazłem się 
tak blisko konia i człowieka, że mogłem stwierdzić 
pomyłkę. To nie Karol odpoczywał na murawie, lecz ktoś 
zupełnie mi obcy.
Jeszcze kilka jardów... Ostatkiem sił zwaliłem z siebie 
ciężar, by paść na zbocze nasypu. Co za ulga! Serce biło jak 
młot, w uszach szumiało, kark zdrętwiał, ręce i nogi były 
całkowicie bezwładne. Gdyby w tej chwili
8
 
szarżowało na mnie stado bizonów, nie zdołałbym się 
poruszyć.
I trudno się dziwić. Był to przecież wysiłek podjęty po 
wielu miesiącach życia w mieście niewymagającego ode 
mnie większej sprawności fizycznej.
- Gdybyś mógł spojrzeć teraz w lustro — usłyszałem jak 
przez watę chropawy głos.
 — Wyglądasz niczym rak wyjęty z wrzątku.
Nie starczyło mi siły na odpowiedź. Dyszałem tylko ciężko, 
chrapliwie.
—	Twarz masz opuchniętą, a oczy całkiem na wierzchu. 
Kto słyszał tak gnać w samo południe? Straciłeś konia? 
Oczywiście! Przez tę przeklętą łączkę, dziurawą jak 
rzeszoto. Domyślam się, że złamał nogę. Kiepska
sprawa. Trzymaj... Ujrzałem nad głową dłoń ściskającą 
płaską butlę obszytą skórą.
—	Woda? — wyszeptałem półprzytomnie.
—	A cóż by innego?
Usiadłem. Chwyciłem butelkę i przyłożyłem do warg. Jakże 
mi ulżyło!
—	Dziękuję — powiedziałem już bardziej normalnym 
tonem, zwracając naczynie. — Gdybym tak mógł jeszcze 
napoić... Do licha! Przecież już nie mam wierzchowca, 
musiałem go zastrzelić.
—	Przykre — zauważył nieznajomy. — Lecz służę ci 
dobrą nowiną. Jeśli pomaszerujesz wzdłuż toru, ot tam — 
wskazał ręką — za milę dostrzeżesz zabudowania farmy, 
gdzie bez trudu nabędziesz nowe zwierzę.
—	Czy tam jest jeziorko?
—	Jest. Byłeś już kiedyś w tych stronach?
—	Nigdy, lecz mój przyjaciel, z którym mam się spotkać 
gdzieś tu przy nasypie kolejowym, powiedział, abym 
kierował się na gospodarstwo położone nad jeziorkiem.
9
 
— To jesteś na dobrej drodze. Zapalisz?
Wydobył dwa cygara i spoczywaliśmy chwilą w milczeniu, 
wypuszczając ustami sine obłoczki dymu.
Zerknąłem na zegarek. Od momentu kiedy padł mój koń, 
minęło prawie półtorej godziny. Powinienem natychmiast 
wstać i ruszyć, lecz sama myśl o nowym wysiłku 
obezwładniała mnie.
—	Już dobrze po jedenastej — zauważył nieznajomy
spoglądając w niebo.
Nigdy nie potrafiłem opanować sztuki orientowania się w 
czasie z położenia słońca i wyglądu nieba.
—	To samo pokazuje zegarek — popatrzyłem na niego z 
uznaniem. — Znakomite cygaro, dziękuję.
Coś tam mruknął w odpowiedzi i pogrążył się w zadumie. 
Miałem teraz okazję przyjrzeć mu się dokładnie. Nosił 
odzież, która na pewno wzbudziłaby zainteresowanie 
przechodniów w jakimkolwiek mieście. Skórzana kurta z 
kozłowej skóry, nieco połatana, opadała na   spodnie   
również   skórzane,  czarnej   barwy.   Buty o krótkich  
cholewach musiały na nogach właściciela przewędrować 
wiele setek mil, znać to było po nich. Głowę zdobił 
szerokoskrzydły kowbojski kapelusz, mocno wypłowiały. 
Jeden z tych, które w razie potrzeby można napełnić wodą, 
by napoić konia. Spod kapelusza sterczały kosmyki włosów 
barwy śniegu, kontrastujące z cerą twarzy spalonej 
słońcem i wiatrem. Gdyby nie ubiór i rysy oblicza, można 
by uznać tego człowieka za Indianina.
Wierzchowiec nieznajomego pasł się kilka kroków dalej, 
nierozsiodłany, i nie różnił się niczym od tysięcy koni 
używanych przez rolników jako siła robocza. Ot, zupełnie 
przeciętne zwierzę.
Skończyłem palić i utkwiłem wzrok w dalekiej linii 
horyzontu marząc, iż nagle zza tej linii wyskoczy 
galopujący jeździec. Oczywiście — Karol Gordon. Byłoby 
to najlepsze zakończenie przygody.
10
 
I co za zbieg okoliczności! Jakby na potwierdzenie mych 
pragnień nieznajomy sąsiad nagle zauważył:
—	Mamy gościa.
Wytrzeszczyłem oczy. Falista preria była tak samo pusta, 
jak przez cały okres mej dotychczasowej wędrówki.
	 W złym kierunku patrzysz.  Bardziej  w prawo.
Teraz skrył się za pagórkiem. O, jest!
	 Rzeczywiście! — krzyknąłem uradowany. — Szuka 
mnie przyjaciel.
—	Ten sam, z którym umówiłeś się nad jeziorkiem?
—	Właśnie on.
—	To dlaczego nadciąga z południa zamiast z zachodu?
—	Nie wiem. Może wyjechał naprzeciw?
Dalekiego   wędrowca   dostrzegałem   już   wyraźniej.
Gnał wprost na nas, lecz jego sylwetka coraz mniej 
przypominała postać Karola.
—	To jednak nie on — westchnąłem.
W ciągu następnych minut rozpoznałem maść konia, strój 
jeźdźca, a nawet rysy twarzy.
Młody, schludnie ubrany chłopak nie wyglądał na 
przybysza z dalekich stron, jego odzież była zbyt czysta, a 
wierzchowiec zbyt wypoczęty.
Zatrzymał się o krok, energicznie ściągając cugle. Niewiele 
brakowało, a najechałby na moje wyciągnięte nogi.
—	Żebyś tylko nie skręcił karku, chłopcze, przy takich 
sztuczkach — odezwał się siwowłosy.
—	Nie martw się, dziaduniu, i siedź spokojnie, a ty... — to 
było do mnie — podnieś rączki w górę. No, już!
Głos zabrzmiał dźwięcznie, prawie wesoło, lecz ujrzałem 
utkwione we mnie ponure spojrzenie. Och, to nie był żart.
11
 

 
Podniosłem ręce na widok wycelowanej lufy rewolweru.
—	Czego chcesz?
Roześmiał się nonszalancko.
—	Pragnę przetrząsnąć twoje bagaże. Nie ruszaj się, bo...
Lufa colta  zatańczyła  na  wysokości moich piersi. W tej 
chwili padł strzał, colt wyleciał z dłoni napast-
13
 
nika, a na murawę pociekła czerwona strużka. Chłopak 
krzyknął, skręcił koniem w miejscu i pognał w bok.
—	Wracaj do tatusia, syneczku! — krzyknął siwowłosy. 
— I więcej nie próbuj takich sztuczek!
Ostatnich słów uciekający na pewno nie słyszał. Skryło go 
najbliższe wzniesienie gruntu.
—	Ale masz oko! — Powiedziałem do sąsiada. — Tak 
trafić!
—	Nie taka znowu sztuka. Smarkacz nie zwracał na
mnie uwagi, pukawka leżała pod ręką. Strzeliłem z kolana. 
Znasz ten sposób?
—	Znam, bardzo zawodny.
—	Wystarczy nieco wprawy i dobra broń.
Podniósł z ziemi długą dwururkę i podał. Obejrzałem. Była 
to istna armata o kalibrze rzadko spotykanym. Ciężka. 
Obie lufy lśniły błękitną stalą, jakby przed chwilą opuściły 
rusznikarski warsztat. Tylko kolba, pełna rys i drobnych 
wgłębień, świadczyła o długim używaniu.
—	Ależ to waży...
—	Łatwo się przyzwyczaić, za to odrzut słaby, a celność 
znakomita. Służy mi od dwudziestu prawie lat, i nie 
zamieniłbym jej nawet na te najnowsze automatyczne cuda.
—	Myślę, że nadaje się na niedźwiedzie.
—	A jakże. Lecz nie tylko. Sam widziałeś. Pomyślałem, iż 
zdumiewający strzał był w znacznie większym stopniu 
wynikiem bystrego oka (i sprawnej ręki niż rusznikarskiej 
techniki. Strzał z kolana, jak go niektórzy nazywają, polega 
na tym, że lufę strzelby przykłada się do uda i odpowiednio 
zginając nogę w kolanie naprowadza muszkę na cel. Jest to 
prawdziwa sztuka, której sprostać nie potrafią nawet biegli 
myśliwi. Po co więc strzelać z kolana? Po to, aby zmylić 
przeciwnika. Przyłożenie kolby do ramienia jest przecież
14
 
ostrzeżeniem, lecz mało kto zwróci uwagę na pozornie 
niedbały ruch ręki przysuwającej broń do nogi.
Siwowłosy wstał, przeszedł parę kroków i podniósł jakiś 
ciemny przedmiot spoczywający wśród traw.
	 Rykoszet — stwierdził podając  mi na otwartej
dłoni potężnego colta. — Ot, tu... — wskazał na błyszczącą 
rysę. — Celowałem w magazynek, kula ześliznęła się i 
smarkacz dostał w rękę.
Siadł tuż przy mnie, wydobył krótki myśliwski nóż i coś tam 
począł majstrować przy broni.
	 popatrz — odezwał się po chwili.
Spojrzałem. Stalowy walec, w którym umieszcza się kule, 
został wyjęty.
—	Jak myślisz? Co z tym zrobię? — Nie czekając
na odpowiedź dodał: — właśnie to.
Zamachnął się ramieniem. Kawałek stali wyleciał wysoko, 
a potem zginął wśród traw. Reszta broni odbyła podobną 
drogę, tyle że w innym kierunku.
—	Ot, i wszystko. Nigdy już żaden spragniony wrażeń 
łobuz nie skorzysta z tego colta.
—	Nie mogę pojąć, co skłoniło chłopaka do napadu. — 
Nie wyglądał na krwawego mordercę ani na złodzieja.
—	Pozory mylą, lecz chyba masz rację. Co go skłoniło? 
Chęć pokazania swej odwagi, szukanie przygody, którą 
można by pochwalić się przed rówieśnikami. Och, mnóstwo 
przyczyn!
—	Po nauczce, jaką otrzymał, na pewno odejdzie mu 
chętka do następnego napadu.
Może tak, może nie. Kto raz wkroczył na niebezpieczną 
ścieżkę, niełatwo z niej nie schodzi.
-	Cóż znowu! — zaprotestowałem. — Nie słyszałeś o 
rewolwerowcach, którzy drugą połowę życia spędzili jako 
uczciwi obywatele kraju, często stawiani innym za wzór?
-	A jakże, słyszałem. Lecz jeszcze częściej o bandy-
15
 
tach, dla których spokojne życie jest tylko drobnym 
fragmentem w ich przestępczej działalności. Niekiedy 
dłuższym, niekiedy krótszym. Ot, choćby dla przykładu 
Henry Brown. Jego sprawa była głośna. Znasz tę historię?
Zaprzeczyłem.
—	To jest przykład potwierdzający moją teorię.
Browna spotkałem w Caldwell. Taka mieścina przy
dawnym szlaku przepędu bydła, zwanym chisholmskim.
Wiesz, co to jest?
—	Wiem — odparłem nieco podrażniony i równocześnie 
rozbawiony.
Siwowłosy widać uznał mnie za typowego przedstawiciela 
gromady greenhornów, ludzi niedoświadczonych i 
niezaradnych, a równocześnie bezgranicznie 
zarozumiałych. Pojawiali się coraz częściej na Dzikim 
Zachodzie, w miarę jak ten Zachód cywilizował się, a linie 
kolejowe ułatwiały podróżowanie.
Szlak chisholmski? Była to trasa masowych przepędów 
bydła, jakie przez blisko dwadzieścia lat gnano z pastwisk 
Teksasu na północ, dopóki rozbudowa kolei nie położyła 
kresu uciążliwym wędrówkom.
— Caldwell — mówił dalej Siwowłosy (tak go w myślach 
począłem nazywać) — leży na południu Kansasu,
niedaleko granic Oklahomy. Tam właśnie przybył
w czerwcu 1882 roku Henry Brown, wędrując właśnie
chisholmskim szlakiem wprost z południa. Nie wyglądał na 
obdartusa. Ubranie nosił takie, na jakie stać kowboja lub 
trapera, któremu nie powodzi się ani bardzo źle, ani bardzo 
dobrze. Poza tym posiadał dwa sześciostrzałowe rewolwery 
i mocno sfatygowany winchester. Takim go właśnie 
ujrzałem. Nie nudzi cię moje opowiadanie?
Zaprzeczyłem całkiem szczerze. Bardzo lubię przysłuchiwać 
się opowieściom związanym z dziejami Dzikiego Zachodu — 
często wprawdzie ubarwianym przez kolej-
16
 
nego narratora, ale przecież zawsze tkwiło w nich ziarno 
prawdy.
— Brown przybywszy do Caldwell zgłosił się do burmistrza 
z prośbą o jakąkolwiek pracę. Burmistrz skwapliwie 
skorzystał z okazji. Musisz wiedzieć, że Caldwell, podobnie 
jak wiele pogranicznych miasteczek, nie cieszyło się dobrą 
opinią. Mieszkańcy byli zbyt potulni, a nieproszeni goście, 
ściągający tu z południa i zachodu, nazbyt przedsiębiorczy. 
Nie mijał tydzień bez krwawej bijatyki. Na krótko przed 
przybyciem Browna pijani kowboje zastrzelili miejscowego 
marszala *. Brown został jego następcą.
Trzeba przyznać, że wzorowo pełnił służbę. Razem ze swym 
pomocnikiem, Benem Wheelerem, oczyścił miasto z 
włóczęgów, szulerów i rewolwerowców. Prawie nie 
używając broni. Miejscowa gazeta pisała o nim pochwalne 
hymny, nazywając go człowiekiem pociągającym za cyngiel 
szybciej niż wszyscy mieszkańcy południowego zachodu. 
Była to oczywista bzdura, bowiem Brown w okresie dwu lat 
swego urzędowanie tylko dwukrotnie za cyngiel pociągnął. 
Po raz pierwszy, gdy pijany Indianin opierał się 
aresztowaniu; po raz drugi, gdy miejscowy szuler sięgnął 
po rewolwer.
Już po sześciu miesiącach pracy Brown otrzymał w 
prezencie nowy Winchester z napisem na srebrnej 
plakietce: „Za cenne usługi — wdzięczni obywatele 
Caldwell".
Istotnie mieli być za co wdzięczni, bo Caldwell stało się 
najbardziej spokojnym, najbardziej bezpiecznym ze
Marszal — odpowiednik szeryfa; z tą tylko różnicą, że szeryf jest wybierany przez 
mieszkańców, marszal pochodzi z nominacji władz miasta, okręgu, terytorium lub nawet 
rządu federalnego. Marszalowie urzędowali na terenach, które nie uzyskały jeszcze 
samorządowych praw stanów. Jednak zdarza się, iż szeryfowie wielkich miast przybierają 
tytuły marszali uznając, iż taka nazwa bardziej odpowiada ich godności.
 
— Old Gray
 
17
 
wszystkich miast i osiedli Kansasu; Brown w swym 
prywatnym życiu mógł służyć za wzór innym. Nigdy nie pił, 
nie grał w karty, nawet nie używał tytoniu. Po prostu 
chodząca cnota! Co ty na to?
Mruknąłem, że trafiają się tacy, ale raczej rzadko.
—	Prawda. Według mnie lepiej unikać tego rodzaju
osobników. Każdy człowiek ma swoje słabości, tak już
świat został stworzony. U jednych szybko je zauważasz,
inni tak potrafią się kryć, że uchodzą za aniołów. I nagle 
taki anioł okazuje się istnym diabłem. Najgorsze, że trudno 
przewidzieć, w jakich okolicznościach, pojmujesz?
Uśmiechnąłem się na taki wywód.
—	To znaczy — odparłem — że Brown okazał się diabłem 
w anielskiej skórze?
—	Otóż to! Wyobraź sobie, że w marcu 1884 roku Brown 
poślubił miłą panienkę i kupił dom. Miasto szalało z 
radości wierząc, że teraz Brown na zawsze zostanie w 
Caldwell, a gdzie szukać lepszego marszala? Jakież było 
zdziwienie i przerażenie, gdy w miesiąc po ślubie Brown 
zniknął. Gubiono się w domysłach, lecz jeszcze nie tracono 
nadziei, że wzorowy marszal powróci. Nieco później sprawa 
się wyjaśniła, przyprawiając niektórych o ciężką chorobę 
nerwową: Brown wraz ze swym pomocnikiem Benem 
Wheelerem opuścili miasto. Nigdy nie dowiemy się 
dlaczego. W drodze spotkali dwu włóczących się kowbojów 
teksańskich. Historia zdążyła zanotować ich imiona i 
nazwiska: Bill Smith i John i Wesley. O czym ta czwórka 
rozmawiała na pustkowiu, nietrudno się domyślić, bo 
razem ruszyli najkrótszą drogą do miasta Medicine Lodge, 
pięćdziesiąt pięć mil od Caldwell. Przybyli tam wczesnym 
rankiem. Bill objął straż przed wejściem do banku, 
pozostała trójka wkroczyła do wnętrza. W biurze 
znajdował się tylko kasjer i prezes. Strzelono do prezesa, 
raniąc go ciężko, strzelono do kasjera, trafiając go 
śmiertelnie, ale pa-
18
 
dając zdołał zatrzasnąć pancerne drzwi skarbca. Głośny 
huk zaalarmował przechodniów. Bandyci wybiegli z lokalu, 
wskoczyli na konie i ruszyli galopem poprzez zaludniające 
się ulice. Nie znali miasta, nie znali okolicy, po kilku 
godzinach, ścigani przez liczną grupę, zapędzili się w głąb 
kanionu bez wyjścia. Po krótkiej wymianie strzałów 
poddali się. Odprowadzono ich do miasta i zamknięto w 
areszcie. Lecz na tym sprawa się nie kończy. Gdy szczegóły 
napadu stały się powszechnie znane, rozwścieczony tłum 
zebrał się przed więzieniem i mimo oporu szeryfa wtargnął 
do środka. Więźniów wywleczono. Brown wyrwał się i 
rzucił do ucieczki. Po kilku krokach padł przeszyty kulami. 
Pozostałą trójkę wyprowadzono za granice miasta i 
powieszono na gałęziach samotnego wiązu. Tak zakończyła 
się próba rabunku.
—	A co mówiono w Caldwell na temat śmierci tego 
wzorowego marszala?
—	Ba! — wykrzyknął Siwowłosy. — Nikt z mieszkańców 
Caldwell nie wierzył, że to Brown dokonał napadu. Gdy 
gazeta w Medicine Lodge opisała przebieg wydarzeń, 
uznano tę informację za kłamstwo, za próbę pohańbienia 
najlepszego z marszali. Sporo jeszcze czasu minęło, zanim 
ujawniony życiorys Browna pozbawił tę postać anielskich 
skrzydeł. Sprawa nabrała rozgłosu nawet poza granicami 
Kansas. Okazało się, że Brown cieszył się niemałą 
popularnością i w Nowym Meksyku, i w Teksasie. Ponurą 
popularnością. W 1878 roku zabił okręgowego szeryfa i 
dwu jego pomocników, później ukradł tabun koni w dolinie 
rzeki Pecos i uciekł z nim do Teksasu, gdzie parał się 
karcianą szulerką. Potem, nie wiadomo dlaczego, uspokoił 
się. I już w roku 1880 został pomocnikiem szeryfa okręgu 
Oldham, wzorowo pełniąc swą służbę. Z kolei powędrował 
do Caldwell. Zaledwie jednak dwa lata wytrwał w roli 
wzorowego stróża prawa. Stare nawyki wzięły górę. 
Dlatego powia-
19
 
dam: kto raz wkroczył na przestępczą ścieżkę, niełatwo z 
niej schodzi.
Nie zgadzałem się z taką opinią. Słyszałem o wielu 
przestępcach, którzy po odbyciu więziennej pokuty nigdy 
więcej nie dopuścili się najdrobniejszego wykroczenia.
—	Pewnie zrozumieli — twierdziłem — że żaden
z nich nie uniknie sprawiedliwości. Uda się sto razy,
wpadnie za sto pierwszą próbą rabunku czy oszustwa.
Dlaczego? Bo takich ludzi rozzuchwala początkowe 
powodzenie i coraz bardziej lekceważą grożące im 
niebezpieczeństwa.
Spojrzał na mnie i przymrużył żartobliwie oko.
—	Filozof z ciebie! Jednak w tym, co mówisz, sporo jest 
prawdy. W ostatecznym rachunku żadne przestępstwo się 
nie opłaca. Tylko że o tym nie wiedzą ci, którzy je 
popełniają. A dlaczego popełniają? Z mnóstwa przyczyn, a 
jedną z nich jest żądza przygód. Im bardziej ryzykownych, 
tym bardziej upragnionych. Widzisz, ten chłopak nasłuchał 
się czy też naczytał bajęd o rzekomym bohaterstwie ludzi 
określanych ogólnym mianem „desperados", czyli 
„straceńców", i stara się ich naśladować. Ot, i cała 
prawda.
—	Żal mi go.
—	A mnie żal jego ojca. Musi mieć kłopoty z takim 
synalkiem, jeśli sam jest uczciwym człowiekiem.
Podczas naszej rozmowy słońce zdążyło minąć szczyt nieba 
— termin mego spotkania z Karolem dawno już upłynął. 
Podniosłem się, spojrzałem z rozpaczą na stos rzemieni, 
juków i siodło.
—	Czas na mnie — powiedziałem.
—	Nie spiesz się. Znowu ktoś tu zmierza. Może to nasz 
chłopaczek wraca?...
Rzeczywiście, zza linii horyzontu wychynęła malutka 
figurka. Rosła z każdą sekundą. Wydobyłem z juków 
lornetkę.
20
 
	 Nie — stwierdziłem — to nie chłopak. Na szczęście.
Uniosłem broń i trzykrotnie wystrzeliłem w niebo. Głos 
strzałów rozbrzmiał w przestrzeni słabym echem.
—	Oszalałeś?! — krzyknął Siwowłosy.
.— To mój przyjaciel. Jestem tego pewien.
—	Niepotrzebny hałas. Jeśli ten twój przyjaciel ma
oczy, znajdzie nas i bez tej kanonady.
Zerwałem kapelusz z głowy i począłem nim machać. 
Jeździec musiał zauważyć te sygnały, bo nagle zboczył z 
dotychczasowego szlaku i gnał prosto w naszym kierunku. 
W końcu zbliżył się na odległość już tylko kilku jardów.
—	Karol! — wrzasnąłem.
Zeskoczył z konia nie czekając, aż zwierzę zatrzyma się, i 
podbiegł.
—	W porę przybywasz — zawołałem nie kryjąc radości.
—	I ja tak myślę — odparł.
Uściskał mnie, zerknął na Siwowłosego, rozejrzał się 
dokoła.
—	Nic się tu nie działo? — zapytał.
—	A jakże! Skąd wiesz?
—	Mówiono mi o dwóch bandytach, jacy pojawili się w 
tych stronach. O... straciłeś konia?
—	Złamał nogę. Co to za historia z bandytami?
—	Niebezpieczna historia. — Siadł na zboczu nasypu, 
trzymając strzelbę między kolanami. — Czekałem na ciebie 
wędrując wzdłuż torów, a później odwiedziłem farmę. Milę 
stąd. Nic tam o tobie nie słyszeli. Wtedy właśnie przygnał 
syn farmera. Był ranny w dłoń. Opowiadał, że napotkał 
dwu obwiesiów, którzy usiłowali go obrabować, lecz stawił 
opór i wrócił tylko z drobną szramą.
—	Na prawej ręce? — zagadnąłem.
—	Na prawej. Możesz sobie wyobrazić, jak się zanie-
21
 
pokoiłem tą informacją. No, ale już wszystko w porządku.
—	Słuchaj, Karolu, obejrzałeś ranę chłopca?
—	Tak. Drobne zdarcie skóry.
—	Oczywiście. Bo to był rykoszet. Kula trafiła w nasadę 
rewolweru i ześliznęła się po niej.
—	Najprawdopodobniej   nie   mylisz   się,   lecz   skąd o 
tym wiesz? Byłeś świadkiem?
—	I świadkiem, i niedoszłą ofiarą.
—	Co takiego?! Więc jednak bandyci tu zawitali.
—	Nie było żadnych bandytów, myślę, że nigdy nie 
istnieli. Ci dwaj obwiesie, o których mówił syn farmera, 
to... my! — wskazałem na siebie i na Siwowłosego. — Ten 
ranny chłopiec to gałgan i kłamca.
—	Ależ...
—	Wysłuchaj do końca. Gdyby nie mój towarzysz — 
znowu skinąłem głową w kierunku nieznajomego — 
zostałbym  dokładnie   oczyszczony   z  pieniędzy  i  broni. 
Zaskoczył   mnie   ten   chłystek   jak najprawdziwszego
greenhorna.
—	Jak to się stało?
Opowiedziałem szczegółowo o przebiegu zdarzenia.
—	Strzał z uda! — wykrzyknął mój przyjaciel. — i Ho, 
ho! Nie byle jaka to sztuka. Gratuluję! — Zwrócił się do 
Siwowłosego. — Lecz doprawdy trudno mi uwierzyć, że 
napastnikiem jest syn farmera. Bardzo sympatyczny 
chłopak. Może to tylko zbieg okoliczności?
—	Zdumiewający zbieg! Ta sama rana na tej samej dłoni.
—	Poznałbyś chłopca?
—	Oczywiście.
—	No  to  jedziemy na farmę.  Rzecz  się  tam  
rozstrzygnie, a przy okazji nabędziemy konia. Dziwnie się 
składa — powiedział półżartem — że ile razy okoliczności  
nie  pozwalają mi  towarzyszyć  ci  w drodze,  tyle razy 
wpadasz w tarapaty.
22
 
	 Lecz jakoś z nich wychodzę. Natomiast ty, Karolu nie 
potrafisz dotrzymywać terminów. Albo spóźniasz się kilka 
godzin, albo też znikasz przed umówionym spotkaniem. 
Przybyłem do Fort Benton tak, jak było ustalone, a tam 
dowiedziałem się, że przed dwoma dniami wyjechałeś 
„gdzieś na prerię", wyznaczając mi nasyp kolejowy jako 
punkt orientacyjny. Ładny punkt! Ciągnący się milami!
	 Lecz w pobliżu farmy nad jeziorkiem. Prosiłem
Irvina, aby ci o tym powiedział.
—	I powiedział, lecz ja nie miałem pojęcia, gdzie ta
farma się znajduje. Jak mogłeś tak postąpić?
Moje pretensje były uzasadnione. Miejsce spotkania 
wybrał Karol. Fort Benton, miasteczko nad górną 
Missouri, dobrze znałem. Miejscowy szeryf, Vincent Irvin, 
którego Karol chciał odwiedzić, również był mi znany. 
Wydawało się więc, że nasze spotkanie nie nastręczy 
żadnych trudności. Jakież więc było moje zdumienie, 
rozczarowanie i prawie... złość, gdy go nie zastałem. 
Dodam, że Fort Benton leży niedaleko kanadyjskiej 
granicy, którą obaj zamierzaliśmy przekroczyć. Tymczasem 
musiałem odbyć długą wędrówkę po bezdrożach w 
poszukiwaniu kolejowego nasypu i jakiejś tam farmy nad 
jeziorkiem, straciłem konia i niewiele brakowało, a 
stałbym się ofiarą rabunku.
Zwróciłem się do Karola:
—	Może zechciałbyś mi wyjaśnić przyczynę twego
zniknięcia z Benton? Bo Irvin nie zdradził się ani słówkiem.
Skinął głową, co mogło oznaczać, że przyznaje mi rację, i 
wesoło odpowiedział:
— Obiecuję wyjaśnić ci wszystko w stosownym czasie i 
miejscu.
Tu zerknął na Siwowłosego. Nie nalegałem dłużej: jeśli 
Karol pragnął zachować tajemnicę wobec obcych, na 
pewno nie była to błahostka.
23
 
—	Zgoda — oświadczyłem. — A teraz w drogę, po
konia. Zabierz manatki i nie pędź zbyt szybko. Moje
nogi już dosyć się napracowały.
Wskoczył na swego wierzchowca.
— Najpierw podaj mi siodło — zarządził.
Przez cały czas, to znaczy od chwili pojawienia się mego 
przyjaciela, Siwowłosy nie odzywał się. Teraz 
niespodziewanie zagadał:
—	Jedziecie na farmę przy jeziorku, jeśli dobrze 
zrozumiałem.
—	Tak — uprzedziłem Karola.
—	Ruszam z wami.
Było to bezceremonialne wproszenie się do towarzystwa. 
Nie oponowałem jednak, ten człowiek niedawno uratował 
mnie przed grabieżą.
—	Będzie nam bardzo miło — odparłem.
Coś tam mruknął, a głośno powiedział:
—	Chcę poinformować farmera o postępku jego syna. 
Jeśli nie został w to wtajemniczony. Przed laty gościłem 
nad jeziorkiem, a Sam Harfield wyświadczył mi kilka 
usług. Wyglądał na uczciwego człowieka i mam nadzieję, że 
się nie zmienił.
—	Więc znasz tego chłopca! — wykrzyknąłem. — To 
dziwne, że cię nie poznał.
—	Nie mógł mnie poznać, gdyż go nigdy dotąd nie 
widziałem. Harfield wspominał o swym synu, 
przebywającym gdzieś w dalekim mieście. Pewnie teraz 
wrócił. Wszystko się okaże, co ma się okazać. Jedźmy.
Uwinął się tak szybko, jakby był młodzieniaszkiem. Nie 
byłem tym zaskoczony. Podczas wspólnych z Karolem 
wędrówek niejeden raz spotykałem ludzi, którzy w 
miastach wiedliby życie spokojne, unikając fizycznego 
wysiłku, a tu na prerii znakomicie dawali sobie radę, 
prześcigając niejednego gołowąsa. Sądzę, że wielka 
żywotność traperów, eksplorerów i w ogóle westmanów 
wywodzi się ze zdrowszego trybu życia na Da-
24
 
lekim Zachodzie. Obcowanie na co dzień z surową dla 
człowieka przyrodą staje się źródłem energii na długie lata. 
Dziś coraz mniej takich ludzi. Powoli wykrusza się grupa 
samotnych wędrowców, a w miarę rozbudowy sieci 
kolejowej zwiększa się z roku na rok liczba zadufanych w 
sobie mieszczuchów, dostatecznie zasobnych w pieniądze, 
by stać ich było na parotygodniowe wycieczki 
krajoznawcze". Rzecz jasna, że tacy mają słabe lub całkiem 
błędne pojęcie o wędrówkach przez pustkowia, a od 
popełniania głupstw nie potrafi ich ustrzec zabierana w 
taką „podróż" służba, równie niedoświadczona jak jej 
pracodawcy. Przed laty spotkaliśmy na swej ścieżce 
kawalkadę takich mieszczuchów. Jedynym w tej gromadzie 
człowiekiem, który miał nieco oleju w głowie, był wynajęty 
przewodnik. Gdyby nie nasza interwencja, sprawa 
zakończyłaby się tragicznie.
Na bezkresnych terenach Dzikiego Zachodu tego rodzaju 
ludzie są niebezpieczni sami dla siebie, bo usiłują 
wprowadzić miejskie nawyki tam, gdzie nie sposób ich 
utrzymać nie ryzykując własnym życiem. Powiem szczerze: 
i ja kiedyś byłem taki. Na szczęście, dla mnie — przez 
krótki okres.
Siwowłosy skończył obrządzać konia i zwrócił się do mnie:
—	Z kim jedziesz?
Miałem zamiar odpowiedzieć, że oczywiście z Karolem, 
jeśli tylko Siwowłosy zgodzi się wieźć moje bagaże, lecz mój 
przyjaciel słusznie zauważył:
—	Na dwu nie ma miejsca na moim koniu, skorzystaj, 
Janie, z zaproszenia.
Siadłem za plecami nieznajomego i ruszyliśmy wzdłuż 
kolejowego nasypu. Nie była to przyjemna wędrówka, bo 
chociaż kłusowaliśmy wolno, jazda we dwójkę na grzbiecie 
jednego zwierzęcia zawsze jest uciążliwa. W miarę jak 
coraz boleśniej tłukła mnie po biodrze kol-
25
 
ba winchestera, którego musiałem przewiesić przez plecy, 
nabierałem coraz większego wstrętu do takiego sposobu 
podróżowania. Toteż z niecierpliwością wypatrywałem 
zabudowań farmy. A co nas czeka na farmie? Jeśli młody 
napastnik jest synem gospodarza?
Tym, którzy nigdy dotąd nie słyszeli o wiernym towarzyszu 
mych dalekich wypraw, należy się kilka słów informacji.
Karola Gordona poznałem przypadkowo, pracując jako 
lekarz szpitala w Milwaukee nad jeziorem Michigan. Do 
szpitala Gordon trafił, a raczej przywlókł się, z paskudną 
raną uda — dzieło pazurów szarego niedźwiedzia Gór 
Skalistych, zwanego grizzli. Rana goiła się szybko dzięki 
staraniom znachora plemienia Czarnych Stóp, wśród 
których Gordon przebywał przez pewien czas po wypadku. 
Wbrew rozsądkowi i przestrogom Indian zbyt wcześnie 
jednak wyruszył na następną wędrówkę. W jakim celu? 
Powiem krótko: Gordon parał się zanikającym już 
traperstwem: polował na futerkowe zwierzęta, co — jak 
później stwierdziłem — przynosiło niemałe zyski. Podczas 
swej samotnej wyprawy na bezludne obszary północnej 
Kanady, gdzie cennych czworonogów jeszcze nie brakuje, 
Gordon o mało nie zginął. Wpadł w bagno i cudem chyba 
zdołał się wydostać na twardszy grunt, lecz długie 
przebywanie w grzęzawisku spowodowało otwarcie się 
starej rany. Gdy zgłosił się do szpitala, jego noga dotknięta 
była gangreną, a zakażenie groziło mu śmiercią. W takiej 
sytuacji jedynym ratunkiem mogła być amputacja. Jednak 
potrzebna jest na to zgoda pacjenta, a Gordon energicznie 
się sprzeciwił.
Powiem krótko: Karol Gordon został wyleczony przy 
pomocy ziół dostarczonych do szpitala przez dwu 
indiańskich wojowników z plemienia Czarnych Stóp. Im
26
 
zawdzięczał powrót do normalnego życia, nie mnie. Jednak 
podczas rekonwalescencji wielokrotnie dziękował mi za 
opiekę i pomoc. W rzeczywistości ta pomoc była całkowicie 
biernej natury: mogłem się sprzeciwić zastosowaniu 
niezbadanych, nieznanych mi indiańskich leków. Nie 
uczyniłem tego, chociaż było to ryzyko grożące surowymi 
konsekwencjami w wypadku zgonu chorego. Czemu 
zdecydowałem się na takie ryzyko? Ot, po prostu, wobec 
braku zgody pacjenta na przeprowadzenie operacji, nie 
widziałem innego sposobu ratowania jego życia. A ten 
sposób okazał się skuteczny.
Cokolwiek sądziłoby się o indiańskich sposobach leczenia, 
faktem jest, że opierają się one na doskonałej znajomości 
ziół i sposobach stosowania liści czy kory rozmaitych 
gatunków drzew i krzewów. Takie ziołolecznictwo wymaga 
rzecz jasna odpowiedniej wiedzy, przekazywanej przez 
indiańskich czarowników z pokolenia na pokolenie. 
Doprawdy szkoda, że oficjalna medycyna dotychczas nie 
zainteresowała się tym.
Moja znajomość z Karolem Gordonem nie zakończyła się 
jednak na pożegnaniu w murach szpitala. Później, znacznie 
później dowiedziałem się od Karola, jakie wiódł życie. 
Przed laty pracował jako kowboj na dużej farmie w 
okolicach Chicago. Jednakże skusiła go stugębna fama o 
odkryciu pokładów złota w Czarnych Górach, w 
Południowej Dakocie. Bardziej zresztą zadecydowała o tym 
chęć przeżycia przygody niż pragnienie bogactwa. Kowboje 
nigdy nie należeli do ludzi o wysokim poziomie kultury. 
Prymitywni w obejściu — do tego stopnia, że niektórzy 
hodowcy wynajmujący kowbojów do przepędu bydła, jako 
warunek zatrudnienia stawiali zakaz używania wulgarnych 
słów — często analfabeci. Otóż Karol Gordon w tym 
zbiorowisku zaliczał się do wyjątków. Nie tyl-
27
 
ko bowiem ukończył szkołę, lecz czytał, a nawet dosłownie 
„pożerał" książki.
Dlaczego więc został kowbojem? Przyczyną stało się 
przedwczesne sieroctwo. Po śmierci rodziców znajomy ojca 
przyjął chłopca do pracy na farmie. A kiedy dowiedział się 
o jego zamiłowaniu do lektury, uprzystępnił mu własną 
bibliotekę. Tam Karol znalazł szereg książek traktujących 
o Dzikim Zachodzie i zafascynowany tą tematyką zapragnął 
sprawdzić własne siły, a jednocześnie porównać książkowe 
opisy z rzeczywistością. I to było głównym motywem jego 
wyjazdu na ziemie Południowej Dakoty.
Gordon wrócił ze swej wyprawy bogatszy o niejedno 
doświadczenie i... o pękaty woreczek złotego piasku. Jak mi 
później opowiadał, wtedy również nauczył się 
podstawowych zasad traperstwa od poznanego wojownika z 
plemienia Dakotów. Potem przyłączył się do karawany 
osadniczej, gospodarował na własnej farmie, aż paroletnia 
katastrofalna susza zmusiła go do sprzedaży ziemi. Wraz z 
towarzyszem niedoli, Vincentem Irvinem, wyruszył na 
północ. Nieoczekiwany zbieg okoliczności pokrzyżował ich 
plany zagospodarowania się na nowej ziemi. Vincent Irvin 
został wybrany szeryfem Fort Benton, a Karol Gordon jął 
się traperstwa. Spotkałem go właśnie w tym okresie jego 
życia. W 1880 roku namówił mnie do krótkiej wyprawy 
myśliwskiej na ziemie Dalekiego Zachodu i Północy. 
Zasmakowałem w tego rodzaju wędrówkach i odtąd co 
roku, wczesną wiosną, wyruszałem przy boku przyjaciela 
poznawać kraj, jego mieszkańców i jego przyrodę. Gordon 
nauczył mnie jazdy konnej, celnego strzelania i szeregu 
innych umiejętności nieodzownych podczas włóczęgi po 
bezdrożach. Dzięki niemu poznałem życie i zwyczaje Indian, 
a nawet zaprzyjaźniłem się z plemieniem Czarnych Stóp, do 
siedzib których Karol dwukrotnie mnie zaprowadził. To od 
nich uzyska-
28
 
lem zaszczytny przydomek Orlego Pióra. Nigdy go nie 
używałem, traktując to wyróżnienie ponad miarę moich 
skromnych usług, jakie wyświadczyłem „czerwonym 
braciom".
Z Karolem Gordonem wędrowałem przez południową 
Kanadę, Arizonę, Nowy Meksyk, Oklahomę. Ba, nawet 
zwiedziliśmy północny Meksyk zaproszeni tam przez 
wspólnego przyjaciela, Pedro Gonzalesa. A teraz oto czekał 
mnie daleki szlak, wiodący ku północy poprzez prerie 
środkowej Kanady. Takie bowiem były nasze, a przede 
wszystkim Karola, zamierzenia.
W swej wędrówce mieliśmy odwiedzić wsie Czarnych Stóp, 
bitnego plemienia, którego tereny rozciągają się po obu 
stronach granicy Stanów i Kanady, sięgając na południe 
poza środkowy bieg rzeki Mlecznej, a na północy — 
dopływów Północnego Saska tchewanu. Kraina to jeszcze 
pierwotna, gdzie łatwiej napotkać łosia, wapiti lub 
antylopę niż białego wędrowca. Żerują tam jeszcze resztki 
bizonów wytępionych na południu, a bobrowe żeremia, 
wśród spiętrzonych wód strumieni bez nazwy, nie należą do 
rzadkości. Cieszyłem się na myśl, że znowu ujrzę kraj, w 
którym przed laty, przy boku Karola, przeżyłem swą 
pierwszą westmańską przygodę.
 
                                                Na farmie

Linia torów wiodła nas najkrótszą drogą na zachód, 
poprzez   krainę   falistą,   porośniętą   wiosenną   trawą, 
gdzieniegdzie  ograniczoną  ścianą lasów  porastających 
zbocza wzgórz. Oczy moje cieszyły się pięknem krajobrazu,   
lecz   radość   mąciła   niewygoda   jazdy.   Toteż z 
westchnieniem ulgi przyjąłem zapowiedź końca podroży — 
budowle różnego kształtu i wielkości, widoczne z grzbietu 
pagórka, na który wspięły się nasze konie. Obok tych 
zabudowań mieniła się w słońcu czarna jak sadze plama 
wody. Jeziorko.
Nim zjechaliśmy w dolinę, obskoczyła nas sfora 
szczekających psów, którą dopiero rozpędził nadjeżdżający 
kowboj.
—	Wszystko   w   porządku?!  —   krzyknął   do Karola.
—	W porządku.
—	Pan Harfield kazał mieć oko na otoczenie.
—	I słusznie, lecz tym razem oko można nieco przymknąć 
— wesoło odpowiedział mój przyjaciel. I dodał: — Z tym 
napadem to coś nie tak...
Zostawiliśmy zdumionego kowboja. Raźnym kłusem 
podjechaliśmy pod szeroką werandę jednego z 
najokazalszych domów. Stał najbliżej jeziorka, którego 
ciemne wody oblewały piaszczystą łachę w odległości kilku 
zaledwie kroków.
30
 
pierwszy zeskoczyłem z końskiego zadu — dobrze mi się ta 
jazda dała we znaki! Daszek werandy rzucał cień na ścianę, 
na okna i otwarte drzwi, tak że trudno było dostrzec czy 
ktoś znajduje się wewnątrz. Przez paliki balustrady 
otaczającej werandę ujrzałem tylko psa. Olbrzyma, chyba 
rasy nowofunlandzkiej. Gapił się na mnie przez szparę, 
później ziewnął przeciągle, pokazując zębiska, jakich nie 
powstydziłby się niedźwiedź. Ciężkie i leniwe zwierzę 
wyglądało niczym uosobienie łagodności. Bez wahania 
postawiłem więc nogę na pierwszym schodku i wspiąłbym 
się na drugi, gdyby Karol nie chwycił mnie za ramię.
—	Nie spiesz się — przestrzegł.
—	O co chodzi?
—	O psa.
—	O tego poczciwego leniucha? — zdziwiłem się.
—	Tak. Jego pozorna ospałość i powolność są zwykłym 
oszustwem. Jeśli wkroczysz na werandę, rzuci się na ciebie 
nawet bez warknięcia. Tak go wytresowano.
Cofnąłem się.
—	Masz rację — powiedział Siwowłosy — to bestia, lecz i 
nieoceniony stróż w tych dzikich stronach.
—	Taki dozorca może być kłopotliwy dla samego
gospodarza — zauważyłem.
—	Och, nic podobnego. Hej, Sam! — krzyknął. —
Zabierz stąd swego smoka!
Z mrocznej głębi budynku nikt się nie odezwał. Siwowłosy 
zawołał po raz drugi i dopiero wówczas w drzwiach 
zamajaczyła czyjaś sylwetka. Na werandę wyszedł 
mężczyzna w białej koszuli i takiej barwy spodniach, ale 
pomiętych i nie pierwszej czystości, jakby ich posiadacz 
przez długie godziny tarzał się po podłodze.
—	Nareszcie jesteś — stwierdził Siwowłosy.
31
 

Człowiek w czystej koszuli i brudnych portkach zatrzymał 
się, wytrzeszczył oczy i ryknął śmiechem.
—	Nie!  To nieprawdopodobne! Kogo ja widzę?!
—	Przestań wrzeszczeć.
—	To z radości. Jeszcze się nie zdarzyło, abyś przybył w 
odpowiedniejszej chwili. Zupełnie jak na żądanie. 
Marzyłem o tobie od kilku godzin. I oto jesteś. Co za traf! 
Co za traf!
—	Czy z powodu tych bandytów, którzy zaatakowali 
twego syna?
—	Już wiesz? Niesłychane!
—	Wiem. Nie wymachuj ręką, bo zgubisz śrubę, którą z 
takim mozołem wygrzebałeś spod łóżka. Ciekawe, kiedy 
ostatnio szorowano podłogę w twojej budzie? A teraz 
odpędź psa.
Farmer znowu zahuczał śmiechem.
—	Przy mnie jest łagodny jak baranek.
—	Zabierz go.
—	No dobrze. Quiet! — krzyknął na psa. — Marsz stąd! 
Tam! — wskazał na drzwi.
Zwierzę dźwignęło się z zaskakującą jak na swe rozmiary 
zręcznością i zniknęło w głębi domu.
—	Zaiste, stosowne imię * — mruknąłem do Karola. — 
Jak na kpiny.
—	Wybaczcie, panowie — dopiero teraz farmer zwrócił 
się do nas. — Straciłem głowę ujrzawszy przyjaciela. Po 
tylu latach. Proszę na górę. Teksas! — ryknął. — Hej, 
Teksas! Rusz się. Co ja mam z tym chłopakiem!
Machnął ręką i w tej  chwili coś stuknęło o deski.
—	Mówiłem: nie gestykuluj tak gwałtownie — powiedział 
Siwowłosy.
—	O, do licha!
Farmer schylił się i bezradnie rozglądał dokoła.
Q u i e t  (ang.) — spokojny
32
 
	Wpadła w szparę — poinformował Siwowłosy.
Ależ ty masz wzrok! Hej, Teksas!
	Daj nam coś do picia. Twój  Teksas pewnie śpi
w jakimś kącie.
	Old Gray, Old Gray — zaśmiał się rolnik — zawsze 
jesteś wszechwiedzący. Bo na przykład, w jaki sposób 
odgadłeś, że ja tę nieszczęsną śrubę wydobyłem spod łóżka?
	 Wystarczy nieco spostrzegawczości. Poznałem po
twoich spodniach. Otrzep je chociaż, bo wyglądasz jak 
najgorszy brudas świata.
Farmer nic na to nie odpowiedział. Wzruszył ramionami i 
odszedł w głąb domu.
—	Uwaga — zwrócił się do nas Siwowłosy zniżając głos 
— sprawę syna ja z nim omówię. Wy nie wspominajcie ani 
słówkiem.
—	Dlaczego? — zdziwiłem się, bo przecież cała ta 
paskudna historia wiązała się przede wszystkim ze mną.
—	Daj spokój, Janie — wtrącił się Karol. — Obaj 
jesteśmy tu obcy, więc lepiej milczmy.
Osłupiałem. Czemu mój przyjaciel okazał się tak 
ustępliwy? Chętnie porozmawiałbym w cztery oczy z 
młodzieniaszkiem próbującym zbójeckiego procederu, 
jednak — dla świętego spokoju — machnąłem lekceważąco 
ręką, jakby cała sprawa przestała mnie interesować.
Farmer wrócił po kilku minutach niosąc w dłoniach i pod 
pachami butelki z zielonkawego szkła. Za nim stąpał wysoki 
i chudy dryblas w szerokoskrzydłym kapeluszu i 
kowbojskim pasie wokół bioder. Dźwigał sporej wielkości 
okrągły stół, który z łomotem postawił na środku werandy.
—	A teraz krzesła — zarządził farmer. — Żywo, żywo, 
Teksas! Ruszasz się jak mucha w miodzie.
 
- Old Gray
 
33
 


 
A więc to był Teksas. Oczywiście — przezwisko, nie 
nazwisko. Na pewno przybysz z Teksasu. Wreszcie 
siedliśmy na trzcinowych fotelach.
—	Piwo, panowie — oświadczył gospodarz. — 
Sprowadziłem je dopiero wczoraj. Niezłe, zupełnie niezłe.
Hej, stary chłopie — zwrócił się do Siwowłosego —
na twoją cześć!
Napełnił szklanki.
Spróbowałem, istotnie napój był godny uznania.
—	Więc odnalazł pan poszukiwaną osobę? — zagadał 
Harfield do Karola.
—	Tak, nawet nie trwało to długo.
—	Wszystko dobre, co się dobrze kończy.
Farmer znowu zahuczał śmiechem. Jego głos musiał robić 
na każdym nowym słuchaczu zaskakujące wrażenie. 
Zazwyczaj bowiem takim basem mówią mężczyźni tędzy, 
najczęściej potężni. Nasz gospodarz był szczupły, niskiego 
wzrostu i raczej niepozorny.
—	Ha — odezwał się znowu. — I ja potrafię odgadywać, 
niczym Old Gray.
35
 
—	Ja nie odgaduję — sprzeciwił się Siwowłosy -
ja wiem.
—	Bujasz, stary chłopie. Pijcie, panowie — zwrócił
się do nas. — Butelek nie zabraknie. Pełnych!
Pomyślałem, że rolnik czy hodowca może z niego jest 
dobry, lecz sposobem bycia nie różni się od miejskiego 
andrusa. Niejeden raz spotykałem podobnych mu 
farmerów, tak ograniczonych umysłowo, że trudno było mi 
pojąć, w jaki sposób potrafili zagospodarować ugory i 
stawiać czoło rozlicznym przeciwnościom, póki żelazny 
szlak nie połączył ich posiadłości ze światem, czyniąc je w 
ten sposób bardziej bezpiecznym miejscem zamieszkania.
A przecież ich gospodarka rolna przynosiła wspaniałe 
efekty. Porozumieć się z nimi nie było łatwo, a to głównie z 
powodu ich zdumiewającej niemal dziecinnej wiary 
dawanej bajędom i obrażania się na słuchacza usiłującego 
sprostować mylne informacje. Hardzi i pewni siebie, a 
równocześnie przerażająco ciemni. Z nich to przecież 
wywodzili się zwolennicy linczu, rendżerzy * ścigający 
przestępców, niemniej okrutni od ściganych, oraz — 
niegdyś — łowcy skalpów, wzorujący się na najbardziej 
krwawych zwyczajach indiańskich.
Obcowanie z Samem Harfieldem przez dłuższy czas było na 
pewno uciążliwe, zwłaszcza dla takiego mieszczucha jak ja. 
Ledwie tu przybyliśmy, a już począłem marzyć o jak 
najszybszym opuszczeniu farmy.
—	No i co z tą bandą rabusiów? — zagadnął gospodarz. 
— Widzieliście ją?
—	Nie — odparł za nas dwu Siwowłosy. — Sprawa nie 
jest prosta.
—	O czym ty mówisz?
Rendżerzy   — uzbrojeni  ochotnicy czuwający nad bezpieczeństwem osad.
36
 
— Na ten temat porozmawiamy później.
—	Ależ... ja rozesłałem ludzi, aby mieli baczenie na bydło 
i konie.
—	Możesz ich pościągać z powrotem.
—	Nie żartujesz?
—	Ani mi to w głowie.. Ręczę ci, że żadna banda nie 
buszuje w okolicy.
—	Czyżby ich Jack przepłoszył?
—	Twój syn? — zapytał Siwowłosy.
—	Właśnie.
—	Nigdy go tu nie spotkałem.
—	Ba, chłopak uczy się w mieście. U mnie bywa tylko 
przez parę tygodni w roku. Nie chcę, aby wyrósł z niego 
tępy i głupi farmer. Ojca mego nie stać było na taki 
wydatek, ale mnie stać. Źle postępuję?
—	Doskonale. Lecz... przepraszam, kto opiekuje się w 
mieście twoim synem?
—	Babka i matka. Na pewno dobrze nad nim czuwają.
—	Na twoim miejscu nie byłbym tego zbyt pewny... — 
mruknął Siwowłosy.
—	Old Gray — zaniepokoił się farmer — ty coś przede 
mną ukrywasz!
—	Pogadamy o tym później, a teraz odwołaj kowbojów.
Farmer wzruszył ramionami i ryknął swym tubalnym 
głosem w kierunku drzwi:
—	Teksas! Teksas!
Tym razem przywołany zjawił się prawie natychmiast.
—	Słuchaj uważnie. Weźmiesz siwka, pojedziesz do
Billa i powiesz mu, że może już wracać. Potem od
szukasz Corsona, za torami, i Rodericka, kręci się po
Prerii. Niech wszyscy wracają. Na twoją odpowiedzialność 
— spojrzał na Siwowłosego.
— Zgoda, na moją odpowiedzialność!
37
 
—	Teksas! Poczekaj! Zanim wyruszysz, sprowadź tu 
Jacka, muszę wam, panowie, przedstawić syna. Gdzie on się 
kręci?
—	Widziałem go przy koniach.
—	Powiedz, żeby tu zaraz przyszedł.
Poczułem się bardzo nieprzyjemnie. Ojciec nieświadomie 
szykował konfrontację napastnika z napadniętymi.
—	Chwileczkę, Teksas — wtrącił się Siwowłosy, a 
zwracając do farmera: — Chętnie poznałbym twego syna, 
lecz jeszcze nie teraz. Nie przeszkadzaj mu bawić się końmi, 
nieszkodliwa to zabawa. Bo nie ma nic gorszego od nudy. 
Strzeż swego syna przed nudą, ona rodzi złe myśli.
—	Nie rozumiem — burknął Harfield. — Opowiadasz mi 
zagadki, o co ci chodzi?
—	O to, żebyś nie wzywał syna. Zawsze ci dobrze 
radziłem, Sam. Posłuchaj mnie i tym razem.
—	Coś knujesz, Old Gray, a ja, prosty rolnik, nie potrafię 
się w tym wyznać. Ale dobrze już, dobrze. Teksas, nie 
przywołuj Jacka. Odejdź. A teraz, Gray, opowiedz o sobie. 
Gdzieś był, coś porabiał?
Zaiste farmer musiał być wyjątkowo tępym człowiekiem, 
jeśli dziwaczna prośba Siwowłosego nie wzbudziła w nim 
niepokoju.
—	No, Old Gray, powiedz, znalazłeś swój dom?
Siwowłosy pokręcił przecząco głową.
Spojrzałem nań pytająco. Jakiegoż to domu szukał nasz 
przypadkowy towarzysz? Karola musiały również 
zaciekawić te słowa, bo poruszył się niespokojnie, aż 
zatrzeszczał trzcinowy fotel. Sądziłem, iż podejmie temat, 
lecz on tylko rozparł się wygodniej i milczał.
—	Sam skarży się na zagadki, a równocześnie je zadaje — 
uśmiechnął się do nas Siwowłosy.
—	Oni — zwrócił się do gospodarza — nic nie wiedzą o 
żadnym domu i na pewno ich to nie interesuje.
38
 
—	Ależ... — zaoponowałem.
Skrzywił się zabawnie.
—	Widzicie, moi drodzy, to jest po prostu żart, nic
więcej. Lecz Sam traktuje go ze śmiertelną powagą.
Wyjaśnię, żeby nie było nieporozumienia. Opowiadałem 
kiedyś Samowi, że w mieszkaniu moich rodziców wisiał 
obraz, namalowany przez serdecznego przyjaciela ojca. 
Wielki obraz w złoconych ramach. Widać
było las, taki jak wygląda wczesną jesienią: pożółkłe
liście klonu na zrudziałej murawie polanki otoczonej
z trzech stron kolumnami potężnych drzew, między
którymi czai się mrok nadciągającego wieczoru. Po
stronie czwartej, nieco w głębi, wznosił się parterowy,
drewniany dom z pozłocistych, świeżych desek, z małą
werandką pośrodku. Samotny, blady liść orzecha 
spoczywał na stopniu schodków tej werandy... Nie nudzę 
was?
Zaprzeczyłem energicznie. Nie posądzałem Siwowłosego o 
tyle liryzmu...
—	A więc, werandka przykryta była szpiczastym
daszkiem spadającym na oba boki, niżej dwa okna
z prawej, dwa z lewej, a w szybach odbijały się zorze
zachodu. Czy na polance widniała jeszcze ostatnia smuga 
światłości uciekającego dnia? Już nie pamiętam, chyba tak, 
bo było dość jasno i od zrudziałej murawy ostro odcinały 
się postacie dwu małych, czarnych niedźwiadków. 
Mocowały się, stojąc na tylnych łapach.
Ludzi nie było, chociaż dom nie wydawał się opuszczony. 
Może skryli się w jego głębi, spoglądając poprzez lśniące 
szyby na baraszkujących malców? Z obawy przed 
niedźwiedzią mamą, która gdzieś niedaleko
musiała czuwać nad igraszkami dzieci. A dokoła cisza.
Czy można ciszę namalować? Widać można — 
odpowiedział sam sobie.
 — Spoglądałem na ten obraz codziennie. Moje marzenia 
wiodły mnie w głąb tego lasu.  Stałem  ukryty za  drzewem  
lub deptałem  poszy-
39
 
cie, wdychając zapach wilgoci. I zadawałem sobie pytanie: 
kto skrył się za oknami i przygląda się zwierzętom? Bo 
byłem pewien, że ktoś je obserwuje. Zabawne, prawda? 
Fantazja dziecka nie ma granic. Myślałem sobie: nagle 
uchylą się drzwi, a spłoszone niedźwiadki uciekną... Otóż... 
ten dom na polance chyba gdzieś stał lub stoi po dziś dzień. 
Kto wie, może kiedyś trafię na samotną polanę. — Wydało 
mi się, że westchnął. — Wędrujecie na północ?
—	Na północ — odparł Karol.
—	Może wam uda się odnaleźć taki dom? Wzniesiono go 
na terenie Kanady, z tego kraju przywiózł swe szkice 
artysta, zanim przeniósł je na płótno. Et, dziecinada — 
zakończył weselszym głosem. — Każdy na starość ma 
jakiegoś bzika. Oto dlaczego Sam zapytał mnie, czy 
znalazłem swój dom.
Obaj z Karolem milczeliśmy. Kim był Old Gray? Czy jego 
opowieść to wspomnienie, żart czy też kryje w sobie 
fragment historii życia tego człowieka? Tak nie potrafiłby 
opowiadać żaden traper ani rolnik, ani odludek westman. 
Po co szukał tajemniczego domu? Bo, że szukał, byłem tego 
pewien. I nie bez celu opisał go nam tak dokładnie. A może 
taki obraz w ogóle nie istniał?
Ciszę przerwało dalekie klaskanie końskich kopyt, a 
później przeciągły ryk krów gnanych zapewne do 
wodopoju.
Farmer podniósł kolejną butelkę, napełnił szklanki
—	Rozklejasz się, Old Gray — zauważył rubasznie. — 
Coś ci się przywidziało z tą chałupą. A twój pacykarz na 
pewno wszystko zmyślił. Widziałem w salonach różne 
malunki kobiet. Myślałem, że którąś
z nich spotkam, ale okazało się, że to wszystko były
wymyślone postacie.
Nawet się nie uśmiechnąłem na tę prymitywną uwagę.
40
 
__ Bywa i tak — odpowiedział Siwowłosy — bywa  inaczej.   
Nie   jestem   pewien,   czy   obraz   malowano z natury... Po 
prostu lubię wspominać swe dzieciństwo.
Nie każdy tak myśli. — Po licho to komu? —
wzruszył ramionami Harfield. — Jeszcze raz przeżywać 
stare kłopoty?
Znowu zajął się butelkami.
	Niekiedy i to potrzebne — stwierdził Old Gray
sięgając po szklankę.
Rozmowa się urwała. Za spadzistym dachem jakiejś szopy 
chowało się słońce. Nad szczytową belką sterczał jeszcze 
czerwony, półkolisty rąbek dziennej gwiazdy. Ten fakt 
oznaczał dla mnie jedno: będziemy nocować na farmie. 
Nikt nie wyrusza w drogę z końcem dnia, bez pilnej 
potrzeby. Nie było nam pilno. Niestety! Irytował mnie i 
drażnił nasz gospodarz. Nie potrafiłem odgadnąć, co mogło 
łączyć tych dwóch ludzi ulepionych przecież z zupełnie 
innej gliny! Po co Siwowłosy zwierzał się ze swych marzeń 
czy wspomnień, których tamten nie potrafił zrozumieć? A 
może tu chodzi o nas dwu?
Żeby nie koń! Ten koń był przyczyną, dla której musiałem 
tu tkwić. A do tej pory sprawa kupna zwierzęcia nie 
doczekała się najmniejszej wzmianki.
—	Karolu — szepnąłem — a koń...
Siwowłosy usłyszał moje słowa. Coś jakby cień uśmiechu   
przemknęło   po   jego   ciemnej   twarzy.
—	Sam — odezwał się. — Oni potrzebują konia,
dobrego kłusaka na daleką drogę.
—	Konia? Da się zrobić. Czemu nie?
Przerwał i wzrok swój skierował na dwa wierzchowce 
stojące przed werandą: Karola i Old Graya.
Niezbyt gościnny, a może tylko nierozgarnięty farmer 
dotąd nie zainteresował się zwierzętami. Dwa  konie!  — 
wykrzyknął.  — Ten  kasztan  to
41
 
przecież twój, Old Gray. Przybyliście na jednym koniu? 
Dlaczego?
—	Ośla   łączka  —  wyjaśnił krótko   Siwowłosy.
—	Rozumiem. Kiedyś straciłem tam swego osła. Stąd 
poszła nazwa — wyjaśnił Karolowi i mnie. — Pieski 
preriowe dawno z tej łączki uciekły, a szkoda. Swoim 
piskiem ostrzegały jadących. To pan stracił zwierzę? — 
zwrócił się do mego przyjaciela.
—	Nie — odparłem — to ja.
—	Oczywiście pański koń złamał nogę...
— Tak — przyświadczyłem ponuro.
—	No, to chodźmy — zaproponował nieoczekiwanie. — 
Właśnie zwierzęta spędzają do korrali, a jeszcze dość 
widno.
Podniosłem się pierwszy i ruszyliśmy za gospodarzem. 
Teraz mogłem lepiej przyjrzeć się otoczeniu. Dom, w 
którym nas przyjmowano, stanowił centralny punkt farmy. 
Bowiem inne zabudowania tworzyły wokół niego półkole o 
długim promieniu. Jedne migotały różowymi szybami, w 
których przeglądało się gasnące słońce, inne okazywały 
gołe, ślepe ściany, jeszcze inne składały się wyłącznie z 
dachów wspartych na palach. Nad samym jeziorkiem 
widać było za ogrodzeniem spore połacie zrytej kopytami 
ziemi — korrale.
Ludzi zauważyłem niewielu. Dwu mężczyzn wprowadzało 
do jakiejś szopy wóz na wysokich kołach, dwu innych, w 
asyście szczekającego psa, zaganiało powolne stado krów.
—	Tam — Harfield wskazał  w kierunku jeziorka.
Na brzegu, rozdeptanym, gliniastym i mokrym, tabun   
klaczy   i  źrebiąt   krążył wchodząc   i   wychodząc. z wody. 
Konie opuszczały głowy ku czarnej, migotliwej 
powierzchni. Stawały nieruchomo, z pyskami zanurzonymi 
w wodzie, waląc się z szelestem po zadach długimi ogonami.
Dwu  kowbojów  z  wysokości   siodeł  spoglądało   na
42
 
Zwierzęta, na jezioro i na kolejowy nasyp biegnący po 
przeciwległej stronie jeziorka.
Z kupnem konia zdałem się całkowicie na Karola — znał 
się na tych sprawach. Gdy stado już kłusowało od 
wodopoju, wskazał dwie biegnące na końcu sztuki. Harfield 
dał znak kowbojom, frunęły lassa niczym latające węże, 
spadają na szyje wybranych czworonogów. W chwilę 
później przyprowadzono je do nas, a reszta stada znikła w 
tumanach kurzu. Schwytane wierzchowce zatrzymały się 
podrzucając głowami, chrapiąc i bijąc kopytami w 
zdeptaną ziemię. Uspokoiły się na głos Karola — umiał 
przemawiać do zwierząt, czego ja nigdy nie potrafiłem. 
Wszystkie dwie sztuki były jednakowej maści, kasztany, a 
różniły się tylko tym, że jeden miał białą strzałkę na czole, 
drugi — ciemny pas między chrapami. Gdy Karol oglądał 
pierwszego, Siwowłosy zajął się drugim koniem.
—	Możesz go zabrać, Sam. Nie nadaje się.
—	Co takiego? — oburzył się farmer. — W moim stadzie 
nie ma koni, które by się nie nadawały! Co mu zarzucasz?
—	Ma skrocza.
—	Skrocza? A jeśli nawet! To co? Takie wierzchowce są 
bardzo wytrzymałe i ścigłe.
—- Nie zaprzeczam, jednak zostawiają wyraźny ślad.
—	I cóż z tego? Kogo obchodzą końskie ślady?
—	Ej, Sam, Sam! Niezbyt mądrze brzmi twoje pytanie. 
Jakbyś nie wiedział, że końskie tropy bardzo wielu 
interesują.
Harfield wzruszył ramionami.
—	Nie jestem tropicielem, nie jestem traperem i nie
przybyłem tu, aby wałęsać się po górach. Dla rolnika
koń to jest koń, żeby nawet miał krowie racice. Byle
dobrze chodził w zaprzęgu lub galopował pod siodłem.
43
 
Rozbawiła mnie ta sprzeczka, lecz nie wtrącałem się do 
niej, chociaż i ja wiedziałem, co to jest skrocze. Konie 
stąpają w ten sposób, że najpierw wysuwają lewą nogę 
przednią i prawą tylną, następny krok — to prawa 
przednia i lewa tylna. Niekiedy jednak trafia się zwierzę-
odmieniec: stawia równocześnie dwie lewe nogi, potem 
dwie prawe, jak wielbłąd, co powoduje lekkie kołysanie się 
grzbietu. Słyszałem, że takie wierzchowce są bardzo 
szybkie, lecz prawdą jest również, że odciski ich kopyt 
różnią się od odcisków normalnych koni i łatwo wpadają w 
oko nawet niezbyt wytrawnego tropiciela. W mieście, w 
osadzie, w gospodarstwie — nie ma to żadnego znaczenia. 
Ale na Dalekim Zachodzie wyróżniający się ślad może 
zaważyć tragicznie na życiu jeźdźca. Co prawda ani Karola, 
ani mnie nikt nie tropił, nie jechaliśmy na wojenną 
wyprawę lecz... licho nie śpi! Dobra to zasada: nie 
wyróżniać się ani ubiorem zbyt jaskrawym, ani rumakiem 
zbyt wspaniałym, ani zachowaniem zwracającym uwagę 
innych.
—	Oni tego konia nie kupią — mruknął Old Gray.
—	Nie kupimy — potwierdził Karol.
—	No, to sprawdzimy drugiego kandydata — Siwowłosy 
zbliżył się do gniadosza z białą strzałką na czole, odebrał 
koniec lassa z rąk kowboja, skrócił je owijając wokół 
ramienia, chwycił za grzywę wierzchowca i natychmiast 
znalazł się na jego grzbiecie. Był to skok wymagający nie 
byle jakiej sprawności fizycznej.
—	No, no... — cmoknąłem na widok takiej  sztuki.
—	Nie rób niemądrej miny — szepnął Karol. — Na 
pewno niejedno jeszcze cię zadziwi...
Tymczasem Siwowłosy, posługując się wyłącznie lassem i 
kolanami, pokazał znakomitą szkołę jazdy: raz stępa, raz 
galopem, raz kłusem. Przyglądałem się temu pełen 
zachwytu i zazdrości jednocześnie. Nigdy
44
 
nie osiągnę takiej sprawności, choćbym przez sto lat nie 
schodził z siodła. A przecież nie zaliczałem się do kiepskich 
jeźdźców. Lecz z umiejętnością powodowania koniem rzecz 
ma się podobnie jak z grą na instrumentach muzycznych: 
rzadko kto zostaje mistrzem mimo długoletniej nauki. Nasz 
nowy znajomy okazał się prawdziwym mistrzem. O mało 
nie zaklaskałem, gdy zatoczywszy ostatnie koło zatrzymał 
wierzchowca.
—	Bierzcie go — powiedział zeskakując. — Jest
ścigły i wytrzymały, a poza tym posłuszny. Jeśli cokolwiek 
znam się na rzeczy. A ty — zwrócił się do farmera — nie 
żądaj zbyt wygórowanej ceny. Odbijesz sobie na kim 
innym.
Gospodarz machnął lekceważąco ręką i rozkazał 
kowbojowi, aby przyprowadził wybrane zwierzę pod 
werandę.
—	Czas na posiłek — powiedział do nas. — Chodźmy, 
panowie.
Tym razem wkroczyliśmy do wnętrza domu. Pokój 
wyglądał ponuro. Chociaż zwisająca z sufitu naftowa lampa 
ledwo mżyła, dostrzegłem brud wyzierający z każdego kąta, 
a z uginających się przy byle stąpnięciu desek wzbijały się 
obłoczki kurzu.
—	Siadajcie — zaprosił Harfield.
Siedliśmy. Stołek trzeszczał pode mną przy każdym 
poruszeniu, a i stół chwiał się niepokojąco. Na blacie, 
wątpliwej czystości, ustawiono pięć cynowych talerzy, 
bliźniaczo podobnych do dostarczanych przez intendenturę 
żołnierzom naszej armii. Siwowłosy również musiał to 
dostrzec, bo nagle zapytał:
—	Dawno u ciebie biwakowali żołnierze? Założę się, że 
najdalej przed rokiem.
—	Zgadłeś! — zahuczał śmiechem Harfield. — Nic nie 
ujdzie twej uwadze. Miejcie się na baczności, panowie. On 
doszuka się dziury nawet w całym. Tek-
45
 
sas! — ryknął odwracając głowę. — Długo mamy czekać?
Teksas, tym razem opasany białą ścierką, pojawił się 
natychmiast, niosąc oburącz sporą rynkę, z której buchała 
chmurka pary.
—	Gdzie Jack? — zapytał farmer.
—	Mówił, że go ręka boli i poszedł spać.
—	Co takiego? Wszystko przez te miejskie wychowanie! 
Słyszałeś, Old Gray? Chłopak ma lekko startą skórę na 
dłoni i już robi z siebie inwalidę. Ale ja myślę, że po 
prostu... boi się! Tak przeżywa ten napad... Powiedz, Old 
Gray, czy pobyt w mieście pozbawia mężczyznę odwagi? 
Kiedy ja zaorywałem tu pierwszy zagon, idąc za pługiem 
miałem przewieszonego przez ramię remingtona. 
Pojmujesz?
Zapytany skinął głową.
—	Czarne Stopy — rzekł krótko. — Chociaż... ostatnie 
walki toczyły się na tych ziemiach w 1877 roku: Lamę 
Deer, Big Hole i Bear Paws, jeśli mi pamięć dopisuje.
—	Walki! — wykrzyknął farmer. — Co ty uważasz za 
walkę? Armaty, piechota, szarżująca kawaleria? Lecz gdy 
banda czerwonych skór obiegnie dom farmera i spali go 
wraz z mieszkańcami, to już się nie liczy! Teksas, nie stój 
jak kołek w płocie. Dawaj, co tam masz.
To, co miał Teksas, okazało się gulaszem z baraniego mięsa. 
Jadłem go wyszczerbionym widelcem i cynową łyżką. Jak 
widać, Harfield nie dbał o elegancję sztućców.
Jedząc rozmyślałem o chłopcu. Na pewno nas zauważył i 
poznał, a teraz trząsł się ze strachu przed konfrontacją.
—	Na szczęście — podjął farmer — Indian widziałem 
tylko z daleka. Miałem tu paru zuchów nieźle umiejących 
władać bronią, a nawet przyplątał się ja-
46
 
kiś traper. Gościłem go przez dwa miesiące, chociaż z 
żywnością było kiepsko. Lecz dobrą strzelbę w dobrych 
rękach ceniło się wówczas wyżej od jedzenia. Wy tego nie 
znacie — zwrócił się do mnie i do Karola — a wyobrazić 
sobie trudno.
—	Kto wie — mruknął Siwowłosy — może znają?
—	E, tam! Teksas, dawaj piwo! Jak tu przybyłem, zaraz 
wzięliśmy się do budowy. Z tamtej strony jeziorka rósł las, 
niewiele z niego pozostało. Pierwsze drzewa poszły na 
blokhauz. Tęga to była robota. Dźwignęliśmy we czwórkę 
prawdziwy fort z palisadą. Nareszcie można było 
bezpieczniej spać, lecz przed samym świtem kolejny 
wartownik budził wszystkich. Wiadomo, świt to ulubiona 
pora napadów czerwonoskórych. Takie to były czasy. Mało 
kto o nich pamięta.
—	Lecz przecież żaden napad się nie zdarzył — wtrącił 
Old Gray.
—	Na szczęście. W przeciwnym wypadku może nie 
popijalibyśmy teraz piwa. Wasze zdrowie!
Opróżniłem szklankę i skromnie zauważyłem, że warto by 
zanotować takie wspomnienia.
Harfield wytrzeszczył na mnie oczy, a Siwowłosy roześmiał 
się.
—	Zapewne, zapewne — przytaknął — jednak Sama nikt 
nie zmusi do pisania. On tego nie lubi.
—	A nie lubię. Zbyt mądra to dla mnie sztuka. Cóż, 
prosty jestem człowiek, za to mój syn...
W ten sposób rozmowa wkroczyła na niebezpieczną ścieżkę. 
Siwowłosy też to zauważył, bo natychmiast przerwał 
wywody farmera:
—	Gdzie nam szykujesz nocleg, Sam?
—	W domku gościnnym. Zapomniałeś o domku 
gościnnym?
—	Ta stara buda jeszcze stoi?
—	Ho, ho! I to wcale mocno.
47
 
Dobrze. A teraz każ nakarmić i napoić nasze konie.
—	Oczywiście. Teksas! Hej, Teksas!
Przywołany   wysłuchał   polecenia   i   oświadczył,   że
przekaże je jakiemuś tam Dickowi.
—	Niech umieści konie w stajni, nie w korralu.
—	Ani w stajni, ani w korralu — zaprotestował Old 
Gray. — Taki już jestem, że lubię swoje zwierzę mieć na 
oku.
—	Słyszałeś, Teksas? A wasze wierzchowce, panowie?
Wiadomo, że konie w stajni lepiej zabezpieczone są przed 
kradzieżą, więc już otwierałem usta, aby oznajmić o swym 
wyborze, gdy Karol kopnął mnie pod stołem i oświadczył, 
że podziela pogląd Old Graya i że on sam nigdy nie sypia z 
dala od swego wierzchowca. Było to oczywiste kłamstwo, 
którego celu nie mogłem pojąć.
Teksas odszedł, a w kilka minut później dobiegło mych uszu 
głuche tupotanie kopyt. Zapewne niewidoczny naszym 
oczom Dick spełniał polecenie.
Skończyliśmy sączyć piwo, Old Gray poczęstował 
wszystkich cygarem i zaczął się targ o konia. Jednakże, 
choć najbardziej zainteresowaną osobą byłem ja, bo 
chodziło przecież o konia dla mnie, nie miałem możliwości 
zabrania głosu. Rozmowę, która chwilami przeradzała się 
w kłótnię, prowadzili Siwowłosy i farmer. Jakoś nie mogli 
dojść do porozumienia. Harfield zmieniał zdanie, 
wycofywał się, raz okazując wyraźną chciwość na 
pieniądze, to znów odgrywając rolę gościnnego gospodarza, 
gotowego oddać przyjaciołom całe swe mienie, nie tylko 
konia.
Mało nie parsknąłem śmiechem, gdy farmer całkiem serio 
oświadczył, że najchętniej podarowałby nam wierzchowca, 
gdyby nie chwilowe trudności natury pieniężnej.
48
 
Już zdecydowałem się przerwać ten targ i akceptować 
wygórowaną cenę, gdy raptem Harfield skapitulował. 
Wyłożyłem trzydzieści dolarów, zapłatę niezłą z uwagi na 
brak jakichkolwiek kupców na farmerską stadninę, i w 
czwórkę ruszyliśmy ku „gościnnemu domkowi".
Znakomicie go określił Old Gray: buda i to chyba 
najstarsza na farmie, zapewne przerobiona z blokhauzu, bo 
okienka i drzwi były wąziutkie, a ściany zbite z nie 
okorowanych bali, między które ponapychano mchu, siana 
i gliny.
Gdy wkroczyliśmy do środka, Harfield usiłował zapalić 
naftową lampę, co mu się wreszcie z wielkim trudem udało, 
jako że wiatr buszujący we wnętrzu gasił płomień. Teraz 
dopiero ujrzałem izbę: podłoga z polepy, zardzewiały 
żelazny piecyk z kominem w kształcie rury wyprowadzonej 
ukośnie ku otworowi w ścianie, dwie prymitywne ławy, stół 
z nogami wbitymi w ziemię oraz cztery legowiska, coś w 
rodzaju skrzyń zbitych z desek, wypełnionych sianem i 
słomą.
— Oto — oświadczył z dumą gospodarz — moja pierwsza 
siedziba. Trzyma się krzepko i posiada tyle wygód, ile ich 
wymaga prawdziwy mężczyzna wędrujący po Dzikim 
Zachodzie. Zapewniam was, że kiedyś była jedynym 
budynkiem w promieniu stu mil.
Na pewno miał rację, lecz ten fakt nie umniejszył mego 
rozczarowania. Sądziłem, że w przededniu długiej wyprawy 
na prerie Kanady prześpię się raz jeszcze na normalnym 
łóżku. Nic z tego!
Karol krytycznym okiem ogarnął ciemne wnętrze, później 
zapytał, kiedy ostatnio zmieniano ściółkę w legowiskach i 
czy przypadkiem nie nocował tu jakiś zawszony i zapchlony 
brudas.
Pytanie i w treści, i w tonie nie zabrzmiało grzecznie, lecz 
przecież nocleg, jaki zaofiarował nam farmer, był 
oczywistym uchybieniem prawom gościnności. Cóż
 
4 — Old Gray
 
49
 
było robić? Darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby. 
Zresztą Harfield zapewnił nas poważnie, że ściółkę w 
łóżkach (powiedział: „łóżkach"!) zmieniono zaledwie przed 
godziną, w przewidywaniu naszego noclegu, a „zawszonych 
brudasów" nigdy nie wpuszczał pod swój dach. Po takim 
oświadczeniu nie pozostawało nam nic innego jak 
uprzejmie podziękować za tak wspaniałe miejsce do spania, 
co farmer przyjął z wielce zadowoloną miną. Nasze konie 
przywiązano do palików wbitych w ziemię obok drzwi. 
Miały tak sterczeć przez całą noc, co przecież nie jest 
najlepszym odpoczynkiem dla zwierząt. Nie mogłem 
zrozumieć, dlaczego Karol przystał na to. Niecierpliwie 
wyczekiwałem okazji, aby go o to zapytać. Wreszcie farmer 
ruszył ku drzwiom, życząc nam dobrego odpoczynku. 
Siwowłosy ujął go pod ramię.
—	Przepraszam — zwrócił się do nas — muszę
omówić pewne sprawy z Samem.
Znikli w ciemnościach wieczoru.
—	Co to wszystko znaczy, Karolu? — wybuchnąłem. — 
Dlaczego się zgodziłeś, aby nasze konie męczyły się przez 
całą noc? A przede wszystkim wyjaśnij wreszcie, czemu nie 
czekałeś na mnie w Fort Benton, jak było umówione!
—	Och — stęknął — tyle pytań. Oczywiście... — 
przerwał raptownie. — Uwaga, ktoś idzie...
Słuch go nie mylił. W otworze drzwi ukazała się głowa 
Siwowłosego.
—	Nie kładźcie się, póki nie wrócę — zaszeptał. — 
Później wyjaśnię.
—	W porządku — odparł Karol. Usłyszeliśmy skrzypienie 
oddalających się kroków.
—	Co to wszystko znaczy? — powtórzyłem. Dlaczego 
słuchasz się we wszystkim tego Siwowłosego? Przecież to 
zupełnie obcy człowiek!
50
 
Mój przyjaciel zaśmiał się cicho.
—	Dla ciebie obcy. Ja o nim już coś niecoś słyszałem.
—	Więc co z tego? — zacietrzewiłem się.
—	Wyratował cię z kłopotu, zapomniałeś już, Janie?
—	Nie zapomniałem, jednak to nie powód, żeby się 
zgadzać na wszystko, co on proponuje. Choćby z tymi 
końmi.
—	Nie krzycz! Po co wszyscy dokoła mają nas słyszeć? 
Nocą dźwięki niosą się daleko.
Miał rację, opanowałem się.
—	Więc któż to jest? — zagadnąłem spokojnie.
—	Tak na dobrą sprawę... nie wiem.
Parsknąłem śmiechem.
—	Uważasz, że gadam od rzeczy? Rzeczywiście nie
wiem kim jest Old Gray, ale słyszałem o nim na pewno 
więcej niż nasz gruboskórny gospodarz. Lecz zachowam dla 
siebie.
—  A dla mnie? — zagadnąłem, ciągle jeszcze rozbawiony.
—	Dla ciebie nie mam tajemnic.
—	Domyślam się, że Siwowłosy musi być kimś niezwykle 
ważnym — powiedziałem zgryźliwie — skoro przytakujesz 
każdemu jego słowu.
—	Nie mylisz się, Janie. Old Gray to nieprzeciętna 
postać.
—	Ho, ho! Aż tak?
—	Właśnie tak. Buszuje po preriach i górach nie od dziś. 
Nie muszę ci wyjaśniać, co oznacza dodatek „old" przed 
nazwiskiem czy zawołaniem?
Kiwnąłem głową. Doskonale wiedziałem. Słowo „old" * na 
Dzikim Zachodzie nie pozostaje w żadnym związku  z  
wiekiem  osoby,. która  zasłużyła  na  takie
Old— (ang.) — stary
51
 
określenie,  lecz  z jej doświadczeniem,  z nabytą  
mądrością o życiu i o ludziach Zachodu.
—	A Gray? — zapytałem. — Sądzisz, że to nazwisko?
—	Nie. Tyle że pasuje do barwy jego włosów. Z tego się 
narodziło. Przezwisko, pseudonim czy jak tam chcesz.
—	Dobrze — zgodziłem się — lecz słowo „old" uzyskiwał 
niejeden westman i nie widzę w tym nic nadzwyczajnego.
—	Bo wiesz mniej ode mnie.
—	Pewnie. I ciągle czekam na informacje. Kołujesz jak lis 
obok nory.
—	Bo nie wiem, czy zdążę... Old Gray poszedł pogadać z 
farmerem o wyczynie synka. Rozmowa, przypuszczam, 
będzie burzliwa, ale kto wie, jak się zakończy. Dlatego 
zgodnie z radą nie położymy się spać. Może jednak uda mi 
się powiedzieć ci wszystko, co sam wiem o tym człowieku. 
Otóż Old Gray... po raz pierwszy usłyszałem o nim w 
związku z haniebną aferą Masakry nad Piaskowym 
Strumieniem. Słyszałeś o tym?
Zaprzeczyłem.
—	Ta historia wydarzyła się w 1864 roku, chyba
w listopadzie, w Kolorado.
Uśmiechnąłem się:
—	Wybacz moją nieświadomość — rzekłem — lecz 
wówczas miałem zaledwie trzynaście lat.
—	I ja niewiele więcej. Zainteresowałem się Piaskowym 
Strumieniem znacznie później. Sprawa była dość głośna i 
rozeszła się echem po całym kraju.
Ułożyłem się na mojej skrzyni możliwie wygodnie, 
zaszeleściło siano.
—	Szykujesz się do snu?
—	Po prostu przygotowuję się do wysłuchania dłuższej 
opowieści — oświadczyłem.
52
 
—	I słusznie. Teraz opowiem ci o niejakim Janie 
Chivingtonie, bohaterze afery, który w 1860 roku osiedlił 
się w Denver. Był wówczas kaznodzieją metodystów, lecz 
jego wygórowana ambicja kazała mu szukać kariery na 
innym polu.
—	O, do diabła! — wrzasnąłem zrywając się z pryczy.
—	Nie podoba ci się pan Chivington? — z podejrzanym 
akcentem zagadnął Karol.
—	Dajże spokój! — krzyknąłem. — W tej trawie kryją się 
roje pcheł.
Zrzuciłem kurtę, kamizelę i koszulę. Plecy mnie swędziały i 
piekły jak od ukłuć kaktusa.
—	Nasz farmer to dziki człowiek! — złościłem się. — Jak 
mógł proponować taki nocleg?
—	On tu nie sypia — odparł filozoficznie mój przyjaciel 
— więc nie wie.
—	Ale ty? Nie odgadnę jakim cudem, aleś ty chyba 
wiedział, Karolu, i nie ostrzegł! — wykrzyknąłem z 
wyrzutem.
—	Ja tylko podejrzewałem...
Wytrzepałem swą odzież, a jeśli któraś z pcheł skoczyła na 
Karola przy tej operacji, to dobrze mu tak!
—	Poczekaj, jeszcze się na tobie odegram... A teraz gadaj 
dalej.
—	A więc... gdy wybuchła wojna domowa i w Kolorado 
utworzono 1 pułk kawalerii, Chivington otrzymał 
propozycję objęcia funkcji kapelana. Odmówił. 
Oświadczył, że pragnie walczyć. Wstąpił do pułku, uzyskał 
stopień oficerski. W następnym roku jednostka ta 
wyruszyła na wojnę i walczyła w Nowym Meksyku, gdzie 
Chivington odznaczył się prowadząc szarżę na 
południowców. Wrócił do Denver jako bohater. Później 
dowódca pułku zrezygnował ze służby. Jego miejsce  zajął  
Chivington.  W  tym  samym   1862  roku
53
 
przybył do Denver John Evans, mianowany gubernatorem 
terytorium. Chivington począł marzyć o tym urzędzie. 
Uznał, że może taki cel osiągnąć służąc w wojsku. Sytuacja 
mu sprzyjała, bo w tym czasie na terenie Kolorado nasilały 
się starcia osadników z Indianami. Do Chivingtona — 
który sam siebie ogłosił naczelnym dowódcą całego 
terytorium — coraz częściej zgłaszali się farmerzy i górnicy 
żądając ochrony. Chivington raz po raz wysyłał tu i tam 
swe oddziały. Przestań się wreszcie drapać!
Dobrze mu było mówić! Widocznie moją pryczę pchły 
specjalnie sobie upodobały.
Z dalszej relacji Karola wynikało, że wałki toczyły się w 
lecie, zamarły zimą, a żadna ze stron nie uzyskała przewagi. 
Wtedy to gubernator terytorium zwrócił się do ministra 
wojny w Waszyngtonie o przysłanie dziesięciu tysięcy 
żołnierzy. Propozycja zupełnie bezsensowna, Armia Unii 
zmagała się z Konfederatami * i wszystkie swe jednostki 
musiała kierować na linię frontu. Co prawda w Kolorado 
utworzono 2 pułk kawalerii, lecz został on natychmiast 
przerzucony do sąsiedniego stanu Kansas, celem odparcia 
ofensywy. W takiej sytuacji gubernator Evans otrzymał 
zgodę naczelnych władz wojskowych na utworzenie 
trzeciego pułku, złożonego z ochotników zobowiązanych do 
służby jedynie na okres stu dni. Chętnych nie było jednak 
wielu. Spokojni farmerzy i obywatele miast nie chcieli brać 
udziału w studniowej awanturze. Wreszcie w 1864 roku, 
pułk się uformował, lecz z ludzi najgorszego gatunku — 
awanturników, koniokradów i różnych innych niebieskich 
ptaków. Czas spędzali na próżniactwie, pijaństwie, grze w 
karty, i tylko żołd
Mowa o wojnie między południowymi (Konfederaci) a północnymi (Unia) stanami (1861—
1864), zakończonej zwycięstwem Unii.
54
 
państwowy pobierali ochoczo. Ot, banda nicponiów, 
niezdyscyplinowana, rozpuszczona. Ten 3 pułk ochotników 
miał być użyty przeciw Indianom, tak aby studniowy 
termin służby został dotrzymany — a tymczasem z końcem 
lata i wczesną jesienią napady Indian ustały. Dwa 
najbliższe plemiona, Czejenowie i Arapaho, zajęte były 
całkowicie polowaniem na bizony, a jednocześnie coraz 
więcej zwolenników zyskiwała pokojowa agitacja Czarnego 
Kotła, jednego z przywódców Czejenów, który uważał, że 
wobec liczebnej przewagi bladych twarzy tylko trwały 
pokój może ocalić czerwonoskórych przed klęską. Dlatego 
wódz udał się do Waszyngtonu, spotkał z prezydentem 
Lincolnem i otrzymał od niego olbrzymią flagę 
amerykańską. W czerwcu 1864 roku gubernator Evans 
wydał proklamację skierowaną do Indian, obiecując pełne 
bezpieczeństwo osobiste tym, którzy oddadzą się pod opiekę 
armii. Czarny Kocioł przystał na tę propozycję. Pokojowo 
nastawione plemiona nadciągnęły i — zgodnie z żądaniem 
Evansa — założyły obóz nad Piaskowym Strumieniem, 
czterdzieści mil od fortu Lyon we wschodnim Kolorado. 
Gubernator nie był zadowolony z takiego obrotu sprawy, a 
Chivington — wręcz wściekły. Obaj liczyli na odmowę 
Indian, co stałoby się pretekstem do wojny.
W listopadzie 1864 roku studniowy termin służby bliski był 
końca, a ochotnicy nawet nie powąchali prochu. 
Chivington począł się odgrażać, że wymorduje wszystkich 
Indian, gdy tylko nadarzy mu się okazja. Lecz okazja jakoś 
nie nadchodziła.
Z końcem listopada Chivington przybył z siedmiuset ludźmi 
do fortu Lyon, gdzie oświadczył, że postanowił zaatakować 
obóz Indian nad Piaskowym Strumieniem. A gdy 
oficerowie załogi fortu zaprotestowali, wykrzyknął: „Niech 
będzie przeklęty, kto sprzyja Indianom!  Przybyłem tu, aby 
pozabijać wszystkich In-
55
 
dian i wierzę, że mam prawo użyć wszelkich środków dla 
osiągnięcia tego celu!"
Wieczorem opuścił fort i o świcie 29 listopada jego oddział 
zatrzymał się nie opodal obozowiska Czarnego Kotła. Jak 
później wykazało śledztwo, w obozie przebywało pięciuset 
Indian, w tym dwie trzecie kobiet i dzieci. Większość 
wojowników znajdowała się na wyprawie łowieckiej. Ufni 
w opiekę armii nie wystawili żadnych straży, jedynie paru 
chłopców pilnowało koni. Chivington rozkazał schwytać 
wszystkie wierzchowce, aby żaden z czerwonoskórych nie 
zdołał uciec.
Dopiero wtedy Indianie zorientowali się w sytuacji. Czarny 
Kocioł wciągnął na maszt amerykańską flagę otrzymaną od 
prezydenta Lincolna, a poniżej białą flagę poddania się. 
Biała Antylopa, jeden z wodzów Czejennów, rzucił się 
naprzeciw żołnierzom, wołając po angielsku: Zatrzymać 
się! Zatrzymać się!" i padł przeszyty kilkoma kulami.
Żołnierze strzelali na oślep z karabinów i rewolwerów. 
Kilku wojowników zdążyło chwycić za broń i otoczywszy 
grupę kobiet i dzieci poprowadziło ją w górę strumienia. 
Czterdzieści kobiet, które schroniły się w ziemnej jamie, 
wysłało sześcioletnią dziewczynkę z białą flagą. Została 
zabita po przejściu kilku kroków. Żołnierze wywlekli 
kobiety, zabili je i oskalpowali. Tymczasem Indianie, którzy 
zdołali doprowadzić kobiety i dzieci do miejsca, gdzie 
wysoki brzeg zapewnił im bezpieczeństwo, wrócili, aby 
walczyć.
Z nastaniem nocy żołnierze wycofali się, a ocaleni od 
pogromu Indianie powędrowali pieszo do oddalonego o 
pięćdziesiąt mil obozu myśliwców. Było zimno. Termometr 
tej nocy wskazywał zero stopni *.
W masakrze nad Piaskowym Strumieniem zabitych zostało 
98 kobiet i dzieci oraz 25 wojowników.  Żoł-
W skali Fahrenheita (0°F równa się —18 °C)
56
 
nierze stracili 9 ludzi, 38 było rannych, głównie w wyniku 
własnej, bezładnej strzelaniny.
Trzeci pułk wrócił do Denver wioząc jako trofea ponad sto 
indiańskich skalpów. Uciecha była wielka, lecz nie trwała 
długo.
—	I tu wreszcie dochodzę do sprawy Old Graya — 
powiedział Karol.
—	On tam był? — zapytałem.
—	Nie wiem, czy był, lecz w miejscowej prasie, a później 
w gazetach innych stanów ukazały się alarmujące 
informacje. Pod wieloma z nich figurowało przezwisko Old 
Graya. Opinia publiczna potępiła mord. Poczęto żądać 
śledztwa i sądów wojskowych. Chivington zwąchał pismo 
nosem i przed końcem roku zwolnił ze służby wszystkich 
żołnierzy 3 pułku, zalecając im opuszczenie nie tylko 
Denver, lecz i terytorium Kolorado. Sam czmychnął do 
Kalifornii. Utworzone trzy komisje śledcze przeprowadziły 
szczegółowe dochodzenie i potępiły zbrodniczy akt. Jednak 
nikt nie stanął przed sądem. Winni masakry — żołnierze i 
oficerowie — rozproszyli się po całym kraju. Jedynym 
rezultatem był koniec wojskowej i politycznej kariery 
Chivingtona. Ot, tak właśnie sprawa wyglądała.
—	Hm... — rzekłem po chwili milczenia. — Takich jak 
Old Gray było wielu. W jego postępowaniu nie dostrzegam 
nic nadzwyczajnego. Niczym nie ryzykował.
—	Łatwo tak twierdzić — oburzył się Karol. — Lecz 
trzeba sporej odwagi, aby przeciwstawić się ówczesnej 
opinii. Czyn Chivingtona uznano za bohaterstwo. Bez 
wystąpienia Old Graya zapewne nikt nie dowiedziałby się, 
jak wyglądała prawda.
—	No, więc dowiedzieliśmy się — stwierdziłem chłodno 
— co jednak nie przywróciło życia pomordowanym.
57
 

—	A czego byś chciał?! — wykrzyknął Karol. — Cóż 
więcej mógł zrobić Old Gray?
—	Zgoda — odparłem — oczywiście ja też wysoko sobie 
cenię odwagę Old Graya, mimo to nadal nie pojmuję, 
dlaczego na każdym kroku ustępujesz temu człowiekowi.
—	Bo jest znakomitym myśliwym, wspaniałym 
wywiadowcą, dzielnym człowiekiem, a poza tym... 
niesłychanie tajemniczą postacią. Włóczy się po Dzikim 
Zachodzie i nagle znika na całe miesiące. Nie jest traperem 
ani eksplorerem, więc za co kupuje naboje czy konie? 
Niektórzy podejrzewają go, że pozostaje na służbie 
Narodowej Agencji Wywiadowczej Allana Pin-kertona *, 
lecz on nikogo nie ściga!
Wzruszyłem ramionami:
— Tajemnicza postać... dzielny człowiek... niektórzy
Narodowa Agencja Wywiadowcza, założona w USA w 1850 r., zajmowała się ściganiem 
przestępców.
59
 
podejrzewają... — powtórzyłem sceptycznym tonem. — 
Widzę go po raz pierwszy, nigdy dotąd o nim nie słyszałem. 
Nawet od ciebie, Karolu.
—	Prawda — przyznał niechętnie. — Jakoś się nie 
zgadało, A poza tym... przez długi czas myślałem, że Old 
Gray to tylko mit czy legenda... Mało to razy fantazjowano 
o nieistniejących westmanach lub odkrywcach złotych gór? 
Nawet udział Old Graya w głośnej niegdyś krwawej 
awanturze w Minnesocie przez długi czas między bajki 
kładłem. Pewnie o Minnesocie również nie słyszałeś.
—	Minnesota! — wykrzyknąłem, nieco podrażniony 
słowem „również". — Znam tę historię. Bardzo dokładnie.
—	Byłeś wówczas małym chłopcem.
—	Tak, jedenastoletnim. Niewiele interesowały mnie 
wtedy sprawy wielkiego świata, lecz w Minnesocie zginął 
brat mojej matki i jego dwoje dzieci, moi rówieśnicy, z 
którymi bawiłem się w traperów, westmanów i 
czerwonoskórych!
—	No, to wyobraź sobie, że Old Gray bawił wówczas w 
Minnesocie, a może nawet specjalnie się tam udał, aby 
ratować niedoszłe ofiary rzezi. I uratował ich niemałą 
liczbę, podobno około dwustu osób: kobiet i dzieci oraz z 
setkę mężczyzn. Wszystkich zdołał wyprowadzić tylko sobie 
znanymi ścieżkami z samego środka trwającej od pięciu dni 
walki.
—	Hm... — mruknąłem — jeśli to prawda, z Old Graya 
nie lada zuch. Jeśli to prawda, bo ileż w takim razie lat 
sobie liczy?
—	Prawda, prawda, a co się tyczy jego lat, mówią, że 
życie na prerii znakomicie przedłuża sprawność fizyczną. 
Nie słyszałeś o dziewięćdziesięcioletnich traperach 
zwijających się jak czterdziestolatki? Ano cóż! Wiek Old 
Graya jest taką samą tajemnicą jak jego całe życie.
60
 
Zamyśliłem się. Odżyły w mej pamięci tamte czasy. W 
sierpniu 1862 roku wybuchła na terenie stanu Minnesota 
rebelia Dakotów, zwanych również Siuksami, odłamu 
Santi, niczym bezpośrednio niesprowokowana. Zginęło 
wówczas czterystu pięćdziesięciu osadników, zaskoczonych 
nagłym atakiem. Wojsko wysłane pod dowództwem 
pułkownika Sibleya, dopiero po czterech tygodniach 
opanowało sytuację.
—	Przyznaję, że wielkiej trzeba było odwagi, aby ratować 
nieszczęśników.
—	A widzisz! — ożywił się Karol. — Lecz gdybyś znał 
jeszcze inne relacje o czynach Siwowłosego! Powiadają, że 
upolował dwanaście szarych niedźwiedzi, że przy dziesięciu 
stopniach mrozu * przebył na śnieżnych rakietach 
przestrzeń ośmiu mil **, dźwigając na plecach rannego 
trapera. Miało się to wydarzyć nad Północną 
Saskatchewan, w samym sercu głuszy i w pełni zimy.
—	No, no — mruknąłem — jeśli to prawda, czyn godny 
podziwu. Lecz dobrze wiesz, jak ludzie potrafią przesadzać i 
fantazjować. Jedno jest dla mnie pewne: Old Gray strzela 
znakomicie. Dzięki temu synek farmera nie obłupił mnie ze 
skóry. A teraz powiedz mi, Karolu, a raczej wytłumacz się 
wreszcie, czemu nie czekałeś na mnie w Fort Benton?
—	Uff! Wiedziałem, że o to zapytasz... Musisz mi 
wybaczyć. W Fort Benton dowiedziałem się, że Old Gray 
krąży po okolicy. Nawet nie wyobrażasz sobie, jak bardzo 
pragnąłem go poznać. A tu trafiała się okazja. Jakże 
mogłem ją przepuścić? Wyznaczyłem ci nowe spotkanie, 
przy torach kolejowych, niedaleko farmy. Miejsce ściśle 
określiłem, więc dotrzeć nie było trudno.   Ot   i   wszystko.   
Zresztą,   dziwnym   zbiegiem
-10CF, czyli -24°C 8 mil, czyli 12,8 km
61
 
okoliczności  spotkałem   Old   Graya  właśnie   jadąc na  
spotkanie z tobą.
—	Dlaczego swój zamiar trzymałeś w tajemnicy? W Fort 
Ben ton nikt nie potrafił mi wyjaśnić, co było przyczyną 
twego odjazdu.
—	Vincent Irvin znał powód mego wyjazdu. Tylko on 
jeden.
—	Lecz mi nie powiedział — oburzyłem się.
—	Prosiłem, aby milczał. Dla ciebie taka informacja nie 
miała żadnego znaczenia. Obawiałem się, że ty, Janie, po 
prostu z nudów na własną rękę też poczniesz szukać 
Siwowłosego.
—	Na pewno tak nie postąpiłbym, lecz nawet...
—	Otóż to właśnie! Zależało mi bardzo i nadal zależy na 
tym, aby Old Gray nie domyślił się, że go poszukiwałem, a 
ty, przepraszam cię, ale nie znając całej sprawy, mógłbyś 
mi popsuć szyki.
Wzruszyłem ramionami.
—	Nie bardzo rozumiem, po co taka tajemnica?
—	Old Grey to bardzo dziwny człowiek.  Mówiono mi,  że 
jeśli  wyczuje,  że  ktoś się  nim  zainteresował, natychmiast 
daje drapaka. Pamiętaj o tym.
— Będę pamiętał — odparłem grzeczniutko — jak również 
o czymś innym jeszcze.
—	O czym?
—	Że niejaki Karol Gordon, do niedawna mój wierny 
przyjaciel, stał się nagle nieufny i podejrzliwy. Ale nie będę 
ci przeszkadzał. Baw się w detektywa.
Przyznaję, nie umiałem ukryć goryczy. Może nawet 
doszłoby między nami do ostrzejszej wymiany zdań, lecz 
okoliczności na to nie pozwoliły. Zamiast odpowiedzi Karol 
podniósł wskazujący palec.
—	Ktoś idzie!
Dwa czy trzy razy pociągnąłem dym z fajeczki, zanim 
usłyszałem odgłos kroków, a później zaskrzypiały
62
 
uchylone  drzwi.  W  rażącym  świetle  lampy  wyłoniła się z 
mroku sylwetka Old Graya.
—	Nie śpicie. To bardzo dobrze. Za chwilę odjeżdżam. 
Myślę, że postąpicie podobnie.
—	Co takiego?! — wykrzyknąłem.
—	Harfield oszalał, a ja nie potrafiłem przywrócić mu 
rozumu. Zamiast wyłoić synowi skórę dobrym 
postronkiem, postanowił jutro zorganizować rozprawę 
sądową.
—	Co takiego? — powtórzyłem.
—	Mówię wyraźnie: rozprawę sądową. Jego trzech 
kowbojów utworzy grono sędziowskie, ciebie— tu spojrzał 
na Karola — ma uprosić, abyś podjął się roli oskarżyciela, 
my dwaj — kiwnął głową w moją stronę — mamy być 
świadkami i poszkodowanymi równocześnie.
—	A sobie jaką wyznaczył rolę? — zapytał Karol.
—	Obrońcy.
—	Ależ to idiotyzm! — wykrzyknąłem. — I po co?
Siwowłosy wzruszył ramionami.
—	Żebym to ja wiedział. Może Samowi chodzi o 
uniewinnienie syna, a może o przykładne, publiczne 
ukaranie?
—	Jedno drugie wyklucza — stwierdził Karol.
—	I ja tak sądzę. Próbowałem przekonać Harfielda, aby 
zaniechał zabawy, lecz on jest uparty jak muł, a rozumu 
posiada nie więcej. Twierdził, że taki sąd najsprawiedliwiej 
sprawę rozpatrzy. Ładny sąd, w którym wyrokować mają 
trzej pracownicy farmera! Odmówiłem udziału w tej hecy i 
pokłóciliśmy się. Dlatego odjeżdżam. A wy?
Nim Karol zdążył otworzyć usta, zerwałem się z ławy.
—	Ruszamy. I tak nie zmrużyłbym oczu przez całą noc.
63
 
—	Z powodu Sama Harfielda? — zapytał Siwowłosy, a w 
jego głosie zabrzmiała nutka wesołości.
—	Albo z powodu pcheł, od których roi się w tych 
barłogach — zażartował Karol.
Wyszliśmy na dwór. Każdy z nas obejrzał swą szkapę, 
załadował skromne bagaże i sprawdził broń. Siwowłosy 
pierwszy wskoczył na siodło.
—	Jedźcie za mną — rozkazał — wyprowadzę was
najkrótszą drogą.
Poczłapaliśmy stępa w indiańskim szyku. Karol w 
ariergardzie. Czy ktoś spostrzegł naszą ucieczkę — po dziś 
dzień nie wiem. Nikogo po drodze nie zauważyłem. Za to 
psów ukazała się cała sfora. Gnały za nami szczekając 
hałaśliwie. Objechaliśmy jeziorko, przebyli kolejowe tory. 
Dopiero wówczas zaniechały pogoni.
—	Na północ? — zapytał Old Gray obracając się w 
siodle.
—	Tak — odparł Karol.
—	To odprowadzę was kawałek. Znam nieco te strony. Za 
godzinę dotrzemy do miejsca, gdzie można bezpiecznie 
przespać resztę nocy.
Nie czekając na naszą zgodę puścił się kłusem. Księżyc 
wspinał się ku szczytowi nieba, preria pojaśniała.
Tak więc, jeden za drugim, trzej milczący jeźdźcy jechali 
równie milczącą prerią, niczym duchy wędrujące północną 
porą przez uroczyska.
 
                                                 Botanik

Alberta to jedna z trzech środkowych prowincji Kanady, 
określanych wspólnym mianem:  „preriowe".
Do roku 1870 stanowiła część olbrzymiego Kraju Księcia 
Ruperta, stanowiąc własność Kompanii Zatoki Hudsona, 
przedsiębiorstwa, którego handlowe placówki zwane 
faktoriami pokrywały rzadką siecią cały prawie obszar. 
Kompania zajmowała się skupem skór i futer, sprzedażą 
wszystkiego, co potrzebne było łowcom biało- i 
czerwonoskórym — co konieczne było dla życia nielicznych 
w tych stronach farmerów. Handel prowadzono przeważnie 
wymienny.
W maju 1882 roku stworzono nową jednostkę 
administracyjną, ochrzczoną imieniem Alberty na cześć 
żony generalnego gubernatora Kanady (z ramienia 
Londynu), księżniczki Ludwiki Karoliny Alberty, czwartej 
córki królowej Anglii, Wiktorii *.
Południowe obszary Alberty stanowią faliste prerie, 
porosłe niską trawą, ciągnące się na przestrzeni 200 mil ** 
od granicy ze Stanami Zjednoczonymi, aż po rzekę Red 
Deer.  Dalsza, środkowa  część Alberty
W roku 1905 do okręgu administracyjnego Alberty przyłączono okręg Athabaska, tworząc 
nową prowincję z zachowaniem nazwy — Alberta.
200 mil, czyli 320 km
 
5 — Old Gray
 
65
 
jest również prerią, lecz poprzecinaną płytkimi dolinami, 
gdzieniegdzie szerokimi grzbietami górskich wzniesień, 
nieregularnie porosłą kępkami wierzb, drzewami J 
bawełnianymi,  topolami, brzozami i  świerkiem.  
Największą rzeką jest tu Saskatchewan.
Wielkie lasy, pierwotne bory, pokrywają północny obszar 
Alberty. Tysiące małych jezior — wśród których 
największe: Athabaska oraz Mniejsze Jezioro Niewolnicze 
— stanowią raj dla myśliwych i rybaków.
Takim to krajem wędrowaliśmy we trójkę podczas 
pierwszej nocy pobytu na kanadyjskiej ziemi. Konie biegły 
prawie bezszelestnie po miękkim podłożu świeżych traw, a 
księżyc dodawał tej nocnej wyprawie tajemniczego uroku. 
Nasz przewodnik milczał, więc i ja nie otwierałem ust, 
zresztą... nawet nie bardzo mi się chciało. Trud 
poprzedniego dnia dał mi się we znaki. Piwo, którym tak 
hojnie częstował nas farmer, również podziałało: marzyłem 
o śnie jak nigdy dotąd i czułem, że jeśli nadal będziemy 
posuwać się w takim tempie, zapadnę w drzemkę. Na 
szczęście płaszczyzna prerii poczęła się obniżać, aż w dole 
ujrzałem drugi księżyc zerkający ku nam z gładkiej 
powierzchni bezszelestnie płynącej wody.
Siwowłosy skręcił. Przez kilka minut jechaliśmy z prądem 
rzeki aż do punktu, gdzie zakole nurtu utworzyło długi i 
wąski półwysep. Old Gray zeskoczył z siodła.
— Chodźcie za mną. To dobre miejsce na nocleg.
Miejsce istotnie było doskonałe. Półwysep u nasady miał 
szerokość zaledwie trzech kroków — stanowiła ją 
porośnięta rzadką trawą grobelka. Nawet mysz nie 
mogłaby się tędy przemknąć niezauważona. Dalej teren 
rozszerzał się we wszystkich kierunkach, tworząc regularne 
koło. Półwysep dzięki temu przypominał kuchenną patelnię 
o długiej rączce. Na samym środku rosła kępa drzew i 
krzaków. Leżąc wśród nich można
66
 
było swobodnie obserwować rzekę i ląd, samemu nie będąc 
widzianym. Rozbiliśmy obóz. Grunt był suchy, pokryty 
darnią i zeschłym igliwiem świerków. Pachniało żywicą i 
wilgotnym oddechem wody. Rozkulbaczyliśmy konie, 
przywiązali na długich linkach do drzew, wymościliśmy 
sobie legowiska.
—	A teraz spać! — powiedział Old Gray.
—	Bez nocnej warty? — zdobyłem się na uwagę. Zaśmiał 
się cicho.
—	W tym miejscu... zbyteczne. A poza tym mam
bardzo czujny sen. Mój człapak również. Pusto tu do
koła na dziesiątki mil. Ani ludzi, ani drapieżników.
Dobranoc.
Skoro tak zdecydował człowiek, którego Karol uznawał za 
znakomitego westmana, głupotą byłoby sprzeciwiać się. 
Zwłaszcza z mojej strony. Zostawiłem ostateczną decyzję 
Karolowi, lecz on nawet nie mruknął.
Otuliłem się kocem, pod głowę podsunąłem siodło i 
patrzyłem poprzez gałęzie wysokich świerków na niebo 
rozjaśnione blaskiem księżyca. Zmęczenie powinno 
pogrążyć mnie natychmiast w głębokim śnie. Jednak nie 
potrafiłem zasnąć. Albo zbyt dużo wrażeń przeżyłem tego 
pierwszego dnia wyprawy, albo też nie dostosowałem się 
jeszcze do odmiennych warunków życia. Leżałem z 
otwartymi oczami, wsłuchany w ciszę mąconą ledwie 
dosłyszalnym pluskiem fal. Myśli moje krążyły wokół 
postaci to Sama Harfielda, to Old Graya. Harfield okazał 
się nieokrzesanym — i to ponad przeciętną miarę — 
rolnikiem i niczym więcej. Lecz kim był Siwowłosy? Nie 
wystarczyły mi informacje Karola. Tym bardziej, że nie 
pochodziły z pierwszej ręki, lecz od jakichś nieznanych mi 
osób, nieznanych również Karolowi. Dziwne, że mój 
przyjaciel, tak zawsze ostrożny w swych sądach i rozważny, 
dawał im wiarę. Więc chyba nie powiedział wszystkiego. 
Może nie zdążył? A może nie chciał...
67
 
—	Do licha z tym wszystkim — szepnąłem. — Jeśli;
zaraz nie zasnę, jutro będę czuł się jak na pół zdechłe cielę.
Nic mi nie pomogło takie rozumowanie. Zamykałem i 
otwierałem oczy, widziałem, jak księżyc płynie po niebie, 
na koniec usłyszałem daleki głos kojota. I chyba dopiero 
wówczas zacząłem zapadać w drzemkę.
Obudził mnie poranny wietrzyk, lecz przede wszystkim — 
tupotanie końskich nóg i trzask łamanych gałęzi. Siadłem. 
Kilka kroków ode mnie, poza zasięgiem drzew i krzewów, 
płonął wielki ogień, a Karol łamał na kolanie uschłe 
konary świerków i rzucał je do ogniska. Nieco dalej, nad 
samą wodą, sterczał Old Gray, tuż obok koni, które 
opuszczały i podnosiły głowy, na przemian pijąc, na 
przemian parskając i waląc kopytami w ziemię. Różowy 
świt stopniowo gasł, a dzień nadbiegał z dalekiego wschodu 
zielonej prerii. Karol zauważył moje przebudzenie.
—	Idź się umyć — mruknął i dodał żartobliwie: — 
wyglądasz, jakby cię przed chwilą odwiązano od pala 
męczarni.
—	Pół nocy oka nie zmrużyłem — poskarżyłem się 
ziewając. — Dobrze radzisz — ziewnąłem po raz drugi.
Wydobyłem ze swego tłumoczka ręcznik, mydło (przedmiot 
rozlicznych żartów Karola i wszystkich spotykanych 
wędrowców) i pomaszerowałem w dół rzeczki, aby mydliny 
nie zatruły wodopoju. Lekko szczękając zębami bohatersko 
skoczyłem w nurt. Kiedy parskając, kłusem wróciłem do 
obozowiska, kawa już bulgotała, boczek smażył się na 
patykach pod pieczą Karola, a Old Gray siedział oparty o 
pień i ćmił fajeczkę.
—	Zawsze tak? — spytał spojrzawszy na mnie.
—	Zawsze — odparłem — jeśli tylko w pobliżu znajduje 
się rzeka lub jezioro, lub jakakolwiek dziura pełna wody.
68
 
—	Słusznie — kiwnął głową. — Lecz z tego wynika,
że z ciebie tylko przypadkowy bywalec prerii.
W jego słowach nie zabrzmiał nawet cień złośliwości, 
jednak dotknęło mnie określenie „przypadkowy". Chociaż 
oczywiście miał rację. Bo przecież moje wędrówki po 
Dzikim Zachodzie ograniczały się do trzech--czterech 
miesięcy w roku. Byłem istotnie „przypadkowym" 
bywalcem prerii.
Zjedliśmy boczek, popili kawą i jeszcze przez chwilę 
siedzieliśmy przy wygaszonym ognisku w milczeniu paląc 
fajki. Cienie drzew skracały się coraz bardziej, bo słońce 
pełzło wyżej i wyżej po bezchmurnym niebie. Zapowiadał 
się gorący dzień.
—	Jesteśmy nad rzeką Mleczną — poinformował Old 
Gray — jak zapewne wam wiadomo. Nie pytam, dokąd się 
udajecie, ja jadę na wschód.
—	My na północny-zachód — powiedział Karol zgodnie z 
prawdą, bo tylko taki kierunek jazdy mógł nas 
doprowadzić do siedzib Czarnych Stóp.
—	A więc ścieżki nasze w tym miejscu się rozchodzą.
Oczyścił fajeczkę, wstał, obrządził konia, skoczył na siodło i 
ruszył powoli przez grobelkę.
—	Bywajcie!
—	Jeszcze raz dziękuję! — zawołałem za nim.
—	Głupstwo! Kto wie, czy kiedyś nie odwdzięczysz mi się 
w podobny sposób?
Skręcił koniem w lewo i zmusił zwierzę do galopu. 
Widzieliśmy go jeszcze chwilę jako ruchomy, znikający 
punkt wśród bezkresnej płaszczyzny, później ciemna 
plamka znikła.
—	Ruszamy? — zapytałem.
—	Tak ci pilno, Janie? Myślę, że jeszcze nie wypocząłeś 
po wczorajszym dniu.
—	Karolu, ty coś knujesz.
—	Nie knuję, lecz zamyślam. Słowo „knucie" ozna-
69
 
cza przecież podstępną  działalność  na  czyjąś  szkodę, a ja 
nie chcę nikomu szkodzić.
—	No, no — zauważyłem ironicznie — jaki to z ciebie 
językoznawca. Po co mamy tu tkwić niczym dwa kołki w 
płocie?
—	Twoja podejrzliwość jest niczym nieuzasadniona. 
Sprawa polega na tym, że jeżeli natychmiast ruszymy w 
drogę może to wyglądać na chęć obserwowania Old Graya.
—	Przecież udaje  się  w zupełnie  odmiennym kierunku.
—	Nie dałbym i centa, że tak jest naprawdę. Old Gray 
zachował się bardzo sympatycznie w stosunku do nas, 
pomijając już fakt, że wyciągnął ciebie z biedy Jest w 
rozmowie bezpośredni i szczery, lecz ta szczerość na pewno 
ma swe granice. Po cóż miałby informować dwu 
nieznajomych o kierunku czy celu swej wyprawy? 
Zresztą... sprawdzimy.
—	Co takiego?! — oburzyłem się. — Masz zamiar 
szpiegować Siwowłosego?!
—	Nie  denerwuj  się, Janie.  Chcesz  jeszcze  kawy?. Nie 
mam zamiaru go szpiegować, jak mówisz, czy tropić. 
Sprawdzenie może być wynikiem przypadku niezależnego 
od naszej woli.
—	Nie rozumiem. Przecież powinniśmy jechać we wręcz 
przeciwnym kierunku? Na zachód, nie na wschód.
—	Prawda, prawda. Mówisz jak najmądrzejszy geograf 
świata. Bieda z tym, że jadąc na zachód trzeba przebyć 
rzekę, a w tym miejscu bród nie istnieje. Ręczę ci za to. 
Sam chyba zauważyłeś, jak tu głęboko?
—	Istotnie — przyznałem — cztery kroki od brzegi; nie 
potrafiłem zmacać gruntu.
—	Tak zawsze dzieje się na wiosnę. Rzeka Mleczna 
bardzo przybiera o tej porze roku. Po co ryzykować gdy 
nic nas do tego nie zmusza?
70
 
—	Więc należy poszukać brodu.
—	Oczywiście. Bród jest, leży niecałą milę w kierunku, w 
którym udał się Old Gray. Dlatego właśnie tu siedzimy 
zamiast deptać mu po piętach. Przyznasz, że w ten sposób 
postępujemy bardzo elegancko.
—	Nadzwyczajnie elegancko! — parsknąłem śmiechem. 
— A że przy okazji jazdy na zachód pewien znakomity 
traper potrafi sprawdzić dokąd wiodą tropy naszego 
poprzednika... to już się nie liczy!
—	Będzie to tylko przypadek, nie świadome działanie. 
Zresztą... jeśli sądzisz, że mój plan jest karygodny, wymyśl 
coś innego.
Nie mogłem wymyślić, nie znałem przecież brodów 
Mlecznej Rzeki. Przyznałem się do tego szczerze, lecz zaraz 
zadałem pytanie:
—	Nie mogę pojąć, czemu tak interesujesz się tym 
człowiekiem?.
—	Zwykła, nieszkodliwa ciekawość. Już ci o tym 
wspominałem. Takich ludzi, jak Old Gray, coraz mniej 
teraz na preriach. Powód wystarczający.
—	Jeśli to wszystko prawda, co o nim słyszałeś.
—	Czyżby przez ciebie przemawiała zazdrość? — 
roześmiał się tak serdecznie, że nawet nie zdążyłem się 
oburzyć, bo zaraz dodał: — Możemy już powolutku 
szykować się do drogi.
I tak zakończyła się nasza sprzeczka. Nie pierwsza tego 
typu. Zdarzało się niejeden raz, że spieraliśmy się zażarcie, 
lecz takie spory nigdy nie wpłynęły na zmianę naszego 
wzajemnego stosunku.
Zwinęliśmy manatki, osiodłali wierzchowce i ruszyli trop w 
trop za Old Grayem. Widoczny był to trop i — jak to się 
mówi — nawet ślepiec musiałby go dostrzec. Po przebyciu 
zapowiedzianej przez Karola mili, odciski końskich kopyt 
skręciły ku wodzie i znikły w jej głębi.
—	Skorzystał z brodu — stwierdził mój przyjaciel.
—	To jasne.
71
 
—	Wcale nie jasne, bo udając się na wschód, nie 
potrzebowałby przebywać rzeki akurat w tym miejscu.
Idźmy za jego przykładem.
Bez trudu przeprawiliśmy się na drugi brzeg. Tam jednak 
na próżno rozglądałem się za zdeptanymi trawami i 
odciskami podków.
—	Stanęło na moim — stwierdził triumfalnie Karol. — 
Old Gray powędrował korytem rzeki, pewnie jej brzegiem, 
i dokładnie zatarł w ten sposób wszelkie ślady. On dobrze 
wiedział, że skorzystamy z tego samego brodu. To facet 
kuty na cztery nogi! A czy udał się na wschód, to także 
wątpliwe.
—	Zwykła ostrożność — stwierdziłem — i nie ma w tym 
nic dziwnego. Ruszajmy!
—	Ruszajmy — powtórzył Karol i klepnął konia po 
zadzie.
Rzeka Mleczna została za nami, a przed nami — preria 
porosła niską trawą, bardzo stosowna dla szybkiej jazdy. W 
ten też sposób przebywaliśmy ją dążąc ku terenom 
Czarnych Stóp, graniczących z Mleczną Rzeką. Na 
południu ziemie Czarnych Stóp przekraczały granicę 
Stanów, zajmując północny skraj Montany, na północ — 
biegły po północną Saskatchewan.
Plemię Czarnych Stóp to w rzeczywistości federacja aż 
trzech sprzymierzonych ze sobą ludów: właściwych 
Czarnych Stóp zwanych również Siksika, oraz Piegan i 
Blood. We wczesnych latach XVIII wieku podstawą ich 
utrzymania były bizony. Polowali na nie pieszo, bo dopiero 
około 1750 roku Czarne Stopy uzyskali konie od swych 
południowych sąsiadów, Szoszonów. Broń palną dostarczyli 
biali handlarze. Wyposażone w ten sposób trzy bratnie 
plemiona stały się groźnymi przeciwnikami zarówno 
sąsiadów, jak i nielicznych jeszcze wówczas traperów.
Czarne Stopy pierwotnie zamieszkiwali dolinę północnej 
Saskatchewan, koło czterystu mil na wschód od
72
 
Gór Skalistych. Później, w pierwszej połowie XIX wieku, 
przewędrowali na zachód, zajmując teren na południe od 
północnej Saskatchewan aż po górną Missouri w obecnej 
Montanie. Przez dobre ćwierć wieku uniemożliwiali 
prowadzenie działalności traperskiej. Dopiero w roku 1855 
zawarty został traktat pokojowy z rządem Stanów 
Zjednoczonych. Określił on granice ziem plemiennych 
leżących w Stanach (nie w Kanadzie!) oraz zezwalał białym 
na budowę dróg oraz wznoszenie fortów. W roku 1888 
Czarne Stopy sprzedali znaczną część swej ziemi w 
Montanie, a grupy Czarnych Stóp w Kanadzie odstąpiły 
część terytorium rządowi Kanady już w roku 1877. W 
zamian za to rząd kanadyjski zatwierdził ich wieczyste 
prawa do pozostałej ziemi w stosunku: jedna mila 
kwadratowa na każdą indiańską rodzinę *, zapłacił 
jednorazowo po 25 kanadyjskich dolarów każdemu z 
wodzów, 15 dolarów każdemu z pomniejszych przywódców 
i po 12 dolarów każdemu z pozostałych członków plemienia. 
Władze zobowiązały się również do płacenia wodzom co 
roku po 25 dolarów, przywódcom po 15 i pozostałym po 5 
dolarów. Prócz tego plemię otrzymuje corocznie 2 tysiące 
dolarów na zakup amunicji.
Za taką sumę „blade twarze" nabyły dla swego osadnictwa 
obszar 42 400 mil kwadratowych. Szczęśliwie złożyło się dla 
Indian, że osadnictwo nigdy nie przybrało tak 
gwałtownych, intensywnych rozmiarów, jak na Dzikim 
Zachodzie Stanów Zjednoczonych. Olbrzymie przestrzenie i 
brak aż do roku 1883 połączeń kolejowych między gęsto 
zaludnionymi prowincjami południowo-wschodniej 
Kanady a jej prawie pustym zachodem przyczyniło się do 
zachowania ziem południowej Alberty prawie w stanie 
nienaruszonym. Gdy bawiłem wraz z Karolem u 
kanadyjskich Czarnych Stóp
Mila kwadratowa, czyli 2,6 km* (260 ha)
73
 
w roku 1881 i następnym, poza wioskami Indian i 
nielicznymi faktoriami Kompanii Zatoki Hudsona witała 
nas pustka dziewiczej przyrody. Co prawda rzecz działa się 
przed siedmiu laty, lecz i obecnie pierwszy dzień wędrówki 
nie doprowadził nas do żadnej farmy białego osadnika. A 
dalej? Bardziej na zachód?
Karol zagadnięty w tej sprawie uspokoił mnie.
—	Możesz się nie lękać. Nie powstały tu jeszcze ani 
wielkie miasta, ani małe osady. Drogi należą do rzadkości, 
a na podgórzu i w głębi Gór Skalistych nie dokonały się 
żadne zmiany. Nawet resztki bizonów krążą gdzieś na 
północy. Nie widziałem ich, lecz opowiadali mi o tym 
traperzy powracający znad Athabaski.
—	Lecz tamte obszary nie należą do Czarnych Stóp — 
zauważyłem.
—	A nie należą — przyznał. — Ci Indianie zmienili się w 
przykładnych kowbojów i wypasają stada domowego bydła 
na swych równinach.
Wiedziałem o tym. Już przed siedmiu laty, wobec stale 
malejącej ilości bizonów, starszyzna Czarnych Stóp, po 
długich dyskusjach i licznych sprzeciwach, zdecydowała się 
na zakup pewnej liczby bydła domowego. Karol i ja — w 
wyniku niezwykłego zbiegu okoliczności — w poważnym 
stopniu przyczyniliśmy się do realizacji tego zamierzenia *, 
chociaż nie bardzo mogłem sobie wyobrazić Indian jako 
pastuchów. Wiedziałem jednak, że hodowla bydła może 
uchronić Czarne Stopy przed nędzą i głodem. Nie chroniły 
ich bowiem skromne fundusze płacone członkom plemienia 
w zamian za odebrane tereny łowieckie. Pocieszała mnie 
myśl o nieoznaczonych ściśle granicach rezerwatu, 
zwłaszcza wśród obszarów górskich i o łatwości ich 
umyślnego lub  przypadkowego przekraczania. To da-
Historia ta została opisana w książce pt. „Tropy wiodą przez prerię".
74
 
wało czerwonoskórym szansę docierania na obszary 
bardziej zasobne w łowną zwierzynę aż do czasu, kiedy 
zagęszczenie osiedli białych uniemożliwi im organizowanie 
takich wypraw.
Tak oto wyglądała sytuacja plemienia, jakie zamierzaliśmy 
w najbliższym czasie odwiedzić. W tej chwili 
przebywaliśmy co najmniej o setkę mil od najbliższej 
wioski czerwonoskórych, a o kilka setek od najbliższego 
skupiska bladych twarzy. Jakież więc było moje zdziwienie, 
gdy w porze południa dostrzegłem w dali ruchomy, czarny 
punkt poruszający się po linii prostopadłej do kierunku 
naszej jazdy.
—	Popatrz — podałem Karolowi lornetkę.
—	Dwa konie — poinformował. — Trudno coś więcej 
stwierdzić, chyba tylko tyle, że nie są to Indianie. Ani 
czerwone kurty. Widać by było dokładnie.
Mówiąc o czerwonych kurtach Karol miał na myśli 
kanadyjską Konną Policję, noszącą takie właśnie mundury.
—	Jedziemy naprzeciw? — zagadnąłem.
—	Nie widzę powodu do zmiany drogi.
Decyzja była słuszna, jako że w tym jedynie kierunku 
posuwając się mogliśmy trafić na wodę. Jechaliśmy od 
wielu godzin suchą równiną, a nasze skórzane wory 
napełnione nad Rzeką Mleczną były już w połowie puste. 
Do tego słońce piekło nieznośnie, a nad całą prerią unosiła 
się jakby nikła mgiełka — nieomylna oznaka długotrwałej 
pogody i upałów.
Karol znał miejsce, w którym istniało — jak twierdził — 
spore, nigdy niewysychające jeziorko. Nad nim mieliśmy 
pobyć dwa, trzy dni, aby odpocząć i zapolować na któregoś 
z przedstawicieli płowej rodziny sarn, jeleni czy antylop.
Ruchomy punkt rósł nam w oczach. Już teraz mogłem 
stwierdzić, że był nim samotny jeździec z jucznym koniem. 
Posuwał się wolniej od nas i my właśnie
75
 
przecięliśmy jemu drogę.  Karol zeskoczył na ziemię.
—	Poczekamy — oświadczył w odpowiedzi na mą
zdziwioną minę. — Samotny wędrowiec, może potrzebuje 
pomocy?
Przyznałem mu rację. Zsiadłem, zarzuciłem wierzchowcowi 
linkę na szyję, a drugi koniec okręciłem wokół palika 
wbitego w ziemię. Taki palik zawsze woziłem w jukach. 
Drobiazg, lecz nieodzowny podczas podróży po bezleśnej 
prerii. Odkryłem mały dołek, spocząłem na jego zboczu i 
półleżąc, półsiedząc znowu sięgnąłem po lornetkę. Karol 
uprzedził mnie.
—	Posuwa się nadal w naszym kierunku — mruknął
odrywając szkła od oczu. — Chyba nas jeszcze nie widzi. 
Ciekawe, jak się zachowa, gdy dostrzeże konie?
Wokół nas rozciągała się preria lekko falista, usiana 
miniaturowymi pagórkami i dolinkami. Dlatego nieznany 
wędrowiec od czasu do czasu znikał nam z oczu, aby po 
chwili ukazać się na szczycie kolejnego pagórka. Nie 
liczyłem, ile przebył w ten sposób dolin i wzgórz; na 
którymś tam zatrzymał się.
—	Zauważył nas — powiedziałem. — Co teraz uczyni?
—	Łatwo odgadnąć. Będzie się namyślał bardzo długo. 
Trzeba go zachęcić.
—	Po co?
—	Bo każdy napotkany na bezludziu wędrowiec jest 
źródłem nowych wiadomości. Niekiedy zbytecznych, 
niekiedy bardzo przydatnych.
Zdjął kapelusz i pomachał nim w powietrzu. Raz, drugi, 
trzeci.
—	Nabrał odwagi — stwierdził podchodząc do konia. — 
Wyciągnij broń, Janie.
—	Dla obrony przed nowymi wiadomościami? — 
roześmiałem się.
—	Dla bezpieczeństwa. Wiadomości nigdy nie są tak złe 
jak niekiedy ludzie, którzy je dostarczają.
76
 
—	Więc po kiego licha przyzwałeś tego włóczęgę?
—	To może być zupełnie porządny człowiek. Podniosłem  
się,  wyciągnąłem  winchester  z  kabury
i stanąłem oparty o łęk siodła.
—	Zbliża się bardzo powoli — szepnąłem. — Musi być 
pełen strachu.
—	Nie sądź po pozorach. Trudno się dziwić samotnemu, 
gdy na swej drodze spotyka aż dwu obcych.
Jeździec znajdował się obecnie w odległości jakichś stu 
jardów. Wstrzymał konie, zeskoczył i znowu ruszył ku nam, 
kryjąc się za siodłem swego wierzchowca.
—	Hej! — krzyknął i przystanął.
Karol jeszcze raz pomachał kapeluszem. Ten gest 
powtórnie zachęcił i natchnął odwagą wędrownika. Teraz 
już bez wahania ruszył w naszą stronę.
—	O co chodzi? — zagadnął zatrzymując się o jakieś 
dziesięć kroków przed nami. Lewą ręką trzymał końską 
uzdę, w prawej dzierżył długą broń.
—	Ot, przyjacielskie spotkanie — odpowiedział Karol, 
ostentacyjnie chowając swego winchestera.
—	Ano... to witajcie! Przyznam, że stęskniłem się za 
ludzką twarzą, lecz ostrożność przede wszystkim. Co tu 
robicie?
—	Polujemy — odparłem.
—	A gdzie zwierzyna? — zapytał podejrzliwie.
—	To dopiero pierwszy dzień naszej wyprawy.
—	Aha.
Za przykładem Karola schował broń, zbliżył się i kolejno 
uścisnął nam dłonie.
—	Nazywam się Fryderyk Randall, jestem doktorem
nauk * uniwersytetu w Ottawie. Pozwólcie, że spocznę.
Puścił uzdę i rozciągnął się na trawie.
Doktor nauk (Doctor of Science) w danym wypadku oznacza doktora nauk przyrodniczych, 
według nomenklatury angielskiej.
77
 

Ubawiło mnie to dokładne przedstawienie się, raczej nie 
praktykowane na Dalekim Zachodzie. Wobec tego i nam 
nie wypadało zataić swych nazwisk. Jednak nie podałem 
swego zawodu. Niczym nieumotywowana ostrożność kazała 
mi tak właśnie postąpić.
Nieznajomy przyjął naszą prezentację bez wrażenia.
—	Traperzy — powiedział. — Ciekawy to zawód
i chyba już zanikający.
Przytaknąłem dodając z pewną przesadą, że niestety 
zwierzyna łowna zaczyna stawać się rzadkością.
—	Prawda — powiedział. — Od wielu dni jestem
w drodze i ani razu żaden z czworonogów nie znalazł
się w zasięgu mej strzelby. Co prawda — dodał z wahaniem 
— kiepski ze mnie myśliwy i nie w takim celu wybrałem się 
na prerię.
—	Więc nic pan nie upolował — wyraził ubolewanie 
Karol. — To z jedzeniem pewnie krucho?
—	Byłem na to przygotowany. Dlatego wożę z sobą całą 
spiżarnię. Przewidywanie to cenna cecha każdego 
naukowca, a ja, skromny adept przyrodniczej wiedzy, 
pragnę za takiego uchodzić.
Zabrzmiało to nieco sztucznie i jakoś samochwalczo mimo 
podkreślenia własnej skromności.
78
 
Zerknąłem na jego konie pasące się niemrawo, złączone ze 
sobą długą linką, i drgnąłem. Oba miały siodła na 
grzbietach. A zwierzę juczne zamiast siodła dźwiga przecież 
dwie potężne, skórzane lub płócienne torby zwieszające się 
po obu stronach. W tych torbach można wieźć nie byle jaki 
ładunek. Na konia wyposażonego w siodło niewiele da się 
upakować, zaledwie derkę, kilka naczyń oraz tyle tylko 
jedzenia i amunicji, ile można zmieścić w niewielkich 
jukach siodła.
Nieznajomy zauważył moje zdziwienie.
—	Zabrałem dwa wierzchowce pod siodło — wyjaśnił — 
bo gdy jedno zwierzę się zmęczy, przesiadam
się na drugie. Wielka to wygoda. Nie uważacie, panowie?
Z trudem opanowałem uśmiech. Przecież w ten sposób 
mógł rozumować jedynie greenhorn. Drugi koń, uwiązany 
na lince, zmniejszał szybkość jazdy. Doświadczony westman 
tylko w takim wypadku zabierał dwa konie, gdy wiózł duży 
bagaż. Oczywiście drugie zwierzę dźwigało wtedy jedynie 
juki, nie siodło.
Jednak nie tylko zbyteczny kłusak ze zbytecznym siodłem, 
lecz i sam strój „pana doktora" nie był odpowiedni do 
podróży poprzez pustkowia: czarny, sukienny garnitur, 
równie czarny kapelusz, i — dziw nad dziwy! — półbuty 
świetnie nadające się do spacerów po ulicach miast, w 
żadnym jednak wypadku do wędrówki po bezdrożach.
Czego  tu szukał  tak  kiepsko  wyekwipowany człowiek?
—	Chyba — zauważył Karol — przydałyby się panu 
dodatkowe juki zamiast dodatkowego siodła. Tym bardziej 
że, jak pan zauważył, polowanie nie daje rezultatów.
—	Ach tam... — machnął lekceważąco ręką — 
ostatecznie mogę trafić na faktorię Kompanii Hudsona, w 
której za pieniądze kupię wszystko, czego mi bra-
80
 
kuje. A co się tyczy polowań... Trafiłem na stado dzikich 
indyków, zastrzeliłem dwa. Jadam niewiele i jeszcze nie 
wyczerpałem swych zapasów.
—	Długo pan w drodze? — zainteresował się Karol.
—	Od tygodnia. Przepraszam, nie macie wody? Podałem 
mu manierkę. Pił bardzo powoli.
—	Serdecznie dziękuję. Od świtu nie miałem ani
kropli w ustach. Nocowałem nad jakąś sadzawką. Okazała 
się pełna pijawek. Moje konie zaspokoiły pragnienie, ja... 
nie potrafiłem się zmusić.
W tym momencie Karol zakaszlał podejrzanie, a ja, żeby 
odwrócić uwagę od dziwnego ataku astmy mego 
przyjaciela, zapytałem:
—	Dlaczego wybrał pan tak uciążliwy sposób 
podróżowania? Nie lepiej dyliżansem, wozem lub, gdzie to 
możliwe, kolejowym wagonem?
—	Pociąg nie załatwiał sprawy, ani dyliżans. A biorąc 
wóz musiałbym zaangażować woźnicę. Bo, widzicie 
panowie, ja kompletuję rośliny dla naszego gabinetu 
botaniki. Nie sposób je zrywać przez okno wagonu lub 
dyliżansu.
—	Oczywiście — przyznałem. — Jak widzę, jest pan 
kanadyjskim Tomaszem Nuttal — powiedziałem z 
galanterią.
Spojrzał na mnie pytająco, jakby nie pojął komplementu. 
Jego milczenie trwało kilka sekund. Wreszcie 
odpowiedział.
—	Och nie. Jestem tylko skromnym uczniem wielkiej 
nauki. Gdzie mnie tam do takich sław?
Było to zgodne z prawdą. Tomasz Nuttal miał sławę na 
skalę światową. Botanik i równocześnie ornitolog, zwany 
Kolumbem przyrody Dzikiego Zachodu, przedsiębrał w 
pierwszej połowie XIX wieku szereg dalekich wypraw na 
mało zbadany zachód Ameryki, a efektem tych podróży 
były setki przywiezionych roślin, gatunków nieznanych 
dotąd. Coś niecoś wiedziałem o To-
 
6 — Old Gray
 
81
 
maszu Nuttal, chociaż nie interesowała mnie ani botanika, 
ani ornitologia. Dlatego dziwne wydało mi się wahanie 
osoby, która podawała się za doktora nauk przyrodniczych. 
Czyżby „pan doktor" nie słyszał o znakomitym 
przyrodniku?
Jak to dobrze, że nie zdradziłem swego zawodu! Lepiej, aby 
ten dziwny przybysz brał nas za „ciemnych jak tabaka w 
rogu" traperów. Jeśli bowiem nie jest tym, za kogo się 
podaje, zaniecha ostrożności i łatwiej go będzie przyłapać 
na nieuctwie.
Wstałem, podszedłem do swego konia i począłem grzebać w 
jukach, gorączkowo zastanawiając się jak by tu mojego 
przyjaciela odciągnąć na bok.
—	Karolu! — zawołałem.
—	O co chodzi?
—	Nie mogę znaleźć...
—	Czego?
—	Pozwól na chwilę. Dźwignął się niechętnie.
—	O co chodzi? — powtórzył stając tuż obok.
—	Szukam zapałek — odparłem głośno, a szeptem
dodałem: — Nie zdradź, że jestem lekarzem. O, są! —
wykrzyknąłem wydobywając z juku pudełko.
Wróciliśmy na poprzednie miejsca, Karol, jak zawsze, 
potrafił zachować niefrasobliwy wyraz twarzy wobec 
najbardziej nawet zaskakujących wiadomości.
—- Pewnie pan ma sporo kłopotów z przechowywaniem 
zbiorów — zagadnąłem chytrze nieznajomego. — Juki 
siodeł nie stanowią najlepszego dla nich schowka.
—	Interesuje to pana?
—	Nic się na tym nie znam, lecz wydaje mi się...
-— Coś panu pokażę.
Zerwał się lekko i zwinnie, co również wydało mi się 
podejrzane (praca naukowa raczej nie sprzyja zachowaniu 
sprawności fizycznej), lecz moje podejrzenie rychło doznało 
nie lada klęski.
82
 
Randall pogrzebał w jukach i wrócił niosąc dwa pudełka. 
Usiadł między nami i pokazał jedno z nich. Dopiero teraz 
mogłem stwierdzić, że nie było pudełkiem. Na pierwszy rzut 
oka wyglądało jak podłużna torba z bardzo grubej skóry 
zamknięta klapą przez całą szerokość.
—	Proszę otworzyć — zachęcił mnie pan doktor.
Przekręciłem błyszczące kółeczko, uchyliłem przykrywy. Z 
wnętrza wionął zapach suszonych ziół. To dziwne 
opakowanie wykonane zostało jednak nie z grubej skóry, 
lecz z blachy pokrytej skórką jedynie od zewnątrz. 
Musiałem przybrać zdziwiony wyraz twarzy, bo botanik 
zagadnął:
—	Nie widział pan nigdy czegoś takiego? To bardzo 
wygodny podręczny schowek na rośliny.
—	Chyba widziałem coś podobnego w witrynie sklepowej, 
lecz nie miałem pojęcia, do czego służy. Cały czas nosi pan 
zbiory w tym pudełku?
—	O, nie. Szybko pokruszyłyby się. Rośliny są bardzo 
delikatne, a uszkodzone stają się bezwartościowe dla 
naszych kolekcji. Dlatego posiadam jeszcze drugi pojemnik.
To powiedziawszy rozwinął cielęcą skórkę szczelnie 
przylegającą do prostokątnego przedmiotu. Ujrzałem niby 
grubą księgę o kartkach ze sztywnej tektury. Gdy Randall 
począł je wolniutko odwracać, ukazały się na każdej 
stronicy starannie rozpięte przy pomocy wąskich pasków 
papieru liście, łodygi i kwiaty. Ten widok przekonał mnie 
ostatecznie o bezzasadności podejrzeń. Randall musiał być 
rzeczywiście botanikiem, lecz równocześnie greenhornem 
mającym słabe pojęcie o warunkach koczowniczego życia, 
na które się zdecydował.
W odpowiedzi na me pytanie odparł (z dumą w głosie), że 
po raz pierwszy przebywa na prerii.
Zaiste tylko człowiek zupełnie niedoświadczony mógł
83
 
zdecydować się na samotną wyprawę. Co prawda obecnie 
preria przestała być rojną areną walk poszczególnych 
plemion indiańskich, lecz nadal pozostała miejscem 
ucieczek i wędrówek najróżniejszych niespokojnych 
duchów, często przestępców kryjących się tu przed 
zasięgiem oficjalnego wymiaru sprawiedliwości.
Podczas rozmowy i oglądania zbiorów mogłem dobrze 
przyjrzeć się Randallowi. Należał na pewno do osób bardzo 
dbających o swój zewnętrzny wygląd. Jego odzież nie nosiła 
żadnych śladów wędrówki odbywanej w tak niewygodnych 
warunkach. Nie była ani poplamiona, ani pomięta. Nie 
widziałem w niej dziur wypalonych iskrami ogniska. Jak on 
to potrafił? Nie mam pojęcia. Jednak nabrałem doń 
szacunku właśnie za tę schludność.
Doktor Randall był szczupłym, średniego wzrostu 
mężczyzną o pociągłej twarzy, ciemnych oczach, długim 
nosie i czarnej, bez jednego siwego włoska czuprynie. 
Mówił wolno, jak gdyby zastanawiając się nad każdym 
słowem. Robił wrażenie człowieka panującego nad swymi 
uczuciami, może nawet nieco oschłego.
—	No — odezwał się Karol spoglądając w niebo —
na nas już czas. Trzeba się ruszać, jeśli przed zmrokiem 
mamy dotrzeć do jeziorka. A pan, doktorze? Dokąd pan 
zmierza?
Zagadnięty wskazał ręką na wschód. Karol pokręcił głową 
na znak dezaprobaty.
—	Posiada pan zapas wody?
—	Nie.  Tamte  pijawki wyglądały tak obrzydliwie.
—	Ba, mało kto za nimi przepada. Jednak muszę panu 
zwrócić uwagę, że kierunek drogi, jaką pan obrał, jest 
bardzo niedogodny. Tam rozciąga się sucha preria. W 
okresie co najmniej trzech dni jazdy nie znajdzie pan wody.
Randall stropił się.
84
 
—	Więc cóż mi pan radzi?
—	Jechać z nami. Co prawda w ten sposób wędrówka się 
przedłuży, jednak niezbyt wiele. Za to nie zabraknie 
podgórskich strumieni, rzek i jezior.
—	Muszę się zastanowić.
—	Oczywiście, lecz ja ostrzegam.
Randall zamilkł na kilka długich chwil. Medytował. 
Typowy nawyk greenhorna nieufającego bardziej od siebie 
doświadczonym.
—	Więc tam nie znajdę ani kropli wody?
—	Kroplę może tak — odparł Karol żartobliwie — lecz 
nie więcej. Nawet deszcz pana nie uratuje. Sądzę, że przez 
następne dni nie będzie padać.
—	Skąd pan o tym wie? — zdumiał się.
—	Wystarczy spojrzeć na niebo i sprawdzić kierunek 
wiatru.
Znowu popadł w zadumę.
—	Doktorze — wtrąciłem się zniecierpliwiony. — Traci 
pan czas. Pora ruszać. W przeciwnym wypadku i my dwaj 
nie dotrzemy do wody przed nastaniem nocy.
—	Trzeba się zdecydować — poparł mnie Karol.
—	A panowie dokąd zmierzają?
—	Na północny zachód — wyjaśnił mój przyjaciel.
—	A więc w zupełnie innym kierunku niż ja.
—	Jednak niewiele pan nadłoży drogi jadąc z nami przez 
kilka godzin. Później należy skręcić na południe, a 
najbliższa rzeka zaprowadzi na wschód.
—	Zgoda — odparł dźwigając się z ziemi. — Będę wam 
towarzyszył.
Wskoczyliśmy na siodła i Karol powiódł nas truchtem w 
sobie tylko wiadomą stronę. Nie mogliśmy szybciej 
posuwać się ze względu na drugiego konia Randalla.
Słońce świeciło nam prosto w twarze, bo przetoczyło się już 
na zachodnią połać nieba. Rozgrzana preria buchała 
żarem. W gardle znowu mi zaschło, lecz nau-
85
 
czony starym doświadczeniem postanowiłem tak długo 
powstrzymać się od picia, jak tylko będzie to możliwe.
Zapasowy koń Randalla okazał się zwierzęciem narowistym 
i raz po raz starał się wyprzedzać wierzchowca, do którego 
został uwiązany. Kiedy indziej przystawał,  szarpiąc  linkę, 
jakby pragnął ją zerwać. Mimo tych przeszkód przed 
wieczorem dotarliśmy na szczyt trawiastej wyniosłości,   
porosłej małym, lecz gęstym laskiem. Zeskoczyłem z 
wierzchowca  za  przykładem Karola, Randall uczynił to 
samo i w ten sposób przebrnęliśmy gęstwinę. Zbocze 
przeciwległe, niezbyt strome, pokrywała świeża zieleń traw. 
Widok był rozległy i piękny. Od stóp wzgórza ciągnęły się 
hen w dal niskie skupiska krzewów. Między nimi biegły tu i 
tam wydeptane, wąskie ścieżki — tędy zwierzęta szły do 
wodopoju. Na dalszym planie sterczała ponad zaroślami 
grupa wysokich sosen, a jeszcze dalej — kępa sześciu brzóz.  
Miejsce wydało  mi się  dziwnie  znajome. Sosny, brzozy, 
zarośla, trawiaste zbocze... Ależ tak!
—	Karolu — o mało nie krzyknąłem — gdzieś ty nas 
przyprowadził?
Uśmiechnął się.
—	Byłem ciekaw, czy rozpoznasz po tylu latach.
—	Po ośmiu latach — zauważyłem. — Jezioro Jelenia! 
Tam, tam... — wskazałem ręką.
—	Znakomicie! Posiadasz wyrobioną pamięć wzrokową. 
No to... prowadź.
I poprowadziłem bezbłędnie.
Szliśmy wolno przez gąszcz zarośli, splątanych traw i 
paproci. Jeszcze kilka krzewów dzikiego bzu i oto ukazała 
się gładka powierzchnia wody, różowiejąca I w pierwszych 
blaskach zachodu. Jezioro Jelenia!
Zatrzymałem się nad brzegiem. Opadły mnie wspomnienia. 
Tu przecież przed ośmiu laty spędziłem w towarzystwie 
Karola swój pierwszy nocleg, a nazajutrz o świcie 
wykąpałem się w prawie lodowatej  wodzie, i ta właśnie 
kąpiel doprowadziła nas do odkrycia, w wyniku którego 
nasza dalsza wędrówka myśliwska uległa poważnym 
komplikacjom.
Stare to dzieje, a przecież, tkwiąc teraz nad wodą, 
widziałem dokładnie, że okolica nie uległa żadnym 
zmianom. Jedynie krzaki bardziej się rozrosły, a z drzewek 
powstały potężne pnie sosen. A może tylko tak mi się 
zdawało? Bo cóż to znaczy dla przyrody osiem lat? Wiek 
drzew mierzy się przecież na setki takich lat.
— Nie smuć się, Janie — powiedział Karol — co było, to 
było, a teraz pora rozkulbaczyć konie.
Wybraliśmy miejsce suche, na granicy łączki i zarośli, 
zdjęli siodła z końskich grzbietów, a następnie napoili 
zwierzęta. Randall dokładnie nas naśladował. Godne to 
pochwały, bowiem w ten sposób mógł się nauczyć 
podstawowych zasad życia westmanów. Z kolei ja 
naniosłem sporo połamanych gałęzi, a Karol zajął się 
kucharzeniem. Bardzo lubił pitrasić, natomiast nie znosił 
szorowania garnków. Ponieważ niczego dotąd nie 
upolowaliśmy, wieczorny posiłek nie należał do zbyt 
udanego: wędzony boczek, a więc mięso w postaci najmniej 
ulegającej zepsuciu, do tego suchary, nieco twarde, lecz za 
to wytrzymałe na pleśń. Skorzystaliśmy również z sucharów 
doktora Randalla. Tak długo nalegał, aż zgodziłem się 
otworzyć hermetycznie zamkniętą puszkę. I nie 
pożałowałem tego. Były o niebo lepszej jakości od naszych. 
Przysmażony na patykach boczek nie wydał mi się 
specjałem, lecz w braku czego innego... Zdaje się, że mój 
organizm w ten sposób poczynał bronić się przed 
nadmiarem zwierzęcego tłuszczu. Jest rzeczą wielokrotnie 
stwierdzoną, że ludzie spożywający zbyt wiele tłuszczu, a 
zbyt mało lub wcale owoców i jarzyn, po pewnym czasie 
zapadają na choroby żołądkowe. Otóż samotny wędrowiec 
prerii — traper, eksplorer lub  po prostu  szukający 
przygód westman — przez
87
 
miesiące wędrówek zdany jest tylko na własne zapasy 
żywności lub na własną strzelbę. Jeśli ta ostatnia zawiedzie 
go, będzie jadł wyłącznie boczek lub słoninę. Zdarza się, że 
zmuszony jest przerwać swą wędrówkę i szukać 
najbliższego osiedla, zapada bowiem na groźną chorobę, 
jaką przerwać może tylko zmiana pożywienia. Mimo 
wszystko byłem dobrej myśli mając za towarzysza tak 
znakomitego myśliwca, jak Karol Gordon.
Gdy skończyliśmy wieczorny posiłek, udałem się nad brzeg 
jeziora wyszorować garnek po kawie, a później wróciłem, 
aby wypalić fajkę przy dogasającym ognisku. Moi 
towarzysze już zdążyli to uczynić, więc trzy obłoczki dymu 
unosiły się nad naszymi głowami.
—	Nie jest to najprzyjemniejsze dla mnie miejsce —
powiedziałem wyjmując z ust cybuch.
Karol pokiwał głową, niby potwierdzając mą opinię, 
jednak zaraz dodał:
—	Co było, to było, a w pobliżu nie ma innego zbiornika 
wody.
Randall spojrzał pytająco na mego przyjaciela.
—	Przepraszam, czy oznacza to, że przeżyliście panowie w 
tej okolicy jakąś niebezpieczną przygodę? Czyżby główną 
rolę grał w niej jeleń?
—	Owszem — odparłem — ujrzeliśmy tutaj wspaniałego 
rogacza w towarzystwie dwu łani, i stąd nazwa, 
niefigurująca zresztą na żadnej mapie. Ale nie jest to dla 
mnie przyjemne miejsce, bo przed ośmiu laty straciło tutaj 
życie dwu ludzi. Nam przypadkowo udało się znaleźć ich 
zwłoki, a w dwa tygodnie później i mordercę *.
—	Napad? — zainteresował się Randall.
—	Tak. Pospolity napad rabunkowy, a chociaż sprawcę 
również spotkała śmierć, nie przywróciło to życia
Opis tej historii zawarty jest w powieści pt. „Tropy wiodą przez prerię".
88
 
ofiarom. Zostały pochowane niedaleko stąd, na skraju lasu.
Randall jakby zmarkotniał.
—	To straszne — stwierdził. — Nigdy nie 
przypuszczałem, że preria może być widownią takich scen.
Gdyby nie wspomnienie tamtych ponurych chwil, pewnie 
parsknąłbym śmiechem. Cóż za naiwny greenhorn?
Ściemniło się na dobre, pierwsze gwiazdy poczęły migotać 
na niebie.
—	Pora spać — oświadczył Karol. — Czuję zmęczenie w 
kościach.
—	A nocna warta? — zapytałem w nadziei, że w tak 
cichym, ustronnym miejscu mój przyjaciel zrezygnuje z 
przykrego dla mnie obowiązku. Gdzie tam!
—	Będzie warta, jak ją nazywasz.
Porozrzucał nieco grubszych patyków na skraju ogniska, a 
później złamał dwa cieńsze i ukrył je w garści tak, by 
wystawały jedynie ich końce.
—	Ciągnij, Janie. Dłuższy... do północy, krótszy... od
północy do świtu.
Zdziwił mnie. Mieliśmy czuwać jedynie we dwu? Lecz 
natychmiast zreflektowałem się. Na czujność doktora 
Randalla nie wolno było liczyć. Wyciągnąłem dłuższy 
patyczek, więc zamiast mościć sobie legowisko, 
sprawdziłem, czy mój winchester jest nabity, czy lufa nie 
została zaprószona kurzem. Jakże chętnie rozciągnąłbym 
się na miękkim kocu, z głową wspartą na siodle, z nogami 
wyciągniętymi w stronę żarzących się węgli ogniska. Nic z 
tego!
—	Przepraszam, panowie — odezwał się Randall. —
Zdaje się, że macie zamiar czuwać w nocy?
Zgodnie przytaknęliśmy.
—	Jeśli tak, czemu mnie wyłączyliście z tego obowiązku?
Wytłumaczyłem jak najbardziej delikatnie, że nocne
89
 
dyżury wymagają nieco doświadczenia, jakie nabywa się 
dopiero po dłuższym pobycie wśród pustkowi i że... hm... 
takiego doświadczenia nie zdobywa się przecież po kilku 
dniach wędrówki. Przyznał mi rację i równocześnie 
stwierdził, że nigdy nie czuwał w nocy.
—	Któż by wówczas spał za mnie? — zauważył wesoło.
—	No to proszę się kłaść. Również i za mnie — dodałem 
żartobliwie.
—	Będzie mi trochę głupio. Czy nie mógłbym panu 
towarzyszyć? Może w ten sposób czegoś się nauczę?
Nie wypadało odmówić.
—	Zgoda. Lecz broń niech pan odłoży — dodałem widząc, 
że sięga po swą strzelbę. — Proszę usiąść za tym krzakiem 
— wskazałem ręką — nie czynić hałasu i nasłuchiwać. Ja 
zbadam teren dokoła.
—	A gdyby coś się zdarzyło?
—	Wówczas należy obudzić mego przyjaciela.
Karol, otulony pledem po uszy, widać jeszcze nie zasnął, bo 
wymamrotał coś gniewnie. Machnąłem ręką i ruszyłem 
między zarośla. Moim celem nie było penetrowanie zbyt 
wielkiej przestrzeni wokół obozowiska. Nasz botanik 
przecież nie gwarantował bezpieczeństwa śpiącemu 
Karolowi. Więc tylko obszedłem pobrzeże naszego biwaku, 
co jakiś czas przystając i nasłuchując, a później wyszedłem 
z zarośli na łączkę, która łagodną pochyłością spływała ku 
jeziorku. Miało kształt owalny. Niezbyt wielkie, dzieliło się 
na dwie części, jakby dwie zatoki, dzięki półwyspowi 
wrzynającemu się głęboko w wodę. Stanąłem na brzegu, 
prawie naprzeciwko cypla półwyspu. Noc była ciemna, 
bezksiężycowa. Ledwo dostrzegałem smugę przeciwległego 
lądu, porośniętego czarnym lasem i gęstwą niskich 
krzewów. Przed ośmiu laty z tego chyba miejsca 
popłynąłem wprost ku półwyspowi. Lecz był to ranek, a 
teraz zapadała noc i tylko wariat odważyłby się na 
postępek tak karko-
90
 
łomny. Coś przeleciało bezszelestnie nad wodą. Nietoperz. 
Z gatunku tych, które spędzają dnie ukryte w dziuplach 
drzew lub wisząc na gałęziach. Przemknął i zniknął, 
dosłownie jak duch. W chwilę później usłyszałem 
skrzekliwy dźwięk, coś w rodzaju „kew-kew", i nad moją 
głową przefrunął ptak. Znałem dobrze ten głos, wydawała 
go sowa błotna, gnieżdżąca się zwykle wśród trzcin i 
oczeretów. I znów po chwili usłyszałem cichy plusk, gładka 
toń zmarszczyła się, a charakterystyczna smuga roztrącanej 
wody świadczyła, że płynie po niej jakiś duży czworonóg. 
Dostrzegłem rozłożyste rogi jelenia wirgińskiego, którego 
najczęściej można było spotkać wśród lasów i prerii, 
podobnie jak antylopy.
Jakże tajemniczo brzmiały te odgłosy nocy. Lecz dla mnie 
oznaczały również, że poza naszą trójką nikt inny nie 
obozował nad jeziorem. Zwierzęta nie zachowywałyby się 
tak beztrosko.
Pomaszerowałem jeszcze kawałek brzegiem, lecz gdy woda 
chlupnęła pod nogami, zawróciłem. Prawdopodobnie w 
tym miejscu część jeziora, porosła trawami, zmieniła się w 
bagno. Niebezpiecznie było iść dalej.
Wracałem, jak to się określa, wilczym chodem, ciesząc się 
w duchu, że zaskoczę Randalla tak, jak przed laty 
zaskakiwał mnie Karol. Niepotrzebne okazały się moje 
wysiłki — pan doktor spał jak suseł pod krzakiem, gdzie 
mu kazałem czuwać. Konie stały spokojnie. Cisnąłem na 
żar ogniska kilka gałązek, żeby ze szczętem nie wygasło, 
lecz sam cofnąłem się między krzewy, chociaż od wody 
wiatr lekko dmuchał przenikliwą wilgocią. Wartownik 
powinien być ostatnim człowiekiem, jakiego mógłby 
zauważyć napastnik, a nie pierwszym, oświetlonym 
blaskiem ognia. I tak czuwałem do północy. Wtedy 
obudziłem Karola i — dość bezceremonialnie — pana 
doktora. Zdarzało się, że traper, westman, czy kowboj, 
gwałtownie wyrwany ze snu, odruchowo
91
 
łapał za broń i strzelał do rzekomego napastnika. Randall 
nie był westmanem, nie posiadał przy sobie broni, a przede 
wszystkim — w karygodny sposób zaniedbał swego 
obowiązku. Był tak rozespany, że ledwie dowlókł się do 
ogniska, aby na nowo zachrapać. Uczyniłem podobnie.
Rankiem okazało się, że jestem największym leniem. Karol 
już krzątał się przy ogniu, a Randall poszedł się myć nad 
wodę. Niezbyt chętnie zrzuciłem z siebie koc. Było bardzo 
chłodno i bolały mnie wszystkie mięśnie od leżenia na 
twardym posłaniu. Zawsze odczuwałem takie dolegliwości 
podczas pierwszych noclegów po długiej, zimowej przerwie. 
Po kilkunastu dniach potrafiłem już spać nawet na 
kamieniach.
—	Karolu! — zawołałem między jednym ziewnięciem
a drugim. — Chyba nam nigdzie się nie spieszy?
Przerwał mieszanie kawy w garnku.
—	O co chodzi? Wiesz, że jedziemy do Czarnych Stóp.
—	Wiem, lecz jeśli nawet osiągniemy cel o kilka dni 
później, nikt na tym nie ucierpi.
—	Na pewno nie ucierpi, lecz tobie po prostu nie chce się 
wstawać, ty leniu.
—	Słuchaj — powiedziałem, by zyskać na czasie — 
przyszło mi do głowy, że moglibyśmy chociaż kawałek drogi 
dotrzymać Randallowi towarzystwa. Szkoda byłoby jego i 
jego zbiorów, gdyby nie dotarł do Ottawy.
—	Kiedy to wymyśliłeś?
—	Dzisiejszej nocy.
—	Gdy ujrzałeś, jak spał zamiast czuwać?
—	Skąd o tym wiesz? Lecz to prawda, właśnie wówczas. 
Kompletny z niego greenhorn.
—	Ale do tej pory jakoś dawał sobie radę?
—	Szczęśliwe zrządzenie losu.
—	Nie przesadzaj, Janie. Preria stała się spokojną 
krainą. Indianie nie napadają, a puma i grizzli grasują
92
 
tylko na podgórzu lub w górach. Bizony również nie 
stratują pana doktora, bo ich tu nie ma. Czym się trapisz?
—	Tym, że ten człowiek wygląda na całkowicie 
bezradnego. Jeśli na przykład zwichnie nogę albo straci 
konia, umrze z głodu i pragnienia.
—	Musiałyby paść oba konie. Zresztą, gotów jestem 
towarzyszyć kawałek drogi Randallowi. Gotów jestem 
zaopatrzyć go w dodatkową żywność. Przecież w końcu 
znajdziemy antylopy lub dzikie indyki. Zastanawiam się, 
czy o zmierzchu nie spróbować polowania? Lecz nie żądaj 
ode mnie niczego więcej. Udajemy się do Czarnych Stóp, 
nie do Ottawy.
—	Zgoda. Zaraz mu o tym powiem.
—	Oczywiście. Przecież to twój pomysł.
Gdy kawa poczęła kipieć, a suchary zarumieniły się, 
nadszedł Randall z ręcznikiem, mydłem i przyborami do 
golenia. Podczas posiłku zapoznałem go ze swoim planem. 
Myślałem, że się ucieszy. Nic podobnego. Nawet wydał mi 
się zaniepokojony. Podziękował mi serdecznie, lecz 
oświadczył, że nie może przyjąć pomocy. Że nigdy nie 
potrafiłby odpłacić czymś podobnym, że czułby się 
skrępowany, że świetnie da sobie radę wędrując samotnie. 
Innymi słowy wykręcał się (to jest chyba najlepsze 
określenie), jak umiał, przed naszym dłuższym 
towarzystwem. Bardzo mnie to zdziwiło.
—	Proszę się zastanowić — nalegałem. — Podróż po tych 
ziemiach stwarza mnóstwo niebezpieczeństw. Sam pan 
mówił, że jest kiepskim strzelcem.
—	No tak — przerwał mi — jednak nie strzelam kulą w 
płot. Pokażę panom, co potrafię. Nie, nie! Jeszcze raz 
dziękuję. Sam sobie dotychczas dawałem radę, to i dalej 
jakoś będzie.
Dopił kawy, otarł usta i odszedł do swych bagaży. Po chwili 
wrócił niosąc broń.
—	Proszę.
93
 
Podał mi gwintówkę produkcji znanej firmy „Henry".  
Stary model, chyba jedna z pierwszych długich broni 
ładowana przy pomocy dźwigni umieszczonej pod spustem.
—	Sędziwy okaz — zauważyłem.
—	Tak — przyznał. — Nabyłem go od rusznikarza, który 
zapewniał, że jest lepsza od najnowszych egzemplarzy.
Karol również przyjrzał się strzelbie.
—	Rusznikarz miał rację — powiedział krótko.
—	A teraz — zaproponował Randall — pokażę panom, że 
coś niecoś znam się na strzelaniu.
Podniósł z ziemi suchy, brunatnej barwy patyk, nie dłuższy 
i nie grubszy od wskazującego palca, położył go na liściu 
bzu, wziął broń i odmierzył, głośno licząc, sto  kroków.  
Złożył  się,  strzelił.  Widziałem,   jak  liść drgnął,  a  
spoczywający na  nim  patyczek po prostu zniknął. Jeśli to 
nie był przypadek (co podejrzewałem), strzał wypadł 
znakomicie.
Pogratulowaliśmy Randallowi proponując, aby został z 
nami do jutra i wziął udział w polowaniu. Odmówił. Wobec 
tego odstąpiłem mu część naszej żywności, przede 
wszystkim boczek, na wypadek gdyby mu |szczęście 
łowieckie nie dopisało. Przyjął i bardzo ucieszył się z daru.
—	Niech pan mi zdradzi, doktorze — zapytałem —
w jaki sposób znajduje pan właściwy kierunek drogi? 
Wydobył z juków mapę i kompas.
—	W taki — odparł podając mi jedno i drugie.
Mapę obejrzałem wraz z Karolem. Była znakomita
potężny, w ósemkę złożony arkusz, na którym zaznaczono 
wszystkie szlaki wodne, wzgórza, a nawet bardziej przetarte 
ścieżki — wszystko, co znajdowało się na wschód od Gór 
Skalistych, na zachód od rzeki Świętego Wawrzyńca i na 
północ od granicy Stanów Zjednoczonych. Mapa nie 
obejmowała więc całego terenu Ka-
94
 
nady, lecz dzięki temu była bardziej dokładna. Nieco 
obeznany z kartografią człowiek potrafiłby przy jej pomocy 
wędrować bezbłędnie w obranym przez siebie kierunku.
Ta mapa i kompas uspokoiły mnie co do dalszych losów 
pana doktora. Uścisnęliśmy sobie dłonie, Randall wskoczył 
na siodło i prowadząc na lince zapasowego konia zniknął 
wśród drzew. Tak oto zakończyło się nieprzewidziane 
spotkanie.
Pozostaliśmy jeszcze dwa dni nad brzegiem jeziora. Miałem 
okazję popływać dowoli, a wieczorem — ustrzelić 
wspaniałego jelenia. Cały dzień spędziliśmy na żmudnej i 
nudnej robocie pieczenia i suszenia takiej ilości mięsa, że 
obiecałem sobie na przyszłość polować wyłącznie na dzikie 
indyki.
Trzeciego dnia rankiem wyruszyliśmy w dalszą drogę. Jak 
zwykle — prowadził Karol.
 
                                          W Ukrytym Mieście

Jeśli derka wisząca nad wejściem do tipi jest uniesiona, 
przyjacielowi wolno wejść do wnętrza. Jeśli jest 
opuszczona, należy dać znać o swej wizycie i cierpliwie 
czekać, aż gospodarz sam zaprosi.
Gdy mężczyzna wchodzi do tipi, powinien zatrzymać się po 
prawej stronie wejściowego otworu, póki gospodarz nie 
zaprosi go dalej. Trzeba wówczas usiąść po lewej jego ręce, 
nieco z tyłu. Kobieta natomiast wchodzi do tipi za 
mężczyzną i kieruje się w stronę lewą.
Gość-mężczyzna siada ze skrzyżowanymi nogami (jak to się 
potocznie nazywa: po turecku), kobieta ma przykucnąć na 
piętach lub półleżeć.
Gdy gość zostaje zaproszony na ucztę, powinien przynieść 
swą własną łyżkę i miskę, a jeść wszystko, co mu podadzą. 
Odmowa stanowi ciężką obrazę gospodarza.
Siadając przy ognisku nie wolno przechodzić między 
osobami zgromadzonymi dokoła, należy obejść je od tyłu.
W grupie zgromadzonych mężczyzn rozpocząć rozmowę 
wolno tylko najstarszym. Młodzi powinni milczeć, póki nie 
zostaną zaproszeni do rozmowy przez kogoś starszego.
Gdy gospodarz zaczyna czyścić swą fajkę, to znak 
zakończenia wizyty. Trzeba wówczas opuścić tipi.
96
 
Tak brzmią podstawowe zasady poprawnego zachowania 
się w indiańskiej społeczności. Niby łatwe do zapamiętania 
i przestrzegania, a przecież iluż to białych mimo woli 
uchybiło przepisom dobrego wychowania, zyskując sobie 
opinię gburów lub — gorzej jeszcze! — wrogów 
czerwonoskórych. Niekiedy z nieprzestrzegania indiańskich 
zwyczajów wynikały jedynie zabawne nieporozumienia. 
Oto na przykład pewien traper, który mieszkał na 
pustkowiu i tęsknił za widokiem ludzkiej twarzy, ucieszył 
się, gdy kiedyś pod wieczór zawitali doń dwaj znajomi 
wojownicy z zaprzyjaźnionego plemienia. Wracali z 
polowania, lecz droga do ich wioski była długa, a 
wędrówka zimową nocą niebezpieczna.
Traper starał się jak najlepiej przyjąć gości. Usadził ich 
przed ogniem buzującym w metalowym piecyku i na 
początek poczęstował tytoniem. Sam również zapragnął 
zapalić. Wydobył fajeczkę. Zauważył, że nie została 
dokładnie opróżniona z popiołu. Podniósł z podłogi patyk i 
począł nim oskrobywać wnętrze fajki. Wojownicy 
dostrzegli tę czynność. Natychmiast powstali i opuścili 
chatę, nim zdumiony traper odzyskał głos. Zastanawiał się 
długo, czym mógł obrazić czerwonych braci, a w końcu 
spojrzał na fajkę — zrozumiał.
O tym myślałem jadąc z Karolem ku tej dziwnej wiosce 
indiańskiej, której nazwa przetłumaczona na język bladych 
twarzy brzmi: Ukryte Miasto. Co to takiego?
Wojownicy Czarnych Stóp nie żyją w wielkich skupiskach. 
Dzielą się na grupy, które rozproszone na olbrzymiej 
przestrzeni prowadzą samodzielne polowania, a mieszkają 
nad brzegami rozlicznych rzek, na dnie jarów wypłukanych 
przez te rzeki, co chroni ich, zwłaszcza w zimie, przed 
mroźnymi wiatrami z północy, a sąsiedztwo wody nie tylko 
zapewnia dostateczną ilość niezbędnego do życia napoju, 
lecz również i ryb. Tylko w wypadku wojny mężczyźni 
zbierali się na wspólną wyprawę. Jednak wojny należą już 
do przeszłości.
 
7 — Old Gray
 
97
 
Przetrwał natomiast zwyczaj wspólnego gromadzenia się na 
doroczne święto obchodzone w pełni lata, przeważnie pod 
koniec lipca, zwane Tańcem Słońca. Przez kilka lub 
kilkanaście dni trwają tańce obrzędowe, śpiewy, 
pantomimy obrazujące sceny z polowań lub walk, a 
centralnym punktem uroczystości jest przyjęcie 
dorastających chłopców do grona wojowników. Muszą oni 
jednak przejść dość okrutną próbę męskości: tańczyć aż do 
upadłego wokół słupów, do których są przywiązani długimi 
rzemieniami. Rzemienie te zostają przewleczone poprzez 
nacięcia na skórze tańczących. Poddany takiej próbie 
chłopak powinien, nie okazując bólu, uwolnić się od 
rzemieni, wyrywając je wraz z kawałkami skóry. Blade 
twarze traktują tego rodzaju praktyki jako szczyt 
okrucieństwa i zabraniają ich. Jednak z wątpliwym 
sukcesem, ponieważ Taniec Słońca odbywa się w Ukrytych 
Miastach — osiedlach, do których prawie nigdy nie umie 
trafić funkcjonariusz kanadyjskich władz.
Bawiłem już raz w takim Ukrytym Mieście Czarnych Stóp, 
a nawet obserwowałem Taniec Słońca. Jakże bardzo 
musieli ufać Karolowi wodzowie Czarnych Stóp 
dopuszczając go (wraz ze mną) do uczestnictwa w 
uroczystości. Teraz miałem znowu odwiedzić Ukryte 
Miasto, lecz czułem się znacznie pewniej niż poprzednio. 
Przede wszystkim dlatego, że od tamtych dni nauczyłem się 
coś niecoś języka Algonkinów, jakim posługują się Czarne 
Stopy. Nauczył mnie Karol. Teraz przepowiadałem sobie w 
myślach potoczne zwroty oraz... zasady dobrego 
wychowania, aby nie palnąć głupstwa takiego, jak 
wspomniany traper.
Jechaliśmy ku północy. Podgórze dźwigało się powoli 
kopiastymi wzgórkami, po których dmuchał wiatr, a trawy 
kłoniły się tak, że ze szczytu każdego wzniesienia    daleka    
preria    wyglądała    niczym    falujące morze.
Na dalekim zachodzie ogromniało postrzępionymi 
wierchami pasmo Kordylierów — przedłużenie Gór 
Skalistych. Siwe wierzchołki towarzyszyły nam odtąd przez 
cały czas podróży.
Tego dnia, następnego i jeszcze jednego. Wreszcie późnym 
popołudniem szumiąca pianami rzeczka doprowadziła nas 
do celu. Wypływała ona z boru porastającego podnóża i 
zbocza coraz wyraźniejszych wysoczyzn. Lecz pojedyncze 
drzewa rosły tu i tam na łące, niby rozproszeni zwiadowcy 
nadciągającej kolumny lasu. Po jednej stronie bulgocącej 
wody, równym szeregiem, stały stożkowate namioty. To 
było właśnie Ukryte Miasto. W języku Algonkinów jego 
nazwa brzmi: Oden--na-ka-inne-he-ka.
Opadła nas gromada wychudłych, warczących psów, lecz 
nie ukazał się ani jeden człowiek. Jakże inaczej wyglądało 
to samo miejsce przed siedmiu laty! Wówczas koczowały tu 
chyba tysiące wojowników przybyłych zarówno z Montany, 
jak i z północnych obszarów kanadyjskiej Alberty. Wtedy 
po raz pierwszy w życiu miałem okazję przyjrzeć się takiej 
masie czerwonoskórych i to ubranych odświętnie, a więc 
niezwykle barwnie, na tę uroczystość Tańca Słońca. Teraz 
mieliśmy kwiecień. Ten prosty fakt tłumaczył panującą 
ciszę i pustkę. Jednak ludzie tu byli. Wiedziałem, że wiele 
par oczu obserwuje nas z wnętrza tipi, a może i zza pni 
drzew? A wieść o przybyciu bladych twarzy w jakiś 
tajemniczy sposób przemknie z krańca po kraniec 
Ukrytego Miasta i dotrze do uszu osoby, od której decyzji 
zależy, w jaki sposób mają być przyjęci niespodziewani 
goście.
Zsiedliśmy z koni, psy biegały dokoła, lecz w żadnym tipi 
nie uniosła się derka i nikt nie wyszedł na powitanie.
— Długo będziemy tak samotnie spacerować? — zapytałem 
szeptem.
99
 
— Niedługo. Wiem, w którym miejscu stoi chata 
Czerwonej Chmury.
Czerwonej Chmury... przeszłość stanęła mi przed oczyma. 
Jakże kolorowa!
Zdarzyło się wówczas, że w samym sercu Kordylierów 
napotkałem stado górskich owiec. Zabiłem jedną, a reszta 
uciekła w popłochu. Gdy zmierzałem do nieruchomo 
leżącej sztuki, na tle jasnego nieba ukazał się potężny ptak. 
Zataczał kręgi, aż nagle runął w dół i wbił się szponami w 
moje myśliwskie trofeum. Złożyłem się do strzału. 
Napastnik jakby przeczuł me zamiary, bo błyskawicznie 
poderwał się do nowego lotu. Zarzuciłem owcę na plecy. 
Nie minęła chyba i minuta, gdy uderzenie skrzydeł strąciło 
z mej głowy kapelusz. Ujrzałem potężne szpony i cisnąwszy 
ciężar ledwie zdążyłem uskoczyć. Ptak uderzył na mnie 
powtórnie. Obroniłem się kolbą, a gdy odleciał, 
przyłożyłem broń do ramienia i dwukrotnie pociągnąłem za 
spust. Za drugim strzałem — padł kilka kroków ode mnie. 
Podszedłem, dotknąłem go końcem lufy. Ani drgnął. 
Nareszcie mogłem mu się przyjrzeć. Miał czarnobrunatne 
pióra, potężny dziób i porośnięte puchem nogi. Rozpiętość 
jego skrzydeł, jak później zmierzyłem, dochodziła sześciu 
stóp, a więc równała się wzrostowi wysokiego mężczyzny. 
Był to orzeł, z gatunku orłów przednich, jeden z 
najsilniejszych drapieżników ptasiego rodu. Zdarza się, jak 
i mnie się zdarzyło, że atakuje człowieka, a jeśli człowiek 
nie ma przy sobie broni palnej lub długiego kija, powinien 
czym prędzej się wycofać.
Zajęty walką nie zauważyłem, że spieszył mi na pomoc 
czarodziej Czarnych Stóp — Czerwona Chmura. Później w 
Ukrytym Mieście, na zakończenie Tańca Słońca, czarodziej 
wespół z drugim wojownikiem odegrał przed 
zgromadzonymi pantomimę przedstawiającą moją walkę z 
potężnym ptakiem. Wtedy nadano mi przezwisko: Orle 
Pióro. Nigdy go nie używałem i poza
100
 
Karolem oraz Czarnymi Stopami mało kto o tym wiedział.
Dodam, że orle pióra są u czerwonoskórych w wysokiej 
cenie. Nie znającym się na rzeczy powiem, że jeszcze przed 
kilku laty w handlu wymiennym między Indianami oraz 
między Indianami a wędrownymi białymi handlarzami za 
piętnaście dużych orlich piór można było otrzymać średniej 
jakości konia lub trzy funty tytoniu, lub nakrycie tipi 
sporządzone z bizoniej skóry, lub nawet strzelbę z setką 
ładunków. Orzeł bowiem jest uważany za ptaka 
cudownego, a jego pióra ma prawo nosić na głowie jedynie 
ten wojownik, który wsławił się wybitnym czynem. 
Niektóre plemiona, jak na przykład Hopi, żyjące w 
pueblach Arizony, wierzą że orły są duchami ludzi 
zamieszkujących specjalne domy w niebie. Tam przebywa 
wódz orłów, który raz do roku wypuszcza swój lud, by 
budował gniazda, składał i wysiadywał jaja. Na orły poluje 
się, lecz niekiedy również chwyta żywcem. Jest to bardzo 
niebezpieczna dla myśliwego próba zręczności. Hopiowie 
chwytają ptaki młode, zabierają je do swych wiosek i 
hodują tak długo, aż pióra ptaka stwardnieją. Wtedy orzeł 
zostaje zabity, oskubany, a jego szczątki zakopane na 
odludziu, w dziurze głębokiej na dwie stopy, wysypanej 
mąką kukurydzianą. W grób wbija się patyk, aby ułatwić 
orłowi wydostanie się na powierzchnię i powrót do nieba.
W okresie poprzedniego pobytu wśród Czarnych Stóp 
zabiłem również szarego niedźwiedzia i doprawdy świecić 
mi musiała wówczas nad głową szczęśliwa gwiazda jeśli — 
jako kiepski jeszcze myśliwy — jednym strzałem, oddanym 
wprost w rozwartą paszczękę drapieżnika, położyłem go 
trupem. Z pazurów niedźwiedzia zrobiono naszyjnik — cel 
zazdrości białych i czerwonych traperów. Nigdy go nie 
nosiłem. W mieście — ponieważ nie pasował do miejskiego 
stroju, na prerii —
101
 
ponieważ bałem się zgubić. Teraz, ogarnięty lekką pychą 
na wspomnienie tamtych wydarzeń, pożałowałem, że nie 
mam na sobie tego dowodu męskiej odwagi.
Szliśmy powoli wśród szpaleru indiańskich chat, aż na 
koniec w którejś z nich uniosła się derka i w dziennym 
blasku ukazała się jakże znajoma mi twarz. Wysoki Orzeł! 
Nie mogłem się mylić, rysy jego oblicza doskonale 
zachowały się w mej pamięci.
Podniósł prawicę na znak powitania. Uczyniliśmy 
podobnie. Wówczas wódz zbliżył się, uścisnął mego 
przyjaciela kładąc dłonie na obu jego ramionach, z kolei na 
moich.
—	Wiedziałem — rzekł głębokim gardłowym głosem — 
że moi bracia przybędą tu, nim kresu dobiegnie Duża 
Wiosna.
Mówił po angielsku prawie bezbłędnie, lecz dla określenia 
pory roku użył indiańskiej nazwy. — Duża Wiosna oznacza 
miesiąc kwiecień. Czy naprawdę przewidział nasze 
przybycie — raczej wątpiłem. Mimo, że Indianie posiadają 
w stopniu znacznie większym niż blade twarze zdolność 
przewidywania, nie zrozumiałą dla nas, irracjonalną.
Wysoki Orzeł jest naczelnym wodzem Czarnych Stóp, 
wybranym przez przywódców poszczególnych grup 
plemiennych, które żyją w dość znacznych od siebie 
odległościach. Grupy te, jak już wspomniałem, zbierają się 
na doroczny Taniec Słońca, gdy wybrać trzeba najwyższego 
wodza, lub w wypadku wojny.
—	Wejdźcie — odezwał się podnosząc kotarę 
zakrywającą otwór tipi.
Wkroczyliśmy do półmrocznego wnętrza i stanęli po 
prawej stronie, jak każe dobry obyczaj. Dopiero gdy 
gospodarz siadł na stosie derek, zajęliśmy miejsca, po jego 
lewej ręce. Ku mej radości i tu leżały derki, co pozwoliło 
mi uniknąć siedzenia ze skrzyżowanymi nogami. Niezbyt to 
wygodna pozycja dla kogoś, kto przez dwie
102
 
trzecie roku korzysta z krzeseł lub foteli. Milczeliśmy 
czekając, aż Wysoki Orzeł odezwie się pierwszy. Trwało to 
dość długo. Pośpiech w rozpoczynaniu rozmowy, według 
tutejszych przekonań, cechuje nierozważnych młodzików. 
Wreszcie wódz przemówił:
—	Moi bracia wybierają się na łowy. W górach 
widziałem dzikie owce i kozły, a na podgórzu antylopy i 
jelenie. Moi biali bracia przybyli w dobrą porę. Lecz 
bizonów tu nie ma — dodał z ledwie dostrzegalnym 
odcieniem smutku, chociaż oblicze jego pozostało tak samo 
nieodgadnione, nie zdradzając żadnych uczuć.
—	Wiemy, że bawoły stąd odeszły — stwierdził Karol. — 
Czy Wysoki Orzeł nie słyszał o stadach wędrujących na 
dalekiej północy?
Wódz zamyślił się.    -
—	Tak — odparł. — Tak — powtórzył — za wielką
rzeką, którą biali zwą Pokojową, i jeszcze dalej, za jeziorem 
Athabasca, i jeszcze dalej, za Wielkim Jeziorem 
Niewolniczym. Tam należy szukać. Mówiono mi o leśnych 
bizonach. One nie wędrują na południe, a my
nie szukamy ich tak daleko. Niebezpieczny to szlak
i nigdy synowie Czarnych Stóp nie rozbijają swych tipi
poza północną Saskatchewan.
Była to prawda. Z lektury wiedziałem, że plemię to nie 
przekraczało granic swych terenów tak daleko ku północy. 
Słyszałem również o leśnych bizonach, chociaż nigdy jeszcze 
nie oglądały ich moje oczy.
—	Opowiadali traperzy — zabrał głos Karol — że w 
okolicy Jeziora Niewolniczego, na leśnych nizinach, żyje 
jakaś odmiana bizonów. Podobno są mniejsze od 
preriowych. Nie odbywają wędrówek zapewne dlatego, że 
małym stadom wystarcza pokarm, jaki znajdują na 
miejscu. Daleka tam droga i — tu zwrócił się do mnie — 
chyba nie zamierzasz, Janie, ich szukać?
—	Nie zdążylibyśmy wrócić przed zimą — odparłem.
103
 
— A jednak — szepnął wódz — mój ojciec opowiadał o 
bladej twarzy, która wyruszyła znad jeziora Athabasca, 
dotarła do Wielkiego Jeziora Niewolniczego, a później z 
biegiem potężnej rzeki do ojca wszystkich rzek. Blada 
twarz zabrała ze sobą ośmiu wojowników i trzy kanoe. 
Czterdzieści razy widzieli, jak wschodziła dzienna gwiazda, 
zanim dotarli do ojca wód, lecz to nie był ten, którego 
szukali.
104
 
—	Mackenzie — szepnął Karol. — Aleksander 
Mackenzie, pierwszy biały, który przemierzył ląd 
Północnej Ameryki z zachodu na północ i ze wschodu na 
zachód. O nim to mówi Wysoki Orzeł.
—	Słowa mego brata są prawdziwe. Niech opowiada.
—	Mackenzie liczył sobie zaledwie dwadzieścia pięć lat, 
gdy począł szukać legendarnego przejścia północno-
zachodniego, mającego łączyć Atlantyk z Pacyfikiem.
—	I nigdy go nie odnalazł — zauważyłem — ponieważ 
takie przejście nie istniało.
—	Oczywiście. Aleksander Mackenzie pracował w roku 
1789 w spółce handlowej, angielskiej Kompanii Północno-
Zachodniej, i ona sfinansowała jego przedsięwzięcia. Gdy 
okazało się, że rzeka, którą płynął, przywiodła go nie do 
brzegów Pacyfiku, lecz do Oceanu Arktycznego, był 
zrozpaczony. Jednak imię dzielnego podróżnika uwieczniła 
później nazwa wielkiej rzeki: Mackenzie.
—	Ta blada twarz — odezwał się znowu Wysoki Orzeł — 
zawitała w pobliże naszych siedzib. Tak opowiadał ojciec. 
Nieznajomy przypłynął Rzeką Pokojową na wielkiej łodzi, z 
Fort Fork aż do miejsca, w którym silny prąd uniemożliwił 
dalszą żeglugę. Wówczas on i jego ośmiu ludzi ciągnęło łódź 
od strumienia do strumienia. Przebyli szczyty gór, aż 
dotarli do Złej Rzeki *. Jej rwący nurt przewrócił łódź, 
nikt jednak nie utonął. Szli dalej, dopóki nie napotkali 
wojowników plemienia zwanego przez blade twarze Bella 
Coola. Kanoe tych wojowników przewiozło wędrowców aż 
na wybrzeże wielkiej wody, w której kryje się słońce. Po 
czym wrócili na wschód i żaden nie padł w drodze.
—	Tak istotnie było — potwierdził Karol. — Mackenzie 
szukał z uporem przejścia do Pacyfiku i wreszcie
Zła  Rzeka — obecnie rzeka Fraser.
106
 
znalazł je, lecz tak trudne do przebycia, że nie posiada 
praktycznej wartości.
—	Howgh! — potwierdził wódz.
Podniósł się wolno, a my za nim.
—	Chata dla mych braci jest przygotowana. Niech
idą za mną.
Nie uszliśmy daleko, zaledwie kilka kroków. Indiańskie 
tipi, jakie nam wyznaczono, stało w pobliżu tipi wodza. Tak 
bliskie sąsiedztwo miało świadczyć o poważaniu, jakim się 
cieszymy. Mniej cenionym wyznacza się tipi stojące na 
krańcach wsi i nigdy w pobliżu domostw plemiennej 
starszyzny.
Wysoki Orzeł uniósł derkę wiszącą nad wejściowym 
otworem, uczynił zapraszający gest ręką i bez słowa oddalił 
się. Weszliśmy. W okrągłym wnętrzu panował półmrok. 
Jedynie z góry, przez otwór, którym ulatywał dym z 
ogniska, wpadał snop światła. Pod ścianami leżały 
kolorowe pledy, a podłogę wyścielały niedźwiedzie skóry.
Trzeba było zabrać uprzęże i broń. Wysoki Orzeł o naszych 
wierzchowcach już widać pomyślał, bo gdy skończyliśmy 
rozkulbaczać zwierzęta, zjawił się jak spod ziemi indiański 
wyrostek. Zarzucił dwa lassa na końskie szyje, wskoczył na 
grzbiet mego wierzchowca i pognał galopem ku skrajowi 
wioski. Mogliśmy już być spokojni o los zwierząt.
—	Co teraz? — zagadnął Karol rzuciwszy bagaże do
tipi.
Spojrzałem na koce, na futra i... ziewnąłem.
—	Spać mi się chce — wyznałem szczerze.
—	No to... przyjemnych snów.
Nie wiem, czy moje sny były przyjemne czy nieprzyjemne, 
ponieważ nie zapamiętałem żadnego. Karol siedział przy 
wejściu. Ćmił fajeczkę. Widocznie usłyszał, że się 
obudziłem, bo nie odwracając głowy powiedział:
—	Czy wiesz, że był tu Old Gray?
107
 
—	Kiedy?
—	Przedwczoraj.
—	Przedwczoraj? — zdumiałem się. — A to jakim 
cudem?
—	I ja się nad tym zastanawiam. Albo ma lepszego od 
naszych wierzchowca, albo też zna krótszą drogę.
—	Nic nam nie wspominał...
—	Ba, nawet zatarł swoje tropy. Mówiłem, że to bardzo 
dziwny człowiek. Czerwona Chmura opowiadał mi przed 
chwilą, że Old Gray pytał, czy ostatnio nie kręcił się w tych 
stronach jakiś obcy człowiek.
—	Chyba nie nas miał na myśli?
—	Na pewno nie. Przecież mówił o jednym człowieku. A 
poza tym poinformował czarownika o spotkaniu z nami.
Roześmiałem się.
—	Cóż ci tak wesoło?
—	Ach, zrozumiałem, w jaki sposób Wysoki Orzeł 
przewidział nasze przybycie. A brzmiało to tak tajemniczo!
—	Do licha! Chyba się nie mylisz, chociaż... nasza 
obecność na prerii nie świadczyła jeszcze o tym, że tu 
zawitamy.
—	Ejże! Sam mi opowiadałeś, że ile razy bawisz w tych 
stronach, tyle razy odnawiasz stare znajomości. O  twoim  
zwyczaju  dobrze  wiedzą  Czarne  Stopy.
—	Prawda — mruknął.
Szarzało już, gdy zasiedliśmy wielkim kręgiem dokoła 
ogniska. Karol, ja, Wysoki Orzeł, Czerwona Chmura, 
Długi Niedźwiedź i czterech innych wybitnych 
wojowników, których przezwisk nie byłem w stanie 
zapamiętać. Przystąpiliśmy do obrzędu palenia fajki 
pokoju. Było to jak gdyby odnowienie naszej przyjaźni, 
bowiem taką fajkę paliłem tutaj już przed ośmiu laty, jako 
towarzysz Karola Gordona, choć jeszcze zupełny 
greenhorn.
108
 
I oto znowu spoglądałem na długi cybuch zakończony 
główką wyrzeźbioną w czerwonym kamieniu, zwanym 
catlinitem. Od nazwiska słynnego podróżnika *. On to 
właśnie, zjednawszy sobie przyjaźń indiańskich plemion, 
uzyskał w roku 1837, jako pierwszy z białych, zgodę na 
pobranie próbek dziwnego minerału, którego pokłady 
znajdują się w pobliżu miejscowości Pipestone w 
Minnesocie, uznawanej przez wszystkich Indian za teren 
święty, ziemię wiecznego pokoju, gdzie zakazane są 
jakiekolwiek walki i zakaz ten był zawsze przestrzegany.
Tam przez wieki całe udawali się pielgrzymi 
czerwonoskórych po kamień do wyrobu główek fajkowych. 
Nie do wszystkich jednak, lecz do tych, które używano 
podczas ważnych uroczystości. Indianie palą bowiem tytoń 
i na co dzień, chociaż starsi przestrzegają młodych przed 
tym nałogiem, twierdząc, że częste palenie tytoniu szkodzi 
płucom i przez to czyni wojowników mniej sprawnymi w 
walce. Na co dzień Indianie używają mniejszych i 
nieozdobnych fajek, często sporządzonych z jednej grubej 
kości zwierzęcej. Odświętną fajkę, starannie zabezpieczoną 
przed zniszczeniem, wódz lub czarownik troskliwie 
przechowywał w swoim własnym tipi lub wigwamie. Takie 
fajki pokoju używane były również jako swoiste przepustki, 
chroniące przed napadem, gdy wojownicy jednego 
plemienia udawali się do siedzib wrogów celem wykupu 
jeńców lub zawarcia pokojowego traktatu.
Teraz Czerwona Chmura trzymał w blasku płomieni długi, 
chyba na 30 cali * ustnik, świecący kolorowymi 
paciorkami, owinięty jedwabną wstęgą i końskim włosiem. 
Była to fajka zwana kalumetem.
Jerzy   Catlin   (1796—1872)   jest   twórcą   900   obrazów   ludzi i przyrody Dzikiego 
Zachodu. 30 cali, czyli ponad 75 cm
109

 
Nazwę tę, rzecz zaskakująca, przejęły plemiona od 
francuskich osadników północno-wschodniej Kanady. 
Bowiem gdy Francuzi po raz pierwszy ujrzeli w rękach 
Indian nieznane im dotąd fajki o tak długich cybuchach, 
uznali je za... fujarki! Francuska nazwa fujarki, chalumeau, 
zmieniona została później na: kalumet. Cybuchy do 
kalumetów wyrabia się z drążonych, długich gałęzi szarego 
jesionu, wierzby lub drzewa bawełnianego.
Gdy siedzieliśmy milcząc wokół ogniska, Czerwona 
Chmura począł wolno nabijać główkę fajki tytoniem 
wyjmowanym ze skórzanego podłużnego woreczka, 
zdobnego białymi i czarnymi paciorkami. Następnie 
przygniótł tytoń żółtym patyczkiem z okrągłą główką, 
okręconym czerwonym sznurkiem. Wykonawszy w 
skupieniu tę czynność, wyciągnął z ogniska płonącą 
drzazgę, przytknął do warg cybuch i rozżarzył wnętrze 
główki. Indianie znają tytoń dziko rosnący w pewnych 
częściach kraju, niektóre plemiona nawet go uprawiają, 
lecz to, czym napychają fajki, jest mieszaniną 
nieprzefermentowanych, tylko pokrajanych liści tytoniu 
oraz kory wierzbowej i łąkowych ziół. Ta mieszanina zwie 
się kinnikinnik, które to słowo właśnie oznacza mieszankę.
Nie radzę nikomu z bladych twarzy, uczestniczących w 
obrzędzie po raz pierwszy, zaciągnąć się dymem. Smak jego 
jest nieprzyjemny, a moc taka, że potrafi zwalić z nóg 
najsilniejszego, co mogłoby być przyjęte przez Indian za 
dowód nieszczerości.
Ja sam nigdy nie zaciągałem się dymem kinnikinniku, nie 
zaciągnąłem się i teraz, gdy przypadła moja kolej i podano 
mi kalumet. Przyjąłem go z należnym, widocznym dla 
wszystkich szacunkiem, zgodnie ze starodawnym 
zwyczajem. To znaczy — ujmując cybuch obu dłońmi, 
trzymając najpierw w poprzek, później powoli obracając, 
aby przytknąć go do warg. Pociągnąłem dym
110
 
pięć razy. Za pierwszym razem wydmuchnąłem go ku 
niebu, za następnymi — w cztery strony świata. Od 
okolicznościowego w takich razach przemówienia uchronił 
mnie Karol, zabierając głos w imieniu nas obu, i to w 
języku Algonkinów, używanym przez Czarne Stopy.
Treści wygłoszonych przemówień nie przytaczam, ani 
Karola, ani innych uczestników kalumetu. Wszystkie były 
do siebie bardzo podobne, to znaczy — obiecujące 
przybyszom wieczystą przyjaźń oraz życzące takich 
sukcesów, że gdyby się one choć w jednym procencie 
spełniły (a wysłuchałem ich niemało), żyłbym wiecznie jako 
najpotężniejszy i najbogatszy człowiek świata. I słusznie 
postępują doświadczeni westmani nie traktując takich 
życzeń poważnie, lecz równocześnie udając, że przyjmują je 
z wiarą w ich spełnienie. Inne postępowanie zraziłoby 
Indian, a nawet mogłoby zmienić ich przyjacielski stosunek 
na wrogi. Życzenia składane podczas tego obrzędu mają dla 
nich dużą wagę. Wielokrotnie oglądałem ich rozjaśnione 
oblicza i słyszałem: „uff, uff!" — okrzyki zachwytu i 
zdumienia zarazem, gdy Karol pompatycznym tonem 
wygłaszał swą mowę, naszpikowaną taką ilością 
praktycznie nie osiągalnych przez gospodarzy sukcesów, że 
najbardziej tępa blada twarz uznałaby ją za kpiny ze 
zdrowego rozsądku. Na tym kończę swe uwagi, bo nastąpiły 
ważniejsze sprawy. Do nich zaliczę (jakże wówczas byłem 
głodny!) pieczeń z antylopy. Cóż — zaspokojenie potrzeb 
fizycznych bywa często w tych stronach bardzo istotnym 
problemem.
Indianie rzadko kiedy przysmażają pieczeń na sposób 
białych, to znaczy nadzianą na patyk i obracaną nad 
płomieniem. Wojownicy zajmują się kucharzeniem prawie 
wyłącznie podczas wypraw wojennych lub myśliwskich, na 
które nie zabierają kobiet. Inaczej rzecz wygląda w 
indiańskiej wiosce. Tam squaw wznosi nie-
111
 
zbyt wysoki, drewniany trójnóg i zawiesza na nim rzemień, 
dobrze zmoczony, aby nie zajął się od ognia, z nabitymi na 
poprzeczny patyk drewnianymi klockami. Na tych 
klockach układa się natarte wonnymi ziołami mięso, które 
piecze się nad niewielkim ogniskiem. Płomień podgrzewa 
klocki prawie aż do zwęglenia się drewna, ale wtedy mięso 
gotowe jest do spożycia. Taka pieczeń zawsze jest nieco 
surowa, lecz dzięki temu nie sucha. Kto lubi krwiste 
befsztyki, byłby zadowolony. Ja też byłem zadowolony, 
bowiem potrawy, jakie przygotowywaliśmy z Karolem 
zawsze były tak przypalone, że oskrobywaliśmy je nożem z 
grubej warstwy węgla.
Cynową miskę z płatami pieczeni podały Wysokiemu 
Orłowi dwie squaw, a my, jako goście, próbowaliśmy jej 
pierwsi.
Spożywanie posiłku odbywało się w milczeniu, lecz gdy 
ostatni kęs zniknął w ustach biesiadników, Czerwona 
Chmura podniósł dłoń na znak, że pragnie przemawiać.
— Nasi biali bracia — zaczął czarodziej — wybierają się 
na łowy. Czeka ich wiele przygód, lecz wyjdą z nich 
zwycięsko, pokonają wroga i wrócą do swych tipi w porze 
Małego Kasztana. Tak powiedziały mi duchy lasu, duchy 
prerii i zwierząt, które na niej żyją. Howgh!
Z trudem powstrzymywałem uśmiech słuchając tej 
przepowiedni. Gdybym był jasnowidzem... Ba, lecz któż, 
poza Czerwoną Chmurą, to potrafi? Bo jednak słowa 
czarownika sprawdziły się. Ale wtedy, gdy ich słuchałem 
siedząc przy ognisku, wydawały mi się bajdurzeniem 
niewartym chwili uwagi.
Następny zabrał głos Wysoki Orzeł oświadczając, że 
wyrusza z białymi braćmi: Wielkim Bobrem (czyli 
Karolem) i Orlim Piórem (czyli mną), aby ich strzec i stać 
u boku w chwili niebezpieczeństwa i walki. Co za 
pompatyczna mowa! Jakaż to walka miała nas czekać na 
spokojnej od lat prerii i wśród pustkowi górskich dolin? 
Przecież odkąd Indianie przenieśli się do rezerwatów, 
ustały nie tylko międzyplemienne krwawe spory, lecz i 
wszelkie wyprawy zbrojnych wojowników.
Byłem zaskoczony tą — przecież nie do odrzucenia — 
propozycją wodza. Prawdopodobnie tylko on sam będzie 
nam towarzyszyć. Bowiem gromada czerwonoskórych, 
buszująca, nawet w najlepszych intencjach, poza granicami 
rezerwatu, wzbudziłaby niepokój wśród farmerów i patroli 
Konnej Policji. Kto wie, czy nie zostałby ogłoszony stan 
alarmu i ściągnięte wojskowe oddziały? Rzecz ciekawa: gdy 
Indian zmuszono traktatami do nie przekraczania granic 
wyznaczonych im ziem i na wielkim amerykańskim lądzie 
prawie że ustały walki z czerwonoskórymi, zagorzali 
wrogowie autochtonicznej ludności tego kraju wyrażali 
smętny żal, że bezpowrotnie mija niepowtarzalna epoka 
wielkich czynów, wielkiej odwagi i wielkich przygód...
Tak to sobie rozmyślałem podczas przemówień, wpatrzony 
w płomienie dogasającego ogniska.
8 — Old Gray
 
                                                     Spotkania

Wielką trawiastą doliną, ograniczoną na zachodzie i na 
wschodzie bliźniaczo podobnymi grzbietami postrzępionych 
gór, wędrowało na końskich grzbietach trzech mężczyzn.
Dwu z nich nosiło stroje doskonale pasujące do tej pustej i 
dzikiej okolicy — skórzane buty i spodnie, wełniane, 
kraciaste koszule i kapelusze o szerokich rondach, 
chroniących zarówno przed skwarem, jak i przed deszczem. 
Trzeci z jeźdźców jeszcze bardziej pasował do dziewiczego 
pejzażu. Wystarczyło spojrzeć na jego twarz, wystarczyło 
spojrzeć na legginy, mokasyny i koszulę, by nie tylko 
zorientować się, że był Indianinem, ale i określić jego 
przynależność plemienną. Nie jest to zbyt trudną sztuką dla 
kogoś, kto od lat wędruje po prerii i wśród gór, chociaż 
zupełnie nie osiągalną dla greenhorna.
Trzej wędrowcy posiadali długą broń. Biali — ukrytą w 
skórzanych kaburach zwieszających się z siodeł, 
czerwonoskóry trzymał bardzo wysoką dwururkę w prawej 
dłoni, lufą opartą o łęk. Konie przedstawiały się mniej 
okazale niż jeźdźcy, a najgorzej wyglądał wierzchowiec 
wojownika: chudy i kudłaty podjezdek, z długim ogonem i 
długą grzywą. Lecz kto z tego faktu wyciągnąłby 
niepochlebny wniosek o tym wierzchowcu, popełniłby błąd. 
Koń Indianina był najczystszej krwi
114
 
mustangiem a niepozorną postać wyrównywała z 
nadmiarem olbrzymia wytrzymałość fizyczna, duża 
odporność na głód i pragnienie, a przede wszystkim — 
szybkość, jaką mógł rozwinąć. Mustang, po przejściu 
indiańskiej tresury, przypominał zachowaniem 
myśliwskiego psa. Ze swym czułym powonieniem i 
doskonałym słuchem potrafił ostrzec właściciela 
przyuczonymi i cichymi parsknięciami o zbliżaniu się 
obcego człowieka lub zwierzęcia.
Wymieniona trójka posuwała się powoli i — wbrew 
indiańskim zwyczajom — obok siebie. Spoglądali dokoła 
uważnie, jednak nieco leniwie, w przeciwieństwie do ludzi 
tropiących upatrzony ślad. Raczej ciekawi otoczenia, które 
świeżością wiosennej zieleni i dziwacznym kształtem 
górskich szczytów, kępami drzew i wodami licznych 
strumyków torujących sobie drogę przez dolinę, przyciągać 
musiało wzrok nawet mało wrażliwego na piękno przyrody 
człowieka.
Pora była wczesna i choć słońce przed kilkoma godzinami 
wyjrzało zza wschodniego pasma wzniesień, daleko jeszcze 
mu było wędrować ku szczytowi nieba. Lekki wietrzyk 
przyjemnie chłodził twarze, niosąc zapach ziół. Czułem go 
przy każdym oddechu, bowiem wśród jeźdźców 
posuwających się środkiem doliny znajdowałem się i ja. 
Dwaj inni — to Karol Gordon i Wysoki Orzeł.
W wiosce indiańskiej, w Ukrytym Mieście, spędziliśmy aż 
trzy dni. Nic nie zmuszało do pośpiechu, a nasi 
czerwonoskórzy przyjaciele pragnęli pokazać swe 
osiągnięcia gospodarcze.
Jakże zmieniły się czasy! Jeszcze przed dziesięciu laty 
podstawą utrzymania Czarnych Stóp było myślistwo, lecz 
zniknięcie bizonich stad stworzyło pokaźną lukę w 
zaopatrzeniu w żywność, mimo że po dzień dzisiejszy 
wędruje po tych ziemiach sporo płowej zwierzyny.
115
 
Wodzowie Czarnych Stóp trafnie przewidzieli skutki 
zniknięcia bizonów. Należało szybko obmyślić środki 
ratunku! Były dwa wyjścia: uprawa roli albo hodowla. 
Jedynie nieliczne plemiona, głównie na ziemiach 
południowego zachodu, uprawiały rolę. I zajmowały się 
tym wyłącznie kobiety, podobnie jak zbieraniem dzikiego 
ryżu, dzikich owoców i jarzyn. Mężczyźni rzadko kiedy 
wykonywali tę rzekomo hańbiącą pracę. Dlatego 
usiłowania bladych twarzy mające zachęcić Indian do 
rolnictwa kończyły się niepowodzeniem. Mądrzy wodzowie 
Czarnych Stóp nawet nie próbowali skłonić swego ludu do 
rolnictwa. Zdecydowali rozwinąć hodowlę bydła. 
Wprawdzie i ten projekt początkowo spotkał się z oporem. 
Pasterstwo bardzo odbiegało od odwiecznych pojęć o 
prawdziwym życiu wojownika. Gdyby nie upór Wysokiego 
Orła i Czerwonej Chmury, nigdy nie doszłoby do realizacji 
projektu. A oto teraz, po siedmiu latach od chwili mojego 
pobytu w Ukrytym Mieście, ujrzałem potężne stada krów, 
pilnowane przez konnych wojowników — na wzór 
kowbojów. I chyba po raz pierwszy w dziejach czerwonych 
narodów Indianin poznał smak krowiego mleka. Tu warto 
dodać, że indiańskie niemowlęta i małe dzieci nie były 
dotychczas karmione mlekiem, a antyhigieniczny system 
odżywiania stał się jedną z przyczyn dużej śmiertelności 
wśród najmłodszych.
Jechaliśmy środkiem doliny, której krańców nie mogłem 
dostrzec nawet przy pomocy lornetki. Nad brzegami 
strumyków przecinających nasz szlak widziałem liczne 
tropy czworonogów — antylop, jeleni, łosi. Tylko raz 
zauważyłem w miękkiej glinie ślad łap zakończonych 
pazurami. Zatrzymaliśmy się w tym miejscu. Uznałem te 
odciski za świadectwo niedawnej obecności misia, i 
poczułem się niezbyt dobrze wspomniawszy na swe stare 
spotkanie z grizzlim, które omal nie skończyło się dla mnie 
tragicznie.
 Karol również stwierdził, że to niedźwiedź buszował tu 
przed paru godzinami, lecz nie grizzli. Odciski łap były zbyt 
małe, a kilka kłaków futra zostawionych wśród zarośli 
miało czarnobrązową barwę. A więc nie szary rozbójnik 
gór, lecz raczej barribal, czyli niedźwiedź czarny, 
drapieżnik niezbyt groźny dla człowieka i podobno tak 
dobroduszny, że — jak podżartowują sobie traperzy — 
można go nawet nauczyć robótek na drutach. Krótko 
pogadaliśmy na ten temat rozważając, czy warto tropić 
misia. Uznaliśmy jednak, że po zimowym śnie niedźwiedź 
musi być chudy, mięso łykowate, a futro mało warte.
Wkrótce krajobraz zaczął się zmieniać. Zieloną płaszczyznę 
urozmaiciły liczne kępy drzew. Takie tereny powszechnie 
nazywane są parkami.
Skorzystaliśmy z najbliższej kępy, gdy słońce zbyt mocno 
poczęło dogrzewać. Nad płytkim strumieniem, w cieniu 
drzew, legli moi towarzysze, a ja wraz z nimi. Konie 
rozkulbaczone, lecz spętane, piły wodę i skubały trawę. 
Wysoko sunęły po niebie pierzaste obłoki, jakiś ptak o 
szerokich skrzydłach zataczał kręgi w powietrzu, a inny, 
ukryty wśród gałęzi, odzywał się zabawnym głosem: 
najpierw wywodził trele, później wydawał dźwięk podobny 
do klaskania.
Odpoczywaliśmy w milczeniu. Leżałem wsłuchując się w 
delikatny bulgot strumyka, w głos nieznanego ptaka i w 
szum drzew. Nagle wydało mi się, że dołączył się jakiś inny 
dźwięk. Wytężyłem słuch, lecz nie potrafiłem stwierdzić, co 
to takiego. Brzmiał przeciągle, coś w rodzaju „hooo...".
—	Karolu — przerwałem milczenie — słyszysz? Drgnął, 
wyrwany z zadumy.
—	Co mam słyszeć? — ziewnął.
—	Głos. Dziwny głos.
—	Och, to pewno ptak-przedrzeźniacz. Śmieszne
stworzenie. Potrafi naśladować nie tylko trele swych
117
 
pobratymców, lecz nawet dźwięk mechanicznych uderzeń.
—	To nie ptak — uparłem się.
—	Wydaje ci się.
Jak na złość tajemnicze „hooo" umilkło.
—	Słyszałem głos przypominający wołanie człowieka.
—	Może to był... kojot?
—	Karolu — oburzyłem się. — Nie ulegam słuchowym 
halucynacjom, a kojocich szczekań nasłuchałem się dosyć. 
Poczekaj chwilę, może na nowo się odezwie.
Jednak nikt czy nic nie dało znać o sobie. I to przez pełną 
godzinę. Zacząłem przypuszczać, że Karol miał rację.
Wskoczyliśmy na siodła i ruszyli w dalszą drogę. A 
wówczas, po przebyciu mili czy półtorej, „hooo!" 
powtórzyło się. Tym razem znacznie wyraźniej.
—	Słuchajcie! — krzyknąłem.
Karol zatrzymał konia.
—	Hm — mruknął. — Żaden czworonóg tak się nie 
odzywa. Co myśli o tym Wysoki Orzeł?
—	Człowiek — odparł wódz. — Tam — wskazał ręką 
przed siebie i nieco w lewo, gdzie poczynały się dźwigać 
pierwsze zbocza górskie.
Ruszyliśmy kłusa, później galopem. Wspaniała była to 
jazda. Kopyta końskie roztrącały z szumem gęste łodygi 
traw, a tętentu prawie że nie było słychać na tym miękkim, 
szmaragdowym dywanie. Galopowaliśmy chyba z 
piętnaście minut, aż Wysoki Orzeł zatrzymał wierzchowca i 
rozejrzał się dokoła, nieco bezradnie. Bo głos znowu 
zamilkł, a wśród doliny porośniętej drzewami trudno 
dostrzec zwierzę lub człowieka.
—	Widzicie co? — zapytał Karol.
—	Trop — odparłem spokojnie i niedbale, chociaż duma 
rozsadzała mi piersi.
No, bo takie wygi preriowe, jak Indianin i Karol, 
przeoczyły wyraźny ślad biegnący poprzez murawę.
118
 
—	Spójrzcie — i pokazałem ścieżkę nadłamanych
i przyduszonych roślin.
Coś na kształt uśmiechu przemknęło przez oblicze wodza.
—	Orle Pióro ma sokoli wzrok, a my ogłuchliśmy na
mowę prerii.
Aż sapnąłem z zadowolenia na taką pochwałę, chociaż 
pełną przesady.
Podczas naszej podróży rozmowa toczyła się po angielsku. 
Wódz władał tym językiem dość poprawnie, na pewno 
lepiej niż ja mową Czarnych Stóp. Karol znał świetnie oba. 
Więc ze strony Wysokiego Orła była to specjalnie 
okazywana mnie uprzejmość. Rozumiałem go doskonale, 
chociaż niekiedy wtrącał do angielszczyzny indiańskie 
zwroty.
Moi towarzysze zsiedli z koni, podeszli do tropu. Z 
wysokości siodła widziałem pasmo pogniecionych traw, w 
jedną stronę ciągnące się prościutko ku północy, w drugą 
— skręcające ku zboczu górskiemu. * — Dziwna historia 
— powiedział Karol. — Dwa podkute wierzchowce trzy do 
czterech godzin temu przybyły tu z zachodu. I skierowały 
się ku wzniesieniom. Po czym wróciły prawie tą samą 
ścieżką. Dlaczego?
Jak gdyby w odpowiedzi na pytanie zabrzmiało: „hooo! 
hooo!"
Był to głos ludzki, nie ulegało wątpliwości. Pognaliśmy w 
tamtą stronę.
—	Koń! — zawołałem na widok zwierzęcia 
przywiązanego długim rzemieniem do konara potężnego 
świerku. Pierwszego z grupy pięciu wyniosłych olbrzymów.
Przy pniu stał człowiek. Wrzasnął na nasz widok, już nie 
żadne: „hooo", lecz po prostu:
—	Ratujcie, dżentelmeni! Piekielne rzemienie ani
rusz nie chcą puścić!
Rzeczywiście — nie chciały puścić. Nieznajomy był bardzo 
mocno przywiązany do drzewa długim lassem.
119
 

Kto go tak urządził i z jakiego powodu? Dlaczego nie 
zakneblowano mu ust? Czyżby napastnikowi zależało na 
tym, aby więzień mógł wzywać pomocy?
Pierwszy zeskoczyłem z siodła. Przy pomocy myśliwskiego 
noża uwolniłem nieboraka. O mało nie runął na ziemię.
—	Dziękuję — przemówił ochrypłym głosem. — Bałem 
się, że z nadejściem nocy zjawi się tu jakiś piekielny grizzli i 
połknie mnie razem z rzemieniami. Pozwólcie dżentelmeni, 
że usiądę.
Natychmiast to uczynił.
—	Nie ma chyba nic gorszego, niż tak stać jak słup
przydrożny, z którym każdy może uczynić, co zechce.
Nogi mi zdrętwiały — wyjaśnił.
121

 
Mówił szybko, nieco piskliwie, co czyniło zabawne 
wrażenie.
—	Jeśli kiedykolwiek spotkam tych, co mnie tak 
urządzili... — urwał, ale spostrzegłem, że z pasją zaciska 
pięści.
—	Ilu ich było? — rzeczowo spytał Karol.
—	Dwu, ale ja widziałem tylko jednego. Drugi pewnie 
pilnował koni. Wracałem spokojnie z gór, a oni na mnie 
napadli.
—	Tak bez powodu?
—	Powód był, nielichy! Znalazłem bonanzę, niewielką, po 
prostu maciupinkę, o tam... — wskazał na dalekie szczyty, 
gdzie nad pasmami lasów srebrzyły się w słońcu skaliste 
turnie. — Wybrałem wszystko, do ostatniego ziarnka, i 
hajda z powrotem! Wydostałem się z tych paskudnych gór, 
a później w dwa dni do tego właśnie miejsca doprowadziły 
mnie jakieś złe demony. I stało się nieszczęście. Tego ranka 
upolowałem dwa indyki, a że woreczek aż pękał od złotego 
piachu, wszystko wyglądało jak najlepiej. Indyki były 
smaczne, miejsce wymarzone na nocleg, więc położyłem się 
spać. A rankiem... ani ręką, ani nogą nie mogłem ruszyć. 
Tak mnie elegancko opakowano. Wtedy ich zauważyłem. 
Bobrowali w moich manatkach. Zacząłem prosić, aby mi 
dali spokój, bo ja tylko biedny traper. Na to jeden z nich 
roześmiał się i powiedział, że dopiero teraz zbiednieję, i 
potrząsnął moim woreczkiem. Na nic się nie zdały 
zapewnienia, że po raz pierwszy w życiu, i to zwykłym 
przypadkiem, odkryłem żyłkę złota, że po raz drugi takie 
szczęście już mnie nie spotka. Ten z woreczkiem wrzasnął 
żebym „zamknął jadaczkę", bo ją zaknebluje. Jestem 
spokojnym człowiekiem, dżentelmeni, nie lubię awantur, 
zamilkłem. Chyba postąpiłem rozsądnie?
—	Bardzo rozsądnie — potwierdził poważnie Karol, lecz 
w głosie dosłyszałem lekką nutkę wesołości. — No i co 
dalej?
122
 
—	Ano... przywiązali mnie do tego właśnie pnia. 
Przeklęty drab, który tego dokonał, kpił sobie radząc, bym 
wracał do mojej bonanzy. W końcu oświadczył, że w 
nagrodę za moje poprawne zachowanie się nie knebluje mi 
ust. Dodał jeszcze, że krępuje mnie delikatnie, więc na 
pewno potrafię sam się oswobodzić. Powiedział również, że 
mu jest bardzo przykro z powodu ograniczenia mej 
swobody ruchów, jednak nie życzy sobie, abym go dopadł 
gdzieś w dalszej drodze. Słyszycie, dżentelmeni? Ograniczył 
swobodę ruchów! A ja mogłem zaledwie poruszać głową i 
palcami w butach. Bodaj go piekło pochłonęło! Mimo że mi 
zostawił konia i broń. Mówił, że ma miękkie serce i wcale 
nie pragnie, abym umarł z głodu na tym pustkowiu. Tak 
sobie kpił z bezbronnego. Później wskoczył na siodło i 
odjechali.
—	A gdzie był ten drugi? — Możesz opisać, jak 
wyglądali? — wypytywał Karol.
—	Hm... Najbardziej mnie zdziwiło, że ten, który mnie 
wiązał, nosił się z miejska. Rozumiecie, dżentelmeni, o czym 
myślę?
Przytaknęliśmy. Ja i Karol, bo Wysoki Orzeł przez cały 
czas rozmowy milczał jak głaz. Nieznajomy nie zwracał nań 
uwagi, sądząc zapewne, że czerwonoskóry jest tylko 
wynajętym przez nas przewodnikiem, a nie towarzyszem 
wyprawy.
—	Powiem krótko, ten bandyta miał czarne włosy, czarny 
kapelusz i czarne ubranie. To wszystko.
—	Niewiele — zauważyłem sceptycznie. — Takich ludzi 
mogą być miliony.
—	Ale nie na prerii, nie na prerii! — zaprotestował 
przybysz. — Żaden westman nie założy na nogi miastowych 
półbucików, dobrych na spacery po ulicznym bruku.
—	Półbuty? — zainteresował się Karol.
—	A jakże! Oczywiście bez ostróg.
 Zdumiałem się. Lecz kiedy właśnie chciałem głośno 
wyjawić swą myśl, mój przyjaciel znaczącym gestem 
przyłożył palec do ust.
—	Porozmawiamy o tym później, Janie. A teraz...
jak wyglądał drugi napastnik?
Zagadnięty wzruszył ramionami.
—	Albo ja wiem? Wcale go nie oglądałem. Pewnie 
pilnował koni.
—	Nawet gdy odjeżdżali?
—	Ba, wskoczyli na wierzchowce za moimi plecami. 
Przecież nie mogłem odwrócić się, a oni zniknęli jak duchy. 
Jeszcze raz dziękuję wam i nigdy nie zapomnę. Zostaniecie 
tu na noc? Chętnie się przyłączę do towarzystwa. Nie ma 
nic gorszego od samotnej wędrówki. Poczułem to na 
własnej skórze.
Chciałem odpowiedzieć, że nie mamy nic przeciw temu, lecz 
nie zdążyłem. Przeszkodził mi Wysoki Orzeł.
—	Preria nie ma granic, lecz czas moich białych braci 
jest ograniczony. Ruszamy. Howgh!
—	A ja?
—	Czy bladej twarzy coś dolega?
—	No... nie.
—	Czy koń potrafi unieść go na grzbiecie?
—	Oczywiście — odparł nieznajomy, a wyraz zdziwienia 
odmalował się na jego twarzy.
—	Więc niech zostanie lub rusza własną ścieżką.
Były to bardzo ostre słowa, wręcz grubiańskie. Nie
mogłem pojąć, co w zachowaniu nieznajomego tak bardzo 
rozgniewało Wysokiego Orła. Żeby nieco złagodzić 
wrażenie, zaproponowałem, że moglibyśmy zostawić trochę 
żywności. Podziękował. W minutę później ruszyliśmy ku 
północy.
—	Bywajcie! — wrzasnął za nami. Tylko ja pomachałem 
kapeluszem na pożegnanie. Ani Karol, ani wódz nawet się 
nie odwrócili. Przez pierwsze pół godziny pędziliśmy 
równolegle do
124
 
zboczy doliny, aż dotarliśmy do strumienia przecinającego 
nam szlak. Wysoki Orzeł wjechał w wodę, lecz zamiast 
skierować się ku przeciwległemu brzegowi, posuwał się 
środkiem koryta, ku wschodowi. Naśladowaliśmy go. Co 
skłoniło wodza do wybrania drogi mającej zatrzeć nasze 
tropy, nie wiedziałem. Wędrówka korytem rzeczki trwała 
dość długo. Wreszcie wyjechaliśmy na brzeg i odtąd aż do 
zmierzchu pędzili to kłusem, to galopem.
Obóz wypadł nam nad małym jeziorkiem, w cieniu kilku 
drzew bawełnianych. Język mnie — jak to się popularnie 
określa — świerzbił, lecz bohatersko powstrzymałem się od 
pytań aż do chwili, gdy rozpaliliśmy ognisko. Nasz 
wieczorny posiłek wypadł skromnie. Tego dnia nie 
upolowaliśmy nawet marnego indyka, pozostał więc 
wędzony boczek, suchary i kawa. Nadaremnie czekałem, aż 
Karol lub Wysoki Orzeł wyjaśnią przyczynę tak 
niegrzecznego i pospiesznego rozstania się z uratowanym 
przez nas człowiekiem. Dlatego odważyłem się zapytać:
—	Wytłumacz mi, Karolu, co to wszystko znaczy?
Zamiast niego odezwał się Indianin.
—	Tamta blada twarz mówiła dwoma językami.
Oznaczało to, że wędrowiec kłamał. Jaki jednak po
wód skłonił wodza do takiej oceny?
Karol okazał się mniej  wstrzemięźliwy w słowach.
—	Sądzisz, że był to traper?
—	Może traper, może eksplorer — wzruszyłem 
ramionami. — Najprawdopodobniej i jedno, i drugie.
—	Najprawdopodobniej... kłamca, nieumiejący kłamać z 
sensem.
—	Bezpodstawne posądzenie — oburzyłem się.
—	Tak ci się tylko wydaje. Widziałeś ładunek jego konia?
—	Widziałem.
—	Więc zapewne zwróciłeś uwagę na kilof?
125
 
—	Na kilof? Nie przypominam sobie. Jednak... chyba on 
nie miał kilofa?
—	Nie miał, Ani miski do przemywania złotego piasku, 
ani łopaty.
Rzeczywiście, poszukiwacz złota bez kilofa, bez łopaty? 
Gdyby nawet znalazł przypadkiem złotą żyłę, czym 
wydobyłby kruszec? Palcami? Absurd.
—	Być może skłamał — przyznałem niechętnie — lecz 
niewinne to kłamstwo.
—	Tak? To skąd miał złoto, które rzekomo mu 
zrabowano?
Na to pytanie nie znalazłem odpowiedzi.
—	A może je ukradł? — monologował Karol — a może w 
ogóle go nie miał? Więc niby z czego mieli go okraść 
napastnicy?
—	No, racja... — przyznałem.
—	Więc nie dziw się, że Wysoki Orzeł chciał jak 
najszybciej pozbyć się tak podejrzanego towarzystwa.
—	Już się nie dziwię — odparłem — jednak zastanawia 
mnie opis jednego z napastników. Z ubioru i barwy włosów 
wyglądał na Fryderyka Randalla.
—	Otóż to właśnie! — przerwał mi Karol. — Czy 
wyobrażasz sobie doktora-greenhorna napadającego na 
sprytnego włóczęgę?
—	Nie wyobrażam sobie — przyznałem szczerze.
—	A ja — mówił dalej Karol — przypuszczam, że sprawa 
przedstawiała się wręcz odwrotnie. To ten włóczęga był 
złodziejem, a Randall jakimś cudem umiał się obronić. 
Karę ograniczył do skrępowania napastnika licząc, że 
wkrótce sam uwolni się z więzów.
—	To nieprawdopodobne — zaprotestowałem. — Po 
pierwsze dlatego, że moim zdaniem pan doktor nie 
potrafiłby tego dokonać, po drugie, że tam było dwu 
rzekomych napastników.
—	Jeśli ten włóczęga nie kłamał. A może zresztą Randall 
spotkał kogoś po drodze?
126
 
— Lecz... te półbuciki bez ostróg! Wszystko mi psują. 
Randall jest niedołęgą, niezdolnym do pokonania 
preriowego wygi. Ale opis ubrania pasuje doń jak ulał. 
Czyż to możliwe, aby po prerii w tym samym czasie 
podróżowało  dwu  ludzi jednakowo ubranych?
—	Nie wykluczam tej możliwości. Jednak był to chyba 
Randall.
—	Tajemnicza historia — mruknąłem.
—	Może i tajemnicza. Jedno w niej jest jasne: uwolniony 
przez nas człowiek nie parał się eksplorerstwem. Co o tym 
sądzi czerwony brat?
—	Język Wielkiego Bobra powiedział prawdę, a jego 
myśli odkryły właściwy trop. Howgh!
Wobec takiej opinii skapitulowałem. Wydarzenia, jakie 
nastąpiły później, dowiodły jednak, że ze słusznych 
pozornie przypuszczeń czy domniemań można wyciągnąć 
fałszywe wnioski. Ja się myliłem, lecz mylili się również 
Karol i Wysoki Orzeł.
Tego wieczoru nie mówiliśmy już więcej o nieoczekiwanym 
spotkaniu. Gdy gwiazdy zaczęły mrugać na ciemniejącym 
niebie, przygasiłem ognisko. Kolejność dyżurów, jak 
zwykle, rozstrzygnęło losowanie. Wyciągnąłem najkrótszy 
patyczek, co oznaczało pierwszą wartę. Wielce zadowolony 
— bo dzięki temu nie groziło mi przerwanie nocnego 
spoczynku — po dwu godzinach pełnienia swego obowiązku 
obudziłem Wysokiego Orła, otuliłem się kocem i zasnąłem 
jak niedźwiedź w zimowej gwarze. Jakże krótko dane mi 
było spać. O czwartej nad ranem obudził mnie huk dwu 
strzałów, a w kilka minut później Karol i wódz przyciągnęli 
świeżo upolowaną antylopę. Ta zbyt wielka w stosunku do 
naszych potrzeb ilość mięsa opóźniła poranny wymarsz. 
Wysoki Orzeł przysmażył co prawda znakomite, krwiste 
steki, lecz ile ich można zjeść za jednym razem?
Po szybko spożytym śniadaniu moi towarzysze za-
127
 
jęli się pilnie zamianą reszty antylopiego mięsa na kawałki 
pieczeni. Tylko w takim stanie mogło ono przetrwać 
najbliższe dwa, trzy dni. Nadmiar mięsa powoduje równie 
poważne kłopoty jak jego niedostatek, ba, pociąga za sobą 
karygodne marnotrawstwo. Traperzy i westmani często 
zostawiali całe sztuki upolowanej zwierzyny, wykrawając z 
nich drobne kawałki na jednorazowy posiłek. Następnego 
dnia znowu polowali i historia się powtarzała. 
Wytrzebienie bizonów było, poza innymi przyczynami, 
rezultatem tego rodzaju postępowania.
Ponieważ dwu ludzi całkowicie wystarczyło do 
preparowania zapasu na dalszą wędrówkę, ja zająłem się 
czyszczeniem i pojeniem wierzchowców. Gdy na koniec 
puściłem je na świeżą trawę, poczułem nieodpartą chęć 
snu. Zabrałem koc i siodło i powlokłem się w zaciszne 
miejsce wśród drzew. Może ktoś by powiedział, że 
prawdziwy westman tak by nie postąpił? Hm... jednak ja 
bardzo kiepsko daję sobie radę z oprawianiem 
czworonogich trofeów i bardziej bym przeszkadzał niż 
pomagał. Obudził mnie Karol wrzeszcząc:
— Wstawaj, śpiochu!
Znów ruszyliśmy w kolorowy świat pierwotnej przygody. 
Słońce już wyjrzało zza gór, wśród wysokich traw 
błyszczały ostatnie krople wysychającej rosy. Dzień 
zapowiadał się pięknie, było mi lekko na duszy i radośnie. 
Cieszyła mnie myśl, że przez miesiące przebywać będę z 
dala od zakurzonych, dusznych ulic i murów miasta, od 
monotonnego trybu życia. Tu wszystko było odmienne. 
Nawet wiatr, który nagle, gdy słońce minęło szczyt nieba, 
zleciał na nas ze skalistych turni. Jednocześnie kłębiaste 
zwały chmur nadbiegły z zachodu i dokoła pociemniało. 
Błyskawica wyprysnęła z czarnego nieba, srebrnym 
zygzakiem połączyła firmament z ziemią. W chwilę później  
odgłos
128
 
grzmotu wypełnił dolinę, powracając ku nam 
czterokrotnym echem.
Wysoki Orzeł podniósł prawicę.
— Niech moi bracia pospieszają za mną.
Skręcił koniem i pojechał wprost ku niedalekim zboczom 
górskiego masywu. Gnaliśmy galopem poprzez ciemność 
rozświetlaną raz po raz błyskawicami. Konie chrapały i 
kładły uszy po sobie, a ja nie potrafiłem powstrzymać się od 
myśli, że jeśli przypadkiem wjedziemy na teren skopany 
przez pieski preriowe, oznaczać to będzie koniec naszej 
wyprawy. W najlepszym wypadku stracę po raz drugi 
wierzchowca, w najgorszym — skręcę kark.
Po jakimś czasie Karol zatrzymał się i zeskoczył na ziemię. 
Od tego miejsca pięła się wąska steczka, pokryta drobnym 
gruzem. Mimo coraz gęściejszego mroku widziałem 
dokładnie zad konia mego przyjaciela i wiodłem swego 
wierzchowca krok w krok za tamtym. Ścieżka stawała się 
coraz bardziej stroma. Nagle Karol zniknął mi z oczu. 
Zupełnie jakby pod ziemię się zapadł. Wkroczyłem w 
ciemność. Ogarnął mnie chłód i cisza mącona jedynie 
odgłosami stąpania ludzi i zwierząt. Znalazłem się 
wewnątrz skalnej jaskini.
Za moimi plecami niebo rozjarzyło się na kilka sekund 
zielonkawym światłem, którego blask rozproszył ciemności. 
Ujrzałem wodza, Karola, gładkie ściany groty i jej 
półkoliste sklepienie. Po chwili zamigotał malutki 
płomyczek, zniżył się ku ziemi i zaraz czerwony jęzor ognia 
ogarnął wiązkę chrustu piętrzącą się na środku 
piaszczystego dna jaskini. To Wysoki Orzeł tak szybko 
odnalazł zgromadzony tu opał. Przez kogo — nawet nie 
usiłowałem odgadnąć.
W tym nowym oświetleniu jaskinia wydawała się długa, bez 
końca. Wódz powiódł nas w daleką głąb, gdzie wąski 
korytarz przekształcał się w półokrągłą komnatę.   Tu   
umieściliśmy   wierzchowce.   Ku   memu
 
9 — Olg Gray
 
129
 
zdziwieniu zobaczyłem mały zbiornik owalnego kształtu, 
jakby wykuty ludzką ręką w twardym podłożu. Ciurkał 
doń strumyk wody nie przelewając się poza brzegi. 
Widocznie musiał gdzieś znajdować się jakiś niewidoczny 
odpływ. Ujrzałem również stos wyschłych traw 
nastroszonych pod kamienną ścianą. Ktoś widać 
gospodarował w tej jaskini, zaopatrując ją w opał i paszę 
dla zwierząt. Spora sterta grubych konarów — i do tego 
porąbanych — spoczywała tuż przy wejściu. A za tym 
wejściem nadal błyskało i grzmiało, aż wreszcie lunął 
deszcz tak gwałtowny i gęsty, że zdawało się, jakby 
wodospad spadał z górskich wysoczyzn nad kamiennymi 
wrotami naszego schroniska.
Siedliśmy na derkach wokół trzaskających iskrami gałęzi i 
grzali dłonie. Bardzo się ochłodziło.
—	Pewnie przyjdzie nam tu nocować — smętnie zauważył 
Karol. — Kiedy Wysoki Orzeł odkrył tę jaskinię?
—	Nie ja ją odkryłem, lecz człowiek o srebrnych włosach, 
którego wy nazywacie Old Gray.
—	To tajemniczy człowiek. Co wie o nim Wysoki Orzeł? 
— zapytał Karol.
—	Zjawia się niespodziewanie jak chinook, gorący wiatr, 
który topi śniegi na szczytach gór i prerię z białej odmienia 
w zieloną. Później znika, jak znika chinook, i rzeki na nowo 
stają w swym biegu. Jego słowa są dobre, a serce nie zna 
trwogi.
—	Old Gray — dodał po chwili milczenia wódz — 
pomógł nam odszukać złodziei bydła.
—	Dawno to było? — zaciekawił się Karol.
Wysoki Orzeł wyprostował dwa palce swej dłoni.
—	Rosła wówczas świeża trawa. Złodzieje zjawili się w 
nocy, tam — wskazał ręką za siebie.
Ten gest nie określał nawet w przybliżeniu miejsca napadu, 
lecz dla nas nie miało to znaczenia.
—	Blade twarze zabiły jednego wojownika, a dwu
130
 
raniły. Porwały dziesięć razy po dziesięć i jeszcze raz tyle 
krów, które pasły się u podnóża gór. Dopiero nad ranem 
powiedziano mi o tym. Ruszyliśmy, gdy dzienna gwiazda 
poczęła wspinać się po skalnych ścieżkach. Lecz tamci 
zmylili tropy. Rozdzieliły się na cztery strony. Byli chytrzy 
jak lisy.
—	Dwieście sztuk bydła zostawia bardzo wyraźny
ślad — wtrąciłem.
Kiwnął głową.
—	Orle Pióro nie myli się. Siad był wyraźny. Zbyt
wyraźny, dlatego kłamliwy. Nie wiedzieliśmy, którymi 
tropami należy wędrować. Wtedy zjawił się Old Gray. 
Zdawało się, że wyskoczył z wnętrza góry, jak duch, a to 
była właśnie ta jaskinia. Widział, jak skradzione bydło 
pędzono ku północy, jak podzielono je na cztery stada. Moi 
biali bracia wiedzą, jak trudno jest zatrzeć ślady wielu 
krów i jak trudno zmusić je do szybkiego biegu. Złodzieje 
liczyli na to, że podzieliwszy stado zdołają ukraść chociaż 
jego część. Kazałem moim wojownikom również podzielić 
się. Old Gray
przekonał mnie, że nie jest to konieczne. Ruszyliśmy
jednym tylko tropem. Old Gray radził jechać powoli,
aby tamci nabrali przekonania, że zaniechaliśmy pościgu. 
Posłuchałem go i nikt nie sprzeciwił się moim rozkazom. 
Jednak wiedziałem, że serca wojowników Czarnych Stóp 
nie są chętne takiej wędrówce. Noc
spadła na ziemię, a oczy nasze nie dostrzegły końca
tropu. Legliśmy wśród traw. Nikt nie odezwał się, lecz
ja począłem wątpić w prawdę słów białego brata. I rzekłem 
sobie, że gdy minie następny dzień, a nie dościgniemy 
porwanych krów, roześlę wojowników tam i tam — tu 
rozłożył ręce jak kierunkowskazy — gdzie
wschodzi dzienna gwiazda i gdzie kryje się w ojcu
wód, i gdzie staje u szczytu nieba. Jednak tak nie po
stąpiłem.
Umilkł i spojrzał na nas badawczo.
131
 
—	Znaleźliście stado — krótko stwierdził Karol.
—	Znaleźliśmy — potwierdził wódz. — Spełniło się 
wszystko, o czym mówił Old Gray. Złodzieje najpierw gnali 
bydło w czterech grupach, później połączyli je. Nad wielką 
rzeką, której wezbrane wody nie zezwoliły na przejście. 
Rozpierzchli się na nasz widok jak indyki, gdy orzeł 
poczyna krążyć na niebie.
—	Ruszyliście w pogoń? — pytał Karol. Wysoki Orzeł 
wykonał gest przeczenia.
—	Wasze mustangi były zmęczone? Znowu gest 
przeczenia.
—	Old Gray radził zaniechać pościgu. Tłumaczył nam, że 
gdy krew splami trawę prerii, przybędą czerwone kurty. 
On tak powiedział: „czy moi bracia pragną oglądać ludzi, 
którzy otoczą wioski Czarnych Stóp, żądając wydania 
wojowników, jacy walczyli ze złodziejami, czy też chcą 
spokojnie powrócić na pastwiska wraz z odzyskanym 
stadem?" Więc zawróciliśmy.
—	A Old Gray? — zapytałem.
—	Odprowadził nas tylko do skały, w której znajduje się 
ta jaskinia. Rzekł, że odtąd ma ona być schronieniem 
znanym tylko jemu i wojownikom naszego narodu. Później 
odjechał.
—	Dokąd? — wtrąciłem.
—	Któż wie, dokąd wiatr wieje? Old Gray wędruje 
własnymi ścieżkami. Zjawia się i znika, jak duch prerii, o 
którym opowiadają najstarsi przy wieczornych ogniskach. 
Howgh!
Ostatnie słowo oznaczało, że temat został wyczerpany. Więc 
ani ja, ani Karol nie powróciliśmy do niego. Tak 
zakończyła się jeszcze jedna próba dowiedzenia się czegoś 
więcej o Siwowłosym.
Następnego dnia, jeszcze leżąc na wiązce siana, ujrzałem  
światło  poranka  sączące  się  poprzez  otwór
132
 
jaskini, jakieś zamazane, niewyraźne. Wnętrze naszego 
schroniska wypełniał dym drapiący w gardle i wyciskający 
łzy z oczu.
—	Wstawaj — rozkazał Karol. — Musimy stąd uciekać. 
Fu, jak dusi!
—	Co się stało?
—	Żadnego przewiewu. Popatrz!
Podszedłem do wyjścia. Za skalnymi drzwiami, powyżej i 
poniżej, kłębiły się tumany nieprzeniknionych mgieł.
—	A to pięknie — mruknąłem. — Pogoda wymarzona do 
jazdy.
—	Wolisz tkwić w tej dziurze?
Zaprzeczyłem.
—	No, to siadaj. Tu masz suchary, tu boczek, a tu
kawa. Zwijaj się, a ja zagaszę ognisko.
Skończyłem śniadanie i wybiegłem przed jaskinię. Otaczała 
mnie wata! Gęsta, wilgotna wata. Do tego ciepła. Coś 
obrzydliwego. Poczułem na twarzy, na rękach kropelki 
wilgoci. I w tę watę mieliśmy się teraz zagłębić. Jakże 
paskudnie zapowiadał się dzień!
W ciemnym wnętrzu groty zatupotały kopyta. Wysoki 
Orzeł wiódł trójkę naszych wierzchowców.
Ścieżka, którą należało zejść, wydała mi się drogą 
samobójców. Wiedziałem, że z prawej strony spada w dół 
prawie pionowa ściana skalna, obecnie niewidoczna. Z 
lewej — podobna ściana pnie się ku górze. Nieostrożny 
krok mógł zakończyć się katastrofą. Moje wędrówki z 
Karolem nauczyły mnie nie przeceniać niebezpieczeństw, 
ale też ich nie lekceważyć. Jednak tym razem czułem 
zwykły ludzki strach, a odwagi nie dodawało zachowanie 
się wierzchowca, którego prowadziłem trzymając krótko za 
uzdę. Koń chrapał, chwilami przystawał okazując groźne 
dla mnie i dla siebie oznaki zdenerwowania. Klepałem go 
po szyi, a nawet przemawiałem doń czule, byle tylko 
odzyskał spokój.
133
 
Po kilkunastu dalszych krokach wszystko powtarzało się od 
nowa.
Zejście, mimo że posuwaliśmy się jak ślimaki, nie trwało 
długo obliczając według zegarka, lecz dla mnie była to 
droga bez końca. Rzeczywiście jej końca nie potrafiłem 
dostrzec, oddzielony kurtyną mgieł. Gdy znalazłem się wraz 
z towarzyszami u stóp góry, byłem mokry od potu z gorąca 
i z fizycznego wysiłku.
Widoczność na dole wcale nie była lepsza. Mogliśmy 
jednak posuwać się śmielej po płaskiej równinie. Poprzez 
kłębiące się opary dostrzegałem trawy i krzewy rosnące w 
odległości piętnastu-dwudziestu kroków ode mnie, dalej 
wszystko rozpływało się w białej mgle.
Pierwszy ruszył Wysoki Orzeł. Czekałem, aż Karol zajmie 
kolejne miejsce, lecz on skinął na mnie.
—	Lepiej, jeśli pojadę na końcu — wyjaśnił.
—	Spodziewasz się zasadzki? — zażartowałem.
—	Przy takiej widoczności łatwo się zgubić. Pojechaliśmy  
truchtem.   Starałem  się  trzymać   tak
blisko wodza, aby móc obserwować jego plecy i zad 
mustanga. Wiedziałem, że mgła stanowi zawsze 
niebezpieczeństwo dla jeźdźca, nawet gdy posuwa się znaną 
sobie drogą, a cóż dopiero w trakcie wędrówki przez obcy 
mu teren? Liczyłem na to, że Wysoki Orzeł potrafi nas 
uchronić od przykrych niespodzianek. Posiadał przecież 
instynkt człowieka pierwotnego, zatracony przez nas — 
blade twarze — wśród zdobyczy cywilizacji.
Smętnie przedstawiała się nasza wędrówka. Nie tylko z 
powodu żółwiego tempa, lecz i z powodu milczenia, jakie 
musieliśmy zachować. Przy braku widoczności słuch 
bowiem powinien zastąpić wzrok. Co pewien czas 
obcierałem twarz mokrą od kropelek rosy, a kark mego 
konia lśnił wilgocią. Jeszcze nigdy nie zdarzyło mi się 
jechać w takiej duchocie poprzez ścianę tumanów, poprzez 
kraj, o którym wiatr nagle zapomniał. A do
134
 
tego jakże męczyły ciągła czujność i nadsłuchiwanie. Któż z 
nas potrafił odgadnąć, co kryje się przed nami? Człowiek, 
zwierzę drapieżne, a może po prostu jakaś jama, przez 
którą koń może złamać nogę. Czyż nie lepiej było 
przeczekać ten dzień w jaskini?
Tak sobie myślałem wpatrzony w plecy Wysokiego Orła. 
Nagle plecy te przestały się kołysać charakterystycznym 
dla wolno jadącego człowieka ruchem. Błyskawicznie 
ściągnąłem wodze. Niewiele brakowało, a potrąciłbym 
indiańskiego mustanga.
Wysoki Orzeł podniósł rękę. Powtórzyłem ten znak 
Karolowi. Natychmiast ucichł odgłos końskich stąpań i 
ogarnęła mnie cisza tak intensywna, jakby zamarło 
wszelkie życie, a świat pogrążył się w pustce. Bardzo 
nieprzyjemne uczucie. Czemu wódz nakazał nam stanąć? 
Delikatnym ruchem wyciągnąłem broń, lufę oparłem na 
łęku. Mijały sekundy, później minuty, a zza białej kurtyny 
rozciągniętej dokoła nas nie wyjrzało ani zwierzę, ani 
człowiek.
—	Co tam? — szepnąłem.
Wódz odwrócił głowę i podobnym szeptem odpowiedział:
—	Rzeka.
Zdziwiłem się. Cóż to za powód do przerwania jazdy? I 
dlaczego Wysoki Orzeł słowo „rzeka" wypowiedział w 
języku Algonkinów? Chyba musiał być czymś bardzo  
przejęty  i  mimo  woli  użył  ojczystej   nazwy.
Usłyszałem teraz plusk, jakby ktoś szedł przez wodę. Plusk 
powtórzył się, ba — wiele plusków, jak gdyby grupa ludzi 
lub czworonogów przeprawiała się w poprzek nurtu 
niewidocznej rzeczki. Wytrzeszczyłem oczy i po chwili przez 
białe opary dostrzegłem zamazaną sylwetkę jeźdźca. 
Posuwał się wolno, wprost na nas, coraz bliżej i bliżej, aż na 
koniec moje oczy rozróżniły barwę jego stroju — 
jaskrawoczerwoną kurtę.
135
 
Wsunąłem broń do kabury. Wysoki Orzeł odwrócił głowę i 
rzekł:
—	Czerwone kurty. Niech Wielki Bóbr przemówi.
Wierzchowiec Karola z szelestem roztrącanych traw
przesunął się obok mnie i z kolei wyprzedził indiańskiego 
mustanga.
—	Hej, tam! — zabrzmiało z głębi mgły. — Zatrzymać 
się!
—	Hej, tam! — odkrzyknął Karol obruszony 
grubiańskim wezwaniem. — Zbliżcie się, nie jesteśmy 
pożeraczami niemowląt!
—	Co takiego?!
—	Właśnie to. Czekamy na dzielnych chłopców. 
Schowajcie flinty. No jazda, śmiało!
Karol miał ostry język, lecz wiedział kiedy go użyć. Po jego 
zaproszeniu ukazał się nie jeden, lecz trzech jeźdźców w 
czerwonych kurtach, granatowych spodniach ze złotymi 
lampasami, długich butach i szerokoskrzydłych, okrągłych 
kapeluszach. Takie mundury nosi kanadyjska policja, 
której pełna nazwa brzmi: Północno-zachodnia Konna 
Policja *. Powstała w roku 1873 jako siła zbrojna dla 
ochrony prawa i porządku na obszarach zachodnich prerii. 
Przez parę pierwszych lat swego istnienia jej głównym 
zadaniem była ochrona osadników i robotników 
budujących linie kolejowe przed napadami Indian. Później 
obowiązki te zostały rozszerzone na zwalczanie przestępstw 
kryminalnych, wzorem policji innych krajów.
Z historią powstania Konnej Policji związana jest pierwsza 
grupowa wyprawa, skierowana na bezdroża kanadyjskiego  
Dalekiego  Zachodu.  Oto  8  lipca   1874
Nazwa policji dwukrotnie uległa zmianie: w 1904 r. dodano słowo: „Królewska", od 1920 r. 
— Królewska Kanadyjska Konna Policja.
136
 
roku wyruszyła z punktu zbiórki, leżącego o 60 mil na 
południe od Winnipeg, długa (jakoby na dwie mile) 
kolumna koni i wozów. Brało w niej udział 275 ludzi, 310 
koni, 142 woły w zaprzęgach, 93 sztuki bydła 
przeznaczonego na mięso, 114 lżejszych wozów i 73 
platformy ciężarowe. Policjanci zostali wyposażeni w 
krótką broń palną, w dwie armatki i dwa moździerze. 
Oddział ubrano w szkarłatne kurty tej samej barwy, jaką 
nosiły regularne pułki brytyjskiej armii.
Wędrówka trwała cztery miesiące, przebyto ponad tysiąc 
mil bardzo trudnego szlaku. Trzaskały osie wozów na 
bezdrożach, a na obszarach pozbawionych wody padały z 
pragnienia i głodu zwierzęta. Mimo to wyprawa spełniła 
swe zadanie i to bez strat w ludziach: zlikwidowano 
przemyt wódki dostarczanej z południa, szmuglowanej 
poprzez granicę Stanów Zjednoczonych, wyłapano 
handlarzy rozpijających Indian, zawarto szereg 
pokojowych umów z miejscowymi plemionami, co 
pozwoliło na wzniesienie pierwszych w tej okolicy fortów. 
Nie była to jedyna tego rodzaju wyprawa, lecz największa, 
stanowiąca generalny egzamin dla powstałej przed rokiem 
służby bezpieczeństwa. Jednakże praca w policji 
kanadyjskiej nie jest łatwa, wymaga również dużej 
sprawności fizycznej i umiejętności orientowania się wśród 
bezkresnych obszarów. Dla zachęty do tej niebezpiecznej 
służby, każdy policjant — który by przez trzy lata 
wykonywał wzorowo swe obowiązki — może otrzymać 
bezpłatnie 160 akrów ziemi pod uprawę i osiedlić się na 
niej, pełniąc jednocześnie rolę opiekuna osadników 
okolicznego terenu.
Z przedstawicielami takiej na pół wojskowej organizacji 
spotkaliśmy się obecnie. Był to oczywiście przypadek, lecz 
jakże dziwnym mi się wydał, gdy środkowy z czerwonych 
jeźdźców wrzasnął wesoło:
— Do licha! Co za niespodzianka! Karol Gordon! Co tu 
porabiasz, chłopie?
137
 

—	Mitchell, jeśli mnie oczy nie mylą! — odkrzyknął 
Karol. — Ciągle na służbie?
—	Ciągle.
Podjechali do siebie strzemię w strzemię, poczęli się ściskać 
i poklepywać po plecach tak energicznie, aż zląkłem się, że 
obaj wylecą z siodeł. Gdy nastąpił kres hucznej radości, 
Mitchell poprawił kapelusz i zagadnął rzeczowym tonem:
138
 
—	Kogo tam wiedziesz z sobą, Karolu? Przez tę piekielną 
mgłę nie widać ani świata, ani ludzi.
—	Janie — powiedział mój przyjaciel — ukaż się...
Podjechałem trzy kroki.
—	Hę? — mruknął policjant. — Twarz jakby znajoma, 
lecz skąd?
—	Przecież spotkaliśmy się już dwa razy, sierżancie...
—	Janie, gdzieś podział oczy? Tylko mgła potrafi cię 
usprawiedliwić. Przecież to porucznik Gary Mitchell!
—	Bardzo przepraszam.
—	Głupstwo. Och, już wiem! Pan towarzyszył Karolowi. 
Na prerii. Oczywiście. A później była Osada Dziesiątej 
Mili.
- -=- W następnym roku spotkaliśmy się powtórnie — 
wtrąciłem.
—	Zgadza się. Pan jest tym wędrującym lekarzem, który 
szuka guza. To jasne. A kto to ten trzeci? Indianin? 
Przewodnik?
—	Znasz go również — zauważył Karol. — Wysoki Orzeł 
nam towarzyszy.
—	Dokąd zmierzacie?
—	Do miejsca, gdzie można by jeszcze napotkać antylopy, 
jelenie i wielkorogie owce.
—	Na pewno coś się za tym kryje.
—	Przysięgam... — zabawnym tonem odparł zagadnięty.
—	Daj spokój, daj spokój. Ja tylko żartuję.
—	Ech, Gary, Gary. Nawet w żartach wyłazi z ciebie 
policyjna dusza. A teraz puścisz nas czy będziesz trzymał we 
mgle?
—	Co ty gadasz! Chodźcie, moi drodzy. Tam z tyłu, nad 
rzeczką, znajduje się mały cypelek. Doskonałe miejsce do 
pogawędzenia o tym i owym. Nie chmurz się, Karolu, to 
tylko propozycja, nie rozkaz.
140
 
Zawrócił koniem prawie w miejscu. To samo uczynili dwaj 
jego podkomendni. Nasza trójka poczłapała ich śladem. 
Mgła wydawała się rzednąć. Wkrótce dostrzegłem ciemny 
pas zarośli, jakie ciągnęły się na prawo i na lewo, niknąc w 
białych tumanach. W końcu dojrzałem i wodę — szary 
nurt, nad którym wisiały jak susząca się bielizna 
porozciągane pasemka mgły.
—	Tu zaczyna się przesmyk — ostrzegł nas głos 
porucznika — lepiej zejść z koni.
Drożyna była wąska. Czułem, jak pod nogami grunt lekko 
się ugina, a przy każdym stąpnięciu bulgocze niczym 
najprawdziwsze bagno. Nieco dalej teren rozszerzał się. 
Mitchell się zatrzymał.
—	Możecie puścić zwierzęta — powiedział. — Jesteśmy 
na półwyspie.
—	Któż to może wiedzieć — nieco zgryźliwie zauważył 
Karol. — Wyprowadziłeś nas na grzęzawisko. Paskudne 
miejsce.
—	Nie takie paskudne, jak się wydaje. Dalej jest zupełnie 
sucho. Sam zobaczysz, jak tylko mgła opadnie.
Jednak Karol nie dał się przekonać.
—	Wydobądź kołek, Janie — zwrócił się do mnie —
i dobrze uwiąż konia, jeśli nie chcesz go stracić.
Poza Karolem i mną nikt inny nie przywiązał konia. 
Wysoki Orzeł posiadał wytresowanego mustanga i mógł 
polegać na jego rozwadze, lecz postępowanie trójki 
policjantów wydało mi się co najmniej lekkomyślne.
—	Siadajmy — zaproponował Mitchell. — Sucho tu
i bezpiecznie, a zresztą... 0'Neil, idź na koniec cypla
i nasłuchuj.
Trawa okazała się nieco wilgotna wbrew twierdzeniu 
porucznika. Sucho na pewno tu nie było, a czy bezpiecznie?
141
 
—	No więc? — zaczął Karol. — O co chodzi? Czuję, 
Gary, że głowa ci puchnie od nadmiaru przygotowanych 
pytań.
—	Przesadzasz. Dawno jesteście w drodze?
—	Powiedzmy... pięć dni, jeśli pamięć mnie nie zawodzi.
—	Hm... nie jest to zbyt ścisła odpowiedź, ale mniejsza z 
tym. Spotkałeś kogo w ciągu tych pięciu dni?
—	Cały tłum wędrowców.
—	Karolu! To poważna sprawa.
—	O, na pewno. Sprawa poważna i tajemnicza. Jeśli nam 
nie ufasz, nie pytaj. Jeśli ufasz, powiedz wreszcie, o co 
chodzi. I zdecyduj się na to, nim mgła opadnie, bo wówczas 
nie pozostaniemy tu ani chwili dłużej.
—	No i po co te dąsy — zagadał Mitchell. — Przed wami 
nie mam powodu niczego ukrywać. Chciałem sprawę 
wyjaśnić na końcu, lecz skoro sobie życzysz...
—	Życzę — twardo odpowiedział Karol. — Znamy się 
przecież od dawna, więc nie traktuj nas jak pierwszych 
lepszych włóczęgów, których bierze się na spytki.
—	Przepraszam — głos porucznika naprawdę zabrzmiał 
przepraszająco. — Wszystko przez mgłę. Działa mi na 
nerwy. I cała ta awantura... Posłuchajcie. Przed dwoma 
bodajże tygodniami dokonano napadu na pociąg linii 
Pacyfiku. Siedem mil na zachód od stacji Acton, 
wieczorem, w miejscu gdzie tory zataczają dość ostry łuk i 
maszynista musi hamować. Najpierw odczepił ktoś wagony 
znajdujące się zaraz za ambulansem pocztowym, a w kilka 
minut później i sam ambulans. W ten sposób parowóz 
pojechał dalej już tylko z dwoma wozami bagażowymi.
—	I maszynista nic nie zauważył? — zdziwił się Karol.
—	Owszem, spostrzegł, że coś nie jest w porządku,
142
 
lecz dopiero po przebyciu ponad mili. Podobno dlatego, że 
zaraz za łukiem szyny biegną pochyłością w dół. Pociąg tam 
jedzie szybciej. Tak brzmi raport, jaki nam dostarczono, bo 
w Acton nie byłem. Maszynista, zauważywszy zgubę, cofnął 
się i odnalazł ambulans wraz z dwuosobową załogą. Obaj 
pracownicy poczty zostali związani, wnętrze wagonu 
opróżnione z najcenniejszego ładunku: około pięćdziesięciu 
tysięcy dolarów zapakowanych w dwa skórzane, 
zaopatrzone w specjalne zamki i oplombowane worki. 
Według zeznań uwolnionych, w Acton wpuścili do wagonu 
mężczyznę w mundurze kolejarza. Bardzo ich o to prosił 
mówiąc, że pragnie się wyspać po całonocnej służbie, a 
wagony pasażerskie są przepełnione. W kilkanaście minut 
później poczuli, jak wagon zwalnia biegu. Lecz to ich nie 
zaniepokoiło. Na tym odcinku trasy pociągi zawsze hamują 
ze względu na ostry zakręt. Dopiero gdy ambulans 
zatrzymał się, doszli do wniosku, że coś jest nie w porządku. 
Myślę, że były to dwie niedołęgi. Bo z kolei, zaskoczeni 
przez tego kolejarza, pod groźbą rewolweru otworzyli 
drzwi wagonu. Wówczas wskoczył tam drugi rabuś. Obu 
pocztowców, jak już mówiłem, skrępowano, zrewidowano i 
zabrano klucze od pancernego schowka, w którym 
przewożono pieniądze. Resztę łatwo odgadnąć. Rabusie 
czmychnęli.
—	Oczywiście mieli konie w pobliżu — zauważył Karol.
—	A mieli, lecz ten fakt został stwierdzony dopiero 
następnego dnia. Niedaleko miejsca napadu znaleziono 
odciski kopyt dwu wierzchowców. Nim maszynista na nowo 
zmontował cały skład pociągu i cofnął się do Acton, było 
już dobrze po dziesiątej wieczorem. Nim z Acton wyruszył 
patrol policji, dobiegła północ. Dzięki temu na ślady 
natrafiono dopiero rankiem następnego dnia. Trop był 
wyraźny, że ślepy by dostrzegł,
143
 
więc  wszystko   zapowiadało  się  pomyślnie,  a  
zakończyło... fatalnie.
—	Możesz dalej nie mówić — odezwał się Karol. — 
Niczego nie znaleziono, trop został zgubiony. To jasne.
—	Mylisz się. Znaleźli, a jakże! Najpierw kolejarską 
kurtę i czapkę, nieco później oba rozprute worki po 
pieniądzach. Nic więcej.
—	Wszystko to oznacza, że ty, Gary, gonisz rabusiów. To 
chyba beznadziejny pościg. Po tylu dniach od chwili 
napadu zdołali ukryć się tam, gdzie ich nawet diabeł nie 
odnajdzie. Pewnie w którymś z wielkich miast. Ba, przecież 
nie masz ich rysopisów! Będziesz rewidował wszystkich 
napotkanych po drodze wędrowców? Grzebał w ich 
bagażach? — wyraził swe wątpliwości Karol.
—	Zbyt szybko wnioskujesz, stary wygo. Gdyby rzecz 
wyglądała tak, jak przypuszczasz, nie włóczyłbym się po 
wertepach Lecz mój pościg ma sens. A dlaczego, jak 
sądzisz?
Mój przyjaciel wzruszył ramionami.
—	Odkryłeś jakieś nowe ślady?
—	Nie. Ale wiem, za kim gonię.
—	Brawo! Masz cień nadziei, że twój wyścig zakończy się 
pomyślnie. Rozpoznano rabusiów?
—	I tak, i nie. Wyobraźcie sobie, że przed rokiem na tej 
samej linii dokonano podobnego napadu: odczepiono 
wagony, kiedy pociąg na zakręcie zwalniał biegu. W 
ambulansie pocztowym również jechał obcy mężczyzna, 
rzekomo kolejarz. Gdy wagon stanął, zjawił się drugi 
rabuś. Potem odkryto ślady dwu koni. Niestety gwałtowne 
deszcze całkowicie zatarły końskie tropy. Tak więc ostatni 
napad był wiernym powtórzeniem poprzedniego. Ktoś 
sobie opracował schemat. I doszedł do wniosku, że jest on 
bezbłędny. Udało się za pierwszym razem, uda się za 
drugim.
Mimo    woli    wykonałem    głową    ruch    przeczenia.
144
 
Twierdzenie porucznika uznałem za naciągnięte. Zauważył 
to.
—	Pan się nie zgadza, doktorze?
—	Sądzę — odparłem — że dokładne powtórzenie akcji o 
niczym jeszcze nie świadczy. Trafiają się przecież znakomici 
naśladowcy, a pierwszy rabunek na pewno został dokładnie 
opisany przez wszędobylskich reporterów gazet. Nie było 
tak?
—	Było. Napad został opisany nawet dwukrotnie. 
Powtórnie, gdy schwytano jednego ze sprawców. Niestety, 
ten ważniejszy czmychnął na dobre.
—	Połowiczny sukces — sceptycznie zauważył Karol.
—	Znowu się mylisz. Twoja niewiara w nasze możliwości 
bywa doprawdy chorobliwą — żachnął się Mitchell.
—	No, no. Nie sierdź się. Jestem pełen uznania dla twych 
osiągnięć, lecz tym razem przeszkody na drodze do celu są 
chyba nie do pokonania.
—	Wiem o tym. Nasz poprzedni sukces wcale nie okazał 
się połowicznym, bo schwytany wspólnik napadu był 
doskonałym źródłem informacji. Od niego wiemy, że 
rabusie zaraz po napadzie rozdzielili się, każdy ze swoją 
częścią łupu, przy czym schwytany posiadał niewielką część 
zrabowanych pieniędzy. Twierdził że tyle otrzymał. Na 
pewno było to zgodne z prawdą. W śledztwie wyszły na jaw 
dalsze szczegóły. Człowiek ten należał do służby kolejowej i 
trudnił się sczepianiem i" rozczepianiem wagonów. 
Niebezpieczna to praca, nic dziwnego, że marzyła mu się 
bezpieczniejsza, lepsza kariera życiowa. I nagle błysnęło mu 
światełko nadziei. W podrzędnym barze pewnego dnia 
spotkał jakiegoś „eleganta" — tak go określał — który 
postawił mu kilka kolejek oraz wypytywał dokładnie o jego 
pracę. Po tygodniu znowu spotkali się i znów rozmowa  
dotyczyła  pracy na  kolei.   „Elegant"  pytał
 
10 — Old Gray
 
145
 
między innymi, czy wagony mogą się same odczepić podczas 
jazdy.
—	Oszczędź nam tych detali, Gary — zaprotestował 
Karol — bo nie skończysz przed nocą. Zgaduję już: 
wagony, same się poodczepiały w odpowiednim czasie i 
miejscu. Czy ten schwytany wspólnik jechał pociągiem?
—	Nie, wskoczył, gdy pociąg zwolnił na zakręcie. 
Poodczepiał wagony, a gdy ambulans stanął, a parowóz 
odjechał, znajdował się na dachu tego ambulansu. W 
pocztowym ambulansie odbywał swą podróż jedynie 
„elegant" przebrany za kolejarza. Tak zeznał.
—	A konie? Kto przyprowadził konie? — zapytał Karol.
—	Konie czekały w pobliżu. Przyprowadził je właśnie 
pracownik kolejowy, o którym mówię. Uwiązał zwierzęta, 
później wskoczył do wagonu. Lecz nie to jest ważne. 
Najważniejsze, że nasz kolejarz podał nam dokładny 
rysopis zbiegłego. Dobrze mu się przyjrzał. Twierdzi, że do 
końca życia nie zapomni nawet jednej zmarszczki na twarzy 
tego człowieka, który go skusił czy raczej opętał.
—	Kimże jest ten twój „elegant"? — zniecierpliwił się 
Karol.
—	Niejaki Joe Shoes, albo Joe Starr, albo Joe Kelly. 
Może słyszałeś o nim?
—	Przecież nie służę w policji — zaśmiał się Karol — i 
nie ścigam przestępców. Zgaduję jednak, że ta mnogość 
nazwisk nie ułatwia sprawy.
—	Nie mylisz się. To typowy błękitny ptaszek, fruwał tam, 
gdzie bez pracy można żyć. Nawet wygodnie. Na podstawie 
rysopisu policja dogrzebała się w archiwach sądowych i 
więziennych osoby pasującej jak ulał do sylwetki 
„eleganta". Bo „elegant" już raz siedział w areszcie za 
kradzież koni. Po kilku tygodniach zdo-
146
 
łał uciec i ślad po nim zaginął. Teraz jest jasne, że oba 
napady na pociągi były jego dziełem.
—	Czy pan jest tego pewien? — wtrąciłem się. — Wiele 
ludzi podobnych do siebie mieszka w tym kraju i o pomyłkę 
nietrudno.
—	Jestem pewien, doktorze. Cała policja jest tego pewna. 
Przecież uwięzieni w ambulansie pocztowcy również mieli 
czas dobrze przyjrzeć się rzekomemu kolejarzowi podczas 
ostatniego napadu. Ich informacje pokrywają się dokładnie 
z informacjami schwytanego przed rokiem wspólnika. 
Dorzucili ponadto wiele szczegółów, na przykład 
związanych z obuwiem rabusia.
—	Z obuwiem? — zdziwiłem się.
—	A tak, doktorze. To niby drobiazg, przecież bardzo 
obciążający pana Shoes. Proszę odgadnąć skąd wzięło się to 
przezwisko? *
—	Może pracował u szewca?
—	Gdzie tam! Mam ja swoją teorię, a ona mi powiada, że 
każdy zawodowy złodziej, rabuś czy po prostu bandyta po 
kilku latach działalności otrzymuje przezwisko nadane mu 
przez przestępczy światek. Takie przezwisko zazwyczaj 
ukazuje jakąś charakterystyczną cechę danej osoby: sposób 
wysławiania się, deformację fizyczną, ubiór. Joe Kelly czy 
Joe Shoes chodził w półbutach. Może ma zniekształcone 
stopy, dlatego nie nosi długich butów, a może zależy mu na 
elegancji? W każdym razie w obu wypadkach napastnik 
nosił półbuciki! Zabawne, co?
—	Sprytnie to wykalkulowałeś, ani słowa! Jednak nie 
bierzesz pod uwagę zbiegu przypadkowych okoliczności. 
One często prowadzą fałszywym tropem. Ileż to ludzi nosi 
półbuciki!
—	Zgoda, lecz kto używa takiego obuwia do długiej 
wędrówki na końskim grzbiecie?
Shoes  (ang.) — półbuty, trzewiki
147
 
—	Kto? — roześmiałem się — a chociażby pan Fryderyk 
Randall z Ottawy!
—	Ech, doktorze! Po miejskich ulicach najczęściej 
spaceruje się w półbutach.
—	Ależ Randalla spotkaliśmy nie w mieście, lecz na 
prerii. Tutaj!
Mitchell wyprostował się gwałtownie.
—	Kiedy?
—	Przed paru dniami, lecz proszę do tego faktu nie 
przywiązywać wagi. Nie sposób przecież podejrzewać 
botanika z Ottawy o napad na pociąg.
—	Botanika? A skąd wiecie, że jest botanikiem?
—	Oglądaliśmy jego zielnik — wyręczył mnie w 
odpowiedzi Karol — poza tym... to skończony niedołęga i 
cud prawdziwy, że jeszcze się uchował i nie zginął z głodu 
na prerii. Widzisz więc, Gary, że to obuwie nie jest takim 
najpewniejszym atutem.
—	Hm, może masz rację. Ale... opowiedzcie mi o tym 
człowieku.
—	O naszym botaniku? Doskonale. Więc... kiedyż to 
było? — zwróciłem się do Karola. — Nie pamiętasz?
—	No... krótko po rozstaniu się z Old Grayem...
-— Old Gray! — zainteresował się policjant. — Dlaczego 
mi o nim nie wspomniałeś, Karolu?
—	Musisz o wszystkim wiedzieć? Old Gray nie nosi 
półbutów.
—	Nie kpij. Słucham, doktorze — zwrócił się do mnie.
—	Według moich obliczeń Randalla spotkaliśmy pięć dni 
temu.
—	Pozwól — przerwał mi nagle Karol i nie czekając na 
zgodę opisał bardzo dokładnie wygląd botanika, a nawet 
sposób wysławiania się.
—	Nie, to nie jest Joe Shoes — pokiwał głową Mitchell. 
Nawet kolor włosów się nie zgadza. Joe ma ja-
148
 
sne, wasz botanik ciemne, no i rzeczywiście wyjątkowy 
niedołęga. Nikogo więcej nie spotkaliście?
—	Owszem — odparł Karol — przedziwnego typa, który 
skarżył się, że go obrabowano. Chociaż ja podejrzewam, że 
to on właśnie próbował rabunku. Za co został przykładnie 
ukarany.
—	Brzmi to nieco zagadkowo. Nie bądź taki skąpy w 
słowach, Karolu.
—	To już może ja opowiem — powiedziałem. — Karol od 
początku był uprzedzony do tego nieszczęśnika.
Streściłem, jak mogłem najdokładniej, dziwne spotkanie z 
dziwnym eksplorerem. Mitchell wysłuchał mnie uważnie, 
zadał kilka pytań związanych z wyglądem uratowanego 
przez nas człowieka.
—	Rzeczywiście dziwna historia — stwierdził. — Lecz to 
nie jest osobnik, za którym gonię. Pan powiedział, 
doktorze, że napadło go dwu ludzi?
—	Tak twierdził, ale jednocześnie wyznał, że widział tylko 
jednego i tylko jednego nam opisał. A ten jeden, och 
prawda, byłbym zapomniał... nosił półbuty!
Karol zaśmiał się cicho.
—	Widzisz, Gary? Preria aż roi się od miejskiego obuwia. 
I co ty na to?
—	Opisany napastnik — dodałem — bardzo mi 
przypominał doktora Randalla. Mówiliśmy o tym, 
pamiętasz, Karolu?
—	Pamiętam — stwierdził krótko.
—	Chciałbym ujrzeć tego odkrywcę skarbów — wyraził 
swe życzenie porucznik. — Kiedy napotkaliście go?
—	Przed dwoma dniami.
—	Daleko stąd?
—	W tej samej dolinie — wyjaśniłem. — On bardzo 
nawet pragnął nam towarzyszyć, lecz Karol sprzeciwił się 
temu.
149
 
—	Dlaczego?
—	Bo — wytłumaczył Karol — uznałem tego typa za 
kłamcę.
—	Jaka szkoda — westchnął policjant. — Ja potrafiłbym 
z niego wydobyć prawdę. Kto wie, może to właśnie Joe 
Shoes tak go potraktował? Gdyby nie mgła, natychmiast 
ruszyłbym w pościg. Prawdziwy pech.
—	Przypuszczasz, że ten Shoes od dwu tygodni kręci się 
po prerii? Nieprawdopodobne. Z pewnością schronił się 
gdzieś w mieście.
—	Może tak, może nie. Postawiliśmy na nogi wszystkich 
ludzi, w pobliżu nie ma większych miast, a w osiedlach 
każdy przybysz zwraca na siebie uwagę. Jemu pozostaje 
tylko jedna droga ratunku: przedostać się przez granicę 
Stanów. A Old Gray nie wspominał wam o jakimś 
przypadkowym spotkaniu?
—	Nie — odparłem.
—	Dziwny z niego człowiek. Wygląda na to, że czegoś tu 
szuka. A może kogoś? Próbowałem pociągnąć go za język. 
To chytra sztuka i nic z tego nie Wyszło.
—	Old Gray po prostu poluje — zauważyłem.
—	Poluje, to pewne, lecz ile razy go spotkam, tyle razy 
odnoszę wrażenie, że nie polowanie jest głównym celem 
jego wędrówek.
—	Przecież nie ambulanse pocztowe — zażartowałem.
—	Och nie! Znam się trochę na ludziach i taką myśl 
dawno już wykluczyłem. Spójrzcie — zmienił nagle temat 
— przeciera się.
Tuman mgieł rzednął. Jeszcze w dole kłębiła się wata, lecz 
wyżej białe pasma rozpływały się. Błysnęło słońce. W jego 
promieniach dostrzegłem oba brzegi rzeczki, a po chwili 
rosnące dalej kępy drzew i krzewów.
—	No — odezwał się Karol wstając — chyba już nas 
puścisz?
—	Puszczę, puszczę, stary kpiarzu. Przecież ja was
150
 
w ogóle nie zatrzymywałem. Pomyślnych łowów, Karolu, 
wielu trofeów, doktorze, a tobie, Wysoki Orle, chociaż 
jednej bizoniej skóry. Gdyby jednak... — przerwał i 
machnął ręką.
—	Zgaduję, co chciałeś powiedzieć — rzekł mój 
przyjaciel. — Gdybyśmy napotkali twojego eleganta, 
mamy go aresztować. Nie tak?
—	Wspaniale odczytujesz cudze myśli. Lecz nic z tego. Nie 
macie niestety prawa go aresztować.
—	I nie mamy zamiaru. Od czego są czerwone kurty?
—	Oczywiście. Jaka szkoda, że nie jedziemy w tym samym 
kierunku.
—	Janie! — zawołał Karol komicznie przerażonym 
głosem. — Wskakuj na siodło. Jeszcze chwila a porucznik 
Mitchell zaangażuje nas jako zwiadowców. Bywaj, Gary!
 
                                                     Zagadki

Trzy następne dni upłynęły dość monotonnie. Jedynym 
urozmaiceniem naszej wędrówki było upolowanie jelenia z 
gatunku wapiti, który niespodziewanie, w samo południe, 
wyszedł nam naprzeciw z wysokich traw. Wiatr dął w 
naszym kierunku i wspaniały rogacz został chyba równie 
jak my zaskoczony spotkaniem. Trofeum przypadło w 
udziale Karolowi. Zapowiedź zmiany jadłospisu przyjąłem 
z wielką radością, przysmażanego boczku miałem dość — 
jak mi się zdawało — na całe życie. Spotkało mnie gorzkie 
rozczarowanie. Upolowana sztuka była samcem nie 
pierwszej już młodości, a jej mięso okazało się twarde i 
żyłowate. Po prostu nie do jedzenia. Karol przyznał, że 
strzelając do jelenia strzelił... kapitalne głupstwo. 
Wiadomo bowiem, że wapiti żyją w niewielkich grupkach, 
a samotnicy to z zasady bardzo wiekowe sztuki, niegodne 
strzału. I tak mogliśmy jedynie podziwiać wspaniałe rogi, 
ważące chyba ze 100 funtów*. Stanowiłyby ozdobę mojego 
gabinetu w Milwaukee i obiekt zazdrości wielu myśliwych. 
Lecz zarówno ciężar, jak i rozmiary uniemożliwiły 
transport. Przyszło więc zostawić i poroże, i mięso. Jedynie 
skórę, uprzednio natartą
100 funtów, czyli ponad 45 kg 152
152

ciepłym popiołem drzewnym, aby zbytnio nie stwardniała, 
zabrał Wysoki Orzeł.
Widocznie jednak los postanowił wynagrodzić nam 
monotonię dotychczasowej wędrówki i dostarczyć tak 
zwanych silnych wrażeń. Czwartego dnia, licząc od 
spotkania z Mitchellem, dotarliśmy do końca doliny, nad 
poprzeczny, zielony wał. Nie była to przeszkoda trudna do 
sforsowania. Ot, po prostu trawą pokryte wzniesienie. Coś 
w rodzaju niskiej przełęczy między dwoma równoległymi 
pasmami stromych zboczy. Nawet nie zsiadaliśmy z koni. 
Przed nami niewielkie skałki tu i tam sterczały na zboczu, a 
dalej u krańca pochyłości wiosenna ruń falowała aż ku 
dalekiemu horyzontowi. Na prawo wał przełęczy, niczym 
szeroka grobla, piął się ku niebosiężnym turniom, na lewo 
stromizna była nieco łagodniejsza. Przełęcz dźwigała się 
stopniowo, by wpłynąć niczym zielona rzeka w skalną 
bramę, strzeżoną przez dwie kamienne iglice. To już druga 
przełęcz, znacznie wyżej usytuowana.
Zatrzymaliśmy konie.
— Owce — powiedział Wysoki Orzeł i wskazał dłonią tam, 
gdzie ciemne iglice bodły błękitne niebo swymi szpicami.
Widoczność była znakomita, jednak nie dostrzegłem ani 
śladu czworonogów. Sięgnąłem po lornetkę. Zawsze ją 
zabieram na dalekie wyprawy, a Karol, który początkowo 
pokpiwał z mego nawyku, podczas którejś wizyty w 
Milwaukee zaopatrzył się w równie dobre szkła.
Dopiero teraz na tle kamiennej ściany dojrzałem podłużną 
głowę, zwieńczoną parą potężnych, ku tyłowi 
zakrzywionych rogów. Któż by nie poznał tego mieszkańca 
gór — owcę wielkorogą, zwaną również wielkorogiem. Jej 
brunatne, miejscami szarawe runo prawie stapiało się z 
barwą skały. Skąd się tu wziął mieszkaniec niedostępnych 
szczytów?
153
 
—	Ładna sztuka — zauważył pogłosem Karol. —
Gdybyż tak podeszła nieco bliżej...
—	Nawet nie marz o tym. Dziwne, czemu zawędrowała w 
dolinę. Słyszałem, że te zwierzęta jedynie zimą opuszczają 
górne partie skał.
—	Może ją coś wystraszyło? Patrz — szepnął Karol — 
stoi nieruchomo, ani drgnie. Jestem pewien, że nas widzi. 
Jednak nie ucieka.
—	Ścieżka — powiedział Wysoki Orzeł. — Jeśli moi 
bracia zostawią konie... — wykonał dłonią ruch kolisty. — 
Za tamtą skałą znajduje się przejście.
Pojąłem, o co mu chodzi. Otóż w połowie odległości między 
nami a skalną bramą biegła w bok wąska, z osypiska 
piargów powstała dróżka. Niedostępna dla wierzchowca, 
ale nadająca się do pieszej wspinaczki.
—	Co ty na to, Karolu?
—	Warto spróbować. Może w ten sposób zdołamy zbliżyć 
się na odległość strzału. Idziemy?
—	Idziemy? — powtórzyłem spoglądając na wodza.
—	Im więcej osób, tym większy hałas — odparł Indianin. 
— Zostanę tutaj.
Wydobyłem broń i ruszyłem krok w krok za Karolem. 
Chociaż szanse upolowania owcy wydawały się nikłe, ani 
mi w głowie było rezygnować. Mój przyjaciel stąpał 
powoli, stawiając długie posuwiste kroki. Naśladowałem 
go. Każdy szybszy ruch mógł spłoszyć zwierzę.
Trawiaste podłoże urwało się, zaczęła się stromizna usiana 
ostrymi kamykami, które mimo naszej ostrożności usuwały 
się spod nóg z cichym szelestem. Spociłem się z wysiłku, 
zanim osiągnęliśmy kamienną platformę, ograniczoną z 
przeciwległej strony wałem bezładnie narzuconych 
kamieni. Za tym wałem leżała skalna brama. Wspiąłem się, 
wystawiłem głowę. Owca znajdowała się tam, w tym samym 
miejscu, w którym
154
 
zauważyliśmy ją na początku. Zdumiewające! Dlaczego 
tkwiła bez ruchu? Nie skusiła jej obfitość pożywienia, bo 
jak okiem sięgnąć szare skały, bez źdźbła trawy ani nawet 
mchu. Jednak odległość między nami a zwierzęciem 
okazała się nadal zbyt wielka, tym bardziej że załamanie 
kamiennej iglicy częściowo kryło owcę. W takich 
warunkach celny strzał był więcej niż wątpliwy. Należało 
jeszcze kawałek podejść. Lecz przeciwległy stok 
kamiennego wału tworzył prawie prostopadłe zbocze.
—	Co teraz? — szepnąłem do Karola. — Rezygnuje
my?
Przyłożył do oczu lornetkę, popatrzał w dół, później w bok i 
pokręcił przecząco głową.
—	Skoro już tutaj jesteśmy...
Jak on sobie to wyobrażał? Wzruszyłem ramionami i 
pokazałem palcem groźną stromiznę. Znowu przecząco 
potrząsnął głową. Wyciągnął dłoń poziomo.
—	Tam — szepnął mi w ucho. — Tam jest obejście. 
Widzę...
Pochylony pomaszerował wzdłuż kamiennego wału, aż do 
miejsca gdzie skalna platforma zmieniała się w wąski 
grzbiet kształtu siodła, o bokach opadających łagodnie na 
obie strony. Ruszyłem za nim, coraz niżej i niżej, aż 
zaledwie kilka stóp wysokości dzieliło nas od poziomu, na 
którym znajdowała się owca. Karol chwycił mnie za ramię, 
przytrzymał, jakby przycisnął ku ziemi, co oznaczało, że 
mam tu zostać, położył palec na wargach. Później 
skradającym się krokiem począł schodzić. Nie trwało to 
długo. Ujrzałem, jak skulił się, prawie rozpłaszczył i... 
zawrócił.
—	To na nic — szepnął znalazłszy się obok mnie. — Owca 
czmychnie, nim naciśniemy cyngiel. Ale po tamtej stronie 
wije się ścieżka znacznie wygodniejsza.
—	Daj spokój — powiedziałem zniechęcony.
155
 
— A jednak... — uparł się. — Kto wie? Zostań tu, Janie, 
spróbuję po raz ostatni. Zajmę stanowisko przy ścieżce.
Nic na to nie odpowiedziałem. Po kilku krokach mój 
przyjaciel skrył się między skałami. Czekałem ze wzrokiem 
utkwionym w spadającą przede mną pochyłość. Tylko tu 
mogła pojawić się spłoszona owca. Upłynęło kilka minut, 
gdy usłyszałem łoskot. Coś jakby wielki głaz runęło z 
wysokości, za moimi plecami. Odwróciłem się natychmiast 
i znieruchomiałem. Bowiem widok, jaki ujrzały moje oczy, 
zaskoczyłby nawet najbardziej doświadczonego trapera.
Kilkanaście kroków ode mnie, po zboczu siodła, na którym 
stałem, biegł potężny czworonóg o skudłaconym, 
brązowoszarym futrze. Zdrętwiałem.
Oto po raz drugi w życiu spotkałem największego z 
drapieżników Ameryki, jeśli nie świata? Waga jego sięga 
niekiedy ponad tysiąc funtów *, jednak nie przeszkadza mu 
to biegać niezwykle szybko, nawet po trudnej drodze. 
Grizzli tym różni się od innych gatunków niedźwiedzi, że 
atakuje nie sprowokowany, a jedno dotknięcie jego łapy, 
zakończonej ostrymi jak stal pazurami, zdziera z ofiary 
skórę. Jeśli nie zostanie trafiony w głowę, umie ranny gnać 
za strzelcem jeszcze dobre kilkadziesiąt jardów.
Teraz znalazłem się oko w oko z sapiącym potworem, nie 
mogąc uskoczyć chociażby za skalny załom. 
Automatycznym ruchem przycisnąłem kolbę do ramienia. 
O czym wówczas myślałem? Chyba w ogóle nie myślałem, 
kierując muszkę w sam środek czoła zwierzęcia. Nie było to 
łatwe. Potwór raz pochylał łeb, raz go podnosił, a wściekłe 
chrapanie brzmiało mi w uszach jak dzwon bijący na 
trwogę. Wiedziałem, że szary niedźwiedź zawsze atakuje 
przednimi łapami, musi więc
1000 funtów, czyli ponad 450 kg
156
 
się wyprostować. Sięga wtedy wzrostem, a częściej jeszcze 
przewyższa dorosłego mężczyznę. Nie wolno czekać na tę 
ostatnią chwilę, bo byłaby również ostatnią w życiu 
myśliwego.
Już miałem pociągnąć za cyngiel, gdy rozległ się huk 
wystrzału. Jeden, po sekundzie drugi. Niedźwiedź 
raptownie zwolnił biegu, zakołysał się i... padł!
—	Zabiłeś go! — wrzasnął mi nad uchem Karol.
—	Ja? -— odparłem na pół przytomny.
—	Ależ zabiłeś!
Zsunął się po pochyłości i lufą swej strzelby dźgnął 
nieruchomy stos żółtoszarego futra.
—	Martwy jak głaz, gratuluję ci.
—	Ależ to nie ja!
—	Czemu się wypierasz? Po co ta zabawa w skromność?
—	Daję ci słowo, że nie zdążyłem wystrzelić. To pewnie 
Wysoki Orzeł.
Rozejrzeliśmy się dokoła. Ani śladu Indianina. Zeszedłem 
pochyłością, ostrożnie dotknąłem martwe trofeum, 
obejrzałem łeb zwierzęcia. Dosięgły go dwa pociski: jeden 
w środek czoła u nasady nosa, drugi — dziw nad dziwy — 
w oko! Po takim jednym strzale każde inne zwierzę padłoby 
na miejscu, lecz grizzli potrafił jeszcze biec spory kawałek.
—	Jak to się stało? — wypytywał Karol.
—	Ten potwór zaskoczył mnie, gdy wypatrywałem owcę.
—	I nadal twierdzisz, że nie strzeliłeś?
—	Nadal.
—	Ha, wobec tego jakiś znakomity myśliwy musiał cię 
uprzedzić. Lecz gdzież on może być?
—	Nie wiem. Poczekajmy chwilę, na pewno się zgłosi po 
swą zdobycz.
Czekaliśmy minutę, dwie, dziesięć...
—	Jakoś nie nadchodzi — zauważył nieco ironicz-
157
 
nym tonem mój  przyjaciel. — A może w ogóle nie istnieje?
—	Chyba powinniśmy go poszukać. Może wpadł w jakąś 
szczelinę biegnąc mi na pomoc...
—	Nie fantazjuj — przerwał mi w połowie zdania. — 
Zresztą, dobrze, popatrzymy.
Ruszyliśmy sprawdzać. Tu i tam. Tędy i owędy. Bez 
rezultatu. Na skałach i kamiennych piargach nie ma 
sposobu odszukać jakichkolwiek śladów. Wreszcie 
zadyszani i wściekli, siedliśmy na płaskim głazie.
—	A może jednak strzelałeś? Przypomnij sobie.
—	Nie rób ze mnie idioty! — krzyknąłem w 
zdenerwowaniu, — Uważasz, że straciłem zmysły?
Wybacz, lecz doprawdy nie wiem, co mam o tym wszystkim 
sądzić.
—	Ja również — odparłem nieco gwałtownie, bowiem 
posądzenie mego towarzysza dopiekło mi do żywego. 
Zdarza się niekiedy, że pod wpływem wielkiego wzruszenia 
straci się na pewien czas świadomość, lecz przecież w takim 
stanie nie można położyć trupem szarego niedźwiedzia!
—	A co z owcą? — zapytałem po chwili przerwy.
—	Uciekła. Twoje dwa... przepraszam... czyjeś dwa 
strzały spłoszyły ją i mnie. Szukamy dalej?
—	Niewiele brakuje, a uwierzę w duchy spieszące na 
pomoc samotnym myśliwym. Poczekaj — zastanowiłem się 
— czemu owca nie uciekała na nasz widok?
—	Nie wiem.
—	A ja domyślam się. Otóż przed sobą miała trzech ludzi, 
z lewej strony drogę odciął jej grizzli, a z prawej — 
tajemniczy strzelec.
—	Wygląda to prawdopodobnie, lecz gdzież ten strzelec? 
Zapadł się pod ziemię? Jakoś trudno uwierzyć w istnienie 
człowieka dobrowolnie rezygnującego z kłów i pazurów 
szarego niedźwiedzia.
—	Może nie każdy — odparłem — przywiązuje taką wagę 
do myśliwskich trofeów? Jednak jeszcze raz należy 
przeszukać najbliższą okolicę. Pójdę po Wysokiego Orła.
—	Idź. I zostań przy koniach. Aby ich przypadkiem nie 
uprowadził tajemniczy strzelec. Nie lubię takich tajemnic.
Pobiegłem ścieżką poprzez urwiska i piargi ku zielonej 
przełęczy. W kilku słowach wyjaśniłem sytuację. Wódz 
kiwnął głową i ruszył pod górę. Zostałem sam, W niezbyt 
spokojnym nastroju. Nie z powodu grizzli. Było rzeczą 
wątpliwą, by mógł się tu pojawić drugi taki okaz. Nękała 
mnie myśl o dziwnym strzelcu. Dlaczego się krył?
160
 
Nasłuchiwałem jakichkolwiek odgłosów, wytrzeszczałem 
oczy w kierunku skalnej bramy — wszystko na próżno. 
Rozbudzona fantazja podsuwała najprzeróżniejsze obrazy. 
Raz widziałem już Karola i wodza rozmawiających z 
okutanym w skóry mężczyzną, kiedy indziej, jak spuszczali 
się na dno stromej rozpadliny, aby nieść ratunek leżącemu 
nieruchomo człowiekowi. Czas upływał, nieobecność moich 
przyjaciół przeciągała się ponad miarę mej cierpliwości. 
Wreszcie ich dostrzegłem. Tam, w górze. Niby parę 
karzełków. Nikt im nie towarzyszył. Gdy na koniec podeszli 
ku mnie, Karol powiedział:
—	To musiał być chyba duch, który rozpłynął się
w powietrzu. Szukaliśmy dokładnie, a wszystko, co zna
leźliśmy, to te dwie łuski.
Podał je na otwartej dłoni.
—	Leżały na kamieniu — wyjaśnił — kilkanaście
kroków od miejsca, w którym padł niedźwiedź. Poza
tym żadnych śladów. Teraz już uwierzyłem, że to nie
ty, Janie, strzelałeś.
Więc jednak mnie podejrzewał!
Łuski nie mogły pasować do mojej broni, zbyt były wielkie. 
To ostatecznie przekonało Karola.
—	Zabieram na pamiątkę — oświadczyłem wrzucając 
mosiężne gilzy do kieszeni. — A co z niedźwiedziem? Nie 
porwał go duch gór?
—	Spoczywa tam, gdzie padł.
—	Mięsa nie zabierzemy?
—	Nie. Przede wszystkim dlatego, że nie nasza to zdobycz, 
a w dodatku misio jest chudy jak szkielet po zimowym 
poście. Zresztą... wykroję jedną łapę. Chyba da się zjeść.
Kiedy przy wieczornym ognisku obgryzaliśmy pokrajane w 
paski i przypieczone mięso, wciąż powracałem do sprawy 
tajemniczego strzelca, który wybawił mnie ze  śmiertelnego  
niebezpieczeństwa.   Dlaczego  wzgar-
 
11 — Old Gray
 
161
 
dził podziękowaniem i cennym trofeum? Zwłaszcza 
pazurami. U Indian wojownik noszący naszyjnik z pazurów 
grizzli cieszy się specjalnym szacunkiem. Za odwagę — 
oczywiście. Czemu więc nieznany myśliwy zrezygnował z 
kłów i pazurów? Czyżby aż tak bardzo się spieszył? Dokąd?
—	Chyba nie mylisz się — zauważył Karol. — Ten 
jegomość widać gnał na umówione spotkanie, bardzo dlań 
ważne. I tak należy wszystko wytłumaczyć. Przyznam, że 
nigdy dotąd nie zetknąłem się z podobnie dziwnym 
wydarzeniem.
—	Czy moi bracia są tego pewni?
Zgodnie wytrzeszczyliśmy oczy na Wysokiego Orła. 
Zaskoczył nas niespodziewanym pytaniem.
—	O czym myśli Wysoki Orzeł? — zdołałem wykrztusić.
—	On nie chciał, aby go widziano. Ktoś z was już go 
dawniej spotkał.
—	Lecz czemu miałby się kryć?
Wódz wykonał dłońmi gest mający oznaczać niewiedzę.
—	Przecież — nie ustawałem — gdyby był naszym 
wrogiem...
—	Nie kończ — wpadł mi Karol w słowa. — Gdyby był 
naszym wrogiem, strzeliłby raczej do ciebie lub do mnie, a 
nie do niedźwiedzia. To jasne! A poza tym któż i z jakiego 
powodu miałby dybać na nasze życie?
—	A chłopak z farmy! — wydałem okrzyk. — Nie, nie! — 
zaprzeczyłem sam sobie. — Gadam głupstwa. Farma 
daleko, a człowiek, który położył dwoma strzałami grizzli, 
mógł być tylko naszym sojusznikiem. Chyba że nie potrafię 
logicznie rozumować.
—	Rozumujesz znakomicie, Janie, lecz w tym wydarzeniu 
kryje się jakaś tajemnica, której nie potrafimy zgłębić. 
Trochę mnie to denerwuje, a uspokoję
162
 
się dopiero wtedy, gdy znajdziemy się nieco dalej. Nie lubię 
niewidzialnych osób, nawet jeśli działają na naszą korzyść.
Nocą przy ledwie żarzącym się ognisku czuwałem nad snem 
moich towarzyszy. Spętane konie zapewne też spały. Na 
nasze dwa niewielką zwracałem uwagę. Zostały nabyte od 
farmerów, a więc wyhodowane w warunkach 
przytępiających naturalne instynkty zwierząt. Czworonóg 
pozostający pod opieką człowieka po prostu zatraca je, 
jako zbyteczne. Z mustangami rzecz ma się inaczej. Zawsze 
na pół dzikie, mimo tresury indiańskiej, zachowują 
wszystkie cechy zwierząt żyjących na swobodzie, przede 
wszystkim służącą samoobronie czujność.
Mustang Wysokiego Orła tkwił nieco dalej. Nie 
odpowiadało mu sąsiedztwo naszych wierzchowców. 
Prawdopodobnie koń domowy przesiąka jakimś obcym 
zapachem. Właśnie na tego mustanga baczną zwracałem 
uwagę wiedząc, że nim cokolwiek usłyszę lub zobaczę, 
uprzedzi mnie -— bardziej ode mnie wrażliwy — kudłaty, 
niepozorny indiański konik. I zaraz zaalarmuje: cichym 
parsknięciem, lekkim uderzeniem kopyt lub tylko ruchem 
uszu.
Przez pierwszą godzinę mego czuwania mustang nawet nie 
drgnął, pod koniec drugiej — czymś się zaniepokoił. 
Wyciągnął szyję, podniósł głowę, jakby chcąc wzrokiem 
przeniknąć ciemności nocy. Z winchesterem gotowym do 
strzału ruszyłem na obchód obozowiska, przystając co kilka 
kroków. Nasłuchiwałem. Początkowo bez rezultatu. 
Jednakże po jakimś czasie wydało mi się, że ciszę mąci 
szelest roztrącanej trawy. Znieruchomiałem. Szmer nie 
powtórzył się. Być może, zbliżył się jakiś strachliwy 
czworonóg, znęcony zapachem niedźwiedziej łapy, której 
resztkę odłożyliśmy na śniada-
163
 
nie. Poczuł mnie i uciekł. Prawdopodobnie kojot. O to 
zwierzę najłatwiej zarówno na prerii, jak i na skrajach 
lasów. Gdzież zresztą nie kręci się ten niegroźny dla 
człowieka drapieżnik? Niegroźny, ponieważ odżywia się 
jedynie małymi gryzoniami, rzadko odważa się atakować 
owce czy kozy. W przeciwieństwie do swego krewniaka, 
wilka, żyje i poluje samotnie lub co najwyżej parami.
Po kilku minutach bezowocnego krążenia podszedłem do 
mustanga. Tym razem czujny czworonóg nie okazywał 
żadnych oznak niepokoju. To mnie utwierdziło w 
przekonaniu, że nocnym gościem musiał być kojot, lękliwie 
usiłujący zbadać sytuację. Nie było co dłużej się trapić.
Znów wróciłem do rozpamiętywania minionego dnia. Raz 
jeszcze poczułem ciarki na skórze, kiedy wspomniałem 
kudłatego olbrzyma i grożące mi śmiertelne 
niebezpieczeństwo.
Opowiadano mi kiedyś, że dwu młodych wojowników 
Czarnych Stóp wybrało się raz na polowanie w dolinę rzeki 
Łuku, mając dwie strzelby i jeden tylko nóż. Po długiej 
wędrówce dostrzegli na przeciwległym brzegu szarego 
niedźwiedzia. Odległość niezbyt wielka, umożliwiała celny 
strzał. Ale młodym wojownikom nie odpowiadał tak łatwy 
sposób upolowania grizzli. Gdy zwierzę wkroczyło w 
szumiący nurt, porzucili palną broń, wskoczyli do wody i 
popłynęli naprzeciw, tak że niedźwiedź znalazł się między 
nimi. Głęboko było i zwierzę musiało również płynąć, 
tracąc przez to szybkość ruchów. Gdy sapiąc ze złości 
skierowało się ku jednemu z przeciwników, drugi chwycił 
je za kudły, zwracając uwagę na siebie. Taka zabawa 
powtórzyła się wielokrotnie, aż cała trójka, płynąc z 
prądem, przebyła z pół mili. Dopiero gdy grizzli poczuł 
grunt pod łapami, jeden z myśliwych uderzył go w bok 
nożem, natychmiast odskoczył i oddał nóż towarzyszowi. 
Ten

164
 
z kolei przebił drugi bok zwierzęcia. Ciosy okazały się 
śmiertelne. Woda wyrzuciła na brzeg martwego 
drapieżnika. Wojownicy ściągnęli zeń skórę, wycięli 
najsmaczniejsze płaty mięsa i powrócili do swojej wioski.
Historia powyższa wydaje się bajką, jednak 
prawdomówność Indian nie pozwala w nią wątpić. Gdyby 
bowiem bojownik przypisywał sobie czyny, których nie 
dokonał, a prawda ujawniłaby się, stałby się 
pośmiewiskiem dla wszystkich. Lęk przed taką hańbą 
powstrzymuje nawet najbardziej zarozumiałych od 
wyolbrzymiania swej dzielności lub swego sprytu. I dlatego, 
chociaż polowanie na grizzli nożem graniczy z szaleństwem, 
nie wątpiłem ani przez sekundę, że tak było. Dodam: żaden 
z wojowników nie przekroczył wówczas dwudziestu lat. 
Prawdopodobnie bardziej doświadczony Indianin użyłby 
jednak broni palnej.
Moja warta dobiegła kresu. Obudziłem Karola i zająłem 
jego wygrzane legowisko.
Na drugi dzień natknęliśmy się — przypadkiem — na 
stadko antylop zwanych widłorogami, od kształtu poroża. 
Zwierzęta wyskoczyły przed nami z gąszczu krzewów i 
gnały z szybkością, której nie dorówna najbardziej ścigły 
koń. Nic dziwnego, że nie zdążyłem sięgnąć po broń. Ale 
Wysoki Orzeł zdążył i jednym strzałem położył biegnącą w 
ogonie stada sztukę. Pozostałe znikły w tumanie kurzu, 
wdzięcznie skacząc. Wyglądało to bardzo pięknie, 
powiedziałbym: elegancko. Dzięki tym właśnie bardzo 
zręcznym, bardzo długim skokom antylopy zalicza się do 
najszybszych czworonogów świata.
Musieliśmy natychmiast przerwać podróż, żeby zdobycz 
oprawić, pociąć i upiec. Dzień zapowiadał się gorący i kilka 
godzin słońca wystarczyłoby, żeby mięso
165
 
stało się niejadalne. Obserwowałem, jak Wysoki Orzeł na 
przemyślnie skonstruowanym ruszcie z wilgotnych patyków 
przypiekał płaty polędwicy, wreszcie oświadczyłem, że nic 
tu po mnie i że pójdę spenetrować okolicę.
— Nie odchodź zbyt daleko — przestrzegł Karol. — W 
upalne dni niedźwiedzie schodzą z gór szukać ochłody w 
dolinach.
Podziękowałem za troskę, ścisnąłem broń w garści i 
ruszyłem. Połowa doliny błyszczała w słońcu, drugą 
skrywał cień szczytów. Dął lekki wietrzyk kołysząc 
źdźbłami traw. Pora była więc wymarzona, ani zbyt gorąca, 
ani zbyt chłodna. Rozglądałem się dokoła, depcząc łąkę, po 
której w tym roku chyba żaden człowiek nie stąpał, jeśli w 
ogóle kiedykolwiek tu zawitał.
Uszedłem z pół miii, pilnie szukając tropów zwierzyny. Nie 
dla polowania, mięsa mieliśmy dosyć, lecz po prostu dla 
sportu. Poza odciskami racic antylop nic więcej nie 
zdołałem dostrzec. Zawiedziony skręciłem w bok, gdzie 
teren dźwigał się łagodnie ku górze. W okularach mej 
lornetki pojawiły się przedziwnie ukształtowane turnie. 
Niektóre przypominały wieże starych zamków, inne — 
strzeliste iglice gotyckich kościołów, jeszcze inne — 
warowne mury cytadel. Pasma zieleni — wątłych drzewek, 
krzaków, traw — pięły się prawie do połowy wysokości, a 
dalej już tylko mchy i lita skała.
Skierowałem lornetkę nieco niżej i wtedy u stóp góry 
ukazała się czarna, nieregularna plama. Oczywiście wejście 
do jaskini.
Byłem pewien, że przygotowywanie antylopiego mięsa 
potrwa co najmniej kilka godzin, jeśli nie do wieczora. A to 
oznaczało nocleg w tym samym miejscu. Miałem więc sporo 
czasu, a poza tym bliskość jaskini zapewniała znakomite 
schronienie na wypadek deszczu. Ruszyłem. Droga nie była 
ani długa, ani trudna. Wej-
166
 
ście do jaskini okazało się dostatecznie wysokie, by 
wprowadzić konie.
Oślepiony blaskiem słońca, niewiele mogłem dostrzec w 
ciemnym korytarzu. Cofnąłem się by nazbierać suchych 
gałęzi, aż powstał mały stos, który złożyłem na progu 
jaskini. Musiałem zmarnować sporo zapałek, nim wątły 
płomyk buchnął ku górze, ale po minucie rozszerzył się już 
w spore ognisko. Wkroczyłem do chłodnego wnętrza. 
Dziwny, nieprzyjemny odór kazał mi się zatrzymać. Czyżby 
tu mieszkały jakieś czworonogi? Może drapieżnik, który 
pozostawił resztki swej uczty?
Nasłuchiwałem, lecz żaden dźwięk nie dobiegł mych uszu. 
Pomny przestróg Karola powinienem był zrezygnować ze 
zbadania groty, lecz przekorna ciekawość wzięła górę nad 
zdrowym rozsądkiem. Szybko zgromadziłem nową, większą 
jeszcze porcję opału, ognisko buchnęło wysoko, drżące 
blaski rozświetliły ciemność migotając na kostropatych 
ścianach i półkolistym sklepieniu.
Grota nie sięgała daleko. Zwał gruzów zamykał ten 
kamienny tunel. Lecz znacznie bliżej spoczywał jakiś 
dziwny przedmiot. Trącony końcem lufy, nawet nie drgnął. 
Schyliłem się. To był but! Podniszczony, męski but!
Schyliłem się po raz drugi usiłując podnieść trzewik. 
Bezskutecznie. Włosy zjeżyły się na mej głowie. W bucie 
tkwiła bowiem... noga.
Nie potrafię opisać nagłego przerażenia, jakie mnie 
ogarnęło. I chyba nie można się temu dziwić. Przetarłem 
oczy, makabryczny obraz nie znikał. Wróciła mi 
przytomność. Nakaz obowiązku zagłuszył wszystko inne: 
Klęknąwszy rozpocząłem badanie. Pominę szczegóły. 
Faktem jest, że właściciel buta był martwy od wielu dni.
Ognisko zgasło, ciemność ogarnęła grotę. Szaleńczym
167
 
biegiem popędziłem do ogniska. Moja twarz musiała 
wyrażać moje uczucia, bo Karol zaniepokoił się:
—	Co się stało? Jak ty wyglądasz?!
Zdyszanym urywanym głosem próbowałem wyjaśnić co 
odkryłem. Mój przyjaciel w lot pojął, o co chodzi.
—	Do licha! To pewnie robota grizzli lub pumy.
—	Nie wiem. Nie wydaje mi się.
—	Może biedak spadł z jakiejś turni i resztką sił dowlókł 
się do jaskini?
—	Szkoda czasu na rozważania — burknąłem. — 
Powinieneś zobaczyć.
—	Słusznie — zgodził się.
—	No to idźcie obaj. Ja dopilnuję mięsa. Karol zawahał 
się:
—	Właściwie ty, jako lekarz...
—	Lekarz nie ma już tam nic do roboty.
—	A stwierdzić przyczynę zgonu nie łaska?
—	Po tylu dniach? Jak ty sobie to wyobrażasz? I co to 
da?
—	A jednak...
—	Dobrze — odparłem niechętnie.
Poszliśmy. Doznałem lekkiej satysfakcji, gdy Karol już ani 
wspomniał o stwierdzeniu przyczyny śmierci. Jedno było 
pewne: nieboszczyk nie nosił żadnych widocznych na ciele 
obrażeń. Karol przeszukał jego ubranie. Nic nie znalazł. 
Sądząc po odzieży na pewno nie był to westman. 
Bawełniana bluza, bawełniane spodnie, czapka z 
daszkiem... Zdjąłem ją z głowy biedaka w nadziei, że na 
podszewce odnajdę naszywkę firmy. Podszewka nie istniała. 
Wnętrze pokrywały plamy skrzepłej krwi, a z boku, z lewej 
strony, ukazał się malutki, okrągły otworek. Taki sam 
łatwo już dał się odnaleźć nad skronią.
—	Karolu — rzekłem podnosząc się z klęczek — ten
człowiek zginął od kuli.
Trzeba było dokonać smutnego obrzędu przykrycia
168
 
zwłok górą żwiru. Innego sposobu nie było, nie mieliśmy 
kilofa lub choćby łopaty. Potem Karol przy płonącym 
łuczywie zbadał krok po kroku całe wnętrze jaskini. Bez 
rezultatu. Żadnych śladów, żadnego przedmiotu ani broni. 
To samo na ścieżce przed jaskinią — poza odciskami 
naszego obuwia. Widać ulewny deszcz, jaki nas niedawno 
zaskoczył, padał i tutaj, zacierając wszelkie tropy. Ponuro 
wyglądało dokonane przez nas
odkrycie.
	 Szkoda, że nie ma tu Mitchella — zauważyłem
podczas powrotnej drogi. — Bo może to jego Joe Shoes?
	Ależ... — żachnął się Karol — przecież  Shoes
według opisu porucznika wygląda na eleganckiego 
jegomościa. A półbuty? Zapomniałeś o półbutach? 
Nieboszczyk miał na nogach stare, sfatygowane buciska.
—	Prawda — mruknąłem. — Tyle wiemy, że nic nie 
wiemy. Tajemnicze zwłoki i tajemniczy sprawca. Jednak... 
przydałby się. tu Mitchell.
—	Ech, najgenialniejszy tropiciel świata nic tu nie 
odkryje, porucznik również.
Znacznie, znacznie później bieg wypadków mnie przyznał 
rację, nie Karolowi.
W obozie Wysoki Orzeł nadal przypiekał mięso. Zwyczajem 
Indian o nic nie zapytał, lecz po jego spojrzeniu poznałem, 
jak bardzo był zaintrygowany. Wysłuchał uważnie relacji i 
zagadnął:
— Moi bracia nie zauważyli niczego więcej?
— Nie — odparliśmy prawie jednocześnie.
—	Pójdę tam — poinformował krótko.
Zabrał rusznicę i oddalił się szybkim, posuwistym krokiem. 
Nie było sensu przekonywać go, że traci tylko czas.
Pomogłem Karolowi krajać, piec i odkładać na bok gotowe 
plastry antylopiej polędwicy. Wódz zastał nas ciągle jeszcze 
zatrudnionych przy tej robocie. Stanął
169
 
przy ognisku i pokazał na wyciągniętej dłoni — guzik! 
Czarny, rogowy guzik. Z gatunku tych, jakie zdobią 
marynarki miejskich elegantów.
—	Przed wejściem do jaskini — wyjaśnił.
Obejrzeliśmy dokładnie ten drobiazg, tak nieodłącznie 
związany ze strojem bladych twarzy, i wyrazili podziw dla 
sokolich oczu znalazcy. Nawet się nie uśmiechnął.
—	Takich guzików nie było przy ubraniu zabitego.
—	Nie było — przytaknął Karol. — Guzik zgubił ktoś 
inny. Być może morderca, być może przypadkowy 
wędrowiec, który kiedyś nocował w grocie. Popatrz, Janie. 
Jeszcze zachowały się nitki.
Istotnie w rowkach guzika tkwiło kilka czarnych pasemek.
—	Cóż nam to da — westchnąłem. — Nawet w sądzie 
byłby to wątpliwy dowód, a w sytuacji, gdy nie ma 
przestępcy, ten guzik nie ma żadnej wartości,
—	Jednak zachowam go — powiedział mój przyjaciel.
—	A zachowaj. Może ci się przyda, kiedy zgubisz własny 
— zażartowałem.
Wbrew moim pesymistycznym przewidywaniom kuchenne 
zajęcia zostały zakończone na długo przed końcem dnia. 
Mogliśmy więc kontynuować podróż, obładowani mięsem 
jak trzy rzeźnicze sklepy.
W miarę jazdy krajobraz się zmieniał. Strzeliste turnie po 
lewej stronie nadal nam towarzyszyły, lecz kopulaste 
pagórki po przeciwnej — poczęły maleć, zniżać się. aż w 
ogóle znikły. Tu dolina wlewała się niczym rzeka w ocean 
bezmiernego stepu.
Gdy słońce połową czerwonej tarczy zapadło za grzbiety 
gór, rozbiliśmy nocny biwak. Szukając stosownego miejsca, 
odkryłem za sennie ciurkającym strumykiem czarną, 
wypaloną w darni plamę z resztkami zwęglonych patyków. 
Ktoś tu koczował przed nami, lecz
170
 
chyba dość dawno, jako że popiół zmyły już deszcze lub 
rozdmuchał wiatr.
—	Rojnie czyni się na prerii — zauważyłem pomagając 
Karolowi zbierać chrust. Spojrzał na mnie nieco zdziwiony.
—	No, policz. Najpierw spotkaliśmy Old Graya...
—	To nie było na prerii kanadyjskiej, lecz w pobliżu 
farmy, w zamieszkałej okolicy.
—	Zgoda — ustąpiłem. — Wobec tego pierwsze spotkanie 
wypadło z botanikiem.
—	No?
—	Drugie... z podejrzanym typem, którego uwolniliśmy z 
więzów.
—	I na tym koniec.
—	Jak to? A Mitchell? — On się nie liczy.
—	Dlaczego?
—	Bo wędrówka po prerii stanowi jego zawodowy
obowiązek.
—- Poddaję się — odparłem wesoło. — Lecz co sądzisz o 
tajemniczym strzelcu?
—	Widziałeś go?
—	Ależ, Karolu! Chyba kpisz? To był przecież człowiek, 
nie zjawa.
—	Lecz nie spotkałeś go, więc nie wciągaj na swoją listę.
—	A nieboszczyk w grocie?
—	Ten się liczy. Odkryliśmy epilog na pewno ponurej 
historii. Temu trudno zaprzeczyć. Jednak, Janie... jeszcze 
przed pół wiekiem podobnych przypadkowych odkryć 
westmani dokonywali wcale nie mniej, mimo że osadnictwo 
znajdowało się w powijakach.
—	A ten ślad po ognisku?
—	Bardzo stary, jak sam widzisz... Cóż w nim 
nadzwyczajnego?
Skapitulowałem. Ostatecznie Karol posiadał większe
171
 
ode mnie doświadczenie, a po pustkowiach wędrował, gdy 
mnie się o tym nawet nie śniło.
Ani tej nocy, ani czterech następnych dni nie zaszło nic, co 
mogłoby uzasadnić moje twierdzenia. Preria drzemała 
rozleniwiona promieniami wiosennego słońca, a jedyni jej 
mieszkańcy, rogate czworonogi — może antylopy, może 
wapiti lub mulaki — umykali przed nami w takiej 
odległości, że o polowaniu nie było co marzyć. Zresztą nie 
było potrzeby. Ani Karol, ani ja, ani tym bardziej Wysoki 
Orzeł nie należeliśmy do osób szukających rozrywki w 
bezsensownym tępieniu zwierzyny. Wieziony zapas mięsa 
uzupełniał Karol rybami, gdy tylko napotkał większą 
rzeczkę. Przy pomocy haczyka (na każdą wyprawę zabierał 
ich kilkadziesiąt), zwykłego sznurka i witki, zastępującej 
wędzisko, dokonywał przedziwnych sztuk. Łapał na 
kawałek mięsa, na jakąś muszkę, a nawet na źdźbło trawy! 
Usiłowałem go naśladować, jednak wyniki uzyskiwałem 
mizerne. Ryby po prostu kryły się przede mną.
Piękne to były dni. Pogoda dopisywała, a ja już na nowo i 
całkowicie przywykłem do tak odmiennego niż w mieście 
trybu życia. Nawet o nieboraku ukrytym w grocie coraz 
rzadziej myślałem. A tajemniczy strzelec? Och, jego 
wspominałem już tylko jako aktora przygody, o której będę 
opowiadać znajomkom po powrocie do miasta. Na pewno 
nikt mi nie uwierzy. Lecz przecież olbrzymie, bezludne, 
dzikie obszary zachodu Stanów i Kanady wciąż jeszcze 
kryją wiele tajemnic nieodgadnionych. I dramatów, 
których przyczyn próżno byś szukał z braku środków i 
nieobecności aktorów.
 
                                                Opowieści

W tej wyprawie nie mam jakoś szczęścia do koni. Pierwszy 
złamał nogę, drugi okulał! Gdy to zauważyłem, ogarnęła 
mnie rozpacz. Na szczęście okazało się, że koń zgubił tylko 
podkowę. A mogło być znacznie gorzej, na przykład 
pęknięcie kopyta, nadwerężenie lub nawet zerwanie 
ścięgna wyłączające zwierzę raz na zawsze ze służby 
człowiekowi. Miałem do wyboru: albo rozkuć w ogóle 
wierzchowca, albo zastąpić zgubę nową podkową. Lecz w 
obu wypadkach potrzebny był kowal. Gdzie szukać kowala 
na prerii?
Wędrowaliśmy wówczas — jak twierdził Wysoki Orzeł — 
gdzieś niezbyt daleko od koryta rzeki Red Deer. Ta 
lokalizacja, mało dokładna, nie stanowiła żadnej 
wskazówki, jak dotrzeć do najbliższego osiedla. Karol nie 
potrafił przypomnieć sobie, czy znajduje się gdzieś w 
okolicy jakaś farma. Sytuację uratował wódz twierdząc, że 
nad Red Deer istnieje placówka Kompanii Zatoki Hudsona 
*.
Historia Kompanii sięga aż 1659 roku i tak związana jest z 
dziejami Kanady, że warto ją przypomnieć.
Otóż w tym właśnie 1659 roku dwaj francuscy eksplorerzy 
i handlarze futrami: Piotr Radisson i Medard Groseilliers 
wrócili z wyprawy łowieckiej znad mało
Oryginalna nazwa brzmi: Hudson's Bay Company.
173
 
wówczas znanych regionów Jeziora Górnego. Przywieźli do 
francuskiego wtedy Montrealu aż sześćdziesiąt łodzi 
pełnych skór i... zostali przez władze kolonii ukarani 
wysoką grzywną za prowadzenie handlu bez zezwolenia. 
Skóry skonfiskowano. Na nic się zdała skarga wysłana aż 
do Paryża. Rozgoryczeni traperzy zwrócili się do Anglików, 
proponując im zawiązanie spółki dla eksploatacji zwierząt 
futerkowych w rejonie Zatoki Hudsona i w roku 1670, w 
Londynie, utworzono przedsiębiorstwo nazwane Kompanią 
Zatoki Hudsona. Król angielski nadał jej monopol na 
handel skórkami w północnej części Ameryki.
Kompania nie ograniczyła się do własnych wypraw 
myśliwskich. Zaczęła również skupować futra od Indian i 
białych traperów. Dla usprawnienia tego handlu 
wzniesiono na terytorium dzisiejszej Kanady szereg faktorii 
handlowych, budowli o charakterze obronnym. Stały się 
one pierwszymi fortami dalekiego zachodu i północy. I 
pierwszymi placówkami zaopatrującymi tubylców i białych 
myśliwych w sprzęt, narzędzia, ubrania, tytoń, broń i 
amunicję — jako że skup skórek odbywał się głównie 
drogą wymiany towarów. Agenci Kompanii w znacznej 
mierze przyczynili się do ograniczenia wojen 
międzyplemiennych wśród Indian — wojny przecież 
zakłócały handel i niekorzystnie wpływały na obroty.
W roku 1869 Kompania Zatoki Hudsona — faktyczny 
administrator obszarów położonych między zatoką a 
wybrzeżem Pacyfiku — straciła swe przywileje. Została 
zmuszona do przekazania angielskim władzom Kanady 
nadane przez króla Karola II (w 1670 roku) uprawnienia i 
terytoria. Składały się na nie ziemie objęte nazwą Kraju 
Ruperta, które później weszły w granice prowincji: 
Quebecku, Ontario, Manitoby, Saskatchewanu,   Alberty   
i   Terytoriów   Północno-Za-
174
 
chodnich. Potężny obszar o powierzchni półtora miliona 
mil kwadratowych *.
W zamian za to zrzeczenie się Kompanii wypłacono półtora 
miliona angielskich funtów oraz zagwarantowano prawo 
utrzymywania faktorii i prowadzenia handlu, lecz już nie 
na warunkach wyłączności.
Faktorie Kompanii stały się prawdziwym dobrodziejstwem 
na bezludnych, pozbawionych osad ludzkich terytoriach. 
Tylko one potrafiły zaopatrywać myśliwych i plemiona 
indiańskie w pożądane artykuły przemysłowe i spożywcze. 
Odegrały również pewną rolę w zagospodarowaniu pustych 
ziem. Z biegiem lat wokół budynków faktorii, zwłaszcza 
tam, gdzie gleba była urodzajna i karczunek lasów 
zbyteczny poczęły wyrastać rolnicze farmy i małe 
miasteczka, w których rzemieślnicy mogli zakładać 
warsztaty.
Do takiej właśnie osady miał nas zaprowadzić Wysoki 
Orzeł. Rezygnuję z opisu tego fragmentu naszej wędrówki. 
Była monotonna i powolna. Z troski o mego wierzchowca. 
Dosłownie wlekliśmy się noga za nogą, część drogi odbyłem 
nawet pieszo, aby nie męczyć zwierzęcia. Wreszcie ujrzałem 
na gładkiej jak stół płaszczyźnie dachy domostw. 
Niespodziewanie podbiegł ku nam rozjeżdżony kołami 
wozów trakt. Wysoki Orzeł zeskoczył ze swego mustanga. 
Rozejrzał się dokoła i oświadczył:
—	Moi bracia pojadą dalej sami. Będę ich oczekiwał 
tutaj — wskazał ręką na odległą kępę drzew i krzewów.
—	Dlaczego Wysoki Orzeł nas opuszcza? — 
zaniepokoiłem się.
—	Blade twarze nie zawsze widzą w nas braci.
Wyjaśnienie  zwięzłe,  lecz zrozumiałe  dla  każdego,
1,5 miliona mil kwadratowych, czyli 3,9 miliona km2
175
 
kto choć trochę orientował się w stosunkach istniejących 
między bladymi twarzami a czerwonoskórymi.
Czarne Stopy, podobnie jak szereg innych plemion, 
zepchnięto w obręb wyznaczonych terenów — rezerwatów 
— wprawdzie bardzo rozległych i o granicach raczej 
teoretycznych, jednak pojawienie się Indianina w osadzie 
mogło wywołać niezbyt przyjazne reakcje mieszkańców. 
Lepiej nie ryzykować.
Ruszyliśmy więc tylko we dwóch nierówną drogą 
ciemnoczerwonej barwy, która powiodła nas ku mostkowi 
przerzuconemu nad wodą. To właśnie rzeka Red Deer 
toczyła pod nim swe fale, a zaraz na drugim brzegu, jak 
odczytałem z napisu umieszczonego na tablicy przydrożnej, 
leżało miasteczko o tej samej nazwie: Red Deer. Zakurzona, 
jakby zapomniana osada, pełna jednak nieuchwytnego 
uroku, podobna do wielu miasteczek pogranicza Dzikiego 
Zachodu.
Droga zmieniła się w ulicę, bo chociaż w dalszym ciągu była 
wyboista, po obu stronach wyrosły zabudowania. Było 
południe, rozgrzane powietrze wisiało bez ruchu nad ziemią 
i nad dachami domostw, wzniesionych nie z drewna — 
gdzież go tu szukać? — lecz z darni, wyglądających na 
opuszczone. Pozamykane okna, zawarte drzwi, puste 
werandki i tak samo puste ogródki, widoczne gdzieniegdzie 
za drewnianymi sztachetami.
W gardle mi zaschło, a język stwardniał na kołek, 
marzyłem o szklance wody lub piwa.  Karol musiał również   
odczuwać  pragnienie,   bo  nagle  wesoło   zakrzyknął:
—	Saloon! Widzisz, Janie? Z nieba nam spadł. Tu 
najlepiej nas poinformują, gdzie szukać kuźni.
—	Oczywiście — zgodziłem się skwapliwie — a przy 
okazji chyba spróbujemy...
—	Piwa! Oczywiście!
Przyczłapaliśmy przed parterowy domek,  uwiązaliśmy
176
 
zwierzęta do wbitych w ziemię palików i wkroczyliśmy na 
werandę. Z prawej strony drzwi wisiał wielki plakat — list 
gończy. Jego treść zgadzała się z tym, co opowiadał nam 
porucznik Mitchell. Konna Policja tą drogą poszukiwała 
człowieka o nazwisku Joe Shoes lub Joe Starr, lub też Joe 
Kelly. Ścigany dokonał rabunku pieniędzy wiezionych w 
ambulansie pocztowym pociągli linii Pacyfiku, niedaleko 
stacji Acton.
Dalej następował rysopis: wzrost średni, włosy blond, oczy 
siwe, ubrany w czarny garnitur, na nogach półbuty. Cechy 
charakterystyczne: wyraża się poprawnie, nie przeklina, 
potrafi prowadzić rozmowę na każdy temat. Bardzo 
inteligentny. Lat około czterdziestu, wygląda młodo. 
Interesuje się przyrodą. Doskonale jeździ konno. I tak 
dalej, i tak dalej.
Dalsza część listu gończego dotyczyła wspólnika grabieży, o 
którym porucznik Mitchell zaledwie wspomniał. Tym 
wspólnikiem był niejaki Henry Kleen, pracownik 
kolejowy, lat trzydzieści siedem. Blondyn, oczy niebieskie, 
wzrost ponad przeciętny, odziany w drelichowe szare 
ubranie, buty z krótkimi cholewkami, płócienną czapkę z 
daszkiem. Mało rozgarnięty, szorstki. Kiepsko jeździ 
konno.
Ponieważ myśli moje wciąż wracały do przeżytych w 
ostatnich dniach wydarzeń, niemal machinalnie szepnąłem:
—	Ten Kleen dziwnie jest podobny do nieboszczyka z 
groty...
—	Rzeczywiście — mruknął — lecz teraz na ten temat ani 
słówka! Chodźmy!
Sala gospody nie była duża. Z lewej strony szynkwas, z 
prawej kilka stolików. Słońce zaglądało do wnętrza przez 
zakurzone szyby, a w smugach światła wirowały 
drobniutkie pyłki. I niestety, było tu jeszcze goręcej niż na 
dworze.
Barman zerknął na nas podejrzliwie, a gdy Karol
 
12 — Old Gray
 
177
 

zażądał piwa, jakby ogłuchł. Przypatrywał się Karolowi, 
jeszcze dłużej gapił się na mnie, wreszcie stwierdził:
—	Wyście nietutejsi.
—	Nietutejsi — odparłem. — A czy piwo jest tylko dla 
tutejszych?
Drgnął, jakby wyrwany ze snu.
178
 
—	Ach, nie. Tylko... W butelkach czy z beczki?
—	Z beczki — zdecydował Karol.
—	Już się robi... — i podał nam dwa pełne kufle. — Trzy 
dolary.
—	Ile? — zdumiałem się.
—	Po półtora dolara za kufel — wyjaśnił.
Karol tylko kiwnął głową i zapłacił. Targować się nie było 
sensu, choć w mieście taka sama porcja kosztowała 
pięćdziesiąt centów, więc nawet biorąc pod uwagę 
trudności transportu — padliśmy ofiarą wyjątkowego 
zdzierstwa.
—	Skandal — zauważyłem wręcz wściekły.
—	Ano, bywa i tak — westchnął mój towarzysz. — Nic na 
to nie poradzimy.
Nigdy jeszcze nie dźwigałem kufla zwykłego piwa 
ostrożniej, niż teraz. Byle nie uronić ani kropli tak 
drogocennego płynu.
—	Hej! — ozwał się rzeźwy głos. — Chodźcie tutaj,
do cienia.
Obejrzałem się. Zbyt gwałtownie, bo nieco piany pociekło 
po szkle.
W kącie salki, istotnie w cieniu, za okrągłym stolikiem 
tkwił Old Gray!
Tym razem rzeczywiście rozlałem piwo. Z wrażenia. Karol 
wykazał więcej opanowania i zaraz podszedł do 
Siwowłosego.
—	Siadajcie. Radzę zrzucić kurtki i zdjąć kapelusze.
Ależ upał! Chyba z 90 stopni *.
Przytknąłem kufel do ust. W porównaniu z temperaturą 
otoczenia piwo wydało mi się zupełnie chłodne.
—	Co u was słychać? — zagadnął Siwowłosy. — Jak 
łowy?
—	Łowy dość średnio — odparłem. — Mój koń zgubił 
podkowę.
90°F, czyli 32 °C
180
 
—	O, to przykre. Pechowy koń — uśmiechnął się. — 
Warsztat kowalski mieści się kilka domów dalej. 
Zaprowadzę was. Będziecie tu nocować?
—	Nie — powiedział Karol i dodał ciszej — ktoś na nas 
czeka.
—	Nowy towarzysz drogi? Dlaczego nie przyszedł do 
saloonu?
—	To Wysoki Orzeł.
—	Ach tak? Mój stary znajomy. Rozsądnie postąpił 
omijając tę dziurę. Czerwonoskórzy raczej nie są mile 
widziani w tych stronach. Napijecie się jeszcze?
—	Dziękuję. Tutejszy barman niezbyt chętnie obsługuje 
gości. Gapił się na nas z minutę, nim napełnił kufle — 
zgryźliwie zauważył Karol.
Old Gray zaśmiał się cicho.
—	Czytaliście list gończy? Wisi na zewnątrz.
—	Owszem.
—	Właściciel knajpy bardzo się nim przejął. 
Prawdopodobnie podejrzewa każdego przybysza o 
bandycką profesję. Chyba jesteśmy jedynymi dziś gośćmi w 
Red Deer. Mnie tu znają, ale was nie. No, chodźmy. Czas 
ucieka, a ja też mam tu coś do załatwienia.
Wyszliśmy. Ulica wyglądała tak samo pusto jak przed 
półgodziną. Miałem wrażenie, że rozpalona ziemia parzy 
mnie poprzez podeszwy butów. W saloonie było podobnie 
gorąco, lecz za to sporo cienia, do którego chętnie bym 
wrócił.
Zgodnie z informacją Siwowłosego warsztat kowalski 
znajdował się w odległości zaledwie kilkudziesięciu kroków 
od knajpy. W ciszy panującej na wymarłej ulicy było 
słychać metaliczny stuk młota.
Podkucie mojego konia trwało zaledwie parę minut.
—	A teraz — oświadczył Old Gray — zaprowadzę was do 
faktorii.
—	Po co? — zaniepokoiłem się perspektywą nowej 
włóczęgi.
181
 
—	Chodź, chodź — odparł Karol. — Może znajdzie
my coś dla uzupełnienia zapasów.
O jakich zapasach myślał? Juki naszych siodeł puchły od 
ładunku. Nie brakowało ani kawy, ani soli, ani sucharów. 
Mięsa mieliśmy aż za dużo.
—	To naprawdę blisko — pocieszył mnie Siwowłosy, — 
Nie pożałujecie.
Poczłapałem na końcu, prowadząc konia, zadowolony, że 
zwierzę już nie kuleje. Old Gray nie kłamał. Faktoria 
hudsońskiej kompanii leżała w odległości jakichś dwustu 
kroków od kuźni i chyba tu kończyło się osiedle, bo ulica — 
na pewno.
Ujrzałem palisadę z zaostrzonych bali, poczerniałych od 
starości, gdzieniegdzie porośniętych siwym mchem. 
Potężna, niska brama wiodąca w głąb dziedzińca stała 
otworem. Na narożnych wieżyczkach palisady nikt już nie 
czuwał z bronią gotową do strzału. Bo i po co? Przeminęły z 
szumem preriowego wiatru czasy, kiedy wokół małego 
fortu paliły się ogniska, a tłum wojowników obozował przez 
kilkanaście dni jesieni lub wiosny, przywożąc na wymianę 
myśliwskie trofea, a wywożąc broń, proch, kule i nic nie 
warte świecidełka dla swych squaw. Zresztą magazyny 
dzisiejszych faktorii nie przedstawiały już tak cennej 
wartości, jak choćby pięćdziesiąt lat temu. Może jeszcze na 
dalekiej północy, w rejonie Jukonu czy też na bezmiernych 
i bezmiernie dzikich obszarach Terytoriów Północno-
Zachodnich zaopatrzenie w towary wyglądało kiepsko, lecz 
tu, na południu, sieć handlowa zgęstniała, a szlaki kolejowe 
skróciły czas transportu. Więc tylko nad Wielkim Jeziorem 
Niewolniczym lub nad brzegami wciąż mało zbadanej rzeki 
Mackenzie wznosiły się czujnie strzeżone przed napadami 
placówki Hudson's Bay Company, nadal odgrywające rolę 
fortów i nadal przeżywające swą pełną przygód historię, 
obsługując traperów oraz wojownicze
182
 
plemiona Indian i Eskimosów, których swobody tam 
jedynie nie krępowały granice rezerwatów.
—	Tędy — powiedział Old Gray,
Minął dwa wozy kryte pałąkowatymi budami, później jakąś 
szopę, skąd zapachniało sianem i końskim potem, aż 
zatrzymaliśmy się przed piętrowym domem o wąskich 
oknach i równie wąskich schodkach wiodących ku 
wysokiemu parterowi. Nasze przybycie musiał ktoś tam 
zauważyć, bo nagle uchyliły się drzwi obite żelaznymi 
antabami,
—	Hi! * — wrzasnął obcy głos. — Old Gray!
—	Właśnie ja. I moi przyjaciele.
—	Witajcie! Każdy gość na cenę złota. Proszę, proszę 
bardzo...
Za sionką długą jak kiszka i podobnie wąską znajdował się 
pokój z okratowanymi oknami, przypominający podrzędny 
sklepik. Szeregi półek z nie malowanych desek ciągnęły się 
wzdłuż ścian, a na wysokim kontuarze tkwiła potężna waga. 
Wszędzie porozstawiane były beki, beczułki, zwoje koców, 
bele materiału, uprzęże, pasy, blaszane puszki i butle z 
kolorowymi nalepkami. Przedziwna mieszanina woni 
wypełniała wnętrze. Czułem ostry zapach skór, dziegciu, 
smoły, tytoniu i czegoś tam jeszcze.
—	To jest Kit Curson — Siwowłosy przedstawił nam
gospodarza. — Najlepszy myśliwy wśród handlarzy
i najlepszy handlarz wśród myśliwych!
Padli sobie w objęcia — na dowód starej i serdecznej 
zażyłości.
—	Pozwólcie, panowie, dalej... — skłonił się kierownik 
faktorii. Bardzo się cieszę z waszego przybycia.
Tu świat nadal jeszcze zabity deskami, a każdy gość
Hi   (czytaj: haj) — przetłumaczy się: witaj, cześć.
183
 
to fura nowin. Dawidzie! — krzyknął ku uchylonym 
drzwiom. — Zastąp mnie tutaj i zobacz, kto to do nas 
zawitał!
Zawiasy skrzypnęły. Ujrzałem czarnookiego i 
czarnowłosego chłopaka, o cerze lekko opalonej i nieco 
wystających kościach policzkowych. Indianin lub Metys.
—	Dawid Green — przedstawił mi przybysza Curson.
—	Old Gray! — wykrzyknął chłopiec radośnie.
Nie padli sobie w objęcia, lecz Siwowłosy objął serdecznie 
młodzieńca i poklepał po plecach.
—	Jak się masz, Dawidzie! Mam ci sporo do 
opowiedzenia, ale to później. Moi towarzysze drogi — 
wskazał na nas.
Uścisnęliśmy dłonie i przeszli do następnej izby, 
przypominającej trochę biuro, a trochę pokój mieszkalny. 
Za biurem przemawiał stół zawalony grubaśnymi foliałami, 
nad którymi ślęczał jegomość nieokreślonego wieku. Za 
pokojem mieszkalnym — tapczan nakryty niedźwiedzią 
skórą, szafa i stolik z lustrem.
Jegomość nieokreślonego wieku podniósł głowę.
—	O, pan Gray — ucieszył się.
—	Witaj, Basil — powiedział Siwowłosy i nie zatrzymując 
się poprowadził nas dalej, przez jeszcze jedne drzwi. Tu 
widać kończyła się biurowa część faktorii, o czym 
świadczyło wręcz odmienne umeblowanie: stół obstawiony 
krzesłami, kredens, ścienny zegar, jakaś konsolka, a na 
ścianach niedźwiedzie futra. Wszystko to, z wyjątkiem skór, 
musiało ongiś przebyć setki kilometrów, nim trafiło do Red 
Deer.
—	Rozgośćcie się — poprosił Curson.
Sięgnął do kredensu, postawił na stole pudełko cygar i 
olbrzymią jak miednica popielniczkę.
—	Spróbujcie, znakomite. Ja znikam na chwilę.
Chwila przeciągnęła się, jednak cygara bardzo nam
pomogły skrócić czas oczekiwania. Na koniec gospo-
184
 
darz wrócił dźwigając kilka butelek i szklanek. Widok ten 
przyjąłem z nieukrywanym zadowoleniem.
.— Pijcie wolno, jest zimne jak lodowce Jukonu.
Nie przesadził. W jaki sposób przy takim upale zdołał 
zamrozić napój? Zapytałem.
—	W piwnicy tego domu tryska źródełko. Zimne, aż ręce 
drętwieją. Dawnymi czasy różnie się tu działo, a że faktoria 
została pomyślana jako budynek obronny, zaopatrzenie w 
wodę miało wielkie znaczenie.
—	A gdzie Peggy i chłopcy? — zapytał Old Gray.
—	Synów spodziewam się lada dzień, a żona zjawi się za 
chwilę. Skąd przybywasz, jeśli wolno zapytać?
—	Oczywiście. Żadna tajemnica. Przywędrowaliśmy 
prosto z... tutejszego saloonu, a przy okazji zawadzili o 
kowala.
—	Dlaczego nie przyprowadziłeś panów od razu do mnie?
—	Po pierwsze dlatego, że chciałem posłuchać, co ludzie 
gadają o liście gończym, po drugie, że spotkaliśmy się 
dopiero w saloonie.
—	Ach, więc to taka świeża znajomość.
—	Mylisz się. Znajomość zawarliśmy jeszcze po tamtej 
stronie granicy, a dziś znowu nasze ścieżki przypadkowo się 
spotkały. Oni wędrują za zwierzyną, a po drodze zgubili 
podkowę.
—	A ty? Jak tam twoje sprawy?
—	Bez zmian. Niestety.
Ta wymiana zdań zabrzmiała dla mnie niezrozumiale. 
Jakimiż to sprawami mógł parać się Old Gray?
—	Dowiedziałeś się czego w saloonie? — zagadnął znowu 
Curson.
—	Miałem pecha. Poza tu obecnymi towarzyszami nawet 
pies z kulawą nogą nie zajrzał do knajpy.
— A barman?
—	Nauczył się listu gończego na pamięć i teraz w
każdym przybyszu podejrzewa bandytę.
185
 
Roześmieli się.
Zerknąłem na Karola. Siedział nieruchomy jak mumia. 
Czyżby Old Gray ścigał sprawców napadu na pociąg? W 
jakim charakterze? Z tego, co o nim wspomniał porucznik 
Mitchell, wcale nie wynikało, iżby pozostawał na służbie 
policji. Zaintrygowany tym greenhorn zapytałby wprost o 
cel wędrówki. I strzeliłby głupstwo! Byłoby to 
pogwałceniem niepisanego prawa prerii, które głosi, że nie 
należy pytać przypadkowo poznanego człowieka ani o to, 
skąd przybywa, ani o to, dokąd się udaje, ani o to, czego 
szuka. A poza tym — najpewniej nie uzyskałbym 
wyjaśnienia, a obraził zagadniętego.
Zamyśliłem się głęboko, tak że dopiero Karol przywrócił 
mnie rzeczywistości, lekko pociągnąwszy za ramię. 
Zerwałem się z krzesła, żeby powitać panią Peggy Curson, 
której wejścia nie dostrzegłem.
Nie będę opisywać ze szczegółami naszej wizyty w faktorii. 
O jednym tylko wspomnę. Otóż po bardzo obfitym posiłku 
Old Gray pierwszy podniósł się od stołu.
—	Wybaczcie — przeprosił — muszę chwilkę pogawędzić 
z Dawidem.
—	Ale dzisiaj nie odjedziesz? — zaniepokoił się Curson.
—	Ba, to zależy właśnie od tej rozmowy. Jeszcze raz 
przepraszam.
Wyszedł.
—	Dawid to Indianin? — dałem upust swej ciekawości.
—	Metys — odparł Curson. — Ojciec biały, matka z 
plemienia Piegan. Jest sierotą i wiele zawdzięcza Old 
Grayowi. Nie zna pan tej historii?
—	Nie — odparłem szykując się już do wysłuchania 
interesującej opowieści. Jednak zawiodłem się srodze.
—	Proszę zapytać się Old Graya. Nie lubię mówić o 
cudzych sprawach. Dawid jest pracownikiem faktorii, 
spisuje się znakomicie.
186
 
I na tym skończyła się moja próba uchylenia rąbka 
tajemniczej zasłony otaczającej postać Siwowłosego.
Następne pół godziny rozmawialiśmy o zwierzętach 
łownych spotykanych w okolicy, o synach Cursona 
uczących się w dalekim mieście, o ostrych zimach, jakie 
nawiedzają Red Deer, o starych dziejach Kompanii Zatoki 
Hudsona.
Wreszcie zjawił się Old Gray.
—	Czas na nas — przypomniałem Karolowi.
Skinął głową na znak aprobaty I poczęliśmy się żegnać, 
mimo protestów gospodyni i gospodarza.
—	Oni muszą jechać — poparł nas Siwowłosy. — Mają 
umówione spotkanie.
—	Ha, skoro tak... lecz ty zostaniesz.
—	Zostanę. Kto wie — powiedział — gdy już 
wskakiwaliśmy na siodła — czy znowu się nie zobaczymy? 
Powodzenia w łowach! I pozdrówcie Wysokiego Orła.
Wodza odnaleźliśmy bez trudu. Biały pewnie by zrzędził, że 
kazaliśmy mu tak długo czekać. Wysoki Orzeł nawet nie 
mruknął. Gdy Karol, pragnąc usprawiedliwić tak długą 
naszą nieobecność, wspomniał o Old Grayu, Indianin 
zauważył:
—	On jest szybki jak wiatr. Pojawia się i znika, kiedy 
zechce.
Później, a była to już druga połowa dnia, pędziliśmy prerią, 
mając słońce za plecami, a przed sobą zielone morze 
falujących traw. Potem zieleń poróżowiała od czerwonych 
zórz na zachodzie i wkrótce zapadł wieczór.
Tej nocy dręczyły mnie sny-koszmary. Budziłem się, znów 
zasypiałem i na nowo śnił mi się Old Gray ze strzelbą w 
dłoni, który wskazywał coś, czego nie potrafiłem dostrzec, a 
później grzmiały odgłosy strzałów tak długo, aż wyrwały 
mnie ze snu, przywracając rzeczywistości. Z ulgą przejąłem 
kolejną wartę, a szary świt rozpędził ostatecznie nocne 
mary.
Chyba jednak w moim śnie tkwiło coś z wieszczej
187
 
przepowiedni, bo nim dzień upłynął, dognał nas Old Gray.
Tylko Wysoki Orzeł nie okazał zdziwienia. My obaj 
wytrzeszczyliśmy oczy.
—	Hej! Czemu się tak na mnie gapicie?
—	Głupstwo — zaśmiał się Karol. — Po prostu 
przypuszczaliśmy, że nie tak prędko opuścisz Red Deer.
—	Na to się zanosiło początkowo. Później przyszła 
odmiana... Nie spotkaliście kogo po drodze?
—	Nikogo.
—	A jakieś tropy?
—	Żadnych.
—	Szkoda — mruknął. Rozkulbaczywszy konia siadł obok 
nas.
—	Ostatni raz jadłem o świcie.
Podzieliliśmy się mięsem antylopy, potem zapalili fajki.
—	Sprawa wygląda tak — powiedział Siwowłosy 
dmuchając dymem — że ten jegomość z gończego listu 
kręci się w tych stronach. Podobno usiłował przemknąć się 
na południe, ale tam aż gęsto od czerwonych kurtek. 
Zwijają się, jak potrafią, bardzo im zależy na schwytaniu 
rabusia. Przypadkowo wiem coś o tym.
—	Porucznik Mitchell opowiadał nam szczegóły...
—	Mitchell?! — przerwał mi. — Był tu? Kiedy?
Karol wyręczył mnie, opowiadając o przypadkowym
spotkaniu.
—	Ach tak... — westchnął Siwowłosy — jaka szkoda. Nic 
nie wspomnieliście o tym w Red Deer.
—	Jakoś się nie zgadało.
—	Szkoda, wielka szkoda — powtórzył. — Mitchell na 
pewno jest lepiej poinformowany, niż ten policjant, na 
którego natknąłem się w Red Deer.
—	O co chodzi? — zdumiałem się.
—	O to, że obecność Mitchella pozwoliłaby uniknąć wielu 
kłopotów.
188
 
—	Jakich kłopotów? — z kolei zdziwił się Karol.
—	Czy któryś z was widział kiedykolwiek Joego Shoes?
—	Ależ skąd! — wykrzyknąłem.
—	No, to możecie go spotkać, nawet obozować wspólnie, 
nie wiedząc, z kim macie do czynienia.
—	Na pewno — potwierdziłem. — Lecz przecież nie 
wybraliśmy się na prerię ścigać przestępców.
Uśmiechnął się.
—	Oczywiście. Jednak warto pomyśleć i o własnym 
bezpieczeństwie. Shoes to przecież groźny typ. Wiele 
przemawia za tym, że jest to ten sam człowiek, którego 
spotkałem przed laty, rabuś i morderca. Chyba 
potrafiłbym go rozpoznać.
—	No, to Mitchell już nie jest potrzebny — zauważyłem 
żartobliwie.
—	Owszem, potrzebny. Nie mamy prawa aresztować 
nikogo.
—	Właśnie. To samo mówił porucznik.
Old Gray zasępił się.
—	Po waszym odjeździe — podjął — zjawił się w faktorii 
pewien traper, a w godzinę później konny policjant. Obaj 
twierdzili to samo: Shoes zamierzał przedrzeć się przez 
granicę amerykańską, jednak zawrócił.
—	Kto go widział?
—	O tym ani traper, ani policjant nie potrafili nic 
rozsądnego powiedzieć.
—	Wygląda na to, że się nie wymknie — zauważyłem.
—	Może próbować drogi na północ.
—	Do Jukonu?! — krzyknąłem. — Ależ to szaleństwo.
—	I ja tak sądzę, lecz desperat potrafi odważyć się na 
najbardziej ryzykowny krok. Być może spróbuje również 
górskiego szlaku do Montany. Droga piekielnie
189
 
trudna, lecz stwarzająca mnóstwo możliwości ukrycia się. 
Przyszłość pokaże.
—	Jeśli pokaże — wyraziłem wątpliwość.
Old Gray nic nie odpowiedział. Skończył ćmić fajeczkę, 
wytrząsną! popiół,
—	A teraz, skoro już wiecie, czego można się spodziewać, 
niech każdy dobrze wytrzeszcza oczy i nadstawia uszu 
podczas nocnej straży.
Istotnie, nie wolno było bagatelizować faktu obecności na 
prerii niebezpiecznego osobnika. Noc jednak upłynęła 
spokojnie, a rankiem razem z Siwowłosym ruszyliśmy dalej. 
Old Gray zamierzał zapolować, lecz z tego polowania nic 
nie wyszło aż do południa, a po południu zainteresowała 
nas zupełnie inna sprawa.
Gdy pędziliśmy prerią, Siwowłosy pierwszy dostrzegł 
czarną plamę wśród traw. Ślad po ognisku. Zatrzymaliśmy 
konie. Old Gray zeskoczył.
—	Nie zsiadajcie — przestrzegł. — Zbyt wiele nóg
zadepcze ślady.
Tkwiliśmy w siodłach, a on krążył wokół czarnej plamy, z 
głową opuszczoną, podobny do ptaka biegusa polującego na 
jaszczurkę lub węża. Co pewien czas podnosił niedopalony 
patyk i grzebał nim w popiele lub w trawie, raz nawet 
przykląkł. Widać nie osiągnął żadnych rezultatów, bo 
zwrócił się do Indianina:
—	Niech Wysoki Orzeł pomoże mi...
Ubodło mnie to troszkę. Przecież Karol słynął jako 
znakomity tropiciel, a i ja coś niecoś potrafiłem.
Wódz bez słowa przystąpił do poszukiwań. We dwójkę 
dreptali tu i tam. Do znudzenia długo. I po licho?
—	Dwa konie — streścił Old Gray wyniki badań —  
lecz człowiek tylko jeden, chyba że obaj noszą buty
jednakowe. Obozował lub obozowali przed kilkunastu
godzinami. A oto pamiątka.
Wyciągnął ku nam dłoń i pokazał spory czarny guzik.
190
 
—	Ktoś sieje guziki po drodze —- zauważyłem. —
Pokaż no, Karolu, tamten.
Guziki były bliźniaczo podobne.
—	Skąd macie ten drugi? — zainteresował się Siwowłosy.
Opowiedziałem po krotce o naszym odkryciu w jaskini.
—	Czy Mitchell o tym wie?
—	Na jaskinię trafiliśmy już po spotkaniu z porucznikiem 
— odparłem.
—	Mitchell ma wyjątkowego pecha. Chociaż... są to 
fabryczne guziki przyszywane do tysięcy ubrań. Jednak 
zbieg okoliczności jest zastanawiający. Ten sam człowiek 
mógł obozować w jaskini i tutaj. Ten sam człowiek mógł 
być mordercą odkrytej przez was ofiary. W jakim celu?
Uznałem, że tego rodzaju rozważania do niczego nie 
prowadzą, zagadnąłem więc niecierpliwie:
—	Jedziemy?
—	Dziwna historia — mruknął Old Gray dosiadając 
konia.
—	Ba, zapewne — odparłem — lecz jeszcze dziwniejsza 
mnie się przytrafiła. Z niedźwiedziem.
—	A cóż takiego?
Wydało mi się, że Old Gray się uśmiechnął. Opowiedziałem 
o grizzlim.
—	Bardzo ciekawe — stwierdził, —- Nie zobaczyliście 
strzelca?
—	Po godzinnych poszukiwaniach daliśmy spokój. 
Zaczynam wierzyć, że duchy krążą po górach, aby ratować 
nieostrożnych wędrowców. Jak to wytłumaczyć?
—	Może mu się spieszyło? Może gonił za czymś bardziej 
dla niego wartościowym od futra niedźwiedzia i 
podziękowań? Któż odgadnie?
—	Jednak dziwny to postępek.
—	Świat pełen jest dziwnych postępków. W drogę!
191
 
I to było wszystko, co miał do powiedzenia w tej sprawie 
Siwowłosy.
Towarzyszył nam jeszcze przez dwa dni i dwie noce. Cały 
czas pilnie wypatrywał kolejnych śladów po ogniskach, lecz 
bezskutecznie. Dostrzegłem, że staje się coraz bardziej 
markotny. Pod koniec drugiego dnia zdobyłem się na 
odwagę i zagadnąłem o przyczynę złego humoru.
—	Podejrzewam — odparł — że odkryte przez nas
ognisko rozpalał mój dawny znajomy. Poszukuję go
w ważnej sprawie i jak na złość nie potrafię doścignąć.
Zapytałem, na czym opiera swe przypuszczenie — chyba 
nie na znalezionym guziku?
Roześmiał się. Po raz pierwszy od wielu godzin.
—	Oczywiście, że nie. Czarne guziki zdobią garnitury 
wielu mężczyzn. Po prostu wiem, że mój znajomek właśnie 
przebywa w tych stronach, dlatego interesuje mnie każdy 
człowieczy trop.
—	A może to był Shoes? — wyraziłem przypuszczenie.
—	Może tak, może nie. Dowodów brak.
Zaniechałem dalszych pytań. Natarczywość wyglądałaby 
na niegrzeczne wścibstwo. A poza tym... dość już miałem 
całej tej historii. Dopiero nieco później, skojarzywszy 
pewne sprawy, doszedłem do wniosków bardzo 
interesujących, zarówno mnie, jak i każdego przeciętnego 
człowieka. Zwłaszcza przebywającego na prerii, lecz wtedy 
jeszcze o tym nie wiedziałem.
Poczęliśmy rozglądać się za dogodnym miejscem noclegu. 
Drzewa i krzewy gdzieniegdzie widzieliśmy, natomiast 
wody ani śladu. Za radą Karola jechaliśmy tak daleko 
jeden od drugiego, jak na to pozwalała widoczność. 
Posuwając się w ten sposób zwiększało się 
prawdopodobieństwo napotkania jakiejś rzeczki czy 
jeziorka. Bo wielkich rzek nie było w tych stronach,
192
 
a wielkie jeziora leżały na północ i na wschód od 
przebywanej przez nas trasy.
Tym razem ja odkryłem wspaniałe miejsce na biwak: kępę 
drzew otaczających stawek o wodzie przejrzystej i zimnej 
niczym lód. Gdzieś od spodu biło źródło a nadmiar wody 
wypływał wąskim strumykiem, który po kilkudziesięciu 
jardach po prostu... znikał, wsiąkał w piaszczystą glebę.
Wspominam o tym miejscu nie bez powodu. Bo tam 
właśnie, przy wieczornym ognisku, Old Gray ćmiąc 
fajeczkę opowiedział nam historię, jaka wydała mi się 
najdziwniejszą z dziwnych, podobną do gawęd, którymi 
skracali sobie czas na postojach osadnicy ciągnący na 
zachód lub traperzy. W takich gawędach tkwiło zazwyczaj 
tyleż zmyślenia, co i prawdy, więc nie trzeba ich uznawać 
wyłącznie za bajki. I podejrzewam, że z opowiadaniem Old 
Graya sprawa miała się podobnie.
—	Słonko już zachodzi, lecz chyba jeszcze nie pójdziemy 
spać? Słyszeliście o historii Balfourów? Na pewno nie.
Potrząsnąłem głową na znak całkowitej nieświadomości.
—	W pewnym mieście naszego wschodu — zaczął
Old Gray pykając z fajki — ani wielkim, ani małym,
żył przed laty zamożny przemysłowiec. Fabrykant bryczek, 
powozów, a przede wszystkim dyliżansów. Nieźle mu się 
powodziło, jako że sieć linii kolejowych była podówczas 
rzadka, zwłaszcza na Dalekim Zachodzie. Przecież dopiero 
w 1869 roku nastąpiło połączenie torami Atlantyku z 
Pacyfikiem, a do tego czasu dyliżans odgrywał rolę 
najwygodniejszego środka komunikacji. Ten 
przedsiębiorca był z pewnych względów człowiekiem 
niezwykłym. Swych zainteresowań nie ograniczał bowiem, 
jak wielu jemu podobnych, do spraw  związanych  jedynie  
z produkcją konnych po-
 
13 — Old Gray
 
193
 
jazdów. W którymś tam roku, skonstruowawszy ulepszoną 
partię wehikułów, wybrał się w daleką drogę karawaną 
złożoną z takich właśnie wozów. Chciał sprawdzić, jak jego 
wozy spisywać się będą podczas długiej podróży. Jednak, o 
ile mi wiadomo, powodem głównym wycieczki stała się 
nieprzeparta chęć ujrzenia dalekich przestrzeni z ich 
pięknem i grozą, o czym sporo informacji podawała prasa 
wschodnich stanów. W zasiedziałym mieszczuchu odżyły 
stare tęsknoty jego dziadka, znanego łowcy futerek z 
czasów, kiedy wędrówka na zachód od doliny Missisipi 
uznawana była za czyste szaleństwo.
Przemysłowiec, nazwijmy go panem Hopkinsem, zabrał na 
swą wyprawę serdecznego przyjaciela, jeszcze ze szkolnej 
ławy. Przyjaciel był rysownikiem i malarzem, raczej 
biednym niż bogatym, i pewnie nigdy by nie ukończył 
kosztownych studiów, gdyby nie finansowa pomoc 
Hopkinsa. Zdarzają się takie wypadki. Dla wygody 
nazwijmy tego malarza panem Balfourem. Dla wygody, 
zaznaczam, ponieważ sprawa nazwisk nie gra w mej 
opowieści żadnej roli.
Tak więc Hopkins i Balfour podróżowali własnym wozem. 
Wrócili cali i zdrowi do rodzinnego miasta, bogatsi o 
doświadczenia, których nie mogliby zdobyć w żaden inny 
sposób.
Balfour przywiózł z wędrówki kilkadziesiąt szkiców oraz 
skórę upolowanego przez siebie bizona. Jednego z 
ostatnich. Skóra zdobiła ścianę w jego mieszkaniu, szkice 
przemieniły się w olejne obrazy o nie małej wartości. 
Znalazły się na specjalnie zorganizowanej wystawie i 
szybko trafiły do rąk licznych amatorów zachodniej 
egzotyki. Chyba po raz pierwszy w swym życiu malarz 
pozbył się finansowych kłopotów.
Natomiast Hopkins przywiózł, poza wrażeniami, futro 
niedźwiedzie oraz kompletny strój indiański, nabyty od 
wojownika jednego z mniej  wrogich plemion.
Od czasu tej eskapady coś się zmieniło w jego życiu. Bo 
chociaż nadal produkował pojazdy różnej wielkości i 
przeznaczenia, obok zawodowych zajęć, niejako równolegle 
z nimi, rozwijać się poczęło jego nowe zainteresowanie. Nie 
mające nic wspólnego z pomnażaniem dochodów. Wręcz 
przeciwnie, raczej je uszczuplające.
Przemysłowiec zaangażował się finansowo i uczuciowo w 
zbieranie najróżniejszych przedmiotów mających 
jakikolwiek związek z historią Dzikiego Zachodu. Nabyty w 
czasie wyprawy strój indiański zapoczątkował kolekcję. 
Zakończyła ją śmierć Hopkinsa. Z jego zbiorów i z 
fundacji, jaką ustanowił testamentem, powstało jedno z 
największych muzeów historii naturalnej naszego kraju. 
Lecz cofnijmy się w czasie.
Balfour, zachęcony sukcesem, jaki odniosły jego obrazy 
ukazujące przyrodę i ludzi Dzikiego Zachodu, postanowił 
tworzyć dzieła o takiej właśnie tematyce. W poszukiwaniu 
nowych wrażeń zapuszczał się coraz dalej w głąb mało 
znanych ziem: na zachód i na północ. Stał się pierwszym 
rysownikiem-westmanem.
Zbiegiem okoliczności obaj przyjaciele wstąpili w związki 
małżeńskie w tym samym miesiącu tego samego roku.
Zmiana kawalerskiego stanu w niczym nie wpłynęła na ich 
wzajemne stosunki, na codzienne zajęcia i zainteresowania. 
Obu urodzili się synowie. Przyjaźń między ojcami przeszła 
na synów. Potomek Balfoura już w młodzieńczych łatach 
począł zdradzać zainteresowanie i zdolności sztuką, ojciec 
cieszył się, że znalazł godnego następcę. Przewidywania 
sprawdziły się.
Inaczej ułożyła się życiowa kariera syna Hopkinsa. 
Bardziej interesowało go ojcowskie hobby — 
kolekcjonowanie odzieży, broni, dzieł sztuki indiańskiej — 
niż produkcja konnych pojazdów. Zresztą stale gęstniejąca 
sieć linii kolejowych zmniejszyła zapotrzebowanie na wozy. 
Tak więc syn przemysłowca sprzeniewierzył się
195
 
ojcu. Nie powozy go pociągały, lecz książka i pióro. Jeszcze 
za życia ojca rozpoczął pracę w jednym z dzienników 
wschodu, a po zgonie rodzica sprzedał fabrykę, by bez 
reszty zająć się pisarstwem. Wkrótce później zmarli i 
rodzice Balfoura, lecz stara, wierna przyjaźń między 
młodym dziennikarzem i młodym rysownikiem nie wygasła. 
I podobnie jak ich ojcowie ruszyli na Dziki Zachód — 
jeden rysować, drugi pisać korespondencje. Warunki 
podróży były lepsze niż ongiś za życia fabrykanta wozów, 
lecz przecież nadal trudne. Linie kolejowe nie wszędzie 
docierały, a najpiękniejsze partie kraju leżały wciąż wśród 
bezdroży i pustkowi. Ale obu przyjaciołom to właśnie 
najbardziej się podobało.
Po pierwszej paromiesięcznej wyprawie odbyli drugą, 
trzecią i czwartą. W ten sposób poznali tajniki życia na 
prerii i w górach. Piątą wyprawę odbył młody Balfour 
samotnie i przywiózł z niej... indiańską dziewczynę. Gdy ją 
sprezentował dziennikarzowi, tamten za głowę się złapał. 
Odprowadził przyjaciela na bok i zapytał:
„Co ty chcesz z nią uczynić?"
„Raczej: z niej — odparł tamten. — Chcę z niej uczynić 
własną żonę".
„Oszalałeś? Człowieku, zastanów się. Przecież, ona nawet 
nie potrafi poprawnie mówić po angielsku! A na pewno nie 
umie czytać".
„To ją nauczę. Według zwyczajów Indian jest już moją 
żoną, a wkrótce będzie nią według praw bladych twarzy".
„Poczekaj! Nie tak prędko. Przemyśl swą decyzję, bardzo 
cię o to proszę".
„Już przemyślałem. Czy możesz mi pomóc?"
I tak się zaczęła ta zupełnie nowa historia. Nie jedyna w 
naszym kraju. Na pewno wiecie, że mieszane małżeństwa,  
zwłaszcza w pierwszych latach osadnic-
196
 
twa, nie należały do rzadkości, a i dzisiaj niekiedy się 
trafiają.
—	Oczywiście — przytaknąłem. — Świadczy o tym 
wzrastająca ilość Metysów wśród ludności obu Ameryk.
—	Otóż to! Lecz poślubienie indiańskiej dziewczyny przez 
trapera, eksplorera czy nawet rolnika, gospodarzącego 
gdzieś na zachodnim pograniczu a sprowadzenie Indianki 
do miasta białych to dwie różne sprawy. Farmerzy czy 
traperzy decydowali się na takie związki często wyłącznie 
ze względów osobistego bezpieczeństwa. Żona-Indianka, 
zwłaszcza gdy była córką któregoś z wodzów, gwarantowała 
przyjaźń plemienia. Poza tym warunki jej nowego życia 
drobnym tylko ulegały zmianom, a poziom umysłowy męża 
i ludzi z najbliższego otoczenia wcale nie był wyższy, często 
nawet niższy od jej własnego. Indianki — żony białych 
czuły się bardzo dobrze, najczęściej znacznie lepiej od 
squaw czerwonoskórych wojowników.
W przypadku młodego Balfoura wszystko przedstawiało się 
odmiennie. Wręcz groźnie dla niego i dla wybranki. 
Początkujący rysownik i malarz, chociaż bardzo zdolny i 
zyskujący uznanie w kręgach zawodowców i amatorów, 
musiał liczyć się z tak zwaną opinią publiczną. Żona 
Indianka mogła stać się magnesem przyciągającym doń 
ludzi. Egzotyczne małżeństwo — niemal reklamą 
zwiększającą popyt na jego obrazy. Lecz żona-analfabetka, 
nieumiejąca sklecić jednego zdania w poprawnej 
angielszczyźnie, której poza tym obce były towarzyskie 
zwyczaje, żona usiłująca wejść po schodach jak po 
drabinie, to znaczy na czworakach, woniejąca zjełczałym 
tłuszczem — wszystko to mogło młodego Balfoura narazić 
na śmieszność, na drwiny, na niewybredne żarty i 
złośliwości, a w końcu złamać mu karierę.
Hopkins, który odziedziczył po ojcu nie tylko fabry-
197
 
kę, lecz i kupiecki rozsądek, i trzeźwy pogląd na świat, w 
lot dostrzegł niebezpieczeństwo.
„Henry — zwrócił się do Balfoura — co uczynisz, jeśli za 
twoją żoną ściągnie tu jej ojciec, wuj, brat i tuzin innych 
krewnych? Gdzie im rozbijesz tipi i jak przyjmiesz ludzi, 
którzy na pewno uważają cię za wybitną wśród bladych 
twarzy osobistość?"
„Mam nadzieję, że nie przyjadą. Zbyt daleka to droga".
„A jeśli jednak zjawią się tutaj?"
„To... to... chyba ucieknę!"
W tym miejscu obaj parsknęli śmiechem. Chociaż problem 
był poważny. Wizyta krewnych Indianki była raczej 
nieprawdopodobna, natomiast niebezpieczeństwo tkwiło w 
tym, jak ludzie, wśród których obracał się Henry Balfour, 
odniosą się do jego postępku i jego egzotycznej żony.
Myślę, że bez pomocy Hopkinsa Henry popełniłby wiele 
głupstw, pozrażał sobie wszystkich i w ten sposób zakończył 
swą artystyczną karierę. Na szczęście miał dość zaufania i 
rozsądku, aby zastosować się do rad przyjaciela. I oto po 
długich rozważaniach i znacznie krótszych poszukiwaniach 
znaleźli pensjonat, gdzie umieszczono Indiankę. Jej wygląd 
wzbudził zachwyt właścicielki, jej zachowanie — z trudem 
maskowaną wesołość.
Z kolei obaj przyjaciele znaleźli kogoś, kto podjął się 
nauczyć dziewczynę języka angielskiego w słowie i piśmie, a 
kierowniczka pensjonatu — za dodatkowym 
wynagrodzeniem — przyjęła na swe barki ciężar edukacji 
towarzyskiej i sposobu bycia obowiązującego w 
społeczeństwach bladych twarzy.
Nie szło to łatwo, chociaż uczennica okazała się niezwykle 
pojętna. Najtrudniej było wytłumaczyć jej cel tych 
wszystkich poczynań, Henry Balfour sam ją przekonał. 
Przez pierwsze tygodnie dziewczyny nie wy-
198
 
puszczano na rojne ulice miasta i korzystała jedynie ze 
spacerów po ogrodzie, budząc zrozumiałą sensację wśród 
współlokatorów, zwłaszcza mężczyzn, bo była śliczna. 
Jednakże przechadzki po niewielkim ogrodzie dla osoby 
wyrosłej wśród nieograniczonych niczym przestrzeni 
stanowiły to samo, co dreptanie po więziennym podwórku 
człowieka korzystającego dotychczas z nieskrępowanej 
wolności. Indianka poczęła się buntować i tylko obecność 
Balfoura poprawiała jej humor. Ale stałe towarzyszenie 
narzeczonej nie zezwalało na wyjazdy. Henry Balfour 
odtworzył już wszystkie krajobrazy Dalekiego Zachodu na 
płótnach i z przyczyn czysto ekonomicznych 
(„wychowanie" narzeczonej kosztowało sporo) zaczął 
malować portrety co bardziej snobistycznych obywateli 
miasta. Wiele mu w tym dopomógł Hopkins, zarówno przez 
swe znajomości, jak przez chytrze zamaskowaną reklamę 
prac swego przyjaciela, o którym bądź w formie 
wywiadów, bądź krótkich felietonów pisał na łamach swego 
dziennika.
Minęło kilka najgorszych dla indiańskiej dziewczyny 
tygodni odosobnienia. Osoba ucząca ją angielskiego 
podjęła się oprowadzania egzotycznego przybysza po 
mieście. „Przybysz" został odziany w strój białych sąuaw, 
by uniknąć zbyt wielu natarczywych spojrzeń. Kto jednak 
przyjrzał się dokładniej cerze i rysom twarzy pięknej 
dziewczyny, ten musiał odgadnąć jej pochodzenie.
Po kilku miesiącach nauki angielskiego dodatkowo 
obciążono uczennicę rozmowami z pewnym zakonnikiem. 
Przecież żaden chrześcijański duchowny nie udzieliłby 
ślubu pogance!
I tu znowu Hopkins okazał się bardzo pomocny. Wynalazł 
pastora, który przez wiele lat bawił na zachodzie i północy, 
gdzie poznać mógł obyczaje i wierzenia czerwonoskórych,  
dzięki czemu rozmowy między po-
199
 
ganka a pastorem przebiegały gładko i były zrozumiałe dla 
obu stron.
Dalsza edukacja objęła początki arytmetyki, geografii i 
historii. W sumie cała nauka trwała prawie dwa lata i 
zaiste podziwiać należy zarówno upór Balfoura, jak i 
wytrwałość młodej squaw.
Gdy po upływie tego czasu obaj przyjaciele wyprawili 
huczne przyjęcie dla kolegów, znajomych i znajomych 
znajomych — nikt z gości nie mógł uwierzyć, by elegancka, 
młoda miss miała coś wspólnego z czerwonoskórą rasą, 
poza lekkim podobieństwem rysów twarzy. W dwa miesiące 
później odbył się ślub młodej pary, a miejscowe gazety 
poświęciły temu wydarzeniu sporo miejsca na swych 
łamach. Co nie pozostało bez wpływu na dalszy przebieg 
życiowej kariery Balfoura. Młode damy uznały to 
małżeństwo za wysoce romantyczne, mężowie młodych dam 
zdumiewali się nad odwagą Balfoura. „Romantyczna" para 
zapraszana bywała na pikniki, przyjęcia, bale, wszędzie 
budząc zainteresowanie, Balfour natomiast otrzymywał 
częściej zamówienia na portrety. Przyjmował te 
zamówienia z... konieczności, nadal marząc o powrocie do 
swych ukochanych krajobrazów, do surowego piękna Gór 
Skalistych, pierwotnych borów i nietkniętych pługiem 
prerii.
Aż nadszedł dzień, w którym marzenia swoje zrealizował. 
Wyruszył na Dziki Zachód. Nie sam. Z żoną i przyjacielem. 
Była to wspaniała trzymiesięczna wyprawa, podczas której 
— rzecz zrozumiała — pani Anna (takie bowiem otrzymała 
„białe" imię) w swych westmańskich osiągnięciach pobiła 
na głowę obu mężczyzn. Jednak nie złożono wizyty w jej 
rodzinnym plemieniu. Małżonka wcale się przy tym nie 
upierała, a małżonek doszedł do wniosku, że prezentacja 
półdzikim krewnym kobiety tak gruntownie przemienionej 
z Indianki w „bladą twarz" mogłaby wywołać oburze-
200
 
nie wśród co bardziej konserwatywnych wojowników. 
Lepiej nie ryzykować.
Balfour przywiózł z tej podróży sporo szkiców czarno-
białych, a także akwarel przedstawiających wędrownych 
traperów, indiańskich przewodników, konie, wozy zwane 
„okrętami prerii" oraz antylopy gnające przez równiny. 
Hopkins natomiast powrócił ze stosem notatek, Anna — z 
mnóstwem wspomnień.
Takich wspólnych wypraw odbyli kilka. Jedna na długo 
pozostała w ich pamięci, ta — na wielbłądach.
—	Na wielbłądach! — wykrzyknąłem przerywając wątek 
opowiadania. — Chyba nie tu, lecz w Afryce?
—	Nie w Afryce. Mało kto wie lub pamięta, że na 
południu Stanów przez niezbyt długi czas próbowano 
używać do transportu właśnie wielbłądów.
—	Nic o tym nie słyszałem — zainteresował się Karol. — 
Czy to nie bajka?
—	Nie bajka. Najprawdziwsza prawda. Na kilka lat przed 
wybuchem wojny domowej armia Stanów Zjednoczonych 
zakupiła w Egipcie trzydzieści cztery wielbłądy. Chodziło o 
sprawdzenie użyteczności tych zwierząt przy transporcie 
ludzi i towarów poprzez bezdrzewne i bezwodne, pustynne 
obszary Zachodu. Pierwsza taka wyprawa, do Kalifornii, 
udała się znakomicie. Stwierdzono, że wielbłądy są odporne 
na ukąszenia grzechotników, że mogą obywać się bez wody 
przez wiele dni, żywić szałwią, a nawet ostem, którego nie 
tknie ani koń, ani muł. Wielbłądy nie lękały się wody, gdy 
przyszło przebywać w bród rwące strumienie i głębokie 
rzeki, no i potrafiły unieść tyle ładunku, co cztery muły.
Na wiadomość o wynikach tych doświadczeń grupa osób 
zainteresowanych transportem założyła Kompanię 
Amerykańskiego Wielbłąda. Zwierzęta zakupiono jednak 
nie w Egipcie, lecz w Azji, uznając, że będą odporniejsze na 
zimno. Szybko nastąpiło rozczarowa-
201
 
nie. Okazało się bowiem, że wielbłądy były niezwykle 
złośliwe, bez żadnych powodów atakowały ludzi zębami, 
pluły im w twarze jadowitą śliną, a konie, muły i woły 
płoszyły się na ich widok, co doprowadzało do ostrych 
zatargów z właścicielami. Poza tym — amatorów jazdy na 
grzbiecie wielbłąda nie znalazło się wielu. Powstał kłopot z 
angażowaniem przewoźników. Uciekali od wielbłądów jak 
od zarazy. I tak cały pomysł okazał się chybiony. Kompania 
sprzedała kilka zwierząt cyrkom, resztę po prostu puściła 
wolno na bezludne prerie. Azjatyckie zwierzęta nie 
potrafiły aklimatyzować się, jak europejskie konie. 
Podróżni widywali je jeszcze przez kilka lat, jak błąkały się 
tu i tam, później wszelkie ślad po nich zaginął. 
Prawdopodobnie padły ofiarą chorób i drapieżników. Lecz 
wracam do historii małżeństwa Balfourów.
Urodziło się im dziecko, syn. W okresie niemowlęctwa i 
jeszcze przez kilka następnych lat przyszło zrezygnować z 
dalekich wypraw, poprzestając jedynie na krótkich 
wycieczkach, bądź też — w pełni upalnego lata — 
przenosić się do wynajętej przez malarza podmiejskiej 
willi. W tym to okresie Balfour był już wziętym 
rysownikiem, a Hopkins napisał swą pierwszą książkę 
poświęconą ludziom i sprawom Dalekiego Zachodu. Nie 
nudzę was za bardzo?
Szczerze zaprzeczyliśmy. Co do mnie, przepadałem za tego 
typu opowieściami. Przecież to one składały się na historię 
wielkiego kraju. Myślę, że Karola również zainteresowały 
dzieje dwu przyjaciół. Z zupełnie jednak innych przyczyn, 
niż sądziłem.
— Jeśli więc was nie nudzę — ciągnął dalej Old Gray — 
posłuchajcie, co wydarzyło się dalej. Nie mamy zresztą nic 
innego do roboty.
Młody Balfour uczęszczał normalnie do szkoły, a gdy nieco 
podrósł i zmężniał, począł brać udział w letnich wyprawach 
rodziców i oczywiście Hopkinsa. Ten ostatni
202
 
stał się jak gdyby czwartym członkiem rodziny. Bowiem 
Hopkins nie ożenił się, lecz to już zupełnie inna sprawa.
Nie we wszystkich jednak wędrówkach młody Balfour 
uczestniczył. Nie w takich, które były zbyt uciążliwe lub 
niebezpieczne. Oddawano go wówczas do internatu lub 
wysyłano na letnie obozy amerykańskich skautów.
Którejś wiosny małżeństwo, we dwójkę jedynie, wyruszyło 
nie na zachód, lecz na północ, do Kanady. Tym razem 
Hopkins nie mógł im towarzyszyć, zatrzymała go w mieście 
praca zawodowa. Ale zajął się opieką nad młodym 
Balfourem.
Podróżnicy wrócili z wyprawy dopiero późną jesienią, 
przywożąc nieprawdopodobną nowinę: uzyskali od władz 
kilkanaście akrów lasu i łąki w cichym zakątku na 
podgórzu i postanowili zbudować dom, ba, nawet już 
sprowadzili drwali do karczowania kawałka puszczy. 
Drzewo miało schnąć aż do najbliższej wiosny. W 
początkach lata zamówiony przedsiębiorca zobowiązał się 
wybudować dom. Hopkins osłupiał.
„Chyba oszaleliście?"
Wybuchnęli śmiechem.
„Chcecie opuścić miasto? Zamieszkać w głuszy? No i jakie 
to koszty!"
Odpowiedzieli, że mają zamiar tam mieszkać tylko przez 
parę miesięcy w roku, nigdy zimą. A co się tyczy kosztów, 
są mniejsze niż można by sądzić. Ziemia za darmo, budulec 
za darmo, a zapłata cieślom i drwalom nie przekroczy 
rozsądnej kwoty.
„No dobrze — ustąpił Hopkins — a plan budynku? Musisz 
zapłacić architektowi".
„Zapomniałeś — odpowiedział Balfour — że jestem nie 
tylko malarzem, lecz i rysownikiem. Obraz domu mam już 
w głowie, lecz to moja tajemnica. Przyjedziesz tam dopiero 
wtedy, kiedy dom będzie gotowy i godny
203
 
przyjęcia najbardziej wybrednych gości. Anna również nie 
pojedzie tam wcześniej. Pragnę jej sprawić 
architektoniczną niespodziankę".
Hopkins przez pewien czas łudził się, że wariacki pomysł 
wyparuje z głowy przyjaciela podczas zimowych miesięcy. 
Nic z tego. Balfour zapalił się do swego projektu i wczesną 
wiosną, mimo że nocami jeszcze chwytały przymrozki, 
ruszył na północ. Sam. Ku niezadowoleniu Hopkinsa i 
lekkiemu niepokojowi Anny. Wrócił w lipcu, nieco 
wychudły, opalony i, pełen energii. Oświadczył, że dom stoi 
pod dachem, że ma nawet szyby w oknach, studnię z pompą 
i werandę. Nic już nie brakuje z wyjątkiem wyposażenia 
wnętrz.
„Jak to załatwisz?" — zafrasował się Hopkins.
„Bardzo prosto: kupuję wóz, dwa muły, angażuję woźnicę i 
ruszam za tydzień razem z Anną. Potrzebny sprzęt, niezbyt 
drogi, nabędę w najbliższym mego domu miasteczku i sam 
przetransportuję. Opiekuj się chłopcem i naszym 
mieszkaniem."
„To znaczy, że nie pojadę z wami?"
„Jeszcze nie teraz. Przyjedziemy po ciebie, kiedy wszystko 
zostanie uporządkowane. Zgoda?"
Cóż, musiał się zgodzić. Po dwu dniach Balfour pokazał 
przyjacielowi pojazd świeżo wyprodukowany w dawnych 
zakładach Balfoura-seniora. Był to wehikuł zdatny do 
długich podróży, coś pośredniego między dyliżansem a 
wozem ciężarowym. Tak wygodny, jak tylko może być 
wygodny tego rodzaju środek lokomocji.
Nieco później Hopkins miał okazję obejrzeć zaprzęg 
złożony z dwu mułów oraz zgodzonego do nich woźnicę. Był 
to młody mężczyzna przybyły, jak poinformował go 
Balfour, z Kanady w poszukiwaniu lepszej pracy. 
Dotychczas bowiem pracował jako woźnica i kowboj na 
jednym z farmerskich gospodarstw niedaleko Montrealu. 
Balfour znalazł go przypadkowo i zaangażował. Nowo   
przyjęty   sprawiał   wrażenie   człowieka   inteli-
204
 
gentnego, uprzejmego i nie lękającego się pracy. Czegóż 
więcej wymagać?
W następnym tygodniu państwo Balfour ruszyli w drogę. 
Minął miesiąc, podczas którego Hopkins rzetelnie 
wywiązywał się z opieki nad synem przyjaciół. Minęły 
jeszcze dwa tygodnie. Hopkinsa nie niepokoił brak 
wiadomości. Rozumiał, że wyposażenie domu musi potrwać 
długo: że wyjazdy do miasteczka, zakup mebli, a później ich 
transport zabiorą Balfourom mnóstwo czasu. Lecz nagle 
dziennikarz zaalarmowany został depeszą (wówczas już 
istniały między niektórymi miastami połączenia 
telegraficzne *) nadaną przez szpital w Edmonton, 
wzywający go pilnie w sprawie małżeństwa Balfour.
Hopkins pognał na północ, używając różnych środków 
lokomocji, jako że Edmonton, wówczas zupełnie małą 
mieścinę, nie łączyła jeszcze ze światem żadna linia 
kolejowa.
Gdy wreszcie Hopkins dotarł do celu, od lekarza 
miejscowego szpitalika dowiedział się, że przybył za późno! 
Oboje Balfourowie nie żyli. Zmarli na skutek ciężkich 
obrażeń zadanych im przez nieznanego napastnika.
Jak się czuł Hopkins usłyszawszy tę wiadomość, możecie 
sobie wyobrazić. Jednak nie pogrążył się w bezradnej 
rozpaczy, lecz począł badać przyczyny tragedii. Oto 
Balfourowie zostali znalezieni przypadkowo przez patrol 
konnej policji około pięćdziesięciu mil na północny zachód 
od Edmonton. Oboje, na pół przytomni, poranieni kulami 
rewolwerowymi, leżeli przy wygasłym ognisku na prerii, 
niedaleko swego wozu. Konie znikły. Przywróceni do 
przytomności zdołali powiedzieć, że napastnikiem był 
wynajęty przez nich woźni-
Pierwsza depesza w Północnej Ameryce została nadana już w 1844 r. z Waszyngtonu do 
Baltimore w USA.
205
 
ca o nazwisku Joe Royer. Zginęły wszystkie pieniądze 
zabrane na drogę, broń i nieco żywności.
Rannych z wielkim trudem przywieziono do Edmonton, 
lecz prymitywny szpitalik nie rozporządzał odpowiednim 
zestawem środków koniecznych do uratowania życia. Przed 
śmiercią Henry Balfour poprosił o wezwanie Hopkinsa. I 
tak oto skończyła się ta okropna historia...
Old Gray przerwał i począł ponownie napełniać fajkę 
tytoniem. Milczałem wstrząśnięty tą opowieścią. Milczał 
Karol; milczał, jak zwykle małomówny, Wysoki Orzeł.
Wypadek, o którym opowiedział Siwowłosy, nie był 
niestety wyjątkowym w dziejach Dzikiego Zachodu, jednak 
dotąd sądziłem, że tego rodzaju dramatyczne wydarzenia 
rozgrywały się raczej na zachodzie Stanów Zjednoczonych 
niż w Kanadzie i raczej przed wieloma dziesiątkami lat. 
Szybko podsumowałem wypadki, z jakimi zetknęliśmy się w 
ostatnich tygodniach. Oto jakiś Joe Starr czy Joe Shoes 
zatrzymywał pociąg, oto nieznany włóczęga skarżył się, że 
go okradziono, oto zwłoki tajemniczego wędrowcy odkryte 
przeze mnie w górskiej grocie. Teraz — relacja Old 
Graya... Głośno wyjawiłem swe myśli sądząc, że Old Gray 
powie nam dokładniej, kiedy to się stało, lecz on nie 
odezwał się, nadal całkowicie zajęty fajką.
—	A bandyta? — zagadnąłem zniecierpliwiony. — 
Schwytano go?
—	Nie — zaprzeczył zwięźle. — To wszystko, co mogę 
wam opowiedzieć.
Nie pytałem więcej, chociaż tyle pytań miałem na końcu 
języka. Na przykład: jak potoczyło się życie syna 
Balfourów? Co przedsięwziął Hopkins, aby odnaleźć 
mordercę? Czy Balfourowie wieźli aż tak znaczną sumę 
pieniędzy, że skusiła ona woźnicę do popełnienia zbrodni?
206
 
—	Jednak mylisz się, Janie — zabrał głos Karol. — Nie 
trzeba sięgać daleko w przeszłość, aby przypomnieć sobie o 
napadach na podróżnych. Zapamiętałem bardzo dobrze 
przedziwną historię szeregu rabunków dokonanych przez 
jednego tylko człowieka.
—	Masz na myśli Karola Bolesa? — niespodziewanie 
zagadnął Old Gray.
—	Właśnie jego.
—	Obiło mi się to o uszy. Jeśli znasz szczegóły, opowiedz.
Ja nic nie wiedziałem o żadnym Karolu Bolesie, więc 
nastawiłem uszu.
—	To działo się zaledwie czternaście lat temu, w roku 
1875 — zaczął mój przyjaciel. — W lipcu owego
roku zamaskowany mężczyzna uzbrojony w dubeltówkę 
zatrzymał dyliżans na szczycie wzgórza, niedaleko
miejscowości Copperpolis, w Kalifornii. Rozkazał woźnicy 
zrzucić z dachu skrzynkę, w której znajdowały się 
pieniądze. Gdy woźnica zawahał się, napastnik krzyknął: 
„Jeśli ośmieli się strzelić, dajcie mu dobrą
nauczkę, chłopcy!"
Woźnica zerknął w bok i zauważył wystające nad 
nierównościami gruntu lufy strzelb wymierzone wprost w 
niego. Szybko zwalił skrzynkę na ziemię. Bandyta otworzył 
ją przy pomocy siekiery i począł wyjmować z wnętrza 
woreczki pełne złotych monet. W tym momencie oszalała z 
przerażenia pasażerka dyliżansu wyrzuciła przez okno 
sakiewkę z pieniędzmi. Bandyta podniósł sakiewkę i 
zwrócił mówiąc, że nie ma zwyczaju rabować podróżnych. 
Bowiem skrzynka ze złotymi monetami nie stanowiła 
własności żadnego z podróżnych, lecz firmy ekspedycyjnej i 
bankowej „Wells, Fargo i Sp.
Opróżniwszy skrzynkę rabuś skoczył między przydrożne 
krzewy i zniknął. Woźnica zdecydował się zabrać rozbite 
opakowanie. Zeskoczył z kozła, lecz rów-
207
 

nocześnie z przerażeniem stwierdził, że strzelby nadal są w 
niego wycelowane. Stał niezdecydowany, co czynić. Po 
jakimś czasie zastanowiła go całkowita cisza i zupełny 
bezruch. Okazało się, że były to zwykłe kije, umieszczone 
rzędem w krzakach. Tak oto zakończył się pierwszy 
rabunek. Gdy szcze-
208
 
goły napadu opublikowano w gazetach, zdumiewano się 
nad sprytem i bezczelnością bandyty. Według zeznań 
woźnicy miał on na twarzy maskę, a na sobie luźny jasny 
prochowiec. Buty napastnik owinął kawałkami sukna, by 
nie zostawić śladów.
Poszukiwanie nie dało wyników. Nikt nigdy takiej osoby 
nie widział poza woźnicą i pasażerami dyliżansu. Zresztą 
sprzecznych i nieprawdopodobnych zeznań podróżnych nie 
można było traktować poważnie. Przeżyte chwile strachu 
nie pozwoliły im zapamiętać żadnego sensownego szczegółu.
Po kilku miesiącach wydarzył się drugi podobny rabunek. 
Miał taki sam przebieg. Znowu ukazał się podobnie ubrany 
człowiek z wymierzoną w woźnicę dubeltówką. Zrzuconą 
skrzynkę znowu rozbił siekierą, a wypatroszywszy wnętrze 
znikł w przydrożnych krzakach. A w sierpniu 1877 roku 
dokonano trzeciego napadu. Na dyliżans jadący z Fort Ross 
do Duncan Mills. Wszystko odbyło się identycznie. Tyle, że 
na koniec bandyta włożył do rozbitej skrzynki świstek 
papieru z wypisanym wierszem, przy czym każda linijka 
nosiła inny charakter pisma. Na dole stronicy widniał 
podpis: Black Bart. Człowiek, który mi o tym wydarzeniu 
opowiadał, nie pamiętał treści tego poematu. Zdawało mu 
się, że autor skarżył się na swój los, że ciężko i długo 
pracował, lecz zbyt często następowano mu na odciski.
Po jakimś czasie spokoju zapomniano o bandycie. Nie na 
długo. Znów dał znać o sobie kolejnym rabunkiem. 
Zauważono już wówczas, że niekiedy napady dzieliły od 
siebie miesiące, niekiedy tylko godziny. Zdarzyło się, że 
napastnik w ciągu jednej doby obrabował dwa dyliżanse w 
miejscach odległych od siebie o trzydzieści mil.
Ponieważ poszkodowaną była zawsze firma transportowa 
„Wells, Fargo i Sp." (samotny rabuś nigdy
210
 
nie okradał podróżnych), ona to podniosła gromki alarm. 
Utworzyła oddział własnych detektywów, który usiłował 
wytropić nieuchwytnego wroga. Przesłuchano dziesiątki 
ranczerów i farmerów zamieszkałych w sąsiedztwie miejsc 
napadów. Po zestawieniu i porównaniu zeznań detektywi 
stwierdzili bardzo interesujący fakt: wielu rolników 
spotykało w pobliżu miejsc rabunków zupełnie obcego im 
wędrowca. Z opisów postaci wynikło, że człowiek ten był 
mężczyzną szczupłym, trzymającym się prosto, siwowłosym, 
w wieku czterdziestu, pięćdziesięciu lat, wzrostu niskiego, 
ubranym nędznie, w zniszczonych butach, w sztywnym 
kapeluszu o małej główce i wąskim rondzie. Zawsze 
widywano go z przewieszoną przez ramię zwiniętą derką.
Detektywi przypuszczali, że w tej właśnie derce ukrywał 
siekierę i strzelbę. Farmerzy twierdzili, że człowiek ten 
podawał się za robotnika, a kiedy zapraszano go na posiłki, 
zabawiał całe towarzystwo interesującą rozmową, 
Zapytywani zgodnie utrzymywali, że jest to bardzo 
sympatyczny pan. Dodatkowa informacja mówiła o jego 
zamiłowaniu do dalekich pieszych wycieczek. Śledztwo 
potwierdziło ten fakt. Bandyta nigdy nie używał konia, aby 
nie zostawić odcisków podków, a jednak potrafił w ciągu 
jednej nocy oddalić się o kilkanaście mil od miejsca 
napadu. Kiedyś wysłana pogoń ścigała go na przestrzeni 
sześćdziesięciu mil bezdrożnego kraju, nim ostatecznie 
zgubiła wszelki ślad.
W lipcu 1878 roku samotny rabuś zatrzymał dyliżans 
jadący z Quincy do Oroville i zabrał cenne przesyłki, 
stanowiące, jak zwykle, własność przedsiębiorstwa „Wells-
Fargo". W rozbitej siekierą skrzynce bandyta zostawił 
drugi swój wiersz z podpisem Black Bart.
Firma „Wells, Fargo i Sp." wydrukowała w tysiącach 
egzemplarzy coś w rodzaju listu gończego, wy-
211
 
znaczając osiemset dolarów nagrody za schwytanie bandyty 
— co również nie dało żadnych rezultatów.
Aż któregoś dnia... Dyliżans jechał zwykłą trasą. Obok 
woźnicy siedział młody chłopak, który wybrał się na 
polowanie. Niedaleko miejscowości Copperpolis, u stóp 
wzgórza, chłopiec zeskoczył z kozła i poszedł szukać śladów 
zwierzyny. Dyliżans powoli piął się na szczyt, gdzie przed 
laty Bart po raz pierwszy dokonał napadu. I wtedy zza 
krzaków wyskoczył zamaskowany człowiek (oczywiście 
Black Bart) żądając wydania skrzynki z pieniędzmi firmy 
„Wells-Fargo". Ale skrzynka umieszczona została nie na 
dachu pojazdu, lecz we wnętrzu. Napastnik kazał woźnicy 
wyprząc konie, odprowadzić je poza szczyt pagórka, sam 
natomiast rzucił się ku skrzynce, która jak się okazało była 
przybita do podłogi dyliżansu. Zaczął więc siekierą 
podważać wieko, ale nie ustępowało łatwo.
Tymczasem młody myśliwiec nie znalazłszy tropów wrócił 
od drugiej strony pagórka, gdzie spotkał woźnicę z końmi. 
Woźnica wyrwał strzelbę z rąk chłopaka, podbiegł na szczyt 
i strzelił do pochylonego nad skrzynką bandyty. 
Dwukrotnie pociągał za spust i dwukrotnie chybił — czemu 
trudno się przecież dziwić. Wtedy chłopak odebrał mu 
strzelbę i sam wystrzelił, kiedy napastnik rzucił się już do 
ucieczki. Potknął się, upadł, lecz w sekundę później 
poczołgał i zniknął w przydrożnych zaroślach.
Gdy na miejsce wypadku przybyli detektywi, znaleźli na 
drodze leżącą w pyle lornetkę, sztywny kapelusz, brzytwę 
oraz chustkę do nosa, a na chustce znak pralni: XF07.
Poczęto szukać tej pralni. Znaleziono ją w San Francisco. 
Właściciel przedsiębiorstwa oświadczył, że chustkę wraz z 
inną bielizną oddał mu do prania niejaki Karol Bolton, 
zamożny górnik, który często zatrzymuje się  w  hotelu   
„Webb House".   Na  prośbę   detektywa
212
 
właściciel udał się razem z nim do hotelu. Poszukiwany 
Bolton akurat znajdował się w hallu. Wygląd Boltona 
zgadzał się z opisami farmerów, lecz odzież różniła się 
całkowicie. W przeciwieństwie do poszukiwanego Barta — 
Karol Bolton ubrany był bardzo elegancko: na głowie miał 
czarny, sztywny kapelusz, w ręku trzcinkę, w krawat 
wpiętą szpilkę z diamentem, diamentowy pierścień na 
palcu, a złota dewizka zwieszała się z kieszeni kamizelki. 
Mimo tak odmiennego stroju chustka była przekonującym 
dowodem, że Karol Bolton to właśnie Black Bart — groźny 
rabuś i dziwaczny poeta, pozostawiający na miejscu 
przestępstwa swoje utwory.
Dalsze śledztwo wykazało, że jest to włóczykij i niebieski 
ptaszek, nigdy dotąd nie parający się pracą. Sąd w San 
Quentin skazał go na sześć lat więzienia. Jako okoliczność 
łagodzącą wzięto pod uwagę fakt, że nigdy nikogo nie zabił 
ani nawet nie ranił oraz to, że zwrócił większość swoich 
łupów, bowiem żył oszczędnie, nie szastając pieniędzmi. I 
tak się to skończyło.
—	Zawsze tak się kończy — zauważyłem. — Bandyta nie 
ma szans ujścia sprawiedliwości. Prędzej czy
później wpada. Twoje opowiadanie, Karolu, raz jeszcze
potwierdza moją tezę.
Old Gray wypalił fajkę, wyjął cybuch z ust i spojrzał na 
mnie przenikliwie.
—	Obyś się nie mylił, przyjacielu...
 
                                            Kolejne tajemnice

Rankiem doszło do rozstania z Siwowłosym. Odjechał na 
południe, wracając po naszych świeżych jeszcze tropach. A 
my — dalej na północ.
Świerzbił mnie język, aby zapytać Karola, co sądzi o 
opowiadaniu Old Graya. Jednak krępowała mnie obecność 
Indianina. Po co wtajemniczać Wysokiego Orła w sprawy 
bladych twarzy? Wódz był człowiekiem godnym 
największego zaufania, lecz sposób myślenia Indian różni 
się od naszego. Gdyby na przykład z czyichś rąk zginęli jego 
przyjaciele, na pewno tak długo ścigałby zabójcę, aż by go 
dopadł i albo sam padł ofiarą, albo oskalpował i zabił 
przeciwnika. Niestety, Indianie nadal nie potrafią pojąć 
dziwnej dla nich sprawiedliwości bladych twarzy.
Dodam, że same blade twarze sporo uczyniły, aby takie 
zrozumienie utrudnić.
Jechałem więc krok w krok za Karolem rozpamiętując 
opowieść Siwowłosego. Zastanawiałem się, skąd Old Gray 
znał tak dokładnie szczegóły wydarzenia. Przypomniało mi 
się, co kiedyś mówił o obrazie znajdującym się w 
mieszkaniu jego rodziców. Obrazie — jak twierdził 
wówczas na farmie Old Gray — namalowanym przez 
serdecznego przyjaciela jego ojca. Czy tym serdecznym 
przyjacielem nie był właśnie Balfour-
214
 
-senior, malarz? A jeśli tak... czyżby Siwowłosy... Tak, to 
nikt inny, tylko Roger Hopkins!
Takie odkrycie olśniło mnie, lecz tylko na mgnienie oka. 
Bzdura! — odpowiedziałem sam sobie. Po pierwsze dlatego, 
że zarówno nazwisko Balfour jak i Hopkins były 
nazwiskami zmyślonymi, przecież Old Gray dał nam to 
wyraźnie do zrozumienia. Po drugie dlatego, że niejeden 
artysta-malarz ofiarowuje znajomym swe dzieła. Tak więc 
przypuszczenia moje mogły opierać się na prostym zbiegu 
okoliczności. Doszedłszy do tego wniosku powinienem był 
zaniechać dalszych rozważań, lecz natura ludzka jest 
przekorną i często skłania człowieka do zupełnie 
zbytecznego wnikania w obce mu sprawy. Tak też działo się 
ze mną. Bowiem z kolei począłem dumać nad losami syna 
Balfoura. Co z nim mogło się stać? Czy przyjaciel rodziców 
potrafił pokierować życiem chłopca w sposób właściwy? I 
nagle — kolejne olśnienie! Czemu to Dawid Green, 
pracownik faktorii Hudsona, tak serdecznie powitał Old 
Graya? Jako stary znajomy czy też może... wychowanek?
Lecz sam Old Gray nie bardzo spieszył się do faktorii, 
przecież spotkaliśmy go w saloonie! Więc chyba uczuciowe 
więzy łączące Siwowłosego z Dawidem nie były aż tak silne.
—	Do licha z tym wszystkim! — krzyknąłem czując, że 
gubię się w tej zawikłanej historii i we własnych 
podejrzeniach.
—	Co się stało, Janie?! — zdumiał się Karol.
—	Och, nic. Po prostu wdałem się w zbyteczne 
rozważania i wpakowałem się na zupełne bezdroża 
myślowe.
—	Nie wysilaj się — uśmiechnął się porozumiewawczo — 
i daj spokój bezdrożom. Wiem, o co ci chodzi.
Udałem zdziwioną minę.
—	O historię, której niedawno wysłuchaliśmy.
215
 
—	Stałeś się jasnowidzem, Karolu.
—	Żadna   to   sztuka.   Zauważyłem   twą   marsową 
twarz, zmarszczone czoło i zacięte usta. To widoczny znak, 
że nie o zabawnych sprawach rozmyślasz i na pewno nie o 
naszej wędrówce. Cóż więc potrafiło cię tak ponuro 
nastroić? Czy moja opowieść o kalifornijskim rabusiu?  Od 
razu to wykluczyłem, bo stara to
i przebrzmiała historia. Jednak pozostała druga, nie 
zakończona. Więc tylko do niej szukałeś rozwiązania. Ot i 
wszystko.
—	Znakomicie — odparłem — zgadza się.
—	No, to przestań sobie łamać głowę nad zagadkami, 
które do ciebie nie należą i których nie odgadniesz.
—	To wcale nie jest takie pewne — zaprotestowałem. 
Ale... masz rację.
I na tym zakończyła się nasza rozmowa.
Wieczorem nad malutką rzeczką postanowiliśmy 
spróbować polowania. O świcie. Woda ściąga okoliczne 
czworonogi wieczorem i rankiem. Dogodniejszy jest świt, 
widać wtedy lepiej niż o zmroku.
Natychmiast po posiłku przeszliśmy się wzdłuż strumienia, 
aby zbadać, w jakich miejscach antylopy, jelenie czy wapiti 
korzystają z wodopojów.
Wszędzie zauważyliśmy tropy kojotów, co bardzo popsuło 
nam humor, jako że tam gdzie chmara kojotów obsadzi 
brzeg, nie pojawi się żaden godny strzału przedstawiciel 
płowej zwierzyny. Bo chociaż kojoty najczęściej żywią się 
mięsem królików i zajęcy, trafia się, że atakują również 
kozy, a nawet antylopy, i to z dużym 
prawdopodobieństwem sukcesu. Kojot należy bowiem do 
najszybszych przedstawicieli preriowej fauny, prawie 
dorównuje w biegu antylopie.
Na szczęście, nieco dalej ujrzeliśmy odciski drobnych racic 
— dowód, że poszukiwana przez nas zwierzyna także 
przychodzi tu do wodopoju.
Prawie nad samą rzeczką ciągnął się jakby różaniec
216
 
falistych pagórków, zza których można obserwować nurt i 
przeciwległy brzeg, nie będąc zauważonym. Następnego 
dnia było jeszcze szaro, gdy we trójkę ruszyliśmy ku tym 
pagórkom. Wiatr wiał w naszym kierunku, więc sytuacja 
układała się pomyślnie.
Ja zająłem skrajną pozycję, za najdalej wysuniętym 
wzniesieniem. Karol, po mej lewej ręce, kilkadziesiąt 
kroków w bok. Wysoki Orzeł — na lewym skrzydle.
Ucichł szelest traw pod naszymi stopami. Skryłem się 
wśród nierówności gruntu, z lufą winchestera wysuniętą, z 
kolbą dotykającą ramienia. Przyłożyłem do oczu lornetkę. 
Jeszcze wisiała nad ziemią szara opona ustępującej nocy, 
lecz widoczność poprawiała się z każdą sekundą. Niestety, 
przeoczyłem naturalną przeszkodę: linię krzaków gęsto 
porastających przeciwległy brzeg. Paskudna 
niespodzianka. Krzaki bardzo utrudniały obserwację, a 
zwierzynę mogłem zauważyć dopiero wtedy, gdyby 
przedarła się przez zarośla. Straciłem nadzieję na 
jakiekolwiek trofeum myśliwskie. Na zmianę stanowiska 
było już za późno. Co za pech!
Spoczywałem bez ruchu i w bardzo ponurym nastroju. Po 
kilku minutach wietrzyk dmuchający mi w twarz przyniósł 
na swych skrzydłach odgłos miękkiego tupotu licznych 
stóp. Chociaż zarośla ani drgnęły.
Przycisnąłem mocniej kolbę do ramienia, lewą ręką 
podparłem lufę, palec położyłem na spuście. Czekanie 
wydało mi się straszliwie długie. Wreszcie krzewy 
rozstąpiły się. Z ich zielonej głębi wyprysnęły trzy 
antylopy. Stanęły tuż nad wodą, nieruchome jak posągi. 
Czyżby coś przeczuły? Jeszcze czekałem. Nagle zabrzmiał 
huk wystrzału. Jeden drugi, trzeci... Mój palec nacisnął 
cyngiel w ostatniej sekundzie. Antylopy poderwały się do 
skoku. Strzeliłem po raz drugi. Jedna sztuka runęła i leżała 
bezwładnie na granicy lądu i wody. Pozostałe dwie zniknęły 
wśród drżących witek i liści. Podniosłem się.
217
 
—	Hej! — zawołałem w kierunku stanowiska Karola. — 
Jest! Chodźcie!
Po minucie ukazał się Karol, za nim Wysoki Orzeł.
—	I co? — nie potrafiłem powściągnąć zniecierpliwienia.
—	Ano, obaj spudłowaliśmy. Gratuluję, Janie. Gdzie 
ona?
—	Tam — pokazałem przed siebie.
Podszedł bliżej. Moje trofeum wyglądało z tego miejsca jak 
ruda plama na zieleni murawy. Przebrnęliśmy rzeczkę, 
bardzo płytką, w chwili gdy różowe zorze zapaliły się na 
niebie, a ostatnie cienie nocy pierzchały przed rodzącym się 
dniem.
Duma rozsadzała mi pierś. No bo jakże? Tacy dwaj 
znakomici strzelcy, jak Karol i Wysoki Orzeł, wracali z 
polowania z pustymi rękami. Co prawda ja miałem 
zwierzynę wprost przed sobą, a oni z boku i znacznie dalej, 
jednak...
—	No i co sądzisz o tym, Karolu? — zagadnąłem 
chełpliwie, podczas gdy mój przyjaciel oglądał antylopę.
—	Znakomity strzał — stwierdził. — Wprost pod lewą 
łopatkę. Ile razy strzelałeś?
—	Dwa.
—	Hm... nie dostrzegam śladu drugiej kuli, pewnie pudło.
—	Liczy się wynik ostateczny: ja mam antylopę, a ty nie.
—	Oczywiście, oczywiście. Najlepszy strzelec potrafi 
spudłować, i odwrotnie... — spojrzał na mnie z szelmowską 
miną.
—	Zabieramy antylopę? Czuję wściekły głód, lecz na 
samą myśl o boczku niedobrze mi się robi.
—	Jeszcze chwilkę — zaprotestował Karol. — Strzelałeś 
dwa razy, więc może i druga antylopa została trafiona? 
Trzeba sprawdzić.
218
 
—	Sprawdzaj. Ale... raczej wątpię... To byłby zbyt
wielki sukces.
Karol poszedł pierwszy, rozgarniając liściaste witki, ja za 
nim, za mną wódz. Nie żywiłem wielkich nadziei na drugie 
trofeum, lecz wszystko przecież może się wydarzyć.
Przebrnąłem przez gąszcz i stanąłem jak wryty. Przede 
mną na nagiej płaszczyźnie rosły trzy drzewa, jedno obok 
drugiego. Przy drzewach stał koń z siodłem na grzbiecie i 
szczypał trawę. Obok leżało jakieś zawiniątko, a za 
zawiniątkiem... Poczułem, jak mi serce zaczyna bić 
mocniej, jak zimny pot występuje na czoło. Dostrzegłem 
nieruchomą postać ludzką, nad którą pochylał się Karol.
—	Co się stało?! — krzyknąłem otrząsnąwszy się z 
odrętwienia.
—	Przykra historia — odparł mój przyjaciel, jakoś 
powoli, przeciągle.
Jednym skokiem znalazłem się przy nim.
—	Obawiam się, Janie, że twoja wiedza już mu nie
przywróci życia. Dostał kulę w plecy.
Ukląkłem. Nieznany człowiek spoczywał twarzą do ziemi. 
Na jego kurcie widniała czerwona plama krwi, jeszcze nie 
całkowicie zakrzepłej. Zbadałem puls. Nie bił. Ostrożnie 
odwróciliśmy ciało. Ukazała się twarz.
—	Patrz! — krzyknąłem. — Przecież to ten sam, którego 
odwiązaliśmy od drzewa!
—	Rzeczywiście! On. Cóż to za historia... Wiesz co, Janie, 
obejrzyj go jednak dokładnie.
Obejrzałem. Ściągnęliśmy nawet kurtę, by zbadać ranę. 
Musiała spowodować natychmiastowy zgon.
Wysoki Orzeł stał chwilę nad zabitym, przyglądał mu się 
uważnie, a później, nie rzekłszy słowa, opuścił nas. 
Dlaczego? Nie wiedziałem i nie zastanawiałem się nad tym. 
Interesowało mnie zupełnie co innego.
—	Wygląda na to, że ja go zabiłem... — szepnąłem 
podnosząc się z klęczek. — Ten drugi strzał dosięgnął tego 
biedaka. On zginął zaledwie przed kilku minutami. Co za 
okropność!
—	Nie mylisz się?
—	Niestety, na pewno nie. Jestem mordercą.
—	Ależ to przypadek, Janie! Któż mógł przewidzieć, że na 
linii strzału znajdzie się człowiek? O tak wczesnej porze? 
Co on tu robił? Dlaczego zachowywał się tak cicho? 
Obozowaliśmy w pobliżu, czemu nas nie odwiedził?
Wzruszyłem ramionami.
—	Nawet rozsądna odpowiedź na twe pytania, Karolu, 
nie przywróci mu życia.
—	Trzeba go pochować.
Skinąłem głową niezdolny do wymówienia słowa.
—	Lecz najpierw... — Karol ukląkł, przejrzał ubranie 
zmarłego, jednak nie znalazł nic, co by mogło nam 
wyjaśnić, kim był nieznajomy.
—	Pójdę po nóż myśliwski, ułatwi nam wykopanie grobu.
—	Idź. I przynieś narzędzia chirurgiczne.
221
 
—	Po co?
—	Żeby wydobyć kulę.
—	Ależ...
—	Uważam to za konieczne.
Z zamętem w głowie i rozpaczą w sercu powlokłem się 
poprzez zarośla, poprzez rzekę. Nasze konie pasły się 
spokojnie, nasze siodła nadal spoczywały wokół wygasłego 
ogniska.
Wydobyłem z juku myśliwski nóż. Wydobyłem swe 
lekarskie pudełko. Wróciłem.
—	Doskonale — stwierdził Karol.
—	Czy to konieczne?
—	Konieczne. Chyba nie pierwszy raz przystępujesz do 
wykonania takiego zabiegu?
—	Nie pierwszy raz, lecz nigdy w tak okropnej dla mnie 
sytuacji.
—	Weź się w garść, I zaczynaj. Ja się rozejrzę dokoła.
Odszedł.
Zabrałem się do sondowania rany. Nawet najtrudniejszy z 
zabiegów, jakich tyle dokonałem w szpitalu w Milwaukee, 
nigdy nie wydawał mi się tak trudny, a równocześnie tak 
bezsensowny, jak ten właśnie!
Wydobyłem pocisk, gdy mój towarzysz zdążył wrócić. 
Podałem mu kulę, nawet nie spojrzawszy na nią. 
Podniosłem się dopiero na okrzyk Karola.
—	Do licha! A to coś nowego!
—	Co się znowu stało?
—	Ten nabój nigdy nie wyleciał z lufy żadnego 
winchestera. Mogę na to przysiąc.
—	Co?! — wrzasnąłem.
—	Właśnie to. Spójrz tylko.
Wyrwałem mu z ręki stożkowaty kawałek ołowiu.
Karol się nie mylił. To nie był pocisk z winchestera.
Odetchnąłem głęboko. Co za ulga! Więc strzał nie z mojej 
dłoni!
222
 
—	Wiesz — odezwałem się do Karola — wiele tobie 
zawdzięczam, lecz tego, że kazałeś mi wyjąć kulę, nie 
zapomnę do końca życia...
—	Nie przesadzaj.
—	Uważałbym się mimo wszystko za mordercę. Cóż, że 
przypadkowego? Fakt pozostawał faktem, a prawo karze 
nawet za przypadkowy mord.
—	Lecz nie w takim przypadku. A z tego zdarzenia płynie 
nauka, że na prerii nawet drobiazg może mieć olbrzymie 
znaczenie.
—	Oczywiście — potwierdziłem. — Mam nauczkę na 
przyszłość. Lecz... kto zabił tego człowieka? Ile razy 
strzelaliście, ty i Wysoki Orzeł?
—	Po razie.
—	A ja usłyszałem trzy huki, zanim pociągnąłem za 
cyngiel — wykrzyknąłem.
—	Nie mylisz się?
—	Doskonale pamiętam.
—	Z tego wynika, że ten trzeci strzał, a może drugi, oddał 
ktoś inny. Ktoś, kto wiedział o naszym polowaniu i 
wykorzystał je dla popełnienia zbrodni. Po czym uciekł.
Pokręciłem głową z powątpiewaniem.
—	Nie takie to pewne, jak ci się wydaje. Zabójstwo mogło 
być przypadkowe. Kręcił się w pobliżu jakiś myśliwy, 
czekając podobnie jak my na antylopy, a zabity znalazł się 
niespodziewanie na linii jego strzału.
—	I zamiast biec na pomoc swej ofierze, uciekł?
—	Przestraszył się. Nie uważasz tego za prawdopodobne?
—	Hm... mogło się tak zdarzyć. Ale to gałgan i tchórz. 
Chciałbym się z nim spotkać.
—	Ja również.
—	Jednak twoje tłumaczenie posiada wiele słabych 
punktów. Zdążyłem nieco zbadać najbliższą okolicę. 
Zastrzelony nocował o kilka kroków stąd.
223
 
—	To jeszcze nie obala moich przypuszczeń.
—	Wstrzymaj się chwilkę. Zaraz usłyszysz o bardzo 
dziwnych sprawach. Otóż... zabity nie rozpalił ogniska. 
Czemu to wędrowiec prerii rezygnuje z ognia, aby się 
ogrzać i zagotować wodę?
—	Może nie miał opału?
—	Przecież opał miał pod ręką. Popatrz, ile tu leży 
uschłych gałązek.
—	Rzeczywiście — przyznałem. — Gadam głupstwa.
—	Ano, widzisz. Powód musiał być inny. Jak sądzisz?
—	Nie chciał zdradzać swej obecności.
—	Otóż to właśnie! Lecz przed kim tak się ukrywał?
—	Może przed nami? Mógł dostrzec nasze ognisko.
—	Pewnie, że mógł. Chociaż to tylko przypuszczenia. 
Załóżmy, że nas zauważył i poznał. Przecież raczej 
przyłączyłby się do towarzystwa swych niedawnych 
wybawicieli? A nie trząsł się z zimna przez całą noc.
—	Lecz... jeśli się nas lękał?
—	Z jakiego powodu?
—	Skąd mogę wiedzieć?
—	Zbyt fantazjujesz, Janie. A teraz następna zagadka: 
dlaczego zerwał się ze snu tak wczesnym świtem?
—	Pewnie chciał zapolować.
—	I dlatego osiodłał konia i spakował manatki? Czy to 
nie dziwne?
—	Istotnie — przyznałem — nawet bardzo dziwne. 
Wygląda na to, że ten człowiek szykował się do odjazdu, do 
ucieczki. Czy nie przed nami? Dostrzegł płomień naszego 
ogniska, lecz nie zbadał, kto przy nim siedzi. Nauczony 
przykrym doświadczeniem, zdecydował się zniknąć. To 
wszystko tłumaczy.
—	Z wyjątkiem kuli w plecach.
224
 
—	Przypadkowy myśliwy... — wtrąciłem.
—	Zbyt wiele tu przypadków. Mam nadzieję, że gdy 
Wysoki Orzeł wróci, staniemy się nieco mądrzejsi w tej 
sprawie. Z jednym tylko jestem gotów zgodzić się z tobą, że 
ten biedak nie wiedział, że to właśnie my jesteśmy jego 
sąsiadami. Przecież rozdzielały nas wysokie zarośla. Może 
nie zauważył malutkiej łuny naszego ogniska? Gdyby 
przyszedł do nas, żyłby. A teraz, Janie, spełnijmy swój 
ludzki obowiązek.
Niewdzięczna to była praca. Najpierw wycięliśmy nożem 
prostokąt darni, a później bardzo długo wybierali ziemię. 
Na koniec zwłoki spoczęły w grobie, nad którym 
usypaliśmy mały kopczyk i obłożyli darnią.
—	Wracamy — powiedział Karol.
—	Jak to?! Nie chcesz sprawdzić, dokąd uciekł 
morderca?
—	Czyni to właśnie Wysoki Orzeł. Chyba można mu 
zaufać? Nie sądzisz?
—	Ależ... na pewno.
—	No, to chodźmy do koni. Mam nadzieję, że nadal 
znajdują się tam gdzieśmy je zostawili. Wielka 
nieostrożność, lecz niech nas z niej tłumaczą niezwykłe 
okoliczności. Szybciej, Janie!
—	A ten wierzchowiec? — wskazałem palcem na 
samotnego czworonoga nadal szczypiącego trawę.
—	Zabieraj go.
Prawie biegiem przebrnęliśmy zarośla i rzeczkę. Nie 
sprawdziły się obawy mego przyjaciela. Nikt nie odwiedził 
naszego obozowiska, zwierzęta spokojnie pasły się, a 
manatki leżały nietknięte.
—	Pomóż, Janie, rozpalić ognisko. Wysoki Orzeł może 
wrócić lada chwila, a tu tyle jeszcze roboty.
Pomogłem. Później przyciągnęliśmy moją antylopę i zajęli 
się nią. Przy okazji wyszła na jaw zagadka drugiej kuli: 
utkwiła w szyi zwierzęcia.
Praca dobiegała końca, gdy zjawił się wódz. Z jego
 
15 — old Gray
 
225
 
nieruchomych rysów twarzy nie wyczytałem nic, a pytać 
byłoby — zgodnie z indiańskim zwyczajem — 
niegrzecznością. Usiadł, przyjął kubek świeżo zagotowanej 
kawy i kawał upieczonej antylopiej polędwicy. Zapaliliśmy 
fajki.
Niecierpliwie czekałem, kiedy wreszcie wódz przemówi. 
Zapewne aby go sprowokować, Karol opowiedział o 
naszych odkryciach. Poskutkowało. Wódz kiwnął głową na 
znak aprobaty.
— Dwa konie bladych twarzy — poinformował zwięźle. — 
Tam — wskazał ręką za rzeczkę. — Odjechali, nim ranna 
gwiazda wzeszła na niebo. Tam — pokazał ku zachodowi. 
— Obozowisko — po raz trzeci wyciągnął dłoń, tym razem 
ku północy.
Tego rodzaju oszczędność, a raczej skąpstwo słów jest 
denerwujące dla bladej twarzy. Kto nie stykał się z 
Indianami, ten nie potrafi zorientować się w treści ich 
wypowiedzi i łączyć ich z wymową gestów. Zadaje wówczas 
mnóstwo pytań, czym pogrąża się w opinii swych 
rozmówców, poczynających uważać białego za niedojdę. 
Strzegłem się tego rodzaju postępowania. Lecz miałem 
zawsze Karola u boku, a ten w lot pojmował w czym rzecz. 
Tak stało się i teraz.
Z dalszych, równie zwięzłych wypowiedzi Wysokiego Orła 
powstał dość wyraźny obraz tego, co rozegrało się przed 
świtem, prawie tuż obok naszego ogniska. Zasłużyliśmy na 
dobre baty za brak czujności! Ano, zdarza się nawet 
najlepszemu westmanowi, genialnemu tropicielowi śladów, 
że pewnego dnia lub nocy oczy jego stają się mniej widzące, 
a uszy mniej czułe.
Wysoki Orzeł, jak się okazało, powędrował bardzo daleko 
tajemniczym tropem dwu koni, który się kończył, a 
równocześnie zaczynał przy obozowisku zabitego. Ten 
ostatni, jak już wspomniałem, nocował w pobliżu nas. 
Znacznie dalej biwakowało dwu ludzi (bo dwa konie). 
Zostawili wyraźny ślad po ognisku. Ta para
226
 
ruszyła o świcie w naszym kierunku. Prawdopodobnie już 
wczoraj. Czy był to pościg? Być może. Dwaj nieznajomi 
spędzili noc ostatnią, podobnie jak zabity, za rzeczką. 
Musieli zerwać się o świcie i zaskoczyć nieszczęśnika w 
trakcie naszego polowania, nim zdążył dosiąść konia. Po 
dokonaniu zbrodni natychmiast zawrócili ku swemu 
dawnemu obozowisku, po czym skręcili w stronę gór.
Tak to wyglądało, jeśli oczywiście mój pogląd o 
równoczesnym polowaniu trzech grup myśliwych (to znaczy 
— i nas), z których żadna nic nie wiedziała o sąsiadach, był 
niesłuszny. Bez względu jednak na to, czy zabójstwo było 
wynikiem działania umyślnego, czy też — wypadkiem, 
postępek dwu jeźdźców stał się czynem haniebnym. Uciekli 
nie troszcząc się o przypadkową ofiarę swych strzałów. 
Jeśli to był przypadek...
—	Czy moi bracia pragną ścigać morderców? — 
zagadnął wódz.
Zdaje się, że był przekonany o złych intencjach 
uciekinierów.
Nie potrafiłbym odpowiedzieć odmownie, mimo że zgoda na 
propozycję Wysokiego Orła. zmieniała sens naszej 
wycieczki. Zamiast beztroskich łowów — niebezpieczna 
pogoń!
—	Pragniemy — rzekł Karol. — I chyba należy 
natychmiast ruszać w drogę. Lecz co począć z taką ilością
świeżego mięsa? — zafrasował się.
Pozornie był to problem mało ważny. Jednak 
zabezpieczenie mięsa przed zepsuciem stawało się sprawą o 
wielkim dla nas znaczeniu. Udając się w pościg należało 
zrezygnować z polowań — zabierały mnóstwo czasu, a 
odgłos strzałów mógł zdradzić naszą obecność. Lecz czym 
żywić się w drodze?
Biorąc to pod uwagę przedłużyliśmy nasz pobyt nad 
rzeczką do chwili,  gdy ostatni płat dziczyzny został
227
 
upieczony. We trójkę gorliwie i bez sekundy wytchnienia 
przypiekaliśmy długie pasma mięsa, aż nareszcie z antylopy 
pozostały jedynie niejadalne części. Do wieczora pozostało 
jeszcze sporo godzin, gdy nasze konie, z jeźdźcami na 
siodłach, przebrnęły rzeczkę, a wraz z nimi luzak, smętny 
spadek po zabitym człowieku.
Wysoki Orzeł prowadził nas tropem wyraźnym, że widać go 
było z wysokości zwierzęcych grzbietów. Bardzo to 
sprzyjało szybszej jeździe.
W jakieś pół godziny osiągnęliśmy obozowisko, o którym 
mówił wódz. Tu na życzenie Karola przerwaliśmy 
wędrówkę. Mój przyjaciel obszedł dokoła wypalony krąg 
poczerniałej ziemi, przyjrzał się odciskom końskich kopyt, 
nieźle widocznym dokoła, pogrzebał patykiem wśród 
resztek zwęglonych drzazg i gałęzi, zbadał miejsce, gdzie 
pognieciona, zbita trawa świadczyła, że 
najprawdopodobniej spoczywał tu przez dłuższy czas śpiący 
człowiek.
— No tak — stwierdził zaniechawszy dalszych poszukiwań 
— niczego nie zostawili. Jedno mnie zastanawia: dlaczego 
nie obozowali nad samą wodą?
Ba, któż z nas potrafiłby odpowiedzieć na takie pytanie?
Ślad od tego miejsca skręcał ku zachodowi, bardzo 
wyraźny. Natomiast mniej wyraźny, a więc dawniejszy trop 
ciągnął się ku północy. Zapewne z tamtego kierunku 
nadciągnęli tu obaj nieznani jeźdźcy, a może — przed nimi 
— ich późniejsza ofiara. Stary trop nas nie interesował.
Udaliśmy się wzdłuż szlaku tak wydeptanego, że miejscami 
czynił wrażenie ścieżki. Wiódł nas najpierw ku górom, lecz 
w którymś miejscu skręcił ku rzeczce i prowadził jej 
brzegiem. Po jakiejś godzinie jazdy trafiliśmy do lasu, 
którędy płynął nasz strumień. Drzewa gdzieniegdzie rosły 
tuż nad wodą, gdzieniegdzie linia boru cofała się, a  ziemię 
pokrywały bagienne  mchy
228
 
i sitowia świadczące, że grunt tu podmokły. Trzeba było je 
omijać i przepychać się przez gąszcz zarośli. Lecz i tu drogę 
nam przerywały niebezpieczne rozlewiska, zmuszające do 
uciążliwych objazdów. W efekcie — straciliśmy trop z oczu. 
Pocieszałem się myślą, że na tym bezdrożu nie istnieje 
żaden inny możliwy kierunek jazdy poza tym, jaki 
obraliśmy. Ludzie ścigani przez nas również nie mieli 
wyboru, musieli posuwać się wzdłuż rzeczki. Więc 
spodziewałem się, że wkrótce na nowo odkryjemy ich 
tropy. Wreszcie bór skończył się, zamiast drzew wyrosły 
skały o dziwacznych kształtach, znowu zmuszające do 
objazdów. Nurt strumienia bulgotał, przelewając się po 
oślizłych głazach, na których nawet najzręczniejszy koń 
natychmiast straciłby równowagę.
Szepnąłem do Karola, że przecież za każdą z mijanych skał 
doskonale mogli się ukryć ścigani przez nas ludzie. I albo 
przeczekać nasz przejazd, albo też zdmuchnąć całą naszą 
trójkę, podobnie jak swą poprzednią ofiarę.
—	Jeśli to oczywiście nie był wypadek — dodałem nie 
wyzbywszy się wciąż jeszcze wątpliwości.
—	Nic na to nie możemy poradzić — odparł. — Co 
najwyżej dobrze wytrzeszczać oczy.
—	Uważasz, że potrafię przebić wzrokiem litą skałę? — 
zakpiłem.
—	No, to co radzisz?
—	Zejść z koni. Będzie bezpieczniej.
—	Lecz wolniej. Poza tym nie bardzo wierzę, aby oni 
przypuszczali, że ktokolwiek ich ściga.
Pokłusował ku przodowi, dopędził Wysokiego Orła i 
zapewne podzielił się z nim mymi obawami, bo wódz 
zeskoczył z siodła, a my poszliśmy za jego przykładem. 
Posuwaliśmy się nieco wolniej, lecz i tak skały, załomy i 
wyboje nie zezwalały nam nawet na kłus.
Z kolei zagrodził drogę granitowy, prawie pionowy
229
 
mur, nie do przebycia nawet dla piechura. Zboczyliśmy ku 
rzece. Kamienna zapora nie sięgała jej nurtu, zostawiając 
wolny pas pobrzeża. Wędrowaliśmy, mając po prawej ręce 
postrzępione, wysokie skałki brązowo-czerwonej barwy. 
Bardzo się uradowałem dostrzegłszy na miękkim piasku 
odciski końskich podków. A więc we właściwym kierunku 
wiódł nas obrany szlak.
Teren przed nami stopniowo dźwigał się ku coraz wyższym 
szczytom, na zachód.
Było już dobrze po południu, gdy zatrzymała nas kolejna 
ściana, wysoka na kilkadziesiąt stóp. Spod tej właśnie skały 
wypływał strumień, pędząc w dół poprzez miniaturową 
łączkę — jedyny zielony punkt wśród szarzyzny piargów, 
piasków i kamieni. Wyglądało na to, że ku wyższym 
partiom gór nie prowadzi żadne przejście. A przecież na 
łączce widać było odciski kopyt.
—	Przeszli tędy jakieś dwie, trzy godziny temu — 
stwierdził Karol. — I chyba nie zapadli się pod ziemię...
—	Nader słuszna uwaga — odparłem ironicznie. — 
Pewnie przebili głowami skałę, bo innej drogi jakoś nie 
widzę. Pozwolisz, że zapalę fajkę?
—	Nie jesteśmy na wycieczce — zgromił mnie.
—	Spójrz, jak wyglądają nasze konie! Chyba należy im 
się kilka minut odpoczynku.
Wysoki Orzeł z filozoficznym spokojem usiadł w cieniu 
skały. A już się bałem, że Karol będzie gnał dalej. 
Przyznam bowiem, że nogi dobrze mnie rozbolały. Miejska 
zima odzwyczaiła od dalekich spacerów, a ten był 
wyjątkowo trudny.
Wyruszyliśmy po godzinie. Trzeba było wyminąć kamienną 
przeszkodę aż do miejsca, gdzie stroma, wijąca się steczka 
prowadziła w górę. Ile wysiłku kosztowało forsowanie tej 
wyniosłości! Ślady znowu znikły na kamiennych 
osypiskach.
230
 
—	Tamci poszli z pewnością inną drogą — westchnąłem 
głośno.
—	Orle Pióro się myli — odparł zwięźle wódz nie 
zaprzestając wspinaczki.
Na koniec osiągnęliśmy grzbiet, a raczej przełęcz w tym 
grzbiecie, i zjechali w dół, w głąb zielonej doliny. Na jej 
dnie odnalazł się zagubiony trop, wiodący prosto ku 
następnemu łańcuchowi gór. Wysoki Orzeł miał rację!
Zbliżała się wieczorna szarówka. Karol zauważył, że tropy 
pochodzą sprzed trzech godzin najwyżej. Tę pomyślną 
wiadomość przyjąłem obojętnie, tak już byłem 
zmordowany. Na szczęście zatrzymaliśmy się tu na noc. 
Wody w dolinie nie było, zwierzęta trzeba było napoić tą z 
zapasu wiezionego w skórzanych workach.
—	Po licha nam dodatkowy koń? — zdenerwowałem się 
widząc, jak dużo ubyło drogocennego płynu. — Nie lepiej 
go puścić?
—	Nie — sprzeciwił się Karol. — Kto wie, co nas jeszcze 
czeka? Zapasowy wierzchowiec może okazać się niezbędny.
—	Utrudnia jazdę — upierałem się.
—	Co o tym sądzi Wysoki Orzeł?
—	Konia należało zostawić na prerii — powiedział 
Indianin. — Tu zginie z braku wody.
W ten sposób sprawa została rozstrzygnięta, ku memu 
niezadowoleniu. Luzaka bowiem wiedliśmy na przemian, a 
na ostatnim odcinku drogi już mi ręka zdrętwiała od 
ściskania rzemiennych uzd aż dwu prowadzonych 
czworonogów.
Następnego dnia czekał nas szlak nie mniej uciążliwy. Póki 
mieliśmy przed sobą dolinę, jazda odbywała się kłusem, a 
nawet galopem, lecz nieco później trop wijący się jak wąż 
znowu doprowadził ku wzniesieniom, a ze wzniesień — ku 
stromiznom. Trzeba było, któryż to już raz, zrezygnować z 
jazdy na rzecz pieszej
231
 
wędrówki. Nie mogłem pojąć, czemu ścigani przez nas 
wybrali tak karkołomną trasę.
Na to pytanie odpowiedział Wysoki Orzeł, lecz dopiero 
wieczorem. Nieoczekiwanie trafiliśmy wówczas nad siklawę 
rwącą ze zbocza niedostępnej skały. Dokoła, mimo 
nieurodzajnego gruntu, rosła skąpa trawa — pożywienie 
górskich owiec i kozic. W tej kotlince gęsto było od zarośli 
kosodrzewiny tak przesyconej żywicą, że płonęła niczym 
smolne pochodnie.
Według obliczeń Karola znajdowaliśmy się zaledwie  o 
parę mil od tamtych i kto wie, czy na równinie nie dałoby 
się ujrzeć ich przez lornetki.
Na równinie, lecz tu górskie wzniesienia uniemożliwiały 
widoczność.
Skorzystałem z miniaturowego  wodospadu, by się wreszcie 
dobrze umyć z kurzu i potu. Czynność ta wymagała z mej 
strony sporej odwagi, przeraźliwie zimna  woda o mało nie 
zwaliła mnie z nóg, tym bardziej że prąd okazał się 
niezwykle silny. Lecz po tym zabiegu opuściło mnie 
znużenie i przy wieczornym posiłku czułem się tak rześko, 
jakbym tego dnia nie pozostawił za sobą kilku mil 
wspinaczki.
Pełen energii żwawo zabrałem się do mięsa, kawy i 
sucharów. Rozpierała mnie żądza czynów. To znak, że 
wreszcie złapałem „drugi oddech". Co oznacza takie 
określenie, wie każdy zamiłowany w długich wędrówkach 
piechur. Już po godzinie lub dwu pierwszego marszu 
poczyna odczuwać szybko postępujące zmęczenie.   Jeśli 
podda mu się i przerwie wędrówkę, nigdy nie odczuje tego, 
co przynosi „drugi oddech". Jeśli natomiast potrafi zdobyć 
się na wysiłek, by iść dalej, po pewnym czasie dolegliwości 
ustąpią.
Jeśli chodzi o mnie, „drugi oddech" oznaczał coś więcej niż 
przezwyciężenie skutków uciążliwego marszu. Był bowiem 
sygnałem, że po wielomiesięcznym pobycie w mieście mój 
organizm na nowo dostosował się do
232
 
odmiennych warunków życia. Począłem głośno zastanawiać 
się, dlaczego uciekinierzy nie obrali dogodniejszej trasy.
—	Pewnie nie wiedzą, że ta droga będzie dla ciebie
tak uciążliwą — zażartował Karol. — Gdy ich dopędzimy, 
poproś, aby w przyszłości liczyli się bardziej
z twoimi upodobaniami.
Wysoki Orzeł potrząsnął głową, jakby czemuś zaprzeczał.
—	Oni dążą na Szlak Czarnych Stóp — poinformował 
krótko.
—	Szlak Czarnych Stóp? — powtórzyłem zdziwiony. — 
Co to jest?
—	Tajemnica — mruknął Karol uśmiechając się.
—	Przestań kpić! I powiedz, co wiesz.
—	Wielki Bóbr — ozwał się wódz — nigdy nie 
przemierzył tej drogi, lecz jego myśl sięga dalej niż wzrok.
Była to pochwała zdolności wnioskowania i przewidywania. 
Więc zacząłem podejrzewać, że mój przyjaciel jednak 
orientuje się w sprawie bardziej, niż na to pozornie 
wyglądało. Przecież nie okazał zaskoczenia, jak ja, 
usłyszawszy dziwną nazwę.
—	Musimy jechać Szlakiem Czarnych Stóp, jeśli ma
my schwytać morderców — mówił dalej Wysoki
Orzeł — więc moi bracia usłyszą o nim wszystko.
Prawdę powiedział Wielki Bóbr, że to tajemnica. Znana 
jedynie wodzom. Dziś nie korzystamy z tej drogi.
Minęły dni wielkich wypraw. Jednak to, co opowiem,
musi pozostać w sercach mych braci, aby nigdy zły
człowiek nie skorzystał z górskiego przejścia. Posłuchajcie.
I tak w ciszy nadciągającego wieczoru dowiedziałem się o 
tajemniczym szlaku. Kto go pierwszy przebył — Wysoki 
Orzeł nie wiedział. Najprawdopodobniej przypadek musiał 
pokierować krokami odkrywcy, tak zwykle bywa. Otóż 
Szlak Czarnych Stóp wiódł przez
233
 
pozornie nieprzebyte połacie Gór Skalistych z północy I na 
południe. Służył wojownikom plemienia za drogę ucieczki 
przed pościgiem bladych twarzy, był równocześnie 
sekretną furtką skalną, zezwalającą na nagłe   i wtargnięcie 
na niziny prerii i zaskoczenie wroga. Ponadto Szlak 
Czarnych Stóp umożliwiał niedostrzegalne przez innych 
przejście granicy między Kanadą a Stanami 
Zjednoczonymi, kiedy wymagało tego zachowanie 
najgłębszej  tajemnicy, a więc w czasie wypraw wojennych.
Nie opiszę szczegółowo, jak ten szlak przebiega, ze względu 
na prośbę Wysokiego Orła. On sam stwierdził, że ukrytą 
drogą gnali na południe zbrojni wojownicy, aby zaskoczyć 
przeciwników podczas wojny toczonej między Anglią a 
Stanami Zjednoczonymi. Wódz nie podał roku, lecz ja 
odgadłem, że chodziło o rok 1812. I
Tym  szlakiem  ciągnęły  również  zastępy  Czarnych  I Stóp  
podczas  wypraw  przeciw Kutenajom,  sąsiadom i z 
zachodu. A teraz oto ja i Karol mieliśmy poznać tę drogę. 
Lecz w jaki sposób trafili na nią ścigani przez  nas ludzie? 
Czy byli to westmani, którzy wcześniej, penetrując góry, 
odkryli dogodne przejście, czy dopiero i teraz, 
przypadkowo?
Nie   potrafiłem  spokojnie  doczekać  świtu   i  nawet 
podczas nocnej warty moje myśli bardziej zaabsorbowane 
były wizją nieznanego szlaku niż zwracaniem uwagi na 
bezpieczeństwo własne i śpiących towarzyszy.
Rankiem zerwałem się pierwszy. Jeszcze drżały cienie nocy, 
a już buchał rozpalony przeze mnie ogień. Wysoki Orzeł 
ani okiem nie mrugnął, lecz Karol nie omieszkał, w 
żartobliwym tonie, wyrazić swego uznania, zastrzegając się 
równocześnie, że w dalszym ciągu obowiązuje mnie mycie 
naczyń.
Gdy  już  dokonane  zostało  wszystko,  co  porządny 
westman powinien dokonać każdego ranka, chwyciliśmy 
234
 
konie za uzdy i pomaszerowaliśmy, bo o jeździe nadal nie 
było nawet co marzyć. Raz w górę, raz w dół i znowu pod 
górę wiodła nas kamienista ścieżka, aż w końcu szlak został 
przerwany przez niebotyczny skalny wał. Dostrzegłem, jak 
Wysoki Orzeł zatrzymał się, stanął również podążający za 
nim Karol. Wąziutka ścieżka nie pozwoliła mi zrównać się z 
nimi. Nie istniała tu co prawda żadna przepaść, lecz na 
prawo i na lewo pochyły grunt usiany był głazami o ostrych 
krawędziach, między którymi mógł się przecisnąć piechur, 
lecz w żadnym wypadku koń. Zawołałem więc:
—	Widzisz przejście, Karolu?
—	Nie.
—	Ja również nie widzę. Chyba Wysoki Orzeł zabłądził 
— dodałem zniżając głos.
—	To niemożliwe — zaprzeczył energicznie.
Tymczasem wódz zostawił swego mustanga, odszedł
kilkanaście kroków, aż stanął przed litą ścianą. Czego tam 
szukał?
Ukląkł. Wydało mi się, że odgarnia gruz i piasek. Trwało to 
chyba kilka minut. Na koniec podniósł się i odwrócił 
trzymając naręcze długich patyków. Podszedł i wręczył 
każdemu z nas po trzy, mocno oblepione żywicą, szczapki.
—	Niech moi bracia idą za mną. Trzeba będzie za
palić, lecz jeszcze nie teraz.
Z jakiego powodu mieliśmy palić smolne szczapy, skoro 
słońce błyszczało nad naszymi głowami?
—	Ruszaj, Janie — ponaglił mnie Karol ciągnąc za
uzdy aż dwa nasze wierzchowce.
Powoli wspinaliśmy się ku skale, gdzie ścieżka skręciła pod 
ostrym kątem i pobiegła równolegle do niej. Po kilkunastu 
krokach dostrzegłem na skalnej szarzyźnie, tuż nad ziemią, 
czarną plamę — otwór dość wysoki, choć człowiek siedzący 
na koniu zawadziłby głową o sklepienie. Wysoki Orzeł 
przystanął.
235
 
— Zapalcie — rozkazał.
Wykonałem polecenie, marnując przy tym kilka zapałek — 
patyki były mocno nasycone żywicą, lecz nieco wilgotne. I 
tak z gorejącymi łuczywami ruszyliśmy naprzód. Konie 
poczęły się trwożyć.
Wysoki Orzeł zniknął w czerni otworu, za nim Karol z 
trudem wprowadzając oba konie, wreszcie i mnie udało się 
wciągnąć w głąb mocno opierającego się wierzchowca.
Pochodnie skwierczały rzucając na ściany drżące blaski, co 
stanowiło dość kiepskie oświetlenie. Na szczęście, nim 
zgasły, dotarliśmy szczęśliwie do kresu czarnej drogi.
Nie zapomnę widoku, jaki roztoczył się przed oczyma, gdy 
wychynąłem z głębi mroku.
Oto przede mną, wcale nie niżej, jak tego oczekiwałem, lecz 
na poziomie równym z wylotem tunelu ciągnął się barwny 
dywan traw i kwiatów. Dość wąski, bo ograniczony w 
odległości pół mili murem skalnym na pewno nie do 
przebycia. Na prawo i na lewo łączka biegła tak daleko, że 
nie widać było jej krańców. Któż mógłby się spodziewać, że 
wśród trudnych do sforsowania turni i żlebów znajduje się 
taki pas równej i urodzajnej ziemi? Rosły tu kępy krzaków, 
a gdzieniegdzie nawet szpilkowe drzewa. Kilka ptaszków 
przeleciało nad naszymi głowami, a nad kolorowymi 
kwiatami unosił się rój motyli.
Jakże wspaniałe i bezpieczne pastwisko dla górskich 
baranów i kozic stanowiła ta miniaturowa preria.
Puściliśmy konie kłusem. Prowadzony na lince luzak 
uniemożliwiał jazdę galopem. Na widok świeżej trawy 
powtórzyłem propozycję, by porzucić tu zawadzającego 
czworonoga. Ale wódz sprzeciwił się twierdząc, że zimą 
śnieg zawali dolinę i zwierzę padnie z głodu.
Jechaliśmy tak do zmroku. Trop był wciąż bardzo wyraźny,  
w  którymś  miejscu  zauważyłem  ślady  po
236
 
ognisku. Wydobyłem lornetkę, jednak w jej szkłach nie 
ujrzałem przed nami nic, co mogłoby przypominać dwu 
jeźdźców. Widocznie Karol mylnie ocenił czas i przestrzeń, 
jakie dzieliły nas od tamtych. Przyznał mi rację dodając, że 
gdy uciekinierzy osiągnęli dolinkę, na pewno pognali nią co 
sił w końskich nogach, podczas gdy my gramoliliśmy się 
pod górę.
—	W ten sposób — odparłem — odległość się zwiększyła i 
jeśli nadal mamy jechać w takim tempie, nigdy ich nie 
dopędzimy. A wszystko przez tę chabetę... Kiedyż się jej 
wreszcie pozbędziemy?
—	Cierpliwości! Przyjdzie pora. Nadrobimy opóźnienie, 
gdy tamci trafią na trudniejszy szlak. Co sądzi o tym 
Wysoki Orzeł?
Odpowiedź nie wypadła dla nas pocieszająco. Bowiem 
dolinka ciągnęła się bardzo daleko. Można było gnać 
równiną trzy do czterech dni i dopiero później wygodny 
trakt zwężał się do szerokości kamienistej ścieżki.
W takiej sytuacji nie pozostało nam nic innego, jak tylko 
przedłużyć czas jazdy każdego dnia. Dlatego zrywaliśmy się 
z nocnego odpoczynku bardzo wcześnie i wędrowali tak 
długo, póki nie zapadła zupełna ciemność. W ten sposób 
godziny naszego snu zostały skrócone, a nocne warty 
skracały je dodatkowo. Cóż więc dziwnego, że gdy gwiazdy 
poczynały migotać na czarnym niebie, półprzytomny 
zsuwałem się z siodła. Minęły tak dwa dni i dwie noce. 
Trzeciego, w porze południa, trafiliśmy na kolejny czarny 
krąg wypalonej trawy. Wyglądało na to, że tutaj właśnie, 
być może jeszcze rankiem, obozowali ścigani przez nas 
ludzie. Tak więc odległość między nami a nimi wynosiła 
sześć do ośmiu godzin dobrej jazdy. Lecz wkrótce po raz 
drugi musieliśmy się zatrzymać.
Wysoki Orzeł, jadący na czele, uniósł rękę — znak, że 
należy stanąć.
237
 
—	Nie ma tropów — powiadomił nas, gdyśmy się
z nim zrównali. Moi bracia zaczekają. Sprawdzę.
Uderzył wierzchowca piętami i pognał galopem.
—	Niech to piorun trzaśnie! — zawołałem. — Przecież nie 
oślepliśmy?!
—	Lecz stali się zbyt pewni tego — odparł Karol — że 
dolina jest jedyną drogą. Widać istnieje jakaś inna. 
Przeoczyliśmy ją. Oto do czego wiedzie zbytnia pewność 
siebie. Zawróćmy.
Teraz okazało się, jakim błędem może się stać 
powierzchowne badanie terenu. Odnaleźliśmy ślad wiodący 
od czarnej plamy po ognisku ku południowi, lecz po 
kilkunastu jardach urywający się raptownie. Gdzież znikli 
dwaj jeźdźcy? Przecież nie unieśli się ku niebu?
Dokładne zbadanie tropów wykryło, że wędrowcy zawrócili 
ku obozowisku i wyruszyli z niego po raz drugi, ale już w 
innym kierunku.
—	Czy to przypadek, czy chęć wprowadzenia nas
w błąd? — zapytałem.
Karol przecząco pokręcił głową.
—	Nie uważam za możliwe, aby wiedzieli o naszym 
pościgu. Zbyt wielka nas dzieli odległość. Nie, nie! To 
wykluczone. Zważ przy tym, Janie, że do tej pory nic na to 
nie wskazywało.
—	A co miałoby wskazywać?
—	Chociażby próba zacierania śladów.
—	Więc dlaczego najpierw ruszyli prosto, później 
raptownie zawrócili, aby umknąć w bok? Czyżby ich coś 
spłoszyło? Ale co?
Karol wzruszył ramionami.
—	Jedzie Wysoki Orzeł, może odkrył inny trop?
Wódz zatrzymał mustanga, zeskoczył.
—	Tam ich nie ma — poinformował krótko. — Czy
moi bracia zbadali ślady?
Karol przytaknął i wspomniał o naszych wątpliwościach.
238
 
Wysoki Orzeł obszedł krąg ogniska, potem skręcił w lewo, 
prościutko ku wschodniej ścianie doliny, w końcu zawrócił 
i zatrzymał się przed nami.
—	Droga Wschodzącego Słońca — rzekł.
Nie zrozumiałem, o co mu chodzi.
—	Droga? — zdziwił się mój przyjaciel. — Przecież 
jesteśmy na Szlaku Czarnych Stóp?
—	Pamięć zawiodła Wysokiego Orła — odezwał się wódz 
— lecz teraz wie już wszystko. Mój ojciec, a przed nim 
ojciec mego ojca opowiadali, że Szlak Czarnych Stóp ma 
trzy wyjścia i dwa wejścia.
Chciałem zapytać, jak to jest możliwe, lecz w porę 
ugryzłem się w język.
—	Pewnie to dziwi moich braci? Otóż wjechać i wyjechać 
można ze szlaku drogą, jaką tu przybyliśmy oraz na 
południu, daleko stąd, przez górską przełęcz. Lecz istnieje 
jeszcze jedno przejście, zwane Drogą Wschodzącego Słońca. 
Ojciec opowiadał, że ta nazwa oznacza kierunek. Bowiem 
wiedzie tylko ku słońcu, które wstaje, nigdy ku słońcu, 
które chowa się w wielkiej wodzie, tam — pokazał ręką na 
zachód.
—	Dlaczego? — zagadnął Karol.
—	Nigdy tam nie byłem, lecz ojciec opowiadał, że łatwo 
zejść ku prerii, nawet z końmi. Jednak drogę powrotną, 
pod górę, potrafi przebyć tylko pieszy. Zwierzęta nie 
potrafią. Jedziemy! — zakończył wyjaśnienia.
Słowo „jedziemy" okazało się jedynie teorią. Szerokość 
doliny przemknęliśmy w kilka minut, ale później trzeba 
było zeskoczyć z koni. Trop omijał sporą kępę drzew, a za 
nią widniała potężna szczerba, jakby gigantycznym 
toporem wyrąbana w skalnym murze. Górą — szersza, na 
dole — tak wąska, że wątpiłem, aby nasze wierzchowce 
potrafiły przecisnąć się przez nią. Jakoś jednak udało się je 
przeciągnąć za uzdy. Była to oczywiście przełęcz, a za nią... 
Stanąłem.
—	I my mamy tędy zejść? — zapytałem rozgląda-
239
 
jąc się na boki w poszukiwaniu jakiejkolwiek ścieżki.
To, co ujrzałem, nie było ścieżką, lecz kamienną lawiną 
żwiru, szutru, głazów o ostrych krawędziach. Ani jednej 
trawki, ani jednego krzaczka. Spadała jak z pieca na łeb ku 
dalekiej plamie zieleni, hen w dole. Człowieka, który 
upadłby na tym iście diabelskim szlaku, zatrzymałyby 
głazy, lecz koń stoczyłby się łamiąc nogi.
— To jest Droga Wschodzącego Słońca — powiedział 
Wysoki Orzeł. — Niech moi bracia zachowają ostrożność. 
Zwierzęta trzymać krótko, a stąpać powoli. Kroczymy 
obok siebie, nie jeden za drugim.
Na szczęście zaraz za szczerbą usypisko znacznie się 
rozszerzało. Trzy osoby mogły tędy posuwać się swobodnie 
przez całą szerokość.
Opuściliśmy ostrożnie kamienną cieśninę i natychmiast 
pojąłem, dlaczego wódz kazał nam iść obok, a nie jeden za 
drugim. Określenie: lawina — najlepiej chyba obrazuje 
sytuację. Grunt okazał się bardziej grząski, niż na to 
wyglądał. Po pierwszych krokach moje stopy zapadły się po 
kostki w pyle i żwirze, a tkwiące w podłożu głazy ujawniły 
niebezpieczną chwiejność. Tu i ówdzie obsunęły się, 
grzechocząc i pociągając za sobą kamienie. Ktokolwiek 
znalazłby się na ich drodze, zginąłby natychmiast. 
Ujrzałem, jak daleko w dole dźwiga się potężna chmura 
szarego pyłu. Nasze konie poczęły chrapać, kłaść uszy po 
sobie i zapierać kopytami w ruchome podłoże. Jedynie 
mustang Indianina nie zdradzał oznak niepokoju. 
Musieliśmy przystanąć, by uspokoić zwierzęta. Takie 
przystanki mnożyły się. Od czasu do czasu grunt zsuwał się 
wraz z nami na długość paru stóp, a w sekundę później 
groźny grzechot sygnalizował toczącą się lawinę głazów i 
chmurę kurzu.
Co chwila musieliśmy opanowywać przerażenie naszych 
czworonogów. Miał rację Wysoki Orzeł twierdząc, że 
wdrapać się tędy wraz z koniem — nie sposób, lecz i zejście 
iście diabelskie! Jakże długo trwało!
240
 
Gdy osiągnęliśmy podnóże góry, słońce już poczynało się 
kryć za zachodnie szczyty. Byłem mokry od potu, jak 
gdybym przed chwilą wyszedł z gorącej łaźni. Prawe ramię 
mi zdrętwiało od przytrzymywania konia, nogi uginały się 
pode mną, a piasek trzeszczał w zębach.
—	Karolu — przeraziłem się. — Co ci? Jesteś purpurowy 
na twarzy!
—	A ty? — roześmiał się ochryple. — Szkoda, że nie masz 
lusterka. Jesteś czerwony jak rak wyjęty z wrzątku.
Stanęliśmy na zielonej polance, otoczonej szpalerem 
młodych świerków, za którymi dźwigał się wysokopienny, 
choć rzadki las. Innej drogi nie zauważyłem. Na trawie 
widniał dobrze odciśnięty trop, który ginął wśród drzew. 
Ująłem cugle wierzchowca lewą ręką, prawą wyciągnąłem 
z kabury winchestera. Karol skinął głową i uczynił 
podobnie. Przy tak złej widoczności należało przygotować 
się na najgorsze. Jednak to najgorsze okazało się nie 
dwunożnym czy czteronożnym napastnikiem, lecz... 
ciemnościami, które nas wkrótce ogarnęły. Przeprawa 
kamienną lawiną zajęła mnóstwo czasu. Noc zapadła, nim 
się spostrzegliśmy. Wysoko nad nami splątane gałęzie 
dodatkowo nie dopuszczały resztek światła. Trzeba było 
posuwać się wolno jak ślimak. Co pewien czas 
przystawaliśmy, aby mozolnie odszukiwać ginące tropy. 
Przecież jedynie one mogły nas wywieść z gęstwiny. Tamci 
szli tędy za dnia, więc łatwiej było im kroczyć i jeśli nawet 
nie prowadziła tędy żadna ścieżka ku prerii, szanse 
wydostania się na bezleśne płaszczyzny mieli większe od 
nas.
Wspomniałem przygodę pewnego trapera, który pragnąc 
sobie skrócić drogę do swego szałasu, zagłębił się w gąszcz i 
po dwu godzinach wędrówki spędził noc pod pniem sosny. 
Rankiem stwierdził, że miejsce jego noclegu znajdowało się 
nie dalej niż o sto jardów od
 
16 — Old Gray
 
241
 

granicy prerii i prawie naprzeciw szałasu. Gdy później 
prześledził szlak swej wędrówki okazało się, że bezwiednie 
kręcił się w kółko. Nam mogło grozić coś podobnego.
Tak wlekliśmy się noga za nogą, aż straciłem wszelką 
nadzieję, że kiedykolwiek wybrniemy z tego labiryntu 
drzew i krzewów.
Niespodziewanie, sto razy gubiony i sto razy odnajdywany 
ślad wywiódł nas na małą polankę. Tu współtowarzysze 
podzielili wreszcie mój pogląd o bezsensie nocnej 
wędrówki.
Był to chyba najgorszy nocleg w moim życiu. Bez ogniska, 
bez kropli ciepłego płynu, z wyjątkiem paru łyków whisky, 
czułem się fatalnie. Jedliśmy przypaloną pieczeń antylopy 
na przemian z sucharami. W świetle księżyca, który właśnie 
wzeszedł, stanowiliśmy znakomity cel dla każdego, kto 
ukryty w zaroślach, zapragnąłby nas zdmuchnąć.
Dwie godziny spędziłem na warcie wsłuchany w tajemnicze 
odgłosy lasu: trzaskania gałęzi, pohukiwania sów, jakieś 
pomruki i miaukoty. Nie brzmiało to mile i szczerze 
wyznam, że zimno mi się robiło na samą myśl, iż z głębi 
ciemnego boru wyskoczyć może na
243
 
polankę szarożółty potwór — grizzli. Ostatecznie 
obozowaliśmy w sąsiedztwie gór.
Gdy jednak Wysoki Orzeł przejął ode mnie obowiązek 
wartowania, wcale nie poczułem się lepiej. Może to 
powodował blask księżyca, może były to skutki 
przemęczenia, dość że budziłem się parokrotnie, spocony i 
pełen przerażenia, nieuzasadnionego jednak żadnym 
konkretnym wydarzeniem. Dopiero nad ranem poczułem 
się lepiej, lecz wtedy należało już wstawać. Tym razem nie 
zrezygnowaliśmy z gorącego posiłku. Oczyściłem z traw i 
mchów spory krąg ziemi, Karol naniósł chrustu i po chwili 
wesoły ogieniek rozgrzał nasze zziębnięte dłonie, a gorąca 
kawa — nasze wnętrza. Zużyliśmy na nią resztkę wody z 
bukłaków, jaka jeszcze pozostała po napojeniu zwierząt. No 
i o porannym myciu mowy nie było.
W dalszą wędrówkę udaliśmy się nadal pieszo. Jazda na 
koniach nie byłaby szybsza i uniemożliwiała dokładniejszą 
obserwację tropów. Zatrzymaliśmy się w porze południa, 
nadal w lesie, który widać nie miał końca. Dopiero pod 
wieczór drzewa poczęły rzednąć. Mimo, że dzień dobiegał 
kresu, od razu pojaśniało. Jeszcze kilkadziesiąt kroków i 
oto wydostaliśmy się na skraj boru. I natychmiast stanęli. 
Wśród gładkiej płaszczyzny traw wznosił się spory 
drewniany dom. Widok nieoczekiwany, zaskakujący! Któż 
odważył się zamieszkać na tym pustkowiu?
Serce zabiło mi żywiej, gdy wyobraziłem sobie wygodne 
łóżko, normalny stół, a na nim talerze i sztućce. A do tego 
gospodarza, a może i gospodynię uwijających się, aby jak 
najlepiej obsłużyć niespodziewanych gości. Dlatego 
tkwiłem w miejscu jak urzeczony widokiem, od którego 
oczu nie mogłem oderwać. Pośrodku ściany znajdowała się 
werandka o szpiczastym daszku, stromo spadającym na 
boki. Dwa okna z prawej, dwa z lewej, w szybach 
połyskiwały zorze zachodu. A może myliłem
244
 
się? Może to było światło bijące z wnętrza? I jeszcze 
zauważyłem pewien szczegół: żeliwną pompę.
—	Przecież to jest ten dom! Pamiętasz, co mówił
Old Gray? — szepnąłem wprost w ucho Karolowi.
Nie potwierdził ani nie zaprzeczył. Mijały sekundy ciszy. 
Nagle usłyszeliśmy rżenie koni. Nie naszych przecież!
—	Janie, zostań tu i pilnuj wierzchowców — skinął
na mnie Karol i obaj z wodzem ruszyli brzegiem lasu,
a później podbiegli z obu stron pod werandkę.
„Teraz się okaże — pomyślałem — czy wewnątrz nie 
goszczą ludzie przez nas poszukiwani..."
Widziałem, jak Karol wstąpił na schodki, widziałem, jak 
otworzyły się drzwi. Promień przyćmionego światła padł 
długą smugą na deski, jakaś postać zamajaczyła na progu, 
a znajomy głos zabrzmiał wyraźnie w ciszy wieczoru:
—	Witajcie, panowie! Co za nieoczekiwane spotkanie? 
Lecz w samą porę. Chyba moje myśli sprowadziły
was tutaj. Wchodźcie, wchodźcie...
 
                                               Opuszczony dom

Jednym susem, lekceważąc polecenia Karola, znalazłem się 
przy werandce. Poznałem głos, jednak nie wierzyłem 
uszom. Teraz oczy potwierdziły zaskakującą prawdę.
W drzwiach stał pan doktor Fryderyk Randall z Ottawy!
Karol najprawdopodobniej został tak samo zaskoczony, jak 
ja, bo długo milczał.
-— Czy to pański dom, doktorze? — odezwał się wreszcie.
—	Ach, nie!
—	A czyj?
—	Nie wiem. To jakiś opuszczony, nie zamieszkały 
budynek. Trafiłem tu przypadkowo. Proszę do środka.
Szybko cofnąłem się ku koniom. Tamci weszli do wnętrza. 
Trzymałem nadal winchester w garści, stojąc tuż przy boku 
własnego wierzchowca, a w głowie kłębiło mi się od 
najrozmaitszych myśli. Wędrowaliśmy tropami 
morderców, aby wreszcie natrafić na nieszkodliwego 
botanika greenhorna! To oznaczało, że zmyliliśmy ślad. W 
jaki sposób? Kiedy? Co robi tu pan botanik? Miał wracać 
do Ottawy. A dom? Jego wygląd odpowiadał opisowi Old 
Graya, gdy — jeszcze na farmie — mówił o obrazie 
wiszącym w mieszkaniu rodziców. A później, zabawiając 
nas przy ognisku historią
246
 
rodziny Balfourów, wspomniał o żelaznej pompie, jaką 
zainstalował Henry Balfour.
Przypuszczałem, że to co zostało namalowane przez ojca, a 
zbudowane przez syna — to były bliźniacze z wyglądu wille. 
Nie mogłem jednak pojąć, w jaki sposób najpierw powstał 
obraz, a dopiero w wiele lat później widoczna na tym 
obrazie willa? Chyba Old Gray coś pokręcił, aby 
uniemożliwić rozszyfrowanie swego nazwiska oraz nazwiska 
Balfourów oba na pewno były zmyślone.
Ktoś odemknął skrzypiące drzwi. Sądziłem, że to Karol, 
lecz to był Wysoki Orzeł. Podszedł.
—	Niech Orle Pióro towarzyszy mnie.
Pociągnął za sobą dwa wierzchowce, następne dwa ja 
poprowadziłem.
—	Trzeba napoić zwierzęta i rozkulbaczyć — powiedział 
zatrzymując konie tuż obok poidła wyciosanego z długiego 
pnia. Zacząłem opuszczać i podnosić lewar, nie wierząc 
jednak w skutek tej czynności. Ta pompa
nie była przecież używana od szeregu lat. Czyż mogła
działać? Na pewno jej gumowe czy skórzane zaworki 
rozeschły się i rozsypały. Jakże się zdziwiłem,
gdy po trzecim czy czwartym ruchu coś zabulgotało
we wnętrzu, a przy następnym — z rury buchnął strumień 
wprost do koryta.
Później wódz powiódł mnie na tyły domu, gdzie już pasły 
się oba człapaki Randalla. Dołączyliśmy do nich nasze i 
objuczeni uprzężą i derkami wrócili przed werandkę. 
Bardzo byłem ciekaw wnętrza.
Wysoki Orzeł poprowadził mnie krótkim i ciemnym 
korytarzykiem, a później pchnął drzwi. Ujrzałem izbę słabo 
rozjaśnioną światłem umykającego dnia, które wpadało 
przez szyby dwu okien. Szyby! Jakim cudem przetrwały 
nienaruszone przez tak długi czas? Albo myliłem się w 
swoich obliczeniach, albo tkwiła w tym wszystkim jakaś 
tajemnicza zagadka.
247
 
Obszerną izbę dodatkowo rozświetlał drżący płomień 
ogniska rozpalonego we wnętrzu kamiennego kominka. 
Pośrodku wznosił się stół z dwiema ławami. Karol i 
Randall siedzieli obok siebie i na nasz widok przerwali 
rozmowę.
—	Jak się pan ma, doktorze? — powitałem botanika
i zwaliłem w kąt cały swój bagaż. Po czym zająłem miejsce 
na ławie. 
— Co to za dom? — zagadnąłem.
Randall lekko wzruszył ramionami.
—	Tyle wiem, co i pan. W pogoni za rzadkimi roślinami 
skręciłem z prerii na podgórze i trafiłem tutaj. Szukałem 
gospodarza lub gospodyni. Zastałem pustkę. Ten stół i te 
ławy to jedyne meble. Reszta pomieszczeń świeci pustką i 
kurzem. Ot, i wszystko.
—	Niezupełnie — sprzeciwił się Karol. — Czy wiesz — 
zwrócił się do mnie — że oni tu byli? Nie dalej jak przed 
trzema godzinami.
—	Tak — wtrącił się Randall. — Dwu ludzi i dwa konie. 
Stałem na ganku, gdy wychynęli z lasu. Widać wyglądałem 
na właściciela, bo bardzo grzecznie zapytali, czy pozwolę 
napoić konie. Zrozumiałe, że nie odmówiłem. Szczerze 
mówiąc, miałem duszę na ramieniu.
—	Dlaczego? — wtrąciłem rozbawiony.
—	Ach, żeby pan ich widział! Brudne, prawie podarte 
ubrania, obrośnięte, dzikie twarze. Lęk mnie ogarnął na 
samą myśl, że zechcą tu przenocować. Lecz ich coś gnało, 
bo po napojeniu koni ruszyli dalej. Obawiałem się jednak, 
że zawrócą. Przybyliście, panowie, jakby na mój ratunek. 
Cóż, nie jestem westmanem i lepiej znam się na ziołach niż 
na palnej broni.
Przypomniał mi się niezwykle celny strzał Randalla. Albo 
to był przypadek, albo też doktor przesadzał ze 
skromnością.
—	Dawno pan tu przybył? — zapytał Karol.
—	Mija czwarty dzień. Dach nad głową i tyle ciekawych 
odmian traw i paproci to doprawdy wielkie dla
248
 
mnie szczęście. Postanowiłem nieco opóźnić swój powrót do 
Ottawy, o czym panom wspominałem. I jeszcze jedno: 
upolowałem antylopę! Dzisiaj rano. Teraz zamienia się w 
mięsną zupę w tamtym garnku.
Wskazał na kominek. Na żelaznym haku wbitym w spojenia 
kamiennej obudowy wisiał spory, okopcony sagan. 
Pociągnąłem nosem. Pięknie pachniało.
—	Zrobicie mi, panowie, nie lada przyjemność, jeśli będę 
mógł odegrać rolę gospodarza.
—	Nas jest trzech — zauważyłem.
—	Cóż to szkodzi? Dokroję mięsa i starczy dla wszystkich. 
Większość mej antylopy spoczywa w sąsiednim pokoju. 
Przepraszam.
Wstał od stołu i zniknął za bocznymi drzwiami. Spojrzałem   
na  Wysokiego  Orła.   Jego  oblicze,   jak zwykle, nie 
odzwierciedlało żadnych uczuć. Zerknąłem na Karola. 
Skrzywił się zabawnie.
—	Co o tym myślisz? — szepnąłem.
—	Jesteśmy trójką głupców — odparł takim samym 
szeptem.
—	Ależ... dlaczego?
—	Nie wiem, lecz czuję to.
Roześmiałem się.
—	Coś ci się roi po głowie, pewnie ze zmęczenia. Jutro 
świat będzie wyglądać przyjemniej.
—	Wątpię — odparł zgryźliwym tonem. — Co u licha? 
Czy my nigdy nie osiągniemy celu? Kilka godzin jazdy 
dzieliło nas od nich przed paru dniami i ta odległość ani 
rusz nie chce się zmniejszyć. Jeśli Randall dobrze obliczył, 
oni nas mocno wyprzedzili. To jakiś pech prawdziwy.
—	Nie pech, lecz nasz dodatkowy koń — odparłem nie 
bez złośliwej satysfakcji. — Puśćmy go wreszcie, albo 
ofiarujmy Randallowi. Co myśli o tym Wysoki Orzeł?
Zagadnięty skinął głową, potem dodał:
249
 
—	Niech oczy moich braci będą otwarte, a uszy pomagają 
oczom. To jest złe miejsce.
Nie zdążyłem zapytać o przyczynę tego czarnowidztwa, bo 
właśnie wrócił Randall niosąc spory płat antylopiego 
mięsa. Machnął dłonią po blacie stołu, strącając jakieś 
niewidoczne pyłki, położył mięso i począł je krajać na 
drobne kawałeczki. Nikt z nas nie zdziwił się, ani nie 
oburzył na tak urągającą higienie czynność. Na pewno blat 
stołu, nie myty od lat, pokryty był brudem. Lecz któż by na 
prerii zwracał uwagę na takie głupstwa? Ostatecznie 
temperatura kociołka zniszczy wszystkie zarazki, a że wraz 
z mięsem połkniemy nieco kurzu i piasku — nikomu to nie 
zaszkodzi.
Pan doktor wrzucił mięso do sagana i raz jeszcze nas 
opuścił, aby umyć ręce pod pompą.
-— Dlaczego to ma być złe miejsce? — dopiero teraz 
zapytałem wodza.
—	Tak czuję.
Uspokoiłem się natychmiast. Karol czuł, że popełniliśmy 
jakieś głupstwo, wódz czuł jakieś grożące nam 
niebezpieczeństwo. Na szczęście, ja czułem tylko głód. Do 
licha z tym wszystkim! Trudno traktować poważnie czyjeś 
przywidzenia.
Randall znowu się pojawił, siadł i opowiadał o swych 
sukcesach zielarskich. Niewiele mnie to obchodziło, a 
Karola pewnie jeszcze mniej, jednak w ten sposób 
niepostrzeżenie mijał czas, aż mięso było gotowe. Powstał 
problem: czym jeść i na czym? Ani ja, ani Karol nie 
mieliśmy talerzy, nie posiadał ich i Randall. Tylko Wysoki 
Orzeł rozporządzał własną miseczką. Oczywiście nikt z nas 
nie miał widelca, a łyżkę — jedynie pan doktor. 
Rozwiązaliśmy ten kłopotliwy problem w ten sposób, że 
wódz jadł z miseczki, my z kubków, a Randall z sagana. 
Posługując się wyłącznie myśliwskimi nożami. Zabawnie to 
wyglądało, lecz któż zabiera na prerie łyżki, skoro nie 
przyrządza zupy, a właśnie zupę
250
 
przypominał gulasz upitraszony przez doktora. Bardzo 
smaczny, o czym nie omieszkałem głośno powiedzieć.
—	Cieszę się — odparł. — Zawsze lubiłem kucharzyć,
po prostu dla rozrywki. A teraz pozwólcie, panowie, że
przygotuję kawę na swój domowy sposób. Jestem pewien, 
że nic podobnego dotąd nie próbowaliście.
Rozbawiło mnie takie samochwalstwo.
—	Jakiż jest ten pański sposób, doktorze? Jeśli to nie 
tajemnica?
—	Tajemnica, jednak miłym gościom ją wyjawię. Otóż do 
wody na kawę dodaję szczyptę soli i sporo cukru. Kawę 
wsypuję dopiero do wrzątku, a później zdejmuję naczynie z 
ognia na kilka minut. Poczujecie, jaki ma cudowny aromat.
Chciał zabrać naczynia ze stołu, lecz go uprzedziłem 
mówiąc, że szorowanie garnków to moja tradycyjna 
funkcja.
Grzechocząc garnkiem i kubkami pomaszerowałem na 
dwór, do pompy. Na początek poszedł sagan, z zewnątrz 
mocno okopcony, wewnątrz bardzo tłusty. Szorowałem go 
piachem na wszystkie strony i trwało to bardzo długo. 
Saganek był własnością Randalla, a ja zapragnąłem 
chociaż w ten sposób odwdzięczyć się za wspaniałą ucztę.
Gęsty mrok spadł już z nieba na ziemię, ą w głębi boru 
panowała nieprzenikniona ciemność. Uporałem się z 
największym naczyniem. Umycie pozostałych było już 
fraszką. Raz jeszcze opłukałem garnczki w korycie i już 
zamierzałem ruszyć ku domowi, gdy ciche parsknięcie, 
dobiegające zza budynku, unieruchomiło mnie na chwilę. 
Za domem przecież stały nasze konie!
Zostawiłem naczynia i krokiem jak najcichszym począłem 
skradać się w tamtym kierunku. Nie był to postępek zbyt 
rozsądny — nie posiadałem broni, a parsknięcie mogło być 
spowodowane ukazaniem się jakiegoś leśnego drapieżnika. 
Mogli również powrócić ściga-
251
 
ni przez nas ludzie. W takim wypadku miałem zamiar 
dobrze przypatrzyć się im z ukrycia,, Zbliżyłem się ku 
ścianie domu, wzdłuż niej aż do narożnika. Ostrożnie 
wyjrzałem. Sześć koni stało spokojnie, parskał jedynie 
indiański mustang i szarpał za lasso, na którym został 
uwiązany. Kilka kroków od mustanga tkwił nieruchomo 
mężczyzna dzierżący w prawej ręce długą broń, w lewej — 
uzdę jeszcze jednego konia. Rozpoznałem go natychmiast.
—	Old Gray!
Skierował ku mnie wylot lufy, lecz zaraz ją zniżył.
—	Co za spotkanie? — rzekł półgłosem. — A ja 
spodziewałem się zastać tu zupełnie kogo innego.
—	Kogo? — zapytałem szeptem. Nie zaspokoił mojej 
ciekawości.
—	Kto tam jest? — wskazał na dom.
—	Mój przyjaciel, Wysoki Orzeł i jeszcze jeden 
przypadkowo spotkany wędrowiec.
—	Kto? — powtórzył pytanie.
—	Niejaki doktor Randall z Ottawy. Botanik, którego już 
poprzednio spotkaliśmy.
—	To razem cztery osoby, a tu widzę sześć koni.
—	Dwa z nich są luzakami. Jeden należy do Randalla, 
drugi do nas.
—	Do was? — zdziwił się. — Przecież nie posiadaliście 
żadnego luzaka.
—	Prawda. Lecz to jest wierzchowiec człowieka zabitego 
na prerii. Może jednak wejdziemy do środka. Tego 
wydarzenia nie da się streścić w kilku słowach.
—	Jeszcze chwilkę — powstrzymał mnie. — Czyj to jest 
dom?
—	Niczyj — odparłem.
—	Nie rozumiem...
Powtórzyłem to, co na ten temat powiedział nam Randall. 
A od siebie dodałem:
—	Byliśmy tu za dnia i miałem czas dobrze go obej-
252
 
rzeć. I wiesz... nie śmiej się, ale wydaje mi się bardzo 
podobny właśnie do tego z obrazu, o którym nam kiedyś 
opowiadałeś, że wisiał w mieszkaniu twoich rodziców.
—	Sprawdzę to jutro — w jego głosie wyczułem lekkie 
drżenie. — Jeśli się nie mylisz... Wielkie nieba — szepnął i 
umilkł, aż przypomniałem niecierpliwie:
—	Chodźmy, robi się chłodno.
—- Poczekaj. Wspomniałeś o zabitym człowieku. Jak on 
wyglądał?
Wróciłem pamięcią do dnia, w którym uwolniliśmy z 
więzów rzekomego trapera, a później podałem dokładny 
rysopis. Wysłuchał uważnie, westchnął i mruknął:
—	To nie on...
Widocznie Karola zaniepokoiła moja zbyt długa 
nieobecność, bo usłyszałem jego głos:
—	Janie! Gdzie jesteś?
—	Tu! — odkrzyknąłem. — Idziemy!
—	Co?! Kogo tam prowadzisz? Chodźże wreszcie.
—	Jeszcze chwilkę...
Pomogłem Siwowłosemu rozkulbaczyć wierzchowca, a 
nawet nieść siodło. Na koniec wkroczyliśmy do 
półmrocznego wnętrza izby. Dostrzegłem, że na kominku 
buzował wielki stos szczap, było zupełnie jasno, ale że okien 
nie otworzono, panowała wręcz tropikalna temperatura.
—	Ależ tu gorąco! — wykrzyknąłem, lecz mój okrzyk
minął bez echa.
Karol i wódz porwali się od stołu witać gościa. Zwaliłem 
ciężar tuż obok stosu naszych uprzęży, po czym uchyliłem 
okna. Tymczasem wszyscy zdążyli już zająć miejsca wokół 
stołu.
—	Macie co do jedzenia? — zapytał Old Gray.
—	Przed chwilą skończyliśmy ucztować — 
odpowiedziałem nieco zawstydzony.
253
 
—	Och — wtrącił się Randall — zostało jeszcze sporo 
antylopy. Zaraz uwarzę gulasz.
—	Był doskonały — zauważyłem.
—	Po co tyle kłopotu? Mam wędzony boczek — 
powiedział Siwowłosy.
—	Ależ... proszę nie odmawiać — nastawał botanik. — 
Szybko się uwinę.
Spojrzał na mnie pytająco.
—	Przepraszam — zerwałem się z ławy. — Zapomniałem 
o naczyniach. Leżą w korycie.
-— Nie, nie. Proszę się nie trudzić, sam przyniosę.
Pewnie bym nie ustąpił, gdyby nie dziwny ruch Old Graya. 
Chwycił mnie mocno za skraj kurty i przytrzymał, póki 
Randall nie wyszedł.
—	Kto to jest? — zagadnął półgłosem.
—	Przecież doktor Randall — odparłem mocno zdziwiony 
pytaniem. — Już mówiłem, że spotkaliśmy go na początku 
naszej wędrówki.
—	Był sam?
—	Sam — wtrącił się Karol. — O co chodzi?
—	Ma dwa konie?
—	Dwa — odpowiedziałem dziwiąc się coraz bardziej.
—	Jeden z jukami?
—	Nie — zaprzeczyłem — oba pod siodłem. Randall 
twierdzi, że w ten sposób zwierzęta mniej się męczą, może 
się przesiadać.
—	Ach tak... — mruknął. — I to jest botanik?
—	Oczywiście. Pracownik uniwersytetu w Ottawie — 
odpowiedziałem już trochę zniecierpliwiony pytaniami.
—	A skąd wiesz... — zagadnął znowu, lecz przerwał
w połowie zdania, bo skrzypnęły drzwi i Randall brzęcząc 
naczyniami wkroczył do środka. Powtórzyła się
historia z krajaniem mięsa i gotowaniem w świeżo
oczyszczonym przeze mnie saganie. Tymczasem piliśmy
kawę. Była rzeczywiście znakomita.
254
 
—	Niech się pan przysiadzie — zaproponowałem 
botanikowi, zajętemu mieszaniem mięsa w garnku.
Przeprosił, że musi pilnować gulaszu i że nie pija kawy na 
noc, ponieważ trapi go wówczas bezsenność. Trochę mnie 
to zaskoczyło, bo pamiętałem, że podczas poprzedniego 
spotkania pił kawę wieczorem. No, ale może zmienił 
zwyczaje.
Wreszcie gulasz ugotował się, saganek powędrował z 
kominka na stół i Old Gray, posługując się nożem, począł 
jeść. Zauważyłem, że między jednym a drugim kęsem 
zerkał ciekawie na Randalla, lecz opuszczał wzrok, gdy 
tamten zwracał twarz w jego stronę. Wyglądało to dziwnie, 
lecz z kolei nastąpiło jeszcze dziwniejsze wydarzenie, do 
powstania którego mimowolnie się przyczyniłem.
—	Cóż powiesz o tym domu?— niebacznie zagadnąłem 
Siwowłosego. — Jego wnętrze nie było przecież 
namalowane na obrazie.
—	Na jakim obrazie?
Nie wiedziałem, co na to odpowiedzieć. Karol kopnął mnie 
pod stołem, więc udając obojętność zająłem się nabijaniem 
swej fajki tytoniem.
—	O jakim to domu rozmawialiście, panowie? — za
pytał Randall.
Nadal napełniałem fajkę tytoniem, nie ważąc się nawet 
mruknąć.
—	Och, głupstwo — zaśmiał się Old Gray. — 
Opowiadałem kiedyś o domu, w którym straszyło, jak
sądzili naiwni. Podobno ukazywały się w nim duchy
zamordowanego małżeństwa.
Osłupiałem usłyszawszy coś takiego!
—	Napad? — zaciekawił się Randall.
—	Tak, napad rabunkowy. Dokonał go młody człowiek, 
głupiec, który sądził, że ujdzie kary.
—	Więc go schwytano?
—	Dotychczas nie, lecz któregoś dnia tak się stanie.
255
 
—	Skąd taka pewność? — zapytał Randall, a mnie 
wydało się, że głos mu się trochę zmienił.
—	Stąd — odpowiedział dziwnie surowym tonem 
Siwowłosy — że sprawiedliwość naszego świata może być 
powolna, lecz w końcu dosięga winowajcę. Znam wiele 
przykładów potwierdzających ten pogląd.
Ciągle nie mogłem pojąć, w jakim celu Old Gray wymyślił 
bajeczkę o duchach.
—	A panowie zapewne dawno się znacie — Randall 
raptownie zmienił temat.
—	Dawno i niedawno — pospieszył z wyjaśnieniem Old 
Gray, jak gdyby w obawie, że ktoś z nas go uprzedzi. — Na 
prerii czas liczy się inaczej. Zresztą, mniejsza z tym. 
Chętnie obejrzałbym zielnik.
—	O, to już pan wie? — zdziwił się Randall.
—	Wiem i wielce jestem ciekaw zbiorów.
—	Ależ oczywiście! Czy jednak nie lepiej rzecz odłożyć do 
rana, trochę tu ciemno.
—	Mam świetny wzrok.
Upór Old Graya graniczył z niegrzecznością. O co mu 
chodziło? Z kolei nastąpiło trzecie wydarzenie, jakie 
uznałem za przedziwne. Oto Wysoki Orzeł udał się w kąt 
izby, gdzie złożyliśmy broń, wziął dwururkę i stanął z nią 
przy otwartym oknie. Poczułem, że coś jest nie w porządku, 
że nastąpić może coś nieoczekiwanego. Zimny dreszcz 
przebiegł mi po krzyżu. Opanowałem się natychmiast i 
tylko moje zęby silniej zacisnęły się na ustniku fajki.
Randall wolno podszedł do swych bagaży, długo w nich 
gmerał, wreszcie wrócił niosąc znany mi już prostokątny 
futerał, owinięty w cielęcą skórkę. Odwinął. Wewnątrz 
spoczywał zielnik.
—	Można? — zagadnął Old Gray.
—	Proszę bardzo...
Siwowłosy przysunął do siebie grubą księgę. Otwo-
256
 
rzył pierwszą kartę, później drugą, trzecią... Przy którejś 
tam z kolei zatrzymał się dłużej.
—	Co to takiego? — zapytał wskazując palcem.
—	Moje odkrycie — pochwalił się botanik. — Znalazłem 
na podgórzu. Nieznana roślina.
—	Na pewno?
—	Mogę się mylić, lecz zbiory mego uniwersytetu 
wzbogacą się tym eksponatem.
—	A mnie się wydaje — powiedział Old Gray — że się 
nie wzbogacą.
—- Co pan ma na myśli?
—	Tyle tylko, że jest to znana roślina o nazwie Clarkia 
pulchella, kwitnie niebiesko.
—	Ależ...
—	Nie istnieje żadne ależ. Idę o zakład, że się nie 
pomyliłem.
—	Doprawdy... Randall zająknął się.
—	Musiałem być bardzo roztargniony tamtego dnia.
—	I ja tak sądzę — potwierdził Old Gray. — A słyszałeś, 
doktorze, o pochodzeniu tej nazwy?
—	Tak, oczywiście. Obiło mi się o uszy.
—	Na pewno? Co właściwie?
Randall wyraźnie zawahał się.
—	No... na pamiątkę nazwiska odkrywcy — rzucił 
pospiesznie i bacznie spojrzał w twarz Siwowłosego.
—	Nieźle — zauważył tamten. — To znaczy... Jakże brzmi 
imię i nazwisko odkrywcy?
—	Pan chyba żartuje? Cóż to za egzamin? — w głosie 
Randalla zabrzmiały akcenty gniewu.
—	Trochę żartuję, trochę nie — powiedział spokojnie 
Old Gray.
—	Czy pan jest botanikiem?
—	Gdzie mnie tam do takiej znajomości roślin! Ot, po 
prostu coś niecoś interesowałem się przyrodą. Dlatego 
wiem, że William Clark wielokrotnie wyruszał na
 
17 — Old Gray
 
257
 
Dziki Zachód, że przywiózł stamtąd sporo wiadomości 
obalających różne legendy. Razem z Meriwether Lewisem 
w 1804 roku odbył swą pierwszą podróż i dotarł aż do 
wybrzeża Pacyfiku. Pierwsza mapa tamtych obszarów 
została sporządzona częściowo w oparciu o zapiski i rysunki 
Clarka. Z tej wyprawy przywiózł około dwustu okazów 
roślin, z których jedna nazwana została jego imieniem. 
Zresztą, to nieważne. Znowu począł odwracać kartki.
—	Co to jest? — zapytał po krótkiej przerwie.
—	Leśnik pospolity — odparł Randall. — Mimo takiej 
nazwy jest to ziele niezwykle rzadkie.
—	Leśnik pospolity? — powtórzył Siwowłosy i parsknął 
śmiechem. — Świetny dowcip! Przecież to po prostu 
krwawnik, bardzo pospolita roślina. Służy do tamowania 
krwi, stąd jej nazwa. No, dość już tej zabawy! Jesteś, mój 
drogi, takim samym botanikiem jak ja cesarzem Chin. W 
jakim celu stroisz się w cudze piórka?
—	Wypraszam sobie — oburzył się doktor. — Może
pan sprawdzić w Ottawie, czy jestem botanikiem, czy
nie.
—	Mam nadzieję, że nie jesteś. Kiepsko wyszliby na
tym twoi uczniowie, a że Ottawa daleko, sprawdzać nie
będę. Istnieje lepszy sposób odkrycia prawdy.
Nieoczekiwanie powstał z ławy, jego dłoń przez sekundę 
spoczęła na głowie Randalla. Natychmiast uniosła się z 
pękiem czarnych włosów — prawdziwym skalpem 
indiańskim.
 Peruka! Patrzcie! Randall, czy jak się tam jeszcze 
nazywasz, połóż ręce na stole. Wysoki Orle, gdyby się 
poruszył, strzelaj! Na moją odpowiedzialność.
Botanik zastosował się do rozkazu, lecz równocześnie
wrzasnął:
— Co to znaczy?! Napad? Panowie — zwrócił się do nas już 
spokojniejszym tonem — widzicie, że dzieje mi się krzywda.
258
 
—	Później się wyżalisz — zadrwił Old Gray. — Po
dajcie rzemień.
Karol skoczył pod ścianę, chwycił linkę, podał 
Siwowłosemu. Ja tkwiłem znieruchomiały na ławie, jakby 
mnie do niej przybito hakami. W głowie miałem zamęt, a 
wyraz twarzy pewnie niezbyt mądry. Randall nie stawiał 
oporu, gdy mu krępowano ręce na plecach.
—	To pomyłka — powtarzał — jakaś okropna pomyłka...
—	Nie — zaprzeczył energicznie Old Gray. — Zaraz 
udowodnię oczywiście nie tobie, lecz wam, przyjaciele. 
Żebym nie wyglądał na rozbójnika.
—	Cóż znowu? — zaprotestowałem nieśmiało. — Kto to 
naprawdę jest?
Old Gray siadł obok więźnia.
—	Wysoki Orle, uważaj na tego człowieka. Co prawda 
ręce ma związane, lecz z niego chytry lis. Chytry i krwawy. 
A teraz — zwrócił się do mnie i do Karola 
— pozwólcie, że wam sprezentuję pana... rzekomego 
botanika. To jest Joe Royer, morderca małżonków Balfour! 
— wykrzyknął. — Pamiętacie, co wam opowiadałem?
Przytaknęliśmy zgodnie, a ja wreszcie ocknąłem się z 
osłupienia. Elegancki i grzeczny pracownik naukowy 
okazał się bandytą! Nie do wiary!
—	Kłamstwo! — krzyknął Randall. — Przysięgam, że 
nigdy nie znałem żadnych Balfourów.
—	Będziesz ty cicho?! Później się wygadasz. Oczywiście, 
że nie znałeś Balfourów. Bowiem ich prawdziwe nazwisko 
brzmi: Anna i Henry Green. Dobrze ich musisz pamiętać, 
Royer!
—	Nie.
—	Ale za to ja dobrze zapamiętałem twoją twarz i nie 
zapomniałem jej rysów, chociaż to było dość dawno, a ty 
wyrosłeś na mężczyznę. Bo wówczas byłeś bardzo jeszcze 
młody. Tak moi kochani, to właśnie jego
259
 
wynajął Henry Green jako woźnicę, który miał dowieźć 
oboje małżonków do ich nowego domu, do cudownego 
domu, jaki wzniesiono na granicy lasu i prerii. To jest ten 
dom! Co za przedziwne zrządzenie losu... — głos mu się 
załamał i ostatnie zdanie zakończył szeptem.
—	Pomyłka! — krzyknął znowu Randall.
—	Mam dosyć twoich wrzasków — Old Gray odzyskał 
mowę. — Pójdziesz do ciemnicy, lecz nim to się stanie... 
Pokaż te guziki — zwrócił się do Karola.
Guziki! — przypomniałem sobie. Jeden znaleziony obok 
zwłok spoczywających w odkrytej przeze mnie grocie, 
drugi — niedaleko śladu po ognisku, na prerii.
—	Otóż to właśnie! -— powiedział Siwowłosy trzy
mając na dłoni dwa czarne krążki. — Tego mi brakowało. 
Przypatrzcie się jego marynarce! — wskazał
na botanika. — Tu i tu.
Spojrzałem. Z czterech guzików (bo były cztery na nie 
dziurki) pozostały tylko dwa.
—	Czego to dowodzi? — zapytał Old Gray. — Nie
wiecie? Ano tego, że on zabił również i niejakiego Kleena, 
pracownika kolei, tak samo poszukiwanego listem 
gończym. To ty — zwrócił się do mnie — odkryłeś zwłoki 
nieszczęśnika w jaskini. A mam prawo przy
puszczać, że jeszcze jeden człowiek padł jego ofiarą,
ten dziwny traper, którego uwolniliście z więzów. Chyba 
teraz domyślacie się, że pan Randall, albo Joe Royer
to również Joe Shoes, Joe Starr i Joe Kelly, ścigany listem 
gończym za napad na pociąg. Rysopis się zgadza,
kolor włosów również. Coś wam jeszcze powiem, lecz
bez zbytecznego świadka. Royer, czy jak tam się nazywasz, 
bądź łaskaw wstać. Doskonale. Wysoki Orle, więźnia 
ulokujemy w przyległej izbie.
Wyszli we trójkę, a wrócił już tylko Old Gray. Na me 
pytające spojrzenie odparł:
—	Wódz został, żeby go pilnować. Możemy teraz 
spokojnie porozmawiać.
260
 
—	Ty jesteś Hopkins! — nie wytrzymałem.
Spojrzał na mnie uważnie.
—	Świetnie zapamiętałeś dzieje Balfourów. Lecz czy ja się 
nazywam Hopkins, czy Old Gray... w niczym nie zmienia to 
sprawy. Widzicie, Royera szukałem od dawna. Wówczas 
gdy zabił Greenów, ślad po nim zaginął. Jednak liczyłem na 
to, że go jeszcze spotkam. Moje zamiłowanie do dalekich 
wędrówek przysporzyło mi sporo doświadczenia. Na 
początek co prawda zwróciłem się do Agencji Pinkertona. 
Bardzo mi pomogła. To jej agenci trafili na stary trop 
przestępcy. Okazało się, że nim został woźnicą Greenów, 
miał już kilka sprawek na sumieniu. Uwięziony w Kanadzie 
za kradzież, zdołał uciec i przez parę miesięcy mieszkał na 
terenie Stanów Zjednoczonych. Później, któż odgadnie, z 
jakiego powodu, zdecydował się na powrót do Kanady. 
Trafiała się po temu okazja, gdy Henry Green zatrudnił go 
jako woźnicę. Właśnie wtedy go poznałem. A pamięć mam 
niezłą. Od agentów Pinkertona dowiedziałem się nieco 
później o kilku nazwiskach, jakie sobie przybierał w 
potrzebie. Przypuszczam, że Royer to również nie jest jego 
prawdziwe nazwisko, ale o to niech się martwi policja. Co 
do mnie... postaram się, aby cały i zdrowy trafił prosto do 
jej rąk. Pomożecie mi? W pojedynkę będzie mi nieco 
trudno upilnować łajdaka, a Wysokiego Orła nie chcę w to 
mieszać.
—	Możesz na nas polegać — odparł Karol. — Jeśli 
trzeba, udamy się nawet do Ottawy lub gdzie tylko 
zechcesz.
—	O, wystarczy najbliższy posterunek, chyba w Red 
Deer. Bardzo wam dziękuję. Nie wiem, czy zdajecie sobie 
sprawę, jak pomogliście mi w wytropieniu bandyty.
—	Mimo woli... — bąknąłem.
—	To nie ma znaczenia. Wasze informacje o zabitym w 
grocie wędrowcu pozwoliły mi skierować się na właściwy 
trop. A więc jutro ruszamy do Red Deer.
261
 
—	Dawid Green — szepnąłem domyślnie.
Uśmiechnął się.
—	Zgadłeś. Dawid jest synem zamordowanych. Dowie się 
wreszcie o schwytaniu przestępcy i o odnalezieniu domu, 
który przecież teraz stanowi jego własność.
—	Więc jednak to jest właśnie ten dom...
—	Wszystko za tym przemawia. Obejrzę go za dnia 
dokładnie.
—	Nie rozumiem jednej sprawy: co powstało wcześniej, 
obraz czy dom?
—	Oczywiście, że obraz. Nie mam pojęcia, czy ojciec 
Henry'ego widział gdzieś budowlę tego typu, czy po prostu 
ją wyfantazjował? Jego syn postanowił wznieść swą 
siedzibę wzorując się na obrazie ojca. Ba, nawet wraz z 
żoną odkryli miejsce do złudzenia przypominające 
namalowany krajobraz. Tak wygląda prawda. Cóż jeszcze 
chcesz wiedzieć?
—	A co z tym Royerem? — zapytał Karol. — Urwałeś w 
najciekawszym miejscu.
—	Z Royerem? Przyznam, że po kilku miesiącach 
zacząłem tracić nadzieję. Zniknął jak duch. I nagle ten 
pierwszy napad na pociąg! Znałem już wówczas porucznika 
Mitchella. Opowiedział mi szczegółowo, jak to wyglądało: 
dwu sprawców, z których jednego schwytano zdradził 
wspólnika, a tym wspólnikiem był, jak się okazało, 
człowiek, którego sylwetka już dawniej została opisana w 
więziennych dokumentach.
—	Mitchell wspominał nam o tym — wtrącił Karol.
—	Tym lepiej, nie potrzebuję powtarzać. Otóż po tej 
informacji nabrałem pewności, że to jest jednak Royer. 
Lecz cóż, znowu mi zniknął z horyzontu. Teraz już mnie to 
nie dziwi. On się ukrywał tutaj i chyba się nie mylę.
—	Na pewno! — krzyknąłem. — Pompa działa wspaniale 
po tylu latach. To najlepszy dowód, że ktoś tutaj często 
przebywał. Któż inny, jeśli nie Royer?
262
 
—	Jutro obejrzymy resztę pokojów. Musi gdzieś tu 
trzymać zapasy żywności. A poza tym o położeniu domu 
wiedzieli tylko Greenowie, no i... Royer. Niejeden raz 
próbowałem ten dom odnaleźć, na próżno. Lecz 
posłuchajcie dalej. Minął rok. Zjeździłem szmat kraju po 
obu stronach granicy. Stąd ma znajomość z Samem 
Harfieldem, stąd moja znajomość z Czarnymi Stopami i 
Wysokim Orłem. Przywykłem do tych dalekich wypraw. 
Wierzcie lub nie, lecz chwilami zapominałem o głównym 
celu moich wędrówek. Coroczne odwiedziny Red Deer 
przypominały mi jednak o mym obowiązku.
—	Przepraszam — wtrąciłem się. — Odwiedzałeś 
Dawida. Opiekowałeś się nim po śmierci rodziców, to dla 
mnie jasne, lecz... — tu zawahałem się czując, że zbyt 
obcesowo wkraczam w cudze sprawy.
—	Śmiało, śmiało... — zachęcił mnie Old Gray.
—	Czy więc... to jest, chciałem zapytać...
Znowu zamilkłem.
—	Pośpiesz się, Janie — zauważył żartobliwie Karol — w 
ten sposób nie skończysz do jutra.
—	Dobrze — nabrałem odwagi. — Więc... czy praca w 
takiej zapadłej dziurze, jak Red Deer, jest odpowiednim 
zajęciem dla Dawida?
—	Ach, interesuje cię to? — uśmiechnął się Siwowłosy. 
— Cóż, Dawid ukończył średnią szkołę. Gdzie, to nieważne. 
Skłonności do malarstwa, jak jego ojciec lub dziadek nigdy 
nie zdradzał. Miałem znajomości w Kompanii Hudsona. 
Przyjaciele pomogli mi umieścić go w Red Deer w 
charakterze urzędnika. Nie zapominajcie, że Dawid jest 
półkrwi Indianinem. Obawiałem się, że praca w mieście nie 
będzie mu odpowiadać. Natomiast w Red Deer może 
świetnie nauczyć się zawodu i wykorzystać swe 
pochodzenie.
—	W jaki sposób? — zdziwiłem się.
—	Kompania Zatoki Hudsona wciąż jeszcze handluje z 
Indianami, zwłaszcza na dalekiej północy, gdzie nie
263
 
ma rezerwatów. Dawid od czasu do czasu wyrusza w drogę 
jako agent, a jego pochodzenie ułatwia mu nawiązywanie 
kontaktów z Indianami. Podoba mu się ta praca. Kto wie, 
czy za rok lub dwa nie umieszczę go w którejś z wyższych 
uczelni ekonomicznych? Będzie miał wówczas otwartą 
drogę do zajęcia lepszego stanowiska w Kompanii. Dobrze 
wiemy, jak trudno jest Indianinowi czy Metysowi stać się 
„kimś" w społeczeństwie bladych twarzy. Jesteś 
zadowolony z mej odpowiedzi?
—	Przepraszam za natręctwo. — Istotnie, prawdą jest, że 
Indianom trudno dostosować się do naszych obyczajów i to 
zapewne stanowi przeszkodę w ich życiowej karierze. Nie 
ufamy im, a oni nam również nie ufają. Niewiele dotąd 
uczyniliśmy, by te wzajemne nieufności przełamać.
—	Natomiast sporo dokonaliśmy — odparł Karol — aby 
je pogłębić.
—	Obaj macie rację — zauważył Old Gray. — Kim ty 
właściwie jesteś? — zaskoczył mnie pytaniem. — 
Traperem? Na pewno nie. Poznałbym się na tym. A 
niedzielnym myśliwym... również nie. Zbyt dobrze 
orientujesz się w westmańskich sprawach.
—	On był moim nauczycielem — skinąłem głową w 
stronę Karola, wielce zadowolony z pochwały. — Jestem 
lekarzem...
Old Gray spojrzał na mnie zdumionym wzrokiem.
—	Coś podobnego! Wędrowny lekarz? Jeszcze dotąd nie...
—	Nie żaden wędrowny — zaprotestowałem energicznie, 
przerywając mu w połowie zdania. — Niekiedy niosę 
pomoc ludziom spotkanym na prerii, lecz nie w tym celu 
wędruję.
—	A w jakim, jeśli wolno zapytać?
—	Po prostu kocham się w przyrodzie, lubię konną jazdę, 
dalekie wyprawy i... — przerwałem uświadomi-
264
 
wszy  sobie,   jak  naiwnie  musiałyby   zabrzmieć  moje 
słowa. — Czy to dziwne?
—	Nie ma w tym nic dziwnego, jednak... zaskakujący to 
wypadek.
Zapadła cisza, którą przerwał Karol:
—	Wróćmy do Royera. Mnóstwo spraw nie zostało 
jeszcze wyjaśnionych. Jakim cudem trafiłeś tutaj?
—	Zgoda. Otóż z wiosną wyruszyłem na prerię, jak co 
roku. Wówczas wydarzył się ten drugi napad na pociąg. 
Znacie szczegóły?
—	Mitchell opowiadał — przytaknął Karol.
—	Pomyślałem, że zdarza się okazja, jakiej dotąd nigdy 
nie miałem. Wszystkie posterunki policji zaalarmowane, a 
listy gończe trafiły do najmniejszych nawet osiedli. Sami 
widzieliście. Dla Royera pozostawała tylko jedna droga 
ucieczki: poza granice Kanady, a gdyby przedostał się do 
Stanów Zjednoczonych, mógłby zniknąć na zawsze. 
Posiadał pieniądze, i to spore, umożliwiające podróż do 
Kalifornii czy jeszcze dalej, do Meksyku. Począłem szukać 
jego śladów i śladów wspólnika. Wasza informacja bardzo 
mi w tym pomogła.
—	Która? — zainteresowałem się.
—	Wiadomość o tym nieboraku znalezionym w jaskini. 
Zacząłem wówczas podejrzewać, że Royer pozbył się 
niewygodnego dla siebie wspólnika. Ten kolejarz kiepsko 
jeździł konno, a Royerowi zależało na szybkości. Podczas 
poprzedniego napadu na pociąg bandyta rozłączył się ze 
swym wspólnikiem, którego szybko schwytano. Tym razem 
postanowił zapobiec tego rodzaju niespodziance. Pozbył się 
Kleena raz na zawsze. Teraz stało się dla mnie rzeczą 
oczywistą, że należy szukać nie dwu, lecz jednego tylko 
uciekiniera. Z iloma jednak końmi? Długo się nad tym 
zastanawiałem. Czy Royer konia swego towarzysza puścił 
wolno, czy też zabrał jako zapasowego? Gdyby jednak 
zwierzę porzucił, musiałby  zeń  zdjąć  uprząż.  Koń  
hasający  po  prerii
265
 
z siodłem i uzdą rzuca się w oczy. Mógłby wzbudzić 
podejrzenia. Bandyta liczył się z tym. Dlatego uznałem, że 
Royer powinien mieć dwa konie. Szkoda, że nie 
poinformowaliście mnie w porę o spotkaniu z rzekomym 
botanikiem. Iluż uniknąłbym pomyłek.
—	Jakoś nie zgadało się — odparłem tonem 
usprawiedliwienia. — Nie trafiła się okazja,
—	Co też mówisz? A choćby w Red Deer!
—	Prawda — przyznał Karol — poszkapiliśmy sprawę, 
lecz któż z nas mógł odgadnąć, że kogokolwiek szukasz?
Old Gray roześmiał się.
—	Słusznie. Sam sobie jestem winien. Usprawiedliwia 
mnie jednak chęć zatajenia celu mej wędrówki. Ludzie są 
przeważnie gadatliwi, zwłaszcza na prerii. Przejawiają 
dziwną skłonność do opowiadania byle komu wszystkiego o 
sobie i znajomych. Czy mogłem być pewien, że nie 
rozgadacie o mych poszukiwaniach? A wieść o nich dotrze 
do uszu Royera? Zbyt mało, zbyt krótko was znałem. 
Jednak... wykazaliście dużą łatwowierność ufając 
rzekomemu botanikowi.
—	Ten człowiek wyglądał na stuprocentowego 
greenhorna — powiedział Karol.
—	Oczywiście! — poparłem przyjaciela. — I chociaż 
początkowo wydawał się postacią podejrzaną, obserwując 
jego zachowanie uwierzyliśmy, że jest naprawdę 
naukowcem zbierającym rośliny.
—	Zielnik przekonał was ostatecznie.
—	Tak. Mało znamy się na botanice.
—	Wielka szkoda.
—	Lecz i Mitchell, gdy mu opowiedzieliśmy o spotkaniu i 
podali rysopis rzekomego Randalla, uznał, że nie jest to 
człowiek poszukiwany. Co prawda głównie dlatego, że nie 
zgadzał się kolor włosów.
—	To jasne. Lecz gdyby pan porucznik zastanowił się 
nieco dłużej nad dwoma końmi pod siodłem, a prze-
266
 
de wszystkim nad miejskimi bucikami Randalla, pewnie już 
dawno pochwyciłby zbiega. Domyślam się, że opisaliście 
botanika jako zupełnego niedołęgę. Mitchell dał się 
zasugerować waszym słowom i strzelił kapitalne głupstwo. 
Nie ma po co dłużej rozmyślać nad tym błędem, niech 
będzie nauką na przyszłość. Dla porucznika i dla nas. A 
teraz należy się wam jeszcze kilka wyjaśnień.
Otóż istnieje w tych górach nieznana lub mało znana 
droga. Początkowo nie zwracałem uwagi na ten fakt. Nie 
sądziłem, aby Royer odkrył to przejście. Lecz bezowocna 
wędrówka po prerii skłoniła mnie do zbadania i tej trasy.
—	Oczywiście chodzi o Szlak Czarnych Stóp — zauważył 
Karol.
—	Oczywiście, lecz skąd u licha o nim wiecie?
—	Od Wysokiego Orła. Sam nas poprowadził.
Klepnął się dłonią w czoło.
—	Ależ ze mnie tuman! — wykrzyknął. — Teraz
wszystko stało się zrozumiałe. Słuchajcie! Ja byłem na
południowym odcinku tej drogi, wy na północnym.
I jechaliśmy naprzeciw siebie. Posiadam wspaniałą 
lornetkę. Przy jej pomocy zauważyłem jakiś punkt 
poruszający się środkiem doliny, w moim kierunku. 
Postanowiłem sprawdzić, co to takiego. I niespodziewanie 
ten
punkt zniknął mi z oczu. Gnałem jeszcze przez kilka
naście minut, aż do miejsca, w którym ktoś niedawno
obozował. Mnóstwo śladów nakładających się jedne na
drugie. Prawdziwa łamigłówka! Dobrze się nad nią 
namęczyłem. Cała ta gmatwanina tropów, teraz już wiem,
że była waszym dziełem, powiodła mnie we właściwym
kierunku, ku jakiejś diabelskiej przełęczy. Zwątpiłem,
czy w ogóle można ją przebyć i gdyby nie odciski kopyt, 
najpewniej bym zawrócił. Później, przez las, posuwałem się 
tą samą ścieżką, co i wy i nocowałem w tym samym 
miejscu. Świeże ślady zdradziły mi, że
267
 
wędrowały przede mną cztery konie. Ten fakt nie pasował 
ani do was (bo trzy konie!), ani do tajemniczego jeźdźca, 
który tak nagle zniknął z mych oczu. Wyglądało na to, że 
znalazłem się na fałszywej ścieżce. Próbowałem zawrócić. 
Nic z tego. Wdrapać się na ten diabelski upłaz to 
przekracza końskie siły. Wobec tego brnąłem dalej. Przez 
leśną gęstwinę, zły jak chrzan. W końcu znalazłem się tutaj. 
Nie potrafię opisać, jak bardzo się ucieszyłem dostrzegłszy 
ciebie, doktorze. Lecz równocześnie straciłem nadzieję na 
rychłe schwytanie Royera. Jakiś tam botanik o nazwisku 
Randall... to nie mógł być człowiek, za którym goniłem. 
Kiedy tu wszedłem, w półmroku, twarz waszego towarzysza 
wydała mi się obca. Lecz przyjrzałem mu się dokładnie. 
Obudziło się we mnie podejrzenie. Royer, nie Royer? Lecz 
kolor włosów wszystko psuł. Przecież Royer był 
blondynem. A ta botanika? Także nie pasowała. I nagle 
przypomniałem sobie, że ktoś kiedyś (może to był Mitchell, 
może nie Mitchell) wspominał o zainteresowaniach Royera 
zielarstwem. Postanowiłem rzecz sprawdzić. Sztuczka z 
zielnikiem udała się, z peruką również. Royer kalkulował 
sobie, że zmieniwszy barwę włosów i udając naukowca 
potrafi zmylić pogoń, przejechać pod nosem patroli policji, 
aby dać nurka po tamtej stronie granicy. Niewiele 
brakowało, Lecz jakim cudem trafiliście w te strony?
—	W pogoni za mordercą — odparłem.
—	Za Royerem?
—	Nie, chociaż właściwie... tak — zaprzeczyłem sam 
sobie.
—	Tak, nie. Więc jak?
—	Karolu — poprosiłem — opowiedz o polowaniu.
Mój przyjaciel dokładnie opisał przebieg zdarzeń, nie
pomijając faktu skłonienia mnie do wydobycia kuli z ciała 
zabitego.
—	To było bardzo mądre — pochwalił Old Gray. —
268
 
Nie tylko dlatego, że oczyściło ciebie — tu spojrzał na mnie 
— z zarzutu nieumyślnego zabójstwa, lecz również dlatego, 
że przesądziło o waszym pościgu. Co prawda nie każdy 
zdobyłby się na taką decyzję, lecz z was, jak widać, dzielne 
chłopy.
Przyjęliśmy w milczeniu tę pochwałę.
—	Royer popełnił błąd strzelając do obcego człowieka. 
Dlaczego tak postąpił? — zapytałem po chwili.
—	Ba, on sam na ten temat słówka nie piśnie. Można się 
tylko domyślać. Zakładam istnienie dwu możliwości: albo 
ten obcy człowiek chciał po raz drugi obrabować Royera, 
może zemścić się za pierwsze niepowodzenie, bo przecież to 
był ten włóczęga uwolniony poprzednio przez was?
—	Ten sam.
—	No, właśnie. Druga możliwość: włóczęga przypadkowo 
zauważył, jak bandyta zdejmuje lub zakłada perukę. Royer 
spostrzegł to i postanowił usunąć z tego świata 
niewygodnego świadka.
—	Jednak dziwi mnie, że Royer za pierwszym razem tak 
łaskawie obszedł się z napastnikiem. Poza tym, włóczęga 
opowiadał nam o dwu ludziach, jacy go rzekomo 
obrabowali. Jak to wytłumaczyć?
—	Myślę, że Royer bardzo się spieszył, nie chciał 
zostawiać po sobie śladu w postaci nie pogrzebanych zwłok, 
więc tylko przywiązał złodzieja do drzewa. Dwaj ludzie to 
zwykłe kłamstwo albo też mylny wniosek z powodu dwu 
koni pod siodłem.
—- Lecz za następnym razem Royer nie okazał się już tak 
wspaniałomyślny.
—	Bo uznał, że nadarza się wspaniała szansa przerzucenia 
zabójstwa na was. Wykorzystał moment waszego 
polowania. I niewiele brakowało, doktorze, a do końca 
swego życia byłbyś przekonany, że zabiłeś niewinnego 
człowieka. O, Royer to chytry lis! Tak to wszystko mogło 
przedstawiać się albo... inaczej. Nie ma-
269
 
cie jeszcze odrobiny kawy? Całkiem mi w gardle zaschło.
Napełniłem kubek Old Graya resztką pozostałą na dnie 
saganka.
—	Jeszcze jedno pytanie — odezwałem się.
—	O co chodzi?
—	O grizzli. Parsknął śmiechem.
—	Tak, to ja byłem tym tajemniczym strzelcem. 
Przyznaję się.
—	Ocaliłeś mi życie — stwierdziłem poważnie. — Czemu 
uciekłeś i dlaczego później nie przyznałeś się do tego?
—	Dlatego, że zbyt krótko znaliśmy się. A uciekłem, 
ponieważ wydało mi się, że wpadłem na trop Royera. 
Każda sekunda była cenna.
Piliśmy kawę we trójkę, a później przywołali Wysokiego 
Orła na wspólne wypalenie fajek. W końcu ustalono 
kolejność nocnych wart. Na mnie przypadła w samym 
środku nocy. Nie narzekałem z tego powodu. Opanowało 
mnie zmęczenie, ledwie powłóczyłem nogami. Pierwszą 
straż objął Wysoki Orzeł, po nim miał czuwać Karol, a ja 
dopiero po Karolu. Zdecydowaliśmy się nocować w domu, 
na konie miał zwracać uwagę wartownik.
Wydobyłem spod siodła koce, rozłożyłem na podłodze i 
szybko zapadłem w senną nicość. Mimo że deski były 
twarde, a podłożone pod głowę siodło mocno uwierało. 
Lecz do wszystkiego można się przyzwyczaić.
Nic mi się tej nocy nie śniło, nie dręczyły mnie żadne 
koszmary. Później, pierwszy raz w życiu, żałowałem tak 
spokojnego snu. Dlaczego?
Nie należy uprzedzać wypadków!
 
                                                     Kres wędrówki

Obudziłem się w stanie silnego oszołomienia. Niezdolny do 
żadnego ruchu, z nogami i rękoma jak z waty, a głową jak z 
ołowiu.
W pokoju było widno, promień słońca wpadał przez 
okienną szybę, w jego smudze wirowały pyłki kurzu. 
Leżałem nadal, mimo, że Wysoki Orzeł szarpał mnie 
energicznie za ramię i mówił coś, czego nie potrafiłem 
pojąć. Wreszcie dźwignąłem się i znowu opadłem.
—	Co to jest? — rozległ się bełkot dziwnie obcy. A 
przecież to właśnie był mój głos!
—	Wstawaj! On uciekł! On uciekł!
—	Kto uciekł?
—	Jeniec. Wstawaj!
Heroiczny zaiste wysiłek pomógł mi dźwignąć się z podłogi. 
Lecz gdyby wódz w porę nie chwycił mnie w pół, runąłbym 
na deski. Zatoczyłem się i opadłem na ławkę.
—	Gdzie Karol? — zdołałem wyszeptać.
W tym momencie wzrok mój padł na sylwetkę mego 
przyjaciela, nieruchomo spoczywającą pod ścianą. Obok 
leżał, tak samo bez ruchu, Old Gray. Przetarłem oczy 
sądząc, że to złudzenie.
—	Co z nimi?
—	Śpią — odparł wódz.
—	Obudź ich — wystękałem.
271
 
—	Budziłem.
Zimny pot zrosił moje czoło. Z osłabienia czy ze strachu? 
Próbowano nas otruć! Ta jedna myśl zaświtała mi w 
głowie, reszta była chaosem.
—	A Randall?
—	Już mówiłem memu bratu, uciekł.
—	Prawda — szepnąłem. — Daj mi wody... Przyniósł. 
Nawet nie zauważyłem, kiedy wychodził.
Wypiłem cały garnczek. Jakoś mnie to otrzeźwiło.
—	Niech Wysoki Orzeł przyniesie więcej wody i... za
gotuje. Dużo, dużo kawy. Saganek wymyć... tam trucizna...
Wszystko powyższe powiedziałem bardzo wolno, z 
przerwami. Wódź zniknął, a ja, wsparłszy się dłońmi o blat 
stołu, zdołałem powstać. Krok za krokiem, jakże długą 
wydała się ta droga, osiągam swój cel. To w tej chwili 
najważniejsze. Karol spoczywa bezwładny jak trup. 
Klękam. Musiała ta czynność trwać bardzo długo. Ledwie 
pochyliłem się, a już Wysoki Orzeł podsunął blaszankę z 
wodą. Chlusnąłem nią na twarz przyjaciela, a później 
klepałem go i szczypałem po policzkach. Wreszcie się 
poruszył, odetchnął głęboko i spojrzał na mnie.
—	Karolu — delikatnie pociągnąłem go za dłoń. —
Jak się czujesz?
Normalnie zrywał się natychmiast po przebudzeniu. Teraz 
leżał nieruchomo.
—	Co? — zapytał szeptem.
—	Jak się czujesz? — powtórzyłem.
—	To już dnieje — odparł zupełnie bez sensu. — Przestań 
klepać — dodał po przerwie.
—	Randall uciekł — zakomunikowałem.
—	Uciekł?
Zdaje się, że dopiero teraz wróciła mu częściowa 
świadomość. Podniósł się do połowy i osunął z powrotem na 
podłogę. Wysoki Orzeł przyskoczył — tylko on
272
 
jeden zachowywał się normalnie — i postawił mego 
przyjaciela na nogi. Karol dowlókł się do stołu i ławki. 
Siadł ciężko. A ja pospieszyłem do Old Graya. Postąpiłem 
podobnie jak z Karolem, jednak przywrócenie 
przytomności Siwowłosemu potrwało znacznie dłużej. Gdy 
wreszcie we trójkę obsiedliśmy stół, byłem mokry od potu. 
Nadal pełen okropnej bezsiły. Moi towarzysze na pewno nie 
czuli się lepiej. Spoglądaliśmy na siebie w milczeniu, na pół 
widzącymi oczyma. Jak to długo trwało? Chyba z pół 
godziny, to znaczy przez czas konieczny do rozpalenia ognia 
i zagotowania kawy. Tym zajął się Wysoki Orzeł. Widać nie 
odczuł skutków trucizny.
Wreszcie stanęły przed nami kubki gorącego płynu.
Łykałem parząc sobie gardło i zachęcałem swych 
towarzyszy. Wtedy dopiero wódz opowiedział, co się stało.
Pełnił pierwszą wartę i... zasnął! A z tego wynikało, że i on 
musiał połknąć sporo trucizny. Jednak obudził się. Być 
może jego organizm okazał się bardziej odporny. 
Powiedziałem o tym głośno.
— Nie — zaprzeczył. — Lecz moi bracia pili kawę dwa 
razy, ja tylko raz.
Istotnie tak było. Gdy wódz zdołał otworzyć oczy, słońce 
stało już nad horyzontem. Spostrzegł nieobecność jeńca. 
Zrzucone pęta leżały na podłodze. Randall (a raczej Royer) 
potrafił w jakiś sposób pozbyć się więzów. Na ten widok 
Wysoki Orzeł pobiegł do izby, w której spaliśmy i tu 
opuściły go resztki sił. Zemdlał. Gdy odzyskał przytomność, 
na czworakach przewędrował przez pokój, korytarz i 
ganek. W ten sposób dotarł do pompy. Nie mógł wstać. Na 
szczęście w korycie była woda. Zanurzył w niej głowę i pił. 
Zataczając się powrócił. Najpierw chciał obudzić Karola. 
Gdy to się nie udało, zabrał się do mnie.
Wysłuchaliśmy w milczeniu tej relacji. Ja odezwałem się 
pierwszy.
— Gdyby nie Wysoki Orzeł, najprawdopodobniej nie
 
18 — Old Gray
 
273
 
siedzielibyśmy przy tym stole. Ani teraz, ani... nigdy. Jak 
się czujecie?
Karol odpowiedział, że przestaje mu szumieć w uszach, 
natomiast Old Gray tylko mruknął, że nogi ma jak z waty.
—	Przyniosę krople pobudzające serce. Dobrze nam
zrobią.
Porwałem się i... siadłem, ciężko dysząc.
—	Ładnie nas ten łobuz urządził... — zdołałem wyszeptać.
Znowu powstałem. Udało się tym razem. Ileż jednak trudu 
wymagało uklęknięcie, rozplatanie rzemieni juku i 
wydobycie pudełka z lekarstwami!
Wysoki Orzeł dostarczył wody, wlałem do niej sporą dawkę 
leku, podzieliłem na cztery części. Wypiliśmy. Minęła 
godzina, nim ośmieliłem się wstać. Tym razem wypadło to 
znacznie lepiej. Podszedłem do otwartego okna, skąd 
rozpościerał się widok na małą łączkę pod lasem. Tu 
właśnie uwiązaliśmy wierzchowce. Łączka była pusta. 
Wychyliłem się, zerknąłem w prawo i w lewo.
—	Słuchajcie! — krzyknąłem, — Nie ma koni!
Porwali się z ławy.
—	Możeś źle patrzał — powiedział Karol już prawie
normalnym głosem.
—	Proszę, sprawdź...
—	Idę na dwór.
Wyszliśmy we czwórkę. Wierzchowców nie było tam, gdzie 
jeszcze wieczorem się pasły. Nie było ich nigdzie! Pozostały 
tylko linki porozrzucane wśród trawy. Jako świadectwo 
działania ludzkiej ręki.
—	A nasza broń! — przeraziłem się.
Bez zwierząt i bez broni — o setki mil od najbliższego 
osiedla — to była perspektywa śmierci z głodu i 
wyczerpania.
Old Gray pierwszy ruszył ku domowi, lecz wódz wy-
274
 
przedził go. Za chwilę przez okno krzyknął, że strzelby 
spoczywają nietknięte. Widać Randall w pośpiechu 
zapomniał zabrać. A może lękał się, że któregoś z nas 
przebudzi? Zresztą, pozbawieni wierzchowców, 
przestaliśmy być dlań groźni.
—	Dobre i to — zauważyłem smętnie. — Lecz pieszej 
wędrówki nie unikniemy. A z Randalla przyjdzie 
zrezygnować. Co za diabeł wcielony!
—	Przecież on tych koni z sobą nie mógł zabrać! — 
krzyknął Karol. — Przeszkadzałyby w drodze.
—	Na pewno nie zabrał — ponuro przytaknął Old Gray. 
— Wygnał je na prerię.
—	Może pasą się w pobliżu? — wyraziłem nadzieję.
—	Wątpliwe — stwierdził Siwowłosy — lecz nie traćmy 
nadziei.
—	Trzeba szukać! Chociażby nawet na czworakach! — 
zirytował się Karol. — Konie to nie ptaki, nie uleciały w 
powietrze. Chodzi mi nie tylko o Randalla, ale i o trudy 
pieszej włóczęgi.
—	A mnie nadal tylko o niego chodzi — zaprotestował 
Siwowłosy. — Ja tak łatwo nie zrezygnuję. Macie lassa? 
Spróbujemy.
Wysoki Orzeł, który słyszał naszą rozmowę, podał przez 
okno broń i rzemienie.
—	Ruszamy — zakomenderował Old Gray.
—	Nie! — sprzeciwił się Karol. — Jeden z nas musi 
pozostać. Chociażby dla pilnowania bagaży.
W tym momencie spojrzał na mnie. Zrozumiałem.
—	Dobrze — odpowiedziałem z westchnieniem. —
Zostaję.
Była to słuszna decyzja. Moje umiejętności rzucania lassem 
były kiepskie, nie dorównywałem żadnemu z moich 
towarzyszy.
Siadłem na stopniach werandki z winchesterem między 
kolanami i z lornetką w dłoni. Obserwowałem całą trójkę, 
jak podążała skrajem lasu, aż poczęła mi zni-
275
 
kać z oczu. Zwierząt nie zauważyłem. Musiały odbiec 
daleko, jak daleko? Zdarzają się wypadki, że nie spętane 
wierzchowce porzucają swych panów i nie ma sposobu, by 
je odnaleźć. Przed laty, gdy po preriach jeszcze wędrowały 
tabuny mustangów, domowe konie przyłączały się do swych 
dzikich pobratymców. Na szczęście w tych stronach 
mustangów nie było. Jedna w tej końskiej ucieczce 
intrygowała mnie kwestia — dlaczego oddalił się 
wierzchowiec Wysokiego Orła? Koń, który przeszedł dobrą 
tresurę indiańską. A może jej nie przeszedł. A może 
Randall znał jakiś sposób na indiańskie mustangi? Gdyby 
wódz mógł dosiąść swego czworonoga, schwytanie 
pozostałych byłoby fraszką.
Tak sobie dumałem. Ponieważ z tego dumania nic nie 
wynikło, okrążyłem dom i odnalazłem ślady ucieczki 
Randalla-Royera. Wiodły prościutko na południe. Widać z 
nich było, że początkowo Randall jechał stępa, później 
kłusem. Tylko z jednym koniem! Nie od razu dałem się 
przekonać wymowie tropów. Dopiero po sprawdzeniu i 
porównaniu wielkości odciśniętych podków — uwierzyłem. 
Uciekinier porzucił swego luzaka. Na pewno, by móc 
szybciej jechać. Nie ufał więc zbytnio działaniu trucizny ani 
skutkom przepędzenia naszych wierzchowców. Wykazał nie 
byle jaką ostrożność. Pewnie oceniał nas wysoko jako 
przeciwników. A może najbardziej lękał się Old Graya? 
Wszystko przemawiała za tym, że Randall początkowo nie 
odgadł, z kim ma do czynienia. Siwowłosego przecież 
widział tylko raz jeden, krótko i przed wielu laty.
Należało zawrócić. Przebiegłem truchtem kawałek drogi. 
Bardzo mnie to podniosło na duchu. Widać mój organizm 
już zwalczył truciznę.
Gdy głód dał znać o sobie — znak powrotu do zdrowia — 
uzbierałem chrustu na skraju lasu, na nowo rozpaliłem 
ogień w kominku. Pokrajałem resztkę mięsa antylopy w 
drobne paski, naniosłem wody w sagan-
276
 
ku — Randall nie zabrał go. Jakże musiał się spieszyć!
Gdy gulasz począł bulgotać we własnym sosie, zjadłem 
sporą porcję, resztę zostawiając dla towarzyszy. Teraz 
poczułem się całkowicie wyleczony. Wróciłem na 
werandkę, szkłami lornetki ogarnąłem horyzont. Preria 
leniwie falowała w podmuchach wiatru i w blasku słońca, 
które już wspięło się na bezchmurne niebo.
Odkąd się obudziłem, minęło już kilka godzin. Daleko 
musiał odjechać Randall. Czy potrafimy go doścignąć? 
Mocno wątpiłem. Pal licho Randalla! W końcu złapie go 
policja. Ale konie! Perspektywa dalekiej pieszej wędrówki 
może radować tylko nowicjusza nie zdającego sobie 
sprawy, czym jest marsz przez bezdroża Kanady. A ja 
nowicjuszem już od dawna być przestałem. Niech to licho 
porwie! Oto skutki naszej naiwności! Pan Randall (ciągle 
go tak nazywałem w myślach) okazał się człowiekiem 
zdecydowanym na wszystko i gdyby nie Wysoki Orzeł... 
Istnieją środki nasenne działające powoli, lecz niezwykle 
skutecznie. Wiodące człowieka wprost ku bramom śmierci. 
Randall zatruł kawę jeszcze przed zdemaskowaniem go 
przez Siwowłosego. Przecież później nie miał ku temu 
okazji! Sól i cukier, o których wspominał, miały 
zneutralizować jakiś szczególny smak trucizny. Jaki z tego 
wniosek? Otóż Randall wiedział, że go ścigamy, że 
podążamy jego śladem, nie domyślając się jednak, kto jest 
zabójcą. Dlatego opowiedział bajeczkę o jakichś 
tajemniczych wędrowcach, którzy poili konie przed 
domem. Lecz rankiem — z braku odpowiednich tropów — 
kłamstwo wyszłoby na wierzch. Dlatego postanowił pozbyć 
się nas. Dowodów na to, że pragnął nas otruć, nie mam, być 
może chodziło mu jedynie o uśpienie na kilka godzin. 
Prawdopodobnie w zdenerwowaniu i pośpiechu, aby nikt 
nie zauważył, wsypał do kawy dawkę przekraczającą 
granicę tolerancji ludzkiego organizmu. Gdyby nie 
odporność Wysokiego Orła, który zdołał mnie obudzić, a ja 
z kolei
277
 
sięgnąłem do środków ratunku — skończyłaby się raz na 
zawsze nasza pogoń i nasza podróż. Sądzę, że Randalla 
jedna tylko nękała myśl: czy Old Gray, który przybył tu 
ostatni, również napije się kawy? W przeciwnym wypadku 
z chytrego planu nic by nie wyszło. 
Nie było sensu rozmyślać nad tym dłużej. Poszedłem 
zwiedzić wnętrze budynku. Pokoje były cztery. Old Gray 
nie mylił się przypuszczając, że Royer-Randall obrał 
samotny dom na swą siedzibę. W jednej z izb odkryłem 
prawdziwy skład żywności: cukier, sól, mąkę, suszone 
mięso, a nawet suszone owoce. Przy takich zapasach łatwo 
było tu zimować. W ten sposób bandyta znikał na długie 
miesiące sprzed ludzkich oczu. Gdzie jednak ukrywał łupy z 
rabunków? Byłem przekonany, że ani kradzież koni, ani 
dwa napady na pociągi i na małżeństwo Greenów nie 
wyczerpywały listy jego przestępstw. Na pewno miał ich 
więcej na sumieniu, nieujawnionych.
Dopiero nad wieczorem powrócili moi towarzysze, jadąc na 
trzech, a prowadząc czwartego wierzchowca. Sukces godny 
uznania, szkoda jednak, że okupiony stratą całego dnia.
Przy wieczerzy Karol opowiedział, jak wędrowali tropami 
stadka czworonogów, jak po godzinie zauważyli, że ślady się 
rozdzieliły. Cztery wierzchowce pobiegły na wschód, dwa 
— na północ.
Po krótkiej naradzie ruszyli tropami czwórki, jako że 
schwytanie dwu jedynie zwierząt nie załatwiało sprawy, a 
w dodatku wśród czterech wierzchowców znajdował się 
jeden nie podkuty, a więc mustang Wysokiego Orła.
Po dalszej, około dwu godzin trwającej wędrówce 
zauważyli konie. Odległość była znaczna, a do tego 
zwierzęta co pewien czas — z niezrozumiałych przyczyn — 
podrywały się do galopu. Być może płoszyły je kojoty. 
Jednakże trójce wędrowców udało się zbliżyć na odle-
278
 
głość rzutu lassem. Karol i Siwowłosy chybili. Wysoki 
Orzeł okazał się niezawodny. Schwytał własnego mustanga. 
Reszta poszła gładko. Wskoczyli na grzbiety końskie i 
przyjechali na oklep, co bardzo przedłużyło czas powrotu. 
Co prawda wódz sporządził z dwu lass prowizoryczne, 
indiańskie uździenice, lecz konie, poza mustangiem, z 
trudem dały się nimi powodować.
—	Z tropów wynikło — zakończył swą relację Karol — 
że Randall pozbył się również jednego z własnych 
wierzchowców.
Potwierdziłem to przypuszczenie.
—	Bardzo mu się spieszy —- zauważył Old Gray. — 
Niech to licho porwie! Ja nie przerwę pogoni. A wy?
—	Jedziemy z tobą — odpowiedział Karol. — Jak mogłeś 
wątpić? Przecież Randall to człowiek, którego i my 
ścigamy!
—	Dziękuję. Teraz idę spać. Piesza wędrówka dobrze mi 
się dała we znaki.
—	To nie wędrówka — sprostowałem — lecz skutki 
trucizny.
—	Co to było, Janie?
—	Coś, co Randall wsypał do kawy. To coś musi być 
słone, dlatego Randall mówił nam o soli.
—	Tylko tyle potrafisz powiedzieć? Sądziłem, że jako 
lekarz...
—	Ależ, Karolu! Nie wymagaj zbyt wiele od lekarza na 
prerii. Aby wykryć tę dodatkową zawartość kawy i 
określić, co to jest, należy przeprowadzić analizę. Cóż ty 
sobie wyobrażasz? A poza tym jakie to ma dla nas 
znaczenie? Ważne, że odzyskaliśmy siły.
—	Ot, po prostu ciekawość.
—	Przykro mi, lecz nie potrafię jej zaspokoić. Ani teraz, 
ani w przyszłości.
Spojrzał na mnie nieco ironicznie i machnął ręką na znak 
rezygnacji. Noc   minęła   szybko,   zbyt   szybko   nawet,   
bo   gdy
279
 
o wczesnym świcie obudził mnie Old Gray, ostatni z kolejki 
wartujących, ledwo zwlokłem się z legowiska i dopiero 
zimna woda przywróciła mi pełną sprawność umysłu i 
ciała. Uwinęliśmy się szybko i opuścili dom, który o mało 
nie stał się naszym wspólnym grobem.
Dwa dni trwała jazda poprzez bezkresną prerię. Dnia 
trzeciego ujrzałem na horyzoncie chmurkę dymu, później 
ukazał się dach z kominem, na koniec jakaś szopa, 
ogrodzenie korralu i stadko bydła pasące się wśród 
kwiecistej łąki. Na spotkanie wyskoczył na siwej kobyle 
nieznajomy podrostek. Zatrzymał zwierzę zgrabnie, tuż 
przed wierzchowcem Old Graya, zerwał z głowy okropnie 
pomięty kapelusz i zawołał:
—	Witajcie, panowie, w Little Meadow! * Proszę za
mną.
Zawrócił koniem, nim zdążyliśmy odpowiedzieć. Spodobał 
mi się ten chłopak, a jeszcze bardziej jego rodzice, że 
nauczyli go tak eleganckich manier.
Dom zbliżał się ku nam z każdym uderzeniem końskich 
kopyt, lecz zanim stanęliśmy przed nim, dane mi było 
ujrzeć po raz pierwszych w tych stronach zieloną ruń 
pokrywającą rozległe, uprawne pola. Tak więc farmerska 
gospodarka zdążyła już wkroczyć nawet na te dalekie 
pustkowia. Powinienem był radować się z takich osiągnięć 
bladych twarzy, a jednak... Serce mi się ścisnęło na myśl, że 
pewnie za kilka, kilkanaście lat pachnący, rozległy step 
przetną wiejskie drogi; łany pszenicy zajmą miejsce dzikich 
traw, a turkot wozów i porykiwanie krów wypłoszą ciszę i 
spokój pierwotnej przyrody.
—	Nie smuć się, Janie, tak bardzo — powiedział nagle 
Karol. — Jeszcze za dwieście lat w tak ogromnym
kraju poszukiwacz przygód znajdzie dla siebie sporo
Little Meadow (ang.) — Mała Łąka 280
 280

dzikich terenów. Nie wszystkie grunta nadają się pod orkę i 
siew.
—	To doprawdy zdumiewające — wykrzyknąłem. — 
Chyba urodziłeś się jasnowidzem! Bo to już nie pierwszy 
raz odgadujesz moje myśli. Jakim cudem?
—	Bez trudu. Dostrzegłem, jak twe wesołe oblicze 
spochmurniało na widok bruzd wykrojonych pługiem. 
Tylko nie zdradź swych uczuć gospodarzowi, mógłby je 
opacznie zrozumieć.
—	Twoje dwieście lat bardzo mnie pocieszyło — 
roześmiałem się. — Lecz jakże daleko trzeba będzie 
wówczas gnać, by ujrzeć antylopę lub wapiti?
—	Niech się tym trapią nasze prawnuki. No, jesteśmy. 
Dom prezentuje się całkiem nieźle, a dym nad kominem 
świadczy, że zawitaliśmy tu o stosownej porze.
Istotnie, budynek wyglądał nieźle, nawet dość elegancko w 
porównaniu z wielu innymi siedzibami farmerów, jakie 
spotykałem podczas wędrówek. Zwłaszcza na Dzikim 
Zachodzie Stanów Zjednoczonych. Na bezleśnych 
równinach oglądałem budowle prawie wyłącznie ze 
ścianami wznoszonymi z cegiełek wykrojonych z darni i 
wysuszonych na słońcu. Drewniane były co najwyżej ramy 
okienne, czasem pokrycia dachów. Że jednak między 
deskami pozostają zawsze szpary, dla lepszego 
zabezpieczenia pokrywano je dodatkowo grubą warstwą 
darni. Mimo to podczas dłuższych deszczów dach 
przeciekał. Domy o ścianach z darni są ciepłe, to prawda. 
Ich wadą — mnóstwo robactwa gnieżdżącego się w 
wysuszonej trawie.
Teraz mieliśmy przed sobą dom wzniesiony całkowicie z 
drewna, co świadczyło o zamożności posiadacza. Budulec 
musiał przecież sprowadzać z daleka, a taki transport 
wymaga i czasu, i pieniędzy.
Niedaleko płynął strumień, bardzo płytki, lecz nieodzowny 
dla gospodarki. Podążając za chłopcem prze-
281
 
byliśmy koryto o piaszczystym dnie i wjechali na udeptany, 
trawiasty placyk.
—	Poczekajcie, panowie, zaraz uprzedzę ojca.
Po chwili na progu ukazał się wysoki mężczyzna w 
kolorowej koszuli. Podszedł do nas bardzo rozradowany i 
wyciągnął dłoń, którą uścisnąłem z wysokości siodła. 
Podobne uściski wymienili Karol i Old Gray. Przy 
indiańskim mustangu farmer zawahał się, wreszcie podał 
dłoń i Wysokiemu Orłowi.
—	Zejdźcie z koni, mili goście. Od dawna nie oglądałem 
takiej masy ludzi. Proszę bardzo, proszę bardzo do środka.
Nie czekaliśmy na powtórne zaproszenie. Zresztą odmowa 
w takim wypadku równa się śmiertelnej obrazie. Chociaż 
więc zależało nam na każdej minucie, wkroczyliśmy do 
wnętrza.
Karola nie myliły przewidywania. Gospodarze zajęci byli 
spożywaniem czegoś, co bardzo przyjemnie pachniało. Przy 
stole siedziała najprawdopodobniej cała rodzina: żona 
farmera, córka, starszy syn oraz wyrostek, który nas 
powitał. Nasze wejście narobiło sporo zamieszania, jak to 
zwykle w takich wypadkach się dzieje. Lecz szybko sprawy 
poczęły się toczyć swą normalną koleją. Nakarmiono nas 
tak jak karmi się głodomorów lub ludzi po długich 
tygodniach ścisłego postu.
—	Zostańcie panowie u nas — zachęcał gospodarz,
gdy ostatni pusty talerz zabrano ze stołu. — Okolica tu
piękna, a i zwierzyny nie brak. Chyba nigdzie się nie 
spieszycie?
Uprzedziłem Old Graya, któremu na pewno byłoby 
niezręcznie udzielić odpowiedzi w imieniu nas wszystkich.
—	Niestety — odparłem przybierając zmartwioną minę 
— okoliczności zmuszają do szybkiej jazdy.
—	Coś ważnego?
—	Bardzo — poparł mnie Karol.
282
 
—	A to prawdziwy pech — żałośnie stwierdził farmer. — 
Miesiącami nikt tu nie zagląda, a jak wreszcie zajrzy, to 
zaledwie starcza czasu na wypicie kubka wody. A ja zawsze 
twierdzę, że z nadmiernego pośpiechu
nic dobrego wyniknąć nie może.
Uśmiechnąłem się, a Old Gray oświadczył, że 
prawdopodobnie za kilka dni przyjdzie nam tędy wracać, a 
wówczas...
—	Ech, każdy tak obiecuje. Ten, który wczoraj wpadł tu 
jak po ogień, również obiecywał. Wiem ja z doświadczenia, 
jak mało warte są obietnice przelotnych gości. Nie 
obrażajcie się, panowie, lecz to szczera prawda. Ten 
wczorajszy gość wyglądał na myśliwego. Chociaż miało się 
dobrze ku zachodowi i zapraszałem go na nocleg, wykręcał 
się, jak potrafił i odjechał, jakby preria dokoła się paliła.
—	Myśliwy? — zapytał Old Gray. — Jak on wyglądał? 
Czy przypadkiem nie nosił czarnego ubrania. Blondyn, 
średniego wzrostu i wieku?
—	Zgadza się. To wasz znajomy?
—	Przyjaciel — gładko skłamał Karol. — Pragniemy 
spotkać się z nim jak najszybciej. Podróż w tych stronach 
nie jest bezpieczna dla samotnego człowieka.
Gospodarz zaśmiał się.
—	Co też pan opowiada?! Teraz? Nawet niemowlę
mogłoby spokojnie wędrować! Od czasu gdy czerwone
kurty poczęły wysyłać patrole na prerię, a przede 
wszystkim odkąd... — tu spojrzał na Wysokiego Orła i 
zakaszlał podejrzliwie 
— ...zresztą mniejsza z tym. Dość, że można tu czuć się 
bezpieczniej niż w niejednym z wielkich miast.
Nie zaprzeczyłem, aby nie wdawać się w zbyteczny spór.
—	No — Siwowłosy pierwszy dał znak, podnosząc się
z ławy — pora nam ruszać.
Gospodarz   protestował,   przyłączyła   się   gospodyni,
283
 


lecz nie zdołali przełamać naszego uporu. Wizyta na farmie 
trwała chyba z godzinę. Dostarczyła nam dobrej informacji 
o Randallu, a poza tym tak napełniła nasze żołądki, że 
podczas wieczornego biwaku odpadł kłopot gotowania. 
Nikt nie czuł głodu.
Nazajutrz, nim świt pobielił niebo, gnaliśmy na południe 
ledwie widocznym śladem uciekiniera. Według moich 
obliczeń Randall wyprzedzał nas o półtora dnia dobrej 
jazdy. To nie było wiele. Znowu począłem wierzyć, że zbliża 
się chwila schwytania mordercy. Jechaliśmy bez przerwy 
do południa, a po godzinnym odpoczynku — aż do 
zapadnięcia nocy. Old Gray — czułem to — chętnie 
wydłużyłby czas jazdy, lecz konie chrapały ze zmęczenia, a z 
pyska mego wierzchowca
284
 
kapała piana, znak ostrzegawczy dla jeźdźca. Nie wolno go 
lekceważyć pod groźbą utraty zwierzęcia.
Następna doba nie przyniosła żadnych zmian: nadal 
otwierała przed nami swe zielone ramiona bezkresna i 
wciąż pusta równina.
Czwartego dnia, w drugiej jego połowie, zauważyłem, hen, 
daleko przed nami, czarny ruchomy punkcik.
—	Ktoś jedzie! — krzyknąłem i sięgnąłem po lornetkę.
Karol i Old Gray również przyłożyli szkła do oczu. Jednak 
ze względu na znaczną odległość nawet lornetki nie 
pomogły nam stwierdzić, czy to Randall, czy nie Randall.
Pozornie wbrew logice zwolniliśmy tempo jazdy. Jeśli 
bowiem ten ktoś jest Randallem, zauważywszy nas zacznie 
gnać co sił w końskich nogach. Na taką chwilę powinniśmy 
byli oszczędzać siły naszych zwierząt.
Czas mijał i malała jednak odległość dzieląca nas od nie 
rozpoznanego jeźdźca. Albo był bardzo pewien swego 
bezpieczeństwa, albo też jego wierzchowiec gonił ostatkiem 
sił. Już gołym okiem mogłem obserwować samotnego 
wędrowca. Po pół godzinie ukazało się przed nami długie 
wzniesienie przecinające prerię w poprzek. Zbyt regularne, 
aby można było je uznać za dzieło natury.
—	Kolej! — krzyknąłem do Karola. — Nie pozwólmy 
zniknąć mu za nasypem. To Randall! Poznaję jego 
sylwetkę.
Minęło następnych kilkanaście minut. Randall osiągnąwszy 
nasyp nie wjechał na jego grzbiet, lecz pędził wzdłuż skarpy 
i chyba zmusił konia do galopu. Nie mogłem pojąć 
dlaczego. Dopiero później stwierdziłem, że zbocze nasypu 
było bardzo strome, uniemożliwiające wjazd na końskim 
grzbiecie.
Sytuacja uległa raptownej zmianie. Randall pędził po
286
 
linii prostopadłej do kierunku naszego biegu. Dzięki temu 
odległość między nami znacznie się skróciła. Lecz nasze 
konie poczęły zdradzać objawy zmęczenia. Dotychczas 
posuwałem się bok w bok z Karolem, obecnie mój 
wierzchowiec począł ustawać. Po sekundzie wyprzedzili 
mnie Old Gray i Wysoki Orzeł. Znalazłem się na końcu. 
Lecz chyba i ich zwierzęta miały już dość szaleńczego 
pościgu, bo teraz nie przybliżaliśmy się do Randalla. 
Wówczas niespodziewane wydarzenie zmieniło bieg 
wypadków. Po mojej prawej ręce, tam gdzie nasyp kolei 
zakręcał łagodnym łukiem, ukazała się grupa jeźdźców. 
Świetnie dostrzegłem ich czerwone mundury. Konna 
policja!
Randall również ją zauważył. Dostrzegłem, jak zatrzymał 
wierzchowca, zeskoczył i wspiął się na nasyp. W chwilę 
później zniknął mi z oczu. Rozległ się huk dwu wystrzałów. 
W tym momencie Wysoki Orzeł zsunął się z grzbietu swego 
mustanga — pomyślałem, że został trafiony. Lecz nie. 
Pobiegł w kierunku nasypu. Za nim biegli już Old Gray i 
Karol. Znowu ozwał się głos strzelby. Nie miałem pojęcia, 
kto strzela. Zatrzymałem konia. Wydobyłem Winchester z 
kabury, zeskoczyłem między trawy. Jeszcze raz zagrzmiało. 
To Randall, ukryty za szynami, zabawiał się polowaniem na 
nas. Uznałem, że popełnia błąd. Zamiast uciekać — strzelał. 
Tracił cenny dla siebie czas, bo ta bezsensowna kanonada 
nie mogła przecież powstrzymać pogoni. Podbiegłem i 
zrównałem się z Karolem.
—	Uważaj, Janie — ostrzegł. — Połóż się, Poślę mu parę 
kulek.
—	Tylko nie traf go śmiertelnie. Old Gray nigdy by ci 
tego nie darował.
—	Postaram się — odpowiedział. — Spróbuję 
przeskoczyć nasyp.
—	Ej, ostrożnie, Karolu! Randall trafia celnie!
—	Pamiętam. Trzymaj go pod obstrzałem, Janie.
287
 
To powiedziawszy począł czołgać się w stronę nasypu. Za 
nim ruszył Wysoki Orzeł, na końcu Old Gray.
Zgodnie z zaleceniem Karola, aby odciągnąć uwagę 
Randalla od mych towarzyszy, waliłem raz za razem ze 
swego winchestera, nie bardzo zresztą dostrzegając cel. 
Przeciwnik krył się chytrze za stalową linią torów i tylko 
od czasu do czasu unosił głowę.
Tymczasem pełzająca trójka zbliżała się z każdą chwilą do 
skarpy. Jeszcze minuta, a nasyp zasłoni ich przed wzrokiem 
Randalla. Zerknąłem w prawo. Ludzie w czerwonych 
kurtach galopowali. Przypuszczałem, że to porucznik 
Mitchell, zaalarmowany nieustającą palbą, gnał ile sił w 
końskich nogach. Ale popełnił błąd. Powinien był w 
bezpiecznej odległości przeskoczyć nasyp i zajść Randalla z 
drugiej strony.
Jeszcze dwukrotnie pociągnąłem za spust broni, gdy do 
uszu mych dobiegł charakterystyczny szum, a później 
turkot coraz wyraźniejszy. Gwizd parowozu poderwał mnie 
na nogi. Przede mną biegła już trójka mych przyjaciół. Nie 
zdążyliśmy. Nim dopadłem stóp nasypu, na jego szczypcie 
ukazał się rząd wagonów. Toczyły się z łomotem, z brzękiem 
łańcuchów. Zdawało się, że pociąg nie ma końca. 
Widziałem platformy I naładowane pniami drzew i kryte, 
zamknięte na głucho I wagony towarowe. Randall dzięki 
temu zyskiwał na czasie. Gdyby poprzednio przeprowadził 
konia poza nasyp, mógłby teraz swobodnie odjechać.
Wspiąłem się na sam szczyt nasypu, skąd obserwowałem 
drewniane podkłady i szyny drgające pod ciężarem wozów 
oraz cienie i blaski, w miarę jak przebiegały mi przed 
oczyma wirujące w piekielnym pośpiechu, ciężkie stalowe 
koła. Na koniec minęła ich ostatnia para. Końcowy wagon 
zajazgotał przeraźliwym dźwiękiem żelastwa i uciekł.
Obok mnie leżał Karol, za Karolem Old Gray i Wysoki 
Orzeł wysuwali lufy swych strzelb ponad lśniące
288
 
szyny. Kilka kroków od nas, po przeciwległej stronie, kryć 
się musiał człowiek, którego mieliśmy żywcem schwytać. 
Więc też żaden z nas nie powstał, byłoby to szaleństwem. 
Jak długo tkwiliśmy w bezruchu? Minutę, dwie, a może 
więcej? Wreszcie Wysoki Orzeł wysunął się, pełznąc 
bezszelestnie dotarł do krawędzi nasypu i zniknął za nią. 
Przyłożyłem broń do ramienia. Cisza. I nagle głos wodza:
—	Niech moi bracia przyjdą tutaj...
Kto był pierwszy — nie zauważyłem. Albo Karol, albo Old 
Gray. Zbiegłem w paru skokach. U stóp nasypu leżał 
Randall z rozkrzyżowanymi rękoma, z gołą głową. Jego 
kapelusz spoczywał kilka kroków dalej, a broń błyszczała w 
trawie. I jeszcze coś wpadło mi w oczy. Najpierw niby 
ciemna plama, później jako dwa prostokątne, skórzane 
pakunki. Skierowałem swe kroki ku bezwładnej postaci. 
Nie będę wdawał się w szczegóły, zbyt przykre, nawet gdy 
dotyczą osoby mającej na swym rachunku aż cztery 
zabójstwa! Jeśli nie więcej.
Randall, jak wywnioskowałem, usiłował wskoczyć do 
pociągu, co było dlań jedyną drogą ratunku. Do pociągu 
osobowego skok pewnie by się udał. Lecz to była 
towarówka. Może Randall skoczył na którąś z platform 
wiozących pnie drzew, może chciał dostać się na złącza 
wozów? Został odrzucony z taką siłą, że przeleciał nad 
zboczem nasypu i runął dopiero u jego podnóża. Obrażenia, 
jakie odniósł, były śmiertelne.
—	Jak tam, Janie? — zapytał Karol. — Żyje? Rozłożyłem 
ręce gestem bezsiły.
—	Jesteś pewien?
—	Całkowicie — odparłem.
—	Wielki Duch go pokarał — szepnął Wysoki
Orzeł.
Podniósł kapelusz i przykrył nim twarz leżącego.
—	Macie go?!
19 — Old Gray	
289
 
Po stoku nasypu zbiegał porucznik Mitchell. Za nim drugi 
policjant z rewolwerem w dłoni.
— Zobacz — odparł Karol.
Mitchell schylił się nad leżącym, strącił mu z twarzy 
nakrycie.
—	Joe Shoes! — To on... Jaka szkoda...
Machnął ręką desperacko, rozejrzał się dokoła i 
pomaszerował ku dwu torbom porzuconym wśród trawy. 
Dźwignął je i zawrócił ku nam.
—	Jeśli ktokolwiek wątpi, że to jest Joe Shoes, niech
spojrzy...
Rozluźnił sprzączkę jednej torby, odchylił skórzaną klapę, 
sięgnął dłonią do wnętrza i wydobył równiutko ułożoną i 
przewiniętą banderolą paczkę studolarowych banknotów.
—	Ciekawe, czy zdążył cokolwiek z tego wydać. I ile 
przekazał wspólnikowi. Jak wpadliście na jego trop, 
Karolu? Opowiedz!
—	Przede wszystkim — odparł mój przyjaciel — 
wspólnika już nie ma.
—	Co to znaczy?! — wykrzyknął porucznik.
Siedliśmy na zboczu i Karol powoli streścił znany
jedynie nam przebieg wydarzeń.  Gdy skończył, Mitchell 
westchnął i zasępił się.
—	Paskudna sprawa — stwierdził ponurym tonem. — 
Dwu morderstw można było uniknąć — westchnął. — 
Gdyby... policja była sprawniejsza. Nie wstydzę się tego 
powiedzieć. I czuję wyrzuty sumienia. Lecz dobrze wiecie, 
w jakich warunkach musimy pracować. Gdyby nie wasza 
pomoc, jeszcze długo musiałbym go szukać.
—	Zbieg okoliczności — zauważył Karol. — A za to, że w 
botaniku Randallu rozpoznaliśmy złodzieja i mordercę, 
podziękuj jemu — tu skinął głową w stronę Old Graya.
290
 
—	Czy możesz wyjaśnić? — zwrócił się Mitchell do 
Siwowłosego.
—	Znasz historię małżeństwa Green?
—	Green...  Green... chwileczkę... coś mi świta...
—	To była głośna sprawa, lecz szybko uległa 
zapomnieniu. Mam o to nieco pretensji do waszej Konnej. 
Ja nie potrafiłem zapomnieć: rabunek i podwójne 
morderstwo.
—	Już wiem! — krzyknął Mitchell. — Sprawca nie został 
wykryty.
—	Został — sucho zauważył Siwowłosy. — Leży tu i 
nigdy już więcej nie popełni żadnego przestępstwa
—	Joe Shoes?!
—	On się wówczas nazywał Royer.
—	Jesteś pewien, że to ten właśnie człowiek zamordował i 
ograbił Greenów?
—	Zupełnie pewien — poważnie odparł Old Gray. — 
Zapamiętałem twarz młodzieńca, którego zgodził do 
powożenia Henry Green, nim wraz z żoną wyruszył na 
prerię. To jest twarz Joego Shoes. Mogę na to przysiąc. 
Zresztą, dla mnie to już bez znaczenia...
—	Po co go ścigałeś? Bo przecież ścigałeś go?
—	Green był moim przyjacielem od dziecięcych lat. 
Wystarczy?
—	Przepraszam. I rozumiem. Wybacz ciekawość. To mój 
zawód jej wymaga. Więc ten Shoes, Starr, Kelly, Randall, 
jeszcze dodatkowo nosił nazwisko Royer... zamyślił się. — A 
ten dom, o którym wspomniałeś, Karolu, czyją stanowi 
własność?
—	Małżeństwa Green — odparł Old Gray — a obecnie 
ich syna, Dawida.
—	Gdzie on jest?
—	O co chodzi? — wtrącił się mój przyjaciel.
—	Muszę przeprowadzić rewizję, a nie chcę uczynić tego 
bez zgody właściciela.
291
 
- Biorę to na siebie — powiedział Siwowłosy. — Trudno 
tam trafić, lecz pojedziemy razem.
I tak zakończyło się ostatnie spotkanie z Joe Shoes, który 
był równocześnie Randallem i Royerem. Następnego dnia 
całą grupą ruszyliśmy na północ. Zapragnąłem raz jeszcze 
ujrzeć tajemniczą budowlę, będącą początkiem i końcem 
tragicznej historii. Karol się temu nie sprzeciwiał.
Porucznika Mitchella spotkało rozczarowanie. Poza 
odkrytymi już przeze mnie zapasami żywności nie znalazł 
nic więcej, żadnych śladów przestępczej działalności 
bandyty. Po spędzeniu z nami jednej tylko nocy odjechał 
wraz z odzyskanymi pieniędzmi, by zawiadomić swych 
przełożonych. W jaki sposób wytłumaczył im śmierć 
wspólnika napadu na pociąg i zabójstwo nieznanego 
włóczęgi, o tym nigdy się nie dowiedziałem. Być może, że w 
tych dwu sprawach prowadzone było oddzielne śledztwo. Z 
jakim skutkiem — również nie wiem.
W dzień później rozstaliśmy się z Old Grayem. I on spieszył, 
aby poinformować Dawida Green o odnalezieniu domu 
rodziców i o losie, jaki spotkał Royera.
—	Jeśli wam to odpowiada — rzekł na pożegnanie — 
rozbijcie tu swój biwak. Dach nad głową to lepsza rzecz od 
gałęzi. Okolica obfituje w zwierzynę, a zapasy tego łotra 
mogą wam się przydać. Korzystajcie z nich do woli. 
Podziękowaliśmy. Wskoczył na siodło.
—	Czy się jeszcze zobaczymy? — zapytałem.
—	Kto wie? Kto wie? Jeśli jednak kiedykolwiek 
zawitacie w te strony, drzwi tego domu będą dla was stały 
otworem.
Cmoknął na wierzchowca i ruszył truchtem wzdłuż ciemnej 
ściany lasu, a później galopem przez prerię zaróżowioną 
wschodzącym słońcem. Stał się czarnym punktem wśród 
zieleni traw, aż zniknął.
292
 
Odwróciłem się. Blask porannej zorzy rozjaśnił stromy 
daszek werandy, przesunął się, wydłużył, aż sięgnął okien i 
zamigotał w szybach niczym garść rzuconych z nieba 
diamentów.
Opowieści tej nie zakończyłbym właściwie urywając ją w 
tym miejscu. W kilka miesięcy później, gdy wróciłem do 
swych codziennych zajęć i utrapień, jakie stwarza życie w 
mieście, znajomy księgarz w Milwaukee namawiał mnie do 
kupna grubawego tomiska.
—	To pana zainteresuje, doktorze. Przecież pan lubi 
podróże.
W tym momencie uśmiechnął się chytrze, wiedział bowiem 
o moich eskapadach. Wahałem się. Nie z powodu ceny, lecz 
jedynie dlatego, że moja biblioteczka już pękała w szwach, 
a umieszczenie na półce tak grubego tomiska zabierało 
miejsce innym, potrzebniejszym książkom.
—	Aleck! — Zawołał księgarz dostrzegłszy mój brak 
zdecydowania. 
— Podaj krzesło panu doktorowi. Ot tu, pod oknem jest 
najwidniej.
— Ależ... — zaprotestowałem.
—	To tylko chwila — nie dał mi dokończyć. — jedna 
krótka chwila. Proszę usiąść i łaskawie przejrzeć, chociaż 
jedną stroniczkę. Jeśli się nie spodoba, nie będę nalegał.
—	Dobrze — odparłem rozbawiony taką natarczywością.
Usiadłem i — na chybił-trafił — otworzyłem książkę. Moje 
oczy zatrzymały się na czarnych linijkach druku, w połowie 
strony.
„W mieszkaniu moich rodziców wisiał obraz namalowany 
przez serdecznego przyjaciela ojca. Wielki obraz w 
złoconych ramach. Widniał na nim las. Tak jak wygląda 
wczesną jesienią: pożółkłe liście klonu na zrudziałej 
murawie polanki otoczonej z trzech stron kolumnami 
potężnych drzew. Po stronie czwartej, nie-
293
 
co w głębi, wznosił się parterowy, drewniany dom z 
pozłocistych, świeżych desek, z małą werandką pośrodku. 
Samotny, blady liść orzecha..."
Przerwałem w połowie zdania, prawie podskoczyłem na 
krześle. Mimo woli, bezsensownie zapytałem:
—	Co to jest? Przecież... wielkie nieba!
Zaniepokojony księgarz wychynął zza regałów 
wypełnionych kolorowymi okładkami.
—	Czy coś się stało, panie doktorze?
—	Nie... nic, bardzo przepraszam. Ma pan jeszcze jakieś 
inne książki tego autora?
—	Zaraz sprawdzę.
Zniknął w głębi lokalu. Wrócił po paru minutach, 
przynosząc dwa tomiki.
—	Proszę zapakować wszystkie trzy.
—	O, byłem pewien, że to się panu spodoba!
Zapłaciłem, zabrałem pakunek i prawie biegiem pognałem 
do swego mieszkania. Płaszcz, kapelusz — wszystko to 
frunęło w kąt. Osunąłem się w fotelu przed kominkiem, 
rozdarłem opakowanie. Otworzyłem pierwszy z brzegu tom 
i znowu moje oczy napotkały tę samą linijkę druku:
„...wznosił się parterowy, drewniany dom z pozłocistych 
świeżych desek..."
Zamknąłem książkę, spojrzałem na okładkę. Nazwiska 
autora nie ujawnię. Old Gray nie zdradził go przecież, a ja 
nie zawiodę zaufania Siwowłosego. Tak będzie najlepiej.