DANIEL WYSZOGRODZKI
THE                                    1M8W
ROLLING STONES
SATYS F A KC J A
¦¦¦na mi iiiiii ni
1000131508
ISKRY
1000131508
Projekt obwoluty, okładki i stron tytułowych Krystyna TCpfer
Zdjęcia
Marek Karewicz - nr 3, 4
Agencja „Piękna" - nr 7, 8, 9, 12, 13, 16, 18, 19, 20, 21, 22,23, 25, 27/28, 29, 30, 33, 34, 35, 36,
oraz na I i IV obwoluty Agencja „EastNews" - nr 1, 5, 6, 10, 11, 14, 15, 26, 31, 32, 37 Agencja „Gamma-BE&W" - nr 2 Agencja „BE&W" - nr 17 Agencja „Stills-BE&W" - nr 24
ML
ISBN 83-207-1592-X
Copyright © by Daniel Wyszogrodzki, Warszawa 1998 Copyright © by Wydawnictwo „Iskry", Warszawa 1998

Agacie i Helenie
To tylko rock and roli... - Ale jak tego nie lubić?

I can't get no satisfaction I can't get no girl with action But I try on try on try...
739817

BUW-EO
28'MScf
Uoo
Stacja kolejowa w Dartford niewiele różniła się od innych stacji na obrzeżach Londynu. Wysoko nad torami żelazna kładka o konstrukcji małego wiaduktu, na peronach kryte gontem zadaszenie, dokoła stare ławki z fantazyjnymi poręczami. Tu i ówdzie porzucone bezładnie wózki pocztowe, jakby zapomniane przez bagażowych. W godzinach szczytu tłok i gwar, przez pozostałą część dnia panuje senność.
Codzienna fala spieszących do Londynu pracowników odpłynęła już do metropolii, kiedy na peronie pojawił się młody człowiek z gitarą. W oczekiwaniu na pociąg wypalił papierosa, a już w chwilę później tablice z białym napisem DARTFORD po raz niewiadomo który zostawały w oddali. W wagonie nie brakowało pojedynczych siedzących miejsc, ale on ruszył ku tyłowi pociągu. Nie chciał być narażony na sąsiedztwo innych pasażerów. W pewnym momencie przystanął i przyjrzał się uważnie siedzącemu pod oknem rówieśnikowi, który trzymał pod pachą plik gramofonowych płyt. Tamten uniósł głowę i rozpoznali się natychmiast, jak dwóch znajomych po długim niewidzeniu.
-  Cześć, stary - powiedział gitarzysta.
-  Dokąd jedziesz? - zagadnął ten drugi.
Ale nie doczekał się odpowiedzi. Gitarzysta z rosnącym zdumieniem przyglądał się trzymanym przez kolegę płytom. Prześlizgując się wzrokiem po grzbietach okładek nerwowo rozpoznawał nazwiska wykonawców - Chuck Berry, Little Walter, Muddy Waters.
-  Człowieku, słuchasz Chucka Berry'ego, poważnie? - zapytał z przejęciem. - Co za zbieg okoliczności!
I tak stacja kolejowa w Dartford przeszła do historii zespołu The Rolling Stones.






Od Dartford do 1962
Uczniowski blues
Kiedy Keith Richards spotkał Micka Jaggera w podlondyńskim pociągu linii Southern Linę, był rok 1960. Obaj mieli po 17 lat. Nietypowe, jak na owe czasy, muzyczne upodobania Jaggera wywołały u Richardsa w pełni zrozumiałe zdumienie. To jakby spotkać na Saharze faceta z tego samego podwórka i to jeszcze z bukłakiem wody. A w polu widzenia żadnej oazy.
Wielka Brytania trwała w przedłużającym się błogostanie powojennej stabilizacji. Dużej stabilizacji. Rozpadało się Imperium, ale odkąd dumę narodową zaczęto budować na postawie ludności w czasie II wojny światowej, Anglicy uważali, że mają wszelkie powody do chluby i zasłużonego spokoju. Do sklepów powróciły towary reglamentowane od 1939 roku i nawet widmo nowej wojny nikomu nie przeszkadzało w ich konsumpcji. Nie mówiąc już o tak odległych sprawach, jak wojna w Korei czy napięcia wokół Kanału Sueskiego. Kolejni premierzy różnili się głównie krawatami, a ich cechą wspólną było przekonanie, że jeszcze nigdy nie było tak dobrze. Naród wydawał się to przekonanie podzielać. Rewolta młodzieży mogła być najwyżej śmiałym tematem literatury science fiction, a echo poczynań amerykańskich beatników skutecznie odbijało się od muru wyspiarskiej „splendid isolation". Radio nadawało jazz tradycyjny, tę najszczęśliwszą muzykę naszych czasów, a w sobotnie wieczory rozbrzmiewało w maleńkich, przydomowych ogródkach skiffle - muzyka, którą może grać każdy. Rock and rolla słuchali nieliczni, grono miłośników rhythm and bluesa (R&B) było jeszcze węższe, a jeśli ktoś wiedział, co to jest prawdziwy blues, był przekonany, że nie dzieli tej wiedzy z nikim. Ofiarami podobnego mniemania padli Jagger i Richards - niezależnie od siebie. Nie było to przekonanie w pełni słuszne, ale nie uprzedzajmy wypadków.
Kraj rósł w siłę, a ludzie żyli dostatniej. Społeczeństwo wolne od groźby ubóstwa, a nawet bezrobocia, podlegało jednak zmieniającym je od wewnątrz procesom i to procesom całkiem nowym. Naruszony został dogmat brytyjskiej klasowości. Psychiczna segregacja grup społecznych silniejsza jest w Wielkiej Brytanii - a zwłaszcza w Anglii - niż w innych państwach europejskich.
9
Poszczególne klasy społeczne oddzielone są trwałymi i trudnymi do przekroczenia barierami. System ten funkcjonował od wieków. Dopiero lata po II wojnie światowej zachwiały jego podstawą - granicą pomiędzy proletariatem a klasą średnią.
Wzrastająca stopa życiowa prowadziła do upowszechnienia mieszczańskich standardów materialnych. Utrzymanie odrębnego statusu, dziedziczonego w rodzinie od pokoleń, przestało być dla przedstawicieli klasy średniej błogosławieństwem bożym. Stało się wyzwaniem.
Już w latach pięćdziesiątych przeszło połowa ludności Anglii mieszkała w osiedlach skupiających domki jednorodzinne. Osiedli tego typu wciąż przybywało - nic więc dziwnego, że doszło do sytuacji, w której urzędnicy, technicy czy nauczyciele po wprowadzeniu się do nowego domu stwierdzali, że ich najbliższym sąsiadem jest rzemieślnik, sprzedawca albo kwalifikowany robotnik. Zjawisko to spotęgowane było na obrzeżach wielkich miast. Moloch metropolii demokratycznie wchłaniał wszystkie swoje przedmieścia.
Mick Jagger i Keith Richards urodzili się tego samego roku w miasteczku Dartford w hrabstwie Kent. Obecnie cała okolica zawiera się w południowo--wschodniej części Londynu. Matka Micka, Eva Scutts, dotarła tu aż z Australii, skąd jako dziecko przybyła z rodziną. Nigdy nie pozbyła się do końca dokuczliwego poczucia alienacji - już nie była Australijką, ciągle nie mogła poczuć się Angielką. Znajomi z wczesnego okresu jej życia pamiętają szczególną wrażliwość Evy na punkcie pochodzenia. Wydawało jej się, że wszyscy Anglicy podzielają stereotypowy obraz Australijczyka, prymitywnego wieśniaka. Bariera ta nie stanowiła jednak przeszkody w nawiązaniu kontaktów z nowymi współobywatelami. Wdzięk i uroda zrobiły swoje. Pracowała jako fryzjerka, kiedy poznała miejscowego nauczyciela wychowania fizycznego. A panowie od WF to chyba najwięksi przystojniacy pod każdą szerokością geograficzną. Eva Scutts i Basil (Joe) Jagger wzięli ślub w kościele Świętej Trójcy w Dartford 7 grudnia 1940 roku. Wojennemu racjonowaniu podlegała żywność, alkohol, nawet ubrania, nie było więc mowy o hucznym weselu. Przybyło około piętnastu osób, drużbą był brat pana młodego, Albert.
Jako młoda żona Eva próbowała kompensować swoje poczucie zagrożenia w typowo emigrancki sposób. We wszystkim, co robiła, starała się być bardziej normalna, przeciętna i statystyczna niż najbardziej normalny, przeciętny i statystyczny Anglik. Ona też, właściwie jako jedyna z całej rodziny, emocjonowała się sprawą statusu społecznego i zabiegała o utrzymanie dobrych burżuazyjnych standardów. Mick podsumował to po latach: „Moja mama jest bardzo proletariacka, mój ojciec mieszczański, ponieważ odebrał w miarę przyzwoite wykształcenie. Pochodzę więc skądś pomiędzy. Ani stąd, ani stąd".
Pierwszy i najsłynniejszy syn państwa Jaggerów, Michael Philip, urodził się w poniedziałek 26 lipca 1943 roku, pod znakiem wstępującego Lwa. Świat w okresie narodzin późniejszego Stonesa aż wrzał od wydarzeń. Wielka Rada Faszystowska uchwaliła właśnie wotum nieufności dla Mussoliniego i dyktator
10
Włoch został z rozkazu króla uwięziony w Arbuzzach. Aliancka ofensywa łamała zęby na Sycylii, a „moskity" RAF zrzuciły 2 tysiące ton bomb na Essen. W Dart-ford dwóch sprawców przyznało się do kradzieży kurczaka, dwóch innych sąd ukarał za kradzież szlaucha. Był także dziadek, który dostał grzywnę za żebractwo, mimo iż zeznawał, że ma 74 lata i już nie wie, co robi.
Zakompleksiony brat idola, Christopher Edward, przyszedł na świat 19 grudnia 1947 roku. W promieniu co najmniej kilku tysięcy mil nikt nie zrzucał bomb.
Chłopcy, jak powiedziałaby większość matek, dobrze się chowali. Co nie znaczy, że trudno ich było znaleźć. Wręcz przeciwnie. Niezwykle ruchliwi, choć obaj grzeczni, byli lubiani przez otoczenie. Szczególnie Mikę, jak rodzina nazywała starszego. Sąsiedzi pamiętają, że nigdy nie wybrał prostej drogi, jeśli w pobliżu był mur lub drzewo. Nigdy nie szedł, jeśli mógł biec. Znakomitym polem do popisu był przydomowy ogródek, pełen starych drzew owocowych. Wspomina matka: „Przechodziliśmy przez okres fascynacji Tarzanem, kiedy chłopcy skakali z gałęzi na gałąź wydając donośne okrzyki. Wydawało się, że przesiadują na drzewach godzinami, co mnie czasem przerażało. Ciągle się bałam, że spadną". Ale kronika rodzinna żadnych poważnych wypadków nie zanotowała. Mikę spuszczał bratu regularne lanie, jak to brat, ale i tu obyło się bez uszczerbków na zdrowiu. W pamięci matki zapisał się jako dobry chłopiec, z wyjątkiem pewnego okresu w wieku lat czterech: „Przechodził wtedy fazę rzucania się na ludzi bez żadnego powodu. Pamiętam, jak w wakacje szliśmy któregoś dnia wzdłuż plaży i Mikę tratował każdy napotkany zamek z piasku. Nawet te, które chłopcy dopiero budowali. Sprawiłam mu lanie". Freud powiedziałby, że mały Mikę rozładowywał po prostu agresję związaną z wychodzeniem z okresu analnego. Ale co mogła o tym wiedzieć Eva Jagger?
W szkole podstawowej, Wentworth County Primary School, Mikę widoczny był na pierwszy rzut oka nawet w klasie złożonej z trzydzieściorga identycznie ubranych dzieci. Zawsze aktywny, etatowy ochotnik, znajdował sympatię nauczycieli. Nie należał do uczniów wybitnych, ale określany był jako dziecko zdolne i przyjemne. Warto zapamiętać tę opinię, bo nie miała się powtórzyć.
System szkolnictwa w Wielkiej Brytanii różni się nieco od tego, do którego jesteśmy przyzwyczajeni. Dzieci w wieku lat jedenastu przystępują do egzaminu, zwanego potocznie 11+, który praktycznie determinuje całą ich dalszą przyszłość. Szczęśliwcy, którzy wypadną najlepiej (przy rywalizacji o wybór kariery w tym wieku można chyba mówić o szczęściu), trafiają do szkół ogólnokształcących, co pozostawia sprawę ich dalszego rozwoju otwartą. Pozostali rozlokowywani są w szkołach technicznych i zawodowych. Mikę znalazł się w gronie wybrańców i całe szczęście - Dartford nie było miejscem, w którym problem społecznego awansu lub degradacji traktowany byłby lekko. A ambicje rodziców (to właśnie w Anglii sprzedaje się przypinane do klapy znaczki z napisem: Uważaj przy wyborze rodziców!) były oczywiście wysokie. Mama: „Mówiąc zupełnie szczerze, spodziewałam się, że Mikę zostanie politykiem. Już w szkole był przywódcą. Jeśli w coś wierzył, gotów był bronić tego wbrew wszystkim".
11
Młody Jagger zdobywał wraz z wiekiem coraz więcej pewności siebie. Pozytywnie zaliczony 11+ podniósł jego status, a sytuacja domowa stwarzała sprzyjające warunki do rozwijania skłonności dominacyjnych. Jako pierworodny synek pozostawał ulubieńcem matki, a młodszy brat nie przedstawiał sobą żadnego zagrożenia. Chris był chłopcem mniej atrakcyjnym, wydawał się także mniej inteligentny. Czego by nie zrobił, wiadomo było, że Mikę robił to już od dawna. Nauczyciele zauważyli, że we wszystkim wzoruje się na bracie. Modelował na Mike'u całe swoje zachowanie, zarażając się jego stanami emocjonalnymi, naśladując go w najdrobniejszych szczegółach. W przyszłości miał dzięki temu zarobić niejednego dolara. Ale dopiero w przyszłości.
Nowa szkoła oznaczała dla Mike'a nowe życie. Cała słodycz i gorycz dojrzewania oczekiwała na niego w Dartford Grammar School. Ta szacowna, założona w XVI wieku instytucja, z dumą i typowo prowincjonalnym splendorem obnosiła się ze swoimi tradycjami. Corocznie obchodzone święto założycieli szkoły było dla miejscowych notabli i lokalnej prasy jednym z najważniejszych wydarzeń. Mowom i wystąpieniom nie było końca, a to, że mówiło się zawsze o tym samym, wydawało się nikomu nie przeszkadzać.
Wielowiekowa tradycja znajdowała swoje uosobienie w dyrektorze, panu Hudsonie, którego życiową ambicją było uczynienie z Dartford Grammar najbardziej angielskiej z angielskich szkół publicznych. Szkoła była - oczywiście -czysto męska i pan Hudson prowadził ją po męsku. Przede wszystkim dzielił chłopców na cztery drużyny, między którymi wzbudzano rywalizację sportową. Lojalność wobec swojej drużyny i poczucie przynależności do grupy były święte. Współczesna psychologia nazywa takie zjawisko kategoryzacją - wystarczy podzielić ludzi na grupy pod najbardziej błahym powodem, a członkowie jednej zaczynają postrzegać członków drugiej jako osoby wrogie. Współczesna psychologia powiedziałaby także niejedno na temat instytucji prefekta, czyli ucznia-nad-zorcy. Jego zadaniem było utrzymanie dyscypliny w powierzonej grupie kolegów. Pozostali chłopcy najpierw prefektów nie lubili, potem się ich bali, a na koniec starali się im przypodobać i zazdrościli licznych przywilejów. Pan Hudson dobrze wiedział, co robi. Psychologia psychologią, a wszystkie te zabiegi zbliżają nas do dyrektorskiego oczka w głowie - były nim zajęcia wojskowe. Wszyscy chłopcy wstępowali do Połączonych Sił Kadetów (Combined Cadet Force) i piątkowe popołudnia spędzali na rozkoszach musztry. Należy dodać, że kilka lat w CCF procentowało szeregiem ulg przy odbywaniu służby wojskowej, która wciąż była obowiązkiem każdego Anglika.
W pierwszych latach nauki w nowej szkole opinia o Mike'u niewiele się zmieniła. Dużo pracował i pełen był najlepszych chęci. Ale jego udział w zorganizowanym życiu szkoły systematycznie malał, a w końcu i w nim samym coś pękło. Chciał się wyróżniać, próbował być najlepszy. Kiedy już zrozumiał, że nie będzie - stracił motywację. W nauce nawet się nie opuścił, ale było po nim widać, że stracił zapał. Jego postawa znalazła precyzyjne potwierdzenie w stosunku do sportów. Mikę stronił od każdej konkurencji, której nie mógł wygrać. To, że był
12
synem nauczyciela WF, nie ułatwiało mu życia. Tym bardziej że starał się sprawić ojcu przyjemność. Jedyną grą, jaką lubił, była koszykówka, po pewnym czasie został nawet kapitanem szkolnej drużyny. Potraktujmy ten fakt jako pewien kompromis, choć trzeba dodać, że koszykówka była w szkole dyscypliną o marginalnym znaczeniu.
Ale, czy wierzymy w horoskopy czy nie, lwi charakter Jaggera zaczął się w końcu ujawniać. W miarę słabnięcia jego pozycji uczniowskiej, rósł prestiż w grupie rówieśniczej. Mikę zaczął robić się pyskaty i zainteresował się dziewczętami. A także muzyką. Co było głosem organizmu, a co powołania? Zaczął zdobywać autorytet wśród kolegów, głównie dzięki temu, że z największym tupetem kłamał o swoich miłosnych podbojach. Wkrótce zgromadził wokół siebie stałą paczkę. Wszyscy słuchali jazzu, przekrzykiwali szkolnych oponentów i nie przestawali rozmawiać o seksie. Stanowili w tym temacie grono nie skażonych empirią teoretyków, ale każdy grał rolę Casanovy do upadłego. Pozostali udawali, że wierzą, tylko po to, żeby na równych prawach zdobyć szansę uzewnętrznienia własnych fantazji. Do ścisłego grona dyskutantów Jaggera zaliczali się Tony Gorman, Allan Etherington, Richard Condon, Clive Robson oraz Dick Taylor. Warto zapamiętać tego ostatniego, bo niemal został Stonesem. Chociaż na razie myślał głównie o zostaniu mężczyzną.
Akcje Jaggera rosły. Posiadanie ojca nauczyciela w tej samej szkole musi prędzej czy później zaowocować - przynajmniej pośrednio. I zaowocowało. Pan Joe Jagger zaangażowany został do współpracy przy serialu telewizyjnym „See-ing Sport" (Sport z bliska). Celem, jaki zamierzali osiągnąć twórcy tego dokumentu, było zachęcenie młodych ludzi do zajęcia się mało popularnymi i nieco bardziej wyczynowymi dyscyplinami. Joe Jagger opisywał podstawowe zasady, a synek i jego paczka demonstrowali ich zastosowanie w praktyce. Ku zazdrości odtrąconych szkolnych championów.
Mały Mikę, pokazując przed kamerami TV, jak wiosłować w canoe albo symulując górską wspinaczkę, otarł się, po raz pierwszy, o ludzi i sprawy spoza maleńkiego i stabilnego świata Dartford. Po raz pierwszy też poczuł smak gwiazdorstwa - na razie tylko w skali szkoły, ale i tak smak ten bardzo mu się spodobał. Jagger nie tylko rósł w sobie, ale też coraz śmielej poszukiwał własnej tożsamości. W czasach kiedy uczniowie angielskiej szkoły nie więcej różnili się między sobą niż żołnierze Mao Tse-tunga, nawet nieznacznie dłuższe włosy czy węższe spodnie świadczyć miały o indywidualizmie, co traktowane było przez władze jako wyzwanie. Mikę nosił włosy „długie", spodnie „wąskie", a kiedyś nie dość że przyszedł w Dniu Sportu w czarnej marynarce, to jeszcze towarzyszyło mu kilka dziewcząt!
Łatwiej jednak było o kilka koleżanek na majówkę niż o tę jedną wyczekiwaną, pierwszą z przewidywanych setek czy tysięcy, która miała być przewodniczką do świata już tak żywo przeczuwanego i tak bardzo upragnionego. Klub gawędziarzy (żeby nie powiedzieć dosadniej) przeżywał swój złoty okres. Chłopcy opracowywali różne patenty, żeby pogadać nawet w czasie zajęć. Mikę, Clive
13
Robson i Tony Gorman byli autorami numeru wykonywanego w czasie częstych biegów przełajowych. Dowlec się do piaszczystych pagórków Dartford Heath
(dzisiaj przebiega tamtędy autostrada), potem wolniej, WOlpiej, dać Się ZOStaWiĆ
w tyle i nura w wydmy. A potem spokojna godzinka - słoneczko, parę papierosów podebranych rodzicom przed pójściem do szkoły i opowieści, przy których Boc-cacio uznałby się za dyletanta. Następnie wyczuć moment powrotu walących się z nóg kolegów, hop do środka i udawać zmęczenie. Doskonałe.
Chłopcy wykazywali wiele inwencji, ale o kontakt z dziewczętami było trudno. Żaden z paczki nie miał siostry, która miałaby koleżanki, które to z kolei koleżanki... Lekcje tańca w szkole żeńskiej były rygorystycznie prowadzone, a przez to upokarzające i bezowocne. Mikę i Clive zgłosili się na ochotnika do pomocy przy scenografii w dziewczęcym kółku teatralnym, ale byli tak pilnowani, że nawet nie otarli się o płeć przeciwną. Najważniejsze, że się nie poddawali. Do kółka fotograficznego w swojej szkole wstąpili tylko po to, żeby na doroczną zabawę taneczną mieć klucze do ciemni!
Nikt im zresztą życia nie ułatwiał. Władze obu szkół tworzyły zgodną koalicję stojącą na straży dobrych obyczajów. Nawet na koedukacyjnym pokazie „Ryszarda III" w miejscowym kinie młodzież była rzetelnie rozdzielona - panie na dole, panowie na balkonie. Chłopcy musieli się więc ograniczyć do zaczepek werbalnych, niemal anonimowych ze względu na panujące ciemności. A także do tak wypróbowanych sposobów rozładowywania napięcia seksualnego jak rzucanie z balkonu pustych torebek po kukurydzy.
Młodzieńcze poczynania Jaggera stanowią dokładne potwierdzenie starego porzekadła, że ci, co to robią, to o tym nie mówią, a ci, co o tym mówią, to tego nie robią. Miał lat 15, kiedy wreszcie zaczął się spotykać z młodszą o dwa lata koleżanką. Nie miał jednak zielonego pojęcia, jak się do rzeczy zabrać. Pierwsza dziewczyna późniejszego idola, niejaka Annę, najlepiej pamięta z tego okresu... kosmetyki pani Jagger. Eve Jagger po doprowadzeniu chłopców do wieku szkolnego podjęła pracę sprzedawczyni w sklepie z kosmetykami. Przynosiła do domu mnóstwo próbek i pozwalała Annę, przychodzącej do Mike'a na herbatki, pobawić się tym i owym.
Można by się pokusić o psychoanalityczną interpretację kompensowanego w ten sposób popędu, ale Mikę coraz bardziej interesował się muzyką. Niewiele z wielkiego świata docierało do Dartford, a jednak większość nastolatków zaczęła ulegać intuicyjnej zupełnie fascynacji Ameryką. Oczywiście Ameryka to Stany Zjednoczone, a Stany Zjednoczone to muzyka i film. Młodzi ludzie słuchali jazzu, próbowali grać skiffle, oglądali westerny. Mało kto przeczuwał zbliżającą się wielkimi krokami emancypację młodzieży i przemianę obyczajów. Co prawda wyświetlano już wtedy w Anglii „Buntownika bez powodu" (okrojonego!) czy „Blackboard Jungle", ale tym, co najgłębiej pozostawało w pamięci brytyjskim nastolatkom, były jedyne w swoim rodzaju symbole Ameryki - crown imp con-vertible, '56 oldsmobile, lincoln continentai. Przy angielskich mini morrisach wydawały się pojazdami z innej planety.
14
Cała Anglia słuchała jazzu, był to jednak prawie wyłącznie tradycyjny jazz nowoorleański, określany popularnie jako trąd. I to najczęściej w rodzimym wydaniu. Stacje radiowe i kluby taneczne rozbrzmiewały dźwiękami zespołów Chrisa Barbera, Kenny'ego Balia, Ackera Bilka. Jednak jazz tradycyjny, grany w Anglii na profesjonalnym poziomie i stawiający przed muzykami wysokie wymagania, nie mógł stanowić zachęty do muzykowania domowego. Przypomniano sobie więc o tradycji jug-bandów, ulicznych kapel nowoorleańskiej biedoty z epoki ragtime'u, epoki narodzin jazzu. Idea tkwiła w samym instrumentarium - tarka, bas ze szczotki, gitara lub banjo, na których wystarczyło znać dwa lub trzy akordy, kazoo czy po prostu grzebień z bibułką. No, na tym to już zagra każdy z odrobiną słuchu.
I tak ogarnęło Anglię szaleństwo skiffle. Styl rozwinął się na prywatkach o charakterze pogotowia czynszowego. W domu zalegającego z opłatą lokatora zbierali się przyjaciele, wychodzili na ulicę i grali puszczając wśród zebranych gapiów kapelusz. Sąsiedzi wrzucali pieniążki - czasem dlatego, że ładnie grali, częściej po to, żeby jak najszybciej przestali. Skiffle było eklektyczną, synkopo-waną mieszaniną jazzu, muzyki ludowej i bluesa. A właśnie. Bluesa. Kompanie płytowe, zachęcone kolosalną popularnością skiffle, odważyły się na import płyt, które niedawno jeszcze obejmowano jedną wspólną kategorią „racial musie" -muzyki rasowej granej przez Murzynów dla Murzynów. Początkowo był to najbliżej spowinowacony z muzyką ludową folk-blues w wydaniu takich klasyków gatunków jak Big Bill Broonzy czy Leadbelly. Stopniowo zaczął jednak do Anglii docierać także miejski odcień bluesa - drapieżny, elektryczny. A stąd już tylko krok do R&B. Na płytach legendarnej chicagowskiej wytwórni Chess odnaleźć można było muzykę takich twórców urban-bluesa, jak Howlin' Wolf czy Muddy Waters, bez którego zespół The Rolling Stones nie nazywałby się The Rolling Stones. Ale dla tej samej wytwórni nagrywał także Bo Diddley, artysta nie tylko na wskroś R&B, ale w prekursorski sposób kładący podwaliny tego, czym rock and roli jest po dzień dzisiejszy.
„Na początku był jazz tradycyjny i skiffle" - powie Jagger w 1974 roku. „Ludzie wydają się dziś nie pamiętać, na jaką to się działo skalę. (...) Tak naprawdę zaczął się angielski rock and roli. Od grup skifflowych".
Mikę i jego kumple z Dartford Grammar kupili R&B w ciemno. Była to muzyka nowoczesna, oryginalna, dzika. Takimi też próbowali być oni sami. Wbrew uznanym powszechnie autorytetom, często wbrew najbliższym. Dla samego Jaggera jest to okres wciąż żywy w pamięci: „Zwariowałem na punkcie Chucka Berry'ego, Bo Diddleya, Muddy Watersa i Fatsa Domino, nie wiedząc, co to wszystko znaczy, wiedziałem tylko, że jest to piękne. Mój ojciec zwykł to nazywać muzyką dżungli, a ja mówiłem tak, to prawda, muzyka dżungli, świetne określenie. Ilekroć jej słuchałem, zawsze chciałem usłyszeć jeszcze więcej. To była najbardziej autentyczna rzecz, z jaką się kiedykolwiek spotkałem. Zacząłem interesować się bluesem, odkąd zrozumiałem, że coś takiego w ogóle istnieje. Nigdy nie grali bluesa w radio, chyba że zaszło jakieś nieporozumienie. Te rzeczy
15
mogły być hitami w Ameryce, ale nigdy tutaj. Następnie zdałem sobie sprawę, że Big Bill Broonzy był pieśniarzem bluesowym i że Muddy Waters był także pieśniarzem bluesowym, że to było tak naprawdę to samo i że nie miały znaczenia żadne podziały. Zdałem sobie z tego sprawę, kiedy miałem 15 laf.
No i zaczęło się. Jagger, Dick Taylor, Allen Etherington oraz nieco spokojniejszy sympatyk paczki, Bob Beckwith, rozpoczęli wspólne muzykowanie. Spotykali się po lekcjach w którymś z domów i próbowali imitować znane sobie nagrania, pieczołowicie wysłuchane z małego gramofonu. Dick grał na bębnach, Bob na gitarze, a Allen na marakasach. Mikę - urodzony solista - śpiewał. Doświadczenia nie miał żadnego. Nigdy nie splamił się żadnym szkolnym chórem ani niczym podobnym. Rodzinna fama głosi jednak, że już jako dziecko wykazywał zdolności w imitowaniu piosenkarzy znanych z anteny radiowej, czym zabawiał mamę i tatę.
Zespół został nazwany Little Boy Blue and the Blue Boys, co świadczy, że chłopcy może jeszcze nie za bardzo czuli bluesa, ale już na pewno czuli epokę. „Pamiętam, jak Mikę ćwiczył z grupą chłopców na podwórku naszego domu w Beckwith" - wspomina matka Dicka Taylora. „Nazywali się Little Boy Blue and the Blue Boys. Siedzieliśmy z mężem w pokoju obok, skręcając się ze śmiechu". Mąż pani Jagger umiał się znaleźć ładniej, szczególnie jak na ojca, który chciał wychować sportowca: „Jego matka i ja nigdy im nie przeszkadzaliśmy, ponieważ brzmiało to całkiem nieźle".
W Little Boy Blue and the Blue Boys widzieć należy przede wszystkim instrument młodzieńczego narcyzmu Jaggera. Jego własne popisy absorbowały go daleko bardziej niż poczynania Blue Boys jako zespołu. Po każdej sesji wypytywał kolegów, jak brzmiał, czy dużo lepiej niż ostatnio, czy podobała się im jego interpretacja - jednym słowem bywał męczący. W każdym razie wszyscy dobrze się bawili, a Mikę zdobywał nieocenione podstawy swojej jedynej muzycznej edukacji.
Tymczasem pogorszyły mu się układy w szkole i to nawet nie do końca za jego sprawą. Otóż stało się jasne, że obowiązek służby wojskowej zostanie zniesiony i chłopcy do wojska nie pójdą. Tym samym znienawidzone zajęcia kadetów straciły swoje jedyne racjonalne usprawiedliwienie. Mikę, Richard Con-don i Clive Robson nie myśleli brać w nich udziału ani chwili dłużej. Za nimi poszli inni chłopcy. Dyrektor chciał nadal uważać CCF za integralną część szkolnego programu, był jednak bezsilny. Bunt miał charakter zbiorowy, Mikę nie odegrał w nim tak naprawdę roli przywódczej, ale to właśnie na nim skupiła się w jakiś sposób cała złość pana Hudsona. Nie znosił Jaggera i nie ukrywał tego, Mikę kpił z niego zresztą wielokrotnie, trzeba jednak oddać dyrektorowi cały szacunek -nigdy nie był wobec Jaggera niesprawiedliwy. O sile tłumionych przez pana Hudsona emocji niech jednak zaświadczy następująca historia. Po kilku ładnych latach od „buntu kadetów" przybyła do szkoły ekipa telewizyjna BBC, żeby zrobić reportaż o jej najsławniejszym wychowanku. Okazało się dość szybko, że filmowcy planują między innymi przeprowadzenie wywiadu z łanem Harrisem, nauczy-
16
cielem matematyki, a zarazem jedynym członkiem ciała pedagogicznego, który zachował o Jaggerze życzliwe wspomnienie. Dyrektor po prostu nie wpuścił ich do szkoły. Pan Harris zasugerował koncert dobroczynny Stonesów na rzecz Dartford Grammar, ale pomysł ten spotkał się z ogólnym oburzeniem. Grono nauczycielskie nie życzyło sobie żadnego dalszego kojarzenia imienia Jaggera z nieskalanym przez tyle wieków imieniem szkoły. Nawet za cenę nowego basenu czy sali gimnastycznej. Najgorsze i tak już się stało, i na tym koniec.
Jagger na szczęście ani wtedy, ani teraz, nie należał do tych, co to się specjalnie przejmują. A krzywdy też sobie zrobić nie dał. W dobrym samopoczuciu dotarł do klasy szóstej, którą można nazwać maturalną. Ma ona w Anglii odmienny od poprzednich, fakultatywny charakter. Mikę, jak się nagle okazało, urodzony humanista, wybrał literaturę angielską, historię i język francuski. Życie w klasie szóstej niewątpliwie obfitowało w więcej atrakcji niż w klasach młodszych. Mniej przedmiotów do nauki, więcej wolnego czasu. Okazjonalne wyskoki na piwo, które w wydaniu Mike'a i jego drużyny niejednokrotnie kończyły się pogróżkami od dyrekcji. Wisiało jednak nad chłopcami widmo egzaminów, po raz drugi miały się rozstrzygnąć ich dalsze losy. I o tym nie zapominali.
Jagger już wtedy zaczął objawiać swój makiawelski charakter. Nie czuł się zbyt pewnie w temacie literatury rodzimej, nie on jeden zresztą. Talent pedagogiczny pana od angielskiego pozostawiał wiele do życzenia i nauczyciel ten był obiektem nieustających zaczepek ze strony uczniów. Trzeba jednak obiektywnie przyznać, że sam się o to prosił. W szkołach angielskich istnieje tradycja głośnego czytania utworów dramatycznych w klasowym podziale na role. Wspomniany nauczyciel miał zwyczaj zagarniania dla siebie najlepszych partii. Podczas zbiorowego czytania „Króla Leara", lektury obowiązkowej, tak wzruszała go własna interpretacja, że zalewał się łzami. Ale uciechę musiały mieć dzieci! Ale uciechy uciechami, a tymczasem sprytny Mikę zapisał się na korespondencyjny kurs literatury angielskiej. Wysłał wypracowania, odesłano mu je omówione i w dodatku z niezłymi ocenami. Pokazał je kolegom z klasy, przykład zaraził innych. Wkrótce wszyscy uczyli się angielskiego już tylko w ten sposób i jak jeden mąż zaliczyli egzamin, wdzięczni Mike'owi za inicjatywę. Pan od angielskiego tryumfował. „Widzisz" - powiedział w rok po egzaminie spotkanemu przypadkiem Clive'owi - „mówiłem wam, że z moimi lekcjami wszystko jest w porządku i miałem rację. Zdaliście wszyscy".
Mimo że zawalił francuski, Mikę zdołał dostać się do dosyć ekskluzywnej i powszechnie znanej London School of Economics, będącej częścią Uniwersytetu Londyńskiego. Jak większość gimnazjalistów nie miał pojęcia, co zrobić ze sobą w przyszłości. Wspominał, że chciałby zostać dziennikarzem, ale raczej nic za tym nie stało. Nic także nie zapowiadało, że wybierze profesjonalną karierę estradową. Według wszelkiego prawdopodobieństwa sam jeszcze w ogóle o tym nie myślał.
Jeżeli myślał o przyszłości, to na znacznie krótszy dystans. Postanowił nadal mieszkać w domu i dojeżdżać na wykłady z Dartford. Ale wykłady rozpo-
czynały się dopiero na jesieni, więc znalazł pracę na czas wakacji. Ojciec Tony'ego Gormana był sekretarzem w pobliskim szpitalu dla umysłowo chorych i pomógł w zatrudnieniu syna i kilku kolegów. Mikę założył reprezentacyjny mundurek Bexley Mental Hospital i został portierem.
Atmosfera była przygnębiająca. Nikt nikogo nie leczył, obłąkani dożywali swoich lat w spokoju, mało kto opuszczał zakład. Według relacji jednego z zatrudnionych kolegów, większość pielęgniarek stanowiły niepiśmienne włoskie nimfomanki, natomiast większość pacjentek nieco bardziej rozgarnięte nimfomanki angielskie. Od jednych i od drugich kazano im trzymać się z daleka. Trudno ustalić, czy nakaz był respektowany, ale Mikę polubił pracę. Mówił, że nie jest ciężka i że może nagadać się do woli z innymi portierami, z ogrodnikiem i z kimkolwiek, kto się tylko nawinął.
Nie był to bynajmniej pierwszy raz, kiedy Mikę zarobił samodzielnie parę funtów. Niejednokrotnie zatrudniał się przed świętami Bożego Narodzenia jako sezonowy listonosz, pomagając w rozwiezieniu lawiny gwiazdkowej korespondencji. W lecie zdarzało mu się sprzedawać lody z ogromnego pudła zawieszonego na szyi albo z trzykołowego wózeczka.
Niewątpliwie najbardziej znanym człowiekiem, jaki kiedykolwiek kupił od Jaggera loda, był Keith Richards, choć do sławy czekała go jeszcze wtedy długa droga. Nawiasem mówiąc dokładnie tak samo długa jak Mike'a. Chłopcy pochodzili z tego samego miasteczka, wychowywali się w pobliżu i przez kilka lat uczęszczali do tej samej szkoły podstawowej, Wentworth County Primary School. Następnie rodzice Keitha przenieśli się na drugi koniec Dartford, do nowego osiedla domków jednorodzinnych. Kontakt na jakiś czas się urwał.
Przeprowadzka była dla Keitha bolesnym doświadczeniem: „Proletariusze, angielscy proletariusze... zmagający się, łudzący się, że są klasą średnią. Wprowadziliśmy się do niedobrego sąsiedztwa, kiedy miałem około dziesięciu lat. Przedtem byłem z Mickiem... mieszkaliśmy blisko siebie. Potem przeprowadziliśmy się do tego cholernego osiedla. W budowie. Tysiące domów, każdy człowiek zdziwiony, co się, kurwa, dzieje. Każdy oderwany. Osiedle w budowie, a wokół już pełno gangów. Teddy Boys".
Synek inżyniera elektryka z dobrą posadą w General Electric, wypieszczony jedynak, nie miał łatwego życia. A w dodatku dobrze wypieszczony - matka miała sześć sióstr i wszystkie mieszkały w pobliżu! „Zawsze był trochę maminsynkiem" - przyznaje pani Doris Richards. „Kiedy poszedł do szkoły, wpadał w panikę, jeśli tylko nie czekałam na niego przy wyjściu. Przy sześciu ciotkach musiał być trochę zepsuty, a taki był z niego słodki dzieciak".
Keith był niewątpliwie lepszym synem niż uczniem. Za odłożone zaskórniaki kupował mamie czekoladki, ale po egzaminie 11+ załapał się tylko do technikum. Zaczęły się smutne lata pełne poczucia bezsensu i alienacji. Keith ganiał po całym Dartford na rowerze, unikał zaczepek ze strony gangów i jakimś cudem usłyszał gdzieś Chucka Berr/ego. „Zaczął nas męczyć o gitarę" - wspomina pani Richards. „Kiedy miał 15 lat, kupiłam mu wreszcie instrument za 10 funtów. Od
18
tego dnia była to najważniejsza rzecz w jego życiu. Mój ojciec, który prowadził przed wojną zespół taneczny, pokazał Keithowi parę akordów, ale reszty nauczył się sam. Jedną z jego największych ambicji było grać naprawdę dobrze".
Keith zaczął stawać na nogi: „Rock and roli zrobił ze mnie jednego z chłopców. Przedtem dostawałem tylko po tyłku". Zadaniem szkół technicznych było nauczenie zawodu tych, przed którymi nie rysowała się szansa kariery akademickiej. W przypadku małego Richardsa szkoła nie zrealizowała swojego zadania. Opuścił ją w wieku lat szesnastu - wydalony za nieróbstwo i wagary -nie opanowawszy niczego oprócz podstaw gry na gitarze. Tego, oczywiście, nauczył się sam. Na szczęście odkrył w sobie także zdolności plastyczne i w ostatniej chwili umknął przed koniecznością podjęcia pracy dostając się do Sidcup Art School. Ta szumnie zwana szkoła plastyczna zbierała obiboków różnego autoramentu, zapewniając im azyl na parę lat i mnóstwo wolnego czasu, więc Keith wreszcie poczuł się w swoim żywiole. Odnalazł bratnie dusze. Były to piękne czasy, kiedy w szkolnej toalecie nie tylko paliło się papierosy, ale także grało na gitarach. Richards trafił więc wreszcie do właściwej szkoły. Po latach sam zrelacjonuje to najlepiej: „No więc już chodzę tam, codziennie parę weightsów (tanich papierosów - przyp. aut.), pięć sztuk w paczce. Wszyscy bez forsy... a najlepsze, co się dzieje, to gitary w klopie. Zawsze znalazł się jakiś facio grający swój najnowszy kawałek Woody"ego Guthriego czy Jacka Elliota. Wszyscy interesują się folkiem. Kiedy zacząłem chodzić do szkoły plastycznej, też się na to załapałem. Przedtem istniał dla mnie tylko Little Richard".
W pewnym sensie toaleta Sidcup Art School odegrała w muzycznym rozwoju Richardsa rolę podobną do tego, czym współpraca z Little Boy Blue and the Blue Boys była dla Jaggera. Zrozumiał, że muzyka, którą fascynował się od pewnego czasu, nie pochodziła znikąd, że ma ona za sobą długi i bogaty rodowód wywodzący się z folkloru czarnych mieszkańców USA. „Zacząłem dochodzić do korzeni. Najpierw Broonzy. On i Josh White uważani byli za jedynych żyjących czarnych bluesmanów, którzy wciąż grali. Zaraz, zaraz -pomyślałem - to nie może być tak. Wtedy odkryłem Roberta Johnsona i facetów tego typu. Ale nie można było zdobyć ich płyt. Zaledwie słyszało się o nich. Więc z jednej strony grałem cały ten folk na gitarze, a z drugiej słuchałem rock and rolla, Chucka Berry'ego i mówiłem do siebie: ye-ye".
Wspólny front muzycznych objawień i ogólnej życiowej abnegacji połączył Richardsa z kilkoma bratnimi duszami. Nerwowy, wyalienowany nastolatek w Sidcup Art School po raz pierwszy w życiu odnalazł przyjaciół. Jednym z nich był Dick Taylor (co za zbieg okoliczności), który trafił tu z Dartford Grammar z powodów zbliżonych do tych, które kierowały Keithem. Dick współpracował już wtedy z kilkoma zespołami. Sięgał okazjonalnie po folk, a nawet jazz, ale w duchu pozostawał wierny R&B. I to najbardziej zbliżyło go do Keitha. Ale chociaż zostali wkrótce bliskimi przyjaciółmi i zaczęli nawet razem grywać, nie przedstawił go Jaggerowi ani pozostałym członkom Little Boy Blue and the Blue Boys. Na szczęście przypadek zastawiał już sidła...
19
Wieloletnia przerwa w znajomości Richardsa i Jaggera nie spowodowała wzajemnego zapomnienia. Rower i lody pomogły podtrzymać wspomnienia. Mick: „Keith poszedł do innej szkoły w tym samym miasteczku, ale widywałem go czasami, jak pędził na rowerze". Keith: „Potem wyprowadziłem się i nie widziałem go przez dłuższy czas. Spotkałem go raz, jak sprzedawał lody przed biblioteką publiczną. Kupiłem loda. Próbował zarobić na kieszonkowe".
Masa krytyczna została przekroczona w pociągu zmierzającym z Dartford do Londynu. Skutki eksplozji odczuwamy do dziś.
Kiedy Richards znalazł u Jaggera pod pachą plik płyt swoich ulubionych wykonawców, szeroko otworzył oczy. Ale zdumienie ustąpiło miejsca podziwowi. Część posiadanych przez kolegę płyt uważał za nieosiągalne w Anglii. Kiedy obaj dali już wyraz obustronnej radości, zagadnął go o to.
- Tak, w domu mam jeszcze parę - odpowiedział Jagger. - Pisałem do tych, no, Chess Records w Chicago, dostałem katalog zamówień pocztowych i jakoś to ciągnę, wiesz?
Richards zaprosił go do siebie na herbatę. Jagger przyniósł kilka płyt, posłuchali ich razem. Poemocjonowali się. Okazało się, że obaj znają Dicka Taylora. Okazało się, że - używając słów Richardsa - ja trochę podgrywam, on trochę podśpiewuje": Przeszłodziesięcioletnia przerwa we wzajemnych kontaktach wyparowała ze świadomości obu chłopców w ciągu kilku zaledwie godzin. Odrodziła się przyjaźń pomiędzy ludźmi, których porównano po latach do Romu-lusa i Remusa wykarmionych na piersi tej samej wilczycy R&B. Przyjaźń, którą w blisko dwadzieścia lat później tak skomentuje Jagger: „(Keith) jest moim bratem, przypadkiem urodzonym przez innych rodziców".
Stało się oczywiste, że Richards dołączy do Blue Boys jako nowy gitarzysta. A gdy tylko dołączył, stało się oczywiste, że jest najlepszym muzykiem ze wszystkich chłopców. Jak to złośliwie skomentowali, najrzadziej zdarzało mu się odrabiać prace domowe - Richards zripostował, że nigdy tego nie robił. Włączenie Keitha do Little Boy Blue and the Blue Boys miało bardzo korzystny wpływ na Jaggera. Osłabła jego narcystyczna koncentracja na sobie, zaczął traktować zespół jako całość, dążyć do integracji brzmienia. A z samym Keithem tak się zintegrował, że w najbliższe wakacje dołączył do państwa Richardsów, kiedy zgodnie z corocznym zwyczajem wyjeżdżali z synem nad morze.
Dla rodziców Keitha mógł Jagger stanowić wzór dobrze zapowiadającego się młodego człowieka. Też, jak ich syn, bawił się w muzykę, ale jednak pilnował spraw najważniejszych. Studiował na szacownej uczelni i rysowała się przed nim świetlana przyszłość, czego o ich latorośli w żadnym wypadku nie można było powiedzieć. Młody Richards koncentrował się wyłącznie na grze na gitarze, przyszłość widział co najwyżej mgliście. Żył w potencjalnej gotowości rzucenia się w wir wielkiego świata, ale póki co, czuł doskonale, że w Dartford jest beznadziejnie bezpieczny.
Za to z Mike'a robił się światowiec. Londyńczyk. Studia szły mu nieźle. Musiał sporo pracować, szczególnie nad matematyką, ale wydawał się dostate-
20
cznie umotywowany. Coraz częściej włączał się w życie studenckie - prywatki u tych kolegów, którzy mieli szczęście (albo nieszczęście) posiadać mieszkanie w stolicy, piątkowe pijaństwa w barze Trzy Beczki. W rodzinnym Dartford, gdzie ciągle mieszkał, otaczał go splendor samej uczelni, której ranga wyraźnie wzrastała. W Anglii mówiło się wówczas, że co prawda w rządzie zasiadają ekonomiści z Oxbridge, ale media pełne są absolwentów London School of Economics. Tutaj, jeszcze przed wojną, studiował późniejszy prezydent USA, John F. Kennedy, i tutaj też złapał żółtaczkę, która zmusiła go do opuszczenia Anglii. Rosnący prestiż szkoły oraz jej dogodne usytuowanie w centrum Londynu powodowały, że udział takich osobistości jak Harold Wilson czy Edward Heath w zajęciach seminaryjnych nie był niczym wyjątkowym.
Mikę z premedytacją wykorzystywał swój nowy status do leczenia dawnych kompleksów. Londyn był w jego opowieściach miastem swobodnych obyczajów, pełnym łatwych, rozwiązłych kobiet, które marzyły wprost o studencie z prowincji. Oczywiście miał je ów student wykorzystać i porzucić. Koledzy z Dartford, którzy wyjechali do odległych college'ów, żeby tylko wyzwolić się wreszcie od opieki rodziców i lokalnych moralistów, zazdrościli Mike'owi wyboru. Przeżywali ogromne rozczarowanie spowodowane surowością uczelnianych warunków. Clive Rob-son, niepocieszony w żalu student Oksfordu, twierdził, że ta „skarbnica żeńskich talentów" bardziej przypomina klasztor niż Dartford Grammar pod żelazną ręką pana Hudsona.
Wydaje się zresztą, że Mike'owi rzeczywiście było już czego zazdrościć. W czasie świąt Bożego Narodzenia zaczął się pokazywać w Dartford w towarzystwie panienki o imieniu Bridget. Naoczni świadkowie używali do jej opisu takich określeń, jak „doprawdy szpetna" albo „twarz jak budyń", nie to było jednak ważne. Skoro Mikę, tak dotychczas niestały w adresowaniu swoich chuci, spędzał z nią tyle czasu, można było mniemać, że zdesperowane dziewczę szło na całość. Jagger, wyraźnie zawstydzony brzydotą swojej partnerki, nadrabiał miną i rozgłaszał teksty w rodzaju „znalazłem u jej boku szczęście". Czyżby jednak biedna Bridget rzeczywiście otworzyła tę, jedyną w swoim rodzaju, listę, której nie zrekonstruuje już nigdy żaden kronikarz?
Dokąd chodzą chłopcy
Nowi londyńscy koledzy przyjęli Jaggera ciepło. Był z początku nieco nieśmiały, ale rozkręcił się. Głębszych przyjaźni nie nawiązał, kontakty z rówieśnikami miewał powierzchowne, ale szerokie, wykraczające poza samą LSE. Dostrzegano w nim elementy „zwierzęcego seksualizmu", choć z dużą dozą obiektywizmu stwierdzano, że do najładniejszych chłopców siedemnastoletni Mikę nie należał. Nadchodzące lata miały zasadniczo zweryfikować obowiązują-
21
ce stereotypy urody, a zakazane twarzyczki Stonesów w niemałym stopniu się do tego przyczyniły. Ale nie wybiegajmy w przyszłość. Tymczasem dokonywała się bowiem w Mike'u pewna istotna przemiana - londyńskie środowisko przemianowało go na Micka. I tak już miało pozostać. Co prawda rodzina i sąsiedzi w Dartford nazywali go nadal po staremu, niemniej jednak Mick Jagger zaczynał się od Mike'a Jaggera coraz bardziej oddalać.
Jeśli nie stało się to wyłącznie za sprawą zmiany imienia, to niewątpliwie przyczynił się do tego człowiek o nazwisku Alexis Korner. Pierwszy zawodowy bluesman z Wysp Brytyjskich. Mick tryskał energią. Uczył się niemało, ale z zespołem Little Boy Blue and the Blue Boys współpracował z większym entuzjazmem niż kiedykolwiek przedtem. Znajomi z LSE wiedzieli o jego muzycznym hobby, ale nie traktowali tego poważnie. Tymczasem Jagger, Richards i Taylor przywiązywali do swoich poczynań coraz większą wagę i ambitnie doskonalili amatorski poziom. Brakowało im jeszcze determinacji w myśleniu o muzycznej karierze. A także przykładu, przewodnika, guru. Przemierzali londyńskie kluby, sprawdzając, co jest grane, ale grano przeważnie jazz tradycyjny, gdzieniegdzie rock and rolla i muzykę folk. Czasami chłopcom udało się wystąpić w jakimś podrzędnym klubie, ale traktowano ich popisy R&B jako amatorską ciekawostkę. I właśnie wtedy pojawił się Alexis Korner.
Z pochodzenia był pół-Austriakiem, ćwierć-Grekiem i ćwierć-Turkiem (co oczywiście nie znaczy, że miał troje rodziców). Dzieciństwo spędził na podróżach po Europie i Afryce Północnej. Do Anglii przybył w 1940 roku jednym z ostatnich statków, jakie opuściły Francję po niemieckiej inwazji. Rodzina osiedliła się w podlondyńskim Ealing. Korner nie zjawił się na muzycznej scenie znikąd. Kształcony przez ojca w grze na skrzypcach, młody Alexis zakochał się w jazzie i bluesie. Sięgnął po gitarę. Wkrótce grał na stałe w Chris Barber's Jazz Band, najpopularniejszym zespole w kraju. Grał oczywiście jazz tradycyjny, ale w skry-tości hołdował bluesowi. W 1953 roku spotkał podobnego pasjonata. Nazywał się Cyril Davies, był kamieniarzem z północnego Londynu i potrafił wycinać na harmonijce bluesowe cuda. Wkrótce uformowali duo i zaczęli występować na własną rękę.
Alexis nie porzucił jednak współpracy z Barberem. Król brytyjskiego jazzu tradycyjnego przyjął na koniec i Daviesa do swojej gromadki: „(...) zaczęliśmy dawać pół godziny R&B pod koniec każdego występu. (...) Robiliśmy numery Muddy Watersa od 1958 roku, zanim jeszcze Muddy po raz pierwszy przybył do Europy". Poczciwy trębacz z pełną świadomością podcinał gałąź, na której sam siedział. Czuł, że idzie nowe. Alexis miał już także własne plany.
Pod koniec 1961 roku pozbierał jazzowych dysydentów z różnych kapel i po kilku miesiącach prób, w Ealing, gdzie mieszkał Korner, doszło do wydarzenia. 17 marca 1962 roku wystąpił po raz pierwszy prowadzony przez Alexisa zespół The Blues Incorporated - pierwszy biały zespół bluesowy po obu (!) stronach oceanu. Wydarzenie miało charakter historyczny, lecz setka bluesowych fanatyków z Londynu, biorąca w nim udział, nie mogła sobie z tego zdawać
22
sprawy. Nikt także nie przypuszczał, że maleńki barek w Ealing będzie miejscem narodzin największego zespołu rockowego świata. Samo słowo rock and roli brzmiało wówczas dla bluesowych purystów spod znaku Komera jak profanacja.
Jagger i Richards dowiedzieli się o powstaniu klubu z ogłoszenia zamieszczonego w magazynie „New Musical Express". Mick natychmiast napisał do Komera, a wkrótce obaj z Keithem wybrali się, żeby poznać mistrza osobiście. Klub Ealing był maleńką dziurką na tyłach piekarni, ale sukces odniósł natychmiastowy. W ciągu pierwszych czterech sobót stał się mekką bluesowych fanów nie tylko z Londynu, ale nawet z tak odległych miejsc jak Szkocja. Magia bluesa zaczynała działać. Po miesiącu lista zapisanych oficjalnie osób przekroczyła osiemset nazwisk i zaledwie mała część członków klubu była w stanie dostać się na występ. Kolebka białego bluesa mieściła najwyżej około dwustu widzów i to w postaci zbitej, stojącej masy. Łamano w ten sposób podstawowe zasady bezpieczeństwa przeciwpożarowego, ale oczywiście nikomu to nie przeszkadzało. Panował powszechny entuzjazm.
Pierwotny skład Blues Incorporated tworzyli: Alexis Korner grający na gitarze, Cyril Davies na harmonijce, pianista Dave Stevens, saksofonista tenorowy Dick Heckstall-Smith, perkusista Charlie Watts i jego znajomek, basista Andy Hoogenboom, zastąpiony po dwóch tygodniach przez Jacka Bruce'a.
Jaggerowi i Richardsowi opadły szczęki. Dick Taylor powiedział po latach: „Kiedy zobaczyliśmy Blues Incorporated, to tak, jakbyśmy się nagle przenieśli do południowych dzielnic Chicago". Nagle zwątpili we własne umiejętności, nie wierzyli, że będą kiedyś w stanie grać w ten sposób. Ale już przy drugiej wizycie doszli do wniosku, że to, co robią w ramach Little Boy Blue and the Blue Boys bliższe jest prawdziwemu R&B. Otrząsnęli się z pierwszych emocji, ale głęboko przeżywali radość z odnalezienia sekty współwyznawców. Grę mistrzów zaczęli obserwować chłodnym i chłonnym okiem. Ale, jak na ironię, to nie Korner ani Davies wywarli na młodych fanatykach z Dartford największe wrażenie.
Podczas sobotniego wieczoru 7 kwietnia Mick, Keith i Dick zauważyli kręcącego się wokół maleńkiej scenki klubu Ealing dziwnie wyglądającego blondyna z gitarą. Chłopak był w ich wieku i sprawiał wrażenie lekko rozkojarzo-nego. Kiedy Alexis Korner zapowiedział, że za chwilę wystąpi gość, który przybył aż z Cheltenham, żeby zagrać bluesa, wskoczył na scenę i przedstawił się jako Elmo Lewis.
No i zagrał. Richards nie wierzył własnym uszom i oczom: „(...) I nagle, Elmor James, człowieku, ten facet to Elmor James. A to on... siedzi... przegięty... da-da-da, da-da-da. Mówię - co? No, co jest, kurwa? Przecież on gra bar slide guitar".
Elmor James to czarnoskóry gitarzysta bluesowy, którego wpływu na największych gigantów rocka nie sposób przecenić. Bar slide natomiast to dosyć widowiskowa technika wywodząca się z delty Missisipi, wymagająca przestrojenia instrumentu i zmiany funkcji lewej ręki. Keith i Mick po raz pierwszy widzieli kogoś wyprawiającego takie cuda na żywo. Rzeczony Elmo od razu im zaimpo-
23
nował. Mówi Keith: „Podchodzimy do niego po tym, jak kończy Dust My Blues. Jest naprawdę fantastyczny i ze strasznym jajem. Rozmawiamy. Robił to samo, co i my... myśląc, że jest jedynym facetem na świecie, który to robi".
W rzeczywistości nazywał się Brian Jones, a dokładnie Lewis Brian Hop-kins-Jones. Był tylko o rok starszy od Jaggera i Richardsa. Tak jak i oni pochodził z klasy średniej, ojciec był inżynierem lotniczym. Tak jak i oni pochodził z małego miasteczka, ale tu zbieżność jest już tylko pozorna. Cheltenham, skąd rzeczywiście przyjechał, zasadniczo odbiegało w swoim charakterze od Dartford. Jest to bowiem położona o sto mil od Londynu miejscowość wypoczynkowo-uzdrowisko-wa, zawdzięczająca sławę kurortu okolicznym źródłom. W Cheltenham wciąż jeszcze żył wiek XIX, znajdujący swoje przedłużenie w obowiązującym w miasteczku systemie kastowym oraz ścisłym podziale na kuracjuszy i tubylców. Sercem kurortu była, także i tutaj, promenada, z której jeszcze w okresie międzywojennym policja spędzała zabłąkanych przypadkowo przedstawicieli miejscowego proletariatu. Promenada i jej okolice miały własne oznakowanie ulic i własną centralę telefoniczną. Lokalna ludność mogła być albo zatrudniona przy obsłudze kuracjuszy, albo też mogła czuć się intruzem we własnym domu. Nadzwyczaj nerwicogenne środowisko dla młodego człowieka ze światowymi ambicjami.
A Brian miał światowe ambicje. Od najmłodszych lat był dzieckiem sfrustrowanym, wyalienowanym, oderwanym od otoczenia. Szkołę podstawową oraz Cheltenham Grammar School ukończył z dobrymi rezultatami. Ale przyjaciół nie miał żadnych. Był obiektem nieustających zaczepek i złośliwych żartów ze strony rówieśników. Najbardziej dokuczano mu na punkcie jego walijskiego pochodzenia. Dzieci utrzymywały, że rodzina Briana wywodzi się z Puszczy Dean położonej około 20 mil od Cheltenham, na granicy walijskiej. Mieszkańcy tych lasów mieli w okolicy opinię ludzi, delikatnie mówiąc, nieokrzesanych i dzikich. Krążyło na ich temat wiele anegdot. Oto jedna z nich.
Przedsiębiorczy cztowiek z Cheltenham zorganizował wędrowną trupę, w której główną atrakcją był tańczący niedźwiedź. Na swoje nieszczęście wybrał się z występami do leśnych osad. Kiedy niedźwiedź rozpoczął pląsy, bohaterscy mieszkańcy Puszczy Dean rzucili się na bestię i zabili ją, dumni ze swej brawurowej odwagi.
Brian nie tolerował żadnych poniżających go dowcipów. Wystarczało mu w zupełności to, że był niski i fatalnie nie radził sobie w grach zespołowych. Jedynym sportem, który go prawdziwie fascynował, były skoki do wody. Jak wspomina matka, pani Louisa Jones: „(Brian) nie interesował się specjalnie pływaniem, ale nieustannie wspinał się na coraz to wyższe trampoliny". W odróżnieniu jednak od młodego Jaggera i jego klubu perwersyjnych gawędziarzy, bardzo szybko nauczył się leczyć kompleksy na innym froncie. Był jeszcze w szkole, gdy jego 14-letnia przyjaciółka zaszła w ciążę. Dziecko zostało adoptowane, ale dla rodziców, nauczycieli i szkolnych kolegów Briana był to prawdziwy szok. On sam najdotkliwiej odczuł społeczną dezaprobatę, jaka zaczęła go otaczać. Dalszy los dziecka i dziewczyny nie zajmowały go zupełnie.
24
Brian nie był zbytnio lubiany przez otoczenie i chyba niespecjalnie dawał się lubić. Był bezgranicznie nieodpowiedzialny. Od kogo tylko się dało, pożyczał pieniądze, a następnie nie ukrywał wcale, że nie zamierza ich zwrócić. Uwielbiał szokować. Gościom rodziców pokazywał zakrwawione prześcieradła - pamiątkę po dziewicy, z którą właśnie rozprawił się poprzedniej nocy. Przechwalał się przy każdej okazji liczbą miłosnych podbojów. Być może przesadzał, ale jednak tkwiło w tych opowieściach ziarno prawdy. Łapał wiele uczuciowych dziewcząt w sidła ich własnej słabości, grając do perfekcji opanowaną rolę istoty wrażliwej, skrzywdzonej, nie zrozumianej przez otoczenie. Postawy tej nigdy nie wyzbył się do końca.
Po ukończeniu szkoły został Brian jednym z największych w Cheltenham obiboków. Stopnie miał zupełnie dobre, bez problemu byłby przyjęty na uniwersytet, gdyby nie fatalna opinia wystawiona przez dyrekcję Cheltenham Grammar. Opinia tak zła, że odmówiono mu wstępu nawet do zwykłej szkoły plastycznej, podobnej w profilu do tej, w której szczęśliwy azyl znalazł na całe lata Keith Richards. W normalnym wypadku drewniane markieterie, od dzieciństwa składane z pasją przez Briana, stanowiłyby wystarczające potwierdzenie jego talentu do sztuk plastycznych.
Od tego momentu datują się w życiu Briana dwie istotne sprawy. Po pierwsze, z coraz większą determinacją zaczął rozwijać swoje zdolności muzyczne. Po drugie, rozpoczął długotrwały cykl niefortunnych prób podjęcia pracy. Dla młodego pana Jonesa było to prawdziwą zmorą.
Nie sposób dziś ustalić, w jakich okolicznościach Brian zaraził się bluesem. Kiedy tylko opuścił szkołę, postanowił nauczyć się grać na gitarze. Opowiada matka: „Z początku myślałam, że to tylko hobby. Zawsze miał zdolności muzyczne, rozpoczął naukę gry na pianinie, kiedy miał 6 lub 7 lat. W wieku lat 12 Brian dołączył do orkiestry szkolnej i nauczył się grać na klarnecie, ale nie myślę, żeby wiele na nim grał po ukończeniu szkoły". Brian włączył się w muzyczne życie Cheltenham i okolic, choć było ono całkowicie zredukowane do jazzu tradycyjnego. Nigdy nie był stałym członkiem żadnego zespołu, ale występował z wieloma, przysiadając się z klarnetem lub z saksofonem altowym. Wkrótce zasłynął lokalnie ze swej nadzwyczajnej zdolności do gry na niemal każdym instrumencie.
W międzyczasie podejmował biedak prace. Rodzice nadal zapewniali mu wikt i opierunek, ale o swoje pozostałe wydatki musiał zatroszczyć się sam. Został konduktorem autobusowym, ale poddał się po paru dniach, bo nie był w stanie wstawać dostatecznie wcześnie. Potem pracował dla optyka, a następnie w miejscowej fabryce. Może się wydawać dziwne, że Brian nie był w stanie utrzymać się nieco dłużej nawet w sklepie z płytami, ale przy jego plemiennym poczuciu własności... Wreszcie dochrapał się posady - w wydziale architektury miejscowego ratusza. I oczywiście bardzo szybko ją stracił. Potem pracował jako węglarz, a chociaż w Anglii już od bardzo dawna dostarcza się węgiel w workach i Brian musiał je tylko zdejmować z ciężarówki, bardzo się tego zajęcia wstydził. Wstydził się tak dalece, że codziennie mył się po pracy w domu kolegi, żeby ukryć swoją najnowszą profesję przed rodzicami.
25
Wreszcie nie wytrzymał małomiasteczkowego ciśnienia i wyruszył z gitarą na podbój Półwyspu Skandynawskiego. Przez parę miesięcy żył jak tramp, przemieszczał się autostopem, na jedzenie zarabiał ulicznym graniem i stopniowo tracił wiarę w lepsze jutro. Zniechęcony wrócił do Cheltenham i dalej chwytał się różnych zajęć. Ale wyjazd nieco go usamodzielnił. W domu bywał coraz rzadziej, na koniec wyprowadził się na dobre. Zamieszkał z szesnastoletnią Pat Andrews, siostrą jednej ze swych niezliczonych przyjaciółek. W październiku 1961 powiła syna. Ojciec dał mu na imię Julian, po Cannonballu Adderleyu, saksofoniście jazzowym. Matka nazwała chłopca Mark, bez specjalnych intencji. Brian nie miał jeszcze 20 lat.
W tym samym mniej więcej czasie zawitał do Cheltenham z występami Chris Barber's Jazz Band. W rodzinnym miasteczku Briana zawsze łatwiej było o tańczące niedźwiedzie niż o uznanych wykonawców estradowych, więc sensacja była niemała. Zespół dał jeden tylko koncert w sali widowiskowej ratusza, zamknęła go półgodzinna sekwencja bluesowa Kornera i Daviesa. Brian oniemiał. Dopadł Alexisa po występie, a jego entuzjazm i kompetencje były tak ewidentne, że ucięli sobie miłą pogawędkę w barze naprzeciwko. Rozmawiali o bluesie i perspektywach rozpropagowania tego rodzaju muzyki w Anglii. Pozostali w kontakcie, a po otwarciu klubu Ealing Korner zaprosił Briana do Londynu. Nie czekał długo.
Mick, Keith i Brian błyskawicznie nawiązali kontakt. Brian niesłychanie zaimponował maminsynkom z Dartford. Umiejętnościami, niezależnością, fatalną reputacją. Początkowo przyjeżdżał do londyńskiej mekki autostopem, najczęściej nocował potem na podłodze w mieszkaniu Alexisa na Moscow Road. Potem już na zawsze opuścił Cheltenham i wynajął mieszkanie w West Hampstead. W Wielką Niedzielę 1962 roku gotowa na wszystko Pat dołączyła do niego wraz z synkiem.
W klubie Ealing co tydzień aż wrzało. Lokal znakomicie wypełniał zadanie, które dla poczciwego i bezinteresownego człowieka, jakim był Alexis Komer, było chyba największą życiową ambicją - łączył ludzi o wspólnej pasji. „Moim zadaniem było dopilnować, żeby chłopcy należycie zaczynali" - wyznał po latach Alexis. „Reszta należała do nich. Próbowałem wskazać im właściwy kierunek i pozwalałem samodzielnie biec naprzód, bo wiedziałem, że i tak pobiegną szybciej ode mnie".
Po kilku wizytach Jagger i Richards zdobyli się na odwagę i weszli na maleńką scenkę. Przy akompaniamencie Daviesa i Wattsa wykonali Around and Around Chucka Berry'ego. Widownia okazała się dobrze wychowana. To wszystko. Już na drugi dzień oszołomiony sukcesem i omdlewający ze szczęścia Jagger wysłał Komerowi prymitywne, domowe nagrania Little Boy Blue and the Blue Boys zawierające, obok piosenki, z którą chłopcy ujawnili się w klubie, trzy inne utwory - La Bamba, Reelin' and Rockin' oraz standard uwielbianego przez Micka Jimmy'ego Reeda, Bright Lights, Big City. Początek został zrobiony.
Tymczasem Brian, zachęcony powodzeniem Blues Incorporated, postano-
26
wił pójść na całość i założyć własny zespół. Zawsze zresztą o tym marzył. Grupa miała być, oczywiście, R&B, ale ogłoszenie dał do pisma Jazz News" - nie było wielu innych możliwości. Jednym z pierwszych ludzi, którzy odpowiedzieli na zew Briana, był lan Stewart. Pogodny, przyjacielski chłopak, zwany przez przyjaciół Stu, trzymał się niezłej posady w koncernie Imperial Chemical Industries i okazjonalnie grywał w zespołach jazzu tradycyjnego. Był solidnie wyszkolonym pianistą, czuł boogie i gotów był porzucić trąd na jedno skinienie. Stu zastał Briana żyjącego w skrajnej nędzy. Prawdziwy bluesman nie może utrzymywać rodziny. Dopóki Pat Andrews pracowała w pralni, mieli co jeść, ale ona nie wytrzymała długo takiego życia. Wkrótce mieszkał sam i żywił się sam - głównie zimnym spaghetti z puszki. Dwukrotnie podejmował Brian pracę w domach towarowych. Z pierwszego wyleciał za abnegację, z drugiego za kradzież pieniędzy. Tym bardziej desperacko gotów był walczyć o status muzyka profesjonalisty. Po ogłoszeniu w „Jazz News" uformował się skład, który obok Briana i lana Stewarta tworzyli Geoff Bradford, znakomity jak na owe czasy gitarzysta, a także wokalista Andy Wren. Do prób przystąpiono natychmiast.
Jagger i Richards też nie tracili czasu. Wprawdzie Allen Etherington i Bob Beckwith w coraz mniejszym stopniu podzielali entuzjazm pozostałych Blue Boys, ale był przecież wiemy Dick Taylor i zaczęły wreszcie owocować pielgrzymki do Ealing. Alexis Korner pozwolił Mickowi wystąpić w roli wokalisty z Blues Incorporated! Mick był ponoć fatalny. Fałszował i kompletnie nie potrafił się poruszać (kto w to dzisiaj uwierzy?). Był w nim jednak już wtedy pewien magnetyzm - radość z występowania, ogromna koncentracja na sobie, a może po prostu urok szczenięcej impertynencji? Trudno powiedzieć, dość że sama jego osoba bardziej przykuwała uwagę widowni niż popisy wokalne. Wspomina to obecnie z dużą dozą samokrytycyzmu: „Nie mogłem nawet trafić w tonację. To był dopiero problem. Często byłem bardzo pijany, bo z początku naprawdę się denerwowałem".
Ale Alexis wierzył w Micka, a wszyscy wierzyli w Alexisa. I słusznie. Już po czterech tygodniach działalności Ealing Club do Kornera zwrócił się Harold Pendleton, menażer klubu Marquee i zaoferował współpracę. Marquee było znakomicie położone, tuż przy Oxford Street, ale nic nie było w stanie przyciągnąć gości w czwartkowe wieczory. I to miało być zadaniem dla Blues Incorporated. Korner zadanie wykonał, choć nie od razu. Nowy klub był znacznie większy niż Ealing, trzeba było zgromadzić nowe rzesze wyznawców: .Zaczynało to stopniowo wyglądać coraz bardziej budująco, ponieważ przybywali młodzi ludzie, którym nie pasowała scena jazzowa i którzy szukali wrażeń wypływających z czegoś bardziej surowego" - wspomina Alexis. „A my właśnie to im zapewnialiśmy". Rozszerzenie wpływów Blues Incorporated miało się wkrótce opłacić i Kornerowi, i całej jego przybocznej świcie.
W maju pozycja Jaggera w zespole była ustalona. Odśpiewywał swoje trzy numery - Bad Boy, Ride'em Down, Don't Stay Out Ali Nighł - czasem w towarzystwie Keitha, częściej bez. Zaczął także próby z grupą Briana, z której bardzo
27
szybko wyparł Andy'ego Wrena. I dobrze się stało, bo Little Boy Blue and the Blue Boys właściwie przestawali już istnieć. Przy wzajemnej sympatii, jaką darzyli się chłopcy, nietrudno było o pomysł połączenia obu zespołów. Brian zdążył się już zgrać ze Stu, Mick jako warunek swojego uczestnictwa postawił przyjęcie Keitha. Trzeci gitarzysta, bluesowy purysta Geoff Bradford, umiał się znaleźć i szybko sam się usunął. Uważał muzykę Jimmy'ego Reeda za nudziarstwo, nie mógł więc zaprzyjaźnić się z Jaggerem. Tym gorzej dla niego. Dick Taylor został basistą, brakowało jeszcze perkusisty. Bębniarzem bywał wtedy każdy, kto miał bębny. Załapał się niejaki Tony Chapman, ale był wędrownym sprzedawcą, więc rzadko go widywano. Zastępował go inny fan z otoczenia Kornera, Mick Avory. Podobno Brian był tym, który zaproponował nazwę The Rollin' Stones (tak, tak, z apostrofem). Zaczerpnął ją z utworu Muddy Watersa Rollin' Stone Blues.
Rolling Stones oznacza w angielskim dosłownie „toczące się kamienie". Ale nie należy nazwy tej tłumaczyć dosłownie. W mowie potocznej określa się w ten sposób osobę żyjącą bez stałego zabezpieczenia materialnego, obieżyświata, niespokojnego ducha. Znaczenie to wywodzi się od przysłowia „a rolling stone gathers no moss", czyli „toczący się kamień nie obrasta mchem". Dalsza kariera chłopców zakwestionuje trafność tego przysłowia.
The Rollin' Stones odbywali od tej pory próby, kiedy tylko i gdzie tylko się dało. Chociaż jednak wszyscy byli częstymi gośćmi Ealing i Marquee, Alexis nic nie wiedział o nowej grupie. Ale jego powodzenie miało także oznaczać powodzenie chłopców. Przełomowy moment nastąpił w lipcu - zespół Kornera został zaproszony przez sieć BBC do wystąpienia w programie radiowym Jazz Club. Radość była wielka, niestety wyłonił się problem. Zgodnie z zasadami określonymi przez związek zawodowy muzyków, BBC skłonne było zapłacić tylko sześciu członkom zespołu. Jagger, jako dodatkowy wokalista, był siódmy. Rycerski Alexis skłonny był już odtrącić wyciągniętą rękę sukcesu, ale przekonał go sam Mick. Według relacji Kornera miał powiedzieć: „(...) Jeśli wystąpisz na antenie, za tydzień będziemy mieć dwa razy tyle ludzi". To zdecydowało.
Lider Blues Incorporated hojnie wynagrodził Mickowi rozczarowanie. Powiedział chłopcom, że mają zmontować grupę i wystąpić w jego zastępstwie w Marquee (program Jazz Club emitowany był na żywo w czwartki). A grupa była już zmontowana. Co prawda główną atrakcją miał być wokalista John Baldry z zespołem, niemniej dzień 12 lipca 1962 roku odnotować można jako oficjalny debiut Stonesów.
Kiedy więc miliony Anglików po raz pierwszy słuchały rodzimego bluesa na antenie radiowej, kiedy Alexis Korner i jego pionierska kapela zdobywali wreszcie zasłużony krajowy rozgłos, na scenie klubu Marquee Mick, Brian, Keith, Stu, Dick Taylor i Mikę Avory stawiali swoje pierwsze kroki na drodze do sukcesu, który w mniejszym lub większym stopniu miał się stać udziałem każdego z chłopców.
Atrakcją wieczoru pozostał John Baldry, któremu w czasie występu pękły spodnie (na ratunek temu blisko dwumetrowemu wokaliście pospieszyła z agrafką kobieta z widowni), ale chłopcy po raz pierwszy w życiu poczuli się jak
28
profesjonalny zespół. A zbliżał się już czas podejmowania decyzji. Mick ukończył pozytywnie pierwszy rok LSE. Keith definitywnie postanowił nie wracać po wakacjach do szkoły. Obiecał ukochanej mamusi, że poszuka sobie pracy w Londynie, ale nic nie wskazywało, żeby zamierzał dotrzymać przyrzeczenia. Dick Taylor podejmował od jesieni studia w Royal College of Art i całkowicie zrezygnował z dalszego grania. Nie na długo, został wkrótce założycielem znakomitego zespołu The Pretty Things i czekało go jeszcze wiele artystycznych wzlotów. Mikę Avory pojawiał się i znikał, aż wylądował przy perkusji legendarnego już, chociaż ciągle aktywnego, zespołu The Kinks. Stu nadal pracował dla ICI, ale nie miał najmniejszej ochoty rezygnować z dalszego grania. No, a Brian... Brian kusił. Namawiał chłopców do porzucenia wszystkich innych zajęć i całkowitego poświęcenia się muzyce. Kusił stylem życia prawdziwego bluesmana. Keith oczywiście poszedłby w ciemno, ale Jagger był na to zbyt mądry. Miał zresztą najwięcej do stracenia. Wspomina z charakterystyczną dla siebie szczerością: „(...) Chcieli, żebym rzucił LSE, ale nie miało to najmniejszego sensu, dopóki nie poczułem, w którą stronę wieje wiatr".
Wypracowali więc kompromis. Mick nadal studiował, ale wraz z Keithem i Brianem zamieszkał w wynajętym wspólnie mieszkaniu. Tylko co to było za mieszkanie! Dwa pokoiki w Edith Grove przeszły do legendy zespołu, choć tak naprawdę, to wśród współczesnych stały się legendą, jak tylko trójka młodych Stonesów wprowadziła się do nich. Chłopcy zastali mieszkanie w opłakanym, jeśli nie w skandalicznym stanie. A potem było już tylko gorzej. Zrujnowane meble, powybijane szyby, zwisające ze ścian tapety. Obskurny klozet znajdujący się na innym piętrze, do którego nie zawsze chciało się biegać. I, oczywiście, rewelacyjne samopoczucie całej trójki. To nigdy nie szwankowało, choć pieniędzy nie mieli prawie żadnych. Nad nimi mieszkało dwóch nauczycieli, którzy urządzali czasem potańcówki przy muzyce Duke'a Ellingtona. Chłopcy podbierali im wtedy wystawione przed drzwi butelki i biegli z nimi do punktu skupu. Butelki zbierali zresztą gdzie się dało. Za to pod nimi... Ale niech opowie Keith: „Pod nami mieszkały cztery stare kurwy z Liverpoolu. Czy to nie zbieg okoliczności? (...) Naprawdę stare ździry, nie wiem, jak zarabiały na chleb, jak pracowały... Miały bardzo opiekuńczy stosunek do ludzi i czasami pomagały nam zebrać się do kupy". Ten Liverpool to oczywiście aluzja do panującego podówczas na listach przebojów Merseybeatu. Chłopcy mieli w głębokiej pogardzie cały pop, cały Liverpool-sound i całych tych, jak im tam, Beatlesów. Na szczęście czasy się zmieniają, a ludzie się zmieniają razem z nimi.
Pani Richards nie mogła się pogodzić z warunkami, w jakich żył jej syn i jego koledzy. Przyjeżdżała z Dartford co tydzień, przywoziła jedzenie i małe sumy pieniędzy, zabierała bieliznę do prania. Po kilku latach wyznała w wywiadzie: „Bardzo martwiłam się o Keitha przez to okropne mieszkanie w Edith Grove. Całymi dniami leżeli w łóżkach, bo nie mieli pieniędzy ani na ogrzewanie, ani na jedzenie, ani na nic innego". A koledzy Micka z LSE nie zauważyli, żeby brakowało mu pieniędzy...
29
Chłopcy grali całymi dniami, ale przede wszystkim uczyli się „radzić sobie ze swoim własnym ego", jak ujął to Jagger. A potrafili być nieznośni, szczególnie Brian. Odwiedzał go czasem jeden z nielicznych kolegów z Cheltenham, Richard Hattrell, którego Brian upokarzał na wszystkie możliwe sposoby udowodniając nieustannie swoją wyższość światowca. Chłopak wrócił był właśnie z płatnego szkolenia wojskowego, miał przy sobie odłożoną sumkę i chciał się, biedaczysko, zabawić w Londynie. No i zabawił się. Za darmo. Brian oskubał go co do grosza, kupując sobie nową gitarę, ubrania i mnóstwo drobiazgów. Przy innej okazji odebrał Hattrellowi płaszcz wojskowy - był bardzo zimny dzień - i jeszcze kazał mu oddać Richardsowi sweter. Nawet kiedy szli na hamburgera, Hattrell musiał trzymać się 20 metrów za nimi, a potem czekać przed wejściem do baru. A na koniec oczywiście za wszystkich zapłacić. Bywało jeszcze lepiej. Richards: „Padał śnieg, wracamy do mieszkania, a on (Hattrell) śpi w łóżku Briana. Z jakiegoś powodu strasznie to Briana zdenerwowało. Mieliśmy pełno kabli na podłodze, podniósł jeden goły drut - ten koniec jest podłączony, kochanie, zaraz cię dopadnę. Facet wyleciał z mieszkania w majtkach, krzycząc: Rażą mnie prądem, rażą mnie prądem! Kiedy ktoś go przyprowadził po godzinie, był siny".
Ale Hattrell z masochistycznym samozaparciem wracał jak bumerang i miał jeszcze nieraz oddać chłopcom nieocenione usługi, jako ich pierwszy „road manager". Nie trzeba chyba dodawać, że bezpłatnie.
Zaczęły się pierwsze grania. „Chcieliśmy się załapać zawodowo i nie obchodziło nas, ile nam płacą, żebyśmy tylko mieli jakiś start" - charakteryzuje ten okres Jagger. Praktyka okazywała się często jeszcze bardziej dosłowna. Bywało, że na występ nie przychodził nikt, w związku z czym chłopcy nie dostawali nic. I, na przykład, musieli wracać bez grosza w kieszeni do miasta. Z całym sprzętem. Zadaniem Hattrella było zorganizowanie darmowego transportu środkami komunikacji miejskiej: „Jeśli mieliśmy wystąpić na West Endzie, braliśmy autobus 11 przez Kings Road i tam, gdzie zwalnia, żeby objechać Trafalgar Square, wyskakiwaliśmy z całym sprzętem! Wyskakiwaliśmy, zanim konduktor pobrał od nas opłatę". Kiedy nawet żelazny Hattrell nie był w stanie żyć w ten sposób już ani chwili dłużej, stanowisko menażera odziedziczył Stu. Jako jedyny członek zespołu miał stałą pracę, co wiązało się z dostępem do telefonu. Od tej pory jego zadaniem było załatwianie występów i miejsc do odbywania prób.
Na przełomie lat 1962/1963 podstawowym problemem zespołu stało się ustalenie składu. Trzon stanowili Mick, Keith, Brian i Stu, ale nieustannie zmieniała się sekcja rytmiczna. Perkusistów zawsze było pod ręką kilku, ale po odejściu Dicka Taylora największy kłopot przedstawiało zdobycie basisty. Jeszcze przed Bożym Narodzeniem chłopcy wynajęli salkę w Wetherby Arms i dali ogłoszenie do pisma „Melody Maker". Stawiło się kilku chętnych. Grali lepiej lub gorzej, ale jeden z nich przybył wyposażony w ogromny wzmacniacz. Biedują-cym Stonesom niesłychanie to zaimponowało. Upewnili się tylko, czy chłopak na pewno jest właścicielem swojego cacka i umowa została zawarta. Aha, nowy Stones grał w dodatku nieźle na basie.
30
Przedstawił się jako Bill Wyman, choć nazywał się naprawdę William Perks. Był od Micka i Keitha starszy o siedem lat, miał żonę i syna. Te niechlubne fakty próbowano następnie utrzymać w tajemnicy. Spokojny, zrównoważony, amimicz-ny, stał się w zespole elementem tonizującym. Pozbawiony śladów emocjonalnej ekspresji, górował nad resztą chłopców doświadczeniem. Jako drugi, obok Stewarta, członek Stonesów nie był specjalnym fanatykiem bluesa.
Muzyczną edukację rozpoczął mając cztery lata od lekcji fortepianu. Wspomina matka, pani Kathleen Perks: „Problem polegał na tym, że nigdy nie grał we właściwym tempie i zawsze musiał coś przekręcać. Na koniec tak już tego mieliśmy dość, że oddaliśmy pianino". Czyżby to za to obraził się tak na rodzinę, że zmienił nazwisko? Raczej niemożliwe. Z relacji matki wynika, że dzieckiem był idealnym: „(...) kiedy coś zdenerwowało Billa, zamykał się w swojej sypialni i czytał Biblię. Był bardzo mocno związany z naszym kościołem parafialnym, przez 10 lat należał do chóru". Po prostu aniołek.
Choć potrafił także pokazać różki. Pani Perks: „Pamiętam, jak poszedł kiedyś na tańce z Dianę, która jest teraz jego żoną, i nie został wpuszczony, ponieważ miał zbyt obcisłe spodnie. W następnym tygodniu Bill poszedł znowu, ubrany w spodnie dosyć szerokie. Dostał się bez problemu, a pierwsze co zrobił, to poszedł do łazienki i je zdjął. Pod spodem miał te same co przed tygodniem".
Bill Wyman wychowywał się w Beckenham, czyli nieco bliżej centrum Londynu niż Mick i Keith. Tam, na potańcówce w Royston Ballroom, poznał swoją przyszłą żonę. Tam też ukończył szkołę średnią, tego samego typu co Jagger. Zabrakło mu jednak szczęścia Micka przy wypełnianiu patriotycznego obowiązku. Szkoda, że musiało się to przytrafić właśnie poborowemu, który „nie mógł wytrzymać chodzenia w szkolnym mundurku i nienawidził garniturów" - o Billa upomniała się armia. Powołany na dwa lata do odbycia zasadniczej służby wojskowej trafił do jednostki RAF stacjonującej w Niemczech Zachodnich. „Kiedy się tam znalazłem, zacząłem słuchać amerykańskich stacji radiowych - można je było złapać w brytyjskim sektorze. Nagle odkryłem coś takiego, jak Grand Ole Opry, a nigdy przedtem nie słyszałem country. Lubiłem budzić się o szóstej rano przed wyjściem na służbę i leżąc w łóżku słuchać wszystkich tych wspaniałych piosenkarzy (...) Potem przyszli Bill Haley i Elvis, następnie Little Richard i Chuck Berry. Little Richard i Chuck Berry po prostu mnie porwali. Zobaczyłem Berry'ego w filmie „Rock, Rock, Rock", w którym wykonywał You Can't Catch Me, i zostałem całkowicie zawojowany".
Podróże kształcą, jak się okazuje nawet podróże w mundurze. Po powrocie do domu Bill zaczął pracować jako statystyk („Śmieszne, być dobrym z matematyki") w wytwórni silników wysokoprężnych. Wolny czas poświęcił muzyce. Współpracował z wieloma grupami, sam zakładał kilka. Ich wspólnym muzycznym mianownikiem pozostawał Chuck Berry. Ostatnia założona przez Wymana formacja, The Cliftons, dawała po dwa, trzy występy tygodniowo, ale grali dosłownie za grosze. Zdesperowany perkusista, Tony Chapman, skądinąd dobry znajomy Micka, Keitha i Briana, pierwszy pomknął w odpowiedzi na ogłoszenie
31
Stonesów i to on namówił Wymana do wzięcia udziału w przesłuchaniu. „To zupełnie inny rodzaj muzyki" - zachęcał. Przyniósł Billowi taśmę z paroma kawałkami zapożyczonymi przez Stonesów z repertuaru Jimmy'ego Reeda. „Jakież to w o I n e" - pomyślał Bill. Ale poszedł.
Przez dwie godziny nikt się właściwie do niego nie odezwał. Mick mruknął „cześć", a Stu próbował być miły, ale Brian i Keith nawet nie rzucili na niego okiem. Dopóki nie zorientowali się, że ma papierosy. Potem postawił im po drinku (przesłuchanie odbywało się na zapleczu pubu) i od razu poczuł się jak w rodzinie. Ale w sprawie swego angażu pozostał realistą: „Miałem wtedy wzmacniacz Vox AC-30, a w tamtych czasach to było naprawdę coś. (...) Więc pomyśleli -och, rzeczywiście dobry wzmacniacz, basista to nic specjalnego, ale zatrzymamy go, żeby korzystać ze wzmacniacza. Taka jest, jak mi wiadomo, oficjalna wersja. Z nich byli prawdziwi bajeranci".
Po mniej więcej trzech tygodniach chłopcy powiedzieli Chapmanowi, że nie umie grać na perkusji i że jest wolny. Zastąpił go na krótko niejaki Steve Harris. Od dłuższego już czasu Stonesi ostrzyli sobie zęby na Charliego Wattsa, stałego współpracownika Blues Incorporated, z którym okazjonalnie grywali i który cieszył się jako muzyk powszechnym szacunkiem. Ale Charlie nie mógł się zdecydować.
Należał do najbardziej enigmatycznych postaci ówczesnego światka R&B. Po pierwsze, nie był fanatykiem ani R&B, ani bluesa. Jego największą muzyczną pasją był jazz i to nie tradycyjny, lecz nowoczesny. Po drugie, będąc absolwentem Harrow Art College, znalazł interesującą i intratną pracę. Był projektantem graficznym w dużej agencji reklamowej. Na bębnach grywał dla czystej przyjemności. Po trzecie, miał krótkie włosy i chodził nieskazitelnie ubrany. Wśród towarzystwa z Ealing czy Marquee wyglądał jak facet z innego filmu. Niezmiernie rzadko się odzywał i albo trafiał w dziesiątkę, albo wypuszczał się w bezkresne przestrzenie absurdu. Był ogólnie lubianym sympatycznym dziwakiem, a jego wygląd, styl bycia i niezachwiany stoicyzm niesłychanie imponowały Jaggerowi.
Charlie Watts był o rok starszy od Briana. Jako jedyny ze Stonesów pochodził ze środowiska robotniczego. Wychował się w Neasden, na północnych przedmieściach Londynu, tam też uczęszczał do szkoły. Zdobywał nagrody z angielskiego i prac plastycznych, uwielbiał piłkę nożną, nie znosił gimnastyki. Jako nastolatek pokochał jazz - ale nie ten, który wszyscy kochali - i uznał, że chce grać na perkusji. Pani Lily Watts, mama: „Charlie zawsze chciał mieć perkusję, wciąż wystukiwał na stole rytmy - patykami albo nożem i widelcem. Swój pierwszy zestaw dostał na gwiazdkę, kiedy miał 14 lat. Kosztował 12 funtów. Zabrał się za niego od razu. Często puszczał płyty jazzowe i sam dołączał na perkusji. Sąsiedzi byli naprawdę zacni - nigdy się nie poskarżyli". Do siedemnastego roku życia włącznie wszystkie ubrania kupował Charliemu ojciec, sam zawołany strojniś. Dopóki nie został Stonesem, włosy strzygła mu wyłącznie siostra Linda. Nie ufał fryzjerom. Po latach miał powiedzieć o sobie: „Sprawiam wrażenie, że się nudzę, ale to nieprawda. Mam tylko potwornie znudzoną twarz".
32
Kiedy Stonesi poprosili go o wiążącą odpowiedz, był akurat wolny. Wahał się, ponieważ nie lubił się wiązać. „Jeszcze kilka miesięcy wcześniej nawet bym się nie zastanawił nad ich propozycją, interesował mnie tylko modern jazz". Ale szkoła Alexisa Kornera zrobiła swoje - Charlie zdążył się zarazić bakcylem bluesa. A kropkę nad „i" pomogła postawić pani Korner. Zagadnięta przez Wattsa, jak zareagować na propozycję Stonesów, miała powiedzieć: „A co masz do stracenia?" Faktycznie - nie miał nic. „Stonesi byli wspaniali, więc przystałem do nich" - powiedział ładnych parę lat później, jak gdyby nigdy nic. Widać przemyślał niejedno.
Był styczeń 1963 roku. Skład zespołu The Rollin' (wciąż z apostrofem) Stones przedstawiał się następująco: Mick Jagger - śpiew, Keith Richards -gitara, Brian Jones - gitara, lan Stewart - fortepian, Bill Wyman - gitara basowa i Charlie Watts - perkusja. Krew w żyłach młodych zapaleńców osiągała temperaturę wrzenia. Tymczasem najcięższa od stu lat zima trzymała w lodowatym uścisku całą Anglię.
1963 - 1966
Wczorajsze gazety
Niezapomniane lata 60., lata przemiany i nadziei, nie zajęły, tak naprawdę, całej dekady. Zaczęły się od długich włosów i pieśni, od Beatlesów, Stonesów i Dylana. Skończyły się na studenckich zamieszkach 1968 roku. W miarę pogłębiania się perspektywy czasowej przyglądamy się tej jedynej w swoim rodzaju epoce z rosnącym krytycyzmem. I, niejednokrotnie, coraz bardziej ją lubimy. Analizując dowolny okres w historii, nie można uchronić się od refleksji - jaką alternatywę przyniosła przyszłość.
Człowiek poczuł się pełnoprawnym współobywatelem kosmosu. Po tysiącach lat wychodzenia z jaskiń stanął wreszcie na progu wszechświata. Dzisiaj orbita, jutro Księżyc, pojutrze Mars. Potem Alfa Centauri, Droga Mleczna, całe to bezkresne podwórko.
Przy takim międzygalaktycznym rozmachu myślenia, problemy w rodzaju wydarzeń na Dalekim Wschodzie redukowały się w świadomości wielu ludzi do wymiaru lokalnych incydentów. Pokojowe rozstrzygnięcie konfliktu kubańskiego przekonało, na przykładzie tak jaskrawym jak Zatoka Świń, że chyba jednak żadna ze stron nie naciśnie guzika. Zimnowojenne widmo wojny atomowej powoli przestawało straszyć.
Przed podbiciem kosmosu szykowała się jednak inna inwazja. British lnvasion. Terminem tym przywykło się określać eksplozję bezprecedensowej popularności brytyjskich zespołów młodzieżowych w USA. Czarna muzyka amerykańska, przepuszczona przez filtr europejskiej kultury muzycznej, miała w 1964 roku powrócić pod białym sztandarem do swojej kolebki. Tymczasem Wielka Brytania pod przywództwem The Beatles zbierała siły.
W Stanach, które nie ochłonęły jeszcze po zabójstwie Kennedy'ego, dochodziło do głosu nowe pokolenie. Głos młodych ludzi dobywał się od dołu, ale rozbrzmiewał coraz donośniej. Ich samych nazwano „dziećmi Woody'ego Guthriego". Muzyka ludowa przeżywała największy w tym stuleciu renesans. Wprawdzie sieć telewizyjna ABC nie dopuściła do udziału w swym programie folkowym legendarnego zespołu The Weavers, ze względu na zbyt „radykalne"
34
przekonania jego członków, ale to dodawało tylko całemu ruchowi pikanterii. Pete Seeger, kierownik zespołu, niestrudzony pieśniarz lewicowy, odmówił złożenia przed kamerami ślubu lojalności i jego indywidualny zakaz występowania w środkach masowego przekazu, pamiętający senatora McCarthy'ego i czasy polowań na czarownice, został przedłużony. Cudzysłów na słowie radykalny miał niedługo zniknąć. Kariery rozpoczynali Bob Dylan, Phil Ochs, Joan Baez. Dzięki nagraniom folkowo-komercyjnego tria Peter, Paul and Mary pieśni Dylana, obwołanego królem protestu, dotarły do uszu milionów Amerykanów. A trudno było pozostać wobec nich obojętnym.
Działy się cuda. W Muzeum Guggenheima w Nowym Jorku wystawili swoje prace Warhol, Rauschenberg i Johns - Pop-art został ostatecznie zdefiniowany. Vidal Sassoon wymyślał fryzury na miarę czasów, a Ernestine Carter ogłosiła „Rok nogi". I nogi rzeczywiście zaczęły wyrastać spod spódnic. Hollywood jeszcze zdążyło zrealizować „Kleopatrę", ale Kubrick już zdążył nakręcić „Lolitę". Jak zwykle na pograniczu dwóch epok piętrzyły się paradoksy. Rada Miejska Nowego Orleanu oferowała darmowe bilety w jedną stronę wszystkim czarnym, którzy zechcą wynieść się na północ. W tym samym czasie brytyjska młodzież wariowała na punkcie R&B. Murzyńscy artyści, klasycy swego gatunku i niejednokrotnie ludzie w podeszłym już wieku, zaczęli przyjeżdżać do Europy, aby po raz pierwszy w swym życiu wystąpić przed białą publicznością.
Prorokiem nowych czasów został Bob Dylan. Zwiastunem Dobrej Nowiny był zespół The Beatles. Rola Kusiciela, zawsze gotowego przemienić radość w rozkosz, a rozkosz w wyuzdanie, przypadła w udziale Rolling Stonesom.
Ale chłopcy nawet się tego jeszcze nie spodziewali. Mick, Keith i Brian mieszkali nadal razem w Edith Grove, zmieniając swoje schronienie w dantejskie piekło. Charlie i Stu mieszkali z rodzicami. Bill z żoną Dianę i dziesięciomiesięcznym Stephenem. Żaden z nich nie myślał jeszcze o zespołowym emploi, na to było za wcześnie. Cała ich uwaga zogniskowana była wokół spraw związanych z graniem. Poza tym byli sobą, w najlepszym i najgorszym znaczeniu. Brian podbierał grupowe pieniądze, kłamał w żywe oczy, przetrząsał kieszenie pijanego Keitha. Kiedyś zjadł mu pasztet, za co Richards podbił mu oko. Jagger, który i tak kilka godzin dziennie spędzał na wykładach, przerywał czasem głodówkę i umykał na weekend do Dartford, gdzie regenerował się nieco przy rodzicach. Ale kiedy udawało im się załatwić gdzieś występ, stawali się jednym organizmem.
W zorganizowaniu pierwszych nagrań pomógł Stonesom dobry znajomy z muzycznego światka, Glyn Johns. Był z zawodu reżyserem dźwięku, prowadził także popularny klub, The Red Lion. Parę razy pozwolił chłopcom zagrać u siebie i nie ukrywał wrażenia, jakie na nim zrobili. W ciągu trzech godzin spędzonych w studio IBC w Portland Place zarejestrowali i zmiksowali cztery standardy R&B. Sesją kierował sam Johns. Okazało się, że zostało im jeszcze pięć minut opłaconego czasu, więc dograli, z marszu, za pierwszym podejściem, Bright
35
Lights, Big City. Po kilku dniach wrócili dokonać szóstego zapisu. Ich pierwsza profesjonalna wizytówka była gotowa. Niestety, nie było w Londynie wytwórni płytowej, która wykazałaby choć cień zainteresowania nagraniami. Ale lepsze czasy zbliżały się wielkimi krokami.
Wszystkie półprofesjonalne grupy marzyły o stałym angażu w klubie, choćby raz w tygodniu. Mniejsza o to gdzie i kiedy, byle systematycznie - tylko w ten sposób można się było dopracować własnej publiczności. Wszyscy właściciele klubów marzyli o zaangażowaniu na stałe zespołu, który przyciągałby tłumy. Symbioza tylko pozorna. Żadna ze stron nie mogła niczego gwarantować.
Drugim, po Alexisie Komerze, mężem opatrznościowym, jakiego Stonesi napotkali na swej drodze, był człowiek, który nie obawiał się ryzyka, bo zawsze więcej miał do zaoferowania niż do stracenia. Nazywał się Giorgio Gomelsky i sam był urodzonym „rolling Stonesem". Syn pochodzącego z Kaukazu rosyjskiego lekarza i Francuzki, brodaty, mówiący z koszmarnym akcentem Giorgio, przedstawiał sobą iście bohemianą figurę. Przewędrował autostopem pół świata, czasami przysięgał, że cały. Zorganizował pierwszy we Włoszech festiwal jazzowy, żył jakiś czas w Chicago, gdzie odkrył bluesa w naturalnym środowisku. Trudny do zakwalifikowania w aspekcie zawodowym, opisywany jest Gomelsky to jako impresario, to znów jako reżyser, twórca filmów eksperymentalnych -określenie eksperymentalny bywa jednak najczęściej wątpliwym komplementem. Dzięki pożyczonym od kumpla 5 funtom otworzył na tyłach pubu w Station Hotel w Richmond klub R&B, Crawdaddy. Wkrótce środowisko londyńskie obiegła wieść o nowym zapaleńcu.
Brian Jones nie tracił czasu. Gomelsky: „(...) wszyscy już wiedzieli, że Giorgio to pies na R&B. (...) Brian przyjeżdżał do mnie i mówił (szeptem): Giorgio, musisz przyjechać i posłuchać, to najlepszy zespół w Londynie, gramy R&B. Wybrałem się zobaczyć ich do Surton, grali w Czerwonym Lwie".
Stonesi, odprawiani z większości klubów zanim zdążyli wyjąć instrumenty, za sam wygląd, zrobili na Gomelskym jak najlepsze wrażenie. Wprawdzie Crawdaddy było już obsadzone, ale obiecał im, że wystarczy jeden numer ze strony jego obecnych podopiecznych i The Rollin' Stones mają angaż. Nie musieli czekać długo. Pewnej mroźnej niedzieli członkowie Dave Hunt Blues Band -z Rayem Davisem, późniejszym Kinksem, na gitarze - nie dojechali do zaśnieżonego Richmond. Na drugi dzień lan Stewart odebrał telefon: „Powiedz chłopakom, że wchodzicie w następną niedzielę".
Angaż to nie jest właściwe słowo. „Nie, nie, nie podpisywaliśmy niczego!" -oburza się Gomelsky. „Nie miałem pojęcia o muzycznym businessie. (...) Nie trafiała do mnie idea robienia pieniędzy na czymś, co naprawdę lubię". Wpływami dzielili się po połowie, ale ponieważ zagwarantował każdemu członkowi grupy funta i dziesięć szylingów za występ, musiał dokładać z własnej działki, jeśli nie zarobili przewidywanego minimum 15 funtów. A początkowo nie zarabiali.
Z tygodnia na tydzień robiło się jednak coraz lepiej. Najpierw 4 osoby, potem 50, 60, wreszcie około setki - z czasem pełna sala. Owocował obustronny
36
entuzjazm. Chłopcy dawali z siebie wszystko imitując Jimmy'ego Reeda, a ponieważ nie byli w stanie robić tego dokładnie, ich muzyka zaczynała nabierać cech indywidualnego stylu. Z kolei Gomelsky uczył widownię, jak należy Stonesów odbierać. Intuicyjnie wyczuwał, że nie można po prostu stać i słuchać. Stonesi prowokowali do czegoś więcej. I miał rację. Wystarczył jeden podstawiony koleś, który wskoczył na stół i zaczął tańczyć, żeby natychmiast się okazało, że wszyscy obecni na widowni właśnie na to mieli ochotę. No i zaczęło się. „To był rytuał" -mówi Gomelsky. „Obrządek plemienny". Wspólna ekstaza była w stanie połączyć nawet członków rywalizujących gangów: „Nie było czasu na konfrontację, to przerastało ich podziały".
Giorgio często towarzyszył chłopcom w drodze powrotnej do domu i nieraz zostawał na nocne rozmowy w Edith Grove. Nawet to, co tam zastawał, nie zachwiało jego wiary w grupę. Melanż zapachów przechodził ludzkie pojęcie. Lodówka żyła od dawna własnym życiem - najodważniejsi nie ryzykowali jej otwierania. Kiedy ktoś mówił chłopcom, że mają za dużo nie pozmywanych naczyń, wyrzucali je po prostu przez okno. Wszyscy członkowie zespołu razem z Gomelskym spędzali sporo czasu na rozlepianiu afiszy. Resztki kleju, jakie im po tym pozostawały, wyrzucane były do wanny. Tak jak i resztki jedzenia, papier toaletowy, pety i brudne (ciekawe, do jakich granic Mick, Keith i Brian rozszerzyli znaczenie tego pojęcia) skarpetki. Istniała realna groźba, że zawartość wanny wyprze chłopców z ich lokalu. Gomelsky dawał słowo skauta, że widział, jak w łazience rosły drzewa.
Na wiosnę w Crawdaddy wrzało. Station Hotel w Richmond stał się mekką fanów R&B i to w bardziej spektakularny sposób, niż kiedykolwiek miało to miejsce w Ealing czy Marquee. Na rezultaty nie trzeba było długo czekać. Zbliżały się trzy najbardziej znaczące w karierze zespołu tygodnie - każdy weekend miał przynieść wydarzenie.
Lokalna gazeta „Richmond and Twickenham Times" opublikowała 13 kwietnia pierwszy artykuł prasowy poświęcony Stonesom. Autor, Barry May, mylił miejscami pojęcia, ale odważnie ogłosił R&B alternatywą istniejącej sceny muzycznej i prorokował rychłą konwersję dotychczasowych fanów jazzu tradycyjnego. Całość miała dla Stonesów bardzo przychylny wydźwięk. Giorgio Gomelsky przedstawiony został jako włoski reżyser filmowy, a Brian Jones miał być architektem (!), ale oczywiście nikomu to nie przeszkadzało. Wzmianka w prasie oznaczała rozgłos. Lokalny, prowincjonalny, ale zawsze rozgłos. A wydarzenia miały się i tak potoczyć w lawinowym tempie.
Giorgio nie spał. Kiedy dowiedział się, że w pobliskim Twickenham rejestrowany będzie popularny program telewizyjny Thank Your Lucky Stars, w którym mają wystąpić The Beatles, natychmiast skontaktował się z Wielką Czwórką. Co prawda Wielka Czwórka nie była jeszcze Wielką Czwórką, ale właśnie miała swój pierwszy przebój na szczycie list - było to Please Please Me - i Beatlesów zaczynała już otaczać aura przeczuwanej sensacji. Gomelsky zapraszał do Richmond, zachęcał, namawiał, aż w końcu John, Paul, George i Ringo obiecali, że wpadną.
37
Był 21 kwietnia, niedziela - w Crawdaddy dzień Stonesów. Zaledwie tydzień po publikacji w „Richmond and Twickenham Times". Giorgio szykował niespodziankę. Chłopcy przyjechali po popołudniowym występie w Studio 51, była szósta wieczorem. Sprawdzili dźwięk, wypili parę piw, zjedli po kanapce. Dopiero wtedy im powiedział. Nie chcieli wierzyć. Brian (szeptem): „Cooo? Beatlesi? Żartujesz! O kurrr..." Droga z Twickenham do Londynu prowadzi przez Richmond. Stonesi zaczęli liczyć minuty. Odegrali swoje pierwsze wejście. Nic. „Nie przyjechali, nie przyjechali" - lamentował Brian. Jemu najbardziej zależało. Desperacko chciał się wedrzeć do wielkiego świata. Wierzył, że Beatlesi właśnie przekraczają próg.
Doczekał się. John, Paul, George i Ringo razem wzięci okazali się łatwiejsi w kontakcie niż każdy ze Stonesów osobno. Beatlesi zostali do końca występu i przysłuchiwali się z uznaniem. Sami nie wiedzieli, kiedy znaleźli się razem w Edith Grove, rozmowa przeciągnęła się do świtu. Ani unikalne płyty Jimmy'ego Reeda, ani biocenoza wanny nie zrobiły na nich większego wrażenia. Za to Brian i Mick słuchali zafascynowani. Ekstatyczny entuzjazm widowni, rozhisteryzowane nastolatki, grupy fanów próbujących przynajmniej dotknąć idola. Dziewczęta gotowe na wszystko, na absolutnie wszystko. Otwierały im się oczy. Czyż nie o to, tak naprawdę, od początku chodziło? Magia gwiazdorstwa owładnęła nimi na podobieństwo narkotyku.
Beatlesi w odpowiedzi na miłe przyjęcie zaprosili Stonesów na swój pierwszy, niezwykle prestiżowy, koncert w londyńskim Royal Albert Hall. Zgodnie z oczekiwaniami odnieśli ogromny sukces. Kiedy Giorgio i jego chłopcy wychodzili tylnymi drzwiami taszcząc trochę swojego sprzętu, grupa dziewcząt rzuciła się na Briana, biorąc go za jednego z Beatlesów. Nie wyprowadził ich z błędu. Odprowadzając Gomelsky'ego do jego pobliskiego mieszkania, powiedział: „Giorgio, tego właśnie pragnę".
Życzenie Briana miało się wkrótce spełnić. Stało się to w dużej mierze za sprawą człowieka, który był trzecim mężem opatrznościowym w historii Stonesów. Ale też pierwszym businessmanem. Nazywał się Andrew Loog (co za imię?!) Oldham. Miał 19 lat, a za sobą zawodowy sukces, który w hierarchii show-busi-nessu plasował go, jak na młody wiek, niezwykle wysoko. Pracował dla Erica Eastona, który pracował dla Briana Epsteina, który pracował dla Beatlesów. Ale mierzył wyżej. Na początku swej kariery próbował zostać piosenkarzem, ale nie pomogły mu w tym nawet zmieniane jak rękawiczki pseudonimy. Poniósł fiasko. Potem pracował jako asystent głośnej projektantki mody, Mary Ouant. Powiedział członkom kierownictwa firmy, że mógłby sam wykonywać pracę ich wszystkich i to z zamkniętymi oczami. Na drugi dzień szukał pracy i został odźwiernym w Klubie Jazzowym Ronniego Scotta. Kiedy popracował trochę dla menażera Wielkiej Czwórki, wiedział już, co chce robić w przyszłości - sam będzie drugim Epsteinem, będzie miał własnych Beatlesów.
Giorgio Gomelsky zaprosił do Richmond Petera Jonesa, krytyka muzycznego współpracującego luźno z magazynem „Record Mirror". Poczciwiec liczył na
38
kilka ciepłych słów w branżowej prasie. Jones ciepłych słów nie napisał, ale wrócił do Crawdaddy z Normanem Joplingiem, specjalistą od R&B, który do „Record Mirror" pisywał regularnie. Jopling napisał słowa gorące - „The Rollin' Stones -prawdziwy R&B". Jones chciał jak najlepiej. Wyświadczał Gomelsky'emu przyjacielską przysługę, wyświadczył mu przysługę niedźwiedzią. Dał namiar Oldhamo-wi. 28 kwietnia, w trzeci z tak brzemiennych w skutki wiosennych weekendów, Oldham i Easton przybyli do Crawdaddy. Kilka dni wcześniej zawiadomiony o śmierci ojca Giorgio odleciał do Szwajcarii. Kiedy wrócił - jego chłopcy byli już chłopcami Oldhama.
Stonesi nie potrafili tego nawet ładnie załatwić. Brian robił z siebie durnia, udając przed Gomelskym, że Oldham jest jego starym szkolnym kolegą. Jagger zachował trzeźwą ocenę tamtego okresu: „(...) nikt nas, tak naprawdę, nie obchodził - każdego próbowaliśmy tylko wykorzystać". Giorgio wyniósł z tej lekcji naukę. Kiedy z kilku przyjeżdżających do Richmond fanów uformowała się grupa The Yarbirds, z Erickiem Claptonem, Gomelsky został ich menażerem z prawdziwego zdarzenia. Tym razem podpisał już kontrakt. Stonesi grali jeszcze w Crawdaddy przez kilka miesięcy, ale o przyjaźni nie mogło być mowy. Paul Williams, ojciec rockowej krytyki, nadał założonemu przez siebie magazynowi nazwę maleńkiego klubu w Richmond - „Crawdaddy" było przez wiele lat jednym z najważniejszych pism poświęconych nowej muzyce i nowej kulturze.
Po podpisaniu 3 maja kontraktu, który między innymi powoływał do życia nadzorującą nagrania zespołu firmę Impact Sound, Oldham poczuł się zwycięzcą. „Myślę, że jadąc do Richmond, wyprzedziłem resztę show-businessu o 48 godzin" - twierdził. Rollin' Stonesi wywarli na nim kolosalne wrażenie. Co przede wszystkim? „Muzyka. Seks. Fakt, że już za kilka miesięcy kraj będzie szukał przeciwieństwa tego, co robią Beatlesi". Trudno dziewiętnastoletniemu Andrew odmówić swoistego geniuszu. Trafił w dziesiątkę! Wprawdzie jego szef i partner, Erie Easton, sugerował pozbycie się wokalisty, który jego zdaniem nie potrafił śpiewać, ale Oldham wiedział lepiej. Do nazwy zespołu przywrócił brakujące „g". Od tej pory datują się więc Rolling Stonesi. Z nazwiska Richardsa usunął niepotrzebne „s". Nie bez powodu - Richard wywoływał lepsze skojarzenia: Cliff Richard, Little Richard. Oldham potrafił, całkowicie intuicyjnie, manipulować podświadomością, ale ten krok wywołał niesłychane zamieszanie. Przez następne ćwierćwiecze nazwisko Keitha podawane będzie w dwojaki sposób, całkowicie przypadkowo, bez żadnego systemu. Często nawet w obrębie jednej płyty pojawiają się dwie wersje -na okładce Richards, na nalepce Richard. Lub na odwrót. Keith się oczywiście nie przejmował, nazwisko rzecz nabyta. We współczesnych publikacjach na temat zespołu dominować zaczęła jednak tendencja do prawidłowego brzmienia. Ale mamy rok 1963 i tymczasem ze składu Rolling Stonesów wypada... lan Stewart. Decyzja Oldhama była bezwzględna - nie ta twarz, nie pasuje do obrazka. Pozwolił mu brać w przyszłości udział w nagraniach, ale nieszczęsny Stu miał się od tej pory usuwać z pola widzenia. Na otarcie łez został menażerem koncertowym. A Stonesi zostali kwintetem - już na zawsze.
39
Oldham wiedział, co robi. Od samego początku miał sprecyzowaną koncepcję zespołu. Szczera i dobrotliwa twarz Stewarta nie mieściła się w tej koncepcji, więc go usunął. Wyczuł, że Brian desperacko pragnie być uważany za lidera, więc dał mu tygodniowo 5 funtów więcej. Kupował chłopców jak mógł, bo rozumiał, że niedługo to on będzie dyktować warunki. Na początek zorganizował nagranie.
Kiedy w tydzień po podpisaniu kontraktu, 10 maja, Stonesi znaleźli się z Oldhamem w Olympic Studios w Barnes, mieli za sobą kilka dni porządnego łamania głowy. Co nagrać na debiutanckim singlu, od którego mogły zależeć ich dalsze losy? Repertuar mieli bogaty, ale R&B, a Oldham swoim nieomylnym zmysłem rynkowym wyczuwał, że brzmienie zespołu trzeba nieco skomercjalizować. Wybór padł na Chucka Berry'ego, co jego zdaniem było kompromisem -chłopcy nie do końca podzielali tę opinię. Piosenkę Come On wybrano dlatego, że nigdy nie była wydana w Anglii, co zasadniczo zmniejszało prawdopodobieństwo nadziania się na konkurencyjną wersję jakiejś innej brytyjskiej grupy. Stonesi odegrali numer w ekstatycznym tempie, do którego przywykli w Crawdaddy -gotowy produkt miał minutę i czterdzieści pięć sekund. Dotkliwie odczuli brak widowni. Najlepiej spisał się samozwańczy producent, Oldham. Kiedy inżynier dźwięku spytał go, jak życzy sobie zmiksować czterościeżkowy zapis, okazało się, że Andrew nie ma w ogóle pojęcia, o co chodzi! A gdy zrozpaczony reżyser nagrania próbował mu to wytłumaczyć, Oldham rozwiązał ten gordyjski węzeł jednym cięciem - postanowił nagrywać w mono!
Nieporównanie lepiej radził sobie na froncie organizacyjnym, gdzie wykazywał niezaprzeczalny talent. W mistrzowski sposób zdobył dla Rolling Stonesów kontrakt płytowy. I to w tak poważnej firmie jak Decca. Intuicja psychologiczna Oldhama była doprawdy nieoceniona. Pierwszą i ostatnią osobą, do której się zwrócił, był przedstawiciel Dekki, Dick Rowe. Człowiek, który przeszedł do historii odmawiając kontraktu nieznanemu zespołowi The Beatles. Człowiek, który nie był nawet w stanie oszacować milionów, jakie wypuścił z ręki. Dick Rowe nie powtórzył błędu. Jak na ironię, osobą, która poparła ofertę Oldhama i zarekomendowała Stonesów, był George Harrison. Los płata figle.
Żeby wszystko odbyło się legalnie, trzeba jeszcze było wykupić pierwsze nagrania Stonesów od studia IBC - Erie Easton wyłożył wymagane 90 funtów. Mick, Keith, Brian, Bill i Charlie byli zawodowcami. Teraz wszystko zależało już od nich. Decca nie zaaprobowała poziomu nagrania dokonanego pod auspicjami Oldhama. Stonesów odesłano do firmowych West Hampstead Studios, żeby nagrali Come On jeszcze raz. Przy okazji zarejestrowano standard Williego Dixona / Wanna Be Loved. Singel Come On / I Wanna Be Loved ukazał się 7 czerwca i w ciągu tygodnia wskoczył do Top 30 magazynu „Disc".
Oldham przechodził siebie. Jeszcze tego samego dnia zespół miał wystąpić z premierowym wykonaniem pierwszego singla przed kamerami telewizji. I to w tak prestiżowym programie jak właśnie - oglądane wówczas w Anglii przez ogromną widownię - Thank Your Lucky Stars. Stonesów należało przygładzić. Oldham chciał ich sprzedać jako antidotum na Beatlesów, ale dobrze wiedział, że
40
stawia dopiero pierwsze kroki. Doszło do ostrej wymiany zdań, ale opanował sytuację. Po raz pierwszy i ostatni w swojej historii Stonesi założyli identyczne „mundurki" - czarne spodnie i kraciaste marynarki z czarnymi kołnierzami. A także krawaty! „Wiedzieliśmy, że musimy" - wspomina Oldham. „Come On to nie była żadna specjalna melodia, tylko dobry riff. (...) Gdyby Stonesi ubrali się tak, jak chcieli, nie wpuszczono by ich do budynku".
Wkrótce po nagraniu programu piękne marynarki zostały pogubione albo barbarzyńsko poplamione, ale chłopcy zaczynali uczyć się kompromisu. Miało im się to jeszcze przydać, choć było widać na pierwszy rzut oka, że nie należą do wygładzonych, ślicznie umundurowanych zespołów o gitarach w jednym kolorze. Wszelkie wątpliwości rozwiewały się zresztą już po wysłuchaniu kilku pierwszych taktów ich muzyki - nikt nie mógł pomylić Stonesów z The Searchers czy Swinging Blue Jeans.
Wizja Oldhama realizowana była w oparciu o wdzięczny i plastyczny w obróbce materiał. Mick i Keith, chłopcy w gruncie rzeczy tacy, jak wielu innych, od lat udawali gorszych i bardziej zepsutych, niż byli w rzeczywistości. Żeby górować nad rówieśnikami, żeby szokować dorosłych. Wystarczyło poluzować wrodzoną arogancję i nadal tkwić w wybranych rolach. Pewien problem przedstawiał Brian. Z natury zły i zepsuty do szpiku kości - jak byśmy dzisiaj powiedzieli: osobowość infantylna o wyraźnym skrzywieniu psychopatycznym i skłonnościach paranoidal-nych - przez całe życie dokładał wszelkich starań, żeby być odbieranym przez otoczenie jako skrzywdzone niewiniątko. Odarcie go z misternie wypracowanej maski wymagało od Oldhama nie lada terapeutycznych zabiegów i nigdy nie zostało doprowadzone do końca. Martwe, posągowe twarze Billa i Charliego tworzyły tajemnicze, doskonale kontrastujące tło dla szalonej „pierwszej linii".
Nawet taki organizator jak Oldham nie zaszedłby daleko z zespołem, który nie miał przebojów. Come On dotarło do 18 miejsca, a krytycy określili Stonesów jako „bluesowo-komercyjną grupę, która ma szanse przewinąć się przez dolne notowania list". Recenzent magazynu „Disc" zwrócił uwagę na grę Briana Jonesa na harmonijce ustnej (zgodnie z relacją Keitha Brian opanował bluesowy sposób gry w jeden dzień). Osiemnaste miejsce trudno było traktować jako tryumf, nie była to jednak także porażka.
Andrew Oldham wynajął pomieszczenie biurowe na Regent Street i stamtąd koordynował działania związane z karierą swoich chłopców i własną. Robił wokół Stonesów jak najwięcej zamieszania, wyznając zasadę, że lepszy zły rozgłos niż brak rozgłosu. Przyciągnął dziennikarzy, zorganizował wywiady, które odniosły natychmiastowy sukces. Arogancja i szczerość chłopców zrobiły swoje -zbiorowe emploi zaczynało działać. Prasa szybko zwietrzyła temat i tak rozpoczęła się ta wieloletnia symbiotyczna kooperacja. Mick pierwszy chwytał zasady nowej gry. Był ze znajomym w restauracji na Kings Road, kiedy pewien stary, zapomniany aktor zagadnął go agresywnie, czy jest kobietą czy mężczyzną. Jagger nie odrzekł ani słowa - wstał i rozpiął spodnie.
The Rolling Stones przygotowywali się do pierwszego tournee, które miało
41
się odbyć na jesieni. Decca postanowiła wydać kolejny singel, a gdy chłopcy ponownie nie mogli się zdecydować, co nagrać, przydzielono im producenta i wyznaczono termin. Zarejestrowali Poison lvy z repertuaru The Coasters, ale płytka się nie ukazała. Sfrustrowany Oldham wymyślił coś lepszego. Łamał sobie głowę nad repertuarem dla zespołu, czuł, że coś trzeba zmienić. Wpadł w depresję, wyjechał do Francji, gdzie natychmiast mu przeszło, wrócił do Londynu. Wałęsał się po ulicach w okolicy Piccadilly i niespodziewanie - nad Stonesami czuwał jednak chyba jakiś bluesujący święty - wpadł na swoich niedawnych pryncypałów. Duet kompozytorski Lennon/McCartney wracał właśnie z popołudniowego przyjęcia w Savoyu. Duet kompozytorski!!! Oldham doznał olśnienia. Jesienią 1963 roku każda kompozycja Lennona/McCartneya przykuwała natychmiast uwagę ogromnej rzeszy słuchaczy. Teraz albo nigdy! Kiedy dwóch Beatlesów, wysłuchując lawiny skarg, jęków, próśb i błagań, zrozumiało wreszcie, o co chodzi, John Lennon rzucił od niechcenia: „Tak się składa, że przypadkiem mamy właśnie wolny przebój". Stonesi odbywali w tym samym czasie próbę w Studio 51 i Oldham nie musiał już podlizywać się zbyt długo, żeby namówić Lennona i McCartneya do pójścia tam razem z nim.
Keith i Bill, ambitni zazdrośnicy, zapytali, czemu zawdzięczają wizytę tak znakomitych osobistości. John i Paul odparli, że przyszli przehandlować piosenkę. Zagrali zwrotkę i refren - przerwali błyskawicznie dając do zrozumienia, że na razie mają tyle. Rzecz nazywała się / Wanna Be Your Man i spodobała się Stonesom od pierwszego usłyszenia. Słowa „Chcę być twoim kochankiem, mała, chcę być twoim mężczyzną" powtarzały się kilkanaście razy. W dwa lata później, używając bardzo podobnego tytułu, sparodiował piosenkę Bob Dylan: „Chcę być twoim kochankiem, mała, chcę być twoim mężczyzną - nie chcę być jej, chcę być twój". Beatlesi poprosili o chwilę odosobnienia w celu dokończenia utworu. Zamknęli się w pokoju obok. Kiedy - dosłownie za moment - obaj pojawili się w drzwiach, zapytano ich, czy czegoś zapomnieli. „Nie, nie, dziękujemy" - odpowiedzieli. „Ułożyliśmy właśnie interludium i brakującą zwrotkę". W tej samej chwili Andrew Loog Oldham postanowił, że Stonesi też będą pisać piosenki.
Singel / Wanna Be Your Man ukazał się na trzy dni przed zakończeniem trasy koncertowej i spotkał się z bardzo dobrym przyjęciem. Tournee było natomiast połowicznym sukcesem. Trasa zaczęła się 29 września i przebiegała przez większe i mniejsze miasta na terenie całego kraju. Główną atrakcją był niezwykle popularny duet amerykański, The Everly Brothers. „Czarną" Amerykę reprezentował Bo Diddiey. Stonesi mieli powody do radości. Ich wczorajszy idol uśmiechał się dziś z tego samego afisza, z którego spoglądały markotne twarze należące do nich samych. Kiedy po pięciu dniach doleciał ze Stanów Little Richard, sprowadzony przez organizatorów dla podreperowania kasy (bilety nie szły najlepiej), okazało się nagle, że chłopcy grają w jednej składance z dwoma ze swoich muzycznych bohaterów. Budujące.
Bilety nie szły najlepiej, ponieważ szeroko pojęta prowincja nie była jeszcze przygotowana do odbioru R&B. Znacznie cieplej witano Stonesów na
42
Trzecim Krajowym Festiwalu Jazzowym, który odbył się wcześniej tego roku, w sierpniu, w gotowym na wszystko Richmond. Wyjaśnia Richards: „Byliśmy znani w dużych miastach, ale kiedy wyjedzie się na wieś, do buraków, nie wiedzą, kto ty, kurwa, jesteś, a i tak wolą swój lokalny zespół. Co noc zrywaliśmy sobie jajca, żeby na koniec dwugodzinnego występu wreszcie ich ruszyć". Dobra szkoła dla debiutantów.
Tymczasem piosenka / Wanna Be Your Man zmieściła się w pierwszej dziesiątce, zajmując dziewiąte miejsce. Wystarczy porównać to nagranie z nieco późniejszą autorską wersją Beatlesów, żeby zrozumieć, jak mocno był już uformowany wykonawczy styl Stonesów. Zapisu dokonano w studiach Kingsway pod kierownictwem „młynarza z wykształcenia", Erica Eastona. Brak profesjonalnej superwizji spowodował, że na nagranie strony B singla pozostało zaledwie pół godziny. „Szybko" - zdecydował Erie. „Gramy dwunastotaktowego bluesa". Tak powstała słynna już pierwsza „kompozycja zespołowa" („zerżnęliśmy to z Green Onions Bookera T" - przyznaje Keith) zatytułowana Stoned. Czy tytuł nawiązywał do nazwy zespołu, czy proroczo przewidywał zbliżające się stany narkotycznego upojenia (znaczenie slangowe) - nikt nie mógł stwierdzić tego z absolutną pewnością. Dość, że narobił kłopotów. Utwór był w zasadzie instrumentalny, choć co jakiś czas Mick wydawał z siebie pomruki w rodzaju: „Odchodzę od zmysłów", „Gdzie ja właściwie jestem?" Oczywiście wystarczyło. „Tekst" tak ewidentnie korespondował z tytułem, że powstrzymało to wydawcę amerykańskiego od wypuszczenia singla w USA. Uznany został za zbyt dosadny, co zainaugurowało długoletni romans Stonesów z cenzurą. A miał to być ich amerykański debiut.
Przy okazji niesławnego Stoned (na kilkuset pierwszych tłoczeniach zmienionego omyłkowo na niewinne Stones) narodził się zbiorowy pseudonim autorski grupy - Nanker Phelge. Phelge to ponoć nazwisko pewnego dziwaka, Jimm/e-go, znajomego chłopców z okresu zbierania butelek w okolicach Edith Grove. Nanker to w Anglii to, na co dzieci w paru innych częściach świata wołają Ouasimodo - mina dzwonnika z Notre Damę, uzyskiwana przez jednoczesne podniesienie czubka nosa i opuszczenie dolnych powiek. Tak od tej pory podpisywano wszystkie kompozycje zespołu, w których udział każdego z członków lub kilku z nich uznawano za współrzędny. Forma ta przetrwała tylko pierwszy okres działalności zespołu.
Być może humorystyczny Nanker Phelge przypominał chłopcom stare dobre czasy z Edith Grove, ale zaczynały się już dla nich czasy nowe i niewątpliwie lepsze. Brian wyprowadził się z nową ofiarą do domu jej rodziców w Windsorze. Mick i Keith zamieszkali z Andrew, do którego czuli rosnący respekt, w mieszkaniu przy Mapesbury Road w Kilburn. Mickowi zaczęły się wreszcie spełniać marzenia z Dartford Grammar. W jego życiu pojawiła się pierwsza (i zanosiło się, że nie ostatnia) ładna dziewczyna. Nawiązał romans z Chrissie Shrimpton, która to Chrissie była rodzoną siostrą Jean Shrimpton, bardzo wziętej podówczas modelki, która to modelka była dziewczyną bardzo wziętego podówczas fotografa, Davida Baileya.
43
Kończył się rok 1963, a był to dla Stonesów rok, w którym jedna dobra nowina goniła drugą. Nie minęło jeszcze dwanaście miesięcy od ustalenia składu, a oto przyszłość wydawała im się obiecywać spełnienie najskrytszych pragnień. Mieli za sobą wydanie dwóch singli, z których drugi można było uważać za sukces. Mieli za sobą intensywną trasę koncertową po całym kraju, na której w ciągu trzydziestu dni dali sześćdziesiąt występów i to u boku wykonawców najwyższej rangi. Mieli wreszcie genialnego menażera, dla którego - jak mogło się wydawać - nie było rzeczy niemożliwych. Stali mocno na nogach i coraz bardziej wierzyli w siebie.
7 stycznia 1964 roku zmarł na białaczkę Cyril Davies. Miał 32 lata. Dzień wcześniej The Rolling Stones rozpoczęli trasę koncertową, po raz pierwszy firmując tournee jako główna atrakcja. Odbierani byli różnie. Ponownie - im dalej na północ, tym gorzej. Prowincjonalna widownia nie tylko była słabiej przygotowana do odbioru R&B. Bardziej zasadniczo niż „zepsute metropolie" reagowała na agresywne i pełne niedwuznacznych aluzji seksualnych zachowanie Stonesów na estradzie. Rękoczyny nie należały do rzadkości. Ich ofiarą padał najczęściej nie znający umiaru Brian. Jagger zbliżał się do niebezpiecznej granicy, ale jej nie przekraczał i potrafił ostudzić we właściwym momencie zapały publiczności. Podczas licznych występów w lepszych lub gorszych salach widowiskowych i tanecznych kształtowały się sceniczne osobowości poszczególnych członków grupy.
Mick świetnie wchodził w interakcję z widownią. Czuły jak barometr na panujące na sali ciśnienie, pozostawał w stanie ciągłego dialogu, uczył się manipulować emocjami tłumu. Brian przeciwnie - monologował. Jemu najbardziej z całego zespołu zależało na względach publiczności. Ale czuł się odsunięty w cień przez Jaggera, więc wycofał się za maskę obojętności i lekceważenia. Zachowywał się nadzwyczaj wyzywająco, ale jakby przed sobą i dla siebie. Dlatego był najbardziej bitym i najczęściej opluwanym Stonesem. Z Richardsa promieniowała radość grania. Ruchliwy, żywiołowy, nigdy - jak określił to jakiś krytyk - nie ustał w miejscu dłużej niż przez dwa takty. Odwrotnie Bill. Niewzruszony, spiżowy posąg. Kiedy w kilkanaście lat później (podczas amerykańskiego tournee w 1981 roku) zrobi na koncercie trzy kroki do przodu, obserwatorzy odnotują to jako sensację. Beznamiętny Charlie rzeczywiście mógł wydawać się znudzony, ależ ile werwy było w jego graniu...
Liczne trudy i frustracje trasy koncertowej łatwiej jednak było znosić chłopcom niż za pierwszym razem. I to nie tylko dlatego, że nabierali doświadczenia. Wśród zespołów towarzyszących Stonesom znalazło się bowiem bestsellerowe trio wokalne z USA, The Ronettes. Trzy śliczne, czarnoskóre dziewczęta, podopieczne genialnego Phila Spectora, błyskawicznie zaprzyjaźniły się ze swoimi seksownymi kolegami. Trafną intuicję wykazał Spector, przesyłając na ręce The Rolling Stones telegram: „Trzymajcie się z dala od moich dziewcząt". Ale na intuicji się skończyło. „Kiedy (Stonesi) pokazali nam telegram - wyznała Ronnie,
44
szefowa grupy - „zostaliśmy najlepszymi przyjaciółmi". Keith skomentował powstały układ następująco: „Nie było w zespole jakiejś otwartej rywalizacji w zary-waniu laseczek. Jedyny raz, kiedy pamiętam, że coś podobnego pomiędzy mną a Mickiem miało miejsce, było to z Ronettes, kiedy Mick chciał załapać się na Ronnie, a wylądował z jej siostrą, Estelle". W kilka lat później Ronnie została żoną Spectora.
Phil Spector był podówczas nie lada figurą w muzycznym businessie. Twórca „ściany dźwięku", rewelacyjny producent, który zrewolucjonizował technikę nagrań, miał za sobą pasmo olśniewających sukcesów. Określany jako „nastoletni czarodziej", zrealizował swoją artystyczną wizję przed dwudziestym rokiem życia. Kiedy miał 21 lat, był już milionerem. Jego wagnerowskie aranżacje nie wzięły się znikąd - paranoidalna osobowość sprowadziła go wkrótce na manowce artystycznego życia. Odosobniony w swoim kalifornijskim domu-twier-dzy pełnym uzbrojonych po zęby strażników, sam nie rozstający się nigdy z bronią, nawet w domowym studiu nagraniowym, zmienił małżeństwo z Ronnie w „piekło muzykantów", rodem z obrazu Boscha. Nieszczęsna Ronette uciekła wraz z synem i w 1974 roku otrzymała rozwód. Kiedy w trzy lata później Spector nagrywał u siebie płytę Leonarda Cohena DEATH OF A LADIES' MAN i wyłoniły się pewne niezgodności, dosłownie przetrzymał kanadyjskiego artystę pod strażą i zmusił do dokończenia pracy. Do Dylana zawołał kiedyś: „Ty nigdy nie byłeś wyprodukowany. Ja ci zrobię Dylana-operę!".
Ale na razie jest luty 1964 roku i Phil Spector przebywa w Londynie. 17 stycznia ukazał się EP THE ROLLING STONES i od razu wskoczył do pierwszej trzydziestki na liście singli (!). EP, czyli tzw. „czwórka", było popularną niegdyś formą pośrednią pomiędzy longplayem i singlem, a spełniać miało dwie funkcje - przedłużało życie najbardziej popularnych singli i wyciągało pieniądze z kieszeni tych, którzy nie mieli ich dość do nabycia dużej płyty. Największym spośród czterech nagrań przebojem okazał się temat Artura Alexandra (autora cenionego bardzo także przez Beatlesów) You Better Move On. Ta wolna, refleksyjna ballada była nadspodziewanie gorąco przyjmowana na koncertach. Samo wejście EP na listę singli nie było zjawiskiem codziennym. Zgodnie z wieloma ocenami piosenka You Better Move On wydana osobno, na singlu, miała szansę stać się przebojem numer jeden. Stonesi musieli więc szybko nadrobić straconą okazję. Przystąpili do pracy w Regent Sound Studios, ale nie mogli złapać weny. Kolejne próby wypadały niezadowalająco i atmosfera zaczynała się stopniowo pogarszać. A wtedy niezastąpiony Oldham zadzwonił po Phila Spectora.
Spector przybył na Denmark Street - porównywaną przez londyńczyków do nowojorskiej fabryki przebojów, Tm Pan Alley. Wkrótce po nim dołączyli dwaj członkowie zespołu The Hollies, Allan Ciarkę i Graham Nash (późniejszy współzałożyciel Crosby, Stills, Nash and Young). Ale zabawa zaczęła się dopiero, kiedy wpadł również na zaproszenie Oldhama Gene Pitney. Popularny wokalista miał później powiedzieć, że kiedy zobaczył Rolling Stonesów po raz pierwszy, nie wiedział, „czy uścisnąć ręce, czy zaszczekać". Zabawne porównanie w ustach
45
piosenkarza, o którym pisano, że wydobywa z siebie dźwięki słyszalne jedynie dla psów i reżyserów nagrań. Ale Pitney zaopatrzył kompanię w zapas koniaku wystarczający do zamienienia najgorszej sesji w bardzo dobrą. „Powiedziałem im o istniejącym w mojej rodzinie zwyczaju spełniania urodzinowych toastów koniakiem nalewanym do szklanek" - wychwalał się później. „I powiedziałem im także, że właśnie są moje urodziny". Owocem pracy była piosenka Buddy'ego Holly'ego Not Fade Away, potraktowana przez Stonesów diametralnie inaczej niż oryginał. Oldham tak był zachwycony uzyskanym przez chłopców brzmieniem i ostrym, nieomal drapieżnym rytmem, że posunął się do stwierdzenia: „Dla mnie to oni napisali tę piosenkę". Oczywiście przesadził. Przesadą byłyby także zachwyty nad autorstwem utworu Little By Little, który stanowi stronę B singla. Temat „skomponowany" w ciągu kilku minut przez Jaggera i Spectora zbyt dosłownie nawiązuje do twórczości Jimmy'ego Reeda. Rozochocony Spector w pierwszej piosence „graf półdolarówką na butelce po koniaku, w drugiej złapał marakasy Micka. Gene Pitney przysiadł się podobno do Stewarta i zagrali na cztery ręce. Zabawa przeciągnęła się w noc. Efektem sesji było jeszcze kilka innych utworów, rozprowadzanych potem na płytach pirackich, z których najsłynniejszy jest Andrew's Blues - wulgarna groteska rozpoczynająca się szczegółowym wyliczeniem tego, co Andrew robił ostatniej nocy. A, jeśli wierzyć słowom, nie marnował czasu.
Stonesi nie marnowali go także. 8 lutego rozpoczęli kolejną trasę. 21 ukazała się płytka z Not Fade Away i krytycy po raz pierwszy przewidywali hit. „New Musical Express" określił brzmienie jako „sensacyjne". Piosenka doszła do trzeciej pozycji - w tym samym czasie we Francji ukazał się EP wzbogacony o Stoned i Poisoned lvy i tryumfalnie zajął w swojej kategorii pierwsze miejsce. Ale dwu-ścieżkowy zapis monofoniczny dokonany w Regent Sound nie przemawiał do wyobraźni Phila Spectora. Richards: „Zawsze chciałem wiedzieć, jak uzyskuje tak potężne brzmienie, a gdy okazało się, że to 170-osobowa orkiestra, pomyślałem -OK". Spector zaszczepił w chłopcach myśl o dokonaniu nagrań w USA i tym chyba najbardziej przysłużył się zespołowi. A w Stanach wyszedł właśnie singel Not Fade Away/I Wanna Be Your Man. Zajął czterdzieste ósme miejsce.
Tymczasem rozszalała się „brytyjska inwazja". Po drugiej stronie Atlantyku szacowny „Billboard" pisał na tytułowej szpalcie: „Niesłychany wpływ Beatlesów na byłe angielskie kolonie doprowadził do wybuchowych efektów (...)". Kontrakty na występy w USA miała już cała plejada zespołów i solistów, głównie przedstawicieli Merseybeat, czyli liverpoolskiego brzmienia - Gerry and the Pacemakers, The Dave Clark Five, The Searchers, The Shadows, The Swinging Blue Jeans, Billy J. Kramer and the Dakotas, Freddie and the Dreamers oraz wielu, wielu innych. „Jeszcze bez umów, ale gorąco przyjmowane w Anglii" - pisał dalej „Billboard" - „są takie grupy, jak The Rolling Stones, The Hollies i The Merseybeats".
A w Anglii wokół Stonesów rzeczywiście robiło się już bardzo ciepło. Zaczynało wchodzić w życie „prawo Oldhama" - na każdą gwiazdę musi być „antygwiazda". Odpowiedzią na Beatlesów będą Stonesi. Na beatlemanię -
46
stonemania. Na koncertach bywało już za gorąco. Produkcje zespołu coraz częściej tonęły w nieustającym wrzasku fanów. Zaczynało to przypominać zmagania - kto głośniej, kto kogo przekrzyczy. Oldham szalał w prasie. Coraz częściej pojawiały się jego osławione slogany - „Czy pozwoliłbyś swojej siostrze spotkać się z Rolling Stonesem?", „Rolling Stonesi to grupa, którą rodzice uwielbiają nienawidzić". „Daily Bcpress" z 28 lutego pisał: „(The Rolling Stones) wyglądają jak chłopcy, których każda szanująca się matka zamknęłaby w łazience. (...) ale oni nie przejmują się tym, co myślą matki". „Dla Stonesów zła prasa to dobra prasa" - głosił jeden z aforyzmów Oldhama. Wśród prasowych określeń przewijały się: „banda długowłosych kretynów", „krzykliwi ekshibicjoniści", „naj-wstrętniejszy zespół świata". „Ilekroć ludzie pozwalają sobie na tego typu nieodpowiedzialne uwagi, rzesze fanów tym bardziej opowiadają się po naszej stronie" - komentował z miną niewiniątka cyniczny Andrew. I tryumfował na całej linii.
Marcowe koncerty i kampania w mediach zrobiły swoje. W niespełna rok po obietnicach Oldhama Stonesi traktowani byli powszechnie jako jedyni konkurenci The Beatles. A choć Wielka Czwórka dzierżyła krajową palmę pierwszeństwa, ciesząc się „najlepszym brytyjskim longplayem" - WITH THE BEATLES - podczas gdy Stonesi nawet nie mieli jeszcze płyty długogrającej, chłopcy Oldhama wydawali się przykuwać więcej uwagi dziennikarzy. A najwięksi wrogowie tylko im w tym pomagali. 22 kwietnia „Daily Mirror" oznajmił, że pan Wallace Scowcroft, Prezydent Krajowej Federacji Fryzjerów, zaoferował darmowe strzyżenie następnemu soliście lub grupie zajmującej pierwsze miejsce na liście przebojów, dodając: „Rolling Stonesi są najgorsi. Jeden z nich wygląda, jakby miał na głowie miotełkę do odkurzania". Oldham i jego ekipa nie darowali sobie zemsty - pod koniec roku ukazała się kartka pocztowa, przedstawiająca zdjęcie członków zespołu zaopatrzone podpisem: Życzenia Wesołych Świąt dla głodujących fryzjerów i ich rodzin.
Działało sprzężenie zwrotne dodatnie - im więcej złej prasy, tym większa popularność, im większa popularność, tym więcej złej prasy. Ofiary też były obustronne. Z jednej strony „bankrutujący fryzjerzy", z drugiej nerwica kompul-sywna Briana, który przez cały czas udawał tylko, że się nie przejmuje. Zaczął myć włosy po dwa razy dziennie. „Wołaliśmy go Mr. Shampoo" - wspomina Keith. „Był nadzwyczaj wrażliwy na punkcie tych historii o brudnych włosach. Naprawdę czuł się dotknięty".
Pomaluj na czarno
Stonesi wspinali się na szczyt. 26 kwietnia 1964 wystąpili, obok The Beatles i czołówki brytyjskich gwiazd, w organizowanym tradycyjnie na Wembley koncercie zwycięzców ankiety magazynu „New Musical Express". Telewizja zarejestro-
47
wała program, wkrótce miała go obejrzeć cała Anglia. Tego samego dnia ukazał się w sklepach ich pierwszy longplay. Aż do chwili obecnej pozostaje jedną z najlepszych debiutanckich płyt w historii rocka.
Wszystkie czynniki składające się na sukces albumu zostały zoptymalizowane. W wyborze nie zabrakło utworów z repertuaru Chucka Berry'ego, Jimmy-'ego Reeda, Muddy Watersa, Bo Diddleya, Marvina Gaye. Nagrywając je na przełomie stycznia i lutego w Regent Sound Studios Stonesi przeszli siebie. Udało im się uzyskać surowość i drapieżność brzmienia, tak charakterystyczne dla ich występów przed publicznością. Produkcja odznaczała się kompletną prostotą, co było zaprzeczeniem panującego podówczas trendu. Wyposażenie studia składało się ze sprzętu pamiętającego co najmniej połowę lat 50. - miało to kapitalny wpływ na nadanie płycie odpowiedniego dla R&B klimatu. Wyciszone opakowaniami od jajek studio, którego sercem był dwuścieżkowy revox, zapisało się w pamięci Richardsa w obiektywny sposób: „W tych prymitywnych warunkach bardzo łatwo było o brzmienie, jakie uzyskaliśmy na pierwszym longu i wczesnych singlach, ale bardzo trudno o lepsze".
Do historii przeszła okładka płyty. Oldham ponownie się spisał. Wywalczył u władz firmy Decca aprobatę dla kompletnie, jak na owe lata, rewolucyjnej koncepcji - front okładki nie zawierał nazwy zespołu! Pomysł nie mieścił się w głowie, ale na głowę właśnie oddziaływał. Po pierwsze, nie opatrzona podpisem fotografia członków zespołu oddziaływała silniej na podświadomość, ponieważ omijała kod werbalny (co za intuicja psychologiczna). Po drugie, brak podpisu w miejscu, gdzie należałoby go oczekiwać, wywoływał wrażenie, że mamy do czynienia z czymś tak oczywistym, że wszelkie podpisy są po prostu zbędne (co za intuicja psychologiczna po raz drugi!).
Sama fotografia była przebojem. Surowa, lecz pełna wieloznacznego wyrazu, tak jak i muzyczna zawartość płyty. Pięć tajemniczo spoglądających postaci, ciemne tło, światło jak u Caravaggia. Aż po dzień dzisiejszy podkreślana jest uniwersalność zdjęcia, całkowicie pozbawionego kontekstu czasowego. Autorem fotografii byłJjavid Bailey, niestrudzony kronikarz nocnego życia Londynu, a przy tym utalentowany artysta - pierwowzór głównego bohatera filmu Antonioniego „Powiększenie" (dla wtajemniczonych: chłopak siostry dziewczyny Jaggera). Ozdobą okładki był także komentarz napisany przez Oldhama. Zawierał kolejny z jego słynnych sloganów - „The Rolling Stones to więcej niż zespół. To sposób na życie". Każdemu nabywcy longplaya wydawało się, że to właśnie on wie dokładnie, na czym ów sposób polega.
A nabywców było wielu. W dniu ukazania się płyty w sklepach sprzedano ponad 100 000 egzemplarzy! Debiutancki album Beatlesów sprzed roku, PLEASE PLEASE ME, rozszedł się w ilości 6000 w ciągu pierwszego dnia sprzedaży. Recenzje najbardziej profesjonalnej krytyki były entuzjastyczne. I profetyczne. Oto dwa głosy dobrych znajomych, tym razem pochodzące z fachowego magazynu „Melody Maker": „W wyścigowym tempie wspina się na listę bestsellerów - może nawet zepchnąć Beatlesów z wierzchołka" (Norman Jopling), Jeśli nie odbierze
48
Beatlesom prowadzenia na liście longplayów, zjem mój gramofon polany czekoladą" (Peter Jones).
Nie musiał. Stonesi pokonali Beatlesów. Co prawda bestsellerowy album WITH THE BEATLES ukazał się już w listopadzie ubiegłego roku i święcił przez ten czas ogromne tryumfy, ale fakt pozostawał faktem - Stonesi mieli płytę numer jeden! W trudniejszej artystycznie kategorii longplayów osiągnęli to, czego nie udało im się do tej pory osiągnąć w komercyjnej konkurencji małych płyt.
Ale chłopcy nie mieli kiedy nacieszyć się sukcesem. Trzeba było kuć żelazo... Keith: „Stało się to tak nagle, że nikt nie zdążył się nawet zastanowić -O kurde, jestem Stonesem! Wciąż spaliśmy co noc z tyłu półciężarówki tego najtwardszego i najbardziej nieczułego «roadie», jakiego kiedykolwiek spotkałem - Stu. Z jednego końca Anglii na drugi w volkswagenie Stewarta. Tylko silnik, tylne okno, cały wrzucony do środka sprzęt i my. Ale zawsze najpierw sprzęt". Na podstawowe instrumentarium zespołu składały się wówczas: Gibson - gitara elektryczna, Gretsch - gitara półakustyczna, Framus - gitara basowa, zestaw perkusyjny firmy Ludwig oraz aparatura wokalna. Całość warta była około 1300 L. Na czasy, kiedy Keith Richards zabierać będzie na tournee dwadzieścia gitar, w większości wykonanych na zamówienie przez lutników, trzeba było jeszcze trochę poczekać. Był maj i Stonesi rozpoczynali nową trasę. Anglia wchodziła w erę stonemanii.
Oldham wiedział bardzo dobrze, że pojęcie beatlemanii stworzyła prasa umiejętnie manipulowana przez Briana Epsteina. On sam też potrafił umiejętnie manipulować prasą. Już od pewnego czasu na koncertach Stonesów robiło się coraz głośniej. Widownia, składająca się w większości z małoletnich panienek, jednoczyła się zgodnie w chóralnym wrzasku. Oldham podrzucił prasie słowo „zamieszki", ten wypróbowany gazetowy haczyk. I zadziałało - proroctwa wypowiedziane w odpowiedniej chwili zawsze się sprawdzają.
Faktem jest, że dziewczęta mdlały. Faktem jest, że tłumy fanów próbowały szturmować estradę i niejednokrotnie dochodziło do rękoczynów. Stonesi grając musieli odpierać formalne oblężenie i często bywali przy tym poturbowani. Faktem jest niestety także i to, że zespół właściwie przestał być z widowni słyszalny. Dziennikarze opracowujący reportaże z koncertów zmuszeni byli do odgadywania repertuaru z ruchu warg solisty!
Chłopcy tak rzadko bywali w domu, że Billy Wyman został zaatakowany przez własnego psa. Stworzonko zdążyło go zapomnieć. Prasa podchwyciła natychmiast tę anegdotyczną historię, ale nieszczęsny basista stwierdził, że ma ona raczej smutny wydźwięk. Pies psem, ale żona, synek... Najcięższą próbę mieli jednak chłopcy i tak dopiero przed sobą. Anglia leżała u ich stóp. Teraz Stonesi musieli podbić Amerykę.
A nie było to zadanie łatwe. To znaczy było łatwiejsze niż kiedykolwiek -pierwsza fala „brytyjskiej inwazji" przelała się już przez Stany i grunt został przygotowany. Problem Stonesów polegał na tym, że byli w USA właściwie nie znani. Wprawdzie zgodnie z prawem Oldhama, jeśli publiczność poznała Beatle-
49
sów, to znaczy że jest już gotowa na Stonesów, ale bardziej prozaiczne praw, rynku przemawiały przeciwko nim. Nie mieli przeboju. „Wszystkie inne grup; angielskie, jakie przewinęły się przez Stany, miały przynajmniej jedną płytę nume jeden, czasem dwie, na swoim koncie" - powiedział Wyman. „My nie mieliśmy niczego poza tym, że byliśmy Anglikami". Istniały także poważne obawy innegc rodzaju. Stonesi nie śpiewali wpadających w ucho liverpoolskich piosenek. Je chali do Ameryki grać białym Amerykanom muzykę czarnych Amerykanów. Cz> ktoś w ogóle będzie chciał ich słuchać? Erie Easton wyraził swój niepokó w niefortunnym porównaniu: „Myślę, że chłopcy wiozą węgiel do Newcastle".
Kiedy 1 czerwca Stonesi odlatywali do Nowego Jorku, Anglia żegnała ich dwojako. Z jednej strony wszystkie koncerty zespołu kończyły się chóralnym śpiewem widowni - We Want the Stones!!! Z drugiej, popularny „Daily Express" zapytywał z oburzeniem: „Jaki obraz brytyjskiej młodzieży stworzą po tamtej stronie Atlantyku?"
Ameryka też przyjmowała ich dwojako. „Rolling Stonesi, którzy nie kąpali się od tygodnia, przybyli tu (...) wczoraj" - głosiła ulotka. Mity żyły swoim życiem. Nie pomogło nawet to, że Mick udzielił wywiadu Associated Press myjąc głowę. Ale mieli też sojuszników. Zainteresowanych materialnie w powodzeniu zespołu, ale zawsze sojuszników. London Records, firma płytowa wydająca nagrania Stonesów w Stanach, wykupiła w połowie maja całą stronę w „Billboard" i w egzaltowanych sloganach ogłaszała: „Uwaga USA! Oto oni! The Rolling Stones! Wspaniali! Niesamowici! Zbuntowani! I jak się sprzedają! Najgorętsza - ale to najgorętsza - grupa w Anglii!" Trudno ocenić, jak daleko sięgały macki Oldhama, ale faktem jest, że pewien anonimowy nadawca zamieścił 6 czerwca w sześciu branżowych czasopismach (trzy szóstki - czy to coś znaczy?) całostronicowe ogłoszenie następującej treści: „Patrzcie, jak Rolling Stonesi miażdżą Beatlesów!". W pana stylu, nieprawda, panie Andrew?
Na lotnisku Kennedy'ego oczekiwała Rolling Stonesów pięciusetosobowa garstka fanów. Beatlesi przybyli wcześniej ku radości 10 000. Chłopcy po raz pierwszy w życiu dotknęli stopami kontynentu, który miał się jeszcze okazać dla nich bardzo łaskawy. Ale nie od razu. Najpierw zagrali w San Bernardino i było w porządku. Bez rewelacji, ale w porządku. San Bernardino leży przy autostradzie numer 66, a piosenka Route 66 należała do najbardziej wpadających w ucho numerów z pierwszego albumu Stonesów. Potem czekał ich jednak osławiony Mid-West, Środkowy Zachód, największa prowincja cywilizowanego świata. Sprawy zaczęły się radykalnie pogarszać. Najbardziej dołująca płyta Bruce'a Spring-steena nie bez powodu nosi tytuł NEBRASKA. Na piętnastotysięcznej widowni w Omaha, w stanie Nebraska, zasiadło niewiele ponad 600 osób, z czego co najmniej 50 stanowili policjanci. Południe USA też ma swoją specyfikę. Po składankowym show w San Antonio bisowali akrobaci i tresowana małpa. Stonesów wygwizdano. Teksaska młodzież wyła, ale wyła z dezaprobaty. „W niektórych miastach na tej naszej pierwszej trasie przyglądali się nam spojrzeniem, które mogło zabić. Czuło się, że chcą nas po prostu sprać (...)" - wspomina Keith. Ale
50
chłopcy mieli też bardziej zasadnicze problemy. Ponownie Richards: „Podczas naszej pierwszej ekspedycji do Stanów Zjednoczonych odczuliśmy dotkliwy brak dupy (...) Człowieku, to było strasznie trudne. Dla facetów, którzy zaliczyli Anglię waląc panienki z przodu, z tyłu, z boku... I nagle kraj, gdzie nikogo to nie brało. (...) W miastach wielkości Nowego Jorku czy L.A. zawsze coś znajdziesz, jeśli już tego szukasz. Ale jeśli jesteś w 1964 roku w Omaha i nagle masz ochotę podupczyć, możesz od razu dać sobie spokój".
Do długiego łańcucha frustrujących rozczarowań dopisała się jeszcze amerykańska telewizja. W popularnym Les Crane Show poszło, co prawda, jako tako:
Pyt.:    Po raz pierwszy występujecie w amerykańskiej telewizji?
Keith: Taaa...
Pyt.:    Prawda, że to ekscytujące?
Keith: Taaa... Wali mnie z nóg!
(w tle rozlega się śmiech pozostałych Stonesów oraz operatorów kamer)
Pyt.:    Chyba nie robisz ze mnie balona, co?
Keith: Skąd, nie ośmieliłbym się. (ponowny śmiech)
Prawdziwa klęska miała ich spotkać w Los Angeles, gdzie wzięli udział w osławionym Hollywood Palące. Zaśpiewali dwie piosenki z amerykańskich singli i zachowywali się wyjątkowo kooperacyjnie. Pozwolili się obfotografować z clownami, kowbojami, kamerzystami i słoniami. Wszystko było na jak najlepszej drodze, dopóki nie wziął ich w obroty gospodarz programu, Dean Martin. Trzeba obiektywnie przyznać, że popularny piosenkarz i aktor zachował się jak ostatni prostak. Potraktował Stonesów wyłącznie jako obiekt swoich niewybrednych żartów i zupełnie nie wiedział, kiedy przestać. „Ich włosy nie są takie długie - to tylko niskie czoła i wysokie brwi". Przed przerwą na reklamy zawołał, zwracając się do telewidzów: „Tylko niech nikt nie odchodzi. Chyba nie zostawilibyście mnie tu samego z tymi Stonesami?!" I dalej: „Tak właściwie, to chłopcy wracają wkrótce do Anglii, gdzie zmierzą się z Beatlesami w zawodach w wyrywaniu włosów". Na zakończenie programu Dean Martin wskazał akrobatę wykonującego w tym samym show popisy na trampolinie i powiedział: „A oto ojciec tych tu Stonesów. Od kiedy nim został, ciągle próbuje się zabić". Oczywiście po każdym dowcipie wybuchał szczerym hollywoodzkim śmiechem.
Kiedy w tydzień później chłopcy obejrzeli telewizyjną emisję programu, byli zdruzgotani. Środki masowego przekazu nie były im tak posłuszne jak w Anglii, sprawa ich sukcesu lub porażki wciąż wisiała na włosku. Już po pierwszych zaczepkach Deana Martina Brian i Keith chcieli opuścić studio, ale wytrwali do końca powstrzymani przez Micka. Teraz cała piątka miała ochotę pakować manatki.
51
Całe szczęście, że tego nie zrobili. W pewien czas później, kiedy cały świa traktował ich już z należytym szacunkiem, program Hollywood Palące zaczą powracać na telewizyjną antenę w licznych reemisjach. Ich odcinek należał d( najczęściej wznawianych. Wycięto wszystkie odzywki Deana Martina! Dograne entuzjastycznie reagującą widownię. Dograno także nową zapowiedź: A teraz wspaniali Rolling Stonesi! Tylko Richardsowi pozostał uraz. Jeszcze w dziesięć lat później na hasło „słoń" reagował jak maniak. „Absolutnie żadnych słoni! Nawel w portkach! Nie pracuję ze zwierzętami. Nie ma tego w cholernym kontrakcie i nie będzie na występach. Wychodzić na scenę z cholernym słoniem. Poszaleli? Spłaciłem swoje długi i nie zamierzam pracować z żadnymi zwierzętami. Pracowałem już z Eltonem i to wystarczy!". Elton John - bo o niego chodziło - na pewno był z tego porównania bardzo dumny.
Chłopcy po obejrzeniu emisji Hollywood Palące nie załamali się do końca tylko dlatego, że znajdowali się akurat w Chicago. A to miasto miało im wynagrodzić wszystkie dotychczasowe upokorzenia. Stolica urban-bluesa. Miasto legendarnego studia nagraniowego, Chess Studios, założonego przez dwóch braci, Leonarda i Phila Chess (nazwisko przybrane), emigrantów z Polski, którzy przybyli do Chicago w 1928 roku i zawojowali muzyczną scenę miasta. Pracował tam artysta stołu mikserskiego, Ron Mało. To on nagrywał płyty, na których chłopcy uczyli się R&B. Nagrywał Muddy Watersa, Howlin' Wolfa, a także Bo Diddleya i Chucka Berry'ego. A teraz miał nagrywać ich - przybyszy z innego świata, którzy z abecadła bluesa poznali już kilka pierwszych liter. Zadziałały znajomości Phila Spectora. Spełniły się marzenia. Chociaż czy rzeczywiście kiedykolwiek o tym marzyli?
Pracowali przez dwa dni. Zarejestrowali piosenkę na swój następny singel, Ifs Ali Over Now, z repertuaru The Valentinos, oraz osiem innych utworów, które miały się sukcesywnie ukazywać w ciągu najbliższych miesięcy. Stonesi byli zachwyceni współpracą z Ronem Mało. Poznawali techniki nagraniowe, o których nie mieli wcześniej pojęcia. Zgodnie ze słowami Billa: „(Ron) wiedział dokładnie, o co nam chodzi, i natychmiast to uzyskiwał". Mieli także niespodziewanych gości. Pierwszego dnia do studia zajrzeli Willie Dixon i Buddy Guy. Po Chicago rozeszła się wieść o białych chłopcach, którzy grają czarną muzykę. Następnego dnia wizytę złożył Muddy Waters. „Moi chłopcy" - powiedział. Nie tylko dlatego, że zawdzięczali mu nazwę. Naprawdę zaakceptował ich muzykę. Podobnie sam Chuck Berry. Wślizgnął się do studia, kiedy zespół pracował akurat na pełnych obrotach. Z uznaniem kiwał głową. Po sesji zaprosił ich do swojego wesołego miasteczka, Berry Park. Bill: „Był taki miły jak już nigdy potem, ale przecież robiliśmy dla niego pieniądze". Wszyscy wiedzieli, że Chuck niedawno wyszedł z więzienia. Zatrudnił kiedyś w swoim nocnym klubie w St.Louis przywiezioną z Teksasu czternastoletnią prostytutkę z plemienia Apaczów. Kiedy pod koniec 1959 roku wylał dziewczynę, ta udała się na policję. Pierwszy proces unieważniono - sędzia stracił panowanie nad sobą i nawyzywał Berry'ego od czarnuchów. W drugim dostał dwa lata, które odsiedział w Indianie. Na swoich
52
piosenkach dobrze zarabiał, a pieniądze zawsze inwestował tak samo - prowadził coraz większe wesołe miasteczka, ostatnio w Missouri. Szkoda tylko, że nie lubił płacić podatków. W roku 1979 powrócił na trzy miesiące do więzienia - za błąd w rachunkach. Do dzisiaj występuje w rockandrollowych rewiach. Opatrzył się już może jego słynny „kaczy chód", ale nie przeboje z końca lat 50. - Roli Over Beethoven, Sweet Little Sixteen, Johnny B. Goode oraz wiele, wiele innych - brzmią ciągle świeżo. Chuck Berry na zawsze chyba pozostanie największym idolem Keitha Richardsa. Ich ścieżki jeszcze nieraz miały się skrzyżować.
Atrakcje, jakie spotkały Stonesów w Chicago, pomogły im zapomnieć o Hollywood Palące i jego koszmarnym gospodarzu. Bardziej znacząca rekompensata czekała na nich natomiast w Nowym Jorku. Dwa ostatnie koncerty odegrali przed szalejącą widownią w słynnej Carnegie Hall. W lutym tego roku Beatlesi byli pierwszym zespołem popularnym, jaki wystąpił w szacownej sali. Erie Easton wygrał ostatnią amerykańską potyczkę - udało mu się, na nowym kontynencie, ponownie zestawić swoich chłopców z Wielką Czwórką. Publiczność zaczynała powoli rozumieć, że tak już ma być zawsze. Rozkrzyczane nastolatki pomógł zorganizować Murray the K, król radiowych prezenterów, przyjaciel Beatlesów. Młodociane klakierki tak się rozochociły, że drugi koncert trzeba było przerwać, żeby ewakuować Stonesów. Część prasy użyła upragnionego słowa - zamieszki. A część, po staremu: „(...) wyszli na estradę w swojej brudnej bieliźnie".
Po powrocie do Anglii Rolling Stonesów czekały za to same przyjemności. Grupa fanów na lotnisku zrzuciła w zamieszaniu hełmy z kilku policyjnych głów. Po trzech dniach odbył się nocny koncert pod hasłem „Witajcie w domu Stonesi". 28 czerwca ukazał się singel z nagranym w Chicago lł's Ali Over Now. Po tygodniu (!) zajął pierwsze miejsce na liście przebojów, strącając z tej wymarzonej pozycji House of a Rising Sun - wielki hit Animalsów. Chłopcy doczekali się. Po raz pierwszy w dziejach zespołu zdobyli pierwsze miejsce w kategorii singli, tej najbardziej komercyjnej konkurencji show-businessu. Ale nie po raz ostatni.
W Stanach lt's Ali Over Now doszło do dwudziestej piątej pozycji, co po czterdziestym czwartym miejscu poprzedniego singla, Not Fade Away, było wyraźną poprawą. Szczególnie po tournee, którego nie można było zaliczyć do tryumfalnych. Pierwsza duża płyta, opatrzona w USA podtytułem ENGLAND'S NEWEST HIT MAKERS (London Records nie zaryzykowały chwytu Oldhama z okładką), znajdowała się w pierwszej dziesiątce w kategorii longplayów. Świadczyło to o większym sukcesie artystycznym niż komercyjnym. I dawało dobre rokowania.
Za to w Anglii Stonesi odnotowywali sukces na całej linii. Dobrym odzwierciedleniem pozycji zespołu są wyniki ankiety przeprowadzonej przez „Record Mirror". W kategorii „brytyjskiej grupy wokalnej" The Rolling Stones zajęli pierwsze miejsce, zdobywając 5301 głosów. Na drugim miejscu byli The Beatles -4089 głosów. W kategorii „światowej męskiej grupy wokalnej" kolejność była odwrotna. Mick został wybrany „najbardziej popularnym indywidualnym członkiem grupy". W kategorii najlepiej ubranych wykonawców zajął szóste miejsce! Na
53
liście najlepszych nagrań królowało She Loves You Beatlesów. Not Fade Awaj było drugie.
Jukę Box Jury było programem telewizyjnym, w którym zaproszeni goście oceniali nowe płyty. 5 lipca jurorami byli Stonesi. Zrobili jak najgorsze wrażenie Określono ich jako aroganckich i pozbawionych wdzięku. Ale nie to było ważne. Liczyło się, że na nagranie przywieziono ich do studia specjalnym uzbrojonym samochodem. Istniała realna obawa, że w inny sposób nie pokonają tłumu fanów zalewającego budynek stacji telewizyjnej. Osiem tysięcy chętnych do zajęcia miejsc na widowni stanowiło bezprecedensowy rekord w historii programu.
W dwa dni później Beatlesi mieli swój dzień. Ci, oczywiście, w jak najlepszym sensie. Odbyła się premiera ich pierwszego filmu, „A Hard Days Night". Dzieło to przyjęte było bardzo życzliwie, a do dziś uznawane jest za jedno z najlepszych w swym gatunku. Wieczorem odbyło się z okazji premiery uroczyste party - Beatlesi, śmietanka towarzyska, artyści. Fraki, smokingi, muchy, krawaty. Nagle wpada zdenerwowany lokaj i informuje o przybyciu nieoczekiwanych gości. Panowie Bill Wyman, Keith Richards i Brian Jones - niestosownie ubrani, nie uczesani! Na szczęście straszna wieść dotarła do uszu Johna Lennona. „Co za różnica" - powiedział. „To przyjaciele. Wpuśćcie ich".
Zbliżały się jednak, wielkimi krokami, wieści straszniejsze. Stonesi stali się pośrednio sprawcami najgroźniejszych rozruchów, jakie wydarzyły się w Wielkiej Brytanii w związku z koncertem muzyki rockowej. Stało się to 24 lipca w sali Empress Ballroom w Blackpool. Na widowni znajdowało się od pięciu do dziesięciu tysięcy osób. Istnieją na ten temat sprzeczne dane, nikt ich już dzisiaj nie sprawdzi. Dobiegały właśnie końca dwutygodniowe szkockie święta, w czasie których tłumy mieszkańców Glasgow zjeżdżają corocznie do Blackpool. Nazajutrz mieli wracać do domów. Po mieście grasowały bandy pijanych Szkotów, na koncercie też było ich pełno.
Stonesi wyszli nie w sosie. Bill i Charlie kompletnie wyłączeni, Keith jakby dopiero obudzony. Mick nie zwracał na nikogo uwagi, wypróbowywał jakiś nowy krok taneczny tyłem do widowni. Tylko zakompleksiony Brian wdzięczył się. I natychmiast podpadł. Pierwszą linię widzów stanowiła wataha agresywnie zachowujących się Szkotów. Ręce i głowy poopierali o scenę, która sięgała im do szyi. Na umizgi Briana odpowiedzieli spontanicznym turniejem w pluciu do celu -Brian posłużył im za tarczę. Oburzony Richards podbiegł do mikrofonu i poprosił o spokój. Po sekundzie ociekał śliną. Bez chwili namysłu podskoczył do tego Szkota, który wyglądał na przywódcę bandy, i wbił mu twardy, wysoki obcas w palce. Błyskawicznie cofnął się o krok i wymierzył tęgiego kopniaka w nos awanturnika. Rozpętało się piekło. Widownia ryknęła rycerską pieśń „Szkocja, Szkocja", a Stonesi, porzucając cały ekwipunek, salwowali się ucieczką przez tylne wyjście. Dosłownie w ostatniej chwili. Już za moment fortepian Stainwaya leżał w drzazgach na podłodze, ściągnięty ze sceny. Czerwone, welwetowe kurtyny poszły w strzępy. Oberwano żyrandole. Doszło do starć z policją i polała się krew. Byli ranni. Po potyczce około pięćdziesięciu osób zabrano do szpitala.
54
Czterech spośród widzów oskarżono o napad i posiadanie niebezpiecznych przedmiotów. Szef policji zwrócił się do organizatorów koncertu, żeby już nigdy nie zapraszali zespołu The Rolling Stones.
Tego lata Anglię ogarnął obłęd. Na koncertach Stonesów nastolatki wpadały w amok. W Belfaście występ przerwano już po 12 minutach zbiorowej histerii -dwie panienki wyprowadzono w kaftanach bezpieczeństwa. 3 sierpnia w Wiltshire zemdlało 200 dziewcząt. Prasa zaczęła pisać, że na koncertach Stonesów nie ma ani jednego suchego siedzenia. Szaleństwo rozprzestrzeniało się w zawrotnym tempie. Ósmego w Hadze tłum wymknął się spod kontroli i dwie młodziutkie Holenderki zostały całkowicie odarte z ubrań. Dziewiątego wyrwano drzwi z samochodu, którym Stonesi odjeżdżali po nagraniu telewizyjnego show Ready, Steady, Go! Tego samego dnia wieczorem, w Manchesterze, zemdlało sto dziewcząt, a także dwie policjantki. Siły policyjne używane na koncertach Stonesów uległy więc osłabieniu - od tej pory żadnych pań! Mało tego - w czasie występu zespołu na Isle of Wight, oszalał, wypełniając służbowe obowiązki, pies Rex, jedyny policyjny pies na wyspie. Incydent opisał nazajutrz „Daily Express". Chłopcy coraz poważniej musieli się także troszczyć o własne bezpieczeństwo. Kilka dni wcześniej, na Czwartym Krajowym Festiwalu Jazzu i Bluesa, Stonesi schronili się w damskiej przebieralni, żeby dotrzeć cało do estrady. Czasy robiły się niebezpieczne. Tłem letnich wydarzeń były rozgrywające się na niespotykaną dotychczas skalę walki młodzieżowych gangów, Mods i Rockers, w nadmorskich kurortach, upamiętnione po latach przez znakomity film „Ouadrophenia", wyprodukowany przez zespół The Who.
W połowie sierpnia do sklepów trafił nowy EP Stonesów zatytułowany FIVE BY FIVE. Pięć utworów pochodziło z sesji w Chicago - były wśród nich takie przeboje, jak If You Need Me czy Around and Around. Płyta błyskawicznie zajęła pierwszą pozycję w swojej kategorii, detronizując EP Beatlesów. Sprzedawała się tak znakomicie, że na liście singli „New Musical Express" doszła do trzynastej pozycji! Produkcja płyt typu EP należy od dawna, poza nielicznymi wyjątkami, do przeszłości. Rewelacyjne brzmienie, doskonała gra i emanująca z nagrań wital-ność budzącego się do życia rocka, czynią z FIVE BY FIVE klasyka gatunku. Jest to, obok LONG TALL SALLY Beatlesów, najlepsza dziesięciocalówka w historii rockowej fonografii.
Na wiosnę 1964 roku Andrew Oldham spotkał śliczną, kilkunastoletnią blondynkę, która oczarowała go swoją uśpioną energią. Uznał, że można z niej zrobić gwiazdę. Nazywała się Mariannę Faithfull, co w karierze mogło pomóc, i uczyła się w szkole zakonnej, co w karierze nie mogło przeszkodzić. Chodziła z chłopakiem studiującym w Oksfordzie - nazywał się John Dunbar - i sama chciała skończyć studia, a później zostać aktorką. W niedługi czas potem piosenkarka, Adrienne Posta, urządzała przyjęcie - zaprosiła Paula McCartneya, McCartney zaprosił Dunbara, Dunbar zaprosił Mariannę. Tam poznała Jaggera. „Miałam 16 lat i kimkolwiek miałam zostać, chciałam być w tym świetna" -wspomina. „Moim pierwszym posunięciem było złapać Rolling Stonesa na chło-
55
paka. Przespałam się z trzema z nich i uznałam, że najlepiej zrobię obstawiając wokalistę". Miała oryginalny, niski głos i chłopcy napisali dla niej piosenkę. As Tears Go By, bo taki był jej tytuł, ukazała się na płycie 24 sierpnia.
Duet autorski Jagger/Richards coraz bardziej się rozkręcał. Oczywiście w założeniu Oldhama miał stanowić antidotum na duet autorski Lennon/McCart-ney, ale to właśnie okazało się najtrudniejsze w realizacji. Keith miał łatwość w układaniu melodii, sprawował także pieczę nad ich rozwiązaniami rytmicznymi. Jagger pisał teksty. Nie można powiedzieć, żeby szło mu to jak z rękawa, ale przekonywał się coraz bardziej, że jest w stanie to robić. Niestety - to, co chłopcom przychodziło najbardziej naturalnie, to nastrojowe, momentami ckliwe ballady. Zdegustowany Oldham rozdawał je na prawo i lewo, nawet trzecioligo-wym piosenkarzom. Najwięcej rozgłosu zdobyła piosenka 7773/ Girl Belongs To Yesterday, zaśpiewał ją bowiem Gene Pitney. Mick i Keith robili co mogli, żeby się poprawić. EP FIVE BY FIVE zawierał dwa autorskie utwory R&B (tytuł jednego z nich, 2120 South Michigan Avenue, to adres Chess Studios w Chicago!), ale prasa zaczęła już dostrzegać niepokojące zjawisko. O utworze Tell Me, kompozycji Jaggera i Richardsa z pierwszego longplaya Stonesów, wydanym w USA na singlu, „Melody Maker" napisał: „Murzyńska maska opada i zarówno melodia, jak i tekst, to Liverpool z drugiej ręki". Jeszcze gorszego zamieszania narobiła As Tears Go By w wykonaniu młodziutkiej Mariannę:
Nadszedł wieczór, siedzę i patrzę na bawiące się dzieci Widzę śmiejące się twarze, ale to nie do mnie się śmieją Siedzę i patrzę, podczas gdy pryną łzy.
„No proszę - pisał jeden z krytyków - wyszło wreszcie to, o czym zawsze byłem przekonany. Ci Stonesi nie mogą być tak do końca źli, skoro piszą taki materiał". Co?! Stonesi nie są źli?! To straszne. Musieli walczyć o opinię! Na szczęście dawali koncerty...
5 września ruszyli ponownie w drogę. Tego samego dnia „Melody Maker" opublikował wyniki swojej ankiety. Zespół The Rolling Stones został wybrany „najpopularniejszą grupą rockową w Wielkiej Brytanii". Piosenka Not Fade Away była przebojem roku. Chłopcy bili wszelkie rekordy kasowe. Zaczynali robić pieniądze i na nich zaczynano robić pieniądze. Stawali się cennym skarbem - po koncertach w Edynburgu odwoziła ich uzbrojona karetka bankowa, przeznaczona do transportu dużych sum pieniędzy. W październiku Stonesi nagrywali w telewizji zachodnioberlińskiej, potem wystąpili przed kamerami w Brukseli. Minister spraw wewnętrznych Belgii początkowo nie chciał dopuścić do przyjazdu zespołu. Przekonał go reżyser nagrania - ciekawe jak. Zaspał natomiast francuski kolega pana ministra. Słynna paryska Olympia i jej okolice stały się widownią niespotykanych przedtem zamieszek. Po koncercie Stonesów setki podnieconych do granic wytrzymałości nastolatków zaczęły demolować salę. Powyrywano większość siedzeń. Wezwana policja wypędziła tłum i rozruchy przeniosły się na
56
ulicę. Policjantów obrzucano wyzwiskami, wybijano okna i szyby wystawowe, tratowano kioski. W okolicznych kawiarniach poprzewracano stoliki - klienci musieli się położyć na podłodze, twarzami do ziemi. Sto pięćdziesiąt osób aresztowano, straty były ogromne.
Ale takie straty - w przypadku Stonesów - oznaczały zyski. Na prawdziwe straty mogło ich narazić co innego - Charlie chciał się żenić. Nie udało się długo ukrywać, że Bill ma żonę i dziecko. Teraz następny Stones dobrowolnie kładł głowę pod topór. Oczywiście osłabiało to zdecydowanie agresywno-seksualne emploi zespołu. Mick był wściekły. Oldham zabraniał niczym najbardziej surowy ojciec. Shirley Shepard, rzeźbiarka, narzeczona Wattsa już od paru lat, nie pojmowała, jak kumple z zespołu mogą dyktować Charliemu, co ma robić. Chrissie Shrimpton, oburzona zachowaniem Micka i pełna osobistych nadziei, stanęła po stronie Shirley. Koalicja kobieca zwyciężyła. Jeszcze w październiku odbył się w Bradford Registry w Yorkshire cichy i utrzymany w całkowitej tajemnicy ślub perkusisty. Jeśli pani Shirley Watts była wierną żoną (a wszystko na to wskazuje, bo jest nią do dzisiaj), już w kilka dni później rozpoczęła wymuszony celibat. 23 października Stonesi odlecieli na drugie tournee po Stanach Zjednoczonych.
Jeśli pierwsze tournee graniczyło z porażką, drugie zdecydowanie przekroczyło granice sukcesu. To był tryumf. Skąd ta szczęśliwa zmiana? Oczy i uszy młodzieżowej widowni w USA zwrócone były na Wielką Brytanię. Ciągle przecież trwała inwazja. Wieści o europejskich podbojach Stonesów lotem błyskawicy przebywały Atlantyk. Chłopcy nie odnieśli jeszcze żadnego znaczącego sukcesu na rynku amerykańskiej fonografii - jeśli nie liczyć wysokiej pozycji longplaya -ale po raz pierwszy nie wydawało się to mieć żadnego znaczenia. Fanklub Rolling Stonesów w USA liczył w dniu powtórnego przybycia zespołu 80 000 członków! Utajnionymi formami działania i bezgranicznym oddaniem fanów przypominał bardziej nielegalną sektę religijną.
Zaczęło się z grubej rury - The Ed Sullivan Show. Sullivan prowadził najbardziej prestiżowy program autorski telewizji amerykańskiej przełomu lat 50. i 60. Przed paroma miesiącami przedstawił Ameryce Beatlesów. Jagger był zachwycony: „(...) Fantastyczne przyjęcie. Ed powiedział nam, że mieliśmy najbardziej rozszalałą i entuzjastyczną publiczność ze wszystkich artystów w historii jego programu. Kilka dni później dostaliśmy od niego wiadomość: Otrzymałem setki listów ze skargami od rodziców i tysiące listów od nastolatków, których zachwycił wasz występ".
Ale Ed Sullivan był starym, dwulicowym wyjadaczem i już wkrótce kajał się przed dorosłą Ameryką jak sztubak: „Obiecuję, że (The Rolling Stones) już nigdy nie wrócą do naszego programu. Jeśli nie będziemy w stanie utrzymać spraw w swoim ręku, to zatrzymamy cały ten interes. Nie zaprosimy już żadnej grupy rockandrollowej i zabronimy nastolatkom wstępu na widownię, jeśli tak będzie trzeba". Stary wyjadacz dał się ponieść emocjom: „Budowałem ten program przez 17 lat. Nie pozwolę go zniszczyć w ciągu tygodni". Na szczęście 17 lat w show-businessie nauczyło Sullivana chować ambicję do kieszeni. Stonesi mieli
57
wystąpić w jego programie już w maju przyszłego roku, a w przyszłości jeszcze wiele razy.
Na koncercie w nowojorskiej Academy of Musie pojawiła się na widown śmietanka artystycznego światka i legendarne za życia postacie undergroundu -Andy Warhol, Eddie Sedgwick, „Baby Jane" Holzer. Stonesi stawali się modni. Nie tylko popularni wśród tysięcy nastolatków, ale m o d n i. W towarzystwie. Już w Anglii specjalista od życia wyższych sfer, łowca plotek William Hickey, pisał w „Daily Express": „Dzisiaj to już żadna hańba znać Rolling Stonesa". Podkreślał dalej, że wykonawcy muzyki rozrywkowej coraz częściej miewają przyjaciół nawet wśród arystokracji. Tak, świat się zmieniał, a Stonesi niewątpliwie mieli w tym swój udział.
W dniach 28 i 29 października The Rolling Stones wzięli udział w wydarzeniu, które przeszło do historii rocka jako TAMI Show. Sfilmowany w Santa Monica koncert zorganizowany pod hasłem Teen Age Musie International pozostaje do dziś najlepszym muzycznym dokumentem wczesnych lat 60. W tamte noce spotkali się na estradzie prawie wszyscy. Przedstawiciele Mersey-beatu, Geny and the Pacemakers, Billy J. Kramer and the Dakotas oraz ich amerykańscy pobratymcy, przedstawiciele tzw. surfing-rocka, The Beach Boys oraz duet Jan and Dean. Wykonawcy murzyńscy zrzeszeni w Detroit wokół wytwórni Motown, The Supremes, Marvin Gaye, Smokey Robinson and the Miracles oraz niezależne gwiazdy R&B i muzyki soul, Chuck Berry, Bo Diddley, Ray Charles, James Brown and his Famous Flames. Afisze firmowali jednak Stonesi, co nawet ich samych nieco onieśmielało. Zamykali koncert, występując po Jamesie Brownie, nie bez powodu zwanym Mr. Dynamite i nie bez powodu zwanym „najciężej pracującym człowiekiem w show-businessie". „Baliśmy się - przyznaje Ri-chards - ale udało nam się przebić Browna, ponieważ widownia składała się w całości z białych, piętnastoletnich panienek". Trzeźwa ocena.
Dobrze, że istnieje ten film. Jest na co popatrzeć. Od pierwszych taktów Around and Around, a tak naprawdę od wyjścia Stonesów na estradę, rozpoczyna się szał. Wachlarz reakcji - ekstatyczny taniec, histeria, płacz albo całkowite osłupienie i tylko palce zaciskają się na tabliczce - „I love Mick". Film wszedł na ekrany pod tytułem „Gather No Moss", co celowo korespondowało z nazwą The Rolling Stones („a rolling stone gathers no moss"). Cenzura usunęła występ Bo Diddleya, uznając popisy artysty za zbyt explicite erotyczne. Pełen zapis ukazał się na początku lat 80. na wideokasecie, jako „That Was Rock!" To prawda - to był rock! Dzisiaj nie ma już takich koncertów.
Burmistrz miasta Cleveland w stanie Ohio zakazał wszelkich koncertów rockowych po tym, jak siedemnastoletnia dziewczyna wypadła z balkonu na występie Stonesów. Ale podczas drugiego amerykańskiego tournee świat i tak mógł wydawać się chłopcom piękny, a życie łatwe. Najłatwiejsze były oczywiście panienki - w porównaniu z poprzednim pobytem, niebo i ziemia. „(...) za drugim razem to było tak, jakby oni czekali tylko na kogoś z zewnątrz, żeby przyszedł i przekręcił jakiś guzik" - przyznaje Richards. I całe szczęście. Uwolniony od tak
58
szkodliwych dla artysty napięć, mógł się lepiej skupić na nagraniach. Keith był teraz głównym ich motorem.
Nazwisko Phila Spectora działało jak zaklęcie. Stonesami zajął się współpracownik wielkiego producenta, aranżer Jack Nietzsche, wraz ze swym przybocznym reżyserem dźwięku, Davidem Hassingerem. Korzyść była obopólna. Chłopcy nigdy jeszcze nie widzieli muzycznej fabryki wielkości studiów RCA w Hollywood, a spece od nagrań nie mieli jeszcze nigdy do czynienia z grupą typu Stonesów. Nastąpiła twórcza symbioza. „Całkowicie zmienili moją koncepcję nagrywania" - powiedział Hassinger. Zamawiali studio na kilkudniowe maratony i grali jak na koncercie. Żadnych sztuczek z techniką, po prostu pełna integracja brzmienia. Nie wyszło - pal sześć. Wyszło - fajnie. Jeśli Keith się uśmiechał, to oznaczało, że wyszło. Zarejestrowali między innymi Heart Of Słone, swój kolejny amerykański singel:
Lepiej słuchaj, mała Nie ma we mnie miłości Takich jak ja lepiej omijać Nigdy, nigdy, nigdy nie złamiesz Tego kamiennego serca
Po tygodniu poprawka w Chicago, u Rona Mało. Znowu wielki przebój -Time Is On My Side, entuzjastycznie przyjęty przez widownię TAMI Show. A także kawałek, który miał spędzić sen z powiek Andrew Oldhama - ostry blues Williego Dixona, Liłtle Red Rooster.
Po powrocie do Anglii trzeba było natychmiast wydać singel. Przywieźli ze Stanów sporo nagrań, było z czego wybierać. Ale nagle chłopcy przypomnieli sobie, że są zespołem R&B. Po raz ostatni w swej karierze sięgnęli do korzeni przy podejmowaniu decyzji o tak kolosalnym znaczeniu rynkowym. Ich wybór padł na utwór Litłle Red Rooster. Oldham wyrywał włosy z głowy. Branżowcy i fachowcy wróżyli całkowitą klęskę. Ostatnie piosenki Jaggera i Richardsa były coraz lepsze - przykładem Heart of Stone czy Off the Hook. Obaj autorzy odchodzili od balladowej formy, a nowe utwory, mimo że wykonywane z charakterystycznym dla Stonesów feelingiem R&B, były jednak bardziej komercyjne niż standardy pochodzące z repertuaru oryginalnych wykonawców murzyńskich. A wszystkim dobrym ludziom w businessie właśnie o to chodziło. Tymczasem Stonesi popłynęli pod prąd. Wiedzieli, że ich popularność, chociaż kolosalna, jest jedynie częścią składową eksplodującej popularności brytyjskich zespołów młodzieżowych. Było to zjawisko z zakresu, bądź co bądź, muzyki rozrywkowej, coraz częściej obejmowane wspólnym mianem rock and rolla. I dlatego postanowili się odróżnić. Zaryzykowali i... odnieśli zwycięstwo w pięknym stylu. Płytka Little Red Rooster /Off the Hoo/cweszła na listę singli „New Musical Express" na pierwszym miejscu! Autorami podobnego sukcesu byli w historii brytyjskiej fonografii jedynie Elvis, Beatlesi, Cliff Richard u szczytu sławy oraz „król skiffle",
59
Lonnie Donnegan. W USA singel Little Red Rooster w ogóle się nie ukazał. Cenzura. Ameryka nie była jeszcze gotowa na przeboje, których wykonawca prosi swoją panią, żeby „zajęła się jego czerwonym kogucikiem".
Listopad zdążył jeszcze przynieść Stonesom dwie książki i dwie afery. Dla chłopców „złe wieści, to dobre wieści", więc nie wiadomo od czego zacząć. Prasę najpierw obiegły afery. Mick miał wiszące nad sobą już od pewnego czasu trzy wezwania na policję z powodu niebezpiecznej jazdy samochodem. W końcu doszło do rozprawy, która odbyła się w Tettenhall Staff Court, ku uciesze licznie zgromadzonej gawiedzi. Hitem numer jeden okazał się prawnik Jaggera, pan Dale Parkinson. Odpierając niewybredne ataki padające z różnych stron pod adresem Rolling Stonesa, a ogniskujące się bardziej wokół jego fryzury niż wokół sposobu, w jaki prowadzi samochód, powiedział: „Książę Marlborough miał dłuższe włosy niż mój klient i wygrał kilka słynnych bitew... Jego włosy były pudrowane, myślę, że z powodu pcheł - mój klient nie ma pcheł". Druga sprawa dotyczyła już całego zespołu. Stonesi spóźnili się na nadawane na żywo programy radiowe Top Gear i Saturday Club i zostali zawieszeni w rozpowszechnianiu przez BBC. Nie na długo. Nawet najbardziej konserwatywna sieć radiowa miała ze Stonesów niezłe pieniądze.
Na dźwięk słowa pieniądze obudzili się księgarze. Trzynastego listopada ukazała się pozycja zatytułowana „The Rolling Stones - Our Own Story" opracowana przez Petera Goodmana. W ciągu pięciu tygodni weszła do pierwszej dziesiątki wydawniczych bestsellerów. Od czerwca wychodził regularnie miesięcznik dla fanów „The Rolling Stones Book", a nad przygotowaniem do druku własnej publikacji usiadł Charlie Watts.
Fanklub prowadziła Shirley Arnold. Otrzymała to stanowisko od Oldhama, kiedy przed rokiem spytała go w Studio 51, dlaczego nic nie słychać o fanklubie. Intuicja młodego menażera była nieomylna (jeśli nie będziemy mu wypominać „Czerwonego kogucika") - dziewczyna wspaniale wywiązywała się z zadania. Na dworze Rolling Stonesów czekały ją jeszcze nominacje. Zatrudniała głównie ochotników - gromady młodzieży przychodziły po lekcjach pomagać Shirley, żeby przysłużyć się w ten sposób, chociaż pośrednio, Rolling Stonesom. Kiedy co dwa miesiące wysyłano do przeszło 50 000 członków biuletyny z najnowszymi informacjami o zespole, Urząd Pocztowy przysyłał ciężarówkę.
Książeczka Charliego Wattsa, „Ode To a High Flying Bird", wyszła przed samymi świętami. Była to utrzymana w formie wydawnictwa dziecięcego oda do nieżyjącego saksofonisty jazzowego, Charliego Parkera, jednego z największych artystów, jakich wydał jazz. Watts napisał ją w 1961 roku i on też był autorem ilustracji. Książeczka sprzedawała się jak bombki na choinkę.
W grudniu piosenka Time Is On My Side zajęła w USA piąte miejsce na liście najlepszych singli magazynu „Billboard". Był to największy amerykański sukces Stonesów. Do tej pory.
W Anglii lista ich sukcesów była długa. Dwa hitowe single - lt's Ali Over Now i Little Red Rooster. FIVE BY FIVE być może najlepszy EP w historii
60
fonografii oraz doskonały longplay. Przeprowadzona przez „New Musical Ex-press" ankieta, podsumowująca miniony rok, uplasowała Stonesów na drugim miejscu po The Beatles w kategorii „światowego zespołu wokalnego". Zwyciężyli natomiast w kategorii „najlepszej grupy R&B" oraz w kategorii „najlepszej nowej grup/'. Jagger przysłał do redakcji telegram: „Chodzę po suficie - ucałowania -Mick".
Dobiegł końca rok 1964, rok, o którym Paul Simon zaśpiewać miał w blisko dwadzieścia lat później: „Był to rok Beatlesów, był to rok Stonesów (...)" Chłopcy z zespołu The Rolling Stones mieli owego roku 22 wolne od pracy wieczory.
Satysfakcja
Wiosenny grafik zespołu The Rolling Stones A.D. 1965 przedstawiał się w ogólnym zarysie następująco. Na początek tournee po Irlandii. Potem nowy kontynent - Australia. A przy okazji oczywiście Nowa Zelandia. W przerwach dwa wyskoki do Los Angeles na nagrania, a w drodze powrotnej do Europy koncerty w Singapurze. W marcu dwutygodniowe tournee po Wielkiej Brytanii połączone z nagrywaniem koncertowej płyty. Potem jedenaście dni na Półwyspie Skandynawskim, trzy dni w Niemczech Zachodnich i dwa we Francji. W kwietniu trzecia trasa po USA. Ufff... Całe szczęście, że podróże kształcą.
30 stycznia ukazał się drugi longplay zespołu. Poziomem nie ustępował pierwszemu, ale nie przynosił wiele nowego. Na płytę złożyły się w większości standardy R&B i soulowe - Suzie Q, Pain In My Heart, Under the Boardwalk, Everybody Needs Somebody To Love oraz przebojowe Time Is On My Side, piosenka, która przetrwała w repertuarze koncertowym grupy aż do ostatnich występów. Były także trzy utwory spółki Jagger/Richards, z których najlepszy, Off the Hook, dorównywał amerykańskim oryginałom. Nanker Phlege powoli wypadał z obiegu.
Graficzna koncepcja wydania pozostała taka sama jak przy pierwszym longu. Ponownie żadnej informacji na froncie okładki, ponownie nastrojowa fotografia Davida Baileya. Tylko nastrój na niej nieco inny. Twarze Stonesów realistycznie zbliżone. W przypadku Richardsa, figurującego na pierwszym planie, nawet naturalistycznie. Z chłopców promieniuje poczucie pewności siebie, wyczuwa się także chłodny dystans. Brian i Charlie w krawatach - Brian robił się już wtedy na Modsa, przestał obawiać się elegancji.
Andrew Loog Oldham także ośmielał się coraz bardziej. Jego zwariowana notka na opisowej stronie okładki nawiązywała w warstwie językowej do idioma-tycznej, nowatorsko-slangowej prozy, cieszącego się snobistyczną popularnością autora „Mechanicznej pomarańczy", Anthony'ego Burgessa. Zawierała słynny akapit zachęcający do nabywania płyty: „Jeśli nie masz szmalu, widzisz tego
61
ślepca - zdziel go w głowę, zabierz mu portfel (...), dobrze - jeszcze jedna sprzedana!". Słowa te zostały usunięte z kolejnych brytyjskich wydań. Zachowały się natomiast na amerykańskiej płycie, zatytułowanej THE ROLLING STONES, NOW! Był to już trzeci longplay zespołu w USA. Rynek płytowy w Stanach okazał się, zgodnie z przypuszczeniami Oldhama, bardziej chłonny niż w ojczyźnie Stonesów i firma London zdążyła wypuścić album 12X5. Zestaw nagrań, nawet na odpowiadających sobie longach, zawsze nieco się różnił, inne bywały także okładki. Zjawisko to dotyczyło, do pewnego czasu, większości brytyjskich zespołów, z The Beatles na czele.
Trasa koncertowa po Irlandii była bardzo odświeżająca, stwierdził Brian. „Irlandczycy to takie fantastyczne typy". Kiedy wyszedł z samochodu i zapytał dwoje ludzi prowadzących osła, czy kolega (Keith) może go z nimi sfilmować, rzucili się na niego z łopatami. „Ledwo dopadłem samochodu" - wspominał z rozrzewnieniem. Keith też miał przygodę. Zatrzymali się, żeby zrobić zakupy w samotnie położonym, starym sklepie. Kiedy Richards wszedł do środka, zza lady wypadł na niego stary dziadek wołając, że przysłał ich Oliver Cromwell! „Przepędził nas ze sklepu i wskoczył na maskę samochodu. Następnie próbował rozbić szybę w drobny mak. Musiał mieć przynajmniej osiemdziesiątkę". Trudno się chyba dziwić, że chłopcom tak zaimponowali Irlandczycy. Nie tylko zresztą starzy. Młodzież także w specyficzny sposób próbowała nawiązać kontakt fizyczny z idolami. Stonesów już od dawna obrzucano na scenie upominkami - głównie były to pluszowe zabawki od małoletnich wielbicielek. Prezenty od małoletnich wielbicielek w Irlandii mogły zabić. Na jednym tylko koncercie popielniczka przeleciała o cal od twarzy Billa, żelazny rygiel (!) uderzył Micka w udo, a Brian gestem toreadora przepuścił wirujący w powietrzu podkuty but.
Australia stanęła na wysokości zadania, jak przystało na byłą kolonię karną. W dniu 21 stycznia na lotnisku w Sydney oczekiwał na Stonesów trzytysięczny tłum, składający się oczywiście głównie z dziewczynek. Ale co to były za dziewczynki! Kiedy chłopcy zniknęli z pola widzenia wewnątrz dworca lotniczego, grupa aktywistek poprowadziła rozszalałe rzesze przez łańcuchy i bariery prosto do strefy odpraw celnych. Tłum wtargnął na terytorium neutralne i wywiązała się bitwa ze strażnikami i policją. Przeszło dwadzieścia panienek zostało rannych, w tym dwie poważnie. Wiele straciło w szarpaninie części garderoby, co niewątpliwie przydało rozgrywającym się scenom pikanterii. Tournee było ogromnym sukcesem, we wszystkich miastach występom towarzyszyły zamieszki. (A może: We wszystkich miastach występom towarzyszyły zamieszki, tournee było więc ogromnym sukcesem.) Australijska prasa zorientowała się, że coś się dzieje, i próbowała zareagować. Nie bardzo wiedziała jak, więc zareagowała w sposób najbardziej dla prasy typowy - pojawiły się nagłówki o rozwiązłym trybie życia członków zespołu, o dzikich, całonocnych orgiach. Według zapewnień dzienników tłumy dziewcząt nie odstępowały hoteli, w których zatrzymywali się Stonesi, a chłopcy dzwonili tylko do recepcji i wydawali polecenia, które z panienek mają być przysłane na górę. „Szkoda, że tak naprawdę nie było" - żalił się Mick po
62
powrocie do Anglii. Biedaczysko. Na otarcie łez chłopcy dostali od australijskiego fanklubu mapę szóstego kontynentu wykonaną ze szczerego złota. Kiedy wyjeżdżali, lista przebojów rozpoczynała się w Australii następująco: 1 - Under the Boardwalk (The Rolling Stones), 2 - The Last Time (The Rolling Stones), 3 -Walking the Dog (The Rolling Stones). A był to zaledwie początek!
The Last Time była jedną z piosenek nagranych przez zespół w studiach RCA w Hollywood, podczas dwóch wyskoków do Los Angeles.
Mówiłem to już wcześniej i powtarzałem Któreś z nas będzie musiało zapłacić cenę Masz teraz szansę zmienić zdanie Bo nie będzie mnie długo, bardzo długo To mógł być nasz ostatni raz...
Ukazała się na singlu razem z Play With Fire - z rejestracją tego drugiego utworu wiąże się pewna ciekawostka. Otóż 3/5 zespołu przespało nagranie. Dosłownie. Brian, Bill i Charlie nie wytrzymali trudów 20-godzinnej, maratonowej sesji i zmorzył ich sen. Zapisu dokonał duet autorski, poszerzony o Jacka Nietzsche grającego na klawesynie i samego Phila Spectora - niezwykle rzadko występującego w roli muzyka - który wzbogacił brzmienie używając przestrojonej w dół gitary. „Nie igraj ze mną, bo igrasz z ogniem" - głosiły słowa piosenki. Była to oczywiście metafora lansowanego przez zespół modelu stosunków damsko--męskich, ale na początku 1965 roku mogło się wydawać, że Rolling Stonesom faktycznie nikt już nie jest w stanie „podskoczyć".
The Last Time/Play With Fire było pierwszą na rynku brytyjskim małą płytą Stonesów, której stronę A - tę biorącą udział w rywalizacji - napisali Jagger i Richards. W ciągu tygodnia zajęli pierwsze miejsce, zdobywając w ten sposób trzeciego kolejnego hita w Anglii. The Last Time była zarazem pierwszą piosenką napisaną przez Micka i Keitha, która zadowoliła samych autorów. Jagger: „Pisaliśmy już prawie od roku, po prostu ucząc się, jak składać piosenki. Dopiero przy The Last Time zaczęło nas to bawić. Od tego momentu byliśmy przekonani, że jesteśmy na dobrej drodze, że dopiero startujemy". Richards podkreśla jednak, że bez nacisków ze strony Oldhama do współpracy autorskiej nigdy by, być może, nie doszło. Podczas pamiętnego spotkania Stonesów z Beatlesami w Studio 51 Andrew postanowił przecież, że będzie miał swojego Lennona/McCartneya. A postanowienia Oldhama realizowały się z niewiarygodną konsekwencją.
Na początku marca Stonesi prowadzili w Anglii w trzech konkurencjach. Mieli (naraz!) - najlepszy singel, najlepszy EP (FIVE BY FIVE wciąż na pierwszym miejscu) oraz najlepszy longplay, THE ROLLING STONES, No. 2. Wyruszali właśnie na kolejną krajową trasę i doszli, wspólnie z Oldhamem, do wniosku, że czas na dokonanie nagrań „na żywo". W ich dorobku brakowało płyty z koncertów.
Na występach w Anglii już do tej pory było nieźle, a zapowiadało się, że
63
będzie jeszcze lepiej. Kiedy 25 lutego Stonesi wykonali The Lasł Time w telewizyjnym Ready, Steady, Go! - tego dnia singel znalazł się w sprzedaży - nikt nie był w stanie zapanować nad sytuacją w studiu. Mick został przysypany lawiną fanów, wiadomej płci, i niemal wdeptany w podłogę. Większość panienek miała na nogach szpilki, więc nie obyło się bez zadraśnięć i siniaków. Działania dziewcząt były oczywiście nie skoordynowane i chaotyczne - tą częścią ciała ich seksownego idola, która ucierpiała najbardziej, okazała się kostka stawu skokowego.
Stonesi ruszyli na północ. W Liverpoolu przywitała ich zdradziecka konfederacja - Merseybeat przycichał i nic dziwnego, skoro nie mógł już liczyć nawet na lokalny patriotyzm w swojej kolebce. Widownia reagowała tak, jakby nigdy nie słyszała o Beatlesach. Za to w Manchesterze sensacja - półbogów nie wpuszczono do restauracji. Pozbawiony kompleksów kierownik sali w hotelu Midland wyrecytował Jaggerowi formułkę: No ties, no meals. Nie ma krawatów, nie będzie obiadu. I pomyśleć, że w Australii skierowano do Stonesów artykuł „Oszczędźcie wytwórców krawatów". Nie koniec na tym. Właśnie w Manchesterze miał miejsce pierwszy słynny skok w stylu kamikadze - podniecona do granic wytrzymałości panienka postanowiła dosięgnąć idola za wszelką cenę i rzuciła się z balkonu. Została wyniesiona na noszach przez służbę medyczną. „A już pięć minut później była z powrotem. Minus trzy zęby. Ale i tak mogła wrzeszczeć nie gorzej od innych". Całe szczęście, że „Daily Express" podszedł do sprawy humorystycznie. Stonesi przestraszyli się nie na żarty. Mieli pełną świadomość, że takie incydenty mogą przeobrazić się w modę, a taka moda doprowadzić nawet do śmiertelnych ofiar. Oczywiście nie skończyło się na jednym desperackim locie. Bill: „Dziewczyny spadały z balkonów, a na drugi dzień strzałki w gazetach pokazywały, skąd skoczyły". Jakimś cudem dochodziło tylko do złamań.
Koncerty Stonesów w coraz mniejszym stopniu zasługiwały na swoją nazwę. Sekciarski rytuał, szamański obrządek, plemienny amok - czasami po dwóch, trzech pierwszych taktach widownia przerywała policyjny kordon i zalewała scenę. Chłopcy ratowali się ucieczką, ścigani przez rozszalały tłum, biegnący ulicami w stronę ich hotelu. Hotele przestawały być bezpiecznym schronieniem. Często spod jednego łóżka wyciągali po kilka dziewczyn. Nikt nie wiedział, w jaki sposób dostawały się do hotelu, nie mając statusu zarejestrowanego gościa. Jak odnajdywały pokoje Stonesów, jak forsowały drzwi. Chowały się w szafach, w łazienkach. Każda błagała, żeby to właśnie ją raczono zostawić na noc. Najczęściej zostawiano po kilka. Chłopcy tracili ostatnie bezpieczne schronienie, ale przynajmniej mieli w czym wybierać.
Nie zapominajmy, że rejestrowali materiał na koncertową płytę. Kiedy reporterzy zapytali Jaggera, dlaczego całowany, ściskany i ściągnięty na koniec ze sceny przez gromadę wielbicielek nie wypuścił z ręki mikrofonu i nie przestał śpiewać, odpowiedział: „Przecież nagrywałem, nie?" Efekty wyraźnie słychać na płycie. To znaczy na płycie niczego nie słychać wyraźnie. EP GOT LIVE IF YOU WANT IT pozostaje bardziej kuriozalnym dokumentem epoki niż dziełem muzy-
64
3. Legenda głosi, że Mick Jagger wręczył ten kwiat milicjantowi - Warszawa, Sala Kongresowa, 13 kwietnia 1967
4. Autor „wspomnień z Warszawy", Bill Wyman - basistę otaczają Czerwono-Czarni („czerwonych" było więcej...)
n kwiat i,
5. Prosto z
sądu - Mick i „dziewczyna w dywaniku", Mariannę Faithfull

asa
6. Geniusz zarabiania i geniusz wydawania - Andrew Loog Oldham i Brian Jones
7. Stara gwardia, młoda gwardia - Bill Wyman i Charlie Watts
8. „Bankiet żebraków" - Brian, Keith, Mick, Bill i Charlie, A.D. 1968
9. Jagger jako Turner -PERFORMANCE (1969)
rT"~"TT""
SKtf
11. Państwo Bianca i Mick Jagger

12. Uczeń i mistrz - Keith Richards i Chuck Berry (z tyłu Neil Young)
cznym. Dominantę brzmienia stanowi nieustający wrzask widowni. Jeden z mikrofonów użytych w nagraniu zwieszano z balkonu nad publicznością; pomysł Glyna Jonesa. Zespół jest słyszalny w tle, ale nagranie niewiele różni się od przeciętnego bootlegu. Rozdzierający śpiew widowni - We Want The Stones!!! -otwierający płytę przez 12 sekund, zakwalifikowany został jako osobny utwór, a o prawa autorskie upomniał się niejaki Nanker Phelge!
Wiosenną trasę po Wielkiej Brytanii zamykał koncert w Romford. W drodze powrotnej do Londynu Stonesi sprowokowali słynny incydent, który wpisał się na trwałe do historii zespołu. Był 18 marca. Jechali prowadzonym przez szofera daimlerem przez West Ham, kiedy Bill Wyman stwierdził, że chce siusiu. (Ri-chards: „Bill ma największy pęcherz na świecie"). Znajdowali się właśnie w Stratford. Szukając odpowiedniego miejsca zajechali przed całodobową stację benzynową, Francis Garage. Wyman wysiadł - o tym, co zaszło dalej, wiemy z relacji świadków, sprawa znalazła bowiem epilog w sądzie.
Bill zapytał „używając odrażającego języka", czy może skorzystać z toalety. Jak na złość toaleta była w remoncie. Pracownik stacji już zamierzał wpuścić Billa do ustępu dla personelu, kiedy z samochodu wysypała się grupa rozbawionych młodych ludzi, w tym wyzywająco zachowujące się dziewczęta. „Przeczuwając kłopoty" odmówił i zwrócił się do Jaggera z prośbą o zebranie całego towarzystwa i opuszczenie stacji. Mick odepchnął pracownika ze słowami, które po dzień dzisiejszy należą do ulubionych aforyzmów wyznawców rockowej ideologii: „Człowieku, odlejemy się gdziekolwiek!" Wyrażenie zostało podchwycone przez pozostałych, którzy zaczęli je podśpiewywać. „Jeden zatańczył w takt melodii". No i przystąpili do dzieła. Załatwili potrzebę przy murze stacji. Richards: „I nagle wychodzi ten gliniarz, świeci latarką prosto na kutasa Billa i mówi: - Ach tak, no i co tam kombinujesz? I to tyle. Na drugi dzień było o tym w całej prasie". Keith zapomniał dodać, że odjeżdżając cała kompania pokusiła się o niedwuznaczny gest, który w Anglii wykonuje się dwoma palcami, w Stanach jednym, a w Europie Wschodniej całym przedramieniem.
Sprawa odbyła się 22 lipca w Sądzie Magistratu West Ham. Bill, Mick i Brian ukarani zostali grzywną po 5 funtów każdy. Natychmiast złożyli odwołanie. Sala sądowa wypełniona była po brzegi nastolatkami, którzy najwyraźniej nie mieli nic przeciwko oblewaniu stacji benzynowych i traktowali ulubieńców jako nieszczęśliwe ofiary świata dorosłych. Keith wspomina proces z nostalgią: „Podchodzili wszyscy ci świadkowie - tak, to on, Wysoki Sądzie. Stał twarzą do muru... no i ten, tego, no, oddawał mocz".
Na przełomie marca i kwietnia The Rolling Stones objechali Skandynawię i kawałek Europy Zachodniej. To krótkie tournee nie zapisałoby się niczym szczególnym, gdyby nie pewne wydarzenie w Danii, które historię zespołu mogło przerwać w brutalny i nieodwracalny sposób. Podczas poprzedzającej koncert w Odense próby dźwięku dwa mikrofony, przypadkowo dotknięte naraz przez Jaggera, wywołały zwarcie. Porażony Mick upadł przewracając Briana, który z kolei zderzył się z Wymanem. Jak to z prądem bywa, najgorzej ma zawsze ten
65
na końcu. Bill stracił przytomność na kilka minut. Przed śmiercią - której najbliższy był oczywiście basista - uratowało ich, zgodnie z oceną promotora koncertu, to, że Jagger upadając przypadkowo wyciągnął wtyczkę. Koncert odbył się zgodnie z planem.
Elektryzujące było także trzecie amerykańskie tournee Stonesów, które zaczęło się tym razem od Kanady. To właśnie podczas tego pobytu zespołu za oceanem narodził się jeden z najważniejszych hymnów epoki rocka - Satisfaction.
The Rolling Stones zagrali w Montrealu, gdzie wylądowali, a na drugi dzień przejechali trzema samochodami do Ottawy. W tym mieście można było się wreszcie przekonać, czy odprawiany przez Stonesów obrządek zasługuje na miano koncertu. Wzmacniacz Briana psuł się co chwila, kilka razy wystąpiły przerwy w zasilaniu całego nagłośnienia - nikt tego nawet nie zauważył! Pięciotysięczna publiczność tak się rozszalała, że kilkudziesięciu policjantów uformowało żywy mur wokół sceny. Zespół nie był więc ani słyszany, ani widziany, a zabawa trwała nadal. Na jaką sferę doznań oddziaływali więc Stonesi, skoro podstawowe zmysły nie były potrzebne do odbioru ich przekazu?
W Mapie Leaf Gardens w Toronto zgromadziło się 16 000 osób - największy tłum, przed jakim chłopcom zdarzyło się do tej pory wystąpić. Na ostatni koncert zespołu w kraju pachnącym żywicą, do kanadyjskiego Londynu w prowincji Ontario, przejechało przez granicę 3500 fanów z USA. Scenę oddzielała od widzów dwumetrowa siatka, zgromadzono znaczne oddziały policji, ale i tak około pięćdziesięciu osób wdarło się na estradę. Stonesi grali właśnie piąty kawałek, Offthe Hook, kiedy policja zapaliła wszystkie światła i odcięła zespół od dopływu prądu. Charlie nie przestał bębnić, Mick także śpiewał nadal, akompaniując sobie na marakasach. Brian dołączył z tamburynem, Bill i Keith klaskali w dłonie. Ponieważ policjanci odmówili przywrócenia zespołowi zasilania, Mick postarał się, żeby pożałowali, że rozumieją po angielsku, po czym przeprosił widzów rozkładając bezradnie ręce. Koncert (pozostawmy ten wyraz bez cudzysłowu) po piętnastu minutach był skończony. Na drugi dzień przez okoliczne stacje radiowe przelała się lawina telefonów od wściekłych fanów. Prasa natomiast, w przededniu przybycia zespołu do USA, postarała się o zachęcające nagłówki: „Policja tłumi zamieszki na koncercie Rolling Stonesów", „(...) Rolling Stonesi obrzucają policjantów wyzwiskami", etc.
Pierwsze występy w Stanach przebiegły, o dziwo, bez sensacji. To znaczy było wspaniale, ale obyło się bez zamieszek. Na drugi dzień po niezwykle udanych, pierwszomajowych koncertach w Brooklyńskiej Akademii Muzycznej, chłopcy przeprosili się z Edem Sullivanem i wystąpili w jego osławionym show. Byli nawet tak mili, że na jego prośbę odnowili garderobę, robiąc zakupy na Piątej Alei (drugim gościem Eda był tego dnia Tom Jones - przystojniacha i elegant). Trudno sobie wyobrazić, jak chłopcy poruszali się po Manhattanie. Gotham Hotel przy 55 Ulicy, w którym się zatrzymali (dobra ulica, dobry hotel), znajdował się w stanie oblężenia. Wiele dziewcząt próbowało się dostać do upragnionego pokoju 709 w najbardziej wymyślnych przebraniach - kilkanaście przedstawiło się obsłudze jako Chrissie Shrimpton.
66
Po nagraniu telewizyjnego programu „Beatlesi kontra Rolling Stonesi", w którym Wielka Czwórka reprezentowana była jedynie przez fragmenty filmowe - co zresztą w najmniejszym stopniu nie obniżyło histerycznej rywalizacji fanów - chłopcy wyfrunęli na Południe. Georgię jakoś przeżyli - byli w końcu biali - ale już w miejscowości Tampa na Florydzie trzeba było odwołać koncert po pięciu kawałkach. Właśnie na Florydzie, w motelu Gulf w Clearwater, Richards zagrał Jaggerowi riff gitarowy, który od pewnego czasu nie dawał mu spokoju, a który już na zawsze chyba pozostanie najsłynniejszym riffem muzyki rockowej. Kiełkował zalążek Satisfaction.
Zabawna przygoda przydarzyła się chłopcom w Alabamie. Wykorzystywali właśnie swoje bezcenne i nieliczne wolne od występów, nagrań i przejazdów chwile, odpoczywając przy hotelowym basenie. Nagle pojawił się policjant z drogówki. Zaaferowany krążył wokół basenu przyglądając się uważnie wszystkim hotelowym gościom. Jego uwaga zaczęła się wkrótce ogniskować wokół Stonesów. Nie po raz pierwszy chłopcy zadziałali na policjanta jak magnes, ale tym razem, wyjątkowo, nie mieli pojęcia, o co może chodzić. Brian: „Policja dostała tego dnia mnóstwo donosów od kierowców przejeżdżających pobliską autostradą, z których wynikało, że przy basenie znajduje się grupa bezwstydnie obnażonych ko b i et". Tak. Ameryka nie uwierzyła Dylanowi, kiedy powiedział, że kto nie ma długich włosów na głowie, to po prostu ma ich więcej w środku.
Długowłosi Stonesi już w trzy dni później pracowali w studiach Chess w Chicago. Zbierali materiał na nowy longplay i nowe single. Ron Mało wyczarowywał brzmienie, ale wszyscy obserwatorzy stwierdzali, że zespół w szybkim tempie się rozwijał. Najdłuższą drogę przebył chyba Jagger. Od fałszującego, stremowanego wokalisty The Blues Incorporated, do piosenkarza pełnego swobody i ekspresji. Świadomego własnych ograniczeń, ale potrafiącego robić z nich twórczy użytek. Mick coraz bardziej oscylował w kierunku spokrewnionej stylistycznie z R&B muzyki soul. Soul, czyli muzyka duszy, a w dodatku duszy umiejscowionej w czarnym ciele, to dla wokalisty wspaniały wzorzec, ale zarazem niezwykle trudne pod względem technicznym wyzwanie. Mistrz gatunku, Sam Cooke, zginął w dramatycznych okolicznościach zaledwie przed paroma miesiącami. Jego piosenki wykonywali także Stonesi. Nagrania z Chicago, między innymi pełne wyrazu Thafs How Strong My Love Is z repertuaru wielkiego Otisa Reddinga, przekonują, że Mick potrafił już także „wyśpiewać duszę".
Robił to jednak w imieniu nowej generacji, którą sam reprezentował i której problemy - wbrew jego statusowi idola - wcale nie były mu obce. Cała idea zjawiska społecznego i kulturowego, jakim były lata sześćdziesiąte, polegała na zmianie, a często wręcz na odwróceniu istniejących systemów wartości. Młodzież odrzucała wzorce świata dorosłych. Materialna stabilizacja przestała być celem samym w sobie. Młodzi ludzie szukali przede wszystkim nieskrępowanego spełnienia seksualnego. W obowiązującym systemie, skostniałym w dążeniu do zapewnienia ludziom względnego dobrobytu, przy obowiązującej obyczajowości, nie było to łatwe. Obyczajowość w najbardziej widoczny sposób zaczęła ulegać zmianom. Rodził się ruch hippisowski.
67
Poczucie alienacji i frustracja towarzysząca podejmowanym przez młodzież działaniom znalazły doskonały wyraz w utworze (I Can't Get No) Satisfaction. W piosence tej zoptymalizowało się jednocześnie kilka czynników, składających się już nie tylko na przebój, ale na coś znacznie więcej - na hymn pokolenia, na manifest, pod którym mogły się podpisać miliony. Stonesi do tej pory pomagali młodym ludziom w rozładowywaniu gromadzących się w nich napięć. Po nagraniu Satisfaction zaczęli ich reprezentować.
Beatlesi wyśpiewywali przebój za przebojem. W Stanach mieli już w tym roku dwa hity - Eight Days A Week, w którym zapewniali jakąś panią, że będą ją kochać przez osiem dni w tygodniu, oraz Ticket to Ride. W kolejce czekały Help, Yesterday i We Can Work It Out. W tym ostatnim mieli zaśpiewać „Życie jest bardzo krótkie i szkoda czasu na walkę i robienie zamieszania, przyjacielu". W 1965 roku The Beatles - już mając za sobą bezprecedensową karierę - stali u progu eksplozji twórczej, która miała niedługo rozszerzyć wymiary rocka i przewartościować kanon muzyki popularnej w ogóle. Ale zaczynali się powoli oddalać od publiczności. Podobnym przemianom ulegał Bob Dylan. Porzucił definitywnie pieśni protestu i wydobył się z idiomu muzyki folk - mimo że obie te rzeczy wydawał się do tej pory uosabiać. Miał za sobą hymn, który porwał masy -Blowin' In The Wind. Miał za sobą krytykę niesprawiedliwości społecznej, milita-ryzmu, rasizmu. Ale realizm jego utworów zaczął ustępować miejsca surrealizmowi, kreacyjności, abstrakcji. W twórczości Dylana otwierał się rozdział najwyższych wzlotów literackich. Jego piosenki wyznaczyły słownemu przekazowi rocka nowe, niezwykle odległe horyzonty. Stały się otwartym wyzwaniem dla wszystkich liczących się twórców. Dylan wyrastał na największego artystę rocka, ale przestawał być „przywódcą buntowników" (sam zresztą ani przez chwilę nie zaakceptował tej narzuconej sobie roli). Z kim utożsamiali się więc zwykli młodzi ludzie, dla których treści Dylana stawały się zbyt górnolotne, a formy Beatlesów zbyt wyszukane? Wydaje się, że najbardziej bezpośrednim wyrazicielem niepokojów swojego pokolenia był zespół The Who, z perspektywy minionych lat trzecia niewątpliwie, po The Beatles i The Rolling Stones, z najważniejszych grup brytyjskiego rocka. Właśnie w 1965 roku ukazała się programowa, sztandarowa niemal, płyta The Who MY GENERATION. Tytułowa piosenka zawierała słynny werset: „Mam nadzieję, że umrę, zanim się zestarzeję". Bezpośredni i pozbawiony wszelkich naleciałości przekaz grupy nie był jednak wolny od pewnych ograniczeń. Drapieżna muzyka The Who, niełatwe do zaakceptowania przez szerszą widownię emploi zespołu i osławiona agresywność jego członków powodowały, że teksty Petera Townshenda, lidera, trafiały przede wszystkim do młodzieży ze środowisk proletariackich. Dzisiaj największe przedsięwzięcia mu-zyczno-filmowe The Who, takie jak „Tommy" czy „Ouadrophenia", wydają się dziełami na wskroś uniwersalnymi i zajmują znaczące miejsca w gronie ścisłej rockowej klasyki, ale w 1965 Rolling Stonesi mogli siew porównaniu z członkami The Who wydawać grzecznymi chłopcami. Czymże było obsiusianie stacji benzynowej wobec barbarzyńskiego demolowania pokoi hotelowych i totalnej de-
68
strukcji instrumentów na zakończenie koncertu, co należało do popisowych numerów The Who.
(I Can't Get No) Satisfacłion nie tylko padło z właściwych ust we właściwym czasie. Był to utwór pod każdym względem doskonały, a upływ czasu nie wydaje mu się w niczym szkodzić.
Nie znajduję
Satysfakcji
Nie znajduję
Satysfakcji
Próbuję, próbuję, próbuję i
Nie znajduję
Nie znajduję
[...] Kiedy oglądam telewizję A jakiś koleś opowiada Jak białe mogą być moje koszule Wiem że nie mówi do mnie - nie palimy Takich samych papierosów
Genialny w swojej prostocie riff gitarowy Richardsa po jednorazowym wysłuchaniu zapisuje się na trwałe w pamięci. Słowa to także strzał w dziesiątkę. „Nie znajduję satysfakcji, a próbuję, próbuję, próbuję..." Jest w nich wszystko - gniew i skarga, mówienie do siebie i wołanie do świata. Frustracja wywołana bezsilnością i głębokie osamotnienie. Heroiczna świadomość własnych potrzeb i gorzka świadomość niemożności ich spełnienia. Ale to, co wydaje się w piosence najważniejsze, co wyposaża ją w moc oddziaływania archetypu, to obecność mitu Syzyfa w ponawianych bez końca próbach. Syzyfowi dane było cierpienie i nadzieja. Młode pokolenie przeżywało liczne frustracje, ale nikt nie był w stanie odebrać mu nadziei. I tu tkwi klucz do Satisfaction. Zgoda, Stonesi byli zespołem numer dwa. Ale zespół numer jeden nie występował ze sloganami (niech zresztą nie zabrzmi to jako zarzut). No, Ali You Need Is Love brzmiało jak slogan, ale to było w roku 1967, co stanowi okoliczność łagodzącą. W slogany bawił się później Lennon, Give Peace a Chance stoi jednak na progu nowej dekady i nowych czasów. W roku 1965 pod słowami / Can'ł Get No Satisfacłion mogły podpisać się miliony.
Interesujące jest, że Stonesi nie od razu zdali sobie sprawę z mocy piosenki. Mick: „Kiedy zaczynaliśmy nad nią pracować, brzmiała jak piosenka w stylu folk, co nie podobało się Keithowi. Nie chciał, żeby to był singel, nie myślał, że będzie się dobrze sprzedawać. Był to jedyny raz, kiedy się nie zgadzaliśmy". Rzeczywiście, podczas pierwszego podejścia w Chess Studios w Chicago Richards użył gitary akustycznej i cały ciężar utworu spoczął na fortepianie, na którym grał Stu. W dwa dni później Stonesi nagrywali już w Hollywood i tam piosenka nabrała ostatecznego kształtu - Charlie zmienił tempo, a Keith wykorzystał nabyty niedawno fuzz-box firmy Gibson, który zmienił brzmie-
69
nie gitary elektrycznej na to, jakie znane jest powszechnie z ostatecznej wersji. Teraz już wszystko grało, a chociaż Keith trochę jeszcze marudził (Mick: „Keith był zbyt mocno związany z piosenką") twierdząc, że Satisfaction brzmi trochę jak protest-song, został przegłosowany. Singel ukazał się najpierw w USA - już pod koniec maja - i zawierał także piosenkę The Under Assistant West Coast Promo-tion Man, będącą żartem poświęconym George'owi Sherlockowi, promotorowi pierwszego amerykańskiego tournee Stonesów ze strony London Records. Chłopcy najwyraźniej czuli się już dość pewnie, żeby móc żartować ze swego amerykańskiego debiutu. Dean Martin też już ich chyba przestał straszyć po nocach. I słusznie. 4 czerwca Satisfaction weszła do Top 100 magazynu „Billboard" na sześćdziesiątym czwartym miejscu. W ciągu dwóch tygodni przeskoczyła o sześćdziesiąt pozycji! Przez cały lipiec piosenka była w Stanach hitem numer jeden, pierwszym amerykańskim hitem Stonesów.
Materiały zarejestrowane w Chess Studios w Chicago oraz w RCA Studios w Los Angeles wzbogacone o „rutynowy kawałek na bis", l'm Ali Right, pochodzący z brytyjskiego EP GOT LIVE IF YOU WANT IT, złożyły się na amerykańską wersję albumu OUT OF OUR HEADS. Płyta ta, w odróżnieniu od wersji brytyjskiej, zawiera i The Last Time, i Play With Fire, i Satisfaction, przez co stanowi najlepsze podsumowanie pierwszego etapu kariery zespołu. Jest na niej także interesująca kompozycja Jaggera i Richardsa The Spider and the Fly.
Nie chcę być sam,
Ale kocham moją małą, która została w domu.
Pamiętam, co powiedziała
Powiedziała: Nie opowiadaj kłamstw, dochowaj wierności.
Kiedy skończysz występ idź spać,
Nie mów „cześć", jak pająk do muchy...
Chłopcy podejmują w tym utworze jakże istotny problem muzyka rockowego, który spędza większą część życia w drodze i - kuszony nieustannie przez tłumy groupies - nie potrafi dochować wierności czekającej w domu żonie czy dziewczynie. Richards demaskował Jaggera w jednym z wywiadów: „Mick to uwielbiał, całe to Hollywood. Uwielbiał wynajmować samochód, jeździć po Bulwarze Zachodzącego Słońca i zbierać groupies".
The Spider and the Fly znalazło się na stronie B brytyjskiego singla Satisfaction, który powtórzył amerykański sukces zajmując pierwsze miejsce na przełomie sierpnia i września, natychmiast po ukazaniu się. Piosenka (I Can't Get No) Satisfaction była także przebojem numer jeden w takich miejscach, jak Argentyna, Australia, Austria, Belgia, Bermudy, Brazylia, Bułgaria, Burma, Czechosłowacja, Dania, Filipiny, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Hongkong, Irlandia, Izrael, Japonia, Jugosławia, Kanada, Liban, Luksemburg, Malazja, Niemcy Zachodnie, Nowa Zelandia, Norwegia, Polska, Portugalia, Republika Południowej Afryki, Singapur, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Węgry i Włochy.
70
Przed powrotem do kraju przydarzyła się Stonesom jeszcze jedna przygoda - tym razem było jednak o krok od tragedii. Po koncercie w Civic Hall na Long Beach dwa tysiące fanów zachowujących się jak stado rozszalałych koni dopadło limuzynę Stonesów, kiedy wydobywała się przez wąski przejazd na główną drogę. Samochód został przysypany piramidą ciał. Chłopcy poczuli się pogrzebani za życia. Richards nigdy nie zapomni grozy przeżytych chwil: „Nie przesadzając, musiało być ich tam około setki, ułożonych bezpośrednio na samochodzie -słyszeliśmy, jak dach trzeszczy i trzeszczy. Wewnątrz wstaliśmy wszyscy i, spanikowani do obłędu, próbowaliśmy podtrzymać dach. Ale oni byli wszędzie. Próbowali sforsować klamki, próbowali roztrzaskać szyby. Nie mogliśmy się ruszyć, żeby nikogo nie zabić. Był to z pewnością najbardziej przerażający moment w moim życiu".
Takie sceny rozgrywające się w Los Angeles, niemal u podnóża „fabryki snów", najlepiej chyba świadczyły, że podbój Ameryki chłopcy mają za sobą. Ich prasa w Stanach stawała się coraz lepsza. Przestawali być traktowani jako ciekawostka i temat łatwych sensacji. Stawali się przedmiotem rzeczowej i fachowej krytyki. Szczególnie po nagraniu Satisfaction wzrosła artystyczna ranga zespołu. Recenzenci amerykańscy przywiązywali coraz większą wagę do tekstów - zaczynała procentować dobra szkoła, jaką od paru lat dawał im w tym zakresie Dylan. Socjologowie i psychologowie coraz częściej odwoływali się do rockowego przesłania jako do prawdziwego głosu młodego pokolenia.
Stonesi zdobywali także status „celebrity", czyli uznanych powszechnie sław, obecnych w massmediach i uwielbianych przez miliony. Andrew Loog Oldham miał powiedzieć, że celebrity to ktoś taki, „kogo fotografują, ile razy pojawi się na lotnisku". Jest to definicja operacyjna, ale jak zwykle u Oldhama trafiona w dziesiątkę. W przypadku Stonesów potwierdza się po dzień dzisiejszy. Oczywiście w żadnym kraju świata kult celebrities nie jest zakrojony na taką skalę, jak to ma miejsce w Stanach Zjednoczonych.
W Anglii sytuacja Rolling Stonesów wyglądała nie gorzej, choć nieco inaczej. Inna jest po prostu brytyjska specyfika życia społecznego. Najbardziej żywe były uwarunkowania klasowe. Ale Londyn połowy lat sześćdziesiątych stawał się miejscem, w którym zaczęły powstawać grupy środowiskowe niezależne zupełnie od podziałów klasowych i funkcjonujące poza nimi. Największą rolę w ich powstawaniu odegrał klimat Mods, innowacje w dziedzinie sztuk plastycznych i muzyka rockowa. Mick Jagger był oczywiście pierwszym kandydatem do „towarzystwa", ale wejście Stonesów do wielkiego świata zaczęło się dość zaskakująco. Tak jak to często najmłodsza córka w rodzinie pierwsza wychodzi za mąż, tak i w zespole jako pierwszy zaszalał najspokojniejszy członek, wyciszony żonkoś, Charlie Watts. Zaraz po powrocie z USA, pomiędzy tournee po Szkocji, które nie zapisało się niczym szczególnym, a tournee po Półwyspie Skandynawskim, które zapisało się spałowaniem fanów na koncercie w Oslo (północna krew?), Charlie nabył od lorda Shawcrossa posiadłość w hrabstwie Sussex. XVI-wieczny dom należał niegdyś do arcybiskupa Canterbury! Ojciec,
71
pan Watts, skomentował: Jesteśmy dumni z Charliego, ale nie możemy zrozumieć, dlaczego wybrał takie stare miejsce, zamiast czegoś nowoczesnego, co ja bym na przykład wolaf. A co by wolał arcybiskup? Nieważne. Charlie i tak został pierwszym spośród Stonesów p o s i a d a c z e m. Ale nie ostatnim.
Rok 1965 był rokiem gwałtownego awansu towarzyskiego Micka Jaggera. Krąg jego znajomych coraz bardziej się poszerzał. Wielu miało słomę pod obcasem, ale nabierali klasy i on nabierał jej razem z nimi. Towarzystwo było demokratycznie pomieszane, sfery wyższe, sfery średnie i sfery niższe tworzyły zgodną, artystyczno-dekadencką fuzję. Przewodnikiem Micka był jego bliski wówczas przyjaciel, David Bailey (gdyby Jagger ożenił się z Chrissie Shrimpton, na co liczyła, a Bailey ożenił się z jej siostrą, Jean, na co tamta liczyła także, panowie zostaliby szwagrami - całe szczęście, że do tego nie doszło, siostrzyczki jako żony mogłyby się mylić, Davidowi i tak pisana była sama Catherine Denevue, a Mickowi pisane było jeszcze pół żeńskiego świata...). David był znakomitym i powszechnie uznanym fotografem, między innymi autorem okładek płyt Stonesów i ogromnej liczby ich zdjęć promocyjnych. Pochodził z East Endu, a proletariacki rodowód podnosił tylko jego atrakcyjność. Świat muzyczny reprezentowali Paul McCartney oraz jazzujący przystojniaczek Georgie Famę, wykonawca wielkiego przeboju Yeh Yeh (dziś nadworny organista Vana Morrisona). Najliczniej reprezentowani byli plastycy różnych profesji. Krawiec-artysta Michael Fish, niezwykle uzdolniony projektant mody Ossie Clark, pracujący dla Mancunia-na. Do najbliższej paczki Jaggera wchodził też sprzedawca antyków Christopher Gibbs, Robert Frazer, który prowadził galerię sztuki, i Mark Palmer, właściciel agencji dla modelek i modeli o nazwie English Boy. Nobilitowały towarzystwo trzy córeczki byłego ambasadora Wielkiej Brytanii w Waszyngtonie, Jane, Victoria i Alicja Ormsby-Gore. A także wpadający z doskoku irlandzki grand, Nicholas Gormanston i jego pobratymcy - Desmond Guinness z żoną Marigą i Tara Browne. Było także dwóch Michałów - Cooper, utalentowany młody fotograf, i Rainey, właściciel ekskluzywnego butiku Hung On You. Francuskim łącznikiem był przebywający przez większość czasu w Paryżu malarz, Donald Cammell, zaprzyjaźniony z narzeczonym niewiernej Mariannę Faithfull, Johnem Dunbarem. O egzotyce kompanii stanowili amerykański mag Kenneth Anger oraz książę Stanislaus Klossowski de Rola, znany jako Stash (przezwisko to jest świetnie trafionym dwuznacznikiem - Stash to z jednej strony po prostu Staś, z drugiej zaś, w znaczeniu slangowym, słowo to oznacza zapas narkotyków, najczęściej marihuany). Jego Wysokość miał jeszcze wypalić niejednego skręta, najczęściej w miłej kompanii Briana Jonesa.
Największy wpływ na społeczną edukację Jaggera, a przez niego pośrednio także na pozostałych Stonesów, mieli Christopher Gibbs i Robert Frazer. Gibbs był w owym światku powszechnie respektowaną figurą. Miał opinię erudyty, a także człowieka obdarzonego wyjątkowo dobrym smakiem w zakresie sztuki. Przyjaciele polegali na jego opinii, a on sam posiadał dar otwierania oczu otoczenia na to, co piękne i godne uwagi. „Zaszczepił wiele ze swojego smaku
72
Mickowi, który łatwo to wszystko przyjmował i łapał dokładnie, o co chodzi" -powiedział jeden z obserwatorów. Od końca lat pięćdziesiątych Gibbs podróżował systematycznie po Afryce Północnej, skąd przywoził wiele cennych zbiorów do swojej kolekcji. Wielu widzi w nim prekursora „marokańskiej mody", która opanowała w latach sześćdziesiątych Londyn, a następnie została wchłonięta przez ogólnohippisowskie ciągoty do sztuki afrykańskiej, indyjskiej i orientalnej. Wpływ Gibbsa miał jeszcze zaowocować wyjazdami Stonesów do Maroka. Natomiast Robert Frazer, późniejszy współtowarzysz sądowych perypetii Jaggera i Richardsa, prowadził jedną z najmodniejszych galerii sztuki. Hołdował awangardzie - był nieustannie napastowany przez krytyków i naśladowany przez innych dealerów. To w jego galerii odbył się w 1967 roku pierwszy pokaz obrazów i rysunków Johna Lennona. Wkrótce Frazer miał zostać brytyjskim dealerem samego Andy'ego Warhola.
Mick był oszołomiony nowymi znajomościami. Cały epikurejski świat Mod-sów zawładnął jego wyobraźnią, zapragnął stać się jego pełnoprawną częścią. Po raz pierwszy od czasu zdobycia statusu idola poczuł, że do czegoś nie dorasta. Ale uczył się szybko. Zrozumiał, że niezłe stopnie w Dartford Grammar i parę semestrów w LSE nie dały mu nic w zakresie szeroko pojętego ogólnego obycia. Był nieoczytany i nie miał zielonego pojęcia o muzyce czy sztuce. Na szczęście był pojętny i cholernie ambitny. I potrafił konstruktywnie wykorzystać kompleksy. Na przyjęciu u Christophera Gibbsa powiedział: „Jestem tu, żeby się nauczyć, jak być gentlemanem".
Z zapałem neofity rzucał się na wszystkie książki, których tytuły wymieniono w jego obecności. I nadrabiał, nadrabiał, nadrabiał... Pod koniec roku był już figurą akceptowaną nawet przez rodzinę królewską. Widywano go w nocnych klubach z samą księżniczką Małgorzatą. Wziął udział, razem z Chrissie Shrimp-ton, w słynnym przyjęciu wydanym przez rodzinę Ormsby-Gore, kiedy towarzystwo składało się wyłącznie z członków rodziny królewskiej, arystokracji i „wpływowych Amerykanów". Okoliczne ulice zalewał tłum ludzi próbujących dojrzeć choćby najmniejszy błysk tak wielkiego świata. Mick wspinał się po społecznej drabinie bardzo zwinnie, był jednak dość mądry, żeby nie porzucić do końca swojego aroganckiego emploi młodego buntownika, które zawiodło go tak wysoko. Zmodyfikował je tylko, opracowując salonową wersję Rolling Stonesa. Nie przyszło mu to trudno.
Wszystko zmienia się w złoto
Chanie mieszkał z żoną. Bill zwariował na punkcie groupies i przyszłość jego małżeństwa wisiała na włosku. Mick żył z Chrissie Shrimpton, Keith z niejaką Lindą Keith (?), modelką. Brian także związał się z modelką, Lindą Lawrence,
73
*
która przygarnęła go do domu swoich rodziców i której zdążył już oczywiście zrobić dziecko. A wtedy do życia Rolling Stonesów wtargnęła piękna Anita Pallenberg.
Z pochodzenia była pół Niemką, pół Włoszką. Związana jako aktorka z awangardową grupą Teatr Żywy, mieszkała i pracowała w Rzymie. Kiedy przeprowadziła się do Paryża, poznała Donalda Cammella - on stał się pierwszym ogniwem łańcucha prowadzącego do londyńskiej elity świata Modsów. Drugim był już sam Brian Jones, poznany przez Anitę w paryskim mieszkaniu malarza. Trzecim i ostatnim stała się Jane Ormsby-Gore, która, oczarowana Anitą, zapragnęła uczynić ją ozdobą towarzystwa i zaprosiła do Londynu.
Anita zrobiła ogromne wrażenie. Była ideałem piękna swojej epoki, piękna odbrązowionego. Szczupła, nieprawdopodobnie zgrabna blondynka o zniewalającym, szatańskim uśmiechu - wcielenie bogini lat sześćdziesiątych. Błyskotliwa, bezkompromisowa i bezceremonialna, wybuchała żywiołowym, nieskrępowanym śmiechem. Przy tym wszystkim była obłędnie ponętna. Zawróciła w głowie Stonesom i było jasne, że to do niej należy wybór gwiazdora, z którym się zwiąże. Brian dosłownie oszalał na jej punkcie. Porzucił Lindę, porzucił trzecie dziecko i zamieszkał z Anitą. Poprzez Briana wywierała panna Pallenberg istotny wpływ także na Micka i Keitha. Donald Cammell: „Kiedy zaczęła obracać się pośród tych facetów, otworzyła przed nimi nowy świat. Była najbardziej atrakcyjną dziewczyną, z jaką każdy z nich się kiedykolwiek zetknął, i miała autentyczne wyczucie w sprawach literatury i poezji. I nie wahała się angażować w sprawy, które ją zajmowały". A było tych spraw niemało. Wciąż „odkrywała" nowych artystów, pisarzy, muzyków i zarażała chłopców swoim entuzjazmem. Miała także swoje obsesje. Była spokrewniona z XIX-wiecznym malarzem romantycznym, Bockli-nem, autorem znanego płótna „Wyspa umarłych" i sprawiała wrażenie osoby zafascynowanej śmiercią. Stwierdziła, że Christopher Gibbs wygląda jak jej nieżyjąca prababka. „Spójrz, spójrz!" - wołała pokazując identyczne jej zdaniem fotografie. „To pierścień śmierci".
Brian i Anita zaczęli się do siebie upodobniać. Byli tego samego wzrostu, oboje mieli jasne włosy i nosili jednakowe fryzury. Ubierali się też tak samo -często w atłas lub skórę. Wszyscy bliscy obserwatorzy stwierdzali ze zgodnym zdumieniem, że Brian po raz pierwszy się zaangażował. Stali się bardzo popularną parą. Mówiono, że zdobycie Anity podniosło i pozycję towarzyską Briana, i jego chronicznie cierpiącą samoocenę. Niestety, nie na długo. Współpraca autorska Micka i Keitha wysuwała ich niejako automatycznie na centralną pozycję w zespole. Sytuacja ta utrwaliła się po kolosalnym sukcesie Satisfaction. Brian nie potrafił przejść nad tym do porządku dziennego. Czuł się zepchnięty do roli drugoplanowej i jego paranoidalny charakter zaczynał dawać o sobie znać. Twierdził, że także pisze piosenki, ale nie można go było namówić, żeby się z jakąś ujawnił (kilka osób, między innymi Jack Nitzsche, utrzymywało potem, że słyszało niektóre z nich i że kompletnie nie nadawały się na materiał dla Stonesów - sentymentalne, ckliwe i w złym guście - ale należy podchodzić do tych
74
relacji z dużą rezerwą). Spółkę autorską Jagger/Richards traktował jako wymierzony w siebie spisek. Ciągle próbował wchodzić w koalicję, to z Mickiem, to z Keithem - zawsze przeciwko temu trzeciemu. „Wydawał się niezdolny do tego, żeby przyjaźnić się ze wszystkimi. Zawsze musiał być wróg. Jeśli nie mógł uczynić sobie wroga z nikogo w swoim otoczeniu, dochodził do wniosku, że to jego traktuje się jako wroga" - wspomina zaprzyjaźniony muzyk. Bill Wyman także pisał i także czuł się odtrącony, ale potrafił sobie z tym poradzić i po paru latach zaczął, jako pierwszy ze Stonesów, wydawać udane solowe płyty. A Brian szalał. Shirley Arnold, która tak wspaniale rozkręciła fanklub, że prowadziła wkrótce całe biuro Rolling Stonesów wspomina, jak Brian wpadał do niej i sprawdzał, ile listów od wielbicieli adresowanych jest do Micka, a ile do niego: „Brian miał obsesję na punkcie bycia uwielbianym". Romans z Anitą stał się bardzo szybko kolejnym źródłem niepokoju i lęków. Brian rzeczywiście zaangażował się emocjonalnie, ale w jego przypadku oznaczało to wzmożoną potrzebę posiadania i dominacji. U osobowości chorobliwie egocentrycznych, a w dodatku nastawionych wyłącznie na branie - Briana Jonesa można do takich z pewnością zaliczyć - sprawy stosunków z innymi ludźmi często dają się sprowadzić do łechta-nia lub ranienia dumy osobistej. Brian maniakalnie bał się utracić Anitę, ponieważ nie mógłby znieść odrzucenia z jej strony. Wychodząc naprzeciw własnemu lękowi uznał, że Anita zdradzi go i tak prędzej czy później i zachowywał się tak, jakby już to zrobiła. Albo, co najmniej, właśnie zamierzała zrobić.
W nagraniach zespołu The Rolling Stones udział Briana sprowadzał się nieuchronnie do roli muzyka akompaniującego, którego głównym zadaniem było wzbogacenie brzmienia i nadawanie kolorytu piosenkom Jaggera i Richardsa. Wywiązywał się z tej roli świetnie, niemniej jednak proces wewnątrzgrupowej fermentacji został rozpoczęty. Przebiegał na szczęście bardzo powoli. Koncerty zespołu kompensowały w dużym stopniu frustrację Briana - reakcją widowni mogłoby się podzielić dziesięciu takich jak on, a i tak zasługiwałaby na miano entuzjastycznej. Wyłoniły się zresztą inne problemy.
Otóż oszołomieni powszechnym entuzjazmem i zepsuci nieco powodzeniem Sałisfaction chłopcy doszli do wniosku, że za mało zarabiają. I był to, oczywiście, wniosek słuszny. Od czasu podpisania umowy z Oldhamem i Easto-nem zgromadzili ponad 100 000 i to nie żadnych dolarów, tylko prawdziwych funtów szterlingów, ale to nie było to. Biorąc pod uwagę zakres i wymiar ich sukcesu, czas już był najwyższy, żeby zostali milionerami. Przekładając to na historię Stonesów, czas już był najwyższy, żeby w ich karierze pojawił się kolejny mąż opatrznościowy. I pojawił się. Od pewnego czasu członkowie zespołu oddalali się coraz bardziej od Eastona. Stary fachura stawał się mniej potrzebny w miarę doskonalenia się Oldhama. Andrew doskonalił się szybko i czuł się bardziej związany z chłopcami z zespołu niż ze swoim partnerem. Z Mickiem i Keithem łączyły go wręcz więzy przyjaźni (zagadka: co na to Brian? - odpowiedź: oczywiście). Oldham biegał po agencjach próbując sprzedawać piosenki Jaggera i Richardsa, żeby zarobić trochę pieniędzy na prawach autorskich. Sam
75
«
przyznaje, co go wtedy absorbowało: „John Lennon sprawił sobie czarnego rolls-royce'a z przyciemnianymi szybami, a czy j a mogę sobie kupić coś takiego?". Chodził od wydawcy do wydawcy i kusił, że Stonesi nagrają piosenkę z ich katalogu, żeby tylko był z tego jakiś procencik. Jak będzie procencik, to może da się zrobić z tego singel, no a singel Stonesów, to wiadomo - zyski...
Pukał do różnych drzwi i zorientował się szybko, że za większością z nich krył się cień szarej eminencji show-businessu, Allena Kleina. Spotkanie było nieuniknione. Doszło do niego pod koniec sierpnia. Klein był człowiekiem interesu, ale mógł się wydać istotą obdarzoną czarodziejską mocą, kiedy spytał na wstępie: „Chcecie zostać milionerami?" A rzeczywiście leżało w jego mocy, żeby to uczynić. Był człowiekiem obdarowanym przez naturę podobnymi zdolnościami co Oldham, działał jednak na nieporównanie większą skalę. Stanowił żywe ucieleśnienie amerykańskiego mitu. Wychował się w sierocińcu w New Jersey. Uczęszczając do szkoły wieczorowej, opanował księgowość, ten pierwszy krok do prawdziwego businessu. Od początku wykazywał wybitne zdolności. Zatrudniony w firmie specjalizującej się w obsłudze finansowej ludzi ze świata rozrywki wyrobił sobie niezbędne znajomości. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych wypracował niezawodną metodę robienia pieniędzy w show-busines-sie, opartą na założeniu, że każda wytwórnia płytowa okrada w mniejszym lub większym stopniu artystów, którzy dla niej pracują. Jego życiową ambicją było przejęcie w swoje ręce finansów zespołu The Beatles. Ale Beatlesi mieli Briana Epsteina. Tymczasem, jako doradca finansowy, kontrolował zarobki Donovana, The Dave Clark Five i Herman's Hermits. Wszyscy jego podopieczni świetnie na tym wychodzili. Rolling Stonesi byli drudzy w kolejce na liście Kleina, wiedział dobrze, że mogą stanowić w przyszłości znakomitą rekomendację dla Wielkiej Czwórki. W kilka dni po nawiązaniu kontaktu z Oldhamem poznał chłopców w londyńskim Hiltonie. Mick, Keith i Brian byli nim zachwyceni. „Kupił Stonesów swoim emploi" - powiedział lan Stewart. Wyglądał jak klasyczny gangster, kiedy przyszedł po raz pierwszy do biura zespołu, pociągał whisky prosto z butelki. Ale mówił konkretnie. 27 sierpnia „New Musical Express" ogłosił, że Andrew Oldham został samodzielnym menażerem Stonesów. Erie Easton nie ma już z zespołem nic wspólnego. Amerykański producent, Allan Klein, będzie od tej pory występował w roli menażera od spraw finansowych zarówno dla Stonesów jako dla zespołu, jak i indywidualnie dla samego Oldhama. Będzie utrzymywał stałą łączność pomiędzy Wielką Brytanią i Ameryką.
Trzeba było zacząć od odnowienia kontraktu z wytwórnią Decca. Już w lutym upłynęły dwa lata od podpisania pierwszej, dwuletniej umowy, tak brawurowo zdobytej przez Oldhama. Teraz brawurą miał się wykazać Klein. Sir Edward Lewis, prezydent firmy Decca, przystał na wszystkie warunki, żeby tylko utrzymać zespół u siebie. Kontrakty miały być od tej pory odnawiane co pięć lat. W 1965 roku niezwykle ważnym argumentem przetargowym było powodzenie singla Sałisfaction. Taki hit to przecież dla wytwórni kolosalne zyski. Stonesom i w przyszłości miało sprzyjać szczęście w przetargach - w 1971 mieli Brown
76
Sugar, w 1976 Hot Stuff. Klein zabezpieczył grupie 3 000 000 funtów na konto spodziewanych wpływów ze sprzedaży płyt przez firmę Decca oraz jej amerykańskiego przedstawiciela, London Records! Było to bezprecedensowe osiągnięcie. Tantiemy dla Jaggera i Richardsa także miały zacząć przynosić większe zyski. Zasadniczo miała się zmienić sytuacja na trasach koncertowych, poczynając od następnego amerykańskiego tournee - lepsze sale, lepsze hotele, lepsze pieniądze. Biorąc pod uwagę, że dotychczasowe zyski Stonesów wynosHy przykładowo: za TAMI Show - 25 000 funtów, za Satisfaction 4000 funtów, za The Last Time oraz Little Red Rooster po 3000 funtów (tylko w USA), i z tytułu praw autorskich Mick i Keith otrzymali po 8000 funtów każdy, a zgodnie ze słowami Kleina miały się radykalnie poprawić, przyszłość wyglądała optymistycznie. Tylko że chłopcy znowu nie mieli się kiedy tym nacieszyć.
Ich rozkład zajęć przypominał próbę sprawdzenia ludzkiej wytrzymałości. Chyba mogli się byli pokusić o wejście do Księgi Guinnessa. 2 września nagranie Ready Steady Goes Live w Londynie. Trzeciego przelot do Dublinu na koncert. Następnego dnia Belfast. Piątego skok przez pół globu na sesję nagraniową do Los Angeles. Już w trzy dni później Palące Ballroom w Douglas na wyspie Man, a pomiędzy 11 a 17 koncerty w Niemczech Zachodnich. Od 24 września następne tournee brytyjskie.
W Ready Steady Goes Live Rolling Stonesi byli gospodarzami programu (szkoda, że gościem nie był Dean Martin). Mick i Andrew Loog Oldham „odśpiewali" razem, symulując ruchami ust, przebój duetu Sonny and Cher / Gof You, Babę - gładzili się przy tym po włosach. Podczas dwóch występów w Irlandii zrealizowano film dokumentalny „Charlie Is My Darling". Reżyserował Peter Whitehead. Ten znakomity, godzinny zapis życia członków zespołu w drodze miał być, zgodnie z planami Oldhama, pierwszym z serii filmów dokumentujących karierę Rolling Stonesów. Szkoda, że na nim się skończyło. W studiach RCA w Hollywood zespół nagrał między innymi Get OffOf My Cloud- swój następny singel. Kiedy w kilka dni później, na leżącej na Morzu Irlandzkim wyspie Man, Stonesi zmuszeni byli dostawać się na własny koncert przez okienko w toalecie, Mick Jagger ogłosił, że po raz ostatni wystąpili w sali balowej. Wszystkie mniejsze i większe sensacje przyćmiło jednak tournee po Niemczech Zachodnich.
Wyjątkowe było już to, że większość fanów stanowiła młodzież męska. Problemy zaczęły się w momencie lądowania Stonesów na lotnisku w Dusseldorfie. Niezwykle brutalny tłum przerwał zabezpieczenia i policja musiała użyć armatek wodnych. W piętnaście minut później zwołano konferencję prasową, na której szef policji oznajmił, że nie jest w stanie zapewnić brytyjskiemu zespołowi bezpieczeństwa. W tym samym czasie dusseldorfskie hotele wycofały rezerwacje z obawy przed rozszalałym tłumem, który - jak słusznie podejrzewano - mógł próbować odprowadzić ulubieńców do łóżka. Histeria ujawniła się w takiej skali, że rząd federalny poważnie obawiał się wybuchu zamieszek o charakterze neofaszystowskim. Mick dolewał oliwy do ognia. Na jednym z koncertów przemaszerował instrumentalną część Satisfaction krokiem, którym przed ćwierćwie-
77
czem niemieccy żołnierze wchodzili do kolejnych państw Europy. Nie dość tego. Zakończył swój popis hitlerowskim salutem! Oldham: „Widownia i tak już wariowała, a to po prostu doprowadziło ich do obłędu. (...) To było dobre show". Tak, to było dobre show, szczególnie jeśli zastosować kryteria Stonesów. Zasilona szkolonymi psami policja kontrolowała salę, ale to tylko przesunęło wypadki w czasie. Tłum musiał się wyładować. Już wychodząc z koncertu młodzież wyrwała pięćdziesiąt rzędów krzeseł i nikt nie był w stanie temu przeszkodzić. Następnie, na okolicznych ulicach, przewrócono na dach przeszło 130 samochodów. Każdy pociąg podmiejski odjeżdżający tego wieczoru z miasta został kompletnie zdemolowany - wyposażenie wagonów dosłownie starto w proch, gołymi rękami.
Takiej zbiorowej histerii nie widziano w Niemczech od czasów wiadomego przywódcy i skojarzenia były jednoznaczne. Pamiątkom ostatniej wojny zawdzięczają Stonesi szczęśliwy finał rozpętanych przez siebie zamieszek. O opuszczeniu sali koncertowej jakąkolwiek normalną drogą nie było mowy - grupie groził lincz z miłości. Policja, według relacji zamieszczonej w „The Rolling Stones Monthly", „wyprowadziła ich więc przez stary hitlerowski bunkier - aryjskie inskrypcje wciąż widoczne na ścianach - do jakiegoś sosnowego lasu, o półtorej mili od miejsca występów. A i tak musieli dalej biec".
Tournee brytyjskie było znacznie spokojniejsze. Oczywiście jak na to, do czego Stonesi byli przyzwyczajeni. Mick odkrył niedawno w mikrofonie przedmiot falliczny, co natychmiast zaczął wykorzystywać ku euforii widzów. Panienki mdlały, panowie wyrywali krzesła, policja nie zastanawiała się dwa razy, czy użyć armatki wodne. Jagger stwierdził nawet, że policja przesadza. Honoru brytyjskich fanów bronił niezawodny Manchester - podczas wieczornego koncertu 3 października Keith przeleżał nieprzytomny pięć minut, po celnym rzucie butelką z widowni.
22 października ukazał się nowy singel zespołu. Po sukcesie Satisfaction oczy świata zwrócone były na Stonesów i napięcie motywacyjne rosło. Ale sesje w Hollywood zaowocowały i tym razem.
Dzwoni telefon, podnoszę - cześć, to ja, kto mówi?
Słyszą jakiś głos - cześć, jak się masz?
Mówię, że raczej dobrze.
On na to, że jest 3 rano, straszny hałas,
czy my się nigdy nie kładziemy?
Czy tylko dlatego, że dobrze się bawimy
jemu musi pękać głowa?
Mówię, hej, ty, spadaj z mojej chmury
Hej, ty, spadaj z mojej chmury
Hej, ty, spadaj z mojej chmury
Nie kręć mi się tutaj
Bo dwie osoby to już tłok
Na mojej chmurze, mały...
78
Po tygodniu piosenka Get Off Of My Cloud zajmowała pierwsze miejsce w Anglii, a w kilka dni później dotarła do szczytu listy magazynu „Billboard", strącając królujące od miesiąca Yesterday Paula McCartneya (tzn. Beatlesów). Jest więc pierwszym w historii grupy „obustronnym" hitem numer jeden.
Brytyjskie wydanie longplaya OUT OF OUR HEADS zostało przyjęte chłodniej niż w USA, gdzie płyta prowadziła przez trzy tygodnie w swojej kategorii, po THE BEATLES VI, a przed innym albumem Wielkiej Czwórki - HELP. Nie było na nim najważniejszych piosenek z tego okresu. A tymczasem rynek amerykański wchłonął jeszcze składankę DECEMBER'S CHILDREN. Widownia w USA była silna, zwarta i gotowa. Nie żałowała pieniędzy na płyty i niecierpliwie czekała na powrót ulubieńców. Ulubieńcom nie wypadało kazać jej czekać zbyt długo - 27 października Stonesi odlecieli do Stanów, by rozpocząć czwarte amerykańskie tournee.
Zaczęli z grubej rury - Klein działał. W hotelu Warwick w Nowym Jorku (bardzo dobry hotel) zarezerwowali dwa piętra do swojej dyspozycji i wynajęli samolot do swobodnego przemieszczania się z koncertu na koncert. Już pierwsze dni przyniosły sensacje. Oto fragment dziennika Billa Wymana prowadzonego dla „New Musical Express": „Już w pierwszy piątek naszego pobytu tutaj, na pokładzie prywatnego samolotu wiozącego nas do Montrealu, wybuchła panika, kiedy okazało się, że Keith zgubił paszport. Musieliśmy przeszmuglować go do Kanady i wykonać kilka szaleńczych telefonów, żeby odnaleźć paszport w Nowym Jorku. Piątkowy koncert w Montrealu należał do najdzikszych do tej pory. Widzowie przebili się przez obstawę i dopadli nas na scenie. Charliemu skradziono bęben, a nasz menażer koncertowy, Stu, w ostatniej chwili odzyskał gitarę Keitha, odbierając ją jakiemuś chłopakowi już w połowie widowni! Brian miał przecięte czoło, a Charliemu rozdarto nową marynarkę. Na koniec zaczęliśmy uciekać, ale Keith i ja dostaliśmy się w pułapkę na scenie, z której uwolniono nas dopiero po 20 minutach grozy i odstawiono na lotnisko".
Najważniejsze, że chłopcy rozumieli swoich fanów i byli wobec nich tolerancyjni. Na konferencjach prasowych mówili, że młodzież nie przychodzi ich słuchać, ponieważ i tak ma płyty, a w ogóle to wszyscy dobrze wiedzą, że na koncercie nic nie słychać. Żeby cokolwiek usłyszeć, trzeba, w starej tradycji zespołów doo-wop, zatkać przynajmniej jedno ucho palcem. Po co więc przychodzą? „Chcą nas dotknąć, chcą się do nas zbliżyć, chcą poczuć się częścią tego wszystkiego".
Chłopcy też chcieli się poczuć częścią „tego wszystkiego" i po powrocie do Nowego Jorku odwiedzili samego Jamesa Browna, w jego garderobie przed występem w Apollo Theater. Miejsce akcji - 125 Ulica, serce Harlemu. Przeżyli ogromne rozczarowanie. Mr. Dynamite, otoczony armią obsługujących go fryzjerek, manicurzystek, sekretarek i goryli, nie podnosząc się z fotela, kazał chłopcom nalać sobie szampana i zaczął ich traktować bardzo „z góry". Stonesi nigdy nie ukrywali swoich muzycznych fascynacji i inspiracji, a James Brown należał przecież do ich oficjalnych idoli. To jemu Mick zawdzięczał w dużym stopniu swój
79
sposób poruszania się na estradzie - po powrocie z nagrania TAMI Show wysiadł z samolotu „krokiem Browna" i krok ten szybko wszedł mu w krew. Ale nie o takie drobiazgi chodziło. „Najciężej pracujący człowiek w show-businessie" spodziewał się czołobitności, dał do zrozumienia, że uważa muzykę Stonesów za jedno wielkie naśladownictwo. No, tego to już chłopcy nie mogli przełknąć. Wizyta skończyła się słownym pojedynkiem, kto jest lepszy. „Ojciec chrzestny soul" - bo i takie przezwisko nosi James Brown - odegrał się za porażkę na TAMI. A o trafności tego ostatniego przydomka można się było przekonać w roku 1988, kiedy podniecony małżeńską sprzeczką Brown oddał kilka strzałów do samochodu, którym odjeżdżała jego trzecia żona. Nikogo, na szczęście, nie zabił, ale i tak wylądował w więzieniu. Za usiłowanie.
Stonesi szybko odnaleźli pociechę. Na nowojorskim Times Square wznosiła się trzydziestometrowa reklama płyty DECEMBEFTS CHILDREN. Z powiększonej do ogromnych rozmiarów fotografii Davida Baileya pięć znanych im tak dobrze twarzy spoglądało beznamiętnie na „pępek świata".
Stonesi mieli świat u swoich stóp i mogli sobie pozwolić na stoicyzm. Trudno było im zaimponować, ale kiedy już tak się stało, namiętności odzywały się natychmiast. Mało kto imponował im tak, jak Bob Dylan. Szczególnie kiedy powiedział, że on mógłby napisać Satisfaction, ale chciałby zobaczyć Stonesów piszących Mr. Tambourine Man. Oczywiście Jagger od tamtej pory nieustannie próbował i Get OffOfMy Cloud otworzyło cały „dylanowski" rozdział w twórczości Micka i Keitha. Ale, tak jak w przypadku całej armii „naśladowców" Dylana, na próbowaniu się skończyło. „Dylan to bardzo rozwijający się autor" - skwitował Keith z miną człowieka, który po długim biegu chce pokazać, że to nic, że autobus właśnie uciekł mu sprzed nosa.
9 listopada zdarzyło się słynne nowojorskie zaćmienie - gigantyczna awaria pozbawiła miasto dopływu prądu na wiele godzin. Jak to w takich sytuacjach bywa, w dziewięć miesięcy później odnotowano gwałtowny, choć krótkotrwały, skok wskaźnika urodzin. O dziwo, tak doświadczony i niestrudzony zapładniacz jak Brian Jones nie przyłożył do tego... no, powiedzmy, nie przyczynił się do tego. Miał tej nocy gości płci męskiej i nie w głowie mu były romanse. W jego pokoju zjawił się Bob Dylan. Mistrzowi towarzyszyli - Bobby Neuwirth (gitarzysta, późniejszy uczestnik Rolling Thunder Revue) oraz Robbie Robertson (gitarzysta zespołu The Hawks, przemianowanego po okresie intensywnej współpracy z Dy-lanem na The Band). Odbyło się legendarne nocne jam-session - Dylan grał na pianinie, Brian głównie na harmonijce. Wszystkie kompleksy Rolling Stonesa ujawniły się jak pod lupą. Obecność Dylana niesłychanie spinała Briana. Wycinał jak umiał najlepiej, jakby grał na egzaminie. Jego usta w kontakcie z harmonijką nabrały koloru krwi. Kiedy wytarł je chusteczką okazało się, że faktycznie jest to krew. „Nie idź w paranoję, Brian" - uśmiechnął się Dylan. Ciekawe, czy gdyby był prąd, ktoś włączyłby magnetofon?
13 listopada Stonesi grali w Waszyngtonie, gdzie pod okiem najwyższej władzy ktoś ukradł Brianowi dulcimer. Ale to był drobiazg. W telefonicznym
80
wywiadzie dla magazynu „Disc" Andrew Oldham powiedział: „To już czwarte amerykańskie tournee chłopców, ale pierwsze, które przyniesie zyski. Podczas sześciotygodniowego okresu koncertów i występów telewizyjnych zgromadzimy bezprecedensową sumę 1 500 000 dolarów". Klein robił cuda. A chłopcy mieli inne zmartwienia. „Naszym największym problemem są dziewczęta - mówią Stonesi", głosił nagłówek w czasopiśmie „Musie Echo". Etatowy strażnik zespołu, lan Stewart, żalił się, że młodociane fanki wydają się mieć wbudowane urządzenia wykrywające: „Czasami Stonesi wpisują się do nowego hotelu, idą na górę do swoich pokojów, żeby od razu znaleźć je ukrywające się w szafach, pod łóżkami lub w łazienkach. Te dziewczęta potrafią wspiąć się po schodkach przeciwpożarowych, po rynnach, przepełznąć przez szklane dachy zdobywając się na niesamowite ryzyko. Zdarzyły się już dwa poważne wypadki. W Los Angeles dziewczyna próbowała spuścić się z dachu do sypialni Micka i spadła z 10 metrów na ziemię łamiąc nogę. Bywało już, że wpadały przez szklane dachy, spadały ze schodów i tratowały się nawzajem próbując dostać się do Stonesów. Ale ich największa przeszkoda to ja. Moja robota to trzymać je z daleka. Czasami muszę złapać trzy lub cztery naraz za włosy i przeciągnąć je do hotelowych drzwi. Może to brzmi brutalnie, ale to jedyny sposób. Niektóre z dziewcząt są dzikie jak Amazonki, biją, drapią i przeklinają nie gorzej niż żołnierze w ogniu bitwy. Stonesi nie są bezpieczni nawet na scenie".
„A wszyscy jesteśmy drobnej kości" - skarżył się Mick. „Ja jestem największy, a mam tylko 5 stóp 10 cali. Nie jemy dużo". Po koncercie w Denver w stanie Kolorado, 29 listopada, chłopcy mieli jednak chyba dobre apetyty. Gubernator John A. Love oficjalnie ogłosił dzień 29 listopada Dniem Rolling Stonesów - dla całego miasta. Tego jeszcze nie było!
W Sacramento, 4 grudnia, Keith Richards był o krok od śmierci. Podczas przedostatniego numeru spróbował odsunąć mikrofon gryfem od gitary - mikrofon okazał się nie uziemiony. Keith doznał bardzo poważnego wstrząsu, nie dawał znaku życia przez 7 minut. Lekarze stwierdzili, że gdyby miał wtedy na sobie swoje wysokie buty na „hiszpańskim" obcasie, to po prostu umarłby w butach. Już na drugi dzień w San Jose, wbrew zaleceniom lekarzy, Richards powrócił na estradę. Po koncercie wziął razem z Brianem udział w przyjęciu, na którym „testowano" działanie LSD, popularnie zwanego kwachem (acid). Osławione Acid Test Party organizowane były przez Kena Keseya, autora powieści „Lot nad kukułczym gniazdem", w latach sześćdziesiątych niestrudzonego eksperymentatora, wypróbowującego działanie wszelkich mniej i bardziej popularnych narkotyków. Kesey, było to jeszcze na długo przed zdobyciem przez niego sławy pisarskiej, poddawał doświadczeniom siebie samego oraz grupę przyjaciół określających się jako Rozochoceni Figlarze (The Merry Pranksters).
Od 6 do 10 grudnia Rolling Stonesi pracowali w studiach RCAw Hollywood, gdzie nagrali 9 piosenek, z których wszystkie były dziełem spółki autorskiej Jagger/Richards. Znalazły się wśród nich 19th Nervous Breakdown oraz Mother's Little Helper.
81
Dobiegał końca dobry rok. Bardzo dobry rok. Zespół The Rolling Stones już na zawsze przestał być sensacją młodzieżowej subkultury. Stał się zjawiskiem w skali światowej i to zjawiskiem artystycznym. Tak poważne magazyny jak „Newsweek" i „Times" zamieściły artykuły analizujące muzykę i przesłanie zespołu. Przesłanie, które z coraz większą powagą traktowano jako głos pokolenia wstępującego. Przestano „analizować" długość włosów Stonesów i zaglądać im w bieliznę.
Twórczość autorska Jaggera i Richardsa stawała się coraz bardziej dojrzała. W niewielkim dorobku mieli już klasyk swoich czasów, Satisfaction. Utwory własne zaczynały zdecydowanie dominować w repertuarze grupy. The Rolling Stones byli sprawnym warsztatowo zespołem o specyficznym brzmieniu i oryginalnym stylu wykonawczym. Cieszyli się bezprecedensową, graniczącą z kultem popularnością.
Członkowie zespołu stawali się bogaci, tym razem już naprawdę bogaci. Pod opieką tegorocznej zdobyczy, Allena Kleina, oraz niestrudzonego Oldhama mogli z optymizmem wierzyć, że to dopiero początek.
Bez względu na to, co kto myśli o śpiewaniu czy graniu na gitarze, Mick, Keith, Brian, Bill i Charlie ciężko się tego roku napracowali. I zbierali zasłużone owoce. Czytelnicy „New Musical Express" w dorocznej ankiecie wybrali The Rolling Stones najlepszą grupą R&B, a Satisfaction zostało piosenką roku. W kategorii „światowej grupy wokalnej" uplasowali się, tradycyjnie już, na drugim miejscu po The Beatles.
Od pierwszych dni po założeniu zespołu Stonesi nie zaznali wytchnienia. Dawali z siebie wszystko. Teraz nie mogli już dłużej jeździć na każde zaproszenie. Zbytnia dostępność obniżała ich status supergwiazdy. Na rok 1966 Andrew Loog Oldham szykował nową strategię.
Pająk i mucha
W roku 1966 zespół The Rolling Stones odbył jedno tournee po Australii i Nowej Zelandii, jedno po Europie Zachodniej, jedno po USA (piąte) i jedno po Wielkiej Brytanii. Zaczęło się zwalnianie tempa. W 1967 Stonesi wystąpili już tylko w kilku europejskich krajach kontynentalnych - przekroczyli za to żelazną kurtynę i dotarli aż do Warszawy. W 1968 dali jeden (!) koncert. Brytyjska widownia miała czekać na następne tournee aż cztery lata.
Lutowe wieczory 1966 roku rozgrzewał w Anglii nowy hit Rolling Stonesów, 19th Nen/ous Breakdown. Piosenka nagrana w grudniu w Hollywood błyskawicznie wskoczyła na pierwsze miejsce listy przebojów. Brzmienie było ostre, wręcz agresywne. W pamięci słuchaczy zapisywały się przypominające „zmasowane naloty bombowe" sztuczki, wykonane przez Billa na gitarze basowej w zakończeniu utworu. Wyman: „Zagrałem to na małym Framusie, z pudłem rezonansowym (...) Po prostu uderzałem strunę czubkiem palca i zjeżdżałem w dół, po całym
gryfie". Podobnie jak w przypadku Satisfaction, głos wokalisty zagrzebany jest w ogólnym chaosie zespołowego brzmienia. Stawało się to powoli manierą reżyserską Stonesów, przynosiło jednak bardzo praktyczne korzyści - udawało się w ten sposób zmylić cenzurę. Satisfaction, Get Off Of My Cloud oraz 19th Nen/ous Breakdown składają się na tzw. „trylogię frustracyjną", w której nie brakuje aluzji seksualnych i nieśmiałych nawiązań do narkotycznego eskapizmu - cenzura, kompletnie nie przygotowana do radzenia sobie z tym nowym problemem, „połknęła" wszystkie trzy piosenki. Ale już wkrótce miała zwiększyć czujność.
Konsekwencją tych zabiegów było odejście od klarownego, surowego brzmienia z chicagowskiej szkoły Rona Mało. Złośliwi, przez analogię do „Ściany dźwięku" Phila Spectora, zaczęli w odniesieniu do Stonesów używać określenia „Ściana hałasu". Brian Jones zapytany, dlaczego w nagraniu 19th Nervous Breakdown głos Micka ginie w akompaniamencie, który jest o wiele za głośny, odpowiedział: „My jesteśmy The Rolling Stones, nie Mick Jagger". No tak...
Piosenka podbiła także USA. W krótkim czasie doszła do szczytu notowań, zrzucając Nowhere Man Beatlesów. Ze Stanów przyszły jednak także złe wieści. W Cleveland, w stanie Ohio, 15-letni chłopiec popełnił samobójstwo, zmuszony przez opiekunów do ścięcia włosów. Oczywiście samo wyrastanie w Cleveland w stanie Ohio to dostateczny powód, żeby sobie zrobić krzywdę, i tragiczna wiadomość nie miałaby ze Stonesami nic wspólnego, gdyby nie relacje sąsiadów zmarłego, natychmiast podchwycone przez prasę: „(...) był chłopcem spokojnym i refleksyjnym" i „fanatycznym wielbicielem grupy The Rolling Stones". Oczywiście woda na młyn wrogów zespołu.
Australijskie tournee Rolling Stonesów nie zapisało się niczym nadzwyczajnym. Upłynęło pod znakiem „zwyczajnych zamieszek" i „normalnych histerii". Jedyny godny odnotowania incydent przydarzył się 22 lutego w Brisbane. I to komu! Najbardziej zrównoważony członek zespołu, Charlie Watts, strzelił w nos młodego Australijczyka! „Niesłychane! On nie przestawał walić w drzwi mojego pokoju, a ile razy otworzyłem, po prostu stał i ubliżał mi. Więc w końcu się doprosił". Aha, Australia obudziła wojownika także w drugim „spokojnym" - Bill Wyman wybrał się podczas pobytu w Nowej Zelandii na polowanie na rekiny. Jedyne co złapał, to lekkie poparzenie słoneczne.
Większe atrakcje czekały chłopców podczas marcowego tournee po Europie. Oczywiście nie zawiódł Paryż. Przejażdżka zamówionymi cadillacami, zakupy. Żaden ze Stonesów nie uciekał już od elegancji. Wydatki ubraniowe zajmowały coraz większe miejsce w budżecie grupy. Ale też coraz trudniej było chłopcom robić zakupy. Jakaś mała Francuzeczka wpiła się paznokciami w szyję Jaggera. „Czy to była wielbicielka, czy zamachowczyni?" - pytał Mick w samochodzie z trudem łapiąc oddech. Inna uczepiła się „płetwy" cadillaca, najwyraźniej nie bała się prędkości. Rundka wokół wieży Eiffla, przelot pod Łukiem Tryumfalnym, wreszcie gdzieś odpadła. Piwko na St Germain - nie zaznasz spokoju! Dziennikarz wciska im jakiś kwestionariusz: „Apres tout, messieurs, Beatlesi powypełniali swoje, kiedy tu byli" - błaga z akcentem inspektora Clouseau. „Chcę
83
zobaczyć kwestionariusz Lennona", życzy sobie Mick po przeczytaniu pytań. „Och, John Lennon był okropny" - skrzywił się mały człowieczek. „Dał takie odpowiedzi, że Monsieur Epstein zagroził, że mnie zaskarży, jeśli je wydrukuję". To przesądziło - chłopcy urządzili sobie zabawę.
Był to klasyczny zestaw pytań, znany jako tzw. Kwestionariusz Prousta (Marcel Proust był pierwszą osobą, która go wypełniła). W początkach wieku służył do badania osobowości, jako narzędzie badawcze psychologii szybko się zdezaktualizował, ale przez długie lata miał stanowić wzór dla przeróżnych kwestionariuszy podtykanych znanym osobom przez fankluby i magazyny. Można sobie darować „psychologiczne" analizy wyników - w większości były one oczywiście trafione, piątka Stonesów należała do powszechnie znanych postaci. Warto się natomiast przyjrzeć niektórym odpowiedziom:
Charlie:
-  Największe nieszczęście, jakie może ci się przydarzyć? Brak papieru w toalecie.
-  Ulubiona postać historyczna? Nie mam.
-  Ulubiony muzyk? Strawiński.
Bill:
-  Największe nieszczęście? Paryż.
-  Gdzie chciałbyś mieszkać? W Paryżu.
-  Jaka jest twoja idea szczęścia? Paryż.
-  Ulubiony muzyk? Chopin.
Keith:
-  Największe nieszczęście? Brak chusteczki przy katarze.
-  Co najbardziej cenisz u mężczyzn? Włochate pachy.
-  Co najbardziej cenisz u przyjaciół? Ich prezenty.
-  Najgorsza rzecz, jaka mogłaby ci się przydarzyć? Śmierć.
-  Ulubiony kolor? Czarny.
-  Ulubieni bohaterowie autentyczni? Wielcy bandyci kolejowi.
-  Postać historyczna, którą pogardzasz najbardziej?
84
Hans Christian Andersen.
-  Jaki naturalny dar chciałbyś posiadać? Ropę naftową.
Mick:
-  Największe nieszczęście? \     Brak zapałki.
-  Jaką wartość najbardziej cenisz w kobiecie? Męskość.
-  Jaka jest główna cecha twojego charakteru? Zatwardzenie.
-  Kim chciałbyś być? Beatlesem.
-  Ulubione imiona? Michael, Philip.
Odpowiedzi Briana nie nadawały się do druku, doczekał się jednak bardzo pochlebnych analiz - „pod powierzchnią ukrywa się dusza prawdziwego poety o wielkiej wrażliwości".
Prawdziwej duszy nie miała powodu ukrywać publiczność paryskiej Olym-pii - 3000 fanów dosłownie oszalało. Dwunastu policjantów zostało rannych, jeden z powodu pogryzienia (!) musiał pozostać w szpitalu. Na estradę rzucono petardę, którą rozbroił były podoficer RAF, William Perks (lepiej znany pod pseudonimem Wyman). Olympia nie zawiodła, zatrzymano 85 osób. „To jeden z najlepszych wieczorów, jakie nam się kiedykolwiek przytrafiły" - powiedzieli Stonesi. A był to wieczór dłuższy, niż się spodziewali - w hotelu czekała na nich cierpliwie sama Brigitte Bardot! We wrześniu ubiegłego roku odrzucili jej zaproszenie do udziału w filmie „Dwa tygodnie we wrześniu". Teraz od razu tego pożałowali. Zrobiło im się głupio. Brian posunął się nawet do tego, że ją przeprosił! „(...) ale to tylko dlatego, że to była Brigitte Bardot" - tłumaczył się później. Mick obiecał napisać piosenkę do jej następnego filmu, ale skończyło się na obiecankach. Czy tylko z jednej strony?
Zgodnie z tradycją francuska publiczność dopisała na całej linii. W Marsylii policjantów bito ich własnymi pałkami! Potyczka rozpętała się podczas granej na bis Satisfaction. Pomieszczenie sali koncertowej Musicorama doszczętnie zdemolowano, Mick wrócił do Anglii z podbitym okiem. „Ktoś rzucił we mnie krzesłem, kiedy śpiewałem Satisfaction w Marsylii" - wyjaśnił reporterom na londyńskim lotnisku. „Wyprawiają takie rzeczy, jak się podniecą. To tylko entuzjazm".
W kwietniu ukazał się kolejny longplay Rolling Stonesów, zatytułowany AFTERMATH. Zainteresowanie płytą było olbrzymie. „Daily Express" z 18 kwietnia donosił, że Beatlesi zajęci właśnie nagrywaniem nowego singla (miał to być Paperback Writei) byli tak ciekawi, co spłodzili rywale, że w trakcie sesji nagraniowej w EMI Studios wysłali swojego roadie, Mała Evansa, po egzemplarz płyty. Chcieli poznać AFTERMATH natychmiast.
85
I raczej nie mogli się rozczarować. Longplay AFTERMATH był największym dotychczasowym osiągnięciem Stonesów. Jest to płyta jednorodna i spójna. Wszystkie nagrania pochodzą z dwóch maratonowych sesji w studiach RCA (grudzień '65, marzec '66). Wszystkie zrealizowane są - po raz pierwszy -w wersji stereofonicznej. Cały materiał jest - także po raz pierwszy - dziełem Jaggera i Richardsa.
Nowe piosenki stanowią kulminacyjny punkt dylanowskich fascynacji autorów. Głównie w sferze form i języka. W sferze treści jest AFTERMATH odejściem od problematyki „neurotycznej trylogii" i manifestacją tematów, które w twórczości Stonesów pojawiły się już wcześniej (np. w Play With Fire), czekały jednak dopiero na pełne odsłonięcie. Tematów, które na wiele lat staną się głównym wątkiem produkcji Jaggera i Richardsa. Mówiąc eufemistycznie, będzie to krytyka kobiet. Mówiąc dosadniej - atak na kobiety. Mówiąc bez ogródek - bezkompromisowe obnażenie kobiecej bezmyślności, chwiejności, hipokryzji. Potraktowanie kobiety jako igraszki w rękach mężczyzny, jako zabawki. Uprzedmiotowienie kobiety. Od tej pory w piosenkach Stonesów kobieta będzie narzędziem, a nie celem seksualnego spełnienia. Pozbawiona zostanie godności i ambicji. Stanie się posłusznym pieskiem swojego pana - zawsze można ją przywołać i zawsze odtrącić.
Atak na wartości kobiet, a raczej na ich świat pozbawiony wartości, jest zasadniczym wątkiem najbardziej znanych piosenek z płyty AFTERMATH.
Under My Thumb:
Mam w garści dziewczynę (...)
Tylko ode mnie zależy, żeby robiła to, co się jej każe
Tylko ode mnie
Stało się
- Mam ją w garści

Out ot Time:
Jesteś przestarzała, moja mała
Jesteś staroświecka, moja mała
Jesteś nie na czasie
Zostałaś porzucona
Na dobre opuszczona
Bo, kochanie, jesteś nie na czasie
High and Dry:
Wystarczyło że jej powiedziałem, na co tylko mam ochotę Chyba w końcu załapała, że chodziło mi wyłącznie o pieniądze Całe szczęście, że nie żywiłem do niej żadnego uczucia
Stupid Girl:
Spójrzcie na tę głupią dziewczynę (...)
Nie ma na świecie nic bardziej chorego
86
Sytuacji nie ratuje przewrotna Lady Jane, nie należy dać się zwieść balladowemu klimatowi nagrania - oprócz tytułowej Jane w piosence pojawia się jeszcze i Annę, i Marie...
Do najciekawszych utworów w całym dotychczasowym dorobku autorskim Stonesów należy niewątpliwie Mother's L/We Helper, komentarz do bezgranicznie nudnego i pełnego prozaicznych niepokojów życia współczesnej gospodyni -żony i matki, typowej przedstawicielki klasy średniej. Współczesne mamusie mają swoje małe „pomagierki", chodzi oczywiście o środki pobudzające, z reguły oparte na amfetaminie. Ich użycie w Anglii połowy lat sześćdziesiątych było ograniczone jedynie koniecznością posiadania recepty.
Doktorze proszę, jeszcze kilka
Już za drzwiami połyka następne cztery
Starzeć się - jakie to straszne
Klimat i muzyczny koloryt płyty są dziełem Briana Jonesa. Właśnie w 1966 roku zaczął sięgać po arsenał instrumentów egzotycznych niesłychanie wzbogacając brzmienie grupy. Najbardziej jaskrawym przykładem jego wkładu jest użycie marimby w piosence Under My Thumb. Bardzo proste, ale uporczywe i niepokojące, doskonale współgra z perfidnym i rozbrajająco szczerym tekstem Jaggera.
Nie odbyło się oczywiście bez kłopotów z cenzurą, ale to nie szokujące piosenki ich przysporzyły. Toczyła się batalia o tytuł i okładkę. W pierwotnym zamyśle zespołu płyta miała być zatytułowana „Could y o u walk on the water?" („A czy t y potrafisz chodzić po wodzie?"). Okładka przedstawiała wszystkich pięciu Stonesów zanurzonych po szyję w wodzie. Tego Decca nie mogła przełknąć. Dopiero co, w lutym tego roku, John Lennon pozwolił sobie na słynne stwierdzenie, że Beatlesi są bardziej popularni niż Jezus. Przez chwilę mogło się wydawać, że zachwieje ono całym kultem Wielkiej Czwórki. Podczas ostatniego amerykańskiego tournee Beatlesów, Ku-Klux-Klan i inni dobrzy katolicy wzniecali w USA -oczywiście głównie na Południu - stosy z okładek płyt i materiałów poświęconych supergwiazdorom. W sprawie Stonesów rzecznik firmy Decca stwierdził: „Z takim tytułem nie wytłoczymy tej płyty za żadną cenę". Chłopcy odpuścili zresztą nie po raz ostatni, a cała heca przesunęła wydanie płyty o miesiąc.
Rockowa fonografia opierała się do tej pory na singlach. Płyty długogrające zawierały jeden, dwa lub trzy, najczęściej znane już uprzednio, hity - reszta to były tzw. fillers, „wypełniacze". Poziom albumów był więc nierówny, a ich realizacji nie towarzyszyła zazwyczaj myśl przewodnia. Sytuacja ta zaczęła się zmieniać w połowie lat sześćdziesiątych za sprawą największych artystów epoki rocka, Boba Dylana i The Beatles. Dylan nie był z natury wykonawcą „singlowym", Beatlesi zaś przykładali coraz większą wagę do artystycznej zwartości płyt długogrających. Przemysł singlowy nic na tym nie stracił, natomiast zaczął się zasadniczo podnosić poziom longplayów. Do pionierskich osiągnięć w tej dziedzinie należą arcydzieła Boba Dylana, HIGHWAY 61 REVISITED oraz BLONDE ON
87
BLONDE (odpowiednio 1965 i 1966), a także wydana w grudniu 1965 roku duża płyta Beatlesów RUBBER SOUL. Zwarty tematycznie, świetnie zagrany i oparty na równym, utrzymanym na wysokim poziomie, materiale AFTERMATH Rolling Stonesów śmiało dołącza do czołówki. Zalicza się do najlepszych płyt swoich czasów i przekonuje, że The Rolling Stones nie tylko cieszyli się popularnością na miarę The Beatles, ale byli także - obok Wielkiej Czwórki i Dylana -» największym zjawiskiem artystycznym w muzyce lat sześćdziesiątych.
Przez blisko dwa miesiące AFTERMATH utrzymywał się na pierwszym miejscu brytyjskiej listy płyt długogrających. Stonesi stanęli przed normalnym w takiej sytuacji wyzwaniem - nie obniżyć lotów. Po raz kolejny wybrnęli w brawurowy sposób. 1 maja wystąpili na Wembley w tradycyjnym koncercie zwycięzców ankiety „New Musical Express", razem z The Who i The Beatles. Nikt się nie spodziewał, że jest to ostatni koncert Wielkiej Czwórki w rodzinnym kraju (nie licząc przerwanego przez policję, niespodziewanego występu na dachu budynku Apple w trzy lata później). Już w niecałe dwa tygodnie później, 13 maja, ukazał się nowy singel Stonesów Paint It Black.
Widzę czerwone drzwi i chcę
żeby zostały pomalowane na czarno Już nigdy żadnych kolorów
niech wszystkie zmienią się w czerń (...) Chcę zobaczyć twoją twarz
pomalowaną na czarno Czarną jak noc (...) Chcę zobaczyć słońce pomalowane
pomalowane pomalowane Na czamo
To, że został hitem numer jeden w Anglii i w USA, to oczywiście kolejny wielki tryumf zespołu. Ale nie największa sensacja. Tym razem Decca sama była sobie winna. W pierwszym tłoczeniu singla pojawił się niefortunny przecinek pomiędzy słowami „paint in" a „black". Wypaczyło to sens tytułu - „pomaluj to na czamo" zostało zmienione w „pomaluj to, czarny (czarna)". Dało to czyhającym mniejszościom asumpt do pomówienia zespołu o rasizm jeszcze przed przesłuchaniem płyty. Chłopcy odcięli się ostentacyjnie. Keith: „Tylko nie pytajcie mnie, co tam robi ten przecinek, to nie my, to Decca". Mick, zapytany wprost, co oznacza „pomaluj na czarno", odpowiedział ze zniecierpliwieniem: Pomaluj na czamo oznacza pomaluj na czarno, tak jak (Nie znajduję) Satysfakcji oznacza nie znajduję satysfakcji".
Druga sensacja była już na szczęście czysto muzycznej natury. Otóż Brian użył w nagraniu sitaru. Ten indyjski instrument spopularyzowali jako pierwsi Beatlesi w pochodzącej z albumu RUBBER SOUL piosence Lennona Norwegian Wood. Grał George Harrison, który miał w przyszłości poświęcić wiele jeszcze uwagi muzyce i filozofii Indii (między innymi dzięki przyjaźni z największym żyjącym wirtuozem sitaru, Ravi Shankarem). John Lennon nie ukrywał zdegusto-
88
wania: „Cokolwiek zrobimy, Stonesi skopiują to cztery miesiące później". Był to jednak sąd krzywdzący. Brian interesował się wszelkimi egzotycznymi instrumentami. Pamiątką po trzydniowym pobycie zespołu na Fiji była cała bateria sitarów. Na skutek nieumiejętnego obchodzenia się kilka zostało roztrzaskanych. Instrumenty te, których pudło rezonansowe zrobione jest z suchej, wydrążonej dyni, są nadzwyczaj delikatne i niewspółmiernie do wyglądu lekkie. Keith Richards przekonywał, że zastosowanie sitaru w Paint It Black umotywowane było względami natury technicznej i podporządkowane nadrzędnej koncepcji utworu: „Próbowaliśmy gitary, ale gitara nie jest dość plastyczna". To, czy należy mu wierzyć, nie jest najważniejsze. Stonesi przegapili pierwszeństwo, ale z sitarowego pojedynku i tak wychodzą zwycięsko. Harrison odegrał melodyjkę, funkcja instrumentu jest czysto dekoracyjna. Brian Jones przeciwnie - wykorzystał sitar jako instrument nieomal perkusyjny, wtopił jego brzmienie w brzmienie całej grupy. Integracja jest pełna, przez ten jeden jedyny raz sitar staje się instrumentem rockowym. Całą kontrowersję skomentował zresztą Brian z zadziwiającą skromnością: „Nie mam złudzeń co do tego, czy jesteśmy więksi od Beatlesów - trzeba zrozumieć, że Beatlesi to fenomen". Pewnych formalnych zbieżności wystrzegali się Stonesi z całą świadomością. W grudniu 1965 wydali w USA singel z piosenką As Tears Go By, napisaną przed rokiem dla Mariannę Faithfull. Nagranie, w którym śpiewającemu Mickowi towarzyszyła jedynie gitara Richardsa i sekcja smyczkowa, zbytnio przypominało w zamyśle aranżacyjnym Yesłerday Paula McCartneya (tzn. The Beatles) i nie zdecydowano się na opublikowanie go w Anglii.
26 maja Rolling Stonesi i Beatlesi zgodnie zasiedli razem na widowni Royal Albert Hall, żeby wysłuchać koncertu mistrza, do którego obie grupy czuły jednakowy szacunek. Występował Bob Dylan z towarzyszeniem zespołu The Hawks (późniejszego The Band). Tournee Dylana i The Hawks z 1966 roku -ostatnie przed motocyklowym wypadkiem Dylana - należy do największych wzlotów muzyki rockowej w ogóle, a koncerty w Royal Albert Hall w Londynie były jego kulminacją. Niestety, fonograficzny zapis koncertu rozchodzi się od 30 już przeszło lat tylko na pirackich płytach.
W czerwcu Paint It Black było wciąż na pierwszym miejscu w USA, natomiast w Anglii zostało zdetronizowane przez... Stranger In The Night w wykonaniu Franka Sinatry! Jawny tryumf mafii - co za skandal. Ale Stonesi się nie przejmowali. Wybierali się właśnie do Stanów. Za oceanem ukazał się singel Mothefs Little Helper / Lady Jane, a amerykańska wersja longplaya AFTERMATH wyszła także w czerwcu. W ciągu dwóch pierwszych dni sprzedano 350 000 egzemplarzy albumu. Wkrótce stał się czwartą kolejną złotą płytą Rolling Stonesów w USA.
Chłopcy wylądowali w Nowym Jorku 23 czerwca, a ich przybycie poprzedziła głośna „afera hotelowa". Czternaście najlepszych nowojorskich hoteli odmówiło zespołowi zakwaterowania. Obawiano się, to jasne, dzikich hord fanów i ewentualnych zniszczeń - jak wynikało z dotychczasowych doświadczeń, policja nie była w stanie zagwarantować ochrony zajmowanym przez Rolling Stonesów obiektom. Zespół uznał jednak, że podobne akcje szkodzą jego reputacji (co
89
za nagły zwrot w polityce promocyjnej!) i Oldham zareagował ostro - hotele oskarżono o „dyskryminację spowodowaną przynależnością narodową" (!) i zażądano pięciu milionów odszkodowania. I to ani nie lirów, ani nie jenów. Dolarów. Za oskarżeniem tym nic nie stało, było po prostu kolejnym chwytem propagandowym, tymczasem jednak chłopcy nie mieli gdzie spać. Co prawda Rolling Stonesi powinni potrafić, przynajmniej tak wynikało z nazwy grupy, przespać się nawet pod mostem, ale od tej drastycznej konieczności uchronił ich Allen Klein. Oddał do dyspozycji bezdomnych milionerów swój luksusowy jacht morski, S/s „Sea Panther", zakotwiczony przy nabrzeżu Manhattanu na wysokości 70 Ulicy.
Odbyła się na jego pokładzie konferencja prasowa, która wykazała dobitnie, że emploi zespołu nie nadąża za jego statusem artystycznym. Z jednej strony, chłopcy obnosili się jak wielcy gwiazdorzy, ale też traktowano ich jak wielkich gwiazdorów - to więc było w porządku. Z drugiej strony jednak, nie potrafili pozostawić za sobą swej dotychczasowej pozy - arogancji, lekceważenia. I to właśnie, przy pełnej akceptacji, z jaką się spotkali, wywołało dysonans. Ale tak już miało pozostać. Atmosfera spotkania była ciężkawa, a rozczarowanie prasy wyraźne. Rozmowa się po prostu nie kleiła. Przykład - jeden z obecnych dziennikarzy zapytał Briana, z kim się trudniej rozmawia, czy z reporterami amerykańskimi, czy z brytyjskimi. Brian: „To z nami się trudno rozmawia, może nie?"
Wieczorem po konferencji odbył się pierwszy koncert. W Massachusetts. Policja musiała użyć gazów łzawiących, a Stonesi ledwo umknęli. Natomiast w Montrealu doszło do paradoksu - chłopcy sami przerwali występ. Powód? Nadgorliwość ochrony. Jagger: „Było około 30 wykidajłów, kiedy wyszliśmy -wszystko wielkie chłopy, myślę, że zapaśnicy. Bili ludzi bez żadnego powodu, a potem wyrzucali z sali (...) W końcu przestaliśmy grać, bo widzowie wyli i syczeli pokazując palcami wykidajłów. Dołączyliśmy - a potem musieliśmy uciekać na złamanie karku, bo zapaśnicy wspinali się na scenę, żeby nas dopaść. Przestraszyłem się na śmierć. Myślałem, że tym razem to już oberwiemy".
2 lipca Stonesi otworzyli Festiwal Muzyczny na Forest Hills w Nowym Jorku. Panował nieznośny nowojorski upał, ale temperatura na widowni była jeszcze wyższa. Tradycyjnie - gaz łzawiący, pałki. Za to cztery dni później, w Syracuse, prawdziwa afera. Stonesi uwikłali się w głośny incydent z amerykańską flagą. Chłopcy przechodzili, kierując się w stronę sceny, przez widownię War Memoriał Hall. Trwały ostatnie przygotowania do koncertu. A wtedy... „Daily Telegraph": „Jeden z członków grupy, zgodnie z zeznaniami świadków, ściągnął flagę z krzesła, na którym rozłożono ją, żeby przeschła. Ciągnięta przez chwilę po podłodze, została przechwycona przez jednego z pracowników". Brian wyjaśniał, że chodziło o pamiątkę, a nie o profanację, ale historia obiegła prasę po obu stronach oceanu i przybrała rozmiary skandalu. Zeznania świadków były jednak mętne i policja zgodziła się, po przeprowadzeniu dochodzenia, że chodziło o zabranie flagi na pamiątkę. Chłopcy przeprosili za incydent - świętość pozostała nieskalana.
Potem nastąpiły dwa tygodnie koncertów po Środkowym Zachodzie, w czasie których Rolling Stonesi występowali jako... kwartet! Brian, który od pewnego już czasu próbował wszystkiego, czym tylko można sobie zrobić krzywdę, przedawkował nieco i musiał pozostać w szpitalu w Chicago. Po raz pierwszy jego narkotyczna ucieczka postawiła w trudnej sytuacji cały zespół - miało się to jeszcze nieraz powtórzyć. Brian wchodził na złą, na fatalną drogę. I nic nie wskazywało na to, żeby w ogóle miał ochotę z niej zawrócić.
Do zespołu dołączył w Kanadzie. Policja, pilnująca porządku na koncertach Stonesów, wykazywała zazwyczaj maksimum dobrej woli, ale policja w Van-couver chciała po prostu przejść samą siebie. W grudniu 1965 nakręcono, podczas występów Rolling Stonesów w tym mieście, specjalny film dokumentalny, przeznaczony do szkolenia sił porządkowych i przygotowania następnej wizyty zespołu. Ta następna wizyta odbyła się 29 lipca i Vancouver stało się areną największych zamieszek letniego tournee 1966. Albo wartość poglądowa filmu była wątpliwa, albo policja niewyuczalna - dość, że 36 nastolatków wyprowadzono siłą, 11 czasowo przetrzymano, dwóch ukarano za pijaństwo. Jeden z policjantów został niebezpiecznie kopnięty w pachwinę, policjantka zemdlała z wyczerpania (czy rzeczywiście?), woźny - uderzony w głowę - doznał wstrząsu mózgu. Nawet pośród fanów zdarzyły się złamania.
Piąte amerykańskie tournee Rolling Stonesów zakończyło się spokojnie w sielankowej atmosferze rajskich Hawajów. Na koncercie w Honolulu Mick Jagger, zapowiadając wykonywane na bis Satisfaction, zagalopował się nieco i powiedział, że jest to... ostatni koncert zespołu w ogóle! Kryła się jednak w tych słowach złowróżbna przepowiednia - Rolling Stonesi już nigdy więcej nie mieli wystąpić w USA w tej samej postaci.
Nowa sesja nagraniowa odbyła się w RCA Studios 3 sierpnia. Chłopcy zarejestrowali swój nowy singel, Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? oraz pierwszą część materiału na następny album. Po pracy rozjechali się na wakacje. Mick odleciał do Meksyku, Keith do Nowego Jorku. Charlie Watts udał się z Shirley na wyspy Morza Egejskiego, a Bill Wyman i Dianę, jeszcze oficjalnie razem) wybrali Florydę. Brian i Anita Pallenberg za cel podróży przyjęli Tanger - wpływ Christophera Gibbsa zaczynał przynosić owoce.
Maroko nie miało być dla Briana szczególnie szczęśliwe. Podczas pierwszej wizyty w tym kraju miał drobny wypadek - próbując uderzyć Anitę, złamał rękę. Po drugiej wizycie będzie opuszczać Maroko ze złamanym sercem, ale to dopiero za rok. Tymczasem jednak wylądował w La Clinique Californie w Tange-rze i zapowiadany na 11 września występ Stonesów w programie Eda Sullivana stanął pod znakiem zapytania. 4 września Brian wrócił do Anglii. Europejscy specjaliści potwierdzili, że doznał pęknięcia dwóch kości lewej dłoni - jak tu grać na gitarze? A jednak zagrał. Zagipsowany, zabandażowany, ale zagrał. A przy okazji chłopcy zrobili w Nowym Jorku zdjęcie do okładki nowego singla. Tym razem jednak nawet wielu spośród najbardziej zagorzałych fanów uznało, że przesadzili.
91
I zawartość, i opakowanie tej małej płyty były ze wszech miar ekscentryczne. Poczynając od tytułu - jednego z najdłuższych tytułów singla w historii fonografii: „Czy widziałaś swoją matkę, mała, kiedy stała w cieniu?" Sama muzyka to szczytowe osiągnięcie „Ściany hałasu", ale nie łupanina szokowała. Szokowała okładka. Chłopcy pozowali do zdjęcia przebrani za... kobiety. Przybrali nawet na tę okazję specjalne imiona. Na pierwszym planie Penelopa (Bill), na wózku inwalidzkim, w mundurze. Za nim Sarah (Mick), niańka z Harlemu na niedzielnym spacerze, makijaż, kwiaty we włosach. Molly (Keith) i Millicent (Charlie) to dwie kostyczne, zimne jak ryby wiktoriańskie cioteczki. Ale przebojem jest Brian, to znaczy Flossie. Przebrany za stewardesę - furażerka, mundur, torebka. Z uwodzicielską miną pociąga dym z papierosa i wygląda tak, że zapewne sam próbowałby się poderwać. Trochę demaskują Stonesów nogi, ale poza tym wszystko gra aż do najdrobniejszych detali - peruki, pantofelki, rajstopy. Legenda głosi, że po zrobieniu zdjęć chłopcy (chłopcy?!) poszli do pobliskiego baru, zamówili piwo i oglądali telewizję. Nikt nie zwrócił na nich najmniejszej uwagi.
Z tej samej sesji fotograficznej, dokonanej przed budynkiem mieszkalnym na Park Avenue, pochodzi zdjęcie wykonane rybim okiem przed założeniem kostiumów. Ozdobiło ono okładkę brytyjskiego wydania składanki największych przebojów zespołu, BIG HITS (HIGH TIDE AND GREEN GRASS). Widać na nim wyraźnie opatrunek na lewej dłoni Briana.
23 września singel Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? ukazał się naraz po obu stronach Atlantyku, a Rolling Stonesi rozpoczęli siódme krajowe tournee. W tej ostatniej, przed kilkuletnią przerwą, trasie koncertowej po Wyspach Brytyjskich, wzięli także udział The Yarbirds, drugi słynny zespół wyrosły w klubie Gomelsky'ego w Richmond, macierzysta grupa Erica Claptona, a także Ike and Tina Turner Revue. Były to jeszcze wciąż te odległe czasy, kiedy Tina Turner wyglądała staro i występowała u boku męża.
Odległe czasy... Właśnie. Żart Stonesów z okładką singla wydaje się dziś zupełnie niewinny - Boy George wyglądał jak kobieta, David Bowie wygląda jak chce, a nikt nie wie, jak będzie wyglądać jutro Michael Jackson. Ale jest rok 1966 i żart ten miał przynieść straszliwe następstwa - piosenka Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? dotarła tylko do... piątego miejsca listy przebojów! I to w Anglii, w Stanach zatrzymała się na dziewiątym! Był to pierwszy niehitowy singel zespołu od Ifs Ali Over Now sprzed dwóch lat. Kontrowersyjna okładka to oczywiście tylko jedna z hipotetycznych przyczyn „klęski", można polemizować, czy najważniejsza. Piosenka była „dziwna", niekonwencjonalnie traktowała problem konfliktu pokoleń:
Czy widziałaś swoją matkę, mała, stojącą w cieniu? Cieszę się, że otworzyłem ci oczy (...) Opowiedz mi o tym, jak mnie uwielbiasz, jak żyjemy w cieniu, jak rozglądamy się w cieniu, jak niejasno majaczymy w cieniu, jak
92
szarpiemy się z cieniem, jak
nienawidzimy w cieniu, jak
kochamy w tym twoim
pogrążonym w cieniu
życiu
Czy widziałaś swoją matkę, mała, stojącą w cieniu? (...)
Teraz wybór należy do ciebie
Dzielny stary świat albo skok
w głębię upadku
Ale rok 1966 był właśnie rokiem „dziwnych" singli. Największą sensację wywołał utwór Rainy Day Women Nos. 12 and 35 Boba Dylana, z kakofonicznym akompaniamentem niezgranych muzyków i słynnym zawołaniem „Everybody must get stoned!" (gra znaczeń - zasadniczo: „Każdy musi zostać ukamienowany", ale w slangu, tak jak w Stoned Rolling Stonesów, to po prostu: „Każdy musi się zaćpać"; cała piosenka skonstruowana jest wokół tej językowej sztuczki). Zgodnie z opinią wielu muzyków, w tym Erica Claptona, Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? odstawało po prostu od poziomu dotychczasowych singli Stonesów i najzwyczajniej nie zasługiwało na zajęcie pierwszego miejsca. I jest to chyba najrozsądniejsza interpretacja „klęski".
Stonesi utrzymali fason. „Nie wybuchnę płaczem tylko dlatego, że coś nie dojdzie do pierwszego miejsca" - skomentował Mick. A Keith wyjaśniał, że zespół nie dyskutuje nad tym, co jest bardziej komercyjne, tylko wydaje to, co się najbardziej podoba jego członkom. Do tej pory zasada się sprawdzała, Stonesi i ich słuchacze mieli podobny gust. „Chyba tak właśnie pisał Mozart. Pisał dla siebie. My też to robimy dla siebie" - mądrzył się Richards. I podkreślał, że nagranie Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? jest absolutnie rewelacyjne, zostało tylko w pośpiechu źle zmiksowane. Jeszcze dwa tygodnie i byłoby „perfect". Nikt jednak nie pokusił się w przyszłości o nowy miks, nie można więc zweryfikować tej teorii.
Nie szczędzono natomiast studyjnego czasu na przygotowanie koncertowej płyty z brytyjskiego tournee. Album powstawał z myślą o rynku amerykańskim - koncertowy EP GOT LIVE IF YOU WANT IT nigdy do Stanów nie dotarł. Dokonanie tradycyjnego zapisu w konwencji „live" okazało się jednak niemożliwe. Już na pierwszych koncertach w Royal Albert Hall widzowie wzięli szturmem estradę po kilku zaledwie piosenkach. I tak było za każdym razem. Jak tu nagrywać? Bill Wyman: „Większość piosenek była nieustannie przerywana (...) nie słyszeliśmy siebie nawzajem, więc nietrudno było o błąd czy wypadnięcie z tonacji. Na płycie wszystkie te rzeczy wychodzą, musiały więc zostać oczyszczone. Nie myślę, żeby to było oszukiwanie. Tak naprawdę, to poświęca się więcej czasu i pieniędzy, żeby płyta była lepsza..." Rozumowanie Billa, choć logiczne, nie przekonuje jednak miłośników muzyki Stonesów. Po prostu sam pomysł wydania płyty „koncertowej" zespołu, którego występy dawno już straciły charakter koncertów, nie wydaje się najszczęśliwszy. Płyta jednak wyszła. Nosiła
93
wykorzystany wcześniej na EP tytuł GOT LIVE IF YOU WANT IT i należy do najgorszych w dorobku zespołu. Wystarczy pójść za wskazówką Wymana i pobawić się balansem kanałów w ustereofonicznionej wersji (mowa - rzecz jasna -o płycie analogowej), żeby zorientować się bez trudu, co pochodzi rzeczywiście z koncertu, a co dograne zostało w studiu. Ale ani jedno, ani drugie nie zasługuje na większą uwagę.
Rolling Stonesi na koncertach byli zjawiskiem. Zespołem muzycznym bywali w studiu. Kolejnych nagrań dokonali w listopadzie, tym razem w Londynie. Rezultaty były znakomite, trzeba było jednak na nie poczekać do następnego roku. 1966, kolejny dobry rok w historii zespołu, powoli dobiegał końca. W listopadzie, trzydziestym numerem zamknął działalność „The Rolling Stones Monthly". Wierny i niestrudzony magazyn dla fanów skrupulatnie odnotował wszystkie kolejne stopnie na drodze zespołu do sławy. Teraz przestał już być potrzebny. Ale ta strata nobilitowała Stonesów. Nie byli już grupą budującą popularność na odsłanianiu szczegółów prywatnego życia, opisywaniu, co który z członków je na śniadanie i na co chodzi do kina. Do utrzymania łączności z fanami zaczęła wystarczać sama ich obecność i muzyka. A szczegóły ich prywatnego życia miały i tak obiec wkrótce całą prasę, z samym „Time'em" włącznie. Nikt się tego jednak nie spodziewał.
Nie był natomiast zaskoczeniem rozpad związku Micka i Chrissie Shrimpton, choć finał mógł być tragiczny w skutkach. Zawiedziona w swoich nadziejach matrymonialnych dziewczyna, nie mogąc znieść stresów życia z Jaggerem i wstydu życia bez Jaggera, podjęła próbę samobójczą przyjmując nieobliczalną dawkę środków uspokajających. Odratowana, wyprowadziła się z mieszkania w Harley House na Marylebone Road. Wkrótce wprowadziła się na jej miejsce następczyni.
A wszystko zaczęło się jak w bajce. W takiej współczesnej bajce, ale zawsze. Chrissie zaliczała się do najstarszych fanów Stonesów. Micka pamiętała jeszcze z okresu jego pierwszych popisów w Ealing Club. Przychodziła oczywiście na Alexisa Kornera, ale kiedy Rolling Stonesi zaczęli dawać samodzielne występy w rozmaitych klubach, dołączyła do maleńkiej grupki ich miłośników. Często przyprowadzała przyjaciół. Pewnego wieczora w klubie Maidenhead towarzyszył jej młody człowiek wychwalający się różnymi znajomościami. Chrissie traktowała go z rezerwą, ale kiedy zaczął opowiadać o Jaggerze, nastawiła uszu. W relacji jej adoratora wokalista Stonesów miał być osobą niezwykle nieśmiałą, tak nieśmiałą, że... że... że na przykład nie ośmieliłby się jej nigdy pocałować. Zakład? Zakład! O 10 szylingów.
Kiedy chłopcy przestali grać, Chrissie podeszła pewnym krokiem do Jaggera i spytała kusząco: Pocałujesz mnie? Mick zachichotał nerwowo, ale pochylił się i pocałował ją w usta. Chrissie oplotła jego szyję lewym ramieniem, a prawe wysunęła za swoimi plecami z nastawioną dłonią - wypłata dla zwyciężczyni! Musiała się nieźle całować, bo Jagger od razu zaproponował spotkanie. Kilka dni później poszli razem do kina i tak się zaczęło... Już pod koniec roku 1963 przebąkiwali o planach małżeńskich. Ale czas płynął, Chrissie mówiła o ślubie coraz częściej, Mick coraz rzadziej, i tak już miało pozostać.
94
Po ukończeniu kursu dla sekretarek Chrissie podjęła pracę w firmie Decca. Nie był to oczywiście żaden zbieg okoliczności. Kiedy grupa zaczęła robić Karierę przez duże K, dziewczyna Jaggera sama zaczęła być traktowana jak gwiazda. Przydzielano jej wyłącznie prace związane ze Stonesami, pozwalano wyjeżdżać na tournee grupy. Szybko odczuła, że jej posada jest właściwie fikcją. Szybko też zaczęła się nudzić. Kiedy więc Andrew Oldham otworzył samodzielne biuro Stonesów, Chrissie przeszła tam, żeby bardziej aktywnie włączyć się w funkcjonowanie zespołowej maszyny sukcesu. I od razu wyłonił się problem. Ani Chrissie, ani Andrew nie mieli ugodowych charakterów, a oboje byli świadomi, że ich dalsze losy zależą od układów z Jaggerem. Rozpoczęła się rywalizacja, którą Mick z premedytacją podsycał, wiedząc, że manipulując konfliktem tych bliskich mu osób, wygrywa automatycznie relację z każdą z nich.
Zaczęły się dla Chrissie lata niełatwe. Mick w domu bywał gościem i to gościem rzadkim - przy trybie życia, jaki prowadzili chłopcy w latach 1964-1965 dom właściwie nie był im potrzebny. Dobrze wiedziała, że dzieli swojego mężczyznę z setkami groupies, ale to jej chyba nie przeszkadzało. Gratyfikacje, wypływające z pozycji dziewczyny Rolling Stonesa - i to tego najważniejszego, ani Chrissie, ani Andrew Oldham nie mieli co do tego wątpliwości - musiały być silniejsze niż wszystkie stresy. Oczekiwanie bezlitośnie się dłużyło, ale nawet podczas pobytu Micka w domu sielanka nie mogła być pełna. Nie ona jedna czekała, nie ona jedna znała datę powrotu. Dziewczęta włamywały się do domu, ukrywały w zakamarkach. Bywało, że Chrissie i Mick budzili się rano w swojej sypialni, a kilka panienek siedziało dokoła z niemądrym wyrazem twarzy. Te bardziej odważne nie ukrywały radości z przebudzenia idola. Od tych, którym zabrakło odwagi, roiło się na ulicy wokół domu. Tak... Chrissie Shrimpton nie miała łatwego życia.
Im więcej czasu miał Mick, tym więcej „bywali" towarzysko. Szczególnie w 1966 roku. Chrissie zaczynała pozornie żyć tak, jak to sobie wymarzyła -przenieśli się oboje do bardziej reprezentacyjnego mieszkania, właśnie do Harley House, stali się pełnoprawnymi członkami najlepiej pojętego „towarzystwa". Tylko że między nimi robiło się coraz gorzej. Temat ślubu właściwie przestał powracać, potęgowały się napięcia. Znajomi z tamtego okresu wspominają, że Chrissie i Mick nieustannie się kłócili. Miewali w domu bijatyki, staczali walki na talerze -w hollywoodzkim stylu. Mick opowiadał na prawo i lewo, że powinien sobie znaleźć jakąś bardziej szykowną dziewczynę. Bez skrępowania manifestował swój stosunek do kobiet, jako do akcesoriów mężczyzny, znany dotychczas głównie z piosenek. Nie wiadomo dokładnie, co przeważyło szalę. Po swoim desperackim kroku Chrissie Shrimpton odeszła od Micka. Jagger nie ubolewał -ich drogi rozeszły się na zawsze. Mieszkanie idola nie czekało jednak długo na nową panią domu. Została nią... niewierna Mariannę Faithfull.
Doprawdy, dziwnie splatały się ich losy. Oboje mieli tego samego menażera, ale od czasu nagrania As Tears Go By Mariannę nie darzyła wielką sympatią Rolling Stonesów. Nie przeszkodziło jej to wcale przespać się z trzema z nich, ale to tylko tak, na wszelki wypadek. Bardzo chciała zrobić karierę i obstawiała Micka
95
jako ewentualnego protektora - tego nie ukrywała. Ale karierę zrobiła bez niego. Nie jakąś wielką, światową, ale uznanie i popularność zdobyła. Wydała kilka singli ze standardami folkowymi, takimi jak A House OfA Risin'Sun czy, stworzone dla jej głosu, przepiękne XVI-wieczne Greensleeves. Miała także parę przebojów -This Little Bird, Summer Nights. Sam Bob Dylan był pod jej wrażeniem i nie on jeden.
W maju 1965 roku Mariannę poślubiła wiernego Johna Dunbara, a na jesieni urodził się ich syn, Nicholas. Nie była ani dobrą żoną, ani matką. Wymagania życia codziennego stały w jawnej opozycji w stosunku do jej prawdziwych potrzeb. John Dunbar zrezygnował z dalszej edukacji. Porzucił uczelnię i zaczął prowadzić „podziemną" galerię sztuki o nazwie Indica Gallery. Znalazł się w ten sposób w pierwszej linii londyńskiego Undergroundu, który już w 1967 roku miał szeroko rozwinąć skrzydła, trwale wpisując się do historii miasta. To właśnie John Dunbar przedstawił w tej galerii Johna Lennona i Yoko Ono - czy wielbiciele Lennona kiedykolwiek mu to wybaczą?
Dunbar współpracował z Barrym Milesem, czyli po prostu z Milesem, bo tak ową barwną postać nazywali wszyscy przyjaciele. Od niego pochodzi relacja rzucająca światło na stosunki urzędowe Mariannę - Andrew Oldham. Miles odwiedził Mariannę w szpitalu na kilka dni przed porodem. W trakcie jego wizyty zadzwonił telefon - Oldham przesyłał ucałowania z Nowego Jorku i poprosił nieszczęsną ciężarną, żeby wyjrzała przez okno. Na ulicy stał szczyt marzeń londyńskich szpanerów - czarny mini z przyciemnianymi szybami. To się nazywa gest i fantazja.
Ale prezenty Oldhama nie mogły wpłynąć na zmianę jej stosunku do Stonesów. Po nagraniu As Tears Go By skarżyła się Milesowi: „Mój Boże, oni wszyscy mają krosty i łojotok". Mariannę była panienką z dobrego domu. Matka, zubożała austriacka baronowa Erisso, zapewniła jej dobre wychowanie, a mąż przekazał jej wiele ze swej szerokiej wiedzy. Ale wiedza Dunbara aktywowała w Mariannę kompleksy, a rodzina była jej kulą u nogi. Nicholas spędzał większość czasu u babci. W październiku 1966 roku Mariannę Faithfull definitywnie odeszła od Dunbara. Chciała rozpocząć nowe życie, zaczęła od kilku nowych łóżek. Ale w żadnym nie zagrzała miejsca zbyt długo.
Mick Jagger nie ukrywał nigdy wrażenia, jakie na nim robiła. Ona także zorientowała się wreszcie, że nie jest to już ten sam chłopak z przetłuszczonymi włosami, który napisał dla niej kiedyś piosenkę. Los sam wydawał się ich łączyć. Znakomicie spełniali swoje wzajemne wymagania i doskonale trafili w czas. Chrissie Shrimpton zniknęła ze sceny, John Dunbar został zepchnięty na boczny tor. Rozpoczął się rok 1967 i Mariannę zamieszkała z Mickiem w Harley House.
Mieli zostać bohaterami tego roku. Bohaterami negatywnymi. Oni oboje oraz Keith Richards i jego dom. Richards też już był posiadaczem. W lutym 1966 kupił w West Wittering w hrabstwie Sussex szesnastowieczny dom - posiadłość nosiła nazwę Redlands. Nazwa ta pojawiła się wkrótce w nagłówkach wielu gazet. Towarzyszyły jej sensacyjne podtytuły, jak na przykład: „Naga dziewczyna na narkotycznej orgii!!!" Ta naga dziewczyna to Mariannę...
1967-1969
Dzikie konie
Rok 1967 był rokiem „Sierżanta Pieprza", czyli rokiem Beatlesów. Bezapelacyjnie. Ale był to rok ciekawy pod każdym względem, w pewnym sensie kulminacja epoki. Apogeum lat sześćdziesiątych - apogeum ruchu hippisowskiego, muzycznych innowacji, obyczajowych skandali. San Francisco stało się mekką „dzieci kwiatów" z całego świata. Scott McKenzie miał wkrótce zaśpiewać swój wielki przebój San Francisco (Be Surę To Wear Flowers In Your Hair) - Jeśli wybierasz się do San Francisco, nie zapomnij wpiąć we włosy kwiatów". Powiało strasznym kiczem, ale takie to już były czasy - „wielki kicz" mieszał się dość swobodnie z „wielką sztuką". Wszelkie gradacje stały się nagle obce. Chodziło o to, żeby się dobrze bawić, żeby być szczęśliwym i uszczęśliwiać innych. Żeby być „beautiful". Naiwny hedonizm - obowiązująca filozofia owego „lata miłości" -definiował szczęście bardzo precyzyjnie. Pokochać się „na haju" przy dobrej muzyce. Tak, to było to! Kochali się wszyscy, z tym nie było problemu. Z narkotykami też nie było problemu - do czasu. Młodzi ludzie, wypuszczający się na narkotyczne „odloty" (trips), nie wiedzieli jeszcze, że wielu z nich nie powróci.
W Stanach Zjednoczonych można było odbyć jeszcze inną podróż w jedną stronę - coraz więcej chłopców nie wracało z Wietnamu. Hippisi wypisywali na ścianach „Make Love Not War", Beatlesi śpiewali Ali You Need Is Love, a tymczasem za udział w protestach przeciwko wojnie w Wietnamie aresztowana została pieśniarka folkowa, Joan Baez. Ponownie znalazł się w kłopotach niezmordowany Pete Seeger. Ojciec amerykańskiego protest-songu, „największy bard XX wieku", albo, jak chcą niektórzy, „ostatni bard", Woody Guthrie, zmarł we wrześniu w Nowym Jorku, po 15 latach beznadziejnej, odmóżdżającej choroby. Samo to wydarzenie wystarczyło, żeby uznać pewien rozdział za bezpowrotnie zamknięty.
Ale to tylko otwierało nowy rozdział. Bob Dylan, najsłynniejsze z „dzieci Guthriego", po niebezpiecznym wypadku motocyklowym wycofał się w zacisze wiejskiego domu w Woodstock i pozostawił sprawy własnemu biegowi. Kiedy po paru latach powrócił do muzycznego życia, zastał wszystko odmienione. Jego głos nigdy już nie miał odzyskać dawnej rangi. Albowiem już w 1967 szło nowe.
97
Szło nowe i nazywało się psychodelia. Poczynając od SGT. PEPPEFTS LONELY HEARTS CLUB BAND Beatlesów wszystko zaczęło się robić psychodeliczne. Odjazdowe, wizjonerskie, narkotyczne. Wielka Czwórka stworzyła największe dzieło w historii rocka - opinia ta nie uległa weryfikacji aż do chwili obecnej, a raczej wszystko wydaje się ją umacniać - ale też zaczęła podpadać. Tytuł piosenki Lucy In The Sky With Diamonds odczytywano jako rozwinięcie złowieszczego skrótu LSD. Słowa „l'd love to turn you on", pochodzące z piosenki A Day In The Life, zainspirowanej tragiczną śmiercią Tary'ego Browne, wspólnego znajomego Beatlesów i Rolling Stonesów, który zginął w wypadku samochodowym, można było zrozumieć jako „tak chciałbym cię wciągnąć" (w domyśle: w narkotyki).
Były to jednak niewinne gry słowne w porównaniu z tymt co szykowało się w najbliższej przyszłości. W Londynie zadebiutował Jimi Hendrix, geniusz gitary, jeden z największych artystów swoich czasów. Na jego koncerty schodziła się śmietanka brytyjskich muzyków i wszyscy nie mogli uwierzyć własnym oczom i uszom - Erie Clapton, John Mayall, Peter Townshend, Jeff Beck, Brian Jones. Mick Jagger powiedział o występie Jimiego: „To najbardziej erotyczna rzecz, jaką zdarzyło mi się zobaczyć". A nie widział jeszcze tak wiele. W kilka miesięcy później Hendrix podbił swoją ojczystą Amerykę, występując na pierwszym z serii wielkich festiwali rockowych, Monterey Pop. Na zakończenie koncertu Jimi „odbył stosunek z gitarą", symulując kopulację na estradzie i oczywiście cały czas grając. Radosne spełnienie symbolizowała ejakulacja płomieniem. Z fallicznego kontenerka do napełniania zapalniczek Jimi sugestywnymi ruchami spuścił gaz i rzucił zapaloną zapałkę. Tak, Jimi był artystą na miarę epoki. W porównaniu z subtelnymi aluzjami Beatlesów piosenki Hendrixa to całe narkotyczne światy.
W USA zadebiutowała grupa The Doors. Jej nawiedzony lider, neurotyczny poeta Jim Morrison, zaczął estradową karierę z opinią enfant terrible show-busi-nessu. Skończył, tak jak i Hendrix, tragicznie. Morrison sprowadził rockowe przesłanie do archetypalnego obnażania podstawowych popędów ludzkiego libido. Hasła w rodzaju „Ojcze - chcę cię zabić, matko - chcę cię zerżnąć" oraz notoryczne pijaństwo przysporzyły mu wielu kłopotów, ale Jim należał do najbardziej bezkompromisowych twórców. Kiedy The Doors wykonywali w programie Ed Sullivan Show swój wielki przebój Light My Fire, gospodarz poprosił Jima, żeby zmienił lub ominął wers „Girl, we couldn't get much higher" (dwuznacznik: „Dziewczyno, nie mogliśmy wznieść się wyżej", czyli po prostu „...nie mogliśmy się bardziej zaćpać"). W czasie nagrania jednak Morrison i tak zaśpiewał piosenkę bez żadnych zmian. Sullivanowi rockowi wykonawcy mogli się śnić po nocach.
Młodzi ludzie emancypowali się na wszystkich frontach. Zaczynali przejmować w swoje ręce inicjatywę w sferach, które do tej pory wydawały się zarezerwowane dla przedstawicieli establishmentu. Symboliczną wymowę miało powstanie, właśnie w 1967 roku, magazynu „Rolling Stone". Symboliczną wymowę miała sama nazwa pisma. Zgodnie z założeniami wydawców koresponduje ona zarówno z wiadomym przysłowiem, jak i bezpośrednio z nazwą zespołu, uważanego
98
przez coraz szersze kręgi krytyków i słuchaczy za the greatest rock-and-roll band in the world - największy zespół rockowy świata. The Rolling Stones (pluralis) mogli być z tej nobilitacji tym bardziej dumni, że „The Rolling Stone" (singularis) uzyskał błyskawicznie rangę najbardziej autorytatywnego magazynu poświęconego muzyce rockowej oraz towarzyszącym jej zjawiskom kulturowym, społecznym i politycznym.
Lata sześćdziesiąte to okres, kiedy skostniały kark show-businessu zaczął nabierać elastyczności, żeby ugiąć się wreszcie przed twórczą jednostką (oczywiście nie do końca, ale zawsze...). Występy rockowych wykonawców przed wielotysięczną widownią stały się alternatywą „mieszczańskiej" telewizji. Niezależne, młode wytwórnie płytowe stały się alternatywą koncernów monopolizujących do tej pory rozrywkę. W marcu 1967 w San Francisco Tom Donahue nadał pierwszą audycję niezależnej, „pirackiej" stacji radiowej KMPX. Zjawisko to szybko się rozprzestrzeniło i niczym nie skrępowany rock zagościł w eterze w pełnej krasie - oficjalne stacje musiały dostosować repertuar do wymogów współczesności. Coraz więcej ludzi wierzyło, że, jak miał zaśpiewać po latach Neil Young, „rock and roli nigdy nie umrze".
W Londynie rozszalał się Underground. „Podziemie" jednoczyło młodych, anarchizujących działaczy społecznych i politycznych oraz funkcjonujących poza oficjalnymi kanałami artystów. I w sztukach plastycznych, i w muzyce obowiązywała psychodelia. Rockowej awangardzie przewodził w Londynie kierowany przez plastyka, Syda Barretta, zespół Pink Floyd. Pozostali członkowie grupy byli studentami architektury. Dotychczasowa estetyka muzyki rockowej zaczęła ulegać przewartościowaniom, a działalność Pink Floyd leżała u podstaw tego zjawiska w Wielkiej Brytanii. Odchodzono od utartych kanonów, poszukując granic rocka. Jazz-rockowe fuzje, takie jak Colosseum czy The Soft Machinę, nie porzucając bluesowych korzeni stworzyły nową, akceptowalną formułę. W Stanach ich odpowiednikami były takie zespoły, jak The Electric Flag czy, bardziej komercyjny, Blood Sweat and Tears.
Ale wśród naśladowców Pink Floyd zrodziło się pojęcie art-rocka, rocka „rozciągniętego" już nie w stronę jazzu, lecz w stronę muzyki klasycznej. W samym założeniu tkwił błąd. Rock do muzyki poważnej nie wniósł nic, a klasyczne przeszczepy w muzyce rockowej nie mogły się przyjąć. Powstawały jedynie hybrydy. Zespół Pink Floyd, inicjator ruchu, wyszedł w końcu ze ślepej uliczki -już bez Barretta - nagrywając po latach kilka dobrych płyt, w tym klasyczną DARK SI DE OF THE MOON. Ale ci z jego naśladowców, którzy odeszli zupełnie od rhythmandbluesowych korzeni, tacy jak grupa Yes czy koszmarni „symfonicy" Emerson Lakę and Palmer, zamienili w rezultacie swych poszukiwań estetykę rocka na estetykę szmiry. To między innymi miało doprowadzić w przyszłości do kryzysu muzyki popularnej w połowie lat siedemdziesiątych.
Londyn A.D. 1967 daleki był jednak od myślenia o kryzysie. Obiegające miasto słowo „underground" brzmiało tajemniczo i obiecująco, czy było szeptane, czy mówione, czy wykrzykiwane. Underground to właściwie tylko hasło, trudno
99
bowiem nazywać podziemnym coś, co działało w sposób tak jawny. „Podziemną" gazetę „International Times", a także „podziemny" magazyn „Oz", sprzedawano na ulicach Londynu, nie w kanałach. Nieformalnym przywódcą ruchu był John Hopkins, dla przyjaciół Hoppy, fizyk, absolwent Cambridge, były pracownik Instytutu Badań Atomowych w Harwell. W jego mieszkaniu na Oueensway znajdowało się nieoficjalne centrum koordynujące działania Undergroundu. Należał do założycieli „International Times". Owocem jego starań było otwarcie klubu UFO na Tottenham Court Road. Zadaniem UFO Club, do którego głównych atrakcji należały psychodeliczne (światła, slajdy, dymy etc.) koncerty Pink Floyd, była zbiórka funduszy na publikację „International Times". W redakcji z Hopkinsem współpracował kumpel Johna Dunbara, Miles. Razem z porzuconym mężem Mariannę Faithfull prowadzili Indica Galery, a także księgarnię Indica, gdzie rozprowadzano „International Times". Obie firmy były ważnymi punktami na mapie londyńskiego Undergroundu. Dtinbar i Miles rozkręcili je mając 1600 funtów pożyczonych od piosenkarza Petera Ashera, brata Jane Asher, dziewczyny Paula McCartneya. Dwóch Amerykanów, Jim Haynes i Jack Henry Moore, także wchodziło do redakcji. Oprócz tego obaj panowie prowadzili awangardowe centrum interdyscyplinarne, Arts Lab. Gości z USA było zresztą więcej. Londyński Underground często odwiedzał Andy Warhol, wprowadzony do towarzystwa przez swojego dealera, Roberta Frazera. Bywali William Burroughs i przywódca amerykańskich beatników, Allen Ginsberg. Środowisko było czysto intelektualne, dopóki nie zdarzyła się anegdotyczna historia. Uliczny gang z East Endu, określający się jako Firma, wykonał akcję na UFO Club, zamierzając rozprawić się z jego ekscentrycznymi bywalcami. Skończyło się na tym, że młodociani przestępcy zaangażowali się w „podziemną" ideologię i zaczęli współpracować. Underground był zachwycony! W jego szeregach pojawili się prawdziwi proletariusze -i to w jakim stylu!
Entuzjazm panujący w Undergroundzie nie był jednak podzielany przez większość społeczeństwa. I nic dziwnego. Społeczeństwo postrzegało Underground, najzupełniej słusznie, jako zamach na swoje tradycyjne wartości. „Podziemie" było apolityczne i pokojowo usposobione, ale sam fakt jego istnienia stanowił wyzwanie. Młodzi ludzie buntowali się przeciwko temu, o co walczyli ich rodzice, ale w starej gwardii była jeszcze siła. Szykowała się wojna podjazdowa. Już w 1966 roku Robert Frazer został ukarany za zakłócanie porządku po tym, jak zorganizował wystawę prac młodego malarza amerykańskiego, Jima Dine'a, zatytuowaną „Londyńskie Serie". Tematem obrazów był, co prawda, członek, ale delikatne akwarelki nie wydawały się nikogo gorszyć ani specjalnie podniecać. Stara gwardia zadała po prostu pierwszy cios. Najlepszą obroną jest atak. W lutym 1967 roku policja wtargnęła do biura „International Times" i skonfiskowała każdy skrawek papieru, jaki się w nim znajdował. Powód? W jednym z wywiadów w 7 numerze pisma padło słowo „motherfucker" (lepiej go nie tłumaczmy, nie ryzykujmy konfiskaty). Numer 8 nie mógł iść do druku, odczytano go na głos w klubie UFO. Ale policja wkrótce wszystko zwróciła i nikt nie został oskarżony.
100
Było lepsze pole, na którym można b'yto próbować rozpi groundem. Narkotyki. Tu skuteczność mogła być większa. Znowe ustawy dawały aparatowi sprawiedliwości wiele swobody. W spc wała na ten temat kompletna ignorancja. Nikt nie wiedział, czy m< do narkotyków ciężkich czy lekkich, a może do używek. Znu zażywały legalnie amfetaminę (osławioną „pomagierkę mamusi' sów). Nie prowadzono żadnych badań na temat działania i w Amerykański doktorant w Oksfordzie, Steve Abrams, udawał się c przedkładając program takich badań i przekonując o koniecznoś spotkał się ze zrozumieniem. Policyjny szef Wydziału do spraw odczuć, że wie wszystko na temat jego własnych „eksperyment dokładną topografię jego mieszkania ze wszystkimi skrytkami na ruszył Abramsa. Plotka głosi, że policja wiedziała, iż«amerykański 10-letnią korespondencję i nikt nie miał ochoty tego czytać.
Akt prawny z 1964 roku zabraniał posiadania konopi ind} z 1965 czyniła przestępcą każdego, kto pozwalał na pale haszyszu w lokalu lub na terenie, którego był właścicielem." się szczególnie niesprawiedliwa. Pewną kobietę z Oksfordu oskarżenia, ponieważ palono marihuanę w mieszkaniu, które r wynajęte było lokatorom. W jej obronie stanął sam profesor F
Wiele emocji wzbudziło także uregulowanie kwestii lek Od 1964 roku środki zawierające amfetaminę mogły być I receptę. W teorii miało to ułatwić policji wyłapywanie han czyniło każdego posiadacza takich środków podejrzanym o h mógł wykazać się receptą. Zatarła się granica pomiędzy han< nem, granica, bez której nie sposób podejmować ani żadnyc prewencyjnych, ani policyjnych.
Oba akty prawne miały zasadniczo wpłynąć na bieg v The Rolling Stones w 1967 roku. A także na muzykę zespoh
Nie był to bowiem rok upływający pod znakiem muzyki, się po różnych instancjach procesy, a nie płyty, ogniskow? uwagę opinii publicznej. Zespół wydał dwa single i dwa alb zaprezentowanego materiału była znacznie poniżej utrzyma poziomu. Zaczęło się jednak znakomicie. Singel Lefs spenc Ruby Tuesday ukazał się 13 stycznia i należy do najlepszych Miał właściwie dwie strony A, w USA został wydany w piosenek. Słowa pierwszej wzbudziły zbyt liczne kontrowers
Spędźmy razem noc
Potrzebuję cię teraz bardziej niż kiedykolwiek
Spędźmy razem noc, już teraz
Większość stacji radiowych zagłuszała „nieprzyzwoite" słowo noc (!), a i Ed Sullivan poprosił chłopców, żeby coś z tym fatalnym słowem zrobili. Mick, bardziej skory do kompromisu niż Jim Morrison, podczas występu w programie Sullivana mruczał coś pod nosem w kulminacyjnych momentach, zaprzecza jednak, jakoby śpiewał „lefs spend some t i m e together" („spędźmy razem trochę czasu"), jak to niektórym wydawało się, że słyszeli.
Brytyjczycy okazali się bardziej oświeceni. Stonesów zaproszono do wykonania przeboju w niezwykle popularnym show telewizyjnym Sunday Night At The London Palladium. Zastrzeżeń cenzuralnych nie było, ale chłopcy i tak zrobili aferę. Pod koniec widowiska wszyscy wykonawcy tradycyjnie żegnali się z widzami wychodząc wspólnie na obrotową scenę. Rytuału tego, wrośniętego w świadomość brytyjskich telewidzów, nie zmącił nigdy żaden profan. A Stonesi olali. Nie pomogły wykrzykiwane z furią rozkazy Oldhama. Nie wyszli i już. Sytuację „ratowało" dwóch komików - Peter Cook i Dudley Moore - którzy wyciągnęli na obrotowy finał kukły Stonesów nadnaturalnej wielkości. Ich autorem był Gerald Scarfe, rysownik wsławiony później współpracą z Pink Floyd (THE WALL) oraz małżeństwem z Jane Asher, w 1967 wciąż jeszcze dziewczyną McCartneya.
Czyżby z powodu tej obrazy piosenka Lefs Spend The Night Together doszła w Anglii zaledwie do drugiego miejsca? Nieważne. Świetna melodia, wpadający w ucho fortepianowy riff oraz wyjątkowo sprawne harmonie wyśpiewywane przez Stonesów czynią z niej i tak jeden z klasyków zespołu. W Stanach singel święcił „obustronne" tryumfy - hitem numer jeden została Ruby Tuesday.
Nie pytajcie po co jej aż tyle wolności
Powie wam że nie wyobraża sobie tego inaczej
Nie da się jej sprowadzić do życia
W którym nie ma ani zysków ani strat
Przy takich kosztach
Żegnaj Ruby Tuesday...
„Rubinowy Wtorek", tytułowa bohaterka to podobno jakaś niestrudzona groupie, jest jednym z najcieplejszych utworów w dorobku Stonesów. Miła, folk--rockowa melodia, zabarwiona przez Briana Jonesa dźwiękiem fletu prostego, mogła wywołać u słuchacza niemal sielankowy nastrój. Ale ten znakomity singel wyczerpywał limit muzycznych wzruszeń.
Wydana w kilka dni później duża płyta BETWEEN THE BUTTONS mogła rozczarować, szczególnie brytyjskich fanów. Jedynie amerykańska wersja zawierała piosenki z ostatniego singla. Płyta brytyjska jest niezła, utrzymana na równym poziomie, ma z lekka psychodelizujący, folk-rockowy klimat, brakuje na niej jednak choć jednej bardzo dobrej piosenki. Włączenie Lefs Spend The Night Together i Ruby Tuesday mogło wydatnie podnieść jej rangę, ale tak się niestety nie stało. BETWEEN THE BUTTONS sprawia wrażenie resztek po znakomitej AFTERMATH. Są to niejednokrotnie resztki bardzo jeszcze kalorycz-
102
ne, tak jak Back Street Girl czy Connection, ale wystawiają zespołowi świadectwo lekkiego zagubienia. AFTERMATH zamknął pewien rozdział, ale BETWEEN THE BUTTONS nie otworzył nowego. A chłopcy sami śpiewali na tej płycie w piosence Yesterday"s Papers:
Kto chce wczorajsze gazety? Kto chce wczorajszą dziewczynę? Kto chce wczorajsze gazety? Nikt na świecie
Stonesi pisali swoje piosenki w drodze i dotychczasową część ich twórczości potraktować można jako zapis stanów świadomości rockowego muzyka, dokonany na podstawie najbardziej bezpośrednich doznań. O piosenkach z BETWEEN THE BUTTONS krytycy napisali, że sprawiają wrażenie, jakby dotyczyły wciąż tych samych dziewczyn i tych samych ekscesów. Nie bez znaczenia dla produkcji płyty był wpływ Oldhama. Andrew w nieco bezkrytyczny sposób wyidealizował postać Phila Spectora i bardzo chciał zostać brytyjskim odpowiednikiem wielkiego producenta. Ale robić „operę" ze Stonesów? Co za pomysł...
Wydarzenia lutego odwróciły uwagę słuchaczy od nagrań zespołu. Prasa roztrąbiła największą, związaną z muzykami rockowymi, sensację, od czasu gdy Jerry Lee Lewis poślubił swoją 13-letnią kuzynkę. Prasa, uosobiona przez magazyn „News Of The World" („NOW"), wypowiedziała wojnę uosobionemu przez The Rolling Stones pokoleniu rocka. Stara gwardia wypowiedziała wojnę Undergroundowi.
Mick Jagger znał większość osób z Undergroundu, z wieloma się przyjaźnił. Był dość ostrożny, żeby zachować dystans, ale orientował się świetnie w tym, co się dzieje. Razem z Mariannę wziął udział w całonocnym przyjęciu w Round-house z okazji wydania pierwszego numeru „IT". Goście mieli wystąpić w kostiumach i Mariannę zdobyła nagrodę za habit zakonnicy, który kończył się na wysokości pasa. Paul McCartney przybył przebrany za Araba.
Do pewnego czasu gazety nie pisały o narkotykach w życiu znanych osobistości. Ale pierwszy cios na zawsze zburzył ścianę milczenia. Przyjął go Donovan. Brytyjski piosenkarz (folk + folk-rock + psychodelic) został w lipcu 1966 roku skazany na grzywnę 250 funtów za posiadanie marihuany. Dla prasy był to początek reakcji łańcuchowej. Na początku 1967 roku plotkarski gigant, „News Of The World" (16 milionów czytelników!), rozpoczął druk serii Pop Stars And Drugs - Gwiazdy muzyki pop i narkotyki. Pisał reporter Mikę Gabbert, który zasłynął wytropieniem afery piłkarskiej, po której 17 osób poszło do więzienia. „NOW" miało sztab prawników czuwających nad tekstem - wszystkie wiadomości były dobrze sprawdzane, żeby wykluczyć możliwość pomówienia. 5 lutego ukazał się drugi odcinek serii. Dotyczył głównie prywatek urządzanych w domu członków zespołu The  Moody Blues w Roehampton. Trzech spośród nich - w tym
103
późniejszy członek The Wings, Denny Laine - przyznało się do używania LSD. W artykule był także wymieniony Ginger Baker, perkusista supergrupy Cream, oraz Pete Townshend, lider The Who. Znalazła się niestety także wzmianka o Jaggerze i od-niej wszystko się zaczęło.
„Wywiadowcy" „NOW", którzy spotkali Jaggera w londyńskim klubie Blases (w artykule był błąd, podano nazwę Blaises) donosili: Jagger opowiadał, jak brał LSD; Jagger, w trakcie krótkiej rozmowy, połknął co najmniej sześć tabletek z benzydryną; Jagger wyjął z kieszeni kawał haszyszu i zaprosił kumpla oraz jakieś dwie panienki do siebie, żeby go razem wypalić. Jagger, Jagger, Jagger. Po prostu degenerat. Problem polegał na tym, że Mick nie rozmawiał z nikim w Blases, nie opowiadał o LSD, nie łykał pigułek, nie częstował haszem.
Trudno się dziwić, że zagotował się z oburzenia. Święty nie był, ale na pewno był ostrożny. Traf chciał, że w dniu, w którym ukazał się numer pisma, Jagger występował w telewizji w Eamonn Andrews Show. Nie mogło się obyć bez podchwytliwego pytania: „To co tam czytamy o tobie, Mick?" Jagger odparł kategorycznie: „Nie będę na ten temat dyskutował. To wszystko nieprawda. To pomówienie. Oskarżam «NOW» o zniesławienie". Wojna została formalnie wypowiedziana.
I to wojna nie na żarty. Ludzie z „NOW wiedzieli, co robią, a przegranie procesu mogło ich kosztować miliony. Już następnego dnia, 6 lutego, cała prasa pełna była sensacyjnych spekulacji. Ktoś napisał, że „NOW wygrało więcej procesów o zniesławienie, niż Jagger połknął w życiu tabletek pobudzających. Ale The Rolling Stones byli już także międzynarodową instytucją, cieszącą się moralnym poparciem milionów młodych ludzi. Zadziwiające było jedno - seria Pop Stars And Drugs miała w założeniu przedstawiać wyłącznie historie prawdziwe. Co więc zaszło?
Najprawdopodobniej zaszła pomyłka. Historia nie była zupełnie wyssana z palca, Stonesi odwiedzali klub Blases. Przypuszczenia Jaggera zaczęły skupiać się wokół osoby Briana Jonesa. Tak, to było w stylu Briana. Kompletnie nieodpowiedzialny, roztargniony, przyjmował wszystkie narkotyki, jakie mu wpadły w ręce, częstował, rozmawiał bez najmniejszego skrępowania z nieznajomymi. Wszystko wskazywało na to, że wtedy w Blases to był on. Więc dlaczego pojawiło się nazwisko Jaggera? Albo „wywiadowcy" mieli kiepską pamięć wzrokową i - nie zaliczając się do fanów zespołu - po prostu pomylili osoby, albo świadomie zamienili Briana na Micka, żeby dodać donosowi splendoru. To pierwsze wyjaśnienie wydaje się zresztą o wiele bardziej prawdopodobne.
Jagger wystąpił z oskarżeniem, obie strony szykowały prawników. Rozpoczynała się długa batalia. Mieli za sobą dopiero pierwszą potyczkę, ale na drugą nie trzeba było długo czekać. Chłopcy z zespołu The Rolling Stones nie spodziewali się jednak, z jaką premedytacją wymierzone będzie uderzenie przeciwnika.
Następny weekend Mick i Mariannę spędzali w domu Richardsa w Sussex, właśnie w nowo nabytej posiadłości Redlands. Był gospodarz, byli także kumple. Robert Fraser, Michael Cooper, Christopher Gibbs i rudowłosy bumelant z Chelsea, Nicky Cramer. Była jeszcze jedna, bardzo tajemnicza postać. Przybysz
104
znikąd, prawdopodobnie Amerykanin, przebój towarzyski Londynu od kilku tygodni. Nazywał się rzekomo David Schneidermann, ale przedstawiał się także jako David Britton. Nigdy nie rozstawał się z teczuszką, w której nosił wszystkie znane i sporo nieznanych narkotyków, propagował używanie LSD, czemu zawdzięczał przezwisko Acid King David. Miał odegrać w przygodzie Stonesów znaczącą rolę.
To właśnie Schneidermann obudził w niedzielny poranek gości Redlands, serwując herbatę i tabletki „białej błyskawicy", miłego halucynogenu o działaniu podobnym, lecz łagodniejszym od LSD. Większa część kompanii poszła z powrotem spać. Obudzili się nieco później kompletnie odjeżdżając. Fraser i Gibbs spacerowali po okolicy, kilka osób udało się z nimi na przechadzkę po plaży. Po południu marokański służący Frasera podał obiad, po którym towarzystwo oddało się błogiemu relaksowi w salonie. Niektórzy zapalili jointa. Mariannę zafundowała sobie kąpiel, a nie chcąc wskakiwać ponownie w nieświeże jeansy, owinęła swoje piękne ciało w futrzany dywanik. Telewizor był włączony, ale bez głosu - słuchano płyt The Who i Dylana.
Około 20.30 rozległo się pukanie do drzwi. Otworzył Keith. Człowiek w białym, nieprzemakalnym płaszczu, przedstawił się jako nadinspektor Dinely, zapytał Richardsa, czy jest właścicielem domu i wręczył mu nakaz rewizji. Za jego plecami szykował się do akcji oddział umundurowanej policji. W chwilę później byli już w środku i przystępowali do dzieła. Narkotyczna kompania była może z lekka zdziwiona, ale w szampańskich humorach - ktoś włączył płytę Dylana BLONDE ON BLONDE. Album otwiera niesławny hit Rainy Day Women Nos. 12 and 35, więc rewizja rozpoczynała się przy okrzykach „Everybody must get stoned!" Policjanci pozostali niewzruszeni. Widać było, że sytuacja nieco zbija ich z tropu, tym bardziej rezolutnie starali się wykonywać swoje obowiązki. Sensację wzbudzała Mariannę. Dywanik kilka razy się obsuwał, co najwyraźniej ją bawiło i co ewidentnie odwracało uwagę myszkujących policjantów. Parę ostrych policjantek odmaszerowało z Mariannę na piętro, żeby poddać ją tam rewizji. Ciekawe co przetrząsały? Dywanik?
Policjanci bobrowali z głową, przynajmniej pozornie. Pety, fifki, okruchy tytoniu (czy tylko?) lądowały w plastikowych torebkach. Obszukano Frazera -miał dwie fiolki tabletek. Powiedział, że to na cukrzycę. Humanitarnie zabrano więc tylko jedną, żeby przeprowadzić analizę. Znaleziono zieloną marynarkę, do której przyznał się Jagger. Legenda głosi, że należała do Mariannę. Ale Mick rycerski? W kieszeni były cztery pigułki i kawałek haszyszu. Ku ubawieniu przeszukiwanych, policjant widział haszysz po raz pierwszy w życiu. Nie zwrócił na tak cenny dowód najmniejszej uwagi i schował haszysz z powrotem do kieszeni, wycierając palce w husteczkę. Zapytał o pigułki, Mick odparł, że zapisał mu je lekarz. Zostały zapakowane do zbadania. Na samym końcu przeszukano Schnei-dermanna. Policjanci zaczęli od jego słynnej teczki, znaleźli wewnątrz mnóstwo pozawijanych ruloników. Zaćpane towarzystwo otrzeźwiało, kiedy Acid King David powiedział, że jest filmowcem i że ruloniki to zwoje nie wywołanego filmu, który
105
ulegnie zniszczeniu, jeśli się go naświetli. Osłupiało, kiedy policja uwierzyła w jego bajkę. Oj, głupia ta humanitarna policja... Z marynarki Schneidermanna wydobyto blaszany kontenerek z haszyszem i trochę trawki. I skonfiskowano.
Kiedy policja opuszczała Redlands, wszyscy goście Richardsa zdawali sobie doskonale sprawę, że mogło być gorzej. Policja obszukała dom bardzo powierzchownie. Gdyby rzeczywiście chciano coś znaleźć, na pewno by znaleziono, co do tego nikt nie miał wątpliwości. Przedyskutowano całą sytuację. Uwaga policji skoncentrowana była na Micku, to pewne. Pozostałych gości przeszukano niejako pro forma, a historia z teczką Schneidermanna po prostu nie mieściła się w głowie. Ale nie to było najważniejsze. Nalotu na Redlands dokonano dokładnie w tydzień po aferze z „News Of The World". Magazyn przedstawił Jaggera jako narkomana, a Jagger oskarżył magazyn o zniesławienie. I co się dzieje? Nalot, rewizja, jeśli policja nie dochowa tajemnicy - a wcale nie była do tego zobowiązana - już na drugi dzień wszędzie tam, gdzie dochodzą gazety, ludzie dowiedzą się, że to „NOW" miało rację. Niewiarygodny zbieg okoliczności. Mówiąc wprost - nikt nie wierzył w zbieg okoliczności.
W miarę upływu godzin do wszystkich zaczęło docierać, że sytuacja jest bardziej poważna, niż im się pierwotnie wydawało. Wiedzieli, że „lekarstwo" Frasera to heroina - a to już nie przelewki. Fraser postanowił się bronić. Niejaki Tony Sanohez, później jako „Spanish" Tony, prawa ręka Richardsa od ciemnych interesów, miał szukać sposobów przekupienia policji. Podobno znalazł. W grę wchodziła zmiana ekspertyzy laboratoryjnej tak, żeby heroina Frasera okazała się zwyczajną insuliną. Miało to kosztować ładnych parę tysięcy, ale Mick wyłożył pieniądze. Tego samego dnia (był to wtorek po niedzielnym nalocie na Redlands) Sanchez przekazał łapówkę „temu komu trzeba". W prasie panowała cisza. Chłopcy błogosławili korupcję policji, dopóki w niedzielę nie ukazał się nowy numer „NOW". Nagłówek brzmiał: „Oddział do walki z narkotykami przeprowadza nalot na przyjęcie rockowych gwiazd". Pieniądze nie dostały się chyba we właściwe ręce.
Nie ujawniono jeszcze żadnych szczegółów. Nie padły nazwiska. „(...) co najmniej trzy powszechnie znane gwiazdy, (...) samotny wiejski dom na Południowym Wybrzeżu" etc. W zupełności wystarczyło. Teraz już niczego nie można było odkręcić - „NOW" mogło się bawić ze Stonesami jak kot z myszką. Magazyn miał w ręku wszystkie atuty i to już w tydzień po pogróżkach Jaggera. Tak to jest zadzierać z prasą. Chłopcy mieli tylko tę pociechę, że przeciwnik się zdekonspirował.
Ale to nie mogło poprawić im humorów. Groziły procesy, w powietrzu wisiała wymierzona przeciwko zespołowi kampania prasowa. Jaggera ogarniała panika. Do tej pory swobodnie kreował swoje emploi. Nie miał nic przeciwko pokazywaniu się od jak najgorszej strony tak długo, jak to on sam i jego koledzy manipulowali obrazem Rolling Stonesów. Ale teraz kontrola wymykała się z ich rąk. Oczekiwali niewiadomej. Przez blisko miesiąc trwały męczące konsultacje z prawnikami, każdego dnia spodziewano się wezwań do sądu. Wezwania jednak
106
nie nadchodziły. Mick najgorzej znosił stan zawieszenia, czuł się śledzony, podsłuchiwany. O wspólnej pracy w ramach zespołu nie było mowy. Brian wydawał się zadowolony z przedłużającej się muzycznej bezczynności, coraz częściej popadał w narkotyczne transe. Richards nic nie tracił ze swojego zwykłego luzu, ale i dla niego urocze Redlands straciło na pewien czas swój czar. Ktoś rzucił pomysł, żeby oderwać się od tego wszystkiego i wyjechać na wakacje do Maroka.
Wyruszyły dwie oddzielne ekipy. Keith, Brian, Anita i Deborah Dixon (dziewczyna Donalda Cammella, Amerykanka) pojechali przez Francję i Hiszpanię bentleyem Briana. Prowadził jego kierowca, Tom Keylock. Mick, Mariannę, Michael Cooper, Robert Fraser i Christopher Gibbs mieli na nich czekać w hotelu El Minzah w Tangerze. W drodze przez Francję Brian „zaniemógł" (w oficjalnym komunikacie atak astmy) i pozostał w szpitalu w Tulonie, słusznie niepokojąc się o dalsze losy wyprawy. Droga przebiegała bez przeszkód. Co prawda policja w Barcelonie przetrzymała całą kompanię pod kluczem przez kilka godzin, ale pozwolono im jechać dalej. Musiało być jednak nieźle - Deborah Dixon zawróciła na północ jeszcze przed Gibraltarem.
Numery zaczęły się dopiero na miejscu. Zanim ekipa samochodowa dotarła do Tangeru, między Keithem i Anitą wywiązał się romans. Niby przelotny flirt, ale jednak. Od pewnągo czasu Richards przebywając w Londynie zatrzymywał się w mieszkaniu Briana i Anity na Courtfield Road w South Kensington. Obu Stonesów łączyła przyjaźń głębsza niż kiedykolwiek przedtem, nic też nie wskazywało na to, że będą rywalizować o dziewczynę. Anita przyzwyczajona była do chorobliwej zazdrości Briana i traktowała całą sprawę lekko. Jak to ona. A Brian tymczasem zasypywał hotel telegramami ze swojej francuskiej samotni - był bezradny jak zagubione dziecko. Nawet nie próbował dostać się do Maroka samodzielnie. Anita pojechała po niego i dołączyli oboje do reszty towarzystwa. Keith utrzymywał dyskretny dystans, ale Anitę wyraźnie fascynowała intryga, a kształt trójkąta niewątpliwie jej odpowiadał.
W poszukiwaniu egzotyki - Tanger to jeszcze prawie Europa - przenieśli się wszyscy do Marrakeszu, na południe. Spotkali tam sir Cecila Beatona, głośnego w swoim czasie plastyka i fotografa brytyjskiego, niegdyś nadwornego fotografa rodziny królewskiej. Spodobali się sobie nawzajem, a LSD wzbogaciło ich znajomość o dodatkowe barwy. Sir Beaton fotografował Stonesów i ich anielsko-lubież-ne kobiety, a Jagger otwierał przed nim nowe światy: „Brałeś kiedyś LSD? Och, powinieneś. Miałoby to dla ciebie ogromne znaczenie, nigdy nie zapomniałbyś kolorów. Dla malarza to kapitalne doświadczenie". Jagger wyraźnie wczuł się w rolę apostoła nowego objawienia. „Nie będziesz miał żadnych złych efektów. Tylko ci, którzy nienawidzą samych siebie, cierpią" - kusił. Sir Cecil Beaton uwiecznił jego słowa w swym dzienniku. Jeden z jego portretów Micka wystawiono po latach na aukcji w Sotheb/s. Znalazł nabywcę za marne 220 funtów.
To właśnie w Marrakeszu Brian zaczął przyprowadzać miejscowe kobiety do hotelu i domagać się od Anity, żeby szła do łóżka razem z nim i z nimi. Bez względu na to, ile ich było. Podobno to nie sam pomysł, ale wygląd potencjalnych
107
partnerek powstrzymał Anitę od spełnienia jego kolejnej fantazji. W każdym razie doszło między nimi do spięcia, a to sprowokowało Richardsa do rycerskiej interwencji. Pewnego dnia Brian wybrał się z wizytą do niejakiego Mejdoubi, lokalnego „nawiedzonego", cieszącego się wśród pobliskich plemion sławą proroka, i obaj kompletnie się zaćpali. W tym samym czasie Keith i Anita czmychnęli, zabierając ze sobą, na domiar złego, Toma Keylocka, który miał przez pewien czas służyć nowemu panu. Idea akcji była zapewne bardziej rycerska niż wykonanie, ale i jedno, i drugie dobiło Briana. Kochał Anitę miłością niezbyt może zdrową, ale niewątpliwie prawdziwą, a Keitha uważał za swego najlepszego przyjaciela. Zdruzgotany wyruszył za uciekinierami. Po drodze zatrzymał się w Paryżu, szukając pocieszenia u Donalda Cammella. Nie wiadomo dokładnie, co brali.
Nagły wybuch namiętności pomiędzy Richardsem i Anitą dotknął do żywego nie tylko Briana. Rozpaczała dotychczasowa dziewczyna Keitha, Linda Keith. Desperacko próbowała odzyskać swojego Stonesa. Bezskutecznie. Kiedy Ri-chards i Anita zamieszkali razem, znalazło się jednak rozwiązanie, które mogło posłużyć na otarcie łez obu porzuconym stronom. Obie porzucone strony też zamieszkały razem! Oczywiście po Anicie każda kobieta mogła wydawać się zaledwie substytutem, a o Brianie powiedzieć, że nie był łatwy we współżyciu, to tak jak nie powiedzieć nic - związek nie należał do udanych. Już w marcu przyszłego roku nieszczęsna Linda, podczas kolejnej przedłużającej się nieobecności Briana, spróbuje popełnić samobójstwo. To rzeczywiście dramat tracić Rolling Stonesa, ale tracić drugiego to już tragedia. A Brian zamieni jeden substytut na dwa - zamieszka z parą egzotycznych przyjaciółek, o imionach Nikki i Tina. Tym będzie łatwiej. Mogły się kochać nawet czekając na Briana.
Po powrocie do Anglii marokańska ekipa została brutalnie sprowadzona na ziemię. Na uczestników pamiętnej prywatki w Redlands czekały wezwania do sądu. A więc jednak. Mick oskarżony był o nielegalne posiadanie czterech tabletek zawierających siarczan amfetaminy. Keith o pozwolenie na palenie konopi indyjskich w swoim domu. Robert Fraser o nielegalne posiadanie heroiny i ośmiu tabletek także zawierających amfetaminę. Insuliny nie wykryto.
Dr Raymond Dixon-Firth, lekarz Jaggera, przygotowany był na to, żeby potwierdzić, że to on zalecił Mickowi użycie fatalnych pigułek. Sytuacja stawała się coraz bardziej poważna. Ze Stanów przyleciał Allen Klein, miał zamiar koordynować obronę Stonesów. Gdyby chłopcy polecieli za narkotyki, władze imigracyjne USA na pewno zabroniłyby im wjazdu. A to oznaczałoby finansową klęskę.
Rozwijała się mania prześladowcza Jaggera. Do tej pory Stonesi byli nietykalni i chyba zbytnio się do tego przyzwyczaili. Micka przerażała perspektywa procesu, nawet jeśli nie wierzył w możliwość pójścia do więzienia. Mówił wszystkim, że jest śledzony, był przekonany, że jego telefon jest na podsłuchu. Dla ludzi z najbliższego otoczenia było oczywiste, że to tylko gra wyobraźni. Ale Jagger pękał. Znalazł kogoś, kto niby miał „oczyścić" jego mieszkanie z policyjnej aparatury. Szczęśliwy zapłacił cwaniakowi 100 funtów, żeby tylko trochę się uspokoić.
108
18 marca cała prasa pełna była sensacyjnych doniesień o nadchodzącym procesie - teraz podawano już wszystkie dostępne szczegóły. 25 marca, dla podtrzymania morale, firma The Rolling Stones wyruszyła na europejskie tournee. Reakcja fanów mogła przekonać członkcw zespołu o bezgranicznej lojalności młodzieży, ale opinia narkomanów wyprzedzała ich na kolejnych granicach. Szwedzcy celnicy zafundowali przylatującym z Kopenhagi Stoneson rewizję osobistą, a cały bagaż przetrząśnięto do najdrobniejszych szczegółów. „Szukali trawy" - skwitował Mick. Na koncercie w Halsingborgu w bitwie widowni z policją leciały butelki, krzesła, petardy i sztuczne ognie. Użyto psów. „Czy musicie tłuc dziewczyny pałami po głowach?" - wrzeszczał do rozsierdzonych policjantów wściekły Jagger. Po angielsku. W Wiedniu aresztowano 154 szalejących fanów po tym, jak ktoś rzucił świecę dymną na 14-tysięczną widownię. Metalowe klatki (!) ustawione w hallu bardzo szybko zapełniły się wyłowionymi z widowni aktywistami. W Paryżu chłopców ponownie dobrze przetrząśnięto. Na Orły. Jagger poskarżył się w wywiadzie, że zespół dostał się na międzynarodową „czerwoną listę". Przedstawiciel Brytyjskiego Urzędu Ceł zaprzeczył, jakoby taka lista w ogóle istniała, ale Jagger nie dał się przekonać. I tym razem chyba miał rację.
To w Polsce śpiewało się, że „trzynastego każda droga jest prosta", ale 13 kwietnia 1967 roku wcale nie tak prosto było dostać się na koncert Rolling Stonesów do warszawskiej Sali Kongresowej (kłopotliwy zaszczyt „rozgrzania" wrzącej z podniecenia widowni przypadł w udziale grupie Czerwono-Czarni). Międzynarodowe agencje podały: „Milicja użyła pałek i gazów łzawiących (...) w starciach z dwutysięczną grupą młodzieży szturmującej warszawski Pałac Kultury, żeby zobaczyć Rolling Stonesów". Brytyjski dziennik „Daily Mirror" pisał: „Uczestnikom zamieszek, a także 7 tysiącom innych osób, nie udało się dostać na pierwszy występ Rolling Stonesów po drugiej stronie żelaznej kurtyny". Liczby nieco zawyżono, ale faktem jest, że sensacja była niemała - po obu stronach żelaznej kurtyny.
Bardzo ciekawe, jak pobyt The Rolling Stones w Warszawie zapisał się w pamięci członków zespołu. Bill Wyman już wtedy skrupulatnie prowadził dzienniczek, ale musiało minąć ćwierć wieku, zanim oko fana spoczęło wreszcie na osobistych zapiskach basisty.
Oto ich fragment: „Samolot wystartował z Francji z 90-minutowym opóźnieniem. Wylądowaliśmy w Wiedniu i stamtąd wzięliśmy samolot do Warszawy. W 1967 roku, kiedy żelazna kurtyna była jeszcze nieprzenikniona, nie mieściło się w głowie, że w Polsce wystąpi dekadencka grupa zachodnia. To był zresztą nasz pomysł, nie wyszedł od organizatora. Pieniądze były z tego żadne -nasze honorarium graniczyło z jałmużną. Ale słyszeliśmy, że młodzież we Wschodnim Bloku zdobywa nasze płyty na czarnym rynku i słucha nas w radio. Na długo zanim głastnosf stała się modnym słowem, byliśmy skłonni rozbijać bariery pomiędzy Wschodem i Zachodem.
Po przylocie stwierdziliśmy, że lotnisko wygląda jak baraki wojskowe. Przyjęcie zgotowała nam stuosobowa garstka fanów. Odprawa celna odbyła się
109
w zwykłym blaszaku - stoły, na których przeglądano bagaże, zrobione były z desek. Czekała na nas ekipa polskich agentów ochrony i madame Katarska, miejscowy impresario. Miała także być naszym przewodnikiem i tłumaczem. Przewieziono nas przez przygnębiająco szarą i niesłychanie ponurą Warszawę do najlepszego hotelu wymieście: nazywał się Orbis-Europejski i był kolejnym zimnym, szarym budynkiem.
Mój pokój był trójkątnego kształtu i miał masywny, betonowy słup w samym środku. Chodziliśmy wszyscy od jednego pokoju do drugiego, porównując, komu z nas trafił się «najlepszy». Nie było telewizorów, były za to odbiorniki radiowe. Po ich włączeniu przekonaliśmy się jednak, że z wyjątkiem kilku lokalnych stacji, wszystkie inne są zagłuszone. Wieczorem spotkaliśmy się w hotelowej restauracji na bardzo przeciętnej kolacji, która mimo wszystko kosztowała fortunę.
Następnego dnia - 13 kwietnia - chodziliśmy trochę po hotelu, ale natykaliśmy się na każdym kroku na obserwujących nas tajniaków, którzy chowali się za drzwi, kiedy tylko na nich spoglądaliśmy. Wyszliśmy przed hotelowy budynek, z zamiarem pospacerowania po Warszawie, ale natychmiast zatrzymali nas agenci i nakazali nam pozostanie w hotelu. Udało mi się tylko zrobić kilka zdjęć przez drzwi wejściowe... Nasza konferencja prasowa nieomal zakończyła się fiaskiem. Organizatorzy zapomnieli zupełnie o poinformowaniu hotelu, kiedy więc zaczęli się zbierać dziennikarze i fotoreporterzy, przedstawiciel hotelu poprosił ich, żeby się wynieśli. Kłopotom zaradził nasz przedsiębiorczy agent prasowy, Leslie Perrin, który wyjął po prostu brytyjską książeczkę czekową, wypisał zacietrzewionemu przedstawicielowi hotelu czek na żądaną sumę i konferencja mogła się rozpocząć. Kiedy, nieco później, wyjechaliśmy mikrobusem na koncert, przed hotelem czekał już spory tłum młodzieży. Wstrzymywała go policja. Ludzie machali chusteczkami i wołali «Niech żyją Stonesi!». Kiedy dojechaliśmy na miejsce występów, na ulicy były już tysiące ludzi. Wkrótce zrozumieliśmy dlaczego: wszystkie bilety na nasze koncerty zostały rozprowadzone pomiędzy członków partii komunistycznej, a nasi prawdziwi wielbiciele nie mogli ich kupić.
Oba koncerty udały się, chociaż widownia zachowywała się ze sporą rezerwą zapewne dlatego, że policja i wojsko stały w przejściach i dookoła sali. Za każdym razem kiedy ludzie wstawali i oklaskiwali nas albo krzyczeli, przepychali się do nich «oficjele» i udzielali im reprymendy. My, na scenie byliśmy bezsilni, ale okropnie było przypatrywać się, jak represjonowane są spontaniczne ludzkie reakcje.
Pod koniec koncertu widzowie zaczęli skandować «Ajkengetno!» i nie od razu zdaliśmy sobie sprawę, że chodzi o (I Can't Geł No) Satisfaction.
Les Perrin i grupa brytyjskich dzienikarzy byli świadkami sporych zamieszek na zewnątrz sali koncertowej. W przerwie między występami opowiedzieli nam, że tłum fanów walczył na ulicy z policją i z wojskiem. Do akcji rozpędzania ludzi wkroczyła policja konna i wojskowe wozy opancerzone z karabinami maszynowymi na wieżyczkach".
Les Perrin opisał to szczegółowo w magazynie „New Musical Express". „Po drugiej stronie żelaznej kurtyny Stonesi sprawili coś, co nie udało się nigdy całej
110
zachodniej polityce: wywołali zamieszki! Na zewnątrz Pałacu Kultury obserwowałem 10 tysięcy oszalałych fanów, którym nie udało się dostać na koncert. Inne grupy, liczące około 2 tysięcy, chodziły dokoła wyśpiewując «Dlaczego nie możemy zobaczyć Stonesów?" i skandując - pod dyktando swoich prowodyrów - nazwę zespołu. Cały plac, otoczony setkami milicjantów, stał się istnym polem bitewnym... Niepokój tłumu osiągnął kulminację, kiedy nadeszła godzina 20 i rozpoczął się drugi koncert. Dwa albo trzy tysiące nastolatków próbowało sforsować olbrzymią, żelazną bramę, żeby dostać się do środka. Widziałem, jak dowodzący wezwali do zajęcia pozycji dwa duże wozy pancerne - wspomagała je armatka wodna. ZanosAo się na to, że do rozpędzenia demonstrantów zostanie użyta woda. Całości dopełniała kompania żołnierzy w stalowych hełmach, uzbrojonych w pistolety półautomatyczne. Towarzyszyły im psy. Milicja i oddziały wojskowe wystrzeliły w tłum granaty łzawiące..."
I dalsza część relacji Billa: „Po koncertach wróciliśmy do hotelu, ale byliśmy tak zbulwersowani tym, do czego doszło na zewnątrz, że zamówiliśmy samochód dostawczy, zapakowaliśmy do niego kilka kartonów naszych singli i «czwórek» i pojechaliśmy na miasto. Wszędzie tam, gdzie tylko widzieliśmy na ulicy grupy młodzieży, zwalnialiśmy i rzucaliśmy im płyty. Dopiero kiedy rozdaliśmy w ten sposób około stu płyt, wróciliśmy na noc do hotelu - czuliśmy się znacznie lepiej.
Wymeldowując się z hotelu - 14 kwietnia - stwierdziliśmy, że nieprawdopodobnym zbiegiem okoliczności nasz rachunek wynosił dokładnie tyle samo, ile wyniosły wpływy za oba koncerty z poprzedniego wieczoru!
Wyjeżdżając z Polski mieliśmy świadomość tego, że jako wydarzenie kulturalne nasza przygoda była niewątpliwym sukcesem, ale nie mogliśmy się pogodzić ze sposobem, w jaki gaszony był entuzjazm młodzieży. To bardzo smutne, ale w 12 lat po naszej wizycie występował w tej samej sali Erie Clapton i stanął w obliczu identycznych problemów. Ledwo był w stanie grać - od brutalnego zachowania porządkowych przed sceną robiło mu się niedobrze".
Polska miała na zawsze pozostać rockandrollowym Trzecim Światem...
Już na drugi dzień po koncercie w Warszawie Stonesi występowali w Zurychu. Szwajcarscy organizatorzy podjęli środki bezpieczeństwa na ogromną skalę, a i tak doszło do jednego z najdziwniejszych incydentów w dotychczasowej, obfitującej w ekscesy, działalności estradowej Stonesów. I do jednego z najbardziej niebezpiecznych. Młody człowiek przebił się przez 300-osobowy kordon policji, wdrapał się na scenę, specjalnie skonstruowaną blisko 7 metrów nad głowami widzów, i dopadł Jaggera. Od tyłu. Złapał za klapy marynarki, rzucił Micka na podłogę i zaczął mu skakać po plecach. Stało się to wszystko w ułamkach sekund. Ludzie z ochrony nie zdążyli zareagować, kiedy do boju stanął Tom Keylock, który od czasu wydarzeń w Marrakeszu awansował na osobistego asystenta i poniekąd nowego roadie zespołu. Sam doskoczył do napastnika, wymierzył mu cios w szczękę i... złamał rękę. Trafiła kosa na kamień. Dwanaście tysięcy wyjących z radości nastolatków powyrywało większość krzeseł i metalowych poręczy.
111
Tournee wypadło więc rozrywkowe ale powrót do Anglii sprowadził Stonesów na ziemię. 10 maja chłopcy stanęli przed sądem administracyjnym. Kilkuset fanów i spora grupa reporterów czekało na zewnątrz, prasa podała nawet, jak przebrali się dwaj oskarżeni podczas przerwy na lunch. Obaj Stonesi oraz Robert Fraser dostali do zapłacenia po 100 funtów kaucji i skierowano ich na rozprawę w sądzie rejonowym West Sussex w czerwcu. Ale to prasa miała pozostać bohaterem dnia, a Mick, Keith i Robert przekonali się po raz kolejny, że zanosi się na proces pokazowy i że nie vvykręcą się tak łatwo. Dokładnie w tym samym czasie, kiedy stawali przed sądem, londyńska policja wykonała nalot na mieszkanie Briana Jonesa na Courtfield Road. Brian i książę Stanislaus Klossowski de Rola zostali aresztowani, oskarżeni o nielegalne posiadanie narkotyków i zwolnieni za kaucją 250 funtów do czasu procesu w październiku. Gazety zdążyły z południowymi nagłówkami: „Trzeci Rolling Stones oskarżony z powodu narkotyków". I znowu nikt nie wierzył w zbieg okoliczności.
Napięcie wzrastało. Stonesi podejmowali rozpaczliwe próby pracy nad płytą, ale o twórczej atmosferze nie było mowy. Trwały denerwujące konsultacje z prawnikami, na domiar złego okazało się, że tajemniczy Schneidermann prysnął z kraju. Mick nabierał przekonania, że Acid King David był po prostu podstawionym agentem „News Of The World". Fatalnie dobiła ich wiadomość o aresztowaniu Johna Hopkinsa. Niekoronowany król undergroundu dostał 6 miesięcy za śladową ilość marihuany, którą u niego znaleziono, i był pierwszym człowiekiem z bliskiego otoczenia Stonesów, który znalazł się w więzieniu. Wszystko wskazywało na to, że władze (establishment?, konserwatyści?, dorośli?) wypowiedziały undergroundowi wojnę. Mick, Keith i Brian byli następni w kolejce.
Kiedy spada pejcz
Przesłuchania w Sądzie Rejonowym West Sussex w Chichester rozpoczęły się 27 czerwca. Sędzia główny Błock był emerytowanym oficerem marynarki i nienawidził Stonesów z całej duszy - miał się z tym jeszcze zdradzić. Policja dobrze pilnowała zgromadzonych w sali sympatyków zespołu. Atmosfera była ciężkawa.
Robert Fraser od razu przyznał się do winy i miał pozostać w areszcie aż do ogłoszenia wyroku. Mick był następny. Oskarżyciel, Malcolm Morris, wezwał policjanta, który w Redlands znalazł należące do Jaggera tabletki. Sierżant John Challen złożył zeznania, a Mick potwierdził, że zarówno marynarka jak i tabletki należały do niego. Dodał także, że przepisał mu je lekarz. Obrońca, Michael Havers, wezwał doktora Dixon-Firtha. Tłumaczenie wypadło cieniutko. Mick miał przywieźć tabletki z Włoch. Wracał wraz z Mariannę z festiwalu piosenki w San
112
Remo i kupił je w automacie na rzymskim lotnisku. Na chorobę lokomocyjną. O dziwo, nikt nie zakwestionował tej opowiastki. Włoskie prawo już przed kilku laty ostro rozprawiło się z amfetaminą i cała obrona Jaggera była budowana na lodzie. Przypuszczono natomiast frontalny atak na doktora Dixon-Firtha. Powiedział bowiem, że uprawomocnił użycie tabletek przez Jaggera wyrażając na nie zgodę... telefonicznie. Mało mieli czasu, żeby wymyślić coś lepszego?
Sędzia Błock: Czy gdyby (oskarżony) nie miał żadnych (środków), przepisałby mu pan coś podobnego?
Dr Dixon-Firth: Tak.
Malcolm Morris, oskarżyciel: Lekarz musi wiedzieć, co przepisuje. Pan nie miał pojęcia, co pan zaleca.
Dr Dixon-Firth: Wiedziałem, że to tabletki pobudzające. Nie znałem dokładnej receptury.
Wywiązała się dyskusja pomiędzy prawnikami, czy zalecenia doktora Di-xon-Firtha można zakwalifikować jako „przepisanie" leku. Zgodnie z brytyjskim prawem jest to absolutnym warunkiem legalnego użycia amfetaminy. Spory uciął sędzia Błock. Powiedział, że bez wahania stwierdza, iż o przepisaniu nie może być mowy. Zwrócił się do ławy przysięgłych, pouczając, że obronę w tej sprawie można traktować jako niebyłą.
Przysięgli wrócili po pięciu minutach i wydali werdykt. Mick Jagger był winny zarzucanego mu przestępstwa. Sędzia Błock przyznając Jaggerowi prawo do apelacji powiedział z przekąsem pod adresem obrońcy: „Życzę dużo szczęścia". Nawet najbardziej niechętni Stonesom obserwatorzy zanotowali emanującą z oblicza sędziego źle ukrywaną satysfakcję. Do czasu zakończenia postępowania Mick miał pozostać z Robertem Fraserem w areszcie. Następnego dnia pod topór szedł Keith.
Za odjeżdżającą karetką więzienną biegły rozhisteryzowane panienki wołając: „We want Mick!!!" Mariannę i Michael Cooper odwiedzili Jaggera w celi więzienia Lewes i zastali go w złym stanie. Twierdził, że nie jest pewien, czy wytrzyma więzienie. Pocieszył go nieco Cooper, pokazując przemycony do celi sprzęt fotograficzny. Zrobił całą rolkę zdjęć. Wiedzieli, że wywołają niezłą sensację w prasie, Mick pomyślał nawet o okładce do nowej płyty. Niestety, strażnicy skonfiskowali film przy wyjściu gości. Jagger poprosił o dwie paczki papierosów Benson and Hedges.
Przed przesłuchaniem Richardsa zaprzysiężono nowych ławników. Pan Morris w swojej mowie wstępnej wyjątkowo wiele miejsca poświęcił zachowaniu Mariannę Faithfull. I tak już miało pozostać. Nikt oczywiście nie wymienił jej z nazwiska, ale, mimo że nie była o nic oskarżona ani nawet wezwana na świadka, „młoda dama w futrzanym dywaniku" stała się prawdziwą bohaterką procesu Keitha. Procesu, który momentami bardziej przypominał farsę. Sierżant Cudmore zeznawał na temat zapachów. Zgodnie z jego relacją w powietrzu wisiał ostry, słodkawy zapach... a na kanapie... Na kanapie? „Na kanapie siedziało dwóch mężczyzn i kobieta z zarzuconym na ramiona futerkiem. Od czasu
113
do czasu można było zobaczyć, że nie ma nic pod spodem. Potem poszła na górę i wróciła. W pokoju było dziesięciu policjantów, a ona ciągle miała na sobie to futerko, nic więcej". W końcu skandaliczny dywanik przedstawiono nawet jako dowód rzeczowy! A Richards oskarżony był przecież o udostępnianie domu do palenia konopi indyjskich. Kiedy dowodem, który nie wiadomo co miał udowodnić, wymachiwano przed zawziętym obliczem sędziego Błocka, Keith nie wytrzymał i zauważył, że dywanik jest wystarczająco duży, żeby osłonić trzy młode kobiety. Sierżant John Challens, relacjonujący zapachy domu w Redlands, dał prawdziwy popis nowoczesnej narracji: „Widziałem, jak ta młoda dama wchodziła na górę z policjantką. Pozwoliła, żeby dywanik się obsunął. Stała tyłem do mnie. Była naga".
Przesłuchanie poprowadził oskarżyciel, mówiąc przy okazji niejedno o sobie. Dotyczyło oczywiście zapachów.
Pan Morris: Była tam, jak wiemy, młoda kobieta siedząca na sofie, ubrana jedynie w dywanik. Zgodzi się pan, że w normalnej sytuacji można by się spodziewać, że młoda kobieta byłaby zawstydzona mając na sobie tylko dywanik w obecności ośmiu mężczyzn, z których dwóch ledwie znała, a trzecim był marokański służący?
Keith: Nie, absolutnie.
Pan Morris: Więc jest to dla pana całkowicie normalne?
Keith: Nie jesteśmy starzy. Nie uznajemy małostkowej moralności.
Ponieważ i sędzia, i oskarżyciel, i świadkowie oskarżenia zaczęli wykazywać obsesję na punkcie młodej damy i jej dywanika, pan Michael Havers, obrońca, postanowił zmienić temat. Zwrócił uwagę sądu na inną sprawę. Powiązał wszystkie znane fakty i wyprowadził logiczny dowód na to, że za całą akcją stało „News Of The World". Podkreślił, że magazyn żerujący na sensacjach i czerpiący zyski z cudzych nieszczęść jest co najmniej wątpliwym strażnikiem moralności publicznej. Konopie znaleziono jedynie u Schneidermanna, a Schnei-dermann zniknął. Gdyby w Redlands znajdowało się więcej narkotyków, uczestnicy przyjęcia zapewne próbowaliby się ich pozbyć przed rozpoczęciem rewizji. Mieli na to dość czasu. Niczego podobnego nie zauważono, a policja obserwowała przecież okna od zewnątrz. Co zaś do wymienianej tak często dziewczyny, to cały jej udział w sprawie nie jest w porządku. Technicznie, przez cały czas ochraniała ją zasłona anonimowości, ale została przedstawiona przed sądem jako narkotyzująca się nimfomanka, a nie mogła się przecież bronić. Podkreślił jednak, że nie pozwoli powołać jej na świadka.
To zamknęło pierwszy dzień. Uznanie Jaggera winnym dodatkowo spotęgowało zainteresowanie rozprawą i przed budynkiem sądu kłębił się tłum ludzi. Richardsowi zezwolono na spędzenie nocy na miejscu przestępstwa, to znaczy w jego domu w West Wittering. Mick i Robert - skuci razem kajdankami - powrócili na noc do więzienia Lewes.
Na drugi dzień procesu Richardsa do ataku przystąpił oskarżyciel. Zarzuty postawione przez obrońcę pod adresem „NOW uznał za próbę odwrócenia uwagi
114
sądu od meritum sprawy, próbował także oczyścić tajemniczego Schneiderman-na. Nie nawiązał już natomiast ani do dziewczyny, ani do dywanika. Na więcej rozsądku zdobył się także sędzia Błock: „Sprawa, którą mają państwo rozpatrzyć, jest względnie prosta" - zwrócił się do przysięgłych. „Musi państwu wystarczyć to, że konopie indyjskie były palone w domu, kiedy wkroczyła policja, i musi państwu wystarczyć to, że Keith Richards o tym wiedział". Ławnicy wrócili po obradach, które tym razem trwały godzinę i pięć minut. Z cel przyprowadzono Micka i Roberta. Keith-uznany został winnym. Michael Havers w swojej ostatniej mowie podkreślił, że w Wielkiej Brytanii wypisuje się rocznie 150 milionów takich tabletek, jakie znaleziono u Micka Jaggera, a co do Richardsa, to nie ma właściwie żadnych dowodów, że w Redlands palono marihuanę czy haszysz. Ale sędzia Błock pozostał niewzruszony.
Zapadły wyroki. Keith Richards - rok więzienia, 500 funtów kosztów sądowych. Robert Fraser - 6 miesięcy i 200 funtów. Mick Jagger - 3 miesiące i 100 funtów. W sali zawrzało. Wyroki były znacznie wyższe od oczekiwanych. Mick był załamany. Dwie gazety, „Daily Telegraph" i „Daily Mail", podały następnego dnia, że po odczytaniu wyroków miał łzy w oczach. Trochę wstyd, że tak pękał, ale fanom to na szczęście nie przeszkadzało. „Biedny Mick" - szeptały panienki w kuluarach sądu.
Jaggera odwieziono do Brixtom Prison, Richardsa i Frazera do Wormwood Scrubs. W niecałe 24 godziny później Mick i Keith zostali zwolnieni za kaucją 7000 funtów, aż do rozprawy apelacyjnej. Robertowi odmówiono tego przywileju. Stało się jasne, że już co najmniej jeden z nich odsiedzi cały wyrok.
„To było takie hańbiące. Upokarzające" - skarżył się Jagger. „Pamiętam, jak spytałem faceta, czy mogę wyjść na ćwiczenia, bo jak raz była pora ćwiczeń. A on mi na to - chyba nie chcesz iść do tych wszystkich kryminalistów, co?" Richards znosił więzienne warunki jak przystało na prawdziwego Rolling Stonesa: „Niesamowite. Miałem robić te maleńkie choinki, które w święta zatyka się na ciastach. (...) Albo spacery - przez godzinę chodzi się wkoło dziedzińca. Faceci podchodzą do mnie z tyłu, niesłychane, potrafią mówić bez poruszania ustami: - Chcesz hasz? Bierzesz kwas? Większość więźniów była naprawdę wspaniała - co ty tu robisz, skurwysyny, chcieli was załatwić. Dodawali mi otuchy. Długo tu już na was czekali - mówili. Więc odpowiedziałem - ale ja nie będę tu długo, kochani, spokojna głowa. Po południu radio było włączone i nagle zaczynają grać tę cholerną płytę Stonesów. A całe więzienie - Hurrraaa! Jak szaleńcy. Wiedzieli, że siedzę i chcieli dać mi znać. (...) Leżę w celi i myślę, co się, kurwa, dzieje, a nagle ktoś jak się nie wydrze: - Wychodzisz, człowieku. Wychodzisz. Przed chwilą było w wiadomościach. Więc zacząłem kopać w drzwi. - Wypuszczajcie mnie, wy skurwysyny, mam kaucję".
Reakcje opinii publicznej były zróżnicowane. Młodzież widziała w Stonesach męczenników, niemal współczesnych świętych, cierpiących za całą generację. Konserwatyści, a tych w Anglii nigdy nie brakowało, twierdzili, że wyroki i tak są zbyt łagodne. Ale szala przechylała się na stronę Stonesów. Rozsądek brał
115
górę i coraz więcej osób widziało w procesie Jaggera i Richardsa propagandową pokazówkę.
Nazajutrz po więziennej nocy Stonesów, 30 czerwca, w gazecie „Evening Standard" ukazało się ogłoszenie następującej treści: „The Who uważa, że Mick Jagger i Keith Richards potraktowani zostali jako kozły ofiarne problemu, jakim są narkotyki. W ramach protestu przeciwko surowym wyrokom, które zapadły wczoraj w Chichester, The Who wydaje dziś pierwsze z serii piosenek Jagge-r^a/Richardsa, żeby utrzymać ich dzieła w obiegu, dopóki nie zostaną zwolnieni i nie będą nagrywać sami". Na pierwszy singel z zapowiadanego cyklu wybrano The Lasł Time i Under My Thumb. Wprawdzie po latach Peter Townshend wyznał, że miał gdzieś obu Stonesów, a ogłoszenie dał tylko po to, by pozyskać sympatię dla swojego zespołu, ale wtedy deklaracja The Who wyrażała opinię całego środowiska muzycznego.
Prawdziwa bomba wybuchła dopiero dzień później. W obronie Jaggera stanął szacowny „Times"! I to jak! Sam redaktor naczelny, William Rees-Mogg, napisał wstępniak, poświęcony w całości procesowi Stonesów i opatrzony tytułem, który na trwałe wszedł do legendy zespołu: „Kto łamie kołem motyla?". Artykuł rozpoczynał się od stwierdzenia, że trzy miesiące więzienia za posiadanie tabletek, które można legalnie nabyć we Włoszech (sąd ani razu nie podał w wątpliwość tej wersji!) to wyrok tak niezwykły, że prowokuje do dyskusji. A w miarę czytania emocje rosły. „Jeśli po wizycie u papieża arcybiskup Canterbury zakupiłby na rzymskim lotnisku farmaceutyczne środki na chorobę lokomocyjną, a nie wykorzystane pastylki wwiózł w drodze powrotnej do Wielkiej Brytanii, ryzykowałby popełnienie dokładnie tego samego przestępstwa". Dalej pan Rees-Mogg podkreślał, że sędzia Błock pouczył przysięgłych, żeby nie uwzględniali obrony Jaggera, że ilość znalezionych tabletek wykluczała właściwie podejrzenie o handel narkotykami, a nawet o uzależnienie, że Jagger stawał przed sądem po raz pierwszy w życiu (przewinienia drogowe nie obciążają kartoteki) etc. etc. Zaznaczył, że równość wobec prawa należy do tradycyjnych brytyjskich wartości i skonkludował: „Musi pozostać podejrzenie, że w sprawie tej pan Jagger otrzymał bardziej surowy wyrok, niż spotkałoby to zupełnie anonimowego młodego człowieka". Brawo!
Mick był zachwycony. „Times" oczyścił go moralnie, zabrał głos w sprawie delikatnej, rozstrzygniętej, bądź co bądź, przez sąd. Redaktor Rees-Mogg kwestionował właściwie wprost decyzję sądu, co jemu samemu mogło grozić więzieniem. „Times" jest prawdziwym pasterzem brytyjskiej prasy - już na drugi dzień po ukazaniu się artykułu większość dzienników podchwyciła argumentację Rees-Mogga. „Sunday Express", „Sunday Times" i „Observer" posunęły się nawet dalej. Wydobyto sprawę aresztowania oskarżonych na czas procesu, upokarzającą eskortę, kajdanki. Dwóch członków parlamentu skierowało swoje wątpliwości do Sekretarza Stanu i to już na najbliższej sesji. Jednym z nich był bezkompromisowy liberał, Tom Driberg, który już wcześniej dał się poznać jako sympatyk Stonesów. Pan Roy Jenkins odpowiedział dosyć wymijająco, że szczegóły typu użycia lub nieużywania kajdanków pozostają w gestii naczelnika więzienia.
116
Apelacje miały odbyć się w październiku. Okres oczekiwania był wyjątkowo długi, w „Sunday Mirror" pojawił się duży nagłówek: „Na co czekamy?" Underground nie czekał z manifestacją solidarności. W sobotnią noc pierwszego lipca, po zamknięciu nad ranem klubu UFO, kilkaset osób przemaszerowało pod budynek „News Of The World". Była to w Anglii pierwsza, od pięćdziesięciu lat, demonstracja pod budynkiem czasopisma. Stonesi zwyciężą - krzyczano. Obyło się bez zamieszek, policja aresztowała zaledwie kilka osób. Któryś z demonstrantów rzucił w budynek „NOW" rycerską rękawicę - miała przyczepioną kartkę z napisem: „Przyjmujemy wyzwanie".
Już w kilka godzin później ukazał się nowy numer magazynu. Na pierwszej stronie widniał tytuł - „Straszny wyrok". Redakcja zaprzeczała, jakoby Schneider-mann był podstawionym przez nią agentem. Ale dalej wykładała się na całej linii. Tak, „NOW poinformowało policję o przyjęciu w Redlands. Do redakcji zadzwonił bowiem... „życzliwy" czytelnik z donosem. Na rzekomą sugestię, żeby sam poinformował władze, miał odpowiedzieć: „Pragnę pozostać anonimowy. Ale myślę, że policja powinna wiedzieć, co się dzieje". Redaktor naczelny też tak myślał, więc stwierdził, że „skoro nie było wątpliwości, co do szczerości informatora (sic!!!), jego obowiązkiem było przekazanie wiadomości policji". Wyznania „NOW spowodowały nową falę kontrowersji i cała sprawa ponownie zaczęła nabierać cech farsy. Tym razem jednak na znacznie większą skalę.
4 lipca podano do wiadomości, że termin apelacji został znacznie przybliżony. Na 31 tego miesiąca. Chłopcy czekali w napięciu, nikt nie mógł im zagwarantować happy endu. Praca nad longplayem zupełnie się nie kleiła. Sytuację pogarszał dodatkowo stan Briana, który oczekiwał swojego procesu dopiero pod koniec października. Żył w zaciskającej się pętli stresu - bał się więzienia, narkotyzował się, bał się wpadki, narkotyzował się jeszcze bardziej... 6 lipca, w stanie kompletnego załamania nerwowego, przewieziony został do szpitala. Allen Klein pilnował Micka i Keitha jak najsurowszy kurator - Richards wyskakiwał jedynie czasem do Rzymu, gdzie Anita występowała u boku Jane Fondy na planie filmu Rogera Vadima, „Barbarella".
Na tydzień przed rozprawą apelacyjną w „Timesie" ukazała się całostroni-cowa petycja, podpisana przez 64 osoby, a zorganizowana przez niestrudzonego Steve'a Abramsa. Sygnatariusze zwracali się do Sekretarza Stanu z prośbą o zrewidowanie stosunku władz do palenia i posiadania marihuany i haszyszu oraz o znowelizowanie odpowiednich ustaw. W gruncie rzeczy chodziło o zalegalizowanie użycia tych narkotyków oraz o zdopingowanie rządu do zorganizowania naukowych badań na temat ich działania. Petycję podpisali między innymi czterej Beatlesi i ich menażer, Brian Epstein. A także artyści, muzycy, krytycy, wydawcy i kilku członków parlamentu - wśród nich oczywiście Tom Driberg. Pieniądze na ogłoszenie wyłożył Paul McCartney, pochodziły z funduszu reklamowego Beatlesów. W cztery dni po „skandalu w «Timesie»" kwestia soft drugs (narkotyków o lekkim działaniu) została po raz pierwszy poruszona w parlamencie.
Prezes Sądu Najwyższego, lord Parker, anulował wyrok ciążący na Ri-
117
chardsie. Materiał dowodowy określony został jako „zbyt wątły". Dziewczyna w dywaniku wykonała w sumie dobrą robotę. Rola, jaką odegrała w procesie, kompromitowała sąd w Chichester i Sąd Apelacyjny wolał już nie wracać do całej historii. Wyrok Jaggera podtrzymano, został jednak zamieniony na zwolnienie warunkowe. Lord Parker pouczył Micka o moralnej odpowiedzialności idola.
Prosto z sądu Jagger udał się na konferencję prasową do studia telewizji Granada. Następnie przeleciał helikopterem na dyskusję, którą prowadził w swoim domu lord naczelnik hrabstwa Essex, sir John Ruggles-Brise. Rozmowa dotyczyła narkotyków i nagrywana była przez ekipę telewizyjnego programu World In Action. Udział brali William Rees-Mogg, redaktor naczelny „Timesa", któremu Mick tyle zawdzięczał, lord Stowhill, były prokurator generalny, John Robinson, biskup Woolwich i ojciec Corbishley, kontrowersyjny jezuita. Na oczach telewidzów dyskusja zmieniła się w tragikomedię i przyniosła Jaggerowi kompletną kompromitację. Mick przedawkował valium, które często zażywał przed wywiadami, i nie mógł nawet usiedzieć prosto. Nie powiedział ani jednego sensownego zdania! Miał się zaprezentować jako inteligentny młody człowiek, niewinna ofiara prasowej intrygi - dokonał czegoś wręcz przeciwnego. Nie dość, że ewidentny narkoman, to jeszcze gbur i głupek!
Nastawienie interlokutorów Jaggera było bardzo życzliwe. To nie miał być mecz pokoleń, ale rzeczowa dyskusja, wspólna płaszczyzna porozumienia starej gwardii i młodej generacji. To Jagger zrobił ze spotkania mecz i przegrał go sromotnie. Zwycięstwo Stonesów w sądzie było propagandowym tryumfem starej gwardii.
Upokorzenia nie kończyły się na tym. Pozostawała jeszcze do załatwienia sprawa oskarżenia „News Of The World" o zniesławienie. Mick został uznany winnym, o zniesławieniu więc nie mogło być mowy. Jego prawnicy zasugerowali, że obie strony poniosą swoje koszty, magazyn powstrzyma się od publikacji zawiadomienia na ten temat, a Jagger wycofa oskarżenie. Ale „NOW miało teraz w ręku wszystkie karty - odmówiono. Zaproponowali więc rozwiązanie ugodowe. Mick płaci za obie strony, wycofuje oskarżenie, ale magazyn nie zrobi z tego sensacji. Ponownie spotkano się z odmową. Mick wycofał oskarżenie, poniósł całość związanych z nim kosztów, a „NOW" zakomunikowało o tym swoim 16 milionom żądnych krwi, potu i łez czytelników. I pomyśleć, że w maju 1963 roku Stonesi wystąpili na aukcji dobroczynnej zorganizowanej właśnie przez „News Of The World". Ironia.
Ale kropkę nad „i" w tej pouczającej historii, która ciągnęła się przez większą część 1967 roku na oczach opinii publicznej w Anglii i poza nią, postawił nie kto inny, tylko... sędzia Błock. W mowie wygłoszonej na jesieni tego roku do członków Stowarzyszenia Rolnego w Horsham, urągając wszelkim zasadom równości i praworządności i kompromitując reprezentowany przez siebie aparat, powiedział: „Moi drodzy krajanie, ja i moi koledzy z magistratu zrobiliśmy co było w naszej mocy, żeby obłupać te kamienie (Stones) do właściwych rozmiarów, ale nie dane nam było tego dokonać, bo niestety Kryminalny Sąd Odwoławczy pozwoilił im potoczyć   się (Roli) dalej wolno". Proceder uprawiany przez pana
118
Błocka także potoczył się dalej, wyrzucono go tylko z klubu Garrick w Londynie. Był to bowiem, zgodnie ze statutem, klub dla gentlemanów.
Stonesi chcieli podziękować swoim fanom za lojalność i to podziękować w ładnym stylu. Nagrali singel We Love You. Brian Jones, który po opuszczeniu szpitala wyjechał do USA, gdzie, jako konferansjer, wziął udział w Monterey Pop Festival, wrócił i szalał na mellotronie. Najbardziej psychodelicznym instrumencie owych psychodelicznych czasów. Paul McCartney i John Lennon użyczyli głosów. Dograno tak psychodeliczne (tzn. aluzyjne) efekty, jak zatrzaskiwanie drzwi w więziennej celi i odgłos kroków na kamiennej posadzce. Nie dość tego -piosenkę miał promować specjalnie zrealizowany w tym celu film! Jego temat i tytuł to ponownie aluzja: „Proces Oscara Wilde'a". W prześladowanego pisarza wcielił się Mick, Keith zagrał markiza Oueensberry, wystąpiła także Mariannę Faithfull. Kiedy ludzie z BBC zobaczyli to, reżyserowane przez Petera Whitehea-da, dziełko, dołożyli wszelkich starań, żeby nie zobaczył go już nikt inny. Przynajmniej w Anglii. Ku zdumieniu i rozczarowaniu Stonesów piosenka dotarła zaledwie do ósmego miejsca. I nie bełkotliwy tekst to sprawił.
Nic nas nie obchodzi Jeśli tylko wy kochacie my My kochamy wy (...) My kochamy oni (...) etc.
Dlaczego więc tak się stało? Wydany w grudniu album THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST odpowiada na to pytanie.
Zaszło bowiem pewne - artystyczne - nieporozumienie. Nieporozumienie polegające, dokładnie tak jak i w przypadku singla, na tym, że Stonesi zapomnieli o swoich muzycznych korzeniach i spróbowali popłynąć na fali modnej psycho-delii. Jagger i Richards zafascynowani byli „Sierżantem Pieprzem" i traktowali swoją płytę jako bezpośrednią odpowiedź na wyzwanie Beatlesów. Projekt więc już w założeniu skazany był na niepowodzenie. Czuł to wyraźnie Andrew Loog Oldham, ale nie mógł chłopców przekonać. Potęgował się konflikt pomiędzy grupą i jej menażerem. Nagrania ciągnęły się przez cały rok - inne sprawy absorbowały Micka, Keitha i Briana. „Czasami myślę, że to był cud, że w ogóle cokolwiek zrobiliśmy pod napięciem, jakie panowało wewnątrz grupy" - skomentował powstanie albumu Charlie Watts. On i Bill Wyman pozostali jedynymi muzykami zespołu, na których współpracy można było polegać. Zdesperowani i zniecierpliwieni, nie wiedząc, czy koledzy nie trafią na dłużej do więzienia, zarejestrowali przy pomocy muzyków studyjnych i włączyli do repertuaru longplaya piosenkę Billa In Another Land. Jagger i Richards nigdy przedtem i nigdy potem nie dopuścili utworu Wymana do produkcji grupy - po latach oczekiwania Bill zdecydował się na równoległe nagrywanie płyt solowych.
Mniej cierpliwości miał Andrew Oldham. Próbował zmusić zespół do pracy nad bardziej bluesowym repertuarem, w przeciwnym wypadku wróżył fiasko.
119
wrześniowe wieczory w Olympic Sound Studios w Londynie esa najgorzej jak umieli. Oldham przysłuchiwał się, zatopiony eh. Wreszcie wstał, wyszedł, a kiedy na schodach słychać oki, chłopcy zrozumieli, że zostali bez menażera, ę. Poczuli się wolni. Zrealizowali swój psychodeliczny sen. rkiestracjach zmarnowało się sporo dobrych pomysłów. Do : THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST chce się dzisiaj
ow.
ałeś ją całą w złocie?
ólową z dawnych dni
<oło kolorami
idzące słońce
ałeś nadobniejszą panią?
\rs From Home, który to utwór Mick rzekomo napisał w trakcie ęzieniu (trochę to wygląda na fabrykowanie legend):
raca się ruchem pełnym wdzięku
I wśród łagodnej eksplozji
elem jest gwiazda z ognistymi oceanami
lotność
ietlnych od domu
C MAJESTIES REOUEST mogła być niezłą płytą - zaciąży-awy formalne, brak kontroli artystycznej. W pamięci najbar-Ika, pierwsza trójwymiarowa okładka płyty (pomysł ten nie idowców). Zrealizował ją, kosztem 25 000 dolarów, Michael zna do bólu, miała być „odpowiedzią" na okładkę „Sierżanta ok, ale pozostaje, tak jak i muzyczna zawartość longplaya, ¦óbą bezkrytycznego naśladownictwa, eśnie przeżyli utratę menażera. Czuli się wystarczająco silni, i zrobił swoje i Andrew może odejść. Natomiast spędzał im riana. Brian coraz bardziej się rozklejał. Czekał na proces,
rodzaje narkotyków, jakie wpadły mu w ręce. Bywało, że
tylko po to, żeby od razu po wejściu zwalić się z nóg. iwy, która odbyła się w Londynie 30 października, Brian adania konopi indyjskich i do pozwolenia na ich palenie
Stwierdził natomiast, że nie jest winny posiadania kokainy aakceptował to oświadczenie. Dostał 9 miesięcy i został igo już Richardsowi, więzienia Wormwood Scrubs, w którym
ert Fraser. Zdruzgotany psychicznie wyszedł na drugi dzień
i czekał na apelację.
Sąd apelacyjny zachował się bardzo humanitarnie i powołał do zbadania Briana trzech biegłych psychiatrów. Przewodził im dr Walter Neustatter, który stwierdził, że iloraz inteligencji skazanego wynosi 133 i że pobyt w więzieniu może go zniszczyć. Opinia lekarzy była zresztą zgodna - „Brian Jones jest niezwykle lękowym młodym człowiekiem". Jeden dodał: „ze skłonnościami samobójczymi". Do więzienia zupełnie się nie nadaje! W połowie grudnia Brian zapłacił 1000 funtów i dostał trzyletnie zwolnienie warunkowe. W dwa dni później stracił przytomność i w stanie szoku przewieziony został ponownie do szpitala. W Priory Nursing Home, gdzie znalazł się już drugi raz w tym roku, odwiedziła go Suki Poitier i Linda Lawrence, która przyprowadziła ze sobą małego Juliana.
Tak dobiegał końca rok 1967. Dziwny rok w karierze grupy - za mało było w nim muzyki. Losy Stonesów ponownie, tak jak w okresie ich debiutu, splotły się z losami Wielkiej Czwórki. Beatlesi nagrali najlepszą płytę roku, właściwie najlepszą płytę rocka. Stonesi - jedną z gorszych. Na okładce „Sierżanta Pieprza" pod palmą siedzi lala ubrana w sweterek z napisem „Welcome The Rolling Stones". Na okładce THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST fotografie Beatlesów odnaleźć można w bukietach kwitnących kwiatów. To dobra, trafiona metafora. Nagroda pocieszenia dla Rolling Stonesów, nawet jeśli metafora wyszła im niechcący.
Mick, Brian i Mariannę wzięli udział w satelitarnej transmisji, w czasie której Beatlesi wykonali Ali You Need te Love. John i Paul odwzajemnili się śpiewając w nagraniu We Love You. Stosunki między członkami obu zespołów były przyjacielskie. Zaakceptowali się jako rywale i znali swoje miejsca. Mick i Mariannę przyjęli zaproszenie Patti Harrison i razem z Beatlesami przybyli na wykład Maha-rishi Mahesh Yogi. Hinduski „prorok" miał jeszcze dobrze namącić w beatlesow-skich głowach. Mick był na to zbyt rozsądny - zdegustowany opuścił zgromadzenie, stwierdzając, że bardziej przypominało cyrk niż uroczystość religijną.
To właśnie w północnej Walii na University College w Bangor, podczas jednego z wykładów Maharishi, Paul McCartney odebrał wiadomość o śmierci menażera Beatlesów, Briana Epsteina. Dla Wielkiej Czwórki był to szok. Oficjalny raport stwierdzał, że Epstein przedawkował carbitrol, środek nasenny, który regularnie używał. Powszechnie mówiło się jednak o samobójstwie. Ten niezwykle zdolny i bogaty młody człowiek, współtwórca sukcesu Beatlesów i niedościgniony wzór Andrew Oldhama, był homoseksualistą. Jego własny zespół zakpił sobie z niego, śpiewając w dedykowanej mu piosence Baby You're A Rich Man „Kochanie, jesteś bogatym żydowskim pedałem" {Baby, you're a rich fag Jew-w końcowym wyciszeniu refrenu). Beatlesi mogli pokpiwać sobie z Epsteina, ale kochali go jak brata. Inne układy panowały u Stonesów. Oldham trzymał ich twardą ręką i kiedy odszedł, zapomnieli o nim szybciej niż sam się chyba tego spodziewał. Nie zapomnieli natomiast o starym kumplu, Richardzie Fraserze, odsiadującym swój sześciomiesięczny wyrok. Mick wysyłał mu do więzienia książki z Indica Bookshop, przyjaciele organizowali wystawy w jego galerii.
Na pierwsze miejsce w najbliższym otoczeniu Stonesów wysunęli się Chri-
121
stopher Gibbs i Donald Cammell. Christopher był naczelnym doradcą Micka i Mariannę w sprawach sztuki, ubioru, urządzania mieszkań. Koordynował też ich poszukiwania nieruchomości - Mick chciał zmienić mieszkanie, a także, śladem Charliego i Keitha, urządzić się wygodnie na wsi. Donald natomiast, zawieszony pomiędzy Paryżem i Londynem, był utalentowanym malarzem, ale dzielił z Mickiem inną wspólną pasję. Był nią film.
Mimo tak wysoce konkurencyjnego nastawienia do zespołu The Beatles i tak konsekwentnie realizowanej rywalizacji, Oldham i jego chłopcy - kiedy byli jeszcze chłopcami Oldhama - wypuścili z rąk jedną nitkę. Nie zrealizowali ani jednego znaczącego filmu. Balonik odlatywał. Beatlesi mieli za sobą spektakularne sukcesy w tej dziedzinie. Nie tylko kasowe. „A Hard Day's Night" pozostaje do dnia dzisiejszego jednym z najlepszych filmów „rockowych" i, o dziwo, zupełnie się nie starzeje. „Help!" także wytrzymuje próbę czasu - wystarczy lubić albo absurdalne komedie Lestera, albo po prostu Beatlesów. A jeśli jeszcze ktoś lubi psychodelię, to z przyjemnością obejrzy nawet „Magical Mystery Tour", choć w 1967 krytycy nie zostawili na „Magicznej podróż/' ani jednej suchej nitki. A Stonesi? No właśnie. Pomysłów było dużo...
Pierwszy był chyba najlepszy. Chłopców wcięła „Mechaniczna pomarańcza" Anthony'ego Burgessa. Było to jeszcze w okresie, kiedy Mick i Keith mieszkali razem z Oldhamem i tworzyli zgraną paczkę. Keith: „Było to w czasie, kiedy Mick i ja doskonale rozumieliśmy się z Andrew. Bawiliśmy się w "Mechaniczną pomarańczę". Razem przez to przeszliśmy". Powieść Burgessa wydaje się stworzona dla Stonesów. Futurystyczna groteska z mieszaniną seksu i przemocy, anarchistyczny świat, młodzieżowy gang i jego psychopatyczno-romantyczny przywódca, Alex. Zakochany w gwałcie i w Beethovenie. Wymarzona rola dla Jaggera lub Richardsa. Oldham rozpuścił plotkę, że zespół nabył prawa autorskie do filmowej adaptacji, nie było to jednak zgodne z prawdą. Kiedy chłopcy zainteresowali się powieścią, prawa do niej miał już Stanley Kubrick. Kupił je jeszcze przed ukończeniem „Odysei kosmicznej". I to „prawie za nic", jak opowiada Oldham. „Coś za tysiąc dolarów. Cała historia jest zresztą niesamowita. Burgess dowiedział się, że umiera na raka, więc zaczął sprzedawać tanio wszystko, co miał, żeby zabezpieczyć rodzinę. Zaczął więcej pić i brać benzydrynę, bo nie chciał przespać dwóch ostatnich lat życia. I napisał cztery świetne książki. Ale minęły dwa lata, a on ciągle żył - lekarze się mylili - natomiast jego pisarstwo już nigdy nie było tak dobre jak wtedy, kiedy myślał, że umiera".
Ciekawe, czy Mick Jagger byłby lepszym Alexem niż znakomity Malcolm McDowell? Chłopcy szukali dalej. Mniej więcej w tym czasie, kiedy Rolling Stones Monthly ogłosił, że zespół wkrótce rozpoczyna zdjęcia do filmu „Back, Behind And In Fronf, czyli na początku 1966 roku (nikt do dziś nie wie, o co chodziło -podobno Oldham miał pomysł), uwaga Micka, Keitha i Andrew zaczęła się ogniskować wokół książki „Only Lovers Left Alive". Autorem był Dave Wallis, nauczyciel z Yorkshire. „Gdyby zapomnieć, że nie jest tak interesująco napisana 0'ak „Mechaniczna pomarańcza" - przyp. aut.) - dowodził Oldham - i zreduko-
122
wać całą akcję do dwóch stron, zapowiadała się fantastycznie". Gdyby zredukować te dwie strony do jednego zdania, w książce pana Wallisa dorośli mieszkańcy Wielkiej Brytanii popełniają masowe samobójstwo, a hordy nastolatków przeistaczają kraj w faszystowską dżunglę. Trochę zalatywało Goldingiem i jego „Władcą much", ale Golding to dobry wzorzec, a kierunek poszukiwań wydawał się słuszny. Niestety. Wyłoniła się kwestia - kto ma zrobić film? „Chcemy, żeby reżyserował Nicholas Ray", zdradził Richards. Twórca „Buntownika bez powodu", sztandarowego, choć prekursorskiego (1955) dzieła o zalążkach i psychologicznych uwarunkowaniach młodzieżowego buntu, wydawał się idealnym wyborem. Chłopcy przeżyli ogromne rozczarowanie. „(Facet) siedział w kącie popijając drinka i opowiadał bez końca o Jamesie Deanie" - wspomina Oldham spotkanie z reżyserem. „Nawet dla nas było oczywiste, że od dawna nie pracował. (...) Kilka więcej spotkań tego typu i rzeczywistość zaczęła brać górę nad fantazją". Chłopcy stopniowo tracili zapał. „Nie myślę, żeby którykolwiek z nas zapomniał zupełnie o tym, jak ważne było zrobienie filmu, ale w końcu powiedzieliśmy sobie: Jeśli nie możemy zrobić tego tak, jak chcemy - to pieprzymy".
Szkoda. Wielka szkoda. W Stonesach drzemał ogromny potencjał. Pozostały, niestety, jedynie dokumenty. „Gather No Moss", czyli zapis koncertu TAMI Show oraz „Charlie Is My Darling" zrealizowany przez Petera Whiteheada podczas tournee po Irlandii w 1965 roku. I to wszystko. Natomiast pierwszy romans z prawdziwym kinem przeżył, stojący do tej pory na uboczu filmowych planów, Brian Jones. W 1966 roku skomponował pełną ścieżkę dźwiękową do zachodnioniemieckiego filmu „Mord und Totschlag" (tytuł angielski - „A Degree of Murder"). Reżyserował Volker Schlóndorf, późniejszy twórca „Blaszanego bębenka". Główną rolę grała muza kompozytora, Anita Pallenberg. Film opowiadał o perypetiach monachijskiej kelnerki, która przypadkiem zastrzeliła swojego byłego narzeczonego. Opłaca dwóch zupełnie obcych mężczyzn, żeby pomogli jej pozbyć się ciała, ale zanim ich drogi się rozejdą, staje się obiektem pożądania każdego z nich. Dzieło Briana odbiło się szerokim echem po Europie, ponieważ „Mord und Totschlag" wytypowany został do reprezentowania kinematografii zachodnioniemieckiej na festiwalu w Cannes. Soundtrack Briana był bardzo dobry. „Muzyka Briana wspaniale się sprawdziła (...) nie myślę, że ktoś oprócz niego mógłby tego dokonać" - cieszył się reżyser. Brian wyjaśniał, że pisząc i produkując ścieżkę dźwiękową sięgał po różne style i używał różnych składów instrumentalnych - od jednego do dziesięciu muzyków. Sam grał na sitarze, organach, dulcimerze, cytrze i harmonijce.
Reżyser dokumentalista Peter Whitehead od czasu realizacji „Charlie Is My Darling" współpracował okazjonalnie z Rolling Stonesami. Kiedy w 1967 roku kręcił impresję o nocnym życiu Londynu, nie mogło zabraknąć w niej przynajmniej jednego ze Stonesów. Film nosił tytuł „Tonite Lefs Ali Make Love In London" i przewijała się przez jego kadry cała plejada znanych postaci. Głównie aktorzy -Vanessa Redgrave, Julie Christie, Michael Caine (niegdyś ulubiony aktor Micka, przewinie się jeszcze przez biografię Stonesa), Alan Aldridge. Zabłąkany amery-
123
kanin Lee Marvin. Ale pokazał się także Andrew Loog Oldham, a głosu udzielił „król beatników", Allan Ginsberg. Rozbrzmiewała w filmie muzyka Stonesów, Pink Floyd, The Smali Faces, zespołu The New Animals z Erickiem Burdonem oraz wielu innych wykonawców. Osobną sekwencję stanowił wywiad z Jaggerem.
Tak więc dokumenty, clipy, jeden soundtrack. A obiecywany fanom film ze Stonesami? Odpowiedź na „A Hard Da/s Night" i na „Help!"? Film przez duże F, choć niestety tylko z jednym Stonesem, pojawi się w filmografii zespołu w roku 1968. Wiąże się z tym osoba Donalda Cammella i cała długa historia.
Igrasz z ogniem
Optymizm „lata miłości" pękł jak mydlana bańka. Stany Zjednoczone stały się widownią zamieszek rasowych o niespotykanym dotychczas zasięgu. Byli zabici i ranni. Nadchodzący rok miał przynieść eskalację przemocy - na celownikach zamachowców znaleźli się Martin Luter King i Robert Kennedy. W środku Europy na ulicach pojawiły się czołgi. Fala studenckiego protestu obiegła większą część świata, ale politycznym tematem numer jeden był bez wątpienia Wietnam. Świat zdążył już sobie uzmysłowić bezsens amerykańskiej agresji. W październiku minionego roku stutysięczny tłum demonstrował pod Pentagonem. W 1968 roku do protestów dołączyła Europa. W pierwszej linii wielotysięcznej manifestacji pod ambasadą amerykańską w Londynie kroczył Mick Jagger.
Miał to być jego rok. Rok artystycznych sukcesów i wzrostu osobistego prestiżu. Z nerwowej szarpaniny ciągnących się procesów wyszedł w sumie zwycięsko. Był oczywiście uznany winnym, ale w oczach opinii publicznej wyrósł na ludowego bohatera. W oczach fanów zyskał więcej niż mógłby stracić, gdyby sprawy przybrały mniej korzystny obrót. Szybko doszedł do siebie, odzyskał dawną formę. W roku 1967 Stonesom wymykały się z rąk i problemy osobiste, i nagrania. Teraz musieli odrobić i jedno, i drugie. Bill zamknął sprawę rozwodową. Mick zaczął od nieruchomości.
Wprowadził się do dużego, pięknego domu na Cheyne Walk w Chelsea, tuż przy rzece. Christopher Gibbs pomógł Mariannę przy zakupie mebli i urządzeniu wnętrz. Wspominała później, jak kupiła żyrandol za 6000 funtów i jaki efekt wywarło to na Micku. Był zaszokowany - z jednej strony ceną, z drugiej faktem, że stać go na podobne cacko. Z rozpędu postanowił sfinalizować zakup wiejskiej posiadłości. Może pozazdrościł Charliemu, który wygodnie urządził się w Sussex i, nie obawiając się ducha arcybiskupa, z właściwym sobie spokojem został 18 marca ojcem córki imieniem Serafina.
Domu szukali od dawna. Christopher służył za eksperta i przewodnika -rozpoznawcze eskapady po okolicach Londynu należały do ich rutynowych rozrywek. Ale Mick grymasił. Gibbs zaczynał się już powoli poddawać, kiedy
124

okazało się, że jeden z jego znajomych, John Michel, ma interesującą propozycję. Rodzina Michela sprzedawała dom. Na rekonesans wybrała się silna grupa pod wezwaniem Jaggera - Mick, Mariannę, Keith, Anita, Christopher oraz dwóch nowych znajomych, pisarz Terry Southern i jego współpracownik Mason Hoffen-burg. Był także stary znajomy, szczególnie miły - Robert Fraser. Wolny. Wspomina Christopher Gibbs: „Pamiętam koszmary tej wycieczki, bo obaj - Mason i Terry - nalegali, żeby co trzy mile zatrzymywać się na drinka, przyjechaliśmy więc spóźnieni o dwie godziny, było już ciemno i (właściciele) wcale się nie ucieszyli naszym widokiem". Ale nastrój musiał się im szybko poprawić. Mick, w nietypowy dla siebie sposób, podjął męską decyzję i nabył posiadłość za 22 000 funtów. Nazywała się Stargroves i składał się na nią dobrze podniszczony wiktoriański dom ze stajniami i budynkami gospodarczymi, otoczony 40 akrami wspaniałego lasu. Jagger został więc trzecim posiadaczem w zespole.
Od dawna był już natomiast tego zespołu wizytówką. Jako najbardziej wyeksponowany Rolling Stones stał się sztandarową postacią młodego pokolenia, uosobieniem nie tyle może rewolucyjnych, co dekadenckich tendencji. Zagubiony nieco w lawinie zalewających go idei i ideologii, jednostkowych wpływów znaczących osób, muzycznych inspiracji i najdziwniejszych wzorców, wypracował własny styl życia. Polegał on na ostrożnym próbowaniu wszystkiego, o czym tylko słyszał, na nieustannej zmienności, na eklektycznej podatności na przeróżne wpływy.
Mick eksperymentował. Przejmował maniery arystokraty; próbował różnych narkotyków i różnych odmian seksu. Podobno także z mężczyznami. Anita nieraz wspominała, że Mick i Brian mieli „romans". Allen Ginsberg, zdeklarowany homoseksualista, wielokrotnie opowiadał Milesowi, że spędził niejedną noc, mając w łóżku i Jaggera, i Toma Driberga. Ginsbergowi o tyle można wierzyć, że przyznawał się także do porażek. Nigdy nie udało mu się „złamać" Dylana, którego niesłychanie pożądał, a z którym łączyła go, datująca się od wczesnych lat sześćdziesiątych, frustrująca przyjaźń. Tom Driberg był jednym z pierwszych członków parlamentu oficjalnie przyznających się do swoich seksualnych preferencji. Dzielnie stawał w obronie Stonesów podczas ich procesów, podpisał petycję Abramsa w „Timesie", podniósł w parlamencie sprawę użycia kajdanków. Był zafascynowany Mickiem. Namawiał go, żeby spróbował wejść do parlamentu - jako reprezentant młodego pokolenia mógł mieć kolosalne poparcie. Mickowi pomysł się podobał i dużo o tym mówił, ale nie odważył się podjąć żadnych realnych działań. Po aferze w Redlands wiedział doskonale, jak silne animozje w stosunku do niego istniały w społeczeństwie brytyjskim. Miał pewność, że są ludzie i ugrupowania, które za wszelką cenę nie będą chciały dopuścić do takiej profanacji.
Jnnym dekadenckim odjazdem Jaggera był satanizm. Duży wpływ na ludzi z otoczenia Stonesów wywierał amerykański mag i okultysta, j<enneth_Anger (Gniew). Mieszkał w Notting Hill i utrzymywał bliskie stosunki towarzyskie z Gibb-sem, Fraserem i Mariannę. Był uczniem największego satanisty naszego wieku, Alistera Crowleya. W przypadku Jaggera i jego kumpli odegrał rolę podobną do
125
tej, jaką Maharishi Mahesh Yogi odegrał w stosunku do Beatlesów. Były też jednak zasadnicze różnice. Beatlesi, szczególnie Lennon i Harrison, poszli w ciemno. Trochę za późno zrozumieli, że pozwalali się nabierać hochsztaplerowi. Uwiecznili swojego hinduskiego proroka w piosence Sexy Sadie: „No i co ty narobiłeś, Sexy Sadie, z każdego zrobiłeś głupca".
Mick podszedł do satanizmu z typową dla siebie rezerwą - Anger bardziej interesował go jako osobowość niż potencjalny wysłannik Władcy Ciemności. Był bowiem postacią nietuzinkową. Fraserowi wysłał w kopercie żyletkę z notatką: ^Ostateczne rozwiązanie twoich problemów z jąkaniem". Pewnej nocy Jaggera i Mariannę obudził w domu na Cheyne Walk brzęk tłuczonego szkła. Przez zamknięte okno wleciała do pokoju cegła z przywiązaną opasłą książką. Wybór poezji Williama Blake'a, prezent od Angera. Samozwańczy mag pracował nad realizacją swojego filmowego projektu, „Lucifer Raising" („Powstaje Lucyfer"). Od lat nie mógł doprowadzić planów do końca. Odtwórca tytułowej roli, mieszkaniec Kalifornii, Bobby Beausoleil, wyciął mu numer i poszedł do więzienia za morderstwo. Anger chciał, żeby zastąpił go Jagger. Skończyło się na tym, że Mick skomponował i nagrał soundtrack, używając w tym celu syntezatora typu Moog, najnowszej zabawki Stonesów.                                        {cfjftt^i^
-Osobą najbardziej podatną na wpływy maga okazała się Anita. Zgodne relacje przyjaciół opisują, jak potrafiła spędzać całe godziny gotując wywary i pomrukując zaklęcia. W swoim niezaspokajalnym głodzie nowych wrażeń znalazła kolejne poletko dopiero czekające na eksplorację i, jak zwykle, poszła na całość. „Wierzę, że Anita jest - z braku lepszego słowa - wiedźmą" - powiedział Anger. „Ekipa okulty-stów w łonie Stonesów to Keith, Anita i... Brian. Bo Brian był także wiedźmą. Jestem przekonany. Pokazał mi swoją sutkę czarownicy. Miał dodatkową brodawkę w bardzo seksownym miejscu, na wewnętrznej stronie uda. Mówił- w innych czasach by mnie spalili. Bardzo go to cieszyło. Mick początkowo nie pozwalał identyfikować się z Lucyferem. Uważał, że to już idzie za daleko".
Od marca Stonesi pracowali nad nową płytą. Po We Love You i THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST nie mogli sobie pozwolić na kolejną porażkę. Brakowało im zawodowego producenta, sami pokazali niedawno, co potrafią, i woleli tego nie powtarzać. Mick przyprowadził do studia Jimmy'ego Millera, byłego producenta The Spener Davis Group i współtwórcę rewelacyjnego brzmienia grupy Traffic. Miller zaimponował chłopcom swoją kompetencją, a Stonesi zawsze najlepiej współpracowali z ludźmi, którzy im imponują. Wywiązała się długotrwała, twórcza współpraca - jej pierwszym widocznym osiągnięciem był powrót Rolling Stonesów do korzeni. Do prostego rocka, R&B, bluesa.
Pierwszym owocem nowej kooperacji był singel Jumpin' Jack Flash, wydany w maju. Maj obfitował w wydarzenia. Dwunastego Stonesi wystąpili, nie zapowiedziani, na odbywającym się tradycyjnie na londyńskim Wembley koncercie zwycięzców ankiety „New Musical Express". Zagrali trzy numery - sensacja była niemała, w Wielkiej Brytanii pokazali się na żywo po raz pierwszy od dwóch lat. I po raz ostatni w oryginalnym składzie, chociaż tego nikt się chyba jeszcze
126
nie spodziewał. Niecałe dziesięć dni później, 21 maja, wybuchła sensacja nie mniejsza - specjalny oddział do spraw narkotyków wykonał ponowny nalot na mieszkanie Briana i ponownie znaleziono znaczne ilości haszyszu i marihuany. Większość towaru ukryta była w dużym zwoju przędzy. W zajmowanym przez Briana apartamencie Hotelu Imperial na Kings Road mieszkała poprzednio aktorka, Joanna Pettet. Miała później zeznać, że przędza należała kiedyś do niej i pozostawiła ją przez pomyłkę - nie było w niej jednak żadnych narkotyków. Briana postawiono w stan oskarżenia. Tym razem kaucja wyniosła 2000 funtów. Cała historia nie wpłynęła oczywiście korzystnie na sytuację w grupie.
Nastroje mogły się jednak poprawić po dwudziestym czwartym. W tym bowiem dniu ukazał się w sklepach singel Jumpin' Jack Flash i natychmiast uznano powszechnie, że jest jednym z najlepszych w dorobku grupy.
~-
Urodziłem się w oku cyklonu Wrzasnąłem na matkę pośród zacinającej nawałnicy Ale już wszystko jest w porządku Tak naprawdę - to tylko gadanina Wszystko jest w porządku Jestem Jumpin' Jack Flash a wszystko to tylko gadanina Gadanina!
Znakomita piosenka jest właściwie zapowiedzią brzmienia zespołu na najbliższe lata, a towarzyszący jej promocji film z koncertowego wykonania na Wembiey potwierdzał w pełni powrót do formy. Jumpin'Jack Flash zajął pierwsze miejsce w Wielkiej Brytanii. W USA doszedł do trzeciego w klasyfikacji magazynu „Billboard" (królowała Mrs. Robinson Simona i Garfunkela), ale prowadził na większości niezależnych list radiowych.
Po rozstaniu z Oldhamem Mick Jagger coraz częściej zagłębiał się w tajniki ekonomicznego funkcjonowania zespołowej machiny. Uważnie kontrolował wszystkie ruchy Kleina (na próżno - Kleina należało kontrolować nadzwyczaj uważnie). Robił się podejrzliwy i zatrudnił nawet zubożałego - pojęcie względne - bankiera, księcia Ruperta Loewensteina, jako osobistego doradcę do spraw finansowych. Robił się także coraz bardziej skąpy. „Spanish" Tony Sanchez otworzył na Tottenham Court Road w Londynie klub o nazwie Vessuvio, cały urządzony jak namiot arabskiego szejka. Jedyne odstępstwo stanowiły zdjęcia Stonesów na ścianach. W dobrze poinformowanych kręgach mówiło się złośliwie, że klub powstał na specjalne życzenie Jaggera, który lubił od czasu do czasu wypić z Richardsem drinka, ale, w odróżnieniu od gitarzysty, nie znosił płacić nawet najmniejszej marży. To właśnie w Vessuvio Mick obchodził tego roku swoje 25 urodziny. Wśród zaproszonych gości znaleźli się, między innymi, John Lennon i Paul McCartney. Alkohol płynął strumieniami, stawiał Jagger. Ciekawe tylko, co z tego miał Tony Sanchez?
Coraz więcej działań podejmował Jagger zupełnie na własną rękę. Po
127
sukcesie Jumpin' Jack Flash wychwalał się przed przyjaciółmi następującą anegdotą. Zauważył mianowicie, że piosenki Stonesów zupełnie nie są reprezentowane w zestawach repertuarowych amerykańskich szaf grających. Szafy grające były przez całe lata doskonałym businessem, dopóki nie wymiotło ich disco. Oczywiście cały interes kontrolowała mafia. Co więc robi dzielny finansista Mick? Organizuje spotkanie z ojcami chrzestnymi i pyta o warunki. Jak to pomiędzy finansistami, warunki są czysto finansowe. Spotkanie na szczycie kończy się podpisaniem porozumienia - Mick podpisuje autografy dla małych mafiosów, a ich uszczęśliwieni tatusiowie odstępują od jakichkolwiek innych roszczeń. Na drugi dzień Jumpin' Jack Flash rozbrzmiewa w każdym amerykańskim barze od San Francisco po Przylądek Dorsza (Cape Cod).
Inna piosenka z tego okresu, w dorobku Stonesów także utwór o szczególnym znaczeniu, nie wymagała aż tak radykalnych zabiegów, żeby dotrzeć we wszystkie kąty świata. Chodzi o niesławną Sympałhy For The Devil, spopularyzowaną przez film samego Jeana Luca Godarda. Pionier francuskiej nowej fali pragnął utrwalić, możliwie wierny i szeroki, obraz kontestujących lat sześćdziesiątych. Sięgnął po radykalny kontekst społeczny, nawiązał do trendów politycznych i obyczajowych epoki. W głównej roli obsadził swoją żonę, Annę Wiazemski. Powstał obraz wielowątkowy, nierówny - reżyser w bardzo subiektywny sposób próbował opisać zjawiska będące obiektywnymi elementami życia społecznego i jego intencje nie zawsze są czytelneJMłody, bogaty Teksańczyk zakochuje się we Francuzce, ale zakochuje się nieszczęśliwie. Z Francuzkami nigdy nic nie wiadomo. Bohaterka filmu lokuje swoje płomienne uczucie w osobie zaangażowanego lewicowo amerykańskiego Murzyna. Niestety - organizacja, do której należy wybranek, nie zezwala swoim członkom na intymne kontakty z białymi kobietami. Murzyn kocha swoją białą kobietę, ale jeszcze bardziej kocha organizację (skąd my to znamy?). Odtrącona kochanka popełnia samobójstwo. Przez film przewija się wiele niezależnych wątków. Jest cmentarzysko samochodowe, na którym ekstremiści z Black Power mordują białe dziewczęta. Jest wnętrze Olympic Studios w Londynie, gdzie zespół The Rolling Stones pracuje wiosną 1968 nad nową płytą. Reżyser ograniczył się do rejestracji kolejnych prób piosenki Sympathy For The Devil. Jej powstanie wiąże się bezpośrednio z wpływem Angera i zainteresowaniem satanizmem - główną inspirację stanowiła powieść Michaiła Bułhakowa „Mistrz i Małgorzata", zakupiona przez Jaggera w grudniu 1967 roku w Indica Bookshop obok innych pozycji związanych w mniejszym lub większym stopniu z okultyzmem. Pjosenka narobiła niemałego zamieszania i przysporzyła Rolling Stonesom nowych wrogów. Mick utożsamia się w niej wprost z Lucyferem. Opisuje, jak asystował przy śmierci Chrystusa:
Stałem obok kiedy Jezus Chrystus Przeżywał chwile zwątpienia i wiary I dobrze się upewniłem że Piłat Umyje ręce i przypieczętuje Jego los
128
Dokonał najbardziej rewolucyjnej przemiany naszego wieku:
Kręciłem się po Petersburgu
Kiedy zobaczyłem że nadszedł czas na zmiany
Zabiłem Cara i jego ministrów
Anastazja krzyczała na próżno.
I - jak to u Stonesów bywa - im dalej tym lepiej:
Krzyknąłem: „Kto zabił Kennedych?" Choć tak naprawdę byłeś to ty i ja
Robert Kennedy zginął zaledwie kilka dni przed nagraniem piosenki. Refren brzmiał:
Miło mi poznać, mam nadzieję, że odgadłeś moje imię Ale to co cię frapuje, to zasady mojej gry
Godard planował tytuł „One Plus One", ale pozostał przy nim tylko w europejskiej wersji filmu. Wersja amerykańska nosi tytuł „Sympathy For The Devil" i nic dziwnego - posłużył on oczywiście doskonale celom reklamowym, ale faktem pozostaje, że interpretacja Jaggera robi największe wrażenie w całym filmie. 1 pomyśleć, że przy końcowym montażu swojego dzieła Godard podjął decyzję o całkowitym usunięciu wszystkich sekwencji ze Stonesami. Całe szczęście, że nad reżyserem jest jeszcze producent - pan lan Ouarrier powiedział ponoć tylko jedno słowo, ale chwała mu za nie.
Stonesi wzięli więc po raz pierwszy udział w filmowym przedsięwzięciu fabularnym. Ale wystąpili jako zespół, zagrali siebie. Ujęcia z Olympic Studios są właściwie czysto dokumentalną wstawką i na pewno nie na to czekali miłośnicy zespołu. Prawdziwa filmowa przygoda miała się jednak właśnie rozpocząć -niestety (choć nie wiadomo zasadniczo, czy należy z tego powodu ubolewać), wziął w niej udział sam tylko Mick Jagger.
Donald Cammeil od dłuższego już czasu nosił w sobie zamysł scenariusza. Chodziło w nim o konfrontację pomiędzy byłym gwiazdorem rocka a gangsterem. Wytwórnia Warner Brothers zgodziła się sfinansować projekt, jak tylko rozeszła się wieść, że w filmie ma wystąpić Jagger. Żeby nie było nieporozumień, przedstawiciele wytwórni postawili to jako warunek. Spodziewali się musicalu i wierzyli, że solista Rolling Stonesów nieźle nabije im kasę. Pozostawili twórcom pełną swobodę działania i mieli tego jeszcze gorzko pożałować.
Donald chciał reżyserować sam, ale nie miał w tym zakresie żadnego doświadczenia. Potrzebował fachowej pomocy. Nick Roeg, którego dokooptował, był cenionym operatorem. Zawarli umowę. Donald nie rozmawia z ekipą operatorską, a Nick nie rozmawia z aktorami. Cammeil łamał przyrzeczenie przez cały czas - bardzo pragnął zgłębić tajniki filmowej kuchni. Jego brat, David, pracujący
129
zawodowo w branży filmowej (reklamy telewizyjne) wziął roczny urlop. Miał być producentem filmu, wspomagał go Sandy Lieberson. David Cammell poznał Micka już wcześniej, współpracował kiedyś z Giorgio Gomelskym nad dokumentem poświęconym początkom bluesa w Anglii. Został wtedy zagorzałym fanem Stonesów. Wierna towarzyszka Donalda, Deborah Dixon, ta sama, która uciekła Stonesom w drodze do Maroka, asystowała Christopherowi Gibbsowi w przygotowaniu dekoracji. Tak więc niemal cała paczka znalazła zatrudnienie przy wspólnym projekcie. Tytuł miał brzmieć „Performance" (przedstawienie, wykonanie, występ).
Znalezienie odpowiednich wnętrz i plenerów należało do Davida Cammella. Trudno było o wielki dom, nie podzielony na mieszkania, ale pamięć pomogła Davidowi. Przypomniał sobie imponujący, stary budynek przy Lowndes Square, gdzie przegrał niegdyś w pokera znaczne pieniądze. Właścicielem był Lenny Plugge, nawiedzony starzec, opowiadający niestworzone historie o swojej przeszłości. Z radością powitał ekipę i bez zastanowienia wynajął dom - przeczuwał niezłą zabawę. I nie mylił się. Jedynym warunkiem było ubezpieczenie jego kolekcji obrazów, której wartość określił na dwa miliony funtów. Obrazy, porozwieszane po całym domu, znajdowały się w raczej opłakanym stanie. W kolekcji był i Rembrandt, i Rubens, i Velasquez. Ale - jak wspomina Cammell - były także płótna podpisane i przez Rembrandta, i przez Rubensa. Pan Plugge był rzeczywiście wesołym staruszkiem.
Ubierał się w palto z gronostajów - wszyscy wiedzieli, że jest bez grosza, ścigały go zastępy wierzycieli - i co wieczór wychodził do opery. Mimo że miał 85 lat, nie zdarzyło mu się wracać samemu. Często towarzyszyły mu nawet po dwie młode panienki. Przyprowadzał je do domu obiecując, że wkręci je do filmu, pokazywał pracującą ekipę i prowadził prosto do sypialni. Następnego dnia miał zawsze nowe towarzyszki. Starał się maksymalnie wykorzystać sytuację.
Obrazy zostały zdjęte ze ścian, poowijane w koce i zaniesione na górę, do mieszkania dozorcy. Przedziwna to była postać. Zamknięty w sobie, brzydki do bólu, wałęsał się po planie niczym pomagier doktora Frankensteina. Żył z kobietą dotkniętą mongolizmem - jej łóżko roiło się od wszy. Miał jeszcze odegrać swój epizod w filmowej przygodzie Jaggera.
Oczywiście znudzonego karierą i życiem gwiazdora miał grać Mick. Należało jeszcze obsadzić rolę gangstera. W założeniu Cammella miał to być gangster amerykański, początkujący reżyser myślał więc o nakłonieniu do współpracy Marlona Brando, którego znał z Paryża. „Ale z Marlonem wszystko trwa wieczność". Donald przypadkiem poznał Jamesa Foxa - „Urok Jimmiego polega na tym, że nie zdaje sobie sprawy, jak bardzo jest atrakcyjny". Mick był zachwycony Foxem. I vice versa. Donald Cammell pozostaje w tej spawie dyskretny: „Musicie zapytać kogoś innego, czy (James Fox) miał romans z Mickiem. Ja nie powiem, ponieważ wiem, że byłoby to źle zrozumiane. Ale przyjemnie było na to patrzeć".
Zestawienie Foxa i Jaggera stało się kluczem do realizacji filmu. Fox to wspaniały aktor. Cammell widział go w „Służącym" Loseya i był przekonany, że
130
pod płaszczykiem typowo brytyjskiej ogłady kryją się pokłady sado-masochistycz-nej perwersyjności. Nie mylił się. James skromnie powątpiewał, czy będzie w stanie przeistoczyć się w bandytę, ale Donald nie miał co do tego wątpliwości i podtrzymywał go na duchu. W ciągu kilku dni Fox przeistoczył się, na oczach wszystkich, w innego człowieka. No, może niezupełnie na oczach wszystkich. Wiąże się z tym zabawna anegdota. Ponieważ nie było sensu, żeby udawał gangstera z Chicago czy Detroit, miał się wcielić w ciemnego typa z East Endu. Wyznając widocznie szkołę Stanisławskiego, James Fox przeniósł się na East End, gdzie zamieszkał w pubie na Commercial Road. Tam zaprzyjaźnił się z miejscowymi chłopcami. Właściciel pubu, promotor bokserski Johnny Shannon, proszony był o roztoczenie opieki nad aktorem, którego gościł pod swoim dachem, i przejął się tą rolą. Pewnego dnia zadzwonił podekscytowany do Donalda Cammella: „Słuchaj, myślę, że powinieneś o tym wiedzieć. Daliście mi Jimma pod opiekę i trochę się martwię. Wydaje się, że za bardzo wszedł w rolę. Wczoraj poszedł z paroma chłopakami na akcję". Cała ekipa wpadła w panikę - wszystkie plany na nic, jeśli Fox pójdzie do więzienia za włamanie!
Mick także świetnie wskoczył w swoją postać. Turner, supergwiazdor, który porzucił karierę u szczytu sławy i żyje w odludnym domu w towarzystwie dwóch kobiet, był w pewnym sensie przedłużeniem i przejaskrawieniem charakteru Jaggera. To zasadniczo ułatwiało zadanie Micka. Turner nie angażuje się w nic do końca (cały Jagger!) - jest obserwatorem, komentatorem, manipulatorem. Rozkoszuje się wyuzdanymi zabawami dekadenta. Prowadzi statyczny tryb życia, wypuszcza się jednak nieustannie na psychologiczne eskapady w kierunku sfer jeszcze nie rozpoznanych, zaledwie przeczuwanych, niebezpiecznych. Prawdziwe zderzenie następuje dopiero wtedy, kiedy sielankę przerywa pojawienie się Chasa i jego gangu (część chłopców grali naturszczycy z wiadomego pubu).
Jedną z panienek Turnera kreowała Anita Pallenberg. Znakomity wybór! Miała w sobie więcej dekadenckich cech Turnera niż sam Mick. Drugą - francuskie odkrycie Cammella, Michel Breton. „Była wieśniaczką ze wzgórz wokół St-Tropez - jej ojciec był «garagiste». W filmie stanowiła znakomity katalizator seksualny - bardzo piękna, bardzo bystra, absolutnie żadnego wykształcenia. Świetnie wypadała z Jimmym. Miała około 14 lat, kiedy Deborah i ja spotkaliśmy ją i zabrali do Paryża. Już wtedy było wiadomo, że marnie skończy".
W miarę rozwijania się akcji na planie, rozwijała się akcja poza planem. Mick i James Fox tak dalece utożsamili się ze swymi bohaterami, że nawet po zdjęciach nie zrzucali masek. Zaczęło to wytwarzać pomiędzy nimi, finezyjne początkowo, rozgrywki psychologiczne. Napięcie jednak systematycznie wzrastało - na szczęście było to napięcie twórcze i doskonale owocowało powiększającym się materiałem filmowym. Natomiast destruktywnie masochizował się Keith. Nie był bezpośrednio zaangażowany w produkcję, ale w ekipie aktorskiej znajdowała się przecież Anita. Richards wiedział, że Mick zawsze interesował Anitę jako potencjalny partner seksualny. Scenariusz przewidywał niejedną scenę erotyczną pomiędzy Turnerem i jego dziewczętami. Razem i osobno. Załamany Keith po-
131
dejrzewał - najzupełniej zresztą słusznie - że nie skończy się na próbach i symulacji. Przesiadywał całymi dniami w samochodzie zaparkowanym na Lown-des Square, paląc papierosa za papierosem. Prześladowała go myśl o tym, co może się dziać w środku, ale nie mógł zebrać się na odwagę, żeby skonfrontować swoje obawy z rzeczywistością.
Wiązał się z tym poważny problem - Cammell nie mógł zagonić Richardsa do napisania wspólnie z Jaggerem piosenki do filmu. Wspomina reżyser: „Mick bardzo źle obchodził się wtedy z Keithem. (...) To wszystko rozgrywało się na poważnie, po obu stronach było wiele emocji. Anita bawiła się jak nigdy w życiu. A mój romans z Anitą rozgrywał się dokładnie w tym samym czasie. Keith odmawiał napisania melodii. Sabotował film ze względu na Anitę". Oliwy do ognia dolewał Robert Fraser, który bawił się rolą podżegacza. W końcu Cammell musiał przeprowadzić czystkę i usunąć wszystkich intruzów z planu. Z Robertem na czele. A Fraser był wtedy szczególnie blisko związany z Richardsem, jak powiada reżyser, „z powodów farmaceutycznych".
Osobny dramat zaczął się w końcu rozgrywać pomiędzy Jaggerem a Foxem. To Mick przeholował. Cammell tłumaczy, że Mick zawsze był zorientowany rywaliza-cyjnie i że to show-business wyrabia taki wzorzec zachowań. Zgoda. Ale faktem jest, że doszło do tego, że to już nie Turner poniżał Chasa - to było w zgodzie ze scenariuszem - ale Jagger poniżał Foxa. Aktor-gangster bardzo to przeżywał. Z Jaggera, niestety, wychodził amator. Zdolny, ale jednak. Fox nigdy nie był pewny, ile potrwa próba - wszystko zależało od Micka. Kiedy Jagger uznawał, że jest OK, zostawiał partnera w pół zdania razem z jego perfekcjonizmem i profesjonalizmem. Potem następowały już tylko dialogi w rodzaju: Fox (stukając do drzwi garderoby) -„Mick, Mick, przeczytaj mi tekst jeszcze raz". Jagger-„Odpierdol się, Jimmy". Jagger był bardziej plastyczny i stosował perfidne chwyty, żeby zgnębić Foxa. Kiedy po odegranej przed kamerami scenie reżyser wołał „Stop!", Jagger doskakiwał do Jamesa wołając: „Och, ale wiesz, że to nie jesteś prawdziwy ty, to nie jesteś prawdziwy ty!" Amatorstwo Stonesa miało jednak także swoje dobre strony. Mick improwizował na planie wspaniate teksty, podczas gdy James Fox z zawodową precyzją odtwarzał swoją partię bez najmniejszych odstępstw od listy dialogowej.
Doskonałym manipulatorem całej sytuacji był Donald Cammell. Ze znakomitą intuicją psychologiczną sterował konfliktami pomiędzy aktorami tak, żeby odbywało się to z korzyścią dla konfliktów pomiędzy jego filmowymi bohaterami. W ten sposób praca nad filmem trwała właściwie całą dobę, ale przynosiło to efekty. Cammell też płacił cenę. Pracował jak w transie. Jeśli udawało mu się wykroić parę godzin na sen, kładł się do łóżka kompletnie ubrany, żeby nie tracić czasu. Wyłoniły się jednak i poważniejsze problemy. Pewnego dnia obudził go telefon z policji. Zapytano Cammella, co wie na temat zniknięcia kolekcji Plugge'a. Początkowo myślał, że to żart kogoś z ekipy. Ale obrazy naprawdę przepadły. Wszystkie! A wraz z nimi dozorca z góry. Ktoś przypomniał sobie, że tajemniczy typ kupił ostatnio samochód i w ogóle wyglądał bardziej dostatnio niż zazwyczaj. To on wyprowadził całą kolekcję. Cammell: „Wymykał się przez mniej więcej dwa
132
tygodnie, aż aresztowano go w końcu na Paddington Station. Potem zadzwonił i poprosił mnie, żebym wpłacił za niego kaucję. Powiedziałem, że napsuł mi więcej nerwów niż ktokolwiek na świecie i że mam nadzieję, że zgnije w lochu. Dowiedzieliśmy się, że sprzedał obrazy na aukcji - 3800 funtów za całą kolekcję".
Po aferze z obrazami pojawiła się na horyzoncie wesoła sąsiadka. Na wóz ekipy operatorskiej mówiła „lodziarnia na kółkach" i twierdziła, że na Lowndes Square mieszka więcej utytułowanych osób niż w całym Londynie z wyjątkiem Eaton Square. Obecność filmowców miała, według niej, „zaniżać dobry ton". „Dobry ton" to w dzisiejszych niełatwych czasach nawet w Anglii szczególnie cenna cecha - pani sąsiadka skierowała więc sprawę do sądu, wnosząc o przerwanie zdjęć. Sprawa trwała dwa dni i zupełnie przypadkiem wyszło na jaw, że na budynku pana Plugge'a ciąży dwukrotny zastaw hipoteczny. Nie miał nawet prawa go wynająć! Kompania ubezpieczeniowa dostała tym sposobem niezły prezent - nareszcie mieli idealny pretekst, żeby się pozbyć staruszka. Cammellowi powiedziano, że może kręcić dalej, byle tylko wszyscy przyzwoicie się zachowywali.
Szkoda, że nikt z sąsiadów nie wiedział, co się działo w środku. Stanley Meadows, aktor grający jednego z gangsterów, tłumaczył swoje dialogi na znany mu z młodości londyński slang i był jedyną osobą na planie „Performance", która nie rozbierała się do naga. „Miałem zapisane w kontrakcie, że nie będę musiał pokazywać operatorom swoich genitaliów" - mówił z dumą. Pozostali nie starali się o podobną klauzulę, ale nie wydaje się, żeby ktokolwiek tego żałował. W jednej ze scen Mick lądował w łóżku razem z Anitą i Michel. Cała akcja rozgrywała się, ze względów cenzuralnych, pod prześcieradłem. Ale prześcieradło było cienkie i widać było wyraźnie, że nie ma mowy o symulacji. Niestety. W laboratorium, w którym sukcesywnie wywoływano powstające negatywy, łóżkowa scena wpadła w oko pewnej kobiecie, którą Cammell od początku podejrzewał, że może uznać podobne ekscesy za świńskie. Zadzwonił jeden z dyrektorów wytwórni: „No, panie Cammell, wie pan, że za coś podobnego możemy się znaleźć w sądzie? Przysłał nam pan materiał wątpliwy pod względem moralnym, niewykluczone, że o pornograficznym charakterze".
W ten, mniej więcej, sposób praca nad filmem toczyła się do grudnia. Donald Cammell poświęcił obróbce materiału cały następny rok, a James Fox poświęcił całe następne lata pracy misyjnej, krzewił chrześcijaństwo po świecie i próbował odzyskać ład moralny. Dobrze mu dało w kość. Przedstawiciele Warner Bros. oniemieli, kiedy zobaczyli, co nakręcił Cammell. Spodziewali się czegoś zupełnie innego. Spowodowało to dodatkowe pertraktacje, kolejne interwencje cenzury, a co za tym idzie, opóźnienia - londyńska premiera filmu miała się odbyć dopiero w styczniu 1971 roku.
Po zdjęciach wszystko właściwie wróciło do normy. Anita była znowu z Richardsem, który sam musiał uporać się ze swoją zazdrością. Z Irlandii wróciła Mariannę. Jagger przez cały czas realizacji filmu rozkoszował się niczym nie skrępowaną wolnością, ponieważ jego dama była w ciąży. Już będąc w odmiennym stanie Mariannę wystąpiła obok Alaina Delona w filmie „Dziewczyna na
133
motocyklu" (w którym ona także pokazywała się nago) i lekarze zalecili jej pobyt na wsi, możliwie daleko od Londynu. Jagger bardzo był dumny i cieszył się z tego, że zostanie ojcem. Takie przynajmniej sprawiał wrażenie. Ale niestety, wysyłając Mariannę do Kildare County, aż na drugą wyspę, stracił zupełnie kontrolę nad jej narkotycznym uzależnieniem. Skutkiem było poronienie, które zachwiało emocjonalnie obojgiem. W opinii przyjaciół to jednak Mick silniej przeżywał stratę. Mariannę miała przecież syna z Johnem Dunbarem, ale robiła wszystko, żeby uciec od roli matki.
Coraz gorzej działo się natomiast w grupie. The Rolling Stones stawali się powoli kwartetem. Brian Jones odpływał w narkotyczne światy i zupełnie nie można było polegać na nim jako na muzyku.
W większości nagrań na przygotowywanej płycie wszystkie partie gitarowe wykonywał Richards. Po majowym nalocie Brian musiał ponownie stawić się w sądzie. Miał dużo szczęścia. 26 września zapadł wyrok - 50 funtów grzywny i 105 funtów kosztów sądowych. Za nielegalne posiadanie konopi indyjskich. A przecież to już druga wpadka! Niezależnie jednak od pobłażliwości sądu Brian się staczał. Było to oczywiste dla jego kolegów i szczególnie drażniło Micka. Stonesi mogli być właściwie pewni, że Brian nie otrzyma wizy wjazdowej do większości krajów, z USA na czele. A to przekreślało ich plany koncertowe. Zaczynało się mówić o zastąpieniu Briana innym muzykiem, wybuchały kolejne fale pogłosek. Najbardziej sensacyjne „przeciekły" w sierpniu od informatorów związanych z grupą Cream - po spodziewanym zakończeniu działalności super-tria Stonesów miał rzekomo zasilić sam Erie Clapton.
Brian Jones wiedział o tym wszystkim, ale wszedł już na drogę autodestru-kcji i nawet nie próbował się cofnąć. Przyjmował ogromne ilości narkotyków -wszystkie rodzaje, wszystkie kombinacje. Upodobał sobie DMT, jeden z najsilniejszych halucynogenów. Zawsze otoczony pięknymi dziewczętami, zachował obsesję na punkcie Anity. Nie mógł jej wybaczyć odejścia. Żeby ułatwić sobie życie -to znaczy zażywanie narkotyków i seksualne orgie, bo do tego życie Briana zaczęło się sprowadzać - został czwartym w zespole posiadaczem. 13 listopada zakupił Cotchford Farm w Sussex, były dom A.A. Milne'a, który tam właśnie napisał „Kubusia Puchatka". Biorąc pod uwagę, że mieszkał tam niegdyś sam Wilhelm Zdobywca, rzecz warta była chyba 31 500 funtów. (Charlie Watts dzielił swoją posiadłość z duchem arcybiskupa, ale już w Stargroves Jaggera mieścił się kiedyś zaledwie sztab Cromwella). Brian był co do tego przekonany i zaczął spędzać w nowym miejscu coraz więcej czasu. W ogrodzie znajdowała się kamienna figurka Krzysia Robina, naturalnej wielkości. Gdyby umiała mówić...
Płyta, zatytułowana BEGGARS BANQUET, została przenoszona o pół roku. Wiąże się z tym cała afera, afera, która nie pozostała bez wpływu na dalsze losy współpracy Stonesów z wytwórnią Decca. Zawartość muzyczna gotowa była w czerwcu i nawet najbardziej obiektywni obserwatorzy (słuchacze) przyznawali, że jest znakomita. Członkowie zespołu nie mogli się doczekać reakcji fanów -zależało im bardzo na zatarciu wrażeń po THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST.
134
Niestety, poszło o okładkę. Pomysł graficzny pochodził tym razem od spółki Mick-Marianne. Rozkładana koperta płyty miała przedstawiać fragment ściany szaletu, pokryty zwyczajowymi rysunkami i napisami, pomiędzy które powplatane były tytuły piosenek. Na pierwszej stronie widoczny był kawałek deski klozetowej, dolnopluk i wisząca rolka papieru toaletowego. A także spory kawał rury. Wszystkie elementy odrapane i brudne - na ścianie czerwony napis The Rolling Stones.
Decca nie zaakceptowała pomysłu (a naprawdę szkoda, był znakomity pod względem plastycznym, nietuzinkowy - brawo autorzy!). Jagger powiedział, że nie zaakceptuje żadnego innego. I Decca, i London Records uznały, że projektowana okładka jest napastliwa. Mick powiedział: .Absolutnie nie uważam, żeby była napastliwa. Decca wydała okładkę przedstawiającą wybuch bomby atomowej (ATOMIC TOM JONES - przyp. aut.). Myślę, że to bardziej przykre". Słusznie! Pod koniec sierpnia o konflikcie pisała już cała prasa. Przedstawiciele wytwórni twierdzili, że jeśli tylko załatwiona zostanie sprawa okładki, płyta po tygodniu będzie w sklepach. Jagger nie chciał rozmawiać. Po jakimś czasie zaproponował kompromis - płyta, razem z „szaletową" okładką, może być sprzedawana w szarych kopertach z napisem „Niestosowne dla dzieci". Tym razem odmówiła Decca. W listopadzie Jagger wyznał, że jest mu wszystko jedno. Targi z wytwórnią określił jako „kompletną stratę czasu". Płyta ukazała się w sklepach 5 grudnia w całkowicie białej okładce z napisem ROLLING STONES / BEGGARS BANOUET. Miesiąc wcześniej wyszedł BIAŁY ALBUM Beatlesów, odżyła „teoria Lennona".
O muzycznej zawartości BEGGARS BANOUET najwięcej chyba mówi to, że właściwie do dzisiaj pozostaje ona tą płytą Stonesów, którą Mick Jagger i Keith Richards cenią najbardziej. Identyczną opinię wygłosili w swoim czasie: Brian Jones, który z powstaniem BEGGARS BANOUET niewiele miał wspólnego, oraz Mick Taylor, który z jej powstaniem nie miał wspólnego nic. A wiadomo, jak Brian był zazdrosny o osiągnięcia kolegów.
Płytę otwiera sam Lucyfer, czyli Mick, w piosence Sympathy For The Devil. Zamyka ją utwór Salt Of The Earth, apoteoza proletariatu, nawet jeśli nieco ironiczna, to śmiała i wyprzedzająca o parę lat Working Class Hero Johna Lennona. Całość utrzymana jest na znakomitym, stałym poziomie - produkcja Jimmy'ego Millera trafia w dziesiątkę. Stonesi po raz pierwszy brzmieli aż tak dobrze. Kilka piosenek narobiło kłopotów. Jagger jeszcze nigdy nie śpiewał tak explicite o groupies jak w utworze Stray Cat Blues. A bohaterka nie dość że miała zaledwie 15 lat, to jeszcze przyprowadziła koleżankę! Nie trzeba chyba dodawać, że obie znalazły to, czego szukały. Ale strona obyczajowa zawsze była piętą achillesową Stonesów, a tym razem pojawiły się także zastrzeżenia natury politycznej. Chodziło o piosenkę Street Fighting Man.
Wszędzie wokół słyszę, chłopcze,
odgłos stóp maszerujących do ataku Przyszło lato i czas, chłopcze,
żeby walczyć na ulicach
135
Nie było to spokojne lato i słowa wywoływały zbyt wiele skojarzeń. Bezpośrednią inspiracją piosenki były studenckie rozruchy w Paryżu, ale w sierpniu odbywała się w Chicago Prezydencka Konwencja Partii Demokratycznej i na ulicach było rzeczywiście gorąco. Zamieszki zostały krwawo stłumione z rozkazu burmistrza Daleya, a piosenka na wszelki wypadek zakazana. Za przykładem Chicago poszło wiele innych miast amerykańskich. Tłumaczono, że Street Figh-ting Man nawołuje do dalszych rozruchów:
Hej! Myślę, że nadszedł czas
na pałacową rewolucję (...) Będę wznosił okrzyki, zabiję króla
zgniotę jego sługi
Czy rzeczywiście? Refren piosenki brzmiał:
No tak, ale co może zrobić biedny chłopak Oprócz tego, że śpiewa w rockandrollowym zespole W śpiącym Londynie po prostu nie ma miejsca Na walkę na ulicach! Nie!
Po ukazaniu się albumu chłopcy doszli do wniosku, że jest się z czego cieszyć, i zorganizowali uroczyste przyjęcie. Doszło do walki na torty - piguły z bitej śmietany rozbijały się na twarzach zaproszonych przedstawicieli Dekki. Tak więc nawet w „śpiącym Londynie" udało się Stonesom wziąć odwet za okładkę i opóźnienie w wydaniu płyty. Miejscem akcji był, co prawda, ekskluzywny hotel Gore, nie ulice, ale lepsza mała satysfakcja niż żadna.
Promujący piosenkę Jumpin' Jack Flesh film, którego twórcą był Michael Lindsay-Hogg, wzbudził ogromne zainteresowanie i był - zdaniem Jaggera -niebagatelnym czynnikiem wpływającym na sukces singla. Zrodził się więc pomysł, żeby w podobny sposób zareklamować płytę BEGGARS BANQUET. Tak doszło do realizacji telewizyjnego widowiska „The Rolling Stones' Rock-and-Roll Circus", które miało wynagrodzić wiernym fanom nieobecność zespołu na estradzie. Reżyserował ponownie Lindsay-Hogg, profesjonalista mający za sobą doświadczenie kilku lat pracy nad Ready, Steady, Go! Do programu zaproszono szereg znakomitości. Nie skorzystał z zaproszenia Dr John (czyli Mac Reben-nack, voodoo-rocker z Nowego Orleanu), nie przybyła także grupa Traffic. Udział wzięli natomiast John Lennon i Yoko Ono, Erie Clapton, Mitch Mitchell (perkusista The Jimi Hendrix Experience), zespoły The Who i Jethro Tuli oraz cała plejada barwnych postaci z Robert Frossett Circus - klowni, akrobaci, żonglerzy, poły-kacz ognia, a także zwierzęta, wśród których wyróżniał się imponującym wyglądem syberyjski tygrys. Jakby tego wszystkiego było mało, wystąpił także amerykański bluesman Taj Mahal oraz brytyjska zakonnica (no, prawie) Mariannę Faithfull. Jeśli do tego wszystkiego dodamy jeszcze boksującego kangura,
136
szykowało się bezprecedensowe widowisko. Doprawdy szkoda, że nikt go nie zobaczył. Aha, właśnie - nie doszło do emisji programu.
Dlaczego? Zaważył chyba perfekcjonizm Micka. Nagrania ciągnęły się w studiach BBC przez trzy grudniowe noce. Zaproszono do udziału widzów -bilety wysyłał fanklub i redakcja „New Musical Express". Przybywające zastępy fanów ubierane były przy wejściu w kolorowe kapelusze i poncza. Sensację wywołało powołanie jednorazowej supergrupy The Dirty Mac, w składzie: Erie (gitara solowa), John (gitara rytmiczna), Keith (gitara basowa!), Mitch (perkusja), Yoko (to co zawsze), która wykonała piosenkę Lennona z BIAŁEGO ALBUMU, Yer Blues. Większa część widzów nie doczekała się Stonesów. Chłopcy wyszli na scenę ostatniego dnia dobrze po północy i widownia była już w znacznym stopniu przerzedzona. Na rozgrzewkę i powitanie najbardziej wytrwałych zagrali Route 66, Confessin'the Blues i Jumpin' Jack Flash. Potem kamery zaczęły pracować. Jeszcze dwa razy Jumpin' Jack Flash, trzy razy Parachute Woman i - premierowe wykonanie, zapowiedź następnego singla i longplaya - You Can'tAlways Get What You Want. Po przerwie zagrali jeszcze kilka piosenek, kończąc występ utworami Sympathy For The Devil i Salt Of The Earth. W tym ostatnim do zespołu przyłączyła się widownia, John i Yoko, Erie Clapton oraz The Who. O szóstej rano wykonawcy i widzowie udali się do domu.
Jagger nie był zadowolony z występu Stonesów. Wszyscy goście wypadli świetnie, tego nikt nie kwestionował. Szczególne wrażenie zrobili The Who, Jethro Tuli i Mariannę śpiewająca Something Better. Mick nie zgodził się jednak na emisję programu. Nikt nie powiedział tego wprost, ale występ Rolling Stonesów położył Brian. Ludzie, znajdujący się w studiu w czasie kręcenia „Rockand-rollowego Cyrku Stonesów", opisywali, że Brian był kompletnie „nabuzowany", nieprzytomny, nieobecny. Ledwo trzymał się na nogach. Niezdolny praktycznie do niczego więcej oprócz uderzania kilku podstawowych akordów, przynosił wstyd zespołowi. Zainteresowanie programem ostygło, ale nie wygasło przez następne 20 lat. Co jakiś czas pojawiała się pogłoska, że „The Rolling Stones Rock and Roli Circus" będzie wreszcie pokazany w telewizji, albo że ukaże się przynajmniej płyta ze ścieżką dźwiękową programu. Nikt raczej nie spodziewał się... książki. Piękny album z fotosami z koncertu wydany został w roku 1992. Płyta i film ukazały się wreszcie w 1995 roku. Upłynęło zbyt wiele czasu, żeby miały stać się sensacją, ale recenzje zebrały... entuzjastyczne! Na płycie jest tylko muzyka i najlepsze wykonanie należy bezsprzecznie do grupy The Who. Absurdalna kantata A Quick One (While He's Away) warta jest dobrego skręta w każdej wersji, a szczególnie uchwycona na żywo. „Cyrkowe" wykonanie nikogo z pewnością nie rozczaruje (chociaż brak tu jeszcze zdumiewającej perfekcji, uzyskanej przez The Who na słynnym koncercie w Leeds dwa lata później). Mariannę z wielkim spokojem i z dużą klasą śpiewa Something Better, niezły popis daje też zespół Jethro Tuli, wtedy jeszcze sensacyjny debiutant. Amerykański bluesman Taj Mahal (czas pokazał, że jednak drugoligowy) nie najlepiej pasuje dziś do obrazka i z lekka nudzi, choć w owym czasie wzbogacił widowisko symbolicznym
137
choćby nawiązaniem do muzyki korzeni. Cieszy natomiast spontaniczna super-grupa, The Dirty Mac - ale tylko przez chwilę. Dopóki chłopcy grają Yer Blues Johna z BIAŁEGO ALBUMU, zabawa jest przednia. Kończy się jednak natychmiast po pojawieniu się dziewczynki - w prostym jamie Whole Lotta Yoko, tytułowa Yoko (ktoś złośliwy mógłby powiedzieć, że już sam tytuł sygnalizował, iż będzie jej za wiele...) zagłusza swoim skowytem nawet elektryczne skrzypce (grał na nich lvry Gitlis)! I tyle goście, reszta płyty należy do gospodarzy. Dość zgodnie przeważała opinia, że nie jest to najlepszy występ Stonesów, choć słychać, że zespół wyraźnie się rozgrzewa. Jumpin' Jack Flash wypada blado, Parachute Woman niewiele lepiej. Chłopcy łapią dobre wibracje w piosence No Expecta-tions, ale prawdziwy koncert rozpoczyna się dopiero w trakcie premierowego wykonania You Can'tAlways Get What You Want. W utworze Sympathy For The Devil jest już bardzo dobrze, a cały występ kończy zbiorowe odśpiewanie Jaggerowskiej apoteozy proletariatu, Salt Of The Earth. I to wszystko. Ale mamy jeszcze wizję...
Zapis telewizyjny dłuższy jest od płyty zaledwie o kilka minut, na które składają się popisy akrobatów oraz połykacza ognia. Ale nie o cyrk tu chodziło. Ten film to dziś zupełnie niezła wizytówka owej interesującej epoki - kulminacji epikurejskich czasów londyńskiego Undergroundu (i to bardziej bezpretensjonalna niż przeintelektualizowany film Antonioniego, „Powiększenie"). Wygląda to wszystko dosyć kiczowato, ale ma swój urok - no cóż, takie to były czasy. Wymalowany Jagger w roli dyrektora cyrku po raz kolejny pokazuje, że urodzeni ekshibicjoniści w show-businessie zawsze zajdą najdalej. Keith Richards łączy czarny cylinder z opaską na oku, Charlie Watts ma ogromną czapę maga, Brian Jones - jak zwykle - ledwo stoi, a Billa Wymana - jak zwykle - nie widać. Poprzebierana w kolorowe poncza widownia reaguje entuzjastycznie, ale kryje się za tym, jak wiemy, pewna manipulacja - program nagrywano przez dwie doby i nie wszyscy byli w stanie wytrzymać do końca. Główną materię filmu tworzą jednak - na szczęście - wykonania muzyczne. Otwiera Jethro Tuli. Gdy oglądamy, w osobie Jana Andersona, nawiedzonego, ekstatycznego fauna, zawieszonego w powietrzu na jednej nodze i wygrywającego na flecie poprzecznym swoje quasi-barokowe melodie, nie chce się wierzyć, że mamy przed sobą praktycznie nieznaną, debiutującą grupę. Jethro Tuli miało w przyszłości zatracić pierwotne bluesowe brzmienie, ale i tak czuje się, że jest to zalążek obiecującej kariery. Zupełnie niewiarygodny jest natomiast, oglądany na filmie, występ The Who. To już naprawdę warto zobaczyć - czterech ludzi: tylko dwie gitary i perkusja... a ile muzyki! A Quick One While He's Away odsłania swoje tajemnice. Warto również przyjrzeć się niepoprawnej i enigmatycznej Mariannę - ślicznie wygląda w czarnej, satynowej sukni. Osobowością niewątpliwie rzucającą się w oczy jest na filmie John Lennon. Jego bełkotliwe dialogi z Jaggerem oscylują w zdrowym kierunku typowo brytyjskiego absurdu, absolutnym przebojem jest jednak zapowiedź Rolling Stonesów w wydaniu Johna. Na albumie słychać zaledwie dwa słowa: „And now..." Resztę trzeba zobaczyć. Nieodżałowany John wykonuje
138
przekonującą wersję bardzo mocnego Yer Blues z BIAŁEGO ALBUMU, a towarzyszący mu panowie czują się świetnie. Znacznie gorzej zaczyna to wyglądać po pojawieniu się Yoko Ono. Ale mówi się trudno - nie ostatni to raz, kiedy za zobaczenie Johna płacimy cenę, której na imię Yoko. Na szczęście pozostała część filmu należy już tylko do Rolling Stonesów. 1 uwaga! To, co na płycie brzmi jak przeciętny występ zespołu, wzbogacone o wizję urasta nagle do rangi wydarzenia. Jagger przechodzi siebie. Urodzony showman śpiewa, skacze, pląsa, zaczepia widownię, wreszcie - w trakcie Sympathy For The Devil - rozbiera się do pasa, żeby ukazać zdobiące tors malunki. Lucyfer wcielony, jest w kapitalnej formie i dla niego samego należy sięgnąć po ten film. Chyba że ktoś w ogóle lubi Rolling Stonesów. Albo The Who. Albo Lennona. A nawet tylko sex, drugs & rock and roli...
Warto pamiętać, że jest to także ostatni zarejestrowany występ Briana Jonesa. Pół roku później założyciel i ojciec chrzestny The Rolling Stones już nie żył.
Tymczasem jednak dobiegał końca rok 1968. Zbliżały się święta. Brian i Suki Poitier wybrali się na Ceylon (tak, na Oceanie Indyjskim była jeszcze wtedy taka wyspa), gdzie złożyli wizytę Arthurowi O Clarkowi, autorowi sfilmowanej przez Kubricka książki „2001: Odyseja kosmiczna". Mick, Mariannę, jej syn Nicholas oraz Keith i Anita wyjechali na wypoczynek do Brazylii. Richards i jego pani zamierzali wypoczywać czynnie: „Bardzo zainteresowaliśmy się magią i traktujemy ten wyjazd niezwykle serio. Mamy nadzieję spotkać pewnego magika, który uprawia zarówno czarną, jak i białą magię. Ma bardzo długie i trudne imię, którego nie potrafimy wymówić. Nazywamy go Banana, żeby było krócej". Jagger wolał wałęsać się po plaży. Mocno się opalił i zapuścił krótką brodę.
Niech krwawi
Wiosną 1969 roku Stonesi wiedzieli już doskonale, że czas pokazać się fanom „na żywo". Mick i Keith myśleli poważnie o kolejnym tournee amerykańskim, ale zarówno obciążenia związane z dwoma procesami, jak i ogólny stan psychiczny Briana, praktycznie dyskwalifikowały go z udziału w koncertach. W zespole coraz jawniej mówiło się o konieczności znalezienia nowego gitarzysty. Cały styl i brzmienie Stonesów opierały się na współpracy dwóch gitar - od tego nie można było odstąpić. Wkład Briana w nagrywanie ostatniej płyty był prawie żaden. Keith dublował większość partii, do studia wpadali zaprzyjaźnieni muzycy, Dave Mason, Erie Clapton. Muzyk, zaszczycony propozycją wejścia do The Rolling Stones, musiał być kompetentny, w najbardziej profesjonalnym tego słowa znaczeniu, ale nie mógł być zbyt silną indywidualnością artystyczną. Miał się wtopić w Stonesów, a nie zachwiać wewnątrzgrupowym układem.
Od pewnego czasu apetyty Micka i Keitha skupiały się wokół osoby mło-
139
dziutkiego Micka Taylora, niezwykle utalentowanego gitarzysty, który przeszedł właśnie przez twardą bluesową szkołę Johna Mayalla. 17 stycznia 1968 roku Taylor skończył 20 lat. Już w szkole zainteresował się bluesem, stał się prawdziwym fanatykiem. Potem pracował jako grawer, ale przez cały czas grał -w zespole nieskromnie nazwanym The Gods (Bogowie). Przez tę amatorską kapelę zdążyło się przewinąć kilka znanych postaci (m.in. Greg Lakę - King Crimson; Emerson, Lakę and Palmer), a po kolejnych transformacjach stała się ona zalążkiem zespołu Uriah Heep. Ale już bez Taylora. Ten bowiem, oprócz tego że grał, intensywnie „bywał". W klubach. Pewnego wieczoru spełnił się sen młodego gitarzysty. Na koncercie legendarnych Bluesbreakers okazało się, że Erie Clapton zachorował i sam Mayall zaprosił Micka Taylora na estradę, żeby zastąpił jego najznakomitszego solistę. Wypadł doskonale, ale był nieprzyzwoicie młody. Grał stanowczo za dobrze jak na swój wiek. Kiedy Clapton odszedł od Bluesbreakers, żeby założyć Cream, zastąpił go Peter Green. Kiedy Green odszedł, zakładając Fleetwood Mac, Mayall uznał wreszcie, że niebieskooki chłopaczek o twarzy cherubinka może zostać stałym członkiem jego grupy. Mick Taylor grał z Bluesbreakers prawie dwa lata. Na koniec chciał już grać coś więcej, nie tylko bluesa. Z Richardsem rozumiał się doskonale. Lubił muzykę Stonesów, Keith imponował mu jako gitarzysta rytmiczny. Wprawdzie solo gitarowe z Sympathy For The Devil pokazuje, jak dalece rozwinął się Richards jako solista, ale nie to było jego prawdziwym powołaniem. Od niego przede wszystkim zależała decyzja o przyjęciu nowego muzyka i Keith uznał, że włączenie Taylora do grupy nada brzmieniu Stonesów optymalny balans. A w dodatku przybliży zespół do muzycznych korzeni.
Nagły zwrot w karierze nie przewrócił Taylorowi w głowie. „Po prostu przyjmuję, że byłem najlepszym dostępnym gitarzystą w danej chwili" - powiedział reporterom. Niestety, trzeba było jeszcze zrobić coś z Brianem. Jagger i Richards mieli na szczęście dość cywilnej odwagi, żeby zakomunikować mu to samemu. Poprosili Charliego Wattsa, żeby wystąpił w roli katalizatora - i we trzech odwiedzili Briana w jego narkotycznej samotni. Brian nie utrudniał rozmowy. Zachował się tak, jakby był na nią przygotowany. Ustalono wspólnie, że poda się prasie kompromisową wersję - Brian sam odchodzi od Rolling Stonesów ze względu na różnice w zapatrywaniach muzycznych, ma inne plany artystyczne, prawdopodobnie poprowadzi własny zespół etc. Stonesi planowali, w celu zaprezentowania publiczności nowego składu, darmowy koncert w londyńskim Hyde Parku. Mówiło się, że Brian powinien wpaść i zagrać parę numerów ze swoją byłą grupą - taki gest przekonałby wszystkich, że w zespole nie było niezdrowych fermentów i uczyniłby odejście Briana nieco lżejszym.
Podczas wizyty Micka, Keitha i Charliego gospodarz Cotchford Farm sprawiał wrażenie bardziej zebranego niż w poprzedzającym okresie. Pozory! Staczał się w zawrotnym tempie, a stopniowe oddalanie się od zespołu przyprawiało go o prawdziwą paranoję. Im więcej ćpał, tym gorzej grał, im gorzej grał, tym więcej ćpał. Błędne koło. Ossie Clark, projektant mody i kumpel Stonesów, wspomina,
140
jaka rozpacz ogarniała Briana, kiedy budził się z narkotycznych transów i uprzytomniał sobie, że nie bierze udziału w pracy zespołu: „Oni są tam wszyscy, nagrywają, mają zamiast mnie kogoś innego. Dla mnie nie ma już miejsca".
Ale ostateczna rozmowa, której faktycznie spodziewał się od dłuższego już czasu, spełniła w pewnym sensie funkcję katharsis. Brian zaczął na spokojnie rozważać swoje plany muzyczne. Odnowił kontakt z Alexisem Komerem - rozmawiali o bluesie i o nowej grupie Kornera, The New Church. Brian chciał dołączyć, ale Alexis zachęcał go do stworzenia własnej formacji, twierdził, że powinien zostać liderem. Oddany, bezinteresowny entuzjasta - udział eks-Stone-sa mógł znacznie podnieść prestiż zespołu Kornera, którego gwiazda zgasła na zawsze w chwili pojawienia się Johna Mayalla i jego kolejnych Bluesbreakers.
Brian uwielbiał swoją nową posiadłość, Cotchford Farm. Wszystkim gościom z Londynu pokazywał z dumą statuetkę Krzysia i zegar słoneczny z Puchatkiem, Prosiaczkiem oraz innymi zwierzętami. Zaprzyjaźnił się z ludźmi mieszkającymi w okolicy, zaczął bywać w lokalnym pubie, The Haywagon. Zapraszał mnóstwo gości, przyjechali do niego rodzice. Zastali go w niezłej formie, w lepszej w każdym razie, niż się spodziewali. Po raz pierwszy od dzieciństwa Briana rozmawiali o jego siostrze, która zmarła w wieku dwóch lat, kiedy Brian miał cztery. Ojciec pomagał w pracach gospodarskich, wiele robót wykonali wspólnie. Pozory wskazywały na to, że wymuszone, choć nieuchronne, odejście od Stonesów Brian przyjął z ulgą. Wciąż tylko pozory. Pogłębiała się jego paranoja, widział światła, słyszał głosy, czuł się więziony we własnym domu. Prześladowała go obawa, że zrobił karierę przypadkiem, że pozbawiony jest jakiegokolwiek talentu. Wciąż mówił o tym ze swoimi domownikami.
Mieszkała z Brianem jego najnowsza dziewczyna, 21-letnia szwedzka pielęgniarka, Anna Wohlin. W budynku gospodarczym mieszkanie zajmował Frank Thorogood, technik budowlany nadzorujący remont posiadłości. Żyła z nim Janet Lawson, pielęgniarka o rok tylko starsza od towarzyszki Briana. Frank był od niej starszy dwukrotnie. Tom Keylock, którego ręka zdążyła się już zagoić po „brawurowym" wyczynie w Zurychu, doszedł do wniosku, że z Brianem było mu weselej i porzucił Richardsa, wracając na łono poprzedniego pryncypała. Brian przyjął go bez wymówek i tak Tom i jego żona stali się kolejnymi domownikami Cotchford Fann.
Chłopcy wyrzucili Briana z zespołu na skutek jego uzależnienia, ale nie potrafili wyciągnąć z tego wniosków dla siebie. Keith zaczynał brać coraz więcej i to coraz cięższych narkotyków. Anita pod względem głodu nowych doznań oraz otwartości na każdy rodzaj gwałtu na samej sobie mogła iść w zawody z Brianem. Mariannę coraz rzadziej bywała trzeźwa i miała już za sobą pierwsze doświadczenia z heroiną. A heroina wciąga jak mało co. Mick, choć oczywiście ostrożny, nie był dość ostrożny. W dniu, w którym oficjalnie ogłoszono, że Jagger zagra tytułową rolę w filmie Richardsona „Ned Kelly", 28 maja, policja dokonała nalotu na jego londyńskie mieszkanie. Znaleziono i marihuanę, i haszysz, zabrano Micka wraz z Mariannę na posterunek. Wyszli za kaucją 50 funtów. Znaleziono
141
jednak także coś więcej - złowieszczy biały proszek. Tego samego dnia rano ktoś oferował Mariannę heroinę. Kupiła, ale podejrzewała, że sprzedano jej zwykły talk. Jaggera zmroziła ta wiadomość. Kto jak kto, ale on nie wierzył w zbiegi okoliczności. Gdyby to rzeczywiście była heroina... Pomimo złych doświadczeń po aferze w Redlands, postanowił przekupić kogoś w policyjnym laboratorium. Na szczęście nie zaszła taka potrzeba. Mariannę została oszukana - to był talk.
Jaggera czekał więc kolejny proces o posiadanie „towaru", ale musiał żyć z tą perspektywą tak, jakby nic się nie działo. Machina o nazwie The Rolling Stones zaczynała ruszać. 9 czerwca ukazało się w prasie zawiadomienie o zmianie gitarzysty. Trzynastego o 14.30 Stonesi rozsiedli się na trawie w Hyde Parku otoczeni tłumem fotoreporterów. W ten sposób przedstawiono światu Micka Taylora. Także w czerwcu ogłoszono planowany koncert w Hyde Parku: „(...) Nie ma jeszcze żadnych wiążących ustaleń na temat udziału innych artystów, ale tym, którzy przybędą na koncert, zapewnia się pięć godzin wolnej od jakichkolwiek opłat nieprzerwanej rozrywki". Termin ustalono na sobotę, 5 lipca, impreza miała się rozpocząć o godzinie trzynastej.
Stonesi pracowali bardzo intensywnie. Mick Taylor nie miał za dużo czasu, żeby wgrać się w zespół, trwały więc wielogodzinne próby. Szykowano program na Hyde Park, ale też przystąpiono już do nagrywania nowego materiału. Piosenki, które miały wejść na kolejny longplay Stonesów, przygotowywano w Olympic Sound Studios w Londynie. Chłopcy, jak zwykle, pracowali całymi nocami. 3 lipca, około trzeciej nad ranem, do studia zadzwoniła żona Toma Keylocka. Poprosiła do telefonu Jaggera i powiedziała, że Brian nie żyje.
W nocy z 2 na 3 lipca, krótko po północy, Brian Jones utopił się we własnym basenie na ukochanej Cotchford Farm. Wokół śmierci byłego Stonesa próbowano stworzyć atmosferę sensacji. Faktem jest, że niektóre wydarzenia owej tragicznej nocy prowokują do spekulacji, ale brutalna prawda jest względnie prosta.
Brian i Anna oglądali telewizję, popijając niemałe ilości alkoholu. Około 22 Brian poszedł do mieszkania nad garażem i zaprosił Franka i Janet. Po chwili oboje dołączyli. Popili trochę razem, oglądając amerykański program komediowy, Laugh In. Po zakończeniu programu Brian wyłączył telewizor i zaproponował kąpiel w basenie znajdującym się w ogrodzie. Janet Lawson zeznawała później, że ostrzegała Briana, iż nie jest w najlepszej formie do pływania. Oczywiście nie posłuchał. Poszedł z nim Frank, Anna i Janet zostały w domu. Thorogood powrócił po paru minutach, „po ręcznik czy po papierosa". Ale zagadał się z paniami -Brian został w basenie sam. Janet poszła, po jakimś czasie, sprawdzić, czy wszystko jest w porządku. Zobaczyła ciało Briana leżące na dnie basenu. Zawołała o pomoc - Frank i Anna przybiegli natychmiast. Zanim Frank zdążył zdjąć spodnie, Anna, kompletnie ubrana, wskoczyła do basenu. Wspólnymi siłami wyciągnęli ciało, wypompowali wodę, dokonali masażu mięśnia sercowego. I Janet, i Anna zastosowały sztuczne oddychanie, przez prawie 15 minut. Podobno Brian - choć trudno w to uwierzyć - chwycił delikatnie dłoń Anny. I nie poruszył się już więcej.
142
Śledztwo prowadzone przez policję z East Grinstead wykazało śmierć przez utonięcie. Doktor Albert Sachs, który w Queen Victoria Hospital przeprowadził sekcję zwłok, stwierdzał w swym raporcie, że Brian pływał pod działaniem alkoholu i narkotyków. Autopsja wykazała także, niespodziewaną przy uwzględnieniu wieku ofiary, degenerację wątroby. Wszystko wyglądało więc dosyć prosto, pozostało jednak wiele niedomówień. Nie wiadomo, czy na Cotchford Farm przebywał w czasie nocnych wydarzeń Tom Keylock. On sam twierdził, że był wtedy w Londynie, ale jakoś nikt nie mógł tego potwierdzić. Istnieją podejrzenia, że na farmie znajdowało się znacznie więcej osób. Co najmniej około tuzina. Zgodnie z tą wersją, w posiadłości Briana odbywało się przyjęcie - rzecz zupełnie prawdopodobna. Ponieważ większość gości była głęboko zainteresowana tym, żeby ich nazwiska nie zostały powiązane ze sprawą, wszyscy zdążyli się ulotnić przed przybyciem policji. Czasu na to było dość. Les Perrin, rzecznik prasowy Stonesów, zawiadomiony o tragedii zdążył przybyć z Londynu przed dotarciem na miejsce lokalnej policji. Trudno oczywiście stwierdzić, w jaki czas po wypadku zawiadomiono policję. Może znacznie później niż Perrina? Były sugestie, że i po karetkę pogotowia można było zadzwonić wcześniej. Nie powinno to obciążać Anny, Janet i Franka - starali się ratować życie Briana. Z drugiej strony jednak, było ich co najmniej troje. Któreś mogło pobiec do telefonu. Chyba że zajęte było właśnie wyprawianiem pozostałych gości... Nie należy zapominać, że zdenerwowanie i alkohol nie pomagają w takich wypadkach w wyborze optymalnej strategii działania. Już samo to wystarczy, żeby wyjaśnić postępowanie obu pielęgniarek i Franka Thorogooda.
Spekulacje na temat ewentualnego morderstwa należy chyba odrzucić. Mówiło się, że Brian mógł mieć długi u handlarzy narkotyków. Że może przysłano kogoś, żeby go nastraszył i że ten ktoś przedobrzył. Nie znaleziono jednak żadnych śladów gwałtu. Brian był stanowczo zbyt dobrym i zbyt bogatym klientem, żeby handlarze postanowili się go pozbyć tylko dlatego, że nie płacił na czas. Brian skarżył się wielokrotnie, że z jego domu ginęły przeróżne przedmioty, ale to można chyba całkowicie wytłumaczyć jego stylem życia. Przyprowadzał do siebie zupełnie obcych ludzi, odjeżdżał na narkotykach, nie sprawował najmniejszej kontroli nad sytuacją.
Z tajemnic związanych ze śmiercią Briana nie wyjaśniony po dzień dzisiejszy pozostaje natychmiastowy wyjazd Anny Wohlin do Szwecji. Ktoś (kto?) zorganizował to za nią, a policja nie miała do tego faktu żadnych zastrzeżeń. A przecież Anna należała do głównych świadków tragedii, była osobą, która towarzyszyła Brianowi w ostatnich godzinach życia. Może policja była po prostu absolutnie przekonana, że owej pamiętnej nocy na Cotchford Farm miał miejsce rzeczywiście „tylko" nieszczęśliwy wypadek?
Od samego rana 3 lipca w londyńskim biurze Stonesów zaczęli się zbierać wstrząśnięci członkowie zespołu, ich przyjaciele i współpracownicy. Tragiczna śmierć Briana była dla wszystkich szokiem. Ci, którzy go znali, nagle zdali sobie sprawę, jak bliski i jak odległy zarazem był Brian. Mick Jagger: „Brak mi słów, jestem zgnębiony i zaszokowany. Byliśmy jak paczka, my Stonesi. Jak rodzina. Mogę tylko odmawiać
143
modlitwy. Mam nadzieję, że znalazł wreszcie spokój... Właściwie, to nawet nigdy nie byłem z nim blisko". Keith Richards: „(...) nie widywałem go zbyt często. Widywaliśmy się z nim głównie w sądzie, na procesach". Charlie Watts: „Tak naprawdę to nie mogę powiedzieć nic o Brianie - to bardzo osobiste, nie można podsumować przyjaciela na zimno. Wielka to osobista strata, odbiera mi słowa. Czego bym nie powiedział, to i tak nie będzie dość". Początkowo mówiło się o odwołaniu zbliżającego się koncertu w Hyde Parku, ale ktoś podrzucił myśl, że powinien się odbyć i być poświęcony pamięci Briana. Na tym stanęło.
Następnego dnia po śmierci Briana ukazał się nowy singel Rolling Stonesów, Honky Tonk Woman:
Spotkałem w Memphis przesiąkniętą ginem królową baru
Próbowała zabrać mnie na górę na jedną kolejkę (...)
Knajpiana panienko
Daj mi - daj mi - daj mi
Knajpianego bluesa
Przespałem się z rozwódką w Nowym Jorku (...)
Obsypała mnie potem różami...
Ta oczarowana Jaggerem rozwódeczka z Nowego Jorku to podobno Linda McCartney, z domu Eastman. Od 12 marca 1969 roku żona wielkiego Beatlesa. Przedtem faktycznie rozwódka, po nieudanym studenckim małżeństwie z niejakim MeMllem See, po którym została jej córka Heather. Linda potrafiła zaszaleć -w 1964 roku opublikowała w jednym z czasopism dla młodzieży artykuł opisujący noc spędzoną przez nią z Jaggerem, prawdziwie upojną noc. Sama podsunęła więc klucz do napisanej w kilka lat później piosenki. Co na to Paul?
Honky Tonk Woman było pierwszym nagraniem Stonesów w nowym składzie. Wprawdzie ojciec Briana twierdził, że podczas jego pobytu na Cotchford Farm syn puszczał mu taśmę z własną wersją tej piosenki, jeszcze bardziej country niż oryginał, ale na singlu znalazła się inna aranżacja. Lato 1969 roku przyniosło zespołowi kolejny wielki sukces - Honky Tonk Woman zostało hitem numer jeden po obu stronach Atlantyku. Na przełomie lipca i sierpnia w Wielkiej Brytanii, na przełomie sierpnia i września w USA. Była to dla Stonesów dobra prognoza przed planowanym tournee po Stanach.
Tego samego dnia książę Rupert Loewenstein wydawał ogromne przyjęcie. Wszyscy goście mieli być ubrani na biało. Mick Jagger kupił w sklepie Michaela Fisha stylizowaną grecką tunikę. Była nieco za długa, wyglądał w niej jak w sukience. Tragiczny zgon Briana rzucał cień na imprezę, ale jedyny prawdziwy dysonans wywołało przybycie Mariannę Faithfull - nosiła żałobę po Brianie, jako jedyna ubrana była na czarno.
Nazajutrz odbył cię największy koncart w dotychczasowej historii rocka. Do Hyde Parku przybyły tłumy, fala wielbicieli zespołu napłynęła z kontynentu. Liczbę widzów ocenia się w przybliżeniu na 250 tysięcy, ale wiele źródeł podaje znacznie
144
wyższe oceny. Policja - rzecz w Londynie wyjątkowa - pozwoliła fanom przenocować na terenie parku. Podczas samego koncertu też nie miała wiele roboty. Kontrolę nad tłumem sprawował efektywnie motocyklowy gang Hell's Angels (Aniołowie Piekła). .Aniołowie" w swoich czarnych skórzanych strojach gęsto nitowanych metalowymi kapslami wyglądali przerażająco, zachowywali się niezbyt taktownie, ale wywiązywali się z zadania. Dostarczali do punktów pierwszej pomocy setki zemdlonych dziewcząt, a ich wódz, Wild Child (Dzikie dziecko), konstruktywnie wykorzystywał swój autorytet i nieograniczoną władzę. Impreza rzeczywiście rozpoczęła się około pierwszej po południu. Już od świtu ludzie w Hyde Parku znajdowali się wszędzie. Wszędzie. Aż po czubki drzew. Wystąpiło kilka zespołów - między innymi King Crimson, New Church Alexisa Kornera i Family, której basista Rick Grech miał wkrótce zasilić kolejną po Cream supergrupę Erica Claptona, Blind Faith.
Stonesi zostali przywiezieni samochodami prosto z Hyde Park Hotel - była to istna przeprawa przez morze ludzi. Odbyła się na szczęście bez zakłóceń. Mickowi dopiero po kilku próbach udało się uciszyć tłum na tyle, żeby wygłosić mowę: „Naprawdę chciałbym powiedzieć coś o Brianie..." Widownia zamarła w oczekiwaniu, a Jagger odczytał w spokoju dwie strofy „Adonisa" Percy'ego Bysshe Shelleya, wiersza napisanego z okazji śmierci poety Keatsa: „Pokój. Pokój. On nie umarł, nie zasnął. Obudził się jeno ze snu życia..."
Tłum oszalał. Podniecenie udzieliło się nawet filmującym wydarzenie kamerzystom. Na znak dany przez Jaggera otworzono tekturowe pudełka. Uniosło się z nich z trudem kilka odrętwiałych motyli. Po chwili spadały na ziemię. Nie udał się patetyczny symbol. Chmara motyli wzlatujących ku niebu miała stanowić metaforę uwolnienia udręczonej duszy Briana. Niestety, motyle podusiły się w zbyt szczelnie zamkniętych pudełkach. Nie zawiedli natomiast Stonesi. Zespół dał popis, choć dla Micka Taylora był to debiut wymagający stalowych nerwów. Ale po koncercie w Hyde Parku wiedział już na pewno, że jest Stonesem.
Pośród tych, którzy zostali dobrowolnie, żeby pomóc oczyścić Hyde Park, rozdano 400 egzemplarzy najnowszego singla. Znajdująca się na stronie B piosenka You Can't Always Get What You Want była zapowiedzią nowej płyty długogrającej. Zapowiedzią bardzo interesującą. Słowa refrenu głosiły:
Nie zawsze dostaniesz to, czego chcesz Nie zawsze dostaniesz to, czego chcesz Nie zawsze dostaniesz to, czego chcesz Ale czasem - jak spróbujesz Może uda ci się dostać to Czego potrzebujesz
Od chwili śmierci Briana historię Stonesów zaczęły wyznaczać dni. Już nie lata, sezony koncertowe czy pory roku, ale dni. Basen - singel - Hyde Park. Następnego dnia po koncercie Mick i Mariannę wyjechali do Australii.
145
Oboje zobowiązani byli kontraktem w związku z rolami w filmie „Ned Kelly". Ich odlot na plan interpretowano jednak powszechnie jako ucieczkę od pogrzebu Briana. Podejrzenie to dotyczyło właściwie samego Micka, choć ten znajdował się pod silną, dwustronną presją - producent filmu, Neil Hartley, groził Jaggerowi procesem, jeśli nie stawi się na czas (tzn. 7 lipca), podczas gdy lokalny gang z miejscowości Glenrowan, z której pochodził Ned Kelly, groził Jaggerowi ogoleniem wszystkich włosów, jakie ma, jeżeli się stawi. Irlandzkiego bohatera w Australii ma grać Anglik?! Glenrowan Gang postanowił do tego nie dopuścić. Ale dopuścił, ginęła tradycja dawnego watażki.
Mick i Mariannę dotarli na Szósty Kontynent. Mariannę była kompletnie załamana - najbardziej z całego otoczenia Briana przeżyła jego odejście. Pierwszego dnia pobytu w Sydney zażyła 150 tabletek uspokajających. Odratowana po przeszło dwóch dobach spędzonych w stanie śpiączki, została skierowana na hospitalizację z powodu uzależnienia heroinowego. O udziale w filmie nie było mowy. Powiedziała później dziennikarzom, że czuła się związana śmiercią Briana, ponieważ i Brian, i ona byli ofiarami Micka! To były dni. Basen - singel - Hyde Park - Australia - tabletki.
Na pogrzebie Briana w Cheltenham wikary modlił się o szybki powrót Mariannę do zdrowia. Kiedy kondukt wjeżdżał na miejscowy cmentarz, stojący przy bramie policjant zasalutował. Charlie Watts zaśmiał się. Zapytany z niesmakiem, co się dzieje, odparł: „Policjant zasalutował. Brian gdzieś tam skręca się ze śmiechu, przygląda się i zaciera ręce". W żałobnej ceremonii oprócz Wattsa wzięli udział Bill Wyman i lan Stewart. A także duża grupa współpracowników zespołu, przyjaciele, znajomi, rodzina, byłe kochanki Briana. Linda Lawrence przybyła z małym Julianem - miała wkrótce zostać żoną Donovana, popularny piosenkarz usynowił dziecko. Keith i Anita nie mieli odwagi się pokazać, przybyła natomiast wierna do końca, nieżyjąca już dzisiaj Suki Poitier.
Co zostało po Brianie oprócz pięciu czy sześciu, a może więcej nieślubnych dzieci? Zostały pierwsze płyty The Rolling Stones. Został dulcimer w Lady Jane, marimba w UnderMy Thumb, flet w Ruby Tuesday, sitar w Painł It Black. Została wydana w 1971 roku płyta BRIAN JONES PRESENTS THE PIPES OF PAN AT JOUJOUKA. Płyta, którą Brian, zafascynowany dźwiękiem fletni Pana, nagrał w czasie tygodniowego obrządku pogańskiego w Maroku (podczas gdy towarzysząca mu w wyprawie Suki leżała w szpitalu na skutek przedawkowania) i którą samodzielnie wyprodukował, skrupulatnie opracowując całe godziny zarejestrowanych taśm.
Został szatański uśmiech zarejestrowany przez filmowców na koncercie TAMI, kiedy wiedział już, że nie jest w stanie przykuć więcej uwagi niż Jagger. Zostały liczne fotografie, pokazujące go pięknym i brzydkim, silnym i słabym. Została ta najbardziej szokująca - Brian w hitlerowskim mundurze stojący na rozdeptanej lalce. Szalony protest antyfaszystowski, nikt go nie zrozumiał. Większość osób przyjęła manifestację Briana odwrotnie do jego intencji.
Większość osób... Brian chciał być kochany przez większość, przez wszyst-
146
kich. To właśnie ta potrzeba zagoniła go do narkotycznej samotni. Infantylny, niezdolny do miłości, nieustannie szukający zapomnienia w nieskrępowanym, wyuzdanym seksie, nie był w stanie zdobyć uwielbienia ani całego świata, ani tej jednej jedynej, na której w całym życiu rzeczywiście mu zależało. W specjalnie poświęconej Brianowi audycji radiowej „A Story Of Our Time - Brian Jones, The Rolling Stones" nadanej przez BBC w marcu 1971 roku, ojciec Briana obciążył jego śmiercią Anitę i Keitha, twierdząc, że to odejście Anity zabiło jego syna.
Jak każda osoba próżna, był Brian zapatrzony w siebie. Kiedy Bob Dylan wydał swój epokowy utwór Like A Rolling Stone, Brian cieszył się, że to o nim. Kiedy Dylan wydał Ballad Of A Thin Man, Brian przeraził się, że to o nim także (słynny, przysłowiowy już dzisiaj refren brzmiał: „Bo coś się tu dzieje, a pan nie wie, co to jest, nieprawda, panie Jones?"). W obu wypadkach kompletnie bez sensu. Ale taki już Brian był. Każdy, kto Briana nie wychwalał, był jego potencjalnym wrogiem. A przed wrogami uciekał jak mógł najdalej...
To, co tak naprawdę pozostało po Brianie, to wspomnienie postaci, która zdefiniowała swoją epokę. Jego droga życiowa, kariera i śmierć, mówią więcej o tym, czym był rock, niż najlepsze rockowe płyty. Atrakcją czasów, w których żył, były - seks, narkotyki i rock and roli. Nasycił się i pierwszym, i drugim, i trzecim. Nie mógł żyć dłużej. „Przeżył całe życie w 26 lat" - jak powiedział Richards. Keith rozmawiał na ten temat z Brianem: „Są ludzie, o których wiadomo, że nie zdążą się zestarzeć... Brian i ja zgadzaliśmy się, że on, Brian, nie będzie żył zbyt długo... Pamiętam, jak powiedziałem - człowieku, ty nigdy nie dociągniesz do trzydziestki, a on odparł - wiem". W dniu śmierci Briana Pete Townshend napisał: „To był normalny dzień dla Briana, człowieka, który umierał co dzień". Inny wielki samotnik rocka, Jim Morrison, poświęcił Brianowi wiersz „Ode to LA. while thinking of Brian Jones, deceased". Zaczynał się od słów:
Jestem mieszkańcem miasta Właśnie wybrano mnie, żebym zagrał Księcia Danii Biedna Ofelia...
Rozliczenie majątku Briana Jonesa wykazało, że pozostawił 360 000 dolarów długu. W czasie pogrzebu ksiądz odczytał przypowieść o synu marnotrawnym.
Mick Jagger znalazł się w Australii w prawdziwym potrzasku. Mariannę była w szpitalu, producenci zastąpili ją inną aktorką. Mick nie miał wyboru - musiał robić to, do czego był zobowiązany. Ale nie było to takie łatwe. Zorientował się bardzo szybko, że nowe przedsięwzięcie w najmniejszym stopniu nie będzie przypominało fascynujących doświadczeń z okresu pracy nad „Performance". Już sam scenariusz wyglądał dość tuzinkowo. Akcja, zaczerpnięta z życia, stanowiła interesujący materiał wyjściowy, ale scenariusz właśnie życia ją pozbawiał.
Był bowiem Ned Kelly postacią autentyczną, o czym po pogróżkach Glen-rowan Gang trudno było zapomnieć. Dziewiętnastowiecznym australijskim wataż-
147
ką, w którym irlandzka społeczność Szóstego Kontynentu upatrywała narodowego bohatera. Niewinnie skazany wraca do domu po odsiedzeniu wyroku mając niecałe dwadzieścia lat. Na podupadającej rodzinnej farmie zastaje wszystko nie po swojej myśli. Brat jest w więzieniu, siostra została wbrew swej woli wydana za mąż, a matka związała się z koniokradem. Po kilku nie najlepiej rokujących konfrontacjach z miejscowymi „grubymi rybami" Ned uznaje, że więcej zdziała funkcjonując poza prawem. Marzy mu się wolna Republika Wiktorii. Organizuje gang składający się głównie z przyjaciół i członków rodziny, proceder zaczyna kwitnąć. Po pewnym czasie matka Neda zostaje aresztowana za zamiar popełnienia zabójstwa. Rycerski rozbójnik proponuje władzom zamianę - odda się w ręce sprawiedliwości w zamian za wolność matki. Władze odrzucają ofertę. Gang Neda zastrzelił w obronie własnej trzech policjantów i wszyscy jego członkowie są już i tak na listach gończych. Zdradzeni i otoczeni, giną jeden po drugim w czasie zasadzki na pociąg policyjny, niektórzy z własnej ręki. Ned Kelly, który próbował sprowadzić pomoc, zostaje złapany żywcem, osądzony i powieszony.
Tak, materiał był niezły, ale film po prostu wymknął się Richardsonowi. W ekipie aktorskiej panował całkowity brak entuzjazmu, wszyscy bardzo źle znosili australijskie upały. Niemal całe dwa miesiące trwania zdjęć Mariannę spędziła w Mount St Michael Hospital, pod Sydney. Policja zainteresowała się, czy tabletki, za pomocą których próbowała ze sobą skończyć, znalazły się w jej posiadaniu legalnie. Na szczęście jej londyński lekarz był w stanie to udokumentować. Mick miał z Mariannę bardzo ograniczony kontakt, większość czasu spędzał razem z ekipą w terenie. Sam otarł się o szpital. 18 sierpnia o mały włos nie stracił w wypadku dłoni. W strzelbie, trzymanej przez niego na planie, wybuchł ładunek - skończyło się na szesnastu szwach. Nie była to szczęśliwa eskapada. Mick i Mariannę w nie najlepszych nastrojach wrócili do Londynu we wrześniu.
Lepiej przedstawiały się sprawy w drugim, obserwowanym równie uważnie, konkubinacie. Anita i Keith otrząsnęli się po śmierci Briana bardzo szybko, a w poczucie winy nie dawali się po prostu wmanipulowac. „Tylko dlatego, że dziewczyna zostawia jednego faceta i odchodzi z innym, to jeszcze nie powód, żeby czuć się winnym" - tłumaczył Richards. „Zdarza się to cały czas. Mógł to być ktoś 12 000 mil stąd, ale przytrafiło się to jak raz facetowi, który stał na scenie po drugiej stronie Micka. To wszystko". To nie było wszystko - Anita urodziła Richardsowi syna. Przyszedł na świat 10 sierpnia i nadano mu imię Marlon. Wygląda na to, że po pewnym aktorze.
Rolling Stonesi przygotowywali się pełną parą do kolejnego amerykańskiego tournee. W połowie września ukazała się składankowa płyta THROUGH THE PAST, DARKLY (BIG HITS VOLUME 2). Ten drugi wybór największych przebojów grupy poświęcony był pamięci Briana i zasłynął z powodu pierwszej w historii fonografii (i na szczęście jak dotąd ostatniej) ośmiokątnej okładki. Wydanie nowego longplaya miało zbiec się w czasie z koncertami w USA i planowane było na koniec roku.
148
Stonesi nie deklarowali chęci wystąpienia w Europie, w październiku zrodziła się jednak plotka, że szykują niespodziankę. Zachodnioniemiecki wydawca, Axel Springer, był właścicielem wieżowca stojącego w bezpośredniej bliskości muru berlińskiego. To z dachu tego właśnie budynku zespół The Rolling Stones miał rzekomo dać darmowy koncert. Tysiące fanów zbierały się w okolicy, w różnych terminach. Po obu stronach muru. Policja nie dawała sobie rady -plotka nie znajdowała żadnego potwierdzenia - dokonano w sumie około pięćdziesięciu aresztowań.
W październiku członkowie zespołu byli już w Los Angeles i rozpoczynali próby. Keith był zachwycony perspektywą powrotu na estrady. Mick niepokoił się o Mariannę - wprawdzie w powrotnej drodze z Australii zafundowali sobie spokojne wakacje w Indonezji, ale jej stan pozostawiał bardzo wiele do życzenia. Jagger dobrze wiedział, że na życie Mariannę narkotyki mają już większy wpływ niż on sam, czy ktokolwiek inny. I stało się to tak nagle, w ciągu ostatnich dwóch lat, u jego boku.
Szóste amerykańskie tournee, po przeszło trzyletniej przerwie, rozpoczęło się 7 listopada koncertem w Fort Collins w stanie Kolorado. Był to kolejny podbój, Rolling Stonesi odnieśli fenomenalny sukces. Entuzjazm widowni ani trochę nie osłabł, choć sama widownia, zgodnie ze słowami Jaggera, nieco się zmieniła: „Na Wybrzeżu i w wielu innych miejscach były bardzo duże grupy ludzi, różnych ludzi, którzy słuchali. (...) To było w pewnym sensie nowe". Stonesi potraktowali pierwsze koncerty jako dalszy ciąg prób, na które przez filmowe wojaże Jaggera nie mieli dość czasu. Ich gra systematycznie się poprawiała. Mick przyznał, że w Detroit grali o 100% lepiej niż na początku trasy. Za to zachowywali się coraz gorzej. Organizatorzy koncertów wyrywali sobie włosy z głowy - nikt jeszcze nie był tak chciwy jak Stonesi, szczególnie Jagger. Domagali się niesłychanie wysokiego minimum za każdy koncert, a ich udział procentowy w zyskach nie miał odpowiednika w historii show-businessu. Mało tego! Zespół zaczął się notorycznie spóźniać z wyjściem na estradę i opóźnienie to sukcesywnie wzrastało. Widownia w Inglewood Forum w Los Angeles czekała na Stonesów cztery godziny! Ale to organizatorzy narzekali, nie widzowie. W Nowym Jorku na otwarcie kas czekało około 6000 osób. Podczas dwóch koncertów w Madison Square Garden zarejestrowano materiał do przygotowywanej płyty „live". Stojąc na estradzie w otoczeniu monumentalnych wzmacniaczy i wież głośnikowych, grę Rolling Stonesów śledziło z uwagą dwóch mistrzów odmiennych muzycznych dyscyplin - Jimi Hendrix i Leonard Bernstein. Obecność wielkiego dyrygenta, wieloletniego dyrektora Filharmonii Nowojorskiej, nikogo nie dziwiła. Stonesi wnieśli trwały, nieprzemijający wkład w muzykę naszego wieku. Ich twórczość już w 1968 roku znalazła się w obowiązkowym programie Wyższej Szkoły Muzycznej Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles.
Dwa tygodnie wcześniej, kiedy Stonesi występowali w Phoenix, próbował zobaczyć ich „na żywo" inny znany artysta, Jim Morrison. Tylko próbował. Lider The Doors, jak zwykle kompletnie pijany, wywołał awanturę na pokładzie samo-
149
lotu lecącego do Arizony. Mogło być nieźle - za „zakłócenie lotu międzynarodowego liniowca" groziła Jimowi kara grzywny w wysokości 10 000 dolarów i wyrok do 10 lat więzienia. Ale znowu się wywinął. Napastowana przez idola stewardesa odstąpiła od jakichkolwiek roszczeń, co ucięło sprawę. Koncert Stonesów, będący celem jego eskapady, przesiedział jednak Morrison w areszcie. Ciekawe, co udobruchało dziewczynę? Autograf?
Rolling Stonesi zobaczyli, po raz kolejny, że mają Amerykę u swych stóp. Mick Jagger wpadł więc na pomysł wynagrodzenia fanom ich bezprzykładnej lojalności. Postanowił zorganizować, na zakończenie tournee, wielki darmowy koncert. Zaprosić inne zespoły, nakręcić film. Teoretycznie. W praktyce bowiem umysł Jaggera owładnięty został ideą Woodstock. Stonesi w Woodstock nie byli. Zgromadzili ogromne tłumy w Hyde Parku, ale było minęło, film z Hyde Parku pokazany został jedynie w brytyjskiej telewizji. A tymczasem Woodstock zaczęło urastać do rangi symbolu. „Trzy dni pokoju i muzyki" stały się kwintesencją epoki hippisów. Półmilionowe zgromadzenie „dzieci kwiatów" razem słuchało muzyki, razem jadło, spało, ćpało, uprawiało miłość. A było kogo słuchać - Jimi Hendrix, Crosby Stills Nash and Young, Jefferson Airplane, Santana. Sama śmietanka. Psychodelicy, folkowcy, bluesmani. Joan Baez i Ario Guthrie, Joe Cocker i Sly Stone, Paul Butterfield Blues Band i The Band. Dylana nie było, ale tylko dlatego, że go nie było, festiwal nosił nazwę Woodstock - w rzeczywistości odbył się na farmie pod Bethel, w znacznym oddaleniu od siedziby tajemniczego rekonwalescenta. Z Wielkiej Brytanii przyjechało Ten Years After, ogromny sukces odniósł zespół The Who. Na domiar złego wytwórnia Warner Brothers sfilmowała całą imprezę i jeszcze przed premierą filmu spodziewano się powszechnie, że będzie to wydarzenie. Tego już było Jaggerowi za wiele. On będzie miał własny Woodstock! Rolling Stonesi dadzą światu koncert koncertów, festiwal festiwali, największe wydarzenie w dziejach rocka!
Takie były plany. Teraz trzeba je było jeszcze wprowadzić w życie. A czasu brakowało. Darmowy koncert zaplanowano na początek grudnia. Żeby pogłębić wrażenie konkurencyjności z Woodstock, miał się odbyć na Zachodnim Wybrzeżu. Menażer trasy, Sam Cutler, starał się o zgodę na występ w Golden Gate Park w San Francisco. Ale Wydział Parków tego miasta zabronił czasowo koncertów rockowych, ze względu na akty przemocy, jakie miały miejsce na poprzednich tego typu imprezach. Stonesi nie tracili jednak nadziei.
Pomysł darmowego występu starano się przez pewien czas utrzymać w tajemnicy, żeby nie miało to wpływu na frekwencję podczas pozostałych jeszcze koncertów przewidzianych w ramach tournee. Płonne obawy. Stonesi gromadzili ogromne pieniądze, mówiła o nich cała Ameryka, a gdyby konflikty w zespole The Beatles doprowadzić miały do nieodwracalnych skutków, obwołano by ich ostatecznie światową grupą numer jeden. Pewien cień zawisł nad Jaggerem podczas koncertów zespołu w Teksasie - dowiedział się z prasy, że Mariannę przyprawiła mu rogi. Wyfrunęła do Rzymu w towarzystwie włoskiego reżysera Maria Schifano, o którym mówiła, że jest „czarujący jak książę z bajki",
150
na co ludzie przyziemni dodawali „i bogaty jak arabski szejk". Mick oczywiście od groupies nie mógł się opędzić, zresztą wcale nie próbował, ale jego męska ambicja ucierpiała z powodu tej sensacji. Najwierniejszą kochanką była - jak zawsze - widownia. Po koncercie w Madison Square Garden obsypał Jaggera prawdziwy deszcz płatków róży. Po takim prysznicu humor może się poprawić. Udobruchał się zupełnie, kiedy zobaczył swoje zacne oblicze spoglądające z okładki „Newsweeka".
Stonesi grali znakomicie, a materiał z płyty BEGGARS BANO.UET świetnie sprawdzał się w kontakcie ze słuchaczami. Mick śpiewał jak jeszcze nigdy przedtem. Keith, uwolniony od nadmiernej koncentracji na drugim gitarzyście, był najszczęśliwszym „niewolnikiem rytmu". Mick Taylor godnie wywiązywał się z funkcji solisty i zaczynał rozumieć, że być Stonesem, to nie tylko być muzykiem, nawet najlepszym. Podczas amerykańskiego tournee zaczął używać kokainę i nauczył się robić sobie makijaż.
Stonesi grali i wszystko wokół nich grało także - prasa pełna była doniesień
0 zespole, tłumy szturmowały do kas, a Allen Klein liczył pieniądze. Szacuje się, że dwadzieścia koncertów przyniosło 2 miliony dolarów zysku, z czego milion chłopcy mieli do podziału między siebie. W grudniu ukazał się oczekiwany longplay. Nosił tytuł LET IT BLEED i nie mógł znaleźć się w sklepach w lepszym momencie. Zamówienia już przed rozpoczęciem tournee wynosiły milion egzemplarzy. Zanim Stonesi wrócili do Anglii, w samych Stanach po pierwszym milionie nie było już śladu. Dla firmy London Records był to największy bestseller w jej dotychczasowej historii.
Coraz więcej problemów przysparzała jednak organizacja obiecanego koncertu pożegnalnego. Wiadomość szybko przeciekła do prasy i odwrotu już nie było. Nikt zresztą nie myślał o odwrocie. Mick ciągle wierzył, że uda się załatwić Golden Gate Park i powtarzał, że Stonesi zawsze organizowali wszystko w ostatniej chwili i zawsze z dobrym skutkiem. Chwila rzeczywiście robiła się ostatnia -był początek grudnia. Niestety, jedynym osiągalnym miejscem lokalizacji imprezy wydawał się Sears Point Raceway, godzinę jazdy samochodem na północ od San Francisco, tuż nad Zatoką. W relacji Sama Cutlera było to jednak miejsce „nieprzyjemne pod względem estetycznym". Istniały także obiekcje innego typu. Obawiano się, że w tak bezpośredniej bliskości miasta imprezie grozić może „nalot" gubernatora Ronalda Reagana i jego chłopców, którzy mogliby wykorzystać swoją akcję jako propagandową pokazówkę w kampanii antynarkotycznej.
1 tym samym umocnić swoją popularność u statecznych mieszkańców Kalifornii. Stonesi wiedzieli bardzo dobrze, że jeśli będzie koncert, będą narkotyki. Szukano więc dalej. Nad organizatorami - ze strony zespołu byli nimi Jo Bergman i Chip Monck (prawa ręka legendarnego producenta Billa Grahama i jeden z konferansjerów w Woodstock) - z każdym dniem rosła presja. Rozgłośnie radiowe Zachodniego Wybrzeża co godzinę informowały słuchaczy o postępach w organizacji koncertu. Gotowa była ekipa filmowa prowadzona przez braci Maysies, tysiące fanów czekały na hasło, gotowe ruszyć w drogę, kiedy tylko zespół da znak.
151
Zespół na początek wyznaczył termin - koncert odbędzie się 6 grudnia. Pytanie gdzie, pozostawało otwarte.
Jeny Garcia, lider kultowej grupy Grateful Dead, radził Stonesom, żeby do pilnowania porządku zaangażowali oddziały Hell's Angels z San Francisco. Porozumiano się i umowa została zawarta. Sam Cutler dobił targu za równowartość 500 dolarów wypłaconą podczas koncertu w... piwie. .Aniołowie" zrobili dobrą robotę w Hyde Parku, mieli ogromny autorytet (tzn. wzbudzali przerażenie) na całym Zachodnim Wybrzeżu i nieraz sprawowali kontrolę nad tłumem na występach Grateful Dead i innych zespołów. Ponadto stanowili świetną oprawę dla demonicznego emploi Stonesów. Prawdziwa armia przyboczna Lucyfera!
Sears Point miało te plusy, że były tam niezłe warunki dojazdowe, parking, woda i dałoby się w miarę szybko zapewnić inne niezbędne elementy zaplecza. Wszystko wskazywało na to, że jednak trzeba będzie zdecydować się na to miejsce, kiedy wybuchła bomba. Mądrale z odpowiedzialnej za koncerty Rolling Stonesów w Los Angeles firmy Concert Associates przypomnieli sobie, że ich nadrzędna kompania, Filmways, jest właścicielem toru wyścigowego Sears Point. Stonesi nagle dowiedzieli się, że nie mogą skorzystać z tego miejsca za darmo, a to, że chcieli grać za darmo, nikogo nie wzruszało. Filmways zażądało 125 000 dolarów, gotowe jednak było w zamian przyjąć prawa do dystrybucji filmu May-slesów. Cwaniacy! Jagger nie chciał słyszeć o podobnych targach! Losy całego przedsięwzięcia zawisły nagle w próżni.
I wtedy, jakby tylko po to, żeby pogłębić jeszcze bardziej analogie z Woodstock, miejscowy businessman, Dick Carter, zaoferował zespołowi za darmo opuszczony tor wyścigowy w Altamont, którego był właścicielem (Woodstock odbyło się na terenie farmera, Maxa Yasgura). Wszyscy odetchnęli. Do planowanego terminu pozostały 24 godziny! Podniosły się głosy, że nikt nie będzie w stanie zapewnić niezbędnego zaplecza - wody, żywności, sanitariatów i pomocy medycznej. Ale takie głosy podnosiły się także przy okazji Woodstock, a przebieg festiwalu rozwiał wszelkie obawy. Jedyną plagą było zablokowanie wszystkich dróg dojazdowych, z główną New York Freeway włącznie. W Woodstock miały miejsce trzy zgony, dwa urodzenia i cztery poronienia, ale w takiej masie ludzkiej przebywającej przez trzy doby pod gołym niebem nie była to wcale najgorsza statystyka. Przede wszystkim w Woodstock rzeczywiście panował spokój. Była to oczywiście jedna wielka narkotyczna orgia, ale palono głównie marihuanę i haszysz i panowała atmosfera powszechnego braterstwa. Obawy sceptyków okazały się przedwczesne, więc i w Altamont nikt nie chciał wysłuchać głosu Kasandry. Bill Graham, najbardziej doświadczony impresario rockowy na świecie, powiedział: „Nie mogą tego robić - powinni to odwołać, albo wybuchnie im to prosto w twarz".
Była sobota, 6 grudnia. Tysiące fanów ściągały do Altamont. Rolling Stonesi, zespół o stalowych nerwach, do ostatniej chwili nagrywali w słynnych Muscle Shoals Studios w Alabamie. Chip Monck dokonywał cudów. Przez całe piątkowe popołudnie zwożono sprzęt nagłaśniający i budowano scenę. O dzie-
152
wiątej wieczorem była gotowa. Zęby zapewnić oświetlenie, sprowadzono generatory pracujące na silnikach Diesla. Technicy nie ustawali przez całą noc. Dokoła pełno było wraków samochodowych, pierwsi widzowie urządzali sobie w nich schronienia. Rozpalano ogniska, w świetle lamp grupa ludzi grała w piłkę. Jeszcze w nocy zjechały - jak ktoś złośliwie zauważył - główne elementy wyposażenia zaplecza: dwanaście przenośnych klozetów i większość handlarzy narkotykami z Zachodniego Wybrzeża. Około drugiej nad ranem helikopterem przyleciał Mick Jagger. Dokonał błyskawicznej inspekcji, wszystko odbywało się zgodnie z jego instrukcjami. Porozmawiał z kilkoma dziennikarzami, z paroma dziewczętami. Jedna dała mu szalik, inna pocałowała i odbiegła wyjąc z podniecenia.
Podniecona była także lokalna prasa. Doczekali się wreszcie własnego Wood-stock! Teraz trzeba było jeszcze pobić to w sposób oryginalny. W USA istnieją silne tendencje rywalizacyjne pomiędzy Wybrzeżami. Oba mają własną specyfikę -własną muzykę, literaturę, film, akcent, własne style życia. Około trzeciej radio KFRC poinformowało słuchaczy, że korki na wszystkich dojazdach do Altamont przekroczyły 20 mil długości. Nie było to zgodne z prawdą - dojazdy były przejezdne. No, ale przecież w Woodstock zablokowano nawet główną autostradę...
O 7 rano HeIPs Angels pozwolili tłumom gromadzącym się na okolicznych wzgórzach zejść w dolinkę, w której postawiono scenę. Napływało coraz więcej ludzi. Dopiero rano zaczęły się naprawdę problemy z dojazdem. Lokalne drogi przemieniły się w parkingi. Zaczęto porzucać samochody już na autostradzie, piechurów czekała jednak trudna droga w pofalowanym terenie - łatwo było zabłądzić. Pojawili się okoliczni mieszkańcy w roli przewodników. Pięć dolarów od osoby za doprowadzenie na miejsce koncertu. Aż trudno w to uwierzyć - tłumy płynęły przecież w tym samym celu i w tym samym kierunku - ale setki osób błąkały się aż do wieczora, nie trafiając nawet na ślad koncertu!
Ale może to ich właśnie należy uważać za szczęściarzy? Już od rana było wiadomo, że na torze w Altamont zaczyna się dziać nie najlepiej. Sprzedawcy hot dogów i właściciele wyczarterowanych helikopterów robili duże pieniądze, ale tak naprawdę to wszystkiego brakowało - żywności, wody, opieki medycznej i sanitariatów. Z jednym wyjątkiem. Pod dostatkiem było tylko narkotyków. I to tych najcięższych i najgorszych. Handlarze narkotykami przykładnie wywiązali się z zadania. Tanie wino i piwo szybko się skończyły, a wtedy poszły w ruch marihuana i haszysz, tabletki i LSD. „Używki" też się jednak miały wkrótce wyczerpać - w Altamont władzę przejmował „acid".
Około południa zgromadzenie przekroczyło 300 tysięcy osób. Do Woodstock trochę jeszcze brakowało. Ktoś wpadł na genialny pomysł rozczęstowania pomiędzy „Aniołów" dużej ilości LSD i to dobrze zaprawionego amfetaminą. Kto? Chyba już nigdy się to nie wyjaśni. Po takiej mieszance nikt nie robi się „beautiful". I tak zaczęła się tragedia w Altamont.
Najpierw wystąpił zespół Santana, rewelacyjny debiutant z Woodstock. W powietrzu wyczuwało się napięcie, ale mogło się wydawać, że rozpoczęcie koncertu uspokoi masy. Niestety, nawet latynoamerykańskie rytmy, które zafas-
153
cynowały i porwały hippisowskie tłumy w Woodstock, nie przykuły uwagi „Aniołów". Większość z nich odjeżdżała już na ostro - funkcja porządkowych wyzwalała szczególnie agresywne zachowania. Hell's Angels zamiast wprowadzać porządek, wprowadzili terror, a na skutki nie trzeba było długo czekać. Już po pierwszym numerze Santany jakiś młody człowiek spróbował przedostać się w kierunku sceny. Został dopadnięty przez grupę „Aniołów" i skopany tak, że kilka godzin przeleżał w miejscu, w którym upadł. Nikt nie wiedział, czy żyje. I nikt nie kwapił się, żeby to sprawdzić. Dwoje ludzi zaczęło się rozbierać - wyraźnie pod wpływem muzyki Santany. Natychmiast zostali pobici. Pewien fotograf dostał po głowie kijami bilardowymi za to, że miał przy sobie magnetofon. Wymagał założenia trzynastu szwów. Santana widział, co się dzieje, ale próbował grać dalej. W końcu HeIPs Angels przerwali i jemu, goniąc przez scenę kolejną ofiarę.
Jako drugi grał zespół Jefferson Airplane. Kalifornijscy psychodelicy byli na swoim terenie, należeli ponadto do grup uznanych przez motocyklowe gangi -tego dnia jednak nikogo to nie brało. Bardzo szybko na estradzie znalazło się więcej „Aniołów" niż muzyków. Następowała eskalacja agresji. Pośród „odjeżdżających" osób na widowni rosło przerażenie, niektóre dostawały drgawek. Zespół wykonywał właśnie swój największy przebój, Somebody To Love, kiedy jakiś czarnoskóry chłopak z obnażonym torsem wskoczył na scenę. Oberwał kijami po głowie i plecach, po czym zrzucony został na dół, żeby stojąca tam grupa „Aniołów" też mogła się zabawić. Marty Balin, wokalista Jefferson Airplane, zeskoczył z estrady, nie chcąc dopuścić do morderstwa. Pobito go do nieprzytomności. Zespół ciągnął bez niego, a kiedy Paul Kantner zapytał „Aniołów", dlaczego robią to co robią, wydawało się, że zaraz podzieli los kolegi. Po chwili Marty oprzytomniał i natychmiast wciągnął się z powrotem na estradę - mimo wszystko było tam jednak choć trochę bezpieczniej niż na widowni. Muzyki właściwie nikt nie słuchał.
Lekarze nie radzili sobie z sytuacją. Było ich zbyt mało, a zaplecze medyczne nie zostało, tak naprawdę, zorganizowane. Kierujący nimi dr Richard Fine miał powiedzieć, że tak służba medyczna, jak i wszyscy, którzy zgromadzili się na widowni, zostali po prostu wykorzystani przez organizatorów. „Dostaliśmy gówniane poparcie od ludzi, którzy za tym stali i którzy nie zdawali sobie sprawy, co jest najistotniejsze z medycznego punktu widzenia. Nie upoważnili nas do takich rzeczy, jak opracowanie jakiejś sensownej procedury ewakuacyjnej. I nie mieliśmy czasu zmobilizować ludzi ze środowiska do pomocy przy wszystkich «niedobrych odjazdach». Po prostu planowanie było do dupy. Wiele «odjazdów» było tak agresywnych, bo w powietrzu wisiało tak wiele agresji".
Była już prawie trzecia po południu, kiedy pierwszym helikopterem Stonesów przylecieli Jagger i Mick Taylor. Hell's Angels próbowali zapewnić im przejście, gdy jakiś młody człowiek dopadł Jaggera z okrzykiem „Nienawidzę cię, nienawidzę cię!" i wymierzył mu cios w twarz. Obaj Stonesi szybko skryli się w przyczepie, która służyła im za przebieralnię. Grali właśnie The Flying Buritto
154
Brothers, a na widowni nieco się uspokoiło. Mick Jagger wyszedł zobaczyć, co się dzieje, a kiedy zaczęli śpiewać Crosby Stills Nash and Young, wrócił do środka. Miał potem pretensję, że nie został wprowadzony dokładnie w przebieg wypadków i poinformowany o napięciu i przemocy panujących na widowni, ale nie wszystkich przekonał o szczerości swojego gniewu.
Zapadał zmierzch i zrobiło się chłodno. Rozpalono pierwsze ogniska. Kiedy Crosby Stills Nash and Young kończyli swój występ, nad głowami widzów podawano nosze z ciałami osób potrzebujących pomocy. Około siedemnastej tuzin „Aniołów" podjechał na motocyklach pod scenę przemierzając całą długość widowni. Odbyło się to bez wypadków, co zakrawa na cud. Opowiada Sonny Barger, Prezydent Oddziału Hell's Angels w Oakland: „(...) wszyscy ładnie wstawali, niektórzy proponowali nam coś do picia (...) Musieliśmy znaleźć się w bliskim kontakcie z co najmniej tysiącem ludzi i z całego tysiąca mieliśmy problem tylko z jedną osobą... jakaś zdzira wyskoczyła i powiedziała coś, co wyglądało na bluzg, a potem padło coś o «Aniołach» i jeden z «Aniołów» zatrzymał motor i powiedział do swojej starej, która siedziała z tyłu - «Masz zamiar pozwolić jej mówić tak o Aniołach?» i ona zeskoczyła z motoru, strzeliła tamtą w twarz, weszła z powrotem na motor i pojechaliśmy dalej już bez przeszkód".
Stonesi nie wychodzili. Jeden z „Aniołów" przeznaczonych do osobistej ochrony członków zespołu powiedział później dziennikarzowi: „Jagger jest w tym wszystkim tak cholernie próżny. Mówiliśmy mu cały czas: - Hej, wiesz co? Masz tam pół miliona pieprzonych ludzi, którzy zrobili cię tym, kim jesteś, a ty siedzisz sobie tutaj i grasz na czas! A on na to: - Mój makijaż wygląda lepiej w nocy". Wszyscy tracili powoli cierpliwość. Wybuchła afera z motocyklami - podobno jacyś „cywile" zaczęli kopać motory „Aniołów". Oczywiście krew polała się natychmiast. Nikt nie zaczyna z Hell's Angels, nikt nie rusza ich motorów. Lekarze byli zrozpaczeni - organizatorzy odmówili zapalenia świateł, co ułatwiłoby docieranie do rannych i ich opatrywanie. Oświetlenie osłabiłoby efekt dramaturgiczny wyjścia Stonesów na scenę.
Nareszcie wyszli. Na estradzie panował tłok, znajdowało się tam co najmniej sto innych osób. Dla Stonesów zabrakło właściwie miejsca. Mick poprosił kolegów z zespołu o rozstąpienie się, co umożliwiłoby mu zwyczajowe pląsy. W pomarańczowo-czarnej pelerynie z atłasu wyglądał dosyć demonicznie. Jum-pin' Jack Flash wypadł blado, ale zrobił przynajmniej początek. Tłusta dziewczyna, kompletnie rozebrana, próbowała wdrapać się na scenę. Doskoczyło do niej pięciu „Aniołów". „Jestem przekonany, że nie potrzeba was wszystkich, żeby się tym zająć" - powiedział Jagger. Tłum zachichotał. „Aniołowie" rozstąpili się spoglądając gniewnie na Micka. Jeden z nich uderzył dziewczynę w głowę, łamiąc kij. Inny doskoczył do Jaggera i zaczął tańczyć na scenie parodiując obleśnie jego ruchy.
W połowie Sympathy For The Devil (nomen omen) wybuchła bijatyka kilka metrów przed śpiewającym Jaggerem. Hell's Angels katowali Murzyna. Być może dlatego, że próbował zbliżyć się do sceny, ale większość świadków miała inną

155
wersję. Towarzyszyła mu atrakcyjna biała dziewczyna i to spowodowało, że -podpadł „Aniołom". Murzyn próbował uciekać, dopadnięto go z tyłu i zadano pchnięcie nożem. Wtedy wyciągnął z marynarki pistolet. Wyrwano mu broń i został ponownie pchnięty nożem. Upadł na kolana. Jeden z „Aniołów" chwycił go mocno za ramiona i raz za razem kopał w twarz. Drugi doskoczył i wymierzył kilka tęgich kopniaków w żebra. Murzyn przewrócił się. Jakieś dziewczęta krzyczały jak opętane, kilka osób wokoło znajdowało się w stanie kompletnego amoku, najwyraźniej „odjeżdżając" na LSD. Ktoś chciał pomóc czarnemu, ale „Aniołowie" nie pozwalali się zbliżać. Po kilku minutach odeszli. Stojący obok ludzie brudząc się krwią odwrócili ciało ofiary i zauważyli „dużą dziurę w plecach". Ciało zostało uniesione w powietrze. Próbowano przetransportować je w kierunku sceny, żeby zwrócić uwagę na to, co się stało, i sprowadzić pomoc. Ale „Aniołowie" otaczający scenę nie przepuścili niosących rannego. Próbowano dostępu z różnych stron - „Aniołowie" blokowali drogę. Dopiero po kwadransie rozpaczliwych usiłowań Murzyna doniesiono do namiotu Czerwonego Krzyża na zapleczu estrady. Tam stwierdzono, że nie żyje. Nazywał się Meredith Hunter.
Wiadomość ta nie dotarła do zespołu, ale Stonesi i tak zmuszeni byli przerwać występ. „Aniołowie" zaczepiali teraz Micka. Kpili z niego i śmiali się, kiedy nawoływał o zachowanie spokoju: „Bracia i siostry, no dobrze już. Niech wszyscy się uspokoją. Możemy się uspokoić, wszyscy. Niech wszyscy się uspokoją, no..." Jagger nie reagował na zaczepki: „Niech wszyscy się uspokoją. Czy jest tam ktoś, kto został ranny? (...) Zawsze dzieje się coś dziwnego, kiedy gramy ten numer". Zaczęli grać, ale się nie kleiło. HeIPs Angels przerzucili przez scenę jakieś ciało. Jagger czuł, że nie kontroluje sytuacji. Bał się. Nie było go prawie widać, ginął w tłumie „Aniołów". Któryś z fatalnych „strażników" rozgrzewał przed samą sceną swojego harleya davidsona. Na widowni odchodziła młócka.
Wystąpił Richards. Był spokojny, jak zawsze. Wskazując kilku „Aniołów" tłukących niemiłosiernie czyjąś głowę, powiedział: „Albo ci faceci się uspokoją, albo nie gramy". Żadnej reakcji. Pięści, kije, kopniaki. „Uspokójcie się! Hej, jeśli się nie uspokoicie, nie będzie żadnej muzyki!". Jeden z „Aniołów" wyrwał mu mikrofon i ryknął gromko: „Pierdolę!!!". Jagger był najwyraźniej zdenerwowany, Mick Taylor stał jak skamieniały. Billa i Charliego praktycznie nie było widać. Jedynie Richards pozostawał niewzruszony. Stonesi postanowili wziąć się w garść. Stray Cat Blues przeszedł bez incydentów - wykonując tę piosenkę podczas amerykańskiego tournee Mick zaniżył wiek dziewczyny do trzynastki. Następnie UnderMy Thumb. Przez scenę ponownie przeniesiono czyjeś ciało. Do głosu doszedł Sam Cutler, rzekomy konferansjer: „Przede wszystkim wszyscy, którzy znajdują się w tej chwili na scenie, mają z niej zejść - z wyjątkiem Stonesów. Bardzo wszystkich proszę. Potrzebujemy lekarza i karetkę i to natychmiast. Po prostu siądźcie, zachowujcie się spokojnie, zrelaksujcie się. Możemy nad tym zapanować".
Rolling Stonesi ponownie zaczęli grać i grali, o dziwo, coraz lepiej. Richards zmusił ich do koncentracji, swoją grą narzucił poziom, do którego musieli
156
równać. Zaczął grać naprawdę wyśmienicie i pokazał klasę w opanowaniu. Jag-ger pociągnął głęboki łyk z butelki Jacka danielsa, zamachał nią w kierunku widowni. „Za wasze zdrowie" - krzyknął. Wracał do formy. Podczas Satisfaction zespół został obsypany różami. Stonesi, niczym rozpędzony pociąg towarowy, przejechali przez Honky Tonk Woman i Street Fighting Man. Ta ostatnia piosenka stanowiła godne zakończenie. Mick przesłał widzom pocałunki, a już w chwilę później cała grupa leciała helikopterem do San Francisco. Około północy ply-mouth sedan, rocznik 1964, przejechał przez grupę ludzi siedzących wokół ogniska, zabijając dwie osoby. Rankiem znaleziono kolejne zwłoki - w kanale irygacyjnym. Tej ostatniej ofiary nigdy nie zidentyfikowano.
Przez blisko tydzień działała propaganda sukcesu. Prasa Zachodniego Wybrzeża rozpływała się w zachwytach. „300 000 i muzyka" - mieli swoje drugie Woodstock. Podobnie radio. Ron Naso ze stacji KFRC podawał w wiadomościach: „Uważamy, że było pięknie. Wszystko poszło gładko, a ludzie byli zadowoleni. Kiedy zbierze się razem dużo ludzi, parę rzeczy może się zdarzyć, niestety. Nikt nic na to nie poradzi. W końcu spójrzmy, co dzieje się codziennie w Wietnamie". Ale byli świadkowie i były zdjęcia. Bracia Maysles nakręcili film, który w rok po tragedii wstrząsnąć miał milionami ludzi na całym świecie. Policja rozpoczęła śledztwo, prawda musiała wyjść na jaw. Prawda bardzo gorzka dla Stonesów. Pierwszą adekwatną relację z Altamont opublikowała „San Francisco Chronicie". Zaczęła się długa i niełatwa dyskusja nad winą i odpowiedzialnością. Bardzo szybko skończyły się porównania z Woodstock. Meredith Hunter stał się symboliczną ofiarą seksu, narkotyków i przemocy, nieodłącznych atrybutów muzyki Stonesów, a właściwie muzyki rockowej w ogóle. Altamont stało się symbolicznym końcem epoki „dzieci kwiatów". Epoki rockowych festiwali i utopijnego szczęścia dla wszystkich, którego wizją było przez moment Woodstock. Koncert Rolling Stonesów uznany został za faktyczne objawienie Lucyfera we własnej osobie. Śmierć zadana w chwili, kiedy zespół śpiewał o współczuciu dla szatana, wydawała się czymś więcej niż przypadkiem. Dla wielu ludzi było to nieuchronne dopełnienie bluźnierstwa. Stonesi musieli zrewidować swój stosunek do satanizmu. Takie było żądanie ogółu i zespół wiedział dokładnie, że to nie przelewki. Chłopcy poczuli, że przebrali miarę. Demoniczne emploi zadrwiło z nich i to w okrutny sposób. Piosenka Sympathy For The Devil na całe lata wypadła z repertuaru Rolling Stonesów. Zbyt wiele wywoływała skojarzeń.
Do tragicznych wydarzeń w Altamont doprowadziły różnorakie przyczyny. Winę za zajścia ponosi w największym stopniu ich nieodpowiedzialny organizator, ale to przecież nie muzycy bili i mordowali. Altamont pokazało coś więcej -obnażyło mechanizmy rządzące show-businessem. Mechanizmy, które powodowały Stonesami tylko dlatego, że chcieli przestrzegać reguł gry. Trzymali się reguł zbyt sztywno, dlatego ponieśli porażkę. Tragiczną porażkę. Wiele osób podpisałoby się pod wypowiedzią Kasandry numer jeden, Billa Grahama, kiedy w tak typowy dla siebie sposób wywodził'. „Zapytam pana, panie Jagger, jakim prawem wychodził pan co wieczór na scenę w kapeluszu Wuja Sama, zrzucał go z kom-
157
pletnym lekceważeniem i wyjechał z tego kraju mając w kieszeni 1,2 miliona dolarów? I jakim prawem przeprowadził pan ten darmowy festiwal? Tylko niech pan nie mówi, że nie wiedział pan, do czego to doprowadzi. Jakim prawem odjechał pan, dziękując wszystkim za świetną zabawę, a «Aniołom» za pomoc? Jest teraz gdzieś w swoim kraju, a co zostało tutaj? Spóźniał się na każdy koncert. Na każdy pierdolony koncert! Kazał się wykrwawiać i promotorowi, i widzom. Jakie prawo ma ten bożek, żeby zstępować na ten kraj w podobny sposób?... A wiecie, co jest dla mnie największą tragedią? Że ta pizda to świetny wykonawca".
Lata siedemdziesiąte
Suka
Tymczasem ta p...., ten świetny wykonawca szykował się w Londynie do stawienia przed sądem i szukał ukojenia w ramionach nowej kochanki. Jagger przekonał się na własnej skórze, że nazwisko jego dziewczyny to czysta kpina. Wprawdzie jej przelotny flirt z Mariem Schifano należał już do przeszłości, ale Mariannę zrobiła z niego publiczną aferę i Mick nie mógł jej tego darować. Nie do zniesienia stawało się także jej uzależnienie. 19 grudnia oboje stanęli przed sądem. Ku powszechnemu zdumieniu Jagger oskarżył jednego z policjantów o korupcję. Sierżant Robin Constable słynął z łapownictwa i szantaży przeprowadzanych na znanych osobistościach biorących narkotyki, ale przez długi czas uchodziło mu to bezkarnie. Przedstawił Mickowi ofertę, a ten zapoznał z nią Scotland Yard. Constable wniósł pozew o zniesławienie i cała sprawa zaczęła nabierać niepotrzebnego - zdaniem wielu osób - rozgłosu. Faktem jednak jest, że mimo zaniechania śledztwa przez Scotland Yard i odstąpienia Constable'a od oskarżenia skierowanego przeciwko Jaggerowi, policjant ten odsunięty został od pracy w brygadzie do walki z narkotykami. Mick zapłacił 200 funtów grzywny i 50 funtów kosztów sądowych. Mariannę została uniewinniona.
W tym właśnie czasie pojawiła się w życiu Jaggera Marsha Hunt. Była ciemnoskórą aktorką amerykańską, znaną w Londynie z występów w brytyjskiej premierze musicalu „Hair". Widziano ją na koncercie Stonesów w Hyde Parku, widziano ją na gwiazdkowym występie zespołu w Lyceum. Była wiernym fanem Stonesów i zaczęto ją w końcu widywać z samym Mickiem. Ten bowiem coraz bardziej potrzebował ucieczki od stresów życia z Mariannę. Piękna blondynka bez przerwy chodziła nabuzowana, w publicznych miejscach waliła się z nóg, w restauracjach wpadała twarzą w zupę. Z jednej strony starała się ukryć swoje stany przed Mickiem, z drugiej oskarżała go nieustannie o swoje złamane życie. Jagger był - w opinii przyjaciół - bardzo opiekuńczy, troskliwy i wyrozumiały, ale koszty psychiczne, jakie ponosił, były wysokie i powoli tracił cierpliwość. Najlepszą odtrutką na piękną blondynkę okazała się piękna Murzynka i jej kameralne mieszkanko na St John's Wood. Kiedy Mariannę wyjechała na święta, Marsha
159
Hunt złożyła Jaggerowi wizytę na Cheyne Walk - w gwiazdkowym prezencie otrzymał od niej szczeniaka basseta i nazwał go Grits.
Stonesów straszyły nieustannie duchy Altamont. Prasa poświęcała dużo miejsca problemowi zbrodni i kary, odpowiedzialnością za tragedię obciążono zespół. Pewną pociechą była płyta LET IT BLEED (której tytuł, parodiujący beatlesowskie LET IT BE nabierał, wobec nieuchronnego już rozpadu Wielkiej Czwórki, szczególnej wymowy). Sprzedawała się znakomicie, a artystycznie dorównywała BEGGARS BANGUET, stanowiąc w ten sposób kolejną klasyczną pozycję w dorobku The Rolling Stones. Zawierała znakomity materiał, a produkcja Millera ponownie trafiła w dziesiątkę. Od dramatycznego Gimmie Shelter po (czy na pewno potrzebny?) Londyński Chór Bachowski w You Can't Always Get Whał You Want, rozbrzmiewają Stonesi w swoim najlepszym wcieleniu. Pewne zastrzeżenia musiała wzbudzić piosenka Midnight Rambler - Mick wciela się w niej w rolę Alberta de Salvo, słynnego „dusiciela z Bostonu", co dolewało oliwy do ognia kontrowersji wokół wydarzeń w Altamont. W zakończeniu Jagger cytuje słowa wielokrotnego gwałciciela i mordercy: „Wbiję ci nóż prosto w gardło, mała, a to boli". Jest to jednak świetny utwór, podobnie jak bluesowy Love In Vain, nowa wersja piosenki Honky Tonk Woman zatytułowana Country Honk czy tytułowa Let It Bleect
Powiedziała: Moje piersi będą zawsze gotowe
Byś mógł złożyć na nich swoją strudzoną głowę
I zawsze znajdziesz miejsce na moim parkingu
Kiedy będziesz potrzebował trochę kokainy i współczucia
Swoje prywatne tryumfy przeżywał Keith Richards - piosenka You Got The Silver jest pierwszym nagraniem Stonesów w całości odśpiewanym przez gitarzystę. Richards mógł także odnotować swoją pierwszą rolę filmową. Pod koniec roku 1969 odbyła się premiera nowego dzieła Volkera Schlóndorfa, „Michael Kohlhkaas - Der Rebell". Film opowiadał o rewolcie chłopskiej w XVI-wiecznych Niemczech. W rolach głównych wystąpili David Warner i Anna Karina, w rolach drugoplanowych Anita Pallenberg i Keith Richards. Prasa donosiła, że gitarzysta Stonesów zmuszony był, po raz pierwszy od dwóch lat, skorzystać z usług fryzjera.
Jagger miał większe kłopoty. Wydawało się, że w jakiś sposób na nim jednym skupiają się wszystkie sprawy związane z zespołem. Zarzuty pod jego adresem nie ograniczały się do nazywania go Lucyferem czy „dusicielem z Bostonu". Miał za sobą ponowny proces o narkotyki, Mariannę psuła mu wszędzie opinię, a cały Londyn mówił o nowym romansie. Nie dość tego - film Richardso-na, co do którego Mick pełen był jak najgorszych przeczuć, oczekiwał na premierę, a znakomity „Performance" leżał na półkach i nie wiadomo było, czy zostanie kiedykolwiek pokazany szerokiej widowni. Kończył się kontrakt z wytwórnią Decca i wzajemne kontakty były gorsze niż kiedykolwiek. Jagger nabierał
160
niedobrych podejrzeń w stosunku do Allana Kleina, a podatki płacone przez członków grupy zaczęły stawiać pod znakiem zapytania opłacalność ich milionowych dochodów. Na początku 1970 roku złe wieści napłynęły także z USA. Właściciele terenów otaczających tor w Altamont zażądali odszkodowania w wysokości 375 000 funtów za zniszczenie ich ziemi i sprawę przeciwko zespołowi skierowali do sądu. Przed sądem stanął także jeden z „Aniołów", Allan David Passaro. Materiał filmowy, zebrany przez braci Maysles, umożliwił policji zidentyfikowanie go jako zabójcę Mereditha Huntera. Kluczowym argumentem w procesie stał się wyciągnięty przez Murzyna pistolet. Hell's Angels postarali się o dobrych obrońców. Zadaniem „Aniołów" była ochrona Stonesów, a Mere-dith Hunter chciał zabić Jaggera! „Aniołowie" wykonali więc tylko swój obowiązek! Passaro został uniewinniony!!! I jeszcze w przyszłości miał kąsać. Mówiło się także, że z zamiarem oskarżenia Stonesów nosi się również matka zamordowanego - namówiona przez prawników, miała wystąpić do sądu jeszcze w październiku tego roku.
Mick widział wyraźnie, że sprawy Stonesów zaczęty przypominać stajnię Augiasza i rozumiał, że on jeden wydaje się zainteresowany jej oczyszczeniem. Fatalna opinia pomogła chłopcom zrobić karierę - teraz mogła przeszkodzić w robieniu pieniędzy. Już w styczniu firma The Rolling Stones zażądała od Sears Point International Raceway odszkodowania wysokości 4 580 000 funtów, oskarżając niedoszłych organizatorów „drugiego Woodstock" o oszustwo, zerwanie kontraktu i zmuszenie zespołu do przygotowania w nierealnym czasie koncertu w Altamont. Na wiosnę odbyła się premiera filmu Godarda „One Plus One" i świat przypomniał sobie piosenkę Sympathy For The Devil, która wzbudzała tyle złych emocji. Ale w prawdziwie doniosłe wydarzenia zaowocowało lato 1970.
W maju Mick i książę Rupert Loewenstein postanowili, że członkowie zespołu zdecydować się muszą na „wygnanie podatkowe". Niestety, we własnym kraju groziło im bankructwo! Im więcej zarabiali, tym więcej winni byli fiskusowi i nic nie mogło zahamować tego postępu - należało go przeciąć. W czerwcu przeanalizowano dokładnie pracę Kleina (wskazywanego powszechnie jako jedną z głównych przyczyn rozpadu The Beatles), a w miesiąc później podziękowano mu za dalszą działalność na rzecz zespołu. W oficjalnym komunikacie prasowym zaznaczono, że od tej pory - 29 lipca - „ani pan Allen Klein, ani jego firma ABKCO Industries Inc., ani żadna inna firma nie są upoważnieni do przeprowadzenia jakichkolwiek negocjacji w imieniu zespołu [The Rolling Stones]". Następnego dnia wygasł bowiem kontrakt z wytwórnią Decca.
Chłopcy czekali na ten dzień z nadzieją. Jak na kwokę znoszącą złote jaja traktowani byli wyjątkowo po macoszemu. Nie chodziło tu nawet o kłopoty z okładkami czy swobodę artystyczną. Fatalnie układały się stosunki personalne pomiędzy członkami zespołu, a przedstawicielami zarządu firmy. Stonesi od dawna już nosili się z zamiarem utworzenia własnej wytwórni płytowej. Musieli jednak oprzeć jej działania o dystrybucję któregoś z wielkich koncernów. Pan książę został obarczony tą misją. Otrzymał od zespołu swobodę działania,
161
z jednym tylko warunkiem - umowa miała gwarantować Stonesom minimum 5 milionów dolarów.
Żeby kontraktowym wymogom stało się zadość, zespół musiał oddać firmie Decca jeszcze jedną nową piosenkę. I oddał. Był to spokojny, akustyczny blues, opowiadający historię nastolatka, który ucieka z domu, w poszukiwaniu przygód trafia do londyńskiego West Endu i zostaje wkrótce homoseksualną prostytutką. Temat niezły - gorzej było z tytułem. Piosenka nazywała się bowiem Cocksucker Blues, a czegoś podobnego nie wypuściłaby na rynek żadna ówczesna wytwórnia. Dość powiedzieć, że „cock" (kogut) to w angielskim eufemistyczne określenie członka, a „sucker" to rzeczownik pochodzący od czasownika „to suck" oznaczającego czynność ssania. Wystarczy? Panom z wytwórni Decca wystarczyło. Stonesi pod względem technicznym wywiązywali się z umowy i mieli przy okazji swoją małą zemstę. Zemsta Dekki miała ich jeszcze zadziwić.
28 lipca w położonej w pobliżu Melbourne australijskiej miejscowości Glen-rowan (rozsławionej rok wcześniej przez swój niezłomny fryzjerski gang) odbyła się światowa prapremiera filmu „Ned Kelly". Niecałe sto lat temu działał na tym terenie sam Ned i pamięć o nim była ciągle żywa. Ale nie wpłynęło to korzystnie na odbiór filmu. Ziomkowie watażki po prostu nie zaakceptowali Micka w jego roli. I trudno było się im dziwić. Podobno kiedy Jagger obejrzał gotowe dzieło w Londynie, zalał się łzami! Po projekcji odwiedził Donalda Cammella w jego mieszkaniu na Old Church Street, dwa kroki od Cheyne Walk, i desperował. O premierze „Performance" nie było nawet słychać. „Ned Kelly" miał być zły, a był fatalny. A przecież to fiasko stanowiło pierwszą prezentację Jaggera-aktora! Krytycy nie zostawili suchej nitki na Richardsonie, ale Mickowi dostawało się nie gorzej. „Jagger wygłasza swoje kwestie z nieomal katatonicznym brakiem ekspresji, zmagając się z irlandzkim akcentem, w którym wydaje się już łączyć wyrazy, nie dochodząc jednak jeszcze do poziomu zdania" - to fragment typowej recenzji. Potomkowie bohatera z Wiktorii także dołożyli co nieco od siebie: „(Mick Jagger) jest cholernie mizerny. Ned umiał się bić i miał prawie sześć stóp... Ten facio Jagger ma ramiona jak butelka coca-coli. Wygląda na maminsynka". Mick ujął to wszystko najbardziej lapidarnie: „«Ned Kelly» to kupa gówna".
Kiedy Stonesi ogłosili decyzję o opuszczeniu Wielkiej Brytanii, Mariannę dała Mickowi do zrozumienia, że ona zostaje. Wybór padł na południową Francję, a przeprowadzka miała nastąpić najpóźniej w kwietniu przyszłego roku - od kwietnia liczy się bowiem brytyjskie podatki. Nic jednak nie było w stanie zmienić decyzji Mariannę Faithfull, a właściwie ciągle jeszcze pani Dunbar. Trzeba jednak przyznać, że Mick przyjął jej deklarację z ulgą - rozstanie potrzebne było obojgu. Mariannę razem z matką i synem Nicholasem zamieszkała w wiejskiej willi w Berkshire. Fundatorem tego schronienia był wspaniałomyślny Jagger.
A on? Oczywiście nie pozostawał długo bez kompanii, chociaż nie mógł znaleźć godnej następczyni. Marsha Hunt była z nim w ciąży, co raczej przyspieszyło wygaśnięcie tej znajomości, jakkolwiek oboje chcieli ponoć dziecka. Przez łóżko Micka przewijały się dziesiątki panienek - często miał kłopoty z rozpozna-
162
niem ich na drugi dzień. „To tak jak u innych z chińskimi kelnerami" - wyjaśniał Christopher Gibbs. O kilka dni dłużej od innych zabawiła na Cheyne Walk kalifornijska piękność Catherine James (Jagger zawsze miał słabość do młodych Amerykanek), a także Suki Poitier, przedostatnia dziewczyna Briana.
Dom w Stargroves służył Mickowi wyłącznie jako garsoniera. Jeszcze w czasie kiedy był „oficjalnie" z Mariannę, przywoził tam dziewczęta na jedną noc. Właściwie nigdy tam nie zamieszkał. Stargroves służyło okazjonalnie jako schronienie dla przyjaciół, których głównym zadaniem była opieka nad odtrąconym Gritsem. Christopher Gibbs nadzorował renowację domu, ale bardzo trudno było mu uzyskać od Micka jakiekolwiek decyzje dotyczące przeprowadzanych prac, a jeszcze trudniej wydębić pieniądze na ich opłacenie. Jedynym stałym mieszkańcem posiadłości był pamiętający poprzednich właścicieli ogrodnik, pan White. Ale i jego dni w Stargroves były policzone. Zaczęli się tam bowiem pojawiać rodzice idola. Państwo Eva i Joe Jagger przyzwyczaili się już do roli rodziców supergwiazdy. Teraz doskonale weszli w rolę rodziców posiadacza ziemskiego - na początek zaczęli traktować wszystkich pracowników z niesłychaną pogardą. Nieszczęsny pan White musiał bardzo długo stać pod drzwiami, posłusznie oczekując, aż „państwo" pozwolą mu o coś zapytać. Musiał wtedy intensywnie myśleć (ogrodnicy w ogóle filozofują), bo pewnego dnia uznał, że nie jest mu to już dłużej potrzebne i wyprowadził się bez zbędnego „do widzenia".
Państwo Eva i Joe Jagger polubili Stargroves, dzięki czemu dom ten przestał być odwiedzany przez przyjaciół Micka. Zadomowił się w nim natomiast wiecznie potrzebujący braciszek, Chris. Jego głównym zajęciem na przestrzeni minionych lat było wygrywanie konkursów imitatorów Micka Jaggera (po raz pierwszy tryumfował we wrześniu 1964 roku w Greenwich Town Hall, występując pod pseudonimem Laurie Yamham), chociaż potrafił wziąć się w garść i, na przykład, sprzedawać choinki. Brał udział w demonstracji, która przeszła przez Chelsea po pierwszym wyroku na Briana Jonesa, i został tam aresztowany -oczywiście jako słynny brat. Policja miała z jego zidentyfikowaniem duże kłopoty i w końcu z ulgą go wypuszczono. Kiedy wyruszył z hippisowską pielgrzymką do Indii, zasypywał biuro Stonesów telegramami, błagając o pomoc finansową. Wszyscy mogli się wtedy przekonać, jak Mick kocha brata. Wysłał mu kilka razy po 50 funtów do odbioru w najbliższym banku i zarobił na tym... szwagierkę. Chris przywiózł z Indii żonę, Vivienne. Ich narodzony wkrótce syn nazwany został Dimitri, co trafnie wypośrodkowało brytyjsko-hinduskie wpływy.
Stargroves, poza rolą schroniska, zaczęło także spełniać z czasem bardziej użyteczną funkcję. Jedno z pomieszczeń zaadoptowano zgodnie z wymogami nowoczesnego studia nagraniowego. Taki był zalążek zorganizowanego wkrótce The Rolling Stones Mobile Unit - studia nagraniowego w ogromnej ciężarówce, nad którą pieczę sprawował lan Stewart. The Who mieli tu zarejestrować swój znakomity utwór Won't Get Fooled Again, a Led Zeppelin nagrali w Stargroves cały album - był nim PHYSICAL GRAFFITI. Już latem nad kolejnym albumem zaczęli tu pracować Stonesi.
163
A wczesną jesienią ruszyli w drogę. Tournee po Europie, pierwsze od 1967 roku pozwoliło im przypomnieć sobie dawne czasy. Spokojni Finowie oszaleli w Helsinkach. W Hamburgu zmobilizowane zostały specjalne oddziały policji. W Berlinie aresztowano 50 osób, zanim koncert zdążył się rozpocząć. Dwutysięczny tłum szturmujący bramy Palazzo Delio Sport w Mediolanie potraktowano gazem łzawiącym. Wiele osób zostało rannych, w tym siedmiu policjantów. Dokonano 63 aresztowań. Do historii miała jednak przejść paryska noc 23 września. I to nie dlatego, że przed gmachem Olympii ponownie dostało się kilku policjantom.
Po koncercie w Paryżu odbyło się nieformalne przyjęcie w hotelu George V -zaproszono muzyków i przyjaciół. Jednym z gości był sprawdzony „francuski łącznik", Donald Cammell. Nie dał się jeszcze poznać światu jako reżyser „Performance", ale opinia dobrego malarza i styl życia paryskiej cyganerii, który z powodzeniem od lat uprawiał, sprawiały, że zawsze otoczony był pięknymi panienkami, najczęściej o bardzo luźnym sposobie bycia. Jedna z nich była zdecydowanie bardziej luźna niż pozostałe i marzyła wprost o poznaniu Jaggera. Cammell spodziewał się, że jeśli przedstawi ją Mickowi, to być może nigdy więcej jej już mieć nie będzie (w swoim otoczeniu), ale zorientował się, że jeśli odmówi, to także może spisać ją na straty. Dziewczyna miała temperament, a wymarzonego Rolling Stonesa pragnęła poznać desperacko - obstawiła równolegle swojego ówczesnego narzeczonego („narzeczonego"), Eddiego Barclaya, pracownika jednego z koncernów płytowych, który Jaggera znał również. Podczas hotelowego przyjęcia Donald przedstawił ich sobie takimi słowami: „Będziecie mieć oboje wielki romans. Jesteście stworzeni dla siebie". Miała na imię Bianca.
Z hotelu udali się wprost do mieszkania Cammella. W towarzystwie gospodarza i jego aktualnej „narzeczonej", Etiopki imieniem Myriam, wypili butelkę szampana. Donald, jak przystało na dobrego gospodarza, zaproponował następną butelkę, albo przynajmniej czteroosobową orgię, ale Mick i Bianca odmówili. Po chwili zniknęli w gościnnej sypialni. Kiedy Donald obudził się nazajutrz, już ich nie było. Zgodnie z jego przypuszczeniami Bianca zafascynowała Jaggera. Przez pozostałą część tournee podróżowali razem, wzbudzając zrozumiałą sensację wśród reporterów, polujących na zdjęcie nowej dziewczyny wielkiego Stonesa. Fotoreporterzy bywają nachalni, jeden - było to w Rzymie - doprosił się u Jaggera prawego prostego. Cios kosztował Micka 2000 dolarów.
Kim była Bianca? Każdy zadawał sobie to pytanie, a Jagger należał do głównych zainteresowanych odpowiedzią. Jej tajemniczość była jedynie maską, ale na wyjaśnienie pewnych faktów Mick musiał jeszcze trochę poczekać. Nocne kluby Londynu i Paryża znały ją od dawna. Zawsze doskonale ubrana, zawsze bez przeszłości i z niewiadomym jutrem. Ale bez stresów. Niezależna, jedynie przez pewien czas związana dłużej z Michaelem Cainem, którego w 1964 roku Mick określił jako swojego ulubionego aktora. Od lat nigdzie nie pracowała, ale nie cierpiała biedy. Wręcz przeciwnie. Jej egzotyczna uroda zdradzała, że była córą Południa. Twierdziła, że jej ojciec jest południowoamerykańskim plantatorem
164
i dyplomatą i utrzymywała wiecznie, że ma 21 lat. Ci, którzy pamiętali ją od co najmniej 1965 roku, uśmiechali się na to pod nosem. Przedstawiała się jako Bianca Perez Moreno de Macias.
Prawda była bardziej prozaiczna. Nazywała się w rzeczywistości Bianca Rosę Perez-Mora (czyli znaczniej gorzej, niż chciała). Była córką sklepikarza z Nikaragui. Urodziła się 2 maja 1945 roku, co czyniło ją jedynie o dwa lata młodszą od Jaggera. Należała do tych dziewczyn, które nie mając kompletnie nic do stracenia, wyruszały na podbój wielkiego świata, wierząc jedynie w szczęście i swoje ciało. Jej się powiodło - nie skończyła pod paryską latarnią. Ale Mick dochodził do tych odkryć stopniowo. Na lotnisku Heathrow, gdzie na kochanków oczekiwała pokaźna grupa dziennikarzy, Bianca powiedziała: „Nie mam imienia. Nie mówię po angielsku".
Urzeczony jej urodą Jagger zorganizował sesję fotograficzną u Davida Baileya. Bailey zdenerwował czymś swoją ognistą modelkę, więc krzyknęła na niego, dodając parę przekleństw po hiszpańsku. Podsłuchał to niejaki Caesar, zarządca fotografa, ogromny czarny Brazylijczyk. Odpowiedział w podobnym dialekcie i oboje - on i Bianca - zniknęli w kuchni. Przez półtorej godziny nie można się było tam dostać, Bianca odkrzykiwała tylko - Jestem zajęta! Jestem zajęta!". Kiedy wreszcie wyszli, Caesar powtarzał - „Mój Boże, ona jest cudowna, cudowna..." Wyznał potem swojemu chlebodawcy, że rozmawiali - w ciągu półtorej godziny mogli, między innymi, także porozmawiać - w niezwykle rzadkim dialekcie, którego nawet w Ameryce Środkowej prawie się już nie słyszy: „Jedyne kobiety, które mówią w ten sposób, to ladacznice" - wspominał z rozrzewnieniem Caesar.
Jesienią 1970 roku John Dunbar wystąpił o rozwód z Mariannę Faithfull, powołując się na jej związek z Jaggerem. Zaledwie po sześciu tygodniach wygrał sprawę, a Mick musiał pokryć koszty sądowe. Również jesienią Marsha Hunt urodziła córeczkę. Nazwała ją Karis. Mick odebrał obie panie ze szpitala, ale nazwisko ojca nie zostało ujawnione. 6 grudnia, w rocznicę tragicznych wydarzeń w Aitamont, odbyła się prapremiera filmu braci Maysles, zatytułowanego z gorzką ironią „Gimme Shelter" (Schroń mnie). Świat ujrzał na własne oczy narkotyczne piekło i morderstwo dokonane przed obiektywami kamer. Morderca - Allan David Passaro - oskarżył The Rolling Stones o to, że film „Gimme Shelter", ukazując scenę zabójstwa, spowodował „wtargnięcie w jego sprawy o s o b i s t e". Film jest znakomitym dokumentem i rozbudził na nowo wiele emocji, ale karawana musiała jechać dalej. Stonesi kończyli swój pierwszy „niezależny" longplay i szykowali się do pożegnalnego tournee po Wielkiej Brytanii.
Już sam początek nowego, 1971 roku napsuł sporo krwi Jaggerowi. 4 stycznia miała miejsce w Londynie brytyjska premiera „Performance". Warner Bros. zdecydowało się na dystrybucję filmu po dokonaniu tylu „niezbędnych" cięć, że Mick i Donald Cammell wpadli we wściekłość. Wystosowali protest do producentów, tłumacząc, że „jest to film o perwersyjnej miłości Homo Sapiens i Pani Przemocy, w związku z czym należy zaakceptować liczne zawarte w nim tabu
165
etc, etc..." Nic oczywiście nie wskórali. Poważnie szwankowała dystrybucja. „Performance" pokazywany był jedynie w nielicznych kinach, a choć wzbudzał duże zainteresowanie, stosunkowo szybko zniknął z ekranów. Donald Cammell, który po latach życzliwiej patrzy na ostateczny kształt swego dzieła, stwierdził w jednym z wywiadów, że istniała zorganizowana grupa ludzi głęboko zainteresowanych niepowodzeniem „Performance". Wskazał na urzędników Warner Bros., obrażonych za zbyt swobodne wykorzystanie pieniędzy firmy i zawiedzionych w swoich oczekiwaniach. Mick Jagger nie przybył nawet na premierę.
Złą nowinę goni dobra. W dwa dni po premierze Stonesi doczekali się kolejnej córeczki. Była dzieckiem Micka Taylora i jego późniejszej żony, Rosę Miller. Nazwano ją imieniem Chloe. „Performance" natomiast dał początek karierze mniej widocznego współreżysera. Nicolas Roeg wyrobił sobie wkrótce światową reputację jako twórca takich filmów, jak znakomity obraz science fiction „Człowiek, który spadł na Ziemię" z Davidem Bowie, czy horror z udziałem Donalda Sutherlanda „Nie oglądaj się teraz".
Zespół czekało wkrótce kolejne tournee i to o niemałym znaczeniu - pożegnanie z ojczystymi fanami. Wielu młodych ludzi obawiało się, że może to być ostatnia szansa na zobaczenie Rolling Stonesów w Wielkiej Brytanii. Zapewniło to rewelacyjną frekwencję, ale wyczuwało się w atmosferze obecność niespotykanych dotychczas na występach zespołu elementów nostalgii i rozżalenia. Obustronnego. 4 marca Stonesi wydali oficjalny komunikat dotyczący swojego przesiedlenia i rozpoczęli tournee koncertem w Newcastle. A potem jeszcze Manchester, Coventry, Glasgow, Bristol, Brighton, Liverpool, Leeds, Londyn i... Lazurowe Wybrzeże. Na jak długo?
Zespół The Rolling Stones grał na koncertach znakomicie. Hyde Park był zaledwie rozgrzewką, dopiero końcówka tournee po USA pokazała pełnię możliwości grupy. Jesienna trasa po Europie była wydarzeniem, wiosenna trasa po Wielkiej Brytanii również. Gitarowa lokomotywa Richards-Taylor prowadziła zespół ku nowym horyzontom. Sytuację zdążyła jeszcze wykorzystać Decca -równolegle do europejskiego tournee ukazała się w sklepach długo oczekiwana koncertowa płyta Rolling Stonesów. Długo oczekiwana z kilku przyczyn. Wszystkim ostatnim występom grupy towarzyszyło powstanie rosnącej fali bootlegów zalewającej czarny rynek po obu stronach oceanu. Pirackie płyty na początku lat siedemdziesiątych potrafiły spędzić sen z oczu dyrektora niejednej wytwórni płytowej. Poczynając od słynnego GREAT WHITE WONDER Boba Dylana, na który złożyły się nagrania dokonane z The Band w piwnicy domu artysty w Wood-stock i stamtąd ponoć w roku 1968 wykradzione (stąd ich późniejsza nazwa THE BASEMENT TAPES), piractwo płytowe stało się masowym zjawiskiem, przemysłem funkcjonującym poza oficjalnym obiegiem. Nie respektując praw autorskich i nie płacąc żadnych tantiem, zaczęto wydawać - często ocalając od zapomnienia wspaniałe chwile - ogromne ilości materiału będącego dziełem największych rockowych (i nie tylko) gwiazd zarejestrowanego zazwyczaj w lepszy lub gorszy sposób na koncertach. Do najczęstszych ofiar płytowych piratów
166
należeli Bob Dylan, The Beatles, no i oczywiście Stonesi. Decca poszła dość szybko po rozum do głowy i wypuściła na rynek koncertowy album swoich - już niedługo - podopiecznych (Columbii zajęło 7 lat wydanie „Piwnicznych taśm" Dylana), skutecznie konkurując z piratami jakością dźwięku.
Nagrania pochodziły z ostatniego tournee po USA, ich zapisu dokonano w dniach 27 i 28 listopada w Madison Square Garden. W zamyśle zespołu, a w szczególności Jaggera, miał to być dwupłytowy album, na który weszłyby także fragmenty występów towarzyszących Stonesom zespołów Ike and Tina Turner Revue oraz B.B. Kinga. Niestety - ponownie nie można się było dogadać z Dekką. Jagger, jak zwykle, nalegał, ale zwątpił, kiedy jeden z oficjeli zadał mu pytanie: „A kim właściwie są ci ludzie?"
Produkt finalny nosi tytuł GET YER YA-YAS OUT. Okładka przedstawia osiołka dźwigającego bębny i Charliego w cylindrze Wuja Sama uniesionego w wyskoku z gitarą w każdej ręce, a sama płyta jest doskonała. Nie przynosi niespodzianek - na repertuar, poza jednym bluesem i dwoma standardami Chu-cka Berry'ego, złożyły się piosenki z dwóch ostatnich longplayów. Ale za to te najlepsze - Jumpin' Jack Flash, Sympathy For The Devil, Stray Cat Blues, Midnight Rambler etc. Płyta GET YER YA-YAS OUT udowadnia - wbrew temu, co pokazał film „Gimme Shelter" - że na 10 dni przed Altamont Stonesi bez wątpienia byli najlepszą grupą świata.
Teraz, kiedy dobiegało końca pożegnalne tournee po Wielkiej Brytanii, Stonesów zapragnęły nagle uwiecznić wszystkie strony. Koncert na Uniwersytecie w Leeds transmitowany był na żywo przez radio BBC, mógł więc go nagrać każdy, kto miał w domu magnetofon. „Ostateczny" występ zespołu odbył się 14 marca w londyńskim Roundhouse i to wydarzenie obstawili bootlegiści. Kiedy jednak Stonesi dawali rzeczywiście ostatni, nieformalny koncert w klubie Mar-quee (26 marca), skąd niegdyś wzięli swój początek, pojawiła się ekipa telewizyjna. Repertuarowi spece z TV obudzili się za pięć dwunasta, a właściwie pięć po dwunastej (w dwa tygodnie po zamknięciu pożegnalnego tournee!), ale nie zawiedli się w swoich oczekiwaniach. Ich głód wydarzeń - tak artystycznych jak towarzyskich - został zaspokojony. Stonesi zagrali świetnie, a o towarzyską sensację postarał się tym razem Keith. Na oczach operatorów wdał się w kłótnię z właścicielem klubu, Haroldem Pendletonem, po czym spróbował założyć mu na głowę „sztywny kołnierzyk" z gitary. Nie trafił w głowę, nie trafił za kratki. Unik Pendletona pozwolił Richardsowi uniknąć kłopotów. Jagger zadedykował właścicielowi klubu wykonanie nowej piosenki, zatytułowanej Biłch.
Przed odlotem do Francji zespół zorganizował przyjęcie pożegnalne w hotelu Skindles w Maidenhead. Kiedy obsługa zaczęła o 2 w nocy wypraszać gości, utrzymując, że trzeba zamknąć lokal, Mick, w zupełnie nietypowym dla siebie nie kontrolowanym ataku furii, wyrzucił krzesło przez ogromne witrażowe okno. Zamknięte. „Daj spokój, Mick. To nie ma znaczenia" - uspokajał go John Lennon. Tak, wydawało się, że wszystko to, co jeszcze łączy ich z Anglią, nie ma już rzeczywiście żadnego znaczenia.
167
Południowa Francja przyjęła ich gościnnie, a swoje dalsze interesy związali Stonesi ze Stanami. Podczas brytyjskiego tournee podróżował z nimi Marshall Chess, syn założyciela chicagowskiej wytwórni Chess Records, w której studiach chłopcy uczyli się przed laty nagrywać R&B. Zaprzyjaźnił się z członkami zespołu, nauczył się brać kokainę i ponoć przegrał z Biancą w karty 12 000 dolarów. Ale czekało go odpowiedzialne zadanie - miał prowadzić powstającą firmę, The Rolling Stones Records. Ziszczone marzenie Stonesów. Od tej pory chłopcy mieli już kontrolować swoją dyskografię od A do Z, we wszystkich fazach jej powstawania. Dystrybucję zdecydowano się powierzyć kompanii Atlantic, jednemu z największych muzycznych gigantów Ameryki.
Legendarny szef Atlanticu, Ahmet Ertegun, należał do najbardziej charyzmatycznych postaci show-businessu. Jego rodzina pozostawała w służbie Imperium Ottomańskiego, ale kiedy ojciec opowiedział się po stronie Mustafy Kemala, okazało się, że polityczny węch go nie zawiódł. W roku 1934 został ambasadorem Turcji w Waszyngtonie. Ahmet miał wtedy 11 lat - jego kariera w muzycznym businessie należy do najbardziej spektakularnych wcieleń amerykańskiego mitu. Kierowana przez Erteguna od 1948 roku wytwórnia Atlantic zgromadziła plejadę znakomitości reprezentujących wszystkie rodzaje muzyki i należała do pionierów w popularyzacji R&B, mając w awangardzie swoich wykonawców Raya Charle-sa. Jubileuszowy, 12-godzinny koncert zorganizowany w Madison Square Garden z okazji 40-lecia wytwórni w maju 1988 roku, dał okazję do zaprezentowania zaledwie maleńkiej części talentów pozostających do dziś pod auspicjami szanowanej powszechnie firmy.
Te muzyczno-historyczne konotacje cieszyły w szczególny sposób Keitha Richardsa, ciągle sentymentalnie przywiązanego do idoli swej młodości. Mick patrzył na to wszystko okiem racjonalisty - myślał o przyszłości grupy. Chłopcy zbliżali się do trzydziestki. Mieli za sobą pasmo sukcesów, przyzwyczaili się do stylu życia supergwiazdorów. Rodziło się pytanie, jak długo jeszcze uda im się taki stan utrzymać? Zależało to przede wszystkim od nich samych, ale także od ludzi, którzy za nimi stali. Przykład Beatlesów również i pod tym względem wydawał się wymowny. Wiosna 1971 roku zdawała się jednak przynosić właściwe rozwiązania - współpraca z Ertegunem napawała optymizmem, Marshall Chess był oddany zespołowi i stawał przed życiową szansą przedłużenia, na własną rękę, rodzinnych tradycji zapoczątkowanych przez swego ojca, a książę Loewenstein, który do tej pory sprawdzał się bez zastrzeżeń jako doradca finansowy, pozostawał na swoim stanowisku. Na początku kwietnia, w Cannes, zawarta została umowa.
Chcąc dodać kontraktowi splendoru i pokazać światu, że zespół wreszcie dopiął swego, Stonesi wydali równolegle nowy singel. Czas był już po temu najwyższy. Ostatnią małą płytą zespołu było Honky Tonk Woman promujące, blisko dwa lata wcześniej, longplay LET IT BLEED. Potem przez długi czas - nic nowego. Płyta koncertowa zawierała znane rzeczy. Filmy przyniosły po jednej piosence. W „Performance" Jagger śpiewał swój własny utwór, Memo From Turner, natomiast piosenka Wild Colonial Boy z filmu „Ned Kelly" była tradycyjną
168
balladą australijską (pozostałe piosenki śpiewał w ścieżce dźwiękowej artysta country, Waylon Jennings - autorem muzyki był Shel Silverstein). Szczególnie tę drugą pozycję trudno utożsamiać z zespołem The Rolling Stones. Jedynym ogniwem pozostaje osoba Jaggera, a jeśli nawet jest to warunek konieczny, to na pewno nie wystarczający.
Nowy singel nosił tytuł Brown Sugar i wywołał tyleż zachwytu, co kontrowersji. Zespół powrócił w nim do archetypalnego rock and rolla, brzmiał doskonale, promieniował siłami witalnymi i świeżością. Problemy powodował sam tytuł i - najwyraźniej zainspirowany romansem z Marshą Hunt (choć były także inne kandydatki) - tekst:
Brązowy cukiereczku
-  jak to jest, że tak mi smakujesz Brązowy cukiereczku
-  właśnie tak, jak powinna smakować młoda dziewczyna
Genitalne skojarzenia wywołały natychmiastowe oburzenie w pewnych, zawsze skorych do oburzenia, kręgach. Zespół, a w szczególności jego lidera, zaatakowano zarzutami, wśród których antyfeminizm, seksizm i rasizm powtarzały się najczęściej. Ale wcale nie przeszkodziło to piosence zostać kolejnym tryumfalnym hitem zespołu. Doszła do najwyższej pozycji listy przebojów po obu stronach Atlantyku.
Powiało starymi, dobrymi czasami. Stonesi ponownie szokowali i ponownie zwyciężali. Miliony wielbicieli zespołu czekały z niecierpliwością na nową płytę długogrająca. Ukazała się w tydzień po singlu. Jeśli ktoś zawiódł się tym, co usłyszał, był to nieomylny znak, że czas przestawić się na Franka Sinatrę. Stonesi pokazali, że gotowi są na przyjęcie lat siedemdziesiątych. 1 to w jakim stylu!
Brown Sugar zaprezentował nowe logo zespołu. Był pierwszym wydawnictwem The Rolling Stones Records, którego emblematem miał być już zawsze wielki, czerwony język, wysunięty krańcowo z szeroko otwartych, czerwonych ust. Skojarzenia z Jaggerem nasuwały się natychmiast. Autorem projektu był legendarny mistrz pop-artu, król nowojorskiej bohemy, Andy Warhol. On także zaprojektował okładkę nowego longplaya i od razu zapewnił jej miejsce w historii rockowej „fonografiki". Przedstawia ona fragment męskiej sylwetki - od pasa do połowy ud - ubranej w jeansy z mocnym skórzanym paskiem (do zdjęcia pozował gwiazdor awangardowych filmów Warhola, Joe Daliesandro). W rozporek wszyty jest prawdziwy zamek błyskawiczny! Po rozpięciu ukazuje się soczysta czerwień wielkiego języka wydrukowanego na obwolucie płyty. Tytuł? STICKY FINGERS (Lepkie palce).
Płyta ukazała się równolegle w większości cywilizowanych krajów świata, okładka wzbudzała sensację, ale przyjmowano ją jako wydarzenie. Jedynym wyjątkiem okazała się Hiszpania. Lokalny oddział Atlanticu musiał zaproponować alternatywne rozwiązanie graficzne. I zaproponował. Bardziej „lepkie" niż orygi-
169
nał, jak skomentował jeden z brytyjskich krytyków. Fotografia przedstawia puszkę syropu cukrowego Fowler's Treacle, z której w chwilę po otwarciu wynurzają się trzy damskie palce! Obok odłożony otwieracz do konserw, wszystko ociekające melasą. Obrzydlistwo! To się nazywa cenzura? Inkwizycja, nie cenzura!
Pomijając sensacje związane z okładką, STICKY FINGERS to dla wielu wielbicieli zespołu ulubiona pozycja w fonografii Stonesów. Dla wielu jest to pozycja najlepsza. Wprawdzie żaden ze Stonesów nie podziela tej opinii, wskazując raczej na dwa poprzednie longplaye, ale faktem jest, że STICKY FINGERS ugruntował pozycję nagraniową zespołu na całe lata siedemdziesiąte. Bill Wyman powiedział, że płyta ta „jest powrotem do bluesa, z którego (zespół) powstał".
Na STICKY FINGERS nie ma słabszych utworów. Otwierający płytę Brown Sugar narzuca i poziom, i emocjonalne zaangażowanie, które następnie - zgodnie z receptą Hitchcocka na film - już tylko wzrastają. Króluje blues, a obaj gitarzyści stanowią dla siebie wzajemne wyzwanie. Obecność Micka Taylora w dużym stopniu zdeterminowała brzmienie płyty, brzmienie rozszerzone także dzięki udziałowi wielu innych muzyków. Saksofonista Bobby Keys całkowicie wtopił się w zespół - jego przyjaźń z Keithem (obaj urodzili się tego samego dnia, tego samego miesiąca i tego samego roku - 18 grudnia 1943) zaowocować miała wieloletnią współpracą. Czarnoskóry organista, Billy Preston (piąty Beatles z albumu LET IT BE), wzbogaca swoją grą koloryt brzmienia. Podobnie jak obaj pianiści, dwaj muzycy o statusie „szóstego Stonesa" - lan Stewart i Nicky Hopkins, których można usłyszeć na większości płyt zespołu. Poza tym na STICKY FINGERS dochodzą także do głosu smyczki i liczne instrumenty perkusyjne.
Wszyscy muzycy grają na pełnych obrotach, współpraca gitar jest wręcz wzorcowa, ale prawdziwym bohaterem płyty jest Mick Jagger. Nigdy jeszcze materiał rejestrowany przez zespół nie stanowił dla niego - jako dla wokalisty -tak trudnej próby, a wychodzi z niej zwycięsko w piękny, brawurowy sposób.
Oprócz piosenki z singla znalazł się na płycie drugi świetny rock and roli, Bitch, zakazany przez większość stacji radiowych. Can't You Hear Me Knocking rozszerza, zarówno w warstwie instrumentalnej jak i rytmicznej, dotychczasowy idiom Stonesów, podczas gdy You Gotta Move i / Got The Blues demonstrują, jak niedaleko w rzeczywistości zespół oddalił się od bluesa. Nastrojową perełką jest na STICKY FINGERS kameralna, oparta na akompaniamencie gitary akustycznej i doskonale zaśpiewana ballada, Wild Horses, adresowana do Anity Pallenberg, co może wskazywać na autorstwo Richardsa (ale nie musi - Anita była podobno gotowa zająć miejsce Mariannę u boku Micka, ubiegła ją jednak Bianca). Ironiczna piosenka Dead Flowers pokazuje Stonesów w country-rocku.
Możesz przysłać mi zwiędłe kwiaty na mój ślub A ja nie zapomnę złożyć róż na twoim grobie
Czują się w nim tak, jakby nigdy nie grali niczego innego, co jest niewątpliwą zasługą Keitha i jego fascynacji tym gatunkiem. W Mooniight Mile natomiast
170
wyraźnie pobrzmiewają reminiscencje dalekowschodnie i - co najbardziej zdumiewające - w niczym nie przeszkadzają.
Płyta roi się od aluzji do narkotyków i stanów narkotycznego upojenia. Jeden z krytyków napisał, że wystarczy ją polizać, żeby „odjechać" do końca tygodnia. Tekstem najbardziej explicite w tym zakresie pozostaje wstrząsająca Sister Morphine. Do współautorstwa tej piosenki rościła pretensje Mariannę Faithfull. Jeśli było tak rzeczywiście, makabryczne widmo uzależnienia pochodzi z pierwszej ręki. Nie to jest zresztą ważne. Ten znakomity tekst broni się sam w sobie, bez żadnych dodatkowych powiązań, a Sister Morphine dopisać można do listy takich „narkotycznych arcydzieł", jak Heroin Lou Reeda (lidera The Velvet Underground) czy Dress Rehearsal Rag Leonarda Cohena.
STICKY FINGERS powtórzył sukces singla, zajmując pierwsze miejsce na liście płyt długogrających i w Wielkiej Brytanii, i w USA. Po tamtej stronie Atlantyku (patrząc z tej strony Atlantyku) Stonesi osiągnęli rzadki i wymowny sukces, mając na przełomie maja i czerwca dwie najlepsze płyty w obu kategoriach. Żeby radość nie przewróciła im w głowach, a poczucie swobody pozwoliło zapomnieć o dawnych wspólnikach, Decca wycięła chłopcom numer, którego zupełnie się nie spodziewali. Dokładnie w dniu ukazania się STICKY FINGERS wydała płytę długogrająca zatytułowaną STONE AGE. Był to dosyć przypadkowy zestaw wczesnych nagrań Rolling Stonesów, a okładka stanowiła kiepską parodię oryginalnego projektu graficznego do BEGGARS BANOUET, który onegdaj tak oburzył oficjeli z Dekki. Zespół zareagował ostro. W większości brytyjskich periodyków branżowych ukazało się całostronicowe ogłoszenie następującej treści: Ostrzeżenie! Stanowisko Rolling Stonesów w sprawie wydania płyty «STONE AGE»: Nie wiedzieliśmy, że ta płyta ma zostać wydana. Jest ona, w naszej opinii, poniżej poziomu, jaki staramy się utrzymywać, zarówno w wyborze materiału, jak i w oprawie graficznej. Podpisano - Mick Jagger, Keith Richard, Chalie Watts, Bill Wyman i Mick Taylor". Niestety - protesty niewiele pomogły. Akcja zakrojona była na większą skalę, był to zaledwie początek zemsty. Decca miała duży wybór nagrań Stonesów, praktycznie cały dotychczasowy dorobek zespołu, i mogła z nimi robić, co tylko chciała. Aż szkoda, że nie chciała zrobić nic dobrego.
Niezależnie od komplementów należnych albumowi STICKY FINGERS, nie należy zapominać, że zgromadzone na nim piosenki pochodzą aż z trzech źródeł studyjnych i nagrywane były na przestrzeni stosunkowo długiego czasu. Niektóre zarejestrowano w słynnych Muscle Shoals Studios w Alabamie na kilka dni przed Altamont. Zespół musiał znowu brać się ostro do pracy - postanowiono rozpocząć nowe sesje już po przesiedleniu się do Francji. W wynajętej przez Richardsa willi Nellcote, położonej na plaży w Villefranche, zaimprowizowano domowe studio, a ciężarówka Rolling Stones Mobile Unit przemierzała Europę w kierunku południowej Francji. Zanim jednak zdążyła tam dotrzeć, cały świat obleciała wieść, która odwróciła uwagę fanów zespołu od nowych nagrań. Wieść bardziej sensacyjna niż największe tryumfy na listach przebojów!
Mick Jagger się ż e n i!!!
171
Wielu osobom trzeba było tę wiadomość powtarzać:
Mick Jagger się żeni!!!
Człowiek, który zaledwie przed rokiem powiedział, że nie wyobraża sobie, żeby mógł wstąpić w związek małżeński. Człowiek, który bardziej niż ktokolwiek przed nim i po nim stał się dla całego świata symbolem wolnego, nie skrępowanego żadnymi zakazami czy nakazami seksu. Człowiek, który zaliczył w życiu więcej kobiet niż był w stanie zapamiętać i który możliwością wyboru partnerek mógłby zawstydzić lubieżnych władców starożytności. Człowiek, którego samo pojawienie się na estradzie wprowadzało tysiące młodych dziewcząt w stan erotycznej ekstazy. Ten człowiek postanowił się ożenić!!!
Bianca naprawdę zawróciła Mickowi w głowie. W pierwszych dniach maja wierna Shirley Arnold, która wciąż prowadziła londyńskie biuro Stonesów, odebrała telefon od Jaggera. Dzwonił z Francji. Powiedział, że żeni się za dwa dni i przedyktował listę 150 osób, które miały zostać zaszczycone zaproszeniem na wesele. Oczywiście całą rzecz zaplanowano znacznie wcześniej, Jagger dołożył jednak wszelkich starań, żeby nie było na ten temat żadnych przecieków. Walczył o intymność, o zachowanie prywatności. Wbrew wygłaszanym do tej pory opiniom na temat małżeństwa, Mick podszedł do całej sprawy bardzo poważnie. Nie chciał pozwolić, żeby jego ślub przemienił się w cyrk dla dziennikarzy.
Bianca, jak przystało na prawdziwą katoliczkę, nie wyobrażała sobie innego ślubu, jak tylko kościelny. Ale nawet przy najbardziej tolerancyjnym potraktowaniu kwestii religijnych nie dało się ukryć, że Mick jest nominalnie anglikaninem. Dla wokalisty Rolling Stonesów rzeczy niezwykłe stały się na przestrzeni lat codziennością, tak jak sprawy proste i zwyczajne oddaliły się od niego, nabierając posmaku egzotyki. Jednym z najbardziej „egzotycznych" okresów w obfitującej w wydarzenia biografii Micka Jaggera były cztery tygodnie, podczas których, z pilnością większą niż miało to niegdyś miejsce w szkole w Dartford, uczęszczał na kurs przysposobienia małżeńskiego. W wybranym przez zakochaną parę małym rybackim kościółku, spoglądającym na zatokę i port w St-Tropez, ojciec Lucien Baud wprowadzał swojego jedynego ucznia w podstawy wyznania katolickiego. Z jakim skutkiem?
Sukienkę ślubną zakupiono w tajemnicy w zaprzyjaźnionym butiku w Londynie, natomiast obrączki wybrał Mick w Paryżu. Problemem było jednak zgromadzenie gości. Shirley Arnold dokonywała w Londynie cudów - praca dla Stonesów niejednokrotnie stawiała ją wobec wymagań graniczących z magią -ale zebranie 150 osób, w większości bardzo precyzyjnie dysponujących swoim czasem, graniczyło z niemożliwością. Tym bardziej że pozostawało mniej niż 48 godzin do rozpoczęcia sensacyjnej imprezy. Nawet rodzice Micka dowiedzieli się o wydarzeniu w ostatniej chwili. Rodzice Bianki w ogóle nie zasłużyli na zaproszenie - nie ta klasa. Większość zaproszonych stanęła oczywiście na głowie, żeby tylko nie stracić takiej okazji - wyjątkiem był Kenneth Anger, który przesłał na ręce Micka telegram stwierdzający, że woli poczekać na przyjęcie z okazji rozwodu.
172
Część gości zjechała z różnych stron Francji, a specjalnie wyczarterowa-nym samolotem przyleciała do Nicei ekipa londyńska. Muzycy - Erie Clapton, Ronnie Lane, Stephen Stills, Jim Price (trębacz i puzonista współpracujący ze Stonesami od płyty STICKY FINGERS), Nicky Hopkins, lan Stewart, niektórzy z żonami. Nazwiska - troje z rodu Ormsby-Gore, dwoje Churchilli. Beatlesi -państwo McCartney z córkami i państwo Starkey (Paul i Ringo nie zamienili w samolocie ani słowa, chociaż nie widzieli się już od dłuższego czasu). Współpracownicy i przyjaciele - Shirley Arnold, Jo Bergman, Les Perrin, Jimmy Miller, Marshall Chess, Ahmet Ertegun, Christopher Gibbs, Donald Cammell i wielu, wielu innych. Byli oczywiście wszyscy Stonesi. W komplecie stawiła się rodzina ze strony pana młodego - państwo Jagger i braciszek. Uroczystość uświetnił swoją osobą szef policji miasta St-Tropez (prywatnie). Na świadków do urzędu stanu cywilnego poproszono Rogera Vadima i Nathalie Delon. Do ołtarza pannę młodą prowadził lord Lichfield.
O mały włos, a świadkowie nie byliby potrzebni. Goście dopisali, ale państwo młodzi wdali się tuż przed wyjściem w ostrą sprzeczkę. Gwałtownie miotane hiszpańskie słowa świadczyły, że małżeństwo stanęło pod znakiem zapytania. O co poszło? W świetle francuskiego prawa małżonkowie mogą wybrać - czy pozostają osobno przy swojej dotychczasowej własności, czy od dnia zawarcia związku wszystko zostaje uznane za wspólne. Oczywiste wydają się oczekiwania Bianki w tym zakresie, ale nie na darmo był Mick największym wśród Stonesów finansistą. Kobiety też miał okazję poznać dosyć blisko. Na koniec Bianca uległa - w ogniu słownej potyczki dotarło do niej widocznie, że stoi przed alternatywą: albo Mick bez jego milionów, albo ani milionów, ani Micka. A chyba też umiała liczyć.
Dobrze spóźniona procesja dotarła wreszcie do ratusza, gdzie narzeczonych oczekiwał podniecony burmistrz, pan Marius Estezan. A także, niestety, gromady reporterów, tłumy fanów i nieco zdezorientowanych tubylców. Kiedy Mick dowiedział się o oblężeniu, wysłał Lesa Perrina, agenta prasowego Stonesów, żeby zaprowadził porządek. Ale, oczywiście, nic nie dało się zrobić. Burmistrz stanął okoniem - ratusz to miejsce publiczne i każdy ma prawo tam przebywać. Mick wystąpił z ultimatum - albo intruzi zostaną przegnani, albo on i jego narzeczona nie przychodzą. Burmistrz przebił - albo przychodzą, albo odwołuje ceremonię. Przyszli. „Ceremonia" trwała kilka minut, ale najgorsze nowożeńcy mieli dopiero przed sobą.
Wieść o lokalnej sensacji rozchodziła się lotem błyskawicy. Oprócz reporterów, fanów, turystów i rybaków pojawiła się nowa frakcja. Studenci demonstrowali przeciwko „prowokacyjnej ekstrawagancji" uroczystości. Pojawili się także chuligani, tych wszędzie pełno. Obrzucali orszak wyzwiskami i kopali samochód wiozący z urzędu młodych państwa Jagger (wniosek na marginesie: Stonesi nie zdobyli prawdziwej łobuzerii). Keith Richards rozbił aparat jakiemuś fotografowi. Nieszczęsny Les Perrin chciał się zrehabilitować za porażkę w ratuszu i bohatersko zabezpieczał kościół. Przegonił część gapiów i po długotrwałych zmaganiach
173
zatrzasnął ogromne, dębowe drzwi. Szkoda tylko, że nie sprawdził, czy Mick i Bianca są w środku...
Garnitur Jaggera ucierpiał nieco od kpiącego entuzjazmu nieproszonych gości, kiedy dobijał się do drzwi przybytku pańskiego. Ale znacznie większą sensację wzbudzała niekonwencjonalna suknia Bianki - dekolt wydawał się nie mieć końca... Ojciec Baud udawał, że niczego nie widzi, i robił swoje z zawodowym spokojem. „(...) Kiedy jest się postacią na miarę Micka Jaggera, trudno oczekiwać prywatności w małżeństwie" - pocieszył Micka w swoim przesłaniu. Oprawę muzyczną uroczystości stanowiły wybrane przez Biankę fragmenty ścieżki dźwiękowej z filmu „Love Story". No tak... Mick zapewne wolałby usłyszeć Under My Thumb.
Przyjęcie weselne w Cafe des Arts trwało do rana, a atmosfera była, jak określił to jeden z gości, „lekko niezdrowa". Do występu Rolling Stonesów nie doszło, ponieważ Keith osunął się w pewnej chwili na podłogę i nic już nie było w stanie przywrócić go światu. Przynajmniej przez kilka najbliższych godzin. Rozgrzewkę wykonał w końcu Terry Reid (zdolny brytyjski gitarzysta, który zamienił wkrótce muzykę na seks - zgubiły go groupies, o które nieustannie walczył z towarzyszącym mu na trasach koncertowych ojcem) oraz kapela angielskich rastafarianów, The Rudies. Jagger spróbował zaimprowizować coś na maleńkiej scenie, ale wyglądał na lekko zagubionego. Lepiej poradził sobie Stephen Stills. Na koniec Mick pociągnął krótkie jam-session. Oprócz Stillsa towarzyszyli mu - Doris Troy, P. P. Arnold, Bobby Keys, Nicky Hopkins oraz dwaj członkowie zespołu Santana, Michael Shrieve i David Brown. Rodzice Micka rozpaczliwie polowali na okazję wręczenia nowożeńcom ślubnego prezentu. Bianca opuściła zgromadzenie zaraz po tym, jak mąż zaczął śpiewać. Goście żegnali ją z żalem - ekstrawagancki strój, który przywdziała na przyjęcie, należałoby właściwie określić jako topless. Całą górną część ciała okrywał (broń Boże nie zakrywał) przezroczysty tiul. Na ramiona miała Bianca zarzucone coś, co przy dużej dozie dobrej woli można by określić jako kamizelkę. To coś było gęsto poobszywane cekinami, które pobłyskując na tysiące sposobów dawały niepokojącą oprawę wyeksponowanym piersiom (nic specjalnego, w najlepszym wypadku mała dwójka). Christopher Gibbs oddał atmosferę wesela wspominając: „(...) niezupełnie rozumiałem, o co w tym wszystkim chodziło".
Trudno, zarówno w przypadku Micka jak i Bianki, mówić o nocy poślubnej w tradycyjnym znaczeniu tego pojęcia. Ale miesiąc miodowy był klasyczny -podróże w basenie Morza Śródziemnego, parę dni w Wenecji, potem przeskok do Irlandii. Nawet nikt z najbliższych obserwatorów nie podejrzewał, że w dniu ślubu nikaraguańska piękność była w ciąży...
Nikt się także nie mógł spodziewać, że bohaterką kolejnych związanych z zespołem sensacji stanie się żona najspokojniejszego Stonesa, pani Shirley Watts. 2 czerwca została aresztowana na lotnisku w Nicei za pobicie (!) celnika i obrzucenie wyzwiskami kilku innych pracowników portu. Taka kulturalna osoba, naprawdę musieli jej podpaść. Została zwolniona za kaucją, a następnie skazana
174
in absentia na sześć miesięcy więzienia i grzywnę. W sierpniu sąd apelacyjny w Aix-en-Provence zredukował wyrok do piętnastu dni w zawieszeniu.
Polubowne zakończenie sprawy najbardziej musiało ucieszyć poczciwego Charliego, który jako jedyny zdeklarowany żonkoś w zespole - małżeństwa Micka jakoś nikt nie wydawał się tratować zbyt serio - bardzo by zapewne cierpiał z powodu półrocznej rozłąki. Bardziej niepokojące wieści dochodziły chłopców z ich tak niedawno opuszczonej ojczyzny. Nie ulegało wątpliwości, że Decca nosi się z zamiarem wydania następnych płyt w typie STONE AGE i nikt właściwie nie mógł temu zapobiec. Zmowa godząca w Stonesów wydawała się także panować w brytyjskiej telewizji. Wszystkie trzy stacje odmówiły emisji reżyserowanego przez Bruce'a Gowersa filmu „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones", upamiętniającego kameralny występ w Marquee i trwającego zaledwie pół godziny. Blisko godzinną wersję tego niecodziennego koncertu (osiem piosenek plus incydent z gitarą) zdążyły już pokazać stacje telewizyjne w większości krajów zachodniej Europy.
Prawdziwa wojna nerwów miała się jednak dopiero zacząć. W ostatnim dniu sierpnia do Sądu Najwyższego w Londynie wpłynęły dwa poważne oskarżenia, podpisane przez Jaggera, Richardsa, Wymana, Wattsa oraz ojca Briana Jonesa. Pierwsze wymierzone było w dwóch oryginalnych menażerów grupy, Andrew Loog Oldhama i Erica Eastona. Zarzucano im, że weszli, w 1963 roku, w sekretne porozumienie z firmą Decca. Porozumienie to miało godzić w interesy zespołu, których to interesów zgodnie z oczekiwaniami mieli bronić. Członkowie grupy twierdzili, że okradano ich z wpływów pochodzących ze sprzedaży płyt. Oldham miał namówić Briana na zaakceptowanie 6% od hurtowej ceny płyty, podczas gdy Decca płaciła jemu i Eastonowi 14%. A przecież w tym samym czasie Oldham był na 25% honorarium bezpośrednio u Stonesów! Wychodziło na to, że zarabiał więcej niż oni!
Drugie oskarżenie, jak nietrudno zgadnąć, dotyczyło Kleina. Tym razem chłopcy plus pan Lewis Jones uderzyli z grubej rury. Żądali nie mniej i nie więcej, tylko 29 000 000 dolarów (tak, tak, sześć zer), jako zadość uczynienie za to, że nie reprezentował ich finansowych interesów tak, jak mógłby. Klein, przedłużając kontrakt Stonesów z Decca Records w 1965 roku, wywalczył bezprecedensową, jak na owe lata, sumę 1,4 miliona dolarów niezależną od spodziewanych wpływów ze sprzedaży płyt. Chłopcy zorientowali się po przeszło pięciu latach, że nigdy nie zobaczyli tych pieniędzy. Klein wyciął im dziecinny numer. Zamiast wpłacić zaliczkę Dekki na konto Nanker Phelge Musie, Ltd., czyli na konto Stonesów, zdeponował całą sumę na Nanker Phelge Musie Inc., czyli na konto własne, bo firmę o takiej właśnie nazwie - i wyłącznie w tym celu - otworzył. Ltd. versus Inc., taki drobiazg! Ani Jagger, ani nikt inny przez pięć lat nie zwrócił uwagi na tę końcówkę, przez cały czas powierzając prawa autorskie na Amerykę Północną firmie Nanker Phelge Musie Inc.!!! Mieli potem zeznać, iż byli przekonani, że firma ta należała do nich! Podczas gdy do nich należała Nanker Phelge Ltd., leżąca przez cały czas odłogiem! Drobne nieporozumienie. Po obserwowa-
175
nych przez cały świat aferach finansowych związanych z zespołem The Beatles i jego niefortunną firmą Apple, oskarżenie Rolling Stonesów umocniło pozycję Allena Kleina jako jednego z największych hochsztaplerów show-businessu. Na rezultaty czekano w napięciu.
Wyjątkowo jednak to nie Jagger szalał na tym nowym froncie. On -najbardziej z całego zespołu niezłomny w kwestiach finansowych - trzymał się teraz na uboczu. Bianca absorbowała go bez reszty. Mówiło się coraz częściej, że młoda żona może stać się fermentem wewnątrzgrupowego rozkładu. Ponownie powracały analogie do The Beatles - Linda Eastman, Yoko Ono. „Myślę, że (Bianca) miała większy negatywny wpływ na Micka, niż ktokolwiek by to sobie wyobrażał" - miał powiedzieć Keith. Ale większość osób zbliżonych do Stonesów od początku podzielała tę opinię. Mick zaczął się pod wpływem Bianki bardzo szybko zmieniać. UdzielHy mu się jej ambicje ukierunkowane w stronę „wielkiego świata". Niewątpliwie stało się to za sprawą silnej osobowości Bianki, ale kompleks nikaraguańskiej prowincjuszki przejęty przez międzynarodowego idola dał dosyć żałosne rezultaty. Jagger zaczął jeszcze więcej niż do tej pory „bywać", jeszcze bardziej się „stroić". Coraz większą wagę przykładał do utrzymania „klasy". A tym samym oddalał się od zespołu.
Tymczasem zespół wziął się ostro do pracy. Pod kierunkiem i przy dużym zaangażowaniu emocjonalnym Richardsa, dokonywano w jego domu w Ville-franche nowych nagrań. Mick przesiadywał w Paryżu i tylko okazjonalnie wpadał dograć „wokale". Richardsa bardzo gniewał taki stan rzeczy. Jego kobieta także była w ciąży, ale nie zapomniał, że oprócz tego że jest ojcem i kochankiem, jest przede wszystkim Stonesem. Nie przerywano pracy, czy z Jaggerem, czy bez niego. 21 października w Beh/edere Nursing Home w Paryżu Bianca powiła dziecię. Dziewczynkę. Mick szalał z radości. Zadzwonił do chłopców, żeby zebrać gratulacje i poinformować ich, że przez kilka najbliższych tygodni nie powinni się go spodziewać. Nie podzielono jego entuzjazmu. Mała dostała na imię Jadę. Gdyby urodził się chłopiec, nazwano by go Jesse James.
To tylko rock'n'roll
Nowy rok zastał wszystkich na miejscu. Keith i reszta chłopców pracowali we Francji. Richards zdążył już uzyskać w nowym miejscu status narkotycznego guru. W wynajętej willi Nellcote żył z Anitą, która spodziewała się dziecka, z synem Marlonem oraz z liczną i nieustannie zmieniającą się grupą muzyków, fanów, narkomanów i handlarzy „towarem". Ci zawsze mogli liczyć na spokojne schronienie u bezkompromisowego Stonesa. Policja zaczynała coraz bardziej interesować się podejrzaną komuną, ale Keith lubił prowadzić dom otwarty, a goście, z którymi dzielił wiadome upodobania, byli mu szczególnie mili. Co
176
innego Mick. Pan Jagger coraz bardziej powiększał dystans dzielący go od ludzi prostych (czytaj: nie dość bogatych) - czyli takich, spośród których sam się wywodził i z których rekrutowała się w przytłaczającej większości jego widownia. Keith pozostał w każdym calu archetypalną gwiazdą rocka lat sześćdziesiątych. Mick stawał się człowiekiem na miarę nowych czasów. A co do tego, że czasy robiły się inne, na początku roku 1972 nikogo nie trzeba było już przekonywać.
The Times They Are A-Changin' śpiewał przed laty Bob Dylan. Tak, czasy się zmieniały, ale nie tak, jak jeszcze niedawno to sobie wyobrażano. Rock stał się trwałym elementem kultury masowej, ale ulegał pogłębiającej się instytucjonalizacji. Jak wszystko inne. Stał się businessem, przemysłem. Teraz inny chłopak z gitarą śpiewał inną piosenkę. Poświęcony pamięci Buddy'ego Holly'ego utwór Dona McLeana American Pie dotarł do pierwszych miejsc list i nikt się nie obruszał, że nowy przebój opowiada o „dniu, w którym umarła muzyka".
Muzyka oczywiście nie umarła, ale umarła idea. Tak to powszechnie rozumiano. Odeszli wielcy zbuntowani - Jimi Hendrix, Janis Joplin, Brian Jones. Dokładnie w drugą rocznicę śmierci Briana, w Paryżu, zakończył życie Jim Morrison. Odeszła bezpowrotnie epoka szczęśliwych festiwali. Można się było o tym przekonać w sierpniu 1970 roku. W Ouebeck zorganizowano pierwszy wielki festiwal o znamiennej nazwie Kanadyjskie Woodstock. Przybyło niecałe 10 000 ludzi, pojawił się jeden z zapowiedzianych dwunastu wykonawców. W trzy tygodnie później Europa miała słynny Pop Festival na wyspie Wight. Dopisali i widzowie, i wykonawcy. Ale na Isle Of Wight zmieszano z ćwierćmilionową widownią kilkuset poprzebieranych za hippisów policjantów! Przez cały czas trwania występów dokonywane były aresztowania za używanie narkotyków. Jeden z fanów wskoczył na scenę, przerwał śpiewającej Joni Mitchell i krzyknął do mikrofonu: „To zwyczajny obóz koncentracyjny dla hippisów!!!" W tym samym czasie za oceanem, w stanie Nowy Jork, trwał proces Maxa Yasgura, farmera, na którego włościach odbyło się Woodstock, oskarżonego przez sąsiadów o to, że tłumy widzów zadeptały w powrotnej drodze ich pastwiska. Koniec epoki? A może tylko koniec złudzeń?
Czasy się zmieniały. Zespół The Who jeździł po świecie ze swoją rock--operą „Tommy". Stał się pierwszą grupą rockową, jaka wystąpiła w nowojorskiej Metropolitan Opera. Bluźnierstwo? W starej gwardii też coś pękało. Wielki dyrygent Herbert von Karajan zgłosił się jako dobrowolny królik doświadczalny do badań nad działaniem narkotyków. Tymczasem Bob Dylan wydał książkę. Nie dość tego - otrzymał honorowy doktorat Uniwersytetu Princeton! A swoje trzydzieste urodziny spędził w Izraelu medytując pod Ścianą Płaczu. Czasy się zmieniły...
„Melody Maker" obwieścił, że The Beatles po raz pierwszy od ośmiu lat wypadli z pierwszego miejsca ankiety czytelników w kategorii najlepszego zespołu świata. Zwyciężyła supergrupa nowego dziesięciolecia - Led Zeppelin. Ale co najmniej połowie Wielkiej Czwórki rozpad zaczął wychodzić na dobre. Ringo pozostał sympatyczny, Paul zaczął się robić sympatyczny do bólu i szedł nie-
177
uchronnie w kierunku przefiltrowanej, uniwersalnej muzyki pop. A w tym samym czasie John Lennon nagrywał dzieła swojego życia, łącząc skowyt rocka z psychoanalizą na poziomie, o którym nie śniło się The Doors. George Harrison, wyzwolony z kleszczy spółki autorskiej Lennon/McCartney, zaczął od tego, że wydał trzypłytowy album z własnymi utworami. Wszedł w rok 1971 zwyciężając po obu stronach Atlantyku w obu kategoriach - najlepszego longplaya i najlepszego singla. W przyszłości miał za to jeszcze odpokutować - jego monumentalny hit My Sweet Lord zostanie uznany za plagiat. Tymczasem z imponującym zapałem organizował koncert na rzecz uchodźców z Bangladeszu. Odejścia czasami służą.
Mało kto przekonał się o tym lepiej niż Paul Simon. Rok 1970 był rokiem duetu Simon and Garfunkel. Płyta BRIDGE OVER TROUBLED WATER i piosenka o tym samym tytule królowały na światowych listach. Album wszedł na zawsze do ścisłej klasyki muzyki popularnej, a piosenka aż po dzień dzisiejszy wygrywa większość plebiscytów na największy utwór popularny wszechczasów, skutecznie konkurując z beatlesowskim Hey Jude. Ale Simon nie potrzebował utrzymywać partnera tylko dlatego, że tamten śpiewał ładnie i wysoko. Simon sam śpiewał ładnie i niewiele niżej, a oprócz tego grał na gitarze, aranżował i - przede wszystkim - pisał swój repertuar. Uwolniony od krępującej asysty Garfunkela miał się rozwinąć w jednego z najwybitniejszych przedstawicieli piosenki autorskiej w skali światowej, tak windując poziom materiału, opracowań i wykonania, że większość śpiewających wierszokletów nie zdążyła mu pomachać. Simon rozpoczął solową karierę od artystycznych i komercyjnych szczytów. A potem już tylko piął się w górę, żeby po piętnastu latach nagrać GRACELAND - arcydzieło nie na miarę gatunku czy dziesięciolecia. Po prostu arcydzieło.
Paul Simon zmienia się w sobie i dla siebie. Ale takich jak on - niepodatnych na mody, gusty i przychylność publiczności (udowodniły to po raz kolejny zadymy związane z premierą musicalu „The Capeman" w 1998 roku) - jest niewielu. Muzyka lat siedemdziesiątych uległa istotnym przeobrażeniom, ponieważ artyści przestali kształtować swoje czasy. Nawet tylko dla siebie, jak przed paroma laty. Teraz czasy lepiły artystów. Na tournee do Europy przyjechał zespół The Band, pokazując, niewykluczone że po raz ostatni, czym może być rock. Ale w Europie szalał już zespół Emerson, Lakę and Palmer, pokazując, czym rock być nie powinien. A jednak na syntezatorowe ekshumacje Mussorgskiego przybywały tłumy. Przychodziły tysiące ludzi. Czasy się zmieniały. Nad Europą zawisło widmo art-rocka, w Stanach kiełkował zalążek disco.
Ale w tym nie było nic złego. Art-rock potrafi być wspaniałą muzyką, disco także. Problem polegał na nadchodzącej, zapowiadanej licznymi wstrząsami, eksplozji wulkanu szmiry. Szmiry, która potrafi zniweczyć wszelkie podziały, stać się wspólnym mianownikiem dla wszystkich gatunków sztuki. Szeroki widz (słuchacz) - tłum, ludzka masa - wziął się wreszcie w garść. Psychodelie, acid-rocki, fajerwerki. A gdzie papka? Gdzie Pop-elina? Jest! Zawsze była! Tylko na chwilę przycichła...
178
Najpierw oddała przyczółek Wielka Brytania. Wystarczy rzucić okiem na listy. Na samym początku lat siedemdziesiątych jest jeszcze jako tako. Pojawiają się -między innymi - Beatlesi, Simon and Garfunkel, Led Zeppelin, The Kings, Deep Purple, Jimi Hendrix. Ale potem - już prawie tylko ci „inni" - Marmalade, Christie, Mungo Jerry, T. Rex. Kolejne wcielenia rodziny Osmondów, groza. A im dalej, tym gorzej. Zespół Downa, czyli zespół Dawn. .Zawiąż" - razem z Tonym Oriando -„żółtą wstążkę wokół starego dębu" i śmiej się z bluesa. Kiedy w czerwcu 1971 roku miał w Londynie swoją brytyjską premierę film „Gimme Shelter", cała Anglia śpiewała „chirpy chirpy cheep cheep". Przebój zespołu Middle Of The Road, Chirpy Chirpy Cheep Cheep. Taki tytuł. Przeboju numer jeden. Doprawdy groza.
W dziedzinie tytułów Stany przysłużyły się już wcześniej. W latach 1968--1969 miała w Ameryce miejsce niechlubna, choć na szczęście krótkotrwała, eksplozja popularności tzw. bubblegum musie. Czyli muzyki do żucia. Zespoły takie jak The Archies czy Ohio Express. Przeboje takie jak Sugar Sugar, Bang-Shang-a-Lang, Jingle Jingle tego pierwszego, czy Yummy Yummy Yummy tego drugiego. Albo Chewy Chewy. Też coś strasznego. Ale Stany potrafiły stanąć na nogi. To właśnie w USA znalazła się w końcu odtrutka na szmirę, nowy typ piosenkarza i autora lat siedemdziesiątych. Elton John (nie szkodzi, że Anglik), Carol King (nie szkodzi, że pisała już od kilkunastu lat), James Taylor (nie szkodzi, że były hippis). Nie było tak źle, skoro za kilka lat miał się objawić Bruce Springsteen. Dzięki takim jak on rock nie zginie.
Muzyka pozwalała opanować się technice, ale wyzbyła się niemal całkowicie polityki, politykowania i politykierstwa. Poza poronioną krucjatą Lennona, właściwie aż do punków. W maju 1970 roku na amerykańskich uniwersytetach w Kent, w stanie Ohio i w Jackson, w stanie Missisipi, strzelano w biały dzień do demonstrujących studentów. I co z tego zostało? Piosenka Neila Younga Ohio, to wszystko. Żadnych Street Fighting Man-ów. Paul McCartney nagrał Give Iriand Back To The Irish (Oddajcie Irlandię Irlandczykom), piosenka natychmiast weszła na czarną listę brytyjskiego radia. John Lennon nagrał Woman te The Nigger Of The World (Kobieta jest czarnuchem świata), piosenka natychmiast weszła na czarną listę radia amerykańskiego. Tylko cicho, nic się nie dzieje. Najważniejszy spokój.
Opinię tę wydawali się podzielać państwo Jagger. Młodzi państwo Jagger. Mick i Bianca stali się ozdobą towarzystwa, ciekawostką wyższych sfer. Zaczęli ozdabiać okładki magazynów nie mających nic wspólnego z muzyką ani nawet z kulturą rocka. Zaczęli wygrywać plebiscyty na najlepiej ubranych ludzi. Jaggera bardziej cieszyło towarzystwo księcia Loewensteina, Ahmeta Erteguna czy arystokratów niż paczki dawnych przyjaciół z Londynu. Bianca udzielała się jako modelka - u Zandry Rhodes, u St. Laurenta. A także podczas licznych w wielkim świecie akcji charytatywnych (iście symboliczna to pointa jej życiowej drogi, spełniony sen). W Nowym Jorku dołączyła do słynnej Factory Andy'ego Warhola, stając się kolejnym satelitą amerykańskiego twórcy. Państwo Jagger fotografowani byli na wszystkich lotniskach globu. Zawsze sprawiali wrażenie jadących na wakacje, albo właśnie z wakacji wracających. Nie robiło to zresztą żadnej różnicy.
179
Prawdziwi krytycy rockowi zaczęli wreszcie tracić cierpliwość. Jagger psuł opinię całemu zespołowi. Jak napisał jeden z biografów grupy, „(...) Stonesi stali się dokładnie tymi samymi ludźmi, przed którymi kiedyś nas ostrzegali". Krytycy nie powinni jednak sprawdzać artystom metek przy garniturach, tylko raczej słuchać ich płyt. A, niestety, początek roku 1972 nie wyglądał w dyskografii Stonesów zbyt obiecująco. W styczniu ukazała się zupełnie chybiona płyta JAMMING WITH EDWARD - jedna z największych pomyłek, do jakich zdarzyło się Stonesom przyłożyć rękę. Podczas sesji nagraniowych do LET IT BLEED wspomagał zespół, pod nieobecność Briana, amerykański gitarzysta Ry Cooder. Keith pokłócił się z nim i wyszedł. Grał więc dalej zespół w składzie - Mick, Bill, Charlie, Cooder i Nicky Hopkins. Wspólne muzykowanie miało charakter zabawy, szkoda tylko, że zapis fonograficzny tej sesji w ogóle ujrzał światło dzienne. Płyta jest gorsza jakościowo od niejednego bootlegu. W miesiąc później kolejna porażka: MILESTONES. Następna płyta ze wznowień Dekki, następny gniot o bezsensownym doborze nagrań i fatalnej okładce. Zemsta jest rozkoszą i bogów, i ludzi. Podobnie żądza pieniądza.
Rolling Stonesi musieli przejąć inicjatywę w swoje ręce. Sukces STICKY FINGERS (numer jeden na liście longplayów, obustronnie) stawiał przed nimi wysokie wymagania, a słuchacze oczekiwali na rezultaty „piwnicznych" nagrań z domu Richardsa. Trzeba się było także pokazać w Ameryce. Od tragedii w Altamont upłynęły już dwa lata i Ertegun namawiał do tournee. Płyta STICKY FINGERS zrobiła doskonałą promocję.
Na początku był singel:
Kobiety prawią mi komplementy,
Ale wysysają ze mnie wszystkie soki,
Chcą żeby moja świeczka wypaliła się od razu
Maleńka,
W mojej koronie niepotrzebne są klejnoty (...)
Mała - nie mogę zostać, Pozwól mi się potoczyć, Jestem rzuconą do gry kością.
Piosenka nosiła tytuł Tumbling Dice, a chociaż na listach doszła tylko do pierwszej piątki, należy po dzień dzisiejszy do żelaznych pozycji repertuarowych grupy. Płytka ukazała się 14 kwietnia i zastała Stonesów w... Szwajcarii. Narkotyczne uzależnienie Anity stwarzało ogromne zagrożenie porodowe, w związku z czym pan Richards i panna Pallenberg przenieśli się do Montreux, gdzie nieodpowiedzialna matka pozostawała pod ścisłą obserwacją w prywatnej klinice. Keith i Marlon zatrzymali się w hotelu Metropole. Ponieważ Stonesi faktycznie myśleli o zrobieniu trasy koncertowej po USA, a rozkręcenie zespołu - do czego sami się przyznają - zajmuje im około trzech miesięcy, wkrótce zjechali do Montreux wszyscy. Odbywali próby w miejscowym kinie, utrzymując swój pobyt

180
w całkowitej tajemnicy. 17 kwietnia Anita urodziła dziecko. Wszystko przebiegło szczęśliwie, dziewczynka została nazwana Dandelion (Angela). Od piosenki Dandelion czy od Sweet Black Angel ze strony B ostatniego singla (w którym to utworze Stonesi deklarują moralne poparcie Angeli Davies)?
Oczekiwany z dużym zainteresowaniem materiał ukazał się w niecały miesiąc później na dwupłytowym albumie EXILE ON MAIN STREET. Dlaczego aż dwie płyty? Jest to jedyny tego typu przypadek w całych dziejach Stonesów dotyczący nowych nagrań studyjnych - w roku 1972 ukazały się dwie podwójne kolekcje składankowe, HOT ROCKS 1964-1971 oraz MORĘ HOT ROCKS (BIG HITS AND FAZED COOKIES), a w pięć lat później wydany zostanie dwupłytowy album nagrany na żywo. Można na ten temat jedynie spekulować, ale wszyscy spekulanci podążali w tym przypadku podobnym tropem. EXILE ON MAIN STREET uważane jest powszechnie za dzieło Keitha. Zimą 1971/1972 Richards pozbawiony był w dużej mierze twórczego wkładu Jaggera, ale oznaczało to także uwolnienie od niezwykle surowego krytycyzmu partnera. Talent Keitha, tak muzyczny jak i autorski, objawił się dzięki temu swobodniej (symptomatyczny jest więc już sam wymiar dzieła - vide „syndrom Harrisona"). Rezultat? Znakomity. EXILE ON MAIN STREET nie zawiera hitów, poza znanym z singla Tumbling Dice oraz śpiewanym przez Richardsa Happy. Cały album jest jednym wielkim hitem, dwie płyty długogrające wspaniałej muzyki. Jeśli STICKY FINGERS podsumował lata sześćdziesiąte w sposób, w jaki nie czyni tego żaden inny longplay owego okresu, to EXlLE ON MAIN STREET stanowi ziarno tego, co Stonesi będą mówić przez najbliższe dziesięć lat. Zróżnicowanie tekstowe EXILE ON MAIN STREET dorównuje muzycznemu zróżnicowaniu STICKY FINGERS. Oczywiście nie sposób, szczególnie obecnie, oddzielić autorstwo osiemnastu zaprezentowanych na albumie utworów. I chyba nie warto. Jagger wypowiadał się o obu płytach niezbyt pochlebnie, co - znając jego charakter - potwierdza teorię przeważającego autorstwa Keitha. Richards z kolei powiedział po latach, że EXILE ON MAIN STREET powinno jednak było być pojedynczą płytą. Świadczy to raczej o jego perfekcjonizmie niż o fałszywej skromności. Jednak krytycy rockowi nie podzielają ani zastrzeżeń Jaggera, ani Richardsa. W ankiecie, przeprowadzonej przez Paula Gambaciniego w 1977 roku, 40 znawców rocka z USA i Wielkiej Brytanii wybrało 200 największych płyt w historii tej muzyki. EXILE ON MAIN STREET zajęło najwyższą pozycję z całego dorobku Stonesów, wchodząc do pierwszej dziesiątki na siódmym miejscu i wyprzedzając LET IT BLEED o jedno miejsce (pozycja 8), BEGGARS BANOUET o trzydzieści pięć miejsc (pozycja 42), a STICKY FINGERS o miejsc sześćdziesiąt jeden (pozycja 68). Podobną ankietę przeprowadził dwa lata wcześniej „New Musical Express". Wybierano 100 najlepszych płyt i wyniki były nieco odmienne. Do pierwszej dziesiątki, na przedostatnim miejscu, zakwalifikowała się płyta STICKY FINGERS. Ankieta wyłoniła jeszcze pięć albumów Rolling Stonesów - LET IT BLEED, BEGGARS BANOUET, THE ROLLING STONES, EXILE ON MAIN STREET i GET YER YA-YAS OUT. Wszystkie zmieściły się w pierwszej sześć-
181
dziesiątce. Paul Gambacini powtórzył swój plebiscyt dziesięć lat później - w 1987 roku EXILE ON MAIN STREET przesunął się na jedenaste miejsce, a LET IT BLEED uplasował się ponownie tuż za nim. Płyta STICKY FINGERS wypadła z pierwszej setki, ale pozostały w niej jeszcze BEGGARS BANOUET (pozycja trzydziesta trzecia) i AFTERMATH (pozycja sześćdziesiąta ósma).
Kiedy The Rolling Stones rozpoczęli w czerwcu w Vancouver swoje siódme północnoamerykańskie tournee, EXILE ON MAIN STREET przewodził na brytyjskiej liście najlepszych płyt długogrających. W USA doszedł do tej pozycji w tydzień później. Zanim jednak chłopcy wybrali się na swój ulubiony kontynent, musieli pozałatwiać parę spraw na własnym podwórku. Uzyskano kompromis w sporze z Kleinem. Klein był wielkim złodziejem, ale niczego nie robił bez asekuracji. 10 maja ukazała się w prasie notka, stwierdzająca: „The Rolling Stones, ABKCO Ind. Inc. oraz Allen Klein wspólnie ogłaszają, że uzyskane zostało porozumienie satysfakcjonujące w spornych kwestiach wszystkie strony". Jak to się stało? Mick zorganizował negocjacje - 24-godzinną sesję z Kleinem filmowała sprowadzona przez niego ekipa. Klein nie miał nic przeciwko temu, był kryty. Pokazał chłopcom klauzulę w kontrakcie stwierdzającą, że wyłożoną przez Dekkę sumę 1,4 miliona dolarów musiał przekazać zespołowi w okresie nie dłuższym niż 20 lat!!! Ale nigdzie nie było powiedziane, że w krótszym! Ponownie tryumfował, tupetu mu nie brakowało. Pewnie śmiałby się w głos, gdyby nie absorbowały go właśnie poważne kłopoty w rozliczeniu Beatlesów. Wolał nie przeciągać struny, na tamtym froncie miał zresztą więcej do stracenia. Zaproponował chłopcom kompromis - oddaje milion, cztery stówy i odsetki zostają przy nim. Bezczelny do upadłego. Chłopcy poszli na ten układ - milion to zawsze milion, ponadto Klein znika im z pola widzenia, a tego nie da się przeliczyć na pieniądze. Powszechnym zaskoczeniem było to, że Stonesi powierzyli ABKCO występowanie w swoim imieniu przeciwko Ericowi Eastonowi i przyrzekali pełną kooperację! Zaznaczono jednak także, że firma ta nie jest odpowiedzialna za prowadzenie interesów zespołu. „Oskarżenia prawne są jak wojny - żadna ze stron nie wygrywa" - rzucił wątpliwym aforyzmem Klein. Oczywiście z miną skrzywdzonego niewiniątka. Mick nie silił się na filozofię: „Porozumienie sprowadza się do tego, że Allen Klein nie będzie miał już z nami nic wspólnego". A w kilka miesięcy później powiedział wprost: „Gdybym wyraził moją prawdziwą opinię o nim, Allen Klein pozwałby mnie zapewne do sądu. Na tyle, na ile mnie to dotyczy, jest to osoba, której należy unikać". Nie był to bynajmniej koniec wzajemnych oskarżeń.
Piętno Altamont zaciążyło na amerykańskim tournee, choć zespół wydawał się wyciągać z tragicznego doświadczenia właściwe wnioski. Mick Jagger wykazywał obsesję na punkcie środków bezpieczeństwa, a to nikomu nie mogło zaszkodzić. Nawet jeśli najbardziej chodziło mu o bezpieczeństwo własne. Zainteresowanie było, jak zawsze, olbrzymie. Już w maju sensację wywołało przeładowanie komputera zawiadującego Ticketronem - siecią punktów sprzedaży biletów na imprezy kulturalne i sportowe na terenie całych Stanów. W 30 mia-
182
stach wyprzedano natychmiast wszystkie miejsca, a Stonesi grali głównie na kilkudziesięciotysięcznych stadionach. Już od pierwszego koncertu rozpoczęły się zmagania policji z tymi, dla których zabrakło biletów. Stonesi brzmieli rewelacyjnie, rozgrzewkę robił im Stevie Wonder, który powracał często na zakończenie ich występu i dołączał z harmonijką w Satisfaction.
Ale znacznie więcej niż o muzyce, mówiło się i pisało o stylu życia, jaki uprawiali chłopcy „w drodze". Oczywiście można by go określić dwoma słowami, ale takie pojęcia jak seks czy narkotyki kryją w sobie morze znaczeń. Alkohol lał się strumieniami - jack daniels był pełnoprawnym członkiem grupy. Mick napędzał się kokainą, Keith pogrążał się coraz głębiej w heroinowe uzależnienie. Towarzyszący chłopcom Marshall Chess po raz pierwszy w życiu „strzelił sobie w żyłę" w Waszyngtonie i to w dodatku 4 lipca (polska krew?)! Najbardziej sensacyjne przecieki pochodziły od dwóch ludzi, zatrudnionych przez Stonesów do pełnienia obowiązków kronikarskich w czasie trasy. Robert Frank robił film z tournee, a Robert Greenfield miał napisać książkę. Do legendy przeszedł samolot, którym zespół przemieszczał się z koncertu na koncert, nazwany The Lapping Tongue (miał na kadłubie ogromny czerwony jęzor). Na jego pokładzie odbywały się wieloosobowe orgie seksualne w iście rzymskim stylu. O przelocie marzyły tysiące młodych dziewcząt i wiele znakomitości ze świata high life'u i bohemy. Do nielicznych dopuszczonych należała księżna Lee Radziwiłł i jeden z największych homoseksualistów wśród pisarzy i pisarzy wśród homoseksualistów, Truman Capote, autor „Z zimną krwią" i „Śniadania u Tiffan/ego". Od niego pochodzi następująca opowieść.
Mick Jagger miał prywatnego lekarza, który podróżował z zespołem, a w swojej lekarskiej teczuszce miał wszystko, „od witaminy C, do witaminy C-okainy". Ten młody przystojniaczek wykorzystywał swoją wysoką pozycję w sztabie Stonesów jak mógł najlepiej. Spośród tabunów chętnych wybierał te dziewczęta, które miały dostąpić łaski wniebowstąpienia na pokładzie samolotu z wielkim czerwonym językiem. Ta historia zdarzyła się na trasie Pittsburgh-Waszyngton. Doktorek zabrał panienkę, która „szukała tematu do szkolnej gazetki". Wybrał ją dla siebie. Zaraz po starcie cała ekipa zebrała się w tylnej części słynnego DC-7. Uczennica rozebrała się do naga, robiąc strip-tease w takt improwizowanej przez Stonesów kociej muzyki. Potem kochała się z lekarzem „w każdej wyobrażalnej pozycji". Chłopcy z zespołu i ich kompania przyglądali się aż do znudzenia, a Robert Frank uruchomił kamerę. Ostatnich gapiów poprosiła o zajęcie miejsc stewardesa, kiedy samolot zaczął zbliżać się do lądowania. Z Pittsburgha do Waszyngtonu nie jest daleko - para kochanków była wciąż naga, kiedy należało zapiąć pasy. Pan doktor wziął swoją „pacjentkę" na kolana, a z samolotu wyszedł trzymając spodnie w garści. Uczennica była w siódmym niebie.
Marshall Chess powiedział dziennikarzowi: „Kiedy trzydzieści pięć laseczek przychodzi, żeby zaliczyć Stonesa, a Stonesów jest tylko pięciu, pozostaje trzydzieści, więc każdy blisko związany z tournee załapuje się na jedną. To należy do rytuału". Nic dziwnego, że tournee dorobiło się przydomka Stones Touring Party (STP). Rzeczywiście latająca prywatka...
183
Jeśli kobiet jest za dużo, daje to po prostu większy wybór. Głowa nie boli. Ale sam wybór może okazać się za duży! Przekonał się o tym Jagger, kiedy zespół zakotwiczył w sławetnej Playboy Mansion, chicagowskiej posiadłości Hugha Hefnera. Założyciel i właściciel magazynu „Playboy", pod względem ilościowym być może największy kochanek naszych czasów (liczba jego partnerek wyraża się w tysiącach), prowadził u siebie istny harem i to złożony z samych najpiękniejszych dziewcząt wszystkich ras i kolorów skóry. Na użytek własny i dla gości. Jagger zwątpił. Jego doświadczenie seksualne, wobec tego co zastał w Playboy Mansion, graniczyło z dziewictwem! Za to Wyman się nie przejął. Najspokojniej w świecie grał z Hefnerem w tryktraka. Półnagie panienki w kostiumach króliczka serwowały drinki.
Ranni policjanci i gaz łzawiący to oczywiście dzień powszedni na koncertach Stonesów. Nowością tego tournee była eksplozja - ładunek wybuchowy podłożony pod rampą w montrealskim Forum zniszczył doszczętnie 30 głośników, które znajdowały się w ciężarówce. Na szczęście nikt nie został poszkodowany. Nowe głośniki dostarczono natychmiast z Los Angeles, a montrealskie stacje radiowe otrzymały przeszło 50 zgłoszeń telefonicznych od różnych osób przyznających się do zamachu. Prawdziwego sprawcy nigdy nie wykryto.
Miejscem bardziej typowej afery stało się lotnisko Warwick na Rhode Island. Jej bohaterem negatywnym nie był tym razem nikt z zespołu, tylko fotograf „Providence Journal and Bulletin", Andy Dickerman. Z typowo prowincjonalną nadgorliwością, w napastliwy sposób, próbował zdobyć dla swojego pisma „sensacyjne" zdjęcia Stonesów idących przez halę lotniska. Keith Richards i Stanley Moore (szef ochrony podczas tego tournee) uznali, że na chamstwo odpowiada się chamstwem, a najlepszą obroną jest atak. Wkroczyła policja i obaj zostali aresztowani za napad. Przy okazji polecieli Jagger, Marshall Chess i Robert Frank - za utrudnianie pracy policji. Żeby było szybciej, wszyscy przyznali się do winy, a z kaucją wysokości 3000 dolarów od osoby pospieszył sam burmistrz Bostonu, Kevin White. Koncert w Bostonie i tak rozpoczął się z czterogodzinnym opóźnieniem, co jednak nie przeszkodziło ojcu miasta zebrać gorące oklaski. Ambitny fotograf miał wnieść wkrótce sprawę do sądu, żądając blisko 50 000 dolarów odszkodowania!
Prawdziwa bomba wybuchła jednak dopiero ostatniego dnia tournee -w Madison Square Garden. Pożegnalny koncert Rolling Stonesów zbiegł się dokładnie z urodzinami Micka. Jagger kończył - tak, tak - 29 lat. Od pewnego czasu nie ukrywał już swego prawdziwego wieku. Jeden z największych gwiazdorów rocka stał u progu trzydziestki - trzeba to było uczcić! Koncert był, w zgodnych ocenach, znakomity. Na zakończenie publiczność, poprowadzona przez Steviego Wondera, odśpiewała Mickowi „Happy Birthday", a pomiędzy Stonesami wybuchła na scenie walka na torty. Chłopców rozdzieliła Bianca, składając na policzku męża urodzinowy pocałunek, po czym wręczyła jubilatowi pluszową pandę. Jak w rodzinie. Ahmed Ertegun zorganizował przyjęcie w hotelu St Regis, zaraz po koncercie. Nowy Jork dawno nie widział takiej obstawy.
184
Potencjalnych intruzów były faktycznie setki. Do zaproszonych szczęśliwców należeli Carly Simon, Zsa Zsa Gabor, Bob Dylan, Woody Allen. A także kolejny kandydat do tytułu największego pisarza wśród homoseksualistów i największego homoseksualisty wśród pisarzy, Tennessee Williams - autor „Tramwaju zwanego pożądaniem". Księżna Lee Radziwiłł i Andy Warhol robili polaroidowe zdjęcia. Rangę wydarzenia artystycznego nadały imprezie występy dwóch zaproszonych zespołów, których liderzy stanowili klasę samą w sobie - Muddy Waters Blues Band i Count Basie Orchestra.
Po zakończeniu tournee chłopcy wrócili do Anglii. Tymczasem do Sądu Najwyższego wpłynęły dwie sprawy, o których opinia publiczna poinformowana została 10 października. W pierwszej Erie Easton oskarżał Andrew Loog Oldha-ma, Nanker Phelge Musie Ltd., Decca Records Co Ltd., London Records Inc. of New York oraz Allena Kleina. W drugiej Mick Jagger i pozostali oskarżali Erica Eastona. Zabawa trwała. Decca także przez cały czas brała w niej udział, wydając kolejne pozycje z cyklu „vendetty". GIMME SHELTER, płytę, która udaje soundtrack z filmu, nie mając z filmem nic wspólnego. ROCK'N'ROLLING STONES, przypadkowy wybór tematów obcego autorstwa plus jedna kompozycja Nanker Phelge'a plus jedna kompozycja Jaggera i Richardsa, w absolutnie kosz-marej okładce z głupkowato uśmiechniętą twarzyczką młodego Jaggera otoczoną... motocyklami (niemiecka okładka tego albumu mogłaby - po zmianie napisów - zawierać na przykład przemówienia Hitlera; rozpostarty orzeł wywołuje jednoznaczne skojarzenia). Fonograficzne poczynania Dekki psuły Stonesom sporo krwi, ale od czasu wygaśnięcia kontraktu nie dotykały ich bezpośrednio. Do czasu. Zespół przygotowywał właśnie dwupłytowy album koncertowy z ostatniego tournee. Tytuł roboczy brzmiał „Rolling Stones American Tour 1972", ale całą pierwszą stronę zajmował występ Steviego Wondera. Gotowa była okładka, gotowy był wybór nagrań. Ale niestety. Tym razem Decca - w koalicji z Kleinem -przystąpiła do frontalnego ataku. W wyborze znalazły się utwory Honky Tonk Woman, Jumpin' Jack Flash i Satisfacłion, do których prawa znajdowały się wciąż w gestii Dekki. Stonesi stanęli wobec alternatywy - albo rezygnują z wydania albumu w przygotowanej postaci, albo ograniczają repertuar wyłącznie do dwóch ostatnich płyt, tych wydanych już przez Rolling Stones Records. Zrezygnowali.
W listopadzie Bill Wyman zapłacił 20 funtów za przekroczenie prędkości i został czasowo pozbawiony prawa jazdy na terenie Wielkiej Brytanii, a Mick poleciał do Nowego Jorku pomóc Yoko Ono w przygotowaniu nowej płyty. Chyba tylko z sympatii do Lennona. Pod koniec miesiąca cały zespół spotkał się na Jamajce, gdzie w Dynamie Sound Studios przystąpiono do nowych nagrań. Keith wynajął w Ocho Rios dom należący do piosenkarza brytyjskiego Tommy'ego Steela i zamieszkał tam, na czas pracy, z Anitą, żeby odseparować ją od Bianki. W przeciwnym wypadku obie panie mogłyby sobie zrobić krzywdę.
Po dwóch tygodniach pobytu na Jamajce Richards dowiedział się z lokalnej gazety, że we Francji czeka na niego nakaz aresztowania. Pod nieobecność Stonesa policja przeszukała jego dom, o wdzięcznej nazwie Nellcote, i jego jacht,
185
o złowieszczej nazwie „Mandrax". Znaleziono znaczne ilości haszyszu, kokainy, heroiny i... mandram Policjanci przyznali, że obserwowali tajemniczą willę od trzynastu miesięcy. Aresztowano w międzyczasie wielu młodych Francuzów, przewijających się przez Nellcote - wszyscy podawali się za fanów Rolling Stonesów, u większości znaleziono narkotyki. Jeden z zatrzymanych przybył do domu Richardsa na narkotyczną prywatkę, a został na kilka miesięcy jako kucharz. Wesoło było. Początkowo do afery wmieszano wszystkich pozostałych Stonesów, ale chłopcy kategorycznie się odcięli. Stawili się na przesłuchanie i złożyli zeznania, ale sędzia, pan Andre Lasfarque, wystawił tylko dwa nakazy aresztowania - pan Richards, panna Pallenberg. Żeby nie było najmniejszych wątpliwości, Mick pokusił się o oświadczenie prasowe: „(...) Należy podkreślić, że zarówno Charlie Watts, Bill Wyman, Mick Taylor, jak i ja sam, mieszkamy osobno i spotykamy się jedynie w celu dokonania nagrań. W naszych domach nie odbywały się żadne narkotyczne prywatki". No tak...
W październiku 1973 roku Keith i Anita stanęli przed sądem i zapłacili po 1350 funtów grzywny. Oboje otrzymali także wyroki - rok więzienia w zawieszeniu. Kiedy w 1974 roku Keith przegrał apelację, zakazano mu wstępu do Francji na dwa lata. „Wreszcie mogę przestać płacić 2400 dolarów tygodniowo za ten cholerny dom" -skomentował. Ale wtedy, w grudniu 1972 ich kłopoty jeszcze się nie kończyły. Kiedy chłopcy rozjechali się z Jamajki na wszystkie strony świata, żeby spędzić po swojemu święta, na egzotycznej wyspie pozostała Anita Pallenberg. Keith przebywał właśnie w Londynie, gdy dosięgła go telefoniczna wiadomość, że Anita jest w więzieniu. Za posiadanie marihuany. Twierdziła potem, że była tam bita i gwałcona. Richards chciał wyruszyć natychmiast na ratunek, ale pewne przesłanki wskazywały na to, że uwięzienie Anity może być tylko pułapką na niego. Pomoc ofiarował pewien arystokrata, określony przez prasę jako Książę X (Loewenstein?, Klossowski?, ktoś z Radziwiłłów?). Skontaktował się z jednym z największych na Jamajce businessmanów, wpływowym kacykiem, który miał swoich ludzi w rządzie, a ponadto prowadził jakieś interesy ze Stonesami. Cena wolności Anity wynosiła 12 000 dolarów. „Powiedz, żeby zapłacił natychmiast" - rozkazał na wieść o łapówce Keith. .Zwrócę mu pieniądze w dowolnym kraju świata".
Mick Jagger, który na kłopoty Richardsa zareagował natychmiastowym przywdzianiem kostiumu świętoszka, wrócił z Jamajki do Londynu. Postanowił spędzić spokojne święta na Cheyne Walk w towarzystwie Bianki i Jadę. Chciał odpocząć przed planowanym na nadchodzący styczeń tournee po Dalekim Wschodzie i Australii. Małżeństwo z Bianką i wielkoświatowe koneksje zaczynały owocować, co w owym czasie cieszyło Jaggera nie mniej niż sukcesy artystyczne (o ile nie bardziej). Jego arystokratyczne ambicje zostały mile połechtane, kiedy na liście najelegantszych mężczyzn roku „Women's Wear Daily" znalazł się obok takich postaci, jak lord Snowdon, Henry Kissinger, Truman Capote i Onassis. Ale nie sądzone mu były spokojne święta. W przedwigilijną noc z 23 na 24 grudnia katastrofalne trzęsienie ziemi nawiedziło Nikaraguę. Managua, rodzinne miasto Bianki, legło w gruzach. Mówiło się o tysiącach zabitych, setkach tysięcy pozba-
186
wionych dachu nad głową. Bianca wpadła w panikę, histerycznie denerwowała się o los matki. Wszystkie połączenia z Nikaraguą zostały zerwane, więc Jagger postanowił działać. 26 grudnia wylecieli z Londynu do stolicy Jamajki, Kingston. O bezpośrednim locie nie było mowy. W Kingston udało im się wyczarterować specjalny samolot. Do Managui dotarli 31 grudnia, przywożąc dwa tysiące dawek surowicy przeciwtyfusowej - wszystko, co byli w stanie dostać w Londynie od ręki. Panią Macias odnaleźli w dobrym zdrowiu, ale Jagger przeżył szok. To co zastali, wstrząsnęło nim dogłębnie. Ruiny, tysiące bezdomnych, chaos i dezorganizacja, a przede wszystkim przytłaczająca nędza i brak dostatecznej opieki medycznej, sprowokowały go do podjęcia konkretnych kroków. Po powrocie ogłosił, że Rolling Stonesi wystąpią ze specjalnym koncertem, z którego całkowity dochód przeznaczony będzie na pomoc dla nikaraguańskich ofiar. Tak weszli w rok 1973.
Nie zaczął się on spokojnie, chociaż pierwsze dni stycznia były takie miłe... Dwa tysiące międzynarodowych wydawców żurnali ogłosiło wyniki swojego plebiscytu na najlepiej ubranych ludzi roku 1972. I Mick, i Bianca zmieścili się w pierwszym tuzinie. W USA pierwszym w nowym roku hitem cieszyła się Carly Simon. Piosenka You're So Vain, w której refrenie śpiewa Jagger (wpadł na nagranie podczas pracy nad albumem Yoko Ono), stanowiła nietypową zagadkę dla słuchaczy. Jesteś taki próżny, myślisz pewnie, że ta piosenka jest o tobie" -do kogo zaadresowane były te słowa? Nie ustawały spekulacje. Pierwszym kandydatem wydawał się mąż piosenkarki, James Taylor, popularny artysta, lansowany niegdyś przez samych Beatlesów. Na drugim miejscu wysuwano przyjaciela domu, Warrena Beatty, aktora i reżysera, przedstawiciela autorskiego nurtu w kinie kalifornijskim. Obaj panowie słyną i z ujmujących osobowości, i z urody. Nie obeszło się także bez podejrzeń, że prawdziwym bohaterem sympatycznej piosenki jest Mick Jagger. Carly Simon była jednym z głównych gości na jego przyjęciu urodzinowym w Nowym Jorku, a uchodziła przecież za symbol seksu lat siedemdziesiątych...
Ale wkrótce Rolling Stonesi stanęli w obliczu poważniejszych problemów. Idąc - mimowolnie - za przykładem Carly Simon, o zagadkę pokusił się australijski minister do spraw emigracji. 4 stycznia, nie podając żadnych powodów, ogłosił, że jeden ze Stonesów pozbawiony będzie prawa wstępu na teren Australii. Który? W cztery dni później, wystawiając nie najlepsze świadectwo dalekowschodniej gościnności, do zakazu dołączył japoński minister spraw zagranicznych. Był jednak mniej dyskretny - do kraju kwitnącej wiśni nie wjedzie Mick Jagger. Za stare wyroki.
Zachwiało to zupełnie przygotowaniami do zbliżającego się tournee, które -notabene - w Australii było już kompletnie wyprzedane. Mick odwiedzał ten kraj wielokrotnie, tutaj nakręcił nieszczęsnego „Neda Kelly'ego". Ostatni raz zahaczył o Szósty Kontynent w kwietniu ubiegłego roku, razem z Bianką i Jadę, w drodze na Bali. Ale Rolling Stonesów australijska publiczność nie widziała od lutego 1966 roku! A zainteresowanie było, jak zwykle, olbrzymie. 9 stycznia Al Grassby, szef
187
Ministerstwa Imigracji tego kraju, znany powszechnie jako Grass-snake (zaskroniec), zdjął zakaz z nieokreślonego Stonesa. Tournee poprzedziły dwa koncerty w Honolulu. Następnie Stonesi przelecieli do Sydney na konferencję prasową. Nawet na takich antypodach, jak nowozelandzkie Auckland, grali dla dziesiątków tysięcy szalejących ze szczęścia fanów. Tysiące młodych ludzi staczały boje z policją, w Adelajdzie doszło do prawdziwej bitwy. Pan Grassby był oczarowany - twierdził, że Rolling Stonesi stanowią przykład dla australijskiej młodzieży i że dobrze zrobił wpuszczając ich, mimo wszystko, do kraju. „Zrobić człowiekowi złe imię i wstrzymać jego przyjazd, to niemoralne i nieaustralijskie" - cytowano powszechnie słowa „Zaskrortca".
Nie wzięli ich jednak do serca zatwardziali samuraje. Promotorzy koncertów w słynnym tokijskim Budokanie zwracali pieniądze za bilety. Stonesi nie przejęli się zbytnio - niech tamci żałują. Mick nie zapomniał o swojej obietnicy. 10 stycznia ogłosił, że odbędzie się koncert na rzecz nikaraguańskich ofiar. Ponieważ poruszali się w pełnej gotowości po basenie Pacyfiku, na miejsce imprezy wybrano Forum w Los Angeles, a datę ustalono na 18 stycznia. Dobra data, koncert stał się wydarzeniem. Wystąpił Santana, rockująca para marihuanowych komików, Cheech and Chong i oczywiście Stonesi, którzy dla blisko 20-tysięcznej widowni grali nieprzerwanie przez dwie godziny. Impreza przyniosła 350 000 dolarów. Kiedy 9 maja Mick i Bianca wręczali pieniądze w Waszyngtonie, przekazując je za pośrednictwem Senatu na rzecz Pan American Development Fund, Jagger dołożył z własnej kieszeni jeszcze 150 000. Do równego rachunku. Mówiło się, że ten gest załatwił „przy okazji" wizę i pozwolenie na pracę dla Richardsa, który po incydencie na lotnisku Warwick mógł z tym mieć poważne problemy. Jako wyraz wdzięczności państwo Jagger otrzymali od Senatu symboliczny złoty klucz. Ciekawe, jak okazał swoją wdzięczność Richards?
Po lutowych peregrynacjach Mick i Keith powrócili na Jamajkę. Praca nad płytą dobiegała końca. Na początku kwietnia niepokojące wieści doszły do chłopców z USA. Było to jeszcze przed senacką „łapówką" Jaggera i sędzia Orton w Warwick na Rhode Island odrzucił pozew o oddalenie sprawy wynikłej po incydencie z reporterem. Lokalny patriotyzm, czy Keith rzeczywiście dołożył niewinnemu? Kłopoty czekały także w Anglii, tym razem Jaggera. Mick wydawał się zapominać, że ma dwie córeczki. 18 czerwca Marsha Hunt wniosła do sądu sprawę o ustalenie ojcostwa, wskazując wokalistę Stonesów jako sprawcę. Swojej małej Karis, oczywiście. Mick nigdy nie wypierał się tego dziecka, dla wszystkich z jego otoczenia było oczywiste, że uważa się za ojca. Ale Marsha wychowywała córeczkę sama. Na wiosnę mała Karis wymagała leczenia i rachunki za opiekę medyczną przytłoczyły samotną matkę. Jagger, tak wspaniałomyślny dla tysięcy poszkodowanych w Nikaragui, na wieść o roszczeniach finansowych matki swojego dziecka, zachował się jak dziki. Zażądał próby krwi! Jeśli istnieje szansa, że dziewczynka nie jest jego córką - nie będzie płacił. Znajomi Jaggera byli oburzeni. Podobno wyprowadziło go z równowagi to, że Marsha nadała sprawie publiczny rozgłos. Jego matka miała jakoby nie wiedzieć o istnieniu
188
najstarszej wnuczki. Mało kogo przekonywała ta wymówka - czyż pani Eva Jagger nie czyta gazet? Osiągnięto w końcu porozumienie poza sądem. Ale gorycz pozostała. W nadchodzących latach Mick uspokoił się nieco i zaczął lepiej wywiązywać się z obowiązków ojca. Przynajmniej finansowych. Jeśli ktoś ma wątpliwości, czy córka panny Hunt jest rzeczywiście dzieckiem wielkiego Stonesa, wystarczy, że spojrzy na buźkę małej (wtedy małej, dziś już pełnoletniej) mulatki. To lepszy sprawdzian niż próba krwi. Kiedy dziewczynka poszła w 1983 roku do szkoły średniej w Hampshire, została zapisana jako Karis Jagger.
Był czerwiec 1973 roku. Wieczorem dwudziestego piątego Mick Taylor wziął udział w pierwszym publicznym wykonaniu głośnej kompozycji Mika Oldfielda, Tubular Bells w Queen Elizabeth Hall w Londynie. Muzykę rockową dotknęła już fatalna epidemia przerostu formy i symfonicznych ambicji. Tylko tacy „niewolnicy rytmu" jak Keith Richards nie obawiali się zakażenia - Stonesi, The Who i parę innych zespołów, których członkowie nigdy nie mieli zatracić bakcyla bluesa. Keith był właśnie z Anitą w swoim londyńskim mieszkaniu na Cheyne Walk - do Nellcote na razie bali się wracać. Odwiedził ich książę Stanisław Klossowski de Rola i został na noc. Rano obudził ich dzwonek do drzwi. Na progu gotowała się do akcji brygada do walki z narkotykami pod dowódctwem inspektora Charlesa 0'Hanlona. Reszta bardzo przypominała pamiętny nalot na Redlands. Policjanci uszczęśliwieni faktem schwytania Stonesa z dziewczyną, a w dodatku mocno podejrzanego arystokraty, przeprowadzili rewizję nieco chaotycznie. Znaleziono trochę haszyszu i ulubione tabletki mandrax, nie znaleziono natomiast heroiny, która owej nocy na pewno się w domu Richardsa znajdowała. Ciekawostką była natomiast najnowsza zabawka Keitha, rewolwer Smith and Wesson kaliber 38 (z aforyzmów pana Richardsa: „Nigdy nie czujesz się samotny, kiedy jest przy tobie Smith and Wesson"). Nie dość, że poczciwy gitarzysta nie miał pozwolenia na broń, to jeszcze znajdował się w posiadaniu amunicji nie pasującej do znalezionego przez policję rewolweru. Wyjaśnienie zagadki było proste, choć władzom nie dane było go poznać. Rewolwer dostał Richards na pamiątkę od jednego z ludzi obstawy po zakończeniu ostatniej trasy koncertowej po USA. Kiedy przypomniał sobie o nim w Londynie, postanowił nabyć trochę amunicji. Wysłał w tym celu pomagiera od brudnej roboty, Tony'ego Sancheza. „Spanish" Tony miał swoje wejścia na Soho. Za 60 dolarów kupił w barze na Wardour Street pudełko naboi kalibru 38. W domu zdarzyła się dziwna historia - naboje wprowadzane przez Richardsa do bębna wypadały z przeciwnej strony. A kaliber się zgadzał. Okazało się, że Tony kupił niewłaściwe ładunki do pistoletu kaliber .38 -rewolwer wymagał specjalnego rodzaju, z kryzą. Obaj serdecznie się uśmiali i zabawę odłożono na później. Niestety, w trzy dni po niefortunnym zakupie zabawki uległy konfiskacie, a prasa rozpisała się, jak to inspektor 0'Hanlon zdobył hat-tricka. Trójka przyjaciół potraktowana została niedemokratycznie. 500 funtów kaucji od każdego, ponadto po 500 funtów gwarantu od Anity i Keitha. Natomiast w przypadku księcia suma ta uległa podwojeniu. Za tytuł? Datę rozprawy wyznaczono na 31 lipca. Keith nie stawił się w sądzie, ale był - na
189
swoje nieszczęście - w pełni usprawiedliwiony. W tym właśnie dniu stanęła w ogniu jego posiadłość w Redlands. Większa część domu, mimo pomocy sąsiadów i brawurowych wyczynów samego Keitha, została poważnie zniszczona. Wyroki zapadły dopiero we wrześniu. Keith Richards, winny wszystkich stawianych zarzutów (posiadanie, udostępnianie etc.) - 200 funtów. Anita Pallen-berg, winna posiadania mandraxu - zwolnienie warunkowe. Książę Klossowski de Rola - niewinny.
Zanim Mick Jagger wejrzał na dobre w swoje ojcostwo, a Keith zebrał siły po nalocie, przesłuchaniach i pożarze, na rynku zaczęły się ukazywać muzyczne owoce ich pracy na Jamajce. Najpierw singel Angie, potem album GOATS HEAD SOUP (zupa z koziego łba to jamajski smakołyk). Obie pozycje wyszły jeszcze w sierpniu. Zespół przygotowywał się do tournee po Europie na jesieni i to one miały urobić grunt, Angie było jednak całkowitym zaskoczeniem.
Nie płacz, Angie -
twoje pocałunki są wciąż takie słodkie
martwi mnie smutek w twoich oczach
Angie, Angie -
może już czas się pożegnać?
Nie ma w nas miłości
A i nasze kieszenie są już puste
Sama widzisz, że nie mamy powodów do radości (...)
Ale Angie, Angie -cieszmy się, że żyjemy Angie, Angie -przynajmniej spróbowaliśmy...
Spokojna, liryczna, miejscami słodka, w porywach sentymentalna! I to mają być Rolling Stonesi? Coś z hormonami, panie Jagger? Wokół piosenki rozgorzały liczne kontrowersje. „Zdrada" czy „rozszerzenie formuły", „szmira" czy kolejny wielki hit? A jednak hit. Nie przeszkodził ckliwy głos i landrynkowe smyczki. Wielki hit, jeden z największych w całej karierze Stonesów. Zespół mógł zbulwersować część starych fanów, ale ich nie stracił. Za to na pewno zyskał nowych. I taka była recepta Stonesów na całe lata siedemdziesiąte. Zanim zamilkły spory, czy tekst piosenki jest rzeczywiście miłosnym wyznaniem Jaggera do żony Davida Bowie, Angeli, Angie królowała na amerykańskich listach. Na listach przebojów w Wielkiej Brytanii działo się owego roku bardzo niedobrze: Donny Osmond, Gary Glitter, Slade, Sweet... Stonesów przebił David Cassidy!
Płyta długogrająca też różniła się od dotychczasowych. Rozpoczynała słabszą passę w twórczości Rolling Stonesów (przy perfidnym założeniu, że BEGGARS BANOUET, LET IT BLEED, STICKY FINGERS i EXILE ON MAIN STREET to norma). Przez klika lat ich longplaye nie miały odzyskać dawnej mocy
190
i zwartości. Poziom ich pozostawał, przy stosowaniu najbardziej obiektywnych, światowych kryteriów, bardzo dobry, ale zaczął powracać schemat. Jeśli już nie hit+fillery, z którym chłopcy tak bezkompromisowo rozprawili się w połowie lat sześćdziesiątych, to hity+fillery. Autorstwo nasuwało podobne podejrzenia, co przy EXILE ON MAIN STREET - Mick i Keith bardzo mało czasu spędzali ostatnio razem. Ponieważ Jagger pisał także muzykę, a Richards także teksty, spółkę Jagger/Richards należało traktować przede wszystkim jako symbol i chwyt reklamowy. Produkt pozostawał często rozłączny. Nasuwało to analogie do duetu autorskiego Lennon/McCartney - było powszechnie wiadomo, że w zasadzie już od BIAŁEGO ALBUMU Beatlesi tworzyli osobno. Jak prawie wszystkie inne płyty Stonesów GOATS HEAD SOUP ma także swoje zakulisowe historie.
Przerażenie w wytwórni Atlantic wywołała piosenka zatytułowana pierwotnie Starfucker (star - gwiazda, to fuck - pier... no, powiedzmy, kopulować). Ahmet Ertegun powiedział: „Po moim trupie". „Sami to firmujemy!" - wrzeszczał Jagger. Ale pamiętając lekcję, jaką dostał od Dekki przy okazji BEGGARS BANOUET, gotów był pójść na kompromis: „Boże, nie robię tych rzeczy specjalnie. Tak po prostu napisałem". Ustalono, że małe arcydziełko ukaże się pod tytułem Star Star. Małe arcydziełko dotyczyło oczywiście groupies i nawet jak na Stonesów było wyjątkowo dosadne. Nowy miks, sporządzony specjalnie na purytański, amerykański rynek, miał wymazać słowo „pussy" (cipka) - nie wymazał. Obawiano się, że wymieniony w piosence aktor Steve McOueen oskarży wydawcę za pochodzący z ostatniego wersu cytat o supergrupie, która „właśnie daje mu głowę" (amerykański slang - dla domyślnych) - nie oskarżył. Waginali-zmy ze zwrotki drugiej i powtarzane dwunastokrotnie w refrenie słowo „starfucker" jakoś przeszły. Tylko BBC objęła piosenkę zakazem rozpowszechniania.
Piosenki Star Star, Dancing With Mr D oraz napisany pierwotnie dla teksaskiego bluesmana-albinosa, Johnnyego Wintera, Silver Train to utwory na dobrym poziomie. Szczególnie wyróżnia się, ostrym tekstem i znakomitym brzmieniem, Doo Doo Doo Doo Doo (Heartbreaker):
Policja w Nowym Jorku ścigała przez park chłopaka,
Na wypadek omyłkowej tożsamości przeszyto mu kulą serce.
Łamaczu serc ze swoją czterdziestkączwórką
Chcę rozerwać twój świat na kawałki (...) Dziesięcioletnia dziewczynka na rogu ulicy
wbijała sobie igły w ramię. Umarła w brudzie alei, Jej matka powiedziała, że nie miała szans - żadnych szans
(...)
Łamaczu serc, łamaczu serc, Chcę rozerwać świat na kawałki.
Pozostała część materiału, pod przywództwem Angie, jest znacznie spokojniejsza. Bill Wyman zgodził się dyskretnie, że nie jest to jego ulubiona płyta. Ale
191
Jagger walczył. Robił GOATS HEAD SOUP reklamę: „Niektórym nie będzie się podobała. Tym gorzej dla nich". We wrześniu była płytą numer jeden w Wielkiej Brytanii, w październiku i na początku listopada w USA. Przyjęcie z okazji wydania albumu odbyło się w Blenheim Palące, miejscu urodzenia Winstona Churchilla. I goście, i członkowie zespołu wystąpili w garniturach.
A potem odpięli krawaty i ruszyli przez Europę. Zahaczyli także o Wielką Brytanię, w sumie 20 miast. Mieli ponoć ogromną ochotę na ponowne przekroczenie żelaznej kurtyny, ale nic z tego nie wyszło. Na inaugurujący trasę koncert w wiedeńskiej Stadthalle przybył pan Jurij Kurinow z radzieckiego Ministerstwa Kultury. Ciekawe, jaki wysłał raport?
Rolling Stonesów przyjmowano nie mniej entuzjastycznie niż kiedykolwiek przedtem. Ale żeby chłopcom nie przewróciło się w głowach, przypomniała o sobie Decca. Płyta NO STONE UNTURNED zawiera materiał, który miał być w założeniu zbiorem stron B ze starych singli. Efekt nie oddaje Stonesom sprawiedliwości, ale mniejsza o efekt. Po kilku koszmarnych okładkach Decca osiągnęła szczyty złego smaku i, chyba także, głupoty. „Zdobiąca" płytę fotografia przedstawia pięciu odwróconych tyłem modeli, którzy udają Stonesów. Na pierwszym planie, w półobrocie, Brian Jones. Niski, długie jasne włosy, apaszka. W jednej ręce, w kieliszku, nie dopite wino, w drugiej - coś bardzo dziwnego. Monstrualny widelec? Maleńkie widły? Coś strasznego! Jeden z pozostałej czwórki w wymuszonej pozycji składa ręce nad głową, dwóch ma na głowach skórzane pilotki. Groza! Tego, kto wymyślił tę kompozycję... I niech tak wisi!
W roku 1974 występów nie było. Był to „szybki" rok, choć nie zabrakło w nim brzemiennych w skutki wydarzeń. Z koncertowej nieobecności Stonesów skorzystali promotorzy zrealizowanego podczas ostatniego amerykańskiego tournee filmu. Próbowali nadać mu rangę wydarzenia, szczególnie rozdmuchując premierę. Odbyła się w kwietniu, w nowojorskim Ziegfeld Theater - nad kinem wisiał blisko 15-metrowy jęzor, wypuszczono w powietrze 2000 białych mew, a z San Francisco sprowadzono chińskiego smoka. O premierze informowały afisze, których projekt graficzny bardziej przywodził na myśli zaniechany Rock-and-Roll Circus. Film nosił tytuł „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones" (identyczny, jak film telewizyjny z występu w Marquee w 1970 roku) i mógł rozczarować, szczególnie tych, którzy czekali na zakulisowy dokument Roberta Franka. Zrealizowany przez Rollina Binzera, jest po prostu 90-minutowym zapisem koncertu Stonesów w Fort Worth w Teksasie, w czerwcu 1972. Pięciu Stonesów, Nicky Hopkins, Bobby Keys, Jim Price i Jan Stewart, piętnaście piosenek - to wszystko. Największą ciekawostką było to, że „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones" jest pierwszym filmem z koncertu, zrealizowanym w wersji kwadrofonicznej.
A co się stało z materiałem gromadzonym przez Franka? Trzy legendarne groupies, Margot, Mary, Renne, seks w przestworzach etc. Był. Był materiał i to jaki! Stonesi oniemieli, kiedy zobaczyli rezultat pracy swojego dokumentalisty. Keith był zachwycony, inni w sumie też, ale od razu zrozumieli, że o pokazaniu
192

13. „Ready, Steady, Go!" - The Rolling Stones przed kamerami telewizji, 1964
14. „The Rolling Stones Rock'n'Roll Circus" - 11 grudnia 1968

15. Brian Jones wśród clownów - „rockandrollowy cyrk"
16. Koncert w Hyde Parku, 5 lipca 1969 - po lewej Mick Taylor
17. Mick, Charlie i Mick Taylor - spotkanie integracyjne

19. Anita Pallenberg i Keith Richards, 1972

20. Ślub roku 1970 - Mick i Bianca Jagge


21. Keith i Patti Richards plus Alexandra Nichole. sierpień 1986
22. Ślub roku 1989 - Bill Wyman i Mandy Smith
andra
23. Ron Wood i Jo-Jo-Josephine plus powiększające się stadko dzieci

24. Shirley, Charlie i Seraphina Watts w strojach z innej epoki muzycznej - 50 urodziny Micka Jaggera (czyli rewolucja francuska 16 lipca 1993)
25. Życie to przyjęcie - panna Jerry Hall i pan Mick Jagger
filmu publiczności nie może być mowy. Był to po prostu film pornograficzny. I właściwie trudno się temu dziwić. Tytuł, zaczerpnięty przez reżysera z bogatego dorobku Stonesów, korespondował z treścią wręcz dosłownie - „Cocksucker Blues". Chłopcy zorientowali się, że po okrojeniu pikantnych kawałków zostałby najwyżej napis „koniec". Musieli odpuścić. Zakamuflowali tytuł, szyfrując go inteligentnie na „CS. Blues" i zorganizowali zamknięty pokaz dla wtajemniczonych w Pacific Film Archives w Berkeley. A potem film podzielił los „Rockand-rollowego Cyrku". Od lat należy do ulubionych pozycji w amerykańskim obiegu pirackich kaset magnetowidowych.
A w roku 1974 grupowa tożsamość Stonesów uległa dalszej konsolidacji. Współpracy ze Stonesami (tzn. wysokich wymagań i złego traktowania) nie wytrzymał Jimmy Miller, producent ostatnich pięciu albumów i niewątpliwy współtwórca ich sukcesu. Chłopcy nie płakali po jego odejściu. „Wycisnęliśmy go jak cytrynę" - chełpili się. Od BEGGARS BANOUET po GOATS HEAD SOUP patrzyli Millerowi na ręce i wyciągali wnioski. Wreszcie stwierdzili, że potrafią już to wszystko co on. Przestał być potrzebny. Od tej pory produkcję nagrań zespołu wzięli na siebie Jagger i Richards i - trzeba przyznać - zaczęli to po raz pierwszy robić profesjonalnie. Wtedy także narodził się ich nowy pseudonim, którym po dzień dzisiejszy sygnują wszystkie wspólne produkcje: The Glimmer Twins (Błyszczące Bliźniaki).
Pierwszym efektem ich nowej działalności miał być wydany w lipcu singel. Zanim się jednak ukazał, poprzedzony został oryginalną promocją. Londyńskie budynki, ściany, mury i rudery pokryte zostały w wielu miejscach graffiti, które oznajmiało tajemnicze hasło: lt's only rock'n'roll. No dobrze, to tylko rock and roli, ale co? Właśnie nowy singel Stonesów, taki był jego tytuł. Zalążek nagrania powstał w domu kumpla, gitarzysty The Faces, Ronniego Wooda. Skład był nietypowy - Mick Jagger, jedyny przedstawiciel Stonesów, śpiewał i grał na gitarze. Na drugiej gitarze grał gospodarz. Na perkusji Kenny Jones, także członek The Faces, muzyk, który miał w przyszłości zastąpić jednego z najlepszych perkusistów, jakich wydał rock (po śmierci Keitha Moona wszedł do The Who). Refreny podśpiewywał z Jaggerem David Bowie, piosenka Angie nie zachwiała ich przyjaźnią. To, co zarejestrowano w domu Wooda, rozbudowali następnie Stonesi, ale utwór wzbudził mieszane uczucia. Arogancki refren - Ja wiem, że to tylko rock and roli, ale ja to lubię" - należy do najlepszych szlagwortów wylansowanych przez zespół. Ale muzycznie Stonesi zbyt niebezpiecznie zbliżyli się w tej piosence do terenów zajmowanych przez takie kapele, jak Slade, Sweet czy Status Quo. Mick Taylor uważał lt's Only Rock'n'Roll za niezbyt udaną autoparodię starego stylu Stonesów. A Jagger twierdził, że piosenka ta śmiało mogłaby się znaleźć na każdej z trzech pierwszych płyt zespołu. Miał na myśli atmosferę - precyzował. Z Jaggerem się nie wygra, w porządku piosenka i koniec.
Słuchacze nie do końca podzielili jego opinię. Nagranie nie zostało wielkim hitem na miarę możliwości (i - nie oszukujmy się - aspiracji) zespołu. Ale spełniło jedną pożyteczną funkcję. Zbliżyło do siebie Stonesów i chłopców z zespołu
193
The Faces, w szczególności Wooda. Dlaczego pożyteczną? Wkrótce się wyjaśni. Ronnie Wood pracował właśnie nad pierwszą solową płytą, której tytuł sam niejako usprawiedliwiał jej wydanie - l'VE GOT MY OWN ALBUM TO DO (Mam do nagrania własną płytę). Jagger i Richards wzięli udział w sesjach, Keith wystąpił z Woodem na jego solowym debiucie przed londyńską publicznością. Niepisany boss The Faces, Rod Steward, prowadził działalność na własną rękę niezależnie od pracy z grupą, więc atmosfera w zespole była luźna. A i u Stonesów zaczęła się rozluźniać. Dokładnie wtedy, kiedy Jagger plus kumple z The Faces zabawiali się w domowe nagrania, zadebiutował jako solista Bill Wyman! W maju ukazała się jego pierwsza (i bynajmniej nie ostatnia) płyta długogrająca, MONKEY GRIP. Dał się na niej poznać jako autor - wreszcie, po latach, nie wytrzymał - i wokalista. I bardzo dobrze. Przestał się przejmować represjami spółki Jagger/Richards i znalazł twórczą formę rozładowania nawarstwiających się napięć. Płyta była niezła i sprzedawała się nieźle. A to już dobrze.
W kilka miesięcy po singlu ukazał się longplay. Tytuł pozostał ten sam -Stonesi czuli, że to mocny slogan. ITS ONLY ROCK'N'ROLL jest kolejną dużą płytą zespołu, którą tzw. szerokie grono słuchaczy skłonne było uznać za słabszą od poprzednich. Keith Richards skwitował to następująco: „Ludzie mają z góry ustalone wyobrażenia o tym, czego spodziewają się po Rolling Stonesach i to takie, że przy pierwszym przesłuchaniu nasze albumy nie dorastają do ich oczekiwań. Dopiero potem, kiedy posłuchają ich kilka razy, zaczynają się im podobać. Odnosi się to w szczególności do dwóch ostatnich płyt". Miał rację. Szokowani, bulwersowani, zaskakiwani tanowie Stonesów zapomnieli gdzieś po drodze, że rock był zawsze muzyką do tańczenia. A taką funkcję spełnia ITS ONLY ROCK'N'ROLL doskonale! I to na poziomie, o którym większość „tanecznych" grup rockowych może tylko marzyć. Ale są na tej płycie także „smaczki" - nigdy nie może ich zabraknąć. Singlowe Luxury, szkoda, że pominięte przez zespół na rynku małych płyt. Klasyczny temat Ain't Too Proud To Beg z repertuaru zespołu The Temptations. Jedna z najlepszych piosenek lirycznych w całym dorobku grupy, bijąca o klasę pretensjonalną Angie i uszlachetniona grą Micka Taylora, Time Waits For No One. Jest także drapieżna Fingerprints File (Rejestr odcisków palców), kolejny komentarz do totalitaryzmu naszych czasów, w pewnym sensie przedłużenie Doo Doo Doo Doo Doo (Heartbreaker) z poprzedniej płyty.
Czuję się śledzony, Czuję się obserwowany, Przechodzę przez wodę, Żeby zatrzeć ślady.
A jakiś frajerek z FBI
Zbiera materiały na mój temat.
Plik rośnie na sześć stóp, To mnie wykańcza, wykańcza, wykańcza...
Podobna tematyka będzie w twórczości Stonesów konsekwentnie powracać.
194
Od każdego artysty należy wymagać utrzymywania poziomu. Błędem jest natomiast wymaganie nowatorstwa, jako zjawiska trwałego. Nowatorskie są zrywy - nie procesy. Stonesi nigdy nie należeli do purystów, swoje R&B-owe korzenie wykorzystywali z dobrym skutkiem dla własnych celów. Utrzymywali bardzo wysoki poziom swoich produkcji i chwała im za to. Jeśli nieco skomercjalizowali brzmienie - trudno. Zresztą, czy należy z tego powodu ubolewać? Zbliża się połowa lat siedemdziesiątych, czy można mieć pretensję do zespołu o to, że doskonale zdawał sobie z tego sprawę? A przecież w Stanach Zjednoczonych, prawdziwej ojczyźnie współczesnego kultu Rolling Stonesów, płyty zespołu nigdy nie zajmowały pierwszych miejsc w klasyfikacji longplayów z taką konsekwencją, jak właśnie w latach siedemdziesiątych. IT'S ONLY ROCK'N'ROLL został płytą numer jeden w drugiej połowie listopada. Keith Richards, zapytany na dzień po wydaniu tego albumu o zmiany w emploi Stonesów, odpowiedział: „Zmieniam swoje emploi. Wreszcie naprawię sobie zęby".
Zbliżała się połowa lat siedemdziesiątych i zbliżały się daleko istotniejsze zmiany. Na grudzień zarezerwowano studio Musicland w Monachium - tutaj Stonesi nagrali ITS ONLY ROCK'N'ROLL i warunki pracy bardzo im odpowiadały. Jagger pojechał właśnie do Nikaragui, żeby przekonać się naocznie, jak wykorzystywane są jego pieniądze. Tam dotarła do niego telefoniczna wiadomość, z której wynikało, że Mick Taylor nie przybędzie na sesję do Monachium. Potem był następny telefon -Mick Taylor nie przybędzie już nigdy na żadne inne sesje.
Decyzja ta spadła na zespół niespodziewanie. Na początku roku opuścił ich producent - nie płakali po nim. Pod koniec roku opuszczał ich gitarzysta solowy -to psuło szyki. Mieli właśnie nagrywać płytę, planowali tournee po USA, może także po Europie. A Mick Taylor po prostu „nie zdzierżył". Dla wielu już osób praca ze Stonesami okazała się zbyt wyczerpującym i często zbyt wyniszczającym doświadczeniem. Po ostatnich występach zespołu w Stanach opuściła londyńskie biuro niezniszczalna, jak mogło się wydawać, Shirley Arnold. Miała od tej pory pracować dla The Faces - nie popracowała długo. W sztabie Stonesów nie było ludzi niezastąpionych. Teraz jednak, po raz pierwszy od śmierci Briana Jonesa, zmiana personalna miała dotknąć samą grupę. Mick Jagger próbował bagatelizować sytuację: „Bez wątpienia znajdziemy doskonałego, jasnowłosego gitarzystę, wzrostu 6 stóp i 3 cali, który potrafi sam sobie zrobić makijaż". Rozstano się bez większych animozji. Jagger: „Po pięciu i pół latach Mick pragnie zmienić scenę -chce szansy, żeby spróbować czegoś nowego, zaryzykować nowe przedsięwzięcia. Mimo że bardzo żałujemy, że odchodzi, życzymy mu wszyscy wielkich sukcesów i szczęścia". Taylor: „Ostatnie pięć i pół roku ze Stonesami było niezwykle podniecające, był to ze wszech miar inspirujący okres. Co do mojego stosunku do pozostałych czterech członków, to mam do nich głęboki szacunek, zarówno jako do muzyków, jak i ludzi. Podziwiam grupę, ale czuję, że nadszedł czas, żeby ruszyć dalej i robić coś nowego".
Niestety, szczęście mu nie dopisało, sukcesów nie odniósł. Pierwszą solową płytę wydał w blisko 5 lat po odejściu od Stonesów. Przeszła nie
195
zauważona. Wszedł na krótko do zespołu Jacka Bruce'a, występował jako zapraszany session-man, na wielu płytach firmowanych innymi nazwiskami. Jako artysta przestał istnieć. W 1982 roku grywał w klubach z Johnem Mayallem, w 1984 prowadził zespół akompaniujący Boba Dylana - potrafił już tylko powielać stare palcówki. Kiedy jesienią 1997 roku wystąpił w warszawskiej Sali Kongresowej, z wielką trudnością zapełnił parter. Afisze przypominały: „Mick Taylor: eks-Rolling Stones!". Stonesi pewnie do dzisiaj śnią mu się po nocach. Nadrabiał miną, mówiąc, że jest jedynym gitarzystą, który odszedł od Stonesów żywy". Oj, panie Taylor...
Keith Richards jak zwykle otrząsnął się pierwszy: „Stonesi nie skończą się tylko dlatego, że gitarzysta umiera lub odchodzi". W połowie grudnia w Monachium zaczęły się sesje. Na ich rezultaty długo trzeba było czekać, ale chłopcy nie tracili czasu: Zima 1974/1975 upłynęła zespołowi na konkursowych przesłuchaniach potencjalnych następców Micka Taylora. Niełatwe to było zadanie dla Stonesów i ciężka próba dla kolejnych kandydatów. W prasie muzycznej pojawiło się określenie „Great Guitarist Hunt" - wielkie łowy na gitarzystę. Wiadomo było, że w monachijskich sesjach wzięli udział Harvey Mandel, Wayne Perkins i Ron-nie Wood. Ale nie zapadły żadne wiążące decyzje. W styczniu mówiło się, że z zespołem jamuje Jimmy Page, ale jego wejście do Stonesów, za cenę rozpadu superpopularnego Led Zeppelin, wydawało się raczej wątpliwe. Jagger i Richards przebierali i dawali do zrozumienia, że wcale im się nie spieszy. I nie można się dziwić - od decyzji mogła zależeć cała przyszłość grupy. Areną kolejnych gitarowych turniejów stała się Holandia. W Rotterdamie i Amsterdamie przesłuchiwani byli - Rory Gallagher, Jeff Beck, Robert A. Johnson. Plotki wymieniały jeszcze innych ewentualnych następców - mieli nimi być: Peter Frampton, Steve Marriott, Leslie West, Joey Molland, Shuggie Otis, Wilco Johnson, Bobby Tench.
Kres domysłom położyło oświadczenie prasowe, wydane przez Stonesów 14 kwietnia. Mick Jagger potwierdzał, że w planowanym na lato tournee po o b u Amerykach weźmie udział dotychczasowy gitarzysta solowy grupy The Faces, Ronnie Wood - czyżby jednak owoc stosunków nieformalnych? Jako rozwiązanie kompromisowe, oddalające poniekąd trudną decyzję, wprowadzony został okres próbny. Chłopcy nie ukrywali jednak, że gotowi są widzieć Wooda na stałe w grupie i że wspólnych koncertów oczekują z niecierpliwością.
Ron Wood urodził się w 1947 roku w Hillingdon (Middlesex). Od wczesnej młodości on i obaj jego starsi bracia wykazywali uzdolnienia do muzyki i sztuk plastycznych. Mieli je po kim dziedziczyć - ojciec grał w orkiestrze, matka dorabiała kolorując ręcznie fotografie. Art Wood, brat starszy o lat 10, przewinął się nawet przez Blues Incorporated - jako wokalista. Potem założył własny zespół, o wdzięcznej nazwie The Artwoods. W jego składzie znajdował się przez czas pewien sam Jon Lord, późniejszy założyciel Deep Purple. Ted Wood, starszy o lat 8, opowiedział się po stronie dixielandu i przewinął przez niejedną formację grającą jazz lat dwudziestych, zanim został właścicielem słynnego pubu The Red Lion, położonego obok Olympic Studios w Londynie. Ronnie - beniami-
196
nek - grał od dziecka na klarnecie, bębnach, gitarach. A także intensywnie rysował. Studiował w szkołach plastycznych, Ealing Art College i Ruislip Manor, po czym założył własną grupę, The Birds (nie mylić ze wspaniałą formacją amerykańską The Byrds), którą prowadził jako gitarzysta solowy. Potem wszedł do Jeff Beck Group, gdzie grał na basie. Wreszcie, w 1969 roku, do The Faces. Tu zyskał światową sławę i popularność. Jest człowiekiem o ujmującej powierzchowności, zjednującym przyjaciół małym zgrywusem, tryskającym energią, inwencją i radością życia. Jako postać wszedł w Stonesów kapitalnie. „Uczynił grupę bardziej ludzką", jak powiedział Jagger. Jako muzyka najlepiej scharakteryzował go Richards. „(...) (Ron Wood) miał instynktowne wyczucie tego, co Brian i ja oryginalnie wypracowaliśmy w zakresie muzyki i gitar. Bliźniaki syjamskie -obaj grają. Proszę spojrzeć na to w ten sposób: jest jeden facet, ma tylko cztery ręce". Pierwszorzędna rekomendacja.
Po wejściu Wooda do zespołu, choć na razie tylko tymczasowym, zaczęło się wyczuwać obecność elementu przyjaźni, o której w przypadku Taylora trudno właściwie było mówić. Ale przyjaźń z Rolling Stonesami bywa niebezpieczna. Ponieważ Keith, po ostatnim nalocie, bał się wracać na Cheyne Walk, Ron zaoferował mu gościnę u siebie. Na tyłach jego londyńskiej posiadłości Wiek znajdowała się gościnna willa, którą Richards zajął i ćpał sobie spokojnie. Policja wytropiła go jednak bardzo szybko i postanowiła sprawdzić. Akcja okazała się niewypałem - kiedy w kwietniu oddział do walki z narkotykami zwalił się na domek w Wiek, Stonesa tam nie było. Kiepski wywiad. Policja zastała jedynie panią Krissie Wood (żonę Rona - poznali się na koncercie Stonesów w Crawdad-dy, była fanem Briana) z przyjaciółką. Na nieszczęście heroina walała się po całym domu - Richards zawsze był bałaganiarzem - i obie panie zaliczyły komisariat. Dopiero po kilku latach ciągnącej się na jałowym biegu sprawy zostały uniewinnione.
W maju Stonesi byli już w Nowym Jorku. Nie dotarli tam bez problemów -o incydencie na lotnisku Warwick zapomniano, ale władze amerykańskie zażądały, aby Richards poddał się badaniu krwi, które wykaże, czy jest narkomanem czy nie. Oczywiście, że był. Trzeba było coś wykombinować. MówHo się - ale bardzo cicho -że sprawę prowadził Walter Annenberg, były ambasador Stanów Zjednoczonych w Wielkiej Brytanii. Keith przyleciał, na jedną noc, do tajemniczej willi Le Pec Varp w Szwajcarii, gdzie odebrał solidną transfuzję, a nazajutrz poddał się w Londynie testowi. Były pan ambasador upewnił się, że nikt nie zakwestionuje wyników.
1 maja chłopcy zorganizowali konferencję prasową w Fifth Avenue Hotel na nowojorskiej Greenwich Village. Podali szczegóły dotyczące planowanego tournee po obu Amerykach - w rozkładzie znalazły się tak egzotyczne miejsca, jak Mexico City, Rio de Janeiro, Sao Paolo czy Caracas. Niestety, wkrótce południowoamerykańskie koncerty trzeba było odwołać. Z braku zainteresowania! Może gdyby śpiewali „To tylko samba, ale ja to lubię"... Po konferencji doszło do niespodziewanej sensacji (pomysł Charliego). Stonesi odjechali Piątą Aleją na odkrytej ciężarówce, śpiewając dziesięciominutową wersję Brown Sugar.
197
Zniknęli wchłonięci przez Manhattan, rozrzucając ulotki z reklamą zbliżających się koncertów i przedstawiając światu swojego nowego gitarzystę.
Reklama przyniosła efekty. W samym Nowym Jorku wykupiono bilety do Madison Square Garden na - rzecz bezprecedensowa - sześć kolejnych wieczorów. Chłopcy intensywnie ćwiczyli - bracia syjamscy musieli rozkręcić swoje cztery ręce. Zajęli w tym celu letni dom Andy"ego Warhola, położony na atlantyckiej plaży w Montauk Point, na samym końcu Long Island. Pewnego dnia w połowie maja, w tym spokojnym i ekskluzywnym - takich na Long Island wiele - miasteczku, przydarzył się Jaggerowi nieprzyjemny wypadek. Podczas posiłku w lokalnej restauracji Gosman's niechcący wybił prawą dłonią szybę. Rana wymagała 20 szwów, ale na szczęście nie była groźna. Przygotowania do tournee przebiegały normalnie.
Po raz pierwszy w swojej karierze - jest to zresztą odstępstwo od jednej z głównych zasad show-businessu - Stonesi wyruszyli w drogę nie wydając nowego longplaya. Amerykańskiemu tournee towarzyszyła jedynie składankowa płyta MADĘ IN THE SHADE, zawierająca hity z ostatnich lat, od STICKY FINGERS włącznie. Żadnych problemów z prawami, wszystko na Rolling Stones Records. Ale i żadnych niespodzianek. Zespół tej klasy co Rolling Stonesi mógł sobie jednak pozwolić na łamanie reguł. Tournee było oczywiście tryumfem.
Na dwa dni przed oficjalną inauguracją trasy chłopcy wystąpili w Louisiana State University Assembly Center w Baton Rouge w stanie Luizjana. Na dobry początek - był 1 czerwca, urodziny Wooda, który tego właśnie dnia zadebiutował na estradzie jako kandydat na Stonesa. Zespół występował na monumentalnej scenie o niespotykanej dotychczas konstrukcji. Stanowiła ona formę kwiatu, którego płatki otwierały się, ukazując grających Stonesów. Fama niosła, że są one wykonane z kuloodpornego materiału. Na koncercie w Los Angeles widziano, jak Keith Richards kopał je od środka, żeby się szybciej otworzyły. Inną ciekawostką był dziesięciometrowej blisko długości nadmuchiwany fali us, którego Mick dosiadał śpiewając Star Star. Przed koncertem w San Antonio w Teksasie policja ostrzegła zespół, że zaaresztuje wszystkich jego członków w chwili, gdy „świński" balon pojawi się na scenie. Nie pojawił się - na Południu nie ma żartów. Chociaż trzeba obiektywnie przyznać, że sztuczka i w innych miastach wywoływała burze protestów. Rodzice pisali do gazet, a w tym samym czasie ich dzieci płaciły każdą cenę, żeby wejść na koncert Stonesów. Rodzice byli po przegranej stronie, jak zawsze. Ogromny entuzjazm wzbudzał towarzyszący Stonesom Billy Preston, grający na instrumentach klawiszowych i śpiewający drugie głosy. Pojawiał się już na ich występach w 1972 i 1973 roku, wziął udział w nagraniach czterech ostatnich płyt. Teraz występował wreszcie jako „pół-Stones", czyli na tym samym statusie co Ron Wood. Obaj aspiranci do sławy otrzymali za tournee po 250 000 dolarów - „pełni" Stonesi po 450 000. Ale gwiazda Prestona rozbłysła zbyt silnym blaskiem. Dawał taką rozgrzewkę, że Stonesi mieli trudności z utrzymaniem napięcia widowni po własnym wyjściu. I to był niewybaczalny błąd Prestona, który zbyt szybko uwierzył we własną pozycję. Kiedy na począt-
198
ku europejskiego tournee w 1976 roku pojawił się w towarzystwie osobistej obsługi nagłaśniającej, przepiłował ostatecznie gałąź, na której tak wygodnie do tej pory siedział.
Stonesi już od dawna zajmowali najwyższe pozycje w hierarchii amerykańskiego show-businessu i jak magnes przyciągali kolegów z artystycznego świata. Nie mówiąc już o koleżankach. I to nie tylko dlatego, że rachunek za garderobę Micka wyniósł tylko podczas tej trasy 21 273 dolary (Giorgio di SanfAngelo, Fernando Sanchez, Mary McFadden). Przed koncertem w Los Angeles przyjęcie na cześć zespołu wydała Diana Ross. Wśród zaproszonych koleżanek znalazły się Olivia Newton-John, Liza Minelli, Raquel Welch. Te dwie ostatnie bawiły się tak dobrze, że prosto z przyjęcia udały się na koncert, gdzie zasiadły w pierwszym rzędzie widowni. Zaczęły się bawić nieco gorzej, kiedy Jagger wylał na nie wiadro wody. W Waszyngtonie wpadł Andy Warhol w towarzystwie prezydenckiego syna, Jacka Forda. W Nowym Jorku pojawił się Bob Dylan.
Tournee przebiegało właściwie bez zakłóceń, chociaż przygodę z policją musiał mieć oczywiście Richards. Postanowił, w towarzystwie Rona Wooda i szefa bezpieczeństwa grupy, Jima Callaghana, przejechać samochodem przez Arkansas, żeby „poczuć prawdziwą Amerykę". I poczuł. Na wysokości miasteczka Fordyce zatrzymał ich Highway Patrol - za niebezpieczną jazdę. Ponieważ chłopcy przemieszczali się z koncertu w Memphis na koncert w Denver, w samochodzie było przy okazji kilka panienek. Keith miał przy sobie niebezpieczną broń - siedmiocalowy nóż myśliwski. Tłumaczył się później, że nóż służył mu do otwierania konserw, a z autostrady zjechał, bo nie mógł znaleźć żadnej dobrej stacji w radio i prowadził jedną ręką. Obu Stonesów wypuszczono z aresztu za kaucją 163,5 doi. Ale sprawy nie było. Kiedy południowi policjanci zorientowali się, kogo mają, z wrażenia zapomnieli o pobraniu odcisków palców. Zgodnie z prawem uniemożliwiało to dalsze postępowanie.
Od małej sensacji rozpoczął się maraton w Nowym Jorku. Na pierwszym z cyklu koncertów nawalił sprzęt nagłaśniający. Wzmacniacze Richardsa i Wooda zaczęły odbierać miejscowe programy radiowe i telewizyjne. Awarię szybko usunięto, ale atmosfera w Madison Square Garden nie była spokojna. Większą sensacją tego wieczora stało się pierwsze, od pamiętnego koncertu w Altamont, publiczne wykonanie Sympathy For The Devil. Widownia zamarła, kiedy w trakcie piosenki padł strzał - na szczęście była to tylko petarda. Twarz Jaggera zdradziła jednak, że przez moment obawiał się najgorszego. Największą, tym razem już w najlepszym tego słowa znaczeniu, sensacją koncertu był udział Erica Claptona w bisach.
Sukces tournee był olbrzymi, a jak wiadomo, od nadmiaru sukcesu... Na szczęście nad zdrowiem psychicznym swoich byłych podopiecznych czuwała wierna Decca. Równolegle z rozpoczęciem tournee wydała album METHA-MORPHOSIS, zwany od tej pory „zemstą Kleina". Ponieważ bezsilni Stonesi spodziewali się ukazania kolejnej płyty w przykry sposób obciążającej ich dyskografię, wydelegowali swojego archiwistę, Billa Wymana, do przedstawienia mści-
199
wej i żądnej zysku kompanii własnej propozycji. Dla obopólnej korzyści. Bill sporządził wybór pozycji z najstarszych nagrań grupy, tak żeby grupa nie tylko nie musiała się ich wstydzić, ale żeby w interesujący sposób wzbogaciły one jej dotychczasowy dorobek fonograficzny. W jego zestawie znalazły się takie ciekawostki, jak osławione Bright Lights, Big City z najwcześniejszego okresu fascynacji Jimmym Reedem, czy koncertowa wersja Little Red Rooster. Płycie nadał tytuł THE BLACK BOX (Czarna skrzynka). Ale gdzie tam. Decca wolała postawić na swoim, a w tym temacie już od kilku lat stawiała na bezsens. Płyta METHA-MORPHOSIS oprócz pierwszej w cyklu „vendetty" interesującej okładki, nie zawiera nic, ani jednego nagrania, które komukolwiek można by polecić. Materiał wydaje się pochodzić już nie z archiwum, ale ze śmietnika Dekki - żadna z piosenek nie była w prezentowanej na albumie postaci przeznaczona do wydania. W ostatniej chwili uniknięto skandalu, który dla autokompromitującej polityki Dekki mógł stać się - nomen omen - gwoździem do trumny. Tytuł METAMORPHOSIS pojawił się w końcowej fazie przygotowywania płyty. Pierwotnie miała się nazywać... NECROPHILIA.
Nieco lepszy prezent sprawiła Decca fanom na gwiazdkę. Tym razem były to po prostu największe przeboje grupy, zgromadzone na brzydko wydanym, podwójnym albumie ROLLED GOLD. Tak naprawdę to miał się on ukazać rok wcześniej i składać z trzech płyt, zatytułowanych „The Essential Rolling Stones". Opakowane w pudełko, wzbogacone o 12-stronicową książeczkę z rzadkimi fotografiami, mogło wydawnictwo to stać się kolekcjonerskim cackiem i zrehabilitować nieco Dekkę w oczach prawdziwych miłośników zespołu. Ale po co?
W grudniu 1975 roku Stonesi poczuli się jak za dawnych, dobrych czasów. W Tallahassee na Florydzie palono ich płyty. Ich i Eltona Johna. Miejscowa młodzież dokonała symbolicznej destrukcji pod przywództwem swojego duszpasterza, Charlesa Boykina. Wielebny pastor ogłosił - powołując się na własne badania (sic!) - że 984 z tysiąca miejscowych niezamężnych matek zaszło w ciążę przy akompaniamencie muzyki rockowej. Teraz pewnie zachodzą w ciążę przy śpiewie ptaków, bo nie mają czego słuchać...
19 grudnia - po konsultacji z Rodem Stewardem, który całkowicie zamierzał poświęcić się karierze solistycznej - Ronnie Wood ogłoszony został oficjalnie „piątym Stonesem".
Wszystko wyprzedane
W nowym, 1976 roku Mick Jagger wygrał przeprowadzony przez „New Musical Express" plebiscyt w kategorii „najlepiej ubranego muzyka". Do pierwszej dziesiątki załapał się także - chyba ku własnemu zdumieniu - Keith Richards! Na miejscu siódmym. W lutym Mick spędził kilka dni w nowojorskim szpitalu, na
200
skutek - teoretycznie - infekcji dróg oddechowych. Był z dziewczyną, mówiło się, że wzięli czegoś za dużo. W szpitalnej rejestracji panienka wpisała się jako Mercedes. Jagger podpisał się - Benz. Pod koniec marca Keith po raz trzeci został ojcem - Anita urodziła w Szwajcarii chłopca. Nazwano go Jo Jo Gunne, choć zarejestrowany był oficjalnie jako Tara. Dla podtrzymania pamięci nieżyjącego przyjaciela, Tary („he blew his mind out in the car") Browne. Niestety, styl życia Anity pozostawiał w ostatnim okresie coraz więcej do życzenia. Zaciążyło to poważnie na zdrowiu dziecka. Szwajcaria nie pomogła, chłopiec zmarł zaledwie po dziesięciu tygodniach.
Stonesi zdecydowali się wreszcie na wydanie płyty, nagrywanej przed rokiem w Monachium. Ponadto zaplanowali tournee po Europie. Ich optymalny schemat funkcjonowania rynkowego wyglądał od pewnego czasu następująco: mniej więcej raz do roku nowy longplay, przeciętnie raz na trzy lata trasa po USA, powtarzana następnie w Europie. Machina działała, wszyscy Stonesi byli już teraz naprawdę bogaci. A przy tym nauczyli się zarabiać i nie zamierzali z niczego rezygnować. „Nikt mi nie uwierzy, że zająłem się muzyką, bo chciałem forsy. A to prawda" - powiedział Mick Jagger w 1974 roku. Przygotowanie ostatniego tournee w Stanach kosztowało około 10 milionów dolarów. Przyniosło 13 milionów dochodu. Wydatków właściwie nie można było zmniejszyć - scena do występów w Europie miała kosztować 150 tysięcy funtów, oświetlenie 125 tysięcy, nagłośnienie 44 tysiące. No i te 25 tysięcy na stroje Jaggera - show ma swoje prawa. A oszczędzać potrafiono - alkohol przeznaczony do wypicia w czasie nadchodzących koncertów Stonesi nabyli... po hurtowych cenach.
Na tydzień przed rozpoczęciem tournee, 20 kwietnia, ukazała się oczekiwana płyta BLACK AND BLUE. Tytuł mógł sugerować powrót do korzeni, ale nie oznaczało to cofania się do źródeł, wręcz przeciwnie. Stonesi uważnie rozglądali się dookoła. Zawsze byli chłonni w absorbowaniu różnorodnych inspiracji - teraz otworzyli się na murzyński funk, rap, na czarną muzykę taneczną. Na muzykę amerykańskiej ulicy. Otwierający płytę Hot Stuff to już niemal czysty funk, ale melorecytacja Jaggera upewnia, że chłopcy pamiętają, skąd przyszli. Zawartość BLACK AND BLUE to w większości numery taneczne. Czasami rockandrollowe, jak Crazy Mama, czasami utrzymane w rytmie reggae, jak Cherry Oh Baby Erica Donaldsona. Czasami pseudojazzujące, jak Melody.
A pewnego dnia odeszła,
Zabrała wszystko, co dało się zabrać,
Mój samochód, przyczepę, w której mieszkam,
Zabrała moje niedzielne buty,
Idę z nosem na jej tropie,
Dopadnę ją znienacka,
A wtedy czeka mnie przyjemność
Upieczenia tego dzieciątka żywcem.
Melodia,
Tak miała na drugie imię...
201
Najciekawszy utwór płyty należy zarazem do najbardziej komercyjnych. Jest nim pop-soulowa piosenka Fool To Cry, prawdziwy popis wokalny Jaggera i to Jaggera ciepłego, czułego, wręcz tkliwego:
Kiedy wracam do domu
Po przepracowanej nocy,
Sadzam córkę na kolanie, a ona pyta:
„Tatusiu, czy coś nie gra?"
Kładę głowę na jej ramieniu,
Ona tak słodko szepce mi do ucha...
A wiecie, co mówi?
Mówi: „Tatusiu, trzeba być, głupcem, żeby płakać" (...)
Ten właśnie utwór wybrano na singel.
Ale znowu znalazły się pozamuzyczne tematy wywołujące wokół płyty więcej emocji niż sama jej zawartość. Tym razem poszło o plakat, promujący płytę w USA. Przedstawiał omotaną sznurami panienkę, całą w sińcach i śladach po pobiciu, siedzącą w bardzo szerokim rozkroku na rozłożonej okładce albumu. Miała na sobie strzępy bielizny, a jej ręce przywiązane były do niewidocznego sufitu. Obrażenia doskonale korespondowały kolorystycznie z tytułem BLACK AND BLUE. Oczywiście - woda na młyn feministek (a tych w Stanach nie brakuje). Organizacja o wdzięcznej nazwie Women Against Violence Against Women (Kobiety przeciwko przemocy w stosunku do kobiet) ogłosiła bojkot wszystkich wytworów koncernu Warner Bros., do którego należy rozprowadzająca płyty Stonesów kompania Atlantic. Bojkot, którym filmowo-płytowy gigant niezbyt zapewne się przejął, trwał nieprzerwanie przez następne trzy lata! I niezłomne sufrażystki dopięły swego - przedstawicielki WAVAW dopuszczone zostały przez Warner Bros. do konsultacji w sprawie przyszłych opracowań plastycznych zarówno okładek, jak i materiałów reklamowych.
Psy szczekają... BLACK AND BLUE było przez dwa tygodnie maja kolejną płytą numer jeden Stonesów w USA. Następnie ustąpiło miejsca na jeden tydzień potrójnemu albumowi Paula McCartneya i jego grupy nagranemu podczas gigantycznego tournee po Stanach, WINGS OVER AMERICA, po czym znowu powróciło na szczyt listy na dwa tygodnie. Wreszcie na dobre oddało pałeczkę byłemu Beatlesowi i jego małżonce. („Nie pozwoliłbym swojej starej grać na pianinie" -z teki aforyzmów Micka Jaggera).
Europejskie tournee obejmowało także Wielką Brytanię. Zainteresowanie występami było takie, że planowane pierwsze trzy koncerty w londyńskim Earl Court rozszerzono o dalsze trzy. Keith Richards o mały włos byłby na nie nie dojechał. Dokładnie dwa dni przed rozpoczęciem londyńskiego maratonu rozbił swojego bentleya na rozjeździe autostrady M1 w Stafford, 50 mil na północ od Londynu. Na szczęście nikt nie został ranny - w samochodzie znajdował się mały Marion, jakiś kumpel Richardsa i dwie panienki. Policja, która przybyła na miejsce
202
wypadku, znalazła przy pechowym Stonesie kokainę i podejrzaną substancję przypominającą LSD.
Po londyńskich koncertach zespołu niektórzy krytycy stwierdzili, że estradowe popisy Jaggera stanowią już autoparodię tego, czym oryginalnie były. Ruch punkowy, rodzący się właśnie w silnej opozycji do wszelkich przejawów establishmentu, oburzony był tym, że każdy z sześciu koncertów tak bardzo podobny był do pozostałych. Zarzucano Stonesom manieryzm i brak spontaniczności. Młodzi agresywni londyńczycy o głowach dinozaurów, zaczęli nazywać dinozaurami swoich niewątpliwych prekursorów!
Psy szczekają... Na darmowy koncert Rolling Stonesów podczas Kneb-worth Festival ściągnęło blisko 200 tysięcy słuchaczy, co znacznie przekroczyło najśmielsze oczekiwania organizatorów. Zespół miał już za sobą chwalebną przeszłość, ale przed sobą ciągle jeszcze świetlaną przyszłość. Właśnie w 1976 roku „Księga rekordów Guinnessa" odnotowała Rolling Stonesów jako „najgłośniejszą grupę rockową świata". Pozostali - równać w górę!
Rok 1977 miał być rokiem Richardsa i Jaggera. Ale nie był to w karierze obu Stonesów rok zdominowany przez muzykę. Upłynął pod znakiem rozpadów -Jaggerowi rozpadała się rodzina, Richardsowi rozpadała się osobowość. Z przeciwnych powodów. Fascynacja seksualna słabnie, narkotyczne uzależnienie nasila się.
W połowie stycznia Richards stanął przed sądem w związku z ubiegłorocznym wypadkiem. Do magistratu w Aylesbury, gdzie w jego obronie zeznawali między innymi Ron i lan Stewart, przybył z dwugodzinnym opóźnieniem. Tłumaczył się, że wyprał spodnie i musiał czekać, aż wyschną. „Wydaje mi się to nadzwyczajne" - powiedziała prowadząca sprawę pani Margaret Durbridge - „że człowiek o pańskiej pozycji, panie Richards, ma tylko jedną parę spodni". Został uznany winnym posiadania kokainy i niewinnym posiadania LSD. Kosztowało go to 1000 funtów. Ale nie wyciągnął wniosków. Trzeba obiektywnie stwierdzić, że oddziaływanie wychowawcze grzywien było w przypadku Stonesów żadne. Sumy wpłacane przez nich po każdej wpadce nie były nigdy sumami znaczącymi - nie dla nich. Stanowiły zaledwie kroplę w morzu wydatków na sam „towar".
W pierwszych dniach marca Stonesi zgodzili się wystąpić w Kanadzie. Ale nie miała to być trasa koncertowa w ich normalnym stylu. Postanowili przypomnieć sobie dawne czasy z okresu Crawdaddy - dwa wieczory w klubie El Mo-cambo w Toronto, 300 osób na sali, kameralna atmosfera. Jako opłatę za koncert przyjęli połowę pieniędzy zebranych przez bar w czasie, gdy grali. Pierwszej nocy miała ona wynieść 371 dolarów. Kaprys? Tak, przede wszystkim kaprys. A przy okazji nagranie materiału, którym zostanie wzbogacony przygotowywany właśnie dwupłytowy album z ostatniego tournee. Występy w El Mocambo różniły się od występów w Crawdaddy tym, czym dawne dobre czasy różniły się od czasów nowych, nie gorszych. Przede wszystkim objawiło się to trudnością wejścia do klubu i rodzajem ludzi na widowni. W Richmond do klubu mógł wejść każdy, co nie oznacza wcale, że bywały tam na przykład żony premierów. O miejsca
203
w El Mocambo toczyły się zakulisowe boje wśród toronckiej elity, a widownię zaszczyciła swoją obecnością pani Margaret Trudeau. Trudno powiedzieć, żeby zaszczyciła sam zespół. Chłopcy przez lata splendoru niewątpliwie urośli w sobie. Kiedy reporterzy zwrócili Jaggerowi uwagę, że podczas amerykańskiego tournee w 1972 roku na widowni pojawiła się księżniczka Małgorzata, odpowiedział: „To nie moja wina, że księżniczka Małgorzata przychodzi na koncerty. Nie mogę jej wykopać. To znaczy mógłbym, ale..."
O kanadyjskiej wyprawie Richardsa mówiło się, że nigdy nie powinien był się na nią decydować. W takich tarapatach jeszcze przedtem się nie znalazł. A zaczęło się wszystko dość konwencjonalnie. Stonesi czekali w czwórkę w Toronto i powoli tracili nadzieję, że Keith stawi się na wspólne granie. W końcu zjechał - razem z rodziną. Anita miała wpadkę już na lotnisku. Kiedy przeszukano dokładnie jej 28 kufrów, toreb i walizek (bądź co bądź mieli spędzić w Kanadzie około tygodnia), uzbierało się niemało haszyszu, a celnicy trafili także na heroinę. Ale nic to. Wesoła rodzinka przemieściła się do Harbour Castle Hotel, gdzie czekali koledzy. Richards, w trosce o bezpieczeństwo, zarezerwował kilka apartamentów. Wprowadzili się do tego, który figurował na nazwisko Redlands. Taki mały sprawdzian inteligencji kanadyjskich policjantów. Kanadyjscy policjanci zdali test - 27 lutego Royal Canadian Mounted Police wykonała standardowy nalot na usytuowany na 32 piętrze apartament państwa Redlands. Rezultaty nie były jednak takie standardowe. W trakcie rewizji znaleziono 22 gramy 32% heroiny! A także 5 g kokainy i liczne parafrenalia, czyli narkotyczne rekwizyty. Wyrwany ze snu Keith przyznał, że wszystko to należało do niego i dodał, że od heroiny uzależniony jest już od przeszło czterech lat oraz że podejmował próby leczenia. Został aresztowany, odebrano mu paszport i zwolniono po pobraniu depozytu wysokości 1000 dolarów. W trzy dni po występach w El Mocambo, 8 marca, ustalono wysokość kaucji. Richards musiał zapłacić 25 000 dolarów!!! Zwrócono mu paszport, ale z zablokowaną wyjazdową mocą wizy. O co poszło? Skąd takie drastyczne środki? Było znacznie gorzej niż się spodziewano. Ze względu na ilość znalezionej heroiny, Keith Richards miał odpowiadać nie za posiadanie, ale za handel narkotykami. Maksymalny wyrok, zgodnie z obowiązującym w Kanadzie prawem, to dożywotnie więzienie!! Nagle cała przyszłość Rolling Stonesów zawisła na włosku. Wszyscy chłopcy spanikowali. Richards bał się naprawdę - nie licząc incydentów z fanami, chyba po raz pierwszy w życiu.
Pozostali Stonesi, natychmiast po koncertach w El Mocambo, które były wielkim sukcesem i dały im sporą dawkę niekłamanej radości, salwowali się ucieczką do Stanów. Pojechała z nimi Margaret Trudeau; pokpiwano, że w roli groupie Jaggera. Brukowce natychmiast roztrąbHy wieści o sensacyjnym romansie Micka z panią premierową. A premierzy nie lubią takich sensacji.
14 marca Anita zapłaciła 400 dolarów za posiadanie haszyszu, a w kwietniu Keith otrzymał wizę wyjazdową i mógł opuścić Kanadę. Oboje udali się od razu do USA, gdzie Richards poddał się trzydniowej detoksykacji i powrócił do codziennej kuracji odwykowej. Wynajęli dom w miasteczku Cherry Hill w New
204
Jersey, skąd dojeżdżali oboje do szpitala psychiatrycznego w sąsiedniej Pensylwanii. Jagger, opracowujący w Europie zarejestrowany materiał, musiał w celu każdorazowej konsultacji z Keithem lecieć do Filadelfii - Richardsa obowiązywał zakaz oddalania się od Stevens Psychiatrie Center, którego był pacjentem, na więcej niż 30 mil. Kiedy przedstawiciele kliniki zwrócili się do Stonesa, żeby pozwolił sfilmować swoją terapię, ten odpowiedział - „Nie ma mowy". Praca nad albumem trwała całe lato. Głównym inżynierem dźwięku był Keith Harwood. Płyta była już właściwie gotowa, kiedy zginął w wypadku samochodowym. Stonesi postanowili dedykować ją pamięci Harwooda.
Dwupłytowy album koncertowy LOVE YOU LIVE ukazał się we wrześniu. Okładkę zdobił rysunek Andy'ego Warhola. Był odwzorowaniem jednej z polaroi-dowych fotografii, wykonanych przez tego niekonwencjonalnego artystę podczas sesji, w czasie której Stonesi gryźli się nawzajem. Trzy strony albumu pochodziły z koncertów w Paryżu w 1976 roku. Jedna strona (trzecia) zarejestrowana została w El Mocambo. Składały się na nią wyłącznie standardy bluesowe i R&B, ze słynnym Mannish Boy Muddy Watersa i, prawie zapomnianym, Little Red Rooster. A z Paryża - podstawowy repertuar grupy, sięgający wstecz aż po Get OffOfMy Cloud, ale oparty przede wszystkim na płytach z lat siedemdziesiątych. Świetny repertuar, świetne wykonania, świetny album.
Gorzej było na łonie grupy. Richardsa czekał proces, który mógł zakończyć jej działalność. Jakby tego było mało, Bianca wniosła sprawę rozwodową. Trudno powiedzieć, czy zaskoczyło to Jaggera. Małżeństwo od samego początku nosiło w sobie ziarna rozpadu - kiedy minęła paromiesięczna euforia spowodowana ślubem i narodzinami Jadę, zaczęli żyć właściwie obok siebie. Mieli własne sprawy, własne przyjaźnie, własnych kochanków. Oboje. To, że mariaż ten przetrwał aż kilka lat, interpretowano przede wszystkim w kategoriach osobowości samej Bianki. Nigdy nie dała się sprowadzić do roli kobiety-breloczka, walczyła
0 swoje. Mówiła z dumą: „Nigdy nie byłam panią Jagger. Nigdy. Zawsze Bianką Jagger". Nieszczęsna Mariannę Faithfull jako towarzyszka Micka dosłownie gasła w oczach. Bianca przeciwnie - potężniała. Zgodnie z ocenami wielu bliskich znajomych to, co połączyło ekscentrycznych małżonków, z uczuciem nie miało wiele wspólnego. Wzajemna fascynacja, fizyczne pożądanie, tak. Ale uczucie? Podkreślano wzajemne podobieństwo Micka i Bianki. Prasa wyłapywała zdjęcia ich twarzy wykrzywionych różnymi grymasami, zestawiano je ze sobą. Czasami naprawdę trudno powiedzieć, kto jest kim. Bianca, oceniając kiedyś ich związek, powiedziała, że Mick ożenił się z nią, ponieważ dawało mu to złudzenie, że kocha się sam ze sobą. Podobne mieli także charaktery - despotyczne, wybuchowe, zaborcze. Plotki o życiu państwa Jagger razem i osobno nie schodziły ze szpalt magazynów i prasy codziennej przez całe lata ich oficjalnego pożycia. Żadne nie próbowało ukrywać swoich romansów, nawet jeśli przebywali gdzieś we dwoje. Biankę widywano z Jackiem Fordem, balującym na konto koneksji tatusia (cytat z pana prezydenta: „Mick Jagger? Czy to nie ten, co jeździ na motocyklach?").
1 z całymi zastępami innych. Nawet na tym polu żona pana Jaggera podejmowała
205
wyzwanie - bez żadnych kompleksów. Mick, jak to Mick. Od lat nie miał z tymi sprawami żadnych problemów, a w kategoriach ilościowych można go śmiało zapisać do ścisłej czołówki naszego wieku. Ale potrafiła mu się przydarzyć tak głupio sentymentalna wpadka, jak nie dość dyskretne wyjście z londyńskiego Montcalm Hotel w towarzystwie... no właśnie, Mariannę Faithfull!
Przez długi jednak okres nie obserwowało się formalnych symptomów rozpadu związku. Oboje wydawali się akceptować wzajemny styl życia, a pojęcie zazdrości w przypadku państwa Jagger było po prostu śmieszne. Czy rzeczywiście? „(Mick) sypia z wieloma kobietami, ale rzadko się z nimi łączy" - mówiła Bianca. Do czasu! Ognista Nikaraguanka doskonale trzymała fason, dopóki ona była żoną, a wszystkie tamte panie zaledwie kolejnymi kochankami. Dopóki na horyzoncie nie pojawiła się stała kochanka! A właśnie, tego południowa krew nie zdzierży! A kochanka taka pojawiła się faktycznie.
Właśnie na jesieni 1977 roku zauważono, że w towarzystwie słynnego Stonesa zaczyna coraz częściej pojawiać się ta sama piękna blondynka o imponującej prezencji. Nazywała się Jerry Hall. Była, co brzmi prozaicznie, modelką. Ale proza życia ślicznej Jerry miała swój koloryt. Pochodziła z Teksasu, co w wielu amerykańskich kręgach nie wywołuje najlepszych skojarzeń. Pierwsze kroki stawiała jednak w Paryżu, a tam był to atut. Ojciec Jerry pracował jako kierowca ciężarówki, co - w połączeniu z Paryżem - prowokowało analogie do życiowej drogi niejakiej Bianki Perez-Mora. W obu przypadkach ambicją był świat, narzędziem ciało. Jerry Hall, w relacjach znajomych z okresu paryskiego, była beznadziejna towarzysko, ale uroda i teksaski akcent pracowały niejako bez jej udziału. Na przyjęciach w domach high-society panna Hall i murzyńskie UFO, Grace Jones, wykonywały erotyczny, czarno-biały przekładaniec, który szybko stworzył wokół nich atmosferę sensacji. I „wielki świat" zaczął otwierać podwoje przed teksaskim kopciuszkiem. Jerry Hall została dziewczyną Briana Fenyego, solisty bardzo już w Europie popularnego i zauważonego przez krytyków zespołu Roxy Musie. Porzuciła go dopiero dla Jaggera. Brian Ferry nie potrafił się z tym pogodzić po męsku, co dawało jak najgorsze świadectwo jemu i jak najlepsze pięknej Jerry. Polerował sobie rogi, robiąc eks-narzeczonej opinię: zanim on -sława i artysta - wyciągnął ją z paryskiego... no, powiedzmy high-society, ambitna Teksanka latała raz po raz do Iranu, zawsze na prywatny rachunek samego szacha! Soliście Roxy Musie pozostaje więc przynajmniej satysfakcja, że pozbawił monarchę nałożnicy, zanim pewien popularny ajatollah pozbawił go państwa.
Tej jesieni miłostki nie były w głowie Richardsowi. W październiku stanął przed sądem. Chłopcom, w obliczu majestatu prawa, raczej zawsze dopisywało szczęście, ale tym razem Keith mógł mówić o największym w całej swojej przestępczej karierze. Oskarżenie o „posiadanie z zamiarem handlu" zostało odrzucone! Uff... Richards przyznał się do posiadania heroiny i dostał rok w zawieszeniu. Sędzia Lloyd Graburn postawił jednak szereg warunków - Richards utrzyma przez roczny okres warunkowy czystą kartotekę kryminalną, kontynuować będzie kurację w Stevens Psychiatrie Center, dwukrotnie w tym czasie stawi
206
się przed kuratorem (niejaki Hugh Osler - ujawnił potem, że ani razu nie rozmawiali z Richardsem o narkotykach) i zorganizuje koncert dobroczynny na rzecz niewidomych, w którym sam wystąpi. Doprawdy humanitarny wyrok. Dla niektórych zbyt humanitarny (czy cokolwiek może być zbyt humanitarne?). Wprawdzie sam prokurator stwierdził, że „spełni się dobry uczynek, odstawiając członka Rolling Stonesów od heroiny", ale policja wniosła apelację. Chcieli, żeby mimo wszystko trochę posiedział. Keith nie zgodzK się wprawdzie na filmowanie swojej terapii, ale w czasie półrocznego pobytu w Cherry Hill wpuścił do swego domu - na kilka miesięcy - amerykańską dziennikarkę, Barbarę Charone. Owocem jej pobytu pod gościnnym dachem Stonesa miała być książka biograficzna, „Keith Richards - Life as a Rolling Stone".
W zespół wstąpiła dawka nowego optymizmu. Po nerwowym roku chłopcy zmobilizowali się do pracy. Rok 1978 miał być ich podwójnym tryumfem -koncertowym i płytowym. Dużo nagrywali, Mick pobierał u Ronniego Wooda lekcje gry na gitarze. Zgromadzili spory materiał, na nową płytę wybrali dziesięć piosenek. Przygotowywali tournee po USA. Dziewiąte.
W marcu rozwiódł się Ron Wood. W maju ukazała się, przeznaczona na rynek brytyjski, składanka TIME WAITS FOR NO ONE - antologia przebojów zespołu z lat 1971-1977. W miesiąc po niej - nowy album. Nosił tytuł SOME GIRLS (Niektóre dziewczęta). Dlaczego? „Bo nie mogliśmy spamiętać ich pieprzonych imion" - Richards. Kontrowersje wzbudziła tym razem okładka, przedstawiająca fotografie wielu powszechnie znanych pań oraz jedna linijka z tytułowej piosenki: „Czarne dziewczęta lubią się pierdolić do rana". Na aforystyczny werset Atlantic machnął w końcu ręką (wchodzimy w lata osiemdziesiąte!), gorzej było z okładką. Niektóre z powszechnie znanych pań zaczęły protestować. Ra-quel Welch - może obrażona za kąpiel sprzed trzech lat? - próbowała nie dopuścić do wydania płyty i przesadziła. Ale Lucille Bali, która interesowała się wyłącznie własną podobizną, dopięła swego - jej buźka zniknęła z amerykańskiego wydania. Może paniom nie podobało się to, że pomiędzy ich zdeformowane z lekka twarzyczki dyskretnie przemycono zdjęcia Stonesów w kobiecych wcieleniach? Trzeba przyznać, że Charlie Watts wygląda po prostu koszmarnie...
SOME GIRLS to doskonała płyta. Oczywiście doskonała w nowym rozumieniu, ale lata siedemdziesiąte dobiegały końca i kto nie zdążył się jeszcze przyzwyczaić - trudno. Należy do najbardziej komercyjnych propozycji Rolling Stonesów, co znalazło bezpośrednie odbicie w sprzedaży i w notowaniach. Dorównała poprzedniczkom zajmując pierwsze miejsce w USA na przestrzeni dwóch środkowych tygodni lipca (koncertowy album LOVE YOU LIVE doszedł do piątej pozycji). Płytę otwiera quasi-dyskotekowa piosenka Miss You, która natychmiast została wielkim hitem, zjednując Stonesom nowych, często o połowę od nich młodszych, wyznawców.
Tak długo wytrzymałem
Spałem całkiem sam
Boże, jak za tobą tęsknię (...)
207
Niektórzy moi kumple mówią:
Człowieku, co się z tobą dzieje?
Wpadniemy o dwunastej
z paroma Puertorykankami,
które marzą wprost, żeby cię poznać... (...) Och, kochana, na co czekasz tak długo, Przyjdziesz wreszcie? Przyjdź!
Dalej następuje szereg klasycznych już dziś pozycji - When The Whip Comes Down, Some Girls, Lies, Far Away Eyes. Respectable, w którym to utworze Jagger nawiązuje do romansu swojej żony z synem prezydenta. Spopularyzowana po latach przez duet Jagger - Betty Midler (teledysk z walką na torty - powracający temat, jak się tak przyjrzeć...) Beast Of Burden: „Nigdy nie będę twoim zwierzęciem pociągowym..." Monotonny, ale pełen ekspresji rap Shattered, którego słowa świadczą, że Stonesi nabierali dystansu do przeszłości: „Praca i praca, za miłość, za seks, głód sukcesu - ale czy to ważne, czy ma to jakiekolwiek znaczenie?"
Podobnego typu autorefleksję wyczuwało się także na występach grupy. Stonesi faktycznie dopracowali się już takiej rutyny, że pozostawało coraz mniej miejsca na spontaniczne gesty, nieprzewidziane zachowania. Ale przecież całe ich sceniczne show było tak niesłychanie żywiołowe, „performance" Jaggera tak spontaniczne u samych podstaw, że z rutyny nie można robić zarzutu. A że co wieczór podobnie? No cóż, mamy do czynienia z profesjonalizmem.
Amerykańskie tournee 1978 roku miało oczywiście swoje anegdoty. Po koncercie w St Paul w Minnesocie Bill Wyman spadł ze sceny, opierając się o zasłonę, za którą - wbrew temu, co myślał - nie było ściany. Skręcił nadgarstek, przeciął głowę - przez pięć minut leżał nieprzytomny. W złośliwych komentarzach prasowych zauważono, że nie mogło mu się stać nic złego w trakcie koncertu, ponieważ nigdy się wtedy nie rusza. Złośliwi (a może po prostu rozsądni) dziennikarze rozdmuchali też sprawę przypuszczalnego romansu Micka z popularną piosenkarką amerykańską, Lindą Ronstadt. Urocza Linda odśpiewała tylko z Jaggerem Tumbling Dice na koncercie w Tucson w Arizonie i to właściwie byłoby wszystko, gdyby Mick nie wynajął potem... jej domu w Los Angeles. No, ale to przecież jeszcze o niczym nie świadczy.
Prawdziwym przebojem tego tournee był jednak Ronnie Wood. Już od trzech lat pełnoprawny Stones, muzycznie wtopił się w zespół doskonale, zyskując najwyższe słowa uznania od samego Richardsa, któremu jeszcze z nikim nie grało się tak dobrze. Entuzjazmem i pozytywnym stosunkiem do życia odmłodził zespół. Stał się prawdziwie bezkolizyjnym łącznikiem pomiędzy „pierwszą linią" i smutną sekcją. Wyman był oczarowany: „Woody jest rewelacyjny! Przywrócił zespołowi życie!"
W tydzień po zamykającym trasę koncercie w Nowym Meksyku singel Miss You doszedł do najwyższej pozycji. Stonesów już się po prostu tańczyło! Chłopcy
208
wystąpili jako goście w rewelacyjnym programie telewizji amerykańskiej Saturday Night Live - zagrali dwa kawałki, wzięli udział w kilku komediowych skeczach. Pokazali, że potrafią się bawić. Gospodarzem programu był wesoły nowojorski burmistrz, Ed Koch. On też potrafi się bawić. Do Saturday Night, przez które to show przewinęła się w okresie jego świetności (to znaczy za czasów Dana Akroyda i Johna Belushiego) cała plejada znakomitych wykonawców, Mick Jagger powrócił jeszcze w grudniu tego roku. W duecie z nagrywającym dla Rolling Stones Records artystą reggae, Peterem Toshem, odśpiewał piosenkę Don't Look Back.
Stonesi nie patrzyli wstecz. Na początku 1979 roku można było śmiało powiedzieć, że przetrwali lata siedemdziesiąte. I to z klasą. Ostatni singel, ostatnia płyta i ostatnia trasa koncertowa potwierdziły to dobitnie. Nie zabrakło sił, nie zabrakło inwencji. Przyjęcie Rona Wooda uratowało wewnętrzną integrację grupy. Chłopcy mogli śmiało oczekiwać wejścia w nową dekadę. Czas nie wydawał się robić im krzywdy. Wręcz przeciwnie - traktował ich jak pupilków. Był wciąż po ich stronie.
Richards miał pewne zobowiązania, o których nie zapomniał. Ron Wood wydawał właśnie kolejną płytę solową, GIMME SOME NECK. Kompletował grupę, która pomogłaby mu w promocji. Był kwiecień 1979. W skład efemerycznej formacji wszedł Keith, stały współpracownik Stonesów, Bobby Keys, grał na instrumentach dętych, inny satelita, eks-Face lan McLagan, na klawiszowych. Przy perkusji zasiadł Joseph Modeliste z nowoorleańskiej grupy The Meters. Kolegą z wyższej klasy (muzycznej) był Stanley Clark, rewelacyjny basista jazz-rocka, wsławiony, między innymi, współpracą z grupą Return To Forever, Chicka Corei. Odmówił udziału Jeff Beck. Podobno Neil Young zasugerował nazwę The New Barbarians.
Publicznym debiutem Nowych Barbarzyńców był występ w Oshawa Hall w Toronto. Zapowiadał John Belushi. Dwa koncerty, uświetnione obecnością samych Stonesów, stanowiły wypełnienie zobowiązań Richardsa. To on firmował zespół w Kanadzie, a całkowity dochód przekazany został Canadian National Institute for the Blind. W samą porę, bo czerwiec przyniósł rozprawę apelacyjną. Sąd odrzucił petycję rządu, popierającą postulaty policji. Bardzo humanitarny sąd. I niezależny. Keith nie przybył do Ontario, ale odczytano publicznie jego pisemne oświadczenie: „Mogę z całą powagą stwierdzić, że perspektywa używania narkotyków w przyszłości jest całkowicie obca mojemu myśleniu". Czego ludzie nie stwierdzają w publicznych oświadczeniach...
Po udanym debiucie Nowi Barbarzyńcy dali 20 koncertów w USA, nie dokonano jednak żadnych nagrań. Afisze reklamowały występy obiecującym sformułowaniem: The New Barbarians „i przyjaciele". Gdyby tak faktycznie zebrać przyjaciół wszystkich Barbarzyńców, uzbierałaby się interesująca gromadka. Niestety, żaden z nich ani razu nie dołączył do koncertów zespołu.
Keith mógł wreszcie odsapnąć. Kłopoty niewątpliwie stanowiły jego specjalność, ale najgorsze miał już za sobą. Była jeszcze jednak Anita, godna towarzy-
209
szka życia. Richards wraz z pozostałymi Stonesami pracował nad nowym materiałem w Paryżu, gdy ze Stanów nadeszły wstrząsające wieści. W jego amerykańskim domu zginął człowiek. Anita podejrzana o morderstwo!
Piękna panna Pallenberg nie miała w sobie nic z Penelopy. Oczekiwanie umilał jej małoletni przyjaciel, Scott Cantrell. W maleńkim i ekskluzywnym South Salem w Westchester County (stan Nowy Jork), gdzie państwo „Redlands" rezydowali przebywając w USA, czas płynął na zabawach. Ale każda zabawa powinna mieć swój koniec. Kiedy takie atrakcje jak seks, alkohol i narkotyki zaczynają nudzić, wymyśla się głupstwa. Według jednej wersji, Scott po prostu bawił się znalezioną w domu bronią. Według innej, grał z Anitą w rosyjską ruletkę. Dość, że w pewnej chwili w łazience padł strzał. Scott Cantrell zginął na miejscu, miał 17 lat. Anitę przetrzymano na posterunku dwanaście godzin. W czasie śledztwa okazało się, że oba znalezione pistolety nie znajdują się w jej posiadaniu legalnie. Jeden nie był zarejestrowany, drugi pochodził z kradzieży. Anita została zwolniona za kaucją w wysokości 500 dolarów. Przed sądem stanęła w miesiąc później - z zawieszonym wyrokiem oddano ją pod nadzór kuratorski. Za przechowywanie skradzionej własności. Ufff... Do sprawy włączył się jednak ojciec zmarłego chłopca. Zażądał od Anity „co najmniej miliona dolarów za stratę syna". W listopadzie pannę Pallenberg oczyszczono ostatecznie z zarzutu morderstwa, a także z zarzutu nieumyślnego spowodowania śmierci. Tym samym oddalono roszczenia pana Cantrella.
Nad nowym albumem Stonesi pracowali w Paryżu, na Bahamach oraz w Rolling Stones Mobile. Ale nie spieszyli się z jego wydaniem. Myślami wchodzili już w nową dekadę. Rok 1979 przyniósł jeszcze tylko kilka interesujących jamów. Członkowie zespołu nigdy nie należeli do udzielających się muzyków studyjnych, choć mieli swoje sympatie. Wśród zaszczyconych wykonawców byli, między innymi: Mariannę Faithfull, The Beatles, Erie Clapton, Billy Preston, Leon Russell, Dr John. Najczęściej wypuszczała się sekcja rytmiczna - Bill i Charlie jamowali wielokrotnie z Alexisem Komerem, wzięli udział w legendarnych „London Ses-sions" Howlin' Wolfa. Bill rozsmakował się ponadto w produkcji - cyzelował kolejne propozycje autorskie, firmował nagrania przeciętnej formacji rockowej Tucky Buzzard. Jaggerowi zdarzało się tu i ówdzie podśpiewywać. W roku I979 podśpiewywał na weselu.
Były właściwie dwa wesela. Żenił się Glynn Johns, człowiek niesłychanie zasłużony dla Stonesów i dla całego brytyjskiego rocka. To on, tak naprawdę, produkował pierwsze nagrania chłopców, kiedy Andrew Loog Oldham nie wiedział jeszcze, do czego służą poszczególne guziki. Na przyjęciu dała popis silna grupa z Charliem Wattsem przy perkusji. Na gitarze grał Erie Clapton, śpiewał Georgie Famę. Potem wstępował w związek sam mistrz. Erie Clapton, po długim i burzliwym romansie, zdobywał wreszcie rękę eks-żony eks-Beatlesa, George'a Harri-sona. Patti Harrison, a właściwie Patti Boyd, stanowiła łakomy kąsek dla podrywaczy z otoczenia Wielkiej Czwórki. A zaszczytna rola pierwszego mężczyzny, z którym wreszcie zdradziła swojego wielkiego męża, przypadła w udziale...
210
przyszłemu Stonesowi. Był nim Ronnie Wood! Tajemniczy George nie przejął się zbytnio - zaczęto go widywać z Krissy Wood. Kochajmy się! Dzień 19 maja był dniem w dwójnasób szczególnym. Na weselu Erica Claptona niemal doszło do najbardziej oczekiwanego muzycznego wydarzenia dziesięciolecia - The Beatles Reunion! Stawili się Paul, Ringo i George (żadnych animozji w stosunku do nowego męża swojej żony - obu panów od lat łączy głęboka przyjaźń). Zabrakło tylko Johna - obecność McCartneya wykluczała jego przybycie. Lenno-na zastąpił Mick Jagger. Nigdy przedtem i nigdy potem The Beatles nie znajdowali się tak blisko - nawet jednorazowej - reaktywacji. Do unikalnej kapeli dołączył sam pan młody, a także Denny Laine (Moody Blues, The Wings), Ginger Baker (Cream), Lonnie Donnegan (Król skiffle) i inni. Śmietanka rockowych wykonawców, dosłownie i w przenośni - nad ranem grało trio Clapton, Bruce, Baker, czyli po prostu Cream (nawet 40-lecie firmy Atlantic nie było dla tych muzyków dostatecznym powodem do ponownego reaktywowania swojej legendarnej formacji).
Do głośnych imprez muzycznych 1979 roku należał Labor Day Telethon, zorganizowana przez Jerry'ego Lee Lewisa akcja na rzecz pomocy ofiarom dystrofii mięśniowej. Promocją zajmowała się wieloletnia towarzyszka życia Billa Wymana, Astrud Lundstrom. Wiele grup zgodziło się na telewizyjną emisję ich występu, a Bill zmontował zespół, który zagrał na żywo. Oprócz basisty Stonesów w jego skład weszli - Dave Mason, Todd Rundgren, Doug Kershaw i Ringo Starr. Wykonano, między innymi, Money, Twist and Shout oraz klasyczny temat Stonesów, Jumpin' Jack Flash.
Do głośnych imprez towarzyskich należał rozwód państwa Jagger. Sprawa znalazła się w rękach starego wyjadacza, amerykańskiego prawnika sfer wyższych, pana Marvina Mitchelsona. To on - notabene - reprezentował Marshę Hunt, kiedy próbowała wydusić od Micka pieniądze na dziecko. Sławę w Stanach zdobył rozwiązując gordyjski węzeł rozwodowo-kontraktowych komplikacji w domu popularnego aktora Lee Marvina. Przypadek Bianki do łatwych także nie należał. Ośmioletnie pożycie małżeńskie, nawet jeśli czysto formalne, z gwiazdorem miary Micka, rozbudziło jej apetyt. Bianca żyła także ideą zwyczajnej - no, powiedzmy zwyczajnej w jej szerokości geograficznej - kobiecej zemsty. Postanowiła, po prostu, wycisnąć Micka jak cytrynę. Ale trafiła na godnego przeciwnika.
Bianca próbowała przeprowadzić sprawę rozwodową w Kalifornii, gdzie przepisy stanowe w bardzo liberalny sposób podchodzą do kwestii wspólnej własności małżeńskiej. A była to własność niemała. W ciągu minionych ośmiu lat Mick wypracował około 13 milionów funtów. Żądanie przedstawione przed sądem w Los Angeles opiewało na sumę 6,5 miliona funtów i było zupełnie realne. Pani Jagger nie oskarżała pana Jaggera o wiarołomstwo, ale stwierdzała w swojej petycji, że żyje on od dwóch lat z pewną Teksanką, niejaką Jerry Hall. Wśród jej roszczeń znalazł się dom na Cheyne Walk, z którego Mick miał się natychmiast wyprowadzić, domagała się także jak najszybszego uregulowania swych ostatnich rachunków u Diora i Yves St. Laurenta. Niby drobiazg, 9000 dolarów, ale
211
w nerwowej atmosferze śledzonego przez opinię publiczną rozwodu, drobiazgi zaczęły urastać do roli osobnych problemów. „Bianca jest wściekła" - tłumaczył pan Mitchelson - „ponieważ Mick przycisnął ją finansowo - zamknął jej konta bankowe, zwraca jej rachunki nie zapłacone". Sprawy rozwodowe trwają nieraz dosyć długo, żona poprosiła więc męża o tymczasowe regulowanie jej bieżących wydatków. Szacunkowy kosztorys dawał w przybliżeniu sumę 13 400 dolarów miesięcznie. Obiektywnie rzecz biorąc, nie jest to wielkość wygórowana, ale żeby Mickowi nie wydawało się czasami, że jego piękna pani mięknie, Bianca dołożyła jeszcze jeden warunek. Miał zapłacić 50 000 dolarów zaliczki swojemu dwukrotnemu ciemiężcy, panu Marvinowi Mitchelsonowi. W ten sposób, jak zgodnie podkreślili to obserwatorzy, ognista Nikaraguanka do horrendalnych roszczeń finansowych dołożyła drwinę.
O Jaggera można jednak być zupełnie spokojnym. Nie bez powodu ma opinię Stonesa, który mógłby kupić czterech pozostałych kolegów - jakkolwiek przez cały okres współpracy zarabiali tyle samo. Mick jest po prostu skąpy. Nie szkodzi, że otrzymywał tantiemy jako autor repertuaru grupy. Keith Richards także dostawał tantiemy, a przy Jaggerze był biedakiem. Różnica gestu. Keith potrafił utrzymywać całe hippisowskie komuny, zaopatrując przygodnych znajomych w narkotyki o wartości stukrotnie przewyższającej koszty utrzymania. Mick, umawiając się z reporterami znanego magazynu na wywiad, który mieli przeprowadzić w lokalu, nie wstydził się zapytać, kto pokrywa drinki.
Różnica gestu. Czy tylko? Różnica charakteru, osobowości. Może nawet różnica klasy. Ale nie należy zapominać, że Jagger stanowił wewnętrzną ostoję finansową Rolling Stonesów. On jeden zgłębił tajniki show-businessu, poznał mechanizmy regulujące muzyczny rynek i potrafił je wykorzystywać dla dobra wszystkich członków zespołu. Niewiele grup miało takiego konsultanta na swoim łonie. Mało grup funkcjonowało finansowo tak sprawnie, jak The Rolling Stones, pomijając nawet samą skalę oddziaływania. Mick na pewno nie należał do ludzi rozrzutnych, ale to, że dążył do minimalizacji kosztów i maksymalizacji zysków świadczy o czymś więcej niż o skąpstwie. Świadczy po prostu o myśleniu businessmana. A to mogło wyjść Stonesom tylko na dobre. Trzeba umieć uczyć się na błędach, niekoniecznie własnych. Przykład Beatlesów i ich niefortunnej firmy Apple był zbyt jaskrawy. Wokół większości grup kręciły się gromady ludzi, w większości o bardzo nieokreślonym statusie. Stonesów niełatwo było podejść, szczególnie po doświadczeniach z Allanem Kleinem. Na początku lat osiemdziesiątych zespół utrzymywał biura w Londynie, Nowym Jorku i Los Angeles. To było niezbędne. Ale liczba pracujących na rzecz Stonesów ludzi zredukowana była do absolutnie niezbędnego minimum.
Mick potraktował swój rozwód tak, jakby była to kolejna potyczka między businessmanami. Od dłuższego już czasu żył z Bianką w całkowitej separacji. Wiele podróżował, wolne chwile spędzał u boku Jerry Hall, najczęściej w Nowym Jorku. Bianca nigdy nie była ani dobrą żoną, ani matką. Urok tego związku rozpłynął się dokładnie wtedy, kiedy minęła wzajemna fascynacja seksualna. To,
212
że Jagger związał się ze swoją kolejną panią węzłem małżeńskim, pozostawało właściwie zagadką. Chyba nawet dla niego samego.
Pani Jagger niewątpliwie spędzała minione lata nie nudząc się. Jej bazę stanowiło mieszkanie na Cheyne Walk, w którym Mick właściwie się nie pokazywał. Bianca wciąż musiała szukać służby, pracownicy nie zagrzewali długo miejsca w jej domu. Wybuchowy charakter... Jako matka była uosobieniem niekonsekwencji - przy jej trybie życia sama obecność dziewczynki stanowiła przeszkodę. Miotana sprzecznymi uczuciami, na huśtawce gniewu i wyrzutów sumienia, przeskakiwała od surowości do nadopiekuńczości - tej najbardziej szkaradnej zmory niechcianych dzieci.
Jagger rozegrał swoją partię ze spokojem szachisty. Kalifornijski sąd oczywiście zgodził się na wszystko, a wtedy Mick złożył apelację. W Londynie. W październiku 1979 roku sąd apelacyjny orzekł, że sprawa pani Jagger „nie mogła być słabsza" i zarządził dalsze jej prowadzenie na terytorium Wielkiej Brytanii. W rok później uzyskano wreszcie porozumienie. Szczegóły nie zostały oficjalnie ujawnione, ale w kręgach zbliżonych i w kręgach dobrze poinformowanych mówiło się, że Bianca musiała zadowolić się milionem funtów. Było to znacznie mniej, niż się spodziewała, ale też - choć to raczej wątpliwa satysfakcja - znacznie więcej, niż Mick chciał jej dać. Sąd przyznał Biance opiekę nad dzieckiem.
Mick przez cały czas łożył na utrzymanie córki. Nigdy nie był z nią prawdziwie blisko, ale ze swych obowiązków wywiązywał się dokładnie. W miarę jak Jadę dorastała, spędzał z nią coraz więcej czasu. Bianca była zupełnie niezrównoważona - ignorowała córkę całymi dniami, potem nagle zabierała do najdroższych sklepów i ubierała od stóp do głów. Dziewczynka była, o co w podobnych warunkach najłatwiej, zepsuta.
„Jest klasycznym przypadkiem dziecka zaniedbanego" - mówili o Jadę jej nauczyciele z Garden House School na Sloane Square. Potrafiła być nieznośna, rozkapryszona, histeryczna. Ale poszukiwała ciepła, serdeczności, troski. Nieporadnie i na ślepo, u obcych osób. Bianca wymagała od władz szkoły, żeby jej córka karmiona była wyłącznie żywnością dietetyczną. Więc Jadę podjadała kanapki kolegom, wyłudzała kąski od kucharzy, czasem od nauczycieli. Bianca podsyłała córce coraz to nowe piastunki, opiekunki, wychowawczynie. Jadę pilnowała, żeby żadna nie wytrzymała z nią zbyt długo. Przy tym wszystkim, oczywiście, uwielbiała ojca.
Bardzo często zdarzało się, że nie miał kto odebrać panny Jagger ze szkoły. Nauczyciele, a potem sprzątaczki wydzwaniali na Cheyne Walk, nie mogąc zamknąć budynku. Podczas swoich wizyt w Londynie przyjeżdżał po nią Mick. Te chwile należały do najprzyjemniejszych w jej życiu. Postać ojca urastała do rangi ideału. Tylko przy nim Jadę czuła się naprawdę szczęśliwa, wybaczała oczekiwanie i rozłąkę. Mick znacznie bardziej niż Bianca interesował się postępami córki w nauce. Podczas jednej z rozmów z nauczycielami dowiedział się, że Jadę podczas zajęć muzycznych... fałszuje. Wybuchnął śmiechem - „Musiała to odziedziczyć po matce".
213
Kiedy żadnego z rodziców nie było w Anglii, Jadę zostawała z dziadkami. Eva i Joe Jagger mieszkali teraz w Westgate w hrabstwie Kent, w domu, który sprawił im synek. Oczywiście starszy. Stargroves wystawione było na sprzedaż już w 1978 roku - Mick nigdy się tam nie zadomowił. Za cenę pół miliona dolarów nie poszło od ręki, ale po pewnym czasie znalazł się amator. W Westgate Jadę mogła dokazywać w towarzystwie stryjecznego rodzeństwa. Młodszy synek z rodziną należeli do częstych gości. Nieszczęsny Chris zdążył w międzyczasie zamienić swoją egzotyczną żonę na bezmyślną laleczkę, której zrobił piątkę dzieci. Utrzymywał rodzinę pracując jako kelner, kariera muzyczna okazała się całkowitym niewypałem.
W pewien czas po rozwodzie Bianca i Jadę przeniosły się do Nowego Jorku. Dziewczynka zaczęła spędzać znacznie więcej czasu z ojcem, najczęściej w towarzystwie Jerry Hall. W szkole nadal były z nią kłopoty, ale o świecie wiedziała już niejedno. Zakochała się w koledze, który nazywał się Bobby Leibowitz. Powiedziała jednak: „Naprawdę chciałabym za niego wyjść. Ale czy ktoś zamieniłby nazwisko takie jak Jagger na Leibowitz?" Samo życie...
Jagger sam uważa siebie za dobrego ojca. Potwierdzają tę opinię przyjaciele, potwierdza ją także - a to ma szczególną wymowę - wróg. John Dunbar, który nigdy nie wybaczył Mickowi jego związku ze swoją niewierną żoną, powiedział kiedyś, że Jagger „zawsze był dla Nicholasa lepszą matką niż Mariannę". Jako kochanek wiele się nie zmienił. Jerry Hall dowiadywała się o nowych romansach swego konkubina i po prostu musiała się przyzwyczaić. Ona sama wywoływała wśród znajomych Micka sprzeczne emocje. Niektórzy widzieli w niej dokładne powtórzenie Bianki. Pozbawiona jedynie południowej krzykliwości swojej poprzedniczki, miała być również ograniczoną karierowiczką, może tylko jeszcze piękniejszą i jeszcze bardziej wyrafinowaną. Według innych miała być osobą subtelną i refleksyjną, a gubił ją tylko południowy akcent. Prawda leżała zapewne pośrodku. Jerry Hall połączyła w sobie najlepsze cechy Mariannę i Bianki, to stanowiło o jej zasadniczej przewadze. Mariannę dała się Mickowi zawojować, Bianca była agresywna i wulgarna - mąż najzwyczajniej przed nią uciekał. Jerry niewątpliwie dała Jaggerowi miłość, ciepło i poczucie stabilizacji, których nie zaznał przy żonie, ale przy tym nie pozwoliła się unicestwić jako człowiek. Nie miała w sobie autodestrukcyjnych tendencji Mariannę, a może i Mick się zmienił.
I Jerry, i Bianca miały w życiorysach podobny, paryski rozdział. Ale Jagger traktował to zupełnie inaczej. Basista The Faces, Ronnie Lane, uskarżał się kiedyś Mickowi na kłopoty z dziewczyną. „Daj spokój, Ronnie" - poradził doświadczony Rolling Stones. „Znam wspaniały burdel w Paryżu, zabiorę cię tam". „Nie chcę jakiejś starej ździry" - odparł Lane. „Uważaj, co mówisz" - zadrwił Jagger. „To stamtąd wziąłem sobie żonę". Było to jeszcze w okresie jego małżeństwa z Biancą. Parę lat później, żyjąc u boku Jerry, powiedział: „Życie jest cudowne. Zawsze jest cudowne, kiedy ma się przy sobie właściwą dziewczynę". Jerry Hall wydawała się tą właściwą dziewczyną. I to na dłużej.
Lata osiemdziesiąte
Mieszane uczucia
Ron Wood otworzył nowe dziesięciolecie niezbyt szczęśliwie, ale przynajmniej przeszedł chrzest bojowy jako Rolling Stones - wszedł w konflikt z prawem. Zimowe wakacje urządził sobie na kameralnej karaibskiej wysepce, St Maarten, gdzie pod koniec lutego przybył do miejscowości Philipsburg. Nie sam oczywiście - nazywała się Josephine Karlslake. Pewnego popołudnia na wynajęte mieszkanie dwojga turystów policja wykonała klasyczny nalot. Znaleziono paczuszkę kokainy. Akcję przeprowadzono po otrzymaniu donosu, który napłynął od miejscowych handlarzy. „Przyjechaliśmy tutaj, żeby wypocząć, żeby być z dala od narkotyków i od tego wszystkiego" - tłumaczył się Ronnie. „Nigdy nie kupiliśmy żadnych narkotyków". Według jego wersji handlarze odwiedzili ich rzeczywiście, oferując kokainę, a gdy spotkali się z odmową, zostawili jeden pakunek i poinformowali policję. Trudno powiedzieć, w którą wersję uwierzyły miejscowe władze. Parę przetrzymano w areszcie przez pięć dni, ale nie było dalszych następstw. Ron i Josephine zostali deportowani do USA - odlecieli prywatnym samolotem do Los Angeles.
Wkrótce miało miejsce wydarzenie, może nie tyle doniosłe dla prestiżu grupy, co wystawiające świadectwo upływowi czasu. 3 marca w słynnym londyńskim domu aukcyjnym, Sotheby Park-Bernet, wystawiono na licytację papierową serwetkę hotelu Riviera w Las Vegas, podpisaną własnoręcznie przez Elvisa Presleya. Została sprzedana za 500 funtów. Do nabycia były także cztery jednodo-larowe banknoty z podpisami Wielkiej Czwórki i kilka autografów Rolling Stonesów. Beatlesi nie istnieli już od dziesięciu przeszło lat, ale rywalizujące niegdyś zespoły wyszły z próby łeb w łeb. Oba zestawy podpisów znalazły nabywców za kwotę 220 funtów każdy. Słabiutko. Ale Stonesi wrócili do Sotheby's jeszcze w tym roku. W osobie Micka, choć „w osobie" to trochę za dużo powiedziane. Chodziło wyłącznie o... usta. Fundacja Save the Children wydała tego roku książkę „With Love From...", na którą złożyły się reprodukcje pocałunków złożonych na kartce papieru przez kilkadziesiąt znanych postaci. Oryginały, z których powstał album, wystawiono na licytację w Londynie. Tym razem tryumf był spektakularny - „całus" Jaggera został sprzedany za 1500 dolarów, najdrożej z całej kolekcji.
215
„Prawdziwi" Stonesi - Mick i Keith - wydawali się od pewnego czasu prowadzić nad wyraz przykładnie. No, żeby nie przesadzić - nie mieli zatargów z policją. Ci spokojniejsi tymczasem zaczęli podpadać. Jeśli wierzyć zeznaniom Wooda, to wręcz niewinnie. Następny w kolejce był Bill. Osobisty menażer Wymana, Erie Gardner, został zatrzymany na lotnisku w Monachium po tym, jak przeszkolony, w zakresie wykrywania narkotyków, pies rzucił się na jego walizkę. Strażnicy otoczyli podejrzanego, wymierzając pistolety maszynowe. Feralną walizkę poddano drobiazgowej rewizji. Kontrabandę wiezioną przez Gardnera do francuskiej posiadłości Wymana stanowiły dwie paczki Milk Bones - produkowanych w Wielkiej Brytanii psich herbatników. Czworonożny przyjaciel Billa mógł nie doczekać się prezentu. Jego kuzyn w mundurze celnika pierwszy położył zęby na „towarze".
Chłopcy z zespołu The Rolling Stones odgrażali się wielokrotnie, że ze swojej firmy nie zrobią nigdy odpowiednika Apple. Mick Jagger powiedział nawet kiedyś, że nie miałby satysfakcji z wylansowania kogoś w rodzaju Mary Hopkin (To byty piękne dni). Niemniej jednak kilka osób wokół The Rolling Stones Records się kręciło. Pierwszym faworytem był Peter Tosh, który w sumie wydał w tej ekskluzywnej wytwórni trzy longplaye. Faworytem na lata osiemdziesiąte miał być Jim Carroll, według Richardsa prawdziwy poeta. Czy prawdziwy, nieważne. Ważne, że na jego czerwcowy występ w nowojorskim klubie Trax przybyło aż trzech Stonesów - Mick, Ron i Keith. Najważniejsze, że temu ostatniemu towarzyszyły dwie panie! Nia da się ukryć, Anita się starzała. Ciągle pozostawała jedyną kobietą, którą Stonesi traktowali jak równą sobie, ale Richards zaczął rozglądać się wkoło. Żona i matka to jedno, kochanka drugie. A przecież Keith był kawalerem! Szczęśliwym dodatkiem seksualnym do panny Pallenberg okazała się Patti Hansen, pochodząca ze Staten Island, modelka oczywiście. Jej kariera to typowa amerykańska bajeczka. Wychodziła w 1975 roku z koncertu... Stonesów, kiedy jakiś obcy człowiek zapytał ją, czy chce zostać modelką. Czy chce?! W pięć lat później nie tylko pracowała dla samego Kalvina Kleina, ale jeszcze poderwała Stonesa! I to którego! Jakiś czas żyli w trójkę, ale to Anita miała stać się wkrótce trzecim wierzchołkiem trójkąta. A Keith wyglądał na coraz bardziej zakochanego...
Jeśli sprzedaż autografów na słynnej giełdzie sztuki nie wyzwalała w chłopcach z zespołu The Rolling Stones największych emocji, czekały ich lepsze podniety - stary wróg leżał i jęczał. Allen Klein znalazł się, choć aż trudno w to uwierzyć, za kratkami! Były menażer dwóch największych zespołów świata, gangster show-businessu i milioner, „pomylił się" wypełniając w USA formularze podatkowe. O jakieś tam zera... Nie posiedział długo, zaledwie dwa miesiące, ale liczy się idea! Ciekawe, czy śniło mu się, jak jego byli klienci zacierają ręce? Ciekawe, czy jego byli klienci wysłali mu do więzienia swoją najnowszą płytę? Dokładnie w tym samym czasie zajmowała pierwsze miejsce, jak za najlepszych lat, po obu stronach oceanu.
Nosiła tytuł EMOTIONAL RESCUE. Nie przyniosła wielkiego hita, choć
216
piosenka She's So Cold przewinęła się przez pierwsze dziesiątki list w wielu państwach. Nagrana została częściowo w Paryżu, częściowo na Bahamach, częściowo w Rolling Stones Mobile. Po raz kolejny zespół zastosował metodę prób i błędów - zgromadzono sporo materiału, wybrano dziesięć piosenek. Kapitalny numer Dance (Pt. 1) otwierał nie tylko nową płytę: był rok 1980 i zespół The Rolling Stones odważnie otwierał nową dekadę. W tytułowej piosence, Emotional Rescue, Jagger śpiewał swoim najlepszym do tej pory falsetem:
Nie wiesz, że obietnice
nigdy nie były od tego, żeby ich dotrzymywać?
Rozpływają się we śnie, tak jak noc.
Będę twoim wybawcą, niewzruszonym i wiernym,
Przybędę z uczuciowym ratunkiem,
Przybędę z uczuciowym ratunkiem...
Ekipa ratunkowa pracowała faktycznie bez wytchnienia. W czasie nagrywania EMOTIONAL RESCUE Keith Richards pobił swój życiowy rekord w bezsenności. Przetrzymał, na pełnych obrotach, przez tydzień (niektóre źródła podają nawet dziewięć dni!). A czy tylko dzięki kawie? To już problem dla autorów „Księgi rekordów Guinnessa".
Płyta EMOTIONAL RESCUE była dobrym wejściem w nowe dziesięciolecie. A jakie to dziesięciolecie będzie, nikt właściwie nie wiedział. Łatwiej było przewidzieć, jakie być nie może. Powrotu do lat sześćdziesiątych nie było. Trzej artyści, trzy symbole tamtych lat, mieli okazję przekonać się o tym osobiście. Historia wydarzyła się jesienią 1980 roku, a jej bohaterami byli - William Bur-roughs (sztandarowy pisarz swoich czasów), Andy Warhol (sztandarowy plastyk swoich czasów) oraz Mick Jagger (dobrze znany idol). Wszystko zaczęło się od nieporozumienia.
W 1973 roku Victor Bockris, dziennikarz, dowiedział się od Jaggera, z którym przeprowadzał wywiad, że jest ów Jagger „wyjątkowo szczęśliwym człowiekiem". A dlaczego? Ponieważ gdzie się nie ruszy, ludzie pragną go poznać, spotkać się z nim, albo przynajmniej dotknąć, a to „daje mu dostęp do niemal każdego na świecie", kogo z kolei on sam chciałby poznać. Na nieszczęście ambitny wywiadowca zapamiętał te słowa. Kiedy po latach pracował nad książką o Burroughsie, starzejącym się autorze „Nagiego lunchu", dowiedział się, że pisarz został niedawno poproszony o esej na temat Rolling Stonesów. Zamówienie złożył David Dalton, publicysta muzyczny, przygotowujący właśnie swoją klasyczną już dziś kompilację, „The Rolling Stones - The First Twenty Years". Burroughs nie miał nic specjalnego do powiedzenia na temat chłopców, którzy w znacznie większym stopniu niż on sam zmienili swoją epokę, jakkolwiek odczuwał z ekipą Jaggera pewną „duchową więź". Tak bardziej metafizycznie. Bockris wpadł na genialny pomysł, że ułatwi życie i pisarzowi, i Daltonowi, i sobie, jeśli doprowadzi do spotkania obu mężów. Przypadkiem załapał się mąż
217
trzeci - Warhol już kilka razy z rzędu fundował obiady i po prostu wypadało go zaprosić. Doszło w ten sposób do spotkania na szczycie. Można się było spodziewać wymiany myśli głębokich, odkrywczych, tyleż analitycznych co syntetycznych, a co najważniejsze z pierwszej ręki. Niestety. Nieporozumienie polegało na tym, że nie ustalono z góry, komu na kim zależy. Oczywiście głównymi zainteresowanymi byli nie wielcy, ale dziennikarze. Dalton dał do zrozumienia Burroughsowi, że Mick Jagger marzy wprost o tym, żeby go poznać, podczas gdy Jagger dowiedział się od Bockrisa, że Burroughs go uwielbia. Miejscem akcji było mieszkanie pisarza na podłej nowojorskiej Bowery (niepoprawny kontestator). Mick przybył w towarzystwie Jerry Hall.
Zaczęło się fatalnie, potem mogło już być tylko gorzej. „To o co chciał mnie pan spytać?" - zagaił rozmowę Jagger. „Myślałem, że to pan chciał mi zadać pytanie" - odparł gospodarz. Obiad stał na stole, a niefortunni rozmówcy sprawiali wrażenie osób, które właśnie mają się pożegnać. Zrobiło się drętwo, skierowano pretensję pod adresem Bockrisa. Ten ratował sytuację rozkręcając rozmowę. A raczej próbował ratować sytuację. Pomógł mu gospodarz, tak wypadało. Spuścił z tonu i zadał jednak pytanie: „To co sądzi pan o rewolucji kulturalnej, która właśnie się odbywa?" Na to Jagger: „O jakiej rewolucji kulturalnej? Jest teraz jakaś?". Wyszła jednak różnica pokoleń. Burroughs zreflektował się, że nie trafił w długość fali, ale wyciągnął błędny wniosek. Zaczął zadawać pytania czysto intelektualne, po każdej zdawkowej odpowiedzi windując poziom. Obiad stygł, za to biesiadnikom robiło się gorąco.
Bockris nie wytrzymał napięcia pierwszy. Podjął desperacką próbę przecięcia gordyjskiego węzła, w jaki zaplątała się rozmowa. Iście desperacką. Zagaił, niczym bohater opowiadań Topora: „No dobra, Andy (Warhol) był kiedyś postrzelony, Bill (Burroughs) zastrzelił kogoś, a ty Mick, co miałeś wspólnego ze strzelaniem?". Pytanie bomba, tylko biesiadników dla odmiany zmroziło. Wszyscy znajomi Burroughsa wiedzieli dobrze, że przypadkiem strzelił kiedyś do żony i zabił ją - była to wielka tragedia jego życia. Na nieszczęście tragiczna historia nie dotarła nigdy do uszu Jaggera. Po raz pierwszy w czasie spotkania wykazał ożywienie. „Zastrzelił pan kogoś, Bill, kogo pan zastrzelił?" - zapytał z zainteresowaniem. Burroughs przełknął ślinę. „Nikogo ostatnio nie zastrzeliłem. Zapewniam pana, Mick, że sprawuję się bardzo dobrze". Rozczarowany Jagger wezwał swój samochód.
Burroughs nie napisał ani słowa do książki Daltona. Bockris ukończył swoją książkę o Burroughsie. „Najbardziej zabawne i najbardziej ironiczne było to, że Mick Jagger, Andy Warhol i William Burroughs - trzy wielkie wizerunki lat sześćdziesiątych - siedzieli razem przy jednym stole i było tak beznadziejnie" - spointował. Nieco inną pointę dopisała owej pięknej, a coraz bardziej odległej epoce śmierć Johna Lennona. Jeśli Altamont przekreśliło kiedyś naiwny optymizm pokolenia Woodstock, to zbrodnia dokonana w grudniowy wieczór pod Dakotą była już gwałtem na pamięci o tamtych czasach. Jej wymowa była tym bardziej symboliczna, że ofiarą padł symbol. Śmierć Johna wstrząsnęła Mickiem. Nie tylko
218
dlatego, że był jego przyjacielem i nowojorskim sąsiadem. Zawsze bał się o własną skórę, a cała historia z Markiem Chapmanem i wielkim Beatlesem zbyt przypominała mu scenariusz filmu, do którego przymierzał się przed laty David Bailey. „The Assassination of Mick Jagger", bo taki był jego tytuł, miał opowiadać o młodym człowieku owładniętym ideą rytualnego mordu na uwielbianym przez miliony idolu, wymienionym z nazwiska. Do ekranizacji nie doszło, teatr życia wystawił ten dramat w bardzo wiernej adaptacji. Zmienił się idol, ale należał do tej samej epoki, był gwiazdą tego samego formatu. Jagger poczuł, jak blisko ugodziło fatum.
W przenośni i dosłownie. Od pewnego już czasu posiadał piękne mieszkanie na Central Park West, czyli ulicy przebiegającej po zachodniej stronie Central Parku. Absolutny nowojorski top i dosłownie dwa kroki od Lennonowskiej Dakoty. Mick kupił też ostatnio chateau nad Loarą w pobliżu Amboise i dwa sąsiadujące rancza w Teksasie - jedno dla Jerry, drugie dla siebie. Przerażony wydatkami wynajął londyński dom na Cheyne Walk „bogatym Amerykanom" (cytat). Uspokoił się nieco i nabył 5 akrów ziemi na malowniczej wysepce Mustique, gdzie przystąpił do wznoszenia posiadłości. Jerry Hall postawiła warunek, że ich karaibskie schronienie nie zostanie zmienione w studio nagraniowe i Mick warunek przyjął. Żadnego sprzętu.
Przy takim rozrzucie nieruchomości spędza się wiele czasu w podróżach. Ale na przełomie lat 1980/1981 podróże Jaggera zaczęty służyć celom wyższym. Po latach sukcesów zespołowych doszedł do wniosku, że dłużej nie wytrzyma bez... filmu. Może dlatego, że piosenki Stonesów rozbrzmiewały ostatnio z ekranów, a jego na ekranach od lat nie było widać. W głośnym „Powrocie do domu" Hala Ashby'ego (1977) słychać było Sympathy For The Devil i Out Of Time, widać było głównie Jane Fondę. W jeszcze głośniejszym „Czasie Apokalipsy" Coppoli (1980) słychać było Satisfaction, widać było chyba rzeczywiście Apokalipsę. Jagger musiał uznać, że po Apokalipsie - czas na niego. Pomysłów i ofert było zawsze wiele, a „tylko" nie dochodziło do realizacji. Ale ostatnio plany natury ogólnej zaczęły przybierać bardziej fizyczną postać. Mick wykupił prawa do sfilmowania powieści Gore Vidala, „Kalki". Twierdził, że wyprodukuje film, co do roli niczego nie obiecywał. Na reżysera wybrał właśnie Hala Ashby'ego, twórcę „Corning Home". Obaj panowie opracowali scenariusz i wybrali się razem do Indii, żeby szukać lokalizacji. Egzotyczna wyprawa nie zaowocowała jednak do dnia dzisiejszego. Zupełnie niespodziewanie spadły natomiast inne wieści - Mick Jagger zagra w filmie Wernera Herzoga „Fitzcarraido". Film będzie opowieścią o człowieku owładniętym „obsesją wybudowania opery w amazońskiej dżungli". Herzog, malarz kina, stanął w realizacji swego dzieła wobec nie mniejszych trudności niż jego nawiedzony bohater. Planowany odtwórca głównej roli, Jason Robards, nagle zachorował - już po rozpoczęciu zdjęć. Zastąpił go, chyba szczęśliwie, Klaus Kinsky. Gorszych kłopotów przysporzyła wojna pomiędzy Peru i Ekwadorem, która jak na złość właśnie wtedy musiała wybuchnąć. Jeszcze gorszych nieustanne zagrożenie życia członków ekipy przez okoliczne plemiona.
219
Jagger nie ukończył swojej partii - uciekł z planu. Tak to chyba należy interpretować. Do odważnych Mick nigdy nie należał, a niebezpieczeństwo było wyjątkowo realne. Herzog nie zachował urazy. Oczarowany aktorskim talentem Micka wyciął z filmu kreowaną przez niego postać. Nie chciał szukać substytutu. „Był (Mick Jagger) tak nadzwyczajny, że czułem, iż każde zastępstwo będzie w tym wypadku nieporozumieniem" - powiedział reżyser. „Jest wspaniałym aktorem, a nikt tego nie widział. (...) znał także wartość prawdziwej pracy. Jest profesjonalistą w najlepszym sensie tego słowa". Szkoda. Oglądając powstałe dzieło wydaje się, że rzeczywiście jest czego żałować. A już szczególnie oglądając dokument „Burden of Dreams" (Ciężar marzeń) Lesa Blanka, opowiadający o tym, jak „Fitzcarraldo" był kręcony. Ocalały w nim strzępy roli Jaggera, ale jest tam przede wszystkim Mick na planie, Mick na co dzień. Gwiazdor, chętnie i dobrowolnie sprowadzony do roli równoprawnego członka filmowej kuchni. Przyjazny i otwarty, pomagający zdesperowanemu reżyserowi jako kierowca wynajętego za własne pieniądze volkswagena. Mick inny niż na scenie. Na otarcie łez mógł fanom posłużyć oficjalny powód zerwania przez Jaggera współpracy - zespół The Rolling Stones rozpoczynał próby przed nowym tournee. Był rok 1981. Mick wracał na scenę.
Amerykańskie tournee 1981 roku miało być wydarzeniem spektakularnym, nawet na miarę Rolling Stonesów. Przygotowania rozpoczęły się ze znacznym wyprzedzeniem. Na Long View Farm w stanie Massachusetts zespół zainstalował się w jednym z najbardziej ekskluzywnych studiów nagraniowych świata (dwa studia x 24 ścieżki, sale prób, pięciogwiazdkowe zakwaterowanie, pełna izolacja, strażnicy). Specjalnie na potrzeby Stonesów wzniesiona została, kosztem 40 000 dolarów 30-metrowej szerokości scena. Dla opracowania ruchu scenicznego tournee przesuwane było w czasie kilka razy, w sumie o ładnych parę miesięcy. Głównym promotorem trasy wybrany został, jak zresztą i poprzednio, były przeciwnik ideologiczny, a obecnie gorliwy przechrzta, Bill Graham.
Zaczęło się od niespodzianki. Stonesi zagrali w małym klubie Sir Morgan's Cove w pobliskim Worcester. Lokalna stacja WAAF-Fm rozlosowała wśród słuchaczy 300 biletów - nikt jednak nie wiedział, na czyj występ. W celu uniknięcia sensacji zespół zarejestrował się w klubie jako Blue Monday and the Cockroaches (Szewski poniedziałek i karaluchy). Ale sensacji nie udało się uniknąć. Inna stacja radiowa, WBCN-Fm z Bostonu, puściła „przeciek". Zjechało dziesięciokrotnie więcej fanów niż zaproszono, doszło do kilku aresztowań. Było 15 września.
25 września, na stadionie JFK w Filadelfii, w obecności 90 000 widzów nastąpiło oficjalne otwarcie trasy. Rozpoczęła pracę ekipa filmowa, pod przywództwem Hala Ashby'ego. Reżyser ten znalazł więc w końcu zajęcie przy zespole. Po prostu - zamiast indyjskich fanaberii, dokument. Poszło jak zawsze, bez zahamowań. Pewne zgrzyty poprzedziły występy w Pontiac, w stanie Michigan, gdzie promotorzy koncertów na 75-tysięcznym stadionie Silverdome zdecydowali się na nienumerowanie miejsc. Okazało się, że nie wszyscy zapomnieli o tragedii, jaka zdarzyła się przed dwoma laty w Cincinatti przed koncer-
220
tern The Who. Kiedy w podobnej sytuacji - bez numerowania miejsc - wpuszczono na stadion oczekujący tłum, ludzie rzucili się biegiem ku scenie, żeby zająć jak najlepsze miejsca. Kilkadziesiąt osób zostało stratowanych, kilka z nich zmarło. Teraz dwaj studenci prawa z Pontiac, chcąc zapobiec tragedii, podali organizatorów do sądu. „35-letni businessman nie musi siedzieć koło motocyklowego gangu" - swoje stanowisko wyjaśnił przed sądem szef Silverdomu. I wygrał sprawę. Na szczęście obyło się bez wypadków. I tu, i w Nowym Orleanie, gdzie w Louisiana Superdome padł światowy rekord liczby widzów zgromadzonych na halowym koncercie rockowym. W mamucim obiekcie zasiadło 87 000 fanów! Nieszczęście zdarzyło się w pięknym Seattle - z balkonu wypadła 16-letnia dziewczyna i poniosła śmierć na miejscu. Nowojorska Madison Square Garden przeżywała jedno z większych oblężeń w swojej historii. W pocztowej loterii losującej bilety wzięły udział 4 miliony (!) osób. Dwudziestodolarowe bilety okazały się lepszą lokatą kapitału niż najlepsze aukcje giełdowe - w ciągu jednego dnia zdrożały u koników o blisko 1000%! Liczba niepocieszonych była tak wielka, że w całym środkowym Manhattanie ogłoszono stan pogotowia, spodziewając się zamieszek. Miasto patrolowała policja konna, kontrolując wszystkie drogi prowadzące do MSG. Podobnie wokół Meadowlands Arena w pobliskim New Jersey. W sumie nie było aż tak źle, mieli natomiast czego żałować ci, dla których nie starczyło biletów. Podczas gdy Stonesi wykonywali Honky Tonk Woman, na scenę wparadowała grupa kilkudziesięciu „prawdziwych" barowych damulek. Były wśród nich Jerry Hall, Patti Hansen, Jo Howard (dziewczyna Rona), a także, ciekawostka, pani Shirley Watts - wszystkie w pląsach, tak jak i reszta. Na estradzie ledwo starczyło miejsca. Wszystko widać dokładnie na filmie, Hal Ashby nie spał. Nie spali także właściciele zdobywających coraz większą popularność sieci telewizji kablowej. Ostatnie dwa koncerty tournee, w Hampton, w stanie Wirginia, transmitowane były za pomocą tego płatnego systemu do siedemnastu miast. Pożegnalny koncert Rolling Stonesów obejrzało na ekranach telewizyjnych 800 000 osób.
To dopiero po tym tournee zaczęto tak naprawdę pisać, że rock and roli wszedł w wiek dojrzały i że nic mu się przez to nie stało. Stonesi zdobywali drugie pokolenie fanów. Chłopcy byli już od dawna mężczyznami, ich muzyka wyszla-chetniała (rzecz jasna bez przesady), ich przekaz nabrał polotu, ale archetypy pozostały wciąż te same. I oddziaływały tak jak dawniej. Stonesi przestali ukrywać swój wiek, przestali się przejmować. Po koncercie w Orlando na Florydzie wybrali się do Disneyworldu, gdzie na wynajętej łodzi świętowali 45 urodziny Billa. Gromadzili tłumy większe niż kiedykolwiek. Zarabiali pieniądze większe niż kiedykolwiek. Mimo kolosalnych kosztów własnych. Japończyk Kazuhide Yama-zaki zaprojektował największą przenośną scenę koncertową, jaką do tej pory oglądano. Miała blisko 30 metrów szerokości. Z tyłu zdobiły ją postmodernistyczne malowidła japońskiego artysty, po obu bokach wyrastały w kierunku widowni dwie 25-metrowe rampy. Żeby Jagger mógł sobie pobiegać. Na takie ekstrawagancje zespół był jednak w stanie zarobić samą reklamą. Wytwórnia perfum
221
Jovan zapłaciła 4 miliony za to, że znak produkowanej przez nią wody koloń-skiej znalazł się na każdym sprzedanym bilecie. Zorganizowała także promocję radiową. W sumie Stonesi zarobili na czysto przeszło 50 milionów dolarów (czasy faktycznie się zmieniają...), dając na przestrzeni niecałych trzech miesięcy 51 koncertów. Ładnie.
Tournee towarzyszyło wydanie nowego longplaya, który od połowy września do połowy listopada królował na amerykańskiej liście. Nosił tytuł TATTOO YOU - na okładce znalazły się dwie podobizny fantastycznie potatuowanych Błyszczących Bliźniąt. Koloryt tej świetnej choć nieco bardziej niż poprzednia komercyjnej płyty wzbogacony był dzięki udziałowi znakomitego saksofonisty jazzowego, Sonny'ego Rollinsa. Jego obecność w nagraniach nie została odnotowana na kopercie albumu. Plotka głosi, że podobnie jak kilku innych znanych postaci. Ale krzywda im się nie stała. Tak przynajmniej zapewnia Mick Jagger: „Miałem już dość wypisywania tych wszystkich list - jedni chcą być nad drugimi, a ja nie pamiętam, kto gdzie grał. W każdym razie wszystkim zapłacono".
Największym przebojem okazała się piosenka Starł Me Up:
Jeśli ty mnie wystartujesz,
Jeśli ty mnie wystartujesz, nie ustanę nigdy...
W 1983 roku oznajmiała wyjście na kort Guillermo Viliasa. Stary znajomy, twórca osławionego „Rockandrollowego cyrku", Michael Lindsay-Hogg, zrealizował teledysk do utworu Waiting On A Friend. Keith Richards błądził po uliczkach nowojorskiego Lower East Side'u, zmierzając na spotkanie z nierozłącznym druhem, wokalistą Rolling Stonesów.
Niepotrzebna mi dziwka,
Niepotrzebna mi „laska"
Niepotrzebna mi dziewica w habicie.
Potrzebuję kogoś, komu mógłbym się wypłakać,
Kogoś, kto mnie obroni (...)
Nie czekam na kobietę,
Czekam na przyjaciela...
Do szczęśliwego połączenia dochodzi w St Marks Bar and Grill, sympatycznym i powszechnie dostępnym barze bistro, położonym w pobliżu Greenwich Village. Inną piosenką zilustrowaną techniką wideo była zabawna, anegdotyczna Neighbors. Mick napisał słowa z myślą o nierozłącznym druhu, gitarzyście Rolling Stonesów. Richards słynie z tego, że lubi słuchać muzyki bardzo głośno i właściwie zawsze. Wyrzucano go więc wielokrotnie z wynajmowanych mieszkań. Ron Wood dzieli podobne upodobania, ale nie pozwolił sobie podskoczyć -kiedy sąsiedzi z nowojorskiej kamienicy, w której właśnie mieszkał, złożyli na niego skargę, wesoły Ronnie... wykupił budynek! Teledysk pokazuje kamienicę z pootwieranymi oknami. W jednych widać chłopców z zespołu, w innych tytuło-
222
wych „sąsiadów". Jest prostytutka, jest morderca z piłą w ręku - oboje przy pracy. MTV wykreśliła ten clip ze swojego repertuaru, po licznych protestach od telewidzów. I pomyśleć, że to kabel... Ciekawym utworem z płyty TATTOO YOU jest też Hang Fire, ostry i gorzki komentarz do sytuacji społecznej w Anglii:
W kochanym starym kraju z którego pochodzę, Nikt już nigdy nie pracuje, Nic nie zostaje nigdy zrobione do końca, Spóźniony zapłon...
Stonesi, dzięki swoim nagraniom i występom, pozostawali idolami milionów ludzi i godnie się z tego zadania wywiązywali. Niestety, ich idoli zaczęła stopniowo zjadać skleroza. Chuck Berry wykopał już Richardsa z koncertu, kiedy ten w 1972 roku próbował wspiąć się z widowni na estradę. Teraz historia miała się powtórzyć. Po występach „twórcy rock and rolla" w nowojorskim Ritzu, w czerwcu 1981, zdeterminowany Keith zapragnął pogratulować mistrzowi i wybrał się do jego garderoby. Na nieszczęście zbliżył się do Berry'ego od tyłu i nim zdążył się przedstawić, miał podbite oko. Pokornie i bez słowa zmienił lokal (a jeszcze w lutym tego roku jamując w nowojorskim Traxie z zespołem Shaboo All-Stars, potrafił grać Johnny B. Goode przez 30 minut!). Tego lata Berry ponownie wystąpił w Ritzu. Tym razem kolejnemu wyznawcy udało się dostać na scenę, a nawet dołączyć do zespołu. Był nim Ron Wood. Chuck przedstawił go widowni słowami ,A to Keith Richards z zespołu The Rolling Stones" i publicznie przeprosił za incydent sprzed paru miesięcy. Starość nie radość.
Do najciekawszego jamu owego roku doszło w listopadzie w Chicago. Klub Checkerboard Lounge stał się miejscem spotkania trzech Stonesów - Micka, Keitha i Rona - z weteranami bluesa, wśród których znalazły się takie sławy, jak Junior Wells, Buddy Guy i sam Muddy Waters. Wspólna sesja została sfilmowana, ale aż do chwili obecnej, czyli już ładnych parę lat po śmierci Watersa, materiał nie ujrzał światła dziennego. Czyżby podzielił los filmu „Cock-sucker Blues"?
Rok 1981 był, mimo podbitego oka, rokiem Richardsa. Emanujący z niego zapał nieomylnie wskazywał, kto stał teraz za wielkim sukcesem Stonesów. Keith nie mógł długo wytrzymać bez ruszenia „w drogę". Muzykę rockową rozumiał archetypalnie, a archetypalny rock and roli to muzyka do grania na żywo. Nie w studio. Tryumf, jaki odniósł zespół owego roku, był, bardziej niż kiedykolwiek przedtem, jego tryumfem. A o kolosalnej popularności Keitha w tamtym okresie niech świadczy następująca historia. Mało znany wokalista reggae, Max Romera, wydał płytę, na której gościnnie wystąpił Richards. Kompania wydająca longplay wykorzystała fotografię Stonesa do plakatu reklamowego. Ponadto jego zacne oblicze ozdobiło tylną stronę okładki oraz nalepkę umieszczoną na stronie czołowej! Tego już było trochę za wiele - Keith złożył protest i trzy wersje jego buźki natychmiast wypadły z poligraficznej produkcji. Co wolno Chuckowi Berry'emu...
223
Magazyn „Rolling Stone" przyniósł owej jesieni interesujący wywiad z Ri-chardsem. Keith przyznał się od razu, że jest zakochany. „(...) myślisz - och, do diabła, można się zakochać, kiedy ma się 18 czy 23 lata... A potem starzejesz się i nagle - bang! Jeszcze raz. (...) To najwspanialsze uczucie na świecie, czy nie?" Pewnie! A zakochany Keith to oczywiście niezłe numery. Patti - wczesny obiekt późnego uczucia - zagrała właśnie rolę kierowcy dużej, żółtej taksówki w filmie Petera Bogdanovicha „They Ali Laughed". Po zakończeniu zdjęć Richards kupił jej samochód, który prowadziła na planie. Romantyczne? I to jak, ale co na to nieszczęsna Anita? „Anita jest w porządku. W porządku. Nie uważam, żebym był z Anitą w separacji, ani nic takiego. Jest przecież matką moich dzieci. Anita to wspaniała, wspaniała kobieta. Jest fantastyczną osobą. Kocham ją. Ale nie mogę żyć z nią..." Można było rzeczywiście odnieść wrażenie, że Keith kocha cały świat. Zapytany o Jaggera odparł: „To moja żona. A on powie to samo o mnie". Dwie żony. Bardzo romantyczne...
Rok 1981 był wyjątkowo dobrym rokiem dla Rolling Stonesów. Nawet dla tych częściowo czy całkowicie pozostających w cieniu. Pierwszy „szósty" Stones, lan Stewart, wydał płytę. Dowodzona przez niego formacja boogie o nazwie Rocket 88 występowała sporadycznie w klubach, a nagrań dokonała w składzie, w którym znaleźli się także Charlie Watts, Jack Bruce, Alexis Korner. Bill Wyman realizował się na różnych frontach. Tego roku wydał swój trzeci, po MONKEY GRIP (1974) i STONE ALONE (1976), solowy album. Bezpretensjonalnie zatytułowany BILL WYMAN przyniósł pierwszy w samodzielnej karierze tego artysty singlowy hit (Si Si) Je Suis un Rock Star. Wyman mógł także wpisać na swoje konto ścieżkę dźwiękową do brytyjskiego filmu przygodowego „Green Ice", w którym grali Ryan 0'Neal i Omar Sharif. Oraz książkę. I to wyjątkową. Piękna edycja zatytułowana „Chagall Mediterranee" składała się z tekstu francuskiego poety Andre Verdeta oraz fotografii Billa. Marc Chagall był od wielu lat sąsiadem Wymana i mimo dużej różnicy wieku wywiązała się między nimi przyjaźń. Stary artysta krytykował Billa za to, że naśladuje idoli nosząc długie włosy. Bill uspokoił swego słynnego sąsiada tłumacząc, że należy do naśladowanych, nie naśladujących.
Na nowy, 1982 rok zaplanowano, zgodnie z wypracowaną w latach siedemdziesiątych rutyną, tournee po Europie. Wszystko było gotowe - dograny repertuar, na który składało się 26 piosenek, w większości bardzo dobrze znanych, scena, którą przetransportowano ze Stanów. Lada dzień miała się ukazać koncertowa płyta z występów sprzed roku. Analogię pomiędzy obiema trasami pogłębił niezapowiedziany, kameralny koncert w londyńskim klubie 100 - tym samym, w którym przed około sześciu laty The Sex Pistols zapoczątkowali ruch punkowy. Punkowcy zawsze ostro atakowali Stonesów i inne zespoły, które „nie wiedziały, kiedy odejść", a w szczególności swoich prawdziwych prekursorów, The Who. Tymczasem to oni się kończyli, Stonesi przeżywali drugą młodość.
Wszystko znowu poszło jak z płatka. W czerwcu chłopcy zagrali - po sześcioletniej przerwie w Anglii - na Wembley. Na dwa koncerty przyszło 140 ty-
224
sięcy ludzi. Bawili się wszyscy - i widzowie, i zespół. W łazience londyńskiego hotelu Carlton doszło do niespodziewanej jam-session. Keith, Ron i Bobby Keys grali z członkami zespołu J. Geils Band. Jednorazowa łazienkowa formacja ochrzciła się sama, The Carl Tones. Lipiec spędzili Stonesi na tradycyjnym podboju Europy, satysfakcjonując starych fanów, zdobywając młodych i zarabiając - przy okazji - następne miliony. Nauczeni intratną kooperacją z Jovanem, pozwolili sponsorować swoje europejskie tournee firmie TDK. Wywołało to oburzenie ze strony niektórych wytwórni płytowych, przeciwnych - jak zawsze -domowemu nagrywaniu. Takimi drobiazgami Stonesi nie musieli się przejmować - karawana jechała bez przeszkód. Kiedy chłopcy grali w RFN, twarz Micka ozdobiła okładki i „Der Speigela", i „Sterna". Sława, sława, sława. W Stanach 275 stacji radiowych szykowało specjalną, dwunastogodzinną audycję poświęconą Rolling Stonesom. Zbliżało się dwudziestolecie!!! Twarz Jaggera pracowała w amerykańskiej telewizji kablowej i na większości kanałów tradycyjnych - Mick wziął udział w popularnej reklamie „I want my MTVI". Przez kilka pierwszych lat działalności MTV powyższy slogan wykrzykiwało wielu znanych muzyków, w tym koledzy Stonesa - Peter Townshend i David Bowie. Mick podobno nie wziął pieniędzy za swój wkład, zrobił to dla idei. Jak on to godzi, ten idealista-koniun-kturalista? Na koncercie w Turynie, który odbywał się 11 lipca, w czasie występu zespołu ogłoszono zwycięstwo drużyny włoskiej w finałach piłkarskich mistrzostw świata. Widownię ogarnął amok. Jagger, specjalista od dolewania oliwy do ognia, wybiegł ze sceny i wrócił w niebieskiej koszulce piłkarskiej z numerem dwudziestym - po prostu Paolo Rossi! I z tego potrafił zrobić swój prywatny tryumf. Ciekawe, czy przygotował także koszulki drużyny RFN? Należy przecież do ludzi zapobiegliwych.
Równolegle z początkiem tournee wydana została płyta STILL LIFE. Zawierała 10 piosenek z trasy koncertowej po USA i - trzeba przyznać - oddawała grupie sprawiedliwość. Równe, dynamiczne wykonania żelaznych pozycji - Un-der My Thumb, Leł's Spend The Night Together, Satisfaction. Kilka piosenek nowszych - Lef Me Go, Shattered oraz Start Me Up z ostatniej płyty. Niespodzianką było włączenie aż czterech utworów spoza autorskiego repertuaru grupy. Going To A Go-Go - przebój formacji Smokey Robinson & The Miracles z 1966 roku nie był zarejestrowany przez zespół nigdy przedtem, a stary hit Time Is On My Side brzmi po latach jeszcze bardziej tryumfalnie. Okładka dawała pojęcie o stylu koncertowej dekoracji - była dziełem pana Yamazaki. Płyta sprzedawała się doskonale, rozbudzając apetyt na zapowiadany film. Szczególnie u tych wszystkich, którym ani w Europie, ani w Stanach nie udało się Stonesów dopaść.
W drugiej połowie roku odrodziły się po raz kolejny plotki o wydaniu przez firmę ABKCO ścieżki dźwiękowej z filmu „Rock-and-Roll Circus". Ale Klein, człowiek już wolny, zaprzeczył. Wolność to wspaniała rzecz. Mick Jagger też był człowiekiem wolnym, ale wcale nie zaprzeczał, że z wolności swojej potrafi robić użytek. Nie przypadało to specjalnie do gustu Jerry Hall. Żyli razem w Nowym Jorku, przynajmniej teoretycznie, kręcili się wokół kompanii Warhola i bogatych
225
sąsiadów z obrzeża Central Parku. Albo to kompania Warhola i bogaci sąsiedzi z obrzeża Central Parku kręcili się wokół nich. Wszystko jedno, dość że Mick nie marnował czasu. Wciąż wybuchały pogłoski o jego nowych miłostkach, romansach, podbojach. W artystycznym świecie stosunek seksualny z Jaggerem od dawna już był szczególnym rodzajem nobilitacji. Szczególnie cennym. No bo skoro mówią, że sama Margaret Trudeau, skoro mówią, że sama księżniczka Małgorzata, skoro mówią, że sama... Jedno było pewne. Od onanistycznych fantazji z okresu Dartford Grammar Mick przeszedł długą drogę. Bardzo długą. Zasadnicza różnica polegała na tym, że nie rezygnując z roli myśliwego, stał się także niezwykle poszukiwaną zwierzyną. Ale to tylko ułatwiało mu wybór. A wolność wyboru to oszałamiające uczucie. Natasha Frazer, córka lady Antonii, lat 17. Cornelia Guest, niewiele więcej. Valerie Perrine, jasnowłosa aktorka, która zapraszała do nieziemskiego seksu w filmowej adaptacji „Rzeźni numer pięć" Vonneguta - ta przynajmniej była już pełnoletnia. Blandy Uzielli, Włoszka. Victo-ria Vicuna, Wenezuelka. Nenna Eberstadt, wnuczka milionera Ogdena Nasha, mieszanka Bliski Wschód-USA. A to przecież tylko wierzchołek góry lodowej. Ale nosił wilk razy kilka...
W listopadzie prasa obwieściła wstrząsającą sensację - Mick Jagger zdradzony! Taaaaakie rogi! Jerry Hall w ramionach multimilionera, Roberta Sangstera. Cytat z pięknej Jerry: „Robert mógłby kupić dziesięciu takich jak Mick". Koniec cytatu. Ładnie. Sangster był w owym czasie najbogatszym na świecie hodowcą koni wyścigowych, oceniano go na 850 milionów dolarów. Czyli spokojnie dziesięciu Jaggerów. Mick, tylko w ciągu ostatniego miesiąca sfotografowany w nocnych klubach Manhattanu z trzema różnymi kobietami (oczywiście wszystkie zdjęcia natychmiast trafiały do prasy), nie wiedział początkowo, jak problem ugryźć. Przypominała się historia z Mariannę Faithfull sprzed trzynastu lat. Prasa się rozszalała. Zanim Jagger mógł w ogóle porozmawiać z Jerry, przeczytał w gazecie, że jego dziewczyna wychodzi za mąż za 46-letniego Australijczyka, jak tylko tamten uzyska rozwód. Sangster uprowadził już kiedyś żonę bliźniego swego - ministra spraw zagranicznych Australii, pana Andrew Peacocka. Popełnił jednak ten błąd, że się z nią ożenił. Była pani Susan Peacock nazywała się teraz Susan Sangster i wcale nie chciała nazywać się inaczej. Kiedy kangur pocztowy przyniósł prasę, wsiadła do samolotu i przyleciała z Melbourne do Europy. Robiło się wesoło. Rendez-vous Sangstera i panny Hall miało miejsce w Stanach. Multimilioner, dopadnięty przez wywiadowców w Los Angeles, powiedział: „To prawda, że widziałem się z Jerry Hall. Ale wcale nie porzuciłem żony". Jerry Hall, dopadnięta w Nowym Jorku, trudniej rozstawała się z tematem: „Kto może wiedzieć, co będziemy robić w przyszłości?" Wkrótce potem leciała już do Paryża, gdzie Jagger czekał na lotnisku. Rzuciła mu się w ramiona. „Gdzie byłaś?" - spytał Rolling Stones, a cała poranna prasa powtórzyła jego słowa.
Połączeni państwo Sangster nie chcieli pozwolić, żeby ich spotkanie wypadło mniej efektownie. Pozwolili sfotografować się reporterom w restauracji w Douglas na wyspie Man. Mają na tej małej wysepce posiadłość o nazwie
226
The Nunnery (Żeński klasztor). Ciekawe, czy była pani Peacock lubi zostawać tam sama?
Stonesi musieli się zabierać za następną płytę. Kończył się trzeci rok nowego dziesięciolecia, a oni mieli w swoim dorobku trzy albumy - EMOTIONAL RESCUE, TATTOO YOU i ST1LL LIFE. Czyli nieźle. Ale ten ostatni zawierał wyłącznie znany materiał, trzeba było budować repertuar. Zakochany Keith miał za sobą niezły rok i pełen był zapału. Prasa wciąż powracała do tematu jego ewentualnego małżeństwa z Patti Hansen, w styczniu zmarł ojciec Patti i plotki na czas pewien ucichły. Richards niósł trumnę ze zwłokami niedoszłego teścia w wojskowym kondukcie żałobnym na Staten Island. Jeśli jednak stracił teścia, to można powiedzieć, że na przełomie lat 1982/1983 odzyskał ojca. Stosunki pomiędzy panami R. nie należały nigdy do przykładnych, wręcz przeciwnie. Keith ubolewał z tego powodu. Zapytany po ostatnim amerykańskim tournee, czy jego ojciec jeszcze żyje, odparł: „Tak, ale go nie widuję. Czasami piszę do niego list -«Naprawdę chciałbym, żebyśmy się połączyli» - i dostaję bardzo miłą odpowiedź. To wspaniały facet, ale trudno się do niego zbliżyć. Urodził się w 1914 roku i kiedy miałem 18 lat, nie miałem mu nic do powiedzenia": Okazało się, że dziadek w ogóle nie znał jeszcze Marlona! Keith próbował jakoś zorganizować spotkanie, ale staruszka trudno było wyciągnąć z domu. Jedyny raz kiedy opuścił Anglię, to w 1944 roku, jadąc na „anglo-amerykańskie tournee po Normandii". Wrócił poważnie ranny. Ale jak nie góra do Mahometa... Doszło do kompromisu. Podczas europejskiej trasy koncertowej pan Bert Richards dołączył do zespołu i... został kompletnie zauroczony. Nagle wszystko w życiu muzyka rockowego, przed którym tak ostro niegdyś przestrzegał syna, zaczęło mu się podobać. Skąd, na koniec życia, tyle luzu? Dziadek Herbert od razu zaprzyjaźnił się z Marlonem i stał się nie lada atrakcją pośród otaczających Stonesów ludzi. Ileż splendoru dodawał samym swoim wiekiem! Ale przede wszystkim, co chyba najlepiej pointuje historię tego wieloletniego konfliktu, zaakceptował syna. A Keith nawet nie próbował ukrywać, jak ważne było to dla niego.
Brudna robota
Oczekiwany z dużym zainteresowaniem longplay ukazał się dopiero na jesieni. Nosił tytuł UNDERCOVER. Miksując przygotowany materiał w nowojorskim studiu Hit Factory, Stonesi zarejestrowali się jako The Bulldogs. Ciągle musieli bronić się przed natrętami. Sama płyta jednak nie zmyliłaby nikogo. Ostry, rockowy repertuar, nowocześnie zaaranżowany, nowocześnie zagrany, ale nie pozostawiający żadnych wątpliwości co do autorstwa. Już sama okładka określa dokładnie czas i miejsce akcji - Nowy Jork, połowa lat osiemdziesiątych. Projekt graficzny jakby żywcem wyjęty z którejś galerii na Soho. Agresywna kolorystyka,
227
agresywny erotyzm. Intymne miejsca nagiego, kobiecego ciała, przesłonięte naklejkami z nazwą zespołu. Rozczaruje się jednak ten, kto zerwie je w poszukiwaniu taniej podniety.
Płytę promował teledysk z singlową piosenką Undercover (ot the Night), niewątpliwie najlepszym utworem albumu.
Usłyszałem krzyki dochodzące z Center 42
- były tak głośne, że pękała głowa
Rozbita opozycja ma dwa języki
Nie wychodź na ulicę - grozi ci niebezpieczeństwo (...)
Wyłapali wszystkich młodych mężczyzn
i zesłali ich do obozów w dżungli
Ludzie poszeptują, ludzie pomrukują
Ich ojcowie od razu nabrali pokory
A młode dziewczęta ogarnął blues...
Są już w drodze do Center 42
Wywołał protesty. Ekspresyjna piosenka opowiada o przemocy, dokonywanej na oczach współczesnego świata. Teledysk był jej równie, a może nawet bardziej, ekspresyjną ilustracją. Rozgrywki gangów i rozgrywki polityków. Przemoc, która zamaskowana przemyka się pośród gości na koktajlach milionerów. Przemoc, która bezwstydnie obnażona dociera za pośrednictwem telewizji do każdego domu. Główną rolę w tym znakomitym, fabularyzowanym klipie zagrał Mick Jagger. Pokazał klasę. Południowoamerykańskie realia to tylko tło dla brutalnej, wstrząsającej akcji. Sceny przemocy - egzekucja na moście, podczas której związana ofiara dostaje strzał w tył głowy, strzelanina w kościele (Richards ze spluwą w ręku - żywioł) etc. wywołały szczególne oburzenie w USA. A przecież Amerykanie znają ten temat najlepiej. Uderz w stół...
Podobał się natomiast drugi teledysk, She Was Hot, na którym bohaterka o urodzie hiszpańskiej kurtyzany była faktycznie tak gorąca, że gdy puszczała się w pląsy, dosłownie wszystko wokół się topiło. Całe szczęście, że Stonesi nie zdecydowali się na promowanie w TV piosenki Too Much Blood. Jej bohater, mieszkający w Paryżu Japończyk, zabija swoją narzeczoną, kroi w plastry, wkłada do lodówki i sukcesywnie zjada. Wpada przyłapany przez taksówkarza, kiedy w Lasku Bulońskim grzebie kości. Brrr... Oparte na autentycznym wydarzeniu! Miłość samuraja, straszne.
Podobał się także film, nakręcony przez Hala Ashb/ego podczas ostatniego amerykańskiego tournee. Zatytułowany był „Lefs Spend The Night Together" i zawierał 25 piosenek uchwyconych w czasie koncertu na Sun Devil Stadium w Tempe (Arizona) oraz w Meadowlands Arena (New Jersey). Jest w nim także nieco koncertowej kuchni (nie za wiele), kilka przebitek z dawnych lat, podczas gdy chłopcy grają Time Is On My Side oraz największa ozdoba - parada Honky Tonk Woman. „Lefs Spend The Night Together" nie jest właściwie pod żadnym względem dziełem wybitnym, przypomina w efekcie „Ladies and Gentlemen -
228
The Rolling Stones" nakręcony w 1972 roku. Ot, kąsek dla fanów. Ale tych nie brakowało...
Płyta UNDERCON/ER oraz film niesłychanie umocniły pozycję zespołu na lata osiemdziesiąte. Nadchodził czas wygaśnięcia kontraktu i Stonesi mieli w rękach atutowe argumenty. Atlantic kontraktu nie przedłużył - Ahmet Ertegun nie był w stanie przebić konkurencji. Szacowna firma, zajmująca się dystrybucją Rolling Stones Records od 1970 roku, była w stanie zagwarantować zespołowi 15 milionów dolarów. Mało. Rokowania z innymi wytwórniami odbywały się w ścisłej tajemnicy, ale kiedy z przetargu zwycięsko wyszedł CBS - czyli stara dobra Columbia (dziś Sony...) - oznajmiono, że suma, za jaką można było kupić Stonesów, przekroczyła znacznie 20 milionów. Powtarzane w licznych domysłach wielkości zawierały się w przedziale od 25 do 28 milionów. I za co? Za nagranie czterech płyt w dowolnym czasie. Ważne od 1985 roku. Ta niesłychana umowa kryła w sobie ziarno rozkładu, ale w 1983 roku nikt jeszcze o tym nie myślał. Na razie chłopcy mogli się tylko cieszyć.
Cieszyli się więc i coraz więcej czasu poświęcali na realizację własnych pomysłów. Bill Wyman ukończył film, nad którym pracował od kilku już lat razem ze swoją towarzyszką życia, Astrid Lundstrom. „Digital Dreams", bo taki był jego tytuł, to bardzo osobista impresja, fantazja, ale też i autobiografia tego „Stonesa, którego nikt nigdy nie znał", jak powiedział Brian Jones. Film zawierał sekwencje animowane, dokumentalne - Bill, jego dama oraz w niewielkim wymiarze pozostali Stonesi - oraz wątek fabularny, w którym główną rolę zagrał znakomity aktor amerykański, James Coburn. Soundtrack był oczywiście dziełem Billa. „Digital Dreams", pokazane tego roku poza konkursem na festiwalu w Cannes, odebrane zostało z uznaniem, a nawet z pewnym podziwem. Bill Wyman stworzył interesujące i dojrzałe dzieło - znacznie więcej niż środowisko filmowe mogło się spodziewać po basiście rockowej kapeli.
Za to drugi gitarzysta tej kapeli został... prelegentem. Profesor Ron Wood wygłosił odczyt w nowojorskiej wszechnicy dla dorosłych (nie tylko), The Learning Annex, i dał się poznać jako bezpośredni i czarujący wykładowca. Impreza, rozreklamowana jako „Wieczór Słów, Tańca i Muzyki", przyciągnęła do szacownego Town Hall tłumy ludzi. Niemałą atrakcją stał się udział J.J. Jacksona, popularnego prezentera z MTV, który wprowadził Rona. Atrakcją jeszcze większą była obecność na widowni ojca Keitha, Berta Richardsa, który robił klakę. Staruszek zdążył już zostać prawdziwym fanem Stonesów, rozpierał go przy tym entuzjazm neofity. Klasą samą w sobie pozostał jednak nieszczęsny Ronnie. Dowcipny, błyskotliwy, a nade wszystko cierpliwy, podczas gdy zawodziły kolejne niespodzianki, od niewłaściwych kaset wideo dostarczonych w ostatniej chwili, po skradzione na koniec gitary. Imprezę uratował wdzięk Rona - obyło się bez rekwizytów.
Syn przywróconego na łono zespołu ojca marnotrawnego, Keith, również bawił się świetnie. W styczniu pojawił się na widowni Madison Square Garden podczas turnieju tenisowego mistrzów, Volvo Masters Tournament. Odwiedził
229
w szatni Johna McEnroe, a kiedy nieznośny wirtuoz rakiety wyzwał go na pojedynek, Keith odpowiedział, że zagra chętnie, pod warunkiem, że McEnroe będzie grał gitarą. Jako entuzjasta tenisa dał się zresztą poznać wcześniej: „Kiedy naprawdę ćpałem, mogłem grać w tenisa z Mickiem, skoczyć do toalety, żeby strzelić sobie w żyłę, a potem i tak dać mu jeszcze w skórę". Dwa wydarzenia tego roku musiały być dla Richardsa szczególnie miłe. Doug Young, szef firmy lutniczej Doby Guitars, wykonał mu na zamówienie dwa instrumenty, z których jeden był prezentem dla Patti. Imiona małżonków na pudle gitary ozdobione były maleńkimi diamentami (wszystko na koszt firmy), a całość zdobiła misternie wykonana z macicy perłowej trupia czaszka z dwoma piszczelami. Taka sama jak na pierścieniu Richardsa. Takie maskotki musiałyby się chyba podobać artyście, który nie bez powodu nosi przydomek The Killer - zabójca. Jerry Lee Lewis, bo o nim mowa, konkurent Chucka Berry'ego do tytułu króla rock and rolla i jeden z młodzieńczych idoli Keitha, zaprosił Richardsa do udziału w programie telewizyjnym Dick Clark TV Special, którego był gościem. Na wezwanie mistrza stawili się także inni zaproszeni muzycy - Little Richard, Mick Fleetwood, piosenkarka country, śliczna Emmylou Harris, oraz odtwórca filmowego Buddy Holly, aktor Gary Busey. Wszyscy panowie mieli na sobie garnitury, Richards - to największa sensacja - także.
Ale gitarzysta miał w zanadrzu lepszą niespodziankę. Kiedy w październiku dobiegły końca zdjęcia do teledysku Undercover Of The Night - realizowanego przez Juliena Temple'a w Meksyku - Mick Jagger i Jerry Hall wrócili do Europy. Richards zabrał Patti na wakacje do Cabo San Lucas, miasteczka położonego na południowym przylądku bajkowego półwyspu Baja California - dzikiej meksykańskiej Kalifornii... Keith wynajął tam dom na głównej ulicy: Cabo Bello (idąc w ślady Franka Sinatry, Binga Crosby'ego oraz Johna Wayne'a, którzy przed laty uczynili sobie z San Lucas odskocznię od „rygorów purytańskiego życia" w Hollywood). Oczarowany urodą tego miejsca gitarzysta powrócił tam w grudniu i namówił na pobyt w Meksyku... swoich rodziców - po raz pierwszy od 20 lat rozwiedzeni państwo Richards znaleźli się w swoim towarzystwie. Ale szykowała się naprawdę duża sprawa. Kiedy 17 grudnia doleciał na miejsce Mick Jagger, mogło się jeszcze wydawać, że chodzi o zbliżające się urodziny kolegi. Ale kiedy obaj chłopcy, wieczni chłopcy, zaczęli przypominać sobie - przy romantycznym akompaniamencie meksykańskich gitar - piosenki swojej młodości, wyjawiła się prawdziwa przyczyna spotkania na końcu świata. To nie było zwykłe jam-session. Keith Richards urządzał właśnie swój... wieczór kawalerski! Niezłomny Roling Stones kończył 40 lat i żenił się z Patti Hansen - w najodleglejszym zakątku naszej planety, jaki był sobie w stanie wyobrazić. Reżyser, Julien Tempie, biegał z kamerą po hotelu Finisterra, jakby to było „normalne wesele". Ale jedynym obecnym członkiem zespołu był kolega wokalista. W ten oto sposób kolega gitarzysta został szczęśliwym „żonkosiem". I dobrze mu tak! Do dziś!
Za to Mick Jagger został... Chińskim Cesarzem (żadne schlebianie modzie, do filmu Bertolucciego jeszcze daleko). Dał się namówić aktorce Shelley Duvall
230
i wziął udział w ekranizacji baśni Andersena (vide: Keith Richards - Kwestionariusz Prousta, 1966) w amerykańskiej telewizji kablowej. Serię dla najmłodszych Faerie Tale Theatre.zrealizowała sieć Showtime, a Mick ozdobił swoim udziałem niezapomnianego „Słowika". Jeśli ktoś się śmiał, że Jagger dziecinnieje, a usłyszał najnowsze wieści w sprawie autobiografii Micka, to jego śmiech mógł się gwałtownie urwać albo przejść w histeryczny skowyt. O książce tej mówiło się od dawna, ale niedoszły autor zazwyczaj się odżegnywał. George Weidenfeld, brytyjski wydawca, współwłaściciel oficyny Weidenfeld and Nicholson, zapłacił za międzynarodowe prawa do wydania tej nie napisanej książki blisko 2 miliony funtów! Był to absolutny rekord za pojedynczą książkę w historii Wielkiej Brytanii! Tylko czy pieniądze są jeszcze w stanie zmotywować leniwego Micka?
Pieniądze chłopcy rzeczywiście robili od lat ogromne, więc tym bardziej miło, że nie zapominali, skąd przyszli. Kiedy na wiosnę roku 1983 londyński klub Marqee -ten sam, w którym Mick Jagger stawiał pierwsze kroki jako wokalista The Blues Incorporated - obchodził dwudziestopięciolecie swojego istnienia, zebrało się w nim wielu znakomitych muzyków. W sekcji świątecznego zespołu, prowadzonego oczywiście przez Alexisa Kornera, zasiedli Bill, Charlie i lan Stewart.
Niestety, nigdy już więcej w przyszłości nie miał Alexis poprowadzić chłopców ze swojej starej londyńskiej stajenki. 1 stycznia 1984 roku, w Nowy Rok, ten skromny muzyk, od którego w Anglii wszystko się zaczęło, ten wspaniały człowiek, którego wpływu na narodziny białego bluesa i rozwój muzyki rockowej nie sposób przecenić, zmarł w Londynie. Miał 56 lat. Lider The Who, Pete Townshend, powiedział kiedyś: „Za to tylko, że przyczynił się do powstania The Rolling Stones, Alexis Komer powinien być obnoszony po Londynie w złotej lektyce do końca swoich dni".
To od roku 1984 wszystko zaczęło się psuć. Osoby przesądne twierdziły, że to śmierć Kornera kryła w sobie złą wróżbę. Orwelliści żegnali się z przyjaciółmi. Zostawiając jednak metafizykę na boku, trzeba obiektywnie stwierdzić, że ziarno zepsucia, posadzone przez CBS, zaczynało kiełkować. A Jagger podlewał roślinkę. Oczywiście pozornie wszystko było OK. A nawet lepiej. Mickowi urodziła się córeczka. Szczęśliwa Jerry Hall (z rozbudzonymi nadziejami na małżeństwo) pokazała trzymiesięczną Elizabeth Scarlett ekipie telewizyjnej. Trzy córeczki to o jedną lepiej niż dwie, było się więc z czego cieszyć. Dumny tatuś przekroczył niedawno czterdziestkę, mama miała lat 27. Karis i Jadę wchodziły w wiek, w którym spokojnie już mogłyby wzbudzić zainteresowanie kolegów ojca z zespołu. Udowodnił to po raz n-ty Bill Wyman, uwodząc trzynastoletnią (tak, tak) Mandy Smith. Sprawa trafiła do sądu, doszło jednak do ogólnego qui pro quo, kiedy okazało się, że to wszystko (można sobie przynajmniej z grubsza wyobrazić co) odbyło się za błogosławieństwem... mamusi „poszkodowanej". Śliczna „poszkodowana" nie była już zresztą dziewicą. Tak przynajmniej twierdził Bill, a w tych sprawach raczej wie, co mówi. Nie miał powodu, by kłamać - dziewicą jest się tylko raz i niczego już i tak nie można było sprawdzić.
Chłopcy zaczęli sobie pozwalać na najprzeróżniejsze odskoki. Kiedy Wyman wyplątał się wreszcie z sieci sądowych kłopotów, zamieszkał na pewien czas
231
w hotelu na Beverly Hills, gdzie wpisał się w recepcji jako Mr. A. Vailable (pan D.O. Wzięcia). Po wielu latach zgodnego współżycia rozstał się niedawno z Astrid Lundstrom. Udzielił tam wywiadu wysłanniczce magazynu „Playgirl" („Playboy" dla pań, czyli nadzy panowie). Przywitał ją słowami: „Zastanawiałem się, czy poprosi mnie pani o pozowanie do rozkładówki". Wyznał, że dziewczęta są jedyną, poza herbatą, rzeczą, od której jest uzależniony, dodając jednak, że jest to uzależnienie bardzo zdrowe - nie można przedawkować.
Z innym hobby ujawnił się tego lata Ron Wood. Nie było tajemnicą, że rysuje i to naprawdę nieźle. Po raz pierwszy natomiast zorganizował wystawę i sam przybył do Dallas (dlaczego, u diabła, właśnie tam?) na otwarcie. Na ekspozycję składały się portrety kolegów muzyków. Wystawa odniosła duży sukces. W kilka lat później wydał książkowy album.
Sukcesem były także koncerty z cyklu A + R + M + S. Sukcesem i wydarzeniem. Koledzy muzycy zbierali środki na pomoc dla powalonego przez sclerosis multiplex Ronniego Lane'a oraz dla innych ofiar tego straszliwego paraliżu. Ale jacy koledzy - Erie Clapton, Jeff Beck i (po raz pierwszy od rozpadu Led Zeppelin na żywo) Jimmi Page! Pierwsza linia The Yarbirds w komplecie! Oni i cała plejada gwiazd. Śpiewał Joe Cocker. Na instrumentach klawiszowych grali Steve Winwood i lan Hammer. W sekcji - obok Kenny'ego Jonesa - Bill i Charlie. W najbardziej ekstatycznym momencie koncertu w Madison Square Garden doskoczył trzeci Stones - Ron Wood. Layla na cztery takie gitary. Niezapomniany wieczór.
Jagger odskoczył najdalej od zespołu. Nagrał singel z Michaelem Jacksonem! Michael Jackson był wtedy mniej więcej tym, czym Stonesi w 1965, tylko razy dziesięć. Jego płyta THRILLER pobiła wszelkie rekordy muzycznego rynku, a przy jej 30 milionach egzemplarzy, sprzedanych właściwie od ręki, dwa „platynowe" miliony UNDERCOVER wyglądały cieniutko. Mick poszedł więc za modą, a przy okazji przysłużył się konkurencji. Na jego usprawiedliwienie można tylko dodać, że z Michaelem Jacksonem nagrał też piosenkę sam Paul McCartney. Say, Say, Say śpiewane przez Michaela z Paulem było niewątpliwie lepszą melodią niż State Of Shock, śpiewane przez Michaela z Mickiem. Ale rzecz nie w melodii. Rhythmandbluesowy Stan szoku i tak wybronił się jako najciekawszy utwór przereklamowanej płyty Jacksona i jego braci, VICTORY.
Stonesi nie palili się jakoś do nowych nagrań, a ponieważ wytwórnie płytowe lubią umiejętnie manipulować sukcesem - czyli sprzedawać po parę razy to samo - ukazała się na rynku nowa składanka. Lepsza niż TIME WAITS FOR NO ONE z maja 1978 roku. Zatytułowana REWIND, przynosiła największe hity z dwunastoletniego okresu objętego piosenkami Brown Sugar i Undercover (Of The Night). Niespodzianek na niej nie było, ale niespodzianką w dobrym stylu okazało się równoległe wydanie wideokasety „Rewind", zawierającej teledyski z tego samego okresu. Tutaj jest już znacznie ciekawiej. Obok znanych powszechnie pozycji - niesławne Too Much Blood, kilka „momentów" wyciętych uprzednio przez telewizyjną cenzurę, rozmowy z chłopcami oraz... po raz pierw-
232
szy pokazane światu fragmenty filmu Franka z 1972 roku, „Cocksucker Blues". Słynny samolot...
To, że Mick nagrał piosenkę z Michaelem Jacksonem, to oczywiście nic złego. Epizod w karierze obu artystów. Obustronnie korzystny. Gorzej, że Jagger zapragnął stworzyć coś więcej poza macierzystym zespołem. To już mogło się nie podobać. To znaczy mogło się podobać fanom Micka, ale nie powinno było się podobać fanom Stonesów. Których było więcej? Cały świat miał się wkrótce przekonać. Mick już od dawna miał ochotę na zrobienie czegoś na własną rękę. Z filmami nic się nie kleiło, a do nagrania własnego albumu brakowało mu odwagi. Tym razem jednak w roli kusiciela wystąpiło samo CBS. Jagger: „Zacząłem myśleć o debiucie solistycznym dopiero wtedy, gdy ludzie z Columbia Records aktywnie mnie zachęcili. W Atlantic Records powiedzieliby tylko - OK, mamy następny album Stonesów - a potem czekaliby 18 miesięcy, podczas gdy w CBS usłyszałem: - Hej, Mick, chcemy, żebyś zrobił dwie solowe płyty - więc pomyślałem, o kurde, oni naprawdę chcą, żebym to zrobił. W porządku, zrobię". Motywacja skauta, ale zrobił.
Początek roku 1985 pełen był recenzji, które razem zebrane zawierały bardzo szeroką skalę ocen. Dzieło Jaggera nazywało się przewrotnie SHE'S THE BOSS („Ona jest szefem"). Mickowi udało się zmobilizować plejadę znakomitych muzyków. W roli Keitha Richardsa - Jeff Beck i Pete Townshend. Na organach gość z innego muzycznego wymiaru - Herbie Hancock. Jest także legendarna sekcja rytmiczna Dunbar/Shakespeare. Wszystkie zebrane gwiazdy wykonują zgodnie... piosenki. Tak, Jagger jest na tej płycie, bardziej niż kiedykolwiek przedtem - piosenkarzem. Od singla Just Another Night poczynając po całą resztę. Nawet jedyny temat autorstwa Jaggera i Richardsa, Lonely At The Top, wydaje się bardziej zbliżony do zwykłej muzyki popularnej niż do tego, co ewentualnie mogliby zrobić z niego Stonesi. Są na płycie SHE'S THE BOSS piosenki niezłe. Tytułowa wystawia Jaggerowi-tekściarzowi jak najlepsze świadectwo, Hard Woman to ładna, nastrojowa ballada, a Lucky In Love świetny kawałek o grze w pokera i czyhających pułapkach hazardu.
A jednak tam gdzie ona - wygórowana ambicja - jest bossem, można się przejechać nie gorzej niż na pokerze. Płycie Jaggera trudno właściwie coś konkretnego zarzucić, a przecież pozostawiała uczucie niedosytu. Krzywdzące porównania do Rolling Stonesów... Czyja to wina, że krzywdzące? Sam artysta--solista twierdzi, że podniósł sobie wysoko poprzeczkę. Sformułował to precyzyjnie, własnymi słowami: „(...) Powiedziałem, nie, jeśli zrobię gównianą płytę, ja sam uznam, że to gówno, i CBS uzna, że to gówno, to nie zostanie wydana". Została wydana i niewątpliwie na to zasługuje. Ale ciężar legendy potrafi być nieznośny - inne były oczekiwania. Bill Wyman i Ronnie Wood mogli sobie nagrywać, co tylko chcieli - Jaggerowi patrzono na ręce. Niesprawiedliwe? Pewnie. Ale sprawiedliwie jest tylko wtedy, kiedy nie ma nic do podziału.
Keith, Ron, Bill i Charlie mogli tylko wzruszyć ramionami. Produkcje Jaggera nie stanowiły konkurencji dla Rolling Stonesów. Mógł się dalej bawić w to, w co
233
się bawił. No, chyba żeby... Ale nie, to niemożliwe. Tego by Mick nie zrobił. Absolutnie. No, bo przecież... „Stonesi nie skończą się tylko dlatego, że gitarzysta umiera albo odchodzi". A wokalista, panie Richards? Ale to przecież niemożliwe.
13 lipca na Wembley odbyła się jedna połowa legendarnego już dzisiaj LIVE AID - dobroczynnego koncertu na rzecz głodującej Etiopii, zorganizowanego naraz po obu stronach oceanu przez byłego członka zespołu The Boomtown Rats, Boba Geldofa. Plejadę znakomitości - długo by wymieniać - wzmocnił swą osobą Mick Jagger. W duecie (pojedynku?) z Tiną Turner wykonał między innymi lt's Only Rock'n'Roll. Doprawdy, trudno było powiedzieć, która z tych dwóch dynamicznych postaci estrady lubi rock and rolla bardziej. Dokładnie w tym samym czasie, na stadionie JFK w Filadelfii, Ron Wood i Keith Richards, na dwóch nie najlepiej nastrojonych gitarach akustycznych, akompaniowali Dylano-wi. A może to Dylan nie stroił? Niestety, oczekiwany w napięciu były prorok wypadł rzeczywiście jak relikt minionej epoki.
Na jesieni tego roku Mick Jagger po raz kolejny został ojcem. Jerry Hall (z rozbudzonymi nadziejami na małżeństwo) urodziła tym razem syna. Mała Elisabeth Scarlett miała niecałe dwa lata. A tymczasem szczęśliwy tata tańczył na ekranach telewizorów całego cywilizowanego świata. Zrealizował właśnie swój kolejny pomysł - razem z Davidem Bowie pokazali, na co stać starą gwardię, nagrywając singel i teledysk ze starym przebojem Dancing In The Słreełs. Keith twierdził, że to na tym utworze z repertuaru murzyńskiej grupy żeńskiej, Martha and the Vandellas, oparł kiedyś główny riff Sałisfaction. Telewidzowie w wieku obu tańczących na ulicach panów trącali się w swoich fotelach łokciami, wzdychając: Boże, ale oni się ruszają... Mick Jagger mógł mieć podwójną satysfakcję -w tym czasie kiedy on po raz czwarty został ojcem, Ringo Starr został dziadkiem!
Tragiczna wiadomość spadła nieoczekiwanie. Zresztą tragedia, na którą się czeka, to już tylko dramat. 12 grudnia w Londynie zmarł na atak serca lan Stewart. Wierny, skromny Stu. Miał 47 lat. Na pogrzeb przylecieli wszyscy Stonesi, Mick z Karaibów. Wieniec złożył Erie Clapton, przyszło bardzo wielu muzyków: Stonesi tym razem potrafili się znaleźć, w krótkim czasie zorganizowali koncert poświęcony pamięci przyjaciela. Do londyńskiego 100 Club zaprosili wyłącznie rodziny i przyjaciół. Zagrały ostatnie formacje Stewarta - Rocket 88, Blues'n'Trouble. Zagrali sami Stonesi i to nietypowo. Chłopcy przypomnieli Route 66, Little Queenie, Johnny B. Goode, Little Red Rooster. Repertuar, który był kiedyś wspólną fascynacją ich oraz zmarłego kolegi, który pomógł im przetrwać najtrudniejszy okres i na którym wyrośli na supergwiazdy. Charlie Watts miał kłopoty z przybyciem, znacznie się spóźnił. Zastąpił go przy bębnach - co za zaszczyt - Simon Kirke, były perkusista Free i Bad Company. Podczas wykonywania przez zespół tematu Harlem Shuffle na scenę weszli z gitarami Erie Clapton, Jeff Beck i Pete Townshend.
Jakiego tematu? Harlem Shuffle? Tak, był w 1963 taki przeboik - duetu Bob and Earl. Stonesi wykonują go na ostatniej płycie. A właśnie! Stonesi wydali nową płytę. Jest marzec 1986 i mało kto spostrzegł, jak do tego doszło. Nic dziwnego -
234
większość partii instrumentalnych nagrywana była indywidualnie, w różnych częściach świata. Osobno przez poszczególnych członków zespołu, potem Mick dograł „wokale". Zespół wspomogły zaproszone gwiazdy - Bobby Womack (tak, ten od lt's Ali Over NoW), Jimmy Page (eks-Led Zeppelin), Tom Waits (ostatni beatnik). Połowa nowych kompozycji podpisana jest Jagger/Richards/Wood, co świadczy o naruszeniu autorskiej polaryzacji w kierunku Keith/Ron. Trudno się dziwić, skoro Jagger zaczął ostatnio pisać ty I ko dla siebie. Przy takich warunkach realizacji albumu trudno było mówić o zespołowym graniu, mówiło się natomiast o narastającym w zespole konflikcie. Płyta nosi tytuł DIRTY WORK i, poczynając od wykonanej przez królową rockowych fotografów, Annie Leibo-vitz, okładki, kończąc na ostatnich taktach fortepianu, jest to płyta bardzo dobra. Dla wielu - najlepsza płyta Stonesów lat osiemdziesiątych. Łatwo się przychylić do tej opinii. Rolling Stonesi brzmią po prostu rewelacyjnie. Pełna integracja! Te ostatnie takty fortepianu, zamykające płytę, wyszły spod palców lana Stewarta i to jemu właśnie dedykowany jest DIRTY WORK. „Dzięki, Stu, za 25 lat boogie-woogie", głosi dedykacja. Co do wewnątrzgrupowego konfliktu, to, jeśli wierzyć piosence Had It Wiłh You, rzeczywiście nie było dobrze. Ma to być pożegnanie Jaggera, adresowane do przyjaciela i „żony", niejakiego Richardsa: „Kocham cię, ty pierdolony skurwysynu, siostro i bracie... (...) To smutne patrzeć, jak umiera taka dobra miłość, ale mam już tego potąd, kochanie, muszę powiedzieć - żegnaj. Kochałem cię, jak były lata chude, kochałem cię, jak były
lata tłuste. Jesteś......." Dalej następuje już tylko lista niepowtarzalnych (tzn. nie
do powtórzenia) epitetów. Nie było dobrze. Nie było dobrze z chłopcami, bo piosenki dobre były. Nawet bardzo dobre! Szczególnie dwa utwory otwierające kolejne strony. One Hit (To The Body) należy do tych piosenek, z których co najmniej jedna znajduje się na każdym prawie longplayu Stonesów, a które natychmiast stają się klasykiem zespołu.
Spadłaś z czystego błękitu nieba
Do leżących poniżej ciemności,
Zapach twego ciała podnieca mnie,
Krew zaczyna szybciej krążyć - na miłość boską!
Wpadłaś tu w blasku światła, RozstąpHy się przed tobą ciemności, Jeden pocałunek odebrał mi oddech, Twoje spojrzenie zapala gwiazdy.
Cios wymierzony w ciało Pochodzi prosto z serca...
Natomiast tekst Winning Ugly w wyjątkowo szczery sposób określa pozycję rockowego idola: „Chcę dostać się na szczyt, bez przerwy piąć się w górę i niech diabli wezmą konkurencję. Nigdy nie gram fair (...) zupełnie tak, jak politycy (...).
235
Chcę zdobyć puchar i dostać forsę, kochanie. Ale tam, w garderobie, płacze ta druga strona. I wygrywamy. W paskudnym stylu wygrywamy. (...) Nauczono mnie oszukiwać, kiedy tylko sędzia nie patrzy (...) Nie przyznaję się do tego, ale tam, w garderobie, ta druga strona krzyczy. I wygrywamy. W paskudnym stylu wygrywamy".
Wszystkie utwory zamieszczone na DIRTY WORK mają doskonałe brzmienie. Błyszczące Bliźnięta podparły się w produkcji Steve'em Lillywhitem, współtwórcą ostatnich sukcesów Petera Gabriela, U2 i The Pogues. Ale największym przebojem płyty okazał się właśnie, zaczerpnięty z okresu tanecznych szaleństw pierwszej połowy lat sześćdziesiątych, Harlem Shuffle. Jest to w dorobku Stonesów pierwszy, od czasu Little Red Rooster (22 lata!), hit z pierwszej dziesiątki, nie będący dziełem spółki autorskiej Jagger/Richards. Do sukcesu piosenki w niemałym stopniu przyczynił się teledysk. Wyreżyserował go Ralf Bakshi, niegdyś twórca kontrowersyjnej kreskówki dla dorosłych (tylko) „Fritz The Caf oraz animowanej adaptacji „Władcy pierścieni" J.R.R. Tolkiena. Oprócz członków zespołu wystąpiły w nim, między innymi, dwie zbliżone do Rolling Stonesów damy. Panna Jerry (wciąż jeszcze) Hall oraz pani Jo (od pewnego już czasu) Wood. A także najwierniejszy z fanów - Herbert Richards.
Coraz częściej pisało się o konflikcie wśród Rolling Stonesów. Coraz częściej zawężano ten problem do rozłamu między Jaggerem i Richardsem. Trudno było jednak stwierdzić, czy solistyczne odskoki Micka są jego jedyną przyczyną. Panowały rozbieżne opinie. Korzystając z niewątpliwego rozluźnienia w zespole, Charlie Watts przypomniał sobie o swoich starych muzycznych pasjach. Wrócił do jazzu, grał z prawdziwym big-bandem. Kiedy w londyńskim klubie Ronniego Scotta prowadził swoimi dwiema „batutami" 29 muzyków, na widowni zgodnie zasiadali Jagger i Richards. Czyli analogia do konfliktu Len-non/McCartney, na którą tak chętnie powoływała się prasa, nie była trafna. Tamci dwaj, po rozpadzie The Beatles, nigdzie już nie zasiadali razem zgodnie. No i przecież o rozpadzie Rolling Stonesów w ogóle nie było mowy. Skąd więc spekulacje? Skąd całe napięcie? Skąd ten temat? Była nowa płyta, teledyski, hity. Czegoś jednak brakowało... Właśnie! Brakowało tournee. Nic prostszego - Sto-nesi przestali dawać koncerty! Stąd niepokój. Zespół przyzwyczaił swoich fanów, szczególnie w USA, do wzorowej wręcz regularności. Kolejne trasy następowały w jednakowych odstępach: 1966, 1969, 1972, 1975, 1978, 1981 i... koniec. 1981 + 3 = 1984, stąd plotki, że Stonesi zagrają na otwarciu Igrzysk Olimpijskich w Los Angeles. Tylko plotki. Od ostatniego tournee minęło pięć lat. I ten właśnie fakt zaczynał budzić najwięcej wątpliwości. Niestety, wkrótce znalazły one potwierdzenie. I to z pierwszej ręki.
Charlie Watts zainaugurował 4 lipca Bracknell Jazz Festival, występując jako lider 38-osobowego „zespołu marzeń", do którego zaprosił śmietankę brytyjskich muzyków jazzowych. Na kontrabasie obsadził instrumentalistę, którego cenił szczególnie - Jacka Bruce'a. Jesienią, pod szyldem The Charlie Watts Orchestra, koncertował w Stanach. Wszyscy wiedzieli, że jazz to stara miłość
236
Charliego, ale nie o to chodziło. Czuł to doskonale Richards, on zresztą nie potrafił żyć bez koncertów. W końcu w zespole padło hasło - ruszamy w świat. Odpowiedzią było veto Jaggera. Stało się.
Mick przysłał na ręce wszystkich pozostałych członków zespołu bardzo miłe telegramy, w których tłumaczył, że nie zgadza się na żadne światowe tournee, ponieważ... ma własne plany. I już. Padły jakieś wyjaśnienia, coś o muzyce filmowej - w zasadzie nic konkretnego. O film otarł się faktycznie. W duecie z Darylem Hallem, połową duetu Hall and Oats, nagrał piosenkę do premierowego filmu Walt Disney Studios, „Ruthless People". Producentem był Dave Stewart z Eurythmics. Pod auspicjami Julien Tempie zrealizował też w Brazylii film „Run-ning Out Of Łuck", nieskomplikowaną opowiastkę o tym, jak zostaje porwany w Rio, samotnie ucieka przez dżunglę, etc. Chodziło chyba o samą zabawę. Jagger nakręcił już w Brazylii wideo do swojej solowej płyty i zachował jak najlepsze wspomnienia.
Zaczął się rok 1987 i zaczęła się nerwówka. Czy The Rolling Stones jeszcze w ogóle istnieją? Charlie wydał pierwszy w życiu solowy album - THE CHARLIE WATTS ORCHESTRA LIVE AT THE FULHAM TOWN HALL. Dla CBS. Powróciła na łamy prasy uwiedziona przez Wymana małolatka. Śliczna Mandy miała już 16 lat i z pączka zmieniła się w kwiat. Była jedną z najlepiej opłacanych w Wielkiej Brytanii modelek (do 1000 funtów za godzinę!) i wydała właśnie swój pierwszy singel, / Just Can't Wait. Wydaje się, że incydent z pewnym popularnym basistą bardzo jej pomógł w karierze. Czy chłopcom pozostały już tylko wspomnienia?
Popularny basista nie zamierzał rezygnować. Zebrał ekipę The Rolling Stones Mobile i ruszył w Anglię. W ramach zorganizowanej przez siebie akcji AIMS (ambicja, idea, motywacja, sukces) szukał młodych talentów, stwarzając muzykującej młodzieży możliwość dokonania bezpłatnych nagrań na profesjonalnym sprzęcie. Nie znalazł. Ale wciąż nie rezygnował. Miał - jak zawsze - własne sprawy. Co innego Richards. Nie wytrzymywał. „Rolling Stonesi to dla Keitha Richardsa 95% życia" -zauważył kiedyś trafnie Wyman. Bill miał szerokie zainteresowania. Poezja, muzyka poważna, film. Od pewnego czasu komputery, od lat związana ze Stonesami archiwistyka. Teraz gromadzone od ćwierćwiecza dane wprowadzał do pamięci swego gigantycznego Apple. Jeśli napisze kiedyś książkę, to będzie dopiero książka! Mick miał „własne plany", Charlie miał jazz, Ron miał pogodny charakter. Keith -poza Stonesami - nie miał nic. Tymczasem rozeszły się wieści, że Mick powrócił do studia nagraniowego, żeby przygotować materiał do kolejnej solowej płyty. To wszystko wyjaśniało. Rozpoczął się pojedynek na wywiady.
Jagger: „Nie wyobrażam sobie dalszej współpracy z Keithem. Nasze zapatrywania na to, co chcemy robić, różnią się zasadniczo".
Richards: „(w solowych nagraniach Jaggera) nie słyszałem jeszcze niczego, czego nie mógłby zrobić w ramach Stonesów".
Jagger: „Mam poczucie, że posiadam prawo do wyrażania swojej indywidualności tak, jak tylko chcę - czy to poprzez film, wideo, płytę, cokolwiek. (...) z całą pewnością zasłużyłem sobie na to, żeby móc się wyrazić w inny sposób".
237
Richards: „Mick może sobie opowiadać, co chce, ale ciągle był nieobecny, kiedy potrzebowaliśmy go w studiu".
Itd., itp., itd., itp...
W roku 1987 odszedł kolejny człowiek, którego życiowe ścieżki przecinały się nieraz z drogą Stonesów. W Nowym Jorku zmarł w wieku 59 lat Andy Warhol: Wielka to strata dla całego świata sztuki, ale nie tylko. Warhol był jednym z najbardziej znanych przedstawicieli pop-artu, odegrał także ogromną rolę w kształtowaniu się nowej zbiorowej świadomości lat sześćdziesiątych. Jego Fabryka była wzorem stylu życia nowojorskiego Undergroundu. Jego filmy stanowiły wyzwanie dla wszystkich twórców awangardy współczesnego kina. Działający pod jego auspicjami zespół Velvet Underground pozostanie na zawsze legendą rock and rolla. Pozostaną też po Andym okładki płyt - ta Undergroundu z bananem, ta Stonesów ze spodniami. I wiele innych. Przed śmiercią zdążył jeszcze zaprojektować kopertę albumu MENLOVE AVENUE, kolejnej pośmiertnej płyty Johna Lennona. Nie jest ona niestety arcydziełem.
Do wydarzeń bardziej radosnych należał ślub roku 1987 - Dave Stewart (Eurythmics) wstępował w związek małżeński z Siobhan Fahey (Bananarama). Pośród gości, obok Annie Lennox, Davida Bowie i Boba Dylana, znalazł się także Mick Jagger. To właśnie z panem młodym pracował nad nową płytą.
Obaj spędzali dużo czasu na Barbadosie, gdzie dokonywano nagrań, nic więc dziwnego, że bywały tam z wizytą ich panie. Pewnego dnia Jerry Hall odebrała z przechowalni bagażu na miejscowym lotnisku pakunek i poleciała z nim do Nowego Jorku. Tam się okazało, że pakunek zawierał 20 funtów marihuany. Niedoszła pani Jagger została aresztowana i zwolniona za kaucją - 5000 dolarów. Stając przed sądem liczyła chyba głównie na swoją urodę, kiedy tłumaczyła, że bagaż wcale nie należał do niej i że to w ogóle wszystko jakaś pomyłka... Teoretycznie groziły jej 2 lata więzienia i 50 tysięcy dolarów kary. W praktyce wiadomo było, że raczej nic się jej nie stanie, ale sprawa będzie musiała potrwać trochę czasu. Najważniejsze, że i ona odbyła swój chrzest bojowy jako dziewczyna Stonesa.
Keith tymczasem uznał, że musi przestać się miotać. Publiczne skargi typu „nie widzę sensu kontynuowania jednostronnej przyjaźni" nie prowadziły donikąd. Trzeba było zacząć działać. Musiał jakoś przeczekać, a moralną większość miał za sobą. Teraz było to już widać wyraźnie. Płyta SHE'S THE BOSS rozchodziła się słabo. Miliony „prawdziwych fanów" zespołu The Rolling Stones nie akceptowały posunięć Jaggera. Do redakcji czasopism muzycznych - „Rolling Stone", „Pulse" etc. - napływały listy niosące otuchę znękanemu sercu wiecznego rocke-ra. „Stonesi będą zawsze, czy z Jaggerem czy beż' - łączyły się zgodnie głosy czytelników. W 25 lat od założenia zespołu wyjaśniło się jednoznacznie, kto był jego sercem. Richards mógł być warunkiem wystarczającym - czy Jagger był warunkiem koniecznym? Zaczęto przebąkiwać o zastąpieniu Micka innym wokalistą. Głównym kandydatem wydawał się Roger Daltrey z rozwiązanego The Who, ale nie wszystkim podobał się ten pomysł. Zresztą rzecznik Daltreya dementował pogłoski. Czas płynął i całe szczęście, że Richards przestał go marnować.
Zrealizował wideo Arethy Franklin. „Królowa soul" nagrała klasyczny temat Stonesów, Jumpin' Jack Flash, a dla Keitha udział w tym przedsięwzięciu wiązał się z przełamaniem trudnej bariery psychologicznej: „Przed zrobieniem tego (teledysku, oczywiście - przyp. aut.) z Arethą byłem przerażony myślą o robieniu czegokolwiek samodzielnie. Teraz wiem, że to potrafię". A w innym wywiadzie: „Co chciałem tym udowodnić? Potwierdziłem swój talent organizatorski. Potrafię zgromadzić muzyków i szybko zestawić dobry zespół".
Richards nabrał wiary i podwyższył poprzeczkę. Podjął się produkcji muzyki w filmie biograficznym poświęconym... Chuckowi Bem/emu! Stara miłość okazała się niezniszczalna - ani kopniaki, ani podbite oko... „Hail! Hail! Rock'n'Roll", w reżyserii Taylora Hackforda, odniósł znaczący sukces. I artystyczny, i komercyjny. Keith udziela w filmie wywiadu, w którym przyznaje, że każdy gitarowy riff, jaki kiedykolwiek zagrał, pochodził od Bern/ego. Zapewne przesadził, ale dał kolejny wyraz nieustającego podziwu dla Mistrza. Dla „Króla rock and rolla"! Spór o ten tytuł miał jednak rozstrzygnięcie - można się o tym dowiedzieć z filmu. W znakomitym wywiadzie Jerry Lee Lewis opowiada, jak spierał się z Chuckiem o to, który z nich jest jedynym i prawdziwym królem rock and rolla. Berry załatwił sprawę po swojemu -pobił Lewisa (fizycznie) i tak zdobył prawo do korony! W sekwencji koncertowej, zarejestrowanej w dniu sześćdziesiątych urodzin „Króla" w St Louis, jubilat udowadnia po raz niewiadomo który, że jednak zasługuje na tytuł. Doskonałą grą uświetnia występ Erie Clapton. Jedyną plamą filmu jest żenujący popis estradowy Juliana Lennona - daleko mu do ojca, który przecież do wielbicieli Chucka Berr/ego także się zaliczał. Synem Lennona mało kto się przejmuje, niepokojący jest natomiast wygląd Richardsa. Keith wygląda po prostu jak śmierć. Długą odbył drogę - jak określiła to Mariannę Faithfull, od „romantycznego bohatera" lat sześćdziesiątych po „Księcia Drakulę". Richards od dłuższego już czasu twierdzi, że nie zażywa narkotyków, ale jeśli tak przyjrzeć mu się na tym filmie...
Kiedy ukazał się drugi solowy longplay Jaggera, o rozpadzie Rolling Stonesów zaczęto mówić wprost. Płyta nosiła tytuł PRIMITIVE COOL i pod względem brzmienia znajdowała się jeszcze dalej od Stonesów niż SHE'S THE BOSS. Jest longplayem bardziej komercyjnym, ale zarazem - co wygląda na paradoks -wystawia lepsze świadectwo Mickowi-autorowi. On sam przyznaje: „Na mojej pierwszej płycie solowej pisałem zasadniczo to, co przychodziło mi do głowy, a potem to wszystko nagrałem. W nową płytę włożyłem więcej refleksji". To słychać. Właśnie dzięki tekstom PRIMITIVE COOL wydaje się ciekawszą płytą niż pierwsza, mimo że aranżacje są łagodniejsze, a rola gitarzysty solowego (ponownie Jeff Beck) znacznie mniej wyeksponowana. Recenzenci zwrócili uwagę, że Jagger śpiewa bardziej „od siebie" niż kiedykolwiek ze Stonesami. Piosenki jego były zawsze osobiste, na tyle, na ile dały się wyprowadzić z bezpośredniego doświadczenia autora. Ale występując z Rolling Stonesami, Mick nauczył się przybierać pozy, wchodzić w role. Szatan i satanista, morderca i ofiara, idol i alter ego idola oraz - najczęściej - Casanovą o stu twarzach, były artystycznymi wcieleniami pana Jaggera. Teraz przemawiał Michael Philip Jagger, mężczy-
239
zna dojrzały („Mam teraz 44 lata i myślę, że jestem o wiele mądrzejszy niż byłem"). I rzeczywiście. Throwaway, Radio Control\ War Baby wydają się mówić więcej prawdy o Micku niż Sympathy For The Devil czy Midnight Rambler. A może po prostu każdy czas ma swoją prawdę? Prawdę Micka Jaggera A.D. 1987 najlepiej wyraża tytułowy utwór płyty. Piosenka ma konstrukcję dialogu autora z pokoleniem jego dorastających dzieci - na szereg prostych, trudnych pytań, dotyczących jego osoby, jego czasów i jego świata, Jagger znajduje odpowiedź najprostszą, zarazem najtrudniejszą i chyba najbardziej szczerą: „Sprawdźcie sami. Mam już dość odgrywania nauczyciela". Jagger nie dawał nigdy wskazówek, ale po raz pierwszy rozprawia się z tym problemem jako człowiek, od którego wskazówek można oczekiwać. „Nie idźcie za przywódcami" - śpiewał przed przeszło dwudziestu laty Bob Dylan. Wtedy był to manifest buntownika. Jagger uczynił z niego manifest przywódcy. Swoją prawdę znał dla siebie. Singlową piosenkę Leł's Work (teledysk zrealizował laureat Oscara, Zbigniew „Tango" Rybczyński) „New York Times" uznał wręcz za protestancki etos pracy! Co na to Richards?
Widać wyraźnie, że Mick, jak tylko może, odcina się - artystycznie - od Rolling Stonesów. Na stronie B singla Lefs Work znalazła się udana piosenka Catch As Całch Can, na album jednak nie weszła. Czyżby dlatego, że za bardzo przywodziła na myśl brzmienie starych Stonesów? Swoimi, powtarzanymi od dwóch lat przy każdej okazji, tekstami na temat prawa do indywidualnej swobody wypowiedzi Jagger mógł zamęczyć, choć niewątpliwie wszystko, co mówił, było słuszne. Wyabstrahowane z kontekstu Rolling Stonesów było absolutnie słuszne. Nie minął się także z prawdą mówiąc, że „rock and roli zajmuje większe miejsce w życiu Richardsa niż w jego własnym". Należy docenić delikatność sformułowania. Ale jak żyć, jak działać, jak tworzyć, pod brzemieniem takiej legendy, jak The Rolling Stones. Legenda uskrzydla, zgoda, ale jaki jest jej ciężar? Wkrótce miało się okazać.
Presja rosła. Mick wydał drugą solową płytę - Stonesi czekali. Zwyczajnie czekali na niego. Jak na wiarołomnego męża (żonę) - wyszaleje się, wróci. W oczach fanów Mick stawał się coraz bardziej „Stonesem, który zdradził". A koledzy z zespołu nie mieli zamiaru ułatwiać mu samodzielności - jak zdradzona żona (mąż). Byli natomiast gotowi ułatwić mu powrót, jak mądra kochanka -to nie twoja wina, kochanie... Richards: „Za śmierć zespołu odpowiada wytwórnia CBS, a szczególnie jej szef, Walter Yetnikoff. Podpisał on z grupą kontrakt na 25 (wydało się!!! - przyp. aut.) milionów dolarów, po czym skoncentrował się na solowej karierze Micka. CBS myśli, że Mick Jagger to The Rolling Stones. Smutny jest fakt, że Mick w to uwierzył..." Chłopcy z zespołu potrafili spojrzeć prawdzie w oczy na chłodno, bez emocjonalnych obciążeń Keitha. Najbardziej oczywistą prawdę i to prawdę, z której Jagger czerpał całą swoją siłę do przeciwstawiania się i legendzie, i kumplom, i milionom fanów, sformułował Wyman: „W moim odczuciu bez Jaggera nie ma mowy o The Rolling Stones. Dla wielu ludzi jest on uosobieniem zespołu. Każdy inny członek grupy może być zastąpiony, nawet Keith. Chociaż nie sądzę, żeby on sam zgodził się z tą opinią".
240
Bill był realistą. Jagger - zazwyczaj - także. I nie mógł nie zrozumieć chłodnej wymowy liczb. Obie jego solowe płyty sprzedawały się słabo. Może nie bardzo słabo, ale słabo, szczególnie jeśli przyłożyć nasuwającą się automatycznie miarkę Stonesów. Jagger narzekał trochę na nie najlepsze powodzenie albumu UNDERCOVER, sugerując dyskretnie, że dwie najlepsze piosenki z tej płyty -Undercover (Of The Night) i She Was Hot- napisał sam. Teraz pisał już wszystko sam. Narzekał trochę, że kiedy pisał dla Stonesów, nagrany utwór, przepuszczony przez zespołową obróbkę, często bardzo był daleki od pierwowzoru. Teraz nikt mu już niczego nie „poprawiaf. I co? O dwóch milionach UNDERCOVER nie mógł nawet pomarzyć, dodając wyniki sprzedaży obu swoich płyt solowych. Świat nie musiał - mimo zapewnień gorliwców - zaakceptować Stonesów bez Jaggera. Ale Jaggera bez Stonesów zaakceptować nie chciał.
Mick postawił wszystko na jedną kartę - światowe tournee. I przegrał. W zawstydzającym stylu. Międzynarodowa trasa koncertowa, obejmująca Daleki Wschód, Europę i USA, rozpoczęła się od Japonii, a na Australii się skończyła. Brak zainteresowania! Na Micka Jaggera, solistę największego i najstarszego zespołu świata, artystę-solistę nowych czasów, legendę swojej epoki i idola dwóch pokoleń nie sprzedawały się bilety. Koniec. Koniec złudzeń. Milcząca zmowa fanów otrzeźwiła Jaggera w bezlitosny sposób. Swoją drogą to przykre, że człowiek, jednostka ludzka, może być tak dalece uzależniony od woli anonimowej, bezpostaciowej zbiorowości. Ale jeśli ten człowiek, ta jednostka ludzka, nazywa się Mick Jagger, to nie może zapominać, że być idolem, to także obowiązek. Im większe gratyfikacje, tym większy obowiązek. Ta sama siła, która wyniosła idola na jego nienaturalną, uprzywilejowaną pozycję, może chcieć go na tej pozycji... utrzymać. Nie strącić. Utrzymać!
I to właśnie na tym polegał dramatyzm rozbicia Stonesów. Nie na żalach pokrzywdzonego Richardsa. Nie na zawiedzionych nadziejach Jaggera: Rolling Stonesi, na przestrzeni 25 lat swojego istnienia, stali się nie tylko zjawiskiem, legendą, instytucją, wzorcem. Stali się - przede wszystkim - elementem zbiorowej świadomości pokolenia. A nawet kilku. I ta armia ludzi ich potrzebuje! Chce, żeby byli! Żeby po prostu byli, trwali. Co więcej, chce, żeby byli w miarę tacy sami. To straszne. To naprawdę okrutne. To jest dopiero prawdziwy ciężar legendy. Wielkiej legendy. Ciężarem małej legendy jest forma. Znani piosenkarze, aktorzy, politycy muszą pilnować zewnętrzności, dbać o formę. Ciężarem dużej legendy jest treść. Prawdziwi artyści, wielcy mężowie stanu, wielcy uczeni muszą dbać o swój przekaz - mniej istotne jest jak, ważne, co mówią. Ciężarem takiej legendy, jaką dźwigają na swoich barkach Stonesi, jest to, że trzeba po prostu trwać. Trzeba istnieć. Trzeba mówić. Dopiero potem zaczyna się liczyć to, co się mówi i jak się mówi.
Nie oznacza to oczywiście, że treść i forma istnienia Stonesów się nie liczą. Przeciwnie. Na tym polega paradoks. Zespół nie umarł śmiercią naturalną, taką musieliby zaakceptować wszyscy. Stonesi nie skończyli się artystycznie. To najbardziej bolało. Sprawa rozpadu grupy wyszła po nagraniu najlepszej płyty od
241
lat. Nie dość, że byli w formie - wydawało się, że są u szczytu formy! Analogie do Beatlesów... Tamci rozpadli się po nagraniu ABBEY ROAD, również jednej z najlepszych płyt w swoim dorobku. Być może najlepszej. Ale The Beatles przez całe lata przestawali być zespołem i nigdzie nie widać tego lepiej niż na ABBEY ROAD właśnie. Lennon i McCartney przestali się inspirować - wycofali się w swoje własne, niepodobne do siebie światy. Miliony słuchaczy i tak nie chciały im tego wybaczyć, choć była to walka z wiatrakami. Przez całe dziesięciolecie, aż do śmierci Lennona, która ucięła mrzonki o reinkarnacji Wielkiej Czwórki. Jagger i Richards nie byli Lennonem i McCartneyem nigdy. To tylko prasa podsycała powierzchowne podobieństwa. Ich siła leżała w jedności, w integracji. Jagger mógł być solistą, ale - jak się przekonał - solistą zespołu.
Zmiękł. Zdawał sobie sprawę ze wszystkich uwarunkowań. Gest jego odejścia od grupy mógł być nawet gestem heroicznym, gdyby udowodnił swoją odrębność, swoją niezależność. Gdyby objawił się nagle jako nowy, inny artysta. Jak Lennon. Ale tak się nie stało. Kończył się rok 1987 i magazyn „Rolling Stone", wierny - z wyjątkiem kilku incydentów - kronikarz i sekundant Stonesów, obchodził swoje dwudziestolecie. W jubileuszowym numerze znalazły się dwa znaczące wywiady - z Jaggerem i z Richardsem. Osobno. Ale już w nieco innym klimacie, na inną nutę.
Jagger: „Mieliśmy, jako Rolling Stonesi, okresy lepsze i gorsze. I to jest jeden z nich. Jeśli chodzi o mnie, mam nadzieję, że się zejdziemy".
Richards: „Ten okres, jak myślę, to zasadniczo reakcja na 25 lat konieczności pracowania razem, czy nam się to podobało czy nie. Na szczęście nam się podobało. Ale - prędzej czy później - dochodzi się do miejsca, w którym trzeba powiedzieć: Hej, fajnie się z wami pracowało, ale zaczyna się robić trochę duszno... (...) Tak więc lepiej dajcie nam wziąć głęboki oddech, a potem sami zobaczymy, jakie to śmieszne i sami z tego wyjdziemy. Chcę powiedzieć, że uwielbiam pracować z tymi chłopakami i nie widzę powodów, dla których nie mielibyśmy tego jeszcze razem pociągnąć. Dajcie nam odsapnąć i wrócimy na część drugą, dobra?"
A tak brzmiały korespondujące wypowiedzi rzeczników:
-  Jaggera: „W 1987 roku nie zobaczymy Rolling Stonesów na estradach świata. Nie oznacza to jednak, że nie zobaczymy ich już nigdy".
-  Richardsa: „Zespół The Rolling Stones nie został rozwiązany". W serca fanów wstąpiła otucha.
Rok 1988 przyniósł kilka ciekawostek, ale przyniósł także - chyba nawet przede wszystkim - nadzieję. W wywiadzie dla jubileuszowego wydania magazynu „Rolling Stone" Mick Jagger powiedział: „Ludzie mają szczególną obsesję -chcą, żebyśmy byli tacy sami, jak w 1969 roku. Chcą tego, bo w przeciwnym wypadku ich młodość ucieka razem z naszą". Wszystko jednak zaczynało wskazywać na to, że zespół The Rolling Stones zagra jeszcze dla tych ludzi. Może jeszcze wiele razy. I dobrze by się stało, ponieważ jest tym ludziom potrzebny -tak, jak ci ludzie zawsze byli potrzebni wchodzącym w jego skład muzykom, artystom, idolom.
242
Nie obyło się bez pewnych nieporozumień. 20 stycznia 1988 roku do Rock'n'Roll Hall of Famę wprowadzono zespół The Beatles. Na uroczystości w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku obecny był Mick i to jemu przypadł w udziale szczególny zaszczyt prezentacji Wielkiej Czwórki z Liverpoolu (którą zresztą nazwał w swoim wystąpieniu „czterogłowym potworem"). Następnie Jagger wziął udział w zbiorowym wykonaniu piosenki Beatlesów / Saw Her Standing There w towarzystwie George'a Harrisona, Ringo Starra, Juliana Len-nona i Bruce'a Springsteena. Potem zaśpiewał jeszcze Like A Rolling Stone - w godnej kompanii Boba Dylana „z domu" Zimmermana (autora utworu) oraz, ponownie, Springsteena. Mick nie miał chyba jeszcze bladego pojęcia, w czyjej asyście będzie śpiewać tę piosenkę za kilka lat. Nic nie szkodzi... Na koniec wykonał Satisfaction, wspomagany przez grającego na gitarze Jeffa Becka. Na dorocznej uroczystości nie pokazał się nikt inny ze składu Stonesów, co znów dało asumpt do przypuszczeń, że wewnętrzna wojna w zespole daleka jest od zawieszenia broni. Osobno, choć mimowolnie, namącił Bill Wyman, szef organizacji AIMS - 20 lutego zorganizował w Londynie koncert dobroczynny na rzecz szpitala dziecięcego Great Ormond Street Hospital, na którym wystąpili m.in. znakomity Elvis Costello, Chrissie Hynde (z grupy The Pretenders), Chris Rea oraz jednorazowa formacja Bill Wyman's All-Star Band, w składzie: Bill, Ron Wood, Eddy Grant, Phil Collins, lan Dury, Ray Cooper, Kenny Jones i czarnoskóry Terence Trent d'Arby. Ten ostatni - skądinąd interesujący wokalista - ośmielił się zaśpiewać dwa numery z repertuaru Stonesów {Honky Tonk Woman i lt's Ali Over Now), co dało początek pogłoskom, że to właśnie on zastąpi Micka Jaggera w nowej reinkarnacji Rolling Stonesów. Spekulacje te dalekie były jednak od prawdy.
Tymczasem Jagger solista ruszał w drogę, a jego trasa zapowiadała się... egzotycznie. Już na początku lutego skompletował mocny skład muzyków i odbył z nimi serię prób w nowojorskich SIR Studios - na perkusji grał Simon Phillips, a chimerycznego Jeffa Becka zastąpił inny gitarowy wirtuoz, Joe Sartriani. Rozpoczynające się w połowie marca tournee Micka Jaggera po Japonii okazało się - pomimo braku zainteresowania zachodniej widowni - wielkim sukcesem. Kiedy Mick zadebiutował w „kraju wiśni" - na widowni Osaka Castle Hall -słuchało go 11 000 fanów. Ale w Tokio było ich już 55 000. Na drugim koncercie w stolicy dołączyła do Micka Tina Turner - wykonali wespół Brown Sugar oraz lt's Only Rock'n'Roll. Kiedy Mick kończył solowe występy w Japonii koncertem na terenie wystawy światowej Nagoya International Exhibition, podliczono, że oglądało go w sumie ćwierć miliona Japończyków!
Zachęcony powodzeniem na „Bardzo Dalekim Wschodzie" Jagger przystąpił do organizacji dobrze zapowiadającego się tournee solowego po Australii. Niestety - towarzyszący przygotowaniom entuzjazm zakłócił przykry incydent sądowy, który stał się jedną z największych, związanych pośrednio ze Stonesami, sensacją ostatnich lat. Na początku kwietnia niejaki Patrick Alley, niemal nieznany muzyk reggae z Jamajki, skierował przeciwko Mickowi Jaggerowi sprawę o rze-
243
komy plagiat (!) jego piosenki - Just Another Night, pochodzącej z albumu JUST A TOUCH OF PATRICK ALLEY. Trzecioligowy piosenkarz podjął próbę „złapania" CBS na 7 milionów dolarów odszkodowania - tyle miały, w jego ocenie, wynosić zyski ze sprzedaży solowego albumu Stonesa z kwestionowanym utworem. Jagger z niezwykłą stanowczością zaprzeczył oskarżeniom i stanął do obrony swoich racji. 18 kwietnia przed sądem federalnym w White Plains, w stanie Nowy Jork, rozpoczęła się sprawa o plagiat: Patrick Alley versus Mick Jagger. Skład sędziowski słuchał z wytężoną uwagą płyt obu wykonawców i poprosił o opinię ekspertów. Sly Dunbar - legendarny perkusista z Jamajki, angażowany do nagrań tak często, że nie był w stanie przypomnieć sobie, czy w ogóle grał na albumie Patricka Alleya - przyniósł do sali sądowej bębny i zademonstrował, czym różni się rytm i tempo w obu piosenkach (czy też wersjach?) Just Another Night. Wyjaśnił przy okazji, że osobą grającą na albumie piosenkarza z Jamajki mógł być albo on sam, albo ktoś, kto go naśladuje. Po kilku dalszych dniach rozprawy Jagger śpiewał przed sądem (za darmo albo też -jak woleli złośliwcy -za 7 milionów). Demonstrował kolejne etapy pracy nad piosenką, prezentując przy tym nagrania kolejnych wersji roboczych Just Another Night. Sąd uznał rozsądnie, że „obie piosenki są do siebie podobne, ale jedynie przypadkowo", i oczyścił Jaggera z podejrzeń o plagiat. Mick podsumował aferę: „Moja reputacja na tym nie ucierpiała. Kiedy jest się znanym, ludzie mogą podejmować różne próby tego typu. Ale sprawa sądowa była stratą czasu - dla wszystkich stron".
Szczęśliwy finał zbiegł się z początkiem prób poprzedzających tournee australijskie. Podczas konferencji prasowej w Sydney Mick powiedział, że przestanie występować, kiedy skończy 50 lat. Jak pokazał czas (dziś już to wiemy) -pochopnie... Nie sposób jednak było odmówić mu słuszności, kiedy zauważył przenikliwie, że „nie można być wiecznie dziewiętnastolatkiem". Same koncerty na Szóstym Kontynencie Jagger rozpoczął w stylu Stonesów - od nie zapowiadanego występu w niewielkim klubie Kardomah Cafe, w Sydney, mieszczącym 400 osób. Po trwających przez większą część września i października występach w Australii Mick zaśpiewał w wyjątkowo egzotycznym - jak na rock'n'roll (i nie tylko) - miejscu: na stadionie Utama Senayan w... Dżakarcie. Zakończył tournee koncertem w Auckland na Nowej Zelandii.
Czasu nie tracił także Ron Wood, bezkonfliktowo działający na solistycznej niwie. Podobnie jak Jagger, ruszył w drogę w marcu i podobnie jak on - zaczął od Japonii. Gitarzyście towarzyszył na występach wspólny idol wszystkich Rolling Stonesów - Bo Diddley. Trasa nosiła zachęcający „kryptonim" Gunslingers Tour. Kiedy Ron Wood występował w Osace, Jagger właśnie odbywał tam próby i dwaj Stonesi spotkali się w pokoju hotelowym Micka. Prasa pytała: czy na pewno są to jeszcze „dwaj Stonesi"? Ron Wood i Bo Diddley przemierzyli z koncertami całą Kalifornię, po czym wystąpili w Londynie - w przededniu trasy koncertowej po Europie. Przy tej okazji Ron wydał przyjęcie w londyńskiej Hamilton Gallery z okazji premiery swojego najnowszego albumu z pracami plastycznymi, zaty-
244
tułowanego „The Works" - na jego wernisażu pokazała się Anita Pallenberg z synem Marlonem oraz Chris Jagger, brat idola. Przykład Rona Wooda dowodzi, że o wiele łatwiej być solistą od święta niż solistą na co dzień, a od święta... jeszcze większym solistą.
Nieźle poczynał sobie także Bill Wyman. Co prawda, mimo jego ostrych protestów, dom aukcyjny Phillips Auction Rooms w Londynie sprzedał na licytacji acetat płyty nagranej przez początkujący zespół The Rolling Stones w październiku 1962 roku (Bill wyprodukował nagrania, a na perkusji zasiadał jeszcze... Tony Chapman). Ale prasa podała też wkrótce, że jeden z największych domów wydawniczych na świecie - Viking Penguin - zagwarantował sobie prawa do przyszłej publikacji autobiografii Billa Wymana, płacąc basiście zaliczkę w wysokości 3 milionów funtów! I ciekawostka - podpisując tak korzystny dla autora kontrakt, prawnicy wydawnictwa nie wpadli na to, że książka Billa obejmie... jedynie lata 60.! Nawet pod koniec wieku nie słychać nic o dalszym ciągu, a szkoda, bo „pierwszy tom" miał się okazać interesujący.
Najważniejsze wiadomości owego pełnego napięć okresu dotyczyły oczywiście przyszłości zespołu i brzmiały coraz bardziej optymistycznie. Po raz pierwszy od maja 1986 roku pięciu Stonesów spotkało się w londyńskim hotelu Savoy, by omówić dalsze plany związane z działalnością grupy! Zapadły przy tym istotne ustalenia: zespół The Rolling Stones nagra w następnym roku nowy album i nie jest wykluczone, że przystąpi do organizowania kolejnej światowej trasy koncertowej. Doniesienia te potwierdził osobiście Mick Jagger, przydybany przez dziennikarzy na londyńskim lotnisku. „Rolling Stonesi wydadzą nową płytę i rozpoczną wielkie światowe tournee w przyszłym roku" - powiedział człowiek, którego postawa stała się przysłowiową kością niezgody w (łysiejącym już nieco...) łonie zespołu. I bardzo dobrze.
Jeszcze latem Mick i Keith spotkali się w Nowym Jorku, by omówić dalsze plany. Tymczasem jednak Richards realizował własne solowe przedsięwzięcie - a jednak... Niezłomny gitarzysta nie wytrzymał dłużej muzycznej bezczynności, musiał już także i on nagrać nowy materiał, musiał już także i on ruszyć w drogę. Pierwszy solowy album Keitha Richardsa nosił tytuł TALK IS CHEAP („gadanina nic nie kosztuje") i ukazał się w październiku. Płyta była prosta, mocna i bezkompromisowa - tak, jak jej twórca. Autorem i producentem wszystkich nagrań był Keith Richards oraz jego nowy perkusista, Steve Jordan. Mocny materiał zyskiwał na znakomitej grze zespołowej, a „podstawowy rock'n'roH" - jak określał swoją muzykę sam gitarzysta - wywodził się z rozmaitych muzycznych inspiracji. Ładna piosenka Locked Away przynosiła odległe reminiscencje stylu Cajun, Big Enough było bardzo funky, utwór / Could Have Stood You Up zaś to niemal czyste rockabilly. Soulowy Make No Misłake, wykonany w duecie z czarnoskórą wokalistką Sarą Dash (śpiewającą wcześniej w grupie La Belle), przenosił muzyczną akcję w rejony Memphis, podczas gdy w Rockawhile można się było doszukać coraz bardziej zyskujących na popularności motywów afrykańskich.
Całą muzyczną filozofię albumu Richards ujął w dwóch słowach: „Czapki
245
z głów". Jest to jego osobisty hołd złożony muzykom, których podziwia i których wpływu na własną grę nie ukrywał na żadnym etapie kariery: „Chuck Berry i Muddy Waters, Al Green i James Brown, Elvis i Howlin' Wolf. Jestem dłużnikiem tych facetów. Każdy, kto trochę gra, wie, ile zawdzięcza tym, którzy byli przed nim". Ciekawe, czy każdy, kto „trochę gra" na przełomie wieków - zwłaszcza jeżeli mówi o tym mniej skromnie niż Keith - wie, ile zawdzięcza Rolling Stonesom? Na albumie TALK IS CHEAP nie brak, rzecz jasna, utworów nawiązujących bezpośrednio do brzmienia „największej grupy rockowej świata" - Take It So Hard, How I Wish, Whip It Up. Wielkie wrażenie robi osobisty, bardzo emocjonalnie wykonany utwór You Don't Move Me - rozliczenie z Jaggerem ubrane w formę gorzkiej rockowej ballady. Nie jest to, jak można było się spodziewać, wylewanie żalów, ale chłodna, rzeczowa ocena. Przez to jeszcze bardziej bolesna: „Chcesz rzucać kości, a przecież przejechałeś się już dwa razy..." (to, rzecz jasna, jednoznaczna ocena solowych płyt Jaggera). Z płytowego pojedynku obu zwaśnionych „Błyszczących bliźniaków" zwycięsko wychodzi Keith Richards. Przede wszystkim dlatego, że jego płyta jest uczciwa. Nie schlebia modzie, nie jest też absolutnie próbą pozyskania nowego słuchacza. Nie stoją za jej powstaniem żadne inne potrzeby niż artystyczna samorealizacja. To słychać.
Premierze albumu Richardsa towarzyszyła szeroka promocja - październikowe wydania wielu pism, nie tylko muzycznych, zamieszczały rozmowy z gitarzystą. Same wywiady z Keithem to już jeden wielki przebój. Zadowolony z siebie artysta-solista nie ma się czym krępować ani czego wstydzić (w przeciwieństwie do solisty-artysty śpiewającego właśnie gdzieś w Dżakarcie...) i pełen jest polotu, poczucia humoru i najlepszych intencji. Otwarty i szczery do granic przyzwoitości, dzielnie kooperuje z dociekliwymi „wywiadowcami" i naraża się po kolei wszystkim: kolegom z zespołu, kolegom z branży i zazdrośnikom. Mówi o sobie: „Dla mnie najważniejsza rzecz w życiu na tej planecie, to wiedzieć, kim się u diabła jest i być w tym szczery. Tylko dlatego jeszcze żyję". Mówi o Micku Jaggerze: „Dwadzieścia lat integracji spłynęło ściekiem, przez to, co zrobił". Wspomina starych przyjaciół, tych, którzy już odeszli - Briana, Stu. Mówi też o nowych muzykach, składających się na grupę The X-Pensive Winos (co w luźnym tłumaczeniu może oznaczać tak „miłośników drogich win", jak i „bogatych meneli"). I potwierdza, że zrobi wkrótce to, co lubi najbardziej, czyli... ruszy w drogę. Tym razem wielbiciele Stonesów czekali z niecierpliwością.
Kiedy Keith na konferencji prasowej w nowojorskiej Hard Rock Cafe, oficjalnie zapowiedział zbliżające się występy, 4000 biletów do Beacon Theatre kasy sprzedały w ciągu paru godzin. W skład zespołu Richardsa na tę trasę weszli: Waddy Watchel, lvan Neville, Steve Jordan i Charley Drayton (czyli trzon The X-Pensive Winos) oraz Bobby Keys (saksofonista od lat związany z The Rolling Stones, rówieśnik Keitha) i wokalistka Sarah Dash. W Nowym Jorku powitano zespół Richardsa wręcz entuzjastycznie - po udanym koncercie zadowolony gitarzysta zorganizował bankiet, na którym pojawili się m.in. Carole King, Brooke Shields, Steve Van Zant i Matt Dillon. Po pierwszym koncercie w Los Angeles także urządził przyjęcie dla przyjaciół -
246
wśród gości znaleźli się popularni aktorzy, Dan Aykroyd oraz Bill Murray (przed laty gwiazdy programu „Saturday Night Live").
Zespół Richardsa rozpoczynał występy od Take It So Hard - czyli ruszał z kopyta. Keith wyglądał doskonale (twarz mumii, figura nastolatka), ale koncerty ujawniały wyraźnie to, czego płyta nawet nie próbowała ukryć - jego mizerny od zarania głos przeszedł już dawno do historii. Pozostała tylko ochrypła melorecy-tacja, górny rejestr przestał właściwie istnieć. Ale Keith nie wpadał z tego powodu w kompleksy, twierdził wręcz, że polubił śpiewanie na nowo! Z zaangażowaniem podawał autorski materiał, a jego frazowanie przypominało nieco enigmatyczny śpiew Boba Dylana. Skład zespołu poszerzał w porywach sam Johnny Johnson -gloryfikowany przez Richardsa w filmie „Hail! Hail! Rock'n'Roll" pianista Chucka Berry'ego (ten potężnych rozmiarów mężczyzna wychodził na scenę w białym mundurze kapitana z Missisipi - piękny efekt). The X-Pensive Winos wykonywali na żywo cały materiał z debiutanckiego albumu, a jako pierwszy utwór z repertuaru Stonesów pojawiało się zazwyczaj... / Wanna Be Your Man Lennona i McCartneya. Keith dedykował swoje wykonanie pamięci Johna. Wracał także do piosenek Connection, Litle T&A, Before They Make Me Run i - oczywiście -Happy. Kiedy Steve Jordan narzucał monotonny, rozkołysany rytm piosence Too Rude, koncertowa wersja Richardsa stawała się jeszcze bliższa muzyce reggae niż nagranie Stonesów z albumu DIRTY WORK.
Ostatni koncert amerykańskiego tournee Richardsa i spółki odbył się w New Jersey na dzień przed urodzinami Keitha i dwudziestotysięczna widownia połączyła się w zgodnym chórze odśpiewując Happy Birthday. Jakby tylko po to, żeby umilić solistyczne życie „soliście z przymusu", dwudziestu pięciu najważniejszych amerykańskich krytyków rockowych wybrało w otwartym plebiscycie najważniejszy rockowy singel ostatnich 25 lat i został nim (7 Can't Get No) Sałisfacłion - genialny przebłysk młodego Keitha. Trzeba także przyznać, że gitarzysta - pomimo zmarszczek i ogólnego zwampirzenia - wyglądał podczas tournee wyjątkowo wręcz zdrowo. Rąbka tajemnicy uchyliła w tym zakresie Jerry Hall. Ona sama miała właśnie za sobą debiut teatralny - na niewielkiej scenie Montclair Stage College Theater w New Jersey modelka wcieliła się w postać Cherie w znanej sztuce „Przystanek autobusowy" Williama Ingę (spopularyzowała tę rolę Marilyn Monroe w filmowej adaptacji z 1956 roku). Na widowni teatru zasiadł najwierniejszy z fanów, Mick Jagger. Po premierze para świętowała sukces Jerry (ciągle) Hall i 45 urodziny Micka. Ale w wywiadzie dla „USA-Today" aktorka Jerry zdradziła mimowolnie tajemnicę zdrowego wyglądu kolegów z zespołu konkubenta, robiąc to w dodatku z rozbrajającą szczerością: „Stonesi nie biorą już narkotyków. Już nie mogą. Są na to... za starzy".
Starość to, oczywiście, ostatni gwizdek, żeby zrobić jakieś plany na „po śmierci". Magazyn „New Musical Express" podał, że australijski przedsiębiorca, niejaki Gunter Roth, zaoferował 20 milionów dolarów za prochy Micka (rzecz jasna po naturalnej śmierci) - ekscentryczny biznesman planował ich wykorzystanie do produkcji maleńkich klepsydr, które zamierzał sprzedawać znajomym
247
Jaggera. Znajomym milionerom. Jakże fizycznego wymiaru nabrało w tym kontekście stare porzekadło, że prawdziwych artystów poznaje się po tym, ile są warci po śmierci. Na szczęście wszystko wskazywało na to, że zespół The Rolling Stones był ciągle żywy. Wymagał tylko nieznacznej reanimacji albo lekkiej reinkarnacji. A może po prostu przekręcenia klepsydry - nawet ze zwykłym piaskiem - i odmierzania od początku?
Słyszycie muzykę?
Dobiegała końca nierówna dekada, ale już pierwsze nowe doniesienia na temat Rolling Stonesów mogły napawać optymizmem. Keith i Mick w sprawie reaktywowania współpracy umówili się na wyspie Barbados, która już w przeszłości bywała Stonesom przyjazna. Keith Richards powiedział żonie przed wyjazdem: „Wrócę albo za dwa tygodnie, albo za 48 godzin - tyle mi wystarczy, żeby się przekonać, czy pracujemy, czy bierzemy się za łby..." Na szczęście wzięli się do pracy. Do bardzo intensywnej, twórczej, szybko owocującej pracy. Dialektyka kilkuletniego sporu od razu zaczęła przynosić owoce. Bill Wyman zapisał w tamtym czasie w notatkach:
„Być może poprzednie napięcia dostarczyły im bodźca, bo pracują z niewiarygodną szybkością". Sam basista nie wykazał jednak zainteresowania tak zaszczytnym wyróżnieniem, jak wciągnięcie zespołu do Rock'n'Roll Hall of Famę i odmówił wystąpienia na dorocznej „akademii" w nowojorskim hotelu Waldorf Astoria. Bill stwierdził z goryczą, że wyróżnienie tego typu to dla Rolling Stonesów „za mało" i że przyszło „zbyt późno". Dziennik „Daily Mirror" zareagował błyskawicznie, podając, że Stonesi szukają w tajemnicy basisty. W grę miały wchodzić interesujące kandydatury, ale wydawały się one znacznie mniej prawdopodobne niż ewentualny fakt odejścia Billa Wymana, o czym mówiło się przecież od dawna: Adam Clayton z grupy U2, znakomity John Entwhistle z The Who oraz Mark King z zespołu Level 42. Oczywiście nic z tego.
Ron Wood, zajęty właśnie otwarciem wystawy swoich obrazów w Hamilton Galiery w Londynie, otrzymał zadanie znalezienia zastępczego (!) basisty na występ Stonesów w Rock'n'Roll Hall of Famę. Uroczystości wypadły na dzień 18 stycznia, a data owa - nie bez powodu - powraca w historii The Rolling Stones: początek zdjęć do teledysku She Was Hot w Meksyku (1984), prywatna premiera filmu „Lefs Spend The Night Together" w Nowym Jorku (1983), wyjazd na Wyspy Bahama w celu nagrania tak interesującego albumu jak EMOTIONAL RESCUE (1979), poszukiwanie gitarzysty, który zastąpi Micka Taylora (1975), wreszcie wielki koncert na rzecz ofiar trzęsienia ziemi w Nikaragui (1973) to zaledwie kilka przykładów z dwóch ostatnich dekad. Tym razem - 18 stycznia 1989 roku, w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku - zespół The Rolling Stones
248
reprezentowali Keith, Mick, Ron Wood i... Mick Taylor! W swoim wystąpieniu Jagger zauważył ironicznie, że Rolling Stonesi dostają nagrodę za złe zachowanie: „Nieco to ironiczne, że widzicie nas tutaj w naszym najlepszym wydaniu, kiedy dostajemy nagrodę za 25 lat złego zachowania... I nie mamy jeszcze zamiaru rezygnować!" W tonie serio Jagger oddał hołd pamięci Briana Jonesa oraz lana Stewarta. Natomiast dokonując samego wprowadzenia The Rolling Stones do Rock'n'Roll Hall of Famę, zasługujący w pełni na ten zaszczyt Pete Townshend, lider grupy The Who, zaapelował: „Panowie, róbcie, co chcecie - nie próbujcie tylko zestarzeć się z godnością!" Cytowana riposta Jaggera mogła go chyba uspokoić. Rockandrollowa akademia obfitowała w interesujące wydarzenia muzyczne: Mick wykonał w duecie ze Steviem Wonderem wiązankę Uptight / Sałisfaction, wespół zaś z Tiną Turner odśpiewał Honky Tonk Woman - wokalistom akompaniowała „silna grupa gitarowa": Keith Richards, Mick Taylor, Ron Wood. Dołączył do nich na fortepianie Little Richard, a na koniec czterej Stonesi (w tym jeden były) wykonali kilka numerów, kończąc swój krótki występ przebojem Start Me Up. Nieobecność Billa Wymana i niespodziewane pojawienie się zapomnianego niemal Micka Taylora prowokowały do dalszych spekulacji -mówiło się, że nowy skład Rolling Stonesów oparty będzie o następującą roszadę: Ron Wood wróci na bas (od którego zaczynał karierę), Mick Taylor zaś odzyska funkcję, z której zrezygnował dobrowolnie już piętnaście lat temu. I ponownie - nic z tego.
W styczniu odbyła się jeszcze jedna równie wielka i równie pompatyczna gala: tym razem był to inauguracyjny bal w Waszyngtonie - jedna z wielu imprez świętujących wybór George'a Busha i zaprzysiężenie nowego prezydenta. Wśród plejady wielkich gwiazd wystąpił na nim Ron Wood. Udział wzięli m.in. jego kolega Bo Diddley, Percy Sledge, Willie Dixon i Koko Taylor. Prezydent-elekt pojawił się na scenie żałośnie symulując grę na gitarze, co nie zbiło z tropu grającego właśnie zespołu w składzie: Ron Wood, Billy Preston, Albert Collins oraz Steve Cropper. Epoka republikańskich imitacji szczęśliwie dobiegała już końca i następny prezydent okaże się saksofonistą z prawdziwego zdarzenia.
Obie gale doczekały się adekwatnych komentarzy. Po wielkim balu inauguracyjnym w Waszyngtonie demokraci zauważyli, że w sali liczącej 8500 miejsc na scenie znajdowało się więcej czarnych obywateli Stanów Zjednoczonych niż na wypełnionej po brzegi widowni. Natomiast Rock'n'Roll Hall of Famę skomentował, bez odrobiny ironii, znakomity John Mellencamp (niegdyś Cougar): „To grupy białych angielskich nastolatków, takich jak Stonesi, przyniosły białej Ameryce czarną muzykę. A jednak The Rolling Stones nie byli ulubieńcami szerokiej publiczności. Dzisiaj tak na to patrzę: jedni chłopcy mieli ochotę potrzymać cię za rękę, inni po prostu nie".
Czy sam klimat Barbadosu łagodził obyczaje, czy działała w ten sposób powstająca na wyspie muzyka, nie wiadomo. Ale jedno jest pewne: Stonesi pracowali pełną parą, pełni entuzjazmu i zadowoleni z rezultatów swojej pracy. Zadowoleni to zresztą zbyt mało powiedziane - wręcz zdumieni... Najważniejsze
249
było jednak to, że atmosfera, jaka zapanowała w zespole, była lepsza niż kiedykolwiek. Początkowo pracowali we dwóch - Mick i Keith. Charlie dołączył do kolegów raczej w celu przekonania się na własne oczy, że to wszystko jest prawdą i przeprowadzenia „poważnych rozmów". Ale już w lutym zaczął dogrywać perkusję do surowych szkiców piosenek napisanych w ostatnim okresie przez znaną spółkę autorską, Jagger/Richards. W marcu dołączyli do kolegów Ron i Bill i od razu przystąpili do prób, odbywających się w studiu Blue Wave, należącym do piosenkarza Eddiego Granta. Pod koniec miesiąca Stonesi - już w komplecie i bez żadnych, mniej lub bardziej nieoczekiwanych, „roszad" -przenieśli się z wyspy Barbados na wyspę Montserrat, gdzie w słynnych Air Studios (należących do George'a Martina, legendarnego producenta zespołu The Beatles) przystąpili do nagrywania „na czysto" najnowszego materiału. Podczas jednodniowej nieobecności Billa zastąpił go na basie Ron Wood i Stonesi nagrali tego dnia cztery nowe utwory. W sumie w ciągu pięciu tygodni Stonesi zarejestrowali szesnaście nowych utworów - głównie metodą live in studio. Zanim dokończyli pracę nad płytą, czekał ich jeszcze wyjazd do dalekiego Maroka, tymczasem jednak świat zainteresował się tajemniczą jednodniową nieobecnością Billa - jak się bowiem miało okazać, była to sensacja towarzyska (obyczajowa?) pierwszej wody...
Mick Jagger odpowiadał na pytania dotyczące nowego albumu słowami: „Ta płyta pokaże, jacy jesteśmy w tym momencie - to nie jest podsumowanie ostatnich 5 lat". Ciekawe, czy Bill Wyman podsumował ostatnie lata, czy po prostu - spontanicznie - był sobą w momencie, w którym... postanowił się oświadczyć! I w dodatku komu... 31 marca „Daily Express" ujawnił, że basista zespołu The Rolling Stones, Bill Wyman, poprosił o rękę... „małą" Mandy Smith! Niedawną ofiarę swojej nieposkromionej chuci, kochankę nieletnią tak bardzo, że aż nie godziło się o tym mówić. Nie sposób określić jednoznacznie pobudek, jakimi kierował się basista, ale ludzie tzw. życiowi mieli na ten temat własną teorię. Według niej Wyman uciekał od ciągnącej się za nim „afery z małolatką", która przy niepomyślnym obrocie spraw mogła sprawić sporo kłopotów firmie The Rolling Stones. Teoria ta nie była pozbawiona sensu, ale należy unikać konspiracyjnych teorii czegokolwiek, a zresztą przyjemniej jest przyjąć, że stetryczały już nieco basista zapałał do ślicznej Barbie nagłym uczuciem. I już.
Mówi Mandy Smith: „Bill poprosił mnie o rękę w niedzielę wielkanocną i natychmiast się zgodziłam. To było takie romantyczne - jestem zachwycona i wiem, że on też". Bill oświadczył się telefonicznie, dzwoniąc z Barbadosu, gdzie właśnie nagrywał z zespołem, ale konferencję prasową zwołał na pobliskiej wyspie Antigua. Postanowił ogłosić swoje zaręczyny z dala od zespołu, żeby nie zaburzać rytmu pracy Stonesów i to ten właśnie fakt tłumaczył jego nieobecność. Wieloletnia partnerka niespożytego basisty, Astrid Lundstrom, skomentowała to następująco: „Wiem, że Bill nie ma żadnych planów małżeńskich, a już na pewno nie z tą dziewczyną". Nikt nie myli się bardziej niż stare kochanki... Wyman oświadczył się, co prawda w prima aprilis, ale najlepszym primaaprilisowym
250
żartem było chyba to, że zrobił to zupełnie serio. Co pozostało komentatorom? Obliczanie różnicy wieku - jakby to mogło mieć jakiekolwiek znaczenie... Mandy Smith skończyła już" 19 lat, a niespożyty basista miał „dopiero" 52 lata. No i co z tego? Z podobnym skutkiem można obliczać obojgu narzeczonym różnicę na kontach bankowych.
Gazeta „Daily Express" rozpętała w Anglii „kampanię powszechnego współczucia". Popularny dziennik - który zapewnił sobie wyłączność na zwierzenia narzeczonej - utrzymywał, że „cała Anglia współczuje nieszczęśliwym narzeczonym", przy okazji informując czytelników o trudnościach piętrzących się przed niekonwencjonalną parą. Biedna „mała" Mandy jest - jak na złość - katoliczką, za to nie jest już dziewicą. Bill Wyman nie jest ani katolikiem, ani dziewicą, jest za to rozwodnikiem obrządku anglikańskiego. I jak pogodzić to z pragnieniem oblubienicy, której marzy się biała sukienka? „Mam nadzieję, że znajdzie się w Anglii katolicki kościół, w którym spełni się marzenie Mandy" - naiwny basista najwyraźniej liczył na cud. Ale cudów nie ma, albo zarezerwowane są wyłącznie dla par tego samego obrządku - do połowy kwietnia już kilkanaście kościołów zdążyło odmówić udzielenia Billowi i jego „małej Mandy" sakramentu małżeństwa. Tymczasem zbliżał się ustalony przez nowożeńców termin - kwitnący, gorący czerwiec. Basista poszedł na całość i wybrał na świadka... swego syna z pierwszego małżeństwa, dwudziestoośmio-letniego Stephena! Zapowiadało się nieźle.
Rolling Stonesi twierdzili zgodnym chórem, że małżeńskie plany Billa spotkały się z ich pełną aprobatą, a nawet entuzjazmem. To się nazywa dobry corporate image. W imieniu grupy ładnie (i lapidarnie...) ujął to Mick Jagger: „Miłość nie zna granic. Życzę im jak najwięcej szczęścia na przyszłej drodze". Tymczasem Bill kupił swojej oblubienicy pierścionek zaręczynowy za - jak podała od razu prasa - 30 tysięcy funtów! W „popularnym" sklepie jubilerskim Aspre/s - na Bond Street. Równie popularnym miejscem miała stać się restauracja, otwierana właśnie przez basistę w Kensington. Bill wdzięcznie ochrzcił lokal - Sticky Fingers. Czy można nazwać knajpę lepiej niż „Lepkie palce", szczególnie kiedy jest się Rolling Stonesem? Na nieoficjalne otwarcie lokalu (początek maja) oprócz właściciela i jego młodziutkiej narzeczonej przybyli państwo Ron i Jo Wood, Chris Jagger, James Hunt oraz żona Ringo Starra, Barbara Bach. Restauracja została udekorowana pamiątkami po Rolling Stonesach (trochę na modłę lokali Hard Rock Cafe), m.in. gitarą firmy Gretsch, na której grywał niegdyś Brian Jones. Zwracając się do prasy, Bill przypomniał, że „historia zna wiele udanych małżeństw, w których mąż był znacznie starszy od żony. Picasso miał 94 lata, kiedy ożenił się z trzydziestoczteroletnią kobietą i małżeństwo to przetrwało". Wyman nie dodał, niestety, że tylko do śmierci artysty... Dodał natomiast, że „nie liczy się wiek, tylko to, co się czuje, a my jesteśmy bardzo zakochani". Obecni na otwarciu sceptycy - tych w Anglii, jak wiadomo, nie brakuje -ocenili wartość pierścionka zaręczynowego Mandy Smith na „30 tysięcy podzielone przez 10'. Okropni ludzie...
2 czerwca Bill Wyman ożenił się - potajemnie (jak im się to udało?) - z Mandy Smith. Ślub odbył się w urzędzie stanu cywilnego w Bury St Edmunds, w Suffolk,
251
a jedynymi wtajemniczonymi osobami byli świadkowie: syn dumnego pana młodego, Stephen, oraz siostra oblubienicy, Nicole. Tego samego wieczoru państwo Wyman zasiedli przed kamerami popularnego programu telewizyjnego „Terry Wogan Show" - oglądała ich rekordowa liczba 7 milionów Anglików! Basista cieszył się jak dziecko: „Udało się nam wszystkich oszukać - nie było nawet żadnych fotografów... Cała sprawa zajęła piętnaście minut! Gdybym wiedział, że to takie proste, już dawno bym to zrobił!" Niepocieszona pozostała tylko matka Billa, pani Kathleen Perks (lat 76), która o wszystkim dowiedziała się po wszystkim. Skomentowała wybryk synalka: „To typowe dla Billa. Zawsze był buntownikiem".
Katolicki bastion pozostał konsekwentnie niewzruszony, ale za to anglikański znalazł w końcu kompromisowe wyjście - państwo Wyman nie mogli przyjąć sakramentu, ale co szkodzi pobłogosławić ich na drodze, na którą i tak już przecież wstąpili? Dogmaty dogmatami, a ludzie ludźmi. Tak się też stało. Nieortodoksyjna para młoda otrzymała błogosławieństwo w kościele św. Jana Ewangelisty w Hyde Park Crescent (Londyn). Wielebny Thaddeus Birchard z dalekiej Luizjany powiedział w pouczeniu: „Nie ma sensu udawać, że jest to zwyczajne małżeństwo w zwyczajnym kościele - pełnym gwiazd... Zwracam jednak uwagę wszystkich zgromadzonych, że mamy tu dziś tylko dwie gwiazdy: Mandy Smith i Billa Wymana, którzy świadomi niedoskonałości swojego związku, składają go na ołtarzu Boga wszechmogącego". Ładne to i ludzkie. W kościele było blisko dwustu gości, w większości faktycznie osób bardzo znanych. Następnie akcja przeniosła się do hotelu Grosvenor House, gdzie szczęśliwa kompania powiększyła się o dalsze 400 osób. Znaleźli się wśród nich wszyscy Rolling Stonesi z żonami, a także Erie Clapton, Elton John, Kim Wilde, Paul Young, Andy Fairweather-Low, Kenny Jones i Mikę Rutherford. Keith Richards wyraził nadzieję: „Może ona go wreszcie wyprostuje". W prezencie ślubnym Mick Jagger ofiarował koledze z zespołu oryginalną akwafortę Picassa, wartości 200 tysięcy funtów. Cyniczny perkusista, Charlie Watts, szepnął mu do ucha: „Trzeba było zatrzymać oryginał, a Billowi dać kopię. Nigdy by się nie zorientował".
Państwo Wyman znajdowali się już w willi Billa w Vence, gdzie - dla odmiany - spędzali miesiąc miodowy, kiedy na aukcji rockowych pamiątek w londyńskim domu aukcyjnym Christie's sprzedano trzynaście listów miłosnych basisty Billa Wymana pochodzących z 1964 roku i adresowanych do nie zidentyfikowanej dziewczyny, pieszczotliwie nazywanej „Babs", oraz złotą bransoletkę z wygrawerowaną dedykacją „Barbarze, w dowód wdzięczności - Bill Wyman, 1967'. Pamiątki po niedawnym nowożeńcu przyniosły łączną sumę 1430 funtów. Basista był ostatnio w cenie...
Jeśli jednak prasa niczym nie bawiła się tego roku tak dobrze, jak narze-czeństwem oraz ślubem państwa Wyman, to nie obyło się bez kilku innych prasowych „sensacji", w ten czy inny sposób związanych z zespołem The Rolling Stones. Już przed rokiem, w maju 1988 roku, gazety ucieszyła historia, w której ojciec Jagger (Mick) zabraniał córce Jagger (Jadę) wystąpienia w filmie w roli nieletniej prostytutki. Nie wiadomo do dziś, czy chodziło tylko o „dobre imię", czy
252
może ojciec-perfekcjonista obawiał się słusznie, że jego mała nie pobije Jodie Foster? Chyba że zechcemy uwzględnić tzw. względy wychowawcze... Ale już w niecały rok później „Daily Express" podał, że „córeczka znowu nabroiła" - Jadę Jagger zeznawała w sądzie jako świadek w sprawie o handel kokainą, którą zażywała ponoć wraz z Joshem Astorem (synalkiem pewnego lorda, z którym już wcześniej chodziła na wagary...). Dostawcą „towaru" miał być niejaki Julian Subero, perkusista popularnego na początku lat 80. zespołu Thompson Twins. Ale to jeszcze nic - samo życie. Natomiast niezmordowany łowca (i niestrudzony fabrykant!) sensacji, magazyn „News Of The World", wymyślił spór pomiędzy Mickiem a Billem Wymanem. Jego tłem ma być rzekomy romans basisty z siedemnastoletnią koleżanką Jadę Jagger. Bill ostro zaprzeczył: „To kompletna fabrykacja! Właściwie, to bardzo słabo znam Jadę..." Obaj panowie wysłali do redakcji „NOW listy protestacyjne i zagrozili sprawą sądową. Temat, tak jak sam się narodził, sam wygasł. Do tego wszystkiego doszedł jeszcze mały incydent z paparazzi. Jak podał dziennik „International Herald Tribune", Mick i Jerry Hall otrzymali odszkodowanie finansowe od redakcji magazynu „People" za opublikowanie ich zdjęć w łazience domu, w której znajdowali się nago. Fotografie zdobył - rzecz jasna - paparazzi. Z długą „lufą"...
Co jednak mogły znaczyć te wszystkie tanie ploty, kiedy zespół The Rolling Stones zaczął szykować się do tournee? Już 15 marca na wyspie Barbados chłopcy podpisali najbardziej lukratywny kontrakt w historii rocka - Michael Cohl, szef firmy Concert Productions International (CPI), impresario z Toronto, zagwarantował grupie sumę około 70 milionów dolarów za tournee, w czasie którego The Rolling Stones dadzą 50-60 koncertów na kontynencie północnoamerykańskim. Początek trasy koncertowej zaplanowano na najbliższy wrzesień. Gdy w połowie maja Stonesi całkiem spokojnie „miksowali" najnowszy album w Olympic Studios w Londynie, ich ludzie w Ameryce przystąpili do intensywnych działań związanych z organizacją tournee. Rozeszły się pogłoski, że kompania Labatt z Toronto - gigant kanadyjskiego rynku browarniczego - oferuje zespołowi 45 milionów dolarów (amerykańskich) jako sponsor samego tylko kanadyjskiego odcinka tournee! Skrzydło amerykańskie obsadza budweiser - „napój piwny" dla Amerykanów, popularny niczym coca-cola. Albo jak pepsi. Sztab Rolling Stonesów działał pełną parą.
Sami chłopcy także nie tracili czasu. „Biznesowe" spotkanie pięciu starych kumpli w Amsterdamie skończyło się zupełnie niezłą awanturą. We wczesnych godzinach poprzedzających wschód słońca doszło do barowej bójki pomiędzy Mickiem, a... Charliem Wattsem! Chociaż właściwie nie była to bójka, a najzwyklejszy nokaut. Mick przeliczył się. Zadzwonił - na lekkim, lecz powiększającym się sukcesywnie rauszu - do Charliego, budząc go z głębokiego snu. „Czy to mój mały perkusista?" - zapytał grzecznie. „Bierz dupę w troki i przychodź tutaj". Charlie pojawił się na miejscu akcji po kilkunastu minutach. „Nigdy więcej nie waż się nazwać mnie swoim perkusistą" - wycedził przez zęby. „To ty jesteś moim cholernym piosenkarzem!" Resztę znamy z relacji Keitha Richardsa: „Charlie ogolił się, włożył garnitur, zawiązał krawat. Przyszedł na miejsce, podszedł do Micka i... bum! Załatwił go prawym sierpowym. Mick wylądował na ogromnym półmisku pełnym wędzonego
253
łososia i przejechał przez cały stół w kierunku okna. Gdybym nie złapał go za nogę, wpadłby do kanału". Tyle Richards, który być może uratował „bliźniaka" przed utonięciem, ale co innego jest w tej historii najważniejsze: po ładnych paru latach kwasów chłopcy znów byli kumplami, znów byli sobą.
Sztubackie rozróby tego typu podsycały tylko wewnątrzgrupową dialektykę przeciwieństw (która, jak nietrudno było zauważyć, zaczęła wychodzić chłopcom na dobre) i natychmiast odchodziły w niepamięć, kiedy zespół miał przystąpić do rzeczy. A właśnie nadeszła taka chwila - płyta była już prawie gotowa. Nagrań dokończono w Maroku, do którego w połowie czerwca wybrali się wspólnie Mick, Keith i Ron. W czasie dwóch dni pracowicie spędzonych w Tangerze, trzej Stonesi zarejestrowali w XVI-wiecznym pałacu Ben Abbou podkład instrumentalny do niezwykłego utworu Continental Drift, przygotowywanego na nowy album -wykonawcami byli legendarni wyznawcy bożka Pana, Master Musicians of Joujouka. Właśnie tę orkiestrę nagrywał tu w 1968 roku Brian Jones, jeden z pierwszych - pośród zachodnich wykonawców - miłośników fascynującej muzyki zwanej dzisiaj „etniczną". Brytyjska telewizja BBC zarejestrowała marokańskie sesje trzech Stonesów do cyklicznego programu „Rytmy świata", ale rezultaty artystyczne oryginalnego przedsięwzięcia miały przejść wszelkie wyobrażenia. Aby je usłyszeć, trzeba jednak było uzbroić się w cierpliwość i poczekać do premiery albumu, który już pod koniec czerwca Stonesi „miksowali" w londyńskich Olympic Studios. Ani Mick, ani Keith nie ukrywali, że są zadowoleni z rezultatów odnowionej współpracy na tzw. łonie - a zwłaszcza z kompozytorskiego maratonu odbytego na początku roku na wyspie Barbados.
Na początku lipca oddziały organizacji The Rolling Stones flak się przy okazji okazało, była to organizacja o charakterze paramilitarnym...) spacyfikowały niewielką osadę Washington pod Waterbury w stanie Connecticut, gdzie zespół miał odbyć próby przed zbliżającym się amerykańskim tournee. Muzycy zajęli okoliczne domy, a miejscowa szkoła Wykham Rise została wynajęta, zamknięta, zabezpieczona jak więzienie i otoczona czuwającymi przez całą dobę strażnikami. Zatrudnieni przez Stonesów pracownicy zajęli wynajęty w całości okoliczny hotel. Pierwsze tournee zespołu od przeszło ośmiu lat postanowiono ogłosić światu z odpowiednią pompą, co zresztą dało początek szlachetnej tradycji kultywowanej przez zespół przez następne lata. Największą ekstrawagancją do tej pory był pamiętny przejazd ciężarówką przez Piątą Aleję w roku 1975 z pieśnią na ustach - pieśń była do ust jak najbardziej adekwatna, bo genitalna, Brown Sugar. Tym razem zaskoczenie było jednak całkowite...
11 lipca 1989 roku pięciu Rolling Stonesów oznajmiło światu najbliższe plany na konferencji prasowej, którą przeprowadzono na... peronie dworca Grand Central w Nowym Jorku. Kordony policji powstrzymywały szturmujących fanów, a pięciuset dziennikarzom z całego świata (wyczekującym od wielu godzin w niemiłosiernym wręcz upale) zespół objawił się - jak jakiś deus ex machina -z platformy zabytkowego wagonu z lat 20. (wykorzystanego już wcześniej przez Francisa Coppolę w filmie „The Cotton Club"), którym nadjechał po torze nu-
254
mer 42. Mick Jagger powiedział: „To nie jest tournee pożegnalne. To tylko Rolling Stonesi w 1989 roku. Pytacie mnie o to samo od 1966 roku, więc odpowiadam: Nie będzie to bynajmniej nasza ostatnia trasa koncertowa". Następnie Mick zaprezentował fragment piosenki Mixed Emotions - pierwszego singla z oczekiwanego albumu, który nosić miał tytuł STEEL WHEELS - odtwarzając taśmę z przenośnego radiomagnetofonu. Można się było dowiedzieć, ponownie z ust samego Jaggera, że płyta zawiera materiał „archetypalny" (co by też powiedział na takie archetypy profesor Jung?). Największy entuzjazm w czasie całej konferencji wywołała brawurowa riposta Billa Wymana - na pytanie o poziom energii w zespole, basista odpowiedział szybko: .Zapytajcie o to moją żonę!". Nie zabrakło zapowiedzi, że nowe tournee będzie największą trasą koncertową w historii rocka. Czy jakieś tournee Stonesów nie było?
Konferencja prasowa Rolling Stonesów na jeden dzień wyparła z amerykańskich mediów wszystkie inne tematy - nawet demokratyczne przemiany zachodzące właśnie w Europie Wschodniej (był w końcu rok 1989...) przechodziły tego pamiętnego wieczora nie zauważone. W wiadomościach telewizyjnych tylko Grand Central i Grand Central i jeszcze raz Grand Central. Natomiast prasa miała nazajutrz dwie sensacyjne informacje - dobrą i złą. W nocy zmarł legendarny aktor, sir Lawrence Olivier. Jak zareagowały dzienniki? W Ameryce zareagowały demokratycznie (bo te przemiany mają Stany Zjednoczone już za sobą). W gazecie „New York Posf - na pierwszej stronie Olivier i mała notka o Stonesach. W konkurencyjnym „Daily News": na pierwszej stronie Stonesi i mała notka o Olivierze. A w obiektywnym (i może dlatego już nie istniejącym) „New York Newsday" - pół na pół. Demokratycznie.
Niestety - demokracji zaczęli domagać się również mieszkańcy Washington, osady w stanie Connecticut, w której Rolling Stonesi odbywali próby. Doszli bowiem do wniosku, że zapanował u nich system co najmniej... policyjny. Zorganizowali nawet komitet samoobrony społecznej pod wdzięcznym hasłem „Roli The Stones Out Of Town!" (czyli: wytoczyć kamienie z miasta). Utrzymywali, że są nieustannie nękani przez sity porządkowe Stonesów i nie mogą poruszać się swobodnie po ulicach. Mówił jeden z działaczy: „To tak, jakby armia okupowała miasteczko. Strach wyjść na spacer, bo zaraz ktoś ze straży Stonesów zatrzyma cię i będzie pytał, kim jesteś i co tutaj robisz". Spokój nieprzyjacielskiego sztabu także wystawiony został na ciężką próbę, kiedy Bill zemdlał nagle w trakcie przygotowań. O poziom energii basisty nie można było zapytać jego żony, ponieważ „mała" Mandy natychmiast po zakończeniu miesiąca zwanego miodowym została grzecznie w Anglii. Mąż tłumaczył to niechęcią małżonki do podróży. Na szczęście niedyspozycja Billa była skutkiem niegroźnego zatrucia pokarmowego i nie miała poważnych następstw. Basista wziął z kolegami udział we wspólnym pieczeniu mięsiwa w niewielkim ogródku gospody Mayflower Inn w Washington, kiedy 26 lipca Stonesi oraz ich najbliżsi współpracownicy zorganizowali „barbecue" z okazji 46 urodzin Micka Jaggera.
Tymczasem jednak - zgodnie z buńczuczną zapowiedzią z dworca Grand Central - zespół bił wszelkie rekordy przedsprzedaży biletów. Już w Toronto
255
chłopcy sprzedali 120 000 biletów w czasie poniżej sześciu godzin - a to przecież dopiero Kanada. W Cinncinati - 54 000 w dwie i pół godziny. Nawet w takich „pipidówkach", jak Wisconsin czy North Carolina, wyprzedanie stadionu stawało się właściwie kwestią minut. Sprzedaż biletów w Nowym Jorku graniczyła owego lata z amokiem - Stonesi mieli wystąpić na Shea Stadium, gdzie sto lat wcześniej (tak przynajmniej mogło się wydawać), koncertowali The Beatles. Ten baseballowy stadion mieści na jednym występie 75 000 widzów. Dwa planowane na październik koncerty wyprzedane zostały od razu. Organizatorzy dołożyli więc „na gorąco" jeszcze jeden. Sprzedany! I jeszcze jeden. Sprzedany! Nie koniec na tym - zainteresowanie nie słabło. Dołożono więc jeszcze dwa koncerty - piąty i szósty występ Rolling Stonesów w samym tylko Nowym Jorku został wyprzedany w godzinę i trzy śmieszne minuty! W ciągu sześciu wieczorów Stonesi zagrają tu dla blisko pół miliona widzów!
Swoim starym zwyczajem - tę tradycję uświęcili chłopcy już wcześniej -Stonesi zagrali nie zapowiadani przed zaskoczoną widownią cichego i położonego z dala od głównych szlaków baru. Tym razem miejscem sensacyjnej niespodzianki był pub Toad's Place w New Haven w Connecticut. Znajdowało się w nim około 600 osób, które przyszły, by wysłuchać miejscowego zespołu Sons Of Bob. Początkowo nawet sami „Synowie Boba" (ciekawe, czy tego wiadomego?) nie zdawali sobie sprawy, komu „rozgrzewają publikę". Keith Richards odpalił z marszu, zaczynając występ od Start Me Up i zespół The Rolling Stones grał non stop przez około 50 minut, dając z siebie wszystko i doprowadzając widownię do zupełnie zrozumiałej ekstazy. Wejście do baru kosztowało tego dnia dokładnie 3,01 dolara od osoby...
W połowie sierpnia Stonesi przenieśli się z Connecticut na Long Island, gdzie odbywali próby w hali Nassau Coliseum - tym razem były to już „próby kostiumowe", połączone z testami oświetlenia i przeprowadzane na oczach około stu dobieranych codziennie widzów. Kiedy pod koniec miesiąca chłopcy przybyli do Filadelfii, gdzie miała się rozpocząć ich trasa, nadal bardzo intensywnie ćwiczyli. Mick powiedział wtedy prasie ważną rzecz: „Mimo że Keith jest bardziej przewrażliwiony niż ja, nie doszło między nami do poważniejszych spięć. Nie jesteśmy parą starych małżonków, którzy nie mogą żyć ze sobą ani bez siebie - jesteśmy mężczyznami, którzy przyjaźnią się od trzydziestu lat. A czasem bywają w życiu takie chwile, że chciałoby się udusić nawet najlepszego przyjaciela". Dramaturgia tournee reżyserowana była z żelazną konsekwencją. Singel Mixed Emotions doszedł do piątego miejsca na liście magazynu „Billboard", albumu zaś nadal nie było widać... Kiedy jednak aktorzy tego dramatu zjechali z armią statystów do Filadelfii, na atmosferę wszechogarniającego entuzjazmu padł cień sprzed lat: Hell's Angels wydali na Jaggera wyrok śmierci! Jak widać, jeszcze nie wszyscy zapomnieli o Altamont. Od tragicznych wydarzeń minęło dwadzieścia lat, ale odgrzewana zemsta potrafi smakować lepiej niż świeża. Egzekucja ma odbyć się na scenie... Policja otoczyła Micka całodobową ochroną, ale amerykańskie porzekadło głosi: the show must go on. Możliwe, że nikt na całej naszej planecie nie rozumie znaczenia tych słów lepiej niż właśnie on...
256
Ostatniego dnia sierpnia, na oczach 60 000 widzów Veterans' Stadium w Filadelfii, rozpoczęła się największa trasa koncertowa w dotychczasowej historii. Zaczęło się. „Stalowe koła" ruszyły... Dzień wcześniej zaś ukazała się płyta i można było śmiało powiedzieć, że jest to „natychmiastowy klasyk". Warto było czekać na nią przez te wszystkie długie miesiące, wszystkie długie lata. STEEL WHEELS jest najlepszą płytą zespołu The Rolling Stones od... W tym miejscu zdania były już podzielone. Od TATTOO YOU? Na pewno. Od SOME GIRLS? Chyba tak. Od EXILE ON MAIN STREET? Niektóre opinie szły aż tak daleko. I czemu nie? Jest na tym albumie wszystko, co kojarzy się z hasłem The Rolling Stones. Wszystko, co najlepsze. Jak oni to zrobili? W magiczny sposób zawarli w nagraniach energię, która dowodzi, że dwadzieścia lat integracji bynajmniej nie spłynęło ściekiem, o nie! Słuchając albumu STEEL WHEELS ponownie dochodzi się do wniosku, że wewnątrzgrupowe tarcia wyszły zespołowi... na dobre. Może to w taki właśnie sposób rock'n'roll wchodzić będzie w wiek dojrzały? Kiedy słucha się muzyki z albumu STEEL WHEELS, trudno nie dać wiary Richardsowi, mówiącemu: „To jest początek nowego rozdziału". Solowe projekty, pojedynki na wywiady, publiczne pranie brudów... To wszystko spełniło w rezultacie funkcję katharsis! Zespół powrócił... oczyszczony!
Na płycie znajduje się zapowiadany materiał „archetypalny". Zalicza się do niego przebojowe Sad Sad Sad, śpiewane przez Jaggera tak, jakby wymawiał „tse, tse, tse". Do „rollingstonsowych archetypów" zaliczyć można także pierwszy singel z albumu, Mixed Emotions. To ponownie stuprocentowi Stonesi, a takiego hitu zespół nie miał od czasu Start Me Up.
Zakopmy topór wojenny Postarajmy się wymazać przeszłość Nie ty jeden masz mieszane uczucia Nie ty jeden dryfujesz po tym oceanie...
To przecież pojednanie. Jest na albumie bardzo mocny i bardzo rozumny rocker, mocno osadzony w kontekście społecznym, Rock And A Hard Place. Nie zabrakło utworu w stylu country (to już także długa tradycja) - jest nim Blinded By Love. Jest też spokojna, bardzo nastrojowa piosenka Almost Heard You Sigh - jedna z najładniejszych ballad w całym dorobku Stonesów, wzbogacona przez uroczą partię solową, wyciętą przez Keitha Richardsa na gitarze klasycznej. Ale jest także na albumie STEEL WHEELS kilka utworów nietypowych dla podstawowego idiomu Stonesów - ich wykonania wydają się przez to jeszcze bardziej interesujące. Popis wokalny Micka w soulowym Terrifying każe zdjąć czapki z głów, a produkcja tego nagrania woła wręcz o nagrodę specjalną. Największą ozdobą całego albumu jest chyba jednak marokańska przygoda -utwór Continental Drift. Jakież napięcia oni tu budują - perkusyjne, smyczkowe, wokalne... Arabskie odloty działają na zmysły, jak najlepszy haszysz!
Warto również zwrócić uwagę, że jest na tej płycie drugi wokalista - ten „bez
257
głosu". Keith Richards od dawna ma na każdym albumie Stonesów własną działkę, ale ta jest z pewnością najlepsza. W przejmującym utworze Can't Be Seen gitarzysta śpiewa tak, jakby naprawdę nie mógł pokazywać się z tamtą panią i jakby autentycznie z tego powodu ubolewał. Natomiast zamykająca płytę ballada Slipping Away łączy w zgodnej harmonii obu, zwaśnionych jeszcze tak niedawno, „Błyszczących bliźniaków". I naprawdę może się wydawać, że na dłużej.
Zespół The Rolling Stones rozpoczął największe tournee w historii rockand-rolla koncertem na Veterans' Stadium w Filadelfii przed publicznością liczącą ponad 60 000 fanów. Prasa podała, że bilety na koncerty w Filadelfii próbowało zdobyć ponad 2 miliony ludzi, a ceny biletów przed stadionem dochodziły do... 40-krotnej wartości ceny oficjalnej! Całe szczęście, że nie obeszło się bez niewielkiej zadymy - tradycji musiało stać się zadość. W burdach pijanych fanów z policją zostały ranne 52 osoby, ale skończyło się na zaledwie 28 aresztowaniach. Tymczasem na scenie urwał się niespodzianie dopływ prądu - w trakcie wykonania przez zespół utworu Shattered. Ekipa techniczna potrzebowała trzech minut, żeby zlokalizować i rozwiązać problem. Stonesi nie tylko nie wrócili już do przerwanej piosenki, ale usunęli ją definitywnie z zestawu wykonywanych w czasie tego tournee utworów. Obrazili się?
Koncert na Exhibition Stadium w Toronto był pierwszym występem Rolling Stonesów w Kanadzie od czasu niefortunnego (i brzemiennego w skutki) pobytu w tym mieście w 1977 roku. Od pamiętnych wypadków, po których Keith Richards mógł na wiele lat pożegnać się z zespołem, minęło już 12 lat... Teraz oglądało ich jednorazowo 60 000 widzów, a dwa koncerty w Toronto przyniosły półtora miliona dolarów dochodu ze sprzedaży samych pamiątek! Podczas telewizyjnej ceremonii wręczenia MTV Video Awards nastąpiło - na oczach całej Ameryki - satelitarne połączenie ze stadionem Three Rivers w Pittsburghu, gdzie Rolling Stonesi wykonywali właśnie Mixed Emotions. W czasie koncertów zespołu w Waszyngtonie napięte harmonogramy Rolling Stonesów i prezydenta uniemożliwiły spotkanie, mimo zaproszenia ze strony Białego Domu. Na stadionie Sullivana w Bostonie powstał teledysk do singla Rock And A Hard Place. Każdy koncert sławetnej trasy zapisywał się czymś szczególnym, ale nigdzie atmosfera nie mogła równać się tej, jaką potrafi stworzyć publiczność w Nowym Jorku. Muzycy we wszystkich miastach świata mówią ze sceny, że cieszą się z tego, iż są właśnie tu i że publiczność jest po prostu wspaniała. Ale wszędzie poza Nowym Jorkiem słowa te są czystą kurtuazją.
Kartka z rockandrollowego dziennika
29 października 1989 - Shea Stadium, Nowy Jork
Gdybym nie był tu wcześniej na meczu baseballowym, być może nie miałbym podobnych skojarzeń. Ale byłem i teraz cała płyta stadionu Shea na Oueensie sprawia wrażenie opanowanej przez dziką armię intruzów. Gdzie „home"? Gdzie kolejne „bazy"? Nie ma zielonej trawy, zniknęły zwycięskie linie
258
zamykające boisko. Całkowicie przykryło je ludzkie morze - niespokojne, rozfa-lowane, miejscami wzburzone. W otwarciu stadionu o kształcie podkowy, na tle czerniejącego nieba, przelatują co chwila samoloty lądujące na pobliskiej La Guardii. Jeden na minutę. Mam wokół siebie pęknięty krater, wypełniony przez przeszło 70 000 ludzi. Niebo gwiaździste nade mną, radość chwili we mnie. A przede mną największa scenografia, jaką zdarzyło mi się widzieć na koncercie rockowym.
Za chwilę wejdzie na scenę zespół The Rolling Stones. Warto było czekać na to nawet latami - lata minęły szybko. Już niedługo, już za moment... Tylko cholerna przerwa wydaje się nie mieć końca. Chłopcy z czarnej grupy Living Color zeszli już prawie pół godziny temu. Ale przerwa przedłuża się, trwa już prawie godzinę...
I jak ja odnajdę Stonesów na tej ogromnej „petrobudowie"? Rury, podesty, pasaże, drabiny. Piętra monstrualnej konstrukcji. Scena przypomina Centrum Pompidou w dalekim Paryżu. Także wielkością. Kiedy występował w tym miejscu zespół The Beatles, estrada miała wielkość bokserskiego ringu i założę się, że ludzie na tanich, wysokich miejscach, nie słyszeli ani słowa. Ale Wielkiej Czwórki nie ma już od tak dawna... A Wielka Piątka jest - przetrwała. Jednak przetrwała.
I już za chwilę...
Przygasają światła. Kraterem stadionu wstrząsa pierwszy wybuch. Wydobywają się z niego dźwięki fascynująco obce i niebezpiecznie znajome. To Masters Musicians Of Joujouka - marokańscy „haszmani" uderzają, szarpią i wycinają, jakby dopiero teraz miała nastąpić właściwa eksplozja. I następuje! Spoza dekoracji wystrzeliwują nagle w niebo fajerwerki, przestraszony samolot zasłania się skrzydłem. Temu wielkiemu spektaklowi na niebie towarzyszy istny kataklizm na ziemi. Setki tysięcy luksów oświetlenia, setki tysięcy watów. I jedna stopa perkusisty - wartego tyle w złocie, ile ważą wespół wszyscy bębniarze w Układzie Słonecznym. A zaraz po jej uderzeniu ńff gitarowy, który kiedy już raz cię odpali, już raz cię wystartuje, nic nie będzie w stanie cię powstrzymać... Start Me Up - zaczęło się.
Są już wszyscy: Mick, Keith, Ron, Bill i Charlie. Cały zespół. Pięciu podstarzałych chłopców, którzy są naraz i przeszłością, i teraźniejszością, i przyszłością. Można się było spodziewać, że wszystko będzie perfect. Można się było spodziewać przeżycia muzycznego, narkotycznego, totalnego - zależy, co też kto sobie obiecywał. Ale ponad wszelkim przewidywaniem, wyobrażeniem i antycypacją była... magia owej nocy. Dwie i pół godziny transcendentnego połączenia z czymś, o czego istnieniu zaledwie wiedziało się przez całe życie, ale co zawsze wymykało się poznaniu. Z kimś, kto był zawsze bardzo bliski, mimo że nic nie wiedział o naszym istnieniu.
The Rolling Stones wykonali tamtej nocy na Shea Stadium znakomity zestaw: Start Me Up, Bitch, Sad Sad Sad, Undercover Of The Night, Hartem Shuffle, Tumbuling Dice, Miss You, Ruby Tuesday, Play With Fire, Dead Flowers, Rock And A Hard Place, Mixed Emotions, Honky Tonk Woman, Midnight Rambler,
259
You Can't Always Get What You Want, Can't Be Seen, Happy, Paint It Black, 2000 Light Years From Home, Sympathy For A Devil, Gimme Shelter, lt's Only Rock'n'Roll, Brown Sugar, Satisfaction / Jumpin' Jack Flash...
Podczas Rock And A Hard Place przez ekrany przewijały się wstrząsające obrazy dokumentalne. Przy wykonaniu 2000 Light Years From Home stadionem zawładnęła... psychodelia. Kolorowe bąble i magiczne grzyby. Ale największą sensację wywołały dwie ogromne, nadmuchiwane lalki - każda na dobre kilka pięter, a do tego z sex appealem! Zagorowaty nad całą widownią, kiedy zespół wykonywał bardzo stary i bardzo knajpiany numer: Honky Tonk Woman. Dwie barowe „laski" - jakby wyjęte z knajpy w Teksasie. A każda taka, że mogłaby uwieść King Konga!
Ale to tylko efekty. Tak jak cała bieganina niezmordowanego Jaggera, przez cały czas koncertu nie ustającego w pląsach i w podskokach. Najważniejsza jest sama muzyka - bez niej nie byłoby tego wszystkiego. Muzyka i spotkanie, bez znaczenia, czy ostatnie czy jeszcze nie (Jagger obiecał, że nie). Bardzo potrzebne i bardzo satysfakcjonujące. Bo satysfakcję - prędzej albo później - odnajdzie się zawsze. Trzeba tylko próbować i próbować, i próbować...
W drodze na koncert na stadionie Alameda w Oakland, Mick Jagger odwiedził kalifornijskie miasteczko Watsonville - nawiedzone przed miesiącem przez trzęsienie ziemi - i rozmawiał z jego mieszkańcami. Stonesi przekazali 500 tysięcy dolarów ofiarom klęski żywiołowej. Tego samego dnia wszedł na listy ich najnowszy singel - Rock And A Hard Place, który miał dotrzeć zaledwie do dwudziestego trzeciego miejsca ze względu na ostry kontekst społeczny. Ironia? Oczywiście, ale ironia losu. Stonesi wykazali się bowiem godną podziwu konsekwencją: koncert na Death Valley Stadium w Clemson w Karolinie Południowej został dodany w ostatniej chwili na życzenie ich samych, tylko po to, by mogli przeznaczyć dochód z niego na pomoc ofiarom huraganu Hugo, który nawiedził niedawno tę niespokojną okolicę.
Początek „wielkiego finału w małej sali" odbył się 17 grudnia w sali Conven-tion Center w Atlantic City - w występach Stonesów wzięli tam udział goście: Axl Rosę i Izzy Stradlin z grupy Guns'N Roses oraz mistrz bluesa, John Lee Hooker. Finałowy koncert transmitowany był przez sieć telewizji kablowej (w płatnym przez odbiorcę systemie pay-per-view) i oglądały go w Ameryce 3 miliony ludzi -transmisja przyniosła przeszło 6 milionów dochodu. Wziął w nim udział Erie Clapton, który pokazał się na kilku innych koncertach Steel Wheels Tour, wykonując z zespołem bluesowy temat Little Red Rooster. W Atlantic City poza obligatoryjnym już niejako „Kogucikiem" dołączył do Stonesów także w innych utworach. Niesforny Axl i jego kumpel Izzy odśpiewali proletariacki hymn Stonesów, Salt Of The Earth. Magazyn „Billboard" ogłosił, że transmisja występu The Rolling Stones w Atlantic City była największym wydarzeniem muzycznym w całej dotychczasowej historii telewizji kablowej! Koncert powtórzono w ostatnich
260
dniach grudnia i po raz drugi zgromadził olbrzymią widownię. A tymczasem telewizja BBC wyemitowała w Wielkiej Brytanii oczekiwany od dawna film dokumentalny poświęcony całej historii zespołu: „25 x 5: The Continuing Adventures Of The Rolling Stones". Jego producentem był Lorne Michaels - twórca legendarnego programu komediowego „Saturday Night Live".
„The Steel Wheels Tour" była największą trasą koncertową w dziejach rock and rolla: czysty dochód wyniósł 97 milionów dolarów, a Stonesów widziało 3,2 miliona ludzi! Chłopcy dotrzymali obietnicy i to w stylu, który mógł wpędzić w poważne kompleksy całą muzyczną branżę. Osobną atrakcją najatrakcyjniejszego tournee wszech czasów był udział znakomitych gości - znanych osobistości świata polityki czy filmu, albo też kolegów po fachu, zasiadających skromnie na widowni. Elton John i jego tekściarz, Bernie Taupin, słuchali Stonesów na stadionie Alpine Valley w East Troy podczas ich trzeciego i ostatniego koncertu w tym mieście. Kilka dni później doszło do rewizyty - Mick i Charlie oglądali występ Eltona Johna na stadionie Riverbend w Cincinnati. Na widowni stadionu Grant Field w Atlancie Stonesów słuchał z namaszczeniem kolega z Anglii i znakomity muzyk, Steve Winwood (były lider zespołu Traffic).
Podczas pierwszego koncertu Rolling Stonesów na nowojorskim Shea Stadium na widowni zasiadali m.in. Dustin Hoffman, Carly Simon oraz John Fitzgerald Kennedy junior. Na pierwszym koncercie w Los Angeles na widowni znajdowało się więcej gwiazd niż na scenie. Był tam m.in. Jack Nicholson, David Bowie, Bruce Springsteen, Michael Keaton, Sally Field, Goldie Hawn, Tom Petty oraz syn Briana Jonesa, Julian Jones. Podczas kolejnych dwóch koncertów w Los Angeles na widowni dostrzeżono m.in. Michaela Douglasa, Meryl Streep, Anjelicę Huston i Barbrę Streisand. Padał ulewny deszcz, co zainspirowało Micka Jaggera do oryginalnej uwagi: „Ta scena jest bardziej mokra niż cipka hollywoodzkiej gwiazdki". On sam nie poślizgnął się nigdy ani na jednej, ani na drugiej...
Trudno się dziwić, że przy tak zacnej kompanii Rolling Stonesi także potrafili się zabawić i nie zapominali o swoich uroczystościach. W październiku zebrali się w nowojorskim klubie English Speaking Union, by uczcić 25 rocznicę szczęśliwego pożycia małżeńskiego Charliego i Shirley Watts. Takie rocznice nie zdarzają się w środowisku muzyków rockowych zbyt często - jedynym kochającym się małżeństwem o podobnym „stażu" był związek państwa McCartney, zakończony w 1998 roku przedwczesną śmiercią nieuleczalnie chorej Lindy. Mick Jagger mógł się podśmiewać z żony Beatlesa „podgrywającej na fortepianie", ale Paul i Linda byli naprawdę wzorową parą. Szkoda, że nie dłużej... Również w Nowym Jorku, w Red Zonę Club, swoje 53 urodziny obchodził „słomiany wdowiec", basista Bill Wyman. Humor mógł mu się jednak nieco zepsuć, kiedy po powrocie do Londynu dowiedział się z gazet, że jego małżeństwo wisi na włosku". Prasa ciągle nie darowała mu „małej" Mandy... Jedyną przesłanką wskazującą na taki stan była, jak dotąd, nieobecność pełnoletniej blondynki u boku małżonka podczas amerykańskiego tournee zespołu. Mandy miała jednak usprawiedliwienie:
261
przyczyną pozostania w domu miała być jej silna alergia na pyłki. Kiedy zaś minęła pora zapylania (a może właśnie dlatego?), zapomniano o biednej dziewczynie w powodzi bardziej interesujących wydarzeń, rozgrywających się wokół Stonesów każdego dnia. Koniec takiego tournee to nieuchronny początek... sezonu ogórkowego.
Dobiegała końca dekada, jak to z dekadami bywa, nierówna. Pod każdym względem. Ale w historii zespołu The Rolling Stones była to dekada nierówna wręcz wyjątkowo. Stonesi wpadli w nią na pełnych obrotach, „przejechali" kilka lat siłą bezwładności, wytracili wreszcie swoje naturalne tempo i - na chwilę -przysiedli. Tak, na chwilę, te kilka lat bowiem nieporozumień i sporów, to dziś już tylko epizod, w trzydziestopięcioletnich dziejach grupy. Przyszłość miała pokazać, że nie były to, bynajmniej, lata stracone. W każdym razie, nawet jeżeli - przez chwilę - zrobiło się nieładnie, to chłopcy zakończyli ową dekadę w pięknym stylu. Rok 1989 był dobrym rokiem.
Zresztą nie tylko dla nich. To był rok wielkich tras koncertowych i wspaniałych płyt - w całej muzyce rockowej, chociaż szczególnie zabłysła wówczas „stara gwardia". To właśnie wtedy ukazały się tak znakomite albumy, jak OH MERCY Boba Dylana czy FREEDOM Neila Younga. Ten pierwszy był kolejnym „wielkim powrotem" Mistrza, ten drugi - jako jedyna płyta 1989 roku - doczekał się pięciogwiazdkowej recenzji w magazynie „Rolling Stone". Sukcesy odnosili wtedy ci artyści, którzy mieli najwięcej do powiedzenia, tryumfowała piosenka zwana „autorską" (z nurtu singer-songwriter) - Van Morrison wydał piękny album AVALON SUNSET (z nieśmiertelnym utworem Have I Told You Lałely That I Love You), Elvis Costello zaprezentował wyjątkowy muzyczny eklektyzm na tryskającej pomysłami płycie SPIKE (Je9° „Komik Pana Boga" jest jedną z najbardziej przewrotnych piosenek w całej muzyce popularnej, będąc przy okazji jedną z najbardziej urokliwych), a Don Henley, były perkusista amerykańskiej supergru-py The Eagles, wydał rewelacyjną wręcz płytę autorską THE END OF THE INNOCENCE (należy żałować, że jej oddźwięk poza Stanami był nieznaczny). Stara gwardia albo faktycznie nabierała nowej krwi - przykładem JOURNEYMAN Erica Claptona, pierwszy od wielu lat album godny gitarowej legendy - albo wręcz po raz pierwszy dochodziła do pełnego głosu i zdobywała zasłużone znaczenie. Tak było w (ekstremalnym wręcz) przypadku znakomitej kapeli The Neville Brothers - dopiero wydany w 1989 roku album YELLOW MOON zwrócił powszechną uwagę na grupę nowoorleanskich wirtuozów, działającą od... połowy lat 50.! Biorąc pod uwagę, że w tym samym roku dochodzili do głosu Eddie Brickell And The New Bohemians, grupa 10 000 Maniacs czy zespół The Cowboy Junkies, można było powiedzieć, że stare spotyka się z nowym na najwyższym szczeblu.
Nie koniec na tym: rok 1989 był też rokiem największych koncertowych „powrotów". Już w maju ogłoszono reunion grupy The Who, oczekiwano też w napięciu koncertów odrodzonych (lub reanimowanych...) The Allman Brothers Band oraz The Jefferson Airplane. Koncerty zapowiedzieli The Beach Boys, The
262
Grateful Dead i The Kinks, a także - to już było prawdziwe wydarzenie - sam Paul McCartney. Amerykańskie drogi i bezdroża przemierzał Bob Dylan, którego występom zaczęto w tym czasie nadawać ironiczne miano „Neverending Tour". Zainteresowanie widowni było wyjątkowe - wyprzedanie trasy The Who (25 koncertów dla uczczenia 25 rocznicy istnienia, rzecz jasna wyłącznie na stadionach) było po prostu kwestią minut. Na benefisowy koncert w nowojorskiej Radio City Musie Hall cena biletu na parterze wynosiła okrągły tysiąc dolarów, ale kolejka i tak czekała na otwarcie kas przez kilka dni. W tym, oczywiście, nie było nic złego. Gorzej, że Pete Townshend i jego paczka zapowiadali swój powrót cało-stronicowymi ogłoszeniami następującej treści: „Uwaga! Koncerty The Who -największej  grupy rockowej świata!"
Na szczęście Rolling Stonesi zawsze dobrze działali pod presją, a tego typu eskalacja powiększała tylko napięcie motywacyjne panujące w zespole. Chłopcy pokazali - i to dystansując „konkurencję" - kto jest największą rockową grupą świata, a wytworzona wokół ich trasy koncertowej atmosfera entuzjazmu i akceptacji mogła zaspokoić nawet najbardziej narcystyczne i nienasycone ego. Amerykańska prasa podniecała się przez całe lato tematem rockandrollowych „powrotów". Dokładnie w dniu drugiego koncertu Rolling Stonesów w Filadelfii ukazał się „Time" z całą roześmianą piątką na okładce. Pierwsze wrześniowe wydanie szacownego tygodnika - w którym zresztą Mick, Keith, Bill, Charlie i Ron pojawili się na okładce po raz pierwszy - zawierało artykuł, powtarzający bez końca, że „rock wkroczył w wiek dojrzały". Najważniejsze było jednak nie samo to, że wkroczył, ale że - nie tracąc na świeżości, atrakcyjności ani na energii -rock'n'roll stał się muzyką wzbogaconą o liczne pozytywne atrybuty dojrzałości: stał się bogatszy, głębszy i rozszerzył zakres oddziaływania. A także - warto zwrócić uwagę na ten, z pozoru paradoksalny, aspekt - zaczął zbliżać do siebie różne pokolenia słuchaczy. Po raz kolejny coś ważnego zmieniło się w kulturze i w samej muzyce i po raz kolejny stało się to za sprawą zespołu The Rolling Stones.
Lata dziewięćdziesiąte

Dryft kontynentalny

The Steel Wheels Tour była - tradycyjnie - największą trasą koncertową w dziejach rock and rolla. Czysty dochód wyniósł w samych Stanach Zjednoczonych 97 milionów dolarów, a Rolling Stonesów obejrzała na żywo rekordowa liczba 3,2 miliona ludzi! Ale chłopcy nie zamierzali spocząć z tego powodu na laurach. Już na początku stycznia biuro prasowe Stonesów ogłosiło, że najnowsza trasa koncertowa kontynuowana będzie w lutym w Japonii. Mieszkańców kraju kwitnącej wiśni (czyli „Kwitnących Wiśnian"?) ogarnął istny szał - pół miliona biletów na koncerty zespołu na stadionie Korakuen Dome w Tokio wyprzedano w ciągu niecałej pół godziny! Rolling Stonesi ponownie pobili rekord świata! Własny...
Najpierw Keith i Ron, a następnie Mick i Charlie, przylecieli do Tokio, gdzie zajęli apartamenty w hotelu Okura. Bill został w Anglii - jego ojciec był poważnie chory... Kiedy czterej Stonesi spotkali się z prasą na terenie kompleksu sportowego Korakuen - gdzie mieli wkrótce wystąpić - eskortował ich oddział prawdziwych samurajów w pełnym rynsztunku. Tak wygląda u Japończyków okazanie gościnności „na ludowo". Kiedy do Tokio przyleciał Bill, Stonesi zasiadali właśnie na widowni stadionu, na którym miejsca w takim pięknym stylu wyprzedali. Powodem była walka bokserska o tytuł mistrza wagi ciężkiej: Mikę Tyson contra Buster Douglas. Zwyciężył Tyson - bez gryzienia. Kiedy na pierwszym z serii koncertów na stadionie Korakuen pojawiło się 50 000 Japończyków, Keith Richards powiedział entuzjastycznej widowni: „Czuję się lepiej niż Mikę Tyson!"
Dwaj Stonesi wykorzystali pobyt w Japonii na promocję książek. Jako że były to dwie różne książki, promocja przebiegała na dwóch różnych piętrach domu towarowego Isetan w Tokio. Bill reklamował piękną edycję „Blinds And Shutters" - był to album fotografii Michaela Coopera, który basista współredagował. Ron - album z własnymi rysunkami, towarzyszył więc temu niewielki wernisaż. Obu rozdających autografy Stonesów otaczały nieprzebrane tłumy... tłumaczy.
Mimo dobrej atmosfery panującej na - przyprószonym siwizną - łonie zespołu, chłopcy weszli już w wiek, w którym ich rodzice poważnie się zestarzeli.
264
Czekały ich coraz częściej przykre, bolesne niespodzianki. Towarzysząca rodzinie Richardsów w japońskim tournee matka Patti Hansen, miała zawał serca i trafiła do szpitala. Keith czuwał dzielnie przy teściowej - wyskakiwał tylko zagrać koncert i wracał do szpitala. Pani Hansen wróciła do Stanów po dwóch tygodniach. Ale 26 lutego, przed samym wyjściem na scenę, Bill Wyman dowiedział się o śmierci ojca. Basista zdążył jednak zakończyć występy z zespołem, zanim powrócił do Anglii na pogrzeb. Po ostatnim koncercie wszyscy Stonesi natychmiast rozjechali się po świecie. Do luksusowego apartamentu hotelu Okura -zajmowanego do niedawna przez Micka - wprowadził się od razu... Paul McCartney. Teraz były Beatles przejmował pałeczkę i jego wielka rockandrollowa rewia (z którą wykonywał imponujący zestaw utworów z repertuaru Wielkiej Czwórki) miała wystąpić przed „Wiśnianami". Ale na bicie rekordów nawet on nie miał szans - japońskie koncerty Stonesów przyniosły 30 milionów dolarów! Nawet „koniki" uzyskiwały tu ceny rzędu dwudziestokrotnej wartości biletu!
Japończycy słyną z doskonałej organizacji. Machina The Rolling Stones -kiedy już ruszy w drogę - także. Harmonia była więc obustronna. W zaskakująco chaotycznej atmosferze przebiegła jednak konferencja prasowa zorganizowana w londyńskim klubie The Tabemackle poświęcona szczegółom zbliżającej się europejskiej trasy koncertowej. Stonesów reprezentował sam Mick (Bill miał dość pytań o Mandy, a pozostali koledzy byli wciąż na wakacjach). Absolutnie trzeźwy Jagger przewrócił się o sznur mikrofonu, a jego wypowiedzi zagłuszał telefon komórkowy.
W najmniejszym stopniu nie przeszkodziło to jednak w „interesach" - 120 000 biletów na koncerty Stonesów na stadionie Wembley sprzedano w niecałą godzinę. Padł w ten sposób brytyjski rekord w tej dyscyplinie (rekordy to nasza specjalność?). Do odbycia prób poprzedzających europejskie tournee Stonesi wynajęli zameczek Chateau du Dangu w Normandii - rozłożyli sprzęt w sali jadalnej i czuli się świetnie. O to jednak, żeby nie poczuli się za dobrze, zadbała tym razem bohaterka ich własnej piosenki - czy ktoś pamiętał jeszcze Angelę Bowie?
Ta kobieta, żona przyjaciela, zainspirowała - dawno temu - przebojową Angie. Ale od tamtej pory upłynęło dużo czasu i nie można powiedzieć, że upływ ten był równie korzystny dla Angeli, co dla Stonesów. Była żona Davida Bowiego wydostała się właśnie spod dziesięcioletniej „kurateli" swojego słynnego byłego męża. Tyle lat otrzymywała od niego rozwodowe „odstępne" i po prostu musiała być grzeczna. A pierwszy dzień wolności? Zapomniana - i nieładnie podstarzała - Angie tak bardzo, tak rozpaczliwie, zapragnęła wskoczyć na odjeżdżający rockandrollowy wagonik, że dosłownie w dniu, w którym wzięła do ręki ostatni już czek podpisany nazwiskiem Davida Bowie, pobiegła do telewizyjnego studia, gdzie trafiła na popularny talk show „The Joan Rivers Show". I od razu -sensacja! Złapała kiedyś męża w łóżku z Mickiem Jaggerem! Całkiem nago! No i co? No i... zrobiła im śniadanie. Zapytana przez wscibską Joan Rivers, co też obaj panowie robili w łóżku, odpowiedziała tylko: „Na pewno nie siedzieli". Czy to już wszystko? Wyglądało na to, że wszystko. Wzruszenie ramion. Rozczarowa-
265
nie. „Sensacyjny" temat Bowie/Jagger podchwyciła na serio tylko jedna brytyjska gazeta „Daily Express". Przekonano się - ze zdumieniem - że nikogo nie interesują „niegdysiejsze śniegi". Nieszczęsna - i naprawdę brzydko podstarzała - Angie nie mogła z pewnością odżałować dziesięcioletniej „karencji". Bo rock wszedł tymczasem w wiek dojrzały...
I nikt nie wiedział o tym lepiej niż sami Stonesi. Richards: „Kiedy w latach siedemdziesiątych pojawili się The Sex Pistols, wyglądaliśmy na nudnych, starych ramoli. A dzisiaj? Ich już dawno nie ma, a my awansowaliśmy tymczasem na interesujących starych ramoli!" Dziennikarze nie mogli chłopcom darować niedawnego incydentu z Amsterdamu (no bo jak: dojrzeli czy nie dojrzeli?), w którym „nasz" dzielny gitarzysta ocalił „swojego" wokalistę przed „jego" perkusistą. Teraz Keith musiał odpowiedzieć, czy to prawda, że przez te wszystkie długie lata nigdy nie wlał Jaggerowi. Potwierdził - wspominając z rozrzewnieniem większość znanych z legendy zespołu bójek i przypominając kilka, o których nie wszyscy słyszeli. Na przykład o tej, kiedy on sam zrobił Brianowi „najpiękniejszą śliwę pod okiem, jaką w życiu widziałem". Poszło o głupi kawałek kurczaka - przed samym wejściem na scenę w jakiejś zapomnianej, prowincjonalnej, angielskiej dziurze. „To był mój kawałek" - Richards nadal mówił o tym z poczuciem krzywdy. „Gdzie mój kurczak? Zeżarłeś go, ty cholerny sukinsynu! Zeżarłeś mi go! I trzask go w pysk! A tam już słyszę: Panie i panowie: The Rolling Stones!."
Zapytany o rewelacje Angeli Bowie, Keith wzruszył ramionami. A czy on sam nie spał czasem nigdy z Jaggerem? To zależy od tego, co znaczy „spać" -jeżeli naprawdę chodzi o spanie, to sypiali razem setki razy. Najczęściej w półcię-żarówce, która we wczesnych latach woziła chłopców z koncertu na koncert. Natomiast na wszelkie implikacje seksualne Richards wybuchał szczerym, zdrowym śmiechem: „Nie, nigdy nie doszło między nami do zbliżenia. Nie rajcują mnie tacy cholerni fajansiarze płci męskiej. Może nadziałem się przypadkiem na jakąś fajansiarę, ale nigdy w życiu nie byłem tak nawalony, żeby nie odróżnić samicy!"
W połowie maja zaczęły się koncerty The Rolling Stones w Europie - na początek w Holandii i Niemczech. W pierwszych dniach czerwca zespół występował na stadionie olimpijskim w Monachium. W kilka dni później na stadionie olimpijskim w Berlinie. Tymczasem w dalekim Nowym Jorku odbywało się właśnie (po raz drugi) wręczenie nagród Rock Awards i było transmitowane przez telewizję. Steel Wheels Tour została wybrana w Stanach trasą koncertową roku, a Charlie - najlepszym perkusistą. Wszyscy Stonesi złożyli (satelitarne) podziękowania, a Keith Richards „wręczył" Ericowi Claptonowi nagrodę w kategorii żywa legenda. Wchodziliśmy już nieuchronnie w erę telekomunikacji, ale - jak każdemu wielkiemu przełomowi - towarzyszyły temu pewne manipulacje. Przemowy Stonesów nagrano w Kolonii, pokazany zaś fragment występu „na żywo z Europy" pochodził... z wcześniejszego koncertu w Monachium. Za postęp zawsze płaciło się cenę i bardzo rzadko była to jedynie cena kompromisu...
W Portugalii Stonesi grali na reprezentacyjnym stadionie Alvalade w Lizbonie. W Hiszpanii byli pierwszym zespołem rockowym, który wystąpił na nowym
266
stadionie olimpijskim w Barcelonie - każdy z koncertów oglądało tam 60 000 fanów. Przed pierwszym koncertem w hiszpańskiej stolicy Mick Jagger spotkał się z burmistrzem Madrytu, Felipe Gonzalezem. Przed drugim - Keith i Charlie dołączyli do muzyków pracujących w Madrycie nad albumem poświęconym pamięci jednego z największych gigantów jazzu, Charliego Mingusa. Keith wyciął jazzujące solo na gitarze w utworze o intrygującym tytule Please God, Don't Let 'Em Drop The Atom Bomb On Me. To, że Rolling Stonesów na każdym stadionie wita przeszczęśliwa, rozentuzjazmowana widownia, było od lat zupełnie normalne. To, że witają ich także znane postaci życia publicznego, też z czasem spowszedniało. Po trzecim i ostatnim koncercie w Paryżu - 25 czerwca - na chłopców czekał uśmiechnięty burmistrz stolicy, Jacques Chirac. Na oczach zachwyconych Francuzów wręczył grupie symboliczne klucze do miasta.
Najcenniejszym klejnotem w koronie The Rolling Stones stały się jednak dopiero tryumfalne lipcowe występy na stadionie Wembley. Anglicy - na szczęście dla nich samych - bywają czasem „prorokiem między swemi". To właśnie rodzime sukcesy zespołu wydawały się główną przyczyną powrotu na listy albumów STEEL WHEELS oraz REWIND. Także w Anglii ukazała się reedycja dobrej amerykańskiej antologii HOT ROCKS VOL. 1 z 1971 roku - dwupłytowy album sprzed blisko dwudziestu lat miał dojść na liście aż do drugiego miejsca! Składanka HOT ROCKS powróciła w końcu i do amerykańskiego Top 200 - na sto dziewięćdziesiąte drugie miejsce. Składankowy album doczekał się w ten sposób imponującej sumy 242 tygodni na liście magazynu „Billboard"! Nie koniec na tym. Wydana z okazji najnowszego tournee przez firmę ABKCO Inc. antologia singli THE ROLLING STONES SINGLES COLLECTION - THE LONDON YEARS została w Stanach złotą płytą, a to nie lada osiągnięcie dla trzypłytowej edycji. Można do tej listy handlowych sukcesów dopisać znakomity dokumentalny film biograficzny „25 X 5: The Continuing Adventures Of The Rolling Stones". Wydany na kasecie magnetowidowej zdążył się już ukazać w Europie, w Japonii i USA. Filmowa biografia The Rolling Stones spędziła na amerykańskiej liście przebojów wideo 26 tygodni, w tym trzy tygodnie zajmując najwyższą pozycję. Dla Rolling Stonesów był to po prostu kolejny przebój numer 1. Kiedy - z nieznacznym opóźnieniem - kaseta wideo ukazała się w Wielkiej Brytanii, także i tu dotarła do szczytu listy. To się zowie: pełny sukces multimedialny. Na miarę nowych czasów.
Ale trasa zespołu po Wielkiej Brytanii nie była jednym pasmem sukcesów. Brzemienny w skutki okazał się koncert Stonesów w Hampden Park w Glasgow -9 lipca. Strojąc gitary przed wyjściem na scenę, Keith Richards przekłuł sobie palec końcówką struny - odegrał potem dzielnie przeszło dwugodzinny koncert, ale kończył go dosłownie skręcając się z bólu. Już na drugi dzień środkowy palec lewej ręki Keitha niebezpiecznie spuchł i nosił wyraźne znamiona infekcji -gitarzysta miał przy tym wysoką gorączkę i wymagał natychmiastowej pomocy ambulatoryjnej. Kiedy 11 lipca na kilka godzin przed spodziewanym występem w Arms Park w Cardiff zespół odwołał koncert z powodu stanu Richardsa, aż trudno było uwierzyć, że był to pierwszy raz (!) w całej historii Rolling Stonesów,
267
kiedy koncert został odwołany na skutek stanu zdrowia jednego z muzyków. „Odwołany" to zresztą niewłaściwe słowo - koncert miał się odbyć już w poniedziałek 16 lipca, czyli został jedynie o kilka dni „przełożony". Stonesi nigdy nie odwołali koncertu! I już! Faktem jest, że przy blisko trzydziestoletniej historii jest to niebagatelny wyczyn. Niestety - infekcja gitarzysty rozprzestrzeniła się na całej lewej dłoni, co zmusiło organizatorów do przełożenia dwóch dodatkowych (i całkowicie wyprzedanych) występów na Wembley. Jednak tym razem - ze względu na ścisły harmonogram imprez sportowych - aż o sześć tygodni. Richards wychwalał się w wywiadzie udzielonym tygodnikowi „Times": „Dałem jakoś radę dokończyć występ w Glasgow, ale czułem się tak, jakbym grał obnażonym nerwem. Na drugi dzień palec był już wielkości piłki nożnej!"
Rolling Stonesi wypełnili zobowiązania wobec - nie tracących nadziei -fanów, kiedy tylko palec gitarzysty (rzecz u gitarzystów bezcenna) był już w porządku. Za to gorsze wieści napłynęły, jak to często z gorszymi wieściami bywa, ze wschodu - odwołano planowany na zakończenie europejskiej trasy koncert w Moskwie (miał się odbyć 20 sierpnia na Łużnikach). Wycofał się w trybie nagłym rosyjski impresario - podobno dlatego, że wycofał się (w podobnym trybie) jego japoński udziałowiec. Wszyscy podejrzewali mafijne przepychanki -może to i lepiej, że Stonesi nie przyłożyli ręki do prania pieniędzy. Inna rzecz, że i tym razem nic nie wyszło z przyjazdu zespołu do Polski, w której zwyczajnie brakowało odpowiedzialnego organizatora. Trudno. Do historii miał bowiem przejść występ u naszych południowych sąsiadów, którzy mogli się poszczycić prezydentem, który o Rolling Stonesach słyszał. Wpierw odbyły się jeszcze - po raz pierwszy - koncerty w Berlinie Wschodnim (który w dniach 13 i 14 sierpnia 1990 roku nie był już „wschodni"). A potem nagle historia zaczęła pisać się sama: „Kameny se vali do Prahy!"
Rolling Stonesi przylecieli do czeskiej Pragi na osobiste zaproszenie prezydenta Havla i zatrzymali się w hotelu Palące. Wieczorem wszyscy, prócz Charliego Wattsa, spotykali się na piwie z prezydentem, który jako jedyny ze wschodnioeuropejskich przywódców miał adekwatne pojęcie o tym, z kim ma do czynienia. Polskim fanom pozostała jedynie „inwazja na Czechosłowację", którą przeprowadzili skwapliwie i - tym razem - bez czołgów. Koncert The Rolling Stones, który odbył się 18 sierpnia 1990 roku na gigantycznym stadionie Strahov w Pradze, stał się symbolem (kruchej) więzi kulturalnej łączącej uciskane dotąd państwa Europy Wschodniej z - szeroko pojętą - cywilizacją Zachodu. Występ przed międzynarodową widownią, liczącą około 100 000 osób, poprzedziła wizyta zespołu w zamku na Hradczanach oraz obiad z prezydentem i z jego żoną. Wspólne pojawienie się prezydenckiej pary z zespołem na zamkowym balkonie wywołało słuszny i w pełni zrozumiały entuzjazm wielotysięcznego tłumu. Całe miasto wydawało się żyć wizytą Rolling Stonesów. Cokół po obalonym (niedawno...) pomniku Stalina ozdobił wielki język, a na ulicach Pragi porozwieszano wymowne anglojęzyczne transparenty: „Tanks are rolling out, the Stones are rolling in" (czyli: wytaczają się czołgi, wtaczają się kamienie). Koncert odbył się
268
dosłownie w przededniu 23 rocznicy radzieckiej inwazji na Czechosłowację w 1968 roku. Kontekst polityczny występu ładnie - i po ludzku - ujął Keith Richards: „To był niesamowity występ. Nasz bilet służył jako jednodniowy paszport dla osób przyjeżdżających z Polski, Węgier i Rosji. Nie bez wpływu na ostatnie przemiany w formach sprawowania władzy w tym rejonie były minione dwie dekady muzyki... Oczywiście nigdy nie wyeliminuje się nacjonalizmu oraz tak zwanego patriotyzmu, najważniejsze jednak jest to, żeby rozpowszechniać ideę zjednoczonej planety, bo jest to nasza wspólna sprawa". Dochód z historycznego koncertu zespół przeznaczył na rzecz charytatywnej fundacji pomocy dzieciom, prowadzonej przez samą panią prezydentowa, Olgę Havel.
Dwa przełożone na sierpień koncerty na stadionie Wembley zakończyły gigantyczną trasę koncertową Urban Jungle - będącą azjatycką i europejską kontynuacją Steel Wheels Tour. Stonesi urządzili z tej okazji przyjęcie pożegnalne w ekskluzywnym klubie Roof Garden w Kensington. Wśród gości pojawiły się m.in. dwie słynne „byłe kobiety Stonesów" - Mariannę Faithfull i Anita Pallenberg. A także rodzice Micka.
Podczas ostatniego tournee Rolling Stonesi dali w sumie 115 koncertów, na których zobaczyło ich na żywo około 6 250 000 ludzi na trzech kontynentach. Chyba więc dla nikogo nie były niespodzianką wyniki listopadowej ankiety czytelników popularnego amerykańskiego magazynu „Entertainment Weekly", w której zapytywano bezpośrednio o „największych wykonawców rockowych wszystkich czasów". Zwyciężyli - rzecz jasna - The Rolling Stones; przed Elvi-sem Presleyem, Bobem Dylanem i The Beatles. Mick zapewniał fanów zespołu, że nie były to ostatnie występy Rolling Stonesów: „Teraz na pewno już tego nie przerwiemy - za dobrze się bawimy!"
Zaraz po zakończeniu trasy zabawną pointę dopisał do finansowych sukcesów grupy przypadkowy incydent. Na licytacji rockandrollowych pamiątek w domu aukcyjnym Sotheby's wystawiono pierwszy czek zarobiony przez Rolling Stonesów i... osiągnął on cenę stukrotnie przewyższającą jego pierwotną wartość! Opiewał na 30 funtów (!) i był zapłatą za występ na Richmond Jazz And Blues Festival w 1963 roku. Wywołał zrozumiałą sensację i bez problemów znalazł nabywcę, który ochoczo zapłacił za tak cenne trofeum 3 tysiące funtów. Stonesi tymczasem - rozjechali się po świecie. Najdalej - Mick Jagger, który wraz z Jerry i z dziećmi przedsięwziął wyprawę do Indii i do Nepalu. Nieco bliżej - bo na ukochaną Jamajkę - wylecieli od razu Keith i Patti. Charlie i Shirley udali się - po raz kolejny - do Polski, gdzie kupują rasowe konie. Ron Wood wrócił do Irlandii, gdzie pije guinnessa. Bill Wyman został w Londynie, gdzie -teoretycznie - nadal miał bardzo młodą żonę. Musiał coś z tym fantem zrobić. Zaczął od tego, że wydał wreszcie swoją książkę...
Oczekiwana od lat autobiografia Billa Wymana ukazała się wreszcie w październiku, nakładem domu wydawniczego Viking Penguin. Nosiła - podobnie jak druga solowa płyta basisty - tytuł „Stone Alone". W zaskakujący sposób rozczarowała jednak fanów - chronologia skrupulatnie opisywanych wypadków kończy
269
się w niej na 1969 roku! Ostatnim opisanym wydarzeniem jest... koncert Rolling Stonesów w Hyde Parku! Huczną premierę książki zorganizowano na przyjęciu urodzinowym basisty w jego klubie Sticky Fingers. Bill zdmuchnął aż 54 (czas nie czeka na nikogo) świeczki, ale - na osłodę? - były one ułożone w kształcie książki. Już po dwóch tygodniach od wydania autobiografia „Stone Alone" zajmowała bardzo wysokie piąte miejsce (!) na prestiżowej liście bestsellerów magazynu książkowego „Sunday Times". Oczywiście w kategorii „fakty". Gorzej było z małżeństwem basisty - było to bowiem zjawisko z kategorii „fikcja". A z każdej fikcji trzeba, prędzej czy później, przejść do rzeczywistości. I nie są to zwykle przyjemne przebudzenia.
Mandy nie towarzyszyła mężowi na występach, co tłumaczono na różne sposoby - poczynając od alergii na pyłki, na alergii na basistów kończąc. Bill niewiele miał okazji do kontaktów ze świeżo poślubioną ślicznotką - najpierw Ameryka, potem Japonia, na koniec tournee po Europie. Po raz pierwszy od wyjazdu na trasę do Stanów znalazł dla niej chwilę dopiero po śmierci ojca. Ponoć bezpośrednio z pogrzebu udał się do mieszkania swojej atrakcyjnej teściowej właśnie po to, żeby zobaczyć się... z żoną. Od czasu sensacyjnego ślubu w czerwcu minionego roku państwo Wyman spędzili ze sobą zaledwie osiem tygodni. Wydawcy prasy brukowej zacierali ręce, ale trzeba przyznać, że nieczęsto trafiały się im takie gratki, jakie - z własnej i nieprzymuszonej woli - serwował im basista popularnego zespołu.
Do nie kończących się spekulacji prasowych, napływających przez cały czas z Anglii na temat spodziewanego rozwodu Billa, już w czerwcu doszło kilka zgoła niepokojących faktów: Mandy została hospitalizowana na skutek bardzo gwałtownej, niebezpiecznej utraty wagi. Brytyjskie gazety rozpisywały się z lubością na temat anoreksji - drugiej po bulimii ukochanej chorobie angielskich czytelników. Jednak rozpoznanie okazało się inne, co wyszło na jaw po nieuniknionej hospitalizacji dziewczyny. Stwierdzono u niej rzadki przypadek choroby Addisona. Mandy straciła w ciągu kilku tygodni ponad połowę wagi! To właśnie w szpitalu - w lipcu - nietypowi małżonkowie zobaczyli się po raz pierwszy od czterech miesięcy, co tylko potwierdziło spekulacje prasy na temat rozpadu związku. 17 lipca Bill Wyman przypomniał sobie o dwudziestych urodzinach żony i odwiedził Mandy w Spring Hill Convalescence Home w Buckinghamshire, gdzie dziewczyna odbywała rekonwalescencję po przebytej chorobie. Sympatyczny basista wręczył jej w prezencie bransoletkę o wartości 10 tysięcy funtów - tak odnotowały gazety. Poważne pogorszenie stanu Mandy w sierpniu nie było jednak wystarczającym powodem, żeby Bill opuścił kolegów choć na jeden dzień i odwiedził ją ponownie, czym najbardziej rozczarował reporterów warujących nieustannie pod bramami Cromwell Hospital w Londynie. W telefonicznym wywiadzie udzielonym z odległej Norwegii gazecie „Daily Mirror" basista powiedział po prostu: „Kocham ją. Ale mieliśmy wiele problemów... Kiedy już wrócę do Anglii, założymy wspólny dom i będziemy w nim razem mieszkać. We dwoje". Jakie to oryginalne: młode małżeństwo mieszkające we dwoje...
270
Ironia losu sprawiła, że to kolega z zespołu pierwszy odwiedził żonę Billa w nowym szpitalu. Był nim Ron Wood, który trafił tam sam w charakterze... pacjenta. Zaczęło się tym razem od pogrzebu teścia, który zmarł w domu gitarzysty w Wimbledonie w trakcie rozmowy z córką i zięciem. Na zawał serca. Powrót z pogrzebu w dniu 12 listopada miał dramatyczny finał, kiedy Ron Wood i cała jego rodzina są ofiarami poważnego karambolu samochodowego na drodze M4 pod Swindon (w Wiltshire), około 100 km od Londynu. Żona i dzieci odnieśli jedynie drobne obrażenia, ale Ron wyszedł z tego wypadku ze złamanymi nogami i musiał spędzić kilka dni w szpitalu w Swindon, zanim został przeniesiony do Cromwell Hospital w Londynie - tam gdzie leżała już żona kolegi.
Był zimny, deszczowy wieczór i widoczność była bardzo ograniczona. Prowadzone przez Rona BMW wjechało na plamę rozlanego oleju i obróciło się o 180 stopni. Na samochód gitarzysty wpadł pojazd jadący za nim - Jo Wood doznała obrażeń karku, a uczestniczące w wypadku dzieci (Leah i Tyrone) wymagały kilku szwów na głowie. Ron Wood - z obrażeniami lewego ramienia -wydostał się z samochodu i próbował zatrzymać ruch pojazdów, ale pojawił się wtedy wóz trzeci. Wóz trzeci uderzył w drugi, który - ponownie wpadając na pechowe BMW - zmiażdżył nogi znajdującemu się pomiędzy samochodami gitarzyście. Pomoc sprowadzono dosyć szybko, dzięki telefonowi komórkowemu Rona - wtedy jeszcze była to rzecz niepowszednia. Kiedy ranny Rolling Stones trafił do szpitala w Londynie, zastał w pokoju naprzeciwko żonę Billa Wymana, Mandy. Nieszczęsna dziewczyna przebywała tam już od trzech miesięcy i powoli wracała do zdrowia, stopniowo odzyskując wagę. W krytycznym okresie Mandy ważyła 32 kilogramy - przy 168 centymetrach wzrostu!
Dopiero pod koniec listopada Bill położył kres prasowym spekulacjom i wystąpił wreszcie o - powszechnie oczekiwany - rozwód. W kilka dni później gazeta „The Sun" ujawniła, że negocjatorzy wytwórni filmowej Columbia Pictures nagabywali Mandy już w szpitalu o prawa do ekranizacji jej „osobistego dzienniczka". Bill Wyman nie był zachwycony perspektywą filmowego obnażenia. Ale sam film to nic. Czekała go dopiero w przyszłości gorzka, autobiograficzna książka skrzywdzonej, małej Mandy, o znajomym - lecz, na szczęście, dość optymistycznie brzmiącym - tytule: „lt's Ali Over Now" (1993). Chociaż zawsze może być gorzej - z perspektywy Jerry Hall oni przynajmniej byli małżeństwem...
W tym samym czasie, kiedy Bill występował o rozwód, Mick i Jerry Hall
kończyli egzotyczne, azjatyckie wakacje.....ślubem" na malowniczej wyspie
artystów, Bali. Mimo że Bali to Indonezja (czyli jednak pozory cywilizacji) -udzielał go im miejscowy prorok, a jedynymi świadkami były ich własne dzieci (Elizabeth i Jesse James), ich opiekunka oraz kumpel Micka, Alann Dunn. Ceremonia przebiegła zgodnie z miejscowym rytuałem, lecz niestety: ani Mick, ani Jerry nie są wyznawcami hinduizmu i nie był to ślub, na który nieszczęsna modelka czekała przez długie lata. Kiedy w grudniu państwo Joe i Eva Jagger obchodzili złote gody - Mick usiłował zrobić z tego „wspólną" ceremonię w hotelu
271
Nayland Rock w Margate (w angielskim Kent), ale nikt jakoś nie traktował serio jego hinduskiej fanaberii. Nawet (zwłaszcza?) obecne przy szamańskim obrządku dzieci. Już po kilku dniach cwaniactwo Jaggera obnażyła angielska prasa -sprowadziła Micka na ziemię: jego „ślub" zawarty na Bali był nieważny, choćby z tego powodu, że „małżonkowie" nie przedstawili należytych dokumentów władzom wyspy w wymaganym trzytygodniowym terminie. Tak więc - Jerry (nadal) Hall (nadal) czeka... Ciekawe, czy nie cieszy ją status kobiety wolnej? Także w grudniu znalazł się na wolności - tym razem wręcz upragnionej - Ron Wood. Lekarze zdjęli mu gips z obu nóg. Wyszła również ze szpitala niechciana Mandy - jej rachunek przekroczył 40 tysięcy funtów, ale słynący ze skąpstwa Wyman uiścił go bez targów. W maju następnego roku Bill i Mandy rozwiedli się w Londynie. Żona nie robiła mężowi trudności, ale kosztowało to basistę około miliona funtów - tak przynajmniej podała wiarygodna brytyjska prasa. Za to zawiedziona Jerry Hall odgrywała się na „wiecznym narzeczonym", opowiadając pod koniec roku w licznych wywiadach: „Mick uwielbiał kiedyś chodzić na przyjęcia, ale teraz nie pije ani nie pali i wcześnie chodzi spać. Zrobił się z niego prawdziwy nudziarz."
Kiedy w połowie stycznia The Rolling Stones nagrywali nowy singel w CBS Studios w Londynie, ktoś wpadł na pomysł, żeby obie nowe piosenki wzbogaciły koncertowy album ze Steel Wheels Tour i z Urban Jungle Tour, nad którym pracowali w tym samym czasie Mick i Keith. Niestety - tym razem czas nie był po stronie zespołu... Dokładnie w dniu, w którym „flota zjednoczonych sił" zaczęła bombardować Bagdad, Stonesi nagrywali utwór Highwire, ostro krytykujący wojnę szykującą się na oczach świata w Zatoce Perskiej. Już w kilka dni po ukończeniu piosenki BBC nałożyło na nią zakaz emisji - przedmiotem nagłej kontrowersji był właśnie krytyczny stosunek wykonawców do amerykańskiej interwencji w Zatoce Perskiej, w której Wielka Brytania, jako sojusznik Stanów Zjednoczonych, brała czynny udział. Kiedy nowy singel, Highwire I Sex Drive, ukazał się w Stanach Zjednoczonych, natychmiast odezwała się „cenzura wewnętrzna" - działająca w Stanach sprawniej niż cenzura państwowa w krajach totalitarnych. Piosenkę bez żadnych ceregieli usunięto z repertuaru większości stacji radiowych. Singel doszedł zaledwie do 57 miejsca na liście przebojów, ale kiedy ukazał się w kilka dni później w Wielkiej Brytanii - jako Highwire / 2000 Light Years From Home - kontrowersje wokół piosenki rozgorzały na nowo. Jagger tłumaczył: „To nie jest piosenka o samej wojnie, tylko o tym, jak do niej doszło". Popularny program telewizji BBC „Top Of The Pops" zdecydował się na emisję teledysku, po okrojeniu utworu z pierwszej zwrotki. A o co właściwie poszło?
Sprzedajemy im rakiety Sprzedajemy im czołgi Udzielamy im kredytów - można sprawdzić to w banku...

272
„Dla nas to tylko interes" - głosi dalej piosenka obciążająca praktyki sprzedaży broni przez tzw. kraje cywilizowane do tzw. Trzeciego Świata. Młody Dylan poruszył ten problem już w 1963 roku, nagrywając ostry protest song -Masters Of War. Jaggerowi, który nie stronił nigdy od komentarzy społecznych, czasem politycznych, nie brakuje krytycznego pazura, nie zostawił więc suchej nitki na dzisiejszych „panach wojny". „Rozniecamy płomień wszędzie tam -pisał - gdzie możemy podlać go paliwem. Jesteśmy wyzuci z godności i nie mamy żadnych skrupułów. Jesteśmy tacy chciwi, że robi mi się niedobrze..."
Tymczasem w kwietniu ukazał się nowy koncertowy album The Rolling Stones - FLASHPOINT. Zawierał nagrania z ostatniej trasy koncertowej (amerykańskiej oraz europejskiej) i znalazły się na nim - po raz kolejny - tak znane utwory, jak Start Me Up, Miss You, Sympathy For The Devil, Brown Sugar, Jumpin' Jack Flash czy Satisfaction. Ale było też kilka „rodzynków", tym razem naprawdę wyciągniętych z zespołowego archiwum: Ruby Tuesday, Factory Girl, Paint It Black. Znalazło się na tej płycie także wykonanie bluesowego tematu Little Red Roosterz występującym gościnnie na gitarze Erickiem Clapto-nem. Wzbogacały ją nowe nagrania studyjne - kontrowersyjne Highwire oraz kapitalnie brzmiący zmysłowy, soulowy Sex Drive. Największą wadą perfekcyjnych wykonań był właśnie ich perfekcjonizm. Z licznych płyt koncertowych wydanych przez Stonesów ta wydaje się „najmniej koncertowa". Czuje się, że poświęcono sporo studyjnego czasu na jej przygotowanie, ale dało to w rezultacie nieco plastikowy efekt - tak mógłby grać zespół występujący z playbacku, choć już samo to porównanie godzi w dobre imię Rolling Stonesów, o czym pewien znany niemiecki magazyn przekona się przy okazji następnego tournee zespołu. FLASHPOINT doszedł do trzeciego miejsca na liście płyt długogrających w Wielkiej Brytanii, ale w Stanach było znacznie gorzej. Nie kończyły się jałowe dyskusje wokół Highwire - Amerykanie znajdowali się w stanie „patriotycznego szczytowania".
Nie przejmując się wywołaną niechęcią, Mick Jagger poleciał do Atlanty, gdzie miał nareszcie zagrać pierwszą znaczącą rolę w filmie od czasów „Performance" i „Neda Kelly'ego". Był to wysoko budżetowy thriller science fiction pod tytułem „Freejack" - Mick występował u boku Anthony'ego Hopkinsa oraz Emilio Esteveza (syna znanego aktora Martina Sheena), więc zapowiadało się nieźle. Na samym planie Jagger nudził się tak dalece, że wybrał się do teatru w Atlancie na sztukę Cowarda „Upadłe anioły". Spotkał się także z Eltonem Johnem na widowni miejscowego Fox Theater - na koncercie Boba Dylana. Nudził się, jak przysłowiowy mops. Kiedy skończył zdjęcia do filmu natychmiast wyleciał do Nowego Jorku, żeby „podładować akumulator", ale o samym filmie wyrażał się ciepło: „Jest doskonały! Było tam dużo ognia i mogłem nastrzelać się do woli z pistoletów maszynowych, a chłopcy lubią takie rzeczy..." Należało szykować się na najgorsze, ale na szczęście na horyzoncie ponownie pojawił się dokument. 7 września odbyła się premiera filmu dokumentalnego z ostatniego tournee Rolling Stonesów, „At The MAX" - po raz pierwszy w realizacji filmu
273
z koncertu zastosowano nową technikę, lmax. Klatka filmu jest wielokrotnie większa od klatki 70 mm, co zapewnia niebywałą jakość obrazu, ale wymaga także prezentacji w specjalnie przystosowanych salach kinowych. Mick uczestniczył w premierze filmu „Freejack" w Mann's Chinese Theatre w Hollywood, kiedy odbyła się w styczniu następnego roku. Nie miał żadnych powodów do zadowolenia... Film, w reżyserii Geoffa Murphy'ego, okazał się pretensjonalną, tuzinkową chałą, w której zmarnował się jednakowo i talent Hopkinsa, i osobowość Jaggera. Po premierowej projekcji filmu Mick odwiedził - wraz z Davidem Bowie - popularny w Hollywood klub Asylum i postanowił zabawić się nieco dłużej. Zostaje w Los Angeles przez tydzień, szalejąc po knajpach w miłej kompanii znanego aktora-balangisty, Jacka Nicholsona.
Na pocieszenie - filmowe - Stonesi mieli dokument. Premiera ich koncertowego filmu „At The MAX" w Wielkiej Brytanii odbyła się w Muzeum Narodowym Filmu i Fotografii, ale znajdujący się tam największy ekran w kraju nie spełniał wymogów prezentacji w nowej technice (do „pełnego lmaxu" brakuje tam około 10 metrów wysokości i 20 metrów szerokości). Dokument reżyserowany przez Juliena Tempie był jednak pokazywany aż do czerwca. W całych Stanach - gdzie ekranowe losy filmu były znacznie bardziej urozmaicone niż w Anglii - jest zaledwie piętnaście sal kinowych z ekranami spełniającymi wymogi lmaxu. Ale to już coś, a przeżycie - połączone z doskonałą jakością dźwięku - było wręcz niewyobrażalne. Momentami obraz mógł się wydawać aż zbyt ostry - nie tylko znajdujemy się wraz ze Stonesami na scenie, ale niebezpiecznie naciera na nas gitarzysta, a teraz ten potwór z wielką paszczą, nagle paszcza otwiera się, pochłania nas. Ratunku!
Kiedy Mick wylądował w Tokio, by wziąć tam udział w premierze filmu „Freejack", ku zdumieniu całego świata japońskie władze... odmówiły mu wizy! Powołując się w dodatku na „marihuanowy wyrok" Jaggera sprzed 22 lat! A przecież zaledwie 2 lata wcześniej Mick koncertował w Japonii z Rolling Stonesami i nikt nie robił mu trudności przy wjeździe. Po 36 godzinach, spędzonych w hotelu na lotnisku Narita, otrzymał wreszcie dwutygodniową wizę. Londyński magazyn „Times" skomentował ten incydent sarkastycznym nagłówkiem: „Japonia dała się ubłagać - czterdziestoośmioletni ojciec i głowa rodziny przekracza granicę". Po spędzeniu pięciu dni w niekonsekwentnie gościnnej Japonii, Mick powrócił do Los Angeles przez Tajlandię, gdzie odpoczywał przez dwa dni po trudach i upokorzeniach, pocieszając się intensywnie towarzystwem nie zidentyfikowanej nastolatki. Kiedy w marcu odbyła się brytyjska premiera filmu „Freejack" w Londynie, wydarzenia tego nie zaszczycił swoją obecnością żaden ze Stonesów - wygląda na to, że chłopcy czytali recenzje amerykańskich krytyków...
Tradycyjnie w okresach pomiędzy wielkimi trasami koncertowymi Rolling Stonesi oddawali się błogiej bezczynności albo lubej rozpuście. Tymczasem jednak ich skład rodzinny powiększył się o kolejnego potomka najbardziej rozwiązłego „ojca i głowy rodziny" - pana Jaggera. 12 stycznia 1992 w szpitalu Portland w Londynie przyszła na świat kolejna córka idola, Georgia May Jagger. Mick
274
towarzyszył Jerry przy porodzie, ale już w chwilę potem - przepadł. Niby do Japonii, niby w interesach. Niby sam... Jerry poskarżyła się w rozmowie z „Daily News": „Zapytałam go wprost: Z kim byłeś w Tajlandii? Mężczyzna powinien być przy swojej kobiecie, kiedy urodziła dziecko!" Odpowiedź na pytanie postawione przez Jerry Hall w dzienniku „Daily News" znalazł tygodnik „Sunday Mirror": Mick spędził dwa dni w Tajlandii w towarzystwie modelki, która nazywa się Carla Bruni i - niestety - nie jest już nastolatką. Dziewczyna ma „aż" 22 lata, z czego ostatnie dwa - utrzymywał popularny tygodnik - spędziła spotykając się potajemnie z Jaggerem w różnych miejscach świata. Dziecko wielkiego Stonesa, mała Georgia May, miała dopiero sześć tygodni - mamusia była wciąż „uziemiona", a tatuś szalał. Kiedy pod koniec marca wiarołomny mąż i nieczuły ojciec powrócił na łono rodziny, czekającej cierpliwie na Mustique, tłumaczył, że jest bardzo zajęty... nową płytą. Jak miało się wkrótce okazać, teraz już nawet najważniejsi Stonesi mogli wydawać solowe płyty i nikt się za to na nich nie miał zamiaru obrażać.
Bardzo szybko Mick ponownie opuścił Mustique, tym razem jednak pod bardziej przekonującym (i bardziej „rodzinnym") pretekstem. Zabrał także ze sobą Jerry. Oboje wzięli udział w ceremonii rozdania dyplomów na uniwersytecie w Yale, którego absolwentką została właśnie najstarsza córka Jaggera - Karis. Po ceremonii Mick odwiedził (wraz z Jerry, która bała się go nawet na chwilę spuścić z oka) matkę dziewczynki, zapomnianą piosenkarkę, czarnoskórą Mar-shę Hunt (Brown Sugar). Karis dobrze sobie radziła na prestiżowym uniwersytecie, ale jeszcze lepiej spisała się druga - w kolejności starszeństwa - córka, Jadę (jedyne dziecko idola z żoną Bianką). Dziewczyna bez najmniejszych zahamowań zrobiła idola... dziadkiem! Mick Jagger został dziadkiem! Jadę urodziła córeczkę o imieniu Assisi Gak Asyż - od Franciszka z Asyżu). Szczęśliwym tatą -choć bynajmniej nie zięciem - był kolega student, Pierś Jackson, z którym Jadę mieszkała już od dłuższego czasu. Mick utrzymywał dzielnie, że jest zachwycony. I w ten oto sposób rock'n'roll z wieku dojrzałego, w którym się był - między innymi za sprawą Stonesów - znalazł, wszedł w wiek... no, powiedzmy: nobliwy. A może tylko w ten sposób potrafił udowodnić swoją nieśmiertelność?
Latem dziadek Jagger był już ponownie w Los Angeles, gdzie - pod coraz mniej przekonującym Jerry Hall pretekstem nieustającej pracy nad nową solową płytą - spotykał się z pewną atrakcyjną młodą osobą, niewykluczone, że z tą samą, z którą przyłapano go w Tajlandii. Kiedy wściekła Jerry powiedziała „Daily Mail", że zażąda rozwodu, wywołało to sarkastyczne komentarze. Z dwóch powodów. Po pierwsze, żeby się rozwieść, trzeba najpierw mieć ślub. Szaman się nie liczy! A po drugie - dobrze wiedziała, w co się pakuje. Mick i Jerry Hall nie uszli nie zauważeni, kiedy zasiedli do wspólnej kolacji w restauracji Mension On Turtle Creek w Dallas - para zatrzymała się razem w Teksasie na należącym do Jerry rancho Mesquite, ponieważ modelka ma tam stadninę koni. Ale najwyraźniej rozpoczęły się negocjacie. Kiedy podczas ceremonii rozdania MTV Awards w Los Angeles Mick wręczał nagrodę za najlepszy teledysk roku zespołowi Van Halen,
275
podziękował w krótkim wystąpieniu znajdującej się na ustach wszystkich parze Woody Allen - Mia Farrow za to, że „jego własne małżeństwo wydało mu się nagle bezproblemowe". Po czym wyleciał wraz z Jerry Hall w nieznanym kierunku - na „drugi miesiąc miodowy". Czyżby harmonia?
Cierpliwa i wyrozumiała panna Hall (osoby cyniczne mówią w takich przypadkach, że każdy ma swoją cenę) do reszty dała się udobruchać, kiedy Mick kupił za dwa i pół miliona funtów georgiańską posiadłość o nazwie Downe House - wybudowaną w 1780 roku i położoną pięknie na zboczu Richmond Hill z nieograniczonym widokiem na Tamizę na zachód od Londynu. Mick z dumą pokazał swój nowy dom rodzicom. Państwo Joe i Eva Jagger zawsze preferowali wnętrza „bardziej pałacowe" - prosta, wiejska posiadłość w Stargroves wydawała im się zbyt skromna, jak na możliwości syna, a w zameczku nad Loarą bywali bardzo rzadko. Tymczasem swojski, londyński Downe House miał sześć pokoi gościnnych, freski na sufitach, salę ćwiczeń i jacuzzi, a cały dom otaczał ogród z imponującymi różami. To dopiero jest klasa...
Ale klasa - rzecz nabyta... Na szczęście pozostała część tego roku miała być już tylko muzyką. Alibi Micka zaczynało powoli stawać się ciałem: obaj „Błyszczący bliźniacy" faktycznie wzięły się do pracy. Ich - mniej błyszczący -koledzy, nie pozostali w tyle. Zaczęło się od tego, że Keith poleciał do San Francisco, na zaproszenie samego Johna Lee Hookera. Miał wziąć udział w nagraniu jednego („aż" jednego?) utworu na nowej płycie „ostatniego ojca bluesa". Wybranym utworem miał być Crawling King Snake - wynik współpracy obu panów znalazł się z czasem na albumie Hokera MR. LUCKY. Był kwiecień. Dokładnie wtedy, kiedy zaszczycony Rolling Stone grał w San Francisco pod najcięższą bluesową stopę (Hooker przytupuje, ponieważ często rozciąga frazę i łatwo się wtedy zgubić), ukazał się koncertowy album Stonesów, FLASHPO-INT - była to zarazem ostatnia płyta zespołu w dystrybucji wytwórni Columbia. Chłopców czekało podpisanie nowego kontraktu płytowego, a za każdym razem było to ważne wydarzenie w dziejach zespołu. I bywało brzemienne w skutki. Charlie Watts szykował ze swoim kwintetem kolejny album jazzowy - ten miał się nazywać FROM ONE CHARLIE. Keith wrócił do Nowego Jorku i zabrał się za drugi już album z The X-Pensive Winos. W maju zaś wszyscy Stonesi kręcili w Twickenham Studios teledysk do utworu Sex Drive. Reżyserował, jak większość ich dotychczasowych wideoklipów, Julien Tempie, ale - na wszelki wypadek - powstały dwie wersje filmu. Śmiałe sceny erotyczne z wersji oryginalnej nie miały najmniejszych szans na emisję telewizyjną. W sierpniu świat przyglądał się z niepokojem rosyjskiej kontrrewolucji. Mick Jagger wysłał depeszę ze słowami poparcia pod adresem nowego bohatera z przypadku - niejakiego... Borysa Jelcyna. Legenda głosi, że odczytywano jej treść na barykadach Moskwy. Za to Keith Richards, który zawsze wolał swój instrument od polityki - jak na prawdziwego artystę przystało - wziął udział w (nagłośnionym na całym świecie) wielkim, pięciodniowym festiwalu Legendy gitary, który odbył się w październiku w hiszpańskiej Sevilli. Wysłuchał tam występu gitarowej legendy swej młodości, Bo
276
Diddleya, i wystąpił przed sześciotysięczną widownią festiwalu zapowiedziany przez Boba Dylana, z którym jamował wcześniej w znanym temacie Shake, Rattle And Roli. Czterogodzinny skrót festiwalu Legendy gitary, na którym wystąpiła istna plejada znakomitości, reprezentujących różne rodzaje muzyki gitarowej, został pokazany w Stanach w systemie pay-per-view (odbiorcy telewizji kablowej płacą osobno za wybrany program). Jednorazowe obejrzenie występów w Sevilli kosztowało 19,95 dolara, ale przed Stonesami wyrastała już konieczność przeprowadzenia transakcji, w której w grę wchodziły miliony. Czekało ich podpisanie nowego kontraktu.
Negocjacje zakończyły się 19 listopada i przyniosły lepsze rezultaty, niż można było tego oczekiwać. Zespół The Rolling Stones podpisał z wytwórnią Virgin kontrakt na nagranie trzech albumów, poczynając od 1993 roku. Stonesi otrzymali od nowego szczęśliwego (zaszczyconego?) „nabywcy" 44 miliony dolarów i lekką ręką dorzucili do transakcji prawa do dystrybucji katalogu Rolling Stones Records. Był to najbardziej lukratywny kontrakt płytowy wszech czasów. Zachwycony sfinalizowaniem umowy właściciel Virgin - pan Richard Branson -przyznał się Stonesom, że mając 18 lat widział ich na żywo w Hyde Parku. Ale już cztery miesiące później... sprzedał Virgin koncernowi Thorn-EMI, który jest dystrybutorem płyt Stonesów do dzisiaj! Business jest business. Umowę opijano do bladego świtu w ekskluzywnej londyńskiej restauracji Mosimann's - w radosnej imprezie nie wziął jednak udziału Bill Wyman. I nie pozostało to nie zauważone...
Już w połowie lutego Bill udzielił wywiadu radiowego, emitowanego następnie przez kilka amerykańskich stacji, w którym - w sposób dotychczas niewyobrażalny w obozie Stonesów - zdystansował się do kolegów z zespołu. Mick był według niego „tuzinkowo brzmiącym wokalistą", Keith „wcale nie grał tak dobrze", a Charlie był tylko „prymitywnym perkusistą". Najciekawsza ocena - z ust nietuzinkowego i bardzo dobrze grającego wyrafinowanego basisty - przypadła w udziale najmłodszemu Stonesowi: „Ronnie zapomina wszystkie swoje solówki. Wydaje tylko z gitary jakieś koszmarne dźwięki i biega w kółko jak głupi". Kiedy w marcu Stonesi kręcili w Nowym Jorku teledysk do (skazanego na niepowodzenie) utworu Highwire - jako adekwatna scenografia posłużyło nabrzeże Pier 3 nad East River, niegdyś miejsce okrętowania wojska - nie było z nimi Billa. Jego nieobecność podsyciła już wtedy pogłoski na temat odejścia Wymana z zespołu. Nasilały się także doniesienia prasowe na ten temat, nadal brak było jednak oficjalnego komunikatu. Biuro prasowe Rolling Stonesów odmawiało ustosunkowania się do braku podpisu Billa na kontrakcie grupy z Virgin, ograniczając się do stwierdzenia: „Bill Wyman nie podjął jeszcze decyzji, dotyczącej jego przyszłości w zespole The Rolling Stones". Jednak w wywiadzie dla „Daily Mirror" Mick Jagger mówił o odejściu Billa tak, jakby było ono faktem: „Jeżeli będziemy zmuszeni znaleźć innego basistę, zrobimy to. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, ja sam zagram na basie. Bill nie ma już ochoty tego ciągnąć, ma poczucie, że zrobił już wszystko, co do niego należało. Próbowałem mu to wyperswadować - niestety bezskutecznie". Przyszłość The Rolling Stones po raz kolejny stała się niewiadomą...
277
Co, na szczęście, nie zbiło z tropu ani „Błyszczących bliźniaków", ani żadnego z prymitywów akompaniujących im w tuzinkowy sposób. Już w listopadzie ukazał się koncertowy album Richardsa, pod nieco przydługim, ale za to czytelnym, tytułem KEITH RICHARDS & THE X-PENSIVE WINOS LIVE AT THE HOLLYWOOD PALLADIUM, DECEMBER 15, 1988. Zawierał aż dziewięć z jedenastu (!) piosenek z TALK IS CHEAP oraz cztery numery z - szeroko pojętego -repertuaru Stonesów: Too Rude, Time Is On My Side, Happy oraz Connection. Keith pytany o powody wydania tak nietypowej płyty (czytaj: nietypowej dla polityki wydawniczej wielkich wytwórni) odpowiedział, że album jest przeznaczony dla zbieraczy bootlegów, którzy przepłacają z nawiązką za płyty słabej jakości - sam zaproponował im więc bootleg, znakomity pod względem technicznym. Wydaniu płyty towarzyszyło wydanie kasety wideo pod tym samym - lepiej go nie powtarzajmy - tytułem. Zadowolony ze swego dzieła Richards nazwał ów film „szkoleniowym". Nie dodał, czy dla publiczności, czy dla muzyków. A jeśli dla muzyków, to czy dla początkujących czy zaawansowanych.
Keith miał wkrótce więcej powodów do zadowolenia. Już w styczniu - na dorocznej ceremonii - wprowadził (pośmiertnie) do Rock'n'Roll Hall of Famę twórcę gitary elektrycznej, konstruktora Leo Fendera. Na uroczystości w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku zabawiał zgromadzonych luminarzy show-busi-nessu udając, że czyta z jadłospisu, zamiast z przygotowanej przemowy, po czym stwierdził krótko: „Geniusz Fendera najpełniej objawił się nie tylko w tym, że wynalazł gitarę elektryczną, ale w tym także, że skonstruował towarzyszący jej wzmacniacz. Dał nam broń do ręki!..." A w marcu - po kilku tygodniach intensywnych prób w Nowym Jorku - gitarzysta zjechał do San Rafael w Kalifornii, w miłej kompanii kolegów z X-Pensive Winos. Zespół przystąpił do nagrywania nowego materiału w ekskluzywnie wyposażonym studiu The Site, łączącym wymogi nowoczesnego studia nagraniowego z warunkami pięciogwiazdkowego hotelu. Keith nagrywał tam przez dwa tygodnie - tylko nocą. We wrześniu ukończył pracę nad albumem - płyta nosiła tytuł MAIN OFFENDER i ukazała się już w październiku. Kiedy Richards podpisywał płytę w nowojorskim sklepie Tower Records, mieszczącym się na Broadwayu - przybyło tam około 3000 fanów. Jedynym sposobem na dostanie się do sklepu okazała się wręczona strażnikowi łapówka -stawkę szybko ustalono na 20 dolarów. Po ludzku.
Keith Richards & The X-Pensive Winos nie zwlekając ruszyli w drogę. Wystąpili tym razem w tak egzotycznych miejscach, jak np. stadion Velez Sarsfield w Buenos Aires, gdzie oglądało ich 45 000 żywiołowo reagujących Argentyńczyków. Nie obyło się bez „europejskiego skrzydła" tournee. W legendarnym klubie Marquee w Londynie, zespół znanego gitarzysty oglądali znani bracia (jeden bardziej), Mick i Chris Jagger. Występ gitarzysty był udany, jednak bracia opuścili klub przed zakończeniem - bardziej znany z braci był dość natrętnie zaczepiany na widowni. Ale sam Mick także świetnie się bawił. Ukończył swój trzeci solowy album - WANDERING SPIRIT - dla wielu słuchaczy najlepszy z trzech. Wydawał single, realizował teledyski - kiedy w grudniu Jagger kręcił
278
teledysk do piosenki Sweet Thingw kurorcie Leamington Spa, podczas sekwencji w basenie wysiadł prąd. To lokalny zespół przygrywający do tańca wysadził bezpieczniki i Mick zmuszony był „rozgrzewać" kilka nagich dziewcząt, których ciała pomalowane były w płytki przypominające ściany basenu. Zrobił to... tańcząc. I tak je rozgrzał, że biedactwom o mało nie pospadały pomalowane płytki.
Keith Richards & The X-Pensive Winos zakończyli krótkie europejskie tournee w sali - znanego z wielu znakomitych występów - Town & Country Club, w Londynie. Pod koniec roku nagrywali już występ dla telewizji WTTW w Chicago, do popularnej serii „Center Stage". A na sam koniec roku niestrudzeni rockerzy mieli przyjemność zagrania w sylwestrową noc w nowojorskim klubie The Academy. Dobiegał końca owocny, spokojny, udany rok. Dokładnie o północy szczęśliwy Keith odśpiewał z całą widownią Time Is On My Side - czy można przywitać Nowy Rok lepszą piosenką?
Ale już pierwsze dni nowego 1993 roku przyniosły jedno rozstrzygnięcie, na które muzyczny świat szykował się od dłuższego czasu - 6 stycznia Bill Wyman oznajmił swoją definitywną decyzję odejścia z The Rolling Stones. Dosyć proroczo wypadły na tle tego doniesienia słowa Keitha, który w dogłębnym wywiadzie - przeprowadzonym jeszcze w grudniu przez magazyn „Kerrang!" - powiedział między innymi: „Sława potrafi przewrócić w głowie. Nawet najnormalniejszy facet może odlecieć nagle, jak pieprzony meteor - wystarczy spojrzeć na Billa Wymana i Mandy!" Sam basista tłumaczył swą decyzję w informacyjnym programie telewizyjnym „London Tonight" (o bardzo wysokiej oglądalności): „Ja już naprawdę mam ochotę z tym skończyć... Mam cudowne wspomnienia. Było fantastycznie. Uważam, że dwie ostatnie trasy koncertowe były najlepszymi, jakie kiedykolwiek zrobiliśmy - jestem szczęśliwy odchodząc w takim momencie..." Pierwszy odnotowany komentarz Micka brzmiał: „Nie myślę, że zakłóci to naszą działalność w jakimś szczególnym stopniu. Będzie nam brakowało Billa, ale znajdziemy kogoś dobrego - dobrego tancerza".
Teraz Jagger przejmował solistyczną pałeczkę - w przededniu ukazania się nowego albumu Mick zaczął intensywnie bywać, pokazywać się. Promować. Richards i jego X-Pensive Winos grzecznie rozpoczynali tournee po Stanach, natomiast Jaggerowi ponownie przydarzyła się mała wpadka: został rozpoznany w nowojorskim Club USA, gdzie zabawiał się w towarzystwie młodej australijskiej supermodelki, Elle McPherson. Odmówił jednak skomentowania tego faktu, kiedy „wpadł przypadkiem" do studia NBC w trakcie emisji programu Davida Letterma-na - odbył z gospodarzem krótką rozmowę, ale nie śpiewał. Bardziej popisał się w innym znanym programie - „Saturday Night Live", nadawanym na żywo z Nowego Jorku przez telewizję NBC. Wykonał dwie piosenki z najnowszej płyty -Wandering Spirit i Don't Tear Me Up - próbował także parodiować swojego kolegę, gitarzystę Richardsa, co nie najgorzej mu nawet wychodziło i wywołało zasłużony aplauz zgromadzonej widowni. Na drugi dzień po ukazaniu się albumu WANDERING SPIRIT (9 lutego) Mick dał ze swoim zespołem koncert w nowojorskiej Webster Hall dla specjalnie zaproszonej widowni liczącej 1200 osób. Po
279
występie pojawił się na przyjęciu w klubie Tatou - już z Jerry. Z jeszcze większym entuzjazmem przyjmowana była lutowa seria koncertów zespołu Keith Richards & The X-Pensive Winos w uroczym Beacon Theater na Brodwayu - nowojorska publiczność wiernie i niezmiennie uwielbia „prawdziwego Stonesa". Finałowy koncert Keitha w Beacon Theater przyciągnął plejadę osobowości - na widowni zasiedli m.in. Mariannę Faithfull, Bruce Springsteen oraz... Allen Klein!
Latem Mick Jagger był w Londynie, więc to Keithowi przypadł w udziale zaszczyt reprezentowania duetu autorskiego Jagger/Richards na - odbywającej się w hotelu Sheraton - ceremonii Songwriters Hall of Famę. Keith Richards autor powiedział, z ujmującą skromnością: „Tak naprawdę, to napisano tylko jedną piosenkę i uczynili to Adam i Ewa. My robimy jedynie wariacje na temat". John Lee Hooker mówił w wywiadzie, że to wraz z Adamem i Ewą narodził się blues. On chyba wie najlepiej. Blues to problemy, a problemy towarzyszą stosunkom damsko-męskim od zarania tychże (stosunków). Zespół The Rolling Stones również stanął w obliczu problemu, który należało rozwiązać, ale - na szczęście - była to wyłącznie męska sprawa. Tak, stało się: Rolling Stonesi musieli szukać basisty! Na początek zaczęli przesłuchiwać kandydatów w studiu S.I.R. na Manhattanie, gdzie potencjalni następcy zmęczonego Billa Wymana prezentowali swoje umiejętności w... piosence Brown Sugar.
A tymczasem „zmęczony Bill" powrócił na pierwsze strony gazet, ponownie jako bohater bulwersującego opinię publiczną skandalu. Tym razem był to najbardziej sensacyjny skandal obyczajowy powiązany kiedykolwiek z dobrym imieniem grupy The Rolling Stones. Rozpowszechniona przez brytyjskie brukowce plotka głosiła, że - uwaga (!) - syn Billa Wymana zamierza się ożenić z matką rozwiedzionej niedawno przez ojca... Mandy Smith! Stephen Perks ma 30 lat, pani Patsy Smith - 46 lat. Gdyby ta Sodoma i Gomora doszła do skutku, Bill Wyman zostałby teściem byłej teściowej! Chyba jednak lepiej się stało, że zdążył opuścić Rolling Stonesów. A zapuszczając się w fantazje koligacyjne: Bill stałby się przy okazji przyrodnim dziadkiem swojej byłej żony! Emerytowany basista uciął - na szczęście - tak nieprzystojne spekulacje i dla odmiany... ożenił się! Z atrakcyjną projektantką mody z Kalifornii, jasnowłosą, opaloną, Suzanne Accosta. Skomplikowana ceremonia (urząd stanu cywilnego plus kolejne „błogosławieństwo" z ust anglikańskiego pastora) odbyła się w zabytkowej scenerii St Paul de Vence, ale na Lazurowe Wybrzeże nie przybył nikt ze Stonesów, ani nawet zagubiony syn Billa, Stephen. Pałający żądzą żeniaczki basista miał 56 lat, jego piękna wybranka - 33 lata. Zagubiony Stephen nie dostał byłej teściowej taty, za to na pocieszenie, doczekał się... siostrzyczki. W końcu to Bill Wyman powiedział kiedyś, że „wiek nie ma znaczenia, chyba że jest się winem". Amen.
Wczesne lata 90. były pracowitym okresem także dla mniej skandalizują-cych Stonesów. Po zakończeniu Urban Jungle Tour Ron Wood udzielał się intensywnie jako muzyk, większy rozmach nadał także swej twórczości plastycznej. Charlie Watts odnowił trwający całe życie romans z jazzem. Ron zaczął od
280
wystawy rysunków w pięciu miastach japońskich, ale po powrocie na zachodnią półkulę (Los Angeles) przystąpił do pracy nad kolejną płytą solową. Nagrał ją w przednim towarzystwie: na albumie SLIDE ON THIS gitarzystę wspomagają w nagraniach m.in. Charlie Watts, The Edge (z U2), Chuck Leavell, lan McLagan i Bernard Fowler. Zgodnie z opinią, co do której jednomyślnie zgadzają się zarówno wielbiciele Rolling Stonesów, jak i miłośnicy twórczości samego Wooda, SLIDE ON THIS to najlepszy album solowy wydany przez Rolling Stonesa -któregokolwiek i kiedykolwiek. Trudno zresztą nie zgodzić się z tą opinią. Udziału aktywnego gitarzysty nie zabrakło w największym wydarzeniu muzycznym 1992 roku - był nim koncert pod hasłem Columbia Records Celebrate The Musie Of Bob Dylan, znany w skrócie jako „Trzydziestolecie Boba Dylana" (chodziło o kontrakt artysty z Columbią, podpisany w 1961 roku), który odbył się w październiku w nowojorskiej Madison Square Garden. Wystąpiła bezprecedensowa parada gwiazd, w tym Ron Wood, który z uczuciem wykonał piękną piosenkę Dylana, Seven Days - przez wiele lat znaną jedynie z wczesnej solowej płyty Stonesa.
Przyjacielskie związki gitarzysty Rona Wooda z artystą Bobem Dylanem datują się już od połowy lat 80., kiedy Ron zaczął gościć na płytach „poety Zimmermana" oraz niepokoić go nie zapowiedzianymi wizytami na koncertach (Ron uwielbia to). Najmłodszy gitarzysta Stonesów dołączył do zespołu Boba Dylana, występującego w Hammersmith Odeon w Londynie w 1991 roku i już wtedy zaczął wykonywać razem z chimerycznym Mistrzem utwór Like A Rolling Stone. To zabawne, ale kiedy Wood - zachęcony doskonałym przyjęciem londyńskiej publiczności - powrócił na scenę na drugi dzień, przyprowadzając ze sobą George'a Harrisona, Dylan zachowywał się tak, jakby żadnego z nich nie poznał (z Harrisonem grał razem na Koncercie dla Bangladeszu, pisali też razem piosenki). Ron i George usiłowali wręczyć chimerycznemu Mistrzowi bukiet żółtych róż, ale kiedy ten zupełnie ich zignorował, wetknęli mu bukiet w dekolt koszuli i wyszli. Dylan nie przerwał wykonywanej piosenki...
Ron sam ruszył w drogę - podobnie jak Keith, także i on to właśnie lubi najbardziej. Na modłę „zespołu macierzystego" zaczął od dwóch nie zapowiedzianych występów w klubach Sting (New Britain) i Todd's Palące (New Haven) w stanie Connecticut. W październiku otworzył Slide On This Tour występem przed nowojorską publicznością w klubie Ritz - miał w sumie zagrać dwadzieścia koncertów w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. Kiedy jednak podpisywał swoją nową płytę w sklepie Tower Records w Hollywood, przy Bulwarze Zachodzącego Słońca, nie trzeba było dawać łapówki, żeby się dostać. Dokładnie w tym samym czasie, kiedy Keith Richards & The X-Pensive Winos występowali w Europie, Ron zwinął amerykańskie tournee i styczeń nowego roku zastał go już w Japonii. Gitarzysta odwiedził wystawę swoich prac w tokijskiej galerii Shibuya-Beam i tego samego wieczoru dołączył do zespołu Guns'N Roses, występującego właśnie w Tokyo Dome. Ron Wood wykonał z ekipą Axla klasyczny temat Dylana Knockin' On Heavens Doors. Dla odmiany?
281
Osobnym tematem w życiu niestrudzonego gitarzysty było odnowienie współpracy z „byłym szefem" z grupy The Faces - Ron wystąpił u boku Roda Stewarta na dobrze przyjętym koncercie Rod Stewart MTV Unplugged. Akompaniował popularnemu piosenkarzowi w trzynastu utworach - na żywo, przed czte-rystuosobową widownią wybranych szczęśliwców, zgromadzoną w Universal Stu-dios w Los Angeles. Idąc za ciosem Ron Wood wziął udział w jednorazowym „reunion" grupy The Faces podczas rozdania British Musie Awards w londyńskim Alexander Palące. Nieżyjącego basistę, Ronniego l_ane'a, zastąpił dobry znajomy - basista emerytowany, Bill Wyman. Był to dla Wooda przełomowy moment -powszechnie wymieniano go jako współtwórcę „akustycznego sukcesu" Roda Stewarta. W życiu artystycznym gitarzysty następowała już od tej chwili tylko radosna eskalacja. Pojawił się w teledysku Pete'a Townshenda English Boy, gdzie udawał jednego z członków zespołu byłego lidera The Who, choć nie brał udziału w nagraniu piosenki. Wspomógł przed kamerami telewizyjnymi samego „Killera" - Jerry Lee Lewis wystąpił w brytyjskim programie telewizyjnym „Aspel & Co." i Ron zagrał na gitarze w jego dwóch najbardziej znanych utworach: Great Balls Of Fire oraz Whole Lotta Shakin' Goin' On. Po raz kolejny dołączył do zespołu Guns'N Roses podczas występu amerykańskiej kapeli w Milton Keynes Bowl - tym razem sięgnęli wspólnie po dorobek Stonesów: Honky Tonk Woman. Ron Wood powrócił do programu telewizyjnego „Aspel & Co." w roli „gitarowego pomocnika". Tym razem wsparł Roda Stewarta w wykonaniu przepięknej piosenki Van Morrisona: Have I Told You Lałely That I Love You. Dobrze się dzieje, kiedy artyści komercyjni sięgają po taki materiał - ten utwór zasługiwał na popularyzację. Pod koniec września ukazała się wreszcie płytowa niespodzianka gitarzysty - album koncertowy z ostatnich występów, zaopatrzony przewrotnym tytułem SLIDE ON LIVE... PLUGGED IN AND STANDING - trawestującym tytuł ostatniego albumu Roda Stewarta, UNPLUGGED... AND SEATED. Płyta Wooda zawierała głównie piosenki najnowsze, zarejestrowane w czasie ostatniego amerykańskiego tournee. Najwyraźniej Ron poszedł w ślady Keitha Richardsa i też wydał „własny bootleg".
Nie próżnował także Charlie Watts. Dograł sekcję smyczkową do swej nowej płyty jazzowej, która powstała w ciągu trzech dni w marcu 1991 roku -FROM ONE CHARLIE. W kwietniu The Charlie Watts Ouintet występował w sły-nym klubie Ronnie Scott's w londyńskim Soho - były to pierwsze występy związane z wydaniem nowego albumu. Kiedy w Wielkiej Brytanii ukazał się album Rolling Stonesów FLASHPOINT, jego szumnej premierze towarzyszyła skromna premiera kwintetu perkusisty. Płyta Wattsa była hołdem złożonym przez niego jazzowemu idolowi, Charliemu Parkerowi.
Do albumu FROM ONE CHARLIE dołączono wznowienie dziecięcej książeczki, napisanej przez Charliego Wattsa przed prawie trzydziestoma laty: „Ode To A High Flying Bird" (z 1964 roku). Niestety - pośród płytowych premier i hołdów przyszła nie zauważona, cicha „kryska" na pierwszego z czynnych Stonesów: Charlie Watts skończył 50 lat! Urodziny obchodził w Nowym Jorku
282
w kompanii członków swojego kwintetu, z którym przyjechał wystąpić w prestiżowym klubie Blue Notę. Charlie pokazał się w kilku amerykańskich programach telewizyjnych (udzielając wywiadu i grając w masowo oglądanym „Good Morning America"), po czym udał się wraz ze swym kwintetem na koncerty do Japonii. Dalej była jeszcze Brazylia - Rio de Janeiro, Sao Paulo i Puerto Allegre i wszystko poszło gładko, dopóki pechowy perkusista nie stanął na podłodze własnego angielskiego domu. Podłoga była świeżo wypastowana i pechowy perkusista rozciągnął się na niej, jak przysłowiowy długi (choć wcale długi nie jest...). Pęknięcie panewki kości ramiennej w łokciu zmusiło go do odwołania planowanych występów The Charlie Watts Ouintet w klubach niemieckich.
Ale perkusista nie pozwolił się zjeść marazmowi, choć - jak miał przyznać w kilka lat później - zjadało go wtedy coś zupełnie innego. Już w maju 1992 roku Charlie wydał kolejny album poświęcony swojemu jazzowemu idolowi, zatytułowany A TRIBUTE TO CHARLIE PARKER WITH STRINGS - nagrania pochodziły z rok wcześniejszych występów w klubie Ronnie Scott's w Birmingham, gdzie na widowni zasiedli m.in. małżeństwo Ron i Jo Wood, a także dwaj znani panowie, Jack Bruce i Robert Plant. Po wydaniu kolejnej płyty nastąpiło kolejne amerykańskie tournee - czy życie muzyka na pewno pozbawione jest monotonii? The Charlie Watts Ouintet zaszczycił wizytą w pełnym składzie Hard Rock Cafe na Manhattanie - wszyscy instrumentaliści podpisali tam, w darze dla klubu, „skórę" od bębna. Tournee, które i tym razem nie ominęło legendarnego nowojorskiego klubu Blue Notę, przebiegło z jednym tylko zgrzytem. Kwintet Charliego Wattsa przybył do nowojorskich NBC Studios na zaproszenie realizatorów superpopular-nego programu Davida Lettermana. Dopiero na miejscu muzycy dowiedzieli się, że ich występowi ma towarzyszyć stały zespół Lettermana, prowadzony przez pianistę Paula Schaffera. Charlie Watts zaoponował, utrzymując, że udział muzyków spoza kwintetu zepsuje aranżacje. Nieprzejednany Letterman, któremu gwiazdorstwo dało się w ostatnich latach we znaki (a przy nim Schafferowi - vide „Blues Brothers 2000"), postawił ultimatum i... kwintet Charliego Wattsa opuścił superpopulamy program. Piękna wersja standardu Loverman w programie „The Dennis Miller Show" zrealizowanym w Los Angeles kilka dni później, przekonuje, że było czego żałować. W Kalifornii nikt nie ingerował w aranżację. Kiedy w październiku 1993 roku zespół perkusisty wydał nowy album ze standardami jazzowymi, WARM AND TENDER (wystąpił na nim w roli wokalisty czarnoskóry Bernard Fowler, wcześniej angażowany przez Rolling Stonesów do koncertowych chórków), pisało się, że perkusista The Rolling Stones tworzy „na boku" muzykę dla ludzi zrównoważonych i dojrzałych. Ale o co właściwie chodziło? Perkusista zespołu The Rolling Stones miał już wtedy 53 lata - faktem jest, że na tle Stonesów trudno było uwierzyć w to półwiecze. Powoli „dojrzewali" zresztą także pozostali Stonesi.
Kiedy Mick Jagger kończył 50 lat, nie robiło tu już może takiego wrażenia, jak owe pamiętne urodziny, kiedy kończył 30 - ale to tylko z tego powodu, że był czas, kiedy „trzydziestka" wydawała się w rock and rollu wartością graniczną.
283
Była po prostu nieprzekraczalna. O „pięćdziesiątce" nikt nawet wtedy nie pomyślał... Mick Jagger obchodził półwiecze z dziesięciodniowym wyprzedzeniem - 16 lipca 1993 roku. Z wyprzedzeniem i z pompą - przyjęcie, na które zaproszono trzystuosobowa elitę świata muzyki (i nie tylko), odbyło się w neogotyckim pałacu Walpole House, zlokalizowanym w Twickenham dokładnie vis-a-vis leżącej na przeciwnym brzegu Tamizy posiadłości Jaggera w Richmond. Obowiązującym tematem balu maskowego była rewolucja francuska - Jerry Hall wystąpiła jako Maria Antonina. Pałacyk Walpole House służy w lecie za ekskluzywną szkołę językową. Dosłownie w ostatniej chwili kazano przebywającym tam studentom -los chciał, że z Francji (!) - opuścić budynek i zorganizować własną zabawę w innym miejscu. Jedna z dziewcząt powiedziała później: „Szkoda, że nie poprosili francuskich studentów o zaśpiewanie Marsylianki. Sami zrobili to okropnie". Szampańska zabawa trwała do rana.
Keith Richards poszedł w ślady starszego kolegi dopiero 18 grudnia, ale on także skończył 50 lat - życie dopisuje najlepsze pointy, a ta jest szczególnie przewrotna: to właśnie Keith wygrywał w latach 70. wszystkie plebiscyty na muzyka rockowego, który będzie następną śmiertelną ofiarą „seksu, narkotyków i rock and rolla". Ha! Była to zarazem dziesiąta rocznica jego szczęśliwego małżeństwa z piękną Patti - na uroczystym przyjęciu w Metropolis Restaurant w Nowym Jorku pojawili się m.in. Erie Clapton, Bobby Keys, Phil Spector, Adam Clayton (U2) z Naomi Campbell, Jann Wenner (redaktor naczelny magazynu „Rolling Stone") oraz basista Darryl Jones. A właśnie - wyglądało na to, że Rolling Stonesi mają wreszcie basistę...
Wszystko zaczęło się nieco wcześniej - już w marcu Mick Jagger i Keith Richards zaczęli planować pracę nad nowym albumem zespołu - miała to być pierwsza płyta The Rolling Stones nagrana bez udziału „skandalisty" Billa Wymana. Obaj Stonesi przystąpili do pracy nad płytą w sprawdzonej - tak fortunnie! - scenerii Barbadosu. Prawdziwy maraton twórczy rozpoczął się jednak dopiero w lipcu, kiedy wszyscy czterej Stonesi (jak dziwnie to jednak brzmiało: wszyscy czterej Stonesi) rozpoczęli burzę mózgów i serc w posiadłości Rona Wooda w Irlandii - twierdzili zgodnie, że sielski, wiejski klimat Zielonej Wyspy bardzo im służy. Zauważyli, że brak Billa Wymana nie daje się im szczególnie we znaki - podczas nagrań studyjnych rolą basisty zamieniali się swobodnie Ron Wood i Keith Richards. Mimo jednak, że obaj gitarzyści z powodzeniem zastępowali Wymana, na farmie Wooda pojawiali się kolejni instrumentaliści sprawdzani z myślą o występach Stonesów na żywo, m.in. Pino Palladino i Daryl Jones. Mówiło się jednak, że największe szanse na wystąpienie w zaszczytnej roli ma basista świetnego czarnego zespołu rockowego Living Colour, Doug Wimbish. To właśnie ta kapela otwierała część koncertów Steel Wheels Tour.
Był wrzesień, kiedy dobiegł końca pierwszy etap pracy nad nową płytą Stonesów. Czterej muzycy (plus basista Daryll Jones) odwiedzili legendarny zespół irlandzki The Chieftains, nagrywający w dublińskim studiu Windmill Recordings
284
znakomity album THE LONG BLACK VEIL i wzięli udział w dwóch sesjach. Mick zaśpiewał w tytułowym nagraniu, a wszyscy Stonesi pięknie zakręcili w zamykającym płytę jamie, opartym na ludowym temacie irlandzkim, The Rocky Road To Dublin (z dość nieoczekiwanie wplecionym riffem Satisfaction). Ciekawe, że jednym z licznych artystów występujących gościnnie na tym wyjątkowym albumie The Chieftains jest Mariannę Faithfull, z wielką klasą wykonująca starą balladę, Love Is Teasin'.
„Miksowanie" najnowszego albumu odbywało się - tradycyjnie - w Los Angeles, tym razem pod auspicjami znanego producenta, Dona Wąsa. Był styczeń 1994 roku. Mick wykorzystał pobyt w Kalifornii, by nagrać... nową wersję Angie - piosenka znalazła się na albumie THE SYMPHONIC MUSIC OF THE ROLLING STONES wydanym przez firmę RCA Victor, a dedykowanym pamięci „pierwszego Stonesa", założyciela i ojca chrzestnego grupy, Briana Jonesa. Ponownie ścieżki Stonesów skrzyżowały się z Mariannę Faithfull, która zaśpiewała Ruby Tuesday, nieszczęsny zaś (lecz kto był to w stanie przewidzieć?) Michael Hutchence wykonał, jak na ironię, Under My Thumb. Pozostałe nagrania były czysto instrumentalne z jednym chwalebnym wyjątkiem, którym była całkiem zapomniana piosenka Dandelion, tutaj wykonywana przez chór szkoły Ibstock Place School w Richmond. Wśród śpiewających dzieci znalazła się dziesięcioletnia Elizabeth Jagger - córeczka pewnego pięćdziesięcioletniego idola...
Kiedy pod koniec kwietnia „wszyscy czterej Rolling Stonesi" (!) umówili się na „poważne rozmowy" w Nowym Jorku, osoby zaznajomione z dotychczasową historią grupy wiedziały, czego się spodziewać - narady na takim szczeblu dotyczyły zwykle planowanej trasy koncertowej. Podobnie było i tym razem - jak okazało się 3 maja. Rolling Stonesi obwieścili wtedy światu swoje najnowsze ustalenia. I - zgodnie ze zwyczajem zainicjowanym przy okazji Steel Wheels Tour (na dworcu Grand Central) - zrobili to z fasonem. Miejscem akcji ponownie był Manhattan - czy istnieje jakieś lepsze miejsce akcji? Zmienił się natomiast środek lokomocji: za pierwszym razem był nim wagon kolejowy. Teraz - luksusowy jacht „Honey Fitz", należący niegdyś do prezydenta Johna Kennedy'ego. Stonesi zarzucili cumy na nabrzeżu Pier 60 na rzece Hudson i oznajmili, co następuje: północnoamerykańska część tournee rozpocznie się 1 sierpnia w Waszyngtonie. W styczniu i w lutym grupa podbijać będzie Meksyk oraz Amerykę Południową, po czym da dwa koncerty w Republice Południowej Afryki. Następnie dokona rutynowego podbicia kilku innych kontynentów (zamierza to uczynić swymi nieporównanymi koncertami w Japonii, Australii i Nowej Zelandii), zanim weźmie szturmem Europę, co nastąpi na początku 1995 roku. Nowy album będzie się nazywał VOODOO LOUNGE i ukaże się w lipcu. Darryl Jones będzie koncertowym basistą Rolling Stonesów. Ale nie zostanie Stonesem. „To nie jest nasze ostatnie tournee" - zapewnił Mick Jagger, artysta pięćdziesięcioletni.
„Stara generacja" najlepszych rockowych muzyków przetrwała próbę czasu z tarczą. Kiedy Stonesi nagrywali swój kolejny studyjny album - w pięć lat po
285
bardzo udanej płycie STEEL WHEELS - rekordy powodzenia biły w Stanach Zjednoczonych koncerty reaktywowanej supergrupy The Eagles i (nieustannie fascynujące widownię) - cyrkowe popisy zespołu Pink Floyd. Osławiona Lollapa-looza wyglądała przy nich na jam session w remizie. A jednak nawet „stara gwardia" zadrżała, kiedy do akcji włączyli się Stonesi. Zgodnie z niepisanym prawem, wedle którego każda kolejna trasa Stonesów wchodzi do księgi Guin-nessa, chłopcy mieli przyćmić sukcesy kolegów. Po raz pierwszy grając przy tym bez oryginalnego członka! Basista Bill Wyman definitywnie przeszedł na emeryturę, chociaż - po jego przedostatnim małżeństwie - bardziej trafne wydaje się słowo „renta".
„Czy nie czujecie się trochę dziwnie bez Billa?" - podpytywali dziennikarze. „Nie. Wcale" - odpowiadał szczery do bólu Richards. „Parę razy zdarzyło mi się odwrócić w studiu do Darryla i zapytać: Co ty tam wyprawiasz, Bill? Ale nie trwało to dłużej niż tydzień". Basista, którego spotkał zaszczyt dokooptowania do Rolling Stonesów, miał za sobą niezłą szkołę - kilka lat w zespole legendarnego Milesa Daviesa. Ale samo wyłonienie go spośród grona kilkunastu znakomitych kolegów było dla zespołu ciężką pracą. Mick Jagger twierdził wręcz, że była to męka: „Boże! Przesłuchaliśmy chyba szesnastu, a potem trzeba było jeszcze słuchać taśm. To była tortura! A jeszcze do tego, żeby być w porządku w stosunku do każdego z nich, trzeba było grać w kółko ten sam pieprzony numer. Brown Fucking Sugań Trzeba też było wypróbować ich wszystkich w nowym materiale, bo przecież każdy potrafi zagrać Brown Sugar. Nawet ja potrafię zagrać cholerne Brown Sugań" To musiała być prawdziwa męka. Ale kulisy tej trudnej selekcji odsłonił dopiero Keith: „To był bardzo trudny wybór. Wszyscy byli tacy świetni, że decyzję musieliśmy w końcu pozostawić Charliemu... Dobierał sobie basistę po raz pierwszy od 30 lat! I co powiedział? Powiedział: Bardzo wam dziękuję, sukinsyny! Ale to właśnie Charlie wskazał w końcu na Darryla Jonesa - pięć lat z Milesem Daviesem musiało zrobić na nim wrażenie..." To jasne, że zrobiło. Charlie Watts zawsze był fascynatem jazzu - jazz to jego pierwsza miłość.
Natomiast na wielbicielach czteroosobowego zespołu z nowym basistą największe wrażenie w 1994 roku zrobił sam tytuł nowej płyty: VOODOO LOUNGE. Powiało „satanistycznym" misterium, a ci, którzy pamiętali niefortunny występ w Altamont, zadawali pytanie, czy zespół na powrót nie zaczął igrać z ogniem. Tymczasem samo wyjaśnienie było dziecinnie proste i... z gruntu niewinne. Za kontrowersyjny tytuł albumu odpowiedzialny był - tym razem -Keith Richards, a właściwie uroczy epizod, w który gitarzysta uwikłał się na swojej ukochanej wyspie. Spróbujmy odejść na chwilę od stereotypu Jamajki jako wyspy „trawy", „marychy", „gandzi". Wyobraźmy sobie, że jest to zwyczajna wyspa na Karaibach, a popularny gitarzysta Richards wraca do domu po zmierzchu. Paląc - wyobraźmy sobie - zwyczajnego papierosa. Lecz co napotyka nagle na swej drodze? Gigantyczną ropuchę! Żaba nie odzywa się do niego ludzkim głosem - przypominamy, że palił „zwykłego" papierosa. Żaba nie prosi też, żeby
286
pocałować ją w usta... Okropna ropucha, którą popularny gitarzysta próbuje ze wstrętem ominąć, przeistacza się nagle - na jego oczach - w małego kotka! Co robią w takich sytuacjach popularni gitarzyści? Rzecz jasna, biorą kotka do domu. Tak samo postąpił Keith Richards: „Wziąłem go pod pachę i przyniosłem do domu. Skubaniec od razu wlazł na kanapę i zasnął. Pomyślałem, że to chyba jakieś czary, ale - z drugiej strony - może tylko potrzebował miłości?" V o o d o o i kanapa - tak powstał tytuł albumu. A kotek został już u Richardsa na zawsze. Premiera N/OODOO LOUNGE, najnowszego albumu kwartetu The Rolling Stones, odbyła się w lipcu. Płyta nie kładła być może na łopatki, ale nie rozczarowała fanów. Od pierwszych taktów Love Is Strong nie można było mieć wątpliwości, że słuchamy Jaggera i spółki. Nie bez powodu ten właśnie utwór wybrany został na promujący album singel. Prosty riff, gitarowy bałagan, który ani na chwilę nie wymyka się spod kontroli... No i Jagger, wykrzykujący do kolejnej kobiety, że nie ma się czego bać, bo to przecież tylko on, Jagger. Zwraca uwagę bardzo sprawne zastosowanie harmonijki, która w przepastnych ustach Micka ani na chwilę nie przestaje być roztańczoną „niewolnicą rytmu". Typowy rocker, adekwatnie zatytułowany You Got Me Rocking również przypominał najlepsze czasy Stonesów.
Byłem rzeźnikiem ćwiartującym mięso Miałem zakrwawione dłonie i padałem z nóg Byłem chirurgiem, ale zaczęły mi się trząść ręce Upadałem i to właśnie ty mnie powstrzymałaś A teraz sprawiłaś, że znów poszedłem w tan...

Chwileczkę - sprawiłaś czy sprawiłeś? Do kogo właściwie adresowana jest piosenka? Jeżeli można mieć wątpliwości, czy chodzi tu o kobietę, czy o mężczyznę, to rozwiewa je zupełnie inny utwór, utrzymana w barwnym stylu tex-mex, łzawa nieco, ale optymistyczna, ballada Sweethearts Together.
Każdy potrzebuje kogoś
przed kim może się wyżalić
Z kim może dzielić się radością i bólem
w świecie, w którym rozpanoszyli się głupcy
Kogoś, kto zawsze poda rękę
i pomoże wyleczyć rany
I dlatego znów jesteśmy razem...
Tym razem był już tylko jeden kandydat na adresata i jeśli nie był nim Keith Richards, to Jagger śpiewał chyba do księżyca... To właśnie utwór Sweethearts Together - paradoksalnie, bo daleki jest od podstawowego idiomu Stonesów -umacniał wszystkich fanów w przekonaniu, że „Błyszczący bliźniacy" znów kochają się jak bracia. Nowa dekada była dekadą trwałej integracji i wszystko wskazywało na to, że druga reinkarnacja The Rolling Stones ma przed sobą obiecującą przyszłość. Sam album zaś - nawet jeżeli nie był arcydziełem na
287
miarę oczekiwań wielbicieli grupy (zepsutych do cna przez STEEL WHEELS) -trzymał poziom i był zapowiedzią dalszej komercjalizacji i unowocześniania brzmienia. Dodawała mu kolorytu inna ballada, New Faces - nieco „staroświecka", folkowa melodia z wyeksponowaną partią klawesynu, przywodząca na myśl pamiętną Lady Jane. Spokojnych, melodyjnych utworów było na tym albumie więcej. Duże wrażenie robiła (ale też wywoływała natychmiastowe skojarzenia z Memory Motel) piosenka Out Of Tears, emocjonalnie zaśpiewana przez Jagge-ra na tle fortepianu. Sentymentalne skojarzenia budziła inna „przytulanka", Blinded By Rainbows, ale w jakim kontraście do ckliwej melodii były słowa tego utworu: „Czy odczułeś kiedyś ból, który On czuł na krzyżu?" Nie zabrakło na szczęście typowych rock and roili, takich jak Sparks Will Fly i / Go WH'd. Istnym kuriozum okazywała się zabawna parodia stylu glam, Suck On The Jugular, kiedy w kolejnym refrenie pojawiał się tekst: „all get together and fuck all night". Mick nie od parady powiedział w Rock'n'Roll Hall of Famę, że Stonesi odbierają wyróżnienie za „25 lat złego zachowania". I tak trzymać! Tym bardziej że drugi z „Błyszczących bliźniaków" wyrósł w międzyczasie na balladzistę co się zowie. Piosenki Richardsa - The Worst, Thru And Thru - należą do najspójniejszych w całym dorobku Stonesów, nie tylko na albumie VOODOO LOUNGE.
Na jeden niezaprzeczalny atut płyty zwrócił uwagę Mick Jagger, zagadnięty o jej wyjątkową - nawet jak na Stonesów - eklektyczność. Album VOODOO LOUNGE, według Jaggera, zawiera mianowicie... nadmiar utworów. I faktycznie - całkowity czas płyty przekracza dobrą godzinę (dobra godzina to, jak pamiętamy z dzieciństwa, 62 minuty), dystansując STEEL WHEELS o 10 minut i DIRTY WORK o ponad 20! Skąd ta niezwykła hojność? Wyjaśnia Mick: „Dzisiejsze odtwarzacze mają system programowania, który pozwala wybrać dowolne nagrania z albumu w dowolnej sekwencji. Kierowaliśmy się więc zasadą: dla każdego coś miłego. Jeżeli coś ci się tu nie podoba - możesz to przeskoczyć". To prawda. Dzisiaj każdy może zaprogramować płytę według własnego uznania i dobrze się składa, kiedy ma z czego wybierać. Ale zespół The Rolling Stones wyruszał właśnie w kolejną wielką trasę i słuchaczy najbardziej interesowało, jakie też piosenki do programu koncertowego wybiorą chłopcy sami. Dobrze się składa, że mają z czego wybierać - po wydaniu ostatniego albumu Rolling Stonesi mieli na koncie ponad 300 nagranych utworów! Zdecydowana większość utrzymana była na bardzo dobrym poziomie, zdecydowaną większość napisali sami - jaki artysta może powiedzieć o sobie coś podobnego? Tylko Bob Dylan, Van Morrison i oni - z perspektywy minionych dekad tak chyba wygląda „święta trójca" całego rock and rolla. Tak, ale z tej „trójcy" jedynie oni mieli przeboje - już od 30 lat...
A przeboje warto mieć. Po wydaniu przez Rolling Stonesów poprzedniego albumu, kiedy zainteresowanie zespołem - odbywającym właśnie wielkie światowe tournee - było w zenicie, producenci batonu Snickers zapłacili 4 miliony dolarów (!) za użycie utworu Satisfaction w reklamie telewizyjnej. Była to jedna z najwyższych stawek w historii marketingu! A przebój miał już ponad ćwierć wieku. Czy to nie na tym właśnie polega zagadka nieśmiertelności?
288
Like A Rolling Stone
Spośród trzech setek utworów składających się na repertuar Rolling Stonesów, część poszła w zapomnienie, podczas gdy inne - te „wiecznie żywe" -powracały na koncertach zespołu przez całe dekady. Stonesi, świadomi swoich możliwości repertuarowych i doskonale zorientowani we własnym katalogu (nie wliczając w to Rona Wooda, który pamięta tylko to, co grał niedawno, a w dodatku niedokładnie) zbudowali żelazny bastion hitów, na którym spokojnie odpierali oblężenia widowni na całym świecie. Dość wymienić kilka przebojów: Satisfa-ction, Jumpin' Jack Flash, Honky Tonk Woman, Brown Sugar czy Start Me Up. Ale zawsze trzymali w zanadrzu niespodzianki, gotowi wydobyć je na światło dzienne, jak zręczny kuglarz, który sięga po króliczka skrywanego w cylindrze. Z króliczkami fak już jest, że chodzi wyłącznie o to, by je gonić - żadnego nie uda nam się złapać za uszy, ale też nie było jeszcze trasy koncertowej zespołu, która nie dostarczyłaby najzagorzalszym nawet fanom rzadkiej przyjemności nie(!)roz-poznania czegoś po pierwszym takcie. Takimi rodzynkami Steel Wheels Tour były piosenki Factory Girl, Paint It Black, Play With Fire czy 2000 Light Years From Home. Widownia zawsze gorąco wita „coś z klasyki" - wtedy był to temat Little Red Rooster, w którego wykonaniu pomagał czasem Erie Clapton. Nikt nie wątpił, że nowe tournee będzie obfitować zarówno w niespodzianki, jak i występy nie zapowiadanych gości. Podobnie, jak nie można było mieć wątpliwości, że zespół wykona Satisfaction czy Start Me Up. Na początek jednak posypały się niespodzianki innego rodzaju...
19 lipca, zgodnie z tradycją datującą się od lat 70., The Rolling Stones zagrali nie zapowiadaną „rozgrzewkę" - tym razem zaszczyconym lokalem był RPM Club w Toronto. Oficjalne rozpoczęcie trasy nastąpiło w pierwszych dniach sierpnia na stadionie Roberta Kennedy'ego w Waszyngtonie - Voodoo Lounge Tour było dwunastym amerykańskim tournee Rolling Stonesów! Wielbiciele zespołu przecierali jednak oczy, kiedy ogłoszono daty występów na Wschodnim Wybrzeżu.
Tradycyjny nowojorski maraton Stonesów miał się odbyć na stadionie futbolowym drużyny Giants („Giganci") w pobliskim New Jersey. Szkoda, że po „tamtej stronie rzeki", ale nie w tym rzecz: dokładnie na połowę sierpnia planowany był największy muzyczny zlot roku: Woodstock '94. Organizatorzy rocznicowego maratonu (to już ćwierć wieku...) spodziewali się miliona widzów! The Rolling Stones byli jedynym zespołem, który całkowicie zignorował odbywający się przez cały weekend zlot setek tysięcy fanów rocka w położonych niedaleko (na warunki amerykańskie) Saugerties i zapełnił gigantyczny stadion na cztery noce: 12, 14, 15, 17 sierpnia! To był wyczyn! Jedni dowlekli się prosto z Woodstock - w zabłoconych jeszcze butach - inni w ogóle tam nie pojechali. Co to znaczy sprzedać ćwierć miliona biletów, kiedy właśnie obok sprzedano pół miliona na ten sam
289
weekend? Nic nie znaczy - kiedy jest się zespołem The Rolling Stones. Strachy na Lachy...
Mówiło się, że to wielkie ryzyko. Okazało się - że żadne. Bo i czego mieli się bać? Najlepszy rockandrollowy zespół świata zaskarbił sobie serca ludzi na całej planecie - bez względu na to, czy słuchają jego muzyki, czy nie - „incydentem powietrznym", który miał miejsce na trasie Paryż-Nowy Jork, na pokładzie pasażerskiego samolotu o zgodnej (korespondującej z atmosferą powszechnej konkordancji) nazwie concorde. Nie szkodzi, że jest to samolot, na którego pokładzie znajdują się wyłącznie miejsca pierwszej klasy. Bardzo łatwo o tym zapomnieć, kiedy... zapali się nagle silnik! Tak się stało, kiedy popularny kwartet -The Rolling Stones - podróżował przez ocean. Na pokładzie concorda wybuchła panika - to całkiem zrozumiałe... A jak zareagowali na to nieśmiertelni buntownicy? Poprosili piękną stewardesę o najlepszą whisky, jaką ma na pokładzie. Rozlali... Podnieśli szklanki w męskim toaście i życząc bezpiecznego lądowania wszystkim pasażerom, załodze i sobie, wychylili do dna - za szczęśliwie przeżyte lata, za lata nieustającego rock and rolla, za lata, które być może dobiegły właśnie końca, ale które warte były każdej przeżytej chwili... I zaśpiewali! Zaśpiewali -z silnikiem dymiącym nad połyskującą dziesięć kilometrów niżej taflą oceanu: / know it's only rock'n'roll - but I like it... Tak, wiem, że to tylko rock'n'roll - ale... lubię to. Dobrze wiem, że to tylko rock'n'roll, ale... To wszystko.
Rolling Stonesi nigdy wcześniej nie bali się śmierci. Żaden z nich. Keith Richards śmieje się do dziś, że przez przeszło dwadzieścia lat był kandydatem numer jeden na kolejną ofiarę rock and rolla. Mają za sobą kilka ryzykownych posunięć. Kilka? Delikatnie mówiąc. Kiedy dotarło już do wszystkich, że Rolling Stonesi robią sobie po raz drugi „własne Woodstock", jakiś dowcipniś zapytał Richardsa, czy nie planują czasem „drugiego Altamont". Dla każdego fana rock and rolla nazwa ta nadal brzmiała złowieszczo. Ale Keith zareagował zdrowym śmiechem - minęło już w końcu tyle lat: „Czemu nie? Musimy tylko znaleźć frajera, który da się zabić!"
Kartka z rockandrollowego dziennika
17 sierpnia 1994 - Giants Stadium, New Jersey
Jaka szkoda, że to właśnie tutaj - do New Jersey można jeździć na Springsteena (było), ale koncert Rolling Stonesów wolałbym oglądać w bardziej cywilizowanych rejonach. Jest taka scena w filmie Woody'ego Allena „Śpioch" („Sleeper"), w której główny bohater zostaje zapytany, czy wierzy w istnienie Boga. „Nie", odpowiada. ,Ale wierzę w istnienie jakiejś Wyższej Inteligencji we wszechświecie". I dodaje: „No - może z wyjątkiem kilku rejonów New Jersey..." To męka oglądać Stonesów w jednym z takich rejonów, bo New Jersey to największa pułapka off-side'owa całej Ameryki - jeszcze nie prowincja, już nie miasto. Ale nie było wyboru, zresztą zjechał tu dziś cały Manhattan. Z wielu
290
artystów, których tutaj, w kompleksie sportowym Meadowlands, widziałem na żywo, jedynie Don Henley miał odwagę powiedzieć w 1990 roku ze sceny: „Welcome New York!" Raczej anemiczny gwizd dezaprobaty pokazał, że wcale się nie pomylił. Ale Rolling Stonesi wolni są od takich idiotycznych szowinizmów, wyrastają ponad lokalne podziały i grają dla milionów. „Welcome New Jersey!" -z dalekiej estrady dobiega uszu znajomy głos. „Welcome New York!" Po równo. Jeszcze się na dobre nie zaczęło, a już zostawiliśmy za sobą antagonizmy. Na marginesie: Dlaczego Stonesi są wieczni? Dlatego, że najważniejsza była zawsze (i tylko) muzyka. Reszta przychodziła niejako „przy okazji"... La Rochefou-cauld powiedział, po czym poznaje się ludzi wielkich: po tym, że „jest dla nich środkiem to, co dla innych jest celem".
Warto zastanowić się nad tą myślą na przykładzie Stonesów, a zwłaszcza kontrastując casus Jaggera i Richardsa z przypadkiem nieszczęsnego Briana -słowo stało się ciałem. Ale teraz nie czas się zastanawiać, bo zespół porusza się już po gigantycznej dekoracji, a przez potoki deszczu, który zafundował dziś całemu New Jersey rytualną ablucję, przebijają się dźwięki muzyki. Czy słyszymy muzykę? „Petrochemia" sprzed pięciu lat ustąpiła dziś miejsca futurystycznej „cementowni": scenę zamykają wielkie, cylindryczne silosy, kilkupiętrowe ściany odbijają fantastyczną konstrukcję setkami (tysiącami?) luster, a nad wszystkim góruje ekran, powiększający postaci muzyków, tak jak precyzyjny mikroskop powiększa mikroby. Nie - nie koniec na tym. Dopiero po chwili dostrzegam wyrastającą pod niebo wieżę, przypominającą monstrualny łeb grzechotnika. To wysięgnik z reflektorami, chociaż samych reflektorów są tu wkoło tysiące i nikt nie jest w stanie nadążyć za choreografią ich barwnego baletu. Jeśli tak ma wyglądać cementownia XXI wieku, to nowego znaczenia nabierają słowa Johna Cleesa, który powiedział kiedyś: „Uważam, że cement jest bardziej interesujący, niż ludziom zwykle się wydaje". Ale to był „Latający cyrk", a dzisiaj największy cyrk świata... wylądował. W New Jersey. W deszczu.
W dźwiękach, które przez zacinające strugi tropikalnej niemal ulewy dochodzą do mych uszu od strony estrady, rozpoznaję - z większym zdziwieniem niż trudem - takty Not Fade Away, przeboju niezapomnianego Buddy'ego Holly'ego. To trzeci singel Stonesów, 1964 rok - minęło trzydzieści lat. Patrzę na fajerwerki świateł i dymów (na „cementowni" musi się kurzyć) i kusi mnie notka sarkastyczna, w takim tonie: Kim są ci uzurpatorzy na scenie? Boże, jak oni przypominają moich ukochanych Stonesów! Ameryka jest jednak krajem genialnych parody-stów - same tylko konkursy imitatorów Presleya przyciągają setki ludzi, którzy nie tylko wyglądają, ale śpiewają i tańczą, jak „Król" (vide: oddział „latających EMsów" w filmie Andrew Bergmana, „Honeymoon in Vegas" sprzed dwóch lat). Dziwię się trochę, że facet naśladujący na scenie Micka robi to aż tak łudząco. A są tam także inne sobowtóry - Ron Wood, Charlie Watts... Doskonale opanowali styl gry muzyków z zespołu The Rolling Stones. Najbardziej autentyczny wydaje się Keith Richards - paradoksalnie, bo on zawsze był najbardziej autentyczny. Jego też najcieplej przyjmuje przemoknięta widownia. Z ważących setki
291
ton kolumn głośnikowych dobiegają mnie dźwięki muzyki, którą bardzo lubię -jest to muzyka The Rolling Stones. Naśladowca Micka Jaggera biega i skacze jak oryginał - rzadziej może tylko, brakuje mu Jaggerowskiej kondycji. Brakuje też sobowtóra Billa Wymana. Podstawiono na jego miejsce czarnego basistę, ale najwyraźniej nikomu to nie przeszkadza. Nawet to, że czarnoskóry muzyk gra znacznie lepiej niż jego biały pierwowzór. Czuję, że zaczyna robić się dobrze (i tylko ludzie mali przypisywaliby to działaniu używek). Skąd nagle tak zbawienny stan?
To wpływ muzyki - nie mam co do tego wątpliwości. Robi mi się głupio z powodu pochopnego gniewu. To chyba alergia na New Jersey, bo wiem na pewno, że nie na deszcz. Zaczynam wstydzić się nagle chwilowego napadu złośliwości i podszeptów ironii. Czy jest w całym tym businessie ktoś bardziej autentyczny niż ci czterej faceci? Mick Jagger, Keith Richards, Charlie Watts i Ron Wood. Albo czy jest coś bardziej autentycznego niż ich muzyka - oni są już po prostu za starzy (sic!), żeby cokolwiek lub kogokolwiek... udawać. Zawdzięczamy więc Rolling Stonesom nowy rockandrollowy wymiar: dojrzałość jako potwierdzenie autentyzmu. I jego niepodważalna afirmacja. I całe szczęście. I całe szczęście. I tak trzymać.
Oto zestaw wykonany przez Rolling Stonesów na tym deszczowym koncercie, na którym muzyka była istnym „piątym żywiołem": Not Fade Away, Tumbling Dice, You Got Me Rocking, Shattered, Rocks Off, Sparks Will Fly, Satisfaction, Beast Of Burden, Out Of Tears, Memory Motel, Ali Down The Linę, Miss You, I Go Wild, Honky Tonk Woman, Happy, The Worst, Love Is Strong, Monkey Man, Start Me Up, Street Fighting Man, lt's Only Rock'n'Roll, Brown Sugar, Jumpin' Jack Flash.
Na pozostałych koncertach tej trasy pojawiały się również inne „utwory z lamusa", a do jej repertuarowych ciekawostek zaliczyć można z pewnością piosenki Rocks Off, Memory Motel, Ali Down The Linę czy (znakomity!) Monkey Man. Not Fade Away nie było jedynym „obligatoryjnym klasykiem". Pojawiały się też inne interesujące i nieczęsto wykonywane na żywo utwory, jak Heartbreaker Sweet Virginia czy (klasyk rezerwowy) lt's Ali Over Now. Zjawiskiem osobnego rzędu było Before They Make Me Run w wykonaniu Keitha. Pojawiali się też goście - Bo Diddley i Robert Cray.
We wrześniu Stonesi zrobili maleńką przerwę w tournee, żeby osobiście odebrać nagrodę za „całokształt" (lifetime achievement) i wystąpić na żywo podczas rozdania MTV Musie Awards w nowojorskiej Radio City Musie Hall. Ich listopadowy koncert na Joe Robbie Stadium w Miami na Florydzie transmitowany był przez telewizję kablową w płatnym systemie pay-per-view i został później wydany na kasecie wideo jako „Rolling Stones - Voodoo Lounge". To właśnie podczas konferencji prasowej w Palm Beach na Florydzie zespół zapowiedział nową europejską trasę koncertową - rozpocznie się ona w czerwcu 1995 roku
292
w Szwecji, a jej sponsorem będzie firma Volkswagen, która za przywilej reklamowania się w towarzystwie Rolling Stonesów zaproponowała zespołowi 4 miliony funtów... I bardzo dobrze. Od przybytku głowa nie boli, a północnoamerykańskie koncerty przyniosły Stonesom rekordowe wpływy, wynoszące ponad 140 milionów dolarów - czyniło to z nich nie tylko „najlepszy rockandrollowy zespół świata", ale także najlepiej zarabiający zespół w całej dotychczasowej historii rock and rolla.
Rok 1994 był - niestety - także rokiem pożegnań... 6 września zmarł w swoim domu w Nashville, Nicky Hopkins, znakomity pianista i współpracownik Rolling Stonesów, bohater niefortunnej sesji JAMMING WITH EDWARD, upamiętniony w piosence grupy The Kinks, Session Man. Żył 50 lat. W kilka tygodni później, 22 października, na ciężką chorobę wątroby zmarł w wieku 52 lat Jimmy Miller, producent świetnych nagrań Stonesów na przełomie lat 60. i 70., człowiek .odpowiedzialny za „nowe brzmienie" zespołu. Ale - jak to w życiu bywa - tym smutnym pożegnaniom towarzyszyły radosne powitania... Na początku września Bill Wyman został ojcem - miał 58 lat, a jego kolejna młoda żona, Suzanne, urodziła córkę, Katharine Noelle. Szeroko pojęta „rodzina Rolling Stonesów" rozrastała się już w trzypokoleniowe i coraz bardziej rozgałęziające się, drzewo genealogiczne. W październiku syn Keitha i Anity Pallenberg - Marlon Ri-chards - ożenił się w dalekich Włoszech z wybranką serca, Lucy de la Falaise. Zajętego amerykańskimi występami ojca reprezentowała piękna macocha, Patti Richards. Keith - w towarzystwie żony Patti, syna Marlona oraz synowej Lucy -udał się do Włoch dokładnie w rok później i dopiero na miejscu dowiedział się, że już na następną wiosnę zostanie... dziadkiem! „Archetypalny rockandroller" przeskoczy w ten sposób swoją własną rockandrollową widownię o jedno pokolenie -najlepszy dowód na to, że rock nie musi być „muzyką młodych". Kiedy wreszcie, pod koniec maja 1996 roku, na świat przyszła Ella Rosę, córeczka Marlona i Lucy Richardsów - był to symboliczny dzień dla całego rock and rolla!
Ale „archetypalny rockandroller" musiał jeszcze trochę poczekać na ten dzień. Tymczasem rozpoczynał się bowiem rok 1995 i rozpoczynał się - jednocześnie - nietypowo i w wielkim stylu. Rolling Stonesi nareszcie położyli na łopatki kontynent samby i rumby, tanga i bossa-novy: Amerykę Południową. Na początek zagrali czterodniowy maraton w samym Meksyku. Potem padła u ich stóp Brazylia - trzy dni występów na stadionie Pacaembu w Sao Paolo były tego dobrym dowodem. Dowodem naocznym zaś stały się koncerty zespołu na legendarnym stadionie piłkarskim Maracana w Rio de Janeiro - drugi występ zgromadził ponad 100 000 fanów i był transmitowany przez TV Globo, największą stację telewizyjną w kraju. Finałowy występ The Rolling Stones w Brazylii oglądało dzięki temu ponad 100 milionów (!) telewidzów w całej Ameryce Południowej! Po tryumfalnym pięciodniowym maratonie koncertowym na stadionie River Platę w Buenos Aires Stonesi zostali zaproszeni przez prezydenta kraju, Carlosa Menema, i spotkali się z brytyjskim ambasadorem - ich wielkim fanem. Po dalszych koncertach na kontynencie Ameryka Południowa należała do nich. Lekki
293
zgrzyt poprzedził dwa koncerty na bliźniaczym kontynencie afrykańskim. Zanim Rolling Stonesi zagrali na stadionie Ellis Park w Johannesburgu - przed pełną widownią - rozległy się gromkie protesty chrześcijańskiej organizacji młodzieżowej The Young South Africans for Christian Civilization. Domagała się odwołania występów zespołu, ponieważ - według jej niezłomnych i natchnionych członków - miały się one przyczynić do pogłębienia „moralnego i psychologicznego spustoszenia trawiącego kraj". Może chodziło o czarne wpływy w muzyce Stonesów?
Czarne wpływy podobały się natomiast białym słuchaczom nie związanym bezpośrednio z ruchem południowoafrykańskiej młodzieży na rzecz cywilizacji chrześcijańskiej - album VOODOO LOUNGE przyniósł Stonesom dwie nagrody Grammy: za najlepszy album rockowy i za najlepszy teledysk, Love Is Słrong. Ale oni już myśleli o następnej płycie i mieli tym razem fantastyczny pomysł...
Mijały miesiące i zmieniały się kontynenty, a zespół robił wciąż dokładnie to samo: dawał koncertowe maratony na stadionach przepełnionych entuzjastyczną widownią. Może znudzić? Każdego by znudziło. Kiedy więc w marcu przyszła kolej na Japonię - gdzie koncertowy maraton na Korakuen Dome w Tokio trwał aż siedem dni (!) - zespół, wraz z Donem Wąsem, współproducentem planowanej płyty, zaczął odbywać akustyczne próby z myślą o albumie utrzymanym w spopularyzowanej przez MTV konwencji „Unplugged" - czyli: bez prądu... Stonesi zmienili kontynent na Australię, zdążyli zahaczyć o stadiony Nowej Zelandii, a koncepcja niecodziennego albumu krystalizowała się i nabierała rumieńców. Czwarty - i ostatni - singel z albumu VOODOO LOUNGE, piosenka / Go Wild, podzielił los poprzednich, czyli przeszedł praktycznie nie odnotowany na listach, jednak sam album sprzedawał się bardzo dobrze - w większości krajów cywilizowanego świata. Można było myśleć o nowym.
Wbrew pozorom „cywilizowany świat" nie jest zbyt szerokim pojęciem. Nie jest też pojęciem jednoznacznym. Afrykanerzy bojkotowali Stonesów, bo chodziło im o jakiś bielszy odcień cywilizacji, natomiast w Chinach był on już zdecydowanie... za biały. Paradoksalnie, ale właśnie w dniu 1 maja (!) komunistyczne władze Chin odmówiły zespołowi zgody na planowany wcześniej występ w Pekinie. Keith Richards miał na ten temat całą historię: „Otrzymałem długi list od rządu chińskiego z wyjaśnieniem, dlaczego nie możemy przyjechać. Jako numer jeden na liście było «zanieczyszczenie kulturalne». Na mniej więcej trzydziestej pozycji na liście znalazłem coś w rodzaju: «spowoduje to korki na ulicach». A po drodze pełno było podobnych bzdur..." Wychodząc więc ze słusznego założenia, że nikogo nie da się uszczęśliwić na siłę, Rolling Stonesi ograniczyli się do uszczęśliwiania starej, dobrej Europy...
Wielkim zaskoczeniem były majowe koncerty zespołu w małym klubie The Paradiso w Amsterdamie. I - oczywiście - wielką sensacją. Nikt się jeszcze nie spodziewał, że znużony stadionami zespół postanowił przybliżyć się do swej widowni i potraktował to postanowienie bardzo serio. Drugi koncert w The Paradiso transmitowany był na gigantycznym ekranie, na którym oglądało go w cen-
294
trum Amsterdamu 75 000 Holendrów! Ale był to dopiero początek kameralnych występów Stonesów w Europie. Ekipa techniczna nagrywała je i filmowała -zapowiadało to i album, i film...
No i poszło - kluby, kluby, kluby... 2 lipca w klubie L'Avenue w Paryżu odbyło się przyjęcie urodzinowe Jerry Hall - jednym z gości był zagorzały fan Stonesów, aktor Jack Nicholson. Już nazajutrz na otwarcie kas biletowych w sklepie Virgin Megastore na Polach Elizejskich czekało półtora tysiąca ludzi! Szykowało się niezwykłe iście wydarzenie: jeszcze tego samego wieczora Stone-si mieli zagrać w słynnej Olympii! Była to już druga tak mała sala na europejskim szlaku zespołu, a rangę szczególną zapewniał temu koncertowi element „nostalgiczny": po raz ostatni The Rolling Stones wystąpili w Olympii w 1966 roku, prawie 30 lat wcześniej... Rozgrzewał koszmarny zespolik z Paryża, ale niewy-darzeni muzycy znieśli jakoś wycie znudzonej widowni. Stonesi dali za to najlepszy, być może, koncert tournee, sięgając po najdawniejsze numery i wykonując je z młodzieńczą energią. Kręciły się taśmy - fragmenty występu w Olympii znalazły się później zarówno na płycie, jak i w nowym filmie.
Lipcowy koncert na stadionie Don Valley w Sheffield był pierwszym występem Rolling Stonesów w Wielkiej Brytanii od 1990 roku - aż sto ciężarówek przewoziło sprzęt przez kanał (zwany przez Anglików Kanałem Angielskim). Po serii koncertów na stadionie Wembley, w rodzinnym Londynie, zainteresowanie występami wzrastało geometrycznie, podobnie jak ceny biletów u koników. Wyjątkowe były jednogłośne zachwyty brytyjskiej prasy, często bardzo krytycznie nastawionej do zespołu. Ale po tej stronie kanału (nie nazywanego przez Francuzów ani Kanałem Angielskim, ani Francuskim) także szykowała się niespodzianka. Kolejnym niezwykłym wydarzeniem na tej niecodziennej trasie był występ Rolling Stonesów przed trzytysięczną widownią w Brixton Academy w Londynie. Wypadł w środę. Bilety sprzedawano w londyńskim sklepie Virgin Megastore już od wtorkowego poranka - gigantyczna (ale kulturalnie zachowująca się - to nie piłka nożna) kolejka fanów zbierała się już od poniedziałku! Cena biletu wynosiła 25 funtów i nie przewidywano miejsc siedzących. Nie zrażeni tą niedogodnością przybyli na występ oboje rodzice Micka, a także jego była narzeczona - Mariannę Faithfull. Mick (na marginesie spotkania): „Wystarczy, że widzi ich przez pięć minut, a zaczyna, ni stąd, ni zowąd, opowiadać, jaki byłem w łóżku i przysięga, że lepszy od Keitha..."
Chłopcy zawsze byli do siebie nastawieni rywalizacyjnie, kiedy chodziło o akcje wśród dam, ale brutalna prawda była taka, że - pod względem ilościowym w każdym razie - zdystansował ich wszystkich „emerytowany" Bill. Może stąd ta wczesna emerytura? Na szczęście ich akcje zespołowe systematycznie wzrastały. Ilustruje to zabawna anegdota: 25 maja na licytacji w domu aukcyjnym Christie's sprzedano za 50 125 funtów (!) taśmę nagraną w 1961 roku, na której zespół (ze zidentyfikowanym udziałem Micka Jaggera, Keitha Richardsa i Dicka Taylora, później lidera grupy Pretty Things) wykonuje trzynaście standardów rhythmandbluesowych. Cenne znalezisko miało pochodzić ze strychu wspólnego
295
kolegi - po zaledwie kilku dniach wyszło na jaw, że szczęśliwym nabywcą kosztownej taśmy był... sam Mick Jagger. Czyżby aż tak mu zależało, żeby nikt tego nie usłyszał? No cóż, trzeba dbać o dobrą reputację...
Nagranie piosenki do ścieżki dźwiękowej filmu o przygodach agenta 007 uchodziło wśród muzyków za wyróżnienie i nie odmówił wypełnienia zaszczytnej misji nawet sam Paul McCartney - jego Live And Let Die ozdobiło w 1973 roku pierwszy film z udziałem Rogera Moore'a jako Jamesa Bonda. Stonesi odrzucili jednak propozycję napisania piosenki do powstającego właśnie nowego filmu z Bondem - „Golden Eye". Czyżby nie ten kaliber? A może - choć aż trudno to sobie wyobrazić - pieniądze były za małe? Po co pisać nową piosenkę za milion, skoro można sprzedać starą za kilka? Chłopcy wzięli już 4 miliony za Satisfac-łion - słodką transakcję sfinalizowali producenci batonu Snickers... Ale szykowała się jeszcze bardziej intratna oferta - na początku sierpnia rozeszła się interesująca pogłoska: Bill Gates, właściciel firmy Microsoft i znany milioner, przymierzał się ponoć do piosenki Stonesów Start Me Up. Miała ona zostać wykorzystana w kampanii reklamowej najnowszego produktu Microsoftu, systemu operacyjnego znanego dotąd pod „kryptonimem" Windows 95. Cytowana oferta zamykała się w przedziale 5-15 milionów dolarów, ale - choć były to tylko pogłoski - cena wydawała się baśniowa. Transakcja doszła do skutku. A za ile? Oczywiście za sumę zamykającą się w przedziale 5-15 milionów dolarów. Czyli za baśniową. I dobrze. A miliony nabywców nowego programu na całym świecie biegły do sklepu pomrukując pod nosem: „Jak cię odpalę, nic cię już nie powstrzyma..."
Tymczasem dobiegało końca „kolejne tryumfalne tournee" Rolling Stonesów po Europie. Chłopcy powrócili do Pragi - na mamuci (partyjne wiece...) stadion Strahov przybyło ponoć aż 130 000 fanów. I ponownie: z całej Europy Wschodniej, także z Polski. Po raz pierwszy w swojej bogatej karierze zagrali chłopcy na Węgrzech - na Nepstadion w Budapeszcie. Ale największą chyba ciekawostką tej obfitującej w ciekawostki trasy był specjalny, zamknięty (!) występ na terenie fabryki Volkswagena w Wolfsburg w Niemczech. Koncert tylko dla pracowników firmy był częścią umowy sponsoringowej z producentem popularnych aut. Warto przypomnieć, że sponsor Voodoo Lounge Tour w Europie wypuścił kolekcjonerską serię samochodów: Fabulous Volkswagen Golf Rolling Stones Collection. Na szpanerskie wozy - miały specjalne elementy dekoracyjne i sportowe wersje silników - produkowane wyłącznie jako limited edition, jeszcze przed rozpoczęciem produkcji przyszło ponad półtora tysiąca zamówień z samej Wielkiej Brytanii (wersja „lewoskrętna"...). Koncert w Kirchberg w Luksemburgu zgromadził więcej widzów niż mieszkańców liczy sobie maleńkie księstwo - były to głównie pielgrzymki fanów z pobliskich Niemiec i z Francji. Ostatnie koncerty trasy koncertowej Voodoo Lounge Tour odbyły się 29 i 30 sierpnia w Rotterdamie. Holandia zawsze bardzo gorąco witała Stonesów - tym razem miała zaszczyt ich pożegnać... Buchalteria: Voodoo Lounge Tour widziało około 8 milionów ludzi. Trasa koncertowa przyniosła ponad pół miliarda (!) dolarów i pobiła dotychczasowe rekordy - tradycji stało się zadość. We wrześniu Stonesi oddawali się
296

zasłużonemu odpoczynkowi: Mick Jagger w swym francuskim zameczku, Ron w domu w Irlandii, Keith zaś w domu w... Redlands. Natomiast Charlie i Shirley Watts po raz kolejny znaleźli się w Polsce...
O to jednak, żeby w pogłębiającym się błogostanie nie zrobiło im się za dobrze - stan to, jak wiemy, niewskazany - zatroszczyła się tym razem niemiecka prasa. Od razu po zakończeniu tournee popularny niemiecki magazyn - „Der Spiegel" - zasugerował, że Rolling Stonesi używali, w czasie większości koncertów Voodoo Lounge Tour... częściowego playbacku! Rąbnęło to w reputację zespołu, jak przysłowiowy grom - oni, największy rockandrollowy zespół świata mieli nie grać na żywo? Natychmiast po wymierzonym przez siebie policzku, „Spiegel" opublikował ostre, całostronicowe ogłoszenie podpisane przez czterech Stonesów. W niemieckiej prasie zawrzało... Członkowie zespołu stwierdzali kategorycznie, że podejrzenia o używaniu przez nich playbacku w czasie ostatniej trasy koncertowej są absolutnie nieprawdziwe, jednak brak oficjalnych przeprosin ze strony redakcji magazynu i fakt, że koszty ogłoszenia poniósł sam zespół, nasuwały przypuszczenia, że Stonesi skierują sprawę do sądu - tak się też stało. Firma The Rolling Stones po raz kolejny w swojej karierze walczyła o reputację. Jednak komentarze członków zespołu kazały spodziewać się korzystnego finału sprawy, która mogła toczyć się przez wiele miesięcy w sądowych instancjach. Mick Jagger: „Insynuacje tego typu są po prostu głupie, ale ludzie wierzą często w to, co usłyszą - zwłaszcza kiedy jest to gdzieś wydrukowane. Mamy na taśmie nagrania z każdego koncertu, nawet wideo - to oczywiste, że wygramy sprawę". Keith Richards: „Możecie mnie nazywać jak chcecie - narkomanem, kryminalistą, nawet «zanieczyszczaczem kultury» - nie mówcie mi tylko, że nie gram na żywo: to jest największa obelga na świecie! Po pierwsze, zażądam przeprosin, a po drugie odszkodowania - lecz bez względu na to, ile pieniędzy od nich wyciągniemy, całą sumę przekażę na rzecz dzieci w Bośni. Nawet nie chcę oglądać ich pieniędzy!" Sprawa znalazła przewidywany finał dopiero w listopadzie 1996 roku - „Der Spiegel" „odszczekał" swoje impertynenckie podejrzenia. Gazeta przyznała, że Rolling Stonesi grali na żywo, ale wysokość odszkodowania pieniężnego nie zostaje ujawniona. I tyle. Zresztą - czy prawdziwy Rolling Stones dba o coś równie trywialnego jak pieniądze? Panowie Jagger, Richards, Watts i Wood przyzwyczaili się już niewątpliwie do nazwy swojego zespołu, ale jej prawdziwe znaczenie miał im przypomnieć inny niespokojny duch rock and rolla, Bob Dylan. W końcu to on, już 1965 roku, zapytał, jak to właściwie jest być „rolling Stonesem"? No więc - how does it feel?
Podczas jednego z francuskich koncertów - 27 lipca w Grammont w Montpellier - do Rolling Stonesów dołączył (to dopiero niespodzianka, co się zowie!) Wielki Bob i wspólnie wykonali epokowy numer Dylana Like A Rolling Stone. Uff - nareszcie... Do tej - jakby specjalnie dla nich stworzonej - piosenki Stonesi przymierzyli się po raz pierwszy w swej przeszło trzydziestoletniej karierze. Ciekawe, na co czekali? Po występie z Dylanem sami wzięli ją na warsztat -zostawili organowy riff, wygrany przed laty na hammondzie przez Ala Koopera, Mick dodał proste solo na harmonijce.
297
Nikt nie miał wątpliwości, że jest to najbardziej naturalny wybór na singel, którego zadaniem było wypromowanie przygotowywanego albumu. Od razu przystąpiono do realizacji teledysku. W londyńskim hotelu Grosvenor House nakręcona została sekwencja na przyjęciu, a wykonanie muzyczne pochodziło z czerwcowego występu zespołu w paryskiej Olympii. Reżyserował Michael Gon-dry. We wrześniu zdjęcia do Like A Roling Słone były gotowe. Zespół sfilmowano przed niewielką widownią w Bagley's Studio w Londynie - Stonesi rozgrzali publiczność bluesowym jamem oraz serią swoich „klasycznych" hitów: Street Fighting Man, Brown Sugar, Start Me Up i Honky Tonk Woman. Główną rolę w minifilmie zagrała Patricia Arquette (zagubiona, jak „Autostrada" Lyncha...), towarzyszyło jej 75 modelek niepośledniej urody. Warto przy okazji wrócić do samej nazwy zespołu. W ankiecie, przeprowadzonej przed laty wśród amerykańskich czytelników, magazyn (o nieprzypadkowo bliźniaczej nazwie) „Rolling Stone" wyłonił najlepsze nazwy zespołów w historii rocka. Zwyciężył zespół... The Rolling Stones (na drugim miejscu był The Sex Pistols, a na trzecim The Band).
Singel Like A Rolling Stone zwiastował nowy koncertowy album zespołu -nosił on dosyć prowokujący tytuł, STRIPPED. Czyli: Rolling Stonesi... odarci. A z czego? Z tego wszystkiego, co tak bardzo zaczęło im dokuczać na ostatniej trasie: z gigantyzmu (i gigantomanii), z przebojów, bez których nie wolno im zakończyć koncertu, oraz, co najbardziej istotne, odarci z fizycznego dystansu, który dzielił ich od publiczności... Album zawiera nagrania z klubów (Paradiso w Amsterdamie i Olympia w Paryżu) oraz fragmenty prób z Tokio i Lizbony. Oprócz zwiastowanego singlem Like A Rolling Stone, czy - przypominanego na koncertach od 1994 roku - Not Fade Away, mamy w repertuarze tej płyty same właściwie niespodzianki. Nagrania na STRIPPED to absolutna rockandrollowa poezja! Jeśli miała to być odpowiedź Rolling Stonesów na zainteresowanie konwencją „Unplugged", nie mogli zrobić tego lepiej. Spokojne piosenki w na poły akustycznych wykonaniach płyną w lekko rozkołysanych, lekko rozwibrowanych rytmach, a ich wybór przyprawia smakoszów o lizanie... małżowin usznych (sam Mick Jagger robi to z łatwością i z wielką wprawą): ShineA Light, The SpiderAnd The Fly, Sweet Virginia, Tm Free, Let It Bleed, Dead Flowers. Mamy tu nawet akustyczne „Dzikie konie", zagrane na gitarach, jak marzenie inżyniera dźwięku. Każde zresztą uderzenie w struny wydaje się na tej płycie niepowtarzalne -nobilituje to także zregenerowaną (chirurgia plastyczna?...) Angie, dodaje splendoru stosunkowo niedawnym (1989) duetom „Błyszczących bliźniaków" w Slip-pingAway. Ponieważ tym razem wszystkie niemal utwory dawało się podciągnąć jeżeli już nie pod kategorię „obligatoryjna klasyka", to pod ekstraklasę niespodzianek, chłopcy sięgnęli do zupełnie innej beczki: obsesyjny temat Little Baby, zamykający album, pochodzi z bogatego katalogu Willy'ego Dixona, chicagowskiego „Szekspira bluesa". STRIPPED to Rolling Stonesi, których chciałoby się słuchać godzinami! To powinien być dwupłytowy album! Samych nagrań z prób Love In Vain można było dać z tuzin!
Ale był to też album na miarę tzw. nowych czasów. Po raz pierwszy
298
w dyskografii zespołu płyta kompaktowa zawiera materiał „interaktywny", m.in. wywiady, teledyski oraz scenę z Mickiem śpiewającym a cappella w garderobie Tumbuling Dice. Ukazał się też pierwszy komputerowy program zespołu - „Vo-odoo Lounge CD-ROM"! Mick: „To właściwie fantazja - można podróżować ze Stonesami po świecie i oglądać różne dziwne rzeczy..." Keith: „Chcieliśmy pokazać także i to, co rajcuje nas samych - to dlatego jest tam Blues Room z Howlin' Wolfem i z Muddy Watersem". Jednym z najbardziej atrakcyjnych efektów znajdujących się w programie są zdjęcia z koncertu Stonesów, pochodzące z kamery przytwierdzonej do... okularów Rona Wooda!
I album, i CD-ROM ukazały się (nieprzypadkowo...) w okresie przedświątecznym, doskonale trafiając w czas gwiazdkowych zakupów. Za to Nowy Rok przyniósł kilka interesujących wywiadów: Mick Jagger udzielił (na żywo!) wywiadu w Internecie - rozmowę prowadził redaktor naczelny magazynu „Rolling Stone", David Fricke, ale inni użytkownicy sieci też mogli zgłaszać swoje pytania. Fricke poprosił Micka, żeby zdradził jakiś intymny sekret na swój temat, coś, o czym nikt jeszcze nie wie. Jagger - niepoprawny prestidigitator - odpowiedział: „Przyszedłem na świat jako kobieta". Jakże inaczej brzmiał jego szczery kolega, znany gitarzysta Keith Richards, kiedy mówił w wywiadzie dla magazynu „Guitar World": „Jedyne, co chcę robić, to nagrywać dobre płyty - zawsze tego tylko chciałem. Miałem wielkie szczęście, bo trafiałem do studia z bardzo dobrymi zespołami i udawało mi się to realizować". To prawda - Keith Richards miał wielkie szczęście do muzyków. Kiedy nagrywa się z takimi mistrzami jak Ron Wood i Charlie Watts, można być spokojnym o rezultaty.
Tacy muzycy! Tacy koledzy! A koledzy nie próżnowali... Obrazy Rona Wooda o tematyce przyrodniczej (gitarzysta nie ogranicza się do portretów) wystawiono na aukcji w Christie's, gdzie cieszyły się sporym wzięciem - przeciętna cena za „olej gitarzysty Stonesów" wynosiła około 3,5 tysiąca funtów. Ale dobrą koniunkturę zepsuły złe wieści: londyńskie brukowce podały, że Ron Wood znalazł się w szpitalu z rozpoznaniem nowotworu. Gitarzysta „numer dwa" faktycznie był w szpitalu, gdzie przeszedł zabieg otwarcia klatki piersiowej, ale jego efektem było wykluczenie (!) podejrzenia raka. Ron Wood powrócił spokojny do domu w Irlandii, gdzie z wielką przyjemnością nagrywał zawsze w towarzystwie przyjaciół. Odwiedził go tam stary kumpel, Bo Diddiey. A tymczasem były boss gitarzysty, Rod Stewart, wpadł razem z nim do pubu Point Depot w Dublinie, gdzie wykonali razem kilka starych numerów - ku wielkiej uciesze popijającej guinnessa widowni... 31 grudnia 1995 roku powszechnie lubiany muzyk zorganizował na swej irlandzkiej farmie przyjęcie noworoczne, na które zaprosił -tradycyjnie - wielu sąsiadów i na którym wypito ponad 1000 litrów guinnessa. Szkoda, że nie wiadomo, ile litrów przypadało na głowę.
Na wiosnę Ron Wood otworzył wystawę swoich ostatnich prac w dalekiej Brazylii - pięć najnowszych obrazów gitarzysty-malarza zainspirowała trasa koncertowa Voodoo Lounge. Bogaty w następstwa był dzień 28 czerwca 1996 roku, kiedy Ron Wood wystąpił gościnnie z Dylanem podczas londyńskiego koncertu
299
Jego Bobości („His Bobness") w Hyde Parku. Koncertowi Dylan/Wood przysłuchiwali się - zasiadając razem na widowni - Mick Jagger, Erie Clapton oraz dwaj muzycy z grupy The Who: Pete Townshend i Roger Daltrey. Już we wrześniu niezwykle zajęty Bob Dylan - w Stanach mówi się, że gra 366 koncertów w roku - znalazł czas na wspólną zabawę i odwiedził Rona w Irlandii. W domowym studiu Stonesa nagrywali razem w składzie: Dylan, Bernard Fowler i - rzecz jasna - sam gospodarz. Kiedy w niecały rok później Dylan ponownie znalazł się na farmie Wooda, nagrywali już tylko we dwóch, ale sporo i zawodowo. Część piosenek, w tym utwory napisane przez Dylana, ma znaleźć się na najnowszym solowym albumie Rona Wooda, planowanym na rok 1998. Jego tytuł roboczy... AFTER SCHOOL. Ciekawe, jaką szkołę panowie mieli na myśli?
Nie próżnował gitarzysta, nie próżnował perkusista. W czerwcu 1996 roku ukazał się nowy album The Charlie Watts Quintet, zatytułowany LONG AGO & FAR AWAY - perkusista po raz drugi zaangażował w roli solisty Bernarda Fowlera, czarnoskórego wokalistę, z powodzeniem występującego z Rolling Stonesami na koncertach, ale tym razem powierzył mu wyeksponowaną, gwiazdor-ską wręcz, rolę. Na płytę składają się „miękkie" standardy jazzowe - m.in. Gershwina, Carmichaela, Ellingtona, Portera. Publiczność Rolling Stonesów od lat śledziła - z szacunkiem - solistyczne poczynania Charliego na jazzowej niwie. Niewiele osób kupowało jego płyty, ale elegancki styl życia „czystego Stonesa" i snobistyczne nieco hobby imponowały fanom rocka. Nikt nie zdawał sobie sprawy z tego, jak bardzo rozdarty był od lat ten „spokojny Stones", ile wycierpiał. Dopiero po wydaniu tego albumu Charlie Watts przyznał się do tego, że stoczył walkę z upiorem nałogu, że wyszedł z niej zwycięsko, ale pamiętał o cenie, którą przez cały czas płacił. Zwierzył się reporterce magazynu „You": „I ja, i moja żona mieliśmy w latach 80. wiele problemów. Shirley ostro piła, ja brałem narkotyki. Bardzo ucierpieliśmy od tego oboje - straciłem kontrolę nad tym, kim jestem, narkotyki i bania zrobiły ze mnie kogoś innego, niż byłem. Koledzy nazywali mnie Drakulą... Byłem pijany na pogrzebie własnego ojca -bardzo tego żałuję. Bardzo. Ale tylko w ten sposób potrafiłem poradzić sobie z tym wszystkim. A przynajmniej tak mi się wtedy wydawało. To jest zazwyczaj głównym pretekstem i usprawiedliwieniem".
Humor poprawiał mu zazwyczaj już tylko jazz. Dobrze więc się stało, że ponownie ruszył w drogę ze swoim kwintetem. Podczas amerykańskiego tournee, rozpoczętego z fasonem, bo 4 lipca, jeden koncert miał szczególne znaczenie sentymentalne dla tego sentymentalnego człowieka. The Charlie Watts Ouintet zagrał w Massey Hall w Toronto - prowincjonalna sala koncertowa przeszła do legendy jazzu, kiedy 15 maja 1953 roku wystąpił w niej „jazzowy kwintet wszechczasów" złożony z wyłonionych w plebiscycie „Down Beat" mistrzów be-bopu. Byli nimi - łatwo zgadnąć - panowie Charlie Parker (idol), Dizzy Gillespie, Bud Powell, Charlie Mingus oraz Max Roach. Charlie Watts wystąpił też wreszcie w programie Davida Lettermana - w studiu NBC na Manhattanie. Tym razem bez żadnych ingerencji ze strony producentów programu. Jazz poprawiał Charliemu
300
humor, ale jeszcze lepiej robiły to wizyty przyjaciół na jego jazzowych koncertach. Pan Bert Richards, jego syn Keith, synowa Patti, wnuk Marlon i prawnuczka, Ella Rosę, oglądali występ kwintetu Charliego w nowojorskim Supper Club. W War-field Theatre w San Francisco wpadł na jeden z koncertów Mick Jagger, towarzyszył mu producent Rolling Stonesów, Don Was. To były miłe chwile. Ale już na zakończenie trasy perkusista skarżył się na łamach magazynu jazzowego „Straight No Chaser": „Smutne, że ludzie nie ubierają się tak, jak należy. Kiedy byłem ostatnio na balecie, tylko dwie osoby miały krawaty i garnitury - nie powinno tak być. Kończy się chyba na mnie pewna epoka - niemądry stary pryk opowiada coś od rzeczy..." W październiku The Charlie Watts Ouintet wyruszył na tournee po Japonii.
Kolegów muzyków miał Keith Richards znacznie więcej, ale zaproszenie, z którego skorzystał ochoczo latem 1996 roku, należało do nietypowych. Do niecodziennej sesji doszło pod Woodstock w domu Levona Heima, perkusisty zespołu The Band - legendarna grupa dokonywała nagrań z towarzyszeniem muzyków wsławionych przed laty długotrwałą współpracą z „Królem", EMsem Presleyem: gitarzystą Scottym Moorem i perkusistą D. J. Fontaną. Sesja zrobiła się jeszcze bardziej niecodzienna, kiedy do piosenki Deuce And A Ouarter dołączył Keith Richards i to w podwójnej roli - gitarzysty i wokalisty. Jej rezultaty można podziwiać na udanym albumie ALL THE KING'S MEN, wydanym w 1997 roku. „Ludzi «Króla»" jest na nim więcej - nagrania zgromadziły wszystkich żyjących współpracowników Elvisa Presleya, ponieważ powstały z okazji dwudziestej rocznicy przedwczesnej śmierci „Króla". Natomiast zupełnie na własną rękę Richards wydał płytę ze swoimi ukochanymi rastafarianami - nagrania, które powstały w jego domu na Jamajce, złożyły się na (głównie perkusyjny) album reggae, o wymownym tytule WINGLESS ANGELS.
Październik tego roku przyniósł jedno z najbardziej nieoczekiwanych wydarzeń w całej historii zespołu. Choć było w zasadzie tak, że wydarzenia tego bezskutecznie oczekiwano zbyt długo - nawet najwierniejsza kochanka nie wytrzyma 28 lat rozłąki, bo to bezsensowne i nieludzkie. Doszło niespodziewanie do prapremiery (!) filmu „The Rolling Stones Rock'n'Roll Circus" - na nowojorskim festiwalu filmowym. Podobnie jak premiera w Londynie odbyła się ona bez udziału żadnego ze Stonesów, chłopcy zmęczyli się tym tematem już ładnych parę dekad wcześniej. A potem była jeszcze płyta - pięknie wydana przez ABKCO - i kaseta wideo. Niegdysiejsze śniegi...
Koledzy byli zajęci, nie tracił więc czasu także i Mick - on jednak wolał udzielać się na „innym froncie". W tym samym czasie, kiedy wielbiciele Stonesów wysupływali zaskórniaki, żeby uzupełnić kolekcję o „Rockand roi Iowy cyrk" (w dwóch formatach), łowcy towarzyszących zespołowi sensacji dostali mannę z nieba w postaci rewelacji Jerry Hall skwapliwie podchwyconych przez brytyjską prasę (były pierwsze strony!). Biedna Jerry zwróciła się o pomoc do najsłynniejszego asa brytyjskiej palestry, Anthony'ego Juliusa - prawnika, który zasłynął w świecie przeprowadzając rozwód księżnej Diany i zapewniając jej ze strony
301
księcia Walii sumę 15 milionów funtów. Przyczyna? Chroniczna niewierność konkubenta, o którego wyczynach starzejąca się modelka dowiedziała się z brukowej prasy. Konkubent dał się tym razem przyłapać na dwóch frontach: z aktorką Urną Thurman (byłą żoną Gary'ego Oldmana) i z młodą czeską modelką, Jana Rajlich. Z donosów prasowych wynikało, że niepoprawny Mick „zaliczył" obie panie w nieeleganckim odstępie niecałych 24 godzin. To hormony... Sensacje prasowe na temat rozwiązłego „prowadzenia się" idola miały ciąg dalszy. Jednego dnia Mick przyłożył hollywoodzkiemu fotografowi, który śmiał zrobić mu zdjęcie, kiedy w klubie Viper Room (przy Bulwarze Zachodzącego Słońca) tulił w ramionach piękną Urnę (dziewczyna grała w 1989 roku samą boginię Wenus - w cudownych „Przygodach barona Munchhausena" reżyserowanych przez Terry'ego Gilliama). Jednak następną już noc niezmordowany Jagger spędzał w Beverly Hills Hotel i miał w ramionach śliczną Czeszkę. Kto za nim nadąży? Tym razem jednak zawieszenie broni nastąpiło nadspodziewanie szybko - Mick i Jerry „odłożyli na bok różnice" (tere-fere kuku...) i postanowili „zacieśnić związek dla dobra dzieci". Tym razem prawnik nie był jeszcze potrzebny. Mick został z dziećmi w Londynie - to w ramach rehabilitacji - Jerry zaś wyrwała się na południe Francji. Kręcić film.
Koniec roku przyniósł dosyć nieoczekiwane doniesienia prasowe na temat zespołu. „The Daily Telegraph" podał, że Rolling Stonesi rozpoczną latem następne tournee - zespół miał już ponoć pracować nad nową płytą. Powołując się na słowa Bernarda Doherty'ego, rzecznika prasowego grupy, dziennik podkreślał, że ostatnie występy w klubach Europy wyzwoliły u Stonesów „potrzebę bliższego kontaktu z widownią i ze sobą". Cytat z wypowiedzi rzecznika: „Po raz pierwszy od lat nie stali 50 metrów od siebie". Ale inny rzecznik grupy, Lester Dixon, zaprzeczył pogłoskom o powrocie tak rychłym. Owszem, nowa płyta ma być gotowa pod koniec przyszłego roku, a grupa planuje kolejne tournee, ale -cytat z drugiego rzecznika „w ciągu najbliższych paru lat, nie wcześniej". Całkiem inny aspekt ewentualnego powrotu Stonesów na sceny poruszył redaktor brytyjskiego magazynu „Mojo", Matt Snów: „Jagger dobrze wie, że nie jest wieczny -od dwudziestu lat robi na scenie to samo i ma paranoję na jednym punkcie: żeby nikt czasami nie powiedział, że Stonesi zaczynają zwalniać tempo..."
Faktem jest, że nie zamierzali tego robić. Na początku 1997 roku Mick i Keith spotkali się - tradycyjnie - na Barbadosie, gdzie przystąpili „z kopyta" do pracy nad nowym materiałem na album Rolling Stonesów. Ta formuła już od lat przynosiła satysfakcjonujące rezultaty. Już w marcu zespół w komplecie nagrywał nowe utwory w Los Angeles pod okiem Dona Wąsa. Prace przebiegały w atmosferze ścisłej tajemnicy - jedyny „przeciek" z tego okresu mówił, że Mick obejrzał w kwietniu koncert grupy U2 na stadionie w San Diego. Pop-Mart Tour Irlandczyków miał imponującą oprawę sceniczną - niemal na miarę Rolling Stonesów. Należało dobrze sprawdzić, jak sobie poczyna konkurencja, a projektant Irlandczyków, Mark Fisher, był Stonesom dobrze znany. I był do wzięcia. Mick Jagger zachował to w pamięci... Don Was uchylił rąbka tajemnicy dopiero
302
na początku czerwca - w wywiadzie dla magazynu „Record Collector" powiedział inteligentnie, że nowa płyta Stonesów będzie „taka sama, ale inna". Zdradził, że członkowie zespołu pracują zawsze do momentu, aż „odpadnie" Keith. To nie nowina, wiadomo również, że Richards nie „odpada" tak szybko. Natomiast zaskoczeniem była dla wszystkich niezwykle aktywna rola Charliego Wattsa w powstawaniu płyty - „oczyszczony" perkusista zaskoczył nawet kolegów z zespołu. I to po 35 latach...
Nie były natomiast zaskoczeniem urodziny Rona Wooda. 1 czerwca gitarzysta skończył 50 lat - obchodził półwiecze w towarzystwie m.in. Micka i Jerry Hall, Micka Hucknalla (po prostu „Rudy"), Mariannę Faithfull i jockeya, Frankiego Dettoriego. Wszyscy czterej członkowie „najlepszego rockandrollowego zespołu świata" byli już w ten sposób po pięćdziesiątce (Ron jest najmłodszy): Mick miał prawie 54 lata, Keith 53 i pół, a Charlie skończył 55 lat dokładnie na dzień po półwieczu Wooda.
Prawdziwą niespodziankę zgotowała w obozie Stonesów Jerry Hall, oznajmiając, że jest w trzecim miesiącu ciąży (z konkubentem Mickiem) - oboje rodzice przyznali, że są zaskoczeni, ale nie kryli też wielkiej radości z powiększenia licznej rodziny. Mick dworował sobie nieraz z późnego ojcostwa Billa Wyma-na, okazało się teraz, że sam nie jest lepszy. Stał się obiektem niegroźnych żartów kolegów, wytykających mu ewidentną „wpadkę" - na liczne pytania dziennikarzy odpowiadała, zadowolona ze znalezienia się w centrum uwagi, sama brzemienna. Brzemienna czterdziestoletnia... Jeszcze w czerwcu Rolling Stonesi nakręcili teledysk na ulicach Manhattanu - miał promować pierwszy singel z oczekiwanego albumu. Znamy był już tytuł wybranej w tym celu piosenki: Anybody Seen My Baby. Roboczy tytuł albumu brzmiał na razie BLESSED POISON (czyli: „Błogosławiona trucizna") i nikt nie musiał precyzować, o jaką truciznę chodzi. Kiedy zespół ukończył pracę nad albumem, został przemianowany na „Mosty do Babilonu" i tak już miało pozostać. Też dobrze. Leonard Cohen śpiewał już dawno o „nierządnicy z Babilonu", ale nikt nie zwrócił dotąd uwagi, że to właśnie tam należy upatrywać źródeł całego rock and rolla. A konkretnie seksu, narkotyków i rock and rolla. Nic, tylko delta Missisipi i delta Missisipi. Zgoda - bez delty nie byłoby bluesa. Ale gdzie nierząd? Mówiło się, że Rolling Stonesi gotowi są rozpocząć kolejne tournee pod koniec września. Nieoficjalnie.
Oficjalnie, chłopcy sami obwieścili to światu. 18 sierpnia ogłosili szczegóły trzynastego (!) amerykańskiego tournee - tym razem robiąc to pod pierwszym mostem wiodącym na Manhattan, stuletnim już z górą, pięknym mostem Brook-lyńskim. Kilkuset przedstawicieli prasy, wytwórni Virgin i firmy telekomunikacyjnej Sprint (sponsora trasy) oczekiwało przybycia członków zespołu pod gigantycznym ekranem. Pojawił się na nim nagle rzut mostu ze śmigłowca. Zbliżenie ukazało jadący mostem czerwony kabriolet - dalsze zbliżenia ujawniły, że za jego kierownicą zasiada Mick, obok niego siedzi Keith, a Charlie i Ron zajmują tylne siedzenie. Z samochodowego odtwarzacza dobiegały dźwięki najnowszego albumu...  Podczas konferencji prasowej Mick zajął miejsce wśród dziennikarzy
303
i uprzedził (nieuchronne...) pytanie, czy będzie to ostatnie tournee Rolling Stonesów. Keith Richards odparł: „Tak - to i pięć następnych!". W ten sposób chłopcy uporali się z najważniejszym tematem. Pozostały już tylko detale: trasa koncertowa rozpocznie się 23 września w Chicago i - zgodnie z dotychczasową tradycją - kontynuowana będzie w Europie w następnym roku. Darryl Jones po raz drugi wystąpi u boku Stonesów grając na gitarze basowej, natomiast w kolejce do najbardziej prestiżowej (i beznadziejnej...) „rozgrzewki" ustawili się już: Sheryl Crowe, Blues Traveller, Foo Fighters, Dave Matthews Band i Smashing Pump-kins. W tydzień po rozpoczęciu tournee ukaże się nowy album. To wszystko. Zagadnięty o „konflikt priorytetów" Mick odparł: „Termin trasy poznałem wcześniej niż termin porodu - postaram się być i tu, i tu!". Zespół wyglądał zdrowo.
Pierwsze koncerty Bridges To Babylon Tour zostały wyprzedane w rekordowym czasie - w samym Chicago w ciągu niecałej godziny rozeszło się ponad 100 000 biletów (na dwa koncerty na Soldier Field). Rolling Stonesi ponownie bili rekordy i - jak zawsze - były to wyłącznie ich własne rekordy z poprzedniej trasy koncertowej. Premiera singla Anybody Seen My Baby odbyła się raczej nietypowo - w pierwszej kolejności piosenka była prezentowana przez stacje radiowe Ameryki Północnej (do sklepów trafiła w pierwszych dniach września) i można ją było odnaleźć w Internecie - adres: http://www.kmtt.com/nonframes/news-flash.shtml (z fragmentem teledysku). Teledysk - sądząc po fragmentach -zapowiadał się interesująco. Nakręcony na ulicach Manhattanu (plus kilka surrealistycznych dekoracji) ukazywał Jaggera bezskutecznie poszukującego dużej dziewczyny w negliżu, oddalającej się - ku uciesze mijanych przechodniów -w stronę Chinatown. Część scen z Mickiem nakręcono w scenerii najprawdziwszego nowojorskiego metra. Aha - nikt nie widział jego małej...
Tradycyjny „występ-niespodzianka" odbył się 12 września w niewielkim klubie: Horseshoe Tavern w Toronto. Już w cztery dni potem miała miejsce powtórka „występu-niespodzianki" - tym razem w klubie Double Door w Chicago, gdzie 270 osób zapłaciło za wejście po 7 dolarów, nie wiedząc, co je czeka w środku... Oficjalne otwarcie Bridges To Babylon Tour odbyło się - zgodnie z planem - 23 września na Soldier Field w Chicago. Pierwszy koncert The Rolling Stones A.D. 1997 oglądało 70 000 widzów - dzielnie otwierał The Blues Traveller. Stonesi grali przez dwie i pół godziny, kończąc występ fajerwerkami za 50 tysięcy dolarów.
Także i tym razem wielkie wrażenie robiła scena, zaprojektowana - rzecz jasna - przez Marka Fishera. Stanowiła połączenie pomysłów z poprzednich tras Pink Floyd (wielki okrągły ekran) oraz U2 (długi podest, prowadzący do mniejszej, kameralnej sceny, na której Stonesi mogą przez chwilę sprawiać wrażenie rhythmandbluesowego combo z lat 60.). „Babilońskim" akcentem były dwie gigantyczne, nadymane (na-dymane) „nierządnice"... Z nowych piosenek można było usłyszeć: Flip The Switch, Anybody Seen My Baby, Saint Of Me i Out Of Control. Na pozostałą część występu złożyły się podstawowe utwory z szeroko rozumianej serii „greatest hits". Szczęki nie opadały z powodu doboru repertuaru, ale był to dopiero początek i wszystko jeszcze mogło się zdarzyć. Keith słusznie
304
26. Mick Jagger jako NED KELLY (1970) - za chwilę powie: „Takie jest życie..

27728. Na żywo w latach 70.
29. Tres amigos: Erie Clapton, Ron Wood i Bob Dylan
30. Najszersze usta show-businessu: Mick Jagger i Steve Tyler (z Aerosmith)
31. Mick Jagger i misterium voodoo - Voodoo Lounge Tour, 1994
32. Keith Richards wkracza na most do Babilonu - 23 września 1997, Chicago
34.  Ron Wood, Keith Richards i Darryl Jones (na żywo w latach 90.)
35. Czy ktoś widział jego dziewczynę? - Mick w nowojorskim metro, 1997
.

37. First we take Manhattan- konferencja prasowa pod mostem Brooklyńskim, 18 sierpnia 1997

sięgnął po piosenkę Wanna Hołd You z albumu UNDERCOVER, ale prawdziwą niespodziankę zaserwował fanom wykonując dawno zapomnianą „listę zażaleń", adresowaną na płycie EMOTIONAL RESCUE do panny Anity Pallenberg, Ali About You. Trudno zrozumieć, dlaczego chłopcy włączyli do repertuaru Leł's Spend The Night Together- ograli to przecież do białości podczas trasy koncertowej 1981 roku, a i wtedy nikt już nie cenzurował słowa „noc"... Na postulat Richardsa zespół zmieniać będzie na każdym występie od pięciu do sześciu piosenek. Na małej scenie wykonuje zwykle Like A Rolling Stone i pierwszy większy przebój autorski - The Last Time. A także Little Ouennie oraz Let It Bleed. Sensacją samą w sobie są efekty z użyciem ognia - płomieniami wybuchają i miotają nimi we wszystkie strony dwie wielkie wieże boczne. Osobną sensacją jest zastosowanie mostu transmisyjnego, którego kolejne elementy wysuwają się z siebie (podobnie jak dzieje się to w drabinie strażackiej), tworząc pomost o wygiętym profilu. To po nim czterej Stonesi przechodzą z dużej sceny na małą. Nazywa się to... show-business.
Interesującymi przemyśleniami na temat koncertu jako widowiska oraz kryteriów doboru repertuaru podzielili się z dziennikarzami sami muzycy. Mick powiedział, że „cały koncert dzieli się na akty, podobnie jak sztuka teatralna -widownia wcale nie musi tego zauważyć, ale tak jest. I to podział widowiska narzuca dobór utworów, nie odwrotnie. Decyduje sam charakter piosenek -można je wymieniać w określonym miejscu koncertu, pod warunkiem, że będą zbliżone w klimacie. Tak powstaje lista numerów. Potem trzeba je zagrać, żeby zobaczyć, jakiego kształtu nabiera koncert". Keith był - jak zawsze - szczery do bólu: „Staramy się opanować jak najwięcej materiału; oczywiście oprócz rzeczy zupełnie okropnych, takich jak na przykład Blue Turns To Grey- chociaż wiem, że znajdą się tacy, którym i to się podoba..." Mick wyjaśnił zasady wprowadzania do koncertowego repertuaru nowych utworów: „Na wczesnych koncertach trasy gramy tylko jedną, najwyżej dwie nowe piosenki. Wprowadzamy je stopniowo -po trzech, czterech miesiącach, jest ich z pół tuzina". Charlie Watts - drugi obok Rona Wooda uzdolniony plastycznie członek zespołu - pomaga zazwyczaj przy tworzeniu oprawy scenicznej. To on zwrócił uwagę, że „od tego, jak wygląda scena, zależy, co zagramy. Natomiast od tego, co zagramy, zależy, jak wyglądać będzie scena - wszystko zazębia się nawzajem, tworzy jedną całość..." Kiedy w wizji projektantów „zazębiają się" nawzajem trzy setki utworów (nie licząc nawet Blue Turns To Grey), daje to efekty, których nie pomieści każdy stadion...
W ostatnich dniach września odbyła się premiera albumu BRIDGES TO BABYLON. Na prawo most, na lewo most - a dołem wino płynie... Opowiada Keith Richards: „Rolling Stonesi nagrywają najlepsze płyty pod presją, z przysłowiowym nożem na gardle. Bywało już, że nagrywaliśmy album przez dwa lata, w pełnym komforcie - tyle tylko, że wszystko się po drodze rozmywało. Na nowym albumie czuje się tę presję, czuje się też pośpiech i atmosferę improwizacji. Nigdy jeszcze nie schudłem nagrywając płytę, a ta kosztowała mnie cztery kilogramy, na które naprawdę nie mogę sobie pozwolić... Ale już wracam do
305
normy". Całe szczęście - gdyby wszyscy czterej Rolling Stonesi schudli po cztery kilogramy, zostałyby z nich szkielety!
Najnowsza płyta „drugiej reinkarnacji Stonesów" (można tak chyba mówić od czasu STEEL WHEELS, bo los zespołu wisiał wcześniej na włosku) śmiało staje w rzędzie najlepszych dokonań The Rolling Stones. Tym razem i materiał dystansuje utwory ze (średniego...) albumu N/OODOO LOUNGE i produkcja przenosi „klasyczną" grupę w świat w porywach futurystyczny, a co najmniej współczesny - współautorami tego sukcesu są więc także: producent Don Was i (skomputeryzowani) The Dust Brothers. Grupie towarzyszy plejada znakomitych muzyków z Los Angeles, a Keith i Charlie zwrócili uwagę, jak istotny wpływ na efekty pracy miała tym razem jej lokalizacja. Keith: „Pierwszy raz od dawna nagrywaliśmy ponownie w Los Angeles. Istnieją zasadnicze różnice - całe lata nagrywaliśmy na pięknych, tropikalnych wyspach, ale muzyk zdany jest tam wyłącznie na siebie. Jeśli, na przykład, potrzebna jest sekcja dęta, albo ktoś grający na instrumentach perkusyjnych, lepiej od razu wybić to sobie z głowy -przyjadą za dwa tygodnie, albo nie przyjadą wcale, bo kolesiowi właśnie skończył się paszport, etc. Nie docierają tam żadne wpływy z zewnątrz. Dlatego w Los Angeles, gdzie zresztą nagraliśmy większość rzeczy w latach 60., było teraz inaczej. Mamy tu wielu kumpli - wystarczy przeczytać skład na płycie: Jim Keltner, Waddy Wachtel, Blondie Chaplin... Nie wszyscy od razu grali z nami, ale podrzucali nam pomysły i z wielką przyjemnością pracowaliśmy w ten sposób -a nie w próżni". Charlie: „To ma faktycznie duży wpływ - okazało się, że Wayne Shorter mieszka na tej samej ulicy. Zaczął też do nas wpadać Jim Keltner, on zawsze wszędzie wpada..."
Nowe piosenki Stonesów to czysta przyjemność. Grupa ponownie wzniosła się do poziomu wielkiego, światowego singla - Anybody Seen My Baby. Współautorką tego ładnego utworu jest, mimo że męska, to jednak... kobieta: k.d.lang). Współautorką mimowolną zresztą. Otwierający płytę Flip The Switch konkuruje bez kompleksów ze słynnymi numerami, od których zaczynały się zawsze albumy Rolling Stonesów: Love Is Strong (w 1994 roku), Sad Sad Sad (1989), One Hit (To The Body) (1986), Undercover Of The Night (1983) czy Start Me Up (1981). Są na nowej płycie inne mocne numery rockowe - wyróżniają się wśród nich Low Down, Gunface i Too Tight. Znakomitym poziomem odznaczają się dwa soul-rockowe popisy Jaggera (znalazły się one zresztą) na kolejnych singlach z tego albumu: Out OfControli Saint Of Me. W pierwszym z nich Mick przyznaje się, co prawda, do lekkiego zagubienia:
Włóczyłem się po mieście Wałęsałem się po deszczu Byłem załamany i znowu piłem Spoglądałem z mostu na niepokojący nurt
306
Rozmawiałem z obcymi o czasach, które przeminęły Byłem młody i niemądry agresywny, próżny i czarujący Ale miałem szczęście - dlaczego tak się zmieniłem? Straciłem nad tym kontrolę...
Ale już w drugim - Saint Of Me - tryumfuje na całej linii, obstając przy swoim, mimo niechlubnych/chwalebnych (niepotrzebne skreślić) przykładów z historii nowożytnej:
Święty Paweł prześladowca
był okrutnym i grzesznym człowiekiem
Ale Jezus oświecił go oślepiającym blaskiem
i jego życie zaczęło się na nowo
Augustynowi nieobce były pokusy
uwielbiał kobiety, wino, śpiew
Znał też niecne rozkosze czynienia zła
Ze mnie nie uda ci się zrobić świętego
I mimo że pęka nieco, śpiewając, że „wierzy w cuda i pragnie zbawienia duszy" możemy spać spokojnie - nie da z siebie zrobić świętego, nawet gdyby oślepiający grom uderzył go w głowę, a wszystkie wyuzdane rozkosze tego świata zamieniłby pewnego dnia na pióro i spłodził „Wyznania Jaggera" (murowany bestseller!).
Są na BRIDGES TO BABYLON niezłe ballady: piosenka Already Over Me i (obligatoryjna?) stylizacja country, Always Suffering. Niejakim zaskoczeniem może być utwór Might As Weil Get Juiced, wyprodukowany przez The Dust Brothers - jest to muzyczna teraźniejszość wysokiej próby, ale wyczuwa się, że nie stąpają tu Stonesi po swoim gruncie. Wielką niespodzianką nowego albumu jest znaczny udział autorski Keitha Richardsa - You Don't Have To Mean It to (powraca pytanie: obligatoryjne?) reggae. Znana jest miłość gitarzysty do gatunku, więc wiele można mu wybaczyć...
Za to dwie ballady Thief In The Night i How Can I Stop nie tylko zamykają album (po raz pierwszy w całej dyskografii Stonesów płytę kończą dwie piosenki śpiewane przez Richardsa), ale także odznaczają się wyjątkowym wręcz urokiem. Autorem partii solowej na saksofonie w ostatnich taktach płyty jest Wayne Shorter, muzyk jazzowy wsławiony udziałem w formacji Weather Report. Tworzy to codę godną znakomitego albumu, ale nie wyczerpuje listy gości, wśród których - oprócz wspomnianego przez Charliego perkusisty, Jima Keltnera -znalazł się drugi legendarny bębniarz, Kenny Aronoff. W piosence Saint Of Me gra na gitarze basowej Me'Shell Ndegeocello.
Po nagraniu BRIDGES OF BABYLON Rolling Stonesi byli wyjątkowo


307
rozmowni. Emanowało z ich wypowiedzi zadowolenie z dzieła, a także radosne zachłyśnięcie nieoczekiwanym twórczym wkładem perkusisty. „Flip The Switchto, pod względem tempa, najszybszy numer nagrany przez Rolling Stonesów, włącznie ze wszystkimi rock and rollami - wyprzedza nawet Rip This Joint, uważany zawsze za nasz najszybszy utwór" - powiedział Richards. „Ma piękne bicie: zaczyna się od Charliego i kończy się na Charliem. Tak jak cały album". Keith najwięcej miał do powiedzenia na temat własnych piosenek, ze szczególnym zaparciem broniąc You Dont Have To Mean It „Ten rytm będzie we mnie zawsze. Spędzam dużo czasu na Jamajce, podmieszkuję tam już od 25 lat, zdążyłem nią nasiąknąć. Spróbujcie wybić ze mnie Jamajkę... Ja już nawet do kolegów z zespołu mówię czasami jak rastafarianin! Ta piosenka miała początkowo klimat tex-mex, brzmiało to trochę jak Buddy Holly. Dopiero po pewnym czasie dotarło do mnie, że to jest reggae - uwielbiam ją śpiewać". Jednak największe zainteresowanie budziła podwójna coda w wykonaniu gitarzysty - jak to się w ogóle mogło stać? Album The Rolling Stones kończy się, niczym płyta „Keith Richards śpiewa dla zakochanych"! Gitarzysta: „Kiedy teraz ich słucham, uważam, że obie piosenki - Thief In The Night i How Can I Stop pasują do siebie. Ale kiedy powiedzieli mi po raz pierwszy, że dwa moje numery mają zamykać album, bytem pewien, że robią sobie ze mnie jaja! How Can I Stop nagraliśmy tak, jak stare płyty soulowe - czuje się w tym trochę Chi-Lites i Stylistics. Nagranie musi być lekko stłumione, ale sprawiać takie wrażenie, jakby za chwilę coś miało wybuchnąć. No i na końcu naprawdę wybucha - kolejny popis Charliego Wattsa..."
Hymnom pochwalnym na cześć Charliego nie było końca. Z ogromnym entuzjazmem wypowiadał się o nim - nigdy nie skrywający uczuć - Keith Richards. Ale wypowiedzi obu „Błyszczących bliźniaków" mogły poprawić samopoczucie świetnemu perkusiście. Mick: „Charlie był zachwycony pracą nad nowym albumem. Mógł robić dwie rzeczy naraz: grać z zespołem w sposób tradycyjny, a także «zapętlać» i eksperymentować. Charlie lubi jazz, a jazz to przecież muzyka eksperymentalna. O wiele bardziej niż rock, który bywa - najwyżej - eklektyczny... Wystarczy zresztą posłuchać. Nie jest to może BITCHES BREW, nie odlatujemy w stratosferę, ale bicie jest tu inne... Keith: „Dla mnie wszystko na tej płycie jest zasługą Charliego Wattsa. Kiedy Charlie ma ochotę grać - a bardzo rzadko nie ma na to ochoty (zwróćmy przy tym uwagę, jak on dzisiaj gra!) - należy pozwalać mu grać. Żeby tylko nie wyszło, jak z przysłowiowym darowanym koniem, któremu od razu zaglądamy prosto w zęby... Granie z Charliem to wielka przyjemność i on sam robi to z największą przyjemnością". Miłe słowa.
Stonesom podobało się wspólne granie, natomiast słuchaczom tak bardzo podobała się ich płyta, że już 1 października ruszyła w Londynie „spontaniczna" stacja radiowa - Babylon FM 107.5 - nadająca przez okrągły miesiąc wyłącznie muzykę The Rolling Stones (z przewagą najnowszego repertuaru)! Tymczasem zespół szedł już przebojem przez Stany - trzynasta trasa koncertowa po Ameryce Północnej nabierała tempa... Październikowe koncerty zespołu otwierał zespół
308
The Blues Traveller, na czele którego stoi „Paganini harmonijki ustnej", John Popper. Przed ostatnim występem w roli „rozgrzewki" Stonesów, Popper zaproponował Mickowi wyjście na wspólny duet instrumentalny, ale spotkał się z kategoryczną odmową. Tak wytłumaczył to Jagger: „John bardzo dobrze gra na harmonijce. Za dobrze... Gra strasznie dużo dźwięków". Mick Jagger jest mistrzem tylu rockandrollowych dyscyplin, że nie musi stawać do konkurencji, których nie wygrywa. Pojawiły się jednak niepokojące objawy spadku formy w dziedzinach, stanowiących do tej pory jego niepodważalną domenę. Dla perfekcjonisty - którym Mick jest niewątpliwie - nawet nieznaczy spadek formy, to już dramat. 14 października Stonesi odwołali planowany występ dla MTV z powodu „choroby jednego z członków zespołu" - po kilku dniach wyszło na jaw, że niedysponowanym Stonesem był sam Mick Jagger, który musiał szykować tormę na prestiżowe występy przed pubYicznośaą nowojorską.
Trzydniowy maraton na Giants Stadium w New Jersey otwierał zespół Foo Fighters. Ale występy czterech starzejących się muzyków zyskały na pikanterii od momentu, kiedy na koncercie w Bostonie zaczęła ich „rozgrzewać" rudowłosa Sheryl Crowe. Piosenkarka amerykańska „lekko-pół-średniego" pokolenia (Grammy dla „best new artist" dostała już po trzydziestce...), wychowała się na albumach LET IT BLEED i EXILE ON MAIN STREET, łatwo znalazła więc z chłopcami wspólny... język.
Na koncercie w Teksasie (Texas Motor Speedway w Fort Worth), w dniu 1 listopada, było bardzo zimno. Oto fragment raczej interesującej konwersacji, jaka wywiązała się pomiędzy rudowłosą „rozgrzewczynią" a dwoma gitarzystami - Keithem Richardsem i Ronem Woodem:
Keith: „Mick powiedział: Ręce mi odpadają. Nie wiem, jak wy możecie grać".
Ron: „To zupełnie nie w jego stylu powiedzieć coś takiego".
Keith: „Mówił, że wziął do rąk gitarę w Miss You, ale nawet nie dotknął strun".
Sheryl: „Ja też okropnie zmarzłam na scenie...".
Ron: .Założę się, że miałaś ogromne brodawki".
Sheryl: „Zrobiły się cholernie twarde i długie, jak..."
Keith: „Jak anteny?"
Ron: „Można było na nich złapać Radio Luxemburg!"
Ale Sheryl Crow - bez względu na amplitudę - zawsze miała anteny nastawione na częstotliwość głównych nadajników amerykańskiej muzyki: bluesa, country, R&B. Kiedy jednak narodził się pomysł, żeby koncerty na stadionie Oakland Coliseum w Oakland otwierał Pearl Jam, było już jasne, że „grunge zrobił swoje" i... grunge może odejść. Muzyka popularna, każda, jest sztuką niezwykle ulotną - tym większa chwała długodystansowcom. Mody przemijają, a im bardziej są pretensjonalne i udziwnione, tym większy wzbudzają w nas niesmak i zażenowanie, kiedy po latach wpadną nam w ucho niegdysiejsze fascynacje. Art-rock, glam-rock, psychodelia - kwitujemy dziś to wszystko wzruszeniem ramion. Tylko muzyka korzeni przetrwała. Tylko muzyka korzeni jest wieczna. Im prościej - tym lepiej. Tym bliżej prawdy. Amen.
309
Zabawne było zderzenie Rolling Stonesów z nowymi technikami nagraniowymi, czego przy pracy nad albumem BRIDGES TO BABYLON doświadczyli w większym stopniu niż kiedykolwiek przedtem. Ron Wood wspomina szok, jaki przeżył przy zapoznawaniu się ze sposobem pracy Dust Brothers, producentów najbardziej „innego" nagrania płyty, Might As Weil Get Juiced „To, co robili The Dust Brothers, było dla mnie całkiem nowe i właściwie nadal jest. Oni nie spoglądają na piosenkę pod kątem muzycznym - oni... oglądają ją na komputerze! Mówią: chcesz zobaczyć (!) swoją gitarę? Zamiast: usłyszeć. Mówili mi: Patrz, to twoja gitara - widzisz?". Wystarczy jednak posłuchać dodatkowych miksów zamieszczonych na ostatnich singlach, żeby nabrać przekonania, że Rolling Stonesi słusznie trzymają się dziś na uboczu nowinek natury technicznej. Remiksy Anybo-dy Seen My Baby czy Out Of Control (trzy wersje każdego utworu), albo takie „perełki" jak Saint Of Me (Deep Dish Grunge Garage Remix, Parts 1&2) (trwający ponad 13 minut!), to doskonałe przykłady tego, jak mogliby brzmieć Stonesi, gdyby powierzyli pieczę nad całością nagrań producentom młodego pokolenia, takim jak np. The Dust Brothers. Na szczęście - tak się nie stało.
Pogłębianie się technologicznego (a więc także artystycznego!) dystansu pomiędzy twórcą a jego dziełem - ekstremalnym przykładem tego zjawiska jest dziś techno, muzyka inżynierów dźwięku i producentów - ma jeden pozytywny „skutek uboczny": pogłębia się integracja w zespołach grających na żywo. Na pewno, po raz kolejny, miało to miejsce w zespole The Rolling Stones. O nowym wymiarze współpracy na łonie Stonesów tak mówił Keith Richards: „Myślę, że przy tym albumie osiągnęliśmy stan, w którym nikt już więcej nie mówił: Zróbmy coś zupełnie innego. Pracowaliśmy z Mickiem pod hasłem vive le difference - ty idziesz swoją drogą, ja idę swoją i wcale nie musimy starać się na siłę spotkać gdzieś w środku i narzucać sobie kompromisu. To cud, że udało nam się powołać do życia «The Rollings Stones # 2» - stało się tak przy albumie STEEL WHEELS. Potem było jeszcze N/OODOO LOUNGE, ale wtedy było zaledwie okay, podczas gdy najnowsza płyta przeniosła nas w rejony, w których nie byliśmy od czasu SOME GIRLS, a może nawet od EXILE ON MAIN STREET... Pewne rzeczy zaczęły zdarzać się same, bez niczyjego udziału i wysiłku. A bardzo trudno jest zebrać dobry zespół- możecie mi wierzyć..." Nikt nie wie tego lepiej.
Koniec roku 1997 przyniósł jeszcze kilka ciekawostek płytowych, koncert, skazany na to, żeby przejść do historii, oraz wywiad z Richardsem, którego Mick nie powinien był czytać. Bynajmniej nie z powodu wypowiedzi swego „Błyszczącego bliźniaka", Keith był bowiem ostatnio spolegliwy, jak nigdy dotąd. Ale konkluzja dogłębnej rozmowy z gitarzystą, przeprowadzonej przez Barneya Ho-skynsa w listopadowym wydaniu „Mojo", brytyjskiego magazynu muzycznego dużej klasy, mogła sprawić Jaggerowi przykrość: „Mick Jagger chce być czarny, Keith Richards jest czarny. Mick Jagger pragnie być kochany przez wszystkich, Keith i Charlie są kochani przez wszystkich." Prawda boli.
Koncert, który odbył się na stadionie TWA Dome w St Louis w dniu 12 grudnia, miał zagwarantowane miejsce w dziejach rock and rolla, ponieważ
310
był transmitowany przez telewizję kablową, następnie (w styczniu) powtórzony przez amerykańską telewizję publiczną (czytaj: za darmo), a wreszcie - w czerwcu 1998 roku - ukazał się w wersji wideo jako kolejny „rutynowy", koncertowy film zespołu: „Bridges To Babylon - The Rolling Stones Live In Concert". W utworze Wild Horses zaśpiewał gościnnie w St Louis Dave Matthews, solista zespołu rozgrzewającego, The Dave Matthews Band. Drugim gościem był bluesman, Taj Mahal (ten sam, który gości w „Rockandrollowym cyrku" sprzed blisko 30 lat!), ale jego nudny duet z Jaggerem w standardzie Corrina Corrina słusznie nie znalazł miejsca na filmie. Ciekawostką - towarzyszącą zresztą wszystkim występom Stonesów na tej trasie - było wspólne „wybieranie piosenki na zamówienie" z Internetu. Tę ewidentną manipulację demaskuje fakt, że za każdym razem „zwycięża" przyjemny, ale chyba nie najważniejszy dla wszystkich fanów na świecie, utwór Waiting On A Friend. Podczas koncertu w St Louis wzbogacił go grą na saksofonie kolejny gość, Joshua Redman. Znakomity muzyk jazzowy -ponownie: słusznie - dostąpił zaszczytu uwiecznienia na filmie. Reszta nie jest milczeniem.
Sezon gwiazdkowy przynosi corocznie nawałnicę płytowych premier (jeżeli ktoś jeszcze tego nie zauważył, płyty wydaje się dla pieniędzy). Gwiazdka A.D. 1997 nie była pod tym względem nietypowa, ale aż dwa nowe projekty wiązały się - mniej lub bardziej bezpośrednio - z grupą The Rolling Stones. Zawsze jest to rarytas dla fanów, nie są bowiem Stonesi częstymi gośćmi na nagraniach kolegów. Wręcz przeciwnie. Jednak tym razem zrobili chwalebny wyjątek. Wytwórnia MCA wydała nowy album starego bluesowego mistrza, B.B. Kinga, zatytułowany DEUCES WILD. Na nagrania złożyły się duety „króla bluesa" z Bonnie Raitt, Van Morrisonem, Dr. Johnem, Erickiem Claptonem, Joe Cocke-rem oraz wieloma innymi znanymi wykonawcami. W jednym z nich z B.B. Kingiem śpiewa i gra na harmonijce Mick Jagger, a sekcję rytmiczną, dyskretnie ustępującą miejsca solistom, tworzy grupa The Rolling Stones. Utwór, w którym słychać naraz czarnego i białego mistrza czarnej muzyki, nosi tytuł: Paying The Cosł To Be The Boss. Obaj panowie wiedzą dobrze, jaki jest to koszt.
W tym samym czasie przypomniał o swoim istnieniu były basista zespołu, ale - po raz pierwszy od dawna - zrobił to za pomocą nagrań, a nie obyczajowego skandalu. Bill Wyman skończył 24 października 61 lat i po dłuższej przerwie uraczył fanów muzyki miłej i nieskomplikowanej nową płytą, nagraną z pomocą przyjaciół, tu kryjących się skromnie pod wspólnym kryptonimem „Królowie rytmu". Album RHYTHM KINGS - STRUTTIN' OUR STUFF był kolejnym projektem muzycznym Wymana, w którym (podobnie jak przed laty w grupie Willy & The Poor Boys) wzięła udział cała plejada znakomitych kolegów. Znajdziemy wśród nich Erica Claptona, kapitalnego organistę Georgie Fame'a, Gary'ego Brookera (niegdyś solistę grupy Procol Harum), gitarzystę Petera Framptona (który długo szczycił się najlepiej sprzedającym się koncertowym albumem rockowym - FRAMPTON COMES ALIVE), Alberta Lee i Paula Carracka. Płyta basisty ma być pierwszą częścią planowanej trylogii, która wskrzesi zasługujące
311
na przypomnienie klasyczne tematy muzyki popularnej od ragetime'u, aż po piosenki Stonesów z lat 70. Pierwszym „reanimowanym" tematem Stonesów popisuje się Georgie Famę - w dynamicznym wykonaniu utworu Melody towarzyszy mu na gitarze Erie Clapton. Sam Bill śpiewa kilka numerów - w tym kapitalny, znany dotąd tylko z jego japońskiego albumu, Stuff (Can't Get Enough). Bohaterem tego sympatycznego projektu pozostaje niestrudzony Georgie Famę (od lat prawa ręka Van Morrisona), wokalista i organista wznoszący się ponad sztywne podziały na rock'n'roll czy jazz. I swingujący tak, że chce się tańczyć. Świetna knajpiana muzyka na sylwestra! Rok BRIDGES TO BABYLON okazał się szczęśliwy nawet dla byłych (emerytowanych?) członków „babilońskiej ekipy". Tymczasem jednak epikurejska ekipa szykowała się do przerzucenia „Mostów" przez Atlantyk.
Rok 1998 rozpoczął się jednak w nietypowym dla Rolling Stonesów stylu. Już na początku stycznia - po kilku występach w Kanadzie - Mick Jagger...odwołał dwa koncerty w stanie Nowy Jork z powodu niedyspozycji głosu! To się zdarzyło po raz pierwszy w dziejach „najbardziej sumiennego rockandrollowego zespołu świata". Rolling Stonesi tylko raz dotąd odwołali (przepraszam: przełożyli) koncerty, co stało się stosunkowo niedawno, z powodu infekcji palca Keitha Richardsa. Wcześniej zdarzyło im się wystąpić w czteroosobowym składzie, kiedy podczas amerykańskiego tournee zaniemógł Brian Jones. Ale głos? Głos rozbrzmiewał zawsze jak spiżowy dzwon! Albo jak drewniana kołatka - kwestia gustu, najważniejsze, że rozbrzmiewał. Głos u wokalisty to znacznie więcej niż u gitarzysty palec. Dziesięć razy więcej... Ale teraz, po raz pierwszy w historii The Rolling Stones i prawdopodobnie po raz pierwszy w życiu, Mick Jagger poczuł, że traci nad nim kontrolę. Po raz pierwszy, ale niestety - nie po raz ostatni...
Wydarzeniem stycznia były koncerty zespołu w legendarnym nowojorskim Madison Square Garden. Rolling Stonesi wystąpili tu po raz pierwszy od 17 lat (tak, tak), a wiadomo przecież, o ile koncerty w małych salach są bardziej atrakcyjne od stadionowej gigantomanii. W słynnym MSG zasiada jednorazowo około 18 000 osób, liczba ta ulega zwykle zwiększeniu, gdy organizatorzy decydują się na sprzedaż biletów „z ograniczonym polem widzenia" (czytaj: za sceną- często są to niezwykle atrakcyjne miejsca). Wtedy MSG może pomieścić nawet 22 000 widzów.
14 stycznia osobną atrakcją koncertu okazał się - to przy takich okazjach nieuchronne - skład „kuluarowy". Wszędobylscy reporterzy dostrzegli w bardzo pilnie strzeżonym sektorze dla VIP całą plejadę znanych postaci. Był ulubiony nowojorski miliarder, Donald Trump - w towarzystwie bardzo młodej brunetki. Była także nie bardzo młoda blondynka, lvana Trump, była żona ulubionego miliardera. Nie zabrakło „rekinów" show-businessu - pojawił się nawet stary znajomy Rolling Stonesów, Ahmet Ertegun. Świat artystyczny reprezentował białoskóry aktor, Michael Douglas i czarnoskóra modelka, Naomi Campbell. Odnotowano, że była żona miliardera miała na sobie pasek z krokodylowej skóry. Nieszczęsny krokodyl...
312
Pogłoski o koncertach w egzotycznych krajach Dalekiego Wschodu - wymieniano między innymi Indie, Indonezję i Filipiny - planowanych przez The Rolling Stones na początku roku nie znalazły potwierdzenia. Zespół powtórzył jednak w wielkim stylu stosunkowo niedawne sukcesy na kontynencie południowoamerykańskim. Nikt jednak nie przypuszczał, że Brazylia zapisze się trwale w dziejach Stonesów - stało się to za sprawą niezwykle groźnego wypadku, który mógł pozbawić zespół najlepszego „drugiego gitarzysty", jakiego miał w swych szeregach. Dokładnie w dniu 8 kwietnia, na przybrzeżnych wodach w pobliżu Rio de Janeiro, eksplodowała łódź motorowa, na której znajdował się - między innymi - Ron Wood! Jeden z pasażerów ratował się skokiem do wody, natomiast pozostali uczestnicy niefortunnej przejażdżki (dziesięć osób) zostali ewakuowani z płonącej łodzi przez... (uwaga!) łódź wiozącą paparazzich! Gitarzysta Rolling Stonesów znajdował się w towarzystwie krewnych i znajomych lvora Pitangui, najsłynniejszego (i nieprzeciętnie bogatego) brazylijskiego chirurga plastycznego. Rozbawione towarzystwo na pokładzie łodzi o niepokojącej nazwie ,Aqua Blanca" (biała woda, to woda wzburzona...), w tym synalek lekarza, Helcius, wracało właśnie na wysepkę będącą własnością chirurga-milionera. Dotąd nie wiadomo dokładnie, co spowodowało wybuch, ale fakt, że nikomu z kompanii nic się nie stało, po prostu graniczy z cudem. Ron Wood powiedział po niebezpiecznej przygodzie reporterom-ratownikom: „Jeszcze cały się trzęsę, ale już wszystko jest w porządku. Dzięki Bogu za paparazzich!... Przekonaliśmy się, że mogą oni zabić, ale - jak się okazało - potrafią także ratować życie!" Na marginesie brazylijskich wydarzeń przypomniano sobie, że przyjaciel księżnej Diany, miliarder Dodi, z którym poniosła śmierć w samochodzie, był bardzo bliskim znajomym obecnej żony Rona Wooda- Josephine, która rzuciła go dopiero dla gitarzysty Stonesów. Podobno prosił ją nawet o rękę. Już w kilka dni po wypadku po serii udanych koncertów w Brazylii Ron odwiedził, wraz z członkami swojej rodziny, brazylijską gwiazdę piłki nożnej, słynnego Bebeto. Towarzyszyła mu córka Leah (już 19 lat) i syn Tyrone (już 14 lat). Do odwiedzin wielkiego Stonesa przygotowała się cała rodzina wielkiego piłkarza, w tym jego żona, Denise. Nie ustalono, kto zaszczyca kogo, ale fotografie ze spotkania, które obiegły natychmiast brazylijską prasę, dowodziły, że atmosfera spotkania była familijna, a obaj wielcy doskonale się bawili rozdając autografy członkom swoich rodzin.
Nie koniec na tym. Ron Wood wywinął się spod topora, ale przewrotny los uwziął się ostatnio na „wszystkich dwóch" gitarzystów The Rolling Stones i on poszedł tylko na pierwszy ogień. Mniej szczęścia miał największy dotychczasowy szczęściarz w grupie - Keith Richards padł ofiarą wypadku i po raz pierwszy w historii Rolling Stonesów zawisło na włosku nie tylko kilka koncertów, ale cała trasa koncertowa! Europejskie skrzydło Bridges To Babylon Tour! 18 maja 1998 roku sensacyjna wiadomość obiegła wszystkie programy informacyjne świata: Keith Richards miał wypadek we własnym domu! Europejska trasa The Rolling Stones odwołana do wyjaśnienia! Richards spadł z drabiny, sięgając po książkę z dziedziny antropologii (tak przynajmniej zeznawał po fakcie), we własnej domowej bibliotece i... złamał żebro! Teorie na temat samego upadku są dwojakie. Pierwsza (trywialna):
313
był pijany. Druga: był trzeźwy i właśnie dlatego nie mógł zdać się do końca na nieprzyzwyczajony błędnik. Najważniejsze jest jedno - Keith upadł tak paskudnie, że złamane żebro przebiło opłucną. W podobnych przypadkach występuje tzw. odma opłucnowa i - chociaż zagrożenie jest niewielkie - rana wymaga kilku tygodni gojenia, pacjent zaś... spokojnej rekonwalescencji.
Nagle wszystko się rozsypało... 22 maja nie odbył się w Berlinie planowany koncert, który miał rozpocząć Bridges To Babylon Tour w Europie. Odtąd w doniesieniach na temat zespołu i tournee zatarła się podstawowa granica pomiędzy komunikatem a spekulacją. Pozostało wielkie oczekiwanie, a media gubiły się w domysłach. Nawet organizatorzy występów w poszczególnych krajach nie wiedzieli do ostatniej chwili, czy zaplanowane (i wyprzedane!) koncerty dojdą do skutku. Odmę opłucnowa leczy się przez kilka tygodni - nawet usilne starania nie są w stanie przyspieszyć zasadniczo przebiegu naturalnego procesu zrastania się opłucnej i gojenia rany. Keith Richards czekał, czekali lekarze, którzy -rozsądnie - nie spieszyli się z prognozami. Czekała cała muzyczna Europa. To całkiem zrozumiałe, że bałagan organizacyjny potęgował się z każdym dniem. Tournee zespołu The Rolling Stones jest przedsięwzięciem na skalę, która nie ma odpowiednika w dziejach show-businessu. Cała nieprawdopodobna machina organizacyjna, powoływana do życia na długo przed rozpoczęciem tournee, funkcjonuje z precyzją szwajcarskiego zegarka. Ale kiedy zaczyna się sypać, od razu wyzwala to reakcję łańcuchową...
Każdy koncert odwołany to - w przypadku The Rolling Stones - koncert przeniesiony. Wytwarza to na organizatorach niesłychaną wręcz presję, ponieważ zespół występuje na obiektach sportowych i terminy koncertów (rezerwowane z wielomiesięcznym wyprzedzeniem) nie mogą kolidować z terminami rozgrywek. Przy okazji ostatniego tournee bardzo uważnie synchronizowano „rozkład jazdy" z planowanym przebiegiem Mistrzostw Świata w piłce nożnej. Na próżno... Ale Keith Richards nie na darmo (przez trzy dekady) hartował swoje ciało tak, jak nigdy nie hartowała się nawet stal. Nie minął miesiąc, a niezniszczalny gitarzysta był w pełni sprawny. Oczekiwane przez miliony ludzi „Mosty do Babilonu" mogły zostać przerzucone do Europy...
Stało się to 13 czerwca. Europejska odnoga trasy Bridges To Babylon Tour została otwarta koncertem w... Norymberdze. Publiczności nie ominął żaden z technicznych cudów prezentowanych na koncertach w obu Amerykach: były ognie, były fajerwerki, był też okrągły ekran zawieszony nad sceną. Największą atrakcją pozostał wysuwany „pomost do Babilonu", po którym Rolling Stonesi przemieszczali się na małą scenę. Najmilszym momentem koncertu był występ na tej właśnie scenie, prawie kameralny, nieomal intymny. Keith Richards uderzał się ręką o klatkę piersiową, pokazując, że wszystko dobrze się tam zrosło. Głos Micka Jaggera pozostawiał chwilami nieco do życzenia, ale już po kilku dniach stał się nowym powodem zmian w przebiegu trasy... Odwołane zostały koncerty w kolejnych miastach Starego Kontynentu, największą sensację wywołała jednak radykalna decyzja o przeniesieniu wszystkich koncertów planowanych w czerwcu
314
w Wielkiej Brytanii na... czerwiec 1999 roku! Chociaż, jeśli wierzyć Artyście Zwanemu Niegdyś Princem (kiedy był jeszcze „tylko" Princem), najlepsze imprezy czekają nas właśnie w owym schyłkowym, dekadenckim roku. Fin de siecle...
W czerwcu doszło do definitywnego - jak należy oczekiwać - potwierdzenia występu zespołu w Polsce. The Rolling Stones przyjadą 14 sierpnia i zagrają na stadionie w Chorzowie dla 70 000 ludzi! Będzie to największe wydarzenie artystyczne w historii polskiej sceny rockowej - nigdy dotąd nie wystąpił i już nigdy nie wystąpi tu zespół tej miary, tej rangi, tej klasy. Po prostu: największy zespół rockandrollowy świata.
Chyba że ktoś pamięta dzień 13 kwietnia 1967 roku, kiedy byli tu po raz pierwszy (osób, które utrzymują, że widziały Stonesów na żywo w Sali Kongresowej, jest kilka razy więcej, niż sala zdolna była pomieścić - w Stanach podobny los spotkał legendę Woodstock). Chyba że „największy zespół rockandrollowy świata" ponownie kiedyś do nas zawita. Ale wtedy będzie już wiek XXI. Do zobaczenia na koncercie!
Zapytany o sens istnienia zespołu The Rolling Stones, „archetypalny rock-androller", a od niedawna właściciel najsłynniejszego żebra od czasów żebra Adama, gitarzysta Keith Richards, powiedział: „Nie ma o czym mówić - to jest po prostu to, co robimy. Są tylko dwa pytania. Po pierwsze: jak nie zwariować, kiedy przestanie się to robić? A po drugie: jak długo można to ciągnąć? Uważamy, że jesteśmy coraz lepsi i ciągle mamy sporo do zaoferowania. Nie jesteśmy Beach Boysami - nie jesteśmy żadnymi dinozaurami! To zrozumiałe, że po tylu latach pojawia się pewien element nostalgii, ale to nie na nostalgii opiera się nasze istnienie - rzecz w tym, żeby nowe piosenki miały czas się zestarzeć! Nie wysiada się z jadącego autobusu, to niebezpieczne - można się potłuc... Prosimy  nie  wysiadać  w  czasie jazdy!"
_   .
Epilog
Co jest najgorsze w starzeniu się? RON WOOD - 1947
To, że kostki w palcach zaczynają zmieniać kolor. Ale to nic poważnego, zdaje się, że to tylko pękają naczynka. Nadal czuję się tak, jakbym miał 23 lata. I tylko dzieci ciągle mi mówią: „Boże, ale ty jesteś stary". Tak właściwie, to chyba to jest najgorsze - kiedy dzieci zaczynają ci to przypominać...
CHARLIE WATTS - 1941
Dociera to do mnie tylko wtedy, kiedy żona mówi coś na ten temat. Tak już jest, że kobiet dotyka to w innym stopniu, znacznie bardziej. Miło jest być
315
bogatym, kiedy człowiek się starzeje. Nie chciałbym kuśtykać w pantoflach po bazarze w Brixton. Skończy się pewnie na tym, że będę kuśtykał po ogrodzie.
MICK JAGGER-1943
Odnoszę wrażenie, że częściej myśli się o tym, ile jeszcze zostało nam czasu. Nigdy się o tym nie myśli, kiedy jest się młodym. To jasne, że problematyka śmierci zaczyna odgrywać ważniejszą rolę, ale niekoniecznie kryje się w tym coś złego. Człowiek zaczyna sobie zdawać sprawę - dużo wcześniej zresztą niż w moim wieku - że już nie zagra w angielskiej reprezentacji w piłce nożnej. To tylko skrajny przykład. Pewne rzeczy już nie wrócą. Chyba że ktoś wierzy w reinkarnację lub w coś takiego. Reinkarnacja to osobny temat, ale gdy słyszę, jak ludzie mówią o tym w wywiadach, brzmi to zupełnie idiotycznie. Nie chcę znaleźć się razem z nimi na tamtym świecie...
KEITH RICHARDS - 1943
Jeszcze nie wiem. Nadal robię wszystko to, co robiłem do tej pory. Nie potrafię zastanawiać się nad zdrowiem i innymi takimi gównami - to musi być koszmarne! Nigdy o tym nie myślałem. Oto, kim jestem, oto, co mam, oto, czym się zajmuję. Ciągle jestem nie do zdarcia, a zdarzało mi się sprawdzać, ile moje ciało jest w stanie wytrzymać - to było zresztą dawno temu. Panuję nad tym. Doszedłem do wniosku, że jest tylko jedna nieuleczalna choroba. Nazywa się hipochondria. I jest śmiertelna.
Koncerty zespołu The Rolling Stones nadal pozostaną przeżyciem i długo jeszcze przyciągać będą tłumy słuchaczy. I - doprawdy - nie ma najmniejszego znaczenia, że nikt na widowni nie wierzy czterem starzejącym się mężczyznom, kiedy śpiewają na rozgrzewkę albo na bis: „Nie znajduję satysfakcji, nie znajduję satysfakcji". Obyśmy wszyscy, będąc w ich wieku, mogli powiedzieć to samo z takim samym, szelmowskim uśmiechem. Cokolwiek - dla każdego z nas -będzie to znaczyć.



Kalendarium
Prehistoria
Od około 1 miliona do 8 tysięcy lat p.n.e. - paleolit, epoka kamienia łupanego. Od około 8 tysięcy lat p.n.e. do około 2000 roku p.n.e. - neolit, epoka kamienia gładzonego...
1936 - 24 października
Rodzi się William Perks, późniejszy Bill Wyman (Penge, Kent)
1941-2 czerwca
Rodzi się Charles Robert Watts (Wembley, Middlesex)
1942-28 lutego
Rodzi się Lewis Brian Hopkins-Jones (Cheltenham, Gloucestershire)
1943 - 18 grudnia
Rodzi się Keith Richards (Dartford, Kent)
1944-26 lipca
Rodzi się Michael Philip Jagger (Dartford, Kent)
1947-1 czerwca
Rodzi się Ron Wood (Hillingdon, Middlesex)
1948- 17 stycznia
Rodzi się Mick Taylor (Dartford, Kent)
1960- październik
Mick Jagger i Keith Richards spotykają się w pociągu podmiejskim na trasie Dart-ford-Londyn. Początek epoki „toczącego się kamienia".
317
1962
17 marca. The Blues Incorporated - zespół Alexisa Kornera - rozpoczyna regularne sobotnie występy w Ealing Jazz Club. W jego składzie zasiada przy perkusji Charlie Watts.
31 marca. Pierwszy występ The Blues Incorporated w klubie Marquee - dotychczasowego basistę zastępuje Jack Bruce, późniejszy założyciel grupy Cream.
7 kwietnia. Mick i Keith poznają Briana Jonesa, który -jako Elmo Lewis - występuje w Ealing.
Maj. The Blues Incorporated występują w Marquee (usytuowanym wtedy przy prestiżowej londyńskiej Oxford Street, pod nr. 165) w każdy czwartek. Mick zaczyna udzielać się jako wokalista - śpiewa m.in.: Bad Boy, Ride 'Em On Down, l've Got My Mojo Working. Pierwsze wspólne próby Micka, Keitha i Briana (mieszkanie przy 106 Edith Grove).
Czerwiec. Nędza wspólnej egzystencji staje się inspiracją nazwy zespołu: The Rollin' Stones. Pochodzi ona od tytułu bluesa Muddy Watersa, a grupę tworzą - Mick, Keith, Brian, lan Stewart (fortepian), Dick Taylor (gitara basowa) oraz Mikę Avery (perkusja).
12 lipca. Debiut The Rolling Stones - chłopcy zastępują w Marquee zespół Alexisa Kornera, podczas gdy The Blues Incorporated dają się poznać szerokiej widowni, grając na żywo w radio BBC. Stonesi wykonują m.in. Kansas City, Bright Lights, Big City, l'm A Hoochie Coochie Man, Dust My Blues, Don't Stay Out Ali Night, Happy Home. Zarabiają 20 funtów i dostają zielone światło od Kornera na występy w klubach.
Sierpień - wrzesień. The Rolling Stones grają kilka razy w Marquee, a w Ealing Jazz Club zaczynają występować trzy razy w tygodniu - wieść o ich oryginalnym stylu zaczyna krążyć po „uśpionym" Londynie. Odchodzi Mick Avory (wyląduje przy bębnach w The Kinks) - zastępuje go Tony Chapman, ale chłopcy ostrzą zęby na Charliego Wattsa. Odchodzi także Dick Taylor (wkrótce założy zespół The Pretty Things).
Październik. Stonesi dokonują pierwszych nagrań studyjnych (bez basisty): Soon Forgotten, You Can't Judge A Book (By Looking At The Cover), Close Together. Wysyłają je do EMI Records, ale bez rezultatu. Perkusista Steve Harris coraz częściej zastępuje na występach Tony'ego Chapmana, który pracuje jako komiwojażer. Chłopcy zamieszczają w prasie muzycznej ogłoszenie: „Basista poszukiwany..."
31 października. Magazyn Jazz News" zamieszcza list Briana Jonesa, w którym gitarzysta próbuje wyjaśnić nieporozumienia w niewłaściwie używanym nazewnictwie muzycznym: „(...) rock jest więc bezpośrednim zniekształceniem rhythm & bluesa" -czytamy.
Listopad. The Rolling Stones (nadal bez Billa i Charliego) rozszerzają repertuar i zakres oddziaływania - występują m.in. w Piccadilly Jazz Club, Flamingo Jazz Club i Red Lion Pub. Basista amatorskiego zespołu The Cliftons - William Perks - czyta w magazynie Melody Maker ogłoszenie Stonesów. I zastanawia się...
Grudzień. Coraz więcej klubów (Londyn i okolice) i nieustające problemy z perkusistami.
5 grudnia. Tony Chapman przedstawia Williama Perksa pianiście Stonesów, łanowi Stewartowi, w Red Lion Pub w Sutton. lan zaprasza Billa na najbliższą próbę The Rolling Stones.
7 grudnia. Na zaplecze Whetherby Arms Pub w Chelsea, gdzie Stonesi odbywają właśnie próbę, wkracza Bill z gitarą basową i ze wzmacniaczem Vox AC-30. Reszta jest już legendą.
318
1963
4 stycznia. Godzina pierwsza w nocy. The Blues Incorporated dokonują pierwszych nagrań (dla wytwórni Decca). Charlie Watts nie zamierza zostać zawodowym muzykiem, więc zastępuje go w zespole Ginger Baker (za kilka lat perkusista grupy Cream).
9 stycznia. Charlie Watts dołącza (z ociąganiem) do The Rolling Stones. Zespół ma następujący skład: Mick Jagger (śpiew), Keith Richards (gitara), Brian Jones (gitara), lan Stewart (fortepian), Bill Wyman (gitara basowa) i Charlie Watts (perkusja).
28 stycznia. Stonesi dokonują nagrań w IBC Studios - inżynierem dźwięku jest Glyn Johns. Nagrywają pięć utworów: Road Runner, Honey, Whafs Wrong, Diddley Diddley Daddy, I Wanna Be Loved, Bright Lights, Big City. Taśmy z nagraniami pozostaną własnością IBC i trzeba je będzie odkupić za 90 funtów, zanim zespół podpisze (dopiero w maju) kontrakt płytowy. Zrobi to - lekką ręką - Erie Easton.
Luty - marzec. Chłopcy dają już około dwudziestu występów miesięcznie (w różnych klubach), zaczynają też być stałą atrakcją w - należącym do Giorgio Gomelsky'ego -klubie Crawdaddy w Station Hotel w Richmond (Surrey). Rośnie stała widownia grupy.
13 kwietnia. W gazecie „The Richmond and Twickenham Times" ukazuje się pierwsza wzmianka prasowa o The Rolling Stones. Tego samego dnia chłopcy pracują nad soundtrackiem dwudziestominutowego filmu z ich występu w Crawdaddy, który nakręcił Giorgio Gomelsky (wśród utworów m.in. Pretty Thing i lt's Ali Righł Babę). Film nigdy się nie ukazał.
21 kwietnia. Czterej członkowie grupy The Beatles odwiedzają Stonesów w Crawdaddy. Wracają właśnie z pobliskiego Twickenham, gdzie nagrywali program telewizyjny. Wyjątkowo udany wieczór znajduje muzyczno-alkoholową kontynuację w mieszkaniu Micka, Keitha i Briana na Edith Grove. Beatlesi zapraszają Stonesów na swój zbliżający się koncert w Royal Albert Hall w Londynie.
28 kwietnia. Andrew Oldham i Erick Easton jadą do Richmond posłuchać The Rolling Stones.
29  kwietnia. Oldham i Easton wracają do Crawdaddy omówić ze Stonesami warunki kontraktu. W klubie nie ma Gomelsky'ego - wyjechał do Szwajcarii w związku ze śmiercią ojca.
3 maja. Zespół The Rolling Stones podpisuje kontrakt menażerski z Oldhamem i Eatonem - partnerzy powołują do życia firmę Impact Sound, która zajmie się reprezentowaniem zespołu. W ciągu tygodnia Oldham zdobywa dla Rolling Stonesów kontrakt płytowy w wytwórni Decca. Z ramienia koncernu płytowego podpisuje go Dick Rowe, dyrektor artystyczny, który przeszedł do historii odrzucając zespół The Beatles. Firma Impact Sound odkupuje nagrania Stonesów od IBC Studios (za 90 funtów). Oldham usuwa lana Stewarta ze składu grupy i powierza mu funkcję roadie (chłopak ma zbyt poczciwą twarz). Richardsa przemianowuje na Richarda...
4 maja. Rolling Stonesi występują na imprezie dobroczynnej Battersea Fun Fair, zorganizowanej pod auspicjami magazynu „News Of The World" (w skrócie: „NOW").
10  maja. Pierwsza oficjalna sesja nagraniowa zespołu zorganizowana przez Oldha-ma w Olympic Studios: Come On, I Wanna Be Loved, Love Potion #9 i Pretty Thing. Decca nie akceptuje jakości nagrań i zostają one powtórzone w studiu wytwórni.
7 czerwca. Ukazuje się debiutancki singel Stonesów: Come On 11 Wanna Be Loved.
8 czerwca. Recenzja Normana Joplinga w „Record Mirror": „Niezłe, wpada w ucho, ma kopa i potencjał komercyjny, ale nie jest to brzmienie R&B, na jakie czekają fanatycy".
319
13 czerwca. Pierwsza wzmianka o Rolling Stonesach w gazecie o zasięgu ogólnokrajowym. Patrick Doncaster pisze w „Daily Mirror": „To całkiem nowe szaleństwo i jest tylko jedno miejsce na świecie, gdzie można zobaczyć coś podobnego - Richmond".
22 czerwca. „Record Mirror" ogłasza, że Stonesi kończą cotygodniowe niedzielne występy w Crawdaddy, ale za to grać będą w każdy czwartek w Scenę Club przy Piccadilly. Chłopcy występują już około dwudziestu pięciu razy w miesiącu.
29 czerwca. Stonesi odwiedzają Mojo - nowo otwarty klub Alexisa Kornera w dzielnicy Soho.
7 lipca. The Rolling Stones debiutują przed kamerami telewizji - nagrywają w Birmingham swój pierwszy (z wielu...) występ w programie „Thank Your Lucky Stars". Wykonują piosenkę Come On po raz pierwszy i ostatni ubrani w identyczne „mundurki".
13 lipca. Emisja „Thank Your Lucky Stars" z pierwszym występem The Rolling Stones.
19 lipca. Rolling Stonesi grają na przyjęciu wydanym w majątku Hastings przez lordostwo Killernan dla córki Roxanny - dziewczyna widziała występ chłopców w telewizji.
28 lipca -1 sierpnia. Sesje nagraniowe Rolling Stonesów w studiach wytwórni Decca w West Hampstead.
2 sierpnia. „New Musical Bcpress" zamieszcza wypowiedź Jaggera, w której wokalista wyjaśnia, dlaczego zespół podskakiwał w czasie występu w „Thank Your Lucky Stars". Mick: „To zaczęto się na naszych występach w Richmond pod Londynem. Przychodzi tam wielu fanów, którzy podskakują, ponieważ nie ma dość miejsca, żeby mogli tańczyć".
23 sierpnia. Singel Come On dochodzi do 20 miejsca na liście przebojów - jest to najwyższa pozycja, jaką osiągnął. Brian Jones: „Brzmimy tak jak nikt inny - tylko my sami".
28 sierpnia. Stonesi występują po raz pierwszy (z wielu...) w najsłynniejszym programie muzycznym telewizji brytyjskiej - „Ready, Steady, Go!" (nagranie w Londynie).
29 sierpnia. Występ Stonesów w programie telewizji Granada „Scenę at 6:30" (w Manchesterze).
Wrzesień. Nagrania w Kingsway Studios - Stonesi rejestrują m.in. napisany specjalnie dla nich przez Lennona/McCartneya utwór I Wanna Be Your Man (będzie to ich drugi singel). Gotowy do dystrybucji singel Poison lvy I Fortune Teller (Decca, F 11742) zostaje w ostatniej chwili zatrzymany przez wytwórnię (kolekcjonerzy - do dzieła!).
8 września. Stonesi występują drugi raz w programie „Thank Your Lucky Stars" (emisja 14 września).
14-15 września. Zespół nagrywa w Kingsway Studios utwory You Better Move On, Bye Bye Johnny, Money - wszystkie trzy znajdą się w przyszłym roku na EP THE ROLLING STONES.
23 września. Brian, Bill i Charlie tworzą sekcję akompaniującą Bo Diddieya podczas nagrań tego artysty dla programu BBC Radio „Saturday Club" (los tych nagrań nie jest dziś znany).
27 września. Decca wydaje składankę THANK YOUR LUCKY STARS - vol. 2 -wśród nagrań Come On.
29 września. Występ w New Victoria Theatre w Londynie otwiera pierwszą brytyjską trasę koncertową The Rolling Stones (u boku Bo Diddieya oraz The Everly Brothers). Zestaw artystów (zasilony przez Little Richarda) da 30 koncertów do 3 listopada.
5 października. Little Richard dołącza do wspólnej trasy koncertowej. Radio BBC emituje występ Bo Diddieya w programie „Saturday Nighf (muzyka wspomaga trzech Rolling Stonesów).
320
16 października. Po koncercie w Manchesterze Stonesi jadą do Liverpoolu, żeby zobaczyć na własne oczy słynny klub The Cavern, w którym zaczynali karierę The Beatles. Ku własnemu zdumieniu chłopcy zostają natychmiast rozpoznani przez fanów i rozdają autografy.
26  października. Zespół The Rolling Stones jest gościem programu radia BBC -„Saturday Club".
1 listopada. Ukazuje się singel / Wanna Be Your Man / Stoned. Narkotyczne aluzje utworu ze strony B uniemożliwiają dystrybucję płyty wydanej w Stanach (London - 9641).
3 listopada. Trasa koncertowa kończy się występem w sali Odeon Hammersmith w Londynie.
8 listopada. / Wanna Be Your Man wchodzi do Top 30 (na 30 miejscu) - drugi singel Stonesów pozostanie na liście przebojów przez 13 tygodni, dochodząc do 9 miejsca.
15 listopada. Derek Johnson pisze w „New Musical Express", że „niewidzialna bariera, dzieląca od dawna Londyn i Liverpool, została nareszcie przełamana - przez The Rolling Stones".
17 listopada. Kolejny występ Stonesów w programie „Thank Your Lucky Stars" (emisja 23 listopada).
22 listopada. The Rolling Stones występują - już po raz drugi - w programie „Ready, Steady, Go!"
28 listopada. „Daily Mirror" donosi, że znany piosenkarz Gene Pitney poznał Rolling Stonesów. Cytat z wypowiedzi znanego piosenkarza: „(...) nie wiedziałem, czy podać rękę, czy zaszczekać". Oswojony Pitney będzie niedługo nagrywał piosenki Stonesów i zostanie ich fanem.
Połowa grudnia. Ukazuje się singel Pitneya z napisaną przez Jaggera/Richardsa piosenką That Girl Belongs To Yesterday (producent nagrania: Andrew Oldham).
19 grudnia. Rolling Stonesi nagrywają zwiastun programu telewizyjnego dla BBC, którego bohaterami mają być oni sami - niestety, do realizacji samego programu nie dochodzi.
20 grudnia. W ankiecie magazynu „New Musical Express" grupa The Rolling Stones plasuje się na 6 miejscu w kategorii najlepszy zespół brytyjski (british smali group).
27 grudnia. Występ - „Ready, Steady, Go!". Richard Green pisze w „New Musical Express" („NME"): „The Rolling Stones tworzą tak ekscytujące i tak absorbujące brzmienie, że niewiele innych zespołów może nawet marzyć, żeby zbliżyć się do nich na odległość krzyku".
1964
6 stycznia. Początek drugiej brytyjskiej trasy koncertowej. W tym samym „pakiecie" występują: The Ronettes, Marty Wilde, The Swinging Blue Jeans, Dave Berry and The Cruisers.
7 stycznia. Cyril Davies - mistrz bluesowej harmonijki ustnej z grupy The Blues Incor-porated oraz bliski współpracownik Alexisa Kornera - umiera na białaczkę w wieku 32 lat
10 stycznia. Ukazuje się singel osiemnastoletniej piosenkarki Clio ze znanym przebojem Phila Spectora To Know Him Is To Love Him. W nagraniu wzięli udział wszyscy Rolling Stonesi, a na stronie B płyty pojawia się piosenka... There Are But Five Rolling Stones.
321
14 stycznia. Decca wydaje składankę READY STEADY GO - pośród kompletnie zapomnianych dziś zespołów dumnie prezentują się Rolling Stonesi z Come On i / Wanna Be Your Man.
17 stycznia. Ukazuje się pierwszy EP w dyskografii zespołu. Tytuł? THE ROLLING STONES (!)
24 stycznia. Występ w programie BBC „Go Man Go!" EP Stonesów wchodzi na listę magazynu „NME" na 28 pozycji - podczas jedenastotygodniowej wspinaczki dojdzie do 15 miejsca...
25 stycznia. Decca wydaje składankę SATURDAY CLUB - znajdują się na niej obie piosenki z singla, który nie wszedł do dystrybucji: Poison lvy i Fortune Teller (pierwsza w innej wersji).
27 stycznia. Koniec drugiej brytyjskiej trasy koncertowej - występ w Colston Hall w Bristolu.
Koniec stycznia. Stonesi występują w programach BBC „Top Of The Pops" i „Town And Around". Na przełomie stycznia i lutego nagrywają w Regent Sound Studios (przy Denmark Street w Londynie). Zarejestrowany materiał znajdzie się na ich pierwszym albumie. Asystują: Phil Spector, Gene Pitney oraz Graham Nash i Allan Ciarkę (The Hollies).
8 lutego. Początek trzeciego brytyjskiego tournee - obok Rolling Stonesów występują: John Leyton, Mikę Berry, Jet Harris, The Innocents, Don Spencer, Billie Davies, The LeRoys i Billy Doyle. Czy ktokolowiek dziś w ogóle o nich słyszał?
18 lutego. Stonesi są gościem audycji radiowej „Pop Inn" (i wracają na koncert do Colchester).
21 lutego. Ukazuje się singel Not Fade Away I Little By Little (Spector gra na... marakasach).
26 lutego. Not Fade Away wchodzi na listę na 10 miejscu - dojdzie do 3 miejsca (12 tygodni na liście).
Koniec lutego. Występy The Rolling Stones w „Top Of The Pops" i w „Thank Your Lucky Stars".
Marzec. London wydaje pierwszy singel Stonesów w Stanach Zjednoczonych - Not Fade Away /1 Wanna Be Your Man (dojdzie zaledwie do 48 miejsca na listach).
7 marca. Koniec trzeciej brytyjskiej trasy koncertowej (w Morecambe Winter Gar-dens).
13 marca. The Rolling Stones, Georgie Famę & The Blue Flames oraz Long John Baldry nagrywają trzydziestominutową sesję „Blues In Rhythm" dla BBC Radio. Trafi ona na antenę w sobotę 9 maja w „eksperymentalnej" emisji stereofonicznej.
8 kwietnia. Na oczach 8000 fanów zgromadzonych w Wembley Empire Pool zespoły The Rolling Stones oraz Billy J. Kramer & The Dakotas występują na imprezie „Mad Mod Bali" - policja aresztuje 30 osób po zamieszkach z udziałem gangów motocyklowych. Fragmenty koncertu pokazane będą w „Ready, Steady, Go!"
16 kwietnia. Ukazuje się debiutancki album zespołu. Tytuł? THE ROLLING STONES (!) Po 8 dniach dochodzi do 1 miejsca na liście płyt długogrających.
20-21 kwietnia. The Rolling Stones biorą udział w popularnym szwajcarskim festiwalu telewizyjnym „Róże Montreux". W Montreux nagrywają też kolejny występ dla „Ready, Steady, Go!"
24 kwietnia. Debiutancki album Stonesów na 1 miejscu! Utrzyma tę pozycję przez 11 tygodni, a w Top 30 (najlepsza trzydziestka) pozostanie przez 40 tygodni.
322
26 kwietnia. Wielki koncert zwycięzców ankiety „NME" na Wembley. Stonesi występują m.in. obok samych Beatlesów i popularnej grupy The Dave Clark Five. Dwa dziewięć-dziesięciominutowe filmy z tej imprezy pokazane będą w telewizji 3 i 10 maja. Retransmisję z koncertu nada wkrótce masowo słuchana nowojorska stacja radiowa WINS Radio.
Maj. W Stanach Zjednoczonych ukazuje się debiutancki album THE ROLLING STONES (z podtytułem ENGLAND'S NEWEST HITMAKERS) - pomiędzy wersją brytyjską a amerykańską jest jedna różnica: piosenkę Mona (I Need You Baby) zastąpił utwór z pierwszego singla - Not Fade Away. Potem będzie coraz gorzej - aż do 1967 roku.
1  maja. Początek czwartej brytyjskiej trasy koncertowej - Imperial Ballroom w Nelson.
2  maja. Not Fade Away wchodzi na amerykańską listę na 98 miejscu (miejsce 48 / 13 tygodni).
9 maja. Emisja (stereofoniczna!) programu radia BBC „Blues In Rhythm" (z 13 marca).
10 maja. Stonesi nie zostają wpuszczeni na lunch do hotelu w mieście Bristol z powodu... braku krawatów.
11  maja. Erie Easton leci do Stanów Zjednoczonych organizować pierwsze tournee Stonesów.
14 maja. W amerykańskim magazynie branżowym „Billboard" ukazuje się całostronicowe ogłoszenie opłacone przez London Records: „Uwaga USA! The Rolling Stones! [...]"
19 maja. Zamieszki w Szkocji. Policja atakuje 4000 fanów (większość ma podrobione bilety).
21 maja. Ukazuje się składanka FOURTEEN (Decca) - Stonesów reprezentuje Surprise Surprise.
25 maja. Stonesi nagrywają „Saturday Club" dla BBC Radio (w Londynie) i kończą swoją czwartą brytyjska trasę koncertową w East Ham - towarzyszą im Peter and Gordon.
27 maja. Początek nowych sesji nagraniowych The Rolling Stones w Regent Sound Studios.
28  maja. BBC TV otrzymuje pocztą 8000 zgłoszeń do udziału w programie „Jukę Box Jury", w którym - 27 czerwca - wystąpić mają Stonesi. Jest to rekord w historii programu.
29 maja. Ponad 100 000 Brytyjczyków wydało już 200 000 funtów na debiutancki album Stonesów!
1  czerwca. Stonesi lądują w Nowym Jorku - rozpoczną wkrótce swoją pierwszą amerykańską trasę koncertową. Na lotnisku JFK oczekuje ich grupka około pięciuset wielbicieli. Grupy fanów w hotelu próbują zdobyć kosmyki włosów idoli, co grozi im utratą oczu (nożyczki)! Król DJ-ów - Murray The K - rozmawia z nimi na żywo w WINS Radio.
2 czerwca. Stonesi goszczą w programie telewizyjnym „Les Crane Show" - wypadają... blado.
3 czerwca. Stonesi są gośćmi pijanego Deana Martina w programie „The Hollywood Palące" - w żenujący sposób kompromituje się sam gospodarz (za to podoba się republikanom).
5 czerwca. Otwarcie pierwszego amerykańskiego tournee - Swing Auditorium w San Bernardino (Kalifornia). Występują m.in. z popularnymi w USA Bobbym Vee oraz The Chiftons.
6 czerwca. W Stanach ukazuje się singel Tell Me I I Just Want To Make Love To You (miejsce 24).
323
7 czerwca. Stonesi spotykają się z agresywną dezaprobatą widowni w San Antonio (Teksas).
10 czerwca. W Londynie zaczyna ukazywać się „The Rolling Stones Book" - miesięcznik dla fanów. Rolling Stonesi nagrywają w legendarnych Chess Studios w Chicago. Przysłuchują się sami mistrzowie: Chuck Berry, Muddy Waters, Willie Dixon.
11  czerwca. Drugi dzień nagrań przy 2120 South Michigan Avenue. Próba zorganizowania konferencji prasowej na ulicy przed Chess Studios kończy się interwencją policji.
13 czerwca. Emisja programu „The Holywood Palące". Stonesi tymczasem męczą się w Nebrasce.
16 czerwca. Stonesi lecą na jeden dzień do Anglii, żeby zagrać za 100 funtów (!) na Oksfordzie. Umowę podpisali przed rokiem, kiedy byli jeszcze nieznani (koszt biletów: 1500 funtów).
20 czerwca. Stonesi występują w nowojorskiej Carnegie Hall, gdzie zapowiada ich Murray The K. Jagger mówi w wywiadzie: „Daję Roling Stonesom może jeszcze dwa lata. Zaczynam oszczędzać na przyszłość - na początek tantiemy z praw autorskich za nasze piosenki".
23 czerwca. Na londyńskim lotnisku witają wracających Stonesów szczęśliwi fani i zamieszki. Telewizyjny wywiad z lotniska pokazany zostanie w wiadomościach w całym kraju.
24 czerwca. Rozdanie nagród pisma „Record Mirror" w londyńskim hotelu Savoy -tryumf Stonesów jako najlepszej grupy brytyjskiej i Micka jako najpopularniejszego członka grupy.
26 czerwca. Ukazuje się singel lt's Ali OverNowl Good Times, Bad Times. Chłopcy występują w całonocnym koncercie Witajcie w domu Rolling Stonesi! (w Alexandra Palące).
1  lipca. Ifs Ali Over Now wchodzi na brytyjską listę z numerem 7. Pozostanie na niej w sumie przez 13 tygodni, osiągając najwyższą pozycję już po kilku dniach (8 lipca).
8 lipca. Brian Jones, Keith Richards i Bill Wyman pojawiają się na premierze filmu Lestera „A Hard Day's Night" z udziałem Beatlesów oraz na wydanym z tej okazji przyjęciu.
12 lipca. Radio Luxemburg nadaje audycję poświęconą Rolling Stonesom: „This Is Their Life".
24 lipca. Największe zamieszki koncertowe w Wielkiej Brytanii - Empire Ballroom w Blackpool.
25 lipca. Debiutancki album Stonesów dochodzi do 11 miejsca na listach amerykańskich.
31 lipca. Koncert Stonesów w klubie Boom Boom Boom w Belfaście zostaje przerwany po 12 minutach - policja wyprowadza dziewczęta w kaftanach bezpieczeństwa. Wieczorem chłopcy występują w programie „Six Teen" telewizji BBC w Belfaście.
2 sierpnia. Prestiżowy występ na dorocznym koncercie organizowanym przez markiza Batha. Przed schodami pałacu ustawia się 25 000 ludzi - 200 zostaje rannych, kiedy na schodach pojawiają się Rolling Stonesi. Markiz jest wniebowzięty: „Cudowny dzień i w sumie tak niewiele osób trafiło do szpitala... Uważam, że fani byli wspaniali!"
6 sierpnia. Stonesi występują przed telewizją amerykańską: „Red Skeleton Show" (emisja 22 września).
7 sierpnia. Stonesi występują na dorocznym Richmond Jazz And Blues Festival w Richmond.
324
8 sierpnia. Dwie dziewczyny zostają rozebrane do naga podczas zamieszek poprzedzających koncert Rolling Stonesów w Kurhausie w Hadze (Holandia). Poważne zniszczenia.
9 sierpnia. Policjantki mdleją na koncercie Stonesów w New Elizabeth Ballroom (Manchester).
10 sierpnia. Mick ukarany przez sąd w Liverpoolu za nadmierną prędkość, brak ubezpieczenia i odmowę pokazania prawa jazdy. Jego obrońca tłumaczył, że artysta spieszył się do szpitala, zatroskany losem dwóch wielbicielek, poszkodowanych w czasie koncertu.
13 sierpnia. Koncert dla 7000 fanów na spokojnej (do niedawna.) wysepce Wight.
14 sierpnia. Wychodzi EP FIVE BY FIVE - materiał pochodzi z sesji w Chess Studios w Chicago. Zamówienia poprzedzające premierę tej płyty przekraczają 200 000 egzemplarzy!
15 sierpnia. Mick Jagger i Keith Richards pojawiają się na przyjęciu zorganizowanym przez Beatlesów w Londynie dla ich znakomitego menażera - Briana Epsteina.
18-22 sierpnia. Trasa koncertowa Stonesów na Channel Islands - linie lotnicze BUA (British United Airline) odmawiają zespołowi prawa do korzystania ze swych usług.
21  sierpnia. FIVE BY FIVE wchodzi na brytyjską listę singli na 13 miejscu - dojdzie do 7 pozycji.
22 sierpnia. Walki „bramkarzy" z fanami w miejscowości St Helier na wyspie Jersey - młodzież sama rozbraja dziewczynę, która usiłuje bronić się nożem sprężynowym.
Koniec sierpnia. Decca wydaje dwa single z piosenkami napisanymi przez spółkę Jagger/Richards: As Tears Go By (Mariannę Faithfull) i So Much In Love (grupa The Mighty Avengers)
4 września. Stonesi zapowiadają koncerty w Republice Południowej Afryki w grudniu tego roku.
5 września. Początek piątej trasy koncertowej po Wielkiej Brytanii (nie licząc Channel Islands). Obok Stonesów m.in. The Mojos, Inez & Charlie Foxx, Simon Scott... Wystarczy?
10 września. Ogłoszenie wyników ankiety magazynu „Melody Maker" - Rolling Stonesi zostają wybrani najlepszą grupą brytyjską, a Not Fade Away zostaje piosenką roku.
13 września. Organizatorzy koncertu Stonesów w Liverpool Empire wynajmują dwa tuziny graczy rugby do pilnowania porządku. Zawodników pochłania morze 5000 fanów.
15 września. Po południu - występ w programie telewizyjnym „Scenę At 6:30" w Manchesterze. Wieczorem 3000 fanów dzielnie walczy z policją przed miejscowym Odeonem.
16 września. Andrew Loog Oldham żeni się potajemnie z osiemnastoletnią Sheilą Klein (w Glasgow).
18 września. As Tears Go By w wykonaniu Mariannę Faithfull dochodzi do 9 miejsca na liście.
19 września. Po koncercie w Usher Hall w Edynburgu (Szkocja) zespół salwuje się ucieczką przed fanami w opancerzonym wozie przeznaczonym do transportu dużych sum pieniędzy.
21  września. ABC Pathe rejestruje występ Stonesów w Hull - kolorowy film ma tylko 12 minut...
22 września. Program „Red Skeleton Hour" ze Stonesami ogląda w USA aż 5 milionów widzów.
25 września. Wytwórnia London wydaje w USA singel  Time Is On My Side I
325
Congratulations. Stonesi nagrywają wywiad na prośbę pacjentów szpitala w Hanley (Staffordshire) - będzie on wielokrotnie nadawany przez wewnętrzny system nagłaśniający szpitala.
I  października. Koncerty w Bristolu. Stonesi nie zostają wpuszczeni do hotelu Strand ze względu na „niewłaściwy ubiór". To już drugi incydent tego typu w konserwatywnym mieście...
8 października. Stonesi występują w programie radiowym „Rhythm And Blues" BBC World Service.
9 października. Chłopcy odwołują trasę w RPA w związku z obowiązującym bojkotem kulturalnym.
II  października. Koncert w Brighton zamyka piątą trasę koncertową Stonesów po Wielkiej Brytanii.
14 października. Charlie Watts żeni się, oczywiście potajemnie, z Shirley Ann Shepherd (w Bradford).
16-17 października. Rolling Stonesi nagrywają w Berlinie Zachodnim występ dla telewizji niemieckiej.
18 października. Wywołane przez 5000 fanów zamieszki na lotnisku witają Stonesów w Brukseli, dokąd chłopcy przybyli (tylko...) nagrać występ w telewizji belgijskiej. Minister spraw wewnętrznych usiłuje pokrzyżować plany zespołu - bezskutecznie.
19-20 października. Stonesi w Paryżu. Występy telewizyjne (jeden w kolorze!) i wyjątkowe spustoszenie po zamieszkach ulicznych zapoczątkowanych na koncercie grupy w słynnej Olympii.
23  października. Stonesi przylatują do Nowego Jorku. W Anglii ukazuje się singel Mariannę Faithfull z piosenką Dylana Blowing In The Wind - na gitarze akustycznej gra Keith Richards.
24  października. Dwa koncerty w New York Academy Of Musie zapoczątkowują drugie tournee amerykańskie. Wywiad radiowy z Rolling Stonesami przeprowadza Murrey The K.
25 października. Rolling Stonesi występują po raz pierwszy w programie „The Ed Sullivan Show". Przerażony reakcją widowni Sullivan obiecuje, że także po raz ostatni. Odszczeka...
27 października. Pierwsze sesje nagraniowe Rolling Stonesów w RCA Studios w Hollywood.
28-29 października. Koncerty TAMI - Stonesi występują obok największych gwiazd amerykańskiej sceny muzycznej w Santa Monica Civic Auditorium: film dokumentalny „Gather No Moss".
31 października. Emisja programu radia BBC „Rhythm & Blues Show". Stonesi wykonali swoją najrzadziej graną piosenkę - Dusł My Pyramids, autorstwa „spółki" Richards/Jones (jedyny utwór w repertuarze grupy podpisany przez Briana - próżno szukać go na płytach...).
Koniec października. W USA ukazuje się album 12 X 5 zawierający nagrania z Chess Studios w Chicago.
1  listopada. Koncerty w Long Beach i w San Diego w Kalifornii.
2 listopada. Występ w programie telewizyjnym „Shindig" i dalsze nagrania w RCA Studios. Erie Easton wraca do Anglii z poważnym zapaleniem płuc.
3  listopada. W czasie koncertu w Cleveland (Ohio) siedemnastoletnia dziewczyna wypada z balkonu - burmistrz miasta zakazuje wszelkich koncertów rockandrollowych w przyszłości i ostrzega rodziców w wystąpieniu radiowym, że występy Stonesów są
326
niemoralne. Dziś Cleveland jest siedzibą Rock'n'Roll Hall of Famę i jako światowy pionier rock and rolla miasto szczyci się statusem „rockowej mekki".
5-8 listopada. Sesje nagraniowe zespołu w Chess Studios w Chicago.
10 listopada. Telewizyjna retransmisja programu „Red Skeleton Hour" z udziałem Stonesów.
12 listopada. Radiowy wywiad na żywo w Indianie. Brian po raz pierwszy narzeka na stan zdrowia.
12-14 listopada. Występy w stanach Wisconsin, Indiana, Ohio i Kentucky bez Bria-na, który ląduje w szpitalu w Chicago z wysoką gorączką, z rozpoznaniem zapalenia oskrzeli oraz skrajnego wyczerpania (trzeba odżywiać go za pomocą kroplówki). Amerykańska prasa podejrzewa muzyka o przedawkowanie narkotyku. Brytyjska - nie.
13  listopada. W Anglii ukazuje się singel Little Red Rooster I Off The Hook (po tygodniu na 1 miejscu).
14 listopada. Album 12X5 wchodzi na listę płyt długogrających w USA (dotrze do 3 miejsca). Rolling Stonesi - ciągle minus Brian - pokonują samochodem 650 km dzielące Dayton (Ohio) od Lousville (Kentucky). I wszyscy walą się z nóg...
15  listopada. Stonesi wracają samolotem do Chicago, dokąd wysłali wcześniej sprzęt i bagaże.
16 listopada. Sesja fotograficzna magazynu „Billboard" w Nowym Jorku (okładka nowego numeru).
20 listopada. Już w Londynie - Stonesi występują w programie „Ready, Steady, Gol". Tego samego dnia nowy singel - Little Red Rooster- tryumfuje na 1 miejscu listy przebojów.
23 listopada. Zespół The Rolling Stones zostaje objęty zakazem nadawania przez BBC - dwukrotnie nie jest w stanie „dojechać" na nagrania: „Saturday Club" i „Top Gear".
27 listopada. Mick zostaje ukarany przez sąd w Tettenhall grzywną 16 funtów za przewinienia drogowe.
29 listopada. Stonesi nagrywają „u konkurencji": program „Thank Your Lucky Stars" emitowany jest przez sieć ABC. BBC uchyla zakaz - w interesach nikt nie gniewa się zbyt długo.
Początek grudnia. Tylko w Stanach Zjednoczonych ukazuje się singel Heart Of Stone I What A Shame.
4 grudnia. Richards i Oldham piszą razem utwór Ali I Want Is My Baby na zamówienie amerykańskiego piosenkarza Bobby'ego Jamesona.
12 grudnia. Brian dementuje pogłoski, zgodnie z którymi planował odejście z zespołu. W ankiecie magazynu „NME" Stonesi zostają wybrani drugą najlepszą grupą świata (po Beatlesach), najlepszą grupą R&B, a Mick najlepszym nowym piosenkarzem.
15 grudnia. Stonesi rejestrują dwa programy z cyklu „Shindig" dla telewizji amerykańskiej.
18 grudnia. Brian udziela indywidualnego wywiadu dla Radia Luxemburg.
31 grudnia. Stonesi występują w sylwestrowej edycji programu „Ready, Steady, Go!".
1965
3 stycznia. Magazyn „NME" ogłasza, że debiutancki album Rolling Stonesów był najlepiej sprzedającą się w Wielkiej Brytanii płytą długogrająca 1964 roku.
327
6 stycznia. Stonesi wylatują na tournee do Irlandii (nazajutrz pierwszy koncert w Dublinie). Chłopcy występują w programie telewizyjnym „Six Five" BBC w Belfaście.
11-12 stycznia. Sesje nagraniowe w Regent Sound Studios - zarejestrowany materiał ma wzbogacić nowy album amerykański zapowiadany na luty.
15 stycznia. Ukazuje się drugi album brytyjski - THE ROLLING STONES No. 2. Zespół The Rolling Stones występuje na żywo w programie „Ready, Steady, Go!".
17 stycznia. Chłopcy wylatują na trasę koncertową do Australii - „po drodze" zatrzymują się w Los Angeles, żeby nagrać w studiach RCA w Hollywood nowy singel.
18 stycznia. Nagranie piosenki The Last Time w RCA Studios w Hollywood.
19 stycznia. Przelot do Sydney z międzylądowaniem w Honolulu i na Fiji - lot trwa w sumie 18 godzin.
21  stycznia. Na lotnisku w Sydney witają Stonesów 3000 fanów - około 300 dziewcząt przebija się przez kordon policji i wdziera na teren odpraw celnych. Chłopcy zajmują całe piętro w hotelu Cheveron Hilton (z widokiem na port) i udzielają wywiadów telewizji australijskiej i kilku stacjom radiowym.
22 stycznia. Nowy album wchodzi na listę płyt długogrających na 1 miejscu. Pozostanie w Top 10 przez 20 tygodni. W Londynie ukazuje się książka z tekstem i ilustracjami Charliego Wattsa „Ode To A High Flying Bird" - poświęcona jest nieżyjącemu saksofoni-ście jazzowemu Charliemu Parkerowi (idolowi Wattsa), ma jednak postać nieskomplikowanej książeczki dla dzieci. Dwoma koncertami na Manufacturers' Stadium w Sydney Stonesi otwierają tournee po Australii.
24 stycznia. Stonesi przelatują do Brisbane, gdzie zatrzymują się w... Lennon's Hotel (brak pokrewieństwa z wiadomym Lennonem).
25 stycznia. Podczas koncertu w Town Hall w Brisbane około 40 osób dostaje się na scenę i rozdziera na strzępy koszulę na - grającym ze stoickim spokojem - Richardsie.
26 stycznia. Jednodniowy wypoczynek całej załogi na Paradise Island (Rajska Wyspa).
28-30 stycznia. Seria dziewięciu wyprzedanych koncertów w Palais Theatre w Melbourne. Wywiady dla radia i nagranie programu telewizyjnego „The Rolling Stones Spe-cial" (ATVO).
31 stycznia. Przelot do Nowej Zelandii.
Luty. W USA ukazuje się album THE ROLLING STONES, NOW! - dojdzie do 5 miejsca.
1-8 lutego. Tygodniowym występom w Nowej Zelandii towarzyszy bojkot niektórych hotelarzy (Midland Hotel w Wellington) oraz entuzjastyczne przyjęcie niektórych restauratorów (np. Black Cat Restaurant w Christchurch serwuje chłopcom steaki o 2 w nocy).
10-14 lutego. Drugie skrzydło trasy koncertowej w Australii (m.in. Melbourne, Ade-laida i Perth).
15 lutego. Przelot do Azji Południowo-Wschodniej. W plebiscycie magazynu „Melody Maker" zespół The Rolling Stones zostaje wybrany najlepszą grupą R&B minionego roku.
16-17 lutego. Koncerty w Singapurze i w Honkongu. Przelot do Stanów przez Tokio i Honolulu.
18 lutego. Ostatnie „poprawki" najnowszego singla - w tym nowe nagranie ścieżki wokalnej.
26 lutego. W Anglii ukazuje się singel The Last Time I Play With Fire. Podczas występu w programie „Ready, Steady, Go!" Mick zostaje „przywalony stosem" dziewczęcych ciał.
328
28 lutego. Brian Jones - w towarzystwie pozostałych kolegów z grupy - obchodzi swoje 22 urodziny w telewizyjnym programie „Eamonn Andrews Show" (ABC-TV).
5 marca. Stonesi rozpoczynają szóste tournee po Wielkiej Brytanii koncertem w Ed-monton. Razem z nimi występują m.in. The Hollies, Dave Berry & The Cruisers, The Konrads. Powstaje materiał, który wejdzie na koncertowe EP GOT LIVE IF YOU WANT IT! Singel The Last Time wchodzi na listę na 8 miejscu.
7 marca. Podczas koncertu w Palące Theatre w Manchesterze dziewczyna wypada z balkonu i spada na stojących ludzi. Cudem nie dochodzi do tragedii - wybija sobie tylko zęby.
10  marca. W Stanach ukazuje się singel The Last Time I Play With Fire - dojdzie do 9 miejsca.
11  marca. Keith Richards tłumaczy w wywiadzie, dlaczego prawdziwe gwiazdy amerykańskiego R&B nie zdobywają popularności wśród brytyjskich nastolatków: „Po pierwsze są za starzy. Po drugie są czarni. I po trzecie - brzydcy".
12  marca. The Last Time zostaje hitem numer 1 w tydzień po ukazaniu się singla. W tym samym czasie drugi album Stonesów prowadzi na liście płyt długogrających.
18  marca. Ostatni koncert tournee w Romford. W drodze powrotnej chłopcy - z inspiracji basisty - zostają bohaterami słynnego „incydentu urologicznego". Oddają mocz pod ścianą stacji benzynowej w Stratford i sprawa trafi w lipcu do sądu.
19  marca. Apel wytwórców krawatów do Stonesów na łamach pisma „The Tailor & Curter".
24  marca. Zespół odlatuje do Danii, gdzie rozpocznie europejską trasę koncertową. 26 marca. Bill traci przytomność na scenie w Odense, porażony przez prąd o napięciu 220 V.
28 marca. Stonesi wysłuchują w Kopenhadze koncertu Elli Fitzgerald i Oscara Pe-tersona.
2 kwietnia. Występ w programie szwedzkiej telewizji w Sztokholmie i powrót do Londynu.
3  kwietnia. Bill trafia na jeden dzień do londyńskiego szpitala z niebezpieczną infekcją oka.
11 kwietnia. Stonesi występują na Wembley podczas koncertu zwycięzców plebiscytu „NME".
13-18 kwietnia. Koncerty w Niemczech Zachodnich (plus występ w telewizji) i w Paryżu (Olympia).
19 kwietnia. Chłopcy kategorycznie odmawiają występu w niezwykle popularnym w Anglii rodzinnym programie telewizyjnym „Sunday Night At The London Palladium".
22 kwietnia. Grupa odlatuje do Montrealu - tam rozpoczyna kolejną trasę po Ameryce Północnej.
25  kwietnia. Koncert w Mapie Leaf Gardens w Toronto przed szesnastotysięczną widownią (rekord)!
26  kwietnia. Policja wyłącza prąd w trakcie występu zespołu w miejscowości London w Ontario.
1  maja. Koncerty w New York Academy Of Musie.
2 maja. Drugi występ Stonesów w programie „The Ed Sullivan Show" (Ed odszczekał...).
4  maja. Policja w Statesboro (stan Georgia) otrzymuje od kierowców donosy na temat „nagich kobiet na dziedzińcu hotelowym". Na szczęście to tylko Stonesi na basenie...
329
I
7 maja. Stonesi występują w Birmingham (stan Alabama) obok m.in. grupy The Beach Boys.
8 maja. Brian łamie dwa żebra ćwicząc karate na śliskiej posadzce wokół hotelowego basenu.
10-11 maja. Studyjny maraton nagraniowy w Chess Studios w Chicago.
12-13 maja. Studyjny maraton nagraniowy w RCA Studios w Hollywood. Zespół rejestruje finalną (po kilku nieudanych podejściach...) wersję piosenki (I Can't Get No) Satisfaction.
16 maja. Niebezpieczny incydent po koncercie w Long Beach w Kalifornii - limuzynę wiozącą Rolling Stonesów przysypuje piramida ciał grożąc zgnieceniem bezcennej zawartości.
27 maja. (I Can't Get No) Satisfaction I The Under Assistant West Coast Promotion Man — nowy singel zespołu ukazuje się w Stanach, wchodząc na listę przebojów jako numer 67.
29-30 maja. Seria koncertów w New York Academy Of Musie zamyka amerykańskie tournee. Chłopcy rozjeżdżają się na krótkie wakacje - Mick i Keith jadą samochodem przez pustynie Arizony, Brian i Bill wybierają splendor i blichtr Hollywood, Charlie Watts oddaje się studiom historycznym podczas samotnej wycieczki do... Gettysburga.
11 czerwca. Ukazuje się EP GOT LIVE IF YOU WANT IT - zawiera nagrania z koncertów trasy brytyjskiej 1965 roku: Edmonton (5 marca), Liverpool (6 marca), Manchester (7 marca).
15-18 czerwca. Krótka trasa koncertowa po Szkocji. Na koncercie w Dundee mdleje 40 dziewcząt.
24 czerwca. Od koncertów w Norwegii rozpoczyna się nowe tournee po krajach skandynawskich. Już w Oslo dziewczyna wdziera się na scenę - całuje grającego Char-liego i mdleje...
27 czerwca. Stonesi po raz pierwszy udzielają wywiadu pirackiej stacji radiowej -SYD w Danii.
1 lipca. Chłopcy wracają do Londynu, gdzie czeka na nich pozew do sądu za......nieprzystojne oddawanie moczu w miejscu publicznym i obelżywe zachowanie".
7 lipca. (I Can't Get No) Satisfaction zostaje pierwszym amerykańskim hitem numer 1 Stonesów! Chłopcy przylatują do Los Angeles, żeby dokończyć pracę nad najnowszym albumem.
10 lipca. W plebiscycie słuchaczy, przeprowadzonym pod hasłem „Pojedynek olbrzymów" przez Radio Luxemburg, Stonesi dostają 3001 głosów - o 161 więcej niż Beatlesi!
16-26 lipca. Krótkie tournee brytyjskie (obok Stonesów m.in. The Walker Brothers, Steam Packet).
22 lipca. Sąd w Romford (Essex) nakazuje Billowi, Mickowi i Brianowi zapłacenie grzywny, wynoszącej 5 funtów od osoby. Tego dnia zdarzały się w historii gorsze nieszczęścia.
25  lipca. Zamyka podwoje klub Crawdaddy w Richmond - wylęgarnia rock and rolla, jajo węża.
29 lipca. Prasa podaje, że Charlie zakupił wiejską posiadłość z XVI wieku pod Lewes (w Sussex).
Koniec lipca. W USA ukazuje się album OUT OF OUR HEADS (nagrany w Chicago i Hollywood).
330
1 sierpnia. Po dwóch koncertach w londyńskim Palladium chłopcy rozjeżdżają się na wakacje.
4 sierpnia. Andrew Loog Oldham zakłada własną wytwórnię płytową - Immediate Records.
14 sierpnia. Mick, Keith i Andrew lecą do Nowego Jorku. Jagger mówi w wywiadzie, że muzyka brytyjska zrobiła się bardzo nudna: „Najpierw byli Beatlesi, potem my, a teraz - nic..."
15 sierpnia. Mick i Keith zasiadają na widowni Shea Stadium podczas legendarnego koncertu Beatlesów - wieczorem odwiedzają kolegów z Wielkiej Czwórki na Manhattanie.
18 sierpnia. Mick wraca do Londynu na ślub fotografa Davida Baileya z Catherine Deneuve.
20 sierpnia. Singel (I Can't Get No) Satisfaction I The Spider And The Fly ukazuje się w Anglii. Decca wydaje płytę THE ROLLING STONES SONGBOOK - instrumentalne wersje utworów Stonesów wykonuje... Andrew Oldham Orchestra (gra w niej niejaki Keith Richards).
21  sierpnia. OUT OF OUR HEADS zostaje w Stanach płytą numer 1 w kategorii albumów.
23 sierpnia. Policja używa armatek wodnych, żeby rozpędzić fanów zgromadzonych przed studiem telewizyjnym w Manchesterze, gdzie Stonesi rejestrują właśnie występ.
24 sierpnia. W londyńskim Hiltonie chłopcy poznają Allena Kleina - wielki cwaniak obiecuje zrobić z nich milionerów. I zrobi, ale w przyszłości gorzko pożałują tej współpracy.
27 sierpnia. Satisfaction wchodzi na brytyjską listę - przez 3 tygodnie pozostanie na 1 miejscu!
28-29 sierpnia. Prasa ogłasza wstępne informacje na temat gwaranacji finansowych pozyskanych przez Kleina dla zespołu - w tym przedłużenie kontraktów z Dekką i London Records.
3 września. Dwa koncerty w Dublinie - podczas drugiego 30 osób wdziera się na scenę i zaczyna rozróbę. Jedynie Charlie Watts wytrwał do końca przy instumencie.
4 września. Poważne zniszczenia i wiele osób rannych w czasie koncertu Stonesów w Belfaście - Satisfaction zostaje w Wielkiej Brytanii przebojem numer 1 (na 3 tygodnie).
5 września. Przelot z Dublina do Los Angeles na nagrania. Stonesi przyznają, że w amerykańskich studiach pracuje się im najlepiej, ale też dementują pogłoski o planowanej emigracji.
11-17 września. Trasa koncertowa w Niemczech Zachodnich (plus jeden występ w Austrii). Każdemu pojawieniu się zespołu towarzyszą wyjątkowo agresywne zamieszki wśród młodzieży. Hotele w Dusseldorfie i w Berlinie Zachodnim odwołują poczynione rezerwacje.
24 września. Rolling Stonesi rozpoczynają kolejne tournee po Wielkiej Brytanii -tego samego dnia ukazuje się brytyjska wersja albumu OUT OF OUR HEADS. Wśród zespołów towarzyszących Stonesom w trasie jest The Spencer Davies Group.
Koniec września. W Stanach ukazuje się singel Gef Off Of My Cloud I l'm Free (RCA Studios).
3 października. Stonesi narażają się w czasie występów na coraz większe niebezpieczeństwo - w Odeonie (Manchester) uderzony przez widza Keith traci przytomność na 5 minut, Mick otrzymuje groźne cięcie w bezpośredniej bliskości oka (nie przestaje śpiewać).
331
9 października. Get Off Of My Cloud wchodzi do amerykańskiej Top 100 (na 64 miejscu).
17 października. Wielki finał brytyjskiego tournee w Tooting Granada w południowym Londynie.
22 października. Singel Get Off Of My Cloud The Singer I Not The Song ukazuje się w Wielkiej Brytanii.
25 października. Andrew Oldham leci do Stanów w związku ze zbliżającym się tournee - lokalne stacje radiowe w Nowym Jorku ogłaszają Get OffOfMy Cloud piosenką tygodnia.
27 października. Stonesi zlatują do Nowego Jorku. Na słynnym Times Square wita ich trzydziestometrowy billboard, na którym rozpoznają (z rozrzewnieniem?) własne twarze. Pierwszy raz będą się przemieszczać z koncertu na koncert specjalnie wynajętym samolotem.
29 października. Po pierwszym koncercie w Montrealu 40 dziewcząt wymaga pomocy szpitalnej. To zupełnie nieźle - na scenę próbowało wtargnąć aż 440 fanów i zespół musiał salwować się ucieczką (Mick i Keith odpierali oblężenie na scenie przez 20 minut). Get OffOfMy Cloud wchodzi na brytyjską listę na 3 miejscu.
30 października. Stonesi dostają się do swoich apartamentów w nowojorskim Hilto-nie w limuzynie, której nie opuszczają nawet w windzie towarowej - ostatni raz stosowano podobne środki ostrożności podczas wizyty prezydenta Johna Kennedy'ego w 1963 roku. W hotelu odwiedza chłopców Bob Dylan, który bardzo chciał poznać Briana.
31  października. Na koncercie w Toronto pada kolejny rekord - Stonesi grają dla 15 000 słuchaczy!
3 listopada. Policja przerywa - ze względów bezpieczeństwa - koncert w Rochester (New York).
5 listopada. Get Off Of My Cloud jest jednocześnie hitem numer 1 w Wielkiej Brytanii i w Stanach.
15 listopada. Oldham wraca do Londynu nadzorować montaż nakręconego podczas występów w Irlandii filmu dokumentalnego „Charlie Is My Darling" (reż. Peter Whitehead).
26 listopada. Podczas koncertów w Detroit chłopcy zostają zaproszeni przez Berry'ego Gordy'ego do odwiedzenia jego legendarnej wytwórni Tamla Motown - przysłuchują się sesji.
29 listopada. Gubernator stanu Kolorado oficjalnie ogłasza ten dzień „Dniem Stonesów" - chłopcy występują w Coliseum w Denver.
Koniec listopada. W Anglii ukazuje się EP zatytułowany (ponownie!) THE ROLLING STONES - za to w Stanach Zjednoczonych kolejny album: DECEMBER'S CHILDREN.
3 grudnia. Keith traci przytomność porażony prądem podczas koncertu w Sacra-mento.
5 grudnia. Anita Pallenberg przylatuje do Los Angeles na finałowy koncert Rolling Stonesów. Brian zaprzecza, jakoby miał ją wkrótce poślubić (prasa miała już świadka: Dylan).
6-10 grudnia. Sesje nagraniowe w RCAStudios w Hollywood. Ogłoszenie wyników plebiscytu „NME" w Anglii: Satisfaction zostaje singlem roku (Get OffOfMy Cloud'\est na 3 miejscu), a Stonesi najlepszą grupą R&B.
22-24 grudnia. Chłopcy wracają na święta do domów - Mick kupuje bratu samochód pod choinkę.
332
25 grudnia. Brian i Anita Pallenberg lecą na święta na Wyspy Dziewicze, ale gitarzysta łapie na miejscu wirusową infekcję i po dwóch dniach decyduje się na powrót do Londynu.
Koniec grudnia. W Stanach ukazuje się singel As Tears Go By I Gotta GetAway.
1966
1 stycznia. Brian kupuje swój pierwszy samochód - granatowy bentley continental. To drobiazg, ale w chwili zakupu gitarzysta nie ma jeszcze prawa jazdy! Stonesi występują w noworocznej edycji programu „Ready, Steady, Go!"
14 stycznia. Chłopcy ogłaszają, że ich nowy album ukaże się w marcu i będzie nosił tytuł COULD YOU WALK ON THE WATER? (A czy ty możesz chodzić po wodzie?). Oficjele z Dekki odpowiadają: po naszym trupie!
Koniec stycznia. Mick jedzie do Paryża po zakupy. Brian udaje się do Kopenhagi -bez celu...
4 lutego. Ukazuje się singel z piosenką 19th Nen/ous Breakdown. Na stronie B brytyjskiego wydania znajduje się utwór As Tears Go By, na stronie B amerykańskiego -Sad Day.
8 lutego. Keith nie zdaje egzaminu na prawo jazdy. Bill zda egzamin jeszcze w tym miesiącu.
12-13 lutego. Rolling Stonesi w Nowym Jorku. Zatrzymują się tu w drodze do Australii, żeby wystąpić - po raz kolejny - w programie telewizyjnym „The Ed Sullivan Show".
19 lutego. Pierwszy koncert australijskiego tournee w Sydney (Sydney Show Ground). Leje!
20 lutego. 19th Nervous Breakdown wchodzi na szczyt listy przebojów w Wielkiej Brytanii.
24 lutego. Keith ranny w oko podczas koncertu w Melbourne - otrzymuje pomoc szpitalną.
28 lutego. Policja przegrywa bitwę z publicznością - Stonesi muszą skrócić o 15 minut występ w Wellington (Nowa Zelandia) z uwagi na zagrożenie stwarzane przez fanów dla sił porządkowych.
1 marca. Powrót z antypodów. Mick, Keith i Charlie zatrzymują się na wyspie Fiji, żeby popływać w wodach rafy koralowej. Bill i Brian jadą prosto do LA - na dziewczyny.
3-12 marca. Stonesi nagrywają 21 nowych piosenek w RCA Studios w Hollywood.
22 marca. 19th Nen/ous Breakdown dochodzi do szczytu amerykańskiej listy przebojów.
26  marca. Początek krótkiej trasy koncertowej po Europie - w programie Holandia, Belgia, Francja, Szwecja i Dania.
29 marca. Charlie ulega zatruciu pokarmowemu.., w Paryżu! Wbrew zaleceniom lekarza występuje wieczorem na koncercie w Olympii, który przeradza się w istną bitwę policji z fanami (85 osób aresztowanych, 12 policjantów rannych). Po koncercie, w hotelu George V chłopców odwiedzają Brigitte Bardot i Francoise Hardy.
30 marca. Kolejna bitwa - tym razem w Marsylii (policja zatrzymuje 85 osób). Mick dostaje w twarz cisniętym z widowni krzesłem, rozbrojeni policjanci lani są własnymi pałkami.
333
Koniec marca. W Stanach Zjednoczonych ukazuje się pierwszy album składankowy Stonesów: BIG HITS (HIGH TIDE AND GREEN GRASS). Będzie na liście prawie 2 lata!
Początek kwietnia. W Stanach ukazuje się singel Paint It Black/ Stupid Girl.
5 kwietnia. Ostatni koncert tournee po Europie - K.B. Hallen w Kopenhadze.
15 kwietnia. W Wielkiej Brytanii ukazuje się nowy album Stonesów - AFTERMATH. Po raz pierwszy w (krótkiej, to fakt) historii rock and rolla wydano nagranie trwające ponad zwyczajowe 3-4 minuty: utwór Goin' Home trwa dokładnie 11 minut i 45 sekund.
20 kwietnia. Mick wylatuje na kilka dni do Paryża w towarzystwie Chrissy Shrimpton. 24 kwietnia. Brian i Anita pojawiają się na przyjęciu z okazji 21 urodzin Tary'ego
Browne - przyjaciela, spadkobiercy rodu (i fortuny...) Guinnessów.
29  kwietnia. AFTERMATH dochodzi do szczytu listy płyt długogrających w Wielkiej Brytanii.
30  kwietnia. Mick i Brian spędzają weekend w irlandzkiej posiadłości Tary'ego Browne.
Koniec kwietnia. Amerykańskie stacje radiowe zaczynają lansować kapitalną wersję Satisfaction w wykonaniu czarnoskórego pieśniarza soul Otisa Reddinga (riff grają dęciaki!).
Początek maja. Keith kupuje posiadłość Redlands w West Wittering (Sussex).
1 maja. Stonesi występują w koncercie zwycięzców plebiscytu „NME" na Wem-bley - telewizja BBC transmituje część występów na żywo.
12 maja. Brian wyjeżdża na tygodniowe wakacje do Hiszpanii (spędza je w Marabelli).
13 maja. Decca wydaje singel Paint It Black/ Long Long While
26 maja. Stonesi zasiadają na widowni Royal Albert Hall w Londynie i są świadkami muzycznego wydarzenia - występuje Bob Dylan z towarzyszeniem The Hawks (późniejsze The Band minus perkusista). Spotkanie po koncercie trwa do rana.
27 maja. Paint It Black zostaje hitem numer 1 w Stanach.
29 maja. Brian wraca na kilka dni do Marabelli - najwyraźniej dobrze mu tam było...
Początek czerwca. W Stanach ukazuje się album AFTERMATH - wybór utworów jest zasadniczo inny niż na brytyjskiej wersji płyty, co częściowo rekompensuje dołączenie Paint It Black. Tylko w USA wychodzi singel Mother's Little Helperl Lady Jane (dwie strony A).
9 czerwca. Paint It Black dochodzi w Stanach do 1 miejsca na liście przebojów.
21  czerwca. Gazeta „Daily Mirror" podaje, że zespół The Rolling Stones wytacza sprawy sądowe 14 nowojorskim hotelom, domagając się odszkodowania wysokości 1 750 850 funtów za zerwanie poczynionych wcześniej rezerwacji. Dowodząc, że są dyskryminowani z powodu swojej „przynależności narodowej", chłopcy uderzają w czułą amerykańską strunę i spodziewają się poparcia bezwzględnego w zakresie praw społecznych i wymiaru sprawiedliwości. Sprawa znajdzie polubowne rozwiązanie.
23 czerwca. Stonesi przybywają do Nowego Jorku, by rozpocząć piąte już północnoamerykańskie tournee. Konflikt z hotelami jest właśnie w toku, więc zatrzymują się na należącym do Kleina jachcie dalekomorskim S/s „Sea Panther" zakotwiczonym na rzece Hudson.
24 czerwca. Chłopcy podejmują reporterów żeglując po rzece Hudson - zdjęcia Stonesów z jachtu zapoczątkują karierę fotograficzną niejakiej Lindy Eastman (dziś -Lindy McCartney). Przed wyjazdem na otwierający tournee koncert do Lynn w Massachusetts chłopcy padają ofiarami klasycznej nowojorskiej grabieży - ginie cały sprzęt
334
grający, a wśród instrumentów m.in. elektryczny dulcimer używany przez Briana jedyny w świecie).
30 czerwca. Policja przerywa koncert w Montreal Forum, w czasie którego wybuchły zamieszki.
Lipiec. Przez cały miesiąc trwa amerykańskie tournee (występy w 22 miastach).
6 lipca. Incydent z flagą amerykańską przed koncertem w War Memoriał Hall w Syracuse.
22 lipca. Po koncercie w Sacramento (Kalifornia) Mick wyraża radość z powodu znakomitych recenzji w amerykańskiej prasie, ale piętnuje: „(...) dziennikarzy-idiotów, którzy przychodzą po koncercie do naszej garderoby i pytają: «Który z was jest Ringo?»"
23 lipca. Album AFTERMATH dochodzi w Stanach do 1 miejsca na liście. 26 lipca. Koncert w San Francisco - Mick Jagger kończy 23 lata.
28 lipca. Ostatni koncert piątego amerykańskiego tournee - w Honolulu na Hawajach.
3 sierpnia. Początek nowych sesji nagraniowych w RCA Studios w Hollywood. 10 sierpnia. Występ Stonesów w „The Ed Sullivan Show".
12 sierpnia. Koniec nagrań w Hollywood - Mick odlatuje do Meksyku, Keith do Nowego Jorku. Bill z żoną Dianę (jeszcze...) udaje się na wakacje do Palm Springs na Florydzie.
13 sierpnia. Charlie ląduje w Londynie i tego samego dnia odlatuje z panią Watts do Grecji.
14 sierpnia. Brian trafia do Tangeru (Maroko), ale złamie tam lewą rękę (podczas wycieczki w góry Atlas) i wróci do Londynu - błyskawiczna kuracja jest warunkiem pracy.
25 sierpnia. Mick rozbija swojego astona martina DB6 w pobliżu mieszkania w Ma-rylebone - i on, i obecna z nim Chrissie Shrimpton wychodzą z wypadku bez szwanku.
2 września. Stonesi nagrywają w IBC Studios w Londynie z orkiestrą pod dyrekcją M. Leandera.
7 września. Mick i Keith „miksują" najnowszy singel w RCA Studios.
10 września. Stonesi - bez Briana - występują w programie „The Ed Sullivan Show", w którym prezentują piosenkę Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow?
22 września. Program telewizji BBC „Top Of The Pops" - zarejestrowany 12 września w Nowym Jorku - ukazuje Stonesów przechadzających się ulicami Manhattanu.
23 września. Po raz pierwszy tego samego dnia po obu stronach Atlantyku ukazuje się singel Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? I Who's Driving Your Piane. W Wielkiej Brytanii dojdzie do 5 miejsca na liście, w Stanach -zaledwie do 9. Okładka płyty przedstawia chłopców jako dziewczęta na nowojorskiej Park Avenue. Stonesi rozpoczynają kolejne brytyjskie tournee w Royal Albert Hall w Londynie. Obok nich występują m.in. The Ike & Tina Turner Revue oraz zespół The Yardbirds. Widownia wybucha niczym wulkan - około 50 dziewcząt trafia do szpitala, krytycy nazywają koncert „wydarzeniem roku" i zostaje on zarejestrowany z myślą o płycie. Po występie - bal w hotelu Kensington, na którym zespół otrzymuje 22 złote płyty za samą sprzedaż w USA. Przełożone na prozę oznacza to... 22 miliony dolarów.
29 września. Program BBC „Top Of The Pops" pokazuje reportaż z wręczenia złotych płyt.
Koniec września - początek października. Trwa brytyjska trasa koncertowa. Występy w Manchesterze (28 września), w Newcastle (1 października) i w Bristolu (7 paź-
335
dziernika) zostają nagrane w związku z przygotowywanym albumem koncertowym, który ukaże się wkrótce (ale tylko w Stanach Zjednoczonych).
9 października. Ostatni koncert tournee - Gaumont w Southampton.
15 października. Po raz pierwszy Mick pojawia się publicznie w towarzystwie nowej dziewczyny - Mariannę Faithfull (na bankiecie z okazji wydania pierwszego numeru magazynu undergroundowego „International Times"). Chrissie Shrimpton nadal z nim mieszka.
4 listopada. W Stanach ukazuje się koncertowy album GOT LIVE IF YOU WANT IT! Wbrew informacji na kopercie materiał nie pochodzi z koncertu w Royal Albert Hall (23 września), a z późniejszych o kilka dni występów w Manchesterze, Newcastle i Bristolu. Tego samego dnia w Wielkiej Brytanii wychodzi pierwsza składanka z przebojami Stonesów - BIG HITS (HIGH TIDE AND GREEN GRASS). Jej repertuar nie jest jednak zgodny z zawartością amerykańskiego albumu o tym samym tytule (z marca).
11 listopada. Na przyjęciu wydanym dla zespołu The Four Tops - legendy wytwórni Motown - obok Micka, Keitha i Charliego pojawiają się John Lennon oraz George Harrison. Wśród gości nie brakuje sław - przewijają się m.in. Donovan i Erie Burdon.
Koniec listopada. Stonesi dokonują nagrań w londyńskich Olympic Studios. Brian daje się namówić Anicie na sesję fotograficzną w mundurze hitlerowskim - stanie się to w przyszłości przedmiotem gorącej kontrowersji, a intencje gitarzysty zostaną błędnie odczytane.
6 grudnia. Stonesi kończą sesje nagraniowe w Olympic Studios.
13 grudnia. Andrew Oldham leci do Nowego Jorku dokonać ostatecznego wyboru nagrań na najnowszą płytę długogrająca. Keith i Brian wyjeżdżają na święta do Los Angeles.
15 grudnia. Zamiast wyjechać z Chrissie Shrimpton na Jamajkę -jak było zaplanowane - Mick spędza dzień w towarzystwie Mariannę Faithfull: jedzą razem lunch, kupują prezenty.
19 grudnia. Mick oznajmia Chrissie, że „kocha inną". Prasie mówią, że rozstają się bez żalu.
24 grudnia. Mick wynajmuje firmę przewozową do usunięcia rzeczy Chrissie z mieszkania.
Koniec grudnia. Jej spokój jest tylko pozorny - Chrissie Shrimpton podejmuje próbę samobójczą... Mick odmówi zapłacenia jej rachunku szpitalnego i odeśle go bez słowa komentarza.
1967
Początek stycznia. Stonesi „miksują" najnowszy album w Olympic Sound Studios w Londynie.
13 stycznia. Nowy singel - Lefs Spend The Night Together I Ruby Tuesday-ukazuje się w Wielkiej Brytanii. Tytuł piosenki na stronie A wzbudza liczne kontrowersje -w edycji amerykańskiej zmieniono kolejność utworów. I to z zaskakującym skutkiem: „Noc" doszła w Anglii tylko do 2 miejsca, Ruby tryumfowała w USA na 1 miejscu!
15 stycznia. W nagraniu nowej piosenki dla „The Ed Sullivan Show" Mick mruczy pod nosem słowa refrenu - proszony o zmianę Lefs Spend The Night Together (Spędźmy razem tę n o c) na Z.er's Spend Some Time Together (Spędźmy razem trochę czasu). Emisję piosenki zakazuje wiele stacji radiowych.
336
20 stycznia. Album BETWEEN THE BUTTONS ukazuje się w Wielkiej Brytanii.
22 stycznia. Obrazoburstwo! Stonesi nie wychodzą wraz ze wszystkimi artystami ukłonić się telewidzom w zakończeniu programu „Sunday Night At The London Palladium", w którym właśnie wystąpili (zresztą z playbacku - wymagała tego konwencja programu).
27 stycznia. BETWEEN THE BUTTONS ukazuje się w Stanach (i zawiera - na szczęście - obie piosenki z ostatniego singla). Mick leci z Mariannę na francuską Rivierę -jego nowa dziewczyna występuje na Festiwalu Piosenki w San Remo i czeka ją tydzień prób...
4 lutego. Mick i Mariannę odbierają na targach muzycznych w Cannes nagrodę dla Stonesów - najlepiej sprzedającej się grupy brytyjskiej od 1 lipca 1965 do 30 września 1966 roku...
5 lutego. Magazyn „News Of The World" („NOW") publikuje artykuł, w którym nazywa Micka Jaggera narkomanem (powołując się omyłkowo na rozmowę z Brianem w klubie).
7 lutego. Mick oskarża magazyn „NOW o zniesławienie.
10 lutego. Mick, Keith, Mariannę i Donovan przyglądają się, jak The Beatles nagrywają w studiach Abbey Road utwór A Day In The Life z wielką orkiestrą symfoniczną.
12 lutego. Nalot policji na Redlands - dom Keitha Richardsa w West Wittering (Sussex).
19 lutego. Zakamuflowana pogróżka „NOW" w artykule „Nalot policji na dom muzyków".
23  lutego. Mick i Mariannę przybywają spóźnieni o 8 minut do Opery Królewskiej na światową premierę baletu Rolanda Petita „Raj utracony" (tańczy Rudolf Nuriejew). Wywołują powszechne zgorszenie - na premierze obecna jest księżna Małgorzata.
Koniec lutego. Przytłoczeni narastającą presją prasowej nagonki, chłopcy z zespołu (w towarzystwie dziewcząt, służby i przyjaciół) wyruszają „rozerwać się" do Maroka. Keith, Brian i Anita decydują się na podróż samochodem przez Francję, Hiszpanię oraz Gibraltar.
4 marca. Mick przylatuje samolotem do Tangeru i czeka na resztę rozrywkowej ekipy.
6 marca. Z powodu ostrego ataku astmy, który napadł go w drodze do Maroka, Brian jest hospitalizowany we francuskim miasteczku Albi. Keith i Anita jadą dalej bez niego - rozpoczyna się romans, który daje początek ich wieloletniemu związkowi.
9 marca. Mariannę przylatuje z Neapolu do Tangeru na spotkanie z Mickiem.
10 marca. Brian wraca do Londynu, by poddać się kuracji w jednym z tamtejszych szpitali. Ukazuje się oświadczenie prasowe informujące, że Brian Jones jest autorem muzyki do filmu Volkera Schlondorfa „Mord und Totschlag", w którym główną rolę gra Anita Pallenberg. Film reprezentować będzie kinematografię niemiecką w Cannes.
15  marca. Brian leci do Maroka, by spotkać się z resztą ekipy (która jest już w Marrakeszu).
16  marca. Brian pali haszysz z braćmi Mejdoubi, a tymczasem reszta paczki ucieka do Madrytu.
18 marca. Opuszczony bez słowa, załamany psychicznie Brian wraca samotnie do Londynu.
25  marca. Początek trasy po Europie - szwedzcy celnicy przeszukują od stóp do głów członków zespołu lądujących w Sztokholmie samolotem z Kopenhagi.
26  marca. Koncert w Helsingborgu w Szwecji - 2000 fanów dosłownie dostaje szału. Mick do policji: „Czy koniecznie musicie lać dziewczyny pałami po głowach?"
337
Koniec marca. Koncerty w Niemczech Zachodnich - Brema, Kolonia, Dortmund i Hamburg (1 kwietnia).
2 kwietnia. Petarda dymna wybucha na koncercie w Stadhalle w Wiedniu - 154 aresztowanych.
5  kwietnia. Koncert w Palazzo delio Sport w Bolonii rozpoczyna występy zespołu we Włoszech.
6 kwietnia. Jane Fonda, Brigitte Bardot i Giną Lollobrigida oglądają koncert Stonesów w Rzymie.
10 kwietnia. Kontrola na lotnisku w Paryżu nasuwa Mickowi teorię o międzynarodowym spisku celników, którego Stonesi mają być ofiarą (czarna lista, dyskryminacja, konspiracja).
11  kwietnia. Nocne zamieszki w Paryżu uliczne po koncercie Rolling Stonesów w Olympii.
12  kwietnia. Przeszukanie chłopców na paryskim lotnisku trwa tak długo, że chłopcy spóźniają się na samolot do Warszawy, gdzie mają wystąpić nazajutrz. Mick traci cierpliwość - wdaje się w bójkę z pracownikiem lotniska, ale dostaje lanie.
13  kwietnia. Dwa koncerty w Sali Kongresowej w Warszawie. W czasie pierwszego milicja stacza boje z setkami zawiedzionych fanów, którym nie udało się zdobyć biletów na występ. Po raz pierwszy (i ostatni - do czasu przemian...) zespół pokonuje żelazną kurtynę. Mick powie: „To był nasz pomysł, żeby jechać do Polski. Chciałem, żeby tamtejsza młodzież miała szansę nas usłyszeć. Myślę, że za kilka lat także na Wschodzie zaczną sprzedawać nasze płyty. Bardzo chciałbym, żebyśmy zagrali w Leningradzie..."
14 kwietnia. Ostra bójka na scenie z oszalałym fanem (fanem?) w czasie koncertu w Zurychu.
17 kwietnia. Występ na stadionie piłkarskim w Atenach zamyka europejską trasę koncertową. Anita leci (z Brianem!) na festiwal filmowy do Cannes - Keith dojedzie do niej samochodem. Bill zostaje na tydzień w Grecji, Charlie i Mick wracają do Londynu.
10 maja. Mick, Keith i Robert Fraser stają przed sądem w Chichester. Zwolnieni za kaucją 100 funtów każdy, mają stawić się na rozprawę 22 czerwca. Klein siedzi na sali... Tego samego dnia Brian wraz z kumplem (Stash de Rollo, czyli książę Stanisław Klosso-wski de Rola) zostaje aresztowany we własnym mieszkaniu pod zarzutem... posiadania narkotyków. Zostaje zwolniony po zapłaceniu kaucji wysokości 250 funtów.
11  maja. Mick pojawia się na sesji nagraniowej Beatlesów w Olympic Studios. Są powody, by przypuszczać, że użyczył głosu w refrenie piosenki Baby You're A Rich Man.
16-19 maja. Stonesi nagrywają w Olympic Studios.
21 maja. Mick bierze udział w uczonej telewizyjnej dyspucie - „Look Of The Week" (BBC). Dyskutuje z prof. Cohenem z Manchesteru związki pomiędzy wykonawcą a widzem.
Początek czerwca. W Stanach (i tylko w Stanach) ukazuje się kolejny album składankowy - FLOWERS. Do dziś pozostaje jedyną płytą zespołu, na której znajduje się wykonanie wielkiego przeboju grupy The Temptations, My Girl (nagrane w marcu 1966 roku w RCA Studios).
3 czerwca. Mariannę mdleje na scenie w trakcie przedstawienia „Trzech sióstr" Czechowa w Royal Court Theatre w Londynie. Nie jest tajemnicą, że nie prowadzi się... zdrowo.
8 czerwca. Paul McCartney zaprasza Briana do udziału w sesji nagraniowej Beatlesów na Abbey Road. Zamiast spodziewanej gitary, Brian przynosi... saksofon - wydmuchuje zabawną solówkę w utworze You Know My Name (Look Up The Number).
338
25 czerwca. Mick, Keith i Brian dołączają swoje głosy do chóru śpiewającego wraz z zespołem The Beatles piosenkę Ali You Need Is Love - w programie telewizji BBC „Our World" emitowanym na żywo do milionów telewidzów na całym świecie.
27-28 czerwca. Rozprawa przed sądem w Chichester - sędzia Błock na tropie damy w dywaniku... Ławnicy orzekają winę wszystkich trzech oskarżonych po sześciominu-towej naradzie. Mick, Keith i Robert Fraser spędzają jedną noc w więzieniu w oczekiwaniu na wyrok (Jagger jest więźniem nr 7856 w Brixton, Richards - nr 5855 w Wormwood Scrubs). Wyroki: Keith - rok więzienia, Mick - 6 miesiące, Robert Fraser - 3 miesięcy.
29 czerwca. Nocna demonstracja fanów zespołu pod hasłem „Uwolnić Stonesów!" na londyńskim Piccadilly Circus. Pikieta pod redakcją „NOW kończy się aresztowaniem 2 osób.
30 czerwca. Obaj Stonesi zostają zwolnieni za kaucją (7000 funtów każdy). Robert Fraser spędzi w więzieniu 4 miesiące, skazany za posiadanie heroiny. Zespół The Who zapowiada wydanie singla Under My Thumb I The Lasł Time.
1  lipca. Prestiżowy magazyn „The Times" publikuje „wstępniak" w obronie Rolling Stonesów, podpisany przez redaktora naczelnego pisma, Williama Rees-Mogga. Tytuł: „Kto łamie kołem motyla?" (nawiązujący do procesu Oscara Wilde'a).
2  lipca. Tygodnik „Sunday Express" sugeruje, że proces Stonesów był bezczelną pokazówką.
6 lipca. Wyczerpany fizycznie i psychicznie Brian trafia do szpitala.
7 lipca. Stonesi rozpoczynają pracę nad nowym singlem i albumem w Olympic Studios w Londynie (Brian dołącza do kolegów 12 lipca) - sesje trwać będą do 20 lipca.
23 lipca. Brian jedzie do Hiszpanii (Marabella) w towarzystwie nowej dziewczyny -Suki Poitier.
31  lipca. Sąd Apelacyjny orzeka zwolnienie warunkowe wobec Micka, natomiast oskarżenie Keitha o „udostępnianie budynku do palenia konopi" uznaje za bezpodstawne. Program telewizyjny „World In Action" prezentuje dyskusję pomiędzy redaktorem naczelnym „Timesa" oraz kilkoma osobistościami ze świata nauki, arystokracji oraz hierarchii kościelnej. Zaproszony do udziału w rozmowie Mick Jagger przylatuje śmigłowcem i mówi m.in.: „To społeczeństwo zrobiło ze mnie buntownika".
1 sierpnia. „The Times" komentuje decyzję Sądu Apelacyjnego - piętnując postawę sędziego Błocka podkreśla wątłość materiału dowodowego i stronniczy przebieg procesu.
5 sierpnia. Mick jest producentem kilku nowych nagrań Mariannę - kiedy piosenkarka śpiewa When Tm 64 Beatlesów, w studiu dodaje jej otuchy sam Paul McCart-ney, autor.
12 sierpnia. BBC nie wyraża zgody na emisję filmu reklamowego promującego nowy singel Stonesów - wystąpili w nim Mick, Keith i Mariannę, a nosił prowokujący (aluzyjny?) tytuł „Proces Oscara Wilde'a". Mick i Mariannę wyjeżdżają do Irlandii.
18 sierpnia. Singel We Love You I Dandelion ukazuje się w Stanach i Wielkiej Brytanii. W piosence na stronie A udzielili głosów John Lennon i Paul McCartney.
26  sierpnia. Mick i Mariannę udają się (co więcej - pociągiem) wraz z Beatlesami na wykłady Maharishi Mahesh Yogiego do miejscowości Bangor w północnej Walii. Jagger skomentuje później zaangażowanie w podobne „nauki" jako żałosne. Podczas pobytu w Walii Beatlesi dowiadują się o śmierci swojego menażera, Briana Epsteina.
1 września. Chłopcy zlatują się do Londynu na trzydniową sesję nagraniową: Brian z Hiszpanii, Keith z Rzymu, gdzie przebywał właśnie z Anitą. Brian ogłasza, że zamierza zdobyć licencję pilota (lata już od dawna i to wysoko, chociaż bez odrywania się od ziemi).
339
8 września. Keith otrzymuje pozwolenie na wybudowanie wokół Redlands trzymetrowego muru.
14 września. Wszyscy Stonesi przybywają do Nowego Jorku na rozmowy z Allenem Kleinem. Mick i Keith zostają poddani drobiazgowemu przesłuchaniu na lotnisku i muszą zgłosić się nazajutrz w biurze urzędu imigracyjnego. Władze brytyjskie potwierdzają jednak, że obaj muzycy zostali oczyszczeni z zarzutów używania narkotyków.
16 września. Rozpoczynają się wielodniowe negocjacje z Kleinem. W tym samym czasie Mick i Michael Cooper (autor „trójwymiarowej" okładki najnowszego albumu Stonesów) nadzorują pracę nad okładką płyty w Mt Vernon (stan Nowy Jork) - jest tam jedyny, poza Japonią, zakład produkujący „trójwymiarowe" zdjęcia. Koszt - 50 000 dolarów.
29 września. Po powrocie do Londynu Stonesi ogłaszają, że Andrew Loog Oldham nie będzie już ani ich menażerem, ani producentem płyt. Płyty produkować będą sami, a menażerem zostanie Allen Klein. Urywają tym samym wielomiesięczne spekulacje prasy.
1 października. W czasie włamania do mieszkania Micka giną futra i biżuteria należące do Mariannę.
3 października. Psy obronne Keitha zostają postrzelone przez farmerów z okolic Redlands - już wcześniej skarżyli się oni, że wałęsające się swobodnie psy niepokoją bydło. Nowy album Rolling Stonesów ma nosić tytuł COSMIC CHRISTMAS.
15 października. Bill Wyman występuje o przyjęcie do Królewskiego Towarzystwa Ogrodniczego.
20 października. Brian powraca na hiszpańskie Costa del Sol, żeby doprowadzić się do porządku przed czekającą go rozprawą sądową (nie chciał „już z daleka wyglądać na narkomana").
30 października. Brian przyznaje się przed sądem do posiadania konopi i do zezwalania na ich palenie w swoim mieszkaniu - nie przyznaje się do posiadania kokainy i amfetaminy. Sąd przyjmuje jego oświadczenie i skazuje go na 9 miesięcy pozbawienia wolności. Brian zostaje odwieziony do Wormwood Scrubs. Tłum sympatyków kontrkultury urządza demonstrację na Kings Road - 7 osób zostaje aresztowanych, w tym Chris Jagger, brat Micka (prawdopodobnie z powodu podobieństwa do brata).
31  października. Brian zwolniony z więzienia za kaucją 750 funtów - jego prawnicy wnoszą apelację.
1 listopada. Stonesi ogłaszają, że zamierzają kontynuować działalność jako kwartet, dopóki Brian wymagać będzie kuracji - dementują pogłoski o zastąpieniu gitarzysty innym muzykiem. Chris Jagger i pozostałych 6 aresztowanych fanów stają przed sądem za „zakłócanie pracy policji, awanturnictwo i zniszczenie radiowozu".
12 listopada. Biuro prasowe Stonesów powstrzymuje się od komentarza na temat impertynenckiej wypowiedzi sędziego Błocka: „(...) zrobiliśmy co było w naszej mocy, żeby obłupać te kamienie (S T O N E S) do właściwych rozmiarów, ale nie dane nam było tego dokonać, bo niestety Sąd Apelacyjny pozwolił im potoczyć się (ROLL) wolno". Rzecznik biura, Les Perrin, zwraca jednak uwagę, że tendencyjne wypowiedzi tego typu są szkodliwe - zwłaszcza w obliczu zbliżającej się apelacji Briana Jonesa...
19 listopada. W Stanach ukazuje się singel In AnotherLandl The Lantern. Autorem piosenki na stronie A jest Bill i on ją także śpiewa (po raz pierwszy i ostatni na płycie Stonesów).
27 listopada. W USA ukazuje się album THEIR SATANIC MAJESTIES REQUEST. Zamówienia poprzedzające premierę nadają mu status złotej płyty - w okresie do świąt
340
Bożego Narodzenia wartość sprzedaży albumu przekroczy 2,5 miliona dolarów. Ukazuje się też nowy singel: She's A Raibow 12000 Light Years From Home.
8 grudnia. Album THEIR SATANIC MAJESTIES REO.UEST ukazuje się w Wielkiej Brytanii.
12 grudnia. Ekspertyza 3 biegłych psychiatrów sądowych powoduje zawieszenie wyroku ciążącego nad Brianem na 3 lata - w ocenie jednego z lekarzy skazany wykazywał tendencje samobójcze (Brian płaci 1000 funtów i dostaje kuratora). W dorocznym plebiscycie „NME" Stonesi tryumfują w kategorii najlepsza światowa grupa R&B.
14 grudnia. Brian traci przytomność i trafia do Szpitala św. Jerzego w Londynie -lekarze określają jego stan (eufemistycznie...) jako „wyczerpanie organizmu i osłabienie".
16 grudnia. Album THEIR SATANIC MAJESTIES REO.UEST dochodzi do 2 miejsca w USA.
Koniec grudnia. Mick i Mariannę spędzają święta w Ameryce Południowej.
1968
Początek stycznia. Stonesi (ale głównie jako kwartet) spędzają sporo czasu w sali prób w Surrey, gdzie próbują odzyskać muzyczną integrację (bardziej niż tworzyć materiał).
4 stycznia. Muzyka The Rolling Stones wchodzi do programu nauczania Wydziału Muzycznego Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles.
20 stycznia. Brian bierze udział w produkowanych przez McCartneya sesjach nagraniowych albumu Mike'a McGeara (z zespołu The Scaffold - zarazem kuzyna Paula) -oprócz niego w nagraniu wziął udział Jimi Hendrix (a także Graham Nash i David Mason).
Luty. Rozpoczynają się - trwające do czerwca - sesje nagraniowe związane z pracą nad nowym materiałem (Brian Jones nie zawsze jest obecny, a często - tylko ciałem).
26 lutego. Brian wyjeżdża do Paryża urządzić tam swoje 26 urodziny.
28 lutego. Nowym producentem nagrań zespołu zostaje Amerykanin - Jimmy Miller. Stonesom niesłychanie zaimponowało brzmienie, jakie producent wykreował dla grupy Traffic.
15 marca. Jimmy Miller przejmuje kontrolę nad nagraniami Stonesów w Olympic Studios.
17  marca. Druga sesja nagraniowa z Millerem - chłopcy pracują codziennie od 7 wieczorem do „brzasku".
18  marca. Shirley Watts, żona Charliego, rodzi córkę - szczęśliwi rodzice dają jej imię Serafina.
Początek kwietnia. Sesje nagraniowe w Olympic Studios trwają bez przerwy do 18 kwietnia. W czasie jednej z nich Brian pyta Micka: „Co ja mogę zagrać?" Odpowiedź Jaggera brzmi: „No właśnie, Brian. Co ty możesz zagrać?"
20 kwietnia. Mick i Mariannę wykorzystują krótką przerwę na wyjazd do Irlandii.
28 kwietnia. Stonesi nagrywają trzy filmy promocyjne do piosenki Jumpin' Jack Flash.
Początek maja. Mick kupuje dom na Cheyne Walk z widokiem na Chelsea Bridge.
11 maja. Biuro prasowe Stonesów ogłasza, że Mick wystąpi w filmie „Performance" (sic!) - reżyserowanym przez Donalda Cammella i Nicholasa Roega - obok Jamesa Foxa i Anity Pallenberg. Będzie także autorem piosenki do ścieżki muzycznej filmu.
341
12 maja. Stonesi występują na dorocznym koncercie zwycięzców ankiety „NME" (obok m.in. Lulu i Dusty Springfield). Wykonują piosenkę Jumpin' Jack Flash, która ukaże się na najnowszym singlu, i Satisfaction. Mick: „Było jak za dawnych, dobrych czasów..."
13 maja. Powrót całego zespołu do pracy w studio.
21 maja. Policja nie daje za wygraną: kolejny nalot na mieszkanie muzyka ujawnia posiadanie konopi indyjskich. Tym razem kaucja wynosi 2000 funtów - odzywa się kurator.
23  maja. W przededniu premiery nowego singla telewizja BBC pokazuje film z wykonania piosenki Jumpin' Jack Flash (nagrania dla TV dokonano metodą live in studio).
24 maja. Singel Jumpin'Jack Flash I Child Of The Moon ukazuje się jednocześnie w Stanach i w Wielkiej Brytanii (dojdzie do 1 miejsca po obu stronach oceanu).
5 czerwca. Do Olympic Studios wkracza Jean-Luc Godard z ekipą filmową - wybitny reżyser francuskiej „nowej fali" uwieczni sesję nagraniową piosenki Sympathy For The Devil w swoim najnowszym filmie „Sympathy For The Devil" („One Plus One").
11 czerwca. O godzinie 4:15 rano w studiu, w którym znajdują się Stonesi (plus Mariannę) oraz Godard z ekipą, wybucha pożar. Szybka interwencja straży pożarnej zapobiega tragedii, ale zniszczeniu ulega część instrumentów (organy Hammonda zalano wodą).
19 czerwca. Jumpin' Jack Flash zostaje przebojem numer 1 w Wielkiej Brytanii.
7 lipca. Mick (z Mariannę), Keith (z Anitą) oraz Jimmy Miller lecą do Los Angeles, dokonać nowego „miksu" przygotowywanego albumu - i zespół, i producent byli bardzo niezadowoleni z rezultatów uzyskanych w Londynie.
8 lipca. Do Los Angeles „dolatują" Charlie i Shirley. „Na wakacje, pod pretekstem pracy nad albumem" - jak sam powiedział. Stonesi nagabywani są przez dziennikarzy czy kolejne amerykańskie tournee będzie w ogóle możliwe w aspekcie wyroku ciążącego nad Brianem. Mick wypowiada się krytycznie na temat amerykańskich przepisów emigracyjnych: „(...) patrzą na mnie krzywo, bo chodziłem do szkoły, która jest podobno lewicowa -zapominają, że do tej samej szkoły chodził John Kennedy".
20  lipca. Mick idzie na koncert The Doors w Hollywood i spędza wieczór w towarzystwie Jima Morrisona. Brian tymczasem jest już (wraz z Suki) w Maroku, dokąd wybrał się „odreagować" procesy i nagrać kolejną porcję miejscowej muzyki „jajouka".
23 lipca. Jumpin'Jack Flash zostaje hitem numer 1 w Stanach Zjednoczonych.
26 lipca. Decca wstrzymuje wydanie nowego albumu Stonesów, ponieważ znajdującą się na okładce fotografię ściany toalety uznano za „nie do przyjęcia". Tymczasem w USA ukazuje się singel zawierający dwa nagrania z nowej płyty: Street Fighting Man I No Expectations. Piosenka ze strony A uznana zostaje przez wiele poważnych osób za „prowokującą do zamieszek", a że lato 1968 roku jest w Stanach wystarczająco gorące, część stacji radiowych zakazuje jej emitowania. Wpływa to zasadniczo na jej pozycję na listach przebojów - singel dojdzie zaledwie do 48 miejsca. Mick kończy 25 lat.
29 lipca. Brian wyrusza z Tangeru w góry Atlasu, gdzie nagra muzyków „joujouka" w ich rodzinnej wsi (jego przewodnikiem jest niejaki Hamri, prezes związku muzyków).
3 sierpnia. Kolejne irlandzkie wakacje Micka i Mariannę.
Połowa sierpnia. W Londynie rozpowszechniana jest pogłoska, według której do Stonesów dołączy - po zbliżającym się rozpadzie grupy Cream - Erie Clapton. Na miejsce Briana...
Koniec sierpnia. Nasila się konflikt pomiędzy grupą a wytwórnią Decca w sprawie okładki albumu.
342
4 września. Londyńska gazeta „Evening Standard" donosi, że w Stanach rozprzestrzenia się zakaz emisji najnowszego singla Stonesów i wiąże to z zamieszkami, które wybuchły w Chicago podczas zjazdu przedwyborczego Partii Demokratycznej. Mick mówi: „To dobrze. Kiedy poprzednio zdjęli nam z anteny płytę, sprzedano milion sztuk".
5 września. Afera wokół nowej okładki Stonesów przybiera absurdalne rozmiary. Tymczasem w Londynie, Manchesterze i Birmingham pojawiają się uliczne raklamy „przenoszonej" płyty. „Zadaniem wytwórni płytowej jest dystrybucja płyty. Powinno ich interesować tylko to, jak płyta trafi do sklepów, a nie jak wygląda" - przytomnie zauważa Keith.
12 września. Mick rozpoczyna zdjęcia do filmu „Performance" w dzielnicy Londynu, Notting Hill. Wieczorem odbywa się premiera filmu „Girl On The Motorcycle" („Dziewczyna na motocyklu"), w którym tytułową rolę zagrała Mariannę Faithfull - jej partnerem był Alain Delon. Sensację wzbudza scena (jedna), w której Mariannę pojawia się całkiem naga. Amerykański tytuł filmu jest bardziej merkantylny: „Naked Under Leather"...
21 września. Czytelnicy magazynu „Melody Maker" wybierają Jumpin' Jack Flash singlem roku.
26 września. Sąd w Londynie najwyraźniej macha ręką na narkotyczne przewinienia Briana i załatwia sprawę grzywną. Brian: „Bardzo fajnie, że nie muszę iść do więzienia..."
3  października. Gazeta „Daily Mail" podaje, że Stonesi przegrali batalię o okładkę. Jedynym skutkiem całego „zamieszania" było przesunięcie terminu premiery albumu o 4 miesiące. Mick zauważa sarkastycznie, że Decca - która nazwała ich okładkę „napastliwą" - wydała bez żadnych skrupułów płytę z okładką przedstawiającą wybuch atomowy...
4 października. Mariannę i Mick ogłaszają, że spodziewają się dziecka. Fakt ten napawa ich radością, ale nie wiąże się z zawarciem ślubu - ślub nie jest obojgu „do niczego potrzebny"...
12 października. Ukazuje się album ze ścieżką dźwiękową filmu Petera Whiteheada „Tonite Lefs Ali Make Love In London" - zawiera m.in. wywiady z Mickiem i z Andrew Oldhamem.
9 listopada. Dochodzi do kompromisu w sprawie okładki - przyjmie postać białej wizytówki.
11 listopada. Dobiegają końca zdjęcia do filmu „Performance" z udziałem Micka.
19  listopada. Ciężarna Mariannę trafia do szpitala w stanie silnego wyniszczenia narkotykami.
20 listopada. Następuje poronienie - po 22 tygodniach ciąży. Stan samej Mariannę poprawia się.
21  listopada. Brian kupuje posiadłość Cotchford Farm w pobliżu Hartfield (Sussex) należącą w przeszłości do autora „Kubusia Puchatka" - A. A. Milne'a.
27 listopada. Nowy album - BEGGARS' BANQUET - ukazuje się w Stanach.
29 listopada. Premiera filmu Godarda „One Plus One" na Londyńskim Festiwalu Filmowym.
5  grudnia. Premiera albumu BEGGARS' BANOUET w Wielkiej Brytanii. Towarzyszy jej prawdziwy bankiet (z tym, że absolutnie nie żebraczy...) w salach eiżbietanskich hotelu Kensington Gore w Londynie. Biorą w nim udział przedstawiciele Dekki, arystokraci i mieszanina beautiful people. Zabawę kończy ogólna walka na torty.
7 grudnia. Tradycyjny wynik plebiscytu „NME" - Stonesi zostają wybrani najlepszą grupą R&B.
11 grudnia. Nowy album Stonesów wchodzi na brytyjską listę na 3 miejscu i pozostanie na nim.
343
11-12 grudnia. Trwają nocne nagrania programu telewizyjnego „The Rolling Stones Rock'n'Roll Circus" - film i album z tego występu zostaną wydane... dopiero w 27 lat później!
17 grudnia. Nowy album Stonesów dochodzi do 2 miejsca na liście amerykańskiej.
18 grudnia. Mick (z Mariannę) i Keith (z Anitą) odlatują na święta do Brazylii, gdzie - jak mówią prasie - spotkają się z bardzo znanym czarownikiem, którego dla ułatwienia nazywają Banana. Mick ma pracować nad muzyką do filmu. Keith kończy tego dnia 25 lat.
Koniec grudnia. Brian wyjeżdża na Ceylon (dziś Sri Lanka).
1969
4 stycznia. Brian wpada w szał na Ceylonie: właściciele kolejnych hoteli w miejscowości Kandy odmawiają mu zakwaterowania, nazywając „beatnikiem bez grosza". Opisując swoje perypetie dziennikarzowi „Evening News" gitarzysta wyciąga z kieszeni plik banknotów i stwierdza kategorycznie, że „nie pozwoli się traktować jak obywatela drugiej klasy".
18 stycznia. Micka i Keitha wyrzucono z hotelu Crillen w Limie (Peru) za chodzenie bez koszuli. Jeszcze tego samego dnia znaleźli gościnę pod dachem eksluzywnego hotelu Bolivar.
22 lutego. Na stronie B singla Mariannę Faithfull Somełhing Better znajduje się piosenka Sister Morphine podpisana Jagger/Richards/Faithfull i wyprodukowana przez Micka.
Początek marca. Stonesi rozpoczynają nową serię sesji nagraniowych w Olympic Studios w Londynie.
Koniec marca. Biuro prasowe Stonesów oznajmia, że Mick będzie autorem ścieżki dźwiękowej do filmu Kennetha Angera (znanego „satanisty") „lnvocation Of My Demon Brother".
Kwiecień. Mick i Keith wyjeżdżają na wspólne „robocze wakacje" do Włoch. Podczas pobytu w Rzymie i w Positano piszą wspólnie materiał na nowy album. Pod koniec miesiąca Stonesi nagrywają wspólnie w Olympic Studios, ale ponawiające się nieobecności Briana stają się problemem.
24 maja. Prasa podaje, że Mick i Mariannę zagrają wspólnie w najnowszym filmie Tony'ego Richardsona „Ned Kelly" - zdjęcia rozpoczną się w lipcu w Australii.
28 maja. Mick i Mariannę przeżywają w mieszkaniu nalot policji i zostają aresztowani pod zarzutem posiadania konopi indyjskich. Jagger powie nazajutrz w wywiadzie: „Ale na policję pojechaliśmy swoim samochodem, nie policyjnym".
4 czerwca. Gazeta „Evening Standard" podaje, że mieszkańcy osady Glenorvan pod Melbourne zebrali już przeszło 500 podpisów pod petycją domagającą się od twórców filmu „Ned Kelly" odstąpienia od obsadzania Micka Jaggera w roli tytułowej. To właśnie tam australijski bohater ludowy został ujęty przez policję po nierównej walce...
7 czerwca. Keith rozbija samochód w pobliżu swojego domu w Sussex. Znajdująca się z nim Anita jest w siódmym miesiącu ciąży - łamie obojczyk, ale ciąża jest bezpieczna.
8 czerwca. Brian Jones odchodzi z The Rolling Stones! Stało się... Po ostatecznej naradzie na farmie Briana opublikowane zostaje oświadczenie motywujące decyzję różnicami w muzycznych gustach. Prawda jest bardziej prozaiczna - życiem Briana zawładnęły narkotyki i jego wkład w pracę zespołu był w ostatnim czasie czysto symboliczny.
344
13 czerwca. Biuro prasowe Stonesów wydaje oświadczenie, w którym gitarzysta Mick Taylor nazwany zostaje nowym członkiem zespołu. Taylor znany jest tylko marginalnie, ale ma za sobą świetną szkołę w zespole Johna Mayalla - The Bluesbreakers.
24 czerwca. Stonesi ćwiczą w nowym składzie w należących do Beatlesów Apple Studios.
Koniec czerwca. Zespół odbywa intensywne próby w celu „zgrania się" z nowym gitarzystą i zapowiada wielki bezpłatny koncert w Hyde Parku w celu zaprezentowania nowego składu. Termin występu zostaje wyznaczony już na 5 lipca.
2-3 lipca. Brian Jones nie żyje. Gitarzysta utopił się kilkanaście minut po północy w swoim basenie na Cotchford Farm. Raport policji określił śmierć jako „utonięcie na skutek działania alkoholu i narkotyków". Sekcja zwłok wykazała obecność znacznych ilości amfetaminy w organizmie Briana. Ciężar jego wątroby dwukrotnie przekraczał normę.
4 lipca. Wbrew oczekiwaniom Stonesi nie odwołują zapowiadanego koncertu w Hyde Parku - zamierzają poświęcić go pamięci kolegi, wierząc, że życzyłby sobie tego sam Brian. Ukazuje się najnowszy singel zespołu Honky Tonk Woman I You Can't Always Get Whał You Want. Utwór ze strony B nagrano z towarzyszeniem chóru mieszanego.
5  lipca. Nowy skład Rolling Stonesów występuje przed widownią przekraczającą 300 000 osób w londyńskim Hyde Parku. Jedną z grup „rozgrzewających" jest pamiętany do dziś King Crimson. Ekipa filmowa rejestruje występ Stonesów - będzie pokazywany w telewizji, a następnie wydany na kasecie wideo pod tytułem „Stones In The Park".
6  lipca. Mick i Mariannę odlatują do Australii, zobowiązani kontraktem z producentami filmu „Ned Kelly". Tytułowy bohater był postacią autentyczną i żył w latach 1855-1880.
8 lipca. Mariannę traci przytomność w pokoju hotelowym w Sydney. Zostaje przewieziona w stanie śpiączki do szpitala i nie odzyskuje przytomności przez 5 dni. Przyczyną jej stanu jest silne przedawkowanie tabletek usypiających połączone z działaniem narkotyku - istniały poważne powody, by doszukiwać się w tym desperackim kroku próby samobójczej. Na planie filmu zastąpi Mariannę aktorka Dianę Craig.
9 lipca. Bill Wyman uzyskuje rozwód z Dianą.
10 lipca. Pogrzeb Briana w Cheltenham - ceremonia, w której uczestniczą Keith, Bill i Chariie, odbywa się w kościele, w którego chórze Brian śpiewał jako chłopiec. Fragmenty uroczystości żałobnej pokazują wiadomości telewizyjne w całym kraju.
13 lipca. Początek zdjęć do filmu „Ned Kelly" w plenerze pod Melbourne.
23 lipca. Singel Honky Tonk Woman dochodzi w Wielkiej Brytanii do 1 miejsca i pozostanie na nim przez 5 tygodni.
Koniec lipca. Dwie byłe dziewczyny Briana występują do spadkobierców gitarzysty (rodziców) o pomoc finansową. Obie żyją w biedzie, każda wychowując syna Jonesa. Syn Pat Andrews, Mark, ma 7 lat. Syn Lindy Lawrence, Julian, ma lat 5. Pat wykazuje, że dostawała od Briana 50 szylingów tygodniowo - z nakazu sądu. Równowartość 5 dolarów! Zmuszało ją to do mieszkania z dzieckiem w schronisku.
10 sierpnia. Keith i Anita zostają rodzicami - na świat przychodzi syn, Marion.
12 sierpnia. Honky Tonk Woman zostaje przebojem numer 1 w Stanach Zjednoczonych.
18 sierpnia. Mick przypadkowo rani się w dłoń, bawiąc się z bronią na planie filmu „Ned Kelly".
2 września. Telewizja Granada nadaje film „Stones In The Park". W Stanach ukazuje się składankowy album THROUGH THE PAST DARKLY (BIG HITS VOLUME 2) ze
345
wszystkimi singlami z ostatnich lat - płyta dedykowana jest pamięci Briana Jonesa. W ciągu dwóch tygodni przyniesie milion dolarów.
10 września. Stonesi ogłaszają zamiar odbycia trasy koncertowej po Stanach Zjednoczonych. „Będzie jeszcze więcej groupies niż do tej pory" - na samą myśl cieszy się Keith.
12 września. Premiera albumu THROUGH THE PAST DARKLY (BIG HITS VOLU-ME 2) w Wielkiej Brytanii - do zestawu przebojów dołączono piosenkę Sitłin' On A Fence. Mick kończy zdjęcia do filmu i udaje się na wypoczynek... na wyspę Bali.
Początek października. Decca wydaje około 200 egzemplarzy albumu promocyjnego, adekwatnie zatytułowanego THE PROMOTIONAL ALBUM. Zawiera on wybrane piosenki z całego dotychczasowego dorobku Stonesów - przygotowywany album zapowiada Love In Vain (inny „miks").
7 października. Policja rozpędza tłum nastolatków w Berlinie Wschodnim. Młodzież zgromadziła się na wieść, że na dachu wieżowca należącego do wydawcy-multimilio-nera A. Springera znajdującego się po drugiej stronie „muru" mają zagrać Rolling Stonesi. Niestety...
16 października. Mick wraca z Indonezji do Londynu.
17 października. Stonesi lecą do Los Angeles by „zmiksować" tam nowy album i przygotować się do zapowiedzianego tournee. Mick, Keith i Mick Taylor korzystają z gościnności Stephena Stillsa - w niewielkim studiu, znajdującym się w domu amerykańskiego muzyka położonym w słynnym Laurel Canyon pod Hollywood, odbywają próby. Prasa krytykuje Stonesów za wysokie ceny biletów - 7,50 dolara. Nie powstrzymuje to fanów przed wykupieniem wszystkich biletów w całych Stanach w osiem godzin.
23 października. Stonesi znów występują - po dosyć długiej przerwie - w „The Ed Sullivan Show".
26 października. Chłopcy wyprawiają Billowi przyjęcie z okazji 33 urodzin - w domu Stephena Stillsa.
28 października. Stonesi nagrywają nowy materiał - po raz pierwszy w kalifornijskich studiach Elektry.
1 listopada. Organizatorzy dodają czwarty koncert w nowojorskiej MSG i drugi w Los Angeles Forum, ale - po pełnym wyprzedaniu tournee -jest to tylko kropla w morzu potrzeb.
7 listopada. Stonesi otwierają swoją szóstą amerykańską trasę koncertową (pierwszą po 3 latach przerwy) występem na Uniwersytecie Stanowym w Fort Collins (Kolorado).
8 listopada. Koncert przed 18 000 słuchaczy w Los Angeles Forum przynosi 230 000 dolarów, co bije rekord ustanowiony tu w 1966 roku przez zespół The Beatles.
9 listopada. Zarząd Royal Albert Hall w Londynie odmawia zespołowi wynajęcia sali na koncert powitalny po powrocie do Anglii. Żadna firma nie chce ubezpieczyć takiej imprezy w historycznej sali, ale nic nie szkodzi - to wysoko opłacalne ryzyko biorą na siebie Savile Theatre (koncert 14 grudnia) oraz Lyceum Ballroom (koncert 21 grudnia) w Londynie.
13 listopada. Premiera filmu Volkera Schlóndorfa „Michael Kohlhass - Der Rebel" w Londynie. W rolach drugoplanowych występują w filmie Keith Richards oraz Anita Pallenberg.
17-23 listopada. Poza jednorazowym wypadem na koncert do Los Angeles (20 listopada) Rolling Stonesi nagrywają przez tydzień w legendarnych Muscle Shoals Studios (w stanie Alabama).
346
24 listopada. Konferencja prasowa w Nowym Jorku (Rainbow Grill, 30 Rockefeller Plaża, godzina 15:30). Pytanie: „Śpiewaliście, że nie możecie znaleźć satysfakcji? Czy już ją znaleźliście?" Mick: „Chodzi o satysfakcję seksualną czy o jakąś inną? Seksualną -znaleźliśmy. Finansową - znaleźliśmy. Filozoficzną... staramy się."
27 listopada. Dwa koncerty w Madison Sąuare Garden (MSG). Na widowni pojawia się dyrektor filharmonii nowojorskiej, Leonard Bernstein. Odwiedza chłopców w garderobie.
28 listopada. Kolejne dwa koncery w MSG. Tym razem odwiedza chłopców w garderobie Jimi Hendrix. Rolling Stonesów słuchało tego dnia 55 000 nowojorczyków -podczas tej trasy koncertowej zespół bije rekordy frekwencji praktycznie w każdej sali czy w amfiteatrze, w których występuje. Stonesi ogłaszają zamiar zorganizowania bezpłatnego koncertu na powietrzu - ma on być ich podziękowaniem i zarazem pożegnaniem amerykańskich fanów. W Stanach ukazuje się album LET IT BLEED (z udziałem i Briana, i Micka Taylora).
30 listopada. Pogrobowcy zimnej wojny, skrajnie prawicowa frakcja republikańska, znana jako John Birch Society, bezskutecznie usiłuje nie dopuścić do występu Stonesów podczas West Palm Beach Pop Festival w West Palm Beach na Florydzie -przybywa ponad 55 000 „zagrożonej moralnie" młodzieży! A wśród wykonawców: Iron Butterfly, Vanilla Fudge, Grand Funk Railroad, Janis Joplin, Jefferson Airplane i wielu innych.
Początek grudnia. Stonesi spędzają pierwsze dni grudnia w Alabamie, nagrywając w Muscle Shoals Studios i negocjując nowy kontrakt płytowy z szefami wytwórni Atlantic Records.
5 grudnia. Album LET IT BLEED ukazuje się w Wielkiej Brytanii.
6 grudnia. Koncert w Altamont - koniec niewinności czy koniec „epoki Woodstock"? Motocyklowe oddziały Hell's Angels wynajęte do pilnowania porządku terroryzują widownię - dochodzi do niezliczonych aktów przemocy, których kulminacją jest dokonane przed samą sceną morderstwo. Ofiarą padł Murzyn - Meredith Hunter. Stonesi wykonywali właśnie utwór Sympathy For The Devil. Pozostali wykonawcy: Santana, Jefferson Airplane, The Flying Burrito Brothers oraz C,S,N&Y. Tragiczny koncert uwiecznił film braci Maysels „Gimme Shelter".
8 grudnia. Keith i Charlie wracają do Londynu. Anita oznajmia Richardsowi, że postawiono jej ultimatum: albo wyjdzie za mąż, albo będzie musiała opuścić Anglię. Odmówiono jej przedłużenia wizy jeszcze w lipcu i od tamtej pory brytyjskie Home Office (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych) przetrzymuje jej włoski paszport. Oboje wolą wybrać emigrację niż małżeństwo. Bill i Mick Taylor zostają na kilka dni w Stanach, Mick natomiast leci do Szwajcarii na poważne rozmowy z księciem Rupertem Lówensteinem.
11 grudnia. Mariannę Faithfull, która mieszkała ostatnio w Rzymie z producentem filmowym Mariem Schifano, czeka na Micka na lotnisku Heathrow w Londynie. Jest z nią syn z pierwszego małżeństwa (z Johnem Dunbarem), Nicholas.
19 grudnia. Mick płaci 200 funtów grzywny za posiadanie konopi indyjskich (nalot z maja).
21-31 grudnia. Sezon Rolling Stonesów w telewizji po obu stronach Atlantyku. Chłopców pokazują m.in. w „The Ed Sullivan Show" (podsumowanie lat sześćdziesiątych), „Top Of The Pops" (na gwiazdkę), „A Child Of The Sixties", „Ten Years Of What" (podsumowanie lat sześćdziesiątych w BBC), „Pop Go The Sixties" (noworoczny show BBC - dekada w muzyce).
347
1970
15 stycznia. W USA ukazuje się pierwszy piracki album Stonesów - nosi zgrabny tytuł LIVER THAN YOU'LL EVER BE i zawiera zapis koncertu w Oakland z 9 listopada 1969 roku. W przyszłości ukaże się kilkaset (!) bootlegów z nagraniami The Rolling Stones.
20 stycznia. Zespół organizuje „ruchome" studio nagraniowe w ciężarówce. Początkowo nazywa się The Mighty Mobile, później - już jako The Rolling Stones Mobile - odegra ważną rolę w brytyjskim rocku: to właśnie w nim grupa Led Zeppelin nagra swój dwuprytowy album PHYSICAL GRAFITI, a The Who zarejestrują utwór Won't Get FooledAgain.
Luty. Stonesi „miksują" w Olympic Studios w Londynie koncertowe nagrania ze Stanów - taśmy pochodzące z występów w nowojorskiej Madison Square Garden (27/28 listopada 1969 roku) wejdą na album GET YER YA-YAS OUT! Ukazuje się płyta THE PEOPLE BAND, będąca czymś w rodzaju pierwszego solowego projektu Charliego Wattsa - zawiera nagrania oktetu muzyków studyjnych z Wattsem przy perkusji (siedem fragmentów „wyciętych" z trwającego non stop jamu).
Początek marca. Firma London Records występuje do sądu przeciwko czterem sklepom płytowym z Hollywood, domagając się odszkodowania w wysokości miliona dolarów za sprzedaż pirackiej płyty LIVER THAN YOU'LL EVER BE. Tymczasem do Wielkiej Brytanii napływają takie ilości tego albumu, że powoduje to pierwszą „antypiracką" akcję The Mechanical Copyright Protection Society (tamtejszego „Zaiksu") w historii.
11 marca. Amerykańska premiera filmu Godarda „One Plus One" - ku zgrozie reżysera, producenci zmieniają tytuł gotowego dzieła na „Sympathy For The Devil", wbrew jego intencjom włączają także ukończoną wersję piosenki Stonesów, co sam Godard uważał za całkowicie sprzeczne z intencją filmu. Na pytanie, dlaczego w ogóle wykorzystał sekwencje z Olympic Studios, reżyser odpowiedział: „Chciałem pokazać coś w trakcie tworzenia, bo demokracja sama w sobie nie jest twórcza".
14 marca. Stonesi ogłaszają harmonogram tournee po Europie- rozpocznie się we wrześniu.
24 marca. Prokurator okręgowy Alameda County w Kalifornii oskarża dwudziestojednoletniego „anioła", Alana Davida Passaro o zamordowanie Mereditha Huntera na koncercie w Altamont. W chwili aresztowania Passaro i tak znajduje się już w więzieniu, gdzie odsiaduje wyrok za kradzież i handel narkotykami - był też wielokrotnie karany w przeszłości. Głównym materiałem dowodowym w procesie będzie dokumentalny zapis ekip operatorskich braci Maysles, z których kilka uchwyciło scenę morderstwa na filmie.
Kwiecień - maj. Ukazuje się nowy album zespołu The Flying Burrito Brothers -DELUXE (ostatni z udziałem niezapomnianego Grama Parsonsa). Znajduje się na nim wersja piosenki Rolling Stonesów Wild Horses, którą Jagger i Richards dedykowali Parsonsowi. Pośród panteonu gwiazd, które wystąpiły na debiutanckim albumie Leona Russella o bezpretensjonalnym tytule LEON RUSSELL znajdują się Bill Wyman i Charlie Watts.
18 czerwca. Allen Klein rozpoczyna negocjowanie nowego kontraktu płytowego dla zespołu.
24 czerwca. Premiera filmu „Ned Kelly" w London Pavilion. Mick komentuje dzieło lapidarnie: „Kupa gówna". I dodaje: „Uważałem Tony'ego Richardsona za sensownego reżysera i spodziewałem się, że zrobi sensowny film. Niestety - przy tego typu pracy do końca nie wiadomo, jaki będzie rezultat. Będę uważał, żeby coś takiego się nie powtórzy-
348
ło". Tego samego dnia ukazuje się soundtrack z filmu, pod znamiennym tyt łem: MICK JAGGER IS NED KELLY - Mick śpiewa w filmie tylko jedną piosenkę: Wild Colonial Boy.
28 czerwca. Włamanie do samochodu Micka - z należącego do gwiazdora bentleya (zaparkowanego w chwili włamania na Chelsea, w pobliżu mieszkania Jaggera na Cheyne Walk) giną: notatnik, ubrania i gitara.
Początek lipca. Mariannę Faithfull widywana jest coraz częściej w towarzystwie irlandzkiego lorda, fotografa Patricka Rossmore'a. Mick spotyka się z amerykańską model-ką/aktoreczką Patti D'Arbanville (lat 19) tak skutecznie, że dziewczyna wynajmuje mieszkanie obok niego na Cheyne Walk. I jest tym faktem - rzecz jasna - zachwycona. Mick mniej. Stonesi rozpoczynają sesje nagraniowe w Olympic Studios i w „studiu na kółkach".
20 lipca. Ukazuje się „nowy" brytyjski singel: Street Fighting Man I Surpnse Surprise.
28 lipca. Australijska premiera filmu „Ned Kelly" w buntowniczej riejscowości Glenrowan.
29 lipca. Stonesi wydają oświadczenie, w którym stwierdzają kategorycznie, że od tej pory „ani pan Allen Klein, ani jego firma ABKCO Industries Inc., ani żadna inna firma nie są upoważnieni do prowadzenia jakichkolwiek negocjacji w imieniu zespołu [The Rolling Stones]". Jeszcze tego samego dnia (!) Klein reaguje kontratakiem: „Oświadczenie zespołu nie zmienia w niczym faktu, że ABKCO Industries zachowa prawa wynikające z dotychczasowych umów, w tym prawo do wydawania płyt grupy w przyszłości".
31 lipca. Wygasa kontrakt Rolling Stonesów z Dekką - zobligowani do oddania jednego tylko, ostatniego już utworu, chłopcy nagrywają niesławny Cocksjcker Blues, piosenkę tak pornograficzną w treści, że o jej wydaniu na płycie nie ma mewy. A jednak po kilku latach znajdzie się ona na czteropłytowej antologii, wydanej przez niemiecki oddział Dekki - spowoduje to zresztą szybkie wycofanie całości z europejskiego rynku.
1  sierpnia. Wytwórnia Warner Brothers podejmuje ostateczną decyzję o zdjęciu z „półki" filmu „Performance" - po licznych ingerencjach cenzury, które dodatkowo zaciemniły dość niejasny przebieg akcji (reżyser Donald Cammell zastosował „losowy" montaż scen). Odtwórca roli Turnera, Mick Jagger: „Postać Turnera jest projekcją teco, co Donald myśli, że ja myślę o sobie". Czy Warner zachował do dziś taśmy z nagim Mickiem?
15 sierpnia. Zespół The Rolling Stones ogłasza, że zakłada własną wytwórnię płytową o nazwie The Rolling Stones Records. Jej amerykański oddział poprowadzi Marshall Chess.
19 sierpnia. Mick wyznaje: „Nie wyobrażam sobie, żebym się kiedyś ustatkował. Mogę mieć dzieci, mogę się nawet ożenić - ale nigdy się nie ustatkuję, bo to nie w moim stylu".
29 sierpnia. Stonesi udają się do Finlandii, gdzie odbędzie się pierwszy koncert europejskiej trasy - po drodze zatrzymują się w Kopenhadze na konferencję prasową, która trwa niecałe 15 minut (pierwszy opuszcza ją zdegustowany pytaniami Mick). Skandynawska prasa popisuje się tyleż fantazją, co dociekliwością: „Czy lubicie Simona & Garfunkela?"
2 września. Helsinki - pierwszy od 3 lat koncert zespołu na terenie kontynentalnej Europy. Powszechne zdumienie budzi rozbudowana oprawa sceniczna występów - jej autorem jest znany z festiwalu w Woodstock Chip Monk (scena wymaga kilku ciężarówek do transportu). Rzecznik prasowy zespołu oświadcza, że jest to „milowy krok na drodze do prezentacji muzyki pop na żywo". To zdumiewające, ale od tamtej pory można powtarzać te słowa przy każdym tournee Rolling Stonesów, z ostatnim włącznie. Podczas tournee 1970 roku do zespołu dołączył saksofonista Bobby Keys oraz trębacz Jim Price,
349
wchodząc - obok zasiadającego wciąż przy fortepianie lana Stewarta - na długie lata do stałego składu koncertowego Stonesów. Widownię rozgrzewa grupa bluesmana Buddy'e-go Guya z Chicago (na harmonijce gra w niej sam Junior Wells).
4 września. Setki fanów wdzierają się na estradę w trakcie koncertu Stonesów w Sztokholmie.
6 września. W Stanach i w Europie ukazuje się koncertowy album GET YER YA--YA'S OUT! W Anglii płyta dojdzie do 1 miejsca na liście longplayów, w Stanach do 5.
14 września. Przeszło 200 policjantów konfiskuje przeszło tysiąc fałszywych biletów przed wejściem na koncert Rolling Stonesów w Ernst Merck Halle w Hamburgu.
16 września. 50 aresztowanych przed koncertem w Deutschlandhalle w Berlinie.
19 września. Ukazuje się soundtrack z filmu „Performance" - Mick Jagger śpiewa tylko jedną piosenkę, Memo From Turner. Oczywiście jego szlachetne oblicze zdobi okładkę.
22 września. Poważne zamieszki uliczne przed paryską Olympią - jest wielu rannych policjantów. Organizatorzy ulegają ostrej presji fanów i dodają 2 koncerty w innym miejscu: Palais de Sports (23 września). Bankiety odbywają się - tradycyjnie - w hotelu George V.
28 września. Przylot do Rzymu. Mick Jagger policzkuje reportera „za zadawanie głupich pytań".
I  października. Policja chroniąca Palazzo delio Sports w Mediolanie używa gazu łzawiącego do rozpędzenia 2000 fanów, szturmujących wypełnioną po brzegi halę. Rannych zostaje 7 policjantów i wielu fanów - 63 osoby trafiają do aresztu.
II  października. Monachium (Olympiahalle) - ostatni koncert kontynentalnego tournee Stonesów.
12 października. Mick wraca do Londynu w towarzystwie tajemniczej piękności o imieniu Bianca.
26 października. Alpha May Anderson, matka osiemnastoletniego Merditha Huntera zamordowanego na koncercie w Altamont, wnosi sprawę przeciwko Stonesom, „aniołom" i organizatorom.
30 października. John Dunbar uzyskuje sądownie „wstępny rozwód" (w procedurze angielskiej decree nisi) z Mariannę Faithull. Mick Jagger - wymieniony przez byłego kolegę jako „trzecia strona" - ponosi koszta sądowe w wysokości dwustu funtów.
7 listopada. Ukazuje się pierwszy solowy singel firmowany nazwiskiem Micka Jag-gera - zawiera piosenkę Memo From Turner, pochodzącą ze ścieżki dźwiękowej filmu „Performance". Na stronie B znajduje się utwór instrumentalny Jacka Nietzschego, zatytułowany Natural Magie. Singel dojdzie w Anglii zaledwie do 32 miejsca.
24 listopada. Mick odlatuje z Bianką do Nassau (na Bahamach) na dwutygodniowe wakacje.
5-6 grudnia. Premiera filmu „Gimme Shelter" w Plaża Theatre w Nowym Jorku. Znakomity dokument braci Maysles poświęcony jest całemu amerykańskie tournee Stonesów w 1969 roku, ale najważniejsza sekwencja filmu dotyczy koncertu w Altamont -kulminację stanowią wstrząsające zdjęcia zbrodni dokonanej przed sceną.
18 grudnia. Keith organizuje przyjęcie urodzinowo-świąteczne w Olympic Stu-dios. Wśród gości pojawiają się Erie Clapton i Al Kooper (założyciel zespołu Blood Sweat & Tears).
20 grudnia. Na nowej płycie nowej grupy Alexisa Komera - o enigmatycznej nazwie CCS - usłyszeć można (I Can't Get No) Satisfaction. Tymczasem były wokalista zespołu
350
The Animals, Erie Burdon, dokonuje bardzo interesujących nagrań z zespołem War. Na płycie THE BLACK MAN'S BURDON znajdziemy wersję utworu Paini Ił Black.
1971
4 stycznia. Keith Richards uczestniczy w premierze filmu „Performance" w Londynie. Wytwórnia Warner Brothers najchętniej wyrzuciłaby film do kosza i przełknęła straty (wynoszące przeszło milion dolarów), ale jest zobowiązana kontraktem do pokazów na rzecz organizacji charytatywnej Release, pomagającej ludziom skazanym za przestępstwa związane z narkotykami. Po wywiązaniu się ze zobowiązania (film był wyświetlany przez dwa tygodnie w jednym kinie na West Endzie), mądrale z Warnera postanawiają wycofać film definitywnie. Powróci po latach w wersji wideo.
6 stycznia. Mick Taylor zostaje ojcem córeczki o imieniu Chloe (mamą jest panna Rosę Miller).
19 stycznia. Hell's Angel, Alan Passaro, zostaje uznany... niewinnym zabicia Mereditha Huntera! Mimo wielokrotnej prezentacji materiałów filmowych braci Maysles przed obliczem sędziego i przysięgłych, oskarżony utrzymuje, że działał w obronie własnej. Łatwo odnaleźć (dzięki filmowi) osoby znajdujące się w bezpośredniej bliskości od miejsca zbrodni, bardzo trudno namówić je do złożenia obciążających zeznań - .Aniołowie" nie przestają straszyć potencjalnych świadków... Passaro i tak spędzi większą część swego przestępczego życia w zakładach karnych, ale wkrótce to on będzie skarżył...
Koniec stycznia. Rozprzestrzenieją się pogłoski o planowanej przez Stonesów „emigracji podatkowej".
6 lutego. Bill Wyman pojawia się na londyńskiej premierze filmu dokumentalnego „Mad Dogs And Englishmen", będącego zapisem legendarnej dziś amerykańskiej trasy koncertowej Joe Cockera (m.in. z Leonem Russelem i całą plejadą muzyków). Tego samego dnia Stonesi potwierdzają swoją decyzję o opuszczeniu Anglii i zapowiadają „pożegnalną" trasę koncertową po Wyspach Brytyjskich.
16 lutego. Alan Passaro skarży Stonesów o „naruszenie dóbr osobistych" - twierdzi, że film braci Maysles (uwaga...) „zepsuł mu opinię" i był wtargnięciem w życie osobiste!
22 lutego. Setki rozgorączkowanych szkockich fanów spędzają noc na lodowatym szkockim bruku Sauchiehall Street w Glasgow, w przededniu sprzedaży biletów na koncert 8 marca.
26 lutego. Decca obwieszcza zamiar wydania płyty z nieznanym starym materiałem Stonesów.
1  marca. Wielbiciele zespołu demolują punkt sprzedaży biletów w sali Liverpool Empire.
2 marca. Rozgłośnia BBC Radio 4 nadaje audycję dokumentalną „A Story Of Our Time - Brian Jones, The Rolling Stone", ukazującą Briana we wspomnieniach bliskich.
4 marca. Początek (wyprzedanego do cna) „pożegnalnego tournee" w Newcastle City Hall.
5 marca. Gazeta „Daily Telegraph" podaje sumę zarobioną przez zespół w ciągu dotychczasowej kariery: ma ona wynosić 83 miliony funtów! Zdaniem gazety, niewiarygodne dochody grupy są jedynym powodem planowanych wkrótce przenosin jej członków do Francji.
351
6 marca. Decca wydaje album STONE AGE zawierający nie publikowane nagrania Stonesów z lat 1964-1967. To dopiero pierwszy krok z zakrojonej na wiele lat „zemsty" wytwórni.
13 marca. Mick Jagger zamieszcza w brytyjskiej prasie branżowej płatne oświadczenie, w którym ustosunkowuje się do doniesień „Daily Telegraph" z 5 marca. Wymienioną w gazecie sumę nazywa niedorzeczną i wyraża przypuszczenie, że „przekracza ona zapewne połączone dochody zespołu The Beatles, Elvisa Presleya i nasze".
14 marca. Stonesi zamykają brytyjskie tournee dwoma koncertami w londyńskim Roundhouse. Na widowni zasiadają m.in. Erie Clapton z kolegami z zespołu Derek And Dominos, grupy The Faces i The Family w pełnym składzie, artyści, politycy oraz Chris Jagger. Czarnorynkowa cena biletu wynosi 10 funtów - rekord w dotychczasowej historii rocka!
20 marca. Stonesi zamieszczają w prasie muzycznej oświadczenie potępiające ukazanie się albumu STONE AGE. Pięciu podpisanych muzyków stwierdza w nim, że płyta ukazała się bez ich wiedzy i woli i że jest w ich opinii „poniżej poziomu, który grupa stara się utrzymać, zarówno w wyborze materiału, jak i w wyglądzie okładki".
26 marca. Zespół The Rolling Stones nagrywa występ telewizyjny przed zaproszoną widownią w klubie Marquee. Nie kończące się zaczynanie tych samych numerów szybko nudzi publiczność, która zwraca większą uwagę na bar niż na estradę. Po krótkiej sprzeczce z właścicielem klubu, Haroldem Pendeltonem, Keith próbuje trafić go w głowę gitarą - na szczęście (dla niego...) gitara nie trafia w cel. Zniecierpliwiony Mick wyrzuca w końcu publiczność, a zniecierpliwiona ekipa telewizyjna okraja program do 28 minut w emisji brytyjskiej. Wersja sprzedana telewizjom europejskim trwa 52 minuty.
30 marca. Żegnaj Anglio - ostatnie przyjęcie przed definitywnym przeniesieniem się całego zespołu na francuskie Lazurowe Wybrzeże odbywa się w niezwykle ekskluzywnym hotelu Skindles w Maidenhead. Wśród gości pojawiają się John Lennon z Yoko Ono, Erie Clapton i Kenneth Anger. O 2 w nocy cichnie nagle muzyka - okazuje się, że wymagają tego lokalne przepisy. Mick - w desperackim geście protestu - wyrzuca stół przez zabytkowe okno (zamknięte) warte około 20 000 dolarów. Żegnaj, Anglio!
1 kwietnia. Marshall Chess, syn Leonarda - polskiego emigranta, założyciela legendarnej wytwórni płytowej Chess Records - zostaje oficjalnie szefem Rolling Stones Records. Bill Wyman i jego towarzyszka Astrud Lundstróm wynajmują elegancki dom La Bastide Saint-Antoine na francuskim wybrzeżu śródziemnomorskim pod Grasse.
6 kwietnia. Początek nowego roku podatkowego w Wielkiej Brytanii. Wszyscy Stonesi mają już status „stałego rezydenta" we Francji - w ojczyźnie mogą od tej pory przebywać tylko do 90 dni w roku, w przeciwnym wypadku wpadają ponownie w szpony fiskusa. Mick Jagger wynajmuje dom w Mougins (rodzinnym miasteczku Picassa), Mick Taylor w Grasse (w pobliżu Billa), Charlie decyduje się na farmę w Cśvennes. Do legendy przejdzie wynajmowana przez Keitha willa Nellcot w Villefranche-sur-Mer. To w niej mieścić się będzie „sztab" Stonesów, tam też parkuje na dłużej Rolling Stones Mobile -ciężarówkę z szesnastościeżkowym sprzętem nagraniowym wartości przeszło 100 000 funtów pomalowano na kolor khaki. Jak twierdzi Richards - „dla kamuflażu". Tymczasem opustoszała posiadłość Micka w Stargroves została przekształcona w całodobowe studio nagraniowe i można ją wynająć za 2500 funtów tygodniowo (razem z ogrodnikiem, kucharzem i facetem od palenia w kominkach). Stonesi przypływają jachtem do Port Pierre w Cannes i podpisują nowy kontrakt płytowy, gwarantujący dystrybucję Rolling Stones Records koncernowi Atlantic. Okolicznościowe przyjęcie odbywa się w Canto Club House w Cannes.
352
15  kwietnia. Premiera piosenki Brown Sugar vi programie telewizji BBC „Top Of The Pops".
16 kwietnia. Ukazuje się pierwsza płyta Rolling Stones Records - jest nią zapowiadany singel Brown Sugar I Bitch (wersja brytyjska zawiera ma stronie B piosenkę Let It Rock z repertuaru Chucka Berry'ego, zarejestrowaną w marcu na koncercie w Leeds). Płyta dojdzie do 1 miejsca listy przebojów po obu stronach Atlantyku.
23 kwietnia. Premiera albumu STICKY FINGERS. Autorem okładki z zamkiem błyskawicznym jest Andy Warhol - przy okazji twórca logo zespołu: wielkiego, czerwonego języka.
2 maja. Urodziny Bianki. Chyba nawet Mick nie wie dokładnie które, ale leci -niezrażony - do Paryża wręczyć jej brylantową bransoletkę za 4 tysiące funtów. I zabrać na kolację...
7 maja. Pierwszy „przeciek": dziennik „Daily Mirror" obwieszcza, że Mick Jagger i jego tajemnicza piękność zamierzają pobrać się w tajemnicy gdzieś na południu Francji.
8 maja. Mick leci z Nicei do Paryża odebrać zamówione wcześniej obrączki ślubne.
11  maja. Do Francji zlatują się - wyczarterowanym samolotem - wtajemniczeni goście, m.in. państwo McCartney, państwo Starkey (Ringo z żoną) i państwo Jagger - rodzice.
12 maja. W siedemnastowiecznej kaplicy Św. Anny w St-Tropez Mick Jagger nie bierze za żonę Bianki Rosy Perez Moreno de Macias (jak się przedstawiała), tylko Biankę Rosę Perez-Mora (jak ma w dokumentach). Przy okazji wyjaśnia się wiek panny młodej -Bianca skończyła 26 lat. Świadkami młodej pary są Nathalie Delon i Roger Vadim. Przyjęcie weselne trwa do godziny 4 rano w miejscowej restauracji Cafe des Arts. Mama Jagger mówi: „Mam nadzieję, że mój drugi syn nie zostanie gwiazdorem".
13 maja. Mick i Bianca Jagger (!) odpływają z Cannes jachtem. W podróż poślubną... 16 maja. Mick i Bianca Jagger zmieniają jachty w Micinaggio we Włoszech, po czym
odpływają do pobliskiej posiadłości, do której nie ma dostępu od strony lądu.
21 maja. Elton John mówi: „Mick Jagger to gwiazdor doskonały. Nie ma nikogo bardziej doskonałego niż on. Jest arogancki, brzydko-piękny, jest genialny! Stonesi to zespół doskonały. Beatlesi byli trochę pod publiczkę - Stonesi mają wszystko w dupie".
24  maja. Telewizja Granada pokazuje film dokumentalny „The Stones In The Park". 26 maja. Keith Richards wpada swoim jaguarem na samochód włoskiego turysty
w drodze na festiwal filmowy do Cannes. Policja z pobliskiego Beaulieu-sur-Mer oskarża go o pobicie i ubliżanie funkcjonariuszom wykonującym obowiązki służbowe. Gitarzyście udaje się jednak dotrzeć na premierę filmu „Gimme Shelter", która była celem gorączkowej eskapady, a przed miejscowym sądem stanie dopiero za miesiąc.
29 maja. Marshall Chess ogłasza (z dumą), że STICKY FINGERS jest najszybciej sprzedającym się albumem Stonesów w Stanach, w całej ich dotychczasowej karierze.
30 maja. Państwo Mick i Bianca Jagger wracają z dwutygodniowego „miesiąca" miodowego.
1 czerwca. Rolling Stonesi królują w USA jednocześnie na listach singli i płyt długo-grających.
3 czerwca. Pani Shirley Watts (żona Charliego) zostaje skazana in absentia przez sąd w Nicei na sześć miesięcy pozbawienia wolności w zawieszeniu i 30 funtów grzywny. Powód? Próba pobicia celników nicejskiego lotniska i używanie tamże wulgarnego języka.
5 czerwca. Telewizja BBC rezygnuje z wyemitowania programu z „pożegnalnego" występu Rolling Stonesów w klubie Marquee 26 marca tego roku. Dłuższa wersja tego samego dokumentu jest już pokazywana przez telewizje w wielu europejskich krajach.
353
12 czerwca. Ukazuje się drugi singel z albumu STICKY FINGERS: WildHorsesI Sway.
26 czerwca. Decca wydaje maksi-singel z utworami Street Fighting Man I Surprise Surprise I Everybody Needs Somebody To Love (utwór Surprise Surprise ukazuje się w Anglii po raz pierwszy). Sprawa sądowa Keitha Richardsa zostaje przełożona na grudzień.
10 lipca. Wykorzystując „zacumowane" w domu Richardsa studio Rollings Stones Mobile chłopcy zaczynają pracować w Villefranche nad nową płytą. Do Francji przylatują w tym celu: Nicky Hopkins, Bobby Keys i Jim Price. Pojawia się też Gram Parsons.
26 lipca. Mick Jagger spędza swoje 28 urodziny przy pracy nad płytą w willi Nellcot. Tymczasem magazyn „Rolling Stones" podaje w Stanach, że zespół wniósł sprawę przeciwko Allenowi Kleinowi, oskarżając swojego byłego „wszechmogącego" o to, że nie reprezentował należycie Stonesów tylko interesy własne, skutkiem czego grupa utraciła na jego rzecz prawa do swoich utworów i do ich wydawania w USA.
30 lipca. Mick i Bianca Jagger obwieszczają światu (poprzez reporterów, którzy czekali na nich na lotnisku Heathrow w Londynie), że spodziewają się dziecka. Szczęśliwi nowożeńcy - nie minęły jeszcze trzy miesiące od ślubu - udają się z wizytą do Leixlip, rodowego zamku Guinnessów w Irlandii, na zaproszenie arystokratycznej rodziny.
31  lipca. Keith i Anita biorą udział w londyńskiej premierze „Gimme Shelter" w kinie Rialto.
5 sierpnia. Sąd w Aix-en-Provence zmniejsza wyrok Shirley Watts do 15 dni w zawieszeniu.
20 sierpnia. Połączone sity Chess Records (Stany Zjednoczone) i Rolling Stones Records (reszta świata) wydają świetny album THE LONDON HOWLIN' WOLF SES-SIONS. Legendarnego bluesmana wspomagają biali muzycy - sekcję rytmiczną tworzą Bill i Charlie (prócz obu Stonesów grają także: Erie Clapton, Steve Winwood oraz kolega lan Stewart.
27 sierpnia. Zemsta Dekki vol. 2: GIMME SHELTER - pierwszą stronę albumu zajmuje materiał dobrze znany, drugą: fragmenty płyty koncertowej GOT LIVE IF YOU WANT IT! (wydanej dotychczas tylko na rynku amerykańskim). Tytuł żeruje w bezczelny sposób na popularności filmu dokumentalnego, z którym ta płyta nie ma nic wspólnego.
31 sierpnia. Mick Jagger, Keith Richards, Bill Wyman, Charlie Watts oraz ojciec Briana, pan Lewis Jones, wnoszą do sądu oskarżenie skierowane przeciwko obu swoim byłym menażerom - Andrew Oldhamowi i Ericowi Eastonowi. Dowodzą, że - działając rzekomo dla ich dobra i w ich imieniu - obaj panowie zawarli z Dekką porozumienie, na mocy którego Brian zaakceptował w 1963 roku sumę 6% dochodów ze sprzedaży płyt dla zespołu, podczas gdy Oldham i Eaton dostawali od Dekki 14%. Oldham otrzymywał także 25% wszystkich dochodów od samych Stonesów (zgodnie z jego kontraktem menażer-skim). Czterej Stonesi plus ojciec Briana domagają się także - w osobnej sprawie -29 milionów odszkodowania od Allena Kleina, który wydarł im dochody z amerykańskich praw do utworów Rolling Stonesów, powołując do życia firmę Nanker Phelge Musie (Inc/Ltd). Członkowie zespołu byli przekonani, że to oni są właścicielami firmy, podczas gdy w rzeczywistości był nim nienasycony Klein.
1 października. Z wynajmowanej przez Richardsa willi Nellcot ginie jedenaście gitar. Załamany Keith oferuje „rozsądną nagrodę" za wiadomość prowadzącą do ich odzyskania.
8 października. Nakładem Rolling Stones Records ukazuje się (wreszcie...) tajemniczy album BRIAN JONES PRESENTS THE PIPES OF PAN IN JOUJOUKA. Materiał,
354
zarejestrowany przez Briana w Maroku w 1968 roku, jest zapisem fragmentów tygodniowych ceremonii ku czci bożka Pana i składa się na prekursorską płytę modnego dziś trendu etnicznego.
20 października. Stonesi nagrali już w Nellcot 20 utworów - mają one być „zmiksowane" i wydane na płycie w przededniu planowanego na 1972 rok tournee amerykańskiego.
21  października. W paryskiej klinice Belvedere przychodzi na świat Jadę Jagger, córka Micka i Bianki.
26 października. Mick pojawia się w telewizyjnym filmie dokumentalnym „Beaton on Bailey", poświęconym sylwetkom artystycznym dwóch wielkich fotografików brytyjskich.
30 października. Ukazuje się singel z piosenką Rockin Daddy pochodzącą z albumu Howlin' Wolfa.
23 listopada. Koniec sesji nagraniowych w willi Nellcot - Stonesi mają wystarczająco dużo nowego materiału na album dwupłytowy. Pierwszy planowany tytuł brzmi: TROPICAL DISEASE.
24 listopada. Mick zapowiada nową amerykańską trasę koncertową na wiosnę 1974 roku i wyraża chęć wystąpienia w ZSRR (sugerując, że zespół czyni już w tym celu przygotowania).
30 listopada. Mick (z Bianką i z Jadę) oraz Keith wylatują do Stanów. W trakcie lotu dochodzi do nieprzyjemnej scysji: stewardesa prosi Stonesów o zwolnienie niewłaściwie zajętych (rzekomo) miejsc w pierwszej klasie. Zezna później, że Mick obrzucił ją wyzwiskami, a kiedy odwróciła się od niego po zwróceniu uwagi na używany język, złapał ją za ramię i pchnął. Jagger wypiera się rękoczynu, ale nie ukrywa, że chętnie by ją sprał, bo w pełni na to zasłużyła. Władze linii Pan American obiecują śledztwo, ale sprawa cichnie. Keith Richards udaje się do Nasłwille, gdzie zamówił u najlepszych lutników świata gitary, które zastąpią instrumenty ukradzione we Francji. Jagger przystępuje do „miksowania" nowego albumu w Los Angeles - Richards dołącza po kilku dniach.
3 grudnia. Sąd francuski przyjmuje oświadczenie Keitha, zgodnie z którym podczas incydentu z włoskim turystą w Beaulieu działał on w obronie własnej. Sprawa zostaje oddalona.
4 grudnia. Wszyscy Stonesi biorą udział w ostatnich pracach nad wykańczaniem najnowszego (dwupłytowego!) albumu w kalifornijskich studiach Sunset Sound w Los Angeles.
11  grudnia. Mick i Bianca Jagger szukają w Kalifornii domu, w którym zamieszkają - razem z córeczką Jadę - do czasu rozpoczęcia amerykańskiego tournee wiosną 1972 roku. Mówi pianista Nicky Hopkins: „Jestem już właściwie stałym członkiem zespołu The Rolling Stones. Nie mam umowy ani niczego takiego - samo tak wyszło..."
12 grudnia. Słynne Montreux Casino (w Montreux w Szwajcarii) staje w płomieniach podczas koncertu Franka Zappy. Znajduje się tam właśnie studio Rolling Stones Mobile - wynajęte przez grupę Deep Purple - ale ciężarówka szczęśliwie wyjeżdża z pożaru!
15 grudnia. Zemsta Dekki vol. 3: MILESTONES - kolejna niefortunna antologia przeznaczona jest tym razem na rynek europejski z wyłączeniem Wielkiej Brytanii. Tymczasem w USA London Records wydają dwupłytowy zestaw dosyć oczywistych hitów, w większości z singli, zatytułowany HOT ROCKS 1964-1971 (aż po Brown Sugari Wild Horses).
20 grudnia. Wszyscy Stonesi lecą na koncert B.B. Kinga do pobliskiego (pobliskiego?) Las Vegas.
355
28 grudnia. Mick bierze udział w odbywającej się w Los Angeles ceremonii wręczenia grupie The Who Q'edynej realnej konkurencji Roling Stonesów na rynku brytyjskim przed pojawieniem się Led Zeppelin) złotej płyty - za doskonały album WHO'S NEXT.
1972
Początek stycznia. Stonesi nadal pracują w Hollywood nad nową płytą, która nosi już właściwy tytuł. Rolling Stones Records wydają album-kuriozum JAMMIN' WITH EDWARD - zapis kilku jamów instrumentalnych (Mick głównie śpiewał do mikrofonu od harmonijki) z okresu pracy nad płytą LET IT BLEED. Uwieczniono w ten sposób sesję, na której nie pojawił się Keith Richards, a rolę wiodącego muzyka przejął Nicky Hopkins. Skład: Hopkins (fortepian), Ry Cooder (gitara), Mick (harmonijka plus pomruki), Bill i Chariie. Jedynym „koherentnym" numerem jest standard bluesowy It Hurts Me Too.
18 stycznia. Album HOT ROCKS 1964-71 wchodzi do Top 10 (na miejscu 9) na amerykańskiej liście płyt długogrających - dojdzie do 4 miejsca (przez 17 tygodni pozostając w Top 20).
21  stycznia. Stonesi wnoszą sprawę przeciwko Allenowi Kleinowi za to, że wydał składankowy album HOT ROCKS 1964—71 bez ich zgody oraz bez konsultacji w doborze materiału.
22 stycznia. W plebiscycie „NME" Stonesi zajmują drugie miejsce jako najlepsza grupa brytyjska, a jako najlepsza grupa światowa... także drugie (!) - rozpoczyna się era Led Zeppelin.
29 stycznia. Mick, Keith i lan Stewart dołączają do Chucka Berry'ego w czasie występów mistrza w Hollywood Palladium, ale wykonują tylko trzy numery - mistrz narzeka na dźwięk.
1 lutego. Mick i Bianca pojawiają się na ślubie Johna Phillipsa (eks-The Mamas & The Papas) z Genevieve Waite w San Francisco. Prasa zwraca uwagę, jak pięknie są oboje ubrani.
12 lutego. Należący do Rolling Stonesów (i dotychczas niezagrożony) europejski rekord w zakresie sprzedaży biletów koncertowych zostaje pobity przez zespół Jethro Tuli.
18 lutego. Stacja radiowa KDAY w Los Angeles nadaje dwa nowe utwory Stonesów non stop przez 18 godzin. Dopiero po takim czasie zespołowi udaje się zdobyć nakaz sądowy i przerwać emisję. Obie - przedwcześnie zaprezentowane - piosenki mają wejść na przygotowywany album, a zawierające je taśmy skradziono z domu Marshalla Chessa, gdzie były przesłuchiwane przez kilku członków zespołu. Po powrocie ze studia...
26 lutego. Sąd Stanowy w Nowym Jorku uznaje prawa Allena Kleina do nagrań zamieszczonych na składance HOT ROCKS 1964-71 i oddala pozew Rolling Stonesów, roszczenia zaś koncernu Atlantic w stosunku do owych nagrań określa jako... bezzasadne! Wszystko, co zespół nagrał do 1971 roku, należy w Stanach Zjednoczonych do firmy ABKCO (!) Tryumf Kleina jest brzemienny w skutki - do dziś dysponuje dyskografią Stonesów...
Marzec. Narkotykowe uzależnienie Richardsa uniemożliwia mu pracę nad przygotowywanym albumem - Keith leci z Los Angeles do Szwajcarii na tzw. przyśpieszony detoks.
Początek kwietnia. Ostateczny koniec ostatecznego etapu pracy nad albumem nagranym we Francji.
356
7 kwietnia. Mick i Bianca jadą wraz z Jadę na zasłużone trzytygodniowe wakacje na wyspę Bali.
14 kwietnia. Ukazuje się singel Tumbuling Dice I Sweet Black Angel zapowiedź nowego albumu.
17 kwietnia. W Genewie (Szwajcaria) przychodzi na świat córka Keitha i Anity -Dandelion.
24 kwietnia. Mick przerywa wakacje w Indonezji i wraca do Londynu, by połączyć się z kolegami.
29 kwietnia. Magazyn „NME' dołącza do każdego numeru maksi-singel z trzema nowymi utworami Stonesów - sprzedaż numeru przekracza (z tego powodu) 300 000 egzemplarzy. Bill i Chariie pojawiają się na przyjęciu zorganizowanym przez wytwórnię płytową WEA na cześć Wilsona Picketta - wybitnego czarnoskórego wokalisty muzyki soul.
Początek maja. Tumbuling Dice wchodzi do brytyjskiej Top 30 na miejscu 13-pozostanie w Top 30 przez 6 tygodni dochodząc do 5 pozycji. W amerykańskiej Top 30 utwór spędzi 7 tygodni - „załapując się" na miejscu 26 i „nieszczególnie tryumfując" na 10... Atlantic wydaje album nowej grupy Stephena Stillsa, Manassas (od postaci biblijnej). Bill Wyman gra na basie w wielu utworach, choć informacja na płycie nie precyzuje, w których - wiadomo za to, że nie gra w The Love Gangster (napisał to ze Stillsem).
10 maja. Przesunięcie premiery albumu powoduje plotki godzące w dobre (?) imię pana Kleina - nie on jest jednak przeszkodą na drodze do wydania płyty, lecz opóźnienia w produkcji (dosyć skomplikowanej pod względem graficznym) okładki. Rzecznik Stonesów - ten sam Les Perrin co zawsze - publikuje oświadczenie, z którego wynika, że tak zespół, jak i Jego Szara Eminencja Allen Klein osiągnęli „kompromisowe" (?) porozumienie satysfakcjonujące obie strony (w pojedynku artysta vs. pijawka tryumfuje... pijawka).
12  maja. Mick je lunch w słynnej na całe Los Angeles restauracji Sardi's w kompanii Rudolfa Nuriejewa (legendarnego uciekiniera z baletu Bolszoj). Wieczorem pojawia się w studiu Record Plant - bierze udział w nagraniu Lennona i nieodłącznej Yoko.
17 maja. Stonesi udają się do Montreux w Szwajcarii, żeby odbyć próby przed zbliżającym się tournee po Stanach Zjednoczonych. Nietypowy wybór miejsca dyktuje narkotykowa terapia Richardsa. Przy okazji odbierają złotą płytę w RFN - za STICKY FINGERS.
23 maja. Wszyscy Rolling Stonesi udają się osobiście do ambasady Stanów Zjednoczonych w Londynie, by odebrać „pozwolenia na pracę" przed zbliżającym się tournee. Poza Billem wszyscy chłopcy spóźniają się na samolot do USA (Bill jest zorganizowany).
26 maja. Ukazuje się album EXILE ON MAIN STREET - zajmie 1 miejsce po obu stronach Atlantyku.
3 czerwca. Siódme (!) tournee zepołu The Rolling Stones rozpoczyna się przed siedemnastotysięczną widownią w Pacific Coliseum w Vancouver. 2 tysiące fanów próbuje szturmem pokonać bramki, 30 policjantów zostaje rannych, 8 zatrzymanych stanie przed sądem. Na wszystkich amerykańskich występach „rozgrzewać" będzie Stevie Wonder.
6 czerwca. Stonesi grają w sali Winterland w San Francisco - kiedy Martin Scor-sese nagra tam „The Last Waltz" (najlepszy koncertowy film rockowy), także nie zabraknie Stonesa.
11  czerwca. Na widowni Forum w Los Angeles zasiadają m.in. Ike i Tina Turner i Jack Nicholson.
13 czerwca. 60 fanów aresztowanych i 15 rannych w International Sports Arena w San Diego. Album EXILE ON MAIN STREET zostaje płytą numer 1 w Wielkiej Brytanii.
357
14 czerwca. Policja używa gazu łzawiącego podczas koncertu w Civic Arena w Tuc-son (Arizona).
15 czerwca. Koncert na University of New Mexico w Albuquerque zakłóca „afera biletowa".
20 czerwca. 25 fanów aresztowanych podczas koncertu w International Amphithe-atre w Chicago. Znany tygodnik „Chicago Sunday Times" pisze: „Byli sławni - teraz są już legendarni". Album EXILE ON MAIN STREET zostaje płytą numer 1 w Stanach Zjednoczonych.
22 czerwca. Koncert w Municipal Auditorium w Kansas City. Księżna Lee Radziwiłł oraz pisarze Terry Southern i Truman Capote przychodzą na występ i zostają z grupą na... dłużej.
24 czerwca. Koncert w Forth Worth w Teksasie zostaje nagrany i sfilmowany. Zespół „ucieka" bez bisów do pobliskiego Dallas - Lee Radziwiłł dowie się nazajutrz, że w samolocie zespołu nie ma dla niej miejsca. Księżna zrobiła swoje, księżna może odejść?
25 czerwca. Weteranka „krucjaty antypornograficznej" (spontanicznej) w brytyjskiej telewizji, Mary Whitehouse, obwieszcza, że dwie piosenki z albumu EXILE ON MAIN STREET mają charakter pornograficzny, choć przyznaje, że żadnej z nich nie słyszała (nie godziło się?...). Lord Hill sugeruje w liście otwartym, że pani Whitehouse (zbieżność przypadkowa) spodziewała się zapewne usłyszeć tam to, co - po prostu - bardzo chciała usłyszeć.
26 czerwca. Stonesi jadą samochodami z Houston do Nowego Orleanu. Temperatura sięga 40" Celsjusza i zatrzymują się - dla ochłody - w przydrożnej knajpie. Właściciel nakazuje im opuszczenie lokalu, ponieważ znajduje się w ich towarzystwie dwóch Murzynów. Jak na ironię, knajpa nosiła nazwę... Stone Bar. Właściciel porósł mchem.
27 czerwca. W imieniu kolegów Bill przyjmuje od burmistrza klucze do miasta Mobile (Alabama).
28 czerwca. Koncert w University of Alabama. Tymczasem w nowojorskiej Madison Square Garden wyprzedano czwarty koncert z rzędu (na 26 lipca). Keith Richards zostaje po występie na przyjęciu zorganizowanym przez zespół Steviego Wondera. Nazajutrz powie, że „he's had a good time fucking and sucking" (zostawmy to w oryginale...).
Początek lipca. Ukazuje się album BOOTLEG HIM, będący artystyczną kroniką Alexisa Kornera. Zawiera tylko jedno nagranie oryginalnego składu The Blues Incorpora-ted - utwór l'm A Hoochie Coochie Man wykonują: Komer (gitara elektr.), Cyril Davies (śpiew), Dave Stevens (fortepian), Dick Heckstall-Smith (saksofon tenorowy), Jack Bruce (kontrabas) oraz Charlie Watts (wiadomo). Historia białego bluesa ucieleśniona...
4 lipca. W dniu najważniejszego amerykańskiego święta (Dzień Niepodległości) Stonesi grają w Waszyngtonie (DC) na stadionie im. Roberta Kennedy'ego - wśród blisko pięćdziesięciotysięcznej widowni zasiada Robert Kennedy jr. Najstarszy widz, Lee Hurley z Baltimore, ma 72 lata. „Szukam nowych wrażeń" - powiedział reporterowi podpierając się laseczką.
11 lipca. Brytyjski program muzyczny telewizji BBC-2 „The Old Grey Whistle Test" pokazuje film dokumentalny z pobytu Stonesów na Lazurowym Wybrzeżu i z prób w Mon-treux.
15 lipca. Koncerty w Mapie Leaf Gardens w Toronto. Ukazuje się drugi singel z nowej ptyty: Happy I AU Down The Linę. Po raz pierwszy „singlowym" wokalistą jest Richards.
358
17 lipca. Niezłe numery w Montrealu... Bomba podłożona przez separatystów z Quebecku doszczętnie niszczy sprzęt Stonesów przed rozpoczęciem koncertu w montrealskim Forum. Ponieważ w całej Kanadzie nie ma sprzętu tego typu, zestaw zastępczy musi zostać przysłany z Los Angeles. Koncert opóźnia się przez to o 45 minut, tymczasem przed wejściem do Forum 3 tysiące fanów stacza walną bitwę z policją - u tylu osób wykryto podrabiane bilety. W czasie koncertu Mick „dostaje" rzuconą butelką.
18 lipca. Gęsta mgła nad Bostonem zmusza samolot z przylatującymi z Kanady Stonesami do lądowania na lotnisku w Warwick (pobliski stan Rhode Island). Lokalna prasa szaleje ze szczęścia i robi się nachalna - dochodzi do szarpaniny w porcie lotniczym. Mick, Marshall Chess i Robert Frank (filmowiec, dokumentujący przebieg trasy), zostają oskarżeni o utrudnianie pracy policji i używanie „wulgarnego języka" pod adresem funkcjonariuszy na służbie. Najbardziej zadzierżysty z ekipy, Keith - o pobicie... na szczęście tylko fotografa, ale chłopcy i tak zostają aresztowani. Z tarapatów ratuje ich burmistrz Bostonu, Kevin White. Osobiście przybywa do aresztu i wpłaca kaucję za nieszczęsne ofiary popularności. Koncert w Bostonie opóźnia się o 2 godziny. Widownia Boston's Garden zgotowuje zespołowi standing ovation na powitanie.
24 lipca. Pierwszy z serii koncertów w Madison Square Garden. Wieczorem odbywa się przyjęcie na cześć zespołu w (niezwykle) ekskluzywnym hotelu Four Seasons na Park Avenue. Bierze w nim udział Orson Welles. Mick wychodzi po 7 minutach.
25  lipca. Drugi i trzeci koncert w Madison Square Garden - najsłynniejszej arenie świata.
26  lipca. Czwarty i ostatni koncert w MSG - przy okazji 29 urodziny Micka, który dostaje na scenie wielką pluszową pandę. Szef firmy Atlantic Records - Ahmet Ertegun -organizuje przyjęcie urodzinowe dla 500 osób na ostatnim piętrze drapacza chmur St Regis Hotel. Orkiestra Counta Basiego i zespół Muddy Watersa zabawiają gości, wśród których są m.in. Bob Dylan, Andy Warhol, Woody Allen, Zsa Zsa Gabor i Truman Capote. W kulminacyjnym momencie na salę wjechał gigantyczny tort, z którego wyskoczyła Gerri Miller, gwiazdka undergroundowych filmów Warhola, ubrana w czarną podwiązkę na udzie (sztuk: jeden). I to wszystko... Wśród prezentów Micka znalazło się inkrustowane pudełeczko do kokainy i krzyż ze srebra. Jubilat i Stevie Wonder dołączyli do zespołu Muddy Watersa na krótki jam.
Koniec lipca. Legendarny impresario rockowy, Bill Graham, komentuje ostatnie tournee Stonesów: „Nowy Jork to jednak Nowy Jork. Dopóki nie podbijesz Nowego Jorku, to tak, jakby cię w ogóle nie było. Stonesi mogli wyprzedać Madison Square Garden na rok z góry! To największe zjawisko w całej historii ludzkości. Tylko jeden facet mógł się zbliżyć do czegoś podobnego - Gandhi".
1 sierpnia. Happy wchodzi do amerykańskiego Top 30 na miejscu 23 - dojdzie tylko do 14.
5 sierpnia. Mówi Jagger: „Skończę karierę, jak będę miał 33 lata. (...) Nie chcę być przez całe życie gwiazdą rocka. Nie potrafiłbym skończyć tak jak Elvis Presley i śpiewać przed starymi gospodyniami w kasynach Las Vegas. To coś okropnego".
9 sierpnia. Keith wraz z Anitą i dwojgiem dzieci przeprowadza się - na stałe - do Montreux.
26 sierpnia. Peter Rudge, główny koordynator ostatniego amerykańskiego tournee, oznajmia, że trasa koncertowa przyniosła przeszło 1,5 miliona funtów dochodu, i że Stonesi grali w sumie dla 750 000 ludzi. Dochody mogłyby być znacznie wyższe, gdyby nie to, że zespół nalegał na utrzymanie niskiej ceny biletów na koncerty (6,50 dolara).
359
28 sierpnia. Kolejne dwutygodniowe „arystokratyczne" wakacje Micka i Bianki w Irlandii - tym razem szczęśliwym gospodarzem jest hrabia Gowrie, właściciel zamku Curragh.
7 września. Charlie i Bill są jedynymi Stonesami przebywającymi stale we Francji, więc to oni padają ofiarami francuskiej policji, która aresztuje ich na podstawie donosów świadków utrzymujących, że w wynajmowanej przez Richardsa willi Nellcote brano zbiorowo narkotyki. Obaj muzycy - powszechnie znani z całkowitej narkotykowej abstynencji - domagają się przeprosin, ale ich słuszne oburzenie najwyraźniej nikogo nie wzrusza.
11 września. Sprawa sądowa Micka i Keitha w stanie Rhode Island zostaje przełożona na grudzień.
Połowa września. BBC Radio 1 informuje, że Alexis Komer będzie narratorem przygotowywanego na przyszły rok słuchowiska „The Rolling Stone Story" poświęconego Stonesom.
22 września. Mick z Bianką, Charlie z Shirley, Mick Taylor i Elton John biorą udział w przyjęciu pożegnalnym Shirley Arnold, która była osobistą sekretarką Rolling Stonesów przez 9 lat (i założyła im fanklub). Shirley przechodzi do ekipy prasowej grupy The Faces.
7 października. Mick przesłuchuje w Olympic Studios w Londynie taśmy z ostatnich występów w Stanach Zjednoczonych z myślą o ewentualnym wydaniu albumu koncertowego.
10 października. Eks-menażer Stonesów, Erie Easton, wnosi sprawę przeciw swemu byłemu partnerowi, Andrew Oldhamowi, a także przeciw Allenowi Kleinowi, firmom Decca i London Records oraz Nanker Phelge Musie. Wszyscy pozwani wnoszą sprawę przeciwko Ericowi Eastonowi - prasa muzyczna pisze: „prawnicy zacierają ręce..."
15 października. Mick zagadnięty przez belgijski magazyny rockowy „Extra" o brytyjską dekadencję: „Odkąd wyjechałem, nie ma tam już żadnej dekadencji".
2 listopada. Francuzi nie ustępują - sprawa, w której wszyscy (!) Stonesi oskarżeni są o używanie narkotyków, zostaje przesunięta przez sąd w Nicei o miesiąc. Mick wraca do Londynu.
6 listopada. Bill staje przed sądem w Chelmsford za jazdę z niedozwoloną prędkością - dał się złapać w swoim nowym mercedesie na drodze A 12. Grzywna wynosi na szczęście tylko 20 funtów, ale basista traci prawo jazdy na 6 miesięcy. Mercedes stygnie...
18 listopada. Film z ostatniego amerykańskiego tournee Stonesów jest już gotowy i ma zostać pokazany w nowojorskim Plaża Theatre przed Gwiazdką. Dokument Roberta Franka nosi zachęcający tytuł „Cocksucker Blues", ale zawiera kilka scen o charakterze pornograficznym i premiery nie będzie. Do dziś krąży tylko na pirackich kasetach.
20 listopada. Mick śpiewa gościnnie na singlu Carly Simon You're So Vain-bezpretensjonalne słowa szlagwortu „jesteś taki próżny" odnoszą się podobno do niego. Albo do Jamesa Taylora (męża piosenkarki). Albo do Warrena Beatty'ego (kochanka wielu piosenkarek).
22 listopada. Mick pomaga Johnowi Lennonowi i Yoko w pracy nad nową płytą (w Nowym Jorku).
23-25 listopada. Stonesi zjeżdżają się do Kingston (na Jamajce), gdzie w Dynamie Sound Studios pracować będą nad nową płytą. Specjalnie dla nich studio zostaje .podrasowane" sprzętem wartości 100 000 dolarów (m.in. fortepian i organy Hammonda B3).
30 listopada. Mick Jagger, Keith Richards i Mick Taylor lecą do Los Angeles rozpocząć przygotowania do planowanego tournee zespołu po krajach Dalekiego Wschodu.
360
2 grudnia. Policja w Nicei wydaje nakazy aresztowania Keitha i Anity na podstawie zebranych zeznań świadków na temat narkotycznych orgii w willi Nellcot oraz na pokładzie jachtu Richardsa - nie najlepiej zakamuflowanego pod nazwą Mandrax...
3 grudnia. Szybka reakcja - Keith kupuje dom w Point of View pod Ocho Rios na Jamajce.
4 grudnia. Czterej pozostali Stonesi zjawiają się w Nicei, żeby oczyścić się ze stawianych im zarzutów. Składają wspólne oświadczenie, w którym wypierają się udziału w orgiach u kolegi. Policja uznaje ich wyjaśnienia i ostrzy zęby na Richardsa. Przy okazji wydaje się, że głównym świadkiem oskarżenia jest młody człowiek, który „załapał się" w Nellcot jako kucharz. Keith przyjął przybłędę - ja tobie łonem, ty mi żmiją...
11  grudnia. Zanosi się na to, że planowany dwupłytowy album koncertowy z ostatniego tournee nigdy nie zostanie wydany. W repertuarze zespołu znajdują się wciąż piosenki, które przywłaszczył sobie Klein i ani on, ani Decca Records nie pozwolą chłopcom nawet pomarzyć o ich wykorzystaniu bez zapłacenia ciężkiego haraczu. Jagger o Kleinie: „Klein pozwałby mnie do sądu, gdybym wypowiedział swoją opinię na jego temat. Mogę tylko powiedzieć, że - w mojej opinii - jest on osobą, której należy unikać".
12 grudnia. Stonesi mogą być zmuszeni do zrezygnowania z występów w Japonii -pomimo rekordowej sprzedaży biletów (50 000 w ciągu 5 godzin) zespół może nie zostać wpuszczony na teren kraju z powodu: a) ostatniej zadymy narkotykowej we Francji; b) wyroku, jaki zaciążył na Micku w 1966 roku!
13 grudnia. Mówi Keith: „Ciągle słyszy się o mnie przy okazji listów gończych... Co jednak napawa mnie szczególnym wstrętem, to fakt, że miesza się w to także moją starą".
14 grudnia. Spotkanie na szczycie czy „szczyt szczytów"? Klein nie zgłasza żadnych zastrzeżeń co do planowanego albumu koncertowego. Natomiast przedstawiciel Decca Records mówi: „Bardzo chcielibyśmy uzyskać porozumienie z The Rolling Stones. Byliśmy dla nich w przeszłości bardzo łagodni, niektórzy z nas uważają wręcz, że zbyt (!!!) łagodni. Ale najwidoczniej nadszedł czas, żebyśmy także i my zaczęli walczyć".
17 grudnia. W 2nd Avenue Theatre na Manhattanie (vis-a-vis Fillmore East) rusza przedstawienie „The Trials of Oz" - z piosenkami m.in. Micka, Johna Lennona i Yoko Ono i innych.
20 grudnia. London Records wydaje kolejną dwupłytową składankę - MORĘ HOT ROCKS (BIG HITS & FAZED COOKIES). Tym razem wybór nagrań ucieszy fanów.
21  grudnia. Stonesi kończą sesje nagraniowe w Dynamie Sound Studios na Jamajce. Mick bardzo sobie chwali pracę w wyspiarskiej izolacji: koncentracja grupy jest o wiele lepsza niż w dużych miastach. Pewne problemy stwarza natomiast... wyżywienie się: .Zwykle wstajemy za późno na lunch i za wcześnie na obiad. A kiedy wracamy ze studia, jest jeszcze za wcześnie, żeby gdzieś dostać śniadanie".
22 grudnia. Peter Rudge, odpowiedzialny za zorganizowanie nowego tournee, wraca do Londynu z podróży, w trakcie której dopinał „ostatnie detale" - przeleciał ponad 50 000 kilometrów!
23 grudnia. Wielkie trzęsienie ziemi niszczy Managuę w Nikaragui - rodzinne miasteczko Bianki. Mówi się o wielu ofiarach śmiertelnych. Pani Jagger niepokoi się o los rodziców.
26 grudnia. Mick i Bianca Jagger wylatują do Nikaragui na poszukiwanie rodziców (teściów).
361
28 grudnia. Po przesiadce w Kingston państwo Jagger wynajmują prywatny odrzutowiec i lecą do Nikaragui zaopatrzeni w 2 tysiące zastrzyków szczepionki przeciwko tyfusowi.
Koniec grudnia. Bianca odnajduje rodziców i krewnych - bezpiecznych i w dobrym zdrowiu. Liczba śmiertelnych ofiar trzęsienia ziemi w Nikaragui przekracza 5000.
1973
3 stycznia. Mick i Bianca Jagger zostają uznani za jednych z najlepiej ubranych ludzi świata w ankiecie przeprowadzonej wśród 2000 wydawców żurnali mody na całym świecie.
4 stycznia. „Mówi się", że jeden ze Stonesów nie zostanie wpuszczony do Australii. Nie „mówi się" ani dlaczego, ani który - choć nietrudno to chyba odgadnąć...
6 stycznia. Oficjele z Dekki stwierdzają, że nie będą już więcej wydawać materiału Stonesów, bo już im się to znudziło, a w dodatku słyszeli to wszystko już zbyt wiele razy".
8 stycznia. Władze Japonii nie zezwalają Mickowi na wstęp do kraju - powołując się na sprawę o posiadanie narkotyków z 1966 roku. Zespół robi dobrą minę do złej gry, ale podobna „wyrwa" w międzynarodowym tournee oznacza kłopot i straty.
9 stycznia. Australia znosi „zakaz wjazdu", nie podając nazwiska Stonesa, którego on dotyczył.
10 stycznia. Amerykański magazyn „Billboard" ogłasza Stonesów najlepszą grupą roku 1972. Mick Jagger postanawia zorganizować koncert dobroczynny na rzecz ofiar trzęsienia ziemi w Nikaragui - daje swoim ludziom tydzień na przygotowanie imprezy.
11  stycznia. Koncerty w Japonii oficjalnie odwołane - mimo że wszystkie były wyprzedane.
18 stycznia. Wielki koncert dobroczynny odbywa się w amfiteatrze Forum w Los Angeles - przynosi pół miliona dolarów dochodu, co jest rekordową sumą uzyskaną na tego typu imprezie i dystansuje nawet osławiony Koncert dla Bangladeszu zorganizowany przez George'a Harrisona w 1971 roku (z udziałem Boba Dylana).
19 stycznia. Źródłem dodatkowych dochodów dla ofiar trzęsienia ziemi w Nikaragui staje się aukcja pamiątek po Rolling Stonesach - przeprowadza ją stacja radiowa KMET--FM z Hollywood. Wśród najgoręcej licytowanych „fetyszów" jest welwetowy kostium Micka z autografem: To the owner, much love - Mick Jagger.
21, 22 stycznia. Dwa koncerty w Honolulu. Po pierwszym występie dwudziestoosobowa ekipa Stonesów zamawia w restauracji 16 butelek wina chateau margaux rocznik 1957 (85 dolarów za butelkę). Nazajutrz Mick wypływa w rejs szkunerem z 1929 roku o nazwie „Flying Cloud".
Koniec stycznia. Stonesi „miksują" w Los Angeles materiał nagrany w Dynamie Studios na Jamajce.
5 lutego. Dwa koncerty na stadionie w Hongkongu.
8-9 lutego. Przylot do Sydney na tournee po Australii i pierwsze konferencje prasowe.
11 lutego. Koncert w Western Springs Stadium w Auckland na Nowej Zelandii. Miejscowa organizacja dla chłopców przeprowadza licytację pościeli (!), w której spali Stonesi. Dochód 550 funtów przeznaczony jest na centrum rekreacyjne dla młodzieży.
21 lutego. Koncert w Memoriał Park Drive w Adelajdzie. 300 policjantów stawia opór 5 tysiącom rozsierdzonych fanów i dochodzi do przeszło 20 aresztowań.
362
24 lutego. Minister do spraw imigracji, Al Grassby, stwierdza, że Rolling Stonesi stanowią dobry wzór dla australijskiej młodzieży, i że postąpił właściwie wydając im wizy.
26, 27 lutego. Ostatnie koncerty australijskiego tournee w Royal Randwick Race-course w Sydney.
Koniec lutego. Stonesi rozjeżdżają się na wakacje. Keith na (ukochaną) Jamajkę, Mick do Stanów przez Jamajkę, Bill do Kalifornii, Charlie do Francji, Mick Taylor zaś do Indonezji.
Początek marca. „Mówi się", że Stonesi nie zostaną wpuszczeni do Stanów. Mimo że osobno podróżują tam wielokrotnie, kwestia ich pojawienia się w USA jako zespołu zostanie rozstrzygnięta dopiero w sierpniu 1974 roku.
3  marca. Mick tłumaczy w „Daily Mirror", dlaczego ściął włosy: „Bo w długich czułem się staro".
6 marca. Mick, Keith i Bill spotykają się w Los Angeles, by „zmiksować" tam nowy album.
26 marca. W magazynie „Times" ukazuje się reklama hotelu Lex na lotnisku Hea-throw, na której wykorzystano fotografie znanych osób, m.in. premiera Edwarda Heatha i Stonesów - premier zgłasza zastrzeżenia co do wykorzystania jego podobizny w reklamie. Stonesi mówią, że „nie mają nic przeciwko temu, żeby premier stał obok nich na zdjęciu".
4 kwietnia. Magazyn „Radio Times" - strojny w barwne zdjęcie Jaggera na okładce - zapowiada emisję sześciotygodniowego słuchowiska „The Rolling Stones Story" (stacja Radio One).
7 kwietnia. Premierowy odcinek słuchowiska „The Rolling Stones Story" w stacji Radio One. Sąd w Warwick na Rhode Island podtrzymuje oskarżenie Micka i Keitha o pobicie fotografa w lipcu minionego roku - ich przyjazd do USA oznacza więc rozprawę.
11 kwietnia. Wydział Literatury na uniwersytecie stanowym w Kalifornii otwiera seminarium magisterskie poświęcone muzyce rockowej - program wykładów dr. J. Whee-lera obejmie twórczość m.in. Boba Dylana, Lennona i McCartneya, Neila Younga oraz... Jaggera i Richardsa.
14 kwietnia. Japoński magazyn „Musie Life" wybiera Rolling Stonesów najlepszym zespołem roku, a Micka najlepszym wokalistą - odwołanie trasy nie wpłynęło na sympatie Japsów".
28 kwietnia. „NME" donosi: piosenki Słarfuckerz nowej płyty Stonesów nie usłyszycie w radiu...
29 kwietnia. Decca i London wydają singel Sad Day I You Can't Always Get What You Want. Jedyny sens tego kuriozum to dalsze „dojenie" zespołu, faktem jednak jest, że utwór Sad Day ukazał się dotychczas tylko na stronie B amerykańskiego singla w 1966 roku.
Koniec kwietnia. Charlie Watts: „Nie wydaje mi się, żebym był w stanie zagrać solo".
2 maja. Fotografia Micka wykonana przez sir Cecila Beatona zostaje sprzedana na aukcji w Sotheby's za 220 funtów (tylko); świadczy to gorzej o popularności Beatona niż Jaggera.
9 maja. Mick i Bianca udają się do Waszyngtonu, by wręczyć w senacie czek na pół miliona dolarów dla ofiar w Nikaragui. Większość obecnych na skromnej uroczystości panów senatorów pojawia się w towarzystwie... dzieci. Konsul nikaraguanski wymawia
363
nazwisko swego dobroczyńcy „Mister Yaeger". Panowie politycy są znudzeni, ale pożerają wzrokiem Biankę. Magazyn „Rolling Stone" ukuwa nowy termin: politicorama.
10 maja. Pożar w (zapomnianej nieco...) posiadłości Micka w Stargroves. Państwo Jagger są w tym czasie w New York Academy of Musie na koncercie zespołu J. Geils Band.
11  maja. Pożar ugaszony. Bianca przylatuje do Londynu na występ Lizy Minnelli w Palladium.
Połowa maja. Gram Parsons: „To całkiem logiczne, że Rolling Stonesi sięgnęli po muzykę country". Jack Bruce (bas): „Rolling Stonesi to najdoskonalsze uosobienie zespołu rockowego".
28 maja. Stonesi „miksują" nową płytę w Island Studios w Londynie. Keith wpada z rzadka...
7 czerwca. Paul i Linda McCartney wydają przyjęcie po koncercie ich zespołu Wings w londyńskim Hammersmith Odeon. Wśród gości pojawiają się m.in. Mick i Bianca, Keith i Anita oraz Charlie Watts. A także Erie Clapton (on jest zawsze i wszędzie), Elton John, Chris Jagger, The Who w komplecie oraz wybrane „twarze" (The Faces).
Połowa czerwca. Rozprzestrzeniają się zatrważające pogłoski: Keith Richards odchodzi od Stonesów, zastąpi go Ron Wood z grupy The Faces, etc. Wszyscy wymienieni plus Mick Jagger dementują, dementują i dementują. Plotki nie mają żadnych podstaw poza tym, że od pewnego czasu zacieśnia się więź przyjacielska pomiędzy Woodem a Stonesami.
13 czerwca. Amerykański magazyn muzyczny Creem wybiera Stonesów zespołem roku oraz najlepszym zespołem na żywo, EXILE ON MAIN STREET najlepszą płytą roku, a Billa Wymana - ku zaskoczeniu niejednego „wymiatacza" - basistą roku 1972.
14 czerwca. Premiera dokumentu „Jimi Hendrix" - film zawiera rozmowy Hendrixa z Jaggerem.
18 czerwca. Szczęśliwa (jeszcze) rodzinka Mick, Bianca i Jadę udaje się na wakacje do Włoch. Tymczasem odtrącona kochanka - Marsha Hunt - występuje do sądu o... ustalenie ojcostwa swojej córki Karis. Domniemanego „sprawcę" pokazuje palcem: Jagger!
19 czerwca. Kontratak prawnika „domniemanego sprawcy" - żądanie w imieniu Micka próby krwi.
23 czerwca. Stonesi oznajmiają, że odbędą w przyszłym roku tournee po Związku Radzieckim, jako pierwsza zachodnia grupa rockowa w historii ZSRR - pożyjemy, zobaczymy...
25 czerwca. Mick Taylor gra w zespole wykonującym przydługi utwór Mike'a Oldfiel-da Tubular Bells w Queen Elisabeth Hall w Londynie. Mick Jagger siedzi zasłuchany.
26 czerwca. Jak za starych dobrych czasów... Policja wykonuje klasyczny nalot na mieszkanie Richardsa w londyńskiej Chelsea i „zwija" po kolei: Keitha, Anitę i księcia de Rolla (legendarnego „narkotykowego Stasia" Klossowskiego). Cała trójka spędza noc w areszcie. Oskarżony o posiadanie marihuany, nie zarejestrowanej broni i amunicji (zresztą niewłaściwej) Keith wychodzi po wpłaceniu kaucji w wysokości tysiąca funtów. Czeka go rozprawa, ale władze pozwalają gitarzyście zatrzymać paszport, ze względu na konieczność wyjazdów zawodowych. Afera rzuca cień na planowane tournee.
4 lipca. Mick i Bianca są gośćmi Davida Bowie, który wydaje w londyńskiej Cafe Royal przyjęcie z okazji „zakończenia kariery". Uroczystość była uwieńczeniem ostatniego występu artysty z formacją The Spiders From Mars w Hammersmith Odeon.
10 lipca. Brytyjska prasa zaczyna podejrzewać Micka i Biankę o postępujący rozpad związku.
364
17 lipca. Stonesi zapowiadają kolejne europejskie tournee - ma się rozpocząć we wrześniu w Wiedniu i objąć 8 państw (z wyłączeniem Francji, w której Richards nie może postawić stopy). Artystą rozgrzewającym będzie „piąty Beatles" Billy Preston.
24-25 lipca. Bianca prezentuje nową kolekcję St Laurenta na rozkładówce w gazecie „Daily Mirror".
26 lipca. Mick kończy 30 lat i obchodzi urodziny w londyńskim biurze Rolling Stonesów. O nowym albumie mówi: „Ludzie zawsze się do czegoś przyczepią. Jeśli będzie rockowy, powiedzą: to wciąż ten sam stary rock and roli. Jeśli nagramy spokojne ballady, powiedzą, że to za ładne. Ja jestem bardzo przywiązany do tej płyty"-
29 lipca. Wszyscy Stonesi podpisują się pod wielką kartą pocztową z podziękowaniami dla australijskiego ministra Ala Grassby'ego, za umożliwienie im przyjazdu do kraju.
31 lipca. Niebezpieczny pożar trawi znaczną część domu Richardsa w Redlands. Brawurowe wyczyny samego Keitha powodują ocalenie części antyków i książek. Żona i dzieci gitarzysty wychodzą z pożaru bez szwanku, ale straty materialne są bardzo poważne. Ten sam sąd (Marylebone Magistrates) przekłada tego samego dnia dwie rozprawy: Keitha i Anity z powodu wypadku w Redlands i Micka w oczekiwaniu na testy krwi.
14 sierpnia. Stonesi zmieniają tytuł piosenki Starfucker z nowej płyty na Star Star-rzecz jasna nie wpływa to na zawartość tekstu, w którego refrenie słowo starfucker powtarza się wiele razy. Groupies świata traktują piosenkę jako hołd złożony ich wysiłkom.
18 sierpnia. Stonesi wylatują do Rotterdamu na próby przed czekającym ich tournee po Europie.
20 sierpnia. Ukazuje się oczekiwany singel z nowej płyty Angie I Silver Train. Ballada Angie stanowi niejakie zaskoczenie dla fanów, co nie przeszkadza, że dojdzie do 2 miejsca listy przebojów w Wielkiej Brytanii, a w Stanach zawędruje na sam szczyt.
22 sierpnia. Faszystowski reżim w Hiszpanii zakazuje dystrybucji płyt Rolling Stonesów w całym kraju, po rzekomych wypowiedziach Jaggera piętnujących politykę generała Franco - Mick nie przypomina sobie, by kiedykolwiek mówił coś na temat „generalissimusa".
31 sierpnia. Premiera nagranego na Jamajce albumu GOATS HEAD SOUP (zupa z koziego łba).
1 września. Pierwszy koncert europejskiego tournee w Stadthalle w Wiedniu. Na widowni zasiada obywatel Jurij Kurinow z radzieckiego ministerstwa kultury. Opinia eksperta? Nielzia!
7-9 września. Seria czterech koncertów na Wembley - prasa odnotowała największy popyt na bilety w historii brytyjskiego show-businessu (kilkanaście tysięcy wielbicieli zespołu trzeba było odprawić z tzw. kwitkiem). Rzecznik Stonesów powiedział, że „mogliby oni grać na Wembley przez cały tydzień". Na widowni pojawia się wiele znanych postaci ze świata muzyki i filmu, m.in. Jeff Beck i Peter Frampton (gitarzyści) oraz Ryan 0'Neal, Elliot Gould i Donald Sutherland (aktorzy). A także król fotografików, David Bailey.
10 września. Prezenterzy Radio 1 i Radio 2 sieci BBC dostają służbowy zakaz nadawania piosenki Star Star z nowego albumu. Ze względu na jej - jednoznacznie pornograficzną - treść.
19 września. Ostatni koncert brytyjskiego skrzydła europejskiej trasy - Odeon w Birmingham.
25-26 września. Stonesi grają w Festhalle w Bemie (w Szwajcarii), a tymczasem najnowszy album GOATS HEAD SOUP zostaje płytą długogrająca numer 1 w Wielkiej Brytanii.
365
5 października. Zemsta Dekki vol.4: NO STONE UNTURNED (płyta reklamowana jako oldies album).
12  października. Anita Pallenberg trafia do szpitala w Szwajcarii (na tzw. przyśpieszony detoks...).
15 października. Zapadają „narkotykowe" wyroki w Nicei. Keith i Anita: rok pozbawienia wolności w zawieszeniu. Na rok w zawieszeniu załapał się także saksofonista, Bobby Keys.
17 października. Stonesi pozwalają rozgłośni francuskiej Radia Luxemburg nagrać swój koncert w Brukseli - zostanie wyemitowany nazajutrz, na otarcie łez francuskich wielbicieli.
19 października. Zamknięcie trasy koncertowej występem w Deutschlandhalle w Berlinie Zachodnim.
23  października. Album GOATS HEAD SOUP oraz singel Angie królują na amerykańskich listach!
24 października. Keith i Anita otrzymują „zwolnienia warunkowe" po wpadce w Londynie - obrońca przekonuje sąd, że narkotyki znalezione w mieszkaniu niesfornego gitarzysty zostały tam „zostawione przez gości odwiedzających dom pod nieobecność pana Richardsa".
25 października. Mick Jagger i Mick Taylor dołączają do Billy'ego Prestona występującego w słynnym Rainbow Theatre w Londynie. Ku uciesze widowni wykonują razem kilka utworów.
Koniec października. Pierwsze pogłoski o ewentualnym odejściu Micka Taylora z The Rolling Stones.
13 listopada. Stonesi rozpoczynają sesje nagraniowe w studiach Musicland w Monachium. Biorą w nich udział Billy Preston i Nicky Hopkins, nie pojawia się natomiast Mick Taylor, tłumacząc swoją nieobecność bliżej nie określoną „chorobą".
24 listopada. Koniec pierwszego maratonu nagraniowego Rolling Stonesów w Monachium.
15 grudnia. Doo Doo Doo Doo Doo (Heartbreaker) I Dancing With Mr. D to tytuł nowego singla, który ukazuje się na rynku amerykańskim. Dojdzie do 10 miejsca na liście.
22 grudnia. Narodowa Komisja Praw Obywatelskich (National Council for Civil Liberties) usiłuje storpedować projekt nowej ustawy o widowiskach, omawiany w parlamencie. Inicjatorzy ustawy, która - w przypadku wprowadzenia w życie - oznaczałaby cenzurę najważniejszych zjawisk kultury masowej (m.in. koncertów rockowych) powołują się na przykład Micka Jaggera, którego występy „na pewno wywołują zgorszenie u wielu przeciętnych obywateli". Na szczęście - karawana jedzie dalej...
1974
5 stycznia. Bill Wyman przystępuje do nagrywania pierwszej płyty solowej w Los Angeles. Wśród zaproszonych muzyków znajdą się m.in. Mick Jagger, Mick Taylor, Dr. John, Leon Russell oraz członkowie zespołów Billy'ego Prestona i lke'a Turnera.
12 stycznia. Rolling Stones Records wydają maksi-singel: Brown Sugarl Bitchl Let It Rock.
14 stycznia. Rolling Stonesi (tym razem w komplecie) lecą do Monachium na drugi maraton w studiach Musicland. Tym razem sesje nagraniowe trwać będą blisko 2 tygodnie.
366
10 lutego. Wielki fan krykieta, Mick Jagger, leci na wyspę Trinidad na Karaibach, żeby w Port of Spain obejrzeć mecz reprezentacji Anglii z reprezentacją Indii Zachodnich.
13 lutego. Keith, Anita i Bobby Keys zostają uznani za personae non grata na terenie Francji.
15 lutego. Otwarcie słynnego (i aktywnego do dziś) klubu The Bottom Linę w Nowym Jorku. Występuje nowoorleański voodoo-rocker Dr. John, Mick Jagger zasiada na widowni.
16 lutego. Wiceprezydent Stanów Zjednoczonych, Gerald Ford, przyznaje przed kamerami telewizji, że nie słyszał nigdy o Micku Jaggerze (pyta, czy to „ten motocyklista?").
25 lutego. Mick Jagger odwiedza Davida Bowie podczas sesji nagraniowych w Londynie.
1 marca. Przedpremierowy pokaz filmu „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones" (dokumentującego ostatnie tournee amerykańskie Stonesów) w Nowym Jorku.
13 marca. Mick i John Lennon biorą udział w uroczystości wręczenia Oscara „za całokształt" ulubionemu ekranowemu gangsterowi Ameryki - aktorowi Jamesowi Cag-neyowi.
25 marca. Mick i John Lennon, a także saksofonista Bobby Keys, uczestniczą w nagraniu nowego albumu Harry'ego Nilssona PUSSYCATS w Record Plant w Los Angeles.
27 marca. Ukazuje się książka „Rock Dreams" z rysunkami artysty Guy Pellaerta. Jagger zaprasza mistrza „pop-kiczu" na nagrania Stonesów do Monachium, co zaowocuje „pop-kiczową" okładką następnego albumu Rolling Stonesów jeszcze w tym roku.
6 kwietnia. Mick spędza samotne (czytaj: bez Bianki...) wakacje w Indiach Zachodnich, ale utrzymuje, że - wbrew nasilającym się pogłoskom - jego małżeństwo jest O.K.
14 kwietnia. Premiera filmu „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones" w najlepszym kinie Nowego Jorku, Ziegfeld Theatre (wielki ekran, dźwięk - w porywach -„kwadro").
8 maja. Bill Wyman występuje sam (!) w programie BBC-2 „The Old Grey Whistle Test". Wykonuje utwór White Lightnin' ze swojej solowej płyty i odpowiada na pytania dziennikarzy. Dość szczerze: „Ludzie pytają mnie, dlaczego nigdy nie ruszam się na scenie. Ale jestem basistą i jedyne, co mnie interesuje, kiedy wchodzę na scenę, to gitara basowa - nawet gdyby sufit miał się oberwać. Wytężam wszystkie siły, by usłyszeć -ponad wrzaskiem widowni - co grają ci pijacy. Bo to pod nich mam grać. Jestem w jednej z najlepszych kapel na świecie od dziesięciu lat, a nawet nie powąchałem tych pieniędzy, o których wciąż się słyszy i czyta. Nie piszę piosenek, nie dostaję więc żadnych tantiem. To dlatego Brian Jones umarł w długach - tak było!"
10 maja. Ukazuje się pierwszy solowy album Billa - MONKEY GRIP, na którym niespełniony autor wykonuje wyłącznie własny materiał, gra na basie, na gitarze i na harmonijce. Wyman jest także producentem płyty wydanej przez Rolling Stones Records. Inna niezależna wytwórnia zostaje powołana do życia tego samego dnia - jest nią, znana do dziś z katalogu Led Zeppelin, firma Swan Song. Bill jest jednym z gości, którzy zaszczycili swą obecnością przyjęcie wydane przez „Cepelinów" w Bel Air w Los Angeles.
18 maja. Keith Richards wraca do Londynu po wielomiesięcznym pobycie w Szwajcarii. Tego wieczoru zasiada wraz z Ronem Woodem na widowni Chariton Athletic Football Stadium, by wysłuchać - z namaszczeniem i podziwem - koncertu The Who.
20 maja. Stonesi „miksują" nowy album w Island Studios w londyńskiej dzielnicy Notting Hill.
367
28 maja. Mick Jagger, Mick Taylor, Erie Clapton i George Hanison biorą udział w sesjach nagraniowych w domu Rona Wooda - gitarzysta The Faces przygotowuje pierwszą płytę solową. Obecny jest też Keith, który od powrotu do Londynu mieszka u Rona.
13 czerwca. Keith Richards: „Rock and roli jest dobry tylko wtedy, kiedy robi się go z pełnym przekonaniem. Wystarczy, że zaczniesz się zastanawiać, i już jest po wszystkim".
15 czerwca. Ukazuje się pierwszy singel Billa Wymana - Monkey Grip Glue I What A Blow.
28 czerwca. Bill Wyman występuje u boku Muddy Watersa na Montreux Jazz Festival w Szwajcarii. Jamuje także z Buddym Guyem i grupą Junior Wells' Ali Stars Band.
3 lipca. Prasa po raz pierwszy odnotowuje pielgrzymki fanów na grób Briana w Cheltenham.
9 lipca. Stonesi występują w programie telewizji BBC-2 „The Old Grey Whistle Test" - wykonują piosenkę z najnowszej płyty: lt's Only Rock'n'Roll (But I Like It).
13  lipca. Keith wspiera Rona Wooda na występie w sali kina Kilbum Gaumont w Londynie. Mick zasiada tymczasem na widowni MSG w Nowym Jorku na koncercie Claptona. Magazyn „NME" publikuje list otwarty do Rolling Stonesów, podpisany przez fana Briana Jonesa, który w emocjonalnych słowach oskarża ich o grzech zapomnienia: „Mimo że grób (Briana) pokryty był kwiatami przywiezionymi przez fanów z całej Europy i kupionymi za ciężko zarobione pieniądze, to założyciel największej kapeli rockowej na świecie został zapomniany nie tylko przez Micka Jaggera, Billa Wymana, Charliego Wattsa, Keitha Richardsa i Anitę, ale przez wszystkich ludzi, którym ufał i których nazywał swoimi przyjaciółmi (z wyjątkiem jednej jedynej Shirley Watts)".
14 lipca. Ron Wood gra swój drugi koncert bez The Faces - Keith nadal dzielnie mu sekunduje.
26  lipca. Ukazuje się singel lt's Only Rock'n'Roll I Through The Lonely Nights. Piosenka ze strony A została „nadbudowana" na ścieżce dźwiękowej nagranej w domu Rona Wooda w składzie: Mick Jagger i Ronnie Wood (gitary), David Bowie (śpiew w tle), Willie Weeks (gitara basowa) oraz Kenny Jones (perkusja).
27 lipca. Magazyn „NME" publikuje odpowiedź Lesa Perrina - rzecznika prasowego Stonesów - na gorzki list fana w sprawie rocznicy śmierci Briana Jonesa. Les Perrin odpowiada rzeczowo, że o zapomnieniu kolegi przez zespół nie ma mowy. Przeciwnie - zespół zastanawiał się wspólnie nad formą uczczenia pamięci Briana i uznano, że wysłanie kwiatów na jego grób nie będzie odpowiednią formą okazania pamięci. Zamiast tego - bacząc na troskę Briana o dzieci całego świata [produkcję? -przyp. DW] przekazano znaczną sumę na konto dobroczynne wspomagające uchodźców z Bangladeszu. „Normalnie, nikt by nawet o tym nie wspomniał. W zaistniałej sytuacji uznaliśmy jednak wszyscy, że należy się wyjaśnienie" - kończył swe oświadczenie Les Perrin.
10 sierpnia. Mick mówi w wywiadzie, że ma przeszło 100 taśm ze starymi nagraniami Stonesów i że wiele z nich ujrzy wkrótce światło dzienne. Czekamy, panie Jagger, czekamy...
17 sierpnia. Premiera dokumentu „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones" w Los Angeles.
18 sierpnia. Mick przylatuje do Los Angeles, żeby nadzorować ostateczny „maste-ring" albumu.
368
24 sierpnia. Stonesi nagrywają trzy numery dla (amerykańskiego) „Don Kirshner TV Show".
Koniec sierpnia. Chłopcy wynajmują asa amerykańskiej palestry, żeby pomógł im uregulować niepewną sytuację z prawem do występów w Stanach Zjednoczonych. Bill Carter- były tajny agent FBI i bezpośredni współpracownik dwóch prezydentów: JFK oraz Johnsona - uruchamia kontakty i załatwia w Urzędzie Imigracyjnym w Memphis (Tennessee) wszystkim Stonesom wizy i pozwolenia na pracę. Jak można się domyślać, to nie związki tego miasta z historią rhythm & bluesa odegrały decydującą rolę...
14 września. Koncert amerykańskich mistrzów na Wembley - obok grupy The Band występuje m.in. Joni Mitchell oraz jej kolejni kochankowie: Crosby, Stills, Nash & Young. Na przyjęciu zorganizowanym po występie, Biance Jagger towarzyszy... Ron Wood. Tymczasem Mick Jagger bawi się na Bahamach na przyjęciu urządzonym w Nassau z okazji otwarcia wielkiego amerykańskiego tournee Steviego Wondera.
18 września. Mick wynajmuje dom w uroczym Montauk na Long Island, gdzie zamieszka z Bianką do października - lato spędzili w pobliskiej posiadłości Andy'ego Warhola.
27 września. Ukazuje się pierwszy solowy album Rona Wooda, o - jakże znamiennym - tytule: l'VE GOT MY OWN ALBUM TO DO (podobno tytuł ten podsunął sam Mick Jagger). W wielu nagraniach na płycie bierze udział Keith Richards, w kilku obaj Mickowie - Jagger i Taylor. To prawie płyta Stonesów (zawiera nawet dwie piosenki spółki Jagger/Richards: Act Together i Surę The One You Need). Co więcej, to właśnie solowe sesje Wooda dały początek hitowi Rolling Stonesów lt's Oniy Rock'n'Roll.
29 września. Mick i Bianca przychodzą na koncert Claptona w Nassau Coliseum na Long Island.
1 października. Zapowiedź nowego albumu w programie telewizyjnym „Old Grey Whistle Test" - utwór Ain't Too Proud To Beg (z repertuaru The Temptations) i wywiad z Keithem. Ukazuje się książka Roberta Greenfielda „STP - Stones Touring Party" - opisuje brewerie wyprawiane przez zespół w trakcie amerykańskiego tournee w 1972 roku.
7 października. Bianca mówi, że Mick Jagger ożenił się z nią, dlatego że jest tak do niego podobna.
15  października. Keith Richards: .Zdarza mi się chorować tylko wtedy, kiedy odstawiam narkotyki".
17 października. Mick spędza tydzień w Paryżu, gdzie spotyka się (ukradkiem...) z Nathalie Delon.
18 października. Premiera albumu IT'S ONLY ROCK'N'ROLL. Ukazanie się płyty poprzedza śmiała, nowatorska kampania reklamowa: ściany Londynu zostają w nocy pokryte napisami graffiti: lt's Oniy Rock'n'Roll - lt's Oniy Rock'n'Roll - lt's Oniy Rock'n'Roll...
25  października. Singel Ain't Too Proud To Beg I Dance Little Sisłer ukazuje się w Stanach (tylko).
26 października. Mick i Bianca goszczą na przyjęciu w restauracji Four Seasons na Manhattanie, wydanym z okazji premiery filmu „Nocny portier" Liliany Cavani dla uhonorowania grającej główną rolę aktorki, Charlotte Rampling. Żona producenta filmu usiłuje ich wyrzucić, nie wiedząc, kim są. Twierdzi, że oboje „zachowywali się skandalicznie". Stacja radiowa KTIM-FM w San Rafael (Kalifornia) podaje, że Mick Jagger zginął zastrzelony na scenie w trakcie występu w Londynie (!). Szereg stacji amerykańskich powtarza tę wiadomość jako prawdziwą, co wywołuje niemałe zamieszanie.
369
30 października. Bianca Jagger - podczas samotnego pobytu na Jamajce - wyznaje, że byłaby wolała mieć synka. Nazwałaby go wtedy Jesse James. Po rewolwerowcu.
Początek listopada. Ukazują się dwa interesujące solowe single „stonesopodobne": Billa Wymana White Lightin' oraz Rona Wooda / Can Feel The Fire. Rolling Stonesi organizują w Szwajcarii trzydniową burzę mózgów - uregulowanie spraw wizowych w Stanach prowokuje do zorganizowania następnego tournee.
Połowa listopada. Keith Richards poddaje się w Szwajcarii gruntownej „renowacji" dentystycznej.
22 listopada. Mick i Bianca są gośćmi Eltona Johna na przyjęciu w Pierre Hotel w Nowym Jorku.
26 listopada. Album ITS ONLY ROCK'N'ROLL zajmuje w Stanach 1 miejsce na liście. Singel Ain't Too Proud To Beg wchodzi do Top 30, ale dojdzie tylko do 15 pozycji.
Koniec listopada. Mick przebywa z Bianką w Nikaragui, gdzie doglądają, jak wykorzystano środki zebrane przez Rolling Stonesów na koncercie dobroczynnym 18 stycznia 1973 roku.
4 grudnia. O jednego Micka za dużo? Mick Jagger i Mick Taylor oglądają razem występ Erica Claptona w londyńskim Hammersmith Odeon, po czym udają się na przyjęcie zorganizowane przez gitarzystę zwanego „Bogiem". To właśnie na tym przyjęciu Taylor mówi Jaggerowi, że chciałby zacząć robić „coś innego". Warto przypomnieć, że od tamtej pory gitarzysta Mick Taylor nie zrobił ani jednej rzeczy wartej przypomnienia.
7 grudnia. Początek kolejnego maratonu nagraniowego w studiach Musicland w Monachium.
12 grudnia. Mick Taylor oficjalnie opuszcza zespół The Rolling Stones. Zamierza dołączyć do The Jack Bruce Band (czytaj: chce grać muzykę bardziej „ambitną" i mniej zdyscyplinowaną, dającą więcej pola do popisu dla umiejętności solistycznych i obiecującą miejsce w panteonie sławy obok takich mistrzów jak Erie Clapton).
13 grudnia. Stonesi kończą sesje w Monachium. Mick Taylor tłumaczy, że odszedł od zespołu z przyczyn czysto muzycznych, bez żadnych osobistych animozji. Mick Jagger mówi, że wszyscy Stonesi - chociaż żałują, że odszedł - życzą mu szczęścia i spełnienia. Rozpoczyna się „wielkie polowanie na gitarzystę". Prasa przez całe miesiące będzie prześcigać się w spekulacjach, podając nawet tak nieprawdopodobne nazwiska, jak Erie Clapton (nie potrzebuje Rolling Stonesów), Jimmie Page (ma Led Zeppelin), Jeff Beck (zawsze mówi: nie!). W następnej kolejności pojawią się Amerykanie: Harvey Mandel, Wayne Perkins, Steve Marriott, Leslie West oraz Mick Ronson. Potem przewiną się tak znane nazwiska, jak Rony Gallagher czy Peter Frampton. I tak mało znane, jak: Joey Molland, Shuggie Otis, Wilco Johnson i Bobby Tench.
21 grudnia. W prasie pojawiają się spekulacje, że za odejściem Taylora stoją powody natury finansowej. Gitarzysta dementuje: „To, co powiedziałem kiedyś na temat tantiem za piosenki, nie ma żadnego związku z moim odejściem z zespołu. Nie życzę sobie, żeby cokolwiek rzuciło cień na moją przyjaźń z Rolling Stonesami. Drażnią mnie podobne plotki, ponieważ naprawdę lubię wszystkich Stonesów. Jestem zadowolony z tego, że mogłem z nimi pracować przez ostatnie pięć lat - świetnie się bawiliśmy".
28 grudnia. Wytwórnia London Records przypomina sobie o 10 rocznicy zawarcia umowy ze Stonesami i „grozi" wznowieniem wszystkich 17 albumów zespołu pod hasłem: „Największa grupa rockowa świata, a wszystko zaczęło się w London Records!" Decca „straszy", że wyda wreszcie „Rokendrolowy Cyrk" - ale to strachy na Lachy.
370
31 grudnia. Ron Wood: „Ludzie spodziewają się, że dołączę do Rolling Stonesów ze względu na nasze związki towarzyskie. To niemożliwe. Szanuję ich niesłychanie, ale moja pozycja w zespole The Faces ma dla mnie - osobiście - o wiele większe znaczenie".
1975
Początek stycznia. Amerykański magazyn rockowy Creem wybiera IT'S ONLY ROCK'N'ROLL najlepszym albumem roku, Rolling Stonesów najlepszym zespołem roku, a „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones" - najlepszym filmem rockowym.
18 stycznia. Brytyjski „Melody Maker" publikuje listę ewentualnych następców Micka Taylora - do nazwisk, które wymieniliśmy wyżej, dochodzą: Ry Cooder, Jourma Kaukonen, Robben Ford, Dave Clempson, Ollie Halsall, Steve Hillage, Dan „Sweet 16" Vishman.
19 stycznia. Keith Richards gra na gitarze i śpiewa w tytułowym nagraniu z najnowszego albumu Alexisa Kornera o - znajomo brzmiącym - tytule GET OFF OF MY CLOUD.
22 stycznia. Stonesi nagrywają w Rotterdamie - „swoim chłopcom" towarzyszy Ale-xis Korner.
9 lutego. Koniec sesji w Rotterdamie - Mick leci do Nowego Jorku, Keith wraca do Londynu.
15 lutego. Keith Richards - nadal „pomieszkujący" w domu Rona Wooda - jamuje intensywnie z gitarzystą amerykańskim Waynem Perkinsem. Wood pracuje nad swoją drugą płytą.
Początek marca. Mick i Charlie pracują nad projektem oprawy scenicznej następnego amerykańskiego tournee. „Zająłem się projektowaniem", mówi Mick. „Powinno to ładnie wyglądać".
6 marca. Wytwórnia płytowa Allena Kleina ABKCO „grozi" wydaniem albumu koncertowego wyłącznie z nieznanymi utworami Stonesów. Obiecuje też rychłą premierę „Cyrku"...
8 marca. Mick leci do Nowego Jorku w towarzystwie Petera Rudge'a, speca od amerykańskich tras koncertowych, który koordynuje także występy The Who. Obaj udają się na występ solowej formacji basisty The Who - John Entwistle's Ox - w Academy of Musie. „NME" ogłasza okładkę płyty ITS ONLY ROCK'N'ROLL najlepszą okładką roku.
11 marca. Mick wyskakuje do Los Angeles, by w Record Plant Studios w Hollywood dołączyć do Rona Wooda jamującego z członkami zespołu Wings (ale bez Paula i jego żony).
15 marca. Marsha Hunt „dogaduje się" poza wokandą z prawnikami Micka i przyjmuje sumę (wysokość nie była ujawniona), stanowiącą zadośćuczynienie pochopnego ojcostwa.
22 marca. Stonesi - wciąż jako kwartet - rozpoczynają nowe sesje nagraniowe w Monachium.
27 marca. Chris Spedding - gitarzysta zespołu Roya Harpera - ujawnia, że został zaproszony przez Rolling Stonesów do współpracy przy nowym albumie, ale nie mógł przyjąć tej propozycji ze względu na zobowiązania w stosunku do zespołu macierzystego.
371
30 marca. Ron Wood dołącza do Rolling Stonesów w studiach Musicland w Monachium.
4 kwietnia. Koniec nagrań w Monachium. Mick wylatuje do Stanów, pozostali trzej Stonesi i Ron wracają do Londynu. Powszechnie oczekuje się wejścia Wooda do zespołu.
14 kwietnia. W oficjalnym komunikacie biura prasowego Stonesów mówi się, że Ron Wood wystąpi z zespołem w trakcie nowego amerykańskiego tournee, co nie znaczy jednak, że będzie to posunięcie trwałe w skutkach - gitarzysta nie opuści grupy The Faces.
Połowa kwietnia. Czterej Rolling Stonesi zbierają się w podmiejskiej posiadłości And/ego Warhola w Montauk na Long Island, gdzie będą odbywać próby przed amerykańskim tournee. Ron Wood nagrywa album w Amsterdamie (z udziałem m.in. Bobby'ego Womacka).
Koniec kwietnia. Korespondujące z decyzją o występach Wooda wypowiedzi głównych zainteresowanych: Mick: „Gitarzysta musi zadowolić i mnie, i Keitha. Ja wiem, po czym poznać dobrego gitarzystę, ale Keith zapewne wie to lepiej. Woody to naturalny wybór, bo i on, i Keith są doskonałymi gitarzystami rytmicznymi. Będą teraz mogli wymieniać się riffami w sposób, który do tej pory nie był w ogóle możliwy. Obaj potrafią też grać solo". Keith: „To poważna sprawa zwrócić się do kogoś, żeby zaczął grać z takim zespołem jak Stonesi. Nie dlatego, żebym uważał Stonesów za Bóg wie co, ale jest to dosyć zniewalające doświadczenie - prawda? Woody ma na scenie własny styl i myślę, że będziemy się dobrze bawić. A przecież o to w końcu chodzi, może nie?"
Początek maja. Trwają intensywne próby w Montauk - tym razem bierze w nich udział Ron Wood.
1 maja. Zdumieni nowojorczycy nie wierzą własnym oczom. Szczęśliwi piesi podskakują z uciechy. Wściekli kierowcy nie zdejmują ręki z klaksonu. Dolny odcinek słynnej Piątej Alei zostaje całkowicie zakorkowany przez powoli toczącą się ciężarówkę, na której zespół The Rolling Stones wykonuje na żywo piosenkę Brown Sugar. W takim stylu chłopcy obwieścili Amerykanom kolejne tournee, które - tym razem - ma objąć 42 koncerty w Ameryce Północnej i 16 w Ameryce Południowej (stając się zarazem największą trasą koncertową w historii). Stonesów obejrzy 1,5 miliona ludzi.
13 maja. Zespół The Faces również wyruszy w drogę - okazuje się, że Ron Wood nie będzie mógł wziąć udziału w południowoamerykańskiej części trasy Rolling Stonesów. Nie wiadomo, kto go zastąpi, ale problem sam się rozwiąże - zainteresowanie muzyką Stonesów w Ameryce Południowej jest tak znikome, że koncerty zostaną odwołane.
18 maja. Mick poważnie kaleczy sobie prawą rękę wychodząc przez szklane drzwi restauracji w Montauk na Long Island. Rana wymaga założenia 20 szwów, ale nie wpłynie to w żaden sposób na plany Stonesów. „Dobrze, że nie wymagała gipsu" -powie Jagger.
21 maja. W hangarze lotniska w Newburgh w stanie Nowy Jork chłopcy sprawdzają nową scenę - skonstruowaną przez Robina Wagnera według projektu Micka i Charliego. Ma ona kształt kwiatu lotosu o płatkach otwierających się w kierunku widowni. Przewidziano także wariant specjalny dla „lepszej" publiczności (czytaj: Nowy Jork, Chicago, Los Angeles). Kwiat będzie się otwierał i zamykał poruszany urządzeniem hydraulicznym (a Jagger będzie skakał po jego pięciu wdzięcznych płatkach...).
23 maja. Decca i London Records wydają kolejne nieprzewidywalne kuriozum -singel  / Don't Know Why / Try A Little Harder.  Na pierwszym tysiącu egzemplarzy
372
podpisano piosenkę ze strony A nazwiskami Jagger/Richards, podczas gdy w istocie jest to utwór z repertuaru Steviego Wondera (o dosyć skomplikowanej nocie copyrightowej: Wonder/Riser/Hunter/Hardaway). Co gorsza - singel jest zapowiedzią albumu...
30 maja. Stonesi wylatują do Luizjany, gdzie odbędzie się pierwszy koncert nowej trasy.
31  maja. Ostatnia próba - w sali widowiskowej uniwersytetu stanowego w Baton Rouge. Wieczorem, w hotelu w Nowym Orleanie, Keith upewnia prasę, że grupa jest gotowa: „Chodzi o to, żeby każdy słyszał na scenie to, co musi słyszeć. Charlie musi słyszeć mnie. Mick musi słyszeć mnie, perkusję i siebie. Basista musi słyszeć perkusistę. Mnie jest właściwie wszystko jedno, co słyszę, dopóki słyszę cokolwiek".
1  czerwca. Ósme amerykańskie tournee Rolling Stonesów ropoczyna się koncertem w mieście Baton Rouge (w stanie Luizjana) przed piętnastotysięczną widownią. Jednym z bardziej niekonwencjonalnych elementów oprawy scenicznej jest... nadmuchiwany penis długości blisko 10 metrów, którym wymachuje Jagger. Ron Wood kończy 28 lat.
2 czerwca. Charlie Watts kończy 34 lata. Zespół przelatuje do San Antonio w Teksasie słynnym „Starshipem" - jest to specjalnie udekorowany i wyposażony we wszelkie luksusy boeing 707 przeznaczony do transportu najbogatszych zespołów rockowych.
3 czerwca. Policja w San Antonio grozi, że przerwie koncert i aresztuje muzyków, jeżeli tylko spróbują pokazać na scenie słynnego od 2 dni nadmuchiwanego penisa. Tym razem zespół ulega naciskom władz - Teksas to zawsze Teksas, w Teksasie nie ma żartów.
4 czerwca. Ukazuje się solowy album „najgrubszego gitarzysty wszechczasów" Lesliego Westa (związanego długo z grupą Mountain), wdzięcznie zatytułowany THE GREAT FATSBY. Zawiera dwa utwory Stonesów - Honky Tonk Woman oraz nieznaną piosenkę spółki Jagger/Richards - Highroller. W obu Mick (Jagger!) gra na gitarze rytmicznej.
5 czerwca. Stonesi odwiedzają Alamo - miejsce słynnej bitwy partyzantów „wolnego Teksasu" z wojskami meksykańskimi w 1836 roku. Uwieczniają tę wycieczkę na fotografiach.
6 czerwca. Zemsta Dekki vol. 5: METAMORPHOSIS (płyta znana dziś z pirackich reedycji na CD). Kolejny - tym razem wyjątkowy wprost - śmietnik pomieszanych bez składu i ładu starych nagrań (w tym trzech dotychczas nie publikowanych - stąd zainteresowanie kolekcjonerów). Bardzo smutne jest to, że w przypadku tej edycji sam zespół wystąpił z propozycją przygotowania materiału, tak żeby wybór usatysfakcjonował i muzyków i fanów. Niestety. Charlie: „Daliśmy Kleinowi 18 nagrań, ale powiedział: nie!" Na pociechę - Stonesi grają tego dnia w Kansas City przed 80 tysiącami widzów!
7 czerwca. Mick w samolocie: „Nie czytam analitycznych materiałów na temat Rolling Stonesów. Czytam tylko nagłówki i oglądam zdjęcia na pierwszych stronach. Nie przejmuję się też złymi recenzjami — ludzie ciągle mnie o to pytają... Dopóki widzę swoje zdjęcie na okładce, nie obchodzi mnie, co piszą na mój temat na stronie dziewięćdziesiątej szóstej".
8 czerwca. Koncert w Milwaukee County Stadium - Rolling Stonesi grają dla 60 000 ludzi.
10 czerwca. Anita Pallenberg zostaje deportowana z Jamajki za posiadanie narkotyków. Początkowo staje przed sądem, ale rozprawa zostaje przeniesiona, na skutek jej „nieznośnego zachowania". Od tej pory Keith jeździ do swojego domu... sam.
373
13 czerwca. Jako że jest to pierwsze tournee Rolling Stonesów nie poprzedzone wydaniem nowego albumu - niecodzienna praktyka - Rolling Stones Records wydają składankę MADĘ IN THE SHADE, zawierającą przeboje grupy od Brown Sugar (1971) do 1974 roku.
14 czerwca. Na stadion w Cleveland (stan Ohio) przychodzi rekordowa liczba 82,5 tysiąca widzów!
Połowa czerwca. Peter Rudge organizator amerykańskiego tournee mówi nad wodospadem Niagara: „Nie pokazujcie tego Mickowi Jaggerowi - będzie chciał to mieć na scenie!"
19 czerwca. Konserwatywna, prawicowa gazeta amerykańska „National Star" obrzuca Jaggera stekiem inwektyw w artykule pod tytułem „Demoniczny wpływ na nasze dzieci!" Z tekstu dowiadujemy się, że dzieci czytelników gazety (a przynajmniej dzieci autora) „płacą 10 dolarów, żeby oglądać tego prostaka, bladego obcokrajowca, Anglika, wyznawcę wszelkiego plugastwa i brudu, jak... przeklina na scenie!"
C22 czerwca. Pierwszy koncert w Madison Square Garden w Nowym Jorku - Erie Clapton dołącza do Stonesów w czasie bisów i wycina solo w Sympathy For The Devil. -
23 czerwca. Drugi koncert w MSG. Ron Wood mówi do reporterów: „Powinniście zobaczyć, jak Mick Jagger robi sobie przed występem makijaż. Zawsze są przy tym niezłe jaja".
24 czerwca. Trzeci koncert w MSG. Oba „konkurujące" albumy są już na amerykańskiej liście - METAMORPHOSIS dojdzie do 8 miejsca, MADĘ IN THE SHADE do miejsca 5.
25 czerwca. Czwarty koncert w MSG. Mick pozwala sobie na zapowiedź: „Przedstawiam wam Billy'ego Prestona, który lubi białych chłopców - zatrzymał się w hotelu St Moritz".
26 czerwca. Piąty koncert w MSG. W ciągu dnia kilku Stonesów grało z Eric-kiem Claptonem w słynnych Electric Ladyland Studios, zlokalizowanych na 8 Ulicy na Manhattanie.
27 czerwca. Szósty i ostatni koncert w MSG. Tym razem w czasie bisów dołącza Carlos Santana. Ocenia się, że w ciągu 6 dni w MSG Stonesi zarobili... 1,25 miliona dolarów!
Początek lipca. Ukazuje się druga solowa płyta Rona Wooda - NOW LOOK oraz towarzyszący jej singel If You Don't Want My Love. W wielu utworach grają Keith i Mick Taylor.
1  lipca. Pierwszy koncert w Capital Center w Waszyngtonie. MADĘ IN THE SHADE wchodzi na brytyjską listę albumów, gdzie w ciągu 8 tygodni zajmie 10 miejsce.
2 lipca. Drugi koncert w Waszyngtonie. Bianca Jagger, Andy Warhol i projektant mody Guy Laroche odwiedzają Biały Dom na zaproszenia prezydenckiego syna, Jacka Forda. Nie ma z nimi żadnego ze Stonesów. Peter Rudge żartuje, że chłopcy zgodziliby się przyjść, tylko pod warunkiem, że. mogliby przemalować Biały Dom na czarno!
3 lipca. Odwołanie południowoamerykańskiego skrzydła niedoszłej „panamerykań-skiej" trasy.
4 lipca. Wielki świąteczny koncert w Memphis - na Memoriał Stadium zasiada 50 000 fanów. Niestety - powagę Dnia Niepodległości próbuje ratować miejscowa policja, grożąc Jaggerowi aresztowaniem, jeśli zaśpiewa piosenkę Starfucker. Mick odpowiada -nie dobierając słów (a może właśnie dobierając?) - że będzie śpiewał to, na co będzie miał ochotę. Kiedy na koncercie - transmitowanym na żywo przez lokalne radio - rozlega
374
się sympatyczny refren Starfucker - Starfucker - Starfucker - Starfucker - Starfucker... policja otacza scenę w pełnym szyku bojowym. Prawnik Stonesów, Bill Carter, uświadamia dowodzącego gliniarzami kapitana: Jeśli wkroczycie na estradę, wasza młodzież spali nie tylko stadion, ale całe miasto. Stonesi nie wypuszczą was z sądu! To nie są jacyś hippisi bez grosza - obedrą was ze skóry..." Kapitan wycofuje ludzi. A tymczasem lokalna stacja radiowa - w samym środku „Biblijnego Pasa" - nadaje... Starfucker- Starfucker - Starfucker - Starfucker - Starfucker - Starfucker - Starfucker.
5  lipca. Keith Richards - w towarzystwie Ronniego - postanawia przejechać samochodem przez stan Arkansas, żeby Qak się wyraził) „poczuć prawdziwą Amerykę". I poczuł. Na wysokości mieściny Fordyce zatrzymał gitarzystów, za niebezpieczną jazdę, lotny Highway Patrol (amerykańska „drogówka"). Chłopcy przemieszczali się z koncertu w Memphis na koncert w Denver, więc w samochodzie było z nimi kilka panienek. Stan celibatu był dla obu nie do zniesienia na przestrzeni kilku... stanów. Na domiar złego Keith miał przy sobie siedmiocalowy nóż myśliwski, co prawo w Stanach kwalifikuje jako niebezpieczną broń. Tłumaczył się - już w miejscowym komisariacie - że nóż służył mu do otwierania konserw, „bo otwieraczem łatwo się skaleczyć" (I). Szczery Richards -wyjaśniając przyczyny niebezpiecznej jazdy - podał powód prozaiczny: „zjechał z autostrady, bo nie mógł znaleźć żadnej dobrej stacji w radio i prowadził jedną ręką". Najlepsze, że mówił prawdę, choć szukanie „dobrej stacji radiowej" w środku Arkansas nie jest zbyt wiarygodną wymówką... Gitarzystów wypuszczono z aresztu za kaucją 163,5 dolara. Ale sprawy nie było. Nieprzewidzianą pointę dopisało do tej niewinnej przygody samo życie. Południowi policjanci nie są uosobieniem sprytu, ale ci - kiedy zorientowali się już, kogo mają - zapomnieli (z wrażenia) o pobraniu odcisków palców! Zgodnie z tym samym prawem, które zabrania posiadania siedmiocalowych noży, uchybienie to uniemożliwiło dalsze postępowanie...
6 lipca. Koncert w Cotton Bowl w (niesławnym) Dallas, w stanie Teksas. Tymczasem duma Kalifornii - Continental Hyatt House Hotel w Los Angeles - żąda nagle od Stonesów kaucji w wysokości 3 milionów dolarów (!) a konto ewentualnych strat. I otrzymuje ją.
7  lipca. Stonesi bawią się w Los Angeles na przyjęciu urodzinowym Ringo Starra (Starkeya). Z Anglii dochodzą wieści, że Mick Taylor opuścił zespół Jacka Bruce'a, i że na pewno dołączy do Stonesów w Forum. Są tylko połowicznie prawdziwe: opuścił/nie dołączy.
9 lipca. Na widowni Los Angeles Forum zasiadają w pierwszym rzędzie: Liza Minnelli (aktorka-piosenkarka-nimfomanka), Raquel Welch (aktorka-nimfomanka) oraz Olivia Newton-John (ani aktorka, ani piosenkarka, ani nawet dobra nimfomanka). Bawią się świetnie - dopóki Mick nie wyleje im na głowy kubła zimnej wody...
10 lipca. Drugi koncert w Los Angeles Forum. Stonesów podejmuje przyjęciem Diana Ross.
11  lipca. Trzeci koncert w Los Angeles Forum. Po koncercie Bill Wyman i Ron Wood udają się do znanego klubu Roxy obejrzeć występ Boba Marleya i jego grupy The Wailers.
12 lipca. Czwarty koncert w Los Angeles Forum. Stonesi biją należący do The Beatles rekord płytowy - Wielka Czwórka wprowadziła 20 płyt długogrających na amerykańską listę Top 30. MADĘ IN THE SHADE jest 21 albumem Stonesów....
13 lipca. Piąty i ostatni koncert najdłuższego maratonu Stonesów na Zachodnim Wybrzeżu.
375
19 lipca. Podczas koncertu na Hughes Stadium w Denver do Stonesów dołącza Elton John. Mick skarży się prasie: „Ludzi najbardziej interesuje nasze życie seksualne. Dlaczego? Bo mają pusto w głowach. Nie mają nic lepszego do myślenia. I lubią plotki".
23  lipca. Koncert na Chicago Stadium. Stonesi przedłużają trasę o 3 dodatkowe koncerty, co powiększa ich dochód o milion dolarów. Na skutek nieobecności Rona Wooda, zespół The Faces zmuszony jest odwołać 3 koncerty w Miami - traci 20 000.
24 lipca. Drugi koncert w Chicago. Na widowni pojawia się sam Howlin' Wolf, niedościgniony mistrz „miejskiego bluesa", i Bill zaprasza go wieczorem na kolację.
26 lipca. Koncert w Indiana University Assembly Center w Bloomington w Indianie - jest to rodzinna okolica Johna Mellencampa (w porywach Cougara), który próbuje właśnie rozpocząć karierę muzyczną - w wieku 24 lat. Mick Jagger kończy tego dnia 32 lata.
Koniec lipca. Koncerty Rolling Stonesów na Środkowym Zachodzie i Południowym Wschodzie.
2 sierpnia. Koncert w Jacksonville na Florydzie - 65 000 ludzi na widowni. Jagger tłumaczy: „Nie ma sensu zabierać kobiet na trasę, chyba że ma się dla nich zajęcie. Jedyny inny powód to pieprzenie, ale wtedy i tak siedzą cały dzień, nudzą się i pojękują".
4 sierpnia. Wielka afera w Louisville w stanie Kentucky (miasteczko uważa się -z dumą! - za stolicę „Biblijnego Pasa"). Policja ostrzega Stonesów, że zgarnie ich już w chwili lądowania na lotnisku. I faktycznie czeka. Ale od czego jest były agent FBI? Bill Carter opracowuje plan... Pilot samolotu „Starship" tak manewruje po płycie lotniska, że ekipa Stonesów - nie zauważona przez czekających gliniarzy - wyskakuje i odjeżdża na koncert podstawionym uprzednio autobusem. Wesoły autobus dojeżdża na koncert eskortowany przez 40 wozów patrolowych, ale chłopcom udaje się dostać do garderoby. Tam zaś armia wynajętych wykidajłów broni ich skutecznie przed wtargnięciem brygady antynarkotykowej, która - jak się okazuje - nie ma nakazu rewizji. Bill Carter zawiadamia prokuratora rejonowego o samowoli policji i domaga się jego natychmiastowego przybycia. Prokurator przybywa natychmiast. Po czym... pozuje do zdjęć ze Stonesami, a swoim nadgorliwcom każe wynosić się do diabła! Ciekawostka - sala, w której występują Stonesi, nosi nazwę Freedom  Hall.
5 sierpnia. W Nowym Jorku wybucha skandal biletowy - radiostacje przestrzegają fanów przed kupnem biletów na rzekomy koncert Stonesów w New Jersey (cena biletu 10 dolarów).
8 sierpnia. Ostatni koncert ósmego amerykańskiego tournee - Rich Stadium, Buffalo (Nowy Jork). Wśród osiemdziesięciotysięcznej widowni policja dokonuje 170 aresztowań, jest 600 rannych. Bilans trasy: Stonesi zagrali 45 koncertów w 27 miastach i zarobili 13 milionów. Nagrano w całości 10 występów z myślą o ewentualnym wydaniu płyty.
10 sierpnia. Stonesi rozjeżdżają się na zasłużone wakacje - Mick i Bill do Kalifornii, Charlie wraca do Europy, Keith rozkoszuje się wypoczynkiem w Tajlandii. Ron Wood, ciągle jeszcze „nie-Stones", rozpoczyna 15 sierpnia trasę koncertową z grupą The Faces.
11  sierpnia. ABKCO wydaje w Stanach singel Out Of Time I 'Jiveing Sister Fanny. Oba utwory pochodzą z albumu METAMORPHOSIS - warto zwrócić uwagę na to, że wersja Out Of Time jest tu inna niż na wcześniejszej kompilacji, FLOWERS.
24 sierpnia. „Koalicja Przeciwko Macho-Seksizmowi w Muzyce", organizacja, która mogła się narodzić tylko w Stanach, oskarża Stonesów o macho-seksizm w muzyce. I słusznie.
376
26 sierpnia. Jagger nie stawia się przed sądem w Alamea County (Kalifornia) na rozprawę, na której właściciele terenów otaczających tor samochodowy Altamont Speed-way domagają się odszkodowania w wysokości 690 000 dolarów za stratowanie ich ziemi. Sąd akceptuje jego wyjaśnienie o tym, że nie został we właściwy sposób poinformowany o terminie sprawy. Duchy Altamont straszą - po 6 latach...
3 września. Na przyjęciu wydanym przez Petera Sellersa w Hollywood jamuje spontanicznie zespół o nietypowym składzie: Bill Wyman (bas), Ron Wood (gitara), Bobby Keys (saksofon tenorowy) oraz Keth Moon (organy!) i David Bowie (saksofon altowy!). Ukoronowaniem tej konstelacji jest gwiazda Joego Cockera (grającego na gardle).
5 września. Singel Out Of Time I 'Jiveing Sister Fanny (Decca) ukazuje się w Wielkiej Brytanii.
13 września. Kolejne wakacje państwa Jagger w zamku Leixlip u rodziny Guinnes-sów w Irlandii.
15 września. Bill Wyman rozpoczyna pracę nad drugim solowym albumem w Re-cord Plant - wspomagają go m.in. Van Morrison, Leon Russell, Joe Walsh i Stephen Stills.
21 września. Mick Jagger pojawia się na dobroczynnym koncercie Circasia 75 w Dublinie, na którym występują m.in. Erie Clapton, Sean Connery oraz Shirley MacLaine.
26 września. Allen Klein straszy, że „chyba znowu coś wyda", i tradycyjnie wspomina o „Cyrku".
Koniec września, lan Anderson, charyzmatyczny lider formacji Jethro Tuli, wykazuje się głęboką empatią: „Czy ktoś wie, jak trudno jest być Rolling Stonesem? Oni grają już od dziesięciu lat - jakie to musi być trudne, być Jaggerem albo Richardsem i zastanawiać się: Boże! Co my jeszcze wymyślimy na następną płytę? Mick wygląda tak młodo... Jest ode mnie starszy o pięć lat, a wygląda, jakby był młodszy. Ostatnio - nie poznałem go!"
4 października. Mick Jagger zasiada na widowni podczas koncertu Johnny'ego Casha w Dublinie.
5 października. Ron Wood mówi na konferencji prasowej w Honolulu - gdzie występuje właśnie z The Faces - że „podczas tournee ze Stonesami przytył dwa albo nawet trzy kilo".
10 października. Mick „zwiedza" Paryż pod kątem ewentualnego koncertu (Olympia już dawno przestała wystarczać) - przy okazji zalicza występ zespołu Santany w Pavillon.
13 października. Rozmowa podsłuchana w Nowym Jorku. Ron Wood do Pete'a Townshenda: „Pomogłeś Ericowi (Claptonowi) rzucić narkotyki, pomóż mi rzucić występy". Odpowiedź Townshenda: „Załap się do Stonesów - oni nie koncertują tak często".
19 października. Czterej Stonesi plus Ron Wood zjeżdżają się w Montreux w Szwajcarii, by tam - w Mountain Recording Studios - rozpocząć pracę nad nowym albumem.
Listopad. Maraton nagraniowy Stonesów w Mountain Recording Studios trwa, z małymi przerwami, przez cały miesiąc - nagrania dobiegają końca dopiero 30 listopada.
Początek grudnia. Decca wydaje dwupłytowy album z największymi przebojami Roling Stonesów zatytułowany ROLLED GOLD - zespół proponował box-set wzbogacony o wiele nie publikowanych dotąd nagrań i dokładny opis, ale „firma, która była do tej pory za grzeczna", nawet nie chciała o tym słyszeć. Czarna okładka i to samo co zawsze...
3 grudnia. Rolling Stonesi powracają do pracy nad albumem - tym razem w studiach Musicland w Monachium. Jest też z nimi Ron Wood, przez co omija gitarzystę policyjny nalot na jego dom w Richmond. Policja zgarnia żonę Wooda, Krissie, za posiadanie konopi i kokainy. Razem z nią idzie do aresztu przyjaciółka, Audrey Burgon.
377
Brytyjskie gazety codzienne szaleją ze szczęścia, a nagłówkiem tygodnia zostaje sensacyjnie brzmiący tytuł: „Śpiące królewny!". Gliniarze zastali obie panie śpiące... w jednym łóżku.
6 grudnia. Krucjata dziecięca na Florydzie. Wielebny Charles Boykin z Tallahassie zachęca okoliczną młodzież chrześcijańską do masowego palenia płyt z „grzeszną muzyką" - konkretnie Stonesów i Eltona Johna. Badania (terenowe?) wielebnego Boykina wykazały, że 984 na tysiąc niezamężnych matek zaszło w ciążę słuchając rocka.
10 grudnia. Krissie Wood i Audrey Burgon wyłgały się przed sądem z posiadania marihuany. Mówiły to samo co wszyscy: ktoś to zostawił (jacyś gitarzyści...). Sąd nie osiągnął porozumienia w sprawie 15 miligramów kokainy i dziewczyny czeka kolejna rozprawa.
16 grudnia. Rolling Stonesi plus Ron Wood kończą sesje nagraniowe w Musicland Studios.
18 grudnia. Keith Richards kończy 32 lata i chyba nie mógł sobie wymarzyć lepszego prezentu: Rod Stewart rozwiązuje The Faces! Rzecznik macierzystej grupy Rona Wooda mówi: „Rod nie jest w stanie pracować dłużej w sytuacji, w której główny gitarzysta jego zespołu, Ron Wood, jest w stanie «permanentnego wynajmu» u Rolling Stonesów.
19 grudnia. Mick Jagger w Paryżu przed odlotem do Nowego Jorku: „Nie sądzę, żeby Ron już o tym wiedział. Nie doszło jeszcze między nami do żadnych wzajemnych zobowiązań, nic jeszcze nie zostało sfinalizowane. Dopiero dowiedzieliśmy się o decyzji Rona".
20 grudnia. Andy Warhol pracuje nad serią portretów Micka Jaggera („fascynujący temat").
23 grudnia. Mick, Bianca i Jadę Jagger lecą do Brazylii, by spędzić święta w Rio de Janeiro.
26 grudnia. „Performance Magazine" oznajmia, że Stonesi byli najlepiej zarabiającym zespołem muzycznym minionego roku (wyniki sprzedaży biletów na amerykańskim tournee). Magazyn „Creem" obsypuje Rolling Stonesów wszystkimi możliwymi zaszczytami: zostali wybrani najlepszą grupą rockową, najlepszą grupą rhythm & bluesową i najlepszą grupą na żywo. Ron Wood został uznany najcenniejszym muzykiem, album MADĘ IN THE SHADE zaś - najlepszą reedycją minionego 1975 roku.
1976
3 stycznia. W plebiscycie „NME" Mick Jagger zostaje wybrany najlepiej ubranym muzykiem roku 1975. Jego kolega - Keith Richards - plasuje się na wysokiej 7 pozycji.
9 stycznia. David Bowie wynajmuje od Richardsa dom na Jamajce - to w jego zaciszu będzie się przygotowywać do amerykańskiej trasy koncertowej „Station To Station Tour".
10 stycznia. Ron Wood zalicza pierwsze „biznesowe" spotkanie ze Stonesami -w Nowym Jorku.
13 stycznia. Inne nowojorskie „spotkanie na szczycie" - Mick i Andy Warhol w słynnej Factory. Obaj panowie podpisują 250 zestawów portretów Jaggera po 10 odbitek każdy - ich ceny wynosić będą 7200 dolarów za zestaw, ale można też nabyć pojedyncze fotografie, po 875 dolarów za sztukę. Mick zamawia u Warhola portret, a właściwie cztery - czy chce czy nie, otrzyma cztery wersje kolorystyczne tego samego dzieła. Tak chce Warhol.
378
15 stycznia. Mick Taylor sprzedaje swoją złotą płytę za album ITS ONLY ROCK'N'-ROLL za 75 funtów na aukcji w BonhanYs (może to oznaczać tylko jedno - gitarzysta głoduje).
18 stycznia. Stonesi po raz pierwszy „miksują" nowy album w Nowym Jorku (studia Atlantic).
27 stycznia. Atlantic wydaje składankowy album swoich najlepiej sprzedających się artystów - dwie piosenki Stonesów znajdują się tam obok utworów zespołów Led Zeppelin, Yes i Emerson Lakę & Palmer (wyróżnione numery: Angie i lt's Only Rock'n'Roli).
7 lutego. Stonesi zlatują się na niewielką wysepkę u wybrzeża Florydy - Sanibel Island - gdzie ceniony fotograf mody, Hiro, robi im zdjęcia na okładkę nowego albumu. Ron odlatuje na Bahamy, gdzie wspomoże Erica Claptona w nagraniu nowej płyty.
26 lutego. Rolling Stones Records wydają drugą solową płytę Billa Wymana, STONE ALONE. Bill śpiewa, gra na gitarze, gitarze basowej, fortepianie i instrumentach perkusyjnych i jest autorem większości materiału (wśród gości m.in. Van Morrison i Al Kooper).
27 lutego. Plotki, według których Mick trafił do szpitala na skutek przedawkowania narkotyków, nie znajdują potwierdzenia - Jagger faktycznie znalazł się w jednym z nowojorskich szpitali, ale powodem alarmującego stanu była prozaiczna, choć bardzo silna, grypa.
28 lutego. Pierwsza (i ostatnia) oficjalna informacja o przyjęciu Rona na pełnoprawnego członka The Rolling Stones - Wood zostaje trzecim „drugim gitarzystą" Stonesów.
12 marca. Stonesi ogłaszają szczegóły rozpoczynającego się w kwietniu tournee po Europie.
26 marca. W Genewie przychodzi na świat drugi syn Keitha Richardsa i Anity Pallenberg. Rodzice dają mu imię Tara - po przyjacielu, Tarze Browne, który zginął w wypadku samochodowym (i którego John Lennon uwiecznił w piosence A Day In The Life). Niestety - narkotyczne uzależnienie matki staje się wyrokiem śmierci dla dziecka. Tara Richards żyje, pomimo wysiłków szwajcarskich lekarzy, zaledwie 10 tygodni.
31 marca. Stacja radiowa KHJ w Los Angeles rozpoczyna o godzinie 18:15 nadawanie nowego albumu Stonesów. Zespół odpowiada błyskawicznym nakazem sądowym -nagrania zostały najwyraźniej wykradzione ze studia i Stonesi starają się powstrzymać falę płyt pirackich (nagranych z radia), które wyprzedziłyby o miesiąc oficjalną premierę.
Początek kwietnia. Ukazuje się singel A Ouarter To Three z nowej solowej płyty Billa Wymana.
1 kwietnia. Organizatorzy koncertu Rolling Stonesów na Earls Court w Londynie (bilety sprzedawane są przez pocztę) otrzymują ponad milion (!) zamówień - oznaczałoby to 67 koncertów przed wypełnioną po brzegi widownią tego amfiteatru.
6 kwietnia. Krissie Wood i druga „śpiąca królewna" zostają oczyszczone z zarzutu posiadania kokainy, ale żona nowego Stonesa (nowa kobieta S t o n e s ó w?) musi zapłacić 12 000 funtów opłat sądowych. Płaci bez oporów. Mówi, że jest w 3 miesiącu ciąży i marzy tylko o tym, żeby wrócić do domu „i czekać na przyjście dziecka".
10 kwietnia. Stonesi rozpoczynają próby przed europejskim tournee - tym razem we Francji, pod Mougins, na Lazurowym Wybrzeżu. Keith doleci dopiero za kilka dni, ale jest już z nimi „czarny organista, który lubi białych chłopców" - ognisty Billy Preston.
15 kwietnia. Decca Records wystawia najlepsze świadectwo poziomu umysłowego swoich decydentów, wydając singel Honky Tonk Woman I Sympathy For The Devil.
20 kwietnia. Ukazuje się album BLACK AND BLUE - jest „zbieraniną" nagrań z różnych miejsc (Montreux, Monachium, Rotterdam) i gra na nim kilku gitarzystów:
379
Harvey Mandel, Wayne Perkins i Ron Wood (w trzech utworach). Wychodzą też dwa różne single - w Wielkiej Brytanii Fool To Cryl Crazy Mama, w Stanach Fool To Cryl Hot Stuff.
25 kwietnia. Koniec prób we Francji - Stonesi rozjeżdżają się na 3 dni, każdy w swoją stronę.
28-29 kwietnia. Początek europejskiej trasy koncertowej - dwa występy w Festhalle we Frankfurcie.
1  maja. Brytyjskie tabloidy nie przestają się interesować prywatnym życiem Stonesów. Keith odpowiada na pytanie „Daily Mirror" dotyczące ewentualności ślubu z Anitą: „Prasa ciągle o to pyta i nasze rodziny ciągle o to pytają, więc... może to wreszcie zrobimy. Łatwiej będzie nam podróżować z tym samym nazwiskiem w paszportach".
2 maja. Władze niemieckie nie pozwalają, w ostatniej chwili, na koncert w Con-gresscentrum w Hamburgu. Występ zostaje przeniesiony do Osteenhalle w Kieł (wraz z „publiką"). Ron Wood stwierdza, że będzie chyba musiał wyprowadzić się z Anglii: „Kocham Wielką Brytanię, ale nie mieszkam tam od roku, bo nie mógłbym spokojnie zasnąć". Gitarzysta czuje się „prześladowany przez policję". Własną teorię ma na ten temat Keith Richards: „Myślę, że chodziło im o mnie. Zanim weszli do domu Woody'ego [to taka pieszczotliwa ksywka Rona - przyp. DW], włamali się do domu ogrodnika na tyłach posesji, gdzie zatrzymuję się zwykle, kiedy jestem w Wielkiej Brytanii".
8 maja. Po koncertach w Niemczech i w Belgii chłopcy wracają do Anglii. Mick udaje się na koncert Davida Bowie w Empire Pool (na Wembley). BLACK AND BLUE wchodzi na amerykańską listę i dojdzie w ciągu paru tygodni do 1 pozycji.
10-11 maja. Na koncertach w Apollo Theatre w Glasgow Mick studzi zapał widowni wiadrami zimnej wody. Prasie mówi: „Ludzie nas przeceniają, nie jesteśmy aż tak dobrzy, jak im się wydaje". Tymczasem w RFN grupa terrorystyczna Baader Meinhof zapowiada wysadzenie stadionu olimpijskiego w Monachium podczas koncertu Stonesów.
15 maja. Koncert w Leicester - do Stonesów dołącza w kilku utworach Erie Clapton. Fool To Cry wchodzi na amerykańską listę - „załapie się" do Top 10 na 9 miejscu.
17-18 maja. „Koniki" przed koncertami w Stafford biorą 40 funtów za bilety, które kosztowały 3 funty.
19 maja. Keith rozbija swojego bentleya, uderzając - o 5 rano - w barierkę rozdzielającą dwa pasma autostrady M-1. I on, i Anita, i mały Marlon wychodzą z wypadku bez szwanku, ale policja aresztuje gitarzystę po znalezieniu w samochodzie „podejrzanej, białej substancji". Richards będzie czekać na (znane sobie...) wyniki analizy.
20 maja. Odpowiedzialny za koncerty Peter Rudge panikuje: „Wyczyny Keitha narażają cały zespół na ewentualne straty - koncerty Rolling Stonesów na terenie Wielkiej Brytanii nie przynoszą żadnych dochodów, wszystko połykają nieludzkie podatki! Odwołanie tylko jednego występu w Anglii kosztowałoby zespół około 60 000 funtów.
21  maja. Pierwszy koncert w Earls Court przed 17 000 szalejących ze szczęścia fanów. Mick nie podziela entuzjazmu. Przeciwnie - narzeka na karygodną jakość dźwięku: „To najgorsza toaleta, w jakiej grałem, a widziałem już różne toalety. Rzecz w tym, że w Londynie nie ma gdzie grać - na tym polega cały problem. W Ameryce mają lepsze areny do naganiania bydła, tam przynajmniej możemy wypieprzać jak trzeba!" Po koncercie chłopców odwiedza w przebieralni księżna Małgorzata. A na przyjęciu w pubie Cock-ney Pride na Piccadilly pojawiają się Caroline Kennedy i Mick Taylor.
22-27 maja. Seria koncertów w Earls Court. BLACK AND BLUE prowadzi na liście w Stanach.
380
29, 30 maja. Koncerty Rolling Stonesów na stadionie piłki nożnej w Hadze w Holandii.
Początek czerwca. Koncerty w Niemczech - Dortmund, Kolonia. Charlie Watts kończy 35 lat (2 czerwca).
4-6 czerwca. Koncerty w Abattoirs w Paryżu. 4 czerwca umiera w Genewie syn Richardsa, Tara. Keith zatrzymuje tę wiadomość w tajemnicy, żeby nie zakłóciła przebiegu tournee.
9 czerwca. Dalsze koncerty we Francji (Lyon). „Podejrzana biała substancja" znaleziona po wypadku w samochodzie Keitha to kokaina. Richards twierdzi, że nie wie, skąd się tam wzięła. Sekundują mu niektóre gazety. „Stonesowi podrzucono narkotyki!"
11 czerwca. Koncert w Barcelonie - Rolling Stonesi po raz pierwszy występują w Hiszpanii.
17 czerwca. Organizacja feministyczna z Los Angeles - WAVAW - wyraża oburzenie z powodu wykorzystania do reklamy albumu BLACK AND BLUE... fotografii pobitej kobiety.
18 czerwca. Prasa informuje o śmierci syna Keitha i Anity - jako przyczynę zgonu dziecka podano zarażenie wirusem grypy, ale poszeptuje się, że decydującą rolę odegrał stan matki...
21, 22 czerwca. Dwa koncerty w Zagrzebiu - Stonesi po raz pierwszy występują w Jugosławii.
23 czerwca. Ostatni koncert tournee - Stadthalle w Wiedniu. Większość występów w Europie nagrano z myślą o płycie koncertowej (tym razem edycja dojdzie wreszcie do skutku).
28 czerwca. Nowy Jork - 8 Ulica - 5 rano. Erie Clapton kończy właśnie całonocną sesję nagraniową w Electric Ladyland Studios, kiedy otwierają się drzwi i wchodzą... Mick Jagger, Keith Richards, Charlie Watts i Ronnie Wood. Chłopcy jamują razem do południa i tak dobrze się przy tym bawią, że powtarzają jam session jeszcze 30 czerwca -przyprowadzają Billy'ego Prestona i katują wspólnie przez 7 godzin.
26 lipca. Mick Jagger kończy 33 lata. Urodziny wyprawia w domu, który wynajmuje od Andy'ego Warhola w Montauk (na terenie nadmorskiej posiadłości artysty).
2 sierpnia. Ron Wood oznajmia, że przeniesie się z żoną do Los Angeles - ze względu na podatki, a także na nieustające nękanie ze strony policji. Po powrocie z wakacji we Francji ciężarna żona gitarzysty poddana została dokładnej rewizji. Opowiada Ron: „Celnik powiedział jej: mamy powody, by podejrzewać, że jest pani powiązana ze światem show-businessu. A ja stałem obok niej! Całkowicie mnie zignorowali! Nie zrobiliby czegoś takiego Keithowi Richardsowi - nie mam racji?!"
19 sierpnia. Stonesi odbywają próbę dźwięku w przeddzień wielkiego festiwalu w Knebworth. Na terenie wielkiego parku biwakują także „dziewczęta-skautki". Ich drużynowa robi wielką awanturę - podopieczne nie słyszą, co śpiewają przy ognisku! To, że były zagłuszane przez wielkich Rolling Stonesów, nie robi na niej żadnego wrażenia - wdziera się na scenę i żąda przerwania hałasów. „Fuck off, lady" - mówi jej Mick.
21 sierpnia. Wielki sukces Stonesów w Knebworth. Grają dla 200 000 ludzi, a przedstawiciel policji mówi, że widownia rockowa była tysiąc razy lepsza od kibiców piłki nożnej. Stonesi kończą o 1:40 w nocy - słucha ich Jack Nicholson oraz państwo McCartney.
23 sierpnia. Reporterzy ścigają Biankę Jagger na lotnisku Heathrow - wydaje im się, że złapali żonę Stonesa z kochankiem. Nic z tego - Bianca wróciła z Nowego Jorku w towarzystwie Barry'ego Crossa, znajomego z branży muzycznej, który odwiózł ją wprost do męża. Ciekawe, że ona spędziła tę noc w domu, a Mick w hotelu. Wbrew tak oczywistym objawom rozpadu związku, państwo Jagger zaprzeczają pogłoskom o rozwodzie...
381
Początek września. Ukazuje się kolejny solowy singel Billa Wymana z piosenką Apache Woman.
6 września. Rozprawa Keitha w Newport Pagnell zostaje przełożona na 6 października.
20 września. Mick Jagger i Ron Wood rozpoczynają w studiu w Los Angeles przesłuchiwanie 150 godzin nagrań z europejskich koncertów, by wybrać materiał na album „live".
Koniec września. Jagger ogląda w londyńskim 100 Club występ grupy punkowej The Sex Pistols. Komentuje rezolutnie: „Są zupełnie nieźli -to znaczy nie są... ale mogliby być". W wypadku samochodowym ginie współpracujący od lat ze Stonesami inżynier dźwięku Keith Harwood. Bill powołuje fundusz pomocy rodzinie zmarłego.
2 października. Mick Jagger i Ron Wood siedzą nad taśmami z koncertów - teraz w Nowym Jorku. A skoro już są w Nowym Jorku, to odwiedzają najsłynniejszy program nowojorskiej telewizji - nadawany na żywo znakomity „Saturday Night Live". Trafiają na odcinek, w którym gościem specjalnym jest Erie Idle (Angol), a śpiewa Joe Cocker (Angol).
6 października. Keith spóźnia się dwie i pół godziny na własną rozprawę w Newport Pagnell. Tłumaczy składowi sędziowskiemu, że „jego spodnie nie zdążyły wrócić na czas z pralni". Przewodnicząca składu, Mary Durbridge, podaje w wątpliwość „żeby człowiek o statusie Keitha Richardsa miał tylko jedną parę spodni". Keith zostaje ukarany zatrzymaniem przez sąd kaucji w wysokości 100 funtów, ale musi zapłacić kaucję 5000 funtów, żeby zobaczyć światło dzienne. To jeszcze nie koniec...
22 października. Mick Jagger - który w coraz większym stopniu przejmował rolę negocjatora interesów zespołu - spotyka się w Los Angeles z prezydentem MCA Records w celu omówienia ewentualnej zmiany dystrybutora płyt firmy Rolling Stones Records.
25 października. W wywiadzie dla magazynu kobiecego „Woman's Own" Mick Jagger wyznaje z zaskakującą dla niego szczerością: „Ożeniłem się dla samego faktu. Myślałem, że może to niezły pomysł. Nigdy nie byłem głęboko zakochany, zakochany do szaleństwa - nie wiem w ogóle, co to znaczy. Nie jestem zbyt uczuciowy".
30 października. Krissie Wood rodzi w Hollywood chłopca - malec będzie się nazywał Jesse James!
18 grudnia. Keith kończy 33 lata. Andy Warhol pomaga Biance pakować rzeczy państwa Jagger w Pierre Hotel i przeprowadzić się do budynku kupionego przez Micka przy 72 Ulicy. „Ten domek musiał ich kosztować fortunę..." - pojękuje słynny ze skąpstwa artysta. Bianca lata z Manhattanu do Montauk (dwie godziny jazdy) prywatnym samolotem.
24 grudnia. Gwiazdka. Państwo Jagger spędzają ją na przyjęciu w mieszkaniu Freda Hughesa przy Lexington Avenue. Jest Andy Warhol (na „bogatym Manhattanie" nie można zrobić imprezy bez niego), Carroll Baker, Paloma Picasso, etc. Wielki świat...
1977
10-11 stycznia. Keith odpowiada przed sądem Aylesbury Crown Court. Kokaina, znaleziona w jego samochodzie po wypadku na drodze M-1, przechowywana była w srebrnym medalionie umocowanym do naszyjnika. Richards tłumaczy, że zarówno członkowie grupy, jak i osoby towarzyszące im na trasach koncertowych, dzielą te same ozdoby i ubrania - puzderko z kokainą mogło więc należeć do kogoś innego. Prokurator błyska-
382
wicznie zbija ten argument, pokazując zdjęcia Keitha z koncertu w Leicaster - gitarzysta ma na sobie naszyjnik ze srebrnym medalionem! Obrońca Richardsa zwraca się już tylko do składu sędziowskiego z apelem o wydanie sprawiedliwego wyroku, bez względu na osobisty stosunek do Rolling Stonesów. To chyba jedyna skuteczna linia obrony...
12 stycznia. Wyrok: Keith zostaje uznany winnym posiadania kokainy - płaci 750 funtów grzywny i 250 funtów kosztów sądowych. „To był stary, dobry, brytyjski kompromis" - komentuje.
22 stycznia. Mick, Keith, Bill i Charlie występują o zakaz sądowy, żeby powstrzymać magazyn „News of the World" (pamiętne „NOW, które tak zatruło Stonesom życie w 1967 roku) przed opublikowaniem fragmentów scenariusza oraz fotosów z filmu Roberta Franka „Cocksucker Blues" - skandalizującego dokumentu z amerykańskiego tournee 1972 roku. NEM obwieszcza, że w czasie zbliżającego się festiwalu MIDEM w Cannes Stonesi podpiszą nowy kontrakt z wytwórnią Polydor („przeciek" pochodzi z Polydoru).
23 stycznia. Robert Frank w rozmowie z „NOW": „Prawnicy nachodzili mnie już wielokrotnie w sprawie zwrotu kopii filmu. Uważam ją za swoją własność i nie zamierzam zwrócić".
27 stycznia. Bill ogląda koncert grupy Lynyrd Skynyrd w Rainbow i odwiedza muzyków w hotelu.
5 lutego. Wszyscy Stonesi lecą do Los Angeles (przez Paryż i Nowy Jork...), sfinalizować nowy kontrakt płytowy - Atlantic jest już za mały, by sprostać wymaganiom zespołu. Chłopcy szukają także studia, w którym „zmiksują" przygotowywany album „live". Podczas przesiadki w Nowym Jorku Mick wyskakuje do Madison Square Garden na koncert grupy Oueen - towarzyszy mu Bernie Taupin, tekściarz Eltona Johna.
16 lutego. Zespół The Rolling Stones podpisuje umowę... z koncernem EMI, który zajmie się dystrybucją płyt firmy Rolling Stones Records na całym świecie z wyłączeniem USA i Kanady (chłopcy nie wybrali jeszcze dystrybutora na rynek amerykański). Umowa wchodzi w życie po zbliżającym się wydaniu dwupłytowego albumu koncertowego. Prasa spekuluje na temat „gwarancji finansowych", jakich zażądali dla siebie Stonesi - powszechnie przyjmuje się sumę 10 milionów funtów, ale obie strony nie ujawniają szczegółów. Sensacją jest zerwanie - dosłownie w ostatniej chwili - rozmów z firmą Polydor. Podobno Stonesi wkurzyli się z powodu przedwczesnego „przecieku".
17  lutego. Bill na temat groupies: „Wchodzisz do pokoju hotelowego, a tam - za kotarką od prysznica - ukrywa się dziewczyna... Jak jej odmówić, kiedy jest się w Cleve-land w stanie Ohio, w długą zimową noc? To dosłownie jak manna z nieba!" A tymczasem Mick ląduje w Los Angeles i spędza jedną noc w Malibu z... Bianką! Dla odmiany?
18 lutego. Keith został aresztowany po spowodowaniu wypadku samochodowego w maju ubiegłego roku - za posiadanie kokainy. Policja przypomina sobie, że gitarzysta nie miał także opłaconego podatku drogowego: płaci mandat wysokości 25 funtów!
24 lutego. Keith i Anita lądują w Toronto. Panna Pallenberg ubrana jest raczej ekstrawagancko, ale jeszcze większe zdumienie celników wzbudza fakt, że pasażerka linii lotniczych ma ze sobą 28 sztuk bagażu. Przeszukanie tego „cargo" trwa długo, ale przynosi też rezultaty... Anita importowała do Kanady heroinę i marihuanę. Po aresztowaniu niezłomna dziewczyna Stonesa wychodzi z nakazem stawienia się przed sądem.
27 lutego. Klasyczny nalot Królewskiej Kanadyjskiej Policji Konnej na apartament państwa Redlands (czytaj: Richards + Pallenberg) w Harbour Castle Hotel w Toronto - nie należy jednak wnioskować, że kanadyjska policja szturmowała konno, musiałyby to
383
bowiem być pegazy (Stonesa namierzono w apartamencie na 32 piętrze hotelu). Ilość heroiny znaleziona przy Richardsie zezwala policji na aresztowanie go pod zarzutem „posiadania narkotyków z zamiarem handlu". U „państwa Redlands" znaleziono 22 gramy trzydziestodwuprocentowej heroiny! Natrafiono przy tym na 5 g kokainy, sporo „zielska" i liczne parafrenalia. Wyrwany ze snu Richards przyznał, że to wszystko należy do niego, że od heroiny uzależniony jest od lat i że podejmował próby leczenia. Został zwolniony po pobraniu depozytu, ale odebrano mu paszport. Kanadyjskie prawo przewiduje za handel karę dożywotniego pozbawienia wolności...
4 marca. Stonesi grają pierwszy koncert w klubie El Mocambo: dla trzystuosobowej widowni, na którą złożyli się zwycięzcy radiowego plebiscytu oraz pani... Margaret Trudeau, żona kanadyjskiego premiera. Obchodzi tego dnia szóstą rocznicę ślubu i wydaje wieczorem przyjęcie, na którym są obecni wszyscy Stonesi, ale nie ma jej męża. Prasa od razu robi z tego sensację - brukowce posuwają się do nazwania pani premierowej groupie Stonesów. Mick o Margaret Trudeau: „Wygląda na to, że lubi rock and rolla tak samo, jak wszyscy inni". Groźne wieści napływają ze Stanów - Robert Stigwood, poważny impresa-rio i potencjalny nabywca praw do katalogu Stonesów na Amerykę, wycofuje ofertę o wysokości 7 milionów dolarów! Czekający Keitha proces stawia pod znakiem zapytania całą dalszą przyszłość „największego zespołu świata".
5  marca. Drugi koncert w El Mocambo - fragmenty nagrane tego wieczoru znajdą się na trzeciej stronie dwupłytowego albumu koncertowego, który ukaże się już wkrótce. Margaret Trudeau ponownie przychodzi na koncert i ponownie urządza przyjęcie dla zespołu. Charlie Watts: „Nie chciałbym, żeby moja żona miała z nami cokolwiek wspólnego". Bill Wyman: „Jej postawa poprawia stosunki... brytyjsko-kanadyjskie".
6 marca. Mick Jagger o występach w El Mocambo: „Dobrze bawiłem się na scenie, ale wszystkie dziewczęta próbowały złapać mnie za jaja". Chłopcy zarobili równo 371 dolarów (połowę utargu barmana - zgodnie z umową), ale to przecież nie o pieniądze chodziło. Mieli sobie przypomnieć „stare, dobre czasy" - Richards zepsuł im tę przyjemność. Powtarza się pytanie: czy w wypadku kary więzienia dla gitarzysty (w domyśle: wieloletniej...) zespół zamierza nadal kontynuować działalność. Charlie: „Ostatni występ będzie wtedy, kiedy rozlecą mi się bębny".
7 marca. Rozpoczyna się sądowa gehenna Richardsa. Już przed wejściem do budynku sądu jakiś człowiek (podobno fotograf ultralewackiej gazety) łapie go za włosy i Iży: „Ty parszywy Angliku! Ty zasrany narkomanie!" Sędzia orzeka o konieczności złożenia zeznań „w warunkach tajnego przesłuchania" w dniu następnym. Pierwszy raz w swojej sensacyjnej historii zespół The Rolling Stones staje się bohaterem sensacji... ekonomicznej. Kurs dolara kanadyjskiego spada w stosunku do innych walut (m.in. o półtora centa w stosunku do brytyjskiego funta), co interpretowane jest na światowych giełdach jako efekt skandalicznego romansu pani premierowej z Mickiem Jaggerem. Szykują się oświadczenia prasowe zaangażowanych stron.
9 marca. Stonesi wylatują do Nowego Jorku. Keith i Anita zostają w Toronto. Na jak długo? Niefortunnym zbiegiem okoliczności do Nowego Jorku leci także... Margaret Trudeau. Zatrzymuje się u przyjaciółki - księżnej Yasmine Khan (jedynego dziecka księcia Agiego Khana i bogini seksu, Rity Hayworth). Przyjaciółki udają się razem na występ Michaiła Barysznikowa w City Centrę - atakują je wścibscy reporterzy.
10 marca. Oświadczenie Jaggera: „Margaret Trudeau to miła i ładna kobieta, ale nic nas nie łączy. Nie widziałem jej od przyjazdu do Nowego Jorku. Jestem tu z żoną i córką". Oświadczenie Margaret Trudeau: „Bardzo go lubię. Ale jestem przecież mężatką".
384
11  marca. Oświadczenie premiera Kanady: „Jeśli moja żona ma ochotę chodzić na koncerty rockowe, to musi się spodziewać, że będzie się o tym pisało. Nie mam nic przeciwko temu, ale uważam, że jej prywatne życie to wyłącznie nasza sprawa".
12  marca. Pigeonhole Gallery w Londynie wystawia 60 portretów Micka Jaggera wykonanych przez Andy'ego Warhola. Cena: 3700 funtów każdy. Pani Trudeau wraca do Ottawy. „I całe szczęście!" - mówi z ulgą Peter Rudge. „Im dalej będzie od nas, tym lepiej".
13 marca. Annie Leibovitz, wtedy jeszcze ambitna pani fotograf magazynu „Rolling Stone", nie pozwala Richardsowi zasnąć przez całą noc, a kiedy niezniszczalny gitarzysta pada wreszcie z wyczerpania, robi mu zdjęcia z igłą w ramieniu. Wszystko dla... sztuki?
14 marca. Anita płaci w Toronto grzywnę wysokości 400 dolarów (kanadyjskich) i jest wolna. „Sędzia był dla mnie bardzo miły" - mówi. Keith czeka na rozprawę po wpłaceniu kaucji wysokości 25 000 dolarów (!) Na szczęście również „tylko" kanadyjskich...
18 marca. Trzej Stonesi oraz ich kobiety - Mick (+Bianca), Ron (+Krissie) i Bill (+Astrid) - oglądają w Nowym Jorku dwa występy. Popołudniówkę w Palladium w wykonaniu nietypowego zestawu - Iggy Pop i David Bowie - oraz wielki koncert amerykańskiej supergrupy The Eagles w Madison Square Garden. Ron pomaga „Orłom" w bisach.
26 marca. Bianca Jagger komentuje plotki o jej rzekomym romansie ze słynnym kobieciarzem, aktorem i reżyserem Warrenem Beatty: „Musi być kiepski. Nawet go nie pamiętam".
1  kwietnia. Keith i Anita opuszczają - za zgodą władz - teren Kanady i lecą do Nowego Jorku. Stonesi przedłużają umowę z firmą Atlantic. Nadal są najlepiej zarabiającą grupą świata, ale wolą nie czekać, aż narkotyczne uzależnienie Keitha obniży ich akcje.
6 kwietnia. Portret Micka Jaggera (autorstwa Warhola) pokazany jest przez cesarzową Iranu w telewizyjnej rozmowie z popularną dziennikarką Barbarą Walters. Cesarzowa stwierdza: „Lubię nowoczesne rzeczy". Ajatollah zdecydowanie woli tradycyjne...
26 kwietnia. Mick Jagger i Stevie Wonder biorą udział w sesji nagraniowej znanego gitarzysty Petera Framptona (eks-Humble Pie) - w Electric Ladyland Studios na Manhattanie.
Koniec kwietnia. Uwaga! Oto słowa mistrza: „Rolling Stonesi pojawili się nagle i od razu otworzyli przed muzyką nowe możliwości. Pokazali, skąd się wzięła taka muzyka i jak oni ją poznali. Powiedzieli prawdę - przekonali o tym białych i ja sam chylę za to przed nimi czoło. Wykorzystali moją muzykę, ale to nic nie szkodzi. Dopiero Anglicy pokazali białym Amerykanom, co mają na własnym podwórku". Tak powiedział Muddy Waters.
2 maja. Projektant mody Halston organizuje przyjęcie urodzinowe dla Bianki Jagger w nowo otwartym klubie na Manhattanie, Studio 54 (wkrótce mekka epoki disco). Mick sprawia żonie prezent w postaci... białego konia (i nie mówimy o whisky).
9 maja. Felietonista gazety „Soho News", Bob Weiner, pisze o Biance: „Gdyby nie była żoną Micka Jaggera, szorowałaby gdzieś teraz podłogi". Chyba jej jednak nie docenia...
15 maja. Ron Wood wysłuchuje koncertu Muddy Watersa w klubie Roxy w Los Angeles.
25 maja. Stonesi zjeżdżają się do Nowego Jorku, żeby wspólnie ukończyć pracę nad albumem.
12 czerwca. Charlie Watts bierze udział w charytatywnym koncercie jazzowym (!) w Swindon Arts Centrę. Mówi: „Zawsze lubiłem taką muzykę. W domu słucham głównie jazzu i bluesa, szczególnie lubię Charliego Parkera. Gdybyśmy zagrali razem kilka razy, na pewno brzmiałoby to lepiej". W przyszłości wróci jeszcze do jazzu.
20 czerwca. Mick i Keith „miksują" koncertowy album w Atlantic Studios w Nowym Jorku.
385
27 czerwca. Keith Richards nie stawia się w oznaczonym dniu przed sądem w Toronto, ale jego prawnik prosi o zmianę terminu, tłumacząc to koniecznością kontynuowania terapii odwykowej, jakiej Keith poddał się w Stevens Clinic przy Sutton Place (Nowy Jork). Sędzia domaga się dowodów „postępu terapii" i zapowiada, że zamierza traktować Keitha Richardsa jak każdego innego człowieka stającego przed majestatem prawa.
28 czerwca. Mick pojawia się na przyjęciu w nowojorskim klubie 21 w towarzystwie Jerry Hall. Obecny przy tym Andy Warhol (bez niego nie da się zrobić imprezy dla bogatych...) odnotowuje w swoim „Dzienniku": „Wygląda na to, że Bianca będzie miała kłopoty".
1  lipca. Bianca występuje w filmie „Flesh Coloured" kręconym w Paryżu. Widuje się ją w towarzystwie Davida Bowie, więc prasa podchwytuje temat - zemsta za Angie?
2 lipca. Mick próbuje - bezskutecznie - powstrzymać publikację książki Davida Littlejohna, dziekana Uniwersytetu Kalifornijskiego, „The Man Who Killed Mick Jagger" (czyli „Człowiek, który zabił Micka Jaggera"). Obawia się, że fabuła, w której on sam pada ofiarą szaleńca, może zainspirować kogoś w realnym świecie do podobnego czynu.
18 lipca. Ron Wood sprzedaje „The Wiek" („Wólka") - swój dom w Richmond - za sumę 300 000 funtów. Ma z nim związanych już zbyt wiele złych wspomnień. Tymczasem Mick odwiedza studia Pathe Marconi w Paryżu planując następne nagrania.
19 lipca. Keith po raz drugi nie stawia się przed sądem w Toronto, ponownie tłumacząc się koniecznością kontynuowania terapii. Gazecie „Daily Mirror" mówi: „Są sposoby, żeby uniknąć zespołu odstawienia (cold turkerf - dziś załatwia to elektroterapia. Te historie ze skręcaniem się w udręce w zamkniętym pokoju to dobre dla filmów. Wystarczy spędzić parę dni w klinice - nie używają do tego nawet żadnych igieł".
20 lipca. Na ścieżce dźwiękowej japońskiego filmu zatytułowanego „Metamorpho-sis" znajduje się nieznany utwór Rolling Stonesów: Criss Cross - nagrany na Jamajce w 1972 roku.
24 lipca. Bill Wyman występuje na festiwalu jazzowym w Montreux z Clarence Brown Band.
8 sierpnia. Keith ma dwa tematy: „Niewielu jest perkusistów takich jak Charlie Watls, którzy potrafią grać rock and rolla i do tego swingować. A ja nie jestem narkomanem".
10 sierpnia. ABKCO wydaje w USA kolejne dwie składanki z tymi samymi numerami co zawsze, THE ROLLING STONES GREATEST HITS vol. 1 & 2. Decca Records robi z tego dwupłytowy album i sprzedaje taniej (chcąc sprzedać więcej). Składanki noszą nazwę „albumów telewizyjnych" ze względu na wysyłkową ofertę kupna. Dawno wycofane.
25 sierpnia. „Daily Mirror" donosi, że państwo Jagger próbowali ratować małżeństwo na greckiej wyspie Hydra (tej samej, na której mieszkał przez wiele lat Leonard Cohen), jednak rokowania nie są najlepsze - zajmowali osobne stoliki w tej samej restauracji...
26 sierpnia. Grupa fanów Rolling Stonesów we Frankfurcie organizuje zbiórkę pieniędzy dla Keitha i planuje marsz protestacyjny i demonstrację pod ambasadą kanadyjską.
12 września. Konferencja promocyjna nowego albumu - Jagger w hotelu Savoy w Londynie.
13 września. Premiera prasowa nowego albumu koncertowego. Na przyjęcie w klubie Marquee w Londynie przybywają wszyscy Stonesi oprócz - odbywającego terapię -Richardsa.
14 września. Mick i Ron zasiadają na widowni Kilburn Gaumont podczas zorganizowanego przez Paula McCartneya koncertu zespołu The Crickets, legendarnej grupy
386
akompaniującej Buddy Holly'ego (pionier rock and rolla miałby tego dnia 41 lat - zginął w 1959 roku).
16 września. Ukazuje się oczekiwany album koncertowy - pod tytułem LOVE YOU LIVE. Zawiera nagrania z Paryża oraz z klubu El Mocambo w Toronto (jedna strona). Autorem okładki jest Andy Warhol - pochodzi ona z polaroidowej sesji Stonesów, na której chłopcy gryźli się nawzajem. Pierwszą stronę albumu zdobi gryzący Mick.
20 września. BBC pokazuje godzinny film z ubiegłorocznych występów Stonesów w Paryżu.
23 września. Europejska premiera filmu dokumentalnego z amerykańskiej trasy koncertowej „Ladies and Gentlemen, The Rolling Stones" - w Rainbow Theatre w Londynie.
27 września. Stonesi (w komplecie) promują wydanie albumu w klubie Trax w Nowym Jorku.
29 września. Andy Warhol ponownie fotografuje Stonesów w swojej Factory na Manhattanie.
1 października. LOVE YOU LIVE wchodzi na brytyjską listę - dojdzie do 3 miejsca, co jest znakomitym rezultatem w przypadku płyty z nagraniami koncertowymi.
3 października. Keith o młodym pokoleniu: „Punki powinny zapisać się na kursy przeklinania. Brak im jaj, żeby zostać prawdziwymi gwiazdami rock and rolla". Mick Jagger powiedział kiedyś, że Keith jest „archetypalnym punkiem". I że nie sposób go „o d p u n -ko wić" („You can't really out-punk Keith. It's a useless gesture").
6 października. Stonesi szykują się do nowych sesji nagraniowych w Paryżu. Keith i Ron Wood przylatują (concordem) z Waszyngtonu, ale Richards nie może sobie przypomnieć adresu swojego paryskiego mieszkania (którego właścicielem jest od ładnych paru lat), dzwoni więc do biura Rolling Stonesów w Nowym Jorku prosząc o pomoc.
10 października. Rolling Stonesi rozpoczynają nowe nagrania w studiach Pathe Marconi w Paryżu.
15 października. LOVE YOU LIVE wchodzi na listę w Stanach - dojdzie tam do 5 miejsca.
19 października. Francuska prasa wróży rychły rozwód państwa Jagger. Mick jest coraz częściej widywany w towarzystwie Jerry Hall (dziewczyny Briana Ferry'ego z Roxy Musie).
24 października. Stonesi bohaterami sensacji militarnej! Radzieckie podwodne okręty szpiegowskie prowadzą podsłuch odbywających ćwiczenia jednostek NATO. Pilot amerykański zagłusza fale eteru taśmą z nagraniami Rolling Stonesów - zawsze ma ją przy sobie!
28 października. Mick Jagger zasiada na widowni Lyceum Ballroom w Londynie podczas koncertu wykonawców związanych z (niezależną!) wytwórnią Stiff Records - są wśród nich Nick Lowe, lan Dury oraz największy talent nadchodzącej dekady: Elvis Costello.
Początek listopada. Wytwórnia Decca Records zaczyna „dorabiać na boku": nakładem tajemniczej firmy Arcade Records ukazuje się n-ta składanka z tymi samymi numerami - hity Rolling Stonesów z lat 1963-1971 ukazują się tym razem pod tytułem GET STONED.
17 listopada. Bianca kupuje na aukcji w Sotheby's fotografię Micka wykonaną na planie filmu „Performance" przez Cecila Beatona. Może w ramach akcji „ratujmy wspomnienia"?
26 listopada. Stonesi robią przerwę w paryskich sesjach, żeby Keith mógł stanąć przed sądem w Toronto. Mick odlatuje do Tangeru (w Maroku) w towarzystwie... Jerry Hall!
387
2 grudnia. Keith staje przed sądem w Toronto. Oświadcza, że wielokrotnie w przeszłości podejmował wysiłki mające na celu zerwanie z nałogiem, ale ilekroć zespół rusza na trasę koncertową, wraca do narkotyków. Sprawa zostaje przełożona na luty.
5 grudnia. Wszyscy Stonesi wracają do pracy nad płytą w studiach Pathe Marconi w Paryżu.
11 grudnia. Bianca wylatuje do Ameryki (concordem) pośród pogłosek o rychłym rozwodzie.
21 grudnia. Rolling Stonesi robią przerwę świąteczną w nagraniach. I spotyka ich zaszczyt: „Księga rekordów Guinnessa" wymienia ich jako najgłośniejszy zespół 1977 roku.
25 grudnia. Gwiazdka: Mick spędza ją z Jerry Hall w Londynie, Keith z Anitą w Nowym Jorku.
27 grudnia. Mick Jagger i Jerry Hall lecą na Barbados - oboje używają nazwiska Beaton.
1978
6 stycznia. Mick Jagger i Jerry Hall wracają do Londynu - przez Nowy Jork. W Nowym Jorku Bianca Jagger szaleje w nocnych klubach w towarzystwie tenisisty -Bjórna Borga.
25 stycznia. Słynny cios uchwycony przez fartownego papparazzi (Daniel Angeli): Mick i Jerry opuszczają klub Elysee Matignon w Paryżu i zostają zaczepieni przez natarczywego fotoreportera. Jagger pierwszy wymierza mu cios, ale reporter kontratakuje ciosem znacznie mocniejszym i powala gwiazdora na paryski trotuar. Ideał sięgnął bruku?
26 stycznia. Ron Wood podpisuje na targach MIDEM solowy kontrakt płytowy z wytwórnią CBS.
27 stycznia. Charlie zasiada przy perkusji z formacją tradycyjno-skifflową Boba Halla w Swindon - lan Stewart nagrywa występ w wiadomej ciężarówce i w sierpniu ukaże się album o ograniczonym nakładzie, JAMMING THE BOOGIE (z fragmentem sesji sprzed roku).
6 lutego. Bianca wydaje oświadczenie, w którym stwierdza: „Oboje z mężem mamy już dość nękania przez prasę i fałszywie przypisywanych nam wypowiedzi na własny temat".
11 lutego. Richards udziela szczerego wywiadu amerykańskiemu magazynowi „High Times". Mówi między innymi: „Nie wiem, czy po prostu miałem szczęście, czy działa jednak podświadomość, ale nigdy nie znaleziono mnie sinego w obcej łazience. Uważam to za szczyt złych manier. Wielu osobom zdarzało się to u mnie, ale jeśli jest coś takiego jak narkotykowa etykieta, to zsinieć nagle w czyjejś łazience jest wielkim nietaktem".
15 lutego. W wypadku samochodowym ginie William Steward, oficer „kanadyjskiej konnej", który dokonał aresztowania Keitha Richardsa w hotelu w Toronto w ubiegłym roku.
16 lutego. Obrażenia w wypadku samochodowym odnosi Krissie Wood - trafia do szpitala.
Koniec lutego. Państwo Jagger wielokrotnie zaprzeczają pogłoskom o spodziewanym rozwodzie.
1 marca. Mick oferuje nagrodę znalazcy biżuterii, którą Jerry Hall zgubiła w paryskim metrze - był to oczywiście prezent od niego: bransoletka i kolczyki (podobno z brylantami).
388
3 marca. Stonesi kończą sesje w Pathe Marconi Studios - zarejestrowali w sumie 44 nagrania. Mick i Keith dokonują wstępnego „miksu" w Paryżu, ale kontynuują „miksowanie" w nowojorskich Atlantic Studios. Charlie wraca do Londynu, Ron do Los Angeles, Bill i jego enigmatyczna Astrud udają się - czyżby dla odmiany? - na wyspę Barbados.
6 marca. Kanadyjski sąd ustala definitywną datę rozprawy Keitha Richardsa na 23 października.
9 marca. Krissie Wood występuje o rozwód, powołując się na związek męża ze znaną modelką Jo Howard. Ronnie mówi jeszcze w Paryżu: „Załatwimy to w cywilizowany sposób".
Koniec marca. Intensywna działalność „miksersko-towarzyska" Micka i Keitha w Nowym Jorku.
Początek kwietnia. Mick „korowodzi się" po nocnym Manhattanie z Jerry Hall w nierozłącznej kompanii Andy'ego Warhola, a dyskotekowe rytmy Studio 54 działają na jego podświadomość.
1  kwietnia. To nie jest prima aprilis - rozpoczyna sezon Północnoamerykańska Liga Piłki Nożnej. Mick jest jednym ze współwłaścicieli drużyny Philadelphia Furies -oprócz niego dali się wkopać w ten interes: Peter Frampton, Rick Wakeman i Paul Simon. Niepoprawni optymiści (okrągłą piłkę Amerykanie potrafią tylko wrzucać do kosza) wynajmują dla przyjaciół cały pociąg i udają się na mecz, zabierając ze sobą m.in. Erica Claptona, Bruce'a Springsteena, małżeństwo Carly Simon + James Taylor i Andy'ego Gibba. Mick przylatuje w ostatniej chwili śmigłowcem i ogląda ze współwłaścicielami oraz przyjaciółmi porażkę „swoich chłopców" (trzy-jajo z drużyną Washington Diplomats).
19 kwietnia, lan Stewart występuje z Alexisem Kornerem na koncercie zorganizowanym w Londynie z okazji 50 urodzin protoplasty białego bluesa i ojca brytyjskiego rocka.
27 kwietnia. Mick i Keith lecą obejrzeć One Love Peace Concert do Kingston (Jamajka) - wystąpi artysta reggae Peter Tosh, z którym Rolling Stones Records zawarło kontrakt płytowy.
Początek maja. Ukazuje się składanka TIME WAITS FOR NO ONE: ANTHOLOGY 1971-1977. Jest drugą kompilacją Rolling Stones Records, na której znalazły się Angie i Bitch.
2 maja. Bianca obchodzi 34 urodziny w Studio 54 - do szpanerskiego klubu przychodzą m.in. Liza Minelli, Ryan 0'Neal, Truman Capote i David Frost. Światem rządzi dyskoteka.
5 maja. Mick Jagger leci do Los Angeles na występ Muddy Watersa w klubie Roxy.
13  maja. Rolling Stonesi zapowiadają kolejne amerykańskie tournee - od czerwca do lipca.
14  maja. Bianca Jagger wnosi wreszcie sprawę rozwodową. Stonesi rozpoczynają tymczasem próby przed nową trasą - tym razem w studiach Todda Rundgrena w Bearsville pod Woodstock (miejscowość słynąca z tego, że w okolicy mieszkali muzycy The Band).
19 maja. Ukazuje się singel Miss Youl Far AwayEyes, pierwsza płyta w dystrybucji EMI.
9 czerwca. Ukazuje się album studyjny nagrany w Paryżu. Nosi tytuł SOME GIRLS.
10 czerwca. Początek dziewiątego amerykańskiego tournee - Civic Center w Lake-land (Floryda). Miss You wchodzi na brytyjską listę Top 30, na której dojdzie do 2 pozycji. W Stanach Zjednoczonych i singel, i album dojdą do samego szczytu list.
389
17 czerwca. Koncert na stadionie JFK w Filadelfii przed 90 000 fanów. Mick ma ostry atak grypy, ale wychodzi na scenę wbrew kategorycznym zakazom lekarzy. Nie koniec na tym: od razu po występie leci do Nowego Jorku na koncert Boba Marleya w MSG. Na listy brytyjskie wchodzi album SOME GIRLS - podobnie jak singel Miss You zajmie 2 miejsce. Singel wchodzi do Top 30 w Stanach Zjednoczonych.
19 czerwca. Koncert w nowojorskim Palladium. Na widowni zasiadają m.in. państwo McCartney, Bob Marley oraz para Dianę Keaton i Warren Beatty (Woody Allen płacze w domu).
20 czerwca. Ron Wood: „Dopiero niedawno zdałem sobie sprawę, jak bardzo jestem Stonesem. Ale za to czuję się już tak, jakbym grał z Rolling Stonesami od samego początku".
28 czerwca. Koncert w Midsouth Coliseum w Memphis. Zapytany, dlaczego album nosi tytuł „Pewne dziewczęta", Keith odpowiada: „Bo nie pamiętamy ich pieprzonych imion!"
29 czerwca. Jeden fan zostaje postrzelony, a 17 aresztowanych w konfrontacji widzów z policją w czasie trwania występu Rolling Stonesów w Lexington w stanie Kentucky.
4 lipca. Tradycyjny koncert w Dniu Niepodległości - tym razem w Buffalo (stan Nowy Jork).
5 lipca. Na widowni w Orchard Park (stan Nowy Jork) wybuchają zamieszki po tym, jak zespół odmawia wyjścia na oczekiwane bisy. Tymczasem brytyjski „Daily Mirror" podaje, że dwie kobiety, których zdeformowane podobizny znalazły się na okładce SOME GIRLS, straszą sądem: Raquel Welch i Lucille Bali. Największe zagrożenie przedstawia ta druga, bohaterka popularnego w latach 50. i 60. serialu „l Love Lucy!" - jedna z najbogatszych kobiet Ameryki. Okładka zostanie zmieniona...
9 lipca. Dzień wcześniej Stonesi grali w Chicago, nie odmawiają więc sobie przyjemności wystąpienia z mistrzem: Mick, Keith, Ron i Charlie dołączają do zespołu Muddy Watersa w chicagowskim klubie The Ouiet Knight (tylko 400 miejsc na widowni).
10 lipca. Bill Wyman - jedyny z Rolling Stonesów, który nigdy nie rusza się na scenie - spada z wysokości 3 metrów (niewłaściwe zejście...) po koncercie w St Paul (Minnesota). Basista traci przytomność. Zdjęcia rentgenowskie wykazują złamanie kości lewego nadgarstka, a dochodzi do tego naderwanie ścięgna mięśnia barku i przecięcie skóry głowy. Tym razem Bill wychodzić będzie na scenę wbrew kategorycznym zaleceniom lekarzy (z opatrunkiem usztywniającym na lewej dłoni). Udowodni tym samym, że jest jedynym basistą na świecie, który może grać z usztywnioną lewą ręką. (Brawo?) Kilka murzyńskich rozgłośni radiowych apeluje o bojkot najnowszego albumu, ze względu na fragment tekstu z piosenki tytułowej: „Czarne dziewczęta lubią się pierdolić do rana". Stonesi biją kasowy rekord szybkości sprzedaży: sprzedają 55 000 miejsc na Anaheim Stadium w Los Angeles w niecałe 2 godziny.
13 lipca. Największy koncert wszechczasów w budynku krytym dachem - sala sportowa Superdome w Nowym Orleanie mieści od 80 do 100 000 widzów (nieścisłe dane). Bardziej precyzyjna jest wysokość sumy pobranej tu za bilety - przeszło milion... Mick uważa, że jego granie na gitarze wzbogaca brzmienie: „W większości zespołów wystarcza jedna gitara, ale myślę, że skoro Keith i Rony wiedzą, że pociągną partię rytmiczną, mogą dalej wypuszczać się we dwóch - bez obawy, że coś nam umknie". SOME GIRLS zostaje albumem numer 1 w Stanach Zjednoczonych.
390
17 lipca. Chłopcy przylatują do Dallas. Bilety na jutrzejszy koncert zespołu w Fort Worth „chodzą u koników" po 300 dolarów - kolejny rekord na cześć i chwałę The Rolling Stones.
18 lipca. Koncert Rolling Stonesów w Will Rogers Memoriał Center w Fort Worth w Teksasie. Mick tłumaczy „najbielszej widowni Ameryki": Jeśli zespół nie jest dziś w pełni sił, to dlatego, że wczoraj pierdoliliśmy się do rana. Ale zobaczycie: damy z siebie wszystko!"
21  lipca. Tucson w Arizonie to rodzinne miasteczko Lindy Ronstadt. Zmysłowa piosenkarka wychodzi na scenę i wykonuje z Mickiem Jaggerem w duecie piosenkę Tumblin' Dice.
22 lipca. Stonesi przylatują do Los Angeles. Mick, jego córka Jadę, Jerry Hall oraz Diana Ross udają się na występy Boba Marleya do Starlit Amphitheatre w Burbank (Kalifornia).
23 lipca. Pierwszy z dwóch koncertów na Anaheim Stadium w Los Angeles. Na widowni siedzą m.in. Valerie Perrine, Steve McOueen, Richard Dreyfuss i Sylvester Stallone.
24 lipca. Drugi koncert w Los Angeles. Do Stonesów dołączają Nicky Hopkins i Bobby Keys.
25  lipca. Dochody Micka z występów w Los Angeles zostają zablokowane decyzją sądu, dopóki nie zostanie wyjaśniony pozew Marshy Hunt w sprawie jego świadczeń na ich dziecko, córkę Karis. Ciemnoskóra inspiratorka piosenki Brown Sugar domaga się zwiększenia sumy z płaconych przez Jaggera 8,5 funta tygodniowo do 300 funtów.
26 lipca. Mick Jagger kończy 35 lat. Grupa The Rolling Stones kończy 9 amerykańskie tournee koncertem w Oakland Coliseum w Kalifornii. Mick i Jerry spędzą teraz kilka dni ze słynnym impresario rockowym, Billem Grahamem, w uroczym Corte Madera, pod San Francisco. Dołączy tam do nich czternastoletni syn Briana Jonesa, Julian.
Koniec lipca. Mick Jagger o korespondentach brytyjskiej prasy na amerykańskim tournee: „Wysłano ich po to, żeby zajmowali się nami, a jedyne, co ich interesowało, to picie i upijanie się. To okropni ludzie. Straszni! Prawdziwa hołota - odechciewa mi się powrotu do Wielkiej Brytanii na samą myśl, że żyją tam tacy ludzie jak oni".
Początek sierpnia. Stonesi zostają w Los Angeles, gdzie będą „miksować" materiał zarejestrowany na amerykańskich koncertach i zaczną nagrywanie nowych piosenek w RCA Studios.
7 sierpnia. Les Perrin, rzecznik prasowy Rolling Stonesów, umiera w Londynie w wieku 57 lat.
28 sierpnia. W Stanach ukazuje się singel Beasf Of Burden I When The Whip Comes Down.
Początek września (w ubraniu). Rolling Stonesi bardzo intensywnie nagrywają -tym razem w Wally Heider's Studio, przy hollywoodzkim Bulwarze Zachodzącego Słońca. Panuje przekonanie, że starają się zgromadzić „zapas" piosenek, na wypadek gdyby Keith poszedł do więzienia.
Początek września (czarna golizna). Dziwny hałas budzi o 5 rano Micka i Jerry Hall. Co dziwniejsze - dobywa się z garderoby wynajmowanego przez nich domu w Los Angeles. Jagger bohatersko zbliża się do źródła dźwięku i dostrzega, wystającą z garderoby, „nagą, ciemnoskórą nogę". Przycina ją drzwiami i umyka zadzwonić po policję. Oboje z Jerry Hall widzą kompletnie nagiego czarnego mężczyznę, który z szaleńczym wrza-
391
stawiła się w domu sędziego Graburna i podsunęła mu - mimowolnie? - sposób na „wyplątanie siebie i Kanady z tej całej sytuacji".
25 października. Oszałały z podniecenia tłum fanów szturmuje w Toronto budynek Kanadyjskiego Instytutu Niewidomych w nadziei na zrobienie rezerwacji - sala może pomieścić tylko 225 osób! Keith wyraża gotowość zagrania w większym miejscu, ale podkreśla, że z całą pewnością zagra tam, gdzie mu każą. Keith jest bowiem... zrehabilitowany. Wieczorem pojawia się w nowojorskim klubie The Botom Linę, słucha występów Dave'a Edmundsa, Nicka Lowe'a i zespołu Rockpile, po czym wskakuje na scenę i wykonuje z kolegami Let It Rock. Widownia stawia mu drinki, a po wyjściu z klubu odbiera uściski dłoni i gratulacje od policjantów z wolnego miasta - Nowego Jorku.
26 października. Mick Jagger wylatuje z Londynu tuż przed przybyciem do jego domu przedstawicieli Bianki Jagger, którzy muszą doręczyć mu osobiście dokumenty sprawy rozwodowej. „Mick ma nos do takich rzeczy" - mówi któraś z osób dobrze poinformowanych...
28 października. Trwa bezsensowna debata nad sensem i przesłaniem tekstu piosenki Some Girls. Ahmet Ertegun, szef wytwórni Atlantic, mówi: „Mick Jagger z całą pewnością nie jest rasistą. Jest świadomym przeciwnikiem rasizmu. Całą swoją drogę życiową zawdzięcza czarnej kulturze i czarnej muzyce". Sugeruje jednak, żeby zmienić tekst na nowym tłoczeniu płyty - Stonesi kategorycznie odmawiają. Mick Jagger wyraża swą opinię słowami: „Jeśli ktoś nie zna się na pieprzonych żartach, to jego problem".
29 października. Keith i Mick „mijają się" w powietrzu na trasie Nowy Jork (tam leci Mick) - Jamajka (a tam leci Keith). Tymczasem w Kanadzie trwa burza prasowa po ogłoszeniu wyroku Richardsa. Konserwatystów zbulwersowała wypowiedź gitarzysty po jego ogłoszeniu: „Rock and rolla nie zamkniecie do więzienia!" Poprzedni premier, John Deifenbaker, woła o pomstę do nieba i o apelację. Ale najbardziej poczytny dziennik Kanady - „The Toronto Globe" - uznaje tak liberalną decyzję sądu za „modelową dla oświeconego wymiaru sprawiedliwości, rokującą szanse na bardziej zrównoważone i cywilizowane traktowanie skazanych narkomanów przez kanadyjskie sądy w przyszłości". Amen.
21  listopada. Prokurator generalny prowincji Ontario, Roy McMurty, występuje do ministra sprawiedliwości Kanady, Otto Langa, o „skorygowanie błędu sędziego" w wydaniu wyroku na Richardsa - kanadyjska konserwa chce, żeby Keith jednak posiedział.
22 listopada. Oskarżyciel federalny, John Scollin, gwarantuje sobie prawo do wniesienia apelacji - kwestionuje wyrok wydany przez sędziego Graburna i ma czas do 3 maja 1979 roku, by wykazać, że „uczynił on pośmiewisko z kanadyjskiego wymiaru sprawiedliwości".
29 listopada. W Stanach ukazuje się nowy singel Shattered7 Everything Is Turning To Gold. Utwór ze strony B został nagrany w Paryżu, ale nie wszedł na album SOME GIRLS - wzbogaci w przyszłości następną składankę Rolling Stonesów (kwiecień 1981).
3 grudnia. Rolling Stones Records wydają pierwszy solowy singel Keitha Richard-sa(!) Run Rudolf Run (Chuck Berry) / The Harder They Come (Jimmy Cliff). Pierwszą piosenkę Keith nagrał w Londynie w 1976 roku. Drugą - w Los Angeles w sierpniu.
10 grudnia. Charlie Watts, lan Stewart i Alexis Korner występują w Dingwairs Dance Hall (w londyńskim Carnden Town), wchodząc w skład big-bandu powołanego specjalnie dla uczczenia pięćdziesiątej rocznicy powstania nieśmiertelnego boogie-woogie.
15 grudnia. Japońskie władze oznajmiają, że podniosły wreszcie „szlaban" - w 6 lat po uniemożliwieniu Rolling Stonesom odbycia tournee w ojczyźnie harakiri.
394
18 grudnia. Keith obchodzi 35 urodziny w Nowym Jorku, ale na święta Londynu.
25 grudnia. Mick Jagger spędza święta Bożego Narodzenia w Hongkong jakoś wyszło.
28 grudnia. W ankiecie krytyków magazynu „Rolling Stone" Rolling Stom słusznie wybrani najlepszym zespołem roku, SOME GIRLS najlepszą płytą dłi roku, a piosenka Miss You najlepszym singlem roku. W Anglii mówią na to hot
1979
13 stycznia. Keith, zapytany, czego z Anglii brakuje mu najbardziej: „S nych gliniarzy".
18 stycznia. Stonesi lecą do Nassau na Bahamach nagrać nowy materi pass Point Studios.
20 stycznia. Magazyn „NME" wybiera album SOME GIRLS najlepiej ut 1978 roku.
23 stycznia. Sąd w Los Angeles nakazuje Mickowi płacenie 1500 dolaróv wo na córkę Karis.
25 stycznia. Państwo White, gospodarzący zapomnianą przez Micka pi w Stargroves, dostają nakaz eksmisji - Jagger sprzedał nieruchomość za 200 ( Oboje czują się dotknięci i uważają, że po 10 latach pracy dla Micka m\ei wcześniejsze wymówienie. Łaskawca daje im 28 dni na znalezienie własnego
Koniec stycznia. Shattered wchodzi w Stanach do Top 30, by wypaść | wie tygodniach.
5 lutego. Ignorując intercyzę sporządzoną przez Micka przed ślubem w Bianca domaga się podziału majątku męża, ocenianego (lekko) na 10 milion Żądna krwi pani Jagger wynajęła Marvina Mitchelsona, Iwa rozwodowej pales wood (który zresztą reprezentował bardzo skutecznie także Marshę Hunt).
8 lutego. Podczas wypoczynkowego rejsu w okolicach wysp Bahama | z radarów łódź Alana Dunna, roadie Stonesów od 1963 roku, odbywającego wraz z dziewczyną imieniem Ramona. Zespół wynajmuje natychmiast samol zadaniem będzie przeczesanie całego Trójkąta Bermudzkiego. Szczęśliwie, zg się całe i zdrowe, wyłowione przypadkowo przez załogę jachtu „Drummer".
16  lutego. Solowy singel Keitha Richardsa Run Rudolf Run / The H, Come ukazuje się w Anglii - gitarzysta stwierdza sarkastycznie, że chyba na (
17 lutego. Magazyn „NME" formułuje „dylemat Richardsa". Jeżeli pojaw nadzie, grozi mu odnowienie procesu (czyli nakaz sądowy wiążący się z zal paszportu). Jeżeli nie zagra dobroczynnego koncertu - złamie warunek z wyroku.                                                                                                          ,
20 marca. Keith Richards oznajmia, że wystąpi na dwóch koncertach i nych w Kanadyjskim Instytucie Niewidomych w Toronto w kwietniu. Oznacza te zaryzykuje ewentualność zatrzymania przez władze. Nie ma zresztą wyboru.
24  marca. Keith i Ron przychodzą do Fiorucci's w Nowym Jorku, gdzie A podpisuje egzemplarze swojego magazynu „lnterview". Artysta odnotowuje: „P widziałem ich w świetle dziennym. Wyglądali na starych i zmęczonych życien dziewczyny wyglądały bardzo młodo i bardzo świeżo".
5 kwietnia. Amerykańskim prawnikom pozostającym na usługach Marana Mitchel-sona udaje się wreszcie „dorwać małego" w Nowym Jorku - Mick Jagger dostaje jednak dokumenty rozwodowe. Jak wymaga tego prawo, do rąk własnych.
6  kwietnia. Keith ląduje w Kanadzie. Na lotnisku otrzymuje wezwanie związane z apelacją i staje przed obliczem sędziego Graburna, żeby „omówić postępy w rehabilitacji". Sędzia twardo broni swojego werdyktu, odrzuca apelację, a argument opozycji, że „uczynił pośmiewisko z wymiaru sprawiedliwości", woli pominąć milczeniem.
21 kwietnia. Największe wydarzenie w dziejach Kanady? Cała armia, towarzysząca występom The Rolling Stones na stadionach, zwala się do Toronto, zajmuje połowę hotelu Four Seasons i przygotowuje koncert w miejscowości Oshawa (50 km od Toronto). Mimo że wybrana sala mieści tylko 4500 widzów, Stonesi nie rezygnują z żadnych elementów swojej imponującej oprawy i dają koncert na najwyższych obrotach. Jest to jedyny występ The Rolling Stones w 1979 roku (a właściwie dwa występy). Ale kto wie, czy nie większą atrakcją tego szczególnego wieczoru jest formacja powołana do życia przez Keitha na tę wyjątkową okazję. Jej nazwę zasugerował podobno sam Neil Young: The New Barbarians. W skład „Nowych barbarzyńców" wchodzą: Keith i Ron (gitary), Bobby Keys (saksofon), lan McLagan (klawisze), Stanley Ciarkę (bas) i Joseph Modeliste (perkusja). Gra im się razem świetnie...
28 kwietnia. W dniu, w którym The New Barbarians grają w Cobo Hall w Detroit (Michigan), w Los Angeles odbywa się pierwszy, półoficjalny pokaz filmu „Cocksucker Blues".
Koniec kwietnia. W rzeczy samej „Nowym barbarzyńcom" gra się razem tak dobrze, że bez większego namysłu ruszają w drogę (natychmiast przenosząc się jednak na bezpieczniejszy grunt Stanów Zjednoczonych). Wystąpią w Ann Arbor (Michigan), w Den-ver (Kolorado), w St Louis (Missouri), ponownie w Michigan, wreszcie w Milwaukee i w Chicago.
Początek maja. „Nowi barbarzyńcy" występują w Pittsburghu, w Cincinnati i w Largo, a następnie w Cleveland i w Nowym Jorku, gdzie wypełniają po brzegi Madison Square Garden.
4 maja. Mick odbywa trzygodzinną sesję w londyńskim sądzie - ważą się losy jego sprawy rozwodowej. Angielskie przepisy prawne są korzystniejsze przy podziale majątku dla niego, a chytra Bianca wniosła sprawę w Kalifornii, żeby tym skuteczniej „wydoić" Stonesa.
9 maja. Prawnicy Micka w Los Angeles wydają oświadczenie, w którym stwierdzają, że choć „państwo Jagger odbyli ostatni stosunek w 1977 roku, ich małżeństwo było właściwie fikcją od roku 1973". Toczy się debata na temat „wartości Micka w funtach". Bianka domaga się połowy z 13 milionów funtów, które zarobił od 1971 roku, Mick utrzymuje, że zostały mu już tylko 2 miliony. Niestety - Bianca wie o wielu jego nieruchomościach.
11  maja. CBS wydaje solowy album Rona Wooda GIMME SOME NECK - Ron sam napisał wszystkie piosenki, z wyjątkiem Seven Days, nieznanego dotąd utworu Boba Dylana. Wspomagają go m.in. Mick, Keith, Charlie, Bobby Keys oraz Mick Fleetwood.
12 maja. W The Venue w Londynie występuje prowadzona przez lana Stewarta formacja boogie-woogie Rocket 88 - grają w niej m.in. Charlie Watts oraz Alexis Korner.
13 maja. Mick i Bill pojawiają się na festiwalu filmowym w Cannes na przyjęciu wydanym z okazji prezentacji filmów The Who: „Ouadrophonia" oraz „The Kids Are Alright".
396
14 maja. Prawnicy Bianki ujawniają przed sądem w Los Angeles, że Mick obciął miesięczne „kieszonkowe" żony z 8000 do 1000 funtów. Sąd poucza Micka, że powinien utrzymywać żonę na poziomie, do którego ją przyzwyczaił (pada słowo „przepych").
Połowa maja. Keith bawi się jak nigdy - The New Barbarians grają w Birmingham (Alabama), Houston i Dallas (Teksas), Tucson i Phoenix (Arizona) i w Oakland (Kalifornia).
20 maja. Spóźnione wesele Erica Claptona z Patti Boyd (czyli byłą żoną George'a Harrisona) - ślub dwojga słynnych kochanków odbył się 27 marca w Arizonie. Mick i Charlie mają okazję wysłuchać pierwszego wspólnego występu Paula McCartneya, Ringo Starra i George'a Harrisona (tak, tak - były mąż był obecny) od słynnej zadymy na dachu Apple w styczniu 1969 roku. Brakowało tylko Lennona, który powiedział: albo Paul albo ja.
21  maja. „Nowi barbarzyńcy" kończą amerykańską trasę koncertową w Los Angeles Forum.
Koniec maja. Ukazuje się kolejna składanka Stonesów wydana przez Rolling Stones Records - tym razem tylko na rynek europejski. Nosi tytuł TIME WAITS FOR NO ONE.
2 czerwca. Sąd w Los Angeles nakazuje Mickowi płacić Biance 1500 funtów tygodniowo (!), do czasu ostatecznego rozwiązania kwestii podziału majątku.
18 czerwca. Stonesi rozpoczynają pracę nad nowym albumem w Pathe Marconi Studios w Paryżu. Wynajmują studio na cały miesiąc non stop (w dzień i w nocy), by móc pracować bez żadnych ograniczeń czasowych i dowolnie regulować długość sesji nagraniowych.
27 czerwca. Sąd apelacyjny w Toronto otwiera sprawę Keitha na wniosek prokuratury. Obrońca byłego narkomana dowodzi pięcioosobowemu składowi sędziowskiemu, że Richards przeszedł trudną terapię, która zakończyła się pełnym sukcesem, i że odosobnienie w zakładzie karnym może łatwo unicestwić jej zbawienne skutki. W nadesłanym do sądu oświadczeniu sam oskarżony używa słynnego sformułowania: „myśl o sięgnięciu po narkotyki w przyszłości jest dziś obca mojemu myśleniu". Richards dodaje także, że jego niedawna kuracja miała dobry wpływ na stosunki w rodzinie, w której wychowuje nieletniego syna. Prokurator John Scollin twardo trzyma się swojej linii: Jeżeli Keith nie „posiedzi", ośmieszy to kanadyjski wymiar sprawiedliwości...
30 czerwca. Bianca Jagger udaje się do ojczystej Nikaragui, zatrwożona losami swoich bliskich w nabierającej rozmachu - i podsycanej przez Stany Zjednoczone -wojnie domowej.
Początek lipca. Rolling Stonesi intensywnie pracują w studiach Pathe Marconi nad nową płytą.
6 lipca. Mick Jagger przerywa nagrania, jedzie do Londynu na sześciodniowe przesłuchania sądowe w sprawie rozwodu i zapuszcza brodę - sesje w sądzie kosztują go 20 000 funtów.
9  lipca. Bianca wraca do Londynu i odstawia szopkę po hasłem „pomocy dla Nikaragui". Opowiada wszem i wobec, że chce nieść pomoc swoim rodakom, ale nie jest w stanie tego uczynić, bo Mick nie płaci należnych jej pieniędzy. Wzruszenie ramion budzi jej deklaracja chęci wstąpienia do Czerwonego Krzyża - Bianca ma wyrobioną opinię...
10  lipca. Opinię tę w pełni potwierdza Mick, nagabywany - przez czyhających na niego pod sądem reporterów - niewinnym pytaniem, jaka właściwie jest Bianca: „Straszna!!!"
16 lipca. Sąd londyński orzeka, że sprawa rozwodowa państwa Jagger powinna odbyć się na terenie Wielkiej Brytanii, co nie oznacza jednak, że Bianca nie może próbować dochodzić swoich profitów w Kalifornii. Mówiąc krótko: nic się nie wyjaśniło.
397
20 lipca. Tragedia w amerykańskim domu Keitha Richardsa w Westchester (stan Nowy Jork). Siedemnastoletni Scott Cantrell ginie od strzału w głowę w obecności Anity Pallenberg! Starzejąca się dziewczyna Stonesa i jej małoletni przyjaciel oglądali razem telewizję (w łóżku). Kiedy Anita oddaliła się na chwilę z sypialni... padł samobójczy strzał. Policja przesłuchuje Anitę przez 12 godzin. Nazwisko Richardsa wraca do gazet.
21  lipca. Anita zostaje zwolniona za kaucją, ale policja zatrzymuje jej paszport. W chwili tragicznego wypadku w domu Stonesa znajdował się przyjaciel Richardsa, dwudziestopięcioletni Jeffery Sessler, oraz syn Keitha i Anity, Marlon. Sessler zeznaje, że Scott Cantrell nie był kochankiem Anity (innego zdania są Mick i Jerry, którzy na wieść o tragedii wyznają to w Paryżu Warholowi). Rewolwer Smith & Wesson, z którego padł fatalny strzał, został skradziony w Fort Lauderdale na Florydzie, więc Anita zostaje oskarżona o posiadanie kradzionej broni. Ona sama zeznaje, że jej nieletni przyjaciel bawił się bronią przez cały wieczór i wspominał o „rosyjskiej ruletce". Myślała, że to żart.
23 lipca. Dalsze wyjaśnienia w sprawie Cantrella. Matka chłopca popełniła samobójstwo w czasie minionych świąt Bożego Narodzenia, a on sam był typem nieszczęśliwego neurotyka i nie miał przyjaciół. Anita przygarnęła go do domu z litości. Troszczyła się o chłopca, ale jej zaangażowanie nie miało charakteru seksualnego. Kto jej uwierzy?
Koniec lipca. Trwa moda na covery Rolling Stonesów i trochę się już ich nazbierało: grupa Kiss nagrała 2000 Man, The Records - Have You Seen Your Mother..., The Pointer Sisters - Happy, Carillo - Out Of Time, Jay Ferguson - Lefs Spend The Night Together.
11  sierpnia. The New Barbarians występują pierwszy raz w Europie - na festiwalu w Knebworth.
16 sierpnia. Gazeta „New York Post" podaje sensacyjne okoliczności tragedii w domu Richardsa. Młodzież z sąsiedztwa zeznaje, że Anita zapraszała zarówno chłopców, jak i dziewczęta na orgie seksualne i częstowała wszytkich narkotykami. Zgodnie z opinią części okolicznych nastolatków była kobietą do cna zepsutą, wulgarną w obyciu i brudną w wyglądzie. Wciąż mówiła o seksie, ale „kto by chciał taką wstrętną staruchę" (!)
17 sierpnia. Ciąg dalszy sensacji „New York Post" - Anita jest czarownicą! Zarówno okoliczna młodzież (a przynajmniej ta jej część, której Anicie nie udało się zdeprawować), jak i zakonnice z pobliskiego klasztoru, słyszeli dochodzące z domu Richardsa tajemnicze śpiewy, znajdywano też pod murem zwłoki psów i kotów „ofiarnych"!
Koniec sierpnia. Stonesi robią przerwę w paryskich nagraniach. Keith i Ron pozostają w Paryżu, Bill leci do Stanów, a Mick i Charlie do Londynu. Ukazuje się singel Rona -Seven Days.
2 września. Bill Wyman oraz Ringo Starr, Dave Mason, Todd Rundgren i Kiki Dee grają razem w Las Vegas podczas telehtonu zorganizowanego przez Jerry'ego Lewisa na rzecz osób cierpiących na dystrofię mięśniową (The 1979 Muscular Dystrophy Telethon).
12 września. Wszyscy Rolling Stonesi meldują się z powrotem w Paryżu i wracają do nagrań.
17 września. Pięcioosobowy skład Sądu Apelacyjnego w Toronto odrzuca apelację prokuratury - orzeczenie stwierdza, że Keith Richards nie jest już narkomanem, a to największy sukces, jakiego mógł się w ogóle spodziewać kanadyjski wymiar sprawiedliwości.
Koniec września. Keith i Ron odwiedzają Leonarda Bernsteina na koncercie w Elysee Matignon.
15 października. Gazeta „London Evening News" ogłasza, że Stonesi odbędą w przyszłym roku tournee po... Chinach. Mówi Mick: „Bardzo chcemy zagrać przed
398
widownią, która właściwie nie miała jeszcze do czynienia z rock and roiłem". Pomysł skazany na poronienie.
19 października. Koniec nagrań w studiach Pathe Marconi w Paryżu. Nowy album jest gotowy i nosi roboczy tytuł SATURDAY, WHERE THE BOYS MEET. Na szczęście zostanie on zmieniony.
20 października. Najpopularniejsza stacja rockowa w Nowym Jorku - WNEW-FM -nadaje przez całą dobę wyłącznie muzykę zespołu The Rolling Stones. Jest to pierwszy special tego typu w komercyjnej stacji radiowej i nie znajdzie wielu naśladowców (duże ryzyko).
21  października. Amerykańska sieć telewizyjna NBC płaci innej amerykańskiej sieci telewizyjnej - CBS - 250 000 dolarów za fragment „The Ed Sullivan Show" z udziałem Rolling Stonesów (z 1964 roku). Nie trwa on nawet minuty, ale znajdzie siew przygotowywanym przez NBC-TV dokumencie o najwięszych wydarzeniach w historii telewizji. Jadę Jagger kończy 8 lat - tatuś przylatuje z prezentami prosto z Paryża.
22 października. ...ale już nazajutrz wraca do Francji - tam bowiem obchodzi pierwsze urodziny mała Leah Wood, a jej tatuś nie wyobraża sobie braku któregokolwiek z Rolling Stonesów.
Koniec października. Stonesi rozjeżdżają się po świecie - Mick i Keith do Nowego Jorku, a Ron do Los Angeles, Charlie Watts pojedzie w trasę po Niemczech i Holandii z grupą boogie - Rocket 88.
Początek listopada. Mick i Keith „miksują" nowy album w studiach Electric Lady-land na Manhattanie.
2 listopada. Po 8 latach małżeństwa Bianca otrzymuje „promesę rozwodu" (decree nisi).
10 listopada. Charlie i lan Stewart grają na płycie popularnego w latach sześćdziesiątych bluesmana, Briana Knighta. Najciekawsze, że na gitarze solowej gra niejaki Jeff Bradford, były członek Little Boy Blue & The Blue Boys (pamiętamy?), czyli pierwszy gitarzysta Stonesów.
15 listopada. Rysunki Rona Wooda zostają zamieszczone w albumie „Starart", zawierającym prace plastyczne ludzi ze środowiska muzycznego: Joni Mitchell, Johna Mayalla i innych.
19 listopada. Sąd Okręgowy w Westchester oczyszcza Anitę z wszelkiej odpowiedzialności za śmierć Scotta Cantrella. Panna Pallenberg odpowie za posiadanie broni pochodzącej z kradzieży, ale to niewielkie przewinienie. Orzeczenie bulwersuje ojca zmarłego chłopca: „Uważam, że byli kochankami i że dawała mu narkotyki. Trzydziesto-siedmioletnia kobieta powinna wiedzieć, co robi, zabierając do sypialni siedemnastoletniego chłopca. To ona ponosi odpowiedzialność za śmierć mojego syna - bez względu na to, jak zatuszują sprawę".
Koniec listopada. Keith Richards coraz częściej udziela się gościnnie jako muzyk: ostatnio na płytach Steve'a Croppera, Screamin' Jay Hawkinsa, a także (razem z Ronem Woodem) na solowym albumie przyjaciela, lana McLagana - muzyka grającego na instrumentach klawiszowych i wielokrotnie towarzyszącego Rolling Stonesom na koncertach - zatytułowanym TROUBLE SHOOTER, który ukaże się na początku przyszłego roku.
15 grudnia. Biuro prasowe Stonesów dementuje pogłoski, jakoby Bill planował odejście z grupy.
18 grudnia. Keith Richards obchodzi swoje urodziny w nowojorskim klubie Roxy Roller Disco - właśnie tam poznaje modelkę Patti Hansen. Najwyższy czas, Keith. Najwyższy czas.
399
30 grudnia. Charlie Watts, Alexis Korner i Jack Bruce (niespełniony wirtuoz basu) grają razem - dla czystej przyjemności - w sali Dingwalls (w dzielnicy Camden Town w Londynie).
31  grudnia. Anita przyznaje się w sądzie w Lewisboro Town do nielegalnego posiadania broni. Panna Pallenberg może być „bardziej rockandrollowa" niż wszyscy Rolling Stonesi razem wzięci, ale chłopcy wolą przywitać Nowy Rok z dala od budynków wymiaru sprawiedliwości. Ron pojawia się z Davidem Bowie w nowojorskim klubie Trax na koncercie duetu Sam & Dave (soulowego prototypu The Blues Brothers - czyli bluesowego wcielenia Johna Belushiego i Dana Aykroyda stworzonego w okresie współpracy obu aktorów ze słynnym programem NBC-TV, „Saturday Night Live"). Mick Jagger i Jerry Hall witają Nowy Rok na przyjęciu zorganizowanym przez Woody'ego Allena w Harkness House (75 Ulica na Manhattanie), gdzie nadziewają się na... Biankę! Odtrącona Nikaragu-anka opanowuje swoją gorącą krew z klasą, która zdumiewa wszystkich obecnych, i wdaje się z parą mąż/modelka w półgodzinną rozmowę. Jest przy tym - jak skrupulatnie odnotował Andy Warhol (bez niego nie da się urządzić imprezy...) - „uosobieniem czaru". Czytamy dalej w jego „Dzienniku": „Nie wiem, jak to zrobiła, ale jakoś jej się to udało. Chciała zdenerwować Jerry i odniosła pełny sukces. Mick zgolił brodę i wygląda teraz bardzo dobrze".
1980
13 stycznia. Entuzjazm fanów na koncercie The New Barbarians w Milwaukee graniczył z szałem, mimo braku „półtora Stonesa" w zespole - nie grał ani Keith, ani lan McLagan.
Początek lutego. Mick Jagger pojawia się na bankiecie wyborczym kandydata na prezydenta USA, senatora Roberta Kennedy'ego w Nowym Jorku. Nie towarzyszy mu żadna z obu pań.
18 lutego. Bill Wyman wyznaje reporterowi „Daily Express", że planuje odejście z zespołu w 1982 roku, czyli w 20 rocznicę powstania The Rolling Stones. Przypomina, że jego zaangażowanie w rock and rolla miało mieć charakter „przejściowy". Basista słusznie spekuluje, że „lepiej skończyć, kiedy się jest na szczycie". Przyszłość pokaże, że nie umiał sobie tego dobrze obliczyć. „Nie chcę, żeby ludzie uważali mnie za rockmana w śred-n i m  wieku. Zapewne niektórzy już mnie za takiego uważają" - mówił Bill.
22 lutego. Ron Wood i jego dziewczyna, Jo Howard, zostają aresztowani za posiadanie 200 gramów kokainy na wyspie St Marteen leżącej w archipelagu Antyli Holenderskich.
25 lutego. Na przyjęciu w nowojorskim mieszkaniu Ahmeta Erteguna, szefa wytwórni Atlantic, Mick Jagger pojawia się w towarzystwie... Bianki Jagger. Druga z obu pań, modelka Jerry Hall, jest chwilowo nieobecna w mieście. Nie brakuje natomiast Warhola...
26 lutego. Ron i Jo wychodzą z aresztu na Antylach i czym prędzej uciekają do Los Angeles. Skrupulatne śledztwo wykazuje, że kokainę „podłożyła" im... miejscowa policja!
1 marca. Popkulturowy obiad alternatywny: Mick Jagger, William Burroughs i Andy Warhol. Miejsce akcji: Bunkier, dawna sala gimnastyczna przy podłej nowojorskiej Bowery (gdzie mieszka pisarz). Alternatywność obiadu sprowadza się głównie do niejedzenia.
3 marca. Anita dostaje rok w zawieszeniu i płaci grzywnę 1000 dolarów, po przyznaniu się do posiadania kradzionej broni. Chodzi o rewolwer, z którego zastrzelił się Scott Cantrell.
400
Połowa marca. Bill Wyman „miksuje" w studiu Pye Records w Londynie taśmy nagrane podczas występów Buddy'ego Guya i juniora Wellsa na festiwalu w Montreux w 1974 roku.
Koniec kwietnia. Wszyscy Stonesi spotykają się w Nowym Jorku, gdzie nagrywają film promujący nowy album. Bill i Charlie wracają do Europy, Ron Wood (konsekwentnie) do Los Angeles, Mick i Keith zostają na Manhattanie i dokonują ostatnich „miksów" nowych nagrań.
18 czerwca. Południowoamerykański milioner, Nelson Seabra, wydaje w Paryżu wielkie przyjęcie, na które wszyscy zaproszeni muszą stawić się w czerwieni. Mick Jagger pojawia się z Jerry Hall, natomiast Bianka Jagger przybywa w towarzystwie... Andy'ego Warhola.
20 czerwca. Ukazuje się najnowszy singel Stonesów - Emotional Rescue I Down In The Hole.
23 czerwca. Ukazuje się album EMOTIONAL RESCUE. Czterej Stonesi organizują z tej okazji przyjęcie w słynnych Barakach w londyńskiej Chelsea (własność księcia Yorku) - Keith Richards przebywa właśnie w Nowym Jorku. Premiera albumu jest opóźniona przez samą wytwórnię, ze względu na kontrowersje wokół - zamieszczonej pierwotnie przez Stonesów - piosenki Claudine, opowiadającej o pannie Claudine Longet, która w 1976 roku zastrzeliła kochanka. Nagranie zostało usunięte z płyty, a plotka, według której ukazała się krótka seria zawierająca ten utwór, nie znalazła potwierdzenia.
25 czerwca. Charlie Watts skarży się na łamach dziennika „Daily Mirror": „Nie można przecież być bez przerwy Rolling Stonesem. A ja w dodatku nie cierpię rock and rolla..."
26 czerwca. Czterej Stonesi (tym razem Charlie Watts spóźnił się na samolot we Francji) dokonują promocji nowego albumu na gruncie amerykańskim - w klubie Dance-teria w Nowym Jorku. Po części „oficjalnej" Keith Richards dołącza do Jima Carrolla występującego w klubie Trax - ogląda to Mick z Jerry, Ron Wood i Carly Simon.
28 czerwca. Mick Jagger wyznaje na łamach „NME": „Pieniądze nie szkodzą, ale mogą stać się ciężarem, który nie każdy potrafi udźwignąć. Ja to na szczęście potrafię".
Koniec czerwca. Keith Richards mówi: „Rock and roli przetrwał, ponieważ nie pojawiło się nic innego". Czy słowa te nie nabierają złowieszczego znaczenia w latach dziewięćdziesiątych, w dobie techno?
26 lipca. Mick Jagger spędza swoje 36 urodziny razem z Jerry Hall w Tangerze (Maroko). Album EMOTIONAL RESCUE zajmuje 1 miejsce na amerykańskiej liście płyt długogrających - pozostanie na szczycie przez 7 tygodni! W Anglii także odnosi wielki sukces: dochodzi do 1 miejsca i zajmuje je przez miesiąc.
2 sierpnia. Mick, zapytany przez reportera „Melody Maker" o stosunek do planów Billa Wymana, mówi, że jeśli ktoś chce opuścić zespół, to jest to wyłącznie jego prywatna sprawa - „nie zamierza go powstrzymywać i nie będzie miał żalu". Na pytanie, jak długo sam ma zamiar zajmować się rock and roiłem, odpowiada: „Nie wiem. Może już zawsze?"
21  sierpnia. Kilka interesujących wypowiedzi dla magazynu „Rolling Stone". Mick: „Rock and roli nie ma przyszłości. To tylko powielanie tego, co już było". Keith: „Rock and roli jest zdrowy i czuje się świetnie. Zapominamy wciąż, że dziewięćdziesiąt procent rock and rolla to gówno, ale dziesięć procent to naprawdę dobra muzyka". Bill: „Nie zamierzam czekać, aż skończę sześćdziesiąt lat".
Basista Wyman powtarza do znudzenia, że odejdzie z zespołu. Ale dzieli się także kilkoma ciekawszymi obserwacjami: „Rolling Stonesi to pięciu ludzi z całkowicie odmien-
401
nymi gustami. Keith szaleje na punkcie reggae i Jerry'ego Lee Lewisa. Mick słucha nowojorskich stacji radiowych i muzyki funk. Charlie Watts zaszywa się w Anglii z płytami Bixa Beiderbecke'a, a ja na południu Francji z nagraniami Hanka Williamsa. Spotykamy się razem tylko wtedy, kiedy musimy razem pracować".
30 sierpnia. Decca wydaje wszystkie „dwustronne" single Stonesów (czyli te, które miały dwie strony A) w specjalnym opakowaniu z plakatem i metalowym znaczkiem do klapy. Ta nietypowa edycja wywołuje jedynie marginalne zainteresowanie kolekcjonerów -sprzedawana jest wyłącznie drogą pocztową i zaledwie przez kilka miesięcy.
16-21 września. W sali kinowej Whitney Museum w Nowym Jorku pokazywany jest niesławny film Roberta Franka „Cocksucker Blues". Reżyser dogadał się wreszcie ze Stonesami - wolno mu organizować cztery projekcje filmu rocznie, „w celach edukacyjnych i artystycznych", pod warunkiem, że będzie osobiście obecny na każdej z nich.
Połowa września. Jagger i Richards „miksują" w Londynie nie wykorzystane nagrania z ostatnich sesji.
18 września. Mick kupuje posiadłość Chateau Fourchette we Francji - zameczek w Poce-sur-Cisse pochodzi z połowy XVIII wieku i leży w pobliżu Chateau d'Amboise. Arystokraci z pobliskiego Amboise używali go jako siedziby dla metres... Jagger płaci za nieruchomość 2 miliony franków, a jej renowacja potrwa aż do lata 1986 roku.
19 września. Ukazuje się drugi singel z nowego albumu: She's So Coldl Send It To Me. Piosenka okazuje się jednak zbyt monotonna i zajmuje dalekie pozycje na listach po obu stronach oceanu - 27 w Wielkiej Brytanii i 21 w Stanach Zjednoczonych.
3 października. Bill Wyman rozpoczyna w swojej willi na Lazurowym Wybrzeżu pracę nad ścieżką dźwiękową do filmu sensacyjnego w reżyserii Ernesta Daya, „Green Ice", w którym występują m.in. Ryan 0'Neal („Love Story") i Omar Sharif („Doktor Żywago").
11 października. Stonesi powracają do Paryża, gdzie w studiach Pathe Marconi przystępują do nowych nagrań - trwać one będą z przerwami 2 miesiące. Mick wynajmuje mieszkanie dla siebie i dla Jerry Hall, położone bardzo malowniczo na wysepce la Cite na Sekwanie.
2 listopada. Mick i Bianca stają przed sądem w Londynie i finalizują trwające blisko 10 lat małżeństwo. „Cena wolności" Jaggera nie została oficjalnie ogłoszona, ale z tzw. przecieków można było się dowiedzieć, że wynosiła około miliona funtów (plus pokrycie kosztów sądowych). Sąd nie ustalił jeszcze opieki nad dziewięcioletnią Jadę.
Połowa i koniec listopada. Trwają nagrania w studiach Pathe Marconi w Paryżu; Stonesi pracują nad nową płytą.
1 grudnia. Jerry Hall wyznaje reporterom „Daily Star", że Mick jest najlepszym kochankiem, jakiego miała. „Kiedy mam wyglądać seksy przed kamerą, wystarczy, że pomyślę o Micku i to zawsze działa". Dowiadujemy się, że w łóżku „Mick jest geniuszem".
8 grudnia. Z ręki zamachowca ginie w Nowym Jorku John Lennon. Wielki Beatles żył 40 lat - kula szaleńca dosięgła go pod bramą ulubionej Dakoty, domu przy Central Park West, w którym mieszkał z rodziną. Na wieść o tragedii Bill Wyman łączy się - z Francji -z nowojorską stacją radiową WNEW-FM i dzieli się na żywo swoimi wspomnieniami o słynnym koledze. Świat rock and rolla - i nie tylko, nie tylko - pogrąża się w żałobie.
22 grudnia. Mieszkanie przy 135 Central Park West - niedaleko od Dakoty - kupuje Jeny Hall. „Parapetówkę" dla sfer wyższych zalicza oczywiście Andy Warhol ze swoją ekipą.
27 grudnia. Po świętach spędzonych w Nowym Jorku w towarzystwie m.in. rodziny Jerry Hall, Mick Jagger wylatuje do Peru, gdzie wystąpi na planie filmu Herzoga „Fitzcarraldo".
402
Początek stycznia. Jerry Hall dołącza do Micka w miejscowości lquito w Peru, gdzie Jagger występuje w swojej pierwszej roli filmowej od prawie 12 lat. Niestety - Mick nie ukończy zdjęć.
Połowa stycznia. Nowojorscy sąsiedzi Keitha Richardsa występują z żądaniem usunięcia gitarzysty z budynku, w którym wynajmuje mieszkanie - przez całą dobę głośno słucha muzyki.
27 stycznia. Richards przychodzi na występ Jerry'ego Lee Lewisa w nowojorskim klubie Ritz. Wytwórnia Atlantic wydaje album ROCKET 88, zarejestrowany przez formację lana Stewarta podczas koncertów w Rotation Club w Hamburgu w listopadzie 1979 roku.
Początek lutego. Atak Indian na plan filmowy w lquito oraz poważna choroba odtwarzającego rolę tytułową aktora, Jasona Robartsa, zmuszają filmowego wizjonera, Wernera Herzoga, do czasowego zaprzestania pracy nad filmem „Fitzcarraldo". Ekipa filmowa wraca do Monachium, aktorka Claudia Cardinale odmawia dalszego udziału w przedsięwzięciu - mówi się, że nad produkcją wisi fatum... Herzog wróci na plan jeszcze w maju, ale już bez Jaggera, którego zatrzyma w Stanach kolejna trasa koncertowa Stonesów.
8 lutego. Keith dołącza do występującej w nowojorskim klubie Lone Star Cafe wokalistki murzyńskiej, Etty James - wspólnie wykonują ostrą, funkową wersję Miss You.
4 marca. W USA ukazuje się kolejna składanka Stonesów: SUCKING IN THE SEVENTIES. Poza przebojami z ostatnich kilku albumów zawiera m.in. koncertową wersję utworu When The Whip Comes Down nagraną w Midsouth Coliseum w Memphis 28 czerwca 1978 roku oraz nieznaną wersję piosenki Dance zatytułowaną li I Was A Dancer (Dance Part 2). Kontrowersyjny tytuł - implikacje seksualne są oczywiste, a ewentualne wątpliwości rozwiewa gigantyczny czerwony „jęzor" na kopercie płyty - powoduje pewne kłopoty z dystrybucją płyty. Niektóre amerykańskie sklepy odmawiają jej sprzedawania, ale wcale nie przeszkadza to albumowi wejść na listę i dotrzeć do wysokiej, 17 pozycji. Mówi się jednak, że zabawny tytuł kosztował zespół około ćwierć miliona dolarów - na taką liczbę szacuje się straty wynikające z ograniczeń w podaży albumu w USA.
Połowa marca. Mick z Jerry Hall oraz Keith z Patti Hansen spędzają krótkie wakacje na Barbadosie.
13 kwietnia. Składanka SUCKING IN THE SEVENTIES ukazuje się w Wielkiej Brytanii.
Koniec kwietnia. Mick zostawia Jerry na wyspie Mustique i dołącza do Keitha w Nowym Jorku - obaj Stonesi dopinają tam w studiach Atlantic Records nowy album. Tymczasem gitarzysta Ron Wood nagrywa w Los Angeles materiał na kolejną płytę solową.
Czerwiec1. Polydor wydaje soundtrack z filmu „Green Ice" - dzieło Billa Wymana. Towarzyszy temu wydanie singla z dwoma kompozycjami basisty: Tenderness i Noche De Amour. Bill wnosi sprawę przeciwko „Daily Star" o rozpowszechnianie nieprawdziwych (?) pogłosek, jakoby nosił się on z zamiarem opuszczenia zespołu. „The Rolling Stones to najważniejsza rzecz w moim życiu i zawsze taką będzie" - zmienia front Wyman. Mick Jagger, Keith z Patti, Charlie z Shirley oraz Bobby Keys oglądają występ Jimmy'ego Cliffa w nowojorskim klubie Ritz. Kiedy w kilka dni później Richards powróci do Ritza w towarzy-
1 Maj pominięty.
403
stwie Patti, stanie się bohaterem przykrego incydentu. Gitarzysta Stonesów przyjdzie na koncert swojego największego mistrza, samego Chucka Berry'ego. Po występie odwiedzi go uszczęśliwiony w garderobie i... zainkasuje prawy prosty, który podbije mu oko. „Król rock and rolla" nie lubi, kiedy ktoś zachodzi go z tyłu, i bije, zanim zada sobie trud rozpoznania intruza.
Początek lipca. Bill wydaje solowy singel autorski (Si, Si) Je Suis Un Rock Starł Rio De Janeiro. Piosenka odnosi niespodziewany sukces, dochodząc do 11 miejsca na brytyjskiej liście przebojów - w wielu krajach europejskich zajmuje jeszcze wyższe pozycje. Miarą popularności jest wydana wkrótce „dyskotekowa wersja" na maksi-singlu! Nowojorskim sąsiadom Keitha Richardsa udaje się wyrzucić go na drodze sądowej z wynajmowanego mieszkania - gitarzysta uwieczni incydent w utworze Neighbors.
2 lipca. Stonesi nagrywają teledysk do piosenki Waiting On A Friend, wałęsając się na luzie po ulicy St Marks (niegdyś centrum ruchu punkowego w Nowym Jorku). Zdumieni przechodnie śledzą krok w krok Jaggera i Richardsa do taniej restauracji St Marks Bar & Grill, gdzie Stonesi próbują zaimprowizować bluesową jam-session, ale muszą ewakuować się po chwili ze względu na napierający tłum. Reżyseruje Michael Lindsay-Hogg.
20 lipca. Główny logistyk sztabu Stonesów, Alan Dunn, oraz lan Stewart, jadą do Brookfield w stanie Massachusetts, gdzie mają ocenić przydatność studia Long View Farm pod kątem prób do kolejnej trasy Rolling Stonesów. Obaj są pod dużym wrażeniem.
24 lipca. Mick leci do Bombaju w Indiach, gdzie za dwa dni obchodzić będzie 38 urodziny.
Koniec lipca. „Bezdomny" Keith przenosi się wraz z Partie do Long View Farm w Massachusetts.
Początek sierpnia. Mick wraca z Indii do Nowego Jorku, zatrzymując się na jeden dzień w Paryżu.
12 sierpnia. Richards leci do Europy w celu przedłużenia wizy zezwalającej na pracę. Zważywszy na amerykańskie prawo emigracyjne, dziwne jest jednak, że ląduje... w Rzymie (powinien zwrócić się do konsulatu USA w kraju „stałego pobytu").
15 sierpnia, lan Stewart przygotowuje przybycie Stonesów w Long View Farm w Massachusetts.
16 sierpnia. Stacja radiowa WMMR-FM w Filadelfii zdobywa kopię przygotowywanego albumu Stonesów i zaczyna emisję nowego materiału ubiegając o tydzień oficjalną premierę.
17 sierpnia. Rolling Stonesi przyśpieszają premierę singla Start Me Up I No Use In Crying. Piosenka ze strony A stanie się koncertowym przebojem zespołu na następne dekady (m.in. otwierać będzie tournee 1989/1990,) ale singel zajmie „zaledwie" 4 pozycję. Największą karierę zrobi jednak jako podkład muzyczny reklamy „Windows 95".
18 sierpnia. Stonesi - w większości z rodzinami - zaczynają się zlatywać do Massachusetts, gdzie na terenie studia nagraniowego Long View Farm rozpoczną próby do tournee.
20 sierpnia. Bill Wyman zwraca się do fanów zespołu na łamach gazety „Daily Express" z prośbą o nadsyłanie na jego adres pamiątek związanych z działalnością The Rolling Stones - basista ujawnia tym samym swoje pasje kolekcjonerskie i przyznaje się do posiadania 14 kufrów materiałów (w przyszłości wyda bardzo rzetelnie przygotowaną książkę „Stone Alone").
26 sierpnia. Na stadionie JFK w Filadelfii Mick obwieszcza światu plan dziesiątego (!!!) tournee Rolling Stonesów po Ameryce Północnej. Trasa rozpocznie się 25 września
404
właśnie w Filadelfii, a zakończy 6 grudnia w Birmingham (w stanie Alabama). Zapytany na konferencji prasowej, czy będzie to ostatnia trasa Rolling Stonesów, Mick zaprzecza.
31 sierpnia. Ukazuje się najnowszy album Stonesów o wdzięcznym tytule TATTOO YOU.
1  września. Stonesi ujawniają, że ich zbliżająca się trasa koncertowa będzie sponsorowana przez produkującą wyroby perfumeryjne firmę Jovan z Chicago. Po raz pierwszy w historii rockandrollowe tournee znajduje mecenasa o podobnej skali i zasięgu działania.
2 września. Ukazuje się czwarty solowy album Rona Wooda o łatwym do zapamiętania tytule 1234 - występują na nim, m.in. Charlie Watts, Bobby Keys, Nicky Hopkins, Jim Keltner, lan McLagan, Carmine Appice i Bobby Womack. Producentem jest Ron.
7 września. W ciągu pierwszego zaledwie tygodnia od premiery album TATTOO YOU sprzedaje się w samych tylko Stanach Zjednoczonych w ilości przeszło miliona egzemplarzy.
14 września. Zakamuflowani dość zgrabnie jako Blue Monday & The Cockroaches (czyli: „Szewski poniedziałek i karaluchy"), Stonesi grają pierwszą rozgrzewkę przed publicznością w nieznanym pubie Sir Morgan's Cove, mieszczącym 350 osób. Bilety na ten niecodzienny występ rozprowadza dzień wcześniej lokalna stacja radiowa WAAF. Konkurencyjna stacja z zawiści „puszcza farbę" i na miejsce koncertu stawia się przeszło 4000 ludzi. Wybuchają zamieszki i przerażona prowincjonalna policja sprowadza specjalne jednostki na śmigłowcach, szkolone w pacyfikowaniu tłumu. Akcja przebiega sprawnie, ponieważ dzicy komandosi wpadają na pomysł, żeby otworzyć drzwi oraz okna w pubie i w ten sposób umożliwić posłuchanie muzyki wszystkim zebranym. 11 aresztowań dotyczy głównie nieletnich pijących piwo (w USA wolno to robić od 21 roku życia!). Rolling Stonesi są z siebie zadowoleni, a Keith Richards z rozrzewnieniem wspomina początki kariery zespołu w Richmond w 1963 roku: „Takich rzeczy się nie zapomina..."
18-20 września. Burmistrz Bostonu, Kevin White, zakazuje Rolling Stonesom powtórzenia podobnej „rozgrzewki" w sali Orpheum z obawy przed dalszymi zamieszkami. Grupa odwołuje więc także dwa planowane występy w Providence (w pobliskim stanie Rhode Island).
21 września. Pomimo gigantycznej presji wszystkich amerykańskich mediów Mick Jagger udziela podczas prób zespołu w Massachusetts tylko jednego wywiadu - dwóm uczennicom z pobliskiej szkoły North Brookfield Junior High School. Dziewczynki mają po 12 lat i zbierają materiał do szkolnej gazetki (tym razem naprawdę, a nie to, co w 1972 roku...).
24 września. Rolling Stonesi przelatują do Filadelfii nowym prywatnym odrzutowcem F28 Fokker. Pozostała część ich koncertowej ekipy podróżować będzie wynajętym boeingiem 707.
25 września. Koncert na stadionie JFK w Filadelfii otwiera dziesiąte amerykańskie tournee zespołu przed widownią liczącą 90 000 osób. Stonesi przygotowali trzy warianty wyposażenia sceny, w zależności od wielkości stadionu. W Filadelfii pokazują pełną opcję - Mick Jagger ma własny podnośnik hydrauliczny, na którym „fruwa" nad głowami widzów! Reszta zespołu (ruchoma - czyli Keith i Ron...) musi dzielić się drugim podobnym urządzeniem, natomiast Charlie Watts ma po raz pierwszy własną scenkę obrotową - na większości stadionów wyprzedane są nawet miejsca za główną estradą. Scenę zdobi gigantyczne płótno japońskiego malarza Kazuhikde Yamazaki, przedstawiające w zniekształcony, na poły abstrakcyjny sposób, samochód, flagę amerykańską i gitarę.
26 września. Album TATTOO YOU króluje na listach płyt długogrających po obu stronach oceanu.
405
27 września. Na koncert Rolling Stonesów na Rich Stadium w Buffalo przybywa 80 000 widzów.
Koniec września. Mick przyznaje, że wiele gwiazd rocka obawia się powrotu na estrady po śmierci Johna Lennona. Dodaje jednak, że „nie można wpadać z tego powodu w paranoję. Zawsze będą pojawiać się szaleńcy, trzeba na nich tylko jak najlepiej uważać".
Początek października. Koncerty Stonesów na stadionach w stanie Kolorado oraz w San Diego (Kalifornia).
1 października. Koncert w hali Metro w Rockford (stan Illinois) nie był pierwotnie planowany, ale dwaj „didżeje" miejscowej stacji radiowej WZOK zorganizowali zbiórkę podpisów i petycja złożona na ręce Billa Grahama (po raz kolejny głównego organizatora tournee) liczyła ich aż 36 000! Stonesi ulegli i zagrali przed widownią złożoną z 9000 fanów wylosowanych spośród niecodziennych sygnatariuszy.
9-11 października. Koncerty w Los Angeles Coliseum - wśród 90 000 widzów zasiada m.in. Bob Dylan, Jack Nicholson i Peter OToole. Policja dokonuje około 95 aresztowań wśród widowni.
14 października. Pierwszy koncert na stadionie Kingdome w Seattle. Tymczasem w Nowym Jorku urząd pocztowy deleguje 40 pracowników do obsługi „loterii biletowej" Stonesów.
15 października. Drugi koncert w Seattle. Policja aresztuje kobietę, która „przechwalała się" przed występem, że zastrzeli w jego trakcie Micka Jaggera. Niestety -dochodzi do innej tragedii. Szesnastoletnia dziewczyna ginie na miejscu, po upadku z osiemnastometrowej rampy otaczającej stadion. Dosłownie chwilę wcześniej porządkowi zwracali jej uwagę, że zbyt niebezpiecznie się wychyla. Nazywała się Pamela Lynn...
17 października. Stonesi biją rekord stolicy „dzieci kwiatów" - na ich otwarty koncert w słynnym, hippisowskim parku Candlestick w San Francisco przybywa 146 000 fanów.
20 października. Mick Jagger pojawia się w programie lokalnej telewizji publicznej w towarzystwie pani burmistrz San Francisco, Dianne Feinstein - rozmowa poświęcona jest tematowi „ocalenia trolejbusów". Kolację spożywa dla odmiany w kompanii Jackie Onassis.
21  października. Mick organizuje swojej córce, Jadę, przyjęcie urodzinowe w słynnej nowojorskiej dyskotece Roller Disco - dziecko ulubionego gwiazdora kończy właśnie 10 lat.
24, 25 października. Rolling Stonesi dają dwa koncerty w Tangerine Bowl w Orlan-do na Florydzie. Po pierwszym z nich organizują przyjęcie urodzinowe dla Billa Wymana, który kończy właśnie 46 lat - pływają wynajętą łodzią po wodach... Disneylandu.
26 października. Najmniejszy koncert trasy - Stonesi grają w Fox Theatre w Atlancie dla 4000 widzów.
28 października. 50 000 widzów ogląda występ Rolling Stonesów na stadionie Astrodome w Houston (Teksas). Natomiast przed stadionem szesnastoletni chłopiec zabija strzałem z rewolweru swojego dwudziestodwuletniego kolegę. Zamordowany nazywał się Wesley Shelton.
31 października. Na koncert w Cotton Bowl w Dallas przybywa 80 000 widzów. Czterej Stonesi - bez Charliego - występują na żywo w stacji radiowej CFOX-FM i mówią o tournee.
3 listopada. Prosto z koncertu w Louisville (stan Kentucky) Stonesi przelatują do Nowego Jorku, gdzie urząd pocztowy otrzymał 4 miliony (!) zamówień na bilety na występy zespołu.
406
4 listopada. Dwa koncerty w Madison Square Garden i trzy koncerty w położonej niedaleko od Manhattanu hali Byrne Arena w Meadowlands (New Jersey - ale tylko pół godziny samochodem z Nowego Jorku), zostają wyprzedane w kilkadziesiąt minut. Jagger opowiada o tym sukcesie na żywo przez telefon w popularnej audycji BBC Radio-1, „Rock On".
5-7 listopada. Trzy występy w Meadowlands. Otwiera je Tina Turner, która powraca w drugiej części koncertu, by w duecie z Mickiem brawurowo odśpiewać Honky Tonk Woman. Z nieustającej (a ostatnio podwyższonej) koniunktury zespołu próbuje skorzystać Decca, która wydaje n-tą absurdalną składankę ze starymi numerami, SLOW ROLLERS.
9 listopada. 12 osób zostaje rannych, a 56 aresztowanych w walce policji z tłumem fanów, który usiłuje wziąć szturmem bramę Civic Center w Hartford w stanie Connecticut.
12 listopada. Po południu Bill Wyman udziela w pokoju hotelowym półtoragodzinnej lekcji gry na gitarze (sześciostrunowej) niesfornemu tenisowemu mistrzowi, Johnowi McEnroe. Screamin' Jay Hawkins otwiera pierwszy (i kolejne) koncert w nowojorskim MSG.
13 listopada. Drugi koncert w MSG. Gazeta „New York Post" informuje, że policja zmobilizowała na Manhattanie największe siły od czasu wizyty papieża Jan Pawła II. A propos owej papieskiej wizyty - mały akcent rockandrollowy... Amerykańscy katolicy (w Nowym Jorku bardziej liczni niż w innych regionach protestanckiego kraju) nosili w klapach znaczki z napisem „I love JOHN PAUL II". Dowcipnisie z Manhattanu rozprowadzali znaczek: „I love JOHN PAUL George & Ringo". Czyżby „czwórca przenajświętsza"?
15 listopada. Plotkarska gazeta „Sun" podsumowuje występy Stonesów w Madison Sąuare Garden od strony towarzyskiej. Na scenie zatańczył aktor Peter OToole (pijany jak zawsze). W garderobie pojawili się: Jack Nicholson, Anjelica Huston i Shelley Duval. Inne znane osobistości nie tylko grzecznie zasiadły na widowni, ale zapłaciły za bilet - wśród nich pojawili się m.in. Bob Dylan (który niedawno oglądał Stonesów w Los Angeles), Tina Turner (która kilka dni wcześniej śpiewała z nimi w Meadowlands Arena), Robert DeNiro, Robert Redford, Tony Curtis, Morgan Fairchild, Paul McCartney, Ryan ONeal, Ali McGraw, Carly Simon oraz John McEnroe (prosto z lekcji gry). W Madison Square Garden zjawia się także Bianca eks-Jagger i zachwycona wykrzykuje: „Było znakomicie! Oni w miarę upływu lat robią się coraz lepsi!".
16-17 listopada. Dwa koncerty w Richfield Coliseum w Cleveland otwiera wokalistka Etta James.
20 listopada. Ukazuje się drugi singel z nowego albumu - Waiting On A Friend I Little T&A. Dwa koncerty - w stanie Iowa i w stanie Minnesota - otwiera nowy zespół Stray Cats.
22 listopada. Mick Jagger, Keith Richards i Ron Wood grają na scenie klubu Checkerboard Lounge w Chicago. Zaprosili ich na jam „klasycy": Muddy Waters, Buddy Guy i Junior Wells.
23-25 listopada. Trzy występy w Rosemont Horizon w Chicago otwiera fenomenalny zespół z Nowego Orleanu, The Neville Brothers (grupa ta zdobędzie powodzenie dopiero w 1989 roku).
27-28 listopada. Koncerty Rolling Stonesów na Carrierdome w Syracuse otwiera grupa Molly Hatchet.
30 listopada. Pierwszy koncert na Silverdome w Pontiac (Michigan) - otwierają Iggy Pop i Santana.
1 grudnia. Drugi koncert w Pontiac - otwierają ponownie Iggy Pop i Santana. Sta-
407
cja radiowa KBFH nagrywa występ i będzie go w przyszłości emitować (ku uciesze piratów...).
4 grudnia. W drodze na występy w Nowym Orleanie chłopcy z zespołu The Rolling Stones organizują sobie przyjęcie na statku pływającym po „wiernej rzece" Missisipi.
5 grudnia. Największa kryta hala sportowa Ameryki Północnej, Superdome w Nowym Orleanie, mieści podczas koncertu Rolling Stonesów przeszło 90 000 ludzi (!).
7-9 grudnia. Koncerty w Capital Centrę w Waszyngtonie - KBFH rejestruje pierwszy występ.
14 grudnia. Na koncercie w Kemper Arena w Kansas City do zespołu dołącza... Mick Taylor (?).
18 grudnia. Koncert w Hampton Coliseum w Hampton Roads (miejscowość w stanie Wirginia), pokazywany jest na żywo przez telewizje w większości amerykańskich miast. Keith Richards kończy właśnie 38 lat (wraz z nim obchodzi urodziny urodzony tego samego dnia „nadworny saksofonista Stonesów1', Bobby Keys). Na przyjęcie organizowane po koncercie przylatują dzieci gitarzysty - Marlon i Dandelion - oraz jego mama, Doris.
19 grudnia. Drugi występ w Wirginii - ostatni koncert tournee Rolling Stonesów A.D. 1981, w czasie którego zobaczyły grupę na żywo przeszło 2 miliony szczęśliwych fanów. Prosto ze stadionu Stonesi odlatują do Nowego Jorku na zasłużony wypoczynek.
20 grudnia. Podsumowania, podsumowania... 50 amerykańskich koncertów przyniosło zespołowi 50 milionów dolarów. Sprzedaż pamiątek dała w sumie około 10 milionów, 4 miliony zapłacił sponsor (firma Jovan), przeszło 1,5 miliona przyniosła sprzedaż ostatnich płyt - albumu i singli. Film dokumentalny z tournee nakręcił znany reżyser Hal Ashby (twórca m.in. słynnego „Powrotu do domu" z Jane Fondą), należało więc spodziewać się dalszych dochodów w przyszłości. Było bardzo dobrze - lepiej niż kiedykolwiek...
Koniec grudnia. Dziesiąte amerykańskie tournee okazało się największym sukcesem finansowym w dotychczasowej historii The Rolling Stones. Ale autorzy tego bezprecedensowego sukcesu szybko policzyli pieniądze i myśleli już o zbliżających się świętach. Charlie i Keith powrócili do Londynu, Bill na Lazurowe Wybrzeże. Mick zatrzymał się na kilka dni w mieszkaniu przy Central Park West, po czym udał się do swojego zamku we Francji. Ron i Jo spędzili święta bezpretensjonalnie - w swoim mieszkaniu na Greenwich Village. Dopiero 26 grudnia odlecieli z dziećmi do Londynu.
1982
Początek stycznia. „Zreformowany" skład zespołu The Mamas & The Papas dokonuje nowych nagrań - producentami są Jagger i Richards, a grają m.in. Keith, Ron (na basie) i Mick Taylor.
11 stycznia. Kolejny singel z TATTOO YOU - Hang Fire I Neighbors - ukazuje się tylko w USA.
3 lutego. Mick i Keith lecą do Los Angeles, by wziąć tam udział w montażu koncertowego filmu, nakręconego w czasie ostatniej amerykańskiej trasy przez Hala Ashby'ego.
18 lutego. Ron Wood pojawia się w nowojorskim Ritzu na koncercie Bobby'ego Womacka (który gościł niedawno na solowej płycie gitarzysty) i nie odmawia sobie radości „wspomożenia" mistrza na scenie. Dołączają też: Steve Marriott i Wilson Pickett.
Koniec lutego. Mick wycofuje się z wcześniejszych planów zagrania w filmie opartym na powieści Gore'a Vidala „Kalki" - ekranizacja, której miał się podjąć Hal Ashby, nie
408
dochodzi do skutku, mimo gotowości niedoszłego partnera Micka, aktora sir Aleca Guinnessa.
Początek marca. Mick i Keith przesłuchują taśmy z ostatnich występów - planują album koncertowy.
4 marca. Ogłoszenie wyników corocznego plebiscytu magazynu „Rolling Stone". Plebiscyt czytelników: The Rolling Stones - najlepszy zespół roku, Mick Jagger - najlepszy wokalista, TATTOO YOU - najlepszy album, Start Me Up - najlepszy singel. Jagger/Richards to najlepsi autorzy roku, a Keith jest najlepszym instrumentalistą. Plebiscyt krytyków potwierdza sukces zespołu w najważniejszych kategoriach: grupa roku, album roku (TATTOO YOU) i singel roku (Start Me Up).
5 marca. Następny solowy singel Billa Wymana zawiera piosenki o tematach zasadniczych: Fashionl Girls (czyli: moda i dziewczęta). Bill jest autorem i producentem nagrań.
Połowa marca. Po wybraniu taśm z ostatniej trasy koncertowej Mick i Keith przystępują do ich montażu w nowojorskim studiu Power Station - album „live" ukaże się już wkrótce.
18 marca. Keith i Ron wpadają do Hit Factory, gdzie nad albumem pracuje Jimmy Cliff - nie potrafią odmówić sobie przyjemności wspólnego pokołysania się w rytmie reggae.
26 marca. Ukazuje się zapowiedziany singlem nowy solowy album Billa Wymana zatytułowany (dla ułatwienia?) BILL WYMAN - w Wielkiej Brytanii dojdzie do 25 miejsca na liście.
Początek kwietnia. Czterej Stonesi kończą w Nowym Jorku pracę nad nowym albumem koncertowym - nieobecny jest tylko Bill, który promuje w tym czasie w Europie własną płytę solową. Decca wydaje reedycje trzech pierwszych EP Rolling Stonesów na maksi-singlach.
19 kwietnia. Mick mówi o swoim - pięcioletnim już - związku z Jerry Hall na łamach magazynu kobiecego „Woman's World": „Nie zamierzam się już więcej żenić - nie muszę robić tego do skutku. W naszym społeczeństwie nie ma powodu, by zawierać małżeństwo".
28 kwietnia. Na konferencji prasowej zorganizowanej w londyńskiej dyskotece Le Beat Route Mick ujawnia plany związane z europejską trasą koncertową. Rozpocznie się ona w czerwcu w Rotterdamie (gdzie wyprzedano już zresztą bilety), rozgrzewać będzie grupa J. Geils Band plus kapele lokalne, a skład Stonesów poszerzą - tradycyjnie - lan Stewart i Chuck Leavell (klawisze) oraz Bobby Keys i Gene Barge (dęciaki). Keith dodaje, że zespół musi mieć stały kontakt z publicznością i że podnieca go perspektywa zagrania w rodzinnej Anglii, gdzie zaplanowano koncerty już na maj.
26 maja. Pierwszy koncert w Wielkiej Brytanii: Capitol Theatre w Aberdeen (Szkocja). Zachwyceni reporterzy piszą, że czuli się tak, jakby Stonesi nigdzie w minionych latach nie wyjeżdżali: „Od razu odżyła dawna magia Micka Jaggera" („Daily Mirror")- Przed występem sprzedawane są przedpremierowe egzemplarze nowej płyty koncertowej.
27 maja. Mick Jagger występuje w programie telewizji BBC „Round Table" w Glasgow.
29 maja. B.B. King, który był świadkiem próby zespołu, mówi: „Poszedłem tam tylko ich posłuchać, ale wiecie, jaki jest Mick Jagger. Nie pozwolił mi wyjść bez śpiewania".
30 maja. Magazyn „NOW - teraz przyjazny Rolling Stonesom (minęło już w końcu 15 lat...) podaje, że Keith Richards spotkał się z ojcem, którego nie widział od blisko 20 lat (!) - rodzice gitarzysty rozeszli się wkrótce po tym, jak on sam „dał w długą".
31  maja. Stonesi grają koncert-niespodziankę w londyńskim 100 Club przy Oxford Street. Kolebka brytyjskiej sceny punkowej już w kwietniu 1978 roku zamknęła podwoje
409
przed kapelami punkowymi. Ostatnią grupą tego typu, która wystąpiła w klubie, była Alternative TV - zespół Marka Perr/ego, wydawcy magazynu „Sniffin' Glue".
Początek czerwca. Koncerty Rolling Stonesów w Holandii oraz pierwsze występy w Niemczech.
1  czerwca. Hochsztapler „organizuje" koncert Stonesów w Empire Theatre w Liver-poolu. Drukuje afisze, sprzedaje bilety - w sumie ponad 2 tysiące. Następnie znika... Ukazuje się album STILL LIFE (AMERICAN CONCERT 1981) oraz promujący go singel Going To A Go-Go I Beast Of Burden (utwór zamieszczony na stronie B nie znajduje się na płycie długogrającej). Gitarzysta Ron Wood kończy 35 lat.
2 czerwca. Koncert na stadionie Fejenoordu w Rotterdamie. Charlie Watts kończy 42 lata.
3 czerwca. Mick dołącza do występu George'a Thorogooda, którego poszedł posłuchać w Hadze.
8 czerwca. Koncert Stonesów w Waldbuehne w Berlinie. Tymczasem na torze wyścigowym Hippodrome d'Auteuil w Paryżu rozgoryczeni fani zespołu dokonują dwóch podpaleń na znak protestu przeciwko zbyt wysokim - ich zdaniem - cenom biletów na występy Stonesów. Koszt jednego biletu wynosi 75 franków, czyli około 12 dolarów.
10 czerwca. Koncert na stadionie olimpijskim w Monachium. Natomiast w nowojorskim Ritzu występuje tego dnia Mariannę Faitfuil - na widowni spotykają się: Anita Pallenberg (była dziewczyna Keitha), Patti Hansen (obecna) i stary znajomy, Andrew Oldham.
11  czerwca. Mimo ulewnego deszczu na drugi koncert Rolling Stonesów w Monachium przychodzi przeszło 50 000 fanów. Patti leci do Paryża na spotkanie z Keithem.
13 czerwca. Pierwszy z dwóch koncertów Rolling Stonesów na Hippodrome d'Au-teuil w Paryżu. Album STILL LIFE wchodzi na brytyjską listę, na której zawędruje aż do 2 miejsca.
15 czerwca. Hiszpański Związek Piłki Nożnej wycofuje zgodę na występ Rolling Stonesów na stadionie Espańol w Barcelonie, zaplanowany na 7 lipca. Powodem decyzji jest troska o bezpieczeństwo obiektu - na koncert ten sprzedano już 20 000 biletów.
16 czerwca. Koncert na Stade de Gerland w Lyonie - ponad 400 fanów mdleje z powodu upału. Rolling Stonesi zmuszeni są odwołać koncert w Madrycie planowany na 29 lipca - podobno z tych samych powodów, co w Barcelonie, ale mówi się też o niechętnym stosunku władz piłkarskich kraju do koncertów rockowych (zazdrość o widownię?).
18 czerwca. Celnicy szwedzcy poddają wszystkich pięciu Stonesów skrupulatnej rewizji po wylądowaniu grupy na lotnisku w Góteborgu. Być może przyczyniły się do tego histeryczne apele Ligi Antynarkotykowej z Florencji, która od pewnego czasu oskarża zespół The Rolling Stones o organizowanie wielkich międzynarodowych tras koncertowych (uwaga cytat) „wyłącznie w celu popularyzacji handlu narkotykami".
23 czerwca. Powrót do Anglii. Podczas ośmiogodzinnego (!) koncertu na stadionie piłki nożnej w Newcastle bez przerwy pada ulewny deszcz. Bill Graham - największy impresario rockowy - nie może pojąć, dlaczego w Wielkiej Brytanii nie ma wielkich, krytych hal sportowych, jakich w Stanach nie brakuje nawet w niewielkich miasteczkach.
24 czerwca. Bill Wyman odbiera w imieniu The Rolling Stones nagrodę „Srebrnego Klucza", przyznaną chłopcom przez British Musie Industry za „wybitne osiągnięcia w muzyce".
25 czerwca. W wywiadzie opublikowanym przez londyński „Evening Standard", Keith Richards dzieli się - bardzo szczerze - swoimi przemyśleniami na temat uzależnie-
410
nia od heroiny. „Nie żałuję tego, ponieważ wiele się nauczyłem. Heroina była ważną częścią mojego życia. Poradziłem sobie z tym problemem, a mógłbym tego żałować tylko wtedy, gdybym sobie nie poradził, albo gdybym przedawkował. To z powodu heroiny nie ma dziś wśród nas wielu moich przyjaciół. Wiem jedno - mówienie komuś, żeby przestał brać, nie zdaje się na nic. Może nawet wzmóc potrzebę brania. Wiem to z własnego doświadczenia. Jeżeli miałbym wyrazić ubolewanie, to wyłącznie z tego powodu, że heroina jest dziś o wiele łatwiej dostępna nawet dla bardzo młodych ludzi". Ukazuje się najnowszy singel Billa Wymana Visions I Nuclear Reactions.
25, 26 czerwca. Dwa koncerty na Wembley. 75 000 widzów „rozgrzewają" zespoły Black Uhuru i J. Geils Band. Na widowni zasiadają rodzice wszystkich Stonesów (!) oraz tzw. osobistości, m.in. wicehrabia Linley (syn księżnej Małgorzaty), wicekomik Rowan Atkinson (popularny Jaś Fasolka), Lulu, Ringo Starr oraz fan John McEnroe.
27 czerwca. Koncert na stadionie piłkarskim w Bristolu - Stonesi przekraczają dopuszczalną głośność o 20 decybeli i dostają od lokalnych władz mandat w wysokości 200 funtów. Na konferencji prasowej zorganizowanej przez 7 europejskich sieci telewizyjnych Mick mówi: „Stonesi pozostają w centrum uwagi - chyba że ona [chodzi o księżnę Dianę] urodzi znów dziecko, albo coś w tym rodzaju".
Koniec czerwca. Rolling Stonesi wracają do Niemiec na koncerty w Festhalle we Frankfurcie.
Początek lipca. Dalsze koncerty w Niemczech (Frankfurt i Kolonia) oraz w Wiedniu (3 lipca).
3 lipca. STILL LIFE wchodzi na amerykańską listę płyt długogrających, na której powtórzy brytyjski sukces dochodząc do 2 miejsca - bardzo wysokiego dla płyty koncertowej.
7 lipca. Senator Robert K. Dornan mówi w Los Angeles, że piosenki zespołów takich jak The Rolling Stones, Led Zeppelin, The Beatles i Kiss zawierają teksty „bluźniercze i satanistyczne w kontekście". Senator tłumaczy dalej, że „sztuka polega jednak na tym, żeby wysłuchać je odtwarzając płyty od tyłu!" Senator oszołom — normalka.
8-12 lipca. Tryumfalne koncerty Rolling Stonesów w Hiszpanii i we Włoszech. Od przodu...
13 lipca. Wszyscy Stonesi przylatują z Turynu do Nicei. Mick Jagger gości wieczorem na kolacji u Romana Polańskiego, w domu reżysera w Ramatuelle (pod St-Tropez).
15 lipca. Stonesi lecą z Nicei do Bazylei w Szwajcarii, gdzie grają na stadionie św. Jakuba - natychmiast po koncercie wracają (niczym bumerangi...) na Lazurowe Wybrzeże.
17 lipca. Po koncercie na stadionie San Paolo w Neapolu odegranym dla 83 000 widzów Stonesi znajdują w swej garderobie gościa - jest nim reżyser Michelangelo Antonioni.
20 lipca. Ostatni koncert we Francji - Parć des Sports w ulubionej Nicei. Mick kończy tak miło rozpoczęty wieczór w ekskluzywnym kasynie Reginę w Monte Carlo.
24 lipca. „Jeden szybki"... wyskok do Irlandii - koncert w Siane Castle pod Dublinem.
25  lipca. Ostatni koncert trasy europejskiej - Roundhay Park w Leeds (Yorkshire). Rozgrzewają - oprócz J. Geils Band - kapitalny Joe Jackson i George Thorogood. Po koncercie złodziej kradnie pamiątkową mapę trasy koncertowej sprezentowaną przez zespół Billowi Grahamowi - mapa zawierała dedykacje wszystkich Stonesów.
26 lipca. Tym razem Mick obchodzi urodziny bez wielkiego szumu - w towarzystwie bliskich, w Langan's Brasserie w Londynie. Czyżby dlatego, że to już „ostatnie trzydzieste"?...
411
30 lipca. Mick leci do Francji (w interesach), Keith do domu na Jamajce (z przyjemnością), Ron i Chariie zostają w Anglii, a Bill (konsekwentnie) wraca na Lazurowe Wybrzeże.
31  lipca. Singel Going To A Go-Go dochodzi w Stanach do 20 miejsca na liście -należy jednak pamiętać, że w przypadku płyty koncertowej jest to niewątpliwy sukces.
8 sierpnia. Bill Graham wyznacza nagrodę 1000 funtów za zwrot pamiątkowej mapy, skradzionej po koncercie Stonesów w Leeds. Niestety - nie przynosi to rezultatu.
31 sierpnia. Hal Ashby ogłasza, że jego film z ostatniej amerykańskiej trasy koncertowej Stonesów (zatytułowany roboczo „Rock's Off" albo „Time Is On Our Side") zostanie pokazany na wielkim ekranie na placu św. Marka w Wenecji, z okazji obchodów pięćdziesięciolecia weneckiego festiwalu filmowego. Władze miasta nie tracą czasu i już na drugi dzień kategorycznie temu zaprzeczają: Hal Ashby nie otrzyma zgody z obawy o ewentualne zniszczenia, jakich mógłby dopuścić się w historycznym mieście tłum zwabiony światową prapremierą filmu z udziałem zespołu The Rolling Stones...
Początek września. Amerykańskie kina pokazują film dokumentalny Lesa Blanka „Burden Of Dreams". Jest to znakomita relacja z pechowego planu filmowego „Fitzcarral-do" Herzoga - ocalały w niej m.in. fragmenty roli Jaggera, który nie dokończył realizacji filmu. W Wielkiej Brytanii ukazuje się maksi-singel z piosenkami Time Is On My Side, Twenty Flight Rock oraz Under My Thumb (wszystkie wersje z płyty STILL LIFE).
1 września. Ukazuje się drugi singel z koncertowej płyty STILL LIFE i zawiera piosenki Time Is On My Side I Twenty Flight Rock (obie w wersji „na żywo" z albumu). Drugi (od 1973 roku) pożar w należącej do Keitha Richardsa posiadłości Redlands. W akcji ratunkowej bierze udział 65 strażaków i na szczęście obywa się bez ofiar. Całkowitemu zniszczeniu ulega jednak część dachu, która pokryta była strzechą.
Pierwsza połowa września. Lord Weidenfeld podpisuje z Mickiem Jaggerem umowę na napisanie autobiografii w imieniu domu wydawniczego Weidenfeld & Nicholson. Zaliczka wynosi podobno około miliona funtów, ale niedoszły „autobiograf będzie musiał ją zwrócić - okaże się, że Mick nie pamięta zbyt wielu pikantnych momentów z przeszłości (?) i jego pierwsze próby pisarskie zostaną uznane za nudne! Na szczęście „pikantne momenty" z przeszłości The Rolling Stones ocaliło od zapomnienia wielu innych autorów...
Druga połowa września. Dwunastogodzinna audycja radiowa „The Rolling Stones - Past And Present" emitowana jest przez 275 stacji w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. Zawiera m.in. wywiady ze wszystkimi Rolling Stonesami, z Alexisem Korne-rem i z Dickiem Taylorem.
25 września. Mick Jagger zasiada z córką Jadę na stadionie JFK w Filadelfii podczas koncertu The Who - „rozgrzewali" The Clash. Oboje przylecieli z Manhattanu śmigłowcem.
Koniec września. Plotkarska prasa w Stanach spodziewa się szybkiego ślubu Jerry Hall z... multimilionerem Robertem Sangsterem, z którym modelka przebywa właśnie w Los Angeles. Niewierna „dziewczyna Stonesa" poznała słynnego hodowcę koni dopiero w czerwcu, ale już wielokrotnie widziano ich razem, m.in. podczas zakupu koni wyścigowych w Kentucky. Mówi cyniczna Jerry: „Sangster mógłby kupić dziesięciu Micków".
4 października. Mick pociesza się w Nowym Jorku aktywnie partycypując w nocnym życiu miasta. Tego wieczoru trafia do klubu Regine's w towarzystwie bywałej Cornelii Guest (już przybrane nazwisko sugeruje, że dziewczyna lubi towarzystwo), należącej do sztabu towarzyskiego Warhola. Kiedy jednak para dobrych znajomych przenosi się do klubu Xenon, Mick poznaje w nim Va/erie Perrine - aktorkę, która już dekadę wcześniej
412
debiutowała jako symbol kosmicznego (!) spełnienia w ekranizacji „Rzeźni numer 5". Prasa rozprzestrzenia sensacje o „gwiezdnym romansie" - który w tym wypadku faktycznie wydaje się nieunikniony - i oczekuje w napięciu reakcji Jerry Hall.
7 listopada. Mick, Keith i Ron przystępują do pracy w studiach Pathe Marconi w Paryżu. Zaczynają od przeglądu nagrań nie wykorzystanych na dwóch poprzednich albumach.
11  listopada. Do Paryża przylatują Bill i Charlie - zespół pracuje pełną parą i w pełnym składzie.
12 listopada. Gazeta „Sun" podaje, że Keith Richards ożeni się wkrótce ze swoją piękną modelką, Patti Hansen. Rzecznik gitarzysty odpowiada, że skoro „Sun" tak twierdzi, to na pewno tak ma być i nie ma sensu tego dementować. Ślub odbędzie się jednak dopiero za rok.
12-13 listopada. Jeszcze 12 listopada dociera do Paryża niewierna Jerry Hall - Mick odbiera ją na lotnisku i reporterzy donoszą o powitalnej sprzeczce słynnej pary. W tym samym czasie leci pocieszyć słynnego Stonesa wenezuelska piękność, Victoria Vicuna - modelka ląduje w Paryżu 13 listopada i nie wie początkowo, że uprzedziła ją Jerry...
17 listopada. Gazeta „Daily Mail" podaje - powołując się na „dobrze poinformowane źródła" - że Jerry Hall ma już dość fatalnego traktowania ze strony Micka Jaggera i zamierza wreszcie uwolnić się od Stonesa. Na razie - zagniewana - opuszcza Paryż.
Koniec listopada. Decca znowu próbuje zarobić przed świętami parę dolarów -sprzedała licencję na garść tych samych starych hitów firmie K-Tel specjalizującej się w niskobudżetowych płytach. Owocem tej transakcji jest dwupłytowy album THE BEST OF THE STONES.
Początek grudnia. Jerry Hall wraca do Paryża i daje Mickowi „ostatnią szansę" -przemyślała to jednak.
17 grudnia. Stonesi zawieszają pracę nad płytą i rozjeżdżają się na święta - Mick zostaje w Paryżu.
20 grudnia. Jerry Hall i Mick Jagger - najwyraźniej pogodzeni - wyjeżdżają na święta na wyspę Mustique na Morzu Karaibskim, gdzie „nie dość bogaty Stones" buduje właśnie dom.
Koniec grudnia. Nowojorscy wandale wypisują niecenzuralne graffiti na ścianach domu kupionego niedawno przez Micka Jaggera na Manhattanie - bohaterką „świńskich" napisów jest, wymieniona z imienia i nazwiska, znana modelka Jerry Hall. Doigrała się...
1983
Początek stycznia. Charlie Watts kupuje XVII-wieczną posiadłość w pobliżu Barn-staple w North Devon. Znajdujący się na niej budynek znajduje się na liście zabytków, ma trzy salony, sześć sypialni i dość miejsca w stajniach, żeby pomieścić dziesięć należących do perkusisty i jego żony rumaków. Posiadłość państwa Watts otacza kilkanaście hektarów łąk.
9 stycznia. Mick z Jerry Hall i Keith Richards lecą do Los Angeles - Jagger ma plany aktorskie...
14 stycznia. Mick występuje w realizowanej w Hollywood ekranizacji „Słowika" Andersena dla popularnej dziecięcej serii telewizji kablowej „Faerie Tale Theatre". Lider Rolling Stonesów mógł - rzecz jasna - zagrać w tej adaptacji tylko... chińskiego cesarza.
413
18 stycznia. Czterej Stonesi - brakuje tylko Billa - oglądają na prywatnym pokazie w Nowym Jorku film „Lefs Spend The Night Together" (taki jest ostateczny tytuł dokumentu Hala Ashby'ego zrealizowanego w czasie ostatniego amerykańskiego tournee grupy).
25 stycznia. Mick rozważa nieuchronność rozpadu zespołu w wywiadzie dla „Sun-day Express": „Stanie się to stopniowo. Bill zapowiada już od lat, że skończy z graniem i pewnego dnia to zrobi. Zespół osiągnął to, co miał osiągnąć - nie wiem, czy można jeszcze wyznaczać nowe cele". Mick twierdzi, że najbardziej ucieszy się z rozpadu Rolling Stonesów jego matka: „Ona zawsze była niezadowolona z tego, czym się zajmuję".
Koniec stycznia. Stonesi wracają do Paryża, by kontynuować pracę nad nowym materiałem studyjnym.
11 lutego. Premiera filmu „Lefs Spend The Night Together" w kinie Loew w Nowym Jorku. Towarzyszy jej ograniczona dystrybucja promocyjnego singla, zawierającego utwory z ostatniego albumu koncertowego: Lefs Spend The Night Together I Start Me Up.
25 lutego. Po sprawdzeniu wielu kandydatów Mick Jagger wybiera Johna Rylesa, redakora literackiego tygodnika „Sunday Times", na „współautora" swojej niedoszłej biografii - dziennikarz ma otrzymać 50 000 funtów, ale projekt upada wkrótce, głównie z braku zainteresowania Jaggera, który niechętnie wraca do przeszłości i ma słabą pamięć...
Koniec lutego. W wywiadzie dla „Playgirl" („Playboy" dla pań) Mick wyznaje, że nie ma miasta, w którym byłby zaczepiany: „Wychodzę wieczorami, gdzie tylko mam ochotę".
24 marca. Premiera filmu „Lefs Spend The Night Together" w Wielkiej Brytanii.
Początek kwietnia. Po jedenastu latach mieszkania na Lazurowym Wybrzeżu, znany basista Bill Wyman i towarzyszka jego „francuskiego epizodu", Astrid Lundstrom, postanawiają przenieść się do Anglii. Dokonują tego dość okrężną drogą - dookoła świata. Podczas podróży (częściowo morskiej), która potrwa przeszło trzy miesiące, bohaterowie niecodziennej przeprowadzki zatrzymają się w Los Angeles, na wyspie Maui oraz na Hawajach, w Australii, na wyspach Fiji i Bali, spędzą także prawie miesiąc w Japonii.
10 kwietnia. Mick przylatuje z Jeny na Mustique - zacznie tu pracować nad autobiografią, doglądając też budowy domu, który znajduje się w końcowej fazie wykończenia.
15 kwietnia. Decca wydaje reedycję albumu THEIR SATANIC MAJESTIES (z 1967 roku) z orginalną trójwymiarową okładką - pierwszą i ostatnią w historii rock and rolla.
28-29 kwietnia. Klub Marquee obchodzi swoje dwudziestopięciolecie: bluesowe jam-session prowadzi z tej okazji sam Alexis Komer, w którego zespole zasiadają Bill (prosto z podróży) oraz Charlie.
4 maja. Keith leci do San Francisco, gdzie Patti Hansen zagra w filmie „Hard To Hołd" - ta beznadzieja z udziałem „gwiazdorka dla małych dziewczynek" Ricka Springfiel-da, doczeka się u kpiarzy ironicznego tytułu „Hard To Watch" (nie da się oglądać).
Połowa maja. Mick i Ron zaczynają „miksować" nowy materiał w Hit Factory w Nowym Jorku.
Koniec maja. Richards dołącza do kolegów pracujących nad nowym albumem w Nowym Jorku.
Początek czerwca. Krok bezprecedensowy (!): Keith wyjeżdża nagle do swojego domu na Jamajce, pozostawiając pieczę nad ostatecznym kształtem płyty Mickowi. Korzystając ze swobody, Jagger „dogrywa" do kilku utworów zarejestrowanych w Paryżu sekcję rytmiczną i dętą Sugarhill Records. Nagraniom wyjdzie to na dobre, ale nietypowe zachowanie Richardsa sugeruje, że pomiędzy „Błyszczącymi bliźniakami" doszło do poważnej różnicy zdań. Warto zapamiętać tę datę - to dopiero początek waśni.
414
Początek lipca. Dogasa ważność dotychczasowego kontraktu i Rolling Stones Records są ponownie do wzięcia. Kandydatami do zawarcia umowy na dystrybucję płyt Rolling Stonesów są Atlantic, CBS, EMI i MCA - umowa obejmie nowe albumy zespołu oraz wszystkie płyty wydane przez Stonesów od roku 1971. Niestety - „klasyczny" katalog pozostaje, bez nadziei na zmianę tej sytuacji, w rękach Dekki i firmy Alena Kleina, ABKCO. Intensywne negocjacje prowadzi w imieniu zespołu książę Rupert Lówenstein.
2 lipca. Mick wydaje przyjęcie urodzinowe dla Jerry w nowojorskiej restauracji Mr. Chow's. W wywiadzie dla „Daily Star" Jagger mówi: „W moim wieku trzeba ciężko pracować, żeby nadal czuć się młodo. Muszę być w formie, bo rock wymaga niesamowitej energii. Przekonałem się też, że w zdrowym ciele zdrowy duch. Prowadziłem kiedyś typowe hulaszcze życie gwiazdora - pełno w nim było narkotyków, bani i chaosu. Ale teraz zdrowie jest dla mnie najcenniejszym skarbem. Podczas tournee nie tykam mocnych alkoholi i staram się jak najwięcej spać. Lubię spać nawet 10 godzin. I nie chodzę do klubów ani do dyskotek, chyba tylko po to, żeby podrywać dziewczyny".
4 lipca. Keith Richards gości na występie Jerry'ego Lee Lewisa w Los Angeles. Koncert ten będzie pokazany w amerykańskiej telewizji 25 września (pierwsza emisja „Salute").
25  lipca. Pete Townshend publikuje w „Timesie" artykuł z okazji 40 urodzin Micka Jaggera. Tytuł - „Jagger: A Butterfly Reaches 40" („Motyl kończy 40 laf) - jest żartobliwym nawiązaniem do pamiętnego tekstu sprzed lat: „Kto łamie kołem motyla?".
26  lipca. Mick spędza 40 urodziny nastrojowo i kameralnie: w malowniczych górach stanu Vermont w towarzystwie Jerry Hall. Mówi: „Jeśli ktoś zapyta mnie jeszcze o urodziny, to strzelę go w pysk!". Na szczęście nikt taki nie psuje mu nastroju...
Początek sierpnia. Bill i Astrid są już w Anglii, gdzie Wyman kupił właśnie dom -przy Mulberry Walk w Chelsea. Po 14 latach współżycia Astrid Lundstrom decyduje się jednak odejść od mężczyzny, którego „musi dzielić z tysiącami innych kobiet". Bill Wyman cieszy się zasłużenie opinią „największego seksoholika" spośród Stonesów (i chyba nie tylko).
10 sierpnia. Keith Richards jest gościem na przyjęciu z okazji 14 urodzin Marlona Richardsa w swoim byłym domu, zajmowanym obecnie przez Anitę Pallenberg na Long Island.
20 sierpnia. W Nowym Jorku przychodzi na świat syn Rona Wooda i Jo Howard, Tyrone Wood.
25 sierpnia. Rolling Stonesi zawierają najlepszą umowę w historii przemysłu muzycznego - licytację na dystrybucję ich płyt wygrywa CBS, a transakcja warta jest 28 milionów dolarów. Koncern zgadza się płacić 6 milionów z góry za każdy nowy album zespołu, a dochodzi do tego jeszcze milion przeznaczony na promocję każdej płyty. Umowa opiewa na cztery nowe albumy nie określając limitu czasowego, ale zważywszy na dotychczasowy rytm pracy Stonesów, można oczekiwać jej sfinalizowania w latach dziewięćdziesiątych. Wcześniej musi jeszcze wygasnąć umowa z wytwórnią Atlantic, której przedstawiciel, Sheldon Vogue, komentuje transakcję: „Oczywiście, że żałujemy tego, że ich tracimy, ale domagali się sum, które wydały się nam nie z tej ziemi". Rolling Stones Records zachowują logo - język zaprojektowany przez Warhola.
Koniec sierpnia. Sensacja? Mick Jagger i Jerry Hall spodziewają się dziecka - za około 5 miesięcy.
20 września. Pierwszy z dwóch legendarnych koncertów A+R+M+S (Action for Research into Multiple Sclerosis) w Royal Albert Hall w Londynie. Ich bohaterem jest
415
Ronnie Lane, były basista The Faces, cierpiący od lat na stwardnienie rozsiane. Dochody z imprezy mają być przeznaczone na walkę z chorobą, a o zebranie środków zadbają muzycy: Erie Clapton, Jimmy Page, Jeff Beck, Joe Cocker, Stevie Winwood, Paul Rogers, Kenny Jones, Ray Cooper, Andy Fairweather-Low oraz Bill Wyman i Charlie Watts. Na scenie pojawia się też sam Ronnie Lane - z małą pomocą przyjaciół.
21 września. Ten sam skład co dnia poprzedniego odgrywa po raz drugi swoją wielką rockową galę - tym razem dla fundacji Prince's Trust. Na widowni szacownej Royal Albert Hall obecni są tym razem i książę Karol (honorowy szef fundacji), i księżna Diana.
24 września. Mick i Keith nagrywają w Nowym Jorku teledyski promujące piosenki z nowej płyty. Jest to ciągle bardzo nowatorska technika promocji utworu, „zalążek" MTV wykluwa się dopiero w telewizji amerykańskiej i Rolling Stonesi znów kroczą w awangardzie.
25 września. Telewizyjna transmisja programu „Salute" z udziałem Jerry'ego Lee Lewisa i Keitha.
17 października. Wszyscy Stonesi zlatują się do Paryża - cel brzmi tajemniczo: realizacja „teledysku".
18 października. Julien Tempie, reżyser kontrowersyjengo filmu z udziałem grupy The Sex Pistols, „The Greatest Rock'n'Roll Swindle", nagrywa część materiału, który złoży się na film promujący piosenkę Undercover Of The Night, na scenie Bain Douches Club.
24 października. Mick (w towarzystwie Jerry) i Keith (w towarzystwie Patti) lecą z Julienem Tempie do stolicy Meksyku, gdzie nakręcą dalsze sekwencje do filmu Under-cover Of The Night.
28 października. Nagrany wcześniej w Newcastle wywiad z Mickiem pokazany jest w nowym (wręcz nowatorskim) programie rockowym Chanel 4 TV w Anglii - „The Tubę".
30 października. Koniec zdjęć w Meksyku. Mick z Jerry i reżyser wracają do Europy, ale Richards zabiera Patti na wakacje do Cabo San Lucas. Wynajmuje tam duży dom na głównej ulicy Cabo Bello (idąc w ślady Franka Sinatry, Binga Crosby'ego i Johna Wayne'a).
31  października. Ukazuje się oczekiwany nowy singel Undercover Of The Night/ Ali The Way Down. Teledysk promujący ten świetny singel wzbudza poważne kontrowersje i wiele stacji telewizyjnych wprowadza zakaz emisji: „epatuje zbyt drastycznie ukazaną przemocą".
7 listopada. Ukazuje się oczekiwany nowy album Rolling Stonesów i nosi tytuł UNDERCON/ER. Okładka przedstawia nagie kobiece ciało - pozasłaniane w „wiadomych" miejscach - i przysporzy nieco kłopotów w dystrybucji. Po raz pierwszy koperta albumu zawiera katalog reklamowy fanklubu Stonesów oraz broszurę magazynu „Beggars Banquef.
9  listopada. Podczas konferencji prasowej zorganizowanej w Madison Square Garden impresario Bill Graham ogłasza, że gwiazdorski skład zaprezentowany w Royal Albert Hall jako A+R+M+S odbędzie niewielkie tournee po kilku miastach w Stanach Zjednoczonych. Na afiszu znajdują się Bill i Charlie, a także pianista lan Stewart (brakuje Winwooda).
10 listopada. Najpopularniejszy program muzyczny brytyjskiej telewizji, „Top Of The Pops", nie będzie pokazywał teledysku Undercover Of The Night- brzmi decyzja zarządu BBC. Powodem jest brutalnie pokazana przemoc i wczesna pora emisji programu. Jagger tłumaczy: „Wiele z pokazanych tam rzeczy zainspirowało to, co czytałem w prasie na temat ludzi ginących wciąż w Argentynie". Chodzi o tzw. desaparesidos (czyli: zaginionych), do których nawiązuje tekst tej zaangażowanej politycznie piosenki.
416
11  listopada. Independent Broadcasting Authority (brytyjski odpowiednik naszej Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji - ciało o decydującym głosie w zakresie cenzury programów) wprowadza powszechny zakaz emisji filmu Undercover Of The Night. Mick Jagger występuje w obronie teledysku w programie „The Tubę", mówiąc, że nie było niczyją intencją epatowanie przemocą, a fabuła filmu ilustruje słowa piosenki krytykującej - w rzeczy samej - przemoc. Nadawany o 17:30 (i adresowany głównie do młodzieży) program pokazuje w końcu teledysk z „wyciętą" sceną, w której grany przez Keitha terrorysta zabija strzałem w głowę głównego bohatera, granego przez samego Micka.
12 listopada. Undercover Of The Night wchodzi na brytyjską listę przebojów, na której dojdzie do 8 miejsca - uważa się, że kontrowersje wokół teledysku nie pomogły samej piosence.
18 listopada. Ponieważ większość brytyjskich programów muzycznych zastępuje nowy teledysk Stonesów starymi filmami z ich udziałem, zespół godzi się na „okrojenie" filmiku.
19 listopada. Album UNDERCOVER wchodzi na brytyjską listę - dojdzie do 1 pozycji! 25 listopada. Decca pamięta o zbliżających się świętach i wznawia EP Stonesów
w wersji mono.
28-29 listopada. A+R+M+S w Reunion Arena w Dallas - występują m.in. Bill, Char-lie i lan Stewart.
Początek grudnia. Rozkład jazdy rockandrollowej „rewii" A+R+M+S: Cow Palące w San Francisco (1-3 grudnia), Los Angeles Forum (5-6 grudnia), Madison Sąuare Garden, Nowy Jork (8-9 grudnia).
3 grudnia. Album UNDERCOVER zajmuje 1 miejsce na liście w Wielkiej Brytanii. Tego samego dnia wchodzi na amerykańską listę Top 30, gdzie dojdzie do 4 pozycji.
9 grudnia. Ostatni koncert A+R+M+S w Ameryce (Madison Square Garden, Nowy Jork). Do trzech gitarowych mistrzów dołącza czwarty - Ron Wood. W finale gorącego występu przed najgorętszą rockową widownią świata Erie Clapton, Jeff Beck i Jimmy Page (trzej byli „Yardbirdsi") oraz Ron Wood grają Laylę na cztery gitary.
16 grudnia. Mick leci do La Paz, skąd dojedzie do Cabo San Lucas (na południowym przylądku bajkowego półwyspu Baja California w Meksyku), gdzie Keith Ricłiards ma wielką przyjemność gościć oboje swych rodziców - państwo Richards przebywają pierwszy raz od 20 lat w swoim towarzystwie. Szykuje się naprawdę wielka niespodzianka... Tymczasem władze Singapuru (!) zakazują dystrybucji albumu UN-DERCOVER - ze względu na okładkę, która nie wzbudziła kontrowersji w krajach zachodnich.
17 grudnia. Mick i Keith organizują małe jam-session, na którym przypominają sobie przeboje z lat młodości. Powód? Uwaga! Keith Richards urządza swój... wieczór kawalerski!
18 grudnia. Keith kończy 40 lat i żeni się z Patti Hansen w najodleglejszym zakątku świata, jaki był sobie w stanie wyobrazić. Jedynym obecnym Stonesem jest Mick. Julien Tempie biega z kamerą wideo, jak na „normalnym weselu" (miejsce akcji: hotel Finisterra).
21 grudnia. Mick i Jerry wydają przyjęcie w swym nowym domu przy 81 Ulicy na Manhattanie.
23 grudnia. Mick występuje w teledysku Bette Midler do jego własnej piosenki Beast Of Burden - żadna ze stron nie chce być „zwierzęciem pociągowym", więc okładają się tortem...
417
Początek stycznia. Singel Undercover Of The Night dochodzi w Stanach do 9 pozycji na liście Top 30.
1  stycznia. W Londynie umiera w wieku 55 lat Alexis Korner - ojciec brytyjskiej sceny rockowej.
18 stycznia. Ponownie Meksyk i ponownie Julien Tempie - tym razem Stonesi kręcą teledysk do piosenki She Was Hot, pochodzącej - tak jak poprzednia - z najnowszego albumu.
20 stycznia. Mick Jagger sponsoruje brytyjską reprezentację olimpijską w gimnastyce, przekazując na ten cel 32 000 funtów. Szkoda, że on sam nie wystąpi na olimpiadzie w Los Angeles - przy jego formie... Miły gest Stonesa jest tyleż aktem patriotyzmu, co wyrazem hołdu wobec własnego ojca - pan Joe Jagger był przez całe życie nauczycielem tzw. WF-u.
23 stycznia. Ukazuje się singel She Was Hot I Think l'm Going Mad. Piosenka ze strony B pochodzi z sesji do EMOTIONAL RESCUE i nie została wydana na żadnym albumie.
25 stycznia. Koniec zdjęć do nowego teledysku. Tym razem kontrowersje wzbudzi „nadmierny ładunek seksu" - bohaterką She Was Hot jest kobieta tak gorąca, że np. na jej widok członkom zespołu strzelają guziki w rozporkach (w tę nietuzinkową postać wcieliła się tancerka Anita Morris, znana z musicalu „Ninę" wystawianego na Broadwayu). Ku zdumieniu samych Stonesów z emisji teledysku rezygnuje MTV - jedyna telewizja nadająca bez oporów Undercover Of The Night. W Stanach Zjadnoczonych przemoc była zawsze i nadal jest towarem bezpieczniejszym od seksu. Oficjele z MTV mówią: „Miewaliśmy już pikantne rzeczy, ale to już było za wiele". Stonesi ugięli się więc po raz drugi i przygotowali wersję „ogólnoamerykańską" - bez rozporków... Może i nie mieli szczęścia do pierwszych teledysków, ale tworzyli historię nowego medium.
3 lutego. Program „Friday Night Videos" amerykańskiej telewizji NBC - była to jedyna realna konkurencja zdobywającego dopiero popularność MTV - nadaje wywiad z Mickiem.
4 lutego. She Was Hot wchodzi na amerykańską listę - zakończy wspinaczkę na 44 miejscu.
10 lutego. Druga część wywiadu z Mickiem w programie „Friday Night Videos" jest pretekstem do premierowej emisji ocenzurowanej już wersji teledysku z piosenką She Was Hot.
11  lutego. Brytyjskie fiasko singla She Was Hor jest niemal repliką amerykańskiego: 40 pozycja.
21  lutego. Na uroczystości British Rock Awards zorganizowanej przez dziennik „Daily Mirror" w londyńskim Lyceum Bill Wyman wręcza nagrodę wdowie po Alexisie Komerze. Następnie, w kompanii Juliena Tempie, basista-erotoman przygląda się dziewczętom zwiezionym do tańca z różnych klubów. Pozwólmy wypowiedzieć się Wymanowi: .Zobaczyłem na parkiecie dwie niesamowite dziewczyny i już myślałem, że serce mi wyskoczy. Widok jednej z nich dosłownie zaparł mi dech". Te dziewczyny to Nicola i Mandy Smith, odpowiednio 15 i 13 lat. Dech zaparła Billowi „trzynastka". Grzeszny romans Stonesa z nieletnią będzie przez całe lata ulubionym tematem brukowców.
2  marca. Jerry Hall rodzi w Nowym Jorku córkę, Elizabeth Scarlett. Mick czuwa przy porodzie.
418
5 marca. Mick Jagger opuszcza wraz z rodziną szpital Lennox Hill na Manhattanie otoczony przez ochroniarzy - nowojorska policja otrzymała pogróżki skierowane pod jego adresem.
8 marca. Bill Wyman melduje się w domu pani Patsy Smith uzbrojony w kwiaty i czekoladki i prosi o pozwolenie zabrania córki na kolację. Seksowna jeszcze mamusia nie wyraża sprzeciwu. Lubieżny basista i jego „trzynastka" będą pokazywać się razem przez nabliższe dwa lata, zanim wybuchnie wreszcie skandal. Zawdzięczają to naturalnemu kamuflażowi ślicznej Mandy - dziewczynka wygląda niewątpliwie na laleczkę Barbie, ale z całą pewnością nie na trzynastolatkę. I bardzo, ale to bardzo szybko dojrzewa...
27 marca. Bill charakteryzuje pokrótce kolegów z grupy na łamach popularnego pisma „Sun": „Mick nie jest moim bossem. Tworzymy zespół, a tak naprawdę to Keith Richards prowadzi Rolling Stonesów. Mick to genialny facet, ale w ostatecznym rozrachunku ma tylko jeden z pięciu głosów. Siedem czy osiem lat temu mogłem z nim rozmawiać o książkach, filmach i innych interesujących rzeczach, ale ostatnio porozumiewamy się tylko półsłówkami. Bardzo trudno go ostatnio rozszyfrować. Charlie jest świetny - on wie, kim chce być, i tym właśnie jest. Woody jest trudny w kontakcie, ponieważ jest niesłychanie powierzchowny. Można się z nim pośmiać, ale nie sposób porozmawiać".
28 marca. Keith i Patti oglądają film „Hard To Hołd", w którym nieopatrznie zagrała młoda pani Richards i oboje są - najzupełniej słusznie - załamani. Koszmarna kicha.
30 marca. Mick, Jerry, Elizabeth i Jadę wyjeżdżają do Nassau na Bahamach. Powiada się, że Mick będzie tam nagrywał (w Compas Point Studios) swój pierwszy album solowy.
4 kwietnia. Bill Wyman dementuje wszystkie wypowiedzi na temat kolegów, jakie przypisano mu w „Sun". Zbulwersowany, robi to łącząc się na żywo przez satelitę z programem telewizji amerykańskiej „News Nightwatch" - sam basista jest wtedy w Londynie.
10 kwietnia. Państwo Richards wyjeżdżają na dziesięciotygodniowe wakacje na ukochaną Jamajkę.
16 kwietnia. Mick Jagger wraca do Nowego Jorku, gdzie czeka go sądowa konfrontacja z byłym menażerem Stonesów, Allenem Kleinem. Głęboka wzajemna animozja dzieląca obu panów przybrała karykaturalne kształty, odkąd prasa doniosła, że Mick gonił Kleina po schodach hotelu Savoy w Londynie, wykrzykując: „Gdzie są moje pieniądze!?" Jagger przyznaje, że traci panowanie nad sobą na sam widok Kleina i że od lat żyje w obawie, że rekin show-businessu zniszczy reputację Stonesów wydając na płytach nagrania ze starych prób, do których przywłaszczył sobie prawa. Przybity gwiazdor mówi smutno: „Chciałbym, żeby on zniknął z mojego życia. Dogadywać się z nim, to tak samo, jak dogadywać się z Rosjanami" (mówimy o latach przed głasnostią). Po południu Jagger układa plany biznesowo-artystyczne z Michaelem Jacksonem.
23 kwietnia. Jeszcze nie gfastnost, ale już niemal pierestrojka: Stonesi wycofają oskarżenia przeciw Kleinowi, jeśli oskarżony zobowiąże się do wypłacania im na czas tantiem w rozliczeniu dwa razy do roku. Chodzi o wpływy na konto spółki Jagger/Richards.
6-10 maja. Mick pracuje w nowojorskim studio A&R nad piosenką State Of Shock, którą wykona w duecie z Michaelem na nowym albumie firmowanym przez całą rodzinę Jacksonów.
10 maja. „Daily Express" puszcza wreszcie farbę na temat oczekiwanej autobiografii Jaggera: Żadnego seksu, żadnych narkotyków, żadnego rock and rolla! Nudne jak flaki z olejem i najzupełniej konwencjonalne wspominki z nudnego i konwencjonalnego, typowego dla angielskiej klasy średniej dzieciństwa. Rozczarowanie niedoszłych wydawców,
419
domu Weidenfeld & Nicholson, doprowadzi do zwrotu zaliczki - najwyższej w dziejach brytyjskiego rynku wydawniczego. Mick ma ponoć kiepską pamięć.
12 maja. Mick odwiedza rodzinę, która wprowadziła się już do nowego domu na Mustique, ale wraca szybko do Nassau na Bahamach, gdzie w studiu Compass Point naprawdę pracuje nad solową płytą. W nagraniach weźmie udział bezprecedensowa konstelacja gwiazd, m.in. Pete Townshend, Jeff Beck, Herbie Hancock oraz sekcja Sly & Robbie.
1  czerwca. Ron Wood pojawia się w Nowym Jorku na planie filmu „9 1/2 tygodnia" (reż. Adrian Lyne), gdzie zostanie uwieczniony w sekwecji ukazującej zespół reggae.
5 czerwca. Charlie Watts i lan Stewart występują na koncercie w Nottingham poświęconym pamięci Alexisa Kornera - całkowity dochód przeznaczony jest na walkę z rakiem.
8 czerwca. „Daily Mirror" donosi, że Mick poprosił Billa o pomoc w przywołaniu faktów do autobiografii. Odpowiedź miała brzmieć: „Wypchaj się!" Wyman poradził Jagge-rowi, żeby był cierpliwy, to przeczyta sobie wszystko w jego  książce.
11 czerwca. Ukazuje się singel State Of Shock firmowany przez The Jacksons -w piosence tej Mick śpiewa w duecie z Michaelem Jacksonem. Singel dojdzie w USA do 3 miejsca.
14 czerwca. The Rolling Stones są pierwszym zespołem wyróżnionym „Platynowym biletem" przez Madison Square Garden. Tego dnia wchodzą też do „MSG's Hall Of Famę".
24 czerwca. Chrzest małej Elizabeth Scarlett Jagger w kościele św. Marii w Ken-sington. Matką chrzestną jest Shiriey Watts, a przy ceremonii obecni są rodzice, starsze córki Micka, Jadę i Chris, jego rodzice oraz matka Jeny Hall. A także perkusista.
29 czerwca. Ukazuje się składanka REWIND (1971-1984) przeznaczona na rynek europejski. Pilotuje ją wznowienie singla Brown Sugar I Bitch pierwszej płyty Rolling Stonesów wydanej przez ich własną firmę - Rolling Stones Records - w kwietniu 1971 roku. Jagger i Wyman nagrywają także promocyjny teledysk, w którym Bill wciela się w kustosza muzeum rock and rolla, a Mick jest gościem szacownego przybytku.
Początek lipca. REWIND (1971-1984) i State Of Shock wchodzą na listy w Wielkiej Brytanii - składanka dojdzie do 12 pozycji, podczas gdy singel zajmie jedynie 14 miejsce.
2 lipca. Ukazuje się amerykańska wersja składankowego albumu REWIND (1971-1984) i różni się od europejskiej doborem kilku utworów. Singel pilotujący składankę w Stanach Zjednoczonych zawiera dla odmiany piosenki Miss You I Too Tough.
23 lipca. Zaangażowanie Micka Jaggera w pracę nad solową płytą prowokuje do spekulacji na temat przyszłości The Rolling Stones. Ale Mick uspokaja: „Pogłoski o rozpadzie zespołu pojawiają się co pewien czas już od 60. lat. Cały czas jednak jesteśmy razem. Nie dłużej niż trzy tygodnie temu spotkaliśmy się w Londynie, żeby omówić dalsze plany Stonesów. Dotyczą nagrywania nowego albumu w grudniu i - być może - kolejnej trasy koncertowej w przyszłym roku. Nagrywam teraz solową płytę, ale jest to częścią umowy podpisanej przez nas rok temu. Nasz kontrakt z wytwórnią CBS mówi o co najmniej pięciu płytach zespołowych, więc jeszcze nie pora na nas. Poza tym Stonesi nagrywali solowe płyty w przeszłości - Bill Wyman wydał trzy albumy". Zapytany o stosunki z Billem, Mick zaprzecza, jakoby posprzeczali się o książkę: „Nie prosiłem ani Billa, ani nikogo innego o informacje do książki. Nadal jesteśmy najlepszymi kumplami. Zrealizowaliśmy nawet niedawno film wideo - we dwóch".
Koniec lipca. Ukazuje się kaseta wideo z koncertem A+R+M+S w Royal Albert Hall w 1983 roku.
420
Sierpień. Wytwórnia Decca wznawia album BEGGARS BANOUET w „zremaste-rowanej" wersji oraz w oryginalnej, zakazanej niegdyś - przez własnych decydentów -okładce.
Początek września. Bill realizuje kolejny projekt muzyczny - tym razem jest to zestaw starych rock and roili w wykonaniu konstelacji gwiazd zakamuflowanej pod nazwą Willie & The Poor Boys. W jej skład wchodzi większość muzyków, którzy uczestniczyli w „akcji" A+R+M+S m.in. Jimmy Page i Paul Rogers oraz kilku kolegów spoza oryginalnego projektu, m.in. Chris Rea, Ringo Starr i perkusista grupy Dire Straits, Terry Williams. Nie brakuje - rzecz jasna - Charliego. Wyman realizuje także półgodzinny promocyjny film wideo.
Koniec września. Rolling Stonesi osiągają stan pełnej gotowości do pracy - czas na pierwszy album dla wytwórni CBS. Muszą jednak przełożyć plany zespołowe, ze względu na to, że Mick nadal „miksuje" swoje nagrania solowe (w Power Station Studios w Nowym Jorku).
Początek października. Najnowsza plotka prasowa: Mick Jagger odrzuca propozycję roli w amerykańskim serialu telewizyjnym „Dallas", mimo zachęty w postaci okrągłego miliona funtów.
13  października. Mick i Jerry wydają przyjęcie w swoim domu na Manhattanie. Wśród gości są m.in. Art Garfunkel, Jack Nicholson i Mikę Nichols (aktorzy i reżyser przeboju filmowego z 1971 roku „Carnal Knowledge" - wyświetlanego w Polsce jako „Porozmawiajmy o kobietach") oraz Whoppi Goldberg i niezawodny przy takich okazjach Andy Warhol.
26 października. Ron Wood udziela wywiadu na żywo najpopularniejszej rockowej stacji radiowej w Nowym Jorku, WNEW-FM - prosto z nowo otwartego klubu... Hard Rock Cafe.
Początek listopada. Czterej „oryginalni" Stonesi (czytaj: bez Rona) omawiają plany grupy w Amsterdamie.
14 listopada. Firma Vestron wydaje kasetę „Video Rewind" zawierającą hity Rolling Stonesów w wersji wideo - w tym trzy pechowe teledyski reżyserowane przez Juliena Tempie: Undercover Of The Nighł (w pełnej wersji), She Was Hot i Too Much Blood (nigdy dotąd nie pokazywany). Kaseta dochodzi do 1 miejsca na liście przebojów wideo.
28 listopada. Ron i Jo lecą do Dallas na otwarcie wystawy rysunków Rona Wooda, zatytułowanej „Portrety przyjaciół" (w galerii Foster Goldstrum). Uzdolniony plastycznie gitarzysta sportretował głównie znanych muzyków, jak np. Elvisa Presleya, Jimiego Hendrixa, Sida Viciousa, Counta Basiego. Wystawa trwać będzie do stycznia następnego roku.
Koniec listopada. Mick, Jerry i Julien Tempie wylatują do Rio de Janeiro, gdzie powstanie promocyjny teledysk do pierwszego singla z pierwszego solowego albumu Micka Jaggera.
9 grudnia. Charlie Watts i lan Stewart występują w Edynburgu (Szkocja) na koncercie charytatywnym, z którego dochód przeznaczony jest na ofiary głodu w Etiopii.
24-25 grudnia. Ron i Jo spędzają święta w Anglii. Keith i Patti oraz Mick i Jerry w Nowym Jorku, ale ci ostatni przeniosą się na wyspę Mustique, by tam powitać nadchodzący rok...
Koniec grudnia. Rolling Stones Records wydają maksi-singel z trzema różnymi wersjami piosenki Too Much Blood. Jest to ostatnia płyta Stonesów w dystrybucji wytwórni Atlantic.  O świątecznych zakupach przypomina sobie tymczasem  niemiecki oddział
421
Dekki - tylko w tym kraju ukazuje się czteropłytowa (!) antologia THE REST OF THE BEST, zawierająca takie ciekawostki, jak m.in. Memphis Tennessee, BrighłLights Big City i wydany na osobnym singlu niesławny, zatrzymany przez cenzurę Cocksucker Blues.
1985
3  stycznia. Gitarzysta Ron Wood i modelka Jo Howard biorą ślub w kościele św. Marii w Denham (Buckinghamshire). Obecni są wszyscy Stonesi oprócz Micka Jaggera, który nadzoruje montaż pompy odwadniającej w Stargroves. Keith jest świadkiem. Wśród gości nie zabrakło Rona Stewarta - poprzedniego szefa gitarzysty. Jest także przyjaciel wszystkiego, co żyje, Erie Clapton, oraz gitarzysta Peter Frampton.
Koniec stycznia. Mick i Keith rozpoczynają prace przygotowawcze w studiach Pathe Marconi w Paryżu, gdzie Stonesi nagrywać będą przez kilka najbliższych miesięcy nową płytę.
4 lutego. Ukazuje się pierwszy solowy singel Micka Just Another Night I Tum The Girl Loose.
5 lutego. Mick Jagger na łamach „Daily Mirror": „Pozostali Stonesi mogą myśleć, że jeśli mój album dobrze się sprzeda, to będzie to oznaczać koniec zespołu. Ale ja wiem, że tak nie będzie. Dziwnie mi się bez nich pracowało - to tak, jak mieć żonę i kochankę... Rolling Stonesi to doświadczone małżeństwo. Znam ich bardzo dobrze - znam ich mocne strony, znam też ich słabości. Odczuwam z nimi więź niemal telepatyczną".
Koniec lutego. Singel Micka Just Another Night wchodzi na listy przebojów - w Anglii dojdzie zaledwie do 27 miejsca, lepiej powiedzie się w Stanach, gdzie zajmie 10 pozycję.
Początek marca. Córka perkusisty Charliego Wattsa, Seraphina (lat 16) - wraz z inną dziewczyną z jej klasy - zostaje wydalona z ekskluzywnej prywatnej szkoły Millfield w Somerset (cena za jeden rok edukacji w tej koedukacyjnej szkole wynosi 6000 funtów). Powodem wydalenia obu dziewcząt był podobno.....incydent marihuanowy".
4 marca. Ukazuje się solowy album Micka Jaggera o przewrotnym tytule... SHE'S THE BOSS.
11-12 marca. Bill, Charlie i Ron nagrywają w Fulham Town Hall film wideo z sześcioma utworami z repertuaru Willie & The Poor Boys - dochód ma wspomóc działalność A+R+M+S.
18 marca. Patti rodzi córeczkę w New York Hospital. Keith jest obecny przy porodzie. Ojciec: „Nawet dla takiego zatwardziałego, starego cynika, jak ja, oglądanie narodzin dziecka było niesamowitym przeżyciem. Przyznaję, że miałem łzy w oczach. Mam miękkie serce, jeśli chodzi o dzieci". Dziewczynka otrzymała imiona Theodora Dupree.
Koniec marca. Solowy album Micka wchodzi na listy płyt długogrających - najwyższe pozycje, jakie osiągnie, to 6 w Wielkiej Brytanii i 8 w Stanach. Jagger będzie rozczarowany takimi rezultatami (choć w samych Stanach sprzeda przeszło 2 miliony egzemplarzy swej płyty).
Początek kwietnia. Mick nagrywa kolejny teledysk - Lucky In Love. Reżyseruje ponownie Julien Tempie.
11 kwietnia. Rolling Stonesi bez wielkiego entuzjazmu przystępują do nagrań w Paryżu. Premiera nowej płyty - zapowiadana na czerwiec - zostaje przesunięta na wrzesień. Ten termin też nie okaże się realny i album Stonesów ukaże się dopiero w marcu następnego roku.
422
19 kwietnia. Ukazuje się drugi solowy singel Micka - Lucky In Love I Running Out Ot Łuck.
Koniec kwietnia. Tajemnica poliszynela: Jagger zwraca zaliczkę, którą pobrał akon-to autobiografii.
Początek maja. Tytuł drugiego solowego singla Micka Jaggera brzmi w tłumaczeniu „Szczęście w miłości" - może dlatego solista nie ma szczęścia w numerkach: płyta kończy w USA na 38 miejscu... Jerry Hall bierze udział w uroczystej premierze nowego filmu z Jamesem Bondem, „A View To A Kill" (w rolę agenta 007 wcielił się po raz ostatni Roger Moore) i ujawnia, że spodziewają się z Mickiem kolejnego dziecka. Czyli jednak: szczęście w miłości.
24 maja. Ukazuje się album WILLIE & THE POOR BOYS wyprodukowany przez Billa Wymana. Płytę pilotuje singel z piosenkami Baby Please Don't Go oraz Lefs Talk It Over.
Koniec maja. Mick Jagger ogłasza gotowość wystąpienia w organizowanym przez Boba Geldofa koncercie Live Aid. Odstępuje tym samym od decyzji powziętej wcześniej przez cały zespół - po krótkiej naradzie w Paryżu zrezygnowano z udziału The Rolling Stones w tej słynnej później imprezie, która okazała się największym koncertem w dziejach. Live Aid odbędzie się jednocześnie w Wielkiej Brytanii i w Stanach Zjednoczonych.
Połowa czerwca. Koniec sesji Rolling Stonesów w Paryżu - chłopcy nagrali w sumie 30 numerów.
29 czerwca. Mick planował wykonanie z Davidem Bowie duetu na żywo podczas Live Aid, ale tak, żeby każdy z wokalistów znajdował się wtedy po innej stronie Atlantyku. Trudności techniczne okazały się jednak nie do pokonania (chodziło o nieuniknione przesunięcie fali dźwiękowej w stosunku do wizji), więc obaj panowie nagrali utwór Dancing In The Street (w ciągu 12 godzin!), a następnie zrealizowali film wideo tańcząc na ulicach londyńskiego East Endu. Teledysk będzie pokazany na Live Aid.
4 lipca. Mick świętuje Dzień Niepodległości wraz z Jerry na pokładzie jachtu największego amerykańskiego wydawcy, Malcolma Forbesa. Pada okrzyk: „Czy wszyscy milionerzy są już na pokładzie?" i jacht pełen najpiękniejszych garniturów opływa Manhattan.
13 lipca. Koncerty Live Aid odbywają się jednocześnie na stadionie JFK w Filadelfii oraz na stadionie Wembley w Londynie. Telewizyjną transmisję satelitarną ogląda około 1,6 miliarda ludzi (co jest największym osiągnięciem w historii telewizji). Mick Jagger śpiewa na JFK w Filadelfii, wspomagany przez popularny duet Hall & Oates - po raz pierwszy w życiu występuje na scenie bez kolegów z zespołu! Doskonale wypada jego ekstatyczny duet z Tiną Turner (w wiązance State Of Shock + lt's Only Rock'n'Roll). W czasie występu Mick zdziera z Tiny sukienkę i tańczą oboje jak opętani. Tańczy także (na ulicach) z Davidem Bowie w teledysku Dancing In The Street, który staje się jedną z sensacji koncertu. Sensacją negatywną jest finałowy (na amerykańskiej scenie) popis Boba Dylana wspomaganego przez... Keitha Richardsa i Rona Wooda. Chłopcy są na pewno nie przygotowani, najpewniej pijani i rzępolą niemiłosiernie w trzech starych pro-test-songach, zagranych akustycznie na trzy (rozstrojone?) gitary.
15 lipca. Mick kręci w Los Angeles teledysk do kolejnej solowej piosenki, Harc Woman.
16-17 lipca. Mick, Keith i Ron „miksują" najnowszy materiał w RPM Studio w Nowym Jorku. Odwiedza ich tam Jimmy Page, który dodaje „overduby" gitarowe w kilku utworach.
26 lipca. Mick obchodzi urodziny w intymnym Mikę Todd Room nowojorskiego Palladium.
423
4 sierpnia. Keith i Patti Richards odwiedzają Anitę Pallenberg na Long Island. Podmieszkuje tam też ojciec Keitha, zafascynowany Marlonem i nową rolą dziadka.
9 sierpnia. Rolling Stonesi oddają się w ręce Annie Leibovitz - królowa fotografiki wykona zdjęcia na okładkę nowego albumu zespołu w swoim studiu oraz w Bartery Park.
16 sierpnia. Legendarny gitarzysta i konstruktor - Les Paul - odwiedza Keitha i Rona w studiu.
17 sierpnia. Rolling Stonesi robią sobie trzytygodniową przerwę w zawziętym „miksowaniu". Solowy album Micka SHE'S THE BOSS sprzedał się już w 2 milionach egzemplarzy.
19 sierpnia. Charlie Watts spada ze schodów piwnicy w Devon i łamie nogę w trzech miejscach. Po założeniu gipsu lekarz zaleca mu 3 miesiące rekonwalescencji.
23 sierpnia. EMI wydaje singel duetu Mick Jagger i David Bowie - Dancing In The Street. W Wielkiej Brytanii płyta wejdzie na listę przebojów na 1 miejscu! W USA dochodzi do 4 pozycji, chociaż reklamuje ją 20 000 plakatów, a teledysk pokazywany jest w 5000 kin (największa akcja promocyjna w historii).
28 sierpnia. W nowojorskim szpitalu Lennox Hill Jerry Hall wydaje na świat... Jaggera juniora - pierwszy syn „damskiego krawca" zwie się James Leroy Augustine.
Koniec sierpnia. Po Hollywood krążą pogłoski, że Mick Jagger i David Bowie nakręcą remake głośnej komedii Billa Wildera „Some Like It Hot" (u nas: „Pół żartem, pół serio"). Szkoda, że nie znajdują potwierdzenia - trudno o lepszą transseksualną parę...
Początek września. Mick, Keith i Ron powracają do pracy nad „miksowaniem" albumu w Nowym Jorku.
7 września. Dancing In The Street dostaje się w brawurowy sposób na sam szczyt brytyjskiej listy. Pozostanie w Top 30 przez 9 tygodni, co jest doskonałym wynikiem.
9 września. Duet Jagger/Bowie zostaje złotą płytą - oznacza to, że Dancing In The Street z pewnością będzie w Wielkiej Brytanii najszybciej sprzedającym się singlem roku.           4
30 września. Jerry Hall jest gościem popularnego programu telewizji BBC „Terry Wogan Show". Opowiada w nim, że Mick - szczęśliwy tatuś - usypia synka skacząc po jego sypialni jak piłeczka pingpongowa i śpiewając Jumpin' Jack Flash. Jagger chciał chłopaka...
Początek października. Mick robi ostrą reprymendę Stingowi spotkanemu przypadkiem w nowojorskiej dyskotece. Powodem są złośliwe komentarze pod adresem znanych kolegów, na jakie Sting pozwolił sobie w jednym z ostatnich wywiadów. Jagger krzyczy publicznie do nielojalnego „policjanta": „Trzymaj gębę na kłódkę! Nie robimy sobie takich rzeczy!"
12 października. Keith Richards i Ron Wood nagrywają podkład gitarowy, na którym Bono (z U2) zaśpiewa utwór SilverAnd Gold. Nagranie znajdzie się na legendarnym dziś albumie SUN CITY, będącym manifestacją środowiska rockowego przeciwko apartheidowi.
15 października. Kolejna przerwa w wyczerpującym „miksowaniu".. Keith wraz z Patti i teściową (!) udaje się na Barbados (babcia będzie się opiekować maleńką Theodora). Ron Wood zostaje w Nowym Jorku i montuje w piwnicy swojego domu studio nagraniowe (dla odmiany?). Mick uda się do Indii w towarzystwie... swego młodszego brata Chrisa.
21 października. Panowie Mick Jagger i Chris Jagger udają się na wycieczkę konną po dolinie Nepalu.
424
Koniec października. Krążą pogłoski, że Mick wybrał się do Indii w poszukiwaniu romatycznego miejsca, w którym planuje poślubić Jerry Hall (na wzór swojego kumpla, Keitha Richardsa). Całe szczęście, że on sam ich nie słyszy - mógłby spaść z konia. Ze śmiechu!...
8 listopada. Mick i Jerry chrzczą synka - ponownie u Św. Marii w Kensington. James Leroy ma interesującą parę rodziców chrzestnych: mamą jest znana aktorka Anjelica Huston, a papą wieloletni doradca finansowy Rolling Stonesów, książę Rupert Lówenstein.
18 listopada. Dwudziestodziewięcioosobowy big-band prowadzony przez Charliego Wattsa rozpoczyna tygodniowe występy w znanym londyńskim klubie jazzowym Ronniego Scotta. Prócz Charliego w orkiestrze zasiada jeszcze dwóch perkusistów, a w nietypowej roli wiolonczelisty obsadzony został sam Jack Bruce. Mick, Keith i lan Stewart przybywają na otwarcie, kilka dni później wpadnie Bill. Koncerty spotykają się z gorącym przyjęciem.
25-27 listopada. Mick, Keith i Ron wracają do najcięższego „miksowania" w swej karierze - tym razem trójka „mikserów" („miksantów"?) działa w Right Track Studios w Nowym Jorku.
30 listopada. Tina Turner daje właśnie koncert w Charlotte Coliseum (w Karolinie Północnej). Pojawia się nie zapowiadany Mick Jagger i oboje wykonują Honky Tonk Woman.
12 grudnia. Tragiczna wiadomość z Londynu - w wieku 47 lat umiera na zawał serca lan Stewart. Pianista skarżył się od kilku dni na trudności w oddychaniu i krytycznego dnia wybrał się do lekarza. Zmarł w poczekalni kliniki... Stewart był jedyną osobą z najbliższego otoczenia Stonesów, która pozostała całkowicie niezdemoralizo-wana bogactwem i sławą. „St i" - jak nazywali go przyjaciele - do ostatniej chwili wywiązywał się bez kompleksów z narzuconej mu na początku lat 60. roli menażera koncertowego (czyli roadie). Wielokrotnie słyszano jak - niczym pies pasterski - „zaganiał" niezdyscyplinowanych Rolling Stonesów na scenę, krzycząc: „Ruszać się, gówniarze! Wchodzicie!"
20 grudnia. Pogrzeb lana Stewarta w Randall's Park Crematorium w Leatherhead (Surrey). Obecni są wszyscy Stonesi, rodzina zmarłego (Stu miał czternastoletniego syna) i liczni muzycy, m.in. Erie Clapton, Jeff Beck i Kenny Jones. Członkowie zespołu są bardzo wzruszeni - Mick Jagger płacze. Keith pyta: „I kto nas będzie teraz opieprzał?" Pięciu Stonesów odśpiewuje zmarłemu przyjacielowi „Psalm 23". A cappella...
23 grudnia. Keith i Ron wracają na święta do Nowego Jorku, gdzie czekają już Patti i Jo. Mick leci na Mustique połączyć się ze swoją rodziną. Bill i Charlie zaszywają się na wsi.
Koniec grudnia. Ronnie Lane - umierający powoli na stwardnienie rozsiane były basista The Faces - mówi w wywiadzie dla magazynu „Musician": „Stu był jedyny w swoim rodzaju. Tacy jak on trafiają się tylko w jednym egzemplarzu - stworzyli jednego i na tym koniec".
1986
2 stycznia. Patrick Alley, piosenkarz z Jamajki, wnosi do sądu sprawę o plagiat skierowaną przeciwko Mickowi Jaggerowi - przedmiotem sporu jest utwór Just Another Night (notabene: największy solowy hit Micka). Pozew utrzymuje, że Jagger „zgapił" numer, który Alley nagrał w 1982 roku na płycie A TOUCH OF PATRICK ALLEY.
425
23 stycznia. Na pierwszej ceremonii Rock'n'Roll Hall of Famę Keith Richards wręcza pierwszą prestiżową nagrodę Chuckowi Berry'emu - „ojcu" rock and rolla. Mówi Richards: .Zerżnąłem każdą rzecz, jaką on zagrał na gitarze".
7 lutego. Rolling Stonesi kręcą teledysk - tym razem w klubie Kool Kat w Nowym Jorku - do starej piosenki Hartem Shuffle, która ukaże się na ich kolejnym singlu. Zespól występuje na scenie pośród animowanych kotów pokazujących taneczne kroki na ulicach wyimaginowanego Harlemu (klub mieści się przy 54 Ulicy i 10 Alei, czyli od Harlemu dzielą go całe eony przestrzeni). Jeden z zatrudnionych przez zespół księgowych próbuje sprzedać „na pniu" dekoracje, żeby zminimalizować koszty.
23 lutego. The Rolling Stones występują w londyńskim 100 Club na koncercie poświęconym pamięci lana Stewarta - afisz zapowiadał grupę Rocket 88, bluesową formację lana (wspomaganą zazwyczaj przez Charliego). Podczas długiego jam-session dołączają do nich: Erie Clapton, Pete Townshend, Jeff Beck i Jack Bruce. Jagger i Richards opuszczają klub objęci ramionami, co zostaje odebrane jako poprawa stosunków...
25 lutego. The Rolling Stones otrzymują w Los Angeles nagrodę „za całokształt" przyznaną podczas ceremonii Grammy. Prezenterzy łączą się z nimi za pośrednictwem satelity (jest 3 rano czasu londyńskiego) i nagrodę wręcza im w klubie Roof Garden... Erie Clapton. Podczas Grammy odbywa się premiera teledysku Hartem Shuffle.
Koniec lutego. „Daily Star" opisuje występ Stonesów w 100 Club: „Zagrali z energią młodzieżowego zespołu garażowego. Żadnych technicznych sztuczek z ich ostatnich płyt - Stonesi wrócili do korzeni, dali czadu, przekopali się przez swój klasyczny repertuar".
Początek marca. Egzemplarze nowego albumu Stonesów zostają skradzione z ciężarówki na Manhattanie i błyskawicznie trafiają do stacji radiowych w Ameryce i w Europie. Zmusza to CBS do przyśpieszenia terminu oficjalnego wydania nerwowo oczekiwanej płyty.
3 marca. Ukazuje się singel Hartem Shuffle I Had It With You - pierwszy w dystrybucji CBS. Numer ze strony A to zapomniany hit zapomnianego duetu Bob & Earl (z 1963 roku).
15 marca. Hartem Shuffle wchodzi na listy przebojów - w Wielkiej Brytanii singel dojdzie do 7 miejsca, w Stanach do 5 pozycji (ale za to pozostanie w Top 30 przez 15 tygodni).
23 marca. Big-band jazzowy o (wymownej) nazwie The Charlie Watts Orchestra daje koncert w Fulham Town Hall w Londynie. Występ zostaje nagrany z myślą o wydaniu płyty.
24 marca. Ukazuje się DIRTY WORK - pierwszy album Rolling Stonesów w dystrybucji CBS, a zarazem pierwsza kooperacja producencka Glimmer Twins ze Steve'em Lillywhitem. Tematyka dużej części znajdujących się na nowym albumie utworów - m.in. Fight, Winning Ugly, Back To Zero, Had It With You - dotyczy konfliktów międzyludzkich.
Początek kwietnia. Album DIRTY WORK wchodzi na listy. W Anglii spędzi 11 tygodni w Top 30 i dojdzie do 3 miejsca - w Stanach do 4 pozycji, ale będzie na liście przez 25 tygodni.
4 kwietnia. Mick wraca z Mustique do Londynu - będzie pracował nad tytułową piosenką do filmu „Ruthless People" (reż. Abrahams/Zucker/Zucker) dla wytwórni Disneya.
15 kwietnia. Poważna sprawa - wiarygodny dziennik amerykański „US Today" publikuje trzydniowy cykl artykułów o Rolling Stonesach. Ujawnia w nim, że Richards otrzymał
426
od Micka telegram, w którym Jagger informował go, iż nie jest zainteresowany organizowaniem tournee Rolling Stonesów, ponieważ ma własne plany artystyczne i nagraniowe. 19 kwietnia. Orkiestra Charliego Wattsa ropoczyna tygodniowy angaż w Ronnie Scott's Jazz Club.
1  maja. Rolling Stonesi nagrywają teledysk do premierowego singla - One Hit (To The Body) (Elstree Studios). Reżyseruje Russell Mulcahy, twórca nieznośnych „Highlan-derów" (Nieśmiertelnych) z Seanem Connerym i Christopherem Lambertem. Jagger i Ri-chards są w tak dobrych stosunkach, że symulują na oczach dziennikarzy bijatykę - chcą w ten sposób zadrwić z podejrzeń o konflikt, który miał ich rzekomo rozdzielić. Nie przekonują nikogo.
19  maja. Premiera drugiego singla z albumu DIRTY WORK - One Hit (To The Body) I Fight.
Koniec maja. Richards dolewa oliwy do ognia, mówiąc: „Jeśli Mick zrobi tournee bez zespołu, poderżnę mu gardło". Jak na ironię w starej stodole pod Londynem odnajduje się dawno uznany za zaginiony film promujący w 1967 roku piosenkę We Love You.
2 czerwca. Ron Wood bierze udział w programie telewizyjnym poświęconym Fatso-wi Domino, nagrywanym w Nowym Orleanie. Gitarzysta zostaje na kilka dni w kolebce jazzu, by pograć bluesa wespół ze Steve'em Jordanem (perkusistą) oraz z Paulem Shafferem - „nadwornym" pianistą Davida Lettermana, gospodarza popularnego talk--show.
6 czerwca. Keith Richards przypływa do Nowego Jorku na pokładzie znanego transatlantyku „Oueen Elizabeth II". Dosłownie w chwilę po postawieniu stopy na lądzie „łapie" samolot do Chicago, gdzie jeszcze tego samego dnia zagra z Chuckiem Berrym na festiwalu bluesowym w Parku Granta (przed widownią liczącą 70 000 osób).
7 czerwca. Keith i Chuck Berry wysłuchują występu Dr. Johna w klubie Billy Mulli-gan's, a następnie urządzają jam z juniorem Wellsem w Checkerboard Lounge (Chicago).
8 czerwca. Niezmordowany Keith leci do Los Angeles, żeby wykonać z występującą tam - na scenie Vine Street Bar - wokalistką, Ettą James, bluesową wersję Miss You.
11 czerwca. W kilka godzin po wylądowaniu w Nowym Jorku (z Los Angeles) Richards nagrywa swój występ dla programu „Friday Nighfs Videos". Wykonuje kilka starych tematów z repertuaru Rolling Stonesów - m.in. Around And Around, Jumpin' Jack Flash, Honky Tonk Woman, Wild Horses i Tumbuling Dice. Towarzyszy mu wielki Marcus Miller na basie i Paul Shaffer („nadworny" muzyk sieci NBC), tym razem w roli gitarzysty.
20 czerwca. Mick występuje na Wembley na koncercie charytatywnym zorganizowanym przez fundację Prince's Trust - śpiewa Dancing In The Street w duecie z Davidem Bowie. W imprezie, z której dochody przeznaczone są na pomoc dla młodych bezrobotnych, występują m.in. Erie Clapton, Paul McCartney, Elton John, Phil Collins, Tina Turner. Książę i księżna Walii tradycyjnie zasiadają - razem - na widowni Empire Pool...
5 lipca. Wielki koncert Roda Stewarta na stadionie Wembley kończy finał w wykonaniu wszystkich członków grupy The Faces - z wyjątkiem Ronniego Lane'a, który nie jest już w stanie utrzymać gitary. Nie brakuje Rona Wooda, a w emocjonalnym geście współczucia dla śmiertelnie chorego basisty, zastępuje go na scenie Bill Wyman.
7 lipca. Ron przylatuje do Detroit, gdzie - w studiach Tamla Motown - Keith Richards pracuje z Arethą Franklin nad jej nowym singlem: Jumpin' Jack Flash. Piosenka znajdzie się na najnowszym albumie „królowej soula", bezpretensjonalnie zatytułowanym ARETHA. Obaj gitarzyści biorą udział w nagraniu „czarnej" wersji dawnego hitu Stonesów.
427
9 lipca. Powstaje teledysk Arethy Franklin Jumpin' Jack Flash. Oprócz wokalistki występują w nim: Keith, Ron, Steve Lillywhite oraz Whoopi Goldberg, która zagra główną rolę w filmie (!) zatytułowanym „Jumpin' Jack Flash" (w reżyserii Penny Marshall).
12 lipca. Niespożyty Keith leci do St Louis (stan Missouri), gdzie w podmiejskiej rezydencji Chucka Berry'ego w Wentzville omawia z Mistrzem projekt filmu biograficznego, poświęconego właśnie „królowi rock and rolla". Richards chce być jego producentem.
15-17 lipca. Podczas trzydniowej serii koncertów Boba Dylana w Madison Square Garden artyście towarzyszy na scenie Ron Wood, który wspólnie z Dylanem oraz z członkami zespołu Toma Petty'ego The Heartbreakers wykonuje codziennie dziesięć utworów. Gitarzysta Rolling Stonesów zagrał na dwóch ostatnich albumach Boba Dylana.
17 lipca. Bardzo długa rozmowa telefoniczna Billa Wymana z Mandy Smith w dniu 16 urodzin ślicznej laleczki prowadzi do „zerwania" - czyżby dziewczynka zaczynała się starzeć?
21 lipca. Ukazuje się singel Micka Jaggera z tytułową piosenką do filmu „Ruthless People" - Ruthless People I l'm Raining. Trafi na listę tylko w Stanach i dojdzie do 51 miejsca.
23 lipca. Bill Wyman jedzie samochodem z Londynu do swojej posiadłości w Vence (na Lazurowym Wybrzeżu) - już w Paryżu zatrzymuje się z nową dziewczyną.
26 lipca. Mick obchodzi urodziny w londyńskim domu - wśród jego gości znaleźli się m.in. Tina Turner, Erie Clapton oraz... Sting, z którym najwyraźniej naprawił stosunki.
28 lipca. Patti Richards rodzi w nowojorskim szpitalu Lennox Hill córeczkę, Alexan-drę Nicole.
30 lipca. Ron i Jo Wood sprzedają swój nowojorski dom i przenoszą się na stałe do Londynu, gdzie gitarzysta zakupił właśnie nową nieruchomość w znanej dzielnicy Wim-bledon.
3 sierpnia. Magazyn „NOW" - niestrudzony od dekad w wyszukiwaniu sensacji -zamieszcza dogłębną analizę związku Billa Wymana z Mandy Smith. Szesnastoletnia „Barbie" przyznaje się do romansu z basistą i potwierdza, że łączył ich intymny związek, odkąd ukończyła 13 lat. Skąd te wyznania? Mandy zerwała z Billem, ponieważ zakochała się w swoim rówieśniku o imieniu Keith. Opowiadała o swoim skandalicznym romansie podczas kolacji w gronie przyjaciół, z którymi spędzała wakacje w hiszpańskiej Marabelli -jedna z obecnych w restauracji osób sprzedała zasłyszane sensacje prasie. Wbrew rozpowszechnianym później pogłoskom Mandy nie miała z tego żadnych korzyści i nie przyczyniła się bezpośrednio do ujawnienia całej historii. Najbardziej bulwersujący jest udział matki dziewczyny - Mandy twierdzi, że mama o wszystkim wiedziała i że aprobowała związek. Do Marabelli zlatują się prasowe sępy i tłumy paparazzich. Bill jest dosłownie oblegany w swej willi w Vence. Aranżuje w końcu „ucieczkę" dziewczyny z Hiszpanii, co tylko podsyca zacietrzewienie prasy. Wyman mówi, że ma już dość całej historii, ale na wszelki wypadek zostaje na terytorium Francji - w Anglii grozi mu aresztowanie. Prasa wymyśla termin „mafia Stonesów".
9 sierpnia. Mick i Jeny wraz z dziećmi również przylatują do Francji - spędzą tu wakacje w zameczku Jaggera pod Amboise, położonym w malowniczej Dolinie Loary.
20 sierpnia. Wygląda na to, że Bill nie ma się czego obawiać ani Mandy, ani jej mamusia nie noszą się z zamiarem oskarżania go o cokolwiek. Jest to zresztą w zgodzie z oceną samego basisty, który stwierdził naiwnie: „Nie sądzę, żebym zrobił Mandy coś złego - bez względu na jej wiek. Jestem wręcz przekonany, że miałem na nią dobry wpływ".
428
29 sierpnia. Ukazuje się singel Arethy Franklin Jumpin' Jack Flash, nagrany z udziałem Keitha i Rona i wyprodukowany przez Richardsa - na Top 30 w USA dojdzie do 21 miejsca. Maksi-singel zawiera pięć różnych wersji utworu i picture disc z Arethą i Keithem.
14 września. Charlie przylatuje do Nowego Jorku - on też ma własne sprawy. Przeprowadzi rozmowy dotyczące wydania koncertowego albumu swojej orkiestry jazzowej oraz ewentualnego amerykańskiego tournee big-bandu (po Wschodnim Wybrzeżu).
15 września. Mick spotyka się w Los Angeles z Dave'em Stewartem - omawiają plany związane z drugim solowym albumem Jaggera, którego producentem ma być lider Eurythmics.
16 września. Bardzo nachalny fotoreporter zbliża się na niebezpieczną odległość do Jaggera jedzącego kolację w restauracji w Los Angeles w towarzystwie Dave'a Stewarta i... otrzymuje od Micka zasłużony cios w twarz. Z chamstwem i z paparazzi należy walczyć sRą, ponieważ nic innego - jak wielokrotnie dowiedziono - nie skutkuje.
26 września. Z rocznym opóźnieniem ukazuje się film wideo „Running Out Of Łuck" z udziałem Micka Jaggera. Miała promować pierwszą solową płytę - Mick myśli już o drugiej...
Koniec września. Bill powraca - nieśmiało - z Vence do Londynu i sam kontaktuje się z prokuraturą. Dowiaduje się, że nikt na niego nie czyha. Policja przeprowadziła rozmowy z panną i panią Smith i okazało się, że ani córka, ani mama nie mają żadnych pretensji do basisty. Nie ma pretensji, nie ma sprawy - a zresztą dziewicą jest się tylko raz.
8-15 października. Keith spędza tydzień w domu Chucka Berry'ego pod St Louis, gdzie odbywają się próby przed zbliżającym się koncertem z okazji 60 urodzin „ojca rock and rolla". Skład zespołu akompaniującego Mistrzowi wygląda imponująco: Keith (wiadomo), Bobby Keys (saksofon), Steve Jordan (perkusja), Johnny Johnson (fortepian), Chuck Leavell (instrumenty klawiszowe) i Joey Stampinato (gitara basowa). Będą też goście...
16 października. Dwa urodzinowe koncerty Chucka Berry'ego w sali Fox Theatre w St Louis. Na widowni zasiada Anita Pallenberg z Marlonem. Reżyser Taylor Hackford (zrealizował właśnie „Białe noce", ale robił znacznie lepsze rzeczy) uwiecznia występy na taśmie filmowej i znajdą się one w jego znakomitym filmie biograficznym zatytułowanym „Hail! Hail! Rock'n'Roll!", którego muzycznym producentem jest sam Richards. Wśród gości: Erie Clapton, Etta James, Robert Cray i - żenujący - Julian Lennon (który „kładzie" najbardziej znany temat Chucka Berry'ego - Johnny B. Goode). Białe kobiety z temperamentem reprezentuje (godnie) Linda Ronstadt.
Początek listopada. CBS wydaje promocyjne CD Rolling Stonesów, przeznaczone dla stacji radiowych. Znajdują się na nim wyłącznie utwory pochodzące z katalogu Rolling Stones Records. Natomiast ABKCO Records wydaje wszystkie albumy Rolling Stonesów znajdujące się w katalogu wytwórni London w formacie kompaktowym - nawet „Beggars Banquet" doczekał się wreszcie oryginalnej „toaletowej" okładki. Geniusz do interesów zawiódł tym razem Allana Kleina - niepotrzebnie wydał wszystkie kompakty Stonesów w tym samym czasie. To fonograficzne wydarzenie przeszło bez wielkiego echa, podczas gdy wielka „kampania reedycyjna" EMI związana ze wznowieniami kompaktowymi płyt Beatlesów (pojawiały się na rynku „po jednej" w kilkumiesięcznych interwałach) przyniosła znakomite rezultaty w wynikach sprzedaży. Na „Bitlów" się czekało.
15 listopada. Mick Jagger zaczyna pracę nad nowym albumem pod auspicjami Dave'a Stewarta w studiach Wisseloord w Hilversum (Holandia). Na gitarze ponownie gra Jeff Beck.
429
23 listopada. W nowojorskim Ritzu występuje Erie Clapton. W finale dołącza do niego Keith Richards i obaj panowie wykonują Laylę i Cocaine (czyli dziewczynę i kokainę).
27 listopada. W dniu, w którym Keith odlatuje z Wielkiego Jabłka na Jamajkę, w Nowym Jorku ląduje Charlie Watts wraz z trzydziestoma trzema kolegami, którzy wchodzą w skład jego orkiestry. Big-band da osiem koncertów w miastach Wschodniego Wybrzeża.
29 listopada. The Charlie Watts Orchestra debiutuje na amerykańskim gruncie -w Connecticut.
1  grudnia. Ukazuje się album LIVE AT THE FULHAM TOWN HALL - firmowany przez big-band o nazwie The Charlie Watts Orchestra. Zawiera koncertowe nagrania zarejestrowane podczas występu orkiestry w sali widowiskowej ratusza w Fulham 23 marca.
2 grudnia. Keith wraca z Jamajki do Nowego Jorku - czyżby postanowił posłuchać przyjaciela?
3 grudnia. The Charlie Watts Orchestra gra jeden z trzech koncertów w nowojorskim Ritzu. Jak należało się spodziewać, gitarzysta Keith słucha przyjaciela - perkusisty Charliego.
4 grudnia. Keith słucha przyjaciela po raz drugi z rzędu i po raz drugi ma to miejsce w Ritzu.
13 grudnia. Mick kończy pracę w Holandii - źródła podają, że ma siedem albo dziesięć nagrań.
18 grudnia. Keith spędza swoje 43 urodziny z Patti i z dziećmi na Jamajce, ale magnes Nowego Jorku każe mu wrócić do Stanów już na Gwiazdkę. Richards sporo lata w 1986 roku.
21 grudnia. Mick i Jerry lecą na Mustique, gdzie dołączy do nich świąteczny gość-David Bowie.
24 grudnia. Mick i David Bowie śpiewają kolędy w anglikańskim kościółku na wyspie Mustigue.
1987
6 stycznia. Mick Jagger przenosi się na pewien czas na Barbados (wraz z Jerry), gdzie będzie kontynuować pracę nad drugim solowym albumem w Blue Wave Studios.
21 stycznia. Afera na lotnisku Grantley Adams na Barbadosie! Jerry jedzie na lotnisko, by odebrać paczki z rzeczami osobistymi przesłane z Mustique. Na miejscu dowiaduje się, że jest jedna dodatkowa paczka adresowana do niej, ale bez adresu nadawcy. Władze portu proszą ją o sprawdzenie zawartości, żeby uniknąć pomyłki. Jerry Hall bez sprzeciwu otwiera paczkę i stwierdza z niekłamanym zdziwieniem, że zawiera ona 20 funtów marihuany! W tej samej chwili otacza ją przygotowany do akcji oddział policji - najwyraźniej zachwycony powodzeniem pułapki. Jerry ląduje na noc w areszcie... Pracujący w tym czasie w studiu nagraniowym Mick Jagger dowiaduje się o całym incydencie z sześciogodzinnym opóźnieniem. Dopiero następnego dnia rano wściekły Stones może wpłacić kaucję w wysokości 5000 dolarów i odebrać piękną konkubinę. Jerry Hall kategorycznie zaprzecza wszelkim powiązaniom z całą aferą i twierdzi, że padła ofiarą policyjnej pułapki. Niestety - musi zdeponować paszport na policji, dwa razy w tygodniu meldować się w komisariacie w Holetown i czekać na sprawę, którą wyznaczono na
430
13 lutego. Na wyspę natychmiast przylatuje jej nowojorski prawnik, Peter Partcher, a Mick wynajmuje miejscowego asa palestry, Elliotta Mottleya - najlepszego (i najdroższego) obrońcę na całym Barbadosie.
13 lutego. Jerry Hall staje przed sądem na Barbadosie, utrzymuje, że jest niewinna, a zeznania świadków wydają się to potwierdzać. Sąd odracza sprawę o 3 dni (na 16 lutego).
16 lutego. Sprawa Jerry Hall zaczyna przypominać sądową szopkę, kiedy okazuje się, że afera była szytą grubymi nićmi próbą „udupienia"... Micka Jaggera, za którą stoi zarówno miejscowa policja, jak i urząd celny. Obrońcy Jerry rozbijają w pył dziecinnie głupie argumenty oskarżenia, którego główny animator - naczelnik komory celnej Casper Walcott - zmuszony jest do przyznania się, że już w przeszłości składał przed sądem fałszywe zeznania! Niestety, wymiana „argumentów" przebiega w iście wyspiarskim tempie i Jerry Hall wybucha płaczem, kiedy po 7 godzinach żałosnej farsy sąd ponownie przekłada sprawę, tym razem z uwagi na „poważne komplikacje prawne".
20 lutego. Finał w sądzie - Jerry Hall wysłuchuje ośmiominutowego wstępu (!) do werdyktu, który brzmi: „Niewinna!". Natychmiast wylatują oboje z Mickiem do Nowego Jorku, ale niewinna oskarżona zdążyła poinformować sąd, że wymuszony pobyt na wyspie kosztował ją 130 000 dolarów, które straciła nie stawiając się na umówione sesje jako modelka. Od chwili wylądowania w Stanach wściekła Jerry Hall nie oszczędza nieparlamentarnych słów pod adresem Barbadosu. Najwięcej straciły na całej aferze najlepsze studia nagraniowe na wyspie - Blue Wave Studios. Mick Jagger ani myśli wracać tam do pracy i przenosi materiał do Right Track Studios na Manhattanie.
23 lutego. Jerry mówi w programie telewizyjnym, że Mick wkrótce ożeni się z nią... w Teksasie.
Koniec lutego. Mick Jagger pracuje w Right Track Studios w Nowym Jorku - nad następną solową płytą. Ron Wood pracuje w swojej piwnicy w Wimbledon - nad kolejną solową płytą. Keith Richards pracuje w Studio 900 - także w Nowym Jorku - nad czymś, o czym sam nawet jeszcze nie wie, że stanie się w przyszłości jego debiutancką solową płytą. Trudno się dziwić, że prasa pyta: czy The Rolling Stones jeszcze w ogóle istnieją?
3 marca. Richards mówi w wywiadzie dla „Sun", że jest poważnie zaniepokojony postawą Jaggera, który myśli o solowych występach: „Nie wiem, kiedy to się zaczęło psuć. Jeszcze na początku lat osiemdziesiątych można było zadzwonić do mnie na biegun północny i do Micka na południowy, a powiedzielibyśmy to samo. Tak byliśmy blisko. Ale to nie ja się zmieniłem, tylko on. Ogarnęła go obsesja na punkcie wieku - własnego i innych. Nie rozumiem, po co udawać, że ma się 25 lat, skoro ma się więcej".
20 marca. Bill Wyman komentuje sytuację w zespole na łamach telewizyjnego programu satelitarnego „Musie Box": „To Mick ponosi winę. Postanowił zostać sławny na własną rękę. Szkoda, że nie rozpadliśmy się z hukiem. Zamiast tego rozpadamy się utyskując. Nie wiem, czy ruszymy jeszcze razem w drogę. To zależy od tego, czy «Błyszczący bliźniacy» - Mick i Keith - będą żyć w przyjaźni. Oni są tu problemem".
1 kwietnia. Jerry Hall, Bianca Jagger, Mandy Smith i Bill Wyman zasiadają na Wembley podczas koncertu z okazji Międzynarodowego Dnia AIDS - wszyscy osobno.
8 kwietnia. Pożary trzymają się Richardsa. Podczas ostatniej nocy nagrań w nowojorskim Studio 900 (19 Ulica na Manhattanie), w którym gitarzysta kończy realizować pierwszy solowy album, studio staje w płomieniach. Keith Richards, lan Neville i perkusista Steve Jordan ratują instrumenty oraz część sprzętu, po czym... grają nadal razem na ulicy w oczekiwaniu na przybycie jednostek straży pożarnej!
431
12 kwietnia. Richards wyjeżdża z rodziną na Jamajkę - w dwumiesięcznych wakacjach bierze udział jego matka Doris i córka, która zmieniła sobie imię z Dandalion na Angela.
13  kwietnia. Bill Wyman ogłasza na konferencji prasowej w Londynie projekt akcji AIMS (Ambicja, Idea, Motywacja, Sukces) - zamierza ruszyć „w Anglię" z objazdowym studiem nagraniowym Stones Mobile i poszukiwać rockowych talentów, umożliwiając amatorskim zespołom z prowincji bezpłatne nagrania.
Początek maja. Ron Wood oskarża gazetę „Sun" o pomówienie - twierdzi, że opisana w niej historia nocy spędzonej z nim przez dziewczynę przypadkowo poderwaną w nocnym klubie jest wyssana z palca: „Zazwyczaj śmieję się z tego, co o mnie piszą, ale tym razem posunęli się za daleko. Nawet nie widziałem tej dziewczyny, nie mówiąc o pójściu z nią do łóżka. Ale numer mojego nakazu sądowego jest 13/13, więc okaże się to dla nich podwójnie pechowe". Sprawa znajdzie rozwiązanie w listopadzie 1988 roku.
26  maja. Ron i Jo Wood wyjeżdżają na dziewięć dni do Włoch, gdzie gitarzysta wystąpi w nietypowej roli... reportera. Przeprowadzi dla telewizji RAI wywiady ze swoimi kolegami z branży, m.in. z Davidem Bowie, Peterem Gabrielem i grupą Genesis.
27 maja. Keith leci do Los Angeles, gdzie będzie negocjować z wytwórnią Virgin solowy kontrakt płytowy oraz dystrybucję sountracku z filmu „Hail! Hail! Rock'n'Roll!"
13-14 czerwca. The Charlie Watts Orchestra występuje w Hollywood Bowl w Los Angeles w ramach festiwalu jazzowego organizowanego przez popularny magazyn „Playboy".
Połowa czerwca. Keith Richards kończy „miksować" ścieżkę dźwiękową z filmu „Hail! Hail! Rock'n'Roll!" w słynnych Electric Ladyland Studios na Manhattanie (8 Ulica).
23 czerwca. The Charlie Watts Orchestra występuje w Avery Fisher Hall w Lincoln Centrę. Na widowni tej nowojorskiej filharmonii zasiadają Keith z Patti i Mick Taylor.
4 lipca. The Charlie Watts Orchestra występuje na Pistoia Blues Festival we Włoszech.
15 lipca. Bill Wyman organizuje w londyńskim Hiltonie bankiet połączony ze zbiórką funduszy na działalność akcji AIMS - przychodzą wszyscy Stonesi prócz Keitha.
17 lipca. Keith Richards podpisuje w Nowym Jorku pierwszy w życiu kontrakt solowy - z wytwórnią Virgin. Jego debiutancki album ma się ukazać w następnym roku.
20-21 lipca. Mick Jagger kręci w Nowym Jorku teledysk do singla promującego drugi album - piosenka nosi tytuł Lefs Work, a reżyserem filmu jest Zbigniew Rybczyński (Polak, zdobywca Oscara za film krótkometrażowy „Tango" w 1982 roku).
27-28 lipca. Mick kręci w Londynie teledysk do utworu Say You Will - reżyseruje Mary Lambert.
15 sierpnia. Podczas nowych nagrań - tym razem w Le Studio w Montrealu - Keith Richards wymyśla wreszcie nazwę dla swego zespołu akompaniującego: The X-Pensive Winos (co przetłumaczone jako „Miłośnicy drogich win" doskonale oddaje klimat sesji).
22 sierpnia. „Sun" donosi, że planowane solowe tournee Micka Jaggera musi zostać przełożone, z powodu spięć pomiędzy solistą a „jego gitarzystą" - znakomitym Jeffem Beckiem.
31 sierpnia. Ukazuje się pierwszy singel z drugiego solowego albumu Micka Jaggera: Lefs Worki Catch As Catch Can (piosenka ze strony B nie znajduje się na albumie). Płyta nie wejdzie nawet do Top 30 - ani w Wielkiej Brytanii (miejsce 35), ani w USA (miejsce 39). Mick i Jerry są gośćmi na ślubie i weselu Davida Stewarta (eks-Eurythmics, obecnie m.in producenta solowej płyty Micka) z Siobhan Fahey (piosenkarki z Bananarama).
432
14 września. Premiera drugiego solowego albumu Micka Jaggera, PRIMITIVE COOL Na brytyjskiej liście płyta ta dojdzie „aż" do 18 miejsca, na amerykańskiej przepadnie na 41 pozycji.
25 września. Bill Wyman i Ringo Starr biorą udział w otwarciu klubu La Brasserie w Atlancie, w który obaj zainwestowali. Późnym wieczorem „jamują" z Jerrym Lee Lewisem.
Koniec września. Magazyn „News Of The World" sugeruje, że kilka numerów na nowym albumie Micka, wymierzonych jest bezpośrednio w Richardsa (m.in. Shoot Off Your Mouth - co można przetłumaczyć lapidarnie na „stul pysk"). Rzecznik prasowy Jaggera miał powiedzieć, że „Mick jest bardzo rozgoryczony stosunkami z Keithem i ma nadzieję, że Keith przesłucha płytę i zrozumie, jak wielkie ma to dla niego znaczenie".
3  października. Premiera „Hail! Hail! Rock'n'Roll!" w czasie odbywającego się w Lincoln Centrę dorocznego New York Film Festival. Richards i Chuck Berry zasiadają na widowni.
7 października. Keith i Patti Richards biorą udział w premierze filmu „Hail! Hail! Rock'n'Roll!" na Zachodnim Wybrzeżu - w sali kina AMC Century w Hollywood w Kalifornii.
20 października. Mary Lambert reżyseruje kolejny teledysk Micka Jaggera, do piosenki Throwaway - w Country Club w Los Angeles, przed widownią złożoną ze zwycięzców plebiscytu radiowego. Utwór wykonuje na żywo doborowy zespół w składzie: Jeff Beck (gitara), Phil Ashley (instrumenty klawiszowe), Doug Wimbish (bas), Terry Bozio (bębny).
29 października. Ron Wood otwiera w Katherine Hamnett Gallery (przy współpracy domu aukcyjnego Christie's, oddziału Contemporary Art) wystawę sygnowanych litografii zatytułowaną „Dekady" - zebrał na niej swoje portrety legendarnych muzyków ostatnich 30 lat.
31 października. Ron Wood bierze udział w otwarciu kompleksu rozrywkowego w Miami (galeria, restauracja, klub nocny) o nazwie Woody's On The Beach - jest jego właścicielem.
Początek listopada. Ron Wood oraz czarny mistrz rhythm & bluesa, Bo Diddley, rozpoczynają wspólną północnoamerykańską trasę koncertową, która zostanie zapamiętana jako Gunslingers' Tour. Wystąpią wyłącznie w klubach i w niewielkich salach -największą będzie Riviera w Chicago, która mieści 2500 osób.
4 listopada. Gazeta „Sun" zamieszcza relację Jeffa Becka na temat konfliktu słynnego gitarzysty z Mickiem Jaggerem: .Zrezygnowałem ze wspólnej trasy koncertowej, ponieważ Mick zaproponował mi grosze! To była obraza. Postanowiłem dać mu nauczkę, bo jeśli ktoś chce mieć to, co najlepsze, musi za to płacić. Zaproponował mi stawkę zwykłego muzyka sesyjnego. Jego problem polega na tym, że jest sknerą. Mick ma mentalność księgowego - liczy się z każdym centem. Na kogoś z takimi pieniędzmi zachowuje się niewiarygodnie. Chętnie wyruszę na tournee ze starym łobuzem, oczekuję jednak sensownej oferty. Pokazałem, że się nie gniewam i poleciałem do Los Angeles, żeby nagrać teledysk do jego najnowszego singla, Throwaway.
9 listopada. W Stanach Zjednoczonych i w Wielkiej Brytanii ukazuje się nowy singel Jaggera: Throwaway/ Peace Of The Wicked. W krajach Europy kontynentalnej zastępuje go singel z utworami Say You Will I Shut Up Your Mouth. Oba przechodzą bez echa.
Połowa listopada. Wytwórnia CBS wznawia cały katalog Rolling Stonesów z Rolling Stones Records.
433
25 listopada. Ron Wood i Bo Diddley grają w Nowym Jorku ostatni koncert wspólnego tournee - w klubie Ritz. Dołączają do nich Eddie Kendricks i David Ruffin z The Temptations.
19-20 grudnia. Oficjalne otwarcie centrum Woody's On The Beach w Miami na Florydzie - Ron Wood i Bo Diddley grają dla gości klubu przez dwa kolejne wieczory.
1988
7, 8 stycznia. Mick Taylor występuje w Wood/s On The Beach i Ron Wood dołącza z gitarą.
20 stycznia. Zespół The Beatles dostępuje zaszczytu „wpisania" do Rock'n'Roll Hall of Famę. Mick Jagger obecny jest na uroczystości w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku i to jemu przypada w udziale zaszczyt prezentacji Wielkiej Czwórki, którą nazywa w swojej przemowie „czterogłowym potworem". Następnie bierze udział w zbiorowym wykonaniu piosenki Beatlesów / Saw Her Słanding There w towarzystwie George'a Harrisona, Ringo Starra, Juliana Lennona oraz Bruce'a Springsteena. Później śpiewa jeszcze Like A Rolling Stone z Bobem Dylanem i Springsteenem, a na koniec sam wykonuje Satisfacłion, wspomagany przez Jeffa Becka (gitara).
Początek lutego. Mick rozpoczyna w Nowym Jorku (SIR Studios) próby przed tournee po Japonii. Skompletował znakomity skład muzyków, m.in. na perkusji gra Simon Phillips, a chimerycznego Jeffa Becka zastąpił na gitarze inny wirtuoz - Joe Sartriani. Sponsorem japońskiej trasy koncertowej jest znany na świecie producent piwa Suntory.
14 lutego. W wywiadzie udzielonym magazynowi „People", purysta Bill Wyman mówi, że „woli słuchać odgłosu przejeżdżających samochodów siedząc w przydrożnym pubie, niż najnowszych przebojów «Top Of The Pops»". I dalej: „Brytyjskie wytwórnie płytowe od dziesięciu lat cofają się wstecz. Kiedyś promowały oryginalne zespoły, które zdobywały światową sławę. Dzisiaj wydają rzeczy do bólu monotonne, które nie różnią się od śmiecia granego w amerykańskich supermarketach". Jedna z obserwacji basisty jest -niestety - prorocza: „Ostatnia rzecz, która dziś kogoś interesuje, to czy umiesz grać. Najważniejsze to umieć grać wielką gwiazdę".
20 lutego. Bill Wyman (głowa organizacji AIMS) jest spiritus movens wielkiego koncertu dobroczynnego na rzecz szpitala dziecięcego Great Ormond Street Hospital, w którym - oprócz pięciu najlepszych zespołów wyłonionych przez basistę spośród amatorów (żaden z nich nie przeszedł do historii) - występują: Elvis Costello, Chrissie Hynde, Chris Rea oraz Bill Wyman's All-Star Band, w składzie: Bill, Ron Wood, Eddy Grant, Phil Collins, lan Dury, Ray Cooper, Kenny Jones i Terence Trent d'Arby. Ten ostatni śpiewa m.in. Honky Tonk Woman i lt's Ali Over Now, co daje początek pogłoskom, że czarnoskóry wokalista zastąpi Micka Jaggera w nowej reinkarnacji Stonesów.
2 marca. Ron Wood i Bo Diddley rozpoczynają dwutygodniową Gunslingers Tour w Japonii.
12 marca. Ron Wood występuje w Osace - Mick Jagger właśnie odbywa tam próby. Obaj Stonesi (pytanie: czy jeszcze?) spotykają się w pokoju hotelowym Micka.
15  marca. Ron Wood i Bo Diddley grają w Tokyo ostatni koncert w Japonii. Tego samego dnia Mick Jagger debiutuje w „kraju wiśni": w Osaka Castle Hall słucha go 11 000 fanów.
434
Połowa marca. Ron Wood i Bo Diddley dają kilka koncertów w Kalifornii (Los Angeles i okolice).
22  marca. Mick śpiewa w Tokyo Kerakuen Dome przed widownią złożoną z 55 000 fanów.
23  marca. Drugi koncert w Tokyo - Tina Turner dołącza w Brown Sugar i lt's Only Rock'n'Roll.
25  marca. Mick Jagger kończy występy w Japonii koncertem na terenie wystawy światowej Nagoya International Exhibition. Oglądało go w sumie ćwierć miliona Japończyków.
27 marca. Japońska rewizyta - teraz (dla odmiany) Mick śpiewa w duecie z Tiną Turner (piosenkę Honky Tonk Woman). Na koncercie Tiny Turner w Osaka Castle Hall.
Koniec marca. „New Musical Express" podaje, że australijski przedsiębiorca, Gunter Roth, zaoferował 20 milionów dolarów za prochy Micka (po naturalnej śmierci) -ekscentryczny biznesman planował wykorzystanie ich na maleńkie klepsydry, które zamierzał sprzedawać znajomym Jaggera (rzecz jasna milionerom...).
Początek kwietnia. Patrick Alley, muzyk reggae z Jamajki, kieruje do sądu sprawę przeciwko Mickowi o rzekomy plagiat jego piosenki - Just Another Night. Nieznany piosenkarz próbuje „złapać" CBS na 7 milionów dolarów odszkodowania, bo tyle mają wynosić według niego zyski ze sprzedaży albumu z kwestionowanym utworem. Jagger stanowczo zaprzecza oskarżeniom i gotów jest bronić swoich racji na drodze sądowej.
6 kwietnia. Mimo ostrych protestów Billa Wymana dom aukcyjny Phillips Auction Rooms w Londynie sprzedaje na licytacji acetat płyty nagranej przez The Rolling Stones w październiku 1962 roku w Curley Clayton's Studio (w Londynie). Rarytas ów zawiera trzy nieznane nagrania z najwcześniejszego okresu działalności zespołu: Soon Forgotten (Muddy Watersa), Close Together (Jimmy'ego Reeda) oraz You Can't Judge A Book (By The Cover) Bo Diddleya. Producentem sesji był Bill, a na perkusji grał jeszcze u Rolling Stonesów... Tony Chapman. Prehistoria.
18 kwietnia. Przed sądem federalnym w White Plains (w stanie Nowy Jork) rozpoczyna się sprawa o plagiat: Patrick Alley versus Mick Jagger. Sąd będzie słuchał dwóch płyt.
20 kwietnia. Sly Dunbar- legendarny perkusista z Jamajki, angażowany do nagrań tak często, że nie jest w stanie przypomnieć sobie, czy grał na albumie Patricka Alleya -przynosi do sali sądowej bębny i demonstruje, czym różni się rytm i tempo w obu piosenkach (wersjach?) Just Another Night. Wyjaśnia przy okazji, że osobą grającą na albumie JUST A TOUCH OF PATRICK ALLEY mógł być on sam, albo ktoś, kto go naśladuje.
22 kwietnia. Mick Jagger śpiewa przed sądem (za darmo, albo - jeśli ktoś woli - za 7 milionów). Demonstruje kolejne etapy pracy nad piosenką, prezentuje także nagrania różnych wersji roboczych utworu Just Another Night, przekonując sąd o niesłuszności oskarżeń Patricka Alleya. Piosenki są do siebie podobne, ale przypadkowo.
26  kwietnia. Sąd w White Plains oczyszcza Micka z podejrzeń o plagiat. Jagger podsumowuje: „Moja reputacja nie ucierpiała. Kiedy jest się znanym, ludzie mogą podejmować różne próby. Ale sprawa sądowa była stratą czasu - dla wszystkich stron".
13 maja. Ojciec Jagger (Mick) zabrania córce Jagger (Jadę) wystąpienia w filmie w roli nieletniej prostytutki. Nie wiadomo, czy chodziło tylko o „dobre imię", czy też może Mick-perfekcjonista słusznie obawiał się, że mała nie pobije Jody Foster?
18 maja. Po raz pierwszy od maja 1986 roku pięciu Stonesów spotyka siew Londynie w hotelu Savoy, żeby omówić dalsze plany związane z działalnością zespołu. Zapadają istotne ustalenia: zespół The Rolling Stones nagra w przyszłym roku nowy album
435
i niewykluczona jest także kolejna światowa trasa koncertowa. W serca fanów na całym świecie nieśmiało zaczyna wstępować nadzieja.
27 maja. „Daily Telegraph" podaje, że Jadę Jagger została wyrzucona z ekskluzywnej prywatnej szkoły św. Marii w Calne (Wiltshire). Powód prozaiczny: dziewczyna wymykała się z rygorystycznie prowadzonego internatu, żeby spotykać się z chłopakiem. Nieletnim kandydatem na zięcia Rolling Stonesa jest nie byle kto: Josh Astor, syn lorda Kagana. Rozbrajający cytat z niegrzecznej córeczki słynnego tatusia: „Ojciec mnie zabije!"
10 czerwca. Bill Wyman zawiesza działalność swojej organizacji charytatywnej AIMS na skutek wycofania się wszystkich sponsorów. „Te firmy są naprawdę okropne" -komentuje.
28 czerwca. The Gunslingers (tak nazywa się już wędrowne duo: Ron Wood /Bo Diddley) występują w Hammersmith Odeon w Londynie w przededniu trasy koncertowej po krajach Europy, w trakcie której odwiedzą m.in. Włochy, Niemcy i Hiszpanię.
22 lipca. Prasa brytyjska podaje, że jeden z największych domów wydawniczych na świecie - Viking Penguin - zagwarantował sobie prawa do przyszłej publikacji autobiografii Billa Wymana. W jaki sposób? Płacąc basiście zaliczkę - około 3 milionów funtów! Cichym pomagierem Billa będzie znany dziennikarz, Ray Coleman, współpracownik magazynu „Melody Maker". Podczas podpisywania korzystnego dla autora kontraktu, nikt nie wpadł na to, że książka Billa Wymana obejmie jedynie... lata 60.! A nawet pod koniec wieku (rok 1998) nic nie słychać o dalszym ciągu.
26 lipca. Mick Jagger zasiada na niewielkiej widowni Montclair Stage College Theater (w stanie New Jersey), podczas teatralnego debiutu Jerry Hall. Piękna modelka wcieliła się w postać Cherie w sztuce „Przystanek autobusowy" Williama Ingę - spopularyzowała tę rolę sama Marilyn Monroe w filmowej adaptacji z 1956 roku. Po premierze para świętuje sukces Jerry (nadal) Hall i 45 urodziny Micka Jaggera.
Połowa sierpnia. Dwudziestu pięciu najważniejszych amerykańskich krytyków rockowych wybiera (I Can't Get No) Satisfaction najważniejszym rockowym singlem ostatnich 25 lat!
19 sierpnia. Mick leci z Nowego Jorku do Londynu, by pracować z Ronem nad nowymi utworami.
22 sierpnia. Mick wraca z Londynu do Nowego Jorku - na lotnisku Heathrow mówi reporterom, że Rolling Stonesi wydadzą nową płytę i odbędą światowe tournee w następnym roku.
23 sierpnia. Mick i Keith spotykają się w Nowym Jorku, by omówić plany oraz tryb pracy nad nowym materiałem dla zespołu. Ron z rodziną wyjeżdża na wakacje na Antiguę.
24 sierpnia. Mick spotyka się w San Francisco z muzykami, którzy będą mu akompaniować podczas zbliżającej się trasy koncertowej po Australii i rozpoczyna intensywne próby.
9 września. Mick przylatuje z zespołem do Sydney na kilka dni przed rozpoczęciem tournee - chce być w jak najlepszej formie i pozbyć się negatywnych skutków zmiany czasu.
14 września. Podczas konferencji prasowej w Sydney Mick mówi, że przestanie występować, kiedy skończy 50 lat. „Nie można być wiecznie dziewiętnastolatkiem" -zauważa przenikliwie.
17 września. Mick ropoczyna australijskie tournee w stylu Stonesów - od nie zapowiadanego występu w niewielkim klubie Kardomah Cafe w Sydney mieszczącym 400 osób.
436
22 września. Keith przeprowadza w Paryżu promocję prasową swojego debiutanckiego singla.
23 września. Ukazuje się singel Keitha Richardsa Take It So Hard I l Could Have Stood You Up.
29 września. Ron Wood wydaje przyjęcie w londyńskiej Hamilton Gallery z okazji premiery swojego albumu z pracami plastycznymi, zatytułowanego „The Works". Pokazuje przy okazji sześć nowych portretów Rolling Stonesów. Na wernisaż przychodzą: Anita Pallenberg, jej syn z Richardsem, Marlon oraz Chris Jagger - brat Micka.
Koniec września. Trwają solowe występy Micka Jaggera w Australii: w Brisbane oraz w Sydney.
1, 2 października. Dalszy ciąg solowych koncertów Micka Jaggera w Sydney Enter-teinment Center.
4 października. Ukazuje się pierwszy solowy album Keitha Richardsa - TALK IS CHEAP (Virgin). Autorami i producentami wszystkich nagrań są Keith Richards oraz Steve Jordan - perkusista. Płytę nagrano w Air Studios (na wyspie Montserrat), Le Studio (Montreal) oraz w Studio 900 i w Hit Factory na Manhattanie. „Masteringu" dokonano także w Nowym Jorku - w Atlantic Studios i w Hit Factory. Płyta dojdzie do 24 pozycji.
5-6 października. Keith i jego grupa rozpoczynają próby w American Sound Studio w Nowym Jorku. W skład ostatecznej edycji The X-Pensive Winos wchodzą: Steve Jordan (bębny), lvan Neville (instrumenty klawiszowe), Waddy Watchel (gitara) i Charley Drayton (bas).
Połowa października. Mick kontynuuje występy w Australii - w Melbourne, w Perth i ponownie w Sydney.
16 października. Keith przylatuje do Londynu na promocję albumu TALK IS CHEAP i od razu bierze udział w charytatywnym koncercie Smile Jamajca, z którego dochód przeznaczony jest na ofiary huraganu, który spustoszył niedawno wyspę. Ucierpiał na nim także dom gitarzysty w Point Of View (Ochio Tios) - Keith Richards ma coś z domami...
19 października. Jerry Hall mówi w wywiadzie dla amerykańskiego pisma „USA Today" z rozbrajającą szczerością: „Stonesi nie biorą już narkotyków. Już nie mogą. Są na to za starzy".
28 października. Podczas konferencji prasowej w nowojorskiej Hard Rock Cafe Keith Richards zapowiada rozpoczynające się za miesiąc tournee The X-Pensive Winos. 4000 biletów do Beacon Theatre kasy sprzedają w ciągu zaledwie paru godzin.
30  października. Mick śpiewa w dość egzotycznym miejscu: na stadionie Utama Senayan w Dżakarcie.
3 listopada. Keith Richards jest gościem honorowym na przyjęciu zorganizowanym w nowojorskim klubie U.S.Blues Club przez magazyn „Beggars Banąuef - oficjalny fanzine Rolling Stonesów obchodzi właśnie dziesięciolecie założenia.
5 listopada. Mick Jagger kończy tournee po antypodach koncertem w Auckland na Nowej Zelandii.
9  listopada. Jerry Lee Lewis dołącza do Rona Wooda występującego na scenie własnego klubu Woody's On The Beach w Miami. Na widowni klubu znajduje się tej gorącej nocy David Bowie, ale ogranicza się do roli słuchacza (R&B nie jest jego domeną).
10 listopada. Keith wylatuje z Patti na Antiguę, by zebrać siły przed tournee The X-Pensive Winos.
16 listopada. Sąd w Londynie orzeka na korzyść Rona Wooda w postępowaniu o zniesławienie, wniesionym przez gitarzystę w maju ubiegłego roku przeciwko gazecie
437
„Sun", która w nieodpowiedzialny i nieuzasadniony sposób zarzuciła mu „zdradę małżeńską z modelką dwukrotnie młodszą od niego samego". Ron Wood odbiera oficjalne przeprosiny oraz satysfakcjonującą „sumkę", której wysokości nie ujawniono.
24 listopada. Keith Richards & The X-Pensive Winos rozpoczynają swoje amerykańskie tournee w Atlancie - na widowni Fox Theatre zasiada 4000 osób. W skład koncertującego zespołu wchodzą: Keith Richards, Waddy Watchel, lvan Neville, Steve Jordan, Charley Drayton oraz Bobby Keys (saksofon) i czarnoskóra Sarah Dash (śpiew).
25-27 listopada. Keith Richards & The X-Pensive Winos występują w Memphis i w Waszyngtonie.
29 listopada. Entuzjastyczne przyjęcie zespołu Richardsa w nowojorskim Beacon Theatre - po koncercie gitarzysta organizuje mały bankiet, na którym pojawiają się znani panowie i panie m.in. Carole King, Brooke Shields, Steve Van Zant i Matt Dillon.
Koniec listopada. Keith mówi magazynowi „Options": „Nie zapominam o tym, że jestem Anglikiem, ale do tej pory wkurza mnie, że wykopali nas z własnego kraju. Nie byliśmy w stanie płacić tyle, ile sobie życzyli, więc wyjechaliśmy. To jednak, co mnie najbardziej fascynuje, to fakt, że oni naprawdę wierzyli, że trzech kolesiów z gitarami może stanowić zagrożenie dla struktury społecznej państwa...".
Pierwsza połowa grudnia. The X-Pensive Winos koncertują bez wytchnienia (prawie): Filadelfia (1, 2 grudnia), Boston (3, 4 grudnia), Cleveland (7 grudnia), Detroit (8 grudnia), Chicago (10 grudnia), Oakland (13 grudnia) i Los Angeles (14, 15 grudnia).
4 grudnia. Mick Jagger wyjeżdża z rodziną z Londynu, by spędzić święta w domu na Mustkjue.
14 grudnia. Po pierwszym koncercie w Los Angeles Keith urządza przyjęcie dla przyjaciół - wśród gości znajdują się Dan Aykroyd i Bill Murray (niegdyś „Saturday Night Live").
17 grudnia. Koniec amerykańskiego tournee Richardsa i spółki - ostatni koncert odbywa się w Byrne Arena, w popularnym kompleksie sportowym Meadowlands w New Jersey (ale zaledwie kilkanaście minut drogi od Manhattanu). Występ zbiega się nieomal z urodzinami Keitha i dwudziestodwutysięczna widownia łączy się w zgodnym Happy Birthday.
1989
Początek stycznia. „Daily Mirror" podaje, że Rolling Stonesi szukają w tajemnicy basisty. W grę mają wchodzić następujące kandydatury (większość wydaje się mato prawdopodobna): Adam Clayton z U2, John Entwistle z The Who oraz Mark King z Level 42.
13 stycznia. Keith i Mick spotykają się na wyspie Barbados w sprawie reaktywowania współpracy. Keith mówi żonie przed wyjazdem: „Wrócę albo za dwa tygodnie, albo za 48 godzin - tyle mi wystarczy, żeby się przekonać, czy pracujemy, czy bierzemy się za łby..."
Połowa stycznia. Keith i Mick intensywnie pracują na Barbadosie. Bill Wyman zapisuje w notatkach: „Być może poprzednie napięcia dostarczyły im bodźca, bo pracują z niewiarygodną szybkością". Sam basista nie wykazuje jednak zainteresowania zaszczytną nagrodą w postaci wciągnięcia zespołu do „Rockowego Panteonu" i odmawia wystąpienia na „akademii" Rock'n'Roll Hall of Famę w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku. Twierdzi, że wyróżnienie dla Rolling Stonesów to „za mało" i przyszło „zbyt późno".
438
16 stycznia. Ron otrzymuje zadanie znalezienia basisty na występ w Rock'n'Roll Hall of Famę. Na początek... otwiera wystawę swoich obrazów w Hamilton Gallery w Londynie.
18 stycznia. Uroczystości Rock'n'Roll Hall of Famę w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku. W imieniu zespołu The Rolling Stones występują Keith, Mick, Ron i... Mick Taylor. W swoim wystąpieniu Mick Jagger zauważa ironicznie, że Rolling Stonesi dostają nagrodę za 25 lat złego zachowania. W tonie serio oddaje hołd Brianowi Jonesowi i łanowi Stewartowi. Wprowadzając The Rolling Stones do „Panteonu chwały"' Pete Townshend -lider The Who - mówi: „Panowie, nie wolno wam tylko zestarzeć się z godnością. Rockandrollowa akademia obfituje w interesujące wydarzenia muzyczne: Mick Jagger wykonuje w duecie ze Steviem Wonderem wiązankę przebojów Uptight / Satisfaction, a wespół z Tiną Turner odśpiewuje Honky Tonk Woman - akompaniuje «silna grupa gitarowa»: Richards, Taylor, Wood. Dołącza Little Richard i słuchamy kilku jego przebojów, a na koniec czterej Stonesi (w tym jeden były) wykonują Start Me Up. Nieobecność Billa Wymana i niespodziewane pojawienie się zapomnianego niemal Micka Taylora prowokuje do spekulacji - mówi się, że nowy skład Stonesów oparty będzie o roszadę Rona Wooda na bas i powrót Micka Taylora. Trzeba po prostu przyjąć, że nazywa się to «szlachetna  trzydziestka»".
19 stycznia. Chatlie Watts dołącza do kolegów - celem spotkania są tzw. poważne rozmowy.
21 stycznia. Wielka gala „inauguracyjna" w Waszyngtonie - jedna z wielu imprez świętujących wybór George'a Busha i zaprzysiężenie nowego prezydenta. Ron Wood występuje pośród plejady gwiazd - udział biorą m.in. Bo Diddley, Percy Siedge, Willie Dixon i Koko Taylor. Prezydent-elekt pojawia się na scenie symulując grę na gitarze, co nie zbija z tropu grającego właśnie zespołu w składzie: Ron Wood, Billy Preston, mistrz Albert Collins i Steve Cropper. Nie trzeba szczególnie bystrego zmysłu obserwacji, by zauważyć, że w sali liczącej 8500 miejsc, na scenie znajduje się więcej czarnych obywateli USA, niż na wypełnionej po brzegi widowni. Wiadomo - republikanie...
29 stycznia. Keith i Mick wracają na Barbados na kolejny tydzień pracy nad nowym materiałem - będą to kolejne owocne artystycznie dni intensywnej kolaboracji niedawnych rywali.
6 lutego. Po tygodniu ostrej pracy Mick Jagger opuszcza Barbados - wylatuje do Londynu.
8  lutego. Keith Richards udaje się natomiast w przeciwnym kierunku - do Nowego Jorku.
9  lutego. W barze North River na Manhattanie Keith nagrywa teledysk do najnowszego singla Make No Mistake About Itl Struggie - towarzyszy mu Sarah Dash, z którą śpiewa duet na stronie A, kilku „Miłośników drogich win" i słynne dęciaki: Memphis Horns.
Połowa lutego. Keith i Mick ponownie spotykają się na Barbadosie i wracają do pracy nad albumem.
18 lutego. Bill Wyman bierze udział w wielkim koncercie charytatywnym na rzecz Kampuczy, zorganizowanym - dość nietypowo - w Ringwod Recreation Centrę pod Sout-hampton. W tym samym czasie na Barbados zlatuje się cały „koncertowy sztab" Stonesów - m.in. impresario Bill Graham oraz doradca finansowy książę Rupert Lówenstein. Tematem narady na takim szczeblu może być tylko   wielka trasa koncertowa!
20  lutego. Na Barbados przylatuje Charlie Watts - zaczyna „dogrywać" perkusję do surowych szkiców piosenek napisanych w ostatnim okresie przez znaną spółkę Jagger/Ri-chards.
439
Początek marca. „Daily Express" podaje, że „córeczka znowu nabroiła" - Jadę Jagger zeznaje w sądzie jako świadek w sprawie o handel kokainą, którą zażywała podobno z Joshem Astorem (synalkiem wiadomego lorda). Dostarczycielem „towaru" miał być Julian Subero, perkusista popularnego na początku lat osiemdziesiątych zespołu Thompson Twins.
9 marca. Ron Wood i Bill Wyman dołączają do kolegów na Barbadosie i przystępują do prób, odbywających się w studiu Blue Wave (należącym do piosenkarza Eddiego Granta).
15 marca. Stonesi podpisują na Barbadosie najbardziej lukratywny kontrakt w historii rocka - Michael Cohl, szef Concert Productions International (CPI), impresario z Toronto, gwarantuje zespołowi sumę około 70 milionów dolarów za tournee, w czasie którego The Rolling Stones dadzą 50—60 koncertów na kontynencie północnoamerykańskim. Początek nowej trasy koncertowej Stonesów planowany jest na najbliższy wrzesień.
19 marca. Niezmordowany łowca - i fabrykant! - sensacji, magazyn „News Of The World", wymyśla ostry spór pomiędzy Mickiem a Billem Wymanem. Jego tłem ma być rzekomy romans basisty z siedemnastoletnią koleżanką Jadę Jagger. Bill ostro zaprzecza: „To kompletna fabrykacja! Bardzo słabo znam Jadę..." Obaj panowie wysyłają do redakcji „NOW" listy protestacyjne i grożą sprawą sądową. Temat wygasa...
21 marca. Rolling Stonesi robią sobie małą przerwę i rozjeżdżają się do domów. Wyjątkiem jest Bill Wyman, który udaje się na Antiguę z poderwaną w Nowym Jorku Melissą. Melissa jest podobno pełnoletnia i nic nie wskazuje na to, że zna Jadę Jagger.
28  marca. „International Herald Tribune" podaje, że Mick i Jerry otrzymają odszkodowanie finansowe od redakcji magazynu „People", za opublikowanie ich zdjęć w łazience domu, w której znajdowali się nago. Fotografie zdobył paparazzi z długą „lufą".
29 marca. Wszyscy Rolling Stonesi przenoszą się z wyspy Barbados na wyspę Montserrat, gdzie w Air Studios (należących do George'a Martina, legendarnego producenta The Beatles) przystąpią do nagrywania „na czysto" najnowszego materiału.
31 marca. „Daily Express" ujawnia, że Bill Wyman poprosił o rękę.....małą" Mandy
Smith. Mówi Mandy: „Bill poprosił mnie o rękę w niedzielę wielkanocną i natychmiast się zgodziłam. To było takie romantyczne - jestem zachwycona i wiem, że on też". Bill oświadczył się telefonicznie, dzwoniąc z Barbadosu, gdzie nagrywa z zespołem. Wieloletnia partnerka niespożytego basisty, Astrid Lundstrom, komentuje: „Wiem, że Bill nie ma żadnych planów małżeńskich, a już na pewno nie z tą dziewczyną". Mandy Smith ma „już" 19 lat, a niespożyty basista „dopiero" 52 lata. No to co?
1 kwietnia. Bill Wyman zwołuje konferencję prasową na wyspie Antigua (gdzie „wakacjował" niedawno z niejaką Melissą). Postanowił ogłosić swoje zaręczyny z dala od zespołu, żeby nie zaburzać rytmu pracy Stonesów. Podczas jednodniowej nieobecności Billa zastępuje go na basie Ron Wood i Rolling Stonesi nagrywają cztery nowe utwory.
3 kwietnia. Cała Anglia współczuje „nieszczęśliwym narzeczonym" - tak chce „Daily Express". Gazeta informuje czytelników o trudnościach piętrzących się przed „młodą" parą: biedna Mandy jest katoliczką, za to nie jest dziewicą. Bill nie jest ani katolikiem, ani dziewicą, jest za to rozwodnikiem wyznania anglikańskiego. I jak pogodzić to z pragnieniem oblubienicy, której marzy się biała sukienka? „Chyba znajdzie się w Anglii katolicki kościół, w którym spełni się marzenie Mandy" - liczy Bill.
Połowa kwietnia. Już kilkanaście kościołów odmówiło udzielenia Billowi i jego „małej Mandy" sakramentu małżeństwa. Tymczasem zbliża się ustalony przez nowożeńców termin - czerwiec. Basista dokonuje nieortodoksyjnego wyboru świadka - będzie nim... jego syn z pierwszego małżeństwa, dwudziestoośmioletni Stephen. Zapowiada się nieźle.
440
29 kwietnia. Rolling Stonesi kończą nagrania w Air Studios na Montserrat, gdzie w ciągu 5 tygodni zarejestrowali 16 nowych utworów - głównie metodą live in studio.
Koniec kwietnia. Wszyscy Stonesi twierdzą zgodnym chórem, że małżeńskie plany Billa spotkały się z ich aprobatą, a nawet entuzjazmem. W imieniu grupy ładnie ujął to Mick Jagger: „Miłość nie zna granic. Życzę im jak najwięcej szczęścia na nowej drodze".
Początek maja. Stonesi zaczynają „miksować" nowe nagrania w Olympic Studios w Londynie.
6 maja. Donos prasowy: Bill Wyman kupił „swojej małej Mandy" pierścionek zaręczynowy za 30 000 funtów - w „popularnym" sklepie jubilerskim Asprey's na Bond Street.
9 maja. Bill urządza nieformalne otwarcie swojego klubu Sticky Fingers w Kensing-ton w Londynie. Prócz jego młodziutkiej narzeczonej przybywają państwo Wood, Chris Jagger (brat Micka), James Hunt oraz żona Ringo Starra, Barbara Bach. Restauracja udekorowana jest pamiątkami po Rolling Stonesach, m.in. gitarą firmy Gretsch, na której grywał niegdyś Brian Jones. Publiczne otwarcie za tydzień. Zwracając się do prasy, Bill przypomniał, że „historia zna wiele udanych małżeństw, w których mąż był znacznie starszy od żony. Picasso miał 94 lata, kiedy ożenił się z trzydziestoczteroletnią kobietą i małżeństwo to przetrwało". Bill nie dodał, niestety, jak długo... Dodał natomiast, że „nie chodzi o wiek, tylko o to, co się czuje. A my jesteśmy bardzo zakochani". Sceptycy - tych, jak wiadomo, w Anglii nie brakuje - ocenili wartość pierścionka zaręczynowego Mandy na „30 000 podzielone przez 10".
13 maja. Znamy już „czas i miejsce akcji" - 5 czerwca w kościele św. Jana Ewangelisty, w Hyde Park Crescent. Przyjęcie odbędzie się w drogim Grosvenor House Hotel.
Połowa maja. Stonesi „miksują" nowy album w Olympic Studios „pod uchem" Chrisa Kimseya. Tymczasem ich ludzie w Stanach przystąpili już do intensywnych działań związanych z organizacją tournee - mówi się, że będzie trwać od września do końca roku. Podobno firma Labatt Company z Toronto - bez mała monopolista na kanadyjskim rynku browarniczym (prymat ilości nad jakością) - oferuje zespołowi 45 milionów dolarów za samo tylko sponsorowanie kanadyjskiego odcinka tournee.
15 maja. „Biznesowe" spotkanie Stonesów w Amsterdamie kończy się niezłą awanturą, kiedy pijany Mick budzi Charliego Wattsa o 5 rano i nazywa „swoim perkusistą". Perkusista, który nie lubi być budzony, a nie znosi być nazywany „perkusistą Micka Jaggera" (zwłaszcza przez Micka Jaggera), wymierza rzeczonemu Jaggerowi dziarski cios i tylko refleks Keitha Richardsa ratuje Micka przed wpadnięciem do kanału.
17 maja. Oficjalne otwarcie restauracji Billa Wymana o (przywołującej wiele wspomnień) nazwie Sticky Fingers - „Lepkie palce", to wymarzona nazwa dla lokalu z kuchnią.
18 maja. Bill Wyman wywołuje sensację na wystawie prac fotografika Davida Bai-leya, wkładając rękę za dekolt znanej modelki, Denice Lewis. Piszą o tym gazety.
28 maja. Bill jest honorowym kapitanem drużyny krykieta Bill Wyman's XI, która walczy - w Stocks Country Club w Aldbury (Hertfordshire) - z drużyną Erie Clapton's XI. Turniej, z którego dochód przeznaczony jest na cel dobroczynny, przynosi 25 000 funtów -pieniądze zostaną wykorzystane na pomoc dla chorych dzieci. Oglądało go wiele znanych osób, m.in. Ron Wood, Gary Brooker oraz Mick Rutherford. Niestety - kapitan drużyny przeciwnej spóźnił się na samolot w Nowym Jorku.
31 maja. Pierwsze rozdanie nagród International Rock Awards w Armory w Nowym Jorku. Erie Clapton wręcza Keithowi Richardsowi dwunastocalową statuetkę Elvisa Pres-leya - gitarzysta Stonesów zostaje uznany „żywą legendą". W dowód wdzięczności Keith - w towarzystwie The X-Pensive Winos oraz Tiny Turner, Erica Claptona, Davida
441
Edmundsa, Clarence'a Clemonsa i Jeffa Healy'ego - wykonuje Whit It Up oraz You Keep A-Rockin. Program transmitowany jest przez ABC TV do 50 krajów. Natychmiast po jego zakończeniu Keith Richards wraca samolotem do Londynu, gdzie kontynuje pracę nad „miksowaniem" najnowszego albumu Stonesów.
2 czerwca. Bill Wyman żeni się - potajemnie - z Mandy Smith. Ślub cywilny odbywa się w urzędzie stanu cywilnego w Bury St Edmunds (Suffolk). Jedynymi zaproszonymi osobami są świadkowie: syn pana młodego, Stephen, i siostra oblubienicy, Nicole. Tego samego wieczoru państwo Wyman zasiadają przed kamerami popularnego programu telewizyjnego, „Terry Wogan Show" - ogląda ich 7 milionów Anglików! Basista cieszy się: „Udało nam się wszystkich oszukać - nie było żadnych fotografów. Całość zajęła piętnaście minut - gdybym wiedział, że to takie proste, już dawno bym to zrobił!" Niepocieszona jest tylko matka Billa, która dowiedziała się po wszystkim. Pani Kathleen Perks (76 lat) mówi: „To typowe dla Billa. Zawsze był buntownikiem".
5 czerwca. Katolicki bastion pozostał niewzruszony, anglikański znalazł kompromisowe wyjście - państwo Wyman nie mogą przyjąć sakramentu, ale co szkodzi pobłogosławić ich na drodze, na którą i tak już wstąpili? Tak się też dzieje. Nieortodoksyjna para otrzymuje błogosławieństwo w kościele Św. Jana Ewangelisty w Hyde Park Crescent (Londyn). Wielebny Thaddeus Birchard z dalekiej Luizjany mówi: „Nie ma sensu udawać, że jest to zwyczajne małżeństwo w zwyczajnym kościele - pełnym gwiazd... Zwracam jednak uwagę wszystkich tu zgromadzonych, że mamy dzisiaj jedynie dwie gwiazdy: Mandy Smith i Billa Wymana, którzy świadomi niedoskonałości swojego związku, składają go na ołtarzu Boga wszechmogącego". W kościele jest blisko 200 gości; następnie akcja przenosi się do hotelu Grosvenor House, gdzie szczęśliwa kompania powiększa się o dalsze 400 osób. Znajdują się wśród nich wszyscy Stonesi z żonami, a także Erie Clapton, Elton John, Kim Wilde, Paul Young, Andy Fairweather-Low, Kenny Jones i Mikę Rutherford. Keith mówi: „Może ona go wreszcie wyprostuje". Mick Jagger ofiarowuje koledze z zespołu w prezencie ślubnym oryginalną akwafortę Picassa, wartości 200 000 funtów. Cyniczny Charlie Watts szepcze mu do ucha: „Trzeba było zatrzymać oryginał, a Billowi dać kopię. Nigdy by się nie zorientował".
10 czerwca. Państwo Wyman przyjeżdżają do willi Billa w Vence, gdzie spędzą miesiąc miodowy.
16-17 czerwca. Mick, Keith i Ron spędzają 2 dni w Maroku, gdzie w Tangerze, w XVI-wiecznym pałacu Ben Abbou, nagrywają podkład instrumentalny do utworu Continental Drift z przygotowywanego albumu - wykonawcami są legendarni wyznawcy bożka Pana, Master Musicians of Joujouka. Tę właśnie orkiestrę nagrywał tu w 1968 roku Brian Jones. Telewizja BBC rejestruje marokańskie sesje do programu „Rytmy świata".
20 czerwca. Klub rozrywkowy Rona Wooda - Woody's On The Beach w Miami na Florydzie - zostaje zamknięty z powodu skarg okolicznych mieszkańców na nieustanne hałasy.
24 czerwca. Keith bawi się świetnie w londyńskiej Hard Rock Cafe, kiedy gwiazdy światowego tenisa - Gerulaitis, Cash i Vilander - wykonują na scenie numery Rolling Stonesów.
Koniec czerwca. Mick i Keith kończą pracę nad nowym albumem w Olympic Stu-dios w Londynie. Nie ukrywają obaj, że są zadowoleni z rezultatów - zwłaszcza z kompozytorskiego maratonu odbytego na początku roku na wyspie Barbados. Jagger wyjaśnia: „Płyta pokaże, jacy jesteśmy w tym momencie - to nie jest podsumowanie ostatnich pięciu lat".
442
Początek lipca. Oddział The Rolling Stones pacyfikuje maleńką osadę Washington pod Waterbury w stanie Connecticut, gdzie zespół przeprowadzi próby przed zbliżającym się tournee. Muzycy zajmują okoliczne domy, a miejscowa szkoła Wykham Rise zostaje wynajęta w całości, pozamykana jak więzienie i otoczona czuwającymi całą dobę strażnikami. Pracownicy zatrudnieni przez Stonesów mieszkają w wynajętym w całości hotelu. Mick Jagger zatrzymuje się w New Preston, w domu u podnóża Mount Bushnell.
I  lipca. Dobra wróżba? Mick wygrywa 5000 funtów w Irish Derby (trafił trójkę koni).
II  lipca. Pięciu Rolling Stonesów oznajmia światu plany związane z nową trasą koncertową na konferencji prasowej, którą przeprowadzono - z fasonem - na... peronie dworca Grand Central w Nowym Jorku. Kordony policji powstrzymywały szturmujących fanów, a 500 dziennikarzom (wyczekującym w niemiłosiernym upale) zespół objawił się z platformy zabytkowego wagonu z lat dwudziestych (wykorzystanym wcześniej przez F.F. Coppolę w filmie „The Cotton Club"), którym nadjechał po torze numer 42. Mick Jagger powiedział: „To nie jest tournee pożegnalne. To tylko Rolling Stonesi w 1989 roku. Pytacie mnie o to samo od 1966 roku, więc odpowiadam: To nie będzie nasza ostatnia trasa koncertowa". Następnie Mick zaprezentował fragment piosenki Mixed Emotions - pierwszego singla z albumu noszącego tytuł STEEL WHEELS - odtwarzając taśmę z przenośnego radiomagnetofonu. Największy entuzjazm w czasie całej konferencji wywołała brawurowa riposta Billa Wymana - na pytanie o poziom energii w zespole, basista odpowiedział szybko: „Zapytajcie o to moją żonę!"
Połowa lipca. Sprzedaż biletów na Steel Wheels Tour bije wszelkie dotychczasowe rekordy - w Toronto 120 000 biletów sprzedano w 6 godzin, w Cincinnati 54 000 w 2,5 godziny, w Raleigh (Nort Carolina) - 55 000 w 4 godziny.
16 lipca. Bill Wyman słabnie nagle w czasie próby, wywołując panikę w szeregach Stonesów. Diagnoza lekarska przywraca jednak spokój - to nie żona, to... zatrucie pokarmowe.
19 lipca. Mieszkańcy osady Washington w Connecticut - gdzie The Rolling Stones odbywają próby - organizują komitet samoobrony społecznej pod hasłem „Roli The Stones Out Of Town!" (czyli: wytoczyć kamienie z miasta). Utrzymują, że są nieustannie nękani przez siły porządkowe Stonesów i nie mogą poruszać się swobodnie po ulicach.
26 lipca. W małym ogródku gospody Mayflower Inn w Washington pięciu Rolling Stonesów oraz ich najbliżsi współpracownicy organizują barbecue (pieczenie na grillu mięs wszelakich). Powodem skromnej uroczystości są 46 urodziny Micka Jaggera.
Początek sierpnia. Nie chcąc odrywać się zbytnio od przeprowadzanych prób, Rolling Stonesi nagrywają teledysk do piosenki Mixed Emotions w szkole, w której ćwiczą.
8 sierpnia. Prasa podaje, że biznesmen Malcolm Potier przelicytował samego Micka Jaggera w kupnie malowniczej szkockiej wysepki Ghia, którą nabył za 6 milionów funtów. Mówi szczęśliwy nabywca: „Obawiałem się trochę Micka Jaggera, bo ma znacznie więcej pieniędzy niż ja, ale właściciel wolał sprzedać wyspę komuś, kto ją zna".
12 sierpnia. Swoim starym zwyczajem Stonesi grają nie zapowiadani przed zaskoczoną widownią cichego baru - tym razem miejscem sensacyjnej niespodzianki jest bar Toad's Place w New Haven w Connecticut. Znajduje się w nim około 600 osób, które przyszły, by wysłuchać lokalnego zespołu Sons Of Bob. Początkowo nawet sami „Synowie Boba" (ciekawe, czy wiadomego...) nie zdają sobie sprawy, komu „rozgrzewają publikę". Keith Richards odpala z kopyta, zaczynając od Start Me Up i The Rolling Stones grają non stop przez 50 minut. Wejście do klubu kosztowało 3,01 dolara od osoby...
443
13 sierpnia. Stonesi przenoszą się z Connecticut na Long Island, gdzie odbywają próby w hali Nassau Coliseum - tym razem są to już „próby kostiumowe", połączone z testami oświetlenia i odbywają się na oczach około 100 dobieranych codziennie widzów.
15 sierpnia. W chwili niespodziewanego oświecenia sprowokowanego zbliżającym się tournee firma ABKCO po raz pierwszy robi sensowny użytek ze swoich archiwów i wydaje... THE ROLLING STONES SINGLES COLLECTION - THE LONDON YEARS. Jest to trzykompaktowy zestaw stron A i B wszystkich singli wydanych przez London Records (z „niekatologowymi" zwiastunami albumu METAMORPHOSIS włącznie). Efektownej edycji towarzyszy starannie przygotowana siedemdziesięciodwu-stronicowa książeczka.
17 sierpnia. Premiera singla Mixed Emotions I Fancyman Blues. Druga piosenka nie wejdzie na album STEEL WHEELS (również pochodzi z tegorocznych sesji na Barbadosie).
19 sierpnia. Historyczna postawa nowojorskich fanów: bilety na koncerty Rolling Stonesów na Shea Stadium 26 i 28 października wyprzedano w 1,5 godziny, dodatkowy koncert 29 października w godzinę i 3 minuty! Organizatorzy decydują się na dołożenie jeszcze jednego koncertu - 25 października. Ale i to nie wystarczy...
24 sierpnia. 13 listów miłosnych basisty Billa Wymana napisanych w 1964 roku do nie zidentyfikowanej dziewczyny pieszczotliwie nazywanej „Babs" oraz złota bransoletka z wygrawerowaną dedykacją „Barbarze, w dowód wdzięczności - Bill Wyman, 1967" zostają sprzedane na aukcji rockowych pamiątek w londyńskim domu aukcyjnym Christie^ za sumę 1430 funtów. Basista jest ostatnio w cenie...
26 sierpnia. Singel Mixed Emotions wchodzi na amerykańską listę - dojdzie do 5 pozycji.
27 sierpnia. Rolling Stonesi przybywają do Filadelfii - zatrzymują się w Four Sea-sons Hotel i nadal bardzo intensywnie ćwiczą. Mick Jagger mówi prasie: „Mimo że Keith jest bardziej przewrażliwiony niż ja, nie doszło między nami do poważniejszych spięć. Nie jesteśmy parą starych małżonków, którzy nie mogą żyć ani ze sobą, ani bez siebie -jesteśmy mężczyznami, którzy przyjaźnią się od trzydziestu lat. A bywają czasem takie chwile, że chciałoby się udusić nawet najlepszego przyjaciela".
28 sierpnia. Policja musi zapewnić Mickowi Jaggerowi całodobową ochronę - Hell's Angels zapowiadają wykonanie na nim wyroku śmierci w czasie występu. Minie wkrótce 20 lat od koncertu w Altamont i ma to być vendetta za zniesławienie „Aniołów".
29 sierpnia. Ukazuje się album STEEL WHEELS - najpierw w Stanach Zjednoczonych. Sponsorzy licytują się między sobą, kto da więcej pieniędzy na trasę koncertową: MTV reprezentuje media, Labatt jest „piwem na Kanadę", a napój Budweiser (broń Boże nie mylić z piwem Budweiserem), „napojem na Stany Zjednoczone".
31 sierpnia. Zespół The Rolling Stones rozpoczyna największe rockandrollowe tournee w historii rock and rolla koncertem na Veterans' Stadium w Filadelfii przed publicznością liczącą około 60 000 fanów. Prasa podaje, że bilety na koncerty w Filadelfii próbowało zdobyć ponad 2 miliony ludzi! Ceny biletów przed stadionem dochodzą do... czterdziestokrotnej wartości ceny oficjalnej! Całe szczęście, że nie obeszło się bez niewielkiej zadymy - tradycji musiało stać się zadość. W burdach pijanych fanów z policją zostają ranne 52 osoby, ale kończy się na zaledwie 28 aresztowaniach. Tymczasem na scenie urywa się dopływ prądu w trakcie wykonania utworu Shatłered- ekipa techniczna potrzebuje aż 3 minut, żeby zlokalizować problem. Rolling Stonesi nie tylko nie wracają do przerwanej piosenki, ale definitywnie wyrzucają ją z zestawu tournee.
444
I  września. Drugi koncert w Filadelfii - amerykańska prasa podnieca się tematem „powrotów". Rok 1989 przejdzie do historii jako rok legend - wydarzeniem pierwszej rangi jest trasa koncertowa grupy The Who, podobnie powrót na estrady Paula McCartneya.
3 września. Koncert na Exhibition Stadium w Toronto - pierwszy występ Rolling Stonesów w Kanadzie od niefortunnego (i brzemiennego w skutki) pobytu w 1977 roku. Minęło 12 lat. Teraz ogląda ich jednorazowo 60 000 widzów, a dwa koncerty w Toronto przynoszą 1,5 miliona dolarów dochodu ze sprzedaży samych pamiątek!
6 września. Podczas ceremonii wręczenia MTV Video Awards, następuje satelitarne połączenie ze stadionem Three Rivers w Pittsburghu, gdzie Stonesi wykonują Mixed Emotions.
9 września. THE ROLLING STONES SINGLES COLLECTION - THE LONDON YEARS, antologia wydana w sierpniu przez ABKCO, wchodzi na amerykańską listę, na której dojdzie do 88 pozycji (wielopłytowe albumy bardzo rzadko trafiają do Top 100).
II  września. Album STEEL WHEELS ukazuje się w Wielkiej Brytanii (dojdzie do 2 pozycji). Elton John i jego słynny tekściarz, Bernie Taupin, słuchają Stonesów na stadionie Alpine Valley w East Troy podczas ich trzeciego i ostatniego koncertu w tym mieście.
13 września. Mick i Charlie oglądają koncert Eltona Johna na stadionie Riverbend w Cincinnati.
Połowa września. Trwa największa trasa koncertowa w dziejach. The Rolling Stones wystąpili już w tym miesiącu w Filadelfii (Pensylwania), Toronto (Ontario, Kanada), Pittsburghu (Pensylwania), East Troy (Wisconsin), Cincinnati (Ohio). Przed nimi jeszcze Raleigh (Karolina Północna), St Louis (Missouri), Louisville (Kentucky), Syracuse (Nowy Jork), Waszyngton (D.C.), Cleveland (Ohio), Boston (Massachusetts). Tyle we wrześniu.
16 września. Amerykańskie stacje radiowe zrzeszone w - obejmującym całe Stany - systemie United Programing Network nadają trzygodzinną audycję „The Rolling Stones Story".
23 września. Na amerykańskiej liście Top 200 pojawia się po raz drugi składanka HOT ROCKS (część pierwsza) i dochodzi do 186 miejsca - album spędził na liście 234 tygodnie!
24 września. Pierwszy koncert w Waszyngtonie - napięte harmonogramy Rolling Stonesów i prezydenta uniemożliwiają spotkanie mimo zaproszenia ze strony Białego Domu.
26 września. Ron Wood i Bill Wyman spotykają się na kolacji z przewodniczącym republikanów, Lee Atwaterem - w Waszyngtonie. Być w Rzymie i nie widzieć chociaż kardynała?
30 września. Na Sullivan Stadium w Bostonie powstaje teledysk do singla Rock And A Hard Place.
Pierwsza połowa października. Koncerty w Bostonie (Massachusetts), Birmingham (Alabama), Ames (Iowa), Kansas City (Missouri).
9 października. Wszyscy Stonesi zbierają się w nowojorskim klubie English Speaking Union, by uczcić 25 rocznicę szczęśliwego pożycia małżeńskiego Charliego i Shirley Watts.
10 października. Pierwszy koncert Rolling Stonesów na nowojorskim Shea Stadium - na widowni zasiadają m.in. Dustin Hoffman, Carly Simon oraz John Fitzgerald Kennedy junior.
11  października. Drugi koncert na Shea - Erie Clapton „pomaga" w wykonaniu Little Red Rooster.
445
16 października. Bill otwiera wystawę prac zmarłego przyjaciela, fotografika Michaela Coopera, w Earl McGrath Gallery w Los Angeles. Wśród gości pojawia się m.in. Erie Clapton, John Mayall, Al Cooper oraz państwo Wood. Większość zdjęć pochodzi z książki „Blinds And Shutters", na którą składają się rzadkie fotografie Rolling Stonesów.
18 października. Podczas pierwszego koncertu w Los Angeles na widowni jest więcej gwiazd niż na scenie, m.in. Jack Nicholson, David Bowie, Bruce Springsteen, Michael Keaton, Sally Field, Goldie Hawn, Tom Perty oraz syn Briana Jonesa, Julian Jones.
19 października. Drugi koncert w Los Angeles - Erie Clapton ponownie dołącza w Liłtlę Red Rooster („Czerwonym koguciku").
21, 22 października. Kolejne dwa koncerty w Los Angeles - na widowni dostrzeżono m.in. Michaela Douglasa, Meryl Streep, Anjelicę Huston i (o dziwo) Barbrę Streisand. Pada ulewny deszcz, co inspiruje Micka Jaggera do oryginalnej uwagi: „Ta scena jest bardziej mokra niż cipka hollywoodzkiej gwiazdki". Sam nie poślizgnął się nigdy ani na jednej, ani na drugiej.
23 października. Premiera singla Rock And A Hard Place/ Cook Cook Blues. Nie znany dotąd utwór Cook Cook Blues pochodzi z sesji na Barbados, ale nie wszedł na album.
24 października. Basista Bill Wyman obchodzi 53 urodziny w Red Zonę Club w Nowym Jorku.
25, 26 października. Tryumfalny powrót do Nowego Jorku i dwa kolejne koncerty na Shea Stadium.
28, 29 października. I jeszcze dwa razy Shea Stadium... Rolling Stonesi otrzymują 9 platynowych płyt i 4 złote za sprzedaż albumów na terenie Stanów Zjednoczonych. Daje to zespołowi iście imponującą sumę 15 płyt platynowych i 32 złotych tylko w USA.
Początek listopada. Ron Wood kupuje dom w Irlandii. Ukazuje się książka „Blinds And Shutters", na którą składają się rzadkie fotografie Rolling Stonesów wykonane przez zmarłego niedawno Michaela Coopera. Ograniczony nakład czterystustronicowej edycji sygnowany jest przez wszystkich Stonesów. Basista Bill Wyman dokonał redakcji książki. W Wielkiej Brytanii ukazuje się ciekawostka o ograniczonym zasięgu także w innym formacie: Rolling Stones Records wydają maksi-singel Rock And A Hard Place I Cook Cook Blues I Emotional Rescue I Some Girls. Koperta ma kształt języka.
4 listopada. W drodze na koncert na stadionie Alameda w Oakland, Mick Jagger odwiedza miasteczko Watsonville - nawiedzone przed miesiącem przez trzęsienie ziemi -i rozmawia z jego mieszkańcami. Stonesi przekazują 500 000 dolarów ofiarom klęski żywiołowej. Tego samego dnia wchodzi na listy ich najnowszy singel - Rock And A Hard Place dotrze zaledwie do 23 miejsca („kontekst społeczny").
Połowa listopada. Zespół The Rolling Stones zagrał już w listopadzie w Vancouver (Kanada), Oakland (Kalifornia), Houston oraz Dallas (Teksas) i w Nowym Orleanie (Luizja-na). Zagra jeszcze w Miami i w Tampie na Florydzie, w Atlancie (Georgia), Jacksonville (Tennessee), Clemson (Karolina Południowa), Minneapolis (Minnesota).
20 listopada. Rock And A Hard Place I Cook Cook Blues ukazuje się w Wielkiej Brytanii - ten świetny singel spędzi na liście tylko 3 tygodnie i dojdzie zaledwie do 63 miejsca.
21  listopada. Na widowni stadionu Grant Field w Atlancie słucha Rolling Stonesów z wielkim namaszczeniem kolega z Anglii i znakomity muzyk, Steve Winwood (eks--Traffic).
446
26 listopada. Koncert na Death Valley Stadium w Clemson w Karolinie Południowej zostaje dodany w ostatniej chwili na życzenie samych Rolling Stonesów, którzy przeznaczają dochód z występu na rzecz ofiar huraganu Hugo, który nawiedził niedawno okolicę.
Pierwsza połowa grudnia. The Rolling Stones występują w Toronto (Kanada), w Indianapolis (Indiana), w Detroit (Michigan) i w Montrealu na stadionie olimpijskim (Kanada po raz drugi).
17 grudnia. Początek „wielkiego finału w małej sali" - Convention Centrę w Atlantic City.
19, 20 grudnia. Dwa ostatnie koncerty Steel Wheel Tour - we wszystkich występach Stonesów w Atlantic City biorą udział goście: Axl Rosę i Izzy Stradlin z grupy Guns'N Roses oraz mistrz bluesa, John Lee Hooker. Finałowy koncert transmitowany jest przez sieć telewizji kablowej (w płatnym systemie pay-per-wew) i oglądają go w Ameryce 3 miliony ludzi - sama transmisja przynosi przeszło 6 milionów zysku. Bierze w niej udział także Erie Clapton, który poza „obligatoryjnym kogucikiem" dołączył w kilku innych utworach. Axl i Izzy zaśpiewali stary hymn Stonesów Salt Of The Earth.
22 grudnia. Bill Wyman wraca do Londynu i dowiaduje się z gazet, że „jego małżeństwo wisi na włosku" - prasa nie darowała mu Mandy... Jedyną przesłanką wskazującą na taki stan jest, jak dotąd, nieobecność ślicznej „Barbie" podczas amerykańskiego tournee zespołu, ale Mandy miała w lipcu usprawiedliwienie: silna alergia na pyłki. Kiedy zaś minęła pora zapylania (a może właśnie dlatego?), zapomniano o biednej dziewczynie w powodzi bardziej interesujących wydarzeń, rozgrywających się wokół Stonesów każdego dnia. Koniec tournee to jednak nowy początek... sezonu ogórkowego.
23 grudnia. Magazyn „Billboard" ogłasza, że transmisja występu zespołu The Rolling Stones w Atlantic City była największym wydarzeniem muzycznym w dotychczasowej historii telewizji kablowej. Tego dnia koncert zostaje powtórzony i ponownie gromadzi olbrzymią widownię (więcej telewidzów gromadzą tylko walki bokserskie o tytuł mistrza świata wagi ciężkiej, ale wiadomo - muzyka łagodzi obyczaje...).
24 grudnia. Gwiazdka Rolling Stonesów: Ron, Bill i Charlie spędzają święta w Londynie. Mick wraca do rodziny na Mustiąue. Keith zostaje na gwiazdkę w Connecticut, ale już następnego dnia będzie w drodze na Karaiby - świąteczny cel: wyspa Antigua.
27 grudnia. Telewizja BBC emituje w Wielkiej Brytanii oczekiwany film dokumentalny poświęcony całej dotychczasowej historii zespołu: „25x5: The Continuing Adventures Of The Rolling Stones". Jego producentem jest Lorne Michaels - twórca legendarnego programu telewizji amerykańskiej „Saturday Night Live".
Koniec grudnia. The Steel Wheels Tour była największą trasą koncertową w dziejach rock and rolla: czysty dochód wyniósł 97 milionów dolarów, a Stonesów widziało 3,2 miliona ludzi.
1990
Początek stycznia. Biuro prasowe Rolling Stonesów ogłasza, że trasa koncertowa Steel Wheels Tour będzie kontynuowana w lutym w Japonii. „Kwitnących wiśnian" ogarnia istny szał - pół miliona (!) biletów na koncerty zespołu na stadionie Korakuen Dome w Tokio zostaje wyprzedane w ciągu niecałej pół godziny. Stonesi biją własny rekord świata!
447
13 stycznia. Składanka HOT ROCKS powraca do amerykańskiego Top 200 (na 192 miejsce) - album dochodzi w ten sposób do sumy 242 tygodni na liście magazynu „Billboard".
Połowa stycznia. Ukazuje się nowy singel - Almost Hear You Sight I Break. The Spell. Ładna piosenka z nietypową (dla Richardsa) partią solową na gitarze klasycznej dochodzi jednak zaledwie do 50 miejsca i płyta schodzi z listy po 9 tygodniach.
25 stycznia. Premiera przedstawienia „Bus Stop" - z Jerry Hall w roli głównej -w Palące Theatre w Watford. Na widowni zasiadają Mick Jagger (tatuś) oraz Jadę Jagger (córeczka).
3 lutego. THE ROLLING STONES SINGLES COLLECTION - THE LONDON YEARS zostaje złotą płytą w USA. Jest to nie lada osiągnięcie dla trzypłytowej antologii.
5-6 lutego. Najpierw Keith i Ron, następnie Mick i Charlie zlatują się do Tokio, gdzie zajmują apartamenty w hotelu Okura. Bill zostaje w Anglii - jego ojciec jest poważnie chory.
9 lutego. Czterej Stonesi spotykają się z prasą na terenie kompleksu sportowego Korakuen, gdzie wkrótce wystąpią - eskortuje ich... oddział samurajów w pełnym rynsztunku. Kwartet bez basisty zaczyna próby w tokijskim studiu o wdzięcznej nazwie Mza.
11 lutego. Do Tokio przylatuje Bill. Tymczasem pozostali Stonesi zasiadają na widowni stadionu, na którym za kilka dni będą występować. Powodem jest walka bokserska o tytuł mistrza wagi ciężkiej: Mikę Tyson - Buster Douglas. Zwycięża Tyson.
13 lutego. Kaseta magnetowidowa „25 X 5: The Continuing Adventures Of The Rolling Stones" ukazuje się w Japonii i w USA. Filmowa biografia The Rolling Stones utrzyma się na liście przebojów wideo 26 tygodni, w tym przez 3 zajmując najwyższą pozycję. Następny numer 1.
14 lutego. Scenograf i architekt - Mark Fisher - spotyka się z Mickiem i Charliem w sprawie ostatecznych ustaleń oprawy scenicznej zbliżającego się tournee po krajach Europy. Pierwszy z serii koncertów na stadionie Korakuen ogląda 50 000 Japończyków. Keith Richards mówi entuzjastycznej widowni: „Czuję się lepiej niż Mikę Tyson".
Połowa lutego. Koncerty na Korakuen Dome w Tokio: 14, 16-17, 19-21, 23-24, 26-27 lutego.
15 lutego. Dwaj Stonesi przeprowadzają promocję dwóch różnych książek na dwóch różnych piętrach domu towarowego Isetan w Tokio. Bill reklamuje „Blinds And Shutters" Michaela Coopera (którą współredagował), a Ron - album z własnymi rysunkami, czemu towarzyszy niewielki wernisaż. Obu Stonesów otaczają tłumy tłumaczy.
16 lutego. Stonesi nagrywają w Tokio trójwymiarowe sekwencje do filmu koncertowego z Atlantic City, który pokazany będzie w „niekablowej" telewizji amerykańskiej.
21 lutego. Matka Patti Hansen, która towarzyszy rodzinie Richardsów w japońskim tournee, ma atak serca i zostaje zabrana do szpitala. Keith czuwa przy teściowej, wyskakuje zagrać koncert i wraca do szpitala - teściowa powróci do USA za 2 tygodnie.
26 lutego. Tuż przed wyjściem na scenę Bill Wyman dowiaduje się o śmierci ojca. Japońska ekipa nagrywa przedostatni występ Rolling Stonesów dla radia i telewizji.
27 lutego. Finałowy koncert w Tokio - występy przyniosły zespołowi 30 milionów dolarów. Nawet japońskie „koniki" uzyskiwały ceny rzędu dwudziestokrotnej wartości biletu.
28 lutego. Stonesi rozjeżdżają się na cztery wiatry: Bill wraca do Anglii na pogrzeb ojca, Mick i Charlie wkrótce też tam jadą, Ron leci do Eire, Keith zostaje parę dni przy teściowej i odlatuje na Antiguę. Do apartamentu hotelu Okura zajmowanego przez Micka wprowadza się... Paul McCartney - teraz on wystąpi przed „wiśnianami".
448
6 marca. Bezpośrednio z pogrzebu ojca Bill udaje się do mieszkania swojej teściowej, żeby zobaczyć się z... żoną. Państwo Wyman spędzili ze sobą zaledwie 8 tygodni od czasu ich sensacyjnego ślubu w czerwcu ubiegłego roku. Prasa zaciera ręce...
22  marca. Konferencja prasowa zorganizowana w londyńskim klubie The Taberna-ckle w celu ogłoszenia szczegółów europejskiej trasy koncertowej przebiega w wyjątkowo chaotycznej atmosferze. Rolling Stonesów reprezentuje tylko Mick Jagger (Bill ma dość pytań o Mandy, a pozostali koledzy są na wakacjach). Absolutnie trzeźwy Mick przewraca się o sznur od mikrofonu, a jego wypowiedzi zagłusza telefon komórkowy, który ma co prawda wyłączony dzwonek, ale „zakłóca" z kieszeni.
23  marca. 120 000 biletów na koncerty The Rolling Stones na stadionie Wembley zostają sprzedane w czasie poniżej godziny - pada więc brytyjski rekord w tej dyscyplinie.
Koniec marca. Film dokumentalny „25 X 5: The Continuing Adventures Of The Rolling Stones" ukazuje się na kasecie wideo w Wielkiej Brytanii - tu też zostaje hitem numer 1.
29  kwietnia. Paint It Black- piosenka Rolling Stonesów z maja 1966 roku - króluje na holenderskiej liście przebojów (została wykorzystana w czołówce popularnego serialu telewizyjnego „Tour Of Duty" i to spowodowało bezprecedensowy powrót na listy).
30 kwietnia. Do odbycia prób poprzedzających europejską trasę koncertową Rolling Stonesi wynajmują zamek Chateau du Dangu w Normandii - rozkładają sprzęt w sali jadalnej.
Początek maja. Tytułowa bohaterka pamiętnej Angie, Angela Bowie, ujawnia w amerykańskim programie telewizyjnym prowadzonym przez Joan Rivers, że „zastała swojego męża, Davida Bowie, w łóżku z Mickiem Jaggerem". Czekała ze swoją rewelacją tyle lat, ponieważ pobierała „odstępne" od swego byłego męża za zgodę na rozwód i musiała trzymać wiadomo co na kłódkę. Podobno oznajmiła swoją sensację na jeden dzień (!) po wygaśnięciu obowiązku męża do „łożenia" przez lat 10. Zapytana przez wścibską Joan Rivers, co obaj panowie robili w łóżku, powiedziała: „Na pewno nie siedzieli".
5 maja. Brytyjska gazeta „Daily Express" podchwytuje „sensacyjny" temat Bo-wie/Jagger, by przekonać się - ze zdumieniem - że nikogo nie interesują niegdysiejsze śniegi. Nieszczęsna Angie na pewno nie może odżałować dziesięcioletniej karencji...
Połowa maja. Zaczynają się koncerty Stonesów w Europie - na początek w Holandii i w Niemczech.
20 maja. Charlie Watts zwiedza Muzeum van Gogha w Amsterdamie i jest zachwycony.
24 maja. Jerry Hall pozuje do zdjęć z nową rzeźbą woskową w muzeum Madame Tussauds - jest nią figura w skali 1:1 pewnej popularnej modelki, blondynki rodem z Teksasu...
30 maja. Koncert Roling Stonesów nagrany 19 grudnia 1989 roku w Atlantic City pokazany jest w Stanach przez FOX-TV, wzbogacony o sekwencje trójwymiarowe nakręcone w Japonii - specjalne okulary można było odbierać przy zakupie w McDonald'sach.
2, 3 czerwca. Koncerty zespołu The Rolling Stones na stadionie olimpijskim w Monachium.
6 czerwca. Koncert na stadionie olimpijskim w Berlinie. Tymczasem w Nowym Jorku odbywa się (po raz drugi) wręczenie nagród Rock Awards i jest transmitowane przez telewizję - wszyscy Stonesi składają podziękowania, a Keith prezentuje Ericowi Claptono-wi nagrodę w kategorii żywa legenda (ich przemowy nagrano w Kolonii, a pokazany
449
występ „na żywo z Europy" pochodził z wcześniejszego koncertu w Monachium). Steel Wheels Tour zostaje wybrana trasą roku, a Charlie najlepszym perkusistą.
10 czerwca. Stonesi grają w Portugalii - na reprezentacyjnym stadionie Alvalade w Lizbonie.
13, 14 czerwca. The Rolling Stones są pierwszym zespołem rockowym, który występuje na nowym stadionie olimpijskim w Barcelonie - każdy z koncertów ogląda 60 000 fanów.
16-17 czerwca. Przed pierwszym koncertem w hiszpańskiej stolicy Mick spotyka się z burmistrzem Madrytu, Felipe Gonzalezem. Przed drugim - Keith i Charlie dołączają do muzyków pracujących w Madrycie nad albumem poświęconym pamięci jednego z największych gigantów jazzu, Charliego Mingusa. Keith wycina jazzujące solo na gitarze w utworze zatytułowanym po prostu Please God, Don't Let 'Em Drop The Atom Bomb On Me.
Połowa czerwca. Do nie kończących się spekulacji prasowych napływających z Anglii na temat rozwodu Billa Wymana, dochodzi kilka niepokojących faktów: Mandy została hospitalizowana na skutek bardzo gwałtownej, niebezpiecznej utraty wagi. Brytyjskie gazety rozpisują się na temat anoreksji - drugiej po bulimii ulubionej chorobie angielskich czytelników.
20 czerwca. Stonesi rozpoczynają koncerty we Francji występem na Stade Velo-drome w Marsylii.
21  czerwca. London Records wydają reedycję singla Paint It Black I Long Long While. Wydany równolegle maksi-singel zawiera także Honky Tonk Women i Sympathy For The Devil - niecodzienna reedycja zaistnieje nawet na liście, dochodząc w Anglii do 61 pozycji.
22 czerwca. Pierwszy z koncertów w Parć des Princes w Paryżu (22, 23, 25 czerwca). W Wielkiej Brytanii ukazuje się singel z utworami Almost Hear You Sigh I Wish l'd Never Met You I Mixed Emotions - druga piosenka pochodzi z sesji na Barbadosie, ale nie weszła na album. W ciągu 6 tygodni na liście płyta dojdzie zaledwie do 26 pozycji.
25 czerwca. Trzeci i ostatni koncert w Paryżu - burmistrz stolicy, Jacques Chirac, na oczach szalejącej ze szczęścia widowni wręcza zespołowi symboliczne klucze do miasta.
27 czerwca. Stonesi dają świetny koncert w Bazylei (Szwajcaria) - pomimo ulewnego deszczu.
28 czerwca. Rolling Stonesi zbierają siły przed czekającym ich maratonem na stadionie Wembley. Mick, Bill i Charlie robią „to" we Francji, Ron zabiera Bobby'ego Keysa do swojego nowego domu w Irlandii, Keith leci do Londynu, gdzie wynajął dom w Wimbledonie.
Koniec czerwca. W Anglii ukazuje się reedycja amerykańskiej antologii HOT ROCKS vol.1 (z 1971 roku) - dwupłytowy album sprzed blisko 20 lat dojdzie na liście aż do 2 miejsca!
3 lipca. Bill spędza 2 godziny z Mandy w szpitalu Springhili Clinic, gdzie u dziewczyny - która straciła w ostatnich tygodniach już przeszło połowę wagi! - rozpoznano rzadki przypadek choroby Addisona. Nietypowi małżonkowie widzą się po raz pierwszy od 4 miesięcy, co ma potwierdzać ciągłe spekulacje prasy o rozpadzie związku.
4, 6, 7 lipca. Tryumfalne występy The Rolling Stones na stadionie w Wembley wydają się główną przyczyną powrotu na listy albumów STEEL WHEELS (miejsce 48) oraz REWIND (miejsce 73).
450
9 lipca. Brzemienny w skutki koncert Rolling Stonesów w Hampden Park w Glasgow. Strojąc gitary przed wyjściem na scenę, Keith przekuł sobie palec końcówką struny -zagrał potem przeszło dwugodzinny koncert, ale kończył go skręcając się z bólu.
10 lipca. Środkowy palec lewej ręki Keitha Richardsa niebezpiecznie spuchł i nosi wyraźne oznaki infekcji - gitarzysta ma wysoką gorączkę i wymaga pomocy ambulatoryjnej.
11  lipca. Na kilka godzin przed spodziewanym występem w Arms Park w Cardiff zespół odwołuje koncert z powodu stanu Keitha Richardsa - pierwszy raz (!) w historii Stonesów koncert został odwołany na skutek stanu zdrowia jednego z muzyków. „Odwołany" to zresztą niewłaściwe słowo - koncert odbędzie się w poniedziałek 16 lipca, czyli został jedynie „przełożony". Stonesi nigdy nie odwołali koncertu!
13 lipca. Infekcja gitarzysty rozprzestrzeniła się na całą lewą dłoń, co zmusza organizatorów do przełożenia dwóch wyprzedanych występów na Wembley o 6 tygodni (odbędą się w dniach 24-25 sierpnia). Richards mówi w wywiadzie udzielonym tygodnikowi „Times": „Dałem jakoś radę dokończyć występ w Glasgow, ale czułem się tak, jakbym grał obnażonym nerwem. Na drugi dzień mój palec był już wielkości piłki nożnej".
14 lipca. Stonesi urządzają przyjęcie w Serpentine Gallery w Hyde Parku, na którym brakuje jedynie kurującego się Keitha. Pojawia się nawet Bianca Jagger z córką Jadę. Oprócz żon obecnych i byłych jest sporo arystokracji i artystów: m.in. Elton John i Jeff Beck.
16  lipca. Rolling Stonesi wypełniają zobowiązania wobec fanów z Cardiff - palec gitarzysty (rzecz u gitarzystów bezcenna) jest już w porządku. Za to gorsze wieści napływają, jak to często z gorszymi wieściami bywa, ze Wschodu - odwołano zaplanowany na koniec europejskiej trasy koncert w Moskwie (miał się odbyć 20 sierpnia). Wycofał się rosyjski impresario - podobno dlatego, że wycofał się jego japoński udziałowiec.
17 lipca. O dwudziestych urodzinach żony przypomniał sobie Bill Wyman - odwiedza Mandy w Spring Hill Com/alescence Home w Buckinghamshire, gdzie dziewczyna odbywa rekonwalescencję po przebytej chorobie Addisona. Miły Bill wręcza jej w prezencie urodzinowym bransoletkę o wartości 10 000 funtów (odnotowują gazety).
Połowa lipca. Koncerty w St James Park w Newcastle (18 lipca) i na stadionie Manchester City (20, 21 lipca).
25, 26 lipca. Koncerty na Stadio Flaminio w Rzymie - Mick obchodzi urodziny w hotelu Excelsior.
28 lipca. Pierwszy (i ostatni) koncert na Stadio Delie Alpi w Turynie. Niespotykany w innych europejskich państwach ostry atak włoskiej prasy na występy zagranicznych artystów w ich kraju jest główną przyczyną słabej sprzedaży biletów - organizatorzy odwołują drugi koncert w Turynie i Włosi nadal mogą spokojnie słuchać „italo-disco"...
31 lipca. Ostatniego dnia miesiąca The Rolling Stones grają już na Praterstadion w Wiedniu, gdzie nie mają najmniejszych problemów ani z miejscową prasą, ani z wielbicielami jodłowania. Mówi się natomiast, że nie dojdzie do planowanego koncertu w Polsce.
1 sierpnia. W Wielkiej Brytanii ukazuje się drugi dopiero singel z albumu STEEL WHEELS Terrifying I Bock And A Hard Place. Nie odgrywa najmniejszej roli, pojawiając się na liście tylko przez tydzień i docierając zaledwie do 82 miejsca - wielka szkoda...
Początek sierpnia. Koncerty w krajach skandynawskich: Szwecja (3, 4 sierpnia), Norwegia (6, 7 sierpnia) i Dania (9 sierpnia).
8 sierpnia. Niedawne pogorszenie stanu Mandy nie było wystarczającym powodem, żeby Bill opuścił kolegów choć na jeden dzień i odwiedził ją w szpitalu - basista najbar-
451
dziej rozczarował reporterów warujących pod bramami Cromwell Hospital w Londynie przez całą dobę. W telefonicznym wywiadzie udzielonym z Norwegii „Daily Mirror" Wyman powiedział: „Kocham ją. Ale mieliśmy wiele problemów... Gdy już wrócę do Anglii, założymy wspólny dom i będziemy w nim razem mieszkać. We dwoje".
Połowa sierpnia. Druga tura koncertów w Niemczech - po raz pierwszy w Berlinie Wschodnim (który w dniach 13 i 14 sierpnia 1990 roku nie jest już „wschodni") i w Gelsenkirchen (16 sierpnia).
15 sierpnia. SKY-TV pokazuje w Europie dziewięćdziesięciominutowy film z występu Stonesów w Barcelonie.
17 sierpnia. The Rolling Stones przylatują do czeskiej Pragi i zatrzymują się w hotelu Palące. Wieczorem wszyscy oprócz Charliego Wattsa spotykają się na piwie z prezydentem Vaclavem Havlem, który jako jedyny ze wschodnioeuropejskich przywódców miał należyte pojęcie o tym, z kim ma do czynienia. Polskim fanom pozostała jedynie „inwazja na Czechosłowację", którą przeprowadzili skwapliwie i bez czołgów.
18 sierpnia. Historyczny koncert The Rolling Stones na stadionie Strahov w Pradze staje się symbolem więzi kulturalnej łączącej uciskane dotąd państwa Europy Wschodniej z - szeroko pojętą - cywilizacją Zachodu. Występ przed międzynarodową widownią, liczącą ponad 100 000 osób, poprzedza wizyta zespołu w zamku na Hradczanach oraz obiad z prezydentem i jego żoną. Wspólne pojawienie się prezydenckiej pary z zespołem na zamkowym balkonie wywołuje entuzjazm wielotysięcznego tłumu. Całe miasto wydaje się żyć wizytą Stonesów. Cokół po obalonym pomniku Stalina zdobi wielki język, a na ulicach Pragi porozwieszano wymowne anglojęzyczne transparenty: „Tanks are rolling out, the Stones are rolling in" (koncert odbywa się w przededniu 23 rocznicy radzieckiej inwazji na Czechosłowację w 1968 roku). Keith Richards: „To był niesamowity występ. Nasz bilet służył za jednodniowy paszport dla osób przyjeżdżających z Polski, Węgier i Rosji. Nie bez wpływu na ostatnie przemiany w sposobie sprawowania władzy w tym rejonie były minione dwie dekady muzyki. Oczywiście nigdy nie wyeliminuje się nacjonalizmu i tzw. patriotyzmu, najważniejsze jednak jest to, żeby rozpowszechniać ideę zjednoczonej planety, bo jest to nasza wspólna sprawa". Dochód z koncertu zespół przeznacza na rzecz charytatywnej fundacji pomocy dzieciom, prowadzonej przez panią prezydentowa, Olgę Havel.
21 sierpnia. Na aukcji rockandrollowych pamiątek w Sotheby's pierwszy czek zarobiony przez The Rolling Stones osiąga cenę stukrotnie przewyższającą jego pierwotną wartość - opiewa na 30 funtów i był zapłatą za występ na Richmond Jazz And Blues Festival w 1963 roku. Czek wywołał sensację i znalazł nabywcę za 3 tysiące funtów.
24, 25 sierpnia. Dwa przełożone z lipca koncerty na stadionie Wembley kończą trasę koncertową Urban Jungle - będącą azjatycką i europejską kontynuacją Steel Wheels Tour. Stonesi urządzają przyjęcie w klubie Roof Garden w Kensington - pośród gości pojawiają się m.in. Mariannę Faithfull, Anita Pallenberg oraz rodzice Micka.
Koniec sierpnia. Podsumowanie. Podczas ostatniego tournee Rolling Stonesi dali 115 koncertów, na których zobaczyło ich na żywo około 6,25 miliona ludzi na trzech kontynentach. Mick zapewnia fanów zespołu, że nie były to ostatnie występy Rolling Stonesów: „Teraz na pewno już tego nie przerwiemy - za dobrze się bawimy!"
Początek września. Stonesi rozjeżdżają się po świecie. Najdalej - Mick Jagger, który z Jerry i dziećmi zaplanował wyprawę do Indii i Nepalu. Nieco bliżej - bo na ukochaną Jamajkę - Keith i Patti. Chaiiie i Shirley udają się do Polski. Ron do Irlandii, Bill zostaje w Londynie.
452
12 września. BBC Radio 1 retransmituje koncert Rolling Stonesów na Wembley z 24 sierpnia.
Koniec września. „NME" informuje, że biuro prasowe zespołu wnosi w imieniu pięciu Rolling Stonesów sprawę o zniesławienie przeciwko popularnej gazecie „Daily Star" - nieodpowiedzialny dziennik podał, że „brytyjskie koncerty zespołu nie cieszyły się dużym powodzeniem".
Początek października. Sąd w Hamburgu nakłada na firmę płytową Perfect Beat zakaz rozpowszechniania pirackiego albumu koncertowego THE ROLLING STONES LIVE IN BASEL, cieszącego się dużą popularnością w całych Niemczech oraz w innych krajach Europy (deszczowy występ w Szwajcarii należał do najlepszych w ciągu całego toumee). Wcześniej rozpowszechniała tę płytę firma Swingin' Pig - „zasłużony" wydawca bootlegów...
24 października. Nakładem domu wydawniczego Viking Penguin ukazuje się oczekiwana od lat autobiografia Billa Wymana - nosi tytuł „Stone Alone" (jak jego solowy album). Przynosi jednak duże rozczarowanie: chronologia wydarzeń kończy się na 1969 roku - ostatnim opisanym wydarzeniem jest koncert w Hyde Parku! W roku 1998 nadal nie słychać nic o następnym tomie, nie wiadomo też, czy Bill w ogóle pracuje nad kontynuacją. Premierę książki zorganizowano na przyjęciu urodzinowym basisty w jego klubie Sticky Fingers. Bill zdmuchnął 54 (!) świeczki ustawione w kształcie książki. Zaledwie po 2 tygodniach od wydania „Stone Alone" zajmowała wysokie 5 miejsce na liście bestsellerów magazynu „Sunday Times".
1  listopada. Teść Rona Wooda - ojciec jego drugiej żony, Jo Wood - umiera nagle na zawał serca w domu gitarzysty w Wimbledonie. Staje się to w trakcie rozmowy z córką i zięciem.
Początek listopada. Amerykański magazyn „Entertainment Weekly" ogłasza wyniki ankiety czytelników na największych wykonawców rockowych wszystkich czasów: zwyciężają oczywiście The Rolling Stones - przed Elvisem Presleyem, Bobem Dylanem i The Beatles.
12 listopada. Powrót z pogrzebu teścia ma dramatyczny finał. Ron Wood i jego rodzina ulegają poważnej katastrofie samochodowej na drodze M4 pod Swindon (Wilt-shire), około 100 km od Londynu. Żona i dzieci odnoszą jedynie drobne obrażenia, ale Ron wychodzi z wypadku ze złamanymi nogami i spędzi kilka dni w szpitalu w Swindon, zanim zostanie przeniesiony do Cromwell Hospital w Londynie. Będzie tam leżał naprzeciwko pokoju zajmowanego od 3 miesięcy przez żonę Billa Wymana, Mandy. Nieszczęsna dziewczyna bardzo powoli wraca do zdrowia i odbudowuje wagę, która spadła - w najgorszym okresie - do 32 kg (Mandy ma 168 cm wzrostu!)
21  listopada. Mick i Jerry biorą „ślub" na wyspie Bali w Indonezji - udziela go miejscowy prorok, a jedynymi świadkami są ich dzieci (Elizabeth i Jesse James), ich opiekunka i kumpel Micka, Alann Dunn. Ceremonia przebiega zgodnie z miejscowym rytuałem, niestety - ani Mick, ani Jerry nie są wyznawcami hinduizmu i nie jest to ślub, na który czeka Jerry.
22 listopada. Bill Wyman kładzie kres prasowym spekulacjom i występuje (nareszcie) o rozwód.
Koniec listopada. „The Sun" donosi, że negocjatorzy wytwórni filmowej Columbia Pictures nagabywali Mandy Smith już w szpitalu o prawa do ekranizacji jej „osobistego dzienniczka". Bill Wyman nie jest zachwycony perspektywą filmowego obnażenia...
2  grudnia. Keith przylatuje z Jamajki do Londynu nadzorować wybór nagrań na zapowiadaną płytę koncertową z ostatniego tournee - pracuje z Mickiem w Metropolis Studios.
453
7 grudnia. Państwo Joe i Eva Jagger obchodzą złote gody - Mick i Jerry usiłują zrobić z tego „wspólną" ceremonię w hotelu Nayiand Rock w Margate (Kent), ale nikt jakoś nie traktuje serio ich hinduskiego ślubu. Nawet (szczególnie?) obecne przy nim dzieci...
10 grudnia. Ron Wood znowu wolny - lekarze zdejmują gips z nóg unieruchomionego gitarzysty.
12 grudnia. Wychodzi ze szpitala Mandy Smith - jej rachunek przekroczył 40 000 funtów.
13 grudnia. Angielska prasa sprowadza Jaggera na ziemię: jego „ślub" z Bali jest nieważny, choćby z tego powodu, że „małżonkowie" nie przedstawili dokumentów władzom wyspy w wymaganym trzytygodniowym terminie. Jerry (nadal) Hall (nadal) czeka...
Koniec grudnia. Jerry Hall o niedoszłym małżonku: „Mick uwielbiał chodzić na przyjęcia, ale teraz nie pije ani nie pali i wcześnie chodzi spać. Zrobił się z niego prawdziwy nudziarz".
1991
12 stycznia. Rekonwalescent Ron Wood jedzie z żoną do Kenii, gdzie wezmą udział w safari.
Połowa stycznia. The Rolling Stones nagrywają nowy singel w Hit Factory (CBS Studios) w Londynie - obie nowe piosenki wejdą na koncertowy album „miksowany" w tym samym czasie przez Micka i Keitha (nagrania pochodzą ze Steel Wheels Tour i z Urban Jungle).
16 stycznia. Dokładnie w dniu, w którym „zjednoczone siły" zaczynają bombardować Bagdad, Rolling Stonesi nagrywają utwór Highwire - krytykujący wojnę w Zatoce Perskiej.
29-30 stycznia. Keith bierze udział w nagraniu dwóch utworów na solowej płycie legendarnego Johnniego Johnsona - wieloletniego pianisty Chucka Berry'ego (i gościa na trasie koncertowej The X-Pensive Winos) w Sorcerer Sound Studios w Nowym Jorku. Rolling Stones jest jednocześnie producentem obu nagrań. Album wirtuoza boogie -odpowiedzialnego w dużym stopniu za powodzenie nagrań „ojca rock and rolla" - nosić będzie tytuł trawestujący tytuł przeboju Chucka Berry'ego JOHNNIE B. BAD.
Koniec stycznia. Czytelnicy - zdobywającego coraz większy prestiż - brytyjskiego magazynu „Q" wybierają Rolling Stonesów najlepszą grupą na żywo. Bill Wyman odbiera w imieniu zespołu nagrodę podczas ceremonii w Ronnie Scott's Club w Soho.
Początek lutego. Keith i Patti opuszczają Jamajkę, by spędzić miesięczne wakacje na wyspie Antigua.
2 lutego. Ron Wood gra z irlandzkim zespołem The Wilfs na koncercie dobroczynnym, z którego dochód przeznaczony jest na oddział porodowy szpitala w East London -występują m.in. Paul Young (wokalista) i Dave Gilmour (gitarzysta Pink Floyd).
14 lutego. Mick Jagger leci do Atlanty, gdzie zagra główną rolę w filmie s-f „Freejack".
Połowa lutego. Bill udziela wywiadu radiowego emitowanego przez kilka amerykańskich stacji, w którym - w sposób dotychczas w obozie Stonesów niewyobrażalny - dystansuje się od kolegów z zespołu. Mick to według niego „tuzinkowo brzmiący wokalista", Keith „wcale nie gra tak dobrze", a Charlie jest „prymitywnym perkusitą". Najlepsza ocena przypadła w udziale najmłodszemu Stonesowi: „(Ronnie) zapomina wszystkie swoje solówki. Wydaje tylko z gitary jakieś koszmarne dźwięki i biega w kółko jak głupi".
454
16  lutego. Ron Wood dołącza do zespołu Boba Dylana, występującego w Ham-mersmith Odeon w Londynie - wykonuje razem z Mistrzem trzy utwory, w tym Like A Rolling Stone.
17 lutego. Ron Wood i George Harrison wkraczają na scenę podczas koncertu Boba Dylana w Hammersmith Odeon i usiłują wręczyć Mistrzowi wspaniały bukiet żółtych róż. Kiedy ten zupełnie ich ignoruje, wtykają mu bukiet w dekolt koszuli i wychodzą.
18  lutego. Mick rozpoczyna w Atlancie zdjęcia do filmu „Freejack", w którym występuje obok Anthony'ego Hopkinsa oraz Emilio Esteveza (syna znanego aktora Martina Sheena). BBC nakłada zakaz emisji na najnowszą piosenkę Stonesów Highwire - przedmiotem kontrowersji jest krytyczny stosunek do amerykańskiej interwencji w Zatoce Perskiej, w której Wielka Brytania bierze czynny udział jako sojusznik Stanów Zjednoczonych.
26, 27 lutego. Charlie Watts nagrywa w Lansdowne Studios w Londynie album z muzyką jazzową.
Koniec lutego. Erie Clapton daje serię koncertów w Royal Albert Hall (z różnymi składami) - na widowni pojawiają się kolejni Stonesi: Ron Wood (27 lutego) i Bill Wyman (28 lutego).
1  marca. Czterej Stonesi (minus Bill) kręcą w Nowym Jorku teledysk do utworu Highwire - reżyseruje Julien Tempie, a jako adekwatna scenografia posłużyło nabrzeże Pier 3 nad East River, niegdyś miejsce okrętowania wojska (film powstaje w jedną noc). Nieobecność Billa Wymana podsyca pogłoski na temat jego odejścia z zespołu... Basista zasiada tymczasem po raz drugi na koncercie Erica Claptona w Londynie - na widowni towarzyszy mu Phil Collins, który wcześniej zagrał z Claptonem na... tamburynie.
4 marca. Singel Highwire I Sex Drive ukazuje się w Stanach Zjednoczonych. Podobnie jak miało to miejsce w Anglii, „cenzura wewnętrzna" - działająca w USA sprawniej niż cenzura państwowa w krajach totalitarnych - usuwa piosenkę z repertuaru większości stacji radiowych. Nowa płyta dojdzie zaledwie do 57 miejsca na liście przebojów.
6 marca. Charlie Watts dogrywa sekcję smyczkową do swojej najnowszej płyty jazzowej, która powstała w całości przez 3 dni - znany jest już jej tytuł: FROM ONE CHARLIE.
Połowa marca. Singel Highwire 12000 Light Years From Home ukazuje się w Wielkiej Brytanii, co rozpala na nowo kontrowersje wokół piosenki. Mick Jagger tłumaczy: „To nie jest piosenka o wojnie, tylko o tym, jak do niej doszło". Popularny program telewizji BBC „Top Of The Pops" emituje teledysk, po „wykastrowaniu" utworu z pierwszej zwrotki.
26 marca. Mick Jagger tak się nudził w Atlancie na planie filmu „Freejack", że wybrał się do Marietta Theater In The Square na sztukę „Upadłe anioły" Noela Cowarda.
Początek kwietnia. Keith leci do San Francisco, zaproszony przez samego Johna Lee Hookera do udziału w nagraniu jednego utworu na nowej płycie „ostatniego ojca bluesa".
2 kwietnia. Koncertowy album Rolling Stonesów FLASHPOINT ukazuje się w USA - będzie to zarazem ostatnia płyta zespołu w dystrybucji wytwórni Columbia.
3  kwietnia. The Charlie Watts Ouintet występuje w Ronnie Scott's Club w londyńskim Soho - jest to pierwszy występ promocyjny związany z wydaniem nowej płyty kwintetu.
8 kwietnia. Dwie premiery płytowe w Wielkiej Brytanii. Ukazuje się tu album FLASHPOINT oraz płyta Charliego Wattsa FROM ONE CHARLIE - ta druga jest hołdem złożonym przez perkusitę jego jazzowemu idolowi, Charliemu Parkerowi. Do płyty Charliego dołączone jest wznowienie jego dziecięcej książeczki sprzed lat prawie trzydziestu:
455
„Ode To A High Flying Bird" (z 1964 roku). Na materiał tego interesującego albumu składają się głównie kompozycje saksofonisty altowego kwintetu, Pete'a Kinga.
10, 19 kwietnia. Keith nagrywa w San Francisco Crawling King Snake- z Johnem Lee Hookerem.
16 kwietnia. Mick Jagger spotyka się z Eltonem Johnem na widowni Fox Theater w Atlancie - gdzie nadal nudzi się jak mops kręcąc film „Freejack" - na koncercie Boba Dylana.
Koniec kwietnia. FLASHPOINT dochodzi do 16 miejsca w USA i do 3 miejsca w Wielkiej Brytanii - po obu stronach oceanu trwają jałowe dyskusje wokół piosenki Highwire. Nasilają się szczególnie w USA - Amerykanie są właśnie w stanie „patriotycznego szczytowania".
Początek maja. Tylko w Wielkiej Brytanii ukazuje się singel Ruby Tuesday I Play With Fire. Oba nagrania pochodzą z ostatniej trasy koncertowej, ale jedynie pierwsze z nich znajduje się na albumie FLASHPOINT - mimo to płyta nie wchodzi na listę.
1  maja. Mick Jagger kończy zdjęcia do filmu i natychmiast wylatuje do Nowego Jorku. O samym filmie wyraża się jednak ciepło: „Jest świetny - było dużo ognia i mogłem nastrzelać się do woli z pistoletów maszynowych, a chłopcy lubią takie rzeczy..."
2  maja. Producenci batonu Snickers płacą 4 miliony dolarów za użycie utworu Satisfa-cłion w reklamie telewizyjnej - jest to jedna z najwyższych stawek w historii marketingu.
4 maja. Mick zabiera córkę Karis (najstarszą) na sztukę „I Hate Hamlet" na Broadwayu.
8  maja. Bill i Mandy rozwodzą się w Londynie - żona nie robiła mężowi trudności, ale miało to kosztować basistę około miliona funtów (tak podała wiarygodna brytyjska prasa).
9 maja. Mick wraca do Londynu, skąd wyjedzie wkrótce na festiwal filmowy do Cannes. Keith nagrywa tymczasem w Nowym Jorku drugi już album z The X-Pensive Winos.
Połowa maja. Mick Jagger płaci 2,5 miliona funtów za georgiańską posiadłość o nazwie Downe House - wybudowaną w 1780 roku - położoną na zboczu Richmond Hill z widokiem na Tamizę na zachód od Londynu (bardzo ładne miejsce pod miastem).
21-22 maja. Wszyscy Stonesi kręcą w Twickenham Studios teledysk do piosenki Sex Drive. Reżyseruje ponownie Julien Tempie, ale powstają dwie wersje filmu - ostre sceny erotyczne z wersji oryginalnej nie mają najmniejszych szans na emisję telewizyjną.
30 maja. Mick dołącza do Lenny'ego Kravitza występującego w klubie Zenith w Paryżu i wykonują razem duet w starym utworze Rolling Stonesów - No Expectations.
1  czerwca. Ron Wood obchodzi swoje 44 urodziny (!) w posiadłości zakupionej w Irlandii.
2 czerwca. Charlie Watts obchodzi 50 urodziny (!) w Nowym Jorku w kompanii członków swojego kwintetu, z którym przyjechał wystąpić w prestiżowym klubie Blue Notę.
3 czerwca. Dwa występy The Charlie Watts Ouintet w nowojorskim klubie jazzowym Blue Notę.
4 czerwca. Bill urządza przyjęcie w Sticky Fingers - klub obchodzi drugą rocznicę założenia. W USA ukazuje się album FROM ONE CHARLIE (nakładem wytwórni Continuum).
6 czerwca. Charlie Watts występuje w bardzo popularnym programie telewizji amerykańskiej „Good Morning America" - udziela wywiadu i wykonuje jeden numer z kwintetem.
13 czerwca. Ron zaszczyca swoją osobą przyjęcie z okazji dwudziestolecia Hard Rock Cafe w Londynie.
14 czerwca. Ron (i jego żona, a także Jerry Hall) jest zaszczycony zaproszeniem samego Desmonda Guinnessa (czysta krew książęca) na przyjęcie w zamku Leixlip w Dublinie.
456
21  czerwca. Ukazuje się album JOHNNIE B. BAD Johnniego Johnsona (z Keithem Richardsem).
23 czerwca. Mick pokazuje swój nowy dom rodzicom - Downe House ma sześć pokoi gościnnych, freski na sufitach, salę ćwiczeń i jacuzzi (dom otacza ogród z imponującymi różami).
25 czerwca. Mick udaje się z Jerry na premierę „Toski" Pucciniego w Earls Court w Londynie.
Lipiec. Basista Bill Wyman bierze udział w przyjęciu zorganizowanym w Londynie przez Partię Konserwatywną. Wokalista Mick Jagger podśpiewuje z lokalnym zespołem The Red Devils z West Hollywood i jamuje z Billym Prestonem - Mick znalazł się w Los Angeles z zamiarem przygotowania materiału na swój kolejny solowy album. Czyżby nawet między samymi Stonesami zarysowała się lekka „różnica pokoleń"?
4 sierpnia. Ron przygotowuje w Irlandii kolejną wystawę swych prac dla galerii w Japonii.
22 sierpnia. Świat przygląda się z dużym niepokojem rosyjskiej kontrrewolucji. A tymczasem Mick wysyła depeszę ze słowami poparcia na ręce bohatera chwili -niejakiego... Borysa Jelcyna (legenda głosi, że odczytywano jej treść na barykadach Moskwy).
Początek września. Ukazuje się album Johna Lee Hookera MR. LUCKY - Keith gra w jednym utworze. Ronnie Wood rozpoczyna w swoim domu w Irlandii pracę nad kolejną solową płytą.
7 września. Premiera filmu dokumentalnego z ostatniego tournee Stonesów „At The MAX" - po raz pierwszy zastosowano w realizacji filmu z koncertu nową technikę lmax (klatka filmu jest wielokrotnie większa od klatki 70 mm, co zapewnia niebywałą wręcz jakość, ale wymaga prezentacji w specjalnie przystosowanej sali kinowej).
15-17 września. The Charlie Watts Ouintet daje koncerty w dalekiej Japonii (Spiral Hall w Tokio).
20 września. Ron i Jo Wood zasiadają na premierze filmu „The Commitments" w Dublinie. Charlie tymczasem podpisuje płytę i książeczkę w Virgin Megastore w Tokio.
26 września. Ron leci do Japonii na serię wystaw swoich prac w znanych galeriach pięciu miast.
1-7 października. Ron Wood - malarz i rysownik - odbywa tournee po japońskich galeriach sztuki.
14 października. Keith przylatuje do Sewilli, gdzie weźmie udział w wielkim pięciodniowym festiwalu Legendy gitary - jeszcze tego samego wieczora zasiada na widowni amfiteatru La Cartuja, gdzie przyszedł na występ gitarowej legendy swej młodości, Bo Diddleya.
17 października. Keith Richards występuje przed sześciotysięczną widownią festiwalu Legendy gitary, zapowiedziany przez Dylana (z którym jamował wcześniej w Shake, Rattle And Roli).
19 października. Czterogodzinny skrót festiwalu Legendy gitary pokazany jest w Stanach w systemie pay-per-view (odbiorcy telewizji kablowej płacą za wybrany program - za ten 19,95 dolara).
28 października. Mick odpowiada z dużą swobodą zarówno na pytania zadawane po angielsku, jak po francusku, podczas konferencji prasowej z okazji premiery „At The MAX" w Paryżu.
31 października. Bill Wyman organizuje w swoim klubie Sticky Fingers dobroczynny
457
bal przebierańców na rzecz szpitala Royal Marsden. Jest właśnie - rzecz jasna - Hallo-ween. Noc duchów.
1 listopada. The Charlie Watts Ouintet występuje w Ronnie Scott's Club w Birmingham. Na widowni zasiadają Ron i Jo Wood, a także Jack Bruce i Robert Plant.
19 listopada. Zespół The Rolling Stones podpisuje z wytwórnią Virgin kontrakt na nagranie trzech albumów (poczynając od 1993 roku). Stonesi otrzymują aż 44 miliony dolarów i „dorzucają" do transakcji prawa do dystrybucji katalogu Rolling Stones Records. Jest to najbardziej lukratywny kontrakt wszechczasów. Zachwycony sfinalizowaniem umowy Richard Branson - właściciel Virgin - opowiada Stonesom, że mając 18 lat widział ich na żywo w Hyde Parku. A już cztery miesiące później... sprzedaje swoją Virgin koncernowi Thorn-EMI, który jest dystrybutorem płyt Stonesów do dzisiaj. Umowa opijana jest do czwartej rano w super ekskluzywnej restauracji Mosimann's - w imprezie nie bierze jednak udziału Bill Wyman i nie pozostaje to nie zauważone.
21 listopada. Keith bierze na swoje barki konferencję prasową przed premierą „At The MAX" w Nowym Jorku - gitarzysta odmawia odpowiedzi na pytania w sprawie kontraktu.
25 listopada. Keith bierze udział w imprezie poświęconej pamięci Billa Grahama w nowojorskim Beacon Theatre - legendarny impresario rockowy zginął w katastrofie śmigłowca.
26 listopada. KEITH RICHARDS & THE X-PENSIVE WINOS LIVE AT THE HOLLYWOOD PALLADIUM, DECEMBER 15, 1988 - to przydługi nieco tytuł koncertowej płyty Richardsa, która właśnie się ukazała. Zawiera aż dziewięć z jedenastu piosenek z TALK IS CHEAP i cztery numery z repertuaru Stonesów: Too Rude, Time Is On My Side, Happy oraz Connection. Keith pytany o powody wydania takiego albumu odpowiedział, że jest on przeznaczony dla zbieraczy bootlegów, którzy przepłacają z nawiązką za płyty słabej jakości - zaproponował im więc bootleg doskonały technicznie. Wydaniu płyty towarzyszy wydanie kasety wideo pod tym samym tytułem.
9 grudnia. Keith zasiada na żywo przed mikrofonem programu „Rockline" (ABC Radio) i z wyraźną przyjemnością odpowiada na pytania dzwoniących do stacji fanów.
13-18 grudnia. Charlie spędza prawie tydzień w irlandzkiej posiadłości Rona Wooda - nagrywa perkusję do kilku utworów z przygotowywanego przez gitarzystę solowego albumu.
21 grudnia. Keith bierze udział w charytatywnym pokazie filmu „At The Max" w Nor-walk (Connecticut) - celem akcji jest zebranie środków na lokalną fundację zajmującą się edukacją młodzieży w tematyce związanej z ochroną środowiska naturalnego.
1992
Początek stycznia. Nasilają się doniesienia prasowe na temat rezygnacji Billa Wymana z dalszego udziału w pracach zespołu, nadal brak jednak oficjalnego komunikatu na ten temat.
12 stycznia. W znajdującym się pod patronatem rodziny królewskiej szpitalu Port-land w Londynie przychodzi na świat Georgia May Jagger - Mick towarzyszy Jerry przy porodzie.
15 stycznia. Biuro prasowe Rolling Stonesów odmawia ustosunkowania się do braku podpisu Billa na kontrakcie zespołu z Virgin, ograniczając się do stwierdzenia:
458
„Bill Wyman nie podjął jeszcze decyzji dotyczącej jego przyszłości w zespole The Rolling Stones".
Połowa stycznia. Keith wprowadza pośmiertnie do Rock'n'Roll Hall of Famę twórcę gitary elektrycznej, Leo Fendera. Na uroczystości Rock'n'Roll Hall of Famę w hotelu Waldorf Astoria w Nowym Jorku zabawia zgromadzonych luminarzy show-businessu udając, że czyta z jadłospisu, zamiast z przygotowanej przemowy, po czym stwierdza krótko: „Geniusz Fendera najpełniej objawił się nie w tym, że wynalazł gitarę elektryczną, ale w tym, że skonstruował także towarzyszący jej wzmacniacz. To on dał nam broń do ręki..."
16 stycznia. Mick Jagger uczestniczy w premierze filmu „Freejack" w Mann's Chinese Tneatre w Hollywood. Po projekcji filmu odwiedza wraz z Davidem Bowie klub Asylum -zostaje w Los Angeles przez tydzień szalejąc po knajpach z Jackiem Nicholsonem.
Początek lutego. W wywiadzie dla „Daily Mirror" Mick mówi o odejściu Billa, jakby było ono faktem: „Jeżeli będziemy zmuszeni znaleźć innego basistę, zrobimy to. Jeżeli zajdzie taka potrzeba, ja sam zagram na basie. Bill nie ma już ochoty tego ciągnąć, ma poczucie, że zrobił już wszystko, co do niego należało. Próbowałem mu to wyperswadować - niestety bezskutecznie". Przyszłość The Rolling Stones znów jest niewiadomą...
14 lutego. Premiera koncertowego filmu Rolling Stonesów „At The MAX" w Wielkiej Brytanii odbywa się w Muzeum Narodowym Filmu i Fotografii, ale znajdujący się w muzeum największy ekran w kraju nie spełnia wymogów prezentacji w technice lmax (brakuje około 10 metrów wysokości i 20 metrów szerokości). Dokument reżyserowany przez Juliena Tempie będzie tam jednak pokazywany aż do czerwca. W całych Stanach jest zaledwie 15 sal kinowych z ekranami spełniającymi wymogi lmaxu - wielką atrakcją dla nowojorskiej widowni było umieszczenie ekranu lmax w słynnym Beacon Theatre na Broadwayu, gdzie film „At The MAX" prezentowany był przez długie tygodnie.
16 lutego. Mick ląduje w Tokio, by wziąć udział w premierze filmu „Freejack" - ku zdumieniu całego świata japońskie władze odmawiają mu wizy, powołując się na „marihu-anowy wyrok" sprzed 22 lat! Dokładnie przed 2 laty Jagger koncertował w Japonii ze Stonesami... Po 36 godzinach spędzonych w hotelu na lotnisku Narita Mick dostaje dwutygodniową wizę. Londyński magazyn „Times" komentuje incydent sarkastycznym nagłówkiem: „Japonia dała się ubłagać - czterdziestoośmioletni ojciec rodziny przekracza granicę".
Połowa lutego. Mick Jagger spędza 5 dni w Japonii intensywnie partycypując w promocji filmu. Do Los Angeles wraca przez Tajlandię, gdzie przez 2 dni odpoczywa po trudach i upokorzeniach - pocieszając się towarzystwem nie zidentyfikowanej nastolatki...
22 lutego. Keith Richards wraca do Nowego Jorku po dwutygodniowych wakacjach na wyspie Antigua spędzonych w miłym towarzystwie... swego ojca, inżyniera Berta Richardsa.
Koniec lutego. Jerry Hall skarży się w rozmowie z „Daily News": „Zapytałam go wprost: Z kim byłeś w Tajlandii? Mężczyna powinien być przy swojej kobiecie, kiedy urodziła dziecko".
Początek marca. Odpowiedź na pytanie postawione przez Jerry Hall w dzienniku „Daily News" znajduje tygodnik „Sunday Mirror": Mick spędził 2 dni w Tajlandii w towarzystwie modelki, która nazywa się Carla Bruni i - niestety - nie jest już nastolatką. Dziewczyna ma „aż" 22 lata, z czego ostatnie 2 - tak utrzymuje popularny tygodnik -spędziła spotykając się potajemnie z Jaggerem w różnych miejscach świata. Dziecko wielkiego Stonesa, mała Georgia May, ma dopiero 6 tygodni - mamusia jest jeszcze „uziemiona".
459
13 marca. Ron Wood, który przebywa właśnie w Los Angeles, gdzie „miksuje" swą najnowszą solową płytę, odwiedza starego współpracownika Rolling Stonesów - lana McLagana - podczas występu tego ostatniego w klubie Coconat Teaser. I wskakuje na scenę...
18 marca. W Kalifornii pojawia się także Keith Richards - po kilku tygodniach intensywnych prób w Nowym Jorku, gitarzysta zjeżdża do San Rafael w miłej kompanii kolegów z The X-Pensive Winos. Zespół przystępuje do nagrań w ekskluzywnie wyposażonym studiu The Site, łączącym wymogi nowoczesnego studia nagraniowego z warunkami pięciogwiazdkowego hotelu. Keith będzie nagrywać przez 2 tygodnie - tylko nocą.
23 marca. Ron ponownie jamuje z McLaganem - tym razem w klubie The Mint w Los Angeles.
28 marca. Najnowszy album Rona Wooda nosi tytuł SLIDE ON THIS i jest gotowy. Gitarzysta prezentuje nagrania grupie przyjaciół z A&M Records, wśród których znajdują się: Phil Spector, Herbie Hancock, Ginger Baker, Spencer Davis oraz lan McLagan.
26 marca. Brytyjskiej premiery filmu „Freejack" w Londynie nie zaszczyca obecnością nikt z Rolling Stonesów - czyżby czytali już recenzje amerykańskich krytyków?
Koniec marca. Wiarołomny mąż i nieczuły ojciec, Mick Jagger, powraca na miękkie łono rodziny, czekającej cierpliwie w domu na Mustique. Mówi, że jest bardzo zajęty nową płytą.
Kwiecień. Miesiąc spędzony przez Rolling Stonesów „w powietrzu": Ron i Jo Wood lecą z Kalifornii na Antiguę. Mick leci z Mustique do Kalifornii. Keith leci z Kalifornii do Nowego Jorku. Ron i Jo Wood wylatują do Londynu z wyspy Antigua, a Jerry Hall leci do Londynu z Mustique. Mick Jagger przylatuje do Londynu z Kalifornii. Pojęcia takie jak „wyjeżdża" i „wraca" nie wydają się w stosunku do Stonesów adekwatne. Ich życie to raczej „przyloty" i „odloty".
Początek maja. Zgoda w rodzinie: Mick i Jerry oglądają razem londyńską premierę przedstawienia „Slip Of The Tongue" w Shaftesbury Theatre - po spektaklu spotykają się z odtwórcą głównej roli, znanym aktorem amerykańskim, Johnem Malkovichem.
4 maja. The Charlie Watts Ouintet rozpoczyna dziesięciodniowe tournee po Brazylii - jazzowy zepół perkusisty zagra w Rio de Janeiro, Sao Paulo i Puerto Allegre.
18 maja. Charlie Watts wraca z brazylijskiego tournee (które przebiegło bez przeszkód), by upaść na świeżo wypastowanej podłodze własnego domu. Pęknięcie panewki kości ramiennej w łokciu zmusza perkusistę do odwołania planowanych na koniec maja występów The Charlie Watts Ouintet w kilku klubach niemieckich.
19  maja. Ukazuje się nowy album firmowany przez The Charlie Watts Ouintet, zatytułowany A TRIBUTE TO CHARLIE PARKER WITH STRINGS - nagrania pochodzą z ubiegłorocznych występów kwintetu w Ronnie Scott's Club w Birmingham (październik/ listopad).
21 maja. Państwo Wood z dziećmi oglądają premierę filmu „Wayne's World" w Londynie.
23 maja. Mick Jagger jest jednym z gości na ślubie (w luksusowym Bel Air Hotel) i weselu (w pracowni pana młodego w kalifornijskim Venice) aktorki Anjeliki Huston oraz rzeźbiarza Roberta Grahama. Anjelica Huston jest matką chrzestną Jamesa Jaggera.
24 maja. Już nazajutrz Mick jest na Wschodnim Wybrzeżu, gdzie bierze udział w rozdaniu dyplomów na uniwersytecie w Yale, którego absolwentką została właśnie najstarsza córka idola - Karis. Po ceremonii Mick odwiedza wraz z Jerry matkę dziewczynki, zapomnianą piosenkarkę, czarnoskórą Marshę Hunt (dała inspirację Brown Sugai).
460
Koniec maja. Mick Jagger powraca w Kalifornii do pracy nad swoim trzecim solowym albumem.
24 czerwca. Sześciomiesięczna Georgia May Jagger zostaje ochrzczona w kościele św. Andrzeja w Ham (Surrey). Ojcem chrzestnym jest perkusista z wykurowa-nym łokciem, Chartie Watts. Po ceremonii rodzice dziecka udają się... na koncert Prince'a w Earls Court.
28 czerwca. Słowo ciałem się stało - Wielka Brytania świętuje Krajowy Dzień Muzyki. Pomysłodawcą tego - pionierskiego w skali światowej - święta był Mick Jagger. Zainteresował swoim pomysłem ministra sztuki Tima Rentona (podczas rozmowy w British Museum). Następca ministra, David Mellor, doprowadził do realizacji przedsięwzięcia przy wsparciu Rady Sztuki oraz związku zawodowego muzyków. Na obchody Krajowego Dnia Muzyki złożyło się półtora tysiąca imprez przygotowanych w całym kraju - pomysłodawca pojawia się na kilku z nich (m.in. na koncercie w Clapham Common), ale początkowo nie występuje. Dopiero wieczorem dołącza do Gary'ego Moore'a i jego Midnight Blues Band grającego na imprezie Celebration Of The Blues w sali Hammersmith Odeon. A do Micka dołączają kolejno Ronnie Wood i Charlie Watts.
2 lipca. Mick Jagger zostaje dziadkiem! Jego druga córka Jadę (jedyne dziecko z Bianką) rodzi córeczkę o imieniu Assisi (jak Asyż od Franciszka z Asyżu). Szczęśliwym tatą - ale bynajmniej nie zięciem! - jest kolega student, Pierś Jackson (Jadę mieszkała z nim już od dłuższego czasu). Mick twierdzi, że jest zachwycony. Wieczorem wyprawia przyjęcie urodzinowe dla Jerry Hall, na którym wszyscy przebierają się... za Arabów.
5-6 lipca. Ron Wood kręci w Dublinie teledysk do piosenki Show Me zwiastującej nowy album.
12  lipca. Jazzman Charlie Watts i Jego chłopcy" rozpoczynają krótkie amerykańskie tournee promocyjne występem w Theater Of The Living Arts w Filadelfii (stan Pensylwania).
13  lipca. The Charlie Watts Ouintet zaszczyca wizytą w pełnym składzie Hard Rock Cafe na Manhattanie - wszyscy muzycy podpisują w darze dla klubu „skórę" od bębna.
14  lipca. The Charlie Watts Ouintet występuje w nowojorskim klubie jazzowym Blue Notę.
16 lipca. The Charlie Watts Ouintet przybywa do studia NBC na Manhattanie na zaproszenie realizatorów superpopulamego programu Davida Lettermana. Dopiero na miejscu muzycy dowiadują się, że ich występowi ma towarzyszyć stały zespół Lettermana, prowadzony przez pianistę Paula Schaffera. Charlie Watts oponuje, utrzymując, że udział muzyków spoza jego kwintetu zepsuje aranżację - nieprzejednany Letterman stawia ultimatum i The Charlie Watts Ouintet opuszcza superpopularny program.
22 lipca. Kwintet Charliego Wattsa wykonuje piękną wersję standardu Loverman w programie „Dennis Miller Show" realizowanym w Los Angeles. Nikt nie ingeruje w aranżację.
26 lipca. Jerry Hall organizuje przyjęcie urodzinowe Micka w nowo otwartym i bardzo modnym klubie londyńskim o bezpretensjonalnej nazwie 42 Beak Street Club.
29  lipca. Bill Wyman i jego efemeryczna formacja Willie & The Poor Boys rozpoczyna cykl występów w hotelu Tolysand w Halmstad (Szwecja) - w naprędce skleconym składzie znaleźli się m.in. Andy Fairweather-Low (gitara) i Gary Brooker (śpiew, fortepian).
Koniec lipca. Mick jest już ponownie w Los Angeles, gdzie - pod coraz mniej przekonującym pretekstem nieustannej pracy nad płytą - spotyka się z pewną atrakcyjną młodą osobą, niewykluczone, że z tą samą, z którą przyłapano go w Tajlandii. Wściekła Jerry Hall mówi „Daily Mail", że zażąda rozwodu, co wywołuje liczne sarkastyczne
461
komentarze, ponieważ: a - nie ma ślubu (nie licząc szamana...), b - wiedziała, w co się pakuje.
3, 4 sierpnia. Ron Wood rozpoczyna promocję poprzedzającą premierę nowego albumu - podczas konferencji prasowej w nowojorskim klubie Tatou (3 sierpnia) wspomaga go Keith Richards, który wpadł z pobliskiego Studia 900, gdzie pracuje nad własną płytą. Następnego dnia (4 sierpnia) rankiem - o godzinie 7:30! - Ron jest gościem programu radiowego Howarda Sterna (najpopularniejszego programu radiowego w Nowym Jorku od kilku dekad).
8 sierpnia. Mick Jagger jest jednym z gości na przyjęciu w domu producenta Ricka Rubina w Los Angeles, kiedy - po wielu skargach sąsiadów na hałasy - interweniuje policja. W najdroższych dzielnicach miasta nieczęsto dochodzi do podobnych akcji...
10 sierpnia. Premiera nowego singla Rona Wooda Show Me - zwiastującego oczekiwany album. Gitarzysta bierze udział w programie radiowym „Rockline", w którym odpowiada na żywo na pytania radiosłuchaczy i prezentuje fragmenty albumu SLIDE ON THIS.
18 sierpnia. Ron Wood spotyka się w Los Angeles ze swoim byłym bossem -Rodem Stewartem.
22 sierpnia. Mick i Jerry Hall nie uchodzą nie zauważeni, kiedy zasiadają do wspólnej kolacji w restauracji Mension On Turtle Crek w Dallas - para zatrzymuje się w Teksasie na należącym do modelki rancho Mesquite (Jerry Hall ma tam stadninę koni).
Koniec sierpnia. Keith Richards finalizuje pracę nad drugim już (studyjnym) albumem solowym.
6 września. Keith Richards kończy pracę nad albumem, który nosić będzie tytuł MAIN OFFENDER.
8 września. Premiera albumu Rona Wooda SLIDE ON THIS - w nagraniach gitarzyście towarzyszą m.in. Charlie Watts, The Edge (z U2), Chuck Leavell, lan McLagan i Bernard Fowler.
9 września. Podczas ceremonii rozdania MTV Awards w sali Pauley Pavilion (w Los Angeles) Mick Jagger wręcza nagrodę za najlepszy teledysk roku zespołowi Van Halen -w krótkim wystąpieniu dziękuje Woody'emu Allenowi i Mii Farrow za to, że „jego własne małżeństwo wydało mu się nagle bezproblemowe". Uroczystość rozdania MTV Awards transmitowana jest drogą satelitarną do 150 krajów całego świata.
Koniec września. Keith Richards zawzięcie „miksuje" swoją nową płytę - oczywiście w Nowym Jorku.
1 października. Harmonia: Mick i Jerry wylatują w nieznanym kierunku na „drugi miesiąc miodowy".
2, 3 października. Gorąco witany The Charlie Watts Ouintet występuje w Queen's Theatre w Londynie.
9-10 października. Keith Richards realizuje teledysk do nowej piosenki - Wicked As It Seems - w zakazanych rewirach Los Angeles (film ukazuje kilku prawdziwych winos).
10 października. Mick i Jerry Hall tańczą razem na dorocznym balu w londyńskiej Royal Albert Hall.
11-15 października. Keith Richards prowadzi kilkudniową promocję albumu MAIN OFFENDER w Paryżu.
16 października. Jedno z największych wydarzeń muzycznych lat dziewięćdziesiątych: koncert pod hasłem „Columbia Records Celebrate The Musie Of Bob Dylan" (znany w skrócie jako „Trzydziestolecie Dylana" - chodzi o kontrakt z Columbią, podpisany
462
w 1961 roku) odbywa się w nowojorskiej Madison Square Garden. Występuje bezprecedensowa parada gwiazd, w tym Ron Wood, który wykonuje piosenkę Dylana Seven Days. 18-26 października. Ron Wood odbywa w nowojorskim studio S.I.R. próby przed planowanym tournee.
19 października. Keith Richards odpowiada na żywo na telefony w programie radiowym „Rockline". Wieczorem wpada do S.I.R. Studios pograć sobie - dla odmiany -z kolegą gitarzystą.
20  października. Ukazuje się nowy album Keitha Richardsa zatytułowany MAIN OFFENDER. Keith podpisuje płytę w sklepie Tower Records na Broadwayu - przybywa około 3000 fanów i jedynym sposobem na dostanie się do środka jest łapówka dyskretnie wręczona strażnikowi (stawka zostaje szybko ustalona na 20 dolarów).
21  października. Solowy album Billa Wymana zatytułowany STAFF ukazuje się tylko w Japonii.
26 października. Keith wraca do sklepu (tym razem jest to nowojorskie Tower Books) w towarzystwie Rona - obaj Rolling Stonesi pomagają w promocji biografii zmarłego Billa Grahama.
28 października. Ron Wood rejestruje występ dla programu Lettermana - przygrywa mu Paul Shaffer.
28-30 października. Na modłę zespołu macierzystego - Ron Wood daje dwa nie zapowiedziane występy w klubach Sting (New Britain) i Todd's Palące (New Haven) w stanie Connecticut.
30 października. Keith udziela wywiadu stacji WNEW-FM na żywo z Hard Rock Cafe na Manhattanie.
31  października. Ron Wood otwiera Slide On This Tour występem przed nowojorską publicznością w klubie Ritz - zagra w sumie 20 koncertów w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie.
2 listopada. Ron Wood z zespołem występuje przed publicznością składającą się z około 75 zaproszonych gości w legendarnych Electric Ladyland Studios na Manhattanie - niecodzienny występ transmitowany jest przez nowojorską stację radiową WNEW.
7 listopada. Keith Richards & The X-Pensive Winos występują na stadionie Velez Sarsfield w Buenos Aires - ogląda ich 45 000 żywiołowo reagujących Argentyńczyków.
12 listopada. Keith i Patti Richards pojawiają siew restauracji nowojorskiego hotelu Four Seasons na przyjęciu zorganizowanym z okazji dwudziestopięciolecia magazynu „Roling Stone".
17 listopada. Ron Wood podpisuje swoją nową płytę w sklepie Tower Records w Hollywood (przy Bulwarze Zachodzącego Słońca). Nie trzeba dawać łapówki, żeby się dostać.
19 listopada. Ron Wood jest gościem programu „Arsenio Hall Show" nadawanego z Los Angeles.
21 listopada. Na koncercie Rona Wooda w Warfield Theater w San Francisco do gitarzysty dołącza w kilku numerach sam Van Morrison - być może największy artysta muzyki rockowej.
27 listopada. Keith Richards & The X-Pensive Winos otwierają europejskie tournee w Kopenhadze - dwa dni później zespół gitarzysty wystąpi w Sportshalle w Kolonii (w Niemczech).
Początek grudnia. Ron Wood zamyka Slide On This Tour koncertami w Montrealu (1 grudnia), Bostonie (3 grudnia) i w Filadelfii (5 grudnia). Tymczasem Keith Richards &
463
The X-Pensive Winos występują w Londynie (2 grudnia), Rotterdamie (4 grudnia), Paryżu (7 grudnia), Barcelonie (9, 10 grudnia) i Madrycie (13, 14 grudnia).
2 grudnia. Bracia Jagger - znany Mick i nieznany Chris - oglądają zespół znanego gitarzysty Keith Richards & The X-Pensive Winos w legendarnym londyńskim klubie Marquee. Występ gitarzysty jest udany, ale bracia opuszczają klub przed zakończeniem, ponieważ znany brat - Mick Jagger - jest dość natrętnie zaczepiany na widowni.
10-11 grudnia. Mick Jagger kręci teledysk do piosenki Sweer Thing w kurorcie Leamington Spa. Podczas sekwencji w basenie wysiada prąd - lokalny zespół przygrywający do tańca wysadził bezpieczniki - i Mick musi „rozgrzewać" kilka nagich dziewcząt, których ciała pomalowane były w płytki przypominające ściany basenu. Robi to... tańcząc.
17 grudnia. Dogłębny wywiad z Keithem Richardsem zamieszcza magazyn „Ker-rang!". Gitarzysta mówi m.in: „Sława potrafi przewrócić w głowie. Nawet najnormalniejszy facet może odlecieć nagle jak pieprzony meteor - wystarczy spojrzeć na Billa Wymana i Mandy!"
17-18 grudnia. Keith Richards & The X-Pensive Winos kończą krótkie europejskie tournee w sali - znanego z wielu znakomitych występów - klubu Town & Country Club w Londynie.
25 grudnia. Mick Jagger tradycyjnie spędza święta z rodziną w domu na wyspie Mustique.
28 grudnia. Keith Richards & The X-Pensive Winos nagrywają godzinny występ w studiu telewizji WTTW w Chicago - program będzie emitowany w serii „Center Stage".
31 grudnia. Keith Richards & The X-Pensive Winos grają w sylwestrową noc w nowojorskim klubie The Academy. O północy szczęśliwy Keith odśpiewuje wraz z całą widownią Time Is On My Side - czy można przywitać Nowy Rok lepszą piosenką?
1993
6 stycznia. Bill Wyman oficjalnie i definitywnie opuszcza zespół The Rolling Stones. Basista tłumaczy swoją trudną decyzję w informacyjnym programie telewizyjnym, „London Tonight" (o bardzo wysokiej oglądalności z 1 ha): „Ja już naprawdę mam ochotę z tym skończyć. Mam cudowne wspomnienia. Było cudownie. Uważam, że dwie ostatnie trasy koncertowe były najlepszymi, jakie zrobiliśmy - jestem szczęśliwy odchodząc w takim momencie..." Pierwszy odnotowany komentarz Micka Jaggera: „Nie myślę, że zakłóci to naszą działalność w szczególnym stopniu. Będzie nam brakowało Billa, ale znajdziemy kogoś dobrego - dobrego tancerza".
10 stycznia. Ron Wood rozpoczyna krótkie tournee po Japonii: Osaka, Fukuoka, Nagoya, Tokio.
11  stycznia. Po koncercie w „Pałacu słońca" (Fukuoka) Ron spędza wieczór w barze karaoke o nazwie Tremoille, gdzie śpiewa Only You „w towarzystwie" zespołu The Platters.
14 stycznia. Po dwóch tygodniach prób w S.I.R. Studios w Nowym Jorku Keith Richards leci z zespołem (wiadomym) do Seattle, gdzie The X-Pensive Winos rozpoczną tournee.
15 stycznia. Ron Wood odwiedza wystawę swoich prac w tokijskiej galerii Shibuya-Beam, a następnie dołącza do grupy Guns'N Roses - występującej właśnie w Tokyo Dome - z którą wykonuje klasyczny utwór Boba Dylana Knockin' On Heavens Doors.
464
17 stycznia. Keith Richards & The X-Pensive Winos rozpoczynają amerykańskie tournee koncertem w sali Paramount w Seattle. Jedyna zmiana w dotychczasowym składzie zespołu nastąpiła na basie: Jerome Smith zastąpił Charleya Draytona (który miał inne zobowiązania). Trasa zakończy się w ostatnich dniach lutego w Nowym Jorku.
22 stycznia. Richards ponownie podpisuje płytę w Tower Records - tym razem w Los Angeles.
23 stycznia. Premiera najnowszego teledysku Micka Jaggera Sweet Thing w telewizji brytyjskiej.
25 stycznia. Ukazuje się singel Micka Jaggera Sweet Thing I Wandering Spirit zapowiadający nowy album solowy wokalisty. W Stanach Zjednoczonych singel dojdzie zaledwie do 84 miejsca; w Wielkiej Brytanii będzie nieco lepiej - zajmie 24 pozycję.
26 stycznia. Ukazuje się drugi singel Rona Wooda z nowego albumu - Somebody Elsę Might.
30 stycznia. Mała wpadka: Mick Jagger zostaje rozpoznany w nowojorskim Club USA, gdzie zabawia się w towarzystwie... australijskiej supermodelki, Elle McPherson.
4  lutego. Mick Jagger „wpada przypadkiem" do studia NBC w trakcie emisji programu Davida Lettermana, gdzie odbywa krótką rozmowę z gospodarzem, ale nie śpiewa.
5  lutego. Ron Wood występuje u boku swojego byłego szefa z The Faces na dobrze przyjętym koncercie Rod Stewart MTV Unplugged - gitarzysta akompaniuje piosenkarzowi w trzynastu utworach, przed czterystuosobową widownią Universal Studios w Los Angeles.
6 lutego. Mick Jagger występuje w programie „Saturday Night Live" nadawanym na żywo z Nowego Jorku przez telewizję NBC. Wykonuje dwie piosenki z najnowszej płyty -Wandering Spirit i Don't Tear Me Up - usiłuje także imitować Richardsa, co nawet nie najgorzej mu wychodzi i wywołuje aplauz zgromadzonej widowni.
8 lutego. Ukazuje się trzeci solowy album Micka Jaggera, zatytułowany WANDERING SPIRIT. Zajmie 11 pozycję na liście amerykańskiej i 5 na brytyjskiej - wysokie notowania.
9 lutego. W ramach szeroko pojętej promocji albumu Mick Jagger daje ze swoim zespołem koncert w nowojorskiej sali Webster Hall dla specjalnie zaproszonej widowni liczącej 1200 osób. Po występie Mick pojawia się razem z Jerry na przyjęciu w klubie Tatou.
11 lutego. Mick zabiera Jerry i dzieci do Francji, gdzie chce „poświęcić trochę czasu rodzinie".
16 lutego. Ron Wood ponownie wspomaga Roda Stewarta - tym razem na jednorazowym reunion grupy The Faces podczas rozdania British Musie Awards (Brit Awards) w Alexander Palące w Londynie. Zmarłego Ronniego Lane'a zastępuje Bill Wyman.
18 lutego. Keith Richards & The X-Pensive Winos „biorą Manhattan" - na początek swojego tygodniowego pobytu w Nowym Jorku Richards zakłada sztab w hotelu Mayflower.
19-20, 22-24 lutego. Seria koncertów zespołu Keith Richards & The X-Pensive Winos w Beacon Theater na Brodwayu - ekipa Richardsa jest entyzjastycznie przyjmowana przez nowojorską publiczność wiernie, niezmiennie i nieustannie kochającą „prawdziwego Stonesa".
24 lutego. Finałowy koncert Keitha Richardsa i The X-Pensive Winos w Beacon Theater przyciąga imponującą plejadę osobowości - na widowni zasiadają m.in. Mariannę Faithfull, Bruce Springsteen, Billy Joel, Sean Lennon, John Kennedy jr i Allen Klein.
25 lutego. Keith Richards wyjeżdża na zasłużone wakacje - tym razem na wyspę St Barts.
465
Początek marca. Wybucha najbardziej sensacyjny skandal obyczajowy powiązany kiedykolwiek z (dobrym) imieniem The Rolling Stones. Rozpowszechniana przez brukowce plotka głosi, że - uwaga (!!!) - syn Billa Wymana chce się ożenić z matką Mandy Smith! Stephen Perks ma 30 lat, pani Patsy Smith - 46 lat. Gdyby ta Sodoma i Gomora doszła do skutku, Bill Wyman zostałby teściem swojej byłej teściowej! Może jednak lepiej się stało, że opuścił Rolling Stonesów... Zapuszczając się w fantazje koligacyjne: Bill stałby się także przyrodnim dziadkiem (dziadczymem?) swojej byłej żony.
2 marca. Zarejestrowany w Chicago program „Center Stage" - z udziałem Keitha Richardsa i jego zespołu - emitowany jest w całych Stanach (także na Hawajach i na Alasce).
10 marca. Mick nagrywa teledysk Don't Tear Me Up - reżyseruje ponownie Julien Tempie.
Koniec marca. Mick Jagger i Keith Richards zaczynają planować nowy album zespołu - będzie to pierwsza płyta The Rolling Stones nagrana bez udziału „skandalisty" Billa Wymana.
1 kwietnia. Premiera nowego singla Micka Jaggera Don't Tear Me Up I Put Me In The Tras/7.
14 kwietnia. Premiera koncertu Rod Stewart Unplugged z udziałem Rona Wooda wMTV.
20 kwietnia. Mick i Keith przystępują do pracy nad albumem w sprawdzonej scenerii Barbadosu. Dwaj Stonesi spotykają się na lotnisku JFK w Nowym Jorku i lecą na wyspę razem.
21  kwietnia. Bill Wyman żeni się (!) z projektantką mody z Kalifornii, Suzanne Accosta... Skomplikowana ceremonia (urząd stanu cywilnego plus „błogosławieństwo" z ust anglikańskiego pastora) przebiega w w zabytkowych budynkach St Paul de Vence. Na Lazurowe Wybrzeże nie przyjechał nikt ze Stonesów ani syn Billa, Stephen. Pałający żądzą żeniaczki basista ma 56 lat, jego piękna wybranka - 33 lata.
29 kwietnia. David Letterman gości w swoim programie - naraz - Roda Stewarta i Rona Wooda.
30 kwietnia. Na Barbados przylatuje Charlie Watts - dołącza do „Błyszczących bliźniaków" pracujących, podobnie jak przy albumie STEEL WHEELS, w Blue Wave Studios.
1 maja. Ron i Jo Wood oraz Rod i Rachel Stewart obstawiają zwycięskiego konia na dorocznej gonitwie Kentucky Derby w Louisville, dokąd udają się osobiście.
3 maja. Ron Wood i Rod Stewart rozmawiają na żywo ze słuchaczami programu „Rockline".
5 maja. Państwo Wood i państwo Stewart wracają do Europy - szybko, bo concordem.
12 maja. Na ceremonii rozdania World Musie Awards - odbywającej się w Monte Carlo - Ron wręcza Rodowi nagrodę za „całokształt" (lifełime achievement).
18 maja. Chwilowa przerwa w pracy na Barbadosie - Keith leci do Nowego Jorku,
gdzie będzie wkrótce reprezentować.....Stonesów-autorów". Mick i Charlie wracają do
Londynu.
21 maja. Ron Wood pojawia się w teledysku Pete'a Townshenda English Boy-udaje jednego z członków zespołu byłego lidera The Who, ale nie brał udziału w nagraniu piosenki.
23 maja. Jerry Lee Lewis występuje w nagrywanym w Londynie programie telewizyjnym „Aspel & Co." Ron Wood wspomaga „Killera" na gitarze w jego dwóch najbardziej znanych utworach: Great Balls Of Fire oraz Whole Lotta Shakin' Goin' On.
466
24 maja. Ukazuje się album ROD STEWART UNPLUGGED... AND SEATED -zapis akustycznego występu piosenkarza w popularnej serii MTV „Unplugged" z udziałem Rona Wooda.
30 maja. Bardzo aktywny ostatnio Ron Wood dołącza do zespołu Guns'N Roses podczas występu amerykańskiej kapeli w Milton Keynes Bowl - grają Honky Tonk Woman.
1  czerwca. Ron Wood skromnie obchodzi swoje 46 urodziny w pubie Cook's Cafe w Dublinie.
2 czerwca. Mick jest w Londynie, więc Keithowi przypadł w udziale zaszczyt reprezentowania duetu autorskiego Jagger/Richards na odbywającej się w hotelu Sheraton ceremonii Songwriters Hall of Famę. Keith Richards autor mówi: „Tak naprawdę, to napisano tylko jedną piosenkę i uczynili to Adam i Ewa. My robimy tylko wariacje na temat..."
5-8 czerwca. Mick kręci w Londynie kolejny teledysk - tym razem do piosenki Out Of Focus.
11 czerwca. Ron Wood wraca do programu telewizyjnego „Aspel & Co." - ponownie w roli „gitarowego pomocnika". Teraz wspomaga Roda Stewarta, wykonującego piękną piosenkę napisaną przez Vana Morrisona: Have I Told You Lately That I Love You.
17 czerwca. Mick Jagger leci do Hamburga odebrać złotą płytę za sprzedaż ostatniego albumu, WANDERING SPIRIT w Niemczech, gdzie płyta cieszyła się szczególną popularnością.
Koniec czerwca. Rolling Stonesi przesłuchują kandydatów na basistów w studiu S.I.R. na Manhattanie. Potencjalni następcy Billa Wymana prezentują swoje umiejętności w Brown Sugar...
9 lipca. Czterej Stonesi rozpoczynają wspólną pracę nad nowym albumem w posiadłości Rona Wooda w Irlandii - twierdzą wszyscy, że sielski, wiejski klimat bardzo im służy.
16 lipca. Z dziesięciodniowym wyprzedzeniem Mick Jagger obchodzi... 50 urodziny! Z wyprzedzeniem i z pompą - przyjęcie, na które zaproszono trzystuosobowa elitę świata muzyki (i nie tylko), odbywa się w neogotyckim pałacu Walpole House, zlokalizowanym w Twickenham dokładnie naprzeciwko leżącej na drugim brzegu Tamizy posiadłości Jaggera w Richmond. Obowiązującym tematem balu maskowego jest rewolucja francuska - Jerry Hall występuje jako Maria Antonina. Pałacyk Walpole House służy w lecie za ekskluzywną szkołę językową - dosłownie w ostatniej chwili kazano przebywającym tam studentom z Francji opuścić budynek i zorganizować własne przyjęcie w innym miejscu. Jedna z dziewcząt powiedziała później: „Szkoda, że nie poprosili francuskich studentów o zaśpiewanie Marsylianki. Sami zrobili to okropnie." Szampańska zabawa trwała - rzecz jasna - do rana.
18 lipca. Czterej Rolling Stonesi wracają do Irlandii, gdzie będą pracować w wiejskim domu Rona Wooda pod Dublinem - nieprzerwanie do 6 sierpnia. Rozjadą się następnie na trzytygodniowy odpoczynek. Brak Billa Wymana nie daje się szczególnie we znaki - podczas nagrań studyjnych rolą basisty wymieniają się Ron Wood i Keith Richards.
Początek września. Rolling Stonesi wznawiają pracę w Irlandii. Mimo że Ron i Keith z powodzeniem zastępują Billa Wymana, na farmie Wooda pojawiają się kolejni basiści sprawdzani z myślą o występach na żywo, m.in. Pino Palladino i Daryl Jones. Mówi się jednak, że największe szanse na wystąpienie w zaszczytnej roli ma basista znakomitego czarnego zespołu rockowego Living Colour, Doug Wimbish. To właśnie ta kapela otwierała
467
część koncertów Stonesów w ramach Steel Wheels Tour (w tym historyczny już maraton na Shea Stadion w Nowym Jorku w październiku 1989 roku).
28 września. Ukazuje się koncertowa płyta Rona Wooda o przewrotnym tytule SLIDE ON LIVE... PLUGGED IN AND STANDING - trawestującym tytuł ostatniego albumu Roda Stewarta. Zawiera głównie nagrania nowe, zarejestrowane w czasie amerykańskiego tournee. Ron najwyraźniej poszedł w ślady Keith Richardsa i sam wydał „własny bootleg".
30 września. Koniec pierwszego etapu pracy nad nową płytą Rolling Stonesów. Czterej muzycy (plus basista Daryll Jones) odwiedzają legendarny zespół irlandzki The Chieftains, nagrywający - w dublińskim studiu Windmill Recordings - swój znakomity album THE LONG BLACK VEIL i biorą udział w dwóch sesjach. Mick śpiewa w tytułowym nagraniu, a wszyscy Stonesi biorą udział w zamykającym płytę jamie opartym na ludowym temacie The Rocky Road To Dublin (z wplecionym riffem Satisfaction). Jednym z licznych gości występujących na tym wyjątkowym albumie The Chieftains jest Mariannę Faithfull pięknie wykonująca starą irlandzką balladę Love Is Teasin'.
4 października. Koncertowy album Rona Wooda SLIDE ON THIS LIVE ukazuje się w Europie.
11 października. Charlie Watts udziela konferencji prasowej w nowojorskim hotelu Algonquin - zespół perkusisty wydał album ze standardami jazzowymi, WARM AND TENDER.
3 listopada. Zachwyceni atmosferą panującą w dublińskim studiu Windmill Recordings - gdzie współpracowali niedawno z grupą The Chieftains - Roling Stonesi postanawiają tam właśnie kontynuować pracę nad nowym albumem. Jego współproducentem będzie Don Was, a Darryl Jones wydaje się „tymczasowo pełnić funkcję stałego basisty".
22 listopada. Nowa składanka JUMP BACK - THE BEST OF THE ROLLING STONES 71-93 (przeboje Stonesów z dwóch ostatnich dekad) ukazuje się tylko w Wielkiej Brytanii.
11 grudnia. Rolling Stonesi kończą nagrania w Windmill Recordings Studios w Dublinie.
18 grudnia. Keith Richards idzie w ślady starszego kolegi i on także kończy 50 lat! Jest to zarazem dziesiąta rocznica jego szczęśliwego małżeństwa z piękną Patti - na uroczystym przyjęciu w Metropolis Restaurant w Nowym Jorku obecni są m.in. Erie Clapton, Bobby Keys, Phil Spector, Adam Clayton (U2) z Naomi Campbell, Jann Wenner (redaktor naczelny magazynu „Rolling Stone") oraz Darryl Jones.
1994
14 stycznia. Mick, Keith, producent Don Was oraz inżynier dźwięku Don Smith zaczynają „miksować" nowy materiał Stonesów w Los Angeles - w prywatnym studiu Dona.
Połowa stycznia. Podczas pobytu w Los Angeles Mick nagrywa nową wersję An-gie - piosenka znajdzie się na albumie THE SYMPHONIC MUSIC OF THE ROLLING STONES wydanym przez firmę RCA Victor, a dedykowanym pamięci „pierwszego Stonesa", Briana Jonesa.
30 stycznia. Do dwóch kolegów pracujących w Los Angeles nad nową płytą dołącza Ron Wood.
6 lutego. Mick Jagger wskakuje na scenę klubu Viper Room (najbardziej kultowego miejsca w West Hollywood) i wykonuje z lokalną grupą numer Sonny'ego Boya Wlliamsona.
468
13 lutego. Zespół w (czteroosobowym...) komplecie - do Los Angeles przylatuje Charlie Watts.
Koniec lutego. Keith Richards przenosi się na kilka dni do... Naslwille, dokąd zaprosił go legendarny piosenkarz country, George Jones. W słynnym Bradley's Barn Studio pracować będą wspólnie nad nowymi wersjami starych przebojów gwiazdora.
Marzec. Charlie wraca do Anglii, Ron do Irlandii, a Mick udaje się do Francji, gdzie spędzi święta wielkanocne na łonie rodziny w swoim zameczku Poce-sur-Cisse nad Loarą.
Początek kwietnia. Keith Richards samotnie cyzeluje najnowszą płytę Rolling Stonesów w Los Angeles.
Koniec kwietnia. Wszyscy czterej Rolling Stonesi (dla wielu osób nadal brzmi to dosyć dziwnie ) spotykają się na „poważne rozmowy" w Nowym Jorku - jak uczy dotychczasowa historia grupy narady tego typu dotyczyły zwykle planowanej trasy koncertowej.
3 maja. Rolling Stonesi obwieszczają światu swoje najnowsze ustalenia z Nowego Jorku. Zgodnie ze zwyczajem zainicjowanym przy okazji Steel Wheels Tour (historyczny wagon kolejowy na dworcu Grand Central), robią to z fasonem. Miejscem akcji jest ponownie Manhattan. Zmienił się natomiast środek lokomocji: tym razem jest nim luksusowy jacht „Honey Fitz", należący niegdyś do prezydenta Johna Kennedy'ego. Stonesi zarzucają cumy na nabrzeżu Pier 60 na rzece Hudson i mówią, co następuje: północnoamerykańska część tournee rozpocznie się 1 sierpnia w Waszyngtonie. W styczniu i lutym zespół podbijać będzie Meksyk i Amerykę Południową, po czym da dwa koncerty w Republice Południowej Afryki. Potem dokona rutynowego podbicia paru innych kontynentów - koncertami w Japonii, Australii i Nowej Zelandii - zanim weźmie szturmem Europę, co nastąpi na początku 1995 roku. Nowy album będzie się nazywał VOODOO LOUNGE i ukaże się w lipcu. Darryl Jones będzie koncertowym basistą Rolling Stonesów. „To nie jest nasze ostatnie tournee" - mówi Mick Jagger.
Koniec maja. Ukazuje się album THE SYMPHONIC MUSIC OF THE ROLLING STONES (RCA Victor). Mick Jagger śpiewa na nim Angie, Mariannę Faithfull Ruby Tuesday, a nieszczęsny Michael Hutchence, jak na ironię, Under My Thumb. Pozostałe nagrania są czysto instrumentalne - chwalebnym wyjątkiem jest piosenka Dandelion wykonywana przez chór dziecięcy Ibstock Place School w Richmond. Wśród śpiewających dzieci znajduje się dziesięcioletnia Elizabeth Jagger - córeczka pewnego starzejącego się idola... Album poświęcony jest pamięci zmarłego przed ćwierćwieczem Briana Jonesa.
Początek czerwca. Wytwórnia Virgin Records wydaje osiem albumów Rolling Stonesów w nowym formacie minidysku - każda płyta zawiera reprodukcję oryginalnej wersji okładki. Nakład w tym formacie ograniczony jest do 75 000 egzemplarzy każdego tytułu.
14 czerwca. Zespół The Rolling Stones rozpoczyna próby przed światowym tournee w Toronto.
16-19 czerwca. Rolling Stonesi kręcą pierwszy teledysk do utworu z nowej płyty -Love Is Strong. Reżyseruje David Fincher, a zdjęcia odbywają się w Harbourside Studio w Toronto.
Koniec czerwca. Mija 25 lat od śmierci Briana Jonesa i powracają pytania związane z okolicznościami jego zagadkowego utonięcia. Brytyjska prasa brukowa rozpowszechnia nagle rzekome „wyznanie na łożu śmierci", uczynione przez niejakiego Franka Thoro-gooda, majstra budowlanego, który remontował posiadłość Briana Jonesa i był owej tragicznej nocy osobą, która zawiadomiła policję o wypadku. Teraz dowiadujemy się jednak, że nie był to wcale wypadek, tylko że to właśnie Thorogood zamordował Rolling Stonesa... Miał to wyznać na łożu śmierci szoferowi Briana Jonesa, Tomowi Keylockowi.
469
2 lipca. Dokładnie 25 lat od dnia, w którym Brian Jones został znaleziony martwy na dnie basenu, odbywa się w Anglii skromny koncert poświęcony jego pamięci. Występują: Donovan (który zaadoptował syna Briana), Art Wood, Noel Redding i Kenny Jones. Niekonwencjonalną oprawą koncertu jest miejsce, w którym się odbywa - kościół pod wezwaniem św. Filipa i Jakuba w Cheltenham. Mały Brian tam śpiewał w chórze.
4-5 lipca. Pierwszy singel z nowej płyty Rolling Stonesów ukazuje się w dwóch wersjach - Love Is Strong I The Storm w Wielkiej Brytanii i Love Is Strong I So Young w USA. Obie „drugie piosenki" pochodzą z sesji do VOODOO LOUNGE, ale nie weszły na album. Brytyjski singel zajmie 14 miejsce, natomiast amerykański - zaledwie 91...
11-12 lipca. Premiera nowego albumu The Rolling Stones, zatytułowanego V00-DOO LOUNGE. Z albumem będzie lepiej - dojdzie do 1 miejsca (!) w Wielkiej Brytanii i do 2 w USA.
19 lipca. Zgodnie z tradycją datującą się od lat 70., Rolling Stonesi grają nie zapowiadaną „rozgrzewkę" - zaszczyconym tym wyróżnieniem lokalem jest RPM Club w Toronto.
26 lipca. Mick Jagger kończy 51 lat - już od dwóch lat jest „stosunkowo młodym dziadkiem".
Koniec lipca. Kontrolowana przez EMI wytwórnia Virgin Records wydaje „zremaste-rowane" reedycje kompaktowe wszystkich płyt The Rolling Stones (nagranych po 1970 roku).
Początek sierpnia. Koncerty w Birmingham w stanie Alabama (6 sierpnia) i w Indianapolis w stanie Indiana (10 sierpnia).
1-3 sierpnia. Od koncertów na stadionie Roberta Kennedy'ego w Waszyngtonie rozpoczyna się Voodoo Lounge Tour - dwunaste amerykańskie tournee zespołu The Rolling Stones!
Połowa sierpnia. Tradycyjny nowojorski maraton Stonesów odbywa się na stadionie futbolowym drużyny Giants (Giganci) w pobliskim New Jersey. The Rolling Stones są jedynym zespołem, który całkowicie zignorował odbywający się przez cały weekend zlot setek tysięcy fanów rocka w pobliskich Saugerties (gdzie odbywał się właśnie festiwal Woodstock 94) i zapełnił gigantyczny stadion przez cztery noce (12, 14, 15, 17 sierpnia).
Koniec sierpnia. Kanadyjskie koncerty Rolling Stonesów w Toronto (19, 20 sierpnia) oraz w Winnipeg (23 sierpnia). Powrót do Stanów Zjednoczonych - koncerty w Madison w stanie Wisconsin (26 sierpnia), Cleveland (28 sierpnia) i Cincinnati (30 sierpnia) w Ohio. Wszędzie przy wypełnionych stadionach.
Początek września. Bill Wyman zostaje ojcem (ma 58 lat) - Suzanne rodzi córeczkę, Katharine Noelle.
4, 5 września. Dwa koncerty Rolling Stonesów na stadionie Foxboro w Bostonie (Massachusetts).
6 września. Nicky Hopkins, znakomity pianista i współpracownik Stonesów, umiera w Nashville w wieku 50 lat - przejdzie do historii jako bohater piosenki The Kinks, Session Man.
7 września. Koncert Rolling Stonesów na Carter Finley Stadium w Raleigh (Karolina Północna).
8 września. Rolling Stonesi osobiście odbierają nagrodę za „całokształt" {Hfetime achievement) i występują na żywo podczas rozdania MTV Musie Awards w Radio City Musie Hall.
9-25 września. Dalsze koncerty w Stanach Zjednoczonych: East Lansing w stanie Michigan (9 września), Chicago (11, 12 września), Denver w Kolorado (15 września),
470
Columbia w Missouri (18 września), Filadelfia (22, 23 września) i ponownie Columbia -tym razem w stanie Karolina Południowa (25 września).
26 września. Ukazuje się singel Rolling Stonesów You Got Me Rockingl Jump On Top Of Me. Druga piosenka nie znalazła się na albumie VOODOO LOUNGE, chociaż pochodzi z sesji w Irlandii - mimo to singel nie odegra najmniejszej roli na liście przebojów.
Koniec września. Koncerty Stonesów w Memphis w Tennessee (27 września) i w Pittsburghu w Pensylwanii (29 września).
Początek października. Koncert w Ames w Iowa (1 października) i powrót na dwa występy do Kanady - Edmonton (4, 5 października).
4-5 października. Premiera kolejnego singla Out Of Tears I Sparks Will Fly I l'm Gonna Drive (ostatnia piosenka nie pochodzi z albumu) - płyta dociera w USA do 76 pozycji.
8 października. Richards - syn Keitha i Anity Pallenberg - żeni się w dalekich Włoszech z Lucy de la Falaise. Zajętego ojca reprezentuje piękna macocha, Patti Richards.
10 października. Koncert w największej hali widowiskowej Ameryki - Superdome w Nowym Orleanie.
14, 15 października. Dwa występy w MGM Hotel w Las Vegas. Jerry Hall wpada w szał - niedoszła żona znalazła ponoć faks od (pamiętnej...) Carli Bruni, z propozycją sekretnego spotkania właśnie w MGM Hotel, adresowany do Micka Jaggera.
Połowa października. Koncerty Rolling Stonesów w San Diego (17 października) i w Pasadenie (19, 21 października) w Kalifornii.
22 października. Na ciężką chorobę wątroby umiera w wieku 52 lat Jimmy Miller -producent nagrań Stonesów na przełomie lat 60. i 70., odpowiedzialny za „nowe brzmienie" zespołu.
23 października. Stonesi w mieście mormonów - koncert na Rice Stadium w Salt Lakę City (Utah).
Koniec października. Pożegnanie z Kalifornią - koncertowy maraton w Oakland Coliseum (26, 28, 29, 31 października).
3-22 listopada. Koncerty Rolling Stonesów w El Paso (3 listopada) i w San Antonio (5 listopada) w stanie Teksas, w Little Rock w Arkansas (11 listopada), w Houston w Teksasie (13 listopada), w Atlancie w Georgii (15, 16 listopada), jeszcze raz w Teksasie w Dallas (18 listopada) i przelot na Florydę: Tampa (22 listopada).
23 listopada. W dorocznym plebiscycie studentów London School of Economics, w którym wybierany jest „honorowy prezydent" tej uczelni, Mick Jagger zwycięża ze słynnym terrorystą, Carlosem zwanym „Szakalem" - gwiazdor twierdzi, że jest zachwycony.
25 listopada. Koncert Rolling Stonesów na Joe Robbie Stadium w Miami (na Florydzie) transmitowany jest przez telewizję kablową w płatnym systemie pay-per-view i zostanie wydany na kasecie wideo: „Rolling Stones - Voodoo Lounge".
27 listopada. Koncert Stonesów na kampusie studenckim University of Florida w Gainesville.
28  listopada. Podczas konferencji prasowej w Palm Beach na Florydzie zespół The Rolling Stones zapowiada europejską trasę koncertową: rozpocznie się ona w czerwcu 1995 roku w Szwecji, a sponsorem będzie firma Volkswagen, która za przywilej reklamowania się w towarzystwie Rolling Stonesów zaproponowała zespołowi 4 miliony funtów...
Początek grudnia. Koncerty Stonesów w Detroit w Michigan (1 grudnia), w Toronto (3 grudnia) i w Montrealu (5, 6 grudnia) w Kanadzie, w Syracuse w stanie Nowy Jork
471
(8 grudnia), w Minneapolis w Minnesocie (11 grudnia) oraz w Seattle w stanie Waszyngton (15 grudnia).
17,18 grudnia. Dwa ostatnie koncerty Rolling Stonesów w Kanadzie - w BC Place w Vancouver.
24-25 grudnia. Krótka przerwa w tournee - wszyscy Stonesi spędzają święta ze swoimi rodzinami.
Koniec grudnia. Północnoamerykańskie koncerty przyniosły rekordowe wpływy, wynoszące ponad 140 milionów dolarów - czyni to z The Rolling Stones nie tylko najlepszy zespół świata, ale także najlepiej zarabiający zespół w dotychczasowej historii rock and rolla.
1995
14, 16,18, 20 stycznia. Maraton Stonesów na Stadionie im. Rodrigueza w stolicy Meksyku.
27, 28, 30 stycznia. Koncerty The Rolling Stones na stadionie Pacaembu w Sao Paulo w Brazylii.
2, 4 lutego. Koncerty na legendarnym stadionie piłkarskim Maracana w Rio de Janeiro w Brazylii - drugi występ zgromadził ponad 100 000 fanów i był transmitowany przez TV Globo, największą stację telewizyjną kraju. Finałowy występ Rolling Stonesów w Brazylii oglądało dzięki temu ponad 100 milionów telewidzów w całej Ameryce Południowej!
9,11,12,14, 16 lutego. Kolejny maraton koncertowy - tym razem na stadionie River Platę w Buenos Aires. Podczas wizyty w Argentynie Stonesi zostają zaproszeni przez prezydenta kraju, Carlosa Menema, i spotykają się z brytyjskim ambasadorem - ich wielkim fanem.
19 lutego. Koncert na Estadio Nacionale w stolicy Chile, Santiago (nie mylić z położonym w pobliżu niewielkim stadionem bokserskim - Estadio Chile - na którym we wrześniu 1973 roku poniósł męczeńską śmierć wybitny pieśniarz i poeta chilijski, Victor Jara).
24, 25 lutego. Dwa koncerty na stadionie w Ellis Park w Johannesburgu przed pełną widownią - mimo protestów chrześcijańskiej organizacji młodzieżowej The Young South Africans for Christian Civilization, która domagała się odwołania występów, ponieważ miały się one przyczynić do „moralnego i psychologicznego spustoszenia trawiącego kraj".
Początek marca. Koncertowy maraton w Japonii - na Korakuen Dome w Tokio (6, 8, 9, 12, 14, 16, 17 marca). Podczas pobytu w Tokio zespół - wraz z Donem Wąsem, współproducentem nowej płyty - odbywa akustyczne próby w studiach EMI/Toshiba z myślą o albumie w spopularyzowanej przez MTV konwencji unplugged-czyli: bez prądu...
1 marca. Album VOODOO LOUNGE przynosi Rolling Stonesom dwie nagrody Grammy - za najlepszy album rockowy oraz za najlepszy teledysk do utworu Love Is Strong.
22-23 marca. Dwa koncerty na stadionie Fukuoka Dome w mieście Fukuoka na wyspie Kyushu.
27 marca. Zmiana kontynentu - koncert w kompleksie Melbourne Cricket Ground w Australii.
Początek kwietnia. Australijskie tournee Stonesów: Sydney (1, 2 kwietnia), Adelaide (5 kwietnia), Perth (8 kwietnia), Brisbane (12 kwietnia).
472
16, 17 kwietnia. Dwa koncerty Rolling Stonesów na Nowej Zelandii: Weston Springs w Auckland.
Koniec kwietnia. Ukazuje się czwarty - i ostatni - singel z albumu VOODOO LOUNGE: / Go Wild. Dzieli los poprzednich, czyli przechodzi nie odnotowany na listach przebojów, jednak sam album sprzedaje się bardzo dobrze w większości krajów cywilizowanego świata.
1 maja. Komunistyczne władze Chin odmawiają zespołowi zgody na planowany wcześniej występ w Pekinie. Keith opowie „NME": „Otrzymałem długi list od rządu chińskiego z wyjaśnieniem, dlaczego nie możemy przyjechać. Jako numer jeden na liście było «zanieczyszczenie kultury». Na mnie więcej 30 pozycji znalazłem coś w rodzaju: «spowoduje to korki na ulicach». A po drodze pełno było podobnych bzdur..."
25 maja. Na licytacji w domu aukcyjnym Christie's sprzedana zostaje - za 50 125 funtów! - taśma, nagrana w 1961 roku, na której zespół ze zidentyfikowanym udziałem Micka Jaggera, Keitha Richardsa i Dicka Taylora (późniejszy lider Pretty Things) wykonuje trzynaście standardów R&B. Cenne znalezisko miało pochodzić ze strychu wspólnego kolegi wszystkich trzech panów - po zaledwie kilku dniach okazuje się, że szczęśliwym nabywcą kosztownej taśmy był... sam Mick Jagger. Zależało mu?
Koniec maja. Koncerty w - zaskakująco niewielkim - The Paradiso w Amsterdamie (26, 27, 28 maja). Klubowy występ Rolling Stonesów jest wielką sensacją. Drugi koncert transmitowany jest na gigantyczny ekran, na którym ogląda go (w środku miasta) 75 000 Holendrów. Kameralne występy w Europie są nagrywane i filmowane z myślą o albumie oraz filmie dokumentalnym, zrywającym z dotychczasową stadionową konwencją.
Początek czerwca. Sponsor trasy koncertowej Voodoo Lounge w Europie - firma Volkswagen - wypuszcza partię samochodów z zapowiadanej serii „Fabulous Volkswagen Golf Rolling Stones Coilection". Na szpanerskie wozy produkowane wyłącznie jako limited edition przyszło już ponad 1500 zamówień z samej Wielkiej Brytanii.
3-30 czerwca. Koncerty Rolling Stonesów w Europie: Sztokholm (3 czerwca), Helsinki (6 czerwca), Oslo (9 czerwca), Kopenhaga (11 czerwca), Nijmegen (13, 14 czerwca) i Landgraaf (18 czerwca) w Holandii, Kolonia (20 czerwca), Hanover (22 czerwca), Werchter w Belgii (24, 25 czerwca) i pierwszy z koncertów w Paryżu (30 czerwca).
Koniec czerwca. Rolling Stonesi odrzucają propozycję napisania piosenki do powstającego właśnie nowego filmu z agentem Jamesem Bondem - „Golden Eye". Czyżby nie ten kaliber?
1  lipca. Drugi koncert Rolling Stonesów na torze wyścigowym Longchamps w Paryżu. Zespołem rozgrzewającym jest w obu wypadkach grupa Bon Jovi z New Jersey.
2 lipca. W klubie L'Avenue w Paryżu odbywa się przyjęcie urodzinowe Jerry Hall -jednym z gości jest zagorzały fan Rolling Stonesów... aktor Jack Nicholson.
3  lipca. Półtora tysiąca ludzi czeka na otwarcie kas biletowych w sklepie Virgin Megastore na Polach Elizejskich w Paryżu - zapowiada się niezwykłe wydarzenie: jeszcze tego samego wieczora Stonesi zagrają w słynnej Olympii. Jest to już druga tak mała sala na europejskiej trasie zespołu (po raz ostatni The Rolling Stones wystąpili w Olympii w 1966 roku - prawie 30 lat wcześniej!). Rozgrzewa koszmarny zespolik z Paryża, ale niewydarzeni muzycy dzielnie znoszą przez godzinę wycie znudzonej widowni. Rolling Stonesi dają najlepszy, być może, koncert tournee, sięgając po stare numery i wykonując je z młodzieńczą energią. Kręcą się taśmy - fragmenty występu w Olympii zostaną uwiecznione zarówno na przygotowywanej płycie, jak i na nowym filmie.
473
9 lipca. Koncert na stadionie Don Valley w Sheffield - pierwszy występ Rolling Stonesów w Wielkiej Brytanii od 1990 roku (100 ciężarówek przewoziło sprzęt przez kanał).
11, 15, 16 lipca. Seria koncertów na stadionie Wembley w rodzinnym Londynie -zainteresowanie występami wzrasta geometrycznie, podobnie ceny biletów u koników. Wyjątkowe są jednogłośne zachwyty brytyjskiej prasy, często bardzo krytycznie nastawionej do zespołu. Pośród wielu gości odwiedzających Stonesów po występach przewinął się dead man walking- pisarz napiętnowany wyrokiem śmierci, Salman Rushdie.
19 lipca. Kolejne niezwykłe wydarzenie na tej niecodziennej trasie - zespół The Rolling Stones występuje przed trzytysięczną widownią w Brixton Academy w Londynie. Jest środa. Bilety sprzedawano w londyńskim sklepie Virgin Megastore od wtorkowego poranka - gigantyczna (ale bardzo kulturalnie zachowująca się) kolejka fanów zbierała się już od poniedziałku! Cena biletu wynosiła 25 funtów (tylko stojące miejsca). Na występ przybyli oboje rodzice Micka Jaggera, a także była narzeczona - Mariannę Faithfull.
22 lipca. Koncert The Rolling Stones w sali El Molinon w miasteczku Gijon w Hiszpanii.
24 lipca. Koncert na stadionie Alvalade w Lizbonie (w nieczęsto odwiedzanej Portugalii).
27 lipca. Koncert w Grammont w Montpellier we Francji - do Rolling Stonesów dołącza Wielki Bob i wspólnie wykonują epokowy numer Dylana Like A Rolling Stone. Do tej - jakby specjalnie dla nich stworzonej - piosenki Stonesi przymierzają się po raz pierwszy w przeszło trzydziestoletniej karierze. Ciekawe, na co czekali?
29, 30 lipca. Dwa koncerty The Rolling Stones na stadionie św. Jakuba w Bazylei (Szwajcaria).
Koniec lipca. Obrazy Rona Wooda o tematyce przyrodniczej (gitarzysta nie ogranicza się jedynie do portretów) zostają wystawione na aukcji w Christie's i cieszą się sporym wzięciem - przeciętna cena za „olej" kształtuje się około 3500 funtów (dopomogły koncerty?).
Początek sierpnia. Rozchodzi się interesująca pogłoska - Bill Gates, właściciel firmy Microsoft i znany milioner, przymierza się podobno do piosenki Rolling Stonesów Start Me Up. Ma ona posłużyć do kampanii reklamowej najnowszego produktu Microsoftu: systemu operacyjnego znanego na razie pod „kryptonimem" Windows 95. Cytowana oferta zamyka się w przedziale 5-15 milionów dolarów, ale są to na razie tylko pogłoski, a cena wydaje się baśniowa.
1 sierpnia. Koncert Stonesów na Osterreich Ring w Zeltweg gromadzi 90 000 Austriaków.
3 sierpnia. Stonesi występują na zapełnionym po brzegi stadionie olimpijskim w Monachium.
5 sierpnia. Tryumfalny powrót The Rolling Stones do Pragi - 130 000 wielbicieli zespołu (ponownie: z całej Europy Wschodniej, także z Polski) przybywa na stadion Strahov.
8 sierpnia. Po raz pierwszy na Węgrzech - Rolling Stonesi grają na Nepstadion w Budapeszcie.
Połowa sierpnia. Seria koncertów The Rolling Stones w Niemczech: Schuttorf (12 sierpnia), Lipsk (15 sierpnia), Berlin (17 sierpnia), Hockenheim (19 sierpnia), Mannheim (22 sierpnia). W każdym mieście komplet widowni.
25 sierpnia. Zamknięty koncert na terenie fabryki Volkswagena w Wolfsburg w Niemczech. Występ dla pracowników był częścią umowy sponsoringowej z producentem aut.
474
27 sierpnia. Koncert w Kirchberg w Luksemburgu gromadzi więcej widzów niż księstwo liczy mieszkańców - docierają liczne pielgrzymki fanów z pobliskich Niemiec i Francji.
29-30 sierpnia. Ostatnie koncerty trasy Voodoo Lounge Tour - Rotterdam, Holandia.
Koniec sierpnia. Voodoo Lounge Tour widziało około 8 milionów ludzi. Tournee przyniosło ponad pół miliarda dolarów i pobiło dotychczasowe rekordy - zgodnie z tradycją Stonesów.
Początek września. Stonesi odpoczywają: Charlie i Shirley w Polsce (koniki, koniki...), Mick Jagger we francuskim zameczku, Ron w domu w Irlandii, a Keith w domu w... Redlands.
11 września. Popularny niemiecki magazyn „Der Spiegel" sugeruje, że Rolling Stonesi używali częściowego playbacku w czasie większości koncertów Voodoo Lounge Tour.
20 września. W hotelu Grosvenor House w Londynie nakręcona zostaje sekwencja na przyjęciu, która znajdzie się w najnowszym teledysku Stonesów - będzie nim film do piosenki Boba Dylana z 1965 roku: Like A Rolling Stone (wykonanie pochodzi z czerwcowego występu zespołu w paryskiej Olympii). Reżyseruje - ponownie - Michael Gondry.
21  września. Koniec zdjęć do teledysku Like A Rolling Stone. Zespół sfilmowano przed niewielką widownią w Bagley's Studio (w Londynie) - The Rolling Stones rozgrzali publiczność bluesowym jamem oraz serią klasycznych hitów: Street Fighting Man, Brown Sugar, Start Me Up i Honky Tonk Woman. Główną rolę w minifilmie zagrała młoda aktorka Patricia Arquette - towarzyszyło jej 75 modelek imponującej urody.
24 września. Keith Richards w towarzystwie żony Patti, syna Marlona oraz synowej Lucy udaje się do Włoch - dopiero na miejscu gitarzysta dowie się, że na wiosnę zostanie dziadkiem! „Archetypalny rockandroller" przeskoczy w ten sposób swą rockandrollową widownię o jedno pokolenie - najlepszy dowód na to, że rock nie musi być „muzyką młodych".
Początek października. Mick i Keith spotykają się w Nowym Jorku, by rozpocząć promocję zapowiadanego albumu nagranego na żywo. Przy okazji ujawniają dalsze koncertowe plany zespołu: Rolling Stonesi chcą zagrać przed „nową widownią" - na przykład w Indiach. Mają także zamiar wystąpić w miastach Dalekiego Wschodu (m.in. Singapurze, Hongkongu, Manili) i powrócić do Ameryki Południowej - do Brazylii i Argentyny, gdzie w czasie ostatnich występów spotkali się z niespodziewanie gorącym przyjęciem.
6 października. W Stanach Zjednoczonych ukazuje się nowy singel Stonesów, Like A Rolling Stone.
7 października. Singel Like A Rolling Stone ukazuje się w Wielkiej Brytanii - dojdzie do 12 pozycji.
Połowa października. „Der Spiegel" publikuje całostronicowe ogłoszenie zespołu The Rolling Stones, którego członkowie kategorycznie stwierdzają, że podejrzenia o używaniu przez nich playbacku w czasie ostatniej trasy koncertowej są absolutnie nieprawdziwe. Brak oficjalnych przeprosin ze strony redakcji magazynu nasuwa przypuszczenia, że zespół skieruje sprawę do sądu - podobno poczyniono już pierwsze kroki.
Koniec października. „Błyszczący bliźniacy" rzucają czerwony (z gniewu) blask komentując idiotyczne - i nieodpowiedzialne - podejrzenia opublikowane przez magazyn „Der Spiegel". Mick Jagger: „Insynuacje tego typu są po prostu głupie, ale ludzie wierzą często w to, co usłyszą - zwłaszcza kiedy jest to gdzieś wydrukowane. Mamy na taśmie nagrania z każdego koncertu, a także wideo - oczywiście, że wygramy sprawę". Keith
475
Richards: „Możecie mnie nazywać jak chcecie - narkomanem, kryminalistą, nawet «zanie-czyszczaczem kultury* - nie mówcie mi tylko, że nie gram na żywo: to jest największa obelga na świecie. Po pierwsze, zażądam przeprosin, a po drugie odszkodowania - lecz bez względu na to, ile pieniędzy od nich wyciągniemy, całą sumę przekażę na rzecz dzieci w Bośni. Nawet nie chcę oglądać ich pieniędzy!"
7 listopada. Ukazuje się „Voodoo Lounge CD-ROM" - brytyjski magazyn „Sunday Times" nazywa go „jednym z najbardziej udanych CD-ROM-ów wydanych do tej pory". Mick Jagger: „To właściwie fantazja - można podróżować ze Stonesami po świecie i oglądać różne dziwne rzeczy". Keith Richards: „Chcieliśmy pokazać także i to, co podnieca nas samych - dlatego jest tam plik Blues Room z Howlin' Wolfem i Muddy Watersem". Jednym z bardziej atrakcyjnych efektów, znajdujących się w programie, są zdjęcia z koncertu Stonesów z kamery przytwierdzonej do... okularów Rona!
13 listopada. Brytyjska premiera nowego albumu koncertowego - płyta nosi tytuł STRIPPED. Zawiera nagrania na żywo z klubów (Paradiso w Amsterdamie i Olympia w Paryżu) oraz fragmenty prób z Tokio i z Lizbony. Po raz pierwszy w dyskografii zespołu płyta kompaktowa zawiera materiał „interaktywny" - m.in. wywiady, teledyski oraz scenę z Mickiem Jaggerem śpiewającym a cappella w garderobie Tumbuling Dice. Album zajmie 9 miejsce w Anglii, natomiast na „liście europejskiej" będzie na miejscu 2...
14 listopada. STRIPPED ukazuje się Stanach, gdzie - podobnie jak w Anglii -zajmie 9 miejsce.
Połowa listopada. Mick i Jeny robią sobie wakacje na maleńkiej wysepce w pobliżu Dżakarty, podczas gdy Charlie i Shirley biorą udział w większej ekspedycji po Afryce. 25 listopada. Prasa podaje, że Mick nabył prawa do ekranizacji książki Roberta Harrisa „Enigma" - miały go kosztować 650 000 dolarów (był już film pod tym tytułem w 1982 roku).
Koniec listopada. Podczas wakacji w swoim domu na Jamajce „gitarzysta, który ma zostać dziadkiem", urządza jam-sessions z miejscowymi rastafarianami - Keith Richards kocha reggae.
Początek grudnia. Londyńskie brukowce podają, że Ron Wood znalazł się w szpitalu z rozpoznaniem nowotworu - „gitarzysta numer dwa" faktycznie przeszedł zabieg klatki piersiowej, ale w jego efekcie wykluczono (!) podejrzenie raka. Ron wraca do domu w Irlandii.
8 grudnia. Mick Jagger udziela na żywo wywiadu w Internecie - rozmowę prowadzi redaktor magazynu „Rolling Stone", David Fricke, ale inni użytkownicy sieci też mogą zgłaszać swoje pytania. Fricke prosi Micka, żeby zdradził jakiś sekret na swój temat, coś, o czym nikt jeszcze nie wie. Jagger odpowiada: „Przyszedłem na świat jako kobieta". Rolling Stonesi otwierają własną stronę internetową: http/www.stones-worl.comm.
Połowa grudnia. W domowym studiu Rona Wooda w Irlandii nagrywa Bo Diddley. Tymczasem były boss gitarzysty - Rod Stewart - wpada do pubu Point Depot w Dublinie, gdzie grają razem kilka starych numerów (ku wielkiej uciesze popijającej guinnessa widowni).
25 grudnia. Gwiazdka - Mick spędza święta na Mustique, a Keith w Nowym Jorku. Z rodzinami.
31 grudnia. Ron Wood organizuje na swej irlandzkiej farmie przyjęcie noworoczne, na którym goście gitarzysty wypijają 1000 litrów guinnessa - niestety, nie znamy liczby gości.
476
1996


Początek stycznia. Rolling Stonesi powołują się na enigmatyczne „trudności techniczne" odwołując planowane (podobno) tournee po Dalekim Wschodzie i po Ameryce Południowej.
19 stycznia. W dniu, w którym The Charlie Watts Ouintet rozpoczyna w londyńskich Olympic Studios nagrywanie nowego albumu umiera matka perkusisty.
26 stycznia. Po 17 latach i 102 numerach przestaje ukazywać się fanzin „Beggars Banquef - nieregularny periodyk poświęcony w całości Rolling Stonesom.
Koniec stycznia. W rodzinnej miejscowości Briana, Cheltenham, powstaje Brian Jones Fan Club i zaczyna ukazywać się magazyn poświęcony zmarłemu muzykowi - pt. „Spirit".
Początek lutego. Keith Richards mówi w wywiadzie dla magazynu „Guitar World": „Jedyne, co chcę robić, to nagrywać dobre płyty - zawsze tego chciałem. Miałem wielkie szczęście, bo zawsze trafiałem do studia z bardzo dobrymi zespołami i udawało mi się to".
Koniec lutego. Ron Wood spędza karnawał w Rio de Janeiro - po tradycyjnym mardi gras (nasz Tłusty Czwartek) udaje się do położonego w głębi kraju miasta Brasilia.
Marzec. Charlie Watts odwiedza Kostarykę, gdzie udziela się w akcji ratowania lasów. Keith Richards nagrywa na Jamajce materiał dla X-Pensive Winos, a Mick Jagger pracuje w Atlancie z producentem Dallasem Austinem (na razie bez rezultatów).
Początek maja. Ron Wood wraca do Brazylii, by otworzyć wystawę swoich ostatnich prac - pięć najnowszych obrazów gitarzysty zainspirowało tournee Voodoo Lounge.
10 maja. Ukazuje się album Bo Diddleya A MAN AMONGST MEN - grają na nim Ron i Keith.
Koniec maja. Na świat przychodzi Ella Rosę, córka Marlona i Lucy Richardsów -„archetypalny rockandroller" zostaje dziadkiem (jest to symboliczny dzień dla całego rock and rolla).
Początek czerwca. Jeny Hall i była modelka Marie Helvin nabywają prawa do książki „Henrietta" - opublikowanej w 1994 roku autobiografii Henrietty Moraes, modelki najbardziej znanych londyńskich mistrzów fotografiki: Francisa Bacona i Lucien Freud.
10 czerwca. Ukazuje się nowy album The Charlie Watts Ouintet - LONG AGO & FAR AWAY. Perkusista zaangażował w roli solisty Bernarda Fowlera, czarnoskórego wokalistę, z którego usług do tej pory Stonesi korzystali na koncertach - na płytę składają się same „miękkie" standardy jazzowe, m.in. Gershwina, Carmichaela, Ellingtona, Portera.
20 czerwca. Ukazuje się album 12 HITS AND A BUMP grupy Nickelbag - gości na nim Ron Wood.
28 czerwca. Ron Wood występuje gościnnie z Bobem Dylanem, podczas londyńskiego koncertu Mistrza w Hyde Parku - z widowni przysłuchują się m.in. Mick Jagger, Erie Clapton oraz dwaj muzycy The Who: Pete Townshend i Roger Daltrey. Idole siedzą razem.
30 czerwca. Charlie Watts zwierza się reporterce magazynu „You": „I ja, i moja żona mieliśmy w latach 80. wiele problemów. Shirley ostro piła, ja brałem narkotyki. Bardzo ucierpieliśmy od tego oboje - straciłem kontrolę nad tym, kim jestem, narkotyki i bania zrobiły ze mnie kogoś innego, niż byłem. Nazywano mnie Drakulą. Byłem pijany na pogrzebie własnego ojca - bardzo tego żałuję. Bardzo... Ale tylko w ten sposób potrafiłem sobie z tym wszystkim poradzić. A przynajmniej tak mi się wtedy wydawało. To jest zazwyczaj głównym pretekstem i usprawiedliwieniem."
4 lipca. The Charlie Watts Ouintet rozpoczyna krótkie tournee północnoamerykańskie od występu na Montreal Jazz Festival w Kanadzie - zespół promuje nowy album.
477
Tymczasem w Londynie Mick bierze udział w przyjęciu w ekskluzywnej sali Dorchester Ballroom - „kolację dla bogatych" prowadzi księżna Walii, Diana.
6 lipca. The Charlie Watts Ouintet występuje w Massey Hall w Toronto - ta prowincjonalna sala koncertowa przeszła do legendy jazzu, kiedy 15 maja 1953 roku wystąpił w niej .jazzowy kwintet wszechczasów" złożony z mistrzów be-bopu. Byli nimi panowie Charlie Parker, Dizzy Gillespie, Bud Powell, Charlie Mingus oraz Max Roach.
10 lipca. Kwintet Charliego Wattsa występuje w programie Davida Lettermana w studiu NBC na Manhattanie - tym razem bez żadnych ingerencji ze strony producentów programu.
11  lipca. Bert Richards, jego syn Keith, synowa Patti, wnuk Marlon i prawnuczka, Ella Rosę, oglądają występ kwintetu Charliego w nowojorskim Supper Club.
Połowa lipca. The Charlie Watts Ouintet występuje w Warfield Theatre w San Francisco - na jeden z koncertów (15 lipca) wpada Mick Jagger, towarzyszy mu producent Don Was. Tymczasem londyńscy sąsiedzi Micka sprzeciwiają się jego planom zbudowania solarium na dachu Downe House - zabytkowy budynek pochodzi z 1780 roku.
23 lipca. The Charlie Watts Ouintet występuje w londyńskim Shepherd's Bush Empire. Perkusista skarży się na łamach magazynu jazzowego „Straight No Chaser": „Bardzo smutne jest to, że ludzie nie ubierają się tak, jak należy. Kiedy byłem ostatnio na balecie, tylko dwie osoby miały krawaty i garnitury - nie powinno tak być. Kończy się chyba na mnie pewna epoka - niemądry stary pryk opowiada coś od rzeczy."
Koniec lipca. Do nietypowej sesji dochodzi w Woodstock w domu Levona Heima, perkusisty zespołu The Band - legendarna grupa dokonuje nagrań z towarzyszeniem dwóch muzyków wsławionych przed laty długotrwałą współpracą z „Królem", Elvisem Presleyem: gitarzystą Scottym Moorem i perkusistą D. J. Fontaną. Sesja robi się jeszcze bardziej nietypowa, kiedy do piosenki Deuce And A Ouarter dołącza nagle Keith Richards i to w podwójnej roli - gitarzysty i wokalisty. Rezultaty możemy podziwiać na albumie ALL THE KING'S MEN wydanym w 1997 roku przez Polydor („ludzi «Króla»" jest na nim znacznie więcej - nagrania zgromadziły wszystkich żyjących współpracowników Elvisa Presleya - powstały w dwudziestą rocznicę przedwczesnej śmierci „Króla").
Początek września. Pojawiają się doniesienia prasowe na temat filmowych planów Jaggera: mówi się, że Mick zakłada własną wytwórnię i planuje realizację trzynastu filmów w czasie kolejnych 5 lat. Magazyn „Variety" konkretyzuje prasowe spekulacje: Mick Jagger wyprodukuje film biograficzny o Tinie Monatti, rewolucjonistce, która działała w latach trzydziestych w Europie i w Meksyku (ta działaczka komunistyczna zmarła w tajemniczych, nie wyjaśnionych okolicznościach w 1942 roku - w wieku 45 lat).
Koniec września. Kinoman Keith Richards spędza kilka dni na festiwalu filmowym w Wenecji. W tym samym czasie w domowym studiu Rona Wooda w Irlandii zabawiają się we wspólne granie panowie Bob Dylan, Bernard Fowler i oczywiście sam gospodarz.
12 października. Światowa prapremiera (!) filmu „The Rolling Stones Rock'n'Roll Circus" na XXXIV Nowojorskim Festiwalu Filmowym jest spóźniona o... prawie 28 lat!
15 października. Premiera filmu „The Rolling Stones Rock'n'Roll Circus" w Londynie (bez udziału żadnego ze Stonesów, którzy zmęczyli się tematem już ładnych parę lat wcześniej).
15 października. Jerry Hall zwraca się o pomoc do najsłynniejszego asa brytyjskiej palestry, Anthony'ego Juliusa - prawnika, który zasłynął w świecie przeprowadzając rozwód księżnej Diany i zapewniając jej ze strony księcia Walii sumę 15 milionów funtów. Przyczyna? Chroniczna niewierność konkubenta, o którego wyczynach starzejąca się
478
modelka dowiaduje się z brukowej prasy. Konkubent dał się tym razem przyłapać na dwóch frontach: z aktorką Urną Thurman (byłą żoną Gary'ego Oldmana) i z młodą czeską modelką, Jana Rajlich. Z donosów prasowych wynika zresztą, że niepoprawny Jagger „zaliczył" obie panie w nieeleganckim odstępie niecałych 24 godzin.
16 października. Dalszy ciąg sensacji prasowych na temat rozwiązłego „prowadzenia się" idola... Jednego dnia Mick przyłożył hollywoodzkiemu fotografowi, który śmiał zrobić mu zdjęcie, kiedy w klubie Viper Room (przy Bulwarze Zachodzącego Słońca) tulił w ramionach piękną Urnę (dziewczyna grała w 1989 roku samą boginię Wenus - w absolutnie cudownych „Przygodach barona Munchhausena" reżyserowanych przez Terry'ego Gilliama). Jednak następną już noc niezmordowany Jagger spędzał w Beverly Hills Hotel i miał w ramionach śliczną Czeszkę. Kto za nim nadąży?
17 października. Spokój w rodzinie - Mick i Jerry odłożyli na bok „różnice" i postanowili zacieśnić związek dla dobra dzieci. Tym razem prawnik nie będzie jeszcze potrzebny. Jagger zostaje z dziećmi w Londynie (rehabilitacja?), Jerry kręci film na południu Francji.
21 października. ABKCO wydaje - zapowiadany od 28 lat - soundtrack z „Rock-androllowego cyrku". THE ROLLING STONES ROCK'N'ROLL CIRCUS jest niewątpliwie najpiękniejszą edycją płytową w dziejach wytwórni - gruba okładka, atrakcyjna „książeczka", wielka klasa.
Koniec października. The Charlie Watts Ouintet odbywa tournee po Japonii (z Bernardem Fowlerem).
11 listopada. ABKCO wydaje na kasecie wideo film „The Rolling Stones Rock'n'Roll Circus".
21 listopada. „Der Spiegel" „odszczekuje" swoje impertynenckie podejrzenia - gazeta przyznaje, że Rolling Stonesi grali na żywo, ale wysokość odszkodowania nie zostaje ujawniona.
17 grudnia. „The Daily Telegraph" podaje, że Rolling Stonesi rozpoczną latem następne tournee - zespół pracuje już podobno w Connecticut nad nową płytą. Powołując się na słowa Bernarda Doherty'ego, rzecznika prasowego zespołu, dziennik podkreśla, że ostatnie występy w niewielkich klubach Europy wyzwoliły u Stonesów potrzebę bliższego kontaktu z widownią i ze sobą („po raz pierwszy nie stali 50 metrów od siebie").
19 grudnia. Inny rzecznik zespołu, Lester Dixon, zaprzecza pogłoskom o tak szybkim powrocie Stonesów na estrady - nowa płyta ma być gotowa pod koniec następnego roku, a grupa owszem, odbędzie kolejne tournee, ale „w ciągu najbliższych paru lat, nie wcześniej".
Koniec grudnia. Inny aspekt ewentualnego powrotu The Rolling Stones na estrady porusza redaktor brytyjskiego magazynu „Mojo", Matt Snów: „Mick dobrze wie, że nie jest wieczny - od 20 lat robi na scenie to samo i ma absolutną paranoję na jednym punkcie: żeby nikt czasem nie powiedział, że Stonesi zaczynają zwalniać tempo."
1997
Styczeń. Mick i Jerry Hall pojawiają się w kinie Odeon na londyńskim Leicester Square na premierze filmowej etiudy szekspirowskiej Ala Pacino „Looking For Richard".
Luty. Mick Jagger i Keith Richards spotykają się - tradycyjnie już - na Barbadosie, gdzie rozpoczynają pracę nad nowym materiałem na album Rolling Stonesów.
479
13 marca. Stonesi zaczynają nagrywać nowy materiał w Los Angeles pod okiem Dona Wąsa.
25 marca. Charlie przylatuje z Kalifornii do Londynu na przyjęcie, które odbywa się w słynnym Hammersmith Palące z okazji 50 urodzin Eltona Johna - towarzyszą mu żona i córka.
Koniec marca. Don Was leci do Londynu w związku z promocją swojej pierwszej solowej płyty. Mick i Keith korzystają z przerwy w nagraniach i bawią się na licznych przyjęciach „około oskarowych" w Hollywood. Tymczasem w Anglii starzejąca się modelka, Jeny Hall, inauguruje własny talk-show w telewizji Granada, pt. „Granada Talk".
Początek kwietnia. Wszyscy Rolling Stonesi powracają w Los Angeles do pracy nad nowym albumem.
28 kwietnia. Mick Jagger ogląda koncert U2 na stadionie w San Diego. Pop-Mart Tour Irlandczyków ma imponującą oprawę sceniczną - niemal na miarę Rolling Stonesów.
11 maja. Jagger najwyraźniej chce być „na bieżąco". Tym razem ogląda w Shrine Expo Hall (w Los Angeles) popisy The Chemical Brothers - najnowszego objawienia techno.
13 maja. W Anglii ukazuje się album THE KNIGHTS OF THE BLUE TABLE, poświęcony pamięci Cyrila Daviesa, zmarłego na białaczkę w 1964 r. pioniera brytyjskiej sceny bluesowej. W utworze Lonniego Johnsona Ftacketeer Blues słychać obu braci Jagger - tym razem śpiewa Chris (!), a Mick gra na harmonijce. Na albumie wystąpił także eks-Stones - gitarzysta Mick Taylor, który wykonuje temat Williego Dixona You ShookMe.
Początek czerwca. Producent Don Was uchyla rąbka tajemnicy - w wywiadzie dla magazynu „Record Collector" mówi inteligentnie, że nowa płyta Stonesów będzie „taka sama, ale inna". Zdradza, że chłopcy (panowie?) pracują zawsze do momentu, aż „odpadnie" Keith - to nie nowina, wiadomo również, że Richards nie „odpada" tak szybko. Natomiast pełnym zaskoczeniem jest dla wszystkich niezwykle czynna rola Charliego Wattsa w powstawaniu albumu - „oczyszczony" perkusista zaskakuje kolegów po 35 latach.
2 czerwca. Ron Wood skończył dzień wcześniej 50 lat - obchodzi półwiecze w towarzystwie m.in. Micka i Jerry Hall, Micka Hucknalla, Mariannę Faithfull oraz znanego jockeya, Frankiego Dettori. Wszyscy czterej członkowie „najlepszego rockandrollowego zespołu świata" są już w ten sposób po pięćdziesiątce (Ron Wood jest najmłodszy): Mick ma już prawie 54 lata, Keith 53 lata, a Charlie kończy właśnie tego dnia 55 lat.
9 czerwca. Jerry Hall ujawnia, że jest w trzecim miesiącu ciąży (z Mickiem) - oboje rodzice przyznają, że są zaskoczeni, ale nie kryją też wielkiej radości z powiększenia rodziny.
22 czerwca. Rolling Stonesi kręcą teledysk na ulicach Manhattanu - będzie promował pierwszy singel z oczekiwanego albumu. Znamy już tytuł piosenki: Anybody Seen My Baby. Roboczy tytuł albumu brzmi BLESSED POISON (a więc: „Błogosławiona trucizna").
Koniec czerwca. Anita Pallenberg informuje fanklub Briana Jonesa, że pracuje nad autobiografią. Stonesi kończą pracę nad albumem, który będzie nosił tytuł „Mosty do Babilonu". Mówi się, że zespół gotowy jest rozpocząć kolejne tournee pod koniec września. Irlandzką farmę Rona Wooda odwiedza Bob Dylan - obaj panowie sporo nagrywają. Część piosenek, napisana przez Dylana, ma znaleźć się na najnowszym solowym albumie Wooda, planowanym na 1998 rok - tytuł roboczy AFTER SCHOOL.
Początek lipca. Keith zapowiada, że już od września zacznie działać jego własna wytwórnia płytowa, Mindless Records (Bezmyślne płyty). Premierowym albumem ze „stajenki" Richardsa będzie nagranie rastafarianów z Jamajki, WINGLESS ANGELS (same bębny!).
480
Połowa lipca. Wytwórnia Virgin nie wyklucza wydania solowego materiału Keitha Richardsa, zarejestrowanego w salonie domu gitarzysty na Jamajce z pomocą kilku tubylców.
Koniec lipca. Ron i Jo są gośćmi weselnymi jockeya Frankiego Dettori w Newmar-ket (w Anglii).
3 sierpnia. W londyńskiej Jazz Cafe (położonej w Camden Town) odbywa się pierwszy w historii zlot o enigmatycznej nazwie: „Światowe Sympozjum Miłośników Rolling Stonesów". Nikt z tzw. osób zbliżonych do zespołu nie bierze w nim udziału i sprawa przycicha.
18 sierpnia. Stonesi oznajmiają światu szczegóły trzynastego amerykańskiego tournee. Tym razem robią to pod słynnym mostem Brooklyńskim w Nowym Jorku - kilkuset przedstawicieli światowej prasy, wytwórni Virgin i firmy telekomunikacyjnej Sprint (sponsora trasy) oczekuje przybycia członków zespołu pod gigantycznym ekranem. Pojawia się na nim nagle rzut mostu ze śmigłowca. Zbliżenie ukazuje jadący mostem czerwony kabriolet - dalsze zbliżenia ujawniają, że za kierownicą zasiada Mick, obok niego siedzi Keith, a Chariie i Ron zajmują tylne siedzenie. Z samochodowego odtwarzacza dobiegają dźwięki najnowszego albumu... Podczas konferencji prasowej Mick Jagger zajmuje miejsce wśród dziennikarzy i uprzedza nieuchronne pytanie, czy będzie to ostatnie tournee Rolling Stonesów, na co Keith odpowiada błyskawicznie: „Tak - to i pięć następnych!". Zespół oznajmia, że trasa koncertowa rozpocznie się 23 września w Chicago i - zgodnie z dotychczasową tradycją - kontynuowana będzie w przyszłym roku w Europie. Darryl Jones ponownie zagra na gitarze basowej, natomiast w kolejce do najbardziej prestiżowej (i beznadziejnej) „rozgrzewki" czekają już: Sheryl Crowe, Blues Traveller, Foo Fighters, Dave Matthews Band i Smashing Pumpkins. W tydzień po rozpoczęciu tournee ukaże się nowy album. Zagadnięty o „konflikt priorytetów" Mick Jagger odpowiada: „Termin trasy poznałem wcześniej niż termin porodu - postaram się być i tu, i tu!". Zespół wygląda zdrowo.
27 sierpnia. Pierwsze koncerty Bridges To Babylon Tour zostają wyprzedane w rekordowym czasie - w samym Chicago w ciągu niecałej godziny rozchodzi się ponad 100 000 biletów na dwa koncerty na Soldier Field. Rolling Stonesi ponownie biją rekordy i - jak dotychczas - są to wyłącznie ich własne rekordy z poprzedniego tournee.
29 sierpnia. Londyński „Times" cytuje zapewnienie Jaggera, że będzie obecny przy narodzinach czwartego dziecka, bez względu na to, dokąd zaniesie go właśnie trasa koncertowa. Tymczasem szczęśliwa Jerry Hall udziela licznych wywiadów pod ogólnym hasłem: „Dlaczego chcę zostać mamusią mając 41 lat" - twierdzi, że nigdy nie jest za późno.
31 sierpnia. Premiera singla Anybody Seen My Baby odbywa się dość nietypowo -w pierwszej kolejności piosenka prezentowana jest przez stacje radiowe Ameryki Północnej (do sklepów trafia w pierwszych dniach września). Można ją także odnaleźć w Internecie - adres: http://www.kmtt.com/nonframes/newsflash.shtml (z fragmentem teledysku). Teledysk zapowiada się bardzo interesująco. Nakręcony na ulicach Manhattanu (plus kilka surrealistycznych dekoracji) ukazuje Micka bezskutecznie poszukującego dużej dziewczyny w negliżu, oddalającej się - ku uciesze mijanych przechodniów - w stronę Chinatown. Do tego sceny z Jaggerem w autentycznym nowojorskim metrze.
Koniec sierpnia. Organizatorzy europejskiego skrzydła tournee zwracają baczną uwagę na terminy rozgrywek piłkarskich Mistrzostw Świata we Francji - żadnego „konfliktu interesów".
12 września. Tradycyjny „występ-niespodzianka" w małym klubie: Horseshoe Ta-vem w Toronto.
481
18 września. Powtórka „występu-niespodzianki" - tym razem w klubie Double Door w Chicago, gdzie 270 osób płaci za wejście po 7 dolarów, nie wiedząc, co je czeka w środku.
23 września. Otwarcie Bridges To Babylon Tour na Soldier Field w Chicago -pierwszy koncert The Rolling Stones A.D. 1997 ogląda 70 000 widzów (otwiera The Blues Traveller). Stonesi grają przez 2,5 godziny, kończąc występ fajerwerkami za 50 tysięcy dolarów. Także i tym razem wielkie wrażenie robi scena, zaprojektowana przez Marka Fishera - stanowi połączenie pomysłów z poprzednich tras Pink Floyd (wielki okrągły ekran) oraz U2 (długi podest, prowadzący do małej, kameralnej sceny, na której Stonesi mogą się przez chwilę sprawiać wrażenie rhythmandbluesowego combo z lat 60.).
„Babilońskim" akcentem są dwie gigantyczne, nadymane (na-dymane) nierządnice. Podstawowy zestaw utworów: Satisfaction, Let's Spend The Night Together, Flip The Switch, Gimme Shelter, Anybody Seen My Baby, Saint Of Me, Out Of Control, Miss You, AIIAbout You, Wanna Hołd You, lt's Only Rock'n'Roll, The Last Time, Like A Rolling Stone, Sympathy For A Devil, Tumbling Dice, Honky Tonk Woman, Start Me Up, Jumpin' Jack Flash, You Can't Always Get What You Want oraz Brown Sugar. Na wyraźny postulat Keitha Richardsa zespół stara się zmieniać każdorazowo pięć do sześciu piosenek. Na małej scenie wykonuje zwykle Like A Rolling Stone i pierwszy, większy przebój autorski -The Last Time. A także Little Ouennie oraz Let It Bleed.
Muzycy towarzyszący Rolling Stonesom na tournee Bridges To Babylon Tour:
Darryl Jones (gitara basowa), Bobby Keys (saksofon), Chuck Leavell (instrumenty klawiszowe), Lisa Fisher, Bernard Fowler, Blondie Chaplin (chórki), Michael Davis (puzon), Kent Smith (trąbka), Andy Snitzer (saksofon, instrumenty klawiszowe). Sensacją samą w sobie są efekty z użyciem ognia - płomieniami wybuchają i miotają nimi we wszystkie strony dwie wielkie wieże boczne. A także - wyciągany na kształt drabiny strażackiej -pomost, po którym Stonesi przechodzą z dużej sceny na małą.
25 września. Drugi koncert Rolling Stonesów na Soldier Field w Chicago (ponownie nadkomplet).
27 września. Koncert The Rolling Stones na Ohio Stadium w mieście Columbus (w stanie Ohio).
29 września. Nowy album Stonesów BRIDGES TO BABYLON ukazuje się w Wielkiej Brytanii.
30 września. Premiera albumu BRIDGES TO BABYLON w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie. The Rolling Stones występują tego dnia na Winnipeg Stadium w Winnipeg (Kanada).
1 października. „Spontaniczna" stacja radiowa Babylon FM 107,5 w Londynie nadaje przez okrągły miesiąc wyłącznie muzykę The Rolling Stones (z przewagą najnowszego repertuaru).
2-3 października. Ostatnie koncerty w Kanadzie (w tym roku) - Commonwealth Stadium, Edmonton.
Pierwsza połowa października. Koncerty w Madison (Wisconsin), Buffalo (Nowy Jork), Charlotte (Karolina Północna) i w Filadelfii (Pensylwania) - występy Stonesów otwiera zespół The Blues Traveller. Kiedy, przed swoim ostatnim występem w roli „rozgrzewki" Rolling Stonesów, lider Blues Traveller i niezrównany wirtuoz harmonijki ustnej, John Popper, proponuje Mickowi wyjście na wspólny duet instrumentalny, spotyka się z dość kategoryczną odmową (w oryginale: „Fuck off!"). Tłumaczy to sam Jagger „On bardzo dobrze gra na harmonijce. Za dobrze. Gra strasznie dużo dźwięków". Panu już dziękujemy...
482
14 października. Zespół odwołuje planowany występ dla telewizji MTV z powodu „choroby jednego z członków" - po kilku dniach okazuje się, że niedysponowanym Stonesem był Mick, który musiał szykować formę na prestiżowe występy przed publicznością nowojorską.
16, 17,18 października. Koncerty na Giants Stadium w New Jersey - tym razem otwiera zespół Foo Fighters.
20, 21 października. Koncerty na Foxboro Stadium w Bostonie - przed Stonesami występuje Sheryl Crowe, „młoda" piosenkarka amerykańska (Grammy dla „best new artist" po trzydziestce...), zafascynowana brzmieniem albumów LET IT BLEED i EXILE ON MAIN STREET.
24 października. Bill Wyman, były basista Rolling Stonesów, ma 61 lat (i trzyletnią córeczkę, Katherine). Ma też w zanadrzu płytę nagraną „ze sporą pomocą przyjaciół" -RHYTHM KINGS.
Koniec października. The Rolling Stones zahaczają o Waszyngton, Nasłwille (Tennessee), niewielkie miasteczko Norman w zapomnianej Oklahomie i Albuquerque (stan Nowy Meksyk).
1 listopada. Na koncercie w Teksasie (Texas Motor Speedway w Fort Worth) jest bardzo zimno. Mick symuluje grę na gitarze, nie jest w stanie dotknąć strun zmarzniętymi palcami. Obaj gitarzyści, Keith i Ron, dają sobie radę z nie sprzyjającymi warunkami -szczególnie narażona na zimno jest, rozgrzewająca widownię, Sheryl Crow.
Początek listopada. Ron Wood otrzymuje (faksem) list od Boba Dylana: „Cześć, Ronnie! Co u ciebie? Wysyłam ten list ze wschodniej Azji. Nie można tu nigdzie kupić guinnessa. Przyślij mi całą ciężarówkę! Pozdrowienia. Bob". Chodzi oczywiście o ciężarówkę mocnego piwa, którego znaczne ilości Dylan nauczył się spożywać podczas czerwcowego pobytu w Irlandii, na farmie Rona Wooda. Obaj panowie przyjaźnią się od lat.
9,10 listopada. Koncerty The Rolling Stones na Dodgers Stadium w Los Angeles (Kalifornia).
13, 14 listopada. Koncerty na Oakland Coliseum Stadium w Oakland (Kalifornia) -otwiera Pearl Jam.
Koniec listopada. Koncerty w Las Vegas (Nevada), Minneapolis (Minnesota) i w Seattle (Washington). Barney Hoskyns tak konkluduje swój długi wywiad z Richardsem w magazynie „Mojo": „Mick Jagger chce być czarny. Keith Richards jest czarny. Mick Jagger chce być kochany przez wszystkich. Keith i Charlie s ą kochani przez wszystkich". Gorzkie?
Początek grudnia. Koncerty w Detroit (Michigan), Miami (wiadomo, Floryda) i w Atlancie (Georgia). Wszyscy czterej Rolling Stonesi odpowiedzieli reporterowi magazynu „Rolling Stone" na pytanie, jakie też książki zdarzyło im się przeczytać dwukrotnie. Interesujące... Ron Wood: „«Milczenie owiec» - lubię chore książki". Mick Jagger: „"Podróże z moją ciotką» Grahama Greene'a. Sporo rzeczy Greene'a czytałem dwa razy". Charlie Watts: „Przeczytałem właśnie, po raz kolejny, całego Wodehouse'a. Jest bardzo zabawny". Keith Richards: „Wiele książek czytam dwa razy. Za pierwszym razem zawsze czegoś nie złapię. Jest jedna znakomita książka, napisana przez dwóch Francuzów, zatytułowana «Haszysz» - czytałem ją wiele razy. Bardzo interesująca. Łączy w sobie sporo wiedzy na temat chemii i folkloru. Czytałem Biblię i Koran po kilka razy. Czasami czegoś tam szukałem, innym razem dla samej przyjemności. Jak się nad tym zastanowić, to niejeden raz zaliczyłem «Kamasutrę». I to nie tylko przeczytałem, ale zaliczyłem. I żyrandol, i stolik obrotowy z melonem. Zaliczyłem to wszystko, bracie!"
483
12 grudnia. Koncert na stadionie TWA Dome, w St Louis, w stanie Missouri, transmitowany przez telewizję kablową, a następnie (styczeń) powtórzony przez telewizję publiczną. W utworze Wild Horses śpiewa gościnnie młody Dave Matthews. Drugim gościem jest bluesman, Taj Mahal (nudny duet z Jaggerem w standardcie Corrina Corri-na). „Wybraną na zamówienie" z Internetu (ewidentna manipulacja) przyjemną piosenkę Waiting On A Friend wzbogaca grą na saksofonie gość trzeci, Joshua Redman.
Pierwsza połowa grudnia. Wytwórnia MCA wydaje nowy album starego bluesowego mistrza, B.B. Kinga, zatytułowany DEUCES WILD. Na nagrania składają się duety „króla bluesa" z min. Bonnie Raitt, Van Morrisonem, Dr. Johnem, Erickiem Claptonem, Joe Cocke-rem, Trący Chapman, Willym Nelsonem, a nawet z Zucchero (jest także Paul Carrack). W jednym z nich z B.B. Kingiem śpiewa i gra na harmonijce Mick Jagger, a sekcję rytmiczną -dyplomatycznie ustępującą miejsca głównym bohaterom - tworzy zespół The Rolling Stones. Utwór nosi (znamienny) tytuł: Paying The Cost To Be The Boss.
Druga połowa grudnia. Ukazuje się album RHYTHM KINGS - STRUTTIN' OUR STUFF. Jest to najnowszy projekt muzyczny Billa Wymana, w którym (podobnie jak przed laty w zespole Willy & The Poor Boys) bierze udział cała plejada znakomitych kolegów, wśród nich m.in. Erie Clapton, Georgie Famę, Gary Brooker (eks-Procol Harum), Peter Frampton, Albert Lee i Paul Carrack. Płyta jest pierwszą częścią planowanej trylogii (!), która wskrzesi godne przypomnienia klasyczne tematy prezentujące dość szeroki wachlarz muzycznych stylów (od ragetime'u po numery Rolling Stonesów z lat 70.). Pierwszym „reanimowanym" tematem Rolling Stonesów popisuje się Georgie Famę - w dynamicznym wykonaniu Melody towarzyszy mu na gitarze Erie Clapton. Sam Bill śpiewa kilka numerów - w tym kapitalne Stuff (Carit Get Enough). Paul Carrack rozczarowuje swoją wersją „Tytoniowej drogi", ale Georgie Famę jest znakomity (tak jak zawsze) i to on jest najważniejszym muzykiem tego sympatycznego projektu.
18 grudnia. Keith Richards kończy 54 lata - jego ostatnia piosenka nosi tytuł How Can I Stop... Mówi Keith: „Te wszystkie przytyki na temat wieku to czysta zazdrość. Ludzie nie mogą zrozumieć, jak ja robię to wszystko, mając tyle lat, ile mam. O co im chodzi? Może o to, że sami nie mogą tego robić? Może o to, że panienki ciągle rzucają mi swoje majtki, mimo że mam 54 lata? O co więc? Bardzo mi przykro, chłopcy, że nie macie w tym zakresie takich możliwości. Mówi się: trudno."
Koniec grudnia. Słynący z niewyparzonej gęby i fatalnych manier Liam Gallagher z Oasis wyzywa kilku przedstawicieli starej gwardii na najnormalniejszą bójkę. W audycji radiowej! „Jeśli chcą się bić, to niech przyjdą do Primrose Hill w sobotę o dwunastej -spuszczę im taki wpierdol, że dobrze mnie popamiętają! George (Harrison), Jagger i Richards. I jeszcze ten jeden kutas, który się mnie czepia." Wyzwany na pojedynek Richards zareagował ze stoickim spokojem: „O tak? Ten irlandzki skurwiel prosi się, żeby mu przylać? Słyszałem o tym, ale bardzo mi przykro - byłem wtedy właśnie w Missouri. A mogłem złoić mu skórę..." Prowokacja znajduje szybko wyjaśnienie i jest ono dość prozaiczne: zespół Oasis nosi się z zamiarem nagrania piosenki Street Fighting Man z repertuaru Rolling Stonesów. Jednym słowem - nie prowokacja, ale promocja.
1998
Początek stycznia. Zespół The Rolling Stones powraca na kilka koncertów do Kanady, gdzie wystąpi na słynnym stadionie Skydome w Toronto oraz w Colisee de
484
Ouebeck w Quebecku. Mick odwołuje dwa koncerty w stanie Nowy Jork z powodu niedyspozycji głosu.
14 stycznia. Pierwszy koncert Rolling Stonesów w nowojorskiej Madison Square Garden od 17 lat - w zgodnej opinii fanów koncerty zespołów w małych salach są bardziej atrakcyjne od stadionowej gigantomanii. W słynnej MSG zasiada jednorazowo 18 000 osób.
15 stycznia. Nowojorczycy rozpamiętują występ Stonesów z poprzedniego dnia w Madison Square Garden - najwięcej emocji wydaje się budzić lista gości dostrzeżonych przez wszędobylskich reporterów w pilnie strzeżonym sektorze dla VIP. Na początek -ulubiony miliarder Donald Trump, tym razem w towarzystwie dwudziestoparoletniej brunetki. Była także czterdziestoparoletnia blondynka, lvana Trump, była żona ulubionego miliardera... Nie brakowało przedstawicieli show-businessu (m.in. był wśród nich dobry znajomy Stonesów, Ahmet Ertegun) oraz businessu w ogóle (np. szef koncernu Revlon, Ronald O. Perelman). Świat artystyczny reprezentował Michael Douglas, modelki - Naomi Campbell. Jak odnotowano, Donald Trump nieustannie szeptał coś do ucha swojej brunetce, a jego była żona, lvana, miała na sobie pasek z krokodylowej skóry.
16-17 stycznia. Zespół dostosowuje repertuar do wymogów intymnego nieomal spotkania z widownią - w prezentowanym zestawie pojawia się więcej ballad (m.in. Memory Motel). Trudno nie dostrzec, że - w jeszcze większym stopniu, niż ma to miejsce na stadionach - także i tutaj średnia wieku na widowni zamyka się w przedziale 30 - 50. Wielopokoleniowe grupy fanów nie należą do rzadkości; niektórzy „wieczni rockandrollow-cy" zaczynają przyprowadzać na koncerty ulubionych zespołów swoje wnuki (chowane na techno).
Luty. Finałowe koncerty trasy północnoamerykańskiej, m.in. w Kalifornii i w Orego-nie. 28 lutego Brian Jones - założyciel i ojciec chrzestny The Rolling Stones - skończyłby 55 lat. Gdyby żył. Tymczasem minie w tym roku już 28 lat od jego śmierci.
Marzec. Nie znajdują potwierdzenia pogłoski o planowanych koncertach w egzotycznych krajach Dalekiego Wschodu - wymieniano między innymi Indie, Indonezję i Filipiny. Zespół przemieszcza się na tournee po Ameryce Południowej, gdzie wystąpi m.in. w Argentynie i w Brazylii. Brazylia zapisze się trwale w historii The Rolling Stones.
8 kwietnia. Na przybrzeżnych wodach w pobliżu Rio de Janeiro eksploduje łódź motorowa, na której znajduje się między innymi Ron Wood. Jeden z jej pasażerów ratuje się skokiem do wody, podczas gdy pozostali uczestnicy niefortunnej przejażdżki (10 osób) zostają uratowani przez... łódź wiozącą paparazzich! Gitarzysta Stonesów znajdował się w towarzystwie krewnych i znajomych lvora Pitangui, najsłynniejszego brazylijskiego chirurga plastycznego. Rozbawione towarzystwo na pokładzie „Białej wody" (łódź nosiła nazwę ,Aqua Blanca") - w tym syn lekarza, Helcius - wracało właśnie na wysepkę, będącą własnością lekarza milionera. Nie wiadomo dokładnie, co spowodowało wybuch, ale z cudem graniczy fakt, że nikomu nic się nie stało. Ron Wood powiedział reporterom--ratownikom bezpośrednio po wypadku: „Jeszcze się cały trzęsę, ale już wszystko jest w porządku. Dzięki Bogu za paparazzich! Wiemy, że mogą oni zabić, ale - jak się okazało - potrafią także ratować życie". Ciekawostka: Nieszczęsny Dodi, przyjaciel księżnej Diany, z którym poniosła śmierć w samochodzie, był kiedyś bardzo bliskim znajomym obecnej żony Wooda - Josephine rzuciła go dopiero dla gitarzysty Stonesów. Podobno prosił ją o rękę.
Koniec kwietnia. Po serii koncertów w Brazylii Ron Wood - bohater groźnej eksplozji na wodzie - odwiedza wraz z człorfkami swojej rodziny, gwiazdę piłki noż-
485
nej, słynnego Bebeto. Towarzyszy mu córka Leah (19 lat) i syn Tyrone (14 lat). W domu mieszkającego w Rio de Janeiro reprezentanta Brazylii oczekuje przyjścia Stonesa cała rodzina piłkarza, w tym jego żona, Denise. Nie ustalono, kto jest Mahometem, a kto górą.
18 maja. Najsłynniejsze żebro od czasów Adama! Sensacyjna wiadomość obiega wszystkie programy informacyjne świata: Keith Richards miał wypadek we własnym domu! Europejska trasa The Rolling Stones odwołana do wyjaśnienia! Nikt nic nie wie. Keith Richards spadł z drabiny, sięgając po książkę z dziedziny antropologii (sam tak przynajmniej zeznawał po fakcie) i złamał żebro! Teorie na temat samego upadku są dwojakie. Pierwsza (trywialna): był pijany. Druga: był trzeźwy i właśnie dlatego nie mógł zdać się do końca na nieprzyzwyczajony błędnik. Najważniejsze jest jedno - Richards upadł tak szpetnie, że złamane żebro przebiło mu opłucną. W podobnych przypadkach występuje tzw. odma opłucnowa i - chociaż zagrożenie jest niewielkie - rana wymaga kilku tygodni gojenia, pacjent zaś... spokojnej rekonwalescencji.
22 maja. Dzień planowanego rozpoczęcia Bridges To Babylon Tour w Berlinie. Nic z tego. Od tej pory wszystko staje się wielkim oczekiwaniem, media gubią się w domysłach.
Koniec maja. Odwołane koncerty: w Monachium (24 maja), w Gelsenkirchen (26 maja), i w Zagrzebiu (28 maja). Mówi się, że odwołany koncert w Mediolanie będzie zarazem pierwszym koncertem „przeniesionym" - najprawdopodobniej na czerwiec. Brak komunikatu oficjalnego.
Początek czerwca. Odwołane koncerty w Barcelonie (1 czerwca), Lyonie (5 czerwca) oraz w Mannheim (7 czerwca).
4 czerwca. Organizatorzy wyznaczają 16 czerwca dniem koncertu w Mediolanie (zamiast Gijon). Niepewne potwierdzenie kilku najbliższych terminów: Bilbao (18 czerwca), Werchter (20, 21 czerwca), Dusseldorf (24 czerwca), Hannover (26 czerwca). Trasa ma się rozpocząć w Norymberdze 13 czerwca.
13 czerwca. Nareszcie! Europejska odnoga trasy Bridges To Babylon Tour zostaje otwarta koncertem w Norymberdze. Publiczności nie ominie żaden z technicznych cudów prezentowanych na koncertach w obu Amerykach - są ognie, są fajerwerki, jest też okrągły ekran zawieszony nad sceną. Największą atrakcją pozostaje wysuwany pomost, po którym Rolling Stonesi przemieszczają się na małą scenę. Najmilszy moment koncertu - występ na tej właśnie scenie, prawie kameralny, nieomal intymny. Keith Richards uderza się ręką o klatkę piersiową, pokazując, że wszystko się dobrze zrosło. Głos Micka Jaggera, pozostawiający chwilami nieco do życzenia, okazuje się nowym powodem zmian w przebiegu trasy. Odwołane zostają koncerty w Mediolanie (16 czerwca) i w Bilbao (18 czerwca). Nadal nikt nie zna dnia ani godziny. Co dalej?
Połowa czerwca. Ogłoszone zostają dalsze zmiany: Zagrzeb „przeniesiony" na 20 sierpnia, Berlin na 26 sierpnia - wcześniej koniec tego miesiąca zarezerwowany był na występy w Anglii, ale dochodzi do sensacyjnej zmiany planów: cztery koncerty w Wielkiej Brytanii zostają przeniesione na czerwiec 1999 roku! Kłania się brytyjskie prawo podatkowe. Odwołanie koncertu w Marsylii (22 lipca) i drugiego koncertu w Paryżu (26 lipca). Koncert w Gelsenkirchen odbędzie się po występie w Paryżu - czyli około 27 lipca. Po występach w Wiener Neustadt pod Wiedniem udało się „wcisnąć" Monachium, natomiast koncert w Barcelonie odbędzie się po występach w Vigo 18 lipca.
29 czerwca. Pierwszy z serii pięciu (!) koncertów grupy The Rolling Stones w Amsterdamie.
486
30 czerwca. Mick Jagger modli się na meczu Anglia-Argentyna w Saint-Etienne w przerwie pomiędzy końcem dogrywki a rzutami karnymi (pokazano go w transmisji TV). Niestety - niebo nie okazało „współczucia diabłu". Ani pozostałym Anglikom...
Koniec czerwca. Definitywne - jak może się wydawać - potwierdzenie terminu występu w Polsce. The Rolling Stones przyjadą do Chorzowa 14 sierpnia i zagrają dla 70 000 ludzi!
Lipiec. Sprzedawane na koncertach Rolling Stonesów koszulki zawierają (na plecach) spis występów planowanych przez zespół w Europie, co daje dobre pojęcie o stanie zamierzonym. Oto on. Maj: Berlin, Monachium, Gelsenkirchen, Zagrzeb, Mediolan. Czerwiec: Barcelona, Lyon, Mannheim, Norymberga, Gijon, Bilbao, Werchter, Dusseldorf, Hannover, Amsterdam. Lipiec: Amsterdam, Frankenfeld, Wiener Neustadt, Malaga, Vigo, Marsylia, Paryż, Kopenhaga, Getynburg. Sierpień: Oslo, Helsinki, Tallin, Moskwa, Katowice (zamiast Chorzowa, bo łatwiej wymówić), Londyn, Edynburg, Sheffield, Lipsk, Hamburg. Wrzesień: Brema, Frankfurt, Belgrad, Istambuł, Thessaloniki, Ateny. Jeszcze nigdy w historii tournee Rolling Stonesów nie rozsypało się tak, jak europejska odnoga Bridges To Babylon Tour w 1998 roku...
14 sierpnia. The  Rolling  Stones w  Polsce!

Dyskografia
Albumy
Oznaczenia:
Wiatach 1963-1970
Decca                                                           - tylko w Wielkiej Brytanii
London                                                         - tylko w Stanach Zjednoczonych
Decca/London lub London/Decca
(decyduje chronologia)                                 - Wielka Brytania/Stany Zjednoczone
lub Stany Zjednoczone/Wielka Brytania
Od roku 1971
Rolling Stones Records (UK)                       - tylko w Wielkiej Brytanii
Rolling Stones Records (US)                       - tylko w Stanach Zjednoczonych
Rolling Stones Records, następnie Virgin   - Wielka Brytania i Stany Zjednoczone
Pomiędzy albumami wydawanymi w latach 1963-1970 .tu i tam" istniały zasadnicze różnice w zestawie utworów - do płyty BEETWEEN THE BUTTONS (1967) włącznie. Dyskografia zespołu do 1967 roku uwzględnia więc, z konieczności, obie wersje: brytyjską (Decca) i amerykańską (London).
Kolejne płyty z nowym materiałem oraz nagrania koncertowe ukazują się od 1971 roku w takiej samej postaci po obu stronach Atlantyku. Różnią się natomiast zestawy składankowe.
Podobnie jak w całej książce ujednolicono pisownię nazwiska Richards. Na większości starych płyt - do albumu SOME GIRLS (1978) włącznie - podawano nazwiska autorów „Jagger/Richard". Prawidłowa pisownia nazwiska gitarzysty datuje się od albumu EMOTIONAL RESCUE (1980). Autorstwo kilkunastu utworów przypisywanych niejakiemu Nankerowi Phelge poprawiono w późniejszych edycjach na „Jagger/Richards" (ale niekonsekwentnie - zapomniano o wielu utworach z singli).
Wszystkie „składanki" zaopatrzono w numery porządkowe (brytyjskie i amerykańskie osobno). Podobnie - albumy z koncertów. Poniższa dyskografia zawiera jedynie płyty „oficjalne" - w zdecydowanej większości są one dostępne w formacie kompaktowym.
THE ROLLING STONES
Produkcja: Impact Sound (Andrew Loog Oldham
i Erie Easton)
Decca. Kwiecień 1964.
/. Route 66 (Troup)
2. I Just Want To Make Love To You (Dixon)
3.  Honest I Do (Reed)
4.  I Need You Baby (Mona) (McDaniels)-^,
5.  No w l've Got A Witness (Like Uncle PM and Uncle Gene) (Phelge)
6.  Little By Little (Phelge, Spector)
7.  Tm A King Bee (Moore)
488
8.  Carol (Berry)
9.   Tell Me (You're Corning Back) (Jagger/Richards)
10.  Can IGetA Witness (Holland/Dozier/Holland)
11.   You Can Make It If You Try (Jarrett)
12.   Walking The Dog (Thomas)
THE ROLLING STONES - ENGLAND'S NEWEST HIT MAKERS
Produkcja: Impact Sound (Andrew Loog Oldham i Erie Easton) London. Maj 1964. 7. Not Fade Away (Petły/Hardin)
2.  Rout 66 (Troup)
3.  I Just Want To Make Love To You (Dixon)
4.  Honest I Do (Reed)
5.  Now Tve Got A Witness (Like Uncle Phil and Uncle Gene) (Phelge)
6.  Little By Little (Phelge, Spector)
7.  Tm A King Bee (Moore)
8.   Carol (Berry)
9.   Tell Me (You're Corning Back) (Jagger/Richards)
10.   Can I Get A Witness (Holland/Dozier/Holland)
11.   You Can Make It If You Try (Jarrett)
12.   Walking The Dog (Thomas)
12X5
Produkcja: Andrew Loog Oldham London. Październik 1964.
1.  Around And Around (Berry)
2.   Confessin' The Blues (Brown/McShann)
3.  Empty Heart (Phelge)
4.   Time Is On My Side (Meade)
5.  Good Times, Bad Times (Jagger/Richards)
6.  It's Ali Over Now (Womack)
7.  2120 South Michigan Avenue (Jagger/Richards)
8.   Under The Boardwalk (Resnick/Young)
9.   Congratulations (Jagger/Richards)
10.  Grown Up Wrong (Jagger/Richards)
11.  If You Need Me (Pickett/Bateman/Sanders)
12.  Susie Q (Broadwater/Lewis/Hawkins)
THE ROLLING STONES No. 2 Produkcja: Impact Sound (Andrew Loog
Oldham) Decca. Styczeń 1965.
1.  Everybody Needs Somebody To Love (Russell/BurkeAtyeKler)
2.  Down Home Girl (Leiber/Butler)
3.   You Can't Catch Me (Berry)
4.   Time Is On My Side (Meade)
5.   What A Shame (Jagger/Richards)
6.  Grown Up Wrong (Jagger/Richards)
7.   Down The Road Apiece (Raye)
8.   Under The Boardwalk (Resnick/Young)
9.  I Can't Be Satisfied (Morganfield)
10.  Pain In My Heart (Neville)
11.   Off The Hook (Jagger/Richards)
12.  Susie O (Broadwater/Lewis/Hawkins)
THE ROLLING STONES, NOW! Produkcja: Andrew Loog Oldham London. Luty 1965.
1.  Everybody Needs Somebody To Love (Russell/Burke/Wexler)
2.  Down Home Girl (Leiber/Butler)
3.   You Can't Catch Me (Berry)
4.  Heart Of Stone (Jagger/Richards)
5.   What A Shame (Jagger/Richards)
6.   I Need You Baby (Mona) (McDaniels)
7.  Down The Road Apiece (Raye)
8.   Off The Hook (Phelge)
9.  Pain In My Heart (Neville)
10.   Oh Baby (We Got A Good Thing Goin') (Ozen)
11.  Little Red Rooster (Dixon)
12.  Surprise, Surprise (Jagger/Richards)
OUT OF OUR HEADS Produkcja: Andrew Loog Oldham London. Lipiec 1965.
1.  Mercy, Mercy (Covay/Miller)
2.  Hitch Hike (Gaye/Stevenson/Paul)
3.   The Last Time (Jagger/Richards)
A-  Thafs How Strong My Love Is (Jamison)
5.  Good Times (Cooke)
6.   I'm Alright [live '65] (Jagger/Richards)
7.  (I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards)
8.  Cry To Me (Russell)
9.   The Under Assistant West Coast Promotion Man (Jagger/Richards)
10. Play With Fire (Jagger/Richards)
7 /. The Spider And The Fly (Jagger/Richards)
12. One Morę Try (Jagger/Richards)
OUT OF OUR HEADS Produkcja: Andrew Loog Oldham Decca. Wrzesień 1965.
1.  She Said Yeah (Jackson/Christy)
2.  Mercy, Mercy (Covay/Miller)
3.  Hitch Hike (Gaye/Stevenson/Paul)
489
4.   Thafs How Strong My Love Is (Jamison)
5.   Good Times (Cooke)
6.  Gotta Get Away (Jagger/Richards)
7.   Talkiri 'Bout You (Berry)
8.  Cry To Me (Russell)
9.  Oh Baby (We Got A Good Thing Goin') (Ozen)
10.  Heart Ot Stone (Jagger/Richards)
11.   The Under Assistant West Coast Promotion Man (Jagger/Richards)
12.  Tm Free (Jagger/Richards)
DECEMBER'S CHILDREN (AND EVERYBODY'S) Produkcja: Andrew Loog Oldham London. Listopad 1965. /. She Said Yeah (Jackson/Christy)
2.   Talkin' 'Bout You (Berry)
3.   You Better Move On (Alexander)
4.  Look What You've Done (Morganfield)
5.   The Singer Not The Song (Jagger/Richards)
6.   Route 66 [live '65] (Troup)
7.   Get Off 01 My Cloud (Jagger/Richards)
8.  Tm Free (Jagger/Richards)
9.  As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham)
10.   Gotta Get Away (Jagger/Richards)
11.  Blue Turns To Grey (Jagger/Richards)
12.   Tm Moving On [live '65] (Snów)
BIG HITS (HIGH TIDE AND GREEN GRASS) Składanka (US-1) London. Marzec 1966.
1.   The Last Time (Jagger/Richards)
2.  As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham)
3.   Time Is On My Side (Meade)
4.   It's Ali Over Now (Womack)
5.   Tell Me (Jagger/Richards)
6.   19th Nen/ous Breakdown (Jagger/Richards)
7.  Heart Ot Stone (Jagger/Richards)
8.   Get Off Ot My Cloud (Jagger/Richards)
9.  Not Fade Away (Petty/Hardin)
10.   Good Times Bad Times (Jagger/Richards)
11.  Play With Fire (Jagger/Richards)
AFTERMATH
Produkcja: Andrew Loog Oldham
Decca. Kwiecień 1966.
1.  (ińother's Little Helper (Jagger/Richards)
2.   Stupid Girl (Jagger/Richards)
3.  Lady Jane (Jagger/Richards)
4.   Under My Thumb (Jagger/Richards)
5.  Doncha Bother Me (Jagger/Richards)
6.   Goin' Home (Jagger/Richards)
7.  Flight 505 (Jagger/Richards)
490
8.  High And Dry (Jagger/Richards)
9.  Out Ot Time (Jagger/Richards)
10.  It's Not Easy (Jagger/Richards)
11.   I Am Waiting (Jagger/Richards)
12.   Take It Or Leave It (Jagger/Richards)
13.   Think (Jagger/Richards)
14.   What To Do (Jagger/Richards)
AFTERMATH
Produkcja: Andrew Loog Oldham
London. Czerwiec 1966.
1.   Paint It Black (Jagger/Richards)
2.   Stupid Girl (Jagger/Richards)
3.   Lady Jane (Jagger/Richards)
4.   Under My Thumb (Jagger/Richards)
5.   Doncha Bother Me (Jagger/Richards)
6.   Think (Jagger/Richards)
7.   Flight 505 (Jagger/Richards)
8.  High And Dry (Jagger/Richards)
9.   It's Not Easy (Jagger/Richards)
10.  I Am Waiting (Jagger/Richards)
11.   Going Home (Jagger/Richards)
BIG HITS (HIGH TIDE AND GREEN GRASS) Składanka (UK-1) Decca. Listopad 1966.
1. Have You Seen Your Mother, Baby,
Standing In The Shadow? (Jagger/Richards)
2 Paint It Black (Jagger/Richards)
3.  It's Ali Over Now (Womack)
4.   The Last Time (Jagger/Richards)
5.  Heart Ot Stone (Jagger/Richards)
6.  Not Fade Away (Petty/Hardin)
7.  Come On (Jagger/Richards)
8.   (I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards)
9.   Get Off Ot My Cloud (Jagger/Richards)
10.  As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham)
11.   19th Nen/ous Breakdown (Jagger/Richards)
12.  Lady Jane (Jagger/Richards)
13.   Time Is On My Side (Meade)
14.  Little Red Rooster (Dixon)
GOT LIVE IF YOU WANT IT! Koncert (1)
Produkcja: Andrew Loog Oldham London. Listopad 1966.
1.   Under My Thumb (Jagger/Richards)
2.   Get Off Ot My Cloud (Jagger/Richards)
3.  Lady Jane (Jagger/Richards)
4.  Not Fade Away (Petty/Hardin)
5.  Tve Been Loving You Too Long (To Stop Now) (Redding/Butler)
6.  Fortune Teller (Neville)
7.  The Last Time (Jagger/Richards)
8.   19th Nen/ous Breakdown (Jagger/Richards)
9.   Time Is On My Side (Meade)
10.  Tm Alright (Phelge)
11.  Have YouSeen YourMother, Baby, Standing In The Shadow? (Jagger/Richards)
12.  (I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards)
Wszystkie nagrania pochodzą z występu zespołu w Royal Albert Hall w Londynie, 23 września 1966 roku. Album nie ma - poza tytułem - nic wspólnego z EP o tej samej nazwie, wydanym wcześniej (Decca, 1965).
BETWEEN THE BUTTONS Produkcja: Andrew Loog Oldham Decca. Styczeń 1967. /.  Yesterda/s Papers (Jagger/Richards)
2.  My Obsession (Jagger/Richards)
3.  Back Street Girl (Jagger/Richards)
4.  Connection (Jagger/Richards)
5.  She Smiled Sweetly (Jagger/Richards)
6.  Cool, Calm And Collected (Jagger/Richards)
7.  Ali Sold Out (Jagger/Richards)
8.  Please Go Home (Jagger/Richards)
9.   Who's Been Sleeping Herę? (Jagger/Richards)
10.   Complicated (Jagger/Richards)
11.   Miss Amanda Jones (Jagger/Richards)
12.  Something   Happened   To   Me   Yesterday (Jagger/Richards)
BEETWEEN THE BUTTONS Produkcja: Andrew Loog Oldham London. Styczeń 1967. 7. Lefs Spend The Night Together (Jagger/Richards)
2.   Yesterda/s Papers (Jagger/Richards)
3.  Huby Tuesday (Jagger/Richards)
4.   Connection (Jagger/Richards)
5.  She Smiled Sweetly (Jagger/Richards)
6.   Cool, Calm And Collected (Jagger/Richards)
7.  Ali Sold Out (Jagger/Richards)
8.  My Obsession (Jagger/Richards)
9.   Who's Been Sleeping Herę (Jagger/Richards)
10.   Complicated (Jagger/Richards)
11.  Miss Amanda Jones (Jagger/Richards)
12.   Something   Happened   To   Me   Yesterday (Jagger/Richards)
FLOWERS Składanka (US-2) London. Czerwiec 1967.
1.  Huby Tuesday (Jagger/Richards)
2.  Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? (Jagger/Richards)
3.  Lefs Spend The Night Together (Jagger/Richards)
4.  Lady Jane (Jagger/Richards)
5.  Out Of Time (Jagger/Richards)
6.  My Girl (Robinson, White)
7.  Back Street Girl (Jagger/Richards)
8.  Please Go Home (Jagger/Richards)
9.  Mother's Little Helper (Jagger/Richards)
10.   Take It Or Leave It (Jagger/Richards)
11.  Ride On Baby (Jagger/Richards)
12.  Sittin'On A Fence (Jagger/Richards)
THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST Produkcja: The Rolling Stones London/Decca. Listopad (US) / grudzień (UK) 1967.
1.  Sing This Ali Together (Jagger/Richards)
2.   Citadel (Jagger/Richards)
3.   In Another Land (Wyman)
4.  Man (Jagger/Richards)
5.  Sing This Ali Together (See What Happens) (Jagger/Richards)
6.  She's A Rainbow (Jagger/Richards)
7.   The Lantern (Jagger/Richards)
8.   Gomper (Jagger/Richards)
9.  Light Years From Home (Jagger/Richards) 10. On With The Show (Jagger/Richards)
Od albumu THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST poczynając, edycje europejskie i amerykańskie przestają się od siebie różnić. Nadal jednak ukazują się - po obu stronach oceanu -odmienne „składanki".
BEGGARS BANOUET
Produkcja: Jimmy Miller
London/Decca. Listopad (US) / grudzień (UK)
1968.
1.   Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
2.  No Expectations (Jagger/Richards)
3.  Dear Doctor (Jagger/Richards)
4.  Parachute Woman (Jagger/Richards)
5.  Jig-Saw Puzzle (Jagger/Richards)
6.  Street Fighting Man (Jagger/Richards)
7.  Prodigal Son (Wilkins)
8.  Stray Cat Blues (Jagger/Richards)
9.  Factory Giń (Jagger/Richards)
10.  Salt Of The Earth (Jagger/Richards)
491
THROUGH THE PAST DARKLY (BIG HITS VOLUME 2) Składanka (US-3) London. Wrzesień 1969.
1.  Honky Tonk Woman (Jagger/Richards)
2.  Paint It Black (Jagger/Richards)
3.  Street Fighting Man (Jagger/Richards)
4.  She'sA Rainbow (Jagger/Richards)
5.  Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards)
6.  Dandelion (Jagger/Richards)
7.   Ruby Tuesday (Jagger/Richards)
8.  Have You Seen Your Mother, Baby, Stan-ding In The Shadow? (Jagger/Richards)
9.  Lefs Spend The Night Together (Jagger/Richards)
10.  Light Years From Home (Jagger/Richards)
11.  Mother's Little Helper (Jagger/Richards)
THROUGH THE PAST DARKLY (BIG HITS VO-LUME 2) Składanka (UK-2) Decca. Wrzesień 1969.
1.  Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards)
2.  Mother's Little Helper (Jagger/Richards)
3.   Light Years From Home (Jagger/Richards)
4.  Lefs Spend The Night Together (Jagger/Richards)
5.   You Better Move On (Alexander)
6.   We Love You (Jagger/Richards)
7.   Street Fighting Man (Jagger/Richards)
8.   She's A Rainbow (Jagger/Richards)
9.  Ruby Tuesday (Jagger/Richards)
10.  Dandelion (Jagger/Richards)
11.  Sittin' On The Fence (Jagger/Richards)
12.  Honky Tonk Woman (Jagger/Richards)
LET IT BLEED
Produkcja: Jimmy Miller
London/Decca. Listopad (US) / grudzień (UK) 1969.
1.  Gimme Shelter (Jagger/Richards)
2.  Love In Vain (trąd. - arr. Jagger/Richards)
3.   Country Honk (Jagger/Richards)
4.  Live With Me (Jagger/Richards)
5.  Let It Bleed (Jagger/Richards)
6.  Midnight Rambler (Jagger/Richards)
7.   You Got The Silver (Jagger/Richards)
8.  Monkey Man (Jagger/Richards)
9.   You Can't Always Get What You Want (Jagger/Richards)
GET YER YA-YAS OUT!
Koncert (2)
Produkcja: The Rolling Stones i Glyn Johns
Decca/London. Wrzesień 1970.
1.  Jumpin'Jack Flash (Jagger/Richards)
2.  Carol (Berry)
3.  Stray Cat Blues (Jagger/Richards)
4.  Love In Vain (trąd. - arr. Jagger/Richards)
5.  Midnight Rambler (Jagger/Richards)
6.  Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
7.  Live With Me (Jagger/Richards)
8.  Little Oueenie (Berry)
9.  Honky Tonk Woman (Jagger/Richards) 10. Street Fighting Man (Jagger/Richards) Zapis koncertów z 27 i 28 listopada 1969 roku w Madison Square Garden w Nowym Jorku. Pierwszy album w dyskografii grupy wydany dokładnie w ten sam dzień w Anglii i w Stanach. Zwiastun rychłej synchronizacji...
STICKY FINGERS Produkcja: Jimmy Miller Rolling Stones Records. Kwiecień (UK) / czerwiec (US) 1971.
1.  Brown Sugar (Jagger/Richards)
2.  Sway (Jagger/Richards)
3.   Wild Horses (Jagger/Richards)
4.   Can't You Hear Me Knocking (Jagger/Richards)
5.   You Gotta Move (McDowell)
6.  Bitch (Jagger/Richards)
7.  / Got The Blues (Jagger/Richards)
8.   Sister Morphine (Jagger/Richards)
9.   Dead Flowers (Jagger/Richards) 10. Moonlight Mile (Jagger/Richards)
HOTROCKS 1964-1971
Składanka (US-4)
London (US). Grudzień 1971.
1.   Time Is On My Side (Meade)
2.  Heart Of Stone (Jagger/Richards)
3.  Play With Fire (Jagger/Richards)
4.  (I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards)
5.  As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham)
6.   Get Off Of My Cloud (Jagger/Richards)
7.  Mother's Little Helper (Jagger/Richards)
8.   19th Nervous Breakdown (Jagger/Richards)
9.  Paint It Black (Jagger/Richards)
10.   UnderMy Thumb (Jagger/Richards)
11.   Ruby Tuesday (Jagger/Richards)
12.  Lefs Spend The Night Together (Jagger/Richards)
13.  Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards)
14.   Street Fighting Man (Jagger/Richards)
492
15.  Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
16.  Honky Tonk Woman (Jagger/Richards)
17.   Gimme Shelter (Jagger/Richards)
18.  Midnight Rambler [live '69] (Jagger/Richards)
19.   You Can't Always Get What You Want (Jagger/Richards)
20.  Brown Sugar (Jagger/Richards)
21.   Wild Horses (Jagger/Richards)
EXILE ON MAIN STREET
Produkcja: Jimmy Miller
Rolling Stones Records. Maj 1972.
1.  Rocks Off (Jagger/Richards)
2.  Rip This Joint (Jagger/Richards)
3.  Shake Your Hips (Slim Harpo)
4.  Casino Boogie (Jagger/Richards)
5.   Tumbling Dice (Jagger/Richards)
6.  Sweet Virginia (Jagger/Richards)
7.   Tom And Frayed (Jagger/Richards)
8.  Sweet Black Angel (Jagger/Richards)
9.  Loving Cup (Jagger/Richards) 10. Happy (Jagger/Richards)
77.  Turd On The Run (Jagger/Richards)
12.   Ventilator Blues (Jagger/Richards/Taylor)
13.  I Just Want To See His Face (Jagger/Richards)
14.  Let It Loose (Jagger/Richards)
75. Ali Down The Linę (Jagger/Richards)
16.  Stop Breaking Down
(trąd. - arr. Jagger/Richards)
17.  Shine A Light (Jagger/Richards)
18.  Soul Survivor (Jagger/Richards)
MORĘ HOT ROCKS (BIG HITS & FAZED COOKIES) Składanka (US-5) London (tylko US). Grudzień 1972. 7. Tell Me (You're Corning Back) (Jagger/Richards)
2.  Not Fade Away (Petty/Hardin)
3.   The Last Time (Jagger/Richards)
4.  No Expectations (Jagger/Richards)
5.  Child Of The Moon (Jagger/Richards)
6.   She's A Rainbow (Jagger/Richards)
7.  It's Ali Over Now (Womack)
8.  Good Times, Bad Times (Jagger/Richards)
9.   I'm Free (Jagger/Richards)
10.  Out Of Time (Jagger/Richards)
77.  Poison lvy (Leiber/Stoller)
12.  Bye Bye Johnny (Berry)
13.  Long Long While (Jagger/Richards)
14.   What To Do (Jagger/Richards)
75.  Money (Thafs What I Want) (Gordy Jr/Bradford)
76.  Come On (Berry)
17.  Fortune Teller (Neville)
18.  Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? (Jagger/Richards)
19.  Dandelion (Jagger/Richards)
20.   We Love You (Jagger/Richards)
21.  I Can't Be Satisfied (Morganfield)
22.  Lady Jane (Jagger/Richards)
23.  Sittin'On A Fence (Jagger/Richards)
24.  2000 Light Years From Home (Jagger/Richards)
25.  Let It Bleed (Jagger/Richards)
GOATS HEAD SOUP Produkcja: Jimmy Miller Rolling Stones Records. Lipiec 1973. 7. Dancing With Mr. D (Jagger/Richards)
2.   Years Ago (Jagger/Richards)
3.   Corning Down Again (Jagger/Richards)
4.  Doo Doo Doo Doo Doo (Heartbreaker) (Jagger/Richards)
5.  Angie (Jagger/Richards)
6.  Silver Train (Jagger/Richards)
7.  Hide Your Love (Jagger/Richards)
8.   Winter (Jagger/Richards)
9.  Can You Hear The Musie (Jagger/Richards) 10. Star Star (Jagger/Richards)
ITS ONLY ROCK'N'ROLL Produkcja: The Glimmer Twins Rolling Stones Records. Październik 1974. 7. // You Can't Rock Me (Jagger/Richards)
2.  Ain't Too Proud To Beg (Whitfield/Holland)
3.  Ifs Only Rock'n'Roll (But I Like It) (Jagger/Richards)
4.   TUI The Next Goodbye (Jagger/Richards)
5.   Time Waits For No One (Jagger/Richards)
6.  Luxury (Jagger/Richards)
7.  Dance Little Sister (Jagger/Richards)
8.  If You Really Want To Be My Friend (Jagger/Richards)
9.  Short And Curlies (Jagger/Richards) 10. Fingerprint File (Jagger/Richards)
MADĘ IN THE SHADE Składanka (UK-3 / US-6) Produkcja: Jimmy Miller / The Glimmer Twins Rolling Stones Records. Czerwiec 1975. 7. Brown Sugar (Jagger/Richards)
2.   Tumblin'Dice (Jagger/Richards)
3.  Happy (Jagger/Richards)
493
4.  Dance Little Sister (Jagger/Richards)
5.   Wild Horses (Jagger/Richards)
6.  Angie (Jagger/Richards)
7.  Bitch (Jagger/Richards)
8.  It's Only Rock'n'Roll (Jagger/Richards)
9.  Doo Doo Doo Doo Doo (Heartbreaker) (Jagger/Richards)
10.  Rip This Joint (Jagger/Richards)
BLACK AND BLUE
Produkcja: The Glimmer Twins
Rolling Stones Records. Kwiecień 1976.
1.  Hot Stuff (Jagger/Richards)
2.  Hand Of Fate (Jagger/Richards)
3.  Cherry Oh Baby (Donaldson)
4.  Memory Motel (Jagger/Richards)
5.  Hey Negrita (Jagger/Richards)1
6.  Melody (Jagger/Richards)2
7.  Fool To Cry (Jagger/Richards)
8.  Crazy Mama (Jagger/Richards)
1  Inspiracja - Ron Wood
2  Inspiracja - Billy Preston
LOVE YOU LIVE
Koncert (3)
Produkcja: The Glimmer Twins
Rolling Stones Records. Wrzesień 1977.
1.  Honky Tonk Woman (Jagger/Richards)
2.  If You Can't Rock Me / Get Off Of My Cloud (Jagger/Richards)
3.  Happy (Jagger/Richards)
4.  Hot Stuff (Jagger/Richards)
5.  Star Star (Jagger/Richards)
6.   Tumbling Dice (Jagger/Richards)
7.  Fingerprint File (Jagger/Richards)
8.   You Gotta Move (McDowell)
9.   You Can't Always Get What You Want (Jagger/Richards)
10.  Mannish Boy' (London/McDaniel/Morganfield)
11.  Crackin' Up' (McDaniel)
12.  Uttle Red Rooster" (Dixon)
13.  Around And Around" (Berry)
14.  Its Only Rock'n'Roll (Jagger/Richards)
15.  Brown Sugar (Jagger/Richards)
16.  Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards)
17.  Sympathy For The Devil (Jagger/Richards) Zapis występów w Paryżu z europejskiej trasy koncertowej w 1976 roku. Nagrania z klubu El Mocambo (Toronto, 4-5 marca 1977 roku) oznaczono gwiazdką.
TIME WAITS FOR NO ONE: ANTHOLOGY 1971-1977 Składanka (UK-4)
Rolling Stones Records (UK). Maj 1978. 7. Time Waits For No One (Jagger/Richards)
2.  Bitch (Jagger/Richards)
3.  Ali Down The Linę (Jagger/Richards)
4.  Dancing With Mr. D (Jagger/Richards)
5.  Angie (Jagger/Richards)
6.  Star Star (Jagger/Richards)
7.  If You Can't Rock Me / Get Off Of My Cloud [live 76] (Jagger/Richards)
a Hand Of Fate (Jagger/Richards) a Crazy Mama (Jagger/Richards) 10. Fool To Cry (Jagger/Richards)
SOME GIRLS
Produkcja: The Glimmer Twins
Rolling Stones Records. Czerwiec 1978.
1.  Miss You (Jagger/Richards)
2.   When The Whip Comes Down (Jagger/Richards)
3.  Just My Imagination (Running Away With Me) (Whitfield/Strong)
4.  Some Girls (Jagger/Richards)
5.  Lies (Jagger/Richards)
6.  Far Away Eyes (Jagger/Richards)
7.  Respectable (Jagger/Richards) a Before They Make Me Run
(Jagger/Richards) 9. Beast Of Burden (Jagger/Richards) 10. Shattered (Jagger/Richards)
EMOTIONAL RESCUE
Produkcja: The Glimmer Twins
Rolling Stones Records. Czerwiec 1980.
1.  Dance (Pt. 1) (Jagger/Richards/Wood)
2.  Summer Romance (Jagger/Richards)
3.  Send It To Me (Jagger/Richards)
4.  Let Me Go (Jagger/Richards)
5.  Indian Girl (Jagger/Richards)
6.   Where The Boys Go (Jagger/Richards)
7.  Down In The Hole (Jagger/Richards) a Emotional Rescue (Jagger/Richards) 9. She's So Cold (Jagger/Richards)
10. Ali About You (Jagger/Richards)
SUCKING IN THE SEVENTIES
Składanka (UK-5 / US-7)
Rolling Stones Records. Marzec (US) / kwiecień
(UK) 1981.
1.  Shattered (Jagger/Richards)
2.  Everything Is Turning To Gold (Jagger/Richards/Wood)
3.  Hot Stuff (Jagger/Richards)
4.   Time Waits For No One (Jagger/Richards)
494
5.  Fool To Cry (Jagger/Richards)
6.  Mannish Boy [live 77] (London/McDaniel/Morganfield)
7.   When  The  Whip Comes Down [live 78] (Jagger/Richards)
8.  If I Was A Dancer (Dance Pt. 2) (Jagger/Richards)
9.  Crazy Mama (Jagger/Richards)
10. Beast Of Burdon (Jagger/Richards)
TATTOO YOU
Produkcja: The Glimmer Twins Rolling Stones Records. Sierpień 1981. /. Start Me Up (Jagger/Richards)
2.  Hang Fire (Jagger/Richards)
3.  Slave (Jagger/Richards)
4.  Little T&A (Jagger/Richards)
5.  Black Limousine (Jagger/Richards/Woods)
6.  Neighbors (Jagger/Richards)
7.   Worried About You (Jagger/Richards)
8.   Tops (Jagger/Richards)
9.  Heaven (Jagger/Richards)
10.  No Use In Crying (Jagger/Richards/Woods)
11.   Waiting On A Friend (Jagger/Richards)
STILL LIFE
(AMERICAN CONCERT 1981)
Koncert (4)
Rolling Stones Records. Czerwiec 1982.
1.   Under My Thumb (Jagger/Richards)
2.  Lefs Spend The Night Together (Jagger/Richards)
3.  Shattered (Jagger/Richards)
4.   Twenty Flight Rock (Fairchild/Cochran)
5.   Going To A Go-Go (Robinson/Tarplin/ Moore/Rogers)
6.  Let Me Go (Jagger/Richards)
7.   Time Is On My Side (Meade)
8.  Just My Imagination (Running Away With Me) (Whirfield/Stong)
9.  Start Me Up (Jagger/Richards) 10. (I Can't Get No) Satisfaction
(Jagger/Richards) Zapis występów z amerykańskiej trasy koncertowej w 1981 roku.
UNDERCOVER
Produkcja: The Glimmer Twins / Chris Kimsey Rolling Stones Records. Listopad 1983. 7. Undercover Of The Night (Jagger/Richards)
2.  She Was Hot (Jagger/Richards)
3.   Tie You Up (The Pain Of Love) (Jagger/Richards)
4.   Wanna Hołd You (Jagger/Richards)
5.  Feel On Baby (Jagger/Richards)
6.   Too Much Blood (Jagger/Richards)
7.  Pretty Beat Up (Jagger/Richards/Wood)
8.   Too Tough (Jagger/Richards)
9.  Ali The Way Down (Jagger/Richards) 10.   It Must Be Heli (Jagger/Richards)
REWIND (1971-1984)
Składanka (UK-6 / US-8)
Rolling Stones Records. Czerwiec 1984.
1.  Miss You (Jagger/Richards)
2.  Brown Sugar (Jagger/Richards)
3.   Undercover Of The Night (Jagger/Richards)
4.  Start Me Up (Jagger/Richards)
5.   Tumbling Dice (Jagger/Richards)
6.  Hang Fire (Jagger/Richards)
7.  Emotional Rescue (Jagger/Richards)
8.   Beast Of Burden (Jagger/Richards)
9.  Fool To Cry (Jagger/Richards)
10.   Waiting On A Friend (Jagger/Richards)
11.  Angie (Jagger/Richards) Amerykańska wersja tej składanki zawiera dodatkowo utwór Too Tough.
DIRTY WORK
Produkcja: The Glimmer Twins / Steve Lillywhite Rolling Stones Records. Marzec 1986. 7. One Hit (To The Body) (Jagger/Richards/Wood)
2.   Fight (Jagger/Richards/Wood)
3.  Hanem Shuffle (Relf/Nelson)
4.  Hołd Back (Jagger/Richards)
5.   Too Rude (Roberts)
6.   Winning Ugly (Jagger/Richards)
7.  Back To Zero (Jagger/Richards/Leavell)
8.   Dirty Work (Jagger/Richards/Wood)
9.  Had It With You (Jagger/Richards/Wood) 10. Sleep Tonight (Jagger/Richards)
THE ROLLING STONES
SINGLES COLLECTION - THE LONDON YEARS
ABKCO Records. Sierpień 1989.
1.  Come On (Berry)
2.  I Want To Be Loved (Dixon)
3.   I Wanna Be Your Man (Lennon/McCartney)
4.  Stoned (Phelge)
5.  Not Fade A way (Petty/Hardin)
6.  Little By Little (Phelge/Spector)
7.  It's Ali Over Now (Womack)
8.   Good Times, Bad Times (Jagger/Richards)
9.   Tell Me (Jagger/Richards)
10. I Just Want To Make Love To You (Dixon) //. Time Is On My Side (Meade)
495
12.  Congratulations (Jagger/Richards)
13.  Little Red Rooster (Dixon)
14.  Off The Hook (Jagger/Richards)
15.  Heart Ol Stone (Jagger/Richards)
16.   What A Shame (Jagger/Richards)
17.   The Last Time (Jagger/Richards)
18.  Play With Fire (Jagger/Richards)
19.  (I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards)
20.  The Under Assistant West Coast Promotion Man (Jagger/Richards)
21.   The Spider And The Fly (Jagger/Richards)
22.  Get Off Of My Cloud (Jagger/Richards)
23.  Tm Free (Jagger/Richards)
24.   The Singer Not The Song (Jagger/Richards)
25.  As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham)
26.  Gotta Get Away (Jagger/Richards)
27.   19th Nen/ous Breakdown (Jagger/Richards)
28.  Sad Day (Jagger/Richards)
29.  Paint It Black (Jagger/Richards)
30.  Stupid Girl (Jagger/Richards)
31.  Long Long While (Jagger/Richards)
32.  Mother's Little Helper (Jagger/Richards)
33.  Lady Jane (Jagger/Richards)
34.  Have You Seen Your Mother, Baby, Stan-ding In The Shadow? (Jagger/Richards)
35.   Whos DrMng Your Piane? (Jagger/Richards)
36.  Let's Spend The Night Together (Jagger/Richards)
37.  Ruby Tuesday (Jagger/Richards)
38.   We Love You (Jagger/Richards)
39.  Dandelion (Jagger/Richards)
40.  She'sA Rainbow (Jagger/Richards)
41.  Light Years From Home (Jagger/Richards)
42.  In Another Land (Wyman)
43.   The Lantern (Jagger/Richards)
44.  Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards)
45.  Child Of The Moon (Jagger/Richards)
46.  Street Fighting Man (Jagger/Richards)
47.  No Expectations (Jagger/Richards)
48.  Surprise, Surprise (Jagger/Richards)
49.  Honky Tonk Woman (Jagger/Richards)
50.   You Can't Always Get What You Want (Jagger/Richards)
51.  Memo From Turner (Jagger/Richards)
52.  Brown Sugar (Jagger/Richards)
53.   Wild Horses (Jagger/Richards)
54.  I Don't Know Why (Wonder/Riser/Hunler/ Hardaway)
55.   Try A Little Harder (Jagger/Richards)
56.   Out Of Time (Jagger/Richards)
57.  JMng Sister Fanny (Jagger/Richards)
58.  Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
Antologia wszystkich singli wydanych przez wytwórnię Decca/London w latach 1963-1971 (zawiera strony A i B każdej płyty). Ukazała się w formacie analogowym (4 albumy) oraz cyfrowym (3 płyty kompaktowe). Nagrania poddano dokładnemu „remasteringowi" cyfrowemu - zestaw zawiera także 72-stronicową książeczkę pełną rzadkich fotografii grupy.
STEEL WHEELS
Produkcja: The Glimmer Twins / Chris Kimsey Rolling Stones Records. Sierpień (US) / wrzesień (UK) 1989. /. Sad Sad Sad (Jagger/Richards)
2.  Mixed Emotions (Jagger/Richards)
3.   Terrifying (Jagger/Richards)
4.  Hołd On To Your Hat (Jagger/Richards)
5.  Hearts For Sale (Jagger/Richards)
6.  Blinded By Love (Jagger/Richards)
7.  Rock And A Hard Place (Jagger/Richards)
8.  Can't Be Seen (Jagger/Richards)
9.  Almost Hear You Sigh (Jagger/Richards/Jordan)
10. Continental Drift (Jagger/Richards) 77. Break The Spell(Jagger/Richards) 12. Slipping Away (Jagger/Richards)
FLASHPOINT - RECORDED LIVE 1989-1990 (STEEL WHEELS / URBAN JUNGLE WORLD TOUR) Koncert (5)
Produkcja: The Glimmer Twins / Chris Kimsey Rolling Stones Records. Kwiecień 1991. 7. Continental Drift (Jagger/Richards)
2.  Start Me Up (Jagger/Richards)
3.  Sad Sad Sad (Jagger/Richards)
4.  Miss You (Jagger/Richards)
5.  Rock And A Hard Place (Jagger/Richards)
6.  Ruby Tuesday (Jagger/Richards)
7.   You Can't Always Get What You Want (Jagger/Richards)
8.  Factory Girl (Jagger/Richards)
9.  Can't Be Seen (Jagger/Richards) 10. Little Red Rooster (Dixon)
77. Paint It Black (Jagger/Richards)
12.   Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
13.  Brown Sugar (Jagger/Richards)
14.  Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards)
15.  Satisfaction (Jagger/Richards)
16.  Highwire" (Jagger/Richards)
17.  Sex Drive' (Jagger/Richards)
Zapis występów z tras koncertowych: Steel Wheels Tour (amerykańskiej -1989) oraz Urban Jungle Tour
496
THE LONDON YEARS (1963-1971)
THE ROLLING STONES (1964)
12 X 5 (1964)
THE ROLLING STONES, NOW! (1965)
OUT OF OUR HEADS (1965)
DECEMBER'S CHILDREN (1965)
AFTERMATH (1966)
GOT LIVE IF YOU WANT IT! (1966)

ahhcn
abhcn

$•##
BETWEEN THE BUTTONS (1967)
FLOWERS (1967)
*
t
THEIR SATANIC MAJESTIES REOUEST (1967)               BEGGARS BANOUET (1968)
ROLLING STONES   LET IT BLEED
LET IT BLEED (1969)
GET YER YA-YA'S OUT! (1970)
STICKYFINGERS(1971)
23
iii
EXILE ON MAIN STREET (1972)
1 ' I :fl   (ilDllL

GOATS HEAD SOUP (1973)
ITS ONLY ROCK'N'ROLL (1974)
BLACK AND BLUE (1976)
LOVE YOU LIVE(1977)

' O l li  <l H Q j/0 TgmK
UNDERCOVER (1983)
DIRTY WORK (1986)
STEEL WHEELS (1989)
FLASHPOINT(1991)
VOODOO LOUNGE  (1994)
STRIPPED(1995)
•-•ROLLING    STONES
1«tDl»TYMAC   THEWHO
CIOWNS,*"**
-1^ AMUSIMINTS §t-
FlYlNG TRAPLZf
YOKO ONO TAJMAHAl
MARIANNĘ FAITHPUU
AN EK7HTA1HMENT IXTRAVA*ANZA •tg JETHRO TUIL §!-V»«fl'łMIAM,»
^FIREEATER
ROCK AND ROLL CIRCUS (1996)
BRIDGES TO BABYLON (1997)
(europejskiej - 1990). W utworze Little Red Ro-oster gra na gitarze Erie Clapton. Gwiazdkami oznaczono dwa nowe nagrania studyjne.
JUMP BACK
(THE BEST OF THE ROLLING STONES 71-93)
Składanka (UK-7)
Virgin (tylko UK). Listopad 1993.
1.  Start Me Up (Jagger/Richards)
2.  Brown Sugar (Jagger/Richards)
3.  Hartem Shuffle (Relf/Nelson)
4.  It's Only RockWRoll (But I Like It) (Jagger/Richards)
5.  Mixed Emotions (Jagger/Richards)
6.  Angie (Jagger/Richards)
7.   Tumbling Dice (Jagger/Richards)
8.  Fool To Cry (Jagger/Richards)
9.  Rock And A Hard Place (Jagger/Richards)
10.  Miss You (Jagger/Richards)
11.  Hot Stuff (Jagger/Richards)
12.  Emotional Rescue (Jagger/Richards)
13.  Respectable (Jagger/Richards)
14.  Beast Of Burden (Jagger/Richards)
15.   Waiting On A Friend (Jagger/Richards)
16.   Wild Horses (Jagger/Richards)
17.  Bitch (Jagger/Richards)
18.  Undercover Of The Night (Jagger/Richards)
VOODOO LOUNGE
Produkcja: The Glimmer Twins / Don Was
Virgin. Lipiec 1994.
1.  Love Is Strong (Jagger/Richards)
2.   You Got Me Rocking (Jagger/Richards)
3.  Sparks Will Fly (Jagger/Richards)
4.   The Worst (Jagger/Richards)
5.  New Faces (Jagger/Richards)
6.  Moon Is Up (Jagger/Richards)
7.   Out Of Tears (Jagger/Richards)
8.  I Go Wild (Jagger/Richards)
9.  Brand New Car (Jagger/Richards)
10.  Sweethearts Together (Jagger/Richards)
11.  SuckOn The Jugular (Jagger/Richards)
12.  Blinded By Rainbows (Jagger/Richards)
13.  Baby Break It Down (Jagger/Richards)
14.   Thru And Thru (Jagger/Richards)
15.  Mean Disposition (Jagger/Richards)
STRIPPED
Koncert (6)
Produkcja: The Glimmer Twins / Don Was
Virgin. Listopad 1995.
1.  Street Fighting Man (Jagger/Richards)
2.  Like A Rolling Stone (Dylan)
3.  Not Fade Away (Petty/Hardin)
4.  Shine A Light (Jagger/Richards)
5.   The SpiderAnd The Fly (Jagger/Richards)
6.  Tm Free (Jagger/Richards)
7.   Wild Horses (Jagger/Richards)
8.  Let It Bleed (Jagger/Richards)
9.   Dead Flowers (Jagger/Richards)
10.  Slipping Away (Jagger/Richards)
11.  Angie (Jagger/Richards)
12.  Love In Vain (trąd. - arr. Jagger/Richards)
13.  Sweet Virginia (Jagger/Richards)
14.  Little Baby (Dixon)
Zapis występów w Amsterdamie (Paradiso Club) i w Paryżu (Olympia) oraz prób odbywanych przez zespół w Tokio i w Lizbonie. Płyta zawiera także krótki program multimedialny - teledyski Shattered, Tumbling Dice i Like A Rolling Stone, fragmenty wywiadów, komplet tekstów piosenek oraz wybraną dyskografię. Nie brak też kilku atrakcyjnych niespodzianek.
THE  ROLLING STONES  ROCK AND  ROLL CIRCUS Koncert (7)
Produkcja: Jimmy Miller/Jody Klein/Lenne Alik ABKCO Records. Nagranie: grudzień 1968 / premiera: październik 1996. 7. Song For Jeffrey (Anderson) - Jethro Tuli
2.  A Ouick One  While He's Away (Towns-hend) - The Who
3.  Ain't That A Lot Of Love (Parker/Banks) -Taj Mahal
4.  Something Better (Mann/Goffin) - Mariannę Faithfull
5.   Yer Blues (Lennon/McCartney) - The Dirty Mac
6.   Whole Lotta Yoko (Ono) - Yoko Ono & lvry Gitlis with The Dirty Mac
7.  Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards)
8.  Parachute Woman (Jagger/Richards)
9.  No Expectations (Jagger/Richards)
10.   You Can't Always Get What You Want (Jagger/Richards)
11.  Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
12.  Salt Of The Earth (Jagger/Richards)
BRIDGES TO BABYLON
Produkcja: The Glimmer Twins / Don Was / The
Dust Brothers i inni
Virgin. Wrzesień 1997.
1.   Flip The Switch (Jagger/Richards)
2.  Anybody Seen My Baby? (Jagger/Richards/k.d.lang/Mink)
497
3.  Low Down (Jagger/Richards)
4.  Already Over Me (Jagger/Richards)
5.  Gunface (Jagger/Richards)
6.   You Don't Have To Mean It (Jagger/Richards)
7.  Out Of Control (Jagger/Richards)
8.  Saint OfMe (Jagger/Richards)
9.  Might As Weil Get Juiced (Jagger/Richards)
10.  Always Suffering (Jagger/Richards)
11.   Too Tight (Jagger/Richards)
12.   Thief In The Night (Jagger/Richards/ De Beauport)
13.  How Can I Stop (Jagger/Richards)
DZIWOLĄGI
THE   ROLLING   STONES   (PROMOTIONAL
ALBUM)
Składanka promocyjna
London/Decca/Australian Decca. Październik 1969.
1.  Route 66 (Troup)
2.   Walking The Dog (Thomas)
3.  Around And Around (Berry)
4.  Susie O (Broadwater/Lewis/Hawkins)
5.  Everybody Needs Somebody To Love (Russell/Burke/Wexler)
6.  Off The Hook (Jagger/Richards)
7.  Tm Free (Jagger/Richards)
8.  She Sald Yeah (Roderick/Christy/Jackson)
9.  Under My Thumb (Jagger/Richards)
10.  Stupid Girl (Jagger/Richards)
11.  Man (Jagger/Richards)
12.  Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
13.  Prodigal Son (Wilkins)
14.  Love In Vain (trąd. - arr. Jagger/Richards) Album promocyjny przeznaczony dla prezenterów radiowych i wydany równolegle z edycją obu składanek THROUGH THE PAST DARKLY (w owym czasie nie było jeszcze w Anglii komercyjnych stacji radiowych, więc trafiło tam zaledwie około dwustu egzemplarzy płyty). Australijska Decca wydała album „prawie" (?) oficjalnie i spory nakład albumu trafił do Wielkiej Brytanii. Nagranie Love In Vain ma inny „miks" niż oryginał.
MICK JAGGER IS NED KELLY Soundtrack z filmu „Ned Kelly" Liberty/United Artists Records. Czerwiec 1970. Szumny tytuł ukrywa trywialny fakt - Mick Jagger faktycznie wcielił się w tytułowego bohatera, ale na ścieżce dźwiękowej z filmu (tak zresztą, jak i w całym filmie) wykonuje tylko jedną (!) piosenkę: Wild Cokmial Boy. Ale za to a cappella (początkowo) i na
planie. Liczne ballady (ale wszystkie spoza planu), śpiewa popularny piosenkarz... country - Waylon Jennings. Autorem muzyki jest Shel Silverstein. Nowa edycja: Rykodisc RCD10708
„PERFORMANCE"
- starring James Fox and Mick Jagger Muzyka: Jack Nietzsche Warner Brothers. Wrzesień 1970. Podobnie jak w przypadku wcześniejszego albumu z muzyką filmową, nazwisko Jaggera miało być zwykłym wabikiem. Mick gra jedną z dwóch głównych ról, ale i tym razem wykonuje tylko jedną piosenkę - niesławne Memo From Turner (utwór wydany zresztą na pierwszym solowym singlu artysty w listopadzie tego samego roku -Decca F 13067, # 32 na liście).
BRIAN JONES PRESENTS THE PIPES OF PAN AT JOUJOUKA
Rolling Stones Records. Październik 1971. Płyta z muzyką etniczną nagrana w 1968 roku w   Maroku   przez   Briana  Jonesa   i   inżyniera dźwięku George'a Chkiantza.
JAMMING WITH EDWARD Virgin / Point Blank / Rolling Stones Records. Styczeń 1972 / edycja kompaktowa 1997. Skład: Mick Jagger, Bill Wyman, Charłie Watts, Ry Cooder, Nicky Hopkins Zapis studyjnego jamu nagranego pod koniec 1969 roku w trakcie sesji do albumu LET IT BLEED. Keith Richards nie pokazał się w studiu (skutek niechęci do Coodera), więc koledzy zaczęli rozgrzewać się bez gitarzysty - najlepsze partie instrumentalne należą do Coodera (gitara) oraz tytułowego „Edwarda", czyli Hopkinsa (fortepian). Sekq'a sprawna - tak jak zawsze... Jagger bez pola do popisu (brak materiału). Jakość przeciętnego booflegu.
METAMORPHOSIS
Składanka - „zemsta Dekki"
ABKCO Records (tylko US). Czerwiec 1975.
1.  Out Of Time (Jagger/Richards)
2.  Don't Lie To Me (Berry)
3.  Each And Every Day Of The Year (Jagger/Richards)
4.  Heart Of Stone (Jagger/Richards)
5.  I'd Much Rather Be With The Boys (Oldham/Richards)
6.   TryA Little Harder (Jagger/Richards)
7.  / Don't Know Why (Wonder/Riser/ Hunter/Hardaway)
498
8.  If You Let Me (Jagger/Richards)
9.  JMng Sister Funny (Jagger/Richards)
10.  Downtown Suzie (Wyman)
11.  Family (Jagger/Richards)
12.  Memo From Turner (Jagger/Richards)
13.  I'm Going Down (Jagger/Richards) Wersje demo przeznaczone dla innych artystów oraz piosenki, które - zdaniem członków zespołu - nie nadawały się do umieszczenia na płytach firmowanych przez The Rolling Stones. Wybór utworów - Allen Klein...
METAMORPHOSIS Składanka - „zemsta Dekki" Decca (UK). Czerwiec 1975.
1.  Out Of Time (Jagger/Richards)
2.  Don't Lie To Me (Jagger/Richards)
3.  Some Things Just Stick In Your Mind (Jagger/Richards)
4.  Each And Every Day Of The Year (Jagger/Richards)
5.  Heart Of Stone (Jagger/Richards)
6.  I'd Much Rather Be With The Boys (Oldham/Richards)
7.  (Walkin' Thru The) Sleepy City (Jagger/Richards)
8.   We're Wastin' Time (Jagger/Richards)
9.   Try A Little Harder (Jagger/Richards)
10.  I Don't Know Why (Wonder/Riser/ Hunter/Hardaway)
11.  If You Let Me (Jagger/Richards)
12.  JMng Sister Fanny (Jagger/Richards)
13.  Downtown Suzie (Wyman)
14.  Family (Jagger/Richards)
15.  Memo From Turner (Jagger/Richards)
16.  I'm Going Down (Jagger/Richards) Brytyjski owoc tego niegodnego przedsięwzięcia zawiera o dwie „perły" więcej... Some Things Just Stick In Your Mind oraz We're Wastin' Time.
SATISFACTION Agency (with Kayah) Radio Łódź - 004. Sierpień 1993. Interesujący album nagrany przez polskich muzyków z okazji 30-lecia The Rolling Stones - m.in. Miss You, Feel On Baby, WaiUng On A Friend.
THE SYMPHONIC MUSIC OF THE ROLLING
STONES
Produkcja: Chris Kimsey
RCAVictor. Maj 1994.
Tytuł mówi sam za siebie - Londyńska Orkiestra
Symfoniczna wykonuje kilkanaście utworów spół-
ki autorskiej Jagger/Richards. Głosów użyczają liczni zaproszeni goście - Mick Jagger śpiewa Angie, Mariannę Faithful Ruby Tuesday, nieszczęsny zaś (!) Michael Hutchence Under My Thumb. Dzieci ze szkoły Ibstock Place School w Richmond łączą głosy w ładnym Dandelion -jest wśród nich dziesięcioletnia Elizabeth Jagger (córeczka odziedziczyła słuch po tacie). Album dedykowany pamięci Briana Jonesa.
SHARED VISION II:
THE SONGS OF THE ROLLING STONES
Mercury Records. Październik 1996.
Tak zwany tribute album. Wśród wykonawców:
Mariannę Faithfull, Joe Cocker, Rod Stewart,
Johnny Cash, Tom Jones (!), The Pogues, The
Feelies i inni.
PAINT IT BLUE
- SONGS OF THE ROLLING STONES House Of Blues. Marzec 1998. Kolejny „tribute album" - tym razem piosenki z bogatego repertuaru. The Rolling Stones wykonują bluesmani, m.in. Luther Allison, Junior Welles, Taj Mahal, James Cotton i Bobby Womack (lt's Ali Over Now).
STONE ROCK BLUES -
The Original Recordings Of The Songs Covered By The Rolling Stones Chess/MCA. 1993.
Na koniec warto wspomnieć o tej ciekawej składance wytwórni Chess - znajdują się na niej oryginalne wykonania kilkunastu utworów, które znalazły się następnie w repertuarze Stonesów. Wśród artystów: Chuck Berry (m.in. Carol, Around And Around, You Can't Catch Me), Muddy Waters (m.in. / Just Want To Make Love To You, Rollin' Stone), Bo Diddley (Mona, Crackin' Up), Howlin' Wolf (Little Red Roo-ster), Arthur Alexander (You BetterMove On), Buddy Holly (Not Fade Away) i inni. Warto posłuchać, skąd wywodzą się Rolling Stonesi...
Ciekawostka (krajowa) z ostatniej chwili: Magazyn Muzyczny Selles (#6 POP), poświęcony The Rolling Stones, zawiera płytę kompaktową zatytułowaną... SATISFACTION tożsamą (!) z pierwszym brytyjskim wyborem przebojów zespołu: BIG HITS (HIGH TIDE AND GREEN GRASS) - Decca, TXS 101, listopad 1966. Okładka jest inna, ale cena (z magazynem) wynosi jedną czwartą ceny oryginału! Gdyby Jagger się o tym dowiedział...
499
Single
Oznaczenia:
Decca                                       - płyty wydane tylko w Wielkiej Brytanii
(dotyczy lat 1963-1970) London                                     - płyty wydane tylko w Stanach Zjednoczonych
(dotyczy lat 1963-1970) Rolling Stones Records (UK) - płyty wydane tylko w Wielkiej Brytanii
(począwszy od 1970 roku) Rolling Stones Records (US) - płyty wydane tylko w Stanach Zjednoczonych
(począwszy od 1970 roku) - piosenki ze stron B singli, które nie znalazły się na żadnym
albumie (wliczając albumy „składankowe"), co nadaje im
wartość kolekcjonerską
Od czasu wydania albumu STEEL WHEELS w 1989 roku pojawiła się nowa kategoria małej płyty - jest nią „singel kompaktowy" (tzw. ECX). Narodziła się także nowa, związana z tym formatem, tradycja: single CD wzbogacane są o nagrania, które nie weszły na album, ale także o nowe miksy nagrań z albumu oraz o wersje koncertowe utworów dawniejszych.
Podobnie jak w całej książce ujednolicono pisownię nazwiska Richards. Na większości starych singli - prawie do końca lat 70. (Respectable) - podawano nazwiska autorów „Jagger/Richard". Czyli... nieprawidłowo.
Come On (Berry)
/ Want To Be Loved (Dixon)
Decca. Czerwiec 1963.
/ Wanna Be Your Man (Lennon/McCartney) Stoned (Phelge) Decca. Listopad 1963.
Not Fade Away (Petty/Hardin) Little By Little (Phelge/Spector) Decca. Luty 1964.
Not Fade Away (Petty/Hardin)
/ Wanna Be Your Man (Lennon/McCartney)
London. Marzec 1964.
Tell Me (Jagger/Richards)
/ Just Want To Make Love To You (Dixon)
London. Czerwiec 1964.
It's Ali Over Now (Womack)
Good Times, Bad Times (Jagger/Richards)
Decca. Czerwiec 1964.
Time Is On My Side (Meade) Congratulations (Jagger/Richards) London. Wrzesień 1964.
Little Red Rooster (Dixon) Otf The Hook (Phelge) Decca. Listopad 1964.
Heart Of Stone (Jagger/Richards) WhatA Shame (Jagger/Richards) London. Grudzień 1964.                                 t
The Last Time (Jagger/Richards) Play With Fire (Phelge) Decca/London. Luty/marzec 1965.
(I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards) The Under Assistant West Coast Promotion Man (Phelge) London. Maj 1965.
(I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards) The Spider And The Fly (Phelge) Decca. Sierpień 1965.
Get Oti Ot My Cloud (Jagger/Richards) Tm Free (Jagger/Richards) London. Wrzesień 1965.
Get On Of My Cloud (Jagger/Richards) The Singer Not The Song (Jagger/Richards) Decca. Październik 1965.
500
As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham) Gotta Get Away (Jagger/Richards) London. Grudzień 1965.
19th Nervous Breakdown (Jagger/Richards) As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham) Decca. Luty 1966.
19th Nervous Breakdown (Jagger/Richards) Sad Day (Jagger/Richards) London. Luty 1966.
Paint It Black (Jagger/Richards) Stupid Girl (Jagger/Richards) London. Kwiecień 1966.
Paint It Black (Jagger/Richards) Long Long While (Jagger/Richards) Decca. Maj 1966.
Mother's Little Helper (Jagger/Richards) Lady Jane (Jagger/Richards) London. Czerwiec 1966.
Have You Seen Your Mother, Baby, Standing In The Shadow? (Jagger/Richards) Who's Driving Your Piane (Jagger/Richards) Decca/London. Wrzesień 1966.
Lefs Spend The Night Together
(Jagger/Richards)
Ruby Tuesday (Jagger/Richards)
Decca. Styczeń 1967.
Ruby Tuesday (Jagger/Richards) Lefs Spend The Night Together (Jagger/Richards) London. Styczeń 1967.
We Love You (Jagger/Richards) Dandelion (Jagger/Richards) Decca/London. Sierpień 1967.
In Another Land (Wyman) The Lantern (Jagger/Richards) London. Listopad 1967.
She's A Rainbow (Jagger/Richards) 2000 Light Years From Home (Jagger/Richards) London. Grudzień 1967.
Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards) Child Of The Moon (Jagger/Richards) Decca/London. Maj 1968.
Street Fighting Man (Jagger/Richards) No Expectations (Jagger/Richards) London. Sierpień 1968.
Honky Tonk Woman (Jagger/Richards) You Can't Always Get What You Want (Jagger/Richards) Decca/London. Lipiec 1969.
Street Fighting Man (Jagger/Richards) Surprise, Surprise (Jagger/Richards) Decca. Lipiec 1970.
Brown Sugar (Jagger/Richards)
Let It Rock" [live in Leeds '71 ] (Anderson)
Rolling Stones Records (UK). Kwiecień 1971.
Brown Sugar (Jagger/Richards)
Bitch (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Maj 1971.
Wild Horses (Jagger/Richards)
Sway (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Czerwiec 1971.
Tumbling Dice (Jagger/Richards) Sweet Black Angel (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (UK/US). Kwiecień 1972.
Happy (Jagger/Richards)
Ali Down The Linę (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Czerwiec 1972.
Angie (Jagger/Richards) Silver Train (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (UK/US). Sierpień 1973.
Doo Doo Doo Doo Doo (Heartbreaker)
(Jagger/Richards)
Dancing With Mr. D (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Grudzień 1973.
It's Only Rock'n'Roll (Jagger/Richards) Through The Lonely NightS" (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (UK/US). Lipiec 1974.
501
Ain't Too Proud To Beg (Whitfield/Holland)
Dance Little Sister (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Październik 1974.
Fool To Cry (Jagger/Richards)
Crazy Mama (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK). Kwiecień 1976.
Fool To Cry (Jagger/Richards)
Hot Stuff (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Kwiecień 1976.
Miss You (Jagger/Richards)
FarAway Eyes (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK/US). Maj 1978.
Seasf Ot Burden (Jagger/Richards)
When The Whip Comes Down (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Sierpień 1978.
Respectable (Jagger/Richards)
When The Whip Comes Down
(Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK). Wrzesień 1978.
Shattered (Jagger/Richards)
Everything Is Turning To Gold
(Jagger/Richards/Wood)
Rolling Stones Records (US). Listopad 1978.
Emotional Rescue (Jagger/Richards) Down In The Hole (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (UK/US). Czerwiec 1980.
She's So Cold (Jagger/Richards) Send It To Me (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (UK/US). Wrzesień 1980.
Start Me Up (Jagger/Richards)
No Use In Crying (Jagger/Richards/Woods)
Rolling Stones Records (US/UK). Sierpień 1981.
Waiting On A Friend (Jagger/Richards)
Little T&A (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US/UK). Listopad 1981.
Hang Fire (Jagger/Richards) Neighbors (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (US). Styczeń 1982.
Going To A Go-Go [live '81] (Robinson/
Moore/Tarplin/Rogers)
Beast 01 Burden' [live '81] (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK/US).
Czerwiec 1982.
Time Is On My Side [live '81] (Meade) Twenty Flight Rock [live '81 ] (Fairchild/Cochran) Rolling Stones Records (UK/US). Wrzesień 1982.
Undercover Ol The Night (Jagger/Richards)
Ali The Way Down (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK/US). Listopad 1983.
She Was Hot (Jagger/Richards)
Think Tm Going Mad" (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK/US). Styczeń 1984.
Harlem Shuttle (Relf/Nelson)
Had It With You (Jagger/Richards/Wood)
Rolling Stones Records (UK/US). Marzec 1986.
One Hit (To The Body) (Jagger/Richards/Wood)
Fight (Jagger/Richards/Wood)
Rolling Stones Records (UK/US). Maj 1986.
Mixed Emotions (Jagger/Richards)
Fancyman Blues" (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK/US). Sierpień 1989.
Rock And A Hard Place (Jagger/Richards)
Cook Cook Blues* (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK/US). Listopad 1989.
Almost Hear You Sigh (Jagger/Richards/Jordan)
Break The Spell (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Styczeń 1990.
Almost Hear You Sigh (Jagger/Richards/Jordan) Wish Td Never Met You* (Jagger/Richards) Mixed Emotions (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (UK). Czerwiec 1990.
Terrilying (Jagger/Richards)
Rock And A Hard Place (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK). Lipiec 1990.
Highwire (Jagger/Richards)
Sex Drive (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Marzec 1991.
502
Highwire (Jagger/Richards)
2000 Light Years From Home' [live '90]
(Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK). Marzec 1991.
Ruby Tuesday [live '90] (Jagger/Richards) Play Witt) Fire' [live '90] (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (UK). Maj 1991.
Start Me Up (Jagger/Richards) Angie (Jagger/Richards) Brown Sugar (Jagger/Richards) Virgin. Listopad 1993.
Love Is Strong (Jagger/Richards) The Storm' (Jagger/Richards) Virgin(UK). Lipiec 1994.
Love Is Strong (Jagger/Richards) So Young* (Jagger/Richards) Virgin (US). Lipiec 1994.
You Got Me Rocking (Jagger/Richards) Jump On Top Of Me' (Jagger/Richards) Virgin (UK). Wrzesień 1994.
Out Of Tears (Jagger/Richards) Tm Gonna Drive" (Jagger/Richards) / Sparks Will Fly (Jagger/Richards) Virgin (US). Październik 1994.
/ Go Wild (Jagger/Richards) Virgin (UK/US). Kwiecień 1995.
Like A Rolling Stone [live '95] (Dylan) Black Limousine' [live '95] (Jagger/Richards) Ali Down The Linę' [live '95] (Jagger/Richards) Virgin (UK/US). Październik 1995.
Wild Horses [live '95] (Jagger/Richards) Live With Me' [live '95] (Jagger/Richards) Tumbuling Dice' [live '95] (Jagger/Richards) Gimme Sheltei* [live '95] (Jagger/Richards) Virgin (UK). Styczeń 1996.
Anybody   Seen   My   Baby   (Jagger/Richards/
k.d.lang/Mink)
(cztery wersje)
Rolling Stones Records (UK/US). Sierpień 1997.
Saint Of Me (Jagger/Richards)
Anyway You Look At If (Jagger/Richards)
Gimme Sheltei* [live '95] (Jagger/Richards)
Saint OfMe (Deep Dish Grunge Garage Remix)
(Parts 1&2)
Rolling Stones Records (UK/US). Styczeń 1998.
DZIWOLĄGI
Poison lvy (Leiber/Stoller) Fortune Teller (Neville) Decca. Wrzesień 1963.
Singel został wytłoczony, ale nie wszedł do dystrybucji. Pewna liczba płyt „wyciekła" jednak z wytwórni i stanowią one dzisiaj najrzadszy (i najdroższy - w Stanach Zjednoczonych cena przekracza $1000...) egzemplarz kolekcjonerski w całej dyskografii zespołu.
/ Don't Know Why (Wonder, Riser, Hunter, Harda way)
Try A Little Harder (Jagger/Richards) Decca. Maj 1975.
Singel zwiastujący ukazanie się „niekatalogowego" albumu METAMORPHOSIS. Pierwszy tysiąc egzemplarzy zawierał błędną informację dotyczącą autorstwa pierwszej piosenki - Jagger/Richards.
Lefs Spend The Night Together [live '81] (Jagger/Richards)
Start Me Up [live '81] (Jagger/Richards) Rolling Stones Records (US). Luty 1983. Singel promocyjny wydany z okazji premiery filmu dokumentalnego „Lefs Spend The Night Together" (reż. H. Ashby). Oba utwory pochodzą z albumu koncertowego STILL LIFE (AMERICAN CONCERT1981).
Brown Sugar (Jagger/Richards)
Bitch (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (UK). Czerwiec 1984.
Wznowienie pierwszego singla wydanego przez
Rolling Stones Records (1971) z okazji premiery
składankowego albumu REWIND (1971-1984).
Miss You (Jagger/Richards)
7bo Tough (Jagger/Richards)
Rolling Stones Records (US). Lipiec 1984.
Singel promujący płytę REWIND (1971-1984)
w Stanach. Piosenka Too  Tough znalazła się
jedynie na amerykańskiej wersji tej składanki.
Start Me Up (Jagger/Richards) Angie (Jagger/Richards) Brown Sugar (Jagger/Richards) Virgin. Listopad 1993.
503
Singel promujący w Wielkiej Brytanii składankę JUMP BACK (71-93) poszukiwany był przez kolekcjonerów w Stanach jako pierwsza edycja wydana przez wytwórnię Virgin (z którą grupa podpisała nowy kontrakt).
EP,  czyli tzw.  czwórki
(a dokładnie: jedna czwórka, jedna piątka i jedna
szóstka...)
THE ROLLING STONES Decca. Styczeń 1964. Bye Bye Johnny (Berry) Money (Gordy Jr/Bradford) You Better Move On (Alexander) Poison lvy (Leiber/Stoller)
FIVE BY FIVE
Decca. Sierpień 1964.
If You Need Me (Pickett/Bateman/Sanders)
Empty Heart (Phelge)
2120 South Michigan Avenue (Phelge)
Confessin' The Blues (Brown/McShann)
Around And Around (Berry)
GOT LIVE IF YOU WANT IT
Decca. Czerwiec 1965.
We Want The Stones (Phelge)
Everybody Needs Somebody To Love (Russell,
Burkę, Wexler)
Pain In My Heart (Neville)
Route 66 (Troup)
Tm Moving On (Snów)
Tm Alright (Phelge)
DZIWOLĄG
THE ROLLING STONES Decca. Listopad 1965. She Said Yeah (Roderick, Christy, Jackson) Gotta Get Away (Jagger/Richards) Talkin' 'Bout You (Berry) The Singer Not The Song (Jagger/Richards) Dwie piosenki „nieswoje" i dwie strony B najnowszych singli wydane bez potrzeby i bez sensu pod wykorzystanym już raz tytułem (ograniczony nakład nie trafił do dystrybucji - dziś to już prawdziwy biały kruk).
Wybrana dyskografia solowa członków zespołu
Przy oznaczaniu posłużono się następującymi skrótami: LP - album; SP - singel.
MICK JAGGER
KEITH RICHARDS
LP: SHE'S THE BOSS Columbia. Marzec 1984.
LP: TALK IS CHEAP Virgin. Październik 1988.
LP: PRIMITIVE COOL Columbia. Wrzesień 1987.
LP: WANDERING SPIRIT Columbia. Luty 1993.
LP: KEITH RICHARDS AND THE X-PENSIVE
WINOS
LIVE AT THE HOLLYWOOD PALLADIUM,
December 15, 1988
Virgin. Listopad 1991.
SP: Memo From Turner/ Natura! Magie (utwór instr. Jacka Nietzsche) (z soundtracku .Performance") Decca/London/ABKCO. Listopad 1970.
SP: Dancing In The Street
(duet z Davidem Bowie - # 1 UK!)
EMI. Sierpień 1985.
SP: Ruthless People I Tm Raining (z soundtracku „Ruthless People") Epic/CBS. Lipiec 1986.
LP: MAIN OFFENDER Virgin. Październik 1992.
SP: Run Rudolf Run I The Harder They Come Rolling Stones Records. Grudzień 1978.
BILL WYMAN
LP: MONKEY GRIP Rolling Stones Records. Maj 1974.
504
LP: STONE ALONE
Rolling Stones Records. Luty 1976,
LP: WARM & TENDER (The Charlie Watts Ouintet) Continuum. Październik 1993.
LP: GREEN ICE (soundtrack) EMI. Luty 1981.
LP: BILL WYMAN
A&M Records. Marzec 1982.
LP: DIGITAL DREAMS
(soundtrack)
Ripple Records. 1983.
LP: WILLIE AND THE POOR BOYS Muzycy: Kenny Jones, Jimmy Page, Chris Rea, Paul Rodgers, Charlie Watts, Bill Wyman i inni Ripple Records. Kwiecień 1985.
LP: STUFF
Victor (tylko w Japonii). 1992.
LP: WILLIE AND THE POOR BOYS LIVE Ripple Records. 1994.
LP: RHYTHM KINGS - STRUTTIN' OUR STUFF Muzycy: Bill Wyman, Erie Clapton, Gary Brooker, Georgie Famę, Peter Frampton, Albert Lee, Ray Cooper, Paul Carrack i inni RCAVictor. Grudzień 1997.
SP: (Si Si) Je Sui Un Rock Star (singel-#13 UK) Ripple/A&M. Lipiec 1981.
CHARLIE WATTS
LP: LIVE AT THE FULLHAM TOWN HALL (The Charlie Watts Orchestra) Columbia. Grudzień 1986.
LP: FROM ONE CHARLIE (The Charlie Watts Ouintet) UFO. Kwiecień 1991.
LP: A TRIBUTE TO CHARLIE PARKER - WITH
STRINGS
(The Charlie Watts Ouintet)
Continuum. Maj 1992.
LP: LONG AGO & FAR AWAY (The Charlie Watts Ouintet & The London Metropolitan Orchestra - introducing Bernard Fowler) Virgin. Czerwiec 1996.
MICK TAYLOR
LP: MICK TAYLOR Columbia. 1979.
LP: STRANGER IN THIS TOWN Maże Musie. 1980.
LP: TOO HOT FOR SNAKES (Mick Taylor & Carla Olson) Razor Edge Records. 1991.
LP: ONCE IN A BLUE MOON (Mick Taylor & Gerry Groom) Shattered Musie. 1996.
RON WOOD •
LP: l'VE GOT MY OWN ALBUM TO DO Warner. 1974.
LP: NOW LOOK Warner. 1975.
LP: MAHONEY'S LAST STAND - Soundtrack
From The Film
(Ron Wood & Ronnie Lane)
Atco Records. 1976.
LP: GIMME SOME NECK Columbia. 1979.
LP:1234 Columbia. 1981.
LP: SLIDE ON THIS Continuum Records. 1992.
LP: SLIDE ON LIVE... PLUGGED IN AND
STANDING
Continuum Records. Wrzesień 1993.
505




Filmografia
Filmografia zespołu obejmuje kilka kategorii filmów:
-  koncerty The Rolling Stones
-  inne koncerty (z udziałem Stonesów w pełnym składzie lub osobno)
-  filmy dokumentalne poświęcone The Rolling Stones
-  inne filmy dokumentalne (kryterium: udział całej grupy lub któregoś z jej członków)
-  filmy fabularne z udziałem Micka Jaggera
-  inne filmy fabularne (kryterium: udział całej grupy lub któregoś z jej członków)
-  soundtracki: filmy, w których ścieżce dźwiękowej muzyka The Rolling Stones odegrała znaczącą rolę.

Koncerty The Rolling Stones
THE  ROLLING  STONES  ROCK AND  ROLL
CIRCUS
Nagranie: 11 grudnia 1968 roku - Londyn (studio
telewizyjne BBC)
Premiera: 12 października 1996 roku (34 New
York Film Festival)
Edycja wideo (+LD): 11  listopada 1996 roku,
ABKCO (Polygram Video)
Reżyseria: Michael Lindsay-Hogg
Kolor/stereo
Czas: 65 minut
Wykonawcy: Mariannę Faithfull, The Dirty Mac,
Jethro Tuli, Taj Mahal, The Who, The Rolling
Stones
Piosenki Stonesów: Jumpin' Jack Flash, Para-
chute Woman, No Expectations, You Can't Al-
ways   Get   What   You   Want,   Sympathy For
The Devil, Salt Ol The Earth
THE STONES IN THE PARK
Nagranie: 5 lipca 1969 roku - Londyn (Hyde
Park)
Granada TV, Kolor
Czas: 45 minut
Piosenki: Tm Yours She's Minę, Jumpin' Jack
Flash, No Expectations, Mercy Mercy, Stray Cat

Blues, Tm Free, Downtown Girl, Love In Vain, Loving Cup, Midnight Rambler, Satisfaction, Honky Tonk Woman, Street Fighting Man, Sympathy For The Devil
GIMME SHELTER
Nagranie:   6  grudnia   1969  roku  - Altamont Speedway, Livermore (Kalifornia) Premiera kinowa: 6 grudnia 1970 roku - Plaża Theatre, Nowy Jork
Reżyseria: David Maysles, Albert Maysles, Charlotte Zwerin
Wideo (+LD), ABKCO (Polygram Video) Kolor/stereo Czas: 90 minut
Wykonawcy: Ike and Tina Turner, The Flying Burrito Brothers, Jefferson Airplane, The Rolling Stones
Piosenki Stonesów: Jumpin' Jack Flash, Satisfaction, You Gotta Move, Wild Horses, Brown Sugar, Love In Vain, Honky Tonk Woman, Street Fighting Man, Sympathy For The Devil, Under My Thumb
506
LADIES AND GENTLEMAN - THE ROLLING STONES
Nagranie: amerykańska trasa koncertowa, czerwiec-lipiec 1972 roku
Premiera kinowa: 17 sierpnia 1974 roku, Los Angeles (wersja kwadrofoniczna) Reżyseria: Rollin Binzer (Dragon Aire Films) Kolor/stereo Czas: 83 minuty
Piosenki: 14 utworów, klasyczny zestaw „grea-test hits", w tym Bitch, Brown Sugar, Gimme Shelter, Jumpin' Jack Flash, Love In Vain, Mid-night Rambler, Street Fighting Man, Tumblin' Dice
LETS SPEND THE NIGHT TOGETHER Nagranie: amerykańska trasa koncertowa, wrze-sień-grudzień 1981 roku Część „dzienna": Sun Devil Stadium, Tempe (Arizona)
Część „nocna": Meadowlands Arena, East Rutherford (New Jersey)
Premiera kinowa:  11  lutego 1983 roku, Loew Theatre (Nowy Jork) Reżyseria: Hal Ashby Wideo (+LD), Columbia Pictures Kolor/stereo Czas: 94 minuty
Piosenki: Ali Down The Linę, Beast Of Burden, Black Limousine, Brown Sugar, Going To A Go--Go, Hang Fire, Honkey Tonk Woman, Jumpin' Jack Flash, Just My Imagination, Let It Bleed, Let Me Go, Lefs Spend The Night Together, Little T&A, Miss You, Neighbors, Satisfaction, Shatte-red, She's So Cold, Start Me Up, Time Is On My Side, Tumblin' Dice, Twenty Flight Rock, Under My Thumb, Waiting On A Friend, You Can't Al-ways Get What You Want
THE STONES LIVE AT THE MAX Nagranie: Urban Jungle Tour, europejska kontynuacja    amerykańskiej    trasy    koncertowej Steel Wheels - lato 1990 roku (Londyn, Berlin, Turyn)
Nagranie w technice IMAX wymaga specjalnych sal kinowych!
Premiera kinowa: 7 września 1991 roku, Tokio Film Festival (IMAX)
Produkcja: The BCL Group and IMAX Corporation
Reżyseria: Julien Tempie oraz Roman Kroitor, David Douglas i Noel Archambault Wideo (+LD), Polygram Video (dopiero dysk la-
serowy daje  pojęcie o  rozdzielczości  obrazu
I MAX)
Kolor/stereo
Czas: 85 minut
Piosenki: Start Me Up, Sad Sad Sad, Tumbling
Dice,   Ruby   Tuesday,   Rock   And   A   Hard
Place, Honky Tonk Woman, You Can't Always
Get What You Want, Happy, Paint It Black, 2000
Light Years From Home,  Sympathy For The
Devil, Street Fighting Man, lt's Only Rock'n'Roll,
Brown Sugar, (I Can't Get No) Satisfaction
VOODOO LOUNGE
Nagranie: 25 listopada 1994 roku, Joe Robbie Stadium, Miami (Floryda), Produkcja: The BCL and Promotour U.S. Inc., 1994 rok
Reżyseria: David Maile Wideo (+LD): PolyGram Video Kolor/stereo Czas: 95 minut
Zaproszeni goście: Whoopi Goldberg, Bo Didd-ley, Robert Cray
Piosenki: Not Fade Away, Tumbling Dice, You Got Me Rocking, Satisfaction, Angie, Sweet Vir-ginia, lt's Ali Over Now, Stop Breaking Down, Who Do You Live, Miss You, Honky Tonk Woman, The Worst, Sympathy For The Devil, Start Me Up, lt's Only Rock'n'Roll, Brown Sugar, Jumpin'Jack Flash
STRIPPED
Nagranie: europejska „odnoga" Voodoo Lounge i Japonia, 1995 rok
Koncerty w małych salach: The Paradiso Club w Amsterdamie (27 maja), Olympia w Paryżu (3 lipca), Brixton Academy w Londynie (19 lipca) Fragmenty prób: Toshiba-EMI  Studios,  Tokio (Japonia, 6-17 marca)
Plus: rozmowy z fanami (m.in. Jack Nicholson), wywiady ze Stonesami
Produkcja: Promotone B.V. - 1995 rok (emisja telewizyjna w 44 krajach) Reżyserzy: Christine Strand (Londyn i Paryż), Jim Gable (Tokio),
David Mallet (Amsterdam),  Patrick Woodroffe (sekwencje uliczne) Czas: 55 minut
Piosenki: Wild Horses, Like A Rolling Stone, Angie, Dead Flowers, Live With Me, The Spider And The Fly, Shine A Light, Sweet Virginia, Rip This Joint, Tumbuling Dice, Love In Vain, Street Fighting Man, Let It Bleed (fragm.)
507
THE ROLLING STONES - BRIDGES TO BABYLON
LIVE IN CONCERT, 1998 Nagranie: 12 grudnia 1997, TWA Dome, St Louis (Missouri)
Produkcja: Michael Cohl, 1998 Reżyseria: Bruce Cowers Wideo (+LD): BMG Video Kolor/stereo Czas: 90 minut
Muzycy: Bobby Keys (saksofon), Darryl Jones (gitara basowa), Chuck Leavell (instrumenty klawiszowe), Lisa Fisher, Bernard Fowler, Blondie
Inne koncerty
Stonesi  w  pełnym  składzie
THE TAM I SHOW (GATHER NO MOSS) Nagranie: 28-29 października 1964 roku Santa Monica Civic Auditorium (Kalifornia) Telerecording: Electronovision Czarno-biały/mono Czas: 96 minut
Edycja wideo jako THAT WAS ROCK! (wczesne lata 80., USA)
Fragmenty TAMI Show połączone z fragmentami The Big TNT Show z 1966 roku, na którym Stonesi już nie wystąpili, a piosenkę Satisfaction śpiewał (folk-rockowo!) niejaki David McCallum. Kiepski montaż. Reżyseria: Steve Binder Wykonawcy: Jan and Dean, Chuck Berry, Gerry and The Pacemakers, Smokey Robinson and The Miracles, Marvin Gaye with The Blossoms, Lesley Gore. Billy J. Kramer and The Dakotas, The Supremes, The Barbarians, James Brown and The Famous Flames, The Beach Boys, The Rolling Stones      •
Piosenki Stonesów: Around And Around, OffThe Hook, Time Is On My Side, lt's Ali Over No w, lt's Alright
Jest to pierwszy zapis większego występu The Rolling Stones na żywo, który przetrwał do „naszych czasów" w wersji wideo. I całe szczęście!
Stonesi osobno
ROD   STEWART   AND   FACES   AND   KEITH
RICHARDS
1974 rok - Kilburn Theatre (Londyn)
Chaplin (chórki), Michael Davis (puzon), Kent Smith (trąbka), Andy Snitzer (saksofon, instrumenty klawiszowe)
Goście: Dave Matthews (śpiew - Wild Horses), Joshua  Redman   (saksofon  -   Waiting On A Friend)
Piosenki: Satisfaction, Lefs Spend The Night Together, Gimme Shelter, Wild Horses (+ Dave Matthews, śpiew), Saint Ot Me, Out Of Control, Waiting On A Friend (+ Joshua Redman, saksofon), Wanna Hołd You, The Last Time, Like A Rolling Stone, Sympathy For A Devil, Start Me Up, Jumpin' Jack Flash, Brown Sugar
Koncert zespołu The Faces z udziałem Keitha jako gościa.
Wśród piosenek m.in. Maggie Mea, Twistin' The Night Away
THE LAST WALTZ
Nagranie: Święto Dziękczynienia, 25 listopada 1976 roku
The Winterland Ballroom, San Francisco (Kalifornia)
Premiera kinowa: wiosna 1978 roku MGM/UA Home Video (+LD) Reżyseria: Martin Scorsese Kolor/stereo Hi-Fi Czas: 120 minut
Pożegnalny koncert The Band z udziałem wielu znakomitych gości. Ron Wood dołącza do „wielkiego finału": piosenkę / Shall Be Released Dyla-na wykonują wszyscy zaproszeni artyści (w tym autor i The Band).
BLUES ALIVE
1983 rok - Monarch Entertainment Wideo: RCA/Columbia (UK) Reżyseria: Len Dell'Amico Kolor/stereo Czas: 58 minut
Wykonawcy: John Mayall's Original Blues-breakers (John Mayall, Colin Allen, John McVie, Mick Taylor)
Wśród gości: m.in. Etta James, Buddy Guy, Junior Wells, Albert King
Repertuar (głównie klasyka bluesa): m.in. Stor-my Monday, C. C. Rider, Bom Under A Bad Sign, An Eye For An Eye oraz... Room To Move
508
Nieudane „reunion" legendarnych Bluesbrea-kers. Najlepiej grają goście - Albert King zagarnia cały koncert dla siebie i dla niego warto to zobaczyć. Jedyny dostępny na wideo występ Micka Taylora bez The Rolling Stones.
THE ROYAL ALBERT HALL CONCERT FOR A*R*M*S*
Nagranie: 20-21 września 1983 roku, Royal Albert Hall (Londyn) Reżyseria: Stanley Dorfman Wideo: Heron (UK) Kolor/stereo Czas: 120 minut
Wykonawcy: m.in. Jeff Beck, Erie Clapton, Andy Fairweather-Low, Kenny Jones, Ronnie Lane, Jimmy Page, Chris Stainton, Steve Winwood, Bill Wyman i Charlie Watts
Repertuar: m.in. Cocaine, Gimme Some Lovin', Goodnight Irenę, Goodbye Pork-pie Hat, Layla, Lay Down Sally, Man Smart Woman Smarter, Pump (The Pump), Rambling On My Mind, Rita Mae, Road Runner, Stairway To Heaven, Take Me To The River, Tulsa Time
Jednorazowa gala dobroczynna na rze ciela-muzyka (cierpiącego na stwandniei ne, Ronniego Lane'a - basisty grupy T oraz jego organizacji (Action into Re; Multiple Sclerosis), przerodziła się w tournee. W galerii gwiazd znaleźli się B (bas) oraz Charlie Watts (perkusja - pr zestawie zasiadł Kenny Jones, już wt bębniarz The Who, gdzie grał po śmie Moona). Sensację wywoływało pojawień: my'ego Page'a - były to jego pierwsze występy od śmierci Johna Bonhama grupy Led Zeppelin (wykonał m.in. wer mentalną Stairway To Heaven). Przy okL do spontanicznej reaktywacji zespołu birds, a właściwie trzech gitarzystów, ktć ów zespół się „przewinęli": Claptona, Pa cka. Bill i Charlie w dobrym uderzeniu, jal Szkoda, że nie powstał zapis filmowy z \ tego „super składu" w nowojorskiej Madi are Garden (minus Winwood, plus Joe < do przyjaciół dołączył w finale Ronnie V drugim londyńskim koncercie zasiadła nć księżna Walii, Diana. Z małżonkiem...
Filmy dokumentalne
CHARLIE IS MY DARLING Nagranie: trasa koncertowa zespołu po Irlandii, styczeń 1965 roku
Reżyseria: Peter Whitehead / Studio: Lorrimer, 1966 rok
Czarno-biały/mono Czas: 60 minut Brak edyq'i wideo.
Świetny dokument z trasy koncertowej - ale... od strony „kuchni". W filmie nie ma ani jednego zarejestrowanego występu zespołu, a ścieżka dźwiękowa zawiera tylko jedną (!) piosenkę, którą można odróżnić: jest nią Goin'Home w studyjnym nagraniu z albumu AFTERMATH! Oczywiście w sekwencji, kiedy zespół pakuje manatki i wraca do domu.
COCKSUCKER BLUES
Nagranie: amerykańska trasa koncertowa, czerwiec-lipiec 1972 roku
Produkcja: Marshall Chess / Reżyseria: Robert Frank
Kolor/stereo Czas: 95 minut
(Premiera wstrzymana przez zespół)
Film dostępny tylko na nielegalnych
wideo
Kolor/mono
Czas: 95 minut
Występują: The Rolling Stones oraz m
Turner, Stevie Wonder, Andy Warhol
Repertuar: m.in.  Satisfaction (Stevie
Mick Jagger) Brown Sugar, Midnight Rai
Down The Linę, Happy, Street Fighting A
Rolling Stones)
25X5
THE  CONTINUING  ADVENTURES  C
ROLLING STONES
Nagrania archiwalne: lata 1963-1989
Premiera telewizyjna:  27 grudnia  19L
BBC
Nadzór producencki: Lorne Michaels
Wideo (+LV): CMV Enterprises, 1990
Reżyseria: Nigel Finch
Kolor (fragmenty czarno-białej/stereo (fri
mono)
Czas: 130 minut
Historia zespołu - jedyna i (więc?) najlepsza. Pełna retrospektywa kariery The Rolling Stones, od początku do trasy koncertowej Steel Wheels Tour. Składają się na nią fragmenty wszystkich ważniejszych dokumentów na temat grupy, a także wywiady, występy telewizyjne, konferencje prasowe, trasy koncertowe, sceny z życia rodzinnego, itd., itp. Są też - rzecz jasna -piosenki: w sumie około czterdziestu (!), ale jedy-
Inne dokumenty
TONITE LETS ALL MAKE LOVE IN LONDON
Nagranie: Londyn, 1966 rok Produkcja i reżyseria: Peter Whitehead Studio: Lorimer, 1967 rok Kolor/mono Czas: 72 minuty Brak edycji wideo
Występują: Julie Christie, Mick Jagger, Andrew Loog Oldham, Chris Farlowe, Michael Caine, Alan Aldridge, Lee Marvin, oraz zespoły - Pink Floyd, Twice As Much, Vashti Ścieżka dźwiękowa zawiera ponadto nagrania: The Rolling Stones, Erica Burdona & The New Animals, The Smali Faces i Chrisa Farlowa Ciekawy obraz londyńskiego Undergroundu (głównie nocą), okraszony wywiadem z Jagge-rem (na temat rewolucji), z Oldhamem (o przyszłości), sceną malowania nagiej kobiety pod akompaniament... Paint It Black (w wykonaniu Farlowe'a), inauguracyjnym przybyciem „króliczków" Playboya do Londynu oraz zdjęciami z zamieszek w Royal Albert Hall, które wybuchły podczas koncertu Stonesów 12 października 1966 roku. Nocnym scenom z londyńskich klubów towarzyszy w ścieżce dźwiękowej Interstel-lar Overdrive w wykonaniu zespołu Pink Floyd -ale „odloty"...
INVOCATION OF MY DEMON BROTHER Produkcja, zdjęcia, scenariusz i reżyseria: Kenneth Anger, 1969 rok
Film krótkometrażowy zrealizowany na podstawie własnego budżetu autora - znanego „satanisty". Zawiera zdjęcia z koncertu The Rolling Stonesów w Hyde Parku (5 lipca 1969 roku) -nakręcone niezależnie od oficjalnego filmu. Ścieżkę dźwiękową skomponował i wykonuje na syntezatorze (!) Jagger.
nie we fragmentach. Film kończy pełna wersja teledysku Rock And A Hard Place. Świetnie zrobiona kompilacja dostępnych materiałów oraz kilka „niespodzianek" składają się na najlepsze „wprowadzenie do przyczynku do wstępu". Historia żywa! Projekt powstawał dość długo i zaliczył po drodze dwa tytuły „robocze": „lt's Only Rock'n'Roll" oraz „The Return Of The Rolling Stones". Uff...
POPCORN - AN AUDIO-VISUAL THING Studio: Sherpix, 1969 rok Reżyseria: Peter Clifton Kolor/mono Czas: 85 minut Brak edycji wideo
Wykonawcy (m.in.): The Beach Boys, The Bee Gees, Joe Cocker, The Fifth Dimension, Jimi Hendrix, Otis Redding, The Spencer Davies Group, Vanilla Fudge, The Rolling Stones Piosenki Stonesów: Jumpin' Jack Flash, 2000 Light Years From Home Chybiony dokument z ambicjami pokazania, czym były lata 60. we wszystkich (!) aspektach -są więc surferzy i modelka Twiggy, wybuch bomby atomowej i hippisi (komuna w Katmandu). I wywiad z Jaggerem. Film ratują sekwencje koncertowe (na szczęście liczne): dla nas rarytasem nieznanym z innych filmów jest 2000 Light Years From Home Stonesów.
ROCKABYE
National Film Board of Canada, 1972 rok Występują: The Rolling Stones, The Stampe-ders, Zal Yanowski, Ronnie Hawkins Interesujący dokument próbujący odsłonić finansowe mechanizmy rockowej sceny muzycznej -największą atrakcją (może poza wyznaniami Ya-nowskiego, który opowiada, dlaczego koledzy wyrzucili go z zespołu The Lovin' Spoonfull) jest fragment występu Stonesów w Montrealu.
THE LONDON ROCK AND ROLL SHOW
Nagranie: Stadion Wembley, Londyn, 1972 rok
Produkcja i reżyseria: Peter Clifton
Studio: Notting Hill Films, 1973 rok
Kolor
Czas: 84 minuty
Brak edycji wideo
510
Poświęcona bardziej atmosferze tego niecodziennego (w owych latach) zlotu niż samej muzyce kronika występów gwiazd dawnego rock'n'rolla w Londynie (m.in. Chuck Berry, Bo Diddley, Bill Haley & The Comets, Jerry Lee Lewis, Little Richard). Plus -jak zwykle - wywiad z Jaggerem.
BURDEN OF DREAMS Reżyseria: Les Blank, 1982 rok Kolor
Czas: 94 minuty Film wydany na wideo
Występują: Werner Herzog, Klaus Kinski, Jason Robards, Claudia Cardinale, Mick Jagger Herzog kręci „Fitzcarraldo". Lepszy od samego dzieła Herzoga, dokument o powstawaniu tego przedziwnego filmu w zwrotnikowych lasach peruwiańskiego dorzecza Amazonki. Koszmarne warunki pracy, piętrzące się przeszkody (i zagrożenia!), megalomańska wizja twórcy -to wszystko ukazuje film Lesa Blanka (uważany za najlepszy reportaż z planu filmowego w ogóle). Ocalone zostały także fragmenty roli Micka Jaggera, który - na skutek zobowiązań wynikających z rozpoczęcia trasy koncertowej po Stanach w 1981 roku - musiał opuścić przedłużającą się produkcję. Szkoda -widać, że mogła to być wspaniała kreacja aktorska...
PERFORMANCE
Reżyseria: Donald Cammell i Nicolas Roeg Scenariusz: Donald Cammell Produkcja: San ford Lieberson Muzyka: Jack Nitzsche Studio: Warner, 1970 rok Kolor/stereo Czas: 105 minut Edycja wideo: Warner
W rolach głównych: James Fox, Mick Jagger, Anita Pallenberg, Michele Breton Piosenki w ścieżce dźwiękowej: Memo from Turner (Mick Jagger), Gone Dead Train (Randy Newman), Wake Up Niggers (Last Poets), Performance, Poor White Hound Dog (Mer-ry Clayton), Dyed Dyed Red (Buffy Sainte--Marie)
CHUCK BERRY: HAIL! HAIL! ROCK'N'ROLL Produkcja: Stephanie Benett/Chuck Berry Produkcja muzyczna: Keith Richards Reżyseria: Taylor Hackford Studio: Universal, 1987 rok Kolor/stereo Czas: 120 minut Edycja wideo: MCA
Wykonawcy (m.in): Chuck Berry, Keith Richards, Little Richard, Jerry Lee Lewis, Etta James, Bo Diddley, Roy Orbison, Erie Clapton, Bruce Springsteen
Repertuar: kilkanaście klasycznych tematów Berry'eg o
Znakomity film dokumentalny ukazujący sylwetkę „króla rock'n'rolla" i dowodzący - w przekonywający i bezpretensjonalny sposób, dlaczego Chuck Berry może się śmiało takowym mienić (jeśli komuś potrzebne są jeszcze jakieś dowody...). Dużo znakomitej muzyki bluesowej braci, wspaniały jam na zakończenie - od poziomu odstaje niestety (bardzo!) Julian Lennon, któremu przypadł w udziale zaszczyt wykonania utworu Johnny B. Good. Poza nim - bomba! Świetne duety: Berry/Robert Cray, Berry/Clap-ton, znakomita Etta James {Rock And Roli Musie) i Clapton solo (Wee Wee Hours). Do tego Linda Ronstadt w Back In The U.S.A. Szczęśliwy Keith Richards jest spiritus movens całego przedsięwzięcia.
NED KELLY
Scenariusz i reżyseria: Tony Richardson Muzyka: Shel Silverstein Studio: MGM/UA, 1970 rok Kolor/stereo Czas: 100 minut Edycja wideo: MGM
W rolach głównych: Mick Jagger, Clarissa Kaye, Mark McManus, Frank Thring Piosenka: Wild Colonial Boy (Mick Jagger) Piosenki w ścieżce dźwiękowej (liczne!) wykonuje Waylon Jennings
FREEJACK
Reżyseria: Geoff Murphy
Scenariusz: Ronald Shusett, Steven Pressfield,
Dan Gil roy
Według książki Roberta Sheckleya: Jmmortality Inc."
Filmy fabularne z udziałem Micka Jaggera
511
Muzyka: Trevor Jones Warner, 1992 rok Kolor/stereo Czas: 108 minut Edycja wideo: Warner
Inne filmy fabularne
DEGREE OF MURDER
(MORD UND TOTSCHLAG)
Niemcy, 1967 rok
Scenariusz i reżyseria: Volker Schlóndorf
W roli głównej: Anita Pallenberg
Muzyka: Brian Jones
Film reprezentował kinematografię niemiecką na
festiwalu Cannes 1967.
THE DEADLY BEES Wielka Brytania, 1967 rok Reżyseria: Freddie Francis Kolor
Czas: 85 minut
Występują: Suzanna Leigh i Frank Finlay Banalny horror o zabójczych pszczołach ma jedną wartą obejrzenia scenę: zespół ostro grających „Modsów" - The Birds - wykonuje w telewizyjnym studio piosenkę Ifs Not Whał I Need You For. Na gitarze - Ronnie Wood.
SYMPATHY FOR THE DEVIL (ONE PLUS ONE) Francja, 1970 rok Studio: New Linę
Scenariusz i reżyseria: Jean-Luc Godard Kolor
Czas: 92 minuty (jako „One Plus One" - wersja reżysera - 100 minut) Edycja wideo dostępna pod obu tytułami. Film skalany grzechem nieumiarkowania - Godard chce powiedzieć (i pokazać...) zbyt wiele. Przetrwanie zapewnia temu filmowi sekwencja dokumentalna, w której Stonesi nagrywają w Olym-pic Studios w Londynie piosenkę Sympathy For The Devil- warto zobaczyć dla niej cały film. Cytat z jednego z licznych wywiadów z „rewolucjonistami, trockistami i modelkami": „orgazm to jedyna chwila, w której nie da się oszukać życia".
MICHAEL KOHLHAS - THE REBEL (MICHAEL KOHLHAS - DER REBEL) Niemcy, 1969 rok
W rolach głównych: Emilio Estevez, sir Anthony Hopkins, Mick Jagger, Amanda Plummer Instrumentalna ścieżka dźwiękowa Trevora Jonesa - piosenek nie ma...
Reżyseria: Volker Schlóndorf Ekranizacja książki Heinricha von Kleista. W   rolach   drugoplanowych:   Anita   Pallenberg i Keith Richards
Premiera brytyjska: 13 listopada, New Victoria Cinema (Londyn)
Świadomy wymogów roli Richards bez słowa zbędnego sprzeciwu poddał się zabiegom fryzjera - po raz pierwszy od dwóch lat (jak podały agencje).
MAHONEYS LAST STAND
Wielka Brytania, 1975 rok
Reżyseria: Harvey Hart
Występują: Maude Adams i Sam Waterson
Efekty specjalne: Peter Townshend
Muzyka: Ronnie Lane i Ron Wood
Kolor
Czas: 108 minut
Brak edycji wideo
Album   z   muzyką   wydany   przez   wytwórnię
Atlantic.
ALL YOU NEED IS CASH Wielka Brytania, 1978 rok (film telewizyjny) Produkcja: Lorne Michaels Reżyseria: Gary Weis i Erie Idle Scenariusz: Erie Idle Zdjęcia: Gary Weis
Muzyka i słowa piosenek (na podstawie utworów The Beatles): Neil Innes W rolach głównych: Erie Idle, Neil Innes, Rikki Fataar i John Halsey
Epizody: Mick Jagger, Ron Wood, George Harri-son, Michael Palin, Paul Simon, John Belushi, Dan Akroyd, Gilda Radner, Bill Murray Amerykańska premiera telewizyjna: 22 marca 1978 roku
W tej uroczej parodii The Beatles pojawia się Mick Jagger, udzielając bardzo poważnego wywiadu na temat bardzo niepoważnej (w porywach fikcyjnej) grupy... The Rutles. W jednej z sekwencji muzycznych (utwór Naturally) wystę-
512
puje - jako obiekt westchnień - małżonka: Bian-ca Jagger.
GREEN ICE
Wielka Brytania, 1981 rok
Reżyseria: Ernest Day
Występują: Annę Archer, Ryan 0'Neal, Omar
Sharif
Muzyka i piosenki: Bill Wyman (śpiewa Maria
Muldaur)
Czas: 115 minut
Edycja wideo (+LD): Polygram
Soundtrack album: Polydor (UK)
Banalne kino akcji o przemytnikach szmaragdów
(Sharif jest tym „złym").
BLAME IT ON THE NIGHT
USA, 1984 rok
Reżyseria: Gene Taft
Scenariusz: Gene Taft i Mick Jagger
W roli głównej: Nick Mancuso (w epizodzie: Billy
Preston)
Czas: 85 minut
Wersja VHS
Gwiazdor rocka (Mancuso) usiłuje zdobyć miłość
syna z nieprawego łoża, ale synalek okazuje się
sztywnym, zasadniczym... kadetem. Nudziarstwo!
RUNNING OUT OF ŁUCK USA, 1985 rok Reżyseria: Julien Tempie Pomysł, muzyka, piosenki, rola główna: Mick Jagger
Brazylijska eskapada Micka mająca na celu promocję solowej płyty - „She's The Boss". Banalny film pseudoprzygodowy. Z piosenkami...
NINĘ 1/2 WEEKS USA, 1986 rok Reżyseria: Adrian Lyne
Scenariusz: Patricia Knop, King i Sarah Kerno-chan
W rolach głównych: Mickey Rourke i Kim Basinger Epizod: Ron Wood (w scenie z zespołem rasta-farian) Kolor
Czas: 120 minut Edycja wideo: FOX, 1987 Nudny i niemądry film (podobno erotyczny) podbił ekrany świata dzięki atmosferze skandalu obyczajowego, która towarzyszyła mu od premiery. Amerykańska wersja kinowa okrojona była ze wszystkich „momentów". Europejska wersja
kinowa doczekała się osobnej edycji wideo. „Kultowa" scena: Kim Basinger robi striptease przy You Can Leave Your Hat On (piosenkę tę napisał - przed laty - znakomity Randy Newman, ale w filmie wykorzystano komercyjną wersję Joe Cockera). Seks dla „jupiszonów"...
EAT THE RICH
Wielka Brytania, 1987 rok
Reżyseria: Peter Richardson
Kolor
Czas: 88 minut
Edycja wideo
Niesmaczna (dosłownie i w przenośni!) czarna
komedia  kanibalistyczna,  z wieloma  znanymi
osobami w epizodach: państwo McCartney, An-
gela Bowie, Miranda Richardson, Bill Wyman.
Heavy-metalowy Motorhead wykonuje piosenki
(o wdzięcznych tutułach...): Dr. Rocki Orgasmo-
tron.
HEARTS OF FIRE USA, 1987 rok
Reżyseria: Richard Marquand Scenariusz: Scott Richardson, Joe Eszterhas W rolach głównych: Fiona, Bob Dylan, Rupert Everett, Julian Glover
W pozostałych rolach: lan Dury, Richie Havens Epizod: Ron Wood Kolor
Czas: 95 minut Edycja wideo: Warner, 1990 Płyta ze ścieżką dźwiękową: Warner (19 piosenek, w tym trzy Dylana).
BATMAN USA, 1989 rok Reżyseria: Tim Burton Scenariusz: Sam Hamm i Warren Skaaren W  rolach głównych: Jack Nicholson,  Michael Keaton, Kim Basinger Rola drugoplanowa: Jerry Hall Edycja wideo: Warner, 1989 Kolor
Czas: 126 minut
Piękne modelki, żony i konkubiny Rolling Stonesów, przewinęły się przez niejeden film w latach 80., ale nie były to kreacje godne zapamiętania -ze względu na (mówiąc delikatnie)... swą ulotność. W pamięci zapisała się jedynie urodziwa Jerry Hall, która - jako nieszczęsna Alicia - wystąpiła w tej mrocznej ekranizacji i pozwoliła nawet niezgorzej się oszpecić...
513
Soundtracki
Muzykę zespołu wykorzystywano w kinie wielokrotnie - w trzech filmach (wybitnych) robiła szczególne wrażenie:
MEAN STREETS
(Nędzne ulice)
Warner, 1973 rok
Reżyseria: Martin Scorsese
Piosenki Stonesów: Jumpin'Jack Flash, Tell Me
COMING HOME (Powrót do domu) United Artists, 1978 rok
Reżyseria: Hal Ashby
Piosenki Stonesów: Jumpin'Jack Flash, My Girl, No Expectations, Out Of Time, Ruby Tuesday, Sympathy For The Devil
APOCALYPSE NOW (Czas Apokalipsy) Paramount, 1979 rok Reżyseria: Francis Ford Coppola Piosenka: (I Can'ł Get No) Satisfaction
Spis piosenek
Spis zawiera wszystkie utwory nagrane przez The Rolling Stones - w kolejności alfabetycznej - i stanowi klucz do szybkiego odnajdywania piosenek w zamieszczonej dyskografii.
Oznaczenia:
SP             - singel
EP             - czwórka
LP              - album
k                - album koncertowy
s                - składanka
(live)          - wykonanie z koncertu wydane tylko na singlu {jako strona B)
*                 - utwór zamieszczony tylko na singlu
1975 m      - niekatalogowy album „Metamorphosis"
1989 a       - antologia „Singles Collection - The London Years"
1996 k       - koncert „The Rolling Stones Rock'N'Roll Circus"
19th Nervous Breakdown (Jagger/Richards)
1966SP/s/k, 1971 s, 1989a 100 Years Ago (Jagger/Richards) 1973 LP 2000 Light Years From Home
(Jagger/Richards) 1967 SP/LP, 1969s,
1972s, 1989a, (live "90) 1991 SP 2000 Man (Jagger/Richards) 1967 LP 2120 South Michigan Avenue
(Jagger/Richards) 1964 EP/LP
Ain't Too Proud To Beg (Whitfield/Holland)
1974 SP/LP AIIAbout You (Jagger/Richards) 1980 LP Ali Down The Linę (Jagger/Richards)
1972 SP/LP, 1978s, (live '95) 1995 SP Ali Sold Out (Jagger/Richards) 1967 LP Ali The Way Down (Jagger/Richards) 1983 SP/LP Almost Hear You Sigh (Jagger/Richards/Jordan)
1989 LP
Already Over Me (Jagger/Richards) 1997 LP Always Suffering (Jagger/Richards) 1997 LP Angie (Jagger/Richards) 1973 SP/LP, 1975s,
1978s, 1984s, 1993s, 1995k Anybody Seen My Baby? (Jagger/
Richards/k.dJang/Mink) 1997 SP/LP Anyway You Look At lf (Jagger/Richards)
1998 SP Around And Around (Berry) 1964 EP/LP, 1977k As Tears Go By (Jagger/Richards/Oldham)
1965 SP/LP, 1966s, 1971s, 1989a
Baby Break It Down (Jagger/Richards) 1994 LP Back Street Girl (Jagger/Richards) 1967 LP/s Back To Zero (Jagger/Richards/Leavell)
1986 LP Seasr Of Burden (Jagger/Richards)
1978 SP/LP, 1981s, (live '81) 1982 SP,
1984s, 1993s
515
Before They Make Me Run (Jagger/Richards)
1978 LP Bitch (Jagger/Richards) 1971 SP/LP, 1975S,
1978s, 1993s Black Limousine (Jagger/Richards/Woods)
1981, (live'95) 1995 SP Blinded By Love (Jagger/Richards) 1989 LP Blinded By Rainbows (Jagger/Richards) 1994 LP Blue Tums To Grey (Jagger/Richards) 1965 LP Brand New Car (Jagger/Richards) 1994 LP Break The Spell (Jagger/Richards) 1989 LP,
1990 SP Brown Sugar (Jagger/Richards) 1971 SP/LP/s,
1975s, 1977k, 1984s, 1989a, 1991k, 1993s Bye Bye Johnny (Berry) 1964 EP, 1972s
Can I GełA Wiłness (Holland/Dozier/Holland)
1964 LP Can You Hear The Musie (Jagger/Richards)
1973 LP Cant Be Seen (Jagger/Richards) 1989 LP, 1991k Cant You Hear Me Knocking
(Jagger/Richards) 1971 LP Caro/(Berry) 1964 LP. 1970k Casino Boogie (Jagger/Richards) 1972 LP Cherry Oh Baby (Donaldson) 1976 LP Child Ot The Moon (Jagger/Richards) 1968 SP,
1972s, 1989a C/fade/(Jagger/Richards) 1967 LP Come On (Jagger/Richards) 1963 SP, 1966s,
1972s, 1989a Corning Down Again (Jagger/Richards) 1973 LP Complicated (Jagger/Richards) 1967 LP Confessin' The Blues (Brown/McShann)
1964 EP/LP Congratulations (Jagger/Richards) 1964 SP/LP,
1989a Connection (Jagger/Richards) 1967 LP Continental Drift (Jagger/Richards) 1989 LP Cook Cook Blues' (Jagger/Richards) 1989 SP Cool, Calm And Collected (Jagger/Richards)
1967 LP Country Honk (Jagger/Richards) 1969 LP Crackin' Up (McDaniel) 1977k CrazyMama (Jagger/Richards) 1976 SP/LP,
1978s, 1981s Cry To Me (Russell) 1965 LP
Dance (Pt. 1) (Jagger/Richards/Wood) 1980 LP Dance Little Sister (Jagger/Richards) 1974 SP/LP, 1975S
Dancing With Mr. D (Jagger/Richards)
1973 SP/LP, 1978S Dandelion (Jagger/Richards) 1967 SP, 1969s,
1972S, 1989a Dead Flowers (Jagger/Richards) 1971 LP, 1995k Dear Doctor (Jagger/Richards) 1968 LP Dirty Work (Jagger/Richards/Wood) 1986 LP Don't Lie To Me (Berry) 1975m Doncha Bother Me (Jagger/Richards) 1966 LP Doo Doo Doo Doo Doo (Heartbreaker)
(Jagger/Richards) 1973 SP/LP, 1975s Down Home Girl (Leiber/Butler) 1965 LP Down In The Hole (Jagger/Richards)
1980 SP/LP Down The Road Apiece (Raye) 1965 LP Downtown Suzie (Wyman) 1975m
Each And Every Day Of The Year
(Jagger/Richards) 1975m Emotional Rescue (Jagger/Richards)
1980 SP/LP, 1984S, 1993s Empty Heart (Phelge) 1964 EP/LP Everybody Needs Somebody To Love
(Russell/Burke/Wexler) 1965 EP/LP Everything Is Tuming To Gold
(Jagger/Richards/Wood) 1978 SP, 1981s
Factory GM (Jagger/Richards) 1968 LP, 1991k Family (Jagger/Richards) 1975m Fancyman Blues1 (Jagger/Richards) 1989 SP Far AwayEyes (Jagger/Richards) 1978 SP/LP Feel On Baby (Jagger/Richards) 1983 LP Fight (Jagger/Richards/Wood) 1986 SP/LP Fingerprint File (Jagger/Richards) 1974 LP, 1977k Flight 505 (Jagger/Richards) 1966 LP Flip The Switch (Jagger/Richards) 1997 LP Fool To Cry (Jagger/Richards) 1976 SP/LP,
1978s, 1981s, 1984s, 1993s Fortune Teller (Neville) 1966k, 1972s
Get Off Of My Cloud (Jagger/Richards)
1965 SP/LP, 1966 s/k, 1971s, 1977k,
1978s, 1989a Gimme Shelter (Jagger/Richards) 1969 LP,
1971S, (live'95) 1996/98 SP Goin' Home (Jagger/Richards) 1966 LP Going To A Go-Go (Robinson/Tarplin/Moore/
Rogers) 1982 SP/k Gomper (Jagger/Richards) 1967 LP
516
Good Times (Cooke) 1965 LP
Good Times, Bad Times (Jagger/Richards)
1964  SP/LP, 1966S, 1972s, 1989a Gotta Get Away (Jagger/Richards)
1965  SP/EP/LP, 1989a
Grown Up Wrong (Jagger/Richards) 1964 LP,
1965 LP Gunface (Jagger/Richards) 1997 LP
Had It With You (Jagger/Richards/Wood)
1986 SP/LP HandOfFate (Jagger/Richards) 1976 LP, 1978s Hang Fire (Jagger/Richards) 1981 LP,
1982 SP, 1984s Happy (Jagger/Richards) 1972 SP/LP, 1975s,
1977k Hanem Shuffle (Relf/Nelson) 1986 SP/LP, 1993s Have You Seen Your Mother, Baby, Słanding
In The Shadow? (Jagger/Richards)
1966 SP/s/k, 1967s, 1969s, 1972s, 1989a Heart Of Słone (Jagger/Richards) 1964 SP,
1965 LP, 1966S, 1971s, 1975m, 1989a Hearts For Sale (Jagger/Richards) 1989 LP Heaven (Jagger/Richards) 1981 LP HeyNegrita (Jagger/Richards) 1976 LP Hide YourLove (Jagger/Richards) 1973 LP High And Dry (Jagger/Richards) 1966 LP Highwire (Jagger/Richards) 1991 SP/k Hitch H/te(Gaye/Stevenson/Paul) 1965 LP Hołd Back (Jagger/Richards) 1986 LP Hołd On To Your Hat (Jagger/Richards)
1989 LP Honest I Do (Reed) 1964 LP Honky Tonk Woman (Jagger/Richards)
1969 SP/s, 1970k, 1971 s, 1977k, 1989a Hot Stuff (Jagger/Richards) 1976 SP/LP,
1977k, 1981S, 1993S How Can I Stop (Jagger/Richards) 1997 LP
I Am Waiting (Jagger/Richards) 1966 LP / Can't Be Satisfied (Morganfield) 1965 LP,
1972s (I Can't Get No) Satisfaction (Jagger/Richards)
1965 SP/LP, 1966s/k, 1971s, 1982k,
1989a, 1991k / Don't Know Why (Wonder/Riser/Hunter/
Hardaway) 1975m, 1989a / Go Wild (Jagger/Richards) 1994 LP, 1995 SP / Got The Blues (Jagger/Richards) 1971 LP / Just Want To Make Love To You (Dixon)
1964 SP/LP, 1989a
/ Just Want To See His Face (Jagger/Richards)
1972 LP / Need You Baby (Mona) (McDaniels) 1964 LP,
1965 LP / Wanna Be Your Man (Lennon/McCartney)
1963 SP, 1964 SP, 1989a
/ Want To Be Loved (Dixon) 1963 SP, 1989a l'd Much Rather Be With The Boys
(Oldham/Richards) 1975m l'm A King Bee (Moore) 1964 LP Tm Alright (Phelge) 1965 EP/LP, 1966k i'm Free (Jagger/Richards) 1965 SP/LP, 1972s,
1989a, 1995k l'm Going Down (Jagger/Richards) 1975m Tm Gonna Drive' (Jagger/Richards) 1994 SP l'm Moving On (Snów) 1965 EP l've Been Loving You Too Long (To Stop Now)
(Redding/Butler) 1966k If I Was A Dancer (Dance Pt. 2)
(Jagger/Richards) 1981s // You Can't Rock Me (Jagger/Richards)
1974 LP, 1977k, 1978s // You Let Me (Jagger/Richards) 1975m // You Need Me (Pickett/Bateman/Sanders)
1964 EP/LP
If You Really Want To Be My Friend
(Jagger/Richards) 1974 LP In Another Land (Wyman) 1967 SP/LP, 1989a Indian Girl (Jagger/Richards) 1980 LP It Must Be Heli (Jagger/Richards) 1983 LP lt's Ali OverNow (Womack) 1964 SP/LP,
1966s, 1972s, 1989a lt's Not Easy (Jagger/Richards) 1966 LP lt's Only Rock'n'Roll (But I Like It)
(Jagger/Richards) 1974 SP/LP, 1975s,
1977k, 1993s
Jig-Saw Puzzle (Jagger/Richards) 1968 LP Jiving Sister Funny (Jagger/Richards) 1975m,
1989a Jump On TopOfMe' (Jagger/Richards) 1994 SP Jumpin' Jack Flash (Jagger/Richards) 1968 SP,
1969s, 1970k, 1971s, 1977k, 1989a,
1991k, 1996k Just My Imagination (Running Away With Me)
(Whiffield/Stong) 1978 LP, 1982k
Lady Jane (Jagger/Richards) 1966 SP/LP/s/k,
1967s, 1972s, 1989a Let It Bleed (Jagger/Richards) 1969 LP, 1972s,
1995k
517
Let It Loose (Jagger/Richards) 1972 LP Letlt Rock" (Anderson) (live in Leeds 71)
1971 SP Let Me Go (Jagger/Richards) 1980 LP, 1982k Lefs Spend The Night Together
(Jagger/Richards) 1967SP/LP/S, 1969s,
1971s, 1982k, 1989a Lies (Jagger/Richards) 1978 LP Like A Rolling Stone (Dylan) (live '95)
1995 SP/k Little Baby (Dixon) 1995k Little ByUttle (Phelge, Spector) 1964 SP/LP,
1989a Little Oueenie (Berry) 1970k Little Red Rooster (Dixon) 1964 SP, 1965 LP,
1966s, 1977k, 1989a, 1991k Little T&A (Jagger/Richards) 1981 SP/LP Live With Me (Jagger/Richards) 1969 LP,
1970k, (live'95) 1996 SP Long Long While (Jagger/Richards) 1966 SP,
1972s, 1989a Look What You've Done (Morganfield) 1965 LP Love In Vain (łrad. - arr. Jagger/Richards)
1969 LP, 1970k, 1995k Love Is Strong (Jagger/Richards) 1994 SP/LP Loving Cup (Jagger/Richards) 1972 LP Low Down (Jagger/Richards) 1997 LP Luxury (Jagger/Richards) 1974 LP
Manish Boy (London/McDaniel/Morganfield)
(live'77) 1977k, 1981S Mean Disposition (Jagger/Richards) 1994 LP Metody (Jagger/Richards) 1976 LP Memo From Turner (Jagger/Richards) 1975m,
1989a Memory Motel (Jagger/Richards) 1976 LP Mercy, Mercy (Covay/Miller) 1965 LP Midnight Rambler (Jagger/Richards) 1969 LP,
(live'69) 1970k, 1971s Might As Weil Get Juiced (Jagger/Richards)
1997 LP Miss Amanda Jones (Jagger/Richards)
1967 LP Miss You (Jagger/Richards) 1978 SP/LP,
1984S, 1991k, 1993s Mixed Emotions (Jagger/Richards)
1989 SP/LP, 1993s Money (Thafs What I Want) (Gordy jr/
Bradford) 1964 EP, 1972s MonkeyMan (Jagger/Richards) 1969 LP Moon Is Up (Jagger/Richards) 1994 LP Moonlight Mile (Jagger/Richards) 1971 LP
Mother's Little Helper (Jagger/Richards)
1966 SP/LP, 1967s, 1969s, 1971s, 1989a My Girl (Robinson, White) 1967s My Obsession (Jagger/Richards) 1967 LP
Neighbors (Jagger/Richards) 1981 LP, 1982 SP New Faces (Jagger/Richards) 1994 LP No Expectations (Jagger/Richards)
1968 SP/LP, 1972s, 1989a, 1996k No Use In Crying (Jagger/Richards/Woods)
1981 SP/LP Not Fade Away (Petty/Hardin) 1964 SP/LP,
1966 s/k, 1972s, 1989a, 1995k Now l've Got A Witness (Like Uncle Phi! and
Uncle Gene) (Phelge) 1964 LP
Off The Hook (Jagger/Richards) 1964 SP,
1965 LP, 1989a Oh Baby (We Got A Good Thing Goin') (Ozen)
1965 LP On With The Show (Jagger/Richards) 1967 LP One Hit (To The Body)
(Jagger/Richards/Wood) 1986 SP/LP One Morę Try (Jagger/Richards) 1965 LP Out Of Control (Jagger/Richards) 1997 LP Out Of Tears (Jagger/Richards) 1994 SP/LP Out Of Time (Jagger/Richards) 1966 LP,
1967S, 1972s, 1975m, 1989a
Pain In My Heart (Neville) 1965 EP/LP
Paint It Black (Jagger/Richards) 1966 SP/LP/s,
1969s, 1971s, 1989a, 1991k Parachute Woman (Jagger/Richards) 1968 LP,
1996k Play With Fire (Jagger/Richards) 1965 SP/LP,
1966s, 1971s, 1989 a (live "90) 1991 SP Please Go Home (Jagger/Richards) 1967 LP/s Poison lvy (Leiber/Stoller) 1964 EP, 1972s Pretty Beat Up (Jagger/Richards/Wood)
1983 LP ProdigalSon (Wilkins) 1968 LP
Respectable (Jagger/Richards) 1978 SP/LP,
1993s Ride On Baby (Jagger/Richards) 1967s Rip This Joint (Jagger/Richards) 1972 LP, 1975 s Rock And A Hard Place (Jagger/Richards)
1989 SP/LP, 1991 k, 1993s Rocks Off (Jagger/Richards) 1972 LP
518
Route 66 (Troup) 1964, (live '65) 1965 EP/LP Ruby Tuesday (Jagger/Richards)
1967 SP/LP/s, 1969s, 1971s, 1989a,
1991k, (live'90) 1991 SP
Sad Day (Jagger/Richards) 1966 SP, 1989a Sad Sad Sad (Jagger/Richards) 1989 LP, 1991k Saint Of Me (Jagger/Richards) 1997 LP,
1998 SP Salt Of The Earth (Jagger/Richards) 1968 LP,
1996k Send It To Me (Jagger/Richards) 1980 SP/LP Sex Drive (Jagger/Richards) 1991 SP/k Shake Your Hips (Slim Harpo) 1972 LP Shattered (Jagger/Richards) 1978 SP/LP,
1981s, 1982k She Said Yeah (Roderick, Christy, Jackson)
1965 EP/LP She Smiled Sweetly (Jagger/Richards) 1967 LP She Was Hot (Jagger/Richards) 1983 LP,
1984 SP She's A Rainbow (Jagger/Richards)
1967 SP/LP, 1969S, 1972s, 1989a She's So Cold (Jagger/Richards) 1980 SP/LP Shine A Light (Jagger/Richards) 1972 LP, 1995k ShortAnd Curlies (Jagger/Richards) 1974 LP Silver Train (Jagger/Richards) 1973 SP/LP Sing This Ali Together (Jagger/Richards)
1967 LP Sing This Ali Together (See What Happens)
(Jagger/Richards) 1967 LP Sister Morphine (Jagger/Richards) 1971 LP Sittin' On A Fence (Jagger/Richards) 1967s,
1969s, 1972s Slave (Jagger/Richards) 1981 LP Sleep Tonight (Jagger/Richards) 1986 LP Slipping Away (Jagger/Richards) 1989 LP, 1995k So Young" (Jagger/Richards) 1994 SP Some Girls (Jagger/Richards) 1978 LP Some Things Just Stick In Your Mind
(Jagger/Richards) 1975m Something Happened To Me Yesterday
(Jagger/Richards) 1967 LP Soul Survivor (Jagger/Richards) 1972 LP Sparks Will Fly (Jagger/Richards) 1994 SP/LP Star Star (Jagger/Richards) 1973 LP, 1977k,
1978s Start Me Up (Jagger/Richards) 1981 SP/LP,
1982k, 1984s, 1991k, 1993S Stoned (Phelge) 1963 SP, 1989a Stop Breaking Down (trąd. - arr.
Jagger/Richards) 1972 LP
Stray Cal B/ues(Jagger/Richards) 1968 LP,
1970k Sfreef Fighting Man (Jagger/Richards)
1968 SP/LP, 1969s, 1970k, 1971s,
1989a, 1995k Stupid Girl (Jagger/Richards) 1966 SP/LP, 1989 a Suck On The Jugular (Jagger/Richards)
1994LP Summer Romance (Jagger/Richards) 1980 LP Surprise, Surprise (Jagger/Richards) 1965 LP,
1970 SP, 1989a Susie Q (Broadwater/Lewis/Hawkins) 1964 LP,
1965 LP Sway (Jagger/Richards) 1971 SP/LP Sweer Black Angel (Jagger/Richards)
1972 SP/LP Sweet Virginia (Jagger/Richards) 1972 LP, 1995k Sweethearts Together (Jagger/Richards)
1994 LP Sympathy For The Devil (Jagger/Richards)
1968 LP, 1970k, 1971s, 1977k, 1989a,
1991k, 1996k
Take It Or Leave It (Jagger/Richards) 1966 LP,
1967s Talkin' 'Bout You (Berry) 1965 EP/LP Tell Me (You're Corning Back)
(Jagger/Richards) 1964 SP/LP, 1966s,
1972S, 1989a Terrifying (Jagger/Richards) 1989 LP, 1990 SP Thafs How Strong My Love Is (Jamison)
1965 LP
The Lantem (Jagger/Richards) 1967 SP/LP,
19898 The Last Time (Jagger/Richards) 1965 SP/LP,
1966 s/k, 1972s, 1989a
The Singer Not The Song (Jagger/Richards)
1965SP/EP/LP, 1989a The Spider And The Fly (Jagger/Richards)
1965 SP/LP, 1989a, 1995k The Storm' (Jagger/Richards) 1994 SP The Under Assistant West Coast Promotion
Man (Jagger/Richards) 1965 SP/LP,
1989a The Worst (Jagger/Richards) 1994 LP Thief In The Night
(Jagger/Richards/DeBeauport) 1997 LP Think (Jagger/Richards) 1966 LP Think Tm Going Mad" (Jagger/Richards)
1984 SP Through The Lonely Nights* (Jagger/Richards)
1974 SP
519
Thru And Thru (Jagger/Richards) 1994 LP Tie You Up (The Pain Of Love)
(Jagger/Richards) 1983 LP 77// The Next Goodbye (Jagger/Richards)
1974 LP 77me /s On My Side (Meade) 1964 SP/LP,
1965 LP, 1966 s/k, 1971s, 1982 SP/k,
19801 77me Waits For No One (Jagger/Richards)
1974 LP, 1978s, 1981S Too Much Blood (Jagger/Richards) 1983 LP Too Rude (Roberts) 1986 LP Too Tight (Jagger/Richards) 1997 LP Too Tough (Jagger/Richards) 1983 LP, 1984 SP Tops (Jagger/Richards) 1981 LP Tom And Frayed (Jagger/Richards) 1972 LP TryA Little Harder (Jagger/Richards) 1975m,
1989a Tumbling Dice (Jagger/Richards) 1972 SP/LP,
1975s, 1977k, 1984s, 1993s, (live '95)
1996 SP Turd On The Run (Jagger/Richards) 1972 LP Twenty Flight Rock (Fairfield/Cochran)
1982 SP/k
Under My Thumb (Jagger/Richards)
1966 LP/k, 1971S, 1982k Under The Boardwalk (Resnick/Young)
1964 LP, 1965 LP Undercover Of The Night (Jagger/Richards)
1983 SP/LP, 1984s, 1993s
Venfi7atore/ues(Jagger/Richards/Taylor) 1972 LP
Waiting On A Friend (Jagger/Richards)
1981 SP/LP, 1984s, 1993s Walking The Dog (Thomas) 1964 LP
Wanna Hołd You (Jagger/Richards) 1983 LP We Love You (Jagger/Richards) 1967 SP,
1969s, 1972s, 1989a We Want The Stones (Phelge) 1965 EP We're Wastin' Time (Jagger/Richards) 1975m What A Shame (Jagger/Richards) 1964 SP,
1965 LP, 1989a
What To Do (Jagger/Richards) 1966 LP, 1972s When The Whip Comes Down
(Jagger/Richards) 1978 SP/LP, (live 78)
1981s Where The Boys Go (Jagger/Richards) 1980 LP Who's Been Sleeping Herę (Jagger/Richards)
1967 LP Who's DrMng Your Piane? (Jagger/Richards)
1966 SP, 1989a
Wild Horses (Jagger/Richards) 1971 SP/LP/s, 1975s, 1989a, 1993s, 1995k, (live '95) 1996 SP
Winning Ugly (Jagger/Richards) 1986 LP
Winter (Jagger/Richards) 1973 LP
Wish'd I Never Met You" (Jagger/Richards) 1990 SP
Worried About You (Jagger/Richards) 1981 LP
Yesterdays Papers (Jagger/Richards) 1967 LP You BetterMove On (Alexander) 1964 EP,
1965 LP, 1969s You Can Make It If You Try (Jarrett) 1964 LP You Can't Always Get What You Want
(Jagger/Richards) 1969 SP/LP, 1971s,
1977k, 1989a, 1991 k, 1996k You Can't Catch Me (Berry) 1965 LP You Don't Have To Mean It (Jagger/Richards)
1997 LP You Got Me Rocking (Jagger/Richards)
1994 SP/LP You Got The Silver (Jagger/Richards) 1969 LP You Gotta Move (McDowell) 1971 LP, 1977k
Spis treści
Prolog......................       7
Od Dartford do 1962................        9
Uczniowski blues. Dokąd chodzą chłopcy
1963-1966....................      34
Wczorajsze gazety. Pomaluj na czarno. Satysfakcja. Wszystko zmienia się w złoto. Pająk i mucha.
1967-1969....................      97
Dzikie konie. Kiedy spada pejcz. Igrasz z ogniem. Niech krwawi.
Lata siedemdziesiąte      ...............159
Suka. To tylko rock'n'roll. Wszystko wyprzedane.
Lata osiemdziesiąte................215
Mieszane uczucia. Brudna robota. Słyszycie muzykę?
Lata dziewięćdziesiąte...............264
Dryft kontynentalny. Like A Rolling Stone. Epilog
Kalendarium      ...................    317
Dyskografia....................    488
Filmografia....................    506
Spis piosenek...................    515



Wydawnictwo „Iskry"
ul. Smolna 11, 00-375 Warszawa.
Dział handlowy - tel./fax 827 33 89.
Skład: FELBERG w Warszawie.
Druk i oprawa: Drukarnia Wydawnicza im. W. L. Anczyca S.A.,
Kraków, ul. Wadowicka 8. Zam. 599/98
e-mail: iskry@polbox.pl
KIN0*MUZYKA*CYBERMEDIA*KSI4ŻKI*P0PSZTUKA
machina
Najlepszy Magazyn PopKulturalny
-^a Jesteśmy Subiektywni  sr
OFakty kulturalne ^Kalendarium wydarzeń miesiąca OŚwiełne artykuły na poważne tematy &Wywiady z gwiazdami kultury i popkultury ^Czadowe zdjęcia - Foto Galeria ^Recenzje najnowszych i starszych płyt, filmów, książek i gier komputerowych
Jedyna w Polsce seria o gwiazdach rocka!
\ąO[-U\ćtd}                            EllisAmburn
Perła. Obsesje i namiętności JailiS JOpHll
Joy Division i łan Curtis Przejmujący z oddali
Oiga Jackowska Kamil Sipowicz
Kora i Maanam Podwójna linia życia
Jerzy Rzewuski
The Cure Poletko pana Boba
Igor Stefanowicz
Metalika Sznurki Pana Boga
Wiesław Weiss
Pink Floyd Szyderczy śmiech i krzyk rozpaczy
Informacje szczegółowe i sprzedaż wysyłkowa: dział handlowy Wydawnictwa „Iskry" 00-375 Warszawa, ul. Smolna 11, tel./fax. (22) 827 33 89, iskry@polbox.pl
1000131508
1000131508
IN
- •;.