Maria Jozefacka
karkołomna gra
2005 -03- 2 41 2006 -06- 1 3*
*"
X
Dzieciom z Witowa
I
Maria Józefacka
karkołomna gra
POWIEŚĆ DLA MŁODZIEŻY
. ■     i
в
w
WYDAWNICTWO  LUBELSKIE
Projekt okładki i ilustracje ZOFIA KOPEL-SZULC
Redaktor HALINA SZAL
Redaktor techniczny MAREK ŁOŚ
ISBN 83-222-0215-6
© Copyright by Wydawnictwo Lubelskie Lublin 1971
4L*___ЮН
к* Stoiska 13 - 30*510 Kubtw
T*t. Ć2S-72                   u    j • 7    •
Rozdział pierwszy
poznajemy bohaterów — tajemnica starej szopy — Wielka Gra — na tropach spisku — gdzie jest Badyl?
Bose pięty śmignęły ponad płotem, zadudniło po ścieżce, zaszeleściło w zaroślach. Ktoś przedziera! się ledwie widocznym przesmykiem, kierując się w najdalszy kąt zaniedbanego ogrodu. W gąszczu zdziczałych malin, wśród bujnie rozrosłych łopianów i pokrzyw stała stara szopa. Zmurszałe ściany zdawały się z trudem podtrzymywać dach, przekrzywiony zawadiacko na bakier. Dawno go widać nie naprawiano, bo świecił tu i ówdzie dziurami w poszyciu. Mogło się wydawać, że w ogóle nikt nie zawracał sobie głowy tą ruderą, pozostawiając ją na łasce losu i czekając, aż się sama całkiem rozleci. Jednakże wrota, masywne i prawie nowe, zamknięte na potężnych rozmiarów kłódkę, świadczyły, iż komuś musiało zależeć na tym, aby jacyś nieproszeni goście nie dostali się do środka.
Pędy malin rozchyliły się powoli. Wyjrzał spomiędzy nich kilkunastoletni chłopak. Bujna jak wiecha płowa czupryna spadała mu na czoło i oczy, sięgała nosa marszczącego się w zabawnym grymasie. Bystre, ciemne oczy obiegły otoczenie. Pusto. Wydostał się z krzaków, za nim wysunął się drugi wyrostek — niski i trochę przysadzisty. Bardzo gęste, ciemne, króciutko ostrzyżone włosy przylegały do głowy niby futerko zwierzaka.
Chłopcy zerknęli na siebie porozumiewawczo. Płowy poskoczył zaraz w stronę rozłożystej śliwy rosnącej tuż koło szopy. Zwinnie jak kot począł wspinać się do góry. Przelazł na gruby konar i lekko zeskoczył na dach. Odsunąwszy płat papy, który zakrywał jedną z największych dziur, chwilę wypatrywał czegoś w głębi, wreszcie, wsparłszy się na rękach, zeskoczył w mroczną czeluść. Jego towarzyszowi wspinaczka szła trudniej. Kiedy w końcu zasapany wydostał się na dach, przycupnął nad otworem i jął zrzędzić:
— Dlaczego zabrałeś drabinę? Dawajże ją szybko, bo jeszcze ktoś się przywlecze i zobaczy mnie tutaj.
5
— Wcale jej nie zabierałem — usłyszał przytłumioną odpowiedź. — Gdzieś się podziała. Jak zeskakiwałem, to sam się rąbnąłem w kolano, że no... Mówiłem, żeby sznurek zawsze zaczepiać pa haku.
—  Badyl wychodził ostatni i pewnie, jak zwykle, zapomniał albo zaczepił drabinę za luźno i spadła.
—   Kiedy nigdzie jej nie widać. Rzuć latarkę, to się jeszcze rozejrzę. Przybysz na dachu sięgnął do kieszeni i dobył z niej splątany kłąb
sznurków, dwa morderczych rozmiarów gwoździe, okrągły, różowy kamyk, pęk zardzewiałych kluczy, chusteczkę zieloną jak chorągiew Proroka, wreszcie latarkę elektryczną. Owinął ją starannie w chustkę i rzucił. Wewnątrz szopy rozległ się przytłumiony okrzyk.
—   Co się stało? — dopytywał się z zainteresowaniem krótkowłosy.
—   Niechże cię... Wycelowałeś mi prosto w głowę...
—   Przecież nic nie widziałem. Trzeba było tam nie stawać.
—  A gdzie mam stać, gdzie? — irytował się glos na dole. — Skąd tu się wzięły skrzynki na owoce? Ktoś je przytaszczył na sam środek... Ani chybi Skwarkowa znowu tu gospodarzyła. Utrapienie z tą niewiastą... Gdzież, do licha, ta drabina?... Aha, jest:.. Pod samą ścianą.. No złaź, Bigbit.
Właściciel tego dziwnego miana zsunął się z drabiny i stanąwszy na podłodze zamruga! parokrotnie powiekami. Na zewnątrz oślepiał oczy jaskrawy blask czerwcowego słońca, tutaj panował półmrok, słabo rozjaśniony nielicznymi promieniami przesączającymi się przez podwójną zaporę listowia i dachu — teraz dopiero było widać, jak bardzo jest zniszczony.
Chłopcy uwijali się, usuwając stertę skrzynek spiętrzonych ha samym środku. Stopniowo, w miarę jak oczy oswajały się z ciemnością, można było ocenić niezwykły wygląd tej rudery. Była to po prostu graciarnia — od lat gromadzono tu chyba wszelkie rupiecie, z którymi właściciele nie wiedzieli, co począć. Stary, dziecinny, wózek sąsiadował z wyszczerbioną miednicą i obtłuczonym kotłem, niegdyś, zdaje się, czerwonym, bo tu i ówdzie zakopcone ścianki przeświecały dawną krasą. Dwa oparte o ścianę kola zdawały się tęsknie-zezować w stronę, gdzie od pułapu zwieszała się uprząż końska. Obok rozpierała się wanna na wygiętych, lwich łapach, kuchenny kredens ukazywał przez wyrwane drzwiczki masę szpargałów, naprzeciw zaś połyskiwały rzewnie dwa pyzate aniołki zdobiące bardzo już wysłużony i nadjedzony przez korniki konfesjonał. W kątach majaczyły cudaczne kształty połamanych sprzętów, które dopiero odmiecione z grubej warstwy kurzu i uwolnione spod desek, jakimi je zastawiono, mogły
6
ujawnić swoje pierwotne przeznaczenie. Zewsząd zwieszały się festony pajęczyn.         _
Wyższy chłopak kichnął; widocznie kurz, unoszący się przy każdym ruchu, zakręcił mu w nosie. Przesunęli skrzynki, torując sobie przejście w głąb szopy. Znajdowała się tam, obok wiekowych, rozlatujących się sań, najbardziej chyba zdumiewająca niespodzianka — piękna, stara kareta. Jej lekkie, zgrabne linie, lustrzany połysk drzwiczek, grube kryształowe szybki w oknach, spłowiałe, ale ciągle jeszcze barwę maku przypominające obicia świadczyły, że służyła ongiś komuś znacznemu, kto lubił otaczać się pięknymi przedmiotami. Na drzwiczkach widniał na wpół zatarty herb: trzy srebrne podkowy, grzbietami zwrócone do siebie, w środkowej tkwił długi miecz.
Bigbit, pieszczotliwie gładząc wysokie koło, zapytał:
—  Jakie plany na dzisiaj, Wojtek?
—  Musimy zaczekać na Badyla — odmruknął jego towarzysz. — Znowu się gdzieś zapodział. A miał pogadać z gospodynią, żeby nam pozwoliła poszperać na strychu. To przecież niemożliwe, aby ten list przepadł.
—  Wiesz — powiedział niepewnie Bigbit — ludzie mówią, że pan Marciniak był taki trochę, no, jak to powiedzieć, dziwny. Jeszcze mu się w czasie choroby pogorszyło. Nikogo prawie poza Skwarkową nie widywał. Więc może i z tym skarbem coś poplątał?
—  Myślisz, że był pomylony? — obruszył się Wojtek. — A ja ci mówię, że był tak samo normalny jak Skwarkowa i inni. Z nikim się nie przyjaźnił, ale to już jego sprawa. A z tym skarbem na pewno prawda. Przecieżby nie opowiadał jakichś bajek naszemu kierownikowi. Pan Barcikowski był kiedyś u nas i wspominał o tej rozmowie. On sam nie wierzy w skarby, o których ludzie gadają, ale jest pewien, że Marciniak chciał mu przekazać jakąś tajemnicę — nie własną, jak zaznaczył. Był wtedy podobno bardzo wzruszony i przejęty. Mówił coś o spłaceniu długu i... takie różne niezrozumiałe rzeczy, a potem zrobiło mu się słabo, więc przerwali rozmowę. Na drugi dzień zabrali go już do szpitala i Bartek się z nim więcej nie widział.
—  Skwarkowa twierdzi, że o niczym nie słyszała...
—  Oj, ta cała Skwarkowa... Bartek mówił, że gdyby ją za język pociągnąć, mogłaby dużo wyśpiewać. Przysięga, że listu na oczy nie widziała, a przecież to nie szpilka, musiał leżeć gdzieś na wierzchu, chyba że go z jakimiś szpargałami upchnęła. W testamencie pana Marciniaka
7
napisano wyraźnie, że tylko domek zapisuje Skwarkowej, a resztę swego majątku pozostawia naszej szkole. Dokładne wskazówki miał zawierać właśnie ten list, który gdzieś się zapodział...
— Ciekawe, czy Badyl coś wskóra. — Bigbit otarł kurz na drzwiczkach i pochylił się majstrując coś przy stopniach pojazdu. Wychuchana i odczyszczona przez chłopców kareta jaśniała niezwykłą świetnością pośród innych zgromadzonych tutaj gratów. Zdawało się, że wystarczy wypowiedzieć magiczne zaklęcie, a wnet zaprzężona w czwórkę koni (dotychczas nie mogli się zdecydować, czy miały to być karoszki czy kasztany; siwki odpadały) popędzi dalekim traktem.
Kiedy zasiadali na karmazynowych poduszkach, często dawali się ponieść wyobraźni. Dziwaczne wnętrze szopy zacierał półmrok, zapełniające ją przedmioty nabierały wówczas niesamowitych kształtów. Niekiedy wiatr z wściekłością uderzał o zmurszałe ściany budynku, poświstując w szczelinach, deszcz spływał po ścianach rudery. Pachniało tu zwiędłymi liśćmi, jesienią — niezależnie od pory roku. Jakże łatwo można było sobie wtedy wyobrazić, że pojazd jest w ruchu, że dudnią kopyta niewidzialnych koni, unoszących młodych podróżników na wyprawę pełną niezwykłych przygód.
Przemianowawszy karetę pod wpływem lektury Dickensa na dyliżans — wzięli sobie od niej nazwę, ogłaszając się Bractwem Dyliżansu. Jej też zdawali się zawdzięczać przyjaźń, jaka połączyła całą trójkę. Tutaj omawiano najbardziej szalone projekty i najczarniejsze wisusowskie wyczyny. Ostatnio zaś, kiedy kierownik Barcikowski, poufale nazywany przez uczniów Bartkiem, wpadł na niezwykły koncept ogłaszając Wielką Grę, chłopcy wiązali ze swoją karetą wielkie nadzieje. Była ich głównym atutem. Wierzyli, że przy jej pomocy zdobędą wygraną.
Opętała ich ta historia jeszcze w połowie jesieni. Odkrycia dokonał Wojtek, niespokojny duch i prowodyr całej grupy, którego ze względu na nieujarzmioną ruchliwość przezwano w szkole Wiercipiętą. Imię to, jakkolwiek bez specjalnego entuzjazmu, przyjął jako przydomek bojowy, nieustannie potwierdzając swoim zachowaniem jego trafność.
Wiercipiętą tedy, zapędziwszy się pewnego razu na dach szopy, skuszony wspaniałymi śliwkami, zwieszającymi się tuż nad kalenicą, zaplątał się znienacka w poszycie, które rozjechało się pod nim w przerażających rozmiarów dziurę. 1 zanim miał czas uchwycić się czegokolwiek, poleciał na dół. Prawdziwe szczęście, że trafił na jakieś papierzyska, a nie fla coś bardziej kanciastego, bo murowane, że rozbiłby
8
sobie łepetynę niemiłosiernie. Tymczasem skończyło się zaledwie na podrapanych i posiniaczonych kolanach, do czego ich właściciel nie przywiązywał większego znaczenia.
Zresztą wnętrze szopy natychmiast pochłonęło jego uwagę. Aż gwizdnął z podziwu i uciechy ujrzawszy kolekcję zgromadzonych tu osobliwości. Zdecydował błyskawicznie, że kryjówka znakomicie się nadaje do tajemniczych spotkań, zwłaszcza iż zbliżały się szarugi, które uniemożliwiały dalsze łazęgowanie po lesie. Zaś zwyczajne spotykanie się w domu nasi zabijacy uważali niemal za dyshonor.
Nazajutrz Wojtek sprowadził Bigbita, który w cywilu, to znaczy w rodzinnym gronie, nosił poczciwe imię Henryk, oraz Badyla, tyczkowatego dryblasa, którego pełen fantazji tato ochrzcił straszliwym mianem: Amadeusz. Ojciec, solista miejscowego chóru i wielbiciel Mozarta, uważał, że takie imię zapewni synalowi wspaniałą przyszłość muzyczną. Badyl tymczasem słuch miał, jakby mu słoń na ucho nadepnął. Doprowadzał do szewskiej pasji nauczyciela śpiewu, kiedy w najmniej stosownych momentach poczynał najpiskliwiej i najfałszywiej zawodzić. Wykluczono go tedy bezapelacyjnie z popisów wokalnych w czasie uroczystości szkolnych, nad czym tata-meloman w skrytości ducha cierpiał.
Badyl serdecznie nienawidził imienia Amadeusz i w pierwszych latach swej szkolnej kariery chodził zazwyczaj z podbitym okiem, jako że wojował zawzięcie z koleżkami, którzy prześladowali go tym dźwięcznym mianem. Owe utarczki wprawiały z kolei w rozpacz jego matkę. Zaczęto więc Badyla nazywać drugim imieniem: Hipolit (po dziadku), co okazało się jeszcze gorsze, bo gdziekolwiek się pojawił, rozlegały się gromkie wiwaty „hip-hip". Zdawało się, że nic już nie uratuje sytuacji, kiedy naraz Amadeusz Hipolit objawił wybitne zdolności sportowe, okazując się nieocenionym zawodnikiem w koszykówce, w piłce nożnej, w tenisie — tu ścinał najtrudniejsze nawet piłki.
Był odtąd niezastąpiony we wszystkich rozgrywkach międzyszkolnych. Malcy z młodszych klas wpatrywali się weń z cielęcym uwielbieniem i uważali za zaszczyt, jeśli czasem łaskawie pozwolił im ponieść swoją teczkę. Wielbiciele jego talentu wynaleźli imię wybornie pasujące do niesłychanie długiej postaci: Badyl. Wkrótce podchwycili je wszyscy, nawet nauczyciele — i tak już zostało. Wprawdzie Badyl, odkąd został Wielkim Mistrzem Inkunabułu, zaczął trochę kręcić nosem, że wolałby bardziej dostojny przydomek, ale zaraz przypomnieli mu nieszczęsnego Amadeusza, więc dał
9
spokój. Zresztą kibicom poręcznie było w czasie zawodów skandować: Ba--dyl, Ba-dyl, Ba-dyl.
Za to nom de guerre Bigbita było naprawdę zdobyte w pojedynku. Złośliwi, bo gdzież ich nie ma, dowodzili wprawdzie, że przydomek powinien ukazać najbardziej charakterystyczną cechę Henia — wspaniały apetyt, milkli jednak, przypominając sobie w porę o geniuszu matematycznym kolegi, który już niejednego z tarapatów wyciągnął. Każdy, komu matematyka dała się we znaki, a wiadomo, że takich jest rzesza, szedł jak w dym do Bigbita. Chłopcy krzywili się wprawdzie, że taki zasadniczy — odpisywać nie daje, ale przyznawali, że cierpliwości mu nie brak. Poty tłumaczył i wyjaśniał, aż największe głąby pojmowały w końcu, o co chodzi. Wprawdzie matematycznych zdolności Heńka nie podziwiano tak żarliwie jak sportowych Badyla, cieszył się jednak zasłużoną, chociaż mniej krzykliwą sławą.
A z przydomkiem to było tak. Na początku zimy, ledwie pokazał się śnieg i mróz ściął wodę, wszyscy uczniowie polecieli na ślizgawkę. Niedaleko szkoły rozciągał się spory staw i trudno byłoby sobie wymarzyć lepszy lód niż tutaj. Najbardziej cieszył się Wiercipięta. Od początku roku szkolnego, to znaczy, odkąd pojawił się w Gościeradowie, nasłuchał się cudów o ślizgawce. W dodatku dziadek Mikołaj, który mu teraz zastępował rodzinę rozpierzchłą po świecie, jakby odgadując najskrytsze marzenia chłopca, ofiarował mu wspaniałe salkofy.
Właśnie stłoczeni wokół Wojtka koledzy podziwiali łyżwy, kiedy podszedł do nich Janicki z siódmej. Był to dryblas rozrośnięty i pieczysty, stary koń, który już zimował parę razy w tej samej klasie. Dowodził on zgraną paczką podobnych do siebie obiboków. Dyrektor Barcikowski marzył o chwili, kiedy się Janickiego pozbędzie ze szkoły na zawsze; podobno przekonał nawet srogiego polonistę, żeby zgodził się dać chłopcu poprawkę, miast zostawiać go jeszcze na rok w szóstej. Janicki dukał coś na egzaminie ni w pięć, ni w dziewięć, wreszcie zrezygnowany polonista, wygłosiwszy któreś z rzędu umoralniające kazanie, machnął na niego ręką. Od tej pory Janicki jeszcze bardziej panoszył się w szkole, pomiatał młodszymi kolegami, terroryzował malców z pierwszej i drugiej.
1 oto teraz ten dryblas stanął rozkraczony przed Wiercipięta.
—  Ty, mały, skąd masz te ślizgi?
—  Dziadek mi kupił.                                                                       .
—  Po co ci takie, jeszcze sobie co uszkodzisz. Szkoda by było takiego maminsynka. Pewnie nawet nie wiesz, jak się z tym obchodzić. Wezmę je
10
sobie, a ty możesz tymczasem używać moich — zezwolił łaskawie. — No lo dawaj — i zamachał Wojtkowi przed nosem łapskiem wielkim jak naleśnik.
Wojtek przyjrzał się najpierw łapie, umazanej długopisem i jakimś trudnym do zidentyfikowania smarem, przeraźliwie brudnym, ogryzionym paznokciom, potem spojrzał wyniośle na przerastającego go prawie o głowę Janickiego i wycedził przez zęby:
— Ty, duży, jak chcesz mi pokazywać ręce, to je najpierw umyj. A w ogóle nie zawracaj głowy. Spływaj.
W Janickiego jakby grom strzelił. Otworzył najpierw szeroko oczy, potem, widać dla równowagi, również usta i stał tak z niewypowiedzianie głupią miną, a Wiercipięta tymczasem już ruszał na lód. Teraz wreszcie obelga dotarła do mózgownicy osiłka. Złapał Wojtka za kark. Ten uchylił się zwinnie, a potem tak jakoś wykręcił, że napastnikowi powinęła się noga. Rozłożył się jak długi. Ryknął z wściekłości i wygramoliwszy się pognał za Wiercipięta. Ale jak tu dogonić takiego. Wojtek na łyżwach uwijał się jak baletnica, a ciężki Janicki raz po raz walił się w rozpędzie i froterował lodowisko najnowszymi, granatowymi spodniami.
Inni chłopcy, rozstąpiwszy się na bok, przypatrywali się niezwykłemu widowisku, skręcając się ze śmiechu. Rozlegały się okrzyki: „Łap go! Ale patałach ten Janicki! Oferma! Zuch Wiercipięta!" A Wojtek, iakby na złość, śmigał bliziutko Janickiego. Ledwie ten go dopadał, Wiercipięta wywijał się, grając napastnikowi na nosie. Purpurowy ze zmęczenia i złości drągal na próżno usiłował utrzymać równowagę. Nic z tego. Nogi rozjeżdżały się i Janicki coraz to z głośnym klapnięciem osiadał na lodzie, przy wtórze salwy śmiechu rozbawionych obserwatorów. Pojął wreszcie, że nic nie wskóra ze zwinniejszym od siebie przeciwnikiem, i dał za wygraną. Jednak odchodząc ze ślizgawki pogroził Wojtkowi pięścią i zapowiedział: „Czekaj, już ja cię urządzę, rodzona matka cię nie pozna!" Szostakom zrobiło się trochę nieswojo. A Wiercipięta jak gdyby nigdy nic holendrował na środku stawu.
Przez parę następnych dni szósta klasa strzegła Wojtka jak oka w głowie. Gdziekolwiek się ruszył, otaczała go świta klasowych zabijaków. Wiercipiętę to złościło, wyśmiewał ich troskliwość, zwłaszcza że stronnicy Janickiego robili głupie miny i trzymali się z daleka. Wreszcie szósta zajęła się innymi sprawami, a cała historia poszła w niepamięć. I dopiero gdzieś po tygodniu rozpętała się awantura. Na dużej przerwie uczniowie ruszyli odgarniać śnieg z boiska. Wiercipięta, zapędziwszy się aż w drugi koniec, wojował właśnie z łopatą sięgającą mu niemal do brody, kiedy nagle wyrósł
11
przed nim Janicki i bez żadnego ostrzeżenia zdzielił go w ucho. W Wojtku aż zakipiało. Rzucił się jak żbik na znacznie silniejszego od siebie przeciwnika. Poczęli się okładać pięściami^
Zewsząd już lecieli szóstacy, ale powstrzymali ich kumple Janickiego. Na boisku zakotłowało się. Z rozbitego nosa Wojtka na stratowany śnieg pociekła krew. Wówczas Henryk, ta „głowa do pozłoty", zawsze trochę roztargniony matematyk, wypadł z ciżby. Zmiótł przed sobą dwóch chłopaków z siódmej, odepchnął trzeciego, który usiłował mu zagrodzić drogę, i dopadłszy Janickiego, jak nie szarpnie, jak nie przyłoży. Zaskoczony Janicki puścił swoją ofiarę próbując się osłonić przed niskim, krępym, niepozornym Heńkiem. Ale gdzie tam! Henryk puścił w ruch pięści, i to tak skutecznie, że nim się kto obejrzał, zanim z drugiego końca boiska zdążył dobiec zziajany gimnastyk, zanim oszołomiony Wiercipięta trochę oprzytomniał, Janicki zmiatał co sił w nogach, a jego tropem wiała cała paczka.
—  A żebyście się nie ważyli drugi raz nas zaczepiać — zdążył krzyknąć w ślad za nimi Heniek. I od tego czasu został Bigbitem. O piorunującym jego uderzeniu zaczęto opowiadać w szkole legendy. Sam jednak nigdy się tym nie chwalił ani swej nadzwyczajnej siły nie demonstrował, uważając ją za coś zgoła naturalnego. Czasem tylko, kiedy mijał go Janicki, spozierając spode łba, Bigbit wkładał ręce do kieszeni i patrzył z takim lekceważeniem, że tamten czym prędzej się wynosił.
Od tej pory rozpoczęła się też wielka przyjaźń między Wojtkiem i Bigbitem. Wiadomo-było powszechnie, że są nierozłączni i że wszelkie decyzje podejmują wspólnie. O ile początkowo swoje spotkania w dyliżansie uważali po prostu za pyszną zabawę, o tyle owa zimowa historia stworzyła między nimi coś na kształt braterstwa broni. Żywy, wszędobylski Wojtek i spokojny, małomówny Heniek rozumieli się prawie bez słów. Badyl dopasował się do nich dzięki nieposkromionej fantazji, która zwykłe na pozór wydarzenia potrafiła przetworzyć w zajmujące, niesłychane przygody. On też zapalił się najbardziej do Wielkiej Gry. Rwał się również do poszukiwań legendarnego skarbu pana Marciniaka. W ogóle łatwo się zapałał, rzadko jednak kończył cokolwiek, bo stale świtały mu w głowie nowe, wspaniałe pomysły, którymi zajmował się entuzjastycznie i bez reszty, zapominając o swoich poprzednich planach.
Czekali teraz na niego zniecierpliwieni przedłużającą się nieobecnością.
—  Znowu nawala — mruknął Bigbit. Chciał jeszcze coś dorzucić, ale w
12
tej samej chwili dobiegł ich jakiś hałas i niewyraźny szmer rozmowy. Chłopcy spojrzeli na siebie z niepokojem.
—  Ktoś tu idzie. Kryj się. Szybko — szepnął Wojtek.
—  Drabina — jęknął Bigbit i czym prędzej odciągnął ją od dziury w dachu. Udawało się im dotychczas zataić swoje wizyty w szopie. Wielce im na tym zależało, mogli się bowiem z całą pewnością spodziewać, że Skwarkowa, właścicielka rudery, nie byłaby rada z tych odwiedzin. Dotąd jednak nie Wchodzili sobie w drogę. Zaglądała ona do szopy rzadko.
i Prawdopodobnie ani jej się śniło, że ktoś tu oprócz niej gospodarzy. Zagarnąwszy na mocy testamentu całą schedę po panu Marciniaku, nie interesowała się rupieciarnią w ogrodzie, stwierdziła bowiem, że nie ma tu nic wartościowego, nic, co udałoby się jej sprzedać, a do innych spraw, poza pieniędzmi, nie przywiązywała znaczenia.
Klucz już chrobotał w zamku, kiedy obaj chłopcy skryli się za karetą. Byl to świetny punkt obserwacyjny, ponieważ, sami niewidzialni, mogli jednak śledzić całe otoczenie.
Drzwi rozwarły się z przeraźliwym skrzypieniem. W progu stanęła korpulentna niewiasta przypominająca do złudzenia ciastko z kremem. Jej pękata postać przybrana była w jaskrawą, różowego koloru sukienkę, głowę owijała chustka tej samej barwy. Z bliska jednak oblicze jejmości niczym nie usprawiedliwiało smakowitego porównania. Była to twarz nalana tłuszczem, wąsata, wargi bowiem ocieniał wcale gęsty, ciemny wąsik, perkaty nos zdawał się węszyć jakieś niemiłe zapachy. Małe, wodniste oczka o świdrującym wejrzeniu dopełniały obrazu.
Kobieta zajrzała niedbale do szopy i, uchwyciwszy ucho sporych rozmiarów kuferka, zwracając się do mężczyzny, który trzymał drugie ucho, rzekła:
—   Tu będzie najlepiej. Nikt nie zagląda, może leżeć choćby rok. Zresztą, komu przyjdzie do głowy szukać czegoś wśród tylu rupieci. Zje diabła, zanim się kto domyśli. Postawimy to pod ścianą?
Mężczyzna kiwnął głową i oboje wtaszczyli kuferek do środka. Człowiek ten wydał się chłopcom osobnikiem mocno podejrzanym. Mimo upału postawi! kołnierz kurtki, tak iż połowy twarzy nie było widać, na oczy nasunął cyklistówkę.
—   Maskuje się '■— szepnął Wojtek do towarzysza i aż go uszczypnął z podniecenia. Bigbit wsadził mu pięść pod żebro w przyjacielskim kuksańcu", natychmiast jednak zamarli obaj w bezruchu — ocierając pot z czoła i przyświecając sobie latarką, podejrzane indywiduum zbliżało się w ich stronę.
13
—   To widzę, pani Skwarkowa, bryczkę tu macie czy coś takiego?
—   A jest, jest, chyba jeszcze sprzed tamtej wojny — zapiszczała skwapliwie niewiasta, której tusza w pełni usprawiedliwiała nazwisko, głos natomiast nie licował z groźnym, herodowym obliczem. — Dawnom to chciała sprzedać. Z dziesięć lat temu to i kupiec się trafiał, ale nieboszczyk - nie i nie. Uparł się, biedaczek, z tej choroby, widać, coś mu się w głowie pomieszało, że laką zawalidrogę chciał trzymać, bo sam nigdy przecież tym nie jeździł ■—  tu pani Skwarkowa westchnęła żałośnie.
-   A to, he, he, jak się pani chce tego pozbyć, ja się o kupca postaram. Znajomy mnie teden pytał, czy nie wiem o jakim wózku, co by się na karawan zdał. A to byłoby jak raz. — Nieznajomy popukiwał palcem w drzwiczki..-- Tylko dużo on za to nie da.
!— A to już jak pan uważa, panie Ireneuszu, jak pan uważa. Targować się nie będę. Do sądu nie pójdziemy. Przecież nieboszczyk skarbu tutaj nie ' schował  —  zaśmiała się.
-   A pewnie, pewnie   - zawtórował jej mężczyzna,
-   Po mojemu, to on sam nie wiedział, gdzie jest ta skrytka. Ale z listu trudno coś wyrozumieć.
—   No i niech pan popatrzy -— rozżaliła się niewiasta ~ gdzie tu sprawiedliwość, gdzie? Najbliższą rodzinę chciał ukrzywdzić, obcym wszystko zapisać. Dobrze, że mi się udało ten list przechwycić, jak go siostrze w szpitalu oddawał, żeby do kierownika jak najszybciej wysłała. Już oni tego listu nie zobaczą — sapnęła.
-   To on miał jakąś rodzinę? — dopytywał się z zainteresowaniem mężczyzna.
-   No jakże? A kto go w chorobie doglądał, przez tyle lal dogadzał? A ciężki byl dla ludzi, że szkoda mówić. Panie, świeć nad jego duszą — Westchnęła nabożnie. •— Ja mu za całą rodzinę byłam. 1 tak ukrzywdzić...
-   E, przecież domek i ogród zapisał...
-   To i co z tego? Domku nie ugryzę, zresztą, co tam domek, taki skarb toby mi pewnie do końca życia wystarczył, mogłabym stąd wyjechać. Jak znajdziemy skrytkę, to się dopiero okaże, jakie bogactwa stary skąpiec ukrywał. 1 wszystko miałoby iść w obce ręce? A niedoczekanie. Nie dam, nie dam!  — zaniosła'się piskliwym krzykiem.
-   Ciszej, ciszej — uspokajał ją osobnik w cyklistówce —■ znajdziemy na pewno. Trzeba tylko ten list jeszcze raz uważnie rozpatrzyć. Jak będę w przyszłym tygodniu, to mi go pani pokaże. Tymczasem trzymać język za zębami, żeby się kto nie domyślił. A po tę landarę — tu niedbale skinął
14
w stronę karety — mój znajomek kiedyś wpadnie. Bo myślę, że mu się nada.
Wyszli zamykając za sobą starannie wrota. Ledwie zacichły ich głosy, Wiercipięta wygramolił się z kryjówki i podniecony szturchnął Bigbita.
—  Słyszałeś?!
—  Nie jestem głuchy — obruszył się Bigbit i zrobił kilka przysiadów, bo nogi mu ścierpły trochę od niewygodnej pozycji, a trochę z wrażenia. — Przynajmniej teraz wiemy, że skarb istnieje naprawdę. I że pani Skwarkowa ukradła, tak, po prostu ukradła list przeznaczony dla Bartka. Podła oszustka.
—  Racja — zgodził się Wojtek. — Ale w tej chwili jest coś ważniejszego niż skarb.
Bigbit spojrzał na przyjaciela pytająco.
—  Nie pamiętasz? — gorączkował się Wojtek. — Chcą nasz dyliżans zabrać. I na co? Na karawan.
Dopiero teraz Henryk zrozumiał tę potworną groźbę.
—  Rany — jęknął i dopadł drzwiczek powozu. — Wykradniemy go stąd — zdecydował z błyskiem w oku.
—  Dobra — zapalił się Wojtek. — Konia jakoś pożyczę od sąsiada albo u gospodarza zza rzeki. To będzie fajny kawał — oczy mu się śmiały. — Przyjdą, a tu fiuut, powozu nie ma, znikł jak kamfora, wyparował.
—  A może... — zaczął Bigbit i urwał. Przejęci rozmową nie słyszeli, jak na dachu coś zaszeleściło. Przez dziurę wsunęły się długie nożyska w wypłowiałych portkach, macające na próżno w poszukiwaniu szczebli drabiny. I zanim któryś z nich miał czas krzyknąć ostrzegawczo, właściciel owej pary bocianich odnóży, straciwszy widocznie równowagę, z donośnym „jejku" wylądował na pakułach zaścielających podłogę.
Rozdział drugi
opowieść Badyla —  tajemniczy kuferek —   Wielki Mistrz Inkunabułu podsuwa rozwiązanie — ratować
dyliżans!
Co za głupie pomysły! — rozległ się poirytowany głos. — Trzeba mnie było uprzedzić, że odstawiliście drabinę. Mogłem się zabić. — Chłopak z wyraźnym rozżaleniem rozcierał potłuczone fragmenty nieprawdopodobnie długiej postaci.
—  Też coś — prychnął Wiercipięta. — Ja tyle razy stąd zlatywałem i nic mi się nie stało, a zresztą, tobie wystarczy zrobić mały kroczek, żeby z sufitu sięgnąć do podłogi. Drabinę musieliśmy zabrać, żeby się nie zdekonspirować.
—  Zde... co? — zapytał Bigbit.
—  No... wpaść — wyjaśniał Wiercipięta. — Przecież gdyby nasi goście zobaczyli tę drogę prosto do nieba, ani chybi musieliby się domyślić, że ktoś tu przyłazi...
—  Mieliśmy gości? — zainteresował się nowo przybyły. — A kto taki?
—  Cesarzowa perska i czterdziestu rozbójników: — Wojtek mrugnął na Bigbita. — Ale najpierw opowiadaj, bratku, dlaczego zjawiasz się dopiero teraz?                                                                                  Щ
—  Wywiadowca nie zawsze może być punktualny. Jest uzależniony od nieprzewidzianych okoliczności — z powagą odparł Badyl.
—  Wymień je — zażądał Wiercipięta, wiodąc towarzyszy do powozu.
Kiedy zasiedli na karmazynowych poduszkach, Badyl wypalił:
—  Gospodyni znikła.
Wytrzeszczyli na niego oczy. Po chwili Wiercipięta na pozór niewinnie zagadnął:
rozumiem. To znaczy, że Skwarkowa gdzieś się ulotniła, a ty r^ia;.wiesż^lzie. Ale jeżeli obiekt, który miałeś śledzić, więcej, z którym
■*                                          Bi   i
^rkolonuia j£ra                                                                      1 '
Г'^-н^С
miałeś przeprowadzić wywiad, znikł, wobec tego powiedz nam, co ty, wybitny wywiadowca, obserwowałeś? Dym z komina? Badyl lekko się zmieszał.
—  Moja mama po południu jechała po firanki do Kraśnika i jak ją odprowadzałem, zobaczyłem, że pani Skwarkowa stoi na przystanku i widocznie też się gdzieś wybiera. Przecież nie kazaliście mi jej obserwować na innym terenie — próbował się wyłgać. W końcu, widząc ich nieprzeniknione miny, dodał z rozpaczą: — Zresztą nie miałem pieniędzy na bilet, a mama by mnie nie wzięła...
—  No dobra — rzucił pojednawczo Wojtek. — Mów dalej.
—  Wiecie, do pani Skwarkowej przyjechała teraz siostrzenica. Jej brat zachorował na żółtaczkę, a rodzice tak się bali, że ona się może zarazić, że zwolnili ją ze szkoły i wysłali do ciotki. To jest życie! — rozmarzył się. — A ta Jolka jest wdechowa, wiecie? No więc jak zostawiłem Skwarkową przy pekaesie, to poszedłem sobie popatrzeć na dom i strych, i w ogóle...
—  Zakradłeś się tam? — oburzył się Bigbit.
—  Skąd! Postałem trochę, popatrzyłem, a wtedy Jolka mnie zawołała, więc sobie porozmawialiśmy.
—  Opowiedziałeś jej o skarbie!? — wykrzyknęli ze zgrozą.
—  Ale skąd — nadął się obrażony. — We mnie każdy sekret to jak w studnię. Ale ona sama się czegoś domyśla.
Jęknęli.
—  Bo jej się ta ciotka wydaje trochę dziwna — pośpiesznie uspokoił ich Badyl. — A Jolce się nudzi, chociaż jest tu dopiero od wczoraj, i pytała, czy tutaj gdzie można łowić ryby. Jak ona się zna na wędkarstwie, mówię wam...
Spojrzeli na siebie z niemym przerażeniem. Nieznana siostrzenica wydała im się naraz wrogiem numer jeden całej imprezy, bowiem ulubionym hobby Badyla — po książkach i koszykówce — było wędkarstwo. Skoro trafił na kumpla w tej dziedzinie, to koniec.
—  1 co? — z rezygnacją zapytał Bigbit. — Znaczy, że o rybkach sobie pogadaliście, tak?
—  No — rozentuzjazmował się Badyl. — Ona mówi, że jej ojciec niedawno złowił takiego szczupaka! — Rozstawił szeroko ręce, chcąc im uzmysłowić kolosalne rozmiary ryby. Zauważył jednak wydłużone miny przyjaciół i pojął, że nic a nic nie obchodzi ich ojciec nieznajomej dziewczyny. Czym prędzej więc się poprawił: — O rybach też, ale przede wszystkim o ciotce. Opowiadała mi Jolka, że ciotka gdzieś się wybrała, ale
18
dwa razy przyłaził taki facet w cyklistówce i pytał o panią Skwarkową. Jolce nie podobała się jego facjata, więc go nie wpuściła do domu. On się wcale rybami nie interesował, tylko zadawał jakieś dziwne pytania. I taszczył ze sobą kuferek drewniany, okuty żelazem, pewnie bardzo ciężki. Na wieczku tego kuferka był podobno jakiś herb, ale Jolka nie mogła mu się dokładnie przyjrzeć. Mówiła, że ten facet wygląda na spłoszonego. Jakby chciał coś ukryć. Więc postanowiliśmy go śledzić, bo jeżeli on ma jakieś powiązania ze Skwarkową, to znaczy, że i ona robi nieczyste interesy. — Badyl odetchnął i potoczył wokoło triumfującym wzrokiem.
—  I co, wytropiliście go? — zapytał uprzejmie Wojtek.
—  Nie, on gdzieś się zapodział. Nigdzie go nie było. A potem okazało się, że już jestem spóźniony na spotkanie z wami, więc się musiałem śpieszyć, ale Jolka mi obiecała, że da znać, jeżeli on się jeszcze kiedyś pojawi.
—  To sobie długo poczekacie — kpiąco zauważył Wojtek. — Heniek, daj latarkę — zwrócił się do przyjaciela.
Z latarką w garści i kolegami następującymi mu na pięty dotarł Wojtek do owego kuferka, wniesionego nie tak dawno przez Skwarkową i osobnika w cyklistówce. Badyl patrzył na Wiercipiętę jak na czarnoksiężnika.
—  To chyba ten sam, o którym mówiła Jolka — wykrztusił. — Skąd on się tutaj wziął?
Chłopcy opowiedzieli w skrócie całą historię. Zdumienie na twarzy Badyla pogłębiało się coraz bardziej w miarę tej opowieści.
—  To ja się niczego nie dowiedziałem? — zapytał żałośnie.
—  Do kitu z takim wywiadowcą — podsumował go Wiercipięta.
—  Nie jest tak źle — łagodził, jak zawsze, Bigbit. — Pozyskałeś dla nas sprzymierzeńca w tej dziewczynie, a to już coś znaczy. Będzie nam potrzebny ktoś taki w najbliższym otoczeniu Skwarkowej, ktoś, kto nie wzbudza żadnych podejrzeń. Trzeba przecież zbadać sprawę tego listu.
Badyl dał. się pocieszyć. W trójkę przystąpili do oględzin kuferka. Był oczywiście zamknięty,na trzy spusty. Ciężki okropnie. Aż dziw brał, że facet w cyklistówce dygał taki bagaż z sobą, zamiast złożyć go gdziekolwiek. Nadźwigać się musiał solidnie. Wynikało stąd jednak niezbicie, że kuferek zawierał coś wartościowego. Ale co? Przecież nie skarb pana Marciniaka, bo chłopcy słyszeli na własne uszy, że skrytki jeszcze nie odnaleziono. Musiał więc to być prywatny skarb imć Ireneusza. Chociaż nie Wyglądał on bynajmniej na posiadacza skarbów.
19
—  Słuchajcie — zatrząsł się nagle z podniecenia Badyl. Widać było, że jego wyobraźnię rozpaliła ta sprawa. — A może to jest jakiś bandyta i schował w tej skrzynce kosztowności odebrane podróżnym?
Pomysł przypadł im do smaku. Jak ulał pasował do znanych opowieści awanturniczych, do dyliżansu i historii, które sobie na temat karety wymyślali.
—  W książkach pełno takich rozbójników — podekscytowany Badyl nie dał nikomu dojść do głosu. — 1 nie tylko rabowali kosztowności, ale nawet porywali ludzi. W „Hrabim Monte Christo" jest szczegółowo opisany podobny wypadek.
Spojrzeli na niego z szacunkiem. Badyl nie na darmo uchodził w szkole za speca od literatury. Pan od polskiego twierdził wprawdzie, że czytanie bez wyboru wszystkiego, co w rękę wpadnie, niepotrzebnie zaśmieca głowę, ale chłopcy byli przekonani, że książki, jakie Badyl wynajdywał na strychach u znajomych, w skrzyni u ciotki, w szafie ojcowskiej i w innych sobie tylko znanych miejscach, są o wiele ciekawsze niż zawartość ich szkolnej biblioteki.
Badyl ponadto robił niezwykłą hecę z samego czytania. Zanim się uzyskało dostęp do książek, trzeba się było zwrócić do niego z prośbą o wtajemniczenie. Badyl przemieniał się wówczas w Wielkiego Mistrza i przyjmował nowego towarzysza do założonej przez siebie Loży Inkunabułu. Nazwę tę wymyślił po długim wertowaniu słowników, chciał bowiem, żeby brzmiała odpowiednio wzniosie. Miał widocznie po tacie rodzinne upodobanie do patosu. 1 chociaż w jego zbiorach nie było bardzo starych książek, mianował je inkunabułami i tak pieczołowicie obchodził się z różnymi „Młodymi wygnańcami" i „Wygami", jakby to były istotnie najrzadsze, bezcenne druki.
Książki pożyczał członkom loży dopiero po złożeniu przez nich rytualnej przysięgi. Ceremonia składania owej przysięgi zaczerpnięta była z jakiejś powieści historycznej, przy czym Badyl wzbogacił ją wymyślonymi przez siebie dodatkami. Nowego członka Loży Inkunabułu wprowadzano z zawiązanymi oczyma do składziku, w którym normalnie ojciec Badyla przechowywał sprzęt pszczelarski (pasjonował się pszczołami tak samo jak synal rybami). Na tę szczególną okazję okno zasłaniało się starym kocem. Na stole płonęła świeca, a Badyl, w czarnym, zimowym palcie ojca, które sięgało mu niemal do pięt, i w babcinej, również czarnej mufce na głowie zapytywał delikwenta, czy chce złożyć przysięgę. Otrzymawszy odpowiedź twierdzącą, gromkim głosem wygłaszał tekst owej przysięgi, gdzie wymie-
20
niano najokropniejsze kary, jakie będą udziałem tego, kto książkę zniszczy lub zgubi. Piorunujący głos Badyla docierał aż do sąsiedniego pomieszczenia, w którym znajdowała się apteka, i klientki czasem wypytywały Badylową mamę, czy jej syn nie cierpi przypadkiem na zaburzenia nerwowe. Matka poczciwie uspokajała znajome, że widocznie Amadeuszek przygotowuje nową rolę na zajęcia kółka dramatycznego, w którym istotnie intensywnie się udzielał. Kumoszki jednak znacząco spoglądały na siebie, wznosiły oczy w niebo i wielce współczująco zerkały na rodzicielkę Badyla.
Po złożeniu przysięgi nowy członek loży zacinał się scyzorykiem w serdeczny palec i stalówką, umoczoną we własnej krwi, wpisywał swe nazwisko, opatrzone malowniczym zakrętasem, do grubego brulionu. Potem fundował całemu bractwu parę kilogramów jabłek albo pudełko landrynek w zależności od zasobów pieniężnych i pory roku. Sprzysiężeni opowiadali sobie, zajadając się tymi specjałami, treść świeżo przeczytanych arcydzieł literatury przygodowej i rozłazili się do domów z płonącymi uszami.
Teraz jednak koledzy nie dali się zagadać Badylowi.
—  Ty, stary — trącił go Wiercipięta — tu nie loża, nie zmyślaj. Trzeba się raczej zastanowić, czy to ma jakiś sens. Gdzie on by teraz mógł napadać na podróżnych? Na dyliżanse? Przecież nie jeżdżą już po drogach.
—  To niekoniecznie musi być dyliżans — odparował z niezwykłą przytomnością umysłu Badyl. — To może być na przykład, na przykład...
—  No... — popędzili go.
—  Autobus — wypalił Badyl i powiódł po nich wzrokiem. — Nie czytaliście w „Kurierze", że niedawno znowu okradziono jakąś kobietę? Właśnie w autobusie. Całą miesięczną pensję jej łobuz zabrał — oczy błyszczały mu z oburzenia.
Popatrzyli niepewnie. Tak, to by nawet pasowało. Nieznajomy miał w sobie coś złodziejskiego, coś, co się chyłkiem, boczkiem skradało. Ale żeby aż tak...
—  Pieniądze nie są takie ciężkie — zaoponował nieśmiało Bigbit. — A w ten kuferek to jakby ktoś kamieni napchał...
Badyl potrząsnął głową.
—  Bo to pewnie bilon — wyjaśnił sucho. Skoro się już do jakiejś myśli przywiązał, nie dawał się tak łatwo zbić z tropu. — Złodziejaszek obawiał się przechowywać banknoty, bo pewnie słyszał, że można zanotować ich
21
numery. Ten chytrus widocznie wszystkie pieniądze pozmieniał natychmiast na bilon.
Spojrzeli na niego z szacunkiem, a z jawnym obrzydzeniem na kuferek. Napełniony bilonem wydawał im się teraz czymś w rodzaju beczki prochu.
—  A może zawiadomić milicję? — zaproponował Wiercipięta.
—  W gazetach napiszą, że dzięki nam ujęto niebezpiecznego złodzieja — rozmarzył się Badyl. — Może nas nawet w telewizji pokażą...? Złota Rączka — zasyczał nagle. — On się pewnie nazywa Złota Rączka.
—  Skąd wiesz!? — wykrzyknęli z niedowierzaniem.
—  Ja tylko przypuszczam — sprostował skromnie. — Ale czytałem w jednej książce o takim właśnie rzezimieszku. Tylko że to się działo w Ameryce — dodał — w ubiegłym wieku.
Zrzedły im miny. Z daleka facet mógł przyjechać, owszem, ale na przeszłowieczny zabytek z pewnością nie wyglądał.
— On  wcale nie jest taki  stary — stwierdził z wyraźnym żalem Wiercipięta.
—  A jak się okaże, że niepotrzebnie zawracamy głowę milicji? Ten człowiek może być kimś zupełnie zwyczajnym i nieszkodliwym. Tak naprawdę to nic konkretnego o nim nie wiemy — powiedział naraz Bigbit.
Popatrzyli z urazą. Jego zdrowy rozsądek często ściągał ich na ziemię, studząc rozpaloną wyobraźnię.
—  No więc, kim on może być? — surowo spytał Badyl.
—  Czy ja wiem?... Może, może... rzeźnikiem — wyjąkał speszony Bigbit.
Wiercipięta fachowo pociągnął nosem:
-*• Gdyby tu była kiełbasa w tej skrzyni, tobym ją na pewno poczuł.
—  Ja też — pośpieszył mu na odsiecz Badyl.
—  I zresztą nikt mięsa w skrzyni w taki upał nie przechowuje — dorzucił cierpko Wojtek.
■   . — Ja tylko tak, dla przykładu — bronił się Bigbit. — Czekajcie, ta dziewczyna mówiła coś o herbie. Poświeć no... bliżej.
Razem z nim pochylili się nad skrzynką. Rzeczywiście na wieczku wyryty był herb. Przypatrzywszy się baczniej, można było odróżnić trzy podkowy.
—  Przecież to ten sam herb, co na dyliżansie — powiedział prostując się Bigbit,
Wiercipięta porwał się za głowę.
—  Fakt.  I, kurczę blade, zapomnieliśmy ci powiedzieć,  Badyl, że
22
Skwarkowa razem z tym facetem uknuła spisek na nasz dyliżans. Wiesz, co chcą z nim zrobić?" Przerobić na karawan.
—  Nie damy — wojowniczo obwieścił Badyl.
—  No pewnie, że nie damy — potwierdził Wojtek. — Ale trzeba się zastanowić nad sposobami ratunku. Bigbit chce go wykraść.
—  To jest myśl! Ale gdzie go schowasz?
Zafrasowali się. Kareta nie szpilka, nie ukryje się jej byle gdzie. W dodatku te drzwi zamykane na kłódkę! Wiedzieli dobrze, że Skwarkowa z kluczami nigdy się nie rozstaje. Nawet gdyby się je udało przy pomocy siostrzenicy wypożyczyć, to i tak nie uniknie się rabanu przy zaprzęganiu, w dodatku koń może się niezbyt ochoczo ustosunkować do całej imprezy; , konie miewają czasem głupie pomysły, a przecież nikogo z dorosłych nie mogli prosić o pomoc. Czasu pozostawało niewiele, osobnik w cyklistówce wspominał coś o sobocie, ale równie dobrze mógł się pojawić w piątek. Jak go zatrzymać z dala od szopy?
Naraz Wiercipięta poruszył się, niespokojnie. Spojrzeli na niego z nadzieją. Wiadomo, że w tym towarzystwie od pomysłów był właśnie on.
—  Masz coś? — zagadnął Bigbit. Wiercipięta wolno skinął głową.
—  Zdaje się, że mam. Ale to będzie diabelnie trudne i... ryzykowne. Za to jeżeli się uda... Och, chłopaki, to będzie pyszny kawał!
—  Powiedz, powiedz, domagali się.
—  Więc słuchajcie — Wojtek zniżył głos do szeptu, tak iż wszyscy konspiracyjnie nachylili ku sobie głowy. — Dzisiaj już nie zdążymy, bo trzeba to solidnie przygotować, żeby nie było wsypy. Musimy tę dziewczynę wciągnąć do akcji. To będzie zadanie dla Badyla. Zaczekamy wiec do wtorku i wtedy w nocy...
■/'■'"■■                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                       '
Rozdział trzeci
od czego zacząć? — zielone oczy i robaczki świętojańskie — projekt dziadka Mikołaja — cud z beczką
Wojtek siedział na parapecie machając w powietrzu bosymi nogami. Było wczesne popołudnie i na ulicy żywego ducha. Dziadek Mikołaj od rana gdzieś wywedrował i zostawił go samego na gospodarstwie. Jeż nakarmiony spał pod łóżkiem. Wojtek zerknął na sufit, jakby spodziewał się, że stamtąd spłynie na niego natchnienie. Jakoś mu nie szło pisanie tego listu. Tyle się uzbierało spraw do opowiedzenia. Wprost pękał od ich nadmiaru. Bo to i biwak na wyspie, i wypad z dziadkiem do Lublina, i ostatnia heca na lekcji biologii, i szykowanie się do finiszu w Wielkiej Grze.
Ale najważniejsza była zawikłana historia skarbu pana Marciniaka i spisek w sprawie dyliżansu. O dyliżansie mama wiedziała już od dawna. Polubiła go nawet bardzo, pasowały do niej takie zmyślone wyprawy w nieznane — starą, piękną karetą. Wojtek układał sobie, że skoro mama wróci, wybiorą się w podróż dyliżansem tylko we dwoje. Nawet bez Bigbita. Heniek to zrozumie.
Westchnął. Pojęcia nie miał, od czego zacząć. Badyl — ten dałby sobie radę, pisał przecież najlepsze w całej szkole wypracowania, chociaż mówił, że to go nudzi, bo woli sobie notować fantastyczne opowieści zgoła nie objęte programem szkolnym. Miał już w pękatym zeszycie kilka własnych opowiadań. Najdłuższe z nich nosiło frapujący tytuł — „Zemsta Sępiej Q}owy" __ i żywo przypominało czytywane przez chłopaków powieści indiańskie, ba, występował tu nawet sam Winnetou, wódz Apaczów, którego Badyl beztrosko pożyczył sobie od Maya.
Jak zgodnie stwierdzali słuchacze, bo Badyl nikomu nie pozwalał tknąć zeszytu i sam odczytywał owe historie na głos — były one wprost znakomite. Zupełnie niedawno autor oznajmił, że pisze dalszy ciąg przygód Sępiej Głowy. Nosił się też z zamiarem publikowania ich w odcinkach w
24
gazetce szkolnej, mimo że ósmacy, którzy pełnili odpowiedzialną pracę redagowania „Dyszla" (tak zatytułowany był ów periodyk), objawili wyjątkowy brak smaku literackiego, proponując Badylowi umieszczenie co celniejszych fragmentów w dziale humorystycznym.
Badyl, doszedłszy w końcu do przekonania, że po prostu ma do czynienia z zazdrosną kliką, planował założenie w następnym roku szkolnym własnego pisma. Agitował całą szóstą, aby wprowadziła w czyn ten zamiar. Szóstacy nie mieli діс przeciw temu, byleby nie kazano im nadprogramowo pisywać artykułów. Badyl jednak obiecywał, że sam zapełni całość numeru, i właśnie przygody Sępiej Głowy stanowić miały główną atrakcję.
Wojtka niekiedy zastanawiał fakt, że główny bohater do złudzenia przypominał samego Badyla: w jego charakterystyce uwzględniono nawet piegi, których szczodra natura autorowi nie poskąpiła. (Czy Indianie są piegowaci? — zadumał się naraz Wiercipięta. — Chyba nie, bo jakże, przy takim kolorze skóry?). Naturalnie, Sępia Głowa był bohaterem nieustraszonym i niezwyciężonym, wychodził cało nawet z najbardziej karkołomnych opresji. Badylowi to się jakoś nigdy nie udawało. Niekiedy nawet mawiał z goryczą, że jest pechowcem albo że się urodził pod nieszczęśliwą gwiazdą. Dokładnie tylko nie mógł zdecydować pod którą, a matka, indagowana w tej kwestii, podeszła do niej całkiem niepoważnie.
Rzeczywiście Badyl stale się o coś potykał, gdzieś wpadał, coś rozbijał. Lubił się zamyślać i wtedy przytrafiały mu się najcudaczniejsze przypadki. Nie tak dawno Badylowa mama narobiła alarmu na całe miasteczko, że jej syn się gdzieś zapodział, zawieruszył z kretesem. Powiadomiony o tym kierownik Barcikowski pomyślał zrazu, że chłopak czmychnął w Polskę, bo zapachniała mu wielka przygoda. Nieraz takich amatorów mocnych wrażeń i jazdy na gapę odstawiano potem ciupasem do domu z najodleglejszych krańców kraju. Ale to jakoś nie pasowało do Badyla. Ponieważ znano jego rybackie hobby, nasuwało się straszne przypuszczenie, że mógł go spotkać jakiś wypadek.
Zwołani przez Badylową mamę sąsiedzi przepatrywali tedy okolice stawów i sadzawek, nawoływali nad rzeką, ktoś się nawet wybrał do Annopola, wypytując, czy nie widziano go nad Wisłą. Odkąd chłopcy odkryli i wzięli w posiadanie wyspę, nie było prawie tygodnia, żeby się tam nie wyprawiali na biwak. Zazwyczaj towarzyszył im ktoś starszy, zwłaszcza że trzeba było wypożyczać łódkę, ale czy to wiadomo, co takiemu wisusowi do głowy strzeli?
25
No i co się okazało. Badyl tego dnia otrzymał właśnie od kogoś nową książkę. W takich sytuacjach nie było siły, która by go mogła od lektury oderwać. Nie skutkowały ani pokrzykiwania matki, ani nawet perspektywa bliskiej klasówki, do której wypadało się przygotować. Badyl zaszywał się wówczas gdziekolwiek, a wybierał sobie zaiste przedziwne miejsca — dach komórki, schody na strych, starą jabłoń czy zagon zielonego groszku — i zatapiał się w lekturze. Tego dnia też szukał schronienia, pragnąc zniknąć sprzed czujnego oka matki i spokojnie przejrzeć nowy nabytek. Wybór, nie wiadomo dlaczego, padł tym razem na furgon piekarza stojący przed ich domem.
Woźnica miał zwyczaj, po rozwiezieniu chleba do okolicznych sklepów, stawać w zacisznym zaułku przy ulicy Brzozowej. Podsypywał swojej chabecie obroku, a sam ruszał na poobiednią partyjkę kart do znajomych. 3adyl więc, pewien, że nikt go tu nie znajdzie, usadowił się wygodnie i oddał lekturze. Czy jednak książka nie okazała się dość ciekawa, czy też panujący upał nadto dokuczał chłopcu, dość że zmorzył go sen. Nad wieczorem piekarz wrócił i popędzając konia ruszył do domu, do Kraśnika.
Kiedy Badyl się zbudził, stwierdził z przerażeniem, że wóz wjeżdża na ulice miasta. Nie podejrzewając niczego, woźnica pogadywał do konia, a ten kiwał łbem, widać spieszno mu było do wieczornego obroku. Nieco stropiony, ż książką za pazuchą, Badyl czym prędzej, nie oglądając się za siebie czmychnął z wozu. Znalazł się w sytuacji niewesołej. Nie miał grosza przy duszy, a jakoś nić się w stronę Annopola nie trafiało. I podczas gdy w Gościeradowie zastanawiano się, czy nie zawiadomić milicji, niedoszły topielec stał na skraju szosy w gęstniejącym mroku i machał na mijające go samochody. Los się wreszcie nad nim ulitował i koło jedenastej Badyl wrócił autostopem do domu. Miał wątłą nadzieję, że przemknie się chyłkiem do swojego pokoju i że cała historia ujdzie mu na sucho. Tymczasem w domu pełno było osób zaniepokojonych jego zniknięciem i współczujących. Pechowy Badyl wpadł prosto w objęcia ciotki Bigbita. Chłopcy doskonale znali trudny charakter tej niewiasty, woleli też trzymać się od niej z daleka. Teraz jednak nie dało się uniknąć spotkania.
— A tuś mi, łobuzie! — Przytrzymała go za kołnierz. — Twoja biedna matka oczy sobie wypłakuje, a kawaler gdzieś się obija. Dostaniesz ty za swoje. Już ja tego dopilnuję. Strach, co się teraz z tą młodzieżą wyrabia. Za moich czasów jakby ojciec sprał pasem takiego gagatka, to ten przez miesiąc by siedzieć nie mógł — dogadywała ciągnąc winowajcę do jadalni, gdzie już gromadził się sąd rodzinny.
26
Co się potem działo, lepiej nie mówić. Badyl zresztą bardzo nie lubił wspominać tej historii.
Wiercipięta westchnął ponownie. Gdyby to nie chodziło o napisanie listu do matki, poleciałby do Badyla i we dwóch upichciliby epistołę nawet na parę stron. Ale mama... Trzecie westchnienie. No bo nikt na świecie nie miał równie cudownej matki jak Wiercipięta. Wyznawali ten pogląd wspólnie z ojcem, chociaż tato za nic w świecie by się głośno nie przyznał, jak bardzo jest z matki dumny.
Chłopiec przymknął powieki i zaraz zobaczył przed sobą krótko obcięte, zawsze trochę rozwichrzone włosy, połyskujące miedzią, najmilsze wesołe usta, przekorne zielone błyski w oczach... Z matki w ogóle był fajny kumpel. Nawet najbardziej zajęta — roboty w redakcji miała nieraz wyżej uszu — zawsze znalazła dla Wojtka trochę czasu, tylko dla niego, na własność. Nawet jeżeli nie mogła z nim rozmawiać, to i tak w jakiś przedziwny sposób potrafiła być razem, czuł jej obecność. Wyczyniali też wspólnie przeróżne nieprawdopodobieństwa. Ech, w ogóle dobre to były czasy.
A wakacje... Spędzane zawsze razem, w najdzikszych, najwspanialszych zakątkach kraju, gdzie trzeba było sobie samemu radzić, zupełnie tak jak Robinson na bezludnej wyspie. Wówczas ojciec bezwzględnie obejmował władzę. Wiedział takie mnóstwo rzeczy. Wojtek podejrzewał nawet, że ojciec wie w ogóle wszystko, tylko się z tym nie ujawnia, aby się nie wynosić nad innych. Bo przy całej swej ogromnej wiedzy — naukowe prace ojca zdobyły mu rozgłos nie tylko w kraju, ale i za granicą, był on człowiekiem niezwykle skromnym, mrukliwym, zamkniętym w sobie. Zazwyczaj ludzie uważali go za okropnie surowego. To prawda, że umiał opanować każdą sytuację i utrzymać w karbach najbardziej niesfornych (Wojtek wiedział coś na ten temat), ale to dzięki temu, że był taki stanowczy. Jednak ci wszyscy, którzy znali go bliżej, wyczuwali jego niezwykłą dobroć.
Wiedziano też, że w czasie wojny utracił całą rodzinę, że jako wyrostek, niewiele starszy od Wojtka, był ciężko ranny w czasie walk o Warszawę. Po wojnie z uporem, wytrwale przebijał się przez studia, sam sobie dawał radę, nikogo nigdy o pomoc nie prosząc. Uważano go za bezwzględnego, a on, po prostu, wymagając od siebie niezmiernie dużo, umiał też wymagać od innych. Nikt jednak nie przypuszczał, że ten poważny, zamyślony mężczyzna potrafi się niekiedy zachowywać całkiem beztrosko. To w obecności matki coś się w ojcu rozluźniało, jakby otwierały się jakieś
27
dotychczas mocno zatrzaśnięte drzwi. I śmiał się przy niej często — głębokim, szczerym śmiechem. Widocznie matka znała sekret wywoływania radości. Choćby ojciec wracał najbardziej znużony i zachmurzony, zielony błysk w oczach matki, jej od niechcenia rzucona uwaga sprawiały, że rozjaśniał się natychmiast. Bo z matką to było tak, jakby ją otaczało stale jakieś gorące, nieuchwytne światełko; miało się niekiedy wrażenie, że gdyby zechciała, potrafiłaby świecić w ciemności. „Jak robaczek świętojański" — pomyślał Wiercipięta i uśmiechnął się do tego porównania, ale zaraz przypomniał sobie, że te fruwające latarenki są w rzeczywistości niepozornymi, szarymi owadami. W jego matce nie było ani cienia szarości. I była piękna. Przynajmniej oni tak uważali. On i ojciec.
Wojtek poczuł, że jeżeli jeszcze trochę powspomina, to gotów się zupełnie rozkleić, niby jakiś pętak z przedszkola. Zerwał się więc, zeskoczył z parapetu, machnął parę kozłów i wreszcie stanął na głowie. W tej niecodziennej pozycji zastał go dziadek Mikołaj.
—  Mam dla ciebie nowinę — oznajmił wchodząc i ciężko usiadł na tapczanie. Syknął przy tym cicho.
Wiercipięta, wracając do. normalnej postawy, spojrzał" na dziadka uważnie. Pewnie znów bolą staruszka stawy. Jak tak dalej pójdzie, to dzia'dek gotów sobie na szpital zarobić. Lekarz wyraźnie ostrzegał przed lekceważeniem choroby i doradzał sanatorium. Dziadek decyzję odwlekał, namyślał się, to znowu rozmyślał. Wojtek podejrzewał, że wszystko ze względu na to, że nie miał komu powierzyć opieki nad chłopcem. Co prawda dziadek Mikołaj wcale nie był jego rodzonym dziadkiem, ani nawet żadnym krewnym, tylko po prostu dawnym wychowawcą ojca.
Rodzice Wojtka nie mieli żadnej rodziny. Kiedy więc musieli wyjechać w różne strony świata: ojciec na wyprawę naukową, matka jako korespondent pisma, w którym pracowała, myśl, „z kim zostawić Wojtka", spędzała im sen z oczu. Wówczas ojciec zwrócił się o radę do dziadka Mikołaja, a ten nie tylko doradził, ale po prostu zjawił się sam w ich małym mieszkaniu na Piwnej i zaofiarował się, że na te dwa lata weźmie Wojtka do siebie. No i w ten sposób Wiercipięta zjechał wraz ze swoim dobytkiem do Gościeradowa.
—  Cóż to, nie jesteś ciekawy? — zagadnął dziadek zapalając fajeczkę: papierosy rzucił już dawno, ale przyjemności palenia fajki nie mógł sobie odmówić mimo zaleceń lekarza.
—  Ależ tak! Cóż to za nowina?
—  Byłem dziś w Lublinie. — Dziadek uśmiechnął się tajemniczo.
28
—  Nic mi nie mówiłeś. — Wojtek spojrzał z wyrzutem.
—  Nie mógłbym cię zabrać z sobą, synku. Nie powinieneś teraz przed końcem roku opuszczać lekcji, zwłaszcza że... No i zresztą miałem dużo spraw do załatwienia. Byłem jeszcze raz u pana doktora Chojeńskiego.
—  No i jak?
—  Pojadę jednak do tego sanatorium. Nie miałem wielkiej ochoty, ale okazuje się, że nie można inaczej. Pewnie wyjadę w lipcu, może nawet i na całe dwa miesiące.
Wojtek spojrzał pytająco.
—  Myślałem nawet o tym, żeby cię zabrać z sobą i gdzieś prywatnie w pobliżu ulokować. Ale cóż byś ty tam robił? Zanudziłbyś się na śmierć. Pomyślałem więc, że wyślę cię do mojego kompana jeszcze z czasów wojska. Wiele się razem przeżyło, z niejednego pieca chleb jadło, to bardzo ciekawy człowiek, zobaczysz. Napisałem do niego w tej sprawie i czekam właśnie na odpowiedź. Byłoby ci tam bardzo dobrze, zwłaszcza że miałbyś towarzystwo w swoim wieku, bo pan Walery ma dwie bratanice bliźniaczki.
Wojtek się lekko skrzywił. Nie przepadał za towarzystwem dziewczynek. Te, które znał, to były przeważnie paple, nie umiały dochować żadnego sekretu, a w ogóle nie interesowały się niczym poza sukienkami i telewizją. Zresztą i w telewizji oglądały przede wszystkim stroje aktorek, lii tam, dziewczyny!
—  Widzę, że nie jesteś zachwycony — zakpił dziadek. — Skrzywiłeś się, jakbyś łyżkę octu wypił.
—   Ńie... ja... tak tylko — zająknął się Wojtek. Nie chciał sprawiać dziadkowi przykrości. Staruszek miał taką minę, jakby go kto na sto koni wsadził. Musiał się naprawdę poważnie głowić nad tym, gdzie swego pupila umieścić. — Gdzie mieszka ten dziadka przyjaciel? — zapytał pojednawczo.
—  To właśnie jest niespodzianka i... tajemnica. Powiem ci tylko, że jeżeli tam pojedziesz, to będą najwspanialsze wakacje, jakie sobie można zamarzyć.                     v
Wojtek się uśmiechnął. Po eskapadach z rodzicami nawet pobyt na księżycu bez nich nie wydawał się szczególnie interesujący. Nie nalegał jednak, bo w przymrużonych oczach dziadka błyskało coś swawolnie i wesoło.
—  A jak tam z waszą Grą? — zainteresował się dziadek. — Dojeżdżacie już do finiszu?
29
—  Wiaśnie mamy kłopoty — Wojtek spoważniał. — Na początku zdawało nam się, że to pestka zdobyć pierwsze miejsce. Niektórzy krzywili się, że to żadna zabawa zbierać wiadomości o tych okolicach, bo tu się nigdy nic ciekawego nie działo. No i wtedy siódma wystartowała z pomysłem, że pomogą gromadzić eksponaty dla izby pamiątek w Olbięci-nie. Nawet dziadzio się nie domyśla, co oni mają... Szablę, prawdziwą, starą szablę znaleźli! Powieźli ją do Lublina i tam jeden pan, który się interesuje starą bronią, powiedział, że to bardzo rzadki okaz! No więc, jak te patałachy mają coś takiego, to my nie możemy być gorsi, musimy ich czymś zaszachować...                   ..-■'•.
—  Poszukacje armaty. Jest dużo większa — doradził poważnie dziadek.
—  E, dziadzio to też się z nas nabiją. A my jeszcze wam wszystkim pokażemy! Oko wam zbieleje! Już nawet... — Wojtek ugryzł się w język.
—  Co ty tam chowasz w zanadrzu? — Dziadek przyjrzał mu się podejrzliwie. — Eh, wy, piwa jeszcze jakiegoś nawarzycie tymi poszukiwaniami. Pan Więckowiak mi się skarżył, że ktoś mu rozkopał łąkę pod lasem. Dziki tak nie zryją pola, powiada, jak ta łąka poniszczona. I jeszcze jakieś drążki pozatykali... Czy to nie wy przypadkiem maczaliście w tym palce?... Czego się cieszysz, koniu jeden?...    ,
Wojtek leżał na brzuchu i skręcał się w paroksyzmie śmiechu. Zapchał sobie usta jaśkiem, ledwie mu nieszczęsną poduszczynę dziadek z rąk wydarł.
—  Oj, oj, nie mogę — pojękiwał. — Pana Więckowiaka łąka?... ojej... — i znowu parsknął śmiechem, aż łzy potoczyły mu się po twarzy.
Dziadek był już nie na żarty zagniewany.
—  Gadaj mi zaraz, coście zmalowali. Pewnie znów jakąś zwariowaną hecę wasza paczka obmyśliła. Chwili spokoju z wami nie ma, chłopaki. A pomyślałeś jeden z drugim, ile szkody gospodarzowi narobiliście?
—  Kiedy to nie my. — Wojtek usiadł na podłodze i otarł twarz kułakiem. Odsapnął. — Bo to było tak. Przylecieli do nas malcy z czwartej okrutnie zafrasowani. Właściwie nie do nas, ale do Badyla, bo on u nich ma największy mir i poważanie. Ale myśmy byli pod ręką. „Ratuj, wołają, nic nie możemy wymyślić". No bo, dziadzio rozumie, tym łebkom też się zachciało uczestniczyć w Grze. 1 nie mogli wykombinować, od czego zacząć. Badyl zrobił natchnioną minę i powiada: „Zacznijcie od prehistorii. Znajdźcie jakąś osadę z okresu kamienia łupanego. Wykopaliska zróbcie". Te wykopaliska zaraz im się spodobały, że to niby taką naukową robotę
30
odwalą. Teraz mnie Badyl na świadka powołał i trochę im opowiedziałem o pracy archeologów, o odkryciach w Egipcie, o najnowszej wyprawie tatusia... Ale ten ich prezes klasowy, Mazurek się nazywa, podrapał się w łepetynę i mówi: „Kopać to my możemy, ale trzeba wiedzieć gdzie". Badyl do mnie: „Pomóż pętakom". Łatwo mu mówić „pomóż", kiedy ja ani w ząb. No więc tłumaczę im to, co sam wiedziałem o słowiańskich grodziskach. Na drugiej przerwie przytachali podręcznik z ryciną i pytają: „takie?" Badylowi coś odbiło i mówi, jakby zęby na tym zjadł: „No właśnie. A zanim się takie grodzisko odkopie, to wygląda czasem jak zwykły pagórek, trawa na nim rośnie, krowy się pasą, a w środku Bóg wie jakie wspaniałości". Mazurkowi ślepia się zaświeciły: „Tak — powiada. — Zwykły pagórek? Taki jak ten pod lasem koło pana Więckowiaka?" Badyl przytaknął, że taki sam. Widocznie oni w to uwierzyli i — jejku — zabrali się do badań naukowych... — Wiercipięta z radości machnął kozła. Dziadek również nie mógł powstrzymać śmiechu.
—  Ha, smyki — mruczał — odkryć im się zachciało. Nic dziwnego, że jak cała banda zaczęła badać tę łąkę, to nazajutrz Więckowiak nie mógł jej poznać... I oczywiście nic nie znaleźli?
—  Coś tam mają, tylko nie chcą pokazać. Ale chyba coś ciekawego, bo Mazurek chodzi ważny i nadęty.
—i Powinniście in^poradzić, żeby jednak udobruchali gospodarza, bo jak ich kiedy na gorącym uczynku przyłapie, to gotów spuścić takie manto, że ruski miesiąc popamiętają. Ja go znam, wiem, że jest zapalczywy i nikogo nie będzie rozpytywał o racje. Przypuszczam, że wy, urwipołcie — tu dziadek sięgnął do ucha Wojtkowego, ale chłopak zręcznie się uchylił — prehistorią się nie zajmujecie?
—  O nie, nas interesują nowsze czasy. Badyl wprawdzie gdzieś tam wyczytał, że Gościeradów to bardzo wiekowa miejscowość, już u Długosza wymieniana, i nawet zaproponował, żebyśmy przygotowali jakieś żywe obrazy z tego okresu, ale wybiliśmy mu to z głowy.
—  O ile was znam, to i tak przywiązaliście się do jakiegoś szaleństwa. Niby to się nie domyślam, po co ci twoi koleżkowie przesiadują tutaj wieczorami? Niby nie widzę, jak znikacie na całe godziny? Konspiratorzy z bożej łaski...
—  Dziadziu! — Wiercipięta błagalnie zajrzał mu w oczy. — Wszystko opowiemy, ale jeszcze trochę. To naprawdę będzie wystrzałowy numer.
—  No dobrze, tylko się pośpiesz. Za dwa tygodnie koniec roku szkblnego i twój wyjazd w nieznane.
31
—  Nie powiesz mi dokąd?
—  Mnie też wolno mieć sekrety — zaśmiał się starszy pan wstając. — Zobaczymy, czyj lepszy...
Kiedy dziadek wrócił do siebie, Wiercipięta zasiadł do listu. Jakoś w końcu poopisywał rewelacje ostatnich dni. Zabierał się właśnie do streszczenia rozmowy z dziadkiem i snucia domysłów o wakacyjnej podróży, kiedy za oknem rozległo się przytłumione szuranie i zgrzyty, jak gdyby ktoś nader ostrożnie usiłował przeprawić czołg przez furtkę wiodącą na ulicę. Wojtek podskoczył do okna. Zatkało go. Kilku dryblasów z bandy Janickiego eskortowało dużą, blaszaną kadź, która zazwyczaj stała pod rynną i w.której, o ile było dość wody, bo beczka przeciekała w paru miejscach, chłopcy urządzali wyścigi zielonych żab. Zawodniczki, niezależnie od zdobytej przez nie punktacji, wypuszczano potem do ogrodu, emocji jednak w trakcie wyścigów było co niemiara.
Teraz zdumiewało nie tylko to, że w biały dzień ktoś naj bezczelniej w świecie chciał sobie ten grat przywłaszczyć, ale że samej beczce widocznie znudził się pobyt pod rynną i postanowiła się przespacerować. Wprawdzie niezbyt pochlebnie świadczyło o jej guście to, że na towarzyszy spaceru wybrała sobie akurat Janicczaków, nie ulegało jednak wątpliwości, że poruszała się sama.
Wiercipięta wlepiał w nią przez chwilę zdumione oczy, po czym wydał przenikliwy okrzyk wojenny i jednym susem znalazł się za oknem, gnając w kierunku uliczki, na której rozgrywała się cała scena.
Okno naprzeciwko otworzyło się z trzaskiem i wyjrzała przez nie pani Leokadia, wielbicielka kotów — hodowała ich chyba kilkanaście — i zarazem wzorowa gospodyni, ale też i żywa kronika wszelkich gościeradowskich wydarzeń. Teraz na jej pulchnym obliczu malowało się niekłamane zdumienie. Bo oto najpierw ujrzała Wojtka w zawrotnym tempie forsującego zielony parkan i ciągle wydającego ów przeraźliwy wrzask, na zakręcie, dudniąc bosymi stopami, znikała banda urwipołciów, zaś na środku uliczki dreptała i podrygiwała zabawnie duża, blaszana beczka, popiskująca żałośnie.
Pani Leokadia przeżegnała się nabożnie, gotowa przypisać niespodziewane beczkowe szaleństwo mocy złego ducha, ale już z sąsiedniego okna wychylał się dziadek Mikołaj wyrwany z poobiedniej drzemki, już otworzyły się drzwi kiosku spożywczego i jego kierowniczka, rudowłosa panna Jadzia, wyjrzała lękliwie, już Wiercipięta dopadłszy beczki łomotał w nią pięścią, pokrzykując przy tym zajadle.
32
I wówczas stał się cud. Oto beczka podskoczyła znienacka i poczęła chyżo uciekać, kolebiąc się i zataczając. Za nią gnał Wiercipięta. Beczka jednak, waląc przed siebie na oślep w panicznym popłochu, nie liczyła się widocznie z żadnymi przeszkodami, toteż nadziała się na rozłożysty kasztan -rosnący na rogu uliczki. Ze straszliwym rumorem odbiła się od pnia. przeleciała parę metrów, przewróciła na bok, a zdumionym oczom, licznie już zgromadzonych widzów, ukazały się bardzo brudne, chude łydki wierzgające w jej wnętrzu. Po chwili z wnętrza kadzi wypełzł zziajany i spocony Janicki, rozcierając potłuczoną łepetynę.' Ujrzawszy jednak rozjuszonego i pałającego zemstą Wiercipiętę, nie czekał dłużej i... rozejrzawszy się na strony, co tchu począł zmiatać w stronę pobliskiego zagajnika.
Rozdział czwarty
miłość  Janickiego  do  artykułów żelaznych  —  nos matematyka — duchy w truskawkach — konspiratorzy
Dzień zaczął się pechowo. Lało jak z cebra. Przed wejściem do szkoły akurat rozkopano ulicę. Badyl pośliznął się na glinie, teczka chlapnęła do wody. Ocierał ją niezgrabnie rękawem. Zeszyt do biologii, który był na wierzchu, trochę zamókł. Badyl rozłożył go przed sobą na ławce, wpatrując się w smętny zaciek. Cala nadzieja w tym, że Stawonóg nie będzie dzisiaj sprawdzał ćwiczeń. Wojtek przechylił się do tyłu. Badyl bowiem jako najwyższy w klasie siedział w ostatniej ławce. Na przerwie zbiórka — zasygnalizował.
Stawonóg wkroczył do klasy. Gumowe podeszwy jego butów zostawiły na parkiecie wilgotne plamy. Wyjął chustkę i głośno wytarł nos. Zawsze wydawał się trochę zakatarzony, ale dzisiaj był w nastroju zdecydowanie jesiennym. Melancholijnie spojrzał na szyby, po których spływały strumienie deszczu. Otworzył podręcznik, zaczął czytać.
Nie lubili takich lekcji. W ogóle nikt jakoś w całej szkole nie umiał się przywiązać do Stawonoga. Przyznawali, że jest poczciwy, ale taki jakiś bez wyrazu. Odbębni! swoje i znikał. Nie tak jak poprzednia pani, z którą się łaziło po łąkach, zbierając przeróżne okazy do szkolnej pracowni biologicznej i gadając ile wlezie. Pani zawsze mawiała z uśmiechem, że musi im otworzyć oczy, nauczyć przede wszystkim patrzeć — istotnie dzięki niej zaczęli dostrzegać masę niepozornych stworzeń, poznawali ich obyczaje i sposób życia. Człowiek uczył się takich rzeczy bez wysiłku, wiedza sama wchodziła do głowy. Stawonóg natomiast stosował metodę paznokciową: kazał wykuwać na pamięć całe strony z podręcznika. W ogóle był nieciekawy. Klasa przy nim gasła, stawała się ospała. Toteż nie mógł się nadziwić, słysząc na konferencjach czy w pokoju nauczycielskim, że szósta to najbardziej rozrabiacka, a zarazem najzdol-
34
niejsza klasa. On sam tego nigdy nie zauważył. Byli, jego zdaniem, raczej niemrawi.
Teraz odchrząknął i podniósł na chwilę oczy znad książki. Patrzyli na niego, jak zwykle, sennie i bezmyślnie. Westchnął i pośliniwszy palec już miał odwrócić kartkę, kiedy naraz dosłyszał jakieś szmery. Zdawały się one dochodzić z. końca klasy. Podniósł czujnie głowę i kocimi krokami podszedł do Badyla zajętego akurat szybkościowym rozwiązywaniem zadań. Stawonóg bez słowa popukał palcem w rozłożony zeszyt. Badyl wstał bardzo czerwony. Nauczyciel wyciągnął rękę, mówiąc:
—  A zeszyt z biologii?
Badyl wydostał powolutku spod ławki ów rozmiękły zeszyt, wymyślając w duchu na przeklęty los. Zanim jednak Stawonóg otworzył kajet, posłyszał powtórnie owe hałasy.
—  Co to ma znaczyć? — zapytał srogo marszcząc brwi. Nieszczęsny Badyl począł się skwapliwie tłumaczyć, myśląc, że to do
niego skierowana jest ta wymówka:
—  Ja naprawdę nie chciałem, proszę pana...
—  Pytam, co to za hałasy — przerwał mu nauczyciel.
To pytanie zelektryzowało całą klasę. Wyrwani z odrętwienia i oni dosłyszeli jakieś szmery, jakieś szuranie...
—  To za ścianą — poderwał się naraz Wiercipięta.
Popatrzyli nań z niedowierzaniem. Wiadomo było powszechnie, że za ścianą znajduje się magazynek, od którego klucze dzierży woźny, pan Franciszek, i że o tej porze magazynek jest pusty. Stłoczyli się zaraz przy ścianie nasłuchując. Okazało się, że Wiercipięta miał rację. Z magazynku dochodziło jakoweś szuranie, postukiwanie.
—  Proszę pana, to mogą być włamywacze. Trzeba natychmiast uprzedzić pana Franciszka. — Badyl, podniecony, zapomniał o fatalnym zeszycie. Stawonóg zapomniał o nim także. Położyt kajet na ławce i polecił chłopcom skoczyć po woźnego, sam zaś wyszedł na korytarz. Po niecałej minucie ukazali się klasowi szybkobiegacze, wiodąc z sobą pana Franciszka. Biegł zasapany, powtarzając w kółko:
—  Któż to się mógł tam dostać? Przecież wczoraj sam zamykałem. Dobrze pamiętam. Zabrali te szpadle i zaraz za nimi zamknąłem...
Drżącymi z przejęcia rękoma dobierał klucz. W magazynku ucichło raptownie, potem rozległ się trzask i szybkie kroki. W otwarte przez pana Franciszka drzwi władowało się pół klasy. Zatarasowali dokładnie wejście, ale zaraz ich woźny wyrzucił. Na korytarzu rozległ się tubalny głos Bartka:
35
—  Co się tutaj dzieje, a? Czemu to nie na lekcji?
—  Panie kierowniku, włamywacze się zakradli do szkoły — poinformował podnieconym głosem Stawonóg.
—  Jacy włamywacze, skąd? — zahuczał Barcikowski. — Dobrodziej lekcją się zajmij, a nie włamywaczami. Fantazje jakieś się dobrodzieja trzymają, a? Nie posądzałem, nie posądzałem. A co tam, Franciszku?
—  Melduję, panie kierowniku, że jakiś huncwot tu grasował. Okno otwarte i błota wszędzie naniósł. Musi tędy wlazł. Tylko jak? Wczoraj..; A prawda — palnął się dłonią w czoło — ci z siódmej cosik strasznie długo wybierali szpadle. Musiał który zasuwkę u okna odsunąć, a potem to już było łatwo.
Kierownik kręcił z powątpiewaniem głową: Franciszek niby wańka--wstańka zniknął na chwilę za stertą różności, po czym znów wyrósł przed Bartkiem:
—  Melduję, panie kierowniku, że puszków nie ma...
—  A co wy tu pierze trzymacie? — zniecierpliwił się Bartek.
—  Jakie pierze, co też pan kierownik mówi! — obraził się Franciszek. — Ja dobrze wiem, co tutaj było. Pierzyn nijakich tu nie trzymam. Ale co wiem, to wiem. Puszki takie wielkie tam stały, blaszanki niby. Kiedyś malarze farby tam mieszali...
—  A, blaszanki, mówicie? — zainteresował się kierownik. — I co, znikły?
—  A znikły, panie kierowniku. — Franciszek rozłożył ręce. — Nic więcej nie zginęło, to mogę zaświadczyć...
Chłopcy z szóstej przyklejeni do drzwi magazynku wstrzymali dech. Ale że Bartek zmierzał już w tę stronę, coś tam pomrukując pod nosem, więc rozpierzchli się jak stado wróbli i wpadając do klasy obwieścili pozostałym:
—  Zginęły blaszane puszki!
Resztę lekcji mieli z głowy. Klasa się rozgadała, Stawonóg daremnie nawoływał o ciszę. I on. zresztą był przejęty zuchwalstwem niezwykłych rabusiów. Gubiono się w domysłach. Jeden Wiercipięta zachowywał niezwykłe, jak na niego, milczenie.
Na przerwie paczka spod znaku dyliżansu ulokowała się we wnęce za wieszakami. Tu było najspokojniej. Przez pięć minut mogli się naradzić.
—  Coś mi tu nie gra, chłopaki — powiedział Wojtek. — Wczoraj ta beczka, dzisiaj blaszanki. Coś mi się zdaje, że nasz przyjaciel Janicki znowu maczał w tym palce.
—  Ale na co mu to żelastwo? — spytał Bigbit.
36
1
—  Ba, żebym wiedział...
—  Może zbiera złom — podsunął Badyl, ale bez przekonania. Nie miał im też za złe, że odrzucili to przypuszczenie jako nieprawdopodobne.
No bo jak: warchoł Janicki i zbieranie złomu? To wyglądało raczej na większą rozróbkę, ale pojęcia nie mieli, do czego mogły służyć tak dziwnie kompletowane przedmioty. .Bigbit się zaofiarował, że popyta, kto z siódmej brał wczoraj szpadle. Wrócił po minucie z triumfalną miną. Ich przypuszczenia potwierdziły się. Szpadlami interesowało się paru kolesiów Janickiego, którzy mieli rzekomo sadzić drzewka.
— Też coś, sadzić drzewka? O tej porze! — parsknął Badyl. — Dziwię się, że Franciszek im uwierzył.
—  Wiesz, jaki on jest. Lubi, jak młodzież pracuje. On by im trzepak do ubijania śmietany pożyczył, byleby miał nadzieję, że się czymś nareszcie zajmą. To jest jego własna metoda wychowawcza.
Dzwonek przywołał ich do porządku.
—  Wiara, na miejsca — zarządził Wojtek. — Na dużej przerwie osobiście pogadam z kolegą Janickim.
Jego zamiary jednak spełzły na niczym. Matematyk, ledwie wkroczył do ich klasy, zawęszył, jak gdyby poczuł jakiś niecnotliwy zapach.
—  No cóż, aniołki — zaczął słodko — myślicie sobie: koniec roku, uczyć się nie potrzeba. Otóż ja wam, sercaż wy moje, dowiodę, że się mylicie. Zadańko sobie sprawdzimy domowe, a potem zobaczymy. Mamy czas, rybeńki, bo zastępuję u was panią Bielakową, która się rozchorowała, więc sobie przez te trzy godzinki pogadamy. Mój nos mi powiada, że wam to na pożytek wyjdzie... Borysiuk, do tablicy.
No i zaczęło się. Sądny dzień. Matematyk wałęsał się po klasie, wtykał nos do zeszytów, strzelał pozornie niewinnymi pytankami tu i ówdzie, maglował przy tablicy. Tylko Henryka nie ruszał. Ten miał u niego murowaną piątkę na koniec roku i na wieki wieków, amen. Za to w resztę klasy jakby grom strzelił. Nawet ci, co zazwyczaj potrafili się jakoś wyłgać, byli zmuszeni ujawnić swoją prawdziwą wiedzę matematyczną, która się w końcu okazywała kompromitująca. Straszliwy nos matematyka wykrył, że Badyl nie zna się ani w ząb na ułamkach, a Wiercipięta nie ma zielonego pojęcia o procentach, Zosia Pałkówna natomiast uważa tabliczkę mnożenia za wiedzę magiczną. Zaś Olek Wadecki zgłupiał tak doszczętnie, że zamarł beznadziejnie przy tablicy, wpatrując się w nią błędnym wzrokiem, jakby tam widział wypisany na siebie wyrok śmierci. Wreszcie minęły jakoś owe piekielne trzy godziny, a matematyk, zbierając się do odwrotu, oznajmił:
38
—   Widzicie, koteczki moje, wam się tylko zdawało, żeście wszystkie rozumy pojedli, a staliście tu niby kapuściane głąby. Nie bójcie się, wezmę ja się za was w przyszłym roku. Radzę wam się przez wakacje zaprzyjaźnić z matematyką, bo inaczej marna wasza dola.
Wyszedł dostojnie, dźwigając dziennik pod pachą. Pocieszało ich tylko to, że nie wstawił tam wpisanych w notesie stopni. Ale i tak pozostałe lekcje przesiedzieli jak struci.
Kiedy wychodzili ze szkoły, deszcz chlusnął, jakby specjalnie na nich czekał.
—   Na dzisiaj nic z naszych planów. -- mruknął ponuro Wojtek.
—  Trzeba odłożyć całą akcję      potwierdził Badyl. — Uprzedzę Jolkę. Warto byłoby jednak sprawdzić, co z tym Janickim.
—   Zdążymy go wypytać... - Bigbit machnął ręką. — Gorzej, że jak będzie tak lało. to z naszej wyprawy nici.
—   Może się jeszcze przetrze.
—   Wierzysz w cuda?
Rozstali się w grobowym milczeniu.
Po południu matka wydelegowała Badyla po sprawunki. Zatrzymał się przed spółdzielnią, składając kwiecistą, damską parasolkę, którą mu wręczyła jego rodzicielka przykazując, aby jej przypadkiem po drodze nie zgubił. Otrząsnął się z obrzydzeniem, bo strużka wody z okapu pociekła mu prosto za kołnierz. W sklepie było pełno ludzi. Sprzedawczyni odważała towar niespiesznie, wdając się w rozmowę z klientkami. Badyl z rezygnacją stanął na końcu ogonka. Naraz usłyszał w ciżbie przed sobą piskliwy głos Skwarkowej:
—   Oka zmrużyć nie mogę. Ledwie dochodzi dwunasta, coś zaczyna jęczeć za ścianą i stukać. Ani chybi dusza pokutująca.
—   A pani Skwarkowa w strachy wierzy? - ozwała się kobiecina w czerwonej chustce w kwiaty.
—   A jakże tu nie wierzyć, kiedy się niesamowite rzeczy dzieją. Nie jestem strachliwa, ale po tym, corrrwczoraj widziała, przyjść do siebie nie mogę. Jakby was to samo spotkało, miałybyście co do końca życia wspominać.
—   Niech  pani  lepiej  głupstw  nie  opowiada.   A  przed  snem  radzę rumianku popić, to i przywidzenia odegna. Trzy budynie proszę... zwróciła się do ekspedientki energiczna pani, w której rozpoznał ciotkę Henryka. Przypomniały mu się niedawne z nią utarczki, skulił więc swą długą postać, starając się pozostać niezauważalnym.
39
—  Co też pani o przywidzeniach mówi! — oburzyła się Skwarkowa. — Czy ja wyglądam na kogoś, komu się koszałki-opałki zwidują? — zwróciła się do zgromadzonych wokół niej słuchaczek. Kobiety skwapliwie i zgodnie potwierdziły, że nie wygląda. Skwarkowa spiorunowała groźnym wzrokiem przeciwniczkę, na której to jednak nie wywarło najmniejszego wrażenia, bo nadal załatwiała sporą listę zakupów. Skwarkowa tymczasem ciągnęła: — Co mi się przytrafiło, pytacie? Ano, słuchajcie. Mam ja w ogrodzie koło starej szopy plantację truskawek. Teraz przy nich dużo roboty, więc nawet Jolę, moją siostrzenicę, zagnałam do zrywania. I tak się dziewczyna całe dnie gdzieś wałęsa, niechże trochę pomoże. No i wczoraj w tych truskawkach był duch. Na własne oczy widziałam.
—  Jakże, duch w truskawkach? — szyderczo zapytała któraś z bardziej krytycznych słuchaczek. — W biały dzień9
—  Ale gdzie tam, noc już była, koło jedenastej. Jolki jakoś długo nie widać, więc myślę sobie: zasiedziała się dziewczyna^w tych truskawkach czy co, bo to młode i łakome, tu sobie coś urwie, tam sobie coś zje, ani ta upilnować. No więc poszłam jej szukać. Podchodzę ja do tych truskawek, widzę — cóś bieleje. Myślałam, że to Jolka, więc podchodzę bliżej i wołam ją po imieniu. Aż tu patrzę, zjawa jakaś piekielna, ogień jej z gęby bucha. Małom tam ducha nie wyzionęła. Już chcę uciekać, aż jak mi coś nad uchem huknie...
—  Może sowa — wtrąciła ekspedientka. 1 ona przerwała pracę, i oparłszy się łokciami o ladę, przysłuchiwała się z zaciekawieniem.
—  Ale, sowa — żachnęła się Skwarkowa. — Chyba jakaś z piekła rodem. Ale jak mi tak huknęło, to podniosłam głowę i spojrzałam w górę. ! wtedy na dachu szopy zobaczyłam...
—  No — ponagliły ją kobiety, bo Skwarkowa umilkła przeżywając widocznie wzruszenia z poprzedniego dnia.
—  Drugiego upiora. Nieludzkiego był wzrostu i ramiona w górę wyciągał, jakby chciał wylecieć w. górę. To już tylko oczy zasłoniłam i biegłam do domu, ile miałam sil. Jeszcze gdzieś za sobą usłyszałam niby trzask i potem jęk straszny, to pewnie się te zjawy do piekła zapadały...
—  Co ci to, chłopcze? — zainteresowała się jedna z kobiet. — Chory jesteś?
Badyl zgiął się wpół. Z jego gardła wydobywały się przedziwne dźwięki, jakieś zdławione piski.
—  Może on ma jakiś atak? — Skwarkowa przezornie cofnęła się na stronę. — Może to zaraźliwe? Niech on lepiej wyjdzie.
40
—  Co też pani! Chłopak chory, ustać na nogach nie może, a pani tylko o sobie myśli — oburzyła się Bigbitowa ciotka, pochylając się nad Badylem. — No powiedz, synku, co ci jest?
—   Nic, nic — Badyl odzyskał przytomność, wyprostował się i zaczerpnął powietrza. Popatrzył na zatroskane twarze wokół siebie i zaczął pośpiesznie tłumaczyć: — Cukierek mi ugrzązł w gardle. To dlatego... Bardzo przepraszam.
Patrzyły na niego podejrzliwie i nieufnie. Któraś z nich powiedziała:
—  Oczy ci się świecą, jakbyś miał gorączkę. Może się zaziębiłeś? Lepiej załatw szybko, co masz załatwić, a w domu niech ci matka malin zaparzy. Zaraz ci przejdzie — i popchnęła go do lady.
Oszołomiony Badyl piorunem załatwił sprawunki, okazało się zresztą potem, że połowy zapomniał, po czym dziękując kobietom i unikając badawczego spojrzenia Skwarkowej, która trzymała się odeń z daleka jak od zapowietrzonego, wyskoczył na dwór. Zapomniał o matczynej parasolce, zapomniał o rzęsistym deszczu, gnał prosto do Wojtka.
Wpadł do małego pokoiku jak wicher. Woda lała się zeń ciurkiem. Ściągając" z siebie przemoczone ubranie opowiadał przyjacielowi wydarzenie w spółdzielni, z aktorskim zacięciem naśladował pełną grozy relację Skwarkowej. Gdy skończył, obaj tarzali się ze śmiechu. Wojtek zerwał się, klaszcząc w ręce, i puścił się w dzikie tany wokoło stołu:
—  To znaczy, że się udało! To znaczy, że się udało!
—  Już ona więcej się koło szopy nie pokaże! Dyliżans uratowany — cieszył się Badyl. — Fajny miałeś pomysł z tymi duchami.
—  Widzisz, a nie chciałeś się do tego przekonać.
—  Ja? Skąd? Co za heca! Już nawet nie żałuję tego potłuczenia.
—   Nie musiałeś przecież tańczyć twista na dachu, nie zleciałbyś wtedy. - A skąd ja mogłem wiedzieć, że to paskudztwo w miejscu, gdzie
stałem, akurat takie słabe. Ale za to kiedy dach się pode mną załamał i wrzasnąłem. Skwarkowa wzięła nogi za pas ostatecznie przekonana, że to piekielne moce wyprawiają taki harmider.
—   Fajowo to Jolka wykombinowała, żeby zwabić ciotkę w truskawki. Samo pohukiwanie za oknem wiele by nie dało. Musiała zobaczyć duchy na własne oczy.
—  Ale że dała się tak po nocy wyciągnąć do ogrodu... Jolka ma głowę na karku...
—  To przecież wcale nie było takie trudne. Skwarkowa jest pazerna, boi się, że Jolka więcej zje, niż nazrywa, więc i na ręce jej patrzy, i pilnuje
41
niczym pies Burek. A dziewczyna już wyżej uszu ma tych truskawek. Patrzeć na nie nie może.
—  Bigbit też sobie nieźle podjadł. Siedział w tej grządce dobre pół godziny.
—  No i popatrz, co za efekt. Wystarczyły dwa prześcieradła, latarka, trochę wapna na twarzy i upiór jak złoto...
—  Cii... — Wojtek położył palec na ustach. Do pokoju zajrzał dziadek.
—   Cóż to, i wy o duchach rozprawiacie? Temat dnia, można powiedzieć... O niczym innym się w Gościeradowie nie mówi, tylko o zjawach i strachach. Myślałem, że wy, chłopaki, macie więcej oleju w głowie i nie wierzycie w te brednie.
—  To dziadzio już od kogoś słyszał o upiorach? — Wojtek mrugnął na kolegę.
—  Gabryś mi dzisiaj rano przyniósł gazetę z poczty i powiedział, że na kobiety blady strach padł. Jedną z nich coś białego goniło po drodze, do drugiej ktoś o północy puka. trzecia widziała szkielet w ogórkach...
—  Nie w ogórkach, tylko w truskawkach — poprawił Badyl.
—  A ty skąd jesteś tak dobrze poinformowany? — Dziadek przyjrzał mu się znad okularów.
—  Słyszałem dzisiaj w spółdzielni. — Badyl niewinnie patrzył na dziadka.'— Okropne rzeczy opowiadano...
—  Aha, w spółdzielni, mówisz?... — mruknął dziadek bez przekonania i nadal spozierał badawczo na Badyla, który naraz zarumienił się po korzonki włosów. Wojtek zakręcił się niespokojnie 'na miejscu. Miał wyrobiony sąd na temat przenikliwości dziadka, która zdawała się niekiedy graniczyć wręcz z jasnowidztwem. Wolał odwrócić uwagę od kolegi.
—  To Skwarkowa sieje te ploty - odezwał się. — Tylko ona widziała duchy, nikt inny. A ludzie zdążyli już wszystko przeinaczyć.
—  Skwarkowa, powiadasz .— dziadek niespodziewanie poweselał. -Ano, jej to może wyjdzie na zdrowie... Sprawiedliwości ludzkiej się nie bała, sumienie ma nieczyste, nic dziwnego, że cienia własnego się lęka... Tak, tak — pokiwał głową wstając z miejsca.
Od drzwi jeszcze się odwrócił i z drwiącym uśmieszkiem powiedział:
—  Miałem zamiar zapolować trochę na te straszydła, bo nie chciałbym, żeby się zanadto rozpanoszyły w Gościeradowie. Ale jeżeli to jest przedstawienie tylko.na cześć Skwarkowej, to się nie będę wtrącał. Tylko niech duchy lepiej uważają, bo jak ta jędza się połapie w czym rzecz, to i / ducha kości wytrząsnąć potrafi... — zniknął za drzwiami.
42 '
Stropili się.
—  Rozszyfrował nas. — Badyl szarpnął Wojtka za rękaw. — Musiałeś się z czymś wysypać.
—  Co ty myślisz, że ja papla jestem? — nastroszył się Wojtek.
—  Przecież niemożliwe, żeby się domyślił. '—  Dziadek ma swoje sposoby, nie bój się.
—  Nie boję się, ale mi głupio. Rany, gdyby się moi starzy dowiedzieli!
—  Dziadek nas nie wkopie. Przecież powiedział, że się nie będzie wtrącał. Tyle że trzeba teraz akcję trochę zawiesić. Odczekać.
—  Skwarkowa do szopy za skarby świata nie podejdzie. Truskawki zresztą też się już kończą. Ale co zrobimy, jak się pojawi Ireneusz?
—  Już my go przepłoszymy, nie łam się.
—  Znowu duchami... — Badyl się skrzywił. — Facet jest cwany, nie uwierzy.
—  Mam na niego lepszy sposób. Zapomniałeś o kuferku?
—  Fakt. Ale przecież nie wiemy, co w nim jest.
—  Nie szkodzi. Musi coś w tym być, skoro facet tak truchleje, żeby się żywa dusza nie dowiedziała, co tam on trzyma w środku. No więc wystarczy dać mu do zrozumienia, że my wiemy, a spłynie stąd całą parą.
—  Razem z kuferkiem.
—  Ostatecznie to nie nasza sprawa, nie? Grunt, żeby dyliżans zostawił w spokoju.
Badyl pokręcił głową niezupełnie przekonany.
W tej chwili z sionki dobiegł ich wysoki, dziewczęcy głos. Ktoś rozmawiał z dziadkiem Mikołajem, słychać było śmiech, wesołe okrzyki. Zdumieni podskoczyli do drzwi. Na wieszaku wisiała ociekająca deszczem peleryna, a Jolka stała na środku kuchni wykręcając wodę z włosów. Zazwyczaj nosiła je puszczone luźno na ramiona, widocznie nie zmieściły się pod kapturem i teraz wyglądała, jakby dopiero co wyszła z kąpieli. Pojawił się dziadek z ręcznikiem, przygadując coś o braku rozsądku i zamiłowaniu do spacerów pod wodospadem.
—  Rany, co za topielica — wykrzyknął Badyl, zapominając, że jego własny przyodziewek schnie na sznurku w łazience, a on sam, przystrojony w pasiastą i przykrótką nań piżamę Wojtka, stanowić może zabawny widok. Jolka nie pozostała mu dłużna.
—  Cześć, ty zebro-żyrafo! To taką wdzięczność okazujecie, wyjce afrykańskie, za to, że się zjawiłam, aby wam opromieniać słotny wieczór?
43
—  Nie bądź taka poetyczna, bo się rozpłaczę. — Badyl zamrugał powiekami i udał, że ociera łzy.
—  Nie wygłupiajcie się, rybeńki — Wojtek mimo woli wpadł w styl matematyka. — Nic jej nie będzie, dziadziu, najwyżej kataru dostanie — dorzucił pocieszająco, upychając swoich gości w mikroskopijnej izdebce. Dziadek, przypilnowawszy, aby wszyscy dostali po szklance gorącej herbaty, wycofał się do swoich apartamentów.
—  Stało się coś? — patrzyli na nią pytająco. Skinęła głową.
—  Nudziłam się jak mops w szufladzie, więc pod pozorem, że będę robić porządki, czmychnęłam ciotce spod ręki. Ona oka ze mnie nie spuszcza, ale jakoś udało mi się ją wykiwać.
—  Tylko bez wstępów, Jola — nie wytrzymał Badyl.
Zmierzyła go wyniosłym spojrzeniem i ciągnęła zwróciwszy się do Wojtka, jakby nikogo innego w pokoju nie było:
—  Podobno mieliście ochotę rozejrzeć się, czy na strychu nie ma czegoś ciekawego. No więc odwaliłam za was tę robotę. Zresztą ciotka i tak nigdy by was za próg nie puściła — dodała pocieszająco, widząc, jak się chłopcom miny wydłużyły. Obiecywali sobie przecież tak wiele po owym zagraconym, legendarnym strychu pana Marciniaka, a tu dziewczyna uprzedziła ich zamiary.
—  To jest istna kopalnia osobliwości — powiedziała Jolka. — Czego tam nie ma!... Ciotce widocznie nigdy nie chciało się tam sprzątać. Zresztą ona w ogóle na strych nie zagląda, bo pranie wiesza zwykle w pustym pokoju koło kuchni...
—  Dziewczyno, streszczaj się — ponownie jęknął Badyl.
—  Jak mi tak ciągle będziesz przerywał, to już nic nie powiem — nadąsała się.
—  Spokój, Badyl — zarządził Wojtek. — A ty, Jolka, nie strugaj księżniczki, tylko jak masz jakąś rewelację, to wal od razu.
Zaczęła nawijać na palec pasmo włosów.
—  Mnie się zdawało, że to ważne... Widzicie, tam trudno się połapać, tyle tych gratów. Ale zaraz niedaleko okna, bo tam jest takie okno zamykane na okiennicę, którą musiałam uchylić, żeby cokolwiek zobaczyć w tych ciemnościach, więc koło tego okna stała skrzynka. Weszłam na nią, żeby odsunąć haczyk, bo inaczej nie mogłam dosięgnąć. A jak zeskakiwałam, to zaczepiłam sukienką o żelazne okucia, więc się nachyliłam, żeby ją odczepić, i wtedy zobaczyłam, że to zupełnie taka sama skrzynka...
44
—  Taka sama, jak co? — nie zrozumiał Wiercipięta.
—  No, jak ta, którą taszczył ten w czapce, jak mu tam... Ireneusz.
—  Sprawdziłaś? — Wojtek nie ukrywał swego podniecenia.
—  Nó... Badyl mi mówił, że tam na wieczku był herb z trzema podkowami. I tutaj też był.
—  Zajrzałaś do środka?
—  No pewnie. Ale tam nic ciekawego nie było. Parę starych książek.
—  Jakie to były książki? — zainteresował się Badyl.
—  A czy ja wiem? — Jolka wzruszyła ramionami. — Nie patrzyłam. Książki i już.
—  Znalazłaś coś więcej?
—  Chciałam dalej szukać, ale ciotka mnie zawołała, a skobelek był odsunięty, więc jakby weszła na schody, musiałaby się domyślić, gdzie jestem, a wtedy zamknęłaby strych na trzy spusty. No to poleciałam na dół» — Tłumaczyła wszystko obszernie, widocznie rozczarowana, że jej odkrycie nie wywarło wielkiego wrażenia.
—  Będziemy musieli się dostać na ten strych i zbadać go dokładnie — zdecydował Wojtek. — Znalazłaś ważny trop — dodał patrząc na dziewczynkę, która odwzajemniła mu uśmiech. Była rada, że jednak coś zwojowała.
Badyl wszakże miał wątpliwości.
—  Nie słyszałeś, co ona mówiła, że tam jest żelazny skład pietruszki? Zabierze nam masę czasu przegląd tych rupieci. A Skwarkowa przez cały dzień się teraz z domu nie oddala, więc jak się tam dostaniemy? Pod jej okiem i mysz się nie prześliźnie.
—  Może jakoś ciotkę wywabię. — Jola zmarszczyła brwi, namyślając się nad najchytrzejszym sposobem.
—  To ci się uda raz, najwyżej dwa — Badyl nie ustępował. — Zresztą, ona gotowa się połapać, a wtedy cześć pracy. 1 duchy, i truskawki, i strych — to za wiele dobrego nawet dla kogoś o anielskiej cierpliwości.
—  Wyobraź sobie moją ciotkę jako anioła — parsknęła śmiechem Jola. — Skrzydła o... takie duże, aureola nad głową i te wąsy...
Zawtórowali śmiechem.
—  Zaraz —■ powiedział Wiercipięta. — Badyl ma trochę racji, Ale skoro nie można tam przyjść w dzień, możemy się przecież zjawić w nocy. Będziemy mieli i więcej czasu, i spokój.
—  Ale ciotka zamyka własnoręcznie drzwi i okiennice na noc. Nie dostaniecie się do środka.
45
—  Duchów tak się boi?
—  Duchów, włamywaczy, licho wie czego. W każdym razie w nocy to niemożliwe.
—  Czekaj — Wojtek coś rozważał. — Mówiłaś, że na strychu jest okno?
—  Właściwie tylko okiennica. Szyby tam me ma.
—  Zamykana na haczyk?
Jola kiwnęła głową. Zaczynała się domyślać, o co chodzi.
—  No więc to bardzo proste. Wieczorem odsuniesz haczyk, przymkniesz okiennicę, żeby nie kłapała na wietrze, i pójdziesz lulu jak grzeczna panienka. A my już sobie damy radę.
—  Po drabinie wejdziesz? — Badyl patrzył na kolegę z podziwem.
—  Wejdziemy, braciszku, wejdziemy wszyscy trzej. Jeśli dobrze pójdzie, to powinniśmy się uwinąć w ciągu jednej nocy.
—  A ja nie mogłabym być z wami, Wojtek? — błagalny ton Jolki zwrócił uwagę Badyla. Spojrzał ze zdumieniem. Odkąd ją znał, pierwszy raz słyszał coś takiego. Lubiła komenderować, pokrzykiwać, w ogóle kozak nie dziewczyna, a tu patrzcie, patrzcie, Wojtka o pozwolenie pyta.
—  Zgoda — zapytany przyzwolił wspaniałomyślnie. — Ale ponieważ potrzebna jest nam czujka, więc przez-pierwsze dwie godziny ty będziesz dyżurować na schodach.
—  Po co?
—  Żeby nas twoja ciocia nie zaskoczyła przy poszukiwaniach. Myślisz, że zachwyciłby ją nasz widok?
—  Prawda — Jola spuściła głowę zawstydzona, że znów jej się coś wyrwało. A tak chciała zaimponować Wojtkowi, pokazać, na co ją stać. Początkowo złościł ją ten chłopak. Kpił, otwarcie kpił z dziewczynek. Patrzył na nią, jak jej się wydawało, z wyższością. Miała ochotę się na nim odegrać. 1 ta ciągła pobłażliwość, tak denerwująca, zwłaszcza gdy brał ją w obronę przed docinkami Badyla. Obrońca się znalazł! Z Badylem umiała sobie radzić sama bez niczyjej pomocy. Nieznośny był ten Wojtek. Ale... strasznie fajny...
—  Głowa do góry, Jolka! — Wojtek jakby odgadł jej myśli. — Jeżeli nie nawalisz z tym haczykiem i potem nam pomożesz szukać, na pewno coś ciekawego wyszperamy. 1 w ogóle to był dobry pomysł, że zaczęłaś zwiad od strychu. Myśmy o tym zapomnieli, tak nas te upiory pochłonęły — Wojtek chwalił ją jak najęty.
—  To kiedy zaczynamy? Dzisiaj? W taki deszcz? Czysta głupota! — naskoczył na nich Badyl wyraźnie poirytowany.
46
—   A kolega z cukru? Jak baranek wielkanocny? — Jola odzyskała rezon.
—   Dzisiaj nie zdążymy. Trzeba Heńka uprzedzić, naszykować sprzęt oświetleniowy... — zadumał się Wojtek.
—   Tylko nie świece, błagam — wyrwało się Joli. — Tam byle iskra wystarczy...
—   Masz rację. Zabierzemy latarki. Dziadek ma taką dużą. Poproszę, może pożyczy.                ;.
—   To ja już lecę. Zasiedziałam się aż strach. Ciotka na pewno zapyta, gdzie byłam.
—   Ojej, pilnuje cię jak niemowlaka — wydął usta Badyl. — Czekaj, przebiorę się, to pójdziemy razem. Mam parasolkę — pochwalił się.
Wrócił po paru minutach już przyodziany i wyraźnie zaniepokojony.
—   Czy nie zostawiłem tutaj parasolki? — spytał zaglądając we wszystkie kąty.
—   Coś ty! Wcale nie zauważyłem, żebyś ją miał.
—  Ale miałem, dobrze pamiętam. Mama kazała jej pilnować jak oka w głowie. Dostała ją na imieniny od wujka. To zagraniczna, amerykańska parasolka — wyjaśniał z przejęciem. — Może spadła za tapczan? — położył się na brzuchu i wsunął rękę w szczelinę. — Zaraz, coś tam jest... Mam, mam!... — w tym momencie wrzasnął jak oparzony.
Jola poderwała się na nogi.
—   Co ci się stało? — pytała zaniepokojona.
Badyl wyciągnął prawicę zza tapczanu i machając w powietrzu rozcapierzonymi palcami, jęczał:
-   Ojej, ojej, pokłułem się aż do krwi. Patrzcie! — demonstrował liczne zadrapania. -— Co ty tam trzymasz?
Wojtek przygryzał usta rozbawiony.
—   Jeża złapałeś, wiesz? On sobie spał spokojnie, a ty widocznie go zbudziłeś i chciałeś wyciągnąć, więc ci się najeżył.
■—   Ha, ha, ha       śmiała się Jola.                                        v
Przez drzwi zajrzał dziadek. -  Co się tutaj dzieje, że tak wesoło?
Spod tapczanu wytoczył się na krótkich nóżkach jeż, pofukując obelżywie. Obwąchal rękę Wojtka, dał mu się ugłaskać i zanieść do miseczki z mlekiem, które jął chłeptać łapczywie. Wojtek gładził go po złożonych  kolcach.  Joli  też się podobał  śmieszny  ryjek  i  bystre oczka
47
tfSi'
Badyl patrzył nastroszony, tak jakby tego jeża podłożono
Łcam was — powiedział dziadek — ale lepiej już idźcie. 1,/cz nie ustaje. Całą noc może tak lać. Pożyczę wam lepiej
L jest moja parasolka? — jęczał zgnębiony Badyl. t wpadłeś, to na pewno jej nie miałeś. I co się z nią stało?
Li zgubiłeś — Jola niemiłosiernie odgrywała się na nim za ■Ljnki. — Mama ci podziękuje. ^■pstawiłeś w sklepie? Przypomnij sobie — Wojtek, widząc, że Lei, chciał pomóc przyjacielowi. Bad)' był dzisiaj w sklepie?- — Jola jakby sobie nagle coś
Tak prosto stamtąd przybiegł do mnie. A jak ta parasolka wyglądała?
Jak? No zwyczajnie. Jak parasolka — Badyl stękał zafrasowany.
dądal się jej nigdy dokładnie. Nie interesowały go'takie rzeczy.
ii co innego w głowie. Jak, do licha, wyglądało to paskudztwo? — Była
różowe kwiaty. Aha, i na końcu rączki też miała jakiś kwiatek czy
^^K nie pamiętam...
- Bo... widzicie -'  Jola zawahała się mocno stropiona — ciotka
isiaj przyniosła  właśnie  taką  parasolkę  w  kwiaty  i  powiedziała,  że
izła przed spółdzielnią, że pewnie ktoś przejezdny zgubił, bo u nas
:h rzeczy nie noszą, i że ta parasolka to jakby zesłana z nieba, bo jej
ra właśnie się podarła.
Badyl z wrażenia oparł się o ścianę.
I ' co teraz będzie?
э widzisz — pocieszał go Wojtek — nie masz się co martwić.
es
K z Jolką i odbierzesz parasolkę. Jeszcze Skwarkowej podziękujesz ' Za Pochowanie zguby.

Sola /Ы
ezeh ona sobje тше przypomni? — zapytał Badyl. Ale była to
"u troska, bo rzeczywiście nie miał innego wyjścia. Ruszył
ą Przygarbiony i zrezygnowany. Zamykając za nimi drzwi,
c vv'lę wysunął głowę na zewnątrz, ale zaraz ją cofnął, bo wiatr i
^h całą siłą.
Rozdział piąty
sygnał o północy — na strychu — odkrycie — gdzie się podziała/drabina?
Skrzypnęła lekko podłoga. Jeż tuptający naokoło pokoju — przywykł bowiem do nocnych polowań i ani myślał z nich zrezygnować, chociaż żadną zdobyczą nie mógł się pochwalić — podniósł ryjek w górę i zawęszył. Uspokojony znajomą dłonią, która musnęła jego kolce, fuknął tylko i ruszy! w dalszą wędrówkę. Okno na parterze uchyliło się bezszelestnie, wysunął się przez nie niewielki cień, zeskoczył na trawnik i pomknął wzdłuż podmurówki. Żwir na ścieżce zazgrzytał pod stop"ami. Wydostawszy się na uliczkę nocny marek wyprostował się i odetchnął z wyraźną ulgą. Ruszył przed siebie raźnym krokiem, nie wahając się ani razu w wyborze drogi, widocznie doskonale otrzaskany z okolicą. Przed niewielkim domkiem ukrytym w kępie drzew o mały włos nie wpadł na Hrugi cień, przypominający kształtem dorodną tykę od chmielu.
—  Aj, wlazłeś mi na palec — syknął chudzielec i złapawszy obolałą stopę, jął podskakiwać na drugiej nodze.
—   Nie wygłupiaj się — doradził mu serdecznie niższy. — Najpierw sterczysz na środku drogiv a potem masz pretensję. Gdzie Bigbit?
- A licho wie. Powinien już tu być. On ma przecież najbliżej.
— -  Może zaspał?
—  To całkiem możliwe. Przysięgał, że oka nie zmruży, ale jemu wystarczy głowę do poduszki przyłożyć i już chrapie. A w dodatku po akcji S jest ciągle niedospany.
—  Akcja S, czyli strachy — zaśmiał się Wojtek. — Słuchaj, Badyl, pójdziemy po niego. Bo to się zanosi na dłuższą przeprawę, a czasu nie mamy tak dużo. Słońce teraz wcześnie wstaje. Musimy zniknąć przed świtem.
—   Może jeszcze zdążę trochę się zdrzemnąć. Oczy mi się kleją. Od
4   -   Karkołomna era                                                          49
zwierzaka. Jeden Badyl patrzył nastroszony, tak jakby tego jeża podłożono mil specjalnie.
—  Nie wyrzucam was — powiedział dziadek — ale lepiej już idźcie. Późno jest, a deszcz nie ustaje. Całą noc może tak lać. Pożyczę wam lepiej swój parasol.
—  Ale gdzie jest moja parasolka? — jęczał zgnębiony Badyl.
—  Kiedy tu wpadłeś, to na pewno jej nie miałeś.
—  No więc, co się z nią stało?
—  Po prostu zgubiłeś — Jola niemiłosiernie odgrywała się na nim za poprzednie docinki. — Mama ci podziękuje. '    '
—  Może zostawiłeś w sklepie? Przypomnij sobie — Wojtek, widząc, że to nie przelewki, chciał pomóc przyjacielowi.
—  To Badyl był dzisiaj w sklepie? — Jola jakby sobie nagle coś przypomniała.
—  Tak, prosto stamtąd przybiegł do mnie.
—  A jak ta parasolka wyglądała?
—  Jak? No zwyczajnie. Jak parasolka — Badyl stękał zafrasowany. Nie przyglądał się jej nigdy dokładnie. Nie interesowały go takie rzeczy. Miał co innego w głowie. Jak, do licha, wyglądało to paskudztwo? — Była w różowe kwiaty. Aha, i na końcu rączki też miała jakiś kwiatek czy gałązki, nie pamiętam...
—  Bo... widzicie -4 Jola zawahała się mocno stropiona — ciotka dzisiaj przyniosła właśnie taką parasolkę w kwiaty i powiedziała, że znalazła przed spółdzielnią, że pewnie ktoś przejezdny zgubił, bo u nas takich rzeczy nie noszą, i że ta parasolka to jakby zesłana z nieba, bo jej stara właśnie się podarła.
Badyl z wrażenia oparł się o ścianę.
—   1 co teraz będzie?
—  No widzisz — pocieszał go Wojtek — nie masz się co martwić. Pójdziesz z Jolką i odbierzesz parasolkę. Jeszcze Skwarkowej podziękujesz pięknie za przechowanie zguby.
—  A jeżeli ona sobie mnie przypomni? — zapytał Badyl. Ale była to zgoła zbyteczna Iroska, bo rzeczywiście nie miał innego wyjścia. Ruszył więc za Jolą przygarbiony i zrezygnowany. Zamykając za nimi drzwi, Wojtek na chwilę wysunął głowę na zewnątrz, ale zaraz ją cofnął, bo wiatr i deszcz uderzyły z całą siłą.
Rozdział piąty
sygnał o północy — na strychu — odkrycie — gdzie się podziała /drabina?
Skrzypnęła lekko podłoga. Jeż tuptający naokoło pokoju — przywykł bowiem do nocnych polowań i ani myślał z nich zrezygnować, chociaż żadną zdobyczą nie mógł się pochwalić — podniósł ryjek w górę i zawęszył. Uspokojony znajomą dłonią, która musnęła jego kolce, fuknął tylko i ruszył w dalszą wędrówkę. Okno na parterze uchyliło się bezszelestnie, wysunął się przez nie niewielki cień, zeskoczył na trawnik i pomknął wzdłuż podmurówki. Żwir na ścieżce zazgrzytał pod stopkami. Wydostawszy się na uliczkę nocny marek wyprostował się i odetchnął z wyraźną ulgą. Ruszył przed siebie raźnym krokiem, nie wahając się ani razu w wyborze drogi, widocznie doskonale otrzaskany z okolicą. Przed niewielkim domkiem ukrytym w kępie drzew o mały włos nie wpadł na ^rugi cień, przypominający kształtem dorodną tykę od chmielu.
—  Aj, wlazłeś mi na palec — syknął chudzielec i złapawszy obolałą stopę, jął podskakiwać na drugiej nodze.
—   Nie wygłupiaj się — doradził mu serdecznie niższy. — Najpierw sterczysz na środku drogiv a potem masz pretensję. Gdzie Bigbit?
—   A licho wie. Powinien już tu być. On ma przecież najbliżej. - Może zaspał?
—  To całkiem możliwe. Przysięgał, że oka nie zmruży, ale jemu wystarczy głowę do poduszki przyłożyć i już chrapie. A w dodatku po akcji S jest ciągle niedospany.
—  Akcja S, czyli strachy — zaśmiał się Wojtek. — Słuchaj, Badyl, pójdziemy po niego. Bo to się zanosi na dłuższą przeprawę, a czasu nie mamy tak dużo. Słońce teraz wcześnie wstaje. Musimy zniknąć przed świtem.
—   Może jeszcze zdążę trochę się zdrzemnąć. Oczy mi się kleją. Od
4       Karkołomna pra                                                          49
tygodnia te nocne wyprawy... A jutro znowu matma   Nawet nie miałem czasu zajrzeć do zeszytu. Dasz odwalić?
—   Gdyby to Heniek usłyszał!
—   Ale nie słyszy. A zresztą proszę ciebie, nie jego.
—   No dobra, dobra, wyciągaj nożyska, bo w tym spacerowym tempie to do jutra nie zdążymy.
Szli drogą pod lasem. Henryk mieszkał w jednym z ostatnich domów. Po niedawnych deszczach powietrze było przenikliwie zimne i przejrzyste. Niebo skrzyło się od gwiazd. Kilka jarzyło się nad samym lasem. „Korona Północy" - Wojtek przypomniał sobie nocne wędrówki z tatusiem, który uczył go rozpoznawać poszczególne konstelacje. Wojtek przecież chciał być słynnym żeglarzem, jak Teliga, jak Baranowski, a żeglarz musi znać się na gwiazdach. Matka, towarzysząca tym lekcjom astronomii, zazwyczaj była zamyślona i jakby trochę nieobecna. Na próżno chcieli ją nauczyć imion gwiazd. Myliła je twierdząc, że gwiazdom nie są potrzebne imiona, że nawołują, się światłem — każda z nich miała przecież inny odcień, inną siłę blasku. Tę jedną konstelację zapamiętała. To było dwa lata temu, w czasie jej imienin. Obaj z ojcem wymyślali zawsze na te imieniny niezwykłe niespodzianki. Tego wieczoru zabrali ją na daleki spacer, mówiąc, że inaczej niepodobna przekazać przygotowanego dla niej upominku. I właśnie na dróżce pod lasem, bardzo podobnej do tej, którą teraz szedł, pokazali jej Koronę Północy, ofiarowali na własność. Była taka szczęśliwa...
—   Wojtek, coś ty, z konia spadł? Drogi nie widzisz? — Badyl ucapił go za ramię, inaczej zagapiony w niebo marzyciel rozłożyłby się jak długi, bo jakiś pniak napatoczył mu się pod nogi.
Zatrzymali się przed niewielkim domkiem. Z ogrodu wybiegło duże psisko i poczęło łasic się do nich. Uspokajali go. jak mogli, bojąc się, że pobudzi domowników. W budynku jednak było cicho i ciemno, nikt nie dawał znaku życia.
- Zaspał, na pewno zaspał    - jęknął Badyl.
—   Trzeba go wyciągnąć. Choćby za uszy. -—  Ale jak? Może zastukać w okno?
—   Zwariowałeś!? 1 ściągniesz nam na kark jego ciotkę. Ona nieraz skarżyła się na bezsenność.
—   Powinniśmy mieć sygnał. Indianie na ścieżce wojennej zawsze posługiwali się jakimś sygnałem na przykład pohukiwaniem sowy albo wyciem kujota.
50
—  Л jaki jest glos kujota?
—   Nie wiem — wyznał Badyl z rozbrajająca szczerością. — Ale wyobrażam sobie, że jest przeraźliwy.
—  Odezwij się takim przeraźliwym głosem, a jeszcze straż pożarna tutaj zjedzie — zakpił Wiercipięta^
—  A może zaszczekać?
—  Nie rób konkurencji Zbójowi. On ci tego nie daruje. Zresztą ciotka gotowa pomyśleć, że się złodzieje do domu zakradli.
—  Wiesz, już mam! Będę udawać kota. Ja bardzo dobrze naśladuję koty. Zresztą taki sygnał nikomu nie wyda się podejrzany. Koty lubią się szwendać po nocy. A może ten śpioch się wreszcie obudzi.
—   Fajnie, tylko już — Wojtek popędzał kolegę. — I tak straciliśmy kupę czasu.
Badyl orzelazł przez płot, przycupnął na grządce pod oknem i zaczął pomiaukiwać. Z początku były to delikatne i zgoła rzewne dźwięki. Gdy jednak nie odnosiły żadnego skutku i dom pozostawał nadal uśpiony, Badyl, przywiedziony do desperacji, począł z siebie wydawać odgłosy, jakich mógł mu pozazdrościć najroślejszy i' pełen furii kocur. Przymknął oczy i miauczał zapamiętale, aż srę zanosił. Wojtek, słysząc te produkcje wokalne, pomyślał nie bez słuszności, że głosu Amadeuszo-wi-Hipolitowi jednak nie brakuje. W tym samym momencie okno nad przykucniętym Badylem otwarło się z trzaskiem i coś kudłatego przejechało mu po grzbiecie. W ciemności rozległ się poirytowany kobiecy głos:
—  A pójdziesz? Poszedł precz! A psik! Zbój, Zbój, bierz go! — zagrzewała psa do utarczki z domniemanym kocurem i wywijała tak zaciekle szczotką do zamiatania, że zanim Badyl zdołał chyłkiem zrejterować na bezpieczną pozycję w krzakach, oberwał jeszcze parę razy — a ciotka Henryka rękę,miała mocną. Zbój, nie pojmując, o co mają do niego pretensję, ponieważ jako żywo nie mógł wy wąchać w pobliżu żadnego kota, włączył się do akcji powarkując i poszczekując gorliwie. W oknie pojawiła się biała sylwetka i zaspany głos zapytał:
—  Co się stało?
—  Ten się jeszcze pyta, co się stało! Jakiś kot od kwadransa tu harcuje i drze się pod oknem jak opętany, umarłego by obudził, nie tylko mnie, która mam sen delikatny, a ten się jeszcze pyta, co się stało! Cały dom można by było wynieść z tobą razem, a ty byś się nawet nie obudził! Ledwie oko zmrużyłam! Cała noc zmarnowana! Do rana nie usnę.
51
—  A która to godzina? — ciągle jeszcze niezbyt przytomnie zapytał Bigbit.
—  Chyba koło dwunastej. A żeby tego kota...
—  Co, już dwunasta? — jęknął Bigbit nagle zupełnie przebudzony. — Jejku! Dwunasta! 1 to był kot, mówi ciocia?
—  Chyba kota po głosie poznam — odparła lodowato ciotka. A potem z nagłą podejrzliwością dodała: — Coś taki przejęty, Henryczku? Gdzie idziesz? Zaczekaj!... — złapała go za ramię. — A może to twoja sprawka... Coś tu jakby walerianę czuć... — Ciotka wnikliwie pociągnęła nosem. — Naprawdę waleriana. Rozlałeś ją pod oknem, żeby koty przywabić, tak? Tłumacz mi się zaraz — i wzięła go za ucho.
Bigbit pisnął żałośnie, ale tłumaczył się wyjątkowo niezdarnie. Domyślił się w lot, kim był sprawca kociej serenady pod oknem. Truchlał teraz z przerażenia na myśl o tym, że ciotka, powziąwszy podejrzenia, zechce zbadać sprawę dokładniej, a wówczas gotowa odkryć na grządce tulipanów pod oknem tropy bynajmniej nie kocie. W dodatku owe tulipany stanowiły ciotczyną chlubę. Niechby im się coś stało! Bigbita oblał zimny pot.
Słuchając tej ożywionej wymiany zdań, Wojtek i Badyl skryci w gęstych zaroślach dusili się bezgłośnym śmiechem. Opamiętali się wreszcie, bo czas naglił. Henryka trzeba było tymczasem spisać na straty, domyślali się, że ciotczyną inkwizycja szybko go nie wypuści. Pomknęli więc w kierunku domu pana Marciniaka, gdzie obecnie królowała Skwarkowa. Badyl pomrukiwał pod nosem, że wyprawę należy odłożyć.
—  Okoliczności się sprzysięgły przeciw nam — mówił. — Bigbit wyłączony z akcji, a to właśnie on miał się postarać o drabinę. Licho wie, jakie jeszcze niespodzianki nas czekają.
Musiał go wreszcie Wojtek przywołać do porządku, wymyślając od tchórzy. On, Wojtek, nie cofnie się, ale Badyl, jeśli taki lękliwy, może wracać do domu. Na takie oświadczenie Badyl zaprzestał wreszcie lamentów.
Przed domem Skwarkowej istotnie czekała na nich niespodzianka. Niespodzianka miała gruby warkocz dyndający na plecach, przyodziana była fantazyjnie,-bo na różowej piżamie nosiła zielony sweterek, ponadto szczękała leciutko zębami — nie wiadomo, czy z podniecenia, czy ze strachu, czy po prostu z zimna.
—  Gdzie wy przepadliście? — przywitała ich. — Czekam i czekam. A gdzie Bigbit?
—  Odbywa ze swoją ciocią konferencję na szczycie. Nie chcieliśmy im przeszkadzać, więc z żalem musieliśmy się wycofać.
52
—  Przecież to tak, jakbyście rzucili go smokowi na pożarcie! — Jola szeroko otworzyła oczy.
—  Ale to nie smok, tylko rodzona ciotka — pobłażliwie powiedział Wojtek.
—  Mała różnica — mruknął Badyl, ale tak cicho, że nie wiadomo, czy go ktoś dosłyszał.
—  Ale jak ty się tu dostałaś?
—  Bigbit wieczorem przywlókł drabinę i położył ją pod ścianą, ale potem zdecydował, że lepiej będzie od razu przystawić ją do okna.
—  Kiepski wariat! Przecież Skwarkowa mogła was zdybać przy tej operacji!
—  Skąd, ona teraz nosa nie wyściubi z domu po zmroku... Więc Bigbit ustawił drabinę, ja wyczekałam^ aż ciotka zaśnie, pobiegłam na strych i wyszłam przez okno. Wolałam na was tutaj zaczekać. Strasznie długo was nie było...
—  Jolka, musisz raz jeszcze sprawdzić, czy ciotka śpi, a potem obejmiesz dyżur na schodach — komenderował Wojtek. — Drugi będzie Badyl, na końcu ja. No, idź. Za pięć minut wchodzimy tam za tobą.
Obeszli dom naokoło. W szczycie dachu znajdował się kwadratowy otwór, normalnie zasłonięty szczelnie okiennicą, teraz czarny i przeraźliwie pusty. Dziewczynka wbiegła lekko po szczeblach. Odczekali parę minut i podążyli za nią. Drabinę wybrał Bigbit w sam raz. — Skąd on ją wytrzasnął? — pomyślał Wojtek z podziwem. — Wielka szkoda, że Henryka nie będzie dzisiaj z nami. — Przy najbliższym przyjacielu czuł się zawsze w dwójnasób pewien siebie.
Znaleźli się na strychu. Wojtek zapalił latarkę wycyganioną od dziadka, podszedł do drzwi, wyjrzał. Na najwyższym stopniu schodów siedziała skulona postać. Odwróciła się i pomachała ręką. Więc wszystko w porządku. Odwzajemnił jej uśmiech i cofnął się do Badyla.
—  Od czego zaczniemy? — zagadnął ten ostatni.
Wojtek rozejrzał się po strychu. Ba, żeby to on wiedział. Było tu jeszcze więcej rupieci niż w ich szopie, piętrzyły się jakieś skrzynie, kufry, toboły. Jakby właściciel chciał kiedyś ten cały majdan zapakować, wsadzić na wóz, wywieźć i utopić w najgłębszej sadzawce. Niestety, nie uczynił tego, pozostawiając im pracę przypominającą zadanie Kopciuszka. Wojtek pomyślał o Jolce skurczonej na schodach. — Może jej zimno — zastanowił się.   Zrzucił  wiatrówkę  i  cisnął  dziewczynce.   Znów  wrócił  do  kolegi
53
bezradnie stojącego na środku i okrągłymi z podziwu oczami wpatrującego się w otaczające go osobliwości.
- Po kolei — wskazał mu prawą stronę strychu, sam zaś zajął się lewą.
Ryli w zbutwiałych papierzyskach, w stosach gazet sprzed wielu lat, zaglądali do kufrów. W jednym z nich Badyl znalazł staromodne stroje. Widywał takie dotychczas tylko na obrazkach albo w telewizji. Oczy mu się zaświeciły. Przystroił się w wiśniowy kaftan ze złotymi wyszyciami, narzucił na to płaszcz z mieniącej się materii. Jola, która weszła na strych po odbyciu obowiązkowych dwóch godzin warty, aż pisnęła z zachwytu ujrzawszy go w tym przebraniu. Sama, zrzuciwszy wiatrówkę Wojtka, też sięgnęła do kufra, dobywając zeń cudaczną bufiastą suknię, jakiś kapelusz z piórami. Badyl skłonił się przed nią do ziemi. Dygnęła mu wdzięcznie. Ujrzał ich w tej pozie zakurzony Wiercipięta, który akurat wyłaził z jakiejś szafy, gdzie jednak nic godnego uwagi nie znalazł. Ryknął śmiechem na widok obojga. Wprędce jednak oprzytomniał.
—   Miałeś zluzować Jolę — zwrócił się do Badyla.
—   Daj spokój, Skwarkowa śpi, nic się nie dzieje — usiłował mu to wyperswadować Badyl.
Wojtek jednak był nieubłagany. Wypchnął wreszcie strojnego Badyla na schody.
Jola stanęła przed nim, gryząc w zamyśleniu koniuszek warkocza.
—  Co ty właściwie chcesz znaleźć? — spytała.
—  Nie wiem. — Wojtek rozejrzał się bezradnie. — Zdawało mi się że może tu będą jakieś wskazówki, jak odszukać skarb. Skoro nie możemy znaleźć tego listu...
—   Ona go widocznie nosi przy sobie. Przecież wszędzie,szukałam. — Jola potrząsnęła głową. — A zaglądaliście do tego kuferka? No, do tego z herbem na wierzchu.
—   Prawda, na śmierć zapomniałem. Gdzie on jest? Zaprowadziła go pod okno. Stał tam kuferek na oko wyglądający jak
bliźni brat tamtego z szopy. Może tylko jeszcze bardziej obdrapany i sfatygowany. Dokładne oględziny jednak nic im nie dały. Wewnątrz były same książki, jeśli nie liczyć grubej warstwy kurzu. Podjęli więc dalsze poszukiwania. Po dwóch godzinach wrócił Badyl, szalenie zadowolony, że teraz na Wojtka kolej.
—  Przyjemnych nudów — życzył odchodzącemu. Wojtek przyszpiłił go wzrokiem.
54
Badyl jeszcze raz dobra! się do skrzynki. Począł przeglądać jej zawartość. Nie umiał wypuścić z ręki1 jakiejkolwiek książki, nie zajrzawszy do środka. Rozgrzeszył się teraz myślą, że w kuferku jest ich zaledwie kilkanaście. Jola nadal buszowała wśród tobołów w odleglejszej części strychu.
Oderwał ją od tego zajęcia zdławiony okrzyk Badyla. Odwróciła szybko głowę. Może mysz? Trochę się jednak bała myszy. Ale nie. Badyl siedział na podłodze w swoim cudacznym kostiumie, trzymał w rękach jakieś rozlatujące się kartki i wyglądał na zaczytanego po uszy... Okrzyk Badyla zwabił na strych również Wojtka. Zawrzał gniewem ujrzawszy kolegę zajętego beztrosko czytaniem. Podbiegł do nifcgo. Badyl jednak w tej samej chwili podniósł głowę i zduszonym szeptem obwieścił:
—  Znalazłem klucz.
—  Jaki klucz? — patrzyli na niego nic nie rozumiejąc. Jako żywo dzierżył w łapie nie klucz, ale jakieś papierzyska.
Badyl podniósł się i, wymachując im przed nosem owymi szpargałami, spytał:
—  Wiecie, co to jest? To pamiętnik pana Marciniaka. Wojtek niemal wyszarpnął mu z rąk pożółkłe kartki.
—   Skąd to masz?
—   Znalazłem. W tym kuferku. Posłuchajcie! — Badyl przerzucił parę stron. - Musiało być tego więcej, a tu są tylko kawałki, o, połowa jednego zeszytu, kawałek drugiego. Ale i tak coś niecoś można stąd wyczytać.
—   Poświecę ci! — Jola podniecona przysunęła się bliżej. Stanęła nad nim z latarką. Badyl siedząc na kuferku zaczął czytać:
„W tej to nadziei spisuję, żeby jakiś ślad przecież pozostał. Widzę teraz, że młody byłem i głupi, a przy tym tamtą dawną sprawą zaślepiony, tak iż darować'panu Suchodolskiemu nie mogłem krzywdy, jaką rodzinie mojej wyrządził. Teraz widzę, że złej woli w tym nie było, tylko przypadek nieszczęśliwy, aiem wonczas tego nie wiedział. Żal też był we mnie tak zapiekły, żem ostatniej woli nieboszczyka nie dochował, co mi może Bóg wybaczy, bo winę swoją rad bym zmazać i póki życia szukać nie przestanę tego, com nieopatrznie i w zaślepieniu zaprzepaścił".
—   Nic z tego nie rozumiem   - przerwała Jola. - — Siedź cicho! — zgromił ją Wojtek.
—   Czekajcie, teraz się zaczyna najciekawsze — powiedział Badyl. Odchrząknął i potarł nos wierzchem dłoni. - Zaraz, gdzie to było? Aha... „Dziad mój, Walenty Marciniak, gajowym był w majątku pana Suchodol-
56
skiego. Lasy a lasy tu wszędy, ciągnące się pod Zaklików i dalej.' A pan Eligiusz Suchodolski, bo tak się nazywał dziedzic, młody był jeszcze i polowania namiętnie lubił, ale nie te gromadne z nagonką, lecz samotne wędrówki ze strzelbą, w których mu najwyżej paru ludzi towarzyszyło. Dziadek dwóch miał synów. Ojciec mój ledwie pierwsze kroki stawiał, ale stryjowi Michałowi szło już na piętnasty. Dziedzic go sobie upodobał, że to chłopak zmyślny był bardzo i rozgarnięty, a wiedzy chciwy. Do szkół go obiecywał'posłać, a tymczasem przy sobie trzymał, do posług różnych używał, bardziej jak domowego, niż jak sługę traktował. Cieszył się mój dziad z lej pańskiej łaski, świetną sobie po niej obiecując przyszłość dla syna, ani wiedział, jakie nieszczęście się szykuje. Bo to nagle z dnia na dzień coś się w dziedzicu odmieniło. Michałka do domu odesłał, mówiąc, że na oczy go nie chce więcej widzieć. Chłopak się bożył na wszystkie świętości, że nic nie winien. Dziadek go na wszelki wypadek pasem złoił, miarkując, że nie było bez tego, żeby synal coś nie przeskrobał. Potem do pana Eligiusza poszedł, prosząc, iżby go do łaski i służby wrócił. Pan Eligiusz jednakowoż gniewny był strasznie. Krzyczał, że po tym, co zaszło, niech mu lepiej chłopak z drogi schodzi. A wiadomo było, że gniewem się łatwo unosił, a raz w gniew wpadłszy, jak by> dla wszystkich ludzki i serdeczny, za co go powszechnie kochano, w pasji mógł byl się strasznych rzeczy dopuścić, na nic niepomny, tak go furia zaślepiała.
Czasy były wtedy niespokojne. Ledwie stłumiono krwawo powstanie, a pamięć o nim wciąż jeszcze była żywa wśród ludzi. Nie na darmo w 1863 roku przewaliła się tędy wojenna zawierucha, wielu w niej przepadło, o czym i teraz, jeszcze ciężko mi pisać przychodzi. Pan Eligiusz niby to z bronią nie występował, ale szeptano sobie, że powstańcom sprzyjał i wspierał ich, ile mógł, w żywności i broni. Małoż to razy nieznani ludzie po nocy do dworu w Gościeradowie pukali i zawżdy schronienie zyskali? Nie dałbym też głowy, czy misji jakiejś ważnej nie pełnił. Szpiegów z carskiego nasłania wszędy się pełno kręciło. Swój swemu nie wierzył. Mógł tedy pan Eligiusz i Michałka za zdrajcę uważać, bo to chłopak wścibski był i języka za zębami utrzymać nie umiał.
Chłopcu to niesłuszne podejrzenie ciążyło. Zdziczał, począł od ludzi stronić, zrobił się małomówny i ponury, znikał na całe dni, po lasach się wałęsał. Może i umyślnie za panem Eligiuszem chodził, mniemając, iż wierność okazawszy, zdoła go o swej niewinności przekonać. Dziedzic o tym nie wiedział, ale miarkując, że go ktoś tropi, poczuć się musiał jak zwierz w matni, i pewnie umyślił, że nie zdrajca jego, ale on zdrajcę ucapi.
57
Dość na tym. że razu jednego dziad mój uslys/аі w stronie Szczeckich Dołów strzały. Wiedząc, że pan Eligiusz na rogacza się zasadzał, pośpieszył, chcąc mu pomóc z ubilą zwierzyną. Słynął bowiem dziedzic z pewności oka i ręki. wiedziano, że nigdy nie chybiał. Jakoż i tym razem nie chybił. Już podchodząc do jarów usłyszał mój dziad trzask gałęzi, jakby się kioś lasem przedzierał. Huknął więc. że idzie na pomoc, a za parę chwil zobaczył pana Hligiusza bez czapki, bez broni, jak dźwigał w ramionach postrzelonego i krwią zalanego Michałka. Nic już nic można było pomóc, chłopak był śmiertelnie ranny, na moment jeszcze przytomność odz\skal i widząc pochylonego nad sobą pana hligiusza. \\\kr/\knął: «Ja nic zdrajca». Krew mu się ustami rzuciła i skonał.
Co tam między soną mówili pan hligiusz i mój dziad, nikt nie wic. Dziedzic, jak przedtem się w polowaniu kochał, lak od tej pory strzelbę rzucił i łowów zaprzestał, a także samotnych po okolicy spacerów. Dziadek mój potwierdził przed ludźmi, że wypadek to był nieszczęśliwy i że do pana hligiusza żalu w sercu nic chowa. Powiadali wszyscy, że dziedzic go przekupił, bo zobowiązał się ojca mego hojnie wyposażyć. Do szkół go posyłał, a potem nawet na studia za granicę, dzięki czemu ojciec mój nad stan wyrósł i mnie lepszą dolę mógł zapewnić. Dziadka mojego je\lnak owa losu odmiana i nadzieje na przyszłość pocieszyć nie mogły, w niespełna rok potem zmarł ze zgryzoty.
To. co tu spisałem, wiem z opowiadań rodzinnych, pamiętam też, że mi od lat najwcześniejszych niechęć do pana hligiusza wpajano, i to nie tyle ojciec, co matka moja. która uważała, że tamto nieszczęście o wiele większymi nakładami dziedzic nam powinien wynagrodzić, jakby istniała jakakolwiek cena za krew wylaną. Wtedy też dowiedziałem się. o czym szeptano po kątach, że dziedzic zgromadził skarby olbrzymie, które nie wiadomo, komu pozostawi, bo dzieci własnych nie miał. a z bratem swoim, hdmundem, od lal żył poróżniony, tamten bowiem i narodowości, i ojczyzny się wyparłszy, na służbę do zaborców przystał. Tego to brata pan hligiusz wydziedziczył; mówiono, że majętność na dalszych krewnych przejdzie, ale co by uczyni! ze skarbem gdzieś schowanym, tego nie wiedziano.
Mieszkając wonczas z rodzicielami moimi w Krakowie, przyjeżdżałem jednakowoż na lato do Ciościeradowa i z gościny pana hligiusza korzystałem, chleb jego jadłem, a chociaż dobry byl dla mnie niezmiernie, tego zapomnieć nie mogłem, że na jego rękach krew mojego stryja przyschła. W tej nienawiści rosnąc, nie mogłem jej przecie jawnie okazy-
58
wać, a nawet przeciwnie — wdzięczność i przywiązanie symulować, co mi zawsze matka moja zalecała, zachęcając też, żebym się o owym skarbie dowiedział, ile było można.
W maju to było, kiedy listem pilnym pan Eligiusz mego ojca z Krakowa zawezwał. Ojciec i mnie z sobą zabrał. Zaraz po przyjeździe wysłano mnie do ogrodu, a oni zamknęli się w gabinecie pana Eligiusza. Debatowali tam długo, a potem zaraz ojciec wyjechał, przykazując mi pozostać i czekać na siebie. Nazajutrz — dobrze pamiętam ten dzień, bo mi się żywo wrył w pamięć — o świcie pan Eligiusz kazał zaprzęgać do swej ulubionej karety i gdzieś wyjechał. Jak wrócił, konie były pianą pokryte, a on, z nikim nie rozmawiając, udał się do siebie. Wieczorem dopiero wołać mnie kazał.
Zastałem go w sypialni siedzącego w fotelu pod złotolitą oponą, która, jak to wiedziałem, była jedną z najcenniejszych pamiątek rodzinnych. Jeden z przodków pana Eligiusza przywiózł ją wraz z mnóstwem innych bezcennych łupów z wyprawy wiedeńskiej, którą pod królem Janem Sobieskim odbywał.
Pan Eligiusz oczy na mnie podniósł i długo mi się w milczeniu przypatrywał. Widno jakoweś podobieństwo między mną a onym postrzelonym przez siebie Michałkiem dostrzegł, a może mu się pamięć zmąciła, bo mówił potem do mnie, Michałkiem mnie nazywając, jak gdyby mego imienia zapomniał. «Michałku», powiedział, «weź ten oto klucz, któren wielkiej tajemnicy strzeże. Pamiętaj, żebyś jej nikomu przed czasem nie wydał, bo jest to sprawa, za którą już wielu ludzi głowę dało i krwią własną zapłaciło, rozumiesz?» Cóż mogłem na to powiedzieć. Wziąłem ów klucz misternie w żelazie rzezany i drżąc z niecierpliwości czekałem, jaką to mi dziedzic tajemnicę odkryje. Młody byłem i niesłychane historie w głowie mi się roiły. Już się widziałem w złocie i diamentach. Pan Eligiusz jednak, czy to, że czul się źle, czy też nie chciał wszystkiego zawierzyć nieletniemu chłopakowi, jakim wówczas byłem, przykazawszy ów klucz ukryć w bezpiecznym miejscu, kazał przyjść do siebie następnego dnia na rozmowę.
Czekałem tej rozmowy podniecony tak, że oka zmrużyć nie mogłem . przez całą noc. Rano wielkie poruszenie wśród służby dało mi znać, że stało się coś niezwykłego. Jakoż istotnie, pana Eligiusza znaleziono w łpżu martwego".
Badyl zmęczony przerwał czytanie. Siedzieli zasłuchani, zapatrzeni w niego^ Milczenie przerwała Jola.
— To znaczy, że pan Marciniak jednak nie wiedział nic dokładnie o skarbie?       spytała drżącym z podniecenia głosem.
59
—   Rzeczywiście. Dostał tylko klucz, a reszty miał się dopiero dowiedzieć. Ale do rozmowy nie doszło... Czytaj dalej! — gorączkował się Wojtek.
—  Zaraz, tutaj jest kartka rozdarta i czymś zalana. Nic nie mogę odcyfrować. Poświeć bliżej.
Jola zbliżyła latarkę do papierów, jednocześnie spojrzała mimochodem w okno. Zaczynało świtać. Powietrze nasączało się szarawą pozłotą. Gałęzią widoczną w otworze poruszał lekki wiatr.      '
—  Chłopaki, chyba pora się zbierać — Jola powiedziała to niepewnie. Żal jej było odrywać się od opowieści spisanej już tyle lat temu, w której jednak ciągle pulsował niepokój człowieka piszącego te staroświeckie zdania. Tę dziwną historię przeżywał będąc pewnie niewiele od nich starszym wyrostkiem.
—  Racja — poparł ją Wojtek, chociaż równie niechętnie. — Trzeba spływać. Zabierzemy to z sobą. — Wskazał kartki rozrzucone na kolanach Badyla. — Jolka, zamkniesz okno i galopem spać. Ani mru-mru! — stanowczo przeciął jej protesty. — Wieczorem wpadniesz do mnie, to się dowiesz reszty. O ile tam będzie coś więcej, bo nie zdaje mi się, żeby on cokolwiek wiedział. Pewnie przez resztę życia szukał tego skarbu.
—  Musimy się czegoś więcej dowiedzieć o panu Eligiuszu. Może to będzie jakiś nowy trop — ozwał się nagle Badyl, porządkując rozsypane na kolanach kartki. Podniósł się, a wtedy płaszcz fantazyjnie opadł mu z ramion.
Wojtek załamał ręce.
—  Jak wy wyglądacie! Ściągnijcie te łachy! Ale już! Piorunem — poganiał.
Podczas gdy oni przebierali się, Wojtek podszedł do okna. Nie umiał sobie jeszcze uporządkować w myślach zasłyszanej przed chwilą historii. Oto trafili na jakieś bardzo smutne, bardzo trudne ludzkie sprawy. Bawiąc się w poszukiwaczy skarbów, nie myśleli o ludziach, którzy się. z^ owymi skarbami stykali. Kim byli? Czego chcieli? O czym marzyli? Ile to osób nagle uplatało się w tamte wydarzenia... Chciał zaczerpnąć świeżego powietrza. Był zmęczony, chwilami wydawało mu się, że ta historia po prostu jest snem, że zaraz się obudzi, zapomni o wszystkim.
Wysunął głowę przez okno. Rozglądał się po szarzejącym niewyraźnie sadzie. Nad łąkami stała mleczna mgiełka, połyskująca w niepewnym jeszcze świetle. Wyglądało to tak, jakby zamiast łąk rozciągało się ogromne
60
jezioro. Przypomniał sobie wędrówkę po Mazurach z matką i ojcem. Odetchnął. Niedawne napięcie ustępowało powoli.
Naraz przetarł oczy i znieruchomiał. Przecież pod oknem powinna stać drabina, po której się tu dostali, drabina przyniesiona skądsiś przez Bigbita. Tymczasem widział przed sobą tylko pusty ogród. Może się przesunęła na bok? Wychylił się z okna prawie do połowy, aż zaniepokojony tą gimnastyką Badyl chwycił go oburącz i, rozeźlony, począł strofować:
— Co ty wyprawiasz? Chcesz zlecieć i łeb rozbić?
Wojtek bez słowa wskazał pustą ścianę. Drabina znikła.
Rozdział szósty
Bigbit w akcji — czerwona plama — pogoń '— na
wyspie
Henryk do rana oka nie zmrużył. Na połajanki ciotki odpowiadał wprawdzie półgębkiem, ale ta, powziąwszy jakieś podejrzenia, zagnała go spać, zostawiając wszelako szeroko otwarte drzwi od swego pokoju na dole. Ilekroć nieszczęsny Bigbit przewrócił się z boku na bok i łóżko pod nim zaskrzypiało, zaraz odzywał się z dołu tubalny głos ciotki, dogadującej w wymyślny sposób: „A widzisz, sumienie cię gryzie. Miałam rację, żeś w tym palce maczał. Chuliganić się zaczynasz, a taki był z ciebie dobry chłopak. Nie żeby specjalnie mądry albo rozgarnięty, ale poczciwy. Teraz się w towarzystwo jakichś obwiesiów dostałeś i chciałbyś się wałkonić. A niedoczekanie! Prędzej mi język kołkiem stanie, niż na to pozwolę. Już'wy mnie popamiętacie! Śpij, śpij, pogańska, grzeszna duszo, nie jęcz. Jutro jeszcze pogadamy!"
Nic też dziwnego, że Bigbit dokładał starań, aby tej porannej rozmowy uniknąć. Piorunem spakował manatki, pajdę chleba wsunął do kieszeni i pognał do szkoły, tłumacząc opiece domowej, że jakąś zbiórkę na ten poranek ma naznaczoną. Nie mógł się doczekać spotkania z chłopcami. Chciał z nimi pogadać, wytłumaczyć się, naradzić. Ciekaw był także, co zwojowali na strychu, nie miał bowiem wątpliwości, że nie zrezygnowali z wyprawy.
Zjawił się przed szkołą pierwszy. Przystanął niezdecydowany, powałęsał się trochę, aż pan Franciszek, który od czasu zniknięcia owych blaszanek z magazynku traktował wszystkich chłopców jak parszywe owce, kiwnął na niego i do pomocy zapędził.
Harował więc Bigbit przy zrzucaniu węgla niemal do pierwszego dzwonka. Uwolniwszy się wreszcie, przybieżał do klasy. Rojno tu było i gwarno.  Stanął na palcach usiłując w  kotłującej  się ciżbie wypatrzyć
62
przyjaciół. Matematyk wszedł do klas}. Pognali wszyscy na swoje miejsca, przepychając się i tłocząc, nauczyciel nie cierpiał bowiem bałaganu, a po niedawnych przykrych doświadczeniach nie chcieli z nim zadzierać.
Jednak Wojtkowe miejsce obok Bigbita w trzeciej ławce pod oknem pozostało puste. Ostatnia ławka, w której rezydował Badyl, również świeciła pustką. Henryka ogarnęły niedobre przeczucia. Może się spóźnią, pocieszał się, może zaspali. Jednakże nie pokazali się również na drugiej i trzeciej lekcji.
Na dużej przerwie Bigbit zjawił się z boleściwą miną u wychowawcy.
-   Strasznie źle się czuję, proszę pana. Czy mogę iść do domu'.' — Co ci się stało'.' Brzuch cię boli?
Bigbit skinął głową. Ostatecznie to było najprosis/e wytłumaczenie. Kłamać nie lubił ani nie umiał. Teraz nic widział innego wyjścia. — Jeżeli mnie nie zwolni, to zwieję — zdecydował w ostatecznej rozpUe/y,
Wychowawca jednak, który znal dobrze Heńka i wiedział, że żadne krętactwa do niego nie pasują, uwierzył, że chłopcu coś rzeczywiście dolega.
-   Musiałeś spałaszować coś niejadalnego. Może niedojrzale jabłka? Chodź, dam ci krople.
Bigbit powlókł się za nim jak na ścięcie. Przełknął jakieś gorzkie paskudztwo, które nauczyciel szczodrze wysączył na łyżeczkę cukru; był golów wypić nawet porcję oleju rycynowego, na szczęście oszczędzono mu tej tortury. Nauczyciel, nie na żarty zaniepokojony ugodową postawą i żałosną miną Heńka, zwolnił go z pozostałych lekcji.
-   A jeżeli do jutra ci nie przejdzie, to też możesz nie przychodzić dorzucił za odchodzącym chłopcem.    - Koniec roku, wiele nie strącisz. Dasz sobie radę. będziesz miał chyba najlepsze świadectwo w  klasie.
Bigbit puścił mimo uszu te zapewnienia. Niewiele go w tej chwili obchodziło cokolwiek na świecie. Zadręczał się myślą o losach przyjaciół. Spakował teczkę i pobiegł najpierw do Wojtka. Dom zastał zamknięty na trzy spusty, dziadek widocznie znowu gdzieś wywędrowal. Kolo domu Badyla kręciła" się jego matka. Wieszała pranie na sznurze. Bigbit przemknął chyłkiem, wołał, żeby go nikt w czasie zajęć szkolnych nie widział. Jeszcze może się donieść do ciotki i kłopot gotowy. Miał dosyć tych wiecznych kazań. Zresztą po dzisiejszej historii ciotka wzięła go na kici. Gotowa roztoczyć nad nim jeszcze ściślejszą kontrolę. 1 tak czuł się niekiedy jak rekrut przed sierżantem.
Zatrzymał  się  koło  domu  Janickiego  rozmyślając,  dokąd  się  udać.
ń i
Pozostawała jeszcze Jolka.-Ale jak ją wywołać z domu, żeby nie zwrócić na siebie uwagi Skwarkowej? — Zaczekam — postanowił może wyśle dziewczynę do sklepu, albo co?
Naraz dojrzał coś pod płotem i aż przetarł oczy ze zdumienia. Jednym skokiem znalazł się przy parkanie. Leżała tam drabina. Ta sama, którą wczoraj przywlókł od listonosza Gabrysia, pamiętał dobrze, że dwa szczeble miała świeżo wprawione, świeciły jasnym, nie zniszczonym jeszcze drzewem. Skądże się tu wzięła? Przecież mieli ją odłożyć koło szopy z dyliżansem, żeby mieć ją pod ręką na następne eskapady na poddasze. Niemożliwe, żeby chłopcy porzucili tak beztrosko cenny sprzęt. Musiał więc tę drabinę zabrać ktoś inny. Ale kto? Najpewniej Janicki, skoro leżała przed jego domem. Ale kiedy to uczynił? Rano czy jeszcze w nocy?
Usłyszał jakieś głosy na drodze. Jednym susem przeskoczył płot i skrył się w rozłożystym krzewie bzu.
Drogą zbliżało się dwóch wyrostków. Zatrzymali się przy furtce, Bigbit wyciągał szyję, ale nie mógł dosłyszeć, o czym rozmawiają. Janicki wszedł do domu. Drugi chłopak, w którym Bigbit rozpoznał Tolka, największego zabijakę z siódmej, czekał. Na ścieżce ukazał się znowu Janicki. Trzymał coś pod pachą. Wręczył to coś koledze. Bigbit, ryzykując, że go zobaczą, porzucił zbawczy bez i pochylony, prawie na czworakach, tak jak to czynili bawiąc się w Indian, zaczął się skradać wzdłuż szpaleru porzeczek. Tamci już się żegnali. Usłyszał, jak Janicki zaśmiał się i powiedział: „Damy im łupnia", na co Tolek odmruknął coś niezrozumiałego. „Wieczorem na wyspie" — dodał jeszcze Janicki. Heniek wysunął głowę z porzeczek i na chwilę oddech zamarł mu w piersiach.
Janicki wracał do domu pogwizdując, a Tolek podnosił z ziemi coś, co mu widocznie przed chwila imadło. Podniósł, strzepnął, przewiesił sobie przez ramię i już oddalał się cienistą uliczką. Bigbit oczu nie mógł oderwać od niego, bowiem z ramienia chłopca zwisała, dobrze znana Heńkowi. beżowa wiatrówka Wiercipięty. Jeden rękaw kołysał się niedbale w rytm kroków Tolka. Rękaw ten umazany był czymś ciemnoczerwonym.
— Krew! — przemknęło przez głowę Henryka. Już podrywał się, żeby biec za Tolkiem, kiedy znowu ukazał się Janicki. Tym razem prowadził rower, do którego miał przytroczony spory pakunek. Wsiadł na siodełko i nie oglądając się za siebie ruszył w kierunku przeciwnym niż Tolek. Bigbit stracił głowę. Którego z nich ścigać? W ogóle co się stało? Czyżby zranili Wiercipiętę? Mogło się to zdarzyć w otwartej bójce, tak. Ale tutaj rzecz miała posmak ukradkowy i tajemniczy. Przypomniał sobie naraz zasłysza-
64
ny przed chwilą fragment rozmowy. — Wzięli ich do niewoli! — pomyślał. Natychmiast wyobraził sobie całą scenę. Wiercipięta się bronił, on nie z tych, którzy potulnie, jak cielęta, dają się prowadzić. Musiało dojść do większej awantury. Pewnie napadli na nich całą bandą. A potem widocznie uwięzili ich na wyspie. Zaciskał, pięści w bezsilnej złości. Że też właśnie wtedy, gdy był przyjacielowi najbardziej potrzebny, tak głupio podpadł ciotce. A teraz zamiast iść na pomoc, powinien wracać na obiad. Spojrzał na słońce. Dochodziło południe. Z pobliskiego kościoła dobiegł go dźwięk dzwonów.
Zbuntował się. Choćby go ciotka miała później zamknąć w domu na cały tydzień o chlebie i wodzie, choćby go nawet posadziła w piwnicy... Tu się zreflektował. W piwnicy ciotula przechowuje zapasy, więc na pewno nie umieści tam turkucia-podjadka, jak niekiedy w przystępie dobrego humoru nazywała Heńka. Mniejsza o to. Już ciotki głowa w tym, żeby obmyślić jakąś piekielną karę, ale on i tak na swoim postawi. Wojtek go potrzebuje. Nie wolno zawieść przyjaciela.
Podniósł się wolno z ziemi, otrzepał spodnie. Potrącił nogą teczkę, która Jeżała tam, gdzie ją porzucił w pośpiechu. Gdzie ten bagaż ulokować? Do domu przecież wracać nie może, a z teczką nieporęcznie wlec się gdziekolwiek. Musi zresztą mieć wolne obie pięści. Nie wiadomo, do czego dojdzie. Tym razem nie daruje. Tak naleje Janicczaków, że spuchną na parę tygodni. Ruszył przed siebie, obmyślając plan uwolnienia towarzyszy.
A więc uwięziono ich na wyspie?! Zachodził w głowę, jak do tego doszło. Wlekli ich taki kawał drogi? A przecież mogli się zamelinować o wiele bliżej. Może bali się, że chłopców ktoś znajdzie? Tak, na pewno dlatego. To było chytrze pomyślane. Na* wyspę teraz nikt nie zaglądał. Wybierano się tam dopiero na zakończenie roku szkolnego, harcerze przygotowywali program artystyczny, ognisko.
Było jasne, że w rachubę mogła wchodzić tylko jedna wyspa — ta odkryta w czasie wiosennego zwiadu i dumnie wzięta w posiadanie przez całą szkołę. Nawet smarkacze z pierwszej i drugiej, których matki za nic w świecie nie puściłyby na tak daleką eskapadę, przechwalali się tą wyspą, opowiadając o jej wspaniałościach; oczywiście bujali, aż się kurzyło, prawdziwi odkrywcy wyspy trzymali bowiem buzie na kłódkę, poprzysiągłszy nie wtajemniczać byle kogo, zwłaszcza takich mikrusów.
Kolo transformatora Bigbit skręcił na polną ścieżkę. Wolał ominąć szerokim łukiem domostwo ciotki, które wypadało mu po drodze. Lepiej nie kusić licha.
*
5   -   Karkołomna gra                                   65
Minął wypróchniałe i nadpalone uderzeniami piorunów drzewo. Ileż to razy, kiedy był jeszcze zupełnie mały. chował się tutaj w jego wnętrzu. Prawda! Przystanął rad z pomysłu. Teczkę ukryje w dziupli. Nikt jej tu nie znajdzie. W ten sposób do wieczora będzie miał zapewniony spokój. Ciotka najwyżej pomyśli, że zamiast przyjść na obiad, poleciał z kolegami, i czekając na jego powrót przygotuje sobie nową oskarżycielską mówkę. Niewiele go to w tej chwili obchodziło. Co ma być, to będzie. Byle szybciej
na wyspę!
Ukrył teczkę i uwolniony od ciężaru ruszył spiesznie, sobie tylko znanymi przesmykami. Klucząc tak dotarł wreszcie do szosy, daleko za Gościeradowem. Droga wspinała się tu pod górę, aby natychmiast na łeb, na szyję opaść w stromy wąwóz.
Aż do Annopola, do Wisły ciągnęła się okolica rozfalowana, pełna wzniesień, nagłych spadzistości i rozpadlin. Czerwcowe słońce przygrzewało tęgo, jakby chcąc wynagrodzić nocne chłody, pola w jego blasku wydawały się srebrzyste; niedojrzałe, ale już kłoszące się zboże gładziły nieliczne podmuchy wiatru. Ciemniejące w oddali lasy rozbiegały się na strony, to znów przybliżały do drogi". Tam, gdzie szosa wpadała w wąwóz, piętrzyły się nad nią zbocza porośnięte ciernistą tarniną, bujną trawą i zielskiem. Cień na dnie tych jarów miał kolor butelkowego szkła. Gdy się stamtąd wypryskiwało znowu w otwarte i, zdawać się mogło, bezbrzeżne pola, oczy oślepione nagłym blaskiem przymykały się mimo woli. W rowach przy drodze kwitły niebieskawe łubiny: zieleń i błękit, zieleń i
błękit.
Henryk tyle już razy oglądał ten widok, a nigdy nie mógł napatrzeć się do syta. Ze wszystkich pór roku najbardziej lubił tę właśnie — zapowiadającą początek lata.
Podskakiwał na wysokim siedzeniu w szoferce. Kierowca ciężarówki, wesoły, młody chłopak, który zgodził się podrzucić go do Annopola, brał wszystkie zakręty z kawaleryjską fantazją. Usta mu się nie zamykały. Rozpowiadał o jakiejś nocnej jeździe do Szczecina, o kilkudniowych wyprawach w Polskę. Ciężarówka, stary grat, ale wychuchany jak cacko, pędziła z hałaśliwym klekotem, zdając się przytakiwać swemu władcy.
— Chciałbym tak prowadzić — pomyślał Bigbit, kiedy zwolnili wjeżdżając w wąskie uliczki Annopola.
Pożegnali się z szoferem serdecznie, jakby razem beczkę solonych śledzi zjedli. Chłopak odjeżdżając wychyli! się jeszcze z szoferki, błysnął w uśmiechu białymi zębami i krzyknął coś, czego Bigbit nie dosłyszał, ale co
66
brzmiało jak zaproszenie do dalszej podróży. Zamachał dłonią w odpowiedzi i zrobiło mu się trochę pusto, kiedy tak stal samotnie na niewielkim annopolskim ryneczku.
Trapiła go myśl, jak się dostanie na wyspę. Kiedy wyruszali całą bandą, wypożyczano łajbę u starego rybaka, mieszkającego koło kamieniołomów. Było jednak więcej niż pewne, że samemu Bigbitowi rybak łodzi nie pożyczy, a jeszcze gotów go do domu odesłać z powrotem. Mawiał, że za dużo widywał wypadków na Wiśle, żeby pozwalać niedorostkom pętać się po rzece samopas. — Kiedyż nareszcie dorosnę? — westchnął niecierpliwie Henryk.
idąc obok stacji benzynowej znalazł się wkrótce na moście. Most wydawał się leciutki jak piórko, przelatywały po nim błyszczące auta, wesoło łyskając wypucowanymi szybami. Bigbit oparł się o balustradę i gapił się na przejeżdżające samochody. Bezbłędnie rozpoznawał marki. Motoryzacją przecież przejmował się tak samo jak matematyką. — Będę kiedyś budował samochody — postanowił. Który to już raz?
Po chwili jednak począł robić sobie wyrzuty. On tu się samochodom przygląda, a tam gdzieś Wojtek czeka na ratunek i liczy na niego, na Bigbita. Z pewnością o nim w tej chwili myśli. Biedak, ani ręką, ani nogą ruszyć nie może, bo na pewno związały go te draby, inaczej Wojtek nie dałby się zawieźć na wyspę, raczej by walczył do ostatniego tchu...
Bibgit ujrzał naraz pod powiekami tak wyrazisty obraz zmaltretowanego, poturbowanego i skrępowanego powrozami przyjaciela, że aż się wzdrygnął. Odwrócił się i przesłaniając oczy dłonią spojrzał w górę rzeki. Czerniała tam niewielka wysepka. To tam. Musi się na nią dostać za wszelką cenę.
Forsownym marszem ruszył wzdłuż brzegu rzeki. Słońce stało już dość nisko, gdy znalazł się naprzeciw wyspy. Oddzielało ją od lądu niezbyt szerokie pasemko wody, ale nurt kłębił się w paru miejscach niespokojnie. Henryk umiał pływać znakomicie. Zazdrościł mu tego talentu nawet Wiercipięta, który w wodzie czuł się jak ryba. Teraz Bigbit zrzucił ubranie i nie namyślając się wiele zsunął się do rzeki. Chłód wody przejął go dreszczem, ale wprędce się rozgrzał zagarniając wodę szerokimi miarowymi ruchami ramion. Chciał być jak najszybciej na wyspie. Musiał zdążyć, zanim się tu pojawi Janicki i tamten drugi. Najpierw uwolnić chłopców, a potem już wsypią tamtym łobuzom.
Chwycił gałąź zwieszającą się nisko nad wodą. Wydostał się na brzeg. Wysepkę  porastały  gęste  zarośla,   ale  w jej  centrum  znajdowała  się
67
niewielka   polanka,   na   której   kiedyś   palili   ognisko.   Tc  chyba   tam ulokowano więźniów.
Przedarł się przez klujące krzaki. Na skórze nabrzmiały mu czerwone pręgi. Zwłaszcza jedna witka uczęstowała go takim chlaśnięciem, że syknął. Wydostał się na wolną przestrzeń. Rozejrzał. Ani żywego ducha. Pod drzewem leżały jakieś tobołki, ale te go w tej chwili nie obchodziły.
Obszedł raz jeszcze całą wysepkę dookoła. Znalazł ślady potwierdzające, że ktoś tu niedawno lądował. Nic jednak nie świadczyło o tym, że byli to Badyl z Wiercipiętą. A Jolka? Dopiero teraz przypomniał sobie dziewczynkę. Przecież i ją musiała porwać banda Janicczaków. A może to Jolka zdradziła? Nikt inny przecież nie byl wtajemniczony w ich zamiary. Skąd Janicki mógł się. dowiedzieć o wyprawie na strych, o drabinie'?
Stał niezdecydowany. Że też nie poszedł wcześniej rozmówić się z Jolką. Tak byl przejęty widokiem zakrwawionej wiatrówki Wojtka, że natychmiast ruszył w pościg. Teraz tego żałował.
Owionął go chłód. Podskoczy! parę razy dla rozgrzewki. Nie ma rady, trzeba wracać po ubranie, a potem do domu. Pomyśleć, że nic nie zwojował.
Usłyszał naraz plusk wioseł. Pomknął na brzeg i przycupnął w zaroślach. Pod prąd przebijał się jakiś kajak. Byli już niedaleko. W jednym z wioślarzy Bigbit rozpoznał Janickiego. — Już ja z nim pogadam — pomyślał, zaciskając pięści. Poweselał. Jednak wyprawa mogła się okazać całkiem udana. Naraz spostrzegł, że tamtym idzie ni-etęgo. Prąd ich wyraźnie znosił na środek rzeki. Towarzysz Janickiego jakoś niemrawo dziobał wodę wiosłem. Janicki coś do niego powiedział, ten wstał... Kajak się zachybotal i naraz obaj pasażerowie znaleźli się w wodzie. Bigbit wyskoczył na brzeg. Dojrzał ciemną głowę Janickiego tuż obok kajaka. Jego towarzysza rzeka odepchnęła dalej. Szamotał się w wodzie bezradnie. Krzyczeli obaj. — On tonie   - pomyślał Bigbit i runął do wody.
Płynął co sił na pomoc. Ciężko mu szło, prąd byl silny, znosił. Dotarł w pobliże kajaka. Janickiego nie było widać. Gdzieś daleko mignęła głowa tego drugiego.
Heniek wytężył wszystkie siły. Znalazł się wreszcie obok chłopaka. Byl najwyższy czas na ratunek. Tamten już szedł na dno. Heniek podpłynął bliżej, a wtedy nagle tonący kurczowo zacisnął mu ręce na szyi. Bigbit usiłował się wyrwać z tego dławiącego uścisku, ale małe dłonie trzymały jak kleszcze. Brakowało mu tchu. Raz i drugi zachłysnął się wodą. Próbował płynąć, ale chłopak uczepiony jego szyi ciągnął go na dno jak kamień.
6X
Poczuł, że wsysa go jakiś podwodny wir. — To już koniec — przelecuuo mu przez głowę.
W tej samej chwili podparło go czyjeś ramię. Wczepione weń pałce chłopaka rozluźniły uchwyt. Zaczerpnął tchu. Ktoś krzyczał mu w samo ucho. Ujrzał obok siebie Janickiego, jego twarz skurczoną od wysiłku. Zrozumiał, że to on przyszedł mu z pomocą. Był straszliwie osłabiony. Szumiało mu w głowie. — Muszę się wziąć w garść, muszę — powtarzał sobie. — Jeszcze trochę, jeszcze parę minut.
Zbawczy brzeg jednak.zamiast się przybliżać, oddalał się coraz bardziej. Prąd ich znosił, a obaj byli zbyt osłabieni, żeby mu się przeciwstawić. Bezwładne ciało towarzysza zdawało się ciążyć jak ołów.
Nagle obok siebie usłyszeli chlupot. Heniek jak przez mgłę dojrzał łódź podpływającą do nich i niewyraźny zarys twarzy człowieka, który wciągał
ich do środka.
Oprzytomnieli dopiero po paru minutach. Janicki pochylił się nad leżącym bezwładnie chłopakiem.
—  Nic mu nie będzie. Wody się trochę opił — rzucił szorstko ich wybawca. — Dzielnie go ratowaliście, widziałem z daleka. Szybciej nie mogłem przypłynąć. Wisła lubi tutaj szaleństwa wyprawiać. Niebezpieczne to miejsce. Cud jakiś, żeście się wszyscy nie potopili.
Dobjli do brzegu. Parę chwil sztucznego oddychania wystarczyło, by niefortunnego pływaka przywrócić do życia. Usiadł wytrzeszczając zdumione ślepia. Bigbit w wystraszonym malcu poznał Mazurka, pędraka z czwartej, owego speca od wykopalisk. Ale po co, do licha, wybrali się na wyspę we dwóch z Janickim? Henryk nic już nie rozumiał.
—  A skąd jesteście? — Rybak, doprowadziwszy do przytomności malca, zapalał papierosa.
—  Z Gościeradowa — bąknął Henryk. Mężczyzna przyjrzał im się bacznie.
—  Z Gościeradowa, powiadasz? Ano kawał drogi. A noc idzie... Cóż ja z wami pocznę?... Zbierajcie się, zawiozę was do siebie. Przenocujecie, a rano odstawię was na tamten brzeg. Tylko rodziców waszych zawiadomić trzeba, że nic wam się nie stało.
Heniek zadygotał. Pojawiła mu się przed oczyma bynajmniej nie świetlana postać ciotki. Mazurek natomiast, któremu razem z oddechem powróciła wrodzona ciekawość, zagadnął:
—  A gdzie pan mieszka, daleko?
—  A tutaj zaraz. W Zawichoście. — Rybak już odpychał łódź na wo-
70
dę.   -   Wskakujcie, chłopaki.  Musicie się jak najszybciej napić czegoś gorącego. No, wiara, do wioseł.
Posłuchali go w milczeniu. W niespełna kwadrans dobili do przystani w Zawichoście. Zapadał zmrok. W domach stojących na wysokim brzegu gdzieniegdzie zapalały się światła. Wisła pociemniała, pluskała o brzeg leciutko kędzierzawymi falami. Wierzyć im się nie chciało, że to ta sama rzeka, z którą niedawno toczyli tak zaciętą walkę. Teraz wydawała się łagodna i pieszczotliwa.
Rybak mieszkał w niewielkim domku przy ulicy Sandomierskiej. Na ścianach rozpięte były róże, właśnie zaczynały kwitnąć. Ich zapach docierał przez szeroko otwarte okno do pokoju, w którym się znaleźli, gdy umyci, wytarci i przyodziani w suche ubranie zasiedli wokół stołu, gdzie w głębokiej misce parowały gorące kartofle.
Wnuczka gospodarza, pyzata, jasnowłosa Helenka o roześmianych oczach i zadartym nosku, do której poczuli natychmiast ogromną sympatię, dolewała im szczodrze kawy z mlekiem, podsuwała chleb i ser, wniosła wreszcie garnuszek miodu, na co jej dziadek najpierw namarszczył się groźnie, niby chcąc pokazać, że nie ma zamiaru tak rozpieszczać powsinogów wyłowionych z Wisły, ale zaraz się zaśmiał rozbrojony przekorną minką dziewczyny. Widać było, że zawojowany jest przez wnuczkę z kretesem.
Teraz dopiero, gdy nakarmieni i bezpieczni siedzieli w jasnym i gościnnym pokoju, uprzytomnili sobie, jak niewiele brakowało, aby ich eskapada zakończyła się zgoła inaczej. Przypomnieli sobie, jak mdlały im ręce pod naporem fali, i ten straszliwy wir, który ich wsysał w głębię. Chyba pierwszy raz w życiu słuchali potulnie wymyślań, jakich im gospodarz już teraz nie szczędził. Gdyby nie zjawił się w porę... strach pomyśleć, co by się stało.
-"— No dosyć, dziadziu, dosyć, bo im rzekę obrzydzisz na całe życie — zaśmiała się Helenka.
— Nie mam zamiaru zniechęcać ich do Wisły, ale chcę nauczyć szacunku dla niej. Wisłę trzeba najpierw dobrze poznać, żeby się z nią zaprzyjaźnić. Byle kogo ona do poufałości nie przypuszcza. Któż to widział, żeby się od tamtej strony kajaczkiem zapuszczać. Nic dziwnego, żeście rzekę rozgniewali. I lak dobrze, że uszło wam na sucho.
- Niezupełnie na sucho — śmiała się Helenka. — Można ich było przez wyżymaczkę przepuścić, jak się tu zjawili.            '
—:  Pokazaliście, że szczeniaki z was i patałachy. I tacy chcą się z Wisłą
71
mierzyć. Tfu! To jak z tą muchą, co się chwaliła, że słonia osiodłała, bo mu siedziała na grzbiecie. A słoń trąbą machnął i z muchy mokra plama została... O tobie nie mówię — zwrócił się do Bigbita. — Widziałem, jakeś skoczył tamtym na ratunek. Gdyby nie ty, tobym pewnie z pomocą nie zdążył.
—  To nie byliście razem? — w niebieskich oczach Helenki malowało się zdumienie.
—  Skąd! — Mazurek pośpieszył z odpowiedzią, bo tamci dwaj udawali, że nie słyszą zajęci jedzeniem, tylko im uszy i policzki podejrzanie poczerwieniały. — Paweł wziął mnie na wyspę, bo mieliśmy zabrać stamtąd... — Urwał pod groźnym spojrzeniem Janickiego i dokończył niezręcznie: — takie różne rzeczy. A potem wstałem i kajak się przeważył, i chlupnąłem w wodę, a potem to już nic nie wiem, tylko że nagle zobaczyłem Heńka nad sobą...
—  Mało go pod wodę nie wciągnąłeś z tej wdzięczności, że cię ratował — warknął Janicki.                           <
Bigbit spojrzał na niego z niedowierzaniem. Wolał jednak przy gospodarzu nie zaczynać rozmowy. Jego poprzedni niepokój o Wojtka trochę ucichł. Na wyspie go nie było... Więc może tamta podsłuchana rozmowa wcale go nie dotyczyła? Ale skąd" w takim razie wiatrówka? Trochę mu się mąciło w łepetynie od pytań i od niedawnych wrażeń.
Gospodarz podniósł się z miejsca. Wybierał się na pocztę, aby zatelefonować do Gościeradowa, żeby się nie martwiono o zaginionych. — Już on tam powie swoje — myśleli pełni obaw. Ale co było począć. Nawarzyli tego piwa, więc je muszą wypić.
' Wyszli przed dom. Maleńki księżyc, czupurny młodzik błyskał nad przeciwległym brzegiem. Heniek uczuł naraz, że jego rękę ujmuje silnie czyjaś dłoń. Odwrócił się. Przy nim stał Janicki.
—  Chciałem ci podziękować, Heniek, za tego pętaka... Gdyby nie ty... Ja straciłem głowę...
Niespodzianie dla siebie Bigbit odwzajemnił ucisk.
—  W porządku, stary. Ja ci też dziękuję. Za siebie... Ale musisz mi powiedzieć...
—  Co takiego? — tamten już się odsunął i przybrał obronną postawę.
—  Co zrobiliście z Wojtkiem?
—  Wojtkiem? — w głosie Janickiego znać było niekłamane zdziwienie. Spodziewał się widocznie zupełnie innego pytania. Naraz parsknął śmiechem i zaczął już gładko opowiadać: — Nic nie zrobiliśmy. Te dudki
72
tak się zaczytały, że żaden z nich o bożym świecie nie pamiętał. Myśleliśmy, że coś nadzwyczajnego szykujecie, a tymczasem wy jakieś szpargały zbieracie. Na makulaturę może? — dodał drwiąco, widząc jednak zaczepny gest Bigbita, zaraz się uspokoił. — No dobra, dobra. Więc, jak ci mówię, sprzątnęliśmy im sprzed nosa drabinę i jeszcze capnąłem dla kawału kurtkę Wojtka, bo leżała tuż obok okna. Jakieś świństwo tam stało w butelce, potrąciłem i nawet się rozlało, ale i to do niqh nie dotarło. Wyobrażam sobie,' jakie mieli potem miny!
—  Po co to zrobiłeś?-:— spytał Bigbit. Czuł, że cała jego złość opada. 1 jemu zachciało się śmiać.
;     — Dla kawału. Chciałem was przechytrzyć. No i udało się. Ale teraz już nie będę, Heniek, daj grabę. Od dzisiaj sztama, co? — zajrzał mu w oczy.
—  Sztama — zgodził się nieco opornie Bigbit. — Ale jeszcze musisz mi wyjaśnić, co wy na tej wyspie...
Do ogródka zajrzała Helenka.
—  Rozum straciliście, żeby tak na dworze wystawać po kąpieli? Marsz do domu. Dziadek zaraz wróci. Chyba macie na dzisiaj dość kazań...
Posłuchali jej bez szemrania.
Rozdział siódmy
opowieść o pięknej Halszce i braciach zaczarowanych — spotkanie przed kinem ,,Albatros" — nowy trop
Krzątali się pomagając Helence rozkładać sienniki. W domu pana Ambrożego, bo takie imię nosił ich wybawca, nie było tylu zapasowych łóżek, żeby się pomieścili. Ale i na sienniku na podłodze sypia się znakomicie.
—  Nie bójcie się, że dziadek was tam przed rodzicami obmaluje na perłowo — śmiała się Helenka. — Bardzo mu do serca przypadła wasza odwaga i wytrzymałość, a że musiał wam w uszy nakłaść, to zrozumiałe. Z Wisłą nie mą żartów. Na Czarnej Głębi wielu już ludzi straciło życie.
—   To miejsce nazywa się Czarna Głębia? — spytał Mazurek, główna sprężyna dzisiejszej przygody. On zresztą zdawał się najmniej brać do serca całą historię.
—  Aha — Helenka klepnęła pękatą poduszkę, wyprostowała się. — No, gotowe... O głębię pytasz? To przecież właśnie tam piękna Halszka śpiewem zwodziła flisaków, a gdy zasłuchani potracili głowy, ich tratwy rozbijały się o wysoki cypel, a oni sami szli na dno.
—  Jaka piękna Halszka?
—  To taka legenda. Nie słyszeliście jej nigdy? To dziwne, bo przecież wszystko zaczęło się w Annopolu, po waszej stronie Wisły.
—  Opowiedz. I tak nie pójdziemy spać, dopóki pan Ambroży nie wróci — zaproponował Bigbit.
—    Dobrze. Ale zgasimy światło, bo takich historii lepiej słucha się po ciemku. Dziadek opowiada znacznie ciekawiej niż ja. Można go słuchać bez końca. Żna tyle tych opowieści, że mógłby mówić od rana do wieczora. Jeszcze jak byłam mała, kiedy nie chciałam zasnąć, brał mnie na kolana i wtedy właśnie poznałam najpiękniejsze historie. A tę lubię chyba najbardziej...
74
Zasłuchali się. W ciemnościach głos dziewczyny zmieniał się, jakby przez jej usta przemawiały kolejno różne postacie, jakby je przywoływała do życia.
— Nikt dokładnie nie pamięta, kiedy to było, może pięćset, może sześćset lat temu. W Annopolu, który się wówczas nazywał Rachów, mieszkała pani słynąca z dobroci, z miłosiernego serca i z tego, że na krzywdę ludzką patrzeć nie mogąc, wszystkim z pomocą śpieszyła. Kochano ją też w całej okolicy, czcią i szacunkiem otaczano.
Miała dwóch synów na schwał, Sławomira i Jarogniewa. Ci, matkę swoją z całego serca miłując, do siebie też byli bardzo przywiązani. Nigdy się nie rozłączali, na polowanie czy na wojnę wyruszali zawsze razem, a kiedy szli do boju, miecze śmigały w ich mocarnych dłoniach, jeden za drugiego karku by rad nadstawił, nic też dziwnego, że za niezwyciężonych ich uważano.
Układali o nich pieśni wędrowni śpiewacy; większą jednak sławę zyskali sobie w sercach ludzkich, bo nigdy się nie ociągali, aby krzywdę pomścić, łzy obetrzeć, potrzebujących pocieszyć. Radowała się pani Anna widząc to, "dumna była z synów i pyszniła się nimi.
Ale i dobroć ludzka, i szczęście jedne serca zjednują, w drugich budzą zawiść. W lasach lipskich podówczas stal dwór innej kobiety, o której mówiono, że czarami się trudni, a zgryzotę na ludzi rada sprowadza, nic jej bowiem w większą złość wprawić nie mogło jak czyjś pogodny uśmiech, mówiono, że nocami w nietoperza się przemienia i krąży wokół zagród wypatrując, komu zaszkodzić.
Miała i ona dwóch synów. Ci jednak dla bogactwa duszę by zaprzedali, a łupy, jakie zgromadzili w rodzinnym dworze, były ponoć niezmierne, cóż z tego, skoro wszystkie łzami ludzkimi i krwią splamione. Zebrali oni gromadę takich samych łotrzyków i czyniąc zasadzki przy traktach handlowych, napadali na kupców jadących z towarem.
Aż kiedyś, zaczaiwszy się na jednego bogatego Ormianina, który ze Lwowa z synem jechał, zasadzkę uczynili, pachołków i jego samego wyrżnęli. Cudem jakimś ocalał syn kupiecki, pacholę młodziutkie, który, że go raniono zaraz na początku zwady, nieprzytomny na ziemię upadł, a oni, mając za nieżywego, zostawili go w spokoju. Radowali się też głośno, ile drogocennych przedmiotów i kosztowności dostało się za jednym zamachem w ich ręce. Tymczasem ów pacholik oprzytomniał, a chociaż z upływu krwi osłabł, zdołał się jakoś przekraść do koni, skoczył na ojcowskiego rumaka i pognał pomocy ludzkiej i sprawiedliwości szukać.
75
Trzeba trafu, że bracia z Rachowa polowali właśnie w tych stronach. Ci, wysłuchawszy opowieści o straszliwej zbrodni, gniewem zapałali okrutnym i skrzyknąwszy drużynę, uderzyli nagle na rzezimieszków, którzy czując się najzupełniej bezpieczni i pewni, że kary umkną, zaniedbali zwykłej ostrożności.
Rozgromiono ich też w okamgnieniu, wkrótce trupy morderców legły obok zwłok pomordo\vanej przez nich czeladzi i kupca. Panowie 7 Rachowa zaopiekowali się owym pacholęciem, które długo się jeszcze z ran odniesionych leczyło we dworze rachowskim.
Gdy wieść o śmierci synów dotarła do owej czarownicy, rzuciła ona klątwę na braci z Rachowa. Tejże nocy we dworze jej wybuchł pożar, w którym wszystko spłonęło, ona sama zaś znikła bez śladu.
Minęło małowiele czasu, a na wysokim brzegu nad Czarną Głębią zamieszkała w niewielkiej chacie stara kobieta z dziewczyną wielkiej urody, Halszką ją nazywano. Szeptali ludzie, że starucha jest wiedźmą, która jakimiś czarami żywej Halszce serce z piersi wyjęła, a na to miejsce kamień okrągły włożyła, że w ten sposób zyskała nad dziewczyną władzę zupełną, a sama Halszka dla nikogo dobroci ani litości mieć nie mogła.
Urodziwa to jednak była panna nad podziw. Lubiła stawać na brzegu nad ciemną wodą, czesząc swe długie, jasne włosy i śpiewając najcudniejsze pieśni, a głos miała taki, że kto go raz usłyszał, do śmierci zapomnieć nie mógł. Flisacy, płynący od Krakowa i Sandomierza ze zbożem, tak się niekiedy zapatrzyli w piękną Halszkę, tak zasłuchali w słodki głos, że nie dostrzegali wirów podwodnych. Tratwy wpadały jedna na drugą, rozbijały się z trzaskiem, ludzie szli pod wodę, mało kto się z tej kipieli uratował, a Halszka widząc to śmiała się i klaskała w dłonie. Radość jej była tym większa, im więcej ludzi zginęło. Musiała ona naprawdę mieć kamienne serce.
Kiedy jednak o pięknej wietrznicy poczęto mówić coraz więcej, zdarzyło się, że ujrzał ją kiedyś Sławomir z Rachowa, a ujrzawszy, miłością tak wielką zapłonął, że zapragnął dziewczynę pojąć za żonę. Halszka słysząc jego słowa śmiała się tylko, ale ręki mu swej nie odmówiła. Ci jednak, co ów śmiech słyszeli, drętwieli, nieszczęście jakieś przeczuwając, był to bowiem ten sam śmiech, który towarzyszył śmierci nieszczęsnych flisaków.
Tymczasem w Rachowie wyprawiono szumne weselisko, a pani Anna przyjęła Halszkę serdecznie, tak jak córkę własną. Dziwiła się tylko niezwykłej nieczułości dziewczyny, ale tłumaczyła ją sobie i wiekiem młodym, i zwyczajną, dziewczęcą płochością.
76
Zanim jednak liście z drzew opadły, już poczęto przebąkiwać, że Halszka zerka zalotnie na drugiego brata. Ten zaś jakby zupełnie oszalał, pod jej oknami się włóczył, był na każde skinienie. I tak się poczęła wielka między braćmi nienawiść. Aż raz Sławomir miecza dobył i brata na śmiertelny pojedynek wyzwał. Stanęły na annopolskim wzgórzu naprzeciw siebie dwie drużyny: Jarogniewa i Sławomira.
Na próżno matka usiłowała pogodzić zwaśnionych braci. Obaj czuli taki wielki ból i gniew, że tylko krwią własną mogli je ugasić. Wyszła też Halszka ze swoimi pannami służebnymi przypatrywać się tej zwadzie. Liczko miała uśmiechnięte. Ubrana była strojnie, jak na wesele, perły dzwoniły na jej szyi, perły połyskiwały w jasnych włosach.
Z okien dworu widziała to wszystko pani Anna. Patrzyła na obnażone miecze w dłoniach synów, ciągle jeszcze nie mogąc uwierzyć, że za chwilę rozpocznie się bratobójcza walka. Wtem Sławomir postąpił krok naprzód. Matka upadła na kolana i wznosząc oczy do nieba zawołała:
—  Lepiej niech się w kamienie obrócą, niżby się mieli wzajemnie zabijać!
W tej chwili grom uderzył. Spojrzy pani Anna, a tu ani jej synów, ani drużyn, ani płochej Halszki nie widać. Stoją tylko na wzgórzu kamienie olbrzymie, ludzką postać mające...
—  Ja widziałem te kamienie — wyrwał się Mazurek. Chłopyś był świergotliwy jak wróbel i przymusowe milczenie widać mu ciążyło. Trzepał więc jak najęty, rad, że się wreszcie dorwał do głosu: — Jak z babcią byłem w Annopolu, to mi pokazywała na cmentarzu takie wielgachne głazy. Teraz ich niewiele zostało, bo podobno z niektórych budowano zaporę na Wiśle, ale kilka jeszcze Sterczy. I babcia mówi, że nocą to strach tam podejść, bo te kamienie niekiedy ludzkim głosem gadają. Jeden chłop, jak to usłyszał, to się tak przestraszył, że mu się w głowie pomieszało, poszedł do lasu i obwiesił się. I teraz też tam straszy.
—   Nie opowiadaj byle czego — ofuknął go Bigbit. Odkąd sam występował w głównej roli jako Upiór z Truskawek, bardzo sceptycznie oceniał wszystkie nadprzyrodzone zjawiska. Ale opowieść Helenki podobała mu się. Nigdy nie przepadał za baśniami, jednak w tej historii coś go zafrapowato. Może waleczność braci z Rachowa, może ich przyjaźń wzajemna... — Ale żeby się tak pokłócić o jedną głupią dziewczynę... — Myślał głośno. — Do czego to podobne?...
—  A ty co byś uczynił? — odezwał się od drzwi głos pana Ambrożego. Nawet nie zauważyli, kiedy stanął na progu.
77
—  Ja? — zacukał się Henio. Jakoś w ogóle nie rozumiał, o co było robić tyle rwetesu. — Dziewucha diabła warta, no to przepędzić ją na cztery wiatry i już, a nie narażać starej przyjaźni dla takiej... — Гак to mniej więcej sformułował.
Buchnęli śmiechem na to oświadczenie. Pan Ambroży przekręcił kontakt i pokój zalało ostre światło z żarówki uczepionej u sufitu. Poprzedni nastrój prysł.
7- A eo się stało z Halszką? — chciał się jeszcze upewnić Mazurek. — I z tą wiedźmą? Ciągle jeszcze szkodziła ludziom?
—  Wiedźmę, która pobiegła na brzeg wiślany, aby się ze złośliwą uciechą przypatrywać temu nieszczęściu, wicher zepchnął prosto w Czarną Głębię, gdzie zaraz utonęła. Mówią, że śmiałków, którzy tamtędy płyną, na dno wciąga, a czasem, jak się rzeka sroży i powodzią wzbiera, można ■wśród kotłujących się fal zobaczyć wykrzywioną w złości twarz czarownicy.
Chłopcy wzdrygnęli się mimo woli. Wiedzieli, że to baśń tylko, ale ' czyjeż to lodowate szpony zaciskały się na ich słabnących ramionach, z czyją napastliwą potęgą walczyli?...
—  Pytaliście o Halszkę? — odezwała się Helenka. — Na tym wzgórzu, na które wybiegła, aby się przyglądać pojedynkowi braci, zbudowano potem wiatrak. Najlepszy to pomnik dla takiej' wietrznicy.
—  Powiadają też ludzie — wtrącił przekornie pan Ambroży — że ponoć wszystkie dziewczęta w tej okolicy rodzą się z kamieniem zamiast serca. I srogich czarów potrzeba, i wytrwałości, żeby im żywe serce w piersiach zabiło.
—  Próbował pan kiedy takich czarów? — zapytał ciekawie Mazurek.
—  A jakże — zaśmiał się pan Ambroży. — Jak byłem młody, za wielkiego czarnoksiężnika w tej materii uchodziłem. Ale z czasem zapomniałem stosownych zaklęć. Inni mnie w tym wyręczają.
—  I żadnego pan nie pamięta? — pytał zawiedziony Mazurek. Zwrócił się do Helenki: — A ty też masz kamień zamiast serca?
Dziewczyna się zarumieniła i parsknęła śmiechem. Janicki pociągnął malca za ucho.
—  Nie wygłupiaj się — syknął.
—  Ja nie chciałem, jak mamę kocham... — zaczął piskliwie malec. Jego wywody przerwał pan Ambroży.
—  Ano właśnie. Dobrze, że sobie nareszcie o matce przypomniałeś, bo ona tam za tobą oczy wypłakuje. I zapowiedziała, że więcej cię z żadnym
78
obwiesiem nie wypuści. Będzie wam ciepło, chłopaki. Próbowałem was trochę wybielić, ale nie na wiele się to zdało — machnął ręką. — Jest tam jedna kobieta, która człowieka może na śmierć zagadać.
—  To moja ciotka — jęknął Bigbit.
—  Aha... Uuu, będziesz ty miał za swoje! Chciała tu zaraz po ciebie jechać, ledwiem wytłumaczył, że jutro do południa przeprawię was do Annopola całych i zdrowych, a dzisiaj to powinni wam dać spokój... Coście tak spuścili nosy na kwintę? To do Wisły macie odwagę, ale rodzona ciotka wam straszna? No, wiara, jakoś to będzie. Nie taki straszny diabeł jak go malują. Tymczasem spać. Dobranoc...
Wyszedł zagarniając Helenkę ramieniem i gasząc po drodze światło. Jednak im nie do snu było. Mazurek nosem zaczął pociągać, ale że nie odpowiadał na ich pytania, więc dali mu spokój. Bigbit chciał jeszcze zagadnąć Janickiego, co miał do roboty na wyspie, ale po namyśle zrezygnował z wypytywań. I tak za dużo było tych rewelacji jak na jeden raz.
Czy mu się kiedy śniło, że Janicki, tern sam Janicki, którego tak kiedyś nalał, ten warchoł i nicpoń, będzie go z takim poświęceniem ratował? Bo przecież inaczej nie dałby rady. I on, i ten mikrus, wczepiony weń jak pijawka, poszliby na dno jak amen w pacierzu. A Janicki przecież pływał nietęgo. Skąd w nim tyle odwagi, że zamiast ratować własną skórę, pomyślał o kolegach. — Jutro z nim porozmawiam — obiecał sobie Heniek i, pokrzepiony'tą myślą, zasnął.
Dzień wstał słoneczny, jakby uśmiechnięty od ucha do ucha. Pan Ambroży miał jeszcze jakieś pilne sprawy do złatawienia przed południem, więc czekając na niego, postanowili obejrzeć miasteczko. Wczoraj zbyt byli zaszokowani niedawną przygodą, aby cokolwiek zauważyć. Tymczasem teraz, w świetle dnia, Zawichost bardzo przypadł im do serca.
Włóczyli się po wąskich, krętych uliczkach, w których otwierały gię znienacka prześwity na Wisłę, zbiegali aż do samej wody; jej brzegiem można było iść i iść, podobno aż do Sandomierza, skarpa wiślana była tu wysoka, porośnięta krzewami. Biegli na wyścigi, aż żwir pryskał spod stóp. Mazurek wdrapał się pod górę zarośniętą, ledwie widoczną ścieżynką, i jak oparzony zjechał stamtąd, zaatakowany przez nastroszonego indyka, któremu zapewne wlazł w paradę.        ^
Obejrzeli stareńki, bardzo szacownie wyglądający kościółek. Przy placyku, szumnie zwanym Rynkiem Dużym, gdzie mieścił się urząd pocztowy, Janickiemu się nagle zamarzyło, żeby kupić widokówkę z Zawichostu do
79
swej kolekcji. Poczta tutejsza jednak traktowała widocznie z góry podobne szczenięce zachcianki, bo nie było kart na sprzedaż. Na próżno Janicki zaklinał na wszystkie świętości chudą i bladą panienkę, która rozkładała ręce, wzywając niebo na świadka, że odkąd poczta w Zawichoście istnieje, nigdy widokówek tutaj nie sprzedawano. Bigbit pociągnął Janickiego za rękaw.
—  Pójdziemy do kiosku, może tam będą.
Zdobycie upragnionej widokówki okazało się jednak marzeniem ściętej głowy. W jednym kiosku były tylko karty z życzeniami imieninowymi, a w drugim natrafili na remanent. Kobieta, do której zwrócił się z pytaniem, wskazała im ostatnią deskę ratunku — księgarnię obok kina.
—  Jeżeli tam nie będzie, to już chyba nigdzie.
Pobiegli z nadzieją w sercu, ale księgarnia była jeszcze zamknięta. A punktualnie o dziesiątej mieli czekać na pana Ambrożego na przystani.
Przystanęli przed kinem „Albatros". Janicki, wściekły, kopał okrągły kamyk, Bigbit leniwie obserwował ulicę. Zwrócił jego uwagę facet, który się o coś głośno wykłócał z kierowcą popielatej warszawy. Gdy siedzący w samochodzie odwrócił głowę, Bigbit aż gwizdnął przez zęby. Od pierwszego wejrzenia poznał owego typka, który konferował ze Skwarkową. Był teraz bez cyklistówki i znacznie paradniej odziany, ale niewątpliwie ten sam.
—  Ireneusz! — krzyknął. Tamci dwaj byli już przy nim.
—  Co się stało? — pytał Mazurek.
Kierowca warszawy wyjął kluczyki ze stacyjki i wyszedł z wozu starannie zamykając drzwiczki. Ujął tamtego pod ramię i wciągnął do znajdującej się opodal restauracji.
—  Słuchajcie! — mówił gorączkowo Bigbit. — Muszę wiedzieć, skąd jest ten facet.
—  Coś ty, pokiełbasiło ci się pod strzechą, jak tym twoim koleżkom? — Janicki przyglądał mu się drwiąco. — Detektyw z bożej łaski.
—  Nie wygłupiaj się, to naprawdę ważne.
Janicki spoważniał. Podeszli do wozu. Obejrzeli go. Niewiele byli mądrzejsi po tych oględzinach, tyle tylko że się przekonali, iż samochód miał rejestrację warszawską.
—  Pojadę z nim — zadecydował Bigbit.
—  Niech  skisnę,  on zupełnie zdumiał.  Jak  pojedziesz? Zapytasz:
80
„Może mnie pan szanowny podwiezie, bo właśnie go śledzę i nie chciałbym zgubić tropu"? — kpił w żywe oczy Janicki.
Henryk szarpnął uchwyt bagażnika. Bagażnik był pusty.
—  Schowam się tutaj — powiedział i już wkładał jedną nogę, kiedy go Janicki wywlókł stamtąd za kołnierz.
—  Coś ty, frajer? — sapnął przez zaciśnięte zęby, ale trzymał krzepko, a Bigbit, chociaż wił się jak piskorz, nie mógł się odwrócić i spróbować na przeciwniku swoich pięści.
— Nie szarp się, nie puszczę — Janicki nie zwalniał uchwytu. — Jak masz jakieś dowody, że to bandzior, to od tego jest milicja, a nie ty. 1 co, pojedziesz z takim, a on cię po drodze zaprawi czymś po łbie i w aniołka przemieni. Za taką głupotę toś na nic lepszego nie zasłużył, rzeczywiście powinieneś skrzydełkami przez resztę wieczności machać. Nie szarp się, bo cię nie puszczę, pieska twoja niebieska — zirytował się. . Dobiegł ich przenikliwy szept Mazurka.
—  Uwaga, chłopaki. Tamci już idą.
W tej samej chwili usłyszeli rozwścieczony głos Ireneusza, który biegł w stronę samochodu.
—  Chuligani! Co to za granda! W biały dzień — ryczał. — Samochód mi zdemolują! Ja wam pokażę!
Zanim ich dopadł, prysnęli ile sił w nogach. Opamiętali się na jakimś podwórku przy Sandomierskiej. Dyszeli ciężko. Pierwszy oprzytomniał Mazurek.
—  Musimy lecieć na przystań. Już czas.
Dochodziła dziesiąta. Nie było się co ociągać. Poczłapali więc za nim, ale każdy z osobna, bocząc się na siebie. Wczorajsza sztama prysła bez śladu. Bigbit czuł żal do Janickiego, jednak nie mógł nie przyznać mu słuszności. Bo i cóż by w rzeczy samej zwojował w pojedynkę? Ireneusz mógł go wywieźć, Bóg wie dokąd. A gdyby go odkrył w bagażniku... Facetowi źle z oczu patrzyło... Może Janicki trochę przesadził, ale rację miał. Zapragnął nagle opowiedzieć mu całą historię o dyliżansie, liście pana Marciniaka, o Skwarkowej. Uczyniłby tak na pewno, gdyby to był tylko jego własny sekret. Ale nie mógł przecież mieszać Janickiego do spraw Bractwa Dyliżansu. Aż westchnął, pomyślawszy o przyjaciołach. Pewnie teraz oni z kolei martwią się o niego. Ale czemu, do czarta, nie zleźli z tego strychu. Zniknięcie drabiny nie było znów tak wielką przeszkodą. Jolka powinna czymś zająć Skwarkową, a oni w tym czas.ie mogli przemknąć do drzwi. Nie takie wyczyny mieli przecież na swoim koncie. Ale oni zamiast
6 — Karkołomna gra
Si
postępować po ludzku, ugrzęźli na tym zakichanym strychu. Zaraz, co to mówił Janicki? Że jakieś papierzyska przeglądali?... Musieli odkryć coś niezwykłego, skoro się zaczytali, o bożym świecie nie wiedząc. Co to mogło być? Paliła go ciekawość.
Mazurek, który nie bardzo rozumiał, o co starszym kolegom poszło, odezwał się nar-az niefrasobliwie:
—  A tego faceta to ja już kiedyś widziałem. Zatrzymali się zelektryzowani tą wiadomością.
—  Gdzie? Kiedy? — Bigbit złapał mikrusa za ramię.
—  Ojej, czego wydziwiasz? — Zaniepokojony malec usiłował się wydrzeć z żelaznego uścisku. — Właśnie że nie mogę sobie przypomnieć. Ale na pewno widziałem. On gdzieś w Gościeradowie mieszka,..
Heniek puścił go zawiedziony.
—  Takimi rewelacjami to możesz się kazać wypchać — rzucił pogardliwie. — Jeżeli widziałeś go w Gościeradowie, to wcale nie znaczy, że on tam mieszka.
—  A właśnie że tak, a właśnie że tak — upierał się Mazurek urażony, że podają w wątpliwość jego twierdzenia. — Już mam! — wykrzyknął triumfalnie. — Jak robiliśmy wykopaliska tam pod lasem, wstaliśmy bardzo raniutko, bośmy się bali, że nas ktoś nakryje, i wtedy ten facet wyszedł z domu pana Więckowiaka. Kręcił się po obejściu jak u siebie. Strasznie nam przeszkadzał, to musieliśmy przerwać robotę. Badania poprawił z powagą. — Więc ja myślę, że on chyba tam nocował, a może właśnie tam mieszka.
—  To nie jest takie głupie — powiedział Janicki, który przysłuchiwał się z uwagą całej rozmowie.
Bigbit też musiał przyznać, że coś w tym jest. W każdym razie można było wreszcie o coś zahaczyć. Zapytają pana Więckowiaka o tego nieznajomego. Może będzie wiedział coś więcej. Skoro tamten u niego nocował, musieli się znać. A może to ktoś z rodziny? Bigbitowi zrobiło się trochę nieprzyjemnie. Bo jeżeli w końcu okaże się, że Ireneusz naprawdę nie jest nic winien? Może być z nimi krucho, jeżeli się wyda, kto tak gorliwie deptał mu po piętach.
—  Nie bujasz? — zwrócił się na wszelki wypadek do małego. Tamten łupnął się kułakiem w piersi.
—  Jak mamę kocham — zapewnił. — Zresztą połowa klasy go widziała. Mogą zaświadczyć.
—  Po mojemu — odezwał się Janicki — najlepiej będzie pogadać z
82
Więckowiakiem. On wam pomoże. Coś mi się wprawdzie zdaje, że w piętkę gonicie, ale to wasza rzecz.
—  Ty — Mazurka roznosiło wrodzone wścibstwo — a co ten facet przeskrobał, że tak się za nim uganiasz? Ja ci pomogę, chcesz? — zaofiarował się. — Jakbym wiedział, to sam bym wlazł do bagażnika. Ale frajda...
Janicki trzepnął go w kark.
—  Jeszcze jeden półgłówek — powiedział z rezygnacją. — Warto was złożyć do kupy, byłby przynajmniej jeden rozsądny.
Bigbit spojrzał nań spod oka naczupurzony, ale widząc tę minę bardzo serio boleściwą, nie wytrzymał i parsknął śmiechem.
Pokrzykując i dudniąc piętami o kocie łby, zbiegli do przystani. Stała już tam Helenka, żywo rozprawiając o czymś z dziadkiem. Pan Ambroży - skinął na nich.
—  Helenka chce was zaprosić na sobótki. Bo tu w Zawichoście zawsze jest wielka uroczystość z tej okazji. Pali się ognisko, puszcza wianki na wodę...
—  Popłyniecie naszą łodzią — Helenka uśmiechała się do chłopców. — Będzie okazja, żeby lepiej poznać Wisłę.
—  Hura! — krzyknęli i rzucili się ściskać najpierw ją, potem pana Ambrożego. Tyle wrzawy przy tym narobili, że na skarpie ukazało się parę zaciekawionych osób.
Pan Ambroży uciszył całą bandę.
—  No to załatwione. I ja się z tego cieszę, chłopaki, bo chociaż z was urwipołcie jeden w drugiego, i sporo rózeg warto na was połamać, to przecież do sercaście mi przypadli. Już ja was podszkolę, jak w swoje ręce dostanę — przyobiecał srogo.
Nie wyglądali na przerażonych tą groźbą. Pożegnawszy się wśród okrzyków i zapewnień, że napiszą i przyjadą, uściskawszy Helenkę, załadowali się do łodzi. Łańcuch opadł z pluskiem do wody, łódź odepchnięta od brzegu zachybotała się gwałtownie. Poruszyły się wiosła. Zielona skarpa poczęła się powoli oddalać.        .
Rozdział ósmv
szalony dziedzic — o królewskim karpiu i zerwanych zaręczynach — kobietom wstęp wzbroniony!
Badyl zjawił się, jak zawsze, z opóźnieniem.
— Mama teraz oka ze mnie nie spuszcza — żalił się.
Wzruszyli ramionami. Im też nie uszły na sucho ostatnie wyczyny. Nawet dziadek Mikołaj, gołębiego serca człowiek, zagroził Wojtkowi, że jak tak dalej pójdzie, zawiadomi rodziców, że ich synal rozpuścił się jak dziadowski bicz. Dopiero żarliwe zapewnienia Wojtka, że wkrótce całą sprawę wyjaśni, a w nocy się już nigdy, przenigdy wykradać nie będzie, powstrzymały burzę zbierającą się nad jego głową.
Cóż byli zresztą winni? Wszystko się przeciw nim sprzysięgło — najpierw ten głupi kawał Janickiego z drabiną, a potem Skwarkowa, która wmówiła sobie bóle głowy i przez cały poranek nie ruszała się z domu mimo bohaterskich usiłowań Joli, która na różne sposoby próbowała ciotkę wywabić za próg.
Dopiero po obiedzie, zapowiedziawszy surowo, żeby się dziewczynka na krok nie ruszyła, Skwarkowa udała się na plotki. Ledwie znikła na horyzoncie, ze strychu wynurzył się zbiedzony Wiercipięta i Badyl z wielce skwaszoną miną, bo oprócz tego, że byli wściekli siedząc w przymusowym więzieniu, w żołądkach burczało im z głodu. Jolka pod czujnym okiem ciotki nic jadalnego na strych przemycić nie mogła.
Ledwie tedy wrócili do domów, ledwie złożyli mętne wyjaśnienia, a upiekło im się o tyle, że ich nieobecność odkryto dopiero w porze obiadowej — i rodzice Badyla, i dziadek Mikołaj sądzili po prostu, że chłopcy tego dnia wcześniej wstali — a już dotarła do nich hiobowa wieść o zniknięciu Henryka, Janickiego i Mazurka. To już im się nie mieściło w głowach. Bigbit z Janickim? Skąd? Dlaczego?
Wojtek ruszył na zwiady. Tyle wskórał, że oberwał od ciotki Henryka
84
mokrą ścierką po grzbiecie. Wypłoszyła go brutalnie za furtkę, a jeszcze na drodze słyszał jej pomstowania. Łobuziaki z pierwszej, bawiąc się w chowanego na łące, odkryły w wypróchniałym drzewie teczkę Bigbita. Wtedy się zaczęło!
Starsi, naturalnie, posądzali uciekinierów o wakacyjną, przedwczesną gorączkę. Chłopcy węszyli w tym jednak jakąś tajemnicę. A wieczorem ktoś z Zawichostu zadzwonił do pana kierówaika Barcikowskiego, który akurat usiłował ułagodzić wojowniczą Bigbitową ciocię. Kiedy się dowiedziała, że mowa o pupilku, dorwała siędo telefonu. Rozpętał się taki huragan połajanek, że pan Barcikowski chcąc nie chcąc zasłonił uszy i zrejterował z pokoju. Żonie opowiedział, że dzwonił jakiś rybak z Zawichostu, który tego wieczoru wyłowił z Wisły trzech chłopców, że dwóch starszych ratowało tonącego malca; rybak podkreślał ich odwagę. Pani Barcikowska aż klasnęła w ręce z przejęcia, a dziesięcioletnia Zosia, югогпіе zajęta odrabianiem lekcji, ledwie posłyszała te wiadomości, zakręciła się jak wicher i pobiegła je rozpowszechniać. W ten sposób opowieść, powtarzana z ust do ust i wzbogacana o coraz to nowe, niesłychane szczegóły, błyskawicznie dotarła do Wojtka i Badyla.
Słuchali jej zgorączkowani, dumni z towarzysza, ale i niespokojni. Trapiła ich też niepewność, po cóż, do licha, Heniek zapędził się aż nad Wisłę.
Dopiero następnego dnia wyjaśniali sobie wszystko. Beżową kurtkę ktoś nieznany podrzucił Wojtkowi do ogrodu, domyślali się w tym ręki Janickiego. Słuchali jednak z niedowierzaniem Heniowych relacji zarówno o Janickim, jak o Ireneuszu.
—  Coś ty zanadto wierzysz temu całemu Janickiemu — mówił z wyraźną niechęcią Badyl. — Jeżeli pomógł ci wtedy, to zaraz trzeba z niego robić bohatera?
Wojtek milczał. Wdzięczny był Janickiemu. Przecież poratował Henryka. Ale to był pierwszy i pewnie ostatni raz. A poprzednio stale krzyżował ich plany. I Bigbit nie ukrywał, że się wyrażał pogardliwie o ich poszukiwaniach.
—  Mówię wam, to równy chłopak — żarliwie bronił go Bigbit. — Tylko taki jakiś poplątany w środku. On sam chyba nie wie, czego chce. W domu ma wszystko, palcem w bucie nie kiwnie, forsę mu dają, żeby się tylko zabawił i znikł z oczu. A on właśnie chciałby mieć dom, rozumiecie? U niego to jest tak, że ciągle awantury. Chwili spokoju nie ma. Za to pieniądze pchają się drzwiami i oknami. Siadam na te pieniądze, mówił mi
85
Paweł. Właśnie pokażę, że mam w nosie i moich starych, i ich forsę. Tak powiedział.
Nie umieli tego rozgryźć.
—  I tak ci się zwierzał, od razu? — spytał nieufnie Wojtek.
—  No nie, mieliśmy kupę czasu, bo z Annopola szliśmy na piechotę. Żaden z nas nie miał przecież grosza przy duszy. Ja to się cieszyłem, że przynajmniej ubranie odzyskałem, bo w nocy mógł je ktoś ściągnąć. Ale pan Ambroży podpłynął do tego miejsca, gdzie się rozbierałem, i było. Leżało tak samo, jak je zostawiłem. A w drodze powrotnej to nam Mazurek tak spuchł, że ledwie nogami ruszał. Tośmy się wlekli jak, nie przymierzając, liszki na kapuście. No i w Pawle coś jakby pękło. Gadał bez przerwy, a słowa połykał i twarz miał taką złą, mówię wam... Powiedział, że jak dorośnie, to plunie na to wszystko i pójdzie w świat.
Milczenie, jakie zapadło po tych słowach, przerwał Badyl.
—  To jak, pójdziemy dzisiaj do pana Więckowiaka, żeby wypytać o Ireneusza? Ale ja wam mówię, że to fałszywy trop. Co tam taki pętak Mazurek mógł pamiętać. Nie widział człowieka dokładnie i coś mu się uroiło.
—  Na Więckowiaka mamy czas — przypomniał mu Wojtek. — Mieliśmy przedtem zajrzeć do pana Pęduszki...
—  Dobra — zgodzili się.
Pocwałowali ścieżką nad Tuczynem. Rzeczka była niewielka, ale bystra, wiła się w licznych zakrętach, popluskiwała wesoło. Spłoszyli stadko gęsi suszących pióra na słońcu. Gąsior wyciągnął szyję i ruszył do ataku.
—  Sss — droczył się z nim Badyl.
—  Powiedzcie mi... — zaczął Bigbit — czy nic więcej nie dało się wywnioskować z tego pamiętnika?
—  Tam są już tylko zupełnie luźne kartki i to wszystko razem kupy się nie trzyma.
—  Może ja to sobie jeszcze obejrzę — zaproponował Bigbit.
—  Dam ci — łaskawie przyzwolił Badyl, który z racji tego, że był odkrywcą, uważał się też za właściciela memuarów pana Marciniaka. — Ale z pustego i Salomon nie naleje.
—: Dlatego właśnie idziemy do pana Pęduszki — dorzucił Wojtek. — Trzeba się czegoś więcej dowiedzieć o Eligiuszu Suchodolskim. Może w ten sposób usłyszymy też coś nowego o skarbie. Wiemy już na pewno, że nie należał on do pana Marciniaka, tylko że dziedzic jemu chciał powierzyć sekret... Pan Pęduszko wiedzę o tych stronach ma w małym palcu, był
86
bibliotekarzem, szperał w książkach, szukając wiadomości o Gościeradowie.
Dotarli do chałupy mocno nadgryzionej zębem czasu. Tylko jedno jedyne okno miało całe szyby. W innych powybijane szkło zastąpiono tekturą, jedno okno zabito deskami. Ogródek przed domem tak był zapuszczony, że raczej przypominał gruzowisko i wysypisko odpadków. Walały się tu pordzewiałe blaszanki, kawałki cegły, parę nadbitych butelek. Wygląd domu i jego otoczenia sprawiał przygnębiające wrażenie.
Na drzwiach był przybity kartonik, na którym ktoś namazał wielkimi kulfonami: Gościom radzi (ale nie wszystkim)! Uwaga! Zły nosorożec!
Zdetonowani tym dziwacznym obwieszczeniem zatrzymali się przed progiem. Wreszcie Wojtek zastukał lekko, a gdy nikt się nie odzywał, załomotał kułakiem.
Z wnętrza domu dobiegł basowy poryk, od którego zadrżały resztki szyb.
—  Wlazł!
Wojtek nacisnął klamkę. Z tyłu napierał na niego Badyl żarty ciekawością, jaki też okaże się mieszkaniec tej zbutwiałej rezydencji. O panu Pęduszce krążyło bowiem w okolicy wiele niesłychanych opowiadań.
Sądząc po wyglądzie całej chałupy spodziewali się, że drzwi uchylać się będą powoli, ze zgrzytem. Tymczasem otworzyły sie na całą szerokość niespodziewanie lekko. Wojtek, pchnięty przez Badyla, stracił równowagę, w dodatku zaraz za drzwiami sterczały ni przypiął, ni przyłatał trzy strome schodki, po których Wiercipięta przekoziołkował z hałasem, lądując niemal u stóp siwego jegomościa, który, okutany w jakieś ciepłe koce, siedział w chyba równie wiekowym jak on fotelu.
Gospodarz okazał się gościnny. Złożył trzymaną w ręce książkę i, poprawiając okulary, zwrócił się życzliwie do ogłupiałego doszczętnie Wiercipięty, który ciągle jeszcze spoczywał u jego stóp.
—  Witaj, młodzieńcze — i zwracając się do zazierających przez drzwi chłopców dorzucił: — Zwalniam was od dalszych pokłonów. Wejdźcie i zamknijcie drzwi, bo mi tu nawieje.
Posłuchali go w milczeniu, chociaż nie mieściło im się w głowie, że w czasie takiego upału ktoś może się obawiać, że mu nawieje. Przysiedli na brzeżku ławy stojącej pod ścianą. Wiercipięta naraz odzyskał utracony rezon. Coś mu ta przekpinka w oczach starego pana przypominała dziadka Mikołaja, gdy był w dobrym humorze.
87
—  Musimy pana prosić o pomoc! — wypalił. — Chcemy się czegoś dowiedzieć o panu Eligiuszu Suchodolskim. Jaki był i... ii... w ogóle.
Wbrew temu, czego można było się spodziewać, pan Pęduszko nie pytał o wyjaśnienia. Patrzył na chłopca z lekko przekrzywioną na bok głową. Przypominał w tej chwili duże, nastroszone ptaszysko. , — Nazywano go szalonym dziedzicem — powiedział powoli. — Ale nie był szalony. Miał tylko swoje własne widzimisię i nie lubił, jak kto wtykał nos w jego sprawy.
—  Pan go dobrze pamięta? — Bigbit z trudem dobywał głos, coś mu dziwnie przeszkadzało w gardle.
—  Za mały byłem, nie widywałem go prawie. Ale ojciec wiele mi o nim opowiadał. Bardzo był do niego przywiązany. A że w testamencie pan Eligiusz hfljnie wyposażył tych, co mu służyli, więc dzięki temu ojciec mógł mnie potem kształcić.
—  To tak jak pan Marciniak? — nie wytrzymał Badyl.
—  Niezupełnie tak. — Starszy pan przyjrzał mu się uważnie. — Tamci czarną niewdzięcznością odpłacili. Ja pamiętam. I zawsze to Marciniakowi powtarzałem. Ale bo to on chciał słuchać? Uparty był. I zawzięty — machnął ręką z niechęcią. Przygarbił się jakoś, skurczył w sobie.
—  Niech nam pan opowie coś więcej o panu Eligiuszu — prosił Wojtek.
—  Aha... No dobrze... To była stara szlachta, ci Suchodolscy, zN najpierwszymi domami w Rzeczypospolitej skoligaceni. Pan Eligiusz bardzo był dumny ze swojego pochodzenia i o honor rodowy dbał. Z tych też pewnie względów lubił Gościeradów, chociaż miał przecież dom w Warszawie i tam mógł przebywać, to jednak mieszkał zazwyczaj w Gościeradowie. To była majętność, w której wiele lat spędziła jego babka, a chyba nikogo tak nie miłował, jak ją właśnie... — pan Pęduszko urwał, zamyślił się. Po chwili podjął opowieść: — Należał kiedyś Gościeradów do Wybranowskich. Jeden z nich, Romuald, służył w husarii króla Jana Sobieskiego i brał udział w wiedeńskiej wyprawie. Stamtąd łupy ogromne przywiózł. Sam też niemało różnych cennych rzeczy zgromadził. Widziałem ja na własne oczy broń wszelaką, zdobyczne złote i srebrne naczynia, karacenę, którą on sam w czasie tej wyprawy nosił...
—  Co to jest karacena?
—  To jest zbroja z żelaznych łusek, której nawet kule przebić nie mogły, bo się od niej odbijały. Do tego był łuskowy hełm z turbanem, wszystko suto ozdobione złotem i emalią. Takie zbroje były niezmiernie
88
kosztowne i dość rzadkie. Niewiele ich przetrwało do naszych czasów... Wnuczka owego rycerza, panna Salomeą Wybranowska, poślubiła Eligiusza Prażmowskiego. Współcześni uważali go za dziwadło i cudaka. Pomysły miał rzeczywiście oryginalne. On to właśnie zbudował pałac w Gościeradowie. Uparł się też, że chce mieć przed wejściem trzy kolumny. Nikt mu tego nie mógł wyperswadować, architekt ręce łamał z rozpaczy, ale pan Prażmowski postawił na swoim, no i sterczy do dzisiaj ta trzecia kolumna na samym.środku, wejście przesiania i tarasuje, cała sień od niej ciemna.
—  No pewnie, kolumny powinny być po bokach wejścia, a nie przed nim. Fakt, że w sieni głowę sobie można rozbić, tak ciemno — wyrwał się Badyl.
Pan Pęduszko skinął głową.
—  Jednak nie o imć Prażmowskim chciałem mówić, chociaż o różnych jego wyczynach głośno było w swoim czasie. Ale mniejsza z tym. Miał on jedyną córkę, śliczną jak obrazek, Marianna jej było na imię. Pokazywano mi jej portret. Takiej słodkiej twarzyczki nigdy nie widziałem. Była tam ponoć miłość wielce nieszczęśliwa, panienka się bowiem w prostym chłopaku rozkochała i poślubić go chciała. Prażmowski chłopaka tego pojmać i uwięzić rozkazał, a samą panienkę przemocą wydano za mąż za Wojciecha Suchodolskiego. Wyprawę dostała piękną, klejnotami ją obsypano. Do ślubu jechała w prześlicznej karocy u samego Dangla zamówionej, a robiono tam wówczas powozy na całą Europę sławne. No, jednym słowem, mogła się czuć jak księżniczka z bajki, a jednak była nieszczęśliwa i powiadano, że nikt nigdy więcej nie ujrzał jej uśmiechu... Ponoć o tamtym chłopaku zapomnieć nie mogła...
—  A co się z nim stało?
—  Cudem jakimś na wolność się wydostał, strażników przekupiono podobno, potem do wojska poszedł, pod Napoleonem za Polskę się bił i gdzieś tam zginął. Wielu było takich. Prosty żołnierz...
Pan Pęduszko wytarł nos kraciastą chustką.
—  Ten Wojciech Suchodolski, którego poślubiła Marianna, hulaka był i utracjusz. Majątek miał wielki, ale go roztrwonił. Przy tym zdrajca to byl, na żołdzie obcym służył... Kiedy Matejko malował swój słynny obraz „Rejtan", jednemu ze zdrajców dał rysy Wojciecha. Suchodolscy nie mogli mu tego nigdy wybaczyć, że tak ich przodka spostponował... Ale co wy się, żółtodzioby, na tym rozumiecie — lekceważąco machnął ręką.
—  My wiemy bardzo dużo — zaperzył się Wojtek. — Przecież już o
89
Rejtanie uczyliśmy się na historii, że nie chciał się zgodzić na podpisanie pierwszego rozbioru Polski, że własnym ciałem zagrodził zdrajcom przejście. To było w roku... w roku...
—  Tysiąc siedemset siedemdziesiątym drugim — dopomógł Wojtkowi Bigbit.
Pan Pęduszko spojrzał na nich znad okularów.
—  Proszę, proszę — mruknął —jak ta młodzież w historii oblatana... Własnym uszom wierzyć się nie chce. A o Sejmie Czteroletnim też coś wiecie?
—  Tegośmy jeszcze nie przerabiali — pośpiesznie zastrzegł się Badyl. — To dopiero w siódmej.
—  Nie wygłupiaj się — zgromił go Wojtek. — On tak naumyślnie, proszę pana. Bo na lekcjach to rzeczywiście tego nie braliśmy. Ale u nas w szkole jest koło historyczne, wie pan? Bartek, to jest pan Barcikowski, ma z nami zajęcia. Strasznie fajnie opowiada i w ogóle masę ciekawych rzeczy tam się robi. Nawet taką grę wymyślił...
Bigbit ukradkiem kopnął towarzysza w kostkę, wpadając mu czym prędzej w słowo.
—   Więc o Sejmie Czteroletnim też słyszeliśmy — zatrajkotał. — Że patrioci, chcąc ratować ojczyznę przed ostatecznym upadkiem, dążyli do przeforsowania reform politycznych i społecznych, że trzeciego maja tysiąc siedemset dziewięćdziesiątego pierwszego roku uchwalono konstytucję...
—  To była w tamtych czasach najbardziej postępowa konstytucja na świecie — wtrącił Badyl, nie chcąc uchodzić za ostatniego matołka w tych sprawach.        ,
Zmarszczki pana Pęduszki rozbiegły się promieniście. Chłopcy nie chcieli wierzyć własnym oczom: groźny jegomość się do nich uśmiechał. Kiwnął na Wojtka.
—  Widzisz to pudełko na szafie? Zdejmijcie je. Tam- są cukierki. Trzeba czymś przegryźć tę opowieść.
Chłopcom nie trzeba było tego dwa razy powtarzać. Cukierki okazały się znakomite. Coraz bardziej podobał im się cudaczny gospodarz. Nawet ta zagracona, ciemnawa izba wydała im się naraz całkiem sympatyczna.
Pan Pęduszko podjął swoją relację:
—  Otóż imć Suchodolski w czasie obrad sejmowych też niemało nabruździł. Słynął z wymowy, oracje prawił piękne, zwłaszcza gdy sobie przedtem humor tęgim węgrzynem pokrzepił, ale jego krasomówstwo nie służyło pożytkowi ojczyzny; on to przeciw reformom występował, posłów
90
buntował, judził, za poddaniem się państwom ościennym gardłował. Za te zasługi swoje od carowej Katarzyny kasztelanię radomską dostał, co mu się potem przydało w ubieganiu o tytuł hrabiowski dla swojej rodziny. Temu to warchołowi oddano Mariannę. Podczas gdy on hulał i bawił się w wielkim świecie, ona poświęciła się wychowaniu syna Franciszka i osiadła na stałe w Gościeradowie.
Ten Franciszek to było też niezłe dziwadło. Gospodarstwo go nie obchodziło, matka zeń wyręki żadnej nie miała, muzyką się trochę bawił, nawet raz wystąpił z koncertem w Lublinie, zgromadził też w Gościeradowie wspaniałą kolekcję instrumentów muzycznych. Miały być wśród nich nawet prawdziwe skrzypce Stradivariusa.
Miał on dwóch synów, którymi się zresztą nie zajmował. Wychowywała ich babka. Starszemu, Eligiuszowi, ledwie doszedł do pełnoletności, ojciec oddał zarząd majątku i w ten sposób zbył wszelkie kłopoty z głowy.
—  To właśnie ten pan Eligiusz, o którego nam chodzi, prawda? —-zagadnął stłumionym głosem Wojtek.
Pan Pęduszko przytaknął.
—  Miał on młodszego brata, Edmunda, ale nicpoń to był, złoty kawaler, w dziadka się swojego ani chybi wdał. Polskości się zaparł, w Wiedniu osiadł. Pan Eligiusz długi jego pospłacał, ale więcej go na oczy widzieć nie chciał. Jednak bolał nad tym wielce, bo gorzka jest taka niezgoda między braćmi.
Bigbit przypomniał sobie słyszaną w Zawichoście opowieść o braciach w kamień zamienionych. Ale to przecież była tylko legenda.
—  Aż dusza się wzdraga na myśl o tamtych sprawach, bo powiadali ludzie, że Edmund z nienawiści szpiegów na brata nasyłał, a wiadomo było, że pan Eligiusz powstańcom w tysiąc osiemset sześćdziesiątym trzecim roku jawnie sprzyjał. Gdyby się co wydało, na stryczek mógł pójść albo na zesłanie na Sybir. Ale dowodów przeciw niemu nigdy nie znaleziono. Musiało to Edmunda do wściekłości doprowadzić, bo na schedę po bracie liczył. Majątek to był milionowy, a co kosztowności, cennych zbiorów, to i wyliczyć trudno. Pan Eligiusz jednak brata wydziedziczył. Bibliotekę swoją ofiarował uniwersytetowi w Krakowie, zbrojownię, meble, portrety i inne zbiory do Muzeum Czartoryskich, a cały majątek, nie licząc legatów dla służby, dla towarzystwa dobroczynności, na ubogich. Testament ten zresztą odkryto przypadkiem, i całe szczęście, bo już wyglądało na to, że Edmund majętność zagarnie.
—  Jak to? — pytał podniecony Badyl; pamiętał, że w tym właś-
91
nie miejscu urywa! się odnaleziony pamiętnik. — Kto odnalazł testament?
—   Nie było mnie wtedy w Gościeradowie, zresztą, jako dzieciak zupełny, i tak nie mógłbym tego dobrze spamiętać, więc co wiem. to z opowiadań. Ojciec mój stajennym był u pana Eligiusza, dziedzic w koniach się kochał, stajnię też miał przednią... Opowiadał mi tedy ojciec, że pan Eligiusz zmarł nagle, w maju to było tysiąc osiemset dziewięćdziesiątego czwartego roku. Zawiadomiono najbliższą rodzinę, brata właśnie, który już się szykował rządy objąć, a grosza gotowego na gwałt potrzebował. Domownicy pana Eligiusza, którzy przyczyny waśni rodzinnej znali, miarkując, jak lichym człowiekiem jest nowy dziedzic, z wielkim niepokojem czekali jego przybycia. Trzeba trafu, że pan Wybranowski z Olbięcina, który byt dalekim krewnym Suchodolskich, bawi) podówczas w gościnie u nas. Przypadkiem potrącił on w jadalni niewielki stolik z różanego drzewa, taki sprzęcik na fikuśnych, wysokich nóżkach. Stolik się przewrócił, szuflada wypadła, a w niej był testament, spisany własnoręcznie przez pana Eligiusza i poświadczony przez świadków. Edmund tedy, skoro się zjawił, nie miał tu co więcej robić. Odjechał odgrażając się strasznie, a potem się jeszcze długo procesował, chcąc testament obalić. Pomagał mu w tym ojciec Marciniaka, szczwany lis. Ten świadczył, że pisząc testament pan Eligiusz był niespełna rozumu. Wywlekli też przed trybunałem różne dziwaczne zarządzenia i postępki pana Eligiusza, które niby o jego niepoczytalności świadczyć miały. Ale im się ten spisek nie udał. Wszyscy, co znali i kochali pana Suchodolskiego, a trudno go było nie szanować, skoro dobroć jego wielu ludzi z nieszczęścia wyciągnęła — wszyscy tedy zaświadczyli inaczej. I Edmund przegrał.
—  Cóż to były za dziwactwa?
-----Ot, chociażby to, że pan Eligiusz kobiet nie znosił. Mówiono, ze w
młodości dziewczyna, którą kochał, oszukała go. Może to była prawda, może nie — nie wiem. To pewne, że na teren parku i pałacu zakazał wstępu wszystkim niewiastom. Nawet służbę odprawił. Inni powiadali, że to dlatego, iż swoją babkę Mariannę bardzo miłował, a że podobnej do niej kobiety znaleźć nie mógł, więc wolał ich wcale nie oglądać.
—   Dobrze, że tu nie ma Jolki — szepnął Badyl do Heńka, tamten zachichotał ubawiony, przypominając sobie niektóre odzywki zadziornej dziewczynki.
—   To mi przypomina paradną historię — zaczął pan Pęduszko. Wojtek z niepokojem zerknął na zegarek. Obiecali stawić się w domu
92
punktualnie, a tu staruszek się rozgada). No, ale jeżeli polecą na przełaj, to może zdążą.
—  Mieszkała wtedy w Annopolu panna Aniela Grabowska — ciągnął gospodarz, dając się ponieść wspomnieniom. — Była to podobno jejmoś-cianka w wielkich pretensjach, listy podpisywała „Angela"; majątek wydawała na fatalaszki, robiąc z siebie modne czupiradło, chociaż nie na wiele się to zdało, bo już pięćdziesiątki dobiegała. Umyśliła sobie tedy wydać się za Eligiusza, o którego krociowych dochodach cuda sobie w okolicy opowiadano. Przyjechała więc razu pewnego, niby to rady w sprawach majątkowych zasięgnąć, a obiecywała sobie odludka, za jakiego uchodził, choćby szturmem uzyskać. Pan Eligiusz jednak, że to wychowanie staranne odebrał, w młodości bowiem w najświetniejszych salonach bywał, po całej Europie podróżował i galanterii wobec dam uchybić nie chciał, na ten raz od swoich obyczajów odstąpił i panią Grabowską z wielką atencją przyjął. Kazał nawet na jej cześć ogród lampionami kolorowymi iluminować, koncert dla niej urządził, w którym sam brał udział, a był ponoć całkiem niezłym wiolonczelistą. Baba odjechała rozanielona, że jej się tak udało. O zaręczynach wszystkim na prawo i lewo rozpowiadała, czy kto chciał słuchać, czy nie chciał. Liczyła na to, że skoro się wieść rozejdzie, pan Eligiusz nie będzie miał odwagi oponować, i tak uda się jej na swoim postawić. Pan Eligiusz jednak wziął się na sposób.
Któregoś dnia wyłowiono w stawie nadzwyczajnych rozmiarów karpia..!
Badyl poruszył się gwałtownie, oczy mu zaświeciły.
—  To musiał być karp królewski! — zakrzyknął.
—  Może i królewski, nie wiem. — Pan Pęduszko nie przywiązywał do tego większej wagi. — W każdym razie olbrzym. Pan Eligiusz kazał go w płótno owinąć, włożyć do koszyka i w te pędy do karetv zaprzęgać. Wsiadł, pojechał. Prosto do panny Angeli. Przyjechawszy bilet swój wizytowy posłał, ale nie wysiada, czeka. Panna Angela rada, że rybkę chwyciła na haczyk, każe prosić na pokoje. Tymczasem zamiast pana Eligiusza pojawił się służący, uginający się pod ciężarem koszyka. Wewnątrz znajdował się...
—  Karp! — wykrzyknęli jednocześnie chłopcy.
Pan Pęduszko poprawił okulary i przyjrzał im się ze zdumieniem.
—  A wy skąd wiecie?
—  Można się było domyślić. Ale fajny kawał! — Wojtek podskakiwał na jednej nodze. — Musiała mieć bardzo głupią minę ta cala panna Angela, nie?
94
—  Wyobrażam sobie — prychnął gospodarz. — Konkurent okazał się zimny jak ryba.                       \
—  To my już idziemy — podniósł się naraz Bigbit. — Bardzo panu dziękujemy.
—  Co, już? — zmartwił się pan Pęduszko. — Jeszcze wam nawet połowy nie opowiedziałem.
—  Obiecaliśmy wrócić na szóstą. — Wojtkowi też było żal przerywać rozmowę. — Ale jeżeli pan pozwoli, to jeszcze kiedyś wpadniemy.
—  Proszę, moi kochani, proszę. — Pan Pęduszko zrobił przebiegłą minę. — Naopowiadali wam pewnie, że ze mnie straszny typ, co? Że dzieci żywcem pożeram? co? A ja, po prostu, nudziarzy nie lubię, ot co. Ale takich gości jak wy to zawsze mile powitam. I tego wysokiego też przyprowadźcie.
—  Jakiego wysokiego? — patrzyli z osłupieniem.
—  No był u mnie taki jeden... Tydzień, nie, może dwa tygodnie temu. Też o pana Eligiusza rozpytywał. Myślałem, że to on was przysłał.
—  Nie, my sami... A jak wyglądał ten chłopak?
—  No mówię, że wysoki — zniecierpliwił się pan Pęduszko. — Włosy ciemne, tylko strasznie zarośnięty, podobno teraz taka głupia moda. Aż go spytałem, po co małpę z siebie robi, to się zaraz na mnie namarszczył. Zabijaka to musi być, nie powiem.
Popatrzyli na siebie. Tylko jeden chłopak w całej szkole nosił bitelsowskie kędziory prawie do ramion i skutecznie wojował z Barcikow-skim, który odgrażał się, że pewnego pięknego dnia ostrzyże delikwenta do gołej skóry. Tym chłopakiem był Janicki.
—  Ale co, do wszystkich sputników, robił Janicki u pana Pęduszki!? Czyżby na własną rękę szukał skarbu? — pomyślał Badyl i z głupia frant zagadnął:
—  To on też się o pana Suchodolskiego dopytywał? Pan Pęduszko się obruszył.
—  Ogłuchłeś nagle, czy co? Przecież już mówiłem.
—  1 opowiedział mu pan to samo, co nam?
—  O wiele więcej. Siedział tu z pół dnia. Ale najbardziej interesował się Wybranowskim i husarią. Rozpytywał mnie o odsiecz wiedeńską. Nawet mu książkę pożyczyłem z rycinami, na których były wizerunki ówczesnych rycerzy. Obiecał wkrótce odnieść. Moglibyście mu to przypomnieć. Nie lubię tak rozpożyczać książek. Jeszcze gdzieś zgubi...
Pierwszy oprzytomniał Badyl.
95
—  Obiecuję panu, że mu przypomnimy. — W głosie jego zabrzmiała złowroga nutka, której jednak starszy pan chyba nie zauważył, bo wyprawił ich z pogodnym uśmiechem.
Ledwie znaleźli się na dworze, na tym żałosnym wysypisku odpadków udającym ogródek, Badyl naskoczył na Bigbita.
—  Widzisz, jaki osioł z ciebie! Skończony idiota! — syczał. — Tamten jest na tropie, a ty mu się dałeś za język pociągnąć i naopowiadałeś licho wie co. Teraz ten twój kochany Janicki w kułak się z nas śmieje. I ma rację. Na durnia trafił, który mu wszystko wypaplał.
—  Ty, daj mu spokój — Badyl ujrzał przed nosem zaciśniętą pięść Wiercipięty i nagle pohamował potok wymowy. — Heniek niczego nie wypaplał, jestem pewien. To nas szpiegował Janicki wtedy na strychu. I tylko od nas mógł się czegoś dowiedzieć, bo czytałeś bardzo głośno... Zresztą, czekajcie, przecież jeżeli to było dwa tygodnie temu, to Janicki nic nie mógł o tym wszystkim wiedzieć.
—  To po co odwiedzał pana Pęduszkę, po co go wypytywał?
—  Tyle wiem, co i ty. Ale Heńkowi daj lepiej spokój. Uwziąłeś się prześladować go tym Janickim.
—  Bo on jest taki łatwowierny. Byle chuliganowi wierzy.
Bigbit szedł z pochyloną głową, z rękoma w kieszeniach. Naraz przystanął i spojrzał Badylowi prosto w oczy.
—  A ciebie zaślepia zazdrość. Czy dlatego, że na ostatnich zawodach Paweł strzelał do kosza tak samo dobrze jak ty?
Badyl nagle poczerwieniał. Mruknął coś niewyraźnie.
—  Powtórzyłem wam to, co mi Paweł powiedział wtedy na drodze. Sam nie umiem tego chłopaka rozgryźć. Myślałem, że mi pomożecie. Nie... Nie mogę się z tym uporać! — wybuchnął. — To na pewno nie jest zły chłopak. I nie powinno się go tak r/rzez nogę traktować. Chuli-tian, mówisz? Na nas też Skwarkowa może powiedzieć, że się chuliganimy.                                                                      -                  ..,
—  Ale my nie robimy nic złego.
—  A gdzie masz dowody, że Janicki zrobił coś złego? Wtedy na lodowisku wygłupił się, ale dostał nauczkę.
—  I to dobrą. — Wojtek podszedł do przyjaciela i objął go serdecznie za ramiona. — Pewnie, że taka historia nie wystarcza, żeby chłopakowi raz na zawsze przyczepić naklejkę, że łobuz. Rozumiem, Heniek. I pomogę ci. Chociaż mnie się jednak wydaje, że to kawał drania.
—  Zgłupieliście? —  Badyl  patrzył  na  nich  z  obrzydzeniem.  —
96
Misjonarze się znaleźli, jak babcię kocham.  Namówcie typka, żeby się ostrzygł, to wam Bartek na koniec roku laurkę wypisze.
—  Jak ci się nie podoba, to możesz się wyłączyć — oświadczył chłodno Wojtek. ■— A w ogóle. Badyl, radzę ci. postukaj się trochę w łepetynę, może w niej rozumu przybędzie.
—  Myślałem, że jesteście równi, a wy tu robicie takie zagrania!
—  Jak się jest równym, to dla wszystkich, Bady!. Nieważne, c/y przyjaciel, czy wróg. Musi być czysta gra, rozumiesz?
—  Nie rozumiem. A w ogóle nudni jesteście. Zamiast szukać skarbu, słuchacie jakichś dyrdymałek. To dobre dla grzecznych dzieci. Już mi się w ogóle znudziła ta gra. Jeżeli wolicie Janickiego, to dobrze. Cześć! Piszcie do mnie na Berdyczów! — 1 odwrócił się na pięcie.
Patrzyli za nim w milczeniu, gdy oddalał się bocianimi krokami.
—  Co mu odbiło? — w glosie Bigbita znać było rozżalenie. — Przecież ja nic od niego nie chcę. ale niech się nie czepia, skoro nie ma powodu.
—  Nie martw się. —Wojtek gniewnie przygryzł w<argi. — Jak głupi, to co mu zrobić. , Damy sobie radę bez niego. Jutro zaraz po lekcjach wybierzemy się do Więckowiaka. Janicki też może iść z nami. — Widać było, że to przyzwolenie sporo go kosztowało.
Popędzili galopem do domu.
Rozdział dziewiąty
samotna wyprawa Badyla — rycerz-widmo — mamo,
co ja zrobiłem!
Badyl w milczeniu przeżuwał złość na towarzyszy. Więc to tak? Lepszy im taki ogryzek, taki opryszek jak Janicki? Jego, Badyla, Wielkiego Mistrza Inkunabułu, tak niegodziwie potraktować! W pierwszym impecie postanowił kolegów na wieczne czasy wykreślić ze swej loży. Nie to nie. Л skarb on sam odnajdzie, spokojna głowa. Jeszcze sobie o nim przypomną, przylecą. On ich wtedy tak samo urządzi.
Ciągle wściekły poszedł spać. Już się rozbierał po ciemku, ba jak zawsze matka wykręciła żarówkę, aby nie czytał nocą, kiedy naraz olśniła go pewna myśl. Naciągnął z ppwrotem koszulę i cicho podkradł się do drzwi. Rodzice rozmawiali w kuchni, słychać było stamtąd szczęk zmywanych przez matkę naczyń. Potem ojciec zaczął coś podśpiewywać pod nosem.
Badyl na palcach wysunął się z pokoju. Jednym susem przesadził ciemny korytarz, zjechał po wyślizganej poręczy, ostrożnie uchylił wejściowe drzwi. Wszystko na próżno. I tak skrzypnęły przeraźliwie, jakby kto psu na ogon nadeptał. Ile już oliwy wypaprał na niesforne zawiasy, wszystko jedno, zawsze coś w nich popiskiwało. Przylgnął do ściany ramując oddech w piersiach. Usłyszą czy nie usłyszą? Ale z kuchni nadal dobiegał tylko szczęk naczyń i SDokojny głos matki. Badyl znalazł się na ulicy.
Postanowił zbadać rzecz na własną rękę. Już on się dowie, za czym węszy Janicki i do czego potrzebna mu była książka od pana Pęduszki, Patrzcie go, czytelnik się znalazł. Toż wiadomo było, że cała siódma, zs Janickim na czele, unika książek jak przysłowiowy diabeł święconej wody*. Musiał on mieć jakieś swoje racje, ten Janicki, że tak się rozczytał.     • i
Badyl biegł szybko, starając się omijać domy, w których jeszcze paliło; się światło. Wolał, żeby go nikt nie zauważył; jego tykowatą sylwetkę łatwo,
98
było rozpoznać, a potem znów kłopotliwe tłumaczenia przed rodzicami. Badyl miał tego dość. 1 tak się niepotrzebnie wplątał w aferę z ducnami. Tyle nocy me dospanych і ю dla takicn szczeniackich kawałów. Już jak Wiercipięta ruszy konceptem, to jak martwe cielę ogonem. Niedawnych przyjaciół widział teraz w zgoła ciemnych barwach. Wydali mu się nieznośni, zwłaszcza Heniek. • — Belfrem powinien zostać, taki zasadniczy, picuś-glancuś — pieklił się w duchu Badyl. On im dopiero pokaże. W kozi róg zapędzi.
Przystanął. Zaraz. Do Janickiego trzeba skręcić w lewo. Z tej irytacji rozpędził się i zaszedł za daleko.
Nagle, przed sobą, w jaśniejszej plamie światła padającego przez okno, dostrzegł przemykającą się chyłkiem jakąś ciemną, zgarbioną sylwetkę. — Co za licho — pomyślał — któż to się kręci? Nie przyszło mu do głowy, że poza nim mógł się tu znaleźć jakiś inny amator nocnych wypraw. Zapłonął ciekawością. Do Janickiego i tak zdąży, a trzeba najpierw zobaczyć, czego ten gość szuka.
„Ten gość" sunął boczkiem drogi, podobnie jak on wybierając dobrze osłonięte miejsca. Podążył za nim. Ani się obejrzał, kiedy znaleźli się na tylach jakiegoś ogrodu. Tamten się zatrzymał na chwilę, zrzucił tłumok z pleców. Musiało tam być coś ciężkiego, bo aż stęknąl.
Badyl postanowił podkraść się bliżej. Przypomniał sobie wykute na blachę zalecenia z książek indiańskich. „Dobry wywiadowca, sam pozostając niewidzialnym, zbliża się do obozu na rzut kamienia". Ocenił odległość. No, nie, kamieniem by tam nie dorzucił, jeszcze spory kawał. Tamten stał spokojnie, jakby na coś czekał. — Może odpoczywa — pomyślał Badyl.
Wysunął głowę z krzaków. Gęste krzewy stanowiły wyborną osłonę, ale między nim a człowiekiem, którego ścigał, rozciągał się rozległy warzywnik. Dopiero dalej znów się zaczynały jakieś porzeczki czy agrest. Postanowił zaryzykować. Tamten tkwił nieruchomo, zdając się na nic nie zwracać uwagi.
Badyl rymnął jak długi na ziemię i powolutku wsunął się między zagonki. Nie dbał o to, że gliniasta gleba, wilgotna po niedawnych deszczach, kleiła mu się do rąk i kolan. Posuwał się wytrwale naprzód, nie spuszczając oka ze swego przeciwnika. Naraz drgnął. Tamten poruszył się lekko. Badyl przywarował w grządce. Tfu, splunął delikatnie, bo jakaś nać pchała mu się natrętnie do nosa, łaskotała za uchem. Bał się, że nie wytrzyma i kichnie... Uniósł odrobinę głowę. I nagle, zapominając o re-
99
gułach obowiązujących dobrego wywiadowcę, poderwał się na równe nogi. Nieznany człowiek zniknął.
Przesadził kilka metrów, które dzieliły go od zbawczych krzaków. Pod ich osłoną podpełzł niemal na to samo miejsce, gdzie stał tamten. Ani słychu, ani dychu. Tobołek też zniknął. Co począć?
— Musiał mnie zobaczyć — pomyślał gorączkowo. — Ta marchewka nie daje żadnej osłony. Poznał, że ktoś się za nim skrada, więc na wszelki wypadek dał nogę. Może to był Ireneusz — zaświtało mu nagle w głowie, — Dopieroż byłoby pięknie, gdyby ujął faceta własnoręcznie, a jeszcze w dodatku, gdyby umiał mu dowieść jakichś ciemnych sprawek. Zaraz, tylko skąd wiadomo, że tu w grę wchodzą nieczyste interesy? No przecież gdyby nie miał nic na sumieniu, toby się tak nie ukrywał — pocieszył się natychmiast, dumny ze swej szatańskiej przenikliwości.
Pozostaje tylko ustalić, gdzie się facet podział, złapać go, a potem... Zreflektował się, że to może być trochę za dużo, nawet jak na jego siły. Mimo wszystko szkoda, że nie ma z nim Wojtka. Nawet i Heniek też by się przydał. Tylko znowu by się zaczął wymądrzać. No tak, ale byliby przynajmniej razem. Poczuł się naraz tak straszliwie osamotniony, odepchnięty przez świat i ludzi, że nic tylko siąść i płakać. — Tacy z nich przyjaciele — myślał z goryczą. — Nie doceniają mnie, nigdy mnie nie umieli ocenić. A przecież gdyby nie ja, nie zdarzyłoby się nic ciekawego. Kto odkrył pamiętnik Marciniaka? Właśnie ja. Kto przepłoszył Skwarkową? Pod kim się dach załamał? No nie — zreflektował się — to właściwie żadna zasługa. Ale mogłem sobie kark skręcić.
Niedaleko rozległ się gwizd. Jeden, potem drugi. Badyl nastawił uszu. Nic. Znów cicho. — Nie ma rady. Trzeba się będzie pofatygować do Janickiego, a jeżeli tam nic nie wyświetli, wtedy jeszcze tu wróci. To przecież gdzieś niedaleko. — Powlókł się odrobinę zniechęcony. Znów zabłądził w cudze obejście, wreszcie wydostał się na drogę. Stanął rozglądając się. — Aha, to będzie ten trzeci dom na prawo.
W jednym z okien paliło się światło. Badyl się tam podkradł. Błogosławił swój wysoki wzrost. Nie^potrzebował się wspinać na palce. Zajrzał do izby i aż gwizdnął. Siedział tam Janicki i jakiś drugi chłopak, bardzo zagadani. W kącie obok szafy sterczał trzeci wyrostek i zawzięcie oglądał paznokcie. Badyl mógłby się założyć, że był z czegoś niezadowolony. Potem wyraźnie sprzeciwiał się czemuś, co mówił Janicki. — Narada wojenna — pomyślał Badyl. Dałby dużo, żeby usłyszeć, o czym mówią. Przywarł do szyby, ale nic nie było słychać.
100
W tej samej chwili Janicki się odwrócił i wlepił oczy w okno. Powiedział coś i zanim Badyl zdążył się cofnąć, w pokoju zgasło światło.
—  Znów nici — myślał z rozpaczą, wycofując się ze straconej pozycji pod oknem. Przekonany był, że zaraz wypadną z domu, że zaczną go szukać. Ale nie. Panowała cisza i spokój. Czyżby się zlękli?
Stał przestępując z nogi na nogę. Zachciało mu się spać, ale wstyd było wracać tak z niczym. Czy po to podejmował ryzyko samotnej wyprawy, po to zapaprał ubranie, żeby odejść z pustymi rękoma? Postanowił wrócić na miejsce, gdzie zniknął mu ów nieznajomy.
Upłynęło nieco czasu, zanim odnalazł ten sam ogród. Było trochę jaśniej, bo księżyc wypłynął już wysoko. Od drzew kładły się długie cienie, po trawie szedł poblask.
—  Przecież niemożliwe, żeby gość zniknął bez śladu — przekonywał sam siebie Badyl. — A może tu są jakieś lochy? — Przypomniały mu się awanturnicze opowieści. Na wszelki wypadek postanowił zbadać teren i dreptał gęściutko, tupiąc bardzo mocno, w nadziei, że może usłyszy głuchy odgłos, co —jak czytał — miało niezawodnie oznaczać, że poniżej znajduje się piwnica albo sklepiony loszek. Nic jednak nie dudniło, osiągnął tylko to, że wydeptał spory spłachetek trawy. Przystanął wreszcie znużony tą bezowocną krzątaniną. Wówczas dobiegły go jakieś miarowe, powolne stąpania. Odwrócił głowę i zamarł z przerażenia.
Oto przez jasno oświetloną blaskiem księżycowym łąkę posuwała się w jego kierunku jakaś nadludzka zjawa. Był to rycerz ogromnego wzrostu. Jego zbroja połyskiwała tajemniczo, w jednej dłoni trzymał potężny obosieczny miecz, głowę osłaniał mu stalowy hełm.
Badyl stał jak wkopany w ziemię. A straszliwe widmo przybliżało się coraz bardziej. Rycerz stąpał powoli, jakby z trudem odrywając stopy od ziemi. Pod przyłbicą paliły się upiornym, krwawym światłem okrągłe ślepia.
Rycerz zbliżał się nieubłaganie. Wreszcie znalazł się zaledwie parę kroków od struchlałego Badyla. Powolutku uniósł nad głową miecz.
Badyl jednak nie czekał, aż spadnie morderczy cios. Strach go uskrzydlił. Ryknąwszy rozpaczliwie: — Mamo, ratuj! — puścił się na oślep przed siebie. Za jego plecami rozległ się szyderczy śmiech. Badylowi się zdawało, że cała banda chichoczących upiorów następujemu na pięty.
W życiu jeszcze tak nie zmiatał. Pole nie pole, rów nie rów, byle się schronić, byle dopaść jakiejś zbawczej furtki.
Nie pamiętał, w jaki sposób znalazł się przed domem Wiercipięty.
101
Rzucił się do drzwi, łomocąc w nie pięściami. Po chwili rozbłysło światło nad wejściem, a w progu ukazał się dziadek Mikołaj i rozespany Wiercipięta, obaj w pasiastych piżamach.
—  Co się stało? — wykrzyknął dziadek.             i Badyl rzucił mu się w objęcia.
—  Duch! Duch! — bełkotał.            ' Dopadł go Wiercipięta i zaczął tarmosić.
—  Co za duch?! Opamiętaj się! Co ty gadasz, idioto! Sam ducha udawał, to mu się widocznie we łbie pomieszało.
—  Widziałem na własne' oczy — zaprotestował żałośliwie Badyl, obficie siąkając nosem. — Taki był okropny, zbroję miał. I hełm!
Dziadek odsunął go na długość ramienia.
—  Uspokój się, chłopcze, i opowiedz wszystko dokładnie. Ale najpierw doprowadź się do porządku. Jak ty wyglądasz?!
W sionce wisiało lustro. Przechodząc do łazienki Badyl zerknął w nie mimochodem. Zdębiał. Swoją piegowatą fizys uważał w skrytości ducha za dosyć przystojną, co zdawały się potwierdzać spojrzenia niektórych koleżanek. Tymczasem teraz ze zwierciadła spoglądała nań jakowaś łaciata poczwara. Wybałuszone na wierzch oczy, czupryna w nieładzie, placki błota na policzkach, na nosie i brodzie.
—  Ciebie samego można się przestraszyć! — Wojtek szturchnął go przyjaźnie w plecy. Niedawne urazy zostały zapomniane.
Nalewając mu ciepłej wody do miednicy rozpytywał o wszystko. Badyl nie skąpił szczegółów. Opowiedział i o tajemniczym przechodniu, i o zebraniu u Janickiego, wreszcie o tym upiornym monstrum, które ujrzał na łące.
—  Więc powiadasz — rzucił Wojtek pozornie niedbale — że to był ogród nad samą łąką? A od drogi szedłeś w lewo?
—  W lewo — potwierdził Badyl nieco stropiony tymi topograficznymi zainteresowaniami kolegi.
—  Nie przechodziłeś przypadkiem przez kładkę?
—  Jaką znów kładkę, co ty gadasz? A prawda — przypomniał sobie — jak wiałem stamtąd, to był jakiś rów czy coś, nie zwróciłem na to uwagi, i deska nad tym...
—  No właśnie — Wojtek skinął głową.
—  Co ty znowu knujesz? — Badyl spozierał podejrzliwie.
—  Eee, nic — zbył go tamten. — Chcesz, poproszę dziadka, żeby mi pozwolił odprowadzić cię do domu,  bo znowu jakaś zjawa może cię
102
połknąć. Nie jest jeszcze tak późno, dziadek powinien się zgodzić -4-prysnął z łazienki zostawiając oszołomionego Badyla z mydłem obficie spienionym i rozmazanym na obliczu.
Kiedy po chwili wynurzył się z łazienki różowiutki i pachnący świeżością, Wiercipięta już wbijał się w ukochaną beżową wiatrówkę.
—  Zabieraj się — rzucił. -*- Dziadek zgodził się wysłuchać wyjaśnień jutro, a teraz mogę cię odprowadzić. Już jedenasta, śpiesz się — poganiał.
Badyl był coraz bardziej zdziwiony. Wiercipięta gnał, jakby go chodnik w stopy parzył, a chociaż towarzysz rozwodził się nadal nad swymi dramatycznymi przeżyciami, wydawało mu się, że druh puszcza to mimo uszu. Zamilkł obrażony. Zatrzymali się wreszcie przed Badylowym domem. Wszystko zdawało się być słodko uśpione, w nieszczęsnym uciekinierze jednak dopiero teraz zakołatało serce na myśl o tym, co będzie, jeżeli ojca obudzą te przeklęte, skrzypliwe drzwi. Ale bezlitosny Wojtek popychał go energicznie naprzód.
—  Jutro pogadamy, no, marsz! — i zanim się Badyl opamiętał, wleciał jak z procy do ciemnej sionki. Wojtek musiał drzwi zaczarować. Zamknęły się bezszelestnie.
Badyl zdumiałby się jeszcze bardziej, gdyby wiedział, że przyjaciel ruszył energicznym krokiem w stronę wprost przeciwną niż ta, w której mieszkał. Wojtek szedł do Janickiego.
Z chaotycznej opowieści kolegi wywnioskował, że ogród, w którym nastąpiło spotkanie z tajemniczą zjawą, znajdował się na tyłach rodzinnych włości Pawełka: Tylko ktoś taki roztargniony jak Badyl, z nosem wiecznie w chmurach, nie mógł na to wpaść. Dla niego było jasne, że musiano spostrzec Badyla zakradającego się do ogrodu, potem pod oknem. Łatwo się było domyślić, że Janicki pozostawał zapewne w jakichś konszachtach z piekielnym widmem. Sprawę trzeba niezwłocznie wyjaśnić.
W oknie od ulicy jeszcze się świeciło. Wiercipięta, który nie odznaczał się taką długością jak Badyl, musiał się wspiąć na podmurówkę, aby zajrzeć do środka. W pokoju był tylko Janicki. Siedział na stole przeglądając jakąś książkę. Buty miał umazane gliną. Wiercipięta przypomniał sobie gliniaste placki na policzkach Badyla i mimo woli się uśmiechnął.
Zastukał w szybę. Janicki zeskoczył ze stołu, zmarszczył brwi i podbiegłszy do okna szarpnął je otwierając na całą szerokość. Dobrze, że Wiercipięta przezornie zeskoczył na ziemię, bo mógł oberwać potężnego guza.
103
- Kto tam? — spytał szorstko Janicki.
—  To ja, Wojtek.
—  Czego chcesz? Zmiataj stąd! — warknął groźnie Paweł i już zamierzał zamknąć okno, kiedy Wojtek, przyskakując do niego, powiedział:
—  Koniecznie muszę z tobą porozmawiać. Heniek, gdyby tu był, też by cię o to prosił.
Paweł zastanawiał się przez chwilę.
—  No dobra. Właź! — powiedział wreszcie. — Dasz radę? Bo drzwi nie mogę otworzyć.
—  Wlezę, tylko podaj mi rękę.
Po chwili Wiercipięta znalazł się w pokoju. Paweł znów przysiadł na stole. Bawił się scyzorykiem.
—  Gadaj, czego chcesz — patrzył spode łba.
—  Chcę ci powiedzieć, że już cię nie będziemy tropić... To, co było dzisiaj, już się nie powtórzy.
—  Co było dzisiaj? — Paweł kpił w żywe oczy.
—  Nic — Wojtek naśladował jego niedbały ton. — Badyl się najadł strachu. 1 słusznie. A z tym rycerzem pomysł był fajny.
—  Z jakim rycerzem? — Janicki udawał, że nie rozumie.
—   Nie bujaj! — Wiercipięta nagle się roześmiał. — Wiem już, po co ci była potrzebna książka od pana Pęduszki. 1 dlaczego interesujesz się husarią z czasów króla Jana III. Zdaje się, że wiem nawet, do czego ci się mogła przydać stara beczka i blaszanki po farbie.
Na twarzy Janickiego zdumienie walczyło o lepsze z rozbawieniem. Wreszcie nie wytrzymał. Roześmiał się. A z tym uśmiechem zaraz zrobił się o wiele bardziej sympatyczny.
—  Sprytnie to wykombinowałeś. No to patrz — powiedział podchodząc do rozłożystej szafy stojącej pod ścianą.
Otworzył drzwi. Wewnątrz zamiast ubrań znajdowało się coś, co z daleka przypominało wielkoluda, a z bliska okazywało się wybornie odrobioną w szczegółach zbroją rycerską.
—  Spojrzyj! — Paweł pokazywał rysunek w książce. Nachylili się nad nim obaj. Tak, to było to samo. Wiernie odtworzona z wyblakłej ryciny zbroja.
Wojtek spojrzał na chłopca z podziwem.
—  Jak ty to zrobiłeś?!
—  No nie ja sam — tłumaczył Paweł. — Kilku nas nad tym ślęczało po
104
nocach. Tylko strasznie trudno było o blachę. Tolek sobie przypomniał, że widział jakieś szczątki na wyspie. Nie masz pojęcia, ile się napracowaliśmy, żeby to wyprostować i ściągnąć tutaj.
—  To dlatego jeździłeś na wyspę.
—  No. Nie mówiłem tego Heńkowi, bo wolałem do czasu zachować w tajemnicy. My się z tym szykujemy do Wielkiej Gry, wiesz? Więc jakby się rozniosło, toby nie było żadnej niespodzianki. A tak?! Wyobrażasz sobie, jaktko będzie piorunujący widok?! Stawonóg zemdleje z wrażenia, kiedy nasz rycerz wkroczy do sali gimnastycznej w czasie akademii! — Śmiał się przejęty własnym pomysłem i podziwem, który widniał w;) oczach Wojtka.
• — Fantastyczna jest ta zbroja! — Wojtek niemal nabożnie przesuwał palcem po ostrych krawędziach. — Nic dziwnego, że biedny Badyl najadł się strachu.                                                                                '
—  Ten wasz cały Badyl! — skrzywił się Paweł z niechęcią. — Zarozumiały i nadęty półgłówek. Tobie zresztą też się zdaje, że jesteś pępkiem świata. No pewnie, panicz z Warszawy zjechał w taki zapadły kąt, to nic tylko przed nim pokłony bić.
—   Nie mów tak! — Wojtek zacisnął pięści. — Czy przyszedłeś kiedy pogadać z nami po ludzku? Nigdy się nie przechwalałem, że jestem z Warszawy. Zresztą wielu ludzi jest z Warszawy. Ponad milion. Czym tu się chwalić?!
—  No to jeżeli nie Warszawą, to swoimi rodzicami się pyszniłeś. „Mój 'tatuś — naukowiec, rroja mama — dziennikarka...'"— przedrzeźniał go
piskliwie.                                                                   '                          «
W oczach Wiercipięty wbrew woli zakręciły się łzy.
—  Jesteś podły — wykrztusił przez zaciśnięte gardło. — Wiesz dobrze; że nie chodzi o ich zawód ani stanowisko, że jeżeli o nich mówię, to nie dlatego...
—  A dlaczego? No, powiedz, malutki. Tylko się nie rozpłacz — szydził
Janicki.
Wojtek opanował się z trudem. Nie przyszedł tu przecież, żeby tamtego nalać. A same pięści się do tego rwały. Przyszedł... Właściwie po co on przyszedł? Uwierzył Heńkowi, tak? Że ten Janicki nie jest taki zły. Chciał go nawet wciągnąć do ich Bractwa, opowiedzieć o dyliżansie, o poszukiwaniach skarbu. Bo w końcu Paweł nie jest głupi. Taką zbroję zmajstrować to nie byle co. Ale podły jest, podły, podły! Nie miał racji Heniek. Lepiej stąd iść, postawić krzyżyk na Janickim.
Zamiast jednak zdzielić Janickiego pięścią, na co miał ochotę, albo
105
uciec przez nie domknięte okno, pozostawiając za sobą tego szydliwca, niespodziewanie dla samego siebie zaczął mówić.. Bezładne to było i zdyszane, ale Janicki słuchał. I nawet już nie przerywał.
—  Ty tego nie rozumiesz... Tutaj mi jest dobrze... 1 dziadek, i wszyscy... No i Heniek... A mama mi ostatnio napisała, że połowa naszej rozłąki już minęła, że reszta zleci jeszcze szybciej... Chcę być znowu z nimi, wiesz? Żeby słyszeć klekot jej maszyny do pisania, kiedy zasypiam, żeby chodzić z ojcem na wędrówki za miasto... Ojciec mi pisał o wyprawie. Jest wyjątkowo trudna. Ojciec chorował.:, jeszcze teraz nie czuje się dobrze. Pewnie się mamie do tego nie przyznał. Ona by... Nie wiem... Heniek to jak brat, wiesz? ĄJe i on nie wszystko rozumie. Myśli, że ja tak tylko za domem... A oni są. ciągle przy mnie, wiesz? Tylko że ich nie mogę dosięgnąć. Ale widzą mnie, uśmiechają się, są... Nie umiem tego powiedzieć... Gdybyś ich znał...
Janicki przemówił jakimś dziwnie ochrypłym głosem:
—  Nigdy nie miałem takich rodziców, to skąd mam wiedzieć? Podszedł do okna, bębnił palcami o szybę. Wojtkowi przypomniało się to,
co mówił Heniek. Zrobiło mu się żal Janickiego. Nagle tamten odwrócił się. Twarz miał skurczoną, złą. Natarł na chłopca niższego od siebie niemal o głowę.
—  Zabieraj się stąd! Zaraz! Nie chcę cię widzieć! Żadnego z was nie • •••   chce widzieć!              *
Wojtek cftfał się przed nim zaskoczony. Nie miał pojfoia, czy za chwilę pięść
Janickiego nie wyląduje na jego twarzy. Zanosiło się na to. A tamten syczał:
"— Z jakiej racji to ty właśnie masz t^kię cholerne szczęście, a nie ja?
' Dlaczego? Zjeżdżaj Stąd, bo cię zatłukę! Nienawidzę cię! Nienawidzę! — I
nagle rzucił się na łóżko zasłaniając sobie głowę rękoma.
Ten bezbronny gest był bardziej wymowny niż słowa. Wojtek stał przy oknie spoglądając na Pawła i nic mu nie przychodziło do głowy. Co powinien uczynić? Czy mógłby tamtemu jakoś pomóc?*Ale przecież Paweł powiedział, że go nienawidzi! Za co? Czuł zupełną pustkę w głowie, pustkę rozsadzającą mu czaszkę, czuł, że musi stąd uciekać jak najprędzej.
Jednym susem przesadził parapet. Niezgrabnie upadł na kamienną ścieżkę, ale nawet nie poczuł bólu. Biegł do domu, pragnąc jak najszybciej schronić się w swoim pokoju.
. 1 oto ten zadziorny, czupurny chłopak, który gotów byłby z motyką porwać się na słońce, biegł teraz potykając się i szepcąc bezradnie do siebie: -  Mamo. mamo, co ja zrobiłem?!... Po twarzy spływały mu cieple krople. Może deszcz.
t * 106
Rozdział dziesiąty
list — znowu ten facet — wyprawa do Szczeckich Dołów — kudłaty pies i jego właściciel — ślubna
kareta
Usłyszawszy o nocnych przygodach towarzysza, Bigbit zasępił się. Masz, babo, placek! Układał sobie, że wciągnie Janickiego do ich paczki, a Badyl, jak zwykle, nabruździł.
Natomiast Badyl, znowu obrażony na cały świat, zaraz po lekcjach poczłapał do domu. Wiadomość o wspaniałej zbroi skonstruowanej przez Janicczaków nie poprawiła mu humoru. Wprost przeciwnie. Nie mógł sobie darować, że się tak dał nastraszyć. Przecież wiał stamtąd jak zając. 1 czego się tak przeląkł? Blaszanego rynsztunku! Wojtek wprawdzie się nad nim zlitował i ani słówkiem nie pisnął nikomu, że kolega stchórzył, ale on, Badyl, nie dałby trzech groszy za to, czy Wiercipięta długo utrzyma język za zębami. Okazja była niebywała. Na jego miejscu nie mógłby ręczyć za siebie. Wprawdzie znał Wojtka na tyle, aby wiedzieć, że nie jest paplą, ale
zawsze...
Badyl pojawił się w domu z tak żałosną miną, że matka na wszelki wypadek zapakowała go do łóżka, podtykając jakieś ziołowe napary. Pił posłusznie. Miał cichą nadzieję, że towarzysze, zwiedziawszy się o jego niemocy, przybiegną go pocieszać i dzięki temu wczorajsza historia pójdzie w niepamięć. Do wieczora jednak nikt się nie pojawił.
Bigbit i Wiercipięta mieli poważniejsze sprawy na głowie niż troszczenie się o samopoczucie Badyla.
Wojtek powtórzy) przyjacielowi rozmowę z Pawłem. Nie taił swego rozżalenia. Bigbit kręcił głową i milczał. Rozumiał, jak bardzo niesłuszne oskarżenia musiały zaboleć Wojtka. Wydawało mu się zarazem, że wybuch Pawła nie był spowodowany zwykłą złością, że przyczyniło się do niego coś, co musiało Janickiemu zawadzać jak drzazga. -~, Muszę sam z nim pogadać  -  zadecydował. Łatwiej mógł zrozumieć rozgoryczenie Pawła.
107
Sam przecież nawet nie pamiętał rodziców. Czasem było diabelnie ciężko słuchać, jak koledzy opowiadali o swoich starych, o zwyczajnym, codziennym życiu...
Przypomniał Wojtkowi o czekającym ich wywiadzie z Więckowiakiem. Wiercipięta jednak jakoś przygasł, nie zdradzał ochoty, aby się tam wybrać. Heniek więc zaofiarował się, że pójdzie sam. Mieli się spotkać przy dyliżansie.          ■                                   .      ,
Wojtek zaraz po obiedzie, zabierając z (sobą długopis i parę Jcartek listowego papieru, pomknął do szopy. Ledwie się" usadowił'w karecie i ■ ?krobnąl parę pierwszych zdań, dobiegł go chrobot na dachu, a po chwili Joli-zeskoczyła.zwinnie na podłogę. Skrzywił się niechętnie. Nie miał ochoty na rozmowy. .                                                                'j
Dziewczynkę za to ucieszył jego widok. Podbiegła do powozu.
—  Jak to dobrze, że jesteś. Wszędzie was szukałam. Tylko Badyl został w domu, ale podobno chory, ma grypę czy coś...
—  Teraz grypa? Zgrywa się! A ty coś taka wniebowzięta?
—  Wyobraź sobie, widziałam list!
Oświadczenie to wywarło piorunujący efekt. Wojtek w mgnieniu oka znalazł się przy niej i uchwyciwszy jej ręce pytał gorączkowo:
—  Znalazłaś? Masz go? Pokaż! Jola potrząsnęła głową.
—  Nie szarp mnie, wariacie. Nie mam, tylko widziałam... Dzisiaj rano ktoś ciotkę wywołał na chwilę, a ja przypadkiem przechodziłam koło jej pokoju i zobaczyłam niebieską kopertę na ziemi. Ciotka musiała ją zrzucić, jak wychodziła. No więc podniosłam. I wtedy zobaczyłam, że jest zaadresowana do pana Barcikowskiego, kierownika szkoły w Gościeradowie. Pomyślałam, że to chyba ten list, którego szukamy, bo koperta była otwarta i...
—  Przeczytałaś?
—  Nie wszystko, bo nie miałam czasu i bałam się, że ciotka wróci. Coś tam było o mieniu społecznym i że klucz jest pod kamieniem przy studni, a skarb został ukryty w Szczeckich Dołach. Że pan Suchodolski przed śmiercią wspomniał o tym ojcu pana Marciniaka. Że potem obaj Marciniakowie szukali tego skarbu na własną rękę, ale nie znaleźli... — Jola aż się zadyszała.
—  Czekaj, nic z tego nie rozumiem. Jaki klucz? Od czego?
—  Nie pamiętasz, że pan Eligiusz wręczył mu klucz? O tym było w tamtych szpargałach.
108
—  Ale do czego był ten klucz? — zirytował się Wojtek. — Dziewczyno, opowiadaj porządnie.
—  Kiedy zdaje się, że nawet pan Marciniak tego dobrze nie wiedział. Posiadał klucz, ale nie miał pojęcia, jaki zamek można nim otworzyć. A co to są Szczeckie Doły?
—  To takie wąwozy, parę, kilometrów stąd. Ale tam nie ma żadnych zabudowań, ani nic.
—  A po co ci zabudowania?                       ' .'.                  ••'••'. /— No przecież klucz...                                                '   '
.   *- To wcale nie -musi. być klucz qd. dfzwiv ale ,na przykład' od, jakiejś' skrzyni zakopanej w ziemi albo .ukrytej w tych wąwozach.           .   „  •
Wojtek był zupełnie zgaszony.                        .
—  Skoro Marciniakowie szukali przez tyle lat i nic nie znaleźli, to znaczy, że nie warto szukać. Pan Eligiusz to pewnie tak schował, że się do końca świata nie znajdzie.
Jola nie bardzo go słuchała, zajęta własnymi myślami.
—  Pamiętasz, co było w pamiętniku? Że ten chłopak, Michałek, został postrzelony właśnie w pobliżu Szczeckich Dołów. Może widział pana Eligiusza właśnie w chwili, kiedy tamten coś ukrywał... Gdyby tak znaleźć to miejsce...
—  Właśnie! — Wojtkowi oczy zabłysły. — To wcale niegłupie, Jolka. Czekaj... zdaje się, że Heniek tu człapie. Posłuchamy, co powie.
Bigbit nadziany był nowinami jak tuczna gęś jabłkami. Z miejsca rozpoczął relację:
—  Pan Więckowiak na tego faceta strasznie cięty. Autem, powiada, przyjechał, kolację zjadł, przenocował, a potem cichaczem nawiał. Grosza nie zapłacił. Zabrał się cichuteńko, zanim kto wstał, i zniknął jak kamfora. Widocznie to było wtedy, kiedy go chłopaki Mazurka przyuważyli. Pan Więckowiak darować sobie nie może, że to, powiada, na milę od tego gościa czymś podejrzanym zalatywało...
—  Pijany był? — pisnęła z przejęciem Jola.
—  Nie. Tylko, rozumiesz, taki dziwny typek. Przedstawił się Więcko-wiakowi, niby że jest znajomym jego brata z Warszawy i że ten mu polecił do przenocowania w Gościeradowie swój dom rodzinny. Pan Więckowiak nie miał powodu, żeby nie uwierzyć. Z tego brata to on jest bardzo dumny, że tak się wykształcił i na ludzi wyszedł. Ma teraz własny warsztat naprawy samochodów. Opowiadał mi o tym warsztacie, bo się zgadało, że samochody lubię. I wtedy mi przyszło do głowy, że Ireneusz może znać
109
brata pana Więckowiaka po prostu z tego warsztatu. No, że mu samochód reperował albo co - wyjaśnił widząc dwie pary oczu wpatrujące się w niego z podziwem. — 1 wtedy mogli się zgadać o bracie w Gościeradowie. Ireneuszowi to podpadło... — Bigbit rozgadał się dumny z własnej bystrości.
-   Wal dalej, stary — zachęcał go Wojtek:
-   Panu Więckowiakowi ten pomysł też się spodobał. Powiedział, że to możliwe i że zaraz do brata napisze, czy zna takiego faceta. A ponieważ jest zły, że go tamten tak wykiwał, więc mi opowiadał ze szczegółami jego wizytę. No i są dwie ważne rzeczy...
Heniek zamilkł i zrobił ważną minę. Jola aż ręce złożyła.
-   No, nie bądź taki paskudny. Mów!
-   Po pierwsze, że Ireneusz przyjechał szarym samochodem z rejestracją warszawską. Okazuje się, że miałem rację wtedy w Zawichoście. A nie chcieliście wierzyć — dodał z wyrzutem.
Wojtek poczerwieniał.
-   To nie ja, to Badyl — bąknął.
—   Po drugie — ciągnął wspaniałomyślnie Bigbit — Ireneusz rozpytywał o drogę do Szczeckich Dołów. 1 co wy na to? — spojrzał tryumfalnie.
- To już jest wyraźny ślad.                                                   .            .
Spuścili głowy. A to ci historia! Ireneusz chciał po prostu wykorzystać wskazówki zawaite w liście pana Marciniaka. Jak tu Heńka rozczarować, kiedy aż kipiał z entuzjazmu.
Wysłuchał opowieści o liście. Zdali mu też relację ze swoich domysłów.
-   Więc, rozumiesz — kończył Wojtek — to jest ślad, który prowadzi donikąd.
Bigbit słuchał ich ze zmarszczonym czołem.
-   A ja bym jednak spróbował — odezwał się wreszcie. — Może będziemy mieli więcej szczęścia?
Jolce te słowa dodały otuchy.
—   Chłopaki, nie jest tak późno. Może zdążymy tam jeszcze dziś polecieć?
Trzeba zawiadomić Badyla. Ort nam nie daruje, jeżeli pójdziemy bez niego.
-   Kiedy podobno jest chory. Tak mówiła jego mama.       |
—   Coś mi się zdaje, że Badyl choruje wtedy, kiedy mu wygodnie.
110
W szkole był, zdrowiutki. Nawet słyszałem, jak się z którymś chłopakiem umawiał na niedzielę na ryby. Ale niech będzie,
—  No to na co czekamy? Idziemy?
—   Idziemy.
Ruszyli znaną im dobrze ścieżką wzdłuż rzeki. Mijając ruderę, w której mieszkał pan Pęduszko, Wojtek zauważył:
—  Warto byłoby jeszcze kiedyś wpaść do niego. Facet nie z tej ziemi — zwrócił się do Joli.
—  Moglibyśmy mu przynajmniej ten śmietnik przed domem uporządkować w dowód wdzięczności.
—  To jest myśl — poparł ją Wojtek. — Zagrabimy raz dwa.
—  Ja przyniosę flance od ciotki, chociaż to już późno na sadzenie kwiatów. Ale może coś się przyjmie.
—  A po co kwiaty?
—  No, żeby miał ładniej.
—  Nie wydaje mi się, żeby on zauważał takie rzeczy — mruknął pod nosem Bigbit, ale nie chcąc sprawiać dziewczynce przykrości, nie protestował dłużej.
Szli rozprawiając o najświeższych wydarzeniach. Tak się zagadali, że nie zauważyli, jak ścieżka wywiodła ich w przeciwną stronę.
—  Zaraz — Bigbit rozejrzał się po okolicy. — Jak tak dalej pójdziemy, to zajdziemy do Wólki Szczeckiej. Wąwozy są bardziej na lewo.
—  To jak prowadzisz?
—  Trzeba było skręcić po drodze. No, nic się nie stało. Nie będziemy się wracać, bo szkoda czasu.  Pójdziemy przez te zarośla na przełaj i „ skrócimy sobie drogę, o               .      .                •
Poszli. Ale rychło mieli się p/yekonać, jak trafne jest przysłowie, że „kto drogi prostuje, ten w domu nie nocuje". Zachwalane przez Henia zarośla* przeobraziły się w zagajnik, zagajnik w jakieś piekielne chaszcze. Zapałętali się w ostrężyny. Przystanęli bezradnie.
—  Tutaj płynie rzeczka — bystre ucho Wojtka wychwyciło nieznaczny   , plusk. — Chodźmy tam, może natrafimy na jakąś ścieżkę.
Przedarli się na brzeg. Rzeczułka to była niepozorna, ledwie odrobinę wody sącząca, ale za to szeroko otoczona bagniskami, z których tu i ówdzie wyrastały cherlawe olszyny. Ślimaczo pachniało błoto. Wojtek próbował sforsować rzeczkę, ale zapadłszy się w trzęsawisko, dał spokój. Jola zwinnie przeskakiwała z kępy na kępę. Krzyczeli na nią, żeby wracała. Tutaj jest jakiś dom — zawołała. — Na drugim brzegu.
///
Istotnie, ukryta wśród zarośli stała niewielka chałupa, szarą strzechą kryta. Z daleka trudno ją było dostrzec w tym mizernym lesie. Szare ściany i dach zlewały się z tłem otoczenia.
Dopiero teraz zobaczyli wypełzły ślad ścieżynki, rzadko widać uczęszczanej. Przez wodę przerzucono pniak, tkwił do połowy zanurzony w błocie, oślizły.
Jola pierwsza znalazła się na tym niepewnym mostku, chybnął się pod nią zdradliwie. Przeszli na drugą stronę i stanęli zakłopotani. Przed nimi wyszczerzył się spróchniały, ale wysoki płot. Bystre oko Wiercipięty wyśledziło dwie deski trzymające się na słowo honoru. Istotnie, dawały się z łatwością odchylić. Przez utworzoną w ten sposób dziurę można by było przepchnąć nawet ową beczkę, na którą ongiś ostrzył sobie zęby Janicki. Toteż cała trójka błyskawicznie znalazła się za parkanem. Wkroczyli śmiało na podwórze.
I naraz, zanim się ktokolwiek obejrzał, dosłyszeli ponury skowyt i jakiś szary, olbrzymi cień skoczył Wojtkowi na piersi i obalił go na ziemię.
Było to ogromne psisko. Dopiero teraz spostrzegli, że nad podwórzem przeciągnięty byl drut, do którego przyczepiono na lince psa w ten sposób, że ktokolwiek zbliżał się do domu, musiał się dostać w zasięg jego kłów. Leżał teraz na chłopcu, a przekrwione ślepia bestii i charkot dobywający się z gardzieli nie zdawały się wróżyć nic dobrego.
Towarzysze Wojtka stali skamienieli z przestrachu. Wreszcie Bigbit oprzytomniał i próbował zbliżyć się do zwierzaka, przemawiając doń najprzyjaźniej, jak umiał. Ale pies nie reagował na dobre słowa. Nie był widocznie przyzwyczajony do tego, aby mu ktokolwiek okazywał dobroć. Podniósł łeb i zawarczał ostrzegawczo.
Za plecami dzieci coś skrzypnęło. Odwróciwszy się ujrzeli człowieka stojącego w progu chaty. Niewielkiego wzrostu, przygarbiony, głowę jego pokrywały kudły, zmierzwione podobnie jak kudły psa. Odziany był w jakąś niewymownie brudną i podartą kapotę. Zabełkotał coś niezrozumiale.
—  Proszę pana! — rzuciła się ku niemu Jola. — Proszę pana, niech pan odwoła psa. On zagryzie Wojtka!
Człowiek zdawał się jej nie rozumieć. Stał bez ruchu i tylko poruszał szczękami, jakby coś żuł.
—  Proszę pana! *~ Jola nie mogła powstrzymać łez. — Niech pan zabierze psa. On go zagryyyzie! — rozbeczała się na cały głos.
Mężczyzna powoli zbliżył się do rozciągniętego na ziemi Wojtka. Pies
^        Karkołomna gra
113
wpatrzony był czujnie w swego pana, sprężony. Ten nachylił się nad Wojtkiem, powiódł ręką po jego twarzy. Wreszcie mruknął coś. Pies zerwał się natychmiast. Człowiek, nie patrząc na nich, nie słuchając podziękowań, odwrócił się i wolno ruszył z powrotem. Zatrzasnęły się za nim drzwi. Cała trójka wycofała się w kierunku zbawczej dziury w płocie. Znalazłszy się za parkanem odetchnęli z ulgą.
—  Nic ci się złego nie stało? — Trzymali go z obu stron, potrząsali, jakby nie mogli uwierzyć, że jest zdrów i cały.
Wojtek oddychał szybko. Był bardzo blady.
—  Nic mi nie jest — wyjąkał. — Tylko jak upadłem, to coś mi się stało w nogę. Wykręciłem czy co...
—  Pokaż! — Heniek pochylił się nad przyjacielem, dotknął nogi w kostce. Wojtek syknął z bólu.
—  Trzeba jak najszybciej wracać — zadecydowała Jola. Ona teraz objęła komendę, tamci stali zupełnie bezradni. — O Szczeckich Dołach nie ma co myśleć. Pójdziemy tam kiedy indziej. Teraz tylko spróbuj, czy dasz radę iść.
Wojtek zaciskał zęby. Widać było, że każde stąpnięcie sprawia mu ból.
Ale i pomóc nie było łatwo w tych wertepach. Wlekli się powolutku, przystając co chwila. Odetchnęli, kiedy się wreszcie wydostali na dróżkę, którą pochopnie porzucili idąc za namową Bigbita. Zrobili siodełko z dłoni i próbowali ponieść Wojtka, ale jakoś to nie szło.
Słońce było już nisko, kiedy dobrnęli w pobhże domu pana Pędusźki.
—  Odpoczniemy tutaj — powiedział Henryk. 1 śmiało już tym razem zastukał do drzwi.
Pan Pęduszko ucieszył się na ich widok, a później zafrasował, dowiedziawszy się o przygodzie Wojtka.
—  Wiem, do kogo zabłądziliście — odezwał się po chwili milczenia. — Nie możecie mieć za złe temu człowiekowi, że was w ten sposób potraktował. On zdziczał zupełnie i chyba jest obłąkany od czasu, jak mu Niemcy całą rodzinę wymordowali, a wieś puścili z dymem. Prawie wcale nie opuszcza swej chałupy, jakby się ciągle jeszcze bał, że go ktoś napadnie, zabije. Niewielu ludzi ocalało z tego pogromu, a może to i gorzej dla niego, że przeżył i widział, jak okrutną śmiercią zginęli jego najbliżsi.
—  Jaki pogrom?
—  Nie słyszeliście o tym? W maju to było, w czterdziestym czwartym roku. Niemcy zaczęli wtedy przeprowadzać tu pacyfikację. Ludzie pomagali partyzantom — bo tu niedaleko w lasach lipskich i w Puszczy
114
Solskiej znajdowały się duże zgrupowania naszych oddziałów. Przyjechały samochody, w których siedzieli po zęby uzbrojeni Niemcy. Okrążyli Wólkę Szczecką, Szczecyn, Borów... Spędzili wszystkich mieszkańców wsi: mężczyzn, kobiety/starców, dzieci. I wystrzelali. Wsie potem podpalono na czterech rogach... Wszystko poszło z dymem, uratowali się nieliczni, ukryci w piwnicach i dołach na kartofle, ale i tam wielu się wydusiło:
Słuchali wstrząśnięci. Milczenie się przedłużało. Pan Pęduszko ockną) się z zamyślenia.
—  Tak, krwawa była historia tych okolic. Krwawa, ale i piękna... Zawsze wierni tej ziemi - mówił jakby do siebie. — Podobno niełatwo trafić do tej chałupy. Dziwny przypadek was tam zaprowadził. Już dawno chciałem się dowiedzieć, co się .z tym odludkiem dzieje. Tam nikt'nie zagląda... Trzeba z kimś o tym pogadać.Tak dalej być nie może. Mógłby tam zemrzeć, a nawet nikt by się-o tym Wdowiedzial... "Słuchajcie, chłopcy, poprosicie jutro pana Bartkowskiego, żeby do mnie zajrzał, dobrze?                  -                                        •    .
—  Skoczę tam jeszcze dzisiaj. Na pewno: A teraz już,idziemy. Wojtek, lepiej ci?      *                                                          •   •     ..'   '-.'-.   '
—  Jakoś to będzie! — Wojtek nadrabiał miną, ale gdy. Bigbit popatrzył na jego nogę, przeraził się, taka była spuchnięta.
—  Nie ma mowy, tak dalej nie pójdziesz. Wiesz có, skoczę do domu po rower. Podjadę tu i zabiorę cię na ramę. Tak będzie o wiele szybciej.
—  Racja — przystał na to rozwiązanie Wojtek. Rzeczywiście nie miał siły na daleką wędrówkę. A do domu było kawał drogi.
Heniek pocwałował, jakby mu tysiąc zażartych brytanów siedziało na' karku. Rozmyślał z lękiem, czy uda się wyprowadzić rower tak, żeby ciotka nie zauważyła. Bo inaczej znów się zaczną długie wyjaśnienia i korowody: a na co, a po co, a kiedy wrócisz, a znów gdzieś latasz.
Miał jednak szczęście. Ciotka akurat gdzieś wyszła. Wyprowadził z szopy rower; stary to był grat, ale oczko w głowie Henryka. Ileż to on godzin spędził nad nim czyszcząc, oliwiąc, dobierając części — rower bowiem składał się z kilku rowerów, z których każdy, zdaniem byłego właściciela, nadawać się mógł tylko na szmelc. Podśmiewali się z Bigbita, kiedy wybłagiwał od nich te szczątki. Szkoda czasu, chłopcze, mówili, nic z tego nie będzie. Ale chłopak był wytrwały. No i wreszcie zmajstrował dwukołową machinę, na oko dość cudaczną, ale poruszającą się nawet sprawnie. Podrygiwało się -na niej prześmiesznie i bardziej wrażliwa istota przenigdy by tego pojazdu nie dosiadła, Bigbitowi jednak owe drgawki nie przeszkadzały.
115
Rozwinąwszy imponującą szybkość, zajechał przed dom pana Pędusz-ki. Tamci gadali w najlepsze, Wojtek siedział z miną męczennika ż jedną stopą zanurzoną w balii zimnej wody. Jola podskoczyła do Heńka. Na policzkach miała wypieki.
—  Czy wic?" — trzepała — pan Pęduszko opowiadał nam właśnie o tym, że jego ojciec woził pana Eligiusza wtedy, w maju, do Szczćckich Dołów. Że chociaż ulewa była straszna, pan Eligiusz wysiadł i bardzo długo go r'   było. A jak wrócił, to niósł coś pod płaszczem.
—  Może skarb?! —   Bigbit wykrzyknął.
—  Poszaleliście z tym'skarbem! '■-*■ fuknął pan ..Pęduszko. —.Dopiero co tłumaczyłem tej parze — wskazał na Jolę i Wojtka — fej zwariowanej' parze — dodał — że pan Suchodolski był człowiekiem wielce majętnym, ale większość dochodów przeznaczał na gromadzenie zbiorów, o których wam już powiedziałem. Wspomagał ubogich, czy ja wiem zresztą, co z tym robił, ale w każdym razie nie zawracałby sobie głowy tym, żeby coś pakować do skrytek. To by nie miało sensu. Po co? Owszem, była jakaś tajemnica, której strzegł jak oka w głowie. Nie wiem, co by to być mogło. Mój ojciec wścibstwa nie lubił i szanował cudze sekrety.
—  Ale co to za tajemnica, jeżeli w grę nie wchodzą skarby?
—  Co ty tam wiesz! To były czasy niespokojne... Mogło równie dobrze chodzić o sprawy polityczne. Nawet to się wydaje o wiele bardziej prawdopodobne. Panu Eligiuszowi zawsze na sercu leżała sprawa Polski, obojętne, jaką cenę za tę służbę zapłacić hy mu przyszło.
—  Mówił pan coś o karecie, którą lubił jeździć pan Eligiusz. Czy wie pan o niej coś więcej? — odezwała się Jolka.
—  Musiałbym poszperać w pamięci... Nie, chyba niewiele o niej wiem. Tyle, że to była ślubna kareta jego babki, owej Marianny z Prażmowskich, wykonana w słynnych zakładach Dangla, które mieściły się w Warszawie przy Rymarskiej. Kareta zwyczajem ówczesnym musiała mieć herb — snuł głośne rozważania pan Pęduszko.
—  Jaki to był herb? — zapytał głośno Bigbit, ale to pytanie musiało nurtować wszystkich, ponieważ ich oczy wlepione były w pana Pęduszkę.
—  Jaki herb? — zastanowił się. — Czyja wiem? Chyba Prażmowskich, bo to była przecież kareta, którą Marianna otrzymała ze ślubną wyprawą. Podaj mi tę grubą książkę — zwrócił się do Joli. — Nie tę, na niższej półce, koło zielpnego grzbietu, tak, tę. To jest herbarz — wyjaśnił — zaraz zobaczymy, jaki był herb Prażmowskich.
Otworzył książkę, wodził długo palcem po indeksie.
116
Prądniccy, Prądzyńscy   - mruczał — to nie to. O. jest, Prażmowscy, herbu Belina. Strona sześćset dwadzieścia dziewięć. Zaraz zobaczymy przewracał kartki. — Aha, jest. Popatrzcie.
Trzy głowy pochyliły się z ciekawością, bo nawet Wojtek wykaraskał się jakoś ze swojej balii. Spojrzeli — i z piersi ich dobyło się chóralne, głośne: aa! Bowiem na kolorowej wkładce opatrzonej ozdobnym napisem: „Herb Belina", widniały w błękitnym polu trzy srebrne podkowy, zwrócone grzbietami do siebie. W środkowej tkwił miecz.
Był to ten sam herb, który został wyryty na kuferku przydźwiganym do szopy przez Ireneusza i Skwarkową. Co ważniejsze, był to ten sam. herb, który widniał na drzwiczkach dyliżansu.
. Nie ulegało wątpliwości, że pojazd znajdujący się w zagraconej szopie był ową ślubną karetą Marianny Prażmows-kiej. Karetą, w której odbył swą ostatnią podróż pan Eligiusz Suchodolski.
Rozchiul jedenasty
strachy na Lachy — kto zabrał moje spodnie? — tureckie kazanie i turecki święty — tajemnica kuferka
—  Podaj mi cukier. " Bigbit zatopiony w myślach podsunął ciotce solniczkę. Oberwał za to po łapie.
Kiepskie żarty się ciebie trzymają <— ofuknęła go. — Siedź prosto.
Siedział prosto,  dłubiąc melancholijnie  w talerzu z jajecznicą.   Nie pasował do Bigbita ten nagły brak apetytu. Ciotka najeżyła się bojowo. Bigbit aż podskoczył, kiedy huknęła mu nad uchem: Coś ty znowu zmalował, rozbójniku jeden?
Drgnął, łyżeczka wyleciała mu z ręki. Schylił się, żeby ją podnieść, i uczynił to tak niezręcznie, że pociągnął serwetę, która zjechała ze siołu razem z nakryciem.
Zbierał skorupy słuchając potulnie pomstówań ciotki. Wolał się jej nie sprzeciwiać. Wiedział, że wszelkie próby opozycji jeszcze bardziej rozpętują potok jej wymowy. Starał się nie słyszeć tego biadolenia, kiedy go potem zabrała do pomocy w kuchni. Tylko mimochodem docierało do niego, że ciotka rozważa teoretyczne możliwości uświęcenia współczesnej młodzieży przy użyciu najbardziej wyrafinowanych tortur: że odgraża się, iż nie pozwoli młodej duszy zejść na złą drogę.
Znal dobrze pomysłowość ciotki w wymyślaniu; była zgoła niewyczerpana. Trzeba się więc zdać na laskę losu, a może sprzyjające okoliczności sprawią, że ciotka zajmie się czym innym i odwróci swoją uwagę od jego mizernej osoby.
Ciotka z kolei przystąpiła do omawiania przywar towarzystwa, w którym się obracał. Wygłosiła obszerną prelekcję na temat Wojtka, w której uwzględniała takie katastrofalne oznaki złego charakteru, jak: chroniczne niewycieranie butów przed wejściem do pokoju, nadużywanie
118
przymiotnika „fajny", brak należytego podziwu i zainteresowania dla jej sztuki kulinarnej (Wojtek wyznawał bowiem zasadę „dużo i szybko", nie bardzo zwracając uwagę na to, co jadł) i tak dalej, i tak dalej.
Badyl został scharakteryzowany również dogłębnie. Jak wynikało niezbicie z obserwacji starszej pani, był on zasłużonym kandydatem do szubienicy, w każdym razie nie ulegało wątpliwości, że źle skończy w tajemniczych i straszliwych okolicznościach.
:— A ta dziewucha to niby lepsza? — ciągnęła szorując garnek i jednocześnie dozorując Bigbitowej akcji pastowania podłogi. — No ta, od Skwarkowej... Jolka, czy jak jej tam. Słyszane rzeczy, żeby tak latać, zamiast nad książką siedzieć. Ci jej rodzice muszą mieć źle w głowie, żeby dziewczynę wysyłać z domu tylko dlatego, żeby się nie zaraziła. No, nie powiem, żółtaczka to paskudna choroba, ale jeszcze nie powód, żeby dzieciakowi robić wakacje o trzy tygodnie wcześniej. Co tam mruczysz pod nosem? W tamtym kącie trzeba jeszcze raz pociągnąć... Więc jak przyszła dzisiaj, to jej to wygarnęłam. Ale z niej to spłynęło jak woda po gęsi. Uśmiechnęła się, dygnęła i tyle ją widzieli. Tyle, że tę kartkę do ciebie zostawiła... I wstydu to nie ma, w spodniach lata jak chłopak.
—   Jaką kartkę? — Bigbit wsunął głowę przez drzwi.
—   A gdzieś ją położyłam. Chyba na kredensie. Głupia jakaś, nic z niej zrozumieć nie można. Gdzie lecisz? Skończ pastowanie... Jeszcze zdążysz przeczytać."
—  Już rrtam tylko kawałek...
- «Skończ,- mówię. Nic.poszanowania nie masz dla stats^ch.-K), t-ада, w tamtym miejscu. Jak wyschnie, to przefrotćrujesz, na jutro mi się parę pań zamówiło- z wizytą. Podłoga musi być jak lustro.
Kiedy wreszcie zmaltretowany Bigbit zaciągnął całą podłogę, wyprysnął z pokoju jak z procy. Porwał karteluszek leżący na kredensie i pognał z nim do siebie na* górkę. Jola pisała:
„Dziś wieczorem przyjeżdża Ireneusz. Strachy psu na budę się zdały. Musiał napisać coś niemiłego, bo ciotka wściekła. Co z dyliżansem? Wojtek leży. Badyl podobno też. Liczę na ciebie."
Heniek powoli złożył kartkę i wsunął ją do kieszeni. Ładne buty! Też się facet wybrał. Właśnie teraz, kiedy połowa paczki wyłączona z akcji. Wojtek oszaleje, jak się dowie. Jeszcze gotów na tej wykręconej kostce polecieć. Nie można na to pozwolić. Mądra Jolka, że zawiadomiła właśnie jego, Bigbita. Ale cóż on poradzi? Ciotka strzeże wejścia. Spojrzał na zegarek. Dochodziła ósma. Nie ma mowy, że-
119
by  teraz  wyprysnąć.   Gotowa  się  połapać.   Trzeba  odczekać,  aż  zaśnie.
Tak, a przez ten czas Ireneusz może dać dyla. Przecież Jolka nie napisała, o której godzinie spodziewają się jego przyjazdu. Zresztą pewnie i one nie wiedzą. Facet przyjedzie autem, zabierze, co ma zabrać, i szukaj wiatru w polu.
Pocieszył się jednak myślą, że Ireneusz będzie raczej celował tak, żeby zjawić się, jak się ściemni. Z dotychczasowego jego zachowania wynikało wyraźnie, że nie zależy mu na rozgłosie.
No fajnie, więc wobec tego powinien zdążyć. Ale co począć? Jak przekonać Ireneusza, żeby się trzymał z dala od dyliżansu? Jola słusznie napisała, że ten numer z duchami przy nim nie przejdzie. Facet ma głowę na karku i jeszcze gotów duchom żebra porachować, a na to Bigbit nie miał ochoty. Nawet gdyby mu się udało teraz jakoś w cudowny sposób usunąć dyliżans z pola widzenia, to i tak cała historia się wyda, skoro chcą zaprezentować pojazd w czasie parady zamykającej Wielką Grę. Wtedy, jejku! Że też oni o tym dotąd nie pomyśleli...
Zafrasowanego Bigbita przywołał do porządku głos ciotki:
— A co ty tam robisz?
"— Rozbieram się. Chciałem wcześniej się położyć — odparł wykrętnie. •   Rzeczywiście chciał się szybko położyć, żeby jeszcze szybciej wstać. •   Z  ćiptczynegoc chrząknięcia  wywnioskował,  że jej   bynajmniej   nie zamydliły oczu je^o poczciwe  intencjee — Leżał już w Józku,  kiedy osobiście zjawiła sje 'na górce i zapaliwszy Światło, zlustróWła bacznie o pokój.  Trudno tu było na pierwszy rzut oka odkryć piekielny spisek 'uknuty przez Henia: ubranie leżało porządnie złożone, teczka była zapakowana, a ówże ladaco „spał" nakryty po czubek nosa.
Ciotka pokręciła się po pokoju, zamruczała coś, zgasiła światło i zeszła na dół. Jeszcze przez pół godziny dobiegały go odgłosy krzątaniny, potem i to umilkło.
Ostrożnie wysunął głowę spod kołdry, na palcach podbiegł do drzwi, uchylił je nasłuchując. W porządku. Cisza. Nie chcąc budzić licha, nie zapalał światła, przyzwyczajony był ubierać się po omacku. Sięgnął po spodnie. Nic nie wymacał. Pamiętał przecież dobrze, że, jak zwykle, przewiesił je przez' poręcz krzesła. Może spadły? Pochylił się i przejechał palcami po podłodze. Wpadł mu w rękę jakiś papierek, ale nic poza tym. Zaczął się niepokoić. Może ciotka w czasie swej wizyty przewiesiła je na inne miejsce? Ale po co?
120
W kieszeni wśród innych różności, które mogły się przydać, znajdowała się latarka. Co za przeklęty pech. Nie ma rady, trzeba na moment zapalić światło.
Przekręcił kontakt. Jednak mimo że przeszukał cały pokój, spodni nie znalazł. Wówczas począł się domyślać, że był to szatański podstęp ciotki, która, zabrawszy mu odzienie, pewna była, że nieznośny wychowanek na krok się nie ruszy z domu, gdyby nawet przyszła mu ochota pospacerować po nocy. Widocznie kartka Joli wzbudziła jej podejrzenie i ciotka wolała się ubezpieczyć.
Była to zaiste niecna intryga. Co tu począć? Jolka sama nie poradzi sobie z Ireneuszem. Gdyby chciał zabrać dyliżans, może trzeba go. będzie tropić, może będzie miał wspólników?! I dziewczynka napisała przecież, że liczy na niego. Nie może jej zawieść.
Ale jak tu wyjść? Cały Henrykowy przyodziewek, nie była to zresztą garderoba zbyt świetna, trzymała ciotka w przepaścistej szafie w swoim pokoju. A wyjść tylko w kąpielówkach na ulicę? Jest wprawdzie ciepło, ale to trochę głupio nawet po nocy tak paradować. Jeżeli go ktoś zobaczy... No, ale nie ma rady.
Nieszczęsna ofiara ciotczynej przezorności zbiegła po schodach, trzymając trampki w garści. Teraz tylko uchylić okno w jadalni; jeden skok i już był w ogrodzie. Zbój przyleciał się połasić i obwąchiwał golasa zdziwiony.
Bigbit się wzdrygnął. Wcale nie było tak ciepło, jak się mogło zdawać. Naraz zaświtała mu w głowie zbawcza myśl. Przyjaciół budzić nie mógł, bojąc się ich wplątać w tę awanturę. Pozostawał jednak Janicki jako ostatnia deska ratunku. Może nie odmówi swej pomocy. Nie powinien jeszcze spać. Ślęczał zawsze do późnej nocy, ciągle coś majstrując przy swojej zbroi. Heniek już dobrych parę godzin przegadał z tym zabijaką. Chociaż Janicki wciąż nie wyglądał na oswojonego, niekiedy traktował go nawet bardzo opryskliwie, Heniek się tym nie przejmował. Był przekonany, że między nim a Janickim istnieje jakieś ciche porozumienie od tamtej chwili w Zawichoście, kiedy uścisnęli sobie ręce. Przed samym sobą przyznawał się nawet, że ważniejsza była dla niego ta burkliwa, szorstka przyjaźń niż kwieciste wzloty Badyla. Tylko sprawa Wojtka pozostawała ciągle nie wyjaśniona. Paweł nie chciał mówić na ten temat, a Wojtek też milkł, ilekroć przyjaciel próbował o tym wspominać. Bigbit westchnął ciężko.
W pokoju Janickiego paliło się światło, ale firanki były zasunięte.
121
Widocznie właściciel na wszelki wypadek wolał się odgrodzić od podglądaczy. Bigbit zastukał w szybę. Upłynęło dobrych parę chwil, zanim okno się uchyliło i wyjrzała przez nie głowa Janickiego.
—   A to ty — mruknął, otwierając oba skrzydła okna. — Właź. Bigbit znalazł się w pokoju. Na całym ciele miał gęsią skórkę i kłapał
lekko zębami. Wiatr tej nocy przeciągał wcale ostry. Janicki spojrzał na niego i ryknął śmiechem.
—   Udajesz tureckiego świętego? Może to próba generalna przed pokazem historycznym?
—  Dobrze ci drwinki sobie stroić. Jakbyś tak zmarzł jak ja, to śmiech nie byłby ci w głowie.
—  To po coś wyłaził?
—  Musiałem. A ciotka schowała mi spodnie — wyznał Bigbit. Paweł pokładał się z uciechy.
—  Ale ona ma metody wychowawcze. Niech ją dunder świśnie! To warto upowszechnić.
—  Słuchaj, Paweł, nie mam czasu. Chciałem, żebyś mi pożyczył spodnie i jakiś sweter.
—  Pożyczyć to ci pożyczę, czemu nie. Tylko jak ty, niebożę, będziesz w tym wyglądał? Inną mamy miarę, nie? No, ale masz — wygarnął na łóżko zawartość szafy. — Może coś się nada.
Kiedy Bigbit się wreszcie przyodział, Paweł nadal krztusił się chichocząc w kułak. Henio przedstawiał bowiem nader pocieszny widok. Nogawki zbyt długich spodni opadały mu do pięt w licznych malowniczych obarzankach, górna połowa ciała ginęła w zielonym swetrze. Pękata z natury figura Henia przybrała obecnie wymiary niemal sześcianu.
Bigbit już się szykował do odwrotu, kiedy Janicki chwycił go za rękaw.
—  A dokąd to? Może mi coś więcej powiesz, hę? Zjawiasz się goły, ładujesz się w moje łachy, a potem znikasz bez pożegnania? Co by na to powiedziała twoja ciocia? Czy to zgodne z dobrym wychowaniem?
—   Daj spokój, bardzo się śpieszę.
—  Co ty znowu szykujesz? — Paweł przyglądał mu się podejrzliwie. — Jakaś nowa afera wymyślona przez genialnego Badyla albo przedsiębiorczego Wiercipiętę, co? Czekaj, a czemu to nie do nich poleciałeś po ubranie?
—  Wojtek leży. Nogę sobie wykręcił. A Badyl też chory.
—  Znaczy, że ty sobie na własną rękę coś szykujesz? W takim razie idę z tobą.
122
- |Ale co za pomysł?! — oburzył się Bigbit.
—   Nie sprzeciwiaj się, ofiaro, bo to nic ci nie pomoże. Znowu się będziesz topił albo co. Już ja wolę być niedaleko.
—   Ale ja cię nie mogę zabrać ze sobą.
■— Tajemnica? Aha, rozumiem. No to zostawisz mnie w pobliżu. Nie bój się. Nie jestem ciekawy waszych tajemnic. Teraz już nie. No to lecimy.
Co było robić. Zresztą to nawet nie tak źle mieć przy sobie Janickiego, liczyć na jego pomoc.
Koło szopy czekała na nich Jola.
—   Facet, już jest. Rozmawia z ciotką — szeptała. - A to kto? — Cofnęła się ujrzawszy nie znanego drągala.
—   To mój przyjaciel — wyjaśnij pośpiesznie Bigbit. — Nic się nie bój, już my załatwimy tego Ireneusza.
—   Ireneusz? Ten sam co wtedy w Zawichoście? — spytał Janicki.
Bigbit przytaknął. Przedostali się do szopy. Bigbit pośpiesznie tłumaczył Janickiemu historię dyliżansu. Paweł przyglądał się pojazdowi z wyraźnym podziwem.
- No, no — kręcił głową z aprobatą. — To dopiero! Chytrze to y wymyśliliście. A myśmy się zastanawiali, gdzie znikacie na całe godziny. Żaden z moich chłopaków nie.umiał was wytropić. Potem dopiero, jak przyłapałem tamtych na strychu, myślałem, że tam się dekujecie. A tu takie buty! Bartek oszaleje, jak mu to przywleczecie przed szkołę. Gotów was ozłocić, bo takich rezultatów Gry chyba się nie spodziewał — w glosie Pawła dźwięczała jak gdyby odrobina zazdrości. ~~ Twoja zbroja też jest fajna.
—   Ale to jest prawdziwe, rozumiesz? Moja zbroja przy tym wysiada.
—   Nie mów tak...
■T- Cii — szepnęła Jola, która nasłuchiwała z uchem przy drzwiach. — Idą.
Drzwi długo się nie otwierały. Wreszcie usłyszeli głos Ireneusza. r?  Ręce się pani trzęsą, lepiej ja otworzę. Co za głupota, żeby w duchy wierzyć.
—   Kiedy sama widziałam — jękliwie protestowała kobieta.
■-  Pewnie jacyś smarkacze kawał zrobili, a pani się dała nabrać. Już tłumaczyłem. Tylko niedobrze, że tu się ktoś kręci. Szkoda, że dopiero tera/ mi pani o tym napisała. Mogłem przyjechać tydzień wcześniej. Ale nie chciałem za bardzo ludziom w oczy włazić... Co jest z tym zamkiem?! A jak skarb? Nic pan nie znalazł?
123
- Szukaj wiatru w polu. Stary Suchodolski sprytny był i swojej tajemnicy pilnował dobrze. A Marciniak wiedział tyle co nic.
—  Ale klucz...
—  Co nam z tego, że mamy klucz, kiedy nie wiadomo, do czego pasuje. Z powodzeniem można go wyrzucić.
—  Włożyłam go do doniczki z trzykrotką. Wolałam na wszelki wypadek schować, bo ta moja siostrzenica wścibska, że aż strach.
—   Bo też potrzebny był pani ten kłopot.
—  Ano za tydzień jej nie będzie. Całe szczęście, bo już z nią wytrzymać nie mogę. Ale nie uchodziło odmawiać. Siostra tak prosiła...
Zamek wreszcie puścił i obydwoje weszli do szopy. Ireneusz trzymał dużą latarnię. Postawił ją na ziemi, a sam podszedł do kuferka.
—   Nie będę tego wszystkiego zabierał — mruknął — bo nie uradzę.
—   Pomogę panu zanieść do samochodu.
—   Nie wziąłem samochodu. Mówiłem, że nie chcę zanadto ludziom w oczy włazić. Wezmę dzisiaj połowę, tyle, ile się zmieści w plecaku, a resztę zabierze mój znajomy, który się tu jutro zgłosi po tamto pudło.
—  To jednak pan len powóz sprzedał! Co za głowa do interesów!
—   Nawet nie musiałem namawiać. Znajomy bardzo się ucieszył, bo powiada, że jeżeli to stare, to można odświeżyć i grube pieniądze dostać. Teraz takich rzeczy szukają do filmów.
—   To dopiero! — plasnęła w dłonie Skwarkowa. Na jej tłustym obliczu rozlał się wyraz takiej błogości, że Janicki, który przyglądał się tej scenie, zachichotał.
—   Co to? — zadygotała Skwarkowa.
—   Co takiego? — Ireneusz majstrujący przy zamku kuferka obejrzał się niespokojnie.
—   Śmiech szatański słyszałam wyraźnie. — Skwarkowa przeżegnała się. Widać było, że jest naprawdę przerażona.
Janicki wcisnął sobie całą pięść w usta, żeby stłumić ogarniającą go wesołość, Heniek zaciskał mocno zęby, Jola zasłoniła twarz rękoma.
—   Nic nie słyszę. — Ireneusz podszedł do drzwi, wyjrzał na zewnątrz. -  Musiało się pani zdawać.
—  Ale... Dobrze słyszałam... Niech pan lepiej szybko zabiera, co jest do zabrania, i wracamy.
—  Co dzisiaj jest z tymi kluczami — pieklił się mężczyzna. — Taki stary gruchot jak ta skrzynka, a jak to trzyma. No, nareszcie — uniósł wieko kuferka do góry.
124
Chłopcy wyciągnęli szyje, żeby lepiej widzieć.
Ireneusz odwinął papier leżący na wierzchu i począł dobywać z kuferka... książki. Były to zwyczajne książki w podniszczonych oprawach, chyba skórzanych, o ile mogli zobaczyć z daleka.
Jola pisnęła z rozczarowania. Wyobrażali sobie przecież, że w tej skrzyni jest Bóg wie co; jakieś klejnoty, złoto, no w każdym razie nadzwyczajności. A tam były po prostu książki. To tłumaczyło również, dlaczego kuferek był taki ciężki.
Tym razem piśniecie Joli usłyszał również Ireneusz. Podniósł głowę, zamrugał oczyma.
—  Ki diabeł? — mruknął.
Przerazili się, że gotów ich odnaleźć, a nie mieli ochoty wchodzić w bliższy kontakt z jego sękatymi paluchami, skoro, jak się okazało, dyliżansowi, który był ich oczkiem w głowie, dzisiaj jeszcze nic nie zagrażało — a do jutra coś się obmyśli.
Ireneusz podniósł wysoko latarnię, oświetlając wszystkie zakamarki pomieszczenia. Nie mógł jednak dostrzec spiskowców wciśniętych między ścianę szopy a wysokie koła pojazdu.
—  To rzeczywiście nieprzyjemne miejsce i zdaje się, że ktoś się kręci na zewnątrz. Kończmy już, trzeba się śpieszyć — powiedział i postawiwszy latarnię, jął wrzucać książki do plecaka. Gdy go napełnił, zapiął paski i zarzucił sobie ciężar na ramiona. — Niech pani bierze latarnię! — krzyknął na Skwarkową. Widocznie jego niedawna pewność siebie też prysła. — No już, szybko! Niech pani nie zamyka tego grata — dodał widząc, że usiłuje przekręcić kluczyk w staroświeckim zamku. — Szkoda czasu. Nie będę tego" przecież ciągnął z sobą — kopnął kuferek na pożegnanie.
Wyszli. Skwarkowa mamrotała coś pod nosem, może zaklęcia skuteczne przeciw nieczystym mocom.
Jeszcze nawet nie umilkły ich głosy, kiedy Janicki wyłabudał się ze swej ki'yjówki. i, zapalając latarkę podbiegł do kuferka. Teraz wystarczyło tylko unieść wieko. Heniek i Jofe przyłączyli się do niego zaciekawieni tym znaleziskiem, chociaż dziewczynka, nie ukrywała zniechęcenia.
—  lii, myślałam, że tam naprawdę jest coś ciekawego. Lepiej poczekajmy, mogą wrócić.
—   A skąd wiesz, aniołku, że to jest nieciekawe? — zgasił ją Janicki. — A wrócić na pewno nie wrócą, bo ten facet czuje forsę i interesu będzie pilnował, a nie nas.
Odwróciła się do niego plecami udając, że nie słyszy. Janicki tymczasem
125
wykładał ostrożnie na ziemię zawartość kuferka, a było tego jeszcze sporo. Ireneusz zabrał ledwie połowę, a może i to nie.
Zaczęli przeglądać książki. Co też to być mogło, że Ireneuszowi tak na nich zależało? Kompletował sobie bibliotekę? Ale przecież z tym nie musiał się ukrywać.
E, to po łacinie. — Jola z wyraźnym obrzydzeniem odłożyła na bok opasie tomiszcze.
-   Zdaje się, że one są wszystkie po łacinie — dorzucił Heniek. — I jaki śmieszny druk. A to, to chyba ręcznie pisane. Jakie cudaczne litery! A co ty tam masz?   - zajrzał Pawłowi przez ramię.
Ten milcząc wskazał palcem. Czytali mozolnie, sylabizując prawie, nieprzywykli do dziwnego kształtu liter:
„W Krakowie, w drukarni Mikołaja Szarffenberga, mieszczanina krakowskiego. Roku Pańskiego 1570".
Bigbit gwizdnął przez zęby.
—   To ci dopiero!
Jola wetknęła między nich głowę. ■+-' Co takiego? Wskazali jej datę.
—   Widzisz, a mówiłaś, że to nic nadzwyczajnego te książki — dogadywał Janicki. - Ty wiesz, co to jest? Takie stare książki to są na Wagę złota. Nawet jeszcze cenniejsze niż złoto!
—   Skąd ten facet je wykopał?;
' — W tym sęk! - Janicki przeglądał wszystkie tomy uważnie. Niektóre miały piękne oprawy z metalowymi okuciami. — Czy zauważyliście, że one wszystkie są opatrzone tym samym herbem?
—   Herbem? - Bigbit rzucił się ponownie do przejrzanych już książek.  —  Rzeczywiście! Herb z podkowami! Herb Prażmowskich!
-   A ty skąd to wiesz? -- zdumiał się niebotycznie Janicki, oszołomiony tą erudycją kolegi.
■— Pan Pęduszko opowiadał nam o tym. Przecież na naszej karecie też jest ten, sam herb.
-— Nic nic rozumiem.
—   No bo, widzisz, babka pana Eligiusza Suchodolskiego była z domu Prażmowska.
'.— To taka romantyczna historia — westchnęła Jola. •— Nie przerywaj — zniecierpliwił się Janicki. — A co ma piernik do wiatraka? Co za babka?
126
—  Po prostu różne przedmioty, których używała, były opatrzone jej herbem. Taki podobno był kiedyś zwyczaj.
—  Aha! — Janickiemu powoli przejaśniało się w głowie. — To niby, skoro te książki noszą jej herb, musiały do niej należeć, a potem w spadku dostał je pan Eligiusz, tak? To znaczy, że to wszystko należało do pana Eligiusza?
—  No właśnie.
—  Ale on podobno całą swoją bibliotekę zapisał uniwersytetowi w Krakowie, więc skąd te książki? — zgłosiła swoje wątpliwości Jola.
—  O to chyba byłoby najlepiej zapytać tego cwaniaka, Ireneusza — mruknął ponuro Paweł. — Coś mi się zdaje, Bigbit, że tym razem ty i twoja paczka mieliście nosa. Facet wyraźnie kręci jakiś podejrzany interesik.
—   1 co, będziemy czekać, aż zabierze resztę?
—  Nie ma mowy.
—  No pewnie, że nie — przytaknął Paweł. — W ogóle, Heniek, nie gniewaj się, ale zdaje się, że narozrabialiście, ile wlezie, przez te swoje spiski, sekrety, loże, diabły-iwany... Trzeba do tego wciągnąć starych. Nie ma innej rady. Sami nic nie zrobicie, a możecie najwyżej oberwać guza. Facet ma ręce rzeźnika.
—  Wiesz, i mnie on się jakoś z rzeźnikiem kojarzył — przypomniał sobie Heniek. — Ale Wiercipięta i Badyl przenigdy się nie zgodzą, żeby się ktoś przed czasem dowiedział o dyliżansie.
—  To lepiej go zupełnie stracić?
—  Jak to?
—   No, skoro go jutro ten znajomy filmowiec zabierze...
—  To nie filmowiec — zaprotestowała Jola — tylko taki co z filmowcami handluje.
—   Mniejsza z tym — machnął ręką Janicki. — Powiadam ci, że ani się obejrzysz, jak wam karetę sprzątną sprzed nosa. Facet jest kuty na wszystkie cztery nogi.
—   Może będzie się bał?
—  Czego? — prychnął pogardliwie Paweł. — Duchów? Ta głupia Skwarkowa trochę go dzisiaj poirytowała, to fakt, ale myślisz, że osobnik spłynie i zostawi tu te książeczki? Taki głupi on nie jest.
—   Więc co radzisz?
—   Nie ma wyjścia, trzeba staremu powiedzieć. Barcikowskiemu?
- Aha. I to jak najszybciej. Trzeba ich nakryć na gorącym uczynku.
127
—  Myślisz, że Bartek nam uwierzy?
—  Jeszcze jak.
—  No dobra. Aleja mam jeszcze lepszy pomysł. Zabiorę parę książek, żeby je pokazać panu Pęduszce. Może on będzie o nich wiedział coś więcej? Zresztą on się przyjaźni z Barcikowskim, więc nas w razie czego poprze. ■ — Fajno. Gdybym wiedział, że staruszek nie śpi, zaraz bym do niego poleciał.
—  Trzeba będzie zrobić to jutro z samego rana. Pójdziesz ze mną, Paweł?
—  Czemu nie.
—  A ja? — pisnęła Jola. Czuła się niesłusznie pominięta."   •
—  Przecież nie możesz, bo ktoś musi pilnować Skwarkowej. Oj, ma ona rację, że jej bokiem ta opieka wyłazi.
—  A co ja jestem winna, żeście mnie w to wrobili! — oburzyła się Jola kręcąc na palcu koniec warkocza.
—  Nie indycz się.
—  To naprawdę już za tydzień wyjeżdżasz? — spytał Heniek.
—  No...
—  Szkoda... Mimo wszystko^ Jolka, równy z ciebie kumpel.
Jola zaśmiała się głośno rozbawiona tym pochlebnym określeniem. Jej poprzednie rozżalenie pierzchło bez śladu.
—  A jak będziecie rozmawiali z panem Barcikowskim, to przypomnijcie mu o liście. Niech ciotkę przydusi, żeby list oddała.
—   Fakt. Zupełnie zapomniałem o liście.
—  Co za list? — zaciekawił się Paweł.
—  To już ci po drodze opowiem. No, spływamy. Nie bój się, Jolka, wszystko będzie dobrze.
Wracali rozgadani w najlepsze. Bigbit do reszty wyzbył się uprzedzeń do Janickiego i wtajemniczył go dokładnie w całą sprawę. Nie przypuszczał, że Paweł się tym tak przejmie. Teraz dopiero zdawał się doceniać ich uparte zabiegi o odgrzebanie tych staroświeckich historii. Zaimponowało mu to.
—  Popatrz — powiedział w zamyśleniu. — Uczy się człowiek w szkole o różnych królach i wojnach, ale to się takie jakieś wymyślone wydaje. A potem się nagle dowiadujesz, że te wszystkie sprawy zahaczyły o tę okolicę, w której teraz mieszkasz, że są wydarzenia żywe do dzisiaj. Więc jak to właściwie jest z tą historią? Chyba my też tkwimy w niej po uszy.
Tak samo myślałem — przyznał Heniek — kiedy wracaliśmy od
128
tego obłąkańca w lasach koło Szczeckich Dołów. Niby to też dawne dzieje, dwadzieścia pięć lat zleciało, dwa razy więcej, niż my mamy. Ale wiesz, jak pomyśleć, że Niemcy tak drańsko wytłukli ludzi, którzy im przecież nic złego nie zrobili, tyle tylko, że chcieli bronić ziemi, na której się urodzili, to się człowiekowi w środku przewraca. Tego przecież zapomnieć nie można.
—  No — zgodził się Paweł. Szli przez chwilę w milczeniu.
—  Wiesz — podjął Heniek — diabelnie dziwnie  snują  się  nasze poszukiwania. Jest takie powiedzenie „po nitce do kłębka", a kiedyś czytałem, że pewien facet przywiązał nitkę u wejścia do labiryntu, idąc rozwijał kłębek i dzięki temu wrócił bezpiecznie. Tutaj jest coś podobnego. Bo to najpierw Bartek zagajał, że nasz region, to znaczy Lubelszczyzna, ma taką bogatą przeszłość. Ale czy się komu śniło, że w takich zapadłych dziurach, jak nasz Gościeradów, też się coś ciekawego działo? No sam powiedz? Spodziewałeś si$? Prawda, że nie? Więc jak Bartek wystartował z Wielką Grą, zaczęliśmy szukać trochę w ciemno Historycznych eksponatów związanych z przeszłością tych okolic. Mając naszą karetę, poczuliśmy się wygrani, no bo cóż mogło się z nią równać. Ale nic q niej nie wiedzieliśmy. Tyle, że jest bardzo stara i że stoi w szopie pana Marciniaka. A skąd się tam wzięła, czort by się domyślił. Najpierw wciągnęły nas opowieści o skarbie. Badyl się zapalił. Szukajmy, powiada. No a od pana Marciniaka doszliśmy do Eligiusza Suchodolskiego, który był właścicielem tajemnicy, dowiedzieliśmy się o Mariannie Prażmowskiej, o jej dziadku, który walczył pod Sobieskim... Te tropy prowadziły coraz dalej w głąb. Wojtek mi mówił, że próbuje sobie czasem wyobrazić tych ludzi: jak wyglądali, jak się ubierali, jak mówili. Badyl znowu snuje na ich temat jakieś, niestworzone awantury. Ja nie umiem tak zmyślać. Ale za to im więcej o nich wiem, tym bardziej prawdziwi mi się wydają. Oni i te sprawy, które były dla nich ważne: odsiecz wiedeńska, Sejm Czteroletni, wyprawy napoleońskie, powstanie styczniowe... Włączali się w to, co się koło nich działo, chcieli mieć w tym swój udział... Wtedy myślę, że warto im jakoś dorównać... Rozurniesz?
— Chyba rozumiem*— powiedział Paweł.
Szli przez chwilę w milczeniu. Nagle Paweł uchwycił rękę Heńka, uścisnął ją mocno i odszedł. Heniek nie próbował go zatrzymywać. Rozumiał, że tamten po prostu woli być teraz sam.
Powrót do domu zajął Bigbitowi nieco czasu. Należało cichaczem uspokoić wylewne czułości Zbója, zamknąć bezszelestnie okno. Odetchnął znalazłszy się w swoim pokoju. Rad był z dzisiejszej wyprawy. A przecież na początku zapowiadała się tak kiepsko.
9 — Karkołomna gra
129
—  Myślisz, że Bartek nam uwierzy?
—  Jeszcze jak.
—  No dobra. Aleja mam jeszcze lepszy pomysł. Zabiorę parę książek, żeby je pokazać panu Pęduszce. Może on będzie o nich wiedział coś więcej? Zresztą on się przyjaźni z Barcikowskim, więc nas w razie czego poprze. • — Fajno. Gdybym wiedział, że staruszek nie śpi, zaraz bym do niego poleciał.
—  Trzeba będzie zrobić to jutro z samego rana. Pójdziesz ze mną, Paweł?
= Czemu nie.
—  A ja? — pisnęła Jola. Czuła się niesłusznie pominięta.
—  Przecież nie możesz, bo ktoś musi pilnować Skwarkowej. Oj, ma ona rację, że jej bokiem ta opieka wyłazi.
—  A co ja jestem winna, żeście mnie w to wrobili! — oburzyła się Jola kręcąc na palcu koniec warkocza.
—  Nie indycz się.
—  To naprawdę już za tydzień wyjeżdżasz? — spytał Heniek.
—  No...
—  Szkoda... Mimo wszystko^ Jolka, równy z ciebie kumpel.
Jola zaśmiała się głośno rozbawiona tym pochlebnym określeniem. Jej poprzednie rozżalenie pierzchło bez śladu.
—  A jak będziecie rozmawiali z panem Barcikowskim, to przypomnijcie mu o liście. Niech ciotkę przydusi, żeby list oddała.
—   Fakt. Zupełnie zapomniałem o liście.
—   Co za list? — zaciekawił się Paweł.
—  To już ci po drodze opowiem. No, spływamy. Nie bój się, Jolka, wszystko będzie dobrze.
Wracali rozgadani w najlepsze. Bigbit do reszty wyzbył się uprzedzeń do Janickiego i wtajemniczył go dokładnie w całą sprawę. Nie przypuszczał, że Paweł się tym tak przejmie. Teraz dopiero zdawał się doceniać ich uparte zabiegi o odgrzebanie tych staroświeckich historii. Zaimponowało mu to.
—  Popatrz — powiedział w zamyśleniu. — Uczy się człowiek w szkole o różnych królach i wojnach, ale to się takie jakieś wymyślone wydaje. A potem się nagle dowiadujesz, że te wszystkie sprawy zahaczyły o tę okolicę, w której teraz mieszkasz, że są wydarzenia żywe do dzisiaj. Więc jak to właściwie jest z tą historią? Chyba my też tkwimy w niej po uszy.
Tak samo myślałem — przyznał Heniek — kiedy wracaliśmy od
128
tego obłąkańca w lasach koło Szczeckich Dołów. Niby to też dawne dzieje, dwadzieścia pięć lat zleciało, dwa razy więcej, niż my mamy. Ale wiesz, jak pomyśleć, że Niemcy tak drańsko wytłukli ludzi, którzy im przecież nic złego nie zrobili, tyle tylko, że chcieli bronić ziemi, na której się urodzili, to się człowiekowi w środku przewraca. Tego przecież zapomnieć nie można.
—  No — zgodził się Paweł. Szli przez chwilę w milczeniu.
—  Wiesz — podjął Heniek — diabelnie dziwnie snują się nasze poszukiwania. Jest takie powiedzenie „po nitce do kłębka", a kiedyś czytałem, że pewien facet przywiązał nitkę u wejścia do labiryntu, idąc rozwijał kłębek i dzięki temu wrócił bezpiecznie. Tutaj jest coś podobnego. Bo to najpierw Bartek zagajał, że nasz region, to znaczy Lubelszczyzna, ma taką bogatą przeszłość. Ale czy się komu śniło, że w takich zapadłych dziurach, jak nasz Gościeradów, też się coś ciekawego działo? No sam powiedz? Spodziewałeś si$? Prawda, że nie? Więc jak Bartek wystartował z Wielką Grą, zaczęliśmy szukać trochę w ciemno Historycznych eksponatów związanych z przeszłością tych okolic. Mając naszą karetę, poczuliśmy się wygrani, no bo cóż mogło się z nią równać. Ale nic q niej nie wiedzieliśmy. Tyle, że jest bardzo stara i że stoi w szopie pana Marciniaka. A skąd się tam wzięła, czort by się domyślił. Najpierw wciągnęły nas opowieści o skarbie. Badyl się zapalił. Szukajmy, powiada. No a od pana Marciniaka
i doszliśmy do Eligiusza Suchodolskiego, który był właścicielem tajemnicy, dowiedzieliśmy się o Mariannie Prażmowskiej, o jej dziadku, który walczył pod Sobieskim... Te tropy_ prowadziły coraz dalej w głąb. Wojtek mi mówił, że próbuje sobie czasem wyobrazić tych ludzi: jak wyglądali, jak się ubierali, jak mówili. Badyl znowu snuje na ich temat jakieś, niestworzone awantury. Ja nie umiem tak zmyślać. Ale za to im więcej o nich wiem, tym bardziej prawdziwi mi się wydają. Oni i te sprawy, które były dla nich ważne: odsiecz wiedeńska, Sejm Czteroletni, wyprawy napoleońskie, powstanie styczniowe... Włączali się w to, co się koło nich działo, chcieli mieć w tym swój udział... Wtedy myślę, że warto im jakoś dorównać... Rozurniesz?
— Chyba rozumiem-— powiedział Paweł.
Szli przez chwilę w milczeniu. Nagle Paweł uchwycił rękę Heńka, uścisnął ją mocno i odszedł. Heniek nie próbował go zatrzymywać. Rozumiał, że tamten po prostu woli być teraz sam.
Powrót do domu zajął Bigbitowi nieco czasu. Należało cichaczem uspokoić wylewne czułości Zbója, zamknąć bezszelestnie okno. Odetchnął znalazłszy się w swoim pokoju. Rad był z dzisiejszej wyprawy. A przecież na początku zapowiadała się tak kiepsko.
9 — Karkołomna gra
129
—  A ten smok wawelski niczego nie kapuje — pomyślał o ciotce nie bez złośliwej uciechy i zasnął snem sprawiedliwego.
Okazało się jednak, że ciotczynego oka nic nie oszuka. O świcie obudziło go mocne szarpnięcie za ramię.
—  Ja nic nie zrobiłem! — na wszelki wypadek wrzasnął przecierając oczy.
Ciotka miała jednak odmienne zdanie. Podsunęła mu pod nos dowód rzeczowy.
Bigbit zmartwiał. Były to wyszarzane spodniska Janickiego, które Heniek rzucił na krzesło, powróciwszy z nocnej wyprawy. Nie pomyślał o tym, że ciotka, nie w ciemię bita, zainteresuje się ich pochodzeniem.
Tak też było w samej rzeczy.
Ciotka trzymała podejrzaną część garderoby z dala od siebie, w dwóch palcach, z wyrazem niekłamanego obrzydzenia na twarzy.
—  A to skąd się wzięło? — zapytała słodko.
Rozdział dwunasty
psi węch — skrytka — skarb
Przez szeroko otwarte drzwi szopy wpadało do wnętrza słoneczne światło. Z niedalekich łąk zawiewało zapachem siana.
—  Pachnie wakacjami! — Wojtek utytłany jak nieboskie stworzenie wylazł spod karety. Przyglądał się z zadowoleniem swemu dziełu. Szczodrze nasmarowane osie powinny się obracać bez trudu.
—  Jutro wakacje! — zarżał donośnie końską modą Badyl. — Nareszcie człowiek odpocznie.
—  Zdaje się, że ostatnio nie robiłeś nic innego,- tylko odpoczywałeś. A może mi się wydawało? — Jola nie mogła się oprzeć pokusie, żeby nie przypiąć mu łatki.
—  A ty leniuchujesz już trzeci tydzień na rachunek swojego braciszka i co?                 •                               |
—  Cicho, wiara — zgromił ich Bigbit. — Ale nam ten czas zleciał, nie?
—  Żeby nie ta moja głupia kostka! — skrzywił się Wiercipięta. — Tyle się wydarzyło beze mnie.
—  Ale za to nie musiałeś się tłumaczyć Barcikowskiemu ze wszystkich wyczynów. Heniek za was oczyma świecił, a wam się upiekło — zaśmiał się Janicki.
—  Co wydziwiasz? — nastroszył się Badyl.
—  Przecież już w całym miasteczku wiedzą o prywatnych upiorach Skwarkowej. A najwybitniejszy duch to ty! — Paweł skłonił się przed Badylem.
—  Co ty powiesz? Tak mówią? — ucieszył się.
Jola odwróciła głowę nie mogąc stłumić śmiechu. Badyl nadal wypytywał Pawła, szalenie przejęty swym domniemanym sukcesem:
—  A skąd wiedzą, że to ja byłem?!
131
-Bo przecież w całym Gościeradowie nikt nie ma takiej upiornie długiej postaci.                                                                                       f
—  Czy ty się przypadkiem nie nabijasz? — zaczął Badyl i umilkł speszony chóralnym wybuchem śmiechu.
—  Kocioł garnkowi przy ganiał — dociął Wojtek.
Paweł cisnął w niego pestką. Koszyk czereśni stał pomiędzy nimi. Skwarkowa, straciwszy hart ducha po ostatnich przeżyciach, pozwoliła całej bandzie korzystać z owoców. Objadali się też sumiennie.
Wojtek nie pozostał dłużny Janickiemu. Zaczęli się kuksać. Po chwili już tarzali się po ziemi.
—  Chłopaki, wytrzymać z wami nie można! — krzyknęła Jola.
—  Pucuj szyby, pucuj — dogadywał Badyl — bo do jutra nie zdążysz!
—  Przecież już wszystko gotowe! — Jola zeskoczyła z wysokiego stopnia i odeszła kilka kroków, aby przypatrzyć się karecie. Lśniła jak cacko.                                                                                        *'. '■•.. .■''•■<■
—  A pan Więckowiak obiecał nam pożyczyć konia — przypomniał sobie Heniek. •— Jutro go przyprowadzę.
—  Kto będzie powoził?
—  Chyba Paweł. On jeden ma wprawę. — Wiercipięta otrzepywał się z kłaczków, które nazbierał tarzając się po ziemi.
—  A dasz radę? — Badyl ciągle jeszcze nie mógł się pogodzić z obecnością nowego członka paczki.
—  To się wie! — Janicki nie reagował na zaczepkę. Heniek nad czymś się zadumał. Wojtek trzepnął go w plecy.
—  Ej, ty chiński filozofie, co tam znowu knujesz?
—  Czy was to nie dziwi, że Skwarkowa tak łatwo zgodziła się oddać nam dyliżans i klucze od szopy, że się w ogóle do nas teraz nie wtrąca?
—  Ba, nie widziałeś jej wtedy, kiedy pan Barćikowski z nią rozmawiał! Najpierw była wściekła i do niczego się nie chciała przyznać, ale jak jej pokazał te książki, któreśmy wyjęli z kuferka, i zagroził, że będzie miała z milicją do czynienia, zaraz zmiękła. I list oddała, i wysypała tego całego Ireneusza.                    _
—  Zaraz, ale jak to właściwie było? — przerwał Badyl. — Tyle się narobiło koło tej sprawy hałasu, a dokładnie toście mi nie opowiedzieli.
—  Posłuchaj! — Jola była rada, że nareszcie ona jest lepiej poinformowana niż inni. — Chłopcy polecieli z książkami dó pana Pęduszki, który zaraz potwierdził, że to są strasznie stare druki, i powiedział, że pochodzą ze zbiorów któregoś z prapradziadków Marianny Prażmowskiej. I że jak
132
pan Eligiusz umarł, to po kilku dniach stwierdzono, że część zbiorów bibliotecznych zginęła. Podejrzewano nawet ojca pana Marciniaka, ale umiał się jakoś wykręcić.
Jak sądzi pan Pęduszko, musiał on te książki i parę wartościowych drobiazgów, które również znikły, spakować do dwóch bliźniaczych kuferków i gdzieś ukryć. Pan Marciniak pewnie się nie chciał przyznać, że ojciec jego tak brzydko postąpił. Ale w liście, który napisał do Bartka... Moja ciotka wcale nie chciała pokazać tego listu i dopiero pan Barćikowski mnie wezwał na świadka. Myślałam, że ciotka mnie udusi... Aha, no więc w tym liście pan Marciniak napisał, że zawartość dwóch skrzynek stojących na strychu zapisuje panu Barcikowskiemu, żeby tym rozporządził, jak uzna za stosowne.
Ireneusz zaraz zwęszył, że w skrzyniach coś jest, i kazał ciotce pokazać. Oboje bardzo się zawiedli, że to tylko książki, ale Ireneusz wziął kilka na wszelki wypadek, żeby się upewnić, ile to warte. Pewnie mu powiedzieli, że majątek, więc dlatego szybko po nie wrócił, a ciotce psie pieniądze zapłacił.
Jak ona się dowiedziała, że ten facet chciał ją tak wykiwać, to się jeszcze bardziej rozzłościła i zaczęła go sypać na całego. Okazuje się, że to taki handlarz, który jeździ po wsiach i skupuje od ludzi różne stare przedmioty, o których wartości oni nie mają pojęcia, a on sam robi na tym złoty interes.
Mówił pan Barćikowski, że ten drugi facet, który się zjawił wieczorem po resztę książek, był bardzo spłoszony, kiedy nasz pan sierżant zaprosił go do komisariatu na pogawędkę. I wcale nie wiedział, jak się tłumaczyć, bo on miał niejedną taką sprawę na sumieniu. I jak się okazuje, pomogliśmy rozpracować szajkę aferzystów... — Jola umilkła na chwilę, żeby zaczerpnąć oddechu.
—  Niech skonam, przecież ona dosłownie cytuje Barcikowskiego — jęknął Paweł. — Swoimi słowami, dziecino.
—  Cicho siedź i nie wymądrzaj się. Szyku zadaje, ^ widzieliście go. Wielkie rzeczy, siódma klasa. Od jutra ja też będę w siódmej klasie — perorował Badyl.
—  A ja w ósmej — mruknął Janicki. — Powinni cię przezwać nie Badyl, ale rzep, bo się stale czepiasz.
—  Kto, ja? — zanosiło się tym razem na bójkę serio. Przerwał im Wojtek.
—  Niby wszystko ■ pięknie, ładnie, ale tego skarbu nie znaleźliśmy.
—  Bo go nie ma — mruknął szyderczo Janicki. Ciągle parskał ze złości. Już taką miał naturę, że nie znosił zaczepek.
133
—  Jakże nie ma! W liście przecież pan Marciniak napisał...
—  List, list! Ciągle mi tym listem głowę zawracacie. Jeżeli ten skarb był, to dlaczego go przez tyle lat nie znaleziono? I pan Pęduszko tak samo mówił, że cała afera ze skarbem jest nieprawdopodobna, że jest żywcem zerżnięta z głupich powieścideł, które wasz kolega rozpowszechnia.
—  Ty, chcesz dostać?!
—  Spokój! — Wojtkowi udało się ich przekrzyczeć. — Bo zawołam Zbója, on was pogodzi. Zbój! Zbój!
Pies wpadł do szopy merdając ogonem. Skoczył na Bigbita z takim rozmachem, że ten aż zachwiał się na nogach, przyjacielsko liznął po twarzy Janickiego, obleciał szopę obwąchując wszystkie kąty.
—  A może Zbója poprosimy, żeby poszukał skarbu? — zaproponowała żartem Jolka. — No, dla kawału. Mówią o słynnym psim węchu. Możemy wypróbować węch Zbója.
—  Ciotka twierdzi, że on potrafi wywęszyć tylko kiełbasę w spiżarni. A kiedyś, jak się zakradł do kuchni, to nam spałaszował wszystkie kotlety. Ciotka ścigała go z mokrą ścierką po całym ogrodzie. Musiałem biedną psinę ukryć u siebie pod łóżkiem.
—  Udało ci się go zmusić, żeby tam wjazł? — nie dowierzał Janicki.
—  A jakże. To bardzo mądry pies. Siedział pół dnia, ani pisnął. Ciotkav wchodziła do mojego pokoju, ale nie wpadło jej do głowy zajrzeć pod łóżko. A wieczorem, skoro już się trochę uspokoiła, wypuściłem go do ogrodu. Ciotka twierdzi, że to darmozjad, ale on się po prostu nie lubi przymuszać do nudnych rzeczy, a takie pilnowanie chałupy to musi być wściekle nudne, nie?
—  No to wciągnijmy go do akcji. Zbój! Zbój! — zawołał Wojtek, a gdy , zwierzak przybiegł, zaczął go głaskać i, przykucnąwszy przed nim, mówił
prosto w roześmiany psi pysk: — Szukamy skarbu, piesku. Pomożesz nam? No spróbuj. Dobry pies, mądry. Szukaj, Zbój, szukaj!
—  Ciekawe, dokąd pobiegnie? — Jola była najwyraźniej przejęta. — Pójdziemy za nim?
—  No pewnie. Co nam szkodzi!
Zbój jednak nie wykazywał wielkiej chęci, żeby gdzieś lecieć. Przekrzywiał łeb, słuchając, co do niego mówią; ogon miarowo uderzał o podłogę. Heniek zbliżył się do swojego ulubieńca.
—  Szukaj, Zbój, szukaj — zachęcił go.
Pies poderwał się, szczeknął. Nie miał najmniejszego pojęcia, czego to każą mu szukać, ale mniemając widocznie, że to jakaś zabawa, puścił się
134
ostrym kłusem naprzód. Pobiegli za nim. Buszował w malinach, wypłoszył z nory królika, poharcował w łopianach. Ale nie miał zamiaru ruszyć się poza obręb ogrodu.
Zmęczeni wrócili wreszcie do szopy. Zbój ziejąc położył się w progu. Od czasu do czasu kłapał na przelatujące obok niego muchy. Naraz za węszył i rzucił się w maliny. Mignął tam niewielki, bury kociak. Wyskoczyli za psem, bojąc się, żeby nie skrzywdził zwierzaka. Kot okazał się sprytniejszy i wystawił psa do wiatru. Podczas gdy ten poszczekiwał w malinach, bury cień śmignął Joli obok nóg i wpadł do szopy. Zbój musiał go dojrzeć kątem oka. Warknął i runął za nim podcinając nogi Badylowi, który rozłożył się na ziemi jak długi, tarasując wejście swą patykowatą postacią.
Nie mieli czasu go zbierać, bo z wnętrza szopy dochodziło coraz bardziej wojownicze poszczekiwanie.
—  On go zadusi! — pisnęła Jola, która koty miłowała nade wszystko. Przeskoczyła przez Badyla i wbiegła do szopy.
Chłopcy deptali jej po piętach.
Na widok tego, co działo się w szopie, ogarnęła ich czarna rozpacz. Kocisko najeżone, napuszone, błyskające dziko ślepiami i parskające wdrapało się na dach karety. Zbój .szalał w jej wnętrzu, podskakiwał, darł pazurami obicie i ryczał ochrypłym basem nie mogąc dosięgnąć kota, który zdawał się sterczeć tuż koło jego nosa.
—  Nasza kareta! — krzyknął Wojtek. — Zbój! Precz! Zjeżdżaj stąd! Heniek, pomóż mi, bo ta bestia tak się rozżarła, że wcale nie słucha.
Bigbit usiłował odwołać ulubieńca, ale ten puszczał mimo uszu wszystkie zaklęcia i dalej rzucał się jak wariat. Wówczas Bigbit wskoczył do karety i objąwszy psa za szyję próbował go stamtąd wvciągnąć. Zbój miotał się i wykręcał jak piskorz, a kot z góry pluł m nich ze złością. Doskoczył Wojtek, pragnąc pomóc przyjacielowi w ujarzmieniu oszalałego psa. Zbój jeszcze raz skoczył z takim impetem, że Bigbit się wywrócił i łomotnął z całej siły w boczną ściankę, rozdzierając sobie o cqś rękaw koszuli.                           .
Kot tymczasem, korzystając z zamieszania, czmychnął, gdzie pieprz rośnie. Zbój wydarł się z rąk chłopców i skoczył za nim, powtórnie wchodząc w drogę nieszczęsnemu Badylowi, który znowu nie zdążył się usunąć, zachybotał się na długich nożyskach i z wdziękiem spłynął na podłogę.
Po chwili z sadu dobiegło poszczekiwanie Zbója, który widocznie teraz oblegał z kolei jakieś drzewo.
135
—  A to drań — zakonkludował Badyl, ciągle jeszcze w pozycji siedzącej. — Miłego masz pieska, nie ma co mówić — zwrócił się z przekąsem do Bigbita.
Ten nadal tkwił w powozie. Wojtek rozcierając obolałą kostkę, w którą się uderzył, skrzywiony zbliżył się do przyjaciela.
—  Stało ci się co, Heniek? — zaniepokoiła go nie na żarty dziwna mina Bigbita.
—  Mnie nic. Ale zdaje się, że coś przypadkiem znalazłem.
—  Co ty mówisz? — i Janicki, i Badyl byli już przy drzwiczkach, Jola zaglądała z drugiej strony.
Powóz, który wycackali jak pannę do ślubu, teraz przedstawiał zgoła opłakany widok. Pąsowe obicie było w kilku miejscach podarte, widniały na nim brudne ślady psich łap.
Heniek podniósł się wolno, przytrzymując jedną ręką opadający, rozdarty rękaw, na skórze czerwieniała mu długa pręga.
Ujrzeli teraz, że kunsztownie zdobiona deseczka, która znajdowała się pod poduszkami siedzenia, odchyliła się, odsłaniając obszerne wgłębienie. Leżał tam spory pakiet owinięty skrawkiem zetlałej, amarantowei materii.
Wojtek sięgnął poń drżącymi z przejęcia rękoma. Wolno odwijał czerwony jedwab. Był to prostokątny kawałek materiału z wyhaftowanym pośrodku białym orłem.
—  Sztandar!? — pisnęła Jola.
W rękach Wojtka znalazł się teraz graby, zalakowany pakiet, jakaś niewielka, zamknięta szkatułka i duża koperta, na której widniał adres wypisany nierównym, chwiejnym pismem. Atrament był już wyblakły, pochylili się niżej, aby odczytać adres: „Do JW Pana Eligiusza Suchodolskiego w Gościeradowie" i niżej: „Oddawca niniejszego zasługuje na pełne zaufanie".
Wojtek wyprostował się i głęboko wciągnął powietrze.
—  Zdaje się, że znaleźliśmy skarb pana Eligiusza — oznajmił.
—  Otwórz! — prosiła Jola, ale Wojtek potrząsnął głową.
—  Nie można. Zaniesiemy do dziadka Mikołaja. Niech przejrzy to razem z panem Barcikowskim. Nam i tak potem powiedzą, co to jest. Ale coś mi się wydaje, że to za poważna sprawa, żebyśmy ją mogli samodzielnie rozgryźć.        ■
—  Wojtek ma rację — oznajmił naraz Paweł.
—  I ja tak myślę — zgodził się Bigbit.
Badyl, który już-już otwierał usta, żeby zaprotestować, zamilkł widząc, że go przegłosują.
136
—  Nie bądźcie tacy śmiertelnie poważni — próbował jeszcze zakpić, ale nawet się nie odezwali.
—  Poczekajcie, ale skąd to się tutaj znalazło? — zawołała Jola.
—  Można się chyba domyślić — powiedział powoli Janicki. — Pan Eligiusz dostał to na przechowanie i ukrył w Szczeckich Dołach. Przed śmiercią chciał powierzyć sekret leomuś zaufanemu. Wybrał pana Marciniaka, napomykając mu, że schowek, w którym ukryte jest to coś, znajduje się w Szczeckich Dołach.
Pan Marciniak, który był łasy na pieniądze, zwęszył w tym okazję. Może zresztą przypomniał sobie brata, który w pobliżu tego miejsca zginął z ręki dziedzica. W każdym razie musiał się czymś zdradzić i pan Eligiusz widocznie przestał mu ufać. Chciał się zabezpieczyć, więc wysłał Marciniaka w podróż, wiedząc, że ten nie wróci prędko, a sam się wybrał karetą, ulubionym powozem swojej babki, Marianny Prażmowskiej, którą tak polubiła Jola, do Szczeckich Dołów. Pan Pęduszko przypomina sobie z opowiadań, że dziedzica wtedy długo nie było. Może odkopywał skrytkę, tego się już nie dowiemy nigdy. Musiał się bardzo zmęczyć, a wiadomo, że nie czuł się dobrze. Pan Pęduszko mówił też, że dziedzic wrócił do karety z zawiniątkiem pod płaszczem, ale nie było mowy o tym, żeby z pakunkiem wszedł do pałacu. Wniosek jest prosty jak drut i dziwię się, żeśmy wcześniej na to nie wpadli: paczka musiała być ukryta w karecie. Pan Eligiusz zapewne doskonale wiedział o schowku i sądził, że to najbezpieczniejsze miejsce dla jego tajemnicy, dopóki nie znajdzie skrytki jeszcze lepszej.
—  Ale klucz? Co z kluczem? Przecież tamtego wieczoru wręczył panu Marciniakowi klucz.
—  Zaraz zobaczymy — Janicki pochylił się nad schowkiem, badał go przez chwilę.
—  Jest — obwieścił tryumfalnie.
Stłoczyli się przy nim. Rzeczywiście w górnej części ścianki znajdował się zamaskowany zamek. Widocznie obluzował się 'i kiedy Bigbit huknął weń całym ciężarem — pękł. Inaczej można by było szukać skrytki do końca świata, tak misternie ją przygotowano.
—  Więc ten klucz? — pytała Jola bez tchu.
—  Pewnie pasował właśnie do tego zamka.
—  Skoczę na jednej nodze i przyniosę — zaofiarowała się dziewczynka. — To warto sprawdzić.
—  A wiesz, gdzie on jest?
—  No jakże, w doniczce z trzykrotką — zaśmiała się i już jej nie było.
137
Zjawiła się po paru minutach z rozwianymi włosami. Podała im niewielki, płaski kluczyk. Pasował jak ulał.
—  Tajemnica odkryta — cieszył się Heniek. — A gdzie Zbój? — Obejrzał się zaniepokojony, przypomniawszy sobie ulubieńca, który im tyle kłopotu narobił, ale też przypadkowo dopomógł. Psi węch nie miał z tym wprawdzie nic wspólnego, ale zawsze.
—  Szukamy psiego Kolumba — poderwał się ochoczo Badyl. Skłonny był wybaczyć psu niedawne przykrości.
—  Pójdę z tobą — odezwała się Jola.
—  Ja zaniosę to wszystko dziadkowi i do was wrócę. Heniek i Paweł może jakoś usuną ślady tego potwora, a wy go tu dostawicie z powrotem. Urządzimy psu owację, co? No fajno. To ja lecę! — I Wiercipięta już zbierał cenne znalezisko.
Wróciwszy zastał towarzyszy czyszczących z minami męczenników błotniste ślady. Tamtych jeszcze nie było.
—  I co dziadek powiedział? — spytał Bigbit unosząc głowę znad roboty.
—  Dziadek? Jeszcze nie widziałem, żeby się czymś tak przejął. Okulary zgubił, ręce mu się trzęsły, kazał mi natychmiast pędzić po Bartka. Zamknęli się obaj w pokoju i radzą. A gdzie Zbój?
—  Idź go poszukać — powiedział Janicki.
Wojtkowi nie trzeba było tego dwa razy powtarzać. W mgnieniu oka znalazł się za drzwiami. Znikąd nie dobiegało szczekanie. Gdzież on się zapędził, rabuś jeden?
Ruszył ścieżką. To terytorium, niedawno równie niebezpieczne dla ich paczki, jak obszar zamieszkały przez Komanczów dla białego squattera, teraz, odkąd Skwarkowa spokorniała, chłopcy traktowali niemal jak własne podwórko. Przechodząc obok domu dosłyszał jakieś szmery. W jednym z przyciszonych głosów rozpoznał niepowtarzalny dyszkant Badyla.                                                                            s
—  Co oni tu robią? — zniecierpliwił się.
Drzwi do sionki były otwarte, drzwi do kuchni takoż. Stanął w progu i wybuchnął niepowstrzymanym śmiechem.
W kuchni sterczało coś — skomlące i dziwne. Stwór oblepiony był po czubek nosa frędzlami z ciasta. Ciasto pozlepiałó mu kudły, jeżyło się w strąkach, spływało po pysku. Nad straszydłem stał Badyl, również sowicie utytłany, i Jola, usiłująca zebrać lepką papkę z wiercącego się zwierzaka i polewająca go obfitymi łzami, jakby to mogło ułatwić tę żmudną działalność.
138
Na widok Wojtka stwór usiłował zamerdać czymś, co było zapewne ogonem, ale teraz przypominało wałek do ciasta, po czym podyrdał do chłopca, pozostawiając na podłodze klajstrowate ślady. Zanim Wojtek się zorientował, co mu grozi, dziwotwór otarł się o niego, obdarzając go szczodrze warstwą kleistej mazi, po czym podrałował na dwór. Dobiegł ich stamtąd przenikliwy kobiecy okrzyk.
Wypadli na zewnątrz w samą porę, aby ujrzeć Skwarkową wznoszącą oczy do niebios w niemym błaganiu. Jola podbiegła do niej szlochając i zarzuciła jej ręce na szyję. Palce miała rozcapierzone, zwieszały się z nich białe farfocle.
—  Zapomniałam nakryć ciasto — płakała. — A Zbój gonił kota i widocznie wpadł za nim do kuchni, iii... wleciał w dzieżę — rozmazała się teraz na dobre.
Chłopcy woleli rye oglądać dalszego ciągu tej sceny i przezornie wycofali się w ślad za pomykającym w kierunku rzeczki Zbójem.
Zastali psa, jak taplał się w samym środku strugi, z furią rozpryskując wokół siebie bryzgi wody. Nie zastanawiając się długo poszli w jego ślady. Po chwili dobiegł ich zgorszony głos Bigbita:
—  Popatrz, Paweł, my harujemy jak dzikie osły, a oni się kąpią.
—  To wcale nie jest głupi pomysł — powiedział Janicki i sam skoczył do wody.
Rozdział trzynasty
co było w pakiecie? — poeta-powstaniec—pożegnanie
z dyliżansem
Ciągle jeszcze nie mogę w to wszystko uwierzyć! — Jola zatrzymała się przed grupą chłopców i zeskoczyła z siodełka. — A może to tylko sen.
—  Chcesz, to cię uszczypnę. Poczujesz wtedy, że to prawda — uczynnie zaproponował Badyl.
Jola pokazała mu język.
—  Co za wychowanie! — jęknął Bigbit głosem do złudzenia przypominającym ciotczyne okrzyki. — Czy nigdy już nie będziesz się zachowywać jak miła panienka?
—  Kto z kim przestaje, takim się staje — odcięła się Jola. — Bylibyście biedni, gdybym się okazała „miła". Nie, Wojtek?
—  Fakt — potwierdził poważnie Wiercipięta. — Mogło być znacznie gorzej. Bywasz całkiem znośna.
—  No wiesz! I to ma być pochwała!
—  Poproś Badyla. On ci wypali sążnistą mowę, jeszcze lepszą niż Bartek.
—  Wiecie — odezwał się Janicki — przekonałem się, że nasz stary to jednak równy facet. Tak nas sympatycznie podsumował, nie?
—  No i te rowery! — westchnęła Jola, niemal z nabożeństwem dotykając swego stalowego wierzchowca. — Pomyślcie! Takie rowery!
—  Cały świat przed nami! — rozmarzył się Badyl. — Gdyby tylko nasi starzy nam nie utrudniali, to moglibyśmy pojechać... choćby do Afryki?
—  Aleby się tatuś ucieszył — pomyślał Wojtek — gdybyśmy się kiedyś zjawili przed jego obozem w górach Ahoggar na tych nowiutkich, lśniących rowerach! A jaki byłby dumny, bo przecież te rowery to pierwsza nagroda w Wielkiej Grze. I Bartek powiedział dzisiaj, kiedy je wręczał naszej piątce, żeśmy na tę nagrodę solidnie zasłużyli. Wszyscy! I Bractwo Dyliżansu,
141
¥
шШ
i Paweł, i Jola, chociaż twierdziła, że jej się nie należy, bo przecież ona chodzi do szkoły w Lublinie, ale wtedy Bartek powiedział, że okazała dużą pomysłowość i odwagę... A teraz dziewczyna tak się cieszy tym rowerem. I w ogóle fajnie się to wszystko skończyło: książki powędrowały do biblioteki w Krakowie, zgodnie z wolą pana Eligiusza, a ten znaleziony przez nas „skarb" okazał się prawdziwym skarbem...
—  Kiedy oni wreszcie przyjdą? -*— sapnął mu nad uchem Paweł.
—  Kierownik zapowiedział, że musi najpierw odwalić jakąś papierkową robotę, wiadomo: koniec roku szkolnego. To tylko dla nas zaczęły się wakacje. Nauczyciele z tydzień w szkole posiedzą.
—  Jaka szkoda, że ja już jutro wyjeżdżam — westchnęła Jola.
—  Przecież rodzice zabierają cię nad morze. Zobaczysz, będzie fajnie. A co z tym twoim bratem? Zdrowy już?
—  Zdrowy... Ale co tam nad morzem? Nudy.
—  Pewnie cioci Skwarkowej żałujesz, co? —-r podchwytliwie zapytał Badyl. — Zdaje się, żeście sie pogodziły opłakując wspólnie ciasto, które Zbój porozlepiał po ścianach?
—  Złośliwiec. Ale niech ci będzie na zdrowie, kiedy nie możesz inaczej. A ciotka to może nie jest nawet taka zupełnie zła, tylko strach, jak zysków chciwa.
—  Pan Marciniak też był chciwy. Całe życie szukał skarbu dziedzica, żeby go zagarnąć dla siebie, i nic nie zwojował.
—  A nawet gdyby ten skarb odnalazł, to dla niego nie miałby on żadnej wartości — rozległ się głos za ich plecami.
Obejrzeli się. Ścieżką nadchodził pan Barcikowski. Skoczyli ku niemu.
—  No, jak rowery? a? Udała się nagroda? — spytał uśmiechając się do nich.
—  Pycha! — wykrzyknął Wojtek. — Pojutrze jedziemy nimi do Zawichostu. Bo pan Ambroży zaprosił nas wszystkich na sobótki. I już nawet rodzjce Badyla się zgodzili, i ciotka Heńka, i ojciec Pawła...
—  Tn Paweł też jedzie z wami? a? — kierownik badawczo patrzył na Janickiego, który trzymał się nieco na uboczu.
—  Jakże! Przecież to nasz przyjaciel — wykrzyknął Heniek.
I wtedy pan Barcikowski zobaczył, że Janicki się uśmiecha. Nie tym swoim zwykłym, drwiącym uśmieszkiem, w którym było lekceważenie, pogarda dla drugich i cwaniacka przekpinka, ale uśmiechem trochę nieśmiałym i serdecznym.
142
—  No właśnie! — potwierdził Wojtek. — Tylko Jolka nie pojedzie, bo musi wracać do domu. Jej rodzice dostali wczasy nad morzem.
—  Ale przyjedziesz jeszcze kiedyś do Gościeradowa? — Bartek nie ukrywał sympatii do tej roztrzepanej, naśladującej chłopców i za wszelką cenę pragnącej ich prześcignąć, dziewuszki.
—  Na pewno przyjadę — potwierdziła gorąco Jola.
Na progu stanął dziadek Mikołaj i zapraszał gości do środka. Wojtka wywołał do kuchni.
—-Co my im damy do jedzenia? — spytał przyciszonym głosem. — W spiżarni pustka.
—  Było jakieś ciasto.
—  Aha, było — jęknął dziadek. — Ja sam też tak myślałem. Ale nie ma. Ani okruszynki.
—  Niemożliwe! Taki wielki placek!
—  Zdaje się, że ten długi, no jak mu tam? Badyl. Właśnie. Po wczorajszej kąpieli był bardzo głodny...
—  Badyl? — zdumiał się Wojtek. — Mówiłem mu, żeby się częstował. Chodził do spiżarki parę razy, ale żeby taki pfacek sam spałaszował...
—  Widocznie mu smakował. No nic. Wracaj do gości, a ja coś zorganizuję.
Wojtek wrócił do pokoju. Przedmiotem rozmowy ciągle jeszcze była Wielka Gra. Pan Barcikowski oznajmił, że zamierza w przyszłym roku zorganizować turniej, w którym weźmie udział nie tylko kpłko historyczne, ale cała szkoła.
—  Na czym będzie polegał ten turniej? — dopytywał się Badyl. Zasmakował w takich rozgrywkach prawie tak samo. jak w koszykówce. Ba, paradował na swoim rowerze dumny, jakby to głównie on przyczynił się do wygranej.
—  Dowiecie się na początku roku szkolnego — uśmiechnął się tajemniczo kierownik. — To tylko wam powiem, że...
Do pokoju wkroczył dziadek Mikołaj z michą pełną poziomek. Powitał go okrzyk zachwytu.
—  Poziomki! Jakie wspaniałe! — cieszyła się Jola. Wojtek rozdał talerzyki i łyżeczki.
—  Ale kiedy my się nareszcie dowiemy, co było w tym pakiecie? — domagał się Badyl. Mówił trochę niewyraźnie, bo usta miał zapchane leśnym specjałem.
143
—  Wasze znalezisko zostanie w przyszłym tygodniu przekazane historykom...
—  Czy to był naprawdę skarb? Dlaczego pan Eligiusz tak go troskliwie ukrywał? — pytała Jola z podnieceniem. Policzki jej płonęły. Uszy też. Sama wyglądała jak poziomka.
—  Powoli, zaczekajcie! — śmiał się pan Barcikowski. — Opowiem wam wszystko po kolei. Najpierw jednak warto byłoby sprawdzić, czy coś pamiętacie z naszych spotkań. Opowiadałem wam kiedyś o Polsce w wieku dziewiętnastym. Kto powtórzy najważniejsze sprawy?
. — Dzisiaj są już wakacje — zastrzegł się Badyl. Wojtek kopnął go pod stołem. — Auu! — zawył Badyl, bo mu się potężnie dostało. Wierzgnął, ale chybił, bo Wojtek przezornie zwiał od stołu i usadowił się na swoim ulubionym miejscu, na parapecie.           •
Sytuację uratował Bigbit, który z niezwykłą przytomnością umysłu zagadał:
—  Kiedy trzy państwa zaborcze: Austria, Prusy i Rosja podzieliły między siebie Polskę, najważniejszą sprawą narodową stało się odzyskanie niepodległości i utworzenie wolnego państwa. Początkowo Polacy wierzyli, że Napoleon, który był wielkim wodzem, zechce im w tym pomóc. Dlatego żołnierze polscy utworzyli legiony, które walczyły we Włoszech.
—  1 wtedy ułożono piosenkę, która jest naszym hymnem narodowym: Mazurek Dąbrowskiego.
—  To był wspaniały wó-Jz ten Dąbrowski. Chyba jeszcze lepszy od samego Napoleona! — wykrzyknął Paweł.
—  To się wie, że lepszy — z przekonaniem powiedział Wojtek. — A żołnierze Dąbrowskiego głosili hasło: „Za wolność naszą i waszą", to znaczy, że mieli się bić za wolność nie tylko własnego narodu, ale i innych.
—  I tłukli Austriaków i Prusaków.
—  Ale jak się Napoleon ogłosił cesarzem, to już zaraz chciał władać całą Europą. I napadł na Hiszpanię. Mój brat był na filmie „Popioły" i mówił, że to już wcale nie była szlachetna wojna, tylko zwykła napaść — wyrwała się Jola.
—  Dobra sobie, Napoleona będzie krytykować — nadął się Badyl. — Już on,na pewno wiedział najlepiej, co ma robić.
—  Kiedy Jola ma rację — odezwał się pan Barcikowski. — Przeczytacie kiedyś książkę Stefana Żeromskiego „Popioły", według której Wajda nakręcił film, to lepiej zrozumiecie te sprawy. Zresztą w nagrodę za tyle lat żołnierskich trudów,  za tyle polskiej  krwi   Napoleon,  kiedy  sytuacja
144
polityczna tak się ułożyła, że potrzebował oddanych żołnierzy, zdecydował się częściowo spełnić marzenia Polaków. Z ziem odebranych zaborcom utworzył maleńkie Księstwo Warszawskie. Ale kiedy przegrał wielką wojnę z Rosją, kiedy potem jego potęga załamała się, państwa wchodzące w skład koalicji po kongresie wiedeńskim w tysiąc osiemset piętnastym roku ustaliły nowy podział Polski. Na miejsce Księstwa utworzono Królestwo Polskie, całkowicie zależne od Rosji, reszta ziem pozostała pod zaborem pruskim i austriackim.
W roku tysiąc osiemset trzydziestym Polacy w Królestwie zorganizowali zbrojne powstanie, zwane powstaniem listopadowym, które jednak zostało krwawo stłumione. W roku 1863 wybuchło następne powstanie, powstanie styczniowe. Spróbujcie sobie to wyobrazić: z jednej strony potężne państwo, posiadające zorganizowaną i świetnie uzbrojoną armię, z drugiej — zwykli cywile, którzy chwycili za broń, walcząc o prawa swego narodu. W całym kraju zawrzało, zgłaszali się ochotnicy zbrojni, w co tam kto miał: szablę po ojcu czy dubeltówkę, z którą chadzał na polowania.
Chwytała za broń młodzież: studenci, nawet uczniowie, podobnie jak za czasów Kościuszki walczyli chlopi-kosynierzy, za wolność Polski bili się też rewolucjoniści z innych krajów, i tak dowódca ochotników włoskich, Francesco Nullo, zginął w bitwie, która się rozegrała w okolicach Olkusza; jego rodak, Luigi Caroli, ciężko ranny, pojmany i wywieziony do katorgi na Sybir, gdzie zmarł w 1865 roku; bohaterski Rosjanin, Andrzej Potiebnia, pad! w potyczce pod Pieskową Skałą.
W powstaniu brały udział także kobiety i to nawet w starciach zbrojnych, jak na przykład słynna Henryka Pustowójtówna, która została adiutantem Langiewicza, przywódcy powstania.
1 wyobraźcie sobie, że początkowo polskie oddziały powstańcze, chociaż miały przeciw sobie uzbrojoną i wyszkoloną armię, zwyciężały. Napastnicy zaczęli się cofać. Ale nawet najbardziej szalona odwaga i wytrwałość nieWystarczą... Powstanie upadło. Jego przywódców stracono, jego uczestnicy wyginęli albo zostali wywiezieni na Sybir, skąd już się zazwyczaj nie wracało, o wielu słuch zaginął...
—   Więc ta paczka...       odezwał się cicho Heniek.
;— Zawiera ważne dokumenty z tego okresu. Nic dziwnego, że pan Suchodolski lęka! się, aby ich nie odnaleziono. Wiele osób mogło to przypłacić życiem.
-   Więc  to jednak prawda, co mówiono, że pan  Eligiusz sprzyjał powstańcom?
10       Кіігкокзпіпа gra
145
.— I miał powody, żeby lękać się szpiegów. Dlatego się otaczał taką tajemnicą.
—  Ale jakim trafem te dokumenty dostały się w jego ręce?
—  Myśmy się też nad tym zastanawiali — powiedział dziadek Mikołaj. 7- I dopiero list wyjaśnił nam wszystkie wątpliwości.
—  Prawda! Przecież był jeszcze list. Co było w tym liście? — zasypali ich pytaniami.           S
—  Można im to pokazać, prawda? — dziadek Mikołaj pytająco spojrzał na pana Barcikowskiego. Ten skinął głową.
Dziadek poszedł do swojego pokoju i po chwili wrócił z grubą kopertą w ręce. Wyleciały z niej na stół ciasno zapisane karteluszki. Pochylili się nad stołem.
—  Posłuchajcie — dziadek ujął jeden świstek. — Powstaniec, który pisał te słowa, przeczuwał, że zginie. Chciał jednak ocalić powierzone sobie dokumenty, o których doniosłości wiedział, chciał też przesłać słowo do najbliższych. Człowiekiem, do którego miał największe zaufanie, o którego prawości był przekonany, był pan Eligiusz Suchodolski, który, nie występując otwarcie po stronie powstania, mógł działać dość swobodnie. Do niego więc wysłał posłańca z cennym pakunkiem i z listem. Oto początek tego listu:
„Przekonany jestem, że każda rodzina musi dać w pewnym przeciągu czasu kilka ofiar na ołtarz społeczny. Z rodziny Romanowskich, o ile wiem, dawno takiej ofiary nie było; może mnie los wybrał; jeśli tak, niech spełni się jego wola. Ci szkodzą, co się cofają — ci, co padają, kładą się jako podwaliny przyszłej budowy".
—  Romanowski? — podniósł głowę Paweł. — Był taki poeta, Mieczysław Romanowski...
—  To ten sam — potwierdził pan Barcikowski. — Należał do oddziału walczącego pod dowództwem Marcina Lelewela-Borelowskiego, który go wkrótce mianował swoim osobistym adiutantem. W kwietniu tysiąc osiemset sześćdziesiątego trzeciego roku partia ich stoczyła długą, czterogodzinną bitwę pod Borowem. Zginęło w niej prawie siedemdziesięciu powstańców. Przedzierając się lasami oddział dotarł dwudziestego czwartego kwietnia w okolice Józefowa koło Biłgoraja. Osaczyły go przeważające siły nieprzyjacielskie. Wówczas Romanowski z grupą ochotników został, aby osłaniać odwrót towarzyszy. Dla tamtych znaczyło to ocalenie, dla nich — śmierć. Ostrzeliwali się wytrwale. Prawie wszyscy zginęli.  Romanowskiego  kula nieprzyjacielska trafiła prosto w czoło.
146
Zginął na miejscu. Miał wtedy dwadzieścia dziewięć lat... — pan Barcikowski urwał i zadumał się.
W pokoju panowała cisza. Przez szeroko otwarte okno wpadł powiew, poruszając leciutko firanką. Ściemniało się. Ptak pogwizdywał w krzewie za oknem. Sylwetka Wojtka odcinała się ciemną plamą od, tła zaokiennego wieczoru.
Dziadek Mikołaj ciągle jeszcze trzymał w dłoni niepozorny karteluszek, list poety, który jakby przeczuwał, co się stanie, poety, który swój żołnierski obowiązek tak dzielnie i tak zwyczajnie wypełnił. Dziadek położył ostrożnie ów świstek między inne papiery. Nie patrząc na chłopaków, podszedł db Wojtka, stanął obok niego wpatrując się w ciemniejący ogród. Począł mówić półgłosem:
—  Jest taki wiersz Romanowskiego, pisany przez niego na parę lat przed śmiercią. To smutny wiersz. Ale promieniuje zeń wiara, tak jak z listu, którego urywek wam czytałem, że nic, cokolwiek czynimy, nie jest daremne, że istnieje nieprzemijający sens w ludzkiej walce, nadziei i tęsknocie. Tyle, że nikt nie wie, kiedy jego marzenia się spełnią, a walka jego i innych zakończy się zwycięstwem. Dlatego i tytuł tego wiersza jest pytaniem: „Kiedyż?"
—   Chciałabym ro usłyszeć — powiedziała bardzo cicho Jola. Dziadek półodwrócony w stronę słuchaczy, ale ciągle zapatrzony w
okno, począł mówić półgłosem:
Nam dzisiaj tak w duszach, jak kiedy się wiosna
Z zimowej wyrywa niemocy: To smutek i żałość, to zorza radosna,
To rozpacz jak wicher północy.
Ach, kiedyż za ciebie w bój skoczym spragnieni,
O Polsko, ty matko miłości! I kiedyż przy huku dział, trzasku płomieni
Podniesieni okrzyki wolności?
I kiedyż uczynim, swobodni oracze,
Lemiesze z pałaszy skrwawionych? Ach, kiedyż na ziemi już nikt nie zapłacze,
Prócz rosy pól naszych zielonych.
Umilkły słowa wiersza, a oni jeszcze siedzieli zasłuchani: Heniek i Paweł na tapczanie, Badyl na podłodze z kolanami podciągniętymi pod
147
brodę, Jola na niskim stołeczku, pan Barcikowski przed rozłożoną na stole garścią pożółkłych papierów.
—  Posłuchajcie, jaka cisza. —Dziadek oparł się o parapet. Wojtek przylgnął do jego ramienia. — Kiedy w czterdziestym czwartym leciały na tę ziemię bomby niemieckie, pod którymi ginęli ludzie, płonęły zabudowania, kiedy huk ogłuszał człowieka doszczętnie, kiedy nie wiedzieliśmy, czy za chwilę nie przyjdzie nam zginąć, nie chciało się nawet wierzyć, że ten przerażający huk kiedykolwiek umilknie, że ta przeklęta wojna kiedykolwiek się skończy, że można będzie kiedyś znowu zwyczajnie, po prostu żyć... A teraz taki tu spokój...
Forsowaliśmy wtedy Wisłę koło Annopola. Niemcy bronili jej zażarcie. To był ważny strategicznie punkt. A nam też bardziej szło o tę przeprawę niż o własną skórę. Ilu to naszych z Wisłą spłynęło, ilu żołnierzy radzieckich... Nie zliczyć... Poznaliśmy wtedy, co znaczy braterstwo broni. Nikt się tam nie oglądał na innych, każdy łba nadstawiał. Był rozkaz, wiadomo. Żołnierski obowiązek, żeby rozkaz wypełnić. Ale było jeszcze coś więcej. Pamięć o ziemi, dla której... Żeby ją nareszcie przestały szarpać kule i bomby... Żeby była nad nią taka właśnie pogodna cisza jak teraz. Żeby już tu nikt więcej bezprawnie nie wtargnął. Żebyście wy nie musieli dziedziczyć naszych karabinów.
Podobnie musiał myśleć osiemdziesiąt lat wcześniej tamten młody poeta, Romanowski. Tylko nie wiedział, kiedy ta wolność, na którą czekał, o którą walczył, za którą zginął — dojrzeje. Szczęśliwsi byliśmy od niego. Doczekaliśmy takich wieczorów, jak dzisiaj, i takich, jakie będą jutro, pojutrze...
—  Pora mi się zbierać. — Pan Barcikowski podnosił się ociężale, widać było, że chętnie by jeszcze trochę z nimi posiedział. — Wprawdzie to dziś sobota, ale mam jeszcze trochę roboty. Dziękuję, panie Mikołaju. — Podszedł do dziadka, uścisnęli sobie mocno ręce.
—  Odprowadzimy pana — poderwali się chłopcy.
—  I ja też — pisnęła Jola. — To mój ostatni dzień w Gościeradowie — dodała ze smutkiem.
—   Zostawiasz tu przyjaciół — powiedział pan Barcikowski — i to nie byle jakich. Możecie przecież do siebie pisywać.
—  Pewnie, że będę pisała. Do wszystkich napiszę — zapewniała Jola.
—  Coś mi się zdaje, że zaraz nowy strumyczek w Gościeradowie popłynie z Jolczynych łez... — zakpił po swojemu Badyl. — No, nie złość się, Jolka. Daj łapę na zgodę. Ja już taką naturę mam, że muszę dociąć. Ale
148
jesteś równa. Zaraz pierwszego dnia, jak cię spotkałem, powiedziałem to chłopakom. No nie? — trącił Heńka.
—  A jakże — ten przyświadczył. — Badyl cię tak zachwalał, od razu było widać, że głowę dla ciebie stracił. Nie kop! — wrzasnął.
Wysypali się całą czeredą na pustą o tej porze uliczkę. Rozprawiali głośno. Pan Barcikowski począł dowcipkować z ich porannego tryumfalnego wjazdu karetą na dziedziniec szkolny.
—  Franciszek przyleciał do mnie całkiem speszony. Pierwszy raz widziałem, żeby tak stracił głowę. „Panie kierowniku, woła, jakaś królewska osoba musi przyjechała". Nie chciałem wierzyć, więc mnie do okna zaciągnął. Dopiero jak was w tym powozie zobaczył, to pękał ze złości. „A to heretyki", mruczał, i jeszcze gorzej pomstował, ale tego wolę nie powtarzać.
Chłopcy obojętnie kiwnęli głowami. Znali bogaty repertuar wymysłów pana Franciszka i jego niewyczerpaną w tym kierunku pomysłowość.
—  Paradny był ten wjazd — cieszył się Badyl. — Baliśmy się tylko na początku, że Paweł nie dogada się z karvm, bo ten łbem rzucał i ciągłe się oglądał.
—  Widocznie kary nie jest przyzwyczajony, żeby go zaprzęgano do takich wspaniałości — śmiał się pan Barcikowski.
—  A pan Więckowiak zapowiadał, żeby na niego nie krzyczeć, bo to koń delikatny i nerwowy. Już myśleliśmy, że trzeba go będzie prowadzić przy pysku, ale Paweł przemówił do niego jak do człowieka i kary zrozumiał.
—  To ty, Paweł, tak się znasz na koniach, a?
—  Lubię konie.
—  A Heniek psy. Dobrana z was para. Wiem,' wiem, słyszałem o tej wczorajszej historii. Skwarkowa ją już wszystkim rozpowiedziala, czy kto chciał słuchać, czy nie chciał.
—  Jeszcze raz będziemy musieli wypożyczyć konia, żeby nasz dyliżans sprzed szkoły zaprowadzić do szopy. Gdyby spadł deszcz, to mogłoby mu zaszkodzić — zasumował się Wojtek. Nic dziwnego, uważał przecież stary pojazd za żywą istotę. Czyż nie dopomógł im po przyjacielsku w rozwikłaniu tej cudacznej historii? No i walnie przyczyni! się do dzisiejszej wygranej.
— A właśnie, co zamierzacie zrobić z karetą? — spytał pan Barcikowski.
— Nic, będzie stała, jak dawniej, w szopie. Pan Barcikowski pokręcił głową.
149
—  Widzicie, nawet chciałem z wami o tym pogadać, ale wyleciało mi z głowy. A sprawa jest ważna. Nie wiem, czy zdajecie sobie z tego sprawę, że powóz przedstawia dużą wartość muzealną?
—  Ireneusz chciał go odstąpić dla filmu — przypomniał sobie Badyl. Kierownik skinął głowa.
—  Być może, że filmowcy wypożyczą go sobie kiedyś do jakiegoś historycznego obrazu. Ale i tak powóz powinien znajdować się pod^ stalą opieką, musi być należycie konserwowany...
—  Wypucowaliśmy go na glanc — wyrwała się Jola.
—  To nie wystarczy. Zresztą w szopie Skwarkowej nie ma dobrych warunków. Dach przecieka... Wilgoć...
Zafrasowali się. Na pewno miał rację. Ale co tu zrobić?
—  Zapytam rodziców. U nas jest w podwórzu taki barak. Może kareta się tam zmieści — wystąpił z propozycją Badyl.
—  To na nic. — Barcikowskiemu wyraźnie było przykro, że musi ich rozczarować. — Widzicie, w Łańcucie koło Rzeszowa założono specjalne muzeum powozów. W przyszłym roku szkolnym wybierzemy się tam z wycieczką, bo naprawdę warto zobaczyć. Nie tylko stare pojazdy, bo w samym pałacu zgromadzono również inne, ciekawe zbiory. Myślę, że najlepiej byłoby oddać wasz powóz do Łańcuta. Zajmą się nim fachowo i starannie. No i wycieczki z całego kraju będą mogły go oglądać — próbował ich pocieszyć.
Musieli przyznać, że to najlepsze rozwiązanie. Ale było im żal. Zatrzymali się przed szkołą. Pan Barcikowski mieszkał w tym samym budynku. Pożegnali go serdecznie.
Kiedy zniknął w drzwiach, przekradli się na boisko. Stał tu ich wierny towarzysz, dyliżans. Wdrapali się do środka, zasiedli na karmazynowych poduszkach, idealnie wyczyszczonych po wczorajszej przygodzie.
Powóz leciutko zachybotał pod ich ciężarem. Siedzieli w milczeniu. Wojtek przymknął oczy. I znowu wydało mu się, że słyszy tętent końskich kopyt, że kareta unosi go w nową, nadzwyczajną podróż.
Otworzył oczy. Siedząca naprzeciw niego w jasnej, kremowej sukience Jola wydawała się w otaczającym półmroku niemal zjawą, czymś tak leciutkim jak puszek dmuchawca. Wystarczy dmuchnąć — a zniknie. A może to wszystko mu się przyśniło? I ta cała zwariowana historia, i jadąca kiedyś tym samym powozem Marianna, i Jola...
Pochylił się w jej stronę, jakby chciał coś powiedzieć. Położyła palec na ustach.
150
Rozdział czternasty
niespodzianka dziadka Mikołaja — Lublin — ekspresem po nowe przygody — do zobaczenia, przyjaciele!
Wracali z Zawichostu w uszczuplonym składzie, ponieważ Badyl wyruszył na kolonie i rodzice przykazali mu stawić się już w środę rano. Wyjeżdżał z ciężkim sercem. Zabawa była wspaniała. Do później nocy pływali łodziami po Wiśle przy blasku pochodni, potem miejscowy hufiec harcerski urządził zabawę przy ognisku. W programie były liczne konkursy, opowiadano legendy, śpiewano, tańczono. Dopiero nad ranem wrócili do zacisznego domku pana Ambrożego, ale już się nie kładli spać. Pan Ambroży kaptował sobie chłopców na rybackie wyprawy po Wiśle, Badylowi oczy się do tego śmiały, spochmurniał, kiedy sobie przypomniał niedawno tak upragnione kolonie.
Odprowadzili go kawałek drogi za Zawichost, aż do pękatego kościoła w Czyżowie. Okolica kipiała zielenią, powietrze rozbrzęczane było od pszczół, pachniały miododajne zioła.
Sami wyruszyli raniutko w czwartek, ledwie się wyrwawszy z gościnnych objęć pana Ambrożego i Helenki. Asfaltowa szosa niosła ich gładko. Wjeżdżali na niewielkie pagórki, z których puszczali się całym pędem, aż wiatr im świstał w uszach. Rowery niosły cudownie. Heniek pokazał klasę swoją jazdą. Bił na głowę nawet długonogiego Janickiego. Zatrzymali się dopiero przy moście w Annopolu. Bigbit przypomniał sobie, jak stał w tym samym miejscu niespełna dwa tygodnie temu, pełen obaw o Wojtka i uprzedzeń do Janickiego. A teraz? Byli z nim razem. Wspólnie ciskali z mostu gładkie, okrągłe kamyki, których pełne kieszenie uzbierali nad Wisłą. Potem wyciągnęli kanapki, jakie im wetknęła Helenka. Bardzo się teraz przydały. Bvli głodni jak wilki.
— Wiecie — odezwał się Janicki — aż się wierzyć nie chce, że mamy
151
przed sobą dwa miesiące nicnierobienia. Nawet lepiej wypadło, niż się spodziewałem. Nie mam ani jednej poprawki.
—  Bartek mówił, że jak zechcesz, to możesz się w przyszłym roku wyciągnąć na same czwórki i piątki.
—  Może i tak. Tylko, wiecie, ja się dotąd nie bardzo solidnie uczyłem. Coś tam się na lekcjach zasłyszało, a tak to nic, Z matmą najgorzej. Wiecie — dodał w przystępie szczerości — ja nawet z ułamkami nie bardzo.
—  Pomogę ci — powiedział Heniek, — Powtórzymy sobie wszystko, także i z młodszych klas.
—  Co? Chciałbyś, żebym zakuwał nad książką w wakacje? Taki głupi to ja nie jestem. Ale nd wrześr»a biorę się do roboty. Bo to już ostatni rok w tej szkole. A potem chciałbym iść do technikum, do Lublina.
—  Tobie to dobrze — westchnął Bigbit. — Mnie ciotka zapowiedziała, że najwyżej do zasadniczej mnie pośle, bo muszę jak najszybciej zacząć zarabiać. Ale to nic — dodał z uporem. — Pójdę do pracy, to i tak się będę uczył.
—  Myślisz, że moim starym tak na tej nauce zależy? Jakby ich kiedykolwiek obchodziło, co ja robię. Po prostu chcieliby jak najszybciej mnie z oczu stracić — w głosie Pawła była znowu złość.
Wskoczył na siodełko. Pognali za nim.
Wieczorem Wojtek opowiadał dziadkowi wrażenia z sobótkowej wyprawy. Nie pominął też nagłego rozgoryczenia Janickiego.
Dziadek słuchał w milczeniu. Wojtka naraz ogarnęła gwałtowna ochota do zwierzeń. Bo chociaż między nim a Pawłem na pozór było wszystko dobrze, to jednak nie mógł mu zapomnieć poprzedniego wybuchu nienawiści. Było coś w Pawle bardzo nierównego. Zaskakiwał ich nagłymi zmianami humoru. Wesoły i roześmiany stawał się naraz nasępiony. Mógł pół dnia łazić jak gradowa chmura, a potem dosłownie stawać na głowie i zagadywać do nich serdecznie, jakby nigdy nic. A jednak Heniek ręczył za niego, a Wojtek przywykł ufać Heńkowi. Na swój sposób zresztą polubił Pawła i gdyby nie pamięć o tamtym wieczorze, nic by ich nie dzieliło.
Dziadek wysłuchał całej opowieści w skupieniu.
—  Szkoda chłopaka — odezwał się po chwili. — Myślę, że Heniek dobrze zrobił, że go do waszej paczki przyciągnął. Nie możesz się dziwić, że się jeszcze niekiedy na was jeży, poczekajcie, aż nabierze zaufania. Wiem, że w domu u niego sytuacja nie jest najlepsza. Trzeba nad tym jeszcze pomyśleć, w jaki sposób chłopcu pomóc. A jego niechęć do ciebie... Widzisz, to nawet nie jest niechęć, tylko po prostu on się czuje pozbawiony
152
tego, co ty miałeś przez cały czas: prawdziwego domu. Pewnie porównuje, pewnie jest mu ciężko z tymi porównaniami. Nie powinieneś mu tego pamiętać.
Zapadło milczenie. Wojtek nadał wcale nie czuł się wolny od wątpliwością Wręcz przeciwnie. Wydały się jeszcze bardziej dokuczliwe.
Dziadek Mikołaj podjął rozmowę już weselszym głosem.
—  Zapomniałeś, zdaje się, że mam dla ciebie niespodziankę.
—  Niespodziankę? — Wojtek szeroko otworzył oczy.
—  Wspominałem ci przecież kiedyś o projektach wakacyjnych.
—  A' prawda... Tylko nie chciał dziadzio powiedzieć, dokąd mam jechać.
—  Bo to jeszcze nie było ustalone. Musiałem się najpierw upewnić, czy mój przyjaciel może cię przyjąć. W tym czasie, kiedy ty szalałeś w Zawichoście, ja otrzymałem list.
—  No i...
—  Czekają na ciebie już pojutrze. Jak widzisz, czasu na spakowanie się jest niewiele. Jutro wieczorem powinieneś wyjechać z Lublina.
—  Niech dziadzio wreszcie zdradzi mi sekret, dokąd wyjadę.
—  W Tatry.
—  W Tatry? — Wojtkowi się zaświeciły oczy. Rodzice nieraz opowiadali mu o górach, które zwłaszcza matka bardzo kochała, ale jakoś się tak zawsze składało, że nie mogli się tam wspólnie wybrać. Więc teraz nieoczekiwane spełnienie dawnych planów wydawało się czymś niemal czarnoksięskim. Czyżby dziadek specjalizował się w odgadywaniu marzeń?                                                           {
Wojtek ściskał dziadka tak siarczyście, że ten ledwie dech mógł złapać.
—   Puśćże mnie, ty niedźwiadku — wysapał wreszcie. — Uff, mało ml żeber nie połamał! — ale widać było, ze rad jest z Wojtkowej uciechy.
—  Będę w Tatrach! Będę w Tatrach! — Wojtek skakał po pokoju, aż przebudzony jeż wystawił pyszczek spod tapczanu, fuknął, rozejrzał się i potuptał do miseczki z mlekiem.
—  Jejku! A co będzie z jeżem? — zmartwił się Wojtek.
—  Wypuścisz go na wolność. Póki był mały, nie umiał sobie zdobyć pożywienia, ale teraz to już istny wielkolud. Da sobie radę.
—  Fajnie! To kiedy mam jechać? Jutro? Zaraz spakuję plecak, ale jeszcze przedtem skoczę do Heńka. Muszę mu przecież opowiedzieć o wielkiej nowinie.
—  Nie boisz się jego ciotki?
153
—  Iii tam. Jak mnie kiedyś zaczęła sztorcować, to jej powiedziałem, że dziadzio obrał inny kierunek wychowawczy, niezupełnie zgodny z jej postawą, więc, niestety, bardzo żałuję, ale nie mam zamiaru jej słuchać.
—  Ach ty łobuzie! I ja, stary, będę za ciebie potem oczyma świecił, jak coś  nowego  zmalujesz? Ładne  rzeczy!  Kierunek  wychowawczy  sobie . wymyślił! Toż ta kobieta gotowa krucjatę na mnie nieszczęsnego zorganizować. Uff! Całe szczęście, że wyjeżdżamy obaj. Ale na wszelki wypadek radzę ci, żebyś-się jej zanadto w oczy nie pchał.
-*- To się wie — Wojtek cmoknął dziadka w okolicę brody i wypadł z pokoju.
Wrócił po dwóch godzinach, kiedy już było dobrze ciemno. Jego poprzedni kryształowy humor prysł jednak bez śladu i dziadek, widząc nasępioną minę chłopaka, zaniepokoił się na serio.
—  Stało się coś?
—  E, nic. — Wojtek nie zdradzał ochoty do rozmowy.
—  Nie bujaj. Minę masz nietęgą. Lepiej wal prosto z mostu, o co chodzi.
—  No więc dobrze. Poszliśmy z Heńkiem rąbać drzewo, żeby mieć trochę spokoju. Narąbaliśmy tego drzewa tyle, że na parę tygodni wystarczy. Aż się ciotka zdziwiła... No więc opowiedziałem Heńkowi o wyjeździe i że się tak z tego cieszę. On się też uradował. Zaczęliśmy sobie wyobrażać, jakie też są te góry, i w ogóle, jak tam będzie. „Ja to tam nigdy tego nie zobaczę" — powiada nagle Heniek. Naskoczyłem na niego, bo co się wygłupia? No i wtedy mi Heniek powiedział, pierwszy raz, bo on o tym nigdy nie mówi, że ta ciotka to wcale nie jest jego rodzoną ciotką, tylko go sobie wzięła na wychowanie. Że on nie ma żadnej rodziny ani nikogo. A jak dorośnie i będzie zarabiał, to najpierw musi spłacić ciotce dług za opiekę przez tyle lat i różne wydatki. „Więc kiedy ja będę mógł jeździć, bracie", powiada. Na te wakacje to się już wynajął do jakiegoś gospodarza, żeby pomagać przy żniwach. W ubiegłym roku podobno też tak pracował. Woli to, niż słyszeć stale, że jest darmozjadem. No więc jak mi to wszystko opowiedział, to pomyślałem, że zamiast jechać w góry, wolałbym być z nim razem i też przy żniwach popracować. Niech się dziadzio zgodzi — podniósł błagalnie oczy.
Dziadek przygryzł koniec fajeczki, jakby się4 nad czymś zastanawiał.
—  Chcesz być razem z przyjacielem, powiadasz? I pomagać przy gospodarstwie, zamiast jechać w góry? Hm, hm... Powiedziałeś Bigbitowi o tym postanowieniu?
154
—  No... Ale on jeszcze wsiadł na mnie. „Idiota jesteś, kretyn, baran, jakbym o tym wiedział, nigdy bym ci nie mówił". Tak się wydzierał, że aż ciotka wyjrzała przez okno, bo myślała, żeśmy się pobili. No, mało brakowało. Mam w nosie jego wrzaski. Dziadziu, ja bardzo proszę, niech się dziadzio zgodzi. To podobno bardzo porządny człowiek ten gospodarz. Jedzenie nam dadzą. Na pewno będzie fajnie. Jeszcze nigdy nie pomagałem przy żniwach.
—  Nie takie to łatwe, jak ci się wydaje. To ciężka praca.
—  A niech tam. Dam radę. Skoro Heniek poradzi, to i ja.
—  Tak się uparłeś? Tak bardzo ci na tym zależy?
—  Bardzo.
—  No, jeżeli tak... Widzę, że z ciebie prawdziwy przyjaciel, a nie tylko kumpel na pięć minut. Dobrze. Zgadzam się.
—  Jesteś kochany.
—  Dlatego, że ci na wszystko pozwalam!?
—  Dlatego, że wszystko rozumiesz. Tak samo jak ojciec. Jak mama.
—  Za to ciotka Bigbitowa załamałaby pewnie ręce ze zgorszenia widząc moją ustępliwość, co? Muszę z nią jutro rano pogadać o tych waszych wakacyjnych, ciężkich robotach.
—  Dziadzio się jej nie boi?
—  Jeszcze jak! Zwłaszcza po tym, coś jej naopowiadał o moich wyjątkowych metodach wychowawczych. Gotowa mnie tam zatrąjkotać z kretesem. No, ale raz kozie śmierć... Dobranoc. Śpij spokojnie. Niech ci się żniwa przyśnią.
Gdy drzwi zamknęły się za dziadkiem, Wojtek pokręcił głową nieco zdetonowany. Jemu samemu wydawała się nadzwyczajna ta nagła ustępliwość dziadka. Lubił on wprawdzie Bigbita, ale... A może w tym wszystkim jest jakiś haczyk? Ale jaki? Wojtek głowił się daremnie.
Dziadek z samego rana wybrał się do Bigbitowej ciotki i wrócił wesoły jak szczygieł. Z miejsca napadł na Wojtka.
—  Co to ma znaczyć? Plecak jeszcze nie zapakowany? Rozleniwiłeś się i rozpuściłeś jak dziadowski bicz — otworzył szafę i począł z niej wyrzucać Wojtkowa garderobę.
Ten stał zdumiony, ale dziadek nie dawał mu dojść do słowa. W stronę Wojtka pofrunął zielony sweter.
—  Tak, musisz zabrać ze dwa swetry, bo przy żniwach to nigdy nic nie wiadomo, dżinsy...
—  Ale dlaczego mam się dzisiaj pakować?
155
—  Jak to dlaczego? Przecież zgłosiliście się obaj do żniw, nie? No więc wyjeżdżacie. Henryk już się pakuje.
—  Dzisiaj?... Tak wcześnie?... — W głosie Wojtka zabrzmiała nutka rozczarowania. No bo niby praca pracą, ale przecież wakacje ledwie się rozpoczęły.
—  A coś ty myślał, że zboże na ciebie poczeka?
—  Wczoraj Bigbit nic nie mówił, że to tak szybko... I przecież żniwa się jeszcze nie zaczęły...
—  To ci się wydaje, że przed żniwami dla was się robota nie znajdzie? Niech cię o to głowa nie boli. Chyba żeś się rozmyślił, a ta wczorajsza twoja decyzja to był tylko słomiany ogień? — dziadek wyjrzał zza szafy i bacznie przyglądał się Wojtkowi.
—  Ale skąd. Ja tak tylko.
—  No to dobrze. Pakuj plecak. Zjemy obiad i zaraz ruszamy. Bigbit będzie czekał na przystanku.
—  To ten gospodarz gdzieś dalej mieszka? Myślałem, że tutaj, w sąsiedztwie.
—  Skąd! To jeszcze kawałek za Lublinem. Do Lublina was odprowadzę, a dalej pojedziecie sami. No coś tak ślepia na mnie wytrzeszczył? — zirytował się nagle, po czym nasrożył się i huknął: — Pakuj to piorunem. Żeby mi za godzinę wszystko było gotowe. Ja pójdę zobaczyć, co z obiadem.
Wojtek był zupełnie zdezorientowany. Po dziesięć razy wkładał i wyjmował z plecaka te same przedmioty. Cóż to za dzikie pomysły pchać się tyli kawał drogi, jakby tu bliżej nie było można... Plecak pęczniał w oczach. Zaraz, gdzie jest latarka? Zapakował ją czy nie? Rozejrzał się bezradnie i zaczął wyrzucać z plecaka wszystko na ziemię. Latarkę znalazł na dnie.
Kiedy wreszcie dziadek zajrzał przez uchylone drzwi i zawołał go na obiad, Wojtek dopinał właśnie rzemyki plecaka. Zmachał się setnie.
Na przystanku zjawił się obładowany jak juczny wielbłąd, bo. go jeszcze . dziadek zmusił do zabrania wiatrówki. Gorąco ziało jak z rozpalonego pieca, po co ta wiatrówka? Wojtek usiłował się jakoś od niej wykręcić, ale dziadek byl nieubłagany. Zlustrował go bacznym wzrokiem niby kapral rekruta. Wojtek przypomniał sobie naraz o guziku, który trzymał się na słowo honoru. Dziadek gotów sprawdzać. Nie sprawdził. Wojtek odetchnął z ulgą. Całe szczęście, że czerwona plama na rękawie wiatrówki puściła tak łatwo, chociaż Janicki czyścił ją domowym sposobem.
156
Dziadkowi widocznie zależało na tym, aby przed nieznanym chlebo-dowcą pojawili się wyglądając na medal, bo i Henryka obejrzał od stóp do głów.
Kiedy niebieski autobus zajechał z fantazją na lubelski dworzec, chłopcy wyskoczyli pierwsi. Korciło ich, żeby się przelecieć po Lublinie. Do gospodarza jakoś im się mniej śpieszyło. Dziadek jednak okazał się bezlitosny. Pognał ich najpierw do swoich znajomych na Królewską. Tam wmuszono w nich tak obfity podwieczorek, że ruszać się nie mogli. Na wyładowane plecaki spoglądali z rezygnacją. Koło szóstej dziadek wyjął zegarek i oznajmiwszy, że ma jeszcze parę spraw, pozwolił im się ulotnić, jednak najwyżej na dwie godziny. Rozkaz był wydany tak szorstkim głosem, że nie śmieli oponować.
Wyszli z nosami na kwintę. Cóż to znaczą marne dwie godziny. Postanowili powałęsać się po Starówce.
Heniek w kiosku Ruchu koło Bramy Krakowskiej kupił widokówkę. Przypomniał sobie, jak to Janicki daremnie poszukiwał jakiejś karty w Zawichoście. W ogóle z tym wyjazdem wszystko się ułożyło jakoś tak po wariacku, na łapu-capu, że nawet nie zdążyli się z Pawłem pożegnać. Przed południem nie było go w domu. Gotów sobie nie wiadomo co pomyśleć.
Wojtek poparł projekt wysłania kartki. Oblecieli Rynek, szczególnie urodziwy teraz, w czerwonawym świetle zachodzącego słońca, zadarłszy głowy pozdrowili kamiennego lewka siedzącego w narożnej kamienicy, przebiegli Złotą, która istotnie wydawała się pozłocista i baśniowa w słonecznej kurzawie, jakby ktoś w ciężką, staroświecką ramę oprawił wieczorne niebo. Znaleźli się wreszcie na niewielkim placyku i stanęli jak wryci. Placyk zdawał się ptasią modą ulatywać w powietrze, zawieszony nad stromą'skarpą, spadającą pionowo, w dół, był jak dłoń wyciągnięta przyjaźnie.
Widok był stąd rozległy — ciężka kamienna bryła Zamku, niżej barwne kwietniki, ogrody. W oddali rozbłysły światła na Tatarach. Pasmo lamp przypominało rwący połyskliwy nurt rzeki. Patrzyli urzeczeni szeroką, zapierającą dech w piersiach przestrzenią.
— Jak pięknie musi być w Tatrach — pomyślał WojteL — Jaka szkoda, że nie mogę tam pojechać. Ale za to będę z Henrykiem, będziemy razem — pocieszył się zaraz. — A skoro rodzice wrócą, trzeba ich będzie namówić na wspólną tatrzańską wyprawę. Na pewno zgodzą się zabrać Henryka. Mama przecież zawsze się śmiała, że chciałaby mieć drugiego syna.
157
Kartkę do Janickiego wrzucili po drodze i popędzili galopem, bojąc się, że się spóźnią. Zziajani stukali do drzwi.
W chwili gdy pojawili się w progu, dziadek rozprawiał z ożywieniem i śmiał się na całe gardło. Na ich widok natychmiast się nasrożył.
—  A gdzie ten trzeci? — zagadnął.
—  Jaki trzeci? — nic nie rozumieli.
—  No z godzinę temu przyleciał niespodziewanie ten wasz kompan, Janicki. Tłumaczył, że w ostatniej chwili dowiedział się o waszym wyjeździe i że, musi się z wami pożegnać. Nic z tego nie rozumiem. Czy on nie jest trochę stuknięty? — dziadek puknął się w czoło.
Nic nie odpowiadali, stropieni nad wyraz. Janicki tutaj? Co się dzieje, do jasnej, ciasnej!                                                                          "".
Janicki wpadł zdyszany w momencie, gdy dojadali kolację. Pawła również zapędzono do stołu, a gościnna gospodyni nałożyła mu na talerz potężną porcję, zanim zdążył zaprotestować.
—  Szukałem was wszędzie. Gdzieście znowu poleźli?
—  Pisaliśmy kartkę do ciebie.
—  Kartkę do mnie?
—  No bo skąd niby mieliśmy wiedzieć, że się za nami przy telepiesz? Jak nas odnalazłeś?
■— Twoja ciotka mi powiedziała. Więc zorganizowałem trochę grosiwa i w te pędy do Lublina. Ale wam się udało, chłopaki! To wspaniałe! Kosmiczna frajda! Zazdroszczę wam!
Zaczynali się powoli zgadzać z dziadkiem, że Janickiemu brak piątej klepki. Może mu się od tegu upału pomieszało w łepetynie? No bo żeby pomoc przy gospodarstwie uważać za tak nadzwyczajną łaskę losu, to chyba lekka przesada? Janicki miał gębę rozanieloną i chociaż, zapchawszy sobie usta, musiał chwilowo przerwać te zachwyty, widać było, że zaraz pociągnie dalej.
Dziadek w tym momencie rozkasłał się straszliwie.
—  Przynieś mi moją teczkę. Jest w tamtym pokoju — zwrócił się do Pawła.
Ledwie ten znikł za drzwiami, dziadek wstał spiesznie i pobiegł za nim mrucząc ood nosem:
—  Lepiej sam wyjmę. Takie ladaco. jeszcze co zmaluje.
Nie było ich podejrzanie długo. Kiedy się wreszcie zjawili, Janicki miał minę tak rozbrajająco niewinną, że od razu zwęszyli podstęp.
Dziadek oznajmił, że ich pociąg odchodzi nazajutrz raniutko, więc
158
najwyższa pora iść spać. Janicki miał nocować razem z nimi, a potem wrócić z dziadkiem do Gościeradowa. Kiedy znaleźli się nareszcie sami, przyparli Pawła do muru.
—  Gadaj zaraz, co się tu święci?
—  A co ma być? — zapytał z głupia frant Janicki.
—  Co ty masz za konszachty z dziadkiem, hę?
—  A co, nie wolno mi? — nasrożył się Paweł — Tylk0 ty masz na niego monopol?
—v Stary, nie wygłupiaj się, powiedz, o co chodzi. Bo dziadek od wczoraj jest jakiś podejrzany.
—  Może zaczniemy go tropić jak Ireneusza? — Paweł kpił w żywe oczy.
Machnęli na niego ręką.
—  Nie wiedziałem, że jesteś taki — powiedział z goryczą Wojtek. Janicki niespodziewanie złapał go za ramiona i potrząsnął.
—  Nie złość się, stary. Widzicie, dałem słowo. I muszę dotrzymać. 1 tak się jutro wszystkiego dowiecie.
—  A czemu ty nam tak zachwalasz ten wyjazd, co? — nie wytrzymał Bigbit.
Janicki złapał się za głowę.
—  Rany, i ten, zaczyna. Heniek, przyjacielu, bracie, rób, co chcesz, możesz mnie na kawałki posiekać, ale słówka nie pisnę, bo słowo dałem, rozumiesz, a u mnie słowo nie plewa. Więc nie męczcie mnie.
—  Straszny typ — jęknął Wojtek. — Trzeba obmyślić na niego jakąś karę, nie, Bigbit?
—  Racja — odparł z namysłem Heniek. — Nie będziemy z niego wyciągać sekretu, bo to nieklawo, ale za to, że pochopnie dał słowo, zostanie upoduszkowany — i rypnął wielką, kraciastą poduchą w Janickiego.
Wojtek wydał bojowy okrzyk i porwawszy swoją z łóżka cisnął z takim impetem, że podciął nogi Janickiemu. Ten zachwiał się i wylądował na podłodze, tuląc czule w objęciach kraciasty piernat Heńka. Jasiek ciśnięty z rozmachem trafił go prosto w nos.
Tęgo już było za wiele. Nie zdzierżył. Strzelił tym samym pociskiem w Wojtka. Ten jednak uskoczył w bok, a jasiek wylądował na głowie dziadka Mikołaja, który zajrzał do chłopców, zwabiony dolatującym z ich pokoju hałasem.
—  Ha, poganie! — zawołał dziadek. — To tak szanujecie siwe włosy? — i kropnął w Wojtka tak celnie, że ten aż przysiadł.
159
Dziadek podniósł palec do góry, jakby miał im obwieścić miażdżący wyrok.
—  Drzyjcie narody — mruknął Wojtek.
Dziadek dosłyszał i nie wytrzymawszy dłużej zaśmiał się na całe gardło.
—  Odetchnę ja spokojniej, kiedy ciebie nie będzie, urwipołciu... Ale, chłcpaki, jutro pobudka o świcie. Kto nie wstanie, temu wiadro wody na łeb — zagroził. — No a teraz, wyjce afrykańskie, żegnajcie się trochę mniej krzykliwie, bo nasi gospodarze też chcą spać. — I poszedł.
Nazajutrz wstali poziewując. Plecaki wydały im się ciężkie jak piramidy, Wojtek próbował się chyłkiem pozbyć jednego swetra, ale go dziadek na tym przyłapał i wepchnął zielony kłębek z powrotem do plecaka.
Do dworca dojechali trolejbusem. Dziadek ich poganiał, grożąc, że się spóźnią. Pociąg był już podstawiony. Nim zdążyli spojrzeć na tabliczkę na wagonie, dziadek już ich wepchnął do środka. Miejsca mieli wyborne, przy oknie.
Dziadek wyjął z kieszeni białą kopertę. Podał ją Wojtkowi.
—  W środku są bilety i mój list z krótką instrukcją, której macie się ściśle trzymać.
—  Zaraz! — Wojtek chwycił dziadka za rękaw. — Przecież my nie wiemy, ani dokąd jedziemy, na jakiej stacji trzeba wysiąść, ani nawet, jak się nazywa ten gospodarz, u którego mamy pracować.
—  Wszystko znajdziecie w liście. No, nie zatrzymuj mnie, bo pociąg gotów ruszyć. Bywaj zdrów, chłopcze. Wiem, że sobie dasz radę. A ty — zwrócił się do Henryka — uważaj mi na tego szaławiłę. Jesteś spokojniejszy i bardziej rozsądny. Gdyby przytrafiła się wam jakaś trudniejsza sytuacja, ty będziesz decydował. Pamiętaj. Wojtek ma cię słuchać.
—  Oho — mruknął ten ostatni.
Ucałowali się siarczyście, uściskali. Dziadek wysiadł, Paweł przez chwilę się wahał. Potem nagle sięgnął do kieszeni i podał Heńkowi swoją ukochaną finkę. Był to jego największy skarb, z którym się nigdy nie rozstawał.
—  Masz, trzymaj — i zanim się obejrzeli, wyskoczył na peron.
W megafonie najpierw ktoś odchrząknął, a potem gromko zapowiedział:
—  Uwaga, uwaga! -Ekspresowy pociąg do Krakowa odjeżdża z toru pierwszego przy peronie drugim. Proszę odsunąć się od torów. Życzymy szczęśliwej podróży!
160
Pociąg drgnął leciutko i ruszył.
Dziadek i Paweł biegli za nim machając dłońmi. Paweł coś krzyczał.
Wychylili się przez okno.
—  Do zobaczenia — wołał Paweł. — Trzymajcie się, chłopaki!
—  Przeczytaj list! — zawołał dziadek. — 1 nie szalej tam zanadto.
Heniek, pamiętaj!
Wkrótce znikli im z oczu. Pociąg nabierał szybkości. Rwał już całym
pędem.
—  To znaczy, że jedziemy krakowskim pociągiem? — odezwał się Bigbit z niedowierzaniem w głosie. — To... to niemożliwe... Wojtek, czytaj ten list! — ponaglał przyjaciela.
Wojtek rozerwał kopertę. Wyjął starannie złożoną kartkę papieru, zapisaną drobniutkim jak ziarenka maku pismem dziadka.
—  „Moi kochani" — czytał — „Skoro bardziej niż na czymkolwiek innym zależy wam na tym, żeby być razem, nie mogłem was rozdzielać. Ponieważ jednak, jako człowiek stary, nie lubię zmieniać moich własnych projektów, więc, żeby wilk był syty i koza cała, posyłam was wspólnie w podróż, której cel sam obrałem. Nie jest on dokładnie taki, jaki sobie obmyślił Heniek, ale mam nadzieję, że mi to wybaczy..."
—  Czytaj, czytaj dalej —gorączkował się Bigbit. Był cały rozdygotany. Wojtek pierwszy raz widział przyjaciela tak przejętego.
—  „...wybaczy. Udało mi się przekonać jego ciotkę do tych planów, co było pod pewnym względem trudniejsze niż forsowanie przyczółka w Annopolu. Cóż to za sierdzista niewiasta! No, ale macie i jej błogosławieństwo. Gdyby Heniek chciał się przypadkiem zbuntować wobec moich zamiarów, niech pamięta, że ciotka obiecała go wyrzucić za drzwi, gdyby się pojawił wcześniej niż dwudziestego piątego sierpnia..." — Sierpnia? — Wojtek przetarł oczy. — Przecież mieliśmy tam być tylko miesiąc.
—  Czytajże po ludzku!... Albo daj, ja sam przeczytam! — chwycił kartkę z rąk przyjaciela. Czytał drżącym głosem: — „W Krakowie macie przesiadkę. Na dworcu w Zakopanem będzie czekał na was mój przyjaciel..."
—  W Zakopanem! Oszalałeś?!
—  No, zobacz!
—  Jejku! — Wojtkowi wyraźnie brakło tchu. Potrząsnął kopertą. Wyleciały z niej dwa zielone bilety. Głowa przy głowie, ramię przy ramieniu wpatrywali się w nie, oczom własnym nie wierząc, chociaż widniał
Spis treści
ROZDZIAŁ PIERWSZY poznajemy bohaterów — tajemnica starej szopy __
Wielka Gra — na tropach spisku — gdzie jest Badyl?.........            5
ROZDZIAŁ DRUGI opowieść Badyla — tajemniczy kuferek — Wielki Mistrz Inkunabułu podsuwa rozwiązanie — ratować dyliżans!.........           17
ROZDZIAŁTRZECIod czego zacząć? — zielone oczy i robaczki świętojańskie — projekt dziadka Mikołaja — cud z beczką     ..............24
ROZDZIAŁ  CZWARTY miłość Janickiego do artykułów żelaznych — nos matematyka — duchy w truskawkach — konspiratorzy.........34
ROZDZIAŁ PIATY sygnał o północy — na strychu — odkrycie — gdzie się podziała drabina?.......................49
ROZDZIAŁ SZÓSTY Brgbit w akcji — czerwona plama — pogoń — na wyspie  .     62
ROZDZIAŁ SIÓDMY opowieść o pięknej Halszce i braciach zaczarowanych — spotkanie przed kinem „Albatros" — nowy trop...........   -   .    74
ROZDZIAŁ  ÓSMY  szalony  dziedzic — o  królewskim  karpiu  i zerwanych zaręczynach — kobietom wstęp wzbroniony!.............84
ROZDZIAŁ DZIEWIĄTY samotna wyprawa Badyla — rycerz-widmo — mąfao,
co ja zrobiłem!.......................           98
ROZDZIAŁ DZIESIĄTY list — znowu ten facet — wyprawa do Szczeckich Dołów — kudłaty pies i jego właściciel — ślubna kareta.........107
ROZDZIAŁ JEDENASTY strachy na Lachy — kto zabrał moje spodnie? — tureckie kazanie i turecki święty — tajemnica kuferka..........11.8
ROZDZIAŁ DWUNASTY psi węch — skrytka — skarb      ;......131
(
ROZDZIAŁ   TRZYNASTY  co  było  w  pakiecie?  — poeta-powstaniec  — pożegnanie z dyliżansem.....................141
ROZDZIAŁ  CZTERNASTY niespodzianka dziadka Mikołaja — Lublin — ekspresem w nowe przygody — do zobaczenia, przyjaciele!         .......151
WYDAWNICTWO   LUBELSKIE   J LUBLIN  1983.
Wydanie III. Nakład И 000+ISO egz. Ark. wyd. 10,7. Ark. druk. 10,25. Papier offsetowy ki. V, 70 g, rola 61 cm. Ocklano do składania w maju 1982 r. Podpisano do druku w kwietniu 1983 r. Druk  ukończono w sierpniu 1983 r. Cena zł  45
Skła       Lubelskie   Zakłady   Graficzne   w   Lublinie, ul. Unicka 4. Zam. nr 811. Druk:  Częstochowskie Zakłady Graficzne,  Aleja NMP 52. Zam. nr 607. S-2.