ofia Leszczyńska Kronika obozu na Majdanku RADA NAUKOWA TOWARZYSTWA OPIEKI NAD MAJDANKIEM PAŃSTWOWE MUZEUM NA MAJDANKU Zofia Leszczyńska Kronika obozu na Majdanku I —L Wydawnictwo Lubelskie Projekt obwoluty, okładki i strony tytułowej JERZY KOSTKA Redaktor ZOFIA WÓJCIKOWSKA Wydano na zlecenie Towarzystwa Opieki nad Majdankiem Zarząd Główny w Lub:mi? (Q) Copyright by Zofia Leszczyńska Lublin 1980 ISBN 83-222-0117-6 WYDAWNICTWO LUBELSKIE ■ LUBLIN 1980 Wydanie I. Nakład 10 000+270 egz. Ark. wyd. 20,5. Ark. druk. 23. Papier druk. sat. ki. IV, 70 g, 82X104 cm. Oddano do składania 9 lutego 1980 r. Podpisano do druku we wrześniu 1980 r. Druk ukończono w październiku 1980 r. Cena zł 60.— Druk: Lubelskie Zakłady Graficzne w Lublinie ul. Unicka i. zam. nr 929. W-6. Akc 9 II Wstęp Kronika obozu na Majdanku jest przypomnieniem, w postaci codziennych zapisów, dziejów obozu i dokonanych w nim zbrodni hitlerowskich. O przydatności tej formy opracowania świadczy przykład kilku monografii obozów koncentracyjnych, których autorzy zamieścili obok systematycznego wykładu dziejów obozu „ważniejsze daty" К Oddzielny Kalendarz wydarzeń został opracowany jedynie dla obozu oświęcimskiego2. Jego autorka, Danuta Czech, oparła Kalendarz na materiałach z akt kancelarii obozowej, akt procesów zbrodniarzy oświęcimskich, z oświadczeń byłych więźniów oraz ludzi z okolicznych miejscowości położonych obok obozu oświęcimskiego. Treść zapisów Kalendarza obejmuje jedynie ważniejsze wydarzenia, które miały zasadniczy wpływ na dzieje obozu, a przede wszystkim dane dotyczące transportów i eksterminacji więźniów. Wszystkie inne sprawy — organizacja, zarządzenia władz hitlerowskich, inspekcje obozu, ucieczki więźniów ■—■ zajmują znacznie mniej miejsca. Każdy odcinek czasowy autorka poprzedziła przedstawieniem charakterystycz- 1 T. Cieślak, Oranienburg — Sachsenhausen, hitlerowskie obozy koncentracyjne, 1933—1945, Warszawa 1972, s. 219—243; W. Czarnecki, Z. Zonik, Walczący obóz koncentracyjny, Warszawa 1962, s. 481—487. 2 „Zeszyty Oświęcimskie", T. II—IV„ VI—VII, 1958—1963. WSTĘP 6 nych cech dziejów obozu. Kronika składa się z dwóch części — tekstu oraz reprodukcji dokumentów, przeważnie list transportowych i opisów więźniów. Całość obejmująca 280 stron tekstu i 180 stron reprodukcji dokumentów ukałaza się w odcinkach w pięciu tomach „Zeszytów Oświęcimskich", każda część zawiera wyjaśnienia terminów obcych oraz skorowidz nazwisk. Kronika obozu na Majdanku Zofii Leszczyńskiej ma charakter jednolitej, zwartej publikacji. Poszczególne zapisy zostały oparte na dokumentacji źródłowej. Zadaniem Kroniki — podobnie jak Kalendarza oświęcimskiego — jest pokazanie w układzie chronologicznym najważniejszych faktów związanych z dziejami obozu. Nagromadzenie różnorodnych faktów oraz częstotliwość zapisów sprawiają, że praca ta daje pełny obraz dziejów Majdanka w jego ludobójczej działalności na podbitych przez Niemcy hitlerowskie narodach Europy. Kronika obozu na Majdanku jest jednym z wyników postępu badań poszukiwawczych i uściśleń dotyczących wydarzeń w obozie. Stanowi też dość odrębny rodzaj opracowania, daleki od systematyczności wykładu monografii oraz barwności i bezpośredniości pamiętnika. W odróżnieniu od monografii, która w dążeniu do uogólnień stara się pokazać najważniejsze zagadnienia dziejów obozu — jego powstanie, organizację, działanie i likwidację — Kronika ujmuje te zagadnienia w sposób ogromnie rozproszony, faktograficzny. Z dnia na dzień notuje poszczególne fakty i liczby, bez ich oceny, i w tym znaczeniu każdy nawet drobny zapis odgrywa w niej ważną rolę. Nie operuje literackim opisem, charakterystykami więźniów i zbrodniarzy esesmańskich. Jest bezosobowa, monotonna, ale odnotowując codzienność obozu, stara się pokazać całość jego organizacji i działania, zależność od władz zwierzchnich, ukazać odbicie polityki okupanta w obozie, ruch oporu i związane z 7 WSTĘP tym represje. Nie będąc zatem źródłem — jak pamiętnik, ani opracowaniem naukowym — jak monografia, Kronika stanowi rodzaj przewodnika po dziejach obozu zarówno dla badaczy, jak też dla szerokiego grona czytelników. Jej zawartość treściowa jest ściśle zależna od stanu zachowanej postawy źródłowej do dziejów Majdanka oraz stanu opracowania jego dziejów. Kroniką otwiera decyzja Himmlera z 20 lipca 1941 r. o utworzeniu obozu koncentracyjnego w Lublinie przeznaczonego dla 25—50 tys. więźniów. Głównym organizatorem obozu Himmler wyznaczył Odila Globocnika, dowódcę SS i policji dystryktu lubelskego, jako pełnomocnika przy organizowaniu niemieckiego panowania na zdobytych przez Rzeszę wschodnich obszarach Europy, w tym także na Lubelszczyźnie. Plany budowy Majdanka ulegały wielu zmianom. Od 1 listopada 1941 r. był to obóz jeń-% ców wojennych wydzielonych spod dowództwa Wehrmachtu i podporządkowanych SS i policji w myśl umowy o przekazaniu SS 350 tys. jeńców radzieckich z obozów jenieckich. Mieli oni pracować w przedsiębiorstwach SS oraz przy budowie dzielnicy dla esesmanów w Lublinie, która miała powstać na obszarze dawnego lotniska przy szosie prowadzącej do Chełma. Rozszerzony plan obozu przewidywał budowę 16 pól więźniar-skich dla 250 tys. więźniów, ale w kwietniu 1942 r. został zmniejszony do 50 tys. więźniów. Majdanek — według decyzji Himmlera z 14 kwietnia 1942 r. — miał służyć jednocześnie jako obóz koncentracyjny z wytwórniami różnych wyrobów dla formacji SS i policji na terenach wschodnich. Ostatecznie wybudowano tylko 5 pól więźniarskich, a VI pole zostało do końca istnienia obozu nie dokończone. W Kronice odnotowano poszczególne etapy planowania budowy obozu. Majdanek powstał na okupowanych ziemiach polskicu obok takich ośrodków zagłady, jak Oświęcim, Treblinka, WSTĘP 8 Sobibór, Bełżec, i spełniał przez cały czas istnienia różnorodne funkcje w eksterminacyjnej polityce hitlerowskiej — był obozem zagłady ludności polskiej i żydowskiej, a później także obywateli ZSRR i innych grup narodowościowych z całej Europy, wśród których było stosunkowo niewielu więźniów niemieckich — przeważnie kryminalistów, spełniających główne funkcje w tzw. samorządzie więźniarskim obozu. Nigdy nie był właściwie obozem jenieckim, gdyż pierwszych 2000 jeńców radzieckich zginęło tu w większości w ciągu kilku miesięcy z głodu, a pozostałych kilkuset rozstrzelano w marcu 1942 r. Powstały w 1943 r. obóz radzieckich inwalidów wojennych miał jedynie charakter pokazowy i do końca stanowił niewielką cząstkę w całości obozu. Obóz na Majdanku składał się z 5 pól więźniarskich. W maju 1942 r. powstało między I i II polem krematorium o dwóch piecach, uruchomione w czerwcu tegoż roku. Opracowano też plany budowy sieci wodnokanalizacyjnej, budynków gospodarczych oraz 2 odwszalni z łaźniami. Już w początkach sierpnia 1942 r. były wybudowane pola I—V dla więźniów i 64 bramki gospodarcze. Opracowano też harmonogram dalszych prac: budowy komendatur i koszar dla esesmanów, baraków magazynowych i warsztatów. W okresie od sierpnia do października 1942 r. wybudowano bunkier z trzema komorami gazowymi, połączonymi z łaźnią dla zamaskowania ich zbrodniczego charakteru. W październiku było już 108 baraków mieszkalnych, 5 kuchni, 5 baraków-umy-walni, 10 baraków przeznaczonych na magazyny mienia więźniarskiego i 5 innych baraków magazynowych. W końcu 1942 r. postawiono baraki komendatury i koszary SS. Majdanek dzielił się ogólnie na trzy części — eses-mańską, więźniarską i gospodarczą. Część esesmańska znajdowała się w północno-wschodniej stronie obozu, 9 WSTĘP przylegającej do tzw. szosy piaseckiej, prowadzącej z Lublina przez Chełm i Zamość do Lwowa. Część ta obejmowała w 1942 r. baraki komendantury i dom komendanta oraz magazyny materiałów budowlanych. Tu mieściły się też koszary SS-Totenkopf-Verband; oddziały te pełniły funkcje wartownicze w obozie. Liczyły 1200—1300 esesmanów Niemców i volksdeutschów rumuńskich oraz nacjonalistów litewskich (1 batalion). Oddzielną grupę stanowili esesmani w liczbie ponad 200, sprawujący funkcje kierownicze i nadzorcze w obozie. Kronika w codziennych zapisach z 1941 r. pokazuje stopniowy napływ esesmanów z różnych obozów koncentracyjnych w Rzeszy do Majdanka, przekazuje też treść rozkazów komendantury obozu dla esesmanów. Część więźniarską (Schutzhuftlager) obejmowała 5 pól. Na każdym znajdowały się 24 baraki więźniarskie dla 10 tys. więźniów. Ogółem wszystkie pola mogły .pomieścić 50 tys. więźniów. Na I polu początkowo prawie połowę baraków zajmował szpital więźniarski, zwany rewirem, na który latem 1943 r. przeniesiono więźniarki. Od lutego 1943 r. pole kobiece stanowiło samodzielny oddział jako obóz kobiecy (Frauen-Konzetrationslager — FKL) z oddzielną kancelarią, magazynami i szpitalem. Mówi o tym wiele zapisów Kroniki zawierających rozkazy, doniesienia o organizacji obozu kobiecego i liczbie więźniarek. II pole zajmowali jeńcy radzieccy, inwalidzi, których Himmler rozkazem z 6 stycznia 1943 r. nakazał przenieść na Majdanek ze szpitali i obozów jenieckich. Przebywających tam dotychczasowo więźniów (w liczbie ok. 1100) usunięto w sierpniu 1943 г., kiedy przywieziono tu ponad 2000 inwalidów. W końcu roku na II polu przebywało 2500 osób chorych na gruźlicę lub kalekich. Zajmowali oni baraki szpitalne, mieli oddzielną kancelarię, kuchnię oraz lekarzy, częściowo Rosjan, częściowo WSTĘP 10 Polaków. Władze hitlerowskie planowały zatrudnienie inwalidów przy produkcji wyrobów rzemieślniczych. Obóz miał mieć charakter pokazowy, ale sami Niemcy stwierdzali, że ze względu na fatalne warunki bytowe inwalidów nie może spełniać celów propagandowych. III pole było najgęściej zaludnione. Przebywało tam w ciągu 1943 r. zwykle około 4 tys. więźniów. Jeden barak (nr 19) wydzielono na tzw. Gammelblock, gdzie umieszczono chorych i wycieńczonych więźniów, których stopniowo kierowano do komór gazowych, a zmarłych od razu palono w krematorium. III pole było zamieszkałe przede wszystkim przez Polaków. Zostało ono ozdobione kilkoma rzeźbami, które wykonali więźniowie według projektu także więźnia, artysty rzeźbiarza Albina Bonieckiego. Przedstawiały one: salamandrę, mającą symbolizować niezniszczalność więźniów, oraz żółwia jako symbol hasła „spiesz się powoli". Ten sam artysta przy udziale kolegów wykonał kolumnę, w której wnętrzu umieszczono potajemnie prochy pomordowanych więźniów, a jej szczyt ozdobiły trzy orły zrywające się do lotu. . Na IV polu znajdowały się baraki więźniarskie, w których we wrześniu 1943 r. było przeszło 3 tys. więźniów, przeważnie Polaków i Rosjan. W trzech barakach (nr 7—9) przebywali zakładnicy. Jeden barak (nr 22) wydzielono dla chorych i niezdolnych do pracy (Gammelblock). 10 bloków na tym polu zajmowały warsztaty, gdzie do 3 XI1943 r. mieszkali Żydzi. V pole obejmowało szpital męski (rewir), przeniesiony z I pola. W październiku 1943 r. znajdowało się tu 11 baraków dla chorych i 11 dla zdrowych. Zamieszkiwało je prawie 3000 więźniów, w tym 900 chorych. W listopadzie wszystkie baraki V pola przeznaczono dla chorych więźniów. Znajdowało się tu także ambulatorium, zaprojektowano pralnię i odwszalnie. u WSTĘP Pola I—V stanowiły całość otoczoną podwójnym ogrodzeniem z drutu kolczastego oraz wieżami wartowniczymi w każdym narożniku pola. Na każdym polu znajdował się plac apelowy, na którym w maju 1943 r. postawiono szubienice. VI pole stanowiło fragment nie dokończonej drugiej części obozu, mającej objąć VI—X pola. Nie było ono w pełni urządzone i znajdowały się tam warsztaty. Do części więźniarskiej należały także komory gazowe, nazywane „odwszalniami", znajdujące się w przedłużeniu baraku-łaźni. Część gospodarcza, mieszcząca się w zachodniej stronie obozu, obejmowała 19 baraków magazynowych, warsztaty remontowo-produkcyjne: kuźnię, stolarnię, warsztat elektryczny, samochodowy, warsztaty krawieckie i szewskie Niemieckich Zakładów Przemysłu Zbrojeniowego (Deutsche Ausrustugswerke), które częściowo znajdowały się również na polu IV i VI. W tej części mieściła się także wytwórnia szczotek i koszy na amunicję należąca do Ostindustrie (Osti). Obok wspomnianych już zarządzeń władz centralnych i miejscowych w Kronice odnotowane zostały zmiany w budowie obozu, napływ esesmanów z innych obozów koncentracyjnych (wśród nich przybycie pierwszego komendanta Karla Kocha, dawnego komendanta w Sachsenhausen i Buchenwaldzie), transporty więźniów, selekcje, egzekucje i okrucieństwa hitlerowskie. Esesmani, którym wpajano nienawiść do więźniów i rozbudzono w nich skłonności sadystyczne, urządzali często tzw. polowania na więźniów. Lubili się przy tym fotografować, jednak w kwietniu 1942 r. szef policji bezpieczeństwa SD wydał zakaz fotografowania, nie chcąc szerzyć tego typu „propagandy", świadczącej o warunkach obozowych. Rozkazy szefa Głównego Urzędu Bezpisczeństwa Rzeszy (RSHA) nakazywały bicie WSTĘP 12 więźniów, ale kary chłosty na więźniach Niemcach nie wolno było wykonywać więźniom innych narodowości. Działalność ludobójczą dokumentuje Kronika codziennymi notatkami o śmierci więźniów, o selekcjach do komory gazowej chorych i niezdolnych do pracy, o codziennych niemal rozstrzeliwaniach w lesie krępiec-kim więźniów miejscowych i przywożonych. Rozpoczęta 8 stycznia 1943 r. księga zmarłych objęła do końca istnienia obozu w 1944 r. 189 tys. ofiar, ale przecież nie wpisywano tam więźniów z tzw. transportów śmierci, których poddawano selekcji i mordowano natychmiast po przywiezieniu do obozu. W 1942 i 1943 r. władze obozu żywo korespondują z firmą Tesch und Stabenow w Hamburgu w związku z zamówieniami tysięcy puszek cyklonu В, о co naglił naczelny lekarz obozu dr1 Blankę. Firma donosi jednak w sierpniu 1943 r. o pewnych trudnościach produkcyjnych z powodu nalotów alianckich na Hamburg. Władze Majdanka do końca istnienia obozu domagają się dostaw tego śmiercionośnego środka. Szczegółowe odbicie znalazła w Kronice epidemia tyfusu plamistego i brzusznego, która wybuchła w obozie w czerwcu 1942 r. W pierwszym okresie walka z epidemią polegała na selekcji i wymordowaniu w lesie krę-pieckim kilku tysięcy chorych więźniów. W lipcu rozstrzelano w lasku krępieckim ponad 1500 chorych i dopiero później na prośbę polskiego Komitetu Opiekuńczego pozwolono na dwukrotne szczepienia więźniów szczepionką otrzymaną z lubelskiego oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża. W 1943 r. odizolowano chorych na tyfus plamisty na III polu i zorganizowano tam szpital zakaźny. Podobnie postąpiono na innych polach, korzystając z pomocy lekarzy-więźniów. Wśród codziennych wiadomości docierających do o-bozu wiele jest w Kronice wzmianek o aktach sabota- 13 WSTĘP żu dokonywanych w dystrykcie lubelskim: zabójstwach żandarmów niemieckich i granatowych policjantów, podpaleniach zbiorów, zabudowań gospodarczych, zniszczeniach torów i wysadzeniach pociągów niemieckich, o napadach na posterunki hitlerowskie. Rozkazy Himmlera z 6 ; II stycznia 1943 r. nakazywały aresztowanie mieszkańców podejrzanych o sprzyjanie „bandom" polskim i radzieckim — jak nazywano partyzantkę —■ w formie aresztu ochronnego (Schutzhaft). W wyniku tego liczne transporty mężczyzn, kobiet i dzieci jako zakładników kierowano do obozu i osadzano na IV polu. Ich liczba zwiększała się wraz z rozwojem ruchu partyzanckiego na Lubelszczyźnie. Wprawdzie zakładnicy mieli być osadzeni w obozie tylko czasowo, ale wielu z nich ginęło z głodu i szykan obozowych. Na przykład 12 kwietnia 1943 r. z grupy 16 zakładników aresztowanych w październiku 1942 r. został zwolniony tylko jeden żyjący. 240 zakładników przywiezionych do obozu 19 maja 1943 г., od razu stracono, a więźniów zwolnionych w lipcu i sierpniu 1943 г., о co zabiegał Polski Komitet Opiekuńczy, trzeba było skierować do szpitala, co wymownie dokumentują liczne zapiski z tego okresu. W Kronice znalazły również odbicie masowe łapanki, dokonywane w Warszawie i Lublinie — na ulicach, w sklepach, kinach, kościołach i mieszkaniach, a także w pociągach, nasilone szczególnie zimą 1943 r. Złapanych przywożono na Majdanek po przetrzymaniu ich w Pawiaku i na Zamku lubelskim. W 1942 i 1943 r. Kronikę wypełniają także wiadomości o licznych transportach Żydów — mężczyzn, kobiet i dzieci — przywożonych z getta w Lublinie, Warszawie, z Czech i Słowacji. Tajne pismo Himmlera z 19 lipca 1942 r. do szefa SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie Friedricha Krugera informowało, że do 31 grudnia należy „oczyścić" Generalne Gubernators- WSTĘP 14 two z ludności żydowskiej, która dotąd miała przebywać tylko w wydzielonych obozach zbiorczych — w Warszawie, Krakowie, Lublinie, Częstochowie i Radomiu. 3 listopada 1943 r. Sonderkommanda SS przybyłe z Oświęcimia, Krakowa, Warszawy, Radomia i Lublina przeprowadziły masakrę ponad 18 tys. Żydów z Majdanka i innych obozów na Lubelszczyźnie, a szef oddanego do użytku w listopadzie nowego krematorium, Erich Muhsfeldt, przystąpił do palenia ciał pomordowanych. Kości po spaleniu zwłok mielono na mączkę i przesyłano jako nawóz do . folwarku SS w Felinie. Oswald Pohl, szef Urzędu Gospodarki i Administracji Obozów (WVHA), rozkazem z 7 września 1943 r. podporządkował dotychczasowe obozy pracy przymusowej na Lubelszczyźnie obozowi na Majdanku, a ich więźniowie stali się więźniami obozu koncentracyjnego.- Realizacja tego zarządzenia zajmuje w Kronice sporo miejsca. W licznych zapisach transportów na Majdanek od końca czerwca 1943 r. znalazły odbicie pacyfikacje i wysiedlenie ludności Zamojszczyzny. Tysiące rodzin chłopskich ze wsi zamojskich wymierały z głodu, masowo gazowano dzieci, a matki wysyłano na roboty przymusowe do Rzeszy. W sierpniu 1943 r. część osób zwolniono z obozu, a resztę wysłano z rodzinami na roboty do Rzeszy. Znalazło się też wiele zapisków o morderstwach dokonywanych w obozie na więźniach zasłużonych dla kultury i nauki polskiej, na wybitnych politykach i działaczach społecznych. Wśród nich Kronika wymienia min. profesora Kazimierza Kolbuszewskiego — historyka literatury, Leona Pomirowskiego — pedagoga i krytyka literackiego, ks. Romana Archutowskiego — historyka Kościoła, Stanisława Micewicza — specjalistę inżynierii lądowej, doktora Ignacego (Izaaka) Schipe- 15 WSTĘP ra — historyka Żydów, Piotra Jagodzińskiego — działacza PPS i uczestnika zamachu na Skalona w 1906 г., Jana Noska — działacza ludowego, poetkę Połę Braun, aktora Andrzeja Marka. Codzienne notki o liczbie zgonów, często notatki o stanie osobowym obozu dają wgląd w zmiany jego charakteru, szczególnie widoczne w 1943 г., kiedy to, minio przybywania codziennych niemal transportów, stan liczbowy więźniów nie zmienia się z powodu masowych mordów i rozstrzeliwań. Szczegółowe zapisy podają liczbę więźniów na poszczególnych polach oraz wskazują na ich skład narodowościowy w różnych okresach istnienia obozu. W Kronice znalazła także odbicie hitlerowska polityka eksploatacji pracy więźniów w zakładach przemysłu wojennego. W 1943 r. napotkamy więc wiele zarządzeń w sprawie przymusowego zatrudnienia, przekazywania więźniów, szczególnie Polaków, z więzień do obozów koncentracyjnych, nakazy zmniejszania śmiertelności w obozach dla zyskania potrzebnej liczby robotników. Z tych powodów zakazano zalecanych i nagradzanych dotychczas samowolnych egzekucji na więźniach i zezwolono rodzimom na dostarczanie paczek do obozu. Regulowano także godziny pracy więźniów, zezwalano na wydawanie im cieplejszych ubrań na zimę. Mimo to odnajdujemy zapiski świadczące, że całe transporty mordowano zaraz po przybyciu do obozu. Wiele miejsca zajmują w Kronice wiadomości dotyczące wysyłki ponad 15 tys. mężczyzn i kobiet do pracy w obozach Rzeszy. Z kolei do końca 1943 r. na Majdanek przybywają liczne transporty chorych więźniów różnych narodowości z wielu obozów koncentracyjnych w Rzeszy. Objęły one prawie 10 tys. więźniów, z których wielu było w stanie agonalnym. Niewielkie stosunkowo odbicie znalazła w Kronice WSTĘP 16 sprawa organizacji i działalności więźniarskiego ruchu oporu, powstania komórek politycznych PPR i PPS, organizacji wojskowej AK, która miała na każdym polu swoją komórkę i komendanta. Więźniowie nawiązali stałą łączność z organizacjami podziemnymi w mieście, przez które przesyłano raporty i wiadomości o warunkach obozowych. Organizowały one też pomoc żywnościową i lekarską. Raporty z obozu docierały do Delegata Rządu RP na Kraj, a nawet do Londynu, gdzie niektóre publikowano w „Dzienniku Polskim", aby zaalarmować opinię świata wiadomościami o zbrodniach niemieckich w Polsce. W październiku 1943 r. kierownictwo walki podziemnej zagroziło karą śmierci komendantom obozów hitlerowskich („Dziennik Polski"), skierowano też takie ostrzeżenia pod adresem znanych esesmańskich oprawców Majdanka — Antona Thuma-nna i Antona Endersa. Od początku 1943 r. Rada Główna Opiekuńcza i Polski Czerwony Krzyż wzmogły starania u władz hitlerowskich o zwolnienie z obozu chorych, dzieci, wysiedlonych z Zamojszczyzny oraz częściowo zakładników. Zaczęto także przez PCK przesyłać paczki żywnościowe więźniom. Sporo wzmianek dotyczy ucieczek więźniów, które miały miejsce niemal przez cały czas istnienia obozu. Największa z nich objęła 150 jeńców radzieckich w 1942 г., z których większość, po zabiciu esesmanów, zdołała uciec. Niektóre ucieczki obejmowały grupy kilkunastoosobowe lub kilkuosobowe. W marcu 1944 r. uciekł z dwoma towarzyszami znany członek ruchu o-poru na Lubelszczyźnie Paweł Dąbek, a kilka dni później dalszych 9 więźniów politycznych. Z obozu na Lipowej uciekło 11 więźniów. Szczegółowe odbicie w Kronice znalazła ewakuacja obozu, którą rozpoczęto już w marcu 1944 r. w obawie 17 WSTĘP przed ofensywą radziecką. Z magazynów wywożono mienie zagrabione więźniom, zapasy żywności i amunicji pospiesznie palono w krematorium i na stosach zwłoki pomordowanych, wydobywane ze zbiorowych mogił poza obrębem obozu. Zaczęto nawet palić akta kancelarii obozowej. Po wysłaniu wielu transportów więźniów do obozów w Rzeszy w kwietniu 1944 r. na Majdanku pozostało tylko ok. 2000 więźniów. Większość stanowili inwalidzi radzieccy. W maju V pole więźniarskie zajęły przejściowo oddziały Wehrmachtu. 8 maja nowym komendantem Majdanka został Arthur Liebehenschel, były komendant obozu oświęcimskiego. Nastąpiło zaostrzenie nadzoru więźniów, na rozkaz gestapo w obozie rozstrzeliwano więźniów politycznych przywożonych z więzień, przywożono także transporty osób aresztowanych w czasie pacyfikacji Zamojszczyzny. PKO i PCK nie ustawały w tym czasie w akcji pomocy dla więźniów — dostarczały paczki żywnościowe dla transportów więźniarskich, próbowały, zresztą bezskutecznie, interwencji na rzecz zwalniania więźniów -— kobiet i dzieci. 7 lipca 1944 r. odszedł z Majdanka do obozu Mauthausen transport 1250 inwalidów radzieckich z II pola, gdzie pozostawiono tylko kaleki bez rąk lub nóg. 16 lipca uciekł komendant Liebehenschel, wywożono już najważniejsze dokumenty zbrodni. Nie ustały nawet w ostatnich dniach egzekucje więźniów przywożonych z więzienia na Zamku w Lublinie. Masowo palono akta kancelarii obozowej, wysadzono częściowo budynek krematorium. Ostatni transport ok. 1000 więźniów wyruszył 22 lipca, kiedy oddziały radzieckie zbliżały się już do^,Lubli-na. W obozie pozostawiono jedynie ok. 800 jeńców inwalidów oraz więźniów aresztowanych w czasie pacy- 2 — Kronika Majdanka. \ . WSTĘP 18 fikacji wsi Lubelszczyzny. 24 lipca 1944 r. obóz został wyzwolony przez wojska radzieckie. Ten przegląd zapisów wskazuje wyraźnie, jak ogromny materiał faktograficzny do dziejów obozu został tu zgromadzony. Autorka na podstawie udokumentowanych faktów pokazuje szczegółowo rolę eksterminacyjną, jaką spełniał Majdanek, jako ośrodek zagłady kilkuset tysięcy więźniów różnych narodowości, a przede wszystkim Polaków, Żydów i obywateli radzieckich. Przez jednostkowy charakter zapisów, przez umiejscowienie poszczególnych zdarzeń w czasie, podanie dokładnych liczb strat oraz stanów osobowych obozu w poszczególnych okresach Kronika — mimo niepełności danych na skutek zniszczenia większości akt kancelarii obozowej — stanowi wymowne świadectwo zbrodni hitlerowskich popełnionych na Majdanku i martyrologii społeczeństwa polskiego, a nadto winna spełnić rolę pomocy warsztatowej dla badaczy tej problematyki. TADEUSZ MENCEL OD AUTORKI Kronika obozu na Majdanku jest publikacją o charakterze kalendarium. W zebranych i ujętych chronologicznie zapisach starano się przedstawić wszystkie ważne problemy i wydarzenia z lat 1941—1944 dotyczące powstania, roli i funkcjonowania obozu lubelskiego oraz terroru stosowanego przez okupanta wobec narodów podbitych, których obywatele przebywali i ginęli za drutami obozowymi. Kronika oparta została przede wszystkim na dokumentach okupacyjnych przechowywanych w Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku oraz zgromadzonych tu w postaci mikrofilmów i fotokopii z różnych archiwów krajowych i zagranicznych, w tym Centralnego Archiwum Państwowego Rewolucji Październikowej w Moskwie oraz Międzynarodowego Biura Poszukiwań Czerwonego Krzyża w Arolsen. Ważnym źródłem były dokumenty ujawnione w IV procesie O. Pohla przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze. Uwzględniono także akta procesów zbrodniairzy hitlerowskich sądzonych w Polsce, jak Hoessa, Btihlera, Maurera, Sporrenberga oraz członków załogi obozu na Majdanku i w Oświęcimiu. Akta procesowe zawierają wiele cennych dokumentów do wszystkich zagadnień obozowych. Są przechowywane w OD AUTORKI 20 Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. W pracy wykorzystano ponadto zachowane akta organizacji charytatywnych: Polskiego Czerwonego Krzyża, Rady Qłównej Opiekuńczej i OPUS oraz organizacji podziemnych, AK i Delegatury Rządu RP na Kraj. Cennych danych dostarczyły też pamiętniki, relacje i wspomnienia byłych więźniów. Wprowadziły one nas w atmosferę obozu i pozwoliły na przedstawienie wielu zdarzeń, które miały miejsce na Majdanku. Należy zaznaczyć, że nie wszystkie wydarzenia w działalności obozu koncentracyjnego na Majdanku znalazły odbicie w niniejszej pracy. Szczupłość i fragmentaryczność zachowanych dokumentów nie pozwoliła na zarejestrowanie wielu faktów oraz na przedstawienie innych w sposób wyczerpujący. W związku z tym zwracam się z uprzejmą prośbą do Czytelników o nadsyłanie ewentualnych uwag i uzupełnień. Wzbogacą one wiedzę o obozie i pozwolą na pełniejsze przedstawienie jego roli w systemie hitlerowskich obozów masowej zagłady. JSTa zakończenie pragnę wyrazić wdzięczność byłym więźniom Majdanka za pomoc w ustalaniu i weryfikacji wielu faktów. Pragnę podziękować tym wszystkim, któ-vrzy pomogli mi w trakcie pracy, a w szczególności prof. dr. Tadeuszowi Menelowi oraz Koleżankom i Kolegom z Państwowego Muzeum na Majdanku. ' ZOFIA LESZCZYŃSKA KRONIKA 1941 20 VII — SS-Brigadenfuhrer, dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim Odilo Globocnik, „pełnomocnik dla zorganizowania placówek SS i policji na nowych obszarach wschodnich", otrzymał od Reichsfuhrera SS i dowódcy policji niemieckiej Heinricha Himmlera wytyczne, w myśl których miał zorganizować obóz koncentracyjny dla 25 000—50 000 więźniów w celu zatrudnienia ich w warsztatach i budowach SS i policji. Reichsfuhrer SS oprócz wytycznych na temat budowy obozu w Lublinie wysunął szereg postulatów natury polityczno-go-spodarczej dla Lublina. Dotyczyły one przede wszystkim rozbudowy i budowy różnego rodzaju zakładów w mieście. Istniejące już w obozie przy ul. Lipowej Niemieckie Zakłady Przemysłu Zbrojeniowego (Deutsche Ausrustungswerke — w skrócie DAW) miały się specjalizować w wyrobach stolarskich oraz w naprawie samochodów. W nowym obozie DAW, którego budowę Himmler proponował zlokalizować „na wschód od Lublina", miały powstać zakłady odzieżowe, ślusarskie, garbarskie, szewskie i kołodziejskie. Nakazywał też utworzenie w Lublinie berlińskiej centrali odzieżowej. Zalecał szkolenie w Zakładach Przemysłu Zbrojeniowego takich fachowców, jak cieśle, murarze itp. do prac w zakładanych strażnicach SS na Wschodzie. Polecił jednocześnie budowę dzielnicy SS w Lublinie według wcześniej opracowanych planów. W związku z budową wymienionych obiektów Reichsfuhrer zaakceptował powołanie w Lublinie przez SS-Gruppenfuhrera Pohla odpowiedniej placówki, która by koordynowała i kierowała wszelkimi pracami budowlanymi. Zadania te 1941 SIERPIEŃ—WRZESIEŃ 22 otrzymał powstały Centralny Zarząd Budowlany Formacji Wojskowych SS i Policji w Lublinie (Zentralbau-leitung der Waffen SS und Polizei Lublin). Archiwum Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich (dalej AGKBZH), Proces Pohla, t. 11, s. 148. 1-2 VIII — W Lublinie odbyła się konferencja w sprawie budowy obozu. Uczestniczył w niej przedstawiciel Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych SS-Standar-tenfuhrer Karl Otto Koch — komendant obozu w Bu-chenwaldzie, późniejszy komendant obozu na Majdanku. AGKBZH, Zbiór fotokopii, H/271/2. ■ 6 VIII — Szef służby budowlanej w Głównym Urzędzie Gospodarczo-Budowlanym SS (Hauptamt Haushalt und Bauten Der Chef des Amtes II Bauten) SS-Oberfuhrer dr inż. Heinz Kammler zlecił opracowanie projektów wstępnych obozu na Majdanku SS-Sturmbannfiihrero-wi Lenzerowi, kierownikowi Centralnej Inspekcji Budowlanej dla Nowych Terenów Wschodnich (Bauinspek-tion fur den neuen Ostraum) przy Specjalnym Pełnomocniku Reichsftihrera SS w Lublinie. W projektowaniu polecono uwzględnić: teren wybrany pod obóz przez Kocha; postanowienia konferencji z dnia 1-2 VIII 1941 г.; notatki sporządzone przez Kocha 4 i 6 sierpnia 1941 r. dla Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych; plany obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie; materiały dotyczące budowy baraków komendantury obozów koncentracyjnych. Termin dostarczania planów wstępnych obozu z objaśnieniami i kosztorysem, uzgodnionych z SS-Brigadeftihrerem Globocnikiem, wyznaczono na dzień 12 VIII 1941 r. AGKBZH, Zbiór fotokopii, II/271/2. 1IX — Inspektorat" Obozów Koncentracyjnych skierował do służby w sztabie komendantury organizującego się obozu na Majdanku pierwszych esesmanów z KL Buchenwald. Archiwum Państwowego Muzeum na Majdanku (dalej APMM), mikr. 817, k. 80, 150. 23 1941 WRZESIEŃ 5 IX — Przybyli skierowani do służby w sztabie komendantury obozu na Majdanku z KL Gross-Rosen esesmani Alfred Gregorek i SS-Rottenfuhrer Emil Laurich, który pełnił już służbę w obozach koncentracyjnych w Neuengamme, w Oświęcimiu i w Gross-Rosen. Na Majdanku został odkomenderowany do oddziału II (Poli-tische Abteilung). Pracując następnie w oddziale III (Schutzhaftlager), był znany więźniom jako wykonawca wyroków śmierci. APMM, mikr. 417, k. 65 14IX — Do służby w sztabie komendantury obozu przybyli następni esesmani z nie ustalonych dotychczas obozów koncentracyjnych. APMM, Kancelaria obozu koncentracyjnego na Majdanku (dalej Majdanek), I f 16. 18 IX — Firma Senkingwerk z Hildesheim zwróciła się do komendantury obozu z ofertą dostarczenia urządzeń kuchennych dla ok. 5000 więźniów i 400 osób personelu wartowniczego. Informacje o powstającym obozie w Lublinie otrzymała od Zarządu Budowlanego SS i Policji w Buchenwaldzie. Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej WAPL), Zentralbauleitung der Waffen SS und Polizei Lublin (dalej Zentralbauleitung), 15, s. 1—29. 22IX — Szef Głównego Urzędu Budowlanego SS na podstawie decyzji Himmlera polecił Centralnej Inspekcji Budowlanej w Lublinie niezwłocznie przystąpić do budowy obozu dla 50 tys. więźniów. W pierwszym etapie, zgodnie z przekazanymi w Berlinie wskazówkami i przesłaną dokumentacją, miały być zbudowane pomieszczenia dla 5 tys. więźniów. AGKBZH, Zbiór fotokopii, 11/271/13. 26 IX — SS-Standartenfuhrer Koch sporządził notatkę o bezpłatnym przekazaniu przez gubernatora dystryktu lubelskiego Emila Zornera terenu pod budowę obozu „Kriegsgefangenenlager" w Lublinie. WAPL, Zentralbauleitung, 93, k. 39. 1941 WRZESIEŃ—PAŹDZIERNIK 24 27 IX —■ Ukazuje się następny rozkaz Kammlera o natychmiastowym przystąpienia do budowy obozu w Lublinie dla 50 tys. jeńców wojennych, skierowany do Obersturmfuhrera SS Wolfganga Groscha — pełnomocnika specjalnego do budowy obozów jenieckich przy Centralnej Inspekcji Budowlanej SS w Lublinie. AGKBZH, Zbiór fotokopii, 11/271/12. 29IX — Komendantura obozu otrzymała szczegółowy zakres czynności SS-Hauptsturmfuhrera Burbócka, powołanego na pełnomocnika do spraw zatrudnienia przy Inspektoracie Obozów Koncentracyjnych. APMM, Zbiór fotokopii, 123, k. 170—175. 30 IX — Komendanturę obozu umieszczono w Lublinie przy ul. Ogrodowej 12, w budynku należącym uprzednio do Kurii Biskupiej. APMM, Majdanek, I f 16. — Dla załogi wartowniczej obozu przydzielono pomieszczenia w budynku szkoły im. Vetterów przy ul. Bernardyńskiej 14 (obecnie J. Dąbrowskiego). APMM, Majdanek, I f 16. — SS-Hauptsturmfuhrer dr Max Popiersch zostaje przeniesiony z obozu w Oświęcimiu do obozu w Lublinie na stanowisko Lagerarzta w celu zorganizowania szpitala więźniarskiego. J. Falgowski, Esesowska służba zdrowia w obozie na Majdanku, „Przegląd Lekarski" 1970, nr 1, s. 172—173. 7 X — Centralny Zarząd Budowlany w Lublinie opracował plan obozu na Majdanku zakładający budowę 10 pól więźniarskich, w tym 5 regularnych prostokątów i 5 nieregularnych w kształcie trapezów. Obszar obozu wynosił 62,90 ha. Całość obiektu oraz poszczególne pola otaczać miało podwójne ogrodzenie z drutu kolczastego. Wokół niego po stronie zewnętrznej planowano budowę 25 wież strażniczych. Łącznie zbudować miano 236 baraków, w tym 207 mieszkalnych dla więźniów. WAPL, Zentralbauleitung, 58 (plan obozu); J. Marszałek, Ge- 25 1941 PAŹDZIERNIK neza i początki obozu koncentracyjnego na Majdanku „Zeszyty Majdanka" 1965, t. I, s. 33—34. 20 X — Specjalny pełnomocnik do budowy obozu Grosch sporządził sprawozdanie ze stanu zaawansowania robót budowlanych, z którego wynika, że na Majdanku zostały umocnione drogi dojazdowe oraz wykonano ogrodzenie wokół obozu kwarantanny z pali drewnianych i drutu kolczastego, zaś ogrodzenie całości jest w budowie. Pierwsze baraki składające się z czterech ścian i dachu są już przygotowane, .15 wagonów elementów baraków jest w drodze. APMM, mikr. 805, k. 93. 21 X — Szef Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych przekazał do wiadomości komendantów sygnatury uzupełniające, pod którymi prowadzona miała być korespondencja dotycząca radzieckich jeńców wojennych, m.in. w sprawach naturalnej śmierci (14 f 7), samobójstw i nieszczęśliwych wypadków (14 f 8), zastrzelenia w czasie ucieczki (14 f 9), zranienia na skutek użycia broni (14 f 10) i egzekucji (14 f 14). AGKBZH, Proces Oświęcimski, t. 17, s. 37—41. 23 X — Ukazało się rozporządzenie Generalnego Gubernatora Hansa Franka zabraniające pod karą śmierci udzielania schronienia i pomocy zbiegłym jeńcom oraz kontaktowanie się z nimi. T. Wroński, Kronika okupacyjna Krakowa, Kraków 1974, s. 173. — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych wydał rozkaz składania mu pisemnych meldunków o zgonach jeńców radzieckich. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 7—8. — Berlińska firma K. Kori nadesłała projekty techniczne różnych rozwiązań budowy pieców krematoryjnych. Propozycje zostały wykorzystane przy budowie krematorium na terenie obozu. APMM, Władze okupacyjne, VI/9a, vol. 1, s. 1—2. — Szef Głównego Urzędu Gospodarczo-Budowlanego SS 1941 PAŹDZIERNIK 26 Kammler przesłał Reichsfiihrerowi SS Himmlerowi sprawozdanie ze stanu prac budowlanych obozów w Oświęcimiu i w Lublinie, z którego wynika, że w obozie jenieckim w Lublinie umocnione zostały drogi, wykonano ogrodzenie obozu — kwarantanny, natomiast prace przy ogrodzeniu całości obozu oraz budowie kuchni i ustępów są realizowane. Studnia dla potrzeb obozu została już wykonana. Prowizoryczne pomieszczenia mieszkalne, składające" się z zewnętrznych ścian i dachu, dla 20 tys. jeńców zostaną wykonane do połowy listopada. Budowę dalszych baraków będą sukcesywnie wykonywać jeńcy. APMM, miikr. 805, k. 83—Si. — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych skierował do służby w sztabie komendantury obozu esesmanów z KL Sachsenhausen. APMM, Majdanek, I f 16. 25 X — Z obozu Flossenbtirg odkomenderowano do sztabu komendantury do oddziału II SS-Scharfuhrera Josefa Fischera, zatrudnionego następnie w lutym 1942 r. w IV kompanii wartowniczej. APMM, Majdanek, I f 16. 27 X — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych skierował do służby w sztabie komendantury obozu następnych esesmanów z KL Flossenbiirg. APMM, Majdanek, I f 16. — Na podstawie porozumienia między Himmlerem a naczelnym dowódcą wojsk lądowych gen. Brauchitschem ze stalagów miano przekazać 325 tys. jeńców do obozów w Oświęcimiu i Lublinie. J. Marszalek, Jak powstał obóz na Majdanku, „Kalendarz Lubelski" 1970, Lublin 1971, s. 89. 28 X — Globocnik przyznał Centralnemu Zarządowi Budowlanemu SS i Policji w Lublinie z kasy swojego urzędu 2 min marek jako zaliczkę na budowę obozu dla 50 tys. jeńców wojennych. AGKBZH, Zbiór fotokopii, 11/171/11. 27 1941 PAŹDZIERNIK—LISTOPAD 29 X — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych polecił komendanturze obozu na Majdanku (rozkaz ten dotyczył także pozostałych obozów) nadsyłać meldunki o nienaturalnej śmierci więźniów (zastrzelenia w czasie ucieczki, samobójstwa). APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 385. — W październiku przybył pierwszy transport więźniów liczący ok. 2 tys. osób. Byli to jeńcy radzieccy przebywający dotąd w obozie w Chełmie Lubelskim. Umieszczono ich we wsi Dziesiąta w stodole Michała Rodaka położonej w pobliżu terenów przeznaczonych pod obóz. Archiwum ŻydowisMego Instytutu Historycznego (dalej AŻIH), Zeznanie 41; AGKBZH, OKBZHL, 198, s. 154; APMM, mikr. 417, k. 333—334. I XI — Kammler wydał decyzję o powiększeniu obozu, zalecając Centralnemu Zarządowi Budowlanemu budowę obozu jenieckiego w Lublinie dla 125 tys. jeńców wojennych. AGKBZH, Zbiór fotakoplii, 11/121/10. 4 XI — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych wydał zarządzenie o sporządzaniu formularzy personalnych przy wysyłaniu więźniów do obozów koncentracyjnych i więzień z większych akcji i aresztowań. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, s. 93. 8 XI — Komendantura obozu opracowała tymczasowy regulamin dla służby wartowniczej w obozie jenieckim w Lublinie. Dotyczył zabezpieczenia terenu i zachowania się wartowników na służbie oraz określał zadania oficera dyżurnego. APMM, Majdanek, I f 13, k. 9—26. II XI — Według sprawozdania Kammlera prace budowlane w obozie lubelskim zaawansowane były już na tyle, że obóz mógł przyjąć 10 tys. jeńców, a w czasie najbliższych dziesięciu dni dalszych 10 tys. osób. Zakończono budowę 9 baraków więźniarskich, 5 kolejnych bloków było w budowie. Zwieziono też elementy do montażu 25 baraków. Ogrodzenie obozowe zostało wykonane w 1941 LISTOPAD 28 50 proc. Tempo prac budowlanych oceniono jednak jako nie zadawalające w związku z brakiem odpowiedniej liczby samochodów ciężarowych oraz siły roboczej. Z zatrudnionych przy budowie 500 jeńców jedynie 30 proc. zdolnych było do pracy. APMM, mfifer. 805, k. 69. 15 XI — Z obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu przybył SS-Obersturmfuhrer - Erich Muhsfeldt, obejmując kierownictwo komanda do grzebania zwłok. Z chwilą uruchomienia na Majdanku krematorium został jego szefem. A. Żmijewska-Wiśniewska, Zeznania szefa krematorium Ericha Muhsfeldta na temat byłego obozu koncentracyjnego w Lublinie (Majdanek), „Zeszyty Majdanka" 1965, t. I, s. 134. — Z obozu Mauthausen przybyli skierowani do pracy w sztabie komendantury SS-Scharftihrerzy: Josef Leipold, Josef Wunder; SS-Unterscharfiihrerzy: Franz Unger, Wilhelm Sieberer; SS-Rottenfiihrerzy: Hans Sombeck, Georg Wallisch, Walter Biernat; SS-Sturmann Heinz Kruger. APMM, makr. 417, k. 258, s. 75. 21 XI — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych skierował do pracy w sztabie komendantury Majdanka esesmanów z KL Gusen. APMM, Majdanek, I f 16. 22 XI — Skierowano do pracy w sztabie komendantury następnych esesmanów z KL Sachsenhausen. APMM, Majdanek, I i 16. 25 XI — Wydano zarządzenie dla komendantów obozów koncentracyjnych, na podstawie którego przedsiębiorstwa wynajmujące więźniów do pracy płacić miały administracji obozu za dniówkę roboczą więźnia 0,50 marki. S. Schnebel, Macht ohne Morał Eine Dokumentation uber die SS, Frankfurt 1957, s. 208 27 XI — Przybył pierwszy transport więźniów politycz- 29 1941 LISTOPAD—GRUDZIEŃ nych — lekarzy z obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, byli to: Włodzimierz Doktor, Franciszek Ga-bierl, Rudolf Gliiekner (Czech), Jan Klonowski, Witold Kopczyński, Tadeusz Kosibowicz, Jan Kurzątkowski. APMM, VII/24, T. Kosdibowdcz, Relacja, s. 1. — Stan liczbowy radzieckich jeńców wojennych w obozie wynosił ok. 1500 osób. APMM, VII/24, T. Kosibowicz, Relacja, s. 2. 29 XI — Z obozu koncentracyjnego Mauthausen przesłano na Majdanek 5 więźniów w charakterze tłumaczy. Byli to: Józef Brzostowski, Johan Fischer, Otto Hen-ning, Hosef Nadelkov i Andrej Pilar. APMM, Zbiór fotokopii,- 90, k. 32. 30 XI — Dyżury w komendanturze w okresie od 15 do 30 listopada pełnili esesmani: Bernstein, Eckl, Herrgesell, Langer, Laurich, Linke, Mainzer, Pfeil, Rathmann, Sta-ubner, Wehling, Weiss. APMM, mikr. 811, s. 150. — W listopadzie komendantem obozu mianowany został SS-Standartenfuhrer Karl Otto Koch. Wcześniej, od października 1936 do lipca 1937 pełnił obowiązki komendanta obozu Sachsenhausen. Następnie był komen-danatem obozu koncentracyjnego Buchenwald, skąd w związku z nadużyciami finansowymi został odwołany i aresztowany. Zwolniony dzięki interwencji Himmlera, przeniesiony został do Lublina. APMM, Majdanek, I t 13, k. 26; Wspomnienia Rudolfa Hoessa, Warszawa 1960, s. 81. T. Cieślak, Oranienburg — Sachsenhausen, hitlerowskie obozy koncentracyjne 1933—1945, Warszawa 1972, s. 243. — Z obozu koncentracyjnego w Gusen przybył transport ck. 60 więźniów różnych narodowości. AGKBZH, OKBZHL, 197, s. 231—235. 1 XII — Komendantura obozu na Majdanku wydała instrukcję dla oddziałów wartowniczych w obozie przy ul. 1941 GRUDZIEŃ зе Lipowej 7, gdzie mieściły się Niemieckie Zakłady Zaopatrzenia. Osadzeni tam byli Żydzi — jeńcy wojenni. APMM, Majdanek, I i Щ s. 59—66. — Do obozu przybył lekarz SS-Untersturmftihrer Josef Trzebiński oraz sanitariusz SS-Unterscharfuhrer Herbert Hansen. APMM, VII/24, T. Kosibowicz, Relacja, s. 2. — Starszym wśród lekarzy więźniów mianowany został Witold Kopczyński pochodzący z Gdańska, gdzie pracował od 1932 r. jako internista w Kasie Chorych miasta Gdańska oraz w Polskich Kolejach Państwowych. Ponadto sprawował opiekę nad obywatelami polskimi mieszkającymi na obszarze Wolnego Miasta Gdańska. Był aktywnym członkiem Związku Polaków w Wolnym Mieście Gdańsku i w Gminie Polskiej. Aresztowany 1 września 1939 г., więziony był w obozie Stutthof, Sachsenhausen, Majdanek, Gross-Rosen, Aslau, Nordhausen i Dora. APMM, VII/24, T. Koslboiwiicz, Relacja, s. 2; W. Zagórski, Dr Witold Kopczyński, „Przegląd Lekarski" 1969, nr 9, s. 201— 204. 2 XII — W obozie, na polecenie sanitariusza Hansena, przeprowadzono sanitarny przegląd jeńców, który wykazał, że połowa jeńców radzieckich to chorzy na tyfus plamisty albo maksymalnie wyniszczeni rekonwalescenci po tej chorobie; zdrowych było niewielu. Codziennie rano wywlekano zmarłych przed bloki w celu ustalenia przed apelem liczby zwłok. Liczba jeńców w obozie z 1500 zmniejszyła się w ciągu trzech tygodni do dziewięćdziesięciu kilku. Do kopania grobów na pobliskim wzgórzu skierowano cały personel więźniarski. APMM, VI/24, T. KoeJbowioz, Relacja, s. 2. 8 XII — Heinz Kammler wystosował do Centralnego Zarządu Budowlanego SS rozkaz, w którym — powołując się na swoje pismo z 1 listopada — poleca rozszerzenie budowy obozu jenieckiego w Lublinie dla 150 tys. jeńców wojennych oraz niezbędnych zakładów gospodarczych i warsztatów, budowę wielkiej pralni, odwszalni, 31 1911 GRUDZIEŃ krematorium oraz zakładów pracy dla więźniów. Poleca jednocześnie przedłożyć plany i zapotrzebowanie na środki finansowe. WAPL, Zenitralbauletaig, 120, k. 11. 9 XII —- Z obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie przybyło czterech więźniów Polaków w charakterze tłumaczy języka rosyjskiego. Byli to: Władysław Gałecki, Józef Gumiński, Edward Karabanik, Krzysztof Radziwiłł. APMM, Majdanek, I d 24, vol. 1, k. 19. — Z obozu koncentracyjnego w Dachau przybyła grupa więźniów lekarzy: Otto Hett, Roman Pawłowski, Johan Riha i Zdenko Wiesner oraz grupa więźniów sanitariuszy: Aleksander Burce, Władysław Bartos, Julian Lang, Jerzy Liburski, Tadeusz Muszkat. APMM, Zbiór foitokottfi, 89, k. 35. — Przybyła kilkuosobowa grupa więźniów z obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. AG-KBZH, OKiBZHL, 196, s. 376—378. 11 XII — Szef Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa Reinhard Heydrich wydał rozkaz do wszystkich jednostek policji, dotyczący traktowania radzieckich jeńców wojennych, w myśl którego jeńców przejętych od Wehrmachtu oraz uciekinierów należy przekazywać do najbliższych obozów koncentracyjnych albo do jenieckiego obozu pracy w Lublinie. APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 299—300. 12 XII — Przybył pierwszy transport 150 Żydów ujętych w Lublinie. Obławę przeprowadzono w nocy z 11 na 12 grudnia na mocy rozporządzenia Globocnika. W obozie przy ul. Lipowej w obecności kierownika Judeneinsatz-stelle z Urzędu Pracy dokonano segregacji. 170 Żydów posiadających obowiązujące zaświadczenie Urzędu Pracy zwolniono. Pozostałych 150 mężczyzn tego samego dnia, po przebraniu w ubrania więzienne, z więzienia na Zamku przewieziono do obozu jeńców wojennych na Majdanku. W notatkach związanych z tą sprawą okupant używa И41 GRUDZIESF 32 określenia „obóz na Majdanku", choć oficjalnie nosił on nadal nazwę „KGL Lublin". APMM, Władze okupacyjne, VI 2; T. Barenstełn, A. Rutkowski, Żydzi w obozie koncentracyjnym Majdanek 1941—1944, „Biuletyn 2IH" 1966, nr 58, s. 7. — Szef Głównego Urzędu Budowlanego SS Kammler poinformował Reichsfiihrera SS o stanie prac budowlanych w obozie. Według sprawozdania w 50 proc. wykonano ogrodzenie obozu, postawiono 26 baraków, a 30 znajduje się w budowie. Postęp prac budowlanych hamuje brak siły roboczej. Ostatnio przy budowie zatrudniono Żydów. Dla doraźnego zaopatrzenia w wodę wykopano kilka studni Ostatecznie zaopatrzenie obozu w wodę nastąpi z sieci miejskiej. Ze względu na silne mrozy przerwano prace przy sieci odwadniającej. Zbudowano tez dostateczną liczbę wycementowanych dołów kloacznych. Tempo prac ograniczał brak materiałów i transportu samochodowego. APMM, mJfcr. 805, k. 34—35. 16 XII — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych wydał rozkaz konfiskaty pieniędzy znalezionych u Rosjan przed egzekucjami i przekazywania ich Sipo i SD. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 186. 19X11 — Heinz Kammler wystosował do Reichsfuhrera SS pismo wyjaśniające, że jeńcy wojenni ze względu na ich katastrofalny stan zdrowia nie_ są przydatni przy budowie dalszej części obozu w Lublinie. Prace budowlane wykonywać będą wyłącznie robotnicy cywilni i więźniowie z innych obozów koncentracyjnych. APMM, mikr. 805, k. 26—27. .23 XII — Komendantura obozu na Majdanku nawiązała korespondencję z firmą Testa (Międzynarodowe Towarzystwo do Zwalczania Szkodników — Tesch und Sta-benow. Internationale Gesellschaft fur Schadlingsbe-kampfung) w Hamburgu, gdyż zaistniała konieczność przeprowadzenia w obozie dezynfekcji. Firma Testa (dostarczała takich środków chemicznych, jak: cyklon, kal- 33 1941 GRUDZIEST cyd, tlenek etylenu oraz wysyłała wyszkolony personel, który dokonywał dezynfekcji. Testa pełniła rolę pośrednika w zaopatrywaniu obozów koncentracyjnych w gaz trujący cyklon В (grudki ziemi okrzemkowej nasyconej cyjanowodorem — HCN). Producentem cyklonu były Zakłady Przemysłu Cukrowniczego i Chemicznego w Dessau (Dessauer Warkę f uf Zucker und Chemische Industrie), wchodzące w skład koncernu chemicznego znanego pod nazwą JG Farbenindustrie. APMM, Majdanek, I d 2, voł. 1, k. 57. 29 XII — Na plenarnym zebraniu Rady Żydowskiej w Lublinie omawiana była sprawa Żydów przebywających w obozie na Majdanku. Przewodniczący zreferował wyniki starań zmierzających do ulżenia doli więźniów. Postanowiono zobowiązać radnego Hufnagla do ogłoszenia apelu do ludności o zbiórkę chleba i paczek odzieżowych dla więźniów żydowskich. WAPL, Rada, Żydowska, 3, s. 319. — W grudniu przybył transport około 35 więźniów z obozu KL w Neuengamme. APMM, Majdanek, I d 23. —- Do obozu przysłano transport około 400 chłopów aresztowanych w czasie łapanek przeprowadzonych we wsiach Lubelszczyzny. Z. Leszczyńska, Transporty więźniów do obozu na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. IV, s. 212. — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych wydał tajny rozkaz w sprawie „oczyszczenia" obozów z elementów niepożądanych. Selekcje więźniów miały być przeprowadzane przez komisje złożone z lekarzy, a wybrani więźniowie przekazani do „specjalnego potraktowania", czyli wymordowani. Akcja oznaczona została szyfrem 14 f 13 i początkowo dotyczyła umysłowo chorych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 10, s. 17—44. 3 — Kronika Majdanka. 1942 5 1 — Firma Testa w odpowiedzi na pismo z 23 XII 1941 r. poinformowała Majdanek, że wszelkie dyspozycje dotyczące uzyskania potrzebnych środków do dezynfekcji obozu wydawane są w Hamburgu. APMM, Majdanek, I d 2, s. 4. — Przywieziono transport Żydów z Lublina i okolic. Wszystkich zamordowano zaraz po przybyciu do obozu. APMM, VII/318, T. Musz&at, Protokół z przesłuchania, s. 1—2. 6 1 — Urząd Pracy zwrócił się z prośbą do Globocnika o zwolnienie z obozu 22 fachowców ■—■ Żydów, zatrzymanych i osadzonych w obozie 12 grudnia 1941 r. Komendantura obozu zwolniła jedynie 17 osób, ponieważ pozostali z przedstawionej listy już nie żyli. AGKBZH, OKBZHL, 204 ob., s. 2—3. 71 — Przybył transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 1, к 5. 81 — Przywieziono rolników ze wsi Mieczysławka, Ber ej ów, Brzeźnica, Bychawka pow. lubelski, aresztowanych za niedostarczenie kontyngentu. APMM, VII/93, S. Sidor, Zeznanie, s. 1; VII/133, F. Pożarow-szczyk, Ankieta. — Z więzienia na Zamku lubelskim przyprowadzono około 400 więźniów. APMM, УІІ/133, M. Tkaczuk, Ankieta; Klub b. Więźniów 35 ( 1942 STYCZEŃ Zamku d Gestapo w Lublinie Ankiety: Nr 167, J. Chwiej, Nr 259, S. Fiuk. 9 1-— Przywieziono transport 22 Polaków z więzienia w Lubartowie. APMM, VII/I33, H. Kuśmierek, W. Skrzypiec, Ankiety. 12 I — Przybył transport 40 Polaków z pow. Kraśnik. APMM, VII/268, K. Plewa, Zeznanie, s. 1. 15 I — SS-Brigadefuhrer Richard Glucks, szef Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych, wydał poufny rozkaz selekcjonowania jeńców radzieckich i kierowania ich do obozów koncentracyjnych na wyniszczenie. Wspomnienia Rudolfa Hoessa, Warszawa 1960, s. 181. 16 I — Przybył transport Polaków z okolic Tomaszowa Lub. APMM, VII/133, P. Koimandowski, J. Machlarz, Ankiety; VII/44, J. Malinowski, Relacja, s. 1. — Odbyła się narada, na której kierownictwo Centralnego Zarządu Budowlanego w Lublinie omówiło z Zarządem Miejskim sprawę podłączenia obozu do miejskiej sieci wodnokanalizacyjnej. WAPL, Zentralbaiuledtung, 101, s. 3. 19 I — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych polecił komendantom obozów: Dachau, Sachsenhausen, Buchen-wald, Mauthausen, Flossenburg, Neuengamme, Oświęcim, Gross-Rosen, Niderhagen, Ravensbruck natychmiastową wysyłkę zdolnych do pracy Żydów do budującego się obozu w Lublinie. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 1. — Urząd Pracy w Lublinie przedłożył komendantowi listę 27 robotników żydowskich osadzonych w obozie 12 grudnia 1941 r. z prośbą o ich zwolnienie. Część Żydów już nie żyła, resztę obiecano zwolnić. AMMM, Władze okupacyjne, IV/2, k. 1. - 21 I — Komendant obozu koncentracyjnego w Buchen- 1942 STYCZEŃ 36 waldzie złożył zamówienie na pociąg specjalny w celu przywiezienia więźniów z Weimaru do Lublina. Dla więźniów zamówiono 18 wagonów towarowych, natomiast dla 100 wartowników i 2 dowódców zarezerwowano 3 wagony osobowe. Pociąg miał być tak zestawiony, aby wagony dla eskorty znajdowały się na początku i końcu pociągu. AGKBZH, OKBZHL, 198, s. 2—3. 24 I — Przybył transport 21 Polaków. APMM, ,miifcr. 809, k. 246. 25 I — Przywieziono transport Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 6. 26 I — Telegraficznie, bez podania powodu, cofnięto zarządzenie wydane 19 stycznia, dotyczące przybycia więźniów z obozów koncentracyjnych do budowy Majdanka. AGKBZH, OKBZHL, 189, s. 4. — Reichsfiihrer SS Himmler powiadomił szefa Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych SS-Brigadefuhrera R. Glucksa, że w najbliższym czasie do obozów skierowane zostaną duże transporty Żydów z Rzeszy. Jednocześnie zaznaczył, że obozom powierzy się ważne zadania gospodarcze. A. Eisenbach, Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961, s. 301. W styczniu — Do obozu na Majdanku masowo kierowano Żydów z getta lubelskiego. APMM, VII/24, T. Kosibowicz, Relacja, s. 3. — Jeden z młodych esesmanów urządził „polowanie" na więźniów zatrudnionych w obozie przy plantowaniu terenu. W ciągu dnia zastrzelił 5 jeńców radzieckich i 3 więźniów cywilnych. APMM, YII/1.15, J. Madej, Pamiętnik, s. 5. 37 1942 LUTY — Pod koniec stycznia jeden z więźniów usiłował zbiec z obozu. Kiedy wieczorem zauważono ucieczkę, wszystkich więźniów trzymano na apelu przez 4 godziny do chwili znalezienia uciekiniera zakopanego w śniegu w miejscu pracy. Więzień został zamordowany. APMM, VII/115, J. Madej, Pamiętnik, s. 5. 2 II — Z obozu koncentracyjnego Neuengamme do. KL Lublin przeniesiony został SS-Sturmmann Anton АЇ-brecht. Zatrudniono go w komendanturze jako tłumacza. APMM, mikr. 417, k. 267. 3 II — Inspekcja Budowlana SS i Policji dla GG w Krakowie zwróciła się do Szefa Głównego Urzędu Gospodar-czo-Budowlanego SS w Berlinie o wyjaśnienie sprawy budowy obozu w Lublinie w świetle różnych rozkazów wydanych w czasie od 2 IX do 8 XII 194І r. AGKBZH, Zbiór fotokopii, 11/271/14. 4 II — Do obozu przybył SS-Hauptscharfuhrer Otto Willi Kloppmann — Kriminal Sekreter. Został kierownikiem II oddziału — Politische Abteilung. Pełnił tę funkcję w KL Lublin do 20 VII 1944 r. Następnie został przeniesiony do obozu koncentracyjnego w Ravens-bruok. AGKBZH, Obozy, 153 ob., s. 29. 5 II — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych wydał zarządzenie zabraniające przenoszenia więźniów z jednego obozu do drugiego bez uprzedniej zgody Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych lub Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (Reichssiecherheitshauptamt — RSHA). APMM, Zbiór fotokopii, 126, k. 7. 7 II — Inspekcja Budowlana SS i Policji w Krakowie została poinformowana o odwołaniu rozkazu budowy obozu w Lublinie z dnia 22 IX 1941 r. dla 50 tys. więźniów w związku z następnym rozkazem z dnia 8 XII 1941 r. — o urządzeniu obozu dla 150 tys. jeńców (KGL). AGKBZH, Zbiór fotokopii, 11/271/16. 1942 LUTY 38 9 II — Do obozu przybył transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 21, k. 56. 10II — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych wydał zarządzenie zezwalające na zatrudnienie w przedsiębiorstwach prywatnych od 9 do 10 proc. ogólnego stanu więźniów. AGKBZH, Proces Maurera, t. 13, s. 148. — Przywieziono transport 27 Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, VII/S4, J. Więckowski, Zeznanie, s. u. 12 II — Inspektor Obozów Koncentracyjnych polecił komendantom obozów zmniejszyć liczbę więźniów zatrudnionych wewnątrz obozów i przewidzieć ich do pracy w przemyśle zbrojeniowym, który planowano rozbudować w pobliżu lub na terenie obozów koncentracyjnych. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1958, nr 3, s. 63, ■—■ Odbyło się drugie posiedzenie, na którym omawiano sprawę podłączenia obozu do miejskiej sieci wodnokanalizacyjnej. Starostwo Miejskie w Lublinie uzależniło wykonanie pracy od zaakceptowania planów budowy obozu przez generalnego gubernatora. WAPL, Zentaalbauileitung, 10.1, s. 41—49. 13 II — Przywieziono do obozu transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 18, k. 37. 16 II — Reichsfuhrer SS Himmler wydał rozkaz aresztowania i przekazania do obozów koncentracyjnych osób pochodzenia niemieckiego, które nie złożyły wniosku o wpisanie na Volkslistę. APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 134. 18 II — Szef gestapo w RSHA Heinrich Muller wydał tajne zarządzenie dotyczące wykonania kary śmierci na radzieckich jeńcach wojennych, skazanych przez sądy t^m 39 1942 LUTY wojenne (Rozkaz OKW z 29 XI1941). Wyroki te miały być wykonane w ich obozie macierzystym lub w najbliższym obozie koncentracyjnym. APMM, Zbiór fotokopii, 120, к. ЗОН. — Opracowano wstępną wersję generalnego planu rozbudowy obozu na Majdanku. WAPL, Zenteubauleitung, 63. — O godz. 10 w odległości 800 m od obozu rozstrzelano 140 więźniów ubranych po cywilnemu. Centralne Archiwum Komitetu Centralnego PZPR (dalej CA КС PZPR), Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 34. — Z obozu w Oświęcimiu przywieziono 4 polskich lekarzy: Edwarda Nowaka, Jana Nowaka, Romualda Sztabę i Stanisława Wronę-Merskiego. APMM, Ш11Щ, R. Sztaba, Relacja, s. 1—4. 20 II — Ukazało się zarządzenie Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych podporządkowujące komendantom obozowe oddziały wartownicze SS. Jednocześnie komendantów uczyniono bezpośrednio odpowiedzialnymi za pracę więźniów. Ograniczony został natomiast zakres działalności tzw. Schutzhaftlagerfuhrera ,,E", zajmującego się dotychczas zatrudnieniem uwięzionych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, k. 51—53. — Przywieziono 50 mężczyzn ze wsi Budziska pow. Radzyń Pódl. Wieś częściowo spalono, 24 osoby rozstrzelano na miejscu. L. Siemion, Egzekucje na Lubelszczyźnie, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. III, a 163. 21II — Przywieziono trzy samochody Żydów z więzienia na Zamku lubelskim. Wszystkich rozstrzelano/ W tym czasie rozstrzeliwano więźniów nad dołem ok. 10 m szerokim, 20 m długim i 6 m głębokim. Z jednego końca tego dołu układano warstwami trupy, posypywano je chlorkiem i cienką warstwą ziemi i na to znów układano warstwami następne ciała. Z drugiej strony grób stale był powiększany. APMM, VII/1115, J. Madej, Pamiętnik, s. 3. 1942 LUTY 40 22II — Przywieziono transport Żydów. Następnego dnia wszyscy zostali wymordowani. APMM, VII/115, J. Madej, Pamiętnik, s. 4. 23 II — Wymordowano około 250 Żydów przebywających w obozie. Wpędzono ich do budki stojącej za blokiem 19 na I polu, tam kołkiem ogłuszano, a następnie wieszano na żelaznym haku. Egzekucja trwała przez cały dzień. Żydów chowających się w barakach wyłapywano i doprowadzano do szubienicy. W dniu tym zginęło też kilku więźniów innych narodowości. APMM, VII/115, J. Madej, Pamiętnik, s. 4. — Do obozu przywieziono transport Żydów.' APMM, Majdanek, I d 6, тої. 15, к. 3. — Szef Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS (Wirtschafts und Verwaltungshauptamt — WVHA) Pohl zwołał odprawę komendantów obozów koncentracyjnych i kierowników przedsiębiorstw obozowych, która miała między innymi za zadanie mobilizację siły roboczej więźniów. A. Eisenbach, Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961, s. 301. 24 II — Przybył do obozu transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, тої. 72, к, 24. 25 II — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, той. 33, к. 99, тої. 21, к. 13. 28 II — Przyjęto transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 1, k. 8. W lutym — Na początku miesiąca na Majdanku przebywało ok. 2000 więźniów. Pod koniec lutego w obozie pozostało 500 osób, w tym 50 jeńców radzieckich. Większość to przeważnie chłopi z okolic Lublina, osadzeni za niedos- 41 1942 MARZEC tarczenie kontyngentu. AGKBZH, OKBZHL, 196, s. 237—238. — Polski Czerwony Krzyż w Lublinie zwrócił się do komendy obozu o pozwolenie roztoczenia opieki nad jeńcami osadzonymi na Majdanku i zwolnienie jeńców wojennych narodowości polskiej, którzy służyli w armii radzieckiej. Komenda obozu odmówiła kategorycznie. L. Ohnistians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 105. — Pod koniec miesiąca obóz składał się z bloków więź-niarskich na I polu i częściowo II. Pola III, IV i V były w budowie. APMM, VH/87, R. Sztaba, Relacja, s. 1—2. — Rewirkapem zostaje więzień oznaczony numerem 1, Ludwik Benden, z zawodu kelner, pochodzący z Dusseldorfu. APMM, VII/24, T. Kosibawiicz, Relacja, s. 1. 3 III — Władze miejskie podały do wiadomości Centralnemu Zarządowi Budowlanemu SS w Lublinie, że zgodnie z oświadczeniem gubernatora dystryktu lubelskiego Zornera plany obozu muszą być zatwierdzone przez generalnego gubernatora Franka. WAPL, Zentralbauleitung, 100, s. 28. 7 III — Ministerstwo Komunikacji Rzeszy (Reichsver-kehrsministerium und Generaldirektion der Reichsbahn) na wniosek Dyrekcji Kolei Wschodniej (Generaldirektion der Ostbahn in Kraikau) zwróciło się do Reichsfiih-rera SS o wstrzymanie na czas późniejszy transportów związanych z planami budowlanymi obozu w Lublinie. Jako motywację podano trudności przewozowe. AGKBZH, PS/22, k. 1—4. 9 III — Z obozu zwolniono grupę 27 więźniów ■— chłopów z Lubelszczyzny. APMM, VII/93, S. Sidor, Zeznanie, s. 2. 12 III — Przywieziono 22 osoby z więzienia w Radzyniu. Wszystkich umieszczono na IV polu w baraku 19. APMM, VII/540, S. Jóźwffik, Zeznanie, s. 1. 1942 MARZEC 42 13 III — Przywieziono 5 Polaków. Wszyscy zmarli w o-bozie. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 1, s. 1. 16 III — Odbyła się konferencja przedstawicieli władz administracyjnych dystryktu lubelskiego, na której Hauptsturmfuhrer Hofle, późniejszy szef lubelskiego sztabu Einsatz Reinhard, w rozmowie z Fritzern Beu-terem, referentem do spraw przesiedleń w Urzędzie Lubelskim, „zalecał, aby już na stacji wyjazdowej transportu selekcjonowano ludność żydowską na zdolną i niezdolną do pracy. W razie niemożliwości przeprowadzenia tam selekcji należało jej dokonać bezpośrednio po przybyciu transportu do Lublina. Hofle wyjaśnił, że zamierza zbudować wielki obóz, w którym można byłoby Żydów zdolnych do pracy skoncentrować i posortować według zawodów. Stąd Żydzi będą przesyłani według zapotrzebowań zakładom zbrojeniowym. Wszyscy niezdolni do pracy Żydzi — podkreślił Hofle —■ zostaną skierowani do Bełżca". A. Eisenbach, Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961, s. 339—340. — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych został włączony jako Urząd D — Obozy Koncentracyjne (Amtsgruppe D Konzentrationslager) do Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS. AGKBZH, OKBZHL, 198, в. 55—SO. — Do obozu przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 5, s. 42. 19 III —■ Do obozu przywieziona 16 osób z Zamku lubelskiego. Byli to mieszkańcy Kąkolewnicy pow. Radzyń Pódl. APMM, Majdanek, I d 6, voil. 20, te. 19, voI. 29, ,k. 33, vol. 36, k. 51, 52; УІІЛЬЗЗ, K. NagrodzikS, Ankiieta. — Generalny Gubernator wyraził zgodę na budowę obozu dla 150 tys. jeńców radzieckich i zlecił wyższemu dowódcy SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie, SS-Obergruppenfuhrerowi Friedrichowi Krugerowi, uzgodnienie wszystkich spraw technicznych i budowla- 43 1942 MARZEC nych obozu z odpowiednimi komórkami rządu Generalnego Gubernatorstwa. AGKBZH, Dziennik Hansa Franka: Tagebuch 1942, I, s. 200. 20 III — Do więzienia na Zamku lubelskim odesłano z powrotem 150 więźniów skierowanych tu transportem styczniowym. APMM, VIII/753, M. Bagłaj, Zeznanie, s. 13/1. 23 III — Komendant Majdanka Koch zatwierdził opracowany przez Zentralbauleitung generalny plan budowy obozu dla 250 tys. więźniów. Plan zakładał budowę dwóch części: więźniarskiej i esesmańskiej. Część więź-niarska obejmowała trzy olbrzymie kompleksy: Obóz Jeńców Wojennych (Kriegsgefangenenlager), tereny przeznaczone pod rozbudowę, określane jako „Erweite-rung KGL", oraz zakTady DAW. Obóz Jeńców Wojennych został zaprojektowany na obszarze 120 ha i obejmował 16 tzw. pól więźniarskich (Feld) zaplanowanych w czterech odcinkach. Odcinek pierwszy i czwarty zawierał po pięć pól, natomiast drugi i trzeci po trzy, w tym po jednym mniejszym. Obszar każdego z 14 większych pól wynosił po 5,40 ha (360 m X 150 m). Wszystkie pola miały kształt prostokątów. Układ baraków na poszczególnych polach był podobny. Pola większe mieściły po 24 baraki, w tym 22 mieszkalne, kuchnię i umywalnię razem z ubikacją. Pola mniejsze liczyły po 16 baraków, w tym 14 mieszkalnych i dwa usługowe. Pola więźniarskie rozdzielały ogrodzenia obozowe. W części środkowej obozu KGL zaprojektowano duże warsztaty, magazyny, więzienie, szpital, pralnie i odwszalnie. WAPL, Zefttoalbaifleitimg, 45 (plan). 24 III — Inspektorat Obozów Koncentracyjnych w Ora-nienburgu zawiadomił komendanta obozu o skierowaniu na Majdanek 10 tys. Żydów słowackich. Terminy wyjazdu ze Słowacji pierwszych czterech transportów podano na 27 III, 30 III. 31 III, 5 IV 1942 r. AGKBZH, OKBZHL, 198, s. 150. 27 III — Do komendantury obozu nadszedł telegram, że transport 1001 zdolnych do pracy Żydów słowackich 1942 MARZEC 44 odejdzie ze stacji granicznej Zwardoń do Lublina dn. 27 III 1942 r. o godz. 6.52. AGKBZH, OKBZHL, 191, s. 127. 28 III — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 20, b. 19, voi. 36, k. 51, 52. 29 III — Do obozu przyjęto pierwszy zapowiedziany transport 1001 Żydów ze Słowacji. Pociąg wiozący transport do granicy Polski eskortowany był przez żandarmów słowackich, następnie przejęli go esesmani. W Lublinie na peronie ludzi starszych i chorych zabrano do ciężarówek, innym kazano iść pieszo, z ciężkimi walizami i pakunkami. W obozie zabierano im wszystko, co z sobą przywieźli. APMM, Majdanek, I d 5, k. 51; I od 6, vol. 7, k. 1, vol. 15, k. 22, vol. 21, k. 5, vol. 42, k. 45, vol. 36, k. 50. W marcu — Na początku marca w kwaterze głównej Hitlera odbyła się konferencja, na której omówiono wykorzystanie siły roboczej więźniów obozów w przedsiębiorstwach prywatnych i esesowsfeieh. A. Eisenbach, Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961, s. 333—334. — Opracowana została instrukcja „Zakres czynności w obozie koncentracyjnym" („Aufgabengebiete in einen KL Lager"), licząca 18 stron. Określała bardzo szczegółowo zakres działania wszystkich funkcjonariuszy obozu. Dużo miejsca poświęcono oddziałowi II — politycznemu, bezpośrednio odpowiedzialnemu za ewidencję więźniów dostarczanych do obozów. Bardzo dokładnie określała też zadania oddziału III — więźniarskiego. APMM, Zbiór fotokopiii, 123, k. 266—284. — Na początku marca za V polem przeprowadzono egzekucję, w której rozstrzelano prawie wszystkich przebywających w tym czasie w obozie jeńców radzieckich. APMM, VII/93, S. Sidor, Zeznan-ie, s. 1. 45 1942 KWIECIEŃ ■— W pierwszych dniach marca zaczęto zwozić do obozu wielkie ilości prycz piętrowych, które ustawione zostały w blokach po lewej stronie pierwszego pola. APMM, VII/24, T. Kosilbowdez, Relacja, s. 4. — W barakach obozowych osadzano od 350 do 400 osób. Więźniowie spali na siennikach położonych na podłodze, tylko w niektórych blokach znajdowały się piętrowe prycze lub nary. Wyżywienie więźniów składało się z czarnej nie słodzonej kawy na śniadanie, zupy z brukwi na obiad oraz kawy i chleba na kolację. Co drugi dzień wydawano plasterek kiełbasy albo margaryny. APMM, VII/93, S. Sidor, Zeznanie, s. 1. — Z obozu uciekło około 100 jeńców radzieckich umieszczonych na II polu w 14 bloku. Jeńcy oi w nocy przecięli druty obok bloku kuchennego, na które zarzucili koce i po nich wyszli z obozu. Ucieczka została zauważona, kilkunastu jeńców zastrzelono, większość zbiegła do lasu. APMM, V;II/235, H. Dobrowolska, Flięć lat ma muszce, s. 47; J. Kowal, Dwóch za stu, „Wolni Ludzie" z dn. 15 X1947 г., s. 13. 1IV — Do obozu przyjęto transport 1000 Żydów ze Słowacji. APMM, Majdanek, I d 5; I d 6, vol. 1, k. 14, vol. 19, k. 10, vol. 20, k. 22, voi. 22, k. 12, vol. 70, k. 62. — Z dniem 1 kwietnia w związku z epidemią tyfusu plamistego został zorganizowany na I polu blok szpitalny. Na oddziale chirurgicznym i wewnętrznym pracowało 3 lekarzy. W bloku było 270 miejsc na piętrowych pryczach. Żydów tu nie umieszczano. AGKBZH, OKBZHL, 196, s. 234. 2 IV — Przybył następny transport Żydów ze Słowacji. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 30, k. 44, vol. 38, k. 17, vol. 54, k. 56, vol. 59, k. 9, vol. 70, k. 27. 4 IV — Przyjęto transport Żydów ze Słowacji. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 70, k. 13. 1942 KWIECIEŃ 46 — Urząd D WVHA wydał rozkaz stosowania w obozach kar cielesnych w stosunku do więźniów. . AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 110. 7IV — Ukazało się zarządzenie ministra Rzeszy do Spraw Wyżywienia i Gospodarki nakazujące zmniejszenie racji żywnościowych więźniom przebywającym w obozach koncentracyjnych i w więzieniach policyjnych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 174—176. — Przyjęto do obozu transport 1497 Żydów ze Słowacji. APMM, Majdanek, I d 5; I d 6, vol. 1, k. 40, vol. 14, k. 15, voI. 15, k. 41, 65, vel. 17, k. 37, vol. 69, k. 4. 8 IV — Przybył transport 999 Żydów ze Słowacji. APMM, Majdanek, I d 5; I d 6, vol. 11, k. 11, vol. 14, k. 9, vol. 15, k. 49, vol. 64, k. 48, vol. 72, k. 35. 9 IV — Przybyli do komendantury obozu przeniesieni z KL Buchenwald: SS-Scharf uhrer Johannes Hocker — pracownik oddziału III, SS-Oberscharfuhrer Herbert Abraham — kierownik biura zatrudnienia, SS-Oberscharfuhrer Mathis Lubbe — kierownik warsztatu elektrycznego, SS-Oberscharfuhrer Walter Merkel — pracownik komendantury, SS-Oberscharfuhrer Fritz Schichtholz — nie ustalono miejsca zatrudnienia, SS-Oberscharfuhrer Helmut Schutze — pracownik warsztatu stolarskiego, SS-Óberscharfuhrer Ernst Kos-tial — Raportfuhrer, SS-Unterscharfuhrer Josef Kaps — Feldfuhrer. APMM, mikr. 417, k. 193. — Do obozu przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 67, k. 44. 10 IV — Urząd D WVHA polecił komendantom obozów koncentracyjnych zawiadomić Urząd RSHA oraz odpowiedni urząd policji państwowej, który skierował więźnia do obozu, o każdorazowym przenoszeniu więźniów z jednego obozu do drugiego. APMM, Zbiór fotokopii, 126, k. 8. 47 1942 KWIECIEST — Przywieziono transport 5 Polaków. APMM, Majdanek, I d 22, vol. 1, k. 1. 14 IV — Do obozu przybył transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 2, k. 8, vol. 27, k. 35. — Odpowiadając na interwencję ministra komunikacji z dnia 7 III 1942 г., Himmler poinformował, że budowa obozu w Lublinie do czasu zakończenia wojny została ograniczona, a niektóre obiekty w ogóle nie będą budowane. Reichsfuhrer jednocześnie wyjaśnił: „Na moje polecenie, w porozumieniu z szefem wojsk lądowych, zostanie zbudowany obóz jeńców wojennych, którego pojemność w roku 1941 ustalona została do 150 000 osób. [...] Obóz ma służyć jednocześnie jako obóz koncentracyjny i posiadać różne tymczasowe urządzenia, w których będą wykonywane, na rozkaz Fiihrera, niezbędne przedmioty dla formacji SS i policji na terenach wschodnich między innymi w celu odciążenia przemysłu w Starej Rzeszy." AGKBZH, PS/22. 15 IV — Przywieziono transport 317 Żydów słowackich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 5, k. 44, vol. 19, k. 36, vol. 45, k. 24, vol. 50, k. 3, vol. 70. k. 45. 16IV — SS-Gruppenfuhrer Reinhard Heydrich, szef służby bezpieczeństwa Rzeszy, wydał tajny rozkaz zabraniający fotografowania egzekucji przeprowadzanych przez policję i SS. APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 383. ■— Przywieziono transport Żydów słowackich. APMM, I d 6, vol. 15, k. 27, vol. 31, k. 16, vol. 32, k. 9, vol. 70, k. 30. 17 IV — Do obozu nadszedł transport Żydów węgierskich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 12, k. 2, vol. 60, k. 15. 18 IV — Przywieziono transport Żydów słowackich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 18, k. 58. 1313 KWIECIEST 48 20 IV —■ Ukazało się rozporządzenie Fritza Sauckla —■ Generalnego Pełnomocnika Rzeszy do Spraw Zatrudnienia, w którym między innymi stwierdza: „Całkowite wykorzystanie siły roboczej wszystkich jeńców wojennych oraz olbrzymiej liczby nowych cudzoziemskich robotników [...] stało się koniecznością. [...] W związku z tym zaleca, aby odżywiano, lokowano i traktowano tych ludzi tak, aby można ich było eksploatować w jak największym stopniu i jak najtańszym kosztem". A, Eisenbach, Hitlerowska polityka zagłady Żydów, Warszawa 1961, s. 326. — Przypędzono do obozu 1200. Żydów z getta na Majdanie Tatarskim w Lublinie. Getto zostało o świcie obstawione przez esesmanów. Wszystkich Żydów zmuszono do wyjścia na plac. Pozostawiono tylko posiadaczy kart pracy, tzw. „Jotów". Resztę zabrano na Majdanek i zgromadzono na I polu więźniarskim. Matkom odebrano dzieci. Niemowlęta w pieluszkach porzucono na placu, gdzie ginęły. Zgromadzonych Żydów ładowano na samochody ciężarowe i wywożono do lasu krę-pieckiego, gdzie wszystkich rozstrzeliwano. Akcja trwała do nocy. Jedynie grupę ok. 120 mężczyzn pozostawionych w obozie skierowano do łaźni, a następnie na II pole w bloku 16. APMM, I d 6, vol. 26, k. 42, vol. 47, k. 8; VII/235, W. Dobrowolski, Pamiętnik, s. 32, 34. 21IV — Przypędzonych poprzedniego dnia Żydów z getta lubelskiego w dalszym ciągu wywożono do lasu krę-pieckiego i rozstrzeliwano. APMM, VII/237, I. Jarkoni, Wzorcowe getto, s. 27—28. — Ukazało się tajne zarządzenie Urzędu D WVHA do wszystkich komendantów obozów koncentracyjnych nakazujące zatrudnienie więźniów duchownych polskich i litewskich jako siły roboczej do wszystkich prac obozowych. Niemieckich, holenderskich i norweskich duchownych nakazano skierować do pracy na plantacjach ziół leczniczych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, s. 136. 49 - . 1942 KWIECIEŃ — W lubelskim szpitalu zmarł na tyfus SS-Sturmbann-fuhrer dr Max Popiersch — Lagerarzt. D. Czech, Rola męskiego obozu szpitalnego w KL Auschwitz, „Zeszyty Oświęcimskie" 1973, nr 15, s. 9. 22 IV — Od rana w dalszym ciągu kontynuowano akcję wywożenia Żydów przypędzonych z getta lubelskiego na egzekucje do lasu w Krępcu. Zwolniono z obozu jedynie małą grupę kobiet żydowskich — żon Żydów pracujących u Niemców. APMM, VII/237, I. Jarkoni, Wzorcowe getto, s. 28. 24 IV — Do obozu przyjęto transport Żydów słowackich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 26, k. 29, vol. 70, k. 47. 25IV — Przyjęto transport Żydów polskich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 61, k. 40. 27 IV — Umieszczono w obozie 3 Żydów. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 80, k. 15. 29IV — Przywieziono transport Żydów niemieckich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 58, k. 15, vol. 28, k. 15, vol. 13, k. 51. 30 IV — Szef WVHA Pohl w raporcie do Himmlera donosił, że wojna zmieniła strukturę obozów koncentracyjnych i przyniosła zmianę odnośnie do zatrudnienia więźniów. Osadzenie więźniów jedynie z uwagi na bezpieczeństwo oraz względy wychowawcze lub zapobiegawcze nie miało już w tym okresie charakteru pierwszoplanowego. Pracę więźniów zaczęto wykorzystywać do zadań wojennych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 12, s. 73. — Przybył transport Żydów niemieckich. APMM, mikr. 809, k. 261. — Przywieziono 400 Żydów czeskich w wieku od 18 do 55 lat z Terezina. Transport wyjechał z Terezina 23 kwietnia i liczył 1000 osób. Resztę osób z tego transportu 4 — Kronika Majdanka. 1942 KWIECIEŃ 50 skierowano do getta w Piaskach pow. Lublin. K. Lagus, J. Polak, Mesto za mfiźemi, Praga 1964, s. 308; APMM, I d 6, vol. 30, k. 37, 38; I d 26, vol. 25, k. 10, vol. 28, k. 69, 72. — Przyjęto do obozu transport Polaków. APMM, mikr. 809, k. 261. W kwietniu — W połowie kwietnia rozstrzelano na Majdanku 100 Żydów. САКС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. VIII, k. 115—116. —■ Na I polu obozowym przebywało ok. 3150 więźniów. APMM, Wspomnienia Anonima, VII/643, s, 11—12. I — Komendanci obozów koncentracyjnych zostali mianowani dyrektorami fabryk położonych na terenach zakładów SS, w związku z czym przyznano im ekwiwalent pieniężny w wysokości 300—800 marek miesięcznie. E. Georg, Die wirtschaftlichen Unternehmungen der SS, Stuttgart 1963, s. 103—110. I' — Z początkiem kwietnia wprowadzono na Majdanku numerowanie osób uwięzionych. Pierwsze numery do 100 zastrzeżone zostały dla więźniów funkcyjnych, którzy przybyli tu na kilka miesięcy wcześniej. System numerowania więźniów na Majdanku polegał na utrzymaniu numerów w granicach 20 000. Wolne numery po więźniach zmarłych, zwolnionych i przenoszonych do innych obozów były przydzielane powtórnie nowo przybyłym, co miało na celu zamaskowanie liczby więźniów, którzy przeszli przez obóz lubelski. Z. Leszczyńska, Sposoby ewidencji więźniów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 34—51. — Według oświadczenia komendanta obozu Kocha dzienny koszt wyżywienia jednego więźnia w obozie lubelskim wynosił 30 fenigów. AGKBZH, Proces Pohla, t. 3, 67. 51 1942 MAJ — Bielizna wydawana więźniom w miesiącu kwietniu pochodziła ze zlikwidowanego w marcu 1942 r. szpitala żydowskiego w Lublinie. AŻIH, Zeznanie 2951, 37, 24. IV — Ukazał się rozkaz Oswalda Pohla do komendantów obozów koncentracyjnych, w którym czyni ich odpowiedzialnymi za wydajność zakładów gospodarczych znajdujących się na terenie obozów, za kierowanie tymi zakładami, zatrudnianie w nich wydajnej siły roboczej, ustalenie czasu pracy z ograniczeniem- przerw do minimum. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, s. 16—17. — Nadesłano wyniki badań bakteriologiczno-chemicz-nych i mikroskopijnych wody ze studni znajdujących się w obozie opracowane przez Instytut Higieny SS w Berlinie. Badania wykazały, że w obydwu studniach obozowych w wodzie istnieją bakterie coli oraz ślady fekaliów. Szczególnie zanieczyszczona była woda w studni przy baraku rewirowym. WAPL, Zentralbauleitung, 101, s. 65—73. 6 V — Przyjęto transport 17 Polaków. APMM, mikr. 809, k. 242. — Przyprowadzono grupę Żydów z Lublina. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 22, k. 19, vol. 24, k. 21, 40. 7 V — Przywieziono transport 459 Żydów polskich. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 1, k. 3—6; I d 26, vol. 29, k. 65. 9 V — Przybył transport Żydów niemieckich. APMM, Majdanek, I d 26^ vol. 14, k. 11, vol. 24, k. 32. — Do obozu przywieziono 453 Żydów czeskich z Terezi-na. Transport ten wyjechał z Terezina 27 kwietnia i liczył 1092 osoby, w tym 453 mężczyzn, 547 kobiet oraz 92 dzieci do lat 14. Kobiety i dzieci skierowano do Izbicy pow. Krasnystaw. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 28, k. 34, vol, 38, k. 1; K. Lagus, J- Polak, Mesto za mfiźemi, Praha 1964, s. 306. 1942 MAJ . ' 52 11 V — Przyjęto do obozu Żydów polskich. APMM, Majdanek, I d 16, vol. 21, k. 53, vol. 45, k. 30, vol. 71, k. 29; I d 26, vol. 14, k. 10, vol. 26, k. 16, vol. 28, k. 65. 14 V — Plany budowy obozu, ogólne i szczegółowe, w celu ostatecznego zatwierdzenia zostały przejrzane przez pełniącego obowiązki szefa Inspekcji Budowlanej GG w Krakowie SS-Obersturmfuhrera Juhnkoffa. W protokole opiniodawczym stwierdził on, że prowadzona będzie budowa pól więźniarskich od I do VIII, natomiast wszystkie inne prace zostają wstrzymane do końca wojny. WAPL, Zentralbauleitung, 101, s. 59. —' Przybył transport Żydów z Biłgoraja. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 16, k. 44, vol. 43, k. 57, vol. 23, k. 76, vol. 24, k. 117, vol. 28, k. 38. — Przywieziono transport 320 Żydów niemieckich i polskich. APMM, mikr. 809, k. 244. 15 V — Do obozu przywieziono Żydów czeskich. Pochodzili prawdopodobnie z transportu, który wyjechał 28 kwietnia z Terezina do Zamościa. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 1, k. 25—26. 16 V —W WVHA odbyła się narada w sprawie utworzenia Zakładów Zbrojeniowych w obozach koncentracyjnych, w tym także i w Lublinie. AGKBZH, Proces Pohla, t. 12, k. 10—11. 17 V — Przybył transport 99 Żydów niemieckich. APMM, Majdanek, I d 16, vol. 14, k. 24. 18 V — Z Majdanka odszedł do Oświęcimia transport liczący 1000 Żydów słowackich. APMM, mikr. 428. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 20 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 19 V — W księdze zmarłych odnotowano zgony 10 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 53 1942 MAJ 20 V — Do obozu przybyła grupa Żydów czeskich, pochodzących z transportu z Terezina. APMM, Majdanek, Г d 26, vol. 13, k. 63; I d 6, vol. 13, k. 7, ' vol. 30, k. 4, 21, vol. 32, k. 14. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 13 więźniów.' APMM, Majdanek, I d 19. 21 V — Przyprowadzono grupę Żydów. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 22, k. 27. 22 V —- Do obozu przybył SS-Unterscharftihrer Franz ' Josef Fritsohe, powszechnie znany w obozie jako „Jastrząb". Pełnił funkcję Blockfuhrera. APMM, Majdanek, I f 16. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 28 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. — Przybył transport Polaków z obozu w Trawnikach, • w tym 18 osób ze wsi Kajetanówka aresztowanych w czasie pacyfikacji. APMM, VII/63, K. Kuźnicki, Zeznanie, s. 1. 23 V — Przyprowadzono do obozu 4 mężczyzn z Ostrówka pow. Lublin aresztowanych za komunizm i pomoc jeńcom radzieckim. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 24, k. 102; J. Fajkowski, Wieś w ogniu, Warszawa 1972, s. 392. 24 V — Z obozu KL Oranienburg przeniesiono do służby . w komendanturze dwóch esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16, vol. 2, s. 261—268. 26 V — Przybył transport 69 Żydów niemieckich. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 24, k. 10. 27 V — Przybył transport 9 więźniów polskich. APMM, mikr. 809, k. 241. — Przywieziono ok. 1000 Żydów z Terezina. Zagrabiono im 933 zegarki i 398 złotych pierścionków. 1912 MAJ 54 APMM, Majdanek, I d 6, vol. 28, к. 33, vol. 41, к. 18, vol. 63, к. 14; I d 26, vol. 23, к. 39, vol. 24, к. 31. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 20 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 28 V — Osadzono na Majdanku młodzież aresztowaną w Urszulinie, Cycowie, Świerżu, Kamieniu pow. Chełm. AOKBZHL, Ankiety. — Komendantura obozu opracowała regulamin dotyczący pilnowania więźniów w komandach roboczych, w tym: przejęcie więźniarskich grup roboczych przez eskortę esesmańską, zachowanie się eskorty w czasie marszu — posłuszeństwo więźniów, zachowanie i obowiązki eskorty w czasie pracy więźniów, czas pracy więźniów, kontrola pracy więźniów, droga powrotna do obozu, zachowanie się eskorty więźniarskiej podczas alarmu. — Do obozu przywieziono transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 23, k. 10. 31 V — Na koszty budowy obozu wydatkowano dotychczas sumę 3 924 628,44 RM. WAPL, Zentralbauleitung, 8, s. 5. W maju — W połowie maja przystąpiono do budowy krematorium, składającego się z dwóch pieców paleniskowych, między pierwszym a drugim polem więźniarskim. APMM, VII/235, W. Dobrowolski, Pięć lat na muszce, s. 43. — Opracowano dokumentację techniczną wraz z kosztorysem budowy głównego kanału łączącego sieć ściekową obozu z miejską siecią kanalizacyjną. Uzyskała ona aprobatę Inspekcji Budowlanej w czerwcu, a ostateczną akceptację Urzędu С ПІ/2 WVHA 15 VII 1942 r. Inwestycję projektowano wykonać w ciągu trzech miesięcy. Dziennie planowano zatrudniać 82 robotników fachowców i 500 więźniów. WAPL, Zentralbauleitung, 120, 150. 55 1942 CZERWIEC —■ Wśród Żydów słowackich powstała stała grupa oporu, której głównym celem działania było udzielanie wzajemnej pomocy materialnej, podtrzymywanie na duchu, informowanie rodaków, czym jest Majdanek, utrzymywanie kontaktu z rodzinami i organizacjami żydowskimi w Słowacji. J. Marszałek, Majdanek —- obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. 3 VI — Szef Urzędu D II (sprawy zatrudnienia) Gerhard Maurer wydał do wszystkich komendantów obozów koncentracyjnych zarządzenie o zatrudnieniu więźniów przez cały dzień, a w niedzielę do południa. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim — Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1957, nr 2, s. 75. 4 VI — Przybył transport 36 Żydów z Rzeszy. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 1, k. 35—37. — Do obozu przywieziono 5 Żydów. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 2, k. 44. 6 VI — Starosta lubelski wyraził zgodę na podłączenie obozu na Majdanku do kanalizacji sieci miejskiej. WAPL, Zentralbauleitung, 101, s. 70—81. 7 VI — Przyprowadzono transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 28, k. 61. 8 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 43 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. ^ — W dniach 1—8 czerwca SS-Hauptsturmfuhrer Mayer przeprowadził kontrolę Zakładów Zbrojeniowych w GG. Kontrola Niemieckich Zakładów Zbrojeniowych w Lublinie zatrudniających ponad 1000 więźniów wypadła pozytywnie. AGKBZH, Proces Pohla, t. 3, s. 64—68. 1942 CZERWIEC ■ ii 56 9 VI — Do obozu skierowano 3 zakładników ze wsi Dąbrowa pow. Hrubieszów. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 125. — Przyprowadzono transport Polaków z Lublina. APMM, Majdanek-1 d 26, vol. 4, k. 68. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 13 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 10 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 33 więźniów. APMM, Ma'jdanek, I d 19. 11 VI — Przybył transport polskich Żydów. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 71, k. 15. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 13 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 12 VI — Przywieziono więźnia narodowości rosyjskiej. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 1, s. 41. 13 VI — Wydane zostało zarządzenie, że o śmierci radzieckich jeńców wojennych należy zawiadamiać urząd, który zlecił egzekucję, oraz szefa Urzędu D WVHA. APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 126—327. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 11 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 14 VI — Do obozu przyjęto transport polskich Żydów. APMM, Mbjdanek, I d 26, vol. 23, k. 7. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 12 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 15 VI — Z obozu KL Neuengamme przeniesiono do służby w komendanturze kilkunastu esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16; mikr. 818, k. 46. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 32 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. / 1942 EZEEWIEC 16 VI — Z obozu KL Buchenwald przeniesiono do służby w komendanturze 1 esesmana. APMM, Majdanek, I f 16; mikr. 818, k. 8. — Przywieziono transport Żydów słowackich z miejscowości Novaki. Na stacji w Lublinie przeprowadzono selekcję. Mężczyzn w wieku 15—50 lat przyprowadzono do obozu, starszych mężczyzn, kobiety i dzieci wywieziono w nieznanym kierunku. APMM, VII/648, Anonim 2, Wspomnienia. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 22 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 17 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 20 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 18 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 27 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. . 19 VI — Przybył transport Żydów niemieckich. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 23, k. 24, vol. 24, k. 23. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 33 więźniów, APMM, Majdanek, I d 19. 20 VI — Z obozu KL Flossenbiirg przeniesiono do służby w komendanturze 4 esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 29 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 21 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 27 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 22 VI — Z obozów Buchenwald, Neuengamme i Sach- 1942 CZERWIEC 58 śenhausen przeniesiono do służby w komendanturze KGL Lublin dalszych esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16. — Do obozu przybył transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 68, k. 10; CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202ЛШ, t. 7, k. 98. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 51 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 23 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 37 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 24 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 64 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 25 VI — W księdze zmarłych odnotowano zgony 40 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 26 VI — Z obozu KL Sachsenhausen przeniesiono do służby w komendanturze 4 esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 24 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 27 VI —- Z Majdanka do obozu w Oświęcimiu odszedł transport 400 słowackich Żydów. APMM, mikr. 428, VII/643, Pamiętniki Żydów. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 30 więźniów. APMM, Majdanek, I f 19. 28 VI — Z obozu KL Buchenwald przeniesiono do służby w komendanturze 4 esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16. 59 1942 CZERWIEC — Przyjęto do obozu 1000 czeskich Żydów wysłanych 10 czerwca z Pragi przez Terezin. Był to transport specjalny, przeznaczony na zagładę, w odwet za zlikwidowanie przez czeski ruch oporu SS-Obergruppenfuhrera Reinharda Heydricha, zastępcy prokuratora Protektoratu Czech i Moraw. APMM, Majdanek, I ob 26, vol. 23, k. 9; Lagus, J. Polak, M&S-to za mfizemi, Praha 1964, s. 310—311. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 15 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 29 VI — Z obozu KL Buchenwald przeniesiono do służby w komendanturze kilku esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16, vol. 1, s. 265—272. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 39 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 30 VI — Przybył kilkuosobowy transport Polaków z pow. Hrubieszów. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 222/III, t. 8, k. 123. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 31 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. — W początkach czerwca miała miejsce ucieczka Żyda słowackiego. APMM, VII/643, Pamiętniki Żydów, s. 152. — W połowie czerwca uciekł z obozu Żyd wiedeński, zatrudniony w charakterze posługacza. Skorzystał z nieobecności oficera SS, włożył mundur oficerski i z rewolwerem u pasa opuścił obóz. W odwet władze obozowe powiesiły jego ojca w czasie apelu. APMM, VII/35, W. Dobrowolski, Pięć lat na muszce, s. 48. — Przeciętny stan obozu w czerwcu wynosił ok. 12 tys. więźniów. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 108—151. 1942 LIPIEC . 6© — W końcu czerwca 1942 r. w obozie było około 2000 chorych na dur. W związku z tym zorganizowano drugi blok szpitalny dla 300 chorych. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 161. • — W tym czasie odbyła się pierwsza selekcja wśród chorych. Ok. 200 osób wywieziono do Krępca i tam rozstrzelano. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 161. — Ukończona została budowa III pola więźniarskiego. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 162. — Uruchomiono pierwsze krematorium, między I i II polem, zbudowane przez berlińską firmę Kori. Składało się z dwóch pieców żelaznych, wykładanych wewnątrz cegłą szamotową. Każdy piec był samodzielny, miał własny komin i był opalany ropą. Do Majdanka sprowadzone zostały oba piece z obozu KL w Sachsenhausen. Krematorium to było czynne do listopada 1942 r. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 108—151. — W czerwcu odnotowano w księdze zmarłych 729 zgonów więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 1 VII — W 80 proc. ukończone zostały prace budowlane przy wieżach wartowniczych otaczających pola więź-niarskie, wybudowanych przez więźniów pod nadzorem Bauleitung KGL. Wieże zostały usytuowane na granicach poszczególnych pól oraz pośrodku dłuższego boku I i V pola. Osiem wież posiadało całkowitą obudowę, a w 10 pozostałych znajdowały się pomieszczenia górne. Wieże miały 8,80 m wysokości. Na dachach były zainstalowane ruchome reflektory, których światło można było kierować w dowolną stronę. WAPL, Zentralbauleitung, 8, s. 5. — Wykonany został przez Zentralbauleitung kosztorys budowy komór gazowych z osłaniającą ją wiatą. Budowę komór zaplanowano od 1 lipca do 15 września 1942 r. WAPL, Zentralbauleitung, 141, s. 11—21. 61 • • 1942 UPIEC i ■— W księdze zmarłych odnotowano zgony 45 więźniów. », APMM, Majdanek, I d 19. 2 VII — Przybył transport Polaków z Tarnowoli pow. ч Biłgoraj. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 24, k. 71. — Ze wsi Ciotusza pow. Zamość przywieziono do obozu 8 mężczyzn. AOKBZHL, Ankiety. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 39 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 3 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 38 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 4 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 39 ■ więźniów. . • APMM, Majdanek, I d 19. 5 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 33 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 6 VII — Z obozu koncentracyjnego Flossenburg przeniesiono do służby w sztabie komendantury KGL Lublin 1 esesmana. APMM, Majdanek, I f 16. ' — W księdze zmarłych odnotowano zgony 36 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 7 VII — Z obozu KL Buchenwald przeniesiono do służby w sztabie komendantury kilku esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16. — Przywieziono transport Polaków z pow. Chełm. APMM, Majdanek, I d 26, k. 56; VII/61, A. Zieliński, Zeznanie, s. 1. 1942 LIPIEC 62 — W księdze zmarłych odnotowano zgony 38 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 9 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 49 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 10 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 57 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 11 VII — Ukazał się tajny rozkaz Glucksa, skierowany do komendantów, zabraniający wysyłania z obozów koncentracyjnych zakrwawionej odzieży więźniów po egzekucjach. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 187. — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 22, k. 43. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 49 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. — „Dziennik Polski" w Londynie zamieścił informację pt. „Tragiczna sytuacja narodu polskiego...", gdzie wśród 22 obozów koncentracyjnych wymieniony został obóz pod Lublinem, w którym z osadzonych 1150 jeńców radzieckich rozstrzelano 950 osób. Z uwięzionych 800 Polaków — więźniów politycznych — rozstrzelano 140 osób. Wielu z osadzonych to chłopi aresztowani za niedostarczenie kontyngentu. „Dziennik Polski" 1942, nr 616, s. 3. 12 VII — Przybyło do obozu czterech polskich jeńców — Żydów. Transport ten został oznaczony jako 64 w tym miesiącu. APMM, Majdanek, I d 23. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 16 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 13 VII — Przywieziono do obozu 19 Polaków. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 1, k. 47—49. 63 1942 LIPIEC — W księdze zmarłych odnotowano zgony 29 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 14 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 84 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 15 VII — SS-Brigadefuhrer Globocnik, dowódca SS i policji w dystrykcie lubelskim, zawiadomił Urząd D WVHA o zamiarze utworzenia obozu dla 5000 kobiet w obozie jenieckim w Lublinie. Według opinii szefa Urzędu D Glucksa wymagało to jedynie potwierdzenia Reichsfiihrera SS Himmlera. AGKBZH, Zbiór fotokopii, II, 271/24. — Z obozu KL Neuengamme przeniesiono do służby w sztabie komendantury KGL Lublin dalszych esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16; mikr. 818, 156. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 24 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 16 VII — Z obozu Ravensbruck przeniesiono do służby w sztabie komendantury 2 esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16. — Zarząd Miejski zawiadomił parafię Św. Pawła o śmierci więźnia w KGL Lublin w dn. 8 lipca 1942 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 2, s. 227. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 61 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. — Przywieziono transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 26, k. 5. — W księdze zmarłych odnotowano zgon 39 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 18 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 30 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. Ї942 LIPIEC • 64 19 VII — Obóz był wizytowany przez Reichsfuhrera Himmlera, który osobiście przybył na inspekcję Lubelszczyzny. APMM, VII/235, W. Dobrowolski, Pięć lat na muszce, s. 50. — Himmler przekazał wyższemu dowódcy SS i policji w Generalnej Guberni Krugerowi tajne rozporządzenie, w którym wyznaczył datę 31 grudnia 1942 r. jako termin „oczyszczenia" całej Guberni z Żydów. „Po tym dniu żadne osoby pochodzenia żydowskiego nie mają prawa przebywać w GG. Będą one jedynie mieć prawo pobytu w obozach zbiorczych w Warszawie, Krakowie, Częstochowie, Radomiu i Lublinie." AGKBZH, Dc-21. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 23 więźniów.' APMM, Majdanek, I d 19. 20 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 53 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 21 VII — Do obozu przywieziono 62 Polaków. APMM, Majdanek, I d 23, ^ol. 1, k. 51-53; I d 6, vol. 9, k. 50,1 vol. 27, k. 11, vol. 34, k. 56, vol. 60, k. 40, vol. 74, k. 5; I d 26, vol. 23, k. 4. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 66 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. — Z obozu zwolniono kilku zakładników aresztowanych 22 V 1942 r. we wsi Mościska pow. Chełm. APMM, VII/221, M. Guluk, Wspomnienia, s. 1. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 77 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 23 VII — WVHA przyznało na dalszą budowę obozu dotację w wysokości miliona marek. WAPL, Zentralbauleitung, 25, s. 37. — Przybył skierowany do służby w sztabie komendantury obozu SS-Rottenfuhrer Karl Hildebrand. APMM, mikr. 417, k. 205, 206, 209—212. 05 1942 LIPIEC — Przywieziono do obozu 21 więźniów Polaków. Był to 68 transport w tym miesiącu. APMM, mikr. 809, k. 246. —: W księdze zmarłych odnotowano zgony 62 więźniów. ДРММ, Majdanek, I d 19. 24 VII — Do obozu przekazano transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 12, k. 24, vol. 27, k. 1, vol. 33, k. 43, vol. 53, k. 30, vol. 56, k. 7. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 70 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 25 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 83 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 26 VII — W księdze zmarłych odnotowano zgony 43 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 27 VII — SS-Ooersturmbannfuhrer Erich Schellin został powołany na pełnomocnika szefa Głównego Urzędu Gospodarczo-Administracyjnego (WVHA) przy wyższym dowódcy SS i policji dla Generalnego Gubernatorstwa (SS-Wirtschafter beim den Hóheren SS — und Polizei-fuhrer im Generalgouvernement). Podlegały mu obozy położone w GG, w tym i obóz na Majdanku. AGKBZH, Proces Pohla, t. 12, s. 32—34. — Do obozu przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 41, k. 6, vol. 49, k. 46. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 32 więźniów. APMM, Majdanek, I d 19. 28 VII — Z obozów Ravensbrtick i Buchenwald przeniesiono do służby w komendanturze Majdanka kilku esesmanów. APMM, Majdanek, I f 16. -• С .i 5 — Kronika Majdanka. СОТ! 0 о са N Р * о W Ч г. V о «-. С 0 (О О в-м ,, о П> £? (T' С «І № г1 1 = .$* t< &4, H. Bujakowska, Relacja, s. 1. — Przywieziono transport kobiet i mężczyzn aresztowanych w czasie łapanki na ulicach Warszawy. APMM, VI1/314, W. Łypaczawska, Protokół przesłuchania. — Ze wsi Susiec pow. Zamość za przechowywanie jeńca radzieckiego został zabrany przez żandarmerię i osadzony w obozie, gdzie zginął, Andrzej Coryk. APMM, VII/486, J. Wróbel, Relacja, s. 32. — W księdze zmarłych odnotowano zgony 7 Polaków. APMM, milkr. 1505. 211 — Centralny Zarząd Budowlany SS w Lublinie został powiadomiony przez Urząd С III WVHA, że pięć zamówionych pieców krematpryjnych zostanie nadesłanych do obozu po ich odpowiedniej przeróbce oraz po odwołaniu blokady kolejowej, związanej z transportami wojskowymi. APMM, Władze okupacyjne, VI/9a, vdl. 1. — Komendant obozu zwrócił się do dowódcy oddziału wartowniczego o oddelegowanie dalszych 10 esesmanów na stanowiska Blockfiihrerów. APMM, Majdanek, I i 5, k. 23. 221 — Ukazało się zarządzenie szefa Urzędu D WVHA nakazujące sporządzanie protokółów z każdej wykonanej egzekucji w obozie. AGKRZH, Proces Pohla, t. 6, s. 14. — Szef Urzędu С WVHA Kammler sporządził notatkę o urządzaniu w obozie na Majdanku baraków dla jeńców wojennych, inwalidów. WAPL, ZentaailibauLeitung, .150, k. 11. — Komendant obozu na Majdanku nakazał esesmanom zdanie wszystkich posiadanych aparatów radiowych. 1943 STYCZEKT 122 Ponowne otrzymanie odbiorników miało być uregulowane osobnym rozkazem. .* . APMM, Majdanek, I f 13, k. 13. — Z oddziałów wartowniczych przeniesieni zostali na Blockfuhrerów: Leonard Dohlen, Johann Grauberger, Emil Haugwitz, Karol Muller, Herbert Reibe, Karl Schmidt, Wilhelm Schuttler, Heinrich Stangel, Frariz Tritsche, Willi Weissenborn. APMM, milka*. 818, k. 41. 231 — Urząd Personalny SS (Fuhrungshauptamt) z Berlina zażądał od komendantury obozu imiennej listy Vołksdeutschów z Rumunii, zatrudnionych w służbie cywilnej lub wojskowej. Pełnili oni' na Majdanku służbę w kompanii wartowniczej. APMM, Majdanek, I f 5, s. 33. — Z oddziałów wartowniczych odkomenderowani zostali na Blockfuhrerów: Anton Bachmuller, Stefan Binder, Jakub Dups, Ludwig Eggi, Johann Fischer, Wilhelm I Fink, Wilhelm II Fink, Friedr Jung, Karl Kap-pes, Johann Krami. APMM, Majdanek, I f 5, s. 31. — Do obozu nadszedł transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, тої. 19, k. 21, vol. 25, k. ,14, vel. 66, k. 27, тої. 72, k. 51, vol. 73, k. 8; I d 26. 241 — Z oddziałów wartowniczych obozu uciekł ukraiński wartownik Borys Platonów. APMM, Majdanek, I f 5, s. 35—.37. — Do obozu przyjęto transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 12, k. 57, vol. 14, k. 7, vol. 33, k. 8, тої. 38, k. 4, 'vel. 65, k. 17. 25 I — Pohl na polecenie Himmlera zarządził zlokalizowanie obozu zbiorczego dla dzieci i małoletnich z terenów ZSRR na V polu — kobiecym w obozie koncentracyjnym w Lublinie. Pole to miało być odpowiednio przygotowane, widoczność na inne pola obozowe zlikwidowana, a pomieszczenia odpowiednio zaadaptowane. 123 1943 STYCZEŃ Prace te'jednak nie zostały wykonane. Dzieci dostarczane do obozu były umieszczane na V polu razem z kobietami. AGKBZH, PS 3/632. — Do komendanta nadszedł radiotelegram z WVHA w sprawie przeniesienia esesmanów do nowo powstałego obozu koncentracyjnego Herzogenbusch w celu obsadzenia funkcji kucharzy, rachmistrzów, strażników magazynów odzieżowych wojskowych i więźniarskich. Komendantura obozu nie wyraziła zgody na przeniesienie, zaznaczając, że wymienieni fachowcy są niezbędni w obozie na Majdanku. APMM, Majdanek, I f 5, ,s. 41. — Kobiety z transportu radomskiego, który przybył do obozu 8 stycznia 1943 г., zaprowadzone zostały do łaźni i przebrane w pasiaki. APMM, OPUS, 11, s. 1. — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, той. 38, к. 52, той. 53, к. 4, тої. 75, к. 35; I d 26, тої. 29, к. 34. 26 І — Przybył transport Polaków z Lublina. APMM, Majdanek, I d 6, тої. 40, к. 32; I d 26, тої. 12, к. 2, vel. 14, Jk. 88, тої. 17, к. 46, тої. 21, ік. 116, тої. 23, к. 92. 27 І — Przybyły skierowane do obozu dozorczynie: Her-mine Bruckner, Anna Dawid, Herthe Ehlert, Rosę Reischl. APMM, Majdanek, I d 32. — Do obozu przyjęto transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, тої. 27, к. 32. 281 — Przywieziono Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vel. 63, k. 27, тої. 64, к. 49. — Nadszedł transport więźniów narodowości niemieckiej. APMM, Majdanek, I d 26, той. 18, к. 40, тої. 22, к. 23. 1943 STYCZEŃ 124 - „Dziennik Polski" w Londynie poinformował, że z Warszawy zostało wywiezionych 35 tys. osób do obozów koncentracyjnych, w tym wielu wysłano do obozu na Majdanku, obliczonego na pomieszczenie dla 80 tys. więźniów. „Daieranik Polski" 1943, яг 783, s. 1—2. 29 I — Urząd RSHA wydał zarządzenie nakazujące aresztowanie wszystkich Cyganów zamieszkałych na terenie III Rzeszy i terenach okupowanych oraz likwidacji ich w obozach koncentracyjnych. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty OśwdędmsIMe" 1960, nr 4, s. 70. — Przywieziono transport Polaków z Hrubieszowa. APMM, VII/133, A. Lebiedowicz, Ankieta. 311 — Z oddziałów wartowniczych oddelegowano na Blockfuhrerów esesmanów: Juliusa Dalke, Thomasa Ellwangera i Oswalda Samnela. APMM, Majdanek, I f 5, s. 67. — Przywieziono duży transport więźniów z więzienia w Rawie Ruskiej. APMM, VII/473, J. Kordaszewski, Pamiętnik, s. 1—2. — Komendant III Oddziału Policji Konnej w Zamościu powiadomił władze zwierzchnie w Lublinie, że w okresie 1—31 stycznia 1943 r. aresztowano 92 osoby jako zakładników i osadzono w obozie na Majdanku bądź w obozie w Trawnikach. WAPL, SS-Polizei-Reiter, Abteilung III, 41, s. 109. — Hermann Florstedt, pełniący od października 1942 r. obowiązki komendanta, otrzymał oficjalną nominację na komendanta obozu. APMM, Majdanek, I f 17. W styczniu — Pod koniec stycznia do obozu przybyło 2 gestapowców z Radomia, którzy na oddziale poliytcznym prowa- 125 1943 LUTY dzili przesłuchania więźniów skierowanych z więzienia w Radomiu. APMM, VII/124, Z. Pawlak, Relacja, s. 2. — Przeprowadzono dezynfekcję całego I pola. Więźniów z baraków rewirowych przeniesiono na ten czas na II pole. APMM, VII/65, E. КагаБапік, Pamiętnik, s. 68. — Średnia dziennych stanów obozu w styczniu wynosiła 10 900 osób, w tym 7900 mężczyzn i 3000 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 13. III — Przesłano meldunek miesięczny do Urzędu D II WVHA o ścięciu więźniom 68 kg włosów w styczniu 1943 r. APMM, Majdanek, I d 28, s. 95. — Nadszedł telegram dowódcy policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa na dystrykt Galicja we Lwowie zawiadamiający, że skierowano do obozu transport 900 więźniów zdolnych do pracy z więzienia we Lwowie. Podstawą skierowania do obozu był rozkaz Reichs-fuhrera SS z dnia 4 XII 1942 r. APMM, Majdanek, I f 5, s. 77. — Przywieziono transport Polaków z Hrubieszowa. APMM, V|II/133, J. Zgutowski, K. Żankowski, Ankiety. 2 II — Dowódca SS i policji dystryktu warszawskiego von Sammern wysłał tajną depeszę do Himmlera, zawiadamiając o zakończeniu przygotowań do likwidacji różnych zakładów przemysłowych i przeniesienia ich wraz z załogami robotników żydowskich do obozów w Lublinie. Przetransportowanie miało nastąpić partiami od 3 lutego. AGKBZH, Dc-911. — Nadszedł zapowiedziany transport 900 więźniów i więźniarek z więzienia we Lwowie. 1943 LUTY 126 APMM, Majdanek, I f 5, к. 14; VII/133, J. Olech, T. Niedzielski, Z. Malinowski, J. Leja, J. Zakrzewski, Ankiety. — W obozie zaczęły funkcjonować warsztaty krawieckie. Na pierwszej zmianie zatrudniano 350 kobiet, na drugiej — 320. APMM, VII/550, Z. Wróblewska, Zeznanie, s. 2. 3 II — Z oddziału wartowniczego skierowano do oddziału III na stanowiska Błockfuhrerów esesmanów: Igna-tza Ostera, Filipa Pflauma, Filipa* Schmoka. APMM, Majdanek, I f 15, s. 85—88. — Po raz pierwszy skierowani zostali do pracy więźniowie z transportów warszawskich. APMM, VII/150, K. Korzinkin, Wspomnienia, s. 27. 4 II — Do obozu przyjęto transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 32, k. 8, vol. 64, k. 57;. I d 26, vol. 21, k. 65. 5 II — Przywieziono transport Polaków z więzienia w Kosowie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 81, k. 13. 6II — Pohl przekazał Himmlerowi sprawozdanie, w którym poinformował o zużytkowaniu odzieży pochodzącej z obozów koncentracyjnych w Lublinie i Oświęcimiu. Jak wynikało ze sprawozdania, z obozów tych przekazano łącznie 825 wagonów różnego rodzaju odzieży, obuwia, bielizny i innych przedmiotów. J. Kasperek, Grabież mienia w obozie na Majdanku. „Zeszyty Majdanka" 1972, t. VI, s. 72. — Przywieziono transport z więzienia na Zamku w Lublinie.. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 4, k. 38, vol. 17, k. 53—54, vol. 50, k. 44, vol. 74, k. 28. 7 II — Przeprowadzono rejestrację mężczyzn z transportu przywiezionego 31 stycznia z więzienia w Rawie 127 1943 LUTY Ruskiej. Po kąpieli wszyscy otrzymali pasiaki i zostali umieszczeni na III polu w baraku nr 15. APMM, VII/473, J. Kordaszewski, Pamiętnik, s. 3. — Przywieziono transport kobiet i mężczyzn. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 34, k. 23, vol. 41, k. 26, vol. 63, k. 10, ,vol. 69, k. 14; I d 26, vol. 8, k. 82, vol. 28, k. 48. 8 II —- Do obozu przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 1, k. 41, vol. 23, к. Щ voi. 41, k. 16, vol. 55, k. 21, vol. 60, k. 56; I d 26, vol. 17, k. 36. — Pewna liczba więźniów z łapanek została zwolniona dzięki interwencji kierowników niemieckich instytucji i firm. W grupie więźniów politycznych nie było żadnych zwolnień. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 9, k. 1. 9II — Komendantura obozu zarządziła wydawanie, przepustek dla esesmanów wychodzących z obozu. APMM, Majdanek, I f 13, k. 15. — Do obozu przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 43, vol. 11. 10II — Stan obozu męskiego wynosił 8278 osób, w tym: Polaków — 5425, Żydów — 2663, Niemców — 70, jeńców radzieckich — 120. APMM, Majdanek, I с 2. — Do obozu przybył transport Polaków liczący 28 osób. APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 71, k. 20. — Skierowano do kąpieli i przebrano w ubrania obozowe więźniów z transportów warszawskich. APMM, OPUS, 11, s. 1. — Więźniowie otrzymali pierwsze paczki. APMM, OPUS, 11, s. 1. — Na III polu zorganizowano komando obieraczy ciemniaków. Obsadzone zostało przez starców, inwalidów 1943 LUTY 128 i więźniów słabych, niezdolnych do ciężkiej pracy. Zamieszkali oni w 11 bloku. APMM, VII/6, J. Kwiatkowski, Wspomnienia, s. 38. — Na polu kobiecym powstała dwudziestoosobowa grupa robocza kobiet, której zadaniem było sprzątanie baraków więźniarskich. Codziennie musiały zamiatać i myć podłogi. Z. Murawska, Kobiety w obozie koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. IV, s. 132. 11II — Przyjęto do obozu 52 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 71, k. 3, vol. 72, k. 30. — W raportach obozu męskiego skreślono z ewidencji obozowej 243 osoby (zm., zwol.). APMM, Majdanek, I с 2. — Zarządzeniem komendanta ustalone zostały godziny pracy dla więźniów w obozie na Majdanku od 7.30— 12.00 i 13.00—18.30. APMM, Majdanek, I f 13, k. 17. 12 II — Do obozu przybył transport 23 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 8, k. 1. — W raportach dziennych obozu odnotowano zgony 9 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. — Z obozu przekazany został do więzienia na Zamku ks. Jan Chruścicki, proboszcz parafii św Teresy we Włochach pod Warszawą. Aresztowany 18 października 1942 r. w kościele i osadzony na Pawiaku, 18 stycznia 1943 r. przewieziony na Majdanek. Z więzienia został zwolniony 15 maja 1943 r. W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek. W: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, 1978, z. 3, s. 152—453. 13 II — Przywieziono transport kobiet i mężczyzn z Żytomierza — ZSRR. 129 1943 LUTY APMM, Majdanek, I d 6, vol. 18, k. 45, vol. 2, k. 18, vol. 56, k. 3, 23; I d 26, vol. 14, k. 72, vol. 18, k. 2, vol. 23, k. 50, vol. 28, k. 12; Zbiór fotokopii, 110, k. 181. — Zmarł w obozie Józef Stypiński — pedagog, kurator okręgu krakowskiego, b. senator RP. Przywieziono go z więzienia na Pawiaku 18 stycznia 1943 r. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 265; APMM, VII/ 740, T. Stylbiński, s. 10. — W księdze zmarłych odnotowano nazwiska 9 Polaków i 2 więźniów radzieckich. APMM, mikr. 1505. 14II — Przywieziono transport Żydów z Hrubieszowa. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 2, k. 67, 73, vol. 3, k. 69, vol. 5, k. 11, 30. — Da obozu przybyło około 700 kobiet i mężczyzn z terenów ZSRR, skierowanych przez Sipo i SD w Żytomierzu. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 8, k. 34, vol. 19, k. 5, vol. 10, k. 27, vol. 21, k. 95, vol. 22, k. 73; Zbiór fotokopii, 110, k. 252. — Przebrano w pasiaki obozowe więźniów przywiezionych w dniu 18 11943 r. z więzienia na Pawiaku w Warszawie. APMM, VII/57, A. Kępiński, Zeznania, s. 1. 15II — Stan liczbowy obozu męskiego wynosił 7836 osób, w tym: Polaków — 4967, Żydów — 2680, Niemców — 70 i więźniów ZSRR — 119. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu odnotowano zgony 3 Polaków i 3 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. 16II — Rozkazem Reichsfuhrera SS obóz na Majdanku został przemianowany z obozu jenieckiego (Kriegsge-fangenenlager) na obóz koncentracyjny (Konzentra-tionslager). APMM, Majdanek, I f 17, s. 155—159. 9 — Kronika Majdanka 1943 LUTY 130 — W raportach dziennych obozu skreślono z ewidencji 32 osoby. APMM, Majdanek, I с 2. — Osadzono w obozie 7 Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 29, k. 41, vol. 38, k. 30, vol. 72, k. 15; I d 23, vol. 3, k. 1. — Na polu kobiecym w bloku, gdzie umieszczono więźniarki z Pawiaka, wieczorem odbyło się nielegalne zebranie organizacyjne „Rozgłośni Majdanek". Następnego dnia rozpoczęły się w tym bloku codzienne „audycje radiowe", w których przez papierową tubę podawane były wydarzenia obozowe, wiadomości polityczne, składano życzenia solenizantom oraz apelowano o pomoc dla najbardziej potrzebujących. Audycje poranne kończyły się hasłem: „Pamiętaj, że jutro będzie lepiej", a wieczorem: „Pamiętaj, że każdy dzień zbliża nas do wolności". Audycje uzgadniano wspólnie pod kierunkiem Matyldy Wolinięwskiej. Spikerkami były: Danuta Brzosko, Hanna Fularska, Wiesława Grzegorzewska i Alina Pleszczyńska. Z. Murawska, Kobiety w obozie koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. IV, s. 160. 17 II — Przyjęto do obozu 2 Czechów, więźniów politycznych, oraz 4 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. — Wieczorem tego dnia rozdano numery obozowe kobietom z transportu warszawskiego. APMM, OPUS, U, s. 1. — Przybyło do obozu 88 nowych więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 40 osób. APMM, Majdanek, I с 2. 18 II — Przywieziono transport Polaków, skierowanych przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 51, k. 47; Zbiór fotokopii, 110, k. 244. 131 1943 LUTY — Zwolniono 2 więźniów. Jeden z nich, młody mężczyzna około 20 lat, był tak wycieńczony, że po przekroczeniu bramy obozowej został odwieziony do szpitala. APMM, VII/454, J. Zdybel, Relacja, s. 2. 19 II — Przybyło do obozu 14 nowych więźniów. APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 3, k. 1. — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 59 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. 20II — Do komendantury nadeszło pismo z Urzędu D II WVHA przypominające o obowiązku nadsyłania miesięcznych meldunków o ilości zebranych i wysyłanych z obozu włosów więźniów. APMM, Majdanek, I d 28, s. 63—65. — Przybyło do obozu 2 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. —W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 71 osób. APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył transport kobiet z dziećmi z nie ustalonej miejscowości. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 25, k. 31, vol. 56, k. 27. — Zmarł w obozie Kazimierz Tadeusz Kolbuszewski, historyk literatury, prof. Uniwersytetu w Wilnie (1922—31) i we Lwowie 4(1931—41). Był autorem publikacji o polskim piśmiennictwie reformacyjnym, studium „Postyllografia polska XVI i XVII wieku" (1921), krytycznej edycji „Poezji barskiej" (1928) i innych. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 116. 21II — Liczba więźniów obozu męskiego zatrudnionych w komandach wynosiła: w zewnętrznych — 2108 osób, na terenie obozu — 774 osoby. Nie zatrudnionych było 1943 LUTY 132 3923, a w szpitalu obozowym przebywało 858 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 22, k. 2, vol. 31, k. 33, vol. 40, k. 46; I d 26, vol. 10, k. 22, vol. 28, k. 119. 22II — Komendant Florstedt wydał zarządzenie informujące załogę SS, że obóz kobiecy na Majdanku staje się oddziałem samodzielnym. Kierownictwo pola kobiecego sprawowała Oberaufseherin Elsa Ehrich. Podlegała ona bezpośrednio komendantowi i była wobec niego odpowiedzialna za wszystko, co dotyczyło pola kobiecego. W przypadkach nagłych spraw miała je uzgadniać z oddziałem III więźniarskim. Sprawy przychodzących transportów oraz zwolnień więźniarek z obozu miała uzgadniać z oddziałem II — politycznym. APMM, Majdanek, I f 17, s. 153. — Przywieziono do obozu transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 3, k. 36, vol. 42, k. 32, vol. 48, к 2, vol. 67, k. 25. <— W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 28 osób. APMM, Majdanek, I с 2. - Zwolniono 2 kobiety przywiezione z więzienia na Pawiaku. APMM, OPUS, U, s. 3. 23II — Florstedt podał do wiadomości wszystkim oddziałom komendantury rozkaz Reichsfuhrera SS z dnia 16 II 43 r. o przemianowaniu obozu na obóz koncentracyjny. APMM, Majdanek, I f 17, s. 155-НІ59. — Komendantura obozu przesłała pismo do Urzędu D II WVHA zawiadamiające o wysłaniu z obozu pierwszego transportu włosów ściętych więźniom w ilości 180 kg. APMM, Majdanek, I d 28, s. 31. 133 1943 LUT* — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 13 osób. APMM, Majdanek, I с 2. — Osadzono w obozie 10 Polaków. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, s. 5. — W nocy uciekło z obozu dwóch mężczyzn. Jednemu ucieczka się powiodła, drugiego złapano. Wszystkich mężczyzn z bloku, w którym mieszkali uciekinierzy, trzymano 12 godzin na apelu. APMM, OPUS, 11, s. 5. 24II — SS-Untersturmfuhrer SS Birkigt, z С WVHA, skontrolował warunki sanitarne w obozie. Z notatki pokontrolnej wynika, że około 10 proc. uwięzionych było chorych. W blokach mieszkalnych brak było ustępów i umywalni. Mycie odbywało się w miednicach albo wiadrach, w wodzie przyniesionej ze studni. Kąpiel łącznie z dezynfekcją odbywała się w dwu barakach dezynfekcyjnych, gdzie można było w ciągu dnia wykąpać około 320 więźniów. Ponieważ liczba osadzonych więźniów miała być zwiększona do 25 tys. osób, postanowiono dla rewiru obozowego przeznaczyć więcej pomieszczeń: w każdym baraku wybudować według planów umywalnie i ustępy, rozbudować także pomieszczenia do dezynfekcji i dostosować je do wielkości przyszłego obozu. APMM, mikr. 816, k. 21—24. — Do obozu dostarczono transport kobiet i dzieci z terenów ZSRR, grupę kobiet narodowości niemieckiej ze Szczecina oraz 10 osób z Lubelszczyzny — kobiet i mężczyzn. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 20, k. 25, vol. 41, k. 54, vol. 56, k. 14, vol. 59, k. 48, vol. 65, k. 10; I d 24. — Wywieziono z obozu w nieznanym kierunku dużą grupę więźniów. Prawdopodobnie do prac na Wschodzie. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 7, k. 25. 1943 LUTY 134 — Przywieziono transport więźniów z terenów ZSRR, skierowany do obozu przez szefa Sipo i policji z Mohi-lewa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 10, k. 30, vol. 21, k. 44, vol. 48, k. 24, vol. 75, k. 26, vol. 82, k. 15; I d 21, vol. 24, k. 40. — Władze obozowe przystąpiły do spisywania kartotek personalnych więźniarek przywiezionych z Pawiaka. APMM, OPUS, U, s. 5. 26II — Himmler zezwolił na przeprowadzenie badań naukowych, dotyczących oziębiania i odmrażania, na więźniach obozu w Lublinie i Oświęcimiu. Doświadczenia tego rodzaju nie były jednakże przeprowadzane na Majdanku. AGKBZH, Proces Pohla, t. 7, s. 136. 25 II — Szef Urzędu D WVHA polecił nie zawiadamiać o zgonach więźniów z ZSRR ich rodzin, a jedynie policję. AGKBZH, Proces Pohla, t. 7, s. 8. ■— Ustalono, że Volksdeutsche z Chorwacji, Węgier i Rumunii pełniący służbę w oddziałach wartowniczych obozu mają prawo do 28-dniowego urlopu. APMM, Majdanek, I f 17/149. — Komenda policji porządkowej poleciła swoim placówkom, by informowały oddział I a (Ordnungspolizei) o zakładnikach, którzy dawali schronienie partyzantom względnie brali udział w ruchu oporu. Pozwoli to na zastosowanie wobec nich aresztu ochronnego. Zakładników ujętych w odwet za działalność ruchu oporu należało zwalniać po czterotygodniowym pobycie w obozie w przypadku, gdy w okolicy, skąd pochodzili, nie zanotowano wystąpień antyokupacyjnych. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 120, s. 5—6. — Przybył transport Polaków, kobiet i mężczyzn z Lublina. ■ APMM, Majdanek, I d 6, vol. 8, k. 24, vol. 34, k. 22, vol. 51, k. 10, 26, vol. 64, k. 27, vol. 73, k. 23. 135 1943 LUTY .— Szef WVHA wydał zarządzenie o wykorzystaniu zniszczonej odzieży cywilnej dla więźniów pracujących na terenie obozu. W pasiaki polecono ubierać jedynie więźniów pracujących w komandach zewnętrznych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, k. 174-^175. — Odbyła się konferencja, w której wzięli udział z Rady Głównej Opiekuńczej z Krakowa Henryk Woro-niecki i komendant obozu Florstedt. Wynikiem konferencji było zezwolenie dla Polskiego Komitetu Opiekuńczego w Lublinie na dożywianie przebywających w obozie na Majdanku Polaków. Artykuły spożywcze, jak: mąka, kasza, ziemniaki, cebula, warzywa, groch i fasola miały być dostarczane do wspólnych kotłów. Zezwolono też na dostarczanie raz w tygodniu chleba oraz paczek imiennych. żywnościowych i odzieżowych. Zezwolono na przesyłanie niektórych lekarstw, ale tylko na zapotrzebowanie lakarza obozowego. Pozwolono na przywiezienie do obozu słomy do sienników. Wyrażono także zgodę na pisanie listów przez więźniów Polaków dwa razy w miesiącu. W akcji pomocy Polski Komitet Opiekuńczy miajj współpracować z Polskim Czerwonym Krzyżem. Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej AAN), Rada Główna Opiekuńcza (dalej RGO), 56, s. .4, 50, 85. — Przybył do obozu transport Polaków ze Lwowa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 9, k. 38, 45, vol. 29, k. 17, vol. 33, k. 28, vol. 49, k. 33, vol. 65, k. 8. — W obozie zginął ksiądz kanonik Romuald Chłopecki, prefekt gimnazjum we Lwowie i Kołomyi, działacz ludowy. W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek, W: Kościół katolicki na zie7niach Polski w czasie 11 wojny kwiatowej, t. VII, Materiały i studia, z. 3, Warszawa 1978, s. 155; B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1974, s. 34. — W obozie zmarł pastor ewangelicki ksiądz Józef Niedorostek. W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek, W: Kościół kato- 1943 LUTY 136 licki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, z. 3, Warszawa 1978, s. 177. 27 II — Zmarł Mieczysław Jastrzębski — ekonomista, ubezpieczeniowiec, przewodniczący komisji rewizyjnej ZUS, publicysta. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1974, s. 101. — Ukazało się zarządzenie komendanta w sprawie wygaszania oświetlenia w obozie w czasie alarmów lotniczych. APMM, Majdanek, I f 17, k. 147. — Komendantura Majdanka zgłosiła SS-Unterschar-fuhrera Otto Schultza do obozu Dachau na szkolenie komendantów obozów. APMM, Majdanek, I f 5, k. 39. — Komendatura obozu władzom RGO określiła liczbę Polaków przebywających w obozie na ok. 4000 osób. AAN, RGO, 56, s. 4. — Przywieziono transport Polaków złożony z kobiet i mężczyzn. APMM, Majdanek, I d 16; I d 26, vol. 8, k. 32, vol. 8, k. 72, vol. 12, k. 4, vol. 22, k. 31. 28 II — Przybył transport Polaków z Hrubieszowa. APMM, VII/133, H. Stefanik, Ankieta. — Przybyły na Majdanek 104 Żydówki z obozu w Treblince, dokąd je przywieziono z Białegostoku i Grodna. Były niekompletnie ubrane, z ogolonymi głowami. APMM, VII/643, Pamiętniki Żydów, s. 131. — Zwolniono z obozu 3 więźniów. Zwrócono im ubrania, wręczono zaświadczenia o zwolnieniu, pouczono o tym, że nie wolno mówić, co widzieli i słyszeli w obozie. Jeden z nich zmarł przed wyjściem z obozu. APMM, VII/132, J. Jachimczuk, Zeznanie, s. 1. 137 1943 LUTY W lutym — SS-Hauptsturmfuhrer Westel Wimmer został odwołany ze stanowiska Schutzhaftlagera. Trzecim kolejnym Schutzhaftlagerem mianowano SS-Obersturmfuhrera Antona Thumanna. Przybył on z KL Gross-Rosen. APMM, Majdanek, I f 13, I f 5. — W początkach lutego 1943 r. na polu kobiecym zor-gazniowany został barak szpitalny. APMM, VII/139, S. Perzanowska, Wspomnienia, s. 10. — W związku ze wzrostem w obozie epidemii tyfusu plamistego przeznaczono dla chorych dwa bloki na I polu, jeden na II polu, dwa na III polu oraz dwa na IV polu obozowym. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 7, k. 25—26. —• W połowie lutego odszedł z III pola Lagercapo Tho-masik. Na jego miejsce przybył z IV pola Paul Wyder-ka, jeden z największych oprawców. APMM, YII/7, F. Siejwa, Wspomnienia, s. 42. — Z IV pola próbował ucieczki więzień pochodzący z Lublina. Z obozu chciał, wyjechać uczepiony podwozia samochodu. W bramie pola został zauważony i schwytany. Powieszono go w czasie apelu w obecności wszystkich więźniów. W ostatniej chwili krzyknął: „Koledzy, pomścijcie mnie!", „Niech żyje Polska!". APMM VII/141, J. Kowalski, Relacja, s. 1. — Powstała konspiracyjna komórka Polskiej Partii Socjalistycznej, w której zgrupowani byli liczni działacze tej partii, przywiezieni głównie z Warszawy. Celem działania komórki było udzielanie sobie wzajemnej pomocy, utrzymywanie kontaktów ze światem zewnętrznym, informowanie władz partyjnych o sytuacji w obozie. J. Marszałek, Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. — W obozie powstała organizacja o charakterze wojskowym. Organizacja Wojskowa — Korpus Bezpieczeń- 1943 MARZEC 138 stwa, której przywódcą był Witold Orzechowski ukrywający się pod pseudonimem Orpisz. J. Marszałek, Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. — Zapoczątkowana została akcja pomocy uwięzionym na Majdanku przez Lubelski Komitet Opiekuńczy, który podlegał delegatowi Rady Głównej Opiekuńczej na dystrykt lubelski — Andrzejowi Skrzyńskiemu. On też załatwiał wszystkie sprawy związane z pomocą dla uwięzionych z okupacyjnymi władzami administracyjnymi, miejscową policją oraz komendanturą obozu. Od lipca 1943 r. sprawy te przejęła jego sekretarka Janina Suchodolska, której pełna poświęcenia praca uratowała żyjcie wielu więźniów. Do akcji niesienia pomocy włączył się też Polski Czerwony Krzyż z Ludwikiem Christian-sem oraz organizacje nielegalne, jak OPUS i Międzyor-ganizacyjne Porozumienie Więzienne. W realizowaniu wielkiej akcji pomocy brały udział indywidualne rodziny i całe społeczeństwo Lublina i Lubelszczyzny. A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 1—30. — W lutym średnia dzienna stanów obozu wynosiła: ogółem 12 000 osób, w tym 8000 mężczyzn i 4000 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 13. 1 III — Do obozu przywieziono transport liczący 400 osób. Byli to chłopi z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 29, k. 58; VII/133, B. Glina, Ankieta. — Dostarczono grupę więźniów politycznych z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 140. — Z obozu KL Ravensbruck przybyły Gertruda Heise i Luiza Denz — dozorczynie. APMM, Majdanek, I d 32, s. 2—<11. 139 1943 MARZEC — Komendantura obozu przesłała do Urzędu D II WVHA meldunek o ścięciu więźniom 6 kg włosów,w miesiącu lutym. APMM, Majdanek, I d 28, s. 41. 2 Ш — Komendantura obozu wystawiła i przesłała rachunek na sumę 90 marek dla firmy Reihmanna za przesłane w dniu 23 II1943 r. włosy w ilości 180 kg. APMM, Majdanek, I d 28, s. 31. — Z Warszawy nadszedł transport Polaków. APMM, Majdanek I d 6, vol. 43, k. 12, vol. 54, k. 34, vol. 62, k. 39, vol. 64, k. 24, 34; I d 26, vol. 24, k. 139. — SS-Sturmbannfuhrer Gerard Maurer, szef Urzędu D IIWVHA, polecił z KL Lublin wysłać do Rzeszy 2000 więźniów Polaków, zdolnych do pracy w produkcji. AGKBZH. Proces Maurera, t. 1, s. 364. — Za sprzyjanie partyzantom osadzono w obozie zakładnika z Kozic Dolnych pow. Lublin. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 66. 3 III — Do obozu przywieziono 8 Polaków. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 7; I d 26, vol. 18, k. 51. — W związku z epidemią tyfusu plamistego w obozie zarządzono kwarantannę. APMM, VII/7, F. Siejwa, Wspomnienia, s. 51. — „Dziennik Polski" w Londynie poinformował, że obóz na Majdanku został znacznie powiększony i że przed kilku tygodniami wybuchł tam tyfus. Gwałtowne szerzenie się choroby było wynikiem straszliwych warunków higienicznych: braku wody, zimna i złego żywienia. Codziennie w obozie ginęło około 200 więźniów. „Dziennik Polski" 1943, nr 811, s. 2. 4 III — WVHA poleciło komendantowi obozu przekazać wyszkolonych na dekarzy więźniów Zarządowi Budowlanemu SS w Lublinie w zamian za zdolnych do pracy, silnych pracowników pomocniczych. APMM, Majdanek, I f 5, s.- 235. 1943 MARZEC 140 - Przywieziono transport Polaków z Lubartowa. APMM, YII/133, M. Kowalczyk, Ankieta. — Nadszedł transport Polaków ze Lwowa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 26, k. 44. 6 III — Przywieziono transport jeńców radzieckich z obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 51, k. 31, vol. 66, k. 10. — Przywieziono 20 Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie, APMM, VII/133, С Solis, Ankieta. — W Tarnawatce pow. Zamość aresztowano 10 mężczyzn. Osadzono ich w Zamościu, a następnie przewie- 1 ziono do obozu na Majdanku. AOKBZHL, Ankiety. 8 III — Rozpoczęto prace przy wierceniu studni w obo- ! zie. APMM, Majdanek, I f 5, s. 241. — Przywieziono transport Polaków ujętych w czasie łapanki na ulicach Warszawy. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 5, k. 38; VII/133, С Czaplicki, Ankieta. 9 III — Na Majdanku osadzono cywilnego pracownika obozu inż. Seweryna Wójcickiego za przenoszenie grypsów. I 'J. Marszałek, Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, ] w druku. 10 III — Przywieziono transport Żydów polskich. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 30, k. 20. — Do obozu przekazano 3 zakładników ze Starej Huty pow. Biłgoraj, aresztowanych 9 marca za akcję partyzancką na posterunek w Hucie Krzeszowskiej w dniu 27 lutego. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 76—78. 141 1943 MARZEC 11 III — RSHA wydało okólnik nakazujący wszystkich polaków po odbyciu kary pozbawienia wolności powyżej 6 miesięcy (od stycznia 1944 — na ziemiach włączonych do Rzeszy — powyżej roku) przekazywać do obozów koncentracyjnych. C. Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970, t. II, s. 253—254. — Komendantura Ordnungspolizei w Lublinie specjalnym zarządzeniem nakazywała swoim placówkom przekazywanie ujętych zakładników do „Auffanglager des i Kdes der Sicherheitspolizei und SD in Lublin Cholmer-/ strasse", mieszczącego się na Majdanku w kilku barakach na IV polu, gdzie osadzeni zakładnicy byli przyjmowani przez funkcjonariusza policji porządkowej. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, 120, s. 4. — Komendant obozu zaakceptował projekt techniczny urządzenia łaźni z prysznicami na pięciu polach więź-niarskich. Projekty te nie zostały zrealizowane. WAPL, Zentralbauleitung, 84. — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 55, k. 16. — Zmarł w obozie Stanisław Sumiński, pedagog, przyrodnik, biolog, działacz Ligi Morskiej i Kolonialnej, 'współpracownik Polskiego Radia. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 267. • 12 III — Przywieziono Żydówkę z obozu w Trawnikach. APMM, Majdanek, I d 14, k. 3. — Przybył transport więźniów z więzienia we Lwowie. APMM, I d 26, vol. 10, k. 34, vol. 14, k. 93, vol. 18, k. 44, vol. 26, k. 1; VII/133, A. Maksymowicz, W. Maksymowicz, Ankiety. 13 III — Przywieziono transport Polaków z Warszawy. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 9, k. 35, vol. 38, k. 18, vol. 41, k. 29, vol. 53, k. 7, vol. 76, k. 29; I d 26, vol. 16, k. 61, vol. 25, k. 15, 34; I d 23, vol. 1, k. 1—3. 1943 MARZEC 142 — W obozie zarządzono karny zbiorowy apel w związku z ucieczką trzech Żydów z II pola. Wszyscy więźniowie ubrani tylko w pasiaki stali na deszczu ze śniegiem od godz. 20.00 do 24.00. W następną sobotę uciekinierzy zostali złapani i powieszeni. Przy egzekucji musieli asystować wszyscy więźniowie II pola. АРММ, VII/17, S. Wiśniewski, Wspomnienia, s. 15. 14 III — Zwolniono z obozu 49 Polaków. АРММ, УІІ/133, P. Gumiela, Ankieta. — Na rewirze III pola przeprowadzono selekcję wybierając chorych do komory gazowej. APMM VII/7, F. Siejwa, Wspomnienia, s. 53. 15 III — W komorze gazowej stracono 80 Polaków. Byli to inwalidzi i chorzy. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 81, 297; APMM VII/65, E. Karabanik, Pamiętnik, s. 81. 16 III — Przybył transport Polaków z Białegostoku. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 9, U; VII/133, F. Man-cewicz, Ankieta. — W obozie męskim osadzonych było 1460 Żydów polskich, 942 Żydów słowackich. APMM, Majdanek, I с 2. 17 III — Aresztowano i osadzono w obozie 2 zakładników ze wsi Wólka Plebańska pow. Biała Pódl. WAPL, SS-Polizei-Reiter, Abteilung 41, s. 121—123, 125—127; APMM, Majdanek, I d 26, vol. 8, k. 50, vol. 24, k. 115. — W raportach dziennych obozu męskiego liczba więźniów wykazana do zaprowiantowania wynosiła — 8430. APMM, Majdanek, I с 2. 18 ІП ■— Do obozu przywieziono grupę mieszkańców Lublina. APMM, VII/133, P. Dąbek, Ankieta. 19 III — Ze względu na zawszenie obozu niemieckim 143 1943 MARZEC dozorczyniom zabroniono prania swojej bielizny osobistej w pralni obozowej. APMM, Majdanek,-1 d 32. — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 13. 20 III — Przywieziono transport 764 kobiet z okolic Witebska na Białorusi. APMM, Majdanek, I d 16, k. 2—8. — Przybył transport więźniów różnych narodowości z obozu KL Sachsenhausen. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 15, k. 62, vol. 21, k. 73, vol. 23, k. 77, vol. 25, k. 51, vol. 29, k. 49; OPUS, 11, k. 13. , — Aresztowano jako zakładników ok. 100 mężczyzn we wsi Brzeźnica Książęca pow. Lublin i osadzono w obozie na IV polu. APMM, VII/484, M. Kowalczyk, Relacja, s. 1. 21 III — Przywieziono 20 Polaków z Lublina. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш/168, k. 164—168. 23 III — Ukazało się zarządzenie szefa policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa polecające zwiększenie dostaw do obozów więźniów zdolnych do pracy — w myśl rozkazu Reichsfuhrera z dnia 17 XII 42 r. APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 272—274. — Przywieziono transport więźniów z Zamku lubelskiego. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 75, vol. 23, vol. 78, k. 64; VII/133, R. Tylec, Ankieta. — Zmarł ks. Leopold Kościński (ur. 1873 г.), długoletni proboszcz, a następnie dziekan w Sniatyniu. Był najstarszym kapłanem w obozie. W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek, W: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, z. 3, Warszawa 1978, s. 155. 1943 MARZEC 144 — Uciekł z obozu Jan Kowalski przywieziony na Majdanek 8 I 1943 r. transportem radomskim z Jędrzejowa. Pracując przy budowie baraków tzw. Wachtbataillonu, nie zauważony wszedł do studzienki kanalizacyjnej i przeczołgał się w ciągu dnia poza ogrodzenie. W nocy leżąc w kanale słyszał syrenę obwieszczającą o ucieczce więźnia. Po północy wyszedł na powierzchnię. Czołgając się, wydostał się do wsi Dziesiąta, a następnie, mijając Puławy, Radom, Kielce, pieszo dostał się do Włoszczowej. APMM, VII/141, J. Kowalski, Relacja, s. 1—3. — W dniach 18-23 marca przebywał w Lublinie H. Wo-roniecki z Rady Głównej Opiekuńczej w Krakowie. W czasie jego pobytu uzgodniono z władzami obozu, że wysyłać się będzie na Majdanek w dalszym ciągu tygodniowo około 6000 kg chleba oraz prowiat na 1—2 zupy. Poza akcją dożywiania prowadzona była akcja wysyłania paczek indywidualnych, których 90 proc. pochodziło od rodzin, a jedynie 10 proc. z funduszu PCK. Wobec wciąż szerzącego się na terenie obozu tyfusu plamistego PCK przesłał słomę na wypełnienie sienników. Zamawiane przez szpital obozowy lekarstwa były niezwłocznie przez PCK dostarczane. AAN, RGO, 50, s'. 7—9. 24 III — Grupa Budowlana w urzędzie wyższego dowódcy SS i policji w Krakowie zatwierdziła szczegółowy projekt budowy krematorium na Majdanku. Z. Lukaszkiewicz, Obóz koncentracyjny i zagłady Majdanek, „Biuletyn GKBZH" 1947, t. IV, s. 80—81. 25 III — Do pracy w FKL przybyły dozorczynie: Helenę Dornbrak, Luiza Halata, Emilie Macha, Annę Scharbet. APMM, Majdanek, I od 32, s. 11—33. — Przywieziono transp'ort więźniów skierowany do obozu przez SS z Mohilewa — ZSRR. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 48, k. 18; I d 26. — Zmarł więzień Józef Marszałek — działacz ludowy, ekonomista i bankowiec. W czasie okupacji organizator i członek władz naczelnych Chłopskiej Organizacji Wol- 145 1943 MARZEC ności „Racławice". Aresztowany 10 listopada 1942 г., osadzony na Pawiaku, wielokrotnie torturowany. Na Majdanek przywieziony 18 stycznia 1943 r. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 161. 26 III — Przybył transport 804 więźniów z Pawiaka w Warszawie oraz ujętych w czasie łapanek na terenie miasta. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 2, k. 39, vol. 12, k. 62, vol. 41, k. 58, vol. 82, k. 17, CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 46; R. Domańska, Pawiak, więzienie gestapo, Kronika 1939—1944, Warszawa 1978, s. 299. — Przekazano do obozu 11 zakładników z pow. lubelskiego. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 12, k. 28, vol. 37, k. 4, vol. 72, k. 18. 27 III — Szef Urzędu D WVHA przesłał wyjaśnienie, że przez pewien czas nie będzie mógł przystąpić do organizowania obozu dziecięcgo na Majdanku w związku z koniecznością przeprowadzenia prac budowlanych na terenie obozu. Utworzenie obozu zaplanowano w styczniu 1943 r. AGKNZH, PS 3/632. — Przywieziono do obozu transport 121 Żydów polskich. APMM, Majdanek, I d 26. — Z Włodawy przywieziono 25 Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 17, k. 76. — Polski Komitet Opiekuńczy w Lublinie zwrócił się do szefa Sicherheitspolizei i SD w Lublinie Mullera z prośbą o interwencję w komendanturze Majdanka w sprawie zawiadamiania rodzin o zgonach ich najbliższych w obozie. W wypadku gdyby były z tym trudności, zaproponowano, że Polski Komitet mógłby sam zawiadamiać rodziny zmarłych. Prośba została załatwiona negatywnie. AAN, RGO, 150. f 10 — Kronika Majdanka 1943 MARZEC не 28 Ш — Przywieziono 12 Polaków z Kraśnika oraz transport Polaków z Parczewa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 55, k. 15; I d 26, vol. 8, k. 57, vol. 18, k. 34, vol. 20, k. 35, vol. 24, k. 19, vol. 30, k. 89. 29 Ш — Przyjęto do obozu transport Żydów polskich oraz grupę Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 13, k. 52, vol. 20, k. 49, vol. 24, k. 106, vol. 30, k. 7. 30 III — Przybył transport Polaków i Polek z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 9, k. 48, vol. 52, k. 47. — W związku z zarządzeniem G. Maurera o kierowaniu do obozów na terenie Rzeszy więźniów zdolnych do pracy odszedł z obozu transport 1000 Polaków do obozu w Buchenwaldzie. Do transportu tego wybrano więźniów, którzy przybyli na Majdanek z więzień w Radomiu, Lwowie, Warszawie i Lublinie. Na trasie transportu zbiegło 79 więźniów. Niektórzy zostali zastrzeleni. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 212, poz. 87, s. 65; APMM, Zbiór fotokopii, 88, k. 14—15; VII/133, A. Lebiedowiez, Ankieta. 31 III — Odszedł z obozu transport 1000 Polaków, więźniów zdolnych do pracy, do KL Flossenburg. Ze sporządzonego wykazu zawodów wynika, że wyselekcjonowano do transportu: robotników rolnych — 420, pracowników pomocniczych — 212, elektryków — 16, stolarzy — 55,' szewców — 64, malarzy — 14, ślusarzy — 53, instalatorów — 3, techników — 23, krawców — 11, innych fachowców — 127. APMM, Zbiór fotokopii, 105. — Przywieziono 40 Polaków z Hrubieszowa oraz transport Żydów polskich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 18, k. 31; YII/133, E. Dolecki, Ankieta. — Wszystkich chorych więźniów znajdujących się na III polu przeniesiono w tym dniu na I pole. APMM, VII/205, A. Wolf, Pamiętnik z pobytu na Majdanku, s. 7. 147 1943 MARZEC .— Na bloku rewirowym zmarł na tyfus prof. Leon Po-mirowski — literat, pedagog, krytyk literacki, kierownik literacki teatrów, autor „Doktryny o twórczości", „Walki o nowy realizm", „Nowej literatury w nowej Polsce". Aresztowany 7 VII 1942 г., osadzony na Pawiaku. W styczniu przywieziony do obozu z pierwszą partią więźniów z Warszawy. APMM, VII/434, Pomirawska, Materiały, s. 40. — Zmarł Tadeusz Bosakowski — adwokat, działacz narodowy z Kołomyi, długoletni redaktor ..Gazety Pokuc-kiej". B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 24. —■ Komendant policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w dystrykcie lubelskim SS-Sturmbannfuhrer Muhler oświadczył, że Majdanek jest obozem koncentracyjnym dla więźniów politycznych z dystryktu Radom, Lublin, Warszawa i Galicja. Obóz lubelski podlega mu tylko administracyjnie. Jeżeli chodzi o możliwości zwolnienia z tego obozu, to podlegają mu jedynie więźniowie pochodzący z dystryktu lubelskiego. Nad pozostałymi nadal zachowuje swą władzę gestapo właściwego dystryktu. - • CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 28, k. 155—158. W marcu — Z początkiem marca zagazowano w komorze 250 osób, a w parę dni później 300 osób różnych narodowości — mężczyzn, kobiet i dzieci. APMM, VII/65, E. Karabanik, Pamiętnik, s. 81; L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 297. — Zamordowany został inżynier Jerzy Radomski, wiceprezydent miasta Radomia, członek Rady Naczelnej PPS. Na Majdanek przywieziony z Sachsenhausen. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. G. Zych, Oranienburg — Rachunek pamięci, Warszawa 1962, s. 53—54. 1943 MARZEC 148 — Zmarł w obozie Bolesław Stasiak ps. Wróż. Ukończył średnią szkołę rolniczą w Sobieszynie. Był wzorowym ogrodnikiem-szkółkarzem. Prowadził działalność społeczną i oświatową. Brał czynny udział w życiu politycznym. Należał do PSL „Piast", a następnie do Stronnictwa Ludowego, gdzie był kilkakrotnie prezesem na terenie Nałęczowa oraz członkiem zarządu powiatowego. W działalności konspiracyjnej zaangażowany od 1939 r. W marcu 1940 r. został przewodniczącym zarządu tajnych władz „Rocha" na pow. puławski. Aresztowany w grudniu 1942 г., był więziony w Kazimierzu i na Zamku w Lublinie. S. Rodak „Rola", Maszerują Chłopskie Bataliony, Warszawa 1960, > 44—47, 429. — Zmarł na flegmonę dziennikarz Hieronim Wierzyński — redaktor „Wieczoru Warszawskiego" i „Nowin Codziennych", wiceprezes Związku Dziennikarzy Polskich. Aresztowany w nocy z 10 na 11 listopada 1942 г., był więziony na Pawiaku. W dniu 18 stycznia 1943 r. został przetransportowany na Majdanek. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 415. — W marcu 1943 r. szpital męski mieścił się w 6 blokach na I polu. Funkcjonował też rewir na V polu kobiecym w bloku 15. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 161; APMM, VII/18, I. Imach, I ja przeżyłam obozy koncentracyjne, s. 15. — Uciekł z obozu Żyd o nieznanym nazwisku. APMM, VII/17, S. Wiśniewski, Wspomnienia, s. 15. — Powstała komórka PPR na polu kobiecym, której sekretarzem została Cecylia Trzcińska, a po jej śmierci, 1 lipca 1943 г., Ewa Piwińska. Obok pracy o charakterze samopomocy komunistki angażowały się mocno w formy psychicznej samoobrony. Wspólnie omawiały sytuację poliityczno-militarną. J. Marszałek, Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. 149 1943 KWIECIEŃ Tabela 1 Liczebność obozu w I kwartale 1943 r. Styczeń Luty Marzec Średnia dzienna liczba % liczba % liczba | % liczba | % Ogółem 10 900 100 12 000 100 12 200 100 11000 100 Mężczyźni 7 900 72 8 000 67 8 200 67 8 000 68 Kobiety 3 000 28 4 000 33 4 000 33 1 3 000 32 Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 13. 1IV — Do pracy w obozie kobiecym przybyła dozor-czyni Marthe Ulbricht. APMM, Majdanek, I od 32. — Z więzienia w Hrubieszowie przywieziono zakładników SD, których umieszczono na polu IV. APMM Majdanek, I d 26, vol. 16, k. 13; VII/255, E. Bolecki, Wspomnienia, s. 2. 2 IV — Do obozu przywieziono transport kobiet i mężczyzn z więzienia we Lwowie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 3, k. 22, vol. 76, k. 15, vol. 81, k. 4; I d 26; VII/133, J. Przytocki, Ankieta. — Nadszedł transport Żydów niemieckich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 69, k. 21; I d 26, vol. 14, k. 68, vol. 16, k. 42, vol. 24, k. 65. — Za pomoc partyzantom aresztowano i przekazano do obozu 6 zakładników z Zaborza pow. Puławy. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 55. 1943 KWIECIEŃ З IV — Przywieziono transport Polaków z Lubelszczyz- I ny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 67, k. 1. — Ukazał się rozkaz szefa policji bezpieczeństwa i służ-by bezpieczeństwa do wszystkich jednostek policji, do- ■ tyczący procedury aresztowania i przekazywania do obozów Polaków. APMM, Zbiór fotokopii, 20, s. 377—379. — Do obozu przywieziono Polaków z Parczewa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 32, k. 5; I d 26, vol. 17, k. 13, vol. 20, k. 44. - Nadszedł transport więźniów z terenów ZSRR., APMM, Majdanek, I d 26, vol. 11, k. 42. — Zmarł w obozie Andrzej Jałowiecki — dyrektor RGO w Warszawie, publicysta i ekonomista. B. Cfezewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 96; L. Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1960, s. 335. 6 IV — Przybył transport z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 26, k. 8, vol. 32, k. 48, vol. 50, k. 9; I d 26, vol. 25, k. 56. 7 IV — Z Rejowca przywieziono transport Żydów. Zaraz po przyjeździe starców i dzieci oddzielono i skierowano do komór gazowych. AZIH, Zeznanie 1885. — Z Szarowoli, pow. Zamość skierowano do obozu 16 Polaków. C. Madajczyk, S. Lewandowska, Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939—19^5, Warszawa 1965, s. 2. 8 IV — Przywieziono Polaków z miejscowości Niedźwiada oraz transport Żydów z Michałowa pow. Zamość. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 11, k. 72, vol. 54, k. 48, vol. 75, k. 13. 9 IV — Do wszystkich placówek gestapo rozesłano rozkaz 151 1943 KWIECIEŃ RSHA o przekształceniu obozu jeńców w Lublinie na obóz koncentracyjny i założeniu tam oddziału kobiecego. APMM, Zbiór fotokopii, 150, s. 1. — Przywieziono 13 Polaków z Lubartowa. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 62. — Do obozu skierowano 25 kobiet i mężczyzn z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, VII/133, С Markowska, Ankieta. 10 IV -— Osadzono w obozie 16 zakładników ze wsi Brzeziny (1), Grądy (2), Kożuchówka (2), Zosinek pow. Lublin (1), Wandzin (11) oraz Świdry (8), Wrzelowiec pow. Puławy (1), aresztowanych w odwet za spalenie tartaku w Kluczkowicach pow. Puławy. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 57. — Do obozu przetransportowano 35 więźniów z więzienia na Zamku w Lublinie. M. Gryta, Byłem numerem, Lublin 1962, s. 37. — Zmarł profesor Michał Wawrzynkowski — pracownik Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 299. 12 IV — Na polecenie WVHA przesłano do obozu w Oświęcimiu 5 więźniów — lekarzy. Byli to: Bursę, Leon-hardt Dajkowski, Fryderyk Stefan Engelhardt, Zenon Hoffmann, Stanisław Wrona-Merski. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 91. — Zwolniono z obozu jedynego jeszcze żyjącgo z 16 więźniów aresztowanych we wsi Bzowiec pow. Krasnystaw w dn. 17 X 1942 r. AGKBZH, OKBZHL, 197, k. 511. — Osadzono w obozie 5 zakładników z Bychawy, Woli Dużej i Grodzan pow. Lublin, aresztowanych w odwet za akcję na żandarmów w Bychawie 9 kwietnia. 1943 KWIECIEŃ APMM, Majdanek, I d 6, vol. 31, к. 35, vol. 61, к. 49; CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 62. 13 IV — Przybył transport Żydów polskich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 57, k. 6. 14 IV — Według raportów dziennych w obozie kobiecym przebywało 3926 więźniarek: Polek — 1578, Żydówek — 1533, Rosjanek — 800, kobiet innych narodowości — 15. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono 6 Polaków z więzienia w Kraśniku. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 59. — Nadszedł transport z Siedliszcza i Sawina pow. Chełm. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 9, k. 44, vol. 31, k. 24, vol. 47, k. 28, vol. 55, k. 30, vol. 74, k. 37; I d 26, vol. 29, k. 20, 48. — Zmarł Ludwik Peciak — ksiądz, proboszcz i dziekan z Kołomyi, działacz społeczny. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1,947, s. 201; W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek, W: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, z. 3, Warszawa 1978, s. 155. 15 IV — Ukazał się rozkaz szefa grupy С Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS polecający rozbudowanie rewiru KL Lublin dostosowanego dla stanu 25 000 więźniów w obozie. APMM, mikr. 805, k. 25. — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 8438 osób, w tym 3000 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył transport Polaków z pow. chełmskiego. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 17, k. 35, vol. 24, k. 19, vol. 64, k. 1, vol. 73, k.. 34. 16 IV — Przywieziono mężczyzn i kobiety z Opola Lub. 153 1943 KWIECIEŃ APMM, Majdanek, I d 6, vol. 2, k. 35, vol. 4, k. 42, vol. 8, k. 10, vol. 67, k. 42, vol. 50, k. 5. 17 IV — Przetransportowano do obozu grupę więźniów politycznych z więzienia na Zamku lubelskim. APMM, VII/581, A. Zechtej, Pamiętnik. — Przywieziono transport kobiet z Zakrzówka pow. Kraśnik. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 30, k. 55, vol. 41, k. 3, vo]. 67, k. 13, vol. 73, k. 11, vol. 76, k. 10. 19 IV — Na polecenie komendanta Florstedta szef krematorium Muhsfeldt wysłany został do obozu w Oświęcimiu na przeszkolenie w spalaniu zwłok pomordowanych w otwartych dołach. Jednocześnie z nim wyjechał do Oświęcimia sanitariusz SS-Oberscharfuhrer Enders, który miał się tam zapoznać z urządzeniami do odwsza-wiania i sposobem zabijania ludzi za pomocą gazu w komorach gazowych. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 108. ' — PCK zabrał do szpitala w Lublinie dwie Rosjanki z urodzonymi w obozie dziećmi. Przyjechała po nie dr Borkowska z Lublina, której córka Janina Modrzewska leżała w szpitalu obozowym jako rekonwalescentka. S. Perzanowska, Gdy myśli do Majdanka wracają, Lublin 1970, s. 65. — Przywieziono do obozu 9 Polaków. APMM, Majdanek, I d 14, k. 2. — Skierowano do obozu transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 16, k. 35, vol. 32, k. 22, vol. 55, k. 4, vol. 57, k. 23, vol. 64, k. 35; I d 26, vol. 9, k. 48, vol. 12, k. 5, vol. 14, k. 55, vol. 17, k. 12, vol. 24, k. 30. — Zbiegł więzień Antoni Bilewicz z komanda zatrudnionego przy załadunku piwa w browarze w Lublinie. APMM, VII/133, Ankiety; VII/212, B. W. Mondarżan, Pamiętnik. 19J3 KWIECIEŃ 154 - Do komendanta obozu przybył przedstawiciel PCK z prośbą, aby w Wielki Piątek zezwolił więźniom katolikom na przystąpienie do komunii. Komendant nie wyraził zgody. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 48—49. 20IV — Przywieziono więźniów z więzienia w Białymstoku. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 174. > — Przybył transport kobiet i mężczyzn ze Lwowa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 26, k. 32, vol. 52, k. 25, vol. 64, k. 48, vol. 71, k. 23. 21IV — Ukazało się zarządzenie ministra sprawiedliwości Rzeszy, wprowadzające w życie rozkaz RSHA z dn. 11 marca 1943 r. o przekazywaniu więźniów Polaków i Żydów po odbyciu kary więzienia do obozów koncentracyjnych. APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 269-^270. — Przybył transport mężczyzn i kobiet z Lubelszczyzny. APMM. Majdanek, I d 6, vol. 9, k. 4; I d 26, vol. 15, k. 92. 22 IV — Przekazano do obozu 6 zakładników: ze wsi Zwierzyniec (3), Brody Małe (1), Rudka (2) pow. Biłgoraj, aresztowanych w odwet za akcję na G. Scherbartha w Zwierzyńcu w dniu 16 kwietnia 1943 r. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 47, 48. — Przywieziono 34 rolników w wieku 17—45 lat ze Starej Wsi pow. Lublin. Po siedmiu tygodniach, 9 maja 1943 г., zwolniono z obozu wszystkich. APMM, Majdanek I d 6, vol. 31, k. 18, vol. 47, k. 38, vol. 50, k. 30, vol. 62, k. 7, vol. 73, k. 43; AOKBZHL, Ankiety. 23 IV — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 11, k. 70, vol. 28, k. 41, vol. 51, k. 36, vol. 63, k. 43, vol. 64, k. 28; I d 26, vol. 21, k. 27. 24 IV — Liczba wszystkich więźniów mężczyzn w obozie wykazanych do zaprowiantowania wynosiła 10 503. APMM, Majdanek, I с 2. 155 1943 KWIECIEŃ — Przywieziono transport Polaków z gm. Zabłocie pow. Biała Pódl. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 2, k. 13. — Zwolniono z obozu cztery Polki. APMM, VTI/96, M. Adamiec, Mój pamiętnik z Majdanka, s. 1. — Przy wejściu do kancelarii III pola została ustawiona jako ozdoba rzeźba salamandry, wykonana przez więźnia artystę rzeźbiarza Albina Marię Bonieckiego. M. Gryta, Byłem numerem, Lublin 1962, s. 57. ■ 25 IV — W dzień Wielkanocy cały obóz pracował bez przerwy obiadowej. Na II polu przenoszono w połach płaszczy gruz z jednego końca pola na drugi, gdzie usypywano przy bramie wejściowej twardą nawierzchnię. APMM, VII/17, S. Wiśniewska, Wspomnienia, s. 14; M. Gryta, Bytem numerem, Lublin 1962, s. 58. — Liczba wszystkich więźniów mężczyzn wykazanych do zaprowiantowania w obozie wynosiła 13 255. APMM, Majdanek, I с 2. 26 IV — Przybył transport Polaków z więzienia w Białymstoku. APMM. VII/133, J. Janiszek, Relacja. — Liczba wszystkich więźniów mężczyzn wykazanych do zaprowiantowania w obozie wynosiła 12 957. APMM, Majdanek, I с 2. 27 IV — Szef Urzędu D WVHA powiadomił komendantów obozów, że na polecenie Reichsfuhrera SS do akcji oznaczonej kryptonimem 14 f 13 wyznaczone komisje lekarskie mogą wybierać tylko więźniów uznanych za psychicznie chorych. Inni więźniowie niezdolni do pracy powinni być pozostawieni poza akcją, a nawet według ich możliwości zatrudniani. Na Majdanku w dalszym ciągu były przeprowadzane selekcje, w czasie których wybierano wszystkich niezdolnych do pracy i kierowano do komór gazowych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 10, s. 152. 1943 KWIECIEŃ 1 5g — Przywieziono transport ok. 3500 Żydów, kobiet i mężczyzn, z getta w Warszawie. APMM, Majdanek, I с 2; Zbiór fotokopii, 110, k. 314. — Liczba wszystkich więźniów mężczyzn w obozie wykazanych do zaprowiantowania wynosiła 16 453. APMM, Majdanek, I с 2. — Przeprowadzono selekcje do gazu w blokach rewiru więźniarskiego. AGKBZH, OKBZHL, 196, k. 52. 28 IV — Nadszedł telegram szefa policji bezpieczeństwa i SD na dystrykt Galicja zawiadamiający o nadejściu ze Lwowa transportu zdolnych do pracy około 900 więźniów. APMM, Majdanek, I f 17, k. 115. — Nadszedł skierowany przez Sipo i SD duży transport Żydów — kobiet, dzieci i mężczyzn z getta w Warszawie. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 307. — Przybył do obozu transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 25, k. 15. 29IV — Przybył transport więźniów z Zamku lubelskiego. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 5, k. 13, vol. 18, k. 7, vol. 30, k. 7, vol. 43, k. 47, vol. 67, k. 32; VII/133, S. Trusz, Ankieta. — Wieczorem nadszedł wcześniej zapowiedziany transport 900 więźniów — kobiet i mężczyzn z więzienia we Lwowie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 20, k. 28; I f 17, s. 115; Zbiór fotokopii, 110, k. 330; VII/259, E. Pańczyszyn, Zeznanie, s. 2. — Przeniesiono 4 więźniów do obozu w Dachau. APMM, Zbiór fotokopii, 89, k. 3. 30 IV — Komendantura obozu przekazała do magazynu 157 1943 KWIECIEŃ Akcji Reinhard w Lublinie 2 skrzynie z pieniędzmi i biżuterią. Wszystko to zostało zagrabione kierowanym na Majdanek więźniom pochodzenia żydowskiego. APMM, Akcja Reinhard, H/2, s. 11. — Nadszedł skierowany przez Sipo i SD duży transport Żydów z getta w Warszawie. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 305. — Przywieziono transport z terenów ZSRR, w tym 301 kobiet. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 22, k. 27, vol. 28, k. 26, vol. 38, k. 45, vol. 36, k. 29, vol. 41, k. 36; I d 16, k. 11. W kwietniu — Średnia dzienna zapełnienia obozu w tym miesiącu wynosiła: ogółem 13 000 osób, w tym 9000 mężczyzn i 4000 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 16. —• Przywieziono do obozu duże partie Żydów z Zachodu. Po kilku dniach zostali prawdopodobnie zagazowani. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 7, k. 46—48. — W komorach gazowych uśmiercono 200 osób. L. Christiarus, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 297—298. — Do obozu kobiecego zwieziono dwupiętrowe prycze. APMM, VII/3, Z. Pawłowska, Pamiętnik, k. 27. — W pierwszej połowie kwietnia zlikwidowano na III polu szpital mieszczący się tam w trzech barakach i obsługiwany przez więźnia dra Piotra Meterę. Chorych przeniesiono na rewir męski na I polu, dokąd musieli przejść boso i w koszulach, okryci kocami. Jedynie obłożnie chorych i konających przewieziono wozem. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 58—59. — Przeprowadzono selekcję chorych i rekonwalescentów na polu I w bloku 4. Z liczby 160 chorych zabrano 1943 KWIECIEŃ 158 75 Polaków z transportu z Pawiaka, więzienia radomskiego, kieleckiego i Piotrkowa Trybunalskiego. Wszystkich zagazowano. APMM, VII/124, Z. Pawlak, Relacja, s. 3. — Nastąpiła zmiana oddziałów wartowniczych SS w obozie. CA КС PZPR Delegatura Rządu, 202/III, t. 8, k. 184—197. — Zmarł w obozie ksiądz mgr Roman Archutowski z Warszawy, Cenzor Archidiecezji Warszawskiej, dyrektor gimnazjum św. Stanisława Kostki, a następnie Seminarium Duchownego w Warszawie, Regens, kanonik gremialny w kapitule metropolitalnej. Odznaczony papieskim orderem „Pro ecclesia et pontifice". Znany autor podręczników do historia Kościoła. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 3; W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek, W: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, z. 3, Warszawa 1978, s. 158. — Zmarł ks. zakonny Antoni Leszczyk. Został aresztowany 30 grudnia 1942 r. w Słupi Nowej na Kielec-czyźnie za przynależność do ruchu oporu. Był więziony na Zamku w Lublinie od 1 stycznia 1943 г., ок. 9 stycznia skierowany został do obozu na Majdanku. W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek, W: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, z. 3, Warszawa 1978, s. 159. — W miesiącu kwietniu ścięto więźniom 17 kg włosów. APMM, Majdanek, I d 28, s. 49. — W kwietniu RGO przekazała na Majdanek za pośrednictwem PCK 10 520 kg chleba do indywidualnego rozdziału oraz 600 kg grochu i 200 kg pęcaku na dożywianie do wspólnej kuchni. PCK dostarczył 5868 paczek żywnościowych. AAN, RGO, 75, s. 80—81; A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład Lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 18. н^нш 159 1S43 MAJ — Wydawnictwo Frontu Odrodzenia Polski wydało w konspiracji broszurkę „Trzy tygodnie na Majdanku" napisaną przez Antoniego Trepińskiego, osadzonego w obozie, a następnie zwolnionego. Przedstawia on dość szczegłowo warunki bytowe oraz atmosferę panującą wówczas w obozie lubelskim. A. Trepiński, Trzy tygodnie na Majdanku, Otwock 1943. 1 V — Przybył transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 21, k. 112. — Przywieziono duży transport Żydów z getta w Warszawie, skierowanych do obozu przez Sipo i SD. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 323. 2 V — Przywieziono duży transport Żydów z getta w Warszawie. APMM, Zbiór fotokopii, НО, к. 263. 3 V — Nadszedł duży transport Żydów z getta w Warszawie. APMM, VII/643, Pamiętniki Żydów, s. 169. — W obozie osadzono 15 zakładników ze wsi Ba-sonia (4), Janiszów (1), Mariampol <1), Miłoszówka (1), Niesiołowice (4), Rybitwy (3), Wólka (1) pow. Puławy, aresztowanych w odwet za zlikwidowanie 2 policjantów z posterunku Józefów w dniu 30 kwietnia 1943 r. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 52. — Przywieziono transport 25 kobiet i mężczyzn z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 57, k. 33; VII/117, E? Deskur, Pamiętnik, s. 2; VII/133, A. Brudkowska, M. Mazur, S. Mazurowa, Ankiety. — Obok bramy wejściowej na III polu ustawiono na kamiennej podstawie olbrzymiego żółwia wykonanego podobnie jak salamandrę z masy cementowej, nałożonej na żelazny szkielet przez rzeźbiarza Albina Bonieckiego. Żółw ten symbolizował hasło więźniarskiego ruchu oporu: „Spiesz się powoli". M. Gryta, Byłem numerem, Lublin 1962, s. 61. 1943 MAJ 160 4 V - - Przeprowadzono selekcję transportu Żydów warszawskich, przyprowadzonych poprzedniego dnia do obozu. Wybranych starców i kobiety z dziećmi wieczorem stracono w komorach gazowych. APMM, VII/643, Pamiętniki Żydów, s. 169. — Przywieziono duży transport Żydów z getta w Warszawie. AŻIH, Zeznanie 312; APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 257. — Skierowano na Majdanek Żydów z obozu w Suchej Wólce pow. Kraśnik. Dzieci do lat 15, kobiety ciężarne oraz osoby starsze skierowano bezpośrednio do komory gazowej. AŻIH, Zeznanie 71. — Przybyła grupa Żydów skierowana do obozu przez Sipo i SD w Radzyniu. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 261. — W komorze gazowej zginął Andrzej Marek, znany reżyser i aktor scen polskich. Przywieziony transportem z getta warszawskiego, został bezpośrednio skierowany na zagładę. AŻIH, Pamiętnik 23. — Zmarł w obozie Marian Jastrzębski — lekarz bakteriolog. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 101. 5 V — Odbyła się konferencja na temat warunków sanitarnych obozu. Udział w niej wzięli: SS-Hauptsturm-fiihrer Langleist — zastępca komendanta, SS-Haupt-sturmfuhrer dr Blankę — lekarz obozowy, SS-Unter-sturmfuhrer Grothe — przedstawiciel Zarządu Budowlanego z Lublina, SS-Untersturmfuhrer Muller — kierownik budowy obozu, zastępca architekta Bramanna przy pełnomocniku w Krakowie. Podczas kontroli stwierdzono, że w obozie przebywało przy ciągle jeszcze - przybywających transportach około 18 000 więźniów, w tym ponad 6000 kobiet i dzieci. Na I polu leżało około 161 1943 MAJ 900 obłożnie chorych. Baraki dla chorych były wyposażone w trzypiętrowe łóżka i mogły pomieścić do 220 chorych. Pole II posiadało część baraków z oddzielnymi pomieszczeniami mieszkalnymi i sypialnymi. Pole to zostało przeznaczone dla radzieckich jeńców — inwalidów wojennych. Na polu V, gdzie przebywały więźniarki, był osobny barak rewirowy wyposażony w ambulatorium, ambulans (dentystyczny), oddział zakaźny i pomieszczenia gospodarcze. Wykonane w barakach więź-niarskich klozety nie zostały jeszcze podłączone do kanalizacji. Wykonane prowizoryczne drewniane rynny do mycia w umywalniach na polach więźniarskich nie nadawały się do użytku, ponieważ nie była doprowadzona woda. Odwszalnia, działająca w ciągu 12 godzin, mogła przyjąć około 4000 osób, łącznie z odzieżą. Po usunięciu cyklonu Z z ubieralni-łaźni można będzie w ciągu trzech dni odwszawić 25 000 więźniów obozu. Ustalono, że dla poprawy warunków sanitarnych należy pilnie zająć się kanalizacją, ustępami, urządzeniami do mycia. APMM, mikr. 816, k. 18—21. — W obozie męskim przebywało 11 441 osób, w tym: 4345 Polaków, 6269 Żydów, 79 jeńców radzieckich, 447 więźniów cywilnych radzieckich i 301 Ukraińców. APMM, Majdanek, I с 2. — Do obozu przybyło 5 Żydów z Lublina. APMM, Majdanek, I с 2; Zbiór fotokopii, 110, k. 265. — Przyjęto 27 polskich zakładników, min. z Biłgoraja i Hrubieszowa. APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 16, k. 7, vol. 19, k. 46, vol. 26, k. 48, vol. 33, k. 47, vol. 64, k. 47; I d 26, vol. 8, k. 95, vol. 24, k. 4; CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 40—41. — Dostarczono 3 Polaków — więźniów politycznych. APMM, Majdanek, I с 2. — W szpitalu obozowym zmarł więzień Bronisław Kopczyński, młody, utalentowany polski kompozytor, występujący pod pseudonimem Sławomir Bronicz. Działacz konspiracyjnej organizacji „Konfederacja Narodu". 11 — Kronika Majdanka 1943 MAJ 162 Pierwszy redaktor konspiracyjnego miesięcznika „Sztuka i Naród". W gałązce dymu, w ognia blasku, oprać. J. Szczypa, Warszawa 1977, s. 71—88. 6 V — Nadeszło zarządzenie Urzędu D II WVHA polecające składanie co kwartał (dotychczas przesyłano meldunki miesięczne) meldunków o ilościach ściętych więźniom włosów. APMM, Majdanek, I d 28, s. 51. — Przesłano do obozu 4 zakładników z Rudki pow. Biłgoraj, aresztowanych w odwet za zranienie H. Beschone-ra w Zwierzyńcu w dniu 6 V 1943 r. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 31—32. 7 V — Przywieziono 22 zakładników, w tym 4 ze Szczebrzeszyna oraz 15 z Biłgoraja. Trzech z nie ustalonej miejscowości. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, s. 32—33; APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 47, k. 54, vol. 80, k. 41; I d 26, vol. 10, k. 24, vol. 12, k. 27, vol. 22, k. 63. — Nadszedł transport Żydów z getta w Warszawie, w tym 760 mężczyzn. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 302. — Zwolniono z obozu 2 zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego odnotowano zgon 8 więźniów, w tym 5 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. 8 V — Zapoczątkowane zostały prace przy wznoszeniu kolumny na III polu. Pod warstwą cementu w fundamentach kolumny więźniowie potajemnie umieścili prochy pomordowanych z krematorium obozowego. Na cokole kolumny umieszczono głowicę wykonaną przez więźnia Albina Bonieckiego, wyrażającą trzy rwące się do lot**-orły. 163 1943 MAJ M. Gryta, Byłem numerem, Lublin 1962, s. 64; J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 96. — Liczba więźniów wykazanych do zaprowiantowania. w raportach dziennych obozu męskiego wzrosła do 17 168 osób. APMM, Majdanek, I с 2. — Przyjęto do obozu 3 Polaków z Lublina. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 8, k. 93. — Przywieziono duży transport Żydów z getta w Warszawie, w tym 761 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2; Zbiór fotokopii, 110, k. 295. — Zwolniono z obozu 43 Polaków — zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. 9 V — W obozie męskim według raportów dziennych, przebywało 13 113 osób. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono transport Żydów z getta warszawskiego, w tym 895 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. 10 V — W obozie męskim, według raportów dziennych,, przebywało 12 991 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono transport Żydów z getta warszawskiego, liczący 875 mężczyzn oraz kobiety i dzieci. APMM, Majdanek, I с 2; Zbiór fotokopii, 110, k. 316. — Nadszedł transport 10 Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 14, k. 57, vol. 17, k. 63. — Do obozu w Buchenwaldzie przeniesiono 952 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego wykazano zgony 51 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. І943 MAJ 164 — Wydano zakaz wychodzenia do pracy w butach, marynarkach i czapkach. Buty należało oddać blokowemu. Czapki oraz marynarki złożyć w kostkę na łóżku. Zarządzenie to tłumaczono koniecznością oszczędzania odzieży. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 102; APMM, VII/595, F. Surdacki, Relacja, s. 9. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 9 więźniów zmarłych w obozie w lutym i marcu 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VII/13, vol. 13, s. 1—2. 11 V — Zwolniono z obozu 7 zakładników — Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego wykazano zgony 43 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. — „Dziennik Polski" w Londynie podał na podstawie informacji tajnej radiostacji „Świt" dane dotyczące organizacji obozu na Majdanku, z których wynikało, że obóz ten przewidywany był na 15 tys. więźniów. Dzielił się na pięć pól. Załoga obozowa składała się z członków SS — Niemców i Ukraińców. Baraki więźniarskie były nie ogrzewane i pełne insektów. Na wyżywienie składało się 30 g chleba i 1/2 1 zupy dziennie. Poinformowano też o śmierci w obozie profesora Kazimierza Kolbu-szewskiego oraz o skierowaniu na Majdanek polityków pochodzenia żydowskiego, wśród których miał znajdować się Leon Blum, przywódca socjalistów francuskich. Ta ostatnia informacja była nieprawdziwa, ale nabrała takiego rozgłosu, że polscy socjaliści w konspiracji poczynili starania mające na celu wykradzenie L. Bluma z obozu. „Dziennik Polski" 1943, nr 869, s. 1; Z. Zaremba, Wojna i okupacja, Londyn 1957, s. 140—141. — W raportach dziennych obozu męskiego wykazano zgony 43 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. 165 1943 MAJ 12 V — W raportach dziennych obozu męskiego liczba więźniów wykazana do zaprowiantowania wynosiła 16 843. APMM, Majdanek; I с 2. — Do obozu dostarczono 2 więźniarki i 27 więźniów Polaków oraz 8 Niemców. APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 2, k, 25, vol. 60, k. 8, vol. 80, k. 55; I d 16, k. 11; I d 26, vol. 9, k. 38, vol. 21, k. 119, voL 23, k. 61, 98, vol. 28, k. 91. — Z obozu zwolniono 19 zakładników — Polaków, APMM, Majdanek, I с 2. 13 V — Przywieziono transport 78 osób z terenów ZSRR,. w tym 14 dzieci. APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 25, k. 38, vol. 41, k. 5, voL 51, k. 8, vol. 63, k. 13, vol. 64, k. 42; I d 26, vol. 11, k. 4, voL 23, k. 11. — Przywieziono do obozu 9 Polaków — zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. — Na Majdanek skierowano 308 Żydów z Treblinki. Przybyli oni tam transportem z Warszawy. W chwili kiedy wszystkich w Treblince kierowano do komór gazowych, ich wydzielono, a następnie załadowano w ten sam, pociąg i przez Warszawę przywieziono do Lublina. AZIH, Zeznanie 3136; J. Stabholz, 7 piekieł, Stuttgart 1947, s. 28. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonów dla 6 więźniów zmarłych w KL Lublin w lutym i marcu. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 3. 14 V — Do obozu dostarczono 45 Polaków, w tym 3 kobiety. APMM, Majdanek. I с 2. I d 2, vol. 39, k. 50, vol. 56, k. 32; I d 16, k. 11. — Przywieziono transport Żydów polskich z Warszawy: 460 mężczyzn oraz kobiety i dzieci. APMM, Majdanek, I с 2; Zbiór fotokopii, 110, k, 288. 1M3 MAJ 166 — Na rewirze I pola wybrano w czasie selekcji ok. 460 więźniów do komory gazowej. W bloku chirurgicznym nr 4 wybrano z 200 więźniów 84 do gazu. AGKBZH, OKBZHL, 196; J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 104. 15 V — Szef SS-WVHA polecił komendantom obozów zwiększenie wydajności pracy więźniów. AGKBZH, Proces Pohla, t. 21, s. 84—85. — Szef policji bezpieczeństwa i SD zabronił kierowania kobiet ciężarnych do obozów koncentracyjnych Ravens-bruck, Oświęcim i Lublin. Zarządzenie to nie było respektowane, na Majdanek w dalszym ciągu przesyłano kobiety ciężarne. APMM, Zbiór fotokopii, 112, k. 51—52. — W obozie męskim, według raportów dziennych, przebywało 13 860 osób, w tym 3272 Polaków, 9575 Żydów, 82 Niemców, 79 jeńców radzieckich, 552 radzieckich więźniów cywilnych i 300 Ukraińców. APMM, Majdanek, I с 2. — Do obozu przybyło 10 Polaków skierowanych przez Sipo z Lublina oraz transport 15 Polaków z miejscowości Zakrzówek pow. Kraśnik. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 33, k. 50; I d 26, vol. 14, k. 63, vol. 16, k. 20. — Z obozu zwolniono 7 Polaków — zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. 17 V — Zagazowano 157 dzieci żydowskich. Przywieziono je do łaźni, kazano im się rozebrać i nagie wprowadzono do komory gazowej. Stawiające opór dzieci zastrzelono. Nadzorował tę akcję Obersturmftihrer Thu-mann. Razem z dziećmi zagazowano 14 jeńców radzieckich, którzy obsługiwali komorę gazową. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 297. — Przywieziono transport 33 Polaków z Zamościa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 32, k. 18. 167 1943 MAJ — W szpitalu obozowym zmarła Janina Modrzewska, którą strażnik niemiecki zranił w brzuch, strzelając w okno baraku szpitalnego, nie dość dokładnie zaciemnione. APMM, VII/481, W. Orłoś, Relacja, s. 3. 18 V — Zwolniono z obozu 660 Polek (prawdopodobnie ujętych w łapankach ulicznych). CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 66—67. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 10 więźniów zmarłych w KL Lublin w miesiącu marcu i maju 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 5. 19 V — W komorze gazowej stracono 240 chłopów z Lubelszczyzny. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 66—67. -— Przybył do obozu transport Polaków i Niemców. APMM, Majdanek, I b 3, vol. 1, k. 1—5. — Gestapo skierowało do obozu 12 kobiet. APMM, Majdanek, I d 16, k. 10; Zbiór fotokopii, 31. — Zwolniono 110 zakładników — Polaków. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 7, k. 66—67. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 18 więźniów zmarłych w KL Lublin w 1942 r. i 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 7. 20 V — Do obozu dostarczono aresztowanego przez gestapo w dniu 15 V — w Berdyczowie jeńca radzieckiego. APMM, mikr. 133, k. 150. — Zagazowano wszystkie matki z dziećmi z transportów żydowskich. Już o 6.00 ustawiono je na placu apelowym i trzymano do 12.00. Wyczerpane, wygłodzone i już zupełnie zrezygonowane, załadowano do auta i za- 1943 MAJ 168 wieziono do komory gazowej, gdzie wszystkie zostały stracone. APMM, VII/643, Pamiętniki Żydów, s. 177—178. 21 V — Z Kraśnika przywieziono transport Polaków i jeńców radzieckich. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 69, k. 50; I d 14, k. 10; I d 21, vol. 10, k. 14. 22 V — Komendantura obozu skierowała do firmy Testa pismo ponaglające w sprawie zamówionych, a dotąd nie dostarczonych 1474 puszek cyklonu B. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 38. — Na pole kobiece przyjęto 9 Polek — więźniarek politycznych — skierowanych przez Sipo i SD z Lublina. APMM, I d 16, k. 12; I d 26, vol. 1, k. 17. — Do obozu dostarczono Żyda. j APMM, I d 14, k. 11. /i — Przywieziono transport Polaków z Zamościa. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 52, k. 27, vol. 65, k. 27; УІІ/133, S. Góra, Ankieta. 24 V — Do obozu dostarczono Polkę i Żyda. APMM, Majdanek, I d 14, k. 12—13; I d 16, k. 13. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 31 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. З, ,s. 11—13. 25 V — Do obozu przywieziono 2 Polki. APMM, Majdanek, I d 16, k. 14. — Do obozu przybyła grupa Polaków skierowana przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 173. — Zmarł więzień Jan Nosek — adwokat z Warszawy, działacz ludowy, poseł na sejm, przywieziony do obozu 169 1943 MAJ~ z Pawiaka w styczniu 1943 г.. Przyczyną śmierci było* pobicie przez kapo Niemca. APMM, Władze okupacyjne, VII/13, vol. 3. 26 V — Przywieziono transport 9 mężczyzn, w tym S Polaków i jeńca radzieckiego. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 54, k. 5; I d 14, k. 14. — „Dziennik Polski" w Londynie zamieścił pośmiertne wspomnienia o prof. Kazimierzu Kolbuszewskim pt. „Męczeńska toga". „Dziennik Polski" 1943, nr 882, s. 2. 27 V — Przybył transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 9, k. 46, vol. 16, k. 60, vol. 21, k. 20, 71, vol. 28, k. 103. — Do obozu przyjęto grupę 121 Żydów polskich, skierowanych przez Sipo i SD Lublin oraz transport Żydów dostarczony przez policję w Radzyniu. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 318. 28 V — „Dziennik Polski" w Londynie podał wiadomość, że 31 III 1943 r. w obozie na Majdanku zmarł pisarz Leon Pomper-Pomirowski oraz b. starosta dr Jerzy Bąbała. „Dziennik Polski" 1943, nr 884, s. 1. 29 V — Urząd С II WVHA przekazał Urzędowi С V WVHA sprawę poprawienia warunków sanitarnych w KL Lublin, w związku z notatką pokontrolną Unter-sturmfuhrera Birkigta dot. wizytacji obozu w dn. 5 V 1943 r. APMM, mikr. 816, k. 22. — Do Lublina przybyli specjalni wysłannicy Delegatury Rządu RP na Kraj z Warszawy w celu dokonania zdjęć fotograficznych obozu lubelskiego. Z domu położonego przy obozie udało im się zrobić kilka ujęć części obozu kobiecego. Na dalsze fotografowanie nie pozwoliły posterunki na szosie obok Majdanka, które legitymowały i rewidowały wszystkich przechodzących. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/11, t. 61, k. 14. 1943 MAJ 170 30 V — Liczba mężczyzn w obozie wykazanych w raportach dziennych do zaprowiantowania wynosiła 11 591. APMM, Majdanek, I с 2. — W obozie osadzono zakładników zabranych ze wsi Janki i Mojsławice pow. Hrubieszów. WAPL, SS-Polizei-Reiter, Abteilung III, 41, s. 143—149. — PCK przekazał do obozu 600 kg grochu, 400 kg płatków owsianych, 50 kg oleju rzepakowego oraz 3000 kg chleba. AAN, RGO, 50, s. 23. 31 V — Przybył transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 30, k. 67, vol. 43, k. 19, vol. 46, k. 1, vol. 63, k. 19, vol. 72, k. 4; I d 26, vol. 7, k. 7, vol. 12, k. 38, vol. 14, k. 47, vol. 22, k. 71, vol. 25, k. 31. — Przyjęto grupę Żydów, skierowanych przez policję w Zamościu. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 189. — Do obozu z więzienia na Zamku w Lublinie przywieziono wszystkich Żydów. AŻIH, Zeznanie 1813. — Według notatki sporządzonej z rozmowy między prezesem PKO Lublin a dyrektorem RGO Komitet miał każdorazowo zawiadamiać komendanta obozu, względnie jego zastępcę, o ilości przesyłanej żywności do obozu. Zaproszony przez PKO lekarz obozowy — więzień dostarczał wykazy leków potrzebnych w szpitalu więźniar-skim. AAN, RGO 50, s. 23. W maju — W informacji bieżącej Delegatury Rządu RP na Kraj została szeroko omówiona sprawa Żydów z getta warszawskiego, których przekazywano dużymi partiami do obozu. Żydów tych po przyjeździe umieszczano na międzypolu IV-V, gdzie bez względu na pogodę siedzieli 171 1943 MAJ pod gołym niebem. W transportach były kobiety i dzieci. W czasie przeprowadzanych selekcji pozostawiono w obozie jedynie zdolnych do pracy. Osoby starsze i kobiety z dziećmi ginęły w komorach gazowych. Jęki i krzyki mordowanych zagłuszano motorem traktora. Gaz, którym zatruwano więźniów, był wsypywany z puszek blaszanych przez otwory w dachu baraku. Śmierć następowała w ciągu siedmiu minut. Ciała pomordowanych paliły się całymi dniami na stosach poza terenem obozu. W tejże samej informacji przedstawione zostały warunki bytowe na polu kobiecym, gdzie wśród więźniarek były Polki, Żydówki i Rosjanki. Rosjanki pochodziły spod Witebska i zostały osadzone w obozie za okazywaną pomoc oddziałom partyzanckim. Przed przyjazdem na Majdanek przetrzymywane były po kilka miesięcy w obozach zbiorczych. Na Majdanek dotarły w opłakanym stanie, były chore i wygłodzone, a dzieci gołe i bose. Więźniarki polskie zorganizowały im pomoc. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202ДІ, t. 61, k. 6—13. — Z walczącego getta warszawskiego przywieziono na Majdanek wielu przedstawicieli żydowskiego świata nauki, literatury i sztuki. Wśród deportowanych byli między innymi: dr Ignacy (Izaak) Schiper — poseł na sejm, autor wielu prac o dziejach Żydów w Polsce, dr London, dr Sołowiejczyk, dr Borkowski, dr Lewiner, dr Flancman, dr Goldberg, dr Tadeusz Stabholz, inż. Okoń, aptekarz Kwas, bankier Gelbfisz, aktor Ajzyk Samberg, aktorka Regina Cukier z mężem, aktor Andrzej Marek oraz poetka Pola Braun. Transportem z getta warszawskiego przybył do obozu cały kobiecy personel szpitala na Czystem, w tym 22 lekarki i 40 pielęgniarek. T. Berenstein, E. A. Rutkowski, Żydzi w obozie koncentracyjnym Majdanek 1941—1944, „Biuletyn ŻIH" 1966, nr 58, s. 38—39; APMM, VII/65, E. Karabandk, Relacja, s. 87—89. — We wsi Borowica pow. Chełm aresztowano 60 mężczyzn, wśród nich 3 Żydów i Cygana. Żydów rozstrzelano na miejscu. Pozostałych wywieziono do obozu w Trawnikach. Tam rozstrzelano 12 osób, w tym Cygana. Resztę przywieziono na Majdanek. 44 osoby zostały za- 1943 MAJ 172 mordowane w obozie. Jeden pozostały przy życiu z całej grupy, Józef Psuja, został zwolniony w czerwcu z Majdanka, ale zmarł wkrótce z wyczerpania. AOKBZHL, Ankiety. — Z końcem maja na polu kobiecym odbyły się trzy selekcje. Wybrane zostały osoby starsze, źle wyglądające i niezbyt silne. Umieszczono je w blokach dziecięcych. Po kilku dniach zabrano wszystkich razem z dziećmi do komory gazowej. A. Dychwald, Egzekucja, W: Dokumenty zbrodni i męczeństwa, t. I, Kraków 1945, s. 69. — Na polu kobiecym dzięki inicjatywie dr Stefanii Perzanowskiej powstała kolumna sanitarna kobieca, która obsługiwała w łaźni transporty kobiece. (Dotychczas przy kąpieli więźniarek asystowała męska obsługa łaźni.) Do kolumny tej należało utrzymanie czystości i pomoc sanitarna na blokach pola kobiecego, w tym też robienie lżejszych opatrunków i zgłaszanie chorych do szpitala. APMM, VII/98, I. Imach, I ja przeżyłam obozy koncentracyjne, s. 16. — Przy końcu maja powstała na III polu komórka PPR zorganizowana przez dra Flacmana i dra Goldberga. Kontakty z organizacją partyjną na wolności utrzymywano poprzez cywilnego robotnika, który pracował na Majdanku jako murarz. APMM, VII/68, M. Gryta, Relacja, s. 1—2. — Na polu kobiecym powieszona została 26-letnia Żydówka, która usiłowała zbiec z obozu wraz z siostrą. Siostra zdołała uciec, a ją złapano. Egzekucji musiały przyglądać się wszystkie więźniarki zgromadzone na placu apelowym. Wyrok wykonał szef krematorium SS--Oberscharfuhrer Muhsfeldt. APMM, VII/643, Pamiętniki Żydów, s. 212. — Z komanda pracującego przy budowie mleczarni w Lublinie zbiegł Żyd. Esesmani pejczami i kijami zmasakrowali wszystkich więźniów tego komanda. AŻIH, Zeznanie 330. 173 1943 CZERWIEC — Z Majdanka zwalniano ok. 60—80 więźniów dziennie. Były to osoby schwytane w czasie obław ulicznych. Zwolnienia nie obejmowały więźniów politycznych. AAN, RGO, 50, s. 23. — Na III polu grupa chłopców żydowskich, chórzystów synagogi warszawskiej, utworzyła „Zespół rewelersów", wieczorami i w niedzielę chodzili po blokach i śpiewali piosenki. W zamian za swe popisy otrzymywali różne datki. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 171. — W jednym z baraków na III polu powstał zespół „Krematorium boys", w skład którego wchodzili więźniowie: Andrzej Stanisławski, Zdzisław Cynkin i Kazimierz Kołodziejski. Śpiewali popularne piosenki polskie. Występowali tylko we własnym bloku, byli chętnie słuchani przez współwięźniów. A. Stanisławski, Pole śmierci, Lublin 1969, s. 155. — W maju Polski Komitet Opiekuńczy przekazał do obozu za pośrednictwem PCK 13 500 chleba, 1200 kg grochu, 200 kg pęcaku, 800 kg płatków owsianych, 50 kg oleju rzepakowego oraz partię leków. Ponadto dostarczał więźniom koce, z którymi były wielkie trudności w obozie. Polski Czerwony Krzyż dostarczył 4700 paczek żywnościowych. A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 18; AAN, RGO, 75, s. 100. — Polski Komitet Opiekuńczy wystąpił z propozycją, by wszystkich Polaków więzionych na Majdanku zaszczepić przeciw czerwonce i tyfusowi. W związku z tym wysłano w maju do obozu 1000 zastrzyków. AAN, RGO, 75, s. 100. 1 VI — Komendantura powiadomiła Urząd D II WVHA oraz firmę P. Reimanna o wysyłce z obozu 200 kg włosów do farbiarni Forst — A. G. APMM, Majdanek, I d 28, s. 55. 1943 CZERWIEC 174 — W obozie kobiecym zatrudnione zostały dozorczy-nie: Herte Bieneck, Elisabeth Meselow, Charlotte Weber, Marthe Ulbrich, Elfriede Zimmermann. APMM, Majdanek, I d 32. — Do obozu przywieziono 30 mężczyzn z Włodawy. APMM, Majdanek, I d 6, voł. 9, k. 52, vol. 50, k. 6; VII/133, B. Glina, Ankieta. 2 VI — Z więzienia na Zamku w Lublinie przetransportowano 28 więźniów, w tym 8 politycznych i 20 chłopców z junaków. APMM, YII/133, A. Cudny, Ankieta. — Do obozu dostarczono 9 Polek. APMM, Majdanek, I d 16, k. 15. — Przyprowadzono 16 osób, w tym kobiety i dzieci ze wsi Pardysówka pow. Biłgoraj. Wieś została zbombardowana i spalona. J. Fajkowski, Wieś w ogniu, Warszawa 1972, s. 398. 3 VI — O. Globocnik wydał rozkaz, w którym w celu zwalczania „band", czyli partyzantów, polecił „oczyszczanie" wszystkich miejscowości leżących na obszarze określonym jako „zagrożony bandytyzmem". Mężczyźni w wieku 15—45 lat mieli zostać przekazani policji bezpieczeństwa. Akcja wysiedleńcza „Wehrwolf" objęła poszczególne tereny Zamojszczyzny. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 68. — Komendantura obozu przesłała do firmy Testa telegraficzne zamówienie na cyklon В w puszkach o wadze 1500 g oraz na 200 części do masek gazowych. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 35—36. — Przyprowadzono transport Polaków ujętych w łapance na dworcu kolejowym w Lublinie. Były to osoby, które czekały na przepustki kolejowe na wyjazd, oraz ci, którzy przybyli w tym czasie pociągiem z Warszawy. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/1, t. 42, k. 44—45. 175 1943 CZERWIEC — Przywieziono transport Polaków ze wsi Nasutów pow. Lublin. APMM, VII/133, Ankiety; Majdanek, I d 26. — Skierowano do obozu jako zakładników mieszkańców wsi Uhnin pow. Radzyń Pódl. Umieszczono ich na polu IV, w bloku 10. APMM, VII/463, Ł. Górniak, Relacja, s. 1. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 30 więźniów zmarłych w KL Lublin. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 15—18. 4IV — W związku z kradzieżą warzyw przez esesmanów z załogi obozowej komendant wydał zarządzenie zabraniające przechodzenia lub przejeżdżania przez ogród obozowy. Wyjątek stanowili esesmani posiadający przepustkę dla wystawionego tam posterunku. Natomiast komanda i strażnicy zatrudnieni w składach odzieżowych lub w mieście mogli korzystać przy wychodzeniu i powrocie do obozu z tzw. drogi bunkrowej, prowadzącej do bunkrów zbudowanych na granicy obozu. Zarządzenie to miało obowiązywać do czasu uprzątnięcia plonów. APMM, Majdanek, I f 17/91. — Przybyły dwa transporty Polaków. Jeden z Ostrowa Lubelskiego pow. Lublin. APMM, Majdanek, I d 5, S.-34; I d 6, vol. 2, k. 37; VII/133, A. Pyta, Ankieta. 5 VI — Komendantura obozu zawiadomiła oddziały wartownicze, że wartownicy SS oddelegowani do strzeżenia magazynów odzieżowych BKW podlegają bezpośrednio Sturrnbannfuhrerowi Wirthowi, kierownikowi tego obozu. Do niego należało też kierować wszelkie spostrzeżenia i uwagi. On również wydawał wartownikom zarządzenia dyscyplinarne. APMM, Majdanek, I f 17/89. — Przybył transport Żydów greckich: 542 mężczyzn i 302 kobiety. Byli to więźniowie z obozu w Oświęcimiu chorzy na malarię. 1943 CZERWIEC 176 APMM, J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 223. — Przywieziono więźniów z terenów ZSRR. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 49, k. 26, vol. 62, k. 15; I d 26, vol. 24, k. 129. 6 VI — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 19, k. 3; I d 26, vol. 7, k. 22, vol. ,8, k. 1, vol. 12, k. 31, vol. 15, k. 2, vol. 21, k. 24. 7 VI — Urząd D WVHA wydał komendantom obozów koncentracyjnych specjalny rozkaz traktowania osadzonych w obozach więźniów pod kryptonimem NN — noc i mgła (Nacht und Nebel). Były to osoby cywilne z państw okupowanych przez III Rzeszę, uznane za element zagrażający bezpieczeństwu. O losie tych osób nie udzielano żadnych informacji. APMM, Zbiór fotokopii, 120, k. 326—327. — Firma Testa potwierdziła przyjęcie zlecenia na 200 ■szt. części do masek gazowych. Równocześnie zawiadomiła o zwłoce w dostawie cyklonu В na czas około 8— 10 tygodni. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, 30. — W komorze gazowej stracono dzieci żydowskie, które znajdowały się w obozie na polu kobiecym. Zabrano je z baraków w tym czasie, kiedy kobiety były zatrudnione poza polem. Niemieckie dozorczynie załadowały dzieci na 3 auta ciężarowe. Zabrane zostały też do gazu wszystkie dzieci chore, przebywające w szpitalu kobiecym. AGKBZH, OKBZHL, 197, k. 546; APMM, VII/98, A. Imach, I ja przeżyłam obozy koncentracyjne, s. 22—23. — Zmarł więzień Czech dr Johann Riha — lekarz-spo-łecznik z Morawskiej Ostrawy, autor wielu książek i kalendarzy lekarskich. Aresztowany 8 października 1938 г., został zesłany do obozu koncentracyjnego Sach-senhausen-Oranienburg. Następnie przebywał w obozie w Dachau. Na Majdanek przeniesiono go w grudniu 1941 r. Był organizatorem szpitala obozowego. Jako pe- 177 1943 CZERWIEC diatra kierował poradnią chorób wewnętrznych aż do chwili zachorowania na dur plamisty. Na Majdanku znany był wśród więźniów jako człowiek spokojny, uczynny i życzliwy. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 275; J. Falgowski, Dr Jan Riha, „Przegląd Lekarski" 1970, nr 10, s. 272. —■ Odbyła się narada, w której uczestniczyli: lekarz Polskiego Komitetu Opiekuńczego i lekarz SS na Majdanku. Omawiano możliwości dostarczania leków do szpitala obozowego. AAN, RGO, 75, s. 97. 8 VI — Administracja obozu zamówiła w firmie Tesch dalszych 3000 puszek cyklonu w opakowaniach po 1500 g. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 32. — Przybył transport Polaków z miejscowości Kozłówka, Majdan i Nowodwór pow. Lublin. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 8, k. 9, vol. 27, k. 12, vol. 34, k. 58, vol. 44, k. 52, vol. 60, k. 60. — Zwolniono z obozu ponad 20 więźniów — zakładników. APMM, VII/595, F. Surdacki, Relacja, s. 10. 9 VI — Przybył transport więźniów, w tym 1 kobieta. APMM, Majdanek, I d 16, k. 16. 10 VI — Na rewirze obozu męskiego odbyła się selekcja. Wybrano 129 Żydów i jednego Polaka o nazwisku Ieri-nia, urzędnika gminy Falenica pod Warszawą, kalekę chodzącego o dwu laskach. Wszystkich stracono w komorze gazowej. APMM, VII/1, J. Korcz, Wspomnienia, s. 64. \ — Zmarł w obozie dr Ignacy (Izaak) Schiper — wybitny historyk, autor wielu prac o dziejach Żydów w Polsce. Poseł na sejm. Przybył do obozu w końcu kwietnia lub na początku maja 1943 r. z getta warszawskiego. Pracował na III polu obozowym przy obieraniu ziemniaków w kuchni. AŻIH, Zeznania 1242, 1308, 1028/926; Pamiętnik 23. 12 — Kronika Majdanka 1913 CZERWIEC 17S 11 VI — Ukazał się rozkaz komendanta zezwalający na przebywanie na terenie obozu tylko posiadającym przepustki pracownikom komendantury, członkom oddziałów wartowniczych oraz robotnikom cywilnym z opaską i dowodem osobistym. Wszystkie inne osoby z policji, SD czy cywilne musiały być meldowane w komendanturze, gdzie otrzymywały przepustki od komendanta lub adiutanta. Szczególną uwagę należało zwracać przy wydawaniu zezwoleń na wyjście na pola więźniarskie. Od wychodzących należało przepustki odbierać. Brama nr 1 przeznaczona była dla komendantury, natomiast brama nr 2 stanowiła wejście do obozu. Bez przepustki mogli być wpuszczani do obozu jedynie bezpośredni przełożeni KL Lublin. APMM, Majdanek, I f 17, s. 81. — Przywieziono transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek. I d 6, vol. 6, k. 27, vol. 12, k. 64, vol. 33, k. 55, vol. 64, k. 22, vol. 70, k. 69. 12 VI — Z firmy Testa nadeszło pismo zwracające komendanturze KL Lublin uwagę, że wszelką korespondencję związaną z dostawą cyklonu В należy kierować wyłącznie do niej. Poinformowano ponadto, że w związku z remontem urządzeń fabrycznych dalsze dostawy gazu nie mogą być zrealizowane przed sierpniem. Jednocześnie zawiadomiono, że jest do odbioru z Dessau 500 kg cyklonu B, przygotowanego dla obozu pomimo niedawnej stosunkowo daty zamówienia. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 25, 27. — Z Rossoszy pow. Biała Pódl. osadzono w obozie jako zakładników 12 rolników. Wszyscy zginęli. AOKBZHL, Ankiety. — Przywieziono transport Polaków z Lublina, w tym 7 kobiet. APMM, Majdanek, I d 16, k. 17; I d 6, vol. 5, k. 16, vol. 34, k. 17, vol. 62, k. 38, vol. 64, k. 54. 13 VI — Dostarczono do obozu transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 14, k. 99. 179 1943 CZERWIEC — Nadszedł transport z terenów ZSRR, w tym mężczyźni i kobiety z dziećmi. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 59, k. 2—3; I d 26, vol. 17, ik. 47. 14 VI — Reichsfuhrer SS Himmler zarządził, że kara chłosty w obozach dla kobiet-więźniarek ma być wykonywana na Rosjankach przez Polki, a na Polkach przez Ukrainki i Rosjanki. Jako zapłatę bijące otrzymywały po kilka papierosów. Do wykonywania kar nie mogły być kierowane więźniarki Niemki oraz więźniarki, które same były już karane. AGKBZH, Proces Maurera, t. 10, k. 96. — Według raportów dziennych liczba mężczyzn zatrudnionych w obozie wynosiła 11 443, więźniów nie zatrudnionych 1958, w szpitalu przebywało 1151 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 15 105 więźniów, w tym Polaków — 2809, Żydów — 10 650, Niemców — 70, jeńców radzieckich — 772, radzieckich więźniów cywilnych — 515, Ukraińców — 289. APMM, Majdanek, I с 2. 15 VI — Według raportów dziennych w obozie kobiecym przebywało 7821 więźniarek: Polek — 1196, Żydówek — 5371, Rosjanek — 1246, Niemek — 8.. APMM, Majdanek, I с 2. —■ Według raportów dziennych w obozie zatrudnionych było 11 621 — mężczyzn, 4903 — kobiet. Nie zatrudnionych: 1881 — mężczyzn, 2774 — kobiety. W szpitalu przebywało mężczyzn 1031, kobiet — 144. APMM, Majdanek, I с 2. — W aktach Delegatury Rządu RP na Kraj zamieszczono informację, że obóz kobiecy na Majdanku zajmuje 22 baraki, w tym 3 zajęte są na kancelarię, magazyn i szpital. W barakach przebywa po 200—250 więźniarek. Na pryczach o 3 kondygnacjach sypia często po dwie kobiety na sienniku. W obozie więzi się Polki, Niemki, 1943 CZERWIEC 180 Żydówki, Rosjanki, Ukrainki i Białorusinki. Żydówki są umieszczone po 600 w jednym baraku. Więźniarki polityczne i z łapanek przebywają razem. CA КС PZPR Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 8, k. 197. — Do obozu przywieziono transport wysiedlonych mieszkańców ze wsi Siedliska pow. Zamość. Byli to mężczyźni i kobiety z dziećmi. Wysiedlenie było represją za spalenie gospodarstw nowo osiedlonych kolonistów niemieckich w Siedliskach. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 8, k. 200—203; Zamojszczyzna — Sonderlaboratorium SS, pod red. C. Madaj-czyka, t. II, Warszawa 1977, s. 82. — Przyprowadzono duży transport przysłany z więzienia w Białymstoku. Przed wejściem do obozu więźniom kazano zdjąć buty i iść boso drogą wysypaną tłuczoną cegłą. Cały transport umieszczono na polu IV. APMM, VII/160, K. Borsuk, Pamiętnik, s. 2. 16 VI — Z Witebska nadszedł transport ok. 1000 osób, w tym mężczyźni i 600 kobiet z dziećmi. APMM, Majdanek, I d 16, k. 18; I d 6, vol. 12, k. vol. 26, k. 21, vol. 38, k. 35, vol. 50, k. 22, vol. 53, k. 17. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 68 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty śmierci różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 21—26. 17 VI — Przywieziono do obozu transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 34, k. 48. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonów dla 73 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 27—32. — Zginął zamordowany w komorze gazowej Pinkus Szermann, wieloletni nadkantor Wielkiej Synagogi w Warszawie. AZIH, Pamiętnik 23, Zeznania 1308, 1028/926. 181 1943 CZERWIEC 18 VI — Przywieziono transport Polaków z Nowodworu, Lisowa, Majdanu Kozłówki, Nasutowa, Wandzina, Trzcińca i Górki Lubartowskiej pow. Lublin. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 4, k. 12, vol. 8, k. 7, vol. 11, k. 34, vol. 12, k. 31, vol. 27, k. 25; I d 26, vol. 9, k. 8, 40, vol. 17, k. 48, vol. 20, k. 37, vol. 28, k. 117, vol. 29, k. 25. — Nadszedł transport więźniów z Witebska. APMM, Majdanek, I d 5, s. 13. 19 VI — Komendantura obozu skierowała do firmy Tes-ta zapytanie, w jakim terminie może uzyskać 1500 puszek cyklonu В w opakowaniach po 1500 g. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 3. — Do obozu przyprowadzono około 200 zakładników, mieszkańców Tyśmienicy oraz okolicznych wsi w pow. Lublin. Wszystkich umieszczono na IV polu. Z przywiezionych 75 osób z Tyśmienicy 11 zginęło w obozie. Dwaj więźniowie, Jan Wiśniewski i Stanisław Matyja-szek, zmarli w bramie obozowej, wychodząc z Majdanka po zwolnieniu. APMM, VII/274, S. Bloch, Relacja, s. 4. — Osadzono w obozie 14 zakładników z Babianki pow. Lublin, aresztowanych w odwet za współpracę z partyzantką. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 29. — Z Ostrowa Lubelskiego przybył transport około 450 mężczyzn. APMM, VII/133, S. Szczęch, S. Zagroba, Ankiety. ■— Skierowano do obozu 7 Polek. APMM, Majdanek, I d 16, k. 19. 20 VI — Odbyła się selekcja w obozie. W dniu tym zagazowano 350 osób — m. in. chorych i jeńców wojennych. APMM, VII/65, E. Karabanik, Relacja, s. 84; L. Chistians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 297. 1943 CZERWIEC 182 — Nadszedł transport mężczyzn i kobiet z Żytomierza w ZSRR. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 30, k. 63, vol. 33, k. 52, vol. 37, k. 18, vol. 45, k. 16, vol. 82, k. 22; I d 26, vol. 12, k. 44, vol. 15, k. 70, vol. 16, k. 51, vol. 22, k. 68, vol. 24, k. 101. — Władze obozowe ogłosiły, że 2500 młodych i zdrowych Żydów wyjedzie do pracy w fabryce gumy syntetycznej w Oświęcimiu. Zaczęto od razu „kwalifikować" ludzi na wyjazd. W dniu tym wybrano 500 osób. APMM, VII/643, Pamiętniki Żydów, s. 183. — Zmarł Stanisław Micewicz — inżynier, profesor Wyższej Szkoły Inżynierii Wojskowej w Warszawie, naczelny fizyk firmy Giesche w Katowicach. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 167. 21 VI — Komendantura obozu przesłała wyższemu dowódcy SS i policji w GG w Krakowie zlecenie firmy Testa na przydział 2328 kg żelaza potrzebnego na opakowania do cyklonu В niezbędnego w obozie. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 22. — Według sprawozdania szefa SS i policji dystryktu lubelskiego Globocnika w KL Lublin tylko część więźniów była zatrudniona w przedsiębiorstwach wojennych, w sortowni szczeciny, przy wyrobie obuwia ze słomy itp. Reszta stanowiła rezerwę roboczą przeznaczoną dla przedsiębiorstw, które miały być wybudowane w obozie, a więc m. in. dla zakładów produkujących narzędzia do naprawy samolotów oraz demontażu zniszczonych samolotów, a także dla wytwórni materiałów wybuchowych. Siła robocza obozu koncentracyjnego była wykorzystana tylko w 50 proc. AGKBZH, Proces Pohla, t. 12, s. 92—93. — Przywieziono do obozu Polkę. APMM, Majdanek, I d 16, k. 20. — Z komanda pracującego w tartaku na terenie Lublina zbiegł Żyd z Warszawy Jerzy Pfefer. W porze obia- 183 1943 CZERWIEC dowej pomiędzy stosami desek zrzucił z siebie pasiak obozowy, pod którym miał wcześniej przygotowane ubranie cywilne, i przeszedł bramę wyjściową strzeżoną przez esesmana. APMM, VII/234, J. Pfefer, Pamiętnik, s. 14. — Zginął Bronisław Polakiewicz ze Stryja — działacz społeczny. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 209. 22 VI — Komendantura obozu, nawiązując do listu w sprawie dostawy 1500 puszek cyklonu B, zapytuje o termin odbioru z Dessau przynajmniej części zamówienia, ponieważ kwas pruski w obozie jest konieczny. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 20. — Odszedł transport 1900 Żydów, w tym 1200 mężczyzn i 700 kobiet do obozu pracy w Skarżysku Kamiennej i w Radomiu. Wyboru więźniów dla zakładów zbrojeniowych HAS AG w Skarżysku dokonali przedstawiciele tej firmy: dr Rost i Umfling. Więźniowie skierowani do Radomia zostali zatrudnieni w niemieckich zakładach poligraficznych. T. Berenstein, A. Rutkowski, Żydzi w obozie koncentracyjnym Majdanek 1941-1944, „Biuletyn ŻIH" 1966, nr 58, s. 20. — Przywieziono transport zakładników z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 17, k. 77. — W obozie przebywało 3500 Polaków. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/1, t. 34, k. 190. 23 VI — Do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen przeniesionych zostało z Majdanka 10 więźniów. APMM, Zbiór fotokopii, 99, k. 2. — Nadszedł transport 44 Polaków ze wsi Laski i 8 z Kamienno woli pow. Lublin. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 5, k, 8, vol. 12, k. 4, vol. 18, 1943 CZERWIEC 184 к. 47, vol. 28, к. 40, vol. 59, к. 35; I d 26, vol. 15, к. 26, vol. 22, к. 39, Тої. 24, к. 144. 24 VI — Z obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu przybyli SS-Untersturmfuhrer Sell z oddziału zatrudnienia i SS-Obersturmfuhrer Kitt dla dokonania wyboru więźniów zdolnych do pracy w podobozie Buna i w Jaworznie. Na wstępie dowiedzieli się, że z przeznaczonych do ich dyspozycji 5500 osób część wyjechała już do obozu pracy w Radomiu. Dla obozu oświęcimskiego pozostało tylko 3800 więźniów. Z wytypowanych przez lekarza KL Lublin 1000 więźniów przedstawiciele uznali, że tylko 30 proc. było zdolnych do pracy. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 110. — Przywieziono ponad 100 mieszkańców wsi Osuchy po w. Biłgoraj, aresztowanych w odwet za współpracę z ruchem oporu. J. Fajkowski, Wieś w ogniu, Warszawa 1972, s. 396. — W obozie osadzono 4 zakładników ze wsi Bojary pow. Biała Pódl. WAPL,, SS-Polizei-Reiter, Abteilung III, 41, s. 155—159. — Przybył transport Polaków z Radzynia Pódl. APMM, УІІ/133, A. Korolczuk, Ankieta. — Nadszedł transport 120 więźniów z Białegostoku. APMM, VII/133, A. Chełmiński, G. Sakowicz, Ankiety. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 32 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 33—36. 25 VI — SS-Untersturmfuhrer Sell i SS-Obersturmfuhrer Kitt z Oświęcimia znów wybrali około 2000 więźniów zdolnych do ciężkiej pracy. Resztę uznali za niezdolnych do pracy w Buna-Werke i Jaworznie. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym 185 1943 CZERWIEC Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 111—112. — Przywieziono transport Polaków z Tyśmienicy pow. Lublin. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 28, k. 110. 26 VI — Do obozu w Oświęcimiu nadszedł z KL Lublin transport 426 Żydów i 626 Żydówek. Była to część więźniów wytypowanych na Majdanku przez SS-Unter-sturmfuhrera Sella i Kitta. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym. Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 112. ■— Do obozu przybył transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 63, k. 11; I d 26; vol. 12, k. 12,. vol. 29, k. 71. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 63 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 37-42. — W związku z rozkazem Globocnika (3 VI1943 r.) rozpoczęło się wysiedlanie ludności z poszczególnych terenów Zamojszczyzny. Wysiedlanie określano- jako „Grossaktion" i trwało do połowy lipca. Wysiedlona wówczas 60 tys. ludności ze 171 wiosek. Ujętych w czasie akcji umieszczano w obozie w Zamościu, w obozie przejściowym w Zwierzyńcu i Budzyniu. Część wysiedlonych osób kierowano bezpośrednio do obozu na Majdanku. C. Madajczyk, Generalna Gubernia w planach hitlerowskich, Warszawa 1961, s. 171. 28 VI — Komendant Majdanka zwrócił się do Urzędu D WVHA o przysłanie dalszych 15 dozorczyń do obozu kobiecego liczącego obecnie 7141 więźniarek. APMM, mikr. 167, k. 35. 29 VI — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 8, k. 72, vol. 12, k. 41. 1943 CZERWIEC 186 — Wywieziono na Majdanek 6 rolników, aresztowanych w Werbkowicach. AOKBZHL, Ankiety. — Przyprowadzono Polkę z Lublina. APMM, VII/133, W. Cebula, Ankieta; I d 16, k. 21. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawienie aktów zgonów dla 34 więźniów zmarłych w w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 43—46. 30 VI — Biuro zatrudnienia obozu zwróciło się do Zarządu Budowlanego SS w Lublinie o dostarczenie sprawozdania z wykonywanych przez komanda więźniarskie prac przy budowie obozu. WAPL, Zentralbauleitung, 101, k. 59. — Nadszedł do obozu transport mężczyzn, kobiet i dzieci z terenów Zamojszczyzny objętych akcją wysiedleńczą. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 42, k. 25, vol. 48, k. 1; I d 26, vol. 8, k. 63, vol. 9, k. 10, vol. 13, k. 53, vol. 14, k. 9, vol. 24, k. 45. W czerwcu — W czerwcu średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła ogółem 22 500 osób, w tym 14 500 mężczyzn i 8000 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 16. ■— Na Majdanek przybyła komisja z Berlina, która wizytowała szpitale obozowe. Interesowała się specjalnie chorymi na tyfus. W obozie lubelskim nie stwierdzono chorych na tyfus, ponieważ wcześniej, pomimo panującej epidemii, władze obozowe zakazały wykazywania chorych, a wszystkie wypadki tyfusu były zapisywane jako inne rozpoznania. APMM, Vn/139, S. Perzanowska, Relacja, s. 139. 187 1913 CZERWIEC Tabela 2 Liczebność obozu w II kwartale 1943 r. Kwiecień Maj Czerwiec Średnia dzienna liczba % liczba t liczba % średn. dzienna % Ogółem 13 000 100 21000 100 22 500 100 18 840 100 Mężczyźni 9 000 69 13 000 62 14 500 64 12 180 65 Kobiety 4 000 31 8 000 38 8 000 36 6 660 35 Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 14. — Gazowanie więźniów w komorach gazowych w czerwcu było przeprowadzone 12 razy. Ginęli więźniowie wybierani w selekcjach na placach obozowych. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 177. — Polski Komitet Opiekuńczy w Lublinie w ramach akcji pomocy więźniom na Majdanku co tydzień przesyłaj 3000 kg chleba, 500 kg grochu i 300 kg płatków owsianych. Ponadto co 2 tygodnie przesyłano lekarstwa. Mimo wzrostu liczby osób na Majdanku władze oficjalnie stwierdzały obecność 3000 więźniów. W związku z tym przesyłano artykuły dla 3000 osób. Udzielona też została 40 osobom zwolnionym z obozu doraźna pomoc żywnościowa w postaci kawy, chleba lub porcji zupy. Polski Czerwony Krzyż przesłał dla więźniów 5429 paczek żywnościowych. A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 18; AAN, RGO 75, s. 105—106. 1943 LIPIEC im — Powstała w obozie konspiracyjna komórka AK. J. Marszałek, Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. — Za zezwoleniem Kurii Biskupiej w prymitywnych warunkach obozowych katoliccy kapłani — więźniowie w ścisłej tajemnicy odprawiali msze i spowiadali więźniów. Komunikaty przekazywano do obozu przy okazji dostarczania leków przez Polski Czerwony Krzyż. A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII,. s. 23. 1 VII — Zostały podniesione stawki za dzienną pracę więźniów w obozie. Za pracę robotnika wykwalifikowanego płacono 4 RM, a za pracę kobiety i robotnika niewykwalifikowanego 3 RM. Pieniądze te pobierała komendantura obozu. AGKBZH, Proces Maurera, t. 12, s. 55. — Zatrudniona została w charakterze dozorczyni w FKL Alice Orłowski. APMM, Majdanek, I d 32, s. 27. — Przywieziono Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 5, k. 28, vol. 7, k. 80, vol. 21, k. ^5. vol. 30, k. 26, vol. 34, k. 51. 2 VII — Firma Tesch zawiadomiła komendanturę obozu, że nie może podać ścisłego terminu przesłania pierwszej części zamówionego cyklonu В w związku z przeciążeniem producenta olbrzymią ilością zamówień. APMM, Majdanek, I d 2, vel. 1, s. 34. — Przybył transport chłopów z całymi rodzinami ze wsi Aleksandrów pow. Biłgoraj i Huty Różanieckiej pow. Zamość. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 21, k. 24, vol. 31, k. 62, vol. 52, k. 12, vol. 60, k. 7, vol. 69, k. 19; I d 26, vol. 8, k. 47, vol. 9, k. 71, vol. 12, k. 28, vol. 20, k. 47, vol. 31, k. 11. 189 1943 LIPIEC — Do obozu przywieziono zakładników aresztowanych 'w czasie obławy w Rudce Kijańskiej pow. Lublin. Umieszczono ich na IV polu. APMM, VII/252, J. Kozłowski, Pamiętnik, s. 2. — Osadzono na Majdanku 10 mężczyzn aresztowanych w Łukowie. 7 zginęło w obozie. AOKBZHL, Ankiety. 3 VII — Komendantura obozu w Oświęcimiu otrzymała od szefa Urzędu D II WVHA SS-Obersturmbannfuhrera Maurera, zawiadomienie, że z Majdanka przybędzie 3000 Żydów, z których 1500 mężczyzn będzie na pewno przydatnych dla Buna-Werke i dla Jaworzna. Na Majdanku miejsca te muszą być zwolnione dla nowo przybywających transportów. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 114. — Przywieziono kolejny duży transport mieszkańców wsi Aleksandrów pow. Biłgoraj i Ruda Różaniecka pow. Zamość. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 8, k. 57, vol. 15, k. 70, vol. 28, k. 24, vol. 41, k. 10, vol. 74, k. 6; I d 26, vol. 8, k. 90, vol. 10, k. 12, vol. 16, k. 77, voł. 18, k. 58, vol. 20, k. 5. — Komendant obozu wydał zarządzenie o wzmocnieniu kontroli pracowników cywilnych. W związku z tym żadni pracownicy cywilni nie mogli znajdować się na terenie obozu rano w godz. 6.00 — 8.00 i wieczorem po apelu. Jeden z dowódców warty powinien zawsze znajdować się przy bramie, obserwować wchodzących i wychodzących z obozu pracowników cywilnych. Teczki i podejrzane pakunki należy otwierać, a osoby przyłapane na szmuglu zatrzymywać. APMM, Majdanek, I f 17, s. 71. 5 VII — Zgodnie z rozkazem komendanta przy przyjmowaniu nowych transportów musieli być obecni: dyżurny dowódca ochrony obozu, dyżurny lekarz, ponadto dyżurny oddziału politycznego oraz magazynów mienia więźniarskiego. W przypadku dostarczenia do obozu ko- 1943 LIPIEC 190 biet musiała być także obecna dozorczyni. O nadejściu każdego transportu, bez względu na to, czy przybywał on w dzień czy w nocy, musiał być powiadomiony komendant obozu. APMM, Majdanek, I f 17, s. 73., ■— We wsi Hyże pow. Zamość oddziały hitlerowskiej policji aresztowały wszystkich mieszkańców, w tym kobiety i dzieci. Ujętych przetransportowano na Majdanek. Po kilku tygodniach zostali z obozu zwolnieni i w większości wywiezieni na przymusowe roboty do Niemiec. APMM, VII/614, J. Majdanik, Wspomnienia, s. 1—3. — Przywieziono duży transport kobiet, mężczyzn i dzieci ze wsi Łukowa pow. Biłgoraj. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 25, k. 22, vol. 34, k. 8, vol. 39, k. 19, vol. 40, k. 6, vol. 44, k. 5, 37; I d 26, vol. 8, k. 69, vol. 14, k. 108, vol. 15, k. 41, vol. 21, k. 52. 6 VII — Szef WVHA Pohl wydał dyrektywy w sprawie stałego i na bieżąco, przynajmniej raz w tygodniu, instruowania wachmanów o ich czujności i zachowaniu odpowiedniego dystansu w stosunku do więźnia. Za przestrzeganie tego zarządzenia czynił odpowiedzialnymi komendantów obozu. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, s. 61—62. — Nadszedł drugi du±j transport mężczyzn i kobiet z dziećmi ze wsi Łukowa pow. Biłgoraj. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 7, k. 53, vol. 45, k. 4, vol. 60, k. 44; I d 26, vol. 8, k. 67, vol. 14, k. 80, vol. 21, k. 92, vol. 23, k. 78, vol. 25, k. 55. 7 VII — Na zarządzenie SS-Obersturmbannfuhrera Maurera wyjechał do Oświęcimia transport 1500 więźniów Żydów, w tym 750 mężczyzn i 750 kobiet. Z meldunku, który sporządzili obozowi lekarze SS w Oświęcimiu, wynikało, że: 49 więźniów wskutek bardzo silnego osłabienia, flegmon i ciężkich przepuklin należało skierować do więźniarskiego szpitala lub do bloku dla rekonwalescentów, 277 więźniów wskutek mniejszego osłabienia fizycznego musiało pozostać w obozie w Oświę- 191 1943 LIPIEC cimiu, 224 więźniów po czterotygodniowej kwarantannie będzie można skierować do pracy w Buna-Werke, 5 więźniów zmarło po przybyciu, 2 więźniarki mają rany postrzałowe, 80 więźniarek uznano za niezdolne do pra-СУ; w tym znajduje się 28 więźniarek osłabionych fizycznie w wieku 15—17 lat, 2 więźniarki z odmą, 44 więźniarki z lżejszymi lub cięższymi okaleczeniami kończyn, 5 więźniarek z owrzodzonymi goleniami, 1 więźniarka z zapaleniem tkanki łącznej. Pozostałe więźniarki były dotknięte świerzbem. Stan ogólny zdrowia przesłanych do Oświęcimia więźniów nie był zadowalający. Za zdolnych do pracy uznano jedynie 424 więźniów i 611 więźniarek. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 112. — Przywieziono transport wysiedlonych — mężczyzn, kobiet i dzieci z obozu przejściowego w Zwierzyńcu. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 28, k. 28, 55, vol. 39, k. 41, 53, 55, vol. 42, k. 14, vol. 44, k. 6; I d 26, vol. 8, k. 15, vol. 12, k. 37, vol. 19, k. 20, vol. 20, k. 19, 41, 62, 114, 128. 8 VII — Komendant obozu zatwierdził tymczasowy regulamin wart dla oddziałów wartowniczych SS i litewskiego batalionu wartowniczego w obozie. APMM, Majdanek, I f 12, k. 9—26. — W obozie męskim, według raportu dziennego, przebywało 13 701 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Na Majdanku znajdowało się 5943 wysiedleńców z Zamojszczyzny. С Madajczyk, Generalna Gubernia w planach hitlerowskich, Warszawa 1961, s. 171. — W obozie przebywało 4564 Żydów polskich, 884 słowackich, 63 czeskich, 12 niemieckich, 12 holenderskich, 83 francuskich. APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył transport Polaków — mężczyzn, kobiet i dzieci. 1943 LIPIEC 192 APMM, Majdanek, I d 6, vol. 6, к. 52, vol. 8, к. 4, vol. 18, к. ЗО, vol. 31, к. 6, vol. 39, к. 17; I d 26, vol. 8, к. 16, 17, vol. 9, к. 58, vol. 10, к. 38. vol. 12, к. 18, vol. 19, к. 28. — Przywieziono transport 575 więźniów politycznych: TNFiemców, Holendrów i Rosjan, skierowany na Majdanek przez Sipo i SD w Równem. APMM, Majdanek, I с 2; Zbiór fotokopii, 110, k. 141. — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 1024 mężczyzn, w tym przeniesiono do KL Auschwitz (7 lipca) — 750 i do KL Sachsenchausen — 15. APMM, Majdanek, I с 2. — Komendantura obozu w Oświęcimiu otrzymała z KL Lublin zawiadomienie, że w dniu 10 lipca wyjedzie drugi transport Żydów liczący 1500 osób. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 116. 9 VII — Przywieziono transport wysiedlonych Рта-ф ków — mężczyzn i kobiet z dziećmi z pow. biłgoraj^"* go. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 28, k. 27, vol. 30, k. 14, vol. 3T; k. 56, vol. 32, k. 72, vol. 37, k. 1; I d 26, vol. 8, k. 3, vol. 14, k. 95, vol. 15, k. 38, vol. 21, k. 10, vol. 22, k. 59. — Zmarł w obozie więzień ks. Walery Kozłowski — proboszcz z Krzęcic pow. Jędrzejów, przywieziony w styczniu 1943 r. transportem radomskim. U. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 127, W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek, W: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, Warszawa 1978, z. 3, s. 157. % 10 VII — Szef Urzędu С V WVHA wydał rozkaz przebudowy pomieszczeń mieszkalnych i ustępów na polach więźniarskich obozu. Przydzielono na ten cel dotację w wysokości 2 170 000 RM. AGKBZH, Zbiór fotokopii, II 271/33. -— Komendantura obozu przesłała telegram ponaglający 193 194S LIPIEC do firmy produkującej gaz w Dessau z zapytaniem, w jakim terminie Majdanek otrzyma zamówiony cyklon B. APMM, Majdanek, I d 2, vol. s. 31. — Do obozu przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 16, k. 36; I d 26, vol. 3, k. 46. 11 VII — Do obozu przybyli Polacy — zakładnicy. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 11, k. 48; I d 26, vol. 8, k. 10. — Do obozu w Oświęcimiu przywieziono z Majdanka 763 Żydów oraz 568 Żydówek. Badania lekarskie, które przeprowadzili lekarze SS, wykazały: 1 więzień zmarł po przybyciu, 78 więźniów wymagało natychmiastowego leczenia, 65 więźniów uznano za zdolnych do lekkiej pracy, 237 za zdolnych do średnio ciężkiej pracy, 382 — za zdolnych do ciężkiej pracy, 49 więźniarek wymagało natychmiastowego leczenia, 32 więźniarki uznano za zdolne do lekkiej pracy, 103 — za zdolne do średnio ciężkiej pracy, 384 — za zdolne do ciężkiej pracy. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 117. 12 VII — Szef Urzędu С V SS-WVHA wydał rozkaz niezwłocznego przystąpienia do budowy pomieszczeń mieszkalnych dla dozorczyń w KL Lublin z przydzieleniem środków pieniężnych w wysokości 126 200 RM. AGKBZH, Zbiór fotokopii, II 271/35. — Do komendantury nadszedł telegram producenta gazu Dessauer Warkę fur Zucker und Chemisch Industrie, powiadamiający kierownika oddziału IV obozu SS--Hauptsturmftihrera A. Worstera o realizacji zamówienia na 500 kg cyklonu B. « APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 27*. — Kierownik oddziału zatrudnienia obozu w Oświęcimiu uznał stan zdrowotny przywiezionych w dniu poprzednim z KL Lublin 768 Żydów i 568 Żydówek za lepszy niż przybyłych poprzednim transportem. 13 — Kronika Majdanka 1943 LIPIEC , 194 D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 117. — Przybył transport wysiedlonych Polaków — mężczyzn i kobiet z dziećmi z obozu w Zamościu. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 5, k. 26; VII/133, Z. Filipczuk, Ankieta. 13 VII — Odszedł transport około 1000 Żydów, w tym 415 mężczyzn, do obozu w Skarżysku-Kamiennej, utworzonego przy zakładach zbrojeniowych (Hasag). APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył duży transport wysiedlonych — mężczyzn, kobiet i dzieci z Aleksandrowa pow. Biłgoraj i Rudy Ró- żanieckiej pow. Zamość. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 3, k- 24, vol. 17, k. 59. vol. 40, k. 14, vol. 47, k. 68, vol. 61, k. 62; I d 26, vol. 23, k. 12. — W aktach OPUS sporządzono informacje, że w poprzednich dniach tego miesiąca przybyło do obozu na Majdanku około 8000 nowych więźniów. Wszyscy rolnicy pochodzili przeważnie z pow. Biłgoraj i Zamość, w tym były kobiety i dzieci. Formowano z nich transporty po kilkaset osób i wysyłano na roboty do Rzeszy. Parę tysięcy Żydów wysłano do obozów pracy. Około 2000 osób uśmiercono w komorze gazowej. APMM, OPUS, 10, s. 3. 13 i 14 VII — W tych dniach wywieziono do lasu krę-pieckiego 100 ciężarowych aut z przyczepami po brzegi wypełnionych zwłokami ludzkimi. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 95. 14 VII — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 27, k. 18; I d 26, vol. 3, k. 21, vol. 25, k. 50. 15 VII — Ukazało się zarządzenie Urzędu D WVHA o wypełnieniu specjalnych formularzy-meldunków o wypadkach śmiertelnych radzieckich jeńców wojennych i Żydów. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 20—22. 195 1943 LIPIEC — W obozie męskim, według raportów dziennych, przebywało 12 533 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Do obozu Ravensbriick wyjechało około 500 kobiet. Wybrane więźniarki umieszczono w jednym baraku na III polu, gdzie zamknięte, przesiedziały całą dobę, po czym transport przeprowadzono na dworzec, a następnie załadowano go do bydlęcych wagonów. APMM, VII/98, A. Imach, I ja przeżyłam obozy koncentracyjne, s. 29; VII/630, H. Surowiec, Wspomnienia, s. 9. — Przywieziono więźniów z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 9, k. 19, voI. 63, k. 26; VII/125, P. Rola, Relacja. — Nadszedł transport więźniów przekazanych do obozu przez Sipo i SD w Żytomierzu. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 242. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 47 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty śmierci różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 53—56. 16 VII — W raportach obozu męskiego odnotowano przybycie 400 nowych więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 22 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. ■— Przywieziono transport mężczyzn i kobiet z Zamościa — obozu, więzienia i Rotundy. Wielu z nich po badaniach w gestapo było tak pobitych, że musiano ich umieścić w szpitalu obozowym. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 5, k. 2, vol. 60, k. 25, vol. 63, k. 20; YII/164, F. Rucińska, Relacja, s. 1 1943 LIPIEC 196 — Do obozu skierowano 172 mężczyzn z obozu w Budzyniu, w tym 27 aresztowanych w Zaklikowie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 8, k. 20, vol. 9, k. 64, vol. 12, k. 22; VII/133, S. Dziechciarski, H. Nieścior, Ankiety; VII/110, A. Zakościelny, Wspomnienie P-3427. — Nadszedł transport około 1000 mężczyzn z Nałęczowa i okolicznych wsi. APMM, VII/133, S Maciążek, Ankieta; Majdanek, I d 6, vol. 42, k. 32, тої. 43, k. 14, тої 54, к. 4, vol. 60, к. 24, тої. 69, к. 10; CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 113. 17 VII- — Przyprowadzono do obozu Żyda rosyjskiego. APMM, Majdanek, I с 2. — Zwolniono z obozu część osób wysiedlonych, w tym 357 mężczyzn. Prawdopodobnie zostali oni wysłani na przymusowe roboty do Rzeszy. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego odnotowano zgony 8 Polaków, 3 więźniów cywilnych radzieckich, jeńca radzieckiego, 3 Żydów, więźnia zastrzelonego w czasie ucieczki. APMM, Majdanek, I с 2. — Do obozu przywieziono kobiety z dziećmi ze wsi De-reżnia, pow. Biłgoraj. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 18, k. 19, 22, vol. 19, k. 49, vol. 43, k. 59. 18 VII — Przywieziono transport mieszkańców wsi Ro-galów, Ożarów, Łąki, Majdan pow. Puławy. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 8, k. 33, vol. 9, k. 39, vol. 11, k. 33, vol.'l8, k. 1, vol. 39, k. 26. 19 VII — Według raportów dziennych w obozie przebywało 3257 Żydów polskich, 883 słowackich, 63 czeskich, .11 niemieckich, 8 holenderskich, 51 francuskich, 450 greckich. 6 serbskich, 28 litewskich. APMM, Majdanek, I с 2. 197 1943 LIPIEC — Z obozu zwolniono 2 Polaków — zakładników i 2 więźniów politycznych. APMM, Majdanek, I с 2. —■ Do ,,SS Arbeitslager Lublin" przeniesiono grupę około 300 Żydów oraz Polaka. APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył transport 80 Polaków z Międzyrzeca oraz ze wsi Jagodne, Rogalów i Rudnik pow. Radzyń Pódl. CA КС PZPR,, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 3, s. 134; APMM, Majdanek, I с 2; I d 6, vol. 16, k. 5, vol. 20, k. 31, vol. 34, k. 52; I d 26, vol. 8, k. 6, ТОЇ. 15, к. 45, тої. 16, к. 82, тої. 17, к. 88, тої. 22, к. 8. — Do szpitala Jana Bożego w Lublinie przyjęto na leczenie 9 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego przyjęto 28 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 20 VII — Z obozu przejściowego w Zwierzyńcu przywieziono duży transport kobiet i dzieci. APMM, Majdanek, I d 6, тої. 41, k. 45, тої. 60, к. 17; I d 26, Тої., 13, к. 25, тої. 29, к. 6; VII/133, S. Mrówka, Ankieta. — Do magazynów Akcji Reinhard przyjęto z obozu 3900 płaszczy damskich, 2250 palt męskich, 700 płaszczy, 1450 marynarek. APMM, Akcja Reinhard, 11/10, s. 25. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 8 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego przyjęto 14 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — W „Dzienniku Polskim" w Londynie ukazała się informacja pt. „Niemcy mordują Polaków w komorach gazowych", w której jest mowa o aresztowaniach w powiatach: zamojskim, biłgorajskim, kraśnickim i hrubieszowskim. Część aresztowanych wysyłają do Niemiec, a resztę do obozu na Majdanku, gdzie Polacy mordowani są w komorach podobnie jak Żydzi. „Dziennik Polski" 1943, nr 928, s. 1.' 1913 LIPIEC 198 21 VII — Szef Urzędu С V WVHA wydał rozkaz rozbudowy baraków na terenie magazynów materiałów budowlanych (Bauhof) w obozie w Lublinie i przeznaczył na to środki finansowe w wysokości 180 000 RM. AGKBZH, Zbiór fotokopii, 11/271/36. — Komendant obozu wydał rozkaz ograniczający używanie wody z hydrantów obozowych. Za nieprzestrzeganie rozkazu więźniowie mieli być karani śmiercią. APMM, Majdanek, I f 17, s. 63. — Według raportów dziennych do obozu przybyli więźniowie: 1 Niemiec, 15 Polaków, 5 osób cywilnych radzieckich i Zyd polski. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono transport Polek. APMM, Majdanek, I d 26. — Według raportów dziennych z Majdanka do innego (nie ustalonego) obozu przeniesiono 46 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego zarejestrowano zgony 9 Polaków, 1 jeńca radzieckiego, 2 osób cywilnych radzieckich i 6 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. ■— Do szpitala Jana Bożego przyjęto ha leczenie 11 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 15 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin, 1975, s. 268—276. 22 VII ■— Nadszedł transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 11, k. 68. — Odszedł transport 46 Żydów do Radomia, w tym 21 mężczyzn i 25 kobiet. Zatrudniono ich w zakładach poligraficznych. T. Berenstein, A. Rutkowski: Żydzi w obozie koncentracyjnym Majdanek 1941—1944, „Biuletyn ŻIH" 1966, nr 58, s. 20; APMM, Majdanek, I с 2. 199 t943 LIPIEC — Z obozu zwolniono 17 Polaków — zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego zarejestrowano zgony 2 Polaków, 3 więźniów cywilnych radzieckich, jeńca radzieckiego i 10 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 8 osób zwolnionych z obozu. Do szpitala dziecięcego skierowano 9 dzieci zwolnionych z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — W „Dzienniku Polskim" w Londynie ukazała się informacja, że w obozie koncentracyjnym na Majdanku są osadzani więźniowie polityczni, osoby trudniące się szmuglem oraz wiele osób przypadkowych, schwytanych w czasie łapanek. „Dziennik Polski" 1943, nr 930, s. 2. 23 VII — Komendantura przesłała do innego (nie ustalonego) obozu 241 Polaków oraz 24 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego zarejestrowano zgon Polaka — zakładnika, 6 Polaków ■—• więźniów politycznych, 4 więźniów cywilnych radzieckich, 2 jeńców radzieckich i 12 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 10 osób zwolnionych z obozu. Do szpitala dziecięcego skie- * rowano 31 dzieci zwolnionych z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 24 VII — Poczynione zostały ustalenia w sprawie budowy głównej odwszalni obozowej. Na wniosek lekarza obozowego SS-Hauptsturmfuhrera Blankego zaprojektowano też ambulatorium, pralnię i odwszalnię dla pola rewirowego. Na polecenie komendanta obozu Florstedta polem rewirowym miało zostać pole V, a nie I. W związku z tym dokonano odpowiednich poprawek na planie. 1943 LIPIEC 200 Zaprojektowano usytuowanie ambulatorium. Propozycja uzyskała aprobatę komendanta. Ponieważ budowa baraku dla ciężko chorych (S II) jako ambulatorium dla KL Lublin musiała nastąpić natychmiast, projekty opracowane przez Zarząd Budowlany w Lublinie miały zostać przedłożone w Krakowie Sturmbannfiihrerowi Schminke i Untersturmbannfuhrerowi Kalenderowi. APMM, Zbiór mikrofilmów, 816, k. 29—30. —- Przywieziono mieszkańców wsi Aleksandrów pow. Biłgoraj. W czasie przeprowadzonej pacyfikacji wszystkich mieszkańców aresztowano i zabrano do obozu w Zamościu. Po tygodniowym tam pobycie zostali przetransportowani na Majdanek. Po upływie kilku tygodni rodziny połączono i odesłano do obozu na ulicy Krochmalnej w Lublinie, skąd wszystkich wysłano na przymusowe roboty do Rzeszy. W aktach obozowych zostali odnotowani jako zwolnieni z obozu. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 47, k. 14; I d 26, vol. 19, k. 30; VII/547, J. Kusiak, Zeznanie, s. 1. — Szpital Jana Bożego przyjął na leczenie 15 osób zwolnionych z Majdanka. W szpitalu dziecięcym umieszczono 9 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 25 VII — W raportach dziennych obozu męskiego zarejestrowano zgon: 2 Polaków — zakładników, 2 Polaków — więźniów politycznych, 3 więźniów cywilnych radzieckich, 3 więźniów Żydów. APMM, Majdanek, I c 2. — Zagazowano grupę dzieci pochodzących ze spacyfi-kowanych terenów Zamojszczyzny, matki wysłano do Rzeszy na przyrnusowe roboty. AGKBZH, OKBZHL, 191, k. 38. 26 VII — Ukazał się rozkaz specjalny noszenia przez esesmanów broni zawsze gotowej do strzału. W restauracjach i innych lokalach na terenie miasta nie należało jej nigdy odkładać. APMM, Majdanek, I f 17, s. 61. 201 1943 LIPIEC — Esesmanom wydano zakaz picia alkoholu w czasie służby. Przypadki szczególne wymagały zezwolenia komendanta obozu. APMM, Majdanek, I f 17, s. 17. — Przeniesiono 13 więźniów z obozu koncentracyjnego Flossenbtirg. APMM, Zbiór mikrofilmów, 110, k. 16. — Na II polu odbyła się kaźń. Przez cały dzień bito wszystkich 80 więźniów pracujących w magazynie odzieżowym. Wszystkim zadawano pytania, czy sprzedają odzież z magazynu, czy mają pieniądze itp. Bez względu na odpowiedź każdy dostawał niezliczoną ilość razów. Biło 20 esesmanów na zmianę, m. in. więzień Dębski dostał 208 batów. Zmaskarowanymi ludźmi zaopiekowali się dr Zambrzycki i dr Kolanowski. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 219. — Zarząd Miejski w Lublinie polecił parafii św. Pawła wystawić akty zgonu dla 89 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 61—68. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 9 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 2f dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 27 VII — Stan liczbowy obozu męskiego wynosił 10 659 osób. APMM, Majdanek, I с 2. ■— Przybył transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 34, k. 44; I d 26, vol. 15, k. 79. — W czasopiśmie konspiracyjnym Armii Ludowej „Wieś" ukazała się wiadomość, że na Majdanku specjalnie przywieziono piasek i rozdano mleko grupie dzieci, by je fotografować przy zabawie i karmieniu. W rzeczywistości dzieci w obozie żyją w zastraszających warunkach i, jak wynika z doniesień, są tam tracone w 1913 LIPIEC 202 komorach gazowych. Na skutek uszkodzenia krematorium trupy pomordowanych w obozie są przewożone do lasu krępieckiego, gdzie płoną na wielkich stosach spaleniskowych. W obozie miała miejsce masakra Żydów, którzy nie chcieli wejść do komory gazowej na stracenie. Zamojszczyzna — Sonderlaboratorium SS, pod red. C. Madaj- czyka, Warszawa 1977, t. II, s. 122. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 13 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 24 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — „Dziennik Polski" w Londynie przekazał wypowiedź ministra Bonaczyka o mordowaniu na Majdanku gazem ludności wysiedlonej z Zamojszczyzny. „Dziennik Polski" 1943, nr 934, s. 4. 28 VII — Do obozu przybył transport Polek. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 14, k. 4. — Szpital Jana Bożego przyjął na leczenie 9 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 14 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła w Lublinie o śmierci 60 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, v,ol. 3, s. 69—191. 29 VII — Oddziały wartownicze otrzymały rozkaz komendanta stwierdzający, że na skutek ponownego włamania się do jednego z baraków-magazynów, pomimo wystawionych posterunków obok miejsca włamania, zakazuje się wartownikowi z psem, pod groźbą najcięższej kary, zatrzymywania się choćby na minutę przy innych posterunkach. Może jedynie udzielić informacji o swoich spostrzeżeniach zwierzchnikowi, jednak w żadnym wypadku nie powinien się zatrzymywać. APMM, Majdanek, I f 17, s. 53. 203 1943 LIPIEC — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 17 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Do obozu męskiego przybyło: 3 Polaków, 3 więźniów cywilnych radzieckich, 50 Niemców z obozu w Buchen-waldzie. APMM, Majdanek, I с 2. — W czasie pacyfikacji wsi Szperówka k. Szczebrzeszyna aresztowano wszystkich mężczyzn. Doprowadzono ich do obozu w Zwierzyńcu, a następnie przewieziono na Majdanek. APMM, VII/648, K. Sawie, Wspomnienia, s. 3. — Przeprowadzono ścisłą rewizję więźniów na III polu. APMM, OPUS, 9, s. 10. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 11 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 121—212. 30 VII — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 27 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Do obozu skierowano 29 Polaków, Niemca i 5 Ukraińców. APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył transport ok. 700 mężczyzn, kobiet i dzieci z obozu w Zamościu. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 18, k. 46, vol. 73, k. 28, vol. 74, k. 25, vol. 75, k. 39, vol. 76, k. 19; I d 26, vol. 9, k. 27, vol. 14, k. 53, voL 17, k. 60, vol. 28, k. 53; VII/489, A. Kuraś, Wspomnienia, s. 10. — Odszedł transport 492 Polaków do obozu w Buchen-waidzie. APMM, VII/133, A. Bryński, E. Chomicki, Z. Godlewski, Ankiety. 1943 LIPIEC 204 — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 4 więźniów zmarłych w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 213—220. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 4 osoby zwolnione z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 5 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 31 VII — Nadszedł transport 150 Polaków — kobiet i mężczyzn z Białegostoku. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 329. •— Przywieziono transport polskich kobiet i mężczyzn. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 7, k. 27, тої. 12, k. 35, vol. 34, k. 55, vol. 35, k. 18, vol. 49, k. 48; I d 26, vol. 12, k. 61, vol. 14, k. 71, vol. 19, k. 17, vol. 20, k. 45, тої. 21, к. ЗО. — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 10 693 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. •— Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci więźnia w KL Lublin w dniu 27 maja. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 221—222. — Do szpitala dziecięcego przyjęto 2 dzieci zwolnionych z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268:—276. 16—31 lipca ■— Dzieci polskie przywożone na Majdanek masowo były mordowane w komorach gazowych. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 8, k. 211. 31 VII — Biskup Diecezji Lubelskiej ks. dr J. Kruszyński — wystosował memoriał do gubernatora dystryktu lubelskiego — Wendlera, w którym przedstawił bardzo szczegółowo sytuację Polaków na Lubelszczyźnie w związku z rozpoczętą pacyfikacją i akcją wysiedleńczą. 205 1943 LIPIEC Jednocześnie prosił o zwolnienie z więzień osadzonych tam bezpodstawnie, a w szczególności matek z dziećmi. Do memoriału dołączona została lista imienna 54 księży diecezji lubelskiej, zamordowanych w więzieniach i obozach koncentracyjnych w latach 1939—1943. Archiwum Diecezji Lubelskiej, Okupacja XXI. W lipcu — Średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła ogółem 22 300 osób, w tym 12 300 mężczyzn i 10 000 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 18. — O rozmiarach wysiedleń na Lubelszczyźnie może świadczyć fakt, że liczba więźniów Polaków z chwilą rozpoczęcia pacyfikacji wzrosła z ok. 3000 do 15 000. Do obozu zostali przywiezieni mieszkańcy następujących miejscowości: Aleksandrowa, Babic, Bidaczowa, Dąbrowicy, Dereżni Majdańskiej, Huty, Huty Różanieckiej, Księżopola, Lipowca, Łukowej, Łowczy, Majdanu, Pasieki, Rudy Różanieckiej, Ułazowa, Woli Różanieckiej i wielu innych. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/1, t. 34, k. 190; 202/111, t. 8, k. 211; APMM, I d 6. W obozie przebywało w tym czasie około 4000 dzieci z Lubelszczyzny. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 8, k. 211. — W końcu lipca zaprzestano palenia zwłok w lesie krę-pickim. Ciała pomordowanych spalano na stosach obok krematorium. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 97—98. — W lipcu PKO przekazał za pośrednictwem PCK do obozu 15 150 kg chleba do indywidualnego rozdania oraz 2500 kg grochu, 500 kg fasoli, 1400 kg płatków owsianych, 800 kg pęcaku oraz przez ostatnie dwa tygodnie 250 1 mleka dla dzieci przebywających na Majdanku. 22 osobom zwolnionym z obozu udzielono doraźnej po- 1943 SIEKPIESt 206 mocy. PCK przekazał do obozu 6868 paczek żywnościowych. A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 29. — W miejscowości Kalinówka pod Lublinem żandarmeria niemiecka zarekwirowała produkty żywnościowe przeznaczone dla więźniów Majdanka. Zebrane przez komendanta AK rejonu Rybczewice były transportowane do dyspozycji OPUS-u w Lublinie. Po tygodniu starań Ireny Antoszewskiej (OPUS), występującej oficjalnie jako przedstawiciel RGO, żywność została odzyskana i przesłana w paczkach do obozu. APMM, VII/633, I. Rembarz, Relacja, s. 21—22. 1 VIII — W raportach dziennych obozu męskiego wykazano 10 891 więźniów. Liczebność więźniów — mężczyzn i kobiet — w obozie według danych OPUS wynosiła — 14 822 osoby. Prawdopodobnie była to liczba Polaków. APMM, OPUS, 9, s. 5; APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył transport wysiedlonych mężczyzn i kobiet z obozu w Zwierzyńcu. APMM, VII/133, T. Dąbrowski, S. Chwiejczak, S. Wróbel-Ra-szowska, Ankiety. — Przywieziono Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, VII/133, A. Korolczuk, Ankieta. 2 VIII — Doktor Andrzej Skrzyński, stały delegat RGO na dystrykt lubelski, został przyjęty przez gubernatora lubelskiego Wendlera na konferencji z udziałem szefa sztabu dowódcy SS. Na konferencji tej gubernator miał oświadczyć, że dalsze wysiedlenia zostaną wstrzymane, a obozy przejściowe rozwiązane. Ponadto zaprzestanie się wysyłek poza ujętymi w pacyfikacjach na przymusowe roboty do Rzeszy. Jednocześnie ustalono, że z obozu na Majdanku, z Zamościa i Zwierzyńca wypuszczone zostaną kobiety, dzieci i niezdolni do pracy. Rozlokuje się 207 1943 SIERPIEŃ wszystkich po gminach pow. radzyńskiego i puławskiego. Ogółem przewidziano do zwolnienia 7200 osób. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 154, 155. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 126 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 223—268. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 2 osoby zwolnione z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 3 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 3 VIII — Obersturmfuhrer Grosch sporządził dla Urzędu С II WVHA sprawozdanie o warunkach sanitarnych w obozie, w którym na wstępie poinformował, że pole V zostało przewidziane na pole rewirowe. Budowa sanitariatów w barakach pola I i II została zakończona. Jeńcy radzieccy, inwalidzi, zajmują jedną połowę pola II, oddzieloną tymczasowo ogrodzeniem z drutu kolczastego. W dwu pierwszych blokach leżą ciężko chorzy jeńcy. Znajdujące się tam laboratorium jest bardzo prymitywne. Grosch proponował dalej, by zainteresować Urząd Sanitarny i zorganizować w obozie warsztaty ortopedyczne, gdzie jeńcy mogliby sami wyrabiać protezy. Nadmienił jednocześnie, że w obecnym stanie rzeczy stworzenie dla celów propagandowych obozu dla jeńców rosyjskich, inwalidów, skazane jest na niepowodzenie. Ponadto budowa nowego ambulatorium na V polu rewirowym została wymieniona jako najpilniejsza. Główna trudność, na jaką wskazywano w sprawozdaniu, tkwiła w niedostatecznym zaopatrzeniu obozu w wodę. W związku z tym wyznaczone zostały nowe wiercenia głębinowe we wschodniej części obozu. Ukończenie prac planowano w ciągu 1-2 miesięcy. APMM, mikr. 816, k. 25—27. — Administracja KL Lublin przesłała Inspektoratowi Budowlanemu SS i policji w GG w Krakowie do zatwierdzenia wniosek na wyroby walcowane i cynk, potrzebne 1943 SIERPIE!* 208 do uzyskania w firmie Testa potrzebnego sprzętu i materiałów dezynfekcyjnych. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 52. ■— Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 19, k. 18. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił porafię św. Pawła o śmierci 87 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 269—286. 4 VIII — Przywieziono duży transport więźniów skierowany do obozu przez władze policyjne w Białymstoku. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 38, k. 32, vol. 62, k. 42; Zbiór fotokopii, 110, k. 311. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 4 osoby zwolnione z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 4 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — Przedstawiciel Polskiego Komitetu Opieki Janina Suchodolska uzgodniła ostatecznie z szefem sztabu dowódcy SS i policji w Lublinie sprawę zwolnień z obozu na Majdanku wysiedleńców z Zamojszezyzny. Stan zdrowotny uwięzionych i ich wysoka śmiertelność wymagały przyspieszenia terminu zwolnienia i rozwiezienia po wsiach. Przedstawiciel Centrali Przesiedleńczej w Zamościu zgodził się na przyspieszenie zwolnień pod warunkiem, że wszystkie formalności zostaną załatwione, a w szczególności zostaną wypisane zaświadczenia zwolnienia (Entlassungsbescheinigung) i sporządzone listy zwolnionych. Zaproponowaną przez RGO pomoc przyjęto i zgodzono się na to, by osoby zwolnione z Majdanka udały się do punktu dożywiania, a stamtąd dopiero po spożyciu posiłku i poddaniu szczepieniom ochronnym przeciw tyfusowi, czerwonce oraz co najmniej po 6-go-dzinnym odpoczynku, udały się na dworzec do swego pociągu. Zgodzono się na obecność lekarza PCK i sanitariuszy przy przejmowaniu zwolnionych z obozu. Dzięki ofiarnej pracy wielu ludzi zdołano wszystkie potrzeb- 209 1943 SIERPIEŃ ne zestawienia wykonać na czas. Poczynione też zostały przygotowania na przyjęcie wysiedleńców. Uzyskano przydział wagonów i podwód oraz przepustki dla konwojentów. W myśl uzgodnionego planu z przedstawicielem Komisji Wysiedleńczej przyjęcie zwolnionych miało się odbyć w następujących terminach: 9 VIII — 4 transporty — 800 osób; 10 VIII — 6 transportów — 850 osób; 11 VIII — 5 transportów — 1450 osób; 12 VIII — 1 transport — 100 osób; 13 VIII — 3 transporty — 400 osób. Razem miało zostać zwolnionych z Majdanka 3600 osób. WAPL, RGO 19, s. 12. 5 VIII — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 50, k. 46, vol. 52, k. 8, vol. 74, k. 36; I d 26, vol. 7, k. 14, vol. 12, k. 20, roi. 28, k. 7. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 1 osobę zwolnioną z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 4 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk", Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 3 więźniów w KL Lublin w dn. 23 lipca. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 289— 294. 6 VIII — Stan liczbowy więźniów obozu według danych OPUS wynosił: 6100 więźniów radzieckich, 5000 Żydów, 5000 Polaków, 7200 Polek z dziećmi, 2000 więźniarek radzieckich z dziećmi i 1000 Żydówek. APMM, OPUS, 9, k. 1. — Przywieziono 2 jeńców radzieckich skierowanych przez władze policyjne w Kielcach. APMM, Majdanek, I d 14, k. 15. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 61 więźniów w KL Lublin w miesiącu lipcu. APMM, Władze okupacyjne, V1713, vol. 3, s. 295—418. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 4 osoby 14 — Kronika Majdanka 1943 SIERPIEŃ 210 zwolnione z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano dziecko zwolnione z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 7 VIII — W raportach dziennych obozu męskiego wykazano 11 159 osób, w tym 3791 Polaków, 4084 Żydów, 142 Niemców, 1873 jeńców radzieckich, 977 więźniów cywilnych radzieckich i 292 Ukraińców. APMM, Majdanek, I с 2. \ — W raportach dziennych obozu męskiego odnotowano przybycie do obozu 36 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Skreślono z ewidencji obozu 25 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. — Komendantura obozu przekazała 1 więźnia władzom policyjnym w Białymstoku. APMM, Majdanek, I d 15, k. 10. — Przywieziono 260 mężczyzn i kobiet z Berdyczowa i Żytomierza. APMM, Majdanek, I d 14, k. 16—17. — Nadszedł transport 202 osób — kobiet i mężczyzn z więzienia w Białymstoku. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 21, k. 29, vol. 33, k. 2, vol. 61, k. 14; I»d 14, k. 18—19; I d 26, vol. 7, k. 28, vol. 13, k. 50, vol. 21, k. 87, vol. 25, k. 29, vol. 29, k. 53; Zbiór fotokopii, 110, k. 310. — Konspiracyjna komórka AK opracowała i przekazała dla Komendy Okręgu szczegółowy plan obozu z naniesionymi wszystkimi obiektami i obszerną legendą. W załączeniu do planu podane zostały dane liczbowe esesmanów: m. in. w komendanturze zatrudnionych było 240 osób. W poszczególnych kompaniach wartowniczych pełniło służbę: I — 240 osób, II — 180, III — 165, IV — 185, V — 200. Wymienieni zostali także dowódcy kompanii: Martin Melzer, Karl Ulbricht, Wilhelm Siegmann, Rudolf Walter, Arnold Brendler, Kurt Volkmann, Wilhelm Haertel, Alois Kurz, Josef Leipold. APMM, OPUS, 14, k. 1—2. 1943 SIERPIEJ* — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św, Pawła o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 23 czerwca. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 423. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 1 osobę zwolnioną z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 8 VIII — Odszedł transport 217 więźniów — prawdopodobnie do obozu w Mauthausen. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, s. 23—30. 9 vni — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 21, k. 98. 7^ГЛУІе/іопо 3 więźniów z więzienia na Zamku. APMM, Majdanek, I d 15, k. 8. — Zwolniono z obozu 399 osób wysiedlonych z Zamoj-szczyzny. Opuścili oni bramę Majdanka o godz. 8.00. Chorzy i słabi zostali przewiezieni samochodami, reszta zas przeszła pieszo na plac przy ul. Młyńskiej 15. Po przeprowadzeniu badań lekarskich 17 osób odwieziono do szpitala, reszta, zaopatrzona w suchy prowiant, została przewieziona pociągiem do Minkowic, gdzie otrzymała opiekę od przedstawicieli gminy Mełsiew WAPL, RGO, 56, s. 108. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 17 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego przyjęto 19 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 30 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 425—484. iiLY111 — Na Pierwszym polu więźniarskim przebywała 2500 mężczyzn. APMM, OPUS, 10, s. 11. 1943 SIERPIEŃ — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 14, k. 34. — Odszedł z obozu w nieznanym kierunku transport 57 więźniów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, s. 31—32. — Zwolniono 32 kobiety skierowane wcześniej do obozu transportem lwowskim. APMM, VII/3, Z. Pawłowska, Pamiętnik, s. 9. — Zwolniono z obozu 441 osób wysiedlonych z Za-mojszczyzny. Zaopiekowali się nimi przedstawiciele PKO i PCK. Po nakarmieniu i szczepieniu ochronnym .zostali przewiezieni grupami do miejscowości: Konopnica, Jastków, Brzeziny, Piaski, Jaszczów w pow. Lublin. WAPL, PKOL, 19, s. 12—14. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 28 czerwca. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, voL 3, s. 485. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 58 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego przyjęto 111 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 11 VIII — Naczelny lekarz obozu M. Blankę zwrócił się do administracji obozowej z żądaniem dostarczenia większej ilości cyklonu B, nieodzownego do dezynfekcji obozu męskiego i kobiecego. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 18. — W raportach dziennych obozu męskiego wykazano 11 227 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — W obozie męskim przebywało 4239 Żydów, w tym 2800 polskich, 878 słowackich, 63 czeskich, 11 niemieckich, 7 holenderskich, 50 francuskich, 413 greckich, 6 serbskich i 11 litewskich. APMM, Majdanek, I с 2. 213 1943 SIEKPIENT — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 66, fc. зі; i d 26, v©L 2, k. 28. —■ Z obozu zwolniono 915 osób wysiedlonych z Żarno jszczyzny. Zaopiekowali się nimi przedstawiciele PKO i PCK. Po nakarmieniu i szczepieniu ochronnym zostali rozwiezieni grupami do mejscowości: Bełżyce, Bychawa, Krzczonów, Piotrowice, Wojciechów pow. Lublin. WAPL, PKOL, 19, s. 12—14. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 41 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 57 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 12 VIII — Administracja obozu skierowała do firmy Tes-ta ponaglające pismo o przysłanie dalszych 1500 puszek cyklonu В potrzebnego do nieodzownej i bezzwłocznej i dezynfekcji obozu. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 16. — Oddział IV obozu powiadomił lekarza obozowego o i trudnościach z uzyskaniem cyklonu В w związku z nalotami na Hamburg. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 17. \ — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 65, k. 15. — Zwolniono z obozu 85 osób. Zaopiekowali się nimi przedstawiciele PKO i PCK. Po nakarmieniu i szczepieniu ochronnym przewieziono ich do Spiczyna pow. Lublin. WAPL, PKOL, 19, s. 12—14. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 11 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 27 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 13 VIII — Wydany został rozkaz nakazujący esesmanom Ł943 SIEBPIEST 214 udającym się na urlop lub wyjeżdżającym służbowo zabieranie ze sobą broni, za którą ponoszą odpowiedzialność. APMM, Majdanek, I f 17, s. 45. — Komendant wydał dyrektywy w sprawie posterunku SS przy bramie wejściowej do obozu: wartownik w czasie służby zawsze powinien posiadać przy sobie broń, nie wolno mu siedzieć przy budce kontrolnej ani opuszczać swego stanowiska, informacji powinien udzielać szybko i sprawnie, w budce kontrolnej mogły zatrzymywać się jedynie osoby załatwiające sprawy służbowe. APMM, Majdanek, I f 17, s. 49. — W ewidencji obozowej zanotowano zmniejszenie się liczby mężczyzn o 137. APMM, Majdanek, I с 2. — Z więzienia na Zamku lubelskim przywieziono ok. 100 więźniów — mężczyzn i kobiet. Z nieznanych powodów wszyscy zostali oznaczeni czerwonymi punktami, które były przeznaczone dla osób podejrzanych o ucieczkę. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 1, k. 39, vol. 23, k. 12, voL 69, k. 53, vol. 71, k. 10, vol. 77, k. 13; VII/133, T. Czajka, S. Iwanek, T. Kaszubski, Ankiety. — Z obozu zwolniono 266 osób wysiedlonych z Za-mojszczyzny. Zaopiekowali się nimi przedstawiciele PKO i PCK. Po nakarmieniu i szczepieniu ochronnym zostali przewiezieni grupami do Ludwina, Łęcznej i Lubartowa w pow. Lublin. WAPL, PKOL, 19, s. 12—14. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 39 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 31 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 14 VIII — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 11 366 osób, w tym 3860 Polaków, 4202 Żydów, 142 Niemców, 1882 jeńców radzieckich — inwali- 215 1943 SIERPIEŃ dów, 987 więźniów cywilnych radzieckich, 293 Ukraińców. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 23 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Z obozu wywieziono transportem 3 więźniów do KL Neuengamme. APMM, Majdanek, I с 2. 15 VIII — Do komendanta obozu nadeszło pismo szefa Urzędu D WVHA w sprawie ujednolicenia meldunków o zgonach więźniów. AGKBZH, Proces Pohla, t. 6, s. 10—12. — Przybył transport Żydów z Rawy i Warszawy. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 20, k. 27; Zbiór fotokopii, 110, k. 317; F. Jackiewicz, Byłem więźniem Majdanka, Lublin 1967. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 6 sierpnia. APMM, Władzę okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 487. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 1 osobę zwolnioną z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 1 dziecko zwolnione z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 16 VIII — Nadszedł transport około 500 Polaków — kobiet i mężczyzn z Białegostoku. APMM, VII/133, Z. Klimkiewicz, Ankieta. — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 100 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 5 osób zwolnionych z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 1943 SIERPIEŃ 216 - Zmarła, więźniarka Adela Maksymowicz — kierowniczka szkoły w pow. śniatyńskim. Przywieziona była do obozu z mężem i 15-letnim synem w lutym 1943 roku. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, k. 815; B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 158. 17 VIII — Przywieziono transport mężczyzn z terenów ZSRR. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 2, k. 9, vol. 64, k. 44, vol. 69, k. 43. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 63 więźniów w KL Lublin. Jednocześnie zawiadomiono parafię św. Jana o zgonie 13 więźniów KL Lublin w dniach 1—8 sierpnia 1943 r„ APMM, Majdanek, VI/13, vol. 1, s. 5—29, vol. 3, s. 491—618. 18 VIII — Według raportów OPUS-u w obozie pozostaje osadzonych ok. 7 tys. Polaków i ok. 3 tys. Żydów. APMM, OPUS, 10, s. 7. — Przywieziono transport mężczyzn. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 23, k. 3, vol. 49, k. 11. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Jana o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 19 marca 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 32. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 2 osoby zwolnione z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — Przez stację w Treblince przejechał w kierunku na Lublin transport liczący 32 wagony. Wiezieni nim byli na Majdanek Żydzi z getta w Białymstoku. F. Ząbecki, Wspomnienia dawne i nowe, Warszawa 1977, s. 96. 19 VIII — Szef sztabu dowódcy SS i policji dystryktu lubelskiego skierował do zamojskiej placówki Centrali Przesiedleńczej zapytanie o liczbę Polaków wysiedlonych i osadzonych na Majdanku. Z dokumentu otrzy- 217 1943 SIERPlEtf 'manego przez wydział spraw wewnętrznych wynikało, że z obozu zwolnionych zostało 3600 Polaków. Ponieważ akcją zwolnienia, jak wynika z informacji Polskiego Komitetu Pomocy, objętych zostało 2400 osób niezdolnych do pracy, chodziło o wyjaśnienie, gdzie znajduje się pozostałych 1200 Polaków umieszczonych na liście do zwolnienia. Hans Hófle prosił o nadesłanie wyczerpującej informacji w tej sprawie, która, jak się wyraził: „nie sprzyja propagandzie wobec Polaków". WAPL, Centrala Przesiedleńcza, s. 161; Zamojszczyzna — Son-derlaboratorium SS, pod red. С Madajczyka, Warszawa 1977, t. II, s. 172. — W raportach dziennych obozu męskiego wykazano 10 635 osób. APMM, Majdanek, I с 2. — Przyprowadzono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, voł. 9, k. 47, vol. 33, k. 27, vol. 41, k. 56, vol. 61, k. 51, vol. 67, k. 29. — W raportach dziennych obozu męskiego skreślono z ewidencji 14 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Jana o śmierci 9 więźniów w KL Lublin w dn. 6—9 sierpnia 1943 r. oraz parafię św. Pawła o śmierci 17 więźniów w KL Lublin w miesiącu sierpniu. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 33—49, 661—695. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 6 osób zwolnionych z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 3 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — Do magazynów Akcji Reinhard przy ul. Chopina 27 przekazano z obozu 1800 płaszczy damskich i 2900 sukienek. APMM, Akcja Reinhard, U/150. 19 VIII — Przez stację w Treblince przejechał w kierunku na Lublin transport liczący 40 wagonów. Wiezie- / ?S.f .0- *І«3 WI 9 r/ ■ N OcTn ^ OOOW 1943 SIERPIEŃ 218 ni nim byli na Majdanek Żydzi z getta w Białymstoku. F. Ząbecki, Wspomnienia dawne i nowe, Warszawa 1977, s. 96. 20 VIII — W ewidencji obozowej odnotowano wzrost liczebności obozu męskiego do 13 589 osób, w tym 6065 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono transport 2031 Żydów z getta w Białymstoku. APMM, Zbiór fotokopii, 31. — Nadszedł transport 246 więźniów z więzienia w Białymstoku. Zawiadomienie o nadejściu tego transportu od dowódcy policji bezpieczeństwa i SD na okręg białostocki nadeszło 17 sierpnia. APMM, Majdanek, I f 5, s 339. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 1 osobę zwolnioną z Majdanka. Do szpitala dziecięcego przyjęto 2 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 21 VIII — Sporządzona została notatka z kontroli warunków sanitarnych w KL Lublin przez SS-Untersturm-fuhrera Birkigta z Urzędu С III WVHA, z której wynika, że potrzebne ambulatorium dla rewiru więźniarskie-go jeszcze nie zostało zrealizowane. Prace przy ukończeniu krematorium przeciągają się, ponieważ wyjechał monter, a drugi nie został jeszcze przez firmę Kori przysłany. Pole II ma zostać obozem dla Rosjan. Obecnie baraki te zajmują inni więźniowie. Lekarz obozowy SS-Hauptsturmfuhrer Blankę warunki sanitarne i ambulatorium w obozie Rosjan określił jako wystarczające. Urządzenia sanitarne w barakach na polu I i II zostały wykonane. Urządzenia na pozostałych polach były w trakcie wykonania. Przygotowane przez Urząd С II WVHA plany odwszalni i pralni znalazły uznanie. Sprawy zaopatrzenia obozu w wodę zdatną do picia zostały jeszcze raz omówione z Urzędem Higieny SS. Lekarz obozowy dr Blankę zaznaczył, że przy przebudowie pomieszczeń łaźni dla odwszalni konieczne jest wmon- 219 1943 SIERPIEŃ towanie urządzeń oczyszczających. W zaleceniach zanotowano, że Zarząd Budowlany SS musi w możliwie najkrótszym czasie dostarczyć wniosek budowlany na przebudowę odwszalni. Firma Kori musi zostać powiadomiona o konieczności ukończenia budowy pieców krematorium. APMM, mikr. 816, k. 29—31. — Na rozkaz komendanta przy budynkach łaźni (komory gazowe), stolarni i kantynie w ciągu dnia pełnili wartę dwaj, a od zmroku czterej wartownicy. APMM, Majdanek, I f 12, k. 27. — Do obozu przywieziono 5 Żydów. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 18, k. 67. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 18 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 13, s. 697—732. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 2 osoby zwolnione z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. —_ Polski Komitet Opiekuńczy wydał pismo okólne apelujące o zorganizowanie opieki lekarskiej nad zwolnionymi z obozu na Majdanku. WAPL, RGO/62, s. 492. 22 VIII — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 12 260 osób, z tego Polaków — 3253, Żydów — 5905, jeńców radzieckich — 112, jeńców radzieckich, inwalidów — 1742, radzieckich więźniów cywilnych — 958, Ukraińców — 290. APMM, Majdanek, I с 2. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 2 osoby zwolnione z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 23 VIII — Zgodnie z rozporządzeniem komendanta od- 1943 SIERPIE!*} 220 dział wartowniczy, oprócz dotychczas ustanowionych placówek, objął również wartę przy blokach komendantury. Od tej pory posterunki trwały od zapadnięcia zmroku do świtu. APMM, Majdanek, I f 17, s. 41. — Z obozu przeniesiono 3 więźniów do KL Dachau, w tym prof. Kazimierza Drewnowskiego i dra Mianowskiego. APMM, Zbiór fotokopii, 89, k. 39, 110, k. 289; OPUS, 9, s. J*. 0 — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 24, k. 88. ■— Do obozu skierowano 6 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. —■ Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 1 osobę zwolnioną z Majdanka. Do szpitala dziecięcego przyjęto 1 dziecko zwolnione z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. — „Dziennik Polski" w Londynie zamieścił informację, że w Lublinie są rozkopywane mogiły pomordowanych Polaków w latach 1939—1942, a ich szczątki palone w obozie na Majdanku. „Dziennik Polski" 1943, nr 957, s. 2. 24 VIII — Przybył transport Polaków z więzienia w Białymstoku, skierowany przez Sipo i SD. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 3, k. 3, vol. 9, k. 43, vol. 36, k. 21, vol. 59, k. 28, vol. 60, k. 19; I d 26, voŁ 15, k. 66, vol. 16, k. 62 vol. 23, k. 51, vol. 24, k. 36, vol. 30, k. 86; VII/133, M. Dubieniecki, T. Gryczan, M. Nosowicz, Ankiety; Zbiór fotokopii, 110, k. 269. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Jana o zgonie 14 więźniów w KL Lublin w dn. 11—17 sierpnia 1943 r. oraz parafię św. Pawła o śmierci 38 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 51—77, vol. 3, s. 733—810. 24 VIII — Przez stację w Treblince przejechał do Lub- 221 1943 SIERPIEŃ lina transport liczący 9 wagonów. Wiezieni nim byli na Majdanek Żydzi z getta w Białymstoku. Г. Ząbecki, Wspomnienia dawne i nowe, Warszawa 1977, s. 96. 25 VIII — Kierownik zamojskiej placówki Centrali Przesiedleńczej sporządził dla dowódcy SS i policji w dystrykcie lubelskim częściowy wykaz osób wysiedlonych i przekazanych do obozu na Majdanku. Do dnia 8 lipca 1943 r. policja przekazała 5943 osoby, a następnie 2623 osoby dostarczono z obozu w Zamościu. Z osadzonych razem 8566 osób na roboty przymusowe do Rzeszy wysłano 5578 osób. Z pozostałych 2988 więźniów przetransportowano do obozu w Zamościu 554 osoby. Na podstawie specjalnych rozkazów zwolniono 8 osób (leśnicy). Do pracy w Rzeszy przesłano dalsze 82 osoby. Zmarło 186 więźniów. Pozostałych 2160 osób zwolniono i przekazano Polskiemu Komitetowi Pomocy. Ponadto z przeznaczonych do pozostania w obozie koncentracyjnym 2623 Polaków po przebadaniu przez lubelski Ar-beitsamt zdolnych do pracy wysłano transportem liczącym 1139 osób do Rzeszy. Ustalono, że więźniowie, którzy mieli być zwolnieni i o których upominał się PKO, zostali odtransportowani i musieli być z listy przeznaczonych do zwolnienia skreśleni. WAPL, Centrala Przesiedleńcza, 1, s. 163; Zamojszczyzna — Sonderlaboratorium SS, pod red. C. Madajczyka, Warszawa 1977, t. 2, s. 181—182. — Przywieziono 109 Żydów z obsługi krematorium w obozie w Oświęcimiu. Wszyscy zostali straceni w komorach gazowych. Obóz koncentracyjny w Oświęcimiu w świetle Akt Delegatury Rządu RP na Kraj, „Zeszyty Oświęcimskie", nr specjalny/I/1968, s. 135. — Przybył transport mężczyzn z terenów ZSRR. APMM, Majdanek, I d 5, k. 15—17. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 6 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 811. 1943 SIEKPIEN 222 26 VIII — Do magazynów Akcji Reinhard w Lublinie przekazano z obozu 3000 szt. odzieży damskiej. APMM, Akcja Reinhard, II/5, 10. — Do obozu przybył transport więźniów z Witebska. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 13, k. 13, vol. 16, k. 34, vol. 21, k. 55, vol. 22, k. 75. | — Przywieziono grupę Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, voL 5, k. 23, vol. 34, k. 38. 27 VIII — Przywieziono transport więźniów z Berdyczowa, skierowanych do obozu przez Sipo i SD w Żytomierzu. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 1, k. 33, vol. 9, k. 9, vol. 32, k. 50, vol. 36, k. 61, vol. 74, k. 13. 28 VIII — Komendant obozu wydał rozkaz zabraniający esesmanom picia surowej wody i kąpania się w stawie w pobliżu wsi Dziesiąta. APMM, Majdanek, I f 17/33. — Do magazynów Akcji Reinhard w Lublinie przekazano z obozu: 103,80 m materiału na ubrania męskie, 73,20 m materiału na ubrania damskie, 70 chustek na głowę. APMM, Akcja Reinhard, 1175, 10. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 1 osobę zwolnioną z Majdanka. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276. 28 VIII — Przywieziono transport 69 Polaków z obozu w Oświęcimiu. Obóz koncentracyjny w Oświęcimiu w świetle akt Delegatury Rządu RP na Kraj, „Zeszyty Oświęcimskie", nr specjalny/I/1968, s. 136. - Do obozu skierowano grupę Polek. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 14, k. 5. 29 VIII — Przybył transport Polaków z więzienia w Zamościu. 223 1943 SIEHPIEN Terror niemiecki w Zamojszczyźnie. Materiały do dziejów Za-mojszczyzny w latach 1939—1944, Zamość 1945, s. 58. — Na III polu przeprowadzono ścisłą rewizję wszystkich więźniów. APMM, Majdanek, IV/3, s. 1. — Do szpitala Jana Bożego przyjęto na leczenie 2 osoby zwolnione z Majdanka. Do szpitala dziecięcego skierowano 5 dzieci zwolnionych z obozu. J. Wnuk, Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975, s. 268—276.. 30 VIII — Ukazał się okólnik Polskiego Komitetu Opiekuńczego do wszystkich delegatur gminnych w pow. lubelskim, w którym poinformowano, że w sierpniu zwolniono z obozu na Majdanku i przy ul. Krochmalnej w Lublinie ponad 3000 osób. Skierowano je jako tymczasowo przesiedlonych do gmin. Zgodnie z zaleceniem władz niemieckich uprzedzeni zostali, że nie wolno im bez zezwolenia powracać do dawnego miejsca zamieszkania ani przenosić się do innej gminy. Przesiedlonymi obowiązany jest opiekować się zarząd gminy, przydzielić im odpowiednie mieszkanie, zapewnić utrzymanie, zameldować. Od 1 września powinni dostać normalne karty żywnościowe. W razie choroby lub śmierci gmina winna pokryć koszty leczenia lub pogrzebu. WAPL, RGO/62, s. 492. — Około godz. 19 przekroczył bramy obozu transport z więzienia lwowskiego liczący 300 mężczyzn i 80 kobiet. Przyjęcie transporta nastąpiło dopiero następnego dnia. W czasie podróży został zastrzelony jeden więzień. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 2, k. 44, vol. 20, k. 9, vol. 43, k. 4, vol. 50, k. 42, vol. 54, k. 34; I d 26, vol. 8, k. 94, vol. 10, k. 40, vol. 16, k. 43, vol. 17, k. 27, vol. 18, k. 12; VII/613, J. Kobyliński, Relacja, s. 42; Zbiór fotokopii, 110, k. 241. — Przybył transport kobiet i mężczyzn z więzienia na Zamku. Do obozu skierowani zostali przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 19, k. 39, vol. 31, k. 54, vol. 34, 1943 SIERPIEŃ 224 к. 25, vol. 52, к. 4, vol. 60, к. 34; I d 26, vol. 12, к. 8, vol. 14, к. 21, vol. 21, к. 123; Zbiór fotokopii, ПО, к. 287. — Komendantura obozu wysłała pismo ponaglające do Testy, w którym „w związku z pilną i nieodzowną dezynfekcją obozu" upomina się o resztę z zamówionych 3000 puszek cyklonu. Jednocześnie poinformowała firmę, że w tej sprawie wysłano ponaglające pismo do producenta. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 14. W sierpniu — Dowódca załogi wartowniczej w obozie SS-Ober-sturmfuhrer Walter Langleist został odwołany z Majdanka. Na jego miejsce mianowano SS-Hauptsturmfuh-rera Martina Melzera. APMM, Majdanek, I f 12. — Średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła ogółem 18 200 osób, w tym 11 700 mężczyzn i 6500 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 18. — Na III polu przebywało dużo polskich dzieci z Żarno jszczyzny. Dzieci umierały z głodu i antysanitarnych warunków. Nocowały pod gołym niebem wraz z rodzicami. AGKBZH, OKBZHL, 196, s. 276—278. — Obóz wizytowała komisja, w skład której wchodzili wyżsi oficerowie hitlerowscy oraz osoby cywilne. Przed jej przybyciem urządzono umywalnię i wydano trochę lepsze jedzenie, a więźniów wychudzonych lub chorych „schowano" w jednym bloku. APMM, VII/151, Z. Filipczuk, Relacja, s. 9. — Z II pola usunięto na inne pola ponad 1100 więźniów, przeznaczając całe pole dla jeńców radzieckich — inwalidów wojennych. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 174. 225 1943 WRZESIEŃ — W komorach gazowych uśmiercono 400 osób wybranych w czasie selekcji. APMM, VII/65, E. Karabanik, Relacja, s. 84. — Komendantura obozu zezwoliła na otrzymywanie dowolnej liczby listów. Natomiast z obozu wolno było wysyłać tylko kartki z podziękowaniem za otrzymane paczki. APMM, OPUS, 9, k. 1. — Ogółem według danych RGO ze zwolnionych w sierpniu z Majdanka bezpośrednio skierowano do szpitali 394 osoby, co stanowi 18,7 proc. wszystkich zwolnionych. W krótkim czasie musiano jeszcze umieścić w szpitalach dalszych 140 osób, rozmieszczając ich w poszczególnych gminach. W szpitalach zmarło 183 osoby, w tym 101 dzieci do lat dwunastu. W 161 przypadkach przyczyną zgonu był tyfus plamisty. WAPL, RGO/19, s. 13. — Polski Komitet Opiekuńczy w Chełmie, Krasnym-stawie, Radzyniu i Zamościu przesłał bezpośrednio do obozu imienne paczki dla więźniów, zaś PKO w Lublinie kierował imienne paczki za pośrednictwem PCK. Ponadto każdego tygodnia przysyłano do obozu 3000 kg chleba i 500 kg grochu względnie fasoli i 300 kg płatków owsianych. AAN, RGO/75, s. 121. — RGO przekazała do obozu w miesiącu sierpniu: 10 400 kg chleba, 600 kg pęcaku, 2000 kg fasoli, 600 kg płatków owsianych oraz leki wartości 255,21 zł. W ciągu ostatnich dwóch miesięcy OPUS dostarczył więźniom 262 paczki żywnościowe. WAPL, RGO/1487; A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII. s. 29. 1IX — Komendant obozu wydał rozkaz zabraniający włączania aparatów radiowych w czasie służby. Wiadomości radiowe miały być przekazywane oficjalnie w ja- 15 — Kronika Majdanka 1943 WRZESIEŃ 226 dalni, a następnie esesmani mogli słuchać audycji z niemieckich radiostacji w swoich pomieszczeniach. Radioaparaty z pomieszczeń służbowych miały być natychmiast zabrane. W warsztatach elektrycznych więźniom wolno było pracować przy radioaparatach tylko w obecności dyżurnego esesmana. Kierownik warsztatu odpowiedzialny był za pozostawienie więźnia samego przy radioaparacie. APMM, Majdanek, I f 17, s. 19. — Obóz kobiecy przeniesiony został na I pole. W związku z tym polepszyły się warunki sanitarne. Pole V zajął szpital męski, gdzie w początkowym okresie przeznaczono dla chorych 10 bloków. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 199; APMM, 1 с 2. — Według raportów dziennych liczebność więźniów na poszczególnych polach obozowych przedstawiała się następująco: pole III — 3430 osób, pole IV — 2950, w tym 622 zakładników i 182 kobiety, pole V — 2184, w tym w szpitalu 964 i ambulansie 48 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. — W czasie przeprowadzki rewiru z I pola na V wyselekcjonowano do gazu około 400 mężczyzn. AGKBZH, OKBZHL, 196, k. 52. — Przybył transport mężczyzn z terenów ZSRR. APMM, Majdanek, I d 6. ■— Przystąpiono do ewidencjonowania transportu ze Lwowa, który przybył poprzedniego dnia. APMM, VII/613, J. Kobyliński, Relacja, s. 48. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Jana o zgonie więźnia w KL Lublin w dn. 1 sierpnia 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 79. 2 IX — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 11, k. 18; I d 26, vol. 31, k. 61, 83, vol. 22, k. 29. l 227 1943 WRZESIEŃ — Z obozu zwolniono około 300 więźniów — zakładników z IV pola. WAPL, RGO, 19, s. 10. — Z pola kobiecego zabrano do komory gazowej dzieci żydowskie. Wcześniej wszystkim więźniarkom nakazano wejść do bloków. Przed bloki żydowskie zajechały samochody, na które zabierano dzieci. Oszalałe z bólu matki czepiały się butów esesmańskich i całowały im ręce. Esesmani szukali dzieci ukrytych pod łóżkami. Stojąca w aucie Niemka zachęcała je bułkami. APMM, VII/91, Wspomnienia Anonima, s. 1. 3 IX — Przybył transport 100 Polaków z Białej Pódl. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 8, k. 8, vol. 20, k. ,66; VII/133,' J. Jaskulski, Ankieta. — Przywieziono grupę Polaków skierowanych do obozu przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 332. — Z obozu zwolniono 115 więźniów — zakładników przetrzymywanych na IV polu. APMM, Majdanek, I с 2. — Na polu III odbyła się rewizja. W blokach przeszukano prycze i zrewidowano wszystkich więźniów. APMM, OPUS, 9, s, 15. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 55 Polaków w KL Lublin. Daty zgonów różne. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 12 więźniów w KL Lublin w miesiącu marcu i sierpniu 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 81—103, vol. 4, s. 1—110. 4IX — Nadszedł transport więźniów z Nowoczerska — ZSRR. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 11, k. 100. — Zarząd Miejski powiadomił parafię św. Pawła o zgo- 1943 WBZESIESI 228 nie 7 więźniów w KL Lublin w dn. 25—27 sierpnia 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 4 więźniów w KL Lublin w dn. 26 i 27 sierpnia 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 105—111, vol. 4, s-. 111—124. 5 IX — Przywieziono transport ok. 150 Polek i Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, VII/133, W. Krawczyk, J. Stec, Ankiety. 6IX — Na polu przebywało 3663 więźniów, w tym 2052 jeńców radzieckich — inwalidów. APMM, Majdanek, I с 2. — Przybył transport więźniów z terenów ZSRR, skierowany do obozu przez Sipo i SD w Smoleńsku. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 14, k. 8, 21, vol. 15, k. 8, vol. 1, k. 20, vol. 21, k. 25: I d 26, vol. 8, k. 35, vol. 9, k. 26, vol. 13, k. 9, vol. 16, k. 70, vol. 17, k. 54; Zbiór fotokopii, 110, k. 174. 7 IX — W Głównym Urzędzie Gospodarczo-Adminis-tracyjnym SS odbyła się konferencja w sprawie przejęcia żydowskich obozów pracy w GG podległych dowódcom SS i policji przez WVHA. Uczestniczyli w niej: Obergruppenfuhrer SS Pohl, Gruppenfuhrer SS Glo-bocnik, Brigadefuhrer SS Lomer, Obersturmbannfuhrer SS Schellin, Obersturmbannfuhrer SS Maurer, Sturm-bannfiihrer SS Florstedt, Obersturmfiihrer SS Horn. Ustalono, że 10 obozów pracy podlegających SS i policji w dystrykcie lubelskim zostanie przejętych przez WVHA jako oddziały KL Lublin. Z chwilą przejęcia bezpośrednio podlegać będą Florstedtowi, więźniowie zaś osadzeni w tych obozach staną się więźniami obozu koncentracyjnego. Ponadto postanowiono, że wszystkie obozy pracy znajdujące się w GG zostaną przejęte przez Grupę D WVHA, za co odpowiedzialnym uczyniono komendanta Florstedta. Jemu polecono ustalenie liczby obozów i liczby więźniów w nich zamkniętych, straży obozowej, rodzaju produkcji oraz nawiązanie kontaktu 229 1943 WgZESIERt z ich komendantami. Potraktowano to jako sprawę bardzo pilną. AGKBZH, Proces Pohla, t. 3, s. 80—82. — Przybył transport Polaków z Ryk pow. Puławy. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 22, k. 20; I d 21, vol. 2, k. 24. — Zarząd Miejski powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 13 Polaków w KL Lublin. Podane daty śmierci dotyczą 1942 i 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 7 więźniów w KL Lublin w dn. 26— 29 sierpnia 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 113—125, vol. 4, s. 125—151. 8IX — Z obozu zwolniono 114 zakładników osadzonych na V polu. APMM, Majdanek, I с 2. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 13 Polaków w KL Lublin. Podane daty śmierci są różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 152—176. — Przez stację w Treblince przejechał w kierunku na Lublin transport liczący 31 wagonów towarowych. Wiezieni nim byli na Majdanek Żydzi z getta w Białymstoku. F. Ząbecki, Wspomnienia dawne i nowe, Warszawa 1977, s. 69. 9 IX — Nadszedł transport Polaków ze Lwowa. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 4, k. 22. 10 IX — W obozie osadzono 6 mieszkańców wsi Krasie-nin pow. Lublin, ujętych za udzielanie pomocy partyzantom i kontakty z nimi. Wszyscy zginęli na Majdanku. AOKBZHL, Ankiety. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 6 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci są różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 177—188. 1943 WRZESIESf 230 11IX — Obersturmfuhrer SS H. Rindfleisch, lekarz obozowy, zwrócił się do administracji obozowej o zamówienie większej ilości cyklonu B, ponieważ istniejące zapasy chemikaliów są prawie na wyczerpaniu. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 25. •— Polski Komitet Opieki interweniował u władz policyjnych w sprawie zwolnienia z Majdanka 45 zakładników. Dla 38 osób uzyskano zwolnienie. AAN, RGO/75, s. 150. — Przybył transport więźniów z Żytomierza i Berdv-czowa — ZSRR. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 2, k. 6, vol. 3, k. 14, 16, vol. 12, k. 12, vol. 14, k. 44, vol. 17, k. 11; Zbiór fotokopii, 110, k. 322. 12 IX — Z poła III usiłowało zbiec kilku jeńców rosyjskich. Po złapaniu trzech zarządzono apel trwający cztery i pół godziny. Dwóch więźniów na oczach wszystkich zatłuczono kijami, a trzeciego przywiązano do słupa, gdzie powoli konał. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 63. — Z obozu zwolniony został artysta malarz Albin Maria Boniecki. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 239. 13 IX — Administracja KL poinformowała lekarza obozowego o ponownej reklamacji w sprawie dostawy gazu. Ponieważ jednak zakłady przeciążone są zamówieniami i zalegają w dostawie, nie da się przewidzieć, kiedy i w jakiej ilości zostanie dostarczony ten środek do KL Lublin. W związku z tym władze obozu zalecają oszczędne gospodarowanie istniejącymi zapasami i ograniczenie prac dezynfekcyjnych do niezbędnych. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 8. — Do obozu przybył transport Polaków z Majdanu Krasienińskiego pow. Lublin. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 11, k. 101, vol. 19, k. 32. — Policja bezpieczeństwa i SD w Lublinie przekazała 231 1943 WRZESIEŃ do obozu transport Polaków z więzienia na Zamku. W skład transportu wchodził por. Jan Zaprawa-Ostromę-cki, szef oddziału I — Ogólnoorganizacyjnego w Komendzie Okręgu AK oraz jego współpracownik ppor. Andrzej Szwejcer. APMM, VII/744, J. Antoszewska-Rembarz, Materiały, s. 51—58. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie w dniu 23 lipca Polaka w KL Lublin. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 189\ 14 IX -г- Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 10 Polaków w KL Lublin w dniach 1—3 września. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 8 więźniów KL Lublin w dn. 1—3 września 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 139—153, vol. 4, s. 191—210. 15 IX — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 29, k. 19. — Przybył transport Polek z Niedźwiady pow. Lublin. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 2, k. 22. 16 IX — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 6 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą 1942 r. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 3 więźniów w miesiącu listopadzie 1942 r. i w marcu 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, Vl/13, vol. 1, s. 155—159, vol. 4, s. 211—223. 17 IX — Z obozu zwolniono grupę kobiet. APMM, VII£88, Z. Orlicz, Relacja, s. 2. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 12 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą 4 i 5 września. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 224—246. — Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmier- 1943 WRZESIEST 232 ci 5 więźniów w KL Lublin w dn. 4 i 5 września 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 161—170. 18IX — Polski Komitet Opieki zwrócił się do SS--Strumbannfuhrera H. Hofle z prośbą o wyrażenie zgody na zwolnienie z Majdanka następujących chorych więźniów: Janusza Borkowskiego, Tadeusza Kunickiego, Edwarda Ostrowskiego i Mikołaja Witoszka. WAPL, RGO/56, s. 53. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 25 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 619—660. 19IX —' Szef gestapo wydał dyrektywy w sprawie zniszczenia akt osób zmarłych w więzieniach na skutek tortur przy badaniach oraz zamordowanych w obozach koncentracyjnych. „Dziennik Polski" 1943, nr 1023, s. 2. — Przybył transport ponad 100 osób, w tym 20 kobiet z Białegostoku. APMM, VII/563, J. Zastawka, Relacja, s. 1. — Przywieziono transport więźniów ze Lwowa APMM, Majdanek, I d 21, vol. 3, k. 19, vol. 8, k. 43, vol. 17, k. 19; I d 26, vol. 8, k. 35, vol. 23, k. 3. 20 IX — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 4 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci są różne. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 1 więźnia w KL Lublin w dn. 21 marca 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 171, vol. 4, s. 247— 254. 21IX — Komendantura obozu zawiadomiła lekarza obozowego SS o mającej nadejść w najbliższych dniach przesyłce 666 puszek o wadze 1500 g cyklonu B. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 7. 233 1943 WRZESIEŃ — O godz. 18.00 rozstrzelano 23 więźniów z obsługi łaźni i krematorium. Chodziło o zgładzenie świadków zbrodni. APMM, OPUS, 12, s. 3. ■— Do służby powrócił Schutzchaftlagerfuhrer A. Thu-mann, który był przez jakiś czas nieobecny w obozie. APMM, OPUS, 12, s. 3. ■— Przywieziono 4 Polaków z Kazimierza n. Wisłą. APMM, OPUS, 12, s. 15. — Przybyło 4 Polaków ■— zakładników z Gruszki Zaporoskiej pow. Biłgoraj, aresztowanych za nieumyślne spowodowanie pożaru. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 16, k. 3; CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 11—13. — Zwolniono 4 zakładników z IV pola. APMM, Majdanek, I d 15, k. 12. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 42 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci są różne. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 6 więźniów w KL Lublin w dn. 7—11 września i 27 marca 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 173—182, vol. 4, s. 255—338. 22 IX — Schutzhaftlagerfiihrer A. Thumann przyłapał na terenie obozu robotnika cywilnego na szmuglu, za co wybił mu zęby. APMM, OPUS, 12, s. 3. •— Z obozu odszedł transport 16 więźniów do KL Bu- chenwald. APMM, Zbiór fotokopii, 88, k. 26. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 20 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci są różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 239—381. 1943 WRZESIEST 234 23 IX — Według raportów dziennych na V polu przebywało 2724 więźniów, w tym chorych na blokach rewirowych — 719. APMM, Majdanek, I с 2. —■ Przybyli więźniowie, przekazani do obozu przez Si-po i SD z Lublina, w tym 2 Polki, Rosjanka oraz 18 Rosjan. APMM, Majdanek, I d 14, k. 20, 21. — Około godziny 18 zwolniono z IV pola 103 zakładników. APMM, OPUS, 12, s. 5. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie więźnia w dniu 28 marca 1943 r. w KL Lublin. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 353. 24 IX — W obozie zaczęło się magazynowanie ziemniaków. Komando wyładowywaczy zwiększono o 100 więźniów. Praca trwała do godz. 22.00. Przy magazynowaniu pracowały dwa komanda po 300 więźniów. Jedno od 6 do 13.00,- drugie od 13.00 do końca pracy. Posiłki wydawane były na placu pracy. APMM, Majdanek, I f 17/23. — Według raportów dziennych na III polu przebywało 4019 więźniów na IV — 2849. APMM, Majdanek, I с 2. — Nadszedł transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 4, k. 14. — Z obozu zwolniono 2 zakładników z IV pola. APMM, Majdanek, I с 2. 25 IX — Według raportów dziennych na V polu przebywało 2729 więźniów, w tym 700 chorych w blokach rewirowych. APMM, Majdanek,,! с 2. 235 1943 WRZESIEŃ ■— Z obozu przeniesiony został do więzienia w Lublinie Polak, Władysław Piątek. APMM, Majdanek, I d 15, k. 13. — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 9, k. 26. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła w Lublinie o zgonie 24 więźniów Polaków w KL Lublin. Daty zgonów są różne. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci 2 więźniów KL Lublin w dn. 14 i 16 września 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 185—188, vol. 4, s. 381—427. .- 26 IX — Na Majdanek przybyła komisja złożona z osób o wysokich stopniach SS. Prawdopodobnie z Berlina. Obóz został obstawiony karabinami maszynowymi. Robotników zgrupowano i otoczono strażą. APMM, OPUS, 12, s. 27. — Rozstrzelano kilku więźniów politycznych. APMM, OPUS, 9, s. 15. ■— Według raportów dziennych na V polu więziono 2768 osób, w tym chorych w barakach rewirowych — 747. APMM, Majdanek, I с 2. — Według informacji obozowej komórki AK w blokach szpitalnych na V polu brakowało słomy. Chorzy leżeli na gołych deskach. Wzrosła w tym czasie liczba zachorowań na tyfus i choroby spowodowane zaziębieniem. Śmiertelność w obozie wzrosła o 50 proc. APMM, OPUS, 9, s. 17. — Więzień polityczny Jerzy Kwiatkowski bez podania przyczyny otrzymał tzw. Fluchtpunkt, którym oznaczano więźniów przyłapanych na próbie ucieczki z obozu. Było to białe kółko z czerwonym punktem w środku. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 242. 1943 WRZESIEŃ! 236 27 IX — Na rewirze przeprowadzono selekcję więźniów, wybierając słabych i chorych. APMM, OPUS, 10, s. 45. — Rozstrzelano kilku więźniów politycznych. AFMM, OPUS, 10, s. 45. - Przybył transport około 100 Polek z Łukowa. APMM, VII/133, A. Cegielska, Ankieta. 28 IX — Do obozu przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 2, k. 38, vol. 11, 83, 4-ої. 14, k. 11—14, 52—53, vol. 17, k. 49, vol. 24, k. 1. I d 26, vol. 14, k. 59, vol. 18, k. 34. ■— Nadszedł transport więźniów z terenów ZSRR, skierowanych do obozu przez policję w Kijowie. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 245. — Przewodniczący Głównego Komitetu Ukraińskiego W. Kubijowicz w notatce o sytuacja ludności ukraińskiej w dystrykcie lubelskim m. in. poruszył sprawę Ukraińców osadzonych w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Proponował, by wszystkich więźniów Ukraińców przenieść do osobnych baraków i przekazać ich imienną listę Głównemu Komitetowi Ukraińskiemu, ponadto przyspieszyć zwolnienie z obozu oraz zezwolić na wysyłkę paczek dla nich, ponieważ dotychczas żadnej pomocy nie otrzymywali. Zamojszczyzna — Sonderlaboratorium SS, pod red. C. Madaj-czyka, Warszawa 1977, t. II, s. 224. ■— Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 12 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą 17, 18 i 19 września 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 8 więźniów w KL Lublin w dn. 17, 18, 19 i 20 września 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 189—204, vol. 4, s. 429—451. 29 IX — Zgodnie z zarządzeniem komendanta więźnio- 237 1943 WKZESIESI wie udający się do pracy mają opuszczać obóz o godz. 6.00, a powracać o godz. 17.00. APMM. Majdanek, I f 17, s. 21. — Przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 20, k. 23, vol. 29, k. 30. •— Z obozu zwolniono 17 osób, zakładników Ordnungs- polizei. APMM, Majdanek, I d 15, k. 15. — Po raz pierwszy rozdano więźniom pocztówki, by mogli napisać do rodzin. Dostarczył je do obozu PCK. APMM, OPUS, 9, s. 17. 30 IX — W tajnym piśmie Pohl donosił Himmlerowi, że śmiertelność w 15 obozach koncentracyjnych w lipcu 1943 r. wynosiła średnio 2,23 proc, a w sierpniu tego roku 2,09 proc. stanu więźniów. Najwyższy wskaźnik śmiertelności w sierpniu 1943 r. przypadał na obóz w Lublinie i wynosił 7,47 proc. wśród mężczyzn i 4,41 proc. wśród kobiet. W tym samym miesiącu śmiertelność w obozie oświęcimskim wynosiła średnio 3,30 proc, w Dachau 0,23., w Sachsenhausen 0,7 proc, w Buchenwal-dzie 0,67 proc, w Mauthausen 1,37 proc, w Flossenbur-gu 3,25 proc, Stuithofie 1,34 proc. ogółu więźniów. Pohl meldował Himmlerowi, że duża śmiertelność w obozach zostanie zmniejszona przez wydanie specjalnych zarządzeń w kierunku polepszenia wyżywienia, wydanie cieplejszej odzieży w zimie oraz skrócenie apeli. Troska o zmniejszenie śmiertelności była podyktowana zapotrzebowaniem na siłę roboczą. AGKBZH, Proces Pohla, t. 6, s. 37—41, t. 12, k. 185. — Do obozu przysłano z Berlina obywatelkę radziecką — jeńca wojennego. APMM, Majdanek, I d 14, k. 22. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie Polaka w KL Lublin dn. 21 sierpnia 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 453. 1943 WRZESIEŃ 238 We wrześniu W miesiącu wrześniu średnio w obozie przebywało dziennie 18 100 osób, w tym 14 100 mężczyzn i 4000 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 18. — Ukończona została budowa dużego krematorium. W budynku krematorium mieściła się hala zwłok z cementową posadzką, pokój sekcyjny, hala wystawiania zwłok, magazyn koksu i biuro szefa krematorium. W głównej hali budynku znajdował się zespół pięciu pieców kre-matoryjnych, zbudowanych z cegły ogniotrwałej, połączonych podziemnym kanałem z kominem 12 m wysokości. U podstawy komina zainstalowane zostały urządzenia wyciągowe spalin napędzane silnikami elektrycznymi. W każdym z pięciu pieców można było spalać jedne lub więcej zwłok. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 8, k. 221; J. Marszałek, Budowa obozu na Majdanku w latach 1942—1944, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. IV, s. 57—*58. — Zakończono prace przy budowie zameczku średniowiecznego na II polu, mającego służyć do ozdoby. Budowa zamku trwała około trzech, czterech tygodni. Prace rozpoczęto rozkopem o powierzchna ok. 12 m2 i założeniem fundamentów. Do budowy użyto kamienia wapiennego, piachu i cementu. W fundamentach ukryto-w tajemnicy butelkę, w której umieszczono wykaz więźniów zatrudnionych przy pracy. APMM, VII/110, A. Zakościelny, Wspomnienie P-3427, s. 29.. — Na polecenie komendanta w stolarni obozowej więźniowie pracowali przy wykonaniu planu plastycznego całego obozu. Z. Hirsz, Korespondencja z Majdanka Henryka Jerzego Szczęś-niewskiego VIII 1943—IV1944, „Zeszyty Majdanka" 1967, t. II, s. 211. ■— W ramach akcji dożywiania PKO dostarczy} do obozu: 12 000 kg chleba, 1400 kg płatków owsianych, 1000 kg. 239 1943 PAŹDZIERNIK fasoli, 300 kg pęcaku, 1000 kg grochu oraz leki o wartości 510 000 zł. PCK przekazał 5167 paczek żywnościowych, OPUS — 366. WAPL, RGO, 1487; A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład Lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 18. IX — Komendantura obozu zawiadomiła firmę P. Rei-manna o wysyłce 250 kg włosów. APMM, Majdanek, I d 28, s. 7. — W pobliżu krematorium rozstrzelano kilku więźniów politycznych. APMM, OPUS, 9, s. 15. Tabela 3 Zapełnienie obozu w III kwartale 1943 r. Lipiec Sierpień Wrzesień Średnia dzienna liczba % liczba % liczba % liczba % Ogółem 22 300 100 18 200 100 18 100 100 19 550 100 65 Mężczyźni 12 300 55 11700 64 14 100 78 12 700 Kobiety 10 000 45 6 500 36 4 000 22 6 850 35 Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 18. — Przybył transport 50 Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 2, k. 1; VII/207, J. Kolek, Pamiętnik, s. 13. 2 X — Wyszło rozporządzenie H. Franka nakazujące ka- 1943 PAŹDZIERNIK 240 rać śmiercią tych wszystkich, którzy sprzeciwiają się zarządzeniom władz okupacyjnych i przeszkadzają „niemieckiej odbudowie w Generalnej Guberni". Zarządzenie to wprowadzało właściwie stan wyjątkowy ze wszelkimi jego następstwami. Wszystkie sprawy osób zatrzymanych były rozpatrywane w trybie natychmiastowym przez sądy doraźne policji bezpieczeństwa. Sądzony nie miał żadnej obrony, a sędziowie orzekali tylko karę śmierci. Wyroki wykonywane były natychmiast. W wyniku tego zarządzenia na Majdanek zaczęto przywozić tak zwane „transporty śmierci". Liczyły one po około 40 osób, w tym kobiety i dzieci. Przywożono je samochodami ciężarowymi oraz autobusami wprost do krematorium, gdzie zaraz po przybyciu skazańców rozstrzeliwano, bez uprzedniego wprowadzenia ich do ewidencji obozowej. S. Piotrowski, Dziennik Hansa Franka, Warszawa 1956, s. 59, 181; 2. Leszczyńska, Transporty więźniów do obozu na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. IV, s. 202. — Komórka konspiracyjna AK przekazała z obozu informacje dotyczące ochrony obozu, z których wynikało, że warty wystawiane były dniem i nocą. W dzień posterunki stały dokoła pól więźniarskich, granic obozu oraz w miejscach pracy więźniów. Po apelu wieczornym, kiedy więźniowie przebywali już tylko na polach obozowych, wzmacniano posterunki na wieżach wartowniczych, między którymi krążyły patrole z psami. Wokół granic obozu wystawiano tylko czujki w nie ustalonych punktach. Zmiany wart następowały o godz. 6.00, 12.00 i 16.30. APMM, OPUS, 14, s. 9. — Komendatura wydała zarządzenie o organiczaniu dni i godzin funkcjonowania łaźni dla esesmanów ze względu na oszczędność węgla. APMM, Majdanek, I d 17, s. 19. 3X — Na polu II przebywało 2200 jeńców radzieckich, inwalidów. APMM, OPUS, s. 191. j— Z magazynów obozowych wywiezione zostały rzeczy 241 1943 PAŹDZIERNIK zagrabione więźniom, w tym: ubrania, płaszcze, bielizna, buty. APMM, Akcja Reinhard, II, 12, s. 29. — Według raportów dziennych na polu V przebywało 2923 więźniów. W szpitalu obozowym przebywało 906 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. 4 X — Do obozu przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 31, k. 34. 5 X — Przybył transport 10 kobiet i 24 mężczyzn z Lublina. APMM, Majdanek, I d 14, k. 23—24, I d 21, vol. 10, k. 22. — Nadszedł transport ok. 1500 więźniów z Grodna. APMM, VII/133, J. Orlicz-Błoński, Ankieta. — „Dziennik Polski" w Londynie podał bardzo obszerną informację o ponad 100 obozach w Polsce, między innymi była tam mowa także o obozie koncentracyjnym na Majdanku. „Dziennik Polski" 1943, nr 994, s. 2. 6 X — Na III polu więźniom do lat 35 rozdano białe karty na wyjazd na roboty do Rzeszy. APMM, OPUS, 9, s> 17. — Przywieziono do obozu 8 jeńców radzieckich, skierowanych przez Sipo i SD z Radomia. APMM, Majdanek, I d 14, k. 25, 27; Zbiór fotokopii, 110, k. 169. — Do obozu skierowano Niemkę, 4 Polki i 2 Rosjanki. APMM, Majdanek, I d 14, k. 26; I d 21, vol. 3, k. 30. — Przekazano do „Sondergericht" w Lublinie 2 polskich więźniów. APMM, Majdanek, I d 15, k. 24. 7 X — Komendant polecił oddelegować z kompanii роїв — Kronika Majdanka 1343 PAŹDZIERNIK 242 gotowia podoficera do pełnienia dyżuru w niedzielę w czasie wyświetlania filmów dla esesmanów w jadalni KL. APMM, Majdanek, I f 17, s. 9. — Z obozu przekazano 2 Polaków oraz 1 Polkę w celu stawienia się przed sądem w więzieniu na Zamku w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 15, k. 25, 27. 8 X — Więźnia Herberta Ihle przewieziono na sprawę sądową do więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 15, k. 27. — Do obozu przywieziono 3 Polaków i Niemkę. APMM, Majdanek, I d 14, k. 28—^30. ■— Z obozu zwolniono 3 Polaków — zakładników. APMM, Majdanek, I d 15, k. 28, 29. — „Dziennik Polski" w Londynie poinformował, że Kierownictwo Walki Podziemnej zagroziło karą śmierci komendantom obozów koncentracyjnych, w tym i komendantowi obozu na Majdanku. ..Dziennik Polski" 1943, nr 997, s. 4. — Nadszedł transport 83 kobiet, mężczyzn i dzieci ze Smoleńska. APMM, Majdanek, I d 14, k. 31—32; I d 21, vol. 2, ,fc. 39. — Przypędzono grupę Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 65, k. 53. 10 X — Przywieziono transport Polaków z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 17, k. 73. 11 X — Dostarczono do obozu jeńca radzieckiego z Radomia. APMM, Majdanek, I d 14, k. 33. — Osadzono w obozie 15 zakładników aresztowanych 243 194Ї PAŹDZIERNIK przez żandarmerię w Opolu pow. Puławy za zlikwidowanie 22 września 1942 r. pracownika Arbeitsamtu S. Nabożnego. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86, k. 10. — Przywieziono do więzienia na Zamku w Lublinie 2 więźniów polskich. APMM, Majdanek, I d 15, k. 31. 12 X — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 86 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą przede wszystkim miesiąca września i października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 9 więźniów w KL Lublin w dn. 15 marca i 22—30 września 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 205—222, vol. 4, s. 455—621. 13 X — Odbyła się selekcja Żydów, w czasie której wybierano do komory gazowej. APMM, OPUS, 10, s. 137. — Z obozu zwolniono kilku zakładników. APMM, Majdanek, I d 15, k. 33. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 16 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą 1—4 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 4 więźniów w KL Lublin w dn. 2—4 października 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 223—230, vol. 4, s. 623—653. 14 X — „Dziennik Polski" w Londynie doniósł, że Kierownictwo Walki Podziemnej zagroziło wyrokiem śmierci SS-Obercharfuhrerowi Endersowi (sanitariusz Anton Enders) za gazowanie więźniów w obozie na Majdanku. „Dziennik Polski" 1943, nr 1002, s. 2. — Przy produkcji szczotek w Ostindustrie — w zakła- 1943 PAŹDZIERNIK 244 dach zorganizowanych na IV polu, zatrudnionych było 423 mężczyzn i 182 kobiety z dziećmi. APMM, Majdanek, I с 1. ■— Z Radomia przesłano 3 jeńców radzieckich. APMM, Majdanek, I d 14, k. 34. — W komorze gazowej uśmiercono ponad 250 Żydów wybranych w czasie selekcji dwa dni wcześniej. APMM, VII/65, E. Karabanik, Relacja, s. 84; L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 297. — Z obozu zwolniono 8 zakładników. APMM, Majdanek, I d 15, k. 35. ■— W szpitalu obozowym zmarł Piotr Jagodziński, działacz PPS, przywieziony na Majdanek z więzienia na Pawiaku. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, k. 785; J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 149. — Więźniarka Tatiana Mawrisch została przeniesiona do obozu w Berdyczowie — ZSRR. APMM, Majdanek, I d 15, k. 34. 15 X — Do obozu przywieziono Żyda. APMM, Majdanek, I d 14, k. 35. — Z obozu zwolniono ponad 100 zakładników z IV pola. O zwolnieniu ich zadecydował jakiś urzędnik hitlerowski prawdopodobnie z Ordnungspolizei, który przyjechał czarnym samochodem osobowym na IV pole obozowe. Już od początku października każdy jego przyjazd poprzedzał zwolnienia zakładników. APMM, VII/252, J. Kozłowski, Pamiętnik, s. 44. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie więźnia w KL Lublin w dniu 21 września 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 655. — W związku z zezwoleniem na dożywianie chorych •* więźniów narodowości polskiej przebywających w szpi- 245 1943 PAŹDZIERNIK talu obozowym PKO w Lublinie postanowił przekazywać dwa razy w tygodniu posilną zupę w ilości ok. 500 litrów jednorazowo dla około 800 chorych oraz około 15 1 zupy dietetycznej dla 30 chorych. WAPL, RGO/57, s. 40. 16 X — Komórka konspiracyjna przekazała z obozu wiadomość, że szef oddziałów ochrony obozu Melzer został nagle wezwany do Berlina. W związkuz tym w obozie spodziewane są poważne zmiany. APMM, OPUS, 10. 18 X — Na rewirze V pola władze obozowe poleciły przygotować spis chorych, którzy ukończyli 60 lat, i przekazać go do Schreibstuby. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 140. — Przybył transport 175 kobiet, w tym 83 Polki i 92 Rosjanki. APMM, Majdanek, I d 14, k. 36—37; I d 21, vol. 2, k. 43, 53, vol. 3, k. 43, vol. 11, k. 31, vol. 20, k. 40; I d 26, vol. 22, k. 42, vol. 28, k. 55. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 12 Polaków w KL Lublin w dniu 5 i 6 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 3 więźniów KL Lublin w dniu 6 października. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 231—236, vol. 4, s. 657—679. 19 X — Hans Frank zwołał specjalne posiedzenie z udziałem dowódcy policji bezpieczeństwa (Sipo) i SD Generalnej Guberni, SS-Oberfuhrera Bierkampa i dowódcy policji porządkowej (Orpo) gen. Grunwalda. Omawiając zbrojne wystąpienie Żydów w Sobiborze (14 X 43 г.), wskazywano na wielkie niebezpieczeństwo, jakim są żydowskie obozy pracy na Lubelszczyźnie. AGKBZH, Dziennik H. Franka. Tagebuch 1943, s. 1040. — Według raportów dziennych w obozie męskim więziono ponad 11 000 osób. APMM, Majdanek, I с 2. 1943 PAŹDZIERNIK 246 — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 26 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą 7—10 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 5 więźniów w KL Lublin w dn. 7 i 9 października. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1. s. 237—246, vol. 4, s. 681—735. — Polski Czerwony Krzyż przesłał do gubernatora dystryktu lubelskiego list z prośbą o zwolnienie z obozu na Majdanku i z innych więzień Lubelszczyzny: starców i ludzi zniedołężniałych z powodu przebytej choroby; chorych przeznaczonych do zwolnienia, którym stan zdrowia uniemożliwiał dotychczas wyjście na wolność — ozdrowieńcami zająłby się PCK w Lublinie; chorych, którym jedynie zmiana otoczenia i troskliwa opieka lekarska pozwoli przywrócić zdrowie i utrzymać życie; kobiety, które mają zostać matkami lub pozostawiły w domu małe dzieci; młodocianych oraz lekarzy, a także tych wszystkich, którym okres odbytej kary pozwoliłby na przyspieszenie terminu ich zwolnienia. Pismo zostało podpisane przez prezesa na Okręg Lubelski. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 137—139. 20 X — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 11 472 więźniów, w tym na IV polu — 2700. APMM, Majdanek, I с 2; OPUS, 10, s. 159. — Do obozu przywieziono z Bydgoszczy kilka kobiet — Niemek i Polek. APMM, Majdanek, I d 14, k. 40. — Nadszedł koleją transport więźniów z więzienia w Białymstoku. I. Caban, Z. Mańkowski, Związek Walki Zbrojnej i AK w Okręgu. Lubelskim, 1939—1944, t. II, Dokumenty, Lublin 1971, s. 152. — Do FKL skierowano 4 Polki z Lubelszczyzny. APMM, Majdanek, I d 14, k. 38. — Po raz drugi dokonano w obozie szczepień przeciw 247 1943 PAŹDZIERNIK tyfusowi szczepionkami przesłanymi przez PCK oraz przeprowadzono dezynfekcję bloków. APMM, OPUS, 9, s. 17. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 19 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą przede wszystkim 10, 11 i 12 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 2 więźniów w KL Lublin w dn. 11 i 12 października. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 247—250, vol. 4. s. 737—773. 21 X — Na sprawę do sądu niemieckiego w Lublinie przewieziono Polaka Antoniego Obera. APMM, Majdanek, I d 15, k. 42. — Z obozu zwolniono 1 Polaka i 2 Polki. APMM, Majdanek, I d 15, k. 42—43. 22 X — Pohl wydał dyrektywy w sprawie przejęcia przez Grupę D Głównego Urzędu Administracyjno-Gos-podarczego SS następujących obozów pracy: na lotnisku w Lublinie (BKW), w Trawnikach, Poniatowej, Radomiu, Budzyniu, Płaszowie, DAW w Lublinie i we Lwowie. Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej, zebr. i oprać. T. Berenstein, A. Eisenbach, A. Rutkowski, Warszawa 1957, s. 255. — Przywieziono 37 mężczyzn z kol. Łysaków pow. Kraśnik. Z Majdanka po kilku tygodniach zwolniono 5 osób w starszym wieku. Pozostali zostali straceni. J. Fajkowski, Wieś w ogniu, Warszawa 1972, s. 269. — Na III polu wszystkich więźniów poddano rewizji. APMM, OPUS, 9, s. 15. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 19 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą 13—14 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 5 więźniów w KL Lublin w dn. 13-14 października. 1943 PAŹDZIERNIK 248 АРММ, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 251—260, vol. 4, s. 775—811. 23 X —■ Aresztowano i osadzono w obozie Helenę Paw-luk z Lublina za udzielanie pomocy więźniom Majdanka — dostarczanie im żywności i lekarstw oraz za udzielenie pomocy przy ucieczce jednemu z więźniów z miejsca pracy. Na Majdanku została oznaczona „Fluchtpunk-tem". AGKBZH, OKBZHL, 197, s. 596. 24 X — Dla załogi SS w obozie wyświetlono film pt. „Annelie" oraz kronikę tygodnia. APMM, Majdanek, I f 17, s. 7. 25 X — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 16, k. 22. —- Na III polu z powodu szerzącego się tyfusu plamistego zarządzona została „Lagersperre". Pole zostało zamknięte, więźniom nie pozwolono wychodzić, a żywność przywoziła kolumna z innego pola do bramy. APMM, J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 258. — Z obozu zbiegł Piotr Borycz z Zakrzówka, przywieziony na Majdanek 7 września 1943 r. z więzienia na Zamku. W czasie prac ziemnych więźniowie przysypali go ziemią na wywrotce wywożącej tę ziemię poza obóz. Wieczorem wygrzebał się ze schowka i dotarł do Zakrzówka. APMM, VII/133, P. Borycz, Ankieta. 26 X — W obozie osadzono dalszych 6 zakładników z Ostrowa Lub. pow. Lublin, aresztowanych za zabicie żandarma Fischera. CAMSW, Żandarmeria Lublin, 86. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 12 więźniów w KL Lublin w dniach 16 i 17 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 2 więźniów w KL Lublin w dn. 16 października. 249 1943 PAŹDZIERNIK APMM, Władze okupacyjne, VII/13, vol. 1, s. 261—264, vol. 4, s. 813—835. 27 X — Ponieważ III pole zostało zamknięte w związku z epidemią tyfusu plamistego i nie wychodziło się stamtąd do pracy ani na rewir, opuszczający szpital więźniowie z tego pola byli kierowani do bloków ozdrowieńców. Na V polu znajdowało się 11 bloków dla zdrowych i 11 bloków rewirowych. APMM, Majdanek I с 2, OPUS, 10, s. 185. — Przywieziono transport mężczyzn i kobiet z Lublina. APMM," Majdanek, I d 21, vol. 12, k. 19. — Po apelu wieczornym trzej Żydzi pochodzący z Białegostoku, Efraim Nechumowicz, Diament i Rubinsztajn, zgłosili się do straży, oznajmiając, że otrzymali od oficera rozkaz naprawy urządzeń sanitarnych w jego mieszkaniu. Opuściwszy obóz zbiegli do Lublina, a następnie do Białegostoku. AŻIH, Zeznanie 1259. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 15 więźniów w KL Lublin w dn. 15, 18 i 19 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 6 więźniów w KL Lublin w dn. 15 i 18 października. APMM, Władze okupacyjne; VI/13, vol. 1, a. 265—276, vol. 4, s. 837—865. 28 X — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 11 więźniów w KL Lublin w dn. 19, 20 i 23 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 20 października. APMM, Władze okupacyjne, VI/13. vol. 1, s. 277, vol. 4, s. 867—887. 30 X — Nadszedł transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 24, k. 83. 31 X — Ogółem na III polu więziono 3800 mężczyzn. APMM, OPUS, 10, s. 202. 1943 PAŹDZIERNIK 250 — Nadszedł transport mężczyzn, kobiet i dzieci, skierowany do obozu przez Sipo i SD, Sonderaktion 7b 1 w Borysowie. APMM. Zbiór fotokopii, 110, k. 236. — Przywieziono transport Polaków z więzienia w Białymstoku. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 1, k. 27, vol. 2, k. 9, 34, vol. 6, k. 4. тої. 8, к. 2, тої. 9, к. 11; I d 26, vol. 13, к. 20, 21, vol. 18, к. 4, тої. 28, к. 45; VII/133, Z. Kropielnicki, Ankieta. W październiku — Średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła ogółem 18 100 osób, w tym 13 600 mężczyzn i 4500 kobiet. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 21. — Opracowany został przez niemieckie władze wojskowe tajny plan obrony i ewakuacji Lublina, w którym przewidywano w razie wycofania się z miasta zniszczenie wszystkich obiektów natury wojskowej. W szczegółowym wykazie obiektów polecono KL Majdanek zniszczyć „przez wzniecenie pożaru w różnych punktach" o-bozu. s I. Caban, Nadzieje i zagrożenia, „Kamena" 1979, nr 6. — Według informacji ruchu oporu w obozie zaprzysiężeni zostali wszyscy funkcyjni „kapo" i poinformowani, że w „chwili decydującej" inteligencja znajdująca się na Majdanku ma zostać „zlikwidowana" w pierwszym rzędzie. I. Caban, Nadzieje i zagrożenia, „Kamena" 1979, nr 6. — W początkach października w obozie została utworzona siatka AK. Powstała w oparciu o istniejące już komórki, a jej organizację powierzono por. Janowi Zapra-wie-Ostromęckiemu. Zadania: obserwacja życia w obozie, ustalanie danych o pewnych osobach w obozie, przesyłanie informacji o sytuacji więźniów, sprawy dostarczania paczek żywnościowych, pieniędzy i korespondencji oraz skupiania elementów wartościowych, przesyła- 251 1943 PAŹDZIERNIK nie na zewnątrz szczegółowych raportów obrazujących sytuację w obozie i nastroje wśród więźniów. J. Marszałek, Ruch oporu — Majdanek, „Zeszyty Majdanka" 1975; t. VIII, s. 124; APMM, VII/744, J. Antoszewska-Rembarz, Materiały, s. 51—58. — W obozie zarządzono dezynfekcję baraków przy pomocy gazowania. W związku z tym przy temperaturze około 8° więźniowie musieli opuścić na 48 godz. pomieszczenia, udając się w tym czasie do kąpieli. Baraki po umieszczeniu tam gazu zamykano, a drzwi zalepiano gliną. Zabieg ten nie zniszczył insektów, przyczynił się natomiast do zapalenia płuc u wielu więźniów. APMM, VII/613, J. Kobyliński, Relacja, s. 65. — Na skutek gwałtownego szerzenia się tyfusu plamistego władze obozowe zorganizowały filię rewiru na III polu w blokach 20, 21 i 22. Bloki te zostały ogrodzone. Przeniesiono tam dra Hanusza, dra Meterę i dra Tomaszewskiego oraz inż. Witolda Sopoćkę. APMM, J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 256. — Za V polem palono na stosach odkopane ciała jeńców radzieckich, którzy wyginęli z głodu w końcu 1941 r. APMM, OPUS, 12, s. 37. — W komendzie obozu wykryto aferę korupcyjną. Esesmani dla zatarcia śladów wymordowali dwa komanda Żydów pracujących w magazynch odzieżowych. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 16, k. 49. — Podjęto przebudowę szczotkami w baraku nr 13 na polu IV. WAPL, Zentralbauleitung, 91, s. 92. — Wśród osób wypuszczonych z Majdanka i przyjętych przez Polski Komitet Opieki w Lublinie zanotowano 542 wypadki zachorowań, 190 osób zmarło, w tym 107 dzieci poniżej 12 lat. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 15, k. 2. — SS Gruppenfuhrer Sporrenberg — dowódca SS i po- 1943 LISTOPAD 252 .licji w Lublinie, otrzymał z Krakowa od Krugera dalekopis, że do Lublina zostaną skierowane specjalne oddziały SS i policji w celu przeprowadzenia akcji przeciw Żydom. AGKBZH, Proces Sporrenberga, t. 4, s, 150. — Z końcem października zaczęto kopać rowy za 5 i 6 polem więźniarskim w odległości około 50 m od nowego krematorium. Do pracy skierowano około 300 więźniów na dwu zmianach, dziennej i nocnej. Pracowali przez 3 dni. W ciągu tego czasu wykopano rowy 2 m głębokie, o około 100 m długości, biegnące w linii zygzakowatej. W ciągu tych 3 dni zaczęły zjeżdżać do obozu Sonderkommanda z obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu oraz od dowódców SS i policji w Krakowie, Warszawie, Radomiu i Lublinie. Łącznie przybyło 100 esesmanów. Z Oświęcimia przybyli Otto Moll i Franz Hóss-ler wraz z 10 esesmanami. AGKBZH, OKBZHL, 195, s. 108—151. — W ramach akcji dożywiania Polski Komitet Opieki przesłał do obozu: 15 000 kg chleba, 40 kg twarogu, 2650 1 gotowych zup, bułki dla chorych, wagę i 300 łóżek oraz leki do szpitala. PCK dostarczył 6062 paczki żywnościowe dla więźniów. OPUS dostarczył do obozu 317 paczek. W związku ze zwiększeniem się ilości produktów dostarczanych do obozu dotychczasowy transport PCK przestał wystarczać. Środków lokomocji dostarczała Spółdzielnia „Społem" i Straż Pożarna, a także różne prywatne firmy przewozowe. A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 16—18. 1 XI — Został wydany bardzo szczegółowy regulamin dla służby wartowniczej w KL Lublin, uwzględniający m.in. cele i zadania warty, rodzaje wart, ilość wart, czas trwania warty, umundurowanie i uzbrojenie, porządek na służbie, wykroczenia, zachorowania i urlopy, obowiązki komendanta warty, obowiązki oficera służbowe- 253 1943 LISTOPAD go i wartowników, użycie broni, przestrzeganie tajemnicy służbowej. APMM, mikr. 417, k. 510—529. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 10 Polaków w KL Lublin. Daty śmierci różne. APMM, Majdanek, VI/13, vol. 4, s. 889—907. 2 XI — Przesłano do obozu 8 zakładników z Niebrze-gów pow. Puławy, aresztowanych za zabicie podoficera żandarmerii E. Hoflingera w Bobrownikach. CAMSW, Żandarmeria Lublin, nr 86, k. 5—6. — Z komanda pracy budującego stadion uciekł Żyd, Symcha Turkieltaub. APMM, S. Turkieltaub, Relacja, s. 18. — Wszyscy chorzy ze szpitala obozowego zostali przeniesieni z pola V na IV. Pamiętniki nauczycieli z obozów i więzień hitlerowskich 1939— 1945, Warszawa 1962. 3 XI —■ W nocy cały obóz został otoczony przez funkcjonariuszy policji i SS. Na V polu i wokół krematorium o-raz przy wszystkich drogach dojazdowych ustawiono karabiny maszynowe. Przybyły do obozu radiowozy z aparaturą nadawczo-odbiorczą. Utrzymywały łączność radiową z dowódcą SS i policji w Lublinie. W obozie w czasie porannego apelu po sprawdzeniu liczby więźniów na V polu kazano więźniom nie-Żydom przejść na sąsiednie pole IV. Natomiast na pozostałych polach, I, II, III i IV nakazano Żydom w czasie apelu wystąpić z szeregu i kolejno popędzono wszystkich na pole V. Przynaglając do pośpiechu, szczuto ich psami i goniono całą masę ludzi przez szpaler esesmański. Na V polu oddziały SS otaczyły wszystkie baraki. Pole to znajdowało się najbliżej wcześniej przygotowanych rowów. Zastraszonych więźniów grupami wpędzono do baraku stojącego najbliżej krematorium. Tam musieli rozebrać się do naga, a pieniądze i posiadane kosztowności wrzucić do skrzyń ustawionych w baraku. Druty ogradzające pole przecięto w pobliżu krematorium i tamtędy pędzono już 1943 LISTOPAD 254 nagich ludzi w kierunku dołów, na miejsce egzekucji. Esesmani z Sonderkommando zapędzali do każdego rowu po 10 osób i strzelali do nich. Następnym ofiarom kazano się kłaść na zastrzelonych. Mężczyzn i kobiety rozstrzeliwano w osobnych rowach. Egzekucja trwała od godz. 6.00 do 19.00. Esesmani z Sonderkommando zmieniali się co jakiś czas. W czasie egzekucji rozlegała się z głośników radiowozu głośna muzyka — walce, fokstroty oraz marsze wojskowe. Kierujący akcją oficer SD przekazywał co pewien czas przez stację nadawczą meldunki o przebiegu egzekucji, podając jednocześnie liczbę zabitych. W dniu tym zamordowano około 18 000 więźniów — Żydów, w tym 6340 mężczyzn i 1660 kobiet z obozu na Majdanku. Reszta osób została przyprowadzona z terenu Lublina, z obozu na lotnisku, z obozu na ulicy Lipowej, z podobozu przy placu sportowym, z więzienia na Zamku lubelskim oraz z innych placówek pracy spoza obozu. Przy życiu zostawiono jedynie 300 młodych kobiet żydowskich do sortowania rzeczy pomordowanych oraz 300 młodych silnych mężczyzn z określonymi kwalifikacjami zawodowymi: mechaników samochodowych, mechaników innych specjalności, stolarzy itp. Umieszczono ich w osobnym, zamkniętym baraku. Doły wypełnione po brzegi zamordowanymi zostały zasypane cienką warstwą ziemi. Podobne akcje miały miejsce w następnych dniach w obozach: Poniatowa i Trawniki. T. Berenstein, A. Rutkowski, Żydzi w obozie koncentracyjnym Majdanek 1941—1944, „Biuletyn ŻIH" 1966, nr 58, s. 41—43; A. Wiśniewska, Zeznania. 4 XI — W obozie formowano nowe komanda, zatrudniono nowy personel więźniarski w kancelariach, na poczcie, w łaźni, kuchni, SS-kantynie, SS-kuchni, Effekten-kammer, Bekleidungkammer i innych, obsadzonych dotychczas przez funkcyjnych Żydów. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 266. — Na V polu znaleziono dwie Żydówki. Jedną ukrytą w śmietniku, a drugą w rozbieralni. Natychmiast je rozstrzelano. M. Gryta, Byłem numerem, Lublin 1962, s. 104. 255 1943 LISTOPAD _- Stan chorych więźniów w rewirze męskim zmniejszył się z 1500 do 712. Ponad 700 Żydów z tego pola rozstrzelano w dniu 3 listopada. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 267; AGKBZH, 44 ob, II. — Z Bydgoszczy przywieziono 11 osób narodowości polskiej i rosyjskiej. APMM, Majdanek, I d 14, k. 43—44; I d 21, vol. 20, k. 126. — Z komanda „Sportplatz" przy ulicy Ogrodowej 4 (Wieniawa) zbiegła więźniarka Julia Goldgraber-Celiń-ska pochodząca z Zamościa. Pracowała j^ko opiekunka dziecka i pomoc domowa u przyjaciółki jednego z oficerów SS. Na wieść o masakrze Żydów w obozie na Majdanku uciekła, dotarła do polskiej rodziny w Lublinie, gdzie zapewniono jej schronienie. AŻIH, Zeznanie 2217/29, s. 36. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 14 więźniów w KL Lublin w dn. 23, 24, 25 i 26 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 2 więźniów w KL Lublin w dn. 24—25 października. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 279—282, vol. 4, s. 909—929. 5 XI — Na rozkaz komendanta obozu szef krematorium Muhsfeldt przystąpił do palenia ciał pomordowanych Żydów. Komando złożone z 20 więźniów radzieckich odkopywało przysypane ziemią rowy. Na rusztach układano zwłoki w stos, przekładając je drzewem, polewano metanolem i podpalano. Nad pracami czuwał funkcjonariusz SD z Lublina. Pilnował, by nie pozostawiono żadnych nie spalonych zwłok. Zamordowanym wyrywano złote zęby i zabierano wszystkie znalezione przy nich kosztowności. Muhsfeldt prowadził specjalną książkę, w której zapisywał znalezione cenne przedmioty, oddawane następnie administracji obozu. Popiół pozostały po spaleniu zwłok przesiewany był przez sito w poszukiwaniu cennych metali i kamieni, a następnie mielony na mączkę kostną w zainstalowanym obok krematorium 1913 LISTOPAD 256 młynku o napędzie benzynowym. Mączkę wsypywano do worków i wywożono na pobliski folwark SS, gdzie była wykorzystywana do nawożenia ziemi. Spalanie zwłok pomordowanych trwało około 2 miesięcy. Rowy po egzekucji zasypano i splantowano. AGKBZH, OKBZHL, 196, s. 121—131. — Złapano gońca — Żyda z III pola, który przedostał się na pole IV w czasie egzekucji 3 listopada. Feldfuhrer Gossberg zaprowadził go do krematorium, gdzie został rozstrzelany. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 268. — Przybył transport Polek. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 8, k. 70; I d 23, vol. 2, k. 40. 6 XI —-Na polu V w jednym z baraków przebywali Żydzi — jeńcy wojenni, żołnierze Wojska Polskiego. APMM, VII/65, E. Karabanik, Relacja, s. 89. — Do obozu przywieziono transport więźniów. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 7, k. 32. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 16 więźniów Polaków w KL Lublin w dn. 27 i 28 października 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 4 więźniów w KL Lublin w dn. 28 i 31 października. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 283—288, vol. 4, s. 930—967. 7 XI —■ Przywieziono transport z więzienia na Zamku. W obozie wszyscy otrzymali „Fluchtpunkty" i zostali umieszczeni na IV polu w 7 bloku, gdzie gromadzono wszystkich w ten sposób oznaczonych. Mieszkali tu także więźniowie Ukraińcy. Byli to jeńcy, którzy dla ratowania życia zgłosili się do służby niemieckiej. Zamierzali po otrzymaniu broni całym oddziałem pójść do lasu. Zdradzeni, zostali aresztowani i osadzeni na Majdanku. M. Caban, Powrót zza rzeki Styks, Warszawa 1964, s. 190—192. 8 XI — „Dziennik Polski" w Londynie wydrukował ar- 257 1943 LISTOPAD tykuł pt. „Terror w Polsce trwa", w którym znalazła się obszerna wzmianka o obozie w Lublinie, gdzie okres „życia więźnia jest najkrótszym z dotychczas znanych przeciętnych życia ludzkiego w niemieckich obozach koncentracyjnych". Jednocześnie donoszono, że z kraju dochodzą wiadomości o ekshumacjach grobów masowych w celu spalenia ciał pomordowanych w krematoriach. „Dziennik Polski" 1943, nr 1023, s. 2. 10 XI — „Dziennik Polski" w Londynie zamieścił informację o głodowych racjach żywnościowych w obozie koncentracyjnym na Majdanku oraz żywieniu więźniów mąką z kasztanów, liśćmi kapusty i burakami. Wydawane racje chleba są tak minimalne — pisano — że wygłodzeni więźniowie nawet po zwolnieniu z obozu umierają, ponieważ organizm nie może już przystosować się do normalnego pożywienia. „Dziennik Polski" 1943, nr 1025, s. 1. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 12 więźniów w KL Lublin w dn. 29 października — 1 listopada 1943 r. — Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 3 więźniów w KL Lublin w dn. 30 i 31 października oraz 1 listopada. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 289, vol. 4, s. 989—991. 11 XI — Według raportów dziennych na polu V stan więźniów wynosił: 783 osoby zdrowe, w tym personel lekarski i sanitarny — 71 osób, chorych — 677, odkomenderowanych do pracy na pole II — 35. APMM, Majdanek, I с 2. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie więźnia w KL Lublin w dn. 1 listopada 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 993. — Przedstawiciel RGO na skutek wcześniejszej inter- 17 — Kronika Majdanka 1943 LISTOPAD 258 wencji u szefa policji uzyskał dla 36 zakładników zwolnienie z obozu. AAN, RGO/75, s. 124. 12 XI — Według raportów dziennych w szpitalu na III polu przebywało 255 więźniów chorych na tyfus. APMM, Majdanek, I с 2. — Wywieziono 120 więźniów Żydów, którzy ocaleli, do Poniatowej, do sprzątania obozu i sortowania rzeczy po--mordowanych tam Żydów w dn. 7—8 listopada. T. Berenstein, Obozy pracy przymusowej dla Żydów w dystrykcie lubelskim, „Biuletyn ŻIH" 1957, nr 24, s. 18. 14 XI — Stan szpitala na III polu zwiększył się do 281 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. — Komendant obozu zabronił załodze SS oddawania do reperacji oraz szycia nowych mundurów w warsztatach obozowych zatrudniających więźniów. Miało to związek z epidemią tyfusu. APMM, Majdanek, I f 3, s. 15. 18 XI — Stan liczbowy więźniów osadzonych na polach obozowych według raportów OPUS-u przedstawiał się następująco: pole III — 1700 więźniów, w tym 550 Polaków, pole IV — 1020 Polaków, 1080 Rosjan i Ukraińców oraz 105 więźniów innych narodowości, pole V — 900 chorych na rewirze. APMM, OPUS, 9, s. 23. — Przybył do obozu transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 11, k. 102. 17 XI — Zwolniono z Majdanka 300 więźniów zakładników. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 7, k. 253. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 14 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci różne. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono 259 1943 LISTOPAD o śmierci 5 więźniów w KL Lublin w dn. 15 marca oraz 2 i 4 listopada. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 299—308, vol. 4, s. 997—1023. 18 XI — Przywieziono transport więźniów Niemców. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 21, k. 14. — Według informacji komórki ruchu oporu mężczyznom wydano skarpetki, a więźniom pracującym w niektórych komandach swetry. APMM, OPUS, 9, s. 21. 19 XI — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 10 więźniów w KL Lublin w dn. 5— 12 listopada 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 1025—1043. 20 XI — Przyjęto do obozu transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 8, k. 61; I d 23, vol. 2, k. 46—47. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 23 więźniów w KL Lublin w dn. 4—8 listopada 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 1045—1087. — W „Dzienniku Polskim" w Londynie ukazała się informacja o straceniu w obozie na Majdanku ok. 15 tys. więźniów Żydów (faktycznie ok. 18 tys.). „Dziennik Polski" 1943, nr 34, s. 2. 21 XI — Komórka konspiracyjna z obozu poinformowała Komendę Okręgu AK, że na III polu znajdowały się 22 baraki zajęte przez więźniów. Od zarządzenia kwarantanny 4 bloki zajmowali chorzy na tyfus. Żydów, których tu było najwięcej, wymordowano. Na III polu przebywało 1700 więźniów, w tym 550 Polaków. Mieszkali przeważnie w blokach 6, 14, 15, 16. Na polu IV więziono 1020 Polaków. Bloki polskie to 1, 6 i bloki 7, 8 i 9 z zakładnikami. Poza tym na III polu było 1080 Rosjan. Ostatnio na polu IV utworzony został blok 22 dla więźniów „gamli" tzn. niezdolnych do pracy, osadzono ich 1943 LISTOPAD 260 tam 86. Oprócz tego na IV polu 10 bloków zajmowały warsztaty, w których przed 3 listopada mieszkali Żydzi z rodzinami. АРМІЇ OPUS, 9, s. 26. 22 XI — Szef WVHA wydał rozkaz przedłużenia czasu pracy więźniów również w okresie zimy do jedenastu godzin dziennie. W niedzielę w nagłych wypadkach do południa. Wyjątek stanowiły komanda pracujące poza obozem, które ze względu na szybko zapadający zmrok muszą wracać do obozu wcześniej. AGKBZH, Proces Pohla, t. 3, s. 70—71. 23 XI —■ Komórka konspiracyjna przekazała informację do Komendy Okręgu AK, że w obozie odbywają się egzekucje osób przywiezionych z nie ustalonych miejscowości. APMM, OPUS, 9, s. 26. 24 XI — Wydano zarządzenie, aby na apel zgłaszali się tylko zdrowi. Gamie mieli pozostawać w barakach. APMM, OPUS, 9, s. 26. 25 XI — Obozy otrzymały rozkaz rejestracji wszystkich więźniów chorych na malarię. D. Czech, Kale-ndarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 150. — Aresztowano i wywieziono na Majdanek 10 osób z Trzydnika pow. Kraśnik. W obozie zostali zamordowani. AOKBZHL, Ankiety. 26 XI ■— Przywieziono transport Polaków ze Stulna pow. Chełm. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 25, k. 5; I d 26, vol. 24, k. 25. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię Św. Pawła o zgonie 19 więźniów w KL Lublin w dn. 9—15 listopada 1943 r. Kancelarię parafii Św. Jana zawiadomiono o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 14 listopada. APMM. Władze okupacyjne,. VI/13, vol. 1, s. 315, vol. 4, s. 1089—1125. 261 1943 LISTOPAD 29 XI — Przywieziono transport Polaków z Lublina. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 14, k. 100. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię Św. Pawła o zgonie 10 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci dotyczą miesiąca marca, kwietnia i listopada 1943 r. Kancelarię parafii Św. Jana zawiadomiono o śmierci 3 więźniów w KL Lublin w dn. 18 i 19 listopada. APMM, Władze okupacyjne, V1713, vol. 1, s. 291, 327—339, vol. 4, s. 1127—1145. 30 XI — Zakończyła się kwarantanna na III polu, zarządzona w związku z epidemią tyfusu. APMM, OPUS, 9, s. 26. — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 4418 więźniów: jeńców radzieckich — inwalidów 2261, więźniów Niemców było — 130, Polaków — 2505, jeńców wojennych radzieckich — 110, więźniów radzieckich cywilnych — 1438 oraz Ukraińców — 235. APMM, Majdanek, I с 2. — Według raportów dziennych w obozie kobiecym przebywało 2144 więźniarek, w tym: Polek — 629, Rosjanek — 1497, Niemek — 18. APMM, Majdanek, I с 2, — Przybył transport mężczyzn oraz 12 kobiet, skierowany przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Majdanek, I с 2, vol. 14, k. 43; I d 21; Zbiór fotokopii, 110, k. 325. ■— Wydane zostało zarządzenie, że praca w obozie ma trwać bez przerwy do godz. 14.00, po czym następuje wydawanie obiadów i kolacji. Poza tym rozkład dnia nie uległ zmianie. APMM, OPUS, 9, s. 26. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 6 więźniów w KL Lublin w dn. 19, 20 i 21 listopada 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/4, vol. 4, s. 1147—1159. 1943 LISTOPAD 262 W listopadzie — Średnia dzienna stanu więźniów wynosiła ogółem 10 260 osób, w tym mężczyzn — 7260, kobiet — 3000. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyj-,'nego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 21. — SS-Obersturmbannfuhrer Martin Weiss został mianowany komendantem obozu. Wcześniej był komendantem obozu koncentracyjnego Neuengamme, a następnie Dachau. T. Musioł, Dachau 1933—1945, Katowice 1968, s. 47. — Do końca listopada 1943 r. instalacje wysokiego napięcia posiadały ogrodzenia pola I, II, III. Na polu IV roboty były już na ukończeniu. WAPL, Zentralbauleitung, 8, s. 69—71. ^ч-Na szpital męski przeznaczono całe V pole więźniar-skie — 20 baraków. AGKBZH, OKBZHL, 198, k. 162. — Jednemu spośród pozostałych 300 więźniów żydowskich udało się zbiec. Dzięki tej ucieczce pozostali zalegalizowali pobyt w ich komandzie Żyda, który ocalał w dniu 3 listopada i ukrywał się w stosach odzieży. AŻIH. Zeznanie 24. — Z więźniów Żydów pozostałych w obozie po 3 listopada wybrano 61 mężczyzn. Z magazynów wydano im koce i łyżki. Następnie załadowano na 3 samochody i wywieziono do lasu w Borkach pod Chełmem. Zorganizowano z nich Sonderkommando 1005, które zajmowało się spalaniem na stosach zwłok Żydów, jeńców radzieckich i Polaków pomordowanych wcześniej w egzekucjach i pogrzebanych w różnych miejscach. Szefem tego Sonderkommanda był Sturmbannf uhrer SS Rohlfing. APMM, VII/239, J. Reznik, Zeznanie, s. 15—26. — W połowie miesiąca rozstrzelano w obozie więźniarkę Helenę Gallową, której udowodniono pochodzenie żydowskie. 263 1943 GRUDZIEŃ S. Perzanowska, Gdy myśli do Majdanka wracają, Lublin 1970, s. 59. — Wyprowadzono z V pola pod pretekstem pracy w krematorium 14 jeńców polskich pochodzenia żydowskiego i tam ich rozstrzelano. , APMM, VII/155, J. Orlicz-Błoński, Relacja, s. 1. — Od listopada zaczęły się przeloty radzieckich samolotów nad Lublinem. Sygnał alarmowy dawała syrena o-bozowa, ale już na 10-15 minut wcześniej gasło światło. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 289. — Z końcem listopada władze w Londynie zostały poinformowane o rozpoczęciu przygotowań do likwidacji o-bozu koncentracyjnego na Majdanku. I. Caban, Nadzieje i zagrożenia, „Kamena" 1979, nr 6. — W ramach akcji dożywiania przez RGO przesłano do obozu: 12 000 kg chleba, 60 kg sera, 1570 porcji zup, 1400 1 mleka, 400 1 kompotu, suchy prowiant (bułki, suchary), placki, owoce dla chorych, lekarstwa, łyżki, pocztówki oraz sprzęt do kuchni obozowej. PCK dostarczył 5635 paczek żywnościowych dla więźniów. OPUS dostarczył do obozu dla więźniów 405 paczek żywnościowych. WAPL, RGO, 1487; A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 18. 1 XII — Według raportu dziennego stan liczbowy załogi SS obozu wynosił 1251 osób, w tym: komendantura KL —■ 260, oddziały wartownicze — 883, litewscy wach-mani — 89, dozorczynie — 19 osób. APMM, Majdanek, I с 2. — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 4410 więźniów, w tym: Niemców — 130, Polaków — 2491, jeńców radzieckich — 114, cywilnych więźniów radzieckich — 1442, Ukraińców — 233. Ponadto 1943 GRUDZIEŃ 264 na polu II przebywało 2258 jeńców radzieckich — inwalidów. APMM, Majdanek, I с 2. ■— Według raportów dziennych w obozie kobiecym przebywało — 2155 osób, w tym: Niemek — 18, Polek -— 637, Rosjanek — 1500. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach obozowych odnotowano, że do obozu przybyło 19 więźniów oraz 11 więźniarek. APMM, Majdanek, I с 2. — Z ewidencji obozowej skreślono 27 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. ■— Wywieziono 250 dzieci rosyjskich w wieku 6—8 lat do obozu germanizacyjnego w Konstantynowie k. Łodzi. APMM, OPUS, 11, s. 17. — Komórka konspiracyjna AK przekazała z obozu informację, że na V polu przebywa około 1480 chorych mężczyzn. Więcej niż połowę stanowili Polacy. APMM, OPUS, 9, s. 26. 2 XII — Z ewidencji obozowej skreślono 48 więźniów i 2 więźniarki. APMM, Majdanek, I с 2. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 7 więźniów w KL Lublin w dn. 21—25 listopada 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 6 więźniów w KL Lublin w dn. 20—24 listopada. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 331—342, vol. 4, s. 1159—1171. 3 XII — W raportach dziennych odnotowano przybycie do obozu 89 więźniów i 27 więźniarek. Z ewidencji obozowej skreślono 10 więźniów oraz 2 więźniarki. APMM, Majdanek, I с 2; I d 26, vol. 9, k. 36, vol. 18, k. 22, VOl. 23, k. 59. 265 1943 GRUDZIEŃ — Przywieziono transport z Grodna i Białegostoku, o-koło 1000 osób — kobiet i mężczyzn, większość Polaków, głównie inteligencji. Wszystkich skierowano na V pole na wstępną kwarantannę, która po raz pierwszy została wprowadzona. APMM, OPUS, 9, s. 26. — PCK otrzymał telefoniczną odpowiedź na list z dn. 19 października, że postulaty w nim wymienione zostały uwzględnione i w związku z tym zostanie zwolniona pewna ilość więźniów z Majdanka i z innych więzień Lubelszczyzny. Na podstawie upoważnienia władz dystryktu PCK miał omówić z władzami lubelskiego więzienia i Majdanka techniczne warunki przejmowania wychodzących na wolność więźniów. Z otrzymanej poufnej wiadomości wynikało, że zwolnionych będzie około 1500 osób. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 140. 4 XII — Z ewidencji obozowej skreślono 11 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. 5 XII — Z ewidencji obozowej skreślono 1 więźniarkę i 13 więźniów, którzy zmarli, w tym 4 Polaków, 7 Rosjan i 2 Ukraińców. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono transport Polaków z Siedlisk i Wólki Ponikiewskiej pow. Krasnystaw. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 22, k. 21, vol. 24, k. 70. — Więźniowie mężczyźni byli zatrudnieni w 32 komandach poza obozem, liczących 885 osób. W obozie zatrudniono 852 osoby. Nie zatrudnionych było 2406 więźniów. W szpitalu obozowym przebywało 1076 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. —> Przywieziono 8 chłopców aresztowanych w dn. 3 grudnia przez żandarmerię we wsi Niedziałowice k. Rejowca. APMM, VII/536, S Nowakowski, Relacja, s. 1. 1943 GRUDZIEŃ 266 6 XII — Przybył transport Niemców. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 28, k. 2. — Z ewidencji obozowej skreślono 6 kobiet, 7 Polaków, 1 Niemca i 4 Rosjan. APMM. Majdanek, I с 2. __ W obozie zarządzono kąpiel wszystkich więźniów o- raz dezynfekcję ubrań. Temperatura w tym dniu wynosiła około — 5°, ponadto był ostry wiatr. Kąpiel zaczęto od I pola. Więźniowie po kąpieli otrzymywali mokre po dezynfekcji ubrania i czekali na placu na ukończenie kąpieli więźniów z całego pola. Więźniowie z innych pól też na placach czekali na swoją kolejkę. W wyniku tej akcji wiele osób przeziębiło się i zmarło na zapalenie płuc. i M. Caban, Powrót zza rzeki Styks, Warszawa 1964, s. 204—205. 7 xii__Władze obozowe zapowiedziały przybycie wielkiego transportu chorych więźniów z Rzeszy. Na rewirze wydane zostały zarządzenia przygotowawcze w sprawie rozlokowania chorych. APMM, OPUS, 10, s. 35. — Zwolniono z obozu 20 Polaków, w tym 17 zakładników z IV pola. W raportach dziennych obozu zanotowano zgon 8 więźniów i 1 więźniarki. APMM, Majdanek, I с 2. __ W raportach dziennych obozu zanotowano zgon 5 więźniów i '2 więźniarek. APMM, Majdanek, I с 2. __ Władze obozowe zwolniły 13 Polaków —■ zakładników. Przy opuszczaniu obozu oznajmiono im, że w wypadku ponownego aresztowania zostaną rozstrzelani. APMM, "Majdanek, I с 2; APMM, VII/151, Z. Filipczuk, Relacja, s. 18. 9 XII __ Nadszedł transport więźniów: 140 mężczyzn i 32 kobiet, skierowanych do obozu przez Sipo i SD w Białymstoku i Łomży. Wśród mężczyzn był Niemiec — 267 1943 GRUDZIEŃ więzień polityczny, 94 Polaków oraz 15 Rosjan. Cały transport po kąpieli umieszczony został na polu V w bloku 21 — kwarantanny. APMM, Majdanek, I с 2; Zbiór fotokopii. 110, k. 268; W. I. Diegtiariew, Zwyciężając śmierć, Lublin 1970, s. 26. — Przywieziono 12 Polaków z Kitowa pow. Zamość. AGKBZH, Procesy, 294/pr. I; APMM, Majdanek, I d 21, vol. 1, k. 14—15, vol. 24, k. 28. — Do obozu skierowano transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. — Z obozu zwolniono 4 Polaków, w tym 3 zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu odnotowano zgon 2 Polaków i 4 Rosjan. APMM, Majdanek, I с 2. 10 XII — Ukazał się rozkaz specjalny komendanta obozu w sprawach meldowania Schutzhaftlagerfuhrerowi o każdym przedłużaniu czasu pracy komand roboczych, oszczędzania dróg na terenie obozu w celu możliwie jak najdłuższego ich utrzymania, zabraniający esesmanom, dozorczyniom, wartownikom litewskim i ukraińskim korzystania z polskich dorożek i sani, zakazujący bezcelowego strzelania (broni należało używać tylko w ostatecznych wypadkach), po zmroku esesmani mogli wychodzić do miasta co najmniej po dwóch, przy czym jeden z bronią gotową do strzału, dozorczynie FKL mogły nosić pistolety tylko podczas służby. Zabraniano esesmanom i wachmanom litewskim rozkradać materiały budowlane z terenu obozu. Przypominano też, że zmiana wydawanych rozkazów należy tylko i wyłącznie do komendanta obozu. Zapotrzebowanie konwojentów do komand roboczych należało zgłaszać kierownikowi zatrudnienia codziennie do godz. 19.00. APMM, Majdanek, I f 17, s. 2. — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 4458 więźniów, w tym: Niemców — 128, Pola- 1943 GRUDZIEŃ 268 ków — 2550, jeńców radzieckich — 231. Ponadto na polu II przebywało 2343 jeńców radzieckich ■— inwalidów. APMM, Majdanek, I с 2. — Według raportów dziennych w obozie kobiecym przebywało 2198 więźniarek, w tym: Polek — 686, Rosjanek — 1494, Niemek — 18. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach obozowych odnotowano zgon 2 Polaków oraz 7 jeńców radzieckich. APMM, Majdanek, I с 2. — Więźniowie mężczyźni zatrudniani byli w 32 komandach poza obozem, liczących 824 osób. W obozie zatrudniano 2052 osób. Nie zatrudnionych było 593 osoby. W szpitalu obozowym przebywało 989 osób. APMM, Majdanek, I с 2. 11 XII — Według raportu komórki konspiracyjnej AK pole II liczyło 2400 jeńców rosyjskich, przeważnie inwalidów i chorych, 28 Polaków — personel biurowy, lekarze, tłumacze i kucharze, 6 Niemców, 1 esesmana — szef kuchni i 2 esesmanów zatrudnionych w biurze. APMM, OPUS, 10. s. 355. — W raportach FKL odnotowano przybycie do obozu 1 więźniarki oraz zgon 2 więźniarek. APMM, Majdanek, I с 2. ■—; Z obozu męskiego zwolniono 3 Polaków, w tym 2 zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach obozowych odnotowano zgon 2 Polaków i 5 jeńców radzieckich. APMM, Majdanek, I с 2. 12 XII ■— W raportach obozowych odnotowano zgon 2 Polaków, 1 Ukraińca, 2 jeńców radzieckich oraz 2 kobiet więźniarek. APMM, Majdanek, I с 2. 269 1943 GRUDZIEŃ 13 XII — W raportach obozowych odnotowano zgony 3 Polaków, 7 jeńców radzieckich, 2 Ukraińców oraz 2 kobiet. APMM, Majdanek, I с 2. 14 XII — Ukazał się rozkaz szefa RSHA do wszystkich placówek i komendantów policji bezpieczeństwa i SD litycznych do obozów koncentracyjnych w Lublinie i Oświęcimiu. Transporty przewidziane do tych obozów należało kierować do obozu w Gross-Rosen. CA MSW, Żandarmeria Lublin, 121. — Z KL Oświęcim przeniesiono do obozu na Majdanku 167 osób, w tym 191 mężczyzn i 66 kobiet. Byli to chorzy na malarię. APMM. Majdanek, I с 2; I d 21, vol. 24, k. 26, vol. 24, k. 24; OPUS. 9, s. 31; VII/288, I. Marszyńska, Protokół przesłuchania. —. Przywieziono transport chorych więźniów z obozu Sachsenhausen. Jechali na Majdanek stłoczeni po 50 osób w wagonie. Wszyscy ciężko chorzy, większość z otwartą gruźlicą. W drodze zmarło 26 osób, a na Majdanku pierwszej nocy 27 osób. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach obozowych odnotowano zgony: 10 Polaków, 3 jeńców radzieckich oraz 1 więźniarki. APMM, Majdanek, I с 2. —■ Z obozu zwolniono 2 polskich zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. — W szpitalu więźniarskim na V polu po nadejściu transportu z Sachesenhausen przebywało ponad 2000 mężczyzn. APMM, Majdanek, I с 2. —■ Do obozu przywieziono 20 osób. Wszystkich rozstrzelano przy krematorium. Z. Hirsz, Korespondencja z Majdanka Henryka Jerzego GRUPCE* 270 Sz z §піЄюзкіеа° VIII—1943—IV 1944, „Zeszyty Majdanka" 1967, T. 2, s. 216- _ gg_0bersturmfuhrer A. Thumann zastrzelił z pistoletu 7 °s^° przywiezionych Przez policję do obozu na С^Кс'р2РІ1' Dele2atura Rządu, 202/Ш, t. 8, k. 244; APMM, OPUS, 9, s- 3L je -уд -— Według raportu dziennego w obozie męskim bywało 5276 osób, w tym więźniów politycznych: Niemców — 102, Czechów — 21, Francuzów — 13, Holendrów — 6> Belgów — 3, Serbów — 3, Kroatów — 8, л-,, 'cZyków — 7, Rumunów — 2, Słowak, Litwin, Chińczyk bezpaństwowców — 6, Polaków — 2722, Ży-j -w __ 55, jeńców radzieckich — 121, cywilnych więźniów radzieckich — 1967, Ukraińców — 237. Ponadto na doIu Ц było osadzonych 2570 jeńców radzieckich — in- Грамм0^йапек> J c 2; _ -ti/edług raportu dziennego w obozie kobiecym przeto „„„jo 2260 więźniarek, w tym: Żydówek 14, Polek — 7ifi Rosjanek — 1494, Niemek — 36. APMM, Majdanek, I с 2. _ przybył transport Polaków, w tym 6 mężczyzn i 4 kobiety. . APMM, biet-^'. Majdanek, I d 21, vol. 1, k. 36. _ тлп obozu przywieziono transport Żydów. APMM, kajdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. W raportach obozowych zanotowano zgon 10 męż-v i f kobiety. fp^Mi Majdanek, I с 2. 7 Obozu zostało zwolnionych 3 Polaków — zakład- ApkMM>ajdanek' X d 2- 16 XII "■"■ Komendantura obozu zezwoliła na przesłanie wi źniom przebywającym na Majdanku dwukilogramo- 271 1Э43 GRUDZIEŃ wych paczek zawierających bieliznę, skarpetki, a nawet swetry. Paczki należało adresować: „Waffen SS, Kon-zentrationslager Lublin", podając imię i nazwisko więźnia, rok urodzenia, imię ojca i matki. Zezwolono też przesyłać paczki żywnościowe do obozu w dowolnej ilości o wadze 2 kg (dotychczas 1 na tydzień). Jednocześnie uzgodniono, że RGO będzie pośredniczyć w udzielaniu informacji o uwięzionych w obozie na Majdanku. WAPL, RGO/7, s. 244. — W raportach dziennych obozu męskiego zanotowano zgon 4 Polaków 7 jeńców radzieckich. APMM, Majdanek, I с 2. — Z obozu w Oświęcimiu przeniesiono na Majdanek 41 więźniów. APMM, Majdanek, I с 2. 17 XII — Do obozu koncentracyjnego w Warszawie na Gęsiówce przeniesiony został z Majdanka więzień Niemiec — kryminalista. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego zanotowano zgon 7 Polaków i 6 jeńców radzieckich. APMM, Majdanek, I с 2. — Według rozpoznania obozowej komórki konspiracyjnej stan liczbowy pola I wynosił 2394 kobiet, w tym 600 Polek, ok. 1500 Rosjanek, 20 Niemek, ok. 300 Żydówek, z których 100 przeniesiono na V pole. Na tak zwanym rewirze znajdowało się 318 chorych więźniarek. W szwalni pracowało 150 osób, w pralni 100, w ogrodach 100, w majątku Felin 50 kobiet. Pewna część kobiet zatrudniona była w magazynach i jako pokojówki w komendanturze. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. -8, k. 244; APMM, OPUS, 9, s. 29. , — Na I polu kobiecym na skutek interwencji dozorczyń odłączono dzieci od matek i umieszczono je w osobnym baraku. APMM, OPUS, 9, s. 31. 1943 GRUDZIEŃ 272 — Z obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu przeniesiono na Majdanek 60 Żydów. APMM, Majdanek, I с 2. 18 XII — Do obozu przybył transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 74, k. 34. — W raportach dziennych obozu męskiego zanotowano zgony: 6 Polaków i 2 cywilnych więźniów radzieckich. APMM, Majdanek, I с 2. 19 XII —i Przywieziono 5 osób ze wsi Dąbrówka pow. Kraśnik. Wszyscy zginęli. AGKBZH, OKBZHL, 59, s. 3. — Przybył transport około 700 osób — mężczyzn i kobiet z dziećmi z Mińska i Borysowa. Większość z nich została ujęta i osadzona w więzieniu jeszcze w październiku. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 294. —' W raportach dziennych obozu męskiego zanotowano zgony 2 Polaków. APMM, Majdanek, I с 2. 20X11 — Gubernator dystryktu Wendler przesłał Polskiemu Czerwonemu Krzyżowi w Lublinie odpowiedź na list z 19 października w sprawie zwolnień z obozu koncentracyjnego na Majdanku, z której wynika, że w obozie nie ma osadzonych kobiet ciężarnych, nie przebywają tam też chorzy ani młodociani. Nie ma także w obozie osób, które byłyby tam osadzone bez udowodnienia im winy. W związku z tym nie może być mowy o zwolnieniu kogokolwiek. Odpowiedź telefoniczna pozytywna z 3 grudnia nie była brana pod uwagę. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 141—142. — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 5484 więźniów oraz 2561 jeńców radzieckich — inwalidów na II polu. APMM, Majdanek, I с 2. 273 1943 GRUDZIEN- —, Według raportów dziennych w obozie kobiecym przebywało 2254 więźniarek, w tym: Żydówek — 14, Polek — 715, Rosjanek — 1489, Niemek — 36. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu męskiego, zanotowano zgony: 4 Polaków, 7 cywilnych więźniów radzieckich i 2 jeńców radzieckich. APMM, Majdanek, I с 2. — Z obozu zwolniono 5 zakładników. APMM, VII/133, B. Bury, Ankieta. 21 XII — W raportach dziennych obozu męskiego zanotowano zgony: 2 Polaków, 7 cywilnych więźniów radzieckich, 1 Ukraińca i 1 jeńca radzieckiego. APMM, Majdanek, I с 2. — W obozie kobiecym skreślono z ewidencji 5 więźniarek. Z obozu męskiego zostało zwolnionych 3 Polaków. APMM/ Majdanek, I с 2. 22X11 — Z więzienia w Białymstoku przywieziono transport kobiet i mężczyzn. APMM, VIII/133, A. Nowak, P. Milikowski, Ankiety. — Do obozu przybyło 3 Niemców (więźniów politycznych), 2 Polaków, 1 cywilny więzień radziecki i 1 Żyd pochodzenia niemieckiego. » APMM, Majdanek, I с 2. — Zwolniono z obozu 15 zakładników. APMM, Majdanek, I с 2. — Z ewidencji obozu kobiecego skreślono 3 więźniarki. APMM, Majdanek, I с 2. 23 XII — Z okazji świąt w obozie w ścisłej konspiracji zostały wydrukowane w małej ilości kartki (autor IMC), na których widniał drzeworyt szopki i napis „Bóg się rodzi — Moc truchleje". Rozsyłali je więźniowie drogą nielegalną na święta zaufanym osobom. APMM, VII/475, A. Panasiewicz, Pamiętnik, s. 37. 18 — Kronika Majdanka . 1943 GRUDZIEŃ 274 — Z obozu zwolniono Niemca — więźnia politycznego — oraz 6 Polaków. ••. APMM, Majdanek, I с 2. — W raportach dziennych obozu zanotowano zgony 5 Polaków, 1 cywilnego więźnia radzieckiego i 3 więźniarek. .. APMM, Majdanek, I с 2. — Na pole kobiece przybyło 11 więźniarek. APMM, Majdanek, I с 2. . 24 XII — Ukończona została wykonana przez więźniów . duża makieta całego obozu. -•'* J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 296. . . — W krematorium palono zwłoki pomordowanych, wydobywane ze zbiorowych mogił poza obozem. •, CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 7, k. 5. — W raportach dziennych obozu odnotowano zgony: Niemca — więźnia politycznego, 2 Polaków, 3 cywilnych więźniów radzieckich, 7 jeńców radzieckich, oraz ;•'/■ 1 więźniarki. .■APMM, Majdanek, I с 2. — W wieczór wigilijny Polacy zbierali się grupami w blokach, łamali opłatkiem dostarczonym przez PCK, składali sobie życzenia i częstowali żywnością otrzymaną w paczkach od rodzin. Śpiewano też kolędy. Trwało ' to niedługo, bo o 20-tej zgodnie z regulaminem wszyscy musieli być już w swoich blokach. APMM, OPUS, 9. л — Po godz. 21.00 na pole I kobiece przyszedł pijany Thumann w towarzystwie drugiego oficera. Weszli do któregoś bloku, wyciągnęli z łóżek kilka dziewcząt i zaczęli je przesłuchiwać. Trwało to dłuższy czas. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 299. — Lagerkapo Tomasik i kapo nr 2 Schommer udali się z wizytą na blok kobiecy znajdujący się na V polu. W 275 Й43 GRUDZIEŃ nocy po polu nie wolno było chodzić. Obaj byli pijani i zlekceważyli ten zakaz. Z wieży wartowniczej strzelano do nich i obydwu postrzelono w nogi. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 298. 25 XII — Pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia był dniem wolnym od pracy. Apel odbył się o godzinę później. Na III polu zarządzono golenie głów — odbywało się to na placu apelowym. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 299. 26 XII Aresztowano i osadzono na Majdanku 14 mieszkańców Trzydnika pow. Kraśnik. Wszyscy zginęli w obozie. AOKBZHL, Ankiety. — Z bloków rewirowych na polu III wszyscy chorzy wraz z personelem zostali przeniesieni na pole V. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 301. — Z ewidencji obozowej skreślono 18 więźniów i 2 więźniarki. APMM, Majdanek, I с 2. 27 XII W raportach dziennych obozu odnotowano zgony 10 więźniów i 3 więźniarek. APMM, Majdanek, I с 2. — Przywieziono Żyda z obozu w Trawnikach. APMM, Majdanek, I d 14, k. 48. 28 XII — Urząd D II WVHA wydał dyrektywy w sprawie zmniejszenia śmiertelności w obozach koncentracyjnych, która była tak duża, że w ostatnim okresie ze 136 tys. dostarczonych więźniów zginęło około 70 tys. Taka śmiertelność nie pozwalała na utrzymanie zalecanej przez Himmlera liczby więźniów zdolnych do pracy. D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, s. 125.' — W raportach dziennych obozu zanotowano zgony 5 więźniów i 3 więźniarek. APMM, Majdanek, I с 2. 1943 GRUDZIEST 276 — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 54 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów są różne. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 5 więźniów w KL Lublin w dn. 26 i 29 listopada oraz 5, 12 i 17 grudnia. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 317—326, vol. 4, s. 1188—1289. 29 XII — W raportach dziennych obozu odnotowano zgony 10 więźniów i 1 więźniarki. APMM, Majdanek, I с 2. — Podczas apelu wieczornego w obecności Thumanna przeprowadzono rewizję więźniów powracających z pracy w ogrodzie obozowym. APMM, OPUS, 11, s. 21. —t Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie 8 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci są różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 4, s. 1291—1305. / — Zamordowany został ksiądz, dziekan i proboszcz z Borysławia, Andrzej Osikowicz. B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej. Warszawa 1947, s. 192. W. J. Wysocki, Duchowni w KL Majdanek. W: Kościół katolicki na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej, t. VII, Materiały i studia, z. 3, Warszawa 1978, s. 156. 30 XII — Według raportów dziennych w obozie męskim przebywało 5342 więźniów, w tym Niemców i więźniów innych narodowości — 382, Żydów — 57, Polaków — 2627, jeńców radzieckich — 124, cywilnych więźniów radzieckich — 1915, Ukraińców — 237. Na polu II przebywało ponadto 2539 jeńców radzieckich — inwalidów. APMM, Majdanek, I с 2. — Według raportów dziennych na polu kobiecym przebywało 2241 więźniarek, w tym: Żydówek — 14, Polek — 718, Rosjanek 1476, Niemek — 35. APMM, Majdanek, I с 2. — Schutzhaftlagerfuhrer Thumann przeprowadzał re- 277 1943 GRUDZIEŃ wizję więźniów zatrudnionych w ogrodnictwie w poszukiwaniu produktów żywnościowych przenoszonych do obozu. APMM, OPUS, 11, s. 21. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o zgonie więźnia w KL Lublin w dn. 31 marca 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 28 sierpnia 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13. vol. 1, s. 343, vol. 4, s. 1307. 31X11 — W pierwszej dekadzie grudnia 1943 r. w konspiracji powstał Związek „Orzeł" pod kierownictwem Pawła Dąbka, Kazimierza Malińskiego, Mieczysława Osińskiego. Zaplanowali oni uwolnienie więźniów przy pomocy oddziałów partyzanckich. Akcja rozbicia obozu i masowa ucieczka więźniów została zaplanowana w czasie nocy sylwestrowej. Było to wynikiem kontaktów przywódcy Związku „Orła" z działaczami GL w Lublinie. Więźniarskie grupy bojowe z przemyconą bronią krótką i granatami miały zaatakować obóz od wewnątrz, natomiast oddziały GL liczące około 500 ludzi zobowiązały się do przecięcia kabla elektrycznego oraz rozbicia posterunków zewnętrznych SS. Działacze Stronnictwa Narodowego podjęli się zorganizowania transportu i ukrycia odbitych więźniów. Dowódcy konspiracyjnej komórki AK w obozie krytycznie podeszli do wszystkich planów. Ostatecznie cała akcja została odwołana. J. Marszałek, Ruch oporu — Majdanek, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 122. W grudniu .— Średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła: ogółem 10 140 osób, w tym mężczyzn — 7640, kobiet — 2500. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s4 21. — Według informacji komórki konspiracyjnej AK w obozie, Rosjanki w obozie kobiecym zajmowały bloki 1943 GRUDZIEŃ 278 12, 13, 14, 15. Kilka z nich było osadzonych z niemowlętami. W bloku 18 Rosjanki mieszkały razem z Polkami. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 8, k. 244. — W ramach akcji dożywiania więźniów RGQ przesłała do obozu: 13 684 kg chleba razowego, 2768 kg bułek, 42 405 kg placków, 20 kg sucharów, 74 765 kg jabłek, 143,40 kg tłuszczu, 670 kg cukru, 40,5 kg cukierków, 25 kg fasoli, 65 kg kaszy różnej, 700 kg marmolady, 3600 szt. papierosów, 587 kg cebuli i czosnku. PCK dostarczył 6683 paczek żywnościowych dla więźniów; OPUS — 461. Akta RGO, 1487; A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 6—29. — Z końcem 1943 r. zaczęto przywozić do krematorium obozowego ciała osób, które były więzione na Zamku w Lublinie. Więźniów skazanych tam na zagładę ładowano do krytego samochodu, specjalnie uszczelnionego, w którym rura wydechowa była skierowana do środka wozu. W czasie jazdy z więzienia na Majdanek zamknię- Tabela 4 Zapełnienie obozu w IV kwartale 1943 r. Październik Listopad Grudzień Średnia dzienna liczba % liczba % liczba 1 % liczba | % Ogółem 18 100 100 10 260 100 10 140 100 12 800 100 Mężczyźni 13 600 75 7 260 71 7 640 75 9 500 74 Kobiety 4 500 25 3 000 29 2 500 25 3 300 26 Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 21. 1943 GRUDZIEŃ ci wewnątrz więźniowie ginęli zatruci gazami spalino- • wymi. APMM, VII/620, J. Poterański, Relacja, s. 13. — Z końcem 1943 r. sędzia sądu SS K. Morgen prowadził śledztwo w sprawie nadużyć finansowych dokonanych przez esesmanów w obozie na Majdanku. AGKBZH, Proces Pohla, t. 23, s. 145. — Uciekł Andrzej Grochowicz, pochodzący z Moszczą-nicy pow. Biłgoraj. Aresztowany w czerwcu 1943 г., na Majdanek przywieziony z więzienia w Zamościu. , „ APMM, IV/4370—525/78, A. Grochowiak, Informacja, s. 1. 1944 11 — Według informacji obozowej komórki AK w nocy uciekło 3 mężczyzn. Esesmani jednego złapali. W związku z tym zarządzono karny apel, który trwał około godziny. APMM, OPUS, 11, s. 21. — Według raportów dziennych liczba jeńców radzieckich — inwalidów przebywających w obozie wynosiła 2535 osób. APMM, Majdanek, I с 2. 3 I — Około godz. 10.00 przybył z Mińska i Borysowa transport składający się z 548 osób, w. tym 359 mężczyzn, 171 kobiet i 18 dzieci. APMM, Majdanek, I d 14, k. 50—51; I d 21, vol. 2, k. 41, vol. 9, k. 3, 6, vóL 11, k. 70, vol. 12, k. 33, vol. 13, k. 3; I d 26, vol. 10, k. 43, vol. 13, k. 44, vol. 20, k. 21, vol. 23, k. 1, vol. 25, k. 44; Zbiór fotokopii, 110, k. 54. — Na pole IV przeniesiono Żydówki. Przeznaczono dla nich dwa baraki, które zostały dodatkowo ogrodzone drutem kolczastym. APMM, OPUS, 11, s. 21. 41 — Administracja obozu przesłała do firmy P. Rei-mann 50 kg włosów ściętych nowo przybyłym więźniom. APMM, Majdanek, I d 28, s. 83—85. 281 1944 STYCZEŃ — Do obozu przywieziono transport mężczyzn. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 10, k. 4, vol. 29, k. 10. —« Z kwarantanny na V polu przeniesiono na pole kobiece 180 więźniarek. APMM, OPUS, 11, s. 21. 51 — W szpitalu obozowym na V polu stan chorych na oddziale chirurgicznym wynosił — 109, na wewnętrznym — 343, na zakaźnym — 282, rekonwalescentów było — 241. Personel lekarski i sanitarny składał się z 80 ludzi. Na III polu w rewirze chorych na dur plamisty leżało — 130 osób. W szpitalu na I polu — 333 kobiety. APMM, Majdanek, 9, s. 21. — Przybył transport kobiet z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, OPUS, 11, s. 21. — Przywieziono transport 14 mężczyzn i kobiet. APMM, Majdanek, I d 14, k. 52—53; I d 26, vol. 28, k. 78. 61 — Z obozu w Dachau przeniesiono 1000 więźniów. W czasie trzydniowej podróży do Lublina zmarło 29 chorych. Z dworca wszyscy byli przewożeni do obozu samochodami. Na noc umieszczono ich w nie opalanym baraku-łaźni na betonowej posadzce. Do następnego dnia zmarło 27 więźniów. Przywiezieni w większości byli chorzy na gruźlicę, w ostatnim stadium tej choroby, poważny odsetek spośród nich cierpiał na flegmony oraz inne nieuleczalne choroby. Byli to więźniowie różnych narodowości: Polacy, Niemcy, Francuzi, Holendrzy, Włosi, Norwegowie, Albańczycy, Jugosłowianie i inni. Do ewidencji obozowej zostali wpisani następnego dnia. APMM, OPUS, 9, s. 39; Majdanek, I d 21, vol. 2, k. 46, 60, vol. 3, k. 12, vol. 4, k. 9, vol. 5, k. 6, vol. 7, k. 16. — Z obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie przywieziono 5 więźniów dentystów i techników dentystycznych. APMM, Zbiór fotokopii, 88, k. 70. 1944 STYCZESF 282 __ D0 więzienia na Zamku lubelskim przeniesiono Helenę Pawluk, aresztowaną 23 października 1943 r. AGKBZH, OKBZHL, 197, k. 565. __ Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 13 więźniów w KL Lublin w grudniu 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci 2 więźniów w KL Lublin w dn. 20 i 27 grudnia 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 345—348, vol. 5, s. 1—26. —< W nocy spłonął drewniany budynek zlokalizowany obok pralni, załadowany kocami i siennikami do dezyn- CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III , t. 7, k. 18; APMM, OPUS, 11, s. 21. 81 __ z obozu w Darze przywieziono transport 1005 więźniów przeważnie chorych na gruźlicę, której nabawili się pracując w podziemnych zakładach zbrojeniowych, gdzie pozwalano im jedynie raz na tydzień wyjeżdżać na powierzchnię. W skład tego transportu wchodzili więźniowie różnych narodowości. Przed wyjazdem oświadczono im, że jadą do Lublina na wypoczynek do obozu sanatoryjnego. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 16, k. 9; mikr. 64, k. 1—10. — Przywieziono grupę 11 kobiet z Puław. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 12, k. 3. — Nadszedł transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 17 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci różne. APMM. Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 27—60. 9 1__Komendant obozu SS-Obersturmbannfuhrer Martin Weiss wyjechał do Berlina. APMM. OPUS, 11, s. 23. 283 • 1944 STYCZEŃ — Przybył do obozu transport mężczyzn z Mińska. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 20, k. 107. — Z obozu zbiegło dwóch więźniów wyznaczonych w tym dniu do noszenia węgla do bunkrów, usytuowanych na granicy obozu. Eskortował ich esesman, którego ogłuszyli. Jeden z nich przebrany w mundur, pod bronią, wyprowadził drugiego przez bramę obozową, a następnie w ten sam sposób wyszli z miasta, unikając pogoni. J. Marszałek, Ucieczki z Majdanka, „Kalendarz Lubelski" 1969, Lublin 1968. —< Z obozu koncentracyjnego w Dachau przywieziono 564 więźniów fachowców przewidzianych do zatrudnienia w podobozie na ul. Lipowej. • . APMM, Zbiór fotokopii, 89, k. 22—26. 111 — W oficjalnej prasie lubelskiej ukazała się informacja o pożarze, który miał miejsce 7 stycznia „na osiedlu Majdanek". Pisano, że po krótkiej akcji straży pożarnej ogień został zlokalizowany. Straty oszacowano na nieznaczne. „Nowy Glos Lubelski" z 111 1944 r. — Przybył transport mężczyzn z więzienia w Grodnie. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 9, k. 14. — Przybył transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. 12 I — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 25, k. 8. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o zgonie 5 więźniów w KL Lublin dn. 3, 4, 5 stycznia. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 5 stycznia. APMM. Majdanek, VI/13, vol. 1, s. 349, vol. 3, s. 61—70. 131 — Glucks wydał zarządzenie nakazujące zbadanie w obozach przez wydziały polityczne akt więźniów, 1944 STYCZEIS 284 którzy mają być zwolnieni lub przeniesieni do innych obozów. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, s. 89. —. Wydano tajny rozkaz skierowany do komendantów wszystkich obozów koncentracyjnych, żądający składania co miesiąc raportów do Urzędu D II i D III WVHA o liczbie straconych więźniów. AGKBZH, Proces Pohla, t. 3, s. 83—84. — Ukazało się zarządzenie szefa Urzędu D WVHA do komendantów w sprawie składania meldunków miesięcznych o liczbie więźniów w obozach. AGKBZH, Proces Pohla, t. 21, s. 138—140. — Nadeszło pismo okólne szefa Urzędu D WVHA do wszystkich obozów w sprawie wysyłania raportów o stanie więźniów na specjalnych drukach. AGKBZH. Proces Pohla, t. 13, s. 18—19. —• Odbyła się konferencja u Obergruppenfuhrera SS O. Pohla z wyższym dowódcą SS i policji w Generalnej Guberni Obergruppenfuhrerem SS, Wilhelmem Koppe, w sprawie przekształcenia obozów pracy przymusowej w Płaszowie, Lwowie, Lublinie (DAW), Radomiu i Bliżynie na obozy pracy obozów koncentracyjnych. AGKBZH, Proces Pohla, t. 3, s. 87—92. — W obozie męskim więziono około 12 000 osób; Z. Hirsz, Korespondencja z Majdanka Henryka Jerzego Szczęś-niewskiego, VIII 1943—IV 1944, „Zeszyty Majdanka" 1967, t. II, s. 219. • 151 — Według rozpoznania obozowych komórek oporu komendantura wydała polecenie przygotowania na wyjazd do Radomia wszystkich samochodów osobowych w dniu 17 stycznia. Więźniowie łączyli to z ewakuacją obozu. APMM, OPUS, 9, s. 40. — Nadszedł transport więźniów z obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. 285 1944 STYCZEŃ APMM, Majdanek, I d 6, vol. 2, k. 32, vol. 6, k. 25, vol. 9, k. 2, vol. 10, k. 6, vol. 13, k. 29; VII/5, K. Wrycza, Wspomnienia, s. 8. — Po apelu Żydówki zabrano do łaźni, gdzie je zrewidowano. Jednocześnie ok. 30 esesmanów rewidowało baraki i sienniki. W efekcie znaleziono 1500 zł. APMM, OPUS, 11, s. 23. — Zarząd Miejski w Lubline zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 25 marca 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 2, s. 55. 16 I —i Przybył transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. 17 I — Od strony południowej obozu ustawiono dwa działa przeciwlotnicze. Było to prawdopodobnie związane z zarządzeniami o obronie przeciwlotniczej miasta | Lublina. APMM, OPUS, 9, s. 39. — Z magazynów obozowych wywieziono do Radomia około 4000 pasiaków. Wyjechali też strażnicy ukraińscy i kucharze obozowi. APMM, OPUS, 9, s. 40. —■ Na rozkaz władz obozowych sporządzone zostały wykazy więźniów Niemców zdolnych do pracy. APMM, OPUS, 10, s. 443. — Według informacji obozowej komórki AK ruchu oporu niemieccy więźniowie funkcyjni zostali zwolnieni z obozu, z tym że nadal mieli pełnić swoje funkcje w obozie. Mogli chodzić ubrani po cywilnemu bez numerów oraz swobodnie wychodzić do miasta. APMM, OPUS, 9, s. 41. — Przywieziono następny transport chorych liczący 994 więźniów różnych narodowości z KL Dora. APMM, Zbiór fotokopii, 88, k. 30—39. 1944 STYCZEŃ 286 — Przy krematorium odbyła się egzekucja osób przywiezionych spoza obozu, w sumie ok. 85 osób, w tym 6 kobiet. Egzekucje takie w obozie miały miejsce prawie co dzień. APMM, OPUS, 10, s. 443. —v Przeprowadzono ścisłą rewizję robotników cywilnych pracujących na terenie obozu. Widoczne było zaostrzenie czujności ze strony władz obozowych. APMM, OPUS, 9, s. 40. 181 — Zarządzono kąpiel dla wszystkich więźniarek z I pola. APMM, OPUS, 10, s. 443. — Podczas apelu wieczornego na polu kobiecym przeprowadzono rewizję osobistą i ścisłą rewizję w blokach. Apel trwał około 2 1/2 godziny. APMM, OPUS, 11, s. 23. __ Na III polu w 11 bloku po apelu wieczornym odbyło się nielegalne spotkanie więźniów, którzy przybyli na Majdanek 18 stycznia 1943 r. transportem z więzienia na Pawiaku w Warszawie. W zebraniu uczestniczyło 43 więźniów. Mówiono o przetrwaniu. Wspominano pierwszy dzień w obozie. Ponadto wysunięto projekt spotkania wszystkich 18 stycznia 1945 roku na wolności. Na zakończenie wszyscy obecni złożyli podpisy na sporządzonym protokole. Z. Hirsz, Korespondencja z Majdanka Henryka Jerzego Szczęś-niewskiego, VIII 1943—IV 1944, „Zeszyty Majdanka" 1967, t. II, s. 221—225. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 7 więźniów w KL Lublin dn. 6 i 7 stycznia. APMM, WJadze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 71—86. 191 — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 7 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. Kancelarię jjbaraf ii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 10 stycznia. 287 1944 STYCZEŃ APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 355, vol. 3, s. 87—100. 201 —' Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 2 więźniów w KL Lublin dn. 10 stycznia i 1 w dn. 6 listopada 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 107—118. 211 — Na V polu więźniarskim spalił się blok nr 10. Pożar trwał ok. godziny. APMM, OPUS, 11, s. 23. — Zwolniono z obozu 26 Polaków. APMM, Majdanek, I d 15, k. 58. — Obok krematorium zamordowano dużą grupę ludzi, przywiezionych w 4 samochodach spoza obozu, w tym kilka kobiet. APMM, OPUS, 9, s. 44. 22 I — Przy krematorium przeprowadzono masową egzekucję około 60 osób przypędzonych do obozu pieszo. APMM, OPUS, 9, s. 44. 25 I — Z KL Buchenwald przesłano transport 223 więźniów fachowców przeznaczonych do pracy w DAW przy ul. Lipowej. APMM, Zbiór fotokopii, 88, k. 40—44. — Do obozu skierowano grupę Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, voł. 3, k. 79. 261 — Z KL Ńeuengamme przesłano transport więźniów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 69—70. — Na apelu wieczornym wybrano ok. 300 Polek i Rosjanek do przetransportowania do obozu w Ravensbruck. APMM, OPUS, n, s. 23. 27 I — W dalszym ciągu wybierano kobiety do przygotowywanego transportu do obozu w Ravensbruck. APMM, OPUS, 11, s. 23. 1344 STYCZEŃ 288 — Z KL Dachau przybył transport 233 więźniów fachowców, przeznaczonych do pracy w DAW. APMM, Majdanek, Zbiór fotokopii, 89, k. 30—34. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 17 więźniów w KL Lublin w styczniu. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 119—152. 28 I — Na drodze koło Bełżyc zostali zastrzeleni esesmani Karl Schlinker i Georg Latwat, wartownicy KL, wracający do Lublina z Poniatowej, gdzie wyjeżdżali jako konwojenci. APMM, Majdanek. I f 16, vol. 22, s. 9. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię Św. Pawła o zgonie 15 więźniów w KL Lublin dn. 13 i 14 stycznia. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 17 stycznia. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 357, vol. 3, s. 153—182. — Zastępcą komendanta obozu na Majdanku został mianowany dowódca oddziałów wartowniczych Haupt-sturmfuhrer-SS Martin Melzer. Wcześniej tę funkcję sprawował kierownik obozu więźniarskiego (Schutz-haftlagęrfuhrer). APMM,'Majdanek, I f 18, s. 21. — Z obozu zwolniono Polaka. AgMM, YII/125, P. Rola, Relacja, s. 2. W styczniu — Średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła: ogółem 15 640 osób, w tym mężczyzn — 13 240 i kobiet — 2400. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 22. — Według raportu obozowej komórki ruchu oporu komendant obozu Weiss w połowie miesiąca wyjeżdżał do obozu w Bliżynie k. Radomia. Wyjazd ten miał być 289 1944 STYCZEŃ związany z ewentualną ewakuacją zdrowych więźniów do tego obozu. APMM, OPUS, 9, s. 41. — Obozy pracy w Bliżynie i Radomiu zostały podporządkowane komendanturze obozu na Majdanku. C. Rajca, Podobozy Majdanka, „Zeszyty Majdanka" 1977, t. IX, s. 89. — Od 17 do 27 stycznia trwały szczegółowe rewizje robotników cywilnych pracujących na terenie obozu. APMM, OPUS, 9, s. 40. — Zapoczątkowano nadsyłanie do obozu prasy konspiracyjnej przez Komendę Okręgu AK dla swojej siatki, głównie „Biuletyn Informacyjny" i „Wiadomości Informacyjne". J. Marszałek, Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. — Według informacji obozowej komórki AK do więźniów docierają wiadomości o zbliżającym się froncie wschodnim i łączących się z tym decyzji władz obozowych, dotyczących transportów ewakuacyjnych do Rzeszy, likwidacji więźniów na miejscu ewentualnie przeniesienia całego obozu w inne miejsce na terenie GG. W związku z tym więźniowie żądają z (zewnątrz obozu prawdziwych informacji, konkretnych instrukcji, odbicia ewentualnych transportów, pomocy zbrojnej w momencie likwidacji oraz zaopatrzenia w broń APMM, OPUS, 9, s. 42. — W ramach akcji dożywiania w styczniu przesłano do obozu: 13 061 kg chleba, 2153 bułki, 138,9 kg sucharów, 23 903 kg placków, 318 kg masła, 611 kg jabłek, 7 kg cebuli, 13 kg miodu oraz 17 995 1 zup gorących normalnych, 360 zup dietetycznych, 360 1 kakao, 900 1 mleka i 600 1 kompotu. PCK dostarczył 6521 paczek żywnościowych, OPUS — AAN, RGO, 1487; A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy 19 — Kronika Majdanka 1944 LUTY 290 dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 6—29. 1II — Dowództwo 2 kompanii wartowniczej przejął SS--Untersturmfiihrer Brendler od SS-Untersturmfuhrera Rudolfa Waltera, który został adiutantem w komendanturze. APMM, Majdanek, I f 3, s. 9. — Przybył transport więźniów z KL Buchenwald. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 6, k. 4, vol. 18, k. 36, vol. 25, k. 40. 2 II — Ciała Żydów straconych 3 XI1943 r. wciąż jeszcze były palone na stosach. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 300. — Z Hamburga przywieziono 300 mężczyzn. Wśród nich było niewielu Polaków, większość Niemców. Wszyscy ciężko chorzy (gruźlica, owrzodzenia). APMM, OPUS, 9, s. 43. — „Dziennik Polski" w Londynie podał do wiadomości, że w obozie na Majdanku został zamordowany (IV 1943) ks. Roman Archutowski, kanonik kapituły i rektor seminarium duchownego w Warszawie. „Dziennik Polski" 1944, nr 27, s. 2. 3II — Przywieziono transport więźniów narodowości niemieckiej. APMM, Majdanek, I d 6, vol. 21, k. 16. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 3 więźniów w KL Lublin w listopadzie 1943 r. (2) i 16 stycznia 1944 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 187, 192. — Nadszedł transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. — Przywieziono transport z terenów ZSRR. APMM, Majdanek, I d 26, vol. 10, k. 4, vol. 29, k. 10. 291 1944 LUTY 5 II — Z KL Ravensbriick przywieziono 800 chorych kobiet, w tym ok. 200 Polek, ponadto Francuzki, Norweżki, Holenderki i Niemki (razem więźniarki 12 narodowości). Większość chorowała na gruźlicę. Dużo było wśród nich osób starszych i niezdolnych do pracy. APMM, OPUS, 9, s. 44; VII/20, В. Ту lińska, Wspomnienia; VII/26, F. Dubas, Wspomnienia, s. 1; VII/123, H. Kurcyusz, Wspomnienia, s. 46. 6II —[ Cały dzień trwała kąpiel i rejestracja transportu kobiet z Ravensbriick. APMM, OPUS, 11, s, 25. i — Z KL Dora przywieziono 1000 chorych więźniów. W transporcie tym byli m.in. Polacy, których wysłano w lipcu 1943 r. do obozu w Buchenwaldzie. APMM, mikr. 64, k. 10—18. — Według informacji konspiracyjnej komórki AK w o-bozie krążą pogłoski, że zostanie on zamieniony na szpital. Na VI polu ma być prowadzona produkcja wojenna, przy której będą pracowali zdrowi więźniowie. APMM, OPUS, 9, s. 43. 7 II — < Zarząd Miejski w Lublinie zawiadmił parafię św. Pawła o śmierci 24 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów dotyczą 1943 i 1944 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. 18 i 20 stycznia. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 359—362, vol. 3, s. 193—238. 8 II — W obozie odbywały się egzekucje osób przywożonych spoza Majdanka. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 6 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 239—250. — Po przybyciu chorych więźniarek z Ravensbruck licz- 19« LUTY 292 ba chorych na rewirze kobiecym wzrosła do 1200 osób. Szpital zajmował wówczas 10 baraków. S. Perzanowska, Gdy myśli do Majdanka wracają, Lublin 1970, s. 150. __ Do obozu Ravensbruck odszedł transport składający się z 350 kobiet, Polek i Rosjanek. Zabrała go eskorta SS, która przywiozła stamtąd chore więźniarki na Majdanek. APMM, OPUS, 11, s. 25. 10 II — Przywieziono transport kobiet z ZSRR. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 2, k. 66. __ Według informacji obozowej komórki ruchu oporu wszystkie kobiety na I polu zostały przebrane w pasiaki i kurtki obozowe. Palta im zabrano. APMM, OPUS, 11, s. 25. __Więzień Władysław Buchner, który przybył na Majdanek 17 stycznia 1943 r. z Warszawy został ponownie przesłany do więzienia na Pawiaku w Warszawie. APMM, VII/133, W. Buchner, Ankieta. 11II — Na II polu podzielono wszystkich jeńców radzieckich na zdolnych i niezdolnych do transportu. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o zgonie 28 więźniów w KL Lublin. Daty śmierci różne. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. 22 i 28 stycznia. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. .363—356, vol. 3, s. 255-312. 12II — Biuro Zentralbauleitung wykonało projekt odpływu wód deszczowych z terenu obozu na Majdanku. WAPL, Zentralbauleitung, 127. ,__przywieziono transport Żydów. APMM, Majdanek I d 23, vol. 3, k. 79. 293 1944 LUTY - Na Majdanek przeniesiono 4 więźniów z obozu koncentracyjnego Flossenburg. APMM, Zbiór fotokopii, 105, k. 6. 13II — Według informacji konspiracyjnej komórki ruchu oporu na I polu kobiecym organizowano nowe bloki szpitalne. APMM, OPUS, 9, s. 43. 14 II — Przywieziono transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 16 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin 3 więźniów w dn. 27 i 29 stycznia oraz 2 lutego. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 367—372, vol. 3, s. 313—346. 15 II — Na zarządzenie komendanta apel wieczorny w obozie odbywał się już o godz. 16.00. Natomiast apel poranny o godz. 6.00. APMM, OPUS, 11, s. 25. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 3 więźniów w KL Lublin w listopadzie 1942 r. i lutym 1944 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. 15 marca 1943 r. i 4 lutego 1944 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 373—376, vol. 3, s. 351—356. 18II — Do obozu przywieziono transport mężczyzn i kobiet, skierowanych przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 2; Zbiór fotokopii, 110, k. 212. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 5 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 2, s. 359—368. 1M4 LUTY 294 20II — Powrócił komendant Weiss, który prawdopodobnie wyjeżdżał do Berlina. APMM, OPUS, 9, s. 43. ' / 21II — Rozstrzelano dużą grupę osób przywiezionych 4 samochodami spoza obozu, w tym kilka kobiet. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 24 więźniów w KL Lublin w dn. 1—5 luty. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. 2 i 3 lutego. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 377—380, vol. 3, s. 369—406. 22II — Przywieziono transport Rosjanek. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 8, k. 15. 23II — Z III pola zabrano 70 Polaków do obozu DAW w Lublinie przy ul. Lipowej. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Według informacji konspiracyjnej komórki AK do obozu sprowadzono samochodami i pieszo 130 osób, prawdopodobnie z okolic Chełma. Wszystkich zgładzono w krematorium. APMM, OPUS, 10, s. 517. 24II — W aktach obozowych więźniowie Polacy zostali oznaczeni „Zivilarbeiter" zamiast „Schutzhaftling". APMM, OPUS, 10, s. 501. — Do obozu przywieziono transport mężczyzn i kobiet z dziećmi z miejscowości Huszlew pow. Siedlce. CA КС PZPR, P-536. — Grupa więźniów Żydów z Majdanka pracująca w Sonderkommando 1005, które zacierało ślady zbrodni hitlerowskich popełnionych na Lubelszczyźnie, spalając ciała pomordowanych i pogrzebanych w masowych mogiłach, podniosła bunt. Hitlerowcy zastrzelili 59 więź- 295 1944 LUTY niów, trzem udało się zbiec. Jednym z nich był Jozef Reznik. AGKBZH, Proces Buhlera, t. 9; APMM, VII/239, J. Reznik, Relacja, s. 28. 25 II — Naczelny lekarz SS obozu miał odprawę z lekarzami więźniami, na której zapowiedział, że rewir w ciągu 4 tygodni powinien wypisać około 6000 ludzi zupełnie zdrowych i silnych. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Kobiety przeszły ścisłą rewizję. Przez trzy godziny stały na apelu, a w tym czasie esesmani przeprowadzali szczegółową rewizję w ich blokach i zabierali, co znaleźli. Wszystkie więźniarki przebrano w pasiaki. APMM, OPUS, 10, s. 503. —i Przywieziono 300 Żydów z Radomia. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 11 więźniów w KL Lublin. Daty zgonów różne. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 407—430. — Przybył transport 60 Rosjanek — jeńców wojennych z obozu jenieckiego w Chełmie. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 2, k. 59, vol. 7, k. 12, 15, vol. 11, k. 14, vol. 20, k. 83; OPUS, 11, s. 25. 26 II — Z obozu w Oświęcimiu przywieziono 227 Żydów funkcyjnych (między innymi i obsługę z krematorium). Ulokowano ich w łaźni, następnie po 10—15 wywożono do krematorium na egzekucje. Jeden, który próbował uciekać, został rozstrzelany na miejscu. APMM, OPUS, 10, s. 517. — Władze obozowe poczyniły przygotowania do wysyłki transportu kobiecego do obozu w Ravensbruck. Transport miał liczyć 400 więźniarek, w tym 20 proc. Polek. APMM, OPUS, 9, s. 44. 1944 LUTY 296 — Schutzhaftlagerftihrer Thumann zebrał z rewiru wykazy wszystkich tam zatrudnionych lekarzy, felczerów oraz sanitariuszy. APMM, OPUS, 9, s. 44. 27 II — Do obozu koncentracyjnego Flossenbtirg wyjechał transport 600 Rosjan. Wszystkich przebrano w pasiaki. Konwój składał się z około 100 esesmanów. Więźniom nie pozwolono zabrać nawet chleba. W jednym wagonie umieszczano 50 więźniów oraz 10 Niemców-war-towników. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Przywieziono transport więźniów skierowanych do obozu przez Sipo i SD w Łucku. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 246. — Według informacji obozowej komórki ruchu oporu lekarze z V pola otrzymali od władz obozowych polecenie, aby w bieżącym tygodniu wypisać z rewiru wszystkich Rosjan zdolnych do transportu, zaś w okresie od 5 do 11 marca zwolnić wszystkich Polaków zdolnych do transportu, bo w tym czasie ma być ewakuowany cały obóz. Chorzy mieli pozostać bez żadnej obsługi. APMM, OPUS, 9, s. 44. — Komórka obozowa AK podała, że krążą pogłoski o ewakuacji obozu przez Radom do Radogoszczy koło Łodzi. APMM, OPUS, 9, s. 44. — W związku z ewakuacją obozu na Majdanku Komenda Okręgu AK powierzyła rozpoznanie sytuacji na kolei łączniczce o ps. Puszek. Odtąd niemal codziennie dostarczała szczegółowe meldunki, które okazały się bardzo cenne w czasie transportów ewakuacyjnych. Zdobywała informacje o liczbie wagonów, trasie pociągu, miejscu docelowym deportacji. J. Marszałek Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. 297 1944 LUTY 28II — Przywieziono transport Polaków, skierowany do obozu przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 11, k. 86, vol. 20, k. 75; Zbiór fotokopii, 110, k. 161. 29II — Przywieziono cały samochód Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 3, k. 28. — Do obozu przywieziono około 60 Rosjanek z partyzantki. Kiedy je chciano przebrać w pasiaki, ostro protestowały powołując się na prawo międzynarodowe. Wobec ich nieustępliwej postawy Thumann skapitulował. Pozostały w mundurach. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Według rozpoznania obozowych komórek ruchu oporu przygotowane były w obozie dwa transporty więźniów, liczące 1000 kobiet i 2000 mężczyzn. Transporty te miały odjechać przez stacje Dęblin — Radom do obozów położonych dalej na zachód. APMM, OPUS, 9, s. 44. W lutym — Średnia zapełnienia obozu wynosiła: ogółem 13 660 osób, w tym mężczyzn — 10 460 i kobiet — 3200. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 22. — Na początku-lutego obóz pracy w Budzyniu został podporządkowany komendanturze obozu na Majdanku. С Rajca, Podobozy Majdanka, „Zeszyty Majdanka" 1977, t. IX, s. 97. — Na rewirze liczba chorych mężczyzn wzrosła do 3600. Zmarło w tym czasie około 1200 więźniów różnych narodowości. Wzrost stanu był związany z przybyciem transportów chorych więźniów z obozów koncentracyjnych w Rzeszy. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/1, t. 37, k. 90—91. 1941 MARZEC 298 — Rozstrzelano 4 więźniów pochodzących z okolic Kraśnika i Skarżyska, 3 spośród nich zabrano z rewiru obozowego. APMM, qPUS, 9, s. 44. — Obozowe komórki ruchu oporu przesłały z obozu imienne wykazy wszystkich Polaków przebywających na polu II, III, IV i V. Listy kobiet były w przygotowaniu. APMM, OPUS, 9, s. 44, 15, s. 1—33. — RGO dostarczyła w lutym do obozu na dożywianie więźniów narodowości polskiej 24 620 1 zwykłych zup, 3100 1 zup dietetycznych, 11 579 kg chleba, 2988 kg pieczywa, 768 kg cukru, 553 kg marmolady, 816,4 kg cebuli i czosnku, 211 kg tłuszczu, 392 kg jabłek, 234,5 kg miodu sztucznego, 78,8 kg mięsa, 10 kg.soli, 6,9 kg artykułów różnych, 10 szt. mydła toaletowego. PCK dostarczył 8438 paczek żywnościowych. AAN, RGO, 266; A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 5—29. 1 III —i Według informacji komórki ruchu oporu AK wzięto z obozu na przesłuchanie i stracono syna gen. Paszkowskiego, występującego tu pod nazwiskiem Ta-rasowicz. APMM, OPUS, 9, s. 49. 2 III — W obozowej księdze zmarłych odnotowano zgony 38 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Przybył transport Polek z więzienia na Zamku w Lublinie. Były to osoby złapane na dworcu bez przepustek APMM, OPUS, 1, s. 25. — W obozowej księdze zmarłych odnotowano zgony 44 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 299 1944 MARZEC —- Kancelaria obozowa przygotowała listę kobiet, które planowano przesłać do obozu w FKL Ravensbruck. APMM, OPUS, 11, s. 25. 3 III — Naczelny lekarz SS zapewnił władze obozowe, że zrobi wszystko, by w ciągu 4 tygodni z rewiru mogło wyjść paręset więźniów zdrowych i zdolnych do pracy, którzy będą mogli być wysłani z obozu. APMM, OPUS, 9, s. 50. — Do obozu przybył jeniec radziecki, skierowany przez Sipo i SD ze Stalagu 366 w Siedlcach. APMM, Zbiór fotokopii 110, k. 272. — Lekarze z lazaretu dla jeńców rosyjskich na II polu oraz ze szpitali na polu III i V zostali przeniesieni na pole IV. APMM, Majdanek IV/24, W. Grzegorzewska, Gryps. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 41 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 33 więźniów w KL Lublin. Byli to zmarli z 1942, 1943 i 1944 r. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin 5 więźniów w dn. 8—11 lutego. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 381—390, vol. 3, s. 433—498. 4 III — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 84 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Zwolniono kilku więźniów, w tym Stanisława Nowakowskiego, przywiezionego na Majdanek 5 XII 43 r. Zwolnienie zastało go w szpitalu. Był tak wycieńczony, że z obozu wyprowadzili go pod ręce zwolnieni koledzy. Za bramą zaopiekował się nim Polski Czerwony Krzyż. 1944 MARZEC 300 Umieszczony w szpitalu w Krasnymstawie, przeleżał tam rok. APMM, VII/536, S. Nowakowski, Relacja, s. 2. 5 III — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 20 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 6 III — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 77 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 7 III — Ukazało się zarządzenie szefa Urzędu D WVHA, by od 1 kwietnia 1944 r. w miesięcznych wykazach więźniów z obozów nie wykazywać Żydów czeskich i Cyganów. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, s. 90. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 83 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 8 III — Więźniowie otrzymali pozwolenie wysyłania listów do rodzin co dwa tygodnie. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Przywieziono transport 300 więźniów z obozu koncentracyjnego Flossenburg. APMM, Zbiór fotokopii, 105, s. 20—25. — Przyjęto do obozu transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. — Według informacji komórki ruchu oporu z Majdanka wywieziono 80 więźniów do obozu przy ul. Lipowej. Był to jeden z wielu transportów więźniów fachowców do tego obozu. APMM, OPUS, 9, s. 49. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 79 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 301 1944 MARZEC 9 III — SS-Untersturmfuhrer Arnold Brendler w związku z odkomenderowaniem go do obozu w Buchenwal-dzie przekazał dowództwo 2 kompanii wartowniczej SS--Hauptscharfuhrerowi Fritzowi Weighardtowi. APMM, Majdanek, I f 3, s. 7. — Z obozu w Radomiu przywieziono Żydów. Na pole żeńskie skierowano około 300 kobiet z dziećmi. APMM, OPUS, 11, s. 25. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 40 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Według informacji komórek ruchu oporu od kilku dni został utrudniony kontakt z obozem na skutek aresztowań w Lublinie. Robotnicy cywilni przychodzący na Majdanek, podejrzani o pośrednictwo, byli pod ścisłą obserwacją SS. Wzmożono czujność, przeprowadzano rewizje. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Zarząd Miejski zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 15 więźniów w KL Lublin dn. 14 lutego. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 15 lutego. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 391, vol. 3, s. 499—530. 10 III — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 35 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Doradca na okręg lubelski RGO A. Skarżyński poinformował pełnomocnika ZG PCK na okręg lubelski, że od swoich władz otrzymał polecenie dożywiania Polaków osadzonych na Majdanku 5—6 razy tygodniowo. AAN, RGO, 1487. 11 III — Z KL Flossenburg przeniesiono 300 więźniów różnych narodowości. APMM, Zbiór fotokopii, 105, s. 20—25. 1944 MARZEC 302 — Do obozu przyjęto transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. — Do obozu w Ravensbrtick odszedł transport 850 kobiet. Większość wysłanych stanowiły Rosjanki, Polek było około 50. APMM, OPUS, 11, s. 25. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 32 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił kancelarię parafii św. Jana o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 15 marca 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 393. 12 III — Przywieziono transport więźniów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 20 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 13 III — Do obozu na Majdanku przysłano transport chorych więźniów z KL Neuengamme. APMM, Majdanek, I d 5, s. 1—5. — Schutzhaftlagerfuhrer Thumann wybrał 63 mężczyzn z obsługi szpitalnej i skierował ich na pole IV, gdzie przygotowywane były transporty ewakuacyjne. APMM, OPUS, 10, s. 547. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 33 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 5 więźniów w KL Lublin dn. 15 i 16 lutego. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 15 lutego. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 595, vol. 3, s. 531—540. 303 1944 MARZEC 14 III — Przywieziono transport chorych z obozu KL Flossenburg, w tym ok. 150 Polaków. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Przetransportowano grupę więźniów z Zamku w Lublinie. Wszystkich skierowano na III pole. APMM, VII/540, J. Widz, Relacja, s. 1. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 36 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 15 III —i Szef Urzędu D WVHA wydał zakaz zatrudniania więźniów w kancelariach obozów jako pisarzy. AGKBZH, Proces Pohla, t. 12, s. 8. — Została zawarta umowa z przedstawicielem miasta Lublina na budowę sieci wodnokanalizacyjnej do obozu na Majdanku. WAPL, Zentralbauleitung, 101, s. 161—162. — Przybył transport Żydów, który skierowano na Iv pole. APMM, OPUS, 11, s. 25. — Sipo i SD w Lublinie skierowały do obozu jeńca radzieckiego ze Stalagu 366 w Siedlcach, prawdopodobnie zbiega. APMM, Zbiór fotokopii, 110, s. 220. —i Według informacji obozowej komórki AK na polu I przeznaczono osobny blok dla więźniarek Niemek. APMM, OPUS, 11, s. 25. — Według informacji komórki ruchu oporu AK z pola kobiecego z bloku 15 rozstrzelano 2 więźniarki. Podobno osądzone były za posiadanie broni. APMM, OPUS, 11, s. 25. — Zmarł w obozie adwokat Aleksander Sochacki, b. prezes Stowarzyszenia „Odrodzenie". B. Olszewicz, Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s, 254; APMM, Władze okupacyjne, YI/13, vol. 3, k. 28. 1944 MARZEC 304 — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 42 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. -— Według rozpoznania obozowej komórki AK stan liczbowy więźniów w obozie na Majdanku wynosił 12 327 osób w tym na polu I — 2690, pole II — 2518, pole III — 1700, pole IV — 1306, pole V — 3452. W barakach przy ul. Lipowej było 661 więźniów, w tym 90 Polaków. W obozie przebywali: Polacy — 3019 mężczyzn, 913 kobiet, Niemcy — 427 mężczyzn, 295 kobiet, Rosjanie — 2490 mężczyzn, 621 kobiet, w tym 53 spadochroniarki z desantu w mundurach, Francuzi — 251 mężczyzn, 12 kobiet, Belgowie — 17 mężczyzn, 7 kobiet, Grecy — 48, Holendrzy — 68 mężczyzn, 1 Kobieta, Jugosłowianie — 68 mężczyzn, 7 kobiet, Włosi — 95, Kroaci — 27 mężczyzn, 2 kobiety, Norwegowie — 14 mężczyzn, 3 kobiety, Czesi — 54 mężczyzn, 61 kobiet, bezpaństwowcy — 10 mężczyzn, 4 kobiety, Cyganie — 51 mężczyzn, 38 kobiet, Luksemuburczycy — 2 kobiety, Litwini — 2 kobiety, Żydzi — 358 mężczyzn, 476 kobiet, Białorusini, Ukraińcy i inni z terenów wschodnich ZSRR — 1979 mężczyzn, 247 kobiet. APMM, OPUS, 9, s. 47. 16 III — Przywieziono w 16 wagonach transport ok. 2750 chorych z KL Neuengamme. Stan więźniów był bardzo ciężki. APMM, VII/5, K. Wrycza, Wspomnienia; OPUS, 9, s. 49. — Z obozu uciekli trzej więźniowie: Paweł Dąbek, Kazimierz Maliński i Mieczysław Osiński. Przyodziani w białe prześcieradła, wyszli ze swego baraku na IV polu. Korzystając z zawiei śnieżnej i osłony nocy, podczołgali się pod ogrodzenie między wieżą strażniczą a budką kontrolną przy wejściu na pole. Nie zauważeni przez wartownika, przecięli nożycami druty podwójnej linii ogrodzenia. Przez otwór wydostali się na zewnątrz. Na granicy obozu jeszcze raz przecięli ogrodzenie. APMM, OPUS, 13, s. 3; J. Marszałek, Ucieczki z Majdanka, .„Kalendarz Lubelski" 1969, Lublin 1968, s. 62. „Q5 ., 1944 MAIZIC /' 4.' — W obozowej księdze zmarłych zanotowan® zgony 34 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. • • 17 III — Przywieziono transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. . .' ■- — Według informacji obozowej komórki AK paczki przesyłane dla więźniów z V pola nie były rewidowane. APMM, OPUS 9, s. 49. — Z pola kobiecego esesmanka zabrała dwie więźniarki. Młodsza była żoną mieszkańca Lublina, więzionego na III polu. Kobiety szły spokojnie obok wszystkich pól. Przed piątym polem, myśląc, że idą do pracy, chciały wejść w bramę. Esesmanka kazała iść dalej. Gdy minęły bramę, starsza z kobiet zaczęła płakać. Młodsza niespo- ' • • dziewanie rzuciła się na esesmankę, chwyciła jej rewolwer. Zaczęła się szarpanina. W pewnej chwili esęsmance ' l udało się przerzucić rewolwer za druty, a widząc wściekłość kobiety, zaczęła uciekać. Nadjeżdżający Thumann v •». poszczuł psa na młodszą kobietę. Kobiety zawieziono sa---mochodem do krematorium, gdzie młodszą, ponieważ • nie chciała się rozebrać, żywcem spalono. Drugą rozstrzelano. APMM, VII/21, K. Wdzięczny, Wspomnienia, s. 13—14. •— W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 35 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 18 III — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgo- • ny 46 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 19 III — Przywieziono 80 Żydów z obozu w Budzyniu. APMM, A. Panasiewicz, Wspomnienia, s. 59. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 69 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 20 — Kronika Majdanka 1944 MARZEC 3Qg 20 III - - Według rozpoznania obozowej komórki ruchu oporu komendant Weiss zwrócił się telefonicznie do Berlina po rozkazy w kwestii obozu, w związku z wytwarzającą się sytuacją na froncie wschodnim. Zebrano dane z poszczególnych pól więźniarskich, ilu jest zdolnych do transportu pieszo, a ilu jest chorych, i uzupełniono je o liczbę Żydów, a następnie sprawozdanie przesłano do Berlina. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Jak wynikało z informacji komórka ruchu oporu AK, komendant obozu A. Thumann w związu z sytuacją na froncie wydał na własną rękę szereg zarządzeń wewnętrznych, jak przygotowanie pasiaków i żywności. Polecono też esesmanom, by byli w pogotowiu i spakowani. APMM, OPUS, 9, s. 51. — Wywieziony został zapas amunicji, jaki znajdował się w magazynach na terenie Majdanka. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Według informacji obozowej komórki ruchu oporu w obozie mówi się o ewakuacji ludności niemieckiej z Lublina i likwidacji obozu. APMM, OPUS, 11, s. 25. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 31 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił kancelarię parafii św. Jana o śmierci w KL Lublin 10 więźniów w dn. 17—28 lutego. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 397—416. 21 III — Niemieckie urzędy dystryktu lubelskiego otrzymały plany ewakuacyjne, przekazane przez Craushaara, szefa głównego wydziału spraw wewnętrznych Generalnej Guberni. J. Kasperek, Wywóz na przymusowe roboty do Rzeszy z dystryktu lubelskiego, Warszawa 1977, s. 191. 307 1S44 MARZEC — Nocne straże SS w obozie zostały wzmocnione podwójnie. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Z magazynów obozowych wywożono zgromadzone tam zapasy produktów żywnościowych. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Rozpoczęto palenie akt z kancelarii obozowych. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Przywieziono transport około 500 chorych więźniów z obozu w Sachsenhausen. APMM, OPUS, 10, s. 561. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 47 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 22 III — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 63 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 23 III — Ukazał się rozkaz Urzędu D I WVHA do wszystkich kierowników oddziałów politycznych w obozie, dotyczący zawiadomień o zgonach, wykonanych wyrokach oraz ucieczkach z obozu więźniów zwykłych i więźniów „NN". AGKBZH, Proces Pohla, t. 3, s. 101—102. — W nocy zbiegli z obozu przy ul. Lipowej, robiąc podkop z baraku magazynu pod mur cmentarny, następujący więźniowie Majdanka odkomenderowani tam do pracy: Georg Arold — kapo Niemiec, Henryk Bożek, Kazimierz Gąsiorowski, Aleksander Jarasiewicz, Władysław Kisielewicz, Józef Kolek, Włodzimierz Kononowicz, Władysław Król, Szymon Kulikowicz, Joachim Rokicki, Tadeusz Skrzyszewski i Adam Trojnar. J. Marszałek, Ucieczki z Majdanka, „Kalendarz Lubelski" 1969, Lublin 1968, s. 62—63; E. Dziadosz, Majdanek walczący, „Za Wolność i Lud" 1971, nr 7 i 8. 1944 MARZEC 308 __ Według informacji obozowej komórki ruchu oporu w obozie wśród więźniów krążyły sprzeczne wiadomości o ewakuacji i ewentualnym pozostaniu więźniów — front zbliżał się już do Kowla i Brodów. APMM, OPUS, 11, s. 25. — Więźniowie z konspiracyjnych komórek ruchu oporu przesłali z obozu do Komendy Okręgu AK prośby, sugerujące odbicie na trasie transportów ewakuacyjnych z Majdanka. APMM, OPUS, 9, s. 63. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 41 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 24 Hj __ z magazynów obozowych wywożono zgromadzone tam materiały w kierunku Bliżyna k. Skarżyska. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Schreibstuba otrzymała rozkaz przygotowania wykazów wszystkich Żydów zdrowych i chorych z zaznaczeniem, gdzie pracują. APMM, OPUS, 9, s. 49. __ 2 Estonii przywieziono transport radzieckich jeńców wojennych — chorych i kalek. APMM, OPUS, 9, s. 49. __ przy'krematorium zamordowano około 200 Żydów przywiezionych z Zamku lubelskiego. APMM, OPUS, 9, s. 48. — W obozowej księdze zmarłych odnotowano zgony 55 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. __ Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 121 więźniów w KL Lublin w miesiącach lutym i marcu. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 541—684. 25 III — Władze Majdanka otrzymały z Berlina telegra- 399 1944 MARZEC ficzny rozkaz przygotowania ewakuacji obozu. Kartoteki politycznych więźniów polecono uporządkować według ważności spraw. APMM, OPUS, 9, s. 51. — W pralni obozowej rozpoczęto demontaż maszyn. APMM, OPUS, 9, s. 50. — Z magazynów obozowych wywożono bieliznę, ubrania i meble. APMM, OPUS, 10, s. 577. — Z obozu zwolniono 2 Polki. APMM, Majdanek, IV/24. — Z obozu w Radomiu przywieziono ponad 300 Żydów. Po dwudniowym pobycie na Majdanku zdrowych i silnych przebrano" w pasiaki i wywieziono na dworzec samochodami. Miejsce wywiezienia nie znane. APMM, OPUS, 9, s. 49. — Przywieziono transport jeńców radzieckich, inwalidów, w skład którego wchodzili: Azerbejdżanie (2), Białorusini (6), Czuwasi (1), Gruzini (1), Jakuci (1), Jagu-sze (1), Karelowie (2), Kazachowie (11), Kirgizi (2), Litwini (1), Maryjczycy (1), Osetyńcy (1), Rosjanie (192), Tadżycy (4), Tatarzy (12), Turkmeni (3), Uzbecy (7), Ukraińcy (26). APMM, Zbiór fotokopii, 31, s. 15. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 53 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 26 III — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 67 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 27 III — Do transportu wybrano 800 ludzi zdrowych — przeważnie Polaków z III i IV pola. Przypuszczano, że transport ma jechać do Rzeszy do uprzątania gruzów w okolicy Strasburga. APMM, OPUS, 9, s. 51. 1944 MARZEC 310 — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 61 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 28 III ■—.J- Administracja obozu przesłała do firmy P. Rei-manna 50 kg włosów za miesiąc marzec 1944 r. APMM, Majdanek, I d 28, s. 97—98. — Część rzeczy wywiezionych w tym dniu z magazynów obozowych zostało przywiezionych z powrotem na Majdanek w związku z brakiem transportu kolejowego. APMM, OPUS, 9, s. 50. — W obozie zacierano ślady zbrodni, m.in. zasypywano doły i groby przy krematorium. APMM, OPUS, 9, s. 50. — Wydano zarządzenie zabraniające wychodzenia z pól obozowych. Od następnego dnia do pracy poza obozem nie wychodziło już z obozu żadne komando. APMM, OPUS, 9, s. 50. — Zbiegli kanałami z ogrodów obozowych pracujący tam więźniowie: Mikołaj Caban, Tadeusz Czajka, Stefan Drozd, Władysław Gałasiński, Stefan Iwanek, Wiktor Piątkowski, Jan Sarzyński, Robert Skrzypczak, Henryk Srebrzycki. T. Czajka, Czerwone punkty, Lublin 1963, s. 144—184. APMM, OPUS, 9, s. 50. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 55 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 29 Ш — W związku z ucieczką, jaka miała miejsce 28 marca, wzmożono czujność i wzmocniono posterunki. Nie honorowano żadnych przepustek, nawet z jednego pola na drugie. Zatrzymano na polach wszystkie komanda wychodzące za druty do pracy. Pola zamknięto. APMM, OPUS, 10, s. 591, 311 И44 MARZEC — Przygotowano transport więźniów z obozu liczący ok. 1200 osób. APMM, OPUS, 9, s. 51. — Przywieziono transport Polaków, w tym 11 kobiet, skierowanych do obozu przez Sipo i SD w Lublinie. APMM, Zbiór fotokopii, 110, k. 286. — Władze obozowe zwolniły i przekazały pod opiekę Polskiego Czerwonego Krzyża czterdziestu chorych więźniów, z których 18 było w stanie bardzo ciężkim. Zwolniono też z obozu grupę około 110 zdrowych więźniów. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 177. —■ Około 200 mężczyzn, przeważnie rolników, przekazano z obozu do dyspozycji Urzędu Pracy w Lublinie. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/11, t. 17, k. 86—87. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 52 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. -—■ Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 3 więźniów w KL Lublin w miesiącu lutym i marcu. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. З і 4 marca. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 417—420, vol. 3, s. 687—753. 30 III — Według rozpoznania obozowej komórki ruchu oporu w ostatnich dniach marca obostrzenia w obozie były ogromne. Nawet wyjeżdżające auta z oficerami policji były zatrzymywane i musiały wylegitymować się przepustkami. Cywilnych pracowników nie wpuszczano na Majdanek. Za specjalnym zezwoleniem komendanta wpuszczano tylko wozy RGO. Esesmani nie mogli wychodzić z obozu — zabrano im wszystkie przepustki uprawniające do wyjścia na miasto. Wszyscy, prócz pełniących służbę, musieli być w koszarach od godz. 18.00. APMM, OPUS, 9, s. 50. — Lekarz niemiecki Rindfleisch w obecności Schutzhaft-lagerfuhrera Thumanna po dokładnym badaniu podzie- 194* MARZEC . •■«' '• 312 ■'.;• liii więźniów z pola III i IV na 3 grupy: silnych i zdro-. wych, mniej sprawnych oraz chorych i słabych. j" •' ••' .APMM, OPUS, 9, s. 51. ■ — Z rewiru męskiego zabrano 128 zdrowych osób do : transportu. APMM, OPUS, 9, s. 51. — Na polu kobiecym dwa bloki zajmowały chore na .. ' gruźlicę. APMM, Majdanek, IV/24. __ w obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 51 więźniów różnych narodowości. -.- '.APMM, mikr. 804. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię Św. Pawła o śmierci 18 więźniów w KL Lublin w miesiącu marcu. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. 5 i 7 marca. '"' "■ APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 421—424, vol. 3, 's. 753—796. r— Dla odchodzącego, z obozu transportu RGO przygoto-'-.*.' ' wała paczki, które esesmani więźniom odebrali i przeznaczyli na karmę dla swych świń. :J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 384. 31 Ш — Ukazał się rozkaz Urzędu D WVHA do komendantów obozów koncentracyjnych wzmocnienia nadzoru nad więźniami. AGKBZH, Proces Pohla, t. 4, s. 64. — Komendantura obozu zamówiła na 2 kwietnia 30 wagonów towarowych dla przewiezienia transportu więźniów. .APMM, OPUS, 9, s. 51. — Przeprowadzono przegląd personelu szpitalnego na II polu. APMM, OPUS, 11, s. 27. — Z obozu zwolnieni zostali zakładnicy. Polski Czerwony Krzyż zajął się chorymi i umieścił ich w szpitalu. APMM, OPUS, 9, s. 50. 313 1944 MARZEC — Do obozu powróciło 155 więźniów pracujących w warsztatach obozu przy ul. Lipowej. APMM, OPUS, 9, s. 49; С Rajca, Lubelska filia Niemieckich Zakładów Zbrojeniowych, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. IV, s. 253. — Z Majdanka odszedł transport 2000 więźniów do obozu w Sachsenhausen. Większość stanowili Rosjanie, Polaków było tylko 30. Wszystkich załadowano do 36 wagonów. Na drogę więźniowie otrzymali czyste pasiaki, całe drewniaki oraz po kilogramie chleba. W Sachsenhausen, z uwagi na przepełnienie obozu, transportu tego nie przyjęto i skierowano go do Oświęcimia. W dniu 9 kwietnia, po dotarciu tam transportu, stwierdzono zgon 99 więźniów; pozostali kwalifikowali się do szpitala. CA КС PZPR, Delegatura Rządu 202/11, t 17, k. 86—87; D. Czech, Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Zeszyty Oświęcimskie" 1960, nr 4, ,&, 65—66. — 1500 więźniów, w tym 730 Polaków, przeznaczonych do transportu w dniu 2 kwietnia, uszeregowano w czwórki i poprowadzono do łaźni i ubierami, gdzie wszyscy otrzymali czyste pasiaki. APMM, OPUS, 9, s. 51. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 46 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. — Delegat RGO w Lublinie kontaktował się z władzami policyjnymi dystryktu w sprawie zwolnienia wszystkich więźniów powyżej 55 lat. W odpowiedzi usłyszał, że o-becnie nie mieści się to w kompetencji policji, lecz zależy od komendanta Majdanka. APMM, OPUS, 9, s. 50. W marcu — W marcu zmarły w obozie 1654 osoby, w tym Polacy — 241 mężczyzn, 6 kobiet, Niemcy — 386 mężczyzn, 72 kobiety, Rosjanie — 505 mężczyzn, 39 kobiet, Frań- 1944 MARZEC 314 cuzi — 101 mężczyzn, Belgowie — 7 mężczyzn, 1 kobieta, Holendrzy — 10 mężczyzn, 1 kobieta, Albańczy-cy — 6, Jugosłowianie — 33 mężczyzn, 1 kobieta, Grecy — 11, Kroaci — 25 mężczyzn, 1 kobieta, Słoweńcy — 9, Serbowie — 5, Czesi — 15 mężczyzn, 5 kobiet, Włosi — 67,' Litwini — 2. APMM, mikr. 804, k. 219. -— Według opinii obozowych komórek ruchu oporu obóz na Majdanku zasadniczo nie pracował dla przemysłu wojennego. Do tej kategorii można by jedynie zaliczyć: pracownie koszyków do pocisków artyleryjskich, wielkie zakłady szewskie dla potrzeb Wehrmachtu oraz warsztaty naprawcze w mieście, do których część więźniów odkomenderowano. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/1, t. 37, k. 90—91. — W marcu średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła: ogółem 13 000 osób, w tym mężczyzn — 11 000, kobiet — 2000. Stan chorych na Majdanku był następujący: mężczyzn w szpitalu na V polu — ok. 2400, w tym w stanie beznadziejnym — ok. 300. Na polu I w rewirze kobiecym więziono około 1200 kobiet. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 177; Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 22. — Polski Czerwony Krzyż wystąpił do władz dystryktu i komendantury obozu z propozycją przekazania pod opiekę PCK chorych więźniów przebywających na Majdanku, prosząc jednocześnie o pozostawienie całego personelu lekarskiego i sanitarnego rekrutującego się z miejscowych więźniów. Sprzeciw zgłosiło gestapo. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 176. — PCK przekazał na Majdanek do szpitala na V polu aparat do odmy. APMM, OPUS, 9, s. 52. — W ramach akcji dożywiania RGO dostarczyła do o-bozu następujące produkty: chleba — 12 124,90 kg, -315 1944 KWIECIEŃ bułek — 4024,50 kg, sucharów - - 188,40 kg, parówek — 90,95 kg, masła — 386,80 kg, słoniny — 6,25 kg, wędlin — 110,80 kg, jabłek — 143,40 kg, cukru — 623 kg, mięsa — 30 kg, mleka — 1082 1, cebuli — — 545,5 kg, kapusty kiszonej — 1288 kg, miodu — 365 kg, marmolady — 308 kg, chleba pyt. — 12,70 kg, makaronów — 220 kg, kawy — 315 kg, artykułów gotowych: 30 260 1 zupy normalnej, 1020 1 zup dietetycznych, 390 1 zup mlecznych, 650 1 kompotów, 390 1 kakao. PCK dostarczył 9920 paczek żywnościowych dla więźniów, OPUS — 783. AAN, RGO, 1487; A. Wiśniewska Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, t. VIII, s. 18—19, 29. Tabela 5 Stan liczbowy więźniów w I kwartale 1944 r. Styczeń Luty Marzec Średnia dzienna liczba % liczba i liczba 0/ 10 liczba % Ogółem 15 640 100 13 660 1001 13 000 i 100 14 100 100 Mężczyźni 13 240 82 10 460 76 11000 84 11 550 82 Kobiety 2 400 18 3 200 24 2 000 16 2 550 18 Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 22. HV — Do obozu pod Łodzią odszedł transport 84 dzieci w wieku od 2 do 8 lat pod opieką 7 matek. APMM, OPUS, 9, s. 51. — Z obozu zwolniono 34 kobiety i ponad 70 mężczyzn. 1944 KWIECIEŃ 31ff Byli to zakładnicy oraz schwytani w czasie łapanek. APMM, OPUS, 11, s. 27. — Więzień Władysław Masicz został przeniesiony z Majdanka do więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, VH/133, W. Masicz, Ankieta. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 47 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 2IV — Do obozu KL Natzweiler odjechał transport liczący 1150 Polaków i Rosjan. RGO dla wszystkich dostarczyła paczki na drogę. Na stacji kolejowej więźniowie zostali załadowani do wagonów towarowych, poprzedzielanych kratami z drutu kolczastego. W dwu częściach umieszczono więźniów, w środkowej jechało 4 esesmanów z eskorty. Ze stacji w Lublinie transport odszedł o godz. 3.00. Na miejsce przeznaczenia dotarł po 4 dniach podróży. Około 500 więźniów z tego transportu skierowano do obozu Bergen-Belsen. Z transportu uciekło 67 więźniów, z tego w okolicach Tarnobrzegu ujęto 13 jeńców radzieckich i przekazano z powrotem na Majdanek. APMM, OPUS, 9, s. 51; OPUS, 11, 27; J. Kwiatkowski, 435 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 380—381. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 43 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 3 IV — Chorych więźniów z rewiru na V polu przeprowadzono na IV pole, przygotowując ich do odjazdu. Stan wielu był bardzo ciężki. Po kąpieli i przymusowym marszu kilkudziesięciu zmarło. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 178. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 45 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 4IV — Rano skierowano do kąpieli w łaźni 1800 więź- 317 i»u kwibciem niów przeznaczonych do wyjazdu do KL Gross-Rosen. Wyjechali tego samego dnia. W pierwszej kolejności wybrani zostali do niego polscy więźniowie polityczni. APMM, OPUS, 10; VII/155, J. Orlicz-Błoński, Wspomnienia; VII/120, С Skoraczyński, Relacja, s. 3. —i W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 45 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 5 IV — Według informacji obozowych komórek ruchu oporu miała nastąpić ewakuacja chorych wraz z personelem do Oświęcimia. W związku z tym wypisywano kogo tylko można było ze stanu chorych. APMM, OPUS, 11, s. 27. — Członkowie obozowej komórki AK przesłali z obozu wiadomość, że wyjeżdżają II transportem do Oświęcimia. Na stację będą wiezieni samochodami, wszyscy w cywilnych ubraniach. Proszą o odbicie ich transportu i ratowanie od śmierci. W odpowiedzi Komenda Okręgu AK zorganizowała akcję wywiadowczą. Zdobyto ścisłe wiadomości dotyczące trasy i numeru parowozu, przekazując je natychmiast komórkom, które miały podjąć akcję. Do odbicia jednak nie doszło. APMM, OPUS, 9, s. 63. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 53 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 6 IV —i W nocy stacja Tarnów przesłała 54 wagony do dyspozycji komendanta obozu na Majdanku, z przeznaczeniem do ewakuacji więźniów na zachód. APMM, OPUS, 10, s. 673. — Z III pola poprowadzono do pociągu pod silną eskortą 1200 mężczyzn, w tym około 300 ze szpitala, wyznaczonych na wyjazd do obozu Gross-Rosen. Do transportu tego włączono część personelu rewiru wię-źniarskiego i więźniów pracujących w kancelarii obo- 1944 KWIECIEŃ 313 zowej oraz ze zredukowanych stałych komand. Na drogę więźniowie otrzymali chleb, masło, kiełbasę i zupę. Ubrani byli w pasiaki. Na nogach mieli sabo-ty — drewniane holenderki. Ze stacji Lublin transport odszedł następnego dnia o godz. 13.00. W każdym wagonie więźniów pilnowało 4 konwojentów. W pierwszym wagonie, środkowym i ostatnim jechało ponadto po 15 esesmanów. APMM, OPUS, 9, s. 59; OPUS, 11, s. 27, 59; AAN, RGO/36, s. 86. — Według informacji obozowej komórki AK na IV polu formowano następny duży transport liczący 2000 więźniów. APMM, OPUS, 9, s. 64; OPUS, 11, s. 27. — W obozowej księdze zmarłych zanotowano zgony 27 więźniów różnych narodowości. APMM, mikr. 804. 7 IV —i Do administracji obozu przekazano 28,5 g złota i 7,5 g białego metalu zagrabionego więźniom obozu pracy w Bliżynie. APMM, Majdanek, I d 29. — Władze obozowe zaprosiły do obozu przedstawicieli PCK. Lekarze niemieccy oświadczyli im wówczas, że na skutek otrzymanych rozkazów wszyscy chorzy zostaną wywiezieni z obozu. L. Chrisiians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 179. — Polski Komitet Opiekuńczy i Polski Czerwony Krzyż za zezwoleniem władz obozowych dostarczył dla więźniów paczki świąteczne. AAN, RGO/36, s. 150. — Z miasta przywieziono do obozu 4 samochody mężczyzn. Wszystkich rozstrzelano przy krematorium. APMM, OPUS, 10, s. 691. 8IV - - Odszedł z IV pola do Oświęcmia transport 319 1944 KWIECIEŃ ewakuacyjny liczący 2700 więźniów. Na drogę pozwolono im zabrać paczki, które otrzymali,z RGO. APMM, OPUS, 9, s. 61. — Do władz obozowych nadeszła depesza, że pierwszy transport ewakuacyjny przekroczył granicę Rzeszy w całkowitym porządku. APMM, OPUS, 10, s. 691. ■— Do obozu przywieziono 4 samochody mężczyzn. Wszystkich rozstrzelano przy krematorium. APMM, OPUS, 9, s. 62. — Na skutek ewakuacji obozu przerwana została akcja dożywiania więźniów Majdanka. APMM, PCK, 42. 11IV — Ukazało się zarządzenie Urzędu D WVHA nakazujące, by w przypadkach dokonywania przez więźniów sabotaży w przedsiębiorstwach zbrojeniowych stosować wobec nich karę śmierci. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 135. 12IV — Do administracji obozu wpłynęły pieniądze, stanowiące depozyty więźniów przesłanych na Majdanek transportem chorych w marcu z KL Neuengamme. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 78. 13IV — Odszedł transport 4200 więźniów, w tym 1288 kobiet i 38 dzieci do obozu w Oświęcimiu. Większość stanowili chorzy. Do stacji kobiety i mężczyźni szli pieszo. Chorych przewieziono samochodami. Zdrowych ubrano w pasiaki, chorych zostawiono w oznakowanych cywilnych ubraniach. Wielu chorych zmarło w czasie załadunku i na trasie transportu. Paczki, które otrzymali z RGO, zostawiono im. W Oświęcimiu Żydówki i jeńców z obsługi krematorium stracono. W transporcie tym przybyli do Oświęcimia m.in. członkowie obozowej komórki AK — płk Władysław Smereczyński, por. Jan Zaprawa-Ostromęcki, por. Władysław Szwejcer, kpt. Marian Smagacz. Ponadto przywiezieni zostali jeńcy radzieccy — generał major Timofiej Jakowiewicz Nowi- 320 Ї944 KWIECIEŃ_______________________ '________------------------------- kow, generał majpr Georgij Wasiljewicz Zausmanowicz oraz generał major Dymitr Michajłowicz Karbyszew. Nowikow po ciężkim pobiciu w drodze zmarł 17 kwietnia 1944 r. w Oświęcimiu. APMM, OPUS, 10, s. 717; OPUS, 9, s. 59. — Do obozu przywieziono Rosjankę z KL Ravens- briick. APMM, mikr. 417. 15IV — Odjechał transport około 600 Żydów, w tym 480 mężczyzn i 120 kobiet do obozu w Płaszowie. T. Berenstein, A. Rutkowski, Żydzi w obozie koncentracyjnym Majdanek 1941—1944,' „Biuletyn ZlH" 1966, nr 58, s. 48; J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 377. 16 IV — Według informacji obozowej komórki AK następny transport ewakuacyjny z Majdanka zapowiedziany był na 19 kwietnia. Komendantura obozu zamówiła 27 wagonów — 24 towarowe kryte i 3 osobowe z ław- APMM, OPUS, 10, s. 729. — Zbiegły z obozu dwie więźniarki: Feliksa Bidacha i Helena Żuk. Wywiózł je z magazynu odzieżowego w worku z brudną bielizną Unterscharfuhrer SS Otto Schultz. APMM, VII/65, E. Karabanik, Relacja, s. 94; VlI/22, F. Bidacha, Wspomnienia, s. 3. 18 IV — Wszyscy więźniowie otrzymali pasiaki. 3. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 407. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 39 więźniów w KL Lublin w miesiącu marcu. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin 4 więźniów w dn. 6, 8 i 27 marca. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 425—532. 19IV — Do obozu w Ravensbrtick odszedł transport 800 więźniarek. Ze stacji w Lublinie wyruszył o godz. 18.00. Część kobiet z tego transportu została później 321 1944 KWIECIEŃ przewieziono do Lipska, gdzie zatrudniono je w fabryce amunicji. APMM, OPUS, 9, s. 59; CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/11, t. 17, k. 86—87. — Na Majdanku po wyjeździe transportów ewakuacyjnych zostało 85 Polaków i 120 więźniów innych narodowości oraz na II polu ok. 2000 jeńców radzieckich. L. Christians, Piekło XX wieku, Warszawa 1946, s. 186. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 7 więźniów w KL Lublin w miesiącu marcu i kwietniu. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 9 marca. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 433, vol. 3, s. 879—891. 21IV — Nadszedł telegram policji bezpieczeństwa z Radomia w sprawie przesłuchania więźnia obozu na Majdanku, Jabłońskiego, w związku z jego nielegalną działalnością. AGKBZH, OKBZHL, 191, k. 89. 25 IV — Z obozu zwolniono 13 kobiet, w tym Katarzynę Rychlak, aresztowaną i osadzoną w FKL ł listopada 1942 r. APMM, VII/272, K. Rychlak, Relacja, s. 4. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 6 więźniów w KL Lublin w 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI713, vol. 3, s. 893—910. 27 IV — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci więźnia w KL Lublin dn. 19 marca 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 3, s. 911. 28 IV — Z obozu przy ul. Lipowej powróciło na Majdanek 100 więźniów, którzy pracowali w warsztatach DAW. C, Rajca, Lubelska jilia Niemieckich Zakładów Zbrojeniowych, „Zeszyty Majdanka" 1969, t. IV, s. 253. 21 — Kronika Majdanka 322 1944 KWIECIES___________________________------------------------------- 29IV — Kancelaria obozowa (Lagerschreibstube) została przeniesiona z III pola na I. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 409. W kwietniu Z końcem kwietnia koncentracyjny obóz w Warszawie został podporządkowany komendanturze obozu na Majdanku. С Rajca, Podobozy Majdanka, „Zeszyty Majdanka" 1977, t. IX, s. 98. — Średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła: ogółem 4350 osób, w tym mężczyzn — 3350, kobiet — 1000. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 23. — W związku z ewakuacją obozu ostatnie transporty więźniów z Warszawy na Majdanek nie zostały przyjęte i wróciły do Warszawy. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/III, t. 7, k. 86. — Władze obozowe poleciły więźniom na I polu po wieczornym apelu budować w ziemi tak zwany „Split-tergraben". Był to zygzakowato biegnący rów pokryty deskami i grubą warstwą ziemi, mający chronić przed odłamkami ewentualnych bomb. Jak tylko odzywały się alarmowe syreny, wpychano więźniów siłą do tych schronów. A. Stanisławski, Pole śmierci, Lublin 1969, s. 224. — W ramach pomocy RGO dla więźniów Majdanka w kwietniu dostarczono do obozu: chleba — 5326 kg, bułek — 2134 kg, boczku — 395 kg, sucharów — 40,5 kg, masła — 93,0 kg, miodu — 435 kg, jaj — 3857 szt., cukierków — 27 kg, kiełbasy — 276,7 kg, herbatników — 3795 szt., marmolady — 52,8 kg, owoców — 3,3 kg, cebuli — 205,6 kg, chleba pytl. — 20 kg, mleka — 211 1, papierosów — 1500 szt., mydła — 21 kg, kawy zbożowej — 12,4 kg, zup zwykłych — 7520 1, drugich 323 1944 MAJ dań — 2000 porcji, zup dietetycznych — 300 1, kompotów — 200 1, kakao — 330 1. PCK dostarczył 3065 paczek żywnościowych, OPUS —■ 307. AAN, RGO, 1487, A. Wiśniewska, Organizacyjny i materialny wkład lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty ^ Majdanka" 1975, t. VIII, s. 5—29. — W okresie ewakuacji obozu Janina Suchodolska, sekretarz lubelskiego okręgu RGO, przywożąc pięciokrotnie w tygodniu zupy dla więźniów, zdobywała w obozie od więźniów i esesmanów informacje, które przekazywała do Komendy Okręgu AK. J. Marszałek, Majdanek — obóz koncentracyjny w Lublinie, w druku. — Komendant Batalionów Chłopskich Podokręgu IV A „Podlasie" Stefan Skoczylas ps. „Konar" opracowywał plan rozbicia obozu na Majdanku. Oddziały uderzeniowe miały zlikwidować straż obozu, wysadzić krematorium oraz budynki komendantury i załogi Majdanka. Do pomocy i osłony akcji planowano pozyskać radzieckich partyzantów. Oddziały specjalne Batalionów Chłopskich z powiatów Chełm, Lublin, Lubartów, Łuków i Puławy miały zapewnić schronienie i opiekę uwolnionym więźniom. Aresztowanie Skoczylasa przeszkodziło w realizacji opracowanych planów. H. Kurek-Dudowa, Młodość tragiczna i męska, Warszawa 1978, s. 148—151. 4V — „Dziennik Polski" w Londynie podał do wiadomości, że na Majdanku stracono przywiezionych w lutym 1944 r. 200 rozbrojonych węgierskich żołnierzy — Żydów. „Dziennik Polski" 1944, nr 102, s. 1. 8 V — Obersturmbannfuhrer SS, Arthur Liebehenschel, uprzednio zastępca kierownika Urzędu D WVHA, a następnie komendant obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, został przeniesiony na stanowisko komendanta obozu na Majdanku oraz podobozów w Warszawie, Radomiu, Budzyniu i Bliżynie. 2. Leszczyńska, Struktura osobowa władz obozu koncentra- 1944 MAJ 324 cyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1967, t. • II, s. 29—30. U V — w nocy samoloty radzieckie bombardowały Majdanek i niektóre obiekty Lublina. Na teren obozu spadło 81 bomb. Samoloty zrzucały bomby w formie podkowy naokoło pięciu pól mieszkalnych i na bloki komendantury, na transformator, na areszt esesmański, na teren ogródków warzywnych i na krematorium. Na centrum obozu, gdzie mieściły się bloki mieszkalne więźniów, nie spadła ani jedna bomba. Zabitych zostało 8 esesmanów, 9 ciężko rannych. Uszkodzona została środkowa wieża strażnicza przy ogrodzeniu pola od strony krematorium. Rozbito transformator dopływu prądu do obozu. Komendantura obozu sporządziła protokół strat wyrządzonych w czasie bombardowania, z którego wynikało, że w obozie zniszczonych zostało częściowo lub całkowicie 10 baraków z urządzeniem na terenie tzw. „Wachbataillonu". Po tym wypadku esesmani wzmocnili posterunki, szczególnie nocami wokół ogrodzenia. Władze obozowe starały się też zabezpieczyć przed ewentualnym następnym nalotem. Wykopane zostały rowy obok wież strażniczych. Przygotowano też wgłębienie w ziemi przed bramą III pola i w innych punktach obozu dla zabezpieczenia samochodów administracji obozu. APMM, VII/110, A. Zakościelny, Wspomnienie P-3427, s. 50; APMM, Majdanek, I a 1; J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 417. 12 V — SS-Gruppenfuhrer Glucks polecił komendantom obozów, by o pozwolenie na wykonywanie eksperymentów lekarskich zwracali się do Urzędu D WVHA, podając liczbę więźniów przewidzianych do tego celu. AGKBZH, Proces Pohla, t. 7, s. 19. 15 V — Z komanda Fahrbereitschaft na III polu uciekli samochodem komendanta więźniowie: Michał Nadziej-ko, Jan Poniatowski i Mikołaj Stebliński. Stebliński skorzystał z okazji, gdy w czasie przerwy obiadowej sam został w warsztacie przy naprawie pilnie potrzebnego samochodu komendanta. Zabrał mundur znajdujący się 325 1944 MAJ w pozostawionej tam walizce. Do samochodu przyczepił tablicę „jazda próbna" i wyjechał z warsztatów tak, jak to nieraz czynił, sprawdzając naprawione samochody. Po drodze zabrał do wozu dwóch kolegów. Przez bramę obozową przejechał, ubrany w mundur esesmański, nie poznany i nie zapytany o przepustkę. Brawurowa ucieczka powiodła się. APMM, VII/534, M. Stebliński, Relacja, s. 1—3. 18 V — Obowiązki komendanta obozu i podległych mu podobozów przejął Obersturmbannfuhrer Arthur Lie-behenschel. APMM, Majdanek, I f 18, s. 11. — Przywieziono transport Polaków z więzienia na Zamku w Lublinie. APMM, mikr. 417, S. 150. 19 V — W obozie przy krematorium rozstrzeliwano więźniów przywożonych z więzienia na Zamku lubelskim. APMM, VHI/564, H. Nowicka, Wspomnienia. 20 V — Urząd WVHA wydał rozkaz przetransportowania wszystkich więźniów pochodzenia niemieckiego do obozu koncentracyjnego w Natzweiler. AGKBZH, Proces Pohla, t. 5, s. 80—81. — Przywieziono transport Polaków. APMM, Majdanek, I d 21, vol. 7, k. 1. —■ Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 20 więźniów w KL Lublin w różnych miesiącach 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 1—44. 22 V — Komendantura obozu wydała rozkaz załodze SS wzmożenia czujności podczas strzeżenia i zabezpieczenia obozu. Od tej pory zapotrzebowanie na pojazdy mechaniczne można było składać tylko u adiutanta. Pojazdy mogły być prowadzone wyłącznie przez wyszkolonych kierowców SS, posiadających prawo jazdy za- 1»« MAJ 326 twierdzone przez WVHA. Prowadzenie pojazdów w obrębie obozu przez więźniów zostało zabronione. Praca więźniów w warsztatach samochodowych miała się odbywać pod nadzorem esesmana. Dzienne racje chleba nakazano wydawać więźniom rano i wieczorem, zaznaczając, że jest to konieczne, nawet jeżeli wiąże się z większym nakładem pracy. W czasie alarmu lotniczego esesmanom nie wolno było palić papierosów i cygar, należało gasić świece i latarki kieszonkowe. Wartownik przy szlabanie bramy obozowej był odpowiedzialny za skontrolowanie każdego pojazdu obozowego. Obce pojazdy bez zezwolenia komendanta nie mogły wjeżdżać na teren obozu, wyjeżdżające musiały być wpisane do specjalnej kontrolki. APMM, Majdanek, I 1 18, s. 9—10. 23 V — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 29 więźniów w KL Lublin w różnych miesiącach 1943 i 1944 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 45—102. 24 V — Wydane zostało polecenie, że bez pisemnej zgody komendanta esesmanom nie wolno prywatnie trzymać psów ani kotów. APMM, Majdanek, I f 17/101. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 54 więźniów w KL Lublin w marcu 1944 r. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin 10 więźniów w dn. 6—27 marca. APMM, Władze okupacyjne' VI/13, vol. 1, s. 437—456, vol. 6, s. 103—210. . 25 V — Do obozu przywieziono transport Żydów węgierskich. CA КС PZPR, Delegatura Rządu, 202/Ш, t. 17, k. 108. —' Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 164 więźniów w KL Lublin, w tym 105 z marca 1944 r. Reszta dotyczyła 1943 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin 9 więźniów w dn. 14—27 marca. 327 194* MAJ APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 457—474, vol. 6, s. 211—540. 27 V — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 92 więźniów w KL Lublin w różnych miesiącach 1943 r. APMM. Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 543—728. 30 V — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 16 więźniów w KL Lublin. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL . Lublin więźnia w dn. 4 kwietnia. JAPMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 475, vol. 6, s. 729—760. 31 V — Do obozu przywieziono Żydów z obozu w Budzyniu. AGKBZH, OKBZHL, 191, k. 63. — Zarząd Miejski w Lublinie powiadomił parafię św. Pawła o śmierci 16 więźniów w KL Lublin w marcu i kwietniu 1944 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. 29 marca i 4 kwietnia. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 477—480, vol. 6, s. 76І—792. W maju — Z Majdanka odszedł Anton Thumann — kierownik oddziału III. Przeniesiono go do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, a następnie do KL Neuengamme. Z. Leszczyńska, Struktura osobowa władz obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1967, t. II, s. 18. — Średnia dzienna zapełnienia obozu w miesiącu maju wynosiła ogółem 2500 mężczyzn. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII s. 23. — Lekarz obozowy uznał, że stan zdrowotny więźniów w obozie przedstawiał się tak dobrze, że zbędne było l9a czerwiec___________________________________._________328 „ysyłanie przez RGO zup na Majdanek. Pozwolono na P starczanie paczek żywnościowych oraz lekarstw. aN Rgo> 1487; J- Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, W maju całe V pole więźniarskie zostaje zajęte na "~bóz Wehrmachtu Oberfeldkommandantur Lublin — T?'nsatzstab. Osadzeni tam więźniowie (z łapanek) nie chodzili do ewidencji obozu KL Lublin. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentra- tiego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 23. -fj __ Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię 7 Pawła o śmierci 21 więźniów w KL Lublin w róż- !,vch miesiącach 1943 r. дрММ, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 793—834. yj__Nazwiska więźniów Zamku lubelskiego, zagazo- anych w dniu 3 VI1944 r. w samochodzie ■— „komo-*Гe gazowej", kursującym między więzieniem a krema-fZrium w obozie na Majdanku: 1. Bartoszek Mieczysław Lublina, 2. Bartoszek Władysław z Lublina, 3. Bie-f -zko Zygmunt z Lublina, 4. Błotniak Paweł z Wysokiego pow. Krasnystaw, 5. Bonat Leon z kol. Berejów w Lublin, 6. Bońkowski Zbigniew z Lublina, 7. Bu-S°iński Aleksander z Ostrówka pow. Lublin, 8. Burzak Rvszard z Lublina, 9. Ciesielski Stanisław z Wysokiego po1 !fiak"jan z Lublina, 13. Filip Józef z Berejowa pow. w Krasnystaw, 10. Dadana Janusz z Lublina, 11. Domański Franciszek z Tchórzewa pow. Radzyń, 12. Du- iański t lblin 14- Jentys Ryszard z Lublina, 15. Juszkiewicz ^aSyl'z Zalesia pow. Mińsk, 16. Kalinowski Zdzisław Lublina, 17- Kaszuba Józef z Lublina, 18. Kopeć Hen-Z к z Lublina, 19. Korczak Stanisław ze Snopkowa pow. Tubto 20. Kowalski Stanisław z Lublina, 21. Kraw- vński Stefan z Lublina, 22. Kwiatkowski Antoni ze ctrzelca pow. Puławy, 23. Liberowicz Mieczysław z Lublina 24. Lipski Marian z Lublina, 25. Madej Marian z Podola pow. Lublin, 26. Makarko Zenon bez stałego ieisca zamieszkania, 27. Mamaniuk Henryk z Lublina, os Michalski Aleksander z Lublina, 29. Modrzyński An-i ni z Lublina, 30. Modrzyński Bolesław z Lublina, 31. 329 1944 CZERWIEC Modrzyński Henryk z Lublina, 32. Niewiadomski Władysław z Lublina, 33. Olszak Stefan z Lublina, 34. Olszewski Edward z Lublina, 35. Optołowicz Przemysław z Lublina, 36. Osiej Stanisław z Łuszczowa pow. Lublin, 37. Paździor Antoni z Wojcieszyna pow. Lublin, 38. Paździor Józef z kol. Zosin pow. Lublin, 39. Paździor Władysław z kol. Babin pow. Lublin, 40. Paszkiewicz Jan z Tchórzewa pow. Radzyń, 41. Rybiński Józef z Lublina, 42. Ryniewski Edward z Urzędowa pow. Kraśnik, 43. Siejko Józef z Wysokiego pow. Krasnystaw, 44. Siński Stanisław z Tchórzewa pow. Radzyń, 45. Szy-szło Jan z Lublina, 46. Tarkowski Jan z Lublina, 47. Tomaszewski Wacław z Lublina, 48. Wyrostek Tomasz z Lublina, 49. Zrubek Antoni z Lublina, 50. Żurawiec Wacław z Gielnia pow. Kraśnik. AGKBZH, OKBZHL, 45, k. 13. 5 VI — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 15 więźniów w KL Lublin w kwietniu 1944 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 835—864. 6 VI — O. Pohl wydał rozkaz ustawienia w obozach koncentracyjnych i obozach pracy karabinów maszynowych do zwalczania nalotów lotniczych. Do obsługi broni polecono przeszkolić godnych zaufania wartowników. APMM, Majdanek, I f 9, s. 3. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 38 więźniów w KL Lublin w różnych miesiącach 1943 i 1944 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 817—938. 8 VI — Komendant obozu wydał rozkaz nakazujący w pomieszczeniach załogi SS zamykanie szaf, w których przechowuje się mundury, niszczenie ulotek propagandowych oraz przestrzeganie zakazu niepotrzebnego używania broni. APMM, Majdanek, I f 18, k. 17—18. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 10 więźniów w KL Lublin w kwietniu »M CZERWIEC 330 1944 г. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 8 kwietnia. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 481, vol. 6, s. 938—958. 9 VI — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 4 więźniów w KL Lublin w 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 959—964. 11 VI —■ Przywieziono transport Polaków z ^m. Jarocin. AGKBZH, OKBZHL, 18/z, s. 70. 15 VI — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 11 więźniów w KL Lublin w kwietniu 1944 r. Kancelarię parafii św. Jana zawiadomiono o śmierci w KL Lublin więźnia w dn. 12 kwietnia. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 1, s. 483, vol. 6, s. 969—990. 16 VI — Tajnym rozkazem WVHA powiadomiło komendantów obozów koncentracyjnych o wstrzymaniu od 14 VI1944 r. urlopów dla jednostek SS przebywających na frontach oraz na terenie Rzeszy. APMM, Majdanek, I f 9, s. 1. — Z Urzędu D WVHA nadszedł dalekopis wstrzymujący wszystkie urlopy esesmanom zatrudnionym w obozach koncentracyjnych. APMM, Majdanek, I f 9, k. 1. 20 VI — Obersturmfuhrer Siegmann został mianowany Lagerfuhrerem obozu pracy w Radomiu oraz nadzorcą obozu w Bliżynie. SS-Oberscharftihrer Heller objął kierownictwo obozu pracy w Bliżynie. APMM, Majdanek, I f 18. 21 VI — Z Terespola przywieziono 107 Polaków, w tym kobiety i dzieci, oraz 246 osób z obozu w Werbkowicach. Byli to chłopi ujęci w czasie akcji pacyfikacyjnych przeprowadzanych przez oddziały Wehrmachtu i policji w powiatach chełmskim, hrubieszowskim, zamojskim i biłgorajskim. 331 1944 CZEKWIEC WAPL, SS-Polizei-Reiter, Abteilung III, 38, s. 295—297; APMM. VII/59. 23 VI — Wieczorem przywieziono transport ze Zwierzyńca, w tym ze wsi Bondyrz 91 mężczyzn. Transportem przybyły kobiety i dzieci od 3 miesięcy do 14 lat. Wszyscy byli aresztowani za przynależność do ruchu oporu. Umieszczono ich na polu I w baraku nr 6. Na drugi dzień zostali wykąpani i przeniesieni na blok 4. APMM, VII/31, K. Drzewiecki, Zeznanie, s. 1. 24 VI — Przy ciężkich pracach w obozie zatrudnionych było 843 jeńców radzieckich z pola II. APMM. Majdanek, I с 2. 26 VI — Firma Testa podała do wiadomości komendanturze KL Lublin, że nie może przyjąć zamówienia na cyklon В w związku ze specjalnym rozkazem w sprawie zamówień na dostawę materiałów sanitarnych. Radzi zwrócić się w tej sprawie do Głównego Urzędu Sanitarnego w Berlinie za pośrednictwem swojej nadrzędnej jednostki sanitarnej. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1, s. 2. ' — Do Urzędu D II WVHA przesłano zestawienia informujące o ściętych i wysłanych włosach z obozu w okresie od 1942 do 1944 r. w ilości 730 kg. APMM. Majdanek, I d 28, s. 105. 27 VI — Z obozu w Zwierzyńcu przywieziono transport. Mężczyzn umieszczono na bloku 9, kobiety i dzieci w bloku 3 i 4. APMM, VII/31, K. Drzewiecki, Zeznanie, s. 2. 29 VI — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci więźnia w KL Lublin dn. 28 sierpnia 1943 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 991—992. 30 VI — Dowódca garnizonu SS w Lublinie wydał zakaz wstępu do wsi Dziesiąta esesmanom z garnizonu Lublin oraz załodze SS obozu na Majdanku. APMM, Majdanek, I f 14, s. 59. 1944 CZERWIEC-LIPIEC 332 W czerwcu — Średnia dzienna zapełnienia obozu wynosiła: ogółem 4500 osób, w tym mężczyzn — 3900, kobiet — 600. Z. Leszczyńska, Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973, t. VII, s. 23. — W związku z ostatnią na Lubelszczyźnie pacyfikacją w obozie na Majdanku znalazło się około 2600 osób. W sprawie opieki nad uwięzionymi ludźmi wznowiono szereg interwencji. Opieka obejmowała pomoc sanitarną i żywnościową, na co okupant dał zezwolenie. AAN, RGO/75, s. 111—112. 3 VII — Wysłane zostało pismo lekarza jednostki SS i policji w Lublinie do szefa Urzędu D III WVHA w Oranienburgu przekazujące w załączeniu zamówienie specjalne KL Lublin na 500 puszek cyklonu В z prośbą o zatwierdzenie. Zapotrzebowanie to umotywowane było licznymi przypadkami zachorowań na tyfus w obozie oraz zwiększeniem stanu liczebności więźniów wskutek napływu nowych transportów. APMM, Majdanek, I d 2, vol. 1. — Zbiegli z obozu w nie znanych dotąd okolicznościach jeńcy radzieccy: Wasilij Kiszow, Aleksiej Kotów, Wiktor Michęjew i Stepan Piankow. J. Marszałek, Ucieczki z Majdanka, „Kalendarz Lubelski" 1969, Lublin 1968, s. 58. 4 VII — Komendantura obozu wydała rozkaz do załogi SS, w którym m. in. zastępcą komendanta na czas jego wyjazdów czyniła SS-Hauptsturmfuhrera Melzera. APMM, Majdanek, I f 18, s. 3. — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci 11 więźniów w KL Lublin w kwietniu 1944 r. Kancelarię parafii św. Jana powiadomiono o śmierci w KL Lublin 2 więźniów w dn. 9 kwietnia. APMM, Władze okupacyjne, VI, 13, vol. 1, s. 487—490, vol. 6, s. 993—1014. 333 1Э44 LIPIEC 5 VII — Do obozu przyjęto transport Żydów. APMM, Majdanek, I d 23, vol. 3, k. 79. 7 VII — Wysłano transport 1250 jeńców radzieckich z II pola do Mauthausen. APMM, mikr. 428. 10 VII — Wzrosła liczba więźniów przywożonych do obozu na stracenie z więzienia na Zamku lubelskim. R. Moszyński, L. Policha, Lublin w okresie okupacji (1939— 1944), Lublin 1964, s. 52. — Polski Komitet Opiekuńczy i Polski Czerwony Krzyż przekazały do obozu 327 paczek imiennych. WAPL, RGO/58, s. 208. 11 VII — Zarząd Miejski w Lublinie zawiadomił parafię św. Pawła o śmierci więźnia w KL Lublin w dn. 10 kwietnia 1944 r. APMM, Władze okupacyjne, VI/13, vol. 6, s. 1015. —■ Polski Komitet Opiekuńczy i Polski Czerwony Krzyż przekazały do obozu 237 paczek bezimiennych i 230 paczek imiennych dla więźniów. WAPL, RGO/58, s. 209. 12 VII — Z obozu wczesnym rankiem uciekł Czesław Gaweł zatrudniony w kasynie esesmańskim. Przebrał się w mundur esesmana, a następnie drogą obozową przeszedł przez nikogo nie zatrzymany do wsi Dziesiąta. APMM, VII/248, С Gaweł, Relacja, s. 16—17. 13 VII — Wydany został regulamin dla załogi SS obozu na wypadek alarmu lotniczego lub zaatakowania przez desant. APMM, Majdanek, I f 12. 14 VII — Komendantura obozu wydała rozkaz, w którym między innymi nakazywano: Esesmanom wolno będzie wychodzić z obozu tylko w grupach dwuosobowych. Każdy esesman opuszczający obóz musi znać has- 1944 LIPIEC 334 ło na dany dzień. W związku z brakiem paliwa ograniczyć używanie samochodów. Na wyjazdy samochodami zezwolenia wydawać będzie osobiście komendat obozu. Motocykle do stałego użytku służbowego pozostają tylko w oddziałach I d, III, IV a i w oddziale wartowniczym. W związku z powtarzającymi się ucieczkami więźniów wartownik, który przyczyni się do ucieczki więźnia, zostanie ukarany przez sąd SS. Należy zwracać specjalną uwagę przy kontroli osób cywilnych, ponieważ miały miejsce wypadki, że w czasie legitymowania kontrolowani, sięgając do bocznej kieszeni pod pozorem wyciągnięcia dowodów tożsamości, robili użytek z broni. W związku z bezpieczeństwem obozu oprócz głównego wejścia do komendantury — szlaban I i szlaban II, wszystkie bramy w ogrodzeniu zostają zamknięte. Przepustki dotychczas wystawiane na te przejścia tracą ważność. Dla komanda ogrodniczego pracującego poza pos-tenkettą wystawiać się będzie każdorazowo przepustki z dokładną liczbą więźniów i wartowników. Podpisywać ję będzie komendant obozu. Z bramy prowadzącej do domu komendanta obozu będzie mógł korzystać wyłącznie komendant obozu oraz jego kierowca SS-Sturmann Stribel, posiadający specjalną przepustkę. APMM, Majdanek, I f 18, s. 1. — Polski Czerwony Krzyż przekazał do obozu 103 paczki żywnościowe imienne i 100 paczek żywnościowych bezimiennych. WAPL, RGO/58, s. 209. 15 VII — Polski Komitet Opiekuńczy przekazał do obozu 254 paczki żywnościowe. WAPL, RGO/58, s. 209. 16 VII —i Komendant obozu Liebehenschel wyjechał do Krakowa. AGKBZH, Proces Oświęcimski, t. VII, s. 10, 150. 19 VII — Z ewakuowanego więzienia w Chełmie przywieziono na Zamek 93 osoby, z tego 91 więźniów przeniesiono na Majdanek. R. Moszyński, L. Policha, Lublin w okresie okupacji (1939— 1944), Lublin 1964, s. 60. 335 1944 LIPIEC — W więzieniu na Zamku sporządzono dwa wykazy obejmujące 30 i 107 nazwisk kobiet i mężczyzn, którzy w myśl poleceń gestapo mieli być przewiezieni do obozu na Majdanku, gdzie miano ich rozstrzelać. R. Moszyński, L. Policha, Lublin w okresie okupacji (1939— 1944), LubMn 1964, s. 61—63. 20 VII — Na ten dzień wyznaczona była na Zamku w Lublinie rozprawa przeciwko kryminalnym więźniom niemieckim z obozu: Lipińskiemu i Pohlmanowi, którzy w czasie pijatyki zamordowali kapo Schomera. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 455. — Szosą wzdłuż obozu widać było ciągnący sznur taborów wojskowych, samochodów, oddziałów artylerii ■— wszystko uciekało w kierunku Lublina. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 455. — Zwrócono część dokumentów osobistych osobom przywiezionym w ostatnim okresie z akcji w biłgorajskim i na Zamojszczyźnie. Akcję przerwano w związku z meldunkami, że Armia Czerwona podchodzi już pod Lublin. APMM, VII/31, K. Drzewiecki, Zeznanie, s. 2. 21 VII — Całą noc z więzienia na Zamku przywożono więźniów, których rozstrzeliwano w rowach przy krematorium. Wśród zamordowanych było 30 osób zabranych ze szpitala więziennego. APMM, VII/587, S. Bartoszewski, Relacja, s. 5; mikr. 1674. —■ Z II pola ściągnięto na I pole Polaków zatrudnionych tam w kancelarii. Rosjanie — kalecy bez nóg i rąk, którzy pozostali na II polu, nie byli przewidziani do ewaku-akcji. Wszystkich zdolnych do pracy już wcześniej wywieziono do obozów na terenie Rzeszy. J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 456. — Z listy wyczytano i zabrano 7 więźniów z I pola. Wszystkich rozstrzelano przy krematorium. APMM, VII/31, K. Drzewiecki, Zeznanie, s. 2. 1944 LIPIEC 336 — Wywołano z listy 75 osób, 50 z obozu, a 25 przyv;e-zionych z więzienia na Zamku. Wszystkich ulokowano w 7 bloku. Okna i drzwi pozabijano gwoździami. Następnego dnia po południu wypuszczono ich do swoich bloków. APMM, VII/31, K. Drzewiecki, Zeznanie, s. 2. — Polski Komitet Opiekuńczy dostarczył do obozu 325 paczek żywnościowych. WAPL, RGO/58, s. 210. 22 VII — Oddziały armii radzieckiej zbliżyły się do Lub-, lina. Od strony miasta słychać było detonacje wysadzanych obiektów. Widać było pożary. W obozie od rana palono przy kancelariach obozowych stosy dokumentów. W południe zwołano ostatni apel. Więźniów przebrano w pasiaki i wydano im koce oraz żywność na drogę. O godz. 15.30 wydany został rozkaz wymarszu ostatniego transportu ewakuacyjnego. Obłożnie chorych i kobiety z dziećmi załadowano do autobusu-karetki. Na czele kolumny pieszej szły Żydówki, następnie aryjczycy, na końcu Żydzi. Cały transport liczył ponad 800 osób. Za miastem dołączono jeszcze 229 więźniów zatrudnionych w DAW. Po bokach kolumny więźniów szli esesmani z psami. Kierownikiem transportu był SS-Ober-scharfuhrer E. Kostial. APMM, VII/249, J. Zakrzewski, A my żyjemy dalej. — W ostatniej chwili w obozie podpalono budynek krematorium. W ewakuowanym obozie na Majdanku pozostawiono więźniów aresztowanych w czasie ostatnich pacyfikacji wsi lubelskich oraz około 800 jeńców ra-dzieckich-inwalidów. APMM, VII/110, A. Zakościelny, Wspomnienie P-3427, s. 56; J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 456, 458— 459. 23 VII — Więźniów obłożnie chorych oraz kobiety z dziećmi, których deportowano w ostatniej chwili z obozu, z uwagi na zablokowane ulice pozostawiono w Lublinie. Eskortujący ich esesmani zbiegli. 337 1944 LIPIEC Z. Leszczyńska, Transporty więźniów z obozu na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1971, t. V, s. 127. 24 VII —■ Lublin odzyskał wolność. Majdanek był pierwszym wyzwolonym obozem koncentracyjnym. Pozostawione tu urządzenia masowej zagłady i stosy prochów ludzkich były niezbitym dowodem zbrodni hitlerowskich na okupowanych ziemiach polskich. Z. Mańkowski, Woj-rca i okupacja, W: Dzieje Lublina 1317— 1967, Lublin 1967, s. 181—207; Komunikat Polsko-Radzieckiej Komisji Nadzwyczajnej do zbadania zbrodni niemieckich dokonanych w obozie unicestwienia na Majdanku w Lublinie, Moskwa 1945. 28 VII — Do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu dotarł ostatni transport ewakuacyjny liczący 608 więźniów. Kiedy wyjeżdżał z Majdanka 22 lipca, liczył około 1000 osób. Trasa piesza transportu wiodła przez Kraśnik, Annopol do Ćmielowa. Tam więźniowie zostali załadowani do pociągu. Szlak tego transportu znaczony był ciałami tych, którzy nie wytrzymali tempa marszu. Esesmani konwojujący więźniów osłabłych spychali do przydrożnych rowów i tam rozstrzeliwali. W ten sposób zginęli m.in. dwaj więźniowie lekarze: dr Franciszek Gabriel i dr Otto Hett. Pozostały na drodze zwłoki wielu więźniów, którym nie powiodła się ucieczka. Byli i tacy, którym się powiodło, jak np. Stanisławowi Idzikowskiemu,. Janowi Wolskiemu i Antoniemu Burcanowi. W Kraśniku więźniowie na nocleg zostali ulokowani w cegielni, na terenie której mieszkał właściciel i kilku robotników. Z okazji tej skorzystało wieli- mieszkańców Kraśnika i okolicy. Ponieważ mogli uchodzić za lokatorów cegielni, przynosili więźniom paczki z żywnością oraz ubrania cywilne, w których więźniowie mogli wyjść poza kordon straży. Patriotyczna postawa wielu mieszkańców Kraśnika pozwoliła odzyskać wolność ponad dwudziestu osobom. M. Gryta, Byłem numerem, Lublin 1962, s. 117—119; J. Kwiatkowski, 485 dni na Majdanku, Lublin 1966, s. 382; A. Stanisławski, Pole śmierci, Lublin 1969, s. 245—256. ■— Ewakuacja Majdanka nie zakończyła sprawy obozu. 22 — Kronika Majdanka В o' с*-" o o 4* 43 o h**i 2*. 83 fD ^и Н {L&3 з n- * Ь й cn> i-j ►*• O N на S' ■Й X 4 *-**< о к 3 Ф ó s S3 93 Я СЬ ga С С? О В 83 да B' о 5- СЬ С й- N N ы 83 - л- « да <-< ;і^* • О' *і О^ СО 83 СО Е- Ф S- ? В В m S И В fi a-g- Я S &Ф S'«-2- O 5 &. 93 ^ ° S' N' о- в- S с -• o § P -o Щи" «—j. ^ te4 С a"" t? sf 5" ' N >: *3 *» «d ^ - ^ ь3 S.*d ^ 82 ! 83 &■« •tfo o& с пз -ф з P* В O i .- ' Г" i 05 G i 1 t П M ■ T OJ С Ї hd*0 H* О & 83 £^ CD N ►£■ *? o' H r^ и- • S' B. O 5 8« ?rc n < en з lo.SŁ N 93 >-4 04 ' з в w о b O' _, ►-<• і—'С з s'а S'- да n| o o 5"3 S n З. N N 93 o 23. В (b' O ^з *p. 3 3' Warszawa Gry ta Marcin: Bylem numerem, Lublin 1960. u m к ows ki Janusz: Obozy jako narzędzie masowej eks-ac}i, W: Eksterminacja ludności w Polsce w czasie okupacji niemieckiej 1939-1945, Poznań-Warszawa 1961. irsz Zbigniew Jerzy: Korespondencja z Majdanka Henryka Jerzego Szcześniewskiego VIII 1943—IV 1944, „Zeszyty Majdanka" 1967, Т. и. Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939-1945, Oprać. Czesław 2RODŁA I BIBLIOGRAFIA 346 Madajczyk, Stanisława Lewandowska, Warszawa 1965. Jackiewicz Franciszek: Byłem więźniem Majdanka, Lublin 1967. Jesteśmy świadkami. Wspomnienia byłych więźniów Majdanka. Wstęp i wybór: Czesław Rajca, Elżbieta Rosiak, Anna Wiśniewska, Lublin 1965. Kamiński Andrzej Józef: Hitlerowskie obozy koncentracyjne i ośrodki masowej zagłady w polityce imperializmu niemieckiego, Poznań 1964. Kasperek Józef: Grabież mienia w obozie na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1972, T. VI. Kasperek Józef: Wywóz na przymusowe roboty do Rzeszy z dystryktu lubelskiego, Warszawa 1977. Kiedrzyńska Wanda: Rarensbriick — kobiecy obóz koncentracyjny, Warszawa 1961. Klafkowski Alfons: Obozy koncentracyjne hitlerowskie jako zagadnienie prawa międzynarodowego, Warszawa 1968. Klukowski Zygmunt: Dziennik z lat okupacji Zamojszczyz- ny, Lublin 1958. Kogan Eugen: Der SS-Staat. Das System der Deutschen Konzetrationslager, Frankfurt 1946. Komunikat Polsko-Radzieckiej Komisji Nadzwyczajnej na Majdanku w Lublinie, Moskwa 1944. Korcz Józef: Na Majdanku, W: Pamiętniki nauczycieli z o- bozów i więzień hitlerowskich 1939—1945, Warszawa 1962. Kowal Jakub: Dwóch na stu, „Wolni Ludzie" 1947, nr 13. Kriger Eugeniusz: Niemiecka fabryka śmierci w Lublinie, Moskwa 1944. Krasulanka Maria: Z więziennych wspomnień, W: Terror niemiecki w Zamojszczyźnie 1939—1944, Zamość 1944. Kurek-Dudowa Halina: Młodość tragiczna i męska. O Stefanie Skoczylasie, Warszawa 1978. Kwiatkowski Jerzy: 485 dni na Majdanku, Lublin 1966. Lagus Kareł, Polak Józef: Mesto za mrizemi, Prana 1964. Landau Ludwik: Kronika z lat wojny i okupacji, Warszawa 1963. Listy z Majdanka, Wstęp i oprać. Zofia Wójcikowska, Lublin 1962. 347 ŻKODŁA I BIBLIOGrI{AFIA Leszczyńska Zofia: Sposoby ewidencji więźniów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, T. VIII. Leszczyńska Zofia: Stany liczbowe więźniów obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1973 T. VII. Leszczyńska Zofia: Struktura osobowa władz obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 19(37 T. II. Leszczyńska Zofia: Transporty więźniów do obozu na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1969, T. IV. Leszczyńska Zofia: Transporty więźniów do obozu na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1971, T. V. Łukaszkiewicz Zdzisław: Obozy zagłady, obozy koncentracyjne i obozy pracy, „Biuletyn GKBZH" 1946, T. I. Madajczyk Czesław: Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia, Warszawa 1961. Madajczyk Czesław: Lubelszczyzna w polityce okupanta „Zeszyty Majdanka" 1967, T. II. Madajczyk Czesław: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970. Madajczyk Czesław, Lewandowska Stanisława: Hitlerowski terror na wsi polskiej 1939—1945. Zestawienie większych akcji represyjnych, Warszawa 1965. Majdanek. Rozprawa przed Sądem Karnym w Lublinie Moskwa 1945. Mańkowski Zygmunt: Wojna i okupacja, W: Historia Lublina w zarysie, Pod red. Henryka Z i n s a, Lublin 1972, Marszałek Józef: Budowa obozu na Majdanku w latach 1942—1944, „Zeszyty Majdanka" 1969, T. IV. Marszałek Józef: Ewakuacja i wyzwolenie Majdanka „Kalendarz Lubelski" 1969, Lublin 1968. M a r s za łe k'Józef: Geneza i początki budowy obozu koncentracyjnego na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1965, T. I. Marszałek Józef: Jak powstał obóz na Majdanku, „Kalendarz Lubelski" 1970, Lublin 1971. Marszałek Józef: Majdanek — obóz koncentracyjny u> Lublinie, w druku. Marszałek Józef: Ucieczki z Majdanka, „Kalendarz Lubelski" 1969, Lublin 1968. Michalak Jan: Nr 3273 miał szesnaście lat, Warszawa 1969. г вівиое^і 348 • -Rproi§iusz> Policha Leopold: Lublin w okre-M o s z у ń s к i ne m4) Lublin 1964_ чіє okuwacfó [* 7nfia: Dzieci го obozie koncentracyjnym na ииш7а1пки ***** Majdanka" Ш1< T- V" J ' " да; Kobiety w obozie koncentracyjnym na Murawska Zo MaJdanka» 1969 T. IV. Majdanku, „Ze5 J J J . .' ,.,.... „ ля: System strzeżenia i sposoby izolacji wiąz- Л/Г u t я 'W s к 3 слО*-* m ь„-,'е koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty nió-ш w ooot' Maj an а „ja; щагипы egzystencji więźniów w obozie Murawska Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1977, koncentracyjny t ix ' rr„fia: Zginęli na Majdanku, Murawska * „Kamena" 1970, Stefania: Gdy Myśli do Majdanka wracają, nr 25 ■ ,' т. л^чї Dachau 1939—1945, Katowice 1968. M u s i o ł Tadeus"' -„,,,. Chłopiec z salskich stepów, Warszawa 1947. Newerly Igor. „ ■ • „/.h oporu w dzienniku Hansa Franka 1939— Okupacja г rucn -1945, Warstwa 1970. zniesław: Lista strat kultury polskiej, Warsza-Olszewicz o" Par^Mteczysła^ Prawo ™ści> Warszawa 1977. t-an z miew Przeżyłem, Warszawa 1969. Pawlak Zacheob ^ ^« ^ ^^ ^ ^^ Perzanowski Lublin 1970. _ ' ■ . n Stefania: O niektórych hitlerowskich leka-PerzanowsK» re fcu przegl d Lekarski" 1966, R. XXII, rzach na ™UJ seria , • Dziennik Hansa Franka, Warszawa 1956. Piotrowski o _ • _ ,„,„■ Analiza danych personalnych więźniów Ma]- H 3 danka "'Sty Majdanka» 1973. T. VII. ~ "г„„»' Chtopi ги obozie koncentracyjnym na Maj- J, , ,„л Studia do dziejów ruchu ludowego, Warsza-danku. (w.) " wa 1971. ' b«: Lubelska filia Niemieckich Zakładów Zbro-R а je а Cześ - • Majdanka" 1969, T. IV. jeniowycn, „t*- ■>■>■> ła*: Niektóre aspekty stosowania odpowiedzial-3 C« • Ыого^З № dystrykcie lubelskim, „Zeszyty Majdanka" 1972, T- VL ^ ,i**: Podobozy Majdanka, „Zeszyty Majdanka" Rajca Czesw 1977 T. IX- , . 'ru ł-n Eola": Maszerują Chłopskie Bataliony, War-Rodak bteiau « szawa 1960. 349 ŹRÓDŁA I BIBLIOGRAFIA Ryszka Franciszek: Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1964. Russel Lord: Pod biczem swastyki, Warszawa 1963. Sacrum Poloniae, Millenium. Rozprawy — Szkice — Materiały historyczne, T. XI, Rzym 1965. Schnebel S.: Macht ohne Morał Eine Dokumentation iiber die SS, Frankfurt 1957. Sehn Jan: Obóz koncentracyjny Oświęcim-Brzezinka, Warszawa 1956. Simonów Konstanty: Obóz zagłady, Moskwa 1944. Siejwa Feliks: Więzień III pola, Lublin 1964. Siemion Leszek: Egzekucje na Lubelszczyźnie, „Zeszyty Majdanka" 1969, T. III. Sobolewski Piotr, Zagórowska Teresa: Majdanek, Za drutami zagłady, Kraków 1945. S t a b h o 1 z Tadeusz: 7 piekieł, Stuttgart 1947. Stanisławski Andrzej: Pole śmierci, Lublin 1969. Szewczyk Roman: Z dziejów Majdanka, Lublin 1945. Terror niemiecki na Zamojszczyźnie. Materiały do dziejów Zamojszczyzny w latach 1939—1944, Pod red. Zygmunta Klukowskiego, Zamość 1945. Toniak Adela: Korespondencja w sprawie dostawy cyklonu В do obozu na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1967, T. II. Trepiński Antoni: Trzy tygodnie na Majdanku, Otwock 1943. Wanat Leon: Za murami Pawiaka, Warszawa 1960. W gałązce dymu, w ognia blasku, Zebrał i oprać. Józef S z с z у р a, Warszawa 1977. Wiśniewska Anna: Organizacyjny i materialny wkład Lubelskiej Rady Głównej Opiekuńczej w dzieło pomocy dla Polaków osadzonych na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1975, T. VIII. Wiśniewska Anna: Problem pracy więźniów w obozie koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty Majdanka" 1971, T. V. Wnuk Józef: Dzieci polskie oskarżają, Lublin 1975. Wroński Tadeusz: Kronika okupacyjna Krakowa, Kraków 1974. Wspomnienia Rudolfa Hoessa, Warszawa 1960. Wspomnienia więźniów Pawiaka, Warszawa 1964. ŹRÓDŁA I BIBLIOGRAFIA 350 Wysocki Wiesław Jan: Duchowni w Kh Majdanek, W: Kościół katolicki na ziemiach Polskich w czasie 11 wojny światowej, T. VII, Materiały i studia, Warszawa 1978, z. 3. Zakrzewski Jan: A my żyjemy dalej, Lublin 1977. Zaremba Zygmunt: Wojna i okupacja, Londyn 1957. Z ą b e с к i Franciszek: Wspomnienia dawne i nowe, Warszawa 1977. Zych Gabriel: Oranieriburg — Rachunek pamięci, Warszawa 1962. Zmi j ewska-Wiśniewska Anna: Zeznania szefa krematorium Ericha Muhsfeldta na temat byłego obozu koncentracyjnego w Lublinie (Majdanek), „Zeszyty Majdanka" 1965, T. I. SPIS TREŚCI Wstęp............... 5 Od autorki.............. 19 Kronika.............. 21 Aneksy.............. 339 Źródła i bibliografia .... -....... 342 Widok ogólny obozu — 1944 r. Droga wjazdowa do obozu Щ:Шї:;:;