JAMES A. MICHENER

Aleja Palmowa

Przekład Jarosław Bielas
Tytuł oryginału RECESSIONAL
Przyjazdy
Ostatniego dnia roku mroźna śnieżyca znad jeziora Mi- 
chigan wdarła się do Chicago. Ze szczególną wściekłością 
rzuciła się na Boul Mich, jedną z najbardziej eleganckich 
ulic Wietrznego Miasta. Tutaj znajdował się niewiarygod- 
nie bogaty Instytut Sztuk Pięknych i wytworne hotele, do 
których zjeżdżały centralne stany Ameryki, by uczestniczyć 
w wielkomiejskim życiu; biznesmeni odwiedzali banki 
i centra handlowe, kupujący - eleganckie sklepy, a pozo- 
stali - wspaniałe muzea.
Owa przestronna promenada oficjalnie nazywa się Bul- 
war Michigan, jednak pierwsi mieszkańcy Chicago uwa- 
żając, że ich miasto dorównuje europejskim, nadali jego 
głównej ulicy francuską w stylu nazwę, która przetrwała 
do dziś. Latem długa aleja ciągnąca się wzdłuż jeziora, 
którą od jego tafli oddziela jedynie wąski park, przy- 
pominała spokojną, pełną zieleni uliczkę na wsi, jednak 
tamtego mroźnego, grudniowego poranka Boul Mich prze- 
mienił się w miejsce tak okropne, że tylko najodważniejsi 
zdecydowali się podjąć jego wyzwanie. Mokry śnieg wdarł 
się we wszystkie zakamarki, a jego metaliczny połysk 
rywalizował z blaskiem biżuterii wyłożonej na wystawach 
sklepów jubilerskich. Zamieci towarzyszył tak silny wiatr 
wiejący znad jeziora, że wzdłuż bulwaru rozpięto liny, 
by piesi mieli się czego chwycić, gdyby zbyt mocny 
podmuch chciał zepchnąć ich na ulicę lub rzucić na 
ściany sklepów.
7
Niektórzy wydawali się wręcz rozkoszować niebezpie- 
czeństwem, jakie niosła ze sobą śnieżyca, i pewnym krokiem 
szli przed siebie, jakby nieświadomi zagrożenia czyhającego 
pod ich stopami. Kiedy jednak bez najmniejszego ostrzeże- 
nia uderzał kolejny podmuch wiatru, szybko chwytali się lin 
i dużo pokorniej posuwali naprzód. Kobiety, w płaszczach 
i sukienkach owijających im się wokół kolan, uciekały 
w stronę ulic biegnących równolegle do Boul Mich, ale 
znacznie oddalonych od jeziora, gdzie wiatr był dużo słabszy 
i o wiele łatwiej chodziło się po oblodzonych chodnikach.
O wpół do dziesiątej owego zimowego poranka szczupły, 
trzydziestoparoletni człowiek szedł ostrożnie wzdłuż Boul 
Mich w kierunku południowym. Gdy próbował przedostać 
się na drugą stronę ulicy Monroe, silny podmuch wiatru 
niespodziewanie zepchnął go ze skrzyżowania. Z pewnym 
wysiłkiem udało mu się jednak wrócić na poprzednią pozy- 
cję, a już po chwili schronił się za ogromnym gmachem 
Instytutu Sztuk Pięknych.
-	Nie odwiedzałem cię wystarczająco często - przepro- 
sił budynek, kiedy zatrzymał się, by złapać oddech - a teraz 
nie nadarzy się nawet do tego okazja.
Odzyskawszy siły, opuścił schronienie, jakie znalazł 
przed gmachem muzeum. Postawił kołnierz płaszcza, zacis- 
nął mocno wokół szyi i przytrzymał prawą ręką, lewą 
natomiast chwycił się liny i ruszył w kierunku Van Buren 
i Congress, gdzie zaczyna się długi rząd luksusowych hoteli.
Kiedy dotarł do Sparkman Towers, był tak wyczerpany, 
że nie wszedł jak zwyczajny gość, głównymi drzwiami, ale 
pozwolił, by wiatr wepchnął go do środka przez małe drzwi 
boczne - jedyne, jakie zostawiano otwarte podczas zamieci 
śnieżnych. Gdy tylko znalazł się w środku, usiadł ciężko 
w miękkim fotelu, by odzyskać ^oddech i uspokoić bicie 
serca. Jak zwykle po dużym wysiłku zmierzył sobie puls 
i z satysfakcją zauważył: sto dziesięć szybko spada do 
osiemdziesięciu. Po kilku minutach stwierdził, że jest już 
gotów odbyć ważne spotkanie, na które tu przybył. Zanim 
jednak znalazł recepcjonistę, zaczepił go odźwierny, który 
bardzo rozsądnie przeniósł swoje stanowisko pracy do we- 
wnątrz, jak najdalej od śnieżycy.
—	Okropna pogoda, prawda? —odezwał się wesoły, 
mniej 
więcej pięćdziesięcioletni mężczyzna. Miał znaczną nad- 
wagę, a oprócz niej czarującą osobowość i serdeczny
8
uśmiech, dzięki któremu odnosiło się wrażenie, że człowiek 
ów jest dumny z wykonywanej przez siebie pracy.
-	Tak, straszna zawierucha. Gdyby nie rozwiesili lin, 
nie wiem, czy w ogóle bym tu dotarł.
-	A z kim to chce się pan widzieć w taki dzień?
-	Z Johnem Taggartem. Mam nadzieję, że mnie ocze- 
kuje.
-	W sobotni poranek, taki jak dziś?
-	Mam podstawę przypuszczać, że chce widzieć się ze 
mną tak bardzo, jak ja chcę widzieć się z nim. I to bez 
względu na pogodę.
-	Kogo więc mam zapowiedzieć?
-	Andy'ego Zorna. Doktora Andy'ego Zorna.
-	Jest pan lekarzem? Proszę tylko nie mówić, że od- 
wiedza pan pacjentów?
-	Tylko w takie dni jak dziś, kiedy pogoda sprzyja 
spacerom.
Odźwierny zaprowadził go do małego stolika, który 
spełniał funkcję recepcji.
-	Pan doktor Andy Zorn do pana Taggarta. Mówi, że 
ma umówione spotkanie.
-	Zgadza się - odpowiedziała młoda kobieta w obcisłym 
uniformie służbowym. - Pan Taggart dzwonił kilka minut 
temu. Powiedział, że oczekuje pana, wątpił jednak, czy uda 
się tu panu dotrzeć w taką pogodę. Polecił, żeby natych- 
miast zaprowadzić pana na górę. - Kobieta podeszła z An- 
dym do rzędu ośmiu wind i specjalnym kluczem otworzyła 
tę, która była zarezerwowana dla wyjątkowych gości.
Zarówno mieszkanie, jak i biuro Johna Taggarta, właś- 
ciciela jednej z największych sieci domów spokojnej starości 
w Stanach Zjednoczonych, mieściło się na dwudziestym 
trzecim piętrze Towers. Na drzwiach apartamentu widniał 
tylko numer 2300, a na drzwiach gabinetu zamiast numeru 
znajdowała się jedynie mała mosiężna tabliczka z elegancko 
wygrawerowanym napisem. Literki były jednak tak drobne, 
że z daleka z trudem dało się odczytać słowa: BIURO 
JOHNA TAGGARTA.
Recepcjonistka nawet nie zapukała do drzwi, tylko wesz- 
ła do środka, jakby miejsce to było jej dobrze znane, 
i zaprowadziła Zorna do wewnętrznego gabinetu. Za ogro- 
mnym biurkiem z białego dębu siedział pięćdziesięcioletni 
mężczyzna w eleganckim dresie: szarym golfie z grubej
9
wełny i odrobinę ciemniejszych, również szarych, obcisłych 
spodniach. Na czole miał frotową opaskę, której nie zdjął 
nawet, gdy wstał, by uścisnąć dłoń Zornowi.
-	Kiedy dziś rano wyjrzałem przez okno, zobaczyłem 
śnieżycę i powiedziałem sobie: „Nie przyjdzie", więc jak 
zwykle zszedłem do sali gimnastycznej, żeby trochę po- 
ćwiczyć. - Z dumą przyłożył dłoń do płaskiego brzucha.
-	Spotkanie z panem było dla mnie bardzo ważne - 
odparł Zorn, podczas gdy pan Taggart odprowadzał recepc- 
jonistkę do drzwi.
-	Bardzo ci dziękuję Beth za przyprowadzenie pana 
doktora - powiedział Taggart, po czym zwrócił się do Zor- 
na: - Tak, to spotkanie jest bardzo ważne dla nas obu. 
Prawda?
Przez kilka następnych chwil Taggart po prostu przy- 
glądał się gościowi. Obsadzenie wolnego stanowiska 
w swoim ogromnym przedsiębiorstwie uważał za sprawę 
niezwykle ważną. Nowy dyrektor jednego z zakładów 
musiał być człowiekiem młodym i obdarzonym nieprzecię- 
tnymi zdolnościami. Tampa była sztandarowym zakładem 
firmy Taggarta, choć ostatnio nieco podupadającym. Do- 
kładne przyjrzenie się człowiekowi, którego nigdy wcześ- 
niej nie widział, pozwoliło Taggartowi stwierdzić, że ma 
do czynienia z trzydziestopięcioletnim lekarzem średniego 
wzrostu, dość szczupłym i zdrowym. Dwie cechy mężczyz- 
ny szczególnie rzucały się w oczy: gęsta czupryna rudych 
włosów, pod którą każdy spodziewałby się ujrzeć rumianą 
i piegowatą twarz wiejskiego chłopaka, i łobuzerski 
uśmiech, który informował: „Nie traktuję siebie zbyt 
poważnie". Taggart wiedział, że Zorn był bardzo zdolnym 
i szanowanym lekarzem, ale popadł w niełaskę i musiał 
zrezygnować z wykonywania zawodu. Nadawał się do 
prowadzenia dużego ośrodka medycznego i Taggart chciał 
mu takie zadanie powierzyć, musiał jednak najpierw upew- 
nić się, jaki skutek wywarły na niego odebrane wcześniej 
ciosy.
Wskazując Zornowi krzesło, z którego rozciągał się wi- 
dok na Jezioro Michigan, Taggart zapytał:
-	Czy jest już pan po śniadaniu? - Andy skinął głową na 
znak, że już jadł, na co Taggart odpowiedział: - To dobrze. 
Ja również, ale obu nam dobrze zrobi szklanka świeżo 
wyciśniętego soku pomarańczowego. - Nacisnął przycisk
10
interkomu znajdującego się na biurku i złożył zamówienie. 
Jeszcze zanim przyniesiono im szklanki z sokiem, przeszedł 
bezpośrednio do samego sedna sprawy, która kazała im się 
spotkać.
-	Potrzebujemy się wzajemnie, panie Zorn. Z tego co 
mówią moi ludzie, ma pan już serdecznie dość Chicago... 
szczególnie w dni, takie jak dziś.
-	Może właściwiej byłoby powiedzieć, że Chicago ma 
już serdecznie dosyć mnie.
-	Niech będzie.
Kiedy przyniesiono sok, Taggart wziął szklanki od kel- 
nera i osobiście obsłużył gościa. Potem wrócił na swoje 
miejsce za biurkiem, usiadł i zaczął wpatrywać się w szklan- 
kę. Trzymając dłonie razem, wyciągnął przed siebie ręce 
i trzy- lub czterokrotnie naprężył mięśnie, po czym z całej 
siły uderzył się w klatkę piersiową zaciśniętymi pięściami. 
Teraz dopiero napił się soku.
-	Doktorze Zorn, w szkole średniej był pan w drużynie 
lekkoatletycznej. To dobrze, jeśli mężczyzna w młodości 
zajmuje się sportem. Uczy się w ten sposób wygrywać. - 
Zamilkł i zaczął wpatrywać się w siedzącego naprzeciwko 
człowieka. - A gra, w którą się bawię i do której pan chce się 
przyłączyć, polega na wygrywaniu i na zamianie cudzych 
porażek we własne zwycięstwa. Nie chodzi w niej o nic 
innego - nie o pieniądze, nie o zdrowie, nie o spokojną 
starość - tylko o wygrywanie. Proszę o tym nie zapominać.
Zaprowadził Zorna do alkowy, której ściany były ob- 
wieszone mapami i tablicami ukazującymi obecny stan 
przedsiębiorstwa Taggarta. Na jednej ścianie wisiało ogro- 
mne zdjęcie lotnicze kompleksu budynków otoczonych dob- 
rze utrzymanym terenem, a na innej - duża mapa Stanów 
Zjednoczonych przystrojona ponad pięćdziesięcioma szpil- 
kami, z których każda była zakończona szklaną główką 
w jednym z trzech kolorów: czerwonym, niebieskim lub 
czarnym. Szpilki były dość równomiernie rozrzucone po 
całym terytorium, choć nieco większa koncentracja wystę- 
powała w stanie Nowa Anglia i w okolicach Seattle.
-	Jak się panu wydaje, ile ich jest? - zapytał Taggart.
-	Znacznie ponad pięćdziesiąt.
-	Osiemdziesiąt siedem. A zauważył pan, w jaki sposób 
są zróżnicowane?
-	Widzę trzy kolory. Czy o to chodzi?
11
-	Proszę zwrócić uwagę na kształt szpilek - powiedział, 
a kiedy Zorn przyjrzał im się bliżej, dostrzegł, że główki 
szpilek różnią się nie tylko kolorem, ale również kształtem. 
Jedne są okrągłe, inne kwadratowe, a jeszcze inne trójkąt- 
ne. - Widzi pan tu schemat naszej całej operacji. Jeśli ma 
pan dla nas pracować, musi się pan z nim zapoznać. Ozna- 
czenia są bardzo wyraźne i łatwe do zrozumienia. - Z leżą- 
cej na stole tacki wziął kilka szpilek, i podając je pojedynczo 
Zornowi, wyjaśniał: - Kwadratowe oznaczają ośrodki, które 
w stu procentach należą do nas. My ponosimy straty lub 
osiągamy zyski. Okrągłe - pół na pół z miejscowymi inwes- 
torami. Trójkątne - do miejscowych należy co najmniej 
dziewięćdziesiąt procent, my posiadamy dziesięć lub mniej 
i bardzo korzystny kontrakt na zarządzanie ośrodkiem. - 
Przerwał, a po chwili zaczął stukać w blat biurka, wolno 
wymawiając słowa: - Pod warunkiem, że zakład przynosi 
zyski. - Wyprostował się i spojrzał na Zorna. - Jeśli przez 
trzy miesiące pod rząd ośrodek notuje straty, mogą cofnąć 
nam kontrakt... i rzeczywiście to robią.
Podrzucając szpilki, które zostały mu w dłoni, zapytał:
-	Co panu przed chwilą powiedziałem?
Wydawało się, że spodobała mu się krótka odpowiedź 
Zorna:
-	Część ośrodków jest pańską własnością, inne posiada 
pan w połowie z miejscowymi inwestorami, a z resztą zawarł 
pan jedynie korzystny kontrakt.
-	Nie to powiedziałem.
Zorn, świadom jakiego skrótu myślowego użył, dodał 
jeszcze:
-	Oczywiście nawet w przypadku trójkątów pozostawia 
pan sobie pewien procent udziałów.
-	Dlaczego powiedział pan, że pozostawiam sobie 
procent udziałów? Ja nie użyłem tego słowa.
-	Przypuszczam, że pan albo buduje ośrodek, albo go 
nadzoruje, a potem stopniowo oddaje w ręce miejscowych 
przedsiębiorców.
-	Widzę, że zaczynamy się rozumieć, doktorze. Są jed- 
nak rzeczy, które spędzają nam sen z powiek. Czarne szpilki 
oznaczają, że bez względu na to kto jest właścicielem ośrod- 
ka, przynosi on pokaźne dochody. Niebieskie to zakłady, 
które zaledwie zarabiają na siebie, nie dając praktycznie 
żadnych zysków, a czerwone, jak się pan już pewnie domyś-
12
la, to placówki, które w tym miesiącu, a może i w całym 
kwartale odnotują stratę.
-	Widzę kilka czerwonych, ale na szczęście są dość 
bezpiecznie rozrzucone po całym terenie.
-	Co ma pan na myśli?
-	To, że nie cały obszar ma kłopoty, a jedynie źle 
prowadzone zakłady.
Mistrz strategii całego przedsiębiorstwa, którego war- 
tość w sumie wynosiła około trzystu pięćdziesięciu milio- 
nów dolarów, wydawał się teraz tracić zainteresowanie da- 
nymi statystycznymi i skupiać bardziej na intelektualnych 
aspektach swojego wielkiego przedsięwzięcia, a ściślej na 
funkcjonowaniu każdego, pojedynczego elementu. Z blatu 
stołu wziął teraz trzy drewniane klocki o różnych rozmia- 
rach, największy podsunął Zornowi. Zniżył głos, jakby sło- 
wa, które zamierzał wypowiedzieć, zawierały największą 
tajemnicę ich ewentualnej współpracy.
-	Wszystko, co pan dotychczas usłyszał, to dziecinne 
żarty. Przejdźmy teraz do rzeczywistości. Każdy nasz oś- 
rodek składa się z trzech równie ważnych elementów. Pańs- 
kim zadaniem będzie utrzymanie równowagi między tymi 
segmentami, ponieważ tylko wtedy możemy liczyć na zysk.
Stukając palcami w największy klocek, powiedział:
-	Oto serce naszego przedsięwzięcia. Oznacza on budy- 
nek, w którym mieszkają ludzie zdrowi, w zwykłych warun- 
kach domu spokojnej starości. Dostają jeden lub dwa posiłki 
dziennie w zależności od opcji, którą wybrali. Jest to dość 
kosztowna starość, ale na tyle pewna i spokojna, że wielu 
ludzi się na nią decyduje. Każdego mieszkańca po uisz- 
czeniu opłaty wstępnej kosztuje to mniej więcej dwadzieścia 
dwa tysiące dolarów rocznie. Ten klocek, nieco mniejszy, to 
Blok Wspomagania Życia, dostępny dla ludzi, którzy złamią 
sobie nogę, muszą być operowani lub potrzebna jest im 
pomoc w jedzeniu i ubieraniu. Jakieś dwa tysiące dolarów 
miesięcznie. - Podsuwając klocek Zornowi, powiedział: - 
Ten będzie sprawiał panu najwięcej kłopotów. Jak sprawić, 
żeby zawsze był pełny? To najtrudniejsze zadanie, ponieważ 
jesteśmy zobowiązani zapewnić tam miejsce każdemu z na- 
szych mieszkańców, jeśli oczywiście zajdzie taka potrzeba. 
Osiem czy dziesięć łóżek musi być więc w każdej chwili 
dostępnych właśnie dla nich, a resztę trzeba zapełnić ludźmi 
z zewnątrz. Ich pobyt lubi się przedłużać, a nie muszę
13
dodawać, że interesuje nas wyłącznie zysk. - Stukając pal- 
cami w drewniany klocek, dodał: - Czy docenia pan wagę 
moich słów? Zarządzanie Blokiem Wspomagania Życia to 
zadanie, z którym wielu moich kierowników radzi sobie 
doskonale. Rozważam możliwość powierzenia panu funkcji 
dyrektora Palmowej Alei, naszego sztandarowego ośrodka 
w Tampie na Florydzie, ponieważ mam podstawę sądzić, że 
jest pan na tyle bystry, by dobrze kierować tamtejszym 
Blokiem Wspomagania i pomóc nam czerpać z niego zyski. 
Dość bezceremonialnie wyciągnął dłoń, w której trzymał 
najmniejszy klocek, i niemal natychmiast ją cofnął.
-	Blok Wydłużonej Terapii to miejsce, w którym można 
znaleźć przedziwną mieszankę umierających ludzi. Przy- 
chodzą tam sami lub przywożą ich rodziny, by z godnością 
zakończyli życie, a my staramy się ulżyć ich cierpieniu.
-	Hospicjum? - zapytał Zorn, a Taggart zmarszczył 
czoło.
-	Nigdy nie używamy tego słowa. Jest brzydkie, od- 
straszające i kojarzy się ze śmiercią.
-	Z pańskich słów wnioskuję, iż nietrudno zapełnić 
ten blok.
-	Zgadza się. Świadczy się tam niezbędne wręcz usługi. 
Potrzebują go wszyscy schorowani starcy i ich rodziny, 
a nam przynosi czysty zysk.
Taggart zebrał klocki i ustawił je w pewną całość, po 
czym powiedział:
-	Wszystkie trzy bloki muszą ze sobą współdziałać, ale 
w pewnym sensie każdy musi zachować niezależność. Ze stu 
osób mieszkających w jednym ośrodku kilkoro znajdzie się 
w Bloku Wspomagania Życia, a po pewnym czasie niektórzy 
z nich przejdą na oddział Terapii. Piękny, chrześcijański 
sposób na zakończenie życia, spokojna droga w kierunku 
tego, z czym wszyscy wcześniej czy później musimy się 
spotkać - ze śmiercią. Śmiercią naszą własną, naszych mał- 
żonków czy rodziców.
Dotykając dłonią klocków, Taggart się uśmiechnął.
-	Czy zwrócił pan na coś uwagę, panie doktorze?
-	Wszystkie klocki są czarne.
-	A to znaczy?
-	Że przynoszą zyski.
-	A przynajmniej powinny. 
Taggart zrobił krok wstecz.
14
-	Doktorze Zorn, moi ludzie już wielokrotnie z panem 
rozmawiali. Nie zdradzę żadnego sekretu, jeśli powiem, że 
dali panu najwyższe noty. Potrzebujemy pana w konkret- 
nym i bardzo trudnym miejscu. Proszę tu spojrzeć. - Tag- 
gart wskazał miejsce wokół wbitej w mapę czerwonej szpilki 
z kwadratową główką.
-	Co oznacza ta szpilka?
-	Kwadrat znaczy, że do pana należy sto procent warto- 
ści ośrodka. Kolor czerwony, że traci pan pieniądze, swoje 
własne pieniądze.
-	Co jeszcze?
-	Że jeśli tam pojadę, deficytowa czerwień będzie mu- 
siała zamienić się w dochodową czerń, bo jak nie...
Taggart uśmiechnął się z zadowoleniem i wyciągnął 
umięśnioną rękę, by poklepać Zorna po ramieniu.
-	Wiem, że się panu uda.
Podszedł do biurka i wziął do ręki zadrukowaną kartkę 
papieru.
-	Właśnie ten poufny raport przygotowany przez jed- 
nego z pańskich współpracowników zwrócił naszą uwagę na 
fakt, że cechuje pana coś, czego potrzebujemy: „W naszej 
klinice Andy był położnikiem, a zakres jego odpowiedzial- 
ności kończył się z chwilą przyjścia noworodka na świat, 
jednak miłość do dzieci kazała mu zaglądać na oddział 
pediatryczny i dowiadywać się o zdrowie »swoich dzieci« - 
jak zwykł je nazywać. Wyrządzono mu wielką krzywdę, 
kiedy rodzice dwojga dzieci wiele lat po ich narodzinach 
oskarżyli go o popełnienie błędu w sztuce medycznej. 
Wkrótce potem zrezygnował z pracy".
-	Jeśli jest pan w stanie troszczyć się w taki sposób 
o starszych ludzi, będzie pan dla nas nieoceniony - dodał 
Taggart od siebie, po czym zaproponował, by przeszli do 
bardziej przestronnego zewnętrznego gabinetu. Tam zamó- 
wił zupę i kanapki. Czekając na jedzenie, obaj mężczyźni 
uważnie obserwowali taflę wzburzonego jeziora. - Zazwy- 
czaj około południa wiatr nieco się uspokaja - powiedział 
Taggart. - Która jest teraz godzina?
-	Jedenasta dwadzieścia.
-	Za czterdzieści minut, niech się pan uważnie przy- 
gląda. Śnieżyca ustanie.
Kiedy wniesiono zupę i kanapki oraz dwie szklanki 
chudego mleka i dwa pudełka jogurtu truskawkowego, męż-
15
czyim zasiedli do smacznego i niezwykle pożywnego lun- 
chu. Taggart znów się odezwał:
-	W biznesie medycznym rozpocząłem od wygłaszania 
odczytów o zaletach pełnoziarnistego chleba, chudego mle- 
ka i jogurtu. Ta filozofia wciąż jest podstawą mojego im- 
perium.
Podczas posiłku Taggart mówił dalej:
-	Jeśli słuchał mnie pan uważnie, zauważył pan zapew- 
ne, że nie zaproponowałem panu jeszcze pracy. Powiedzia- 
łem tylko, że nadaje się pan na to stanowisko. Wie pan już 
bardzo dużo o mnie i o interesach, które prowadzę, jednak 
ja wciąż nie wiem wystarczająco dużo o panu. Czy jest pan 
gotów odpowiedzieć na kilka bezpośrednich pytań?
-	Nie ukrywam, że interesuje mnie pańska propozycja, 
więc nie mam wyjścia.
-	Proszę opowiedzieć mi o pańskich sprawach w sądzie.
-	Pomogłem pewnej kobiecie urodzić ślicznego chłopca. 
Podczas porodu nie było najmniejszych komplikacji, pięć lat 
później dziecko nagle zachorowało. Kobieta wynajęła wtedy 
prawnika, który przekonał ławę przysięgłych, że pięć lat 
wcześniej popełniłem jakiś błąd. Nie dysponowali żadnymi 
dowodami, jedynie przekonującymi domysłami. - Wzdryg- 
nął się na wspomnienie owej historii. - Uznano mnie za 
winnego, kobieta otrzymała odszkodowanie, a ja ostrzeżenie 
od towarzystwa ubezpieczeniowego, że biorą mnie pod 
obserwację.
-	A ta druga?
-	Tym razem sprawa odbyła się osiem lat po porodzie. 
Jakiś prawnik znów udowodnił, że wykazałem się brakiem 
kompetencji zawodowych. On dostał nagrodę, a mnie towa- 
rzystwo ubezpieczeniowe chciało cofnąć polisę. Kiedy udało 
mi się uprosić ich, by tego nie robili, potroili mi roczną 
składkę. Powiedziałem sobie wtedy: „Do diabła z tym 
wszystkim" i postanowiłem zainteresować się pańską pro- 
pozycją.
-	Przykro panu, że rezygnuje pan z zawodu?
-	Czuję jakiś dziwny ból w sercu. Chciałem leczyć 
dzieci i robiłem to naprawdę dobrze. Jeśli jednak jakiś 
domorosły adwokat potrafi manipulować prawdą, a naj- 
lepiej wykonana praca staje się najgorszym wrogiem... to nie 
dla mnie.
-	Czy był pan dobrym lekarzem?
16
-	Tak. Proszę zapytać pozostałych położników i pediat- 
rów z naszego małego szpitalika.
-	Pytaliśmy już. Wszyscy zgodzili się, że jest pan dosko- 
nałym lekarzem. Nie chcieli, żeby pan odchodził. -Taggart 
rzucił okiem na papiery, które wcześniej położył na stole, 
i powiedział: - Kiedy użyłem słów „dobry lekarz", miałem 
również na myśli radzenie sobie z formalnymi wymogami 
praktyki lekarskiej. To dla nas bardzo ważne.
-	Czy moi współpracownicy powiedzieli panu, że zo- 
stałem wybrany do prowadzenia interesów naszej małej 
kliniki?
-	Tak - odpowiedział Taggart. - Chcę jeszcze od pana 
usłyszeć, jak bardzo był pan w to zaangażowany.
-	Niezmiernie, panie Taggart. Nienawidzę przegrywać. 
Lubię, kiedy wszystko sprawnie funkcjonuje.
Taggartowi oczywiście bardzo spodobała się ta odpo- 
wiedź, ale do omówienia pozostały jeszcze rozmaite kwestie.
-	Czy procesy sądowe, których stał się pan ofiarą, nie 
zniechęciły pana do współpracy z innymi ludźmi?
Zorn zaczął już tracić cierpliwość, jednak w ostatniej 
chwili udało mu się pohamować gniew i powiedział cicho:
-	Mam w nosie wszystkie procesy sądowe i towarzystwa 
ubezpieczeniowe. Ubiegam się o to stanowisko, ponieważ 
jestem gotów zacząć wszystko od nowa.
-	Rzeczywiście tak pan myśli czy to tylko słowa?
Po raz pierwszy od chwili, kiedy wyszedł ze swojego 
skromnego, hotelowego pokoiku, by stawić czoło szalejącej 
śnieżycy, Andy Zorn uśmiechnął się, potem zachichotał, aż 
w końcu roześmiał się szczerze.
-	Panie Taggart, doskonale zdaję sobie sprawę, że jest 
panu potrzebny człowiek, którego w reklamach będzie pan 
mógł nazywać „naszym własnym lekarzem", a jednocześnie 
facet, który potrafi prowadzić interesy. Dwa za cenę jed- 
nego. - Uśmiech przemienił go zupełnie. Przestał już być 
szarym trzydziestopięciolatkiem, który czuje żal do organów 
wymiaru sprawiedliwości; stał się pełnym życia, wesołym 
człowiekiem, obdarzonym niezwykłą energią, i lekarzem 
o niezaprzeczalnych zdolnościach, który zdobywał coraz 
większą sympatię Taggarta.
Andy, prostując się na krześle i spoglądając przez okno, 
za którym widać było tę część Chicago, gdzie znajdował się 
jego mały szpitalik powiedział:
-	To naprawdę zadziwiające, że nasze społeczeństwo 
godzi się na istnienie systemu, który każe młodym leka- 
rzom, takim jak ja, rezygnować z pracy na oddziałach 
położniczych, gdzie przecież są tak bardzo potrzebni. W sa- 
mym Chicago sześciu ludzi w moim wieku po prostu odesz- 
ło. Albo w ogóle rezygnują z pracy w służbie zdrowia, albo 
próbują zrobić inną specjalizację. Wiele kobiet nie potrafi 
znaleźć dobrego położnika. Cóż to za dziwna metoda spra- 
wowania kontroli nad służbą zdrowia - przez zastraszenie, 
kłamstwa i krzywoprzysięstwo.
-	Dokładnie zbadaliśmy oba procesy. Sami jesteśmy 
częścią służby zdrowia i nie możemy pozwolić sobie na 
ryzyko. Dowody przeciwko panu były sfabrykowane, sędzia 
wyjątkowo nieprzychylny, a orzeczenia ławy przysięgłych 
wręcz skandaliczne. Uważam, że dobrze pan zrobił od- 
chodząc. - Barwa jego głosu zmieniła się teraz. - A co 
z pańskim rozwodem? Słyszałem, że była to dość niemiła 
sprawa.
-	Żona miała swoje powody. Wina była głównie po 
mojej stronie. Interesował mnie tylko sukces naszej małej 
kliniki.
-	Są dobre i złe rozwody. Wiem coś o tym, bo sam mam 
jeden za sobą. Dobre to te, podczas których następuje 
eksplozja gromadzącego się od lat jadu. Wiadomo wtedy, że 
były konieczne.
-	Proszę uznać mój za dobry.
-	Czy po tym co się stało, nie ma pan urazu do kobiet? 
Nie może pan objąć stanowiska na Florydzie, jeśli ich pan 
nienawidzi. Dwie trzecie pańskich klientów stanowić będą 
wdowy.
-	Straciłem tylko żonę, rozum pozostał na swoim 
miejscu.
-	Czy znów się pan ożeni? Z naszych obserwacji wynika, 
że żonaci dyrektorzy ośrodków znacznie lepiej radzą sobie 
z obowiązkami.
-	Jest jeszcze zbyt wcześnie. Ale nie wykluczam takiej 
możliwości.
Nagle Taggart zmienił się w teoretyka życia na eme- 
ryturze.
-	Niepodważalne dane statystyczne z naszych ośrodków 
dowodzą, że siedemdziesięcioletni mężczyźni, którzy wraz 
z żoną wprowadzają się do naszych zakładów, żyją średnio
18
trzy lata dłużej niż jacyś zrzędliwi wdowcy. - Zamilkł na 
chwilę, po czym poważnym tonem powiedział: - Przypusz- 
czam, że zdaje pan sobie sprawę, iż nie wolno mi było 
zadawać panu takich pytań. Potencjalny pracodawca nie ma 
prawa wypytywać o tak osobiste kwestie, kiedy rozważa 
możliwość zatrudnienia danej osoby.
-	Ostrzegano nas o tym w klinice. Rasa, religia, stan 
cywilny, to wszystko tematy tabu. Wiem jednak, że w przy- 
padku stanowiska, jakie mi pan proponuje, zadanie podob- 
nych pytań jest wręcz konieczne.
-	Mam więc pańskie pozwolenie?
-	Oczywiście. Bardzo zależy mi na tej pracy. 
Taggart zaczął przeglądać jakieś papiery, zatrzymał się
przy jednej z kartek i zapytał:
-	Mógłby opowiedzieć mi pan o swojej rodzinie?
-	Moja matka jest sentymentalną irlandzką katoliczką 
z hrabstwa Kerry, ojciec natomiast to wyznający surowe 
zasady moralne luteranin z Bawarii.
-	Dogadują się jakoś?
-	Doskonale. Spodobaliby się panu. Matka nadała mi 
imiona dwóch katolickich świętych, Marek Andrzej, ale 
ojciec nalegał, by nazywać mnie Andy. Jako Andy ukoń- 
czyłem szkołę średnią, potem otrzymałem dyplom akademii 
medycznej, więc przy tym imieniu zostałem.
-	Jak wpłynęło na pana wychowanie to, że rodzice mieli 
tak rozbieżne światopoglądy?
-	Chodzi panu o religię? - Zorn przez chwilę zastana- 
wiał się, w jaki sposób zareagować na tak osobiste pytanie, 
po czym powiedział: - Staram się żyć zgodnie z chrześcijań- 
skimi zasadami.
Taggart wyciągnął masywną prawą dłoń.
-	Andy, dostał pan tę pracę, jest pan dyrektorem Pal- 
mowej Alei. Nie widzę powodu, by miało się panu coś nie 
udać. Na początek dostanie pan sześćdziesiąt pięć tysięcy 
dolarów rocznie, a w tym samym miesiącu, w którym 
dowiem się, że szpilka zmienia się z czerwonej na czarną, 
dostanie pan podwyżkę.
-	Do kogo mam się zwrócić w Tampie?
-	Do Kennetha Kreneka, naszego człowieka numer 
dwa. Kiedy szukaliśmy osoby na stanowisko dyrektora, on 
pełnił jego funkcje.
-	Nie będzie przeciwny mojemu przyjazdowi?
19
-	Ken? - Taggart rozsiadł się wygodnie na krześle, a na 
jego twarzy pojawił się radosny uśmiech. - Ken Krenek to 
dobroduszny misio. Kochany facet, stworzony, by grać 
drugie skrzypce. Miałby się panu sprzeciwiać? Doktorze 
Zorn, Ken ciągle do mnie wydzwania i pyta: „Kiedy przyje- 
dzie nasz nowy dyrektor, panie Taggart? Nie możemy się 
już doczekać". Z radością odda panu swoje obowiązki, by 
uniknąć podejmowania poważnych decyzji.
-	Jak on wygląda?
-	Mniej więcej w moim wieku, z czupryną jasnych 
włosów, dzięki którym wciąż wygląda jak młody chłopak, 
nieco przy kości i obdarzony optymizmem, którego nikt nie 
jest w stanie mu odebrać. Proszę postarać się zdobyć jego 
zaufanie i może wtedy uda się nam trzem - panu, jemu 
i mnie - zupełnie zmienić ośrodek w Tampie.
-	To dla mnie wielka rzecz. Znów mógłbym być le- 
karzem.
Taggart zmarszczył czoło i wstał z krzesła - lunch należy 
uznać za zakończony. Wziął Andy'ego pod rękę i zaprowa- 
dził go do kanapy, na której obaj mogli wygodnie usiąść.
-	Pomówmy teraz o pewnej trudnej kwestii, Andy. Moi 
doradcy nie poruszali tego tematu, ale ja muszę. Nie chce- 
my, by w Palmowej Alei pełnił pan funkcje lekarza, mimo 
że ma pan takie uprawnienia. Nie chcemy również, by starał 
się pan o nostryfikację dyplomu na Florydzie. Ma pan być 
dyrektorem ośrodka i osobą sprawującą kontrolę nad opieką 
medyczną, tylko tyle. Chcemy natomiast, by poprawił pan 
renomę naszego zakładu, by jego mieszkańcy mówili: „Dok- 
tor Zorn jest dyrektorem naszego domu". Ale jeśli któremuś 
z nich będzie potrzebna aspiryna albo zwichnie sobie palec, 
nie będzie panu wolno nawet go zbadać. Wyśle go pan do 
miejscowego lekarza.
-	Nawet w Blokach Wspomagania Życia i Wydłużonej 
Terapii? -spytał Zorn, próbując ukryć swoje rozczarowanie.
-	Przede wszystkim tam, z powodu, który zaraz pan 
zrozumie. Musimy utrzymywać dobre stosunki z miejs- 
cowymi lekarzami, ponieważ właśnie oni kierują swoich 
pacjentów do naszych dwóch ośrodków. Proszę pamiętać, że 
ponad siedemdziesiąt procent pacjentów na tych oddziałach 
to ludzie z zewnątrz, a od nich z kolei pochodzi ponad 
siedemdziesiąt procent dochodów, dzięki którym nasza ins- 
tytucja może w ogóle funkcjonować.
20
-	To po co w ogóle prowadzić dom spokojnej starości?
-	Bo to dodaje nam prestiżu. Jest jeszcze jeden powód. 
W całym kraju ośrodki, które prowadzą tylko domy starców, 
nie mają najmniejszego powodzenia, źle traktują swoich 
pacjentów i ostatecznie bankrutują. W osiemdziesięciu sie- 
dmiu przypadkach udowodniliśmy, że najlepsze wyniki 
uzyskuje się, łącząc sześćdziesięcio-siedemdziesięciolatków 
z osiemdziesięcio-dziewięćdziesięciolatkami. Jedni dodają 
drugim energii i wzajemnie pomagają zapłacić za utrzy- 
manie.
Mężczyźni obserwowali przez okno śnieżycę, która zgo- 
dnie z przepowiednią Taggarta za kwadrans dwunasta uci- 
chła, a ulice znów stały się przejezdne. Nawet Boul Mich 
wydawał się spokojniejszy.
-	Cieszę się ze zmiany pogody - powiedział Zorn. - 
Zamierzałem dziś po południu opuścić Chicago. Jestem już 
nawet spakowany.
-	Dokąd chce pan jechać?
-	Tam, gdzie mnie pan wyśle.
-	Wiedział pan, że dam panu tę pracę?
-	Tak. Mam wiele do zaoferowania, panie Taggart. - 
Znów trzystopniowy proces: uśmiech, chichot i śmiech. - 
Nie spodziewałem się jednak, że będę lekarzem bez steto- 
skopu - dodał ze smutkiem.
-	Prawnicy podjęli tę decyzję za pana. Kiedy dowie- 
działem się o pańskim położeniu, postanowiłem w możliwie 
największym stopniu wykorzystać pańskie zdolności. Poza 
tym w Palmowej Alei nie znajdzie pan okazji do wykazania 
się umiejętnościami położniczymi. Przeciętny wiek kobiet 
mieszkających w naszych ośrodkach to siedemdziesiąt 
pięć lat.
-	Andy zaśmiał się, a Taggart zapytał:
-	Chce pan wyruszyć teraz? Drogi są wciąż oblodzone.
-	Proszę spojrzeć. Ulice są już przejezdne. Na głównych 
autostradach śnieg zniknie jeszcze przed pierwszą. Lekarz 
taki jak ja, który dużo podróżuje, wie, że koła ogromnych 
ciężarówek szybko oczyszczają nawierzchnię dróg.
Chciał już wyjść, jednak Taggart zatrzymał go jeszcze na 
kilka minut. Znów poszedł do alkowy, wziął trzy drewniane 
klocki i, trzymając je w dłoni, powiedział:
-	Pańskie zadanie będzie polegało na dopilnowaniu, by 
żaden z nich nie spadł na ziemię. - Podrzucił najpierw
21
jeden, potem drugi i trzeci, jednocześnie mówiąc: - Blok 
mieszkalny, Wspomagania Życia, Wydłużonej Terapii. 
Trzeba zachować między nimi równowagę i postarać się, by 
każdy leciał w górę.
Taggart zaczął żonglować wszystkimi klockami jedno- 
cześnie, a Andy, już z windy, obiecał:
-	Postaram się.
*	*
Andy wrócił do taniego hoteliku, w którym zamieszkał 
po rozwodzie i odejściu ze szpitala, udał się do recepcji, 
uregulował należności i pożegnał się z właścicielami, którzy 
przez cały czas jego pobytu byli mu niezwykle przychylni. 
Potem poszedł na parking, by po raz trzeci sprawdzić stan 
skomplikowanego połączenia między wynajętą przyczepą 
i samochodem - jedną z niewielu rzeczy, jakie przypadły 
mu w udziale po rozwodzie. Z podobną dokładnością, jaka 
zawsze towarzyszyła mu w praktyce lekarskiej, gdzie nic nie 
pozostawiał zrządzeniom losu, kopnięciem skontrolował ka- 
żdą z sześciu opon, które miały zawieźć go na Florydę, 
i stwierdził, że są odpowiednio napompowane.- Na ob- 
lodzonych drogach nie powinny być zbyt twarde. Samochód 
ma wtedy lepszą przyczepność - pomyślał.
Zasiadając za kierownicą, głośno zakomunikował:
-	No to jedziemy. - Ostrożnie wyprowadził swój tan- 
dem z parkingu na szeroki Bulwar Jacksona, gdzie koła 
samochodów zdążyły już oczyścić nawierzchnię drogi z wię- 
kszości leżącego na niej śniegu, i ruszył na wschód w kie- 
runku Lakę Shore Drive. Kiedy już miał skręcić w prawo 
i przyłączyć się do sznura samochodów, poczuł nagły przy- 
pływ radości, jak przed laty, gdy jako dziecko wyruszał na 
wycieczkę w nieznane. - Ale się fajnie składa! Z mapy 
wynika, że gdy tylko wjadę na starą, dobrą Drogę 41, ta 
zaprowadzi mnie wprost do Tampy i mojego nowego domu.
Zgodnie z planem, jaki Andy opracował naprędce, kiedy 
dowiedział się, że będzie pracował na Florydzie, jeszcze 
pierwszej nocy powinien dotrzeć do Evansville w stanie 
Indiana. Musiałby przejechać niemal trzysta mil, jednak już 
od pierwszych dni w szkole średniej był przyzwyczajony do 
pokonywania pięciuset czy nawet sześciuset mil dziennie
22
i często wyruszał w taką podróż zupełnie sam, jeśli inni 
chłopcy z Denver nie mogli mu towarzyszyć. Jeździł do 
Seattle, Los Angeles, Chicago. Kiedy był sam, jechał, 
dopóki nie zauważył pierwszych oznak zmęczenia. Wtedy 
zatrzymywał się na poboczu, zamykał wszystkie drzwi i ok- 
na, z wyjątkiem maleńkiej szybki w przednich drzwiach, 
i zasypiał na kilka godzin, zwinięty w kłębek, po czym 
budził się z nowym zapasem energii, która pozwalała mu 
pokonać następny odcinek drogi. Z motelu korzystał dopie- 
ro trzeciej nocy, kiedy stwierdził, że jego ciało zasługuje już 
na wypoczynek w prawdziwym łóżku.
Zawsze prowadził bardzo ostrożnie. Tym razem również 
bardzo skrupulatnie sprawdzał stan nawierzchni pokrytej 
topniejącym śniegiem. Przyhamował, a samochód posłusznie 
i bez większego poślizgu zmniejszył prędkość do trzydziestu, 
a nawet dwudziestu mil na godzinę. - Całkiem nieźle - 
pomyślał. -Do Evansville dojadę jeszcze dużo przed północą.
Kiedy minął tablicę z napisem: WITAMY W STANIE 
INDIANA, zawołał:
-	Żegnaj Chicago! - Potem wykonał obsceniczny gest 
i dodał: - Tu się zgina. - Czekała na niego cała Floryda.
Był w Indianie zaledwie kilka chwil, gdy nagle zjechał 
na pobocze, zgasił silnik i dłońmi zasłonił twarz. Cała 
odwaga zniknęła niespodziewanie.
-	W Chicago wygnano mnie z raju - wymamrotał. - 
Straciłem wspaniałą pracę w jednej z najlepszych klinik 
w okolicy. Polegające na mnie i ufające mi matki i ich 
cudowne dzieci. Rosnące saldo na koncie i piękną żonę. Jak 
to możliwe, że wszystko zniknęło tak szybko?
Wciąż siedząc bez ruchu za kierownicą, mocno ścisnął 
skronie i powiedział cicho:
-	Lekarz bez stetoskopu. Specjalista bez prawa wykony- 
wania zawodu. Nie mam żony, a w kieszeni zaledwie sto 
osiemdziesiąt dolarów. Zorn, musisz przyznać, że spier- 
doliłeś swoje życie.
Nagle zacisnął dłonie na kierownicy.
-	Do cholery, weź się w garść, bo inaczej skończysz 
w rynsztoku. To chyba cud, że trafiła mi się nowa szansa. 
Będę dobrze zarabiał, a - kto wie - może pewnego dnia 
znów wrócę do zawodu.
Zapalił silnik, wprowadził swój wielki pojazd na auto- 
stradę i przyrzekł sobie:
23
- Początek roku będzie dla mnie początkiem nowego 
życia.
Pięćdziesiąt mil dalej nawierzchnia Drogi 41 była już 
zupełnie oczyszczona z lodu, który rozbiły i usunęły koła 
ogromnych ciężarówek. Nawet przy szybkości sześćdziesię- 
ciu mil na godzinę Zorn czuł się już bardzo pewnie. Nie- 
mniej jednak uważnie obserwował jadące przed nim pojaz- 
dy, by zwolnić w porę, gdyby coś stało się na drodze. 
Z dodatkowym ładunkiem pchającym samochód z tyłu, 
nagłe hamowanie mogłoby być bardzo niebezpieczne.
Słońce zaczęło już zachodzić, kiedy dotarł do obwodnicy 
wokół Terre Haute, skąd już tylko krótki odcinek dzielił go 
od Evansville. Miał pewność, że bez trudu znajdzie pokój 
w jakimś motelu, ponieważ śnieżyca znacznie zmniejszyła 
ruch samochodowy na autostradach. A kiedy przestał mieć 
również wątpliwości, czy uda mu się dojechać do celu przed 
północą, wygodnie rozsiadł się w fotelu i, dla odprężenia 
słuchając wszystkich stacji radiowych, które nadawały 
w tamtym rejonie, podśpiewywał sobie, gdy puszczano jakąś 
znaną mu piosenkę.
Zgodnie z oczekiwaniami, w Evansille, już w pierwszym 
motelu, do którego zajrzał, udało mu się znaleźć pokój i - za 
trzydzieści pięć dolarów - wziąć gorącą kąpiel, wyspać się 
i napić kawy, tak że, kiedy noworocznego ranka wyruszał 
w dalszą podróż, czuł w sobie odnowiony zapas energii. 
Miał przed sobą odcinek oczyszczonej drogi i zaledwie 
czterysta mil do Atlanty, jednak gdy zbliżał się do Nashvil- 
le, usłyszał w radio komunikat: „Kierowcy proszeni są 
o zachowanie szczególnej ostrożności na pagórkowatej czę- 
ści Drogi 41 między Nashville i Chattanooga. Z powodu 
wczorajszej śnieżycy jezdnia jest wciąż bardzo śliska. Proszę 
o zmniejszenie szybkości!" Zaśmiał się, usłyszawszy ostrze- 
żenie, i pomyślał: - Ktoś, kto nie był na Boul Mich i nie 
trzymał się lin, by nie porwał go wiatr, nie wie, co to znaczy 
ślisko.
Niemniej jednak zwolnił nieco, ponieważ w ostatnich 
latach wielokrotnie widział w telewizji relacje pokazujące ze 
wszystkimi przyprawiającymi o mdłości szczegółami, jak 
podczas mgły lub burzy śnieżnej nawet najbardziej ostrożni 
kierowcy wpadali na pojazdy tarasujące jezdnię. Przypo- 
mniał mu się przypadek z Kalifornii, kiedy zderzyło się ze 
sobą sześćdziesiąt samochodów.
24
Wyjeżdżał właśnie zza zakrętu, gdy zauważył, że jadący 
przed nim samochód zaczyna nagle ślizgać się po jezdni, po 
czym zupełnie bezwładnie wykonuje obrót o sto osiem- 
dziesiąt stopni i ślizga się dalej, ale teraz już tyłem do 
przodu. Zorn przyglądał się, jak ów nieszczęsny samochód 
wolno, lecz uparcie posuwa się w kierunku trzech innych, 
które pokonały tę samą trasę przed nim i ostatecznie dołącza 
do karambolu ogromnej liczby pojazdów. Samochody jadą- 
ce Drogą 41 na zachód również zaczęły wpadać na siebie, 
a niektóre z nich przekraczały nawet linię dzielącą oba 
kierunki jazdy i zderzały się ze stojącymi tam autami.
W tej samej chwili, kiedy zdał sobie sprawę z zagrożenia, 
dostrzegł również ewentualną drogę ucieczki: po jego pra- 
wej stronie znajdowało się szerokie, łagodnie opadające 
pobocze. Przekonany, że za moment wpadnie na blokujące 
drogę samochody, a chwilę potem uderzy w niego następny 
pojazd, gwałtownie przekręcił kierownicę w prawo. Przed- 
nie koła jednak zupełnie nie zareagowały, a samochód dalej 
toczył się w kierunku wielkiego karambolu. Na chwilę 
wyprostował kierownicę, po czym znów bardzo gwałtownie 
ją obrócił i tym razem samochód oraz ciężka przyczepa 
łagodnie zjechały z pobocza, unikając katastrofy.
Z bezpiecznego miejsca przyglądał się teraz tragedii, 
jaka rozgrywała się na autostradzie zaledwie kilka jardów od 
niego. Na żywo wyglądało to wszystko znacznie gorzej niż 
w telewizji. Ogromna dwuosiowa przyczepa ciągnięta przez 
wielką sześciokołową ciężarówkę - całość miała chyba 
z osiemdziesiąt stóp długości — poruszała się ociężale po 
szosie. Nagle kierowca stracił panowanie nad pojazdem 
i ciężarówka z całym impetem wpadła na blokujące prawą 
stronę drogi samochody, miażdżąc niektóre z nich zupełnie. 
Zorn otworzył z przerażenia usta i wyszeptał:
- Jezu! Właśnie tam bym teraz był.
Czuł jednak, że jako lekarz nie może pozostać jedynie 
biernym widzem, że powinien być teraz tam na górze 
i pomagać w ratowaniu ludzi.
Znieruchomiał jednak, kiedy zobaczył, co dzieje się 
nieco na wschód od miejsca, w którym się znajdował. Z dość 
dużą szybkością zbliżała się ogromna ciężarówka z dwupo- 
ziomową przyczepą pełną nowiutkich samochodów. Ludzie, 
którzy wysiedli z rozbitych samochodów, biegli po autostra- 
dzie, wołając do kierowcy:
25
-	Stój! Stój!
A ponieważ ten nie mógł wiedzieć o wypadku, uznał 
przerażonych ludzi za niedzielnych kierowców, którzy nie 
wiedzą, jak poruszać się przy złej pogodzie po autostradzie 
w Tennessee. Zamiast zwolnić, przyspieszył jeszcze, by nie 
stracić panowania nad swoim ogromnym pojazdem. - Chry- 
ste, przecież siła kinetyczna tego kolosa... - Zornowi przy- 
szedł do głowy dawno zapomniany termin z fizyki. Wie- 
dział, że rozpędzony pojazd o tak ogromnej masie mógłby 
bez trudu przebić gruby mur.
-	Nie! Nie! - krzyczał, kiedy olbrzym uderzył w leżącą 
na boku ciężarówkę, przerwał ją na pół, po czym stanął 
w płomieniach. Ludzie uwięzieni we własnych samocho- 
dach mogli wkrótce spłonąć żywcem.
Przyglądający się temu wszystkiemu z bezpiecznej od- 
ległości dziesięciu jardów, bezradny lekarz wciąż nie był 
w stanie wykonać najmniejszego ruchu. Rzucić się w kie- 
runku tego piekła z nadzieją na ratowanie ludzkich istnień 
oznaczałoby przecież nieuchronną utratę własnego życia. 
Kiedy wdrapywał się na pobocze, by sprawdzić, czy po- 
trafiłby jednak udzielić komuś pomocy, zobaczył sportowy 
samochód, zbliżający się do karambolu. Młodej kobiecie, 
która prowadziła pojazd, nie udało się, w przeciwieństwie 
do Zorna znaleźć drogi ucieczki. Wpadła na trzy samo- 
chody, które wcześniej zderzyły się z płonącą ciężarówką. 
Była wyraźnie zdenerwowana z powodu pecha, chociaż nie 
miała najmniejszego wpływu na sytuację. Wysiadła z roz- 
bitego pojazdu i, zupełnie nie zastanawiając się nad tym, co 
robi, weszła pomiędzy swój samochód i ten, na który przed 
chwilą wpadła. Zorn, świadom zagrożenia, w jakim znalazła 
się młoda kobieta, zaczął krzyczeć:
-	Nie! Nie stój tam!
Dziewczyna usłyszała czyjeś zaniepokojone wołanie i od- 
wróciła się, by sprawdzić, kto ją ostrzega, nie wyszła jednak 
spomiędzy samochodów.
-	Chryste! - wrzasnął Zorn, kiedy niespodziewanie nad- 
jechał wielki lincoln, z całym impetem uderzył w tył spor- 
towego samochodu, popchnął go gwałtownie i zmiażdżył 
dziewczynie nogi.
Kiedy Zorn dobiegł do niej, dziewczyna wciąż tkwiła 
unieruchomiona pomiędzy samochodami. Była świadoma 
tego, że jest ranna, choć nie zdawała sobie sprawy jak
26
bardzo. Zorn wiedział, że trzeba ją jak najszybciej uwolnić 
i opatrzyć jej kończyny. Mimo że sam bał się ujrzeć, jak 
rozległe są jej obrażenia, zawołał do stojących obok ludzi:
-	Pomóżcie mi!
Dwaj młodzi mężczyźni, nieświadomi tego, że znajdą się 
w równie wielkim niebezpieczeństwie ze strony nadjeżdża- 
jących pojazdów jak ona, rzucili się na pomoc i odepchnęli 
samochód dziewczyny, tak by można ją było wyciągnąć 
z pułapki. Kiedy zobaczyła, że dolne części jej nóg zostały 
odcięte przez stalowy zderzak jej własnego samochodu, 
zemdlała.
Zorn rzucił kluczyki do swojego samochodu jednemu 
z mężczyzn.
-	Jestem lekarzem. Niech pan przyniesie moją apteczkę. 
Jest w bagażniku.
Zanim jeszcze mężczyzna wrócił z jego przyborami, 
Andy podarł na pasy sukienkę nieprzytomnej dziewczyny 
i zawołał:
-	Niech ktoś przyniesie mi gałąź. Dwie gałęzie. 
Wykonano jego polecenie, a wtedy Andy przywiązał do
ud dziewczyny odłamane z rosnących w pobliżu drzew 
gałęzie, mocno zaciskając pasy materiału, by zatamować 
krwawienie.
Młodą kobietę wciąż pogrążoną w błogim stanie braku 
świadomości można już było pozostawić pod opieką kobiet 
z innych rozbitych samochodów. Zorn wrócił więc do poja- 
zdu dziewczyny, by odnaleźć jej nogi - wiedział, że medy- 
cyna potrafi dokonywać cudów w zakresie przyszywania 
odciętych kończyn. Gdy jednak zobaczył, że nogi są zupeł- 
nie zmiażdżone, doszedł do wniosku, że naczynia krwionoś- 
ne i włókienka nerwowe zostały bezpowrotnie zniszczone. 
Nie było najmniejszych szans na pomyślną replantację koń- 
czyn, więc zostawił je tam, gdzie leżały.
Dwadzieścia minut później nadleciał pierwszy śmigło- 
wiec. Należał do stacji telewizyjnej w Nashville i nie był 
przystosowany do udzielania żadnej pomocy medycznej. 
Pilot jednak powiadomił wszystkie stacjonujące w okolicy 
jednostki służb ratowniczych i po dziesięciu minutach zata- 
czania kół nad miejscem wypadku i filmowania rozbitych 
pojazdów zniknął, a chwilę potem pojawił się pierwszy 
latający ambulans. Andy dopadł jego drzwi, zanim jeszcze 
przestało obracać się śmigło.
27
-	Jestem lekarzem. Dziewczyna ma obcięte obie nogi. 
Musi lecieć pierwsza.
A kiedy ratownicy zobaczyli, w jakim jest stanie - z pro- 
wizorycznymi opaskami zaciskającymi - natychmiast zrobili 
miejsce dla niej i dla Zorna.
Podczas krótkiego lotu do dyżurującego szpitala w Chat- 
tanooga dziewczyna odzyskała świadomość i żałośnie spoj- 
rzała na Andy'ego.
-	Moje nogi? Straciłam je?
Zorn zdawał sobie sprawę, że w owych pierwszych 
chwilach dziewczynie najbardziej potrzeba pocieszenia i za- 
pewnień, iż wszystko będzie dobrze. Wziął jej ręce w swoje 
dłonie i powiedział, starając się przekrzyczeć warkot silnika:
-	Najważniejsze, że będziesz żyła. Pomogli ci wspaniali 
ludzie. - Zauważył na jej twarzy wyraźne oznaki przeraże- 
nia, więc ujął swą ręką brodę dziewczyny. - Pewnie, że nie 
wygląda to najlepiej. Sama widziałaś. Ale obiecuję, że czeka 
cię długie i cudowne życie. - Widząc, że dziewczyna wciąż 
drży, powiedział: - Na twoim weselu poproszę cię do tańca. 
Tak, będziesz jeszcze tańczyć - dodał i delikatnie pogładził 
ją po włosach.
Jego słowa przyniosły zamierzony efekt, ponieważ dzie- 
wczyna drżącym głosem zapytała nagle:
-	Nadaje się tylko do kasacji? - a Andy ze zdziwieniem 
zdał sobie sprawę, że pytanie dotyczy jej samochodu.
-	On tak, ale ty nie. Usiądziesz jeszcze za kierownicą. 
Próbowała przyjąć do wiadomości jego słowa, lecz atak
potwornego bólu odebrał jej władzę nad zmysłami, i dziew- 
czyna zemdlała powtórnie.
* 
*	*
W szpitalu niejaki doktor Zembright, starszy już wiekiem 
ortopeda, powiadomiony z helikoptera o stanie dziewczyny, 
natychmiast zabrał ją do pokoju zabiegowego, gdzie pochwa- 
lił Zorna za bardzo precyzyjne założenie opasek uciskających.
-	Przeszedł pan szkolenie w zakresie udzielania pierw- 
szej pomocy?
-	Jestem lekarzem z Chicago.
Kiedy zdezynfekowano kikuty nieprzytomnej dziewczy- 
ny i podano jej antybiotyki, doktor Zembright zaprowadził
28
Zorna do swojego gabinetu. Odbyli tam rozmowę, której 
młodszy z nich nigdy nie zapomniał.
-	Kroki, które poczynił pan na miejscu wypadku, praw- 
dopodobnie uratowały jej kolana. - Doktor Zembright, wi- 
dząc że Zorn nadal nie może otrząsnąć się z szoku, dodał 
jeszcze: - Milion razy będzie panu dziękowała za pomoc. 
Z kolanami będzie jej dużo łatwiej...
-	To było piekło. Stałem osiem, może dziesięć jardów 
od szosy i bezradnie patrzyłem, jak samochody jeden po 
drugim wpadają na siebie. Cóż to była za rzeź!
-	Pomogłaby panu szklaneczka whisky?
-	Właściwie nie piję, ale teraz chyba zrobię wyjątek. 
Zaraz będę musiał zająć się samochodem.
-	Zostawił go pan na miejscu wypadku?
-	W bezpiecznym miejscu, dość daleko od pobocza. 
Zdziwiłby się pan widząc, jak wszyscy pomagali wyciągać 
rannych z płonących samochodów. Młody człowiek, z któ- 
rym ratowałem tę dziewczynę, obiecał, że popilnuje mojego 
samochodu i przyczepy. Nalegał, żebym z nią poleciał, więc 
zostawiłem mu kluczyki.
Zembright, często mający do czynienia z ludźmi w szo- 
ku, widział, że Zorn balansuje na krawędzi załamania ner- 
wowego. Nalał mu więc dość dużą dawkę whisky ze swoich 
prywatnych zapasów i pozwolił mu się zrelaksować. W szpi- 
talu panował coraz większy gwar, a personel zajął się opat- 
rywaniem ran ofiar przywożonych z miejsca wypadku. An- 
dy wypił duszkiem porcję whisky i zakaszlał, kiedy poczuł 
w gardle jej palącą moc.
Starszy mężczyzna powiedział:
-	Panie doktorze, z tego co usłyszałem wnioskuję, że 
zachował się pan jak Dobry Samarytanin.
-	Zrobiłem tylko tyle, ile i pan by zrobił.
-	Możliwe, że nawet więcej. Jednak ja zrobiłbym coś, 
czego pan nie zrobił.
-	Czyżbym o czymś zapomniał? Czy może jej to w jakiś 
sposób zaszkodzić?
Zembright wyprostował się na krześle i uśmiechnął.
-	Jej? Nie. Ale możliwe, że panu.
-	Co ma pan na myśli?
-	Jestem przekonany, że ja również udzieliłbym pomocy, 
gdybym tamtędy przejeżdżał, ale ponieważ wiem, co może 
stać się później, natychmiast potem wziąłbym nogi za pas.
29
-	Dlaczego?
-	Dlatego, że złe doświadczenie nauczyło mnie, iż kilka 
miesięcy po zastosowaniu wszystkich zasad udzielania pier- 
wszej pomocy i uratowaniu życia ofierze wypadku, ten 
sukinsyn wynajmie jakiegoś podstępnego prawnika i oskarży 
pana o to, że nie zrobił pan czegoś, co on z perspektywy 
czasu uważa za lepsze. I zamiast być Dobrym Samarytani- 
nem, jak u Łukasza, znajdzie się pan w sądzie i poniesie 
odpowiedzialność za to, że zrobił pan kalekę z osoby, której 
próbował pan pomóc.
Zorn, którego własne doświadczenie potwierdzało słowa 
lekarza z Tennessee, zapytał:
-	A co zrobiłby pan na moim miejscu?
-	Dokładnie to co pan, a potem uciekłbym, nikogo nie 
poinformowawszy, jak się nazywam. Nic nie mówiłbym na 
temat tego, co się stało, i nie pozwoliłbym nikomu zrobić ze 
mnie bohatera. Czy kiedy przywiózł pan tutaj tę dziew- 
czynę, podał pan komuś swoje nazwisko?
-	Nie.
-	Ja zapomniałbym je, nawet gdyby mi się pan przed- 
stawił. A może temu człowiekowi, który pilnuje pańskiego 
samochodu?
-	Oczywiście, że nie.
-	Ale mógłby znaleźć pańskie nazwisko w dokumentach, 
które zostały w samochodzie.
-	Gdyby w nich szperał.
Doktor Zembright wyprostował się, wpatrywał się przez 
chwilę w stojącą przed nim szklaneczkę whisky, wysączył 
jej zawartość i powiedział:
-	Młody człowieku, posłuchaj rady starszego. Do diabła 
z Dobrymi Samarytaninami. Chroń własny tyłek i miej 
nadzieję, że pacjentka będzie żyła. Ja się wybronię. Jeśli 
rodzina tej dziewczyny będzie chciała podać mnie do sądu, 
powiem, że jakiś dureń uszkodził jej nogi już na miejscu 
wypadku. Nic mi nie zrobią.
Zorn uśmiechnął się smutno.
-	Byłem położnikiem. Wniesiono przeciwko mnie dwa 
bezpodstawne pozwy o błąd w sztuce lekarskiej. Prokurator 
podzielił się z rodziną odszkodowaniem, a ja zrezygnowałem 
z praktyki lekarskiej, ponieważ nie mogłem pogodzić się 
z kłamstwami, krzywoprzysięstwem i podobnymi oskarże- 
niami. Obejmę teraz zupełnie inne stanowisko w...
30
-	Proszę nie mówić gdzie! - przerwał mu Zembright. - 
Im mniej o panu wiem, tym lepiej. Nawet nie widział pan 
tej dziewczyny. Nie przywiózł jej pan tutaj. Nie widział pan 
również mnie, a ja dam głowę, że nigdy nie widziałem pana. 
Chce pan następnego drinka?
-	Jeden to już za dużo. - Wychodząc z gabinetu, Zorn 
powiedział jeszcze: - Proszę jej pomóc. Stałem obok niej 
i widziałem, jak spogląda w dół i zdaje sobie sprawę 
z tego, że przed chwilą straciła nogi. Takich rzeczy się 
nie zapomina.
-	Zegnaj, Dobry Samarytaninie.
Pełna cynizmu rada doktora Zembrighta wywarła na 
Zornie ogromne wrażenie. Powiedział sobie:
-	Może podejmując decyzję o wycofaniu się z zawodu, 
byłem cwańszy niż mi się wydawało, jeśli lekarz o tak 
długim stażu i tak wspaniałych umiejętnościach boi się, że 
skutki złego traktowania pracowników służby medycznej 
w tym kraju mogą odbić się również na nim. - Zdawał sobie 
jednak sprawę z tego, że to co czuje, to tylko tania rac- 
jonalizacja decyzji o wyjeździe z Chicago. - Wybrałem 
bardzo szlachetny zawód i stchórzyłem przy pierwszych 
oznakach trudności.
Wrócił na miejsce tragedii, stanął obok swojego samo- 
chodu i zaczął zastanawiać się, czy powinien kontynuować 
podróż. Nagle uderzył się w czoło.
-	Dość tego, Zorn. Dość jęczenia i niezdecydowania. 
Oświadczam sobie, że przemienię mój zakład w przynoszący 
największe zyski ośrodek w całej sieci Taggarta. A potem, 
może znów powrócę do praktyki lekarskiej.
Andy'emu, podobnie jak większości jadących na połu- 
dnie mieszkańców północnych stanów, wydawało się, że 
kiedy minie Valdostę w stanie Georgia, znajdzie się prak- 
tycznie w sercu Florydy i że, w jego przypadku, Tampa 
będzie tylko kilka mil dalej. Ale spojrzawszy na mapę, zdał 
sobie sprawę z tego, że ma ich jeszcze do pokonania ponad 
dwieście. Dlatego też, po zapadnięciu zmroku, zjechał na 
pobocze i - jak za dawnych czasów - zasnął w fotelu. 
Jednak nieustanny szum przejeżdżających samochodów 
sprawił, że sny zaprowadziły Andy'ego z powrotem na ową 
fatalną autostradę na zachód od Chattanooga. Kiedy, w rze-
31
czywistym czasie, z potwornym rykiem minęła go ciężarów- 
ka ciągnąca dwie ogromne cysterny, zerwał się przerażony, 
że pojazd wpadnie zaraz w poślizg na nie istniejącym lodzie 
i z ogromną siłą zderzy się z samochodami stojącymi na 
zablokowanej drodze. Zaniepokojony realnością sennej wi- 
zji, powiedział do siebie:
-	Lepiej zjem coś gorącego, jeśli mam jechać całą noc 
i zmagać się z myślami o katastrofie.
-	Po zjedzeniu kilku naleśników i wypiciu kawy, poczuł 
się znacznie lepiej i wkrótce potem wyruszył w dalszą 
podróż.
Kilka minut po ósmej rano drugiego stycznia dotarł do 
przedmieść Tampy. Zatrzymał się na kawę w pierwszym 
napotkanym barze i zapytał o drogę do Palmowej Alei.
-	Niech pan się trzyma Drogi 41 przez całą Tampę, 
potem znajdzie się pan na otwartym terenie, za którym 
będzie widać piękne cyprysowe moczary - to znaczy, jeśli 
lubi pan moczary. Przejedzie pan niewielką rzeczkę i dotrze 
do małego miasteczka z szerokim pasażem handlowym. 
Niech pan zwraca uwagę na numery i za sto siedemnastką 
skręci w prawo. Pański cel będzie tuż przed panem. Ale 
niech pan weźmie dużo pieniędzy, to miejsce nie należy do 
tanich.
Uzbrojony we wszystkie potrzebne informacje dotarł do 
granic Tampy, gdzie powitalny znak przypomniał mu dow- 
cip, który słyszał w Chicago: „Floryda to poczekalnia Bo- 
ga". Na znaku znajdował się bowiem napis: PRZEKRA- 
CZACIE WŁAŚNIE BRAMY RAJU. KREMATORIUM 
0'NEILA. WSZELKIE USŁUGI ZA 475 DOLARÓW.
Zwolnił nieco, by sprawdzić czy ów znak to nie jakiś 
żart. Wywołał w ten sposób głośne protesty kierowców, 
którym blokował drogę do miasta. Zjechał na pobocze, 
i przepuszczając innych z przepraszającym uśmiechem na 
twarzy, wymamrotał:
-	Piękne powitanie. Nawet nie próbują niczego ukry- 
wać.
Znajdował się cztery mile od swojego przyszłego domu - 
niebo miało piękny błękitny kolor, palmy poruszały się 
lekko na wietrze, a śnieżyca znad Jeziora Michigan została 
tysiąc mil za nim. Przyjął do wiadomości niezwykle atrak- 
cyjną ofertę krematorium, skinął głową, po czym skierował 
się w stronę swojego nowego domu.
32
* 
*	*
Wkrótce po przejechaniu mostu na niewielkiej rzeczce, 
doktor Zorn odnalazł numer 117. Skręcił w prawo i ruszył 
wzdłuż biegu rzeki na zachód. Brzeg rzeki porastały 
niewiarygodnie wysokie palmy, nigdy wcześniej takich nie 
widział, nawet w książkach. Miały po więcej niż osiem- 
dziesiąt stóp wysokości i były w dwóch trzecich zupełnie 
pozbawione gałęzi: w dolnej części składały się jedynie 
z wyglądających bardzo delikatnie cienkich pni sterczących 
pionowo w górę. Na samym szczycie każdego z drzew 
znajdowała się zielona korona liści, tak jednak nielicznych, 
że kojarzyły się z łupieżem na czubku łysej głowy. Poniżej 
korony, na wysokości osiemdziesięciu stóp z pnia wyrastał 
cienki okółek zupełnie czarnych, martwych liści, jak koł- 
nierz na szyi jakiejś damy z epoki elżbietańskiej. Pod nim 
znajdował się najdziwniejszy twór, jaki kiedykolwiek wi- 
dział: ogromna plątanina uschniętych, szarobrązowych liści, 
której kształt przypominał owal - szeroki u góry, wąski 
u dołu - jakby drzewo miało na sobie turniurę utkaną 
z brązowych drutów.
-	Takich jeszcze nie widziałem - pomyślał Zorn, kiedy 
zatrzymał samochód, by dokładniej przyjrzeć się dziwacz- 
nym palmom. - Nagie aż do pępka, potem ta ogromna 
turniura, nad nią naszyjnik z czarnych liści, a na czubku 
nastroszona fryzura. - Powiódł wzrokiem wzdłuż drogi i zo- 
baczył ponad tuzin podobnych drzew ustawionych w rzę- 
dzie i wskazujących ośrodek, w którym będzie wkrótce 
pracował.
-	No, no - powiedział, potrząsając głową - nic dziw- 
nego, że nazywają to miejsce Palmową Aleją.
Kątem oka dostrzegł teraz czerwoną plamę. Odwrócił 
głowę, by dokładnie się jej przyjrzeć i zobaczył rząd tropi- 
kalnych krzewów, które również rosły wzdłuż drogi, ale po 
jej drugiej stronie. Miały osiem do dziesięciu stóp wysoko- 
ści, były bardzo rozłożyste i pokryte gęstymi, ciemnozielo- 
nymi liśćmi, wśród których wyróżniały się duże kiście 
jaskrawoczerwonych jagód. - Cóż za piękne krzewy! Nigdy 
takich nie widziałem - pomyślał.
Zbliżał się już do końca drogi. Powitała go tam im- 
ponująca budowla z czerwonego kamienia - ogromna brama
3 - Aleja Palmowa
33
składająca się z dwóch wieżyczek, z których wychodził mur 
zbudowany z tego samego materiału. Ściana miała siedem 
stóp wysokości i, jak się okazało, otaczała duży teren po- 
kryty równo przystrzyżonym trawnikiem, pośrodku którego 
znajdował się skomplikowany architektonicznie kompleks 
domu spokojnej starości. - Z taką bramą i otoczony wyso- 
kim murem przypomina raczej średniowieczną fortecę - 
pomyślał Zorn. - W miejscu takim jak to człowiek może 
poczuć się naprawdę bezpiecznie. - Dopiero teraz zdał 
sobie sprawę z tego, że przeoczył pewien ważny szczegół, 
który łączy to miejsce ze znajdującą się w Chicago kwaterą 
główną: na jednej z wieżyczek znajdowała się niewielka 
mosiężna tablica przypominająca tę, umieszczoną na 
drzwiach biura pana Taggarta. Na tablicy widniał skromny 
napis: PALMOWA ALEJA.
-	Szef nie lubi taniej reklamy - powiedział do siebie, 
lecz po chwili zastanowienia stwierdził: - Zaraz, zaraz. Jeśli 
wziąć pod uwagę całość - drzewa, bramę, mur - wniosek 
jest prosty: to miejsce ma klasę, a moje zadanie będzie 
polegało na tym, by tę klasę utrzymać i sprawić, że zakład 
zacznie przynosić zyski.
Przejechał przez bramę i znalazł się na owalnej w kształ- 
cie alejce dojazdowej. Skręcała ona najpierw w prawo, 
przechodziła pod dwiema arkadami, między którymi znaj- 
dowało się główne wejście do budynku, potem w lewo, znów 
pod podobnymi arkadami, tym razem kryjącymi wejście do 
kompleksu opieki medycznej, i dalej aż do bramy. Obszar 
ograniczony owalną alejką był starannie zaprojektowany. 
Przy głównym wejściu znajdowała się ogromna kępa wie- 
lokolorowych krzewów krocienia, jednak wrażenie elegan- 
cji tłumił nieco widok wielkich parkingów zajmujących 
niemal każdy cal pustej powierzchni i po brzegi wypeł- 
nionych samochodami, często kosztownych europejskich 
marek.
Kiedy próbował tyłem zaparkować swój pokaźnych roz- 
miarów pojazd ,na jedynym wolnym miejscu, które wy- 
glądało, jakby przeznaczono je dla odwiedzających, z bu- 
dynku wybiegła starsza pani o siwych, lecz starannie ucze- 
sanych włosach. Groźnie wymachiwała laską i krzyczała 
niezwykle ostrym głosem:
-	Chwila! Chwila! To moje miejsce, młody człowieku. 
Zabieraj stąd ten swój wehikuł!
34
Zorn był tak zaskoczony atakiem owej niepozornie wy- 
glądającej starszej pani, że zamiast wyjechać czym prędzej 
z zakazanego miejsca, dalej manewrował samochodem, co 
rozwścieczona kobieta odebrała jako jawne ignorowanie jej 
protestów. Zaczęła więc walić laską w lewy błotnik jego 
samochodu i krzyczeć coraz głośniej:
-	Wynoś się stąd! Natychmiast! Zabieraj tę kupę złomu 
z mojego miejsca!
Mimo że wciąż zdezorientowany, Zorn włączył pierwszy 
bieg i ruszył do przodu, tak jednak mocno wcisnął pedał 
gazu, że samochód wyskoczył niespodziewanie w stronę 
starszej pani, jakby siedzący w nim mężczyzna zamierzał ją 
rozjechać. Staruszka wrzasnęła:
-	On chce mnie zabić! - i odsunęła się nieco, nie prze- 
stając jednak okładać błotnika laską.
Zachowywała się tak głośno, że cały personel ośrodka 
wybiegł z budynku, by sprawdzić, jakie tym razem ma 
kłopoty. Wszyscy nauczyli się już bowiem, że Księżna, jak 
ją nazywano, żyje od jednej awantury do następnej. Pokój 
kobiety znajdował się na parterze, a z okien wychodzących 
na owalny trawnik mogła o każdej porze dnia i nocy strzec 
miejsca na parkingu, na którym zazwyczaj stał jej błysz- 
czący, szary bentley. Jeśli jakiś dostawca śmiał zaparkować 
tam swój pojazd, kiedy jej samochód znajdował się w gara- 
żu - co zdarzało się dość często - Księżna wybiegała z wrza- 
skiem z budynku, zaczynała okładać laską ów obcy samo- 
chód i zawsze zmuszała do opuszczenia swojego miejsca. 
Starała się również wypatrzeć wszystkie bezdomne psy, 
które zabłąkały się na, jak go nazywała, Mój Owal, była 
bowiem jego głównym opiekunem.
Jako pierwszy dobiegł do niej pucołowaty, dość ner- 
wowy człowieczek po pięćdziesiątce, ubrany w trzyczę- 
ściowy garnitur. Księżna nie przestawała walić laską 
w błotnik.
-	Proszę pana - zawołał drżącym głosem mężczyzna.
-	Próbuję wyjechać - odpowiedział płaczliwie Zorn - 
ale ona mi nie pozwala.
-	A kim pan jest? - zapytał mężczyzna, usiłując odciąg- 
nąć staruszkę od samochodu.
-	Nazywam się Zorn. Na pewno mówiono panu... 
Mężczyzna jak tylko usłyszał, z kim ma do czynienia,
stał się bardziej służalczy.
35
-	Ależ droga pani! Droga pani! To nasz nowy dyrektor, 
pan doktor Zorn!
Słowo „doktor" zrobiło na niej takie wrażenie, jakby 
w jej głowie zapalono nagle ogromną żarówkę. Twarz, która 
jeszcze przed chwilą tryskała gniewem, teraz stała się aniels- 
ko spokojna.
-	Ach więc to pan jest tym nowym człowiekiem, o któ- 
rym tyle słyszeliśmy. Czas, żeby wreszcie ktoś zaprowadził 
tu porządek! - Znów rzuciła groźnym spojrzeniem, tym 
razem jednak w kierunku pucołowatego człowieczka, który 
próbował ją uspokoić.
-	Nazywam się Kenneth Krenek, jak pewnie się pan 
domyślił - powiedział mężczyzna - a ta pani to Francine 
Dart Elmore z Bostonu, którą obdarzyliśmy tytułem Księż- 
nej. Zajmuje pokój, którego okna wychodzą na tę stronę, 
a do jej obowiązków należy pilnowanie porządku na Owalu, 
jak nazywamy to miejsce. To dla nas bardzo wartościowa 
osoba, panie doktorze, wkrótce sam się pan przekona, że 
można na niej polegać.
-	I nie radzę próbować ze mną żadnych sztuczek, pod 
poduszką trzymam naładowany rewolwer - powiedziała ko- 
bieta, po czym odwróciła się i ruszyła w kierunku wejścia do 
budynku.
-	To prawda - potwierdził Krenek. - Próbowaliśmy go 
jej odebrać, ale ona zawsze powtarza...
-	Jeśli kobieta mieszka sama na parterze, może stać się 
ofiarą każdego, kto tylko wejdzie przez bramę. Dlatego też 
mam prawo posiadać pistolet. Mam również prawo użyć go 
w razie potrzeby.
Kiedy zostali sami, Krenek powiedział Zornowi, gdzie 
zaparkować samochód:
-	Sam się pan niedługo przekona, że pańskim najważ- 
niejszym - bo przysparzającym najwięcej kłopotów - zaję- 
ciem będzie wynajdywanie miejsc na samochody naszych 
mieszkańców. - Szerokim łukiem wskazał pojazdy ustawio- 
ne na każdym skrawku terenu. - Równie trudno będzie dać 
każdemu miejsce znajdujące się blisko któregoś z wyjść. 
Sam przez jedenaście lat próbowałem dogodzić wszyst- 
kim... -urwał nagle, zaśmiał się i wskazał okno, przez które 
uważnie obserwowała ich Księżna. Na tyle głośno, by mogła 
go usłyszeć, ostrzegł Zorna: - Proszę pamiętać, jeśli spróbu- 
je pan odebrać jej to miejsce, zastrzeli pana.
36
A starsza pani dopowiedziała:
-	Bez mrugnięcia okiem.
Weszli do głównej części budynku i usiedli w skrom- 
nym biurze Kreneka. Tymczasowy dyrektor powiedział 
szczerze:
-	Doktorze Zorn, doskonale rozumiem, że ma pan prze- 
jąć obowiązki dyrektora naszego ośrodka. Ja jedynie tym- 
czasowo piastowałem to stanowisko i nigdy nie zamierzałem 
na nim pozostać. Dziś rano zadzwonił pan Taggart i wszyst- 
ko jeszcze raz potwierdził. Mamy przedstawiać pana jako 
doktora Zorna, mimo że nie będzie pełnił pan u nas funkcji 
lekarza. Pańskim zadaniem będzie jedynie prowadzenie tej 
placówki. Panie doktorze, jestem bardzo pracowitym i skru- 
pulatnym człowiekiem i z największą przyjemnością będę 
wykonywał pańskie polecenia. Jednak moja praca nie polega 
na uszczęśliwianiu wszystkich dookoła i zapełnianiu wol- 
nych łóżek w ośrodku. To zadanie będzie należało do pana.
-	Niech mi pan opowie, panie Krenek, o wszystkim co 
muszę wiedzieć. W Chicago mówiono o panu w samych 
superlatywach, jest tu pan osobą ponoć bezcenną.
Krenek się zarumienił.
-	Mam nadzieję, że wiedzą, co mówią. Jest nam pan 
tutaj bardzo potrzebny, panie doktorze. - Potem z szacun- 
kiem w głosie zaproponował: - Może zechciałby pan obej- 
rzeć ośrodek.
-	Świetny pomysł. Chodźmy.
Ponieważ Krenek pracował w Palmowej Alei od samego 
początku, był doskonałym przewodnikiem.
-	Główna część kompleksu zwana Wrotami to siedmio- 
piętrowy budynek z windami w każdym skrzydle. Parter 
zajmują głównie biura. Na każdym z pięter znajduje się 
dwadzieścia jeden przestronnych pokoi, czyli w sumie ma- 
my sto dwadzieścia sześć pokoi plus jedenaście jedynek na 
parterze. Gdyby w każdym pokoju mieszkały dwie osoby, 
mielibyśmy dwustu pięćdziesięciu dwóch mieszkańców plus 
jedenastu z parteru. W rzeczywistości jednak mamy zaled- 
wie połowę tej liczby.
-	Aż tak źle?
-	Nie! Wcale nie! Takich właśnie wyników się od nas 
oczekuje. - Zorn nie wiedział, co o tym sądzić, pamiętał 
przecież, że na mapie u Taggarta ośrodek oznaczono czer- 
woną szpilką. Nie protestował jednak, a Krenek mówił
37
dalej: - Proszę pamiętać, że średnio w połowie naszych 
pokoi mieszka tylko jedna osoba, zwykle wdowa. Mamy trzy 
pokoje zarezerwowane dla odwiedzających, którzy pragną 
zatrzymać się u nas na dłużej. Moglibyśmy przyjąć co 
najwyżej cztery nowe pary i to wszystko. - Zorn stracił już 
teraz pewność, że wie, skąd bierze się deficyt.
Kiedy dotarli do końca długiego korytarza, Krenek za- 
proponował, żeby pojechali windą na siódme piętro i stam- 
tąd zobaczyli to, co sprawia, że Palmowa Aleja nie ma sobie 
równych wśród ogromnej liczby podobnych ośrodków na 
całej Florydzie.
-	Niech pan zwróci uwagę na to, że nasz teren wdziera 
się w głąb rzeki, tworząc przepiękny półwysep. Budynek 
został wzniesiony tuż przy brzegu, dzięki czemu na każdym 
piętrze mamy po trzy apartamenty, których wszystkie okna 
wychodzą na rzekę. Tę część budynku również nazywamy 
Półwyspem. - Chcąc pokazać, jak eleganckimi pokojami 
dysponuje ośrodek, Krenek podszedł do telefonu i wybrał 
numer środkowego apartamentu na siódmym piętrze. - 
Chris? Mówi Krenek. Przepraszam, że przeszkadzam, ale 
jest tu ze mną doktor Zorn, nasz nowy dyrektor z Chicago. 
Tak. Właśnie przyjechał. Oprowadzam go po budynku 
i pokazuję pokoje. Chciałbym zacząć od najlepszych. Mog- 
libyśmy was odwiedzić? Oczywiście jeśli Esther nie ma nic 
przeciwko temu.
W odpowiedzi usłyszał radosne:
-	Pewnie! Chodźcie!
Krenek zaprowadził Zorna do drzwi znajdujących się 
pośrodku półokrągłego korytarza. Drzwi otworzyły się, 
a mieszkający w pokoju ludzie powitali ich gorąco. Andy 
zdał sobie teraz sprawę z tego, że Ken Krenek jest znacznie 
sprytniejszy, niż mu się na początku wydawało. Celowo 
zaprowadził go najpierw do ludzi, którzy wyróżniali się 
spośród wszystkich mieszkańców Palmowej Alei serdecz- 
nością i radością ducha. Pan Mallory, osiemdziesięciodzie- 
więcioletni mężczyzna, był wcześniej bankierem, któremu 
dzięki ostrożnemu inwestowaniu pieniędzy udało się zgro- 
madzić niewielki majątek. Był jednocześnie człowiekiem 
niezwykle lubiącym ludzi i zabawę, który regularnie chadzał 
na dansingi, gdzie wraz ze swoją osiemdziesięciosiedmiolet- 
nią żoną popisywał się znajomością wszelkich nowych kro- 
ków i zadziwiał patrzących pokazem dawno zapomnianych
38
[
tańców, takich jak charleston. Ludzie ci byli, o czym Andy 
miał się wkrótce przekonać, niewyczerpanym źródłem ener- 
gii i wszystko wskazywało na to, że pozostaną tacy jeszcze 
przez wiele następnych lat.
Widząc ich po raz pierwszy, Andy pomyślał: - Właśnie
I
takich ludzi tu oczekiwałem: pochodzący z dobrych rodzin, 
bardzo zadbani, pewnie nigdy nie musieli martwić się o pie- 
niądze. - Krenek jednak szybko wyjaśnił mu, że nie ma 
racji:
-	Chris Mallory ukończył studia wieczorowe na Uniwer- 
sytecie w Wisconsin. Jako młody człowiek parał się wieloma 
zawodami, a ostatecznie został prezesem banku, który posia- 
dał w sumie osiem czy dziewięć oddziałów. W tym czasie 
nadal jeździł dwudrzwiowym pontiakiem, choć żona nie- 
ustannie przekonywała go do kupienia samochodu cztero- 
drzwiowego, ponieważ kiedy zabierają kogoś na przejażdżkę 
„siadająca na tylnim siedzeniu kobieta zawsze niszczy sobie 
fryzurę". Zgodził się, aczkolwiek niechętnie, iż rzeczywiście 
stać ich na nowy samochód. Kupili więc cadillaca, Chris 
jednak postanowił nie rozstawać się ze starym, dwudrzwio- 
wym pontiakiem - tak wygodnie jeździło się nim po mieście.
Esther, swoją przyszłą żonę, poznał, kiedy ta pracowała 
jako kasjerka w oddziale jego banku w Sheboygan. Już 
podczas pierwszej inspekcji przekonał się, jak wspaniale 
radzi sobie z klientami, wymyślał więc później różnego 
rodzaju preteksty, by jak najczęściej przeprowadzać kont- 
role oddziału, w którym pracowała. Pod koniec jednej z jego 
wizyt powiedziała:
-	Panie Mallory, jeśli planuje pan ostatecznie oświad- 
czyć mi się, może zrobiłby pan to już teraz?
Odpowiedział rzeczowo, jakby poproszono go o po-
I
życzkę: 
- Uważam, że to bardzo rozsądne przedsięwzięcie. 
Oficjalnie jednak oświadczył się znacznie później, ponie- 
waż uznał, iż bankierowi nie wolno postąpić pochopnie 
w żadnej sprawie. Wiele lat potem, kiedy przyglądał się 
finansowemu spustoszeniu kraju, do czego doprowadziła 
nierozważna polityka oddziałów kredytowych, warknął pod 
nosem:
-	Należą im się tęgie baty.
Oboje przyznali, że Chris swoje sukcesy w budowaniu 
bankowego imperium w dużym stopniu zawdzięcza instynk-
39
towi pani Mallory. Esther uwielbiała inwestować w nowe 
przedsięwzięcia, a jej bystrość połączona z ostrożnością 
męża uczyniła z nich wspaniały zespół, którego dochody 
rosły, może nie z zawrotną szybkością, ale za to pewnie. 
Spośród wielu zamożnych małżeństw mieszkających w Pal- 
mowej Alei, oni byli bez wątpienia najbogatsi, najlepiej 
tańczyli, nie musieli liczyć się z pieniędzmi i najwspanialej 
zabawiali gości.
Kiedy oboje zbliżali się do osiemdziesiątki, będąc już po 
sześćdziesięciu jeden latach szczęśliwego pożycia, pani Mal- 
lory, zmęczona utrzymywaniem dużego domu w bardzo 
ostrym klimacie, powiedziała:
-	Ucieknijmy od tych wściekłych zim w Wisconsin 
i zaznajmy trochę przyjemności w życiu.
Natychmiast zarządziła poszukiwania odpowiedniego 
miejsca, a wszyscy znajomi, których prosiła o radę, sugero- 
wali zachodnie wybrzeże Florydy. Kiedy Es, jak wszyscy 
mówili na nią w Palmowej Alei, i jej mąż zobaczyli ośrodek, 
bez żadnego zastanowienia złapali największy i najdroższy 
apartament na najwyższym piętrze.
Z balkonu, na który zaprosili swoich gości po pokazaniu 
im wszystkich pokoi, Zorn zobaczył po prawej stronie rzekę, 
a po lewej znacznie od niej szerszy kanał z ciągiem wysepek. 
Wybudowano na nich małe i bardzo malowniczo wyglądają- 
ce domki.
-	Kiedy na Zatoce Meksykańskiej szaleje sztorm - po- 
wiedział pan Mallory - mieszkańcy tych wysepek mają 
prawdziwe piekło. W domu woda na wysokość trzech stóp. 
U nas na szczęście nigdy nie jest aż tak źle, bo jesteśmy 
schowani za nimi.
Pani Mallory, która uwielbiała tamtejszą przyrodę, 
wskazała wyrastającą z wody kępę drzew, krzewów i oplata- 
jących wszystko pnączy.
-	To nasze cyprysowe mokradła. Wspaniałe miejsce dla 
ptaków, ale nie tylko, również dla węży i komarów. Są tam 
co prawda ścieżki, ale radzę zachować ostrożność.
Zorn podszedł teraz do wschodniej krawędzi balkonu.
-	Jak nazywają się te przedziwne drzewa, które mijałem 
po drodze? Czy to rzeczywiście palmy, jak sugeruje nazwa 
tego miejsca?
-	Palmy - odpowiedziała pani Mallory - to na pewno, 
ale rzeczywiście bardzo dziwne. Niech pan zapyta o nie
40
panią Oliphant, tę kobietę o złotym sercu z pierwszego 
piętra. Ona wie wszystko o tutejszej przyrodzie i uwielbia 
dzielić się swoją wiedzą.
Po drodze do Bloków Wydłużonej Terapii i Wspomaga- 
nia Życia Krenek zatrzymał się więc przy jeszcze jednym 
telefonie i zadzwonił do pani Oliphant, by zapytać, czy 
może przyprowadzić do niej nowego dyrektora, który 
chciałby dowiedzieć się czegoś na temat dziwnych palm 
rosnących w okolicy ośrodka. Pani Oliphant zgodziła się 
natychmiast.	.
Zanim dotarli do jej drzwi, Krenek powiedział szeptem:
-	Mieszka w naszym najtańszym apartamencie. Nie ma 
zbyt dużo pieniędzy, ale jest dla nas bardzo cenną osobą. 
Ludzie mówią o niej, że ma złote serce. Całe jej życie 
polegało na czynieniu dobra. - Zaśmiał się. - Ale żadna 
z niej niepoprawna marzycielka. Nie chce wykonywać tej 
pracy sama. Wszystkich wokół obdziela najtrudniejszymi 
obowiązkami. Czasami drżę ze strachu, kiedy widzę, że do 
mnie podchodzi, bo wiem, że ma dla mnie kolejne zadanie.
Niemniej jednak, jak zauważył Andy, Krenek zapukał do 
jej drzwi z ogromnym entuzjazmem, jakby przekonany, że 
jego nowy dyrektor zaraz spotka kobietę o niezwykłej oso- 
bowości.
Pani Oliphant wprowadziła ich do wyraźnie niezbyt 
drogiego pokoju znajdującego się na tyłach budynku. Mimo 
to pomieszczenie było bardzo przestronne, z małym tarasem 
wychodzącym na kanał, po którym pływały różnej wielkości 
łodzie, często tak blisko brzegu, że miało się wrażenie, iż 
wystarczy wyciągnąć rękę, by ich dosięgnąć.
-	Zrobiono go specjalnie dla Laury - powiedział Kre- 
nek, kiedy zasiedli wygodnie naprzeciwko pani Oliphant. - 
Nie tak dawno przeszła operację wymiany obu stawów 
biodrowych, potrzebowała więc czegoś na parterze, by mog- 
ła wychodzić bezpośrednio na placyk i robić ćwiczenia 
rehabilitacyjne. Osiągnęła pani znakomite efekty, prawda?
-	Na pewno nie jestem już przykuta do łóżka.
-	Co to było? - zapytał Zorn. - Artretyzm?
-	Tak, ale operacja wyszła im nadzwyczaj dobrze, 
a przecież przeszłam ją, mając siedemdziesiąt pięć lat.
Przeprosiła ich na chwilę i odeszła, by przygotować 
drinki. Kiedy wstała, Andy miał okazję przyjrzeć się jej 
dokładniej. Była średniego wzrostu, miała gęste, siwe włosy
41
obcięte na pazia i wyglądem nie zwracała na siebie szczegól- 
nej uwagi. Jej gesty z kolei były tak zdecydowane, iż 
odnosiło się wrażenie, że pani Oliphant nie zamierza zmar- 
nować ani jednej chwili swojego cennego czasu. Wróciła 
z rogu pokoju, który pełnił funkcję małej kuchni, niosąc na 
srebrnej tacy trzy eleganckie kieliszki napełnione bladoczer- 
wonym winem.
-	Mówimy na nie rumieniec - powiedziała, jakby tru- 
nek szlachetnością dorównywał portwainowi czy sherry.
-	To bardzo dobre i stare.różowe wino z Kalifornii - 
wyjaśnił Krenek - które mieszkające u nas panie lubią 
nazywać rumieńcem uważając, że podnoszą w ten sposób 
jego rangę.
Pani Oliphant odwarknęła impertynencko:
-	A ty się zamknij, Krenek, bo nie dostaniesz ani kropli. 
Krenek wypił duży haust wina, stwierdził, że jest wy- 
śmienite, po czym powiedział:
-	Pan doktor zapytał państwa Mallory o nazwę naszych 
sławnych palm, jednak żadne z nas jej nie pamiętało.
Pani Oliphant sięgnęła po stojący na półce przewodnik, 
przewróciła kilka kartek, odnalazła rozdział poświęcony 
drzewom i przeczytała:
-	„Floryda może poszczycić się jedenastoma odmianami 
palm. Wśród nich znajdują się wszystkie najsławniejsze 
rodzaje, z wyjątkiem afrykańskiej palmy podróżniczej o cha- 
rakterystycznych wachlarzowatych liściach". - Spoglądając 
na Zorna, powiedziała: - Tak więc nasze okazy mogą być 
którymkolwiek z gatunków opisanych w tej książce, choć 
w rzeczy samej są to bardzo rzadkie drzewa - po czym 
pokazała mu rysunek przedstawiający dokładnie takie same 
palmy, jakie widział po drodze do ośrodka. - Jestem pewna, 
że zwrócił pan uwagę na ich charakterystyczne cechy. - 
Zorn zauważył, że pani Oliphant mówi z ogromnym zapa- 
łem, jakby szerzenie oświaty wśród ludzi było jej życiową 
pasją. - To waszyngtonia, tak brzmi prawidłowa nazwa tej 
palmy, ale nikt nie potrafi wyjaśnić, dlaczego właśnie taką 
nazwę jej nadano. To wspaniałe drzewo i, co ciekawe, wcale 
nie wywodzi się z Florydy!
Pani Oliphant wstała, energicznym krokiem podeszła do 
drzwi na taras, przywołała swoich gości i bez pomocy laski 
wyszła na zewnątrz. Zorn zapytał z podziwem:
-	Kiedy przeszła pani tę operację?
42
-	Trzy miesiące temu. — To prawdziwy cud - dodał. — 
Znam silnych mężczyzn, którzy nawet po sześciu miesią- 
cach boją się chodzić bez laski.
-	Ja jestem bardzo niecierpliwa - odpowiedziała pani 
Oliphant.
Była pierwszą, spotkaną przez Zorna osobą w Ośrodku, 
którą można było nazwać pacjentką, jednak przyglądanie się 
tej pełnej życia kobiecie dodało mu sił i zapału do pracy.
Kiedy wyszli na taras, kobieta wskazała jeszcze jedno 
skupisko owych dziwacznych palm. Drzewa rosły wzdłuż 
kanału i wyglądały jak rząd bębnów ustawionych na stoja- 
kach. Zorn podziwiał ich kształt, ale wciąż nie potrafił 
zrozumieć, jak powstaje ten osobliwy czarny kołnierz.
-	To przecież proste - odrzekła pani Oliphant. - Widzi 
pan, że liście na szczycie są zielone, a ta wielka plątanina 
poniżej brązowa. Rok temu te czarne liście w środku rów- 
nież były zielone i żywe. Jak wszystko w przyrodzie, w swo- 
im czasie obumarły i sczerniały, pozostały jednak na tyle 
silne, że nie zwiędły, tylko sterczą jak kołnierz wysoko 
wokół pnia. Kiedy opuszczą je siły witalne i ostatecznie 
umrą, zbrązowieją, zwiędną i staną się częścią tego wiel- 
kiego bębna poniżej.
Jej wiedza zrobiła na Zornie ogromne wrażenie.
-	Zadziwia mnie pani zdolność wyjaśniania tak skom- 
plikowanych zjawisk. W college'u miałem nauczycieli...
-	Byłam dyrektorem prywatnej, elitarnej szkoły dla 
dziewcząt. To niezbędna cecha w zawodzie nauczyciels- 
kim. - Przerwała na chwilę, po czym zaśmiała się. - Małe 
dziewczynki są dużo bardziej ciekawskie niż chłopcy w tym 
samym wieku.
-	Szalenie interesuje mnie ten bęben w kształcie od- 
wróconej łzy - powiedział Zorn. - Czy on nigdy nie zanika?
-	W swoim czasie umiera całe drzewo. Jego korzenie nie 
są już w stanie znosić tego ciężaru i którejś nocy podczas 
sztormu palma przewraca się i bezpowrotnie traci swoją 
majestatyczność. Nawet obumarłe liście umierają teraz po- 
wtórnie. - Nie chcąc jednak kończyć w tak smutny sposób, 
wskazała coś, co wyglądało jak skupisko niskich krzewów, 
z którego wyrastała waszyngtonia. Była jeszcze maleńka 
i dopiero zaczynała wspinać się ku gwiazdom. - Ma przed 
sobą jeszcze osiemdziesiąt stóp - powiedziała radośnie pani 
Oliphant - i czeka ją jeszcze bardzo długie życie. — Zamilk-
43
la, przez chwilę przyglądała się ambitnemu drzewku, po 
czym dodała: - Oczywiście żadne z nas, obecnych miesz- 
kańców tego miejsca nie będzie już mogło cieszyć się z jej 
zwycięstwa.
*
*	Mc
Doktor Zorn chciał jak najszybciej zapoznać się ze 
szpitalem, kiedy jednak użył tego słowa, Krenek poprawił 
go:
-	Nigdy tak nie nazywamy tego miejsca. Proszę pamię- 
tać, w większości ośrodków Taggarta mamy do czynienia 
z dwuczęściowym układem: Wspomaganie Życia i Wydłu- 
żona Terapia. Oba oddziały są częścią tej samej struktury.
Krenek wyprowadził Zorna z głównego skrzydła, prze- 
szli przez owalny trawnik i zbliżyli się do drugiego skrzydła 
budynku jak zwiedzający, którzy przyszli obejrzeć ośrodek. 
Na ścianie obok wejścia znajdowała się tablica z napisem 
WSPOMAGANIE ŻYCIA, a wewnątrz bardzo przytulna 
recepcja, która miała przekonać gości, że w tym miejscu ich 
dobro jest wartością nadrzędną. Recepcjonistka miała na 
sobie fartuch pielęgniarki, na stolikach leżały medyczne 
periodyki, a bardzo czytelne oznaczenia kierowały do gabi- 
netów odpowiednich lekarzy, rehabilitantów czy dietety- 
ków. W tej części budynku znajdowały się również biura 
zajmujące się sprawami zdrowotnymi mieszkańców Palmo- 
wej Alei oraz rezerwowaniem samochodów dla tych, którzy 
chcieli pojechać na zakupy lub odwiedzić któregoś z lekarzy 
praktykujących poza ośrodkiem.
Ken zaprosił Zorna na kawę do jednego z biur i wyjaśnił 
mu jedną z największych osobliwości tego miejsca:
-	Zgodnie z tym co mówi obowiązująca na Florydzie 
ustawa, którą zaproponowali miejscowi lekarze w celu obro- 
ny swoich interesów, na naszym terenie nikt, łącznie z pa- 
nem jako naszym doradcą medycznym, nie ma prawa wy- 
stawić recepty nawet na aspirynę, zabandażować krwawią- 
cego palca, nie mówiąc już o leczeniu poważnej choroby.
-	Więc co robić w takich wypadkach?
-	Trzeba zaproponować, by pacjent skontaktował się 
z własnym lekarzem. Wielu z nich przyjmuje w okolicy 
naszego ośrodka. Lekarz musi wtedy postawić diagnozę
i ustalić sposób leczenia. Tylko on może zadecydować, czy 
pacjenta należy umieścić na naszym oddziale Wspoma- 
gania Życia, czy przenieść do jednego z miejscowych 
szpitali.
-	Wydawało mi się, że jeśli którykolwiek z naszych 
mieszkańców zachoruje, zostaje automatycznie przeniesiony 
do tego budynku.
-	Tylko na polecenie lekarza... lekarza praktykującego 
poza ośrodkiem.
Zorn zastanowił się nad tym przez chwilę, po czym 
powiedział:
-	Więc nasze reklamy podkreślające pełną opiekę medy- 
czną...
-	Nie mówią całej prawdy. 
Zorn zamilkł po raz kolejny.
-	Czy to żelazna reguła?
-	Tak. W celu obrony interesów miejscowych lekarzy - 
powiedział Krenek, po czym szybko dodał: - również i na- 
szych interesów, gdyby ktoś z naszego personelu postawił 
błędną diagnozę lub przepisał niewłaściwe leki. Prawo w ta- 
kim samym stopniu chroni nas, jak miejscowych lekarzy.
" - Dlaczego nie wyjaśniamy tego w naszych broszurkach 
reklamowych?
-	Ponieważ ludzie, którzy tu przyjeżdżają, chcą być 
pewni, że do końca życia będą mieli zapewnioną opiekę. To 
oczywiście prawda, ale oparta na nieco innych zasadach, niż 
im się na początku wydawało.
-	Czy to nie oszustwo?
-	Niewinne. Nikogo przecież nie krzywdzimy.
-	Z wyjątkiem książeczek czekowych.
-	W życiu wszystko jest drogie. Szczególnie w amery- 
kańskim systemie opieki medycznej. - Zanim Andy zdołał 
wtrącić swoje zdanie, Krenek dodał jeszcze: - Mieszkanie 
w Palmowej Alei nie jest tanią imprezą, panie doktorze. 
Nasi mieszkańcy mogą pozwolić sobie na płacenie za leka- 
rzy, więc zapewniamy im najlepszych.
-	Na naszych własnych zasadach?
-	Na zasadach obowiązujących w tym stanie. Opieka 
medyczna dla osób starszych to na Florydzie wspaniały 
interes i każdy ma prawo do swojego kawałka złotej góry.
Krenek został wezwany do telefonu, Andy więc mógł 
spokojnie zastanowić się nad swoją sytuacją. - Siedzę tutaj,
45
dyplomowany lekarz, mam w zasięgu ręki wspaniałe urzą- 
dzenia do ratowania życia i nie wolno mi ich używać. Cóż to 
za dziwny świat!
Wrócił Ken i obaj wyruszyli w dalszą drogę po Bloku 
Wspomagania Życia. Andy z zadowoleniem zwrócił uwagę 
na czystość całego miejsca, przytulne pokoje i wyjątkowo 
dobrze urządzoną małą jadalnię. Była to, jak mu się wyda- 
wało, część ośrodka, w której mieszkańcy mogli pod trosk- 
liwą opieką spędzić czas po operacji czy po złamaniu.
-	To nie jest miejsce stałego pobytu - wyjaśnił Kre- 
nek. - Ciągły przepływ pacjentów to motto Wspomagania 
Życia. Kładziemy nacisk na rehabilitację, ale oczywiście 
dokładamy wszelkich starań, by podczas pobytu tutaj pac- 
jenci czuli się dobrze.
Przekonanie zawarte w tych słowach zostało nieco 
osłabione, kiedy jakaś starsza kobieta z hukiem otworzyła 
drzwi swojego pokoju i wybiegła na korytarz. Jej dość 
zgrabna sylwetka była z pewnością wynikiem wielu lat 
stosowania zasad zdrowego odżywiania, a elegancki styl 
świadczył o zasobności portfela. To wszystko jednak 
przyćmiewała niezwykle delikatna twarz o rysach grec- 
kiego posągu otoczona aureolą srebrzystych włosów. Ko- 
bieta, nieco wyższa i znacznie szczuplejsza od pań w po- 
dobnym wieku, wyglądała, jakby była stworzona do nosze- 
nia koronkowych sukien z romantycznej przeszłości i sie- 
dzenia przy kominku w jakiejś wielkiej zamkowej kom- 
nacie.
Owa zjawiskowa piękność zaczęła nagle obrażać Krene- 
ka z niewiarygodną wręcz zapalczywością. Przeraźliwym 
głosem ulicznicy zaczęła oskarżać go o to, że ją szpieguje, że 
jest przez niego nieustannie napastowana i że Ken próbuje 
ograbić ją z pieniędzy. To zbyt poważne oskarżenia, tym 
bardziej że skierowane przeciwko człowiekowi, którego pra- 
ca miała polegać na zapewnieniu jej opieki i bezpieczeńst- 
wa. Zorn był niezmiernie zdziwiony, iż pozwala się, by 
podobne skargi powtarzały się i nie wzbudzały niczyjego 
zainteresowania. Zanim jednak udało mu się zapytać roz- 
trzęsioną kobietę o szczegóły, przede wszystkim o fakty 
dotyczące kradzieży jej pieniędzy, ze zdziwieniem zobaczył, 
jak Krenek przemawia do niej spokojnym głosem:
-	Wiem, pani Duggan, że jest pani bardzo zdenerwowa- 
na, ale dziś po południu mam spotkanie z przedstawicielami
46
Scotland Yardu, którzy obiecali zająć się tą smutną sprawą. 
Proszę wrócić teraz do pokoju i zaczekać na mnie. Przyjdę 
do pani po lunchu.
-	Dziękuję, doktorze Penobscott. Zawsze mogę liczyć 
na pańską pomoc. - Nagle odwróciła się do Zorna. - A cie- 
bie powieszą, kiedy dowiedzą się o twoim postępowaniu. - 
W jej oczach było tyle wściekłości, że Andy odsunął się na 
bezpieczną odległość przekonany, iż kobieta za chwilę za- 
atakuje go swoimi długimi, bladoróżowymi paznokciami.
Nagle zamilkła z powodu czegoś, co zobaczyła ponad 
ramieniem Zorna. Z windy wysiadł mężczyzna po siedem- 
dziesiątce, który wydawał się zupełnie nie pasować do 
niezwykle eleganckiego otoczenia; jego zniekształcony nos, 
wielokrotnie łamany w niezliczonych bójkach powodował, 
że człowiek ów wyglądał jak bokser przemierzający ciemne 
uliczki i odwiedzający najgorsze speluny, by rozprawić się 
z urojonymi przeciwnikami. Był nieco niższy od eleganckiej 
kobiety, do której się zbliżał, miał rzadkie i bardzo wiotkie 
włosy, załzawione oczy i wydawał się dość szorstki w oby- 
ciu. Łokciem odepchnął Zorna, kiwnął głową do Kreneka 
i podszedł prosto do rozhisteryzowanej kobiety. Wziął ją za 
rękę i głosem, tak łagodnym i ciepłym, jaki tylko mógł 
wydostać się z jego zniszczonego od whisky gardła, powie- 
dział:
-	Już dobrze, kochanie. Przyszedłem zabrać cię na 
lunch.
Z wdziękiem, jakiego nauczyła się, odwiedzając najwięk- 
sze nowojorskie bale, pozwoliła wziąć się pod rękę, uśmiech- 
nęła się do mężczyzn, których jeszcze przed chwilą zniewa- 
żała, i wraz z niewysokim, grubiańskim człowieczkiem ode- 
szła w kierunku otwartych drzwi windy. Zanim jednak do 
niej weszła, zatrzymała się, odwróciła do niego i wrzasnęła:
-	Niech cię szlag! Ukradłeś wszystkie moje pieniądze, 
ale kiedy zjawi się tutaj Scotland Yard, zawiśniesz na 
najbliższym drzewie. - Odepchnęła go i weszła do windy, 
wciąż obrzucając biednego człowieka nie kończącymi się 
oskarżeniami.
Kiedy drzwi windy zamknęły się za nimi, Krenek powie- 
dział cicho:
-	To Marjorie Duggan. Jako Marjorie Bates Lambert 
była niekoronowaną królową socjety na Manhattanie. Do jej 
męża należały cztery ogromne domy handlowe na wschod-
47
nim wybrzeżu. Po jego śmierci, jak mi mówiono, cały Nowy 
Jork nie mógł otrząsnąć się ze zdziwienia, kiedy postanowiła 
wyjść za Muleya Duggana - człowieka, którego spotkał pan 
przed chwilą. Był właścicielem firmy transportowej, z której 
usług korzystał pan Lambert do zaopatrywania swoich skle- 
pów. Pewnie spodobała jej się jego naturalność po sztyw- 
nych manierach pana Lamberta i jego rodziny. W każdym 
razie pobrali się i uważam, że byli szczęśliwi. Mieli dużo 
pieniędzy i niczego nie musieli sobie żałować.
-	A potem?
-	Choroba Alzheimera.
-	W miejscu, takim jak to, pewnie często spotyka się 
podobne przypadki.
-	Na każdym kroku. Czasami człowiekowi aż serce chce 
pęknąć. Ludzie, którzy kiedyś byli tak cudowni. Pełni życia, 
błyskotliwi, zainteresowani światem, wspaniale kierujący 
swoim postępowaniem. I nagle światełko przygasa, tli się 
tylko, aż w końcu gaśnie zupełnie. Mózg praktycznie zanika, 
a ciało żyje nadal, czasami wydaje się, że jest wręcz zdrow- 
sze niż wcześniej, bo nie musi już radzić sobie ze stresem.
-	To musi być bardzo dziwne.
-	I jest. Kiedy dostajemy pacjentkę z Alzheimerem 
spoza ośrodka, często myślimy: „Ta biedaczka powinna 
znaleźć się od razu na trzecim piętrze. Nie pożyje za 
długo". Jednak kładą ją tutaj, a dobra opieka, odpowiednie 
żywienie i przyjemne otoczenie powodują, że kobieta po 
pewnym czasie wydaje się wręcz kwitnąca. Jej zdolności 
umysłowe pogarszają się, a ciało pozostaje na tyle silne, że 
zdajemy sobie w końcu sprawę, iż pacjentka może spędzić 
u nas jeszcze kilka długich lat. Mózg przestaje pracować, 
ciało również odmawia posłuszeństwa, ale znacznie wolniej, 
a śmierć mimo to wciąż nie chce zapukać do jej drzwi.
-	Choruje więcej kobiet niż mężczyzn?
-	Mniej więcej po równo.
Krenek powiedział jeszcze, że w Palmowej Alei miesz- 
kają trzy rodziny, w których jedno z małżonków cierpi na 
Alzheimera i znajduje się na oddziale Wspomagania Życia, 
a drugie przebywa w budynku głównym.
-	W dwóch przypadkach to właśnie żona znajduje się tutaj.
-	Jak to się zwykle kończy?
-	Często bywa tak, że zdrowe z małżonków umiera 
pierwsze, wykończone ciągłym obowiązkiem opiekowania
48
się chorym partnerem. To tak jakby zdrowa osoba ogłaszała 
kapitulację: „Nie jestem w stanie dłużej tego znosić. Życie 
na takich zasadach nie ma już sensu".
-	A co się wtedy dzieje z chorym?
-	Z naszego, to znaczy ekonomicznego punktu widze- 
nia, nie zachodzą żadne większe zmiany. Zdrowy partner 
przed śmiercią zwykle zapewnia środki finansowe na doży- 
wotnią opiekę dla męża czy żony. Tak więc ukochana, 
która umarła nie umierając, żyje nadal. Często nie zdaje 
sobie nawet sprawy, że jej mąż odszedł już z tego świata. 
W końcu, pewnego dnia również ona umiera cicho, nie- 
świadoma niczego, co działo się z nią przez wiele ostatnich 
lat. - Zamilkł na chwilę, spojrzał przez okno i dodał: - 
Kiedy pracuje się z rodzinami dotkniętymi tym proble- 
mem, człowiek dowiaduje się, czym jest miłość, jakie ob- 
licze może przybrać strach i co oznacza bezsilność i brak 
nadziei.
-	Przypuszczam, że dość często przychodzi im do głowy 
myśl o eutanazji.
-	U nas to zakazane słowo. - Jego głos stał się nagle 
bardzo surowy. - Musi pan zrozumieć, doktorze, że ludzie 
chorzy na Alzheimera są wciąż żywymi istotami. Sam fakt, 
że ich mózgi przestały pracować, nie wystarcza, by ich 
uśmiercić. Czy zabija się cukrzyków za to, że zaburzenia 
w ukrwieniu kończyn zmuszają do amputacji jednej lub 
nawet obu nóg?
Na wspomnienie amputowanych nóg, Zornowi nagle 
zrobiło się słabo. Przypomniał sobie, jak klękał, by uratować 
nogi rannej dziewczyny, która już nigdy nie będzie mogła na 
nich chodzić. Zakręciło mu się w głowie, spojrzał więc przez 
okno, by odzyskać równowagę.
-	Dobrze się pan czuje, doktorze? - zapytał Krenek.
-	Tak... Zastanawiałem się właśnie, jak nazywają się te 
czerwone krzaki rosnące wzdłuż alejki. O, tamte.
-	Mówiono mi to już setki razy, ale ciągle zapominam. 
Trzeba było zapytać panią Oliphant. Zatelefonuję teraz do 
niej i zapiszę sobie ich nazwę. Goście często o to pytają. - 
Zadzwonił z aparatu znajdującego się obok wejścia do jada- 
lni. - Laura, powinienem zapytać o to, kiedy byliśmy u cie- 
bie. Jak nazywają się te krzaki z czerwonymi pączkami 
rosnące wzdłuż naszej alei wjazdowej? Tak, pamiętam, że 
brazylijskie coś tam. Pieprzówki brazylijskie? I mówisz, że
4 - Aleja Palmowa
49
to chwast? Zakazany przez władze stanowe? Nie można tego 
posadzić w ogrodzie ani miejscach publicznych? U nas 
wygląda to przecież świetnie.
Kiedy odłożył słuchawkę, powiedział:
-	Słyszał pan, to pieprzówki brazylijskie.
Ale Zorn nie słyszał, ani wtedy, ani teraz. Z bólem 
wspominał piękną dziewczynę, która zemdlała w jego ra- 
mionach, i poczuł nagle ogromną potrzebę powrotu do 
Chattanooga, by sprawdzić, czy wraca do zdrowia. Przypo- 
mniał mu się jednak doktor Zembright i jego mądra rada, by 
zachować anonimowość, na wypadek gdyby ktoś chciał 
pozwać go do sądu. Porzucił więc myśl, która zrodziła się 
w jego głowie, a zamiast swojej obecności zaoferował dziew- 
czynie gorącą modlitwę: - Boże, dodaj jej odwagi i siły, by 
wygrała tę bitwę.
Wyszli z Bloku Wspomagania Życia i ruszyli na naj- 
wyższe piętro.
-	Pracownicy oprowadzający nowych członków perso- 
nelu często powtarzają taki dowcip: „Drugie piętro to 
Wspomaganie Życia, trzecie to Wspomaganie Śmierci". Nie 
pochwalamy jednak takiego braku powagi. Nie pozwalamy 
również na używanie słowa „hospicjum" - wyjaśnił krenek.
-	Rozumiem - odpowiedział Zorn. - Wiem, że to miejs- 
ce nazywa się Blokiem Wydłużonej Terapii. Ale wydłużonej 
aż do momentu zgonu.
-	To prawda. - Weszli do słonecznego, nieskazitelnie 
czystego holu ze ścianami oklejonymi kolorową tapetą, 
z wygodnymi fotelami i dużymi oknami.
-	Amerykanie nie potrafią pogodzić się ze śmiercią. 
Cały naród, od nizin społecznych, aż do sędziów Sądu 
Najwyższego, śmiertelnie boi się prostego aktu śmierci. Nie 
potrafimy go zdefiniować. Nie umiemy się do niego przygo- 
tować. Nie wiemy, jak pomóc członkom rodziny, w której 
ktoś umiera. Tutaj ukrywamy go pod eufemizmem Wy- 
dłużona Terapia, jakby przede wszystkim liczyło się utrzy- 
mywanie człowieka przy życiu, a nie spokojne przejście od 
życia do śmierci.
-	W Palmowej Alei widzi się ogromne zmiany, jakie 
zachodzą w człowieku pod koniec jego życia. Od pełnych 
zdolności umysłowych, kiedy ma lat sześćdziesiąt, do częś- 
ciowej lub pełnej ich utraty dwadzieścia czy trzydzieści lat 
później.
50
-	Wydaje się, że właśnie tak to wygląda, ale wielu 
z naszych dziewięcdziesięciolatkow wciąż zachowuje godną 
podziwu świeżość umysłu. - Podszedł do wielkiego okna, 
przez które pacjenci w ostatnich dniach swojego życia mogli 
obserwować wycinek spokojnej i nieprzemijającej przyro- 
dy. - Rząd palm, które zrobiły na panu takie wrażenie; 
kanał, po którym w tę i z powrotem pływają małe łódeczki; 
sawanna, która pozwala się poczuć jak w afrykańskiej oazie.
-	Sawanna?
-	Tak. Chyba tak mówi się na duży obszar porośnięty 
trawą i kilkoma niskimi drzewami. W każdym razie ktoś 
właśnie tak nazwał to miejsce, jeszcze przed naszym przy- 
byciem, a nam spodobała się ta nazwa.
-	Czy można tam spacerować?
-	Ależ tak. Nasi mieszkańcy uwielbiają tam chodzić. 
Wzdłuż kanału biegnie ścieżka, wyznaczają ją palmy, można 
nią iść chyba przez milę.
-	Czy ten teren należy do nas?
-	Dość duża część, reszta jest własnością kościoła. Jako 
ziemia pod uprawę nie przedstawia zbyt dużej wartości, ale 
ponieważ styka się z kanałem, jest dla nas bezcenna. Ci 
z naszych mieszkańców, którzy lubią przygody, uważają to 
za jeden z najważniejszych walorów Palmowej Alei.
-	Może mi pan pokazać, jak dotrzeć do tej ścieżki?
-	Proszę pójść do końca głównego budynku, wyjść na 
zewnątrz i skręcić w lewo. Spodoba się tam panu.
Kiedy Zorn wyszedł z budynku i ruszył na południe 
w kierunku sawanny, w jednej chwili przekonał się, jakim 
wspaniałym miejscem jest Palmowa Aleja. Po lewej stronie 
znajdował się przepiękny staw, a po prawej rząd tych 
cudownych, dumnych palm, których korony wznosiły się 
osiemdziesiąt, dziewięćdziesiąt stóp nad ziemią. Pomiędzy 
ich pniami widział kanał i gnieżdżące się w pobliżu kolonie 
wodnego ptactwa. Zobaczył, jak pelikany nurkują w po- 
szukiwaniu ryb; zauważył też inne długonogie ptaki, któ- 
rych nie potrafił nazwać, niektóre białe, inne szare, również 
łowiące ryby, ale na swój własny, statyczny sposób - czeka- 
jące aż ryby same do nich podpłyną. Otaczająca go przyroda 
sprawiła, że w końcu poczuł błogi spokój.
Odszedł już jakieś dwieście jardów od Palmowej Alei, 
kiedy natknął się na starszego, czarnego mężczyznę siedzącego 
na składanym stołeczku i trzymającego w rękach długą wędkę.
51
-	Biorą? - zapytał Andy, a mężczyzna odwrócił się do 
niego i odpowiedział:
-	Tak samo jak zawsze. Zwykle łapię jedną albo dwie.
-	Co pan z nimi robi? Smaży?
-	Ależ nie. Mieszkam w Palmowej Alei. Tamtejsi 
kucharze nie wiedzieliby, co zrobić z ryb, które nie 
były wcześniej zamrożone. Ich specjalność to mięso i zie- 
mniaki.
-	Ja też będę mieszkał w Palmowej Alei. Jestem nowym 
członkiem personelu. Nazywam się Andy Zorn.
Mężczyzna wetknął koniec wędki między dwa duże 
kamienie, wstał i wyciągnął rękę:
-	Lincoln Noble, sędzia federalny z okręgu St. Louis, 
emerytowany oczywiście.
Kiedy mówił, cztery z owych długonogich ptaków, które 
Andy widział po drodze, podleciały do nich i odważnie 
podeszły do starszego dżentelmena. Nauczyły się już trak- 
tować go jak swego przyjaciela i wiedziały, że każdego dnia 
na zakończenie wędkowania odda im wszystkie złowione 
ryby. Był dla nich statkiem dostawczym stacjonującym przy 
brzegu kanału. Ptaki zaczęły przepychać się teraz, by zająć 
jak najlepsze pozycje. Wśród nich były dwa szare, bardzo 
wysokie i dwa nieco niższe o śnieżnobiałych piórach.
-	To moje czaple - powiedział o pierwszej parze. - 
Wiktor i Wiktoria. A na te białe mówię: księżniczki. Praw- 
da, że są piękne?
Zorn dokładniej przyjrzał się ptakom i zauważył ich 
niewiarygodnie cienkie nogi - długie jak trzcina na mokrad- 
łach - wspaniałe pióra i pełne gracji szyje, które wydawały 
się mieć co najmniej trzy stopy długości. Dopiero teraz 
uświadomił sobie, że kiedy widział je po raz pierwszy, nie 
do końca zdawał sobie sprawę z ich piękna.
Cztery ptaki miały za sobą wielopokoleniowe doświad- 
czenie, które kazało im zachowywać bezpieczną odległość 
od każdej innej żywej istoty - dystans, który pozwoliłby im 
wzbić się w powietrze, gdyby poczuły się zagrożone. Bez- 
względnie przestrzegały tej zasady, dopóki nie zobaczyły, że 
sędzia Noble zwija kołowrotek i sięga po siatkę ze złowiony- 
mi rybami. Zapominały wtedy o ostrożności i podchodziły 
tak blisko, że prawie można ich było dotknąć. Sędzia poje- 
dynczo rzucał ryby na brzeg, a ptaki wysuwały długie szyje 
i pośpiesznie chwytały zdobycz.
52
-	Ach - westchnął sędzia, kiedy ptaki podeszły jeszcze 
bliżej. - Czyż to nie rozkoszna czwórka?
Zorn jednak nic nie odpowiedział, ponieważ w poszuki- 
waniu ryb jedna z białych czapli zbliżyła się do niego tak 
bardzo, iż wydawało mu się, że przez chwilę patrzy mu 
w oczy i uśmiecha się z zadowoleniem.
-	Jak one się nazywają? - zapytał Zorn, a sędzia po- 
wtórzył cierpliwie:
-	Czaple siwe i białe.
-	Które z nich to pańscy najwierniejsi przyjaciele?
-	Te, które danego dnia najbliżej do mnie podchodzą. 
Ale musi pan przyznać, że mam z czego wybierać. - Zanim 
Zorn zdołał odpowiedzieć, sędzia, który stał twarzą do 
kanału, zawołał: -Leci! Najpiękniejszy z nich wszystkich! - 
U jego stóp ociężale wylądował ogromny ptak. Wyglądał jak 
ciężarówka w porównaniu z czaplami, których lekkość sko- 
jarzyła się Zornowi z samochodami wyścigowymi. To peli- 
kan - niezgrabny, nawet wstrętny, zupełnie pozbawiony 
proporcji, z ogromnym, opierzonym kuprem i wielkim dzio- 
bem, który po otwarciu mógłby pomieścić mały motocykl.
-	Ala na imię Rowdy - powiedział sędzia. - Gdybym 
nie zostawił mu ani jednej ryby, zmieszałby mnie z błotem.
Mimo iż pelikan miał pewność, że dostanie swoją porcję, 
pochrząkiwał głośno, zbliżając się do przyjaciela. Wyglądał 
jak karykatura ptaka i kiedy Zorn przyglądał się, jak Rowdy 
przechadza się kołyszącym krokiem, jak jakiś pompatyczny 
polityk dokonujący przeglądu kompanii honorowej, polubił 
go natychmiast. Pelikan otworzył swój przepastny dziób, 
a sędzia wrzucił do niego ostatnią ze złowionych dziś ryb. 
Rowdy wykonał krótki poobiedni taniec, po czym wzniósł się 
na wysokość kilku stóp, poszybował nad kanał i wylądował 
w wodzie z takim pluskiem, jakby wpadł do niej hipopotam.
Wykonawszy zaplanowaną na dziś pracę, sędzia Noble 
włożył krzesło pod pachę, oparł wędkę na-ramieniu, pożeg- 
nał się z Zornem i ruszył w kierunku Palmowej Alei, 
pozwalając doktorowi na dalszy samotny spacer po sawan- 
nie. Andy, w pewnej odległości od miejsca, w którym 
spotkał wędkującego sędziego, znalazł wąskie przejście po- 
między niskimi krzewami i splątanymi pniami drzew, po 
czym odważnie wszedł do samego serca leśnej głuszy.
Otoczony wybujałymi, szarozielonymi krzewami, wyso- 
ką trawą i rosnącymi gdzieniegdzie drzewami, doświadczył
53
jednego z najdziwaczniejszych przeżyć w całym swoim 
życiu. Nagle znów stał się chłopcem mieszkającym na 
przedmieściach Denver. Do domu przyszedł właśnie ojciec 
ze wspaniałą wiadomością.
-	Andy, w tym kinie przy Larimer Street grają pewien 
stary film. Jest wręcz idealny dla dzieci, musisz ze mną 
pójść. Widziałem go wiele lat temu, jest w nim tyle dzikich 
zwierząt, ile nie widziałeś w żadnym innym filmie.
Kiedy Andy zapytał o tytuł filmu - propozycje ojca 
zwykle wzbudzały jego podejrzenia, ponieważ filmy naj- 
częściej okazywały się zbyt trudne dla małego chłopca - 
ojciec odpowiedział:
-	Kupiecki róg. To film o przygodach w Afryce. Jest 
w nim dużo lwów, krokodyli, żyraf, zebr. Widziałem go tak 
dawno, a nie zapomniałem do dziś.
Teraz, wiele lat później, przed oczyma Andy'ego pojawił 
się plakat, któremu przyglądał się, kiedy ojciec poszedł po 
bilety. Był przepiękny - duży i kolorowy - przedstawiał 
afrykańską dżunglę pełną dzikich zwierząt: Kupiecki róg, 
opowieść o nieznanym kontynencie. Wciąż widział nazwiska 
głównych aktorów - Harry Carey i Edwina Booth, która na 
plakacie ubrana była bardzo skąpo i była wręcz niewiarygo- 
dnie piękna.
Nie pamiętał wiele z samego filmu - zgodnie z obietnicą 
było w nim oczywiście ogromnie dużo zwierząt - ale Ed- 
wina Booth na długo pozostała w jego pamięci. Była wspa- 
niałą aktorką, jednak to nie jej gra zwróciła jego szczególną 
uwagę, tylko to co stało się już po nakręceniu filmu. Z gazet 
dowiedział się, że podczas pracy w Afryce aktorka doznała 
fatalnego w skutkach udaru słonecznego lub nabawiła się 
jakiejś wyniszczającej ciało choroby, która do końca życia 
uniemożliwi jej nakręcenie jakiegokolwiek innego filmu. 
Przez wiele lat łapał się na rozmyślaniach o Edwinie Bo- 
oth: - Dlaczego jakiś lekarz jej nie uratował? Dlaczego nie 
przewieźli jej do normalnego szpitala, gdzie pielęgniarki... - 
Często zastanawiał się, jak on poprowadziłby jej przypadek, 
widział siebie ubranego w biały fartuch i wydającego pole- 
cenia gronu podziwiających go asystentów i pielęgniarek, 
a twierdzenie, że został lekarzem, by uratować życie jakiejś 
przyszłej Edwinie Booth, nie było całkiem niedorzeczne.
Tak więc teraz, późnym popołudniem, nie badał dzikie- 
go zakątka zachodniej Florydy, ale afrykańską dżunglę.
54
Tropił lwy, a za następną kępą krzaków mógł natknąć się na 
Harry'ego Careya i Edwinę Booth. Brnął dalej, po drodze 
widział małe drzewka waszyngtonii i rozrzucone wokół 
pieprzówki brazylijskie z jaskrawoczerwonymi owocami. 
Był jak zahipnotyzowany, a wszystko wydawało mu się tak 
dzikie, jakby rzeczywiście znajdował się w samym sercu 
czarnego kontynentu.
Słońce było już bardzo nisko, kiedy przed oczyma Zorna 
pojawił się niezwykle uroczy widok: mały, okrągły staw 
wypełniony wodą o kolorze, jakiego nigdy wcześniej nie 
widział. Była zielona, ale nie jak w sadzawce zarośniętej 
glonami i wodną rzęsą. Miała kolor szmaragdu i mieniła się 
w świetle tak bardzo, że coś podobnego widział tylko we 
śnie. Kiedy pochylił się, by dokładniej zbadać powierzchnię 
wody, dostrzegł, że składa się z milionów maleńkich krope- 
czek - może pączków, koniuszków jakichś podwodnych roś- 
lin. Czymkolwiek jednak były, w tak ogromnej masie two- 
rzyły cudowny widok.
Andy nie był jednak świadomy tego, że kiedy pochylał 
się nad szmaragdową sadzawką, nie był zupełnie sam. 
Kilka jardów na zachód, w kierunku kanału, w gęstych 
krzakach leżał ogromny grzechotnik. Był gruby jak miękka 
piłka, którą grają dzieci, dopóki nie są w stanie poradzić 
sobie z normalną piłką baseballową, i miał ponad osiem 
stóp długości. Przez wiele już lat wąż mieszkał w miejscu, 
w którym miał nieograniczony dostęp do wody i pożywie- 
nia w postaci nieostrożnych myszy i wiewiórek. Wielokrot- 
nie również widywał, jak ogromne i nieznane mu zwierzę- 
ta, takie jak doktor Zorn, podchodziły do sadzawki. 
Ponieważ nigdy ich nie atakował, owe zwierzęta nie 
zdawały sobie nawet sprawy z jego obecności, kiedy 
jednak zbytnio zbliżały się do niego, wprawiał w ruch 
zrogowaciałe łuski na końcu ogona i wysyłał ostrzeżenie, 
że jest gotów się bronić. Na szczęście nigdy do tego nie 
doszło.
Pewnego ranka, wiele lat temu, zgubiła się tutaj młoda 
kobieta ubrana w szorty, bawełnianą koszulkę i ciężkie 
buty. Hałaśliwie przebijała się przez gęste krzaki, próbując 
znaleźć dróżkę, która doprowadziłaby ją do kanału i bieg- 
nącej wzdłuż niego ścieżki. Palmowa Aleja nie istniała 
jeszcze wtedy, więc kobieta nie mogła posłużyć się nią jak 
drogowskazem, jednak dość dobry zmysł orientacji pod-
55
powiadał jej, gdzie mniej więcej powinien znajdować się 
kanał.
Zatrzymała się na chwilę, by podziwiać niezwykły zielo- 
ny staw, po czym ruszyła dalej, a ciężkie buty niosły ją 
prosto na zwiniętego grzechotnika. Gdyby zrobiła jeszcze 
jeden krok w jego kierunku, wąż z pewnością ukąsiłby ją 
w odsłoniętą białą nogę, a dziewczyna zmarłaby, zanim 
udałoby jej się wezwać pomoc. Na szczęście coś podpowie- 
działo jej, by zboczyć nieco z trasy, była jednak tak blisko, 
że wąż poczuł się zagrożony i wysłał ostrzeżenie. Nie chciał 
atakować tej dziwnej istoty, jakże większej od tych, które 
zwykle stawały się jego ofiarami, dawał jednak do zro- 
zumienia, że jest gotów się do tego posunąć. Dźwięk jego 
grzechotki był tak głośny i natarczywy, że dziewczyna 
znieruchomiała natychmiast, nie wiedząc, co to za odgłos 
ani skąd dochodzi. Zdawała sobie jednak sprawę z tego, że 
jest to ostrzeżenie przed wielkim niebezpieczeństwem.
Szukając jakiegoś wyjaśnienia, spojrzała w dół i zoba- 
czyła ogromnego węża z wibrującym szaleńczo koniuszkiem 
ogona. Przez chwilę, która wydawała się wiecznością, jedno 
patrzyło w oczy drugiemu. Potem bezszelestnie dziewczyna 
wycofała się, a wąż zachęcony zwycięstwem przestał wyda- 
wać ostrzegawcze dźwięki. Wolno i ostrożnie, z sercem 
walącym jak oszalałe, dziewczyna oddalała się od sadzawki 
i jadowitego węża.
Kiedy dotarła do swoich towarzyszy, powiedziała im, 
wciąż nie mogąc złapać oddechu:
-	Ale się wystraszyłam. Tam w krzakach leży najwięk- 
szy grzechotnik, jakiego widziałam. - Po czym złączyła 
kciuki i palce wskazujące obu rąk i utworzyła okrąg o śred- 
nicy pięciu cali, który miał symbolizować grubość spot- 
kanego węża.
Chłopcy z jej grupy wyśmiali ją, mówiąc:
-	Tylko pytony są takie grube - i wszyscy zgodnie 
doszli do wniosku, że dziewczyna wystraszyła się najzwyk- 
lejszego zaskrońca. Nie spierała się z nimi, wiedząc, że nic 
w ten sposób nie zyska, jednak długa chwila spędzona oko 
w oko z jadowitym wężem pozwoliła jej dokładnie ocenić 
jego rozmiary. Wiedziała również, że grzechotnik wciąż leży 
obok szmaragdowej sadzawki.
Zorn na szczęście nie stracił orientacji, doskonale zdawał 
sobie sprawę z tego, gdzie się znajduje, i szybko odnalazł
56
dróżkę, która wyprowadziła go daleko od kryjówki grzecho- 
tnika. Szedł przez sawannę, która zniszczyła karierę i zdro- 
wie Edwiny Booth, aż w końcu doszedł do ścieżki wiodącej 
do Palmowej Alei. Kiedy znalazł się w budynku, czym 
prędzej poszedł do Kreneka, by zakomunikować:
-	Będzie mi się tu podobało. Bardzo interesujący miesz- 
kańcy. Dobrze utrzymane budynki, a tuż za drzwiami fas- 
cynujący kawałek dzikiej sawanny. Powitały mnie wspaniałe 
ptaki - czaple i na wpół pijany pelikan.
Rozpakował przyczepę i zaniósł swoje rzeczy do prze- 
znaczonego dla niego pokoju, nie mogąc już doczekać się, 
kiedy stawi czoło wyzwaniom Palmowej Alei.
* 
*	*
Pierwszego dnia pracy nowy dyrektor Palmowej Alei 
pojawił się w biurze bardzo wcześnie. Natychmiast zwrócił 
uwagę na jego przestronnosc i centralne usytuowanie 
w całym kompleksie. Kenneth Krenek, dziewiętnaście 
lat starszy od Zorna, czekał już na polecenia dotyczące 
kierowania ośrodkiem, Andy jednak nie miał w sobie 
nic z dyktatora.
-	Mówmy sobie po imieniu - zaproponował. - Musisz 
również podzielić się ze mną wszystkim, co wiesz o Pal- 
mowej Alei.
-	Dobrze. Prywatnie możemy mówić sobie po imieniu, 
ale przed personelem, a już na pewno przed gośćmi musi 
pozostać doktor Zorn. Trzeba przecież robić wrażenie.
Ken pozwolił sobie na odrobinę samowoli - przysunął 
sobie krzesło, usiadł na nim i powiedział:
-	Andy, Palmowa Aleja cieszyła się dotychczas bardzo 
dobrą opinią i trzeba zrobić wszystko, by ją jeszcze po- 
prawić. To pierwszorzędny ośrodek, może nie najrentow- 
niejszy - bywają droższe - ale oferujący usługi o najwyższej 
jakości i musimy to utrzymać.
-	Właśnie to obiecałem panu Taggartowi, ale będę po- 
trzebował twojej rady, jeśli zacznę popełniać błędy.
-	Rozumiesz podstawowe zasady funkcjonowania takie- 
go ośrodka? Ludzi przyciąga wysoki standard usług, smacz- 
ne jedzenie i dobre warunki. To wszystko dostają we Wro- 
tach. Na oddział Wspomagania Życia sprowadza się rekon-
57
walescentów z miejscowych szpitali. Dla dyrektorów tychże 
szpitali trzeba być szczególnie miłym. Muszą dostać wszyst- 
ko, o co poproszą. Pamiętaj, że oni przysyłają tu ludzi, 
którzy słono płacą za pobyt tutaj. W końcu trzecie piętro, 
Blok Wydłużonej Terapii, do którego idą ludzie w ostatniej 
fazie życia. Ponad połowa z nich to pacjenci z zewnątrz.
-	A moje zadanie polega na tym, by zapełnić te dwa 
oddziały.
-	To zadanie dla nas wszystkich. Pani Foxworth będzie 
cię na bieżąco informowała o wolnych miejscach i sytuacji 
finansowej ośrodka. To nasza księgowa, potrafi dokonywać 
cudów z liczbami. Można na niej polegać.
Andy skinął głową.
-	Dobra opinia o nas bierze się z tego, co mówią 
o ośrodku mieszkańcy kompleksu mieszkalnego, dlatego też 
musimy starać się zaspokajać ich wymagania. I jeszcze 
jedno. Nigdy byś nie zgadł. Imiona! Każdy z mieszkańców 
ma pewne upodobania co do tego, jak chciałby, żeby go 
nazywano. St. Pres chce, na przykład, żeby mówić do niego 
panie ambasadorze. Chybaby zabił, gdyby powiedzieć do 
niego Richard. A Jimenez, nasz grand z Ameryki Połu- 
dniowej, zemdlałby, gdybyś nazwał go Raul. Muley Duggan 
to dla wszystkich po prostu Muley, natomiast pani Elmore 
to Księżna. Jego Magnificencja rektor Henry Armitage, 
mimo że już od lat nie jest rektorem, nadal używa takiego 
tytułu. Każdy nazywa naszego czarnego prawnika sędzią 
Noble, a on bynajmniej nie protestuje z tego powodu. 
Z kolei państwo Mallory, Chris i Esther, mimo że są 
milionerami, wolą, kiedy mówi się do nich po imieniu.
-	Nie interesujemy się sytuacją finansową naszych mie- 
szkańców. Zdziwisz się, kiedy pokażę ci listę osób, którym 
pani Foxworth po cichu obniżyła cenę za pobyt u nas, 
ponieważ z takich czy innych względów zmniejszyły się ich 
dochody. Pan Taggart zawsze był pod tym względem bar- 
dzo szczodry. Wielokrotnie powtarzał: „Jeśli przez dziesięć 
lat dane małżeństwo regularnie płaci nam wysokie sumy za 
czynsz, to możemy pozwolić sobie na utrzymywanie ich za 
mniejsze pieniądze, kiedy kobieta zostanie wdową lub gdy 
stopnieją ich zasoby finansowe. Niemniej jednak kiedy 
przekroczą dziewięćdziesiątkę, przestaje to być nam na 
rękę".
Zaczął się śmiać.
58
-	Chyba będzie lepiej, jak poprosimy panią Foxworth, 
żeby przyszła do nas natychmiast i wyjaśniła układ tego 
finansowego labiryntu. Wszystko jest zgodne z prawem 
i uczciwe w stosunku do naszych klientów, ale jednocześnie 
niezdrowo skomplikowane.
Kiedy czekali na przybycie księgowej, Krenek powie- 
dział:
-	Pani Foxworth i ja pracujemy tu już od jedenastu lat. 
Oboje nadzorowaliśmy budowę całego kompleksu i prag- 
niemy, by był najlepszy w całej sieci Taggarta. Pomożemy 
ci we wszystkim.
W końcu do pokoju weszła pani Foxworth. Andy zo- 
baczył szczupłą, wręcz kościstą kobietę po pięćdziesiątce, 
z zaczesanymi do tyłu włosami, które sprawiały, iż wygląda- 
ła na osobę o bardzo surowych zasadach. Takiemu wrażeniu 
przeczył jednak figlarny uśmiech, który pozwalał jej żarto- 
wać sobie ze sprzeczności, z jakimi spotykała się w pracy. 
Wyciągnęła prawą rękę i mocno uścisnęła dłoń Zorna.
-	Witamy w jednym z najlepszych ośrodków na Flory- 
dzie. Naszym zadaniem jest utrzymanie tej pozycji, a nawet 
jej wzmocnienie. Niech się pan nie waha eksperymento- 
wać - kiedykolwiek będzie to możliwe, poprę pana finan- 
sowo. - Po czym dodała, niższym i nieco bardziej chropo- 
watym głosem: - Ale nie możemy się okłamywać. Wielki 
Zły Wilk z Chicago będzie nam patrzył na ręce. Ja panu, 
a pan powinien mnie, jeśli jest pan tak cwany, jak mówią.
Poproszona przez Kreneka, cierpliwie wyjaśniała różno- 
rodne aspekty funkcjonowania domu spokojnej starości na 
Florydzie.
-	Na Wrotach wychodzimy na swoje, choć dochód przy- 
noszą głównie pokoje, z których po prostu rozciąga się ładny 
widok. Na Wspomaganiu Życia tracimy pieniądze, niezbyt 
wielkie, ale wystarczająco duże, by było to irytujące. Na 
Wydłużonej Terapii można nieźle zarobić, pod warunkiem, 
że pokoje będą zajęte. Od pana oczekujemy poprawienia 
wszystkich trzech sald i uważamy, że jest to do zrobienia. - 
Spojrzała mu głęboko w oczy, a po chwili dodała: - Pański 
poprzednik był świetnym facetem, wszyscy go lubili z wyją- 
tkiem mnie, bo widziałam, jak doprowadza ten ośrodek do 
bankructwa. Jestem pewna, że pan nie okaże się tak głupi.
Zabrała się teraz do wyjaśniania zasad polityki cenowej 
w budynku mieszkalnym.
59
-	Niczym nie różnimy się od pozostałych placówek tego 
typu w kraju. Dostosowujemy cenę i formę jej uiszczania do 
możliwości poszczególnych małżeństw. Pierwsza opcja za- 
kładała, że na samym początku ludzie oddawali nam wszyst- 
kie swoje aktywa plus emeryturę, a my zobowiązywaliśmy 
się zapewnić im opiekę do końca życia, po czym zatrzymy- 
waliśmy sobie wszystkie nie wykorzystane pieniądze. Przez 
pierwsze lata wydawało się to bardzo nęcące, dopóki za- 
kłady, takie jak nasz, nie zdały sobie sprawy z tego, że 
otoczeni dobrą opieką medyczną, otrzymujący dobrze zbi- 
lansowane posiłki i pozbawieni jakichkolwiek trosk starsi 
ludzie żyją dłużej, niż zakładano. Ośrodki zaczęły wtedy 
bankrutować, a byli mieszkańcy znaleźli się na ulicy. Praco- 
wałam w jednej z takich placówek. To była tragedia. Teraz 
proponujemy trzy standardowe formy. W każdej z nich na 
początku wpłaca się dwieście pięćdziesiąt tysięcy dolarów za 
apartament, nieco mniej za jeden pokój. Potem co miesiąc 
płaci się jeszcze dość wysoką sumę - powiedzmy tysiąc 
osiemset dolarów miesięcznie - aż do chwili zgonu, kiedy 
oddajemy rodzinie osiemdziesiąt procent pierwotnego wkła- 
du. Wspaniała opcja dla ludzi, którzy mają dzieci i wnuki. 
Plan drugi to taki sam pierwotny wkład, lecz nieco niższa 
opłata miesięczna i tylko pięćdziesiąt procent do zwrotu. 
Żadnego oszustwa, wszystko w stu procentach sprawied- 
liwe. Plan trzeci, taki sam depozyt, dużo mniejsza opłata 
miesięczna, a do zwrotu dwadzieścia pięć procent.
-	Co najbardziej nam się opłaca? To samo co klientowi?
-	Nie używamy określenia „klient". Zbyt prawnicze. 
Panie doktorze, zapewniam pana, że wszystkie trzy opcje 
przynoszą nam taki sam dochód. Funkcjonujemy mniej 
więcej jak towarzystwa ubezpieczeniowe. Możemy zbank- 
rutować, o ile nie potwierdzą się u nas dane z rocznika 
statystycznego, który podaje średnią długość życia naszych 
obywateli. Ile ma pan lat? Trzydzieści pięć? Statystycznie 
ma pan przed sobą jeszcze 39, 7 lat życia, więc gdyby już 
dziś chciał pan zamieszkać w Palmowej Alei - co, tak na 
marginesie, nie byłoby możliwe, bo jest pan zbyt młody - 
moglibyśmy zaproponować panu bardzo korzystny układ, 
ponieważ przez owe trzydzieści dziewięć lat będzie pan dla 
nas źródłem regularnych dochodów.
Spojrzała na Zorna, jakby chciała ocenić, czy jest wystar- 
czająco bystry, by zrozumieć jej słowa, po czym się roześmiała.
60
-	Dawniej, kiedy ludzie oddawali nam wszystko, co 
mieli, w zamian za opiekę do końca życia, mówiło się: 
„Szukamy sześćdziesięciolatków w dobrym zdrowiu, któ- 
rych rachunki za opiekę medyczną nie będą zbyt wysokie 
i którym przyzwoitość nakaże opuścić nas w wieku osiem- 
dziesięciu dwóch lat, byśmy mogli odsprzedać ich pokoje 
następnym".
-	A jakie jest obecne optimum? - zapytał Zorn i dostał 
natychmiastową odpowiedź:
-	Najlepiej, żeby przychodzili do nas w wieku sześćdzie- 
sięciu pięciu lat, kiedy mogą jeszcze cieszyć się z pobytu u nas 
i z warunków, jakie im tu stwarzamy, a żegnali się z nami 
w wieku około osiemdziesięciu ośmiu lat, zanim wydatki na 
niezbędną w tym wieku opiekę medyczną staną się zbyt duże.
-	Wydaje się, że sześćdziesiąt pięć lat to strasznie młody 
wiek - powiedział Zorn, a pani Foxworth natychmiast od- 
parła:
-	Proszę zapytać naszych mieszkańców. Od wielu z nich 
słyszałam takie słowa: „Roberto, mój mąż, i ja powinniśmy 
przyjechać tu dziesięć lat wcześniej". — Zaśmiała się, jej 
oczy zdradzały jednak, że to, co mówi, to tylko częściowa 
prawda. - Oczywiście, pomijam małżeństwa, które zjawiają 
się tu na jedno- lub dwumiesięczny okres próbny, po czym 
uciekają, zaklinając się, że już nigdy nie dadzą zamknąć się 
w podobnym więzieniu.
-	Ale mówiąc poważnie - skonstatowała pani Fox- 
worth - panie doktorze, mogę panu podać wiele przykładów 
par, których opinie początkowo były bardzo podzielone. 
Teraz przyznają, że przyjście tutaj było najlepszym pomys- 
łem, jaki kiedykolwiek zrealizowały.
Kiedy poskładała już ogromne naręcze papierów, jakie 
ze sobą przyniosła, i zamierzała już ich opuścić, Zorn 
powiedział:
-	Pani Foxworth, proszę zostać jeszcze na chwilę. A ty, 
Ken, mógłbyś zostawić nas samych?
Ken wyszedł z biura, a Andy uśmiechnął się i zapytał:
-	Przypuśćmy, że pani ze swoją wiedzą i umiejętnoś- 
ciami znalazła się w moim położeniu. Jakie decyzje po- 
wzięłaby pani, by ten ośrodek zaczął przynosić dochody?
Zadowolona, że nowy dyrektor traktuje ją jak równą 
sobie, spuściła najpierw oczy, oparła się wygodnie, pomyś- 
lała przez chwilę, po czym odpowiedziała:
61
-	Zrobiłabym wszystko, by zapełnić pokoje we Wro- 
tach. Jednak nie na tym polega pański główny problem. 
Musi pan zająć się wolnymi łóżkami na Wspomaganiu 
Życia. Tam kryją się prawdziwe pieniądze. Wydłużona 
Terapia sama się zapełnia.
-	A jak zdobyć pacjentów do Wspomagania Życia?
-	Sama nie wiem. Reklamy nie pomagają. Już próbowa- 
liśmy. Ale wiem jedno. Przychylne opinie, skądkolwiek by 
pochodziły, wywierają ogromny wpływ na ewentualnych 
klientów. Trzeba więc sprawić, by dobrze się o nas mówiło. 
Musimy jakoś przyciągnąć uwagę.
-	Na przykład?
-	To już pański problem. - Uśmiechnęła się. - Właśnie 
za to pan Taggart dał panu sześćdziesiąt pięć tysięcy dola- 
rów rocznej pensji. - Zauważyła, że mina zrzedła mu nieco, 
więc znów się uśmiechnęła. - Z Chicago dochodzą nas 
słuchy, że jest pan osobą, której na pewno się to uda, 
doktorze Zorn.
Kiedy po wyjściu pani Foxworth Krenek wrócił do 
gabinetu, nie omieszkał jeszcze raz wspomnieć, jak wysoko 
ceni umiejętności księgowej.
-	Dokonuje cudów z liczbami. Przeanalizowała sytuację 
naszych stu osiemdziesięciu sześciu mieszkańców i wyliczy- 
ła, z iloma przypadkami śmierci miesięcznie spotkamy się 
przez kolejne trzy lata. Prowadziła dokładne notatki i po- 
wiedziała mi kiedyś, że „w październiku trafiła w dziesiąt- 
kę". Listopad za to okazał się niezwykle zdrowym miesią- 
cem, a na Święto Dziękczynienia jej obliczenia okazały się 
zupełnie błędne, ponieważ nie umarła ani jedna osoba. Los 
jednak chciał, że kilku z naszych mieszkańców w czasie 
święta przejadło się indykiem i zarówno dwudziestego dzie- 
wiątego, jak i trzydziestego ktoś zmarł zupełnie niespodzie- 
wanie. Pierwszego grudnia weszła do mojego gabinetu i tri- 
umfalnie zakomunikowała: „Udało się. Dokładnie tak, jak 
wskazały moje obliczenia". A zauważyłeś, że ona nigdy nie 
używa słowa „umierać"? Oni nas „opuszczają" albo „od- 
chodzą", albo „Bóg wysyła po nich aniołów". - Powiedzia- 
wszy to, strzelił palcami i zaproponował, by Zorn zadzwonił 
do gabinetu pani Foxworth i poprosił ją o przyniesienie 
kasety z Johnnym Carsonem. - Spodoba ci się. To świetna 
komedia.
Andy zaprotestował.
62
f
- Nie mam teraz czasu na oglądanie filmów. 
— To tylko kilka minut. Doskonale odnosi się do naszej 
pracy tutaj. Pozwala zachować pewną równowagę.
Pani Foxworth wsunęła kasetę do magnetowidu, a po 
chwili na ekranie telewizora Andy zobaczył Johnny'ego 
Carsona w jednym z jego słynnych skeczy. Był redaktorem 
w wydawnictwie, w którym powstawał wielki słownik wyra- 
zów bliskoznacznych zawierający mnóstwo synonimów każ- 
dego wyrazu. Ubrany w żałobną czerń, Carson zwracał się 
do swoich kolegów redaktorów:
-	Zebraliśmy się tutaj, by złożyć hołd jednemu z naj- 
wspanialszych redaktorów, jacy pracowali w naszym ze- 
spole. Gregory odszedł od nas zeszłej nocy. Umarł, wyzio- 
nął ducha, rozstał się z życiem, przeniósł się na łono Ab- 
rahama. - Użył jeszcze piętnastu równie zgrabnych eufemi- 
zmów, po czym przeszedł do języka potocznego. - Tak więc 
stary dobry Gregory odwalił kitę, poszedł do piachu, wyko- 
rkował, wyciągnął kopyta, wącha teraz kwiatki od spodu. - 
Był to zaledwie początek długiej listy gminnych określeń. 
Kiedy Zornowi wydawało się, że litania kończy się wreszcie, 
Carson rozpoczął kolejną, składającą się z określeń, do 
których wymyślania komik musiał zatrudnić całą armię 
ludzi. - Więc, jak powiedziałem, nasz drogi Gregory wybrał 
się na przejażdżkę czarnym karawanem, pomaga teraz wy- 
pychać stokrotki, płaci Charonowi za przeprawę przez 
Styks, zamknął oczy, pojechał tam, gdzie nie trzeba płacić 
żadnych ceł.
To był brawurowy występ, jeden z najlepszych w karie- 
rze Carsona, a Zorn powiedział do pani Foxworth:
-	Proszę dobrze pilnować tej kasety. Może się nam 
przydać, jeśli wpadniemy w jakieś tarapaty.
Pani Foxworth wychodziła już z gabinetu, a wtedy 
w drzwiach pojawiła się postawna, czarna kobieta, której 
Zorn nie spotkał dotąd. Była nią, jak się domyślał, siostra 
przełożona, Nora Varney. Kiedy kobiety mijały się 
w drzwiach, Andy miał wrażenie, że obie panie darzą się 
ogromną sympatią i że to właściwie one kierują Palmową 
Aleją.
Usiadła na krześle, które wskazał jej Zorn, i spojrzała na 
niego spokojnym i ciepłym wzrokiem, który tak lubili mie- 
szkańcy ośrodka. W tej chwili Zorn zdał sobie sprawę, że 
jednym z jego najbliższych współpracowników jest kobieta,
63
która urodziła się, by zostać pielęgniarką i pocieszać cier- 
piących ludzi.
-	Ludzie mówią, siostro Varney, że jest pani duszą 
Palmowej Alei. Będzie mi potrzebna pani pomoc, ponieważ 
przysłał mnie tu pan Taggart, by postawić ten ośrodek na 
nogi. Z pewnością nie uda mi się to bez współpracy i rad 
pani, pana Kreneka i pani Foxworth. Proszę opowiedzieć mi 
o sobie. Skąd pani pochodzi?
-	Z małego miasteczka w Alabamie.
-	A gdzie chodziła pani do szkoły?
-	W większym miasteczku w Alabamie.
-	Jak to się stało, że znalazła się pani tutaj?
-	Mówiono nam, że tutaj ulice wyłożone są rubinami. 
Wsiadłam do autobusu i przyjechałam, by się przekonać, 
czy tak jest naprawdę.
-	Nie widzę rubinów na pani palcach. 
Roześmiała się.
-	One tu są, ale jeszcze ich nie znalazłam.
Im dłużej rozmawiali, tym większe wrażenie robiła na 
nim swoją pogodą ducha i łatwością nawiązywania kontak- 
tów. Jej pulchna, murzyńska twarz sugerowałaby, że kobie- 
ta powinna posługiwać się typowym dialektem czarnych, 
jednak jej mowa była pozbawiona jakichkolwiek naleciało- 
ści. Zorn był tak tym zdziwiony, że aż ośmielił się zapytać:
-	Czy świadomie nauczyła się pani mówić z tak pięknym 
akcentem?
-	Kiedy trzydzieści lat temu przyjechałam tu do pracy, 
ludzie z północnych stanów uważali, że mój ciężki akcent 
rodem z Alabamy czyni ze mnie osobę charakterystyczną. 
Mogłoby tak być nadal. Jednak szybko zauważyłam, że jeśli 
będę się go trzymała, będę traktowana jak zwykła czarna 
służąca - charakterystyczna, ale nie wzbudzająca szacunku. 
Postanowiłam więc zmienić sposób mówienia i zostać praw- 
dziwą siostrą przełożoną. - Zaśmiała się, a w jej oczach 
zaświeciły się psotne iskierki. - Czasami goście, którzy 
przyjeżdżają obejrzeć nasz ośrodek, mówią do mnie mu- 
rzyńskim dialektem, żebym się swobodniej przy nich czuła. 
Nigdy sobie z nich nie żartuję, ale odpowiadam pełnymi 
zdaniami, z takim akcentem jak oni. Są sprytni i szybko 
domyślają się, o co chodzi. A na mojej sympatii zależy im 
tym bardziej, że jeśli zdecydują się u nas zamieszkać, 
wszystkie ich prośby będą przechodziły przeze mnie.
64
Zamyśliła się na chwilę, po czym dodała:
-	Jednak kiedy rozmawiam z rodziną czy starymi znajo- 
mymi, mówię tak, jak mówi się w Alabamie. Również 
w pracy, kiedy chcę powiedzieć coś dosadnie, bez zażenowa- 
nia używam swojego dawnego dialektu, ale nie zmarnowa- 
łam tych wszystkich lat spędzonych w wieczorowej szkole 
dla pielęgniarek. - Teraz chyba uświadomiła sobie, że może 
zbyt dużo mówi o sobie, ponieważ na zakończenie dorzuci- 
ła: - Wracam tylko do jednego powiedzenia. Wiele dla mnie 
znaczy, ponieważ dzięki niemu matka nauczyła mnie bardzo 
dużo o ludziach. Mawiała: „Noro, musisz wiedzieć, że 
wszystkie ludzie są różne. Szanuj ich i nie próbuj zmieniać". 
Teraz ja mówię to innym: „Wszystkie ludzie są różne". To 
zdanie to moja więź z rodzinnym domem.
-	Proszę jej nie zaniedbywać. A teraz niech mi pani 
da kilka dobrych rad, by ułatwić mój start na nowym 
stanowisku.
-	Często spotykam się z krytycznymi uwagami mie- 
szkańców, ale to, na co nigdy się nie zgodzą, to złe 
jedzenie i zła obsługa w jadalni. Niech pan o tym pamięta, 
doktorze Zorn.
-	Pani Varney, mogłaby pani być moją matką. Proszę 
mówić mi po imieniu.
-	Pamiętaj, większość z nich do jadalni przychodzi tylko 
raz dziennie. To dla nich największe wydarzenie dnia i jeśli 
dopuścisz, by kucharze lub kelnerzy coś zepsuli, będziesz 
miał do czynienia z grupą bardzo niezadowolonych ludzi.
-	Co jeszcze?
-	Jestem odpowiedzialna za tę część budynku, którą 
nazywamy Wspomaganiem i Terapią. Tak na marginesie, 
proszę nigdy nie nazywać jej szpitalem. Tam właśnie zara- 
biamy największe pieniądze, więc jeśli przyjdę do ciebie 
i powiem: „Doktorze Zorn, trzeba odmalować korytarze na 
Wspomaganiu Życia", nie odrzucaj tej prośby bez zastano- 
wienia. Prawdopodobnie znaczy ona tyle, że dwie ostatnie 
osoby, które przyszły obejrzeć ośrodek i zastanowić się, czy 
powierzyć nam swoje pieniądze, zauważyły obdrapaną lam- 
perię na ścianach i odeszły, zostawiając nas z kwitkiem. 
Remont może być naprawdę potrzebny, ale nie oczekuję, że 
natychmiast dasz mi pozwolenie i pieniądze. Zastanów się 
jednak, sam przyjdź i zobacz, a jestem pewna, że przyznasz 
mi rację i znajdziesz jakieś środki.
5 - Aleja Palmowa
65
Zapytał ją jeszcze o inne ogniska zapalne, których powi- 
nien być świadomy, a Nora ku jego wielkiemu zdziwieniu 
odpowiedziała:
-	Uważaj na naszego doradcę medycznego, doktora Far- 
ąuhara. Zakres waszych obowiązków nigdy nie został jedno- 
znacznie podzielony, ani tutaj, ani w żadnym innym ośrod- 
ku. Jest bardzo ważną i niezmiernie pomocną osobą, ale nie 
będzie spełniał wszystkich twoich zachcianek. Nie traktuj 
go jak zwykłego pracownika, raczej jak zaufanego prawnika. 
Pytaj go o zdanie i nie wydawaj mu poleceń, bo nigdy ich 
nie wykona, a jeśli się na nas wścieknie, zniszczy nas i całą 
Palmową Aleję. Nie musisz być specjalnie miły ani dla 
mnie, ani dla pana Kreneka, ale dla niego tak, ponieważ jego 
pomoc może się nam bardzo przydać. On dba o dobre 
stosunki z miejscowymi szpitalami, poleca pacjentom nasze 
usługi i dzięki niemu nasz ośrodek może tak dobrze funkc- 
jonować. Powiem to prościej. Jako przełożona mogłabym 
sobie żyć, nawet gdybyśmy się oboje nienawidzili, ale gdyby 
pan Farąuhar stwierdził, że opieka medyczna na Wspoma- 
ganiu i Terapii jest zła, znalazłabym się na bruku.
-	Czy to odpowiedni człowiek na to stanowisko?
-	Jest święty. Układny i miękki jak świeże masło, to 
bardzo dobry lekarz i osoba, której można zaufać.
Zorn zdał sobie sprawę, że rozmowa dobiega już końca. 
Nie chcąc rozstawać się jeszcze z tak interesującą kobietą, 
zaproponował:
-	Może mógłbym obejrzeć pani królestwo, a pani po- 
szłaby tam ze mną jako przewodnik?
Na drugim piętrze Andy miał okazję przekonać się, iż 
siostra Varney rzeczywiście zarządza tym miejscem. Była 
jednak dla wszystkich bardzo życzliwa, a kiedy przechodzili 
korytarzem, zatrzymywała się, rozmawiała z pielęgniarkami, 
przedstawiała im nowego dyrektora i zachęcała do pracy. 
Zaglądała również do prawie wszystkich pokoi i pozdrawia- 
ła pacjentów, zwracając się do każdego z nich po imieniu. 
Było jasne, że doskonale zna swój oddział i jego problemy.
Kiedy dotarli na trzecie piętro, do Bloku Wydłużonej 
Terapii, Andy wyczuł, że panuje tam znacznie bardziej 
napięta atmosfera. Jego pierwsze wrażenie potwierdziła je- 
szcze kierująca oddziałem pielęgniarka, biała kobieta imie- 
niem Edna, której wyraz twarzy przypominał minę straż- 
nika więziennego. Zorn szepnął:
66
-	Ona chyba nie przepada za swoją pracą. 
Nora jednak zaprzeczyła:
-	Ma doskonałe umiejętności i można na niej zawsze 
polegać.
Zorn pomyślał, że pewnie właśnie taki personel jest 
potrzebny w miejscu takim jak to, gdzie choroby są dużo 
poważniejsze, a pacjenci bardziej rozdrażnieni niż na dole. 
Mógł zaobserwować, w jaki sposób siostra Edna Grimes 
i przełożona Varney radzą sobie z tak zwanymi trudnymi 
przypadkami, kiedy obie pobiegły do pokoju, w którym 
nagle rozległ się jakiś dziwny hałas. Zorn poszedł za nimi, 
uchylił drzwi i zajrzał do środka.
Niejaki pan Richards, mający osiemdziesiąt osiem lat 
i ważący niewiele ponad sto piętnaście funtów, dostał ataku 
złego humoru i robił, jak na swoją wagę, niewiarygodny 
harmider. Siostra Grimes szarpała się z chorym bezskutecz- 
nie, a chwilę później wkroczyła między nich Nora i powie- 
działa zdecydowanym głosem:
-	Panie Richards! Co się dzieje?
-	Zabrali mi gazetę. To jedyna rzecz, jaka daje mi 
trochę radości, a oni mi ją zabrali.
-	O czym on mówi? - zapytała Nora, a pani Grimes 
odpowiedziała:
-	Sprzątaczki pewnie znalazły ją na podłodze i wy- 
rzuciły do śmieci.
-	Nic dziwnego, że się pan tak zdenerwował - powie- 
działa Nora do rozgniewanego staruszka. - Też byłabym 
zła, gdyby ktoś wyrzucił mi gazetę, której jeszcze nie prze- 
czytałam. - Podniosła słuchawkę telefonu i zadzwoniła do 
biura. - Jane, przynieś moją gazetę do pokoju 326.
Polecenie zostało wykonane, a wtedy pan Richards wziął 
gazetę do ręki, rzucił na nią okiem i cisnął na podłogę.
-	To lokalna gazeta, a ja chcę swoją, dzisiejszą gazetę 
z St. Petersburga. Jest w niej więcej wiadomości z za- 
granicy.
(
Nora znów zatelefonowała do swojego biura: 
- Niech Sam pobiegnie do kiosku i kupi panu Richard- 
sowi dzisiejszą gazetę z St. Petersburga. - Kiedy czekali na 
powrót posłańca, Nora usiadła na łóżku obok porywczego 
staruszka i powiedziała: - Jeśli znów rozpęta pan takie 
piekło, panie Richards, to panu przygrzmocę. 
Spojrzał na jej ogromne ciało i odparł:
67
-	Przypuszczam, że mogłaby się pani do tego posunąć. 
Ale ja chcę tylko swoją gazetę.
-	Nie słyszał pan? Wysłałam właśnie Sama, żeby kupił 
panu drugą.
-	Nie będę płacił drugi raz za coś, co już było moje.
-	Panie Richards, mój drogi przyjacielu, już za nią 
zapłaciłam. Miał pan prawo się zdenerwować, ale teraz 
proszę się już uspokoić, bo inaczej panu przygrzmocę.
Spojrzał na nią i uśmiechnął się, a kiedy Sam przyniósł 
gazetę pełną wiadomości ze świata, Richards wziął ją od 
niego, podziękował i wyjaśnił:
-	Dużo pracowałem za granicą - Arabia, Pakistan, 
Kongo, Meksyk - tam gdzie była ropa, tam byłem i ja. 
Dziękuję.
Jednak nawet Nora straciła typową dla siebie pogodę 
ducha, kiedy zbliżali się do pokoju 312. Zatrzymała się przy 
drzwiach i powiedziała:
-	To najgorsza strona naszej pracy, Andy. Kobieta, 
która tutaj leży, pani Carlson, jest praktycznie martwa, ale 
zgodnie z prawem nie można odłączyć jej od tej całej 
aparatury ani przestać podawać leków i pozwolić jej na 
godną śmierć.
-	Czy wie, że zbliża się już do końca?
-	Wie? Doktorze, od ponad roku znajduje się w stanie 
śpiączki. Przez cały ten czas nie wiedziała kim jest ani gdzie 
jest, ani kto ją odwiedza. Ona jest, jak to mówią, „żyjącym 
warzywem" i chcę, żebyś zobaczył, jakimi środkami jest 
podtrzymywana przy życiu.
Nora wpuściła go do środka, gdzie na łóżku, pośród 
różnego rodzaju drutów i przezroczystych rurek leżała pani 
Carlson, blada i bierna. Jej wymęczone odleżynami ciało 
czekało na koniec swej egzystencji. Był to zarówno cud, jak 
i parodia współczesnej medycyny. Pani Carlson była utrzy- 
mywana przy życiu, mimo że jej mózg ani układ nerwowy 
nie wysyłały żadnych sygnałów kierujących funkcjonowa- 
niem organów wewnętrznych. Kontrolę nad nimi przejęły 
codzienne dawki leków, miarowo działające pompy i nie- 
ustannie wpływające do jej ciała związki chemiczne.
Głosem celowo pozbawionym emocji Nora powiedziała:
-	Prawo, zwyczaje i przysięga Hipokratesa zobowiązują 
nas do tego, by utrzymywać ją przy życiu tak długo, jak to 
tylko możliwe. Pomaga nam w tym medycyna, która przy-
68
nosi coraz to nowe rozwiązania. Jej lekarz — z pewnością go 
poznasz - doktor Ambedkar, Hindus, jest jednym z najlep- 
szych wynalazców. Stworzył aparaturę, dzięki której ciało 
pani Carlson nadal żyje, a samą pacjentkę uważa pewnie za 
swoje arcydzieło.
-	Ile już to nas kosztowało?
-	Jeśli weźmie się pod uwagę wszystkie koszty - ze- 
wnętrzne, nasze i lekarzy, bo musi mieć kilku - około 
dwustu tysięcy dolarów.
-	Domyślam się, że nie popiera pani takiej rozrzutności.
-	Jestem dyplomowaną pielęgniarką, która przysięgała 
utrzymywać ją i jej podobnych przy życiu. Pozwól, że dam 
ci pewną radę: czynem ani nawet słowem nie staraj się 
sprzeciwiać przyjętym zasadom, bo zniszczysz zarówno sie- 
bie, jak i całą Palmową Aleję. Naszym obowiązkiem jest 
utrzymywać ich przy życiu.
-	Czy nie istnieje nic takiego jak ostatnia wola w spra- 
wie przedłużania życia, która dawałaby lekarzowi prawo 
przerywania egzystencji w takich razach?
-	Istnieje, ale ona takowej nie podpisała. A nawet jeśli 
jest podpisany dokument, często okazuje się, że z jakiegoś 
tam powodu, sąd uznaje takie oświadczenie za prawnie 
nieważne. To bardzo trudny problem i radzę się trzymać od 
niego z daleka. Zresztą, nie masz właściwie nic do powie- 
dzenia, jeśli chodzi o sprawy tego oddziału. Tylko doktor 
Farąuhar wydaje tu polecenia, a on bardzo poważnie trak- 
tuje przedłużanie życia. Proszę się po prostu nie wtrącać. 
Może z tego wyniknąć tylko katastrofa.
Prowadzili tę rozmowę, stojąc po przeciwnych stronach 
łóżka pani Carlson. Ona jednak zupełnie nie słyszała ich 
słów, mimo że bezpośrednio jej dotyczyły. Nie słyszała 
niczego od ostatnich piętnastu miesięcy - zakładniczka cu- 
dów współczesnej medycyny.
* 
*	*
W trzecim tygodniu na nowym stanowisku Zorn odniósł 
dwa poważne sukcesy, dzięki którym nabrał śmiałości, by 
powiedzieć pani Foxworth:
-	Może uda nam się wyjść na prostą. 
Lecz ona ostudziła tylko jego radość.
69
-	Każdy z pańskich poprzedników tak mówił na począt- 
ku pracy u nas, by już wkrótce przekonać się, jak szybko 
sukces zamienia się w porażkę.
-	Ale te dwa zdarzenia dowodzą, że potrafię sprzedawać 
pokoje.
Przypadkiem spotkał Kreneka, który bezskutecznie pró- 
bował udowodnić dwóm małżeństwom z Indiany, że Pal- 
mowa Aleja to miejsce właśnie dla nich. Zorn dostrzegł 
w oczach czworga staruszków znudzenie i zdał sobie spra- 
wę, że czym prędzej chcieliby zakończyć zwiedzanie. Dołą- 
czył więc do kwintetu, powiedział gościom, jak bardzo 
podoba mu się Indiana i że często tam jeździł, kiedy 
pracował w Chicago, po czym nawiązał do ambasadora St. 
Presa i senatora Raborna:
-	Urzędował na trzecim piętrze Senatu Stanów Zjed- 
noczonych. Senator Raborn to strażnik praworządności 
i twórca wielu wspaniałych ustaw. On i jego żona zajmują 
apartament obok tego, nad którym się pan zastanawia, panie 
Evans. Gdyby był gdzieś tu w pobliżu, z pewnością powie- 
działby państwu, jakim wspaniałym miejscem jest Palmowa 
Aleja.
-	Czy ci ludzie rzeczywiście tu mieszkają? Na stałe?
-	Ależ tak - powiedział Andy. Jego włosy pobłyskiwały 
w słońcu, a twarz zamieniła się w wianuszek uśmiechów. - 
O proszę, właśnie nadchodzi pan ambasador. - Pełnym 
uniżoności gestem przywołał dyplomatę, po czym powie- 
dział: - Panie ambasadorze, ci dobrzy ludzie przyjechali 
z Indiany, by obejrzeć nasz ośrodek. Czy mógłby pan 
powiedzieć im, jak dobrze się u nas mieszka?
Zwiedzający okazali się tak ciekawymi ludźmi, że po 
chwili St. Pres przysunął sobie krzesło i usiadł z nimi. Do 
rozmowy przyłączył się również senator Raborn, który 
przechodził właśnie w poszukiwaniu dyplomaty, a czter- 
dzieści minut później Andy sprzedał swoje dwa pierwsze 
pokoje. Już po podpisaniu umowy, przyszli mieszkańcy 
Palmowej Alei powiedzieli do Zorna:
-	Był pan dla nas bardzo pomocny. Odpowiedział pan 
na wszystkie niepokojące nas pytania. Jak to dobrze, że pana 
spotkaliśmy, bo jeśli tym ośrodkiem zarządza taki dyrektor, 
jak pan...
Andy podziękował im za miłe słowa, ponieważ potwier- 
dzały one to, co obiecał Taggartowi.
70
-	Potrafię wzbudzać zaufanie zaniepokojonych matek 
i przerażonych dzieci, więc dlaczego miałbym nie poradzić 
sobie z osobami starszymi.
Drugi z sukcesów Zorna początkowo wyglądał jak kata- 
strofa. Następnego dnia po udanej sprzedaży pokoi ludziom 
z Indiany do jego gabinetu wpadli Krenek i pani Foxworth.
-	Państwo Mallory znów się wyprowadzają. Chcą opuś- 
cić nasz największy apartament.
To była prawda. Najbogatsi ludzie w Palmowej Alei 
wynajęli brygadę ludzi, którzy mieli zjawić się w ich pokoju 
o ósmej rano i przewieźć wszystkie sprzęty do nowego 
mieszkania na wyspie w okręgu St. Petersburg. Kiedy Andy 
wszedł do ich apartamentu, zobaczył do połowy opróżnione 
pomieszczenia i zaaferowanych państwa Mallory, którzy 
dopilnowywali pakowania tego, co tam jeszcze zostało.
-	Moi drodzy przyjaciele - odezwał się Zorn. - Nie 
róbcie tego. Czyżby nie odpowiadało wam życie w Pal- 
mowej Alei?
-	Doszliśmy do wniosku, że nie jesteśmy jeszcze gotowi 
na dom starców - odpowiedział pan Mallory. - Chcemy 
mieć własne mieszkanie, chcemy być blisko miasta i po- 
trzebujemy wokół siebie piękna, jak to, które otacza nasz 
nowy dom. Wasi i nasi prawnicy ustalą, ile jesteście nam 
winni. - Po tych słowach zniknęli, opuszczając największy 
i najdroższy apartament we Wrotach.
O czwartej po południu Zorn zwołał tajną naradę i za- 
pytał:
-	Jaki popełniliśmy błąd, że straciliśmy państwa Mal- 
lory? Pierwszego dnia byli dla mnie tacy uprzejmi, tak ich 
polubiłem, a tu nagle taki cios.
Kiedy mówił, Krenek i pani Foxworth z trudem po- 
wstrzymywali się od śmiechu, jedynie siostra Varney przy- 
szła Zornowi z pomocą i wyjaśniła całą sytuację.
-	Doktorze, państwo Mallory wyprowadzali się już od 
nas trzykrotnie. Tutaj jest ich miejsce, uwielbiają tu być, ale 
kiedy zobaczą jakiś ładny domek, natychmiast się do niego 
przeprowadzają. Sześć tygodni później wracają do nas. 
Teraz będzie tak samo.
Krenek i pani Foxworth kiwnęli zgodnie głowami.
-	Jeśli przysparzają nam tylu kłopotów, to dlaczego 
w ogóle zawracamy sobie nimi głowy?
Znów zabrała głos siostra Yarney.
71
-	Kiedy do nas wracają, pan Krenek za każdym razem 
mówi: „Do diabła z nimi", pani Foxworth natomiast widzi 
w ich powrocie odzyskanie pierwotnego wkładu i wysoki 
miesięczny czynsz.
	,
-	A co pani o tym sądzi? - zapytał pielęgniarkę.
-	Według mnie mniej więcej za sześć tygodni państwo 
Mallory zapukają do tego pokoju, błagając, żeby przyjął ich 
pan z powrotem.
Siostra Varney okazała się doskonałym prorokiem, po- 
nieważ już pięć tygodni później na parkingu zatrzymał się 
cadillac państwa Mallory, którzy przybyli poinformować 
doktora Zorna, że pobyt na wyspie pomógł im tylko zro- 
zumieć, iż najszczęśliwsi są jednak w Palmowej Alei. Po- 
prosili również, by w miarę możliwości jak najszybciej 
mogli wprowadzić się do swojego apartamentu.
-	Ten duży na końcu korytarza, na siódmym piętrze 
będzie wręcz idealny. - I z promiennymi uśmiechami na 
twarzach przypomnieli mu, że to właśnie w tym apartamen- 
cie oficjalnie rozpoczęła się jego kadencja w Palmowej Alei. 
Następnie pan Mallory powiedział zdanie, które wkrótce 
obiegło cały ośrodek: - Właściwie wróciliśmy przez wzgląd 
na pana, doktorze Zorn. Pan zna to miejsce od A do Z. - 
Zamilkł na chwilę, szturchnął Kreneka łokciem i zapytał: - 
Łapie pan? Od Andy do Zorn. - Krenek, rozbawiony, 
odwrócił wzrok od Zorna, by nie parsknąć śmiechem, nato- 
miast pani Foxworth nie udało się powstrzymać nerwowego 
chichotu.
-	Czy mogliby państwo zaczekać na zewnątrz? - Zorn 
zwrócił się do państwa Mallory. - Chciałbym przedyskuto- 
wać z kolegami, jaką decyzję powinniśmy podjąć w państwa 
przypadku. - Staruszkowie wstali i ruszyli w kierunku 
drzwi, a Zorn zapewnił ich jeszcze, że czuje się zobowiązany 
za to, jak ciepło potraktowali go pierwszego dnia. - Zoba- 
czymy, co da się zrobić - dodał.
Kiedy zostali sami, zapytał Kreneka o przyczyny jego 
złego stosunku do państwa Mallory, a ten podał mu natych- 
miastową odpowiedź:
-	Doprowadzają mnie do szału. Zawsze tak było, odkąd 
się tu wprowadzili. Początkowo nie potrafili się zdecydo- 
wać, czy chcą zamieszkać u nas. Mallory powiedział, że ma 
tylko siedemdziesiąt dziewięć lat i nie zamierza kończyć 
życia w, jak to powiedział, „magazynie Boga".
-	A jego żona?
-	Była od niego dwa lata młodsza, siedemdziesiąt sie- 
dem, i miała serdecznie dosyć utrzymywania dużego domu 
i zabawiania gości męża.
-	A więc ona wygrała?
-	Tak, wprowadzili się, rozpoczęły się nieustanne kłót- 
nie, zniszczyli miłą atmosferę w ośrodku, a potem się 
wyprowadzili, wieszając na nas psy.
-	Ale wrócili?
-	Tak, ale wtedy to on zatęsknił za wolnym od zmart- 
wień życiem, a ona narzekała na zbyt wczesne godziny 
posiłków. Znów rozpoczęły się kłótnie, a skończyła miła 
atmosfera w Palmowej Alei. Za każdym razem kiedy wraca- 
ją, przyprowadzają jej wielkiego cadillaca. Uwielbiają go. 
Uwielbiają też tańczyć i często zabierają ludzi z ośrodka na 
potańcówki do Tampy. Tak, tak, jeżdżą na dansingi co 
najmniej raz w tygodniu.
-	A z jakiego powodu wyprowadzili się po raz drugi?
-	Powiedzieli mi, że oboje zgodzili się, iż są jeszcze za 
młodzi na taki odpoczynek. Chcieli zamieszkać we własnym 
mieszkaniu, jadać wtedy, kiedy mają na to ochotę, jeździć 
cadillakiem i chodzić na tańce. Teraz powinieneś im od- 
mówić. Dam sobie głowę obciąć, że za sześć miesięcy znów 
się stąd wyprowadzą. Zbyt dużo nas to kosztuje.
-	A pani, pani Foxworth? Uważa pani, że powinniśmy 
pozwolić im wrócić?
-	Tak. Chcą dostać z powrotem swój wielki apartament 
i myślę, że uda mi się wynegocjować z nimi korzystne dla 
nas warunki. Mają kupę forsy, zgodzą się.
-	Czy nie mają dzieci, które mogłyby zająć jakieś stano- 
wisko w sprawie poczynań swoich rodziców? - zapytał 
Zorn, na co pani Foxworth odpowiedziała:
-	Ich dzieci, które same są już po pięćdziesiątce, to 
potwory. Podpisały z nami dwie pierwsze umowy, a wcześ- 
niej targowały się o każdego centa. Tym razem, na nasze 
szczęście, dzieci nie biorą w tym udziału. Staruszkowie 
powiedzieli mi nawet: „To prawdopodobnie będzie nasz 
ostatni dom i sami go sobie zbudujemy". Podpiszą każdą 
umowę, jaką im podsuniemy.
-	To znaczy?
-	Dwieście pięćdziesiąt tysięcy dolarów pierwotnego 
wkładu plus miesięczny czynsz. W sumie to będzie ogromna
73
suma. Jeśli mnie nie uda się takiej wynegocjować, wiem, że 
pan mógłby to zrobić. Powiedzieli mi, że ich zdaniem dzięki 
panu to miejsce ma teraz klasę i dlatego postanowili wrócić. 
Nigdy nie byli zadowoleni z pana Kreneka.
-	Ja z nich również nie - odpowiedział Ken. - Ostrze- 
gam cię, Andy, jeśli pozwolisz im wrócić, wkrótce staną się 
przyczyną kolejnego problemu. Będą chcieli się wyprowa- 
dzić i wycofać wszystkie pieniądze.
Zorn, przekonany, że rozumie fakty i przemyślane, acz- 
kolwiek sprzeczne opinie Kreneka i pani Foxworth, popro- 
sił siostrę Varney, by wezwała państwa Mallory do środka. 
Na widok radosnych staruszków, zupełnie nieświadomych 
tego, że ich zachowanie jak dotąd było bardzo nieodpowie- 
dzialne, uśmiechnął się, ponieważ bardzo ich polubił i wie- 
dział, że jeśli tylko dopuszczą do głosu rozsądek, w Palmo- 
wej Alei zawsze znajdzie się dla nich miejsce.
Czuł się jak dobroduszny nauczyciel, odbywający roz- 
mowę z uczniami, którzy zostali tymczasowo zawieszeni. Na 
początku zadał im pytanie:
-	Dlaczego, dobrzy ludzie, chcecie wrócić do nas po raz 
trzeci, jeśli wcześniej z taką pogardą odeszliście?
Odezwał się pan Mallory:
-	Zdaliśmy sobie sprawę z tego, że tutaj mieszkają nasi 
prawdziwi przyjaciele. Kiedy człowiek ma dziewięćdziesiąt 
lat, niełatwo jest poznać nowych.
-	Uważacie, że tym razem zostaniecie na dobre? 
Teraz odpowiedziała jego żona:
-	Tutaj zawsze można znaleźć kogoś do brydża, tam nie 
jest to takie proste.
-	Przyprowadziliście waszego cadillaca?
-	Nie potrafimy się bez niego obejść - powiedziała. - 
Chris będzie jeździł swoim małym pontiakiem. Niech pan 
pomyśli, jak uwięziony czuje się człowiek bez samochodu, 
kiedy znudzi mu się miejsce, w którym przebywa, i chciałby 
wyjechać.
-	Więc mimo że prosicie o ponowne przyjęcie - zauwa- 
żył Zorn - przyznajecie, że pewnego dnia znów możecie nas 
opuścić?
-	Moja żona miała na myśli krótkie wycieczki. Nie 
wyobrażamy sobie, by gdziekolwiek mogłoby nam być lepiej 
niż tutaj.
Znów odezwała się pani Mallory:
74
-	Doktorze Zorn, prawda jest taka, że mój mąż zaczął 
się niepokoić o to, w jaki sposób uczcić jego dziewięć- 
dziesiąte urodziny. Kto by do nas przyszedł? Wszyscy nasi 
przyjaciele są tutaj i nie mogą się stąd wyrwać.
-	Przecież macie państwo dzieci, wnuki. Z pewnością 
one by się zjawiły. Dziewięćdziesiąte urodziny to wielkie 
święto.
Chris Mallory odpowiedział smutnym głosem:
-	Tak, ale to nie jest ten rodzaj gości, których chętnie 
zaprasza się na podobne uroczystości. Wielokrotnie mówili, 
jak bardzo są zaskoczeni, że my wciąż chodzimy na dan- 
singi. Prawdę mówiąc, doktorze, oboje mieliśmy wrażenie, 
jakby ciągnęły nas tu z powrotem jakieś ogromne magnesy.
Pani Mallory spojrzała na Kreneka i powiedziała roz- 
bawiona:
-	Wcześniej problem polegał na tym, że byliśmy za 
młodzi, by docenić warunki, jakie nam tu stworzono. Teraz, 
kiedy jesteśmy starsi i, trzeba to przyznać, mądrzejsi, Pal- 
mowa Aleja wydaje nam się dużo doskonalsza niż dawniej. 
Pani Foxworth, czy możemy liczyć na ten wspaniały apar- 
tament z wielkimi oknami, w którym mieszkaliśmy po- 
przednio?
-	To zależy od decyzji dyrekcji. Zdajecie sobie państwo 
sprawę z tego, że z uwagi na nieodpowiedzialne zachowanie 
zmniejszyło się nieco nasze zaufanie do państwa.
-	Ale przecież rozmawiamy z dyrekcją, prawda? - zapy- 
tała pani Mallory, spoglądając na Zorna, a jej mąż dodał: - 
Wiemy, że pan Krenek jest nam przeciwny, pani Foxworth 
z kolei może potwierdzić, że płacimy duże pieniądze i za- 
wsze na czas, więc właściwie ostateczna decyzja należy do 
pana, doktorze.
Zorn nie miał trudności z jej podjęciem.
-	Bardzo was lubię - powiedział do państwa Mallory. - 
Dzięki wam nasz ośrodek tętni życiem. Jesteście źródłem 
pomysłów dla naszych mieszkańców i, muszę to wyznać, dla 
mnie samego. Tym razem jednak musicie zostać na dobre. 
Chcemy, byście zapłacili za dwa lata z góry. - Uśmiechnął 
się teraz do nich i dodał: - Praca z wami przypomina 
zabawę w jo-jo, ale musicie się wreszcie ustatkować.
-	Umowa stoi! - odpowiedział Mallory. - Pani Fox- 
worth, proszę przygotować wszystkie konieczne dokumen- 
ty, tym razem wprowadzamy się na stałe.
75
-	Bardzo się cieszymy, panie Mallory - powiedziała 
pani Foxworth — i liczymy na wasz opłacony z góry dwule- 
tni pobyt w ośrodku. Jedni mówią na was Jo-jo, a inni 
Tańczący Maf/ory'owie, mamy więc nadzieję, że teraz nie 
opuścicie naszej sali balowej, kiedy coś wam się nagle 
przestanie podobać.
-	Wraz z wiekiem - odrzekł Mallory - stajemy się coraz 
bardziej tolerancyjni, a kiedy o dobro mieszkańców Pal- 
mowej Alei troszczy się troje takich ekspertów jak państwo, 
nie będzie na co narzekać.
Z anielskimi uśmiechami na twarzach państwo Mallory 
uścisnęli wszystkim dłonie.
-	Czy możemy już dziś po południu przywieźć nasze 
meble? - zapytała pani Mallory. - Ustawialiśmy je już dwu- 
krotnie, więc wiemy, że będą pasowały. - Zanim wyszli, pan 
Mallory poprosił jeszcze o zrobienie pięćdziesięciu kopii 
zaproszenia na przyjęcie powitalne, które odbędzie się w ich 
apartamencie jutro o godzinie trzeciej.
-	Chcemy wraz z sąsiadami wrócić do starych, dobrych 
czasów.
Kiedy zostali sami, Zorn powiedział do Kreneka i pani 
Foxworth:
-	Z takimi ludźmi nie sposób się nudzić.
Przyjęcie powitalne u państwa Mallory stało się legendą 
w Palmowej Alei. Przyszło na nie tak dużo osób, że całą 
uroczystość przeniesiono z ich apartamentu do holu, gdzie 
dwóch kelnerów zrobiło tyle drinków, że ktoś niezorien- 
towany mógłby pomyśleć, iż znalazł się na starożytnych 
bachanaliach.
Gwoździem programu okazał się Ken Krenek ubrany 
w strój szefa kuchni i dopilnowujący rozdzielania pizzy, 
świeżych bułeczek z chrupiącą skórką i drobiowych wąt- 
róbek. Zorn, przyglądając się, jak mieszkańcy jego ośrodka 
pochłaniają wspaniałe jedzenie i piją wyborne trunki, pomy- 
ślał: - Mamy więc swoje własne małe saturnalie. - Spo- 
chmurniał jednak nieco, kiedy zobaczył, że samotne wdowy, 
żyjące z państwowych rent i finansowo znacznie bardziej 
ograniczone niż państwo Mallory, nie piły, tylko uważnie 
wybierały z półmisków najzdrowsze kąski. - Mają ucztę za 
darmo. Dzięki temu nie będą musiały dziś płacić w żadnej 
restauracji za dodatkowy posiłek. - I uśmiechnął się smut- 
no, widząc jak niektóre z nich wrzucają do torebek zebrane
76
ze stołu porcje jedzenia. Był zadowolony, że w jego ośrodku 
jest miejsce zarówno dla bogatych, jak i dla tych, których 
zasoby finansowe są znacznie skromniejsze.
* 
*	*
Kiedy Zorn robił swój pierwszy obchód po ośrodku, 
zauważył, że we Wrotach, właściwej części ośrodka, znaj- 
dują się dwa miejsca, w których skupia się życie towarzyskie 
mieszkańców Palmowej Alei.
Pierwszym była recepcja, usytuowana tuż przy głównym 
wejściu, w której nadesłane listy i rozmowy telefoniczne 
były kierowane do właściwych odbiorców. Na tym froncie 
dowodziła czarna kobieta z ilorazem inteligencji sięgającym 
dwustu i niezawodnym zmysłem organizatorskim, dzięki 
którym udało jej się zapanować nad listonoszami, kurierami 
i mieszkańcami ośrodka. Miała na imię Delia i potrafiła 
rozwiązać pięćdziesiąt problemów na godzinę, zupełnie nie 
tracąc przy tym cierpliwości.
Drugim miejscem była jadalnia - przestronna sala z du- 
żymi oknami wychodzącymi na sadzawkę i kanał. Znaj- 
dowało się tam trzydzieści masywnych, dębowych stołów 
z kompletem czterech krzeseł przy każdym. Wykładzina na 
podłodze i dźwiękochłonny materiał pod sufitem sprawiały, 
że pomieszczenie było przyjemnie wyciszone, a kolory ścian 
utrzymane w równie spokojnej, pastelowej tonacji. Ponie- 
waż przy każdym z trzydziestu stołów mogły zasiąść zaled- 
wie cztery osoby, w całej jadalni było tylko sto dwadzieścia 
miejsc plus dziesięć przy długiej ławie znajdującej się przy 
drzwiach. W Palmowej Alei mieszkało znacznie więcej pen- 
sjonariuszy, dlatego też utworzono dodatkową jadalnię, spo- 
ro mniejszą, do której przychodziły osoby, które chciały 
zjeść kolację wcześniej, o piątej, czy nawet wpół do piątej.
Dużą jadalnię otwierano o wpół do szóstej. Każdy nowy 
mieszkaniec Palmowej Alei z początku oponował z powodu 
tak wczesnej godziny, lecz już wkrótce przyzwyczajał się do 
niej, zapominając, że cywilizowani ludzie spożywają kolację 
o siódmej lub nawet ósmej. W ośrodku jadało się wcześnie 
albo jadało się we własnym pokoju. Podawano również 
oczywiście śniadanie i lunch, ale ponieważ opłata miesię- 
czna zapewniała tylko jeden posiłek dziennie, niemal
77
wszyscy wybierali kolację, a wieczorem jadalnia pękała 
w szwach.
Sala zaczynała tętnić życiem piętnaście po piątej każ- 
dego popołudnia, kiedy zjawiali się tam wygłodniali miesz- 
kańcy ośrodka, by zająć jak najlepsze miejsca i zamówić to, 
co najbardziej im smakuje. Za dziesięć szósta było już 
gwarno jak w ulu. Gustownie urządzoną jadalnię ozdabiali 
również, jak powiedziała to pewna starsza pani, „ci przepię- 
kni chłopcy i dziewczęta, którzy podają do stołu". Zorn 
dowiedział się wkrótce, że Palmowa Aleja ma umowę 
z dwiema pobliskimi szkołami średnimi, z których ucznio- 
wie najstarszych klas pracują w ośrodku jako kelnerzy, 
zarabiając w ten sposób na opłacenie pierwszego roku w col- 
lege^. Śliczni siedemnasto- i osiemnastolatkowie, dobrze 
wyszkoleni przez personel zakładu, z zadziwiającą szybko- 
ścią nauczyli się imion większości mieszkańców, którzy 
z kolei opanowali imiona swoich młodych kelnerów. Cała 
jadalnia przypominała raczej miejsce wielkiego spotkania 
rodzinnego niż restaurację.
Mieszkańcy nie byli przypisani do konkretnych miejsc. 
Każdy miał prawo usiąść tam, gdzie mu się podobało i jeść 
posiłek z takimi osobami, z jakimi w danym dniu najbar- 
dziej miał ochotę. W praktyce oznaczało to, że każdy dobie- 
rał sobie inne towarzystwo na każdy dzień tygodnia. Przy 
stole zwykle zasiadały dwa małżeństwa, ale ponieważ w Pal- 
mowej Alei mieszkało dużo wdowców i wdów, przy nie- 
których stołach można było znaleźć cztery zupełnie nie- 
spokrewnione ze sobą osoby, szczęśliwe, że wciąż mogą 
prowadzić bogate życie towarzyskie. Był jeszcze długi stół 
ustawiony tuż przy drzwiach, do którego zapraszano wszys- 
tkich samotników, stwarzając im możliwość spożycia posił- 
ku w miłym gronie.
-	Nasi mieszkańcy wyglądają tutaj tak elegancko - po- 
wiedział Zorn do Kreneka - że powinniśmy ustawić na 
stołach flakoniki z kwiatami.
Ken zaprotestował:
-	A ile będzie nas to kosztowało?
-	Znajdziemy na to pieniądze.
I przez następne tygodnie jadalnia wyglądała jeszcze 
ładniej niż poprzednio.
Kiedy Andy po raz pierwszy zajrzał do jadalni, zauwa- 
żył, że oprócz kwadratowych, czteroosobowych stołów i jed-
78
nego prostokątnego, numer 29, przy którym mogło zasiąść 
dziesięć osób, w jednym z rogów znajdował się również stół 
okrągły. Starał się odgadnąć, jakie spełnia on zadanie. Przy 
stole ustawiono pięć krzeseł, choć zwykle siadały przy nim 
tylko cztery osoby - mężczyźni, którzy przeważnie wyglą- 
dali, jakby pochłaniała ich niezwykłej wagi rozmowa.
Nie mogąc rozszyfrować zasady, jaka panowała przy 
owym okrągłym stole, Zorn w końcu zapytał o nią Kreneka. 
Ken zaśmiał się i powiedział:
-	Można ich nazwać dumą Palmowej Alei. Ci czterej 
mężczyźni to nasza tertulia.
-	Nasze co?
-	To hiszpańskie słowo. Ten wysoki, dystyngowany 
mężczyzna, który zawsze siada w rogu i prowadzi całą 
dyskusję, to Raul Jimenez. Mówiłem ci o nim, to były 
redaktor naczelny pewnej gazety z Bogoty. Zdobył mnóstwo 
nagród, a wśród nich wiele międzynarodowych.
Zorn przyjrzał się szczupłemu cudzoziemcowi o srogim 
spojrzeniu, dżentelmenowi z pięknie zaostrzoną kozią bród- 
ką. Miał tak typowo hiszpańską urodę, że wyglądał jak 
portret namalowany przez Velazqueza, a siedział z taką 
gracją i dumą, iż przypominał granda na królewskim dworze.
-	Dlaczego przyjechał do Stanów? - zapytał Zorn, 
a Krenek odpowiedział szeptem:
-	Jest na wygnaniu. Kiedy usunięto go z Kolumbii, 
Uniwersytet Harvarda zaoferował mu stanowisko wykłado- 
wcy w Instytucie Kultury Latynoskiej. Po przejściu na 
emeryturę, wraz ze swoją piękną żoną, Felicitą, przyjechał 
tutaj. Zwykle jadają razem, chyba że z obiadem zbiegają się 
obrady tertulii.
-	A co to właściwie jest?
-	Stare hiszpańskie słowo oznaczające nieoficjalny klub, 
który spotyka się w rogu jakiejś restauracji lub baru. Ośmiu, 
dziesięciu mężczyzn, wyróżniających się w miejscowej spo- 
łeczności, którzy lubią dyskutować o polityce, poezji, filozo- 
fii. Poruszają raczej trudne tematy.
-	A pozostali? Czy to jakaś stała grupa?
-. Tak, można by nazwać ich mózgiem naszego ośrodka. 
Ich nazwiska i osiągnięcia są powszechnie znane.
-	Na przykład?
-	Pokazuję w kierunku przeciwnym do ruchu wskazó- 
wek zegara: ten wysoki, dobrze zbudowany mężczyzna
79
z czupryną siwych włosów to senator Stanley Raborn, 
Srebrny Lis Prerii, republikanin z Nebraski. Doskonały 
mówca, podobnie jak William Jennings Bryan, również 
z Nebraski. Jest często wzywany na spotkania do Waszyng- 
tonu, Chicago, czy Los Angeles. Jego nazwisko już trzy razy 
znalazło się na liście kandydatów na stanowisko wiceprezy- 
denta. Prawie udało mu się to z Goldwaterem, który jednak 
wolał kogoś z innej części kraju i postawił na tego kongres- 
mana z Nowego Jorku. Moim zdaniem nie była to mądra 
decyzja.
-	Wygląda na twardziela.
-	I jest, ale potrafi również być uprzejmy i miły, szcze- 
gólnie kiedy chce kogoś w coś wrobić. Na twoim miejscu 
uważałbym na niego.
-	Będę miał się na baczności.
-	Ten łysy mężczyzna po jego prawej stronie; ten, który 
wygląda jak angielski książę albo pułkownik dowodzący 
szkockim regimentem, to ambasador Richard St. Pres, czyta 
się Prej, a pisze Pres. Pracował w wielu krajach, a szczegól- 
nie zasłużył się w Afryce. Nie pamiętam, co dokładnie 
zrobił, ale w prasie dość często ukazywały się artykuły 
dotyczące jego osoby. To niezmiernie odważny człowiek. 
Bardzo się z nim kiedyś liczono, teraz znajduje się oczywiś- 
cie w stanie spoczynku.
Zorn szepnął:
-	Opowieści o dyplomatycznych intrygach, to mogłoby 
nawet być ciekawe.
-	Ostatni to człowiek, którego kochają wszyscy w ośrod- 
ku. To Henry Armitage, rektor małego college'u w stanie 
Iowa. Traktuje nas tak, jakbyśmy byli jego studentami, i nie 
spocznie, dopóki nie będzie miał pewności, że wszyscy 
jesteśmy szczęśliwi i nic nam nie grozi.
-	Wygląda jak Edmund Gwenn z tego filmu o Świętym 
Mikołaju - powiedział Zorn, na co Krenek odpowiedział:
-	Doskonałe skojarzenie. Co roku Jego Magnificencja 
Henry Armitage jest Mikołajem u nas i w pobliskiej szkole 
podstawowej.
Usłyszawszy o dobrym sercu rektora, Zorn sam nagle 
zaczął interesować się samopoczuciem swoich podopiecznych.
-	Jadają sami? Czyżby wszyscy byli wdowcami?
-	Jimenez i senator są wciąż żonaci, St. Pres i rektor już 
nie. Jednak żony same zachęcają ich do brania udziału
80
w obradach tertulii. Uważają, że akademickie dywagacje 
pomagają ich mężom zachować bystrość umysłu.
-	Mają jakieś stałe tematy?
-	Ależ nie! Przy ich stoliku może usiąść pięć osób, 
więc chętnie zapraszają jakiegoś interesującego gościa lub 
kogoś z mieszkańców ośrodka, kto miałby coś ciekawego 
do powiedzenia. Chciałbyś z nimi porozmawiać? Przyniosę 
krzesło.
W taki właśnie prosty sposób doktor Zorn wziął udział 
w posiedzeniu tertulii. Usiadłszy między Jego Magnificen- 
cją rektorem i Raulem Jimenezem, włączył się do rozmowy 
na temat, do którego członkowie klubu wracali przez więk- 
szą część roku i który bezpośrednio dotyczy ludzi w pode- 
szłym wieku.
-	Czy nasz kraj jest w stanie zapewnić każdemu po- 
trzebującemu człowiekowi najlepszą opiekę medyczną - za- 
pytał senator - czy też będziemy zmuszeni decydować 
o tym, kto zasługuje na najdroższe zabiegi, a kto nie?
Zanim Zorn zdołał zabrać głos, Jimenez powiedział:
-	Podobno jest pan lekarzem, więc pańska opinia będzie 
dla nas bardzo cenna.
-	Jak panowie wiedzą, nie mam uprawnień do prak- 
tykowania na Florydzie, niemniej jednak w Chicago rzeczy- 
wiście pracowałem jako lekarz. Byłem położnikiem, a z pro- 
blemem, który panowie poruszyli, spotykaliśmy się niemal 
codziennie. Dotyczy on przede wszystkim początku ludz- 
kiego życia, a nie jego końca.
-	Może pan podać jakiś przykład? - poprosił Armitage, 
na co Zorn odpowiedział:
-	Przypuśćmy, że szesnastoletnia dziewczyna, panna, 
nosicielka wirusa HIV i do tego alkoholiczka rodzi dziecko, 
które na domiar złego jest wcześniakiem. Wielokrotnie mia- 
łem do czynienia z takimi przypadkami. Z powodu AIDS 
i choroby alkoholowej matki dziecko ma nikłe szanse na 
przeżycie. Jeśli nie umrze w ciągu kilku pierwszych dni, 
musimy założyć, że na dalsze utrzymywanie go przy życiu 
wydamy ze dwieście tysięcy dolarów, wiedząc, że dziecko 
i tak najprawdopodobniej nie dożyje jedenastu lat. Czy to 
ma sens?
Mężczyźni zaczęli natychmiast drobiazgowo analizować 
usłyszane informacje, ponieważ dotychczas ich uwagę za- 
przątały głównie problemy dotyczące ludzi starszych.
6 - Aleja Palmowa
81
-	Dość łatwo znaleźć rozwiązanie tego jakże godnego 
ubolewania problemu - zauważył Armitage. - Przecież los 
płodu został przesądzony jeszcze przed narodzinami.
-	Nie tak szybko - przerwał mu Zorn, który wyczuł już, 
że tertulia pozwala na swobodną wymianę opinii, obronę 
własnego zdania oraz kwestionowanie cudzego, przy czym 
nikt nigdy nie czuje się obrażony. - Przy niejasnych prze- 
słankach decyzja może stać się bardzo trudna.
-	Przecież los dziecka jest przesądzony - upierał się 
Armitage. - Nigdy w pełni nie będzie mogło cieszyć się 
życiem.
-	Położnicy jednak wiedzą, że matka będąca nosicielką 
wirusa może czasami urodzić zdrowe dziecko, które mimo 
wszystko udaje się uratować. Nie wolno nam odbierać mu 
szansy na normalne życie - odparł Zorn.
-	To prawda - przytaknął Jimenez. - Panie doktorze, 
podziwiam pana za zachowanie zdrowego rozsądku.
Jego Magnificencja Armitage, chcąc przenieść punkt 
zainteresowania rozmowy na decyzje, do jakich podjęcia 
bywają zmuszeni zwykli ludzie w codziennym życiu, powie- 
dział:
-	Z pewnością w swojej praktyce stykał się pan z lu- 
dźmi, którym los kazał rozstrzygać pomiędzy dwiema moż- 
liwościami. Proszę podzielić się z nami jakimś przykładem.
Zorn zastanowił się przez chwilę, po czym zapytał:
-	Słyszeli może panowie o diagnostyce prenatalnej?
-	Tak - odpowiedział Rabom. - Kiedyś w Senacie była 
debata na ten temat. Można pobrać próbkę płynu z macicy i na 
jej podstawie wykryć wady genetyczne płodu. Niesamowite.
-	Właśnie. Proszę teraz postawić się w sytuacji młodego 
ojca, którego żona po raz pierwszy zaszła w ciążę. Ponieważ 
w jej rodzinie dość często pojawiały się nieprawidłowości 
w rozwoju płodu, przeprowadzamy badania i okazuje się, że 
dziecko posiada dodatkowy dwudziesty pierwszy chromo- 
som. Zespół Downa. Takie dziecko to udręka dla rodziców.
Przerwał mu Jimenez, znany z konserwatywnych katoli- 
ckich poglądów.
-	Proszę nie nazywać tego udręką, panie doktorze. Zna- 
łem wiele rodzin, które wychowywały takie dzieci i czerpały 
z tego bardzo dużo radości.
-	Z pewnością - odpowiedział Zorn. - Nie zmienia to 
jednak faktu, że dziecko zwykle umiera wkrótce po ukoń-
82
czeniu dwudziestu lat, naraziwszy uprzednio rodziców na 
ogromne straty, zarówno finansowe, jak i emocjonalne. Czy 
warto inwestować w życie, które nigdy nie będzie pełne?
-	Definitywnie nie - warknął Armitage, który mimo 
wyglądu Świętego Mikołaja, okazał się surowym realistą. - 
Dziwię się, że pan w ogóle rozważa taki problem.
-	Mówię o tym z dwóch powodów. Po pierwsze, test nie 
jest w stu procentach wiarygodny. Co by było, gdybyśmy 
spisali na straty dziecko zdrowe i w pełni rozwinięte? 
Sprawa druga to kwestia religijna.
-	A jak to ma się do rzeczy? - zapytał Armitage, a Zorn 
wyjaśnił:
-	Pierwsza ciąża jest dla małżonków niemal cudem. 
Stają się bardziej religijni, zwłaszcza kobiety. Bóg błogo- 
sławi ich związek, a małżonkowie ufnie przyjmują Jego 
postanowienia: „Jeśli daje nam niedorozwinięte dziecko, 
musi być w tym jakiś głęboki cel, którego my nie potrafimy 
zrozumieć". Kobieta decyduje się więc donosić ciążę i rodzi 
dziecko, które w ponad połowie przypadków okazuje się 
bardzo upośledzone. - Zorn skończył wypowiedź, a przy 
stole na chwilę zapanowała cisza.
Przerwał ją senator Raborn, który, jako członek wielu 
parlamentarnych komisji, zawsze starał się zmusić rozmów- 
cę do udzielania zwięzłych odpowiedzi.
-	Więc konkretnie jaką inną decyzję może podjąć taka 
przyszła matka?
-	Poprosić o usunięcie ciąży.
-	O nie! - zaprotestował Jimenez. - Jestem przeciwny 
aborcji.
-	Ja również - powiedział Zorn. - W zwyczajnych przy- 
padkach: żeby ułatwić życie jakiejś nieostrożnej parce lub 
gdy zabieg traktuje się jak formę antykoncepcji. Jednak 
w tym wypadku mamy do czynienia z aborcją pożądaną 
i zalecaną przez najbardziej rozważnych lekarzy.
-	Zupełnie się z panem zgadzam - powiedział senator 
Raborn. - Poprawianie błędów natury wydaje się czymś 
bardzo naturalnym.
-	Bóg nie popełnia błędów - odpowiedział Jimenez. - 
Dzieci z zespołem Downa często stają się źródłem miłości 
dla całej rodziny. Wszyscy jednoczą się i razem wychowują 
takie nieszczęśliwe dziecko, a przez to stają się lepszymi 
ludźmi.
83
Cicho odezwał się St. Pres:
-	Kiedy człowiek pracuje w rozwijających się krajach 
Ameryki Południowej i Afryki, zaczyna widzieć aborcję 
w zupełnie innym świetle i wkrótce dochodzi do wniosku, 
że to niezwykle humanitarny zabieg.
-	Wszystko, tylko nie humanitarny - powiedział zdecy- 
dowanie Jimenez. Jeszcze raz dały o sobie znać katolickie 
poglądy. Potem, jakby prowadził jakąś parlamentarną deba- 
tę, położył dłonie na blacie stołu i przypomniał zgromadzo- 
nym: - Panowie, mieliśmy rozmawiać o dostępności kosz- 
townych zabiegów medycznych. Jakie jest pańskie zdanie 
w tej kwestii, panie doktorze? - Wymówił jego tytuł z sza- 
cunkiem, jaki mieszkańcy krajów Ameryki Łacińskiej oka- 
zują przedstawicielom tego zawodu.
Zorn odpowiedział:
-	Zgadzam się z panem senatorem. Same koszta zmuszą 
nas do racjonowania opieki medycznej, a to z kolei postawi 
nas przed wieloma moralnymi dylematami.
-	Kto ma je rozstrzygać? - zapytał Armitage, na co 
Rabom odpowiedział zdecydowanym tonem:
-	Opinia publiczna. Konsensus można osiągnąć poprzez 
dyskusje i publiczne wypowiedzi autorytetów, łącznie 
z przedstawicielami kościołów i biznesu.
-	A kiedy zostanie osiągnięty - powiedział St. Pres, 
uparcie pragnąc, by wszyscy zdali sobie sprawę z wagi 
poruszonego tematu - ogłosi się, że siedemdziesiąt procent 
zabiegów wykonywanych w miejscach takich jak Palmowa 
Aleja jest zbędnych. Zabroni się ich przeprowadzania 
w placówkach państwowej służby zdrowia, będą dostępne 
tylko w prywatnych ośrodkach i jedynie najbogatsi będą 
mogli sobie na nie pozwolić.
Taki wniosek oburzył Armitage'a, który sprzeciwił mu 
się stanowczo, mówiąc:
-	Więc chciałbyś racjonować potrzeby zdrowotne ludzi 
w zależności od zawartości ich portfela?
-	A czy kiedykolwiek było inaczej? - St. Pres nie spusz- 
czał z tonu. -1 czy nie tak jest tutaj? Panie doktorze, proszę 
powiedzieć nam, czy przeciętne małżeństwo o skromnych 
możliwościach finansowych jest w stanie pozwolić sobie na 
pobyt u nas i korzystanie z tych wszystkich dobroci, jakie 
nam zapewniacie. Czy nie kierujecie się stanem konta wa- 
szych klientów?
84
Zorn wziął głęboki oddech, nie wiedział bowiem jeszcze, 
jaką władzę w ośrodku ma ambasador St. Pres. Nie zawahał 
się jednak z odpowiedzią.
-	Pewnie nie wie pan, panie ambasadorze, że mieszkają 
u nas obecnie trzy wdowy, które przed śmiercią mężów 
mieszkały w bardzo kosztownych apartamentach, a teraz 
zajmują pojedyncze pokoje. Okazało się, że ich małżonkowie 
nie byli tak bogaci, jak im obojgu początkowo się wydawało. 
Doszliśmy jednak do wniosku, że zysk, jaki do tej pory 
osiągnęliśmy dzięki tym państwu, pozwala nam na utrzy- 
mywanie wdowy za bardzo małe pieniądze - naprawdę 
bardzo małe.
-	Więc nie tylko pieniądze, ale i ludzkie dobro ma dla 
was znaczenie - powiedział entuzjastycznie Armitage,
[
szczęśliwy, że korporacja pana Taggarta nie jest bezduszną 
machiną, a St. Pres dodał: 
- Mam nadzieję, że zawsze tak będzie. Surowe zasady 
regulujące funkcjonowanie całości i sposoby, często tajne, 
na ich omijanie.
-	Ostatecznie jednak - senator sprowadził wszystkich 
na ziemię - o wszystkim decydują pieniądze. Ktoś będzie 
musiał wybierać, komu pozwoli się żyć, a komu nie.
-	Chciałbym dać wam pewien przykład - powiedział 
Armitage. - Przypuśćmy, że jadę samochodem, ostrożnie, 
skupiony na tym, co dzieje się na drodze, i nagle znajduję 
się w sytuacji, na którą nie mam żadnego wpływu. Z jed- 
nej strony na jezdnię wbiega troje dzieci, a z drugiej idzie 
mi prosto pod koła jakiś nierozważny staruszek z laską. 
Muszę podjąć szybką decyzję i wiem, że instynktownie 
starałbym się ratować dzieci. Staruszek pewnie nie wy- 
szedłby z tego cało, ale on przeżył już swoje życie. Zrobił 
już tyle dobrego, ile było mu pisane. Dzieci natomiast
!
mają jeszcze przed sobą sześćdziesiąt, siedemdziesiąt, 
może nawet osiemdziesiąt lat i bardzo wiele do osiąg- 
nięcia. 
- Łatwy wybór - powiedział cicho ambasador St. 
Pres. - Troje małych dzieci i jeden staruszek. Weźmy pod 
uwagę inną sytuację: jedno dziecko, o którym nie wiemy 
zupełnie nic, i starszy mężczyzna, którego zasługi są po- 
wszechnie znane i który może uczynić jeszcze wiele dob- 
rego. Co teraz podpowie panu instynkt?
Armitage nie zastanawiał się nawet przez chwilę.
85
-	Bez wahania zmiótłbym staruszka. Zaraz wyjaśnię 
dlaczego. Dla mnie jako rektora college'u zawsze piękniej- 
szy był widok młodego chłopca o rozmarzonych oczach 
i wielkich ambicjach niż sześćdziesięcioletniego profesora, 
który wyzbył się już wszelkich marzeń. Taki jest mój sposób 
rozumowania i takie zasady żądzą moim postępowaniem.
-	A jeśli pański studencik wkrótce wyleci z uczelni - 
zapytał St. Pres, wciąż nie dając za wygraną - a trzęsący się 
profesor, jeśli da mu się trochę czasu, zapisze pańskiej 
szkole dwieście tysięcy dolarów? Co wtedy?
Armitage odpowiedział wolno i dobitnie:
-	Wtedy ludzie tacy jak pan i senator Raborn opracują 
nową hierarchię wartości. I niech Bóg się nad nami zlituje, 
bo ludzkość zostanie złożona w ofierze chciwości.
-	Nie - powiedział równie spokojnym tonem senator 
Raborn. - Nie może pan jednak podważyć faktu, że naszym 
życiem, od chwili narodzin do momentu zgonu, żądzą 
możliwości budżetu.
Zorn, mile zaskoczony, z jaką powagą i kulturą spierają 
się jego podopieczni, poczuł, że nadeszła już pora na rozluź- 
nienie rozmowy. Zwrócił się do siedzącego po swojej prawej 
stronie Jimeneza i powiedział wesoło:
-	Zauważyłem, że zawsze wybiera pan to samo krzesło 
w rogu. Czy to miejsce przynosi panu szczęście?
Kolumbijski intelektualista dał zadziwiającą odpowiedź:
-	Są dwie przyczyny. Po pierwsze, siedząc tutaj, mogę 
obserwować te piękne dziewczyny, które pracują u nas jako 
kelnerki. Po drugie, kiedy człowiek wydaje gazetę w Bogo- 
cie i często podróżuje do Medellin, uczy się siadać zwróco- 
ny plecami do ściany, a tutaj w kącie mam za sobą aż dwie 
ściany. To jakby podwójne zabezpieczenie.
Na zakończenie posiedzenia tertulii Palmowej Alei jej 
członkowie zapewnili nowego dyrektora, że będzie zawsze 
mile widziany w ich gronie i że tematy ich rozmów rzadko 
bywają tak smutne jak dzisiaj.
Doktorowi Zornowi udało się już sprzedać pokoje we 
Wrotach dwóm małżeństwom z Indiany i powitać państwa 
Mallory, którzy wrócili do swojego starego apartamentu
86
i zgodzili się przyjąć warunki narzucone przez dyrektora. 
Nie miał jeszcze jednak żadnych osiągnięć w najważniejszej 
dziedzinie - zapełnianiu łóżek na Bloku Wspomagania Życia.
Teraz właśnie miał odnieść zwycięstwo również tutaj, 
ale nie dlatego, że jest tak dobrym strategiem, tylko dlatego, 
że pewien handlarz używanych samochodów z Sarasoty 
musiał pójść do toalety.
Któregoś dnia Andy siedział w swoim gabinecie, i ob- 
gryzając paznokcie, przeglądał zestawienie danych porów- 
nujące wydatki na reklamę oddziału Wspomagania Życia 
i osiągnięte wyniki.
-	Krenek, musi przecież być jakiś efektywniejszy sposób 
na ściągnięcie ludzi do bloku Wspomagania.
-	Nie wolno pozwolić, by przestali o nas mówić.
-	To jasne, ale może nie ciągle w ten sam sposób. 
Powiedz mi, kto według ciebie byłby naszym idealnym 
klientem.
-	Do czego? Do Wrót czy do Wspomagania i Terapii?
-	Wrota zadbają same o siebie. Wolny, ale pewny 
wzrost. Jednak największe pieniądze zarabiamy tutaj, na 
Wspomaganiu. Na kogo mamy postawić?
Krenek zamyślił się na chwilę, po czym odpowiedział:
-	Na pewno na kogoś, kto ma dochody wyższe niż 
przeciętne. Dobrze sytuowana rodzina, ale nie tak bogata, 
by mogła sobie pozwolić na wynajęcie pielęgniarek na 
dwadzieścia cztery godziny na dobę. Jeśli ktoś będzie miał 
wypadek albo będzie musiał poddać się operacji, tymczaso- 
we łóżko u nas wydaje się idealnym rozwiązaniem.
-	Wiem, ale powiedz jeszcze, kim dokładnie są ci ludzie.
-	Klasa średnia, ale nie elita.
-	Czym się zajmują?
-	Mężczyźni pracują w biurach; należą do klubów, ta- 
kich jak Kiwanis; grają w golfa, a kiedy ktoś starszy w rodzi- 
nie poważnie zachoruje, chcą umieścić go w takim ośrodku 
jak nasz, gdzie będzie miał zapewnioną dobrą opiekę. Nie 
boją się wydawania pieniędzy, szczególnie na rodziców, 
którzy wcześniej byli dla nich bardzo dobrzy. Kochają ich, 
ale jednocześnie sami nie chcą się nimi zajmować.
Andy zamyślił się nad czymś, co właśnie powiedział 
Krenek.
-	Kiwanis? Czy to coś w rodzaju klubu rotariańskiego? 
Który z nich cieszy się większą renomą?
87
-	Myślę, że klub rotariański. Przynajmniej w tej części 
Florydy.
Nie czekając na dalsze wyjaśnienia, Zorn powiedział:
-	Zaproponujemy klubom rotariańskim odbywanie po- 
siedzeń w naszym ośrodku. Damy im obiad za darmo.
-	Zwykle spotykają się w południe.
-	To dobrze. Lunch jest tańszy.
W ten sposób plan Zorna był już gotowy. Od samego 
początku przynosił efekty, ponieważ zapraszani goście zo- 
baczyli, że Palmowa Aleja to miejsce z klasą i zaczęli 
polecać je znajomym, którzy mają w rodzinie kogoś po- 
trzebującego opieki medycznej.
Pomysł był nadzwyczaj prosty. Krenek odszukał najbliż- 
szy klub rotariański, zadzwonił do sekretarza, przedłożył 
zaproszenie i wyznaczył dzień. Wtedy, na spotkaniu z per- 
sonelem kuchni, Andy powiedział:
-	Organizujemy lunch dla gości z zewnątrz. Są dla nas 
bardzo ważni, więc podajcie coś naprawdę ekstra. Będą 
napiwki.
Członkowie klubu, zadowoleni z możliwości zjedzenia 
posiłku w miejscu innym niż zwykle, szybko omówili spra- 
wy wewnętrzne organizacji, po czym uważnie wysłuchali, 
co Zorn ma do powiedzenia na temat Palmowej Alei i zostali 
oprowadzeni po ośrodku. Cała operacja kosztowała klub 
rotariański osiemdziesiąt minut ich cennego czasu, a Pal- 
mową Aleję niespełna pięć dolarów za każdą podaną porcję. 
Przy wejściu do jadalni ustawiono pudełko z napisem: DLA 
NASZYCH NIEZASTĄPIONYCH KELNERÓW, a goś- 
cie hojnie wrzucali tam pieniądze.
Plan zaczął przynosić efekty i mimo że Zorn nie potrafił 
wskazać żadnego konkretnego przykładu, żeby któryś z go- 
ści zaproszonych na darmowy lunch przyprowadził do Pal- 
mowej Alei kogoś z własnej rodziny, wiedział, że człon- 
kowie klubów rotariańskich mówią swoim znajomym i blis- 
kim o usługach świadczonych w ośrodku. Ludzie, którzy 
przywozili do zakładu swoich rodziców czy dziadków, częs- 
to mówili:
-	Dowiedzieliśmy się o was od naszego sąsiada, który 
jadł tutaj lunch.
Kiedy dokonano drobiazgowych obliczeń, Zorn i Kre- 
nek poinformowali pana Taggarta: „Zapraszanie członków 
klubów rotariańskich na lunch przyniosło zaskakująco dobre
88
wyniki. Wspomaganie Życia powoli staje się rentowne". 
Podczas jednego z takich spotkań zdarzyła się jedna z naj- 
dziwniejszych sytuacji w całej dotychczasowej karierze 
Zorna.
Krenek zaprosił klub z okręgu Sarasota i z wielką radoś- 
cią powitał dość dużą grupę zamożnych mężczyzn, którzy 
przyjechali z południa tylko po to, by zwiedzić Palmową 
Aleję. Spotkanie początkowo przebiegało bardzo sprawnie, 
lecz kiedy Zorn miał już wstać i wygłosić zwyczajowe 
przemówienie o wszelkich wspaniałościach ośrodka, do sali 
wbiegł podekscytowany rotarianin, który wcześniej cicha- 
czem wymknął się do toalety.
-	Panowie! - zawołał. - Zgadnijcie, kogo spotkałem na 
korytarzu! - Przyprowadził ze sobą niepozornego staruszka, 
który mimo podeszłego wieku, zachował szczupłą sylwetkę 
regularnie trenującego sportowca. Zorn znał go po prostu 
jako pana Bixby, a podniecony klubowicz dalej wołał do 
swoich kolegów: - Ten człowiek to jeden z największych 
baseballistów wszechczasów, Buzz Bixby z nieśmiertelnego 
klubu Philadelphia Athletics. Komputer obliczył, że właś- 
nie oni mieli najlepszych zawodników w historii basebal- 
la! - I jak z rękawa sypnął nazwiskami: - Grove, Earnshaw, 
Walberg, Rommel, John Picus Quinn i Howard Ehmke. - 
Po każdym wymienionym nazwisku, staruszek dla potwier- 
dzenia kiwał głową, ponieważ on sam brał udział w roz- 
grywkach i pomagał tym wiecznie żywym postaciom od- 
nosić sukcesy. - Wśród nich był człowiek, o którym również 
nie sposób zapomnieć, Buzz Bixby!
-	Wiesz coś o nim? - zapytał szeptem Zorn, a Krenek 
odpowiedział:
-	Jego dawni wielbiciele znaleźli go w jakiejś noclego- 
wni. Był bez grosza, więc zrobili składkę i wykupili mu 
jeden z naszych najtańszych pokoi.
-	Rzeczywiście był taki dobry jako zawodnik?
-	Pierwszorzędny.
-	Ile ma lat?
-	Zbliża się do dziewięćdziesiątki, ale trzyma się jeszcze 
nieźle.
-	Powiedziałbym nawet, że bardzo dobrze - powiedział 
z podziwem Zorn. - Sprawia jakieś kłopoty?
-	Żadnych, jest milutki jak pluszowy niedźwiadek. 
Wszyscy go tu lubią.
89
Kiedy pan Bixby został już oficjalnie przedstawiony, 
mężczyzna, który spotkał go wałęsającego się po korytarzu, 
powiedział:
-	Udało mi się namówić Buzza, by przypomniał nam to 
wspaniałe popołudnie, które uczyniło go nieśmiertelnym.
Staruszek wyprostował się, przymrużył oczy i spojrzał 
w dal, jakby czekał na rzuconą w jego kierunku piłkę, po 
czym rozpoczął opowieść, która, jak Zorn trafnie się domyś- 
lił, brzmiała raczej jak wyuczona na pamięć rola. Tak 
rzeczywiście było, pewien dziennikarz sportowy i wielbiciel 
Buzza w jednej osobie, napisał dla niego kilka kwiecistych 
akapitów przedstawiających legendarny mecz, który odbył 
się wiele lat temu, i znaczenie Bixby'ego dla jego wyniku. 
Wygłosiwszy swoje przemówienie już wielokrotnie, Buzz 
nauczył się robić wrażenie swoimi słowami, a sam autor 
zawsze uczulał go na jedno: „To, co mówisz, nie może 
brzmieć jak przechwałki. Fakty mówią same za siebie, więc 
będzie lepiej, jak zaczniesz bardzo skromnie".
-	Jak to? - zapytał wtedy Buzz.
-	Tak jakbyś nie zdawał sobie sprawy, że byłeś gwiazdą 
w tym meczu. To robi ogromne wrażenie i pozwala zdobyć 
słuchaczy już na samym początku.
Teraz, przemawiając w Palmowej Alei, staruszek znów 
skorzystał z jego rady i powiedział:
-	Są ludzie, którzy uważają, że był to najwspanialszy 
mecz w historii baseballa. Ja nie wiem, w telewizji widzia- 
łem dużo lepsze.
Miał ogromną wiedzę, znał nazwy wszystkich drużyn, daty 
najważniejszych rozgrywek i nazwiska najlepszych zawodni- 
ków, a kiedy opowiadał o czasach, gdy miał dwadzieścia jeden 
lat i był mistrzem świata, przestał nagle być starym gawędzia- 
rzem. Zorn słuchał go z ogromnym zainteresowaniem, choć 
nie był zadowolony z tego, że bohater jakiegoś dawno 
zapomnianego meczu baseballowego zabiera czas przeznaczo- 
ny na jego zwyczajowe przemówienie o Palmowej Alei. 
Wkrótce okazało się jednak, że lunch zaczął przynosić niespo- 
dziewane zyski. Członkowie klubu z Sarasoty opowiedzieli 
swoim znajomym z innych klubów rotariańskich o tym, że 
wielki Buzz Bixby mieszka w bardzo miłym miejscu zwanym 
Palmową Aleją, gdzie można zjeść lunch i wysłuchać opowieś- 
ci zawodnika o niezapomnianym meczu baseballowym. Za- 
dzwoniło tak wiele osób, że Zorn był zmuszony powiedzieć:
90
-	Będziemy zaszczyceni, ale nie możemy już pozwolić 
sobie na zapraszanie gości na darmowe posiłki.
A sekretarze klubów bez najmniejszego sprzeciwu go- 
dzili się płacić za możliwość spotkania legendy amerykańs- 
kiego sportu. Zorn ułożył również program, dzięki któremu 
zapewnił sobie ostatnie dziesięć minut spotkania na opowie- 
dzenie o Palmowej Alei. Mijały tygodnie, a on zdał sobie 
sprawę z tego, że wysłuchał przemówienia Buzza już tyle 
razy, iż często łapał się na powtarzaniu z pamięci jego 
fragmentów: - Znawcy twierdzą, że była to najlepsza roz- 
grywka w historii baseballa. - Wprowadził więc do pro- 
gramu pewną zmianę. On mówił pierwszy, a kiedy skończył, 
do sali wchodził Krenek ze słowami:
-	Panie doktorze, ważny telefon z Chicago.
Wtedy wychodził, a pałeczkę przejmował Buzz Bixby. 
Mimo że nastąpił zauważalny wzrost liczby pacjentów 
z okręgu Sarasota, w marcowym raporcie dla pana Taggarta 
Zorn nie mógł jeszcze napisać: „Proszę oznaczyć Palmową 
Aleję czarną szpilką". Nie tracił jednak zapału do pracy.
* 
*	*
W dążeniu do celu pomagało mu odkrycie, że John 
Taggart w najmniejszym stopniu nie przesadził, mówiąc mu 
o człowieku, z którym będzie współpracował w Palmowej 
Alei. Ken Krenek posiadał nadzwyczajną umiejętność do- 
stosowywania się do swoich przełożonych. Starał się poznać 
ich zwyczaje, preferencje, słabości i ambicje, a potem pytał 
samego siebie: - Co mogę zrobić, by pomóc temu człowie- 
kowi w osiągnięciu tego, co najlepsze dla nas obu? - Wyda- 
wało się również, że nie ma w nim odrobiny próżności ani 
zazdrości.
Miał pięćdziesiąt cztery lata i był uosobieniem usłużnoś- 
ci, a najlepiej opisywało go wspaniałe słowo factotum (z 
łaciny: facere -robić i totum -wszystko). Wiecznie uśmiech- 
nięty pragmatyk, którego praca polegała na sprawianiu, by 
wszyscy byli zawsze zadowoleni, co w praktyce oznaczało, że 
musiał być dyspozycyjny dwadzieścia cztery godziny na 
dobę. Zdarzało się, że o północy powiadamiano go o ciekną- 
cym kranie, a jeśli autobus, odjeżdżający zgodnie z rozkła- 
dem o dziewiątej rano, spóźnił się piętnaście minut, również
91
z przyzwyczajenia dzwoniono do niego. Zajmował się za- 
kwaterowaniem osób, które przyjechały w odwiedziny do 
mieszkańców ośrodka, wyszukiwał najlepszych dentystów 
i okulistów w mieście, organizował wycieczki do muzeów 
i różnego rodzaju niezwykłych miejsc w okolicach Tampy, 
a dzięki swojej pracy zdobył sobie uznanie i życzliwość 
mieszkańców.
Do jego obowiązków należało również wydawanie decy- 
zji w sprawach, które niezmiennie wywoływały protesty 
pensjonariuszy: wyznaczał miejsca na parkingu, bardzo nie- 
wdzięczne zajęcie, oraz układał jadłospis i kontrolował fun- 
kcjonowanie jadalni. Ponieważ większość mieszkańców do- 
stawała tylko jeden posiłek dziennie, można by uznać, że 
polityka żywieniowa ośrodka była problemem drugoplano- 
wym, ale wręcz przeciwnie, była ciągłym wyzwaniem i źró- 
dłem nie kończących się zmartwień.
Parkowanie w domach spokojnej starości w Stanach 
Zjednoczonych jest trudne z kilku powodów. Po pierwsze, 
ludzie, którzy spędzają tam swoje ostatnie dni, nie należą do 
źle sytuowanych, więc większość małżeństw posiada dwa 
samochody, choć ośrodki budowano ż myślą, że mieszkańcy 
każdego apartamentu będą dysponowali tylko jednym poja- 
zdem. Powstaje więc problem, którego nie sposób rozwią- 
zać - nie ma po prostu miejsca na wszystkie samochody, 
a ustawienie dodatkowych wozów należących do gości jest 
zadaniem wręcz niewykonalnym. Po drugie, ludzie mający 
dwa samochody chcą, by były ustawione obok siebie, 
i wszczynają głośne protesty, gdy na jedno auto otrzymują 
wymarzone miejsce, a drugie muszą postawić na przykład 
w rogu jakiegoś odleglejszego parkingu. Po trzecie, w tak 
luksusowym ośrodku jak Palmowa Aleja samochód jest nie 
tylko najcenniejszą, ale również najniezbędniejszą rzeczą, 
jaką ludzie przywożą tu ze sobą. Zdarzały się sytuacje, że 
małżeństwa, które opuszczały Palmową Aleję, domagały się 
zwrotu części kosztów, z powodu braku odpowiedniego 
miejsca na parking.
Po jednej z takich nie rozstrzygniętych bitew Krenek 
powiedział do Zorna:
- Powinniśmy wysyłać nasze broszurki reklamowe tylko 
do ludzi, którzy mają jeden samochód, najlepiej jakiś euro- 
pejski mini. Na miłość boską, żadnych cadillaców, żadnych 
lincolnów. Wiem, że żyjemy głównie z pieniędzy osób
92
z dwoma wielkimi mercedesami albo jaguarami, ale czy 
zastanawiałeś się kiedyś nad tym, że ośrodki takie jak nasz 
będą musiały pewnego dnia wybudować trzypiętrowe gara- 
że na samochody swoich pensjonariuszy? Nie śmiej się. Ja 
nie widzę innego rozwiązania.
Zorn zauważył, że do Palmowej Alei należy jeszcze duży 
obszar w obrębie sawanny, na co Krenek odpowiedział:
- Nasi klienci to starsi ludzie, często bardzo schorowa- 
ni, przecież nie będą biegali na sawannę, by dostać się do 
swoich samochodów. Andy, ja nie widzę żadnego prostego 
rozwiązania i muszę przyznać, że trudnego rozwiązania 
również nie widzę.
W kierowaniu jadalnią Krenek częściej odnosił sukcesy. 
Sam był fanatykiem zdrowego odżywiania i miał szczególną 
słabość do ryb, drobiu, warzyw, sałatek i pełnego ziarna, 
a dzięki dobrej współpracy z personelem kuchni udawało 
mu się proponować różnorodne i zdrowe menu. Codziennie 
przy wejściu do jadalni pojawiała się kartka z inną za 
każdym razem listą zawierającą zupę, danie mięsne, rybę, 
trzy rodzaje gotowanych warzyw i ku radości wszystkich 
mieszkańców ogromny bar sałatkowy z plasterkami pomido- 
rów, piklami, sałatą, owocami, grzankami, sosem jabłko- 
wym, kostkami ananasa i wieloma innymi wspaniałościami. 
Niektórzy co bardziej wstrzemięźliwi pensjonariusze jedli 
tylko zupę, sałatkę i deser oraz wypijali szklankę jednego 
z wielu napojów serwowanych każdego wieczora.
Mając tak różnorodne menu - codziennie inne danie 
mięsne w cyklu powtarzającym się co jedenaście dni - 
mieszkańcy ośrodka nie powinni znajdować powodów do 
narzekań, niemniej jednak Krenek niezmiennie spotykał się 
z dwoma rodzajami protestów. Jedne dotyczyły godzin 
posiłków. W domach spokojnej starości w całym kraju 
uważano, że z wielu powodów najlepszą porą na wieczorny 
posiłek jest godzina piąta trzydzieści. Pensjonariusze nie 
lubili zbyt długo przesiadywać w jadalni. Wielu chciało 
skończyć posiłek przed wiadomościami o siódmej. Uczen- 
nice i uczniowie, którzy pracowali jako kelnerzy, również 
woleliby kończyć jak najwcześniej, by mieć jeszcze czas na 
naukę, pójście do kina czy spotkania z przyjaciółmi. Kucha- 
rze także chcieli wyjść z pracy stosunkowo wcześnie.
Wydawało się, że kiedy ludzie przyzwyczaili się już do 
wczesnej pory kolacji, wszystkim zaczęło to bardzo od-
93
powiadać. Wszystkim, z wyjątkiem kilku najgłośniejszych 
pensjonariuszy. Seniora Jimenez bardzo często narzekała: 
„W Kolumbii o piątej trzydzieści kończyliśmy lunch! To, 
co się tutaj dzieje, to barbarzyństwo". Ludzie, którzy wyje- 
żdżali do Europy, mówili, że w dobrych restauracjach 
wieczorny posiłek podaje się o dziewiątej lub nawet dziesią- 
tej, a w miejscach takich jak Horches w Madrycie - o jede- 
nastej . Większość mężczyzn nie zwracała uwagi na wczesną 
godzinę posiłku, jednak ich żony narzekały tak często, że 
Zorn był zmuszony zwrócić uwagę Krenekowi na ich za- 
strzeżenia.
-	Ken, nie można przesunąć jakoś godziny kolacji?
-	Andy, daję ci słowo, piąta trzydzieści to jedyny kom- 
promis, jaki udało nam się osiągnąć.
-	Ale niektóre z naszych pensjonariuszek...
-	Andy, widziałeś kiedyś kolejkę przed jadalnią? Chodź- 
my tam dzisiaj. Zobaczysz, jak to wygląda.
Zorn zaproponował więc, by spotkali się przy wejściu 
o piątej trzydzieści, na co Krenek odpowiedział:
-	Bądź tam za piętnaście piąta, czterdzieści pięć minut 
wcześniej.
Kiedy spotkali się o umówionej godzinie, zobaczyli już 
pierwsze osoby siedzące w fotelach przy wejściu do jadalni. 
O piątej niektórzy byli już w środku i zajmowali wybrane 
stoliki w pobliżu baru sałatkowego, a kwadrans po piątej ci, 
którzy nie mogli doczekać się już kolacji, nakładali sobie 
duże porcje ulubionych sałatek i zabierali się do jedzenia.
Po powrocie do gabinetu Andy'ego Krenek wyjaśnił 
swojemu szefowi, jaką funkcję społeczną ma wieczorny 
posiłek w Palmowej Alei i we wszystkich innych domach 
spokojnej starości.
-	To dla nich najważniejszy moment w ciągu całej doby. 
Seks należy już do przeszłości. Niezbyt często bywają w ki- 
nie. Mężczyźni nie chodzą już na mecze. Kolacja to punkt 
kulminacyjny dnia. Jestem pewny, że gdybyśmy podawali 
posiłek o czwartej trzydzieści, najbardziej niecierpliwi zja- 
wiliby się przy drzwiach jadalni za kwadrans czwarta, a naj- 
lepsze sałatki zniknęłyby jeszcze przed czwartą.
-	Nie wierzę.
-	Niedawno mówiłeś, iż nie wierzysz, że nasi pens- 
jonariusze wchodzą do jadalni pół godziny przed kolacją. 
Sam ich widziałeś.
94
-	Czy nic nie można zrobić, żeby ograniczyć liczbę tych 
protestów?
-	Andy, ty nie wychowałeś się na wsi, a jedną z rzeczy, 
których bardzo wcześnie i niezmiernie boleśnie uczy się 
wiejskie dziecko jest to, żeby nie drażnić szerszeni. Można 
przejść koło ich gniazda i nic się nie stanie, ale kiedy 
wetknie się tam patyk, zaczyna się piekło. Jeśli rozpoczniesz 
dyskusję na temat godziny kolacji, zestarzejesz się o dziesięć 
lat w ciągu jednego roku.
-	Jesteśmy bezsilni?
-	Tak. Zawarliśmy kompromis. Jakoś to wszystko dzia- 
ła, może niedoskonale, ale działa. Więc, proszę, zostaw to 
gniazdo w spokoju - błagał Krenek, a Zorn obiecał nie 
poruszać już więcej tego tematu.
Zupełnie przypadkiem odkrył kolejne źródło trosk Kre- 
neka. Któregoś dnia, kiedy przechodził obok gabinetu swoje- 
go zastępcy, usłyszał głośną rozmowę. Pewna kobieta pytała:
-	Dlaczego nie można jej naprawić? - a kiedy Krenek 
próbował ją uspokoić, odezwał się męski głos:
-	Gdybyście kupili lepszą, zaoszczędzilibyście dużo pie- 
niędzy.
Byli tak zdenerwowani, że Andy poczekał aż wyjdą, 
a dopiero potem wszedł do gabinetu Kreneka i zapytał:
-	O co im chodziło?
Ken odpowiedział nieśmiało:
-	Na początku popełniłem błąd, a wszystko, co robiłem 
później, by go naprawić, pogarszało tylko sytuację. Słysza- 
łeś ich.
-	Możesz mi to wyjaśnić?
-	Jestem szalony na punkcie zdrowego odżywiania, wiesz 
o tym. Większość moich propozycji została bardzo dobrze 
przyjęta przez naszych pensjonariuszy. Ludziom odpowiada 
lekko strawne jedzenie, dobrze przygotowane, z dużą ilością 
warzyw, o niskiej zawartości cholesterolu. No więc, podjąłem 
kiedyś decyzję, że zrezygnujemy z podawanych na deser 
lodów, a zamiast nich damy jogurt - najzdrowszy deser na 
świecie. Wzięliśmy więc próbkę z miejscowej mleczarni, 
a mieszkańcy zgodnie stwierdzili, że jeszcze nigdy nie jedli 
niczego tak pysznego. Zapotrzebowanie na jogurt stało się tak 
duże, że doszliśmy do wniosku, iż nie możemy pozwolić sobie 
na kupowanie gotowego produktu. Wtedy do głowy wpadł mi 
pomysł, by sprowadzić maszynę do produkcji jogurtu.
95
-	No i co się stało?
-	Na początku wszystko było świetnie. Nieoczekiwany 
sukces, nagle wszyscy na deser życzyli sobie jogurt.
-	Więc skąd ta cała awantura?
-	Błąd w obliczeniach. Maszyna, którą kupiliśmy, jest 
przeznaczona do produkcji dziesięciu, piętnastu porcji jogu- 
rtu. My musieliśmy przygotowywać ponad sto pięćdziesiąt, 
więc zaczęła się psuć. Naprawiliśmy ją, a ona znów się 
zepsuła. Kupiliśmy nową, też się psuje.
-	Co to znaczy „też się psuje"? Części się zużywają?
-	Nie, cały system odmawia posłuszeństwa. Czasami 
udaje się zrobić przepyszny, gęsty jogurt. Kiedy indziej 
wysypują się z niej kawałeczki słodkiego lodu. Później 
w ogóle przestaje mrozić i otrzymujemy słodkie mleko 
o temperaturze pokojowej, a bywa i tak, że wcale się nie 
włącza.
Tego wieczora Zorn przeszedł się po jadalni, zatrzymy- 
wał się przy wybranych stolikach i pytał o jakość posiłku. 
Większość pensjonariuszy odpowiadała:
-	Pierwszorzędny, ale nie było dziś jogurtu.
Ta uwaga powtarzała się tak często, że kiedy Andy 
wrócił do gabinetu Kreneka, zakomunikował:
-	Ken, biorę na siebie problem tej nieszczęsnej maszy- 
ny. Trzeba znaleźć jakieś rozwiązanie - po czym poprosił 
o numer telefonu firmy sprzedającej maszyny do produkcji 
jogurtu.
Przysłano pana Richardsona, sześćdziesięcioletniego we- 
terana jogurtowego biznesu.
-	Przez większą część życia zajmowałem się produkcją 
lodów, a jogurt to ich współczesna odmiana. Macie najlep- 
szą maszynę na rynku. Kilka drobnych poprawek i za 
każdym razem będziecie otrzymywać doskonały jogurt.
Był zbyt dużym optymistą. Naprawił maszynę na dwa 
dni, trzeciego wyciekł z niej pokruszony lód o słodkawym 
smaku, a piątego zupełnie odmówiła posłuszeństwa.
Kiedy pan Richardson wrócił i wymienił kilka części, 
maszyna wyprodukowała doskonały jogurt... ale tylko dla 
połowy pensjonariuszy, dla tych, którzy weszli do jadalni 
przed umówioną godziną kolacji. Pozostali nie dostali nawet 
pokruszonego lodu, a narzekania się nasiliły.
Zorn nie potrafił pogodzić się z klęską. Wypróbował 
jeszcze jedną maszynę z równie opłakanym skutkiem, potem
96
w mleczarni kupił lody bez cholesterolu, których mieszkań- 
cy zupełnie nie chcieli jeść. Następna propozycja spotkała 
się z nieco lepszym przyjęciem.
-	Znalazłem mleczarnię, która za rozsądną cenę będzie 
dostarczała nam lody dla tych, którzy nie muszą stronić od 
masła, i wspaniały, ale nie mrożony jogurt.
Taki trzypoziomowy system funkcjonował przez jakiś 
czas: najpunktualniejsi dostawali mrożony jogurt produko- 
wany w ośrodku, ci, którzy przychodzili później i nie byli na 
diecie, jedli lody, a pozostali - jogurt z mleczarni.
Zorn nie był jednak do końca zadowolony. Pewnego 
dnia, dostawca z mleczarni powiedział:
-	Robimy też doskonały sorbet. Jest tańszy od lodów. 
Używamy tylko naturalnych soków owocowych i dodajemy 
do niego bardzo mało cukru.
Zorn zobaczył w tym pewne rozwiązanie i wprowadził 
sorbet do jadłospisu. Oczywiście maszyna produkująca 
mrożony jogurt nadal się psuła, ale lody i sorbet były 
serwowane codziennie, a kiedy znów przeszedł się po jada- 
lni i rozmawiał z pensjonariuszami, ponad połowa powie- 
działa: „Bardzo smaczny posiłek. Sorbet również był dobry, 
choć wolelibyśmy jogurt, ale kelnerka powiedziała, że ma- 
szyna znów szwankuje".
Kiedy osiągnięto już zawieszenie broni, a pensjonariusze 
przestali oskarżać Kreneka o nieudolność, Zorn powiedział 
do niego:
-	Zawrzyjmy umowę, Ken. Ty zajmiesz się parkin- 
gami, a ja przejmę twoje stanowisko na froncie jogur- 
towym.
Dbając o to, by wszystkie z jego osiemdziesięciu siedmiu 
ośrodków nieustannie się rozwijały, John Taggart utworzył 
zespół czterech ekspertów, którzy podróżowali po kraju 
i których zadaniem było zbieranie wszystkich nowinek do- 
tyczących prowadzenia domów spokojnej starości. Oficjal- 
nie mieli zajmować się wyszukiwaniem ludzi, których za- 
trudnienie w imperium Taggarta mogłoby zwiększyć efek- 
tywność ośrodków, dzięki wprowadzeniu do nich nowej 
krwi i nowych pomysłów.
7 - Aleja Palmowa
97
Człowiek odpowiedzialny za kontrolowanie większej 
części wschodniego wybrzeża, niejaki pan Wilmerding po- 
dróżując po Georgii, natknął się na coś, o czym natychmiast 
poinformował Chicago.
Podczas moich ostatnich wyjazdów do Georgii 
oraz Karoliny Północnej i Południowej słyszałem 
o pewnym terapeucie i jego żonie pielęgniarce, któ- 
rzy dokonują cudów na polu rehabilitacji. Męż- 
czyzna ten jest w stanie pomóc pacjentom ze spara- 
liżowanymi lub uszkodzonymi kończynami odzys- 
kać pełną lub częściową kontrolę nad odpowiednimi 
grupami mięśni. Ma również wyjątkową zdolność 
wpływania na psychikę pacjentów. Mieszka wraz 
z żoną w małym miasteczku w Georgii. On jest 
wysoki i chudy, a ona niska i gruba. Kiedy stoją 
obok siebie, wyglądają jak liczba 10.
Nazywa się Bedford Yancey, a jego żona — 
Ella. Przypomina mi człowieka, o którym opowia- 
dał mi ojciec i który zrobił bardzo dużo dla basebal- 
la w latach dwudziestych i trzydziestych. Tamten 
magik od zdrętwiałych ramion i stłuczonych kolan 
nazywał się Bonesetter Reese, a wszystkie pierw- 
szoligowe drużyny wysyłały swoich kontuzjowa- 
nych zawodników do jego gabinetu w małym mias- 
teczku w Ohio. Ten człowiek dokonywał cudów, 
przedłużył karierę wielu sportowców, a najlepsze 
efekty uzyskiwał, kiedy uszkodzenie dotyczyło za- 
równo kości, jak i przyczepionego do niej mięśnia.
Bedforda Yanceya można uznać za potomka 
Bonesettera Reese'a, a lokalne kluby sportowe już 
korzystają z jego usług. Równie dobrze radzi sobie 
ze zwykłymi przypadkami szpitalnymi, a jego bez- 
pośredniość w stosunku do pacjentów zupełnie nie 
razi praktycznie myślących mieszkańców Georgii.
Sugerowałem już, że w naszym ośrodku w Tam- 
pie na Florydzie przydałby się gabinet rehabilitacji 
wyposażony w najnowocześniejszy sprzęt do terapii
98
narządów ruchu. Nie są to urządzenia tanie (załą- 
czam cennik trzech firm), ale mimo to uważam, że 
należy wysłać Kena Kreneka lub naszego nowego 
człowieka, Andy'ego Zorna do Vidalii w stanie 
Georgia - miasteczko leży pomiędzy Macon i Augus- 
tą —w celu złożenia Yancey owi i jego żonie propozy- 
cji utworzenia w Palmowej Alei najlepszego gabinetu 
rehabilitacji na całym zachodnim wybrzeżu Florydy.
Kiedy Taggart znalazł raport na swoim biurku, natych- 
miast zatelefonował do Wilmerdinga i odbył z nim dwudzies- 
tominutową rozmowę, po której własnoręcznie napisał pod 
sporządzonym przez niego dokumentem: „Proszę, by Zorn 
udał się do Georgii, i jeśli państwo Yancey okażą się tak 
dobrzy, jak stwierdza powyższy raport, natychmiast zapropo- 
nował im współpracę. Jeśli się zgodzą, pani Foxworth i Kre- 
nek mają moją zgodę na utworzenie nowoczesnego gabinetu 
rehabilitacji w Palmowej Alei. Nie oszczędzać na wyposaże- 
niu, ale pieniądze wydawać rozsądnie. John Taggart".
Natychmiast po otrzymaniu polecenia Andy poszedł do 
samochodu i ruszył na północ w kierunku granicy z Geo- 
rgią, skąd prowadziła prosta droga do Vidalii. Kiedy tam 
dotarł i zadał kilka pytań napotkanym mieszkańcom, dowie- 
dział się, że sławny specjalista „od kości i mięśni", Bedford 
Yancey, nie mieszka w samej Vidalii, ale w małej wiosce na 
północ od drogi 297.
Odnalazł farmę Yanceyów z rozpadającym się domem 
stojącym naprzeciwko szopy, którą wielokrotnie naprawiano, 
ale której nigdy dokładnie nie odnowiono. Ella Yancey była 
w kuchni. Niska, korpulentna kobieta zaprowadziła Zorna do 
szopy, w której mąż pracował właśnie z pacjentem. Bedford, 
wysoki na sześć stóp i dwa cale, był chudy jak wierzbowa witka, 
a na głowie miał czuprynę rozwichrzonych rudych włosów.
Nie chcąc przeszkadzać mu w pracy, Zorn poczekał, aż 
Yancey skinie na niego. Przedstawił się, a potem zapytał:
-	Czy pamięta pan niejakiego Wilmerdinga z Chicago? 
Rozmawiał już z panem kilka razy.
-	Jak mógłbym go zapomnieć? - odpowiedział Yancey, 
nie odrywając swoich wielkich dłoni od ramienia jakiegoś 
baseballisty. - Usta mu się nie zamykały.
-	Przysłał mnie, bym się z panem zobaczył.
99
-	W tej sprawie, o której mówił ostatnim razem?
-	Tak. Moglibyśmy porozmawiać? Przywiozłem ze sobą 
zdjęcia. To najbardziej atrakcyjna propozycja, jaką kiedyko- 
lwiek panu złożono.
Wciąż uciskając mięśnie sportowca silnymi kciukami, 
Yancey ruchem głowy wskazał dom i powiedział:
-	Niech pan pomówi najpierw z Ellą. W niektórych 
sprawach jest bystrzejsza ode mnie.
Zorn wrócił więc do kuchni, gdzie zwrócił się do żony 
Bedforda:
-	Pani Yancey, nazywam się Andy Zorn. Przyjechałem 
z Florydy i chcę zaproponować pani i pani mężowi pracę 
w naszym gabinecie rehabilitacji.
-	Co mielibyśmy robić?
-	To samo co robicie tutaj, tylko na bardziej stałych 
zasadach. Słyszałem, że jest pani jedną z najlepszych pielęg- 
niarek w Georgii. Będziecie mieli pierwszorzędnie wyposa- 
żony gabinet i bardzo sympatycznych pacjentów.
-	Co to za miejsce? - spytała ostrożnie, a Zorn pokazał 
jej zdjęcie przedstawiające cały kompleks Palmowej Alei.
-	Będziecie pracować w tym wspaniałym miejscu. 
Przyglądając się fotografii, zapytała podejrzliwie:
-	To wszystko należy do pana?
-	Do mojej firmy.
-	Pewnie bankrutujecie, jeśli chcecie nas tam zatrudnić. 
Zaśmiał się.
-	Pani Yancey...
-	Proszę mówić mi po imieniu.
-	Do mojej firmy należy osiemdziesiąt siedem podob- 
nych ośrodków, a ten to jeden z najlepszych.
- Z tego co słyszałam w telewizji, właśnie takie 
wielkie firmy bankrutują najszybciej. Mamy wystarczająco 
dużo problemów tutaj, w Vidalii, i nie chcemy nigdzie 
jechać w poszukiwaniu nowych - powiedziała, lecz mimo to 
z ogromnym zainteresowaniem oglądała pozostałe zdjęcia, 
a szczególną uwagę zwróciła na broszurę, w której znajdo- 
wała się lista wszystkich ośrodków należących do Taggarta.
-	Dlaczego chcecie zatrudnić mnie i Bedforda właśnie 
w tym ośrodku na Florydzie?
-	Bo tam pracuję. Jestem dyrektorem tego ośrodka i po- 
trzebuję właśnie takich ludzi jak wy do stworzenia u nas 
gabinetu rehabilitacji.
100
-	Jeśli szukacie małżeństwa, muszę przyznać, że ja i Bed- 
ford jesteśmy jednymi z najlepszych w tej dziedzinie, przy- 
najmniej w tej części Georgii - oświadczyła, po czym wróci- 
ła do pierwszej fotografii i przyglądała się jej pod różnymi 
kątami.
-	Obiecuje pan, że to jest już wybudowane, że to nie 
żaden projekt?
-	Obiecuję. Proszę spojrzeć na ustawione przed budyn- 
kiem samochody.
-	Samochody też można narysować.
Bedford i jego pacjent wrócili z szopy. Wszyscy czworo 
zasiedli do stołu i posilali się grubymi plastrami tłustego 
boczku i naleśnikami z melasą, popijając mocną, wiejską 
kawą. Andy nie mógł wyjść z podziwu, jak szybko śniadanie 
znikało ze stołu, a baseballista, widząc jego reakcję, powie- 
dział:
-	Kiedy człowiek trenuje przez większą część poranka 
albo masuje tak jak Bedford, powinien dużo jeść. Melasa ma 
to do siebie, że gdy się ją je, niemal czuje się, jak witaminy 
zaczynają krążyć we krwi.
Po śniadaniu Ella zebrała naczynia i rozłożyła na stole 
fotografie.
-	Drażniłam się z doktorem Zornem, mówiąc, że to 
pewno tylko projekty, ale on zapewniał, że te budynki stoją 
naprawdę.
Przeprowadzili teraz rzeczową rozmowę o wszystkich za 
i przeciw związanych z opuszczeniem szopy Bedforda dają- 
cej poczucie wolności i kiepsko płatnej posady pielęgniarki 
w miejscowym szpitalu. W pewnym momencie baseballista 
powiedział:
-	W naturze człowieka leży chęć spróbowania swoich sił 
w pierwszej lidze, a wy dwoje jesteście najlepsi w tym, co 
robicie. Myślę, że powinniście spróbować.
W końcu odezwał się Bedford:
-	Wygląda na to, że oni nie żartują, Ella. Chyba 
powinniśmy wsiąść do naszego starego pikapa, pojechać 
tam i zobaczyć to wszystko na własne oczy. - Potem 
poprosił żonę, by zadzwoniła do ludzi, z którymi umówił 
się na kolejne trzy dni, i postarała się przełożyć również 
własne dyżury. - Jedziemy zbadać tę całą Palmową Aleję. 
Jeśli tam jest tak dobrze, jak on mówi, przed nami lepsze 
życie.
101
Yanceyowie chcieli wybrać się własnym pikapem, Andy 
jednak zaproponował, by pojechali z nim, a potem wrócili 
samolotem.
-	Moja firma pokryje koszty przelotu i zwróci za bilet 
z lotniska do domu - dodał i plan został przyjęty.
Obliczyli, że od Tampy dzieli ich około trzystu mil, 
a ponieważ jechali razem i każdy z nich był doskonałym 
kierowcą, mogli pokonać całą drogę niemal bez zatrzymy- 
wania. Podczas podróży Andy miał okazję rozmawiać z pań- 
stwem Yancey, a im dłużej ich słuchał, tym większą miał 
pewność, że takich ludzi nie spotyka się często. Brakowało 
im może ogłady, ale byli pełni ludowej mądrości, zapału do 
pracy i pomagania innym.
Zanim jeszcze dotarli do Tampy, Zorn zadecydował, że 
jeśli tym dwojgu spodoba się Palmowa Aleja i jeśli on 
stwierdzi, że nadają się do pracy ze starszymi ludźmi, 
zaproponuje im posadę. Powie pani Foxworth i Krenekowi, 
by przemienić największe z pomieszczeń budynku opieki 
medycznej na salę gimnastyczną, i rozpocznie kampanię 
reklamową, która ogłosi całej zachodniej Florydzie, że już 
wkrótce w ich ośrodku będzie można skorzystać z naj- 
skuteczniejszego na świecie programu rehabilitacyjnego.
Do Tampy dojechali wczesnym popołudniem. Andy 
zjechał z głównej drogi i ruszył wolno wzdłuż alei poroś- 
niętej palmami i pieprzówkami brazylijskimi, aż do miejsca, 
z którego było widać starą bramę, mur i fragment budynku.
-	Z takiego domu można być dumnym, pani Yancey. 
Skrzydło, w którym może pan pracować, Bedford, znajduje 
się tam, na lewo.
Pozwolił im nasycić się imponującym widokiem, po 
czym wjechał na teren ośrodka, zaparkował samochód 
w miejscu wyznaczonym specjalnie dla niego i zabrał państ- 
wa Yancey prosto do dużej sali, w której tryskająca entuz- 
jazmem, lecz nie najlepiej wyszkolona pielęgniarka popisy- 
wała się swoimi umiejętnościami w zakresie rehabilitacji.
Pracowała z osiemdziesięciojednoletnią kobietą ze 
Wspomagania Życia, która przeszła operację wymiany sta- 
wu biodrowego, lecz bardzo wolno odzyskiwała sprawność 
lewej nogi. Przez kilka minut Yancey przyglądał się prze- 
starzałym ćwiczeniom, do których pielęgniarka zachęcała 
pacjentkę. Były one jednak tak niewłaściwe, że po chwili 
zapytał nieśmiało:
102
-	Czy mógłbym pokazać pewną sztuczkę, którą z dość 
dobrymi skutkami stosujemy w Georgii?
Podszedł do staruszki i w tej samej chwili zmienił się 
w zupełnie innego człowieka. Pochylił się, by dorównać jej 
wzrostem. Jego wielkie dłonie, które masowały i uciskały 
mięśnie baseballisty, nagle stały się miękkie i delikatne, 
a słowa, które wypowiadał, potrafiły ukoić najbardziej nie- 
spokojnego pacjenta.
-	Proszę pani - powiedział szeptem - widziałem już 
panią wcześniej, chyba ze sto razy, ale zazwyczaj nie była 
pani w tak dobrej formie jak dzisiaj. Za każdym razem 
odzyskiwała pani sprawność, więc teraz też tak się stanie. 
Proszę zdać się na mnie.
Najdelikatniej jak tylko mógł zaczął rozmasowywać 
i wyginać nogę kobiety, a kiedy staruszka poczuła się już 
w pełni zrelaksowana, złapał ją za nadgarstki, podniósł 
i zmusił do dziwnego, nieudolnego tańca. Pozwolił jej 
oprzeć się o siebie, uśmiechał się do niej, a ona szła wolno 
do przodu na nodze, którą, jak się obawiała, nigdy nie 
będzie mogła poruszać. Na jej bladych policzkach pojawiły 
się już rumieńce, a po chwili Bedford chwycił ją w swe silne 
ramiona i posadził na krześle.
Zorn milczał. Widział już, jak Bedford Yancey oklepuje 
mięśnie zawodowego baseballisty, a teraz ujrzał go w roli 
dającego nadzieję przyjaciela starszej kobiety, która boi się, 
że do końca życia pozostanie kaleką. Zobaczył w nim uzdro- 
wiciela, jakim sam chciałby być. Kilka minut później, kiedy 
oglądali pomieszczenie, w którym miał powstać przyszły 
gabinet rehabilitacyjny, Andy Zorn oficjalnie przyjął Bed- 
forda Yanceya i jego żonę do pracy, po czym wydał pierw- 
sze polecenie:
-	To ma być najlepszy gabinet na Florydzie.
Andy nie zdawał sobie jeszcze sprawy z tego, że konsek- 
wencje tej decyzji przerosną jego oczekiwania. Państwo 
Yancey, mimo iż mieszkali w Palmowej Alei, wciąż utrzy- 
mywali kontakt z wieloma zawodowymi baseballistami, któ- 
rych Bedford leczył wcześniej w swojej szopie. Kiedy spor- 
towcy pojawiali się na Florydzie, natychmiast dowiadywali 
się o tym wszyscy mieszkańcy Palmowej Alei i innych 
domów spokojnej starości w okolicy, po czym emerytowani 
kibice urządzali pielgrzymki, by na własne oczy zobaczyć 
największych graczy.
103
Zdarzało się nawet, że jacyś fanatycy sportu próbowali 
wynająć sobie pokój na oddziale Wspomagania Życia, by być 
na miejscu, kiedy w ośrodku pojawia się jakaś znana postać. 
Zorn nie pochwalał takiego postępowania, ale cieszyły go 
inne reakcje. Ludzie, którym podobała się praca Yanceya, 
często mówili swoim znajomym: „Ta Palmowa Aleja w Ta- 
mpie to pierwszorzędny ośrodek z doskonale prowadzonym 
centrum rehabilitacji. Jeśli kiedyś choroba zmusi mnie do 
opuszczenia domu, postarajcie się, żebym trafił właśnie 
tam". Tak entuzjastyczne wypowiedzi nie wypełniły wszyst- 
kich łóżek na oddziale Wspomagania Życia, niemniej jednak 
fani sportu przyczynili się do zmniejszenia deficytu, który 
uzyskał poziom, jaki ostatecznie można by było zaakcepto- 
wać. Wydawało się, że opłacalność zostanie osiągnięta lada 
miesiąc, ale tak się nie stało. Pani Foxworth jednak odnalazła 
w tym wszystkim jeden bardzo budujący znak.
- Kiedy ludzie przychodzą zapłacić za pobyt na Wspo- 
maganiu, pytam ich o opinię o państwu Yancey. Od trzech 
osób usłyszałam, że są bardzo zadowolone ze współpracy 
z Bedfordem, a dziewięć powiedziało: „Ręce tej pielęgniarki 
z gabinetu rehabilitacji mają chyba moc uzdrawiania".
Ta pochlebna opinia rozeszła się wśród ludzi, do ośrod- 
ka zatem zaczęło ściągać coraz więcej osób wymagających 
stałego programu rehabilitacyjnego, a Palmowa Aleja stawa- 
ła się coraz ważniejszym i coraz bardziej znanym prywat- 
nym centrum leczniczym na Florydzie.
Kiedy Zorn znalazł już częściowe rozwiązanie problemu 
wolnych łóżek na oddziale Wspomagania Życia, jego myśli 
zaczęły swobodnie wędrować w zupełnie nowych kierun- 
kach. Pewnego dnia zdał sobie sprawę z tego, że mimowol- 
nie i jakby podświadomie zaczął wracać do obowiązków 
lekarza. Wielokrotnie przypominał pensjonariuszom, że nie 
wolno mu wykonywać tego zawodu na terytorium Florydy, 
niemniej jednak nie potrafił zabronić im pytania go o radę, 
gdy mieli problemy ze zdrowiem. Jeśli choroba okazywała 
się poważna, odsyłał pacjenta do doktora Farąuhara, które- 
mu prawo pozwalało na oficjalne postawienie diagnozy 
i wypisanie recepty.
104
Tak więc gdy Laura Oliphant, była dyrektorka elitarnej 
szkoły dla dziewcząt, przyszła do Zorna ze swoim prob- 
lemem, musiał jej wysłuchać i zachować spokój, nawet 
kiedy mówiła:
-	Zupełnie nie mam do kogo się z tym zwrócić.
-	A o co dokładnie chodzi?
-	Przeszłam badania. Wszystkie wyniki są zgodne. Mam 
nowotwór w lewej piersi. Każdy lekarz mówi coś innego, 
a ja się już w tym wszystkim zupełnie pogubiłam - powie- 
działa drżącym ze zdenerwowania głosem.
Zorn posmutniał nagle, widząc, że kobieta, która na 
początku wydawała się tak silna i pewna siebie, teraz jest 
zrozpaczona i bezbronna jak małe dziecko. Nie chciał za- 
głębiać się w szczegóły dotyczące jej stanu zdrowia, przypo- 
mniał więc:
-	Pani Oliphant, powinna pani poprosić o opinię spec- 
jalistę. Wie pani, że mnie nie wolno występować w roli 
lekarza. Nie mogę...
-	Potrzebuję rady zaufanego przyjaciela, a nie lekarza. 
Pan to wszystko rozumie, ja nie. - Opuściła głowę i zaczęła 
cicho płakać. Zorn nie starał się jej powstrzymywać, wie- 
dział, że łzy przyniosą jej ulgę. Po kilku minutach pani 
Oliphant poweselała nieco, odchrząknęła, wyprostowała się 
na krześle i powiedziała rzeczowo: - Trzynaście lat temu 
usunięto mi prawą pierś. Potem nastąpiła seria naświetlań, 
by wyeliminować wszystkie pojedyncze komórki rakowe. 
Cała kuracja trwała sześć miesięcy.
-	I w pełni odzyskała pani zdrowie? - Kobieta skinęła 
głową. Zorn poprosił teraz siostrę Varney, by przyłączyła się 
do nich. Chciał mieć świadka, który mógłby potwierdzić, że 
ich rozmowa nie miała nic wspólnego z uprawianiem zawo- 
du lekarskiego. - Pani Oliphant powiedziała mi, że trzynaś- 
cie lat temu przeszła masektomię prawej piersi. Teraz 
okazuje się, że w lewej również pojawił się guz. Pani prosi 
nas o radę w sprawie dalszego postępowania z chorobą.
-	Czy uważa pani, że badania zostały przeprowadzone 
dokładnie? - zapytała Nora, na co pani Oliphant odpowie- 
działa:
-	Tak, bardzo dokładnie. Wiem, że coś tam jest.
-	Co radzili pani lekarze?
-	Na tym właśnie polega problem. Każdy mówi coś 
innego. Rozmawiałam już z sześcioma i za każdym razem
105
uzyskuję niejasną, wymijającą odpowiedź. Każdy następny 
ma swoją własną teorię, która zupełnie nie zgadza się z tym, 
co usłyszałam od poprzednich.
-	Radziła się już pani sześciu lekarzy? - zapytała z nie- 
dowierzaniem Nora.
-	Zgadza się, sześciu. Doktor Farquhar powiedział mi: 
„Jeśli trzynaście lat temu miała pani raka, a teraz w drugiej 
piersi znów pojawił się guz, nie wolno tego bagatelizować. 
Proszę natychmiast udać się do doktora Swaina. On powie 
pani, jak postąpić".
-	Poszła pani do niego?
-	Tak. Usłyszałam od niego takie słowa: „Istnieją dwa 
wyjścia. Usunięcie całej piersi, tak jak poprzednio, albo 
skorzystanie z pewnej nowej teorii. Właściwie to dużo 
więcej niż teoria, to naprawdę działa. Wyłyżeczkowanie. 
Dostajemy się do środka poprzez maleńką sondę, wycinamy 
guz, po czym przechodzimy do leczenia farmakologicznego. 
Najpierw jednak musimy wiedzieć, na czym stoimy". Wy- 
słał mnie więc na mammografię. Guz był wyraźny, ale 
chcieli, żebym zgodziła się jeszcze na biopsję. Jej wynik 
potwierdził przypuszczenia. Mam raka, choć tym razem guz 
jest nieco mniejszy. Lekarze pocieszają mnie również, że 
został wykryty w porę. Wyłyżeczkowanie byłby więc roz- 
wiązaniem bardzo praktycznym, jednak masektomia mogła- 
by okazać się bezpieczniejsza - dałaby większą pewność, że 
wyeliminowano wszystkie komórki rakowe. Przed podję- 
ciem ostatecznej decyzji poprosiłam o radę jeszcze jednego 
lekarza, specjalisty w tej dziedzinie. Powiedział mi: „Pół na 
pół", po czym jeszcze raz dokładnie wyjaśnił mi wszystko 
to, o czym już doskonale wiedziałam. Kiedy jednak po- 
prosiłam, by poradził mi jak postąpić, odmówił. Powiedział 
tylko, że muszę wybrać jedną z dwu możliwości.
-	Jak teraz przedstawia się sytuacja? - zapytał łagodnie 
Zorn, a pani Oliphant odpowiedziała:
-	Wszyscy zgodnie twierdzą, że istnieje kilka możliwo- 
ści, z których muszę wybrać jedną. Usunięcie całej piersi, 
jak poprzednio, albo wyłyżeczkowanie. Potem seria naświe- 
tlań lub chemioterapia. Po chemii mogą wypaść mi włosy, 
ale to jedna z opcji. Następnie leczenie jakimś nowym 
cudownym środkiem, tamoxifenem, który, jak twierdzą, jest 
niezastąpiony w neutralizowaniu pojedynczych komórek ra- 
kowych po operacji. Brzmi to bardzo obiecująco, ale mówią,
106
że mogą wystąpić pewne efekty uboczne. Zupełnie się 
w tym wszystkim pogubiłam.
Kiedy Zorn i Nora zgodnie stwierdzili, że pani Oliphant 
bardzo dobrze odrobiła zadanie domowe, ta skrzywiła się 
i powiedziała:
-	Za dobrze. Ponieważ nikt nie potrafił powiedzieć mi, 
jakie wyjście byłoby najlepsze, zwróciłam się do dwóch 
lekarzy, którzy uratowali mi życie trzynaście lat temu. 
Zadzwoniłam do każdego z nich i zgadnijcie, co mi powie- 
dzieli? Chirurg, który przeprowadził masektomię mojej pra- 
wej piersi, powiedział: „Po zapoznaniu się z ostatnimi 
odkryciami, doszedłem do wniosku, że wycinaliśmy zbyt 
dużo. Teraz robimy zwykle łyżeczko wanie, a po nim dużą 
serię naświetlań, żeby zlikwidować resztki guza". Z kolei 
radiolog powiedział tak: „Lauro, nie stosujemy już tak 
silnych naświetlań. Co ci radzę? Pełną masektomię połączo- 
ną z chemioterapią".
Rozłożyła bezradnie ręce i zapytała:
-	No i kogo mam posłuchać? 
Zorn miał już gotową odpowiedź:
-	Aby pomóc tysiącom kobiet takich jak pani, zagubio- 
nych w gąszczu medycznych technik, powstała jeszcze jedna 
specjalizacja. Onkologia.
-	A czym się zajmuje?
-	Onkolog to jak sędzia. Zapoznaje się z wynikami 
badań, słucha opinii innych lekarzy, rozważa wszystkie 
możliwości i wydaje swój sąd.
-	Gdzie można takiego znaleźć?
-	Zapytam doktora Farąuhara, ale przypuszczam, że 
w okolicy powinno być co najmniej kilku. - Andy, jako 
dyrektor Palmowej Alei, a nie jako lekarz, zwrócił się do 
doradcy medycznego swojego ośrodka i doktor Farąuhar 
podał mu nazwiska trzech godnych zaufania onkologów. 
A kiedy Zorn zapytał: - Do którego z nich udałby się pan, 
gdyby chodziło o pańską żonę?- usłyszał pewną i jasną 
odpowiedź:
-	Do doktora Sama Baileya. Przyjmuje w Tampie. Nie 
ma lepszego.
Laura Oliphant umówiła się więc z lekarzem, którego jej 
polecono, nalegała jednak, by Zorn z nią poszedł. Doktor 
Bailey nie był zachwycony, kiedy dowiedział się, że ma 
przyjąć pacjenta w obecności innego lekarza. Zorn wyjaśnił
107
jednak, że występuje tylko w roli dyrektora Palmowej Alei 
i opiekuna pani Oliphant.
-	Nie ma pani męża? - zapytał Bailey.
-	Nie - odpowiedziała Laura.
-	Ani zaufanego prawnika, ani wnuków? Rzeczywiście jest 
pani samotna. Niech więc pan z nami zostanie, panie Zorn.
Teraz, za czterysta pięćdziesiąt dolarów, doktor Bailey 
powiedział pani Oliphant to, co ona już doskonale wiedzia- 
ła, ale zrobił to w sposób tak przystępny i gruntowny, że 
pacjentka bez najmniejszego problemu rozumiała każdy 
krok w skomplikowanej procedurze walki z rakiem piersi. 
Nawet Zorn był zdziwiony, dowiadując się, jak trudną 
decyzję musi podjąć kobieta dotknięta tą chorobą.
Doktor Bailey siedział na krześle w pokoju, który bar- 
dziej przypominał salonik mieszczańskiej rodziny niż gabi- 
net lekarski. Pani Oliphant zasiadła naprzeciwko niego 
w wygodnym fotelu, a Zorn przyniósł sobie krzesło z po- 
czekalni. W pomieszczeniu panował lekki półmrok, a ściany 
ozdobione były trzema reprodukcjami przedstawiającymi 
nadmorski krajobraz. Konsultacja składała się z wykładu na 
temat raka piersi u amerykańskich kobiet.
-	To wstyd - zaczął Bailey - że badania w tej dziedzinie 
powierzono przede wszystkim mężczyznom, którzy potrak- 
towali je z dość dużą nonszalancją. Sposób leczenia zależy 
właściwie od tego, gdzie dana kobieta mieszka i kiedy 
zwróci się do lekarza. W bardzo konserwatywnej Dolinie 
Rzeki Mississippi i na zachód od niej panuje przekonanie, 
że pomaga tylko radykalna masektomia i chirurgiczne usu- 
nięcie wszystkich komórek rakowych. Taki zabieg przeszła 
pani kilka lat temu. Na północnym wschodzie preferuje się 
wyłyżeczkowanie. Na południu, z wyjątkiem Florydy, sto- 
suje się zasadę, że trzeba wyciąć możliwie najwięcej, by 
kobieta wiedziała, iż dostała to, za co zapłaciła. Stosuje się 
również naświetlania, bardzo silne na zachodzie, tutaj nieco 
słabsze. Inni z kolei po operacji wolą chemioterapię, szcze- 
gólnie w przypadku nawrotów choroby. Co do tamoxifenu, 
ocena zależy od lekarza, do którego się pójdzie.
Przeprosił za brak jednoznacznej odpowiedzi i dodał, że 
na większość opinii w medycynie ogromny wpływ ma miejs- 
ce, w którym wychował się i studiował dany lekarz.
-	Ale różnorodność zalecanych metod leczenia raka pie- 
rsi przebija każdą inną chorobę. - Zakaszlał, napił się wody,
108
po czym zapytał sam siebie: - Więc która z tej niezliczonej 
liczby ciągle zmieniających się możliwości jest najlepsza? 
Proszę pozwolić mi wyjaśnić pewien stały fakt. Jeśli u danej 
kobiety stwierdza się raka piersi, a chora nie chce się leczyć 
i odrzuca rady wszystkich lekarzy bez względu na to, gdzie 
praktykują, sama skazuje się na śmierć. Umiera. Przez 
własny upór umiera. A ja pomagam takie pacjentki grzebać, 
rok po roku. To samo dotyczy pani. Jeśli nie podejmie pani 
żadnego działania, umrze pani sześć, osiem, dziesięć lat 
przedwcześnie. Może pani nic nie zrobić, ale musi być pani 
świadoma niebezpieczeństwa, na jakie się pani wystawia.
Odczekał, aż smutna prawda dotrze do pacjentki, po 
czym odezwał się nieco weselszym głosem:
-	No to wybierzmy drogę ucieczki. - Przedstawił teraz 
stan współczesnej wiedzy, dokładnie omawiając plusy i mi- 
nusy wszystkich dostępnych metod, przy czym robił to tak, 
że zrozumiałby go każdy uważny słuchacz. - Setki razy 
udowodniono już, że usunięcie komórek rakowych, czy to 
przez zabieg chirurgiczny, czy przez naświetlania, czy 
w końcu przez chemioterapię, przynosi efekty. Najgorsze, 
co może się stać, to pojawienie się przerzutów. Jeśli komórki 
rakowe oderwą się od guza, mogą zaatakować inne organy, 
a jeśli pozwoli im się na rozmnożenie się w tym nowym 
miejscu, nie ma już nadziei. Wtedy zwykle słyszy się słowa: 
„Otworzyli go, rozejrzeli się i zaszyli go z powrotem. Dali 
mu trzy miesiące".
Uśmiechnął się do pani Oliphant i powiedział:
-	Użyłem rodzaju męskiego, ponieważ takie wypowiedzi 
najczęściej dotyczą mężczyzn. Pozwalają, by rak prostaty 
zaatakował wątrobę, śledzionę i dolną część żołądka, a kiedy 
proszą nas o pomoc, jest już za późno.
Powiedział, że przerzuty z piersi nie są tak groźne, 
ponieważ komórki rakowe nie są w stanie znaleźć organu, 
w którym mogłyby się szybko rozmnożyć, tak jak w wąt- 
robie czy w żołądku.
-	To proces znacznie wolniejszy, ale również śmiertel- 
ny. Co więc możemy zrobić, by wyszukać i zniszczyć te 
śmiercionośne komórki? Dawniej, kiedy przechodziła pani 
pierwszą operację, wycinaliśmy nie tylko samego guza, ale 
również wszystkie te miejsca, w których mogły się ukryć 
pojedyncze komórki rakowe. Zabieg bezlitosny dla pacjen- 
tek, ale dla raka również.
109
Opowiedział teraz o nowszych sposobach leczenia. 
Stwierdził, że wyłyżeczkowanie połączone z naświetlaniami 
lub chemioterapią daje dość dobre rezultaty, ale ma również 
swoje wady. Z niezbyt dużym entuzjazmem wypowiedział 
się o tamoxifenie:
-	Dotychczasowe badania nie zajmowały się skutkami 
ubocznymi. Lek niewątpliwie spowalnia migrację komórek, 
a nawet rozrost samego guza. Ale jakim kosztem, tego nie 
wiemy.
Kiedy skończył swój wykład, pani Oliphant powiedziała:
-	Mówi pan tak jasno, że nawet ja wszystko zrozumia- 
łam. Zgodzi się pan ze mną, doktorze Zorn, że to, co 
usłyszeliśmy, było bardzo przystępne?
Zorn skinął głową, a pani Oliphant zwróciła się do obu 
lekarzy:
-	Więc jak mam postąpić? Chcę żyć tak długo, jak to 
tylko możliwe, bo mam jeszcze bardzo dużo do zrobienia.
Doktor Bailey dał jej najbardziej rozczarowującą od- 
powiedź:
-	Moja wiedza nie pozwala mi jednoznacznie stwier- 
dzić, co dokładnie powinna pani zrobić.
-	No to kto mi to powie? - krzyknęła prawie.
-	Nikt. Tutaj nikt nie zna właściwej odpowiedzi.
-	Więc do kogo mam się zwrócić?
-	Do samej siebie. Sama musi pani podjąć decyzję, 
wysłuchawszy uprzednio rad przyjaciół i lekarzy.
-	Właśnie dlatego przyszłam do pana, doktorze Bailey.
-	A ja dałem pani kilka wskazówek, by pomóc pani 
w podjęciu decyzji. Jeśli nie zrobi pani nic, już na samym 
początku skazuje się pani na przedwczesną śmierć. Każda 
z wymienionych przeze mnie opcji daje pani szansę na 
wyleczenie. Jeśli wybierze pani wszystkie trzy, bez wahania 
mogę pani powiedzieć, że będzie miała pani dziewięćdzie- 
siąt siedem procent szansy na przeżycie. To bardzo dużo.
-	Jakie trzy opcje ma pan na myśli?
-	Masektomia albo wyłyżeczkowanie, naświetlania albo 
chemioterapia i tamoxifen.
-	A jeśli zdecyduję się tylko na dwie?
-	Pani szanse się zmniejszą. - Kiedy zobaczył, że pani 
Oliphant zbladła nieco, dodał: - Ale nie katastroficznie. 
Trzynaście lat temu miała pani do wyboru tylko dwie opcje 
i wyszła pani z tego.
110
-	Jest pan żonaty, doktorze Bailey?
-	Tak.
- Gdyby pańskiej żonie przytrafiło się to, co mnie, co 
by jej pan poradził?
Zamyślił się na chwilę, po czym odpowiedział:
-	Często słyszę to pytanie, pani Oliphant, i wiem, co 
bym zrobił. Uważnie wysłuchałbym tego, co sam przed 
chwilą pani powiedziałem, następnie porozmawiałbym 
z trzema najlepszymi lekarzami, jakich znam, i może jeszcze 
ze swoim prawnikiem i księgowym, a potem zerwałbym się 
z łóżka pewnej nocy o czwartej nad ranem i zawołał: 
„Rachel, jeśli wystarczy ci odwagi, zrobimy tak" i modlił- 
bym się, by powiedziała, że jest gotowa na wszystko.
-	I co by jej pan zaproponował? - zapytała, a on wyznał:
-	Przy swojej niedoskonaiej wiedzy muszę szczerze po- 
wiedzieć, że nie wiem.
Kiedy doktor Bailey wyprowadzał ich z gabinetu, po- 
wiedział jeszcze:
-	Teraz wie pani tyle co ja. Ma pani przyjaciela w dok- 
torze Zornie, który jest człowiekiem bardzo rozsądnym. Ufa 
pani doktorowi Farąuharowi. Proszę się zastanowić, a ja 
będę się modlił, żeby wystarczyło pani cierpliwości i uporu, 
by do końca trzymać się decyzji, jaką pani podejmie.
Potem odezwał się do Zorna idącego za panią Oliphant:
-	Niech pan nie waha się jej doradzać, tylko dlatego, że 
nie ma pan uprawnień do wykonywania zawodu lekarza na 
Florydzie.
Andy dogonił panią Oliphant, a ta spojrzała na niego 
smutnymi oczyma i głosem, który zabrzmiał jak krzyk pełen 
rozpaczy, powiedziała:
-	Niech to wszystko szlag trafi! Proszę o radę najmąd- 
rzejszych ludzi w Tampie, a oni nic nie potrafią mi powie- 
dzieć. Boże! Dlaczego nas opuszczasz i każesz nam samym 
podejmować tak trudne decyzje?
* 
*	*
W połowie kwietnia Andy miał wrażenie, że już zna 
i rozumie wszystkich mieszkańców Palmowej Alei. Richard 
St. Pres, sztywny i powściągliwy, mógł być tylko ambasado- 
rem, senator Rabom miał zapisaną w genach karierę poli-
111
tyka. Księżna była swego czasu wielką damą w najwy- 
śmienitszym towarzystwie, a Maxim Lewandowski, wysoki, 
szczupły mężczyzna, mówiący europejskim akcentem, był 
niewątpliwie cudownym dzieckiem, które wciąż posiadało 
młodzieńczą ciekawość do nauki i nie rozwiązanych zagadek 
ludzkiej genetyki.
Jeden jednak człowiek nadal intrygował Zorna. Muley 
Duggan, który wyglądał jak gangster z Nowego Jorku, 
z krótką szyją, potężnymi rękami, donośnym głosem i nie- 
spokojnymi oczyma. Był wyjątkowo tajemniczą postacią 
tym bardziej, że jego żoną była jedna z najpiękniejszych 
kobiet w Palmowej Alei, Marjorie Duggan, która zajmowała 
osobny pokój na oddziale Wspomagania Życia. W przeci- 
wieństwie do swojego męża pani Duggan była bardzo drob- 
nej budowy - prawdopodobnie była szczupła, zanim jeszcze 
zapadła na chorobę Alzheimera - a kiedy on rozkoszował się 
sportem, szczególnie oglądaniem w telewizji meczy zawodo- 
wego footballu, ona słuchała transmisji z Metropolitan Ope- 
ra. W apartamencie w Palmowej Alei, który zajmowali, 
zanim Marjorie zachorowała, on słuchał hałaśliwej muzyki 
country, a ona w swoim pokoju rozkoszowała się dźwiękami 
płynącymi z płyt kompaktowych zawierających najbardziej 
znane arie nagrane przez takich najznakomitszych współ- 
czesnych śpiewaków jak Kiri Te Kanawa, Marilyn Home, 
Placido Domingo i Luciano Pavarotti. Po pewnym czasie 
Muley również zainteresował się jej płytami i ku swemu 
zdziwieniu sam stał się kimś w rodzaju fana muzyki opero- 
wej, a jego i żonę wkrótce połączyła nowa, wspólna pasja.
Byli tak źle dobraną parą, że Andy zaczął zastanawiać 
się, jak udało im się stworzyć związek, który, zgodnie z tym 
co mówili świadkowie ich wcześniejszego życia w Palmowej 
Alei, był szczęśliwy i satysfakcjonujący dla nich obojga. 
Zapytał więc o nich Kreneka, a ten powiedział mu:
- Kiedy jako jedni z pierwszych pensjonariuszy zjawili 
się u nas jedenaście lat temu, natychmiast stwierdziłem, że 
zupełnie do siebie nie pasują. Ona była uosobieniem kobie- 
cego piękna, a on twardzielem z Bronxu. Jednak po pewnym 
czasie stało się dla mnie jasne, że ci dwoje naprawdę się 
kochają i są ze sobą bardzo szczęśliwi. Udało im się wy- 
pracować układ, który pozwalał jemu dalej pić piwo, a jej 
sączyć szampana. Na czym polega ich sekret? Nigdy się tego 
nie dowiedziałem, ale powinni rozpocząć masową produkcję
112
swojego eliksiru. Wiele małżeństw, nie wyłączając tych, 
które mieszkają u nas, chętnie by się go napiło.
Kelner z jadalni, zapytany o państwa Duggan, powie- 
dział:
-	Muley narzucił innym mężczyznom pewien wzór za- 
chowań. Był zawsze bardzo uprzejmy i dworny dla swojej 
żony. Przysuwał jej krzesło, wstawał, kiedy wracała do 
stołu, ustępował jej w rozmowach z innymi i wysuwał 
dolną szczękę, jakby chciał dać wszystkim do zrozumienia, 
że rozszarpie na kawałki każdego, kto będzie niepokoił 
jego żonę.
-	Co się stało, kiedy przeniesiono ją na oddział Wspo- 
magania? - zapytał Zorn, a kelner wyjaśnił:
-	Każdego popołudnia o piątej Muley jedzie windą do 
Bloku Wspomagania Życia, pomaga żonie ubrać się w wizy- 
tową sukienkę, sadza ją na wózku i dumnie wjeżdża z nią do 
jadalni. Potem pomaga jej usiąść przy stole, do którego 
zwykle zaprasza jeszcze kogoś. Zauważyłem jednak, że kie- 
dy to możliwe, ludzie starają się nie przyjmować jego 
zaproszeń.
-	To dość okrutne.
-	Zmieniłby pan zdanie, gdyby pan z nimi usiadł.
-	Jest aż tak źle?
-	Gorzej.
-	Co ma pan na myśli?
-	Jej zachowanie. Prawie za każdym razem przerywa 
posiłek w połowie, spogląda na męża, jakby nigdy wcześniej 
go nie widziała, i zaczyna go wyzywać. Nie wie, kim jest, ale 
jest przekonana, że wyrządził jej wielką krzywdę.
-	A co on wtedy robi?
-	Siedzi i czeka, aż ona się uspokoi. Potem znów za- 
czyna ją karmić. Sama nie radzi już sobie ze sztućcami.
-	I co potem?
-	Ona uwielbia jogurt, ale jak pan wie, maszyna dość 
często się psuje, więc pod koniec kolacji ona obwinia go za 
to, że ją zepsuł.
-	Często pan ich obsługuje?
-	Sprawia mi to nawet przyjemność. Lubię ją obser- 
wować, wyszukiwać prawidłowości w jej zachowaniu.
-	Wyciągnął pan jakieś wnioski?
-	Bardzo przypadkowe. Często oskarża go o coś złego, 
co według jej mniemania zrobił.
8 - Aleja Palmowa
113
-	O co dokładnie?
-	To zależy. Czasami o pieniądze, czasami o złe trak- 
towanie córki, którą sobie wymyśliła. Innym razem...
-	Nie mają córki?
-	Nie. Sprawdziłem. Pobrali się bardzo późno i w ogóle 
nie mieli dzieci.
Im więcej Zorn wiedział na temat przeszłości Mulleya 
Duggana, tym bardziej tajemniczym człowiekiem mu się 
wydawał. Jedno było niezaprzeczalne - jego prostactwo. 
Przekonał się o tym, kiedy wraz z państwem Mallory po- 
szedł do niego na drinka.
Jego apartament przypominał pokój starego kawalera, 
który uwielbia piwo, sprośne rysunki i grubiańskie żarty. 
Wielu mężczyzn złożyło na niego skargę w imieniu żon, 
które poczuły się urażone dowcipem, jaki Muley opowie- 
dział na przyjęciu zorganizowanym z okazji powrotu państ- 
wa Mallory do Palmowej Alei.
To był bardzo uroczysty wieczór. Państwo Mallory 
tańczyli właśnie walca, kiedy Muley złapał mikrofon i po- 
wiedział:
-	W zeszłym tygodniu nasi drodzy przyjaciele, Chris 
i Esther odbyli bardzo sentymentalną podróż. Pojechali nad 
Wodospad Niagara, odnaleźli hotel, w którym spędzili noc 
poślubną, wynajęli ten sam pokój z tym samym wielkim 
łożem i robili wszystko dokładnie to samo, co przed sześć- 
dziesięcioma laty.
Któryś z gości, pouczony wcześniej przez Muleya, zapy- 
tał zdziwionym głosem:
-	Jak to: wszystko? - a mistrz dowcipu odpowiedział:
-	Z małą różnicą. Podczas nocy poślubnej ona wstała 
z łóżka, poszła do łazienki i zaczęła płakać. Tym razem on 
popłakał się w łazience.
Kiedy kobiety zwróciły mu uwagę, że to zbyt wulgarny 
dowcip dla grona tak wrażliwych słuchaczy, Muley wyraził 
skruchę i przeszedł do nieco subtelniejszych żartów, które 
opisywały różne aspekty życia ludzi na emeryturze. Jeden 
z jego dowcipów spodobał się szczególnie i był powtarzany 
wszystkim, którzy spóźnili się na występ Muleya. „Ta 
kobieta z trzeciego piętra - wiecie o kim mówię? - powie- 
działa do męża: - Mam taką wielką ochotę na lody. Mógłbyś 
pobiec tu na róg i kupić mi dużą porcję? Ale weź kartkę 
i zapisz sobie, co dokładnie chcę. - On na to: - Zapamię-
tam - a 
ona: - 
Bardzo 
cię 
proszę, 
zapisz 
sobie: 
lody 
wanilio
- 
we z 
karmel
em, 
orzech
ami i 
bitą 
śmieta
ną. 
Zapisał
eś 
wszys- 
tko? - 
On 
odpowi
edział, 
że tak, 
i 
poszedł
. Nie 
było go 
dłużej 
niż 
zwykle
, a 
kiedy 
w 
końcu 
się 
zjawił, 
podał 
jej 
papiero
wą 
torebkę 
z hot-
dogiem
. - A 
nie 
mówiła
m! - 
zawoła
ła. - 
Po- 
winien
eś był 
wszyst
ko 
sobie 
zapisać
. 
Zapom
niałeś o 
musz- 
tardzie
".
Pod
czas 
pierwsz
ej 
wizyty 
w 
aparta
mencie 
Muleya 
Zorn 
był 
bardzo 
zaskoc
zony 
wielkoś
cią i 
liczbą 
pokoi, 
które 
wygląd
ały na 
mniej 
lub 
bardzie
j nie 
używan
e. W 
pewny
m 
momen
cie 
powied
ział:
-
	O
d czasu 
do 
czasu 
pojawi
a się 
ktoś, 
kto 
chciałb
y 
wykupi
ć tak 
ogrom
ny 
aparta
ment 
jak 
pański. 
Moglib
yśmy 
dać 
panu w 
zamian 
mniejs
zy, 
powied
zmy 
dwupo
kojowy
.
Ale 
Mul
ey 
kate
gory
czni
e 
odm
ówił
:
-
	N
ie ma 
mowy. 
To 
aparta
ment 
Marjori
e i 
muszę 
go 
zatrzy
mać, 
bo ona 
może 
wrócić 
tu lada 
dzień. 
Nauko
wcy 
z 
Centru
m 
Alzhei
mera 
na 
Uniwer
sytecie 
Południ
owej 
Flo- 
rydy są 
już 
bardzo 
blisko 
znalezi
enia 
lekarst
wa. 
Chcę, 
żeby 
Marjori
e 
wróciła 
do 
takiego 
samego 
mieszk
ania, 
jakie 
zo- 
stawiła.
Spo
tkanie 
zakońc
zyło się 
o 
piątej, 
poniew
aż o tej 
porze 
Muley 
jak 
zwykle 
wybier
ał się 
do 
Bloku 
Wspo
magani
a, by 
ubrać 
żonę i 
przywi
eźć ją 
na 
kolację
. Tego 
wieczo
ra za- 
propon
ował:
-
	D
oktorze 
Zorn, 
poznał 
pan już 
moją 
żonę, 
proszę 
zjeść 
z nami 
dzisiaj 
kolację
.
I w 
ten 
dość 
przypa
dkowy 
sposób 
Andy 
doświa
dczył 
przyje
mności 
spożyw
ania 
posiłku 
w 
towarz
ystwie 
państw
a 
Dugga
n. Zorn 
dość 
często 
widyw
ał 
Marjori
e na 
oddzial
e 
Wspom
agania 
Życia, 
ale za 
każdy
m 
razem 
jej 
uroda 
robiła 
na nim 
tak 
samo 
wielkie 
wrażen
ie. Była 
bardzo 
delikat
ną 
kobietą
, a jej 
głowa 
wydaw
ała się 
zrobion
a z 
cieniut
kiej 
porcela
ny, 
przez 
którą 
widać 
siatecz
kę 
drobny
ch 
żyłek. 
Z dumą 
Muley 
przypro
wadził 
żonę do 
stołu i 
pomógł 
jej 
usiąść 
na 
krześle. 
Sam 
usiadł 
tuż 
obok 
niej, 
dzięki 
czemu 
mógł 
kroić 
jej 
jedzeni
e, 
karmić 
ją i 
przyglą
dać się, 
jak 
wolno 
przeżu
wa 
podawa
ne jej 
kęsy, a 
potem 
pije 
wodę 
ze 
szklank
i 
podsun
iętej do 
bladyc
h ust.
-
	B
ardzo 
dobrze 
sobie 
dzisiaj 
radzi - 
powied
ział 
Muley 
do 
kelnera
, z 
którym 
rozma
wiał 
wcześn
iej 
Zorn. 
Mężczy
zna 
spojrzał 
na 
Andy'e
go, 
wzrusz
ył 
ramion
ami i 
powied
ział:
115
-	Zobaczymy. Często się tak zaczyna.
Ów niezwykle męczący posiłek zbliżał się już do półmet- 
ka, kiedy nagle Marjorie podniosła głowę, spojrzała na 
Muleya i powiedziała oskarżycielskim tonem:
-	Znowu to zrobiłeś, ty skurwysynu. Schowałeś listy od 
mojej córki. Nie pozwoliłeś mi ich przeczytać. - Potem 
zaczęła wyzywać go za to, że ukradł jej wszystkie pieniądze 
i zostawił bez środków do życia.
Andy poczuł się tak nieswojo, że chciał wstać od stołu. 
Marzył o tym, by ktoś podszedł do niego i powiedział, że 
musi niezwłocznie wrócić do biura, ale na nic takiego się nie 
zapowiadało. W pewnej chwili zdał sobie jednak sprawę 
z tego, że chce uciec z miejsca, w którym rozgrywa się jedna 
z największych tragedii współczesnych czasów. Udało mu 
się w końcu zapanować nad emocjami. Patrzył na człowieka, 
którego miłość była tak wielka, że zwykłe słowa nie byłyby 
w stanie jej opisać.
Po posiłku, który zakończył się nieco wcześniej niż 
zwykle, ponieważ Marjorie odmówiła zjedzenia deseru, 
twierdząc, że jest zatruty, Zorn zapytał:
-	Mógłbym jechać z wami na górę?
Muley zgodził się natychmiast, szczęśliwy, że dyrektor 
okazuje jemu i jego żonie tak wielkie zainteresowanie. 
Wszyscy troje wsiedli więc do windy, pojechali na oddział 
Wspomagania i poszli do pokoju Marjorie, gdzie Muley 
pomógł żonie rozebrać się i położyć do łóżka. Kiedy obaj 
mężczyźni wychodzili z jej pokoju, obejrzeli się i jeszcze raz 
spojrzeli na tę piękną kobietę, a Muley powiedział w naj- 
większym zaufaniu:
-	Żyję z dnia na dzień, skrupulatnie czytując wszystkie 
raporty tej grupy naukowców na uniwersytecie, i z nadzieją 
wypatruję wieści o jakimś przełomie w ich badaniach.
-	Czy możliwe jest wynalezienie środka, który odwróci 
skutki choroby? Czy można wyleczyć tych, którzy już są 
chorzy?
-	Nie - odpowiedział z głębokim westchnieniem Mu- 
ley. - Ale oni wierzą, że mogą sprawić, by nie pojawiały się 
nowe przypadki. Tacy jak Marjorie są już straceni. Ich 
mózgi są tak zniszczone, że nie ma szans na jakąkolwiek 
poprawę. Ale mimo to wciąż mamy nadzieję i modlimy się, 
by stał się cud, który, jak doskonale wiemy, nigdy się nie 
stanie.
116
Epizod przy kolacji - zachowanie Marjorie i niewiarygo- 
dna cierpliwość i miłość Muleya do żony - sprawił, że Zorna 
coraz bardziej intrygowała tajemnica ich małżeństwa. Lu- 
dzie, których pytał, nie potrafili dać mu żadnej zadowalającej 
odpowiedzi, aż pewnego razu, kiedy Nora przyszła do jego 
gabinetu, by sprawdzić coś w aktach, zapytał mimochodem:
-	Siostro, co pani wie o państwu Duggan? Wyglądają na 
bardzo osobliwą i fascynującą parę.
-	Co o nich wiem? Wszystko.
-	Jak to?
-	Byłam ich pielęgniarką, kiedy się u nas zjawili. Potem 
dostałam awans i przeniesiono mnie na obecne stanowisko. 
Wieczorami, po kolacji, siadywali na werandzie wychodzą- 
cej na rzekę i opowiadali mi o dawnych czasach.
-	Jak się poznali? Wydają się tak źle dobrani.
-	Ona była kobietą z wyższych sfer, żoną dżentelmena, 
absolwenta Harvardu, właściciela czterech domów towaro- 
wych w Nowej Anglii albo w stanie Nowy Jork, nie pamię- 
tam. Muley miał firmę transportową, która obsługiwała jego 
sklepy. Dzięki umowie na wyłączność był traktowany jak 
wspólnik. Mówili mi, że Muley stał się członkiem rodziny, 
ufali mu bezgranicznie, jeździł nawet z nimi na wakacje. 
Marjorie nie miała dzieci, a jej mąż często chorował. Zanim 
umarł, zawołał ich oboje do siebie i powiedział Muleyowi: 
„Kiedy odejdę, zaopiekuj się tą kobietą. Ja dam ci pienią- 
dze, a ty jej dobre serce". Śmiali się, kiedy o tym mówili, 
a potem Muley dodał: „Założę się, że nigdy nie przyszło mu 
do głowy, że mogę się z nią ożenić, a jednak to zrobiłem. 
Myślę, że Marjorie podobało się bycie żoną człowieka, który 
musi zarabiać na życie. Wiesz, Noro, ona właściwie sama 
prowadziła swoje sklepy i moją firmę i często okazywała się 
mądrzejsza od nas wszystkich. Dlatego też jestem dla niej 
taki dobry".
Zorn, zdziwiony, że ludzie tacy jak państwo Duggan 
powierzyli Norze wszystkie swoje tajemnice, zapytał:
-	Dlaczego opowiadali pani o tym wszystkim?
-	Dlaczego wszyscy się przede mną otwierają? Dlatego, 
że ja słucham, naprawdę słucham i nie boję się powiedzieć, 
kiedy zaczynają gadać bzdury.
Potem, na podstawie informacji z różnych źródeł, Zorn 
upewnił się, że wszystko, co powiedziała mu Nora, było 
prawdą.
117
Andy zaprzyjaźnił się z Muleyem i dzięki częstym wizy- 
tom w jego apartamencie dowiedział się, że pan Duggan 
nauczył się obsługiwać odtwarzacz kompaktowy Marjorie, 
a nawet opanował trudną sztukę nagrywania wybranych arii 
na kasety magnetofonowe. Nabyta umiejętność pozwoliła 
mu nagrać kilka sześćdziesięciominutowych kaset zawiera- 
jących ulubioną muzykę jego żony, a z nich skompilował 
jedną, którą nazwał „Koncert Największych Gwiazd Mar- 
jorie Duggan". Zrobił trzy kopie tej kasety: jedną trzymał 
w dawnym pokoju Marjorie, drugą obok magnetofonu w jej 
obecnym pokoju, a trzecią schował bezpiecznie na wypadek, 
gdyby dwie pozostałe uległy zniszczeniu.
Zorn, który dość często bywał w operze, najpierw jako 
student, potem już jako lekarz w Chicago, bardzo lubił ten 
gatunek i poprosił, by Muley włączył nagrania przygotowa- 
ne dla żony. Duggan spełnił jego prośbę, a zanim z głoś- 
ników popłynęły pierwsze dźwięki, podał mu napisany na 
maszynie program koncertu.
-	Marjorie jest bardzo romantyczna. Pokazywałem panu 
jej zdjęcia, kiedy była jeszcze ze swoim pierwszym mężem. 
Falbanki, wymyślne fryzury. No więc, bardzo podobały jej 
się arie śpiewane przez dwie kobiety, jedną o bardzo wyso- 
kim i drugą o niższym głosie. Wielokrotnie dziękowała mi 
za to, że specjalnie dla niej nagrałem koncert jej śpiewaczek, 
opowiadających o swoich radościach i smutkach.
Z bardzo kosztownego sprzętu popłynęła teraz muzyka, 
którą jego żona tak bardzo kochała.
-	Siadywała ze mną i wyjaśniała czego słuchamy, 
a wkrótce sam wszystko wiedziałem. To Madame Butterfly 
i jej służąca ozdabiają kwiatami dom na powrót Amery- 
kanina. Wróci, to prawda, ale z żoną, a ona popełni sa- 
mobójstwo.
-	A teraz jej ulubiona, z opery pod tytułem Norma 
o Rzymianach i Druidach. Tak jej się to podobało, że sam 
zacząłem mówić na nią Norma. Razem słuchaliśmy, jak 
dwie kobiety opowiadały o rzymskim żołnierzu, którego nie 
wolno im było kochać, bo były kapłankami. Norma umarła 
i ta druga chyba też. Proszę posłuchać tych niebiańskich 
głosów. Marjorie uwielbiała to nagranie.
-	Ta podoba mi się najbardziej. Rzecz dzieje się na 
Cejlonie, tutaj znów kapłanka kocha kogoś, kogo nie powin- 
na. Kiedy myślę o Marjorie, w głowie odzywają mi się
118
właśnie te głosy śpiewające w dżungli. Takie proste, takie 
kobiece.
-	A tę na pewno już pan słyszał. Też ją znam, ale nie 
pamiętam, z jakiej opery pochodzi. Dwie kobiety płyną 
gondolą w Wenecji.
-	Czy to nie Barkarola?
-	Nie wiem, ale jestem pewien co do gondoli. Proszę 
posłuchać, jak te głosy cudownie się przenikają. Następnej 
też słuchała bardzo często. Na kartce ma pan tytuł. - Muley 
sięgnął po spis utworów i odczytał: - Beatrycze i Benedykt 
napisana przez Berlioza. - Poradził sobie jakoś z wymową, 
po czym dodał: - Dwie kobiety rozmawiają w nocy, która 
poprzedza ślub. Marjorie mówiła, że one są głosem wszyst- 
kich kobiet. Następna podobała się nam obojgu. Napisał ją 
jakiś niemiecki kompozytor. Marjorie wyjaśniła mi wszyst- 
ko, kiedy słuchałem tego po raz pierwszy. Jedna z kobiet gra 
rolę chłopca, który przyszedł podarować złotą różę pewnej 
młodej dziewczynie. Chodzi o to, że on ma się jej oświad- 
czyć, ale nie we własnym imieniu, tylko w imieniu jakiegoś 
starego rozpustnika. Wręcza jej różę, dziewczyna bierze ją 
od niego, a trzeba przyznać, że ładny z niego chłopak, 
zakochują się w sobie i do diabła z tym starym ramolem. Za 
każdym razem, kiedy tego słucham, przypominają mi się 
słowa Marjorie: „To chyba jedyny zapis muzyczny chwili, 
w której rozpoczyna się miłość". Bardzo podoba mi się ta 
pieśń, mimo że trudno ją nawet zanucić.
Obaj mężczyźni wsłuchiwali się teraz w brzmienie cudo- 
wnych głosów dwóch niemieckich śpiewaczek. Muley po- 
czuł, że myśli zaczynają wirować mu w głowie, a po chwili 
powiedział cicho:
-	Uśmiałby się pan, gdyby ktoś zrobił zdjęcie w chwili, 
kiedy Marjorie i ja spotkaliśmy się po raz pierwszy. Naj- 
śmieszniejsze było to, że Marjorie właściwie wcale mnie 
wtedy nie zauważyła. Pracowałem dla jej męża, właściciela 
sklepów, które obsługiwała moja firma. Przyszedł dać mi 
jakieś specjalne polecenia. Była z nim jego żona. Szli gdzieś 
razem, a on zatrzymał się, by ze mną porozmawiać. Kiedy 
spojrzałem na niego, żeby dowiedzieć się, czego ode mnie 
chce, wcale go nie widziałem, ponieważ u jego boku stała 
ona, ubrana w sukienkę z falbankami, najpiękniejsza kobie- 
ta, jaką kiedykolwiek zobaczyłem. Nie była już nastolatką, 
ale była... - zastanowił się, zanim znalazł odpowiednie sło-
119
wo - poetyczna. - Potrząsnął głową z niedowierzaniem. - 
Pamiętam, co dokładnie pomyślałem sobie w tamtej chwili: 
„Niektórzy to mają szczęście! Nie dość, że ma tyle sklepów, 
to jeszcze ją". Każdej nocy przychodziła do mnie we śnie.
-	Jak to się stało, że się poznaliście?
-	Z czasem moja firma stała się tak potężna jak sieć jego 
sklepów i dla wszystkich, którzy byli przy zdrowych zmys- 
łach, stało się jasne, że jego biznes chyli się ku upadkowi, 
a mój pnie się w górę. Wtedy właśnie zaproponował, byśmy 
zostali wspólnikami. Często widywaliśmy się we trójkę, lecz 
ona wciąż była dla mnie tylko jego żoną. Wydawało mi się, 
że nigdy nie dorównam ich pozycji.
Wciąż wspominając dawne czasy, powiedział:
-	Pewnego wieczora zabrali mnie do opery. Nigdy 
wcześniej nie byłem w takim miejscu. Właśnie tego słucha- 
liśmy, Normy, a w trakcie duetu Marjorie zadrżała, chwyci- 
ła mnie za ramię i szepnęła do mnie i do męża: „Biedna 
kobieta! Jakie to niesprawiedliwe". Zrozumiałem wtedy, że 
nie jest jakąś tam paniusią z towarzystwa, ale prawdziwą 
kobietą o wrażliwym sercu.
Powtórnie rozległy się dźwięki duetu z Normy. Muley 
wrócił do wspomnień.
-	Kiedy umierał, poprosił mnie do siebie i powiedział: 
„Zaopiekuj się nią. Wielu mężczyzn będzie ją chciało zdo- 
być dla jej pieniędzy, już teraz mogę wymienić ci kilku. Nie 
pozwól, żeby wyszła za jakiegoś durnia. Sprawdź go dokład- 
nie. Upewnij się, że potrafi pracować i nie jest darmo- 
zjadem".
-	Więc jak to się stało, że wyszła właśnie za pana?
-	To był cud. Wciąż nie mogę w to uwierzyć. Podczas 
ślubu w kościele drżałem jak osika. - Wspaniała muzyka 
z Normy wypełniała pokój, a Muley spojrzał na Zorna 
i powtórzył z uśmiechem: - To był cud. Czy to się napraw- 
dę stało? Szczypię się, kiedy zadaję sobie to pytanie, ale 
wciąż nie jestem pewny odpowiedzi. Jednak ona jest ze mną 
w tym pokoju, zawsze będzie.
Po wysłuchaniu wielkiego duetu Muley powiedział:
-	Zostało trochę wolnego miejsca na taśmie, więc Marjo- 
rie poprosiła, żebym nagrał tam pewną pieśń. Tym razem to 
nie duet, tylko śpiewaczka przebrana za chłopca. Jest chyba 
jakimś greckim bogiem, który stracił swoją ukochaną i zszedł 
do piekieł, by ją odnaleźć. Śpiewa: „Gdzie jesteś Eurydyko?"
120
Kiedy z głośników popłynęły tęskne dźwięki arii z Or- 
feusza i Eurydyki, Muley, kierowca ciężarówki, który ożenił 
się z księżniczką, spojrzał żałośnie na Zorna i powiedział:
-	Jestem podobny do niego. Obaj szukamy w piekle 
kobiety, którą kochamy, i obaj jesteśmy skazani na niepowo- 
dzenie.
* 
*	*
Laura Oliphant była już w połowie kuracji antyrakowej, 
kiedy postanowiła, za namową doktora Zorna, poddać się 
wszystkim trzem rodzajom zabiegów, co miało jej dać dzie- 
więćdziesiąt siedem procent szansy na wyzdrowienie Wy- 
szła jej większość włosów, była rozdrażniona, jadała w swo- 
im pokoju i nie chciała się z nikim widywać.
Siostra Varney, doskonale znając jej stan psychiczny 
i fizyczny, zeszła na pierwsze piętro i zajrzała do jej pokoju. 
Walka z chorobą wyraźnie wycieńczyła tę niegdyś pełną 
życia dyrektorkę elitarnej szkoły, jednak chcąc poprawić jej 
samopoczucie, powiedziała:
-	Lauro, wygląda pani dzisiaj dużo lepiej.
-	Wyglądam jak duch - odpowiedziała cicho pani Olip- 
hant. - Łysa wiedźma.
-	Chwileczkę, Lauro. Setkom kobiet, które poddały się 
chemioterapii, wypadają włosy. Ale później odrastają, na- 
wet mocniejsze niż przedtem.
-	No tak, ale kiedy? Nie mogę tu przecież siedzieć aż do 
Świąt.
-	Lauro. Cały świat stara się pomóc ludziom, którzy 
mają jakiś kłopot. Najznakomitsi ludzie szukają rozwiązań, 
a to, z którego pani może skorzystać, jest dostępne już od 
dwóch tysięcy lat.
-	O czym pani mówi?
-	O perukach. Były już nawet w piramidach - sama 
widziałam na zdjęciach - a dzisiaj mamy sklepy, które 
specjalizują się w sprzedaży peruk. A teraz zabieram panią 
do takiego sklepu.
Mówiąc to, patrzyła pani Oliphant głęboko w oczy, 
z nadzieją, że jej słowa dodadzą kobiecie odwagi. Nauczyciel- 
ka machnęła jednak tylko ręką, jakby miała za sobą jakieś złe 
doświadczenia związane z kupowaniem peruk. Nora powie-
121
działa jej, żeby przestała się denerwować, i kilka minut 
później obie panie jechały już samochodem do Tampy. 
Mimo że pani Oliphant początkowo czuła się bardzo spe- 
szona, Norze udało się namówić ją w końcu do wejścia do 
sklepu, gdzie sprzedawczynie, wiedzące jak postępować 
z chorymi na raka, wprowadziły ją do tajemnego świata 
peruk.
-	Mamy różne rodzaje i bardzo dużą rozpiętość cen - 
wyjaśniła ekspedientka. - Najtańsza kosztuje czterdzieści 
dziewięć pięćdziesiąt, nie jest najlepszej jakości, ale wiele 
mniej zasobnych pań się nią zadowala. Jeśli wolałaby pani 
coś lepszego, mamy przepiękne peruki za nieco ponad sto 
pięćdziesiąt dolarów. A tam są wystawione prawdziwe arcy- 
dzieła importowane z Paryża po ponad pięćset dolarów. Co 
mam pani pokazać?
Laura rozejrzała się po sklepie, przymierzyła dwie naj- 
tańsze peruki, zrezygnowana spojrzała na Norę i powie- 
działa:
-	Wracajmy do domu. Nie czuję się najlepiej. 
Ekspedientka pomogła Laurze wsiąść do samochodu, po
czym szepnęła do Nory:
-	Niech się pani nią nie przejmuje. Kobiety często 
przeżywają szok, kiedy życie zmusza je do włożenia peruki. 
Proszę zachować dobry nastrój, a za tydzień pani pod- 
opieczna sama się będzie z siebie śmiała. Zobaczy pani.
Nora zdążyła zaledwie wyjechać na drogę wiodącą do 
Palmowej Alei, kiedy Laura zasłoniła twarz dłońmi i zaczęła 
żałośnie płakać. Nora zwolniła nieco i zaczęła ją pocieszać, 
a pani Oliphant odpowiedziała:
-	Nic pani nie rozumie. Jestem najbiedniejszą pens- 
jonariuszką w całym ośrodku. Żyję na pograniczu nędzy, 
a peruka za pięćset dolarów... to nie do pomyślenia.
-	Przecież były też po pięćdziesiąt.
-	Wszystko, co nie jest niezbędne, jest wykluczone.
-	Ale peruka jest niezbędna, żeby miała pani lepsze 
samopoczucie, żeby mogła pani wyzdrowieć.
Laura nie odzywała się już przez całą drogę, dopiero 
kiedy Nora odprowadziła ją do pokoju, zatrzymała się przy 
drzwiach i powiedziała:
-	To wszystko stało się tak nagle, Noro. Dopiero teraz 
zdałam sobie sprawę z tego, że nie mam ani pieniędzy, ani 
bliskich przyjaciół, a jeśli porobią mi się przerzuty, już
122
wkrótce będę umierała w tym pokoju, zapomniana przez 
wszystkich. To mi odbiera całą wolę walki. Bardzo trudno 
żyć samotnej, starzejącej się kobiecie.
Nora wiedziała, że musi pomóc jej wyzbyć się takich 
myśli, oświadczyła więc zdecydowanie:
-	Łysa czy nie, w peruce czy bez, jutro rozpoczyna pani 
rehabilitację z panem Yanceyem i jego żoną, a teraz proszę 
iść do łóżka. Przyjdę do pani jutro o dziewiątej.
Następnego dnia rano Laura zgłosiła się u pana Yan- 
ceya, który wydawał się zupełnie nie zauważać faktu, że 
jest łysa.
-	Słyszałem, że przeszła pani poważną operację, pani 
Oliphant. Nie ma czego zazdrościć, ale wygląda na to, że 
zaczyna już pani wracać do zdrowia. Wiem też, że ma pani 
sztuczny staw biodrowy, a chodzi pani tak dobrze, że można 
dać panią za przykład wszystkim pacjentkom przechodzą- 
cym rehabilitację. Mam nadzieję, że ułatwi mi pani zada- 
nie. - Wziął ją za ręce i zaczął poruszać nimi delikatnie, by 
rozluźnić nieco mięśnie górnej części tułowia, w pewnym 
momencie podniósł je, a pani Oliphant krzyknęła:
-	To boli!
-	Wiem, że boli. Chciałem tylko sprawdzić ruchomość 
pani ramion. Pani Oliphant, jest pani w dużo lepszym stanie 
niż większość pacjentek po masektomii. Właściwie już we- 
szła pani na drogę do pełnej sprawności fizycznej, a ja mogę 
pani tylko pomóc w szybszym dojściu do celu. - Yancey 
rozpoczął teraz serię starannie dobranych ćwiczeń, a godzi- 
nę później Laura zaczęła się nawet uśmiechać, zapomniaw- 
szy, przynajmniej na chwilę, o braku włosów.
Nora umówiła ją również z panią Mallory. Dokładnie 
o godzinie dziesiątej trzydzieści zaprowadziła ją po prostu 
do dużego apartamentu na siódmym piętrze, zapukała do 
drzwi, a kiedy te się otworzyły, powiedziała:
-	Esther, przyprowadziłam Laurę. - Potem popchnęła 
ją delikatnie przed siebie, zamknęła drzwi i wyszła.
-	Usiądźmy przy oknie - zaproponowała pani Mallo- 
ry. - Może wypatrzymy jelenie.
Bez zbędnego wstępu przeszła do rzeczy.
-	Nora, niech ją Bóg błogosławi, powiedziała mi w naj- 
większym zaufaniu, że masz Lauro pewne problemy finan- 
sowe. Wszyscy miewamy kłopoty z pieniędzmi. Wiesz 
o tym, że Chrisa postawiono kiedyś przed sądem za sprze-
123
niewierzenie trzech milionów dolarów? Powiedziała mi też, 
że nie możesz pozwolić sobie na kupno peruki. No więc, 
moja kochana, mam coś dla ciebie. - Esther podała jej 
pokaźnych rozmiarów pudło leżące na parapecie. Laura, 
zaskoczona niespodziewanym prezentem, zauważyła tylko, 
że na pudle znajduje się rysunek Wieży Eiffla, a kiedy 
podniosła wieko, ujrzała zrobioną z papieru głowę, na której 
spoczywała piękna, paryska peruka.
-	Włóż ją - powiedziała pani Mallory. - Jest twoja.
-	Esther...
-	Ja też mam za sobą chemioterapię, moja kochana. 
Trzy paczki papierosów dziennie. Ta peruka bardzo mi 
pomogła, bo mogłam spojrzeć na siebie w lustrze i powie- 
dzieć sobie: - No, Es, może masz dziurawe płuca, ale 
jeszcze paru facetów powinno paść przed tobą trupem.
Przez chwilę rozmawiały o chorobie, a potem pani Mal- 
lory powiedziała:
-	Masz jakieś siedemdziesiąt pięć lat. Ja będę miała 
wkrótce dziewięćdziesiąt, więc jeśli ta peruka przyniesie ci 
tyle szczęścia ile mnie, czeka cię co najmniej dwadzieścia lat 
wspaniałego życia. Warto spróbować. - Wstała teraz, pode- 
szła do biurka i wróciła, trzymając w dłoni długą kopertę. - 
Moja droga, Chris i ja rozmawialiśmy o tobie i postanowili- 
śmy dać ci ten dokument, ale musisz najpierw obiecać, że 
nikomu o nim nie powiesz. Z nami też nigdy o nim nie 
rozmawiaj. A teraz czytaj.
Koperta zawierała spis wszystkich wydatków związa- 
nych z leczeniem pani Oliphant, łącznie z rachunkami 
wystawionymi przez siedmiu lekarzy, których prosiła o ra- 
dę. Cała jej dotychczasowa kuracja kosztowała czterdzieści 
jeden tysięcy dolarów, z czego ponad połowę zapłaciła firma 
ubezpieczeniowa. Wszystkie pozostałe rachunki, wystawio- 
ne na panią Oliphant, były zaznaczone na czerwono i opat- 
rzone napisem: „Zapłacone". Państwo Mallory postanowili 
pomóc emerytowanej nauczycielce rozpocząć ostatni etap 
życia, wolny od niepokoju o to, że pewnego dnia może 
zostać bez pieniędzy. Laura wróciła do pokoju, jeszcze raz 
przejrzała zawartość koperty i się rozpłakała.
Nadszedł wieczór, a Laurę ogarnęła niepewność, czy 
powinna pojawić się na kolacji. Kiedy jednak ubrała się 
w jedną ze swoich najpiękniejszych sukienek, a na głowę 
włożyła drogocenną, paryską perukę, sama przyznała, że
124
wygląda nawet nie najgorzej. Ostrożnie wyszła z pokoju 
i zadowolona, że nikogo nie spotkała na korytarzu, udała się 
do jadalni.
Kiedy znalazła się w centrum życia towarzyskiego Pal- 
mowej Alei, zauważyła natychmiast, że wszyscy się jej 
przyglądają, niektórzy kłaniają jej się, ale nikt nie zwraca 
uwagi na jej perukę.
-	Jak ładnie dziś wyglądasz! Lauro, dokonałaś cudu od 
wyjścia ze szpitala.
I zanim podano deser, Laura Oliphant znów stała się 
pełnoprawnym członkiem socjety Palmowej Alei. Jej po- 
wrotowi do zdrowia towarzyszyła tak dobra atmosfera, że 
już wkrótce lekarze mogli ogłosić, że kuracja została uwień- 
czona pełnym sukcesem, a pacjentka wróciła do swoich 
dawnych zwyczajów: chodzenia do pobliskiego kościoła 
w każdą niedzielę, pracy w ogrodzie i brydża po kolacji.
Największa zmiana w jej życiu nastąpiła, kiedy doktor 
Zorn zaproponował, by zgłaszały się do niej, jako eksperta, 
wszystkie mieszkanki ośrodka, u których wykryto raka pie- 
rsi. Jedną z nich była pani Clay, niepozorna kobieta, miesz- 
kająca w jednym z najmniejszych pokoi.
Nora i Andy przyglądali się, jak Laura rozmawia z prze- 
rażoną kobietą, spokojnie wyjaśniając jej każdą z dostęp- 
nych metod leczenia: masektomię albo wyłyżeczkowanie, po 
którym należy poddać się naświetlaniom lub chemioterapii, 
a potem jeszcze ewentualnej terapii tamoxifenem.
-	Co pani radzi, pani Oliphant?
-	Niestety, nikt nie może podjąć decyzji za panią, nawet 
lekarze, dlatego że istnieje zbyt dużo teorii na temat lecze- 
nia raka.
-	Ale pani miała raka piersi, więc co pani wybrała?
-	Wszystkie trzy możliwości: masektomię, chemiotera- 
pię i tamoxifen. Teraz czuję się już dobrze. Pogodziłam się 
z utratą piersi. Wypadły mi włosy, ale odrosną, a na razie 
noszę perukę.
-	Ile to kosztuje?
-	Jakieś sześćset dolarów, sprowadzono ją z Paryża. - 
Pani Clay westchnęła ciężko, a Laura dodała czym prę- 
dzej: - Ale ja jej nie kupiłam. Podarowała mi ją pewna 
bardzo bogata przyjaciółka, która miała chemię przede mną. 
Można też kupić całkiem przyzwoite peruki za mniej niż sto 
dolarów. I tak nosi się je tylko przez parę miesięcy.
125
-	Nie miałam na myśli peruki, tylko operację i resztę 
terapii. Ile to wszystko panią kosztowało? - Przeprosiła, że 
zadaje takie pytania i dodała: - Nie mam zbyt dużo pienię- 
dzy, więc muszę to wiedzieć.
-	W sumie cała kuracja kosztowała około czterdziestu 
tysięcy. - Pani Clay znów westchnęła, a Laura powiedzia- 
ła: - Ale moja była szczególnie droga, bo radziłam się aż 
siedmiu lekarzy.
-	Dostała pani jakiś zwrot z ubezpieczalni?
-	Przy naszym zwariowanym systemie, tylko częściowy, 
ale informacje, które dostała pani ode mnie, są za darmo. 
Szybka decyzja i ma pani dziewięćdziesiąt siedem procent 
szansy na wyzdrowienie. Jeśli będzie pani zwlekać, pochowa- 
my panią jeszcze przed świętami. Tylko pani może wybrać.
Pani Clay była przerażona tym, co przed chwilą usłysza- 
ła, i niezadowolona, że nie dostała żadnej konkretnej rady.
-	Więc co mam zrobić? Jeśli pani ma to wszystko za 
sobą i nie chce mi powiedzieć, to do kogo mam pójść?
Laurze zrobiło się jej żal.
-	No dobrze, powiem pani, co zrobić. Zaoszczędzi pani 
dzięki mnie piętnaście tysięcy dolarów. Proszę nie chodzić 
już po lekarzach i nie wydawać pieniędzy na pobieranie 
wycinków, które potwierdzą tylko to, co jest już jasne. 
Trzeba poddać się operacji i przejść resztę terapii, ale 
najlepiej w jakimś małym szpitalu, bo tam jest najtaniej, 
a potem wycisnąć z ubezpieczalni maksymalnie dużo pie- 
niędzy.
-	Uważa pani, że będę mogła sobie na to pozwolić? 
Laura chwyciła niepozorną kobietkę za ramiona i po- 
trząsnęła nią, jakby była jedną z jej dawnych uczennic.
-	Do jasnej cholery, kobieto, tu chodzi o twoje życie. 
Pewnie, że możesz sobie na to pozwolić. - Zdziwiona włas- 
nym zachowaniem, Laura zapanowała nad emocjami i po- 
wiedziała ciepło: - Pani Clay, jeśli będzie musiała pani 
z czegoś zrezygnować, by zaoszczędzić trochę pieniędzy, 
zapożyczyć się, aJbo zrobić Bóg jeden wie co, niech się pani 
nawet przez chwilę nie waha. Mówimy o rzeczy najcenniej- 
szej, o pani życiu.
Bliska łez, dodała jeszcze:
-	Zanim wyjdzie pani ze szpitala, ja już nie będę po- 
trzebowała tej peruki i dam ją pani. Rozpocznie pani nowe 
życie we francuskiej peruce za sześćset dolarów. - Gwał-
126
townym ruchem zerwała ją ze swojej głowy i wcisnęła na 
włosy pani Clay.
Kobiety spojrzały na siebie, przez chwilę siedziały w mil- 
czeniu, po czym wybuchnęły histerycznym śmiechem. 
Zorn, który przyglądał się całemu wydarzeniu, odezwał się 
cicho do siostry Varney:
-	Całkowicie odzyskała energię. Ciekawe, co na nią tak 
dobrze wpłynęło.
A Nora, która wiedziała wszystko o finansowej pomocy, 
jakiej udzielili Laurze państwo Mallory, wyjaśniła krótko:
-	Ta peruka z Paryża. Każda kobieta bez względu na 
wiek czuje się dobrze, jeśli wie, że dobrze wygląda.
* 
*	*
Gdyby Księżna nie była tak wścibska, członkowie ter- 
tulii prawdopodobnie nigdy nie dowiedzieliby się o tajem- 
nicy pastor Quade. Listonosz przyniósł dla niej paczkę, była 
jednak za duża, by włożyć ją do zamykanej skrzynki po- 
cztowej, więc oparł ją o rząd skrzynek stojących na pod- 
łodze. Księżna odebrała to jak zaproszenie do przeczytania, 
kto jest nadawcą tak dużej przesyłki, a gdy dowiedziała się, 
że paczka nadeszła z Nowego Jorku z wydawnictwa Doub- 
leday, domyśliła się, że musi zawierać rękopis.
Przechodził właśnie tamtędy senator Raborn i usłyszał, 
jak Księżna mówi do osób stojących w pobliżu skrzynek 
pocztowych:
-	Coś mi się wydaje, że pastor Quade napisała książkę. 
Wszyscy obejrzeli teraz dokładnie paczkę i doszli do
wniosku, że Księżna ma rację.
Wieczorem senator Raborn powiedział do członków ter- 
tulii:
-	Wydaje mi się wysoce prawdopodobne, że nasza pani 
Quade stara się o wydanie książki.
Gdy pozostali dowiedzieli się o przesyłce, postanowili 
dostawić do stołu piąte krzesło i zaprosić Helen do zjedzenia 
z nimi obiadu.
Kiedy usiadła, zapytała cicho:
-	A czemu zawdzięczam ten zaszczyt?
Senator Raborn opowiedział teraz o tym, jak Księżna 
przypadkiem zobaczyła wiele mówiącą przesyłkę.
127
-	Jesteśmy bardzo ciekawi, co pani pisze. Oczywiście, 
pod warunkiem, że przypuszczenia pani Elmore były traf- 
ne - dodał szybko.
-	Były trafne - odpowiedziała pani Quade nieco ziryto- 
wanym tonem. Była oburzona, że nie uszanowano jej pry- 
watności, a jednocześnie zadowolona z tego, że ci wyniośli 
mężczyźni odkryli fakt, iż pisze książkę - coś, co praw- 
dopodobnie uważali za osiągalne tylko dla przedstawicieli 
ich własnej płci.
-	Czy możemy zapytać - powiedział rektor Armitage, 
pochylając się w kierunku pastor Quade - o czym traktuje 
pani książka? Może są to komentarze dotyczące przystawa- 
nia treści Nowego Testamentu do współczesnego świata?
Nie zwracając uwagi na jego protekcjonalny ton, naj- 
pierw spokojnie zamówiła sobie dania, a dopiero potem 
podniosła głowę i uśmiechnęła się do przyglądających się jej 
mężczyzn.
-	Książka jest już prawie gotowa do wydania. Właśnie 
dokonuję ostatnich poprawek. Będzie zatytułowana: / pa- 
nią też.
-	A skąd właśnie taki tytuł? - zapytał ambasador St. 
Pres. - Z czymś mi się ten zwrot kojarzy, ale nie wiem 
z czym. - Odwrócił się do niej i zapytał: - To cytat, praw- 
da? - a ona skinęła głową i zaczęła opowiadać o pieśni, 
z której zaczerpnęła tytuł swojej książki:
-	Jedną z pieśni bożonarodzeniowych, które powstawały 
jeszcze przed sentymentalnymi kolędami, była Pieśń biesiad- 
na. Jej słowa są bardzo proste, a muzyka, łatwo wpadająca 
w ucho, przywodzi na myśl zimowy krajobraz siedemnasto- 
wiecznej Anglii. Mam nagranie, które kupiłam w Londynie,, 
kiedy pojechałam tam na zaproszenie kilku grup wyznanio- 
wych. Chcieli, żebym opowiedziała o tym, jak to się stało, że 
jestem jedną z pierwszych wyświęconych kobiet w Amery- 
ce. Mój przyjazd wstrząsnął całym kościelnym establish- 
mentem. Witano mnie albo bardzo ozięble, albo z nie 
ukrywanym obrzydzeniem. Pewnego razu, kiedy wracałam 
z jakiegoś przesłuchania, które mi urządzono, usłyszałam 
pierwsze dźwięki Pieśni biesiadnej dochodzące z pobliskiego 
sklepu muzycznego. Tak dobrze oddawała nastrój Świąt, 
którego tak bardzo mi wtedy brakowało.
-	Wydaje mi się, że żaden z nas nie zna słów tej pieśni. 
Nie jest chyba u nas zbyt popularna - powiedział rektor
128
Armitage. Pani Quade skinęła głową i zacytowała słowa 
pieśni, która dała tytuł jej książce:
— Niech Bóg pobłogosławi pana tego domu...
śpiewają męskie głosy, po czym włączają się chłopięce 
soprany - wtedy kobiety nie miały prawa śpiewać w chó- 
rach - i dodają wysokimi głosikami:
I panią też.
Zapadła cisza, a członkowie tertulii popatrzyli po 
sobie i wzruszyli ramionami. Senator Rabom zapytał 
wreszcie:
-	Gdzie w tych zwykłych słowach ukryte jest to głębo- 
kie znaczenie?
Pozostali przyznali, że również nic nie rozumieją, pani 
Quade zatem powiedziała cicho:
-	Ten drugi wiersz opisuje moje życie, szczególnie wte- 
dy, podczas tego zimowego tygodnia w Londynie.
-	Proszę nam to dokładniej wyjaśnić - powiedział rektor 
Armitage, który w słowach pani Quade odnalazł głosy 
swoich koleżanek z uniwersytetu, przychodzących do niego 
i żalących się, że władze uczelni utrudniają kobietom robie- 
nie naukowej kariery. Nie mylił się, sądząc, że pastor Quade 
należy do tego samego zakonu.
-	Słowa i niedbały sposób, w jaki je wypowiadano - jak 
kawałek bułki umoczonej w mleku i rzuconej wieśniakowi - 
jak hojnym gestem dodana refleksja - były skierowane do 
mnie. Męskie głosy śpiewały o rzeczach ważnych, kobiecych 
zaś, choć je akceptowano, nikt nie brał poważnie.
-	Jaki wpływ miało na panią to wydarzenie? - zapytał 
ambasador, a pani Quade odpowiedziała, uważnie dobiera- 
jąc słowa:
-	Ta pieśń potwierdziła to, co już od dawna wiedziałam.
-	A cóż to takiego? - zapytał senator Rabom. - Cóż 
takiego odkryła pani w zwykłej kolędzie, w tych prostych 
słowach?
-	Dla pana mogą się one wydawać proste, ale dla mnie 
są one potwierdzeniem kościelnej doktryny, która mówi, że 
kobiety są gorsze od mężczyzn, że właściwie zasługują tylko 
na pogardę.
9 - Aleja Palmowa
129
Jej słowa wywołały ogólne oburzenie. Członkowie ter- 
tulii w pewnym stopniu zawdzięczali kościołowi swój życio- 
wy sukces. Armitage i Jimenez ukończyli prowadzone przez 
kościół uniwersytety. Senator Raborn wygrał swoje pierw- 
sze wybory do Izby Reprezentantów dzięki głosom wier- 
nych, którzy odrzucili, oskarżonego o ateizm, kandydata 
Partii Republikańskiej. Zanim jednak którykolwiek z nich 
zdołał powiedzieć coś w obronie kościoła, pani Quade pod- 
parła swoje oskarżenia wydarzeniami z własnego życia.
-	Chodziłam do jednej z najbardziej liberalnych szkół 
w całym kraju, ale kiedy jeździłam do pobliskiego miastecz- 
ka do szkółki niedzielnej, widziałam mężczyzn siedzących 
po lewej stronie kaplicy, a kobiety, oddzielnie, po prawej.
-	Wnioskuję, że przez szacunek dano im lepsze miejsca - 
powiedział St. Pres, lecz pani Quade poprawiła go szybko:
-	Tak to wyglądało, kiedy wchodziło się drzwiami od 
tyłu, kiedy natomiast patrzyło się z miejsca, z którego 
prowadzono spotkanie, widziało się potężnych mężczyzn po 
prawej stronie, gdzie było należne im miejsce, a słabe 
kobiety po lewej, gdzie nakazano im siedzieć.
-	Cóż za niedorzeczne wnioski pani wyciąga - zaprotes- 
tował senator Raborn.
-	Wcale nie takie niedorzeczne, bo kto siedział na ławie 
zwróconej do tłumu, jak kardynałowie albo diakoni? Głów- 
nie mężczyźni i tak było od samego początku kościoła.
- Czy jako jedna z pierwszych kobiet tak bardzo 
musiała się pani nacierpieć? - zapytał Armitage, lecz pani 
Quade zupełnie zignorowała jego pytanie i mówiła dalej:
-	Prymitywne religie nakładały na kobiety ogromny 
ciężar. Bywały plemiona, w których skazywano je na śmierć za 
to, że ich cień padł na główną łódź do połowu ryb. Mogłabym 
wymienić co najmniej sto dziwacznych praw służących do 
upokarzania miesiączkujących kobiet. Mężczyźni bali się ich 
i nienawidzili za to, że miały moc rodzenia dzieci. Czasami 
widziały rzeczy, których nie dostrzegali mężczyźni, więc 
nazywano je czarownicami i palono na stosach albo wieszano.
-	Mówi pani o prymitywnych ludach - wtrącił się Ji- 
menez, który nie mógł pozwolić, by jej słowa odebrano jak 
nie dającą się zakwestionować prawdę.
-	Właśnie od nich zorganizowane religie przejęły struk- 
turę społeczną. Kiedy pracowałam w Pakistanie, obserwo- 
wałam w jaki sposób islam poniża kobiety. One nie mogą
130
nawet modlić się obok mężczyzn w meczecie. A jak traktuje 
się kobiety w Arabii Saudyjskiej czy Zjednoczonych Emira- 
tach? To po prostu skandal.
-	Ale w tym pani Pakistanie kobieta została premie- 
rem - zauważył St. Pres, na co pani Quade odwarknęła:
-	Tak, a czy nie pozbyli się jej tak szybko, jak tylko 
mogli? I to w obrzydliwy sposób, a przede wszystkim 
dlatego, że była kobietą.
Kiedy zbierano talerze i zamówienia na deser, pani 
Quade przeszła do najbardziej spornych kwestii:
-	Podczas pobytu w Izraelu, co tydzień w piątek w po- 
łudnie chodziłam do synagogi. Nie rozpoczynano modłów 
ani nie czytano Pięcioksięgu, dopóki w świątyni nie było co 
najmniej dziesięciu mężczyzn. Kobiety się nie liczyły, a te 
które przychodziły - nie było ich wiele - musiały siedzieć 
na balkonie za kotarą, odgradzającą je od odprawianego na 
dole obrzędu i - kto wie? - może również chroniącą sam 
Pięcioksiąg przed rzucanymi przez nie przekleństwami.
-	To śmieszne! - zawołał Jimenez. - Znałem wielu Ży- 
dów. Oni podziwiają i szanują swoje kobiety.
Na to pani Quade odpowiedziała niskim głosem:
-	A jaką modlitwę każdego ranka już od wieków od- 
mawiają Żydzi, kiedy patrzą na siebie w lustrze? Kończy się 
ona słowami: „Dzięki Bogu, że nie jestem kobietą".
Nie przepuściła również mormonom, o których powie- 
działa, że narzucili kobietom status ludzi drugiej kategorii 
i że surowo zwalczają każdy objaw niesubordynacji. Siedzą- 
cy przy stole mężczyźni zaczęli natychmiast protestować, 
ponieważ według powszechnego mniemania mormoni rów- 
nież darzą kobiety niezwykłym szacunkiem.
-	Nie musicie panowie wierzyć w to, co mówię, ale ich 
kobiety wiedzą, że to prawda.
Najwięcej sprzeciwu wzbudził jednak temat samej Bib- 
lii. Pastor Quade powiedziała, że złe traktowanie kobiet, 
jakby były kłopotliwymi dziećmi, jest szczególnie wyraźne 
u świętego Pawła. Następnie zacytowała kilka z jego najbar- 
dziej znanych uwag:
-	„Najlepiej, by mężczyzna w ogóle się nie żenił" albo 
„To nie mężczyzna powstał z kobiety, ale kobieta z męż- 
czyzny" i „Kobiety w kościele powinny milczeć. Nie wolno 
im mówić, a jeśli chcą o coś zapytać, niech zapytają włas- 
nego męża po powrocie do domu".
131
-	Wszyscy wiemy, że święty Paweł był mizoginistą - 
odpowiedział St. Pres - i mówił tylko za siebie.
Podanie deseru uratowało ich przed wdaniem się w po- 
ważniejszą sprzeczkę, a kiedy sprzątnięto talerze, St. Pres 
zasugerował coś, co wszyscy przyjęli z ogromnym entu- 
zjazmem:
-	Ma pani tak interesujące poglądy, pani Quade, że 
chętnie porozmawialibyśmy z panią dłużej. To wszystko 
jest dla nas bardzo nowe.
A senator Rabom dodał:
-	Tak, głos nowoczesnej kobiety.
Niestety, słowami „przynajmniej kościół katolicki za- 
wsze szanował kobiety" redaktor Jimenez nieświadomie 
rozpoczął drugą część sporu.
-	Przykro mi, ale nie mogę się z panem zgodzić - 
powiedziała pani Quade, starając się, by zabrzmiało to jak 
najbardziej ugodowo, jednak Jimenez nie dawał za wy- 
graną:
-	Proszę pomyśleć o tym, jak bardzo mój kościół glory- 
fikuje Najświętszą Panienkę. Musi pani przyznać, że szanu- 
jemy Maryję. Uważamy ją wręcz za symbol kobiecości.
Początkowo wydawało się, że pani Quade będzie musiała 
przyznać mu rację. Przez chwilę spoglądała na złożone na 
piersiach dłonie, potem podniosła głowę, rozejrzała się po 
twarzach wszystkich członków tertulii i powiedziała:
-	Biblia mówi bardzo niewiele na temat deifikacji Naj- 
świętszej Panienki; nic o jej dziewictwie, poza tym, że Jezus 
miał braci, którzy najprawdopodobniej urodzili się później 
od niego, i również nic o jej wniebowzięciu.
Jimenez rzucił na stół zwiniętą serwetkę.
-	Kwestionuje pani dogmaty naszego Kościoła! Niepod- 
ważalną prawdę!
Pani Quade powiedziała cicho:
-	Żaden z tych dogmatów nie ma potwierdzenia w Biblii 
ani w innych materiałach źródłowych aż do roku 431, kiedy 
to na soborze - o ile mnie pamięć nie myli - w Efezie, 
Ojcowie Kościoła wymyślili je po prostu, by udobruchać 
kobiety, które już od dawna narzekały, że w Kościele nie ma 
dla nich miejsca. To było bardzo odważne i odpowiedzialne 
posunięcie - wymyślenie faktów w celu ratowania Kościoła.
-	Nie wierzę w to - zaprotestował Jimenez, a St. Pres 
wyraził zdziwienie pozostałych mężczyzn:
132
-	Z tego co zaobserwowałem w krajach katolickich, 
Matka Boska jest postacią centralną kultu. Można nawet 
powiedzieć, że ona definiuje to wyznanie.
Nie podnosząc głosu, ponieważ wiedziała, że stąpa po 
twardym gruncie, pastor Quade odpowiedziała:
-	Dzisiaj tak, ale na początku była prawie nieobecna. 
Nie było jej ani w Biblii, ani w doktrynie Kościoła.
-	Więc skąd wzięła się jej późniejsza chwała? - zapytał 
Jimenez, a pani Quade odparła:
-	Z legend i różnych dopisków do Biblii. Proszę pamię- 
tać, że kiedy Ojcowie Kościoła ostatecznie postanowili ogło- 
sić jej istnienie światu i obdarzyć ją cechami, które czcimy 
do dziś, wzbudzili tym powszechną radość. Było to jedno 
z najlepiej przyjętych postanowień Kościoła i od tego czasu 
Maryja stała się wieczną dziewicą, żyjącą bez wiedzy o grze- 
chu pośredniczką między ludźmi i Bogiem. Tak to się 
zaczęło.
Jimenez nie mógł jej dłużej słuchać, wstał od stołu, 
ukłonił się pozostałym członkom tertulii, ignorując zupełnie 
panią Quade, a zanim odszedł, wypalił jeszcze:
-	Nie zamierzam zadawać się z heretykami. Z legend! 
Też coś. Ta kobieta podważa słowa Boga zawarte w Biblii.
Kiedy odszedł, senator Raborn powiedział:
-	Ale zrobiła pani zamieszanie, pani Quade.
-	To przecież tylko prawda. - Pokiwała głową i doda- 
ła: - Wszystko, co powiedziałam, zostało wymyślone przez 
katolickich teologów wiele stuleci przed narodzinami Lutra. 
Wiedzieli, jak bardzo potrzebna była im Maryja.
Przez trzy dni redaktor Jimenez nie pojawiał się na 
spotkaniach tertulii, a jego miejsce zajął Lewandowski, 
który mówił o projekcie opracowania mapy ludzkiego 
genomu.
Czwartego wieczora Jimenez przyszedł na posiedzenie 
tertulii, przysunął do stołu piąte krzesło, po czym podszedł 
do siedzącej samotnie pastor Quade i powiedział jak dwo- 
rzanin zwracający się do królowej:
-	Czy zaszczyci nas dziś pani swą obecnością? - Kobieta 
skinęła głową, wstała, pozwoliła wziąć się pod rękę i pode- 
szła z nim do narożnego stolika.
-	Zaprosiłem Helen - wyjaśnił - ponieważ winny jej 
jestem przeprosiny. Ostatnie trzy dni spędziłem w biblio- 
tekach, sprawdzając to, co powiedziała na temat dziejów
133
Najświętszej Panienki w Kościele Katolickim. Mogę was 
teraz zapewnić, że to wszystko prawda. Przepraszam - po- 
wiedział i pochylił się, by pocałować dłoń pani Quade.
-	Czego dokładnie się dowiedziałeś? - zapytał Armita- 
ge, a Jimenez odpowiedział:
-	Ojcowie Kościoła za wszelką cenę chcieli znaleźć 
w Biblii potwierdzenie faktu, który dzięki legendom i ust- 
nym przekazom na stałe zakorzenił się w umysłach wier- 
nych. W Nowym Testamencie nie znaleźli nic, ani słowa, 
dokładnie tak jak mówiła Helen. Dopiero pod koniec czwar- 
tego wieku, ponad trzysta lat po śmierci Maryi, pewien 
bardzo pomysłowy teolog odnalazł w Starym Testamencie 
niezwykle tajemniczy fragment napisany przez proroka Eze- 
chiela jakieś sześćset lat przed narodzinami Chrystusa. Teo- 
log uznał ów fragment za wystarczający dowód na dziewict- 
wo Maryi, choć trzeba przyznać, że zinterpretował go 
w sposób dość specyficzny. - Wyjął z kieszeni małą kartkę 
papieru i mówił dalej: - Zaraz go wam odczytam. Inter- 
pretacja opiera się na słowie „brama".
„Potem zaprowadził mnie do zewnętrznej bramy przy- 
bytku, która skierowana jest na wschód; była jednakże 
zamknięta. I rzekł do mnie Pan: - Ta brama ma być 
zamknięta. Nie powinno się jej otwierać i nikt nie powinien 
przez nią wchodzić, albowiem Pan, Bóg Izraela wszedł 
przez nią. Dlatego winna ona być zamknięta".*
Jako że żaden z mężczyzn nie dostrzegł w odczytanym 
tekście niczego szczególnego, Jimenez mówił dalej:
-	Ojcowie Kościoła uznali, że słowo „brama" oznacza 
waginę Najświętszej Panienki, przez którą Jezus przyszedł na 
świat i przez którą nie wolno wejść żadnemu śmiertelniko- 
wi. - Podniósł ręce w geście zwycięstwa, jakby sam rozwiązał 
tę zagadkę i dodał: - W tekście napisanym około roku sześć- 
setnego przed naszą erą nie ma mowy o Jezusie ani o Matce 
Boskiej, ani tym bardziej o intymnych częściach jej ciała, 
jednak dziewięćset lat później Kościół tak bardzo pragnął 
znaleźć potwierdzenie jej dziewictwa, że podparł swoją tezę 
tak dziwaczną interpretacją niemal tysiącletniego tekstu.
* Księga Ezechiela, 44, 1-2, Biblia Tysiąclecia, „Pallotinum", War- 
szawa 1989, wyd. IV. (przyp. red.)
134
Złożył kartkę z cytatem i dodał:
-	Wygląda na to, że Ojcowie Kościoła posłużyli się 
nagiętą interpretacją, ale ostatecznie zrobili coś bardzo 
dobrego. Pokazali prostym ludziom, którzy bardzo chcieli 
wierzyć, portret niezwykle szlachetnej kobiety. - Pochylił 
jeszcze głowę przed pastor Quade i powiedział: - A całą 
prawdę poznaliśmy tylko dzięki nieustępliwości Helen.
* 
*	*
Czterej mężczyźni, którzy tworzyli tertulię, byli uważani 
przez pozostałych mieszkańców Palmowej Alei za mózg 
ośrodka, a stół, przy którym odbywały się ich spotkania 
darzono szczególną czcią. Krążyła opinia, że są tak inteligent- 
ni, że zwykli ludzie nie mieliby o czym z nimi rozmawiać. 
Poza inteligencją wyróżniało ich coś jeszcze - ich wiek. Jeden 
z nich - senator Raborn - miał już ponad osiemdziesiąt lat, 
dwaj - ambasador St. Pres i rektor Armitage - mieli prawie 
osiemdziesiąt, a ostatni - redaktor Jimenez - właśnie skończył 
osiemdziesiąt jeden. Podczas jednego ze spotkań postanowili 
udowodnić, że mimo tak podeszłego wieku stać ich jeszcze na 
marzenia, jakich nie powstydziliby się pełni życia młodzieńcy.
Pewnego dnia po kolacji St. Pres powiedział:
-	Nasza czwórka powinna zająć się czymś więcej niż 
tylko filozoficznymi dywagacjami. Wiedza i umiejętności, 
jakimi dysponujemy, pozwalają nam na podjęcie dużo więk- 
szych wyzwań.
Nastąpiła teraz długa dyskusja na temat jakiegoś od- 
powiedniego dla nich praktycznego zadania. Wysuwali i od- 
rzucali propozycje, takie jak wykłady w pobliskim colle- 
ge^ z czegoś, co mogliby skromnie nazwać „mądrość świa- 
ta", albo założenie klubu, w którym studenci poznawaliby 
prawdziwe znaczenie słowa demokracja.
-	Nie - powiedział ambasador. - To w dalszym ciągu 
tylko gadanina. Miałem na myśli coś, co moglibyśmy wyko- 
nać własnymi rękoma.
Kiedy poprosili go o przykład, zaproponował coś tak 
dziwacznego, że początkowo odrzucili jego projekt, lecz im 
dłużej o nim rozmawiali, tym bardziej wykonalny stawał się 
w ich oczach, aż około jedenastej wieczorem doszli do 
wniosku, że sugestia ambasadora warta jest ich wysiłku.
135
Pierwszy etap realizacji rozpoczął się następnego dnia 
rano, kiedy senator Raborn udał się do Kena Kreneka 
z broszurą wydaną przez Palmową Aleję kilka lat temu.
-	Tutaj jest napisane, że gdy ośrodek rozpocznie działa- 
lność, będzie dysponował - cytuję - „w pełni wyposażonym 
warsztatem z narzędziami ręcznymi i obrabiarką". Repre- 
zentuję komitet, który domaga się teraz udostępnienia obie- 
canego warsztatu.
Ken poszedł najpierw do pani Foxworth, by zapytać, czy 
ośrodek dysponuje jakimiś dodatkowymi pieniędzmi, które 
mogliby przeznaczyć na utworzenie takiego warsztatu. 
Księgowa odpowiedziała, że nie, więc zwrócił się do An- 
dy'ego, który skapitulował, nie stawiając większego oporu.
-	Mówisz, że napisaliśmy to w jednej z naszych pierw- 
szych broszur? W takim razie musimy się z tego wywiązać. 
Nie zrujnujemy się chyba, kupując obrabiarkę do drewna.
Krenek zapytał, gdzie ją wstawić, a wówczas Andy 
przypomniał mu, że na parterze jest jeszcze kilka wolnych 
pokoi. Wrócił do pani Foxworth, by ostatecznie zadecydo- 
wać, gdzie powstanie warsztat. Księgowa zauważyła, że 
mieli trudności ze sprzedażą pewnego pokoju na parterze, 
gdyż jego okna wychodzą na parking, postanowili więc, że 
warsztat zostanie utworzony właśnie tam.
Kierownictwo Palmowej Alei stanęło na wysokości zada- 
nia. Kupiło obrabiarkę do drewna i pełny zestaw narzędzi 
ręcznych, a wkrótce zza zamkniętych drzwi warsztatu za- 
częły dochodzić odgłosy wzmożonej pracy. Powstawały plo- 
tki o tym, co może dziać się w środku, lecz nawet żony, 
Marcia Raborn i Felicita Jimenez, nie wiedziały, jakiemu 
zadaniu poświęcili się ich mężowie. Oczywiste było tylko to, 
że potrzebowali dużo drewna, kleju i kawałków płótna, ale 
samo to nie wyjaśniało zagadki.
Pewnego dnia Felicita Jimenez znalazła w poczcie swoje- 
go męża ilustrowany katalog przeznaczony dla „mężczyzn 
budujących własne samoloty".
-	Mój Boże! - krzyknęła z niedowierzaniem. - Czyżby 
ci starzy głupcy chcieli zbudować samolot?
-	Przerażona, pobiegła do pani Raborn, a kiedy żona 
senatora zobaczyła katalog, obie z Felicita poszły do Rabor- 
na i zażądały, by pokazano im, co dzieje się w warsztacie. 
Niechętnie senator zgodził się otworzyć zasypany trocinami 
pokój, a oczom kobiet ukazał się niezwykły widok.
136
Mężczyźni naprawdę budowali samolot. Mieli już goto- 
we fragmenty szkieletu, które oklejali teraz kawałkami płót- 
na. Jednak najbardziej przerażający dla kobiet, które wie- 
działy, jak trudno połączyć ze sobą choćby elementy stroju, 
był fakt, że ich mężowie próbowali również zbudować 
drewniane śmigło. Cięli i kleili kawałki różnych rodzajów 
egzotycznych drzew, po to by po zalaminowaniu i nadaniu 
odpowiedniego kształtu utrzymały samolot w powietrzu.
Wszyscy w ośrodku natychmiast dowiedzieli się o ich 
projekcie, a do pierwotnej czwórki dołączył piąty marzy- 
ciel - Maxim Lewandowski, osiemdziesięciosześcioletni, 
bardzo wszechstronny były naukowiec. Zobowiązał się do 
wykonania śmigła, zadbania o właściwy kształt i zalamino- 
wania, które miało przemienić różne kawałki drewna w nie- 
zniszczalną całość.
Budowa samolotu miała ogromne znaczenie dla wszyst- 
kich mieszkańców ośrodka, którym czasami pozwalano za- 
glądać do warsztatu i zadawać pytania. Jednak najbardziej 
przeżywali to ludzie z Bloku Wydłużonej Terapii. Ci, któ- 
rzy zdawali sobie sprawę z tego, że ich dni są policzone, 
podchodzili do okien, obserwowali, jak kosiarka przygoto- 
wuje pas startowy na sawannie, i mówili do siebie:
- Zanim umrę, muszę zobaczyć, jak leci.
* 
*	*
Andy siedział bezczynnie przy biurku. Myślał o tym, 
czego dokonał podczas czterech miesięcy od przyjazdu do 
Palmowej Alei, i choć był zadowolony ze swoich osiągnięć 
zawodowych, głęboko w sercu czuł wielki smutek - ogromne 
niezadowolenie z własnego życia osobistego. Nie lubił takich 
rozmyślań, ale tym razem musiał zadać sobie pytanie: - 
Dlaczego, przemieniwszy to miejsce w przynoszącą zysk 
inwestycję, czuję się tak cholernie nieszczęśliwy? - i w tej 
samej chwili znał już odpowiedź: - Straciłem wszystko, co 
miało dla mnie znaczenie - żonę, pracę w klinice. Miałem 
być lekarzem... wszystko zaprzepaściłem... przez tchórzost- 
wo. Pozwoliłem temu prawnikowi zniszczyć moje życie. - 
Teraz odezwał się drugi wewnętrzny głos, który zdecydowa- 
nym tonem powiedział: - Zacznij wszystko od nowa. Znajdź 
sobie wreszcie kogoś i nie odkładaj tego do pięćdziesiątki.
137
Poszedł do swojego pokoju i dzięki kilku szklaneczkom 
brandy zasnął w ciągu dziesięciu minut.
Następnego dnia rano otrzymał list, który według wstęp- 
nych przypuszczeń mógł oznaczać tylko kłopoty. Został 
wysłany w Chattanooga, a w lewym górnym rogu koperty 
znajdowało się nazwisko doktora Zembrighta. Zanim Andy 
odważył się ją otworzyć, usiadł na krześle i przypomniał 
sobie tego lekarza - tamtego śnieżnego, noworocznego po- 
ranka udzielił pomocy dziewczynie, która straciła obie nogi 
w wypadku samochodowym.
Przypomniał sobie również przestrogę Zembrighta, by 
nigdy nie grał Dobrego Samarytanina: „Zmiatałbym stąd 
natychmiast" - powiedział. Było mało prawdopodobne, by 
Zembright sam wniósł sprawę przeciwko niemu, mógł naj- 
wyżej ostrzegać go przed kimś innym. Andy wzdrygnął się, 
kiedy wyobraził sobie, że znów składa zeznania przed sądem.
Nie mogąc w nieskończoność zwlekać z otwarciem listu, 
rozciął nożem kopertę i wyjął z niej pojedynczą kartkę, która 
zawierała tylko trzy zdania: „Ojciec dziewczyny jest wdzię- 
czny. Nie ma się czego bać. Proszę do mnie zatelefonować".
Andy powinien poczuć teraz ulgę, lecz tak bardzo bał się 
kolejnego procesu, że przez kilka minut siedział jak sparaliżo- 
wany. W końcu podniósł słuchawkę, poprzez biuro numerów 
odnalazł telefon Zembrighta i drżącym głosem powiedział:
-	Mówi doktor Zorn. Właśnie otrzymałem pański list. 
Co on oznacza?
-	To co napisałem. Nie ma się czego bać. 
Kiedy Zorn odetchnął z ulgą, Zembright wyjaśnił:
-	OHver Cawthorn, ojciec Betsy to wspaniały człowiek. 
Wie, że uratował pan życie jego córce, i koniecznie chce się 
z panem zobaczyć.
-	Po co?
-	Nie przez telefon.
-	Mam się zgodzić, żeby przyjechał?
-	Tak. Mam o nim bardzo dobre zdanie. Obserwowa- 
łem go przez kilka ostatnich miesięcy, a poza tym sam z nim 
przyjadę.
-	Czy to aż tak ważne?
-	Tak.
-	Mimo rady, której mi pan udzielił? Żeby czym prędzej 
uciekać, jeśli się pomagało w ratowaniu ofiar wypadku?
-	Wszystko zależy od okoliczności.
138
Niechętnie Andy zgodził się, by Zembright i Cawthorn 
przylecieli do Tampy.
Pojechał na lotnisko i cały w nerwach czekał, aż jego goście 
wysiądą z samolotu. Jak tylko zobaczył uśmiechniętą twarz 
Zembrighta, uspokoił się nieco. - Jeśli ten człowiek chce mnie 
w coś wrobić -pomyślał -to cały świat jest już skorumpowa- 
ny. - A kiedy 01iver Cawthorn podszedł do Zorna i został mu 
przedstawiony, cały jego niepokój zniknął bez śladu.
-	Panie doktorze - powiedział szczupły mężczyzna o ży- 
wym spojrzeniu. - Cała moja rodzina ma u pana ogromny 
dług. Moja córka zawdzięcza panu życie.
Dojechali do Palmowej Alei i zobaczyli ośrodek, a wów- 
czas Zembright powiedział:
-	Bardzo piękne miejsce.
-	Ludzie, którzy tu mieszkają, na pewno nie czują się 
jak w więzieniu - dodał Cawthorn.
-	Moglibyśmy obejrzeć gabinet rehabilitacji? - zapytał 
Zembright. - Po to przyjechaliśmy. - Andy pokazał im salę 
wyposażoną w najnowocześniejszy sprzęt, a starszy lekarz 
powiedział do Cawthorna: - OHver, mają tu po prostu 
wszystko. Ciekawe czy specjalistów również.
-	Z naszym rehabilitantem zapoznam was później - 
obiecał Andy.
Gdy tylko wrócili do gabinetu Zorna, Cawthorn powie- 
dział:
-	Panie doktorze, moja córka Betsy mówi, że zawdzięcza 
panu życie. Doktor Zembright też tak uważa. Jesteśmy 
dozgonnie wdzięczni za pańską pomoc. Wcale nie musiał pan 
przecież tego robić, nie musiał pan jechać z nią do szpitala. - 
Cawthorn mówił dalej: - Jednak jej stan... nie widać żadnej 
poprawy. Głównie dlatego, że zupełnie straciła nadzieję. - 
Łzy napłynęły mu do oczu, kiedy wyciągał z kieszeni zdjęcia 
swojej córki, leżącej bez życia na szpitalnym łóżku.
Andy z niemałym zdziwieniem stwierdził, że dziewczyna, 
która zdążyła już odegrać tak ważną rolę w jego życiu, jest 
dużo ładniejsza niż pamiętał. Poczuł głęboki smutek, kiedy 
dowiedział się, że straciła nadzieję na odzyskanie sprawności.
-	Tamtego ranka, kiedy wkładałem ją do helikoptera, 
wykazywała większą wolę walki. Nie rozpoczęliście jeszcze 
rehabilitacji?
-	Nie - odpowiedział ojciec dziewczyny. - Doktor Zem- 
bright nie daje za wygraną, ale ona wciąż odmawia współ-
139
pracy. Raz czy dwa razy powiedziała nawet, że dla niej życie 
się już skończyło.
-	Niemożliwe! - krzyknął Zorn. - Ona musi wstać z łóż- 
ka, a jak tylko będą gotowe protezy, natychmiast próbować 
chodzić. - Spojrzał na Zembrighta i zapytał: - Czy kikuty 
zagoiły się dobrze?
- Lepiej niż można by się spodziewać, biorąc pod 
uwagę rozległość obrażeń. Są twarde jak skały.
-	A kolana?
-	Udało się je uratować.
-	No to trzeba zmusić ją do pracy. Nasi rehabilitanci 
dokonują tutaj cudów z ludźmi, którym przytrafiło się 
nieszczęście.
Wtrącił się Cawthorn:
-	Utrata obu nóg to nie jest nieszczęście. To tragedia, 
a Betsy jest przerażona.
-	Przepraszam - powiedział Andy. - Nie chciałem, żeby 
zabrzmiało to jak rutynowa odpowiedź lekarza.
Cawthorn wyciągnął do niego swoją masywną dłoń i ści- 
snął ramię młodego lekarza.
-	Musi pan nam pomóc. Ona straciła wszelką nadzieję. 
Andy widział, że mężczyzna znów jest bliski łez.
-	To proste - odpowiedział z przekonaniem. - Musicie 
najpierw wyleczyć ją z takiego defetyzmu. Nie jest to 
przecież trudne, tutaj na co dzień musimy radzić sobie 
z takimi przypadkami, więc jakiś dobry rehabilitant w Chat- 
tanooga też może to zrobić.
-	Wiem o tym - powiedział Cawthorn - ale Betsy ma 
coś, co oni nazywają monomanią. Jest przekonana, że skoro 
to właśnie pan ją uratował, teraz również tylko pan może jej 
pomóc.
Andy spuścił oczy i po chwili powiedział cicho:
-	Lekarze często mają do czynienia z przypadkami 
monomanii, których nie sposób wyjaśnić. Zwykle są zu- 
pełnie bezpodstawne, ale jeśli taki stan utrzymuje się 
zbyt długo, może zniszczyć choremu życie. - Podniósł 
głowę, spojrzał na Cawthorna i zapytał: - W jaki sposób 
mógłbym jej pomóc? Wrócić z wami do Chattanooga i po- 
rozmawiać z nią?
-	Nie - wtrącił się Zembright. - Dyskutowaliśmy o tym 
i doszliśmy do wniosku, że pańska wizyta uczyniłaby więcej 
złego niż dobrego.
140
-	Chcielibyśmy, żeby tutaj znalazł pan miejsce dla 
niej - kontynuował Cawthorn. - Z dala od Chattanooga 
i złych wspomnień - żeby mogła rozpocząć tu nowe życie.
Andy wyraził zgodę i od razu zadecydowano, że Betsy 
Cawthorn, w głębokiej depresji, ale doskonałym stanie fizy- 
cznym zostanie natychmiast przeniesiona do Palmowej Alei. 
Kiedy goście wyjeżdżali z ośrodka, 01iver Cawthorn powie- 
dział:
-	Otto, cieszę się z naszej decyzji. Betsy wykorzystała 
już wszystko, co mogliśmy dać jej w Chattanooga. Teraz 
potrzebuje nowej krwi, innych ludzi. Zorn spodobał mi się 
od razu, a poza tym ma ułatwione zadanie. Ona jest przeko- 
nana, że tylko on może jej pomóc.
Wrócili do Chattanooga, by załatwić wszystkie formal- 
ności związane z przeniesieniem pacjentki do nowego miejs- 
ca, głęboko przekonani, że Betsy odzyska wiarę w sens 
życia.
Po
sz
uki
wa
nia
łvehabilitacja Betsy Cawthorn rozpoczęła się trzy minu- 
ty po przyjeździe dziewczyny do ośrodka, ale nie od spot- 
kania z Bedfordem Yanceyem, tylko z doktorem Zornem, 
który natychmiast przyszedł się z nią przywitać. Właściwie 
zobaczył ją teraz po raz pierwszy. Wtedy, w styczniu, na 
miejscu wypadku widział tylko cierpiącą młodą kobietę.
Teraz siedziała przed nim osoba o przepięknej, choć 
bladej i zmęczonej twarzy, na której na widok Zorna pojawił 
się uśmiech. Betsy chwyciła wyciągniętą w jej kierunku rękę 
doktora i szepnęła:
-	Dzięki Bogu, że pana znaleźli. Jeśli ktokolwiek może 
mi pomóc, to właśnie pan.
Pierwsze spotkanie z Yanceyem było znacznie bardziej 
dramatyczne. Podszedł do niej, złapał ją za nadgarstki 
i pociągnął do siebie, mówiąc:
-	Witamy w Palmowej Alei. Rozpocznie pani tutaj nowe 
życie. Nie będziemy się z panią cackać - uderzył otwartą 
dłonią oparcie jej wózka - i pozbędziemy się tego urządze- 
nia tak szybko, jak to będzie możliwe, najpóźniej w ciągu 
miesiąca. Nie chcę słyszeć o tym, że do końca życia będzie 
pani jeździła na wózku. Pani Cawthorn, jest pani silną, 
niepokonaną tenisistką, która przeżywa tymczasowe trudno- 
ści. Przejdzie tu pani szkołę życia. Będzie się pani czołgać, 
chodzić na czworaka, a jeśli Bóg nam pomoże, również stać 
i chodzić na własnych nogach. Uwierzy pani, że może się 
pani obejść bez tego cholernego wózka.
10 - Aleja Palmowa
145
-	Jak szybko zacznie chodzić o kulach? - zapytał jej 
zatroskany ojciec.
Yancey popatrzył na niego z niedowierzaniem.
-	Panie Cawthorn! Kul nie używa się już chyba od stu 
lat. To metoda zbyt bolesna, a poza tym opóźnia regenera- 
cję mięśni. Z czego korzystamy teraz? - Yancey krzyknął 
prawie. - Teraz korzystamy z balkoników, jednego z naj- 
wspanialszych wynalazków dwudziestego wieku. Człowiek, 
który je wymyślił, powinien dostać Nagrodę Nobla. - Po- 
prosił teraz swojego asystenta o przyniesienie owego cudu 
nowoczesnej rehabilitacji. Był to dość duży szkielet wyko- 
nany z metalowych rurek, wyposażony w cztery szeroko 
rozstawione nogi, zakończone gumowymi nasadkami. - One 
gwarantują stabilność - powiedział, po czym kopnął jedną 
z metalowych nóg - a ponieważ mają regulowaną wysokość, 
balkonik można dostosować do każdego pacjenta.
Poprosił teraz do siebie Norę.
-	Siostro Varney, niech mi siostra pomoże odmierzyć 
odpowiednią wysokość dla pacjentki.
Nora podeszła do niego, po czym oboje wprawnie pod- 
nieśli Betsy z wózka i ustawili w pozycji, jaką już wkrótce 
będzie mogła przyjąć bez niczyjej pomocy. Świadomość 
tego, że prędzej czy później będzie mogła wstać z wózka, 
dodała dziewczynie pewności siebie i kazała zaufać rudo- 
włosemu wieśniakowi z Georgii i czarnej pielęgniarce z Ala- 
bamy, którzy przez następnych kilka miesięcy będą poma- 
gać jej w powrocie do normalnego życia.
Kiedy Yancey posadził już ją na wózku, zrobił coś, 
na co odważyłoby się bardzo niewielu rehabilitantów. Bez 
żadnych wyjaśnień ani przeprosin podniósł ciężką, dżinsową 
spódnicę, która zasłaniała nogi dziewczyny, i uklęknął, by 
dokładnie przyjrzeć się kikutom. Upewniwszy się, że za- 
goiły się już całkowicie, uderzył każdy z nich pięścią, 
po czym podniósł głowę i powiedział do zdziwionego pana 
Cawthorna:
-	Bez względu na to, ile zapłacił pan lekarzowi, który 
zajął się pańską córką, jeszcze dzisiaj proszę wysłać mu czek 
na drugie tyle. To nie jest dobrze wykonana praca, panien- 
ko, to przykład perfekcyjnie przeprowadzonego zabiegu. - 
Palcem pokazał teraz to, co pozwoliło mu uwierzyć, że 
Betsy będzie jeszcze chodzić. - Proszę spojrzeć na mięśnie 
biegnące od kolana w dół; proszę zauważyć, że kość jest na
146
tyle długa, a uda na tyle silne, że.bez trudu będzie można 
dopasować jakąś nowoczesną protezę. Najważniejsze są jed- 
nak płaty twardej skóry, które utrzymują wszystko we 
właściwej pozycji. Wszystko pięknie się goi i twardnieje! - 
podsumował, po czym z radości jeszcze raz mocno uderzył 
każdy z kikutów.
-	Mój Boże, ale on ją traktuje - szepnął Andy, a Nora, 
która już od pewnego czasu miała okazję przyglądać się 
pracy Yanceya, powiedziała:
-	Chce zepchnąć ją na samo dno, żeby łatwiej było jej 
się podnieść.
-	W Święto Dziękczynienia, panienko - mówił dalej 
Yancey - oboje pójdziemy na tańce. - Następne słowa były 
przeznaczone zarówno dla dziewczyny, jak i jej ojca. - 
W tym ośrodku dokonujemy cudów, ale bez pomocy osób, 
z którymi pracujemy, jesteśmy skazani na niepowodzenie. 
Nie używamy słowa „pacjent", bo nikt tutaj nie jest chory. 
Pani Betsy już jest na najlepszej drodze do pełnej sprawno- 
ści. Ma kolana, jej kikuty zagoiły się doskonale, a ja i Nora 
zrobimy co w naszej mocy, by pomóc jej w osiągnięciu tego 
celu. - Teraz przemówił jak surowy nauczyciel: - Panienko, 
pozwolono pani zmarnować cztery miesiące życia. Gdyby 
znalazła się pani tutaj dzień po wypadku, teraz już by pani 
chodziła. Była pani niedobrą dziewczynką i powinienem 
porządnie przetrzepać pani tyłek.
-	Matko Boska! - syknął Andy, widząc w jak poufały 
sposób Yancey traktuje Betsy. - Przecież ona może nas 
oskarżyć o napastowanie seksualne.
Nora znów stanęła w obronie Bedforda.
-	Zobacz, jak ona na to reaguje.
Andy spojrzał na swoją najmłodszą pensjonariuszkę i ku 
swojemu zdziwieniu zobaczył, że Betsy po przyjacielsku 
wyciąga ręce do obojga państwa Yancey i mówi:
-	Tam nie byłam gotowa na rehabilitację, ale teraz 
jestem. Panie Yancey, chcę znowu chodzić, niech mnie pan 
tego nauczy. - Bedford uścisnął jej dłoń, a Betsy spojrzała 
na Zorna.
Wieczorem do pokoju Betsy wysłano jednego z kel- 
nerów, który miał pomóc jej usiąść na wózku i przywieźć ją 
do jadalni. Zorn umówił ją na kolację z państwem Mallory 
i sędzią Lincolnem Noble'em. Postanowił, że zasiądą przy 
stoliku numer osiem, który znajdował się najdalej od we-
147
jścia, ponieważ chciał, by możliwie dużo mieszkańców oś- 
rodka poznało Betsy.
Kiedy dziewczyna zobaczyła, ile osób siedzi już w jadal- 
ni, zupełnie straciła odwagę i przywołała do siebie Andy'ego.
-	Od miesięcy jadam w pokoju sama albo z kilkoma 
najbliższymi osobami. Jestem przerażona.
On jednak nalegał, by wjechała do środka.
-	Zarezerwowałem dla ciebie stolik po przeciwnej stro- 
nie jadalni.
-	Dlaczego? - zapytała szeptem, a Andy odpowiedział:
-	Bo chcę, żeby cię wszyscy zobaczyli, żeby przyzwy- 
czaili się do twojej obecności, do obecności dziewczyny, 
która uległa poważnemu wypadkowi, ale wkrótce powróci 
do normalnego życia. - Wepchnął wózek do jadalni i uśmie- 
chając się do zgromadzonych w niej osób, ruszył w stronę 
stolika numer osiem, zatrzymując się od czasu do czasu 
i mówiąc: - Proszę poznać Betsy Cawthorn z Chattanooga. 
Na razie jeździ na wózku, ale już niedługo wejdzie do 
jadalni na własnych nogach.
Dotarli do stolika, a ojciec Betsy z pomocą pewnego 
młodego kelnera posadził ją na zwykłym krześle pomiędzy 
panem Mallorym i sędzią Noble'em. Potem kelner odstawił 
wózek, a Andy zaprowadził pana Cawthorna do innego 
stolika.
-	Uważamy, że najlepiej jest, gdy ludzie muszą sami 
radzić sobie w nowym środowisku, ale jeśli ma pan na to 
ochotę, deser może pan zjeść z córką.
Betsy, po raz pierwszy od wielu miesięcy pozostawiona 
w towarzystwie zupełnie obcych jej osób, nie potrafiła 
znaleźć żadnych odpowiedzi na zadawane jej pytania poza 
monosylabami „tak" i „nie". Niezwykle przyjacielsko na- 
stawiona do wszystkich pani Mallory nie mogła pozwolić, 
by trwało to dłużej.
-	Chris i ja musimy szybko zjeść dzisiaj kolację i ucie- 
kać, bo mamy coś bardzo ważnego do zrobienia - powie- 
działa. Potem uśmiechnęła się łobuzersko i dodała: - Domy- 
śla się pani co?
Powoli Betsy pozwalała się coraz bardziej wciągać 
w zgadywankę, ale nie udało jej się podać właściwej od- 
powiedzi. W końcu poddała się.
-	No dobrze, nie wiem. Co będziecie państwo robić? - 
a kiedy pani Mallory odpowiedziała:
148
-	Jedziemy na dansing do Tampy - Betsy aż otworzyła 
usta ze zdziwienia.
-	Tak, moja droga, Chris i ja uwielbiamy tańczyć. 
Yancey, ten człowiek, który będzie cię leczył, osiąga 
tak dobre wyniki, iż nie mam żadnych wątpliwości, 
że pewnego dnia pojedziesz z nami. Ty też będziesz 
tańczyła.
Rozmowa stała się tak interesująca, że Betsy zrobiło się 
przykro, kiedy państwo Mallory odeszli od stołu, zostawili 
ją jednak w towarzystwie sędziego, który natychmiast za- 
prosił ją na ryby.
-	Zobaczysz z bliska wspaniałe ptaki - zachęcał. 
Kiedy zapytała go jakim był sędzią, odpowiedział:
-	Stanowym, federalnym, sędzią sądu apelacyjnego, 
a teraz jestem sędzią emerytowanym.
Po kolacji Andy podszedł do Betsy, a ona powiedziała: - 
Cieszę się, że namówił mnie pan do przyjścia tutaj. Wszyscy 
byli dla mnie wprost cudowni.
W taki właśnie sposób, po dniu pełnym niespodzianek, 
Betsy Cawthorn stała się pełnoprawną mieszkanką Palmo- 
wej Alei.
Następny dzień Betsy poświęciła urządzaniu nowego 
pokoju, poznawaniu ośrodka i zawieraniu kolejnych znajo- 
mości. Tego dnia zjadła kolację z panią Oliphant i była 
zachwycona jej towarzystwem.
-	Szkoda, że nie miałam takiej nauczycielki jak pani. 
Z pewnością nauczyłabym się dużo więcej - oświadczyła, na 
co pani Oliphant bardzo poważnie odpowiedziała:
-	Och, dziecko, już ja bym cię nauczyła. Popamiętałabyś 
mnie na długo. Gwarantuję.
Jeszcze lepsze wrażenie zrobiła na niej pastor Quade.
-	Mam nadzieję, że będziemy miały okazję porozma- 
wiać kiedyś dłużej. Wydaje się pani taka energiczna. Czy 
znała pani kiedyś kogoś... kogoś tak okaleczonego jak ja?
-	Znacznie gorzej. W Pakistanie widziałam wiele mło- 
dych, kalekich kobiet, którym los zgotował przyszłość nie- 
porównywalnie gorszą od twojej.
-	Jak to?
-	One nie miały żadnej nadziei. Ubóstwo i rozpacz, 
a jedynym wyjściem z sytuacji wydawało się samobójstwo. 
Ty, drogie dziecko, masz wspaniałego ojca, który zapewni ci 
wszystko, co potrzebne, byś mogła prowadzić normalne
149
życie, i masz naszego szalonego Yanceya, dzięki któremu za 
kilka miesięcy będziesz biegała i skakała. - Wyciągnęła rękę 
i położyła ją na dłoni Betsy. - Ty masz w co wierzyć.
Następnego ranka po śniadaniu Betsy zabrano do gabi- 
netu rehabilitacyjnego, gdzie czekał już na nią Bedford 
Yancey. Kiedy ubrała się już w dość nietypowy strój złożo- 
ny z podkoszulka bez rękawków i dżinsowych spodni o ob- 
ciętych i zszytych pod kolanami nogawkach, Bedford uklęk- 
nął na podłodze obok jej wózka i powiedział swojemu 
asystentowi, by położył Betsy obok niego. Teraz zaczął 
czołgać się po podłodze, od czasu do czasu gwałtownie 
zmieniając kierunek, i kazał dziewczynie naśladować wszys- 
tkie swoje ruchy. Zadowolony z jej sprawności, zawołał 
radośnie:
-	Masz już za sobą pierwszy miesiąc rehabilitacji. Do 
Święta Dziękczynienia będziesz tańczyć.
Kazał jej również przez pół godziny ćwiczyć na maszy- 
nie, która wzmacniała mięśnie brzucha i górnych partii ud. 
Obserwował Betsy uważnie i kontrolował, by nie wystąpiły 
u niej objawy zmęczenia lub znudzenia, a po krótkiej serii 
ćwiczeń na dwóch innych maszynach, oświadczył:
-	Wystarczy na dzisiaj! Chodźmy teraz poobserwować 
czaple. - Posadził ją w pobliżu wózka. - Wyobraź sobie, że 
wybuchł pożar. Musisz się stąd wydostać, a jesteś zupełnie 
sama. Możesz spróbować wejść na wózek? Użyj wszystkich 
sztuczek, jakie przychodzą ci do głowy, ale wejdź na ten 
cholerny wózek. - Przyglądał się jej bezowocnym zmaga- 
niom, a kiedy stało się jasne, że Betsy straciła już wszystkie 
siły i wolę walki, bez słowa podał jej rękę i pomógł usiąść na 
wózku. Pozwolił jej odetchnąć, po czym powiedział: - Chcę, 
żebyś zdała sobie sprawę z tego, jak nieznacznej siły użyłem, 
by pomóc ci osiągnąć cel. - Znów podał jej rękę i pociągnął 
z taką samą siłą, jak poprzednio. - Byłaś tak blisko, Betsy. 
Prawie ci się udało.
-	Proszę posadzić mnie na podłodze.
-	Czujesz się wystarczająco silna? Masz za sobą bardzo 
wyczerpujący trening.
-	Posadź mnie na podłodze - poprosiła zdecydowanym 
tonem i po raz drugi podjęła próbę wejścia na wózek - znów 
nieudaną. Bedford i tym razem pomógł jej bez słowa, 
a kiedy znalazła się już na wózku, powiedziała: - Teraz już 
wyczułam sposób. Mogę się założyć, że za kilka dni wgra-
150
mole się tu bez niczyjej pomocy. - Zauważyła, że do gabine- 
tu wszedł Zorn i prawdopodobnie widział obie jej porażki, 
więc dodała: - Niech pan też tutaj będzie i zobaczy, jak 
wskakuję na ten wózek.
A on odpowiedział poważnie:
-	Z taką determinacją uda ci się, nie mam co do tego 
żadnych wątpliwości.
Późnym popołudniem Yancey przedstawił ją doktorowi 
Championowi, protetykowi.
-	Nazywam go ortopedycznym mechanikiem - zaśmiał 
się Bedford - a on jest jednym z najlepszych. Kiedy on 
zrobi ci nowe nogi, będą pasowały i działały bez zarzutu.
Szczupły, małomówny mężczyzna, który nie mógł mieć 
jeszcze trzydziestu pięciu lat, natychmiast zabrał się do 
pracy. Określił długość i rodzaj protez, jakie należy zrobić, 
potem dokładnie obejrzał kikuty i powiedział:
-	Lekarz, który zajął się panią po wypadku, wykonał 
kawał dobrej roboty. Miejmy nadzieję, że mnie też się to 
uda. - A dokładność, z jaką dokonywał oględzin i obliczeń, 
pozwoliła wierzyć, że tak rzeczywiście będzie.
-	Mogę pani obiecać, że będą świetnie wyważone i bar- 
dzo elastyczne - zapewnił.
-	Czy my przypadkiem nie spieszymy się z tym wszyst- 
kim za bardzo? - zapytała Betsy, a doktor Champion za- 
śmiał się i odpowiedział:
-	Pan Yancey mówi, że jest pani idealnym obiektem dla 
pewnej i szybko przeprowadzonej rehabilitacji. - Uśmiech- 
nął się do niej i zapytał: - Chciałaby pani już teraz przeko- 
nać się, co to będzie za uczucie, kiedy założymy pani 
protezy?
-	Bardzo - odpowiedziała, podciągnęła nogawki spodni 
i poprosiła o przypięcie wiązań. Kiedy je zacisnął, wydawały 
się dość dobrze dopasowane, jednak protetyk zauważył:
-	A one nie zostały przecież wykonane na podstawie 
pani odcisków. Pani Cawthorn, kiedy założy pani swoje 
własne protezy, rozpocznie się dla pani wielka przygoda, 
a ja będę dumy z tego, że będę miał w niej swój udział.
Ona jednak nie podzielała jego entuzjazmu. Owa dziwna 
rzecz, którą przypiął do jej prawej nogi była zupełnie 
niepodobna do żadnej części ludzkiego ciała. Składała się 
z dużej, plastykowej tulei, w której jej kikut znalazł bez- 
pieczne schronienie, i z czegoś, co przypominało fragment
151
metalowego szkieletu: żelaznych kości nie osłoniętych ni- 
czym, dzięki czemu konstrukcja choć odrobinę wyglądałaby 
na ludzką nogę. Na końcu protezy znajdował się zwykły but, 
ale znacznie większy od tych, które nosiła.
- To dla lepszej stabilności - wyjaśnił protetyk, Betsy 
pomyślała jednak: - Nigdy nie przyzwyczaję się do czegoś 
równie koszmarnego. Nigdy to coś nie stanie się częścią 
mnie.
Kiedy się żegnali, doktor Champion dał jej egzemplarz 
„Niepełnosprawnego Sportowca", który zaczęła przeglądać 
od niechcenia przed pójściem do łóżka. Na jednym ze zdjęć 
zobaczyła bardzo przystojnego chłopaka ze sztuczną nogą, 
który uderzał kijem w piłkę golfową i skręcał protezę z taką 
łatwością, jakby to była jego własna noga. Na następnej 
stronie była dziewczyna z nogą obciętą powyżej kolana. Grała 
w koszykówkę, a zdjęcie uwydatniało precyzję, z jaką poda- 
wała piłkę koleżance z drużyny. Czasopismo było pełne zdjęć 
ludzi z amputowanymi kończynami, którzy polowali, jeździli 
szybkimi samochodami, łowili ryby, szkolili psy. Wydawało 
się, że nie muszą rezygnować z żadnego sportu, z wyjątkiem 
może pływania. Zauważyła, że jedni mają specjalne osłonki 
założone na metalowe konstrukcje protez, inni nie; jedni mają 
nogi obcięte powyżej kolan, inni poniżej. Z coraz większym 
zainteresowaniem oglądała zamieszczone w czasopiśmie 
zdjęcia, lecz już po chwili zdała sobie sprawę ze smutnego 
faktu: wszyscy sportowcy mieli po jednej własnej nodze. Jej 
wcześniejsza euforia zniknęła bezpowrotnie.
Tej nocy długo nie mogła zasnąć. Leżała w łóżku i roz- 
myślała o próbach samodzielnego wejścia na wózek, którym 
poddano ją dziś rano, a im dłużej o nich myślała, im dłużej 
analizowała przyczyny swoich porażek, tym lepiej wiedzia- 
ła, jakie ruchy powinna wykonać, jakie sygnały wysłać do 
mięśni, kości i wiązadeł, by następnym razem osiągnąć 
upragniony cel. Potem przypomniało jej się uczucie, jakiego 
doznała, kiedy do jej kikuta przypięto protezę. Wyobrażała 
sobie, że ma już obie nogi. Widziała, jak wstaje z łóżka 
i idzie do łazienki, bez kul, balkonika ani nawet laski. Jej 
rehabilitacja na dobre rozpoczęła się właśnie teraz, kiedy 
udało jej się przekonać umysł i całe ciało, że jest w stanie 
osiągnąć wszystko, czego pragnie.
Rano zjadła lekkie śniadanie, wytłumaczywszy się wcze- 
śniej pielęgniarce:
152
-	Mam dziś przed sobą poważne zadanie. Nie chcę czuć 
się ociężała. - W gabinecie zwróciła się do Yanceya: - 
Proszę posadzić mnie na podłodze i przytrzymać wózek.
Kiedy spełnił jej prośbę, spojrzała na niego oczyma, 
w których można było wyczytać ogromną determinację, a on 
nie miał już wątpliwości, że tym razem jej się uda. Powie- 
dział jeszcze:
-	Zaczekaj. Jest jeszcze ktoś, kto powinien zobaczyć 
twój pierwszy triumf. - I poprosił do gabinetu doktora 
Zorna.
Zadowolona z jego obecności, Betsy powiedziała:
-	Doktorze, niech pan również przytrzyma mi wózek. 
Kiedy on i Yancey ustawili się za oparciem wózka, ona
pokierowała swoim ciałem dokładnie tak, jak wyobraziła 
sobie podczas swoich nocnych rozmyślań. Uniosła się, jakby 
pod działaniem jakichś tajemnych mocy, i bez najmniej- 
szego wysiłku usiadła na wózku.
-	Brawo! - zawołał Andy. - Wspaniale! - a ona odpo- 
wiedziała zgodnie z prawdą:
-	Dokonałam tego dzięki pańskiej obecności.
* 
*	*
Muley Duggan powiedział kiedyś:
-	Dwa najgorsze dni w życiu mężczyzny mieszkającego 
w tym ośrodku to dzień, w którym umiera jego żona, 
i dzień, w którym musi oddać prawo jazdy. Niekoniecznie 
w tej kolejności.
Zorn zapytał, dlaczego rozsądni ludzie robią tyle zamie- 
szania z powodu rozstania się z prawem jazdy, a Krenek 
wyjaśnił:
-	Pobędziesz tu dłużej, a wkrótce sam zobaczysz, przez 
co przechodzą ci mężczyźni, gdy nadchodzi ów sądny dzień. 
Kiedy przekraczają osiemdziesiątkę, zaczynają się zastana- 
wiać: „Może powinienem dać sobie spokój z prowadzeniem 
samochodu?", a kiedy żona zawoła na skrzyżowaniu: „Prze- 
jechałeś na czerwonym świetle. Mogłeś nas zabić!", nie 
przyznają jej oczywiście racji, lecz później, gdy zostaną 
sami, mówią sobie: „Teraz już przesadziłem. Chyba powi- 
nienem poważniej pomyśleć o sprzedaniu samochodu". 
Mówili mi, że tak to właśnie wygląda.
153
-	Kto podejmuje tę decyzję? - zapytał Zorn. - My? Ich 
żony? Lekarze? A może jakaś agencja rządowa?
-	Na szczęście nie my. W przeciwnym razie toczylibyś- 
my wieczną wojnę z pensjonariuszami. Rząd z kolei zupeł- 
nie nie chce się w to mieszać, więc staruszkowie jeżdżą sobie 
wesoło, a w gazetach widzimy tytuły: OSIEMDZIESIĘ- 
CIOSIEDMIOLETNIA KOBIETA ZABIŁA TRZY 
OSOBY NA CHODNIKU.
-	No, ale ktoś musi podejmować takie decyzje.
-	Zwykle są wynikiem kilku zdarzeń. Niebezpieczna 
sytuacja na drodze - na razie żona nic się nie odzywa. 
Później napomyka mężowi, że ktoś z pierwszego piętra oddał 
niedawno prawo jazdy. Mąż nic nie mówi. Potem ktoś 
z drugiego piętra oddaje prawo jazdy. Mąż nadal odmawia 
pójścia w ich ślady, a tydzień później powoduje tak niebez- 
pieczną sytuację, że żona przychodzi do mnie i błaga: 
„Niech pan go namówi, żeby przestał jeździć samochodem" 
i trzeba spełnić jej prośbę. Od dziś to zadanie należy do 
ciebie. Nie będzie łatwo, a jeśli stwierdzisz, że nie jesteś 
w stanie poradzić sobie z danym człowiekiem, namów 
jakiegoś lekarza, by z nim porozmawiał i przekonał go, że 
jego oczy i spostrzegawczość nie są już takie jak dawniej. 
Jeśli to nie pomoże, będziesz musiał zadzwonić na policję, 
do jednostki zajmującej się wydawaniem i odbieraniem praw 
jazdy. Oni rozpoczną dochodzenie, a tutaj rozpęta się wojna.
-	Aż tak źle?
-	Andy, gdybyś mi teraz powiedział, że nie wolno mi 
dłużej prowadzić samochodu, chyba bym oszalał. Moje 
męstwo byłoby zagrożone.
-	Ale ty masz dopiero pięćdziesiąt parę lat. Dla ciebie 
samochód to ważna rzecz.
-	A kiedy będę miał osiemdziesiąt, będzie dla mnie 
podwójnie ważny. W tym wieku każdy zdaje już sobie 
sprawę z bliskości śmierci. Nasi staruszkowie nigdy oczywi- 
ście tego nie przyznają, ale ukrywanie obaw również nie 
przynosi im ulgi. Nie pastwią się nad sobą, rozmyślając 
o śmierci, niemniej jednak czują jej obecność. Kiedy czytają 
nekrologi ludzi, którzy zmarli w wieku sześćdziesięciu czy 
siedemdziesięciu lat, myślą sobie: „Mój Boże, jestem od 
nich piętnaście lat starszy". I nagle zjawia się ktoś, kto 
wydaje decyzję i nakazuje im oddać prawo jazdy. To dla 
nich szok, z którym często nie potrafią sobie poradzić.
154
Andy uśmiechnął się do Kreneka.
-	Wiele się tu nauczyłeś. Chcesz napisać książkę?
-	Ludzie, którzy tu mieszkają, piszą ją za mnie.
-	Wygląda na to, że będziemy musieli wymyślić sposób 
na odebranie prawa jazdy Chrisowi Mallory'emu. Wiele 
osób skarżyło się już na niego.
-	Na naszego tancerza? Z nim nie będzie łatwo. Jest 
bardzo dumny z tego, że w swoim wieku potrafi jeszcze 
prowadzić samochód.
-	Co radzisz?
-	Popytam najpierw. Czy jego żona rozmawiała już z tobą?
-	Nie i mam wrażenie, że ona należy do kobiet, które do 
końca bronią swoich mężów.
-	Jakim on jeździ samochodem? To ma czasami znacze- 
nie. Zauważyłem, że mężczyznom łatwiej zrezygnować z fo- 
rda niż z cadillaca.
Jego spostrzeżenie okazało się niezwykle trafne, ponie- 
waż kiedy Andy zapytał panią Mallory:
-	Nie sądzi pani, że nadszedł już czas, by Chris zrezyg- 
nował z prowadzenia samochodu? On ma już dziewięć- 
dziesiąt lat - ona odpowiedziała:
-	On nie sprzeda naszych samochodów i będzie nimi 
jeździł tak długo, jak długo będzie miał siłę w nogach, by 
naciskać pedały. Poza tym, ja mam osiemdziesiąt siedem lat 
i jeżdżę równie dobrze jak wcześniej. Więc nic z tego, 
doktorze Zorn.
Niemniej jednak, kilka dni później, kiedy państwo Mal- 
lory wracali z zakupów w Tampie, Chris w ostatniej chwili 
zjechał z drogi 41 i skręcił w lewo, w ulicę 117. Jego 
gwałtowny manewr zmusił policjanta nadjeżdżającego 
z przeciwka do zjechania na lewy pas ulicy. Tylko doskonałe 
umiejętności policjanta pozwoliły mu uniknąć wypadku, 
a kiedy mógł wreszcie zawrócić i podążyć za cadillakiem, 
Ipan Mallory parkował już samochód przed ośrodkiem w Pal- 
mowej Alei, zupełnie nieświadomy, że zrobił coś złego.
Policjant dogonił państwa Mallory, kiedy ci wchodzili 
już do budynku. Już miał na nich wrzasnąć, gdy nagle 
uświadomił sobie, w jakim są wieku. Powiedział więc cicho:
-	Proszę pana, czy mógłbym zobaczyć pańskie prawo 
jazdy?
Chris, z dumą noszący ów dokument w specjalnej skó- 
rzanej okładce, podał go policjantowi i zapytał niewinnie:
155
-	Czyżbym zrobił coś złego?
Dopiero teraz policjant zdał sobie sprawę z tego, że ani 
Chris, ani jego żona nie wiedzieli, iż przed chwilą o mało co 
nie spowodowali wypadku.
-	Może wejdziemy najpierw do środka - zaproponował 
policjant.
Kiedy znaleźli się w recepcji, pan Mallory zapytał z nie 
udawanym zdziwieniem:
-	O co właściwie chodzi? - a policjant odpowiedział:
-	Myślę, że powinniśmy porozmawiać w obecności kie- 
rownika.
W gabinecie Zorna policjant powiedział, ostrożnie do- 
bierając słowa:
-	Obawiam się, panie doktorze, że należy ostrzec tych 
państwa przed prowadzeniem samochodu w ich wieku. He 
ten pan ma lat?
-	Dziewięćdziesiąt - warknęła pani Mallory - i dosko- 
nale prowadzi.
-	Może o tym zadecyduje policja.
-	Czy chce pan powiedzieć, że mój mąż jest aresz- 
towany? - zapytała pani Mallory. - Czy naprawdę zrobił 
coś złego?
-	Gwałtownie skręcił z drogi 41. Musiałem zjechać na 
lewy pas i o mało nie zderzyłem się z nadjeżdżającymi 
z przeciwka pojazdami. Mógł z tego powstać olbrzymi 
karambol.
-	Pewnie jechał pan bardzo nieostrożnie - odpowiedzia- 
ła pani Mallory, pewna, że policjant kłamie.
-	Panie doktorze, najprościej będzie, jeśli przekona pan 
tego dżentelmena, by dobrowolnie oddał prawo jazdy. Nie 
chciałbym prosić o wszczęcie dochodzenia, bo to utrudni 
wam tylko życie. Wrócę jutro i mam nadzieję, że odbiorę 
prawo jazdy tego pana.
Kiedy Zorn został sam na sam z państwem Mallory, już 
po chwili wiedział, że Chris nie da tak łatwo za wygraną.
-	To nieprawdopodobne! Jeżdżę tak samo dobrze jak 
zawsze - powiedział pan Mallory, a żona przytaknęła mu 
bez wahania.
Zorn złożył więc sprawę w ręce Kreneka, który był 
przekonany, że interwencja policjanta nie była bezpodstawna.
-	Panie Mallory, nadszedł już czas, by poważnie za- 
stanowił się pan nad oddaniem prawa jazdy. Wielu ludzi
156
było zmuszonych do podjęcia takiej decyzji. Pańscy przyja- 
ciele zauważyli już, że ma pan nieco gorszy refleks, wzrok 
też już nie ten. To dla jego dobra, pani Mallory, proszę 
pomóc nam przekonać męża. — Esther odrzuciła propozycję 
wymownym machnięciem ręką, więc Krenek zadzwonił do 
Zorna: - Czy ten policjant powiedział, że wróci jutro? No to 
problem właściwie sam się rozwiąże, prawda?
Pani Mallory, która domyśliła się jak brzmiała odpo- 
wiedź Zorna, powiedziała:
-	Nic się nie rozwiąże. Ten człowiek nie może po prostu 
przyjść i zabrać mu prawa jazdy. Muszą najpierw prze- 
prowadzić dochodzenie, które może wykazać tylko, że Chris 
jest wciąż doskonałym kierowcą.
Krenek wykorzystał taktykę, która okazała się skuteczna 
w innych przypadkach. Zaprosił do rozmowy dwóch męż- 
czyzn znacznie młodszych od Chrisa Mallory'ego, którzy 
również zostali zmuszeni do oddania prawa jazdy, pożegnali 
się z samochodami i nie żałują swojej decyzji.
Tego wieczora na kolacji pan Mallory był niezwykle 
markotny. Z jadalni wyszedł bardzo wolnym krokiem i ze 
spuszczonymi oczyma. Po wejściu do swojego pokoju wyjął 
z kieszeni obłożone w skórzane okładki prawo jazdy i poło- 
żył je na stole. Nie poszedł, jak co wieczór, na telewizję, 
a kładąc się do łóżka, wymamrotał:
-	Kiedy człowiek jest stary, ludzie robią się dla niego 
bardzo okrutni.
*	*
Niespodziewanie szybko doktor Champion przyniósł 
tymczasowe protezy dla Betsy. Składały się z trzech części. 
Pierwszą stanowiła kielichowato zakończona, plastykowa 
tuleja, do której wkładało się kikut.
-	Będą pasowały lepiej w przyszłym tygodniu, jak zrobi- 
my gipsowe odciski pani kikutów, ale i tak są wystarczająco 
dobrze dopasowane, by mogła pani rozpocząć naukę cho- 
dzenia. - Na drugim końcu znajdował się duży but na 
płaskim obcasie, a powyżej niego najważniejsza część, czyli 
mechanizm całej nogi. - Oto serce protezy. Na razie to tylko 
metalowa konstrukcja, osłonkę imitującą nogę założymy 
wtedy, kiedy będziemy pewni, że wszystko działa popraw-
157
nie. Ta proteza została wyprodukowana w Blatchford, 
w Anglii. Nie waży dużo i pozwala na wykonywanie niemal 
wszystkich czynności, jakie potrafiła pani wykonywać 
wcześniej. Proteza wystarczy pani na całe życie, natomiast 
tę plastykową tuleję wymienia się co jakiś czas i do- 
stosowuje do kształtu kikuta, który będzie się odrobinę 
zmieniał.
Kiedy Betsy mierzyła protezy do tego, co pozostało z jej 
nóg, Yancey wyszedł z sali, a po kilku minutach powrócił 
w towarzystwie ludzi, z którymi Betsy jadła kolację pierw- 
szego dnia po przyjeździe do Palmowej Alei. Pomyślała, że 
państwo Mallory przyszli tylko popatrzeć, jednak Yancey 
natychmiast wyprowadził ją z błędu.
-	Pani znajomi przyprowadzili pewną osobę, którą po- 
znali na dansingu w mieście.
Pani Mallory skinęła do kogoś stojącego przy drzwiach, 
po czym na salę weszła bardzo zgrabna, choć nieco już 
siwiejąca kobieta po pięćdziesiątce, która wzięła pana Mal- 
lory'ego za rękę i wykonała z nim kilka tanecznych kroków.
Betsy była zdezorientowana, zupełnie nie wiedziała, jaki 
sens ma taki pokaz. Po chwili jednak kobieta zatrzymała się, 
podciągnęła spódnicę i pokazała wszystkim mechaniczną 
nogę, którą poruszała tak sprawnie, jakby to była jej własna 
kończyna.
-	Chcieliśmy, żebyś zobaczyła, co można osiągnąć - 
wyjaśnił Yancey.
-	Ale ta kobieta ma jedną nogę własną - zauważyła 
Betsy, na co Yancey odpowiedział:
-	A ten pan nie ma - po czym skinął na panią Mallory, 
by wprowadziła pewnego byłego żołnierza, którego także 
poznali na dansingu.
Mężczyzna podszedł do kobiety, która wcześniej tań- 
czyła z panem Mallorym, wziął ją za rękę i również zaczął 
tańczyć. Kiedy skończyli, rozpiął suwaki biegnące przez 
całą długość nogawek spodni i odsłonił dwie protezy, do- 
kładnie takie jak te, które stały oparte o wózek Betsy.
Żołnierz zwrócił się do Betsy:
-	Wlazłem na minę w Wietnamie. Myślałem, że już 
nigdy nie będę chodził, a co dopiero tańczył, czy grał 
w koszykówkę, ale jak pani widzi, udało się.
-	Na czym polega pański sekret? - zapytała Betsy. Nau- 
czywszy się siadać na wózku, wiedziała już, że rehabilitacja
158
polega głównie na przekonaniu własnego ciała, iż jest w sta- 
nie poradzić sobie z nowymi zadaniami. Słowa żołnierza 
potwierdziły jeszcze jej spostrzeżenia.
-	Trzeba uwierzyć, że można tego dokonać, a w ciągu 
pierwszych tygodni, kiedy człowiek ciągle upada, uparcie 
wstawać i starać się poprawnie wykonywać wszystkie ćwi- 
czenia.
-	Często demonstruje pan swoje umiejętności? - zapyta- 
ła Betsy, a żołnierz odpowiedział:
-	Tak, pracuję w Klubie Weteranów Wojennych. Mogę 
w ten sposób trochę zarobić, a poza tym świetnie się bawię. 
Pana Mallory'ego poznałem na jednym ze swoich pokazów.
-	Czy są ludzie, którym nie udaje się odzyskać spra- 
wności?
-	Może jednemu na dwadzieścia. Ale ci, którym się nie 
udaje, wmówili sobie, że nigdy nie będą chodzić, a potem 
nawet nie próbują, tylko po to, żeby udowodnić swoją rację. 
Sądzi się, że największy wpływ na późniejsze nastawienie 
pacjenta mają pierwsze godziny po wypadku. Niechęć do 
współpracy może być tak silna, że właściwie nie można jej 
przezwyciężyć. - Spojrzał na Betsy, ścisnął ją za ramię 
i powiedział: - Mówią, że pani wykazuje raczej pozytywne 
nastawienie.
-	Po raz pierwszy od czterech miesięcy.
-	O mój Boże! Straciła pani tyle czasu?
-	Musiałam wziąć się w garść. Teraz jestem gotowa do 
pracy.
-	Czy mogę ucałować pani dłoń? - zapytał, po czym 
szeptem dodał: - Tę bitwę wygrywa dziewięć osób z dzie- 
sięciu. Wrócę za trzy miesiące i poproszę panią do tańca. - 
Zrobił teraz krok do tyłu, ukłonił się dwornie i zapytał: - 
Czy chciałaby pani przymierzyć swoje nowe nogi?
Betsy spojrzała na Yanceya i protetyka, a obaj zgodnie 
kiwnęli głowami. Kiedy do kikutów przypięto jej protezy, 
Betsy powiedziała, że jest gotowa wstać.
-	Nawet o tym nie myśl - krzyknął Yancey. - Będziemy 
cię trzymać kilka centymetrów nad podłogą, byś mogła 
wyobrazić sobie, że stoisz. Siostro Varney, proszę przynieść 
to duże lustro.
Kiedy Nora wykonała polecenie, Yancey i żołnierz pod- 
nieśli Betsy do góry. Poruszali nią, tak by wydawało jej się, 
że chodzi, a ona obserwowała w lustrze swoje nowe nogi.
159
Eksperyment nie udał się jednak całkowicie, ponieważ dzie- 
wczynie nagle zrobiło się słabo. Mężczyźni posadzili ją 
czym prędzej na wózku, z obawy, że zaraz zemdleje, jednak 
Nora popatrzyła na nią i powiedziała:
-	Ona jest silna, nie zemdleje. Co się stało, królewno?
-	W ogóle ich nie czułam. Miałam wrażenie, że nie są 
częścią mnie. To było przerażające - powiedziała, na co 
Yancey odparł:
-	Czasami tak się dzieje. Ale one były częścią ciebie 
i zaraz ci to udowodnię. Wstań jeszcze raz. - Bedford 
i żołnierz znów ją podnieśli, a kiedy Yancey zobaczył, że na 
salę wchodzi Zorn, zawołał do niego: - W samą porę. Proszę 
mnie zastąpić. Muszę uklęknąć. - Andy zajął jego miejsce, 
a Betsy dopiero teraz poczuła się naprawdę bezpieczna.
Yancey uklęknął tuż przy nogach Betsy i zaczął stukać 
w podłogę jej prawą stopą, jednocześnie mrucząc pod nosem 
Nad pięknym, modrym Dunajem. Potem zaczął wołać:
-	Ta noga należy do Betsy Cawthorn. To jej prawa noga 
i będzie jej odtąd dobrze służyła.
Wstał i powiedział do mężczyzn podtrzymujących Betsy, 
by stopniowo rozluźniali uścisk, coraz bardziej... coraz bar- 
dziej, aż do momentu, kiedy trzymali ją dosłownie samymi 
opuszkami palców. Kiedy dziewczyna praktycznie stała już 
sama, Bedford uśmiechnął się do niej radośnie i zapytał:
-	No, pani Cawthorn, czy ta noga jest już częścią pani 
ciała? Czy stoi pani na niej? Czy może pani nią poruszyć, 
choć odrobinę? - a kiedy jej się to udało, uścisnął ją serdecz- 
nie, poklepał po prawej nodze i ogłosił: - Ta noga należy już 
do pani Cawthorn. Nie jesteśmy jeszcze pewni lewej, ale 
sprawdzimy ją jutro.
*
*	*
Wszystko zaczęło się od rozmowy na temat kryteriów, 
jakimi posługuje się „Times", kiedy decyduje, czyją śmierć 
należy uhonorować wzmianką w gazecie i jak dużo miejsca 
na taką wzmiankę przeznaczyć. Członkowie tertulii chcieli 
również odkryć, dlaczego jedne notatki pośmiertne zaczyna- 
ły się na pierwszej stronie i kończyły gdzieś w środku 
gazety, a inne nie - na przykład Margaret Mead, na pierw- 
szej stronie i cała strona później; Edward Land, cała strona
160
w głębi, ale nic na pierwszej. Jimenez zasugerował, że 
przyczyną może być fakt, iż doktor Mead zajmowała się 
światem idei, a Land rzeczywistymi przedmiotami. Wyna- 
leziony przez niego aparat fotograficzny Polaroid nie wpły- 
nął bezpośrednio na dobro ludzkości, natomiast badania 
doktor Mead nad prymitywnymi społeczeństwami wzboga- 
ciły wiedzę nas wszystkich.
Następnie zabawili się w nieco makabryczną grę.
-	Przypuśćmy, że wszyscy czterej zginęlibyśmy w kata- 
strofie lotniczej. Czyje nazwisko pojawiłoby się jutro w ga- 
zetach?
Była to może dość niemądra zabawa, ale pozwoliła gra- 
czom zastanowić się nad rzeczami najbardziej podstawowy- 
mi. Co to znaczy być wybitnym człowiekiem? W jaki sposób 
ocenia się ludzi? Czy bierze się pod uwagę to, gdzie dany 
człowiek mieszka i pracuje? Lista kryteriów wydawała się 
nie mieć końca, a składały się na nią czynniki zarówno 
moralne, społeczne, jak i polityczne.
Jego Magnificencja rektor Armitage, który przywykł do 
rozstrzygania sporów pracowników uniwersytetu, zapropo- 
nował:
-	Weźmy najpierw pod uwagę miejsce. Senator Raborn 
był ważnym i znanym politykiem w całym kraju. Am- 
basador St. Pres pracował na polu międzynarodowym, więc 
wielu Amerykanów mogło nawet nie słyszeć jego nazwiska, 
obcokrajowcy z kolei znali go bardzo dobrze. Jimenez był 
znany, ale głównie dzięki tej niesmacznej aferze, w którą 
został wciągnięty. Uniwersytety, którymi kierowałem, nie 
mogły się nawet równać z Harvardem czy Stanford, ale 
niewątpliwie wyróżniały się spośród reszty. Gdyby decyzja 
należała do mnie, opowiedziałbym się za senatorem.
Raul Jimenez odegrał teraz ulubioną rolę filozofa pat- 
rzącego na wszystko z boku.
-	Panowie, nie bądźmy tacy małomiasteczkowi. My 
czterej nie jesteśmy jedyni w tym ośrodku. Słońce nie 
wstaje tylko dla nas. Przypuśćmy, że wszyscy mieszkańcy 
Palmowej Alei lecieli tym samolotem. Czyje nazwiska wte- 
dy pojawiłyby się w gazetach?
Mężczyźni, którzy tworzyli tertulię, uważali się za in- 
telektualną elitę Palmowej Alei, ale nie byli aroganccy 
i dopuszczali myśl, że ktoś inny mógłby okazać się postacią 
bardziej wybitną od któregokolwiek z nich. Kiedy jednak
11 - Aleja Palmowa
161
próbowali znaleźć taką osobę wśród pozostałych mieszkań- 
ców ośrodka, nikt nie przychodził im do głowy.
W pewnej chwili senator Rabom strzelił palcami.
-	Zupełnie zapomniałem. Pominęliśmy najważniejszą 
osobę. - Pozostali ze zdziwieniem spoglądali po sobie, a on 
wyjaśnił: - Kiedy byłem w Senacie, grupa amerykańskich 
naukowców zwróciła się do nas z prośbą o poparcie kan- 
dydatury Maxima Lewandowskiego do Nagrody Nobla. 
Tak, nasz chudy i długi jak tyczka magik od śmigieł, 
któremu żona do obcinania włosów wkłada garnek na głowę, 
był wtedy naszym głównym kandydatem do Nobla.
-	Dostał tę nagrodę?
-	Niestety nie, choć, prawdę mówiąc, nie wiem dla- 
czego.
-	Zapytajmy go - zaproponował Armitage i następnego 
wieczora Maxim Lewandowski został zaproszony do zjedze- 
nia z nimi kolacji.
Bez niepotrzebnego wstępu senator Raborn przeszedł od 
razu do bardzo konkretnego pytania.
-	Max, kiedy byłem w Senacie, o ile mnie pamięć nie 
myli, cała izba przyjęła wniosek o podanie twojej kan- 
dydatury komitetowi Nagrody Nobla w Sztokholmie. Czy 
mam rację?
Wszyscy członkowie tertulii pochylili się teraz w kierun- 
ku niezbyt urodziwego staruszka i czekali na jego odpo- 
wiedź.
-	To prawda? - ponaglił go St. Pres, a naukowiec od- 
powiedział:
-	Z tego co wiem, wiele osób i organizacji poparło 
wtedy moją kandydaturę, łącznie z komisją senacką, zgadza 
się.
-	Tak - dodał Raborn. - Pamiętam, że pod pańskim 
zgłoszeniem podpisało się, oprócz mnie, jeszcze ośmiu czy 
dziewięciu senatorów. Co stało się potem?
Lewandowski zamknął oczy i zaczął wspominać najbar- 
dziej bolesne chwile swojego życia.
-	Genetyka stworzyła mnie, dosłownie i w przenośni, 
ale również zniszczyła moje życie. - By ułatwić słuchaczom 
zrozumienie swojej skomplikowanej sytuacji, zaczął od wy- 
jaśnienia spraw najbardziej podstawowych. - Wszyscy z pe- 
wnością wiemy, jak ważną rolę w życiu człowieka odgrywają 
miliony genów, w które każdy z nas jest wyposażony. Te
162
niewyobrażalnie małe elemenciki określają nasz wygląd, 
kolor naszych włosów, grubość kości, wygląd uzębienia, 
skłonności do pewnych chorób i, jak sądzą niektórzy nauko- 
wcy, nasze zdolności intelektualne. Nawet godzina naszej 
śmierci zostaje zapisana już w chwili poczęcia.
Mężczyźni pytali o dziedziczenie cech, o choroby będące 
wynikiem błędów w zapisie genetycznym i wiele innych 
rzeczy związanych z owym mało znanym działem biologii. 
Bardzo cierpliwie odpowiadał na wszystkie pytania, genera- 
lizując i upraszczając co trudniejsze aspekty. Po jakimś 
czasie zakreślił ręką szeroki łuk, jakby chciał zrobić miejsce 
na nowy temat i powiedział:
-	Wiele już mówiłem na temat samych genów, ale nie 
powiedzieliśmy sobie jeszcze, w jaki sposób są zorganizowa- 
ne ani jak wykonują swoją pracę. No więc, geny to odcinki 
chromosomów. Chromosomy, z kolei, to nieprawdopodob- 
nie długie i cienkie nitkowate włokienka DNA. Każdy 
człowiek ma dwadzieścia dwa chromosomy, a ponieważ 
każdy składa się z dwóch niteczek, jednej od matki i jednej 
od ojca, mamy ich w sumie czterdzieści cztery. Pary chro- 
mosomów zostały ponumerowane od jednego, największego, 
do dwudziestego drugiego, najmniejszego. Dzięki umiejęt- 
ności wyodrębniania ich, barwienia i powiększania, jesteś- 
my w stanie je nawet sfotografować.
-	Skąd bierze się materiał, z którego można wyizolować 
chromosomy? - zapytał St. Pres, na co Lewandowski od- 
powiedział:
-	Z każdej wydzieliny ludzkiego ciała. Z krwi, oczywiś- 
cie, ale również z potu, śliny, moczu, praktycznie ze wszyst- 
kiego.
Lewandowski dalej prowadził swój wykład.
-	Oprócz tych dwudziestu dwóch par chromosomów 
jest jeszcze jedna. Najbardziej tajemnicza, nie ma swojego 
numeru, ale jest również bardzo ważna, ponieważ określa 
płeć danego człowieka. Jeśli owa para składa się z dwóch 
chromosomów X - je również można sfotografować - rodzi 
się dziewczynka. Jeśli ma jeden chromosom X i jeden Y, 
rodzi się chłopiec. Na całym świecie, we wszystkich cywili- 
zacjach na każde sto dziewczynek przypada średnio stu 
czterech chłopców. Musi tak być, ponieważ chłopcy są 
słabsi od dziewczynek i więcej ich umiera. Nie pamiętam 
dokładnie ilu, ale chyba ośmiu lub dziewięciu. Dziewczynek
163
jest więcej i tak już pozostaje, kobiet zawsze jest więcej niż 
mężczyzn.
-	Domyślam się - powiedział St. Pres - że miał pan coś 
wspólnego z tą dwudziestą trzecią parą chromosomów.
-	Blisko, ale nie do końca. Zająłem się badaniem męż- 
czyzn mających podwójny chromosom Y i wtedy zaczęły się 
moje kłopoty.
-	Dlaczego? Jakie skutki powoduje obecność dwóch 
chromosomów Y? - zapytał Raborn, a Lewandowski opuścił 
głowę i zasłonił usta dłońmi, jakby to, o co go zapytano, 
było zbyt bolesne, by o tym mówić. Potem wyprostował 
plecy, odkaszlnął, spojrzał kolejno na wszystkich członków 
tertulii i powiedział:
-	Byłem prekursorem badań nad XYY, ja i pewien 
znakomity naukowiec we Francji. Jako pierwszy przebada- 
łem dość dużą grupę mężczyzn podejrzanych o to, że mają 
dwa chromosomy Y.
-	A jak to można sprawdzić? - zapytał Armitage.
-	Procedura jest standardowa. Zdjęcie fotograficzne na- 
wet najmniejszej drobinki jakiejkolwiek wydzieliny pozwoli 
stwierdzić to jednoznacznie. - Z kieszeni marynarki wyjął 
złożoną i wygniecioną kartkę papieru, fotokopię strony 
z podręcznika medycyny, i uśmiechnął się łobuzersko. - 
Noszę to przy sobie i analizuję w wolnych chwilach.
Mężczyźni zobaczyli gmatwaninę czterdziestu sześciu 
chromosomów, które wydawały się w ogóle nie tworzyć 
żadnych par, o których mówił Lewandowski. Na dole strony 
znajdował się jednak rysunek przedstawiający wszystkie 
dwadzieścia dwie pary chromosomów ułożone od najwięk- 
szej z numerem pierwszym do najmniejszej, z numerem 
dwudziestym drugim, plus parę XY, charakterystyczną dla 
zdrowego chłopca.
To wszystko wydawało się tak nieprawdopodobnie 
skomplikowane, że redaktor Jimenez zapytał:
-	Czy istnieją w ogóle naukowcy, którzy potrafią od- 
czytać coś z tego bałaganu na górze? Czy ty byłbyś w stanie 
połączyć chromosomy tego człowieka w odpowiednie pary?
-	Niemal automatycznie - odpowiedział i końcem ołów- 
ka wskazywał kolejno połówki wszystkich par, które okazały 
się dość łatwe do wyróżnienia i połączenia. - Widzicie 
panowie różnice między nimi? - zapytał, a oni zgodzili się 
jednogłośnie.
164
-	A X i Y? - zapytał Armitage, a naukowiec bez waha- 
nia wskazał wielkie X i powiedział:
-	Jest tak duże, że człowiek odnosi wrażenie, iż składnik 
żeński jest znacznie ważniejszy od męskiego.
-	Więc gdzie się ukrył ten mały Y?
Lewandowski zamilkł na chwilę, jakby wzbraniał się 
przed wskazaniem chromosomu, który zniszczył jego repu- 
tację. W końcu postawił koniuszek ołówka na małej, niczym 
nie wyróżniającej się plamce i powiedział:
-	Tu jest ten skurczybyk. - Jednak żaden z mężczyzn 
nie potrafił go dostrzec.
-	A co się dzieje, kiedy mężczyzna ma dwa takie chro- 
mosomy? - zapytał Armitage, a Lewandowski dorysował na 
zdjęciu drugi chromosom Y.
-	Francuz i ja w tym samym czasie udowodniliśmy, że 
mężczyzn mających chromosony XYY wyróżnia kilka cha- 
rakterystycznych cech. Są lepiej zbudowani, silniejsi. Nad- 
zwyczaj agresywni. Trudno ich podporządkować i bardzo 
często wchodzą w konflikt z prawem.
-	Potwierdzało się to w praktyce?
-	Jak najbardziej, z tym że oczywiście nie każdy męż- 
czyzna z XYY staje się przestępcą. Można mieć XYY 
i nadal być dobrym obywatelem.
-	Chcesz powiedzieć, Maxim, że na podstawie zapisu 
genetycznego można stwierdzić, czy ktoś będzie zły czy 
dobry?
-	Właśnie stąd wzięły się moje problemy - odpowiedział 
były naukowiec. - Wszystko wskazuje na to, że mężczyźni 
z XYY mają skłonności do agresywnych zachowań, nie 
można jednak powiedzieć, że ktoś taki na pewno okaże się 
społeczną czarną owcą.
-	Ale co się właściwie stało?
-	Francuz i ja wymyśliliśmy genialny eksperyment. On 
miał zająć się badaniem więźniów we francuskich zakładach 
penitencjarnych, a ja miałem zrobić to samo tutaj. Chcieliśmy 
przebadać próbkę krwi każdego więźnia. To był wielki plan.
-	I co odkryliście?
-	Okazało się, że w więzieniach obu krajów znajduje się 
bardzo duża grupa mężczyzn z XYY.
-	Naprawdę? - zapytał Armitage. - Chce pan powie- 
dzieć, że mężczyźni z podwójnym chromosomem Y częściej 
stają się przestępcami?
165
Lewandowski drgnął, a po chwili odpowiedział:
-	Takie samo pytanie zadał mi pewien dziennikarz. 
„Czy XYY w zapisie genetycznym oznacza typ przestęp- 
cy?" Wtedy zaczęła się ta cała nagonka, od jednego prostego 
pytania.
-	Jak to?
-	Starałem się oczywiście wytłumaczyć mu, że jako 
naukowiec nie wyciągam pochopnych wniosków. Zwracałem 
uwagę na fakt, że miałem zbyt małą liczbę badanych. 
Sugerowałem bardzo różne wyjaśnienia i nakładające się na 
siebie czynniki sprawcze. Może fakt, że mężczyźni z XYY są 
wyżsi i lepiej zbudowani sprawił, że policja była w stosunku 
do nich bardziej podejrzliwa. Może tylko więzienia francuskie 
i amerykańskie są w tym względzie szczególne. Przygotowa- 
łem setki wykrętów zamiast oczywistego wniosku, że dodat- 
kowy chromosom Y oznacza przestępcę lub przynajmniej 
potencjalnego przestępcę. Ale on mnie w ogóle nie słuchał.
-	I co zrobił później? - zapytał Armitage.
-	Kiedy wychodził, zadał mi jeszcze jedno pytanie: 
„Doktorze Lewandowski, co zawiera każdy chromosom?", 
a ja odpowiedziałem: „Geny, które kierują rozwojem dane- 
go człowieka". Następnego dnia gazety w całej Ameryce, 
a wkrótce na całym świecie krzyczały: „Amerykański nau- 
kowiec odkrył gen odpowiedzialny za skłonności przestęp- 
cze". - Przerwał, zaśmiał się sardonicznie i dodał: - Nawet 
źle to wszystko zrozumiał. Nie mieliśmy pojęcia, który 
z pięćdziesięciu tysięcy genów w owym fatalnym, dodat- 
kowym Y jest winowajcą. Wiedzieliśmy tylko, że musi 
znajdować się w chromosomie Y. Kiedy powiedziałem 
o tym temu dziennikarzowi, odrzekł żartobliwie: „Chromo- 
somy to zbyt trudny temat dla przeciętnego czytelnika, 
a geny są modne w tym roku". No więc został gen.
-	I co potem?
-	Cały świat runął mi na głowę. Pewna francuska gazeta 
napisała, że mój kolega, który pracował w ich kraju, wyko- 
nał połowę badań, a ja nawet nie powiedziałem mu dziękuję. 
Po prostu ukradłem jego materiały. Co gorsza, mój francu- 
ski kolega powiedział, że on nie wykazał istnienia żadnego 
konkretnego genu ani chromosomu, który byłby odpowie- 
dzialny za skłonności przestępcze. Napisał wszystko to, 
o czym ja bezskutecznie próbowałem powiedzieć temu prze- 
klętemu dziennikarzowi.
166
-	Miał pan okazję wyjaśnić później to całe nieporozu- 
mienie?
-	Nie. Gazety, czasopisma, nawet całe książki były tak 
zafascynowane faktem, że można wyróżnić gen, który robi 
z człowieka kryminalistę, że w oczach opinii publicznej 
stałem się największym odkrywcą dwudziestego wieku, 
a biolodzy zaczęli spekulować na temat możliwości dostania 
się do macicy kobiety, która nosi chłopca z XYY, i zmiany 
jego struktury genetycznej, tak by chłopiec urodził się bez 
skłonności przestępczych.
-	No i? - niecierpliwił się Armitage.
-	Stałem się pośmiewiskiem całego środowiska nauko- 
wego. Szalony naukowiec z Wiednia. Chce ulepszać ludzki 
gatunek. Chłopcy z XYY zaraz po porodzie będą przenosze- 
ni do specjalnych inkubatorów. A szansa na Nagrodę Nobla 
została bezpowrotnie zaprzepaszczona.
Po tak bolesnym wyznaniu nastąpiła długa cisza, pod- 
czas której kelnerka poinformowała, że maszyna do produk- 
cji jogurtu znów się zepsuła. Kiedy przyjęła zamówienie na 
zastępczy deser, senator Raborn zapytał:
-	Jaki jest teraz stan wiedzy na temat XYY? - a Lewan- 
dowski odpowiedział:
-	Setki badań w więzieniach na całym świecie potwier- 
dziło, że wśród pensjonariuszy takich zakładów znajduje się 
podejrzanie dużo mężczyzn z podwójnym chromosomem Y.
-	Czy nie potwierdza to również pańskiej pierwotnej tezy?
-	Wcale. Już wtedy, kiedy udzielałem tego przeklętego 
wywiadu, zdawałem sobie sprawę z tego, że nie wiemy do 
końca, co to znaczy. Prawdopodobnie około dziewięćdzie- 
sięciu pięciu procent mężczyzn z XYY prowadzi bardzo 
spokojne życie. Skąd więc biorą się agresywne zachowania 
u pozostałych?
-	Czym zajmujesz się teraz, Maxim?
-	Jestem urodzonym naukowcem. Zawsze zajmowałem się 
tylko nauką. Kiedy człowiek łapie takiego bakcyla, nie może się 
już od niego uwolnić. Mam małe laboratorium na górze.
-	Nad czym teraz pracujesz? - zapytał Armitage, za- 
stanawiając się, czy jego college nie mógłby wykorzystać 
w jakiś sposób odkryć Maxima.
-	Nad chyba najambitniejszym projektem, jaki jest obe- 
cnie realizowany. Porównywalnym do wyprawy człowieka 
na Marsa.
167
-	Ale co to takiego?
-	Naukowcy całego świata postanowili opracować atlas 
wszystkich czterdziestu sześciu ludzkich chromosomów.
-	Czy to duże zadanie? - zapytał Jimenez.
-	Tak duże, że trudno je sobie uzmysłowić. Każdy 
chromosom zawiera miliony genów, trzeba więc narysować 
mapę, pokazującą ich układ w obrębie chromosomu i sche- 
mat działania każdej niteczki genów.
-	W jakim celu?
Z powagą Lewandowski odpowiedział:
-	Aby poprawić błędy popełnione przez Boga.
Zrozumiawszy wagę tego, co powiedział naukowiec, i je- 
go zaangażowanie w realizowany projekt, mężczyźni za- 
rzucili Lewandowskiego pytaniami, na które dał jedną, 
wspólną odpowiedź:
-	Jeśli uda nam się rozwiązać wszystkie zagadki zapisa- 
ne w genomie, będziemy mogli stwierdzić, które geny 
w którym chromosomie są przyczyną takich czy innych 
chorób i może nawet leczyć je poprzez zmianę zapisu 
genetycznego. Nie śmiejcie się. Wiemy już na przykład, 
które geny są odpowiedzialne za chorobę Tay-Sachsa 
atakującą ludzi pochodzenia semickiego. Ta wiedza daje 
nam prawo do udzielania rad narzeczonym, którzy mają ten 
gen i planują zawarcie małżeństwa. „Ponieważ w zapisie 
genetycznym was obojga znaleźliśmy wadliwy chromosom, 
lepiej, żebyście nie mieli w przyszłości dzieci". Wiemy 
również, że uszkodzenie w chromosomie dziesiątym jest 
przyczyną niedokrwistości sierpowatej, która sieje spus- 
toszenie wśród Murzynów. Gdyby udało się nam naprawić 
strukturę tego chromosomu, uchronilibyśmy czarnych 
przed tą straszną chorobą. Dzięki ciężkiej pracy i sprzyjają- 
cemu szczęściu udało się nam również stwierdzić ponad 
wszelką wątpliwość, że gen w chromosomie dwudziestym 
pierwszym jest odpowiedzialny za powstawanie choroby 
Alzheimera.
Słuchacze pochylili się w jego kierunku i zaczęli słuchać 
ze zdwojonym zainteresowaniem, ponieważ na własne oczy 
mogli obserwować skutki owej tajemniczej choroby.
-	Pewne dowody świadczą również o tym, że winowajcą 
może być chromosom dziewiętnasty. Jestem członkiem gru- 
py naukowców, którzy opracowują mapę struktury tego 
właśnie chromosomu. W jego skład wchodzi pewnie ze
168
trzysta milionów genów, ale jeśli dopisze nam szczęście, uda 
nam się wypatrzeć w tym nieprawdopodobnie długim łań- 
cuchu miejsce, które jest przyczyną problemów tak wielu 
ludzi.
-	Na czym dokładnie polega twoja rola, Maxim? Zaj- 
mujesz się analizowaniem setek tysięcy slajdów? Tutaj, 
w naszym ośrodku?
-	Nie - zaśmiał się - nic aż tak poważnego. Otrzymuję 
sprawozdania z bardzo wielu źródeł. Któryś z badaczy 
zajmuje się jedną częścią łańcucha, następny pracuje nad 
inną. Trzeci, może gdzieś w Bombaju, analizuje segment, 
który łączy części analizowane przez pierwszych dwóch. 
Mogę wtedy przesłać raport zawierający wyniki jego badań 
do pozostałych członków zespołu.
Przez chwilę nikt się nie odzywał. Lewandowski napił 
się mrożonej herbaty i powiedział poważnym tonem:
-	Prędzej czy później rozwiążemy zagadkę tej strasznej 
choroby, a może nawet opracujemy lek, dzięki któremu pan 
Duggan będzie mógł odzyskać swoją żonę.
Zapadła cisza. Członkom tertulii ze wzruszenia zaschło 
w gardłach. W końcu St. Pres odezwał się w imieniu 
wszystkich:
-	Nie trać zapału do pracy, Maxim. Wielu ludzi czeka 
na wyniki waszych badań.
*	*
Siostra Varney była pierwszą osobą, która zauważyła, że 
nauka chodzenia z protezami jest tylko częścią złożonego 
procesu rehabilitacji, jakiej poddawana jest Betsy Cawt- 
horn. Nora dostrzegła nawet objawy, które uznała za bardzo 
niepokojące. Młoda kobieta była tak niewiarygodnie skon- 
centrowana na wzmacnianiu mięśni torsu i ud oraz po- 
sługiwaniu się protezami, że pojawiło się ryzyko, iż wkrótce 
może doprowadzić się do stanu zupełnego wyczerpania 
i zniechęcić do dalszej pracy. Nora wzięła więc na siebie 
zadanie zaproponowania dziewczynie innych zajęć i ochro- 
ny jej przyszłych postępów.
Najpierw zasugerowała jej naukę gry w brydża, a kiedy 
Betsy wyraziła zainteresowanie, zawiozła ją do stolika, przy 
którym zawsze gromadzili się fanatycy tej gry.
169
- Ta młoda dama poszukuje jakiegoś miłego zajęcia - 
powiedziała. — Nie może przecież cały dzień katować się na 
sali gimnastycznej.
Gracze natychmiast zaprosili ją do siebie i ustawili jej 
wózek tak, by mogła zaglądać w karty jednemu z nich 
i słuchać, jak szeptem objaśnia swoje zagrywki. Dzięki dwóm 
książkom Charlesa Gorena, które Nora wypożyczyła dla niej 
z biblioteki, Betsy opanowała zasady gry w stopniu podstawo- 
wym, ale wystarczającym do podjęcia pierwszego wyzwania.
Większość par tworzyła się w sposób przypadkowy, 
jedynie najwytrawniejsi gracze mieli swoich stałych partne- 
rów. Betsy udało się znaleźć grupkę ludzi, którzy grali na 
tyle słabo, że bez trudu mogła dorównać ich umiejętnoś- 
ciom. Przy jej stoliku zasiedli dwaj mężczyźni: Muley Dug- 
gan i Harry Pidcock - cichy, niepozorny farmer z Pensylwa- 
nii. Nora powiedziała jej, że obaj są żonaci, a ich małżonki 
mieszkają oddzielnie na drugim piętrze budynku, w którym 
mieszczą się oddziały opieki medycznej - co to naprawdę 
oznaczało, było dla niej początkowo bardzo niejasne. Czwa- 
rtą osobą była Marcia Raborn, żona senatora, który należał 
do grupy ekspertów. Betsy była zachwycona, że wie już na 
tyle dużo, by móc wykonać swój pierwszy impas. Wylicyto- 
wała kiery, a jej partner, Muley Duggan, wyłożył karty. 
Były wśród nich: as, dama, ósemka i siódemka pik, więc 
kiedy dotarła do jego pików, mając nadzieję na zdobycie 
króla przeciwników, położyła asa, a Muley zakaszlał tak 
głośno, że natychmiast domyśliła się, iż robi jakiś błąd. 
Zastanowiła się przez chwilę i doszła do wniosku, że dużo 
lepiej będzie położyć damę, ponieważ jeśli króla ma pan 
Pidcock, siedzący po lewej stronie Betsy, uda jej się wziąć 
dwie lewy w pikach. Zagrywka wypadła znakomicie, a do 
końca partii Betsy udawało się wyimpasować wszystko, co 
chciała. Zauważyła, że jeśli ma na ręce dziewiątkę i siódem- 
kę, może położyć siódemkę i wyimpasować ósemkę z prawej 
strony. Oczywiście wielokrotnie uciekała się do tej sztuczki 
nawet wtedy, kiedy nie było takiej potrzeby, ale dzięki temu 
opanowała jedną z najbardziej podstawowych technik bry- 
dża, a dwa tygodnie później grała już na tyle dobrze, że 
zaczęła uczyć się na pamięć systemu licytacji Gorena.
W tym samym czasie kiedy zgłębiała wiedzę na temat 
owego systemu, dowiedziała się również o obowiązkach, 
jakie Muley Duggan i pan Pidcock wypełniają na drugim
170
piętrze budynku mieszczącego oddziały opieki medycznej. 
Pewnego wieczora, po zakończeniu partii zapytała pana 
Pidcocka, czy jego żona wraca już do zdrowia, a on popat- 
rzył na nią zdziwionymi oczyma i odpowiedział:
-	Ona jest w Bloku Wspomagania na stałe. Ma Alz- 
heimera, a na to nie ma lekarstwa.
Wcześniej słyszała zaledwie o istnieniu takiej choroby, 
zaczęła więc zadawać dalsze pytania, a wtedy pan Pidcock 
przeprosił wszystkich obecnych i odszedł od stolika. Rów- 
nież Muley Duggan nie miał ochoty na rozmowę o chorobie 
żony. Kiedy obaj wyszli z sali, senatorowa przysunęła się do 
dziewczyny i powiedziała:
-	Betsy, poruszyłaś bardzo delikatny temat. Ci mężczy- 
źni borykają się z jedną z najstraszliwszych chorób.
-	Nie wyglądają wcale na chorych.
-	Oni nie, ale ich żony cierpią na chorobę Alzheimera.
-	Co to takiego? Słyszałam o niej w Chattanooga, ale 
nigdy nie zadałam sobie trudu, żeby dowiedzieć się o niej 
czegoś więcej. Proszę opowiedzieć mi o tej chorobie.
Pani Raborn powiedziała jej tyle, ile sama wiedziała, 
a na zakończenie dodała:
-	Tak więc z jakiejś dziwnej przyczyny człowiek dostaje 
bzika i nawet najlepsi lekarze nic nie potrafią zrobić. Bardzo 
ciężko pracują nad rozwikłaniem tej zagadki, ale jak dotąd 
nie dokonali żadnego przełomowego odkrycia. Nie gniewaj 
się więc na Muleya za jego grubiańskie dowcipy ani na pana 
Pidcocka za to, że jest taki zrzędliwy. Ci mężczyźni już 
zostali świętymi i obie byłybyśmy szczęśliwe, mając takich 
mężów. A propos, masz może kogoś na oku?
-	Nie - odpowiedziała Betsy i zarumieniła się w sposób 
tak wiele mówiący, że pani Raborn pomyślała: - Więc Nora 
miała rację. Betsy podkochuje się w naszym panu doktorze. 
A właściwie to dlaczego nie?
-	No to kiedy będziesz kogoś miała, upewnij się, czy jest 
równie wspaniały jak Muley i Pidcock. Obaj troszczą się 
o swoje żony, mimo że one nawet ich nie rozpoznają; nie 
wiedzą, że mężczyźni, którzy je odwiedzają, to ich mężo- 
wie. - Wyjęła chusteczkę, otarła oczy i zaczęła szlochać 
cichutko. - Czasami mówię do swojego męża „Gdybym ja 
zachorowała, wątpię czy okazałbyś się tak dobrym mężem 
jak Muley i Pidcock", a on odpowiada: „Pewnie nie". Mam 
ochotę mu wtedy przyłożyć.
171
Poruszona tym, co usłyszała od pani Raborn, Betsy 
zapytała:
-	Czy mogłabym zobaczyć te kobiety? - a w odpowiedzi 
usłyszała:
-	To nie powinno być trudne. I będziesz bardzo zdzi- 
wiona, ponieważ obie panie są tak piękne jak w dzień 
swojego ślubu. Pani Umlauf, ta niewysoka kobietka, która 
pomaga personelowi medycznemu w Bloku Wspomagania, 
będzie zachwycona, że może pokazać ci oddział. Berta na 
pewno ci się spodoba. Mówią, że miała do czynienia z dwo- 
ma przypadkami Alzheimera we własnej rodzinie. - Zo- 
stawiając Betsy w pokoju Nory, pani Raborn powiedziała: - 
Nasza młoda przyjaciółka chciałaby zwiedzić Bloki Wspo- 
magania i Terapii. Może mogłaby towarzyszyć pani Umlauf 
w jej codziennych obowiązkach?
-	Świetny pomysł - odpowiedziała pielęgniarka, a kiedy 
pani Raborn zamknęła za sobą drzwi, Nora wyjaśniła: - Ja 
jestem odpowiedzialna za oba oddziały, ale będzie chyba 
lepiej, jeśli pokaże ci je Berta Umlauf, jedna z naszych 
pensjonariuszek.
-	Pani Raborn mówiła, że Berta chodzi tam codziennie 
i jest niezastąpiona. Płacicie jej za to?
-	Ależ skąd!
-	Robi to na ochotnika? Z dobroci serca?
-	Zgadza się - odpowiedziała Nora. Nalała Betsy i sobie 
po szklance Coca-Coli, po czym zdradziła jedną z tajemnic 
sprawnego działania każdego dobrego domu spokojnej sta- 
rości: - Mamy tu różne kobiety, wiele z nich przez całe 
życie pracowało społecznie, nie dostając za to ani grosza. 
Teraz pomagają nam prowadzić szpitale, biblioteki, szkółki 
niedzielne. Bez takich osób Stany Zjednoczone byłyby kra- 
jem godnym pożałowania. - Powiedziała, że w Palmowej 
Alei założyła dla takich kobiet organizację Złote Anioły 
i dała każdej jego członkini jasnożółte wdzianko. - Noszą je 
dumnie, kiedy chodzą po oddziale, dzieląc się z chorymi 
swoją miłością i dodając im otuchy.
-	Pani Umlauf chciała zostać Złotym Aniołem, jak 
tylko dowiedziała się o istnieniu takiej organizacji. Gdy- 
bym jej nie przyjęła, chyba by mnie zastrzeliła. Teraz 
przeprasza mnie nawet, jeśli zdarzy jej się któregoś dnia 
nie przyjść na oddział. Bóg nie stworzył wielu takich 
ludzi.
172
Dwa dni później, kiedy zapytano panią Umlauf, czy 
dziewczyna na wózku mogłaby jej towarzyszyć, Berta od- 
powiedziała radośnie:
-	Pacjenci będą zachwyceni, kiedy odwiedzi ich osoba 
tak młoda i pełna życia jak pani Cawthorn. Wszyscy słysze- 
li, że panienka jest u nas i jak się panienka tu dostała. - 
Wprowadzając wózek Betsy do windy, powiedziała: - Pa- 
nienko Betsy, rozpoczniemy od drugiego piętra, od Bloku 
Wspomagania.
Już po kilku spędzonych tam minutach Betsy zrozumia- 
ła, jak ogromny wpływ na pacjentów miała pani Umlauf. 
Jeździły od pokoju do pokoju, a energiczna starsza pani 
podejmowała z każdym krótką rozmowę na temat życia 
Palmowej Alei. Jednym przynosiła kwiaty, innym książki 
i choć mieszkała w ośrodku od niedawna, wszyscy wydawali 
się dobrze ją znać i cieszyli się z tego, że tak bardzo 
interesuje się ich zdrowiem. Pani Umlauf zauważyła:
-	Wszyscy z wyjątkiem tych, którzy cierpią na chorobę 
Alzheimera, prędzej czy później opuszczą ten oddział i wró- 
cą do swoich pokoi w ośrodku albo do domu, do Tampy.
Zajrzały teraz do pokoju Marjorie Duggan, a Betsy po 
raz pierwszy w życiu zobaczyła osobę chorą na Alzheimera. 
Nie mogła uwierzyć, że kobieta, która ma prawie siedem- 
dziesiąt lat, wygląda na trzydzieści pięć. Była anielsko 
spokojna, miała pięknie ułożone włosy, a jej szczupłe ciało 
okrywał piękny koronkowy szlafroczek. Betsy przyglądała 
się jej twarzy o rysach tak delikatnych i cerze tak jasnej jak 
na obrazach Prerafaelitów. Była niezaprzeczalnie piękna, ale 
jednocześnie bierna - nie potrafiła czytać ani ze zrozumie- 
niem oglądać telewizji. Lubiła muzykę, ale reagowała tylko 
na rytm, nie mogąc już pojąć struktury ani treści utworu.
W tej chwili do pokoju wszedł Muley Duggan i krzyknął 
prawie:
-	Moja partnerka od brydża!
Betsy spojrzała na Marjorie. Leżąca w łóżku kobieta nie 
zwróciła najmniejszej uwagi na pojawienie się męża. Już 
kilka lat temu przestała go rozpoznawać.
Kiedy wyjechały na korytarz, pani Umlauf powiedziała, 
że jej nieżyjący już teść, Otto, i mąż, Ludwig, też cierpieli 
na chorobę Alzheimera.
-	Ludwig - mówiła dalej - był zapalonym piechurem, 
a mówię o tym dlatego, że człowiek, którego zaraz od-
173
wiedzimy, zachowuje się dokładnie tak samo. Gdyby udało 
mu się wyjść z budynku, mielibyśmy przed sobą co najmniej 
dwa dni poszukiwań.
Mężczyzna stał przy oknie i rozmarzonymi oczyma pat- 
rzył na ptaki. Pobyły z nim przez chwilę, a po wyjściu pani 
Umlauf powiedziała:
-	Piętro wyżej jest zupełnie inaczej. Tam nie istnieje 
pojęcie nadziei. Jesteś pewna, że chcesz tam pójść?
-	Tak - odpowiedziała Betsy. - Im więcej zobaczę, tym 
łatwiej będzie mi zrozumieć pewne rzeczy. - Wróciły więc 
do windy.
Całe piętro było jednym wielkim przykładem braku 
harmonii. Ściany były pomalowane na bardzo agresywne 
kolory, jakby mieszkający tam ludzie żyli w stanie nieustają- 
cej euforii, a w rzeczywistości byli apatyczni i w przeci- 
wieństwie do otoczenia niezwykle bladzi.
Pani Umlauf rozmawiała z nimi bardzo rzeczowo, cały 
czas dając do zrozumienia, że sama jest mniej więcej w ich 
wieku, ma tylko więcej szczęścia, ponieważ wciąż cieszy się 
nie najgorszym zdrowiem. Pacjenci wciąż byli w stanie 
czytać, lubili słuchać muzyki i oglądać telewizję.
-	Uwielbiają ten popołudniowy talk show - wyjaśniała 
pani Umlauf- do którego Oprah, Donahue i Sally Jessy 
Raphael zapraszają różne dziwne osoby i zadają im pytania 
na temat ich zachowania niezrozumiałego dla większości 
ludzi. Był u nich facet, który sypiał z trzema siostrami, i nie 
widział w tym niczego złego, albo kobieta, która wypoży- 
czyła swoją macicę bezpłodnej córce. Długo zastanawiali się 
potem -mówiła pani Umlauf - jakie pokrewieństwo istniało 
między matką i dzieckiem oraz między mężem, którego 
nasienia użyto, i jego teściową.
Na zakończenie obchodu pani Umlauf zajrzała do poko- 
ju, który zawsze budził w niej trwogę, czuła się jednak 
zobowiązana do odwiedzania przebywającej w nim osoby. 
Pokój 312 krył w sobie jeden z najstraszliwszych przejawów 
życia w Palmowej Alei - bardzo starą kobietę leżącą na 
łóżku, za którym stała ściana aparatury medycznej. Ze 
wszystkich tych urządzeń zwisała plątanina kabli i plas- 
tykowych rurek doprowadzających do organizmu chorej 
substancje odżywcze w postaci płynnej. Było oczywiste, że 
mózg kobiety był martwy, jednak dzięki nowoczesnej apara- 
turze wszystkie organy jej ciała wciąż mogły być utrzymy-
174
wane przy życiu - wszystkie, z wyjątkiem mózgu, który 
umarł już prawie dwa lata temu.
Berta jak zwykle zadała serię pytań, na które nie do- 
czekała się odpowiedzi:
-	Słyszy mnie pani, pani Carlson? Pani Carlson, ułożyć 
panią na boku? Pewnie jest już pani cała obolała. Pani 
Carlson, widzi pani moją rękę?
Odpowiedzi nie było i nigdy nie będzie, chyba że stanie 
się cud na miarę wskrzeszenia Łazarza. Jednak ogromna 
rzesza lekarzy, większość sądów i niemal wszyscy ustawoda- 
wcy mieli nadzieję, że pewnego dnia ludzie podobni do pani 
Carlson powstaną z martwych i opuszczą szpitalne łóżka. 
W tej nadziei utwierdzał ich fakt, że mniej więcej raz 
w roku w całych Stanach Zjednoczonych jakaś osoba, od 
dwóch, pięciu, czy dziesięciu lat uznawana za martwą, 
rzeczywiście wracała do życia.
Pani Umlauf, która gorąco modliła się o taki cud dla 
trojga członków własnej rodziny, nauczyła się nie mieć 
nadziei. Wyraziła jednak życzenie, na które, jak jej się 
wydawało, powinna mieć wpływ:
-	Nie pozwól, abym ja albo ktoś, kogo kocham, znalazł 
się w takim „pokoju 312".
-	Dlaczego pozwala się na coś takiego? - zapytała Betsy.
-	Tak mówi prawo. Nie wolno nikomu wyłączyć takiej 
aparatury bez zgody sądu. W większości przypadków nie 
sposób jej zdobyć, więc cuda medycyny przedłużają życie, 
które trudno właściwie nazwać życiem. - Kiedy wyjeżdżały 
z pokoju, pani Umlauf powiedziała: -To okropne. Zupełnie 
nie potrafię zrozumieć, dlaczego nikt nic nie robi, by prze- 
rwać jej cierpienia.
Berta miała już odwieźć Betsy do pokoju Nory, jednak 
w tym momencie podeszła do nich bardzo młoda pielęgniar- 
ka z wiadomością:
-	Pani Pawling z 319 umiera i prosi, by pomogła jej pani 
wykonać ostatni telefon, bo nie chcą jej na to pozwolić. 
Niech pani pójdzie ze mną.
Berta i Betsy udały się do jej pokoju i natychmiast zorien- 
towały się, że staruszka nie ma już przed sobą wiele życia.
-	Muszę zadzwonić do mojego prawnika do małego 
miasteczka w pobliżu Indianapolis, ale nie chcą się zgo- 
dzić - skarżyła się umierająca kobieta.
-	Kto taki?
175
-	Siostra Grimes. Pozwala tylko na miejscowe rozmowy.
-	Porozmawiam z nią - obiecała pani Umlauf, a kiedy 
poszła do niej na rozmowę, pielęgniarka oddziałowa z wyra- 
źnym oburzeniem powiedziała:
-	Znowu ona! Jej dzieci poleciły nam bardzo stanowczo: 
„Żadnych rozmów zamiejscowych".
-	Czy mogłabym prosić o wyjątek? Sama chętnie po- 
kryję koszty rozmowy.
-	Żadnych wyjątków - odpowiedziała siostra Grimes. - 
Jeśli pozwolimy jej zadzwonić, sami będziemy musieli za- 
płacić. Takie obowiązują nas zasady.
-	Mogę zatelefonować na dół?
-	Oczywiście - odpowiedziała pielęgniarka i podała jej 
interkom.
Pani Umlauf zadzwoniła na centralę:
-	Delia, chcę żebyś połączyła panią Pawling z pokoju 
319 z Indianą. Tak, wiem, że to zabronione, ale ja zapłacę 
za rozmowę. Co? Nigdy wcześniej tego nie robiłaś? Poproś 
pana Kreneka, on się zgodzi. - Kiedy pani Umlauf uzyskała 
oficjalne pozwolenie, oddała pielęgniarce interkom, a wy- 
chodząc z jej pokoju, zastanawiała się: - Dlaczego ona tak 
się tu męczy? Z pewnością znalazłoby się dla niej jakiejś 
miejsce w fabryce amunicji.
Zapytała panią Pawling, o czym chce rozmawiać ze 
swoim prawnikiem, na co kobieta wyszeptała:
-	O apelacji mojego zięcia. Od dwóch lat siedzi w wię- 
zieniu. - Westchnęła. - Błagałam Elinor, żeby za niego nie 
wychodziła, ale on owinął ją sobie wokół palca. - Po uzys- 
kaniu połączenia, staruszka zapytała cichutko: - Eryk, jakie 
są ostatnie wieści? - Słuchała przez chwilę, potem wes- 
tchnęła znowu i powiedziała: - Obiecałeś, że tym razem... - 
Nastąpiło teraz długie wyjaśnienie, po którym staruszka 
odpowiedziała: - Nie wątpię, że zrobiłeś wszystko, co było 
w twojej mocy, Eryku. Gdyby nie chodziło tu o moją córkę, 
powiedziałabym: „Niech zgnije w więzieniu", ale ona chce 
go stamtąd wyciągnąć. - Powiedziała mu, by próbował 
dalej, życzyła dobrej nocy i odłożyła słuchawkę. Zapytała 
teraz Bertę: - Pani zapłaciła za rozmowę? - a kiedy ta 
podniosła dłonie na znak, że to drobiazg, staruszka powie- 
działa smutno: - Dziękuję. To było dla mnie bardzo ważne. 
Mój syn i jego żona, którzy płacą za ten pokój, gardzą 
swoim szwagrem. - Zaczęła płakać, Berta więc próbowała ją
176
pocieszyć. Pani Pawling szepnęła jak małe, bezbronne dzie- 
cko: - Wszystko kończy się źle, a wcale tak przecież nie 
miało być.
Pani Umlauf przywiozła Betsy do pokoju Nory, a pielęg- 
niarka natychmiast zauważyła, że dziewczyna była bardzo 
poruszona tym, co widziała na drugim i trzecim piętrze 
budynku.
-	Otworzyły mi się oczy - wyznała Betsy. - Kiedy czło- 
wiek spędza czas w luksusowych apartamentach, spożywa 
posiłki w eleganckiej jadalni i widuje panie jeżdżące cadil- 
lacami, odnosi wrażenie, że Palmowa Aleja to miejsce tylko 
dla milionerów. Tymczasem tam na górze mieszkają zwykli 
ludzie, którzy nieustannie walczą o życie. Daje to wszystko 
do myślenia.
Nora była zadowolona z niezwykłej dojrzałości Betsy 
i jej współczucia wobec tych mieszkańców Palmowej Alei, 
którzy nie mieli w życiu zbyt wiele szczęścia. Uznała więc, 
że nadeszła już pora, by porozmawiać z nią o przyszłości.
-	Wszystko wskazuje na to, że odzyskałaś wiarę w sie- 
bie, dziecko. Powinnaś już zacząć robić plany. Za trzy czy 
cztery miesiące będziesz musiała rozejrzeć się za jakimś 
nowym domem. My już nie będziemy w stanie ci pomagać, 
sama będziesz musiała ułożyć sobie życie. Mam nadzieję, że 
twój ojciec będzie mógł utrzymywać cię przez jakiś czas.
-	Matka zostawiła mi trochę pieniędzy. Ojciec też nie 
jest biedny, ale, poza mną, ma jeszcze dwie córki.
-	Dlaczego nie przyjechały cię odwiedzić? Przecież to 
niedaleko.
-	Mieszkają na północy, w Chicago i Omaha, ale kiedy 
leżałam w szpitalu, przyjechały natychmiast. A wracając do 
poprzedniego pytania, tak, mam dość pieniędzy, by po- 
zwolić sobie na stopniowe oswajanie się ze wszystkim po 
powrocie do domu. - Mówiła to wszystko bez większego 
entuzjazmu, jakby nie czuła potrzeby powrotu do Chattano- 
oga w zbyt dużym pośpiechu. - Noro, obserwuję panią już 
od jakiegoś czasu i nie mogę się nadziwić, że potrafi pani 
wywierać tak ogromny wpływ na innych ludzi. Na czym 
polega pani tajemnica? - a czarna pielęgniarka odpowie- 
działa:
-	Trzeba po prostu kochać ludzi. Złych i dobrych, 
żywych i umierających. Akceptować ich, pytać, co ich 
gryzie, i pomagać, tak jak człowiek potrafi najlepiej. Ja
12 - Aleja Palmowa
177
naprawdę lubię pomagać ludziom. Ale porozmawiajmy o to- 
bie. Masz nadzieję, że uda ci się wyjść za mąż?
-	Od dawna się nad tym zastanawiam i uświadomiłam 
sobie jedno: że przed wypadkiem interesowało się mną 
poważnie pięciu czy sześciu chłopców, po wypadku wszyscy 
jakby wyparowali. - Pokręciła głową. - A ci, którzy mnie 
odwiedzali, zaczęli nagle odgrywać rolę starszego brata. - 
Popatrzyła na Norę, chcąc wybadać, czy powinna podzielić 
się z nią czymś jeszcze - czymś, co podsumowywało jej 
problem, lecz w sposób raczej grubiański. - Chłopcy w szko- 
le średniej mówili, że dzielą się na dwie grupy. Takich, 
którzy lecą na duże piersi, i takich, którzy lubią długie nogi. 
Co mogłabym dać chłopakowi z tej drugiej kategorii?
Nora, która domyśliła się, że Betsy tak naprawdę chce 
poznać swoje szanse u doktora Zorna, po krótkim zastano- 
wieniu odpowiedziała:
-	Widziałam niektóre z najdziwniejszych małżeństw, na 
jakie zezwolił Bóg. W moim miasteczku w Alabamie miesz- 
kała pewna karlica. Bardzo miła dziewczyna, ale miała 
zaledwie trzy stopy wzrostu. Wszyscy się zastanawiali: „Co 
się stanie z Gracey?" I co się stało? Wyszła za mężczyznę, 
który był od niej dwa razy wyższy i do tego biały. Później 
dowiedziałam się, że był kiedyś misjonarzem i uwielbiał 
wszystko, co kojarzyło mu się z Afryką. - Nora przytaczała 
dalsze przykłady kobiet, które wbrew wszelkim przypusz- 
czeniom wychodziły szczęśliwie za mąż. - Z drugiej jednak 
strony, znałam wiele prawdziwych piękności, które miały 
wszystko, a jednak nie potrafiły znaleźć sobie męża albo 
znalazły, a potem gorzko tego żałowały. Betsy, ja się o ciebie 
nie martwię, zbyt dużo przemawia na twoją korzyść.
Była zadowolona z tego, że Betsy spędza z nią tak dużo 
czasu, a ich pogawędki często schodzą na bardzo poważne 
tematy. Wiedziała, jak ogromne znaczenie terapeutyczne 
mają dla Betsy takie rozmowy, ale też doskonale zdawała 
sobie sprawę z tego, że często dziewczyna bywa u niej tylko 
po to, by zerknąć na doktora Zorna, który czasami również 
tam przychodził, i z nadzieją czekać na to, że odwzajemni 
jej spojrzenie. Nora nie wiedziała tylko, dlaczego Betsy 
stara się ukrywać swoje uczucia, jednak teraz, po przeży- 
ciach związanych z wizytą na oddziałach opieki medycznej, 
Betsy chciała rozmawiać o rzeczach, które miały dla niej 
największe znaczenie.
178
-	Noro, jaka była przyczyna rozwodu naszego dokto- 
ra? - zapytała otwarcie.
-	To była w sumie dość paskudna sprawa.
-	Wina leżała po obu stronach?
-	Głównie po jej. Miała mu za złe, że zbyt dużo czasu 
poświęca pracy w klinice. Czuła się opuszczona towarzysko, 
intelektualnie i pewnie również seksualnie, więc zaczęła 
się puszczać z młodymi facetami, których podrywała 
w knajpach.
-	Skąd pani to wszystko wie?
-	Mam koleżankę w Chicago, też jest pielęgniarką, za- 
pytałam ją po prostu.
Betsy zamyśliła się na chwilę, po czym zapytała:
-	Czy według pani, doktor ożeni się jeszcze raz?
-	Przez cztery pierwsze miesiące nie dostrzegał niczego 
poza pracą, ale odkąd ty się tu zjawiłaś, praca wylądowała 
na drugiej pozycji.
Betsy zapytała odważnie:
-	Więc mam u niego szansę?
-	Zaczęłam już odliczać dni do momentu, w którym 
oboje się przebudzicie. Cieszę się, że możesz teraz świado- 
mie zabrać się do realizacji swojego zadania.
-	Zadania? Dziwne to słowo w takiej sytuacji.
-	Betsy, ty odniosłaś obrażenia cielesne, które pan Yan- 
cey z łatwością pomoże ci wyleczyć. Andy jest w gorszej 
sytuacji, jego obrażenia sięgają sfery psychicznej i może mu 
pomóc tylko osoba, która obdarzy go ogromną miłością 
i będzie miała dla niego bardzo dużo cierpliwości.
-	Czy jest człowiekiem tak dobrym, jak mi się wydaje?
-	Nawet lepszym. Każdy jego krok jest przemyślany 
i pewny. Ale pamiętaj, nie staraj się niczego przyspieszać.
Kiedy stało się jasne, że już wkrótce Betsy Cawthorn 
będzie w stanie samodzielnie chodzić, bez balkonika, bez 
laski ani nawet pomocy kogoś, kto trzymałby ją za rękę, 
Zorn był tak szczęśliwy, że zadzwonił do Oliyera Cawthor- 
na do Chattanooga.
-	Betsy poczyniła ogromne postępy. Mamy w ośrodku 
taki przyrząd rehabilitacyjny z dwiema równoległymi porę-
179
czarni oddalonymi od siebie o jakieś dwie i pół stopy. 
Pacjenci, którzy chcą wypróbować nowe protezy, mogą 
przejść się między tymi poręczami i chwycić się nich, gdyby 
poczuli, że tracą równowagę. Mając takie zabezpieczenie, 
Betsy naprawdę chodziła. Poszła aż do końca, potem od- 
wróciła się bez niczyjej pomocy i wróciła, również o włas- 
nych siłach.
Cawthorn powiedział, jak bardzo się cieszy, a Zorn 
dodał:
-	Proszę jednak pamiętać, że nie było to zupełnie samo- 
dzielne chodzenie. Te poręcze to ogromna pomoc, coś 
w rodzaju psychologicznych kul. Najważniejsza próba na- 
stąpi, kiedy Betsy wyjdzie spomiędzy poręczy i sama przej- 
dzie przez pokój.
-	Kiedy może to nastąpić?
-	Z taką pacjentką jak Betsy nigdy nie wiadomo. Pewnie 
wkrótce. Ona traktuje to jak wyzwanie.
-	Czy mój przyjazd nie popsułby czegoś?
-	Z pewnością nie.
Tak więc OHver Cawthorn przyleciał do Tampy, spotkał 
się z córką i zabrał ją na obiad do Bernsa - bardzo popular- 
nej restauracji w mieście - gdzie po zjedzeniu głównego 
dania wręczono jej menu zawierające ponad sto różnych 
deserów. Wybrała sernik z wiśniami i zjadła go z ogromnym 
apetytem. Kiedy wieczorem ojciec odprowadzał ją do poko- 
ju, powiedziała:
-	To był wspaniały dzień, tato. Ostatni w pierwszym 
etapie. Jutro będę chodzić i bardzo chcę, żebyś był tam 
ze mną.
Następnego dnia, zaledwie kilka miesięcy odkąd Bedford 
Yancey zajął się kaleką dziewczyną, która straciła wszelką 
nadzieję na odzyskanie sprawności fizycznej, ta sama dziew- 
czyna weszła w balkoniku do gabinetu rehabilitacyjnego, 
podeszła do poręczy, których w razie potrzeby mogła się 
chwycić, i ruszyła przed siebie. Zatrzymała się na końcu, 
uśmiechnęła wesoło do Yanceya, ojca, Nory, a przede wszy- 
stkim doktora Zorna i poprosiła:
-	Niech się wszyscy odsuną i patrzą na mój pierwszy 
samodzielny lot.
Ostrożnie zrobiła krok do przodu. Przez chwilę miało się 
wrażenie, że zaraz upadnie, odzyskała jednak równowagę 
i z uśmiechem, który rozświetlił jej twarz, pewnie dostawiła
180
drugą nogę. Wzięła głęboki oddech i znów uśmiechnęła się 
do ojca i Zorna. Potem, odzyskawszy pewność siebie, zrobi- 
ła kilka kroków, które wydawały się niezwykle naturalne, 
i z okrzykiem radości ruszyła w kierunku mężczyzn, z zapa- 
rtym tchem obserwujących jej wyczyn. Podeszła do Zorna, 
zatrzymała się i przez chwilę patrzyła mu w oczy. Potem 
rzuciła mu się na szyję i pocałowała żarliwie.
Nora uśmiechnęła się tajemniczo, a pozostali świadko- 
wie zuchwałego zachowania pacjentki, nie wyłączając same- 
go Zorna, byli wyraźnie zaskoczeni. Andy cofnął się instyn- 
ktownie i niemal nie przewrócił dziewczyny, która w tak 
niespodziewany sposób znalazła się w jego ramionach. Wie- 
dział, jak bardzo jest mu wdzięczna za to, że uratował jej 
życie, i już wcześniej obawiał się, że mogła uznać go za 
kogoś w rodzaju wybawiciela. Wiedział również, że zdarza 
się to dość często w podobnych przypadkach, lecz prędzej 
czy później mija bez szkody dla pacjenta i lekarza.
Niestety nie zawsze - jak przydarzyło się jego koledze 
Tedowi Reichertowi. Zadrżał aż, gdy przypomniała mu się 
tragedia Teda, a kiedy, nieco później, spacerował wzdłuż 
kanału, rozmyślał o tym, czy jego również nie spotka los 
Reicherta, jeśli pozwoli, by sympatia dla młodej, pięknej 
pacjentki zamieniła się w nieposkromioną namiętność.
Doktor Reichert był najmłodszym członkiem zespołu 
lekarzy w klinice w Chicago, w której pracował Zorn. Był 
doskonałym internistą, jednak jego starsi koledzy dość szyb- 
ko zauważyli, że miał pewną wadę - choć żonaty z przepięk- 
ną kobietą, która urodziła mu dwoje dzieci, miał zwyczaj 
zabierania co ładniejszych pacjentek do pobliskich moteli, 
gdzie mógł liczyć na to, że nikt go nie rozpozna. Nawet po 
kilku ostrzeżeniach, łącznie z groźbą męża jednej z takich 
pacjentek, który chciał złożyć oficjalny protest, nie zrezyg- 
nował ze swojego ryzykownego hobby.
Andy'emu, jako przełożonemu zespołu lekarskiego, przy- 
padł niemiły obowiązek wezwania Reicherta na dywanik.
-	Ted, stąpasz po bardzo cienkim lodzie.
-	O co ci chodzi? - zapytał zuchwałym tonem mło- 
dzieniec.
Zorn stracił cierpliwość. Uderzył otwartymi dłońmi 
w blat stołu i wrzasnął:
-	Do jasnej cholery, Ted, latasz za pacjentkami, zacią- 
gasz je do moteli i narażasz na szwank swoją karierę.
181
Równie obrzydliwe jest to, że narażasz dobre imię tej 
kliniki. Masz natychmiast zmienić swoje postępowanie al- 
bo - Andy znów podniósł głos - wylecisz stąd na zbity pysk. 
I nie licz na żadne rekomendacje.
Zawstydzony, że nie udało mu się zapanować nad emoc- 
jami, dodał jeszcze:
-	Ted, przyjacielu, wszyscy tutaj, łącznie ze mną, uwa- 
żają cię za jednego z najlepszych lekarzy. Chcemy, żebyś 
pracował z nami. Chcemy ci pomóc w robieniu zawodowej 
kariery, ale nie będzie to możliwe, jeśli nadal będziesz na 
oślep pędził w kierunku własnej zagłady.
Reichert się zjeżył.
-	Czy mam rozumieć, że utworzyliście jakąś komisję, 
która za moimi plecami podejmuje decyzje dotyczące mojej 
osoby? Co wy sobie wyobrażacie? - I nie czekając na od- 
powiedź, wyszedł.
Zorn uśmiechnął się na wspomnienie nieskuteczności 
własnego postępowania w sprawie Reicherta. Pojawiły się 
następne kobiety, następne motele, następne plotki w klini- 
ce i poza nią, a w końcu jakiś rozwścieczony mąż, ku uciesze 
prasy, wyciągnął całą sprawę na światło dzienne.
Odbyło się więc kolejne spotkanie, ale tym razem Andy 
do końca zachował spokój. Patrząc na Reicherta, który 
siedział przed nim jak nieposłuszny uczeń, Zorn powiedział 
lodowatym tonem:
-	Ted, straciliśmy już do ciebie zaufanie. Od dziś tutaj 
nie pracujesz.
-	Nie możecie tego zrobić. Podam was do sądu.
-	Uważam, że kto jak kto, ale ty powinieneś trzymać się 
teraz z dala od sądów - odpowiedział stanowczo Zorn. - 
Nasz prawnik zapewnił mnie, że nie mamy się czego obawiać.
Za każdym razem, kiedy Reichert próbował prosić go 
o jeszcze jedną szansę, Zorn odpowiadał:
-	Ted, to już koniec. Twoje nierozważne postępowanie 
kosztowało cię karierę, małżeństwo, dwoje dzieci i moż- 
liwość znalezienia pracy gdziekolwiek w Chicago. Opuść 
więc mój gabinet, ten budynek i znajdź sobie jakąś miłą 
posadkę gdzieś daleko stąd.
Był dumny z tego, że tym razem udało mu się zapanować 
nad nerwami, lecz kiedy został sam, poczuł nagły ból brzu- 
cha i nudności, jakby chciał zwymiotować truciznę, która 
dostała się do jego organizmu.
182
Zorn stał się wkrótce ekspertem z dziedziny prób narzu- 
cania samodyscypliny przez amerykańskie instytucje swoim 
pracownikom. Z zadowoleniem przyjął do wiadomości fakt, 
że w Nowym Jorku bardzo uważnie pilnuje się, by prawnicy 
prowadzący sprawy rozwodowe nie zawierali zbyt bliskich 
stosunków ze swoimi klientkami.
Teraz, kiedy spacerował wzdłuż kanału w Palmowej 
Alei, Andy Zorn był człowiekiem doskonale zaznajomionym 
z etyką medyczną i bardzo ostrożnym w postępowaniu 
z pacjentkami. Było mało prawdopodobne, by wdał się 
w romans z Betsy. Tłumaczył sobie: - To przecież tylko 
nastolatka, która zakochała się w dużo od siebie starszym 
facecie. Minie jej to, jeśli będę traktował ją jak zwykłą 
pacjentkę. Wkrótce zakończy się jej rehabilitacja i wróci do 
Tennessee. - Nie chciał, żeby odjeżdżała - dzięki niej życie 
w Palmowej Alei stało się ciekawsze - ale czuł, że tak będzie 
lepiej.
*	*
Zorn zauważył, że już od kilku tygodni siostra Varney 
sprawia wrażenie bardzo zmęczonej. Ponieważ wiedział, że 
w Palmowej Alei nie przybyło jej obowiązków, wywnios- 
kował, że Nora prawdopodobnie dorabia sobie gdzieś wie- 
czorami. Wiedział, że nie robi tego tylko po to, by mieć 
więcej pieniędzy - w Palmowej Alei dostawała przecież 
bardzo wysoką pensję - nie śmiał jednak o nic pytać, by 
Nora nie poczuła się urażona. Zgadzał się z Krenekiem, 
który zawsze powtarzał, że Nora jest najcenniejszą osobą 
w ośrodku.
Mimo iż Zorn nie chciał ingerować w sprawy swoje- 
go personelu, zdawał sobie sprawę, że wykonywanie dodat- 
kowej pracy może pogorszyć ich efektywność w Palmowej 
Alei. Pewnego ranka zapytał głosem, który miał zabrzmieć 
bardzo zwyczajnie:
- Noro, czy ty sypiasz wystarczająco dużo? Martwię się 
o ciebie.
Pielęgniarka wiedziała już, że Andy dostrzegł zmianę 
w jej wyglądzie. Z początku próbowała zaprzeczać istnieniu 
jakichkolwiek problemów, kiedy jednak następnego dnia 
Andy powiedział:
183
-	Chciałbym, żeby zbadał cię doktor Farąuhar - zro- 
zumiała, że dłużej nie uda jej się zachować tajemnicy.
-	Mam pewne obowiązki.
-	Twoim głównym obowiązkiem jest Palmowa Aleja. 
Musisz przychodzić do pracy wypoczęta. Chyba nie oczeku- 
jemy zbyt dużo.
Stanowczym, choć niezbyt napastliwym tonem odpo- 
wiedziała:
-	Może moje obowiązki tam są równie ważne jak te, 
które wykonuję tutaj. - Kiedy jednak zobaczyła, że Andy 
poczuł się wyraźnie dotknięty, ugryzła się w język i dodała 
znacznie łagodniejszym głosem: - Mam nadzieję, że poza 
rozumem masz także serce i postarasz się mnie zrozumieć.
-	A co ja mam rozumieć?
-	Mógłbyś poświęcić mi teraz pół godziny?
-	Oczywiście. Dla ciebie zawsze.
Wsiedli do jej samochodu i pojechali na wschód drogą 
117, potem skręcili w lewo na autostradę 78, przejechali 
przez most, minęli cyprysowe moczary, aż dotarli na połu- 
dniowy kraniec Tampy. Jechali teraz bocznymi uliczkami, 
zza szyb przyglądając się zdewastowanym magazynom i nie 
zamieszkanym, trzypiętrowym domom, których drzwi pra- 
wdopodobnie zostały wykorzystane jako materiał opałowy.
-	Co to jest? - zapytał Zorn.
-	Koniec świata, wejście do piekła - odpowiedziała No- 
ra, a parkując przy krawężniku, wyznała: - Właśnie tutaj 
przyjeżdżam już od kilku tygodni. - Zapukała do drzwi, 
które ledwie trzymały się na zawiasach, i dodała: - Tak 
wygląda druga strona pracy w służbie zdrowia.
Drzwi otworzyły się, po czym jakaś gburowata kobieta 
w wyciągniętym, męskim swetrze zaprowadziła ich na górę. 
Kiedy rozlatujące się schody przykryte postrzępioną wy- 
kładziną szczęśliwie doprowadziły ich na trzecie piętro, 
kobieta kopnięciem otworzyła drzwi do małego pokoiku.
Na łóżku ustawionym obok jedynego okna leżał nienatu- 
ralnie chudy czarny chłopak, którego mocno zarysowane, 
męskie rysy twarzy i głęboko osadzone, błyszczące oczy 
świadczyły o tym, że musiał być kiedyś bardzo przystojny. 
Nawet teraz jego ciało, chociaż wyniszczone chorobą, było 
wciąż wysportowane i jędrne.
Choć pozbawiony uprawnień lekarskich, Andy Zorn 
pochylił się jak dawniej, by zmierzyć choremu puls.
184
-	Cierpisz na to, co myślę?
-	Tak, mam AIDS - wyszeptał mężczyzna, a owo stra- 
szne słowo w jego spękanych ustach zabrzmiało jeszcze 
bardziej złowrogo.
Zapadła cisza, którą po chwili przerwała Nora.
-	Jaąmeel to mój bratanek. Gra w koszykówkę, dostał 
nawet stypendium, dzięki któremu studiuje na wydziale 
wychowania fizycznego na Uniwersytecie w Gainesville, 
a tu nagle to... - Odepchnęła Zorna, podeszła do łóżka 
i wzięła chłopaka za rękę.
-	Pewnie jesteś dobry. Z takim wzrostem i w ogóle. - 
Zorn celowo użył czasu teraźniejszego, jakby chciał pod- 
kreślić nadzieję, iż pewnego dnia Jaąmeel wyzdrowieje 
i powróci na boisko.
-	Niezły.
Nora nie potrafiła pogodzić się z chorobą bratanka. 
Sięgnęła do torebki i wyjęła z niej wycięte z gazety i rów- 
niutko złożone zdjęcie przedstawiające koszykarza mającego 
sześć stóp i cztery cale wzrostu i ubranego w strój uniwer- 
syteckiej drużyny, który doskonale uwydatniał dwieście 
dwadzieścia funtów twardych mięśni.
Różnica między postacią na zdjęciu i osobą leżącą w łóż- 
ku była ogromna. Pierwsza przypominała dąb, druga 
uschniętą trzcinę.
-	Był wielką gwiazdą sportu - powiedziała Nora, a Jaą- 
meel uśmiechnął się blado i dodał:
-	A teraz jestem nikim.
Zorn czuł, że musi przerwać tę rozmowę.
-	Trzeba cię stąd wydostać - powiedział rzeczowo, po- 
tem zwrócił się do Nory i zapytał: - Dokąd moglibyśmy go 
zabrać? Nie martw się o pieniądze. Coś się zawsze załatwi.
-	Nikt go nie przyjmie - odpowiedziała Nora - nawet 
jeśli będziemy mieć pieniądze.
Zorn nie chciał przyjąć tego do wiadomości.
-	Na pewno coś znajdziemy. To przecież Stany Zjed- 
noczone, tutaj nie wyrzuca się ludzi na ulicę. - Otworzył 
drzwi i zawołał po kobietę, która wpuściła ich do środka: - 
Proszę pani, czy mogłaby pani tu do nas przyjść - a kiedy 
ta, narzekając przez całą drogę, dotarła w końcu na trzecie 
piętro, Zorn zapytał: - Proszę nam powiedzieć, gdzie znaj- 
duje się najbliższy szpital, w którym moglibyśmy umieścić 
tego młodego człowieka?
185
-	Nie ma tutaj takiego.
-	Jak to nie ma? W tak dużym mieście jak Tampa? 
Kobieta spojrzała na Norę, potem wzruszyła ramionami
i powiedziała:
-	No, jest jedno takie miejsce, ale strasznie drogie.
-	Mamy pieniądze - warknął Zorn, a kobieta szepnęła 
mu coś na ucho.
-	Dlaczego ona szepcze? - zapytał leżący na łóżku chło- 
pak. - Nie boję się usłyszeć, co mnie czeka.
-	To hospicjum - odpowiedziała szorstko kobieta. - 
Tam zabiera się ludzi, żeby umarli.
-	Jestem gotowy na wszystko - powiedział obojętnym 
tonem wyniszczony chorobą chłopak. Zbliżał się już do 
końca i zdawał sobie z tego sprawę. - Zróbcie co trzeba.
Nora skinęła głową. Zorn wziął Jaąmeela na ręce, 
a właścicielka domu czym prędzej złapała prześcieradła 
w obawie, że Murzynka mogłaby je ukraść. Bez naj- 
mniejszego wysiłku Zorn zniósł chłopaka na dół. - On 
prawie nic nie waży! - myślał. - Jak to możliwe, że 
grał kiedyś w koszykówkę i ważył ponad dwieście fun- 
tów? - Popatrzył w jego niezwykle inteligentne oczy i po- 
przysiągł sobie, że będzie opiekował się chłopakiem tak 
długo, jak jego wątłe ciało będzie w stanie utrzymać 
się przy życiu.
Kiedy wkładali go do samochodu, Zorn zauważył dziw- 
nie wyglądających dwoje ludzi - grubą i niską kobietę oraz 
chudego i wysokiego mężczyznę - którzy stali po drugiej 
stronie ulicy i robili im zdjęcia. Podszedł do właścicielki 
domu i zapytał:
-	Co to za jedni?
-	Stróże moralności. Fotografują każdego, kto wchodzi 
i wychodzi z budynku.
-	Po co?
-	Chcą mieć pewność, że wszyscy w środku umierają po 
bożemu i że nikt nie skraca im cierpienia. - Wyciągnęła 
w ich kierunku zaciśniętą pięść ze sterczącym do góry 
środkowym palcem, po czym zatrzasnęła drzwi.
Hospicjum, do którego zdążali - Anioł Miłosierdzia - 
mieściło się w zadbanym trzypiętrowym budynku w dość 
przyzwoitej dzielnicy Tampy, a jego właścicielka nie była 
jędzowatą babą w rozciągniętym swetrze. Pani Angelotti, 
z pochodzenia Włoszka, i jej mąż, Tommaso, prowadzili
186
jeden z nielicznych w mieście domów dla ludzi chorych na 
AIDS. Wszyscy czworo stali na schodach, kiedy Nora 
wyjaśniała, że próbują uratować jej bratanka przed śmiercią 
w miejscu tak koszmarnym, iż nikt nie powinien kończyć 
tam swojego życia.
-	Nie chcę również zostawiać go tutaj i czekać, aż 
umrze - mówiła dalej Nora. - To wydaje się tak strasznie 
niesprawiedliwe.
-	Bo to nie jest sprawiedliwe - odpowiedziała z ogrom- 
nym współczuciem pani Angelotti - ale tak niestety jest.
-	Czy mogliby nam państwo polecić jakieś miejsce, 
w którym Jaąmeel miałby szansę na całodobową opiekę 
medyczną? - zapytał Zorn.
-	Nie ma takiego miejsca. Powinniście się cieszyć, że 
udało wam się znaleźć nas. Zapewniamy tym ludziom bar- 
dzo dobrą opiekę, a kiedy umierają, dziękują nam z całego 
serca, bo wydaje się, że tylko nas obchodzi ich los.
-	Czy zajmie się tu nim jakiś lekarz?
-	Lekarze nie lubią do nas przychodzić. Jaki mają z tego 
zysk? Nie mam oczywiście na myśli pieniędzy. Wielu nawet 
o nie nie pyta. Ale praca z tymi ludźmi oznacza potencjalne 
ryzyko zarażenia się AIDS, a poza tym naszych pacjentów 
i tak nie można wyleczyć. Wszyscy są na straconej pozycji: 
i lekarze, i chorzy. Ten dom powstał tylko dzięki dobroci 
mojego męża. Powiedział kiedyś do mnie: „Nie możemy 
pozwolić, by ci ludzie umierali jak psy". Powinniście państ- 
wo zobaczyć inne domy, w których chorzy spędzają ostatnie 
dni swojego życia.
-	Jeden przed chwilą widzieliśmy - powiedział Zorn. - 
Właśnie dlatego przyjechaliśmy tutaj. - Zmuszony przyjąć 
do wiadomości fakt, że nie istnieje żadna alternatywa, chciał 
przynajmniej mieć pewność, że Anioł Miłosierdzia jest 
odpowiednim miejscem. - Czy moglibyśmy najpierw zo- 
baczyć wasze hospicjum? Później podejmiemy decyzję.
Pani Angelotti spojrzała na niego i ze zdziwienia po- 
kręciła głową.
-	Panie doktorze, niewielu ludzi ma tyle odwagi, by 
prowadzić hospicjum, więc albo go tu zostawicie, albo 
zabierzecie tam, skąd go wzięliście. Wybór macie dość 
ograniczony.
Andy zrozumiał natychmiast, jak naiwne było to, co 
powiedział, uśmiechnął się więc i dodał:
187
-	OK. Proszę pozwolić nam jednak zajrzeć do środka, 
dobrze?
Weszli do jednej z instytucji, które powstały w od- 
powiedzi na wybuch dżumy XX wieku. Dom był czysty, 
była w nim duża jadalnia z bukiecikami kwiatów ustawio- 
nych w małych flakonikach na stołach. Był tam kącik do 
czytania prasy i do gry w karty oraz inne widoczne dowody 
sprawnego działania kierownictwa, jednak mieszkający 
w nim ludzie byli tak wyniszczeni, że nikt nie mógł mieć 
wątpliwości, iż dom daje schronienie tym, którzy zostali 
odrzuceni przez społeczeństwo, swoich przyjaciół i rodziny, 
a teraz czekają już tylko na śmierć.
Pan Angelotti wyjaśnił, że na pomysł założenia hospic- 
jum wpadł po przeczytaniu artykułu o tym, jak to szpitale 
nie chcą przyjmować ludzi chorych na AIDS. Udał się więc 
na rozmowę do niejakiego doktora Leitonena, którego 
darzył ogromnym szacunkiem i który powiedział mu, że 
AIDS nie można zarazić się przez dotyk. Zasugerował 
wtedy, że on i jego żona chętnie wezmą pod opiekę kilku 
chorych.
-	Było już u nas ponad czterdzieści osób - powiedział - 
a tylko jedna z nich opuściła nas żywa. Kiedy rodzice 
wyrzucili tego chłopaka z domu, przyszedł do nas, na 
szczęście jednak o wszystkim dowiedział się jego wujek 
i zabrał go do siebie. Dzieciak umarł u niego.
-	Wszyscy wasi pacjenci umierają? - zapytał Zorn, 
a Angelotti odpowiedział:
-	Taka to już choroba. Wszyscy, których tu widzicie, 
czekają na śmierć. Czasami Rosa płacze po nocach, kiedy 
dwóch lub trzech, których zdążyła już pokochać, umiera 
jednocześnie.
-	Kto za to wszystko płaci? - zapytał Zorn.
-	Coś, co nazywają konsorcjum kościołów: katolicy, ży- 
dzi, baptyści... prawie wszyscy. Dają nam pieniądze na 
jedzenie, wodę i światło.
A więc kobieta w wyciągniętym męskim swetrze powie- 
działa nieprawdę. Rozumiał jednak, dlaczego założyła, że 
umieszczenie kogoś w takim miejscu będzie bardzo kosz- 
towne.
Pan Angelotti mówił dalej:
-	My dajemy dom, a oni płacą również dwóm pielęg- 
niarkom, które nam pomagają.
188
-	Nie dostajecie żadnego wynagrodzenia?
-	Nie. Mamy oszczędności. Rosa nigdy nie trwoniła 
pieniędzy.
-	Jeśli postanowimy powierzyć waszej opiece tego mło- 
dego człowieka, zapłacimy.
-	Zdarzają się rodziny, które płacą, i jesteśmy im za to 
bardzo wdzięczni.
Kiedy weszli na górę, natychmiast zapomnieli o niemal 
radosnej atmosferze, jaka panowała na dole. Niegdyś prze- 
stronne pokoje zostały podzielone na dwa lub nawet trzy 
maleńkie boksy, a w każdym z nich stało metalowe łóżko 
z cieniutkim materacem, kocem i poduszką tak ubitą, jakby 
śpiąca tam osoba walczyła z nią przez całą noc jak z wyima- 
ginowanym potworem. Leżący w łóżkach mężczyźni byli 
tak chudzi i wyniszczeni, że właściwie już wydawali się 
martwi. Zupełnie nie zwracali uwagi na gości, wiedzieli 
przecież, że śmierć jest tuż tuż, a w jej obliczu każda 
rozmowa traci jakiekolwiek znaczenie.
W dwóch boksach chorymi zajmowały się właśnie pie- 
lęgniarki: masowały zanikające mięśnie i przemywały ok- 
ropnie wyglądające odleżyny. Nawet jednak ci mężczyźni 
wydawali się nieświadomi faktu, że ktoś się nimi opiekuje. 
Tutaj śmierć czekała za każdymi drzwiami, a pomoc, jakiej 
można było udzielić chorym, nieznacznie tylko opóźniała 
jej wejście.
Widok ludzi umierających w ciasnych boksach zrobił na 
Zornie wrażenie tak ogromne, że zapytał z wyrzutem:
-	Czy tylko tyle można zrobić dla ludzi, którzy od- 
chodzą z tego świata? - a pani Angelotti odpowiedziała 
spokojnie:
-	To i tak nieporównywalnie lepsze od tego, co było, 
kiedy zaczynaliśmy.
-	Przepraszam, że to powiedziałem. Pani Angelotti, pa- 
ni rzeczywiście jest aniołem miłosierdzia. Ale czy, jeśli 
postanowimy zostawić tu Jaąmeela, znajdzie się dla niego 
większy pokój? Zapłacimy podwójnie.
-	Przypuszczam, że tak, ale proszę zrozumieć, że dopóki 
chłopak jest w stanie się poruszać, większość czasu będzie 
spędzał na dole z innymi, a później taki boks zupełnie mu 
wystarczy. - Wzięła Zorna za ramię i dodała: - Ludzie tacy 
jak on rzadko miewają gości. Nie potrzeba miejsca na 
dodatkowe krzesła.
189
-	Zejdziemy na dół i zaraz go tu wniesiemy - powiedział 
Zorn i z pomocą pana Angelotti zaniósł Jaąmeela na drugie 
piętro, gdzie natychmiast zajęły się nim pielęgniarki.
Zbadały go i zapewniły:
-	Ma jeszcze przed sobą trochę życia. Dobre odżywia- 
nie, trochę gimnastyki, rozmowy z innymi bardzo mu po- 
mogą. A gdy nadejdzie pora, umrze z godnością.
Kiedy Zorn i Nora odchodzili, Jaąmeel powiedział do 
nich ledwie słyszalnym głosem:
-	Wiem, dokąd mnie zabraliście, i cieszę się z tego. 
Tutaj nie śmierdzi.
W pokoju, który pełnił funkcję sekretariatu, Zorn prze- 
kazał państwu Angelotti sto pięćdziesiąt dolarów jako opłatę 
za pierwszy tydzień pobytu Jaąmeela w ich hospicjum, 
potem uściskał ich oboje i zapytał:
-	Gdzie znajdę lekarza, który mógłby się nim zająć?
-	Większość lekarzy nie chce nawet zbliżać się do nasze- 
go domu - odpowiedziała pani Angelotti - ale ten, o którym 
panu wspomnieliśmy, święty człowiek, zagląda do nas cza- 
sem i dokonuje cudów dla naszych pacjentów.
-	Gdzie mam go szukać? - zapytał Zorn, a pani An- 
gelotti napisała mu na karteczce adres i telefon doktora 
Leitonena.
-	To niedaleko - dodała.
Andy zadzwonił do niego. Nie było go w domu, 
miał jednak wrócić późnym popołudniem. Zorn poprosił 
więc o spotkanie i w taki oto sposób przestał być tylko 
biernym obserwatorem postępów najstraszliwszej choroby 
XX wieku.
*	*
Cała euforia związana z projektem budowy samolotu 
zniknęła nagle, kiedy do Palmowej Alei przyjechała ciężarów- 
ka z ogromną paczką zaadresowaną do Raula Jimeneza, który 
to podjął się zadania zamówienia silnika do srebrzystego ptaka 
konstruowanego przez członków tertulii. Został przysłany 
z Lycoming w Pensylwanii i zapakowany w sposób bardzo 
profesjonalny, z saszetkami absorbującymi wilgoć, które 
chroniły najdelikatniejsze części silnika przed rdzą. Kiedy 
w obecności wszystkich pięciu konstruktorów uroczyście
190
otwarto przesyłkę, a w wypolerowanych powierzchniach 
silnika odbiły się promienie słońca, mężczyźni, wbrew przewi- 
dywaniom zgromadzonych, nie zareagowali zbytnią radością. 
Z powagą zajrzeli do wnętrza skrzyni, świadomi tego, że 
jej nadejście wiele zmieniło. Przestali być małymi chłop- 
cami, którym zamarzyło się zbudowanie samolotu. Teraz 
stali się poważnymi konstruktorami, którzy już wkrótce 
będą musieli zainstalować silnik w samolocie, wlać paliwo 
do baku i zmusić maszynę do oderwania się od ziemi.
-	Doskonały silnik do małego samolotu - powiedział 
fachowo Armitage. - To niewiarygodne, że jest taki maleńki 
i ma tak wielką moc.
Lewandowski był wyraźnie zadowolony z danych tech- 
nicznych silnika, jakie znalazł w instrukcji obsługi.
-	Rzeczywiście, nawet dwa razy większą, niż potrzebu- 
jemy. - Przyjrzał mu się teraz dokładnie i powiedział, że 
zakup uważa za niezwykle trafiony.
Senator Raborn zauważył, że silnik sprawia wrażenie 
bardzo solidnego.
-	Daje poczucie bezpieczeństwa. Chyba był wart tych 
pieniędzy.
Tego wieczora, kiedy członkowie tertulii zgromadzili się 
przy swoim stole, rozmowa nie zeszła na żaden ze zwykle 
poruszanych tajemnych tematów. Wszyscy mieli w głowie 
tylko jedno.
-	Czy nikt nie zmienił zdania co do naszej wielkiej 
przygody? - zapytał ambasador St. Pres już na początku 
spotkania.
-	Ależ oczywiście, że nie! - odpowiedział natychmiast 
Armitage, a nieco bardziej ostrożny Jimenez zapytał:
-	Co masz na myśli, Richard? Że straciliśmy zapał?
-	Nie, nie! Tylko to, że bez względu na to czy nam się to 
podoba, czy nie, reprezentujemy całą społeczność Palmowej 
Alei, a każdy nasz błąd może mieć opłakane skutki. Pytam 
więc tylko, czy jesteśmy gotowi podjąć to ryzyko, nie tylko 
w imieniu własnym, ale całej społeczności.
-	Richard, jeśli boisz się wykonać pierwszy lot, powi- 
nieneś wiedzieć, że dwa tygodnie temu wznowiono mi 
licencję pilocką - odpowiedział z tupetem Raborn. - Zrobi- 
łem to na wypadek, gdyby stało się coś takiego. Lekarz 
powiedział, że mam serce pięćdziesięciolatka, a czas reakcji 
taki, jak trzydziestopięciolatek... do pomiaru zdjąłem nawet
191
okulary. Traktuj mnie więc jak pilota rezerwowego. Uwa- 
żam, że nie wolno nam się teraz poddać.
Pozostali byli takiego samego zdania, ale nie okazywali już 
tak wielkiego zapału, jak na początku realizacji projektu. 
Kolejną dawkę realizmu dostarczył im Lewandowski, który 
właśnie przysiadł się do stolika. Jako ostrożny naukowiec, 
powiedział:
-	Powinniśmy jak najszybciej przetestować silnik.
-	Przecież jeszcze przez kilka tygodni samolot nie bę- 
dzie gotowy do tego, żeby go w nim zainstalować - zauwa- 
żył Armitage.
-	Tym bardziej powinniśmy sprawdzić silnik już teraz - 
odpowiedział doświadczony naukowiec. - Możemy go ode- 
słać i zamówić nowy, gdyby się okazało, że ten jest wadliwy.
Umówił się z Rabornem na przeprowadzenie testów 
z samego rana, a pozostali zgodzili się, że było to bardzo 
rozważne posunięcie, i nikt nie kwestionował już decyzji, że 
projekt budowy samolotu powinien jednak zostać ukończony.
* 
*	*
Poza Norą w Palmowej Alei była jeszcze jedna kobieta, 
która bardzo interesowała się postępami rehabilitacji Betsy 
Cawthorn i jej uczuciami do doktora Zorna. Pastor Quade, 
która niejako zawodowo zajmowała się obserwowaniem mię- 
dzyludzkich związków, jak na dłoni widziała rosnące zainte- 
resowanie Betsy jej lekarzem. Kiedy dziewczyna okazała 
Zornowi swoje uczucia, obejmując go czule po swoim pierw- 
szym od czasu wypadku spacerze, pani Quade pomyślała: - 
Biedne dziecko, ona jest w nim zakochana od momentu 
przyjazdu, a może nawet dłużej. Dzięki Bogu, on nie jest 
żonaty, bo inaczej mógłby się z tego zrobić nie lada problem.
Bardzo chciała porozmawiać z Betsy, czekała jednak na 
odpowiedni moment. Zobaczyła ją kiedyś samą przy stoliku 
podczas lunchu, gdy jadalnia była prawie pusta. Poza dzie- 
wczyną była tam tylko Księżna, która jak zwykle spożywała 
lunch samotnie przy stoliku numer piętnaście, i kilka mał- 
żeństw, które nie lubiły przygotowywać posiłków we włas- 
nych pokojach.
-	Mogę się dosiąść? - zapytała pastor Quade, a Betsy 
odpowiedziała radośnie:
192
-	Bardzo proszę. Długo czekałam, żebyśmy mogły sobie 
w końcu porozmawiać.
-	Mamy teraz świetną okazję - odpowiedziała pani Qu- 
ade, po czym zamówiła dietetyczną sałatkę.
-	Chciałam z panią porozmawiać, dlatego że zna się 
pani na ludziach. Pani praca polega na pomaganiu tym, 
którym się coś w życiu poplątało.
-	Poznałam niedawno pewną młodą kobietę, o której 
można powiedzieć bardzo wiele, ale na pewno nie to, że jej 
się coś poplątało w życiu. Mam na myśli ciebie, Betsy. 
Z tego co widzę i co mówią inni, w zadziwiająco szybkim 
tempie odzyskujesz sprawność.
-	A co mówią ci inni?
-	Najlepiej będzie, jak zacznę od samego początku. 
Ludzie mówią, że po wypadku wpadłaś w głęboką depresję 
i odmawiałaś podjęcia rehabilitacji. Ponieważ straciłaś obie 
nogi, lekarze dość długo przymykali oko na twój stan de- 
presyjny. Ale w pewnym momencie przesadziłaś z użala- 
niem się nad sobą.
-	Kimkolwiek byli ci tajemniczy ludzie, postawili bar- 
dzo trafną diagnozę. Ale to nie wszystko. Jest coś, czego 
może nie zauważyli albo może nie chcieli zauważyć.
-	A czy ja dowiem się, co to takiego?
-	Tak, ponieważ pani ufam. Nie chciałam, by leczyli 
mnie psychiatrzy. Tata zaproponował, że przyprowadzi do 
mnie kilku bardzo dobrych lekarzy, ale bałam się ich.
-	Uważasz, że ze mną będzie się łatwiej dogadać?
-	Tak, pani jest pastorem, ma pani w sobie więcej 
współczucia, a poza tym jest pani kobietą.
Betsy zamilkła na chwilę, po czym powiedziała nie- 
pewnie:
-	Byłam bliska samobójstwa, a żaden z nich nie zdawał 
sobie sprawy z tego, jak bardzo.
-	Wydawało ci się, że wszystko się skończyło, i chciałaś 
również ostatecznie zakończyć własne życie?
-	Bałam się, że straciłam wszelkie szanse na normalne 
funkcjonowanie. Wiedziałam, że już nigdy nie zagram w te- 
nisa, nie pójdę na spacer do lasu, że już nigdy nie będę się 
dobrze bawić. Byłam przerażona.
-	A teraz zdałaś sobie sprawę z tego, że już za kilka 
tygodni będziemy mogły razem wybrać się na spacer na 
sawannę.
13 - Aleja Palmowa
193
-	Tak, wszystko się zmieniło. Czuję się szczęśliwa, co 
zapewne pani zauważyła.
-	Oczywiście, z radością obserwowałam, jak twoje poli- 
czki robią się coraz bardziej rumiane. - Wzięła Betsy za 
rękę i dodała: - Miło jest patrzeć, jak po długiej zimie wraca 
wiosna.
-	Dotarłyśmy więc do tego, co również wypala mnie od 
wewnątrz, ale znacznie wolniej niż amputacja.
-	A czymże jest ten podstępnie tlący się płomień? Cza- 
sami coś takiego jest groźniejsze od gwałtownego pożaru, 
który widać i można ugasić.
-	Czy fakt, że już kiedyś wpadłam w depresję oznacza, 
iż może się to powtórzyć? Tygodnie spędzone tutaj były 
wspaniałe. Bedford Yancey pracuje z zapałem sześciu ludzi. 
Nora jest cudowna, a ten protetyk to po prostu geniusz. 
Wystarczy mu powiedzieć: „Coś nie jest tak" - on wtedy 
dokręca albo poluzowuje kilka śrubek, a ja mam wrażenie, 
że ta angielska sztuczna noga staje się moją własną.
Pani Quade świadoma, że Betsy unika pewnego tematu, 
zapytała:
-	A doktor Zorn? Czy on nie przyczynił się do twojego 
dobrego samopoczucia?
Betsy oblała się rumieńcem, ale ponieważ bardzo chciała 
się dowiedzieć, co pani Quade sądzi o Andym, wyznała:
-	Odnoszę wrażenie, że jego stosunek do mnie jest 
bardzo niekonsekwentny. Dziś rano w gabinecie rehabilita- 
cyjnym poświęcił mi bardzo dużo uwagi, ale jutro pewnie 
w ogóle nie przyjdzie. Mija dzień za dniem, a ja go nawet 
nie widuję.
-	Pamiętam, jak było ze mną. Tak samo. Mężczyźni 
bywają czasem bardzo dziwni. - Zamilkła na chwilę, po czym 
powiedziała: - Wróćmy jednak do tego, co mówiłaś o depre- 
sji. Boisz się, że po tych wszystkich wspaniałych rzeczach, 
jakich doświadczyłaś tutaj, wszystko się nagle skończy.
-	Nie, nie o to chodzi. Boję się silnych emocji. Nie 
wiem, jak mogłabym zareagować na przykład na wiadomość 
o śmierci ojca - on jest dla mnie wszystkim - albo gdyby 
okazało się, że już nigdy nie znajdę mężczyzny, który zechce 
być moim mężem.
-	Masz może na myśli jakiegoś konkretnego mężczyznę? 
Betsy zupełnie nie spodziewała się takiego pytania. Za- 
rumieniła się, odwróciła wzrok i milczała, absolutnie nie
194
wiedząc, co odpowiedzieć. Bardzo cichutko pani Quade 
powiedziała więc:
-	My, starsze kobiety, doskonale wiemy, że jesteś w nim 
zakochana. Większość z nas przeżyła przecież coś takiego.
-	Czy to takie oczywiste?
-	Betsy, czy tego chcesz, czy nie chcesz, widać to 
w każdym twoim zachowaniu. Kiedy on wchodzi do pokoju,
I
wpatrujesz się w niego jak w obrazek. Rumienisz się, kiedy 
ktoś wypowiada jego imię. A teraz jesteś czerwona jak 
burak. Wszyscy to widzą i uważają, że to wspaniałe. 
- Jestem aż tak przezroczysta? 
- Betsy, moje drogie dziecko. On jest jeszcze gorszy od 
ciebie. Jak ci się wydaje, dlaczego on ciągle szuka powodów, 
żeby chodzić do gabinetu rehabilitacyjnego? Dlaczego przy- 
szedł popatrzeć, jak robisz swoje pierwsze samodzielne 
kroki? Mówili mi, że nalegał, by to zobaczyć.
-	Tak, ale jak go pocałowałam, odepchnął mnie. On 
mnie nie chce. Poza tym - Betsy zniżyła głos do szeptu - 
straciłam przecież obie nogi. - Wypowiedzenie tych okro- 
pnych słów kosztowało ją tak dużo, że dziewczyna spuściła 
głowę i się rozpłakała.
Pani Quade poczekała, aż Betsy uspokoi się nieco, po 
czym powiedziała radosnym tonem:
-	Chciałabym ci opowiedzieć o tym, co przytrafiło się 
mnie, kiedy byłam w twoim wieku. Mieszkałam wtedy 
z całą rodziną w Chinach, w pewnej wiosce nie opodal 
Szanghaju, a kiedy do miasta przybywał jakiś nowy, młody 
misjonarz, cała żeńska społeczność - Amerykanki, Brytyjki, 
Chinki - miały w głowie tylko jedno: „Której szczęściarze 
uda się go złapać?" Pewnego dnia zjawił się tam pewien 
wspaniały młodzieniec, prezbiterianin prosto z Princeton, 
i właśnie mnie udało się go zdobyć.
-	To musiały być wspaniałe chwile, mimo że teraz 
pewnie wydają się tak odległe.
-	Wydaje mi się, jakby to było wczoraj. Miał powodze- 
nie u kobiet, ale ja wykorzystałam wszystkie znane mi 
sztuczki, by go zdobyć, a kiedy kilka lat później, jako jedna 
z pierwszych kobiet, które dostąpiły zaszczytu bycia pas- 
torem, borykałam się z różnymi trudnościami, on dodawał 
mi sił do dalszej pracy. Kiedyś nawet o mało nie pobił się 
z jakąś ważną kościelną personą. - Zaśmiała się i dodała: - 
Warto mieć u swego boku dobrego mężczyznę, a z tego co
195
widzę i słyszę, Andy Zorn jest dobrym człowiekiem. Może 
nie chce podbić świata, Laurence też nie miał takich zamia- 
rów, ale kiedy był mi potrzebny, zawsze mogłam na niego 
liczyć i przypuszczam, że Zorn da ci podobne wsparcie.
Uśmiechnęła się, wspominając swoją pierwszą wielką 
miłość, po czym kontynuowała opowieść:
-	Skąd twoim zdaniem wzięłam tyle siły, by uparcie 
dążyć do zdobycia Laurence'a? Otóż widziałam, jaka przy- 
szłość czeka w Chinach kobiety, którym nie udaje się znaleźć 
męża. Mieszkały w domach swoich żonatych sióstr i stawały 
się ich służącymi. Sterczały w kuchni i zajmowały się 
dziećmi. Stawały się coraz starsze i coraz bardziej samotne 
i nigdy nie miały życia, które mogłyby nazwać własnym.
Zamilkła na chwilę, bojąc się, że to, co chce teraz 
powiedzieć, może podsunąć Betsy myśl, iż kierowało nią 
jedynie wyrachowanie, zaryzykowała jednak.
-	Pewnego dnia zdałam sobie po prostu sprawę z tego, 
że warto mieć męża i warto wysilić się nieco, by znaleźć 
odpowiedniego kandydata. Tak więc, kiedy pojawił się Lau- 
rence, natychmiast postanowiłam go zdobyć i włożyłam 
w to tyle energii, że sama nie mogłam w to uwierzyć. Tobie 
też się to uda.
Mówiąc to, spojrzała na Księżną, która kończyła właśnie 
lunch, po czym, ignorując wyniosłość owej damy, wstała 
i podeszła do jej stolika.
-	Pani Elmore, jem lunch z pewną bardzo nieszczęśliwą 
młodą damą, która byłaby niezmiernie wdzięczna za kilka 
słów pocieszenia. Czy mogę ją tutaj zaprosić?
-	Wolę jadać sama.
-	Wiem o tym, ale przecież już pani skończyła, a to 
dziecko potrzebuje rady.
-	Niech ją pani poprosi.
Kiedy we trzy zasiadły przy stoliku, pani Quade powie- 
działa:
-	Betsy, jak pani wiadomo, miała bardzo poważny wy- 
padek. Bardzo szybko odzyskuje sprawność fizyczną, ale 
gnębi ją jedno pytanie: Czy tak okaleczona kobieta może 
wyjść za mąż?
Księżna zamyśliła się przez chwilę, po czym odpowie- 
działa:
-	W Anglii, jak już z pewnością kiedyś wspominałam, 
chodziłam do wyśmienitej szkoły dla dziewcząt. Nasza nau-
196
czycielka od matematyki miała na lewym policzku potworną 
purpurową plamę. Do tej pory ją widzę. Poza tym była 
bardzo ładna i wiodła raczej miłe życie, z tym tylko, że nie 
zbliżał się do niej żaden mężczyzna. Potem, kiedy była już 
po trzydziestce, przyjechał z Wiednia jakiś specjalista, który 
usunął szpecące ją znamię. Po prostu zniknęło bez śladu, 
a sześć miesięcy później moja nauczycielka wyszła za profe- 
sora od łaciny. - Spojrzała na Betsy. - Pani problem wydaje 
się bardzo podobny do zmartwienia pani Blanton. Teraz 
kiedy ma pani nowe nogi, niczego pani nie brakuje. - 
Odezwała się teraz do pastor Quade: - Nie wiem, skąd 
bierze się w pani niepokój o losy panienki Betsy. Ja nie mam
!
wątpliwości co do uczuć, jakimi darzy ją doktor Zorn. - 
Betsy znów zapłonęła rumieńcem, a Księżna wzięła ją za 
rękę i dodała: - Zdobądź go dziecko, dopóki masz urodę, 
a wiedz, że jesteś naprawdę piękna. 
Wróciły do swojego stolika, a wtedy pastor Quade po- 
wiedziała:
-	Dostałyśmy nawet więcej niż prosiłam, ale mam na- 
dzieję, że moje i jej rady pozwolą ci wybrać właściwą drogę.
-	Tak. W teorii wszystko jest jasne, ale co tak naprawdę 
powinnam zrobić?
-	W podobnych sytuacjach zawsze podawałam spraw- 
dzony chrześcijański przepis. Bierzemy wiarę w Boga ze 
Starego Testamentu, wsłuchujemy się w to, czego uczył nas 
Jego Syn poprzez Nowy Testament, i do wszystkiego doda- 
jemy dużą dawkę zdrowego rozsądku.
Wychodząc na umówione spotkanie, Andy powiedział 
do Nory:
- Zastąp mnie. Idę zobaczyć się z doktorem Leitonenem 
w sprawie twojego bratanka.
Doktor Leitonen przyjmował we wspólnym gabinecie 
z innym lekarzem - doktorem Marshallem, którego tego dnia 
najwyraźniej nie było w pracy. Ich poczekalnia była nieco 
zaniedbana, jakby działalność prowadzona przez obu lekarzy 
nie przynosiła oczekiwanych zysków, tym niemniej na stoliku 
leżało pięć egzemplarzy „The Economist" - jednego z najle- 
pszych tygodników świata - według opinii Zorna, oczywiście.
197
Kiedy zapytał w recepcji, czym zajmują się obaj lekarze, 
siedząca tam pielęgniarka odpowiedziała:
-	Doktor Marshall już u nas nie pracuje. Nie podobało 
mu się to, że doktor Leitonen tyle uwagi poświęca ludziom 
z AIDS. Wie pan, oni zazwyczaj nie mają czym zapłacić.
Po krótkim oczekiwaniu znalazł się w towarzystwie bar- 
dzo osobliwie wyglądającego mężczyzny. Doktor Leitonen 
był niski, krępy i dość dobrze zbudowany, miał ogromne 
dłonie, zuchwały wyraz twarzy, psotne spojrzenie, zaraź- 
liwy uśmiech i, choć nie mógł mieć jeszcze nawet czter- 
dziestki, bielutkie jak śnieg włosy. Zorn uznał, że jego 
nazwisko jest z pewnością szwedzkiego pochodzenia, a tak 
niezwykły kolor włosów jest dość typowy dla mieszkańców 
owego kraju na północy.
Ponieważ wszyscy, którzy do niego przychodzili, bory- 
kali się z problemem nadchodzącej śmierci swoich najbliż- 
szych, doktor Leitonen wypracował sobie zwyczaj prze- 
chodzenia bezpośrednio do sprawy.
-	Więc pani Angelotti chce, byśmy udzielili pomocy 
pewnemu niezwykle utalentowanemu koszykarzowi. - Zaj- 
rzał do swoich notatek. - Nazywa się Jaąmeel Reed. Oglą- 
dałem go parę razy, kiedy grał w Tampie. Moi przyjaciele, 
którzy wiedzą o koszykówce dużo więcej niż ja, mówili, że 
miał duże szanse na zawodową ligę. Pokonał go jednak 
AIDS. Widziałem chłopca tego dnia, kiedy przywiózł go 
pan do hospicjum. Koszmarny koniec, ale można sporo 
zrobić, by zapewnić mu przyzwoite życie, dopóki nie 
umrze.
-	Do tego to się właściwie sprowadza, prawda? Do 
czekania na śmierć?
Doktor Leitonen spojrzał w sufit, po czym powiedział:
-	Doktorze Zorn, ten naród... cały świat wyniszcza zara- 
za. Udało nam się zaledwie stwierdzić jej przyczynę, a od 
wynalezienia skutecznego lekarstwa dzielą nas pewnie jesz- 
cze dziesiątki lat. Zupełnie przypadkiem stałem się skarb- 
nicą całej współczesnej wiedzy na temat tej choroby i muszę 
panu powiedzieć, że nie jest ona zbyt obszerna.
-	Dlaczego zainteresował się pan AIDS? - zapytał 
Zorn, a Leitonen zmarszczył brwi i odpowiedział:
-	Kilka lat temu mój bratanek niemal siłą zaciągnął 
mnie do swojego chorego kolegi. Dzieciak był w tak złym 
stanie, że powiedziałem: „Powinieneś być w szpitalu", a on
198
odrzekł: „Szpitale nie przyjmują ludzi takich jak ja. Mam 
AIDS". Byłem przerażony. Bałem się, że mogę to od niego 
złapać, a potem poczułem złość, że coś takiego może mieć 
miejsce we współczesnym świecie, że medycyna ucieka 
przed takimi przypadkami. Właśnie wtedy postanowiłem 
specjalizować się w AIDS.
-	Słyszałem, że pański wspólnik się wycofał.
-	To prawda, ale nie mam mu tego za złe. W naszym 
gabinecie zaczęło roić się od młodych ludzi w godnym 
pożałowania stanie oraz od ich przerażonych krewnych 
i przyjaciół. To nie był przyjemny widok, ale im dłużej 
zgłębiałem tajemnicę tej choroby, tym bardziej chciałem 
pomagać jej ofiarom.
Przyglądając się Leitonenowi, Zorn pomyślał, że gdyby 
ten niezwykle zaangażowany człowiek o wspaniałej osobo- 
wości nie poświęcił się AIDS, mógłby teraz czerpać ogrom- 
ne zyski z jakiejś bardziej lukratywnej praktyki.
-	Jak panu wiadomo, AIDS to choroba układu immu- 
nologicznego. Nosimy w sobie miliony zarazków, wiele 
śmiercionośnych, ale zwalcza je nasz układ odpornościowy, 
niemniej jednak kiedy ów układ jest przemęczony, staje się 
mniej skuteczny. Wiadomo, że jeśli jesteśmy zmęczeni, 
łatwiej o przeziębienie, ale gdy wypoczniemy, wypocznie 
również nasz układ immunologiczny, a wtedy będzie silniej- 
szy i bez trudu zwalczy chorobę.
-	Jednak w przypadku AIDS układ immunologiczny 
nie jest po prostu przemęczony. Zupełnie przestaje funkc- 
jonować, a najzwyklejsze przeziębienie może doprowadzić 
do śmierci. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć, co będzie 
przyczyną śmierci Reeda, nie wiemy również, kiedy może 
ona nastąpić. Mam pacjentów, którym udało się przetrwać 
już ponad rok. Codziennie umierają po trochu i przyglądają 
się, jak umierają inni. Wolniejszy czy szybszy, to okropny 
koniec dla tych ludzi, a my w niczym nie możemy im 
pomóc.
-	Tak więc pan Reed zdaje sobie sprawę z tego, że 
umiera, możliwe również, że wielokrotnie chciał, by stało 
się to jak najszybciej. Nie wie tylko, ile bólu będzie musiał 
znieść przed ową ostateczną chwilą. Jednemu z moich 
pacjentów - miał na imię Saul, bardzo lubiłem tego chło- 
paka - zaczął wrastać paznokieć i mimo moich wysiłków 
wdało się zakażenie. Trzeba było amputować nogę, dzięki
199
czemu zyskał trzy miesiące życia. Kilka razy w tygodniu 
musiałem dokładnie oczyszczać kikut, ponieważ rana, która 
powinna zagoić się w ciągu trzech tygodni, była ciągle bardzo 
świeża. Umrzeć na wrastający paznokieć. Coś strasznego.
Po chwili milczenia Leitonen dorzucił jeszcze dość ma- 
kabryczną anegdotę:
-	Ten Saul, o którym mówiłem, miał przyjaciela imie- 
niem Christopher. Chłopak wiernie pielęgnował go aż do 
chwili śmierci, ale w pewnym momencie Chris zaczął oba- 
wiać się, że przez kontakt z chorym również mógł zarazić się 
AIDS. Zrobił sobie badania, a kiedy pokazałem mu ich 
wyniki, odetchnął z ulgą: „Chwała Bogu, to tylko rak. Można 
to przynajmniej jakoś wyleczyć". Tak to właśnie wygląda, 
Zorn, w obliczu AIDS rak wydaje się dziecinną igraszką.
Ponieważ spieszył się do swoich pacjentów, przed wyj- 
ściem obiecał:
-	Przyjdę do Reeda jutro o jedenastej. Chciałbym, żeby 
pan również tam był i sam ocenił jego stan. - Podszedł do 
drzwi, odwrócił się i dodał jeszcze: - Rzadko zdarzają się 
lekarze, którzy wiedzą, że wszyscy ich pacjenci wkrótce 
umrą. Innym lekarzom czasami udaje się wyleczyć pacjen- 
tów, mnie nigdy.
Następnego dnia Zorn poszedł do państwa Angelotti, 
gdzie miał już czekać doktor Leitonen, jednak zapracowany 
lekarz zadzwonił wcześniej i powiedział, że spóźni się kilka 
minut. Kiedy pani Angelotti informowała go o tym, Zorn 
zobaczył za jej plecami postać zbiegającą ze schodów. Był to 
wysoki mężczyzna w czarnym stroju i kapeluszu o szerokim 
rondzie, które zasłaniało mu twarz. Zorn pomyślał, że ów 
tajemniczy człowiek przypomina filmowego Zorro i już miał 
zapytać o niego panią Angelotti, kiedy uznał, że to pewnie 
jakiś nieproszony gość, który chce wymknąć się z hospic- 
jum, nie zauważony przez nikogo.
Oczekując doktora Leitonena, Zorn usiadł w pobliżu 
recepcji. Przy sąsiednim stoliku dwóch wychudłych męż- 
czyzn grało w szachy. Milczeli przez cały czas, jakby nader 
wyczerpująca gra kazała im oszczędzać siły. Byli tak chudzi, 
a ich twarze tak wyniszczone, że zupełnie nie można było 
określić ich wieku - mogli mieć po czterdzieści, ale równie 
dobrze po dwadzieścia lat. Niezwykle wolno poruszali ręko- 
ma, jakby zadanie wprawienia ramion w ruch było tak 
trudne, że byli zmuszeni pozwolić im na własny, powolny
200
I
rytm. Równie dziwne było to, że mężczyźni nie poruszali 
żadną częścią ciała znajdującą się poniżej ramion: tułów, 
nogi, stopy były zupełnie nieruchome, nawet głowy, raz 
ustawione w pewnej pozycji, pozostawały w niej przez 
dłuższy czas. Pomimo zaskakującej statyczności grze towa- 
rzyszyło ogromne zaangażowanie intelektualne. Na szczęś- 
cie mózgi graczy nie były tak wyniszczone jak ich ciała. Dla 
Andy'ego cała ta scena była karykaturą AIDS: dwie po- 
stacie grające w szachy i zupełnie nie dbające o wynik 
meczu, bo nie ma on żadnego znaczenia.
Kiedy przyjechał Leitonen, przeprosił za spóźnienie 
i dodał:
-	Z każdym dniem wzrasta liczba pacjentów. Potrzeba 
nam wielu lekarzy, ale tych bynajmniej nie przybywa. - 
Poprawił się zaraz: - Wielu starszych lekarzy boi się AIDS 
i nie chce mieć z nim nic wspólnego, na szczęście coraz więcej 
młodych rozumie ten problem, a niektórzy z nich nawet 
oferują pomoc. Potem jednak któremuś z nich przydarza się 
to, co doktorowi Weatherby i wracamy do punktu wyjścia.
-	A co mu się stało? - zapytał Andy, a Leitonen wyjaśnił:
-	Na ramieniu jednego ze swoich pacjentów zauważył 
ropień, więc zgodnie z prawdą powiedział: „Jeśli się nim nie 
zajmiemy, może wdać się zakażenie". Otwierając ropień, 
zaciął się w palec i wkrótce sam zmarł na AIDS.
Weszli na drugie piętro. Zorn natychmiast zauważył, że 
Leitonen jest tak zajęty, iż nie traci czasu na miłe pogawę- 
dki z chorym, tylko od razu przechodzi do rzeczy bez 
względu na ciężki stan pacjenta. Miało się wrażenie, że jest 
bardzo szorstki, kiedy zapytał:
-	Panie Reed, czy chce pan wiedzieć wszystko, czego 
dowiedziałem się na temat stanu pańskiego zdrowia? Bez 
owijania w bawełnę?
-	Tak.
Leitonen przedstawił fakty.
I
- Badania krwi wykazują stopniowe opadanie liczby 
czerwonych krwinek, w lewym płucu pojawił się wysięk. 
Nie wygląda to dobrze. Wszystko mniej więcej tak, jak 
oczekiwalibyśmy na tym etapie.
-	No więc?
-	Jest pan dość typowym pacjentem.
-	Na jakim jestem etapie?
Stanowczo, lecz łagodnym tonem Leitonen tłumaczył:
201
-	Szybkość, z jaką traci pan wagę, jest porównywalna 
z innymi przypadkami - ani lepiej, ani gorzej. Podatność na 
drobne schorzenia - również zbliżona. Podobnie jak inni, 
wykazuje pan szczególny brak odporności na określoną 
dolegliwość. Dla jednych mogą to być schorzenia wątroby, 
dla innych pękające wrzody, a w pańskim przypadku są to 
choroby układu oddechowego - ten pański suchy kaszel. 
Trzeba więc uznać pana za przypadek dość klasyczny.
-	Pędzący autostradą do piekła?
Andy był teraz świadkiem modelowego zachowania 
w stosunku do nieuleczalnie chorego pacjenta. Niezwykle 
łagodnym głosem Leitonen powiedział:
-	Panie Reed, nie jestem teologiem i nie potrafię od- 
powiedzieć na wszystkie pańskie pytania, ale jestem leka- 
rzem z dużym doświadczeniem, który szczerze pragnie panu 
pomóc. Jak powiedziałem panu wczoraj, możliwe, że minie 
jeszcze wiele miesięcy, zanim pańskie ciało będzie musiało 
się poddać, z drugiej jednak strony, może pan umrzeć 
w ciągu kilku dni, jeśli męczący kaszel nie ustąpi.
-	Nie widzę powodu, by to przedłużać. Chciałbym, 
żeby koniec nastąpił jak najszybciej.
Położywszy dłoń w gumowej rękawiczce na ramieniu 
chorego chłopaka, Leitonen powiedział cicho:
-	Panie Reed, wiem jakie to wszystko dla pana trudne...
-	Czy wszyscy muszą wkładać rękawiczki, żeby mnie 
dotknąć?
-	Panie Reed - odrzekł Leitonen. - Jeden z moich przy- 
jaciół nie wkładał rękawiczek, zaraził się i umarł. Lekarze są 
potrzebni, powinien pan o tym wiedzieć.
W pokoju zapanowała cisza. Po chwili odezwał się Reed:
-	Przepraszam.
-	To ja przepraszam za to, że mówiłem tak prosto 
z mostu. Mam obowiązek utrzymywać pana przy życiu. 
Zobowiązuje mnie do tego nie tylko przysięga i prawo, ale 
również głęboka wiara w to, że wkrótce nastąpi przełom. 
Nasi geniusze w laboratoriach pokonują tę zarazę, a pan 
może być jednym z pierwszych, którzy skorzystają z ich 
osiągnięć. Żyję nadzieją i pan także powinien.
-	Więc nie pomoże mi pan zakończyć tej gehenny?
-	Nie, ale ulżę pańskim cierpieniom. Są już na to sposoby.
-	Proszę tego nie robić, ja już straciłem nadzieję. - 
Zaczął nagle kaszleć, a kiedy atak minął, chłopak zwrócił się
202
do Zorna: - Kiedy wyciągnął mnie pan z tamtego chlewa 
i umieścił w tym przytulnym pokoiku, nie zmieniłem zdania 
o sobie. Ja już przegrałem swoje życie. Nie potrzebuję 
niczyjej pomocy ani współczucia. Ja chcę już tylko umrzeć. 
Doktor Leitonen usiadł na łóżku chorego.
-	Jaąmeel, szanuję twoje zdanie i rozumiem, co przez 
ciebie przemawia, ale musisz pamiętać, że w tej grze znaj- 
dujemy się po przeciwnych stronach: ty próbujesz umrzeć, 
a ja próbuję utrzymać cię przy życiu.
*	*
Pewnego ranka w sierpniu, kiedy lato miało się już ku 
końcowi, Nora Varney weszła bez pukania do gabinetu 
Zorna, usiadła na krześle i się rozpłakała. Andy podszedł do 
niej natychmiast, wziął ją za ręce i zapytał:
-	Chodzi o Jaąmeela? - a kiedy ona kiwnęła głową, nie 
mogąc wydobyć z siebie ani jednego słowa, objął ją czule 
i powiedział: - Przecież nie może być aż tak źle.
-	Dzwoniła pani Angelotti. Powiedziała, że to już chyba 
koniec.
Nie wystarczyła mu opinia z drugiej ręki, sam zadzwonił 
więc do hospicjum i zapytał o stan chłopaka, a w od- 
powiedzi usłyszał:
-	Mieliśmy do czynienia z wieloma takimi przypadkami, 
doktorze Zorn. Obie pielęgniarki zgadzają się, że to właśnie to. 
Sama też do niego zaglądałam i wątpię, czy dożyje do zmroku.
-	Pomyliła się już pani kiedyś?
-	Wielokrotnie. W przypadku AIDS czasami wydaje 
się, że śmierć może nastąpić już pierwszego dnia, poza tym 
on był koszykarzem, więc powinien mieć w sobie jeszcze 
duże zapasy energii.
Zorn zadzwonił jeszcze do doktora Leitonena, który 
powiedział tylko:
-	Spotkajmy się tam za dwadzieścia minut. Może mi 
być potrzebna pańska pomoc.
Ostatnie słowa przeraziły Zorna. Jako dyrektor Palmo- 
wej Alei nie mógł jeszcze bardziej angażować się w udziela- 
nie pomocy medycznej człowiekowi choremu na AIDS, 
jednak kiedy Nora ze łzami w oczach błagała go, by poszedł, 
poczuł, że jest winny jej i jej bratankowi swoją pomoc.
-	Wsiadajmy do samochodu. Zobaczymy, co da się zrobić.
203
Ku jego wielkiemu zdziwieniu Nora nie chciała nawet 
wstać z krzesła.
-	Nie! Nie mogę patrzeć, jak on umiera. On był nadzieją 
całej mojej rodziny... -powiedziała i wybuchnęła spazmaty- 
cznym płaczem.
Andy złapał ją za ręce i pociągnął do siebie.
-	Noro! Ty jesteś dla niego najważniejszą osobą. Musisz 
tam pójść! Ty jesteś jego rodziną, ostatnią więzią z tym 
światem.
Z trudem udało jej się wziąć w garść i oboje udali się do 
samochodu. Kiedy dojechali do hospicjum, pani Angelotti 
powiedziała do Andy'ego:
-	Czekają już na was na górze.
Wchodząc po schodach, zastanawiał się, do czego właś- 
ciwie może być tam potrzebny, a gdy dotarł już do pokoju 
Jaąmeela, ze zdziwieniem zobaczył, że doktor Leitonen stoi 
przy łóżku chorego chłopca, trzymając w rękach Biblię 
z wystającą ze środka zakładką.
-	Panie Reed, błagał mnie pan, żebym powiedział panu 
prawdę. Zrobię to teraz. Sytuacja jest bardzo poważna. 
Badania wykazują, że ma pan infekcje w obu nerkach 
i w płucach.
-	Ile zostało mi dni?
-	Może dwa, może dwieście.
-	Ale nie dwa tysiące?
-	Obawiam się, że nie.
-	A ból będzie coraz większy?
-	Tak, wszystkie organy pańskiego ciała funkcjonują 
coraz gorzej.
-	Czy może pan skrócić moją mękę?
-	Wie pan, że mi nie wolno - zabrania tego prawo.
-	Więc muszę znosić to do końca?
-	Tak, ale mogę złagodzić ten ból. Wie pan o tym, prawda?
-	Nie potrzebuję żadnych środków uśmierzających. 
Chcę czuć każdą chwilę.
-	Jest pan bardzo odważnym mężczyzną, Reed. Czy ktoś 
z uniwersytetu przyjechał pana odwiedzić? Może trenerzy?
-	Oni interesują się człowiekiem tylko wtedy, kiedy 
zdobywa ze dwadzieścia punktów i sześć razy odbiera piłkę 
przeciwnej drużynie. - Zawstydzony, że ma tak złą opinię 
o swoich dawnych kolegach, powiedział nieco łagodniej- 
szym tonem: - Śmiertelnie boją się AIDS. Sami widzieliś-
204
cie, że zawodowi sportowcy odmawiali gry z Magie John- 
sonem. Ludzie w college'u są podobni. — Słysząc słowa 
Jaąmeela, Zorn pomyślał: - Cóż to będzie za strata! - 
Chciał koniecznie zapytać: - Jak się zaraziłeś? Igła? Jakaś 
dziewczyna? Seks z chłopakiem? Transfuzja? - nie wiedział 
jednak, jak zadać to pytanie, by nie zabrzmiało moralizator- 
sko i obraźliwie. Stało się, a sama przyczyna w obliczu 
potwornych skutków choroby straciła znaczenie.
-	Więc jest pan zupełnie sam? - zapytał Leitonen.
-	Ale nie wtedy, kiedy przychodzi do mnie moja cio- 
cia. - Uśmiechnął się do Nory z taką miłością, że czarna 
pielęgniarka odwróciła wzrok zawstydzona, że wcześniej 
odmawiała przyjścia do umierającego bratanka.
W tym momencie, ku ogromnemu zaskoczeniu Zorna, 
ostatnie spotkanie z Jaąmeelem przybrało formę religijnego 
obrzędu. Doktor Leitonen znów stał się gorliwym luterani- 
nem, którym był jako małe dziecko, i przemówił łagodnie:
-	Panie Reed, chcę, żeby popatrzył pan na siebie, zo- 
baczył, kim pan naprawdę jest, żeby określił pan swoje 
miejsce w historii.
-	Doskonale wiem, kim jestem. Facetem, który sam 
zniszczył swoje życie.
-	Nie, jest pan człowiekiem, o którym trzy tysiące lat 
temu, w Księdze Kapłańskiej mówił sam Bóg. Chciałbym, 
żeby doktor Zorn odczytał, jakie instrukcje Bóg dał ludziom 
takim, jak pan. - Podał Andy'emu Biblię otwartą na czter- 
nastym rozdziale Księgi Kapłańskiej i zanim poprosił go 
o odczytanie tekstu, dodał jeszcze od siebie wyjaśnienie 
natury medycznej: - W owych czasach Żydów wyniszczała 
choroba równie straszliwa jak AIDS. Ogromne rzesze ludzi 
wymierały na trąd, ich ciała rozpadały się stopniowo i nie 
istniało żadne lekarstwo, które powstrzymałoby rozwój cho- 
roby. - Popatrzył teraz na Reeda, z ogromną emfazą wyma- 
wiając każde słowo: - Przez pięć tysięcy lat, tak jak ja 
obecnie, medycy robili wszystko, by leczyć ludzi dotknię- 
tych tą chorobą. Posłuchaj, Jaąmeel, co pięć tysięcy lat 
temu Bóg kazał robić, by uleczyć ubogiego Żyda.
Zdjął gumowe rękawiczki i jak kapłan położył ręce na 
dłoniach chłopca. Teraz dopiero skinął na Zorna, by zaczął 
czytać:
205
„Jeżeli jednak to jest człowiek ubogi i nie stać go na to, 
w takim razie weźmie(...) log oliwy i dwie synogarlice albo 
dwa młode gołębie..."
Gdy doszedł do następnego wersu, Leitonen wyciągnął 
z kieszeni mały flakonik olejku dla niemowląt i wylał jego 
zawartość na swoją lewą dłoń.
„Kapłan wyleje trochę oliwy na swą lewą dłoń" - czytał 
dalej Zorn.
A kiedy Leitonen dokonywał swojego obrzędu, Zorn 
odczytywał już następny wers - żałosne, choć pełne wiary 
słowa, które dawały Żydom nadzieję na pokonanie zarazy.
„Następnie kapłan pomaże oliwą, która jest na jego 
lewej dłoni, wierzch prawego ucha człowieka oczyszczające- 
go się, a także wielki palec jego prawej ręki i wielki palec 
jego prawej nogi, na tym samym miejscu, które było poma- 
zane krwią..."
Leitonen pochylił się, odsłonił prawą stopę chorego 
i namaścił jego wielki palec. Tylko niezwykła powaga całego 
wydarzenia pozwoliła Andy'emu powstrzymać nerwowy 
śmiech.
„Resztę oliwy, która była na jego dłoni, kapłan wyleje na 
głowę człowieka oczyszczającego się..."
Po tych słowach Leitonen wytarł swoją tłustą dłoń 
o włosy Reeda, po czym nastąpił ostatni wers:
„Potem ofiaruje jedną synogarlicę albo jednego młodego 
gołębia, na co go było stać..."*
* Księga Kapłańska, 14, 21-30, Biblia Tysiąclecia, „Pallotinum", War- 
szawa 1989, wyd. IV (przyp. red.)
206
A Leitonen wykonał gest, który miał symbolizować 
wypuszczanie jednej synogarlicy i jednego gołębia, „na co 
było tego biednego chłopaka stać".
Obserwatorzy całego obrzędu zupełnie osłupiali. Stali 
w milczeniu, kiedy Leitonen mówił:
-	Jaąmeel, jesteś teraz jednością z owym człowie- 
kiem, do którego przemówił Bóg. Podobnie jak on, zo- 
stałeś namaszczony i, podobnie jak on, uczestniczyłeś 
w rytuale, który był tak bezsilny wobec ich zarazy, jak 
moje obrzędy wobec twojej choroby. Ale jesteś teraz 
jednością z owym ubogim Żydem, a ja jestem jednością 
z tym smutnym, sfrustrowanym kapłanem i niech Bóg 
ma nad nami litość.
-	Dlaczego pan mówi to wszystko? - Reed usiłował 
krzyknąć swoim słabiutkim głosem, walił pięściami w mate- 
rac łóżka i próbował powstrzymać spazmatyczny kaszel.
Leitonen odpowiedział cicho:
-	Dlatego, że chciałem, byśmy obaj, pacjent i lekarz, 
postarali się pojąć naturę zarazy. Wybuchały regularnie 
od początku dziejów ludzkości, a najodważniejsi ludzie 
starali się walczyć z nimi wszystkimi dostępnymi środ- 
kami. Ty i ja, Jaąmeel, już przegraliśmy, ale dołączyliśmy 
również do pochodu, który idzie nieprzerwanie już od 
tysięcy lat.
Zorn z takim przejęciem obserwował doktora Leitonena, 
że nie zauważył nawet, iż do boksu weszła czwarta osoba. 
Jaąmeel, który najwyraźniej rozmawiał z przybyszem już 
wcześniej, powitał go bladym uśmiechem.
-	Cieszę się, że przyszedłeś mnie ocalić.
Doktor Leitonen natomiast wyrwał Zornowi Biblię 
i czym prędzej wyszedł z pokoju, mówiąc:
-	Doktorze Zorn, mam nadzieję, że potwierdzi pan, że 
nie widziałem tego człowieka, nie rozmawiałem z nim i zu- 
pełnie go nie znam.
Zbiegł ze schodów i wyszedł z budynku, trzaskając 
drzwiami. Po jego wyjściu odezwał się donośny głos pani 
Angelotti:
-	Mam nadzieję, że siostry zaświadczą, że ani ja, ani 
doktor Leitonen nie widzieliśmy tego człowieka.
Mężczyzna, który spowodował wybuch ogromnego wul- 
kanu zaprzeczeń, był tym samym, którego Zorn widział 
tutaj już pierwszego dnia po przywiezieniu Jaąmeela — oso-
207
bnikiem w czerni i kapeluszu z szerokim rondem. Andy 
chciał wyjść, jednak ku jego zdziwieniu, Nora powiedziała:
-	Proszę, zostań.
Nie był w stanie jej odmówić.
-	Mam na imię Pablo - powiedział nieznajomy z akcen- 
tem, w którym nie było nawet śladów włoskiego albo hisz- 
pańskiego pochodzenia. - Zmieniam je co tydzień, więc 
będziecie mogli zaprzeczyć, że kiedykolwiek mnie spotkaliś- 
cie. Widzieliście, jak tamten lekarz szybko stąd uciekał? Nie 
miał innego wyjścia. Słyszeliście, jak pani Angelotti mówi, 
że nigdy nie widziała, jak wślizgiwałem się do jej hospicjum. 
Jest pan bardzo odważny, doktorze, jeśli zdecydował się pan 
zostać.
Kiedy Zorn zapytał:
-	Dlaczego oni zachowują się w taki sposób? - nie- 
znajomy wskazał palcem zasłonięte okno i powiedział:
-	Dlatego, że ci dwoje z aparatem fotograficznym nie 
spuszczają oka z miejsc takich, jak to.
Zorn wyjrzał na zewnątrz, ostrożnie, by nie poruszyć 
firanką. Po drugiej stronie ulicy zobaczył tego samego 
wysokiego mężczyznę i pulchną kobietę, którzy niestrudze- 
nie obserwowali Anioła Miłosierdzia.
-	Policja?
-	Sama przez siebie powołana. Stróże moralności leka- 
rzy, pielęgniarek i ludzi takich jak ja. To ci, którzy twierdzą, 
że każda forma ludzkiego życia jest święta i w żadnych 
okolicznościach nie wolno ułatwić nikomu zejścia z tego 
świata. Nie kiwną nawet palcem, by pomóc komuś takiemu 
jak Reed, nie znajdą dla niego miejsca, w którym mógłby 
umrzeć z godnością, ale zmuszą go do ośmiu czy dziesięciu 
miesięcy piekielnej agonii, pod koniec której i tak umrze, 
w sposób, jaki im wydaje się właściwy.
Andy znów wyjrzał przez okno i zobaczył stojących na 
ulicy ludzi w zupełnie innym świetle. Był oburzony ich 
faryzeuszostwem, Pablo jednak stanął w ich obronie.
-	Kiedy człowiek przypomni sobie, jak Hitler mordował 
wszystkich, których uważał za niepożądanych, jak Żydów, 
Cyganów czy szaleńców, przyznaje, że społeczeństwu po- 
trzebni są tacy stróże. Ja również zgadzam się z tym, że 
życie prawie zawsze jest lepsze od śmierci. Ale AIDS jest 
inny. Nikt w tym cholernym społeczeństwie wydaje się nie 
zdawać sobie z tego sprawy. AIDS to śmierć w samym
208
środku życia, nieunikniona i nieodwracalna. Dawne zasady 
nie mają tutaj zastosowania.
-	A jaka jest pańska rola? - zapytał Andy, a mężczyzna 
odpowiedział:
-	Pan chyba żartuje! Pisali o mnie we wszystkich gazetach 
na Florydzie. Wymyślili nawet dla mnie pseudonim - Zaufa- 
ny Przyjaciel. Nie wiedzą jednak, że nie ja sam, ale trzech czy 
czterech ludzi wykonuje tę samą pracę. Nikt nie wie, kim 
jesteśmy, a my sami nie znamy siebie nawzajem. Ten młody 
człowiek -nieznajomy wskazał Jaąmeela -poznał mnie tam, 
gdzie leżał, zanim przeniesiono go tutaj. - Zorn spojrzał na 
pacjenta, a ten kiwnął głową. Człowiek w czerni powiedział: - 
Często wzywają mnie do tego okropnego miejsca.
-	Po co?
-	Mam to jeszcze potwierdzić? Policja i tak mnie już 
poszukuje.
Obawy Andy'ego zostały potwierdzone: Anioł Śmierci 
został wezwany, by pomóc Jaąmeelowi popełnić samobójst- 
wo. Nie chcąc mieć z tym nic wspólnego, Andy postanowił 
wyjść z pokoju i zabrać ze sobą Norę, nieznajomy jednak 
zagrodził im drogę.
-	Moglibyście bardzo mu pomóc. Lepiej kiedy przyja- 
ciele zostają do końca.
A Reed, zbyt wyczerpany, by wstać, wbił głowę w po- 
duszkę i błagał ze łzami w oczach:
-	Ciociu, proszę cię, zostań ze mną.
Anioł Śmierci odezwał się do chłopca, któremu przy- 
szedł pomóc:
-	Miałeś rację, kiedy mi mówiłeś, że lepiej odejść w od- 
powiednim czasie i odpowiednim miejscu. Lepsze łóżko nie 
oznacza lepszego życia ani lepszej śmierci.
-	Kim pan jest? - zapytał Zorn. - Mówi pan jak kaz- 
nodzieja, prawnik albo nauczyciel.
-	Częściowo ma pan rację. Chciałem pójść na uniwer- 
sytet i zostać nauczycielem. Byłem jednak świadkiem powo- 
lnego umierania moich dwóch przyjaciół. Kiedy widziałem, 
jak chorych na AIDS pozbawia się możliwości godnej 
śmierci, postanowiłem, że nie będę uczył tylko dzieci, chcia- 
łem nauczać całe społeczeństwo. Na szczęście jest nas wię- 
cej. Podczas gdy kościoły, sądy, szpitale i policja sprzeci- 
wiają się temu, co właściwe, ludzie tacy jak ja wyrastają jak 
grzyby po deszczu. Nasze społeczeństwo wyniszcza strasz-
14 - Aleja Palmowa
209
liwa zaraza, ale nikt nie chce przyjąć tego do wiadomości. 
Jaąmeel był zmuszony mnie wezwać, bo jestem jego jedyną 
deską ratunku.
Podszedł do łóżka chorego. - Jaąmeel, zmieniłeś może 
zdanie?
-	Nie - wyszeptał chłopak.
-	Czy z wolnej woli prosisz, żebym ci pomógł?
-	Tak.
-	Mógłbyś powtórzyć to swojej ciotce i doktorowi Zo- 
rnowi?
-	Chciałbym już odejść. Nie mogę tego dłużej znosić. 
Czuję się jak w tunelu, na którego końcu nie widzę żadnego 
światełka.
Anioł Śmierci zwrócił się teraz do Nory i Zorna.
-	Nie powinniście patrzeć na to, co robię. Nie wolno 
wam zapamiętać niczego poza moim imieniem, Pablo.
Wyjął teraz z teczki fiolkę z jakimiś pigułkami i strzyka- 
wkę, po czym poprosił Norę, by podeszła do łóżka i po- 
zwoliła Jaąmeelowi wziąć się za rękę. Chłopak przycisnął ją 
do ust i pocałował.
-	Cieszę się, że jesteś przy mnie, kiedy wszyscy inni 
odeszli. - Zamilkł na chwilę, po czym powiedział: - Jestem 
gotów - a Nora pochyliła się i pocałowała go w czoło.
Kiedy jednak zobaczyła w rękach Pabla narzędzia zaka- 
zanego rzemiosła - białą pastylkę, która mogła zawierać 
śmiertelną dawkę strychniny, i strzykawkę, za pomocą któ- 
rej można było wstrzyknąć jakąś śmiercionośną substancję - 
niezwykle jasno zdała sobie sprawę z tego, co się tutaj za 
chwilę wydarzy. Przyciskając głowę Reeda do swoich piersi, 
łkała:
-	Nie mogę na to patrzeć, Jaąmeel. Byłeś naszym zło- 
tym chłopcem... - Wybuchnęła spazmatycznym płaczem, 
rzuciła się na kolana i zaczęła żarliwie całować bratanka. 
Bez większych oporów pozwoliła się podnieść i wyprowa- 
dzić z pokoju. - Lepiej, żebym tego nie widziała - mówiła 
do siebie, wolno schodząc po drewnianych schodach.
Pablo podał teraz Jaąmeelowi dwie białe pastylki i po- 
wiedział:
-	Połknij je. - Kiedy z ogromnym trudem Reed wyko- 
nał polecenie, dodał: - A teraz podaj mi rękę.
Chłopak wyciągnął do niego rękę tak chudą, że sam jej 
widok sprawił Zornowi ogromny ból.
210
-	Odwróć wzrok - powiedział łagodnie Pablo. - Pan 
również, doktorze.
A Reed i Zorn, trzymając się za ręce, spojrzeli sobie 
głęboko w oczy.
Andy nie wiedział, czy Pablo wstrzyknął coś w wychudłą 
rękę, a jeśli tak, to czy użył placeba, czy jakiegoś niezwykle 
silnego środka. Pewne było tylko to, że albo pigułki, albo 
zastrzyk miały natychmiastowe działanie, a Jaąmeel, wciąż 
trzymając Zorna za rękę i wdzięczny za jego obecność, 
zamknął powoli oczy, jego oddech stawał się coraz wolniej- 
szy, aż w końcu chłopak odnalazł schronienie w ramionach 
śmierci.
Kiedy Zorn położył na kołdrze rękę martwego chłopaka, 
Pablo powiedział:
-	Jeśli policja zacznie tu węszyć, proszę opisać mnie 
w najdrobniejszych szczegółach. Nie będę już nosił tego 
kostiumu.
I wyszedł, zostawiając Zorna z ciałem czarnego chłopca 
i zadaniem poinformowania państwa Angelotti o tym, czego 
i tak się spodziewali.
Ostatniego dnia sierpnia, kiedy zazwyczaj na Florydzie 
panował nieludzki upał, tego roku dzień wyjątkowo sprzyjał 
spacerom, dlatego też Andy wybrał się na przechadzkę po 
terenie, który należał do Palmowej Alei. Już od dłuższego 
czasu nosił się zresztą z zamiarem sprawdzenia stanu ście- 
żek, ogrodów kwiatowych i sadzawki.
Był zadowolony z przebiegu inspekcji, a kiedy doszedł 
do kortów tenisowych, jego oczom ukazał się widok, który 
wprawił go w zupełne osłupienie. Na korcie stał ubrany 
w krótkie spodenki Bedford Yancey, a po drugiej stronie 
siatki dwie kobiety: jego żona Ella, która najwyraźniej 
całkiem przyzwoicie potrafiła grać w tenisa, i Betsy Cawt- 
horn ze swoimi nowymi protezami, które dzięki czyjemus 
geniuszowi przybrały kształt zgrabnych, dziewczęcych nóg. 
W lewej ręce Betsy trzymała laskę, która oprócz masywnie 
wyglądających butów na płaskiej podeszwie, pomagała jej 
zachować równowagę, kiedy odbijała serwowane przez swo- 
jego rehabilitanta piłki.
211
Mimo że nie mogła biegać po korcie, potrafiła tak 
doskonale manipulować prawą ręką i tułowiem, że udawało 
jej się dosięgać piłek, które były prawie nie do odebrania 
nawet dla pełnosprawnego zawodnika.
-	Wspaniale! - zawołał Andy, kiedy Betsy odebrała ko- 
lejną trudną piłkę. - To cud! Betsy, grasz jak prawdziwa 
mistrzyni. Nie mogę w to uwierzyć.
Gracze przerwali na chwilę, a Ella zaproponowała:
-	Może usiądzie pan sobie i popatrzy, jak nasza dziew- 
czynka demonstruje swoje nowe umiejętności.
Andy z radością przyjął zaproszenie i usiadł na ziemi tuż 
obok metalowego słupka, do którego była przymocowana 
siatka, i przez cały kwadrans obserwował, jak Betsy odbija 
serwowane przez Yanceya piłki. Zauważył, że dziewczynie 
coraz łatwiej przychodzi utrzymanie równowagi, a jej ruchy 
stają się coraz bardziej naturalne. Po kilku minutach Betsy 
zachowywała się na korcie jak ryba w wodzie, dając popis 
sprawności, jaka jeszcze kilka tygodni temu była zaledwie 
w sferze jej marzeń.	•
Miała na sobie biały kostium, dokładnie taki, jakie nosiły 
najelegantsze tenisistki, a kiedy Andy przyglądał się jej 
strojowi, uświadomił sobie, jak piękne jest ciało, które jest 
nim okryte, i - dodał wewnętrzny głos - seksowne. Nigdy 
wcześniej nie pozwolił sobie myśleć o Betsy w takich kate- 
goriach.
Rozmyślania przerwała mu Ella, która zaproponowała:
-	Doktorze Zorn, może weźmie pan moją rakietę i pogra 
trochę?
Już miał odmówić i powiedzieć, że nie ma odpowiednich 
butów, kiedy Betsy zaczęła nalegać:
-	Panie doktorze, bardzo proszę! Bez pana sobie nie 
poradzę - więc dość niechętnie zgodził się zostać jej part- 
nerem.
Następne chwile były jak ze snu. Nigdy nie grał zbyt 
dobrze w tenisa, niemniej jednak wiedział, jak trzymać 
rakietę i bronić się przy siatce. Teraz, kiedy Betsy stała po 
jego prawej stronie, całkowicie oddał się grze. Rzucał się, by 
odebrać piłki, których nie mogła dosięgnąć Betsy, i posłusz- 
nie biegał po te, które przepuścili oboje. W trakcie gry Betsy 
stawała się coraz odważniej sza, a kiedy Yancey posłał piłkę, 
która, wydawało się, minie ją z lewej strony, Zorn podbiegł, 
by ją odebrać, lecz w tej samej chwili usłyszał krzyk Betsy:
212
-	Moja! - i dziewczyna śmiało wyrzuciła rakietę i odbiła 
piłkę w stronę przeciwnika. Dzięki lasce, na którą przeniosła 
ciężar ciała, wykonała manewr, który sprawiłby niemałe 
trudności niejednemu zawodowcowi.
Uśmiechając się do Andy'ego, Betsy postawiła laskę 
w pierwotnej pozycji i powiedziała figlarnie:
-	Zawsze miałam mocny backhand.
Gra toczyła się dalej, a po kolejnych dwóch backhandach 
Betsy zawołała do Yanceya:
-	Podaj mi kilka prostych.
Bedford spełnił jej życzenie, a Betsy zadziwiła wszyst- 
kich, nie wyłączając chyba również samej siebie, ponieważ 
oderwała laskę od ziemi i stojąc jedynie na swoich ciężkich, 
płaskich butach, łagodnym ruchem odsyłała piłki do prze- 
ciwnika.
-	Zachowują się jak prawdziwe nogi! - zawołała radoś- 
nie, przygotowując się do odebrania kolejnej piłki. Tym 
razem jednak wykonała ruch tak obszerny i gwałtowny, że 
jej nowe nogi nie były w stanie sprostać zadaniu utrzymy- 
wania równowagi i Betsy zaczęła się przewracać.
-	Łapcie ją! - krzyknął Yancey, wybiegając naprzód. 
Ella również zerwała się z krzesła i rzuciła na ratunek. Ich 
pomoc jednak okazała się zbędna, ponieważ Andy, który stał 
najbliżej upadającej dziewczyny, chwycił ją w pasie i przy- 
ciągnął do siebie. Przez chwilę oboje stali wtuleni w siebie. 
Tym razem Betsy nie pocałowała Zorna, przywarła do niego 
natomiast jeszcze bardziej i szepnęła:
-	Wcale się nie bałam. Wiedziałam, że mi pan pomoże, 
jeśli będę się przewracała.
Andy był tak zauroczony tym wszystkim, co stało się 
w ciągu ostatnich dwóch kwadransów, że zawołał radośnie:
-	Przeżyłem z wami cudowne chwile. Może przedłuży- 
my je nieco, jedząc wspólnie lunch w moim gabinecie?
Cała czwórka udała się więc do ośrodka. Ella i Betsy szły 
z przodu, a Yancey i Zorn za nimi. Bedford podejrzanie 
zwalniał coraz bardziej, a kiedy miał już pewność, że Betsy 
nie usłyszy jego słów, odezwał się do Zorna:
-	Widział pan na własne oczy, Zorn, że Betsy poczyniła 
ogromne postępy. Jestem przekonany, że osiągnęła już etap, 
kiedy powinna sprawdzić swoje umiejętności w rzeczywis- 
tym świecie i dlatego uważam, że nadszedł już czas, by 
opuściła ośrodek.
213
Andy był zrozpaczony. Obawiał się, że nie będzie w sta- 
nie znieść bólu, jaki sprawi mu jej wyjazd. Wszystko zmie- 
niło się podczas dwóch kwadransów spędzonych na korcie. 
Jako lekarz zgadzał się z rozumowaniem Yanceya: już czas, 
żeby wróciła do normalnego życia. Uczucia jednak kazały 
mu ją zatrzymać.
Z trudem udało mu się przybrać radosną minę, kiedy 
wchodził do gabinetu, w którym czekały już na niego Ella 
i Betsy. Zadzwonił do Nory i poprosił ją o zamówienie 
lunchu dla czterech osób oraz siebie, Kreneka i pani Fox- 
worth. Wszyscy zasiedli przy stole, a wtedy Andy rozpoczął 
rozmowę.
-	Nasza Betsy zakończyła już właściwie swój program 
rehabilitacyjny i powinniśmy zastanowić się, co będzie robi- 
ła dalej.
Po przerwie, podczas której wszystkie spojrzenia skiero- 
wały się na Betsy, pani Foxworth powiedziała:
-	Kiedy odjedziesz, Betsy, będzie nam tu ciebie bardzo 
brakowało. Pokochaliśmy cię wszyscy, ale wiemy też, że 
powinnaś wrócić do Chattanooga i rozpocząć normalne 
życie.
Yancey dodał jeszcze:
-	Betsy, zdałaś u nas egzamin na szóstkę - a jego żona 
zgodziła się, mówiąc:
-	Byłaś wspaniałą uczennicą. Nie powinnaś rezygnować 
z dalszych ćwiczeń. Bedford i ja znamy w Chattanooga 
kilku dobrych rehabilitantów, z którymi będziesz mogła 
dalej pracować.
Teraz odezwała się Nora:
-	Po powrocie do domu nie izoluj się od ludzi. Postaraj 
się jak najszybciej wtopić w nową społeczność.
-	Ale nie zapominaj o nas. Nie chcemy stracić kontaktu 
z kimś, kogo wszyscy tak bardzo kochamy - dorzucił Andy.
W końcu również Betsy miała możliwość ustosunkować 
się do planów, które snuli za nią ci wszyscy życzliwie do niej 
nastawieni ludzie. Bardzo cicho, niemal szeptem powiedziała:
-	Ale ja nie jadę do Chattanooga.
Wszyscy byli zaskoczeni jej decyzją, tym bardziej, że 
sprawiała wrażenie świadomej i ostatecznej. Pani Foxworth 
odezwała się pierwsza:
-	Betsy, odzyskałaś sprawność w stopniu wręcz nieosią- 
galnym dla większości ludzi w podobnej sytuacji, ale jeśli
214
zdecydujesz się na zupełną samodzielność, możesz napotkać 
znaczne trudności. Powinnaś trzymać się blisko rodziny 
i przyjaciół.
-	Właśnie to mam zamiar zrobić. Zostaję tutaj - cicho, 
lecz dobitnie odpowiedziała Betsy.
Dość niepewnie pani Foxworth zaproponowała:
-	Właściwie nadal mogłabyś mieszkać w swoim poko- 
ju - a Krenek dodał natychmiast:
-	Albo moglibyśmy znaleźć inny, który bardziej od- 
powiadałby twoim potrzebom.
Kiedy wszyscy wyrazili już swoje zdanie na temat tego, 
jak Betsy powinna spędzić resztę swojego życia, najbardziej 
zainteresowana, ze spuszczonymi oczyma i z butelką Co- 
ca-Coli w dłoni, powiedziała nieśmiało:
-	Tutaj znalazłam swój dom. Spotkałam wspaniałych, 
zaufanych przyjaciół, którzy uratowali mi życie i pozwolili 
odbudować równowagę psychiczną. Znalazłam sposób na 
życie, który ma dla mnie sens. Będę waszą najmłodszą 
pensjonariuszką, o wiele za młodą, ale pragnę służyć lu- 
dziom, tak jak Berta Umlauf czy moja wspaniała przy- 
jaciółka Nora Varney albo mój cudotwórca Bedford Yan- 
cey. - Zamilkła na chwilę, po czym drżącym głosem do- 
dała: - Chyba się mnie pan tak szybko nie pozbędzie, 
doktorze Zorn.
Spośród wszystkich obecnych, tylko Nora całkowicie 
rozumiała znaczenie słów Betsy. - Odważne dziecko, chce 
tu zostać i doprowadzić swoją walkę do końca. Pragnie 
zdobyć tego człowieka i żadna siła nie zmieni jej postano- 
wienia. Ciekawe, czy Andy zdaje sobie sprawę ze znaczenia 
tego, co przed chwilą usłyszał - zastanawiała się. Spojrzała 
na doktora siedzącego po drugiej stronie stołu i mimowolnie 
przypomniało jej się wyrażenie, jakiego często używał Jaq- 
meel: „Biedny zombi, nic nie chwyta".
Po lunchu Andy został sam w gabinecie zalanym pro- 
mieniami słońca. Usiadł przy biurku i pogrążył się w myś- 
lach. Dużo bardziej niż wydawało się Norze był świadomy 
ogromnych zmian, jakie nastąpiły podczas spotkania na 
korcie, kiedy po raz pierwszy zobaczył w Betsy nie pacjent- 
kę, ale niezwykle pociągającą kobietę. Jednak przed oczyma 
jego wyobraźni uparcie pojawiała się twarz Teda Reicherta, 
młodego lekarza z jego dawnej kliniki, który przez roman- 
sowanie z pacjentkami zniszczył siebie, swoje małżeństwo,
215
karierę i dobre imię w całym Chicago. - Co gorsza - myślał 
Andy - zniszczył również, lub przynajmniej w poważnym 
stopniu skomplikował, życie swoich pacjentek. - Andy zda- 
wał sobie też sprawę z tego, że sam może być uznany za 
jeszcze większego niegodziwca. Już widział nagłówki w ga- 
zetach: LEKARZ ŻERUJE NA BOGATEJ KALEKIEJ 
DZIEWCZYNIE, KTÓRĄ POZOSTAWIONO POD JE- 
GO OPIEKĄ. A Betsy? Z pewnością czuje się przerażona 
i zagubiona. Wydaje jej się, że chce zostać w Palmowej Alei, 
ale to szaleństwo. Jest jeszcze taka młoda i ma przed sobą 
długie i wspaniałe życie.
Natychmiast wezwał do siebie Kreneka, panią Foxworth 
i Norę, a kiedy wszyscy zebrali się już w jego gabinecie, 
powiedział stanowczym tonem:
-	Obawiam się, że plany Betsy, by pozostać tutaj są 
zupełnie nierealne i mogą tylko wpędzić nas w kłopoty. 
Dlatego też chcę, żebyście postarali się wybić jej ten pomysł 
z głowy. To śmieszne, żeby w wieku dwudziestu trzech lat 
zamieszkała w domu starców.
-	Jak mamy ją przekonać? - zapytał Krenek, a Zorn 
odpowiedział:
-	Na pewno coś wymyślicie.
-	Ja tylko częściowo podzielam pańskie zdanie - powie- 
działa pani Foxworth. - Jako osoba odpowiedzialna za fi- 
nanse ośrodka wolałabym, żeby Betsy nadal mieszkała u nas, 
a jej ojciec dalej przysyłał pokaźne sumy na jej utrzymanie, 
jednak jako kobieta uważam, że dziewczyna powinna wyje- 
chać z Alei i uciec od tej hordy staruszków. Wśród młod- 
szych będzie miała szansę znalezienia męża.
-	Betsy ma bardzo silną wolę - odezwała się Nora. - 
Myślę, że będzie nalegała na pozostanie tutaj bez względu 
na to, co powiemy.
-	Postanowiliśmy już, że Betsy musi odejść z miejsca, 
które jest dla niej nieodpowiednie.
-	A jeśli się nie zgodzi? - zapytała Nora, a Andy bez 
większego przekonania odpowiedział:
-	Coś wymyślimy.
Wszyscy wrócili już do siebie, tylko Andy wciąż siedział 
zamyślony przy biurku. Bębnił palcami w blat i spoglądał na 
krzesło, na którym podczas lunchu siedziała Betsy. Znów 
zobaczył ją w stroju do tenisa i na nowo przeżywał chwilę, 
kiedy podbiegł do niej i złapał ją w ramiona, by uchronić
216
przed upadkiem. Pragnął jej, a jednocześnie bał się siły 
swojego uczucia. Teraz jednak znów zobaczył twarz Teda 
Reicherta i uświadomił sobie krzywdy, jakie ów nieodpo- 
wiedzialny lekarz wyrządził. Właśnie ta świadomość i sprze- 
czne z nią pragnienia nie pozwalały mu zasnąć przez więk- 
szą część tamtej nocy.
Pożegnania
J ak większość domów spokojnej starości. Palmowa Aleja 
również miała coś, co kierownictwo nazywało „naszą małą 
tajemnicą". Mimo że opłata wstępna za wykupienie apar- 
tamentu wynosiła co najmniej sto dziesięć tysięcy dolarów, 
dwa lub trzy najmniejsze pokoje były wynajmowane na 
zasadach, jakie obowiązują w hotelach.
Pod koniec sierpnia do jednego z takich pokoi wprowa- 
dził się dość podejrzany osobnik. Miał sześćdziesiąt trzy 
lata i był stanowczo za młody na pensjonariusza Palmowej 
Alei. Z jego danych personalnych wynikało, że miał dyplom 
wydziału prawa jednego z mniejszych college'ów Uniwer- 
sytetu Harvarda, był ojcem sześciorga dzieci, mieszkał 
w różnych częściach kraju, a jego żona kilka lat temu 
zmarła na raka. Zorn zwrócił uwagę na fakt, że w karcie 
zdrowia Clarence'a Hasslebrooka znajduje się wzmianka 
o „załamaniu nerwowym spowodowanym przepracowaniem 
i życiem w ciągłym stresie". Najwyraźniej jednak stres 
musiał z czasem ustąpić, ponieważ w późniejszych latach 
Hasslebrook został jednym ze wspólników pewnej niewiel- 
kiej firmy prawniczej w Bostonie. Dlaczego zrezygnował 
z tej, jak mogło się wydawać, lukratywnej posady, nie było 
wiadomo.
Zaskakujące było również to, że wszystkie formalności 
związane z wynajęciem pokoju w Alei zostały załatwione nie 
przez Hasslebrooka, ale przez jakąś kobietę z jego firmy 
prawniczej. Kierownictwo ośrodka nie miało nawet okazji
221
poznać nowego pensjonariusza przed jego ostatecznym 
przyjazdem do zakładu, kobieta zapewniała jednak:
- To bardzo miły pan. Na pewno wszyscy bardzo go 
polubią.
Przyczyny jego przyjazdu do Palmowej Alei pewnie 
bardzo długo pozostałyby nie znane, gdyby nie wrodzona 
wścibskość Księżnej. Pojawienie się tak tajemniczej osoby 
jak Hasslebrook zaostrzyło tylko jej apetyt na jakieś sen- 
sacyjne odkrycie. Wykorzystała tę samą metodę, która 
wcześniej pozwoliła jej ustalić, że pastor Quade stara się 
o wydanie własnej książki. Pewnego ranka listonosz przy- 
szedł nieco wcześniej niż zwykle, a ponieważ Księżna, ze 
swojego okna wychodzącego na Owal i parking, jako jedyna 
zobaczyła pocztową furgonetkę, zaraz po wyjściu listonosza 
z budynku udała się do sali, w której znajdowały się skrzyn- 
ki pocztowe.
Największą skarbnicą wiedzy były oczywiście przesyłki, 
które nie mieściły się w zamykanych na kluczyk skrzynkach. 
Księżna sprawdziła więc szybciutko adresatów i nadawców 
pozostawionych paczek. W większości zawierały one róż- 
nego rodzaju katalogi wysyłkowych domów handlowych, ale 
jedna wydała jej się znacznie bardziej interesująca. Była nią 
pierwsza przesyłka zaadresowana do Clarence'a Hasslebro- 
oka i zawierająca albo jakąś bardzo dużą książkę, albo zbiór 
publikacji wydanych na papierze o dużym formacie. Ponie- 
waż nie miała pewności co do zawartości przesyłki, dokład- 
nie zbadała, kto był jej nadawcą: Życie Jest Święte, Beacon 
Street, Boston, Massachusetts.
Nazwa organizacji wydała jej się znajoma, więc tym 
bardziej pragnęła odkryć, dlaczego Życie Jest Święte przy- 
słało Hasslebrookowi paczkę o tak dużych rozmiarach. Ku- 
siło ją, by zajrzeć jakoś do środka, bała się jednak, że ktoś 
mógłby ją przyłapać. Ostatecznie ciekawość zwyciężyła. 
Księżna wzięła przesyłkę, stanęła w rogu pokoju i ostrym 
paznokciem zrobiła otwór, przez który jej sprytnym palcom 
udało się wyciągnąć niewielką broszurkę. Była bardzo ładnie 
wydana, na okładce znajdował się rysunek przedstawiający 
Jezusa na krzyżu, napis UMARŁ, ABYŚMY MOGLI 
ŻYĆ i nazwa wydawcy: Życie Jest Święte.
Księżna wróciła do pokoju, usiadła przy oknie i oddała 
się dogłębnemu studiowaniu swojego odkrycia. Był to bar- 
dzo przekonujący i bogato ilustrowany traktat religijny
222
napisany w obronie ludzkiego życia przed różnego rodzaju 
zagrożeniami, takimi jak: aborcja, narkotyki, samobójstwo, 
a przede wszystkim eutanazja. Autorzy twierdzili, że każda 
forma przerwania życia jest niemoralna, nielegalna i niezgo- 
dna z naukami płynącymi z Biblii. Towarzystwo nawoływa- 
ło swoich członków do walki przeciwko złu, a tych, którzy 
członkami nie byli, do wstąpienia w szeregi organizacji.
W broszurce nie znalazła nigdzie nazwiska Hasslebro- 
oka. Nie było to jednak zaskakujące, ponieważ towarzystwo 
szczyciło się, że ma ponad dwa tysiące członków. Księżna 
długo zastanawiała się, jak powinna postąpić. Wiedziała, że 
jeśli opowie o treści broszury, będzie również musiała 
wyjaśnić, jak weszła w jej posiadanie. Rozwiązała więc 
problem, zakopując znalezisko pod ubraniami na dnie jed- 
nej ze swoich walizek. Potem otrzepała ręce, jakby chciała 
usunąć z nich wszelkie ślady kontaktu z obciążającym doku- 
mentem, i wolnym krokiem udała się do gabinetu dyrektora. 
Poprosiła o kilka minut rozmowy, a kiedy Zorn wyraził 
zgodę, usiadła na krześle, uśmiechnęła się niewinnie jak 
dziecko i powiedziała:
-	Wszyscy od pewnego już czasu zastanawiamy się, kim 
może być ów tajemniczy Hasslebrook. Wydaje mi się, że 
właśnie natknęłam się na odpowiedź. Dziś rano, kiedy 
wyjmowałam ze skrzynki swoje listy, zauważyłam pokaź- 
nych rozmiarów paczkę zaadresowaną do niego. Wcale nie 
myszkowałam, chciałam po prostu wiedzieć, kto może być 
adresatem tak okazale prezentującej się przesyłki. - Prze- 
rwała dla lepszego efektu, po czym niemal szeptem doda- 
ła: - Pewna organizacja z Bostonu. Życie Jest Święte. Cie- 
kawe, dlaczego interesują się kimś takim jak Hasslebrook.
-	Czy wie pani, co to za organizacja?
-	Z pewnością słyszał pan o ich popisowym numerze 
w Montanie, gdzie za wszelką cenę chcieli utrzymać przy 
życiu dziewczynę, której rodzice pragnęli skrócić mękę.
-	Czyżby to ci sami ludzie? Ściągnęli wtedy na siebie 
uwagę wszystkich mediów.
-	W tym rzeczywiście są dobrzy.
-	Skąd pani aż tyle o nich wie, pani Elmore?
-	Wiele starszych osób uważa ich za obrońców przed 
chciwymi krewnymi, którzy najchętniej wykończyliby nas, 
by móc dobrać się do naszych pieniędzy. Ktoś musi bronić 
naszych praw.
223
-	Czy miała pani jakieś nieprzyjemności ze strony krew- 
nych, którzy okazali się... chciwi?
-	Wielokrotnie. Nie zostawię im ani centa. Wolę sfinan- 
sować jakąś wyprawę na Biegun Północny.
-	Bardzo pani dziękuję, że zechciała pani podzielić się 
ze mną swoimi spostrzeżeniami - powiedział Zorn i od- 
prowadził ją do drzwi, mimo że nie okazała jeszcze naj- 
mniejszej chęci zakończenia rozmowy.
Kiedy wyszła, Andy oparł się wygodnie na fotelu 
i popatrzył w sufit. Miał wrażenie, że gdziekolwiek by 
pojechał i cokolwiek by zrobił, prędzej czy później zo- 
stanie wciągnięty w coś, czego bardzo chciałby uniknąć. 
Obawiał się, że teraz przyjdzie mu bronić prawości Pal- 
mowej Alei przed Hasslebrookiem, który okazał się nie- 
bezpiecznym szpiegiem. Zastanawiał się również, czy po- 
winien już teraz odbyć rozmowę z wrogiem i ustalić 
zasady gry, doszedł jednak do wniosku, że najpierw skon- 
sultuje się z Krenekiem i siostrą Varney, którzy mają 
większe doświadczenie i podobnie jak on poświęciliby 
wszystko dla dobra ośrodka.
-	Przede wszystkim proszę nie panikować i nie wyciągać 
pochopnych wniosków. Księżna powiedziała mi o swoich 
podejrzeniach, iż Clarence Hasslebrook współpracuje z bos- 
tońską organizacją Życie Jest Święte. Otrzymał dziś dużą 
przesyłkę, która prawdopodobnie zawiera broszury propa- 
gandowe. Co wiemy na temat tej organizacji? Jak powinniś- 
my postępować z samym Hasslebrookiem?
Pierwszy odezwał się Krenek:
-	Są bardzo silni. Publikują doskonałe materiały i wy- 
gląda na to, że cieszą się coraz większym poparciem.
-	Do czego dokładnie mogłoby się sprowadzić ich dzia- 
łanie w naszym ośrodku?
-	W Teksasie zrobili prawdziwą nagonkę na domy star- 
ców. Trzeba przyznać, że w wielu przypadkach krytyka była 
uzasadniona, a opinia publiczna uznała, że towarzystwo 
zrobiło ogromną przysługę społeczeństwu. Co do innych 
przedsięwzięć, mam wrażenie, że chodziło im jedynie o zdo- 
bycie rozgłosu dla jakichś własnych celów.
-	Czy któryś z tych celów może mieć coś wspólnego 
z nami? Dlaczego zainteresowali się naszym ośrodkiem?
-	W każdym zakładzie, który opiekuje się ludźmi w po- 
deszłym wieku, doszukują się przypadków eutanazji.
224
-	Czytałem też - wtrącił Andy - że są mistrzami na 
salach sądowych.
-	Nie ma lepszych - odpowiedział Krenek. - Dokładnie 
śledziłem przebieg kilku procesów, w których brali udział. 
Ich metoda polega na związaniu rąk przeciwnikowi i zmu- 
szeniu go do gry według ich zasad.
-	Jak wam się wydaje, dlaczego go tutaj przysłali?
-	Chcą nas po prostu sprawdzić, ale możliwe jest rów- 
nież to, że przysłali go właśnie tutaj, gdyż jesteśmy częścią 
sieci Taggarta. Może to ich nowy cel.
Andy zastanowił się przez chwilę, po czym powiedział:
-	Może masz rację. A co wiemy o samym Hasslebrooku? 
Interesuje mnie wszystko, nawet najdrobniejsze szczegóły. 
Noro?
-	Kelnerka mówiła mi, że to potworny nudziarz. Z ni- 
kim nie chce rozmawiać.
-	He ma lat?
-	Sześćdziesiąt kilka? - zasugerowała Nora.
-	Ken, jak to się stało, że u nas zamieszkał?
-	Formalnościami zajęła się jakaś kobieta z firmy pra- 
wniczej w Bostonie. Miał to być pokój dla człowieka, który 
niedawno stracił żonę i ma dorosłe dzieci.
-	Dzieci?
-	Tak. Sześcioro, o ile dobrze pamiętam. Nie analizo- 
waliśmy dokładnie jego sytuacji finansowej, ponieważ ko- 
bieta zapewniała mnie, że Hasslebrook poczynił jakieś ko- 
rzystne inwestycje. Nie jestem jednak tego taki pewien. 
Moglibyśmy poprosić Chrisa Mallory'ego. Zabrał niedawno 
Hasslebrooka na zakupy do miasta, a to, co mówił po 
powrocie, było nadzwyczaj interesujące.
-	Dlaczego?
-	Bo nasz nowy pensjonariusz zrobił z siebie idiotę. 
Zjeździli pół miasta, żeby kupić dla niego nową marynarkę, 
a w końcu wybrał jakąś za trzydzieści pięć dolarów w skle- 
pie, w którym sprzedają odrzuty z fabryk. Obawiam się 
więc, że nie jest zbytnio bogaty.
-	Co my z nim zrobimy? - Andy oparł się wygodnie 
w fotelu, popatrzył ponad głowami swoich rozmówców 
i zaczął zastanawiać się nad całą sytuacją.
Krenek zawołał nagle:
-	Chyba coś mam! W tym słynnym sporze w jednym 
z zachodnich stanów przedstawiciel organizacji Życie Jest
15 - Aleja Palmowa
225
Święte wtrącał się w sprawy pewnej rodziny. Rodzice chcie- 
li spełnić życzenie swojej córki, wyrażone kilka lat wcześ- 
niej, że nie chce, by utrzymywano ją przy życiu, jeśli 
z jakichś przyczyn jej mózg będzie już martwy. Pamiętam, 
że udało mu się zdobyć nakaz sądowy, który uczynił z niego 
opiekuna prawnego dziewczyny, i uniemożliwił jej rodzi- 
com spełnienie obietnicy. - Zamilkł na chwilę, by dodać 
wypowiedzi nieco dramatyzmu, po czym powiedział: - Jes- 
tem prawie przekonany, że jego nazwisko brzmiało Hassleb- 
rook. Jeśli zrobił to tam, może zrobić to samo u nas. Zdobyć 
nakaz sądowy i odebrać nam możliwość decydowania.
-	Żaden sąd na Florydzie nie wyrazi na to zgody - 
powiedziała Nora. - Zbyt dużo ludzi w podeszłym wieku 
przyjeżdża tutaj w poszukiwaniu cichego schronienia.
A Krenek odpowiedział:
-	Problem polega na tym, że może im wpaść do głowy, 
iż właśnie Hasslebrook chce to schronienie zapewnić. Na 
papierze ich przekonania prezentują się całkiem nieźle, 
gorzej kiedy wprowadzają je w życie.
Wysłuchawszy wszystkiego, co Nora i Ken mieli do 
powiedzenia, Andy nie miał wątpliwości, że obecność Has- 
slebrooka w ośrodku oznacza poważne kłopoty dla niego, 
dla Palmowej Alei i całej sieci Taggarta. Nie wiedział 
jeszcze, jakie będą to kłopoty, ale intuicja podpowiadała mu, 
że powinien jak najszybciej wyjaśnić tę kwestię z ich praw- 
dopodobnym sprawcą. Westchnął ciężko i powiedział:
-	Wydawało mi się, że przyjazd tutaj będzie ucieczką od 
tych wszystkich prawniczych bzdur.
Po chwili milczenia położył obie dłonie na blacie biurka, 
wyprostował łokcie i poprosił:
-	Ken, przyprowadź go. Zobaczmy, co ma nam do 
powiedzenia.
Zanim wstał, Krenek ostrzegł jeszcze:
-	Andy, nie trać tylko zimnej krwi. Ten człowiek, mimo 
że próbował zrobić z siebie durnia, wcale nim nie jest. 
Wierz mi, że jest bardzo niebezpieczny: dla ciebie, dla mnie 
i dla całej sieci Taggarta.
-	Przekonałeś mnie już o tym i właśnie dlatego chcę się 
z nim natychmiast spotkać.
-	Noro - zapytał Krenek - co ty o tym sądzisz?
Ale zanim zdążyła cokolwiek powiedzieć, Andy spokoj- 
nym tonem wyjaśnił:
226
-	W sytuacjach, w których mamy do czynienia z praw- 
dziwym niebezpieczeństwem, ważne jest to, co ja myślę. To 
ja biorę za wszystko odpowiedzialność. Zawsze żyłem we- 
dług zasady, że niebezpieczeństwu trzeba stawić czoło na- 
tychmiast. - Zaśmiał się. - I patrzcie, jak na tym wyszed- 
łem. Najpierw wywalili mnie z Chicago, a teraz może 
i z Tampy. Ale nie ma na to rady. Przyprowadź go, Ken.
Krenek wprowadził Hasslebrooka do gabinetu. Andy 
wstał, podszedł do gościa i uścisnął mu dłoń:
-	Z pewnością poznał już pan siostrę Varney, a pana 
Kreneka musiał pan spotkać, gdy ubiegał się pan o pokój 
w naszym ośrodku. - Nieco zakłopotany poprawił się natych- 
miast: - A prawda, pańskie formalności załatwił ktoś z Bosto- 
nu. W takim razie, niech pan pozna Kennetha Kreneka. 
A teraz proszę zostawić mnie samego z panem Hasslebroo- 
kiem. - Nie był to najgrzeczniejszy sposób wyproszenia współ- 
pracowników z gabinetu, Nora i Ken wyszli jednak posłusznie.
Kiedy po raz pierwszy zostali sami - Clarence Hassleb- 
rook, sześćdziesięciotrzyletni, z niewielką nadwagą i trochę 
zaniedbany, i Andy Zorn, trzydziestopięcioletni, szczupły 
i ubrany w elegancki garnitur w sportowym stylu - Andy 
powiedział:
-	Jedna z naszych pensjonariuszek poinformowała mnie 
dziś rano, że kiedy wyjmowała ze skrzynki swoje listy, 
zauważyła pewną bardzo dużą przesyłkę zaadresowaną do 
pana i nadaną, o ile się nie mylę, z Bostonu, przez organiza- 
cję, którą bardzo dobrze znała, Życie Jest Święte.
Hasslebrook oparł się wygodnie i uśmiechnął.
-	A więc to wy zrobiliście tę dziurę, żeby zajrzeć do 
środka. Chyba pan wie, doktorze Zorn, że może pan za to 
pójść do więzienia.
Zorn był zaskoczony takim obrotem spraw, nie uląkł się 
jednak.
-	Zapewniam pana, że jako dyrektor Palmowej Alei, 
nigdy nie popełniłbym takiego czynu. Nie zaczynajmy więc 
od gróźb. Mam jednak prawo wiedzieć, czy jest pan działa- 
czem organizacji Życie Jest Święte, a jeśli tak, to dlaczego 
właśnie nas zaszczycił pan swoją obecnością.
Hasslebrook uśmiechnął się i zauważył, że Zorn zadał 
mu właśnie dwa pytania, z których każde można uznać za 
ingerujące w jego prywatne sprawy, i dlatego też może 
pozwolić sobie na nieudzielenie odpowiedzi.
227
Zorn roześmiał się.
-	Mówiono mi, że jest pan mało inteligentny, że nie 
potrafi pan sklecić zdania, co najwyraźniej nie jest prawdą. 
W rzeczywistości jest pan niewiarygodnie przebiegły.
-	Skończyłem prawo w Świętym Krzyżu, w Bostonie. 
Nie jestem może bardzo przebiegły, ale na pewno zdeter- 
minowany.
-	Zdeterminowany?
-	Skontrolować wasz elitarny dom starców.
-	Nie używamy tutaj takiego określenia.
-	Ale opinia publiczna go używa, sądy również. Niech 
mi pan wierzy, doktorze, że domom starców potrzebny jest 
nadzór. - Zrobił krótką przerwę, po czym zapytał: - Dok- 
torze Zorn, czy sprawuje pan również w ośrodku funkcję 
lekarza?
Andy się uśmiechnął.
-	Panie Hasslebrook, zna pan odpowiedź równie dobrze 
jak ja. Nie mam uprawnień do praktykowania na Florydzie, 
a poza tym, jak się pan zapewne orientuje, domy spokojnej 
starości w tym stanie rzadko miewają etatowych lekarzy. 
Korzystamy z usług lekarzy pracujących w rejonie.
Rozmowa utknęła w martwym punkcie, a obaj mężczyź- 
ni dali sobie jednoznacznie do zrozumienia, że żaden z nich 
nie ma zamiaru ustąpić. Andy przerwał w końcu ciszę.
-	No dobrze, panie Hasslebrook, przejdźmy do rzeczy. 
Domyślam się, że jest pan jednym z ważniejszych członków 
waszej organizacji.
-	Jestem jej zaufanym członkiem, to prawda. Postano- 
wiliśmy kontrolować domy starców, by zapewnić ich miesz- 
kańcom stuprocentowe bezpieczeństwo.
-	Na tym polega pańskie zadanie tutaj?
-	Tak, tutaj i w innych ośrodkach w okolicy.
-	Pańska organizacja płaci ogromne pieniądze na pańs- 
kie utrzymanie u nas. Dlaczego nie wybraliście jakiegoś 
tańszego domu?
-	Są cele, na które warto wydać dużo pieniędzy. Chcie- 
liśmy z bliska zobaczyć, jak funkcjonuje luksusowy dom 
starców, taki jak wasz.
-	Mogę panu wszystko natychmiast pokazać. Zaoszczę- 
dzicie w ten sposób sporo pieniędzy.
-	Nie interesuje mnie oficjalna wycieczka po ośrodku. 
Chcę zobaczyć wszystko to, co staracie się ukryć.
228
-	Nie da się pana przekonać do przeprowadzki w jakieś 
inne miejsce? Pański pobyt tutaj będzie bardzo krępujący 
dla nas obu.
-	Jeśli spróbuje mnie pan stąd wyrzucić, spotkamy się 
w sądzie. Przegra pan, ponieważ nazwa mojej organizacji 
ma w sobie coś magicznego. Nie tylko wyraża najgłębszą 
prawdę, ale przyciąga również uwagę milionów ludzi. Dok- 
torze Zorn, radzę panu nie zaczynać ze mną wojny w sądzie, 
bo pan przegra.
Andy słyszał już kiedyś takie groźby i dwukrotnie pra- 
wnik, który był ich autorem, miał rację - Andy przegrał. 
Wiedział, że jest w sytuacji bez wyjścia, ale ponieważ nie 
był to pierwszy raz, nie stracił zimnej krwi. Zapytał tylko:
-	Więc jakie stosunki mają nas łączyć? - a Hasslebrook 
odpowiedział:
-	Przyjazne. Mam tu do wykonania pewną pracę: będę 
was obserwował. Pan ma swoją: utrzymanie dobrego imie- 
nia swojego ośrodka. Jeśli pańscy ludzie nie robią niczego, 
co jest niezgodne z prawem, nie będzie pan miał żadnych 
kłopotów, ale jeśli coś odkryję, zrobię tu piekło. - Hassleb- 
rook wyciągnął rękę na znak rozpoczęcia honorowej wojny, 
a ponieważ nie doczekał się żadnej reakcji ze strony An- 
dy'ego, udowodnił, że jest lepszym dyplomatą i nie daje się 
łatwo ponieść emocjom; uśmiechnął się i powiedział: - Wie- 
rzę panu, doktorze. Cieszę się, że to nie pan otworzył tę 
przesyłkę, niemniej jednak ktoś to zrobił, a nie jest to 
najlepszy sposób na rozpoczęcie naszej znajomości.
*	*
Doktor Zorn coraz bardziej ustępował swoim najbli- 
ższym współpracownikom, którzy sprzeciwiali się jego nie 
przemyślanej decyzji i twierdzili, że Betsy Cawthorn po- 
winna jednak pozostać jeszcze w ośrodku. Najsilniejsze 
veto nadeszło jednak z Chattanooga od ojca samej zain- 
teresowanej.
Drogi panie Zorn,
Byłem zdumiony, kiedy Betsy powiedziała mi 
przez telefon, że uznał Pan, iż nadszedł już czas, 
by opuściła Pański ośrodek i wróciła do Chattano-
229
oga. Uważam, że to bardzo zła decyzja, i mam 
nadzieję, że ostatecznie nie wprowadzi jej Pan 
w życie.
Nie może Pan wiedzieć, w jak złym stanie była 
przed wyjazdem do Palmowej Alei. Bałem się 
wręcz, że jest bliska śmierci. Pan i Yancey ocaliliś- 
cie ją, w ostatniej chwili.
Zembright i ja uważamy, że powinna spędzić 
u Pana jeszcze co najmniej rok. Jej stan, kiedy 
widziałem ją po raz ostatni, był taki, jaki być 
powinien. Obawiam się, że bez Pańskiego wsparcia 
Betsy znów może się pogorszyć. Bardzo proszę 
o powtórne rozważenie pańskiej decyzji.
Oliver Cawthorn
Andy, zmuszony pogodzić się z tym, że jego decyzja nie 
zostanie zrealizowana, stanął przed poważnym emocjonal- 
nym dylematem. Z jednej strony był zły, że nie udało mu się 
postawić na swoim, z drugiej jednak, kiedy Yancey propono- 
wał mu partię tenisa z Betsy, z radością biegł na kort. Ubrany 
w nowe szorty i koszulkę polo, musiał przyznać przed samym 
sobą, że wygląda nie najgorzej... może nawet atrakcyjnie.
Kiedy pojawiał się na korcie, państwo Yancey i Betsy 
witali go ciepło, a kibicujący grze pensjonariusze mówili do 
niego i Betsy:
-	Bardzo ładnie razem wyglądacie.
-	Wyjątkowo dobrana para - mówili inni, a pan Mallory 
zauważył pewnego dnia:
-	Panienko Cawthorn, już wkrótce rozstanie się pani 
z tą laską.
Wszystkie te komentarze pogłębiały jeszcze kakofonię 
myśli na temat Betsy.
Jedyną osobą w Palmowej Alei, która jasno widziała całą 
sytuację, była Nora. Dla pani Foxworth Betsy była tylko 
pensjonariuszką wynajmującą jeden z najdroższych apar- 
tamentów w całym ośrodku; dla Kreneka - młodą dziew- 
czyną, której potrzebna jest dalsza rehabilitacja pod okiem 
doświadczonego ortopedy; dla Yanceyów - upartą i odważ- 
ną młodą osobą, której ojciec zgodził się na ponoszenie 
dalszych kosztów, by tylko spełnić życzenia córki.
230
Jednak Nora, która przyglądała się, jak Zorn i Betsy 
bezowocnie próbują zbliżyć się do siebie, była coraz bar- 
dziej niecierpliwa i czekała tylko na okazję, by sama wyko- 
nać pierwszy ruch. Pewnego dnia, wiedząc, że Andy jest 
sam w gabinecie, weszła do środka, usiadła na krawędzi 
biurka i zapytała śmiało:
-	Czy nie byłoby dobrze, gdybyś zabrał Betsy, nasze 
drogie dziewczątko...
-	To nie dziewczątko, Noro. To już dorosła kobieta.
-	Co powoduje, że moje pytanie jest jeszcze bardziej na 
miejscu. Czy nie byłoby dobrze zabrać ją gdzieś na lunch 
albo do kina?
-	Mogłoby jej to pomóc odzyskać pewność siebie. Może 
rzeczywiście zabierzesz ją gdzieś po południu.
-	Andy! Ty nic nie rozumiesz! Teraz, kiedy już jest 
jasne, że spędzi u nas trochę więcej czasu, właśnie ty 
powinieneś ją gdzieś zaprosić, żeby pokazać, iż nie żywisz 
do niej żadnych negatywnych uczuć.
-	Tak sądzisz?
-	Nie sądzę, tylko wiem. Zrób sobie wolne dziś po 
południu.
-	Sam nie wiem. Coś się ostatnio... nie najlepiej między 
nami układa.
-	Ale ona tu jest i zasługuje na to, by ją dobrze trak- 
tować. Podnieś teraz słuchawkę i zadzwoń do niej, bo 
inaczej stąd nie wyjdę.
Na szczęście Betsy była w swoim pokoju. Niepewnym 
głosem Andy powiedział:
-	Nora właśnie poinformowała mnie, że dziś po połu- 
dniu jestem zupełnie wolny. Przyszło mi więc do głowy, że 
moglibyśmy wybrać się gdzieś na lunch.
Betsy, próbując za wszelką cenę ukryć niezmierną radość, 
jaką poczuła, usłyszawszy jego zaproszenie, odpowiedziała:
-	Będzie mi bardzo miło, panie doktorze. Dokąd pój- 
dziemy?
-	Nie mam pojęcia. Myślałem o czymś małym, gdzie 
moglibyśmy porozmawiać.
Ostrożnie podsuwała propozycje, wiedziała bowiem, jak 
ważne jest, by to on podjął ostateczną decyzję.
-	Jest tu gdzieś w okolicy jakaś dobra chińska restaura- 
cja, ale słyszałam, że jedzenie wietnamskie jest dużo lżejsze
231
i smaczniejsze. Jest też restauracja niemiecka, która podob- 
no jest pierwszorzędna, ale ich jedzenie jest za ciężkie, jeśli 
planujemy zagrać później w tenisa. - Po chwili zastanowie- 
nia dodała: - Moi partnerzy od brydża polecali mi jeszcze 
jedno miejsce. Bardzo przytulne i miłe, nazywa się Kapitań- 
ski Stół, podają tam ryby i owoce morza.
-	Chodźmy więc tam - powiedział entuzjastycznie.
Ściany trzech niewielkich pomieszczeń, z których skła- 
dała się restauracja, były obwieszone wiosłami, sieciami 
i kołami sterowymi, jednak to, co rzucało się w oczy najbar- 
dziej, to wypreparowane ogromne ryby i morskie ssaki. 
W salce, wybranej przez Betsy, znajdował się wielki rekin 
z potężną szczęką, w której były chyba dwa komplety 
śmiercionośnych zębów.
Zamówili zupę ze strąków piżmiana i danie składające 
się z trzech rodzajów ryb i ziemniaków w mundurkach. 
Po posiłku Andy stwierdził:
-	Jeśli Niemcy jedzą jeszcze cięższe dania, niech Bóg 
ma ich w swojej opiece - a Betsy odpowiedziała:
-	Nie musiał pan przecież jeść wszystkiego. Zresztą przy 
pańskim wzroście może pan sobie czasami pozwolić na tak 
sycący posiłek, tym bardziej, że grywa pan często w tenisa.
Mówiąc to, zauważyła, że ich dłonie, spoczywające na 
blacie stołu, znajdują się tak blisko siebie, jak jeszcze nigdy 
dotąd, a kiedy podano kawę i deser, niby przypadkiem 
spotkały się. Drugą ręką Betsy zaczęła wodzić teraz po stole, 
po czym powiedziała:
-	To musi być bardzo stary mebel. - Jej uwaga jednak 
była wciąż skupiona na ich złączonych dłoniach.
Przy wyjściu z restauracji zobaczyli wiszący na ścianie 
obok kasy plakat reklamujący nowy film z Antonym Hop- 
kinsem, a Betsy zawołała radośnie:
-	Słyszałam, że to doskonały film, a Hopkins to taki 
wspaniały aktor, zawsze czymś zaskakuje.
Andy odpowiedział więc bez zastanowienia:
-	No to chodźmy jeszcze do kina.
A kiedy akcja filmu wolno toczyła się na ekranie, ich 
dłonie znów się spotkały i pozostały złączone aż do chwili 
włączenia świateł.
Andy odprowadził Betsy do pokoju, a potem wolno 
wracał do siebie i myślał: - Zachowuję się jak czternasto-
232
latek. 
Z tym 
tylko, 
że 
czterna
stolatk
owie 
nie 
mają 
takich 
proble
mów, 
jak ja. 
Wciąż 
męczą 
mnie 
zdarze
nia z 
prze- 
szłości.
Poc
zynił 
jednak 
ogrom
ny krok 
naprzó
d. 
Udało 
mu się 
w 
końcu 
pogrze
bać 
wspom
nienia 
o 
Tedzie 
Reiche
rcie, 
mło- 
dym 
lekarzu
, 
którego 
musiał 
wyrzuc
ić z 
kliniki. 
- Nie 
mogę 
się do 
niego 
porówn
ywać. 
On był 
arogan
ckim 
głupce
m, ja 
nie. On 
zdoby
wał 
kobiety 
na 
jedną 
noc, a 
ja nie. - 
Po raz 
pierws
zy 
równie
ż 
zaczął 
poważ
nie 
zastana
wiać 
się nad 
moż- 
liwości
ą 
wspóln
ego 
życia z 
Betsy. 
- 
Jestem 
od niej 
tylko 
dwanaś
cie lat 
starszy, 
a w 
samej 
Alei 
spotkał
em 
wiele 
osób 
żyjącyc
h w 
niezwy
kle 
zgodny
ch 
małżeń
stwach, 
mimo 
jesz- 
cze 
większ
ej 
różnicy 
wieku. 
- 
Dotarł 
do 
swojeg
o 
pokoju, 
wszedł 
do 
łazienk
i i 
stanął 
przed 
lustrem
. 
Uczesa
ł włosy 
i 
wciągn
ął 
brzuch, 
po 
czym 
stwierd
ził, że 
wygląd
a 
jeszcze 
całkie
m 
możliw
ie, a 
dwanaś
cie lat 
to nie 
wieczn
ość.
* 
*	*
Od
kąd 
tożsam
ość 
Hassle
brooka 
została 
ujawni
ona, 
przedst
awiciel 
organiz
acji 
Życie 
Jest 
Święte 
stał się 
nie- 
zwykle 
ważną 
postaci
ą w 
Palmo
wej 
Alei. 
Otworz
ył w 
swoim 
pokoju 
coś w 
rodzaju 
biura i 
był 
jednoc
ześnie 
surowy
m 
krytyki
em 
funkcjo
nowani
a 
domów 
spokoj
nej 
starości 
i 
obrońc
ą 
prawa 
do 
życia 
dla 
zamies
zkując
ych je 
ludzi. 
Na 
stoliku 
w jego 
pokoju 
leżały 
nie 
tylko 
broszur
ki 
wydan
e 
przez 
Życie 
Jest 
Święte, 
ale 
równie
ż 
pisemk
a 
siostrza
nych 
organiz
acji, 
które 
sprzeci
wiały 
się 
aborcji. 
On sam 
rzadko 
mówił 
o 
krucjac
ie w 
celu 
obrony 
dziecka 
poczęte
go, 
uważa- 
jąc, że 
jego 
główne 
zadanie 
jest na 
tyle 
trudne, 
iż musi 
poświę
cić mu 
całą 
swoją 
energię
.
Dok
tor 
Zorn i 
Krenek 
próbow
ali 
powstr
zymać 
go od 
odwied
zania 
Bloku 
Wydłu
żonej 
Terapii, 
ale 
dowied
zieli 
się, 
że 
Hassle
brook 
ma 
status 
amicus 
curiae, 
przyjac
iel 
sądu, 
co 
daje 
mu 
prawo 
kontrol
owania, 
czy w 
różneg
o 
rodzaju 
hos- 
picjach 
i 
domac
h 
opieki 
nie 
zdarzaj
ą się 
wypad
ki 
eutanaz
ji. 
Kiedy 
zagląda
ł na 
trzecie 
piętro 
budynk
u 
opieki 
medycz
nej, 
zapewn
iał 
leżącyc
h tam 
ludzi, 
że on 
jest dla 
nich 
gwaran
tem 
dobrej 
opieki i 
on 
równie
ż nie 
pozwol
i 
nikomu 
odebra
ć im 
życia:
233
-	Jestem tu, by wykonać zadanie, które zlecił mi Bóg 
i upewnić się, że przestrzega się tu wartości chrześcijańs- 
kich. Jestem waszym przyjacielem i w każdej chwili możecie 
prosić mnie o pomoc i radę.
Był bardzo poważny, ale przekonujący, a wielu uznało, 
że w tym całym nieprzyjaznym świecie białych fartuchów 
odnalazło przyjaciela, któremu mogą zaufać.
Gdy jakaś osoba, jak na przykład pani Umlauf, składała 
oświadczenie, że nie chce, by sztucznie podtrzymywano jej 
ciało przy życiu, jeśli mózg będzie już tylko kawałkiem 
martwej tkanki, nie starał się namawiać jej do zmiany 
decyzji. Modlił się z kolei żarliwie za tych, którzy mieli 
nadzieję na to, że jak najdłużej uda im się zachować władze 
umysłowe, i obiecywał, że zrobi wszystko, by pomóc im nie 
zapaść w śpiączkę, z której mogliby się już nie obudzić. Co 
do powolnego umierania pani Carlson, był zdania, że decy- 
zja o jej losie należy teraz do Boga. Uważnie obserwował 
wszystkich lekarzy i pielęgniarki, był również zadowolony 
z tego, że pani Umlauf zaprzestała odwiedzania pani Carl- 
son. Powiedziała kiedyś do siostry przełożonej:
-	Nie mogę patrzeć na to, co się dzieje z panią Carlson. 
To nieludzkie, niechrześcijańskie i pewnie również niezgod- 
ne z prawem.
Zapewniono ją, że nie ma racji, że wszystko, co ma 
miejsce na oddziale, jest w stu procentach zgodne z prawem 
obowiązującym na Florydzie, a pan Hasslebrook jest tego 
prawa najoddańszym stróżem.
Przez kilka tygodni członkowie tertulii przyglądali się 
Hasslebrookowi z bezpiecznej odległości, nie mogąc dać 
wiary swoim oczom i uszom. Niektórzy pensjonariusze 
uważali, że zesłał go sam Bóg, by chronił tych, którzy 
o siebie walczyć już nie mogą. Inni z kolei byli zdania, że 
niepotrzebnie wtyka nos w nie swoje sprawy. Tak rozbieżne 
opinie pobudziły jeszcze bardziej ciekawość członków ter- 
tulii, aż pewnego wieczora Raul Jimenez zaproponował, by 
zaprosić Hasslebrooka do zjedzenia z nimi kolacji. Armitage 
zaprotestował natychmiast:
-	Rozmawiałem z nim kiedyś, a właściwie usiłowałem. 
Okropny z niego nudziarz. Na wszystkie pytania odpowiada 
tylko „tak" lub „nie" i właściwie nie ma nic do powie- 
dzenia.
234
Jimenez był odmiennego zdania.
-	Jeśli działa w Życie Jest Święte, musi mieć coś do 
powiedzenia i chcielibyśmy to usłyszeć.
Zaproszenie zostało więc wystosowane, a mężczyźni, 
którzy spodziewali się zjeść kolację z nieśmiałym nudzia- 
rzem, zostali wprawieni w zupełne osłupienie. Hasslebrook 
mówił z ogromnym przekonaniem i niezwykłą biegłością. 
Okazało się wręcz, że jest bardzo gadatliwy.
-	Skończyłem prawo na Uniwersytecie Harvarda. Moja 
żona zmarła kilka lat temu. Mamy szóstkę dzieci, dobrze 
wychowanych i ustawionych w życiu. Byłem członkiem, ale 
nie wspólnikiem, pewnej dobrze prosperującej firmy pra- 
wniczej w Bostonie. Szukałem czegoś, co nadałoby sens 
reszcie mojego życia i odkryłem Życie Jest Święte. Przypu- 
szczam, że w znacznym stopniu wpłynęła na to strata żony.
-	Jakimi zasadami kieruje się pańska organizacja? - za- 
pytał ambasador St. Pres, a Hasslebrook wyjaśnił:
-	Jej nazwa mówi sama za siebie. W chwili poczęcia 
ludzkie życie staje się najcenniejszą rzeczą na ziemi. Nie 
zajmuję się problemem aborcji, wielu wspaniałych chrześ- 
cijan robi to za mnie. Obiektem moich zainteresowań są 
ludzie w podeszłym wieku i chrześcijańska śmierć, która 
kończy święte życie.
-	Rozumiem - odpowiedział senator Raborn - że jest 
pan przeciwnikiem eutanazji.
-	To okropne słowo i okropny czyn. Jestem gotów 
walczyć z nią wszystkimi dostępnymi środkami. Właśnie 
dlatego przyjechałem tutaj. Moja organizacja wprowadza 
swoich członków do hospicjów takich jak to, gdzie dzieją się 
straszne rzeczy. Złoczyńców należy zdemaskować, skazać 
i wtrącić do więzienia, jeśli nadal będą mordować bezbron- 
nych ludzi.
-	Nazywa pan to mordowaniem? - zapytał Raborn, 
a Hasslebrook, gotowy do udzielenia wyczerpującej odpo- 
wiedzi, zaczął:
-	Przypuszczam, że was panowie, należy uznać za typo- 
wych liberałów ze wschodniego wybrzeża...
Jimenez jednak przerwał mu w pół zdania:
-	Jestem katolikiem i konserwatystą. Jak pan, ja również 
jestem przeciwnikiem eutanazji i uważam ją za morderstwo.
Hasslebrook przeprosił i kontynuował wypowiedź:
235
-	Na ludzi, którzy wykonują pracę podobną do mojej, 
którzy chronią ludzi w podeszłym wieku i starają się egzek- 
wować przestrzeganie prawa, ogromny wpływ miała historia 
hitlerowskich Niemiec. Naziści zabijali najpierw Żydów, 
których uważali za nieczystą rasę. Potem Cyganów. Następ- 
nie Polaków, również niższą rasę. Homoseksualistów, po- 
nieważ odbiegali od obowiązującej normy. Niepełnospraw- 
nych. A w obozach koncentracyjnych planowali stopniowe 
wybijanie ludzi w podeszłym wieku, którzy byli za starzy, 
by w jakikolwiek sposób przydać się Rzeszy. Panowie, kiedy 
ludzie zaczynają kroczyć tą niebezpieczną drogą, nie wie- 
dzą, gdzie powinni się zatrzymać, i w końcu okazuje się, że 
zabijają wszystkich, którzy są od nich inni. Zważcie moje 
słowa, gdyby Hitler zaatakował jakiś kraj, w którym miesz- 
kali czarni, również próbowałby ich wszystkich wybić. Nie 
mogę tylko pojąć, jakim cudem ci czyści rasowo Niemcy 
potrafili współpracować z żółtymi przecież Japończykami. 
Prędzej czy później...
Rektor Armitage, który czuł niechęć do Hasslebrooka 
już od dnia jego przyjazdu do Alei, był niezwykle za- 
intrygowany osobliwą logiką tego rozumowania.
-	Niech mi pan wyjaśni, panie Hasslebrook, jak ma się 
to wszystko do eutanazji czy aborcji.
-	Jeśli prawo zezwoli na odbieranie życia na obu koń- 
cach kontinuum, jakim jest nasz pobyt na ziemi - czy to 
płodowi, czy starcowi - ludzie wkrótce zaczną usprawied- 
liwiać ten akt również pomiędzy owymi biegunami. Za- 
czyna się od sugerowania kobiecie, by usunęła ciążę, ponie- 
waż istnieje pięćdziesięcioprocentowe prawdopodobieńst- 
wo, że dziecko może urodzić się z zespołem Downa, a koń- 
czy na pozbywaniu się męczącej ciotki. Również babka, 
która jest tylko ciężarem, powinna jak najszybciej odejść. 
A żona, która bardzo cierpi, a my nie możemy patrzeć jak 
się męczy? Trzeba ją zastrzelić. Nie chodzi o to, że o n a nie 
może tego znieść, to m y nie możemy dłużej na nią patrzeć, 
więc ją mordujemy. Tak, mordujemy, panowie. To właśnie 
najodpowiedniejsze słowo i proszę nie zastępować go jaki- 
miś greckimi zapożyczeniami.
Ostatnie słowa miały w sobie tyle siły, że przez chwilę 
przy stole zapanowała zupełna cisza. Przerwał ją Armitage, 
który, jako humanista, zapytał:
236
-	Kto dał panu prawo dyktować ludziom jak powinni 
zakończyć życie?
-	A kto dał takie prawo tym, którzy mówili Hitlerowi, że 
zabijanie Żydów to przestępstwo? Nikt, ale ktoś musiał mu 
to powiedzieć. Tak samo teraz. Kieruje mną jedynie moral- 
ny obowiązek i czyni ze mnie kapłana najwyższej wiary.
-	Czy nie uważa się pan za fanatyka? - spytał Raborn 
niemal obraźliwie.
Hasslebrook uśmiechnął się i odpowiedział:
-	Gdybym był fanatykiem, czyniłbym zło, ale kiedy 
społeczeństwo zmierza ku zagładzie, ktoś powinien je przed 
nią ostrzec.
-	Uważa pan eutanazję za początek zagłady ludzkości? - 
Raborn nie dawał za wygraną, a Hasslebrook warknął:
-	Tak.
Raborn, który chciał wybadać, jak daleko jego rozmówca 
może posunąć się w zwalczaniu obowiązującego prawa, 
kontynuował:
-	Jak wielu z nas, siedzących przy tym stole, złożyło 
oświadczenia woli o sztucznym utrzymywaniu przy życiu?
Zanim jednak mężczyźni mieli okazję odpowiedzieć, 
Jimenez zobaczył, że do sali wchodzi doktor Zorn i zawołał:
-	Panie doktorze! Tutaj! Niech pan zje z nami deser. 
Prowadzimy bardzo interesującą dyskusję.
Andy usiadł naprzeciwko Hasslebrooka, a Armitage, 
który niezwykle wnikliwie potrafił obserwować ludzi, na- 
tychmiast zauważył, że obaj mężczyźni nie pałają do siebie 
zbyt wielką sympatią. Dyrektor uważał oczywiście nowego 
mieszkańca ośrodka za szpiega, który pragnie zniszczyć 
Palmową Aleję, a Hasslebrook był świadom, że jeśli nie 
zaprzestanie dalszych wizyt na oddziale Wydłużonej Tera- 
pii, prędzej czy później sprowadzi na siebie gniew kierow- 
nictwa.
Jimenez wyjaśnił:
-	Pan Hasslebrook powiedział nam, że jest zaciekłym 
przeciwnikiem eutanazji. Senator Raborn zaproponował, 
byśmy powiedzieli, ilu z nas podpisało oświadczenia, że 
chcemy, by rozsądni lekarze lub zaufani przyjaciele pomogli 
nam godnie zakończyć życie. Panowie, proszę podnieść ręce.
Jimenez i St. Pres siedzieli nieruchomo, a ramiona 
Raborna, Armitage'a i Zorna znalazły się w górze.
237
-	Dziwię się... - zaczął Hasslebrook, lecz po chwili 
zdecydował się nie kończyć.
-	Co chciał pan powiedzieć? - dopytywał Armitage. - 
Patrzył pan na doktora Zorna.
Niechętnie Hasslebrook odpowiedział:
-	Dziwię się, że doktor Zorn, który kieruje hospicjum...
-	Nie używamy tutaj tego słowa - przerwał mu Andy.
-	Ale przecież taką funkcję spełnia wasz ośrodek, bez 
względu na to jak go nazywacie. Dziwię się, że właśnie pan 
okazuje się zwolennikiem takich oświadczeń woli. Czy prze- 
dłużanie ludzkiego życia nie należy do pańskich obowiąz- 
ków? Czy prawo nie wymaga tego od pana? Czy religia nie 
wymaga tego od pana?
Wolno i ostrożnie, pod nosem przeklinając Jimeneza za 
wciągnięcie go do takiej rozmowy, Andy powiedział:
-	Cały zespół medyczny pracujący w Bloku Wydłużonej 
Terapii, łącznie ze mną, jest przeciwny eutanazji...
-	Nie mówimy teraz o eutanazji - przerwał mu Hassleb- 
rook. — Mówimy o oświadczeniach woli, zaproszeniach do 
popełniania morderstw.
-	Zaraz, zaraz! - Senator Raborn nie mógł już dłużej 
wytrzymać. - Takie oświadczenie nie jest równoznaczne 
z przekazaniem innej osobie prawa decydowania o życiu 
danego człowieka. Ale kiedy stanę się non compos mentis, 
zwyczajnym warzywem...
-	Proszę nie używać tego pejoratywnego określenia dla 
istoty ludzkiej pogrążonej w tymczasowej śpiączce...
-	A jeśli nie jest tymczasowa?
-	Panowie! -powiedział Jimenez. -To ma być dyskusja, 
a nie uliczna bójka. Pytanie, które postawiliśmy, o ile mnie 
pamięć nie myli, brzmiało: „Jak to możliwe, że Andy Zorn, 
lekarz zobowiązany do ochrony ludzkiego życia bez względu 
na okoliczności, sam złożył oświadczenie woli o stosowaniu 
względem niego eutanazji?" No więc, panie doktorze?
-	Jako osoba kierująca oddziałem Wydłużonej Terapii 
czuję się zobowiązany do podtrzymywania każdego ludz- 
kiego życia tak długo, jak to tylko możliwe. Jednak jako 
zwykły człowiek, który ma prawo do decydowania o sobie, 
nie chcę, by utrzymywano mnie przy życiu dzięki aparatu- 
rze wynalezionej przez jakiegoś ambitnego medyka - od- 
powiedział Andy niechętnie.
238
-	Nikt o pańskich poglądach nie powinien kierować 
ośrodkiem opieki medycznej, a już na pewno nie hospic- 
jum - powiedział Hasslebrook.
-	Jeśli ma charakter i jest oddany swojej pracy, nie 
widzę przeciwwskazań - sprzeciwił się Armitage.
Wymianę zdań przerwał St. Pres, który ugodowym to- 
nem zaproponował:
-	Wróćmy może do pierwotnego pytania senatora Rabo- 
rna: „Jak wielu z nas złożyło oświadczenia w sprawie 
eutanazji?"
Pierwszy odezwał się Jimenez.
-	Nie złożyłem takiego oświadczenia, dlatego że jestem 
dobrym katolikiem, moja religia narzuca bardzo surowe 
zasady. Nikt, kto popełnił samobójstwo, nie może zostaći 
pochowany w poświęconej ziemi. — ĄĄXQJ\A sTXiiM^jx- »
-	Czy uważa pan, że eutanazja jest jednoznaczna z sa- 
mobójstwem? - zapytał Rabom, a Jimenez odpowiedział:
-	Kościół tak uważa i mnie to wystarcza.
-	A pan? - Raborn zwrócił się do ambasadora, który 
odparł:
-	Tak bardzo kocham życie, że chcę pozostać przy nim 
aż do samego końca, jakikolwiek by on był.
-	A jeśli będzie pan zupełnie nieprzytomny? - pytał 
dalej Raborn. - Co to będzie za koniec?
-	Nawet jeśli będę nieprzytomny, wydaje mi się, że 
jednak będą dochodziły do mnie jakieś sygnały. Wciąż 
będę grał w tę wielką grę, która nazywa się życie. To 
mi wystarczy. Nie podpiszę oświadczenia, dającego prawo 
jakiemuś sędziemu, którego nawet nie będę znał, zakończyć 
tę grę za mnie.
Raborn zwrócił się teraz do Hasslebrooka.
-	Ma pan coś do powiedzenia mnie i Armitage'owi, 
którzy złożyliśmy oświadczenia legalizujące coś, co nazywa 
pan samobójstwem?
-	Mogę mieć tylko nadzieję, że coś wpłynie na zmianę 
waszej decyzji.
-	Chce więc pan, by ludzie tacy jak ja i Armitage 
skończyli obok pani Carlson w Bloku Wydłużonej Terapii? 
Czy na tym ma polegać triumf głoszonej przez pana prawdy?
-	Panie senatorze, Bóg wysłał na ten świat osoby, któ- 
rym przypisał rolę miar dla reszty ludzi. One nie znalazły
239
się tutaj przypadkowo. Bóg chciał, by wystawały ponad nas 
jak latarnie morskie. Dziecko z zespołem Downa jest próbą 
dla rodzicielskiej miłości. Szesnastoletni chłopak cierpiący 
na hemofilię, który w wyniku transfuzji zostaje zarażony 
AIDS. Pani Carlson, która powoli odchodzi z tego świata. 
Oni są jak papierki lakmusowe dla reszty społeczeństwa. 
Pani Carlson dodaje szlachetności całej Palmowej Alei. Bóg 
nie poddaje nas takiej próbie, ale z uwagą obserwuje nasze 
reakcje na papierki lakmusowe, które rozrzucił po całym 
świecie.
Senator Raborn, który był znany z bezwzględności dla 
świadków powoływanych przez senackie komisje, zapytał:
-	Ale pozwolicie mam nadzieję, myślę o pańskiej or- 
ganizacji, na wykonanie mojego oświadczenia, które jest 
w stu procentach zgodne z nowym prawem obowiązującym 
na Florydzie?
-	Prawo w tym stanie przeżywa chwilowe zachwiania 
i wierzę, że wkrótce wróci na właściwą drogę.
-	A pańska grupa zrobi wszystko, by ten powrót przy- 
spieszyć.
-	Tak.
-	Zgadzam się z panem, panie Hasslebrook - powiedział 
Jimenez. - Jest pan głosem rozsądku w tym całym zwario- 
wanym świecie.
-	A ja się obawiam, że jest pan fanatykiem - oświadczył 
Raborn - który prawdopodobnie uczyni więcej złego niż 
dobrego. Niech pan trzyma się jak najdalej od moich osobis- 
tych spraw.
Na zakończenie dyskusji rektor Armitage zauważył je- 
szcze:
-	Panie Hasslebrook, podczas naszego pierwszego spot- 
kania sprawiał pan wrażenie człowieka małomównego 
i wręcz gburowatego, dziś okazał się pan niezwykle oczyta- 
nym prawnikiem z Bostonu. Skąd ta zmiana?
-	To proste, wtedy zadawał mi pan pytania, na które nie 
mogłem jeszcze panu odpowiedzieć. Musiałem wybadać 
grunt. Teraz, kiedy wiecie, kim jestem i na czym polega 
moja misja, jestem zmuszony grać w otwarte karty.
*	*
240
Pewnego wieczora, kiedy wrócili z kina, Betsy poprosiła 
Andy'ego, by odprowadził ją do jej pokoju na Półwyspie, 
z którego rozciągał się widok zarówno na rzekę, jak i na 
alejkę wjazdową i wysokie palmy. Podała mu klucze, a kiedy 
otworzył drzwi, zapytała niby od niechcenia:
-	Może napijemy się jeszcze wina?
Weszli do środka, po czym Betsy laską zatrzasnęła 
drzwi. Następnie, chcąc podkreślić swoją niezależność, od- 
łożyła laskę i bez jej pomocy odważnie, acz ostrożnie, 
poruszała się po pokoju. Andy usiadł na kanapie i z po- 
dziwem obserwował, jak Betsy idzie do kuchni, otwiera 
butelkę wina i stawia ją, wraz z dwoma kieliszkami, na tacy. 
Patrzył tak na nią, a jego głowę zaprzątała tylko jedna 
myśl: - Jaka ona jest piękna! Kiedy przyjechała tutaj w ma- 
ju zeszłego roku, była blada i wyniszczona, a teraz zmieniła 
się w prawdziwą piękność, jak marmurowy posąg.
Uśmiechnął się, a na pytanie Betsy, co go tak rozbawiło, 
odpowiedział:
-	Właśnie myślałem o tym, jaka piękna się stałaś, odkąd 
jesteś tutaj, i o tym, że twoja nieco dojrzalsza już twarz 
przypomina mi marmurowy posąg jakiejś bogini.
-	Dobrze, że marmurowy, a nie granitowy, który sta- 
wiałby mnie obok tych prezydentów na Górze Rushmore.
Andy się zaśmiał.
-	Naprawdę jesteś dużo piękniejsza, niż kiedy tu przyje- 
chałaś. Yancey dokonał cudu.
Ostrożnie Betsy powiedziała:
-	Uważam, że ty bardziej się do tego przyczyniłeś. - 
Zaczął protestować, więc dodała: - Kiedy życie wydawało 
mi się piekłem, przyświecała mi tylko jedna iskierka nadziei. 
Byłeś nią ty. Nie miałam pojęcia, jak wyglądasz, wiedziałam 
jedynie, że przybyłeś znikąd tylko po to, by mnie uratować. 
Wcale nie musiałam wiedzieć, jak wyglądasz, wystarczyło, 
że czułam, jak twoje ręce podnoszą mnie do góry, jak 
zarzucają kurtkę na moje ociekające krwią nogi. Słyszałam 
twój głos, który zapewniał, że będę jeszcze chodzić. Ze 
wszystkich tych wspomnień zbudowałam sobie swój świat. 
Wiedziałam, że gdzieś znajduje się mężczyzna, który mnie 
zrozumie; ten sam, który ocalił mi życie; wyimaginowany 
bohater, który przecież istnieje w rzeczywistym świecie. 
Musiałam cię tyjko odnaleźć.
16 - Aleja Palmowa	241
Andy objął ją czule:
-	Zawsze będę ci wdzięczny za to, że mnie odnalazłaś. 
Nawet nie wiesz, jak bardzo się z tego cieszę.
-	Naprawdę?
-	Tak!
Pocałowała go, wtuliła się jeszcze bardziej w jego ramio- 
na i kontynuowała swoją opowieść.
-	Ojciec wynajął detektywa, a ten dowiedział się od 
doktora Zembrighta, że jesteś lekarzem z Chicago, który 
miał rozpocząć nową pracę na Florydzie. Potem łatwo już 
było cię odnaleźć.
Zorn odsunął się od niej i popatrzył jej w oczy.
-	W takim razie, gdybyś chciała podać mnie do sądu, 
również udałoby ci się mnie odnaleźć. Dowiedziałaś się 
o mnie wszystkiego.
-	O czym ty mówisz? - zapytała, a Andy opowiedział jej 
o radzie doktora Zembrighta, by z daleka omijał wypadki 
drogowe, ponieważ ktoś mógłby go później oskarżyć o nie- 
umiejętne udzielenie pomocy. - Ależ, Andy, cóż to za okro- 
pna myśl! Ocaliłeś mi życie. Dzięki tobie się tutaj znalaz- 
łam... dzięki tobie żyję. - Znów go pocałowała i szepnęła: - 
Dopóki żyję, Andy, zawsze będę przy tobie... nie ma dla 
mnie ucieczki i mam nadzieję, że dla ciebie również.
Nadeszła decydująca chwila. Betsy wstała, odstawiła 
kieliszek i ruszyła w stronę sypialni, jednoznacznie zapra- 
szając Zorna do pójścia za nią. Ale on nie poruszył się 
nawet. Natychmiast spostrzegła, że się waha, zatrzymała się 
i przez chwilę patrzyli na siebie, oboje targani strachem 
i niepewnością. Betsy pomyślała: - Może on nie dostrzega 
we mnie kobiety? - i aż zadrżała, kiedy w jej głowie pojawi- 
ło się następne pytanie: - Czy mężczyzna może kochać 
kobietę, która nie ma nóg?
Andy miał inne obawy.
-	Czy będę w stanie wspierać ją emocjonalnie przez całe 
życie? Czy to, co mówi, to nie są tylko dziewczęce fantazje? 
Nie udało mi się w jednym małżeństwie, mimo że wydawało 
się, iż będzie trwało wiecznie. Czy to był błąd, że po- 
zwoliłem jej tutaj przyjechać? Czy ona wie, jaki naprawdę 
jestem?
Po długiej i niezwykle męczącej chwili inne, bardziej 
namiętne uczucia wzięły jednak górę.
242
-	Andy - odezwała się Betsy - jesteś nawet lepszy niż 
wydawało mi się w Chattanooga. Jesteś człowiekiem pośród 
ludzi. Widzę to, kiedy rozmawiasz z mieszkańcami, kiedy 
odwiedzasz pacjentów na górze. Jesteś człowiekiem, o jakim 
zawsze marzyłam. Nie pozwolę ci odejść! Kocham cię!
Podszedł do niej i wziął ją za rękę.
-	To straszne, że tak dużo czasu potrzebowałem, by się 
w końcu obudzić. Dzięki Bogu, że mnie znalazłaś.
Kiedy następnego dnia rano wychodził z jej pokoju, 
oboje wiedzieli już, że łączy ich prawdziwa miłość. Będą to 
sobie udowadniać przez wiele kolejnych nocy, byli jednak 
świadomi przeszkód, jakie będą musieli pokonać, by owa 
miłość stała się początkiem małżeństwa na całe życie.
*	*
Pewnej pogodnej, listopadowej nocy ambasador St. Pres 
udał się do prowizorycznego hangaru wybudowanego na 
końcu wąskiego pasa startowego, wyrównanego i pokrytego 
krótko przystrzyżoną trawą. Samolot znajdował się w środku. 
Przyglądając się smukłej linii kadłuba, silnym skrzydłom 
i błyszczącemu w świetle księżyca śmigłu, St. Pres wykonywał 
czynności, których nauczył się od pilotów pracujących razem 
z nim w ambasadzie w Afryce. Sprawdził poziom paliwa 
metalową bagietką, potem na czworakach wszedł pod kadłub 
i odkręcił zawór znajdujący się na samym spodzie zbiornika 
z benzyną i pozwalający na odsączenie wody, która mogła 
dostać się do środka wraz z zanieczyszczonym paliwem lub 
skroplić się wewnątrz zbiornika. Powąchał ostatnie kropelki, 
by upewnić się, że to już benzyna, a nie resztki wody, po czym 
zakręcił zawór. Sprawdził ciśnienie w oponach, a następnie 
spróbował przekręcić śmigło, by mieć pewność, że luźnie jest 
zbyt duży. Podszedł do końca każdego ze skrzydeł, poruszył 
nim w górę i w dół, w celu sprawdzenia elastyczności, 
a w końcu wypchnął samolot na pas startowy. Kiedy maszyna 
znalazła się już w odpowiednim miejscu, podszedł do telefonu, 
który zawieszono na zewnętrznej ścianie hangaru, i zadzwonił 
do kontrolera ruchu lotniczego na lotnisku w Tampie.
-	Mówi ambasador Richard St. Pres z Palmowej Alei, 
na południe od Tampy. Pewnie słyszał pan o tym, że pięciu
243
z nas buduje własny, mały samolocik. Za kilka minut chciał- 
bym odbyć lot próbny i pozostać w powietrzu przez mniej 
więcej pół godziny. Proszę o udzielenie zezwolenia.
-	Panie ambasadorze, jestem zaszczycony, że zechciał 
pan do mnie zatelefonować, ale jeśli nie przekroczy pan 
pułapu tysiąca dwustu stóp, nie potrzebuje pan mojego 
ze2wolenia. Jeśli jednak wzbije się pan wyżej, ściągnie pan 
na siebie piekło.
-	Mogę więc startować?
-	Ma pan licencję na latanie nocą?
-	Tak, zdobyłem ją, kiedy pracowałem w Afryce.
-	W takim razie wszystko w porządku, ale muszę pana 
przed czymś ostrzec. Służby Ochrony Wybrzeża patrolują 
niebo w poszukiwaniu samolotów przemycających narkoty- 
ki. Proszę nie robić żadnych podejrzanych manewrów, bo 
mogą pana zestrzelić.
-	Mógłby pan powiadomić ich, że będę w powietrzu?
-	Oczywiście. Piękna dziś noc na latanie samolotem.
Zadowolony, że wszystko odbędzie się zgodnie z przepi- 
sami, wrócił do samochodu i ustawił go tak, by reflektory 
oświetlały możliwie największą część pasa startowego. Zo- 
stawił włączone światła i podszedł do samolotu. Wszedł do 
kokpitu, usadowił się wygodnie w fotelu i poprosił Boga 
o szczęśliwy lot. Zapalił silnik, sprawdził wszystkie wskaź- 
niki i wymamrotał pod nosem:
-	No to lecimy!
Jak tylko zwolnił hamulce, poczuł ogromne podniecenie, 
gdy jednak samolot zaczął coraz szybciej posuwać się po 
pasie startowym, uspokoił nerwy i znów stał się pilotem 
startującym z wielkiej afrykańskiej równiny. Kiedy osiągnął 
odpowiednią prędkość, płynnie poderwał nos maszyny 
i wzbił się w powietrze. Żaden samolot, nawet pochodzący 
z seryjnej produkcji, nie mógł zachowywać się lepiej, a St. 
Pres zadowolony z dzieła swojego i swoich przyjaciół, prze- 
leciał nad kanałem, potem nad rzędami luksusowych posia- 
dłości, aż dotarł nad Zatokę Meksykańską. Dopiero teraz 
przyznał się przed samym sobą, co było przyczyną jego 
nocnego lotu. - To ja namówiłem ich do budowania samo- 
lotu. Kiedy widziałem, że tracą zapał, mówiłem: „Musimy 
go skończyć". Jeśli sam zaczynałem mieć obawy, gryzłem 
się w język. Wziąłem na siebie moralną odpowiedzialność.
244
Wiedziałem, że tego dokonamy, sprawdziłem wszystko, 
a dzięki krytycznemu spojrzeniu Lewandowskiego nie ma 
mowy o żadnych niedociągnięciach. Gdyby jednak podczas 
pierwszego lotu samolot runął na ziemię? Nie mogłem do 
tego dopuścić, po prostu nie mogłem dopuścić, by coś 
takiego stało się na oczach wszystkich.
Teraz jednak, lecąc nad zatoką, czuł ogromne zadowo- 
lenie z tego, że udało im się doprowadzić wszystko do 
szczęśliwego końca. Silnik warczał miarowo, skrzydła bez 
najmniejszego problemu utrzymywały samolot w górze, 
igła kompasu obracała się zgodnie z kierunkiem lotu, 
zbiornik paliwa był niemal pełny, a przygoda, która 
jeszcze niedawno była w sferze marzeń, teraz stała się 
rzeczywistością. Leciał nad pobłyskującymi w świetle 
księżyca falami, a cisza, która nakryła wszystko swoją 
peleryną, wydawała się również tłumić warkot silnika. 
Czuł się wolny, znów, jak wiele lat temu, znalazł się 
w powietrzu. Wtedy kiedy leciał nad rozległymi rów- 
ninami Afryki, był nowicjuszem, odważnym i chętnym do 
niesienia pomocy innym, teraz znów czuł się jak począt- 
kujący pilot. Starał się przypominać sobie umiejętności, 
które, jak obawiał się, mógł utracić. Jakże bezkresne 
wydawało mu się nocne niebo zamknięte z jednej strony 
pasmem wzgórz Meksyku, a z drugiej niewidocznym 
wybrzeżem Florydy.
Teraz ostrożny zwrot przy lekko opuszczonym lewym 
skrzydle i lot w stronę domu - czarne, bezkresne morze za 
plecami i wyłaniające się przed oczyma światła. Jakże głębo- 
ko w naturze ludzkiej tkwi romantyczna chęć powrotu 
poprzez zatopione w ciemności morze, wypaloną słońcem 
pustynię lub zasypaną śniegiem tundrę i zobaczenia przed 
sobą samotnego światełka, które jest symbolem domu. - 
Jakie to dziwne - powiedział sam do siebie - że przybyłem 
do Palmowej Alei, która była dla mnie miejscem zupełnie 
obcym, pozwoliłem jej wślizgnąć się do mojego serca, a te- 
raz nazywam ją domem. Zapłaciłem tak mało, by zdobyć tak 
niewiarygodnie dużo! Czeka teraz na mnie, uśpiona w świe- 
tle księżyca.
Wyraźnie widział już pas startowy, leciał coraz niżej, 
przygotowując się do lądowania. Kiedy był na odpowiedniej 
wysokości, ustawił lotki, tak by przyjęły funkcję hamulców,
245
a chwilę później maszyna osiadła na ziemi. Gdy już się 
zatrzymał, łagodnym łukiem, by nie nadwyrężać zbytnio 
tylnego koła, skręcił w kierunku małego hangaru.
Czekał tam na niego senator Raborn, który powitał go 
chłodno:
-	Mogłem się domyślić, co zamierzasz zrobić. Planowa- 
łem zrobić to samo w przyszłym tygodniu, gdybyś ty nie 
zrobił tego pierwszy. Nie chciałeś, żeby twój ewentualny 
upadek widziało setki gapiów. To nie byłoby fair w stosun- 
ku do Alei.
St. Pres kiwnął głową, pomagając Rabornowi wepchnąć 
samolot do hangaru, a kiedy maszyna stała już na swoim 
pierwotnym miejscu, Raborn zapytał:
-	Jak się prowadzi? Ciężko się steruje?
-	Wiesz, Stanley, nie bardzo mogę porównać go z ja- 
kimś innym, więc trudno mi powiedzieć. Ale leciało się 
bardzo przyjemnie. Uważam, że wykonaliśmy kawał dobrej 
roboty.
-	Więc oficjalny lot odbędzie się po Świętach?
-	Zgodnie z planem. - Było nie do pomyślenia, by obaj, 
ramię w ramię, wrócili teraz do samochodów, dając w ten 
sposób wyraz swojemu braterstwu. St. Pres pozwolił sobie 
jednak powiedzieć: - Stanley, bardzo byłem ci wdzięcz- 
ny... - niełatwo było mu znaleźć odpowiednie słowa - ...to 
znaczy, kiedy pojawiły się pierwsze wątpliwości, kiedy 
przywieźli nam silnik, widziałem, że niektórzy chcieli się 
wycofać. Jestem ci wdzięczny za to, że głosowałeś za reali- 
zacją naszego projektu. - Ponieważ Raborn nic nie odpo- 
wiedział, ambasador dodał jeszcze: - Tak samo silny głos 
przeciw... czyjkolwiek, nawet twój... i mógłbym się poddać, 
również zagłosować przeciw. Pewnie wielokrotnie obser- 
wowałeś w senacie, jak bardzo los danej propozycji zależy 
od pierwszego mówcy i siły jego głosu.
-	W takich przypadkach trzeba mieć pewność, kto za- 
bierze głos pierwszy. Mogłeś był mnie wtedy uprzedzić, 
Richard. W moich komisjach senackich zawsze wszystko 
było zapięte na ostatni guzik. - Uśmiechnął się, wspomina- 
jąc dawne czasy, a kiedy doszli już do samochodów, powie- 
dział: -A więc lata? I trzy dni po Świętach wzbijesz się nim 
w powietrze, słuchając wiwatujących tłumów.
-	Taki był nasz plan od samego początku, czyż nie?
246
*	Mc
Dok
tor 
Farąuh
ar wraz 
z 
zespołe
m 
specjali
stów, 
korzys- 
tając ze 
wszyst
kich 
dostępn
ych 
środkó
w, 
próbow
ał 
sprawić
, 
by 
Berta 
Umlauf 
odzysk
ała 
przyto
mność 
po 
zawale, 
który 
przebył
a już 
wiele 
tygodni 
temu. 
Wszyst
ko 
jednak 
na 
próż- 
no, po 
długim 
paśmie 
niepow
odzeń i 
przepro
wadzen
iu 
skompl
ikowan
ych 
badań, 
lekarze 
musieli 
uznać, 
że 
podcza
s 
zawału 
nastąpił
o 
odcięci
e 
dopływ
u krwi 
do 
mózgu, 
co spo- 
wodow
ało 
nieodw
racalne 
uszkod
zenia 
tkanki.
Far
ąuhar 
wezwał 
więc 
Noela i 
Gretch
en 
Umlauf 
do 
swojeg
o 
gabinet
u. Od 
dnia, w 
którym 
ich 
matka 
przeszł
a 
zawał, 
oboje 
mieszk
ali w 
poblisk
im 
hotelu, 
ale 
większ
ość 
czasu i 
tak 
spędzal
i przy 
łóżku 
Berty.
- 
Proszę 
państw
a, 
podczas 
swojej 
długole
tniej 
praktyk
i 
lekarski
ej 
widywa
łem, jak 
ludzie, 
dla 
których 
nie 
było 
już 
żadnej 
nadziei, 
wracali 
nagle 
do 
zdrowia
. 
Miałem 
kiedyś 
pacjent
a z 
nowotw
orem 
prostaty
. 
Według 
mojej 
oceny 
zo- 
stało 
mu co 
najwyż
ej kilka 
miesięc
y życia. 
Było to 
dwa 
lata 
temu, a 
w 
zeszły
m 
tygodni
u ten 
sam 
facet 
wygrał 
ze mną 
w 
golfa. 
Albo 
kobieta 
z 
rakiem 
jajnikó
w. 
Znowu 
lekarze, 
łącznie 
ze mną, 
wróżyli 
jej 
bardzo 
szybką 
śmierć, 
a ona 
przeżył
a 
jeszcze 
kilka 
dobryc
h lat. 
Widział
a ślub 
córki 
i 
zdążyła 
jeszcze 
zostać 
babcią. 
Tak 
więc, 
zdarzaj
ą się 
takie 
niepraw
dopodo
bne 
przypad
ki, 
właści
wie 
trzeba 
by je 
na- 
zwać 
cudami. 
Wiecie, 
że 
jestem 
waszy
m 
oddany
m 
przyja- 
cielem i 
modlę 
się za 
waszą 
matkę. 
Bardzo 
ją 
lubiłem 
i 
głęboko 
wierzę, 
że 
stanie 
się cud 
i Berta 
znów 
będzie 
tą 
samą 
kobietą, 
którą 
wszysc
y tak 
bardzo 
kocham
y. Ale 
jako 
lekarz, 
jestem 
zmuszo
ny 
powied
zieć 
wam, 
że 
właści
wie nie 
ma już 
szans, 
by 
wróciła 
do 
zdrowia
. 
Wątpię 
również
, czy 
kiedyko
lwiek 
odzysk
a 
przyto
mność.
-
	T
ego się 
właśnie 
obawia
łem, 
panie 
doktorz
e - od- 
powied
ział 
Noel, 
nie 
zwracaj
ąc 
uwagi 
na łzy 
cieknąc
e mu 
po 
policzk
ach. - 
Dzień 
po dniu 
siadyw
ałem na 
łóżku 
mojej 
matki i 
patrzył
em jej 
w oczy, 
ale tam 
nic nie 
ma, nic 
tam nie 
ma... - 
powied
ział i 
zasłonił 
dłońmi 
twarz.
Ode
zwa
ła 
się 
tera
z 
Gre
tche
n:
-
	D
oktorze 
Farąuh
ar, 
przynie
śliśmy 
ze sobą 
testame
nt 
naszej 
matki. 
Właśni
e 
takiej 
powoln
ej 
śmierci 
za 
życia
247
obawiała się najbardziej. Jeśli rzeczywiście nie ma już na- 
dziei na powrót do zdrowia, z pewnością pragnęłaby, żebyś- 
my spełnili jej prośbę. Obiecaliśmy nawet, że uszanujemy jej 
wolę. - Wyjęła z torebki dokument i podała go lekarzowi.
Farąuhar przeczytał go dokładnie, po czym położył na 
biurku. Przez chwilę siedział w milczeniu, wpatrzony we 
własne dłonie złożone w modlitewnym geście. Potem spoj- 
rzał na Noela i Gretchen.
-	Jeśli nie macie państwo nic przeciwko temu, chciał- 
bym, żebyśmy przedyskutowali tę sprawę z doktorem 
Zornem.
Zadzwonił do niego, przeprowadził krótką rozmowę, po 
czym wziął testament z biurka, przeprosił państwa Umlauf 
i wyszedł na korytarz, by tam poczekać na Zorna. Przez 
szybę w drzwiach Noel i Gretchen obserwowali rozmowę 
obu mężczyzn. Byli czymś wyraźnie zaniepokojeni, marsz- 
czyli czoła, a Farąuhar wielokrotnie wskazywał coś w tes- 
tamencie.
Kiedy weszli do gabinetu, Zorn przywitał się z Gretchen 
i Noelem, po czym usiadł na krześle.
Odezwał się Farąuhar:
-	Ani doktor Zorn, ani ja nie chcemy sprawiać wam 
bólu ponad ten, który i tak towarzyszy waszej tragedii. Ale 
muszę z przykrością powiedzieć, że Palmowa Aleja nie 
może spełnić prośby waszej matki.
-	Ale dlaczego? - zapytał Noel. - Przecież jej życzenie 
jest zupełnie oczywiste.
-	Ależ tak - odpowiedział Farąuhar. - Doktor Zorn i ja 
nie mamy co do tego wątpliwości, ale sam testament jest 
nieważny.
-	Co takiego?
-	Jest przestarzały. Kto go sporządził dla waszej matki?
-	Sama go spisała, na podstawie książki, którą pożyczyła 
z biblioteki.
-	Więc albo książka była nieodpowiednia, albo Bercie 
coś się pomyliło - powiedział Zorn, smutno kiwając głową.
-	To co nam teraz pozostaje?
-	Znam pewnego dobrego prawnika - powiedział Far- 
ąuhar. - Nazywa się Laurence Brookfield. Ma ogromne 
doświadczenie. Trzeba z nim porozmawiać, może jemu uda 
się coś wymyślić.
248
Po wykonaniu kilku telefonów uzgodniono, że Brook- 
field spotka się z państwem Umlauf w gabinecie Zorna 
o dziewiątej następnego ranka. Na spotkaniu obecni byli 
również Ken Krenek, doktor Farąuhar i Victor Umlauf, 
student trzeciego roku medycyny na Uniwersytecie Colum- 
bia. Przyleciał na Florydę, jak tylko dowiedział się od 
rodziców, że babci oświadczenie woli w sprawie zastosowa- 
nia eutanazji jest nieważne. Wszyscy słuchali w skupieniu, 
kiedy Brookfield potwierdzał opinię Zorna i Farąuhara:
-	Obawiam się, że panowie mieli rację. Ten testament 
jest nieważny w stanie Floryda.
Napięcie, jakie już od tygodni towarzyszyło całej spra- 
wie, doprowadziło Gretchen do takiego stanu, że kobieta 
wrzasnęła nagle:
-	Ma pan zamiar tutaj siedzieć i wmawiać nam, że 
z powodu jakiegoś durnego stwierdzenia...
-	Nie, proszę pani - przerwał jej prawnik. - Nie chodzi 
tu o jakieś głupie stwierdzenie. Prawo zostało pomyślane 
tak, by chronić życie starszych osób, takich jak pani matka. 
Największe korzyści po śmierci takiej osoby odnoszą zwykle 
członkowie rodziny. Procedura prawna wymagająca, by 
choć jeden świadek spisywania testamentu był spoza rodzi- 
ny, ma zapobiec przejawom chciwości.
Widząc, że na twarzach Noela i Gretchen pojawia się 
złość i zniechęcenie, przeprosił ich, mówiąc:
-	Oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że nie dotyczy 
to waszej rodziny. Wiem, że bardzo kochacie swoją matkę. 
Ale pozwólcie, że przybliżę wam fakty dotyczące tej sprawy. 
Wasza matka, wspaniała i rozsądna kobieta, pragnie, by 
spełniono jej życzenia. Nie chce, by utrzymywano ją przy 
życiu, jeśli jej mózg przestanie funkcjonować. Sama miała 
okazję napatrzeć się tutaj, w Palmowej Alei, w jak pożało- 
wania godnym stanie znajdują się tacy ludzie. Doskonale 
wiemy, co znaczy pozwolić komuś odejść w sposób, jaki 
przed pięcioma milionami lat wymyślił dla nas Bóg. Dosko- 
nale wiemy, czego życzyła sobie Berta Umlauf, tym bar- 
dziej, że w sposób jednoznaczny wyraziła to na piśmie. 
Doskonale to wszystko wiemy. - Zamilkł i pokiwał głową, 
a na jego gest słuchacze odpowiedzieli podobnym.
-	Ale ten, który ma tu najwięcej do powiedzenia, to 
znaczy system prawny Florydy, nie wie tego, ponieważ
249
dokument będący zapisem życzenia pani Umlauf został 
sporządzony w sposób niewłaściwy. Gdybyśmy więc wyko- 
nali ten testament, działalibyśmy wbrew prawu, narażając 
doktora Farąuhara i całą Palmową Aleję.
-	A na to pozwolić sobie nie możemy - przerwał mu 
Krenek.
Zorn wiedział, że Krenek ma rację. Zrobiło mu się 
niedobrze. Po raz kolejny system prawny uniemożliwia 
zrobienie czegoś, co z punktu widzenia medycyny i etyki 
wydaje się słuszne.
Odezwał się Victor:
-	Przecież musi być jakieś wyjście. - Student medycyny 
z ogromnym entuzjazmem opowiadał o decyzjach sądu 
w Missouri, Oregonie i Kalifornii, które dowodziły, że 
istnieją stany, w których rodziny, takie jak państwo Umlauf, 
otrzymywały zgodę na to, by przerwać sztuczne utrzymy- 
wanie przy życiu któregoś z jej starszych członków. Brook- 
field wysłuchał go z ogromnym zainteresowaniem i po- 
gratulował mu wspaniałej wiedzy prawniczej.
-	Ma pan rację, młody człowieku. Istnieje szansa, że 
nam uda się dokonać tego samego na Florydzie. Musimy 
postarać się o decyzję sądową, która uczyni kogoś z was - 
myślę, że powinien być to Noel - opiekunem prawnym 
waszej matki. Pozwoli mu to na podejmowanie decyzji 
dotyczących opieki medycznej, jaką objęta jest Berta.
Kiedy Brookfield zaczął wyjaśniać całą procedurę, pańs- 
two Umlauf znów poczuli, że ich problem zostanie jakoś 
rozwiązany, potem jednak dodał:
-	Dziś rano, kiedy wychodziłem na spotkanie z pań- 
stwem, złożył mi wizytę prawnik o nazwisku Hasslebrook. 
Pracuje dla bardzo wpływowej organizacji Życie Jest 
Święte.
Zorn aż jęknął.
-	W jakiś sposób - mówił dalej Brookfield - dowiedział 
się, dokąd się wybieram i w jakiej sprawie. - Prawnik 
popatrzył na Zorna i Farąuhara. - Nie wiem, co się tutaj 
dzieje, ale na waszym miejscu, panowie, dowiedziałbym się, 
kto przekazuje mu informacje. - Brookfield wrócił do tema- 
tu. - Żądał możliwości uczestniczenia w spotkaniu. Powie- 
dział, że zgotuje piekło państwu Umlauf, Palmowej Alei 
i mnie, jeśli go nie wysłuchamy. Jego groźby wydawały się
250
na tyle poważne, że zaproponowałem, by dołączył do nas 
o dziesiątej.
Zorn spojrzał na zegarek. Była już prawie dziesiąta.
Państwo Umlauf wyrazili niezadowolenie z faktu, że 
ktoś zupełnie obcy będzie zabierał głos w ich sprawach 
rodzinnych, na co Brookfield powiedział:
-	Bardzo państwa przepraszam, ale ten człowiek ma 
w ręku strasznie niebezpieczną broń - opinię publiczną. 
Proszę więc obchodzić się z nim nadzwyczaj ostrożnie i nie 
ściągnąć na siebie jego gniewu.
Do drzwi zapukała siostra Varney i powiedziała, że 
przyszedł pan Hasslebrook, po czym wpuściła niezbyt mile 
widzianego gościa do środka.
Brookfield przejął obowiązki gospodarza.
-	Myślę, że poznaliście już państwo pana Clarence'a 
Hasslebrooka, mieszkańca Palmowej Alei i znakomitego 
prawnika z Bostonu w stanie Massachusetts. Jako członek 
organizacji Życie Jest Święte jest zainteresowany sprawą 
pani Umlauf i zrobi wszystko, by do samego końca chora 
była utrzymywana przy życiu.
Hasslebrook nic się nie odzywał, a kiedy młody Umlauf 
zawołał:
-	Dostaniemy pozwolenie sądowe - uśmiechnął się tyl- 
ko pobłażliwie. Gdy rozwścieczony już młodzieniec wrzas- 
nął: - Wiemy, czego chciała moja babcia, i stoczymy tę 
bitwę w jej imieniu - Hasslebrook odezwał się wreszcie:
-	Nie macie pojęcia, czego chciała pani Berta. Mogę 
przedstawić oświadczenie, złożone przez pielęgniarkę, która 
opiekowała się pańską babką po zawale i słyszała jej błaga- 
nia, żeby zrobiono wszystko co w ludzkiej mocy, by mogła 
jeszcze pożyć. Jak większość ludzi zmieniła zdanie, kiedy 
sama spojrzała śmierci w oczy.
Noel otworzył ze zdziwienia usta, a Gretchen, bardziej 
wygadana z ich dwojga, powiedziała:
-	Panie Hasslebrook, pan kłamie. Znam moją teściową 
dużo lepiej niż pan czy którakolwiek z pielęgniarek. Bardzo 
cierpiała, patrząc, jak jej własna teściowa i mąż spędzają 
ostatnie miesiące życia przykuci do szpitalnych łóżek. Nie 
chciała takiego losu dla siebie i w głębi serca czuję, że nie 
zmieniła zdania nawet w obliczu własnej śmierci.
-	I przekonamy o tym również sąd - dodał Victor.
251
-	Zobaczymy - odpowiedział Hasslebrook. - Rodzina 
państwa najwyraźniej pragnie śmierci pani Umlauf i ma 
pieniądze na opłacenie dobrego prawnika, ale moja organi- 
zacja nie dopuści do tego. Zwrócimy się nawet z prośbą do 
sądu, by mnie uczynił opiekunem prawnym pani Berty 
Umlauf. Uczynimy z tego proces pokazowy dla wszystkich 
stanów, w których czyni się starania o zalegalizowanie 
bezmyślnej rzezi schorowanych, starszych osób.
Jego oskarżenie tak bardzo nie przystawało do sytuacji 
państwa Umlauf, że Noel zerwał się na równe nogi i powie- 
dział zdecydowanym tonem:
-	Panie Hasslebrook, jesteśmy typową amerykańską ro- 
dziną. Chodzimy do kościoła i płacimy podatki. Nie jesteś- 
my jakimiś nieprzystosowanymi do życia dziwakami, tylko 
pełnoprawnymi obywatelami tego kraju i zamierzamy wal- 
czyć o prawo starszych osób pozostających w pełni władz 
umysłowych do decydowania o swoim życiu. - Tymi słowa- 
mi spotkanie zostało zakończone.
Lokalnej prasie Noel i Gretchen wyjaśnili, że proszą sąd 
jedynie o „prawo do odłączenia plastykowych rurek, wyłą- 
czenie wszystkich urządzeń i umożliwienie siłom witalnym, 
które utrzymywały matkę przy życiu przez osiemdziesiąt 
jeden lat, podjęcie ostatecznego wyzwania. To wszystko, o co 
prosimy - to wszystko, o co prosiła matka w swoim oświad- 
czeniu. O takie prawo dla niej i innych będziemy walczyć".
Krenek wydał polecenie, by nikogo obcego nie wpusz- 
czano do Bloku Wydłużonej Terapii i by pielęgniarki zwra- 
cały szczególną uwagę na sprawne działanie urządzeń utrzy- 
mujących panią Umlauf przy życiu. Zatrudniono dodat- 
kowe osoby do kontrolowania recepcji i wind, a doktor 
Farąuhar i Brookfield byli zmuszeni poinformować państwa 
Umlauf, że zostali zobowiązani do zatrzymania ich matki na 
oddziale Wydłużonej Terapii, co w praktyce oznaczało, że 
nie wolno im podejmować żadnych działań, które przy- 
spieszyłyby śmierć Berty Umlauf.
Cała sytuacja stała się jeszcze bardziej dramatyczna dwa 
dni później, kiedy młody Victor Umlauf, rozwścieczony 
tym, co spotkało jego rodzinę, wślizgnął się na trzecie piętro 
przez rzadko używane tylne drzwi, wygłosił krótki monolog 
do swojej nieprzytomnej babki, pocałował ją na pożegnanie, 
po czym zaczął niszczyć aparaturę, która utrzymywała ją
252
przy życiu. W dyżurce odezwał się alarm, a po chwili do 
pokoju pani Umlauf wbiegła siostra Grimes, która rzuciła 
się na chłopaka i głośnym wołaniem wezwała na pomoc 
pozostałe pielęgniarki. Teraz już cztery młode kobiety siło- 
wały się z młodzieńcem, próbując uratować cenną aparaturę 
przed całkowitym zniszczeniem, a chwilę potem do pokoju 
wszedł jeden ze strażników, który bez trudu poradził sobie 
z chłopakiem i wyciągnął go na zewnątrz.
Następnego ranka Hasslebrook zakomunikował, że takie 
incydenty już się nie powtórzą. Miejscowy sędzia wydał 
polecenie, by młody Umlauf trzymał się z daleka od Bloku 
Wydłużonej Terapii, a w razie nieposłuszeństwa spotka go 
kara więzienia.
O całej sprawie głośno było oczywiście w prasie i telewi- 
zji. Konserwatyści uznali Hasslebrooka za bohatera i obroń- 
cę ludzkiego życia, liberałowie natomiast przyznawali rację 
rodzinie chorej. Młody Victor Umlauf stał się prawdziwą 
gwiazdą, a kiedy po raz drugi wdarł się do bloku Wy- 
dłużonej Terapii i został wsadzony do więzienia za nieza- 
stosowanie się do nakazu sądu, setki ludzi domagało się jego 
zwolnienia.
Gretchen była tak poruszona głęboką niesprawiedliwoś- 
cią całej sytuacji, że pewnego wieczora namówiła syna, by 
zignorował nakaz sądowy, znów wślizgnął się na oddział 
Terapii i tym razem naprawdę zniszczył całą aparaturę. 
Udało mu się wejść na górę i dostać do pokoju babki, ale jak 
poprzednio, teraz również nakryła go siostra Grimes i wsa- 
dzono go do więzienia na dodatkowe piętnaście dni. Znów 
ze wszystkich stron napłynęły petycje od ludzi domagają- 
cych się jego zwolnienia i prawa do śmierci dla Berty 
Umlauf.
Podczas trwania całej awantury, Clarence Hasslebrook 
pozostał niewzruszony. Dla wielu stał się obrońcą pewnej 
staruszki przed jej pozbawioną uczuć rodziną, a kiedy w in- 
nej części Florydy jakiś starszy mężczyzna zaczął domagać 
się prawa do śmierci dla swojej ciężko chorej żony, wśród 
obrońców życia zawrzało.
- Nie dopuścimy, by na Florydzie bezkarnie mordowa- 
no chorych ludzi. Zaprawdę życie jest święte.
Mimo że Victor znalazł się w więzieniu, państwo 
Umlauf nie byli zupełnie bezsilni. Szybko nauczyli się
253
korzystać z prasy. Gretchen chciała pokazać mediom, przed 
czym broniła się Berta Umlauf. Wprowadziła dwóch dzien- 
nikarzy do maleńkiego pokoiku, w którym została umiesz- 
czona pani Carlson, ponieważ jej zasoby finansowe zostały 
już tak uszczuplone, że pokój 312 był dla niej zbyt drogi. 
Pani Carlson leżała na łóżku otoczonym ścianą elektronicz- 
nych urządzeń, które robiły za nią wszystko, nie potrafiły 
tylko pobudzić do działania jej martwego mózgu. Gretchen 
zapytała dziennikarzy:
-	Czy chcielibyście, by wasza matka w ten sposób za- 
kończyła życie? - Potem zadała jeszcze jedno pytanie: - 
Zgadnijcie, jak długo ta kobieta znajduje się w takim sta- 
nie? - a po chwili sama podała odpowiedź: - Prawie pół roku 
w tej norze. Wcześniej dwa lata w dość przyzwoitym pokoju 
na oddziale Terapii. He to wszystko kosztowało nasze społe- 
czeństwo? Ponad ćwierć miliona dolarów. Jaki koszt ponios- 
ły jej dzieci? Zupełne bankructwo. - Kiedy te i podobne 
informacje ujrzały światło dzienne, opinia publiczna łaskaw- 
szym okiem spojrzała na wysiłki państwa Umlauf.
Berta zaczęła miewać chwilowe przebłyski świadomości, 
które pozwoliły jej uprzytomnić sobie, że jej ciało oplatają 
niezliczone kable i plastykowe rurki. Gdy pielęgniarki za- 
uważyły, że udało jej się wyciągnąć z obu rąk igły od 
kroplówek, siostra Grimes kazała włożyć jej kaftan bezpie- 
czeństwa. To była wręcz barbarzyńska kara, nieludzka nawet 
dla recydywisty, a co dopiero dla bezbronnej starszej kobiety. 
Państwo Umlauf dowiedzieli się co zaszło, zwrócili się zatem 
do Kreneka, który jednak powiedział, że kwestionowanie 
poleceń siostry przełożonej wykracza poza jego kompetencje. 
Dodał również, że Zorn także jest wobec niej bezsilny.
Państwo Umlauf nie dawali jednak za wygraną. Wnu- 
czek Berty, po raz kolejny wypuszczony z więzienia, wraz 
z matką znów rozpoczął knowania. Ponieważ Victor nie 
miał wstępu do Bloku Terapii, Gretchen weszła na górę 
i zanim siostra Grimes zdała sobie sprawę z jej obecności, 
wślizgnęła się do pokoju Berty. Z przerażeniem zobaczyła 
swoją teściową unieruchomioną przez kaftan bezpieczeńst- 
wa. Plastykowe rurki znów były na swoim miejscu, aparatu- 
ra pracowała miarowo, a Berta Krause Umlauf patrzyła na 
synową bezmyślnymi oczyma, jakby błagała:
-	Gretchen, przysięgałaś, że mnie przed tym obronisz.
Odpowiedziała głośno, choć i tak nikt jej nie słyszał:
-	Mamo! Co oni z tobą zrobili? — Potem pocałowała 
Bertę i wezwała pielęgniarkę.
-	Z pewnością obowiązujące tu przepisy nie upoważ- 
niają was do takiego traktowania pacjentów.
Na co siostra Grimes odpowiedziała:
-	Upoważniają. Możliwe, że doktor Zorn nie byłby 
zachwycony, gdyby to zobaczył, ale pani teściowa stała się 
nieznośna.
-	Proszę ją natychmiast rozwiązać!
-	Nie ma pani prawa wydawać mi poleceń. Jeśli pani 
stąd zaraz nie wyjdzie, zawołam strażnika.
-	Jako członek rodziny mam prawo tu przebywać. Pro- 
szę się odsunąć, sama uwolnię moją teściową.
Gretchen, młodsza i silniejsza od siostry Grimes, ode- 
pchnęła pielęgniarkę i rozwiązała kaftan krępujący Bertę. 
Wolna, po wielu godzinach cierpienia, Berta spojrzała na 
synową, a kiedy ta pochyliła się, by ją ucałować, w spoj- 
rzeniu starszej kobiety dostrzegła głęboką wdzięczność.
Gretchen wracała już do windy. Nagle zrobiło jej się 
niedobrze, zaczęła więc rozglądać się za toaletą. Po chwili 
podeszła do niej siostra Grimes w towarzystwie jakiegoś 
strażnika i zapytała opryskliwie:
-	No to niby jakie jeszcze prawa tu pani przysługują?
-	Szukam... - zaczęła cicho Gretchen, a potem krzyk- 
nęła: - Mam nudności! - i zwymiotowała na środku koryta- 
rza. Spoglądając na siostrę Grimes, Gretchen wytarła usta 
i powiedziała gorzko: - To, co tu widziałam, przyprawiło 
mnie o mdłości. - Wsiadła do windy i przysięgła samej 
sobie: - Jeśli Bóg nam dopomoże, jeszcze dzisiejszej nocy 
będzie wolna.
Syn wysłuchał opowieści o cierpieniach swojej babki 
i odpowiedział:
-	Mamo, musimy jej pomóc, zgadzam się, ale jeśli znów 
mnie przyłapią, mogę wylecieć ze studiów. Czy czujesz się 
dość odważna, by zrobić coś naprawdę szalonego?
Gretchen Umlauf nie należała do kobiet, które lubią 
ryzyko, daleka była również od narażania kariery własnego 
syna, powiedziała więc:
-	Zanim posuniemy się do ostateczności, dajmy rozsąd- 
nym ludziom, którzy pewnie jeszcze tu gdzieś są, ostatnią
255
szansę. Powiedzmy doktorowi Zornowi o kaftanie bezpie- 
czeństwa.
Poprosili o spotkanie, na które wyraził zgodę, choć bez 
większego entuzjazmu, ponieważ wiedział, że niewiele może 
im pomóc.
-	Panie doktorze, czy wie pan, jak traktowana jest moja 
teściowa? - Andy poczuł wściekłość, kiedy usłyszał o tym, 
co dzieje się na oddziale Wydłużonej Terapii. Już chwycił 
za słuchawkę telefonu, by zadzwonić do siostry Grimes 
i kazać jej zaprzestać podobnych praktyk, gdy nagle zdał 
sobie sprawę z tego, że dopóki sąd nie poweźmie decyzji 
w sprawie Berty Umlauf, jest zupełnie bezsilny.
Powiedział więc tylko:
-	Proszę wrócić za godzinę. Muszę porozmawiać z per- 
sonelem.
Przy wyjściu młodsza pani Umlauf ostrzegła:
-	Jeśli nic pan nie zrobi, my przejdziemy do działania. 
Zorn zapytał Kena i Norę, czy wiedzieli o wyczynach
siostry Grimes, a ci musieli przyznać, iż rzeczywiście sły- 
szeli o tym, że pani Umlauf została skrępowana kaftanem 
bezpieczeństwa. Kiedy wrzasnął:
-	Dlaczego nikt nie zwrócił jej uwagi? - Nora odpowie- 
działa spokojnie:
-	Dlatego, że jedna z moich dziewcząt widziała niedaw- 
no, jak siostra Grimes je kolację z panem Hasslebrookiem. 
Wystarczy tylko podejść do łóżka pani Umlauf, by wywołać 
jeszcze większą burzę. Wyobrażasz sobie, co się stanie, 
kiedy zrobią z niej obrończynię ludzkiego życia, a z ciebie 
bezdusznego mordercę?
Andy poczuł mrowienie na plecach - po raz kolejny 
znalazł się w pułapce przepisów i paragrafów i po raz 
kolejny był wobec nich bezsilny. Czuł się skrępowany tak 
bardzo, jak jeszcze do niedawna biedna pani Umlauf. Zroz- 
paczony powiedział do Nory:
-	Sprowadź tu Gretchen i jej syna - a kiedy oboje weszli 
do jego gabinetu wyznał ze wstydem: -Jestem bezsilny. Pani 
teściowa nie jest już w rzeczywistości naszą pacjentką. Dopóki 
sąd nie poweźmie decyzji w jej sprawie, mamy związane ręce.
Zapadła cisza, a po chwili młody Umlauf zapytał:
-	Czy będzie pan interweniował, jeśli ja i matka weź- 
miemy tę sprawę w swoje ręce?
256
Andy milczał. Jako lekarz, który przysięgał za wszelką 
cenę bronić ludzkiego życia, nie mógł opowiedzieć się za 
eutanazją, jednak wrażliwe serce podpowiadało mu coś 
zupełnie innego. Spojrzał prosto w oczy najpierw matce, 
a później synowi, potem zacisnął zęby, odwrócił głowę 
i wyjrzał przez okno. Bez trudu zrozumieli jego gest - 
będzie udawał, że niczego nie widzi.
Za piętnaście druga w nocy, Gretchen Umlauf ubrana 
w długą białą suknię, pożyczoną od pewnego przyjaciela 
z Palmowej Alei, wraz z synem przemierzała drogę wiodącą 
na trzecie piętro ośrodka. Zza uchylonych drzwi Victor 
Umlauf obserwował, jak matka idzie korytarzem, po czym 
bezszelestnie wślizguje się do pokoju, który stał się więzie- 
niem jego babki. Niewidoczna w niebieskim świetle, jakiego 
używa się do oświetlania szpitalnych pomieszczeń, Gret- 
chen pocałowała nieprzytomną staruszkę, wyłączyła całą 
aparaturę, po czym zerwała plątaninę kabli, jaka łączyła 
wszystkie urządzenia, tak by nie można ich było szybko 
uruchomić. Usłyszawszy natrętne brzęczenie systemu alar- 
mowego, Gretchen wróciła do miejsca, w którym czekał na 
nią syn. Złamali prawo, ale dzięki nim Berta Umlauf, która 
bezskutecznie walczyła z systemem opieki medycznej, 
z prawnikami, ze stowarzyszeniem Hasslebrooka i z całym 
stanem Floryda, ostatecznie wygrała wojnę o prawo do 
godnej śmierci.
*
Doktor Zorn i Betsy chcieli pobrać się w Palmowej Alei, 
ponieważ tam zrodziła się i dojrzała ich miłość, jednak 
OHver Cawthorn uparcie twierdził, że uroczystość powinna 
odbyć się w Chattanooga, w mieście rodzinnym Betsy. 
Państwo Cawthorn byli wyróżniającymi się obywatelami 
miasta już od chwili jego założenia, to znaczy od 1835 roku. 
Rodzina, bardzo liczna, z wieloma ciotkami, obawiała się, że 
po wypadku Betsy nigdy nie wyjdzie za mąż, więc kiedy 
dziewczyna znalazła sobie młodego i do tego przystojnego 
lekarza, wszyscy odetchnęli z ulgą. Cawthornowie gorąco 
popierali starania OHvera o to, by jego córka stanęła przed 
ołtarzem w którymś ze starych kościołów w Chattanooga.
17 - Aleja Palmowa
257
Betsy poddała się natychmiast, a Zorn, mimo że wolałby, 
aby ceremonia odbyła się w Alei, ostatecznie również ustą- 
pił przyszłemu teściowi. Kiedy jednak Cawthorn zapropo- 
nował także księdza, który miałby udzielić młodym sak- 
ramentu małżeństwa - znanego babtystę o nazwisku Cawt- 
horn - spotkał się ze zdecydowanym sprzeciwem. Betsy 
powiedziała:
-	Chcę, by ślubu udzieliła nam osoba, która wspierała 
mnie duchowo podczas całej mojej rekonwalescencji. Tym 
razem nie ustąpię, ojcze.
OHver cofnął więc propozycję odległego kuzyna Cawt- 
horna, a krewnym wyjaśnił:
-	Ja wybrałem kościół, niech więc oni wybiorą sobie 
księdza.
Gdy jednak stało się jasne, że księdzem, którego wybrała 
Betsy, jest kobieta, pastor Helen Quade, wielu nie mogło 
powstrzymać się od złośliwych komentarzy.
-	A jak do niej mówić? Proszę księżnej? Ktoś taki 
miałby udzielać ślubu w naszych sferach?
Betsy była równie uparta, jak większość członków jej 
rodziny, zanim jednak zdecydowała się postawić wszystko 
na ostrzu noża, musiała mieć pewność, że pastor Quade 
zechce wziąć udział w uroczystości, która może przerodzić 
się w dość nieprzyjemny rodzinny spór. Podeszła więc do 
pani Quade i zapytała:
-	Czy zechciałaby pani pojechać z nami do Chattanooga 
i udzielić nam ślubu?
-	Będę zaszczycona. Tak się cieszę, że się pobieracie.
-	Nawet jeśli spotka się pani z niechęcią lokalnych 
księży?
Helen zastanowiła się przez chwilę.
-	Oczywiście zdaję sobie sprawę z tego, że miejscowi 
księża nie będą zachwyceni, iż ktoś z zewnątrz, a tym 
bardziej kobieta, zabiera im pracę. Nie zapominaj jednak, że 
jestem zaprawionym w boju weteranem i nigdy nie uciekam 
przed tym, co trzeba zrobić. - Uśmiechnęła się, wspomina- 
jąc swoje wcześniejsze potyczki, i powiedziała: - Ty i Andy 
jesteście jednymi z moich najlepszych przyjaciół. Pewnie, że 
pojadę.
Betsy, chcąc uniknąć jakichkolwiek niedomówień zwią- 
zanych z osobą pastor Quade, poprosiła pewnego dzien-
258
nikarza z lokalnej gazety z Chattanooga, by pojechał do 
Palmowej Alei, przeprowadził wywiad z Helen Quade i na- 
pisał artykuł o jej ogromnych osiągnięciach. Dziennikarz 
natychmiast zauważył, że ma do czynienia z niezwykłą 
osobą, i otwarcie napisał to w artykule, który czym prędzej 
wysłał do Chattanooga. Za namową Betsy artykuł ukazał się 
wraz z sześcioma zdjęciami, które przedstawiały pastor 
Quade na ceremoniach przyznania jej różnych ważnych 
odznaczeń państwowych. „Zapraszając panią Quade do na- 
szego miasta - brzmiało zakończenie artykułu - OHver Ca- 
wthorn sprawi nam wszystkim ogromny zaszczyt".
* 
*	*
Kiedy Clarence Hasslebrook, fanatyczny działacz or- 
ganizacji Życie Jest Święte, dowiedział się, że mimo jego 
wysiłków, osoba, wokół której zrobił tyle hałasu - staruszka, 
o której wrzało w prasie i telewizji - zdołała jednak umrzeć, 
nie miał wątpliwości, że winą należy obarczyć jej bezduszną 
rodzinę. Dziennikarzom powiedział, że było to morderstwo, 
nie potrafił jednak wskazać tego, który je popełnił. Jego 
przypuszczeniom przeczyły niestety zeznania dwóch pac- 
jentów z Bloku Wydłużonej Terapii, którzy utrzymywali, że 
widzieli, jak anioł ubrany w białe szaty wchodzi do pokoju 
pani Umlauf, potem rozległ się jakiś dziwny hałas, po czym 
biała postać wyszła z pokoju chorej, przemierzyła cały 
korytarz i zniknęła za ścianą, w której nie było ani drzwi, ani 
okna. Czy świadkowie mogli wspólnie wymyślić tak nie- 
prawdopodobną opowieść? Nie, leżeli na znacznie oddalo- 
nych od siebie łóżkach i obaj uparcie twierdzili, że poprzed- 
niej nocy widzieli anioła. Przedstawione przez obu świad- 
ków opisy postaci zgadzały się ze sobą, obaj panowie utrzy- 
mywali również, że anioł przeszedł przez ścianę.
Na znak protestu państwo Umlauf postanowili zabrać 
ciało Berty z Florydy i pochować je w jej rodzinnym grobie 
w Marąuette, w stanie Michigan. Wszystkich jej dawnych 
sąsiadów zapewnili, że Berta zmarła w bardzo kosztownym 
apartamencie najlepszego szpitala na Florydzie, a pogrzeb, 
jaki jej wyprawili, na długo pozostanie w pamięci mieszkań- 
ców Marąuette.
259
Hasslebrook nie pogodził się jednak z przegraną. Po- 
przysiągł zemstę, ale ponieważ nie mógł już dłużej nękać 
państwa Umlauf, skierował swój gniew przeciwko Palmowej 
Alei, a szczególnie przeciwko jej dyrektorowi, Andy'emu 
Zornowi, którego podejrzewał o udzielenie pomocy spraw- 
com zbrodni. Zajmie się teraz tym szarlatanem.
Zaczął od składania wizyt człowiekowi, który zgodnie 
z tym, czego się dowiedział, szczerze nienawidził Zorna. 
Doktor Velenius, dentysta prowadzący własny gabinet na 
przedmieściach Tampy, podał mu mieszaninę faktów i podej- 
rzeń skierowanych przeciwko dyrektorowi Palmowej Alei.
-	Wiem, że wtykał nos w sprawy moje i moich pacjen- 
tów. Mam podstawy sądzić, że pracuje z ludźmi chorymi na 
AIDS, mimo że nie ma pozwolenia na prowadzenie praktyki 
lekarskiej na Florydzie.
-	Tego lepiej nie ruszać - powiedział Hasslebrook. - 
Nie wyglądałoby to dobrze - jeździć na lekarzu za to, że 
pomaga chorym na AIDS.
-	Ma pan rację. Ale mam coś jeszcze. Jestem przekona- 
ny, że Zorn złamał prawo, proponując technikom dentys- 
tycznym naprawianie protez dla mieszkańców Palmowej 
Alei za połowę ceny i bez konsultacji ze stomatologiem.
-	Proszę mieć na niego oko. Nie wywalili go przecież 
z Chicago za niewinność.
Wiedziony żądzą zdyskredytowania Zorna, Hasslebrook 
zwrócił się do oddziału swojej organizacji w Illinois z pro- 
śbą o zbadanie przyczyn usunięcia doktora Andy'ego Zorna 
z szeregów izby lekarskiej tego stanu. Kiedy okazało się, że 
Zorn nigdy nie przestał być członkiem izby i mógłby dalej 
praktykować, gdyby tylko było go stać na zapłacenie bardzo 
wysokiej składki asekuracyjnej wymaganej od położników, 
Hasslebrook poprosił swoich współpracowników z Chicago, 
by przyjrzeli się zarzutom, jakie postawiono Zornowi pod- 
czas obu przegranych procesów. Dzięki niezwykle wnik- 
liwym rozmowom z czworgiem rodziców, którzy wnieśli 
sprawy do sądu, i z prokuratorem, który zebrał dowody 
i przeprowadził oba procesy, wyłonili ogromną liczbę tak 
poważnych przewinień, iż fakt, że Zorn nie poszedł do 
więzienia, należy uznać za cud.
Jednak najbardziej kompromitujące materiały zostały 
mu przedstawione, kiedy pojechał do pewnej ubogiej dziel-
260
nicy Tampy i spotkał się z dwojgiem fotografów zatrud- 
nionych przez jego organizację do obserwowania i doku- 
mentowania podejrzanej działalności różnego rodzaju do- 
mów noclegowych, prowizorycznych szpitali i cieszących 
się raczej złą renomą hospicjów, w których przebywali 
pacjenci z AIDS w ostatniej fazie choroby.
-	Zrobiliśmy doktorowi Zornowi bardzo ładne zdjęcia - 
powiedział mężczyzna, a jego żona rozłożyła odbitki na 
brudnym stole. - Widać na nich, jak pan doktor wchodzi 
i wychodzi z budynków, w których umierają ludzie, w bar- 
dzo tajemniczych okolicznościach.
-	Kim jest ta czarna kobieta?
-	Nora Varney, pielęgniarka z Palmowej Alei. Najwyra- 
źniej pomaga mu w prowadzeniu takiej czy innej nielegalnej 
działalności.
-	A te, co to za zdjęcia? Niewyraźne postacie, kiepska 
ostrość.
-	Te są właśnie najważniejsze - odpowiedziała kobie- 
ta. - Najlepszy dowód na to, że w budynku dokonuje się 
przestępstw.
Dalej mówił mężczyzna:
-	O tych ludziach aż huczy w gazetach. Wysłannicy 
śmierci. Miejscowi odpowiednicy tego faceta z Michigan. 
Ten - szkoda, że ostrość jest taka słaba - jest poszukiwany 
przez policję. Na tym zdjęciu widać go najlepiej. Nosi 
czarną pelerynę, choć nie jest Latynosem, i kapelusz bor- 
salino, choć Włochem również nie jest.
-	Co to za człowiek? W jaki sposób wykorzystać infor- 
macje o nim przeciwko Zornowi?
-	Możemy dowieść, że ten człowiek pojawia się w kry- 
zysowej chwili i pomaga pacjentowi popełnić samobójstwo. 
Działalność w stu procentach nielegalna. Ściga go policja 
w całym kraju.
-	Można nawiązać z nim jakiś kontakt?
-	Wygląda na to, że zmienił rejon. Albo pracuje w in- 
nym przebraniu. Raczej niewielkie szanse.
-	Ale można udowodnić, że Zorn ma z nim jakieś 
powiązania?
-	Oczywiście. To zdjęcie i to pokazują jego i Zorna 
u wejścia do hospicjum prowadzonego przez państwa Ange- 
lotti tego samego dnia, kiedy zmarł ten czarny koszykarz.
261
-	Czy powtórzylibyście państwo to samo przed sądem?
-	Tak. Nie mamy wątpliwości, że Zorn wplątał się 
w jakąś śmierdzącą aferę, on i ta czarna pielęgniarka. Niech 
pan spojrzy, na tych zdjęciach widać, jak wchodzi do 
jednego z najgorszych miejsc. Tutaj ludzie wymierają maso- 
wo. Mamy zdjęcia, które ukazują wynoszenie ciał.
Kiedy Hasslebrook zebrał już wszystkie dane - insynua- 
cje, nie udowodnione oskarżenia, brudy wyciągnięte od 
prokuratora z Chicago, a przede wszystkim fotografie, które 
tak wspaniale będą wyglądać w prasie i telewizji - zatele- 
fonował do Johna Taggarta. Gdy ten podniósł słuchawkę, 
Hasslebrook powiedział:
-	Czy rozmawiam z Johnem Taggartem, zarządzającym 
siecią tak zwanych domów spokojnej starości? Do was 
chyba - to znaczy, do pańskiego przedsiębiorstwa - należy 
wspaniały ośrodek w Tampie, zwany Palmową Aleją. Mam 
rację? Otóż, panie Taggart, z pewnością mnie pan nie zna, 
ale jestem członkiem bardzo wpływowej organizacji Życie 
Jest Święte...
-	Jakże mógłbym pana nie znać. Swego czasu intereso- 
wałem się nawet pańskimi osiągnięciami. Widziałem jakąś 
wzmiankę w telewizji - pan i biały anioł - niezwykle in- 
trygująca historia. W czym mogę panu pomóc?
-	Uważam, że dla własnego dobra, panie Taggart, 
powinien pan tu jak najszybciej przyjechać, powiedzmy 
jutro, i porozmawiać ze mną. Może się okazać, że dzięki 
mnie uratuje pan ogromny kapitał zainwestowany w domy 
starców.
-	To zaproszenie czy nakaz?
-	Niech pan sam oceni.
-	Nigdy nie używamy wyrażenia „dom starców".
-	Ale ja używam. Wasze zakłady są po prostu dużo 
droższe. Czy mogę pana oczekiwać? Jutro?
-	Przylecę z samego rana. O dziesiątej powinienem już 
być w Palmowej Alei.
-	Proszę do mnie zadzwonić po przyjeździe. W centrali 
znają mój numer. Sam również mieszkam w Palmowej Alei.
-	Wiem, mówiono mi o tym. Hasta la vista, bracie 
Hasslebrook - powiedział Taggart i odłożył słuchawkę.
Hasslebrook poczuł niepokój. Tak nonszalanckie pożeg- 
nanie mogło świadczyć tylko o tym, że Taggart był przygo-
262
towany na odparcie każdego ataku na swój lukratywny 
interes. - A niech tam - pomyślał Hasslebrook. - Z takimi 
dowodami wcale się pana nie boję, panie Taggart.
Nazajutrz Taggart wstał już o szóstej.. Zjadł muesli 
z mlekiem, pojechał na lotnisko - gdzie czekał na niego 
służbowy odrzutowiec - poleciał na Florydę, a o dziewiątej 
siedział już w gabinecie Zorna i pytał spokojnie:
-	Andy, co się tutaj działo? 
Zorn opowiedział w skrócie:
-	Jedna z naszych pensjonariuszek, bardzo miła osiem- 
dziesięciojednoletnia pani, chciała, byśmy wykonali jej 
oświadczenie woli w sprawie zastosowania eutanazji, które, 
jak się okazało, nie było prawomocne. Hasslebrook, ten 
człowiek z Życie Jest Święte, postanowił zrobić z tego 
pokazówkę. Wie, jak zrobić użytek z sądu, próbował prze- 
konać miejscowego sędziego, by uczynił go opiekunem 
prawnym staruszki, w wyniku czego jej rodzina straciłaby 
wszelkie prawa do decydowania w jej sprawie. Kobieta 
zmarła jednak, zanim sąd zdążył powziąć jakąkolwiek de- 
cyzję.
-	A o co chodzi z tym białym aniołem?
-	Właściwie nie wiadomo. Dwóch pacjentów z oddziału 
Wydłużonej Terapii zgodnie twierdzi, że widzieli, jak anioł 
przechodzi przez ścianę. Leżą daleko od siebie, więc zmowa 
nie wchodzi w rachubę.
-	Czego ten facet może ode mnie chcieć? Żądał, bym się 
z nim jak najszybciej zobaczył.
-	Ma do mnie jakieś pretensje. Węszy wszędzie i szuka 
plotek.
-	Ale mam nadzieję, że jesteś czysty.
-	No pewnie.
-	A ta sprawa z kaftanem bezpieczeństwa, o której 
mówiła synowa tej staruszki na konferencji prasowej? Mam 
nadzieję, że to nieprawda.
-	Obawiam się, że jednak prawda.
-	Andy! W naszym ośrodku? Popełniłeś wielki błąd.
-	Nadgorliwa pielęgniarka.
-	Mam nadzieję, że ją wylałeś.
-	Hasslebrook nie dopuściłby do tego. Groził, że wywo- 
ła jeszcze większy skandal, jeśli usuniemy ją z ośrodka.
-	Nadal dla nas pracuje?
263
- Tak.
-	I co, wymierza teraz chłostę, jeśli któremuś ze starusz- 
ków wyleje się owsianka?
Dokładnie, o dziesiątej do gabinetu dyrektora ośrodka 
wkroczył miejscowy przedstawiciel organizacji Życie Jest 
Święte, sam przedstawił się Taggartowi i powiedział:
-	Chciałbym porozmawiać z panem w cztery oczy - na 
co Taggart odpowiedział:
-	Doktor Zorn i ja jesteśmy wspólnikami.
-	W takim razie fatygował się pan zupełnie niepotrzeb- 
nie. Wychodzę - rzucił i skierował się do drzwi, w obliczu 
czego Taggart był zmuszony powiedzieć:
-	Andy, będzie chyba lepiej, jak wyjdziesz na chwilę. 
Kiedy zostali sami, Hasslebrook zmienił zupełnie ton
i zaczął przemawiać jak roztropny doradca, który pragnie 
uratować najlepszego przyjaciela przed klęską.
-	Obawiam się, że pański doktor Zorn sprawił nam obu 
niemały kłopot.
-	A cóż on takiego zrobił?
-	Może poważnie zagrozić istnieniu pańskiego przedsię- 
biorstwa.
-	Radzi mi pan, żebym się go pozbył? Po tym wszyst- 
kim, co zrobił dla Palmowej Alei? Przecież on wyprowadził 
ten ośrodek z kryzysu.
-	Z pewnością pozbycie się czarnej owcy wyjdzie panu 
na dobre.
-	Wytacza pan przeciwko niemu jakieś oskarżenia, zu- 
pełnie nie podpierając ich dowodami.
-	Właśnie w celu przedstawienia dowodów zaprosiłem 
tu pana - odpowiedział Hasslebrook, po czym otworzył 
teczkę, wyjął z niej plik zdjęć i ułożył je na biurku w równe 
kupki. - Chciałbym, żeby przyjrzał się pan ze mną tym 
fotografiom i sam przekonał się, jakiego człowieka wysłał 
pan na Florydę. - Rozkładał teraz przed nim fotografie 
z każdej kolejnej kupki i wyjaśniał: - Na tych zdjęciach 
widzi pan swojego doktora wchodzącego do jednego z naj- 
gorszych hospicjów dla chorych na AIDS. To prawdziwa 
umieralnia. Proszę zauważyć, że jest z nim ta czarna pielęg- 
niarka. A co on tam robi? Pomaga pacjentom popełniać 
samobójstwa.
-	Jak pan może oskarżać go o coś takiego?
264
-	Tam jest to na porządku dziennym, a nawet jeśli nie 
robi tego osobiście, z pewnością praktykuje jako lekarz, 
czego w tym stanie robić mu nie wolno. Jednak te zdjęcia 
dowodzą, że Zorn jest zamieszany w proceder uśmiercania 
pacjentów. Ten dziwnie wyglądający człowiek, współczesny 
Zorro, to słynny Anioł Śmierci. Na pewno słyszał pan 
o nim, znany z tego, że pomaga chorym na AIDS popełnić 
samobójstwo lub, jak nam się wydaje, po prostu ich zabija. 
Na tym zdjęciu widać, jak wchodzi do hospicjum, kilka 
minut później jego śladem podąża Zorn, tutaj wychodzi 
z budynku, a chwilę potem Zorn robi to samo. Czarna 
pielęgniarka czeka już na niego w samochodzie. Widzi pan?
Analiza fotografii zrobionych przez dwoje szpiegów 
trwała dalej. - Zdjęcia Anioła Śmierci nie są zbyt wyraźne, 
ponieważ wszedł i wyszedł w dużym pośpiechu, a kiedy nas 
zobaczył, odwrócił twarz. Ale to na pewno on.
Podczas wykładu, do którego wplótł również nie po- 
twierdzone informacje od doktora Veleniusa i ludzi z Chica- 
go, Hasslebrook odmalował portret szalonego lekarza, który 
pała żądzą zabijania, ignoruje prawa obowiązujące na Flory- 
dzie i naraża dobre imię nie tylko Palmowej Alei, ale 
wszystkich osiemdziesięciu siedmiu ośrodków należących 
do Taggarta.
-	Dlaczego nie wniósł pan jeszcze sprawy do sądu?
-	Dlatego, że Zorn jest bardzo przebiegły. Zaciera za 
sobą ślady, ale nie zamierzam tego dłużej tolerować, panie 
Taggart. Chcę ujawnić wszystkie informacje na temat tego 
człowieka, a współudział mojej organizacji zapewni mi za- 
interesowanie ogromnej rzeszy ludzi. Myślę o tym, by 
zrobić użytek z wiedzy na temat łamania prawa w pańskiej 
instytucji.
John Taggart, weteran walk prowadzonych na salach 
sądowych i w gabinetach prawników, wiedział już, że kiedy 
jakiś podejrzany typ mówi „myślę o", to naprawdę myśli 
o szantażu, tak wyrafinowanym, że wręcz całkowicie legal- 
nym. Musiał teraz tylko wybadać, ile będzie go to wszystko 
kosztowało.
Hasslebrook zauważył, że jego przeciwnik zamyślił się, 
wywnioskował więc, iż Taggart próbuje ocenić rozmiary 
szkód, jakie on i organizacja Życie Jest Święte mogliby mu 
wyrządzić. Cały projekt był już gotowy.
18 - Aleja Palmowa
265
-	O ile nie poczyni pan żadnych kroków zmierzających 
do poprawy sytuacji, zamierzam przeprowadzić przeciwko 
wam ostrą kampanię — mam dostęp do mediów, wie pan? - 
i opowiem o wszystkim, co dzieje się na tej waszej Wy- 
dłużonej Terapii, którą nazwę Kamienicą Morderców. - 
Zamilkł na chwilę, jakby sam chciał usłyszeć złowróżbne 
brzmienie swych słów. - Kamienica Morderców. Taka na- 
zwa mogłaby przylgnąć, a kiedy będzie kojarzona z całą 
siecią pańskich domów, zacznie pan odnosić dotkliwe straty, 
szczególnie tam, gdzie religię traktuje się poważniej niż na 
południowej Florydzie.
Nie zabrzmiało to jak czcza pogróżka, a Taggart musiał 
z ogromną rozwagą zastanowić się, w jakim stopniu groźba 
Hasslebrooka mogłaby zostać zrealizowana. Pierwszym ar- 
gumentem przemawiającym za tym, że słów Hasslebrooka 
nie można było zlekceważyć, był fakt, że człowiek ów należał 
do organizacji, której sama nazwa - Życie Jest Święte - 
wzbudzała ogromny respekt i którą popierało prawdopodob- 
nie z tysiąc kościołów. Gdyby nazwa była bardziej zgodna 
z rodzajem prowadzonej działalności i brzmiała, na przykład, 
Wtykamy Nos W Cudze Sprawy albo Banda, Która Wie 
Lepiej Jak Powinieneś Żyć, łatwiej byłoby z nimi walczyć, 
kto jednak zechce wmieszać się w wojnę z boską brygadą.
-	Wyjaśnijmy sobie pewne sprawy, panie Hasslebrook. 
Wydaje się pan człowiekiem rozsądnym, ma pan niezwykle 
mocne przekonania i jest pan związany z pewną bardzo 
wpływową organizacją. Niech mi pan powie, dlaczego właś- 
nie Palmowa Aleja stała się celem waszej akcji?
-	To proste - odpowiedział Hasslebrook, dumny z prze- 
biegłości swojej organizacji. - Uważamy, że najlepiej atako- 
wać najlepszych. Wzbudza to większe zainteresowanie me- 
diów. - Zamilkł na chwilę, po czym dodał: - Poza tym, wy 
jesteście naszym największym celem. Pan ma domy starców 
w całym kraju.
-	Już mówiłem, że nie używamy tego wyrażenia.
-	Ale my używamy - odpowiedział Hasslebrook i przez 
chwilę wydawało się, że nastąpił impas w rozmowie, jednak 
Taggart zdołał uratować sytuację.
-	Proszę mi powiedzieć, panie Hasslebrook - zapytał 
spokojnie - skąd wzięła się pańska nienawiść do doktora 
Zorna? Cóż on takiego zrobił?
266
-	Opowiedział się za wykonaniem oświadczenia woli 
w sprawie przedłużania życia i sprzeciwił wszystkiemu, co 
chciałem zrobić.
-	A czy nie uważa pan, że jego reakcja była zupełnie 
oczywista? Zachowuje się pan tutaj jak szpieg.
-	Ja tylko obserwuję, dokumentuję przypadki łamania 
prawa i staram się chronić bezbronne starsze osoby, które 
ludzie tacy jak Zorn najchętniej wysłaliby na tamten świat.
-	Więc obrał pan za cel Zorna, ponieważ poprzez re- 
spektowanie prawomocnych oświadczeń woli mógłby prze- 
szkodzić panu w wypełnianiu misji.
-	Tak, uważaliśmy go za wroga i potwierdził nasze 
domysły.
Taggart uznał, że nadeszła już pora, by poznać żądania 
Hasslebrooka.
-	Więc czego pan właściwie ode mnie oczekuje? - zapytał.
-	Chcę, żeby zwolnił pan doktora Zorna, zupełnie usu- 
nął go z ośrodka - a zanim Taggart zdołał cokolwiek powie- 
dzieć, Hasslebrook dodał: - Przeniesienie do innego zakładu 
również nie wchodzi w grę, bo tam też go odnajdziemy. Ten 
człowiek to morderca i dla dobra społeczeństwa należy go 
unieszkodliwić.
Taggart wiedział, że jeśli się podda, wkrótce zażądają od 
niego wprowadzenia zakazu wykonywania prawomocnych 
oświadczeń woli we wszystkich jego ośrodkach. Na to nie 
mógłby się zgodzić, tak samo jak na zwolnienie tak zdolnego 
człowieka jak Zorn, tym bardziej, że młody dyrektor Pal- 
mowej Alei dopiero co się ożenił. Hasslebrook, wyczuwając 
wahanie w przedłużającym się milczeniu, dorzucił:
-	Wszystkie pańskie domy będą wkrótce znane jako 
Kamienice Morderców.
Wciąż nie mogąc znaleźć racjonalnego wyjaśnienia, Tag- 
gart zapytał:
-	Dlaczego to robicie? Co będziecie z tego mieć?
-	Satysfakcję, że chronimy ludzkie życie przed morder- 
cami i że dzięki nam Ameryka nie pójdzie w ślady hitlerow- 
skich Niemiec. - Wypowiedział te słowa z takim przekona- 
niem, że Taggart aż odsunął się od niego i popatrzył 
z niedowierzaniem.
-	Pan naprawdę w to wierzy? - a Hasslebrook odpowie- 
dział:
267
-	Tak.
Kiedy Taggart zapytał:
-	Czy bierzecie pod uwagę możliwość, że wojna z nami 
będzie trwała nieustannie? - odpowiedział:
-	Tak. Gdziekolwiek się ten człowiek ukryje, zawsze go 
odnajdziemy.
John Taggart usłyszał już wystarczająco dużo. Pochylił 
się, wbił wzrok w swojego gościa i powiedział niskim, 
pogardliwym tonem:
-	Hasslebrook, jest pan małym, śmierdzącym szantażys- 
tą. Wywołał pan wojnę przeciwko wspaniałemu, młodemu 
lekarzowi, a każde z pańskich oskarżeń jest zupełnie bez- 
podstawne. Oddziałem Wydłużonej Terapii kieruje w spo- 
sób nie budzący najmniejszych zastrzeżeń. Nigdy nie pro- 
pagował eutanazji, stara się tylko przestrzegać prawa i niech 
świadczy o tym fakt, że pani Carlson jest sztucznie utrzy- 
mywana przy życiu już od ponad dwóch lat.
-	Ale on chce zalegalizować oświadczenia woli w spra- 
wie eutanazji.
-	Tylko wtedy, kiedy są zgodne z prawem stanu Flory- 
da. A pan, chcąc zaspokoić swoją żądzę zemsty, pragnie 
zniszczyć jednego z najwspanialszych ludzi. Nikt tak jak on 
nie rozumie ludzkich problemów.
-	Takie są nasze żądania.
-	To nie są żądania pańskiej organizacji, tylko pańs- 
kie. - Podszedł do drzwi, otworzył je i zawołał: - Krenek, 
niech pan wejdzie! - a kiedy Ken pojawił się w drzwiach, 
Taggart powiedział: - Jeszcze dziś ten skurwysyn ma wy- 
nieść się z ośrodka. Proszę zwrócić mu pieniądze i znaleźć 
jakiś pokój w mieście.
-	Jeśli mnie pan stąd wyrzuci, podam pana do sądu. 
Taggart uśmiechnął się i wyjął z kieszeni marynarki
maleńki dyktafon.
-	Panie Hasslebrook, wątpię czy będzie pan miał od- 
wagę wejść do budynku sądu, a jeśli się pan tam znajdzie, to 
tylko dlatego, że ja tam pana zaciągnę. - Uśmiechnął się 
szeroko, poklepał zmyślne urządzonko i powiedział: - Tym 
facetom z Sony należy pogratulować takiego wynalazku. Ma 
tak czuły mikrofon, że można nim nagrać nawet szept - 
każdą sylabę, głośno i wyraźnie. Ken, niech pan przy- 
prowadzi doktora Zorna i Norę. Chcę mieć świadków.
268
Kiedy wszyscy się zebrali, Taggart cofnął taśmę, a po 
chwili z małego głośniczka dały się słyszeć oskarżycielskie 
słowa Hasslebrooka:
-	Chcę, żeby zwolnił pan doktora Zorna, zupełnie usu- 
nął go z ośrodka. Przeniesienie do innego zakładu również 
nie wchodzi w grę, bo tam też go odnajdziemy. Ten czło- 
wiek to morderca i dla dobra społeczeństwa należy go 
unieszkodliwić.
Blady z wściekłości, Hasslebrook zawołał:
-	To bezprawie. Nie wolno nagrywać rozmów bez żad- 
nego uprzedzenia.
-	Zgadzam się, to bezprawie, ale dopuszczalne, kiedy 
wykorzystuje się je do ujawnienia jeszcze większego bez- 
prawia. Niech pan sobie wyobrazi, co się stanie, jeśli ta 
kaseta wpadnie w ręce prasy. - Taggart zamilkł na chwilę, 
po czym powiedział cicho: - Będzie chyba lepiej, jak się pan 
podda i wyniesie stąd jak najszybciej.
Taggart i Zorn zostali sami, a wtedy Andy powziął 
ostateczną decyzję i powiedział o niej swojemu szefowi:
-	Panie Taggart, rezygnuję.
-	Z czego? Z wieczornego posiłku?
-	Z pracy w Palmowej Alei. 
Taggart był przerażony.
-	Jesteś jednym z moich najlepszych dyrektorów. Skąd 
przyszedł ci do głowy tak idiotyczny pomysł?
-	Są dwa powody. Po pierwsze, nie mogę pozwolić, by 
toczył pan z mojego powodu nie kończącą się wojnę z Has- 
slebrookiem i jego organizacją.
-	Andy, przed chwilą pokazałem ci, jak radzić sobie 
z takimi typami. Wywalić za drzwi i zagrozić sądem - 
zawsze skutkuje.
-	Słyszałem co powiedział: „Gdziekolwiek się ten czło- 
wiek ukryje, zawsze go odnajdziemy". To jawna groźba. - 
Spróbował zmusić się do uśmiechu, po czym dodał: - Jest 
jeszcze jeden powód, dużo ważniejszy. Znów chcę być 
lekarzem, a nie kierownikiem instytucji, w której inni leczą, 
a ja odwalam tylko papierkową robotę.
-	To przejściowe. Tutaj w Palmowej Alei odnalazłeś 
prawdziwe powołanie. Ci staruszkowie kochają cię. A poza 
tym, możesz tu wysoko zajść. Ja przecież wiecznie nie będę 
sprawował swojego stanowiska.
269
-	Przeglądałem takie pismo medyczne z ogłoszeniami 
ośrodków poszukujących lekarzy...
-	Andy, te ogłoszenia są dla ludzi dziesięć lat od ciebie 
młodszych. Daj spokój tym marzeniom i zajmij się praw- 
dziwą pracą. - Zamilkł na chwilę, po czym powiedział: - 
Zastanawialiśmy się nad przeniesieniem cię do Karoliny 
Południowej. Może tam również udałoby ci się osiągnąć 
takie wyniki jak tutaj.
-	Za późno. Mam już inne plany. Chcę robić to, co 
naprawdę potrafię.
-	Ty nie żartujesz, co? Pozwoliłeś się zastraszyć temu 
Hasslebrookowi? - a zanim Andy zdołał odpowiedzieć, 
Taggart spojrzał w sufit i dodał: - Andy, już od niepamięt- 
nych czasów walczę z takimi typami. Ale to również twój 
obowiązek. Weźmiesz tę pracę w Karolinie?
-	Nie.
-	W takim razie będziemy musieli powiadomić o wszys- 
tkim panią Zorn - powiedział, zadzwonił do Kreneka i po- 
prosił go, by przyprowadził Betsy. Kiedy przyszła, Taggart 
zakomunikował: - Pani mąż podziękował nam za współ- 
pracę.
Miał nadzieję, że Betsy ze łzami w oczach zacznie błagać 
męża o zmianę postanowienia, a ona uśmiechnęła się, wzięła 
Andy'ego za rękę i powiedziała:
-	Spodziewałam się tego. Dużo o tym ostatnio mówił. 
Korespondował nawet z ośrodkami, które poszukują le- 
karzy.
-	Ale on odrzucił również propozycję objęcia stanowis- 
ka dyrektora ośrodka w Karolinie Południowej.
-	Andy ma już za sobą etap urzędnika prowadzącego 
ośrodek zdrowia. Pragnie teraz leczyć, i zgadzam się 
z nim.
-	Nigdy na prowincji nie zarobi tyle, co u nas, a jeśli 
przyjmie tę posadę w Karolinie, podwoimy mu stawkę.
-	Andy po prostu znów chce być lekarzem, a co do 
pieniędzy - matka zostawiła mi mały majątek, samych od- 
setek wystarczy nam na dość wygodne życie, więc popieram 
decyzję męża.
Taggart popatrzył na nią, zastukał palcami w blat biurka 
i powiedział:
-	Jest pani równie szalona jak on. Mogę tylko życzyć 
wam obojgu dużo szczęścia.
270
-	Moje szczęście zaczęło się w dniu przyjazdu tutaj. 
Nora i ten nieokrzesany ortopeda z Georgii uratowali mi 
życie, a w końcu zostałam panią Zorn.
-	Niemniej jednak ktoś musi kierować tym ośrodkiem - 
powiedział Taggart. - Porozmawiam z personelem.
-	Niech pan najpierw poprosi siostrę Varney - zapropo- 
nował Andy. - Ona spełnia tu najważniejszą rolę.
Kiedy Nora weszła do gabinetu dyrektora, nie wiedziała, 
kim jest mężczyzna rozmawiający z Andym i Betsy.
-	Noro, to jest pan John Taggart, szef sieci naszych 
ośrodków. Panie Taggart, oto siostra Varney, dobry duch 
Palmowej Alei. - Nora i Taggart podali sobie ręce, a Andy 
powiedział: - Z wielu powodów postanowiłem zrezygnować 
ze stanowiska dyrektora tego ośrodka i wyjechać.
-	Dokąd?
-	Nie wiem jeszcze. Prawdopodobnie do jakiegoś małe- 
go miasteczka... znów chciałbym być lekarzem.
Czarna pielęgniarka uśmiechnęła się, słysząc, że Andy 
podjął decyzję, którą sama uważała za słuszną, jednak do 
oczu napłynęły jej łzy.
-	Szkoda, że chcesz nas opuścić. Jesteś tu bardzo po- 
trzebny, Andy. - Potem powiedziała coś, co zupełnie zmie- 
niło atmosferę spotkania: - Doktor Leitonen nie poradzi 
sobie bez ciebie.
-	A kto to taki? - zapytał Taggart, a Nora pogorszyła 
jeszcze sytuację, wyjaśniając:
-	Pewien szwedzki lekarz - jedyny, który ma odwagę 
pomagać ludziom chorym na AIDS.
Taggart zamarł na chwilę, po czym powiedział chłodno:
-	A więc fotografie Hasslebrooka nie były sfałszowane. 
Jednak byłeś w to zamieszany.
Nie próbował nawet ukryć swojego rozczarowania, 
a Andy powiedział tylko:
-	On nie jest Szwedem, tylko Finem. 
Taggart nic nie odpowiedział. Zamyślił się.
-	Udowodniłem, że potrafię obronić nasze ośrodki 
przed atakami Hasslebrooka. Jeśli jednak nasza sieć będzie 
kojarzona z AIDS, możemy wszystko zaprzepaścić. - Smut- 
nym wzrokiem popatrzył na nowożeńców i powiedział: - 
Może rzeczywiście tak będzie lepiej - i rezygnacja An- 
dy'ego została przyjęta.
271
* 
*	*
Pewnej grudniowej nocy jakiś dziwny hałas wyrwał 
Księżną ze snu. Miała wrażenie, że ktoś próbuje zapar- 
kować samochód na miejscu, które zawsze należało do 
niej. Zdenerwowało ją nie tylko to, że ktoś w ogóle śmiał 
zrobić coś takiego. Była jeszcze jedna przyczyna. Miała 
ostatnio problemy ze swoim bentleyem i musiała oddać go 
do mechanika. Obiecano jej, że do godziny ósmej rano 
następnego dnia samochód zostanie odprowadzony na 
swoje miejsce, co było o tyle ważne, że planowała od- 
wiedzić tego dnia znajomych w Tampie. Jeśli mechanik 
przyprowadzi jej samochód i nie będzie miał go gdzie 
zaparkować, może zabrać wóz z powrotem do zakładu. 
I co wtedy?
Wstała z łóżka i podeszła do okna. Ku jej przerażeniu, 
wcześniejsze podejrzenia się potwierdziły. Na miejscu jej 
samochodu stał ciemny chevrolet z niewidocznymi w ciem- 
nościach tablicami rejestracyjnymi. Ponieważ fotel kierow- 
cy był pusty, domyśliła się, że samochód zostanie tam 
przez resztę nocy. Postanowiła wyjść na zewnątrz i spisać 
numery rejestracyjne wozu, włożyła więc na siebie szlafrok 
i luźny płaszcz z dużymi kieszeniami. Zanim jednak wyszła 
z pokoju, włożyła jeszcze do kieszeni sześciostrzałowy 
rewolwer, który zwykle zabierała ze sobą w podobnych 
przypadkach. Zawsze okazywał się bardzo skutecznym 
środkiem zastraszania opornych kierowców. Kiedy stała na 
parkingu i spisywała numery samochodu, usłyszała dwa 
głuche puknięcia, które wydawały się dochodzić nie z wnę- 
trza budynku, ale z jakiegoś punktu położonego bliżej 
rzeki.
Odruchowo włożyła rękę do kieszeni i odbezpieczyła 
pistolet, po czym ostrożnie ruszyła w kierunku głównego 
wejścia do gmachu. Weszła do holu i niespodziewanie 
stanęła twarzą w twarz z dwoma smagłymi mężczyznami, 
którzy biegli w jej kierunku. Nie miała wątpliwości, że byli 
sprawcami jakiegoś przestępstwa. Niemal automatycznie 
sięgnęła po pistolet i wymierzyła w nich, zanim oni zdążyli 
przebiec obok niej. Mężczyzna biegnący z przodu, nieco 
wyższy, widząc rewolwer, sam sięgnął po broń. Księżna
272
strzeliła jednak pierwsza, a kula ugodziła go w klatkę pier- 
siową, nieco powyżej serca. Upadł natychmiast, a pistolet 
wypadł mu z ręki.
Jego wspólnik, chcąc wydostać się jakoś z budynku, 
popchnął starszą panią na ścianę. Kobiecie jednak udało się 
oddać jeszcze dwa strzały, z których jeden, tak przynajmniej 
jej się wydawało, ugodził uciekającego mężczyznę.
Choć zupełnie osłupiała tym, co stało się w ciągu tych 
kilku krótkich chwil, zaczęła wołać donośnym głosem:
-	Nie martwcie się o mnie! Łapcie tego skurczybyka, 
który wydostał się na zewnątrz.
Ponieważ strzelanina zbudziła niemal wszystkich w oś- 
rodku, z pokojów wybiegło dziesiątki ludzi, którym leżąca 
na podłodze Księżna wskazywała drogę ręką uzbrojoną 
w rewolwer. Kiedy usłyszała pisk opon na parkingu, za- 
wołała:
-	Cholera, zwiał! - a doktorowi Zorn i Krenekowi, któ- 
rzy dobiegli do niej, powiedziała: - Nie ucieknie daleko. 
Jestem pewna, że dostał w plecy.
-	Skąd ta pewność? - zapytał Andy, a ona odpowie- 
działa:
-	Bo jeszcze nigdy nie chybiłam, a już na pewno nie 
z takiej odległości.
Zabrała ich później na parking i z pomocą latarki Krene- 
ka odnalazła ślady krwi prowadzące do miejsca, w którym
I
stał chevrolet. Oczywiście w kieszeni płaszcza nadal miała 
kartkę z numerami rejestracyjnymi samochodu, dzięki cze- 
mu zanim mieszkańcy Alei zdążyli wrócić do holu, policja 
w Tampie przekazywała już opis poszukiwanego wozu 
wszystkim okolicznym komisariatom.
Kiedy wynoszono z holu zakrwawione ciało, ludzie za- 
częli zadawać sobie pytanie: „Po co ci bandyci właściwie 
tutaj przyszli?" Zarządzono więc przeprowadzenie kontroli 
obecności mieszkańców. Okazało się, że trzy małżeństwa 
przespały całe zdarzenie. Znaleźli się wśród nich państwo 
Jimenez. Krenek wziął więc klucze i udał się do ich pokoju, 
a chwilę później wszystkich mieszkańców zmroził przeraź- 
liwy krzyk. Wbiegli na górę i zajrzeli do pokoju, przy 
którym czekał Krenek. Tam zobaczyli, że Raul Jimenez 
i jego żona Felicita zostali zamordowani. Księżna prze- 
pchnęła się przez tłum i weszła do środka, po czym powie- 
działa:
273
-	A więc to, co słyszałam, to były strzały, głuche, bo 
pistolet miał tłumik. - W obecności wszystkich opowiedzia- 
ła teraz przebieg całego zdarzenia, a na zakończenie stwier- 
dziła: - Temu drugiemu udało się zwiać, ale nie ucieknie 
daleko, bo postrzeliłam go w plecy. Może właśnie w tej 
chwili kona za kierownicą.
Krenek wysłuchał jej relacji do końca, po czym zapytał:
-	Powiedziała pani smagły.
-	Tak.
-	Ale nie czarny?
-	Na pewno nie.
Mimo tak niewielkiej liczby dowodów, Krenek wywnio- 
skował, że zabójcy zostali przysłani przez kolumbijskich 
handlarzy narkotyków z zadaniem zamordowania Jimeneza, 
byłego redaktora z Bogoty, który atakował ich bezlitośnie 
nawet ze swojego cichego schronienia na Florydzie, a kiedy 
do ośrodka przybyli policjanci i agenci FBI, właśnie taką 
hipotezę im podsunął.
Poranne wiadomości zarówno prasowe, jak i telewizyj- 
ne bardzo ostrożnie sugerowały, że motywem zabójstwa 
mogła być zemsta kolumbijskiego kartelu narkotykowego, 
bez wahania jednak wychwalały niezwykłą odwagę pani 
Francine Elmore, znanej w ośrodku jako Księżna. „Zupeł- 
nie sama i uzbrojona tylko w rewolwer, który dostała od 
swojego zmarłego męża, stanęła twarzą w twarz z dwoma 
bandytami, z których jednego zabiła, a drugiego ciężko 
raniła". Ukazały się zdjęcia Księżnej ubranej w ciepłe 
bambosze i ciężki płaszcz narzucony na szlafrok, a pod nimi 
umieszczono jej dumne stwierdzenie: „Nie ucieknie daleko. 
Postrzeliłam go w plecy".
W rzeczywistości drugi z zabójców uciekł dość daleko. 
Udało mu się nawet przekroczyć granicę z Georgią. W pew- 
nym momencie jednak zaczął się zastanawiać, czy jest w sta- 
nie jechać dalej, ponieważ ból promieniujący z lewego 
biodra, w którym utkwiła kula, stawał się coraz bardziej nie 
do zniesienia.
Zatrzymał się w pewnym małym miasteczku na wschód 
od Macon i poszedł do apteki, w której zapytał:
-	Gdzie mogę znaleźć lekarza? Potwornie boli mnie 
w krzyżu.
Aptekarz wskazał mu drogę do pobliskiego szpitala, 
a kiedy zobaczył na podłodze ślady krwi, podszedł do
274
telefonu, wykręcił numer komisariatu i powiedział do ofice- 
ra dyżurnego:
-	Mówi Forsby. Tak, Nathaniel. Wyślijcie kogoś do 
szpitala, najlepiej dwóch albo trzech uzbrojonych ludzi. Coś 
mi podpowiada, że znajdą tam tego zabójcę, o którym 
mówili przez radio. Tak. Wyglądał na Latynosa.
Lekarz, który miał nocny dyżur, wybierał się już do 
domu, gdy do izby przyjęć wszedł krwawiący mężczyzna. 
Ponieważ lekarzowi nie przyszło do głowy, że ma do 
czynienia z raną postrzałową, nie zawiadomił policji. Kiedy 
pacjent znalazł się już na leżance, do pokoju obok cichutko 
weszło trzech policjantów, którzy wysłali pielęgniarkę, by 
powiedziała dyżurnemu lekarzowi, że u któregoś z pacjen- 
tów nastąpiło zatrzymanie akcji serca. Lekarz, usłyszawszy 
wiadomość, powiedział do rannego mężczyzny:
-	Zaraz wracam. To nagły przypadek.
Jednak coś w zachowaniu pielęgniarki lub cisza, jaka 
zapadła po wyjściu lekarza, zaniepokoiło mężczyznę, który 
na wszelki wypadek sięgnął po broń, a kiedy do pokoju 
weszli policjanci, nastąpiła gwałtowna wymiana ognia, 
w wyniku której kolumbijski morderca został zabity, a jeden 
z policjantów ciężko ranny.
W tym samym czasie w Palmowej Alei pastor Quade 
odprawiała mszę za niezmiernie lubianą w Alei parę Kolu- 
mbijczyków.
-	Byli - mówiła - bohaterami walczącymi o wolność 
i godność we własnym kraju i przykładnymi chrześcijanami 
w kraju, który stał się ich drugim domem. Dopadła ich 
jednak tutaj czyjaś zemsta, a ich śmierć jest niepowetowaną 
stratą dla nas wszystkich. Przybyli tu, jak większość z nas, 
by spokojnie doczekać końca. Z pewnością nie spodziewali 
się, że spotka ich tak brutalna śmierć. Niech ich dusze 
wypoczną sobie w niebie, które próbowali zbudować tutaj, 
na ziemi.
Podczas krótkiego, ale niezwykle smutnego nabożeń- 
stwa, za drzwiami kaplicy zgromadziły się trzy ekipy 
telewizyjne, które przybyły, by przeprowadzić wywiad 
z Księżną. W jaskrawym świetle reflektorów prezentowała 
się naprawdę wspaniale, jednak jej pewna siebie postawa 
była tylko pozorna, ponieważ kiedy starsza pani uświa- 
domiła sobie co się rzeczywiście stało, poczuła, że nie 
jest w stanie powiedzieć ani słowa, więc Andy i Nora
275
odprowadzili ją do pokoju. Zastąpił ją Krenek, który był 
świadkiem większej części wydarzeń i autorem hipotezy 
o motywie morderstwa. Opowiadając o całym zdarzeniu, nie 
zapomniał podkreślić niezwykłej odwagi i trzeźwości umys- 
łu Księżnej.
-	Spisała nawet numery rejestracyjne ich samochodu - 
powiedział.
W trakcie wywiadu przedstawiciele stacji telewizyjnych 
dowiedzieli się, że drugi z zabójców zginął w wyniku 
strzelaniny w małym szpitaliku w Georgii. Wiadomość 
dotarła do Księżnej, która natychmiast odzyskała głos i za- 
wołała radośnie:
-	A nie mówiłam, że postrzeliłam go w tyłek! Jeszcze 
nigdy nie chybiłam.
*	*
Kiedy opadły już nieco emocje związane z zabójstwem 
państwa Jimenez, a agenci FBI, po przeprowadzeniu do- 
chodzenia, wyjechali z ośrodka, pastor Quade, za namową 
mieszkańców Palmowej Alei, odprawiła nabożeństwo za 
zmarłych. Mówiła o nich tak wspaniale, że Krenek po- 
stanowił zamieścić jej słowa w broszurce poświęconej tym 
jakże lubianym mieszkańcom Alei.
Raul i Felicita przybyli do nas jako emig- 
ranci. Uciekli przed tyranią, której sprzeciwiali 
się z całego serca. Poświęcili siebie, wszystko, co 
posiadali, i wysokie stanowiska, jakie piastowali 
w swoim kraju. „Oddali głos własnymi noga- 
mi" - słyszałam kiedyś takie określenie w Mis- 
souri - i w poszukiwaniu drugiego domu przyby- 
li aż tutaj. Dzięki ogromnej miłości udało im się 
zjednoczyć całą rodzinę. Co roku przybywa do 
nas coraz więcej jej członków. Znamy ich dzieci 
i wnuki, jak swoje własne. Nauczyli je znaczenia 
słów: miłość, rodzina, solidarność i wartości 
chrześcijańskie.
Zmarli w samym środku bitwy, w której 
z niezwykłą odwagą brali udział. Walczyli za nas
276
i wszyscy, którzy ich znaliśmy, mamy u nich 
ogromny dług. Wciąż czujemy ich obecność - 
Raul, wysoki, szczupły, szlachetny Latynos i Fe- 
licita, tryskająca życiem i nigdy nie pozwalająca 
sobie na odrobinę złego nastroju. Słyszycie? Cią- 
gle się z nami śmieje.
Jakże często w naszym cichym, przytulnym 
domu spotykamy się ze słowem „śmierć", ale 
żadne z nas nie chce, by spowodowała ją jakaś 
straszna choroba, utrata władz umysłowych czy 
morderstwo. Jednak brutalna śmierć, jaka ich 
spotkała, również jest częścią życia i wiedzieli 
o tym, tak odważnie występując w obronie ludz- 
kiej godności i wolności. Zawsze będę pamiętała, 
jak Raul grywał ze mną w brydża i jak spoglądał, 
kiedy zrobiłam jakiś głupi błąd. Będę pamiętała, 
jak Felicita zapukała do moich drzwi i przyniosła 
mi ciasteczka, które sama upiekła.
Niech Bóg da nam siłę, by żyć i szerzyć 
dobro, jak robili to oni, i pozwoli nam spotkać się 
z nimi w przyszłym, spokojniejszym życiu.
Następnego ranka doktor Zorn na trzy dni wyjechał 
z ośrodka. Nie powiedział nikomu, nawet swojej żonie, 
dokąd się wybiera i z kim zamierza się spotkać. Krenek 
i Nora uważali, że pojechał do Chicago, by zdać relację 
panu Taggartowi z niedawnych tragicznych wydarzeń 
w ośrodku, kiedy jednak otrzymali telefon w tej sprawie 
z jego biura, stało się jasne, że Andy'ego tam nie było. 
Krenek zapewniał Norę i Betsy, że mimo rezygnacji Andy 
był ostatnio w dość dobrym nastroju, i zasugerował nawet:
- Założę się, że pojechał w sprawie jakiejś nowej pracy 
i nie chciał robić Betsy nadziei, jeśli musiałby je później 
zawieść.
Czwartego dnia Andy przyleciał na lotnisko w Tampie, 
pojechał do Palmowej Alei i natychmiast spotkał się 
z Betsy, Norą i Krenekiem. Uściskał żonę, przeprosił 
ją za tajemniczość w ciągu kilku ostatnich dni i wyjął 
z teczki dość duży plik różnego rodzaju broszurek, pla- 
katów i map.
277
-	Przepraszam was wszystkich, a szczególnie Betsy, ale 
miałem coś bardzo ważnego do załatwienia i wydawało mi 
się, że będzie najlepiej, jak uporam się z tym sam. - Spośród 
papierów, które miał w teczce, wyciągnął jakiś medyczny 
periodyk, otworzył na stronie zaznaczonej spinaczem biuro- 
wym, po czym położył pismo na blacie biurka okładką do 
góry i powiedział: - Wydaje mi się, że Clarence Hasslebro- 
ok zrobił mi ogromną przysługę, zmuszając mnie do opusz- 
czenia cichej posadki w Palmowej Alei. Betsy i ja mogliśmy 
tu pozostać i wspaniale ułożyć sobie życie. - Zamilkł, po 
czym wolno i niezwykle dobitnie dodał: - Ale ja chcę być 
lekarzem. Chcę pomagać pacjentom, którzy potrzebują mo- 
jej opieki i wiedzy. Praca z Norą i doktorem Leitonenem 
wskazała mi ścieżkę, którą powinienem pójść. Odwiedzanie 
pacjentów cierpiących na chorobę Alzheimera przypomina 
mi o obowiązkach, jakie spoczywają na lekarzach, a kiedy 
zatrzymuję się obok pokoju pani Carlson, pytam sam siebie, 
na czym powinna polegać opieka medyczna. Jestem leka- 
rzem, a nie dyrektorem luksusowego hotelu.
Podniósł teraz z biurka periodyk leżący okładką do góry, 
zaznaczył palcem interesującą go stronę i powiedział:
-	Kiedy zostałem zmuszony do rozważenia, czym będę 
się zajmował przez resztę swojego życia, zacząłem prze- 
glądać ogłoszenia o pracę... wiecie, te, w których małe 
miasteczka piszą, jakich lekarzy poszukują, i natknąłem się 
na takie, które wydaje mi się idealne.
Otworzył teraz periodyk, wskazał palcem małe ogłosze- 
nie zakreślone czerwonym flamastrem i podał pismo Betsy. 
W ogłoszeniu było napisane: „Silver Butte, miasteczko 
o tysiącu ośmiuset mieszkańcach, położone nad przepiękną 
rzeką Madison w południowej Montanie, w pobliżu Parku 
Yellowstone, poszukuje lekarza. Oferujemy darmowy gabi- 
net na okres jednego roku, samochód i zniżki na benzynę. 
Najpiękniejsze krajobrazy w Stanach Zjednoczonych, łago- 
dne zimy."
-	Tam właśnie pojechałeś? - zapytała Betsy, zupełnie 
nie zdradzając, co myśli na temat jego pomysłu.
-	Tak. Poleciałem do Billings. Na lotnisku powitali 
mnie przedstawiciele miasteczka, a później pojechaliśmy do 
Silver Butte.
-	Jak to wszystko wyglądało? - zapytała Betsy.
-	Dla moich potrzeb wystarczy.
278
-	No właśnie, a jakie są twoje potrzeby? - zapytał Kre- 
nek, na co Andy odpowiedział:
-	Chcę być lekarzem. Chcę wybudować mały szpitalik, 
ściągnąć do pracy młodych lekarzy i leczyć wszystkich, 
którzy poproszą nas o pomoc. - Zamilkł na chwilę, po czym 
dodał: - Chcę być takim lekarzem, jakim chciałem być, 
kiedy zaczynałem w Illinois.
-	Jest tam jakiś szpital w okolicy? - zapytała Nora.
-	Mają budynek, który spełnia funkcję ośrodka pierw- 
szej pomocy. Całkiem dobry szpital jest w Bozeman, pięć- 
dziesiąt dwie mile od miasteczka, i w Butte, sześćdziesiąt 
jeden, no i oczywiście pierwszorzędna klinika w Billings.
-	Pracują tam w okolicy jacyś inni lekarze? - zapytała 
Nora.
-	Dwaj starsi panowie w dość odległych miasteczkach, 
ale obaj myślą już o emeryturze.
-	Czy tak mała społeczność, jak ta w Silver Butte, jest 
w stanie utrzymać lekarza? - zapytał Krenek. - Co o tym 
sądzi stowarzyszenie lekarzy?
-	Wydaje mi się, że za minimum uważają dwa tysiące 
czterystu mieszkańców.
-	A w tym Silver Butte jest tysiąc ośmiuset? Czy to 
znaczy, że lekarz umiera tam z głodu?
-	To znaczy, że dobry lekarz może wykorzystać to jako 
podstawę i z czasem poszerzyć swoją klientelę.
Teraz odezwała się Betsy:
-	Czy Madison to rzeczywiście taka ładna rzeka? - 
a Andy pokazał jej resztę broszurek, w których były zamie- 
szczone zdjęcia wielkich prerii ciągnących się od Madison 
i szczytów pobliskiego Parku Yellowstone.
Bystra jak zwykle Nora zauważyła:
-	Wszystkie fotografie zrobili latem. Masz jakieś zimo- 
we krajobrazy?
Andy popatrzył na pielęgniarkę.
-	Właśnie miałem zapytać, jak podoba ci się ta propozy- 
cja, bo jeśli tam pojadę, chciałbym, żebyś pojechała ze mną.
-	Chyba będzie lepiej - odparła Nora z szerokim uśmie- 
chem - jak najpierw zapytasz o to żonę. Przypuszczam, że 
w Silver Butte nie znajdzie dobrego ortopedy.
Andy spojrzał na żonę, o nic nie prosił, chciał tylko 
poznać jej zdanie, zanim zacznie przekonywać ją o słusznoś- 
ci swojej decyzji. Betsy milczała przez chwilę, po czym
279
powiedziała: - Wydaje mi się, że w moim przypadku zwykły 
lekarz przyda mi się bardziej niż nawet najlepszy ortopeda. 
Będzie mi potrzebny godny zaufania położnik, ale przecież 
za takiego wyszłam.
Wszyscy spojrzeli na nią ze zdziwieniem, a ponieważ 
nikt nic nie powiedział, Betsy dodała:
-	Doktor Farąuhar był prawie pewny, że jestem w cią- 
ży, wysłał mnie jednak na przeprowadzenie testów. Teraz 
nie ma już żadnych wątpliwości. - Szturchnęła męża pal- 
cem i powiedziała: - Kiedy ty ukrywałeś coś przede mną 
w Mon tanie, ja miałam swój własny sekret tutaj.
*	*
Planowany wyjazd do Montany nie nastąpił jednak, a to 
z powodu niewiarygodnie kuszącej propozycji z Chattanooga.
Kiedy OHver Cawthorn i jego wpływowi przyjaciele 
dowiedzieli się, że doktor Zorn rezygnuje z pracy w Pal- 
mowej Alei, natychmiast przystąpili do realizacji projektu, 
nad którym bardzo poważnie zastanawiali się od chwili 
wyjazdu Betsy na Florydę. Kreślarze i architekci pracowali 
przez całe dnie, żeby jak najszybciej rozrysować plany 
ogromnego przedsięwzięcia. Cawthorn zebrał czterech po- 
zostałych wspólników - doktora Zembrighta - eksperta do 
spraw medycznych, Chestera Binghama - właściciela firmy 
budowlanej, Lawrence'a Desmonda - zajmującego się obro- 
tem nieruchomościami i Charlesa Gilmana - prawnika i fi- 
nansistę - polecieli do Tampy, tam wynajęli samochód 
i czym prędzej pojechali do Palmowej Alei. Poprosili do 
siebie państwa Zornów, a na biurku, które Andy miał 
zamiar wkrótce zwolnić, rozłożyli wielkie zdjęcie lotnicze 
górzystego i lesistego terenu. Czerwone kreski oznaczały 
zakupione niedawno działki.
Chester Bingham odezwał się pierwszy:
-	Zaczęliśmy od pięciu tysięcy akrów, które należą do 
Desmonda. Mógłbyś pokazać, gdzie się znajdują, Desmond? - 
a dumny właściciel wskazał na zdjęciu swój teren, wyjaśniając:
-	Te przepiękne góry, które graniczą z posiadaną przeze 
mnie ziemią, to Park Narodowy Great Smoky Mountains, 
chroniony, ale udostępniony dla turystów. Chester, mów dalej.
-	Postanowiliśmy więc dokupić jeszcze osiemset akrów.
280
-	I mamy teraz tysiąc trzysta akrów najwspanialszej 
ziemi w Tennessee — wtrącił się Cawthorn — bez żadnych 
zabudowań, więc mamy wolną rękę.
Bingham zauważył teraz bardzo interesującą rzecz:
-	Z jednej strony graniczymy z Parkiem Narodowym, 
poza tym nie chcemy w żaden sposób zagospodarowywać 
terenów leżących wokół serca naszego przedsięwzięcia. 
Dzięki temu stworzymy zupełnie dziki obszar, który jest 
wręcz idealny dla naszego celu.
-	No, ale co właściwie nim jest? - zapytał zniecierp- 
liwiony Andy, a Bingham sprzątnął z biurka ogromne zdję- 
cie lotnicze i zamiast niego rozłożył projekt architektonicz- 
ny ukazujący część posiadanej przez spółkę ziemi z kom- 
pleksem budynków u góry, jeziorem pośrodku i dwiema 
górami u dołu - mniejszą nieco na zachód, i większą, z dwo- 
ma szczytami, na wschód od jeziora.
-	Przepiękna głusza, idealna na wszystko, co chcemy 
tam stworzyć - powiedział Bingham - i jaka przestrzeń.
-	A same budynki? - zapytał Andy, a Zembright od- 
powiedział z dumą:
-	Najnowocześniejszy kompleks domów spokojnej staro- 
ści. - Potem palcem wskazywał wszystkie jego elementy: trzy 
budynki główne ustawione w lekkim łuku, trzy ścieżki - 
najkrótsza wiodąca do brzegu jeziora i z powrotem, dłuższa 
obiegająca jezioro i najtrudniejsza wiodąca wzdłuż stoków 
wzniesienia, a do tego coś, co szczególnie spodobało się 
Andy'emu - na równinie w pobliżu głównych budynków 
rozmieszczono pewną liczbę małych domków przeznaczonych 
dla małżeństw, które chcą, dokąd to będzie możliwe, mieszkać 
osobno, i dopiero później przeprowadzić się do bloku.
-	Czy jesteście panowie gotowi na poniesienie takich 
wydatków?
-	Częściowo chcemy sfinansować budowę z pieniędzy 
przyszłych mieszkańców - odpowiedział Bingham - choć na 
początku zakładaliśmy, że sami pokryjemy wszystkie koszty.
Desmond, właściciel największej części gruntów, powie- 
dział:
-	Dużo więcej ludzi, niż się panu wydaje, doktorze Zorn,
^
poważnie myśli o tym, jak spędzić jesień swojego życia. Kiedy 
usłyszeli o naszym projekcie, natychmiast wyłożyli pieniądze 
na jego realizację. Wszystko jest już właściwie sfinalizowane.
-	Jak duży jest wkład?
19 - Aleja Palmowa
281
-	Dwadzieścia pięć milionów.
-	O mój Boże! Czy ja dobrze słyszę?
-	Dwadzieścia pięć baniek i zaczęliśmy już nawet przy- 
gotowywać teren.
-	Zaraz! Zaraz! - wtrąciła się Betsy. - Jeśli my mamy 
objąć nad tym wszystkim kierownictwo, a chyba o to panom 
chodzi...
-	Zgadza się, chcemy zaproponować państwu kierow- 
nictwo - powiedział Gilman. - Dokładnie sprawdziliśmy 
pana Zorna, zarówno w Chicago, jak i w Tampie. Uważa- 
my, że jesteście idealną parą.
-	Jeśli mam być wspólniczką - powiedziała Betsy - to 
chcę mieć prawo decydowania, które drzewa zostaną wycię- 
te, a które nie. Ludzie, których pragniemy przyciągnąć, nie 
będą chcieli żyć na pustkowiu.
-	Będzie pani miała do wyboru jakieś dziesięć tysięcy 
drzew - powiedział prawnik. - To bardzo lesisty teren. 
Proszę zapytać Desmonda, do niego należy większość tego 
obszaru.
-	Z większości miejsc, z powodu drzew nie widać nawet 
szczytów gór. Wycięliśmy tylko te, które rosły na miejscu 
przyszłych budynków i parkingu.
-	No więc - zapytał Cawthorn - przyjmiecie naszą pro- 
pozycję?
-	Chciałbym najpierw zobaczyć teren - powiedział An- 
dy - i dokładnie przeanalizować wszystkie plany.
-	Proponuję - powiedział doktor Zembright - żebyśmy 
polecieli tam natychmiast. Jeden telefon i w Knoxville będą 
już czekały na nas samochody. Tam jest najbliższe lotnisko.
-	A są tam również szpitale? - zapytała Betsy, a Ze- 
mbright zapewnił ją:
-	Jedne z najlepszych i tylko godzina drogi od naszego 
ośrodka.
-	No to jedźmy.
-	A jutro chciałbym, żebyśmy polecieli do Chicago - 
wtrącił Andy. - Oczywiście, jeśli pan Taggart jest w mieście.
-	A dlaczego Taggart - zapytał Cawthorn. - Przecież 
właśnie się z nim rozstałeś.
Andy wyjaśnił:
-	Dlatego, że on najwięcej wie o domach spokojnej 
starości. Kiedy spotkali się w biurze przy Boul Mich, 
Taggart powiedział otwarcie:
282
-	Wspaniały pomysł, doskonałe usytuowanie, a Zorn 
w ciągu jednego roku dał się poznać jako jeden z moich 
najlepszych dyrektorów. Obejrzyjmy teraz wasze plany.
Przedstawiono mu wszystkie projekty. Natychmiast spo- 
dobał mu się plan wybudowania ośrodka w pobliżu gór.
-	To bardzo odważny pomysł - powiedział. - Jezioro 
jest warte z milion dolarów. Czy te wzniesienia będzie 
widać z okien głównych budynków? - Co do innych ele- 
mentów okazał nieco mniej entuzjazmu: - Nie podoba 
mi się nazwa. „Wzgórza". Niby wszystko w porządku, 
jak „Palmowa Aleja", ale okazuje się, że można dużo 
zyskać, kiedy doda się jakiś przymiotnik. Dzięki niemu 
klienci zobaczą całe miejsce w taki sposób, jaki im za- 
sugerujemy. Jak wam się podoba nazwa „Ochronne wzgó- 
rza"? Nie, za bardzo techniczne. Albo „Gościnne wzgó- 
rza"? Już brzmi lepiej. Na pewno wymyślicie coś jeszcze 
lepszego.
Nie był również zachwycony, że główny budynek miesz- 
kalny ma nosić nazwę „Zachód Słońca."
-	Nie wolno wam w żaden sposób sugerować, że to 
ostatni przystanek. Odstraszycie w ten sposób ludzi. - Ołó-
I
wkiem skreślił wyraz „Zachód Słońca" i napisał „Jutrzen- 
ka". Jeden z inwestorów zaprotestował: 
- Ale ten budynek wychodzi na zachód - a Taggart 
wyjaśnił:
-	Tego zmienić nie możecie, ale nie możecie również 
przypominać im o końcu dnia. Zawsze podkreślajcie po- 
czątek.
Zaproponował również, by szpital był oddzielony od
!
pozostałych budynków i by nadać mu inną nazwę, na 
przykład ośrodek opieki zdrowotnej. Podobał mu się pomysł 
przeprowadzenia korytarzy łączących wszystkie budynki.
-	Starajcie się, by wszystko było dostępne i dobrze ze 
sobą współgrało. - Żaden szczegół nie umknął jego uwagi.
I
Zasugerował również, by zróżnicować nazwy trzech wy- 
znaczonych ścieżek. - Tę najkrótszą nazwijmy „Przechadz- 
ką". Tę, która biegnie wokół jeziora, nazwijmy, na przy- 
kład, „Spacer", a tę najtrudniejszą - „Eskapada". Uwierz- 
cie mi, że ludziom się to spodoba i każdy będzie chciał się 
zmierzyć z najtrudniejszym wyzwaniem.
Co do pomysłu wybudowania małych domków, powie- 
dział:
283
-	Będą bardzo popularne. Pewnie już część z nich udało 
się wam sprzedać - a pan Bingham przytaknął skinieniem 
głowy.
Kiedy doszedł do kolejnego rysunku, skrzywił się 
i wskazał coś palcem, mówiąc:
-	Po co wam ten rządek małych pokoików na pierwszym 
piętrze?
Zorn wyjaśnił:
-	Chcemy je przeznaczyć dla ludzi, którzy nie dys- 
ponują zbyt dużymi pieniędzmi.
-	A po co? - zapytał Taggart.
-	Dlatego, że nie chcę prowadzić luksusowego hotelu 
dla najbogatszych. Chciałbym, żeby mogli u nas zamieszkać 
nauczyciele, sklepikarze, rolnicy i wszyscy, którzy chcą 
dobrze przeżyć starość.
-	To najlepszy sposób na bankructwo, panie doktorze. 
Pierwszą rzeczą, o jaką musi się pan zatroszczyć, są solidne 
podstawy finansowe ośrodka.
-	Nauczyłem się tego u pana. Będę miał bardzo dobrego 
doradcę finansowego.
-	A gdzie go pan znajdzie? Powodzenie całego przedsię- 
wzięcia spocznie przecież na jego barkach.
Wtrącił się Desmond:
-	Nie musimy nikogo szukać. Będzie nim mój młodszy 
brat Alfred. Krzywi się za każdym razem, kiedy chcę wydać 
na coś choćby dziesięć centów, a potem dokładnie spraw- 
dza, czy pieniądze nie zostały w jakiś sposób sprzeniewie- 
rzone. Jeśli Alfred będzie miał nad wszystkim pieczę, nie 
zbankrutujemy.
Na twarzy Taggarta pojawił się teraz szeroki uśmiech.
-	Nawet podobają mi się te małe pokoiki i pomysł, by 
nauczyciele i sklepikarze mogli cieszyć się życiem na sta- 
rość. Zorn, jest pan wspaniałym człowiekiem. Uważam tak 
od tego mroźnego dnia, kiedy spotkaliśmy się w tym biurze 
po raz pierwszy. Ala pan moje błogosławieństwo.
Trzy dni po Świętach Bożego Narodzenia i zgodnie 
z tym, co zaplanowano już w kwietniu, członkowie tertulii 
Raula Jimeneza, choć pozbawieni swojego przywódcy, po-
284
łożyli dłonie na wypolerowanym kadłubie samolotu i wy- 
pchnęli maszynę na pas startowy. Przyglądali im się niemal 
wszyscy mieszkańcy Palmowej Alei oraz dwie ekipy telewi- 
zyjne. Podobnie jak przed swoim pierwszym, nocnym lotem 
St. Pres dokonał przeglądu technicznego samolotu. Uklęk- 
nął i otworzył zawór kontrolny paliwa. Pojawiła się maleńka 
ilość wody. Odsączył ją, po czym powąchał palce, by upew- 
nić się, że reszta to benzyna - dopiero teraz silnik był 
gotowy do pracy. Rektor Armitage i senator Raborn pomo-
I
gli ambasadorowi zasiąść w fotelu pilota, a Max Lewandow- 
ski dokonał ostatecznego przeglądu śmigła, po czym wszys- 
cy odsunęli się na bezpieczną odległość. Silnik zakaszlał 
najpierw kilkakrotnie, lecz już po chwili zaryczał jak wście- 
kłe zwierzę.
Ponieważ w kokpicie nie było drzwi, St. Pres, dumnie 
siedząc w fotelu, pomachał widzom, po czym zajął się 
swoimi obowiązkami. Po otrzymaniu pozwolenia na start, 
zwolnił hamulce i oparł się wygodnie, a samolot ruszył 
naprzód. Kiedy prędkość była już wystarczająco duża, po- 
ciągnął do siebie wolant, a maszyna wzbiła się w powietrze. 
Pilot krążył nad ośrodkiem, tak by nie zniknąć z pola
!
widzenia osób, które z ogromnym przejęciem obserwowały 
go z ziemi i okien Bloku Wspomagania Życia. 
Samolot zmieniał wysokość. To przelatywał tuż nad 
głowami gapiów, to znów niemal pionowo wzbijał się w po- 
wietrze, po czym przechodził do poziomu i spokojnie leciał 
sobie po bezchmurnym, zimowym niebie.
Podczas gdy St. Pres demonstrował możliwości samolo- 
tu - niebagatelne, biorąc pod uwagę sposób, w jaki go 
wykonano - cały tłum zjednoczyła ta sama myśl. Średni 
wiek pięciu konstruktorów to siedemdziesiąt dziewięć lat 
i dwa miesiące, prawdopodobny wiek mieszkańców ośrodka 
to siedemdziesiąt cztery, a kiedy tak wszyscy patrzyli na 
samolot, który w pewnym sensie sami zbudowali, i zdali 
sobie sprawę z tego, że pilot za rok skończy osiemdziesiątkę, 
ich serca przepełniła ogromna duma. Dokonali tego! Staru- 
szkowie, których poza ośrodkiem uważano za niezdolnych 
do zrobienia niemal czegokolwiek, zbudowali samolot 
i wzbili się nim w powietrze dla uczczenia Nowego Roku.
- Patrzcie! Pozdrawia nas! - wołali widzowie zachryp- 
niętymi z podniecenia głosami, a widząc, że samolot leci 
coraz niżej, ruszyli naprzód, by zobaczyć jak ambasador
285
zakończy swój historyczny lot. St. Pres zmylił ich jednak, 
ponieważ zawrócił nagle, potem zrobił jedno duże koło, 
,a kiedy rozpoczynał następne, uruchomił urządzenie wymy- 
ślone przez Lewandowskiego. Zwolnił dźwignię, a pod 
kadłubem samolotu rozwinęła się bela białego płótna z napi- 
sem RAUL Y FELICITA.
Wykonawszy zadanie, St. Pres poleciał na koniec pasa 
startowego, zerknął na rękaw, by sprawdzić kierunek wiat- 
ru, i wylądował, po czym doprowadził samolot do pierwo- 
tnego miejsca, gdzie czekał już na niego tłum podekscyto- 
wanych widzów. Tego wieczora, podczas posiedzenia ter- 
tulii - z Lewandowskim jako honorowym gościem - jej 
członkowie mieli zastanowić się, co teraz zrobić z samolo- 
tem. Rektor Armitage miał już gotową odpowiedź:
-	Oddajmy go którejś z okolicznych szkół zawodowych. 
Im wcześniej przyszli mechanicy nauczą się czegoś o budo- 
wie samolotu, tym lepiej.
Mężczyźni wybrali szkołę, w której kierownik warsztatu 
posiadał już licencję pilota, a przez następne miesiące pens- 
jonariusze Palmowej Alei widywali czasami swój samolot na 
tle błękitnego nieba i wspominali ambasadora St. Presa albo 
Raula Jimeneza.
* 
*	*
Nazajutrz po wyjeździe Zorna, zaraz po przebudzeniu 
Richard St. Pres zauważył wyraźne pogorszenie stanu swo- 
jego wzroku. Kiedy próbował przeczytać poranną gazetę, 
zdał sobie sprawę z tego, że katarakta w lewym oku wyraź- 
nie przeszkadza mu w odczytaniu tekstu. Nie panikował, 
ponieważ ostrzegano go, iż pewne pogorszenie wzroku prę- 
dzej czy później nastąpi, niemniej jednak był zdenerwowa- 
ny, a to dlatego, że uświadomił sobie konieczność rychłego 
skorzystania z usług chirurga.
Próbował pocieszać samego siebie, mówiąc:
-	Nie ma się czego bać. Człowiek idzie do okulisty 
o dziewiątej, przechodzi operację - czterdzieści minut - 
a jeśli ma ochotę, o jedenastej wraca już do domu. Nie tak 
jak dawniej, kiedy przez kilka dni leżało się z głową unie- 
ruchomioną za pomocą worków z piaskiem. - Gdy jednak 
zauważył, że wzrok pogarsza mu się jeszcze bardziej w trak-
286
cie czytania, postanowił: - Lepiej pójdę do doktora Far- 
ąuhara.
Nadeszła pora, by się ubrać. Tego ranka miał reprezento- 
wać mieszkańców Palmowej Alei na spotkaniu z kierownict- 
wem ośrodka w sprawie podwyżki opłat. Zabrał się do 
wiązania krawata - czynność tę wykonywał już tysiące razy. 
Ponad pięćdziesiąt lat temu pewien kolega z uniwersytetu, 
ogólnie znany z nieprzeciętnej elegancji, zauważył, że St. Pres 
ma zwyczaj używania węzła prostego do wiązania krawata. 
Węzeł był nierówny i ciągle przechylał się na lewą stronę.
-	Richard, drogi przyjacielu - zbeształ go kolega - czy 
nikt nie nauczył cię jeszcze najnowszego krzyku mody 
w dziedzinie wiązania krawatów? - po czym zademonst- 
rował mu, jak wiąże się węzeł windsorski. - Widzisz? Węzeł 
jest szeroki u góry i pięknie zwęża się ku dołowi. Voila\ 
Wyglądasz teraz jak prawdziwy dżentelmen.
Od tamtego dnia St. Pres niezliczoną ilość razy powta- 
rzał całą skomplikowaną procedurę, tym bardziej dumny ze 
swojej nowej umiejętności, kiedy jego jedwabne krawaty, na 
które wydał fortunę, paradowały przed tłumami ludzi i ka- 
merami telewizyjnymi. Tego ranka jednak jego prawa ręka 
zapomniała sekwencję ruchów, które kiedyś tak bezbłędnie 
wykonywała, długi koniec krawata zachowywał się wyjątko- 
wo niesfornie, a z trudem zawiązany węzeł przypominał 
przypadkowo zamotany supeł. St. Pres zirytowany, rozwią- 
zał nieudaną plątaninę, wyprostował końce krawata i zaczął 
wszystko od nowa. Okazało się jednak, że kiedy próbował 
świadomie wykonać czynność, która była tak rutynowa, że 
nigdy wcześniej nie musiał się nad nią zastanawiać, miał 
wrażenie, że zupełnie nie wie, co robi. Mózg nie potrafił 
nadążyć za palcami - w rzeczy samej palce nie potrzebowały 
żadnych informacji z mózgu, a kiedy te jednak zaczęły 
docierać, tylko utrudniły dłoni pracę, zamiast ją ułatwić.
Po raz drugi nie udało mu się wykonać tej jakże prostej 
czynności, a zawiązany węzeł znów okazał się niezgrabnym 
supłem.
Rozwiązał go nerwowym szarpnięciem, znów wypros- 
tował końce krawata i zaczął mówić do siebie jak do małego 
dziecka:
-	Dłuższy koniec krawata weź do prawej ręki. Teraz 
przepleć go nad i pod, potem wokół i znowu pod, tak żeby 
powstał taki elegancki, kwadratowy węzeł. Następnie znów
287
nad i pod, a wreszcie wetknij koniec, który trzymasz w ręce, 
w środek węzła i zaciśnij. - Przyglądając się z dziecięcą 
dumą swojemu dziełu, pogratulował sam sobie: - No wi- 
dzisz? To wcale nie było takie trudne.
Potem popatrzył na siebie w lustrze i dostał napadu 
nerwowego śmiechu. Przypomniało mu się, że kiedy był na 
obozie skautingowym w Vermont, dostał burę od zastępo- 
wego, który powiedział:
-	Richard, nigdy nie zostaniesz dobrym skautem, dopó- 
ki nie nauczysz się wiązać innych węzłów poza babskim. 
Widzisz? Prawie sam się rozwiązuje. Tak łatwo przecież 
zawiązać węzeł prosty i, popatrz, żadna siła nie da mu rady.
-	A jak go zawiązać? - zapytał Richard, a instruktor 
wyjaśnił spokojnie:
-	Lewa ręka powinna być zupełnie nieruchoma. Prawą 
wkłada się linę od dołu, przeplata, wyciąga górą i zaciska. 
Proszę, jaki piękny węzeł.
Niepewny uśmiech w lustrze zaczął powoli ustępować 
miejsca przerażonemu spojrzeniu.
-	Czy to początek mojego końca? Taka prosta rzecz jak 
zawiązanie krawata, a ja nie potrafię sobie z nią poradzić. - 
Przyglądając się swojej twarzy w lustrze, stwierdził: - Wło- 
sy coraz rzadsze i zupełnie siwe. Zęby coraz bardziej się 
kruszą. Nos nie dostarcza już takiej ilości tlenu jak dawniej, 
płuca też nie są już takie sprawne. Serce wydaje się w po- 
rządku, ale nogi już ledwie mnie noszą, a teraz ta cholerna 
katarakta. - Niemniej jednak na zakończenie przeglądu po- 
wiedział do siebie: - Nie jest jeszcze beznadziejnie. Nadal 
trzymam się prosto i wyglądam równie dobrze jak ci, którzy 
są ode mnie dziesięć lat młodsi.
Teraz jednak pojawiły się pewne wątpliwości. - Czy 
kłopoty z zawiązaniem krawatu będą miały jakiś ciąg dalszy? 
Czy to było ostatnie ostrzeżenie przed nadchodzącą kata- 
strofą? - To pytanie zupełnie wytrąciło go z równowagi. 
Nie mógł oderwać się od lustra; stał i patrzył, a im dłużej 
przyglądał się swojej twarzy, tym bardziej był przerażony. 
W końcu zadzwonił do Armitage'a:
-	Obawiam się, że nie przyjdę na dzisiejsze spotkanie. 
Czuję się jakoś dziwnie. Muszę wyjść na świeże powietrze.
Przygotowując się do opuszczenia pokoju, jeszcze raz 
rzucił okiem na swoje odbicie w lustrze. Machnął ręką 
i powiedział do siebie:
288
-	Wyglądam tak, jak mam na to ochotę - po czym ze 
złością zdjął krawat, ściągnął koszulę, czarne spodnie od 
garnituru oraz czarne lakierki i włożył swój, jak go nazywał, 
„strój afrykański": wysokie kozaki z grubej skóry, spodnie 
w kolorze khaki, flanelową koszulę, angielską apaszkę i fil- 
cowy kapelusz z szerokim rondem. Tak ubrany, wyszedł 
dziarskim krokiem z pokoju, wsiadł do windy i zjechał na 
dół, zadowolony, że nie spotkał nikogo, komu musiałby 
tłumaczyć, dokąd się wybiera.
Kiedy wyszedł z budynku i ruszył w kierunku sawanny, 
w powietrzu natychmiast zaczęły krążyć hałaśliwe mewy. 
Jak tylko zdały sobie sprawę z tego, że St. Pres nie przyniósł 
im nic do jedzenia, zaczęły go besztać głośnymi okrzykami 
i prawie atakować jego duży filcowy kapelusz.
Dwa najodważniejsze ptaki zanurkowały w jego kierun- 
ku jak japońskie samoloty, które próbowały zatopić jego 
krążownik podczas bitwy o Okinawę. Kamikadze - zbudo- 
wane najtańszym kosztem samoloty z ogromną ilością ła- 
dunków wybuchowych na pokładzie i pilotowane przez 
nieustraszonych młodzieńców, których zadanie polegało na 
wyszukiwaniu okrętów amerykańskiej marynarki wojennej 
i zanurkowaniu w ich kierunku. W wyniku akcji zupełnej 
zagładzie ulegał samolot wraz z pilotem i okręt przeciwnika. 
Tak wielu próbowało wtedy zniszczyć jednostkę St. Presa, 
że dziś niebo wypełniły nie krzyczące mewy, ale japońskie 
samoloty, a on, ubrany w mundur, walczył z wrogiem.
Jeden z ptaków, rozwścieczony, że St. Pres przyszedł do 
nich z pustymi rękoma, zatoczył koło w powietrzu, po czym 
zaatakował go od tyłu, zupełnie jak japoński kamikadze, 
a St. Pres wrzasnął:
-	To on! Ten, który prawie nas zatopił! - i zacisnął 
pięści, jakby za chwilę miał dać znak do rozpoczęcia ostrza- 
łu. Kamikadze wydawał się nieśmiertelny - ryczące działa 
nie potrafiły go powstrzymać, a on zbliżał się nieuchronnie 
do krążownika. W ostatniej jednak chwili dopadły go poci- 
ski artylerii, a samolot wpadł w korkociąg, eksplodował 
i runął do morza.
Pilot zginął, nie osiągnąwszy niczego, a St. Pres przyło- 
żył teraz do czoła otwartą dłoń i oddał cześć temu, któremu 
niemal udało się zniszczyć jego okręt.
Znalazł się w tej części sawanny, która najbardziej przy- 
pominała mu Afrykę - olbrzymie, porośnięte trawą równiny
289
Kongo. Przypomniały mu się czasy, kiedy był jedynym 
pracownikiem konsulatu amerykańskiego w jednym z naj- 
mniejszych państewek afrykańskich, utworzonym z części 
ziem belgijskiej kolonii nad rzeką Kongo.
-	Tu jest zupełnie jak w Afryce - mówił sam do sie- 
bie. - Te niskie krzewy, pieprzówki brazylijskie, gdzienie- 
gdzie pojedyncze drzewa, wciąż niskie, ale nadal rosną. 
Mówi się, że dyplomaci najlepiej zapamiętują miejsca, 
w którym jest im najciężej. Afrykę pamiętam dziesięć razy 
lepiej niż wspaniałe wieczory w Wiedniu.
Jak tylko to powiedział, jego myśli powędrowały do 
stolicy Austrii i zatrzymały się tuż przy wspaniałym gma- 
chu opery, gdzie najwięksi śpiewacy świata brali udział 
w przedstawieniach Śpiewaków norymberskich, Lohengrina 
i Aidy.
-	Ależ miałem różnorodne życie. Kamikadze pod Oki- 
nawą, żeby sprawdzić, czy zasługuję na miano mężczyzny; 
konsulat w Afryce, bym mógł udowodnić, że potrafię praco- 
wać na zupełnym pustkowiu; a potem Wiedeń, gdzie poka- 
załem, że jestem również w stanie kierować całą ambasadą.
Łzy napłynęły mu do oczu, kiedy przypomniał sobie 
śmierć żony, szybko jednak otarł je grzbietem dłoni.
-	Wstyd mi za siebie. Te wszystkie wątpliwości dziś 
rano. Te wahania. Pewnie, że się starzeję, ale na miłość 
boską, Richard, starzej się z klasą. Napraw sobie te cholerne 
oczy. Napisz do starych przyjaciół. Zaproś tu tego Anglika, 
którego poznałeś w Afryce. Zakończ życie z klasą. Pamiętaj, 
czego uczył cię zastępowy: „Nie wiąż węzła babskiego, 
który sam się rozwiązuje. Zawiąż prosty, którego nie roze- 
rwą nawet dzikie konie".
Nawet nie zauważył, kiedy znalazł się w pobliżu szmara- 
gdowej sadzawki, a jego słowa usłyszał wieloletni miesz- 
kaniec tego miejsca. Był nim grzechotnik, dla którego ostat- 
nie miesiące były nadzwyczaj trudne. Wielka biała czapla 
przepędziła go, gdy próbował wykraść jej pisklaki, a kiedy 
ostatecznie dał za wygraną i chciał się wycofać, wielokrotnie 
atakował go jej partner. Już od tygodni nie udało mu się 
upolować zająca ani nawet myszy, a wszystkie te porażki 
wprawiły go w bardzo zły nastrój.
Przyglądał się więc teraz nadchodzącej postaci, takiej 
samej jak te, które przez wiele lat zupełnie ignorował, o ile 
nie zakłócały jego spokoju. Przygotowując się do obrony,
290
zwinął się w kłębek, by w razie konieczności móc zaatako- 
wać, zanim ruchomy obiekt zaatakuje jego, i czekał.
Ciężkie buty uzbrojone w metalowe noski były coraz 
bliżej, a kiedy olbrzymia stopa uniosła się, jakby chciała 
zgnieść leżącego węża, ten wyrzucił swoje zwinięte jak 
sprężyna ciało w kierunku nogi intruza. Głowa, która do 
złudzenia przypominała pędzący pocisk, poszybowała w kie- 
runku łydki człowieka, a ostre zęby wbiły się tuż nad jego 
butem. Wąż wstrzyknął śmiertelną dawkę jadu i natych- 
miast się wycofał.
St. Pres wyraźnie widział głowę węża, wiedział również, 
że zęby wbiły się bardzo głęboko i dość długo pozostały 
w ranie. Patrząc na uciekające stworzenie, poczuł w nodze 
jakieś dziwne ciepło, które przesuwało się w górę wewnątrz 
jakiejś żyły czy tętnicy.
Kurczowo zaciskając palce powyżej zranionego miejsca, 
by spowolnić działanie jadu, przewrócił się do tyłu na 
niewysoki kopiec porośnięty trawą i mchem.
-	Czy tak to ma się zakończyć? - zapytał sam siebie 
i miał na tyle odwagi, by sobie na to pytanie odpowie- 
dzieć: - Tak daleko od szpitala! Nie uda mi się tam do- 
trzeć. - Drzemiący w nim naukowiec, mimo że tylko ama- 
tor, zaczął analizować całą sytuację. - Wydawał się bardzo 
duży. Gruby jak moja ręka. Musiał wstrzyknąć mi...
Nie dokończył myśli, ponieważ jad grzechotnika dotarł 
już w okolice serca, blokując dopływ tlenu i powodując 
stopniową utratę przytomności. Wiedział, że dawka jadu 
była śmiertelna; czuł, jak całe jego ciało staje się coraz 
bardziej zdrętwiałe. Spojrzał w stronę Palmowej Alei i po- 
wiedział do siebie:
-	Dobrze nam się tutaj żyło. Mam nadzieję, że następca 
Zorna oraz Helen Quade...
Przeszył go potworny ból, kiedy jad dostał się do wnętrza 
serca. Był jednak mężczyzną na tyle silnym, że nie stracił 
przytomności od razu. Przycisnął dłoń do swojej lewej piersi 
i spojrzał na północ, gdzie na niebie krążyły mewy, zdener- 
wowane, że nieznajomy nie przyniósł im nic do jedzenia. 
Znów zobaczył w nich japońskie samoloty, które wybuchały 
przed osiągnięciem celu, i oddał im cześć, choć jego prawa 
ręka była już tak ciężka, że prawie nie mógł jej podnieść.
Patrząc w niebo, widział blask medali, które udało mu 
się zdobyć, a kiedy nastąpił kolejny i ostatni atak, zawołał:
291
-	Margaret! - jakby chciał przywołać do siebie żonę, 
która umarła wiele lat wcześniej.
*	*
Nikt właściwie nie zauważył nieobecności ambasadora 
aż do godziny trzeciej, kiedy zadzwoniła do niego pastor 
Quade w sprawie stypendium dla jednej z kelnerek, która 
ubiegała się o przyjęcie do Duke University. Ponieważ aż 
trzykrotnie bezskutecznie próbowała zastać St. Presa w po- 
koju, zaczęła się obawiać, że coś mogło mu się stać, a jej 
przeczucie miało bardzo poważne podstawy.
Podczas pracy w Palmowej Alei nabrała nawyku pat- 
rzenia pensjonariuszom prosto w oczy i odkryła coś charak- 
terystycznego w spojrzeniu ludzi, którzy przestali już bronić 
się przed nieuniknionym końcem.
-	Dają jakieś znaki tym, którzy się o nich troszczą, jakby 
chcieli powiedzieć: „Czasu zostaje coraz mniej. Odsłużyłem 
swoje na wszystkich frontach życia i czas się teraz wycofać".
Zauważyła, że ludzie, którzy wysyłają takie sygnały, są 
zadowoleni z tego, że ich synowie znaleźli sobie miejsce 
w życiu, córki wyszły dobrze za mąż, a wnuczki radzą sobie 
jakoś w szkole, nie biorą narkotyków, nie zachodzą przed- 
wcześnie w ciążę, dostają stypendia i idą do przyzwoitych 
college'ów.
-	W ich oczach nie widać kapitulacji - powiedziała 
pewnego wieczora na spotkaniu tertulii - raczej satysfakcję. 
Wyścig już się zakończył, mają na koncie kilka skromnych 
zwycięstw. - Zdała sobie teraz sprawę z tego, że od kilku 
dni widziała podobne spojrzenie w oczach Richarda, jednak 
w jego przypadku było to spojrzenie wyrażające rezygnację, 
a nie triumf. Niepokój kazał jej udać się do recepcji. - 
Martwię się o ambasadora. Miał zadzwonić do mnie o trze- 
ciej, a do tej pory się nie odzywa.
-	Spróbuję zadzwonić do niego jeszcze raz - powiedzia- 
ła recepcjonistka, ale znów nikt nie podnosił słuchawki. - 
Chce pani zajrzeć do jego pokoju?
-	Nie. - Jej spokojna twarz zaczerwieniła się lekko. - 
Nie mamy prawa go sprawdzać.
Kiedy wychodziła z holu recepcyjnego, nie czuła się ani 
trochę spokojniejsza. Była przekonana, że Richard St. Pres
292
wzywał pomocy, zaczęła więc wypytywać, czy nikt nie 
widział go po śniadaniu i dowiedziała się, że zrezygnował 
z uczestnictwa w porannym spotkaniu z kierownictwem 
i udał się na spacer na sawannę.
-	Widziałam, jak atakowały go mewy za to, że nie 
przyniósł im nic do jedzenia - powiedziała Laura Oliphant, 
ktoś inny z kolei widział go, kiedy szedł w kierunku szmara- 
gdowej sadzawki.
-	Czy ktoś widział go po powrocie?
-	Nie.
Nie mówiąc o tym nikomu, sama również wybrała się na 
sawannę i również musiała odeprzeć atak niezadowolonych 
mew. Uwolniła się od ptaków i ruszyła w kierunku szmarag- 
dowej sadzawki. Wspominała dzień, w którym Richard 
zabrał ją tam po raz pierwszy, a potem ich ostatni wspólny 
spacer, kiedy oświadczył jej się nad brzegiem owego zielo- 
nego i pobłyskującego w słońcu klejnotu. Miała nadzieję, że 
zastanie tam Richarda, leżącego na hamaku i czytającego 
książkę lub obserwującego nadbrzeżną florę i faunę.
Kiedy była już wystarczająco blisko, zdała sobie sprawę 
z tego, że go tam nie ma. Bała się, że jeśli poszedł gdzieś 
dalej, bardzo trudno będzie go odnaleźć. Już miała za- 
wrócić. Nagle zobaczyła go, leżącego na małym kopcu, 
z twarzą zwróconą do góry.
Nie wpadła w histerię ani nie uciekła w popłochu. 
Pochyliła się nad nim, jakby był chorym dzieckiem, dokład- 
nie przyjrzała jego pobladłej twarzy i przyłożyła ucho do 
serca, które już dawno przestało bić. Był martwy, już od 
kilku godzin, a ona usiadła obok niego i zaczęła zastanawiać 
się, co powinna zrobić.
Kolacja rozpocznie się za pół godziny, mniej więcej tyle, 
ile pastor Quade potrzebowałaby na powrót do ośrodka. 
Jeśli teraz zaniesie wiadomość o śmierci ambasadora, wywo- 
ła ogromne zamieszanie i lawinę pytań, na które nie zna 
odpowiedzi. A co właściwie było przyczyną jego śmierci? 
Atak serca? Nigdy nie przyszłoby jej do głowy, by obejrzeć 
jego nogi w poszukiwaniu ewentualnych śladów ukąszenia; 
nie przyszłoby jej również do głowy, że grzechotnik, który 
zaatakował ambasadora, leży zwinięty nie opodal i przygląda 
się kolejnej postaci, która ośmieliła się naruszyć jego spokój.
Wąż nie musiał jednak atakować po raz drugi, ponieważ 
pastor Quade, która wiedziała już, jak powinna postąpić,
293
odeszła wolno w kierunku ośrodka. Weszła do głównego 
budynku, kiedy pozostali mieszkańcy zasiadali już do kola- 
cji. Unikając jakichkolwiek spotkań, udała się prosto do 
gabinetu pana Kreneka. Przywitała się z nim chłodno i usia- 
dła. Otworzyła usta, by powiedzieć co ją tu sprowadza, 
a wtedy poczuła tak ogromny smutek po stracie swego jakże 
szlachetnego przyjaciela, że nie była już w stanie dłużej 
powstrzymywać łez.
-	Pani Quade! Co się stało?
Łkała jeszcze przez chwilę, w końcu udało jej się zapa- 
nować nieco nad emocjami, przyłożyła do ust palec wskazu- 
jący prawej ręki, by dać Krenekowi do zrozumienia, że 
oczekuje od niego dyskrecji, i szepnęła:
-	Ambasador St. Pres, pańscy ludzie znajdą go nad 
sadzawką.
-	Nie żyje?
-	Tak.
-	Co się stało?
-	Wygląda na to, że zmarł z przyczyn naturalnych.
-	Widziała go pani? Ma pani pewność, że nie żyje.
-	Proszę samemu sprawdzić.
-	Chce pani, byśmy trzymali to w tajemnicy, dopóki 
ciało nie zostanie stamtąd zabrane?
-	Tak. Nie ma sensu burzyć przyjemnego nastroju - 
powiedziała i gestem wskazała tętniącą życiem jadalnię.
-	Zaraz po niego pójdę - powiedział Krenek, a zanim 
pastor Quade zdążyła wyjść z gabinetu, zjawili się dwaj silni 
mężczyźni, którzy przyszli zapoznać się z treścią zadania. - 
Mamy do wykonania bardzo smutny obowiązek, panowie, 
i trzeba, by wszystko pozostało na razie w zupełnej tajem- 
nicy. - Wszyscy trzej ruszyli w kierunku szmaragdowej 
sadzawki.
Pastor Quade weszła do jadalni, zatrzymała się na chwilę 
przy drzwiach, rozejrzała po twarzach ludzi siedzących przy 
stołach i powiedziała do siebie:
-	To są moje owieczki, którym będę służyła aż do 
śmierci. - Przyglądając im się, zdała sobie sprawę z tego, jak 
bardzo kocha tych poważnych ludzi, którzy podjęli już 
decyzję dotyczącą ostatniego okresu swojego życia. Życzyła 
im wszystkim zdrowia i wielu szczęśliwych lat.
Nagle miała wrażenie, że słyszy utwór organowy, który 
poznała wiele lat temu. Jako młoda misjonarka została
294

wysłan
a do 
pewnej 
maleńk
iej 
parafii 
w 
Chinac
h, 
gdzie 
w 
rozpad
ającym 
się 
kościół
ku 
znalazł
a 
przepię
knie 
brzmią
- 
ce, 
stare 
niemie
ckie 
organy. 
Pewien 
stary 
Chińcz
yk 
nauczy
ł 
się 
kilku 
prostyc
h 
melodi
i, które 
wykorz
ystywa
li 
podcza
s 
liturgii, 
a na 
zakońc
zenie 
mszy, 
kiedy 
odchod
ziła od 
ołtarza, 
z 
ogrom
nym 
entuzja
zmem 
grał 
jakiś 
cudow
ny 
utwór, 
które- 
go 
nigdy 
wcześn
iej nie 
słyszał
a.
Cz
warteg
o 
wieczo
ra 
podeszł
a do 
niego i 
zapytał
a, jak 
nazywa 
się 
utwór, 
który 
zagrał 
na 
zakońc
zenie, a 
on 
podał 
jej 
wygnie
ciony 
arkusz 
nutowy
, na 
którym 
widniał 
napis: 
„Pieśń 
na 
wyjście 
- grać 
na 
zakońc
zenie 
mszy". 
Nie 
było na 
nim 
nazwy 
wydaw
nictwa, 
daty 
publika
cji ani 
nazwis
ka 
kompo
zytora, 
było 
jednak 
pewne, 
że 
utwór 
jest 
niezwy
kle 
stary. 
Mimo 
że nie 
miał 
tekstu, 
był 
niezwy
kle 
porywa
jący 
i 
bardzo 
stosow
ny w 
chwili 
zakońc
zenia 
naboże
ństwa, 
kiedy 
wierni 
wycho
dzili z 
kościoł
a.
- 
„Pieśń 
na 
wyjści
e" - 
szepnęł
a, 
rozgląd
ając się 
po 
jadalni. 
- 
Wszys
cy 
wolno i 
godnie 
odchod
zimy z 
tego 
świata.
Jej 
wzrok 
powędr
ował w 
kierunk
u 
okrągłe
go 
stołu, 
gdzie 
będą 
odbyw
ały się 
kolejne 
posiedz
enia 
tertulii, 
choć 
teraz 
pozbaw
ionej 
już 
drugieg
o 
członka
. Kto 
zajmie 
miejsce 
am- 
basador
a? 
Może 
Maxim 
Lewan
dowski. 
A może 
tym 
razem 
nie 
będzie 
to 
mężczy
zna?
Kie
dy szła 
wolny
m 
krokie
m w 
kierunk
u 
stolika, 
przy 
którym 
czekali 
już na 
nią 
Jego 
Magnif
icencja 
rektor 
Ar- 
mitage 
i 
senator 
Rabom, 
zauważ
yła, że 
pani 
Olipha
nt 
znów 
robi 
komuś 
jakiś 
wykład
, 
państw
o 
Mallor
y 
opowia
dają o 
po- 
tańców
ce w 
mieście
, a 
maszyn
a do 
produk
cji 
jogurtu 
po raz 
kolejny 
się 
zepsuła
.