Gawriił Trojepolski
Biały Bim Czarne Ucho
Przełożyła WIERA BIENKOWSKA
„Książka i Wiedza"  1984  „Raduga" Warszawa                           Moskwa
Tytuł oryginału
EenbiM Bmm HepHoeyxo
Okładkę i strony tytułowe projektów ił JAN RAKOCZY
Redaktor
JANINA POLAŃCZYK
Redaktor techniczny KRZYSZTOF KREMPA
Korektor
BARBARA OSUCHOWSKA
Wydawnictwo "Książka i Wiedza"
RSW "Prasa-Ksiażka-Ruch"
Warszawa październik 1984 r.
Wyd. II Nakład 99650 + 350 egz.
Obj.ark.wyd. 11. Obj.aik.druk. 21
Oddano do składu 20.11.1984 r.
Podpisano do wykonania diapozytywów w maju 1984 r.
Skład i łamanie wykonano w systemie SKiT przez pracowników "KiW"
Druk z diapozytywów Wydawnictwa "Książka i Wiedza" wykonały Zakłady Drukarskie w Możajsku T-78 Cena zł 100.-
Jedenaście tysięcy sześćset dziesiąta publikacja "KiW"
© Copyright by „Raduga" Moskwa 1984 © Tłumaczenie i opracowanie graficzne by „Książka i Wiedza" Warszawa 1984
ISBN 83-05-11378-7

Rozdział pierwszy
DWÓCH W JEDNYM POKOJU
Nagle zaczynał żałośnie, niemal rozpaczliwie skomleć, niezgrabnie łażąc po pokoju -szukał matki. Wtedy pan brał malca na kolana i wciskał mu do pyszczka smoczek z mlekiem.
Bo i cóż innego miało robić miesięczne szczenię, które nic nie wiedziało o życiu i nie mogło odnaleźć matki, choć tak żałośnie skomlało? Przez pierwsze dwa dni malec próbował od czasu do czasu urządzać smętne koncerty. Mimo to zasypiał ze smoczkiem w pyszczku na rękach swojego pana.
Na czwarty dzień zaczął się przyzwyczajać do ciepłych rąk człowieka. Szczenięta bardzo żywo reagują na serdeczność.
Z początku nie znał swojego imienia, ale po tygodniu zrozumiał, że nazywa się Bim.
Po dwóch zaś miesiącach ze zdumieniem spostrzegł przedmioty: okropnie wysokie dla szczenięcia biurko,  a na ścianie — strzelbę,
torbę myśliwską i twarz człowieka okoloną długimi włosami. Szybko przywykł do tego widoku. Przestało go nawet dziwić, że człowiek na ścianie jest nieruchomy: skoro się nie rusza - nie ma co się nim zajmować. Jednakże nieco później raz po raz zerkał w tamtą stronę: dziwne — twarz "wygląda z ramki jak z okna.
Druga ściana była znacznie ciekawsza. Składała się z różnej grubości sztabek, każdą z nich pan mógł wyjąć i postawić z powrotem na miejsce. Gdy Bim miał cztery miesiące, potrafił już dosięgnąć ich stając na tylnych łapach. Pewnego dnia wyciągnął jedną i próbo wał zbadać. Ale najnieoczekiwaniej zaczęła szeleścić i zostawiła w zębach kawałeczek papieru. Cóż to za cudowna zabawa — drzeć kartkę papieru na drobne strzępy!
- Bim! A to co znowu?! - zawołał pan. - Nie wolno! — i podtykał szczenięciu pod nos otwartą książkę. — Bim, nie wolno! Nie wolno!
Po takiej lekcji człowiek na pewno wyrzekłby się książek, ale nie Bim. Długo i uważnie patrzył na książki, przechylając łebek to w lewo, to w prawo. I widocznie doszedł do wniosku: jeśli nie wolno brać tej, wezmę inną. Cichutko złapał inną za grzbiet i zawlókł pod kanapę. Tam odgryzł najpierw jeden rożek okładki, potem drugi; w ferworze zabawy zapomniał się, wyciągnął nieszczęsną książkę na
środek pokoju i zaczął drzeć łapami, skacząc z uciechy.
Wtedy po raz pierwszy poczuł, co to znaczy „boli" i „nie wolno". Pan -wstał zza biurka i powiedział surowo:
—  Nie wolno!  - po czym lekko pociągnął Bima za ucho. - Głuptasie, podarłeś mi „Biblię dla wierzących i niewierzących". — Powtórzył: — Nie wolno! Książki nie wolno! — I jeszcze raz pociągnął malca za ucho.
Bim pisnął i przewrócił się na grzbiet, unosząc do góry wszystkie cztery łapy. Leżał na grzbiecie, patrzył na swojego pana i nie mógł zrozumieć, o co właściwie chodzi.
—  Nie wolno! Nie wolno! — powtarzał pan dobitnie i raz po raz podtykał książkę pod nos szczenięciu, ale już go nie karcił. Po czym wziął je na ręce i głaszcząc powtórzył to samo: — Nie wolno,   mój  mały,   nie  wolno,  głuptasku.  — I usiadł z Bimem na kolanach.
Tak za pośrednictwem „Biblii dla wierzących i niewierzących" Bim we wczesnym dzieciństwie dostał od swojego pana poglądową lekcję moralności. Liznął pana w rękę i uważnie spojrzał mu w twarz.
Już lubił, żeby pan z nim rozmawiał, choć na razie rozumiał tylko słowa: „Bim" i „nie wolno". Ale bardzo ciekawie jest patrzeć, jak spa-
dają na czoło białe włosy, poruszają się dobre wargi, przyjemnie jest czuć, jak ciepłe, pieszczotliwe palce głaszczą sierść. Teraz Bim potrafił już bezbłędnie określić, czy pan jest wesoły czy smutny, gani go czy też chwali, woła czy odpędza.
A pan bywał smutny. Wtedy rozmawiał sam z sobą albo mówił do Bima:
- A więc tak żyjemy, głuptasie. Czego patrzysz na nią? — pokazywał ręką portret. — Ona, bracie, umarła. Nie ma jej. Nie ma... - Głaskał Bima i z głębokim przekonaniem powtarzał: — Mój ty głuptasku. Nic ty jeszcze, Bimku, nie rozumiesz.
Tylko częściowo miał rację — Bim rozumiał, że teraz nie będzie zabawy, a słowa „głuptas" i „mój mały" brał także do siebie. Toteż kiedy duży przyjaciel nazywał go „głuptasem" albo „małym", natychmiast do niego podchodził, jak na zawołanie. Skoro zaś w tym wieku odróżniał już intonacje, dowodziło to oczywiście, że miał wyrosnąć na bardzo mądrego psa.
Czy jednak tylko inteligencja decyduje o sytuacji psa w psiej społeczności? Niestety, nie. A poza inteligencją nie wszystko u Bima było w porządku.
Miał wprawdzie rasowych rodziców, sete-rów z długim rodowodem. Każdy z jego przod-
ków miał metrykę, stwierdzającą szlachetne pochodzenie. Na podstawie tych papierów pan mógł dojść nie tylko do pradziadka i prababki Bima, ale i - gdyby miał na to ochotę - dowiedzieć się, jak się nazywał pradziadek jego pradziadka i prababka prababki. To bardzo dobrze. Rzecz jednak w tym, że przy wszystkich swoich zaletach Bim miał wielką wadę, która wywarła wpływ na jego dalsze losy: mimo że należał do rasy seterów, ich szkockiej odmiany — gordon-seterów, odznaczał się zupełnie nietypową maścią. Według typologii myśliwskich psów, gordon powinien mieć sierść „kruczoczarną, podpalaną na rudo''. Nawet białe plamki w nieprzewidzianych przepisami miejscach uchodzą za wielką wadę u gordonów. Bim zaś miał biały tułów, ale z podpaleniem na rudo i nawet z ledwie dostrzegalnymi rudymi cętkami; tylko jedno ucho i jedną łapę miał rzeczywiście czarne, drugie zaś ucho żółtaworude. Zdumiewający przypadek: pod każdym względem prawdziwy gordon-seter, a umaszczenie nie takie, jak trzeba. Jakiś daleki, bardzo daleki przodek odezwał się w Bimie: rodzice — gordony, a Bim — albinos tej rasy.
Z uszami o różnych kolorach i z rudym podpaleniem pod dużymi, mądrymi, brązowymi oczami Bim miał jednak pysk sympatyczniejszy, oryginalniejszy, nawet jakby mądrzejszy,
niejako bardziej filozoficzny i zamyślony niż zwykłe gordony. Właściwie nawet trudno mówić o jego pysku, to była raczej - psia twarz. Ale według zasad obowiązujących w kynologii biały kolor w konkretnym przypadku może uchodzić za oznaką zwyrodnienia. Ogólnie biorąc - piękny pies, jednakże według norm określających umaszczenie - niepewny rasowo, a nawet z zasadniczymi brakami. Tak skrzywdził go los.
Bim nic oczywiście nie wiedział o swoich wrodzonych wadach - przyroda i szczeniętom nie pozwala wybierać sobie rodziców. Nie potrafił nawet o tym myśleć. Żył i na razie tylko cieszył się życiem.
Ale wady szczenięcia niepokoiły jego pana: czy aby Bim dostanie metrykę, zapewniającą należne mu miejsce w społeczności psów myśliwskich, czy też na całe życie ma pozostać pariasem? To się wyjaśni, kiedy szczenię skończy sześć miesięcy (znów zgodnie z zasadami kynologii) i będzie można stwierdzić jego raso-wość.
Właściciel matki Bima był, prawdę mówiąc, zdecydowany zlikwidować albinosa z miotu — po prostu go utopić, ale znalazł się dziwak, który pożałował pięknego pieska. Dziwak ten był właśnie obecnym panem Bima. Podobały mu się oczy szczenięcia - takie mądre! Coś
10
takiego! A teraz ma problem: czy Bim dostanie metrykę?
Tymczasem usiłował dociec, skąd się wzięły anomalia w wyglądzie Bima. Przewertował wszystkie książki poświęcone polowaniu i hodowli psów, usiłując zgłębić tajemnicę Bimo-wego umaszczenia i znaleźć argumenty, które by pozwoliły mu dowieść w przyszłości, że Bim nie może odpowiadać za swoją maść. W tym właśnie celu zanotował w grubym zeszycie wszystko, co mogło potwierdzić, że Bim jest prawdziwym przedstawicielem rasy seterów. Bim był już jego przyjacielem, a przyjaciół trzeba w biedzie ratować. Jeśli te wysiłki pójdą na marne, Bim nie będzie odnosił triumfów na wystawach, nie będzie pobrzękiwał złotymi medalami na piersi; nawet jeśli okaże się doskonałym psem myśliwskim, nie zostanie przyjęty do społeczności rasowych psów.
Jaki niesprawiedliwy jest jednak świat!
ZAPISKI MYŚLIWEGO
Podczas ostatnich miesięcy Bim niepostrzeżenie wszedł do mojego życia i zajął w nim ważne miejsce. Czym mnie ujął? Łagodnością, bezgraniczną ufnością i przywiązaniem - uczuciami, którym niepodobna się oprzeć, oczywiś-
11
cie jeśli nie są podszyte lizusostwem, które może stopniowo przeobrazić je w fałsz. Broń nas, Boże, od lizusów! Na razie Bim jest jeszcze maluchem i miłym szczeniakiem. Wszystko więc zależy ode mnie — jego pana.
Dziwne, odkrywam czasem u siebie zainteresowania, których dawniej nie miałem. Na przykład jeśli widzę na obrazie psa, zwracam uwagę przede wszystkim na jego maść i raso-wość. Przejawia się w tym mój niepokój: czy Bim dostanie metrykę, czy nie?
Kilka dni temu byłem w muzeum na wystawie malarstwa i od razu zwróciłem uwagę na obraz Bassana (XVI wiek) „Mojżesz wydobywa wodę ze skały". Na pierwszym planie widać tam psa — jest to najwyraźniej przodek wyżła, ale o dziwnym umaszczeniu: tułów biały, czarny pysk przecina biała kreska, uszy też czarne, a nos biały, na lewej łopatce czarna plama, zad także czarny. Ta wymęczona i chuda psina chciwie chłepce z miski upragnioną wodę.
Drugi pies, o długiej sierści, ma też czarne uszy. Ledwie żywy z pragnienia, położył głowę na kolanach swojego pana i pokornie czeka na wodę.
Obok - królik, kogut, na lewo — dwoje jagniąt.
Co chciał powiedzieć malarz umieszczając
12
psa na pierwszym planie wśród ludzi? Chyba to, że ludzie lubili psy już w zamierzchłej przeszłości, nigdy ich nie porzucali, nawet w nieszczęściu, nawet gdy śmierć groziła całemu narodowi; psy zaś były oddane i wierne, gotowe zginąć razem z człowiekiem.
Przecież przed chwilą wszyscy byli w rozpaczy, stracili wszelką nadzieję na przetrwanie. I wyrzucali Mojżeszowi, który ich wyprowadził z niewoli:
„Och, lepiej było nam zginąć z ręki Pana na Ziemi Egipskiej, gdzie mieliśmy pełne mięsa kotły i chleba do syta! Wyprowadziłeś nas na pustynię, żeby zamorzyć głodem!"
Mojżesz, pełen goryczy, zrozumiał, jak mocno może opanować ludzi duch niewolnictwa: chleb i kotły pełne mięsa milsze im od wolności. Ale oto wydobył wodę ze skały. Radość ogarnęła wszystkich, którzy szli za nim; tę radość wyczuwa się właśnie na obrazie Bassana.
Może malarz umieścił psy na głównym miejscu jako wyrzut dla ludzi, tak małodusznych w nieszczęściu? Może chciał uczynić z tych zwierząt symbol wierności, nadziei i oddania? Bardzo możliwe. To było tak dawno.
Obraz Bassana ma przeszło trzysta lat. Czyżby biały i czarny kolor w umaszczeniu Bima wywodziły się z tamtych czasów? Trudno uwie-
13

rzyć. Co prawda, przyroda rządzi się własnymi prawami.
To nie pomoże mi chyba wybronić Bima, usprawiedliwić wadliwego umaszczenia jego tułowia i uszu. Im starsze przytoczę przykłady, tym bardziej będą mu zarzucali kynolodzy dziedziczne braki wrodzone.
Nie, muszę poszukać innych argumentów. Jeśli zaś jakiś kynolog przypomni mi o obrazie Bassana, mogę ostatecznie powiedzieć: nic mnie nie obchodzą czarne uszy na tym obrazie.
Poszukajmy jednak argumentów bliższych Bimowi w czasie.
Z charakterystyki psów myśliwskich: ,,Gor-don-setery wywodzą się ze Szkocji... Rasa została wyhodowana na początku drugiej połowy XIX wieku... Współczesne gordony zachowały siłę oraz masywność budowy przodków, a jednocześnie nabrały szybkości ruchów. Te psy o spokojnym, łagodnym usposobieniu,posłuszne,dobrotliwe, wcześnie i bez trudu zabierają się do pracy i doskonale się nadają do polowania na mokradłach i w lesie... Rys charakterystyczny: umiejętność wykonywania spokojnej, wysokiej stójki z głową na tym samym poziomie co kark..."
14
Z dwutomowej pracy „Psy" L. Sabaniejewa, autora znakomitych książek „Kalendarz myśliwski" i „Ryby Rosji":
„Jeśli się weźmie pod uwagę, że setery należą do najdawniejszej rasy psów myśliwskich, która przez wiele wieków odbierała, że tak powiem, wychowanie domowe, trudno się dziwić, że są to może najbardziej kulturalne i inteligentne ze wszystkich w ogóle psów".
Tak! A więc Bim należy do rasy inteligentnych   psów. To może się przydać.
Z tej samej pracy Sabaniejewa:
„W roku 1847 pewien angielski lord przywiózł z Anglii dwa piękne setery w prezencie wielkiemu księciu. Psy nie były na sprzedaż i zostały wymienione na konia wartości 2000 rubli..."
Proszę: przywiózł w prezencie, a dostał konia wartości dwudziestu chłopów pańszczyźnianych. Ale czy to wina psów? I co Bim ma do tego? Nie, to się nie przyda.
Z listu znanego niegdyś miłośnika przyrody, myśliwego i hodowcy psów, S. Pienskiego, do L. Sabaniejewa:
15

,,Podczas wojny krymskiej widziałem bai-dzo ładnego rudego setera u Suchowo-Kobyli-na, autora «Małżeństwa Kreczyńskiego», i psy tej samej rasy z rudymi plamami u malarza Piotra Sokołowa w Riazaniu''.
Aha, to już jest bliższe sprawy Bima. Ciekawe: nawet satyryk miał wtedy setera. A malarz — setera z rudymi plamami. Czy nie stamtąd wywodzisz się, Bimie? To dopiero! Ale skąd w takim razie... czarne ucho? Trudno zrozumieć.
Z tego samego listu:
,,Rude setery hodował także moskiewski lekarz nadworny, Bers. Jedną ze swoich rudych suk skojarzył z czarnym seterem cesarza Aleksandra Mikołajewicza. Jakie urodziły się szczeniaki i gdzie się podziały, nie wiem. Wiem tylko, że jednego z nich miał u siebie na wsi hrabia Lew Tołstoj".
Stop! Jeśli masz łapę i ucho czarne po psie Lwa Tołstoja, jesteś szczęśliwym psem, Bimie. Nawet bez metryki jesteś najszczęśliwszym ze wszystkich psów na świecie. Wielki pisarz lubił psy.
Jeszcze z tego samego listu:
„Czarnego   psa   cesarskiego   wi-
16
działem w Iljinskim po obiedzie, na który cesarz zaprosił członków zarządu Moskiewskiego Towarzystwa Łowieckiego. Ten bardzo duży i ładny pies pokojowy, o przepięknej głowie, doskonale utrzymany, niezbyt był podobny do setera. W dodatku nogi miał za wysokie, a jedną — całkowicie białą. Podobno podarował go cesarzowi jakiś polski arystokrata, chodziły słuchy, że nie był to pies czystej rasy".
Wygląda na to, że polski arystokrata nabił cesarza w butelkę. Też możliwe. Coś takiego mogło się zdarzyć i na psim froncie. Och, ten czarny pies cesarza! Zresztą tuż obok występuje krew rudej suki doktora Bersa, która się odznaczała „doskonałym węchem i niezwykłym sprytem". A więc jeśli masz łapę po czarnym psie cesarza, Bimie, to możesz jednak być dalekim potomkiem suki wielkiego pisarza... Ale nie, Bimku! O cesarskim psie - ani mru-mru. Nie było i kropka. Tego tylko nam brakowało.
Cóż pozostaje na wypadek ewentualnej dyskusji w obronie Bima?
Mojżesz odpada ze zrozumiałych powodów. Suchowo-Kobylin odpada ze względu na epokę i maść. Zostaje Lew Tołstoj: a) najbliższy
2-686
17


w czasie; b) ojciec jego psa był czarny, a matka ruda. Wszystko pasuje. Ale ten czarny ojciec jest cesarskim psem, w tym sęk!
Tak czy inaczej, nie ma co wspominać o poszukiwaniach dalekich przodków Bima. Niech kynołodzy określają według metryk jego ojca i matki, zgodnie ze swoimi przepisami: nie ma białego psa w jego rodowodzie i kropka. Tołstoj ich nie zainteresuje. Mają rację. Rzeczywiście, gdyby tak każdy zaczął wywodzić swojego psa od suki wielkigo pisarza, to tylko patrzeć, a ogłosiłby, że sam ma w sobie dużo z Tołstoja. Ileż teraz objawiło się u nas Tołstojów! Strach pomyśleć, jakie mnóstwo, nieprzeliczone mnóstwo!
Przykre, ale gotów już jestem pogodzić się z tym, że Bim będzie pariasem wśród psów rasowych. Niedobrze. Pozostaje jedno: Bim to pies inteligentnej rasy. Ale to także nie jest żadnym argumentem (po to wymyślono typologię).
— Źle, Bimku, bardzo źle — westchnął pan, odłożył obsadkę i schował gruby zeszyt do biurka.
Na dźwięk swojego imienia Bim wstał z posłania, usiadł, przechylił łeb na stronę czarnego ucha, jak gdyby słuchał tylko rudym. Wyglądał bardzo sympatycznie. Całą swoją postawą mó-
18
wił: „Jesteś dla mnie dobry, kochany przyjacielu. A ja jestem posłuszny. Czego nam więcej trzeba?"
Pan od razu poweselał zrozumiawszy pytanie Bima i powiedział głośno:
—  Mądry z ciebie piesek, Bimku! Będziemy sobie żyli razem nawet bez rodowodu. Jesteś dobrym  psem.   Wszyscy  lubią  dobre psy.  — Wziął Bima na kolana i gładził mięciutką sierść powtarzając: — Dobrze. Wszystko jest dobrze, malutki.
Bimowi zrobiło się ciepło i miło. Od razu i na całe życie zrozumiał: ,,Dobrze" - to pieszczota, wdzięczność i przyjaźń.
I zasnął. Co mu do tego, kim jest jego pan? Ważne, że to dobry i bliski człowiek.
—  Ach ty, czarne ucho, cesarska łapo - cicho powiedział pan i położył Bima na posłaniu.
Długo stał przy oknie wpatrując się w ciemnogranatową noc. Potem spojrzał na portret kobiety na ścianie i powiedział:
—  Widzisz, trochę mi lżej. Nie jestem już sam. — Nie zauważył, jak w samotności przywykł mówić na głos do „niej" lub nawet do siebie samego, a teraz do Bima. — Nie jestem już sam — powtórzył patrząc na portret.
Bim spał.

Tak żyli we dwóch w jednym pokoju. Bim wyrastał na mocnego psa. Bardzo szybko dowiedział się, że pan nazywa się „Iwan Iwa-nycz''. Był mądrym szczeniakiem, w lot wszystko chwytał. Powoli zrozumiał również, że nie należy niczego ruszać, że na ludzi i rzeczy można tylko patrzeć. A w ogóle wolno robić tylko to, na co pan pozwala albo co rozkazuje. I tak od słów ,,nie wolno" zależało całe życie Bima. Oczy Iwana Iwanycza, intonacja, gesty, wyraźnie wymawiane słowa-rozkazy i słowa-pieszczoty kierowały wszechwładnie każdym jego ruchem. Więcej, jego samodzielne decyzje nigdy nie mogły pozostawać w sprzeczności z pragnieniami pana. Bim zaczął nawet stopniowo zgadywać niektóre zamiary swego przyjaciela. Na przykład pan stoi przy oknie i zamyślony patrzy w dal. Wtedy Bim siada obok i także patrzy i myśli. Człowiek nie wie, o czym myśli pies, a pies całym swoim wyglądem mówi: ,,Zaraz mój kochany przyjaciel usiądzie przy biurku, na pewno usiądzie. Przejdzie z jednego kąta pokoju w drugi i usiądzie. Będzie wodził po białej kartce pałeczką, która cichutko szepce. To potrwa długo, więc posiedzę sobie obok". I dotyka nosem ciepłej dłoni pana. A pan mówi:
— No, Bimku, do roboty. — I rzeczywiście siada przy biurku.
20
Bim zwija się wtedy w kłębuszek i układa u jego nóg albo, jeśli słyszy rozkaz: „Na miejsce", kładzie się w kącie na swoim posłaniu i czeka. Czeka na spojrzenie, słowo czy gest pana. Zresztą po pewnym czasie wolno mu zejść z posłania i zająć się okrągłą kością — niepodobna jej rozgryźć, ale przy tej robocie można doskonale ostrzyć sobie zęby. " Kiedy zaś Iwan Iwanycz zasłania dłońmi twarz, opierając się łokciami o biurko, Bim podchodzi do niego i kładzie mu na kolanach łeb o uszach różnej maści. I czeka. Wie, że pan go pogłaszcze. Wie, że coś dolega przyjacielowi. Iwan Iwanycz mu dziękuje:
— Dziękuję, kochany, dziękuję ci, Bimku. — I pałeczka znów zaczyna szeptać na białym papierze.
Tak było w domu.
Inaczej było na łące, gdzie obaj się czuli szczęśliwi. Na łące Bim mógł biegać, bawić się, gonić motyle, tarzać się w trawie — wszystko było dozwolone. Jednakże kiedy skończył osiem miesięcy, również tutaj musiał ściśle stosować się do rozkazów pana: „Naprzód!" -można się bawić. „Wróć!" — to bardzo zrozumiałe. „Waruj!" - całkiem jasne. „Hop!" — trzeba skakać. „Szukaj!" - chodzi o szukanie kawałeczków sera. „Przy nodze!" — trzeba iść obok, ale przy lewej nodze pana. „Do mnie!" —
21



pędzić do pana, tam czeka kawałek cukru. Wiele innych jeszcze słów poznał Bim, zanim skończył rok życia. Przyjaciele coraz lepiej się rozumieli, kochali i żyli jak równy z równym — człowiek i pies.
Pewnego razu zdarzyło się coś, co z gruntu zmieniło życie Bima. W ciągu kilku dni wydoroślał, bo odkrył u swego pana ogromną, niepojętą wadę.
A było to tak. Bim starannie i uważnie posuwał się po łące, klucząc w poszukiwaniu rozrzuconych kawałków sera. I nagle wśród aromatów najróżnorodniejszych traw, kwiatów, samej ziemi i rzeki wdarła się smuga niezwykłej i niepokojącej woni: w powietrzu unosił się zapach jakiegoś ptaka niepodobny do zapachu ptaków, które Bim zdążył już poznać — różnych tam wróbli, wesołych sikorek, pliszek i innego drobiazgu, ptaków, za którymi nie warto nawet ganiać, bo nie sposób ich dogonić (Bim już próbował). To był zupełnie nieznany zapach, od którego burzyła się krew. Bim przystanął i obejrzał się na Iwana Iwanycza. Ale ten skręcił w bok i 'widocznie nic nie zauważył. Zdumiało to Bima: przyjaciel nic nie czuje! Widocznie jest kaleką! Wtedy podjął decyzję  sam: cicho posuwając się,  wyciągnięty, zaczął się skradać do tego czegoś nieznanego, nie patrząc już na Iwana Iwanycza. Szedł coraz wolniej,
22
drobnymi kroczkami, jakby za każdym razem wybierał miejsce, gdzie ma postawić łapę, żeby nie narobić hałasu, nie poruszyć najmniejszego źdźbła trawy. Wreszcie zapach okazał się tak silny, że dalej Bim nie mógł już iść. Nie postawił nawet na ziemi prawej przedniej łapy, zamarł w miejscu, zesztywniał, jakby zastygł. Wygiądał jak posąg psa wykonany przez doświadczonego rzeźbiarza. Była to jego pierwsza stójka! Przebudzenie namiętności łowieckiej, tak potężnej, że zapomniał o całym świecie.
Ale oto pan podchodzi cicho i leciutko głaszcze drżącego Bima.
—  Dobrze, dobrze, malutki. Dobrze. — I bierze go za obrożę. — Naprzód! Naprzód!
Ale Bim nie może ruszyć się z miejsca, nie ma siły.
—  Naprzód...   Naprzód...   —  popędza   Iwan Iwanycz.
Wreszcie Bim ruszył. Powolutku. Już się zbliża do celu, nieznane jest tuż, tuż. I nagle ostry rozkaz:
—  Naprzód!!!
Bim dał susa naprzód. Z zarośli wyfrunęła z hałasem przepiórka. Bim rzucił się za nią, popędził jak nieprzytomny, co sił w nogach.
—  Wró-óć! — zawołał pan.
23

Ale Bim go nie słyszał, jakby nagle ogłuchł. - Wró-óć! - I gwizdek. - Wró-óć! - Znowu
gwizdek.
Bim pędził, aż stracił z oczu przepiórkę; dopiero wtedy wrócił do swojego pana, wesoły, podniecony. Ale co to? Pan sposępniał, spogląda surowym wzrokiem, nie głaszcze. Wszystko jest jasne: przyjaciel nie czuje zapachu. Biedny przyjaciel... Bim ostrożnie liznął go w rękę wyrażając w ten sposób wzruszającą litość dla wielkiej wrodzonej wady najbliższej mu istoty. Pan powiedział:
— Nic nie rozumiesz, głuptasie. — I dodał weselszym tonem: — Ano, zacznijmy teraz, jak należy, poważnie. — Zdjął z Bima obrożę, włożył inną (niewygodną) i przypiął do niej długi rzemyk. — Szukaj!
Teraz Bim tylko szukał zapachu przepiórki — nic więcej. A Iwan Iwanycz kierował psa tam, gdzie schował się ptak. Bim nie rozumiał, że przyjaciel widział, gdzie usiadła przepiórka po tej haniebnej gonitwie (zapachu nie czuje, ale widzi!).
I oto znów ten sam zapach! Nie zwracając uwagi na rzemyk Bim ciągnie, ciągnie, podnosi głowę, węszy... I znowu, wystawia! W świetle zachodzącego słońca wygląda pięknie, po prostu zdumiewa urodą, którą niewiele ludzi potrafi w pełni ocenić. Drżąc ze wzruszenia
24
Iwan Iwanycz ujął koniec rzemyka, mocno go owinął wokół ręki i cicho rozkazał:
-  Naprzód!... Naprzód!...
Bim ruszył z miejsca. I jeszcze raz przystanął.
-  Naprzód!!!
Zerwał się do biegu, jak za pierwszym razem. Przepiórka wyfrunęła z gąszczu, hałaśliwe łopocąc skrzydłami. Bim znowu chciał bezsensownie gonić ptaka, ale... pan szarpnął rzemyk i pies musiał skoczyć do tyłu.
-  Wróć! — zawołał pan. — Nie wolno!!!
Bim przewrócił się, upadł na ziemię. Nie rozumiał, za co go to spotkało. I znowu pociągnął rzemień w kierunku przepiórki.
-  Leżeć!
Bim położył się posłusznie na ziemi.
Cała operacja została powtórzona jeszcze raz z inną przepiórką. Ale teraz Bim poczuł szarpnięcie rzemyka wcześniej niż przedtem i na rozkaz położył się na ziemi. Drżał ze wzburzenia, namiętności, a zarazem przygnębienia i smutku: cała jego postać od czubka nosa do ogona wyrażała wszystkie te uczucia. To takie I )olesne! I nie tylko z powodu twardego, wstrętnego rzemienia, lecz także z powodu kolców po wewnętrznej stronie obroży.
Tak to jest, Bimku. Nie ma rady, tak trzeba
powiedział Iwan Iwanycz głaszcząc psa.
Tego dnia Bim stał się prawdziwym psem
25
myśliwskim. Zrozumiał, że tylko on może wytropić ptaka, że pan jest w tym wypadku bezradny, bo nos ma tylko do ozdoby. Zaczęła się prawdziwa służba Bima, u której podstaw leżały słowa: nie wolno, wróć i dobrze.
A potem - ach! - potem ta strzelba! Wystrzał. Przepiórka spadła na ziemię jak kamień.
Okazało się, że Bim wcale nie musi doganiać zwierzyny, powinien ją tylko wytropić, wypłoszyć z zarośli i położyć się: resztę zrobi przyjaciel. Gra na równych prawach: pan nie ma węchu, pies nie ma strzelby.
Gorąca przyjaźń i oddanie stawały się szczęściem, bo przyjaciele rozumieli się nawzajem i jeden nie wymagał od drugiego więcej , niż tamten mógł dać. Na tym właśnie polega istota przyjaźni.
W drugim roku życia Bim był już doskonałym psem myśliwskim: ufnym i rzetelnym. Znał już około stu słów związanych z polowaniem i życiem w domu. Kiedy Iwan Iwanycz mówił: „Przynieś!" - Bim od razu wykonywał polecenie ; kiedy mówił:,, Podaj pantofle!" — Bim biegł po pantofle; na rozkaz: „Przynieś miskę!" — przynosił swoją miskę; słysząc słowa: ,,Na krzesło!" — siadał na krześle. Więcej: potrafił wszystko zrozumieć z wyrazu oczu. Jeśli pan
26

patrzył na kogoś serdecznie, Bim już uważał go za znajomego, jeśli spoglądał z niezadowoleniem - Bim potrafił warknąć. Nawet pochlebstwo (bardzo nieznaczne) umiał wyczuć w głosie obcego człowieka. Ale nigdy nikogo nie ugryzł, można by mu było chyba nadepnąć na ogon. W nocy uprzedzał szczekaniem, że do domu zbliża się obcy, nigdy jednak nie rzucał się na nikogo. Taka to jest inteligentna rasa.
Jeśli idzie o inteligencję, to Bim sam nauczył się różnych rzeczy, na przykład wpadł na ten pomysł, doszedł do tego własnym rozumem, że powinien drapać w drzwi, jeśli chce, aby mu otworzono. Kiedy Iwan Iwanycz był chory i nie mógł iść z psem na spacer, wypuszczał go samego. Bim biegał trochę i po załatwieniu wszystkich swoich spraw pośpiesznie wracał do domu. Drapał w drzwi, stawał na tylnych łapach, cicho skomlał proszącym tonem i drzwi otwierały się. Pan wlókł się ciężkim krokiem do przedpokoju, wpuszczał psa, głaskał go i znowu kładł się do łóżka. To się zdarzało, kiedy niemłody już Iwan Iwanycz zapadał na zdrowiu (nawiasem mówiąc, chorował coraz częściej, Bim musiał to zauważyć). Pies dobrze rozumiał: wystarczy podrapać w drzwi — i te się otworzą; drzwi po to właśnie istnieją, aby każdy mógł wejść: poprosi i będzie wpuszczony. Było to mocne psie przekonanie.
27
Jednego nie wiedział i wiedzieć nie mógł: ile rozczarowań i nieszczęść będzie go kosztowała kiedyś ta naiwna ufność, nie wiedział także i wiedzieć nie mógł, że niektóre drzwi nie otwierają się nigdy.
Jak dalej będzie - nie wiadomo, ale na razie trzeba stwierdzić jedno: Bim, pies obdarzony niezwykłym węchem, pozostał jednak wątpliwy rasowo — metryki mu nie wydano. Iwan Iwanycz dwukrotnie zgłaszał go na wystawę; za każdym razem wycofywano Bima bez żadnej oceny. A więc - parias.
Mimo to Bim nie był dziedzicznym beztalen-ciem, ale cudownym, prawdziwym psem myśliwskim: tropił ptaki od ósmego miesiąca życia. I to jak! Można było więc mieć nadzieję, że czeka go wspaniała przyszłość.
Rozdział drugi WIOSENNY LAS
Kiedy Bim skończył dwa lata, Iwan Iwanycz zapoznał go z lasem. To było ciekawe przeżycie dla obu.
Na łąkach, na polach wszystko jest jasne: rozległe przestrzenie, trawa, zboże, pana zewsząd wdać, można kluczyć tropiąc ptaki, szukać, znajdować, wystawiać i czekać na rozkaz. Rozkosz! Ale tutaj, w lesie, to coś zupełnie, ale to zupełnie innego.
Była wczesna wiosna.
Kiedy przyjaciele przyszli do lasu po raz pierwszy po zachodzie słońca, wśród drzew zapadał już zmrok, choć na gałęziach nie było jeszcze liści. Na dole same ciemne barwy: pnie, zeszłoroczne brunatne liście, brązowoszare łodygi suchych traw, nawet owoce głogu, krwa-woczerwone na jesieni, teraz, po długiej zimie, bure jak ziarna kawy.
Gałęzie szemrały na lekkim wietrze, rzadkie i nagie, jak gdyby wyciągały się do siebie, poznawały   nawzajem   lekkimi   muśnięciami
29
lub szybkim dotknięciem: czy żyjesz? Wierzchołki drzew kołysały się miękko, nawet pozbawione liści drzewa wydawały się żywe. Wszystko tajemniczo szeleściło i mocno pachniało: i drzewa, i liście pod nogami, suche, miękkie, przepojone zapachem wiosennej ziemi w lesie, i kroki Iwana Iwanycza, ostrożne i ciche. Towarzyszył im jednak lekki szmer, ślady zaś pachniały znacznie mocniej niż na polu. Za każdym drzewem czaiło się coś nieznanego i tajemniczego. Toteż Bim oddalał się od swojego pana o dwadzieścia kroków najwyżej: biegł to w prawo, to w lewo i wracał, spoglądając w twarz Iwana Iwanycza, jakby pytając: ,,Po cośmy tu przyszli?"
— Nie rozumiesz, o co chodzi? — odgadł myśli psa Iwan Iwanycz. — Zrozumiesz jeszcze, zrozumiesz. Poczekaj trochę.
Tak szli obserwując się nawzajem. Ale oto przystanęli na rozległej polanie, na skrzyżowaniu dwóch szlaków leśnych: drogi biegły stąd na cztery strony świata. Iwan Iwanycz stanął za krzakiem leszczyny zwrócony twarzą na zachód i patrzył w górę. Bim także Podniósł łeb i patrzył tam, gdzie pan, usiłując odgadnąć, czego on wypatruje.
W górze było jasno, ale tutaj, na dole, zapadał coraz gęstszy zmrok. Coś zaszeleściło w lesie i ucichło. Znów szelest i znów cisza. Bim
30
przytulił się do nogi pana, w ten sposób go pytał: ,,Co tam? Kto tam? Może pójdziemy zobaczyć?"
- Zając - ledwie dosłyszalnym szeptem wyjaśnił Iwan Iwanycz. — Dobrze jest, Bim. Zając. Niech sobie biega.
Jeśli ,,dobrze", wszystko w porządku. „Zając1 ' - to też zrozumiałe. Bim już nieraz natknął się na ślad tego zwierzątka i słyszał powtarzane kilkakrotnie słowo: „zając". Kiedyś nawet widział i usiłował dogonić żywego zająca, ale został surowo skarcony i ukarany. Nie wolno!
A więc nie opodal szeleścił zając. I co dalej?
Nagle w górze ktoś niewidoczny i nieznany głośno odezwał się: ,,kworr-kworr!..." Bim pierwszy usłyszał ten krzyk i drgnął. Pan także. Patrzyli obaj w górę, tylko w górę... Nagle na tle czerwonogranatowego nieba, nad leśną drogą, ukazał się ptak. Leciał prosto na nich i od czasu do czasu wołał tak, jakby nie był ptakiem, ale zwierzęciem. Był to jednak ptak. Wydawał się duży, ale bezszelestnie poruszał skrzydłami (inaczej niż przepiórki, kuropatwy czy kaczki). Krótko mówiąc, coś nieznanego leciało wysoko w górze.
Iwan Iwanycz podniósł dubeltówkę. Bim jak na rozkaz położył się na ziemi i nie spuszczał oczu z nieznanego ptaka... Wystrzał zagrzmiał
31



w lesie gwałtownie i mocno, takiego wystrzału Bim nigdy nie słyszał. Echo przebiegło przez las i zamarło gdzieś bardzo daleko.
Ptak upadł w zarośla, ale przyjaciele szybko go odnaleźli. Iwan Iwanycz położył zdobycz przed Bimem i powiedział:
— Poznaj to, bracie, to słonka. —I powtórzył: - Słonka.
Bim obwąchał nieznanego ptaka, dotknął łapą długiego dzioba, potem usiadł, drżąc i przebierając ze zdumienia przednimi łapami. Oczywiście mówił sobie w duchu: ,,Ta-akich nosów jeszcze nie ¦widziałem. To ci no-os!"
A las szumiał - coraz ciszej i ciszej. Aż umilkł zupełnie, i to jakoś od razu, jak gdyby ktoś niewidzialny leciutko machnął potężnym skrzydłem nad drzewami po raz ostatni: dosyć szelestów! Gałęzie znieruchomiały, drzewa powoli zapadały w sen i tylko z rzadka drgały w mroku.
Przeleciały jeszcze trzy słonki, ale Iwan Iwanycz już do nich nie strzelał. Ostatniej zresztą nie dojrzeli nawet w ciemności, tylko słyszeli jej krzyk. Bim nie mógł się dość nadziwić: dlaczego przyjaciel nie strzelał nawet do tych, które jeszcze dobrze widzieli? Pies denerwował się. A Iwan Iwanycz po prostu patrzył w górę albo przysłuchiwał się ciszy leśnej. Obaj milczeli.
32
W takich chwilach ani człowiek, ani tym bardziej pies nie potrzebują słów...
Dopiero pod koniec wyprawy, przed wyjściem z lasu, Iwan Iwanycz powiedział:
- Dobrze jest, Bim! Życie zaczyna się znowu. Wiosna!
Bim zrozumiał z tonu, że przyjaciel jest zadowolony. Dotknął nosem jego kolana, pomerdał ogonem: dobrze, oczywiście!
... Drugi raz przyszli do lasu późnym rankiem, ale już bez dubeltówki.
Wonne, nabrzmiałe pąki na brzozach, mocny zapach korzeni, cieniutkie łodyżki wyzierającej na świat trawy — wszystko to było nowe i nieprawdopodobnie urocze. Promienie słońca przeszywały na wylot cały las z wyjątkiem sosnowego zagajnika, gdzie przenikały tylko miejscami. Wszędzie panowała głęboka cisza. Najważniejsze — cisza. Cudowna jest poranna cisza w wiosennym lesie!
Tym razem Bim nabrał odwagi: wszystko doskonale widać (nie tak jak wtedy o zmierzchu). Biegał po lesie, ale uważał, by nie stracić pana z oczu. Czuł się wspaniale.
Wreszcie natknął się na smużkę zapachu: to była słonka. Pobiegł za nią. Wykonał klasyczną stójkę. Iwan Iwanycz rozkazał: „Naprzód", nie miał jednak z czego strzelać. W dodatku kazał
3-686
33
leżeć, tak jak powinien dobrze ułożony pies, kiedy ptak wzbija się do góry. Bim nic nie rozumiał: pan nic nie widzi, czy co? Zerkał na Iwana Iwanycza, dopóki nie przekonał się: widzi.
Z drugą słonką — to samo. Tym razem Bim dał jednak wyraz czemuś, co wyglądało na wyrzut: czujne spojrzenie, bieg bokiem, nawet próby nieposłuszeństwa — krótko mówiąc, niezadowolenie wzbierało w psie i szukało ujścia. Dlatego ¦właśnie jak zwykły kundel popędził za trzecią słonką, która wyleciała z leśnego gąszczu. Nie sposób jednak biec długo za słonką — mignęła wśród gałęzi i znikła. Bim wrócił do pana smętny, w dodatku został skarcony. Trudno, położył się nie opodal i westchnął głęboko (psy to potrafią).
Ostatecznie wszystko to byłoby do zniesienia, gdyby Bima nie spotkała jeszcze jedna przykrość. Tym razem odkrył u pana nową wadę: spaczony węch! W ogóle prawie nie ma węchu, a tu jeszcze taka przypadłość.
A wyglądało to tak.
Iwan Iwanycz przystanął, rozejrzał się naokoło i odetchnął głęboko: "wącha (on także!). Potem podszedł do drzewa, przykucnął i ostrożnie jednym palcem pogłaskał kwiatek, zupełnie mały, niebieski kwiatuszek (dla Iwana Iwanycza prawie nie miał zapachu, dla Bima zaś
34
cuchnął okropnie). I co on w tym kwiatku widzi? Siedzi i uśmiecha się. Bim oczywiście udał, że także się cieszy, ale wyłącznie z szacunku dla pana, naprąwdę zaś był bardzo zdziwiony.
—  Zobacz, zobacz tylko, Bim! — zawołał Iwan Iwanycz i przychylił nos psa do kwiatka.
Tego już było za wiele! — Bim odwrócił głowę, po czym niepostrzeżenie wymknął się i położył na polanie, a cała jego postać wyrażała jedno: „Wąchaj sobie swój kwiatek na zdrowie!" Nieporozumienia wymagały szybkich wyjaśnień, ale pan śmiał się Bimowi w oczy szczęśliwym śmiechem. I to było przykre: „Też coś takiego! Pęka ze śmiechu!"
A pan znowu do kwiatka:
—  Witaj, pierwiosnku!
Bim dobrze zrozumiał, że słowa powitania nie do niego były skierowane.
Zazdrość wśliznęła się do psiego serca, tak się skończyła ta wyprawa. W domu stosunki między przyjaciółmi jakby się naprawiły, ale dzień ten pozostał dla Bima nieudany: spotkali ptactwo — nie strzelali, pobiegł sam za ptakiem - został skarcony, no i ten kwiatek. Tak, pies miewa jednak pieskie życie, bo musi zawsze stosować się do trzech niewzruszonych poleceń: ,,Nie wolno!", ,,Wróć!", „Dobrze!"
35
Nie wiedzieli obaj, ani Iwan Iwanycz, ani Bim, że jeśli jeszcze kiedyś ten dzień sobie przypomną, wyda się im dniem wielkiego szczęścia.
ZAPISKI MYŚLIWEGO
Zmęczony surową zimą las. Nie otworzyły się jeszcze zbudzone ze snu pąki na drzewach, smętne pnie zimowego wyrębu nie wypuściły jeszcze zielonych pędów, gruba warstwa brunatnych liści ciągle okrywa ziemię, a nagie gałęzie nie szeleszczą, tylko od czasu do czasu lekko się dotykają. I nagle poczułem zapach pierwiosnka. Był ledwie uchwytny, ale to zapach budzącego się  życia, toteż — mimo że ulotny — cieszy i niepokoi zarazem. Rozejrzałem się wokół, okazało się, że kwiat rośnie tuż obok.  Lśni na ziemi kwiatuszek — malutka kropla błękitnego nieba, taki prosty i ufny, pierwszy zwiastun radości i szczęścia dla tego, komu szczęście jest pisane i dostępne. Dla każdego zaś człowieka — i szczęśliwego, i nieszczęśliwego - to teraz uroda życia.
Podobnie wśród nas żyją ludzie skromni, o czystym sercu, „niedostrzegalni", „mali", ale wielkiego ducha. Oni właśnie czynią nasze życie pięknym, bo mają w sobie najlepsze
36
cechy ludzkie — dobroć, prostotę, ufność. Tak samo pierwiosnek wydaje się kroplą nieba na ziemi...
Po kilku dniach (wczoraj) przyszedłem z Bi-mem na tę samą polanę. Niebo skropiło już las tysiącem błękitnych kwiatuszków. Szukałem, wypatrywałem owego pierwszego pierwiosnka, tego, co okazał się najodważniejszy. Chyba to ten. Ten czy nie ten? Nie wiem. Tak teraz ich dużo, że trudno już znaleźć pierwszy — zgubił się wśród innych, które po nim wyrosły, znikł w ich tłumie. Taki maleńki, a taki odważny, taki skromny, a przecież uparty, chyba to on napędził strachu ostatnim przymrozkom, tak że skapitulowały i o świcie wywiesiły na drzewach białą chorągiewkę ostatniego szronu. Życie się toczy.
Ale Bim nie może tego wszystkiego zrozumieć. Za pierwszym razem nawet się obraził, był wyraźnie zazdrosny. Potem, kiedy w lesie rozkwitło już dużo pierwiosnków, nie zwracał na nie uwagi. Podczas tresury zachowywał się też nie najlepiej: zdenerwował się, że nie mam dubeltówki. Stoimy na różnych stopniach rozwoju, ale jesteśmy sobie bardzo bliscy. Przyroda trzyma się niewzruszonego prawa: jedno stworzenie potrzebuje drugiego; i to się powtarza na wszystkich szczeblach, poczynając od najprostszych ustrojów, a kończąc na wysoko
37

kształconych... Czyż mógłbym znieść tę pokorną samotność, gdyby nie Bim?
.. .Jakże ona była mi nieodzownie potrzebni Ona także lubiła pierwiosnki. Minęło jak
sen--
A czy nie jest także snem teraźniejszość? Czy
nje jest snem ten wczorajszy wiosenny las z niebieskimi kroplami kwiatów na ziemi? Ta-lye sny to boski lek, a że o krótkim działaniu — to trudno. Tak, to chwilowy lek. Gdyby bowiem pisarze opowiadali tylko o błękitnych snach j unikali wszelkiej szarzyzny, ludzkość przestałaby się niepokoić o przyszłość, przekonana, ze to, co jest, ma trwać wiecznie. Przemijanie czasu na tym właśnie polega, że teraźniejszość usi stać się przeszłością. Człowiek nie jest  mocy powiedzieć: „Słońce, zatrzymaj się!" Czasu niepodobna zatrzymać, czas jest nieubłagany. Wszystko tkwi w czasie i jest w ruchu. Kto szuka tylko stałego, błękitnego spokoju, pależy do przeszłości, czy jest młodym, energicznym człowiekiem, czy sędziwym starcem: v^iek tu nie ma znaczenia.  Błękit ma swój własny ton — dźwięczy jak spokój, jak zapomnienie, ale tylko chwilowe, dla odpoczynku; z takich chwil należy zawsze korzystać. Gdybym był pisarzem, napisałbym tak: „Niespokojny człowieku! Chwała na wieki tobie, który myślisz i cierpisz dla dobra przy-
38
szłych pokoleń. Jeśli pragniesz odpoczynku, idź wczesną wiosną do lasu, spójrz na pierwiosnki, a zobaczysz piękny sen życia. Spiesz się: za kilka dni pierwiosnki mogą już przekwitnąć i nie zdołasz zobaczyć uroczego widoku, jakim nas darzy przyroda. Idź, odpocznij. Lud mówi, że pierwiosnki przynoszą szczęście".
...A Bim śpi sobie w najlepsze. I coś mu się śni: porusza łapami - biegnie we śnie. Pierwiosnki mu niepotrzebne, niebieski kolor widzi jako szary (taki jest wzrok psa): przyroda obdarzyła go wzrokiem, który niejako oczernia rzeczywistość. Proszę przekonać kochanego przyjaciela, żeby patrzył na świat jak człowiek. Nie ma rady, wszystko widzi na swój sposób. Zupełnie samodzielna istota.
Rozdział trzeci
PIERWSZY WRÓG BIMA
Minęło lato, dla Bima wesołe i radosne, wypełnione przyjaźnią z Iwanem Iwanyczem. Wyprawy na łąki i mokradła (bez dubeltówki), słoneczne dni, kąpiele, ciche wieczory nad rzeką — czegóż jeszcze trzeba psu? Nic więcej, to pewne.
Podczas treningu i tresury przyjaciele nieraz spotykali innych myśliwych. Znajomości zawierano natychmiast, bo każdemu myśliwemu towarzyszył pies. Zanim ludzie zdążyli podejść bliżej, psy biegły sobie na spotkanie i krótko rozmawiały w psim języku gestów i spojrzeń:
„Kim ty jesteś? Czyś ty on, czy ona?" - pytał Bim obwąchując odpowiednie miejsca nowego znajomego (oczywiście tylko dla formy).
„Widzisz sam, po co pytasz?" — odpowiadała ona.
„Jak się żyje?" - wesoło pytał Bim.
„Pracujemy!" - piskiem odpowiadała sucz-
40
ka, kokieteryjnie podskakując na wszystkich czterech łapach.
Potem psy pędziły razem do panów i zdawały sprawę z zawartej znajomości to jednemu, to drugiemu. Kiedy zaś obaj myśliwi siadali na pogawędkę w cieniu krzaka czy drzewa, psy biegały i bawiły się, a potem dysząc, z wywalonymi językami, kładły się na ziemi u nóg swoich panów i słuchały ich cichej, poufnej rozmowy.
Poza myśliwymi wszyscy inni ludzie niezbyt interesowali Bima: ludzie, i tyle. Dobrzy. Ale nie myśliwi!
Psy natomiast bywają różne.
Pewnego dnia Bim spotkał na łące kudłatą czarną suczkę, dwa razy mniejszą od niego. Przywitał się powściągliwie, obeszło się bez zwykłych zalotów. O jakich zresztą zalotach mogła być mowa, jeśli nowa znajoma na tradycyjne w tych wypadkach pytania odpowiadała niezmiennie to samo, leniwie merdając ogonem:
„Jestem głodna!"
Pachniało jej z pyska myszami. Obwąchaw-szy pysk Kudłatki Bim zapytał zdumiony:
„Zjadłaś mysz?"
„Tak, zjadłam mysz — przytaknęła suczka. — Jestem głodna". I zabrała się do obgryzania białego kłącza trzciny.
Bim chciał go ta^że spróbować, ale suczka zaprotestowała pow^j^ając ciągle to samo:
,,Jestem głodną"
Bim usiadł, zaej.ekał, aż skończyła z korzeniami, i zaprosił txową znajomą na przechadzkę. Suczka potul^jg ruszyła za nim drobnym truchcikiem.   Sie^ć  rniała  zmierzwioną,   ale czystą (widać lubiia si<3 kąpać jak większość psów, dzięki terrm w lecie nawet bezpańskie psy nie bywają brudne)- Bim przyprowadził nową znajomą do Iwa0a Iwanycza, który z daleka obserwował, ;ak przyjaciel zawierał znajomość. Ale Kudł^tka nie od razu zaufała obcemu człowiekowi: Usjadła w pewnej odległości, choć Bim biegał od njej do pana i z powrotem, wołając ją i prze^^jąc, że nie ma się czego bać.  Iwan Iwanycz zdjął plecak, wyciągnął kiełbasę, ukroił trialf kawałeczek i rzucił Ku-dłatce.
- Chodź tu, c^odźi Kudłatko. Chodź. Kawałeczek kiełbaSy upadł w odległości jakichś trzech m^troW od Kudłatki. Ostrożnie stąpając podes^ja jo przysmaku, zjadła go szybko i od raz;^ uSiadła w tym miejscu. Po następny kawa.Jek podeszła jeszcze bliżej. A potem jadła jv>.ż przy nogach człowieka i nawet pozwoliła s^c, głaskać, choć z pewną obawą. Bim i Iwan. j^anycz oddali jej całe pęto kiełbasy: pan n^^j kawałki, a Bim nie prze-
42
I
szkadzał w jedzeniu. Wszystko odbyło się jak zwykle w takich wypadkach: człowiek rzuca jeden kawałek - pies podchodzi nieco bliżej, rzuca drugi - jeszcze bliżej, po trzecim i czwartym znajdzie się już u nóg człowieka i będzie mu wiernie służył. Tak myślał Iwan Iwanycz. Podrapał Kudłatkę, pogłaskał po głowie i powiedział:
- Zimny nos, zdrowa suczka! To dobrze. -I nakazał obu psom: — Naprzód! Naprzód!
Kudłatka nie rozumiała takich słów, ale kiedy zobaczyła, jak Bim kluczy w trawie, pomyślała, że trzeba biegać. I oba psy zaczęły tak ganiać, że Bim zapomniał, po co tu jest. Iwan Iwanycz nie protestował: szedł pogwizdując.
Do pierwszych zabudowań miejskich Kudłatka towarzyszyła im bez żadnych oporów, ale na skraju miasta usiadła przy drodze i ani rusz. Daremnie wołali ją, zapraszali — nie chciała iść dalej. Tak została przy drodze, odprowadziła tylko przyjaciół spojrzeniem. Iwan [wanycz pomylił się jednak: nie każdego psa można przekupić.
Bim nie wiedział, nie mógł wiedzieć, że Kudłatka należała także do jakichś ludzi, którzy mieszkali we własnym domku. Ale ulica, przy której stał ich domek, została wyburzona i właściciele Kudłatki dostali nowe mie-
43
szkanie z wszystkimi wygodami, na czwartym piętrze.
Przenieśli się tam i nie zabrali ze sobą Ku-dłatki. Znalazła jednak i nowy dom, i drzwi swojego pana, ale została pobita i przepędzona. Wobec tego żyła teraz sama. Po mieście krążyła tylko w nocy, jak większość bezpańskich psów. Iwan Iwanycz domyślił się tego wszystkiego, ale jak miał to opowiedzieć Bimo-wi? A Bim po prostu nie chciał porzucać swojej nowej przyjaciółki samej: oglądał się, zatrzymywał i patrzył na Iwana Iwanycza. Ale pan sobie szedł i szedł.
Gdyby wiedział, jak smutny los złączy jeszcze kiedyś Bima i Kudłatkę, gdyby wiedział, gdzie się kiedyś spotkają, nie szedłby teraz tak spokojnym krokiem. Ale człowiek także nie zna przyszłości.
Minęło trzecie lato. Dobre dla Bima i niezłe również dla Iwana Iwanycza. Pewnej nocy pan zamknął okno i powiedział:
- Mrozik, Bimku, pierwszy mrozik.
Bim nie zrozumiał. Wstał i nosem dotknął w ciemności kolana Iwana Iwanycza, co miało właśnie oznaczać: „Nie rozumiem".
Iwan Iwanycz dobrze znał psi język - język spojrzeń i ruchów. Zapalił światło i zapytał:
44
-  Nie rozumiesz, głuptasku? - Po czym wyjaśnił dokładnie: - Jutro idziemy na słonki. Słonka!
O, to słowo Bim znał dobrze! Podskoczył i liznął przyjaciela w podbródek.
-  Jutro idziemy na polowanie,  na  polowanie,  Bimku!
Coś takiego! Bim zaczął kręcić się w miejscu jak bąk, usiłując złapać własny ogon, pisnął, potem usiadł i wpił się wzrokiem w twarz Iwana Iwanycza poruszając przednimi łapami. Wiedział, co znaczy urzekające słowo „polowanie": to zapowiedź szczęścia.
Ale pan rozkazał:
-  A teraz - spać! - Wyłączył światło i położył się do łóżka.
Resztę nocy pies spędził przy łóżku przyjaciela. Nie mogło być jednak mowy o śnie. Podobnie jak Iwan Iwanycz, Bim tylko drzemał i raz po raz się budził czekając na świt.
Z rana naszykowali plecak, wytarli natłuszczone lufy dubeltówki, zjedli lekkie śniadanie (nie należy się przejadać, kiedy się idzie na polowanie), sprawdzili ładownicę przekładając naboje z jednego gniazda - do drugiego. Porządnie się napracowali przez krótką godzinę przygotowań do drogi: pan do kuchni, Bim — za nim, pan do komórki, Bim - za nim, pan   wyjmuje   pudełko   konserw   z   plecaka
45
i

(źle leży) — Bim je kładzie z powrotem, pan sprawdza naboje - Bim go obserwuje (żeby się tylko nie pomylił); musi także niejednokrotnie dotknąć nosem dubeltówki w pokrowcu (czy tam rzeczywiście jest?). W dodatku w takich niespokojnych chwilach raz po raz swędzi go za uchem ze zdenerwowania, trzeba ciągle podnosić łapę, żeby się podrapać. Do licha, a tu tyle roboty!
Nareszcie wszystko gotowe! Bim nie posiadał się z radości. Proszę: pan już włożył kurtkę, przerzucił przez ramię torbę myśliwską, zdjął dubeltówkę ze ściany.
—  Na polowanie, Bim! Na polowanie!
,,Na polowanie, na polowanie!" - odpowiadał mu wzrokiem uszczęśliwiony pies. Nawet popiskiwał z zachwytu, przepełniającej go ¦wdzięczności i miłości do swego jedynego przyjaciela.
I wtedy zjawił się obcy człowiek. Bim nawet go znał, spotykał na podwórku, ale uważał, że nie jest ciekawy i nie zasługuje na szczególną uwagę. Krótkonogi, gruby, twarz szeroka. Przybysz powiedział lekko ochrypłym basem:
—  Awiąc cześć! — I usiadł na krześle wyciera-jąc twarz  chusteczką. - Ta-ak... A więc na polowanie?
—  Na polowanie — burknął Iwan Iwanycz niezadowolony. - Na słonki. Słucham.
46
—  A więc ta-ak... na polowanie. Trzeba będzie trochę zaczekać, że tak powiem.
Bim wodził oczami od pana do Gościa, ze zdumieniem i uwagą. Iwan Iwanycz powiedział niemal gniewnie:
—  Nie   rozumiem.   Proszę   wyjaśnić,   o   co chodzi.
I wtedy Bim, ten serdeczny, dobry Bim cicho warknął i nagle szczeknął. Nigdy tego nie robił. W domu na gościa! Gość jednak nie przestraszył się wcale, minę miał niewzruszoną.
—  Na miejsce!  — gniewnie rozkazał Iwan Iwanycz.
Bim wypełnił rozkaz: położył się w swoim kąciku z głową na łapach i patrzył na Gościa.
—  Proszę! Posłuszny. Ta-ak... A na lokatorów domu tak samo szczeka jak, przypuśćmy, na lisy?
—  Nigdy. Nigdy i na nikogo nie szczeka. To po raz pierwszy. Daję słowo honoru! —zaniepokoił się Iwan Iwanycz. — Nawiasem mówiąc, na lisy on w ogóle nie poluje.
—  Ta-ak — znów przeciągle powiedział Gość. - No, przejdźmy do sprawy, że tak powiem.
Iwan Iwanycz zdjął kurtkę i torbę myśliwską.
—  Słucham.
—  Macie psa - zaczął Gość. - A ja — wyjął
47
I

z kieszeni jakiś papier - mam skargę na tego psa. Proszę. — I podał papier panu.
Iwan Iwanycz denerwował się czytając ten papier. Widząc to Bim samowolnie zszedł z po-słania i usiadł przy nogach przyjaciela, jak gdyby chciał go bronić. Na Gościa już nie patrzył, choć był bardzo czujny.
-  To głupstwa - powiedział Iwan Iwanycz już nieco spokojniej. - Bzdury! Bim jest dobrym psem, nigdy nikogo nie ugryzł i nie ugryzie. Nikomu krzywdy nie zrobi. To mądry pies.
-  Che-che-che!   -   potrząsnął   Gość brzuchem. I kichnął. — U-u, psisko! — powiedział do Bima, ale bez złości, dobrotliwie.
Bim odwrócił się jeszcze bardziej, ale rozumiał, że mowa o nim. I westchnął.
-  To pan tak rozpatruje skargi?  - zapytał Iwan Iwanycz teraz już całkiem spokojnie, nawet z uśmiechem. - Daje skargę do przeczytania temu, na kogo jest napisana. Ja bym i tak uwierzył, gdyby mi pan tylko to streścił.
Bim spostrzegł w oczach Gościa iskierki rozbawienia. Gość powiedział:
-  Po pierwsze, tak się robi.   A po drugie, skarga jest nie na pana, ale na psa, że tak powiem.  A psu nie damy jej  do czytania.  — I roześmiał się.
Pan także się śmiał. Tylko Bim nawet się nie
48
uśmiechnął: wiedział, że mowa jest o nim, ale nie mógł zrozumieć, o co chodzi. Gość zaś wskazał palcem na Bima i powiedział:
—  Psa trzeba zwolnić, że tak powiem. -1 machnął ręką w stronę drzwi.
Bim zrozumiał, że żąda od niego, aby wyszedł. Ale nie oddalił się ani na centymetr od swojego pana.
—  Proszę sprowadzić osobę, która złożyła tę skargę, może się jakoś dogadamy - zaproponował Iwan Iwanycz.
Wbrew przewidywaniom Gość wyszedł i wkrótce powrócił z jakąś kobietą.
—  Przyprowadziłem babę, że tak powiem. Bim   znał  także  tę  kobietę:   przysadzista,
wrzaskliwa i tłusta, wysiadywała całymi dniami na podwórku z innymi kobietami, które tak samo jak ona nie miały nic do roboty. Pewnego dnia Bim nawet liznął ją w rękę (nie z nadmiaru miłości do niej osobiście, ale do ludzkości w ogóle). Kobieta przeraźliwie pisnęła i narobiła krzyku na całe podwórko. Wrzeszczała zwracając się do zamkniętych okien. Bim nie zrozumiał, co ona wykrzykuje, ale się zląkł, uciekł i podrapał w swoje drzwi. Nie poczuwał się do żadnego innego przewinienia względem tej Baby. I oto przyszła do ich domu! Bim okropnie się zdenerwował! Z początku przytulił się do nóg pana, a kiedy ten go pogłaskał, położył się
4-686
49
z podkulonym ogonem na swoim posłaniu i spoglądał na Babę spode łba. Nie rozumiał, co mówi, a ona gadała, gadała jak najęta i ciągle pokazywała swoją rękę. Z jej gestów i wściekłych spojrzeń Bim zrozumiał, że cała ta awantura jest o to, że liznął nie tę osobę, co trzeba. Był jeszcze bardzo młody i nie zawsze umiał się połapać w sytuacji. Może nawet pomyślał: ,,Oczywiście, jestem winny, ale trudno". Przynajmniej coś podobnego mignęło w jego oczach.
Nie rozumiał tylko, że został niesłusznie posądzony o złe zamiary:
—  Ugryźć mnie chciał! U-ugryźć!!! Prawie u-ugryzł!
Iwan Iwanycz przerwał jazgotanie Baby i zwrócił się prosto do Bima:
—  Bim, przynieś mi ranne pantofle!
Bim skwapliwie wypełnił rozkaz i położył się u nóg pana. Pan zdjął myśliwskie buty i włożył ranne pantofle.
—  Teraz zanieś buty na miejsce!
Bim wypełnił także ten rozkaz: kolejno, jeden po drugim, zaniósł oba buty pana pod wieszak.
Baba umilkła, siedziała z wybałuszonymi ze zdumienia oczami. Gość powiedział z uznaniem:
50
-  Do-obry pies!   A więc rozumny,  że tak powiem. - I jakby nieprzyjaźnie spojrzał na Babę. — A potrafi coś jeszcze?
-  Proszę  siadać — poprosił Iwan Iwanycz także Babę.
Baba usiadła chowając ręce pod fartuch. Pan postawił krzesło dla Bima i rozkazał:
-  Bim! Siad!
Bimowi nie trzeba było powtarzać. Teraz wszyscy siedzieli na krzesłach. Baba zagryzła dolną wargę. Gość kołysał nogą z zadowoleniem i powtarzał:
-  Dobrze wychodzi, że tak powiem! Bardzo dobrze!
Pan zaś chytrze zmrużył oczy i patrząc na Bima powiedział:
-  Daj łapę! Przywitali się.
-  Teraz, głuptasie, przywitaj się z Gościem -i wskazał na Gościa palcem.
Gość wyciągnął rękę.
-  Dzień dobry, braciszku, dzień dobry, że tak powiem.
Bim wykonał elegancko wszystkie rozkazy, jak należało.
-  Nie ugryzie? - nieufnie zapytała Baba.
-  Skąd?! — zdumiał się Iwan Iwanycz. — Proszę podać mu rękę i powiedzieć: „Łapę!"
51

Baba wysunęła rękę spod fartucha i wyciągnęła do Bima.
-  Tylko nie ugryź - uprzedziła.
Trudno opowiedzieć, co wtedy nastąpiło. Bim skoczył na swoje posłanie i przybrał natychmiast pozycję obronną: przywarł tyłem do ściany i patrzył panu w twarz. Iwan Iwanycz podszedł do psa, pogłaskał go, wziął za obrożę i podprowadził do kobiety, która złożyła na niego skargę.
-  No daj łapkę, daj!...
Ale Bim nie podał Babie łapy. Odwrócił się, spuścił głowę i utkwił spojrzenie w podłodze. Po raz pierwszy nie posłuchał swojego pana. Ponury, powlókł się z powrotem w kąt, ze spuszczonym łbem, jak winowajca.
Wtedy się dopiero zaczęło! Baba podniosła okropny wrzask.
-  Obraziłeś mnie! - wołała zwracając się do Iwana Iwanycza. - Jakiś parszywy pies ma za nic mnie, obywatelkę radziecką! -1 wskazywała na Bima palcem.  - Ale  ja...  ja...  Poczekajcie!...
-  Dosyć  tego  dobrego!  - krzyknął  nagle Gość. — Widocznie łżesz. Pies ciebie wcale nie ugryzł i nie chciał ugryźć. Boi się ciebie jak diabeł święconej wody.
-  Nie wrzeszcz!   — próbowała się obronić Baba.
Wtedy Gość rozkazał jej krótko:
-  Cicho! -1 zwrócił się do Iwana Iwanycza: -Z takimi inaczej nie można. — I znów do Baby: — Patrzcie ją! „Obywatelka radziecka" - dobre sobie! Wynoś mi się zaraz! - wrzasnął nagle. -Jeśli  jeszcze  raz  namącisz,   wszystkim  opowiem. Wynoś się, mówię! — I na oczach Baby podarł skargę.
Bim doskonale zrozumiał ostatnie słowa Gościa. A Baba wyszła bez słowa, choć z podniesioną dumnie głową, na nikogo nie patrząc, mimo że teraz Bim nie odrywał od niej oczu i nie przestał wpatrywać się w drzwi, kiedy się wyniosła, a nawet kiedy ucichły jej kroki.
-  Jakoś pan z nią za bardzo... za obcesowo -powiedział Iwan Iwanycz.
-  Inaczej  nie można,  naprawdę: w całym domu namąci. Wiem, co mówię. Wyżej uszu mam tych plotkarek i podżegaczy. Nie ma baba co robić, więc szuka, kogo by ugryźć, że tak powiem. Niech tylko człowiek takie rozpuści, przewrócą dom do góry nogami.
Bim przez cały czas śledził wyraz twarzy, gesty, intonację ludzi i doskonale wszystko zrozumiał: Gość i pan wcale nie są wrogami, a nawet na to wygląda, że jeden drugiego szanuje. Obserwował ich jeszcze długo, podczas gdy o czymś rozmawiali. Skoro jednak
52
53

ustalił najważniejsze, reszta nie bardzo go interesowała. Podszedł do Gościa i położył się u jego nóg, jakby chciał powiedzieć: „Przepra-
szam  .
ZAPISKI MYŚLIWEGO
Dzisiaj przyszedł do mnie przewodniczący komitetu blokowego ze skargą na psa. Zwyciężył Bim. Gość mój zresztą rozstrzygnął sprawę jak Salomon. Domorosły Salomon!
Dlaczego Bim warknął na niego z początku? A, rozumiem! Nie podałem przybyszowi ręki, przyjąłem go z surową miną (polowanie licho wzięło) i Bim zareagował zgodnie ze swoją psią naturą: wróg pana jest moim wrogiem. Wstydzić się w tym wypadku powinienem ja, a nie Bim. Zdumiewające, jak pies reaguje na intonację, wyraz twarzy, gesty! Trzeba zawsze o tym pamiętać.
Potem miałem ciekawą rozmowę z gościem, który ostatecznie przeszedł na ,,ty".
- Pomyśl tylko - mówił - w naszym domu jest sto pięćdziesiąt mieszkań! A kilka plotkarek, które nie mają nic do roboty, może takiego zamętu narobić, że trudno będzie wytrzymać. Wszyscy je znają, wszyscy się ich boją, po cichu przeklinają, na czym świat stoi. Przecież na
54
złośliwego lokatora to cholery nie ma. Jak Boga kocham! Wiesz, kto jest moim najgorszym wrogiem? Ten, co nie ma nic do roboty. U nas, bracie, można nic nie robić i napychać sobie kałdun. Coś tu nie sztymuje, że tak powiem. Coś nie sztymuje... Można u nas nie pracować. To dopiero! A ty na ten przykład, czym się zajmujesz?
-  Piszę - odpowiedziałem, choć nie zrozumiałem,  czy pyta poważnie,  czy też żartuje (ludzie  z poczuciem  humoru często tak się zachowują).
-  I to ma być praca? Siedzisz, nic nie robisz, a pieniądze pewnie ci płacą?
-  Tak, płacą - przytaknąłem. - Ale przecież mało zarabiam, starzeję się, żyję z renty.
-  A dawniej co robiłeś?
-  Jestem      dziennikarzem.      Pracowałem w prasie.  Teraz  piszę  sobie powolutku  coś w domu.
-  Piszesz? — pobłażliwie zapytał przewodniczący.
-  Piszę.
-  No to pisz, jak taką masz pracę... Jesteś oczywiście niezły człowiek, ale widzisz... Ano właśnie. Ja też dostaję rentę, sto rubli, a w komitecie blokowym pracuję honorowo, weź to pod uwagę. Przywykłem do pracy, przez całe
55
życie miałem stanowiska kierownicze. Dopiero pod koniec było trochę gorzej: coraz niżej i niżej. Ostatnio praco wałem w małej fabryczce. Tarn wyrobili mi rentę. Nie dali dla zasłużonych — mam haczyk... Każdy powinien pracować. Tak myślę.
—  Ale ja przecież mam też ciężką pracę — usiłowałem się usprawiedliwić.
—  Pisanie? Bzdury, że tak powiem! Gdybyś był młody, wziąłbym się za ciebie. Ale jak masz już rentę... Kiedy młodzi nie chcą pracować, usuwam ich z domu: albo bierz się do roboty, albo spływaj jak najdalej.
To prawda, nasz przewodniczący jest postrachem dla nierobów w całym domu. Głównym celem jego życia teraz jest tępienie wałkoni, plotkarzy i darmozjadów. Wychowuje wszystkich bez wyjątku - to jego ulubione zajęcie. Nie zdołałem mu dowieść, że pisanie jest także pracą: albo udawał z ukrytym humorem, albo po prostu traktował mnie pobłażliwie (niech sobie pisze, są gorsze nieroby).
Odchodząc, ten człowiek przestał się srożyć, pogłaskał Bima i powiedział:
—  A więc żyj sobie spokojnie. Ale z Babą nie zaczynaj. — I do mnie: — No, bywaj! Pisz, że tak powiem. Trudno, skoro taką masz pracę.
Uścisnęliśmy   sobie   ręce.   Odprowadzając
gościa do drzwi Bim merdał ogonem i zaglądał mu w oczy. Ma teraz nowego znajomego: nazywa się Paweł Titycz Rydajew, na co dzień „Pałtitycz".
Ale ma także wroga: to baba, jedyna istota ludzka, do której Bim nie ma zaufania. Pies poznał się na oszczercy.
Z polowania dziś nici. Tak bywa w życiu: człowiek czeka na dobry dzień, a spotykają go same przykrości. Tak bywa.
I
56
 LAS
pewnego dnia, wkrótce po tej wizycie, dwaj pj_zyjaciele wyszli z domu o wczesnej godzinie porannej. Najpierw jechali tramwajem - stali na platformie. Znali obaj kobietę, która była rnot0rniczym. ^im oczywiście przywitał się z ni4' ^ec^Y wychodziła, żeby przesunąć zwrotnic^ * podrapała go za uchem. Nie liznął jej  w rękę, tylko poruszył łapami siedząc  o^a* ogonem. - Pozdrowienie odpowiednie do okoliczności.
potem, już za miastem, jechali autobusem, ^ którym o tak wczesnej godzinie było zaled- Kilka osób. Kiedy chcieli wsiąść, kierowca  c°śr powtarzając słowa: ,,pies" i ,,nie ''. Z wyrazu jego twarzy Bim od razu j^y się, że nie chce ich zabrać. Jeden z pasażerów ujął się za nimi, inny, przeciwnie — poparł kierowcę. Bim z wielkim zainteresowa-j^jgffi obserwował sprzeczkę. Wreszcie kierowcy ^yysiadł z autobusu. Pan wsunął mu do ręki 2r;cf)łty PaPierek, po czym wszedł do wozu razem
58
z Bimem, usiadł i smętnie westchnął: ,,Ech-che-che!"
Bim dawno zauważył, że ludzie dają sobie jakieś papierki, które rozmaicie, czasem przedziwnie pachną. Pewnego razu taki papierek leżący na stole czuć było krwią. Bim dotknął go nosem usiłując zwrócić uwagę pana, ale ten nawet nie drgnął - nie ma węchu! Powiedział swoje: „Nie wolno!" i w dodatku zamknął papierek w szufladzie. Niektóre - co prawda dopóki są czyste - pachną chlebem, kiełbasą, w ogóle sklepem spożywczym, ale większość — niezliczonymi rękami ludzkimi. Ludzie je lubią, chowają do kieszeni albo do szuflady w biurku, jak pan. Choć wszystko to wydawało się Bimowi tajemnicze, szybko się zorientował, że kiedy kierowca dostał od pana papierek, natychmiast zostali przyjaciółmi. Dlaczego jednak Iwan Iwanycz westchnął, tego Bim nie wiedział — łatwo było to zgadnąć z uważnego spojrzenia, jakim wpatrywał się w oczy swojego przyjaciela. Tak, nie domyślał się nawet mgliście, jak magiczną siłę mają tajemnicze papierki - nie mógł tego pojąć swoim psim rozumem. I nie wiedział, jaką rolę odegrają kiedyś w jego życiu.
Od szosy do lasu przyjaciele szli pieszo.
Iwan Iwanycz przystanął na skraju lasu, żeby odpocząć, a Bim pobiegł zbadać okolicę. Ta-
59
kiego lasu nigdy jeszcze nie widział. Las właściwie był ciągle ten sam - przychodzili tutaj na wiosnę i w lecie (tak sobie, żeby się trochę powłóczyć) - ale teraz wyglądał inaczej, wszystko wokoło zrobiło się żółte i czerwone, jakby płonęło i świeciło się razem ze słońcem.
Drzewa dopiero zaczęły zrzucać barwne szaty - liście opadały kołysząc się w powietrzu bezszelestnie i miękko. Było chłodno i beztrosko - dlatego wesoło. Na jesieni w lesie unosi się specyficzny zapach, jedyny w swoim rodzaju i cudowny. Powietrze było tak czyste, że Bim czuł obecność pana na odległość kilkudziesięciu metrów. W oddali wytropił mysz leśną, lecz za nią nie pobiegł (taki tam drobiazg!). Ale oto płynący z daleka zapach czegoś żywego tak mocno uderzył go w nos, że na chwilę przystanął. Zbliżywszy się zaś do kłującej kuli, zaczął ją głośno obszczekiwać.
Iwan Iwanycz wstał z pieńka i podszedł do Bima.
- Nie wolno, Bim! Nie wolno, głuptasie! To jest jeż, jeżyk. Wróć! - I zabrał Bima ze sobą.
Okazuje się, że jeżyk jest zwierzątkiem, i to dobrym, nie wolno go ruszać.
Iwan Iwanycz ponownie usiadł na pieńku i kazał także Bimowi usiąść. Zdjął czapkę, położył na ziemi i patrzył na liście. Wsłuchiwał się w ciszę leśną. Uśmiechał się - oczywiście!
60
Zachowywał się tak, jak zwykle przed rozpoczęciem polowania.
Bim także nasłuchiwał.
Przyleciała sroka, poskrzeczała chwilę dosyć bezczelnie i wkrótce odleciała. Przeskakując z gałęzi na gałąź zbliżyła się sójka, jęknęła przeraźliwie jak kot i także oddaliła się, skacząc po gałęziach. A oto malutki mysikrólik pisnął tuż obok: ,,Swit! Świt! Świt!" Co z takim robić? Nie większy od żuka, a też się odzywa! Jakby chciał pozdrowić przybyszy.
Poza tym było cicho.
Wreszcie pan wstał, wyjął dubeltówkę z pokrowca, naładował. Bim dygotał z przejęcia. Iwan Iwanycz pieszczotliwie poklepał go po szyi, ale Bim zdenerwował się jeszcze bardziej.
- No, mały... szukaj!
Bim ruszył. Kluczył między drzewami z nosem tuż przy ziemi, biegł sprężystym i prawie bezszelestnym krokiem. Iwan Iwanycz powoli szedł za psem podziwiając jego pracę. Nie zwracał już uwagi na las, na całą jego urodę, najważniejszy był Bim — wytworny, nerwowy, lekki, pełen wdzięku. Od czasu do czasu Iwan Iwanycz przywoływał go do siebie i kazał leżeć, żeby trochę odpoczął i powoli wciągał się w tropienie zwierzyny. Wkrótce Bim już biegł jak należy, ze znajomością rzeczy. To wielka sztuka - praca setera! Tropiąc zwierzynę bie-
61

gnie lekkim galopem, z podniesioną głową, nie musi jej spuszczać i węszyć tuż przy ziemi -chwyta zapachy górnym węchem, jedwabista sierść mocno oblega długą, smukłą szyję. Dlatego właśnie wygląda tak pięknie, że trzyma głowę wysoko, z godnością i pewnością siebie, pełen zapału.
Godziny spędzone z Bimem w lesie były dla Iwana Iwanycza godzinami odprężenia. Zapominał o wojnie, o nieszczęściach, jakie spotkały go w życiu, o samotności. Wydawało mu się, że nawet syn Kola, jedynak, którego zabrała wojna, towarzyszył mu wtedy, jak gdyby ojciec mógł sprawić przyjemność nawet zmarłemu synowi. Jakże Kola lubił polować! Zmarli nie znikają z życia tych, którzy ich kochali, i nie starzeją się, pozostają w sercach bliskich tacy sami, jakimi byli w chwili śmierci. Rana zabliźniła się może w sercu Iwana Iwanycza, zawsze jednak sprawiała ból. Na polowaniu zaś serdeczny ból staje się jakby łatwiejszy do zniesienia. To szczęście tego, kto się urodził myśliwym!
Ale oto Bim zwolnił biegu, przystanął na sekundę i ruszył powolnym, skradającym się krokiem. Jego mchy miały w sobie teraz coś kociego: stały się ostrożne, miękkie, posuwiste. Głowę trzymał wyciągniętą na linii tułowia. Każda cząstka jego ciała, nie wyłączając wy-
62
ciągniętego również ogona pokrytego długą sierścią, wydawała się pochłonięta łowieniem zapachu. Jeden krok... Podnosi się jedna łapa. Drugi krok, teraz druga łapa zamiera z kolei w powietrzu na ułamek sekundy, potem bezszelestnie opuszcza się na ziemię. Wreszcie przednia prawa łapa, jak prawie zawsze w takich wypadkach, zawisła w powietrzu nie dotknąwszy już ziemi.
Iwan Iwanycz cichutko podszedł od tyłu z dubeltówką w pogotowiu. Teraz stały dwa nieruchome posągi: człowiek i pies.
Las milczał. Leciutko kołysały się złote liście brzozy, skąpane w promieniach słońca. Ucichły młode dębczaki rosnące w pobliżu majestatycznego olbrzyma — starego dębu, ich prarodzi-ca. Bezszelestnie drżały na osice ostatnie sreb-rzystoszare liście. A na opadłych żółtych liściach stał pies, jeden z najpiękniejszych tworów przyrody i cierpliwego człowieka. Nie drgnął mu ani jeden mięsień. W takich chwilach ogarnięty pasją myśliwską Bim wydawał się skamieniały.
- Naprzód, mały!...
Bim wypłoszył słonkę.
Wystrzał!
Las poruszył się niespokojnie, odpowiadając na strzał niezadowolonym, obrażonym echem. Miało się wrażenie, że brzoza, która dotarła na
63
granicę dąbrowy i zagajnika osikowego, przestraszyła się, zatrzęsła. Dęby jęknęły jak olbrzymy przed walką. Z pobliskiej osiki posypały się liście.
Słonka spadła jak kamień na ziemię. Bim przyniósł ją, zgodnie z prawidłami sztuki myśliwskiej. Pan pogłaskał psa i podziękował mu za dobrą robotę, po czym potrzymał ptaka na dłoni, popatrzył i powiedział w zamyśleniu:
-  Ach, lepiej by było nie zabijać...
Bim nie zrozumiał, spojrzał na Iwana Iwany-cza, a ten ciągnął:
-  Dla ciebie, Bimku, tylko dla ciebie, głuptasie. A tak, to naprawdę nie warto.
Bim znów nie zrozumiał - takich rzeczy nie mógł zrozumieć. Ale potem strzelec pudłował, zdaniem Bima, jak ślepy. Pies był bardzo niezadowolony, kiedy do jednej słonki pan w ogóle nie wystrzelił. Ale ostatnią zabił od razu.
Do domu wrócili już po ciemku, zmęczeni i zadowoleni, pełni przyjaznych uczuć. Bim nie życzył sobie spać na swoim miejscu, ale ściągnął stamtąd posłanie, przywlókł do łóżka Iwana Iwanycza i ułożył się obok niego na podłodze. To miało sens: nie można odesłać go na miejsce, bo „miejsce" przyniósł ze sobą. Iwan Iwanycz dotknął jego ucha, pogłaskał po szyi. Przyjaźń ich miała trwać wiecznie.
W nocy Iwan Iwanycz pojękiwał, wstawał,
64
łykał pigułki i znowu się kładł. Bim z początku czujnie się przysłuchiwał i przyglądał przyjacielowi, potem •wstał i liznął zwisającą z łóżka rękę.
- Odłamek... Odłamek pocisku, Bimku... pełznie. Źle, mój mały — powiedział Iwan Iwanycz przyciskając rękę do serca.
Słowo ,,źle" Bim znał doskonale, i to już od dawna. Kilka razy już słyszał także słowo „odłamek", ale go nie rozumiał i tylko dzięki psiej intuicji domyślał się, że to niepokojące, złe, groźne słowo.
Ostatecznie wszystko się dobrze skończyło: po rannym spacerze Iwan Iwanycz zasiadł jak zwykle do biurka, położył przed sobą kartkę białego papieru i pałeczka zaczęła biegać po niej z cichutkim szeptem.
ZAPISKI MYŚLIWEGO
Wczoraj był dobry dzień. Wszystko — jak trzeba: jesień, słońce, żółty las, praca Bima. A jednak pozostał mi przykry osad w sercu. Dlaczego?
W autobusie Bim. zauważył, jak westchnąłem, ale mnie nie zrozumiał. Pies nie może sobie oczywiście wyobrazić, że dałem łapówkę kierowcy. Pies nic sobie z tego nie robi. Ale ja?
65
Nie ma przecież żadnej różnicy, czy daję rubla za załatwienie drobnej sprawy, czy dwadzieścia, bo chodzi o dużą, czy tysiąc, gdy jest bardzo duża. W każdym wypadku - wstyd. Jak gdyby się sprzedawało własne sumienie rozmienione na drobne. Bim stoi oczywiście znacznie niżej od człowieka, toteż nigdy tego nie zrozumie.
Nie zrozumie nigdy, że te papierki i sumienie czasami pozostają w bezpośrednim związku. Ale dziwak ze mnie! Nie można przecież żądać od psa więcej, niż może dać: niepodobna uczłowieczyć psa.
I jeszcze jedno: przykro mi było zabijać zwierzynę. To pewnie już starość. Tak dobrze było naokoło i nagle ten martwy ptak... Nie jestem jaroszem, ani obłudnikiem, który opisuje cierpienia zabijanych zwierząt, ale zajada się ich mięsem. Do końca życia stawiam sobie jednak taki warunek: jedna, dwie słonki podczas polowania — nigdy więcej. Wolałbym nie zabijać żadnej, ale wtedy Bim się zmarnuje jako pies myśliwski, a ja będę musiał kupować ptaki, które zabił dla mnie ktoś inny. Nie, proszę mnie od tego zwolnić... Do kogo właściwie zwracam się z tą prośbą? Do siebie samego: takie rozdwojenie osobowości staje się nieuniknione, kiedy od dłuższego czasu żyje się samotnie. Od wieków ratuje człowieka przed samotnością pies.
66
Skąd więc ten przykry osad po wczorajszym dniu? I czy tylko po wczorajszym? Czy nie pomijam jeszcze jakiejś myśli?... A więc wczorajszy dzień: pragnienie szczęścia i — żółty rubel, żółty las i — zabity ptak. Czy to nie kompromis z własnym sumieniem?
Stop! Oto co uszło wczoraj mojej uwagi: nie kompromis mnie dręczył, ale wyrzut sumienia i żal. Szkoda mi tych, którzy zabijają bez potrzeby żywe stworzenia. Tych, co tracą poczucie człowieczeństwa. Z przeszłości, ze wspomnień płynie i coraz^ bardziej się wzmaga we mnie litość dla ptaków i zwierząt.
Przypominam sobie.
Władze Związku Łowieckiego zarządziły tępienie srok jako ptaków szkodliwych, co na podstawie długich obserwacji zostało rzekomo udowodnione przez biologów. Wobec czego myśliwi z czystym sumieniem zabijali sroki. Było też takie zarządzenie dotyczące drapieżnych ptaków. Zabijano je. I wilki. Wytępiono je prawie całkowicie. Za każdego zabitego wilka myśliwy dostawał premię w wysokości trzystu rubli (starych), a za każdą parę łapek sroki czy kani przyniesionych do Związku Łowieckiego - pięć czy pięćdziesiąt kopiejek, nie pamiętam dokładnie.
Aż tu nowe zarządzenie: sroka i kania, uznane za ptaki pożyteczne, nie stanowiące zagro-
67

żenią dla innych ptaków, podlegają ochronie. Po surowym rozkazie tępienia przyszedł surowy zakaz zabijania tych ptaków.
Teraz tylko jeden ptak podlega jeszcze tępieniu, jako wyłączony spod prawa: siwa wrona. Niszczy rzekomo ptasie gniazda (o co zresztą stanowczo oskarżano przedtem srokę). Nikt natomiast nie ponosi odpowiedzialności za zatruwanie środkami chemicznymi ptaków stepowych i leśno-stepowych. Ratując lasy i pola przed szkodnikami tępiliśmy ptaki, a tępiąc ptaki niszczyliśmy... lasy. Czyż to wina siwych wron? Od wieków przecież towarzyszą i służą społeczności ludzkiej, usuwając gnijące odpadki.
Hejże na siwe wrony! - najpewniejsze, prymitywne usprawiedliwienie tych, co ponoszą winę za śmierć wielu ptaków.
Długie doświadczenia z zabijaniem — to rzecz okropna. Biolodzy i myśliwi już występują przeciw tym praktykom, walka o ochronę ptaków i lasów toczy się na skalę międzynarodową.
Czy wystąpiłem w swoim czasie przeciw zabijaniu? Nie. I to dla mnie wieczysty wyrzut sumienia. Jak blado i słabo zabrzmiałby mój głos, gdybym teraz powiedział:
Ratujmy przed całkowitym wytępieniem si-
68
we wrony, które wytrwale czyszczą siedziby ludzkie, usuwają brud ze środowiska naturalnego, podobnie jak satyrycy w społeczeństwie ludzkim piętnują zgniliznę moralną. Ratujmy siwe wrony! Niech sobie wykradają jajka z ptasich gniazd, po to żyją, aby ptaki nauczyły się wić gniazda, jak należy. Ratujmy te kłótliwe kpiarki! To jedyny ptak, który odznacza się taką naiwną bezczelnością, że potrafi wrzasnąć z drzewa w oczy człowiekowi: ,,Ka-ar-r!" (Idź sobie, durniu!), a gdy tylko ten się oddali, sfruwa z drzewa i szyderczo kracząc zajada się kawałkiem cuchnącego mięsa, którego żaden pies nie wziąłby do pyska. Ratujmy siwe wrony, tych satyryków W świecie ptaków! Nie bójmy się siwych wron! Spójrzmy, jak małe jaskółki dziobią je, odpędzając z miejsc, gdzie jest czysto, i jak one z zajadłym krakaniem lecą tam, gdzie cuchną nieczystości. Ratujmy siwe wrony!
Rzeczywiście, brzmiałoby to i słabo, i nieprzekonująco. Ale niech tak zostanie w tym zeszycie poświęconym Bimowi. Zaraz napiszę na okładce: ,,Bim". Wszystko tu będzie tylko dla mnie. Przecież zacząłem zapisywać tu różne rzeczy, żeby ratować honor Bima, którego maść nie jest bez skazy, ale notatki moje rozrastają się, piszę już tu o wszystkim, co związane jest nie tylko z Bimem, ale także ze mną. Nikt
69

tego pewnie nie wydrukuje. Kogo może zainteresować ględzenie o psie i o sobie? Nikogo. Mam ochotę przytoczyć tutaj słowa Kolcowa:
Nie dla przelotnej piszę sławy, Lecz dla rozrywki, dla zabawy, Dla druhów miłych, niech me pienia Ocalą ich od zapomnienia.
... A Bim leży i w ciągu dnia - napracował się, nałykał ożywczych zapachów żółtego lasu.
Ach, żółty las, żółty las! Czuję się tam szczęśliwy i mam ochotę rozmyślać o różnych rzeczach. W jesiennym słonecznym lesie człowiek staje się lepszy.
Rozdział piąty
OBŁAWA W WILCZYM JARZE

Pewnego jesiennego dnia do Iwana Iwany-cza przyszedł człowiek, od którego pachniało strzelbą i psem. Choć nie był ubrany jak myśliwy, ale jak przeciętni, mało ciekawi ludzie, Bim poczuł unoszącą się wokół niego delikatną woń lasu, resztki zapachu strzelby na dłoniach i aromat liści jesiennych ciągnący od jego butów. Powiedział oczywiście to wszystko obwąchując przybysza: raz po raz spoglądał na swojego pana i energicznie merdał ogonem. Myśliwego tego widział po raz pierwszy, ale od razu, bez żadnych wątpliwości i wahań, poznał, że to swój człowiek.
Przybysz znał psi język i powiedział serdecznie :
- Poznałeś, poznałeś. Brawo, dobry pies! -pogłaskał Bima po głowie i rozkazał pewnym, stanowczym głosem: — Siad!
Bim natychmiast wypełnił rozkaz: usiadł, niecierpliwie poruszając łapami. Słuchał gościa i wpatrywał się w niego nie odrywając oczu.
71

Pan i przybysz przywitali się serdecznym uściskiem dłoni i spo;rzeli na siebie przyjaźnie. „Świetnie!" — po^eCjział Bim piskiem.
-  Mądry pies - stwierdził przybysz spojrzawszy na Bima.
-  Tak,  dobry pies   lepszego nie trzeba! — przytaknął Iwan I\vanycZ-
Tak więc pogadał ^ tTochę we trójkę, po czym przybysz wyjął z kieszeni kartkę papieru, rozłożył na stole i wocjj. c po niej palcem rzekł:
-  Tutaj, tutą:      W samym gąszczu wilczego jaru. Wył. Odezvvrało się pięć: trzy młode, dwa basiory... Jedriec[0 dostrzegłem. Ogromny wilk. Nie wilk, a WiicZysko!
Bim pamiętał, j^]c „ari mówił podczas tropienia: „Tutaj, tut^jj1, i nastawił uszy. Kiedy j ednak padły słow^. Qgromny wilk!", szeroko otworzył oczy. Pj-^^omniał sobie budzący przerażenie zapac^ ^śnego psa i słowo, które pan wtedy groźnie pOwtarzał pokazując mu ślad: „To wilk, Bij-^^y wilk!". Teraz myśliwy powiedział równi^^.   ^\filk!"
Przybysz odszecjj a\e nie zapomniał pożegnać się z Bimem.
A Iwan Iwanyc^ zabrał się do szykowania nabojów^.
Tej nocy Bim spk^j ^spokojnie.
Na długo przed gWjtem wyszli obaj z domu z dubeltówką i st^^pijna rogu ulicy. Nieba-
wem nadjechał duży samochód pełen myśliwych, którzy siedzieli pod budą na ławkach, milczący i uroczyści. Iwan Iwanycz najpierw podsadził Bima, potem sam wsiadł do samochodu. Wczorajszy gość powiedział do niego:
—  No, nie! Po co wziąłeś Bima ze sobą?
—  Nie powinno być psów na obławie. Proszę usunąć! — surowo wtrącił się ktoś. — Odezwie się i diabli wezmą całą obawę.
—  Bim się nie odezwę — jakby usprawiedliwiając się odparł Iwan Iwanycz. - Nie jest psem gończym.
Odpowiedziało mu od razu kilku myśliwych, ale ostatecznie wczorajszy gość zdecydował:
—  Dobra! Postawię ciebie z Bimem w rezerwie.  Znaleźliśmy miejsce,  Iwanie Iwanyczu. Były już wypadki, że wilk przerwał się tam przez rząd chorągiewek i uciekł parowem.
Bim domyślił się, że nie chcą go •wziąć. Próbował usilnie przekonywać sąsiadów, ale po ciemku nikt go nie rozumiał. W końcu samochód ruszył.
Słońce już wzeszło, kiedy zatrzymali się przy domku znajomego leśnika. Myśliwi w milczeniu wysiedli z samochodu. Bim też zachowywał się cicho. Potem długo szli gęsiego skrajem lasu. Nikt nie palił, nie kasłał, nikt nawet nie potknął się ani razu. Posuwali się jak czujne psy, każdy wiedział, gdzie i po co idzie. Tylko
72
73
Bim tego nie wiedział, ale sunął trop w trop za swoim panem. Ten w marszu dotknął jego ucha: dobrze, Bimku, dobrze.
Na czele szedł wczorajszy gość. W pewnej chwili podniósł rękę i wszyscy stanęli. Trzej myśliwi, którzy szli przodem, wśliznęli się do lasu posuwając się jeszcze ciszej, jak koty; wkrótce wrócili. Teraz Przewodnik podniósł czapkę i machnął nią do przodu. Na ten znak połowa myśliwych poszła za nim, a wśród nich jako ostatni Iwan Iwanycz z Bimem. Bim znalazł się więc na samym końcu, ale, choć nikt nie mógł posuwać się ciszej od niego, Iwan Iwanycz wziął go na smycz.
Na znak Przewodnika myśliwy, który szedł za nim pierwszy, stanął za krzakiem i zamarł bez ruchu. Niebawem tak samo stanął przy dębinie drugi, potem trzeci - każdy kolejno zajmował swoje miejsce. Przy Przewodniku zostali tylko Iwan Iwanycz i Bim. Posuwali się jeszcze ostrożniej niż przedtem. Teraz Bim zobaczył, że wzdłuż ich drogi przeciągnięty jest sznur, na którym jak płomienie powiewają czerwone szmaty. Wreszcie Przewodnik zostawił ich we dwójkę, a sam zawrócił.
Bim łowił jednak czujnym uchem odgłos jego kroków, choć ludzie sądzili, że nikt ich nie słyszy. Dosłyszał też, że Przewodnik prowadził gdzieś daleko resztę myśliwych. Stopniowo,
74
w miarę jak odległość wzrastała, szelest kroków przestał docierać nawet do Bima.
Zapadła cisza. Niespokojna, trwożna cisza leśna. Bim wyczuwał niepokój w całej postaci pana, w leciutkim drżeniu jego kolan, w jego ruchach, kiedy bezszelestnie otworzył, naładował i zamknął z powrotem dubeltówkę, a potem trwał bez ruchu, pełen napięcia.
Stali obaj pod osłoną leszczyny, na brzegu parowu porosłego gęstą tarniną. Naokoło wznosił się potężny las dębowy, surowy, milczący. Każde drzewo to olbrzym! Gęste podszycie jeszcze mocniej podkreślało niezwykłą potęgę prastarej dąbrowy.
Bim zamienił się cały w węch: siedział bez ruchu i wyławiał zapachy, ale na razie nie spostrzegał nic nadzwyczajnego, bo powietrze było nieruchome. I to napawało go niepokojem. Kiedy wieje bodaj leciutki wietrzyk, pies wie zawsze, co ma przed sobą, czyta ze strug powietrza jak człowiek z linijek książki. W bezwietrzną pogodę natomiast i w takim lesie trudno mu zachować spokój, szczególnie kiedy najlepszy przyjaciel stoi obok i też się niepokoi.
I nagle zaczęło się.
Wystrzał sygnalizacyjny rozdarł ciszę: echo wtórowało mu to tu, to tam, to gdzieś bardzo daleko. A kiedy ucichło, jakby w odpowiedzi
75
na ten hałas rozległ się w oddali głos Przewodnika:
—  Poo-oszedł! O-ho-ho-ho!
Iwan Iwanycz pochylił  się do ucha Bima i szepnął ledwie dosłyszalnie:
—  Waruj!
Bim położył się. Dygotał.
—  O-ho-ho-ho! — wołali naganiacze. Teraz ciszę przerwały niezliczone dźwięki —
nieznane, wściekłe, szaleńcze, groźne. Kije uderzały o pnie drzew, przeraźliwie skrzeczała kołatka. Naganiacze zbliżali się, krzycząc, hałasując i strzelając w górę.
I nagle... Bim poczuł znany od wczesnej młodości zapach: wilk! Przywarł do nogi pana, lekko, zupełnie leciutko uniósł się na łapach i wyciągnął ogon. Iwan Iwanycz w lot to zrozumiał.
Zobaczyli go obaj: ukazał się wzdłuż chorągiewek, poza zasięgiem strzałów. Posuwał się wielkimi susami, ze spuszczonym łbem i zwieszonym ogonem. I nagle znikł. Od razu, niemal natychmiast,  zagrzmiał  strzał, potem drugi.
Las huczał, wydawał się gniewnie wzburzony-
Jeszcze jeden strzał. Tuż obok. Okrzyki zbliżały się coraz bardziej.
Wilk, ogromny stary basior, wyłonił się niespodziewanie spośród drzew. Przyszedł paro-
76
wem pod osłoną gęstej tarniny i na widok rzędu czerwonych chorągiewek gwałtownie się zatrzymał, jakby wpadł na przegrodę. Tutaj, nad parowem, chorągiewki wisiały wyżej niż na całej linii, trzy razy wyżej od wzrostu zwierzęcia. Tumult narastał. Wilk niezbyt zdecydowanie, a nawet niepewnie przeszedł pod chorągiewkami i znalazł się dobrych piętnaście metrów od Iwana Iwanycza i Bima. Dał parę susów, ale pies i człowiek zdążyli zobaczyć, że jest ranny: z boku ciekła mu krew, z pyska toczyła się różowawa piana.
Iwan Iwanycz wystrzelił.
Wilk podskoczył na wszystkich czterech łapach, gwałtownie, całym ciałem, nie poruszając szyją, odwrócił się i... stanął. Szeroka, potężna głowa, nalane krwią oczy, wyszczerzone zęby, czerwonawa piana u pyska... Nie wyglądał jednak żałośnie, był piękny. To kochające wolność, dumne zwierzą nie znało strachu i jeszcze teraz nie chciało padać, ale... runęło w końcu na grzbiet, powoli przebierając w powietrzu łapami. Potem zamarło bez ruchu, uspokoiło się.
Bim nie mógł znieść tego widoku. Wyprostował się i wykonał stójkę. Ale jaką! Sierść na grzbiecie najeżona, na szyi stercząca, ogon wciśnięty między tylne łapy: była to brzydka stójka, wyrażająca lęk i gniew jednocześnie,
77

tropienie brata, dumnego króla psów, już martwego, a więc bezsilnego, ale zawsze jeszcze groźnego. Bim nienawidził wilka. Pies obdarzył człowieka zaufaniem, a wilk człowiekowi nie ufał. Bim bał się swojego dzikiego brata, a wilk nie zląkł się psa, nawet już ugodzony śmiertelnie.
...Okrzyki zbliżały się. Jeszcze jeden wystrzał. I jeszcze dublet. Widać jakiś stary, doświadczony wilk biegł blisko chorągiewek i może umknął ludziom w ostatniej chwili, kiedy byli już mniej czujni i zaczęli schodzić ze stanowisk. Wreszcie z podszycia wyłonił się Przewodnik, podszedł do Iwana Iwanycza i powiedział patrząc na Bima:
— Masz tobie! Do psa niepodobny: prawdziwe dzikie zwierzę. A dwa wilki przerwały się jednak przez łańcuch i uciekły. Jeden był ranny.
Iwan Iwanycz głaskał i uspokajał Bima, ale ten, choć sierść na grzbiecie już mu opadła, ciągle jeszcze kręcił się w miejscu, dyszał z wywieszonym językiem i odwracał się od ludzi. Kiedy zaś obaj myśliwi skierowali się do zabitego wilka, Bim z nimi nie poszedł, przeciwnie, wbrew wszelkim prawidłom wlokąc za sobą po ziemi smycz, oddalił się o jakieś trzydzieści metrów, wyciągnął się i położył łeb na żółtych liściach dygocąc jak w febrze. Powróciwszy do
niego Iwan Iwanycz zobaczył, że oczy nabiegły mu krwią. Dzikie zwierzę!
-  Ach, Bimku, Bimku! Źle się czujesz? Oczywiście, że źle. Tak trzeba, mój mały. Tak trzeba.
-  Pamiętaj, Iwanie Iwanyczu — powiedział Przewodnik — że legawca można zmarnować obławą na wilka, zacznie bać się lasu. Pies jest niewolnikiem, wilk - wolnym zwierzęciem.
-  Co racja, to racja, ale Bim skończył już cztery lata, jest dorosłym psem i nie powinien bać się lasu. W lesie, gdzie są wilki, nie odejdzie już ode mnie. Natknie się na ślad i powie: „Wilk!"
-  To prawda. Wilki duszą legawe psy jak kurczęta, a twojego teraz chyba żaden wilk nie złapie: Bim nie oddali się od ciebie, jeśli poczuje wilka.
-  Właśnie! Tylko do roku nie trzeba straszyć szczenięcia wilkiem. Potem — trudno! Niech trochę pocierpi.
Iwan Iwanycz odszedł z Bimem, a Przewodnik został przy zabitym wilku: czekał na naganiaczy.
Zgromadzeni w leśniczówce myśliwi wypili po szklaneczce wódki i zaczęli głośno rozmawiać, weseli, podnieceni. Bim leżał samotnie pod ogrodzeniem, zwinięty w kłębek, surowy, /. oczami nabiegłymi krwią. Był ogłuszony i jakby zatruty zapachem wilka. Ach, gdyby
78
79

mógł wiedzieć, że los rzuci go jeszcze kiedyś do tego lasu!
Leśnik podszedł do Bima, przykucnął, pogłaskał go po grzbiecie:
-  Dobry pies, dobry. Mądry pies. Podczas całej obławy nie wydał głosu, nie szczeknął ani nie zawył.
Wszyscy tutaj lubili psy.
Kiedy jednak myśliwi wsiedli do samochodu i Iwan Iwanycz podsadził tam Bima, ten zeskoczył z powrotem na ziemię jak kot, najeżył się i zaskomlał: nie życzył sobie jechać z trzema zabitymi wilkami.
-  Oho! — powiedział Przewodnik. -Ten już nie zginie.
Nieznajomy tęgi myśliwy wysiadł z niezadowoloną miną z szoferki i ciężko wgramolił się pod budę, a Iwan Iwanycz usiadł z Bimem obok kierowcy.
siły. Wierzył w dobroć człowieka. To wielkie szczęście - móc wierzyć. I kochać. Pies, który człowiekowi nie ufa, nie jest psem, ale swobodnym wilkiem lub (co gorsza) bezpańskim włóczęgą. Jeśli pies straci zaufanie do swojego pana i ucieknie albo zostanie przez niego wypędzony, musi wybrać jedną z tych dwóch możliwości. Biada zaś psu, który straci kochanego przyjaciela - człowieka: będzie go szukał, będzie na niego czekał. Nie potrafi już być ani wolnym wilkiem, ani zwykłym bezpańskim psem, pozostanie oddany i wierny straconemu przyjacielowi, ale samotny do końca życia.
Nie będę opowiadał, kochany czytelniku, żadnej z niezliczonych autentycznych historii o wierności, która trwała przez wiele lat, aż do końca życia psa. Chcę opowiedzieć tylko historię Bima, białego psa o czarnym uchu.
Potem parę razy tylko chodzili polować na słonki i Bim pracował doskonale, jak zawsze. Wystarczyło jednak, by poczuł ślad wilka, a przerywał polowanie: przywierał do nogi pana i nie chciał oddalić się ani na krok. Tak wyraźnie mówił: „Wilk". To było dobre. Po obławie jeszcze mocniej pokochał Iwana Iwa-nycza i miał bezgraniczne zaufanie do jego
80
Rozdział szósty
POŻEGNANIE Z PRZYJACIELEM
Pewnego dnia po powrocie z polowania Iwan Iwanycz nakarmił Bima, sam zaś położył się do łóżka nie jedząc kolacji i nie gasząc światła. Tego dnia Bim porządnie się napracował, toteż szybko zasnął i nic nie słyszał. Ale podczas następnych dni zauważył, że pan coraz częściej kładzie się do łóżka, ma zmartwioną minę, a od czasu do czasu pojękuje z bólu. Przeszło tydzień Bim chodził sam na krótkie spacery - za swoją potrzebą. Potem Iwan Iwanycz położył się na dobre i trudno mu było nawet iść do drzwi,  żeby wypuszczać  i wpuszczać Bima. Pewnego dnia jęknął głośniej niż zwykle. Bim podszedł do łóżka, usiadł, uważnie spojrzał na twarz przyjaciela i położył łeb na jego wyciągniętej  ręce.  Zobaczył, że pan jest okropnie blady, oczy ma podkrążone, że zaostrzył mu się nie ogolony podbródek. Iwan Iwanycz odwrócił głowę do Bima i powiedział z wysiłkiem:
- No? Co będziemy robili, mały?... Źle się
82
czuję, Bim, źle. Odłamek... podlazł pod samo serce. Źle jest, Bimku.
Pan mówił tak niezwykłym głosem, że Bim zaniepokoił się. Zaczął krążyć po pokoju, raz po raz drapał w drzwi, jakby wołał: „Wstawaj, chodźmy, chodźmy". A Iwan Iwanycz bał'się ruszyć. Bim znowu usiadł przy jego łóżku i zaskomlał cichutko.
— No cóż, Bimku, spróbujemy - z trudem powiedział Iwan Iwanycz i usiadł ostrożnie.
Chwilę siedział, potem stanął i, trzymając się jedną ręką ściany, a drugą przyciskając do serca, powoli skierował się do drzwi. Bim szedł obok nie odrywając oczu od przyjaciela i ani razu nie poruszył ogonem. Jakby chciał powiedzieć: ,,No dobrze. Chodźmy, chodźmy powolutku, chodźmy!"
Na klatce schodowej Iwan Iwanycz zadzwonił do sąsiadów, a kiedy w drzwiach stanęła dziewczynka imieniem Lusia, coś jej powiedział. Lusia pobiegła w głąb mieszkania i powróciła ze starszą kobietą nazywaną Stiepa-nowną. Gdy tylko Iwan Iwanycz wymówił słowo ,,odłamek", Stiepanowna zaniepokoiła się, wzięła go pod rękę i poprowadziła z powrotem do łóżka.
— Trzeba leżeć, Iwanie Iwanyczu. Leżeć. Tak - oświadczyła, kiedy Iwan Iwanycz znów się wyciągnął na łóżku. — Leżeć i tylko leżeć. —
83

Wzięła klucze ze stołu i szybko wyszła, niemal wybiegła drobnymi, starczymi kroczkami.
Bim oczywiście zrozumiał słowo „leżeć" powtórzone trzykrotnie, jakby odnosiło się do niego. Położył się przy łóżku swojego pana i nie odrywał oczu od drzwi: choroba Iwana Iwany-cza, niepokój Stiepanowny i sam fakt, że wzięła ze stołu klucze — wszystko to także zaniepokoiło Bima, leżał pełen trwożnego oczekiwania.
Niebawem usłyszał zgrzyt klucza w zamku, drzwi się otworzyły, w przedpokoju rozległy się głosy, po czym Stiepanowna wprowadziła do Iwana Iwanycza trzy obce osoby w białych fartuchach - dwie kobiety i jednego mężczyznę. Pachniało od nich nie tak jak od wszystkich ludzi, których Bim znał, ale tak jak od zawieszonej na ścianie skrzyneczki, do której pan sięgał tylko wtedy, gdy mówił: ,,Źle się czuję, Bimku, bardzo źle".
Mężczyzna zdecydowanym krokiem zbliżył się do łóżka, ale... Bim rzucił się na niego. Oparł mu łapy na piersi i dwa razy głośno szczeknął.
,,Precz! Precz!" — krzyczał Bim.
Mężczyzna cofnął się, odepchnąwszy Bima, kobiety zaś wybiegły do przedpokoju. A Bim usiadł przy łóżku pana. Dygotał cały, było widać, że raczej odda życie, niż pozwoli obcym
84
ludziom podejść do przyjaciela w tak ciężkiej chwili.
Stojąc w drzwiach lekarz powiedział:
-  To dopiero pies! Co z takim robić? Wtedy Iwan Iwanycz ruchem ręki przywołał
Bima do siebie, pogłaskał go po łbie lekko odwróciwszy się. A Bim przytulił się do przyjaciela i lizał mu szyję, twarz, ręce...
-  Proszę podejść - cicho powiedział Iwan Iwanycz patrząc na lekarza.
Ten podszedł do łóżka.
-  Proszę podać mi rękę. Lekarz podał choremu rękę.
-  Dzień dobry.
-  Dzień dobry - powiedział lekarz.
Bim dotknął nosem ręki lekarza, co miało oznaczać w jego psim języku: „Trudno! Tak musi być: przyjaciel mego przyjaciela jest moim przyjacielem".
Sanitariusze weszli do pokoju z noszami, na które położyli Iwana Iwanycza. Chory zwrócił się do sąsiadki:
-  Stiepanowna, proszę zająć się Bimem, kochana. Trzeba go wypuszczać co rano. Bim prędko przychodzi z powrotem... Będzie czekał na mnie. — I do Bima: — Czekać! Czekać!...
Bim znał słowo „czekać". Przed sklepem: , ,Siad, czekaj'', przed plecakiem na polowaniu:
85
,,Siad, czekaj!" Toteż teraz pisnął i pokręcił ogonem, co oznaczało: ,,O, mój przyjaciel powróci! Wychodzi z domu, ale niedługo powróci!".
Zrozumiał go tylko Iwan Iwanycz, ludzie w białych fartuchach nie mieli pojęcia o psim języku, to można było odczytać z ich oczu. Bim usiadł przy noszach i położył na nie jedną łapę, a Iwan Iwanycz uściskał tę łapę.
— Musisz czekać, mój mały. Czekać.
Tego Bim jeszcze nigdy nie widział: dwie krople wody niby groch potoczyły się z oczu przyjaciela!
Kiedy zabrano nosze i klucz znów zgrzytnął w zamku, Bim położył się przy drzwiach, z wyciągniętymi przednimi łapami i odwróconą na bok głową. Tak kładą się zwykle chore albo bardzo stęsknione psy. Najczęściej też umierają w takiej pozycji.
Bim nie umarł jednak z tęsknoty, jak pewien pies, przewodnik ślepca, który przeżył wiele lat ze swoim panem, a po jego śmierci położył się przy grobie przyjaciela i nie chciał nic jeść, choć litościwi ludzie przynosili mu pożywienie na cmentarz, i na piąty dzień o wschodzie słońca umarł. To jest fakt autentyczny, a nie zmyślona opowieść. Znając niezwykłe przywiązanie i wierność psów żaden myśliwy nie powie, że pies ,,zdechł", ale właśnie ,,umarł".
86
Nie, Bim nie umarł. Powiedziano mu wyraźnie: ,,Czekać". Bim wierzył: przyjaciel powróci. Ilekroć mówił: ,,Czekać", zawsze wracał.
Czekać! To teraz jedyny cel życia!
Jakże ciężko było Bimowi tej nocy samemu, jak bolało go serce! Coś się dzieje inaczej niż zwykle... Białe fartuchy pachniały nieszczęściem... I psa ogarnęła bezbrzeżna tęsknota...
O północy, kiedy księżyc wzeszedł na niebie, Bim nie mógł dłużej znieść samotności. Nawet w obecności pana księżyc zawsze go niepokoił: ma oczy i patrzy tymi martwymi oczami, świeci zimnym, martwym światłem. Bim chował się zwykle w ciemnym kącie przed tym martwym światłem. Teraz strach go ogarnął pod spojrzeniem księżyca, a pana nie było. I oto głęboką nocą Bim zawył przeciągle, rozpaczliwie, zawył jak przed nieszczęściem. Wierzył, że ktoś go usłyszy, może nawet sam pan.
Przyszła Stiepanowna.
- Co ci jest, Bim? Co? Nie ma Iwana Iwany-cza. Aj-jaj-jaj! Źle, bardzo źle.
Bim nie odpowiedział kobiecie ani spojrzeniem, ani ruchem ogona. Wbił tylko oczy w drzwi. Stiepanowna zapaliła światło i poszła do siebie. Przy świetle Bim czuł się nieco lepiej
87
- księżyc jakby się trochę odsunął i zmalał. Bim położył się pod lampą, odwrócony plecami do księżyca,   wkrótce  jednak wrócił  na  dawne miejsce pod drzwiami: czekał.
Z rana Stiepanowna przyniosła kaszę, nałożyła jej do miski Bima, ale on się nawet nie podniósł. Tak samo zachowywał się tamten pies — przewodnik niewidomego, nie wstawał, gdy przynoszono mu pożywienie.
-  Popatrz, popatrz, jaki uczuciowy, co? Aż się w głowie nie mieści. No, idź na spacer, Bim.
- Stiepanowna otworzyła na oścież drzwi. —Idź na spacer.
Bim podniósł głowę, uważnie spojrzał na staruszkę. Słowo „spacer" znał dobrze, oznaczało wolność, a ,,idź na spacer" - całkowitą wolność. Bim dobrze wiedział, czym jest wolność: można robić wszystko, na co pozwala pan. Ale pana nie ma w domu, Stiepanowna zaś mówi: „Idź na spacer". Cóż to za wolność?
Stiepanowna nie umiała się obchodzić z psami, nie wiedziała, że takie psy jak Bim rozumieją człowieka bez słów, że słowa, które znają, mają dla nich głębokie znaczenie, rozmaite w zależności od sytuacji. Wiedziona prostodu-szną dobrocią powiedziała:
—  Nie chcesz kaszy, idź,   poszukaj   czegoś innego. Lubisz przecież trawkę. Wśmietni-
88
ku pewnie także coś znajdziesz (nie przypuszczała w naiwności ducha, że Bim nigdy nie zaglądał do śmietników). Idż,  szukaj .
Bim wstał, nawet drgnął. Co takiego? „Szukaj"? Czego ma szukać? „Szukaj" - znaczy, szukaj schowanego kawałeczka sera, szukaj zwierzyny, szukaj zgubionej albo schowanej rzeczy. „Szukaj" to rozkaz, a czego należy szukać, to Bim domyślał się w zależności od sytuacji. Czego teraz ma szukać?
Wszystko to powiedział Stiepanownie spojrzeniem, ogonem, przebieraniem przednimi łapami - czego ma szukać? Ale poczciwa kobieta nie zrozumiała go i powtórzyła:
- Idź na spacer!  Szukaj !
Bim rzucił się do drzwi. Błyskawicznie zbiegł z pierwszego piętra, znalazł się na podwórzu. Szukać, szukać pana! Niczego więcej nie mógł szukać teraz, toteż tak zrozumiał słowa Stiepanowny. Tutaj stały -wczoraj nosze. Tak, stały. Oto ślady ludzi w białych fartuchach, zapach już jest bardzo słaby. Ślady samochodu. Bim zatoczył koło, wszedł do środka tego koła (tak postąpiłby każdy, nawet najgłupszy pies), ale innych śladów nie znalazł. Wyszedł więc za tym śladem na ulicę, ale od razu na rogu go zgubił: tam cała jezdnia pachniała gumą. Śladów ludzkich jest dużo, każdy ma inny zapach, ale ślady samochodów zlewają się
89
razem i są jednakowe. Tamten, potrzebny Bi-mowi ślad prowadził z podwórza do rogu, a więc tam trzeba biec, za róg.
Bim przebiegł jedną ulicę, drugą, wrócił do domu, zajrzał wszędzie, gdzie spacerował z Iwanem Iwanyczem — nie znalazł nigdzie jego śladów. Zobaczył z daleka mężczyznę w czapce w kratkę, dopędził go - nie, to nie był Iwan Iwanycz. Przyjrzawszy się lepiej zrozumiał: dużo ludzi nosi czapki w kratkę. Nie mógł oczywiście wiedzieć, że tej jesieni w sklepach były tylko czapki w kratkę, które z braku innych musiały się wszystkim podobać. Dawniej nie zwróciłby na to uwagi, bo psy zauważają (i zapamiętują) głównie dolne partie ubrania ludzi. Tę cechę naturalną mają po wilkach, i to od wieków. Kiedy myśliwy stoi nieruchomo za gęstym krzewem, który zasłania go tylko do pasa, to na przykład lis nie widzi go i nie wie o jego obecności, jeśli wiatr nie przynosi żadnego zapachu. Z tej mnogości czapek w kratkę Bim wyciągnął praktyczny wniosek: szukając nie warto patrzeć w górę - wszystkie głowy mogą być jednakowe w kolorze, podobne jedna do drugiej.
Dzień był słoneczny. Na niektórych ulicach liście tworzyły barwne plamy na chodnikach, miejscami zakrywały je całkowicie, tak że gdyby gdzieś  były nawet bodaj resztki śladów
90
Iwana Iwanycza, Bim by je znalazł. Ale - nie było.
Koło południa Bim stracił nadzieję. I nagle na jednym podwórku wpadł na ślad noszy: tutaj stały kiedyś. Potem struga tego samego zapachu przypłynęła gdzieś z boku. Bim ruszył za tą strugą jak wytyczoną ścieżką. Próg domu pachniał ludźmi w białych fartuchach. Bim podrapał w drzwi. Otworzyła mu dziewczyna, też w białym fartuchu, i odskoczyła przerażona. Ale Bim powitał ją wszystkimi znanymi sposobami, pytając: „Czy tu nie ma Iwana Iwanycza?"
—  Idź stąd! Idź! — krzyknęła dziewczyna i zatrzasnęła drzwi,  po czym uchyliła je znowu i zawołała do kogoś: — Pietrow! Pietrow! Przepędź no psa, bo szef zmyje mi głowę, będzie się wymądrzał: „Psiarnia, a nie pogotowie ratunkowe!" Pędź stąd to psisko!
Od strony garażu podszedł człowiek w czarnym kombinezonie, zaczął tupać na Bima nogami i krzyknął bez przekonania, raczej z obowiązku i nawet dość opieszale:
-  Ja ci dam, bydlaku! A pójdziesz! A pójdziesz!
Takich słów, jak „szef", „psiarnia", „pędź", „zmyje głowę", „wymądrzać się", a już tym bardziej „pogotowie ratunkowe", Bim nie rozumiał i nigdy w ogóle nie słyszał, ale doskona-
91
le wiedział, co znaczą słowa ,,idź" i ,.pójdziesz", szczególnie wypowiedziane takim tonem i w takiej sytuacji. W tym wypadku nie mógł się pomylić. Oddalił się trochę, usiadł i patrzył na drzwi, od których został tak bezwzględnie odpędzony. Gdyby ludzie, których tam spotkał, wiedzieli, czego on szukał, na pewno by mu pomogli, choć Iwana Iwanycza tutaj nie było, zawieziono go prosto do szpitala. Ale nie ma na to rady: psy rozumieją ludzi, a ludzie nie zawsze rozumieją psy, jak zresztą również siebie nawzajem. Nawiasem mówiąc, takie głębokie myśli nie były oczywiście dostępne Bimowi, nie rozumiał także, z jakiego powodu nie chcą go wpuścić do drzwi, choć tak grzecznie drapał, pełen ufności i najlepszej woli, i choć znajduje się tam prawdopodobnie jego przyjaciel.
Bim siedział do wieczora pod krzakiem bzu o pożółkłych już liściach. Przyjeżdżały samochody, wysiadali z nich ludzie w białych fartuchach i prowadzili kogoś pod rękę, albo tylko szli za kimś; od czasu do czasu wynoszono z karetki człowieka na noszach, wtedy Bim zbliżał się trochę i sprawdzał zapach: nie, to nie on. Pod wieczór znowu zwrócono uwagę na psa. Ktoś rzucił mu kawałek kiełbasy - Bim go nie tknął. Ktoś chciał wziąć go za obrożę - Bim trochę   odbiegł w bok.  Nawet tamten facet
92
w czarnym kombinezonie kilka razy go mijał, zatrzymywał się, spoglądał ze współczuciem i już nie tupał nogami. Bim siedział nieruchomo i nic nikomu nie mówił. Czekał.
O zmroku nagle się opamiętał: a nuż pan powrócił? I pośpiesznie pobiegł do domu lekkim galopem.
Przez miasto biegł ładny, dobrze utrzymany pies z czarnym uchem i połyskliwą białą sierścią. Każdy mógłby powiedzieć: ,,Jaki to ładny pies myśliwski!"
Bim podrapał w drzwi swojego domu, ale drzwi pozostały zamknięte. Wtedy zwinął się w kłębek i położył u progu. Nie chciało mu się jeść ani pić, nic mu się w ogóle nie chciało. Rozpacz.
Stiepanowna wyszła na podest:
—  Jesteś, biedaku?
Bim tylko jeden raz merdnął ogonem (,,Jestem!").
—  No to zjedz teraz kolację. — Stiepanowna podsunęła mu miskę z poranną kaszą.
Bim jej nie tknął.
—  Nie mówiłam? Sam znalazłeś sobie jedzenie. Mądry pies. Śpij. - I zamknęła za sobą drzwi.
Tej nocy Bim już nie wył. Ale nie odchodził od drzwi: czekał!
93
Z rana znowu poczuł niepokój. Szukać, trzeba szukać przyjaciela! Teraz to cały sens Bimo-wego życia. Kiedy Stiepanowna go wypuściła, Bim pobiegł do ludzi w białych fartuchach. Tym razem jakiś grubas krzyczał na wszystkich i raz po raz powtarzał słowo „pies". W Bima rzucali kamieniami, ale umyślnie chybiali, wymachiwali kijami i wreszcie ktoś boleśnie smagnął go długą, suchą gałęzią. Bim odbiegł na bok, usiadł, trochę posiedział i ¦widocznie w końcu doszedł do wniosku, że nie może być tutaj Iwana Iwanycza, nie odpędzaliby go przecież tak okrutnie. Odszedł więc ze spuszczonym łbem.
Przez miasto szedł samotny, smutny, skrzywdzony pies.
Wyszedł na ruchliwą ulicę. Po prostu roiła się od ludzi, wszyscy gdzieś się śpieszyli, z rzadka przerzucając się słowami. Tłumy płynęły obok Bima, płynęły bez końca. Pewnie wtedy wpadł nagle na pomysł: ,,A może on tutaj będzie przechodził?" Wbrew wszelkiej logice usiadł w cieniu na rogu, nie opodal furtki, i obserwował mijające go tłumy — każdego przechodnia z osobna.
Szybko stwierdził, że wszystkich ludzi czuć, jak się okazuje, spalinami, i że poprzez ten zapach przebijają się inne o różnym natężeniu.
94
Oto idzie jakiś mężczyzna, chudy, wysoki, w dużych, zdeptanych butach, ma siatkę z ziemniakami, takimi samymi, jakie pan przynosił do domu. Chudzielec niesie ziemniaki a czuć go tytoniem. Idzie szybciutko, śpieszy się, jakby chciał kogoś dogonić. Ale to tylko tak się wydaje - wszyscy ludzie kogoś gonią. I wszyscy szukają, jak Bim w polu na treningu, bo po co by tak pędzili ulicą, wbiegali do rozmaitych drzwi, wybiegali i znowu dokądś śpieszyli?
—  Cześć, Czarne Ucho! - zawołał Chudzielec do Bima.
„Dzień dobry" — ponuro odpowiedział Bim, poruszywszy po ziemi ogonem, ale nadal ze skupieniem wpatrywał się w tłumy.
A oto za Chudzielcem idzie człowiek w kombinezonie, pachnie tak jak ściana, kiedy się ją trochę poliże (mokra ściana). Jest szarobiały. Niesie długi biały kij z bródką na końcu i ciężką torbę.
—  Co   ty   tu   robisz?   —   zapytał   Człowiek w Kombinezonie. — Siadłeś i   czekasz   na pana czy zabłądziłeś?
,,Tak, czekam" — odpowiedział Bim poruszywszy przednimi łapami.
—  No to masz. - Nieznajomy wyciągnął z torby cukierek, położył go przed Bimem i pogła-
95
skał czarne ucho. — Jedz, jedz. (Bim nie tknął cukierka). Tresowany! Inteligent! Nie jada z cudzego talerza. — I poszedł dalej spokojnie, powolutku, inaczej niż wszyscy.
Jak kto uważa, ale dla Bima to dobry człowiek: wie, co to znaczy ,,czekać", powiedział „czekać" — zrozumiał więc Bima.
Grubas z grubym kijem w ręku, w okularach w grubej oprawie niesie grubą teczkę: wszystko ma grube. Czuć go papierami, na których szeptała pałeczka Iwana Iwanycza, i chyba jeszcze tamtymi żółtymi papierkami, które ludzie chowają do kieszeni. Grubas zatrzymał się przed Bimem i powiedział:
—  Coś takiego! No! Dożyliśmy: psiska siedzą na głównej ulicy.
Z furtki wyszedł dozorca z miotłą w ręku i stanął przed Grubasem. A tamten ciągnął, zwracając się już do dozorcy i pokazując palcem Bima:
—  Widzisz? Przecież to na twoim terenie!
—  Tak. Widzę. - Dozorca oparł się na miotle postawionej do góry brodą.
—  Widzisz... Nic ty nie widzisz - gorączkował się Grubas. - Nawet cukierka nie tknął, taki nażarty. Jak można żyć w takich warunkach? - Grubas złościł się coraz bardziej.
—  No to nie żyj — obojętnie odparł dozorca i dodał: - Aleś ty chudy, biedaku.
96
—  Obraziłeś mnie! — wrzasnął Grubas. Obok    nich    przystanęli    trzej     chłopcy;
Z uśmiechem spoglądali to na Grubasa, to na Bima.
—  Czego się śmiejecie? Czego? Ja mu mówię... pies! Tysiąc psów, po dwa-trzy kilo mięsa każdy, to dwie-trzy tony mięsa dziennie. Rozumiecie, ile to jest?
Jeden z chłopców odparł:
—  Nawet wielbłąd nie zje tyle mięsa. Dozorca z niewzruszoną miną wniósł poprawkę:
—  Wielbłądy   mięsa   nie   jedzą.   —   Nagle schwycił swoją miotłę i zaczął mocno nią wymachiwać po asfalcie przy nogach Grubasa. — Usuń się, obywatelu! No! Co powiedziałem, pusta głowo!
Grubas odszedł splunąwszy. Tamci trzej, roześmiani, też poszli swoją drogą. Dozorca od razu przestał zamiatać. Pogłaskał Bima po grzbiecie, stał chwilę, wreszcie powiedział: — Siedź, czekaj . Przyjdzie. — I zamknął za sobą furtkę.
Z całej tej kłótni Bim nie tylko zrozumiał poszczególne słowa: ,,mięso", ,,pies", może także „psisko", ale słyszał ton, jakim każdy mówił i — co najważniejsze — wszystko dojrzał, a mądremu psu więcej nie trzeba, aby wiedzieć: Grubasowi źle jest żyć, dozorcy —
7-686
97
dobrze; jeden jest zły, drugi — dobry. Kto ma wiedzieć lepiej od Bima, że o świcie na ulicach są tylko dozorcy, a oni szanują psy. To, że dozorca przepędził Grubasa, Bimowi nawet do pewnego stopnia się podobało. Całe to drobne zajście nie tylko trochę go rozerwało, ale chyba okazało się pożyteczne, bo zaczął się mgliście domyślać, że rozmaici bywają ludzie na świecie — i dobrzy, i źli. Tak, pożyteczna to wiedza, trzeba to stwierdzić bezstronnie. Na razie jednak nie była bardzo przydatna, bo Bima pochłaniało coś całkiem innego: patrzył uważnie na przechodniów.
Od niektórych kobiet wprost bił ostry, trudny do zniesienia zapach, jak od konwalii, tych bielutkich kwiatuszków o odurzającej woni, w pobliżu których Bim tracił węch. Odwracał więc głowę i przez kilka sekund starał się nie oddychać — nie odpowiadał mu taki zapach. Większość kobiet miała ten sam kolor ust co chorągiewki rozwieszone podczas obławy na wilki; ten kolor także nie podobał się Bimowi, tak samo zesztą jak wszystkim zwierzętom, a szczególnie psom i bykom. Prawie wszystkie kobiety coś miały w rękach. Bim zauważył, że mężczyźni rzadko niosą paczki, kobiety zaś bardzo często.
...Ale Iwana Iwanycza jak nie było, tak nie było. Przyjacielu, gdzie jesteś?...
98
Tłumy ludzkie płynęły ulicą. Tęsknota Bima trochę straciła na ostrości, jakby rozproszyła się wśród ludzi; pies jeszcze uważniej patrzył przed siebie: czy nie idzie on? Dzisiaj Bim będzie tutaj czekać. Czekać!
Człowiek o mięsistych obwisłych wargach, z głębokimi fałdami na twarzy, zadartym nosem i wyłupiastymi oczami zatrzymał się przy Bimie i zawołał:
-  Skandal!   (Przechodnie   zaczęli   przystawać). Naokoło grypa, epidemia, rak żołądka, a tutaj co? - wskazał na Bima: - Tutaj wśród tłumów, w samym gąszczu ludzi pracy, siedzi żywa zaraza!
-  Nie każdy pies przenosi choroby. Proszę zobaczyć, jakie to miłe zwierzę — zaprotestowała jakaś dziewczyna.
Zadarty Nos zmierzył ją spojrzeniem od stóp do głów i odwrócił się, oburzony:
-  Co za dzicz! Co to za dzicz, obywatelko!
I nagle... Ach, gdyby Bim był człowiekiem! Podeszła do nich tamta Baba, „obywatelka radziecka", kłamczyni, co oczerniła Bima. Pies z początku przestraszył się, ale potem się najeżył i przyjął postawę obronną. A Baba zaczęła szybko mówić zwracając się do ludzi, którzy stali półkolem w pewnej odległości od Bima:
99
-  Dzicz, bo dzicz! Przecież ten kundel mnie ugryzł. U-gry-yzł! - i pokazywała wszystkim rękę.
-  Gdzie ugryzł? - zapytał młodzieniec z te-czuszką w ręku. - Proszę pokazać.
-  Nie wtrącaj się, szczeniaku — ofuknęła go Baba i schowała rękę.
Wszyscy oprócz Zadartego Nosa wybuchnęli śmiechem.
-  Wychowali cię w instytucie, smarkaczu, ale jak wychowali — rzuciła się kobieta na studenta. — Nie wierzysz mnie, obywatelce radzieckiej? Co z ciebie wyrośnie? Dokąd my idziemy, kochani obywatele? Czy to już nie ma u nas władzy radzieckiej?
Młodzieniec zaczerwienił się i wybuchnął:
-  Gdyby pani siebie widziała w tej chwili, pozazdrościłaby temu psu. - Zrobił krok w stronę  kobiety i krzyknął: - Kto pani pozwolił obrażać innych?
Bim nie zrozumiał wprawdzie słów, ale dłużej nie mógł wytrzymać: skoczył w kierunku Baby, szczeknął głośno i zaparł się wszystkimi czterema łapami powstrzymując się od dalszych posunięć (nie mógł ręczyć za skutki). Inteligentny, to pewne! Ale jednak pies.
Baba wrzasnęła, jakby ją obdzierali ze skóry:
-  Mili-icja! Mili-icja!
100

Gdzieś rozległ się gwizdek, ktoś krzyknął podchodząc:
—  Proszę się rozejść, obywatele! Każdy idzie w swoją stronę! - To był milicjant (Bim nawet lekko poruszył ogonem mimo wzburzenia, jakie go ogarnęło). — Kto tu krzyczał? Pani? — zwrócił się do Baby.
—  Ona — potwierdził student. Wtedy wtrącił się Zadarty Nos.
—  Gdzie wy patrzycie? Czym się zajmujecie? - napadł na milicjanta. - Psy, psy,  i to na głównej ulicy obwodowego miasta!
—  Psy!! — wrzeszczała Baba.
—  I tacy troglodyci! — krzyczał student.
—  On mi ubliża! — niemal szlochała kobieta.
—  Obywatele, proszę się rozejść! A pani, pan i pan także, proszę do komisariatu — powiedział milicjant wskazując na kobietę, studenta i Zadarty Nos.
—  A pies?! - pisnęła kobieta. — Uczciwych ludzi do komisariatu, a psa...
Nie pójdę do komisariatu — uciął student. Podszedł do nich drugi milicjant pytając:
—  Co się tu dzieje?
Jakiś człowiek, w ubraniu z krawatem i w kapeluszu, szczegółowo i z godnością wyjaśnił:
101

— Ano, ten studenciak nie chce iść do komisariatu, nie słucha się. Tamte oboje chcą, a ten nie i nie. Nie słucha się. Nieposłuszeństwo. Nie wolno. Jak biorą, trza iść. Bo tak to... - i odwróciwszy się od zgromadzonych podrapał w uchu dużym palcem, jakby rozszerzając otwór słuchowy. Był to gest głębokiego przekonania, wiary w słuszność własnych myśli i własną wyższość nad otoczeniem, nie wyłączając milicjantów.
Obaj milicjanci wymienili spojrzenia, ale jednak zabrali ze sobą studenta. Poszli z nimi i tamci — Baba i Zadarty Nos. Tłum rozszedł się nie zwracając już uwagi na psa. Pozostała tylko miła dziewczyna. Podeszła do Bima, pogłaskała go, ale też poszła za milicjantami. Poszła dobrowolnie, jak wywnioskował Bim. Popatrzył za dziewczyną, podreptał w miejscu i pobiegł. Dopędził nieznajomą i poszedł obok.
Tak szli we dwójkę do komisariatu.
-  Na kogo czekałeś, Czarne Ucho? - zapytała dziewczyna zatrzymując się.
Bim usiadł na chwilę zgnębiony, spuścił głowę.
—  Ale zapadły ci boki, kochany. Poczekaj, nakarmię cię, Czarne Ucho.
Kilka razy już różni ludzie mówili do niego „Czarne Ucho".  Pan też kiedyś powiedział:
102
,,Ach ty, Czarne Ucho". Bardzo dawno temu, kiedy Bim był jeszcze mały. „Gdzie jest teraz mój przyjaciel?" — pomyślał Bim. I smętnie powlókł się za dziewczyną.
Razem weszli do komisariatu. Tara wrzeszczała gruba Baba, grzmiał Zadarty Nos, ze spuszczoną głową, ponuro, milczał student. Przy biurku zaś siedział nieznajomy milicjant i z nie ukrywaną dezaprobatą spoglądał na całą trójkę.
Dziewczyna powiedziała:
—  Przyprowadziłam winowaj cę. — I wskazała na Bima. - Szalenie miłe zwierzę. Wszystko widziałam i słyszałam od samego początku. Ten chłopiec - dziewczyna kiwnęła w stronę studenta — nic nie jest winien.
Mówiła spokojnie, wskazując to na Bima, to na któregoś z tamtych trojga. Oni usiłowali jej przerwać, ale milicjant surowo poskramiał Babę i Zadarty Nos. Z sympatią natomiast traktował dziewczynę, która na zakończenie zapytała żartobliwie Bima:
—  Dobrze mówię, Czarne Ucho? — a zwracając się do milicjanta dodała: — Nazywam się Dasza. — I potem do Bima: — Jestem Dasza, zrozumiałeś?
Całą swoją postawą Bim okazywał, że bardzo szanuje Daszę.
103

-  Ano, chodź d o m n i e , Czarne Ucho. D o mnie! — zawołał milicjant.
O, Bim dobrze znał słowa ,,do mnie". Doskonale znał. I od razu podszedł do milicjanta.
Milicjant poklepał go leciutko po szyi, wziął za obrożę, sprawdził numerek i coś zapisał, po czym rozkazał Bimowi:
-  Waruj!
Bim położył się, jak należy: podkulił tylne łapy, wyciągnął przednie i patrzył prosto w oczy interlokutorowi, leciutko przechylając na bok głowę.
Teraz milicjant podniósł słuchawkę telefoniczną i pytał:
-  Związek  Łowiecki?   Czy jest tam teraz ktoś, kto chodzi na polowanie?
„Polowanie!" - drgnął Bim. - „Polowanie!" Co znaczy tutaj to słowo?
-  Związek Łowiecki? Tu komisariat milicji. Proszę sprawdzić numer dwadzieścia cztery. Seter... Jak to: nie ma? Niemożliwe. Dobry pies, ułożony... Do Rady Miejskiej? Dobrze. -Milicjant położył słuchawkę, po chwili wziął ją znowu do ręki, pytał i zapisywał, głośno powtarzając: - Seter... z zewnętrznymi wadami dziedzicznymi, metryki nie ma, właściciel Iwan Iwanowicz  Iwanów,  ulica Przejazd 41.
Dziękuję. — Teraz zwrócił się do dziewczyny: — Doskonale, Dasza. Znaleźliśmy właściciela.
Bim zaczął skakać, trącił nosem kolana milicjanta, liznął Daszę w rękę i patrzył jej w oczy, prosto w oczy, jak umieją patrzeć tylko bardzo mądre, dobre, ufne psy. Zrozumiał przecież, że mówiono o.Iwanie Iwanyczu, o jego przyjacielu, jego bracie, jego bogu, jak by powiedział w podobnym wypadku człowiek. I drżał ze wzruszenia.
Milicjant surowo burknął do Baby i Zadartego Nosa:
—  Możecie odejść. Do widzenia.
Zadarty Nos zwrócił się z wymówkami do dyżurnego milicjanta:
—  I to ma być wszystko? Jak może być u nas porządek, jeśli zdarzają się takie rzeczy?!
—  Do widzenia, do widzenia, dziadku. Proszę spokojnie odpoczywać.
—  Nie jestem dla ciebie dziadkiem. Jestem ojcem, tatusiem! Zapomnieli, jak trzeba serdecznie  mówić  do   starszych osób,  sukinsyny. Chcecie takich jak ten — Zadarty Nos -wskazał palcem na studenta - wychowywać, głaskać po główce. A on was... poczekajcie trochę! Hau! I pożre. - Zadarty Nos szczeknął naprawdę zupełnie jak pies.
104
105
Bim naturalnie natychmiast odpowiedział tym samym.
Dyżurny milicjant wybuchnął śmiechem:
-  Proszę,    tatusiu,    pies   rozumie,    nawet współczuje.
A Baba drgnęła na to podwójne szczekanie -człowieka i psa - i cofnęła się do drzwi wołając:
-  On na mnie, na mnie tak szczeka! W komisariacie też nie ma żadnej obrony dla obywatelki radzieckiej!
W końcu jednak oboje odeszli.
-  Zatrzymujecie  mnie?  —  zapytał  ponuro student.
-  Trzeba słuchać władzy, kochany. Jeśli zapraszają do komisariatu, trzeba iść. Taki porządek.
-  Porządek? Co to za porządek, żeby trzeźwego   człowieka  prowadzić   do  komisariatu pod ręce, jak złodzieja. Tej babie trzeba było wlepić   piętnaście   dni,   a  wy...   Ech!   —  student  odszedł  także,   podrapawszy  Bima  za uchem.
Teraz Bim już kompletnie nic nie rozumiał: źli ludzie wymyślają milicjantowi, dobrzy też mu wymyślają, a milicjant wszystko to znosi i jeszcze się śmieje; widać i mądremu psu trudno się połapać w ludzkich sprawach.
106
-  Odprowadzi go pani sama? — zapytał dyżurny milicjant Daszy.
-  Sama. Do domu.  Czarne Ucho, chodźmy do domu.
Teraz Bim szedł przodem, raz po raz oglądał się na Daszę i czekał: znał doskonale słowa ,,do domu" i prowadził ją właśnie do domu. Ludzie nie wiedzieli, że do domu trafiłby sam, wydawało się im, że jest przygłupi. Jedna Dasza zrozumiała wszystko. Dasza, jasnowłosa dziewczyna o wielkich, zamyślonych i ciepłych oczach, którym Bim uwierzył od pierwszego spojrzenia. I przyprowadził ją do swoich drzwi. Dziewczyna zadzwoniła — odpowiedzi nie było. Zadzwoniła po raz drugi, ale tym razem już do sąsiadów. Stiepanowna wyszła na podest. Bim ją powitał, był wyraźnie weselszy niż wczoraj, mówił: „Przyszła Dasza. Przyprowadziłem Daszę". (Innymi słowami nie można wyjaśnić spojrzenia, jakie rzucał po kolei to na Stiepa-nownę, to na Daszę).
Kobiety rozmawiały cicho, mówiły przy tym „Iwan Iwanycz", „odłamek pocisku", potem Stiepanowna otworzyła drzwi do mieszkania sąsiada. Bim zapraszał Daszę: nie odrywał od niej oczu. Dziewczyna przede wszystkim wzięli do ręki miskę, powąchała kaszę i powiedziała:
-  Skwaśniała. - Wyrzuciła kaszę do kosza
107

na śmieci, starannie wymyła miskę i postawiła znów na podłodze. - Zaraz przyjdę. Poczekaj, Czarne Ucho.
—  On nazywa się Bim — poprawiła ją Stiepa-nowna.
—  Czekaj, Bim. — Dasza wyszła.
Stiepanowna usiadła na krześle, Bim usiadł naprzeciw niej, ale raz po raz spoglądał na drzwi.
—  Sprytny z ciebie pies - powiedziała Stiepanowna. — Zostałeś sam i proszę, rozumiesz, kto ma do ciebie serce. Ja, Bimku, też... na stare lata mieszkam z wnuczką. Rodzice jej wynieśli się aż na Syberię, a ja ją wychowałam. Wnuczka jest dla mnie dobra — kocha mnie, całym sercem do mnie   przylgnęła.
Stiepanowna zwierzała się samej sobie, zwracając się do Bima. Tak ludzie przemawiają czasem do psa, ukochanego konia czy żywicielki krowy, kiedy nie mają bliskiej osoby, której mogliby mówić o sobie. Wyjątkowo zaś inteligentne psy doskonale poznają, kto jest nieszczęśliwy, i zawsze okazują mu współczucie. W tym wypadku to było wzajemne: Stiepanowna żaliła się przed Bimem, a Bim martwił się i cierpiał, bo ludzie w białych fartuchach zabrali mu przyjaciela. Wszystkie przykrości tego dnia przysłoniły Bimowi jego nieszczęście, ale
108
teraz ból zaczął mu doskwierać z nową siłą. Odróżnił w żalach Stiepanowny znajome słowa „dobrze" i ,,do mnie", powiedziane smętnie i ciepło zarazem. Oczywiście podszedł blisko do staruszki, położył głowę na jej kolanach, a Stiepanowna podniosła chusteczkę do oczu.
Wkrótce wróciła Dasza z paczką. Bim cicho zbliżył się do niej, wyciągnął się na podłodze, położył jedną łapę na jej stopie, a głowę na swojej drugiej łapie. To miało znaczyć: „Dziękuję".
Dasza odwinęła z papieru dwa kotlety, dwa ziemniaki i włożyła je do miski:
-  Jedz.
Bim nie tknął jedzenia, choć od trzech dni nic nie jadł. Dasza leciutko poklepała go po szyi i powiedziała serdecznie:
-  Jedz, Bim, jedz.
Miała miękki, serdeczny, cichy głos, który brzmiał bardzo spokojnie, i ciepłe, delikatne, ( zułe dłonie. Ale Bim odwrócił głowę od miski. Dasza otworzyła mu pysk i siłą wcisnęła jeden kotlet. Bim potrzymał go w pysku, spoglądając ze zdziwieniem na Daszę, i mimo woli połknął. To samo stało się z drugim kotletem. I z ziemniakami.
-  Trzeba karmić Bima siłą — powiedziała
109
Dasza Stiepanownie. - Tęskni za panem i dlatego nic nie je.
—  Naprawdę? — zdumiała się Stiepanowna. — Pies sam znajdzie sobie żarcie. Tyle psów włóczy się po mieście, a przecie coś jedzą.
-  Co robić? - zwróciła się Dasza do Bima. — Przecież tak zginiesz.
—  Nie zginie - pewnym głosem odparła Stie-Panowna. - Taki mądry pies nie zginie. Raz dziennie będę gotowała mu krupnik. Trudno! Żywe stworzenie.
Dasza zastanowiła się chwilę, potem zdjęła Z szyi Bima obrożę.
-  Dopóki nie odniosę z powrotem obroży, proszę nie wypuszczać Bima. Przyjdę jutro około dziesiątej... A gdzie jest teraz I w a n I w a -n y c z ? - zapytała Stiepanowny.
Bim drgnął: mowa o panu!
Zabrali go samolotem do Moskwy. Ciężka operacja. Odłamek pocisku koło serca.
Bim zamienił się w słuch: „odłamek'', znowu ten „odłamek". To słowo brzmiało jak nazwa nieszczęścia. Skoro jednak mówią o Iwanie Iwanyczu, to znaczy, że on gdzieś musi być. Trzeba szukać! Szukać!
Dasza wyszła. Stiepanowna także. Bim znowu został sam na noc. Teraz od czasu do czasu
110
zapadał w drzemkę, ale tylko na kilka minut. I za każdym razem widział we śnie Iwana Iwanycza — w domu albo na polowaniu. Wtedy zrywał się z posłania, rozglądał się naokoło, chodził po pokoju, obwąchiwał kąty, wsłuchiwał się w ciszę i znów kładł się przy drzwiach. Bolało go jeszcze miejsce po uderzeniu kijem, ale ten ból był niczym w porównaniu z nieszczęściem, jakie go spotkało, i brakiem wiadomości o Iwanie Iwanyczu.
Czekać. Czekać. Zacisnąć zęby i czekać.

Rozdział siódmy POSZUKIWANIA TRWAJĄ
Tego ranka Bim omal nie płakał. Słońce stoi już wyżej okna, a do niego nikt nie przychodzi. Wsłuchiwał się w kroki lokatorów, którzy mijali jego drzwi schodząc na dół albo idąc na górne piętra. Znał wszystkie kroki, ale pana jak nie było, tak nie było. Wreszcie poznał stukot pantofelków Daszy. Ona! Bim szczeknął. W tłumaczeniu na język ludzki oznaczało to: „Słyszę cię, Dasza!"
- Zaraz, zaraz - odpowiedziała Dasza i zadzwoniła do drzwi Stiepanowny.
Po chwili obie weszły do Bima. Pies przywitał się z każdą, po czym rzucił się do drzwi, stanął przy progu, odwrócił głowę do kobiet i kręcąc ogonem zażądał: „Otwierajcie prędzej ! Trzeba szukać''.
Dasza nałożyła mu obrożę, na której teraz widniała mocno, na całą szerokość przyczepiona mosiężna tabliczka z napisem: „Nazywa się Bim. Czeka na swojego pana. Dobrze zna swój dom. Mieszka sam. Proszę nie robić mu krzyw-
112
dy". Dasza odczytała ten napis Stiepanownie.
-  Ależ ty masz dobre serce! — zawołała Stie-panowna. - A więc lubisz psy?
Dasza pogłaskała Bima i odpowiedziała dziwnym głosem:
-  Mąż rzucił,  synek nie żyje... A ja mam trzydzieści  lat.   Wynajmowałam mieszkanie. Teraz wyjeżdżam.
-  To ty jesteś samotna. Och, ty kochana -zaczęła zawodzić Stiepanowna. — Przecież to...
Ale Dasza krótko ucięła:
-  Czas na mnie. — I już w drzwiach dodała: — Na razie nie trzeba wypuszczać Bima, bo jeszcze za mną ucieknie.
Bim usiłował przecisnąć się przez drzwi razem z Daszą, ale odsunęła go i wyszła ze Stiepanowna.
Minęła godzina. Bim z początku trochę skomlał, potem zawył z tęsknoty, tak przejmująco, jak to ludzie mają na myśli, kiedy mówią: „Wyłbym jak pies".
Stiepanowna go wypuściła. (Dasza już była daleko).
-  No idź sobie, idź. Wieczorem ugotuję ci kaszy.
Bim nie zwrócił uwagi na jej słowa, ani na jej oczy, ale jednym susem zbiegł ze schodów i popędził na dwór. Szybko klucząc przebiegł przez podwórko, wyskoczył na ulicę, stał chwi-
8-686
113

lę, jakby się namyślał, po czym zabrał się do odczytywania zapachów, jednego po drugim, nie zwracając nawet uwagi na drzewa, na których koledzy zostawili swoje podpisy, a te powinien odczytywać każdy szanujący się pies.
Przez cały dzień daremnie szukał śladów Iwana Iwanycza. A pod wieczór na wszelki wypadek zajrzał do młodego parku w świeżo zbudowanej dzielnicy. Czterech chłopców grało tam w piłkę nożną. Bim posiedział trochę w parku, sprawdził — o ile na to pozwolił nos -czy nie ma gdzie pana, i już chciał wracać do domu. Ale wtedy jeden z chłopców, mniej więcej dwunastoletni, przerwał grę, podszedł do Bima i zaczął mu się przyglądać z ciekawością.
-  Czyj jesteś? — zapytał, jak gdyby Bim mógł mu odpowiedzieć.
Bim przede wszystkim przywitał się kręcąc ogonem, ale markotnie przechylał przy tym głowę to na jeden, to na drugi bok. To oznaczało także pytanie: „A co z ciebie za człowiek?"
Rozumiejąc, że pies na razie nie dowierza mu całkowicie, chłopiec śmiało podszedł do niego i wyciągnął rękę:
-  Dzień dobry, Czarne Ucho!
Kiedy Bim podał mu łapę, chłopiec zawołał:
-  Chłopaki, chodźcie no tutaj!
Chłopcy natychmiast przybiegli, ale zatrzymali się w pewnej odległości.
114
Popatrzcie tylko, jakie on ma mądre oczy! - zachwycał się nowy znajomy Bima.
-  A może jest tresowany? — rozsądnie zapytał mały tłuścioszek. — Tolek, powiedz mu coś, zobaczymy, zfozumie czy nie.
Trzeci, nieco starszy, oświadczył autorytatywnie :
-  Tresowany. Widzisz, ma tabliczkę na szyi.
-  Wcale nie tresowany — zaprotestował inny chłopiec,  bardzo  mizerny. - Nie byłby taki chudy i smutny.
Bim rzeczywiście okropnie schudł bez Iwana Iwanycza i nie wyglądał już tak jak dawniej: boki mu zapadły, nie czesana od dawna sierść zmierzwiła się na nogach, a na lśniącym kiedyś grzbiecie zmatowiała. Tęsknota i głód nie dodają urody także psu.
Tolek dotknął czoła Bima, pies zaś przyjrzał się chłopcom i poczuł do nich całkowite zaufanie. Między chłopcami i psem od razu wytworzyła się zażyłość, a w atmosferze wzajemnego zrozumienia szybko rodzi się przyjaźń. Tolek głośno przeczytał napis na mosiężnej tabliczce i zawołał:
-  Nazywa się Bim! Mieszka sam! Chłopaki, Bim jest głodny! Niech każdy leci do domu i przyniesie mu coś do jedzenia. Co kto może.
Bim pozostał z Tolkiem, a reszta chłopców pobiegła do domu. Tolek usiadł na ławce, Bim
115

położył się u jego nóg i głęboko westchnął.
—  Źle ci pewnie, Bim? — zapytał Tolek głaszcząc psa po głowie. - Gdzie jest twój pan?
Bim leżał dotykając nosem jego buta. Wkrótce chłopcy wrócili, jeden po drugim. Tłuścio-szek przyniósł pierożek, najstarszy - kawałek kiełbasy, Chudy - dwa naleśniki. Położyli to wszystko przed Bimem, ale on nawet nie powąchał jedzenia.
—  Jest chory - powiedział Chudy. - Może nawet ma jakąś zaraźliwą chorobę. - I cofnął się.
Tłuścioszek dlaczegoś wytarł ręce o spodenki i też się odsunął. Najstarszy potarł nos Bima kawałkiem kiełbasy i z wielką pewnością siebie oznajmił:
—  Nie będzie jadł. Nie chce.
—  Mama mówiła, że wszystkie psy są zaraźliwe — ciągle niepokoił się Tłuścioszek. — A ten w ogóle jest chory.
—  No to idź sobie - burknął Tolek. - Niech
cię wiecej nie widzę.....Zaraźliwy''... Chore psy
łapią rakarze, a ten widzisz jaki — z tabliczką.
Rozsądny argument podziałał: chłopcy znów otoczyli Bima. Tolek podciągnął go do góry za obrożę. Bim usiadł. Tolek wywrócił psu górną wargę i z boku szczęki, tam gdzie kończą się zęby, zobaczył szczelinkę; ułamał kawałeczek kiełbasy i wsunął do tej szczelinki — Bim go
116

przełknął. Jeszcze kawałeczek, Bim przełknął go także. Tak ku ogólnemu zadowoleniu skończyli z kiełbasą. Wszyscy ze skupieniem obserwowali Tolka i Bima, a Tłuścioszek przy każdym łyku psa przełykał ślinę, chociaż nic nie miał w ustach: niejako pomagał Bimowi. Kawałeczków pierożka nie udało się jednak wcisnąć Bimowi do pyska — kruszyły się. Ostatecznie Bim sam wziął pierożek, wyciągnął się na brzuchu, położył go między łapami, popatrzył chwilkę i zjadł. Zrobił to wyraźnie z szacunku dla Tolka. Ma tak pieszczotliwe ręce i łagodne, trochę smutne spojrzenie, tak się lituje nad Bimem, że nie sposób oprzeć się jego dobroci. Dawniej Bim też inaczej traktował dzieci niż innych ludzi, teraz zaś ostatecznie się przekonał, że wszyscy mali ludzie są dobrzy, dorośli natomiast bywają różni, niektórzy są źli. Bim nie mógł oczywiście wiedzieć, że mali ludzie stają się z czasem dorośli i także bywają potem różni, ale psy nie potrafią rozmyślać, jak i dlaczego z dobrych dzieci wyrastają źli ludzie, tacy na przykład jak Baba czy Zadarty Nos. Zjadł więc pierożek przez wzgląd na Tolka, i tyle. Ale poczuł się trochę raźniej i nie odmówił również naleśników. Od tygodnia jadł przecież dopiero drugi raz.
Po skończonej uczcie Tolek powiedział: - Spróbujemy zobaczyć, co on potrafi.
117
Chudy oświadczył:
-  W cyrku, jak pies ma skoczyć, krzyczą: „Hop!"
Bim wstał i uważnie spojrzał na chłopca, jakby pytał: „Przez co - hop?"
Dwóch chłopców wzięło pasek za końce, a Tolek wydał rozkaz:
-  Bim! Hop!
Bim bez trudu przeskoczył przez tę dziecinną barierę. Całe towarzystwo wpadło w zachwyt. Tłuścioszek zawołał:
-  Waruj!
Bim położył się (Proszę bardzo, zrobię to dla was z przyjemnością).
-  Siad - poprosił Tolek (Bim Usiadł). - Przynieś! — Tolek rzucił swoją czapką.
Bim przyniósł czapkę. Tolek objął Psa z za~ chwytu za szyję, a Bim nie pozostał chłopcu dłużny - liznął go prosto w policzek.
Oczywiście Bim poczuł się Znacznie lepiej w towarzystwie małych ludzi. Ąje nagle podszedł do nich jakiś starszy mężczyzna. Wywijając laską zbliżył się tak cicho, ż;e chłopcy zauważyli go dopiero wtedy, gdy zapytał:
-  Czyj to piesek?
Wyglądał dostojnie: szary kapelusz z małym rondem, szara muszka, szara ma_a-ynarka, jasnoszare spodnie, króciutka szara bródka, okulary.
118
Nie odrywając oczu od Bima powtórzył pytanie:
—  Więc czyj to piesek, dzieci?
Dwaj chłopcy — najstarszy i Tolek — odpowiedzieli mu jednocześnie.
—  Niczyj - powiedział najstarszy chłopiec naiwnie.
—  Mój — z niepokojem powiedział Tolek. -W tej chwili jest mój.
Tolek nieraz widział, jak ten szary facet z wyniosłą miną przechadzał się samotnie po parku. Kiedyś prowadził na smyczy psa, który się opierał i nie chciał z nim iść. Pewnego dnia Szary podszedł do chłopców i nudził, że nie umieją się bawić, tak jak bawiono się dawniej, że nie są uprzejmi, że rodzice źle ich wychowują, nie tak jak dawniej, że dla nich ludzie bili się jeszcze podczas wojny domowej, a oni nic nie cenią i nic nie umieją, a to wstyd.
Tego odległego już dnia, kiedy Szary tak chłopców pouczał, Tolek miał dziewięć lat. Teraz - skończył dwanaście. Ale dobrze zapamiętał Szarego. Siedział więc obejmując obiema rękami Bima za szyję i powiedział: „Mój!"
—  Więc jak to jest ostatecznie: niczyj czy jego? — zapytał znów Szary zwracając się do wszystkich i pokazując na Tolka.
—  Na tym psie jest tabliczka — wtrącił się Tłuścioszek. W złą to powiedział godzinę.
119
Szary zbliżył się do Bima, podrapał go za uchem i przeczytał napis na tabliczce.
Bim poczuł, bardzo wyraźnie poczuł: Szary pachnie psami. Był to jakiś daleki, zastarzały już zapach, ale zupełnie wyraźny. Bim spojrzał Szaremu w oczy i natychmiast ogarnęła go nieufność: nie podobał mu się ani ten głos, ani to spojrzenie, ani nawet ten zapach. To niemożliwe, żeby człowiek tak wchłonął w siebie zestarzałe zapachy różnych psów. Bim przytulił się do Tolka, usiłując odczepić się od Szarego, ale ten go nie puszczał.
—  Nie wolno kłamać, chłopcze - wyrzucał Tolkowi. - Widzę z tabliczki, że to nie jest twój pies. Wstyd, chłopcze. To rodzice nauczyli cię kłamać? Co z ciebie wyrośnie! Oho-ho! -Wyjął z kieszeni smycz i przypiął ją do obroży Bima.
Tolek schwycił smycz ręką i zawołał:
—  Nie wolno go ruszać! Nie dam! Szary odsunął rękę chłopca.
—  To  mój  obowiązek obywatelski. Muszę odprowadzić  psa  na  miejsce   zamieszkania. Może nawet trzeba będzie zrobić protokół (tak właśnie powiedział: „protokół"). Bardzo możliwe,  że jego pana allkohol już przeżarł (tak właśnie powiedział: ,, allkohol"). "W takim razie psa trzeba będzie zlikwidować. To moja funkcja - postępować we wszystkim Uczciwie, do-
120
brze. Właśnie.  Znajdę mieszkanie tego psa, zobaczę, czy to wszystko jest prawdą.
—  A tabliczce pan nie wierzy? - z -wyrzutem powiedział Tolek, bliski łez.
—  Wierzę,    chłopaki,    wierzę    całko wicie. Ale... — Szary podniósł palec i powiedział pouczającym, niemal uroczystym tonem: — Wierz, ale sprawdzaj! - I zabrał Bima.
Bim opierał się, oglądał się na Tolka, zobaczył, jak ten rozpłakał się ze zmartwienia, ale trudno, musiał iść z Szarym. Wlókł się ze spuszczonym ogonem, z wzrokiem wbitym w ziemię, nie był do siebie podobny. Cały jego wygląd mówił: „Takie już jest nasze pieskie życie, kiedy nie ma pana''. Powinien był ugryźć Szarego w łydkę i uciec, ale Bim był inteligentnym, dobrze ułożonym psem — prowadź mnie, gdzie prowadzisz.
Szli ulicą, wzdłuż której stały nowe domy. Tylko nowe. Szare i tak jednakowe, że nawet Bim mógłby wśród nich zabłądzić. Szary skręcił do jednego z tych bliźniaczych budynków, wszedł na drugie piętro, Bim zauważył przy tym, że wszystkie drzwi są tu także jednakowe.
Otworzyła im kobieta w szarej sukience.
—  Znów przyprowadził! Boże święty!
—  Nie gadać! - surowo przerwał jej Szary. Zdjął  z Bima  obrożę  i pokazał  kobiecie:  -
121


Spójrz! — Kobieta włożyła okulary i odczytała napis, a Szary ciągnął dalej: — Bez żadnego pojęcia kobieta! W całej republice jestem jedynym zbieraczem psich znaczków. A taka tabliczka to coś! To mój pięćsetny znaczek.
Bim nic nie zrozumiał, nic a nic. Szary nie używał żadnych znajomych słów ani gestów — nic. Poszedł do pokoju z obrożą w ręku i zawołał:
—  Bim, do mnie!
Bim zastanawiał się chwilę i ostrożnie wszedł do pokoju. Rozejrzał się naokoło, ale nie podszedł do Szarego — usiadł przy drzwiach. Na czystej ścianie wisiały drewniane tablice pokryte aksamitem, z rzędami psich znaczków: numerków, żetonów, medali, szarych i żółtych, było tam także kilka ładnych smyczy i obróżek, parę udoskonalonych kagańców i inny psi rynsztunek. A nawet pętla z ka-pronu do ściskania psiej szyi — jej przeznaczenia Bim oczywiście nie zrozumiał. Trudno wiedzieć, skąd ją wytrzasnął właściciel kolekcji, dla Bima był to zwykły sznur i nic więcej.
Bim patrzył uważnie, jak Szary oglądał jego obrożę, odjął obcążkami tabliczkę i przymocował do aksamitu, po czym włożył mu obrożę z powrotem na szyję i powiedział:
-  Dobry pies.
Tak samo mówił niegdyś pan, ale teraz Bim nie uwierzył Szaremu. Wyszedł do przedpokoju i stanął przy drzwiach mówiąc: ,,Wypuść mnie! Nie mam tu nic do roboty!"
—  Wypuść go - powiedziała kobieta. — Po coś go tu przyprowadził? Mogłeś zabrać mu znaczek na ulicy.
—  Nie mogłem. Chłopcy się przyczepili. Teraz też nie można: zobaczą, że bez tabliczki, mogą donieść... Niech zostanie do świtu. Leżeć! - rozkazał Bimowi.
Bim położył się przy drzwiach: trudno! I znowu: wystarczyło, aby głośno zawył, zaczął się rzucać po mieszkaniu, skoczył na Szarego, a od razu by go wypuścili. Lecz Bim umiał czekać. Zmęczył się i tak stracił siły, że nawet zasnął przy cudzych drzwiach, ale na krótko i niespokojnym snem.
Tej nocy Bim po raz pierwszy nie wrócił do domu. Kiedy się ocknął ze swojego lekkiego snu, poczuł, że nie jest u siebie, i nie wiedział, gdzie się znajduje. Gdy się zorientował, ogarnęła go okropna tęsknota. We śnie znów widział Iwana Iwanycza: śnił mu się zawsze — wystarczyło zasnąć. Budząc się czuł jeszcze ciepło jego rąk, które poznał w pierwszych tygodniach życia, kiedy był jeszcze malutkim szczenięciem. Gdzie jest teraz ten dobry, ko-
122
123

chany przyjaciel? Gdzie? Smutek nie do zniesienia! Ciężka samotność, przed którą nie me ucieczki! A tu jeszcze ten szary człowiek chrapie jak zając uciekający przed chartem. I te tablice, które czuć martwymi psami. Smutek! Bim zaskomlał rozpaczliwe. Potem dwukrotnie szczeknął i cichutko do wtóru zawył, jak ogar, kiedy znajduje ślad zająca po wczorajszym żerowaniu. Wreszcie nie wytrzymał -zawył przejmująco, przeciągle, głośno.
,,Och-cho-cho-oj! Oj-oj, ludzie - płakał Bim. - Ciężko mi, ciężko bez przyjaciela. Puśćcie mnie, pozwólcie szukać mojego przyjaciela. Oj-oj-oj, lu-dzie, oj!"
Szary zerwał się z łóżka, zapalił światło i zaczął walić Bima laską sycząc:
— Milczeć! Milczeć! Wyrodku! Sąsiedzi usłyszą! A masz! Masz!
Bim usiłował uniknąć ciosów, instynktownie chronił głowę i jęczał jak człowiek: „Och... A-ach... A-ach... O-och!"
Zły człowiek zręcznie wycelował i walnął psa mocno po głowie. Bim na chwilę stracił przytomność, zatrząsł łapami, ale szybko przyszedł do siebie, odskoczył od drzwi, stanął w kącie, tyłem oparty o ścianę i groźnie wyszczerzył zęby. Po raz pierwszy w życiu.
Szary się cofnął.
-  Widzicie go! Jeszcze ugryzie mnie diabeł... — I otworzył drzwi.
W pierwszej chwili Bim nie uwierzył, że drzwi są rzeczywiście otwarte, nie uwierzył nawet wtedy, kiedy Szary powiedział:
-  Idź sobie, idź. Idź, Bim, na spacer. Idź, piesku. Idź!
Nie ufał jego pieszczotliwemu, przypochlebnemu tonowi, jego serdeczności i czułym słowom wypowiedzianym po biciu. Tak, przymi-1 anie się po biciu to nowe odkrycie, j akie -wtedy Bim zrobił. Baba, Zadarty Nos — to byli po prostu niedobrzy ludzie. Ale ten... tego Bim nienawidził. Nienawidził! I zaczął tracić wiarę w człowieka. Tak, właśnie tak.
Wyciągnął szyję, wyszczerzył zęby i... ruszył na Szarego, cicho, ale zdecydowanie, powoli, ale pewnie. Szary przywarł do ściany.
-  Co ty?! Co-o?!
Kobieta w nocnej koszuli darła się wniebo-cjłosy:
-  Doigrałeś się! U-ugry-zie!
Bim zobaczył, że jego okrutny wróg przestraszył się, że się go boi, okropnie się boi. Nabrał jeszcze większego zdecydowania, skoczył, ca-pnął usiłującego wywinąć się wroga w pewne miękkie miejsce i wybiegł przez otwarte drzwi. Biegł i czuł w pysku smak ludzkiego mięsa.

124
125


, nie uważał się za nieszczęśliwego i godne-o politowania, przeciwnie, teraz był odważny, odwaga łączy się zawsze z dumą i poczuciem jaSnej cjodności — nawet u chomika. Biegł we mgle przedświtu ulicą, w obroży, \e już bez numerka 24. Z początku pomylił w pośpiechu kierunki, to znaczy pobiegł nie do piasta, ale poza miasto (dalej już domów nie było). Wrócił jednak i znalazł się w tym samym labiryncie jednakowych domów. Krążył, klu-zył, aż wreszcie natrafił na dom, w którym pędził noc. Stąd pobiegł już we właściwym kierunku, a pomogła mu w tym zupełnie natu-ralna okoliczność, mało znana ludziom: wczoraj, kiedy Szary go prowadził, Bim poczuł na ednym rogu ulicy podpis jednego ze swoich ^olegów, na drugim rogu - drugiego; teraz zaś, kiedy orientując się według tych zapachów przebiegł od jednego rogu do drugiego, mógł skierować się we właściwą stronę. Trzeba było rZeczywiście mieć  doskonały węch,  aby nie tvlko znaleźć w tym labiryncie właściwy dom, ale i drogę powrotną. Bim odznaczał się doskonałym węchem i niezwykłym sprytem.
O świcie przybiegł do domu, podszedł do sWroich drzwi, podrapał. Odpowiedzi nie było. j - co najważniejsze - nie było tam śladów jwrana Iwanycza. A o tak wczesnej godzinie gtiepanowna nie mogła usłyszeć poprzez po-
126
ranny sen skamlania Bima. Biedak siedział więc pod drzwiami pogrążony w rozmyślaniach.
Całe ciało miał obolałe od bicia, w głowie huczało, mdliło go, nie miał sił się ruszyć. Mimo to wybrał się znowu w drogę. Poszedł szukać przyjaciela. Kto oprócz Bima będzie go szukał?
Przez miasto biegł pies, ponury na pozór, ale oddany, wierny i odważny.
Rozdział ósmy WYPADEK NA TORZE
Dni mijały. Bim już ich nie spostrzegał. Przebiegł całe miasto wzdłuż i wszerz i poznał je w najdrobniejszych szczegółach. Teraz miał już z góry ustaloną marszrutę: ludzie mogliby według Bima sprawdzać zegarki, gdyby tylko wpadli na ten pomysł. Kiedy się zjawiał przy parku - była piąta, przy dworcu — szósta, przy fabryce - wpół do ósmej, na głównej ulicy -dwunasta, na wybrzeżu - czwarta po południu i tak dalej.
Zawarł wiele nowych znajomości. Ustalił, że większość ludzi jest dobra i że ludzie dobrzy zwykle idą w milczeniu, źli natomiast dużo gadają. Spotykał grupy ludzi pachnących różnymi smarami i żelastwem (dawniej spotykał ich pojedynczo). Co dzień około ósmej rano płynęli jakby potokiem do bramy, potem do drzwi jakiejś budki.
Tutaj stawali się gadatliwi jak gawrony i nie można było właściwie zrozumieć, co mówią, a zresztą to niezbyt interesowało Bima. Siadał
128
z boku, patrzył na mijający go tłum ludzki i czekał.
—  Hej! Czarne Ucho! Cześć! — witał Bima co rano młodzik w  granatowym  kombinezonie i kładł na ziemi przed nim przygotowaną paczuszkę z jedzeniem: — Żyjesz, biedaku? Dzień dobry! - I wyciągał do psa swoją dobrą ludzką łapę, szorstką, lecz ciepłą.
Niektórzy bez słowa podawali Bimowi rękę i szli dalej. Tutaj nikt nie chciał mu zrobić krzywdy.
Bim powoli nauczył się rozpoznawać ludzi różnego pokroju. Tak na przykład często natykał się po drodze na tłustą babę — nogi jak butelki, zawsze zadowolona, szybka, twarz promienieje. Ale na widok Bima wesoła tłuś-ciocha syczała jak gniewna kotka, spluwała, podnosiła do bujnych piersi torbę z zakupami i za każdym razem powtarzała to samo:
-  Fe,  co za paskudztwo! Czyż nie można wytruć wszystkich psów, żeby nie działały nam na nerwy? Proszę bardzo! „Milicja czuwa nade mną!" A jakże! Okropnie czuwa!... Co dzień psisko może zerwać z kobiety spódnicę. I co milicja na to? Milicji jesteśmy potrzebni jak psu piąta noga.
Wobec tego że często powtarzała te słowa, Bim w swojej psiej naiwności doszedł do wniosku, że ma na imię Piąta Noga. Ale wiedział
9-686
129

jedno: nie należy do niej się zbliżać. Nie rozumiał wprawdzie z jej słów nic oprócz tego „imienia", ale wszystko słyszał i widział, wobec czego przyjął zasadę: lepiej z takimi nie zaczynać. Z czasem nauczył się określać (węchem czy jak?), kogo należy omijać i unikać jak ognia. Dobrych ludzi jest mnóstwo, źli - to poszczególne jednostki, ale dobrzy boją się złych. Bim ich nawet się nie bał, był jednak pochłonięty czym innym. Znajomość ludzi rozszerzała się i pogłębiała. Z psiego punktu widzenia Bim nie byłby już dobrze wychowanym dyletantem i idealistą, który gotów jest merdać ogonem na powitanie każdego napotkanego przechodnia. W krótkim czasie stał się potwornie chudym, ale poważnym psem i miał jeden cel w życiu — szukać i czekać.
I oto pewnego ranka, sprawdzając zapachy na jednym z chodników, znieruchomiał z radości. Zatrzymał się, sapnął i pobiegł, jakby nagle rażony wścieklizną, nie zwracając na nic uwagi i nic przed sobą nie widząc. Ale tylko wyglądał na wściekłego psa, w rzeczywistości biegł za świeżym śladem: śladem Daszy! To ona dopiero co tędy przeszła.
Ślad zaprowadził Bima na dworzec. Do środka w żaden sposób nie mógł się dostać: kłębiły się tam nieprzeliczone tłumy. Przed budynkiem dworcowym przy jakimś okienku, ludzie
rozpychali się, krzyczeli, sapali, wrzeszczeli, jak ogary, co dopadły zająca i rozszarpują go na kawałki nie zwracając uwagi ani na ciosy harapu, ani na dźwięki rogu. W takich warunkach odnalezienie Daszy wydawało się niemożliwe: ślady znikły. Wtedy Bim okrążył dworzec i wyszedł na peron. Ludzie stali tam grupkami przy drzwiach długich domków na kołach, nie krzyczeli już ani nie rozpychali się, ale przeciwnie, ściskali się, całowali i nawet tańczyli przed drzwiami tych dziwnych domków. Nikt nie zwracał uwagi na Bima, mógł więc swobodnie przemykać się między ludźmi i ze skupieniem badać ślady na peronie.
Nagle u jednych drzwi poczuł zapach Daszy. Próbował wejść na próg domku, ale odpędziła go kobieta z dużą blachą na piersi. Nie dał jednak za wygraną: zaczął węszyć pod każdym oknem i wpatrywać się w szyby. Potem zauważył, że dwie kobiety w białych fartuchach weszły ostatnie do domku. Rzucił się za nimi, lecz wtedy domki powoli ruszyły. Bim podbiegł do okien. W psim mózgu zrodził się całkiem na pozór logiczny wniosek: Dasza jest tam, ludzie w białych fartuchach są tam, a więc Iwan lwanycz może tam być także. Może! A nuż zabierają go znowu ludzie w białych fartuchach?
I Bim, biedny Bim, teraz już nieszczęśliwy
1
130
131

Bim, biegł z początku powoli koło domku i zaglądał do okien. Wtedy właśnie zobaczyła go Dasza.
— Bim! Bi-im! — zawołała. — Kochany Bim! Przyszedł mnie odprowadzić! Mój dobry Bim! Bi-im! Bi-i-im! Bi-i...
Głos jej stawał się coraz cichszy. Domek uciekał. Bim pobiegł szybciej, ale mimo największych wysiłków nie mógł go dogonić.
Potem biegł jeszcze przez pewien czas za ostatnim domkiem, ale i ten znikł mu z oczu, biegł jeszcze tą samą prostą drogą, bez żadnych zakrętów. Biegł długo. Aż ledwie dysząc upadł między szynami, wyciągnął wszystkie cztery łapy, skomlał cichutko. Stracił wszelką nadzieję. Nie miał ochoty nigdzie iść, a zresztą nie miał już sił, nie chciał już nic, nie chciał nawet żyć.
Kiedy psy tracą nadzieję, umierają naturalną śmiercią - cicho, spokojnie, wśród cierpień, o których nikt nie wie. Bim nie mógł oczywiście wiedzieć, że gdyby na świecie nie było nadziei, najmniejszej kropli nadziei, ludzie musieliby umrzeć z rozpaczy. Wszystko wydawało mu się znacznie prostsze: bardzo boli go serce, a przyjaciela nie ma - to nieszczęście. Podobnie odczuwa swoje nieszczęście łabędź, który umiera straciwszy ukochaną: wzbija się do góry i spada na dół kamieniem; tak samo przeżywa stratę
132
ukochanej, jedynej towarzyszki życia żuraw — rozpościera szeroko skrzydła i rozpaczliwie klekocze, błagając księżyc o śmierć. Tak właśnie czuł się wtedy Bim: leżał, widział w malignie jedynego i niezastąpionego przyjaciela i przygotowany był na "wszystko, nic o tym nie wiedząc. Ale leżał cicho. Żaden człowiek na ziemi nie słyszał, jak umiera pies. Psy umierają w milczeniu.
Jakże potrzebny był mu wtedy łyk wody! Bez wody na pewno nie wstałby już nigdy...
Nagle, nie wiadomo skąd, zjawiła się kobieta w waciaku i watowanych spodniach, w chustce na głowie. Duża mocna kobieta. Widocznie w pierwszej chwili sądziła, że Bim już nie żyje -pochyliła się nad nim, potem uklękła, przez chwilę nadsłuchiwała. Pies jeszcze oddychał. Od czasu rozstania z przyjacielem bardzo osłabł, niepotrzebnie się ścigał z pociągiem -istne szaleństwo. Ale w takich sytuacjach nawet człowiek nie potrafi się kierować rozumem.
Kobieta wzięła w ręce głowę Bima, uniosła leciutko:
- Co ci jest, piesku? Co ci jest, Czarne Ucho? Za kim tak biegłeś, biedaku?
Ta dość prostacka z wyglądu kobieta miała ciepły i spokojny głos. Zeszła z nasypu i po chwili wróciła z wodą w brezentowej rękawicy.
133
Znów uniosła głowę Bima, przysunęła rękawicę do pyska i zwilżyła mu nos, a on lizał tę wodę, po czym, ledwie żywy, trzęsąc głową, wyciągnął szyję, oblizał się jeszcze raz i zaczął chciwie chłeptać wodę już wprost z rękawicy. Kobieta głaskała go czule. Zrozumiała: ktoś ukochany odjechał na zawsze, a to boli straszliwie, nie do zniesienia - żegnać na zawsze bliską osobę to jakby pochować żywego.
Kobieta zwierzyła się Bimowi:
—  Ja... też... I ojca, i męża odprowadzałam na wojnę... Widzisz, Czarne Ucho, zrobiłam się już stara... A ciągle nie mogę zapomnieć... Też tak biegłam za pociągiem... i upadłam... i błagałam
0 śmierć... Pij, kochany, pij, biedaku...
Bim wypił prawie całą wodę z rękawicy. Teraz spojrzał kobiecie w oczy i od razu poczuł do niej zaufanie: to dobry człowiek. Zaczął lizać szorstkie, popękane dłonie, na które z jej oczu spadały kropelki wody. Tak po raz drugi w życiu poznał smak ludzkich łez; po raz pierwszy to był tamten groch, co się sypał z oczu pana, teraz te przejrzyste, błyszczące w słońcu krople, słone i gorzkie od nieszczęść, których nie sposób zapomnieć.
Kobieta wzięła Bima na ręce, zabrała z toru
1 zaniosła pod nasyp.
-  Leż tu, Czarne Ucho, leż sobie spokojnie.
134
Wrócę niedługo. — I poszła do gromadki kobiet, które pracowały przy torze.
Bim patrzył za dobrą kobietą zamglonym wzrokiem. Potem z szalonym wysiłkiem wstał i chwiejąc się na nogach powlókł się za nią. Kobieta obejrzała się, zaczekała, Bim podszedł do niej i położył się u jej nóg.
—  Pan cię porzucił? — zapytała kobieta. -Wyjechał?
Bim westchnął. I kobieta zrozumiała.
Zabrała go ze sobą do owej gromadki pracującej przy szynach. Były to same kobiety ubrane tak samo jak nowa znajoma. Mężczyzna, w czapce z nausznikami zsuniętej na tył głowy i z fajką w zębach, który stał z boku, gniewnie zapytał Dobrej Kobiety:
—  Psem się zajęłaś, Matriona? A kto będzie pracował? Ach, ty Matriona, Matriona... Jedno słowo - Matriona — kiwał palcem w jej kierunku.
Bim zrozumiał, że nowa znajoma ma na imię Matriona. Kazała mu położyć się na poboczu, a sama wzięła jakieś ogromne kleszcze i razem z innymi kobietami uchwyciła nimi podkład kolejowy.
—  Ra-az, dwa-a! — wrzasnął mężczyzna z fajką. — Ano jeszcze raz! — krzyczał trzymając się pod boki, z wielce dumną miną.
Na każdy jego okrzyk kobiety odpowiadały
135

zgodnym szarpnięciem: ogromna helka posłusznie posuwała się za nimi ujęta ze wszystkich stron w kleszcze. Za każdym razem twarze kobiet czerwieniały z wysiłku, tylko jedna z nich, wynędzniała i chuda, stawała się coraz bledsza, a nawet jakby siniała. Matriona odsunęła ją ręką i powiedziała tak, jak kiedyś mówił pan odpędzając Bima.
-  Idź  sobie!   Odpocznij,  bo ducha wyzioniesz. — I do mężczyzny: - No, krzycz już, ty antychryście!
-  Ra-az! Dwa-a! -wrzasnął znowu mężczyzna, poprawił na głowie ogromną uszankę i zaczął wołać, jakby okropnie przy tym praco wał: — Ano, baby, jeszcze raz!  Mąż wyjechał na Kaukaz! Nie dojechał do Kaukaza! Ożenił się gdzieś zaraza! Stop! Złożyć narzędzia!
Słowo „zaraza" Bim już słyszał od faceta z Zadartym Nosem, złe słowo. Pozostałych w ogóle nie zrozumiał.
Kobiety odłożyły kleszcze, wzięły żelazne kliny i zaczęły wymachiwać ciężkimi, długimi młotami. Matriona bez trudu, jakby bawiąc się, wbijała sworzeń trzema uderzeniami młota, a Chuda przy każdym uderzeniu wzdychała i jęczała:
-  A-ach! O-och!
-  Razem! Razem! - krzyczał raz po raz Zaraza nabijając fajkę. - Razem, razem, Anisja! -
136
podszedł do bladej kobiety. - Z rozmachem, z rozmachem, ciągnij na siebie, będzie lżej.
Chuda biedaczka, która miała na imię Anisja, dłużej od innych pracowała nad każdym klinem i ostatecznie znalazła się na szarym końcu. Wtedy nastąpiło dziwne, wprost niepojęte dla wszystkich kobiet wydarzenie: Bim ledwie powłócząc nogami podszedł do Anisji i polizał jej wytarte, brezentowe rękawice, podobnie jak przedtem lizał ręce Matriony. Kobiety przerwały pracę i ze zdumieniem patrzyły na psa.
Potem na rozkaz Zarazy usiadły pod drzewami i jadły obiad, który każda przyniosła sobie w węzełku. Nakarmiły także Bima. Teraz już jadł, brał jedzenie z rąk dobrych ludzi. To go uratowało.
Pod wieczór zaczął się niepokoić: podchodził do Matriony, siadał, powoli przebierał przednimi łapami, patrzył jej w oczy, znów odchodził, kładł się na ziemi, ale po chwili znowu się zbliżał i znowu oddalał.
- Chcesz sobie iść, Czarne Ucho? - domyśliła się Matriona. - No cóż, idź. Co mam z tobą zrobić? Nie mam cię gdzie podziać. Idź.
Bim pożegnał się i ruszył powolnym krokiem - psy tak nie chodzą. Wracał do miasta wzdłuż toru. Droga jest drogą - to znaczy - sama prowadzi, nie można się zgubić, jeśli się idzie
137
we właściwym kierunku. Bim czuł ból w całym ciele po wczorajszym biciu. Z trudem oddychał idąc, ale co miał robić - musiał wracać, dobrze jeszcze, że się trochę pokrzepił u dobrych kobiet i że ścieżka była gładka i prosta. Wciągnąwszy się stopniowo w ten marsz Bim zaczął nawet wolniutko biec. Jakże wytrzymałe są psy i jak szybko odzyskują siły!
Gdyby ktoś popatrzył z boku - ujrzałby zupełnie zwyczajny widok: torem kolejowym powoli biegnie chory pies. I tyle.
W pobliżu miasta z jednej drogi zrobiły się dwie: druga para metalowych nieprzerwanych pasów ciągnęła się obok tych, po których biegł Bim. Potem było ich trzy. W pobliżu budki dróżnika Bim nieoczekiwanie zobaczył przed sobą dwoje czerwonych, mrugających na przemian oczu: lewe, prawe, lewe, prawe ~ miotały się z jednej strony w drugą. Zwierzęta nie lubią koloru czerwonego; na przykład wilk nie jest w stanie przeskoczyć przez rząd czerwonych chorągiewek, a lis otoczony tymi chorągiewkami tkwi wśród nich dwa-trzy dni, a czasem i dłużej. Bim postano wił ominąć ogromne, czerwone, żywe oczy, które przed nim migały. Zszedł na trzeci tor, stanął i wpatrywał się w mrugające nie opodal czerwone światła, ale nie śmiał się ruszyć. I nagle coś zgrzytnęło pod jego nogami...
138

Bim przeraźliwe zawył z bólu, ale nie mógł wydostać łapy z szyn: na zwrotnicy wpadła w potężne kleszcze. Z wycia Bima można było zrozumieć tylko jedno: „Och! Boli! Pomóżcie, po-móż-cie!"
W pobliżu - nikogo. A pies nie może odgryźć sobie łapy, jak robi to czasem wilk, kiedy wpada w pułapkę, pies czeka na pomoc, pokłada nadzieję   w człowieku.
I nagle... Dwoje ogromnych, iskrzących się oczu oświetliło drogę i Bima. Oślepiły go zbliżając się powoli i nieubłaganie. Bim stał w miejscu, skulony z bólu i przerażenia. Oniemiał w przeczuciu bliskiego niebezpieczeństwa. Lecz zgrzytająca i grzmiąca istota o przeraźliwie świecących ślepiach zatrzymała się nagle o jakieś trzydzieści kroków od Bima, z mroku wyłonił się człowiek i podbiegł do uwięzionego psa. Za nim natychmiast zjawił się drugi.
-  Jak ty tu wpadłeś,  biedaku? - zapytał pierwszy.
-  Co z nim zrobić? - zapytał drugi.
Czuć ich było podobnie jak kierowców, na głowach mieli czapki z dużymi blaszkami.
-  Oberwiemy za ten postój w drodze, chociaż to nawet niedaleko stacji — powiedział pierwszy.
139
- Teraz to już wszystko jedno - odparł drugi i poszedł do budki.
Biedny Bim zrozumiał z ich tonu (nie ze słów), że chcą go ratować. Usłyszał przenikliwe brzęczenie dzwonka w budce i po chwili poczuł, że straszne kleszcze rozluźniły się. Był wolny, ale stał bez ruchu, zdrętwiały. Wtedy jeden z nieznajomych wziął go na ręce i zaniósł za linię toru. Tam Bim z bólu zakręcił się w miejscu jak bąk, liżąc zmiażdżone palce. Mimo to (psy są aż tak spostrzegawcze!) słyszał rozmowy w oknach i drzwiach pociągu: teraz, nie oślepiony już światłem, stojąc z boku w ciemności, widział pociąg; na rozmaite tony rozbrzmiewały tam bardzo zrozumiałe słowa: „pies" i ,.myśliwski".
Bima ogarnęła głęboka wdzięczność dla tych dobrych, serdecznych ludzi. Dzięki nim wyszedł cało z ciężkiej opresji. Przed kilkoma minutami ktoś przesunął zwrotnicę na torze, którym ufnie szedł Bim. Przesuwając ją nie podejrzewał, że zacisnął łapę jakiemuś psu, który zostanie kaleką. Bim nigdy już nie pójdzie torem kolejowym, zrozumiał, czym to grozi, podobnie jak we wczesnej młodości zrozumiał, że nie wolno chodzić tam, gdzie jeżdżą samochody.
Bim kuśtykał na trzech nogach, okaleczony, zmaltretowany. Raz po raz przystawał i lizał
140
zdrętwiałe, spuchnięte palce; krew już nie płynęła, mimo to lizał ranę, dopóki każdy zniekształcony palec nie zrobił się idealnie czysty. To okropnie bolało, ale tylko to mogło go uratować; każdy pies dobrze wie: boli — trudno, trzeba cierpieć, lizać i milczeć...
Do swojego domu Bim przy kuśtykał dobrze po północy. Ale nie znalazł tam śladów Iwana Iwanycza. Chciał podrapać jak zwykle w drzwi i nie dał rady: nie mógł się oprzeć na okaleczonej tylnej łapie ani nawet usiąść. Pozostawało mu tylko stać na trzech łapach albo leżeć. Wtedy przywarł nosem do drzwi i sprawdził zapachy wewnątrz: pana nie było. A więc wyjechał na zawsze! Stał tak długo, jakby podtrzymując głową osłabione ciało. Potem podszedł do drzwi Stiepanowny i głośno, krótko, rozpaczliwie powiedział:
,,Hau!" (Jestem tu!)
Stiepanowna przeraziła się:
- Boże wielki, kto cię tak urządził? - Otworzyła mieszkanie Iwana Iwanycza i weszła tam z Bimem. — Och, ty psie, ty nieszczęsne stworzenie, co ja mam z tobą robić? Co powie Iwan Iwa ny cz ?
Bim położył się na podłodze z wyciągniętymi łapami i nagle usłyszał te słowa... Co takiego? Iwan fwanycz? Podniósł głowę, z wysiłkiem odwrócił się do Stiepanowny i patrzył, pa-
141
r         nie   odrywając   oczu,   wyraźnie   pytał: jwan Iwanycz? Gdzie jest Iwan Iwanycz?"
Stiepanowna nie umiała obchodzić się z psa-^j, nie wiedziała, jak je trzeba odżywiać i pielęgnować, ale miała dobre serce. Może teraz ^ięki wrodzonej dobroci zrozumiała Bima, domyśliła się, że słowa „Iwan Iwanycz" obudziły yf chorym psie cień nadziei.
—  Tak, Iwan Iwanycz - powtórzyła. - Zaczekaj, zaraz WTÓcę. — Pośpiesznie wyszła i niemal ^^tychmiast wróciła z kopertą w ręku. Przysnęła ją do nosa Bima mówiąc: - Widzisz? Te ijgt od Iwana Iwanycza.
Bim, biedny Bim, umierający i cudem uratowany, złapany w potrzask i wypuszczony na wolność, chory i zrozpaczony, Bim drgnął. Do-^nął nosem listu, obwąchał go skrupulatnie: t^k, tak, tak... tutaj Iwan Iwanycz mocno dotykał palcami papieru... Kiedy Stiepanowna podrosła kopertę z podłogi i wyjęła list, Bir z wysiłkiem podniósł się i powlókł za nią. Ą Stiepanowna wydobyła z tej koperty zupełne czystą kartkę papieru i położyła ją przed pimem. Pies poruszył ogonem: tutaj został zapisany zapach palców jego pana, tak, w tym jjiiejscu Iwan Iwanycz umyślnie tarł papier palcami.
-  Dla ciebie to przysłał - powiedziała Stiepanowna. — Tak właśnie napisał: proszę dać
Bimowi tę czystą kartkę. — Stiepanowna powtarzała: — Iwan Iwanycz... Iwan Iwanycz...
Bim nagle upadł bez sił na podłogę, wyciągnął się jak długi i położył głowę na kartce. Łzy popłynęły mu z oczu. Płakał po raz pierwszy w życiu, ale były to łzy nadziei, szczęśliwe łzy, nie gorsze od łez radości i szczęścia.
Tak, drogi czytelniku! Proszę mi wierzyć: seter potrafi śmiać się i płakać.
Stiepanowna zaczynała rozumieć Bima, ale zrozumiała również, że nie da sobie z nim rady sama, nie potrafi, nie umie. Długo siedziała przy Bimie i myślała o swoim życiu. Zapragnęła powrócić na wieś, gdzie się urodziła i wyrosła, ogarnęła ją nagle wielka tęsknota. Jak tu żyć w tych murach, gdzie ludzie latami nie znają się nawzajem, choć żyją pod jednym dachem, a nawet na tej samej klatce schodowej. Nagle przypomniała sobie, że musi dać Bimowi wody do picia.
Jakże potrzebna mu była ta woda! Uniósł się lekko i pił chciwie, a krople wody spadały na podłogę. Potem położył się znowu, zamknął oczy i chyba stracił przytomność.
Stiepanowna odeszła dopiero przed świtem, ruszała się cicho, jakby bała się niepokoić ciężko chorego człowieka.
A na środku pokoju leżał samotny pies.
142
143
Bim nie wiedział, jak długo spał: może kilka godzin, a może i całą dobę. Obudził go piekący ból w łapie. Był dzień, bo świeciło słońce. Mimo bólu Bim powąchał kartkę papieru. Zapach pana nieco osłabł i jakby oddalił się, ale to już nie miało wielkiego znaczenia. Najważniejsze, że pan gdzieś jest i że trzeba go szukać. Bim wstał, napił się wody z miski i zaczął kuśtykać na trzech łapach; bolało go bardzo, ale chodził, chodził z pokoju do przedpokoju i z powrotem, krążył po mieszkaniu. Instynkt mówił mu, że jeśli odleżał sobie jeden bok, jeśli go boli, to powinien właśnie się ruszać. Wkrótce nauczył się oszczędzać zranioną łapę: musiał ją trzymać lekko uniesioną do góry, a nie wlec po podłodze — wtedy mniej bolało. Kiedy Stiepanowna przyniosła pełną miskę, Bim już pokręcił ogonem z radości i zabrał się do jedzenia. Dlaczego właściwie miałby nie jeść, skoro zaświtała mu nadzieja, a wraz z nią - w psiej głowie zaczęły znów działać dwa magiczne słowa: ,.szukać" i „czekać".
Mimo wszystkich próśb i żądań Bima Stiepanowna go nie wypuszczała. (Siedź w domu, jesteś chory!). W końcu uprzytomniła sobie jednak, że pies jako żywa istota musi wychodzić na dwór za swoją potrzebą. Nie słyszała oczywiście o tym, że psy nie wypuszczane na dwór przez trzy doby chorują i umierają na
144
skręt kiszek albo na uremię. Sporo było takich wypadków.
Przez całe życie Stiepanowna kierowała się w swoim postępowaniu litością i dobrocią. Niczym innym. Przypięła więc smycz do obroży i poszła na spacer. Bim kuśtykał przy jej boku.
Na podwórzu, w odległym kącie, spacerują razem: stara siwa kobieta i kulawy, wychudły pies - smutny to widok.
Dzieci biegnące do szkoły zatrzymywały się i podchodziły do nich, żeby zapytać:
-  Babciu, babciu, dlaczego Bim chodzi na trzech łapach?
Albo też:
-  Bimku, łapa cię boli?
Ale musiały się śpieszyć do szkoły: to ważny obowiązek - chodzić do szkoły, pierwszy obowiązek, jaki człowiek ma w życiu — w stosunku do rodziców, nauczycieli, przyjaciół. Toteż dzieci nie zatrzymywały się dłużej przy Stiepa-nownie i Bimie, ale biegły dalej. Te pośpieszne rozmowy miały jednak wielki wpływ na dalszy rozwój wypadków, choć nikt tego nie mógł przypuszczać.
Pałtitycz (Paweł Titycz Rydajew) spotkał Stiepanownę wracającą z Bimem do domu i powiedział:
-  A więc takie sprawy! Ten pies to wartościowe zwierzę, że tak powiem, trzeba go pilno-
10-686
145
wać. Skoro pan ci powierzył psa, radzę wziąć go na łańcuch. Koniecznie. Bo ucieknie. Nie dopilnujesz. Wybiegnie przez drzwi i kropka.
-  Czyż można takiego mądrego psa trzymać na łańcuchu? - niezbyt pewnie odparła Stiepa-nowna.
-  Cóż to, ciebie też trzeba pouczać? Weź pod uwagę: bez pana i bez łańcucha psisko zatęskni za wolnością. A wtedy - przepadło.
-  Ale on zrobi się zły, będzie psem łańcuchowym.
-  Zrozum, ciemna kobieto! Zrobi się zły, ale będzie żywy. Na łańcuch, na łańcuch - daję ci moją instrukcję, że tak powiem. Dobrze ci życzę i mówię: na łańcuch!
Stiepanowna nie ośmieliła się nie posłuchać przewodniczącego komitetu blokowego, kupiła więc za rubla i dziesięć kopiejek łańcuszek i na tym łańcuszku wyprowadzała Bima na spacer. Ale w domu odczepiała łańcuszek i rzucała w kąt. Chytra była ta babcia Stiepanowna: i wilk syty, i owca cała. Zresztą sama była zmuszona wyjść z Bimem tylko dwa czy trzy razy, a to z powodu niezwykłych wydarzeń, jakie wtedy nastąpiły.
Rozdział dziewiąty
MAŁY PRZYJACIEL. FAŁSZYWE WIEŚCI. POTAJEMNY DONOS NA BIMA I DYGRESJA AUTORA
W szkole na pierwszej pauzie dzieci opowiadając sobie rozmaite nowiny rozpowszechniły taką wiadomość: na ich podwórzu jest pies -chodził na czterech łapach, teraz chodzi tylko na trzech, chudy okropnie, a chudy nie był, był gładziutki, teraz jest rozczochrany, był wesoły, zrobił się smutny, wabi się Bim. Jego pana zabrali do Moskwy na operację i wyprowadza go teraz na spacer babcia Stiepanowna.
Wiadomość o Bimie dotarła do jednego z nauczycieli, który nazajutrz w swoim ciekawym przemówieniu na kolejnym zebraniu rejonowym pracowników oświaty przedstawił problem nieszczęśliwego psa mniej więcej w ten sposób: rośnie młode, wspaniałe pokolenie, ,,przepojone ideą dobroci opartej na dbałości o wszystko, co żyje na Ziemi". Uczony dydaktyk podał jako przykład żywe zainteresowanie, jakie dziatwa szkolna okazywała jakiemuś nie znanemu nikomu bliżej psu z czarnym uchem, którego właściciel leży w szpitalu po ciężkiej operacji.
10*                m                                             147
Przez trzy dni z rzędu nauczyciele we wszystkich szkołach tej dzielnicy mówili dzieciom
0  miłości do zwierząt i opowiadali, jak ciepło
1  dobrze odniosły się dzieci jednej szkoły do pewnego psa. Przezorniejsi ostrzegali jednak, że dbając o psa należy uważać, czy nie jest wściekły, bo to bardzo niebezpieczne. W szkole, do której chodził Tolek, nauczycielka także opowiedziała o biednym psie, ale zwyczajnie, serdecznie.
- Pomyśleć tylko, dzieci - mówiła - jakiś okrutny człowiek urwał psu łapę. (Tak została już zmieniona historia Bima wśród nauczycieli: ustna opowieść jest tylko ustną opowieścią!) To czyn niegodny obywatela radzieckiego. A nieszczęsny piesek z czarnym uchem będzie na wieki kaleką. - Nauczycielka znalazła w swoim notesie odpowiednią stronicę i ciągnęła: -Teraz, dzieci, napiszemy wypracowanie, krótkie, serdeczne wypracowanie na oderwany temat: , .Kocham zwierzęta". Żebyście mogły ten temat swobodnie rozwinąć i nic nie przekręcić, proszę, oto plan-ankieta.
I napisała na tablicy, raz po raz zaglądając do swojego notesu:
1.  Jak się nazywa twój pies?
2.  Czy jest biały,  czy czarny,  czy jakiejś innej maści?
3.  Jakie ma uszy: stojące czy wiszące?
4.   Czy ma ogon obcięty, czy nie?
5.  Jakiej jest rasy, jeśli to wiadomo?
6.  Jaki jest: łagodny czy zły?
7.  Czy bawisz się ze swoim psem, a jeśli tak, to w jaki sposób?
8.  Czy twój pies gryzie? A jeśli tak, to kogo?
9.  Czy lubią go tatuś i mamusia?
10.   Za co lubisz swojego psa?
11.  Jak traktujesz inne zwierzęta (kury, gęsi, owce, jelenie, myszy i inne)?
12.  Widziałeś kiedykolwiek łosia?
13.  Dlaczego krowę doją, a łosia nie doją (zwierzęta domowe a dzikie)?
14.   Czy trzeba kochać zwierzęta?
Tolek siedział jak na rozżarzonych węglach i nie był w ogóle w stanie pisać. Wśród ciszy, jaka zapadła w klasie, zapytał nagle, nie mogąc się opanować:
—  Annapałna,  a jak ma na imię ten pies z czarnym uchem?
Nauczycielka zajrzała do swojego notesu i odpowiedziała:
—  Bem.
—  Bim! - zawołał Tolek poruszając swoim okrzykiem całą klasę. - Proszę mnie zwolnić, Annapałna! Bardzo proszę! Pójdę szukać Bima, ja go znam, to bardzo dobry pies. Bardzo proszę! Pójdę szukać Bima, ja go znam, to bardzo dobry pies. Bardzo proszę! - powtarzał błagał-
148
149
nie, gotów z wdzięczności całować ręce nauczycielki.
— Tolek! - skarciła go nauczycielka. - Przeszkadzasz innym. Przez ciebie nie mogą pracować. Zastanów się lepiej nad tematem i pisz wypracowanie.
Tolek usiadł. Patrzył na czystą kartkę w swoim zeszycie i wdział Bima. Można by sądzić, że tak jak cała klasa zastanawiał się nad tematem, ale naprawdę napisał tylko tytuł: ,,Kocham zwierzęta''. Dopiero przed samym dzwonkiem zaczął szybciutko układać odpowiedzi. Został nawet w klasie przez pewien czas po dzwonku, a Anna Pawłowna, jak zwykle w takich wypadkach, siedziała przy stole i cierpliwie czekała. Wreszcie Tolek, posępny i nie wiadomo z czego niezadowolony, położył przed AnnąPawłowną swoje wypracowanie. I wyszedł.
Ponieważ jego praca została oddana ostatnia, Anna Pawłowna, też jak zwykle, przeczytała ją pierwszą (leżała na wierzchu).
Tolek dokładnie i nawet obszerniej, niż chciała Anna Pawłowna, odpowiedział na wszystkie pytania planu-ankiety. Wypracowanie jego zawierało nawet jakieś poetyckie pierwociny, choć z jawnymi zapożyczeniami z popularnej piosenki, którą zna każde dziecko. Wyglądało to mniej więcej tak:
,,Kocham zwierzęta"
150
Na imię ma Bim. Jest biały, a ucho ma < zarne. Uszy długie. Ogon prawdziwy. Rasa myśliwska, nie jest owczarkiem. Łagodny. Bawiłem się z nim raz, ale jakiś nudziarz go zabrał, taki stary złośnik do niczego niepodobny. Nie gryzie. Mamusia i tatuś nie mogą go lubić, bo to cudzy pies, z żółtą tabliczką na szyi. Dlaczego go kocham, nie wiem, po prostu tak. Kury, gęsi, owce, jelenie, myszy kocham, ale myszy się boję. Łosia na razie jeszcze nie wi-i l/.iałem, łosie nie mieszkają w miastach. Krowy ludzie doją, żeby było mleko w sklepach i żeby wypełniać plan. («Cofnięty w rozwoju!» pomyślała Anna Pawłowna). Łosi nikt nie doi, bo w sklepach nie bywa łosiowego mleka i nikomu to mleko nie jest potrzebne. Zwierzęta 11 zęba kochać, a pies jest najlepszym przyjacie-Icm człowieka. Ułożyłem teraz piosenkę:
Dobry łoś, dobry jeleń, Dobra mysz, Ale pies najlepszy.
Miałem jeszcze morskie świnki, ale mama I»>wiedziała, że okropnie cuchną w mieszkaniu, po prostu trłieba nos zatykać. I oddała moje .winki obcej dziewczynce. Bima ja i tak znajdę, i hoć mnie pani nie zwolniła. Znajdę, powie-
151
r

działem, że znajdę, i znajdę. Choć pani jest Anna Pawłowna, mnie jest wszystko jedno".
Annie Pawłownie mało Oczy nie wylazły ze zdenerwowania: „Ten chłopak za dużo sobie pozwala. Licho wie, O czyni myśli- Cicha woda..." Ostatniej myśli Anna pawłowna nie rozwijała, bo była pedagogiem, ale bez wahania, ze świadomością spełnionego obowiązku, postawiła Tolkowi dwójkę.
Tak to wyglądało. Anna pawłowna cieszyła się dobrą opinią jako nauczycielka, dzieci ją chyba lubiły i słuchały, z nielicznymi wyjątkami, które zresztą muszą być w każdej klasie. Wychowanie jest sprawą skomplikowaną. bar-dzo skomplikowaną, i dlQteg0 pewnie Tolek napisał w ten sposób swoje wypracowanie, jedno z pierwszych WYpraCowań w jego życiu: po prostu wiedziony Poczuciem niepojętej krzywdy i oczywiście nieświadomie. Szczególnie jeśli wziąć pod uwagę, ze 0 morskich świnkach i Annie Pawłownie żadnych pytań w pla-nie-ankiecie nie było. Może z wiekiem zrozumie swój błąd, ale na razie to dla niego za trudne. Tolek nawet nie wrócił do klasy po pauzie. A to już nie byle \vybryk
Ze swojej nowej dzielniCy pojechał do starej, do tamtej szkoły, i wypytał chłopaków o wszystko: kiedy widzieli Bima i gdzie on mieszka. Ku swojej radości dowiedział się, że pies wcale nie
152
ma urwanej łapy, tylko chorą i nie może na niej chodzić. I poszedł z chłopcami do Bima.
Nacisnął dzwonek. Bim odpowiedział pytaniem: ,,Hau?" (Kto tam?)
-> To ja, Tolek - zawołał gość. Potem usłyszał, jak Bim przycisnąwszy nos do drzwi fukał i wciągał powietrze. - Bim, to ja, Tolek.
Bim pisnął z uciechy, zaczął szczekać. Wołał: ,,Dzień dobry, Tolek!"
Chłopiec tak właśnie go zrozumiał, po raz pierwszy zrozumiał zdanie w psim języku.
Stiepanowna usłyszała szczekanie i rozmowę chłopca z psem i wyszła na podest.
-  Co chciałeś, chłopcze?
—  Przyszedłem do Bima.
Wszystko się szybko wyjaśniło. Poszli we dwójkę do Bima.
Tolek go zrazu nie poznał: wychudły, z zapadłym brzuchem, sierść zmierzwiona, kuleje, widać żebra - nie, to nie Bim. Ale oczy, mądre i pełne serdeczności oczy psa powiedziały: ,.Jestem Bim". Tolek kucnął. Bim go obwąchał, polizał jego kurteczkę, podbródek, ręce i wreszcie położył mo&ikę na czubku Tolkowego buta. Wydawało się, że się uspokoił.
Stiepanowna opowiedziała Tolkowi, nieznajomemu chłopcu, wszystko, co wiedziała o Bi-mie i o Iwanie Iwanyczu, ale nie mogła wyjaśnić, kto zmiażdżył psu łapę.
153
—  Taki los - zawyrokowała. — Każdy pies ma także swój los.
Rozmawiała z chłopcem jak z równym sobie, spokojnie, choć z pewną goryczą. Nie podkreślała przewagi, jaką jej dawał sam wiek, jakby nie zdawała sobie sprawy ze swego dużego doświadczenia życiowego.
—  A gdzie tabliczka? — zapytał Tolek. — Przecież Bim miał tabliczkę. Sam czytałem.
—  Miał. A jak ci na imię?
—  Tolek.
—  Tolek,  to dobrze... Tak,  miał tabliczkę. Widać  ktoś  mu ją zabrał.  - Tolek od razu pomyślał:   „Tamten zabrał.   Stary nudziarz". Nie powiedział tego jednak głośno, bo nie miał pewności. — I co ja będę teraz z nim robić? Boże wielki! — powiedziała Stiepanowna patrząc na Bima. — I szkoda mi go, i nie wiem sama, co robić. Trzeba by wytyrynarza.
—  Weterynarza - poprawił Tolek spokojnie, nie podkreślając także swojej wyższości pod tym względem, po czym odpowiedział na pytanie ,,co robić?": - Będę przychodził tu co dzień po   szkole   i  wyprowadzał  Bima   na  spacer. Można?
Tak Bim znalazł sobie małego przyjaciela. Co dzień po obiedzie Tolek jechał do niego przez całe miasto i szedł z nim na spacer. Chodzili po podwórzu, po ulicach i parku i To-
154
lek ku satysfakcji wszystkich dzieci dumnie mówił:
-  Pies jest najlepszym przyjacielem człowieka.
Słowa te miały zupełnie inny sens niż w wypracowaniu, które napisał pod wrażeniem doznanej krzywdy.
Chłopiec powziął mocne postanowienie: /.najdzie Szarego Nudziarza i rozmówi się z nim otwarcie. Czatował na niego w swojej nowej dzielnicy. I ostatecznie spotkali się oko w oko.
-  Wujku - zapytał Tolek, unosząc czapkę -po co wujek zabrał Bimowi tabliczkę?
-  Zwariowałeś czy co? - odpowiedział tamten pytaniem na pytanie.
-  Przecież wujek go zabrał z tabliczką. Nie ja jeden widziałem.
I puściłem z tabliczką. On mnie ugryzł! Jak miałem nie puścić, gryzie przecież jak wilk!               •
-  To kłamstwo: Bim jest łagodny.
-  Co takiego? Kłamię? Ja kłamię, smarkaczu?  Gdzie  są twoi  rodzice? Gdzie są twoi rodzice? Gadaj! — przyczepił się Szary.
Częściowo nawet miał rację. Właśnie częściowo: nie kłamał, że Bim go ugryzł, i miał prawo się oburzać. Kłamał jednak, że nie zdjął tabliczki z obroży. Za pierwszą przyczynę całe-
155

go wydarzenia uważał to, że Bim go ugryzł, ale nie to, że zabrał Bimowi tabliczkę, a przestawienie przyczyny i skutku jest zawsze bardzo korzystnym chwytem, kiedy człowiek chce czegoś dowieść. Szary był głęboko przekonany, że mówi prawdę, a że nie była to cała prawda , to już go nic nie wzruszało. Kto wie, gdzie jest przyczyna, a gdzie skutek, czy pies najpierw go ugryzł, czy też on przedtem zdjął psu tabliczkę? To pozostanie tajemnicą dla wszystkich. Tolek był jednak głęboko przekonany, że Bim nie mógł ugryźć Szarego, bo Szary jest człowiekiem, a nie zającem czy lisem. Dlatego też powtórzył jeszcze raz:
—  To   oszukaństwo,   wujku.   Wstyd   oszukiwać.
-  Precz!  - wrzasnął Szary i odszedł. Idąc utykał i wypinał tyłek (widać Bim mocno go jednak capnął).
To zdumiewające, jak obie strony mogą mieć rację, kiedy jeden człowiek mówi połowę prawdy, a drugi nie zna drugiej połowy.
Szary szedł i rozmyślał: „Pójdzie ze smarkaczami na milicję, doniesie, tamci przyjdą, zobaczą moją kolekcję... Nie, nie oddam ostatniego pięćsetnego jubileuszowego znaczka. Za niego można dostać ze dwadzieścia innych". I powiedział sobie: „Najlepszy rodzaj obrony to atak''.
W domu Szary napisał oświadczenie, które zaniósł do ośrodka weterynaryjnego. Tam przeczytano:
„...Biegł pies (mieszaniec, seter z czarnym uchem), biegnąc ugryzł i wyrwał z pewnego miejsca mojego organizmu kawał mięsa i uciekł dalej... Biegł jak wściekły - ogon podkulony, łeb spuszczony, oczy nalane krwią... Albo go złapać i zlikwidować, na co należy dać rozkaz brygadzie rakarzy, albo złożę skargę do wyższych władz na naszą biurokrację i bezduszność w działaniu..." itd.
Weterynarz zaniepokoił się:
-  W jakie miejsce ten pies pana ugryzł? Kiedy? Gdzie? W jakich okolicznościach?
Szary kłamał jak najęty, ale brakowało mu wyobraźni. Dla weterynarza wszystko i tak było jasne: pacjent pogryziony został na ulicy przez bezpańskiego psa! Wziął słuchawkę i zadzwonił do dyżurnego lekarza w Ośrodku im. Pasteura.
Wkrótce, dosłownie po kilku minutach, przy-|(!chała samochodem lekarka, kazała Szaremu spuścić spodnie, obejrzała ugryzione miejsce. Spytała:
-  Ile dni minęło?
-  Z dziesięć - odpowiedział pacjent mimo
woli.
156
157
-  Za cztery dni dostanie pan wściekliznY -oświadczyła lekarka zdecydowanie, ponieważ jednak pacjent wcale się nie zaniepokoił słysząc ten wyrok,  powzięła widocznie pewne podejrzenie i zapytała jeszcze: — A od ilu miesięcy pan się nie kąpał?
-  Od trzeciej  soboty przed pogryzieniem-Bałem się,  że zanieczyszczę ranę  i dostanę gangreny... Miejsce jest poważne...
Wtedy wtrącił się weterynarz:
—  Miejsce jest rzeczywiście poważne. Jak telewizor. (Ten sympatyczny weterynarz lubił dowcipkować).
—  Co pan zrobił! — zawołała lekarka jeszcze raz obejrzawszy ranę. — Do ośrodka do ośrodka, do ośrodka! Natychmiast zastrzyki przeciw wściekliźnie... W brzuch... przez pól roku.
-  Zwariowaliście    czy    co?!     —   wrzasnął Szary.
—  Wcale nie zwariowaliśmy — sp>okojnie osadził go weterynarz. — Nie posłuchy pan, użyjemy siły, będziemy działali przez milicja Z domu pana zabiorą, skoro taki z  p»ana ciemny człowiek.
-  Co? Ja jestem ciemny człowielc?!-zawołał Szary. - A czy wy wiecie, gdzie w swoiwczasie praco wałem?
—  To mnie nic nie obchodzi — odparła lekar-
158
ka i jeszcze surowszym tonem powtórzyła: - Do ośrodka!
W wyznaczone dni i o oznaczonych godzinach donosiciel musiał więc regularnie chodzić na zastrzyki. Średnia przyjemność. -Wpadł jak śliwka w kompot: pies złapał go za tyłek, a lekarze kłują w brzuch.
Jak Szary spiknął się z Babą - nie wiadomo, fakt, że się spiknął. Może się znali od dawna (to bardzo prawdopodobne) i tego dnia spotkali się przypadkiem na ulicy. Tacy ludzie z daleka poznają jeden drugiego, podobnie jak rybak rybaka, głupiec głupca, a oszczerca oszczercę. A więc spotkali się, zaczęli rozmawiać. Okazało się, że Sza^ trochę utyka, bo poryzł go pies z czarnym uchem.
-  Znam to bydlę! Jak Boga kocham, znam! — ryknęła Baba. - On mnie także ugryzł.
Szary nie wątpił ani przez chwilę, że Baba kłamie, ale odpowiedział:
-  Jeśli idzie o mnie, napisałem już wniosek, że należy go złapać i zlikwidować. Tak mi nakazywało sumienie.
Dobrze nakazywało! — z zachwytem po-< hwaliła go Baba.
-  Proszę zrobić to samo... Jeśli oczywiście |cst pani uczciwą kobietą.
-  Ja? Ja się nie cofnę!
159
Tego samego dnia Baba zaniosła skargę do ośrodka weterynaryjnego. W głębi duszy Szary okropnie się cieszył: ,,Jak skłamała, to niech ją lekarze - igłą w brzuch". Bardzo nie lubił, kiedy ktoś jego okłamywał, i tym się chełpił. W ten sposób Baba także wpadła jak śliwka w kompot: wrzeszczała, wymyślała na czym świat stoi, w miarę potrzeby kłamała, że ranka była niewielka, więc już się zagoiła, pokazywała palcem małą, starą bliznę na ręce i krzyczała, że „jako uczciwa obywatelka radziecka złożyła zażalenie dla ogólnego dobra", a tu chcą ją za to ukarać zastrzykami w brzuch.
Dziwne, ale dlaczegoś dali jej ostatecznie spokój, zanotowali tylko jej adres i zapowiedzieli, że ktoś wstąpi nazajutrz, aby wyjaśnić sprawę. A Baba zapałała nienawiścią do Bima; do Szarego także, nieco jednak mniejszą, choć to za jego poduszczeniem znalazła się w takich opałach;
W związku z tymi dwiema skargami w gazecie obwodowej ukazał się po dwóch dniach komunikat:
„Istnieją podstawy do przypuszczenia, że pies, mieszaniec, seter z czarnym uchem, rzuca się na przechodniów. Ludzi, którzy wiedzą, gdzie obecnie przebywa, oraz tych, którzy zostali pogryzieni, uprasza się o składanie oświa-
160
dczeń pod adresem... celem złapania i zbadania psa oraz zlikwidowania ewentualnych skutków. Obywatele! Strzeżcie własnego zdrowia i zdrowia innych - nie wolno wam milczeć".
Do redakcji posypały się natychmiast listy. Jeden z czytelników napisał, co następuje:
,,... (takiego dnia i miesiąca br.)... w kierunku dworca biegł pies (mieszaniec, seter, ucho czarne), na nic nie patrzył, pędził prosto przed siebie. Zdrowe psy tak nie biegają — na wprost czy na ukos przez plac, zdrowe psy omijają przeszkody i przedmioty, jakie napotykają na drodze. Ten miał spuszczony ogon i pysk także. Wyżej wymieniony pies (mieszaniec, seter, ucho czarne) jest bardzo niebezpieczny, może ugryźć każdego obywatela Związku Radzieckiego i nawet zagranicznego turystę, wobec czego należy go złapać i zlikwidować bez żadnych badań, o jakich wspomniano w komunikacie waszej szanownej gazety".
U dołu widniało dwanaście podpisów.
Nadeszły także inne listy (trudno wszystkie przytoczyć). Na przykład taki:,,... Zupełnie taki sam pies, ale bez czarnego ucha biegł także prosto przed siebie..." Albo: „Miasto roi się od psów, a któren jest wściekły, trudno zrozumieć". Albo: „Wcale ten pies nie jest wściekły. To wyście się wściekli, wityrynarze". Albo:
11-686
161



„Jeśli Obwodowy Komitet Wykonawczy nie może zorganizować na wielką skalę akcji planowego, obliczonego na lata wytępienia psów, to do czego my zmierzamy, towarzyszu redaktorze? Gdzie jest nasz plan? Gdzie jest twórcza krytyka i dlaczego nie stosujecie się do niej? Chleb potrafimy upiec, ale żeby zadbać o zdrowie mas pracujących, na to już brak pomyślunku. Jestem uczciwym człowiekiem i każdemu rąbię prawdę w oczy. Nawiasem mówiąc, nikogo się nie boję. Proszę się zastanowić nad moimi słowami. Dłużej nie wytrzymam: piszę i piszę, a pożytku za grosz".
Listów było tak dużo, że się rozpętała dyskusja i w gazecie ukazał się artykuł pt. „Pies w mieszkaniu'', w którym cytowano list pewnego docenta instytutu pedagogicznego. Ten docent był widać zażartym wrogiem psów. Trudno zgadnąć dlaczego. A wypowiedzi jego miały ogromną wagę wychowawczą dla dzieci i młodzieży: jeśli zrozumieją je należycie, od wczesnego dzieciństwa będą truć psy w trosce o zdrowie mas pracujących, a za każdym człowiekiem mającym psa będą gromadnie i zgodnie krzyczeć na ulicy: ,,Nierób!" (tak docent scharakteryzował ludzi lubiących psy), „Brudas!" (również owoc radosnej twórczości do- j centa).
Jak już powiedziałem, nie sposób przytoczyć
162
wszystkich listów, ale zacytujemy jeszcze jeden. Było to tylko jedno zdanie. Czytelnik po prostu postawił pytanie: „A jak oba uszy czarne - łupić?" Był to praktyk, daleki od abstrakcyjnego ujmowania zjawisk. List ten nie trafił jednak do artykułu ani w ogóle do prasy i nawet pozostał bez odpowiedzi. Coś takiego! Zlekceważono pytanie człowieka, który proponował swoje usługi!
Tak, mamy jeszcze wrażliwych na krytykę prasową czytelników, nie wyginęli jeszcze doszczętnie, dzięki Bogu. Skwapliwie korzystają z okazji, żeby się wypowiedzieć i potępić. Znalazło to wyraz w historii Bima: w całym mieście już szukano niesłusznie oczernionego, dobrego psa. Dlaczego? Ugryzł Szarego, to prawda, ale okoliczności, w jakich go ugryzł, i twierdzenie, że jest wściekły, to już wyssane z palca kłamstwa. Troskliwi o dobro społeczne czytelnicy połączyli te fakty nie z własnej winy: nie podejrzewali kłamstwa, które ma wprawdzie krótkie, ale mocne nogi.
Redaktor jednak zauważył w porę, że jest to dyskusja żywiołowa, wszczęta widocznie przez człowieka, którego ugryzł pies, niezorganizo-wana. I zrobił mądre posunięcie: dał następujący komunikat nonparelem (czcionkami, których nigdy nie przeoczą dociekliwi czytelnicy): „Pies Czarne Ucho został złapany. Redakcja
163
kończy dyskusję na ten temat. Rękopisów nie zwracamy".
Ten redaktor miał poczucie humoru, a „czytelnik walczący" takich ludzi nie znosi.
Ale to także nie było prawdą. Nikt Bima nie złapał. Po prostu dowiedziawszy się w szkole o pierwszym komunikacie Tolek znalazł po południu dom, w którym mieszkał weterynarz, zadzwonił do drzwi, a kiedy mu otworzono, powiedział:
-  Przychodzę od Czarnego Ucha, od Bima. Sprawa  została  niezwłocznie  wyjaśniona:
nazajutrz Tolek pojechał do Bima i zaprowadził kuśtykającego na trzech łapach biedaka do ośrodka weterynaryjnego. Weterynarz zbadał go i orzekł:
-  Cała ta dyskusja to bzdury. Pies nie jest wściekły, ale chory. Ktoś go pobił i pokaleczył. Ach, ludzie! - westchnął mgliście.
Obejrzał chorą łapę, zbadał Bima, zapisał maść na ranę, dał lekarstwo do wewnątrz i odprowadzając do drzwi przyjaciół - chłopca i psa - zapytał na pożegnanie:
-  A jak się nazywasz, bohaterze?
-  Tolek.
-  Dobry z ciebie chłop, Tolek. Zuch! Odchodząc Bim także podziękował lekarzowi.  Człowiek ten pachniał lekarstwami, ale
164
nie był chory, przeciwnie: był to mocny, wysoki mężczyzna o dobrych oczach.
„Jesteś dobry człowiek - powiedział mu Bim ogonem i spojrzeniem. — Bardzo dobry!"
Przyjacielu czytelniku! Zwracam się nie do tego, który^mniema, że bez jego krytycznych epistoł psy zjedzą wszystkich obywateli, nie, nie do tego. Zwracam się do ciebie, inny czytelniku. Daruj, że w mojej liryczno-optymistycz-nej opowieści o psie zamieściłem parę satyrycznych obrazków. Nie zarzucaj mi, kochany, że łamię prawa literatury, każdy pisarz ma bowiem własne prawa. Nie zarzucaj mi, że mieszam różne rodzaje literackie, samo życie jest przecież ciągłą mieszaniną: dobro i zło, szczęście i nieszczęście, śmiech i zmartwienie, prawda i kłamstwo istnieją obok siebie, i to tak blisko, że niekiedy trudno je odróżnić. Gorzej byłoby, gdybyś przyłapał mnie na półprawdzie. Przypominałaby na pół pustą beczkę. Nie ma jednak sensu wywodzić tutaj, na czym polega różnica między beczką na pół pustą i na pół pełną.
Najważniejsze: uważam, że powinno się pisać o wszystkim, a nie ciągle o tym samym. Ustawiczne roztrząsanie tego samego tematu jest wielce szkodliwe. Proszę się nad tym zasta-
165
nowić! Kiedy pisarz zajmuje się wyłącznie dobrem, zło wygrywa; jeśli będzie pisał tylko o szczęściu, ludzie przestaną widzieć nieszczęśliwych i ostatecznie w ogóle przestaną się nimi interesować; jeśli będzie przedstawiał tylko to, co poważne i piękne, ludzie przestaną dostrzegać wszelkie potworności.
Zresztą ja piszę tylko o psie. Dowodzą tego dalsze rozdziały, w których opowiem ciekawe, ale niestety nie zawsze wesołe przygody naszego Bima.
Rozdział dziesiąty ZA PIENIĄDZE
W
Dzięki staraniom Tolka i Stiepanowny Bim przychodził do zdrowia. Po jakichś dwóch tygodniach łapa zaczęła się goić, choć była nadal zmiażdżona, szersza od trzech pozostałych. Bim już próbował na niej stawać, na razie bardzo rzadko - tylko próbował. Tolek rozczesał mu sierść, dzięki czemu pies odzyskał przyzwoity wygląd. Ale ciągle bolała go głowa: jakby ciosy zadane przez Szarego coś w niej naruszyły. Od czasu do czasu Bim dostawał zawrotu głowy, przystawał wtedy i, zdumiony, czekał, co będzie dalej. Po chwili wszystko, chwała Bogu, mijało aż do następnego ataku. Człowiek pobity albo oszołomiony niesprawiedliwością miewa także — nie od razu, lecz po pewnym czasie - podobne sensacje: nagle szumi mu w uszach, kręci się w głowie, serce zaczyna walić, biedak przystaje i, chwiejąc się, czeka z bolesnym zdumieniem, co z nim będzie; potem to mija, czasem nawet nigdy wię-
167

cej się nie powtarza. Wszystko może się zdarzyć w życiu i wszystko mija. Człowiek jest również zwierzęciem, tyle że wrażliwszym od innych.
...Dopiero późną jesienią, kiedy nadeszły poranne przymrozki, Bim zaczął chodzić na czterech łapach, utykał jednak - zmiażdżona łapa zrobiła się nieco krótsza. Pozostał więc na całe życie kaleką, choć zawroty głowy jakby minęły. Tak, to prawda: w życiu wszystko może się zdarzyć i wszystko mija.
To byłoby jeszcze do zniesienia, gorsze jest to, że pana jak nie ma, tak nie ma. I czysta kartka papieru włożona do listu od dawna już niczym nie pachnie, leży porzucona w kącie jak zwykły, nikomu niepotrzebny strzępe^k papieru.
Bim mógłby już znowu iść na poszukiwanie przyjaciela, ale Tolek nie spuszczał go ze smyczy na spacerze. Ciągle jeszcze się bał tamtego komunikatu w gazecie i Szarego Nudziarza, a na domiar złego przechodnie pytali go czasem: ,,Czy to nie tamten wściekły pies z czarnym uchem?" Tolek nic nie odpowiadał - szybko odchodził, niespokojnie oglądając się za siebie. Mógłby oczywiście odpowiadać: „Nie, nie tamten" - i sprawa byłaby załatwiona. Ale nie umiał kłamać ani ukrywać swoich uczuć -strachu, obawy, wątpliwości; przeciwnie, oka-
168
zywał je otwarci^ i szczerze; kłamstwo nazywał kłamstwem, a prawdę - prawdą. Miał jednak poczucie humoru, które stało się u niego jednym ze sposobów wyrażania uczuć. Był to swoisty prawdziwy humor, kiedy to człowiek mówi rzeczy zabawne zachowując najpoważniejszą minę, a niekiedy może być jednocześnie bliski łez. Pierwszym przejawem takiego humoru u Tolka było owo wypracowanie, którego istoty jeszcze sam nie rozumiał. Nie rozumiał jeszcze wszystkiego do głębi, niektórych rzeczy dopiero zaczynał się domyślać.
Tak więc chłopiec w sportowych jesiennych spodniach, jasnobrązowej kurteczce i jesiennej czapce z daszkiem szedł tą samą drogą co dzień po południu z kulawym psem. Wyglądał zawsze tak czysto i schludnie, że przechodnie myśleli: ,,Od razu widać, że to chłopak z kulturalnej rodziny". Do jego widoku zaczęli się już przyzwyczajać ludzie, którzy mieszkali w pobliżu, a niektórzy nawet pytali: „Czyj to taki miły i grzeczny chłopczyk?"
Tolek zaprzyjaźnił się z wnuczką Stiepa-nowny, Lusią, jasnowłosą, cichą i skromną dziewczynką, która była jego rówieśnicą, ale dlaczegoś wstydził się brać ją ze sobą na spacer. Za to w mieszkaniu Iwana Iwanycza bawili się oboje z Bimem, a pies odpłacał im prawdziwą miłością i ciągłym zainteresowaniem. Stie-
169


panowna siedziała obok i robiła na drutach ciesząc się widokiem dzieci.
Pewnego   razu,   kiedy   podcinali   Bimowi sierść na łapach i ogonie, Lusia zapytała:
-  Twój tatuś jest tutaj, w mieście?
-  Tutaj. Tylko z rana zabierają go do pracy, a wieczorem, bardzo późno, przywożą z powrotem. Okropnie bywa zmęczony! Mówi: „Nerwy mam jak napięte  struny,  tylko patrzeć, jak pękną".
-  A mama?
-  Mama  nigdy nie  ma  czasu.  Nigdy. To przychodzi praczka, to ktoś do froterowania podłogi, to krawcowa, to telefon dzwoni bez przerwy - nie dają mamie spokoju. Nie może nawet wyrwać się do szkoły na zebranie komitetu rodzicielskiego.
-  Szkoda - westchnęła Lusia i spojrzała ze smutkiem na Tolka. Zadała mu to pytanie dlatego, że dużo myślała o swoich rodzicach. Dlatego też powiedziała: — A moi tatuś-mamusia daleko.  Odlecieli samolotem. Zostałyśmy we dwie:   babcia  i ja... - I całkiem już wesoło dodała: - Mamy dwa ruble dziennie, aż tyle!
-  Wystarcza, dzięki Bogu - poparła wnuczkę Stiepanowna. - Można kupić za to dziesięć bochenków białego chleba. Dużo! A kiedy sobie przypomnę, jak było dawniej... A-ach! Aż przykro się robi: buty mojego męża, twojego
dziadka, Lusia, yirymieniłam na jeden bochenek chleba.         J
-  Kiedy to było? — zapytał Tolek podnosząc /.e zdumieniem brwi.
-  Podczas wojny domowej. Dawno. Was jeszcze na świecie nie było. Nie daj Boże, żebyście coś takiego przeżywali.
Tolek spojrzał zdumiony na Lusię i na Stie-panownę: nie mógł zrozumieć, jak to może być, żeby tatusiowie i mamusie nie mieszkali razem ze swoimi dziećmi i żeby chleb kupowano za buty.
Stiepanowna odgadła myśli chłopca z jego spojrzenia:
-  I wyjechać nigdzie nie możemy, musimy pilnować mieszkania... Bo zabiorą... Teraz tego tcikże trzeba pilnować, aż wróci Iwan I w a -nycz.   No bo pewnie! To się samo przez się lozumie: jesteśmy przecież sąsiady, obok mieszkamy... Więc po sąsiedzku.
Bim spojrzał uważnie na Stiepanownę i domyślił się: Iwan Iwanycz gdzieś jest! Alegdzie? Szukać! Trzeba go szukać! I zaczął prosić, żeby (|o Tolek wypuścił. Daremnie. Położył się więc przy drzwiach i czekał. Wydawało się, że żadna /. obecnych osób nie była mu potrzebna. Czekać! To był teraz cel jego życia. Szukać i czekać.
Tolek   zauważył,   że   babcia   powiedziała
170
171


błędnie ,,sąsiady", ale teraz - inaczej niż przy pierwszym spotkaniu - nie próbował jej poprawiać. Szanował staruszkę, choć nie umiałby wyjaśnić, dlaczego, gdyby ktoś o to zapytał. Po prostu, dobra babcia Lusi, i tyle. Bim przecież także lubi Stiepanownę. Tolek. go właśnie zapytał:
- Bim, lubisz babcię Stiepanownę?
Bim nie tylko znał imiona wszystkich swoich przyjaciół, nie tylko wiedział, że nie ma żywej istoty, która by nie miała imienia, nie wyłączając najbardziej parszywego psa, ale dokładnie wypełniał rozkaz, kiedy dziesci mówiły, czyje ma przynieść pantofle. Teraz także ze spojrzeń Tolka i Stiepanowny, z uśmiechu staruszki zro zumiał, że chodzi właśnie o nią, toteż podszedł do babci i położył łeb na jej kolanach.
Dawniej Stiepanowna nie interesowała si<; psami (pies to pies, tyle człowiek ma na gł<> wie!), ale polubiła Bima, wzruszona jego do brocią, ufnością i wiernością swojemu przyjci cielowi - człowiekowi.
Miłe i serdeczne były te cztery istoty, któr się zebrały w jednym cudzym mieszkaniu troje ludzi i jeden pies. Stiepanowna czuła : dobrze: jakieś ciepło w sercu i spokój. Czec jeszcze potrzeba człowiekowi na starość?
Po wielu latach Tolek przypomni sobie ki< dyś te szare godziny z ciemnogranatowym nif
172
bem za szybą. Na pewno nieraz sobie przypomni, jeśli zachowa życzliwość dla ludzi i w jego sercu nie zagnieździ się gorzka nieufność. Tamtego wieczoru Tolek nagle powiedział:
-  O dziewiątej muszę być w domu. O dziesiątej  punkt — do łóżka.  Przyniosę ci jutro, I .usia, album do rysunków i czeskie kolorowe i >łówki, w żadnym sklepie takich nie ma, ani za pieniążki, ani za buty. Zagraniczne!
-  Naprawdę? - ucieszyła się Lusia.
-  A mówiłeś ojcu, dokąd chodzisz? — zapytała chłopca Stiepanowna.
-  Nie-e. Bo co?
-  Trzeba powiedzieć. Tak nie można, Tolek. Koniecznie powiedz.
-  Tatuś przecież nie pyta. Mama także nie pyta. A o dziewiątej jestem zawsze w domu.
Kiedy Tolek wychodził, Bim bardzo prosił, eby go wypuścili, ale daremnie. Przyjaciele trzegli go i lubili, nie zdawali sobie jednak i u awy, że cierpi i tęskni za swoim panem, choć li' nich się także przywiązał.
Nazajutrz Tolek nie przyszedł. A Lusia tak i kała na niego i na album z ołówkami, któ-i li nie ma w sklepie i nie można kupić za idne pieniądze! Tak czekała! Kilka razy po-i' działa nawet Bimowi:
Nie ma Tolka. Tolek coś nie przychodzi.
Bim oczywiście zrozumiał niepokój dziewczynki, zresztą godzina, o której Tolek zwykle przychodził, już minęła, toteż raz po raz spoglądał z Lusią przez okno na ulicę i czekał ze wzrastającą niecierpliwością. Tolek jednak nie przyszedł.
„Powiedział ojcu" - pomyślała Stiepanow-na. A głośno westchnęła:
-  Ładne rzeczy!... Źle nam będzie teraz bez Tolka. Kto wyprowadzi Bima na spacer?
Lusi ścisnęło się serce, przeczuwała co! złego.
-  Źle będzie - przytaknęła drżącym głosikiem.
Bim podszedł do Lusi, spojrzał na ręce, którymi zasłoniła buzię, i leciutko zaskomlał („NiJ trzeba, Lusiu, nie trzeba!"). Pamiętał, jak Iwan Iwanycz siedział -wsparty łokciami na biurku i też chował twarz w dłoniach. To było źle - Bii 11
0  tym wiedział. W takich wypadkach zaws/.< podchodził do pana, a ten go głaskał po głowic
1 mówił: „Dziękuję ci, Bimku, dziękuję". Lusia także odsłoniła twarz i pogłaskała Bima po głowie.
-  Trudno, Lusiu, trudno. Nie trzeba płakać. Tolek  przyjdzie.   Przyj-dzie,   nie  martw si<;, dziecinko. Tolek przyjdzie - pocieszała dziew czynkę babcia.
Bim pokuśtykał do drzwi, jakby chciał po
174
wiedzieć: „Tolek przyjdzie. Chodźmy go poszukać".
—  Prosi się na dwór — powiedziała Stiepa-nowna. - Już się nauczyłam go trochę rozumieć.  Nie można nie wyprowadzać psa. To żywe stworzenie.
Lusia leciutko podniosła brodę i zupełnie nieoczekiwanie powiedziała nieswoim, zdecydowanym tonem:
-  Wyprowadzę go sama.
Stiepanowna zauważyła nagle, że dziewczynka rośnie z każdym dniem. I zmartwiła się także, że Tolek nie przyszedł.
...Ulicą szła dziewczynka z psem. Naprzeciw niej - trzech wyrostków.
Dziewczynko, dziewczynko - prędko zaczął mówić jeden z nich, piegowaty Rudzielec -twój piesek to chłopiec czy dziewczynka?
-  Głupi! - odcięła się Lusia.
Trzej ulicznicy otoczyli Lusię i Bima. Dziewczynka omal nie wybuchnęła płaczem zetknąwszy się po raz pierwszy w życiu z chamstwem, ale widząc, że Bim wyciągnął szyję, a sierść na grzbiecie mu się najeżyła, nabrała odwagi i krzyknęła:
—  Precz stąd!
Bim zaś tak gniewnie szczeknął i szarpnął się, że chłopcy rozpierzchli się w różne strony. Rudzielec też dał susa w bok, ale po chwili
175
rozzłoszczony własnym tchórzostwem zawołał cienkim głosem:
-  O! O! Dziewucha z kundlem! O! Bezczelna! O! O!
Lusia pobiegła do domu co sił w nogach, Bim oczywiście popędził za nią. Po raz pierwszy w życiu spotkał złego małego człowieka — Rudzielca.
Po tym wypadku Stiepanowna wypuszczała Bima na dwór samego, jak dawniej. Z początku Lusia wychodziła z psem i stojąc za rogiem pilno wała, od czasu do czasu gwizdała nawet jak ulicznik, żeby za daleko nie odchodził. Ale pewnego dnia Stiepanowna wypuściła go wczesnym rankiem samego i od tego dnia Bim znowu spacerował bez opieki. Wracał wieczorem i jadł z apetytem.
Aż pewnego ranka... że też to musiało się stać! Na skrzyżowaniu ulic przy przejściu przez tor tramwajowy ktoś nagle zawołał:
Bim!
Bim obejrzał się. Z drzwi tramwaju wychyliła się znajoma kobieta, motorniczy.
-  Dzień dobry, Bim!
Bim podbiegł i podał jej łapę. Przecież była dobra kobieta! Woziła go z Iwanem Iwan^ czem na polowanie aż do przystanku autobus wego!
176
—  Dawno   nie   widziałam   twojego   pana! A może choruje Iwan Iwanycz?
Bim drgnął: ta kobieta wie, gdzie on jest, a może nawet tam jedzie?
Kiedy tramwaj ruszył, Bim wskoczył po stopniach do środka. Jakaś pasażerka przeraźliwie pisnęła, jakiś pasażer groźnie wrzasnął: ,.Pójdziesz!", niektórzy roześmieli się współczując Bimowi. Kobieta motorniczy zatrzymała tramwaj, wyszła z kabiny, uspokoiła pasażerów (Bim to zauważył) i powiedziała Bimowi:
-  Idź stąd, Bim, idź. Nie wolno. — Leciutko popchnęła go i dodała: — Bez pana nie wolno. Nie wolno bez Iwana Iwanycza.
Trudno, jak nie wolno, to nie wolno. Bim wyskoczył z tramwaju, usiadł przy drodze, posiedział chwilę i pobiegł truchtem za tramwajem. Tędy jeździł z panem, oto zakręt i wieża, oto milicjant na skrzyżowaniu. — Tędy!
Biegł wzdłuż toru tramwajowego nie prze-i hodząc przez szyny nawet na zakrętach. Mili-¦ jant gwizdnął, Bim w biegu obejrzał się i pobiegł swoją drogą. Szanował milicjantów: nie skrzywdzili go nigdy, ani razu. Pamiętał pierwszą swoją bytność w komisariacie, wszystko IMiniętał, bo był mądrym psem. Z komisariatu I >i iszedł wtedy z Daszą do domu i wszystko było t. i k dobrze. Więcej: pewnego razu spotkał mili-i |<inta z psem — dużym, czarnym psem, bardzo
¦  686
177
IHHHH


poważnym z wyglądu. Z tym kolegą zawarł nawet kiedyś znajomość na chodniku: Iwan Iwanycz i milicjant pozwolili im się zbliżyć i porozmawiać do woli.
„Tego psa czuć lasem" — powiedział czarny pies patrząc na milicjanta.
— Byliśmy wczoraj na polowaniu — potwierdził Iwan Iwanycz.
„Jaki ty jesteś czyściutki" — powiedział Bim Czarnuchowi kończąc obrzęd obwąchiwania.
„Inaczej nie można! Taką mam pracę!" odpowiedział Czarnuch machając ogonem.
Na znak zawartej przyjaźni zostawili nawet swoje podpisy na tym samym drzewie.
Tak, milicjant jest dobrym człowiekiem, lubi psy, Bim na tym się zna i nie da się oszukać.
Bim biegł więc wzdłuż szyn tramwaj owych, ale nie wchodził na żelazne pasy, dobrze pa miętał, że to niebezpieczne.
Przy pętli zatoczył koło zgodnie z biegiem szyn i zatrzymał się na przystanku. Usiadł trochę posiedział: naokoło sami dobrzy lud/u Tak. To już dobrze.  Stąd chodził z Iwanem Iwanyczem do tamtego miejsca z deseczką n<i słupie po drugiej stronie ulicy. Poszedł tam powoli i usiadł obok niewielkiej kolejki ludzi czekających na autobus. Przyjrzał się: znowu chyba sami dobrzy ludzie.
Kiedy nadjechał autobus, kolejka wpełzła do
178
środka. Bim wskoczył ostatni, jak powinien zrobić każdy skromny pies.
-  A ty dokąd? - zawołał kierowca. Nagle spojrzał   jeszcze   raz  na  Bima  i  powiedział śpiewnie:  - Zaraz,  zaraz! Przecież ja ciebie znam.
Bim od razu zrozumiał: to tamten przyjaciel, któremu Iwan Iwanycz dał kiedyś żółty papierek. I pokręcił ogonem.
-  Pamięta, pieska dusza! - zdumiał się kierowca. Zastanowił się chwilę i zawołał do Bima: - Do mnie!
Bim wskoczył do kabiny, usiadł i przywarł do ścianki, żeby nie przeszkadzać. Ogarnęło go wielkie wzburzenie: przecież ten właśnie kierowca wiózł ich kiedyś do lasu na polowanie.
Autobus jechał, głośno warcząc. Ucichł na przystanku, gdzie Bim zawsze wysiadał z Iwanem Iwanyczem. Teraz pies wpadł w panikę: drapał w drzwiczki, skamlał, prosił żałośnie: „Puść! Muszę tutaj wysiąść!"
-  Siedź spokojnie! - groźnie upomniał go kierowca.
Bim posłuchał. Autobus znowu warknął. Jeden z pasażerów (czuć go było trawą) podszedł do kierowcy i zapytał wskazując na Bima:
-  Twój piesek?
-  Mój - odpowiedział kierowca.
179

-  Ułożony?
-  Nie bardzo. Ale mądry. Widzisz? Popatrz: waruj! - Bim położył się z wyciągniętymi do przodu łapami.
-  Może sprzedasz mi pieska? Mój zdechł, a pilnuję stada owiec.
-  Dobra. u Ile?
-  Dwadzieścia pięć.
-  Oho! - powiedział pasażer i odszedł, ale przedtem podrapał Bima za uchem powtarzając: - Dobry piesek, dobry!
Bim znał te dobre słowa, były to słowa jego pana. Ucieszony, pomachał ogonem do obcego człowieka.
Teraz biedak nie wiedział, dokąd jedzie. Ale patrząc przez przednią szybę kabiny śledził drogę jak każdy pies, który się znalazł po raz pierwszy w nieznanej okolicy. To psi zwyczaj, dzięki temu psy zawsze potrafią odnaleźć drogę powrotną. W ciągu wieków ludzie ten instynkt stracili całkiem albo w bardzo dużym stopniu. Wielka szkoda. To takie pożyteczne -znać drogę powrotną.
Na jednym z przystanków pasażer, od którego pachniało trawą, wysiadł. Kierowca poszedł za nim zostawiając Bima w kabinie. Bim nie odrywał od nich oczu. Kierowca wskazał na
180
Bima, wziął rozmówcę za ramię, a tamten z uśmiechem wyjął z kieszeni i dał mu kilka papierków po czym zarzucił plecak na ramię, wszedł do kabiny, zdjął pasek, przyczepił jeden koniec do Bimowej obroży i powiedział:
-  No, chodźmy. - Odszedł kilka kroków, obejrzał się i zapytał: - A jak mu na imię?
Kierowca pytającym wzrokiem spojrzał na Bima, potem na człowieka, któremu go sprzedał, i odpowiedział bardzo pewnym tonem:
-  Czarne Ucho.
-  To nie twój pies? Przyznaj się.
-  Mój, mój. Czarne Ucho, naprawdę. - I odjechał.
Tak więc Bim został sprzedany.
Rozumiał, że coś się dzieje nie tak, zupełnie nie tak, jak należy. Ale człowiek pachnący trawą był dobry i Bim podreptał przy jego boku, smutny i zdenerwowany.
Szli długo w milczeniu, nagle Dobry Człowiek zwrócił się bezpośrednio do Bima:
-  Nie, nie jesteś Czarnym Uchem, nikt taK psa nie nazywa. Ale jak znajdzie się twój pan, odda mi moje piętnaście rubli. I sprawa załatwiona.
Bim patrzył na niego przechylając głowę na bok, jakby chciał powiedzieć: nie rozumiem ciebie, człowieku.
181
-  Ale    jesteś,    bracie,    widać    mądrym psem,  dobrym psem.
Oto znowu padły słowa, które tak często powtarzał Iwan Iwanycz. Teraz Bim pokręcił ogonem, żeby podziękować za serdeczność.
-  No, skoro tak sprawa wygląda, będziesz żył ze mną - oświadczył Dobry Człowiek.
Poszli dalej. Po drodze Bim ze dwa razy usiłował się opierać, naciągał smycz i odwracał głowę (,,Puść mnie tam!").
Dobry Człowiek przystawał, głaskał go, mówił:
-  No nic... Nic...
Wystarczyło wtedy schwycić ze dwa razy za pasek zębami i przegryźć. Ale Bim wiedział, że smycz służy do prowadzenia psów: jest po to, żeby pies nie szedł ani bliżej, ani dalej, niż należy. I zaprzestał swoich próśb.
Najpierw szli lasem. Otaczały ich drzewa, zamyślone i ciche. Były nagie, zimne, jakby uspokojone przymrozkiem; pożółkła, marna, splątana trawa sprawiała przygnębiające wrażenie. Smutek ogarnął Bima.
Potem znaleźli się wśród pól porośniętych oziminą, jakby zasłanych miękkim, zielonym dywanem. Bim poweselał trochę: szeroka przestrzeń, ogrom nieba w górze, wesołe pogwizdywanie człowieka obok - jakże to wszystko przypominało dobre czasy przy Iwanie Iwany-
182
czu! Ale nagle droga pobiegła przez świeżo zaoraną rolę i znów zrobiło się smutno: szarawa z białymi plamami, bez najmniejszej grudki ziemia -wyglądała jak martwa. Była pokruszona i zużyta.
Dobry Człowiek zszedł z drogi, uderzył obcasem w glebę i westchnął.
-  Źle, bracie - powiedział do Bima. - Jeszcze jeden, dwa takie huragany i koniec z tą ziemią. Źle, bracie...
Słowa: „Źle, bracie" Bim znał od Iwana Iwa-nycza i wiedział, że oznaczają przygnębienie, smutek, podobnie jak ,,coś nie jest tak, jak należy".
-  Jesteś psem, bracie, i oczywiście nic nie kapujesz. A do kogo mam teraz mówić? Więc tobie się skarżę. Czarnouchu... Zaraz, zaraz! — Spojrzał na Bima i dodał: - A więc będziesz Czarnouchem. To jest dobre imię dla psa: Czar-nouch. Samo mi się wyrwało i niech tak zostanie.
Tak więc przed przyjściem na wieś Bim już wiedział, że nazywa się teraz Czarnouchem. Dobry Człowiek powtarzał to wiele razy serdecznym tonem.
-  Czarnouch, to dobrze. - Albo też: - Świetnie, Czarnouch, dobrze chodzisz. — Albo coś innego w tym rodzaju, ale zawsze koniecznie ,, Czarnouch".
183
Tak za pieniądze ludzie sprzedali Bima. Dobrze się stało, że nic o tym nie wiedział, podobnie jak nie wiedział, że za pieniądze niektórzy ludzie mogą sprzedać honor, wierność i serce. Szczęśliwe są psy, które o tym nie wiedzą!
Ale teraz musi zapomnieć swoje imię. Trudno - tak widać zrządził los. Nie zapomni tylko nigdy Iwana Iwanycza. Choć zaczęło się dla Bima inne życie, zupełnie niepodobne do dawnego, nie może zapomnieć przyjaciela.
Rozdział jedenasty CZARNOUCH NA WSI
Bim bardzo się zdziwił na widok wsi, do której przyprowadził go Dobry Człowiek. Mieszkali tu także ludzie, ale wszystko wyglądało inaczej niż tam, gdzie Bim się urodził i wyrósł. Małe domki stoją bezpośrednio na ziemi, nie mają bram, schodów, niezliczonych progów. Klucze nie zgrzytają w zamkach. W nocy co prawda drzwi zamyka się od wewnątrz na zasuwę. Wszystkie domki są pokryte szarymi, błyszczącymi kwadratami. Co rano, o tej samej porze, z każdego domku wzbija się w niebo słup dymu, ale wszystkie stoją w miejscu rzędami i dymią cicho, spokojnie, żaden nie zgrzyta i nigdzie nie odjeżdża ani nie odlatuje.
Najbardziej zaś zdumiało Bima (teraz Czar-noucha), że razem z ludźmi mieszkają na wsi różne zwierzęta i ptaki: krowy, kury, gęsi, owce, świnie, z którymi nie od razu zawarł znajomość. Zwierzęta mają własne domki stojące poza domkami ludzi i kryte słomą lub trzciną, otoczone   niską,   ażurową   ścianą   splecioną
185
z prętów i witek. Nikt tu nikogo nie krzywdzi -ludzie nie krzywdzą zwierząt i ptaków, zwierzęta nie rzucają się na ludzi. I nikt do nikogo nie strzela z dubeltówki.
Pierwszego dnia posłano Bimowi trochę siana w kącie sieni. Dobry Człowiek przywiązał go sznurem, nakarmił i poszedł gdzieś włożywszy palto. Resztę dnia pies spędził w całkowitej samotności i ciszy. O zmierzchu usłyszał stukot owczych kopytek. Owce weszły na podwórko, w oborze parę razy ryknęła krowa (o coś prosiła). Wkrótce przyszedł Dobry Człowiek, i to nie sam, ale z chłopcem w palcie, butach i czapce. Chłopiec trzymał długi kij w ręce, twarz miał tak samo smagłą jak Dobry Człowiek i pachniało od niego owcami.
-  Alosza, poznaj nowego towarzysza - powiedział dorosły do chłopca.
Podeszli obaj do Bima.
-  Tatuniu, a on nie ugryzie?
-  Nie, Alosza, takie psy nie gryzą... Ach ty, Czarnouchu... Czarnouch jest dobrym psem. -I leciutko poklepał Bima po boku.
Bim leżał, czujnie spoglądając na chłopca. Alosza pogłaskał go także.
-  Czarnouch... Czarnou-uch... -1 zwrócił się znowu do ojca: - Tatuniu, a jak go odwiązać, nie ucieknie?
186
—  Zaczekamy    trochę.    —   Ojciec   poszedł w głąb mieszkania.
Bim wstał, usiadł i podał chłopcu łapę. W ten sposób powiedział: ,,Dzień dobry. Lubię cię".
—  Tatuniu! — zawołał chłopiec. — Tatuniu, chodź no tu!
Ojciec wrócił.
—  Dzień dobry, Czarnouchu! - powiedział chłopiec wyciągając rękę.
Bim przywitał się jeszcze raz. Ojcu i synowi wyraźnie podobała się bardzo jego uprzejmość. Te pierwsze minuty znajomości miały wielkie znaczenie dla Bima: dowiedział się, że człowiek, który go tu przyprowadził, nazywa się Tatunio, a chłopiec ma na imię Alosza. Nawet zwykłe kundle szybko uczą się ludzkich imion, cóż dopiero Bim!... Ale po co w ogóle o tym mówić! Wiemy już przecież, jaki to pies.
Potem, już o zmroku, przyszła jeszcze kobieta. Dziwnie ubrana: głowa opatulona w dwie chustki, waciak jak bęben, spodnie zaś takie same jak u tamtej dobrej kobiety imieniem Matriona, która waliła młotem w szyny. Ale od tej kobiety pachniało ziemią i burakami (to takie słodkie korzenie, które Bim bardzo lubi). Kobieta weszła do domu i zamieniwszy kilka słów z mężczyzną wyszła znowu przez sień na podwórze z wiadrem w ręce. Bim zorientował się  nie  ruszając się z miejsca:  jedne drzwi
187
prowadzą z sieni na podwórze, drugie - do zwierząt, trzecie — do mieszkania. Ale nie mógł do nich dojść - nie pozwalał mu sznur. Tyle dowiedział się na razie o swoim nowym mieszkaniu.
Bim położył się znowu.
Pachnie   owcami.   Bardzo   mocny   zapach owiec dochodzi z podwórza. Owce Bim znał od dawna. Żyją - jak sądził dotychczas — w stadzie, łażą po polu, nic nie robią, tylko jedzą i hałasują. Towarzyszy im zawsze człowiek w brezentowym płaszczu, z długim kijem w ręku. Jeden taki człowiek podszedł kiedyś do Bima i Iwana Iwanycza, kiedy odpoczywali przy stogu siana, i ściskał panu rękę. Miał ze sobą dużego,  kudłatego psa,  z którym Bim zawarł znajomość w trochę niezwykły sposób. Zobaczywszy Bima Kudłacz popędził prosto na niego z przeraźliwym ujadaniem, ale Bim położył się na grzbiecie i podniósł łapy do góry. Miało to znaczyć:  ,,O co chodzi? Co ja źrebiłem?"
Taktowne postępowanie zwyciężyło ocz wiście brutalność, kudłaty pies obwąchał B ma, polizał po brzuchu, odszedł o krok i zost wił swój podpis na kamieniu. Bim zrobił samo. Oznaczało to: pokój! Podczas gdy Iw< Iwanycz rozmawiał z panem Kudłacza, p-bawiły się w berka i urządzały wyścigi, a
188
Bim okazał się szybszy i zwinniejszy, Kudłacz nabrał do niego wielkiego szacunku. Kiedy psy się rozstawały (każdy musiał iść za swoim panem), powąchały kamień i spojrzały na siebie.
,, Przyjdź tu jeszcze kiedyś!" - westchnął Bim i pobiegł za Iwanem Iwanyczem.
„Ach, ta praca!" - powiedział Kudłacz i powlókł się do stada ze spuszczoną głową.
Tak było kiedyś. Teraz także pachnie owcami. Ten znany zapach zaniepokoił Bima, obudził wspomnienia i przywiódł na myśl Iwana Iwanycza. W obcym domu, w obcej sieni, w półmroku kończącego się dnia, całkowicie samotny Bim poczuł się okropnie nieszczęśliwy.
Nagle usłyszał, że o blachę rytmicznie coś uderzało chlupiąc: chlup-chlup! Chlup-chlup! Nie wiedział, co znaczą te dźwięki. Kiedy ucichły, kobieta wróciła do sieni; niosła to samo wiadro, ale teraz pachniało od niego mlekiem. ("udownie pachniało! W mieście Bim nie czuł nigdy takiego zapachu, to było zupełnie inne mleko, ale jednak mleko. W mieście mleko nie pachnie ani rękami ludzkimi, ani różnymi wonnymi ziołami, ani - co najdziwniejsze - krową. 11 itaj zaś wszystkie te zapachy zlały się w jeden i udowny aromat zdumiewający swoją uroczą, powiedziałbym, różową wonnością. Nie bę-il/.iemy się  nad tym dłużej  rozwodzić, jeśli
189
jednak w mieście nawet człowiek odróżnić czasem prawdziwe mleko od ,,mleka", to jal mógłby nie odróżnić go Bim obdarzony wyjątkowo subtelnym węchem? I jak miał się nit dziwić czując aromat, w którym zapach ludzkich rąk łączy się z wonią kwiatów i ziół? Toteż szybko zerwał się z posłania i pomerdał ogonem przed nieznajomą kobietą. Ale ona nie rozumiała chyba jego zachwytu.
Przez długie cztery lata swojego życia Bir nigdy jeszcze nie widział, jak doi się krowy. A mleko pachnie także krową. Istniały więc pewne luki w wiadomościach Bima: czegoś jeszcze nie wiedział. Zresztą psy nie wiedze wielu rzeczy, to naturalne. Jeśli nawet jakiś pies twierdzi, przypuśćmy, że wie  wszyst-k o ,  i jest przekonany, że może pouczać inne, jak i co należy robić i dokąd biec, to nawet kurć mu nie wierzy, choć jest od niej znacznie silniejszy. Muszę powiedzieć, że niektóre psw mądrale uważają, że zjadły wszystkie rozumy. Taki szkocki terier na przykład. Udajt okropnie  mądrego,  wielki  łeb   (w  kształcie cegły) pęka mu rzekomo od nadmiaru myśl (broda, długie wąsy i brwi - istny filozof) W rzeczywistości zaś jest głupi jak stołowe no gi, wszędzie chce się rządzić, wymyśla swoje mu panu od rana do wieczora jak wariat, oszu kuje. Jaki z niego pożytek? Żadnego!  Tyl
190
ko nieźle się prezentuje, ale w środku trociny albo w ogóle nic.
Bim ma zupełnie inny charakter: jest otwarty i prostolinijny. Kiedy czegoś nie wie, otwarcie to okazuje: ,,Czego nie wiem, tego nie wiem". Kiedy ktoś mu się nie podoba, mówi wprost: „Jesteś zły człowiek. Idź stąd! Hau!" Irozszcze-ka się czasem tak, że nie daj Boże!
Dla kobiety, która potrafiła gdzieś zdobyć tak cudowne mleko, Bim musiał nabrać szacunku. Toteż nie odrywał oczu od drzwi, za którymi znikła razem ze swoim wonnym wiadrem.
Nagle ktoś przyszedł ze dworu, energicznie otworzył drzwi.
,,Kto tam? — zapytał Bim. — Hau!"
Przybysz odskoczył za próg. Do sieni wyszedł Tatunio, zapalił światło, zapytał:
-  Kto tam?
-  To ja, brygadzista - odpowiedział przybysz.
Wszedł do sieni, przywitał się z Tatuniem podając mu rękę (a więc przyjaciele, nie trzeba szczekać) i obaj zbliżyli się do Bima.
Tatunio przykucnął, pogłaskał Bima i powiedział:
-  Dobry z ciebie pies, Czarnouchu. Dobry, znasz służbę. Bardzo dobry pies. — Odwiązał go i wpuścił do mieszkania.
191

A tam Bim zobaczył, że po pokoju przechadza się kulawa kura. Bim z miejsca podniósł przednią łapę i zrobił stójkę, minę miał jednak dosyć niepewną, a to oznaczało, że mówi do obecnych: ,,Co to za ptak? Jakoś mi się nie zdarzyło..."
-  Zobacz, brygadzisto! - zawołał Tatunio. -Cudowny pies ten nasz Czarnouch. Wszystko potrafi.
Wobec tego, że kura nie zwracała na niego najmniejszej uwagi, Bim usiadł i tylko zerkał na nią od czasu do czasu, co w psim języku odpowiadało krótkim, lecz pełnym treści słowom: „Coś takiego!... Ty tutaj!... Ty jeszcze mnie!..." Po pewnym czasie odwrócił się do obecnych.
-  I  kurom nie  dokucza!  — zachwycał się
Alosza.
Bim uważnie obserwował chłopca patrząc mu prosto w twarz.
-  A oczy! Mamuniu, jakie on ma oczy! Zupełnie jak człowiek!  - cieszył się Alosza. — Czarnouch, chodź do mnie... do mnie!
Jak Bim mógł nie odpowiedzieć na szczery zachwyt chłopca? Podszedł do Aloszy i usiadł obok.
Przy stole toczyła się ożywiona rozmowa. Tatunio odkorkował butelkę, Mamunia podała jedzenie. Brygadzista wypił pełną szklanecz-
kę. Tatunio także. Mamunia także. Alosza zaś dlaczegoś nie pił, tylko jadł szynkę i chleb. Rzucił kawałek chleba na środek pokoju, ale Bim nie ruszył się z miejsca (chłopiec powinien przecież powiedzieć: ,,Weź!")
-  Widocznie   inteligent   —   orzekł   zaczerwieniony brygadzista. - Suchego chleba nie jada.
Kura podeszła kuśtykając i porwała kawałek przeznaczony dla Bima. Wszyscy się roześmieli, ale Bim bardzo uważnie spojrzał na Aloszę: jak można się śmiać, kiedy nie ma wzajemnego zrozumienia nawet wśród przyjaciół.
-  Zaczekaj no, Alosza — powiedział Tatunio. Położył kawałek chleba na podłodze, odpędził kurę i  zwrócił się wprost do Bima:  — Weź, Czarnouch, weź!
Bim z przyjemnością połknął smaczny chleb, choć nie był głodny.
Brygadzista położył na podłodze kawałek szynki.
-  Nie wolno! — uprzedził.
Bim siedział bez ruchu. Kura boczkiem przysunęła się do szynki i już miała ją schwycić, ale Bim groźnie warknął i omal nie odepchnął jej nosem. Kura pokuśtykała pod łóżko. Istna komedia!
-Weź, Czarnouch! - pozwolił brygadzista.
192
13-686
193
Bim grzecznie zjadł także szynkę.
—  Wystarczy! - zawołał Tatunio. Mówił głośno. Zaczerwienił się i wyglądał jeszcze sympatyczniej niż zwykle. - Czarnouch jest cudowny! — powiedział nagle i objął Bima.
,,Dobrzy ludzie" — myślał Bim. Podobały mu się w dodatku wąsy Tatunia, miękkie, wełnias-te, poczuł to, kiedy ten go ściskał.
Z rozmowy, która się potoczyła potem, Bim zrozumiał tylko słowo: „owce", ale zdał sobie sprawę, że dwaj mężczyźni najpierw o coś się spierali.
—  No, Chrysanie Andriejewiczu, pogadajmy poważnie — brygadzista położył rękę na ramieniu Tatunia. — Owce chcą żreć czy nie?
—  Chcą — odparł Tatunio. — Tylko mój termin się skończył, ja miałem pracować do pierwszego października, a ten dzień już minął.
—  Owce są prywatne, własne, nie kołchozowe, ale one także chcą żreć. Kołchoźnicy trąbią mi do uszu: śniegu nie ma, pod nogami pełno karmy, owce powinny paść się na łące aż do śniegu. Dobrze mówią.
—  , ,Owce — do śniegu''... A ja jestem z żelaza? Alosza z żelaza?
—  Do śniegu, Chrysanie Andriejewiczu, do śniegu - powtarzał brygadzista. - Zapłacimy podwójnie. Rozumiesz?
194
- Nie chcę - upierał się Tatunio. - Moja baba z nóg pada przy burakach, muszę jej pomóc! A ty ,,do śniegu".
Mimo to z rozmachem podali sobie zgodnie ręce i przestali powtarzać „owce — do śniegu", po czym cała trójka odprowadziła brygadzistę na ganek zapominając o Bimie.
Ale Bim wyszedł także na ganek, obiegł naokoło podwórko, zatrzymał się chwilę przy ogrodzeniu owczarni, wciągnął głęboko znany zapach, z którym związane było jedno ze wspomnień o kochanym, jedynym przyjacielu, i usiadł niezdecydowany.
Noc. Jesienna noc na wsi, cicha, przyczajona przed zimą, choć przygotowana już na jej przyjście. Wszystko, co się kryje w tej nocy, jest właściwie obce Bimowi. Psy w ogóle nie lubią podróżować w nocy — chyba że bezpańskie, unikające ludzi, psy, które straciły wiarę w człowieka, a Bim... Ale po co o tym mówić!... Bim na razie tylko trochę zaczął wątpić... A Alosza to taki dobry mały człowiek.
To on rozwiał wątpliwości Bima, kiedy zawołał donośnym, trwożnytn głosem: — Cza-arnou-uch!
Bim pobiegł do chłopca, wszedł za nim do sieni. Alosza ułożył psa na posłaniu, podetkał siano z boków, pogłaskał go i poszedł spać. Wszystko ucichło. Nie słychać ani tramwa-
13*                                                              195
jów, ani trolejbusów, ani klaksonów — żadnych znajomych dźwięków.
Dla Bima zaczyna się nowe życie.
Dowiedział się dzisiaj, że Tatunio nazywa się także Chrysan Andriejewicz i Ojciec, aMa-munia - Pietrowna, Alosza zaś to tylko Alosza. Poznał kurę. Nie czuł do niej pogardy, ale i nie miał szacunku: ptak według psiego rozumienia powinien latać, kura tylko chodzi, a więc na szacuneK nie zasługuje, jako pozbawiona skrzydeł, i w dodatku głupia. Owce — to inna sprawa: przypominają Iwana Iwanycza. I od Aloszy pachnie owcami... Od Pietrowny natomiast - ziemią i burakami... Niezliczone zapachy ziemi zawsze niepokoiły Bima. Może Iwan Iwanycz tutaj przyjdzie...
Bim rozgrzał się w wonnym sianie i zasnął. Takie siano, którego sam aromat cieszy, to najlepsze posłanie, nawet człowiek zasypia na nim natychmiast z oczami pełnymi błękitu. A Bim miał węch znacznie subtelniej szy niż człowiek, toteż każdy najdelikatniejszy nawet odcień cudownego zapachu uspokajał go, koił dręczącą tęsknotę.
Obudziło Bima pianie koguta. Słyszał już te odgłosy kilka razy w życiu, ale nigdy z tak bliska. A tu nagle tuż za ścianą rozległo się głośne, przeciągłe, dumne: „Kukuryku!" Odpowiedziały na nie kolejno wszystkie koguty
we wsi. (Z czasem Bim się dowie, że jego sąsiad zaczyna zawsze pierwszy i że takie koguty bywają zazwyczaj najbardziej bojowe). Bim usiadł i słuchał niezwykłej symfonii, która toczyła się niby fala po wsi, od zagrody do zagrody, rozbrzmiewała to bliżej, to dalej, zależnie od tego, czyja kolej właśnie nadeszła. Ostatni odezwał się jakiś mały, słaby kogucik, piał samotnie i krótko, a głos miał ochrypły, niegodny szanującego się koguta. Z czasem Bim dowie się także, że takie małe słabeusze są tchórzliwe, uciekają przed rywalem wkraczającym na ich podwórze, chociaż według praw rządzących kurzą społecznością kogut powinien bronić swoich kokoszek. Ale słabeusz ucieka zawsze przed silniejszym. Nie zna natomiast litości dla obcych kurcząt, dziobie je, nicpoń, zajadle, podczas gdy każdy kogut świadomy własnej godności nie tknie nigdy kurczaka, który się do jegowłości zabłąkał. Taki właśnie słabeusz zapiał ostatni, dopiero wówczas, kiedy nabrał widocznie pewności, że nie pomylił pory. Ludzie nazwaliby go konformistą, ale Bima ten ptak tylko ubawił. Nawiasem mówiąc, z braku doświadczenia pies nie wiedział, że według takich nędznych kogucików nikt nie sprawdza pory dnia.
Bim położył  się  z powrotem na posłaniu i zdrzemnął. Nagle pianie przetoczyło się zno-
197
wu po wsi, z jednego końca w drugi. Bim usiadł i znów słuchał z prawdziwą przyjemnością. Ten koncert powtórzył się jeszcze raz i brzmiał jeszcze mocniej, głośniej i - powiedziałbym -wzniosłej. Jak pięknie piały te koguty o świcie! Bardzo pięknie! A co wyrabiały gdzieś w oddali, tego nie sposób opisać. Bim jeszcze nie wiedział, że to odezwały się chórem siedzące w klatkach koguty w kołchozowej fermie, białe jak piana morska, zadufane w sobie i piękne. Gdyby nie był zamknięty, skoczyłby popatrzeć i posłuchać z bliska ich cudownego piania. Ale siedział w sieni jak w klatce...
Szary, jesienny świt powoli wpełzł przez szczelinę w drzwiach. Bim wstał, obejrzał sień: stała tam beczułka ze zbożem, w jednym rogu leżały kolby kukurydzy, w drugim - główki kapusty. To wszystko.
Kiedy Pietrowna weszła do sieni z wiadrem w ręce, Bim ją powitał. Kobieta poszła na podwórze - Bim poszedł za nią. Kobieta siadła przy krowie - Bim usiadł w pobliżu. Białe strugi z głośnym brzęczeniem uderzały o wiadro, pies poruszył przednimi łapami ze zdumienia - to mleko! Krowa stała spokojnie i przeżuwała, niewzruszona - niczym szepcząca i bulgocąca, sympatyczna żywa cysterna z otwartymi kranami.
Pietrowna skończyła dojenie, przywołała Bi-
ma („Czamouch"), nalała mu mleka do miski, powiedziała: ,,Nie wolno!", zaczekała chwilę, rozkazała: ,,Weź!", roześmiała się dobrodusznie i pospieszyła do domu.
Boże wielki, cóż to było za mleko! Cieplutkie, aromatyczne, pachnące i ziołami, i kwiatami, i polem - wszystkim naraz. A w dodatku także (na pewno!) rękami samej Pietrowny, a nie po prostu w ogóle ludzkimi rękami, jak się wczoraj wydało Bimowi z daleka. Pies wy-chłeptał wszystko do ostatniej kropli, wylizał miskę, zrobił swoją poranną toaletę i wyruszył na obchód podwórza. Krowa przyjęła go z całko witym zaufaniem, nawet liznęła w głowę, a on odwzajemnił się dotykając językiem jej szorstkiego, pachnącego mlekiem nosa. Owce tupały kopytkami za plecionym ogrodzeniem, jakby grożąc psu, ale szybko uspokoiły się widząc, że nie ma złych zamiarów. Maciora i dwoje prosiąt z początku nie raczyły zwrócić na nieproszonego gościa wielkiej uwagi, chrząknęły tylko ironicznie i nie ruszyły się z miejsca, choć leżały zwrócone do niego łbami, przy samej przegródce. Tak przyjęły Bima czworonogi. Ale za to kury! Właściwie nie tyle nawet kury, co kogut. Zleciał z grzędy, załopo-tał groźnie skrzydłami i gniewnie krzyknął: ,,Ko-ko-ko!", po czym rzucił się na intruza jak kania. Czerwony kogut z czerwonym grzebie-
199
niem zaatakował piersią i pazurami psa! (Takie bojowe bywają koguty!). W odpowiedzi Bim warknął i walnął ptaka łapą. A ten natychmiast opuścił skrzydła i popędził w róg podwórza do kur, które stały w jednym miejscu niespokojną gromadką i z zaciekawieniem przyglądały się zajściu. Uciekł od Bima całkowicie upokorzony, ale podbiegając do kur już czuł się bohaterem. I wrzasnął w dodatku: ,,A ja go! A ja go!" Kury gdakały ze wszystkich swoich kurzych sił, jednogłośnie wychwalając swojego obrońcę. A cóż Bim? Proszę sobie wyobrazić, że spojrzał na koguta uważnie, nawet z pewnym szacunkiem. Prawdę mówiąc, nie widział jeszcze ptaka, który by tak odważnie atakował psa. A to nie przelewki.
- Co tu się dzieje? Co to za popłoch? -zapytał Chrysan Adriejewicz wychodząc na podwórze. I do kur: -No, cicho, cicho, wariatki! Psa się zlękły. - Wziął Bima za obrożę, podprowadził do kur, stał tak chwilę i puścił.
Bim oddalił się od kurzej gromadki; napatrzył w tę stronę, niech je licho weźmie! Od tej pory kogut i kury trzymały się z dala od psa, ale się go właściwie nie bały, tylko od czasu do czasu któraś gdaknęła w stronę Bima i schodziła mu z drogi. To nie wzruszało go wcale. Ni<-interesują go kury: chodzą po ziemi, a nie lata j<» ani nie pływają. Nikt do nich nie strzela, a wi(;<
200
to właściwie nie ptaki, ale takie sobie, nie wiadomo co, śmiechu warte stworzenia. Kogut to co innego: i na dach potrafi polecieć, i uprzedzi o nadejściu obcego człowieka nieraz wcześniej niż Bim, i należycie kieruje swoim stadkiem - sam nie zje robaczka, tylko zwoła kokoszki, a czasem nawet podzieli wśród nich zdobycz. Tak, zdaniem Bima kogut zasługiwał w pełni na godność przewodnika.
Wobec tego, że przez dobry tydzień nie wypuszczano jeszcze Bima z podwórza, jakoś z własnej inicjatywy zaczął tam pilnować porządku: kładł się na środku i śledził wszystko wzrokiem. Po trzech dniach znał już każdą kurę z osobna, a kiedy przez płot wleciała kiedyś cudza kokoszka, tak ją popędził, że długo nie mogła się uspokoić: gdakała, to uciekała gdzieś, to znów powracała, to dreptała w miejscu, rozglądając się naokoło przerażona i zaciekawiona zarazem. Istna komedia!
Prosiak zaś sam zaproponował Bimowi zawarcie bliższej znajomości: podszedł do niego, chrząknął i leciutko dotknął wilgotnym ryjkiem psiej szyi patrząc głupiutkimi, jasnymi oczkami o białych rzęsach. Bim liznął go w ryjek. Prosiak wpadł w zachwyt: podskoczył z zadowolenia i zaczął ryć nosem ziemię wokół nowego przyjaciela. Bim pobłażliwie oddalił się, prosiak znowu do niego się zbliżył:
201
pomruczał coś niezrozumiałego (świnie i psy nie rozumieją się nawzajem, jak cudzoziemcy) i położył się obok, przytulając się do ciepłego, pokrytego miękką sierścią psiego grzbietu. Toteż kiedy pewnego zimnego dnia Bim zmarzł na podwórzu (drzwi do sieni w dzień są zamknięte), nikt się nie zdziwił, że położył się wśród   prosiaków,   na   miękkiej   podściółce, ogrzewany z dwóch stron. Nawet matka prosiaków nie protestowała przeciw tej zażyłości, przeciwnie - ilekroć Bim wchodził do pomieszczenia  dla świń,  energicznie pochrząkiwała z nadmiaru serdecznych uczuć, a nie z gniewu. Nawiasem mówiąc, Bim szybko zrozumiał tę właściwość języka świń, nie posunął się jednak ani o krok w znajomości jego zasad. Może to nawet i nie jest takie ważne - znać język. Pies i świnia różnią się pod każdym względem, lecz to wcale nie przeszkadza im żyć w zgodzie. Bim miał w domu dobre jedzenie, a poza tym prosiaki — już spore, o połowę tylko niższe od niego — nie protestowały, kiedy kosztował ich żarcia z korytka. Co rano dostawał litr mleka, którego na wsi jest w bród. Zdawałoby się, że nic więcej  nie potrzeba psu. Podwórze jest jednak tylko podwórzem, to klatka otoczona plecionym ogrodzeniem z zamkniętymi zawsze wrotami i furtką. I czy to zajęcie dla psa myśliwskiego - leżeć na podwórzu, pilnować kur,
202
wychowywać prosiaki? O nie, nie, zwłaszcza dla psa obdarzonego takim węchem jak Bim!
Bim szybko przywykł do podwórza i jego mieszkańców i nie dziwił się dostatniemu życiu. Ale kiedy od łąk ciągnął wiatr, zaczynał niespokojnie chodzić z jednego końca obejścia w drugi albo stawał na tylnych łapach przy płocie, jakby chciał bodaj trochę się zbliżyć do tego, co widział wysoko; patrzył w górę, na niebo, na latające gołębie — lekkie, wolne. Coś ssało go wewnątrz, czuł mgliście, że mimo dostatniego życia i dobroci gospodarzy brakuje mu tego, co jest najważniejsze.
...Ach, gołębie, gołębie, nie wiecie, jak się czuje pies w niewoli!
Bim wyczuwał także, że nowi przyjaciele nie mają do niego zaufania: nie chcą przecież wypuścić go z podwórza. Co rano Chrysan Andrie-jewicz i Alosza wypędzali owce z zagrody, szli z nimi na cały dzień na pastwisko, w płaszczach, z kijami w rękach. Bima zaś, mimo wszystkich jego próśb, zosta wiali w domu.
Pewnego dnia Bim leżał z nosem przyciśniętym do ogrodzenia, a wiatr przynosił mu wieści z wolności: niedaleko rozpościera się łąka, a w pobliżu niej — las. Wolność jest tuż-tuż, obok! Bim zobaczył przez szparę przebiegającego psa. I dłużej już nie mógł wytrzymać. Poruszył łapą ziemię pod płotem raz, drugi i —
203

zabrał się energicznie do pracy: przednimi łapami kopał i wpychał ziemię pod siebie, a tylnymi odrzucał ją dalej. Pracował nawet chorą łapą, choć była słabsza od pozostałych.
Nie wiadomo, czym by się to skończyło, kiedy jednak już kończył swój podkop, na podwórze weszły owce. Zobaczyły ziemię lecącą spod płotu i rzuciły się z powrotem do furtki, gdzie stał Alosza, który je przygnał z pastwiska. Przewróciły małego pastucha i wybiegły jak oszalałe na ulicę. Alosza pośpieszył za nimi, ale Bim na nic nie zwracał uwagi: kopał i kopał.
Chrysan Andriejewicz podszedł do psa i schwycił go za ogon. Bim zamarł bez ruchu schowany w norze, którą wykopał.
-  Tęskno ci, Czarnouchu? - zapytał Tatunio, lekko pociągając go za ogon, w ten sposób zachęcał, aby wylazł z nory.
Bim wylazł. Co może zrobić pies, gdy go ciągną za ogon?
-  Co   ci  jest,   Czarnouchu?  -  zdziwił  się Chrystan Andriejewicz i odsunął się zaskoczony. — Czyś się przypadkiem nie wściekł?
Bim miał oczy nalane krwią, raz po raz drgał nerwowo, węsząc wokoło, dyszał, jak gdyby przed chwilą skończył wyczerpujące polowanie. Niespokojnie krążył po podwórzu, zatrzymał się nagle przed furtką i zaczął drapać,
spoglądając raz po raz na Chrysana Andrieje-wicza.
Ten zamyślił się głęboko, stojąc na środku podwórza. Wtedy Bim podszedł do niego, usiadł naprzeciw i zupełnie wyraźnie powiedział wzrokiem: „Muszę iść tam, na wolność. Puść mnie, puść!" Przyjął błagalną pozę: wyciągnął się na brzuchu i zaskomlał tak cicho i żałośnie, że Chrysan Andriejewicz pochylił się i pogłaskał go serdecznie.
- Ach, Czarnouchu, Czarnouchu... Pies także pragnie wolności. Ale trudna rada! — zawołał Bima do sieni, ułożył na sianie, uwiązał na sznurze i przyniósł mu miskę z mięsem.
To wszystko. Rozpacz! Syte życie bez wolności obrzydło Bimowi.
Mięsa nawet nie tknął.


Rozdział dwunasty
NA BEZKRESNYCH POLACH. NIEZWYKŁE POLOWANIE. UCIECZKA.
Z rana w gospodarstwie Chrysana Andrieje-wicza wszystko odbywało się według tego samego, ustalonego planu: dzień pracy rozpoczynał się po ostatnim, trzecim pianiu kogutów. Przeciągle ryczała krowa - Piętrowna szła ją doić, po czym rozpalała w piecu. Alosza przychodził pogłaskać swojego - teraz już kochanego - Czarnoucha, Tatunio zadawał karmę krowie i świniom, sypał ziarno kurom, wtedy dopiero wszyscy zasiadali do stołu i jedli śniadanie. Ale tego ranka Bim nawet nie tknął smakowitego, wonnego mleka, choć Alosza bardzo go namawiał i prosił. Potem, gdy rodzice uwijali się po całym obejściu, Alosza nanosił wody, wyczyścił obórkę krowy i jeszcze raz spróbował namówić Bima do jedzenia. Daremnie jednak podsuwał mu pod nos miskę — Czarnouch zachowywał się niemal jak obcy pies. Przed pójściem do pracy Chrysan Andriejewicz naostrzył ogromny nóż i położył go na półce nad drzwiami.
206
Kiedy wzeszło słońce, Piętro wna włożyła ciepły przyodziewek, opatuliła się w chustkę, wzięła torbę i nóż naostrzony przez męża i wyszła. Tatunio i Alosza, w ciepłych płaszczach, poszli za nią i wypędzili owce z zagrody.
Czy to możliwe, żeby zostawili Bima samego, na uwięzi, w ciemnej sieni? Biedak nie wytrzymał — zawył gorzko, rozpaczliwie.
Nagle drzwi sieni otworzyły się znowu, Chrysan Andriejewicz wszedł, odwiązał psa, wyprowadził go na ganek i zamknął drzwi domu od zewnątrz, po czym skierował się do stadka owiec, którego pilnował Alosza.. Dał synowi do ręki sznur z uwiązanym Bimem, a sam wyszedł naprzód wołając:
— W dro-ogę! W dro-ogę!
Stado ruszyło ulicą za pastuchem. Z każdego podwórza dołączało się do nich to pięć, to dziesięć owiec, tak że kiedy przyszli na skraj wsi, zebrali już sporą gromadkę. Na przedzie kroczył ciągle Chrysan Andriejewicz, na końcu zaś szedł Alosza z psem.
Dzień był mroźny i suchy, wyboista droga zrobiła się niemal tak twarda jak asfalt w mieście. W powietrzu zaczęły nawet krążyć płatki śniegu, przysłaniając na chwilę i tak już zimne słońce, ale prawie natychmiast znikły. To już nie była jesień, lecz jeszcze nie zima; to było coś w rodzaju czujnego oczekiwania na lada
207

chwila mającą nadejść białą zimę, która mimo wszystko zawsze nadchodziła niespodziewanie.
Owce niezmordowanie stukały kopytkami i beczały, rozmawiając w swoim owczym, przeciągłym języku, którego nie sposób zrozumieć. Przyglądając się im Bim zauważył, że przed stadem, krok w krok za Chrysanem Andrieje-wiczem, idzie baran o zakręconych rogach, z tyłu zaś, za całym stadem, tuż przed Aloszą, kuśtyka malutka kulawa owieczka. Alosza popychał ją od czasu do czasu haczykiem sterczącym na końcu kija, żeby nie zostawała w tyle, i wołał:
-  Tatuniu, wolnego! Kulawa nie daje rady! Chrysan Andriejewicz nie odwracając się
zwalniał kroku i razem z nim nieco wolniej zaczynało posuwać się całe stado.
Bim szedł prowadzony na sznurze. Widział, z jaką powagą Tatunio kroczy na czele stada, jak owce go słuchają, jak Alosza rzeczowo, w skupieniu pilnuje całej gromadki z tyłu i po bokach. Oto jedna owca oddzieliła się od reszty i skubiąc pożółkłą trawę zaczęła się oddalać. Alosza pobiegł za nią z Bimem wołając:
—  Gdzie le-eziesz?!  — I rzucił przed owcę swój kij.
Buntownica wróciła do stada. Z lewej strony trzy inne zapragnęły również przejawić samo-
208
dzielność i skierowały się do zielonkawej plamy trawy, ale Alosza pobiegł także do nich i tak samo je zawrócił na miejsce. Bim bardzo szybko zorientował się, że żadna owca nie powinna odłączyć się od gromady, a podczas kolejnego biegu z Aloszą już szczeknął na tę, która łamała porządek i dyscyplinę, równie dobrotliwie jak Alosza napominając buntownicę: ,,Hau-hau-haui", co oznaczyło: ,,Gdzie-ee?!"
-  Tatuniu, słyszysz? — zawołał Alosza. Chrysan Andriejewicz odwrócił się i krzyknął z aprobatą:
-  Dobrze, Czarnouch! Dobrze!
Na zboczu parowu Tatunio podniósł wysoko nad głową kij i zawołał znowu donośnym głosem:
-  Pu-uszczaj! — po czym zwolnił kroku i poszedł w poprzek drogi, powstrzymując marsz stada.
Alosza, idąc z tyłu, robił to samo co ojciec. Posuwał się szybko, niekiedy biegł kierując owce w stronę Chrysana Andriejewicza. Stado powoli rozchodziło się coraz szerzej i wreszcie, nie przestając skubać trawy, wyciągnęło si^ w poprzek pola wąskim pasem. Chrysan Andriejewicz przystanął, odwrócił się twarzą do owiec, powiódł po nich spojrzeniem. Obok siebie miał barana-przewodnika. Wyjął z torby bochenek chleba, odkroił piętkę i diaczegoś
14-686
209
dał ją temu baranowi. Bim nie mógł wiedzieć, że taki przewodnik nie tylko nie powinien bać się pastucha, ale musi go kochać, i nieświadomy rzeczy utwierdził się tylko w przekonaniu, że Tatunio jest dobrym człowiekiem. Prawdę zaś mówiąc, był to także człowiek bardzo przemyślny: dokonał tego, że baran-przewodnik towarzyszył mu czasem jak pies i zawsze przychodził na jego wołanie. Bim nie mógł oczywiście pojąć mądrości pastucha, Chrysan Andrie-jewicz wiedział zaś doskonale, że głupi baran, który odejdzie od pastucha, może nie wiadomo gdzie zaprowadzić stado, a zwłaszcza jeśli nie ma psa i pastuch się zagapi czy zaśnie zmożony upałem lub zmęczeniem. Tak, w tym stadzie przewodnik był niezwykłym, wytresowanym baranem, toteż Bima także przyjął serdecznie.
Chrysan Andriejewicz zapalił fajkę i powiedział do Aloszy:
- Nie popędzaj stada, nie popędzaj, trawka tu niezła.
...Tak to jest, kochany czytelniku! Paść owce późną jesienią to sprawa niełatwa. Wymaga wielkiego sprytu i mądrości: u marnego pastucha połowa stada po tygodniu padnie z głodu nawet przy dobrej trawie - wy depczą ją owce same, i tyle. Jeśli zaś pastuch ma głowę na karku, to i na skromnym poletku owce będą syte  i  tłuste.  Chrysan Andriejewicz potrafił
210
paść swoje stado na pustkowiach i skrawkach łąk, tuż obok traktorów podczas orki przedzi-mowej, a do tego trzeba mieć talent i powołanie, a także kochać zwierzęta. To wielka praca — paść owce, wielka i nawet piękna, bo pastuch zupełnie bezwiednie czuje się cząstką samej przyrody, jej gospodarzem i dobroczyńcą. To jest najważniejsze. Niech mi czytelnik wybaczy, że na chwilę zapomniałem o Bimie i zacząłem opowiadać o człowieku pracującym w polu późną jesienią.
A więc owce ochoczo skubały krótką, chrzęszczącą trawę i chrupały ją tak zgodnie, że wokół stada rozlegał się nieprzerwany szmer, spokojny, jednostajny, kojący. Teraz Tatunio i Alosza znaleźli się jeden obok drugiego i rozmawiali cicho, nie nawołując się z daleka jak przedtem.
Alosza zapytał ojca:
—  Tatuniu, puścić Czarnoucha?
—  No, spróbujmy. Chyba teraz nie ucieknie: z wolności psy nie uciekają. Puść go. Ale z początku zostań z nim w tyle, pobaw się trochę, nie denerwuj owiec.
Alosza zaczekał, aż stado się trochę oddali, odwiązał sznur i zawołał wesoło:
—  Czarnouchu! Biegniemy! — I popędził zboczem parowu w dół, tupiąc i podskakując.
Bim nie posiadał się z radości. Podskakiwał
211
także i usiłował w biegu liznąć Aloszę w policzek, odbiegał na bok i powracał jak strzała, upojony wolnością. Potem złapał jakiś kij, popędził do chłopca i usiadł przed nim. Alosza wziął ten kij, rzucił w bok i rozkazał:
—  Przynieś!
Bim przyniósł kij i oddał Aloszy. Chłopiec jeszcze raz go rzucił, ale już nie wziął od Bima, lecz idąc zboczem parowu w górę do stada rozkazał:
—  Czarnouch, trzymaj! Nieś!
Bim szedł za nim niosąc kij. Kiedy wyszli z parowu, Alosza wsunął psu do pyska swoją czapkę zamiast kija. Bim niósł ją z przyjemnością, a Alosza biegł w podskokach i powtarzał:
-  Nieś, Czarnouchu, nieś, kochany! Dobrze. Bardzo dobrze!
Do stada zbliżyli się jednak po cichu (,,Nie denerwuj owiec"). Alosza rozkazał;
-  Zanieś to Tatuniowi.
Chrysan Andriejewicz wyciągnął rękę i Bim podał mu czapkę Aloszy. Tak pasterze nieoczekiwanie odkryli u swego psa nową zaletę. I cała trójka była zachwycona.
A po upływie tygodnia Bim sam, własnym rozumem doszedł do tego, że ma nowe obowiązki: powinien zawracać niesforne owce do stada, pilnować ich, kiedy puszczone swobodnie rozchodzą się  szeroko po polu, ale nie
212
protestować, kiedy wracając do wsi przed zmrokiem kierują się małymi grupkami na swoje podwórza.
Bim poznał dwa psy pilnujące ogromnego stada kołchozowego. Pasło je trzech dorosłych mężczyzn, ubranych także w długie płaszcze. Choć stado kołchozowe i prywatne stado kołchoźników nie zbliżały się nigdy do siebie ani nie łączyły, Alosza korzystał z krótkich jesiennych  postojów  na  pastwisku,  żeby  skoczyć w odwiedziny do pastuchów kołchozowych. Bim towarzysząc mu składał wizytę psom kołchozowym. Były bardzo sympatyczne — jasne, kudłate i choć duże, posłuszne i bardzo spokojne. Bawiły się z Bimem też spokojnie, traktowały go przyjaźnie i pobłażliwie; pilnując stada chodziły powoli, krok za krokiem, nie biegały w podskokach jak Bim ani nie pędziły długim galopem. Te psy miały poczucie własnej godności i podobały się bardzo Bimowi. Tak samo zresztą jak owce.
Tak się zaczęło dla Bima swobodnę, ale pracowite życie. Cała trójka wracała wprawdzie wieczorem do domu zmęczona, w milczeniu, ale była to wolność i wzajemne zaufanie. Psy nie uciekają od takiego życia.
Pewnego dnia zaczął nagle sypać śnieg, zerwał się wiatr i rozpętała zamieć. Chrysan Andriejewicz, Alosza i Bim spędzili owce w jedno
213
miejsce, zaczekali chwilę, po czym poprowadzili stado do wsi za dnia. Na owcach, na ramionach ludzi, na ziemi leżał śnieg. Śnieg wszędzie, w polu widać tylko śnieg i nic wiecej. jsfadeszła zima, spadła wprost z nieba.
Czy Chrysan Andriejewicz doszedł do wniosku, że taki pies jak Bim nie powinien spać Z prosiakami albo siedzieć uwiązany na sznurze, czy też z jakiegoś innego powodu, dość, że przeniósł go na noc do cieplutkiej budy ustawionej w kącie sieni i wypełnionej miękkim sianem. Wieczorami zaś pies wchodził do pokoju jak członek rodziny i zostawał tam do kolacji.
- Nie, to jeszcze nie zima. Za wcześnie na zimę — powiedział Chrysan Andriejewicz do pietrowny.
Słowo ,,zima" powtarzało się często w rozmowach: ludzie wydawali się zatroskani. Bim zresztą już wiedział: zima - to biały, chłodny śnieg.
Tego wieczoru Pietrowna przyszła przyprószona drobnym śniegiem, cała mokra, z twarzą wysmaganą wiatrem i nabrzmiałą z zimna. Bim widział, jak zdjąwszy wierzchnie ubranie roz cierała ręce jęcząc cichutko. Dłonie miała czerwone, skórę na nich popękaną, pokrytą ziemis tymi plamami, które przypominały poduszet / ki na palcach Bima. Potem długo trzymała n;< < •
214
w ciepłej wodzie, myła je, wcierała jakąś maść i stękała. A Chrysan Andriejewicz patrzył na żonę szczerze zmartwiony (Bim zrozumiał to z jego twarzy).
Nazajutrz gospodarz naostrzył noże i cała rodzina wyruszyła z domu: Pietrowna, Chrysan Andriejewicz, Alosza i Bim. Z początku szli gładkim białym polem przyprószonym lekko śniegiem - najwyżej na grubość pół łapy, tak że posuwać się można było bez trudu. Dookoła cicho, ale zimno. Potem znaleźli się na polu pociętym rzędami niewielkich kopczyków. Były to buraki. Ułożone liśćmi na zewnątrz i z wierzchu także przykryte liśćmi. Przy kopczykach siedziały kobiety ubrane tak samo jak Pietrowna i pracowały w milczeniu, skupione.
Cała czwórka podeszła do jednego kopczyka i usiadła naokoło, a Bim patrzył uważnie, co się t u dzieje. Pietrowna schwyciła za liście, wycią-qnęła burak z kopczyka, zręcznie odwróciła korzeniem do siebie i ciach! — nożem! Liście odpadły. Jeszcze cyk-cyk! po główce buraka: teraz jest czysta. Pietrowna rzuciła burak obok siebie i wzięła drugi. Chrysan Andriejewicz /robił dokładnie to samo co żona. Alosza także, ii.iwet zręczniej od ojca. I zaczęło się! Ciach-riach! - liście. Cyk-cyk! — główka czysta. Ii.ich! - burak leży z boku już na innym, ¦ /ystym stosie.
215
Nie opodal, przy podobnym kopczyku buraków, siedziała jedna kobieta i robiła to samo co oni. Przy następnym pracowało parę osób. I tak na całym polu: stosy buraków, opatulone kobiety o popękanych dłoniach i nabrzmiałych z zimna twarzach. Jedne miały lekkie brezentowe rękawice, inne pracowały gołymi rękami. Ciach-ciach! — nie ma liści. Cyk-cyk! — główka czysta. Trach! — człowiek rzuca nóż i chucha na zmarznięte dłonie, pociera jedną o drugą. I znowu: ciach-ciach! Jak w zegarku!
Zimno. Siedząc robotę ludzi Bim przemarzł, wstał, otrząsnął się i poszedł badać okolicę, nie oddalając się jednak zbytnio. Kiedy się rozgrzał, powrócił do swoich, choć po drodze zapraszały go inne kobiety (cała wieś znała już Czarnoucha).
Potem przyszła do nich kobieta, która pracowała samotnie — młoda, ale bardzo zbiedzona. Na coś narzekała, głośno wytarła nos, po czym siadła obok Pietrowny i ze smutną miną pokazała jej swoje ręce. Zaniosła się kaszlem i długo kasłała, przyciskając brezentową rękawicę do piersi. Na imię miała Natalia.
Pietrowna - ciach-ciach! Chrysan Andrieje-wicz — ciach-ciach! Alosza — ciach-ciach! Chuchają na ręce i rozcierają sobie policzki. I znowu to samo: Pietrowna —ciach-ciach! Nagle coś kapnęło, to łza spadła z oczu biednej Natalii na
216
liść buraka. Podniosła ramię i zasłaniając twarz rękawem wróciła do swojego kopczyka.
-  Jeszcze się przeziębisz,  nie daj  Boże — zaniepokoiła się Pietrowna i podeszła do Alo-szy. Poprawiła mu ciepłą chustkę pod czapką, mocno owinęła nią szyję, zdjęła z siebie płócienny pasek i przewiązała nim synowi kożuszek.
Bim też dotykał nosem kożuszka Aloszy -pomagał Pietrownie. I stwierdził, że chłopiec wcale tak nie zmarzł, jak się wydawało, przeciwnie, był znacznie cieplejszy od Tatunia i Mamuni (Bim czuł to lepiej niż ludzie).
-  No, Alosza - odezwał się Chrysan Andrie-jewicz pracując nożem za dwóch. (Bim nastawił  uszy).   -  Idź,  pobiegaj  z  Czarnouchem, ogrzejecie się trochę.
Oto Bim już biegnie przed chłopcem przez pole buraczane skamieniałe z mrozu. Przebiegli je w poprzek i Alosza się rozgrzał, zdjął czapkę, rozwiązał chustkę, wcisnął ją za pazuchę, włożył czapkę z powrotem na głowę, ale podniósł jej uszy. Na skraju lasu, w gęstej żółtej trawie, Bim przystanął, odetchnął głęboko, zaczął kluczyć i nagle ku zdumieniu Aloszy znieruchomiał.
Chłopiec podbiegł do psa.
-  Co to jest, Czarnouchu?
217
I
Bim stał nieruchomo czekając na rozkaz. Alosza zrozumiał w końcu, o co mu chodzi:
-  Bierz go! Bierz!
Bim czekał na magiczne słowo: „Naprzód!" Ale Alosza zawołał jeszcze głośniej:
-  Bierz!
Bim ruszył z miejsca i wypłoszył stadko kuropatw.
Alosza natychmiast popędził z Bimem z powrotem do rodziców. Pies zobaczył, że znowu się nie zrozumieli - Alosza nie zna słów Iwana Iwanycza. Ale mimo to biegł obok chłopca. A ten, zdyszany i czerwony, opowiedział Tatu-niowi i Mamuni, jak Czarnouch wywęszył i wypłoszył kuropatwy.
-  Myśliwski  pies Czarnouch, uczony -pochwalił Bima Chrysan Andriejewicz. - Przydałaby się nam dubeltówka, Alosza! Zaraz byśmy poszli na polowanie!
Dubeltówka? Polowanie? Znane i drogie Bi-mowi słowa! Dobrze wie, co te słowa znaczą.
Bim pokręcił ogonem, zaczął się łasić, mówił w swoim psim języku dobitnie i jasno, o co mu chodzi, ale ani Alosza, ani Chrysan Andriejewicz, ani Pietrowna go nie rozumieli. Nikt nie poszedł po dubeltówkę i nikt nie wyruszył na polowanie. Bim usiadł za plecami Aloszy, przytulił się do jego kożucha i zamyślił się głęboko - tak przynajmniej to wyglądało.
218
Do domu wrócili już o zmierzchu, zmęczeni, przemarznięci. Po kilku dniach przestali chodzić do buraków - skończyli zbiory na swojej działce.
Teraz Pietrowna nie chodziła w pole i najwyraźniej była zadowolona. Przez cały dzień pracowała w domu: oporządzała krowę, prała bieliznę, myła podłogę, szatkowała kapustę, ubijała masło, paliła w piecu, gotowała, szyła na maszynie, reperowała podarte ubranie, szykowała karmę dla krowy - nie sposób wszystkiego wyliczyć. Bim uważnie obserwował jej pracę.
Pewnego dnia po Aloszę przyszła jakaś schludna młoda kobieta z książkami, strofowała Pietrownę (ale dobrotliwie, jak zauważył Bim), obie często powtarzały przy tym słowa: ,,Alosza", „owce", ,.buraki". Nazajutrz rano Alosza wyszedł z domu z książkami i od tej pory znikał tak co dzień. Chrysan Andriejewicz też wyruszał gdzieś co dzień o tej samej godzinie z widłami, a po powrocie czuć go było nawozem.
Pewnego wieczoru, kiedy wszyscy jak zwykle zebrali się przy stole i jedli kolację, zjawił się człowiek, którego Bim nie znał: wysoki, barczysty, o mocnej, dużej, okrągłej twarzy, ale małych, lisich oczkach i w lisiej czapie. Bim zauważył, że Chrysan Andriejewicz spojrzał na
219
przybysza bez uśmiechu, nie wstał od stołu, jak zwykle robił w podobnych wypadkach, i nie podał mu ręki.
-  Część — obojętnie powiedział przybysz nie zdejmując lisiej czapy.
-  Dzień dobry, Klim — odpowiedział Chry-san Andriejewicz. — Siadaj.
Klim usiadł na ławce, zrobił ogromnego skręta i przyglądając się Bimowi zapytał:
-  Więc to jest  Czarnouch?  - (Bim nastawił uszy). - Zmarnuje się pies bez polowania.   Albo ucieknie. Sprzedaj, dam dwadzieścia pięć.
-  Nie jest na sprzedaż - odparł Chrysan Andriejewicz  i wstał  od  stołu,  bo  skończył kolację.
Z odległości trzech kroków Bim bez trudu wyczuł: od gościa pachnie zającem. Podszedł do Klima, obwąchał go, pomachał ogonem i zajrzał mu w twarz, co w jego psim języku oznaczało: ,,Rozumiem - myśliwy".
-  Widzisz? — powiedział Klim. — Czarnouch czuje, z kim ma do czynienia. Sprzedaj, mówię ci.
-  Nie sprzedam, Klimie, nie sprzedam. To dawna sprawa, nawet Alosza z początku nie wiedział: posłałem trzy ruble do redakcji gazety obwodowej i dałem ogłoszenie: ,,Przybłąkał się pies myśliwski, biały z czarnym uchem".
220
I dostałem odpowiedź: „Prosimy nie rozgłaszać. Niech tam zostanie do czasu". O co chodzi, nie wiem, ale czuję, że to bardzo ważny pies i że trzeba go strzec.
—  A ty go zmarnujesz. Sprzedaj — nalegał Klim i już zaczynał się złościć.
-  Nic z tego - uciął Chrysan Andriejewicz. -Możesz go brać na polowanie, ale przyprowadzaj do domu tego samego dnia. Niech Czarnouch zachowuje swoje zwyczaje, kiedy rasa tego wymaga.
—  Nie jest na sprzedaż — wtrącił się Alosza.
-  No, dobra już, dobra - gniewnie zakończył rozmowę    Klim,    pogłaskał    Bima    po    szyi i poszedł.
Po kolacji Chrysan Andriejewicz zarżnął przy świetle latarni młodego barana, powiesił za tylne nogi, obdarł ze skóry, wypatroszył, wymył tuszę i zostawił w komórce do rana.
Pietrowna także pracowała przez cały wieczór: nałożyła jajek do koszyka, napełniła kilka słoików świeżym masłem, do innych nalała po brzegi topionego. I starannie ustawiła je w plecionych białych koszykach.
Bim wyczuł, że od tego wszystkiego (obdartego ze skóry barana, jajek, masła, białego koszyka) pachnie tak samo jak na miejskim targu. Kto jak kto, ale on wiedział, jak pachnie targ w mieście! Szukając Iwana Iwanycza prze-
221
mierzył całe miasto z jednego krańca w drugi i dobrze je poznał. Teraz zaniepokoił się: targ, koszyk, miasto, mieszkanie - wszystko to połączyło się w jedno: Iwan Iwanycz jest tam! Bim nie zmrużył oka przez całą noc.
Wczesnym rankiem Chrysan Andriejewicz włożył twardą już tuszę baranią do czystego worka, obwiązał sznurkiem i zarzucił na plecy. Pietrowna przymocowała do nosidła dwa kosze, podniosła je i oparła na ramionach. Och, jak Bim prosił, żeby wzięli go ze sobą! Mówił jasno, uparcie, nalegał: ,,Muszę iść z wami. Muszę iść tam. Proszę mnie wziąć".
Nikt nie zrozumiał jego wzburzenia. Poprawiając na ramieniu worek z tuszą baranią Chrysan Andriejewicz powiedział nawet do syna:
- Przytrzymaj Czarnoucha, Alosza. Jeszcze ucieknie za nami.
Alosza wziął Bima za obrożę i potrzymał na ganku. A Tatunio i Mamunia, każde z ciężkim ładunkiem, powoli ruszyli w stronę szosy, do przystanku autobusowego. Nie zwracając uwagi na serdeczność i słowa Aloszy, Bim odprowadzał ich wzrokiem, aż zniknęli mu z oczu.
Wkrótce zjawił się Klim z dubeltówką i plecakiem. Nie miał torby myśliwskiej i ładownicy (Bim natychmiast zauważył braki w jego ekwipunku). Ale miał dubeltówkę! - a to naj-
222
ważniejsze. Bim ufnie wyciągnął głowę do myśliwego i wtedy stwierdził, że naboje Klim nosi w kieszeni. To także niedobrze. Najważniejsza jednak jest dubeltówka. Bim poszedłby wszędzie za człowiekiem uzbrojonym w dubeltówkę. Na długo czy na krótko, ale - wszędzie. Taką naturę mają legawce i Bim nie stanowił wyjątku. Na jakiś czas uspokoiła się w nim tęsknota, ale teraz obudziła się z nową siłą. Jeśli zaś idzie o dubeltówkę - Bim był zwykłym psem myśliwskim. Nie trzeba zarzucać mu braku logiki, prawdę poznawał tylko w praktyce, choć był wyjątkowo mądry. Wiele jeszcze będzie musiał przeżyć tylko dlatego, że jest psem. Nie będziemy więc niczego Bimowi mieć za złe.
—  No, chodźmy na polowanie, Czarnouchu — powiedział Klim.
Bim zaczął skakać przed nim, zachwycony: ,,Na polowanie! Na polowanie!"
Kiedy Klim brał psa na skórzany rzemyk, Alosza go uprzedził:
-  Wujku Klimie, kiedy Czarnouch zatrzyma się, wyciągnie się cały, nie będzie chciał ruszyć . z miejsca, to znaczy, że są kuropatwy. Trzeba mu tylko krzyknąć: „Bierz go!" Bo inaczej się nie ruszy.
—  Naprawdę?
-  Tak!  Przecież wiem — z powagą odparł
223
Alosza. — Muszę robić lekcje, bo pokazałbym wujkowi.
—  My też coś niecoś rozumiemy. Nie po raz pierwszy... — zapewnił chłopca Klim.
Tak po długiej przerwie i wielu przygodach Bim poszedł znów na polowanie. Z początku nic się im nie trafiało, aż natknęli się na norę tego śmierdziela — tchórza.
—  Kop - powiedział Klim.
Tego słowa Bim nie znał, odszedł więc na bok i usiadł, nie wiedząc, co ma robić.
Koło południa ociepliło się. Świeciło słońce, cieniutka warstwa śniegu zmiękła, pod łapami już chlupało błoto, frędzle na nogach Bima zamokły i zlepiły się, wyglądał okropnie — chudy, brzydki jak każdy mokry legawiec. Ale tropił zwierzynę zgodnie ze wszystkimi prawidłami prawdziwego polowania, kluczył, węszył. Na skraju zarośli zrobił stójkę na kuropatwy.
Klim zawołał:
—  Bierz!
Bim drgnął, zaskoczony tym przeraźliwym, basowym rykiem, i spłoszył kuropatwy jednym zrywem, nie tropiąc (ach, taki błąd!), ale nie usłyszał wystrzału. Odwrócił się. Myśliwy mocował się ze strzelbą: wsuwał nabój do lufy i nie mógł dać sobie rady. Potem zaczął go wyjmować i znów mu to nie wychodziło. Bim usiadł
224
nie schodząc z miejsca, gdzie spłoszył kuropatwy, i uważnie obserwował Klima z daleka. A ten zaczął przeklinać tak, jak to robią pijacy wieczorem na ulicy: chwieją się na nogach i wymyślają jeden drugiemu albo po prostu bluzgają najgorszymi słowami w ciemną noc. Klim nie chwiał się wprawdzie, ale przeklinał.
Wyjął w końcu nabój z lufy i włożył inny, nie przestał się jednak złościć. Dziwnie przypominał Szarego.
- No, szukaj - rozkazał Bimowi. - Czarno-uch, szukaj!
Odwróciwszy się pod wiatr, Bim udawał: ,,Trudno będę szukał".
Poruszał się apatycznie, utykał na jedną nogę i wydawał się pozbawiony nagle zwinności, którą miał przy płoszeniu kuropatw. Klim uznał to za fizyczną słabość Bima, nie zrozumiał, że pies, który tak zerka z boku na człowieka, nie przystaje i nie zbliża się, ale się trzyma w rozsądnej odległości, zaczyna w niego wątpić. Można było sądzić, że Bim nie tropi zwierzyny, tylko obserwuje myśliwego. To były jednak tylko pozory. Namiętność — niepokonana, wrodzona, odwieczna, istniejąca, odkąd istnieją psy myśliwskie, namiętność wzięła górę. W gruncie rzeczy Bim szedł za strzelbą, a nie za Klimem.
Nieoczekiwanie zwietrzył zająca. Iwan Iwa-
15-686
225
nycz nie polował na te zwierzątka, choć Bim parę razy je wytropił i zrobił stójkę. Ale zające ¦wcale nie wymagają stójki, wystarczy przystanąć, a uciekają od razu. Pędzić za nimi nie wolno, pan nie pozwalał. W lecie co prawda leżały niekiedy i podczas stójki, ale Iwan Iwa-nycz zawsze odwoływał Bima, a pewnego razu nawet wyciągnął mu spod łapy zajączka wielkości dłoni i puścił na wolność. A więc zając to nie ptak. Mimo to Bim wystawił nos na strugę powietrza płynącą od zająca, ruszył w jego kierunku i zrobił stójkę — mokry, trochę pochylony w stronę zniekształconej łapy. Tak, to nie taka stójka jak dawniej, to stójka kaleki. I cała postać nie ta sama, nie tak piękna, jak niegdyś.
—  Bie-erz go! - wrzasnął Klim.
Pamiętajmy, że w ciepłą pogodę, a tym bardziej na rozmiękłym błocie zając leży mocno. Bim ciągle nie ruszał się z miejsca, jakby chciał powiedzieć: niesłusznie krzyczysz!
—  Ła-ap go, kulawy diable! - ryknął Klim. Bim wypłoszył zająca i położył się, jak powinien był zrobić przed strzałem.
Klim walnął ze swojej strzelby jak z armaty. Zając biegł, ale coraz wolniej i wolniej. Nagle przysiadł, potem się schował w bruździe i znikł z oczu.
Klim wrzeszczał jak oszalały:
226
-  Bierz go, bierz! U-u-u! Bierz! - i popędził tam, gdzie zając się schował.
Bim skakał wprawdzie obok Klima, wiedział jednak doskonale, że to wszystko jest niezgodne z regułami polowania: myśliwy nie powinien biec z psem, Bim sam znajdzie zwierzynę w razie potrzeby; znalazłby nawet zająca, gdyby tak kazał Iwan Iwanycz.
Klim przystanął, zdyszany, i wrzasnął znów wściekłym głosem:
-  Szukaj, dureń! Diabeł kulawy!
Bim ruszył naprzód, wyraźnie obrażony. Zapach zająca niezbyt go interesował i przedtem, a tu za nim tupie Dureń. Mimo to pobiegł za śladem, zrobił stójkę, zaczekał na wstrętne: ,,Bie-erz!" i skoczył naprzód, by spłoszyć zająca. Ale zwierzątko dosłownie wypełzło z bruzdy i pokuśtykało jak chore. Klim wystrzelił, zając pobiegł. Strzelił jeszcze raz, zając zwolnił biegu, zaczął znowu kuśtykać, raz po raz przystając. Bim warował, jak należy, mimo błota i czekał na właściwy rozkaz.
-  Bierz go, gadzie! Bierz, durniu! — ryczał Klim i ¦wskazywał na zająca.
Bim znów wytropił chowającego się w trawie zająca i znów zrobił stójkę. Trzecią z kolei! Dureń znowu spudłował, I zając znów mu uciekł.
Klim się rozzłościł, nie rozumiał, że Czarno-
uch nie jest przyzwyczajony do łapania i duszenia rannych zwierząt, że to uwłacza godności inteligentnego gordon-setera, że seter nie znosi takich jak on nędznych myśliwych. Kiedy zając po raz ostatni znikł z oczu (ruszył się nieco szybciej, widać rana była otwarta), Klim znów wpadł we wściekłość: podszedł do Bima, często powtarzając słowo „mać", wściekał się, ział nienawiścią, najwyraźniej wymyślał psu.
Bim odwrócił się siedząc, chciał oddalić się od dubeltówki. Wtedy Klim zamachnął się i z całej siły kopnął psa w pierś od dołu...
Bim jęknął. Jęknął jak człowiek.
,,O-och! — jęknął przeciągle i przewrócił się. - Aj, aj - mówił teraz w ludzkim języku. -Aj-aj... Za co??!!!"
Patrzył udręczonym, zbolałym wzrokiem na człowieka, był przerażony, nic nie rozumiał.
Potem z trudem wstał, zachwiał się lekko i runął znowu na ziemię poruszając łapami.
— Co ja najlepszego zrobiłem! — złapał się za głowę Klim. — Teraz trzeba bulić dwadzieścia pięć rubli. Tyle forsy! — I szybko pobiegł, jakby uciekał od wzroku Bima.
Tego dnia Klim nie pokazał się we wsi, włóczył się gdzieś do późnego wieczoru. O północy, skradając się opłotkami, wrócił do swojej chaty położonej na skraju wsi.
A cóż Bim? Co się stało z Bimem?
228
Pozostał sam na wilgotnej ziemi, sam jeden na całym świecie. Wewnątrz jakby coś mu się urwało od Klimowego kopniaka, to , ,coś'' zrobiło się ciepłe, zatamowało oddech, wypełniło pierś i Bim stracił przytomność. Ale zaczął kasłać, zwymiotował, westchnął — bolało go w piersi. Jeszcze raz zaczerpnął powietrza, szeroko otwierając pysk, i zaniósł się kaszlem. Z trudem podniósł głowę: pole chwiało się, jak gdyby Bim płynął na falach podczas powodzi. Z wielkim wysiłkiem usiadł — pole się chwiało, słońce kołysało się jak zawieszone na sznurze.
Dzisiaj zażądano od Bima więcej, niż mógł dać; zażądano od niego, aby zrobił to, czego zrobić nie mógł: by postąpił wbrew swojemu psiemu honorowi i sumieniu. Za niewypełnienie rozkazu dostał okrutny, potężny cios w pierś. Ale nie chciał dusić postrzelonego zająca, nie mógł.
,,Za co-o?... Za co-o-o? — skomlał cicho. — Gdzie jesteś, kochany mój przyjacielu?... Gdzie-e? Gdzie?" — skarżył się coraz ciszej i wreszcie ucichł.
Wyglądało to tak, jakby na błotnistym polu leżał nieżywy pies. Tak jednak nie było, Bim nie umarł.
Po jakimś czasie uniósł się, stanął nieco mocniej na nogach — nie przewrócił się. Zrobił icden krok - nie przewrócił się. Stał chwilę
229
w miejscu. Zrobił drugi krok. I wolno poszedł przez pole, wlokąc łapy i przekreślając własny ślad.
Jakże wielka jest dzielność i cierpliwość psów! Jakie siły sprawiają, iż są tak mocne i wytrzymałe, że nawet w godzinę śmierci wloką się naprzód? Powoli, ale ciągle naprzód. Naprzód, w poszukiwaniu zaufania i dobroci, zmiłowania nad nieszczęsnym, samotnym, zapomnianym przez wszystkich psem o czystym sercu.
Bim szedł naprzód. Z trudem, ale przecież poruszał się. Na wargi wystąpiła mu krew, nie przestał jednak iść. Pluł krwią i szedł. Od czasu do czasu kładł się bez siły na zamarzniętej ziemi, potem znów wstawał i znów wlókł się naprzód.
Chciwie napił się wody. ze strumienia — to przyniosło mu ulgę. Coś mu szeptało: nie trzeba się oddalać od wody. Dotarł do najbliższego stogu, z trudem przecisnął się pod wiszącą nad ziemią słomą i ucichł. Tak chore psy chowają się zawsze przed ludźmi i zwierzętami, tego nauczyła je sama przyroda. Chwała jej słusznym prawom i rozsądnej celowości!
Bim nie mógł wiedzieć, jak długo leżał nieprzytomny, ale kiedy ocknął się, poczuł ostry ból w piersi; dostał zawrotu głowy i miał wrażenie, że zaraz spotka go coś okropnego, wypełzł
więc spod słomy. Leżał na otwartym powietrzu. Sierść mu wyschła. Usiadł. Jesienna trawa przestała się chwiać, przestał się chwiać i stóg, i słońce. Słońce świeciło i nawet trochę grzało. Bim dowlókł się do strumienia i pił, pił, pił. Odpoczął trochę i znowu pił wodę, już drobnymi łykami. Nie opodal strumienia spostrzegł stepową turzycę, drobną i jeszcze zieloną, podobną do perzu (mróz warzy ją późno). Zjadł trochę turzycy. Coś mu mówiło, że dobrze mu zrobi ta niepozorna trawka, obdarzona właściwościami leczniczymi, o których ludzie nawet nie wiedzą. Jadł więc turzycę. Potem natrafił na spóźniony rumianek, o wysuszonych już przez jesień kwiatkach. Zjadł również rumianek. Jeszcze raz wrócił do strumienia, napił się wody i skierował do wsi. Szedł ciągle naprzód.
Dowlókł się na skraj wsi, kiedy zapadał już zmierzch. Ale nie posunął się dalej. Skąd! Tam przecież pobiegł Klim... Nie, Bim nie pójdzie za Klimem. Klim może wziąć go znów za obrożę, a wtedy... Nie, za nic!
Wśliznął się do resztek słomy ze stogu, znów trochę poleżał. Poczuł obok łodygę łopianu, spróbował - sucha, odgryzł ją tuż przy ziemi, odgrzebał korzeń i zjadł miękisz. Wiedział, że powinien jeść również łopian.
Psy orientują się doskonale w leczniczych właściwościach roślin. Jeśli pies, który dopiero
230
231
zachorował na wściekliznę, znajdzie się w lesie, to po dwóch-trzech tygodniach wróci, wychudzony, ledwie żywy, ale zdrowy. Psa chorego na żołądek trzeba zaprowadzić do lasu albo na łąkę i spędzić tam z nim parę dni: sam się wyleczy ziołami. Tak, od psów należy się uczyć sztuki leczenia. Rozległa wiedza zielarska, jaką przyroda obdarzyła psy, nie przestaje zdumiewać ludzi.
...Minęła noc. Długa, jesienna, rozpaczliwa.
We wsi rozległo się pierwsze pianie kogutów. Bim nie czekał, aż zapieją po raz drugi i trzeci, tuż przed świtem. Wstał, ale tak bolały go żebra, że nie mógł ruszyć się z miejsca. Z wielkim trudem wyprostował się wreszcie, choć dwukrotnie musiał kłaść się i znów wstawać. Powolutku ruszył do domu.
Przywlókł się do zagrody Chrysana Andrie-jewicza, wszedł na ganek i znów się położył. W domu panowała głęboka cisza.
Kto wie, może by tam pozostał, ale obok, tuż-tuż przeszedł Klim. Skradał się cicho, jak złodziej. Bim drgnął. Gotów był się bronić do ostatniego tchu, obudziła się w nim dumna odwaga skazańca, który nie ma już nic do stracenia. Klim pochylił się przez płot i powiedział szeptem:
— A, jesteś Czarnouchu. — I tchórzliwie kuląc się, prędko odszedł. Był wyraźnie ucieszony.
232
Bim nie miał sił biec za nim i zemścić się za podstępny, okrutny cios w pierś. Nie zdołał nawet zaszczekać: nie mógł wydobyć z piersi nic oprócz chrapliwego jęku. Bał się, że Klim powróci i zechce wziąć go za obrożę. Wstał więc, cicho wyruszył na podwórze: obwąchał chlew, oborę, owczarnię, posiedział trochę i -poszedł. A wielką miał ochotę położyć się wśród swoich przyjaciół prosiaków!
Pianie kogutów rozległo się po raz trzeci. Świtało.
W kierunku szosy szedł pies. Z opuszczoną głową i podkulonym ogonem, tak jak chodzą wściekłe psy. Z boku mógł wydawać się wściekły, i to w ostatnim stadium choroby: tylko patrzeć jak runie przy pierwszej przeszkodzie na drodze i umrze. Był to Bim, dobry, wiemy Bim. Wybrał się znów na poszukiwanie swojego pana, Iwana Iwanycza. Szedł dokładnie tą samą drogą, którą przyprowadził go Chrysan Andriejewicz.
Odległość od wsi do przystanku autobusowego wynosiła pięć-sześć kilometrów, ale w połowie drogi Bim znów stracił siły i z trudem dowlókł się do stogu siana, żeby odpocząć. Znalazł tam dziurę zrobioną przez nocnych złodziei i wczołgał się do środka. Leżał w sianie długo, prawie cały dzień. Dopiero przed zachodem  słońca  wylazł  z   ciepłego  schronienia.
233
Chciało mu się pić, lecz nie znalazł wody w pobliżu. Ból nieznośnie drążył mu pierś, ale lżej już było oddychać, nie dostał też zawrotu głowy, kiedy znów ruszył w drogę. Wkrótce natknął się na kępkę nieśmiertelników, zjadł parę żółtawych, suchych kwiatków, które nie zmieniają koloru przez całą zimę aż do wiosny. Oskubał krzaczek rumianku, ale dojrzałe główki rozsypały się w pysku, zaszczypało go w gardle, a pragnienie się wzmogło. Kiedy przechodził przez jedną z polnych dróg, natknął się na wodę - były to resztki roztopionego w koleinie śniegu. Tak droga ofiarowała Bimo-wi trochę życiodajnej wody. Napił się biedak i wolno ruszył dalej.
Zmierzchało, gdy dotarł wreszcie do szosy. Znów trochę posiedział, odpoczął odprowadzając wzrokiem samochody, których światła go oślepiały. Wiedział, że powinien iść w tym kierunku. Ale przecież nie w nocy! A nuż — Klim? Albo - Szary? Albo wilk?
Zdecydował, że nie oddali się od szosy — schowa się na noc gdzieś nie opodal. Dowlókł się do przystanku autobusowego: był tam malutki domek bez jednej ściany, ale z szerokimi ławkami w środku. Wsunął się pod ławkę w kącie i czekał.
Przez całą noc nie zmrużył oka mimo wielkiej słabości. Samochody raz po raz przejeż-
234
dżały obok — szosa tętniła życiem także w nocy. Autobus zwalniał przed przystankiem, gdzie leżał Bim, ale wobec braku pasażerów odjeżdżał nie zatrzymując się nawet.
Noc była wprawdzie czujna i jakby chora, ale ciepła, dzięki Bogu - jesień jeszcze raz odpędziła zimę.
Cóż działo się we wsi w ciągu tej doby podczas nieobecności Bima?
Chrysan Andriejewicz i Pietrowna wrócili z targu już o zmierzchu. Aloszy w domu nie było, drzwi zastali zamknięte na klucz. Weszli, przeliczyli pieniądze przyniesione z miasta i schowali na razie do kuferka — jutro zaniosą do kasy oszczędności. Wtedy wrócił Alosza.
—  Gdzieś się podziewał? — zapytał ojciec.
—  Chodziłem do Klima.
—  To on nie przyprowadził Czarnoucha?
—  Jeszcze go nie ma. Nie wrócił z polowania.
—  Wróci. Przyprowadzi Czarnoucha, nie zginie - uspokajała syna Pietrowna przymierzając mu nowiutki sweter.
—  Może i tak - niezbyt pewnie przytaknął Chrysan Andriejewicz. — Ale ten Klim, wiesz, to złodziejskie nasienie... Żeby jeszcze podkradał tylko kołchozowe — niczyje, ale lubi buchnąć także  coś kołchoźnikom.  Och, jak człowiek
235
z takim zacznie, gorzko potem żałuje. Każdy się go boi... Pal go sześć! Niech zabiera Czarnou-cha na polowanie, kiedy zechce.
—  Jak to: niczyje? — zdziwił się Alosza. — Przecież to też nasze.
—  No tak, racja... Źle mi się powiedziało... Dobrze mówisz: nasze... Ale jak ci mam mądrzej  wytłumaczyć? Tam — nasze, a tutaj — swoje. Weź na ten przykład: szkoła - jest nasza i dzieci wszystkie też nasze, ale ty jesteś mój. Albo: pola są nasze, a zagroda — swoja... Tak samo bydło:  jest nasze,  a jest tylko swoje. Zrozumiałeś?
—  Pewnie! Jak tu nie rozumieć... A ty mówisz: niczyje.
—  Masz rację, zupełnie niczyjego nie ma, nie może być.
Chrysan Andriejewicz miał zwyczaj rozmawiać z Aloszą jak z dorosłym. I Alosza odpowiadał mu zawsze tak samo poważnie.
—  A więc Klim także bierze z naszego.
—  Faktycznie tak - przytaknął ojciec. - My też  bierzemy trochę siana czy buraków dla krowy? Bierzemy. Ukradkiem, żeby przewodniczący   nie   widział,   ale   trochę   bierzemy. A  przewodniczący  jednak  wie,   brygadzista wie, wszyscy wiedzą. Trudna rada: bierzemy z naszego. Bierzemy,  ile sumienie pozwala, z zeszłorocznych stogów, zbieramy resztki bu-
236
raków. Bo i co mamy robić? Bydło trzeba nakarmić, napoić.
-  Tak, faktycznie — przytaknął ojcu trzynastoletni, mały gospodarz, który już potrafił i paść stado, i oporządzać „swoją" gadzinę, i zbijać masło, pomagać matce, kiedy miał czas oczywiście,  i czyścić na mrozie  ,,nasze"  buraki, i kopać ,,swoje" kartofle.
Chrysan Andriejewicz wywodził dalej:
-  Jak się należy, tak postępujemy, według regulaminu: tam — nasze, a tutaj - swoje. Odniosłem barana do miasta. Jakże inaczej? Karmić, poić ludzi trzeba, po to jesteśmy. Matka zaniosła jajka. I masło. Wszystko według regulaminu, planowo. Życie, Alosza, jest teraz dobre: obuci jesteśmy, ubrani nie gorzej od nauczyciela czy przewodniczącego kołchozu, telewizor mamy i różne rzeczy, pieniążki także, wszystko według potrzeby. A że pracujemy dużo, to i lepiej, praca siły dodaje. Tylko wódki nie trza pić - zakończył pouczającym tonem.
-  A ty pijesz - słusznie zauważył Alosza. — Jak  nie  trzeba,   to  nie  trzeba.   Jaki   z  tego pożytek?
-  Też racja - zgodził się ojciec. - Czasem trzeba brygadziście szacunek okazać, to przecież  nie  myśmy wprowadzili  ten zwyczaj... A Klim? Tak, Klim jest złodziejaszkiem. Czyż tak się robi: kradnie kurę sąsiadowi. Trzeba nie
237
mieć sumienia. Ta-ak! Nic nie wart człowiek!
Czekając na Czamoucha Chrysan Andriejewicz i Alosza rozmawiali tak do jedenastej. Potem obeszli kilkakrotnie podwórze, zajrzeli do prosiaków, pod ganek (może uciekł od Kli-ma i tam się schował). Wreszcie Chrysan Andriejewicz wybrał się jednak do Klima.
Natalia, żona Klima, cicha i zahukana przez męża kobieta, ta sama, która płakała w polu przy obcinaniu liści buraków, powiedziała smętnie:
—  Jeszcze  go  nie ma,  jeszcze nie wrócił, włóczykij. Łobuz, pewnie gdzieś poszedł na noc. Albo wódkę chla. Co ja z nim mam! Wróci pewnie dopiero jutro. A psa nigdzie nie podzie-je, znam go. Przyprowadzi z powrotem.
Chrysan Andriejewicz wrócił do domu, powtórzył słowa Natalii synowi i poszedł spać. Alosza także się położył. Rozmawiali szeptem, żeby nie obudzić Pietrowny. Nie słyszeli, jak Czarnouch przyszedł na ganek, jak Klim skradał się pod dom, a potem uciekł. Nie słyszeli, jak ich nowy, dobry przyjaciel poszedł, spłoszony przez złego człowieka.
Z rana ojciec obudził Aloszę:
—  Wstawaj! Na ganku są świeże ślady: Czarnouch wrócił.
Wyruszyli   na   poszukiwanie   psa,   wołali,
238
gwizdali, ale Czarnouch był już daleko i nie mógł ich słyszeć. Chrysan Andriejewicz niemal biegiem poszedł do Klima, obudził go:
—  Przyprowadziłem go przecież, przyprowadziłem - burknął ten ochrypłym, gniewnym basem. - Po północy przyszedłem, więc nie chciałem cię budzić... Chcesz, to pokażę ślady. A ty mnie budzisz, spać mi nie dajesz. Jak ci się zdaje, można tak robić? Twój kundel nie nadaje się do polowania. Nie potrzebny mi, nigdy więcej go z sobą nie wezmę.
Chrysan Andriejewicz nie spierał się z Kli-mem: z takim lepiej nie zaczynać.
Obszedł z Alosza całą wieś, wszystkie ogrody. Zajrzeli nawet na podwórze kołchozowe (może Czarnouch wstąpił odwiedzić tamte psy). Nie, nikt nie widział Czamoucha. Czarnouch znikł.
—  A więc Klim pewnie go pobił — domyślił się Chrysan Andriejewicz. - Uciekł Czarnouch.
Aloszy serce ściskało się z bólu i żalu. Przyjrzał się podłodze na ganku: ślady już wyschły, ale miejsce, gdzie leżał Czarnouch, było widoczne. Chłopiec pochylił się i nagle rzucił się do domu z krzykiem:
—  Tatuniu! Krew!
Chrysan Andriejewicz wybiegł na ganek, obejrzał ślady: tam, gdzie leżała głowa psa,
239
widniały wyschnięte już plamy śliny przemieszanej z krwią.
—  Bestia! - powiedział Chrysan Andrieje-wicz. Zastanowił się chwilę i ostrzegł Aloszę: — Ale pamiętaj, nie zaczynaj z Klimem, biedy sobie napytasz... Wiesz co, pójdziemy do szosy, poszukamy Czarnoucha. Inną drogą nie mógł iść.
Ojciec i syn poszli do przystanku autobusowego, po drodze wołali i szukali wszędzie Czarnoucha. Długo czekali na przystanku, aż wreszcie wyruszyli z powrotem do domu. Uznali, że jeśli nawet Czarnouch był na przystanku, to teraz jest już daleko. Tego dnia przechodzili niedaleko stogu, gdzie leżał Bim, ich Czarnouch.
Wieczorem Alosza kilka razy wychodził na ganek, wypatrywał swego przyjaciela, wołał. W końcu wrócił do sieni. Usiadł przy psiej budzie wyłożonej sianem i rozpłakał się. Płakał otwarcie, dziecinnie, pociągał nosem i rozmazywał rękawem nieposłuszne łzy.
Chrysan Andriejewicz to usłyszał. Wyszedł do sieni, zapalił światło.
—  A ty, zdaje się, tego? - zdziwił się.
—  Tego - przytaknął Alosza, z łrudem powstrzymując łkanie.
Ojciec przeciągnął szorstką, twardą dłonią po włosach syna i powiedział:
240
-  To  dobrze,   Alosza...   Masz   serce,   chłopcze...
Do sieni wyszła Pietrowna.
-  Co, szkoda Czarnoucha? - zapytała. Szkoda, Mamuniu... Okropnie szkoda...
-  Takie nieszczęście, ojciec — powiedziała Pietrowna i także pociągnęła nosem. - Trudno, Alosza... Tak widocznie musi być... Szkoda...
Bim leżał wtedy pod ławką na przystanku autobusowym. Leżał i czekał. Czekał na jedno — na świt.
Rozdział trzynasty
LEŚNY SZPITAL. TATA I MAMA. BURZA W LESIE.
O pierwszym brzasku Bim usiłował się podnieść, ale to okazało się trudne, prawie niemożliwe. Tak długo leżał zwinięty w kłębek, że nie mógł się wyprostować. Coś jakby zastygło mu w środku, jakby się skleiło. Z trudnością wyciągnął najpierw jedną tylną łapę — wcale nie jak pies, ale jak kura spod skrzydła — potem drugą, oparł się nimi mocno o ścianę i wyczołgał spod ławki. Trochę poleżał, odpoczął i wypełzł z budki. Usiadł. Powoli odzyskiwał siły w zdrętwiałych łapach. Pokonywał ból i uciszał go cichutkim skomleniem. Zrobił kilka kroków, najpierw z wielkim wysiłkiem ciągnąc łapy po ziemi, potem coraz to pewniej.
Spróbował biec wolnym truchcikiem — tak nawet jakby mniej bolały go żebra. Poruszał się wolno, ale ciągle naprzód. Z boku mogło się wydawać, że nie biegnie, a nawet nie idzie, ale wlecze się, prawie nie poruszając tułowiem. Tak było lżej. Czuł się w ogóle lepiej dzięki ziołom, którymi się leczył, i ruchowi.
Wolnym truchcikiem biegł więc poboczem szosy.
Posuwał się lewą stroną, przeciw prądowi. Nie miał oczywiście pojęcia o przepisach ruchu na drogach. W tym jego biegu nie było żadnej logiki ani celowości, wbrew temu, co mogli sądzić napotkani kierowcy. Po prostu tak pod-szepnął mu instynkt: tą stroną przywieźli cię na wieś, tą stroną musisz wracać. Jadący samochodami ludzie, którzy go mijali, myśleli na pewno: „Jaki mądry pies — przestrzega przepisów ruchu drogowego. Ale biedak jest chory".
Bim biegł długo, może trzy, a może i cztery godziny (z przystawaniem i polegiwaniem po drodze — oczywiście dłużej). Szybkość jego nie przewyższała szybkości piechura, a jeśli nawet przewyższała, to bardzo nieznacznie. Ale i to już było nieźle!
I oto niespodziewanie dla siebie samego znalazł się na przystanku autobusowym, na którym zawsze wysiadał z Iwanem Iwany-czem, kiedy szli na polowanie. Poznał to miejsce!
Przy budce ludzie czekali na autobus. Bim przystanął, ale nie podszedł do nich, skręcił w lewo, na drogę, którą chodził zwykle na polowanie. Ktoś gwizdnął za nim, ktoś poszczuł, jeszcze ktoś krzyknął: „Wściekły pies!". Bim nie zwracał na nic uwagi. Usiłował nawet

242
243
przyśpieszyć kroku i przejść w galop - daremnie, nie mógł biec szybciej, w dodatku znów poczuł się źle.
Najważniejsze - biec tam. Tam, gdzie może niedawno był albo wkrótce będzie Iwan Iwa-nycz. Tam, naprzód.
Zbliżył się truchcikiem do lasu. Na skraju zatrzymał się, rozejrzał i wbiegł między drzewa. Odnalazł w pobliżu znajomą polankę i sta-, nął przy jednym pieńku jak wryty. Stał chwilę, sprawdził węchem wokoło, nie ruszając się z miejsca, potem obszedł pieniek węsząc przy samej ziemi. I nagle ze zdecydowaniem położył się na suchych liściach przy pieńku: tutaj, właśnie tutaj siedział zwykle Iwan Iwanycz przed rozpoczęciem polowania. Choć wszystkie zapachy dawno już wywietrzały. Bim wyciągnął głowę i pocierał nią o żółte liście w tym miejscu, gdzie stały niegdyś nogi przyjaciela.
A dzień był ciepły, cieplutki!...
To zdarza się późną jesienią, czasem nawet po pierwszych przymrozkach: lato nagle powraca zatrzymując jesień swoim ciepłym oddechem. Jesień rozpromienia się, rozgrzewa i łagodnieje, jak dobry pies, którego głaszcze ko-
244
bieta. W lesie unosi się pożegnalny aromat opadłych liści, woń rubinowych owoców głogu i bursztynowego berberysu, cierpki i ostry zaf-pach dzikiego pieprzu, borowików przesiąkniętych wodą i już pociemniałych, ale ciągle jeszcze przypominających swoją wonią minione piękne dni lata. Krzepiące, przyjemne zapachy płyną poprzez las od sosen do brzóz, od brzóz do dębów, tych wspaniałych olbrzymów, co się wydają wcieleniem potęgi leśnej i symbolem wiecznego trwania. Zapachy leśne, szczególnie mocne podczas ciepłych, cichych, pogodnych dni, ostatnich dni odchodzącej jesieni, mają w sobie coś wiecznego, niezniszczalnego. Ustają na jakiś czas nudne deszcze, znikają złośliwe przymrozki, uprzykrzone, powlekające wszystko igiełki szronu. Ogarnięta jesienną drzemką i sposobiąca się do głębokiego, zimowego snu przyroda jakby śni jeszcze
0  lecie i przekazuje ludziom swoje cudowne wizje w uduchowionym pięknie  krajobrazu
1 urzekającej harmonii życiodajnych aromatów ziemi.  Szczęśliwy,  kto poznał i pokochał to wszystko w dzieciństwie i potrafił zachować tę miłość przez całe życie, czerpie bowiem radość i ukojenie z obcowania z przyrodą.
W takie dni w lesie człowiek czuje się lepszy, pogodzony z ludźmi i światem i więcej wymaga od siebie. W cudownym spokoju ducha zespala
245
się z przyrodą. Podczas pięknych ostatnich dni jesiennych mocniej niż kiedykolwiek pragnie, aby nie było na ziemi kłamstwa i zła. Wśród ciszy odchodzącej jesieni, urzeczony widokiem przyrody, którą ogarnia sen, zapomina na chwilę o bliskiej już zimie. I wyraźniej niż kiedykolwiek uświadamia sobie, że jedynie prawda, honor i czyste sumienie liczą się w życiu ludzkim, decydują o jego wartości. Pragnie to wyrazić słowami. Powiedzieć małym ludziom, którzy kiedyś będą dorośli, i dorosłym, którzy nie zapomnieli, że byli niegdyś dziećmi.
Może właśnie dlatego piszę tę książkę o życiu pewnego psa, o jego wierności, oddaniu i honorze. Pies ten leżał owego ciepłego jesiennego dnia w lesie przy pieńku. I tęsknił.
Tak więc jednego z owych pięknych dni w lesie leżał nieszczęśliwy pies Bim. A dzień był ciepły, jakże ciepły!
Od ziemi ciągnęło już jednak chłodem. Bim zwinął się w kłębek przy pieńku, jakby leżał u nóg swojego pana, trochę odpoczął i ruszył powoli lasem, czegoś szukając. Poczuł głód. Zatrzymał się przy świeżo ściętej sokorze i zaczął gryźć soczystą, smaczną korę, ulubiony
246
przysmak łosi. Czy wiedział, że ta kora jest dla niego zbawienna?
Ludzie nie podejrzewają nawet, że wyjątkowo wrażliwy węch psów pozwala im odróżnić zapach roślin leczniczych od trujących. Bim nie jadł przecież trującego kopytnika, a przystanął przy korzeniu kozłka lekarskiego. Dlaczego psy i koty lubią zapach tej rośliny? Nie wiadomo. Bim z wysiłkiem rozgrzebał miękką, pokrytą liśćmi ziemię, po czym odgryzł i zjadł mały korzonek. Potem jeszcze jeden. Kozłek lekarski ma korzenie prawe na wierzchu, nietrudno więc się do nich dostać. Bim zjadł tyle korzonków, ile mu było potrzeba, nie mniej i nie więcej, pokręcił się w miejscu, jakby wydeptując ziemię szukał, gdzie by się położyć, ale nie spodobało mu się to miejsce (też nie wiadomo dlaczego). Zakreślił więc niewielkie koło, potem drugie, mniejsze, natknął się na zasypany opadłymi liśćmi mały, stary okop — pozostałość po wojnie, zszedł tam i znowu pokręcił się w miejscu. Wydeptał sobie wygodne i miękkie posłanie, ale nie chciał się jeszcze położyć i jakby walczył ze snem. W końcu jednak opadł na liście i natychmiast zasnął twardym snem.
Kozłek lekarski zrobił swoje. Ta roślina ma różne nazwy w różnych okolicach Związku Radzieckiego, ale w żadnym obwodzie zdrowe
247
psy jej nie jedzą i nigdy nie jadły. Najwyżej któryś potrze pyskiem o korzeń, ale go nie tknie. Chore psy natomiast chętnie jedzą korzenie kozłka, a Bim pod tym względem nie był gorszy od innych, choć wywodził się z miasta i należał do psiej inteligencji. Bardzo proszę: mówmy ciszej. Ciszej! W zasypanym liśćmi dawnym okopie frontowym śpi nasz kochany Bim.
Od trzech dni nic nie jadł oprócz ziół i nie mógł zmrużyć oka z bólu i niepokoju, od dawna też chyba nie spał tak mocno. W okopie znalazł ciepło i spokój. Las, cichy, jesienny las, czuwał nad odpoczynkiem chorego Bima, leczył go swoimi ziołami i zdrowym powietrzem. Dzięki ci, lesie!
Obudził się już o zmierzchu. Wyszedł z jam-ki. Jeszcze trudno mu było iść, ale już łatwiej, znacznie łatwiej niż z rana. W piersi jakby coś zmiękło. Tylko nadal czuł się bardzo słaby. Podszedł do kochanego pieńka, posiedział chwilę i wrócił na posłanie. Znów trochę posiedział. I znów sprawdził wszystko węchem, rozejrzał się: naokoło spokój. Wtedy ułożył się w ciepłej, przytulnej, głębokiej jamce i znów zasnął. Śnił mu się chyba dobry sen. Nawet na pewno był dobry, bo śpiąc kilka razy poruszył leciutko ogonem.
248
Tak spał całą noc. I nie zmarzł wśród miękkich liści.
O świcie obudził go szelest. Podniósł głowę, nastawił uszy: ktoś grzebie w suchych liściach. Wylazł ze swej kryjówki, sprawdził węchem ledwie uchwytne w bezwietrzny dzień delikatne strużki powietrza i ustalił: słonka!
Ogarnięte niepohamowaną pasją polowania słabe ciało wyprężyło się pokonując dojmujący ból w piersi. Słonka znajdowała się o jakieś pięć kroków od małego okopu, nie dalej. Roz-grzebując łapkami opadłe liście wsuwała dziób do miękkiej ziemi i, celując z doskonałą precyzją, wyciągała glistę, którą natychmiast ze smakiem zjadała. Skrzydło ptaka wlokło się po ziemi (tak zostają w lesie niedobitki, ptaki postrzelone przez niezręcznych myśliwych; żyją czasem do zimy, po czym stają się zdobyczą lisów lub giną z głodu, jeśli nawet zdołały przetrwać do wielkich mrozów).
Bim zrobił jeden krok - słonka nie usłyszała, pochłonięta swoim zajęciem. Zrobił drugi — ptak ciągle go nie słyszał: pracował. Nie miał także czasu do stracenia, musiał się śpieszyć — w cieplejsze dni glisty wypełzają bliżej powierzchni ziemi, a nawet kryją się tylko pod warstwą liści. Bim skradał się do słonki zza drzewa, wreszcie zamarł robiąc stójkę. Nikt mu nie krzyknął:  „Naprzód!", sam ruszył z miejsca,
249
chciał skoczyć na ptaka, przycisnąć go łapami do ziemi, ale nic mu nie wyszło ze skoku: upadł i schwycił swoją zdobycz zębami. Trzymał ją w pysku, leżąc na boku, potem odwrócił się na brzuch i... zabrał się do jedzenia. Ze słonki zostały tylko pióra. Wygłodzony Bim zjadł nawet dziób, który okazał się miękki.
Jak to się mogło stać, że ułożony przez doświadczonego myśliwego Bim splamił honor psa myśliwskiego - zjadł zwierzynę? Sam nad tym się zastanawiam i dochodzę do wniosku, że musiał to zrobić, bo pies też chce żyć. Inaczej tego się nie da wytłumaczyć.
Po zjedzeniu ptaka Bim poczuł się nieco silniejszy. Teraz chciało mu się pić. Znalazł małą kałużę, których pełno w każdym lesie, i zaspokoił pragnienie. W drodze powrotnej wywęszył mysz i zjadł ją także, uzupełniając w ten sposób posiłek. Zaczął szukać ziół. Zerwał na wpół już suche łodyżki dzikiego czosnku, wypluł je, ale wykopał z ziemi główkę i zjadł krzywiąc się (był to przecież czosnek!). Wlókł się przez las i znajdował rośliny, które mu były potrzebne. Bóg raczy wiedzieć, jak się domyślił, że w czosnku jest dwa czy trzy dziesiąte procent jodu? Któż odpowie na to pytanie? Można tylko przypuszczać, że w ciężkich godzinach, jakie przeżył przed dwoma dniami, bliski śmierci, oświeciła go nagle jak objawie-
250
nie, wiedza odległych przodków oparta na doświadczeniu i zdobyta przed wiekami, jeszcze za czasów Mojżesza. To także jeden z cudów przyrody.
Bim kurował się tak przez pięć dni. Jadł, co się dało, uparcie się leczył. Spał w zasypanej jamce, która na jakiś czas stała się jego domem. Pewnego dnia natknął się w lesie na śpiącego zająca, ale nie udało mu się go skonsumować: zwierzątko zerwało się do biegu i uciekło. Bim nie próbował go gonić - zająca nie dogoni nawet zdrowy seter, cóż dopiero chory. Odprowadził uciekające zwierzątko wzrokiem, oblizał się, i tyle. Las był dobry dla Bima, dostarczał mu pożywienia, niezbyt może dużo, ale dostarczał. Choć Bim wychudł z choroby i niedojadania, zioła zrobiły swoje - nie tylko wyżył, ale po pięciu dniach uznał, że może znowu wyruszyć na poszukiwanie swojego przyjaciela, człowieka. Kierował się nie tyle rozumem, co sercem — przywiązaniem i wiernością.
Pewnego dnia po kolejnym sprawdzeniu polanki z pieńkiem, na którym niegdyś siadywał Iwan Iwanycz, Bim położył się, wstał, znów się położył i znów wstał. Pewnie doszedł do wniosku, że nie doczeka się tutaj Iwana Iwanycza. Powrócił do swojej jamki, potem znowu do pieńka; tu i tam zatrzymywał się na chwilę, oddalał i znowu powracał. W tym nerwowym
251
krążeniu znajdowały wyraz niecierpliwość i wzrastający ciągle niepokój. Wreszcie minął pieniek nie przystając i lekkim truchcikiem skierował się do szosy. To się działo pod koniec dnia, kiedy słońce już chyliło się ku zachodowi.
Do miasta Bim dotarł dopiero późnym wieczorem.  Było tam jasno, inaczej niż w lesie nocą, ale właśnie ta jasność budziła niepokój. Takiej trwogi Bim nie czuł jeszcze nigdy. Szedł ostrożnie, a zarazem szybko, o ile pozwalały mu na to siły; kierował się oczywiście do domu — do pana, do Stiepanowny, do Lusi, do Tolka: zebrali się pewnie wszyscy. Kiedy niespodziewanie znalazł się na skraju miasta, w nowej dzielnicy, wśród owych bliźniaczo do siebie podobnych domów, postanowił ominąć niebezpieczną okolicę, żeby nie wpaść na Szarego. Poszedł więc drogą okólną, skręcił w boczną ulicę i wpadł na płot. Chciał go obejść i nagle zamarł przed furtką: ślad Tolka! Chłopiec, którego  Bim zdążył polubić,  przechodził  tędy. Przechodził niedawno. Furtka była zamknięta, ale Bim bez chwili wahania prześliznął się pod nią i poszedł za śladem małego przyjaciela. Tolek przed chwilą tędy przechodził! Przechodził przez ten ogródek z niewielkim piętrowym
252
domem pośrodku. Tam właśnie prowadziły ślady.
Bim znalazł drzwi, do których niedawno wszedł Tolek. Przyzwyczajony od wczesnego dzieciństwa traktować z ufnością każde drzwi, Bim zaczął drapać. I nie dostał odpowiedzi. W swojej naiwności nie przypuszczał nawet, że staje się natarczywy, i podrapał znowu, tym razem nieco mocniej.
Za drzwiami rozległ się kobiecy głos:
—  Kto tam?
—  ,,Ja — odpowiedział Bim. — Hau!"
—  A to co znowu? Tolek! Ktoś przyszedł do ciebie z psem. Tylko tego brakowało!
—  „To ja! Ja! — powtórzył Bim. — Hau! Hau!"
—  Bim! Bim! — zawołał Tolek i otworzył drzwi na oścież — Bim! Kochany Bim, Bimuś! — I Tolek objął psa.
Bim lizał chłopcu ręce, kurteczkę, pantofle i patrzył mu w oczy. Ileż nadziei, wiary i miłości było w tym spojrzeniu psa, który miał za sobą tak ciężkie przeżycia!
—  Mamo, mamo, spójrz, jakie Bim ma oczy! Jak człowiek! Bim, mądry Bimuś, sam mnie znalazł. Mamo, Bim sam mnie znalazł...
Ale Mama nie odezwała się słowem, podczas gdy przyjaciele cieszyli się ze spotkania. Kiedy zaś pierwszy zachwyt minął, zapytała:
—  To ten pies?
253
—  Tak — odpowiedział Tolek. — To Bim, Bim jest dobry.
—  W tej chwili go wypędź!
—  Mamo!
—  W tej chwili!
Tolek przytulił do siebie Bima.
—  Nie trzeba. Mamo! Proszę bardzo — i wybuchnął płaczem.
U drzwi melodyjnie zadźwięczał dzwonek. Po chwili do pokoju wszedł mężczyzna i dobrym, ale znużonym głosem zapytał:
—  Co tu się dzieje? Dlaczego płaczesz, Tolek? - zdjął palto, buty, włożył ranne pantofle i podchodząc do chłopca z psem znowu zapytał:
- O co chodzi, głuptasku? - I pogłaskał Tolka po głowie, po czym dotknął ucha Bima: — Proszę! Pies. Taki... chudy.
—  Tato... Tato... On jest dobry. To Bim. Nie trzeba.
Teraz Mama podniosła głos:
—  Tak jest zawsze! Ja mówię jedno, a ty co innego. I to się nazywa wychowanie syna! Zepsujesz dziecko! — I zaczęła mówić do męża w trzeciej osobie: - Siemion Pietrowicz gorzko jeszcze tego kiedyś pożałuje, ale już będzie za późno.
—  Poczekaj, poczekaj, nie krzycz. Spokojnie.
— Tata zabrał Mamę do drugiego pokoju, gdzie
254
ona krzyczała jeszcze głośniej, a on ją uspokajał.
Z tego -wszystkiego Bim zrozumiał, że Mama jest przeciw niemu, a Tata — po jego stronie i że na razie on zostanie u Tolka. Nawet człowiek, i to słuchając z zatkanymi uszami, domyśliłby się, o co chodzi. A Bim był wprawdzie psem, ale miał otwarte uszy i mądre oczy. Jak więc mógł nie rozumieć? Rzeczywiście, Tolek zaprowadził go do swojego pokoju (pachniało tam tylko Tolkiem).
Ale ani Bim, ani Tolek nie słyszeli dalszego ciągu rozmowy Mamy i Taty. A wyglądało to tak:
—  Po co ty przy Tolku mówisz: „Zepsujesz dziecko" i temu podobne rzeczy. Nie wolno tak mówić, to bardzo źle.
—  A to nie jest źle: chory, bezpański pies w naszym wzorowo czystym domu!  Czyś ty zwariował? Przecież Tolek jutro zarazi się od tego psa i zachoruje diabli wiedzą na co. Nie pozwalam! Natychmiast wypędź psa!
—  Ach, matko, matko! — westchnął Siemion Piętro wicz.    -   Nie   masz   żadnego   pojęcia o taktyce!
—  Gwiżdżę na twoją taktykę!
—  Znowu zaczynasz?... Musimy być rozsądni: i Tolka nie martwić, i pozbyć się psa. - Tata
255
powiedział kilka słów szeptem i zakończył: — Tak zrobimy i po krzyku.
—  Dlaczego tak od razu nie mówiłeś? — westchnęła z ulgą Mama.
—  Nie mogłem przy Tolku... A ty od razu, głuptasie: „Gwiżdżę na twoją taktykę!" - Tata pogłaskał Mamę po policzku (to znaczy, że się pogodzili).
Weszli do Tolka, Mama powiedziała:
—  No, niech zostanie...
—  Oczywiście - poparł ją Tata.
Tolek nie posiadał się z radości. Patrzył wdzięcznym wzrokiem to na Mamę, to na Tatę, opowiadał o Bimie i pokazywał, co on potrafi.
Była to szczęśliwa rodzina — wszyscy czuli się zadowoleni z życia.
—  Tylko jeden warunek, Tolku - powiedział Tata. - Bim nie będzie spał z tobą, ale w przedpokoju.
—  Dobrze. Niech i tak będzie — zgodził się Tolek. — Bim jest bardzo porządny i czysty, dobrze go znam.
Bim oczywiście zauważył, że Tata jest dobrym człowiekiem, spokojnym, pewnym siebie i pogodnym. A kiedy nieco później Tolek oprowadzał Bima po mieszkaniu i pokazywał mu wszystkie pokoje, pies zauważył, że Tata je kolację przy stole sam z gazetą w rękach i ma ciągle tę samą spokojną i pewną siebie minę.
256
To dobry człowiek ten Tata, zwany także Sie-mionem Pietrowiczem.
Tolek do późnego wieczoru zajmował się Bimem: rozczesał mu sierść, trochę go nakarmił (Tata radził nie dawać za dużo: „Wygłodzony pies nie powinien od razu się najeść, może się rozchorować"), wyprosił od Mamy sienniczek (całkiem nowy!), zrobił posłanie w kącie przedpokoju i powiedział:
-  To twoje   miejsce, Bim. Na miejsce! Bim posłusznie położył się na sienniczku.
Wszystko zrozumiał: na razie będzie tu mieszkał. Serce wezbrało mu wdzięcznością dla małego człowieka, który okazał mu tyle dobroci.
—  Pora do łóżka, Tolku. Już wpół do jedenastej. Idź, połóż się — namawiał syna Tata.
Tolek położył się do łóżka. Zasypiając myślał: „Jutro pójdę do Stiepanowny i powiem, niech Bim u mnie mieszka do powrotu Iwana Iwanycza..." Przypomniał sobie, jak mama krzyczała, kiedy powiedział, że chodzi do Stiepanowny, że tam jest Lusia i on wyprowadza Bima na spacer. Tata wtedy zdecydował: „Więcej do nich nie pójdziesz". Kiedy zaś Tolek płakał, tata powiedział mamie: „Zapomnieliśmy o taktyce". I głaszcząc syna po głowie mówił: „Trudno! Musisz wyrosnąć na mądrego człowieka, a nie na psiarza. Nie masz po co chodzić do jakichś staruch. Trudno!" Ale teraz

17-686
257

Bim będzie u niego mieszkał i do żadnych „staruch" można nie chodzić... Tylko raz trzeba będzie pójść do Stiepanowny i opowiedzieć jej o wszystkim... i do Lusi... Lusia jest miła... A Bim pewnie śpi. Kochany Bim... Przy tej myśli Tolek zasnął spokojnym, radosnym, jasnym snem.
...Głęboką nocą Bim usłyszał kroki. Nie podnosząc głowy otworzył oczy i patrzył. Tata cicho podszedł do telefonu, stał przez chwilę nadsłuchując, wziął do ręki słuchawkę i niemal szeptem powiedział tylko dwa słowa:
— Samochód... Zaraz.
Bim oczywiście nie rozumiał słów. Ale zauważył, że Tata z trwogą spojrzał na drzwi Tol-kowego pokoju, rzucił także niespokojnym okiem na Bima, poszedł do kuchni, wrócił stamtąd na palcach, ze sznurkiem i węzełkiem w ręce. Bim zorientował się: coś nie jest w porządku, coś się zmieniło. Tata nie jest podobny do siebie. Wewnętrzny głos podpowiadał mu: trzeba zaszczekać, trzeba uciekać do Tolka! Na pewno tak właśnie by zrobił, ale Tata podszedł do niego, pogłaskał (a więc wszystko w porządku) , potem przywiązał sznur do obroży, włożył palto, cichutko otworzył drzwi i wyprowadził Bima z mieszkania.
Przed domem stał warczący samochód.
Oto Bim jedzie samochodem na tylnym sie-
258
dzeniu. Z przodu przy kierowcy siedzi nieznajomy mężczyzna, obok niego — Siemion Pietro-wicz. Węzełek, który leży koło Bima, pachnie mięsem. Na szyi - sznur. Ludzie milczą. Bim także. Noc. Ciemna noc. Zasnute chmurami niebo wydaje się ciemne jak czarne sagany w domu Chrysana Andriejewicza. Czarne, ołowiane niebo. W taką noc pies nie może śledzić drogi z samochodu i zapamiętać, którędy ma wracać. Dokąd go wiozą, tego Bim także nie wiedział. Czy to sprawa psa? Wiozą-to wszystko. Tylko po co ten sznur? Niepokój ogarnął Bima, gdy podjechali do lasu i samochód stanął, a Siemion Piętrowicz wziął dubeltówkę i poprowadził Bima na sznurze w głąb lasu. Zeszli w dół, do parowu, przy świetle latarki Siemiona Pietrowicza. Droga doprowadziła do niewielkiej polany otoczonej ogromnymi dębami. Tutaj Siemion Pietrowicz przywiązał Bima do drzewa, wyjął z węzełka miskę z mięsem i postawił przed nim na ziemi. Robił to wszystko w milczeniu. I odszedł tą samą drogą. Zrobiwszy jednak kilka kroków odwrócił się, oślepił Bima światłem latarki i powiedział: - No, bądź zdrów. Tak.
Bim odprowadzał wzrokiem znikające światło latarki i milczał, pełen zdumienia; nie wiedział, co to wszystko znaczy, i czuł się okropnie skrzywdzony.  Nic nie mógł zrozu-
n*                                                               259
mieć i trząsł się ze zdenerwowania, choć noc była ciepła, nawet duszna, niezwykła jak na tak późną jesień.
Samochód odjechał. „Tam" - określił Bim wsłuchując się w warkot, który stawał się coraz słabszy, aż całkiem ucichł. Ten warkot niejako wskazał Bimowi, w jakim kierunku powinien w razie czego wracać do miasta.
Las milczał. Ciemną jesienną nocą siedział w lesie pies uwiązany na sznurze do potężnego dębu.
I to musiało się stać właśnie tej nocy! Burze zdarzają się na jesieni rzadko, bardzo rzadko. Ale wtedy w końcu listopada rozpętała się burza: wśród tak niezwykle ciepłej nocy, gdzieś, bardzo daleko, zagrzmiało.
Z początku Bim siedział spokojnie, wsłuchując się w szelesty lasu: sprawdzał węchem wszystko naokoło. Pies bez trudu potrafi określić, gdzie się znajduje, jeśli miejsce nie jest mu całkiem nie znane. Bim szybko zorientował się, że otacza go las, do którego pan zabrał go kiedyś na obławę. Ten sam las! Ale na razie w pobliżu nie pachniało wilkiem. Bim przywarł bokiem do drzewa i siedział, zgubiony w głębokim mroku. Wtopił się w ten mrok, samotny i bezbronny, porzucony przez człowieka, któremu nie zrobił nic złego.
Wewnętrznie, w tajemnej głębi swojej istoty,
260
instynktownie wyczuł, że nie powinien już wracać do Tolka, że teraz może iść tylko do drzwi swojego domu i nigdzie więcej. I tak rozpaczliwe zapragnął tam się znaleźć, że zapomniał o sznurze, szarpnął z całej siły i upadł: ból w piersi rozszedł się po całym ciele i zwalił go z nóg. Teraz leżał nieruchomo z wyciągniętymi łapami. Nie trwało to długo, wstał znowu i znowu usiadł oparty o drzewo i jakby pogodzony z losem.
W ciemności zagrzmiało jeszcze raz, bliżej; głuche dudnienie ciężko i szeroko przetoczyło się po ogołoconym z liści lesie. Zerwał się wiatr, gałęzie drzew jęknęły, jakby w przeczuciu bliskiego nieszczęścia, cienkie pnie zako-łysały się, wszystkie dźwięki zlały się wreszcie w jeden trwożny, głęboki szum, w którym wyraźnie rozbrzmiewał jęk na wpół zeschłej osiki. Nadłamane i spróchniałe tuż przy samych korzeniach drzewo skrzypiało rytmicznie, ten głuchy i tęskny jęk przerażał Bima bardziej niż szum całego lasu.
A las szumiał i szumiał. Wiatr, jako całkowity i jedyny władca, hulał w głębokich ciemnościach, i to tak, że skrzypiały nawet stuletnie dęby. A Bimowi się wydawało, że jakiś olbrzymi czarny potwór unosi się nad potężnymi dębami, nad rozpaczliwie jęczącą starą osiką i nad nim, zagubionym wśród tego ciemnego
261
ogromu psem. Czarny olbrzym walił połami swojego powiewającego płaszcza w wierzchołki drzew, obejmował drgające pnie i kołysał nimi w szaleńczym tańcu; odprawiał przedziwne czary, rzucając się i wijąc, krzycząc i wyjąc przeraźliwym, coraz to innym głosem.
Bima ogarnęło takie przerażenie, że zapomniał o bólu' Przywarł do pnia drzewa, przytulił się do twardej kory. Lodowaty wiatr smagał las, dołem parowu popłynęła struga zimnego powietrza i przeszyła ciało Bima. Tak zawsze po nieoczekiwanym ociepleniu następuje nagły chłód. Chroniąc się przed wiatrem Bim przesunął się na drugą stronę drzewa i usiadł tak, aby pod wiatr węszyć, a z wiatrem obserwować. Ale osaczał go nieprzejrzany mrok. Bim drżał na całym ciele.
Nagle błyskawica rozdarła ciemności, rozcięła chmury wąskim, ognistym mieczem i oświetliła na sekundę gniewnie wyjący las. Rozległ się trzask, w górze coś huknęło, uderzyło, zabrzęczało, warknęło i potoczyło się w różne strony po lesie. Błyskawica i piorun przeraziły, widać, szalejącego czarownika, uciekał coraz dalej, aż umilkł; wtedy rozległ się stukot spadających kropli. Deszcz był krótki, ale gwałtowny i zimny. Szybko ustał.
Teraz las szumiał cicho, jakby otrząsał się i opamiętywał po stoczeniu zażartej bitwy. Na-
262
gle osika skrzypnęła, z głuchym trzaskiem usiłowała uczepić się sąsiednich drzew, jakby pragnęła się z nimi pożegnać, i wśród przeraźliwego łoskotu runęła na ziemię. Połamała sobie gałęzie w rozpaczliwej, beznadziejnej agonii: stoczyła ostatnią walkę i padła. Stała blisko Bima, który przysłuchiwał się, przerażony, śmierci drzewa. Trząsł się cały, bo miał przez chwilę wrażenie, że umierająca osika pada prosto na niego. Wtedy zaczął się cofać, naciągnął sznur, ale... sznur jest sznurem.
Siedział tak do świtu, zmarznięty, chory, udręczony. Stała przed nim miska z mięsem, ale nawet jej nie tknął.
Tuż przed świtem w oddali rozległo się wycie wilka. Wył tylko jeden wilk: żaden więcej nie odezwał się na jego wołanie. Było to tamto, najbardziej przebiegłe ze wszystkich zwierzę, które zdołało uciec podczas obławy. Bimowi sierść zjeżyła się na grzbiecie, szczękały zęby, nasłuchiwał i węszył, głęboko wciągając powietrze. Przygotował się do spotkania i nie podejrzewał, że odzywa się w nim odwaga samoobrony, którą można nazwać bohaterstwem z rozpaczy (ugryzł przecież Szarego z rozpaczy i omal go nie przewrócił!). Tym razem wilk jednak nie przyszedł. Wiatr już ustał, toteż zwierzę nie mogło poczuć z daleka obecności Bima, a pora gromadzenia się stada w tej oko-
263
¦
1
licy widać jeszcze nie nadeszła. W napięciu oczekiwania Bim bezwiednie tak naciągnął sznur, że obroża zaczęła go dusić. Chrypiał, z trudem łapał powietrze. Wówczas cofnął się z powrotem do drzewa, schwycił sznur kłami i... przegryzł. Jak nożem odciął!
Stało się!
Tak postąpiłby w końcu każdy pies, choć psy różnych ras zachowują się różnie: psy podwórzowe przegryzają krępujące je sznury natychmiast, bo uznają tylko mocne łańcuchy; mopsy nie próbują nawet ich ruszyć, ale się kręcą, wiercą i piszczą, tak że mogą nawet się udusić; ogary natomiast długo się zastanawiają, ale w końcu rozrywają wszelkie więzy zębami; inteligentny zaś pies myśliwski, który poluje na ptaki, siedzi wiele dni na uwięzi czekając na swego pana i przegryza sznur tylko w chwili niebezpieczeństwa lub rozpaczy, kiedy zrozumie, że nikt mu nie przyjdzie z pomocą. Tak właśnie postąpił Bim: w odpowiedniej chwili zrobił to, co należało.
Odzyskawszy wolność oddalił się od drzewa; szedł ostrożnie, oglądał się i przysłuchiwał odgłosom lasu. Nieoczekiwanie w pobliżu zaskrzeczała sroka. „Ktoś tu jest, ktoś jest! Ktoś tu jest, ktoś jest, ktoś jest!" Słysząc to ostrzeżenie Bim przystanął od razu w gąszczu młodych dębczaków otaczających zwartym kołem stary,
264
gruby dąb. Już prawie nie czuł bólu, który jakby cofnął się gdzieś w głąb. Położył się na liściach, wyciągnął szyję i przywarł głową do ziemi. Sroka zaskrzeczała znowu blisko, Bim zobaczył ją na wysokim drzewie. Uciekłby oczywiście, nie zwlekając ani chwili, ale sroka ostrzegała, że niebezpieczeństwo nadciąga z tej właśnie strony, w którą miał iść. Czekał więc pełen niepokoju, a zarazem zdecydowania i wdzięczności dla sroki za ostrzeżenie o bliskim niebezpieczeństwie. Dziękuję ci, sroko! Tylko dzikie zwierzęta wymyślają na sroki. Te znakomite zwiadowczynie, urodzone niejako z telegrafem na ogonie, dobrowolnie pełnią swoją służbę - powiadamiają pokojowych mieszkańców lasu o tym, co wokół się dzieje. Gdyby nie sroki, biegający i latający ludek leśny nie wiedziałby nic o życiu lasu.
Wilczyca wyszła na skraj polany i stanęła. Przednią nogę miała skrzywioną (a więc była kiedyś zraniona przez człowieka). Utykając, zrobiła jeszcze kilka kroków, odwróciła głowę w stronę Bima i skoczyła na niego gwałtownie. Chybiła jednak — przeszkodziła jej kaleka noga. Bim uniknął niebezpieczeństwa, w ostatniej chwili dając susa w bok. Wilczyca zawróciła i jakby podskoczywszy na trzech nogach, rzuciła się znowu na Bima. Pies, który jednym susem znalazł się pod dębem, wyczuł za pleca-
265
mi otwór dziupli. Kiedy wilczyca chybiła po raz drugi, wcisnął się tam natychmiast, wyszczerzył zęby, warknął groźnie i zaczął ujadać, i to tak, jak nigdy w życiu, jak ogar, który trafił na ślad, jak łajka przed legowiskiem niedźwiedzia - rozgłośnie, bez przerwy. To ujadanie rozbrzmiewało jak jedno jedyne słowo, zrozumiałe dla każdego: ,,Bia-ada! Bia-ada!". Las je podchwycił i echo poniosło daleko: „Biada! Bia-ada!"
Dziękuję ci, lesie!
A sroki — powtarzając wołanie jedna po drugiej — szybciej od telegrafu rozniosły trwożną wieść:   „Ktoś kogoś zjada, ktoś kogoś zjada, ktoś kogoś, ktoś kogoś..." Usłyszał to leśnik i zrozumiał, że szaleńcze ujadanie psa i niezwykła trwoga wśród srok nic dobrego nie wróżą. Załadował swoją dubeltówkę loftkami i ruszył w głąb lasu. Szedł odważnie, bo las był jego drugim domem, a zwierzęta i ptaki leśne znały go dobrze. On znał również wielu mieszkańców lasu, a wśród nich także wilczycę, ale dlaczegoś jej nie zabijał. „Może jakiś młody myśliwy zabłądził na teren wilczycy, przestraszył się jej i wlazł na drzewo zostawiając psa na pożarcie?" - myślał przyśpieszając kroku. Ujadanie, które rozlegało się w oddali, na samym końcu wilczego jaru, urwało się nagle. „Gotowy!" — pomyślał leśnik i zwolnił nieco kroku,
266
ale szedł ciągle w tym samym kierunku. Ach, powinien był raczej się pośpieszyć!
Cóż się działo koło stuletniego dębu?
Była to doświadczona wilczyca: odeszła od drzewa, aby Bim uspokoił się trochę. Wiedziała, że wraz z psim ujadaniem zjawia się zwykle człowiek ze strzelbą. A Bim dlatego właśnie ucichł, że wilczyca przestała na niego się rzucać. Po pewnym czasie przysunęła się jednak bliżej i usiadła nie odrywając od psa oczu. Tak patrzyły na siebie, oko w oko, dwa psy: wilk, dziki pies, daleki kuzyn Bima i wróg człowieka, oraz Bim, pies ułożony, który nie może żyć bez dobrych ludzi. Wilk nienawidzi wszystkich w ogóle ludzi, Bim gotów był wszystkich kochać, byleby byli dobrzy dla niego. Tak więc pies oswojony, przyjaciel człowieka, i dziki pies, wróg człowieka, patrzyły sobie w oczy.
Wilczyca wiedziała, że nie zdoła wleźć do dziupli, ale podeszła do drzewa i wyciągnęła szyję. Bim cofnął się w głąb szczerząc zęby, ale już nie ujadał: czuł się bezpieczny w swojej fortecy.
Nie wiadomo, ile czasu to mogło trwać. Nagle wilczyca powiodła wokoło nosem, gwałtownie się odwróciła od dziupli i na zgiętych nogach,jak przed niebezpieczeństwem, zaczęła krok za krokiem posuwać się w stronę polany, do dębu, gdzie Siemion Pietrowicz przy-
267
1
I
wiązał Bima. Posuwała się tam jakby ogarnięta przerażeniem, ze spuszczonym ogonem.
W zapale polowania ominęła przedtem to miejsce, z którego nocny deszcz zmył zapachy, odkryła je dopiero teraz, kiedy wiatr wiał nieco mocniej: sznur na drzewie, miska z mięsem. Wilczyca wiedziała, co to znaczy: tu był człowiek! Człowiekiem pachnie sznur, żelazem pachnie okrągły przedmiot, a ślady też pachną człowiekiem; mięso zaś to oszustwo, to podstęp, zasadzka. Wilczyca przystanęła na chwilę, nagle dała susa w bok i uciekła jak przed groźną napaścią. Wilk ucieka zawsze od nieumiejętnie zastawionej pułapki - nie przykrytej na zewnątrz i łatwo rozpoznawalnej po zapachu.
Tak uciekła od Bima ostatnia w tym lesie odważna wilczyca.
...Jedyną istotą na ziemi, której wilk nienawidzi, jest człowiek. Ostatnie wilki chodzą po ziemi, a człowiek je tępi, zabija te kochające wolność zwierzęta, które usuwają z lasów i pól wszelką padlinę - źródło chorób, i zostawiają przy życiu tylko zdrowe potomstwo. Ostatnie wilki chodzą po ziemi... Tępią zaświerzbione lisy, ratując inne przed tą zakaźną chorobą, polują na słabe, chore na bąblowicę zające, chroniąc w ten sposób lasy i pola przed epidemią i jej zgubnymi skutkami. Ostatnie wilki
268
chodzą po ziemi... Niszczą myszy, które w pewnych okresach mnożą się ogromnie i roznoszą tularemię. Ostatnie wilki chodzą po ziemi...
Czasem tęsknie i rozpaczliwie wyją po nocy, a człowieka ogarnia strach na dźwięk tego szczerego obwieszczenia podanego na całą okolicę: ,,Ja-a tu jestem! Ja-a-a tu jestem!" Wie przecież, że wilczyca nie tknie małego szczenięcia, ale przyjmie je do swojej rodziny jak własne dziecko; wie również, że nie zrobi nic złego niemowlęciu, ale przyniesie je do swojej nory i będzie podsuwać mu sutki. Niejedna wilczyca wykarmiła dziecko człowieka na człowieka-wilka, to znane wypadki. Nie robią tego szakale ani nawet psy. A czy wilk tknie owce w swojej rodzinnej okolicy, tam gdzie żyje? Nigdy! Mimo to ludzie boją się wilków. Nienawiść przyćmiewa im rozum (inaczej niż w świecie zwierząt!) i może tak mocno nimi owładnąć, że vt.qcz pożyteczną uważają za szkodliwą, a szkodliwą za pożyteczną.
Ale ostatnie wilki chodzą jeszcze po ziemi. Jeden z nich uciekł od nienawistnego mu i niebezpiecznego zapachu człowieka, ale nie od Bima. Nie wiemy, czym by się skończyło to ich spotkanie i jak długo wilczyca siedziałaby przed dziuplą. Może by się w końcu zwąchały (to była przecież samotna wilczyca, a Bim był samcem). Nie będziemy mówić o tym, do czego
269
nie doszło, przypomnijmy tylko, że ludzie nieraz widzieli psa w stadzie wilków. Lecz Bima ominął ten los.
Kiedy wilczyca uciekła, Bim poczuł znowu silny ból w nadwerężonej piersi. Zaczął się dusić, wypełzł więc z dziupli i upadł na ziemię - niech się dzieje, co chce! Mimo to nie tknął mięsa, nawet kiedy trochę poleżał i znowu mógł stać na nogach. Pozostawało mu jedno: iść naprzód, dopóki starczy sił.
I Bim ruszył. Powoli, z wysiłkiem, wspinał się po stromym, kilometrowym zboczu. W połowie drogi natknął się na ślad wilczycy, nie odważył się przez ten ślad przejść (tędy szła przecież wilczyca!), skręcił w gęste, cierniste zarośla i... zobaczył wilka. Tuż przed nim leżał martwy wilk. Ten właśnie, który, ugodzony śmiertelnie, uciekł z obławy. Wilczyca krążyła jeszcze w pobliżu niego i od czasu do czasu mrożącym krew w żyłach wyciem obwieszczała na całą okolicę swoją tęsknotę. Martwy wilk w gąszczu leśnym: sierść z niego dawno oblazła, pozostał tylko wyschnięty szkielet. Pazury zrobiły się długie i złowieszczo czyste. Bim zobaczył: nawet martwy, rozpadający się wilk ma pazury. I pazury te wyglądają groźnie.
Bim zawrócił pośpiesznie na ścieżkę, którą przyszedł, ale ominął ślad wilczycy.
Wreszcie wydostał się z jaru, przystanął tam,
270
gdzie wczoraj przyjechał samochód, rozejrzał się i poszedł dokładnie w tym kierunku, w jakim powinien był iść podążając do domu. Siły znowu go opuszczały, znów musiał kłaść się po drodze w stogu lub na igliwiu sosnowym, znów się leczył ziołami.
Szosą biegł kulawy, chudy pies. Biegł powoli, z wysiłkiem, ale ciągle naprzód, do drzwi, za którymi mieszkali dobrzy ludzie. Tam chciał się położyć i czekać, czekać na powrót swojego pana, czekać na życzliwość i ciepłą, ludzką serdeczność.
A cóż Tolek? Co zrobił Tolek, kiedy obudził się z rana?
Nie ubierając się w samej piżamie,' pobiegł do przedpokoju przywitać się z Bimem i nagle przeraźliwie krzyknął:
—  Mamo! Gdzie Bim?! Gdzie-ee!!!!
—  Bim chciał się wysiusiać, tatuś go wypuścił, a on nie wrócił. Uciekł. Tatuś go wołał, ale Bim uciekł - uspokajała chłopca matka.
—  Tato! — rozpłakał się Tolek. — To nieprawda, nieprawda, nieprawda! — Rzucił się na łóżko i szlochając powtarzał z wyrzutem, błaganiem, nadzieją, że zaszła pomyłka: — Nieprawda, nieprawda, nieprawda!
271
Teraz Siemion Piętrowicz usiłował pocieszyć syna:
—  Bim wróci, wróci... A jeśli nie wróci, sami go odszukamy i weźmiemy do siebie. Na pewno weźmiemy. Znajdziemy Bima, pies to nie igła.
Tolek przestał szlochać i zapatrzył się w jeden punkt. Potem spojrzał na rodziców, otarł łzy i powiedział zdecydowanie:
-  Ja i tak go odnajdę.
Powiedział to tak stanowczym tonem, że ojciec i matka wymienili niespokojne spojrzenia, jakby mówiąc: ,,Mały ma własne zdanie!"
Od tego dnia Tolek zrobił się milczący i w domu, i w szkole, zamknięty w sobie, nieufny.
Szukał Bima. Często można było spotkać na mieście czyściutkiego chłopczyka z dobrej, kulturalnej rodziny, który zatrzymywał przechodniów (w wyborze kierował się wyrazem twarzy) i grzecznie pytał:
- Wujku, czy wujek nie widział białego psa z czarnym uchem?
Rozdział czternasty
DROGA DO DOMU. PSIA TAKTYKA.
Kiedy Bim już się zbliżył do miasta, nogi zaczęły mu odmawiać posłuszeństwa. Przecież znowu był bardzo głodny. Cóż mógł znaleźć do jedzenia na szosie? Nic. Najwyżej wyrzuconą skórkę arbuza, ale to żadne pożywienie. Taki pies jak Bim powinien dostawać mięso, dobry krupnik, barszcz z chlebem (jeśli zostanie z obiadu), krótko mówiąc - to samo, co człowiek. Tymczasem biedak przez blisko dwa tygodnie przymierał głodem. Przy chorej po kopniaku Klima piersi taka głodówka była zgubna. W dodatku w czasie spotkania z wilczycą mocno nadwerężył sobie zmiażdżoną łapę i kuśtykał teraz na trzech nogach. Łatwo więc sobie wyobrazić, jak wyglądał, kiedy przyszedł do rodzinnego miasta.
Ale są dobrzy ludzie na świecie. Na skraju miasta Bim przystanął przy małym domku z jednymi drzwiami i jednym okienkiem. Naokoło leżały stosy cegły, kamieni, płyt, desek, belek, żelastwa i innych materiałów budowla-
273
nych, a obok wznosiły się mury nowego, ogromnego domu, tylko bez okien, drzwi i dachu. Wiatr gwizdał w otworach okiennych, syczał na górach kamieni, śpiewał wśród stosów desek i wył na szczycie dźwigu budowlanego -wszędzie inaczej to brzmiało. Widok domu w budowie nie zdziwił Bima (budowano wszędzie) , zresztą podczas swoich ciągłych wędrówek nieraz zwracał się do budowlanych z prośbą: „Dajcie mi, chłopcy, coś do żarcia". A oni rozumieli psi język i dawali mu jeść. Pewnego razu podczas przerwy obiadowej na budowie jakiś dowcipniś nalał do pudełka po konserwach trochę wódki i zaproponował Bimowi:
—  Ano, golnij sobie, piesku, za zdrowie tych, którzy tutaj nie kradną.
Bim odwrócił się, urażony.
—  Słusznie!   —  zawołał  wesołek.  — Łebski z ciebie pies, nie masz nawet za kogo tu wypić. Wiem o tym dobrze.
Obecni pokładali się ze śmiechu i nazywali wesołka Szurikiem. A Szurik ukroił kawałek kiełbasy — prawdziwej, ze sklepu, nie ze śmietnika! - i położył przed Bimem.
—  To dla ciebie za prawdomówność, Czarne Ucho. Weź, mądry piesku!
Ludzie w pobrudzonych kombinezonach znów wybuchnęli śmiechem. Szurik zaś dodał:
274
—  Tej  nocy,  bracie,   deski uschły o jedną trzecią.
Wszyscy znowu się śmieli, ale wesołek tym razem nawet się nie uśmiechnął.
Bim wyciągnął z tego wydarzenia własne wnioski: po pierwsze, wódka — to źle, a jeśli pies nie chce jej pić, to dostaje kiełbasy; po drugie, ci chłopcy pachnący cegłą, deskami i cementem są dobrymi ludźmi. Wydało mu się nawet, że Szurik właśnie o tym mówił przez cały czas.
Przypomniawszy sobie o tym i kierując się znanymi zapachami, to jest wiedziony pamięcią, Bim, ledwie żywy z wyczerpania, położył się u drzwi małego domku — stróżówki.
Była wczesna godzina poranna. Naokoło — ani żywej duszy. Po jakimś czasie w stróżówce ktoś zakasłał, potem zaczął do siebie mówić. Bim podniósł się i, wiedziony ciągle pamięcią, podrapał w drzwi. Drzwi oczywiście otwarły się, jak zwykle bywało w takich wypadkach. Na progu stanął brodacz: jedno ucho uszanki opuszczone, drugie sterczy do góry, płaszcz wciągnięty na kożuch — taki wygląd budził zaufanie.
—  A, mam, zdaje się, gościa? Aleś wychudł, włóczęgo nieszczęsny, słowo daję. No, wchodź, wchodź...
Bim wszedł do stróżówki i od razu położył
18*                                                               275
się, a właściwie niemal upadł przy progu. Stróż ukrajał kawałek chleba, wrzucił do wiaderka, rozmoczył w wodzie i podstawił pod nos Bimo-wi. Pies się trochę posilił. Po czym położył głowę na łapach i patrzył z wdzięcznością na dziadka.
I zaczęła się rozmowa o życiu. Każdy stróż, gdziekolwiek pracuje, nudzi się, a tu taka gratka: żywa istota patrzy na ciebie zdumionym, ludzkim, udręczonym spojrzeniem. Wyraźnie cierpiącym i dlatego nawet niezwykłym.
— Marne masz życie, Czarne Ucho, widać od razu... Dlaczegóż to tak? - zapytał stróż. - Czy to jeszcze nie przyszła twoja kolej na mieszkanie, czy co?... Na tym samym wózku jedziemy, bracie. Kapujesz, kolej na mieszkanie przychodzi i mija, a Michej ciągle bezdomny. Ile to już nabudowali domów, a ja nic, tylko z tą budką przenoszę się z miejsca na miejsce. Ty, na ten przykład, uciekniesz i zechcesz do mnie napisać, niedoczekanie: nie mam adresu. Bez adresu żyję piąty już rok: ,,AMU-12, Michej". I tyle. To nie adres, to kpiny i poniżenie. Pić, jeść, proszę bardzo, po dziurki w nosie; ubrania też mi nie brakuje, mogę paradować w krawacie, kapeluszu na głowie. Ale nie mam gdzie mieszkać, kapujesz. Nie mam gdzie się podziać. Mówią — przejściowe trudności... Hm... A na
276
imię mi Michej. Michej jestem - powtarzał stróż ¦wskazując palcem na siebie i raz po raz popijając prosto z butelki (za każdym razem, kiedy tracił wątek).
Bim zrozumiał monolog Micheja tak, jak psy rozumieją ludzi, to znaczy z wyglądu, głosu, dobroci i prostoduszności stróża wywnioskował, że jest on dobrym człowiekiem. Niekoniecznie zresztą trzeba rozumieć słowa (pies nie musi ich w ogóle rozumieć), trzeba rozumieć człowieka. Bim zrozumiał Micheja i niemal natychmiast zaczął drzemać, puszczając mimo uszu dalszy ciąg jego wywodów. Z szacunku dla stróża jednak raż po raz otwierał i zamykał to jedno, to drugie oko - walczył ze snem.
Michej ciągnął dalej tym samym tonem:
-  Ty,   na   ten   przykład,   drzemiesz  sobie, i kwita. A mnie nie wolno. Kontrola się zwali: „Gdzie Michej? Nie ma! Zwolnić Micheja!" Ano właśnie. Jak nie jestem na posterunku albo trochę się zdrzemnę - zaraz wrzeszczą mi prosto w nos: ,,Gdzie Michej? Nie ma! Zwolnić Micheja!" I kwita.
Bim chwytał przez sen tylko poszczególne słowa: „Michej... Michej... Micheja... I kwita".
Stróż wypił jeszcze parę łyków, otarł wąsy, posypał pajdę chleba solą i jadł nie przestając mówić do Bima:
-  Powiem ci, Czarnouszku, że lepiej nawet
277
przed psem serce otworzyć: żadnej dyskusji, pytań. Pies nikomu nic nie powtórzy, a mnie trochę ulży... Więc ja, Michej, jestem niby ochrona. Z karabinem. A teraz takie pytanie: a nuż to nie jeden tu kradnie, ale kilku? Co wtedy Michej ma robić? Nic nie zrobi. I kwita... Powiadają: prawo. Dobra, niech będzie prawo: złapię i pięć lat łobuzowi wlepią! A-a! Tylko wpierw trzeba go złapać - w tym sęk. Jak złapać? Ano właśnie. Ty na ten przykład jesteś psem. Wsadzę do koszyka ze dwadzieścia szaraków, wypuszczę wszystkie od razu i powiem: „Łap, Czarnouszku". Zające, ma się rozumieć, szast- prast, prysną w różne strony. I kwita. Złapiesz, dajmy na to, jednego. A inne? — Ucie-ekną! - Michej roześmiał się tak szczerze i za-raźliwie, że Bim podniósł głowę: należałoby się może uśmiechnąć.
Ale na uśmiechy Bim nie miał ochoty.
Drzwi otworzyły się. Do budki wszedł nieznajomy człowiek, widać też stróż, i powiedział:
-  Zmiana. Kładź się spać, Micheju.
Michej wyciągnął się na leżance i natychmiast zasnął. Zmiana zaś usiadł na jego miejscu przy stole, posiedział trochę, zauważył Bima.
-  A to co za puchacz? - zapytał zwróciwszy widocznie uwagę na jego duże oczy.
278
Bim usiadł, jak tego wymagało dobre wychowanie, i ze znużeniem ruszył ogonem („Chory jestem. Szukam mojego pana"). Zmiana jednak nic nie zrozumiał, bo podobnie jak wiele ludzi nie znał psiego języka, a zamiast odpowiedzi otworzył drzwi i wypchnął Bima nogą:
— Spływaj, potworze!
Bim odszedł z głębokim przekonaniem, że Zmiana nie jest dobrym człowiekiem. Nie mógł iść dalej. Po zjedzeniu polewki i rozmoczonego chleba osłabł do reszty i dosłownie padał z senności. Walcząc ze snem wstąpił do nowo budowanego domu, zarył się w stosie wonnych wiórów sosnowych i zapadł w głęboki sen.
W dzień nikt go nie niepokoił. Tak leżał aż do wieczora. O zmierzchu obejrzał parter, znalazł na oknie pół bochenka chleba, większą część zjadł (najadł się do syta), mniejszą wyniósł przed dom i zakopał w miękkiej ziemi przy wykopie. Wszystko zrobił starannie, jak należy, bo choć brakło mu sił, musiał postępować zgodnie z zasadą wszystkich psów: „Chowaj jadło na czarną godzinę". Poczuł, że może teraz podjąć dalszą drogę. I ruszył do rodzinnego domu.
Szedł do domu, do znanych od pierwszych dni życia i drogich sercu drzwi, za którymi zaufanie, szczerość, dobroć, przyjaźń i współczucie były tak naturalne, tak oczywiste, że nie
279
ma sensu ich bliżej określać. Po co zresztą Bim miałby nad tym się zastanawiać? Po pierwsze, nie był zdolny do takich rozmyślań jako przedstawiciel rodziny psów, a po drugie, gdyby nawet zdołał wznieść się na wyżyny rozumu, jakie osiągnął Homo Sapiens, musiałby zginąć. Już chociażby dlatego, że właściwa mu szczerość wyglądałaby w ludzkich oczach na niedopuszczalną, a nawet zbrodniczą bezczelność. Rzeczywiście, rzucałby się przecież na nikczemników, tchórzów i kłamców, bezlitośnie atakowałby biurokratów itd. Gryzłby świadomie, z poczuciem dobrze spełnianego obowiązku, a nie tak, jak ugryzł Szarego, kiedy tamten walił go laską po głowie.
Tak, Bim szedł do domu, bez którego dłużej nie mógł już żyć. Szedł wytrwale, kierowany naturalną dla wszystkich psów wiernością. Ludzie lubią wychwalać tę cechę psów jako coś niezwykłego, wręcz bohaterskiego, a to pewnie dlatego, że sami nie zawsze dochowują wierności przyjaciołom, nie zawsze też spełniają własne obowiązki. Wierność nie stanowi bowiem naturalnej podstawy ich istnienia, a szlachetność uczuć nie wydaje się im sama przez się zrozumiała.
Drzwi, do których podążał Bim, prowadziły do domu przyjaciela, a więc także do jego domu. Szedł wytrwale, wiedziony jednym je-
280
dynym pragnieniem: dotrzeć tam i albo doczekać się powrotu przyjaciela, albo umrzeć; szukać go dłużej po mieście nie miał już sił. Mógł tylko czekać. Tylko czekać.
Jednakże również tej nocy Bimowi nie udało się dotrzeć do domu.
Wiedział, że powinien ominąć dzielnicę Szarego, a wobec tego musiał przejść koło domu, w którym mieszkał Tolek. Tak też zrobił, a kiedy się znalazł przed furtką małego przyjaciela, poczuł, że nie może, po prostu nie może przejść obok, jakby to był obcy mu dom. Położył się więc pod wysokim ogrodzeniem ceglanym, zwinął w kłębek, ale głowę odwrócił na bok. Wyglądał jak pies ranny, umierający, a może nawet już martwy.
Bim już nie pójdzie do Tolka. Odpocznie tylko trochę u jego furtki, zbolały i stęskniony, i ruszy dalej. A może... może Tolek nagle się zjawi?... Trudno zarzucić psu brak logiki w postępowaniu - to pojęcie nie jest mu w ogóle dostępne. Wbrew wszelkiej logice zatem Bim leżał w rozpaczliwej psiej pozie przed domem Tolka.
Zapadł wieczór.
Nagle przed domem zatrzymał się samochód. Zalał światłem część ceglanego ogrodzenia pogrążonego w ciemności i wytrzeszczył na Bima dwoje oślepiających oczu. Bim podniósł
281
głowę i spojrzał spod przymkniętych powiek. Samochód cicho warknął, ktoś z niego wysiadł. Poprzez zapach spalin trudno było rozpoznać zapach człowieka, który się zbliżał, ale kiedy znalazł się w świetle samochodowych oczu, Bim usiadł: to był Siemion Pietrowicz! Ten podszedł bliżej, upewnił się, że ma przed sobą rzeczywiście Bima, i powiedział zdumiony:
-  Przyszedł! To dopiero!
Z samochodu wysiadł drugi mężczyzna (ten, co przed burzą wiózł Bima do wilczycy), spojrzał na psa i powiedział dobrotliwie:
-  Mądra psina! Nie zginie!
Siemion Pietrowicz zbliżał się do Bima, odpinając po drodze pasek.
-  Bimek, Bimek... Jesteś dobrym psem, Bim-ku... Do mnie, do mnie.
Co to, to nie! Bim już nie wierzył. Bim stracił zaufanie do Siemiona Pietrowicza i do niego nie pójdzie, nawet gdyby on żywił teraz najlepsze zamiary. Może Siemion Pietrowicz chciał rzeczywiście zaprowadzić Bima do Tolka, bo zrozumiał zmartwienie chłopca... Nic z tego. Bim odskoczył w bok. Właśnie odskoczył, a nie odszedł, i pobiegł wzdłuż ogrodzenia drogą zalaną światłem reflektorów. Skąd znalazł siły?
Siemion Pietrowicz pobiegł za psem. Człowiek, który mu towarzyszył, chciał przeciąć psu drogę. Ale Bim wyśliznął się ze światła w mrok,
282
zsunął na brzuchu do wykopu i tam już poszedł powoli, z trudem stawiając łapy. Nie skierował się jednak w tę stronę, w którą biegł w świetle, lecz w przeciwną.
W chwili niebezpieczeństwa Bimowi znów dopomogła wiedza odziedziczona po dalekich przodkach: mylić ślady! Tak robią zające, lisy, wilki i inne zwierzęta. Wybieg numer jeden: zmylić pogoń! Uciekając, lis i wilk potrafią tak umiejętnie iść własnym śladem, że tylko doświadczony myśliwy, i to dopiero później, badając odciski pazurów, zrozumie, że zwierzyna wyprowadziła go w pole. Wybieg numer dwa -to tak zwana pętla (iść w lewo, potem zawrócić w prawo) albo uskok (oddalić się od własnego śladu w bok), wybieg numer trzy - przeleźć. Poplątawszy ślady zwierzę leży w ukryciu i nasłuchuje (jeśli pogoń przeszła obok, nie rusza się z miejsca, jeśli idzie na niego, zaczyna wszystko od początku, znów myli ślady). Prawdziwi myśliwi doskonale znają te trzy wybiegi zwierząt, ale Siemion Pietrowicz nigdy nie był myśliwym, choć miał dubeltówkę i nawet co roku wyjeżdżał na otwarcie sezonu.
Toteż wyglądało to tak: Siemion Pietrowicz pobiegł w jedną stronę świecąc sobie latarką, Bim zaś w przeciwną, pod osłoną dobroczynnego wykopu.
Ale wykop nagle się skończył - Bim wpadł
283
na ścianę, nad którą wisiał czerpak koparki. I wtedy okazało się, że nie może wyleźć ze swego ukrycia: potrafił zsunąć się w dół, ale brakowało mu sił, żeby się wydostać na górę: z boków - ściany, z przodu — ściana. Gdyby był zdrowy, gdyby miał w porządku wszystkie cztery łapy - wtedy oczywiście dałby sobie radę, ale teraz potrafiłby tylko wyjść, wyjść normalnie, a tu trzeba było wyskoczyć.
Posiedział trochę, popatrzył w górę, na czerpak,  stanął na jednej tylnej łapie, oparł się
0 ścianę przednimi, obejrzał wał ziemi na brzegu wykopu i znów usiadł. Można byłoby sądzić, że się zastanawia, a on po prostu nasłuchiwał, czy nie ma pogoni. Po chwili stanął w tej samej pozie, opierając się przednimi łapami o przeciwległą ścianę, gdzie nie było wału ziemnego,
1 rozejrzał się dookoła. Światełko latarki skakało w jednym miejscu, przesuwało się to w lewo, to w prawo, potem zgasło. Samochód cofnął się trochę i znowu zaczął się zbliżać, ale już z boku. Bim przywarł do ściany wykopu i nasłuchiwał drżąc. Samochód przejechał obok, tuż-tuż.
Dokoła wykopu zapadła cisza. W oddali rozległ się niezbyt głośny warkot samochodowy, zgrzyt tramwajów - znajome, nieszkodliwe dźwięki.
Ciemną jesienną nocą w wykopie siedział samotny pies. Nie było nikogo, kto by mógł mu
284
dopomóc. A on musiał, koniecznie musiał iść do drzwi swego domu. Spróbował podskoczyć i upadł. Nie dla Bima teraz takie skoki! Poszedł więc z powrotem własnym śladem, cicho, ostrożnie, wsłuchując się w najlżejszy szmer, a jednocześnie raz po raz badając ściany wykopu. Natknął się na niewielkie usypisko, wlazł na nie, stanął na zdrowej łapie — teraz przednie sięgały już brzegu wykopu. Zaczął zrzucać ziemię z góry na dół, pod siebie: kopał, kopał, usypisko, na którym stał, stawało się coraz wyższe. Odpoczywał chwilę i znowu zabierał się do roboty. Wreszcie mógł oprzeć się piersią o krawędź wału, ale nie mógł jeszcze tam wskoczyć. Zsunął się -wtedy na dno i położył. Miał ochotę wyć rozpaczliwie, na całe miasto, wołać na pomoc Iwana Iwanycza albo Tolka. Musiał jednak zachowywać się cicho - przecież poplątał ślady i schował się przed pościgiem. Nagle zdecydowanie wstał, cofnął się trochę i zapominając o bólu dał susa: obiema tylnymi łapami odbił się od górki, którą usypał, upadł na skraj wykopu, tam gdzie zrobił w wale wgłębienie.
Jak zdołał opanować okrutny ból i potworną słabość? Któż na to odpowie... A jak wilk odgryza sobie łapę, tkwiącą w potrzasku? Trudno sobie wyobrazić, że to jest możliwe: własnymi zębami gryźć własną łapę! Wilk postępuje tak
285
wiedziony chyba wrodzonym pragnieniem wolności, Bim zapomniał o sobie i swoim bólu, ogarnięty przemożną potrzebą dobroci i serdeczności.
W każdym razie wydostał się z wykopu i leżał na jego brzegu.
Noc była zimna. Miasto, kamienne i żelazne miasto, spało, cicho zgrzytając nawet w nocy, nawet we śnie. Bim długo się przysłuchiwał jego hałasom. Aż przemarzł i ruszył w drogę.
Wstąpił po drodze do otwartych drzwi jakiegoś domu, bo musiał się położyć, bodaj na krótko. Nie miał sił iść dalej, a wiedział, że nie wolno się kłaść wprost na ulicy - można zginąć (nieraz widział psy przejechane przez samochody). Zresztą asfalt był zimny, a w hallu przytulił się do ciepłego kaloryfera i zasnął.
W ciepłym hallu obcego domu głęboką nocą spał samotny pies.
Tak to bywa.
Nie trzeba robić krzywdy takim psom.
Rozdział piętnasty
U OSTATNICH DRZWI. TAJEMNICA FURGONU.
Bim obudził się jeszcze przed świtem. Szkoda mu było porzucać ciepły, gościnny dom, gdzie nikt nie przeszkadzał mu spać. Miał wrażenie, że odzyskał trochę sił - próbował wstać, ale nie było to łatwe. Więc usiadł. To mu się udało, choć dostał zawrotu głowy (podobnie jak w polu, kiedy Klim kopnął go w pierś): ściany pochyliły się w jedną stronę, poręcz schodów zadrżała, stopnie zlały się, tworząc jedno wzniesienie, po czym poruszyły się jak harmonia, żarówka drgnęła razem z sufitem. Bim spuścił łeb i siedział czekając, co będzie dalej...
ZawTÓt głowy minął równie niespodziewanie, jak się zjawił, Bim poczołgał się po stopniach w dół. Wydostał się przez drzwi wejściowe, które znowu były otwarte, poleżał trochę na ożywczym chłodzie i wstał. Był bliski utraty przytomności, ale nie czuł bólu i, posłuszny nie znanej ludziom psiej sile woli, poszedł chwiejąc się, jakby był ciężko chory.
287
Nie dowlókłby się chyba do drzwi swego domu, gdyby po drodze nie natknął się na śmietnik, w którym grzebała mała suczka. Podszedł do niej i usiadł. Kosmata i brudna obwą-chała go i pomachała ogonem.
„Gdzie idziesz?" — pytała w ten sposób. To była stara znajoma Bima, Kudłatka.
Od razu ją poznał - zawarł z nią przecież znajomość na łące owego dnia, kiedy chrupała z głodu kłącze trzciny. Toteż odpowiedział jej poufnie i smętnie, samymi oczami: „Źle mi, przyjaciółeczko".
Kudłatka wróciła na śmietnik. Odwróciła głowę w stronę Bima i pokręciła ogonem, jakby zapraszając tam także nieoczekiwanego gościa. To znaczyło: „Tu coś jest. Chodź tutaj".
Co potem się stało? Pomału, zjadając jakieś odpadki, skórki chleba, główki śledzi, Bim zaspokoił głód. Siły powoli wracały. Oblizał się, podziękował Kudłatce i już znacznie pewniejszym krokiem ruszył w dalszą drogę.
Tak, śmietnik w trudnej chwili może stać się ostatnią deską ratunku. Od tej pory Bim traktowałby z większym szacunkiem takie miejsce, gdyby...
Ciężko o tym opowiadać.
O mrocznej godzinie przed świtem, kiedy
288
resztki wczorajszego smogu opadały na ziemię leciutką niebieskawą mgiełką, Bim wreszcie dotarł do domu... Oto ten dom, do którego tak uparcie podążał. Oto okno, z którego nieraz oglądał z Iwanem Iwanyczem wschód słońca. Może pan podejdzie i teraz do okna? Bim usiadł na przeciwległym chodniku i pełen radości i nadziei wpatrywał się w swój dom. Czuł się już dobrze. Przeszedł przez ulicę powoli, ale z podniesionym łbem, wydawał się uśmiechnięty na myśl, że niebawem zobaczy najmilszego przyjaciela. Była to chwila oczekiwania na szczęście, a nigdy nie jest się tak szczęśliwym, jak właśnie wtedy, kiedy się czeka na szczęście.
Tak, na środku ulicy, przed swoim domem, niedaleko swoich drzwi Bim czuł się szczęśliwy, bo był pełen nadziei.
Nagle ogarnęło go przerażenie: w bramie domu ukazała się Baba! Usiadł z rozszerzonymi ze zgrozy oczami, drżał jak w gorączce. Baba cisnęła w niego cegłą. Bim pośpiesznie wrócił na przeciwległy chodnik.
O tak wczesnej godzinie na ulicy nie było nikogo, nawet dozorcy nie wyszli jeszcze z br=im ze swoimi miotłami. Nie ma żywej duszy, tylko Baba i Bim patrzą na siebie. Baba postano wiła, wdać, że nie ruszy się z miejsca i nie wpuści Bima do domu; nawet nogi rozsta-
19-686
289
wiła nieco szerzej, żeby mocniej stać, i tkwiła w bramie jak posąg, podpierając się pod boki. Patrzyła na Bima wyniośle, pogardliwie i dumnie, druzgotała go po prostu wzrokiem z poczuciem własnej godności, przewagi i racji. A Bim był wobec niej bezradny, do obrony miał tylko zęby, co prawda groźne, zwłaszcza w przedśmiertnej walce. Wiedział o tym, dobrze o tym pamiętał i dlatego stanął na ugiętych łapach i uniósł górną wargę odsłaniając kły. Człowiek i pies nie odrywali od siebie oczu. Minuty wydawały się Bimowi wiecznością.
...Podczas gdy człowiek i zwierzę taK ooser-wują się nawzajem, zajmijmy się trochę Babą, choć już ją znamy z poprzedniego zajścia z Bi-mem. Była to kobieta pod każdym względem wolna: wolna od wyzysku kapitalistów, od jakiegokolwiek, bodaj elementarnego pojęcia o swoich obowiązkach wobec socjalizmu, wolna także od pracy. Pozostawała jednak niewolnicą własnego żołądka, ale nie czuła tego jarzma. Poza tym wymyśliła sobie jednak pewne obowiązki. A więc wstawała na przykład wcześniej od pozostałych lokatorów tego dużego i gęsto zaludnionego bloku, przed świtem. Uważała bowiem za swój święty obowiązek wiedzieć, co się dzieje naokoło, czy ktoś obcy nie wychodzi o świcie z jej domu lub z pobli-
skich bram, u kogo pali się światło, podczas gdy wszyscy jeszcze śpią mocnym, porannym snem, kto — i z kim - jedzie na ryby czy na polowanie, kto pierwszy, jeszcze po ciemku wynosi śmieci. Potem oglądała je i określała, co się działo w domu, na podstawie tego, co znajdowała w śmietniku: jeśli butelki, to znaczy, że pijak je wyrzucił ukradkiem, w tajemnicy przed żoną, jeśli stare, zniszczone palto, to widać sknera chował w domu niepotrzebne szmaty, jeśli nieświeże mięso, to dowód, że gospodyni do kitu, i tak dalej, i tak dalej. Jeśli jakaś dziewczyna wracała do domu nad ranem, Baba triumf owała. Psów i ich właścicieli nienawidziła, a obserwacja ich stanowiła chyba jedno z jej najważniejszych zajęć. Obrzucała ich różnymi nieprzyzwoitymi wyzwiskami, których zapas miała chyba niewyczerpany — dowód świetnej pamięci i rozległej erudycji. Wszystko to było Babie nieodzownie potrzebne do codziennej informacji: razem z kilkoma innymi, równie wolnymi kobietami, wysiadywała na starannie pomalowanych ławkach i składała szczegółowe sprawozdanie z zebranych obserwacji, ustalała na ich podstawie, kto jest kim, nie pomijając, rzecz jasna, nikogo, ani niczego. Taki talent! Wydawała więc regularnie swego rodzaju niedrukowany biuletyn codzienny. I uważała to za swój drugi obowiązek
19*
291
wobec społeczeństwa. Wszechwiedza jej dotyczyła także wydarzeń międzynarodowych („Sama słyszałam: wojny tylko patrzeć, trzeba robić zapasy kaszy, soli"). Podawane przez Babę wiadomości rozchodziły się szeroko przy gorliwej współpracy takich samych bab, które już powoływały się na ,,takiego a takiego, a to docent, nie może więc bujać, słyszał sam na własne uszy".
W dodatku, jak już wiemy, Baba chętnie powtarzała, że jest „obywatelką radziecką", czym się ogromnie chełpiła. Była głęboko przekonana, że jej zatwardziałe sumienie powinno być wzorem do naśladowania. Gdyby miała dziecko, wychowałaby je na wspaniałego obywatela!
Dwa dni w tygodniu Baba miała wolne: w niedzielę chodziła na targ, robiła zakupy u kołchoźników, w poniedziałek zaś sprzedawała to, co kupiła. Toteż choć nie miała kur, ogrodu, sieci do łowienia ryb, mogła sprzedawać jaja, kury, pomidory, świeże ryby i inne artykuły żywnościowe. Dzięki temu trzeciemu obowiązkowi miała książeczkę oszczędnościową i żyła dostatnio, choć nigdzie nigdy nie praco wała. Miała mieszkanie ze wszystkimi wygodami, urządzone odpowiednio do jej potrzeb kulturalnych (dwie szafy na ubrania, trzy lustra, kupiony na targu obraz „Dziew-
292
czyna i łabędź", duży gliniany orzeł, sztuczne kwiaty z wiórów, lodówka, telewizor). Miała wszystko, co trzeba, i nie miała nic niepotrzebnego...
A więc Baba stała w bramie i Bim nie mógł jej wyminąć. Powinien był uciec, natychmiast, niezwłocznie, ale nie mógł odejść od kochanego domu. Postanowił czekać z wyszczerzonymi zębami na odejście wroga, czekać do skutku. Kto kogo przetrzyma.
Nagle z szarawej, zimnej mgły wyłonił się ciemnoszary, obity blachą furgon bez okien i zatrzymał się między Babą a Bimem. Dwóch robotników wyskoczyło z szoferki, podeszło do Baby. Bim obserwował wszystko uważnie, nie ruszając się z miejsca.
-  Czyj pies? — zapytał wąsaty, wskazując na Bima.
-  Mój - wyniośle odpowiedziała Baba bez chwili wahania.
-  Dlaczego go nie zabierzesz? - zapytał drugi, młody chłopak.
-  Jak  takiś  mądry,   to  spróbuj   i zabierz. Spójrz, ma sznur urwany na szyi, przegryzł. Na każdego się rzuca. Wściekł się, psia jucha. Na pewno się wściekł.
-  Przywiąż go - powiedział wąsacz. - Bo zabierzemy.
293
—  Sama już go zgłosiłam. I chodziłam, prosiłam - zabierzcie. Gdzie ta-am! Biurokrata na biurokracie jedzie i biurokratą pogania! — Baba już podniosła głos i krzyczała: - Żyć nie dają, biurokraci!
—  Chodź — zwrócił się wąsacz do młodego. Ten wyjął z szoferki karabin małokalibrowy,
wąsacz zaś ze skrzyni przymocowanej do furgonu wyciągnął długi kij z siatką, podobną do siatki na motyle wielkości owcy. Pierwszy zbliżył się do psa młody z karabinem, wąsacz szedł za nim z siatką w pogotowiu.
Bim zobaczył karabin. Pokręcił ogonem -mówił w ten sposób: „Strzelba! Strzelba! Znam strzelbę!"
—  Merda  ogonem  — powiedział młody.  — Wcale nie jest wściekły. Podchodź!
Wąsacz wyszedł naprzód. Bim poczuł zapach psa.
„Jesteście oczywiście dobrzy ludzie!" - mówił Bim całym swoim wyglądem.
Nagle wewnątrz furgonu zaskomlał pies -beznadziejnie, rozpaczliwie, Bim od razu zrozumiał: oszustwo! Dał susa w bok, ale za późno: młody zdążył nakryć go siatką. Bim podskoczył do góry i został ostatecznie uwięziony — znalazł się w siatce, którą sam zarzucił na siebie.
Gryzł sznury, zgrzytał zębami, rozpaczliwie
294
chrypiał i miotał się, miotał się nieprzytomnie, jak w ataku konwulsji. Ale szybko stracił resztki sił i ucichł. Rakarze wsunęli siatkę przez drzwi furgonu i wyrzucili Bima na podłogę.
Drzwi zatrzasnęły się.
Wąsacz zwrócił się wtedy do Baby, która nieoczekiwanie poweselała:
-  Czego szczerzysz zęby? Nie potrafisz dbać o psa, to po co trzymasz, tylko męczysz zwierzę. Sama tłusta, nażarta, gęba jak u żaby, a psa doprowadziła do takiej chudości, że strach patrzeć! Do psa niepodobny.
(Był to człowiek spostrzegawczy: opuszczone kąciki dużych ust, płaski nos i wytrzeszczone oczy Baby przypominały rzeczywiście „żabią gębę").
-  Ubliżasz mnie, obywatelce radzieckiej, ty, śmierdzący hycel, gad! - I dalej, i dalej w tym rodzaju, nie przebierając jak zwykle w wyrażeniach. Słowa, których niepodobna powtórzyć w druku, sypały się z jej ust, lekko i swobodnie, jakby były zaprogramowane: wystarczyło nacisnąć   guziczek   —   wyskakiwały   jedno   po drugim.
-  Spokój! Dość awantur! - krzyknął młody rakarz. - Bo zaraz przykryję siatką i jazda do
295
żelaznej skrzyni. Takie jak ty trzeba bodaj na jeden tydzień w roku sadzać do naszego furgonu. - Schwycił rzeczywiście kij z siatką i ruszył w kierunku Baby.
Baba pobiegła pisać skargę na rakarzy za ,,obrazę obywatelki radzieckiej". Skierowała ją do prezesa rady miejskiej, którego przy okazji oskarżała wcale nie mniej niż rakarzy. Nie ponosiła za nic odpowiedzialności, nie czuła się za nic odpowiedzialna przed społeczeństwem, ale od wszystkich czegoś wymagała. To także należało do jej obowiązków, jak do obowiązków każdego pasożyta społecznego.
...Słońce tego ranka było duże i żółte, po zimowemu chłodne i smutne. Tak niechętnie i apatycznie otrząsnęło poranną mgłę, że miejscami poszarpany niebieskawy welon unosił się nadal nad miastem: na niektórych ulicach było jasno, na innych szaro.
Ciemnoszary, obity blachą furgon wyjechał za miasto i skręcił na podwórze stojącego na uboczu domu otoczonego wysokim parkanem. Przy bramie widniała tabliczka: „Wstęp wzbroniony - niebezpieczeństwo śmierci". Był to zakład, do którego przywożono wściekłe psy. Trafiały tu także psy bezpańskie, złapane na ulicy, jako roznosiciele chorób. Te psy kierowano dla potrzeb nauki albo po uśmierceniu
296
obdzierano ze skóry. Inne zaś zwierzęta, dotknięte zaraźliwymi chorobami, były leczone na miejscu, jeśli na to zasługiwały; należały do nich na przykład konie — dostawały lekarstwa do ostatniej chwili życia, likwidowano je tylko w jednym przypadku — jeśli miały nosaciznę. Ta choroba stała się bardzo rzadka, bo koni zostało niewiele i na nosaciznę nie ma komu. chorować.
Robotnicy, którzy złapali Bima, pracowali w tym zakładzie. Nie byli to wcale źli ludzie. W pracy narażali się na niebezpieczeństwo ciężkiej choroby albo pogryzienia przez wściekłego psa. Od czasu do czasu oczyszczali miasto wyłapując bezpańskie psy albo zabierając te, które zostały zgłoszone przez "właścicieli. Zajęcie swoje uważali za przykre i ciężkie, choć za każdego złapanego psa otrzymywali osobną premię dodawaną do zasadniczej pensji.
Bim nie słyszał, jak żelazny furgon wjechał na podwórze, jak tamci wysiedli z szoferki i gdzieś poszli: był nieprzytomny.
Odzyskał przytomność dopiero po paru godzinach. Obok niego siedziała stara znajoma, Kudłatka, którą spotkał o świcie przy śmietniku. Lizała mu nos i uszy...
Niezwykła to doprawdy istota — pies! Kiedy
297
umiera małe szczenię, matka liże mu nosek, uszki, liże długo, wytrwale, masuje małemu brzuszek. I niekiedy ciężko chore maleństwo odzyskuje zdrowie. Masaż w ogóle uchodzi za bardzo wskazany przy pielęgnacji nowo narodzonych szczeniąt. Niezwykłe jest to wszystko i zdumiewające.
Kudłatka lizała chorego Bima wiedziona także niepojętym dla nas głosem samej natury. Widać zdobyła doświadczenie podczas swoich wędrówek, a może nie po raz pierwszy znalazła się w szarym furgonie. Nie wiadomo.
Cieniutki promień światła wcisnął się przez szparę i upadł na Bima. Pies uniósł głowę. Było ich dwoje w tym żelaznym •więzieniu: on i Kudłatka. Z trudem opanowując ból w piersi Bim spróbował zmienić pozycję, ale za pierwszym razem nic z tego nie wyszło. Przy drugiej próbie udało mu się podkulić pod siebie wszystkie cztery łapy i ochronić w ten sposób bok przed zimnym żelazem, na którym leżał. Przemarznięta także Kudłatka przytuliła się do niego i zwinęła w kłębek. Razem było im trochę cieplej.
Dwa psy zamknięte w żelaznym więzieniu czekały, aż dopełni się ich los.
Bim patrzył przez cały czas na drzwi, na cieniutki promień słońca, który był tu jedynym
gościem z jasnego świata. Ale oto w pobliżu zagrzmiał wystrzał. Bim drgnął. Dobrze znał ten dźwięk! Przypominał mu Iwana Iwanycza. Wystrzał to polowanie, to las, to wolność, to także wołanie,  jeśli pies zabłądził albo dał ponieść się pasji myśliwskiej i zapędził się za daleko, biegnąc śladem ptaka czy zająca. Skąd Bim   znalazł   siły,   żeby  wstać  po  wystrzale i chwiejąc się podejść do drzwi? Przyłożył nos do szparki i chciwie wdychał powietrze wolności. Trzymał się już jako tako na nogach, jakby zmartwychwstał. Zaczął powoli chodzić jak wahadło z jednego kąta furgonu w drugi. Potem znów stanął u drzwi, znów węszył przez szparę, aż wywnioskował na podstawie zapachu: na podwórzu jest coś groźnego. Znowu chodził i chodził, drapiąc pazurami po żelaznej podłodze, jakby szykował się do czegoś, i wyprostowywał zbolałe ciało.
Nie wiadomo, ile czasu minęło. Ale Bim... zaczął drapać w drzwi.
Te drzwi nie przypominały żadnych znanych mu dotychczas: były obite blachą, w której widniały dziury o poszarpanych brzegach. Ale były to drzwi, teraz jedyne już drzwi, przez które Bim mógł wołać o pomoc i współczucie. Zapadła noc. Mroźna noc zimowa.
Kudłatka wyła.
A Bim drapał w drzwi. Gryzł zębami po-
299
szarpaną blachę i znów drapał leżąc. Wołał. Błagał.
Nad ranem w furgonie zapadła cisza. Kudłat-ka przestała wyć, Bim także ucichł, z rzadka tylko drapał jeszcze łapą w obite blachą drzwi. Czy całkowicie stracił siły, czy zrezygnował, stracił nadzieję i czekał pokornie na dopełnienie się losu - tego nie wiem. To tajemnica szarego furgonu.

Rozdział szesnasty
SPOTKANIE PODCZAS POSZUKIWAŃ. ŚLADY BIMA NA ZIEMI. CZTERY STRZAŁY.
W niedzielę na ulicach miasta widać znacznie więcej ludzi niż w dni powszednie: idą, jadą, biegną, kupują, sprzedają, tłoczą się jak śledzie w beczce w pociągach, autobusach, trolejbusach, tramwajach, śpieszą się, by wyjechać. W środku dnia tłok trochę ustaje, ale wieczorem zaczyna się znowu: jedni wracają do miasta z wypraw na wieś i do lasu, inni wyjeżdżają z miasta na wieś do domu.
Nic też dziwnego, że pewnej niedzieli Chry-san Andriejewicz przyjechał z Aloszą do miasta. Postanowili, że Alosza pójdzie na poszukiwanie Czarnoucha, a ojciec - na targ, będzie sprzedawał przywiezioną ze wsi żywność. Chrysan Andriejewicz nieraz już zabierał z sobą syna do miasta i pozwalał mu chodzić po ulicach bez żadnej obawy (Numer tramwaju zna, „swój" przystanek autobusowy zna, łobuzować się nie będzie, Alosza nie taki!). Chłopiec dostawał zwykle trzy ruble na drobne wydatki, mógł sobie kupić, co chciał, pojechać,
301
gdzie chciał, pójść do kina czy cyrku. Tym razem Chrysan Andriejewicz wsunął do wewnętrznej kieszeni palta Aloszy dodatkowe piętnaście rubli i powiedział:
-  Jeśli znajdziesz Czarnoucha, a nie zechcą go oddać, dawaj dziesięć rubli. Nie oddają -dwanaście. Jeszcze nie oddają — kładź całe piętnaście. A jeśli i wtedy nie zechcą, zapisz adres i do mnie:  pojadę sam. Za długo nie chodź: o czwartej mamy autobus, dni krótkie, pojedziemy po ciemku. O Czarnoucha pytaj grzecznie:    „Można    zapytać,    towarzyszu?" A potem już wszystko wykładaj po porządku, tak i tak, jesteśmy ze wsi, pasiemy owce, bez psa nie da rady,  a pies nam zginął. Uciekł widać do miasta. Dobrych ludzi jest dużo: pytaj, rób swoje...
...Po mieście chodził poważny, mocno zbudowany chłopaczek i od czasu do czasu zwracał się do przechodniów, którzy jego zdaniem zasługiwali na zaufanie:
—  Można zapytać, towarzyszu? A więc jesteśmy ze wsi, owce pasiemy...
Spotykał mnóstwo grubasów, zwłaszcza grubasek, ale ich nie zatrzymywał (Pewnie nie pracują, dlatego tak w tłuszcz obrastają). I właśnie jakiś grubas słysząc pytanie chłopca zwrócone nie do niego, ale do kogo innego, przystanął i poradził pójść na dworzec (tam
302
przez cały dzień młodzież się kręci, znajdzie się taki, co będzie wiedział). A chłopców Alo-sza nie omijał.
O tej samej porze Tolek wyszedł z domu na kolejne poszukiwania Bima. Od trzech już dni uparcie go szukał, ale po lekcjach, a dziś postanowił zacząć od rana: niedziela, nie trzeba iść do szkoły.
Po mieście chodził czyściutki chłopczyk z inteligenckiej rodziny, zaglądał badawczo przechodniom w twarz i po namyśle pytał niektórych:
- Wujku, czy wujek czasem nie widział psa z czarnym uchem?... Białego, nakrapianego na żółto?... Nie? Szkoda. Bardzo przepraszam.
Mimo zakazu rodziców Tolek był już raz u Stiepanowny, zaniósł Lusi czeskie ołówki, których nie ma w sklepach, i album do rysunków. Opowiedział, że Bim spędził u niego noc, a potem znikł, dowiedział się, że Iwan Iwanycz, którego nigdy w życiu nie widział, napisał list i niedługo wraca. Dziś wieczorem Tolek wstąpi tam jeszcze raz, dowie się, czy nic nie wiadomo o Bimie. W dodatku Lusia obiecała mu podarować obrazek, który sama namalowała — ,,Nasz Bim".
Na jednej z ulic w pobliżu dworca do Tolka podszedł chłopiec mniej więcej trzynastoletni,
303
mocno zbudowany, opalony, w nowym, „dorosłym" ubranku i zapytał:
-  Można zapytać, towarzyszu?
Takie pytanie jak do dorosłego bardzo się podobało Tolkowi, toteż odpowiedział skwapliwie:
-  Można. — I z kolei zapytał:  - A coś ty chciał?
-  Jesteśmy ze wsi, pasiemy owce. I pies nam zginął, uciekł do miasta. Nie widziałeś czasem? Biały, nakrapiany na żółto, a ucho czarne jak węgiel. I noga...
-  Jak się nazywa ten pies? — przerwał mu Tolek.
-  Czarnouch — odpowiedział Alosza.
-  Bim! - zawołał Tolek. - To Bim!
Chłopcy oczywiście się dogadali, Tolek ustalił, kiedy i gdzie Bim został kupiony, kiedy uciekł ze wsi, Alosza zrozumiał, że przychodził do Tolka właśnie Czarnouch, a nie inny pies. Nie zastanawiali się ani chwili nad tym, do kogo Bim ma należeć, jeżeli go znajdą. Najważniejsze - to odnaleźć, jak najszybciej odnaleźć Bima.
-  Stańmy przy dworcu - zaproponował Alosza. - Tak mi jeden człowiek poradził.
-  Tam tłumy ludzi, znajdziemy takiego, co widział Bima — zgodził się Tolek.
304
Naiwność tego pomysłu była oczywista, ale nie dla Aloszy ani dla Tolka. Chłopców ogarnął duch koleżeństwa, połączyło to samo pragnienie, związała ta sama miłość do Bima. Wierzyli, że go znajdą, i to kierowało ich postępowaniem. I już sobie wyobrażali, jak to będzie, kiedy spotkają Bima na ulicy.
-  Potem wstąpimy do twojej Stiepanowny — już po drodze na dworzec zdecydował Alosza. -Czarnouch na pewno tam przyjdzie. Może już nawet tam idzie, na pewno idzie. Inaczej nie może: dom.
-  Wstąpimy — zgodził się Tolek.
Podobał mu się Alosza: poważny, a jednocześnie naiwny i prostoduszny. Takie znajomości zawiera się na całe życie. Wielkie to szczęście dla chłopca — znaleźć na ulicy dobrego przyjaciela, a nie chuligana.
Chłopcy wypytali już ze stu przechodniów o Bima, wybierali zawsze takich, którzy wydawali się im godni zaufania.
Tego rana z pociągu pośpiesznego wysiadł opierając się na lasce siwy mężczyzna w brązowym palcie. Przecisnął się przez tłum, po wyjściu z dworca przystanął i rozejrzał się naokoło. Tak człowiek, który wrócił do rodzinnego miasta po długiej nieobecności, patrzy, czy ¦wszystko jest na miejscu, czy się coś nie zmieniło. Nagle podeszło do niego dwóch nieznajomych
20-686
305
chłopców. Jeden z nich, najwyraźniej ze wsi, zapytał:
-  Można zapytać, towarzyszu?
Siwy mężczyzna lekko przechylił głowę na bok i chowając uśmiech odpowiedział:
-  Oczywiście, towarzyszu.
Drugi chłopaczek, chyba z miasta, powiedział:
-  Proszę pana, nie widział pan przypadkiem psa z czarnym uchem, biały, nakra...
Siwy schwycił chłopca za ramię i zawołał głęboko poruszony:
-  Bim?!
-  Tak, Bim. Pan go widział? Gdzie?
Usiedli we trójkę na ławce na skwerze dworcowym. Czuli do siebie całkowite zaufanie, bez cienia wątpliwości, choć chłopcy nie znali tego starszego mężczyzny, nie wiedzieli, że jest ¦właśnie Iwanem Iwanyczem, panem Bima, i nawet nie domyśliliby się szybko, że to on, gdyby im sam nie powiedział.
Może znajomi także nie poznaliby od razu Iwana Iwanycza. Trochę się zgarbił, twarz mu schudła, zmarszczek przybyło (operacja serca to nie pobyt w uzdrowisku!), ale oczy pozostały te same - uważne, skupione, jakby patrzące w głąb serca. Tylko te bardzo ciemne oczy świadczyły o tym, że był niegdyś brunetem. Teraz włosy miał białe jak śnieg.
306

Tolek powtórzył wszystko, co wiedział o Bi-mie, nie zapomniał nawet powiedzieć, że jest chory i kuleje. Alosza krótko i rzeczowo opisał życie Czarnoucha na wsi. Chłopcom wszystko się podobało u Iwana Iwanycza: rozmawia jak z dorosłymi, czasem kładzie rękę na ramieniu swojego rozmówcy. Podobało się im także to, że słucha uważnie, nie przerywając, a nawet to, że jest biały, że ma takie ładne imię, a najważniejsze, że polubił ich, nieznajomych chłopców, co wydawało się oczywiste. Bo w przeciwnym razie nie powiedziałby przecież, kiedy skończyli swoje opowieści:
-  Dobre z was chłopaki. Będziemy przyjaciółmi... A teraz chodźmy do mnie. Chyba Bim już przyszedł do domu.
Po drodze Iwan Iwanycz delikatnie zadał chłopcom kilka pytań i dowiedział się bez trudu, kim są, jakich mają rodziców, co każdy z nich robi i co lubi.
-  A więc pasiesz owce, Alosza, to dobrze. I chodzisz do szkoły? Pewnie ci trudno?
-  Owce nakarmić też trzeba umieć - z powagą, jak ojciec, odparł Alosza. - Niełatwa rzecz. Ustawić stado na szerokość, nie deptać trawy, to nie przelewki, nieraz tak się można umęczyć, że ledwie się człowiek trzyma na nogach. No i taka jeszcze sprawa: wstawać trzeba o świcie. To też kłopot.  Z psem jest dobrze, pomaga
307
lepiej od niejednego człowieka, który na owcach się nie zna. Bez psa trudno dać sobie radę. Jesteśmy pastuchami. Co tu robić bez psa?
—  A ty czym się zajmujesz, Tolku?
—  Ja? - zdziwił się Tolek. - Ja chodzę do szkoły.
—  Macie w domu jaką gadzinę? — zaciekawił się Alosza.
—  Nie, gadziny nie mamy — odparł Tolek. -Miałem świnki morskie, ale mama zabroniła... Śmierdzą...
—  Przyjedź do mnie,  to ci pokażę. Nasza Miłka to złoto nie krowa, możesz się jej pakować pod brzuch, nogą nie ruszy. Czapkę liże... i ręce. A jakiego mamy koguta! Drugiego takiego nie znajdziesz! Szefem go nazywają, pierwszy pieje o świcie, inne już po nim zaczynają. Taki kogut to rzadkość... A psa nie mamy. Był jeden — umarł. Był Czarnouch - uciekł. — Alosza westchnął. - Szkoda. Taki łaskawy...
Iwan Iwanycz zadzwonił do drzwi Stiepa-nowny. Stara wyszła z Lusią na podest i zaczęła lamentować:
—  Och,  Iwanie Iwanyczu!  Co ja teraz powiem? Nie ma Bima. Był u Tolka trzy dni temu, ale do domu nie przyszedł.
—  Nie przyszedł? — w zamyśleniu powtórzył Iwan Iwanycz. I na pociechę chłopcom dodał: -Na pewno go znajdziemy, na pewno.
308
Stiepanowna zwróciła mu klucze od mieszkania i wszyscy pięcioro tam weszli. W pokoju wszystko wyglądało tak samo jak przed wyjazdem Iwana Iwanycza: ta sama ściana książek, która teraz zdziwiła Aloszę, to samo biurko, nawet teraz jakby nieco czystsze dzięki Stiepa-nownie. Ale mieszkanie wydawało się okropnie puste, bo nie było Bima. Na jego posłaniu widniała czysta kartka papieru listowego: Stiepanowna nawet to przechowała! Iwan Iwanycz stanął plecami do gości i ze spuszczoną głową patrzył w okno. Stiepanowna miała nawet wrażenie, że cicho jęknął.
-  Położyłbyś się, Iwanie Iwanyczu, strudzony jesteś, z drogi - poradziła.
Iwan Iwanycz wyciągnął się na łóżku i leżał tak wśród ogólnego milczenia patrząc w sufit. Stiepanowna usiłowała go jednak rozruszać:
-  A więc udała się operacja? Jak wróciłeś, to już wszystko będzie dobrze.
-  Będzie  dobrze,   Stiepanowna.  Dziękuję, kochana, za wszystko. Daj, Boże, żeby krewni byli tacy dobrzy dla swoich, jak nasza Stiepanowna dla obcych.
-  To ci dopiero! O czym tu gadać! Bzdury! Niewielka fatyga  - pomóc sąsiadowi.  Żeby tylko wszystko było dobrze (Stiepanowna wstydziła się, kiedy J4 chwalili).
309
Po kilku minutach Iwan Iwanycz wstał, spojrzał na chłopców i powiedział:
—  Teraz taki plan działania, chłopaki: wy szukajcie w naszej dzielnicy, nie wstydźcie się pytać, Bim musi być gdzieś niedaleko. A ja... — Iwan   Iwanycz   zastano wił   się  chwilę.   -  Ja gdzieś pojadę... Czy Bim nie przystał czasem do psów podwórzowych?... Gdzieś...
Przed wyjściem Lusia dała Tolkowi obrazek ,,Nasz Bim". Ten pokazał go Aloszy, który bardzo się zdziwił:
—  Sama?
—  Sama - odpowiedziała Lusia.
—  Jesteś malarką?
—  Nie-ee — roześmiała się Lusia. — Przeszłam do piątej klasy.
Na rysunku Lusi Bim był bardzo podobny: czarne ucho, czarna łapa, rude kropki na białej sierści i duże oczy. Może tylko jedno ucho miał nieco dłuższe od drugiego, ale to drobiazg.
Tak więc Alosza i Tolek wyruszyli znowu na poszukiwania. Tak samo jak przedtem wybierali przechodniów patrząc na twarze (teraz gruntownie się naradzali), tak samo zadawali to samo pytanie i wymieniali znaki szczególne Bima.
A Iwan Iwanycz jeszcze leżąc w łóżku pomyślał: ,,Jak najprędzej trzeba jechać do zakładu
kwarantanny   zwierząt.   Uprzedzić,   opowiedzieć,  jak Bim wygląda, zapłacić i poprosić
0 wiadomość, jeśli go gdzieś zobaczą. A może już u nich jest. Poszedł od Tolka w nocy ze środy na czwartek... trzy dni temu. Prędzej, prędzej!''
Iwan Iwanycz wziął taksówkę i wkrótce znalazł się przed bramą zakładu. Zastał tam tylko dozorcę (dzień świąteczny), który okazał się gadatliwy i chętnie odpowiadał na pytania Iwana Iwanycza.
-  W   czwartek   i  piątek  psów   nie  łapali, a wczorajsze są. Siedzą zamknięte w furgonie. Ile tam tego dobrego,  licho wie. Ja nic nie wiem, ale są. Jutro przyjdzie lekarz i powie, gdzie którego dać: tego dla nauki, tamtego do uśpienia - zastrzyk i pójdzie na skórę. Czasem zakopują ze skórą. Na to mamy lekarzy. A jakże! Bywa też, że palą całego.
-  Trafiają   się  psy  myśliwskie?  — zapytał Iwan Iwanycz.
-  Rzadko. Takich psów nie oddają dla nauki
1  nie usypiają, a czekają, aż właściciele się znajdą. Albo znowuż dzwonią do Związku Łowieckiego — tak i tak, przyjdźcie zobaczyć. A jakże! Na to mamy lekarzy. Jest tam jeden taki. Myśliwy. Iwan mówił, że biały, parszywy, bezpański, właścicielka sama oddała. A jakże! Może mężowi się zmarło, czy jak.
311
,,Bim czy nie Bim?" - zastanawiał się Iwan Iwanycz i zaczął prosić dozorcę:
—  Proszę mnie wpuścić, chciałbym podejść do tego furgonu.  Szukam mojego psa. Niezwykłego psa. Może tam siedzi. Bardzo proszę.
Dozorca był jednak nieubłagany:
—  Niezwykłych psów u nas nie łapią. Łapią szkodliwe, żeby nie roznosiły zarazy - oświadczył kategorycznie i z głębokim przekonaniem. Twarz mu się od razu zmieniła: podniósł brodę i machnął ręką, jakby odpędzał petenta od bramy, przy której ten stał, zgnębiony i bezradny, nie wiedząc, co robić. Nawet ten skromny dozorca nie mógł się oprzeć pokusie upajania się władzą, toteż powiedział surowo:  - Widzisz? ,,Wstęp wzbroniony". Trzeba czytać i rozumieć. — I wskazał oszkloną ramkę z napisem (złotymi literami): „Wstęp wzbroniony - niebezpieczeństwo śmierci".
Iwan Iwanycz stracił nadzieję, że się dostanie na podwórze zakładu, i powiedział wzdychając:
-  Oj,    człowieku,    człowieku!...    Operację miałem robioną. Od wojny odłamek pocisku nosiłem tutaj... Wróciłem, a Bima nie ma.
-  Jak to? Przeszło dwadzieścia lat nosiłeś odłamek?  Tutaj? — Dozorca nieoczekiwanie znów stał się sobą, takim, jakim był na początku. - Proszę, proszę! Jak opowiedzieć komuś -
312
nie uwierzy. A więc ty... - Nie dokończył zdania i pojednawczo, otwierając bramę, zaprosił: - Proszę. Tylko nie trzeba nikomu nic mówić.
Iwan Iwanycz odesłał taksówkę w nadziei, że poprowadzi Bima na smyczy, i skierował się do furgonu. Szedł pełen radości: jeśli Bimek jest tutaj, to go zaraz zobaczy, pogłaszcze, jeśli go nie ma, to znaczy, że żyje i można go znaleźć.
- Bim, kochany mój Bimek... Mój mały... Głuptasek mój - szeptał idąc przez podwórze.
Dozorca otworzył na oścież drzwiczki furgonu.
Iwan Iwanycz spojrzał i cofnął się, przerażony. Skamieniał.
Bim leżał z nosem przy drzwiach. Wargi i dziąsła miał pokaleczone ostrymi brzegami blachy. Pazury przednich łap zakrwawione.
Bim drapał bardzo długo w te drzwi, ostatnie drzwi w jego życiu. Do ostatniego tchu. Prosił o tak niewiele! O wolność i serdeczność — o nic więcej.
Kudłatka schowana w kącie zawyła przeciągle.
Iwan Iwanycz położył rękę na głowie Bima -wiernego, oddanego, kochającego przyjaciela.
W powietrzu unosiły się leciutkie płatki śniegu. Dwa upadły na nos Bima i... nie stopniały.
313
Tymczasem zaś Alosza i Tolek, którzy zdążyli się zaprzyjaźnić na śmierć i życie, chodzili po mieście. Wypytywali przechodniów i wreszcie trafili do tego ośrodka weterynaryjnego, gdzie Tolek zaprowadził kiedyś Bima. Dowiedzieli się od dyżurnego, że żadnych psów tam nie ma, a ten, komu zginął pies, powinien pójść przede wszystkim do zakładu kwarantanny, bo tam są rakarze.
Nasi chłopcy nie należeli bynajmniej do takich, co mogą zaadresować list ,,Do dziadka na wieś" *. Toteż w niespełna godzinę przyjechali autobusem pod wskazany adres i pośpiesznie maszerowali przez pustkowie do zakładu.
Iwan Iwanycz wychodził właśnie z bramy. Na ¦widok przyjaciół przyśpieszył kroku, a zbliżając się zapytał:
—  Wy tu także idziecie?
—  Tak nas skierowali — wyjaśnił Alosza.
—  Nie ma tu Bima? - zapytał Tolek.
—  Nie było go tutaj? — nalegał Alosza.
—  Nie, chłopcy... Bima tu nie ma... i nie było. — Iwan Iwanycz starał się ukryć wzburzenie, a przy jego stanie zdrowia wymagało to nie lada wysiłku.
•  Aluzja do znanego opowiadania A. Czechowa Wańka (Przyp. tłum.)
314
Wówczas Tolek uniósł gęste, czarne brwi i marszcząc czoło powiedział:
Iwanie  Iwanyczu...   prosimy powiedzieć nam prawdę... bardzo prosimy.
- Bima tu nie ma, chłopcy — powtórzył Iwan Iwanycz już nieco mocniejszym i pewniejszym głosem. - Trzeba go szukać. Szukać.
Prószył śnieg.
Cichy śnieg.
Biały śnieg.
Lodowaty śnieg, który przykrywa ziemię do następnego, powtarzającego się co roku początku wszystkiego — do wiosny.
Mężczyzna o białych jak śnieg włosach szedł przez białe pustkowie. Towarzyszyli mu dwaj chłopcy. Trzymając się za ręce szli szukać wspólnego przyjaciela. I mieli nadzieję.
Kłamstwo też bywa święte, tak samo jak prawda. Tak umierający zapewnia z uśmiechem swoich bliskich: „Czuję się całkiem dobrze". Tak matka z uśmiechem śpiewa ¦wesołą piosenkę beznadziejnie choremu dziecku.
A życie płynie. Płynie dlatego, że jest nadzieja, bez której rozpacz zabiłaby wszystko na świecie.
Przez cały dzień chłopcy szukali Bima. Wieczorem zaś, już o zmierzchu, Tolek odprowa-
315
dził Aloszę tramwajem do „naszego" przystanku autobusowego.
-  To mój tatunio — powiedział Alosza, kiedy podeszli do Chrysana Andriejewicza.
Tatunio uścisnął Tolkowi rękę.
-  Rozumiem - powiedział do syna. - Znalazłeś przyjaciela. Chcesz odwiedzić Aloszę, chłopcze? Bardzo prosimy.
Za Tolka odpowiedział Alosza:
-  On później przyjedzie. A ja tu przyjadę... Do Iwana Iwanycza. Będziemy jeszcze szukać Bima.
-  Dobra.  W domu wszystko opowiesz po porządku,  a teraz trzeba się śpieszyć, zaraz odjazd.
Przed wejściem do autobusu Alosza zwrócił Tatuniowi piętnaście rubli.
-  W całości. Nie były potrzebne.
-  Też rozumiem — ze smutkiem powiedział ojciec. Tolek pomachał ręką odjeżdżającym. Smutno mu było rozstawać się z Alosza, ale cieszyła go myśl, że ma przyjaciela. Teraz Tolek będzie żył także oczekiwaniem na spotkanie z Alosza. I to dzięki Bimowi, to Bim zostawił tak wyraźny ślad na ziemi.
-  Bim jest gdzieś w mieście. My go na pewno znajdziemy. Na pewno.
-  Kto to: my?
316
-  Alosza, Iwan Iwanycz i ja... Znajdziemy, zobaczysz.
-  Kto to jest Alosza? Kto to jest Iwan Iwanycz? - zapytała mama.
-  Alosza to  chłopiec  ze wsi.  Jego ojciec nazywa się wujek Chrysan. A Iwan Iwanycz... Nie wiem, kim jest... Jest dobry. To pan Bima.
A po cóż ci Bim, jeśli już wrócił jego pan? — zapytał tata.
Tolek nie znalazł odpowiedzi na tak nieoczekiwane i trudne pytanie.
-  Nie wiem — powiedział wreszcie cicho.
Późnym wieczorem zaś, kiedy już spał i widział we śnie, jak krowa Aloszy liże jego czapkę, tata i mama spierali się w odległym pokoju.
-  Twój syn rośnie na ulicznika bez opieki — surowo powiedział tata.
A   ty   gdzie   jesteś?   -   odparowała   cios mama.
-  Jestem w pracy.
-  A ja jestem gorzej niż w pracy. Ty wychodzisz z domu i koniec. A ja... przez same porządki nie mam nigdy spokoju.
-  Każdy  człowiek,   gdziekolwiek pracuje, ma obowiązki i powinien je wykonywać uczciwe. Ale chodzi mi o coś innego: kto ma wychowywać Tolka? Ty czy ja? Czy my oboje? W takim razie musimy znaleźć wspólny język.
-  Pewnie ani ty, ani ja.
317
-  Więc kto? — upierał się tata.
-  Cała nadzieja w szkole - odpowiedziała mama nieco spokojniej.
-  A może go wychowa ulica? — atakował tata.
-  No więc tak, może ulica. Cóż w tym złego? Wszystkie dzieci są na ulicy.
-  A uczciwość, pytam, kto będzie w niego wpajał uczciwość? - zapytał tata podnosząc głos.
-  Proszę, masz, czytaj. Zresztą mogę ci sama przeczytać.   Posłuchaj.  Mama zaczęła czytać poszczególne zdania z gazety: - ,,Zorganizowanie,  nieustanna  opieka,  surowa kontrola, wysokie wymagania - tak się wyrabia w ludziach   uczciwość"...   ,,Uczciwego   człowieka trzeba podnosić na tarczy"... Słyszysz: na tarczy!  A niech was licho!  - mama oparła się o kanapę, chowając twarz.
Tata nie chciał przeciągać dyskusji, kochał mamę, mama też go kochała i pierwszy krok do zgody robił zawsze on. Zresztą sprzeczali się bardzo rzadko. Tym razem także tata powiedział pojednawczo:
-  Cóż, trzeba będzie sobie jakoś poradzić z tym wszystkim. Spróbuję odnaleźć Bima. Pan jego wrócił, Tolek już nie sprowadzi nam psa do domu. A jeśli my odnajdziemy Bima, nasz autorytet ogromnie wzrośnie w jego oczach.
318
Ale nie te słowa cisnęły mu się na usta. Tego wieczoru Siemion Pietrowicz nie był już spokojnym, pewnym siebie mężczyzną: synpodra-stał i szedł obok rodziców, a on, rodzony ojciec, nie zauważył tego w ciągłym pośpiechu. Teraz zastanawiał się. Przypomniał sobie pewnego chłopaka, którego widział kiedyś koło piwiarni nad rzeką. Chłopak stał przy ścianie chwiejąc się, nogi mu się plątały, krzyczał i rozpaczliwie szlochał... To wspomnienie przeraziło Siemio-na Pietrowicza, ze zgrozą wyobraził sobie, że za jakieś pięć lat jego Tolek może tak stać przed piwiarnią, i ogarnęła go rozpacz. Podszedł do żony, usiadł przy niej i zapytał cicho, pojednawczo i całkiem dla niej nieoczekiwanie:
A może by tak kupić Tolkowi dobrego pieska?... Albo lepiej poprosić Bimowego pana, żeby nam go odprzedał, co? Dobrze zapłacimy. Jak ci się zdaje?
— Och, nie wiem, Siemionie, niewiemsama. Kupmy może psa czy jak.
Siemion Pietrowicz nie wziął oczywiście pod uwagę pewnej drobnej okoliczności: tej mianowicie, że przyjaźni i zaufania nie można ani kupić, ani sprzedać. Nie wiedział również, że nigdy już nie odnajdzie Bima, nawet gdyby bardzo chciał. Ale Bim, nasz dobry Bim, zostawił także ślad w sercu Tolkowego ojca. Może był to wyrzut sumienia. Nikt nie ucieknie przed
319
!
własnym sumieniem, chyba że jest podobne do idealnie prostej i elastycznej witki, którą można wygiąć, jak się chce, i puściwszy - znów wyprostować. Myśl o Bimie nie dawała spokoju Siemionowi Pietrowiczowi także w nocy.
Tej nocy Bim leżał jeszcze tam, w furgonie obitym blachą. Jutro tata Tolka zorganizuje poszukiwania. Czy odkryje tajemnicę szarego furgonu, czy zrozumie, z jak nieprzezwyciężoną siłą Bim dążył do światła, wolności, przyjaźni i zaufania?
To się jednak nie stało z bardzo prostego powodu. Nazajutrz, w poniedziałek, Iwan Iwa-nycz wziął dubeltówkę w pokrowcu i pojechał do zakładu kwarantanny. Znalazł tam dwóch rakarzy, z goryczą i bólem dowiedział się od nich, że złapali Bima przed samym domem. Trzęśli się obaj z oburzenia i zajadle klęli Babę najgorszymi słowami. Ciężko było słyszeć, że Bim padł ofiarą zdrady i oszczerstwa. Iwan Iwanycz nie miał tego za złe tym robotnikom, mimo to młodszy wyraźnie czuł się winny, już choćby dlatego, że dał wiarę słowom kłam-czyni.
— Gdybym ja wiedział... - młody robotnik nie dokończył zdania i walnął pięścią w bok furgonu. — Tylko uwierzyć takiej żmii.
Iwan Iwanycz poprosił robotników, aby odwieźli z nim Bima do lasu, i zaproponował za to

pięć rubli. Zgodzili się chętnie. Pojechali we trzech w kabinie furgonu.
Na polance, gdzie przed każdym polowaniem Iwan Iwanycz siedział na pieńku i wsłuchiwał się w szum lasu, na tej samej polance, gdzie w tęsknym oczekiwaniu na swojego pana Bim pocierał głową o opadłe liście, pochowali biedaka. Po wierzchu posypali go lekką, cienką warstwą żółtych liści przemieszanych ze śnieżkiem.
Las szumiał cicho i nieprzerwanie.
Iwan Iwanycz ¦wyjął dubeltówkę z pokrowca, naładował ją i jakby po chwili namysłu strzelił w górę.
Szumiący las odpowiedział mu jesiennym, smutnym echem, które zamarło w oddali jak krótki, urwany jęk.
Iwan Iwanycz wystrzelił jeszcze raz. I znów czekał, aż las mu odpowie.
Robotnicy patrzyli na niego zdziwieni. Iwan Iwanycz włożył do dubeltówki jeszcze dwa naboje i tak samo wystrzelił jeszcze dwa razy, powoli, w równych odstępach, które można było określić według zamierającego w oddali echa. Potem schował dubeltówkę z powrotem do pokrowca i podszedł do pieńka.
Starszy z robotników zapytał:
—  A to dlaczego tak, aż cztery razy?
-  Taki zwyczaj - odpowiedział Iwan Iwa-
320
21-686
321
nycz. - Ile lat miał pies, tyle razy trzeba wystrzelić. Bim miał... cztery lata. Każdy myśliwy zdejmuje wtedy czapkę i stoi w milczeniu z gołą głową.
-  Proszę, proszę! - cicho zdziwił się młody. -Jak przy napaści...  albo w nieszczęściu... -Odszedł do furgonu, wsiadł do kabiny i zatrzasnął za sobą drzwiczki.
Iwan Iwanycz usiadł na swoim pieńku.
Las szumiał nieprzerwanie, monotonnie, prawie jak w zimie, szumiał z powagą, spokojnie i smutno. Śniegu było niewiele. Dawno nadeszła już pora na śnieg, ale zima się jakoś spóźniała. Może dlatego las zrobił się taki -gderliwy, nudny i senny, i wydawał się tak beznadziejnie smutny, jakby nie miało już nigdy być ani zimy, ani wiosny.
Nagle Iwan Iwanycz poczuł nieoczekiwane ciepło w sercu osieroconym po stracie ostatniego przyjaciela. Nie od razu zrozumiał, dlaczego. A sprawiła to myśl o tamtych dwóch chłopaczkach, których bezwiednie przyprowadził do niego Bim. Przyjdą znowu do niego, przyjdą jeszcze nie raz.
I wydał się dwom rakarzom dziwnym, bardzo dziwnym człowiekiem, kiedy wsiadając do kabiny powiedział jakby sam do siebie:
-  Nieprawda. Wiosna przyjdzie na pewno.

I zakwitną pierwiosnki... W Rosji bywają i zimy, i wiosny. Taka jet nasza Rosja - zimę i wiosnę mamy co roku.
W drodze powrotnej młodszy z robotników zatrzymał samochód przy małej wsi, położonej nie opodal szosy, otworzył drzwi furgonu i wypuścił Kudłatkę.
-  Nie chcę! Nie życzę sobie! — zawołał. — Biegnij,  piesku,  na wieś, ratuj  się, tam nie zginiesz.
-  Coś ty? Coś ty? Przecież wiedzą, że były dwa psy! - krzyknął z kabiny starszy.
-  Jeden życie skończył, drugi uciekł, i kropka. Nie chcę. Nic nie chcę. Nie życzę sobie. I kropka!
Kudłatka uciekła z szosy, usiadła, odprowadziła zdumionym spojrzeniem furgon, potem rozejrzała się i pobiegła na wieś, do ludzi. Sprytna suczka!
Jeszcze w lesie Iwan Iwanycz dowiedział się, że młody robotnik ma na imię Iwan i starszy też Iwan. Wszyscy trzej byli więc Iwanami, rzadka to zbieżność imion. To zbliżyło ich jeszcze bardziej, pożegnali się jako starzy znajomi. A łączyło ich właściwie tylko to jedno: razem pogrzebali psa, który nie wytrzymał psiego więzienia. Ludzie zbliżają się nieraz przy wiel-
322
323
kich sprawach i potem szybko rozchodzą, małe sprawy natomiast mogą związać na długo, na całe życie.
Kiedy Iwan Iwanycz wyszedł z kabiny i podał obiecane pięć rubli młodemu Iwanowi, ten odsunął jego rękę i powiedział znów to samo:
- Nie chcę. Nie życzę sobie. I kropka.
Nie ulegało już wątpliwości, że uważa się też za winnego śmierci Bima i że go dręczą wyrzuty sumienia. Wyrzut o spowodowanie śmierci jest najgorszy ze wszystkich: skruszony grzesznik, sprawca wyrządzonego zła, nie może już liczyć na wybaczenie ani na współczucie, arii na litość. Młody Iwan zbyt może mocno wziął sobie do serca swój błąd. I to dobrze o nim świadczy. Oto jeszcze jeden cenny ślad, jaki pozostawił na ziemi dobry, oddany i wiemy pies Bim. Starszy Iwan natomiast nie przeżywał szczególnej rozterki duchowej - wziął piątaka z rąk Iwana Iwanycza i schował do bocznej kieszeni z wdzięcznością. Nie można mu tego mieć za złe: otrzymał umówioną zapłatę za pracę, a łapiąc Bima spełniał swój obowiązek.
.. .Tego samego dnia Siemion Pietrowicz zorganizował poszukiwania Bima. Na początek w gazecie ukazało się ogłoszenie: ,,Zginął se-ter, biały z czarnym uchem, nazywa się Bim. Pies wybitnie inteligentny, ułożony. Za wiadomość pod adresem... wysoka nagroda". W du-
żym mieście zaczęto znowu mówić o Bimie. Rozdzwoniły się telefony, do redakcji posypały się współczujące listy czytelników, gorliwi poszukiwacze snuli się po ulicach.
W ten sposób Bim okrył się sławą dwukrotnie: raz za życia — jako wściekły pies, drugi raz po śmierci — jako pies , .wybitnie inteligentny''. Ostatnia, pośmiertna sława Bima była niewątpliwą zasługą Siemiona Pietrowicza.
Ale nikt nie odnalazł śladów Bima ani w ciągu zimy, ani nawet później. Któż zresztą mógł coś o nim wiedzieć? Młody Iwan porzucił pracę w zakładzie kwarantanny i ze zrozumiałych ¦względów nie odpowiedział na ogłoszenie. Iwana starszego uprzedził Iwan Iwanycz: ani mru-mru! A poza nimi żaden człowiek na świecie nie wiedział, że Bim spoczywa w lesie, w świeżo przemarzłej ziemi przyprószonej śniegiem, i że nikt go już nigdy nie zobaczy.
Zima tego roku była surowa, wietrzna. Po suchych huraganach śnieg sczerniał na polach. Ale na tamtej znanej nam polance pozostał czysty i biały. Ochronił go las.
324
Rozdział siedemnasty
LAS WESTCHNĄŁ (zamiast posłowia)
I oto znów przyszła wiosna. Słońce po prostu wypychało zimę. Uciekała, rozmokła, na wpół roztopionych, słabnących nogach, a w ślad za nią, powoli, ale nie zostając w tyle, pośpieszały coraz cieplejsze dni i przypiekając staruchę rozdzierały ją na brudne, szare strzępy. Wiosna nie zna litości dla umierającej zimy.
Uspokojone już strumienie przestały się śpieszyć i robią się coraz mniejsze, coraz cieńsze, a w nocy prawie zupełnie znikają. Wiosna zapanowała wszechwładnie, późna i pogodna.
— Taka wiosna to na urodzaj - orzekł Chry-san Andriejewicz niedawno, nocował wtedy z Aloszą u Iwana Iwanycza.
Wkrótce zaczną wypędzać owce na pastwisko, ale teraz, do wakacji, Alosza może tylko z rana wyprowadzać stado wraz z ojcem i wychodzić na spotkanie wieczorem.
Alosza przyjeżdżał już kilka razy do miasta
326
sam. Nie rozstawał się wtedy z Tolkiem, szukali we dwóch Bima, poczciwe chłopaki. Pewnego razu, kiedy pili herbatę u Iwana Iwanycza, Chrysan Andriejewicz tak rozstrzygnął sprawę:
- Jak już w gazetach wydrukowali i nie znalazł się, to widać ktoś go wywiózł daleko. Nasza Rosja jest wielka, spróbuj, człowieku, znaleźć. Gdyby zginął, to na pewno ktoś by przyszedł na ogłoszenie: tak i tak, koniec z waszym psem, widziałem tam i tam. Najważniejsze, że żyje — to wielka rzecz. Nie każdemu udaje się odnaleźć swojego psa. I faktycznie nic nie można tu zrobić. — Ze zrozumieniem spojrzał na Iwana Iwanycza i dodał: — Tak że nie trzeba dłużej go szukać, chłopaki, nic z tego nie wyjdzie. Dobrze mówię, Iwanie Iwa-nyczu?
Ten przytaknął skinieniem głowy, bez słowa.
Od tego dnia chłopcy zaprzestali poszukiwań. Pozostało tylko wspomnienie, które zachowają pewnie przez całe życie. Może po wielu latach będą mówili swoim dzieciom o Bi-mie. Przecież niejeden ojciec czy dziadek, który miał kiedyś przyjaciela psa, chętnie opowiada dzieciom i wnukom różne związane z nim zabawne lub smutne przygody. I syn czy wnuk
327
chce także mieć takiego czworonożnego przyjaciela.
Odchodząc, Chrysan Andriejewicz schował za pazuchę miesięczne szczenię — podarunek Iwana Iwanycza. Alosza nie posiadał się z radości.
...W pokoju Iwana Iwanycza bawi się starym butem nowe szczenię, też Bim, rasowy przedstawiciel gordon-seterów, o typowym umasz-czeniu. Iwan Iwanycz nabył nowego Bima z myślą o sobie i Tolku.
Ale starego przyjaciela nie zapomni nigdy. Nie zapomni umilanych przez Birna wspólnych świtów na polowaniu, nie zapomni jego łagodności i wiernej przyjaźni. Często myśli o kochanym przyjacielu i boleje nad jego smutnym losem. Dlatego właśnie pewnego dnia przyszedł znowu na tę samą polankę i usiadł na tym samym pieńku. Rozejrzał się. Przyszedł tu posłuchać lasu.
Dzień wiosenny był cudownie spokojny.
Niebo gęsto pokropiło polanę pierwiosnkami (krople nieba na ziemi!). Iwan Iwanycz wiele już razy w życiu widział ten cud. I oto znowu ogląda cichy, ale wstrząsający w swojej prostocie i za każdym razem urzekający świeżością nowego życia cud wiosny.
Las milczał, dopiero budził się ze snu zimo-
328
wego, jakby skropiony błękitem nieba i już niepokojony ciepłymi zajączkami słonecznymi, które lśniły na wzruszająco delikatnych, nie rozwiniętych jeszcze listkach. Iwan Iwanycz doznał nagle wrażenia, że się znajduje w majestatycznej świątyni o błękitnej podłodze, błękitnej kopule i kolumnach z żywych dębów. To wyglądało jak sen.
I nagle... Co by to mogło znaczyć? Przez las przetoczył się krótki poszum — głębokie westchnienie. Brzmiało jak westchnienie ulgi dlatego, że po długim oczekiwaniu życie budziło się znowu w drzewach, objawiało się już w otwierających się pąkach. Czyż nie dlatego drgnęły gałęzie i zaćwierkała sikorka, a dzięcioł dziarsko zastukał w drzewo, wybijając szybki werbel? Tak wołał ukochaną i obwieszczał na cały las bliskie gody.
To zrozumiałe: las dlatego właśnie westchnął z ulgą, że nadszedł cud wiosny i nastąpiła pora spełniania nadziei. A ptaki radośnie odpowiedziały na jego westchnienie. Iwan Iwanycz usłyszał to wyraźnie. Przecież po to tu przyszedł, żeby posłuchać głosów lasu i jego mieszkańców.
Czułby się szczęśliwy jak co roku o tej porze, gdyby na skraju polanki nie widniała wyraźna plama świeżej ziemi przemieszanej z opadłymi
329

liśćmi - pusta, bez błękitnych kwiatuszków. Jakże smutno wyglądała ta polana wiosną, na samym początku powszechnej radości w przyrodzie!
A z dołu spoglądało na Iwana Iwanycza dobrymi, czułymi i naiwnymi oczkami małe szczenię. Ten nowy mały Bimek zdążył już zdobyć serce Tolka i rozpoczął życie wśród niezmąconej serdeczności przyjaciół.
,, Jaki los go czeka? - myślał Iwan Iwanycz. -Nie chcę, żeby małego Bima, który dopiero wchodzi w życie, spotkało kiedyś to samo, co mojego starego przyjaciela. Nie chcę tego. Nie trzeba''.
Wstał ze swojego pieńka, wyprostował się i niemal na cały las zawołał:
— Nie trzeba!
Las powtórzył krótkim echem kilka razy: „Nie trzeba... Nie trzeba... Nie trzeba..." I umilkł.
Była wiosna.
I krople błękitu na ziemi.
Naokoło zaś cicho, cicho.
Tak cicho, jakby nigdzie nie było zła.
I... nagle ktoś w lesie... wystrzelił! Trzy razy!
Kto? Po co? Do kogo?
330
Może zły człowiek zranił pięknego dzięcioła i dobił go potem dwoma strzałami...
A może myśliwy pogrzebał psa, który miał dopiero trzy lata...
, ,Nie, nie ma spokoju w tej błękitnej świątyni z kolumnami z żywych dębów" — pomyślał Iwan Iwanycz stojąc z gołą głową i oczyma wzniesionymi ku niebu. To wyglądało na modlitwę wiosenną.
Las milczał.
SPIS TREŚCI
Rozdział pierwszy
DWÓCH W JEDNYM POKOJU.......
Rozdział drugi
WIOSENNYLAS..............
Rozdział trzeci
PIERWSZY WRÓG BIMA.............
Rozdział czwarty
ŻÓŁTYLAS ..................
Rozdział piąty
OBŁAWA W WILCZYM JARZE...........
Rozdział szósty
POŻEGNANIE Z PRZYJACIELEM..........        W
Rozdział siódmy
POSZUKIWANIA TRWAJĄ..............       L13
Rozdział ósmy
WYPADEK NA TORZE................       138
Rozdział dziewiąty
MAŁY PRZYJACIEL. FAŁSZYWE WIEŚCI.
POTAJEMNY DONOS NA BIMA
I DYGRESJA AUTORA................       14
Rozdział dziesiąty
ZAPIENIĄDZE....................       l«l
Rozdział jedenasty
CZARNOUCHNAWSI . '. ;.............      IM
T
Rozdział dwunasty
NA BEZKRESNYCH POLACH.
NIEZWYKŁE POLOWANIE. UCIECZKA......      206
Rozdział trzynasty
LEŚNY SZPITAL. TATA I MAMA.
BURZAWLESIE....................      242
Rozdział czternasty
DROGA DO DOMU. PSIA TAKTYKA........      273
Rozdział piętnasty
U OSTATNICH DRZWI.
TAJEMNICA FURGONU...............      287
Rozdział szesnasty
SPOTKANIE PODCZAS POSZUKIWAŃ.
ŚLAD YBIMA NA ZIEMI. CZTERY STRZAŁY. ...      301
Rozdział siedemnasty
LAS WESTCHNĄŁ (zamiast posłowia)........      326