Biblioteka Fundacji św. Włodzimierza tom 6 Chrześcijańskie święta i święci w życiu duchowym Ukraińców na przełomie tysiącleci Pod redakcją Włodzimierza Mokrego Wydawnictwo "Szwajpolt Fiol" Kraków 2001 Publikacja została wydana przy pomocy finansowej Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Self Reliance (N.Y.) Federal Credit Union Na pierwszej stronie okładki: Matka Boża Miłosierdzia, Ołeksa Nowakiwśkyj, 1934 r. O tym obrazie czytaj na s. 76-78 Wydawca: Fundacja św. Włodzimierza ul. Kanonicza 15, 31-002 Kraków tel./fax(48-12)421 99'96 tel. (48-12)421 9294 e-mail: fondsw@poczta.onet.pl Redaktor techniczny i skład komputerowy: Oleg Aleksejczuk Korekta ukraińska: Żanna Ostrzyńska Korekta polska: IKTUS Druk: Wydawnictwo PLATAN, Kryspinów 189 ISBN 83-915759-0-X ???????, ?? ?? ????????? ???, ? ????? ???????. ??????? ?? ????????? ??????????, ???? 10 Witaj, bo Tyś odrodziła nas, poczętych w grzechu. Akatyst do Przenajświętszej Bogarodzicy, Ikos 10 Słowo wstępne Zawarte w niniejszej książce artykuły stanowią w zasadniczej części pokłosie międzynarodowej konferencji pt. Ukraina w roku 2000. Chrze-ścijańskie święta i święci w życiu duchowym Ukraińców, zorganizo-wanej 16-17 października 2000 roku, w 22. rocznicę pontyfikatu Jana Pawła II, jako "dar wdzięczności za wszystkie Papieskie dokonania oraz świadectwo [...] nieugiętej wiary oraz nadziei, iżjuż wkrótce "na wielkiej tarczy historii" {Myśląc ojczyzna) wybije dla Ukrainy ta, na miarę ty-siącleci, godzina, kiedy pierwszy w dziejach chrześcijan papież Słowianin w ślad za Jarosławem Mądrym osobiście zawierzy naród ukraiński Mat-ce Najświętszej" -jak pisali organizatorzy konferencji w liście do Ojca Świętego 15 października 2000 roku. Konferencja ta poprzedzona została Modlitwą do Przenajświętszej Bogarodzicy odprawioną 16 października przez ks. mitrata Michała Fe-ciucha z udziałem Jego Eminencji ks. kard. Franciszka Macharskiego i Jego Ekscelencji ks. bpa Ukraińskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawo-sławnej na Ukrainie Ihora Isiczenki w kaplicy Błogosławionej Salomei w kościele Ojców Franciszkanów. Natomiast w kaplicy Świętych Bory-sa i Gleba odprawiony został od 1000 lat wysławiający Maryję na Ukra-inie słynny Akatyst do Bogarodzicy, której -jak pisali we wspomnianym liście organizatorzy- chrześcijanie zawdzięczaj ą "narodziny Zbawiciela, i jaka była obecna przy narodzinach Cerkwi Rusi Kijowskiej oraz w ty-siącletnich dziejach narodu ukraińskiego, którego problemy, pragnienia i nadzieje powierzyłeś Ojcze Święty Matce Boskiej Włodzimierskiej, uda-jąc się do Katedry św. Sofii - Mądrości Bożej, do stóp Matki modlącej się - «Muru niezwyciężonego))" (Magnum Baptismi Donum). Podczas powitania uczestników konferencji przypomniane zostało wypowiedziane przed 22 laty przez Jana Pawła II - jakże ważne dla wszystkich ludzi, a zwłaszcza dla pozbawionych wówczas wolności na-rodów i państw - wezwanie "Nie lękajcie się", które powinniśmy -jak pragnie tego Papież - "odczytywać w bardzo szerokim wymiarze. W pewnym sensie było to wezwanie pod adresem wszystkich ludzi, wezwanie do przezwyciężenia lęku w globalnej sytuacji współczesnego świata, zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie, na Północy i na Połu-dniu. Nie lękajcie się tego, coście sami stworzyli, nie lękajcie się świata, tych wszystkich ludzkich wytworów, które coraz bardziej stają się dla człowieka zagrożeniem! Nie lękajcie się wreszcie siebie samych [...] czło-wiek został odkupiony przez Boga [...] W tej prawdzie jest najgłębsza afirmacja owego: «Nie lękajcie się!»: «Bóg umiłował świat - tak umiło-wał, że Syna swego Jednorodzonego dał» (por. J 3, 16). Ten Syn trwa w dziejach ludzkości jako Odkupiciel [...] Jasna Góra została wpisana w dzieje mojej Ojczyzny w XVI wieku jako swoiste: «Nie lękajcie się!» wypowiedziane przez Chrystusa ustami Jego Matki [...] Wchodząc w sprawy Kościoła powszechnego, wraz z wyborem na Papieża, przy-niosłem z sobą to przeświadczenie, że również w tym uniwersalnym wy-miarze zwycięstwo, jeśli przyjdzie, będzie odniesione przez Maryję. Chry-stus przez Nią zwycięży, bo chce, aby zwycięstwa Kościoła w świecie współczesnym i przyszłym łączyły się z Nią [...] Słowa Chrystusa zmar-twychwstałego: «Nie lękajcie się!» są nam potrzebne pod koniec dru-giego milenium, może bardziej niż kiedykolwiek. Są potrzebne czło-wiekowi, który również i po upadku komunizmu nie przestał się lękać i ma do tego liczne powody: Słowa te są potrzebne narodom, tym narodom, które odrodziły się po upadku komunistycznego imperium, ale i tym naro-dom, które w tym doświadczeniu biorą udział raczej od zewnątrz. Słowa te są potrzebne wszystkim ludom i narodom całego świata. Trzeba, aże-by wracała do ich świadomości ta pewność, że istnieje Ktoś, kto dzierży losy tego przemijającego świata, Ktoś, kto ma klucze śmierci i otchłani (por. Ap l, 18), Ktoś, kto jest Alfą i Omegą dziejów człowieka (por. Ap 22,13), zarówno indywidualnych, jak i kolektywnych. Aten Ktoś jest Miłością (por. U 4,8.16), Miłością uczłowieczoną, Miłościąukrzyżo-waną i zmartwychwstałą. Miłością bez przerwy obecną wśród ludzi. Jest Miłością eucharystyczną. Jest nieustającym źródłem komunii. On jeden ma pełne pokrycie dla tych słów: «Nie lękajcie się!» [...] Po tym wszystkim, co powiedziałem, mógłbym zamknąć swą odpo-wiedź w takim paradoksie: ażeby wyzwolić człowieka współczesne-go od lęku przed sobą samym, przed światem, przed innymi ludźmi, przed potęgami tego świata, przed systemami, przed tym wszystkim, co jest symptomem niewolniczego lęku tak zwanej siły wyższej, którą człowiek wierzący nazywa Bogiem, trzeba temu człowiekowi z całego serca życzyć, ażeby nosił i pielęgnował w swym sercu tę bojaźń Bożą, która jest początkiem mądrości. Taka bojaźń Boża jest zbawczą siłą Ewangelii. Ona jest twórcza, nigdy zaś destruktywna. Ona rodzi ludzi, którzy kierują się odpowiedzial-nością, odpowiedzialną miłością. Ona rodzi ludzi świętych, czyli prawdzi-wych chrześcijan, a przyszłość świata ostatecznie do nich należy. Miał z pewnością wiele słuszności Andree Malraux, kiedy powiedział, że wiek XXI albo będzie wiekiem religii, albo go w ogóle nie będzie. Papież, który rozpoczął swój pontyfikat od słów: «Nie lękajcie się!», stara się być wier-ny pełnej prawdzie tych właśnie słów i jest też zawsze gotów służyć czło-wiekowi, narodom i ludzkości w duchu tej ewangelicznej prawdy"1. Ukraińcy mogą mieć szczególny powód, by tę zbawienną posługę pa-pieską pierwszego Papieża-Słowianina z otwartym sercem, wdzięczno-ścią i pokładaną w Przenajświętszej Bogarodzicy nadzieją na duchową odnowę swego narodu, jeżeli zważyć, że szczęśliwym zbiegiem wyda-rzeń przywołane w żywotnym do dziś wśród Ukraińców Słowie o Pra-wie i Łasce z XI wieku słowa Chrystusa Zmartwychwstałego: "Nie lękaj się trzódko mała, albowiem Ojciec Niebieski zechciał w łaskawości swo-jej dać ci Królestwo" (Łk 12, 32), stały się myślą przewodnią kazania wygłoszonego w 1972 roku do ukraińskich grekokatolików w Krakowie przez ówczesnego Metropolitę ks. Kardynała Karola Wojtyłę. Tę zorganizowaną przez Fundację św. Włodzimierza i Uniwersytet Jagielloński konferencję w sali reprezentacyjnej Wydziału Prawa UJ -Pałac Laricha, otworzył Jego Magnificencja Rektor Uniwersytetu Jagiel-lońskiego prof. dr hab. Franciszek Ziejka w obecności prorektor UJ ds. badań i współpracy z zagranicą prof. dr hab. Marii Nowakowskiej, dzie-kanów Wydziału Filologicznego UJ - profesorów dr hab. Haliny Kurek i Ryszarda Nycza, przedstawicieli opozycyjnych pisarzy ukraińskich lat sześćdziesiątych - przewodniczącego Ukraińskiego PEN-Klubu z Kijo-wa Jewhena Swerstiuka i znanego poety kijowskiego rodem z Łemkow-szczyzny Mykoły Horbala oraz uczonych z Krakowa, Polski i Ukrainy. W ramach konferencji w Galerii Sztuki Ukraińskiej Fundacji św. Wło-dzimierza odbył się "Spektakl jednego aktora" Matka Boska w poezji ukraińskiej w wykonaniu Inny Ochrimeć z Ukrainy. Odprawioną w te dni Modlitwą do Przenajświętszej Bogurodzicy oraz inspirujący twór-ców ikonograficznych i poetyckich wizerunków Bogarodzicy Akatyst, który Ukraińcy śpiewąją od ponad 1000 lat, drukujemy zgodnie z progra-mem przed materiałami konferencji. Zamieszczone w niniejszej książce artykuły, materiały i dokumenty z jednej strony przyczynią się do głębszego uświadomienia jak ważnymi i bezcennymi wartościami dla życia duchowego ochrzczonych przed po-nad 1000 lat Ukraińców zaowocowało zrodzone przez Bogarodzicę w Betlejem Słowo prawdy, miłości i nadziei na powrót do Domu Ojca. Z drugiej zaś strony zamieszczone w tym tomie teksty skłonią-jak moż-na ufać - czytelników do zastanowienia się, jak mogłoby wyglądać życie na Ukrainie, gdyby walczącym z chrześcijaństwem przedstawicielom mi-jającego systemu udało się w jeszcze większym stopniu wyeliminować ze świadomości i życia duchowego Ukraińców chrześcijańskie święta i świę-tych, a przez to podciąć życiodajne korzenie wyrastającej z wartości chrze-ścijańskich tysiącletniej kultury narodu ukraińskiego, sławiącego od po-nad 1000 lat Boga - Stwórcę, Zbawiciela, Przenajświętszą Bogarodzicę i wszystkich świętych czconych od pokoleń na Ukrainie. Włodzimierz Mokry Włodzimierz Mokry U źródeł chrześcijańskich świąt i świętych na Ukrainie Wzięli ze sobą Matkę Boską A więcej już nie wzięli nic [...]* Bez Matki, i my nie znalibyśmy Dotąd prawdy na ziemi! Świętej wolności**. Dla ochrzczonych w 988 roku Rusinów-Ukraińców, sławiących wszyst-kich obecnych w kalendarzu liturgicznym świętych, Bogarodzica stała się najwierniejszą i spośród wszystkich świętych tą Przenajświętszą, pełną mi-łości miłosiernej Matką Chrystusa, którąjuż w 1038 roku książę Jarosław Mądry ogłosił duchową Opiekunką i Władczynią Rusi Kijowskiej. Natomiast najistotniejszym dla chrześcijan wschodnich, w tym także dla Ukraińców, "Świętem świąt" jest Wielki Dzień (ukr. Wełykdeń) Zmar-twychwstania zrodzonego i opłakiwanego przez Bogarodzicę pod Krzy-żem Jej Syna - Jezusa, który -jak głosi troparion paschalny - "śmiercią śmierć zwyciężył i wszystkim pozostającym w grobach życie wieczne podarował". Istotne, że od pierwszych stuleci państwa kijowskiego wśród chrze-ścijan ukraińskich utrwaliło się przekonanie, iż dawca ich życia wieczne-go - Chrystus wszedł do rodzaju ludzkiego oraz do narodu ukraińskiego przez Bogarodzicę, która będąc obecna przy narodzinach Cerkwi w Kijo-wie stała się "Matką łaski Bożej" przenikającej dzieje Cerkwi na Ukra-inie i pozostaje od wieków tej Cerkwi Matką i Opiekunką - Pokrową całego narodu. Do Pełnej Łaski Matki - Pokrowy modlili się Ukraińcy ????????? ?????? ?? ?????? ????????????? ???? ? ?????? ? ??????? ????? ? ????? ????? ????, ? ????? ?????? ?? ?????, [...]* ??? ??????, ? ?? ? ?? ????? ? ???? ?????? ?? ?????! ??????????**. ??? ????????? ? 988 ???? ???????-?????????, ????????????? ???? ????????? ? ???????????? ????????? ??????, ?????????? ????? ??????-????? ? ?-??????? ???? ?????? ???? ??????????? - ????????? ?? ???-??? ??????????? ?????? ?????'? ??????, ??? ??? ? 1038 ????, ????? ??????? ?????? ?????????? ???????? ??????????? ????????? ????. ????????????? ??? ??????? ????????, ? ???? ????? ? ??? ?????????, "?????? ????" ? ????????? ??????????? ??????????? ? ???????????? ??????????? ??? ??????? ?? ???? - ??????, ???? ?? ???????? ???????-??? ?????? "??????? ?????? ??????? ? ??? ?? ? ?????? ????? ???????'". ???????, ?? ??? ?????? ??????? ????????? ???????, ????? ??????-????? ????????, ?????????? ???????????, ?? ??????? ??????? ??????? ????? - ??????? ??????? ? ???????? ??? ?? ? ??????????? ????? ????? ??????????, ??? ?????? "?????'? ????? ?????????" ??????-???? ?????? ?????????? ?????? ?? ?? ????? ??????? ? ??????? ????? ???? ?????? ????????? ?????'? ? ???????????-???????? ?????? ??????. ?? ?????? ????????? ?????? - ??????? ???????? ???????? ??????, ? ???????? ? ?? ???????? ??? ??? ????, ???? ???????????? ?? ??????? ?? ?????? ?? ???????, ??? "?? ????? ?????", ??? ???? ??????? ?? ???? zawsze, a zwłaszcza w tych tragicznych dla nich sytuacjach, gdy pozba-wiano ich dostępu do Cerkwi na własnej, ale "nie swojej ziemi" lub gdy przyszło im żyć z dala od ojczyzny, jak np. Kozakom walczącym pod wodzą hetmana Mazepy o wolność Ukrainy (Rżawiec) czy zesłańcom i wysiedleńcom ukraińskim, którzy nie rozstawali się z ikoną Przenaj-świętszej Bogarodzicy. O kulcie Bogarodzicy wśród pierwszych pokoleń chrześcijan państwa kijowskiego świadczy fakt, że pierwszą świątynią ufundowaną po przyję-ciu chrztu przez księcia Włodzimierza była cerkiew Najświętszej Boga-rodzicy w Kijowie, zwana Dziesięcinną. Wzniesiona "na fundamentach wiary" dojrzałego wewnętrznie do przyjęcia chrześcijaństwa Włodzi-mierza Wielkiego, cerkiew Świętej Bogarodzicy, była "dobrym świadkiem pobożności księcia" -jak pisał metropolita Iłarion w XI wieku w swym Słowie o Prawie i Łasce, poświęconym głównie Zmartwychwstaniu i Zwiastowaniu Przenajświętszej Pannie Maryi. Do przyjęcia zaś przez Włodzimierza chrześcijaństwa, sławienia Bogarodzicy i praktycznej re-alizacji idei miłości bliźniego głoszonej przez zrodzonego przez Matkę Boską, ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego Syna Bożego przekonał władcę kijowskiego przybyły nad Dniepr w 986 roku Filozof Grek, który -jak czytamy w Powieści lat minionych - na pytanie zadane przez księcia: "dlaczego Chrystus z niewiasty narodził się i na drzewie był ukrzyżowany ?????? ??? ???????????, ?? ????. ???????, ?? ???????? ?? ???? ? ????-????? ??????? ?? ???? ??????? (????????), ??? ???????? ?? ????-????? ?????????, ??? ?? ??????????? ? ?????? ????????? ??????????. ??? ????????? ?????????? ??????? ??????????? ???????? ??????-??? ??????? ???????? ??? ????, ?? ?????? ???????? ??????????? ????? ????????? ???????????? ?????? ??????????? ???? ????????? ?????? ????????? ?????????? ?????. ??????? ?? ??????????? ??????, ?? "?????? ????????'?", ?????????? ????????????? ?? ????????? ???-????????? ??????????? ??????? ?????? ????????? ?????????? ???? "?????? ??????? ?????????? ?????" - ?? ????? ?????????? ??????? ? 1051 ???? ? ?????? ?????, ???????????? ? ???????? ???? ??????????? ? ???????????? ????????? ???? ?????. ? ??? ????????? ????????-??? ???????????? ?????????????? ?????????? ? ?????????? ?????????? ???? ?????? ?????????, ?????????????? ?????????? ???????????, ???-?'???? ? ?????????? ????? ?????, ??????????? ?????, ???????? ????-??????, ????????? ??? ?????? ? 986 ???? ??????? ????, ???? - ?? ??????? ? ??????? ????????? ??? ?? ?????????? ?????? ?????????: "???? ??????? ? ????? ????????? ? ?? ?????? ??? ????'???? ? ????? ??? ??????????" ???????? ????????????, ?? ??????? ??? ????, ?? "?? ??????? ???????? ??? ????? ????? ????????, ?????? ???????? ????? ??? ????? ? ??? ??????????? ??? ???. ???? ?? ? ??? ??? ?????? ???????: i wodą został ochrzczony?", odpowiedział Włodzimierzowi, iż stało się tak dlatego, że "na początku ród ludzki przez niewiastę zgrzeszył, diabeł sku-sił przez Ewę Adama, i ten pozbawiony był raju. Tak więc i Bóg odwet dał diabłu: przez niewiastę najpierw zwyciężony był diabeł, przez niewia-stę bowiem najpierw wypędzony był Adam zraju; od niewiasty wcielony Bóg kazał do raju wejść wiernym. A zaś na drzewie ukrzyżowany był dlatego, że od drzewa zjadł [Adam] i utracił raj; Bóg zaś na drzewie mękę przyjął, aby drzewem diabeł zwyciężony był, i przez drzewo żywota zba-wieni będą sprawiedliwi. A wodą zaś odnowienie jest, ponieważ za No-ego, gdy namnożyły się grzechy wśród ludzi, spuścił Bóg potop na ziemię i potopił ludzi wodą; dlatego rzekł Bóg: «Ponieważ pogubiłem wodą ludzi dla ich grzechów, teraz więc na powrót wodą oczyszczę grzechy ludziom wodą odnowienia» [...]". Zapoczątkowany przez św. św. Olgę i Włodzimierza kult Bogarodzicy na Rusi Kijowskiej rozwijał umacniający rozpoczęte dzieło chrystianizacji sukcesor władcy kijowskiego Jarosław Mądry. Następca księcia Włodzi-mierza Jarosław - jak pisał w swym Słowie Iłarion - wzniósł wielką świątynię "Mądrości Bożej na świętość, uświęcenie i ku ozdobie" miasta Kijowa. Oprócz przyozdobienia drogocennymi kamieniami, srebrem i zło-tem soboru św. Sofii - Mądrości Bożej kontynuujący dzieło księcia Wło-dzimierza Jarosław Mądry "sławny gród Kijów" umocnieniami jak wień-cem otoczył. Natomiast lud swój i miasto Kijów "zawierzył opiece Prze-sławnej i Świętej, zawsze chętnie śpieszącej chrześcijanom na pomoc Bogarodzicy, której również poświęcił zbudowaną na szczycie Wielkiej Bramy cerkiew pod wezwaniem głównego święta tego miasta, Zwiasto-wania Najświętszej Panny Maryi. Tak jak powitał i pozdrowił Archanioł Dziewicę, przystoi również gród ten pozdrowić: do Niej powiedziane zo-stało: «Bądź pozdrowiona, raduj się, boś jest łaski pełna, Pan z Tobą», miastu podobnie można powiedzieć: «Raduj się, chrześcijański grodzie, bo Pan jest z tobą»". Odkrywcą niewygasającego źródła życia wiecznego jest dla Iłariona wybrany przez Stwórcę wnuk św. Olgi Włodzimierz, któremu przyjrzało ????? ??????? ????????? ???????, ????? ????? ? ??? ??????? ????????? ???? ? ???; ??? ????? ?????????? ??? ????? ?? ??? ?????? ??????. ? ?? ?????? ????'???? ??? ????, ?? ? ?????? ?'?? [????] ? ??????? ???; ??? ???? ?? ?????? ??????? ????, ??? ??????? ??????????? ??? ?????? ? ????? ?????? ????? ??????????? ???????? ??????. ? ????? ? ???????? ? ????, ?? ??? ?????, ???? ????????????? ?????? ????? ?????, ?????? ??? ?????? ?? ????? ? ??????? ????? ?????; ???? ?????? ???: «???? ?????? ??????? ????? ????? ?? ???? ?????, ????? ???????, ????? ????? ????? ?????, ????? ?????????...»" ????????????? ??????? ?????? ? ??????????? ????????? ????-?????? ?? ????????? ???? ????????, ??????????? ??????? ? 988 ???? ?????? ?????????????? ??????? ??????. ????????? ????? ?????????? ??????? - ?? ????? ? ?????? ????? ??????? - "??????? ?? ???????? ? ?????????" ?????? ????? ?????? ??????? ????? ????????. ????? ??????????? ????????????? ?????????, ??????? ? ??????? ?????? ??. ?????-??????????? ?????, ??????????? ???? ????? ??????????, ??????? ?????? "??????? ?? ?????? ?????? ? ??????? ????? ???? ? ????? ??????, ??????????, ?????? ?? ?????? ?????????? ?????? ??-????????, ?? ??? ? ?????? ?? ??????? ??????? ????, ?? ????? ??????? ??????????? ???????? - ??????? ????????????, ??? ????????????? ?? ???? ???????? ??? ??????, ???? ? ?????? ?????. ?? ??? ? ?? ???????? «???????, ??????????, ??????? ? ?????» (???? 1, 28). ?? ?????? ?: «???????, ??????????? ??????, ??????? ? ?????»". ??????????? ???????????? ??????? ??????? ????? ? ??? ???????? ???????? ???????????? ???? ??. ????? ?????????, ????? ??????-?????? "??? ??????????? ?????????????? ???? ? ???????? ????? ? ????? ????". ???? ???????? ????? "????? ??????????? ?????? ? ??????? ????? ??????? ????, ???? ???????? ??? ????? ?????? ? ????????". ??????? ????? ?????? ??????????, ? ?? ??? ????????? ??????, ???-??????? ??????? ? ???????? ???????? ????? ????????? - ?? ?????????? ??????? - ?? ?????? ? ??????? ????????? ??? ??? ???????????? ????. się "wszechmocne oko łaskawego Boga i zajaśniał rozum w sercu jego". Wówczas poznał książę "marność pogańskiej złudy i odczuł potrzebę szu-kaniajedynego Boga". Dzięki temu powołaniu Bożemu, a nie pod wpły-wem zewnętrznej presji dojrzały wewnętrznie książę zwrócił się -jak podkreśla Iłarion w swym Słowie - do Greków z zamiarem przyjęcia od nich chrztu. Dopiero wówczas książę "otrząsnął proch niewiary i wszedł do świętej kąpieli, narodził się z ducha i wody, ochrzcił się w imię Chry-stusa, przyoblekł się w Chrystusa i wyszedł z kąpieli, obmyty, synem zo-stał nie znikomego, lecz duchowego ciała, Synem Zmartwychwstania". Do przyrównanego z Konstantynem Wielkim Włodzimierza, który wraz ze swoją babką św. Olgą "przyniósł krzyż z nowego Jeruzalem, z Caro-grodu" (Konstantynopola) nad Dniepr do Kijowa, metropolita Iłarion zwra-ca się z powszechnie znaną w państwie kijowskim, a także poza jego granicami, modlitewną pochwałą św. Włodzimierza. Modlitwę tę na prze-strzeni stuleci odmawiało w cerkwiach wiele pokoleń Rusinów-Ukraiń-ców w najbardziej dramatycznych chwilach jako słowa otuchy i wiary w zwycięstwo zaszczepionej w sercach chrześcijan bratniej miłości bliź-niego - źródła prawdy, dobra i danej przez Chrystusa nadziei na godne życie podczas pielgrzymowania do Domu Ojca: \Wstań, o głowo cnotliwa, z grobu swojego, podnieś się, otrząśnij ze snu, nie umarłaś bowiem, lecz śpisz snem, z którego wszyscy mamy się według obietnicy zbudzić. Wstań, książę, nie umarłeś, bo nie może umrzeć ten, kto uwierzył w Chrystusa, życie wieczne. Ocknij się ze snu, podnieś oczy, abyś mógł zobaczyć, jaką sławą cię raczył Bóg obdarować i na ziemi ją utrwalić oraz przed zapomnieniem uchronić w osobach twoich synów. Wstań i popatrz na dziecię swoje, Gieorgija, cząstkę twego ciała, syna swojego umiłowanego, popatrz na tego, którego Pan wywiódł z lędźwi twoich, zobacz jak przyozdobił stolicę twojej ziemi, a uradujesz się i uwe-selisz wielce. Popatrz także na pobożną synową swoją, Irenę, na wnuki swoje i prawnuki i uciesz się, że tak żyją, tak Bóg ich chroni i osłania, tak przestrzegają wiary przez ciebie im przekazanej, tak często do cerkwi chodzą i tak wyznająoraz wychwalają Chrystusa i czczą Jego Imię. Zobacz też gród jaśniejący wspaniałością, zobacz cerkwie w rozkwi-cie, religię chrześcijańską umacniającą się, kraj ikonami świętych uświę-cony i jaśniejący, dymem kadzidlanym przesycony, hymnami i psalmami ????? ???? "?? ???? ???? ????????????? ??????? ????? ?????? ????? ???, ? ????? ?? ??????????? ?????? ????????? ???? ?? ???? ??? ??????, ??????? ?? ???? ????? ?????'?, ??????? ? ????? ?????? ? ????????? ?? ???? ? ????; ? ?????? ??????????, ? ?????? ????????? ? ?????? ?? ??????, ?????????, ????? ?????? ????????, ????? ???????????". ?? ????????????? ? ???????????? ???????, ??????????, ???? ?? ????? ??????? ??. ?????? "?????? ????? ? ?????? ?????????, ? ???-??????" (???????????????) ??? ?????? ?? ????? ?????????? ??????? ??????????? ? ?????? ??????? ? ????????? ???????, ? ????? ???? ?? ??????, ???????? ????????????? ??. ??????????. ?? ???????, ???????? ???????, ?????????? ? ??????? ?????? ???????? ???????-????????? ? ???????? ??????????? ??????. ???? ?? ??? ??? ????? ??????? ? ???? ? ???????? ?????????? ? ?????? ???????? ???????? ?????? ????????? -??????? ??????, ????? ? ????? ??????? ????? ?? ????? ????? ?? ?????? ??????????? ?? ???? ????: ??????, ? ?????? ??????, ? ????? ???????, ??????! ?????? ???! ?? ???? ?? ???, ? ???? ?? ????????? ???? ???????. ??????! ?? ???? ???, ?? ???? ???? ??????, ?????????? ? ??????, ????? ?????? ?????. ?????? ???, ??????? ???, ???????, ???? ???? ????? ??????? ??? ???????? ? ?? ????? ?? ??????'?????? ???????? ? ???? ???????. ??????! ??????? ?? ???? ???? ???????! ??????? ?? ?????? ????! ??????? ?? ?????? ???-????! ??????? ?? ????, ?? ??????? ????? ? ???? ???????! ??????? ?? ????, ???? ??????? ??????? ????? ?????! ? ?????????? ? ???????????! ??????? ?? ?? ? ?? ?????????? ???????? ???? ?????! ??????? ?? ?????? ????? ? ?????????, ?? ??????, ?? ??????? ?? ???????, ?? ????????'? ???-??????, ???????????? ?????, ?? ? ????? ?????? ????????, ?? ???????? ??????, ?? ???????????? ????? ????! ??????? ?? ? ?? ?????, ?? ??? ???????! ???????, ?? ?????? ????????! ???????, ?? ???????????? ?????! ???????, ?? ????? ??????? ?????? ???????????? ? ?????????, ?? ???????? ?????, ?? ??????? ? ?????????????? ? ?????? ?????? ??????????! ? ?? ??? ??????, ?????????? ? ??????????? ? ???????? ??????? ????, ?????? ????? ???????????. ??? ? ?? ?????, ??? ????? ??? ???? ??????? ???????? ??? ??. ??? ?? ??????? ? ????????, ?? ??????? ????? ????, ??????? ?????, ?? ?????????? ?????? ?????'?, ? ????? ????? ?????? ??????????? ? ????? ??????????. oraz wszelkim innym śpiewaniem pobożnym wypełniony. A zobaczywszy to wszystko, uraduj się i uwesel, a także oddaj cześć Dobremu Bogu, Sprawcy tego wszystkiego, zwłaszcza widząc to, co możesz dojrzeć oczy-ma nie ciała, lecz duszy. Tym wszystkim ciesz się i wesel, dlatego zwłasz-cza, że dzieło twojej wierności nie zostało wysuszone przez upały niewia-ry, lecz przeciwnie, użyźnione zostało deszczem Bożej opieki, aby mogło wydać owoc stokrotny. Raduj się przeto, apostole wśród władców, któryś nie martwe ciała wskrzeszał, lecz nas umarłych na duszy i śmiertelną chorobą wiary w bał-wany pogańskie złożonych do życia przywrócił; dzięki tobie zbliżyliśmy się do Boga, poznawaliśmy życie Boże, Chrystusa, wyzwoliliśmy się od pokusy diabelskiej, przez ciebie zachęceni weszliśmy na drogę żywota. Ślepi naszą niewiedzą, dzięki tobie dojrzeliśmy serdecznymi oczyma blask jedynego w swej troistej światłości Bóstwa. Niemi byliśmy i przez ciebie zaczęliśmy mówić, a dziś wszyscy, mali i wielcy, wychwalamy Boga w Trójcy Jedynego. Raduj się, nasz nauczycielu, boś skierował nas na drogę wiary prawdziwej; przyoblokłeś się w prawdę, przepasałeś mocą, obułeś mądrością, uwieńczyłeś czoło rozumem, zaś miłosierdzie przyozdo-biło cię niczym złoto i klejnoty. Byłaś, o głowo cnotliwa, odzieniem dla nagich, pokarmem dla łakną-cych, ochłodą dla spragnionych, pomocą dla wdów i sierot, schronieniem dla wędrowców. Byłeś opiekunem tych, co nie mieli dachu nad głową, obrońcą pokrzywdzonych, wspomożycielem hojnym ubogich. Dziś cie-szysz się nagrodą i zapłatą za wszystkie te oraz inne jeszcze dobre uczynki i zasługi, radujesz się szczęśliwością, jaką Bóg przygotował tym, którzy Go miłują, a zwłaszcza możnością oglądania Jego słodkiego oblicza. Po-módl się przeto za ziemię naszą, za lud swój, którym na niej pobożnie władałeś, niech Bóg zachowa go w pokoju i w tej pobożności, jaka była twoim dziełem; niech trwa w nim i umacnia się wiara prawdziwa, a herezja wszelka niech nie ma doń dostępu i niech będzie odrzucana, niech lud ten Pan chroni od wszelkiej wojny i zniewolenia, od głodu, smutku oraz nie-szczęść i klęsk rozmaitych. Pomódl się także zwłaszcza za syna swojego, pobożnego władcę na-szego, Gieorgija; oby dane mu było przepłynąć pomyślnie, w pokoju i w zdrowiu, głębię życiowego morza, zawinąć do bezpiecznej niebieskiej przystani, ocalić i w całości zachować statek życia duchowego oraz bo-gactwo wiary i dobrych uczynków. Niech po śmierci stanie bez wstydu wraz z tobą przed tronem Wszechmocnego Boga jako władca, który nale-życie, bez szkody dla dusz swoich poddanych panował nad ludem mu przez Boga powierzonym, i niech otrzyma za trud pasterzowania nad lu- ???????, ??? ????????? ????????! ?? ?????? ???? ?? ?????????, ? ???, ????? ???????, ??????? ?? ??????? ?????????????, ?????????. ????? ? ?? ????????? ? ????? ???????? ???????, ?????? ???????? ?? ?????????? ??????. ????? ?? ?????????? ? ?? ???? ????? ????????, ????? ????? ?? ?????????? ??????. ? ??????? ???? ?????????? ?????, ????????? ??????????, ???????? ?? ?????? ???????????? ????????. ???? ????, ? ??????? ???? ?????????????, ? ???? ???, ???? ? ??????, ??????? ?????-????? ??????. ???????, ??????? ??? ? ?????????? ? ????????'?! ?? ??????? ??? ?????????, ????? ???????????, ??????? ??????, ??????? ????????? ? ??????????, ?? ??????? ? ????? ????????, ???????????. ?? ???, ? ????? ??????, ??? ????? ??????, ?? ??? ??? ???????? ??????????, ?? ??? ??? ???????? ?????? ????????, ?? ??? ??? ??????? ??????????, ?? ??? ??? ???????????? ?????????????, ?? ??? ??? ??-????????? ????????, ?? ??? ??? ??????????? ???????????, ??? ?????? ???????????. ?????? ? ?? ????? ???? ???? ? ?? ??? ???? ??????? ?? ??????? - ?????, ?? ?? ?????????? ??? ???, ???, ??? ?????? ????. ?? ??????? ???? ???? ??????? ????????????, ???????? ?? ????? ???? ? ?? ????? ???, ??? ????? ?????????? ??????????. ??? ????????? ?? ??? ? ???? ? ? ????????'?, ????????? ?????! ? ??? ????????? ? ??? ????????'?! ? ??? ????????????? ??????? ?????????! ? ??? ??????? ?? ??????? ?? ????????? ???????? ? ?????????, ?? ?????? ? ???????? ????-???? ? ????! ???????? ?? ?? ???? ???????, ???????????? ?????? ?????? ???????, ??? ??? ? ???? ? ? ??????'? ??? ????? ????? ?????????? ? ?? ???????? ????????? ???????????? ?????? ???????, ??????????? ???????? ??-?????? ? ???? ????????, ? ? ?????????? ?????? ???, ??????? ????? ??-??????? ???? ????? ?????????, ???? ????? ?? ????? ??? ?????? ????? ????????? ???????????? ???? ? ?? ???? ?????? ????? ???? ????-??? ?? ????? ?????? ????? ????????? ? ????? ??????????, ??? ????????? ?????? ?????! ??????? ??? ?? ? ??, ? ???????, ???? ? ???? ???, ??????? ? ??????? ????-?????, ???????? ?? ?? ????, ????? ? ?????, ??????? ?? ?????????? ????? ???????, ???'???, ?????? ??????, ? ???, ???????? ????? ?????, ???? ??'? ???? - ??????????! ??? ? ?????? ??? ?? ?????, ?? ?????? ?????? ??????? ????? ????? ???! ?? ?? ???? ????, ? ????? ????? ?????, ? ?????, ??? ????? ????? ?? ?????, ???????? ?? ?????? ?????????????. ??????? ??????! ???????? ???? ?? ????? ?????, ?? ?????? ???, ??? ? ??????? ??! ?? ?????? ???, ??? ? ??????? ?? ????? ?????, ?? ??????????? ????, ?? ?????? ? ?????? dem swoim od Niego, wraz z innymi wszystkimi duszami ludzi sprawiedli-wych, prawych i pobożnych, jacy trudzili się na chwalę Bożą, wieniec sławy niewiędnący. O Władco, Królu i Boże nasz, wielki, sławny a litościwy, który sprawie-dliwie, według zasług odpłacasz swoim poddanym, dziedzicom królestwa swego, wspomnij i nas, biedne sługi swoje, bo jesteś dobry, łaskawy dla człowieka każdego, a Imię Twoje - Miłość! A chociaż nie mamy jeszcze zasług własnych, Ty daj nam swoje zbawienie łaskawie, bośmy także lud Twój i owce Twojej trzody, ta część Twego stada, jakiemu pasterzujesz od niedawna, wyrwawszy ją i ocaliwszy z zatraty bałwochwalstwa. Pasterzu dobry, który kładziesz duszę swoją za owce, nie pozostawiaj nas samych, choć ciągle jeszcze błądzimy, nie odrzucaj, choć wciąż grze-szymy przeciwko Tobie jako niedawno dopiero nabyci słudzy niewolni, co nie we wszystkim jeszcze wygodzie potrafią swój emu Panu, nie wzgardź nami, choć małą trzódką jeszcze jesteśmy, lecz powiedz i do nas: "Nie lękaj się trzódko mała, albowiem Ojciec Niebieski zechciał w łaskawości swojej dać ci Królestwo!" Boże bogaty w miłosierdzie, i litości nieskąpiący, który zgodnie z obiet-nicą przyjmuje tego, kto czyni pokutę, oraz oczekuje nawróconych grzesz-ników, nie pamiętaj nam mnóstwa win naszych, przyjm nawracających się ku Tobie, zniszcz rejestr niewierności i grzechów naszych, uśmierz zagnie-wanie swoje, jakie słusznie wywołaliśmy my, przedmiot Twojej wielkiej miłości ku ludziom, boś Ty Pan nasz, Władca i Stwórca, od którego zależy nasze życie lub śmierć! Odrzuć zagniewanie swoje, Boże litościwy, choć zasłużyliśmy na nie naszymi czynami, oddal od nas pokusy, bo pyłem i prochem jest człowiek, nie pozywaj na sąd sług swoich, bo ludem Twoim jesteśmy, który do Ciebie się ucieka, Ciebie szuka, wobec Ciebie skruchę czuje i winę swoją wyznaje: że zgrzeszył, czynił zło, przykazań Twoich nie przestrzegał i woli Twojej niepełni!! Z ziemi powstali i na ziemi żyjący skłanialiśmy się ku temu co ziemskie i doczesne, postępując źle i z uszczerbkiem dla chwały Twojej: oddając się cielesnym namiętnościom, popadając w niewolę grzechu i życiowej mar-ności, uciekając spod władzy Pana tak dobrego. W dobre uczynki niebo-gaci, na potępienie przez złe życie zasługujący, z sercem skruszonym pro-simy Cię i błagamy, Panie: wyznajemy nasze winy, prosimy, abyś wlał bojaźń Twojąw serca nasze, błagamy o zmiłowanie, kiedy przyjdziesz jako Sędzia Sprawiedliwy na końcu wieków. Wybaw nas, złej dary obfite, na-wiedź nas, okaż miłosierdzie, przebacz nam, bo Twoimi jesteśmy, Ty stwo-rzyłeś nas, myśmy dziełem rąk Twoich! [...] ???????? ?????? ??????! ?? ????????, ??? ? ???? ?????, ? ??? ?? ???: «?? ?????, ??????? ????! ?? ??????????? ????? ??? ???????? ???? ??? ? ???????!» (???? 12,32). ??????? ??????? ? ?????? ?????????, ?????????? ???????? ???-?????? ? ????? ?????????? ???????, ?? ???'??? ??????? ?????? ?????, ?????? ???, ???????????? ?? ?? ????! ??????? ??????????? ?????? ?????! ???? ????, ???? ?????????? ?? ????, ?????????! ?? ?? ??? ???????, ??????? ? ???????, ? ? ????? ????? ?: ???? ???, ? ?? ??????. ????? ???? ?????????, ??? ? ?? ???????? ?? ???? ?? ???? ????! ??????? ???? ??? ???????, ?? ?????? ????? ? ???????! ? ?? ?????? ?? ???? ??? ?????? ??????! ??, ???? ????, ???? ???????, ?? ???? ??????????, ?? ???? ????????? ????????????. ????????? ? ??? ?????????, ?? ????????-??, ?? ???????, ?? ?? ????????? ???. ????? ??????, ?? ?????? ???????-???? ? ?????? ??????? ????? ????? ????? ?????. ?? ?????? ???????? ?????-????, ???????? ? ??????? ????? ? ??????? ??????????. ???? ???????? ?? ????? ???????, ??????? ?? ????? ????, ????????? ?????? ????? ?????. ???????, ???????, ??????! ??????? ? ???? ????? ?????. ???????, ??? ????? ????? ????? ?????? ?? ? ????? ????. ??????, ??? ?? ?????-???? ???? ????????? ?? ???. ?????, ??????, ??????, ??????, ?????-???????, ???????! ???? ?? ?????. ???? ??????????, ????? ??? ????. ?? ?? ?????????? ?????, ???????-????, ?? ??? ???????? ???? ??????? ??????? ?? ?????? ? ?? ??????? ??????? ?? ?????, ?? ??? ?????????? ?? ? ?? ???? ???-?????, ?? ? ?? ???? ??????? ? ?????? ?????????. ??? ???? ???? ? ????? ?????. ? ??????? ???? ? ???? ?????. ??????, ?? ???????????? ????????? ?? ???, ???????????????. ?? ??? ????????, ?????????, ??? ??????? ???? - ?? ??????? ?? ????? ????? ???? ? ?? ????? ????? ???????. ???, ???????? ?????, ? ????, ?????? ??????, ??????? ???????. ??????? ???. ????, ? ??????? ??????? ?????! ??? ?? ????? ?? ???? ?? ??? ???, ? ??? ?????????? ?? ??? ?? ????. ??? ?? ??????????, ??? ??? ??????? ?????????? ????. ????? ??? ???? ?? ???????, ??? ? ??? ??????? ???? ? ???? ?????????, - ??? ??? ?????, ??? ??? ?????? ????????? ???-????????. ?? ?????????? ?????????? ?? ?????. ?? ????, ?? ?? ???????? ??? ? ?? ????????, ? ????, ?? ?? ???? ????????? ??????, ? ??? ?????? ??????. ???? ???????, ???? ? ?? ???????? ?? ? ???? ???, ?? ?? ?????-???????, ?? ????????? ???? ? ?? ????? ?? ?????. ?? ?? ????? ? ????, ?? ? ?????, ?? ???? ????, ? ?? ????? ???? ?? ?????? ???, ? ????? ???, ? ?? ????? ?????. ??????? ??????? ???? ???????, ??????????? ?? ???, ????? ?????. ??? ????????? ??? ?? ?????? ????, ??? ??? ???????? ???? ????. Jako więc stworzenie Twoje prosimy o łaskawość i miłosierdzie Tego, który nas stworzył: zmiłuj się nad nami, Boże, w nieskończonej dobroci Twojej! Bo wszystko co dobre - wychodzi od Ciebie i do nas przychodzi, wszystko natomiast co złe, grzeszne, idzie od człowieka do Boga. Wszy-scyśmy pobłądzili, wszyscy znikczemnieli, nie masz wśród nas nikogo, kto byłby sprawiedliwy i zabiegał o rzeczy niebieskie, każdy baczy tylko na to co ziemskie, wszyscy ugrzęźliśmy w doczesności: "nie ma już spra-wiedliwego na ziemi". I to nie dlatego, żeś Ty zostawił nas czy porzucił, lecz że sami przestaliśmy Ciebie szukać, do Ciebie dążyć, trzymając się mocno tego co widzialne. Dlatego też bojaźń nas ogarnia, czy nie spotka nas to, co zesłałeś na Jeruzalem, które się odwróciło od Ciebie i przestało chodzić Twoimi drogami. Ty jednak nie postępuj z nami według dzieł na-szych i nie odpłać nam, tak jak miastu tamtemu, zgodnie z naszymi wy-stępkami: okaż cierpliwość teraz i po wielokroć, zagaś płomień gniewu swego nas, sługi Twoje, ogarniającego, skieruj na drogę prawdy i naucz nas pełnić Twoją wolę. Ty jesteś bowiem Bogiem naszym, my zaś - Twoim ludem, udziałem i dziedzictwem Twoim. Nie wyciągamy rąk naszych do boga cudzego, nie dajemy posłuchu żadnemu prorokowi fałszywemu, nie trzymamy się żadnej nauki nieprawdziwej, przeciwnie, do Ciebie wołamy, Boga prawdziwego, ku Tobie, który przebywasz w niebie, kierujemy nasze oczy oraz wznosimy ręce, Ciebie prosimy: przebacz nam, Dobroci i Miłości Boża, zmiłuj się nad nami Ty, który wzywasz grzeszników do pokuty, do-puść abyśmy na Sądzie Ostatecznym mogli zająć miejsce po prawicy Two-jej i być zaliczeni do grona Twoich wybranych. A dopóki świat ten będzie istniał, nie dopuszczaj na nas zła wszelkiego oraz pokus, nie oddawaj na pastwę nieprzyjaciół, aby nie mówiono o mieście Twoim "miasto zniewo-lone", zaś o owcach Twój ej trzody - że to przybysze z ziemi nieswój ej, zaś poganie, niewierni aby nie musieli pytać: "gdzież jest Bóg ich?". I nie zsyłaj na nas smutku i wszelkich frasunków, głodu oraz nagłej i niespo-dziewanej śmierci, a także ognia i powodzi! I niech nie odchodzą od Ciebie ludzie małej wiary; kary zsyłaj umiarkowanie, za to zmiłowanie i przebacze-nie odmierzaj obficie; ciosy wymierzaj i rany zadawaj oględnie, ale w lito-ści swojej lecz je szczodrze, skutecznie; zsyłaj smutki i nieszczęścia rzad-ko, za to pocieszaj szybko, bez odwłoki, bo natura ludzka niedługo może zdzierżeć gniew Twój i wytrzyma go tyle akurat co słoma - ogień! Przejawiaj za to wyrozumiałość i miłosierdzie swoje, bo Tobie przystoi litować się i ocalać; nieodmiennie okazuj łaskawość swoją Twojemu ludo-wi: wrogów odganiaj, życie w pokoju wspomagaj, nieprzyjazne narody poskramiaj, w niedostatku i głodzie wspomagaj, władców naszych uczyń postrachem dla złych sąsiadów; niech bojarstwo nasze wzrasta w mądro- ?? ? ?? ??? ??? ???, ? ?? ????? ???? ????, ???? ?????, ???? ?????????. ?? ????????? ?? ???? ???? ?? ???? ??????, ?? ????? ?????? ?? ?????-??? ???? ????????, ??? ?????? ?????????? ????????? - ???? ?????-????, ????????? ????, ? ?? ????, ??????????, ??? ???? ?????????, ?? ???? ???? ???? ?????????. ???? ??????. ??????? ??? ?????, ?????? ?????? ??????????! ??????? ???, ??-???????? ????????? ?? ????????! ? ?? ????????? ?????? ???? ???????? ?????? ?? ?????? ???, ? ?? ????????????? ????????? ???????? ???! ? ?????? ?????? ????, ?? ?????? ?? ??? ??????? ??????, ?? ????? ??? ? ???? ????????! ??? ?? ?????????? ????? ???? ??????? ?????????? ? ????? ???? ????????? ? ????? ???????! ??? ?? ?????? ??????? ?????: «?? ? ??? ??????» (?????? 78,10). ?? ???????? ?? ??? ???????? ? ??????, ? ?????? ???????, ?????, ??????! ??? ?? ???????? ?? ???? ???????? ?????! ????? ???????, ? ????? ???????! ????? ?????, ? ????????? ?????! ????? ???????, ?? ????? ? ???????! ?? ?? ??????? ???? ????? ????? ??????? ???? ????, ?? ???? ??????? ??????! ???? ?????????, ????????????! ?? ? ???????? ???? ???????? ? ???????. ??????? ??????? ???? ?? ????? ?????! ???? ??????????, ??? ???????, ??????? ?????, ?????? ??????, ????????? ????? ????? ???????? ??? ???????, ?????? ??????, ?????? ???????, ?????? ???? ??????, ????? ???? ???????, ????? ? ??? ? ???????? ?????, ????? ? ???????, ? ??????, ? ?????, ? ??????, ? ????????, ? ????????, ? ?????? ? ??????, ? ??????? - ???? ???????, ???? ?????, ???? ???????, ??????? ??????? ??, ? ??????? ? ???????, ????????? ????????? ????? ??????, ? ?????? ???????? ???, ? ???????? ??????? ?????????? ??????, ?????????, ????????, ?????????, ???????????, ? ???? ?????? ?????????, ???????????? ??? ???? ? ??????? ???! ??? ??????? ????? ????????? ? ??????? ????, ?????, ?????? ? ???????! ??????? ????, ??????? ??????, ????? ??????, ? ????? ? ? ????????? ?????, ?????? ???????????, ????????????????, ?? ????? ?? ??????? ? ?? ?????, ??? ???????? ? ??????, ??? ???? ??????-???, ??????? ? ?????????. ???? ? ?????? ??????-?????. ?????. ?? ???????? ?????? ?? ????????? ??????? ?? ????????? ??????? ???????????? ??. ??????????, ??? ????????? ???????????? ???????? ???? ??? ????? ???? ???????????, ?????????, ?????????? ? ???? ?????? ści, grody niech się rozwijają i umacniają, a Kościół Twój się rozrasta; strzeż dziedzictwa Twego: miej w opiece mężów oraz żony wraz z ich dzia-teczkami, ratuj i ocal tych, którzy cierpią opresje: w poddaństwie, w nie-woli, w więzieniu, w drodze na suchym lądzie bądź na wodzie, w ciemnicy bądź nie mają co pić, jeść czy na grzbiet włożyć - nad każdym się zlituj, każdego pociesz, każdemu pozwól się uradować tak na ciele jak i na duszy! Za wstawiennictwem oraz przyczyną Przeczystej Twojej Matki, świę-tych bezcielesnych istot niebiańskich, Poprzednika Twojego i Chrzciciela Jana, wszystkich świętych apostołów, proroków, męczenników, błogosła-wionych i miłych Tobie sług Twoich - okaż nam swoje miłosierdzie wiel-kie, abyśmy z łaskawości Twojej korzystając i opieki mogli zjednoczeni w wierze społem, z radością i weselem wyznawać Ciebie, Pana Naszego Jezusa Chrystusa, z Ojcem oraz Duchem Świętymjako Trójcę Nierozdzielną, w jedności Trzech Osób panującą na niebie i na ziemi, władającą chórami aniołów oraz rodzajem ludzkim, całym światem widzialnym i niewidzial-nym, teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen! Tę wskazującą drogę do Łaski modlitwę oraz modlitewną pochwałę sławiącą św. Włodzimierza i polecającą nowo ochrzczoną Ruś Kijowską opiece Boga Stwórcy, Zbawiciela, Bogarodzicy i wszystkich świętych czczonych na Ukrainie, odmawiały wszystkie pokolenia Rusinów-Ukra-ińców na przestrzeni stuleci, a zwłaszcza podczas świąt Jubileuszu 950-i 1000-lecia przyjęcia chrztu, gdy Ukraińcy w swej ojczyźnie i w świecie ze wzmożoną wiarą i nadziejąmodlili się, by ziemia ukraińska w następ-nych tysiącleciach pozostała "ziemią chrześcijańską, a zarazem ziemią maryjną" albowiem "Maryja, która była pierwszą i doskonałą uczennicą swego Syna jest ikoną i pierwowzorem Cerkwi, która z wiarą przyjmuje słowo Boga. Jej orędownictwo towarzyszyło wspólnocie chrześcijańskiej na Ukrainie od czasów chrztu Rusi w roku 988" -jak powiedział Jan Paweł II w Kijowie w pierwszym roku trzeciego tysiąclecia. ? ???????, ???????? ??-?? ??. ?????????? ??? ????????? ???????-??????-???, ???????? ?????? ????????? ???? 950- ? 1000-????? ????????? ???-?????????, ???? ???????? ? ????? ??????????? ? ? ?????, ?? ?????????? ????? ? ?????? ????????*, ??? ?????????? ????? ? ? ????????? ??????-?????? ???? "????????????? ??????, ? ? ??? ?? ??? ?????? ???????-???" ????, ?? "?????, ?? ???? ?????? ? ?????????? ???????? ????? ????, ?? ????? ?? ?????? ??????, ??? ? ????? ??????? ????? ????????. ?? ???????????? ??????????? ???????????? ????????? ? ??????? ?? ??? ???????? ???? ? 988 ????" - ?? ?????? ???? ????? II ? ????? ? ??????? ???? ???????? ???????????. * * * *??????? ? ?????? 1000-????? ???????? ??????? ???????? ????, ?? ???? ? ????? ???????????? ??????, ? ??????? ???? ??????? ???? ?? ??, ?? ?? ????? ?????? ?????? ??? ??????? ?????? ??????-?????? ???????? ????? ???????????? ????, ??????????? ? ???? ??. ?????, ?? ????????, ???? ????? ????? ??????? ????????, ?? ??????? ?????? ????? ??????????, ?? ????? ?????? ?????? ? ??????? ????? ????. ?? ????? ? ??????? ???? ?? ??, ?? ?? ????? ???????? ??? ??? ???????????? ????? ??. ???? ? ?????? ??????????? ???????????? ??????, ?? ?????? ???? ???? ?????????? ???????? ???? ??????????. ?? ? ????????? ???????? ?? ????? ??????????? ??????, ?????? ? ?????, ?? ????? ??????? ????? ? ????????? ?????? ???????????? ??????. ?? ????? ? ??????? ??????? ?? ??? ????????? ????? ??????????? ?????????? ????????? ? ???????????? ????, ??, ????????? ???????????, ??????????? ???????? ?? ?????? ??????? ???? ?????????? ???-????? ????????, ???? ?????? ?????? ?? ????? ???????????? ????????. ??? ??????????? ????? ???????????? ?????? 1000-????? ???????? ?????-??, ???? ?? ????? ??????? ?? ??? ?? ???? ????? ? ????????, ?? ??????? ????, ??? ???????????? ?????????, ?????? ????? ? ?????? ???????????? ??????, ??????? ? ??????? ? ???? ?? ??????, ???? ????? ????????? ? ???????????? ???? ??. ????, ??? ?????????? ??????????? ????? ? ??? ????????? ? ??????? ????????? ?????? ???????????? ??????. ????? ???? ??. ?????????? ???? ??? ??? ???? ???????????? ?????? ?????????????? ? ????????????? ?????! ????? ???? ???????????? ????? ??????? ??? ???? ? ????? ????????????? ? ???????????? ?????????! ?? ????? ???? ????? ?? ????, ?? ??????? ? ?? ????? ?????? ???????? ??? ???? ? ????? ????????? ?? ??????? ????????? ?????? ? ?????? ????????-???? ?????? ?? ?????? ???????. ????? ???????? ???? ?????, ???? ??????? ???? ? ?????? ???????, ???? ??-???? ??? ????, ?? ??????? ? ???? ????????, ??? ????? ???????????? ????????. ??????? ?? ????????? ?????????? ?????? 1-?: ?????????? ???????? ?? ????? ??????, ????????? ??? ??-????? ?????, ?? ????? ????? ????, ??????????, ???? ???????? ? ??? ?????-?? ?????, ? ??, ?? ???? ???? ??????????, ??????? ??? ??? ??????? ?????-??, ??? ?? ???? ?????? ???????????: ???????, ??????? - ???????????! ???? 1-?: ?????? ???????????? ???? ??????? ? ???? ????????? ????-??????, ?? ???? ??? ??????? ???? ????????, ???????, ?? ??????? ???-????? ??? ???????? ?? ??? ????? ??????????? ???????: ???????, ?? ????? ???? ??????? ?????; ???????, ?? ????? ???? ????????? ?????; ???????, ????? ? ?????? ??????????; ???????, ?????? ???? ????????; ???????, ?????? ??? ????????? ?????? ?????????; ???????, ??????? ? ??? ???????????? ???? ???????????; ???????, ?? ?? ????? ????????? ????-???????; ???????, ?? ?? ????? ????, ??? ??? ??????; ???????, ???? ????????, ?????????? ?????; ???????, ???? ????????????? ???-?????; ???????, ?? ????? ?????????? ????????????; ???????, ?? ????? ???? ???????? ????????????. ??????? ??????? - ???????????! ?????? 2-?: ?????? ???? ??????, ???????? ???? ?????? ????????? ??????????: "?????? ???? ????? ???? ??? ??????????? ????????, ?? ??? ??? ??????? ? ???????????? ???? ?? ????? ????????, ?????????-??: ??????"! ???? 2-?: ????? ??????????? ???????? ???????, ???????? ???? ??-???? ????????: "????? ????, ?? ? ??????????? ???? ???????? ???? ??? ????????"? ? ??? ?? ??????? ???????? ??, ??????: ???????, ? ??-??????? ????????? ???? ???????????; ???????, ????????? ????, ???-?????? ???????; ???????, ?????????????? ????? ?????????; ???????, ?????? ????? ???? ???? ?????; ???????, ??????? ???????, ?? ??? ?????? ???; ???????, ?????, ?? ????? ?? ????? ????? ?? ????; ??-?????, ???? ??? ??????? ????????; ???????, ?? ?? ?????? ??????? ????????; ???????, ?? ?? ?? ??????? ??????, ?? ?? ???????; ???????, ?? ?? ???????? ???????? ??????????; ???????, ?? ?? ????? ?????? ??????????. ???????, ??????? - ???????????! Akatyst do Przenajświętszej Bogurodzicy Kondakion l (ton 8): O, Waleczna Hetmanko, zwycięską wdzięczno-ści pieśń, z niewoli wyswobodzeni, słudzy Twoi, niesieni Ci, Bogurodzico. Ty, która posiadasz moc niezwyciężoną, od wszelkich nieszczęść wybaw nas, byśmy do Ciebie wołali: Witaj, Oblubienico Dziewicza. Ikos 1: Archanioł z nieba posłań był, by "Witaj" Matce Boga rzekł. A kiedy ujrzał, że na jego bezcielesny głos bierzesz na siebie ciało, Panie, stanął w zachwycie wołając do Niej: Witaj, przez którąjaśnieje radość, Witaj, dla której klątwa odpuszczona, Witaj, która Adama podnosisz z upadku, Witaj, która od łez uwalniasz Ewę. Witaj, o wysokości, poję-ciom ludzkim niedostępna, Witaj, głębino nawet anielskim okiem niezba-dana, Witaj, bo jesteś tronem Króla, Witaj, bo dźwigasz Tego, co wszyst-kie dźwiga rzeczy. Witaj, gwiazdo Słońce nam ukazująca, Witaj, łono Boskiego wcielenia, Witaj, przez którą stworzenie się odnawia, Witaj, przez którą Stwórca dzieckiem się staje. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 2: Bacząc Najświętsza Panna na swoje dziewictwo do Ga-briela śmiele rzecze: "Dziwne twej mowy znaczenie i duszy mojej do pojęcia trudne. Poczęcie bowiem bez męża udziału i macierzyństwo gło-sisz mi wołając: Alleluja" Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 2: Czeka Dziewica z upragnieniem na poznanie niepoznawalnego i rzecze Bożemu słudze: "Czyż łono moje dziewicze może począć i poro-dzić Syna? Powiedz mi". A on w bojaźni i czci rzekł Jej wołając: Witaj, wtajemniczona w niewymowną radę, Witaj, pełna wiary w sprawy mil-czenia godne, Witaj, któraś przedsmakiem cudów Chrystusowych, Witaj, pełnio wszystkiego, co o Nim jest prawdą. Witaj, drabino, po której sam Bóg z nieba zstąpił. Witaj, moście, wiodący z ziemi ku niebiosom, Witaj, cudzie, o którym słów brak jest aniołom, Witaj, rano bolesna zadana de-monom. Witaj, Światłość rodząca w sposób niewymowny, Witaj, któraś nikomu nie wyjawiła "Jak" swej tajemnicy, Witaj, która przekraczasz wie-dzę wszystkich mędrców, Witaj, która wierzącym rozj aśniasz umysły. Witaj, Oblubienico Dziewicza. ?????? 3-?: ???? ??????????? ????????? ???? ????????? ????, ? ???? ??????, ? ??????????? ???? ???? ??????? ????? ?? ??????? ????? ??? ???, ?? ?????? ??????? ????? ????????, ????????: ??????! ???? 3-?: ????? ???? ? ???? ??????, ???????? ???? ?? ?????????, ? ???? ????, ?? ?????? ?????? ?? ??????????, ??????? ? ???????????? ? ???, ???? ???????, ?????????? ?????????: ???????, ??????? ??????? ???'??????; ???????, ?? ?? ???????? ???? ???????????; ???????, ????????? ????????? ???????????????; ???????, ?? ?? ???????? ??-???? ????? ??????; ???????, ????, ?????? ????????? ?????????; ???????, ???????, ????????? ?? ???? ???????????; ???????, ?? ????? ???? ??? ?????? ?????? ????????; ???????, ?? ?? ???? ????? ????-????????; ???????, ??????? ??????? ??????; ???????, ?????? ????? ????????; ???????, ???????????? ???? ??? ???????? ?????; ???????, ?????'? ???????? ????? ?? ????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 4-?: ????? ???????? ???????? ?????????, ??????????? ????????? ????? ?, ?????? ???? ?????, ???????, ?? ??, ?????????, ???? ?????? ???????; ???, ????????, ?? ?? ?????? ??? ???? ???????, ????????: ??????! ???? 4-?: ?????? ???????, ?? ?????? ????????? ??????, ?? ? ?????-???? ???? ??????? ?? ????, ? ????????? ?? ?????, ?? ?? ???????, ? ????????? ????, ?? ?? ???? ?????????, ?????????? ? ???? ?????, ????????? ?? ???????: ???????, ???? ??????? ? ???????; ???????, ?????? ????? ????????; ???????, ??????? ??? ??????? ?????????; ??-?????, ?????, ?? ??????? ????? ?????????; ???????, ?? ?????? ??-?????? ? ??????; ???????, ?? ????? ?????????? ? ????????; ??-?????, ????????? ????? ?????????; ???????, ??????????? ???? ????-???????; ???????, ?????? ???? ?????????; ???????, ?????? ???????? ?????????; ???????, ?? ????? ???? ????? ????????; ???????, ?? ????? ???? ?? ? ????? ???????????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 5-?: ???????????? ????? ?????????, ??????? ????? ?? ?? ????-???, ????? ?? ????????????, ???? ?????????? ???????, ? ?????????, ?????????? ?? ???????????? ? ????????? ? ???????: ??????! ???? 5-?: ???? ???? ?????????? ???????? ?? ????? ???? ????, ??? ?????? ?????? ????? ???????? ?, ??????? ? ????? ????????, ??? ? ??????? ??? ?????? ????????, ????????? ?????? ???? ?????????, ? ????????????? ??? ??????? ?????????: ???????, ???? ???? ??????- Kondakion 3: Dziewicę, co męża nie znała, Moc Najwyższego okryła cieniem ku poczęciu; a Jej łono nietknięte urodzajną uczyniła rolą dla wszystkich, którzy chcą zbierać zbawienie tak oto śpiewając: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 3: Elżbietę nawiedzić pobiegła Panna napełniona Bogiem. Dziecię w łonie Elżbiety zaraz rozpoznało Jej pozdrowienie z radością i skokiem tylko zamiast śpiewu wołało do Bogurodzicy: Witaj, konarze pnia, co nie usycha, Witaj, pole rodzące Owoc nieskalany, Witaj, uprawiająca rolę Rolnika- ludzi przyjaciela, Witaj, która nam rodzisz Rodziciela życia. Witaj, niwo, dająca obfitość zmiłowań, Witaj, stole pełny bogactw pojednania, Witaj, bo nam gotujesz łąkę słodkich rozkoszy, Witaj, bo duszom przystań spokojną sposobisz. Witaj, modlitwy kadzidło pachnące, Witaj, całego świata ceno pojednania, Witaj, dobroci Boża śmiertelnym życzliwa, Witaj, któraś śmiertelnych śmiałym przystępem do Boga. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 4: Falami sprzecznych myśli szarpany jak burzą chwiał się i gubił Józef. Patrząc na Ciebie, dotąd nietkniętą od męża, snuł ciemny domysł o tajemnym związku, o Nienaganna. Lecz pouczony od Ducha Świętego o tym poczęciu, zawołał: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 4: Gdy usłyszeli pasterze aniołów śpiewanie o przyjściu Chrystusa w ciele, pobiegli jak do Pasterza - ujrzeli Go jak Baranka bez skazy, na łonie Maryi się pasł, a oni hymn Jej śpiewali: Witaj, Matko Baranka i Pasterza, Witaj, zagrodo duchowych owieczek, Witaj, obrono od wilków niewidzialnych, Witaj, bramy raju nam otwierająca. Witaj, bo z ziemią śpiewają radosne niebiosa, Witaj, bo z niebem pląsa szczęśliwa ziemia, Witaj, Ty, apostołów niemilknące usta, Witaj, niezwyciężone męstwo zwy-cięstwa wieniec noszących. Witaj, podporo wiary naszej mocna, Witaj, łaski dowodzie jasny, Witaj, która piekło ogałacasz, Witaj, która nas chwałą przyodziewasz. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 5: Hen, ku Bogu lecącej gwiazdy blaskiem urzeczeni poszli za nią Magowie, a trzymając się mocno niebieskiej latarni znaleźli w jej promieniach potężnego Władcę, i dostępując do Niedostępnego witali Go wołając: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 5: I gdy ujrzeli synowie Chaldei na rękach Dziewicy Tego, co ludzi stworzył swą ręką, rozpoznali w Nim Pana, choć przyjął na się postać sługi. Skwapliwie uczcili Go swymi darami, a Błogosławionej wołali: Wi-taj, Matko Gwiazdy niezachodzącej, Witaj, promieniu dnia mistycznego, ?????; ???????, ???????? ??? ?????????????; ???????, ?? ?? ??????? ?????? ???????; ???????, ?? ?? ?????????? ????????? ?????? ??????; ???????, ?? ?? ????????? ????? ?????????? ????????; ???????, ?? ?? ????? ??????, ??????? ?????????????; ???????, ?? ?? ????????? ????? ??? ?????? ?????????????; ???????, ????????? ??? ??????? ???-?????; ???????, ?? ?? ??????? ???????????????; ???????, ?? ?? ???-?????? ?????'? ???????????; ???????, ?????? ?????????? ?? ????????; ???????, ????????? ???? ????????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 6-?: ?????????? ????????? ??? ????, ??????????? ?????-????????? ????????? ??????? ?? ????????, ?, ???? ??? ????, ??????, ????????????, ???????? ???? ???????? ?????, ?????????? ???????: ??????! ???? 6-?: ????????? ?????? ??????? ????? ??????, ?? ??????? ??????? ??????, ?? ????? ????, ?????, ?????, ?? ???????? ????? ????? ?????, ? ??, ?? ?? ?????????, ????????? ??????????: ???????, ???? ????????? ???????; ???????, ???????? ???? ??????; ???????, ?? ?? ????????? ?????? ????????; ???????, ?? ?? ?????? ?????? ???????; ??????? ????, ?? ??????? ????????? ????????; ??????? ?????, ?? ?????????? ?????? ???????; ???????, ?????? ?????????, ?? ????? ? ??????? ?????? ???????; ???????, ??????? ?????, ?????? ??? ???????; ???????, ??????, ?? ????? ?????????; ???????, ?????????? ??????? ??????; ???????, ????? ???????; ???????, ????? ??????? ? ????? ??????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 7-?: ????? ???????? ??? ???? ????????, ?????? ??????? ????, ?? ??????? ?? ???? ????, ??? ???????? ? ???? ?????????? ???? ? ?????????? ????? ?????????? ???????????, ??? ????????: ??????! ???? 7-?: ????? ???? ??????? ???????, ???? ??????? ??? ??? - ???? ??????????: ?? ??????? ??????????? ? ??????????? ???? ? ?????? ? ?????, ?????????? ???? ?????, ?? ???? ????? ??? ???????????, ??? ??, ?????????? ?? ????, ??????? ??????????: ???????, ?????? ???????????; ???????, ??????? ???????; ???????, ??????????? ???-?????? ?????; ???????, ??, ?? ????? ??????? ????????; ???????, ??????, ?? ????? ????? ?? ?????? ??????; ???????, ???????? ?????-?????, ?? ???????? ??? ????????; ???????, ?? ?? ???????? ???????-???? ??? ???????????; ???????, ?? ?? ???????? ?????????? ??? ??-????????; ???????, ????? ?????????? ?????????; ???????, ???????? Witaj, gasząca zarzewie fałszu, Witaj, oświecająca wyznawców Trójcy Świętej. Witaj, przez którą tyran nieludzki wygnany ze swojego władz-twa, Witaj, ukazująca Chrystusa - Pana, ludzi Przyjaciela, Witaj, wyzwa-lająca od pogańskiego bałwochwalstwa, Witaj, ocalająca od brudnych uczynków. Witaj, kładąca kres pogańskiej czci ognia, Witaj, tłumiąca pło-mień namiętności, Witaj, przewodniczko wierzących po drodze mądrości, Witaj, radości wszech ludzkich pokoleń. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 6: Jakże zmienieni w Boga niosących heroldów wracali do Babilonu Magowie. Spełniając Twe polecenie wszystkim głosili o Tobie, żeś Zbawcą, lecz pominęli Heroda- głupca, co śpiewać nie umiał: Alle-luja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 6: Kiedyś Egipt oświecił światłem swojej prawdy, przepędziłeś, precz ciemności błędu. Bożki egipskie, o Zbawco, nie mogły sprostać Twej sile - runęły. A z ich niewoli wyrwani wołali do Bogurodzicy: Witaj, która ludzi prostujesz ku górze, Witaj, która demony strącasz do przepaści, Wi-taj, błędu depcąca szaleństwo, Witaj, ujawniająca ułudę bałwanów. Witaj, morze, w którym faraon utonął duchowy, Witaj, skało, z której źródło try-ska dla spragnionych życia, Witaj, słupie ognisty, wiodący przez ciem-ność, Witaj, osłono nad światem szersza niźli chmura. Witaj, pokarmie mannę nam zastępujący, Witaj, Służebnico Świętego Pokarmu, Witaj, zie-mio Bożej obietnicy, Witaj, miodem i mlekiem płynąca. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 7: Lepszego pragnąc świata i odejścia w wieczność chciał Symeon opuścić ziemi tej marność. I wtedy dałeś mu się dzieckiem, lecz on rozpoznał pełnię Boga w Tobie, podziwiał mądrość Twoją niewymowną i wołał: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 7: Moc swą zjawiając Stwórca nowe ukazał stworzenie nam, któ-rzy przezeń jesteśmy. Z łona, co nie zaznało nasienia, wyszedł i ustrzegł to łono nienaruszone, abyśmy cud ten uznając chwalili je i wołali: Witaj, kwiecie nigdy nie więdnący, Witaj, korono wstrzemięźliwości, Witaj, prawzorze jasny naszego zmartwychwstania, Witaj, ukazująca nam życie anielskie. Witaj, drzewo o słodkim Owocu - pokarmie wierzących, Witaj, listowie, w którego obfitym cieniu wielu się ukrywa, Witaj, boś w łonie nosiła zbłą-kanych Przewodnika, Witaj, boś porodziła Wybawiciela pojmanych. Wi-taj, Ty, co łagodzisz Sędziego gniew sprawiedliwy, Witaj, przebaczenie niosąca dla wielu grzeszników, Witaj, szato dojrzałości ogołoconych z prą- ?????? ????????; ???????, ????? ???????????; ???????, ?????? ???? ????? ??? ???????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 8-?: ????????? ????????? ?????????? ?????????? ??? ????? ? ??????? ??????????? ?? ????, ?? ? ?? ?? ????????? ??? ?'?????? ?? ????? ?? ????????? ???????, ??? ?? ???? ???????? ???, ?? ???????? ????: ??????! ???? 8-?: ????? ??? ?? ?????, ??? ? ???? ?? ??????? ??? ???????????? ???-?????, ?? ?? ?? ?????? ???????????????? ????, ? ???????????? ?????????? ? ??????????? ??? ????? ???????? ????, ?? ???? ???? ??????????: ???????, ?? ?? ???????? ???? ????????????; ???????, ????????? ???????? ?????; ???????, ??? ???????? ?????? ????????; ???????, ??? ?????? ??????? ???????; ???????, ???????? ????????? ?????? ?? ?????????; ???????, ?????? ?????????? ?????? ?? ??-???????; ???????, ?? ?? ????????????? ????????; ???????, ?? ?? ??????? ? ??????????? ????????; ???????, ?? ????? ???? ??????? ???????; ???????, ?? ????? ???? ??? ????? ??????????; ???????, ????? ?? ??????? ??????????; ???????, ????? ????? ???????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 9-?: ??? ?????????? ???? ??????????? ?????????? ????? ???-?????, ??????, ?? ????????????? ???? ???????? ?? ??????????? ??? ???? ????????, ?? ? ???? ????????? ? ??? ??? ????: ??????! ???? 9-?: ??????, ?? ???????? ?????????, ???? ???? ???? ????? ??-???, ??????????, ?? ??????????? ????????, ?? ?? ??, ????? ??????-?????, ???????? ??????. ? ??, ?????????? ?? ????????, ? ????? ???-?????: ???????, ??????????? ????? ??????????; ???????, ?????????? ?????? ?????????; ???????, ?? ?? ???????? ????????? ????????; ???????, ?? ??????????? ????? ????? ???????; ???????, ?? ??????? ?????????? ????? ????? ????? ????????; ???????, ?? ????? ????? ???????? ??, ?? ????? ??????? ??????????; ???????, ?? ?? ??????? ?????? ??????? ????????; ???????, ?? ?? ?????? ?????????? ?????????; ??????, ?? ?? ? ??????? ???????? ???????; ???????, ?? ?? ???????? ???????? ??????????; ???????, ??????? ???, ?? ?????? ????????; ???????, ???????? ?????? ????????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 10-?: ???? ?????? ???????, ??????? ???????, ?? ??? ??????, ?? ??? ???????? ????? ?? ???, ?? ? ?????? ?? ??? ???? ?????????, ??? ?? ??????? ?????????? ????????, ? ?? ???, ??? ?????? ??? ???: ??????! wa do mówienia, Witaj, miłości wszelkie przewyższająca pragnienie. Wi-taj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 8: Narodzenie inne i obce naszemu widząc, stańmy się obcy światu, a umysł nasz skierujmy ku niebu. Przez to Narodzenie Najwyższy objawił się na ziemi pokornym człowiekiem, pragnąc ku górze prowadzić wszystkich, co doń wołają: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 8: O, Słowo, przebywające w pełni doczesności, Ty nie opuszczasz wieczności swej wcale. Jesteś wśród nas nieogarnione. Albowiem Bo-skie ku nam zejście nie było tylko zmianą miejsca-te narodziny z Dzie-wicy - co Boga pełna słucha naszych głosów: Witaj, Ty, co ogarniasz Nieogarnionego, Witaj, bramo wzniosłej tajemnicy, Witaj, nowino sprze-ciw budząca niewiernych, Witaj, chwało nieobalona wierzących. Witaj, tronie najświętszego Tego, co jest nad Cheruby, Witaj, mieszkanie wznio-słe Tego, co ponad Serafy, Witaj, która jednoczysz, co niepojednane, Wi-taj, która dziewiczość łączysz z macierzyństwem. Witaj, przez którą prze-stępstwo się gładzi, Witaj, przez którą raj nam się otwiera, Witaj, kluczu królestwa Chrystusa, Witaj, nadziejo szczęśliwej wieczności. Witaj, Oblu-bienico Dziewicza. Kondakion 9: Podziwiali aniołowie wielkie dzieło Twojego wcielenia. Widzieli jak nieprzystępny, Boże, stałeś się przystępnym dla wszystkich człowiekiem. Zamieszkałeś między nami słuchając wołania: Alleluja. Al-leluja, alleluja, alleluja. Ikos 9: Retorzy, słów wielu miłośnicy, milkną przed Tobąjak ryby bez-głośne - widzimy to, Bogurodzico. Nie mogą bowiem powiedzieć, jak pozostając dziewicą możesz rodzić. My jednak tajemnicę Twoją podzi-wiając wołamy z wiarą: Witaj, naczynie Bożej Mądrości, Witaj, skarbnico Jego opatrzności, Witaj, która mędrcom wytykasz niemądrość, Witaj, któ-ra uczonym wykazujesz nieuctwo. Witaj, bo przemądrzali badacze stali się głupcami, Witaj, bo twórcy mitów marnie przeminęli, Witaj, boś roze-rwała Ateńczyków sidła, Witaj, bo sieci Rybakom napełniasz. Witaj, wy-ciągająca z otchłani niewiedzy, Witaj, wzbogacająca poznanie u wielu, Witaj, korabiu pragnących zbawienia, Witaj, porcie płynących przez życie. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 10: Samym sobą chcąc świat ocalić i uładzić przyszedł nie-przymuszony Sprawca ładu, a chociaż Bogiem jest nasz Pasterz, ukazał się wśród nas podobnym nam Barankiem. I nas, podobnych sobie, wzywając do siebie jako Bóg słyszy wołanie: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. ???? 10-?: ?? ??????? ?????, ?????????? ????, ?? ? ??? ????, ?? ?? ???? ????????, ??? ?? ???????, ????, ????????, ???? ? ????? ???????, ?? ? ?????? ???? ????????? ? ???? ?????? ??????? ?? ????: ???????, ????????? ???????; ???????, ????? ????????; ???????, ???????????-???? ???????? ??????; ???????, ?????????? ????? ?????; ???????, ?? ?? ????????? ???, ? ????? ???????; ???????, ?? ?? ?????????? ???-?'?????; ???????, ?? ?? ??????? ????, ?? ???? ????; ???????, ?? ?? ???????? ?????? ??????????; ???????, ???????? ??????????? ??????-??; ???????, ?? ?? ?????? ? ???????? ????????; ???????, ?????? ????????? ??????; ???????, ??? ?????? ?????????? ??????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 11-?: ????? ???????? ???? ???? ? ?????????? ? ?????????? ????????? ?????. ? ??? ????????? ????, ???? ??????, ??????? ??????, ?? ?????? ?????, ?? ?? ??????? ?????? ?????????? ??????? ??? ?????, ??? ??? ?? ???, ?? ???????? ????: ??????! ???? 11-?: ??????????????? ???????????? ????? ????????? ???? ??? ???, ?? ??????????? ? ???????, ?? ???????? ?????? ??????????? ? ????????? ???? ?? ????????????? ????????, ??????????? ??????? ???????? ?????; ??? ??????? ?? ?? ?? ?????????: ???????, ???????? ????? ?????????; ???????, ????? ?????? ????????????; ???????, ?????????, ?? ???? ????????; ???????, ?? ??????? ????? ??????? ????????; ???????, ?? ?? ??????? ??????????? ???????; ???????, ??????? ???? ???????????; ???????, ????????? ??????????? ??????; ???????, ??? ??????? ????????? ????????; ??????, ??????, ?? ???????? ???????; ???????, ????, ?? ? ??? ??????? ????????; ???????, ?????? ??????? ?????????; ???????, ?????, ????? ???????????? ???????. ??-?????, ??????? - ???????????! ?????? 12-?: ?????????? ?????? ??????? ? ???????? ????? ????? ?????, ???? ?????? ??????????. ??? ??????? ?? ???, ?? ??????????? ??? ???? ?????, ?, ???????? ?? ??????? ?????'??????, ??? ???? ???: ??????! ???? 12-? ????????? ???? ????, ????????? ? ????, ??????????, ?? ???? ???????, ?? ???????, ?? ??????? ??? ? ????? ????, ????????? ? ?????? ????, ???????, ????????? ? ?????? ??? ???? ???????: ???????, ???????? ???? ? ?????; ???????, ????? ??? ???????; ???????, ??-????, ?????? ????? ???????????; ???????, ?????? ????? ????????- Ikos 10: Spieszą do Ciebie dziewice, boś murem im obronnym i wszyst-kim, co Cię wzywają, Bogurodzico Dziewico. Nieba i ziemi Stworzyciel przyozdobił Cię łaską, o Nieskalana. A zamieszkawszy w Twoim łonie nauczył wszystkich wznosić głos do Ciebie: Witaj, o wzniosła kolumno dziewictwa, Witaj, o bramo wiecznego zbawienia, Witaj, pierwszy owocu odrodzenia w Duchu, Witaj, szafarko wszech dobrodziejstw Bożych. Wi-taj, która odradzasz tych, co w grzechu są poczęci, Witaj, dająca mądrość tym, co nieroztropni, Witaj, odpędzająca tego, co dusze uwodzi, Witaj, rodząca Siewcę niewinności. Witaj, alkowo przeczystych zaślubin, Witaj, zaślubiająca dusze wierne Panu, Witaj, o piękna dziewic żywicielko, Wi-taj, weselna dusz świętych przyjaciółko. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 11: Śpiew pochwalny zawodzi, gdy objąć chce pełnię Twych zmiłowań. Choćbyśmy ofiarowali Ci ody tak liczne, jak ziarnka piasku, o Królu święty, nie osiągnęlibyśmy nigdy godnej miary tego, co dajesz nam, którzy wołamy do Ciebie: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 11: Ty, Najświętsza Dziewico, jawisz się nam w ciemnościach jak światłodajna pochodnia. Niematerialne zapalając światło wiedziesz wszyst-kich do poznania Boga, swoim blaskiem rozjaśniając umysły - naszym uczczona wołaniem: Witaj, promieniu Słońca duchowego, Witaj, odbicie Światłości nieprzystępnej, Witaj, błyskawico dusze oświecająca, Witaj, gromie nieprzyjaciół rażący. Witaj, bo nam wysyłasz Światło jaśniejące, Witaj, bo nam wypuszczasz obficie płynącąRzekę, Witaj, obrazie uzdra-wiającej sadzawki, Witaj, niszcząca grzechu zmazę haniebną. Witaj, któ-raś kąpielą obmywającą sumienia, Witaj, dzbanie mieszalny, w którym radość się miesza, Witaj, woni, dobry zapachu Chrystusa, Witaj, życie mistycznej i radosnej uczty. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 12: Udzielić pragnął łaski przebaczenia za dawne winy Ten, co długi wszystkich ludzi gładzi. We własnej więc przybliżył się Osobie do tych, co oddalili się od Jego łaski, a potargawszy cyrograf ich winy, słyszy z ust wszystkich wołanie: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. Ikos 12: Wielbiąc pieśniami Twego Syna chwalimy hymnem wszyscy też i Ciebie, jako świątynię duchową, Bogurodzico. Ten który mieszkał w Twoim łonie trzymając w dłoni wszystkie rzeczy, Pan nasz, uświęcił Cię i uczcił i nauczył nas wołać do Ciebie: Witaj, namiocie Boga oraz Słowa, Witaj, święta ponad "święte świętych", Witaj, arko złocona przez Ducha Świętego, Witaj, niewyczerpana życia skarbnico. Witaj, czcigodny ???; ???????, ????? ????????? ????????? ????????; ???????, ??????? ????? ?????????? ???????????; ???????, ????????? ???? ??????; ???????, ????????? ????? ???????; ???????, ?? ? ???? ?????????? ????? ??????; ???????, ?? ????? ???? ?????? ???????; ???????, ???? ???? ????????????; ???????, ???? ???? ????????. ???????, ??????? - ???????????! ?????? 13-? ? ?????????? ????, ?? ???????? ????? ???? ?????? ??????? ?????, ?????? ??????? ??????? ???? ? ????? ??? ??? ?????? ??????? ?? ??????? ??? ??? ???, ?? ???????? ????: ??????! (??? ???????? ?????? ?????????? ??? ????. ????? ???????????? ?????? ???? ? ?????? ??????). ??????? ?? ????????? ?????????? ??????, ? ??????? ?? ??? ?????, ????????, ????????? ? ??????????, ? ???? ??? ???, ???? ????? ????????, ?? ?????????? ?????, ?? ???? ?????? ??????????, ?? ?? ??????? ? ?????? ????????? ????, ?? ???? ????? ??? ?????????? ??????? ? ?????. ?? ????? ???? ??? ?? ???? ??????? ???, ????? ???? ??????? ?? ???? ?????? ? ??????????? ??????? ???? ? ????????? ????? ????. ???? ???????? ?? ? ???? ? ???. ?? ???????? ??? ????????? ? ??????? ??? ?????????. ? ????, ?????????? ? ???????? ??????????, ?? ?????????? ???????? ?? ???, ??????????? ???? ?????, ??? ?? ??????????? ??? ???????? ???????? ? ??? ????????? ???? ? ??? ?????? ???? ?-??????? ??????? ??????????? ??????. ?? ????? ????? ?????? ????????? ?????? ???????? ??? ????? ?????? ???????, ??? ??, ??????? ????? ?????????????? ? ???????, ????????? ?? ??? ?????, ?????, ?????? ? ????? ? ?????? ?????? ??????? ?????? ? ???????? ?????? ??????????; ????? ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ?????. ??????? ?? ???? ??????? ???? ???. ?????????? ????????? ??????, ???????? 1991. diademie królów bogobojnych, Witaj, chwało wysoka kapłanów poboż-nych, Witaj, bastionie niezdobyty Kościoła świętego, Witaj, murze nieoba-lony Królestwa Bożego Witaj, Ty, która wznosisz pomniki zwycięstwa, Witaj, która obalasz nieprzyjaciół naszych, Witaj, lekarstwo dla ciała mo-jego, Witaj, duszy mojej ocalenie. Witaj, Oblubienico Dziewicza. Kondakion 13: Zaiste, godna jesteś, Matko, wszelkiej chwały, któraś między wszystkimi świętymi Najświętsze zrodziła Słowo. Racz przyjąć teraz ten nasz dar, od wszelkiego nieszczęścia nas broń wszystkich. Od przyszłej kary wybaw nas, którzy pospołu do Ciebie wołamy: Alleluja. Alleluja, alleluja, alleluja. (Kondakion ten recytuje się trzykrotnie. Później powtarzany l Ikos i l Kondakion) Modlitwa dziękczynna akatystu Przyjmij o Potężna, najczystsza Pani i Królowo nasza, Boża Rodzicielko, te pochwalne hymny, które Tobie Jedynej z wdzięcznością śpiewamy my, słudzy Twoi niegodni. Wybrana spośród wszystkich pokoleń, nad wszyst-kie stworzenia nieba i ziemi wspanialszą się okazałaś. Za Twym udziałem Pan zastępów jest z nami, przez Ciebie poznaliśmy Syna Bożego i nasyci-liśmy się świętym Jego Ciałem i Krwią najczystszą. Dlatego błogosławio-na jesteś z pokolenia na pokolenie, o przez Boga wysławiona, wspanial-sza od Cherubinów i czcigodniejsza od Serafinów. W tej oto godzinie, o pełna chwały Bogurodzico Najświętsza, nie ustawaj w modlitwie za nas, niegodne Twe sługi, byśmy od wszelkiej złej myśli i od wszelkiego nieszczęścia wolni byli i od wszelkiej szatańskiej złośliwości uchronieni. Aż do chwili ostatniej, wstawiając się za nami, zachowaj nas nienaganny-mi. Orędownictwem bowiem Twoim i opieką chronieni, Jedynemu w Trój-cy Bogu Stwórcy wszechświata składamy chwałę, cześć, hołd i dzięk-czynienie, teraz i zawsze i na wieki wieków. Amen. Akatyst ku czci Bogurodzicy. Hymn maryjny Kościoła Bizantyjskie-go, tłum. o. M. Bednarz SJ, Warszawa 1991. ???????? ?? ????????? ?????????? ????????: ??????????? ??? ???, ??????, ???? ? ????????? ? ?? ???? ?????. ???: ?????. (? ???? ??? ?????????? ? ???????????) ????????: ??????? ??????? ?? ???????, ??????, ?????? ???????, ? ??? ?? ? ??????, ????? ???????. ???: ??????? ??????? ?? ???????: ????????: ??????? ??????? ?? ???????, ?????? ?????? ???????, ???: ? ???, ?? ? ??????, ????? ???????. (???? ??? ???????) ????????: ????? ????, ???? ???, ????? ????. ???: ???? ????????, ?????????, ???? ??????, ?? ????? ??? ? ??? ?????????, ?????? ???? ? ????? ????????, ?????? ? ??????? ? ???, ? ?????? ??? ??? ?????? ???????, ? ?????, ??????, ???? ????. ?????? ????, ?????? ???????, ?????? ???????????, ??????? ???. (3) ????? ????, ? ????, ? ??????? ??????, ? ???? ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ?????. ???????? ??????, ??????? ???; ???????, ?????? ????? ????; ???????, ?????? ?????????? ????; ??????, ?????? ? ????? ?????? ???? ????? ????? ????. ???????, ??????? (3) ? ????? ????, ? ????, ? ??????? ??????, ? ???? ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ?????. ???? ???, ??, ?? ??? ?? ???????, ????? ????????? ??'? ????, ????? ?????? ??????? ????, ????? ???? ???? ????, ?? ?? ????, ??? ? ?? ?????. ???? ??? ???????? ??? ??? ?????; ? ?????? ??? ????? ????, ?? ? ?? ???????? ????????? ?????; ? ?? ????? ??? ? ???????, ??? ????? ??? ??? ????????. ????????: ?? ???? ? ???????, ? ????, ? ?????, ????, ? ????, ? ??????? ????, ???? ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ???: ????? ?? ?????????? ? ??????? ???? ????????, ?????? ? ???????? ? ???????? ? ????????, ???????? ? ??????? ????????: ?????????, ??????, ???- Modlitwa do Przenajświętszej Bogurodzicy Ksiądz: Błahosłowen Boh nasz, zawżdy, nyni i powsiakczas i na wiky wikiw. Chór: Amin. (W czasie między Wielkanocą i Wniebowstąpieniem) Ksiądz: Chrystos woskres iż mertwych, smertiu, smert' podoław, i tym szczo w hrobach, żyttia daruwaw Chór: Chrystos woskres iż mertwych: Ksiądz: Chrystos woskres iż mertwych, smertiu smert' podoław, Chór: i tym szczo w hrobach, żyttia daruwaw. (Po tym odrazu) Ksiądz: Sława Tobi, Boże nasz, sława Tobi. Chór: Cariu nebesnyj, utiszytelu, Dusze istyny, szczo wsiudy jesy i wse napowniajesz, skarbe dibr i żyttia podatelu, pryjdy i wsełysia w nas, i oczysty nas wid usiakoji skwerni, i spasy, błahyj, duszi naszi. t Swiatyj Boże, swiatyj kripkyj, swiatyj bezsmertnyj, pomyłuj nas. (3) Sława Otciu, i Synu, i Swiatomu Duchowi, i nyni i powsiakczas, i na włky wikiw. Amin. Preswiata Trojce, pomyłuj nas; Hospody, oczysty hrichy naszi; Władyko, prosty bezzakonnia naszi, Swiatyj, posity i zciły nemoczi naszi imeny Twoho rady. Hospody, pomyłuj (3) t Sława Otciu, i Synu, i Swiatomu Duchowi, i nyni i powsiakczas, i na wiky wikiw. Amin. Otcze nasz, Ty, szczo jesy na nebesach, nechaj swiatyfsia imja Twoje, nechaj pryjde carstwo Twoje, nechaj budę wola Twoja, jak na nebi, tak i na zemli. Chlib nasz nasuszcznyj daj nam dneś; i prosty nam dowhy naszi, jak i my proszczajemo dowżnykam naszym; i ne wwedy nas u spokusu, ałe izbaw nas wid łukawoho. Ksiądz: Bo Twoje je carstwo, i syła, i sława, Otcia, i Syna, i Swiatoho Ducha, nyni i powsiakczas, i na wiky wikiw. Chór: Amin. Do Bohorodyci z zapałom nyni prybiżim, hriszni i smyrenni i prypadim ???????????? ??? ???? ????????? ?? ????????? ??? ????????? ?????? ?? ??????? ????? ????? ? ?????, ?? ? ???? ????? ?????????? ?????. ????? ????, ? ????, ? ??????? ??????, ? ???? ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ?????. ?? ?????????? ??????, ??????????, ??? ???? ???? ???????? ??, ??-????????; ?? ???? ? ?? ?? ??????????, ????????; ??? ? ??? ????????? ??? ??????? ???? ??? ? ?? ???????? ??? ???? ????????? ?? ?????????? ??? ????, ?????????: ????? ?? ????? ??????? ?????? ??? ?????? ???? ????? ?????????????. ????????: ?????? ??????! ??? ????! ???????????, ?????? ??????! ???: ???'??? ??'? ???? ? ??????? ???? ? ????. ????: ??????, ?????, ? ????????, ? ??????? ???? ????. ???: ???'??? ??'? ???? ? ??????? ???? ? ????. ????????: ??????? ?????????. ???: ???????, ???????. ????????: ?? ?? ?????? ???, ???? ???, ? ? ?????? ?????????, ? ???? ????? ??????????, ????, ? ????, ? ??????? ??????, ???? ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ???: ?????. ????? ??????? ????? ??????? ???????. ????: ???????, ???? ? ???????? ????; ??????? ???? ? ?????? ???? ????. ????????: ??? ??????????? ?? ???????? ??????? ?????????, ???-???? ???? ?????. ???: ???????, ??????? (3). ????????: ???????????, ??????, ?????????? ??????? ?????????. ??? ????. ???: ? ?????? ??????. ????????: ??? ???? ??????? ????????? ???????. (???? ?, 39-49 ? 56). ???: ????? ????, ???????, ????? ????. ????????: ?????? ??????! ? ?? ???, ??????? ?????, ????????? ?????? ? ?????? ? ??????? ???????, ? ????? ???. ??????? ???? ? ??? ??????? ? ????????? ?????????. ?? ?????? ????????? ?????? ?????, ??????????? ???? ? ?? ????, ? ????????? ?????????? ?????? ?????, ? ????????? ??????? ???????, ? ???????: ????????????? ?? ??? ??????? ? ??????????? ???? ???? ?????! ???????? ???? ??, ?? ??????? ?? ???? ???? ??????? ????? ??? ??, ?? ????? ????? ?????????? ??????? ? ???? ?????, ???? ? ??????? ? ???? ????. ??????? ??, ?? ????????, ?? ??????????? ??????? ?? ??? ???????. ? ?????? ?????: ??????? ???? ??? ???????, ? ??? ??? ????? u pokajanni, wzywajuczy z hłybyny duszewnoji: Władyczyce, pomoży, zmy-łoserdywszyś nad namy pospiszysia bo zahybajemo wid mnożestwa hri-chiw ne zawerny twojich rabiw z niczym, bo w tobi jedynu zastupnyciu majemo. Sława Otciu, i Synu, i Swiatomu Duchowi, i nyni i powsiakczas, i na wiky wikiw. Amin. Ne zamowknemo nikoły, Bohorodyce, pro syłu Twoju howoryty my, ne-dostojni; bo koły b Ty ne predstojała, błahajuczy, chto b nas wyriatuwaw wid stilky bid? Chto ż by ochoronyw nas nyni wilnymy? ne widstupymo wid Tebe, Władyczyce: Twojich bo rabiw spasajesz zawżdy wid usiakoji bidy jedyna Błahosłowenna. Ksiądz: Bud'mo uważni! Myr wsim! Premudrist', bud'mo uważni! Chór: Pomjanu imja twoje u wsiakornu rodi i rodi. Stychiera: Słuchaj, doczko, i spohlań, i prychyły wucho Twoje. Chór: Pomjanu imja twoje u wsiakomu rodi i rodi. Ksiądz: Hospodu pomolimsia. Chór: Hospody, pomyłuj. Ksiądz: Bo Ty swiatyj jesy, Boże nasz, i u swiatych spoczywajesz, i Tobi sławu wozsyłajemo, Otciu, i Synu, i Swiatomu Duchowi, nyni i powsiak-czas, i na wiky wikiw. Chór: Amin. Wsiake dychannia nechaj chwałyt' Hodpoda. Stychiera: Chwalite, Boha u świątyniach Joho; Chwalite Joho u twerdi syły Joho. Ksiądz: Szczob spodobyłysia my słuchannia swiatoho Jewanhelija, Ho-spoda Boha molim. Chór: Hospody, pomyłuj (3). Ksiądz: Premudrist', prosti, wysłuchajmo swiatoho Jewanhelija. Myr t wsim. Chór: I duchowi twojemu. Ksiądz: Wid Łuky swiatoho Jewanhelija czytannia. (Łukasz, I, 39-49 i 56) Chór: Sława tobi, Hospody, sława tobi. Ksiądz: Bud'mo uważni! U ti dni, wstawszy Marija, pustyłasia szwydko w dorohu w hirśku okołyciu, w misto Judy. Uwij szła wona w dim Zacha-riji i prywitała Jełysawetu. Jak poczuła Jełysaweta prywit Mariji, zdrihnu-łosia dytia w jiji łoni, i Jełysaweta spownyłasia Swiatym Duchom, i skłyk-nuła sylnym hołosom, i skazała: Błahosłowenna ty miż żinkamy i błahosło-wen plid łona twoho! Zwidkila meni ce, szczo pryjszła do mene maty ? ????, ????? ????, ?? ??? ????????? ?? ?????? ???? ?????; ??? ?? ??????? ???????????? ???? ??? ????. ?????? ?? ?????? ???? ???????????, ? ????? ???? ??'?, ????? ??????? ? ????????? ??????? ?? ???; ????? ???-?????? ?? ???? ?????. ???: ????? ????, ???????, ????? ????. ????????: ???????? ????, ?????, ????????????? ??????????, ?????-?? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ??? ?? ?????? ????????: ???????? ??????????, ????? ???, ??? ? ?????, ???? ????, ?????? ?? ???. ????????: ???? ??????, ???? ??????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ???? ?????????? ??????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ???? ????? ?????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ???? ????????? ??????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ???? ??? ????????? ????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ???? ??? ????????? ????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ??????? ????????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ??????? ?????? ????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ????? ???????????? ???, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ??????? ?????, ??????? ?????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ?????????? ????? ???????????? ??????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ?????? ??????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ????????? ?????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ????????: ?????, ???????????, ?? ?? ???????? ??? ????? ????? ?????-??, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. Hospoda moho? Oś bo, jak hołos twoho prywitannia załunaw u mój ich wuchach, dytia z radosty u mój im łoni. Szczasływa ta, szczo powiryła, bo zdijsnyfsia, skazane jij wid Hospoda. I mowyła Marija: Wefyczaje dusza moja Hospoda, i duch mij radije u Bozi, Spasi mój im, bo win zhlanuwsia na pokoru raby swojeji; oś bo widnyni ubłażatymut' mene wiś rody. We-łyke bo wczynyw meni Wsemohutnij, i swiate joho imja, Marija probuwa-ła w Jełysawety misiaciw zo try; potim wernułasia do domu swoho. Chór: Sława tobi, Hospody, sława tobi. Błaganie: Preswiata Diwo, Marije, premyłoserdna Bohorodyce, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Chór po każdym błaganiu: Preswiata Bohorodyce, spasy nas, lub O Marije, Maty Boża, mołysia za nas. Ksiądz: Maty Chrysta, Boha naszoho, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Maty predwicznoji lubowy, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Maty Bożojibłahodaty, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Diwo Neporoczne zaczata, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Diwo wid Cheruwymiw switlisza, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Diwo wid Serafymiw sławnisza, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Marije, hołubko neoskwernena, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Marije, zapaszna kwitko diwyctwa, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Marije, dobra wychowatelko diw, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Marije, pokrowe świtu, bilszyj nebes, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Marije, zastupnyce pered sprawedływym Suddeju, radujsia i spa-sy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Marije, poticho zapłakanych, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Ksiądz: Marije, prybiżyszcze hrisznykiw, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. ????????: ?????, ????? ????? ? ?????????????, ??????? ? ????? ???, ?? ?? ???? ????????. ???????, ??. 2: ???: ?? ???? ?? ???????, ??????, ?? ???, ?? ?????????? ? ????? ??? ???????? ???? ?????? ?? ?????? ????????? ????????? ????? ????? ? ????? ? ????????? ??, ??????, ?? ????? ???????? ??????? ??????????-?? ???? ???? ???????? ????-?? ?? ?? ???? ?????????? ?????? ??? ?????? ????? ????? ?????! ????: ???'??? ??'? ???? ? ??????? ???? ? ????. ???? ???????? ??????? ? ??????????? ?????????? ? ?????????? ???-???????? ?????????? ?????? ?????? ?????? ????????, ?????? ????????? ???????? ?????? ? ?????????? ???? ???????? ???? ???? ???????? ?? ??? ???????? ?????????, ??????? ??? ???????? ????? ?????. ????: ??????, ?????, ? ????????, ? ??????? ???? ????. ???????, ???????? ????! ???????, ?????? ??????? ???? ??????! ??-????? ?????? ???????????! ??????? ????? ??????? ? ????????? ??-????! ??????? ???????? ?????? ??????? ???? ??????? ??????? ?????? ???????? ??????? ?????????? ???? ???????? ? ?????????, ?????????! ???? 8: ????? ????, ? ????, ? ??????? ??????, ? ????, ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ?????. ??????? ????????? ???????! ???????, ????? ????????? ??????? ????, ????? ???????! ??????? ???? ?????????! ??????? ??????????? ??????? ??????? ????? ?????????-??? ???????? ??????? ?????, ???? ?????? ???? ??????? ??? ??-????? ??????????? ??????? ??????? ???? ??????? ????? ????????? ??????? ???? ????????! ????????: ?? ? ?? ? ???? ??????? ???? ?????. ???: ???????, ??????? (3). ??????? ?? ????????? ???? ?????: ??????, ? ???????????? ???? ?????, ?? ??? ????? ????????, ???? ???, ??? ???????? ??? ???? ??????, ?? ?????? ? ???? ??????, ?? ????? ??? ???????????, - ??? ????????????. ? ??? ???????? ? ? ?????? ?? ????, ???? ????? ??? ???? ? ???? ???, ???????? ? ???? ????? ?????, ??, ??????? ???? ??????, ?????: ???? ?????, ?? ??????? ??????? ?????, ? ???????? ?? ??????? ? ????????. ?????. Ksiądz: Marije, poserednyce, szczo ne pokynuła nas pisla swoho uspen-nia, radujsia i spasy tych, szczo natebe upowajut'. Ksiądz: Marije, jedyna czysta i błahosłowenna, radujsia i spasy tych, szczo na tebe upowajut'. Slychiera, ton 2: Chór: Za wsich Ty mołyszsia, Błahaja, za tych, szczo prybihajut' z wiroju pid mohutnij Twij pokrow bo inszoho trywałoho poriatunku pered Bohom w bidach i skorbotach my, hriszni, ne majemo otbiażeni hrichamy nezli-czennymy Maty Boha Wysznioho Tomu-to my do Tebe prypadajemo Izba-wy wid usiakych nehod rabiw Twój ich! Stychiera: Pomjanu imja Twoje u wsiakomu rodi i rodi. Wsich skorbnych radist' i pryhniczenych zastupnyciaj hołodujuczych kormy-telka skytalciw poticha budiamy hnanych prystan', chworych posiszczennia nemicznych pokrow i zastupnycia żezł starosty Maty Boha Wysznioho Ty jesy Preczysta pospiszysia, mołymsia szczob spastysia rabam Twój im. Stychiera: Słuchaj, doczko, i spohlań, i prychyły wucho twoje. Radujsia, Preczysta Diwo! Radujsia, cinnyj skyptre Caria Chrysta! Ra-dujsia hrozno tajinstwenne! Radujsia dwere nebesna I neopałyma kupy-no! Radyjsia wseminie switło Radujsia wsich radoste Radujsia wirnych spa-sinnia Radujsia zastupnyce wsich chrystyjan i prybiżyszcze, Władyczyce! Ton 8: Sława Otciu, i Synu, i Swiatomu Duchowi, i nyni i powsiakczas, i na wiky wikiw. Amin. Radujsia wsełennoji pochwało! Raujsia,clirameHospod-nij Radujsia horo, tinniu spowyta! Radujsia wsich prybiżyszcze! Radujsia switylnycze zołotyj Radujsia sławo prawosławnych wseczesna Radujsia Marije, Maty Chrysta Boha Radujsia raju Radujsia bożestwenna trapezo Radujsia tine Radujsia ruczko wsezołota Radujsia wsich upowannia! Ksiądz: Szcze i szcze w myri Hospoda Boga molim. Chór: Hospody pomyłuj (3). Modlitwa do Panny Najczystszej Marii Zhadaj, o Wsemyłostywa Diwo Marije, szczo wid wikiw neczuwano, szczoby toj, chto prybihaw pid Twij pokrow, czy prosyw u Tebe pomoczi, czy moływ pro zastupnyctwo, - buw newysłuchanyj. U tim upowanni i ja udajusia do Tebe, Diwo ponad usi diwy j Maty moja, prychodżu i staju pered Toboju, ta, kajuczyś mój ich hrichiw, proszu: Maty Słowa, ne pohor-dy słowamy mojimy, a posłuchaj j ich łaskawo i wysłuchaj. Amin. ????????: ??????? ???, ????, ?? ??????? ??????? ?????, ???????? ????, ???????? ? ???????. ???: ???????, ??????? (3). ????????: ?? ???????? ?? ?????????? ?????? ????? (????, ??? ????????? ?????), ??????? ????? ????? ? ??????? ??????, ???? ? ??????, ??? ??????, ????, ??????????, ??????, ?????, ????, ????, ?????? ??-??????? ?? ??????????; ? ??? ?? ??? ?????????? ? ??????????? ??? ???, ??, ??? ????????? ??? ??? ???? ???? ???? ? ??????? ??? ??? ????????? ??????? ????? ? ????????? ???. ???: ???????, ??????? (12). ????????: ???????? ???, ????, ????????? ???, ????? ???? ?????? ????? ? ???, ?? ?? ???? ??????, ? ??????? ???? ??????????? ?????? ????? ? ??????? ???. ?? ?? ?????????? ? ?????????????? ??? ??? ? ???? ????? ??????????, ???? ? ???? ? ??????? ??????, ???? ? ??????-??? ? ?? ???? ?????. ???: ?????. ????????: ???????????. (? ??????????? ????) ???: ???????, ???????, ????? ?????????! ????? ?? ???????? ?? ???? ???????! ????? ???? ? ????????, ?????, ? ??, ????? ??????????, ???-????? ???????????? ???? ?????. (? ?????????? ????) ??????? ??? ????????? ? ?????????? ???????? ??? ?????????, ?? ??? ???????? ???? ????? ????????, ???? ??????-????, ???? ?????????. ????????: ????? ????, ?????? ????, ???????? ????, ????? ????. ???: ????? ????, ? ????, ? ??????? ??????, ? ???? ? ?????????, ? ?? ???? ?????. ?????. ???????, ??????? (3) ??????????. (? ??????????? ????) ??????? ??????? ?? ???????, ?????? ?????? ???????, ? ??? ?? ? ?????? ????? ???????. ???????, ??????? (3) ??????????. ????????: ???????, ???????? ??? ???, ????????? ????????? ????? ??????, ??????????? ? ?????????? ????? ????? ? ???? ??????, ??????? ? ????? ???, ?? ?????? ? ??????????????. ???: ?????. Ksiądz: Pomyłuj nas, Boże, po wełykij myłosti Twojij, mołymoś Tobi, wysłuchaj i pomyłuj. Chór: Hospody pomyłuj (3). Ksiądz: Szcze mołymoś za zbereżennia horodu cioho (seła, abo monasty-ria cioho), swiatoho chramu cioho i wsiakoho horodu, seła i krajiny, wid hołodu, moru, zemłetrusu, poweni, hradu, ohnia, meczą, napadu czużyn-noho ta miżusobyci; i szczob Ty buw myłostywyj i myłoserdnyj dla nas, ta, szczob widwernuw wid nas weś swij hniw i wybawyw nas wid prawed-noji pohrozy swojeji i pomyłuwaw nas. Chór: Hospody pomyłuj (12). Ksiądz: Wysłuchaj nas, Boże, Spasytelu nasz, nadije wsich kinciw zemli i tych, szczo na moriu dałeko, i Władyko bud' myłoserdnyj hricham na-szym i pomyłuj nas. Bo Ty Myłostywyj i Czołowikolubeć Boh jesy i Tobi sławu wozsyłajemo, Otciu i Synu i Swiatomu Duchowi, nyni i powsiak-czas i na wiky wikiw. Chór: Amin. Ksiądz: Premudrist'. (W czasie między Wielkanocą i Wniebowstąpieniem) Chór: Switysia, switysia, nowyj Jerusałyme! Sława bo Hospodnia na tobi zasiajała! Radij nyni i wesełysia, Sione, a ty, czysta Bohorodyce, wtiszaj-sia woskresinniam Syna Twoho. (Poza tym od razu) Czesniszu wid cheruwymiw i nezriwniano sławniszu wid serarymiw, szczo bez zotlinnia Boha Słowo porodyła, suszczu Boho-rodyciu, Tebe wełyczajemo. Ksiądz: Sława Tobi, Chryste Boże, upowannia nasze, sława Tobi. Chór: Sława Otciu, i Synu, i Swiatomu Duchowi, i nyni i powsiakczas, i na wiky wikiw. Amin. Hospody, pomyłuj (3) Błahosłowy. (Wczasie między Wielkanocą i Wniebowstąpieniem) Chrystos woskres iż mertwych, smertiu, smert' podoław, i tym szczo w hrobach, żyttia daru-waw. Hospody, pomyłuj (3) Błahosłowy. Ksiądz: Chrystos, istynnyj Boh nasz, mołytwamy preczystoji swojeji Ma-teri, prepodobnych i bohonosnych otciw naszych i wsich swiatych, pomy-łuj i spasę nas, jak błahyj i czołowikolubeć. Chór: Amin. ??????? ??????? - ?? ?????? ?????????? ?????, ??? ????????? ?????? (??? ???? ????? ? ???????? ????, ? ????????????? ?? ??????? - ???????, ??? ??????? ??????). ? ??????? ???????? ???? ?????????, ?????????? ?? ? ??????, ? ????? ????????? ? ????????, ?? ???????? ???????. ????? ???? ??????????? ? 12 ??????, ????? ????? - ? ??????? ? ?????; ????? 24 ??????. ????? ??????? ?????? ???? (?????? ? ????) ?? ????? ? ???? ???????? ??????, ??? ??? ?? 24. ????? ??????? ???????? - ?????????? ???????? ????? ????? ??????, ??-???? ????? ?? ???????. ????? - ??????????, ????????? - ??????? ?????? ???? ??? ???? ?????. ??????? ?? ????????? ?????????? - ?? ????????? ?????-???? ?? ????? ??????????. ????? ????????; ????, ????, ???????? ?????? ? ??????, ??????, ? ?????? ???????? VI ????????. ?? ??????? ?????? ?????, ??????????? ?? ????? ????. ?????? 12 ????????-?????? - ?? ?????????, ??????? ??? ???????? ?????, ????? ??????????? - ???????????? ????????? ??? ???????? ???? ??? ?????. ?????? ?????? ("??????? ?????") ????????? ??????? ?? ??????? ??????: "??????", ?? ???????: "???????????-???????", "????? ??????!" ?????? ???? ("??????, ?????????", ????? ?????????? ?? ?????? ???????), ?? ????? ????? ? ???????? ????? ???? ???????? ?????, ?? ???????? ??????????? ??? ?????? ???? ?? ??????. "???????...!" - ?? ????? ????? ? ???? ????? ???? ????? ???????. ??????????? ???????? ????????? "?????" ("???????") ?? ???? ???????, ?? ?? ? ????? ?????-????????: "?????", "???? ????????????", ? ?? ?????? ?? ???????. ???????? "???????, ??????? ??????????!" ?? ? ????? ??????????, ??? ???? ?????? ????-?????? ???? ?? ???????? ????????, ?? ? ????????????? ????: "???????, ?? ?? ????? ????????? ????????, ??? ???????? ?? ???????, ????????? ????????-?????-???????????". ?? ?????? ??? ?????? ???????? ?????: ???? ? ???'?? ??-?????? - ????? ??????????? ?????, ? ???? ???? ?????????? ? ?? ???? ?????-????? - ???? ? ???????? ?????, ???????????. ? ??????? ??????? - ?? ???? ???????? ?????, ?????? ("??????? ?????") ? ???????? ???????? ??? ????? ? 13-?? ?????-???????. ????? ????????? ????-?????? ?? ??????? ??????, ??????? ???? ? ????????? ???????, ?? ??? ? ?? ????????? ???????????? ???, ?? ? ????? ? ??????????? ??? ???? ????????. Przemówienie Jego Magnificencji Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego Franciszka Ziejki na otwarcie konferencji Szanowni Państwo, Nie mogło być inaczej: sesja naukowa poświęcona chrześcijańskim świętym w życiu duchowym Ukrainy może odbywać się tylko albo na Ukrainie, albo właśnie w Krakowie, w mieście świętych i błogosławio-nych, na Uniwersytecie, który zawdzięcza swoje odnowienie świętej Kró-lowej Jadwidze, a który wydał ze swego grona m.in. św. Jana Kantego, bł. Izajasza Bonera oraz bł. Józefa Sebastiana Pelczara, a wreszcie -który szczyci się tym, iż w jego murach studiował i zdobywał kolejne stopnie naukowe Karol Wojtyła, Ojciec Święty Jan Paweł II. Będziecie mówić Państwo w czasie obrad tej sesji - przypadającej w okresie wiel-kich obchodów jubileuszowych UJ - o bardzo ważnych sprawach w życiu wielkiego narodu ukraińskiego. Święci odgrywają ważną rolę w życiu każdej społeczności. To pośrednicy w naszych stosunkach z Bogiem. To zarazem nasi opiekunowie, nasi bliscy. Każdy naród ma swoich świętych, bo każdy naród wydaje zastępy ludzi dobrych, służących innym i Bogu. Każdy naród ma s woj ą bogatą kulturę. Naród ukraiński, poddany przez wiele lat akcji niszczenia dorobku duchowego, od dziesięciu lat odbudo-wuje z wielkim pietyzmem gmach swojej kultury duchowej. O tym, jak ważne miejsce w tym gmachu zajmuje chrześcijaństwo, nie trzeba nikogo przekonywać. Dlatego cieszę się wraz z Państwem, że mogło dojść do zorganizowania tej sesj i - w 22. rocznicę powołania na tron papieski Ka-rola Wojtyły. Życzę Państwu dobrych, udanych obrad. Włodzimierz Mokry Kraków Obraz Przenajświętszej Bogarodzicy jako Matki Miłosierdzia w życiu duchowym Ukrainy XI-XX w. i w papieskich posłaniach Jana Pawła II do Ukraińców Przenajświętsza Bogarodzico zbaw nas Z przeprowadzonych przez nas badań wynika, że u podstaw tworzo-nych przez Ukraińców wizerunków Bogarodzicy, która pozostając Matką Chrystusa stała się Przenajświętszą Matką Jego wyznawców-chrześci-jan, leży w pierwszym rzędzie Testament z krzyża Jezusa, który do obec-nej na Golgocie Matki i apostoła Jana powiedział: "Niewiasto, oto syn twój". Następnie rzekł do ucznia: "Oto Matka twoja. I od tej godziny uczeń wziął Ją do siebie" (J 19, 26-27)'. Przywołane słowa Testamentu Chrystusa, a także bogato reprezentowana na Rusi Kijowskiej przekłado-wa - głównie grecka literatura maryjna - stały się źródłem inspiracji z jednej strony dla tworzących na Ukrainie malarzy ikon, zwłaszcza bę-dącej "oryginalnym wytworem środowiska ruskiego" ikony Matki Bo-skiej Pokrowy, czyli Opiekunki względnie Miłosiernej. Z drugiej strony dzieła te posłużyły jako wzorce dla teologów i pisarzy - autorów maryj-nych nabożeństw, litanii, modlitw i pieśni. Jako przykład może tu posłużyć powszechnie znana na Ukrainie pieśń o incypicie, ???????? ?? ?? ???????????? ?? ?? ???? Matko Boża, wstawiaj się za nami, zawierająca błagalną prośbę do Matki Boskiej o usynowienie i uczynienie ???, ?? ? ???? swoimi dziećmi ludu Bożego Ukrainy, a zwłaszcza pieśń ?? ??- - Tam, gdzie w niebie, należąca do cyklu pieśni zatytułowanych Do Matki Boskiej Nieustającej ???? ????? ?????????? ?????? ??????? ? ???? Pomocy, oraz pieśń Chrystus z bólu otwierająca ?? ??????????? cykl pieśni W czasie męki Pańskiej. Słowa Chry- stusa skierowane na Golgocie do Bogarodzicy i apostoła Jana, sparafra-zowane zostały w tych pieśniach w następującym modlitewnym błaganiu Maryi, nazwanej tą Pełną Łaski Matką- Pokrową, która nigdy nie odmó-wiła Ukraińcom pomocy i obrony: ???? ??? ???? ???? ???????? ?? ??????? ? ???? ????? ??? ??? ??? ???? ? ?????. ??? ????? ????? ? ????. ??? ?? ???? ????? ???? ?????? ??? ? ??? ????? ??? ????? ? ??? ???????, ? ???? ??? ?? ???. ? ????? ???? ??? ?? ???? ??? ???? ??? ??? ?????????? ???? ?????? ????? ???? ??? ?????. Zanim Syn Twój zmarł przybity W mroku obelg na Golgocie, On nas Tobie dał w opiekę, Jako sługi swe i dzieci Zgodnie z wolą Swego Syna, W życiu tym ochraniaj nas Od nieszczęścia i od grzechu, I do raju prowadź nas. O Maryjo, gwiazdo z gwiazd, Ty nam dajesz bezmiar Łask! Chodźmy zatem do Pokrowy Pod Matczyne płaszcza Poły. W drugiej zaś pieśni Chrystus z bólu przywołane zostały postaci współ-cierpiących na Golgocie z Ukrzyżowanym - Matki Boskiej i apostoła Jana: ?? ?????? ??????? ???? '???? Na krzyżu Chrystus ukrzyżowany. ?? ?????? ??????? ????'???? ??? ??????? ???????? ????, ???? ? ?????? ???? ????????, ????? ???? ??? ??????... Na krzyżu Chrystus ukrzyżowany Pod krzyżem Przeczysta Matka, Razem z Janem cierpi z bólu, Z Synem swoim się rozstaje... Ponieważ ikonograficzny, a także literacki obraz Matki Boskiej Po-krowy tkwi swymi korzeniami w tradycji bizantyńskiej, przed przedsta-wieniem oryginalnych, ukraińskich wizerunków Matki Boskiej Opiekun-ki, a zwłaszcza Matki Boskiej Miłosiernej, przyjrzyjmy się pokrótce litur-gicznym i literackim dziełom bizantyńskim. To one bowiem bezpośrednio po przyjęciu chrześcijaństwa przez Ruś Kijowską- obok Pisma Święte-go - dostarczały Ukraińcom najpierw dodatkowych motywacji do za-wierzenia swych losów Matce Chrystusa i nawiązania z nią bezpośred-niej więzi uczuciowej, a następnie stały się dla nich źródłem inspiracji do tworzenia własnych wizerunków Bogarodzicy. Dzięki szybko rozwija-jącemu się kultowi Matki Boskiej, Maryja stała się dla każdego wierzące-go człowieka i całej Cerkwi na Ukrainie najwierniejszą i spośród wszyst-kich świętych najważniejszą, właśnie tą Przenajświętszą Matką, którą Chrzciciel Rusi Kijowskiej książę Włodzimierz uczynił patronką pierw-szej wybudowanej przez siebie cerkwi zwanej Dziesięcinną, a jego syn Jarosław Mądry ogłosił Maryję w 1038 roku duchową Opiekunką i Wład-czynią Rusinów. Otóż spośród bogato na Rusi Kijowskiej reprezentowanej przekłado-wej literatury religijnej, przyczyniającej się do utrwalenia kultu Bogaro-dzicy i rozwoju poezji maryjnej, najważniejszymi pozostają: 1) śpiewany do dziś przez Ukraińców Akathistos - czyli grecki hymn dziękczynny ku czci Przenajświętszej Bogarodzicy z VI wieku; 2) zamieszczany we wszystkich antologiach literatury ukraińskiej i mający wiele redakcji już w epoce Rusi Kijowskiej apokryf pt. Wędrówka Bogarodzicy po miej- scach mąki. Istotne, że w przyswojonym przez Ukraińców Akatyście określana jako "Przenajświętsza" (Ikos 8, 11, 13) "Święta nad Świętymi" (Ikos 12) i Jaśniejsza od Cherubinów i czcigodniejszaod Serafinów" (Ikos 13) Bogarodzica została porównana do "niwy rodzącej bogactwo miło-sierdzia" (Ikos 3), co pozostaje w zgodzie z nauką św. Tomasza z Akwinu (1225-1274), według którego Chrystus ze swego królestwa podzielonego na Sprawiedliwość i Miłosierdzie przekazał swej Matce właśnie Miłosier-dzie, które stało się najgłębszym źródłem macierzyńskiej troskliwości Maryi, a zwłaszcza idei Opiekuństwa. Dopowiedzmy, że kończąca Akatyst mo-dlitwa wyraża wiarę chrześcijan w zbawczą moc wstawiennictwa Matki Boskiej u Trójjedynego Boga, a zarazem ich przekonanie, iż Bogarodzica dlatego jest wywyższana ponad wszystkie niebiańskie i ziemskie stwo-rzenia, że przez Nią Syn Boży wszedł do rodzaju ludzkiego i ofiarował mu niezbędne do zbawienia "Święte Ciało i Przeczystą Krew". Istotne, że w wyrastającym z Ewangelii i nawiązującym do bizantyń-skich dzieł liturgicznych i literackich Nabożeństwie do Przenajświętszej Bogarodzicy, Maryja określana jest przez Ukraińców jako "Matka Przed-wiecznej Miłości", wstawienniczka przed Sprawiedliwym Sędzią, pocie-szycielka cierpiących i uciskanych, a nawet jako "Wiernych Zbawienie". Mało tego, zawarte w tym nabożeństwie maryjnym intencje, kończące się za każdym razem wypowiadanym przez duchownego modlitewnym zwrotem: "raduj się i zbaw tych, którzy Ci zaufali", dopełnia odśpiewy- "???????? ?????????? ????? wana przez wiernych błagalna prośba: ???" "Przenajświętsza Bogarodzico zbaw nas", jak zostało to zasy- gnalizowane w przyświecającym naszym rozważaniom motcie i co wyraża pieśń ????? ???? ???????? - Cieszy się dziś Jeruzalem, w której Maryja nazwana została "zbawienia Matką wszystkich ludzi". Zwróćmy w tym miejscu uwagę na fakt, że jeżeli w Nabożeństwie do Przenajświętszej Bogarodzicy następuje usamodzielnianie się Matki Boskiej i włączanie idei Opiekuństwa w obręb Zbawienia, to we wspo-mnianym już apokryfie, opisującym Wędrówkę Bogarodzicy po miej-scach mąki, występuje niezgodne z ortodoksją Cerkwi wyręczanie Boga w Jego powinnościach przez Bogarodzicę. Mamy tu bowiem sytuację, gdy Maryja wraz z nakłonionymi przez siebie świętymi prosi swego Syna, by wyjednał u Boga Stwórcy - swego Ojca, złagodzenie kar dla odrzuconych na sądzie indywidualnym grzeszników, których nie odwiedzili ani starotesta-mentowi prorocy, ani Jan Chrzciciel, ani apostołowie, ani nawet podczas zmartwychwstawania, a więc i wstąpienia do piekła - sam Chrystus. Natomiast modląca się i cierpiąca z powodu potępieńców Bogarodzi-ca występuj e jako Matka Miłosierdzia i pośredniczka przed swym Synem - Jezusem, którego prosi, by wybłagał u Boga Ojca nie sprawiedliwy sąd, lecz miłosierdzie dla grzesznych "dzieci Jej Syna", a więc wszystkich chrześcijan. W oczach uzyskujących złagodzenie kar męczenników Bo-garodzica urasta jako ich wybawczyni do Przenajświętszej i Pełnej Łaski Matki, proszącej miłosierdzie dla wszystkich chrześcijan i jest określona jako "ściana obronna ludu chrześcijańskiego", którą Bóg nie tylko wysłuchał, ale i wyniósł ponad wszystkich świętych w następującym, przekazanym przez Archanioła Michała, pozdrowieniu: "Raduj się Ty, Którą Dawid poprzedził, raduj się godna czci największej, raduj się w proroctwach przepowiedziana, przed tronem Bożym wszystkich przewyższająca"", bo zjednoczona z Chry-stusem w tajemnicy Macierzyństwa Boskiego. Wizerunek wynoszonej pod niebiosa i wychwalanej w bizantyńsko- -ruskim Akatyście oraz w ukraińskich nabożeństwach maryjnych "Świę-tej nad Świętymi" - "Matki Przedwiecznej Miłości" został zmaterializo-wany w postaci szczególnie ważnej w rozwoju kultu Bogarodzicy na Ukrainie ikony "Deesis", przedstawiającej Maryję przed tronem Bożym jako "wszystkich przewyższającą", bo stojącą wraz z Janem Chrzcicie-lem najbliżej Chrystusa. Omówione przez nas maryjne teksty liturgiczne i apokryficzne, a tak-że ikony Pokrowy i Deesis stały się natchnieniem dla pisarzy ukraińskich wszystkich epok i zaowocowały powstaniem literackich wizerunków Matki Boskiej w okresie Rusi Kijowskiej i epok następnych, a zwłaszcza w dziełach takich wybitnych twórców, jak Metropolita Kijowski Iłarion (XI wiek), Kyryło Turowski (XII wiek), Iwan Wełyczkowski, Taras Szew-czenko, Jurij FecPkowycz, Pawło Tyczyna, Bohdan Ihor Antonycz, i in-nych współczesnych poetów I tak w najstarszym zabytku piśmiennictwa Rusi Kijowskiej Powieści lat minionych, zawierającej słynne Słowo Filozofa Cyryla, wyjaśniają-ce księciu Włodzimierzowi idee nowej religii, Maryja przedstawiona zo-stała właśnie jako Matka-Rodzicielka, która - jak czytamy w Kronice pod datą 986 roku - od zwiastowanych przez Archanioła Gabriela słów "poczęła Słowo Boże w łonie swoim, a następnie porodziła Syna i nadała mu imię Jezus". Na fundamencie swej wiary we Wszechmogącego Sprawiedliwego i Miłosiernego Boga -jak podkreśla w Słowie o Prawie i Łasce z 1054 roku Metropolita Iłarion-książę Włodzimierz Chrzciciel wzniósł cerkiew Świętej Bogarodzicy Maryi. Natomiast następca Wło-dzimierza Wielkiego książę Jarosław Mądry uczynił kolejny, szczególnie ważny krok, gdyż lud swój i miasto Kijów "zawierzył opiece Przesławnej i Świętej, śpieszącej zawsze chętnie chrześcijanom na pomoc Bogarodzi-cy, której również poświęcił zbudowaną na szczycie Złotej Bramy cer-kiew pod wezwaniem głównego święta tego miasta, Zwiastowania Naj-świętszej Panny Marii". Kolejnym utworem epoki Rusi Kijowskiej, ukazującym Bogarodzicę jako najwierniejszą wykonawczynię Testamentu z krzyża Jej Syna jest Płacz Bogarodzicy pod krzyżem Kyryły Turowskiego. Utwór ten przed-stawia współcierpiącą z ukrzyżowanym wśród dwóch złoczyńców Chry-stusem Matkę Boską, która zgodnie z wolą Ukrzyżowanego pragnie ob-jąć macierzyńską opieką wszystkich Jego wyznawców, począwszy od apostoła Jana, a skończywszy na "najwyższych apostołach" i uczniach, którzy opuścili Zbawiciela w najtrudniejszych chwilach, co wyznaje pła-cząca pod krzyżem Maryja w następujących słowach żalu: Biada mi dziecię świecie mój [...] Widzę Cię miłe dziecię na krzyżu wiszącego bez tchnienia bez wzroku [...] Kogo przywołani do płaczu wspólnego i z kim wyleję łez moich potoki? Wszyscy oto porzucili Ciebie, rodzina i przyjaciele, którzy Twoimi Chryste posługują się cudami! Gdzie jest dzisiejsze zebranie siedemdziesięciu uczniów? Gdzie najwyżsi apostołowie?... Siadami Jezusie... Stworzony przez Kyryłę Turowskiego wizerunek samotnie cierpiącej pod krzyżem Bogarodzicy to obraz Matki pełnej miłości najgłębszej, bo miłości miłosiernej, znającej ból śmierci własnego Syna, ukrzyżowanego -jak wyznaje Maryja - "za grzeszników i występnych". Jeżeli będziemy pa-miętać, że miłosierdzie, które jest największym przymiotem i doskonałością Boga w Jego relacji do człowieka, objawia się w pełni w Krzyżu i Zmar-twychwstaniu, to współcierpiąca z Ukrzyżowanym Synem Maryja staje się prawzorem Matki Miłości Miłosierdzia. Przekonanie, że w śmiertelnym bólu w chwili utraty Syna zrodziło się Miłosierdzie Matki, pozwalające Jej rozsze-rzyć swe macierzyńskie uczucie na wyznawców Jej Syna - chrześcijan, ? ???? ???? O Matko Boża: zawierają następujące słowa pieśni ?????? ?????? ??????? ?????? ????? ? ??????????? ???? ?? ??? ???????. ???? ????????? ???? ??? ????, ?????? ??????? ?????? ?? ????. Kiedyś złość ludzka Syna zabiła W śmiertelnym bólu Tyś nas zrodziła. Bądź miłościwa Matko nad nami, Pociecho grzesznych módl się za nami. Dopowiedzmy, że ukazana w misterium śmierci Odkupiciela Świata Bogarodzica, zgodnie z tradycją średniowiecza, stawała się z jednej stro-ny Matką wszystkich umierających, a z drugiej strony "pamięć o Jej goto-wości niesienia ludziom pomocy za sprawą Syna [...] czyniła z Maryi pośredniczkę w trudnych momentach konfrontacji Boga z człowiekiem", co wyraża także przywołana wcześniej pieśń Chrystus z bólu. Utrwalony w epoce Rusi Kijowskiej kult Bogarodzicy, a zwłaszcza Jej wizerunek Matki Boskiej Miłosiernej będzie stale obecny zarówno w utwo-rach literackich, jak i w cerkiewnych nabożeństwach i pieśniach maryjnych Ukraińców, czego świadectwem jest m.in. zawarte w cyklu pieśni ?o Do Cierpiącej Matki ??????????? ?????? ????? ???????????? Boskiej Białostockiej wyznanie Maryi, według której nie ma dla Matki więk-szego cierpienia niż widok ukrzyżowanego Syna, co wyrażone zostało ??????????????? ???? w następującym pytaniu retorycznym pieśni Mamu - Cierpiąca Matka Boska: ?? ??? ??? ?????? ?? ????? ?????, ? ??? ??????? ???? ?????: ,?? ? ???????? ?????? ??? ????, ?? ?????? ???? ??????? ????!"... ???? ???????? ??????? ???? ???? ?? ????? ?'??? ?? ?? ????: ????????? ???? ??????? ????, ???? ????????? ? ????? ?? ???. Wzywasz nas tutaj do Serca Swego, I tak nas pytasz Matko Jedyna: "Czy jest cierpienie gorsze od Mego, Na krzyżu widzę Swojego Syna!"... Kielich cierpienia gorzkiego bólu Matka wraz z Synem pijądo kraju: Rodzinie ludzkiej kupują wolę, Synostwo Boże i wstęp do raju. Cierpienie i ból, jakie wraz z Ukrzyżowanym Chrystusem przeżyła Maryja, to cena zapłacona za wykupienie z niewoli i usynowienie chrze-ścijan przez Boga, co wraz ze swym Synem wybłagała u Ojca Matka Boska - Pokrowa - Opiekunka chrześcijan. Modlitewne prośby do Mat-ki Boskiej - Pokrowy o to, by za Jej wstawiennictwem Bóg uczynił wy-znawców Jego Syna - chrześcijan "swoimi synami w niebie", zawiera zasadnicza większość spośród stu uwzględnionych w naszych rozważa-niach pieśni maryjnych, wydanych przez Ojców Bazylianów w zbiorku ???????? ????? Pieśni cerkiewne. W pieśniach tych występują zwroty, mówiące o macierzyństwie i miłosierdziu Przenajświętszej Bogarodzicy Matki ?????? i synostwie chrześcijan, czego świadectwem nich będzie pieśń ????? ??????? ??????? Całego świata mocna Pokrowo: ?????? ????? ??????? ???????, ?????? ????? ????? ?????; Całego świata mocna Pokrowo, Całego świata wieczna nadziejo; ???? ????????? ?????? ??????, ???? ??? ???? ????, ?????. Łask miłosierdzia, skarbie miłości, Jedna nad nami Matko Maryjo. Wśród wielu wizerunków Bogarodzicyjako Bożej Rodzicielki -Matki Zbawiciela, Opiekunki, Pocieszycielki, czemu poświęciliśmy odrębną pra-cę, obraz Miłosiernej Matki - podobnie jak w wiekach XI-XV - obec-ny jest w piśmiennictwie ukraińskim zarówno w okresie odrodzenia, przy-padającej na okres reformacji literatury polemicznej wokół unii brzeskiej z 1596 roku, jak i w epoce baroku, a zwłaszcza romantyzmu oraz całego wieku XX. Opiewana w pieśniach do Bogarodzicy Jej zrodzona z miłosierdzia miłość macierzyńska do wyznawców Chrystusa stanowiła najwyższą wartość dla poetyckich wizerunków takich wybitnych przedstawicieli epoki odrodzenia i baroku ukraińskiego, jak Herasym Smotrycki, jego syn Me-lencjusz Smotrycki, Zachariasz Kopystenśki, Pamwo Berynda, Joani-cjusz Wołkowicz, Łazarz Baranowicz, Joanicjusz Galatowski, Antoni Radywyłowski, Iwan Maksymowicz, Dymitr Tuptało, oraz najwybitniej- szego twórcy poezji maryjnej okresu baroku Iwana Wefyczkowskiego, a następnie twórcy filozofii serca na Ukrainie Hryhorija Skoworody w XVIII w., Jurija Fedkowycza, Tarasa Szewczenki, Pantelejmona Kulisza oraz Pamfila Jurkewycza w XIX wieku. Przywołajmy zatem w największym skrócie utwory tych autorów, któ-rzy w chwilach najtrudniejszych dla siebie, dla ukraińskiej Cerkwi i naro-du, proszą o miłosierdzie Matkę Chrystusa, która stała się tej Cerkwi Matką - Pokrową, gdyż w myśl proroczej zapowiedzi Chrystus wszedł do rodzaju ludzkiego przez, stojącą najbliżej Zbawiciela Bogarodzicę, która nie opuszcza swych dzieci. W wydanym w 1610 roku utworze pt. Thre-nos, to jest Lament albo narzekanie Cerkwi S. Wschodniej na syny wyrodne, którego autorem był najpierw przeciwnik, a następnie apologe-ta unii brzeskiej Melencjusz Smotrycki, personifikowana Matka-Cerkiew okazuje miłosierdzie dla swych "wyrodnych synów" i wierzy, iż Jej dzieci zrozumiejąswój błąd i powrócą pod Jej matczyne skrzydła: Niegdyś Królowa wszystkiemu światu ulubiona, teraz od wszystkich wzgardzona i utrapiona [...] posłuchajcie głosu mego, a poznacie com była przed laty i zadziwujecie się. Przywołani pisarze wzbogacili kult maryjny na Ukrainie następującymi Ogródek Maryi Bogarodzi- utworami ???????? ????? ????????? cy -Antoni Radywyłowski; cykl utworów oraz odrębne zbiory w języku polskim W wieniec Bożej Matki i Caryca nieba i Ziemi - Łazarz Barano- ?????????? ???? wicz; Bogurodzico Dziewico - Iwan Maksymowicz; ???? ????????? ?????????... Cuda Przenajświętszej Bogarodzi- cy ~ Joanicjusz Galatowski ?????? ????????? ?? ?????, ?? ??????? Dmytro Tup- Wieniec Bogarodzicy.. ????? ???????? ?? ????????? tało czy cykl wierszy maryjnych - Iwan Wełyczkowski. Wizerunek Matki Boskiej Miłosiernej pojawia się też w dziele twórcy . ????-? ????- słynnego zbioru kazań, wydanych w 1659 roku w Kijowie pt. Klucz rozu- ????? ???????????? ???????? ? ???????? ???????? mienia księżom zakonnym i świeckim należny, Joanicjusza Galatowskie- ???? ????????? ?????????...- go. W jego cyklu wierszy maryjnych Cuda Przenajświętszej Bogarodzicy Maryja stała się niezbędną pośred-niczką w zbawczym planie rozgniewanego na swe grzeszne dzieci Boga Ojca, który dla odkupienia upadłych ludzi ofiarował wydane na świat przez MiłosiernąBożą Rodzicielkę ciało swego Syna Chrystusa: [...] ??????????? ??? ???? ??? ????, ???? ?? ????? ?? ?????? ????. ??? ?? ????? ?? ????????? ????, ?????? ????? ????????. Przedwiecznemu Bogu wtedy jest miło, Gdy od Dziewicy weźmie On ciało. Które za swoich pragnie ofiarować, i przez to upadłych ludzi zachować. Miłosierną Matkę Boską przedstawił też J. Galatowski w stworzonym w oparciu o literaturę apokryficzną i antyczną, typowo barokowym dziele ???? ???? pt. Nowe Niebo. Na podzielonym na jedenaście pięter niebie pisarz przedstawia stosunkowo rozbudowany obraz Bogarodzicy, na którym oprócz takich znamionujących Maryję cnót, jak czystość, po-święcenie, pokora, miłość -na trzecim piętrze nieba, obok Wenus, umiesz-czone zostało miłosierdzie Bożej Rodzicielki30. Również wierszowane pochwały na cześć świętych stworzonych przez następcę biskupa czerńihowskiego Iwana Maksymowicza, który wydał liczący ponad dziesięć tysięcy wersów Alfabet zebrany rymami ułożo-ny z pisań świętych i starodawnych mów ku pożytkowi czytającym w prawej wierze będącym, zawieraj ą modlitwę zaczynającą się od słów: "?????????? ???? ??????? Bogarodzico Dziewico raduj się". Dopo- wiedzmy, że stworzoną przez I. Maksymowicza modlitwę maryjną (która właściwie odpowiada modlitwie Zdrowaś Matko, łaskiś pełna) rozbu-dował biskup-poeta do dwudziestu czterech tysięcy wersów zatytułowa- ???? ?????????? ????, ????? ????????, ?? ????? ????????? ???? ???? ????????... Bogarodzico Dziewico, księga jest nazwa- na, przez Trójcę Przenajświętszą przed wiekami złożona... Dużą po-pularnością wśród Ukraińców cieszyły się też napisane przez Dmytra Tuptałę wiersze ku czci Chrystusa, św. Barbary, św. Mikołaja oraz Boga-rodzicy. W maryjnych wierszach D. Tuptały powraca zapoczątkowany w epoce Rusi Kijowskiej przez Metropolitę Iłariona (XI w.) i biskupa Kyryła Turowskiego (XII w.), zrodzony z bólu Bogarodzicy pod krzyżem wizerunek, wstawiającej się u Zbawiciela Matki Boskiej, pełnej miłosier-dzia, okazywanego modlącym się o darowanie grzechów: ???????? ??? ??????, ????? ????????, ???? ?? ? ?????? ?????? ?? ?????? ?????????? ? ??????? ??????????? ????????? ? ?????, ???? ?? ??? ???????? ????????? ????. Stojąca pod krzyżem z duszy cierpienia, daj mi o krzyżu myśl dla serca skruszenia W zaśnięciu nieśmiertelnym powstała do Syna, daj mi za sny grzeszne wybawić się z winy. Obraz Łaskawej Matki, miłującej prawych, zaś grzesznym okazującej miłosierdzie w sposób głęboki, a zarazem lakoniczny, zawarł w swym cyklu wierszy maryjnych Iwan Wełyczkowski: ??????? ?? ??? ???? ?????? ???? ????? ?????????? ??????, ? ??????? ??????? Łaskawego Pana i Matka Łaskawa, Prawych miłująca, grzesznych zbawiająca. O żywotności wśród Ukraińców poetyckich oraz ikonograficznych wize-runków Matki Boskiej Miłosiernej świadczą także włączane do zbiorów pie-śni cerkiewnych pieśni maryjne, tworzone zarówno przez anonimowych twór-ców, jak i przez autorów ukraińskich piszących w języku polskim. Wymownym świadectwem tej polskojęzycznej twórczości Ukraińców jest m.in. pieśń zamieszczona w wydanym w 1734 roku Bohohłasnyku kamienieckim. Pieśń tę omawia w swym studium Iwan Franko jako przykład tłumaczeń na język ukraiński pieśni stworzonych w języku pol-skim przez Ukraińców wywodzących się z wynarodowionych środowisk greckokatolickich, których przedstawiciele nie stracili związków z tra-dycją wschodnią swych ojców i zwracali się do literackich, a także ikono-graficznych obrazów Bogarodzicy, a szczególnie do wzbudzającego naj-więcej nadziei na zrozumienie i pomoc wizerunku Matki Miłosiernej, obec-nej w sanktuariach w Sokalu, Częstochowie, Jarosławiu, Lwowie, Po-czajowie, Podkamieniu i wielu innych świątyniach: ? ???????????c ???? ????????? ?????? ???????, ??????? ???? ???? ??? ?? ???????? ????? ????????. I jarosławskieś pole wzbogaciła Swoimi łaskami, którymi przed wieki Bóg cię uwelbił wśród ludu swojego. Wzbogacająca swymi łaskami jarosławskie pola Maryja, którą Bóg przed wiekami posłał do Jej dzieci, to Bogarodzica w ikonograficznym w cer- wizerunku Matki Boskiej Drzwi Miłosierdzia kwi, w leżącym niedaleko Przemyśla, Jarosławiu, założonym przez syna św. Włodzimierza, który utwierdził zapoczątkowany przez swego ojca kult Bogarodzicy, gdy już w 1037 roku zbudował w Kijowie cerkiew Zwia-stowania Najświętszej Marii Panny na Złotych Wrotach i - jakjuż wspo-mnieliśmy - zawierzył swój naród opiece Maryi. Jarosławska ikona Matki Boskiej - Drzwi Miłosierdzia, a także sła-wiąca Jej wizerunek pieśń stanowi szczególnie ważne świadectwo żywot-ności wśród Rusinów-Ukraińców kultu Matki Boskiej Miłosiernej, które-go początki -jakjuż wspomniano - sięgajączasów Rusi Kijowskiej, kie-dy wśród pierwszych pokoleń chrześcijan państwa kijowskiego głęboko wierzących Rusinów, zwłaszcza po nawale tatarskiej w 1240 roku na Kijów, utrwaliło się przekonanie, iż nieszczęścia zsyłane są na ludzi jako kara za grzechy. Człowiek zaś im bardziej stawał się religijny, tym silniej odczuwał grzech, a przez to i lęk przed wymierzającym sprawiedliwość Stwórcą. Im bardziej poczuwającemu się do winy wobec Boga człowie-kowi niedostępny wydawał się w niebie autorytet Boga Stwórcy i Zbawi-ciela, tym bardziej pomocą w wybawieniu z grzechu stawała się pełna miłosiernej miłości Matka Boska. To właśnie dla przekonanych o utracie prawa do zwracania się z prośbą do Boga o przebaczenie win przycho-dziły Rusinom z pomocą Matczyne "Drzwi Miłosierdzia". Ich miłosierna Matka stawała się tą niezastąpioną wstawienniczką, która znając miło-sierdzie swego Syna Jezusa, wypraszała miłosierdzie u Boga Ojca, stając się dla Rusinów tą Miłosierną Matką, która "grzeszników z ciężkiej męki przez Swoje zbawia serce", jak mówią następujące słowa pieśni: ?????? ??? ????????? ????? ?? ??????, ???? ?????? ????? ???? ???????? ??????? ???! Miłosierdzia Drzwi Otwórz Nam Przeczysta Panno My grzeszni, Ciebie prosimy Ku Tobie serca wznosimy Zmiłuj się nad nami! Z analizy ukraińskiej poezj i maryjnej drugiej połowy wieku XVII i począt-ku stulecia XVIII wyłania się zarówno obraz Bogarodzicy - obrończyni ludz-kości i Ukraińców, jak i obraz miłosiernej Matki Boga- Syna, który w burz-liwych czasach epoki baroku dodawał wiary, otuchy i nadziei. Obecny w literaturze ukraińskiej XI-XVII wieku i w pieśniach cer-kiewnych obraz Matki Boskiej Miłosiernej uległ dalszemu upowszechnie-niu i wzbogaceniu w wieku XVIII i XIX, a także XX, dzięki rozwijającej się na Ukrainie swoistej filozofii serca, obecnej w twórczości Iwana Wełyczkowskiego, a zwłaszcza Hryhorija Skoworody, a następnie w dzie-łach romantyków ukraińskich. Współtworzonemu przez I. Wełyczkow-skiego i H. Skoworodę (piszących swoje utwory w języku łacińskim) obra-zowi Matki Bożego Miłosierdzia mógł sprzyjać szybko rozpowszech-niający się od XVII wieku - wraz z kultem Serca Jezusowego - kult Niepokalanego Serca Maryi. Podobnie jak w Ewangelii o Bogarodzicy jako o Najczystszej Matce Bożej - "Maryja zachowała wszystkie te sprawy i rozważała je w swoim sercu" (Łk 2, 19) - będąpisać należący do wy-znania prawosławnego zarówno Iwan Wełyczkowski, jak i Taras Szew- ??????? ? ??? ???????? ????? ????????????, ???????, ?????? ?????? ? ??????. ? ???? ????? ?? ????? ?? ??? ??????? ????'??? ???? ????????. ? ?????. ???????? ??????, ????, ????? ??????. ? ?? ??????? ?? ?????, ????? ??????, ? ????? ?????? ??????? ?? ???? ??????????? ????? ???? ???????? ??????. ???????, ?. ???????? Lecz w Judei Faryzeusze, niby w błocie Gady skłębione i syczące, Przeciwko prawdzie się zmówili, Syna Bożego pochwycili I wśród dwóch łotrów na Golgocie Ukrzyżowali. Spały kąty Upite krwią- krwią Twoją. A Ty Powstałeś z grobu, słowo wstało, I niewolniczą ziemię całą Z tą prawdą świętą w Twoim słowie Obeszli w krąg apostołowie. Neofici, T. Szewczenko (tłum. M. Piechal) czenko, który pod wpływem czytanego z "nabożną czcią" Nowego Te-stamentu analizował "serce matki według życia świętej Maryi, Niepoka-lanej matki Chrystusa" i po dziewięciu latach rozmyślań zrealizował zro-dzone na zesłaniu podczas służby w wojsku carskim zamysły opisania serca "matki według życia Przeczystej Panny - Matki Zbawiciela i na-malowania obrazu ukrzyżowanego Jej Syna". Niepokalana, a więc najczystszego serca Maryja - Matka Zbawiciela stała się dla Tarasa Szewczenki pierwszą świątynią Boga na ziemi i Jego miłosierdzia. Matka Boska, pozostająca w pełnej harmonii z wolą Ojca, zachowała w swym sercu najważniejsze tajemnice z życia Syna Bożego i wraz z nim boleśnie, po ludzku przeżyła wszystkie Jego cierpienia. Za- równo wszystkie troski, bóle i współcierpienie z Synem, jak i udział w Jego zwycięskim Zmartwychwstaniu napełniły serce Maryi najwyższą i najczystszą miłością do Boga Ojca oraz do Jej Syna-Chrystusa, a także miłosiernąmiłościąmacierzyńskądo człowieka. W swym -jak twierdzą szewczenkoznawcy - "najpiękniejszym, najgłę-biej obmyślanym i harmonijnie wykończonym" poemacie pt. Maria, w któ-rym - jak wyznał sam poeta - pragnął "opisać serce matki" w ogóle, ukazał Szewczenko miłosierdzie Matki Boskiej, zrodzone w Jej sercu w chwili śmierci Chrystusa. Najistotniejsze, iż w tak zrodzonym miłosierdziu dostrze-że autor Marii największą doskonałość Boga przejętą przez Jego Syna, a zwłaszcza przez Bogarodzicę. Dlatego w Miłosierdziu Matki Boskiej, świadectwie miłości macierzyńskiej Taras Szewczenko pokłada całą swoją ufność. I powierzając Maryi sprawę zniewolonej i modlącej się o wol-ność Ukrainy, w swym - poprzedzonym mottem z Akatystu "Raduj się, (???????, ?? ?? ???????? bo Tyś odnowiła nas poczętych w grzechu" ??? ??????? ?????") poemacie pt. Maria napisze: ??? ???????? ??? ?? ???? ??? ?????????? ??? ?? ?????????? ???? ??? ???????? ??? ?? ????, ???? ????????... Pokładam całą ufność minie W Tobie mój raju, swym puklerzem Twe miłosierdzie oto czynię. Pokładam całąumość minie W Tobie, o Matko! W Ciebie wierzę.. (tłum. C. Jastrzębiec-Kozłowski) W modlitwie z poematu Maryja, a także w modlitwie do Bogarodzicy z poematu Neofici (poświęconemu apostołowi Piotrowi i jego matce), Szewczenko, podobnie jak Kyryło Turowski w XII wieku oraz twórcy cerkiewnych pieśni maryjnych, ukazuje z jednej strony Matkę BoskąCier-piącą pod krzyżem, Matkę Miłosierną, pocieszycielkę zniewolonych (w Neofitach oraz w Rżawcu), z drugiej zaś Matkę - Rodzicielkę Sło-wa Prawdy (w Marii). Bez wzeszłego nad Betlejem Słowa Prawdy, mi-łości i nadziei, przynoszącego ludziom na ziemi radość i pokój, nie byłoby też wolności. ???? ??? ???? ?, ?????????? ?????! ?????? ? ??? ????????? ??? ??????, ? ?? ? ?? ????? 1 ???? ?????? ?? ?????! ?????? ????! Biada była by nam niewolnikom Dziecię to wyrosło by Bez matki, i do dziś nie Poznalibyśmy prawdy na ziemi! Świętej wolności! Jak widać w poemacie poświęconym życiu "matki Zbawiciela", Szew-czenko podkreśla, że Chrystus wszedł do rodzaju ludzkiego, a w tym tak-że i do dziejów Ukrainy przez Bogarodzicę, która dzieli swą obecność z narodem ukraińskim i wciąż pozostaje dla niego nieprześcignionym wzo-rem macierzyńskiej wytrwałości i wierności. Maryja ukazana została tu jak ta prawdziwa Matka, która jako jedyna nie opuściła Syna pod krzy-żem, tchnęła ducha wiary w wątpiących apostołów i przeniosła swe miło-sierdzie na uczniów Jej Syna, by zgodnie z Jego wolągłosili, nieśli praw-dę, wolność i miłość wszystkim narodom. Przeczysta Panno, W wierszu ???????? ???? ??????? ?????' raduj się Maryjo poetycki obraz Matki Boskiej pełnej miłosiernej miłości macierzyńskiej stworzył też ukraiński poeta, rodem z Bukowiny, Jurij Fed'ko- wycz(1811-1888), atakże PawłoTyczyna(1891-1967) wwierszu i ??????? ???? Cierpiąca Matka, w którym współcierpiąca z umierającymi pod- czas sztucznego głodu Matka upada z bólu w "krzyż łamiąc ręce". W wierszach maryjnych J. Fed'kowycza, P. Tyczyny, podobnie jak u T. Szewczenki czy K. Turowskiego, Matka miłosierdzia okazuje swe-mu ludowi tę "miłość, która -jak powie Jan Paweł II - naj konkretniej potwierdza się w stosunku do tych, co cierpią, w stosunku do ubogich, pozbawionych wolności, do niewidomych, uciśnionych i grzeszników [...] Ta właśnie «miłosierna» miłość, która potwierdza się nade wszystko w zetknięciu ze złem moralnym i fizycznym, stała się w sposób szczegól-ny i wyjątkowy udziałem serca Tej, która była Matką Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego, udziałem Maryi [...] Jest to objawienie szczególnie owocne, albowiem opiera się w Bogarodzicy na szczególnej podatności macierzyńskiego serca, na szczególnej wrażliwości, na szczególnej zdol-ności docierania do wszystkich, którzy tę miłosierną miłość najłatwiej przyj-mują ze strony Matki". Właśnie miłością Matki miłosierdzia, która potwierdza się w stosunku do ubogich, opuszczonych i cierpiących, otacza Maryja "rozstrzelanego na murawie żołnierza", jego pogrążoną w smutku rodzinę, siedzącą pod płotem biednąmatkę-wdowę, spuchnięte z głodu osierocone dziecko, na których widok cierpi, pragnąca szczęścia dla swych dzieci pełna Łaski ???????? ???? ??????? ????? Matka Boska, opiewana w modlitwie - Przeczysta Panno, raduj się Maryjo: ??? ?????? ???????????-????, ?? ???? ?????? ????? ???????? ? ????? ?????, ????????? ?? ????, ??, ??? ?? ?????, ??? ? ?? ????????, ???????? ?????, ?????? ?? ?????????, ??????? ???????, ? ??????? ?????... ???????? ????, ???????, ?????! Pod płotem biedna wdowa-matka siedzi, Jak może tuli swe sieroce dzieci, -Tak rzewnie płacze, ze serce jej mdleje. O, już nie płacze, więcej nie zawodzi, Bo z sił opadła, głowy nie podnosi Płaczą wdowie oczy, świat ciemności kryją. Przeczysta Panno, Raduj się Maryjo! Miłosierna miłość Bolesnej Matki potwierdziła się w sposób szczegól-nie przejmujący w zetknięciu z wynikającym z ideologii komunistycznej złem moralnym i fizycznym, prowadzącym do świadomego wyniszczania sztucznym głodem Ukraińców. Tę miłosierną miłość Matki cierpiącej na widok swych dzieci, umierających z głodu na pszenicznych polach Ukra-iny, ukazał Pawło Tyczyna w następujących słowach wiersza: ????????? - ?????? ????. ???? ???? ???? ?? ?? ???? ????'???? ?? ?? ???? ?????? ?? ????????? ????, ?? ????????? ????, ????? ?? ???????, ??????? ????'???? ????!.. ??? ??? ????????? "?? ???????!" - ???????. Spojrzała - wszędzie cicho. Zbujałe dzikie żyto. Za cóż ukrzyżowano I za cóż Cię zabito? Nie wytrzymała smutku, Odeszła w strasznej męce, -Upadła gdzieś na miedzy, W krzyż rozkładając ręce!.. A nad Nią złote kłosy "O, raduj się" - szeptały, ? ?????? ?? ???? -?? ???? ? ?? ?????. Ale anioły w niebie-Już tego nie słyszały. Znaczące, że po tragicznym dla Ukrainy roku 1933, kiedy w wyniku zorganizowanego przez sowieckie władze moskiewskie sztucznego głodu poniosło śmierć około 10 milionów istnień ludzkich, obraz Matki Boskiej Miłosiernej malował przez dwa ostatnie lata swojego życia we Lwowie (1934-1935) absolwent Krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, wybitny malarz ukraiński Ołeksa Nowakiwśkyj. Ten malowany na zamówienie Metropolity Andrzeja Szepryckiego dla Katedry św. Jura we Lwowie obraz Bogarodzicy był - zdaniem znawców - owocem dokonywanej przez Ołeksę Nowakiwskiego twórczej interpretacji dawnych ukraińskich tra-dycji ikonograficznych oraz włoskiego renesansu. W ostatnim, poprze-dzonym kilkudziesięcioma szkicami, obrazie Madonny widać -jak za-uważa Luba Wołoszyn - proces kształtowania się, uzyskującego cechy narodowe, widoczne zwłaszcza w kolorystyce szat, wizerunku Maryi jako Matki Miłosierdzia, której obraz nabiera wymiaru «kosmicznej», ponad-czasowej wizji". Monumentalna postać Bogarodzicy z Dzieciątkiem przed- stawiona została wśród chmur, wznosząc się w wartkim ruchu nad ukra-ińską ziemią w otoczeniu świętych, aniołów, apostołów. Zaś na pierw-szym planie znajdującego się u dołu obrazu szkicu soboru św. Jura- sym-bolu najwyższych wartości duchowych Ukraińców, widnieje motyw łodzi, przypominającej o szybko mijającym czasie w życiu człowieka i w historii narodu, którego szczególnie ważnymi przedstawicielami są obecne po obu stronach Bogarodzicy postaci Kozaków, będących -jak pamiętamy - ucieleśnieniem wolności Ukrainy i czczących ikonę Matki Boskiej Mi-łosiernej pozostawionej w cerkwi w Rżawcu. Natomiast w górnej części z obu stron swego Obrazu Matki Miłosierdzia umieścił Nowakiwski po-stacie mistyczne, "skrzydlatych" rycerzy- bohaterów narodu ukraińskiego, stojących na straży jego losów i ukazanych podczas ważnych dyskusji z narodem w chwilach proroczych przemówień. W samej zaś centralnej postaci Matki Boskiej uwidacznia się pokre-wieństwo z ikonografią renesansową oraz z bliższą Ołeksie Nowakiw-skiemu, rodzimą, staroukraińską ikoną"Bogarodzica Peczerska" z XIII wieku (dziś Galeria Tretiakowska), "gdzie również widnieje frontalna postać Maryi na tronie ze świętymi wschodniej Cerkwi oraz charakterystyczny dla Ołeksy Nowakiwskiego i powracający w różnych szkicach i wariantach obrazu ważny szczegół, jakim jest majestatyczny gest błogosławiącego oboma rękami Chrystusa, którego w postaci stojącej (umieszczono w niektórych szkicach) na wysokości własnej głowy trzyma na swym prawym ręku Bogarodzica"54, przyodziana w narodowy strój ukraiński, w charaktery-stycznym huculskim czepku i powiewającą zapaską. Z notatek Ołeksy Nowakiwskiego, pozostawionych na szkicach, z wspomnień najbliższych przyjaciół i biografów można wnosić, że arty-sta w wyniku swych refleksji nad bezpowrotnie mijającym czasem, roz-myślań nad niestabilnością ludzkiej egzystencji pragnął ukazać obecną od dwudziestu wieków w świecie, a unoszącą się od tysiąca lat nad Ukrainą majestatyczną postać Matki Boga w obrazie ukraińskiej wieśniaczki - urastającej do symbolu Ukrainy. Przy takiej interpretacji Świętojurską Madonnę - Matkę Miłosierdzia można uważać za dzieło o treści zarówno religijnej, jak i głębszych duchowych idei narodu ukraińskiego, jego war-tości etycznych, rodzinnych i społecznych. Stworzona przez Ołeksę No-wakiwskiego Matka Boska Miłosierdzia -jak czytamy w jednym z po-śmiertnych wspomnień o dziele artysty - to nie "Cierpiąca Matka" znana z obrazów większości światowej sławy malarzy, lecz promieniująca nad-ludzką mocą, pełna dostojeństwa bezgranicznego poświęcenia i miło-siernej miłości Matka Boga na ziemi, która przynosi światu w darze swe-go pierworodnego Syna-Chrystusa, Zbawiciela ludzkości. Do Matki Bożej Miłosierdzia ze skruchą, prośbą o wstawiennictwo u Zbawiciela w nadziei na przebaczenie grzechów zwracali się bohatero-wie utworów wielu pisarzy ukraińskich XX wieku na czele z Bohdanem Ihorem Antonyczem, Wasylem Stefanykiem, Aleksandrem Dowżenką, który w swej Zaczarowanej Deśnie pisał, iż zwłaszcza ludzie prości "przez delikatność nie odważali się bezpośrednio niepokoić" samego Boga. Dlatego też wierząc w miłosierdzie Bogarodzicy, zwłaszcza "kobiety miały własną udeptaną ścieżkę: wszystkie swoje kłopoty powierzały Matce Boskiej, która przekazywała je Synowi czy Świętemu Duchowi w postaci gołębicy". Nadzieję na miłosierdzie, obronę i pomoc Maryi żywili Ukra-ińcy także wtedy, gdy w sposób metodyczny pozbawiał Ukrainę Bogaro-dzicy system totalitarny, którego wyznawcy walczyli z instytucją Cerkwi i drogą zakazów, propagandy antyreligijnej i bezwględnych represji po-zbawiali ludzi czczenia Świętej Pokrowy i dla osiągnięcia tych celów nisz-czyli ikony Bogarodzicy oraz cerkwie pod Jej wezwaniem i wszystkich świętych. W tej ciemnej epoce niszczenia wszystkiego co dobre i piękne powstawały poetyckie wizerunki Matki Boskiej, włącznie z Madonną Czarnobylską. W obliczu czarnobylsko-śmiercionośnej tragedii, jedyną rozumną reakcją mogło być przynajmniej chwilowe milczenie, co sugeru-je autor poematu o Czarnej Madonnie, który napisał: ? ?????? ????, ? ???? ? ?????. ...Zazdroszczę wszystkim, których stać na słowa. ????? ? ???? ????. ??????????? ?? ?????. ???????? ????? ???? ??????. ???????????? - ????? ? ?????????". Ja nie mam słów. Rozstrzelano je do słowa. Milczenie ciężkie duszę zalewa. A mowa głupia tu i przypadkowa. Dramatyzm Czornobyla polega przede wszystkim na tym, że przy-czyną awarii nuklearnej był tak naprawdę "Czornobyl duchowy", od lat niszczący uniwersalne, z gruntu chrześcijańskie wartości i etykę pracy. W dodatku, podczas tych tragicznych chwil, ludzi dotkniętych chorobą popromienną nie tylko pozbawiono informacji i pierwszej skutecznej po-mocy, ale nie pozwolono im nawet, by zdali się na łaskę ich Matki, do której podczas klęsk dziejowych zwracali się Ukraińcy na przestrzeni całej swojej tysiącletniej historii. Jeszcze bowiem w 1988 roku, w 1000-lecie przyjęcia Chrztu przez Ruś Kijowską, Ukraińcom nie było dane święto-wać swego najważniejszego w tysiącletniej historii święta nad Dnieprem w cerkwiach Ławry Kijowsko-Peczerskiej czy soborze Świętej Sofii Mądrości Bożej. Współczujący swym rodakom znad Dniepru Ukraińcy żyjący w dia-sporze, w tym także w Polsce, w tym pamiętnym 1988 roku m.in. pisali: Jak bardzo byliby dziś szczęśliwi wszyscy Ukraińcy, gdyby ich ikona, ta w dźwiękach, unosiła się spod ikonostasu w soborze Świętej Sofii Mądrości Bożej w Kijowie, gdzie już tyle dziesięcioleci modlitwąi pieśniąjest milczenie, jest modlitwa ciszy, ale tej ciszy, którąprzecież Bóg i tak słyszy, i którą wysłu-chuje w Kijowie i Poczajowie, Gruszowie i Watykanie... Właśnie z Watykanu do grekokatolików świętujących przed ikonąMatki Boskiej w Częstochowie Jubileusz Millenium Chrztu Rusi-Ukrainy Oj-ciec Święty Jan Paweł II w przysłanym w rym historycznym dniu tele-gramie do duchowieństwa i wiernych Cerkwi greckokatolickiej, która w 1988 roku nie mogła świętować uroczystości Tysiąclecia Chrztu Rusi we własnej ojczyźnie, powierzał wszystkie sprawy chrześcijan ukraiń-skich Matce Bożego Miłosierdzia, gdy pisał: "Przyzywając wstawiennic-two Bogarodzicy, oddaję Jej macierzyńskiemu sercu duchowych synów i córki św. Włodzimierza w Polsce, na Ukrainie i na całym świecie i mo-dlę się, by w przyszłym tysiącleciu doznali łaski nowego rozkwitu". Niespełna trzy lata później w homilii wygłoszonej w 1991 roku do gre-kokatolików ukraińskich w Przemyślu, dziękując Stwórcy za cud Jego potęgi i miłosierdzia za wolność, którą odzyskała wyrosła z ofiar wielu męczenników Cerkiew greckokatolicka, wyznał, iż w "najśmielszych na-wet marzeniach trudno było powiedzieć, że jeszcze na końcu drugiego tysiąclecia Cerkiew ta odzyskała swoją wolność oraz prawo do życia i rozwoju. Bogu Najczystszemu niech będą dzięki za ten cud Jego potęgi i miłosierdzia". Charakterystyczny i szczególnie ważny jest tu fakt, że już w pierw-szym liście do kardynała Josyfa Slipego z 1979 roku, dotyczącym przygoto-wań do Jubileuszu Tysiąclecia Chrześcijaństwa na Ukrainie, Jan Paweł II, znając bolesne fakty z historii Cerkwi na Ukrainie, mówi o kierowanej duchem żywej wiary potrzebie "zaufania Bożej Sprawiedliwości, która jednocześnie jest Miłosierdziem i potrzebie zaufania temuż Miłosierdziu, w którym do granic przejawia się Sprawiedliwość". Prosi też, by przygo-towujący się do Jubileuszu Ukrainy z "podziwem i miłością" weszli w ducha wiary i byli myśląw tych wszystkich miejscach, "gdzie sławi się Chrystusa i Jego Matkę". Świadectwem szczególnie głębokiego rozumienia przez papieża Jana Pawła II idei Opiekuństwa i Miłosierdzia Matki Boskiej i Jej roli w życiu duchowym różnych narodów - w tym także narodu ukraińskiego -jest fakt, że znaczna większość spośród kilkudziesięciu papieskich listów i posłań do Ukraińców zawiera intencje i modlitewne prośby do miłosier-nej Bogarodzicy (m.in. słynne listy apostolskie do prawosławnych i kato-lików ukraińskich z okazji tysiąclecia chrztu Rusi Kijowskiej, 400-lecia Unii Brzeskiej i inne dokumenty, jak np. wydany z okazji koronacji ikony Matki Boskiej Drzwi Miłosierdzia - ????????? ????? w Jarosławiu koło Przemyśla). I tak, 21 lat temu, 4 października 1979 roku Ojciec Święty Jan Paweł II w swym Słowie do Najświętszej Marii Panny w Filadelfii zapewnił duchowieństwo i parafian tej cerkwi, iż wie, że Matka Boska jest przez wszystkich Ukraińców "bardzo czczona", a zbudowana przez nich w Fila-delfii cerkiew, poświęcona Niepokalanemu Poczęciu NMP, jest "wymow-nym świadectwem" ich "dziecięcej miłości". A ponieważ - powiedział do Ukraińców, kończąc swąhomilię Papież-"ta nasza Błogosławiona Matka -od wieków była siłą Waszego Narodu w jego cierpieniach, a Jej łaskawe orędownictwo przyczyną radość i", dlatego "na przyszłość zawierzam Was opiece Niepokalanej Marii Panny- Matki Bożej i Matki Cerkwi". W modlitewnym wołaniu kończącym swe przemówienie w czasie posie-dzenia Synodu Ukraińskiego 24 marca 1980 roku Jan Paweł II prosi o "opie-kę Błogosławioną Dziewicę Maryję, Matkę Bożą", aby "wstawiła się za nami i uprosiła obfite dary i łaski Trójcy Najświętszej dla nas i dla Cerkwi ukraińskiej zarówno w Ojczyźnie, jak i rozproszonej po całym świecie". O pośrednictwo Matkę Bożą prosił Papież Jan Paweł II, gdy zwracał się z prośbą do Boga o "radość w paschalnej miłości i o pełnię wszelkiego pocie-szenia dla wszystkich wiernych Cerkwi Ukraińskiej" w Słowie do biskupów podczas nominacj i biskupa Mirosława Iwana Lubacziwśkiego w 1980 roku. Do Niepokalanej Maryi, nazwanej "KrólowąUkrainy", modlił się Oj-ciec Święty z Ukraińcami w 1984 roku w Winnipegu, prosząc Przenaj-świętszą Bogarodzicę, "by otaczała Ukraińców swoją macierzyńską mi-łością i doprowadziła [ich] do Jej Syna Boskiego, Jezusa Chrystusa, Zba-wiciela świata". W tymże 1984 roku w Homilii w 40 dniu po śmierci śp. kardynała Josyfa Slipego Papież prosił w modlitwie Przeczystą Maryję o wsta-wiennictwo i pomoc "prześladowanym chrześcijanom we współczesnym świecie i naszym braciom Ukraińcom". Na uwagę zasługuję fakt, że Jan Paweł II, znający tragiczne dzieje Cerkwi na Ukrainie, a także cierpienia i pragnienia chrześcijan ukraiń-skich kierowane do Matki Boskiej w Kijowie, Poczajowie, Zarwanyci czy Lwowie, w swej papieskiej modlitwie na Rok Maryjny w sposób wzbudzający najgłębsze nadzieje Ukraińców powierza Matce Boskiej rów-nież naród ukraiński, gdy prosi, by zwróciła ku Ukraińcom swoje "pełne miłości spojrzenie" i dała "siłę tym, którzy cierpią dla wiary". Dlatego też w Liście Apostolskim na 400-lecie Unii Brzeskiej Jan Paweł II za główny element charakteryzujący, obchody tego jubileuszu uznaje zarów-no modlitwę dziękczynną, w której ukraińscy grekokatolicy dziękują"za wszystkie łaski otrzymane w ciągu stuleci w wytrwałym dążeniu do jed-ności Kościoła" i "za dar odzyskania wolności religijnej "Jak i modlitwę błagalną skierowaną do Ducha pocieszyciela (...) "by dodawał odwagi i wytrwałości tym wszystkim, którzy zgodnie z postanowieniami soboro-wego dekretu Unitatis redintegratio biorą udział w dziele błogosławio-nym przez Boga". Te dziękczynne i błagalne modlitwy są przepełnione nadzieją, wiarą i prośbą o "dar braterskiej miłości, o przebaczenie krzywd i niesprawiedliwości doznanych w ciągu całej historii". Wszystkie sprawy obchodzącej Jubileusz 400-lecia Cerkwi greckokato-lickiej, zawarte w modlitewnych błaganiach, Ojciec Święty zawierza Naj-świętszej Bogarodzicy. Jest Ona "całym sercem obecna w Kościele" i wska-zuje "drogę wielu męczennikom za wiarę". Dzięki światłu Jej miłosiernego Syna Chrystusa, ciemności, które przez lata wydawały się nieprzeniknione, "nie zdołały zakryć [...] ludzkości skrzywdzonej, lecznic ujarzmionej". Natomiast w posłaniu Magnum Baptismi Donum z okazji tysiąclecia Chrztu Rusi Kijowskiej, będącym duchową pielgrzymką"do stóp Matki Bo-skiej Włodzimierskiej", która-jak powie Papież-w pewnym sensie "stale towarzyszyła pielgrzymowaniu wiary ludu dawnej Rusi", Jan Paweł II okre-śla Bogarodzicę"Matką modlącą się"-, ,Murem niezwyciężonym", "Matką Najmilszą", "Matką Pocieszenia", "Matką Jedność i Chrześcijan", ponie-waż-jak podkreśla w milenijnym liście do chrześcijan prawosławnych -"wobec Matki Chrystusa czujemy się prawdziwymi braćmi i siostrami w kręgu tego mesjańskiego ludu, który jest powołany, aby być jednąBożą Rodziną na ziemi". Zrodzone przez Nią Wcielone Słowo na zawsze pozostanie w Jej Sercu, jak o tym mówi sławna ikona "???????"- Zna-meny, która przestawia Maryję podczas modlitwy ze Słowem Bożym, odciśniętym na Sercu... "Czemuż więc nie mielibyśmy wszyscy razem patrzeć na nią, jak na naszą wspólną Matkę, która modli się za jedność Bożej rodziny i która stoi na początku wszystkich w długim poczcie świad-ków wiary w Jedynego Boga, Syna Bożego, który został przez Nią po-częty mocą Ducha Świętego". Z głęboką wiarą, iż Matka Przenajświętsza stanie się wspólną Matką wszystkich chrześcijan, Jan Paweł II w jednym ze we swych najważniej-szych posłań do Ukraińców - w ślad za synem św. Włodzimierza, Jaro-sławem Mądrym, który w 1038 roku zawierzył "miasto Kijów i całą Ruś", udaje się ze swą papieską modlitwą do Katedry św. Sofii, do stóp Matki modlącej się-"Muru niezwyciężonego", by tam wypowiedzieć, zasługu-jące na przywołanie, głębokie słowa Apostolskiego zawierzenia Ukrainy ????????? ?????????? - Przenajświętszej Bogarodzicy: Klękam przed Tobą, Matko Najmilsza, i Tobie zawierzam wszystkie sprawy katolickiej Wspólnoty ukraińskiej. [...] O Matko Pocieszenia, składam w Twe dłonie wszystkie wiekowe bóle i cierpienia, modlitwy i świadectwo życia tylu Twoich dzieci; Tobie zawie- rzam nadzieje i oczekiwania dziedziców Chrztu Rusi, którzy ufają, że za Twoim wstawiennictwem starożytny ród chrześcijański zazna blasku no-wego rozkwitu. Przygarnij do Serca, o Matko, lud tęskniący za rym, co utracił, ale który nie przestaje ufać w nadejście lepszych czasów. Wspomagaj tych Twoich wiernych czcicieli, aby wraz ze swymi Pasterzami i w duchowej komunii z Następcą św. Piotra mogli w radości obchodzić Millenium i śpiewać żarliwym sercem hymn dziękczynienia Bogu i Tobie, Najświętsza Matko Odkupiciela, Tobie, Theotokos. O zawierzenie Maryi wszystkich tęskniących za jednością chrześci-jan prosi Jan Paweł II wiernych wyznawców Chrystusa w swym Liście Apostolskim na 400-lecie Unii Brzeskiej, w którym Najświętsza Bogaro-dzica przywołana została jako ta, która zawsze uczestniczy w misji Zbawi-ciela i Jego Kościoła, która "poprzedziła nas na szlaku naszej ziemskiej wę-drówki", która Jest całym sercem obecna w Kościele" i która, jest matką jedności, bo jest Matką jedynego Chrystusa". Skoro za sprawą Ducha Świę-tego Maryja wydała na świat Bożego Syna, który od Niej otrzymał ludzkie ciało, to teraz gorąco pragnie też "widzialnej jedności wszystkich chrześcijan, tworzących wspólnie mistyczne Ciało Chrystusa". Maryję "zawsze i wszędzie" obecnąw cierpieniach Ukrainy i w życiu modlitewnym Ukraińców, którzy nieustannie wypraszają łaski jedności chrześcijan zwłaszcza wśród wciąż podzielonego narodu ukraińskiego, widzi Ojciec Święty jako tę, "która zawsze w chwilach próby była natchnieniem dla ojców i matek, dla młodych, chorych i starców. Maryja-kolumna Ognia, która wskazywała drogę wielu męczennikom za wiarę i dlatego przyczynia się do urzeczywistnienia upragnionej jedności Ukraińców i wszystkich chrze-ścijan, do których papież zwraca się z następującym apostolskim wołaniem: "Oddajmy się Jej z synowską ufnością, abyśmy kiedyś znaleźli się razem z Nią, gdzie Bóg będzie wszystkim we wszystkich". Podobnie w Liście Apostolskim na 350-lecie Unii Użhorodzkiej Jan Paweł II "obejmując swym sercem pełnym wdzięczności" tych, kto- rży "bohatersko przyjęli cierpienia, aby nie zdradzić swej wiary wjedno-ści z całym Kościołem, ofiarował ich cierpienia Bogu, "jako drogocenną ofiarę za jedność chrześcijan i zbawienie świata". Zwracając się z tym gorącym pragnieniem do Najświętszej miłosiernej Bogarodzicy, "której -jak podkreśla Papież - Chrystus z krzyża powierzył Kościół, aby, matczyną troską czuwała nad jego drogą", Jan Paweł II prosi Pannę Najświętszą, by dała "odczuć swoją miłościwą obecność" pośród świętujących radosne obchody 350-lecia Unii Użhorodzkiej, i powierza wszystkie sprawy Bogarodzicy- "Matce jedności i pokoju". Opiece Najświętszej Maryi, Matce Boga i Matce Cerkwi, która Jest zawsze Ciałem Jej Chrystusa, i Tego z Betlejem, i Tego z Kalwarii, i Tego Zmartwychwstałego", zawierzył Ojciec Święty Ukraińców także w swym przemówieniu podczas spotkania z ukraińskimi grekokatolikami w cerkwi Ojców Bazylianów w Warszawie 11 czerwca 1999 roku*, za-kończonym nawiązującą do Akatystów i Nabożeństw do Najświętszej Marii Panny modlitwą: Bogurodzico, która jesteś czcigodniejszą od cherubinów i nieporównanie sławniejszą od serafinów. Wejrzyj łaskawie na ten katolicki Kościół wschodni. Wspomóż Twoje dzieci, spadkobierców chrztu św. Włodzimierza, aby mogli odważnie wyznawać wiarę w Twego Syna i napełnieni miłością, stali się świadkami niewysłowionej miłości Trójjedynego Boga wobec wszystkich tej miłości szukających. Wzmocnij w nich nadzieję na drodze wędrówki do domu Ojca. Alicja Nowak Kraków Matka Boska Cierpiąca w literaturze i życiu religijnym Ukraińców (XI-XVII w.) Kult Matki Boskiej obecny w literaturze i życiu religijnym Rusinów- -Ukraińców dotarł do Kijowa wraz z przyjęciem chrześcijaństwa z Kon-stantynopola. Dzięki temu w tym dziejowym momencie Ruś Kijowska znalazła się w obrębie wpływu kultury bogatej w literaturę maryjną i w kręgu pobożności obfitującej w rozliczne święta ku czci Bogurodzicy, którąw Bizancjum czczono przede wszystkim jako Theotokos. Wśród rozlicznych tytułów Maryi - Władczyni, Służebnicy, Opiekun-ki, Orędowniczki, Wspomożycielki czy Pocieszycielki jest i ten, który naj-częściej rozbrzmiewa w codziennych modlitwach - Matka Boga i ludzi. Jednak jest to coś więcej niż tytuł, jest to posłannictwo Bożej Rodzicielki. Spośród wymienionych tytułów właśnie wizerunek Matki Boskiej jako Opiekunki, choć korzeniami swymi sięga Bizancjum, stał się obrazem- -ideą, która przyjęła się, a następnie rozwinęła już niezależnie od źródła w oryginalnym kształcie w pobożności chrześcijan Rusinów-Ukraińców. Przyczyna tej wyraźnej obecności Bożej Rodzicielki w duchowości ukra-ińskiej jest trudna do wyjaśnienia, ponieważ kult Matki Boga-Syna jedno-czył w sobie "najwyższe wzloty umysłu ludzkiego, jak i najgłębsze odru-chy uczucia", które nie poddają się naukowej analizie. Wydaje się więc, że szczególna obecność Maryi w kulturze i życiu duchowym Ukraińców związana jest ze stroną emocjonalną. To człowiek spowodował, że Maryja przestała być jedynie zasiadającą na tronie Kró-lową, Stolicą Mądrości, a stała się dostępnądla każdego człowieka Matką, do której "żywi się i żąda tych samych uczuć co od rodzonej matki". Tak więc istotne miejsce Bogurodzicy w duchowości chrześcijan wy-nika niejako naturalnie z Jej macierzyńskości, szczególnego ciepła, żeń-skiej zasady. Nie znajdziemy w pobożności obrządku bizantyńskiego ry-cerskiego kultu Pięknej Panny. Dominuje bowiem obraz Matki, która pod-czas ziemskiej posługi Pana pozostaje w głębokim cieniu, z którego wy-chodzi na Golgocie już jako cierpiąca Matka Jezusa. Jest to więc wizeru-nek Matki, która poprzez swóją macierzyńską troskę wspólnie ze swoim Synem przechodzi ostatnią drogę, uczestniczy w zbawieniu ludzkości przez Boga-człowieka i współcierpi z umierającym na krzyżu dzieckiem. Maryja, której macierzyństwo wobec Chrystusa zostało właśnie na Golgocie - w słowach skierowanych do świętego Jana "Oto syn Twój" -poszerzone o macierzyństwo duchowe nad światem, staje się Matką mi-łosierdzia. Zaś miłosierdzie Bogurodzicy to: "czułość matki wobec dzieci. Miłosierdzie Maryi jest wcieleniem miłosierdzia Bożego. Jej matczyne miłosierdzie po ludzku odzwierciedla miłość Bożą". Stąd tak liczne w życiu religijnym modlitwy, a w literaturze obrazy Maryi-pośredniczki człowieka w dążeniu do Boga. Idea opiekuństwa Bożej Rodzicielki szerzyła się także poprzez ikono-grafię, a szczególnie przez popularną na Ukrainie ikonę Deesis, czyli iko-nę Sprawiedliwości Bożej i Miłosierdzia, którego człowiek doświadcza dzięki Bogurodzicy. Bowiem miłosierna miłość opiera się "o szczególną podatność macierzyńskiego serca, o szczególną wrażliwość, o szczególną zdolność docierania do wszystkich, którzy tę właśnie miłość najłatwiej przyjmująze strony Matki". Wyrażona w powyższych słowach istota macierzyńskiej opieki Matki umierającego Jezusa nad światem wynika z ziemskiej misji Bogurodzicy. Szczególne miejsce Maryi jako miłosiernej Matki, które w duchowości chrześcijan -Ukraińców zaświadcza ich liturgia, ikonografia, folklor oraz literatura od czasów Rusi Kijowskiej, wiąże się z bliskością Matki Bo-skiej, która płacząc nad ukrzyżowanym Synem, wydaje się płakać jedno-cześnie nad każdym cierpiącym człowiekiem. Wśród wielu nabożeństw Kościoła obrządku bizantyńskiego poświę-conych Maryi odnajdujemy i te, które czczą Matkę Boską Cierpiącą. Poza dniami świątecznymi poświęconymi Bogurodzicy niezliczone modlitewne zwroty zawiera liturgia godzin. Duszpasterze o kolejnych porach dnia czuwają i kieruj ą modlitewną prośbę do Maryi: Opoki Niezwyciężonej w czasie Orthosu, Prawdziwej Winnicy podczas Tercji, Wspomożycielki grzeszników - Seksty. Natomiast nona, czyli w tradycji Kościoła wschod-niego Wieczernia, zawiera płacz Bożej Rodzicielki pod krzyżem: Świat raduje się z odkupienia, Lecz Serce moje omdlewa Na widok męki krzyżowej, Którą poniosłeś za ludzi Synu mój i mój Boże! Również w tygodniowym cyklu nabożeństw jest dzień modlitw do Matki Chrystusa. Środa w liturgicznym kalendarzu poświęcona jest Bogurodzi-cy, ale i czczeniu Krzyża, co podkreśla pełną poświęcenia misję Matki Ukrzyżowanego i jej udział w zbawczej męce Syna. Obraz Matki Bożej Cierpiącej najmocniej zaznaczony jest w obrębie świąt rocznych ruchomych, a mianowicie w okresie wielkanocnym. W dziewiątym tygodniu od Wielkiej Niedzieli przypada Sobota Spiwstraż-dannia (Sostradannia), tj. Współcierpienia Przenajświętszej Bogu-rodzicy. Na to święto przeznaczone jest odrębne nabożeństwo. Rozpo-czyna je krótka pieśń cerkiewna - troparion, który w kilku wersach wy-raża istotę święta, przywołuje wizerunek stojących pod krzyżem osamot-nionych w swoim cierpieniu - Matki i ucznia. Następnie kondak w formie zwrotu do Jezusa - poprzedzony aktualizującą wydarzenia formułą "Sła-wa i dziś" - przytacza słowa płaczącej pod krzyżem Maryi. W pieśniach-stychirach Boża Rodzicielka wyraża swój ból, jednocześnie uwydatniając ogrom ofiary Chrystusa jako Boga i człowieka, który niesprawiedliwie cierpi przez grzechy świata. Smutny lament Matki umierającego Syna po-etycko wzbogacaj ą przywoływane fragmenty płaczu Jeremiasza. Analogia obrazu porównanej do osieroconej wdowy Jerozolimy z losem osamotnionej w swym bólu Matki Jezusa powoduje, iż starotestamentowe Lamentacje brzmiąnaturalnie w obrębie omawianego nabożeństwa ??????? ??????? (?????) ????? ? ?????? ?? ?? ??????? ?? (1,2) ? ?????, ??? ??????? ??, ??? ?????, ?? ??????? ?? (1,2) ?????????? ??? ???? ???, ??? ??????? ???? ? ???????? ???? ??? (1,16). Nabożeństwo ku czci Matki Boskiej współcierpiącej z Synem jest tak skomponowane, iż uczestniczący w modlitwie poprzez uobecnienie sytu-acj i spod krzyża niejako biorą udział w misterium Męki Pańskiej, patrząc na ofiarę Jezusa oczami Jego Matki. Zaangażowanie to osiągnięte zosta-je dzięki kompozycji poszczególnych pieśni nabożeństwa. Zwrotki wy-śpiewywanej stychiry stanowią kolejne części lamentu Bogurodzicy. Każ-da strofa poprzedzona jest jednozdaniowym wprowadzeniem przedsta-wiającym moment kaźni Chrystusowej, o której mowa jest w czasie prze-szłym i choć z pozycji komentatora, to jednak przez pryzmat odczuć Ma-ryi, ponieważ już we wstępie zapowiadany jest Jej płacz: ??????? ?????????? ????????????, ?? ? ??? ?????????? ?????????, ?? ?? ????? ???? ?????????, ? ?????? ???????, ???? ? ?????? ??????? ????? ???? ?????????? ?? ?????????, ??? ????? ??????????, ????????, ???? ????????? ????- ???? ????????, ??????? ? ?????? ????? ????, ? ?? ????????? ?? ????? ???????? ???? ????, ?????????? ???? ?? ????? ?????, ? ??????????? ?????????, ?????????? ?? ????? Jak widać z powyższych przykładów, akcent tak skomponowanej zwrotki położony jest na końcu zdania, gdzie podkreśla się stan duszy Matki Chrystusa i jednocześnie fakt, iż właśnie Ona poprzez Swój płacz pod krzyżem przybliży nam ofiarę Syna. Zresztą niektóre strofy zaczy-nają się bezpośrednio od wprowadzenia w sytuację płaczu, np.: ???? ?? ???????? ????? ??????, ?? ???????? ?????? ????????, ??????? ??-??????????, ???????. Nabożeństwo ku czci współcierpiącej Matki Jezusa jest skierowane na osobę Bożej Rodzicielki, ale i na Jej Syna, ponieważ stanowiąjedność w cierpieniu, i jak zaznacza Robert Pannet - "łzy Maryi to przelana krew Chrystusa". W modlitwie tej istotna więc będzie kontemplacja męki Jezusa poprzez współodczuwanie w duchu, na miarę ludzkich możliwości tego, cze-go doświadczyła w rzeczywistości Jego Matka. Dlatego modlitwa skompo-nowana jest tak, by oddać macierzyńskie cierpienia Maryi, która przeżyła największą tragedię, jaka może zdarzyć się ziemskiej matce, oraz postawić pytanie o tajemnicę Bożej ofiary. Oba te zadania spełnione są dzięki słowom Matki Zbawiciela skierowanym do katowanego na jej oczach Chrystusa. Bogurodzica zwraca się do Jezusa jako do Swojego Syna i Boga jed-nocześnie: ???? ???? ???!, ??????? ??????, ?????? ???, ????????? ????, ????? ????, ??????????? ???, ?????????????, ?????? ?????. W nabożeństwie Matka Jezusa niejednokrotnie podkreśla swój nie-możliwy do zniesienia ból, ale rozpamiętywanie cierpień duchowych w obrębie nabożeństwa nie istnieje w oderwaniu od rozgrywającej się zbawczej misji Jej Syna. Łączy się z refleksją nad istotą planu Bożego, nad Tajemnicą śmierci i przyszłego zmartwychwstania, nad niepojętą na-turąChrystusa jako człowieka i Boga zarazem. Rozważania nad niezgłę-bionąmądrością Bożych zamierzeń wobec człowieka uwydatniaj ą zwłasz-cza zadawane przez Maryję pytania, mające zarazem przynieść pocie-szenie, jakim jest zapowiedź zbawienia świata. ???? ????????? ??, ?? ? ????? ????? ??????? ???????????? ??????????, ?? ?? ? ???? ????????? ???? ?????????? ?????????? ? ??????????? ?????, ?? ?? ? ??, ????????? ????????????? ??????????, ?????? ?????? ???????? ?????? ?? ???? ????????, ?? ?? ????????, ?????????? ?? ??????, ???? ???? ?????? ??? ? ?? ????? ????????? ????? ??????? ????? ????? ??? ????? ???????????? ???????". Integralną część nabożeństwa stanowią również zwroty modlitewne, pochwalne. One także, choć wyśpiewywane przez duchownych i wier-nych podczas liturgii, wypowiadane są jako słowa Matki Jezusa, która wysławia i czci imię Swego Syna: ??? ? ??????? ? ??????, ?????????????, ?? ?????????? ? ??????-?? ???? ?????. ?????????? ???? ????????? ?????, ?????? ???? ?????????????????!, ??????? ???? ?????????, ????????????? ? ?????????? ????????? ????? ???????12. Z okresem wielkopostnym w ukraińskim roku liturgicznym nierozłącz-nie związane sąpieśni, wśród których szczególne miejsce zajmuje przej-mująca Stradalna Maty (Cmpadanbna Mamu). Pieśń ta - podobnie jak wyżej omawiane nabożeństwo ku czci Matki Boskiej Współcierpiącej -stanowi lament Bogurodzicy stojącej pod krzyżem. W sytuację płaczu wprowadza pierwsza zwrotka: ?????????? ???? ??? ??????? ??????, ????? ??????, ? ??????? ??????????. Następne strofy pieśni są ujętymi w cytat słowami płaczu. W przeci-wieństwie do nabożeństwa, które przedstawiało scenę ukrzyżowania w dynamicznym ujęciu od męki Chrystusa aż po przejmującą scenę, gdy Matka Boża tuli do swego serca i pokrywa pocałunkami martwe ciało dziecka, pieśń ukazuje stan duszy Matki w momencie ukrzyżowania. Dla-tego w obrębie pieśni nie odnajdujemy próby odgadnięcia boskiego planu względem człowieka i nie ma tu także wzmianki o przyszłym zbawieniu. Maryja żegna Syna słowami "Już cię więcej nie zobaczę", choć ona pierw-sza po Bogu poznała boską i ludzką naturę Chrystusa. Dzieje się tak dla-tego, iż pieśń ukazuje przede wszystkim rozpacz Matki, która wspomina dzieciństwo syna, nazywa go swym jasnym światem, podporą, a siebie przyszłą sierotą. Lament Maryi z pieśni Stradalna Maty przypomina inne spontaniczne płacze ludowe. Porównanie wielkopostnej pieśni z zebrany-mi na początku naszego wieku przez Iwana Święcickiego ukraińskimi pogrzebowymi lamentami matki za synem wykazuje wiele podobieństw w warstwie treściowej i w sposobie ekspresji. Pierwsza zwrotka pieśni poprzez pełne goryczy pytanie Matki Zbawicie-la o powód męki, która nie może być karą za przewiny, ma na celu zdra-matyzowanie akcji, a przez to i podkreślenie głębi cierpień Matki Boskiej: ??, ????, ????, ?? ??? ??????? ????????? ???? ???????? ?????? ?? ?????? W ludowym lamencie odnajdujemy analogiczne pytanie matki o przy-czynę odejścia syna: ?? ??? ?? ? ???? ??????????, ?? ??? ?? ? ???? ?? ??????? -?? ?? ? ? ???? ??????????? ?????????? W drugiej zwrotce pieśni Matka Boża wspomina dzieciństwo Jezusa, kładąc nacisk na swoje starania i miłość, jak gdyby miały one się stać argumentem dla dziecka, by nie odchodziło. ? ???? ?????? ??????? ????????, ?? ????? ?????? ????? ????????. Zbliżonąformułę zawiera pogrzebowy lament w zbiorku Święcickiego: ?? ? ? ???? ????????, ?? ?? ???? ?????????, ?? ? ? ???? ?? ???? ?????????! W pieśni odnajdujemy i inne liczne podobieństwa. Również formuła "Już cię więcej nie zobaczę synu" (pomimo iż Maryja znała prawdę o zmartwychwstaniu), zwroty do Chrystusa jako matczynej podpory, opoki, a także nazywanie siebie sierotą, i porównywanie swej samotności do rośliny w polu mają swoje odpowiedniki w przytaczanym ludowym la-mencie. Taka poetyka wielkopostnej pieśni zapewne sprawiła, iż stała się ona szczególnie bliska rozpamiętującym mękę Pańską Ukraińcom. Analizując obraz Matki Boskiej Cierpiącej w literaturze i życiu religijnym Ukraińców, nie można pominąć Płaczu Bogarodzicy Cyryla Turowskiego. Należy on bowiem jako część homilii na drugi tydzień po Wielkanocy do liturgii święta Paschy. Płacz Turowskiego uznawany jest także za napisany z wielkim artyzmem, uczuciem i dramaty-zmem, jeden z wartościowszych utworów literackich epoki Rusi Kijow-skiej. Nie bez znaczenia jest i ten fakt, iż kazania Turowskiego cieszyły się na Ukrainie popularnością. Były przepisywane i włączone do najlep-szych zbiorków i antologii homiletycznych, takich jak Zlatoust, Izmarahd czy Torźestwennik. Stawały się wreszcie inspiracją dla późniejszych twórców sztuki homiletycznej, między innymi dla autora XVII-wiecznego Uczitelnego Ewangelia Cyryla Trankwiliona Stawroweckiego'9. Mowy paschalne Turowskiego przekazuj ą treść i teologiczne i ducho-we za pośrednictwem udramatyzowanych obrazów, które dodatkowo uobecniają wydarzenie przywołanego święta poprzez użycie takich aktu-alizujących określeń czasu, jak "dziś" i "teraz". Wyraźnie narracyjny cha-rakter uroczystych "Słów", a także bogactwo literackiego języka pozwa-la wsłuchać się uczestnikom liturgii, a następnie czytelnikom Płaczu Bo-garodzicy w uczucia Matki Bożej stojącej pod krzyżem. W porównaniu z omawianą liturgią i pieśnią wielkopostną homilia Tu-rowskiego w o wiele większym stopniu skupiona jest na rozważaniu cier-pień Chrystusa, tak, iż można by ją nazwać misterium. Dla ukazania ob-razu męki i poniżeń Jezusa Turowski obrał formę rozbudowanego reto-rycznego pytania zadanego krzyżowanemu Chrystusowi przez Jego Mat-kę. Podparte anaforą wyliczenie cierpień podkreśla ogrom poniesionej przez Jezusa i Maryję ofiary: Co mam opłakiwać: Czy naśmiewania nad tobą? czy policzki ci zadawane? czy uderzenia na plecach? czy oplucia Twojego świętego oblicza? Wymienione ponadto: koronowanie cierniem, octem pojenie, przebicie żebra miało zapewne uzmysłowić wiernym, jak wielkim darem jest wyra-żona w krzyżu i łzach Maryi miłość Boga do ludzi. Wspominane przez Bogurodzicę radosne chwile Zwiastowania, po-dobnie jak w pieśni Stradalna Maty przywołanie dzieciństwa Jezusa kon-trastują ze smutkiem oczekiwania na śmierć. Jednak w homilii Turow-skiego antyteza życie i śmierć, zwiastowanie - ukrzyżowanie uwypukla teologiczną naukę o zbawczej misji Chrystusa. Zarówno w liturgii, pieśni, jak i w homilii odnajdujemy słowa Maryi ,???? ????? ????????? ??????, ?? o matczynym cierpieniu i samotności: w liturgii; ??????? ????????? ????". "? ?? ?? ???? ???????, ????- w pieśni21. ???? ? ???? ?? ?????, ?? ?????? ???? ??? ???????". W homilii zwrot: "Kogo przywołam do płaczu wspólnego i z kim wyle-ję łez moich potoki?"22 - stanowi tylko początek rozbudowanego pytania o nieobecność rodziny, przyjaciół, apostołów i uczniów. W tym ostatnim przypadku będzie więc chodziło nie tylko o przywołanie biblijnej historii, lecz o pytanie skierowane do każdego chrześcijanina o siłę i odwagę w byciu uczniem Chrystusa. Płacz Bogarodzicy różni się od tekstu nabożeństwa i krótkiej pieśni wielkopostnej siłą artystycznego wyrazu w przekazywaniu teologicznych i duchowych treści. Turowski skomponował nawiązującą do najwybit-niejszych wzorów krasomówstwa bizantyjskiego pełną patosu homilię. Wzniosłość Słowa odczuwalna jest dzięki bogatej metaforyce, poprzez rozbudowane porównania, antytezy, symbolikę, zwroty do antropomorfi-zowanej, współodczuwającej z Matką i jej Synem przyrody. Wszystkie te zabiegi wywołują niemal apokaliptyczny nastrój nadchodzącego kresu panowania ciemności i zwycięstwa życia. To co pozostaje niezmienne we wszystkich omawianych źródłach to wizerunek ludzkich cierpień Matki, która w XII-wiecznej homilii wyznaje, iż: "Radości już odtąd nie zaznam [...] Nie chcę żyć", choć - takjak miało to miejsce w tekście nabożeństwa do Matki Bożej Współcierpiącej -Maryja potwierdza swoje wtajemniczenie w zbawczy plan Boga: "Znam Twoje za Adama cierpienia, ale łkam duchową objęta boleścią, dziwując się głębi Twojej Tajemnicy". Istniejące przez wieki obok siebie liturgia, duchowna pieśń, literatura religijna, a także tradycja ustna, wzajemnie się przenikały, twórczo za-pładniały, pozostając względem siebie w różnych zależnościach, stanowi-ły skarbnicę, do której sięgali pisarze następnych epok. Obraz Matki Boskiej Cierpiącej w literaturze ukraińskiej szczególnie mocno zaznaczył się w literaturze baroku i romantyzmu. XVII-wieczne literackie przedstawienia Maryi pod krzyżem zdominowały formy drama-tyzowane. Utwory Andrija Skulskiego, Joannicjusza Wołkowicza czy ano-nimowy Dialog o Męce Chrystusa napisane zostały z myślą o deklama-cji lub realizacji scenicznej. Niejednokrotnie były wystawiane w cerkwi, a więc stanowiły część liturgii. Chronologicznie najwcześniejszy dialog, spośród tych, które wyszły z krę-gu lwowskiej sturopigijalnej szkoły brackiej, to wydane w 1630 roku Wiersze z tragedii "Chrystos Paschon" Grzegorza Teologa (Wirszi z trahodii "Christos Paschon" Hryhorija Bohosłowd) Andrija Skulskiego. Utwór ten związanyjest poszczególnymi częściami bizantyjskiej tragedii z prze-łomu XI-XII wieku poświęconej męce i zmartwychwstaniu Chrystusa. Ta z kolei stanowi luźną kompilację utworów Eurypidesa, Ajschylosa, a także materiału z Nowego Testamentu oraz literatury apokryficznej. Dla nas istotna jest obecność obrazu Matki Boskiej Cierpiącej w piśmien-nictwie XVII wieku, której świadectwem jest także pierwsza część oma-wianego utworu, przeznaczona -jak zaznaczono w pełnym tytule - do deklamacji podczas składania ciała Pańskiego do grobu. Pierwsza część dialogu obejmuje historię męki i śmierci Jezusa opo-wiedzianą przez Jana, Józefa, Nikodema, Szymona, Marię Magdalenę, a przede wszystkim Bogurodzicę. Druga zawiera wiersze na dzień Zmar-twychwstania Pańskiego. Płacz Maryi pod krzyżem, który został zatytu-łowany: Lament Matki Zbawiciela nad Jej Synem, różni się w znacz-nym stopniu od omówionych uprzednio obrazów. Inna jest po pierwsze sytuacja monologu Bogurodzicy, która wzywa obecnych do wspólnego czuwania nad ciałem już złożonego do grobu Syna. Nie ma więc w obrębie Lamentu poruszających słów Maryi pa-trzącej na kolejne cierpienia ł zniewagi zadane Jezusowi. Opis męki Pań-skiej w tym utworze został przedstawiony za pośrednictwem wprowa-dzenia, a także szczególnie obszernie w monologu Józefa z Arymatei. Matka Boska tylko w kilku początkowych wersach utworu krótko moty-wuje przyczynę swojej rozpaczy. Nazywa Chrystusa światłem dla Jej oczu i słońcem, które już nie błyszczy. Wprowadzona we wstępie symbo-lika życiodajnego światła została skontrastowana z następną bardzo ob-szerną częścią monologu, która traktuje o zejściu Jezusa do otchłanipie- kła ciemnych. Od tego momentu monolog Bogurodzicy - co zostało za-znaczone w tytule - będzie słowem o zbawczej misji Jezusa. Przerwą go jedynie dwa zwroty-westchnienia o charakterze lamentacyjnym: ??, ???, ?????? ?????? ? ?????????? ? ?? ???? ???? ???? ?????????!; ?? ???, ?????, ?????? ?? ????????! a także kilkuwersowy fragment, w którym Matka Boska mówi o swoim nieszczęściu i matczynej rozpaczy: ? ???????? ??? ??? ???????. ? ? ???? ?? ??, ?? ???, ?????? ?????? ? ?? ?? ??????????? ????? ??????, ?? ?????, ????? ????? ?????? ????? ? ?? ?????? ??????? ?? ???? ???????! ?? ????? ?????, ????? ???? ????????, ??? ? ??? ??? ?????, ? ???? ?? ??????... Pozostała część obszernego monologu Maryi poświęcona jest reflek-sji nad mądrością Bożego planu wobec człowieka, a więc dotyczy zstą-pienia do piekieł, oswobodzenia Adama i zapowiada zmartwychwstanie. Przesunięcie akcentu z rozważań pasyjnych na nadchodzące zbawienie świata powoduje, że określony w tytule jako Lament Matki Zbawiciela fragment wnosi w obręb wypowiedzi nastrój zabarwionego smutkiem oczekiwania na radość i tryumf: ???????? ?? ??????, ? ??? ??????? ?????? ??????, ?? ???? ???? ?? ? ????????? ?????? ???? ?????. [...] ??? ??????, ?????? ? ???? ????????, ????, ??????? ??????, ?? ????????, ?????? ??, ?? ?? ? ???, ????????? ??????, ? ?????? ????? ?? ??????? ? ????? ???????. Jeszcze inne ujęcie obrazu Matki Boskiej Cierpiącej przynosi wydany w roku 1631, a więc w rok po utworze Skulskiego, dialog Joannicjusza Wołkowicza Rozmyślanie o męce Chrystusa . Utwór ten związany z bractwem lwowskim uznawany jest -podobnie jak wyżej omawiany Lament Matki Zbawiciela - za przeróbkę tragedii Chrystos Paschon Grzegorza Teologa. Tym razem jednak mamy do czynienia z pierwszym na gruncie ukraińskiej literatury utworem sce-nicznym o charakterze pasyjnym. W dialogu występują 3 pobożne dusze oraz 10 objawicieli-zwiastunów (ukr. visnyk). Kolejne wypowiedzi 13 osób składają się na drogę krzy-żową od momentu pojmania Chrystusa, aż po moment zdjęcia z krzyża i złożenia w grobie. Ostatnia część tak skomponowanej historii męki Pań-skiej zawiera - zgodnie z tytułem - Płacz Przeczystej Panny, a więc podobnie jak w utworze Andrija Skulskiego jest to lament Bogurodzicy po śmierci Syna. Na tym jednak kończy się podobieństwo obu utworów. Słowa zacytowanego przez drugą pobożną duszę płaczu Maryi Panny skupione są przede wszystkim na wyrażaniu ogromu bólu Matki Chrystu-sa. Zbyt duże nagromadzenie metafor wyrażających ogrom cierpień Bo-gurodzicy odbiera utworowi wiarygodność w ukazaniu przeżyć Maryi. Działa na niekorzyść lamentu, który nie posiada takiej siły poetyckiego wyrazu jak zwięzła, ale przejmująca pieśń Stradalna Maty. W obrębie omawianego fragmentu utworu nie odnajdujemy rozważań nad tajemnicą boskiej śmierci jako początku nowego życia. Fakt przyszłego zmartwych-wstania jest co prawda wspomniany w ostatniej zwrotce, ale właśnie ta utrzymana w radosnej tonacji strofa nie przystaje do tekstu, w którym Matka Boska jakby jednym tchem zapowiada swą wesołą pieśń na cześć zmartwychwstania razem ze słowami o gorzkokrwawych łzach, które nigdy nie wyschną. Mimo nie największej swojej literackiej wartości utwór ten wzbogaca obecny od wieków w ukraińskiej kulturze wizerunek Matki Boskiej pod krzyżem. W sposobie obrazowania ukraińska parafraza tragedii Grzego-rza Teologa bliska jest literackim i liturgicznym wizerunkom Bogurodzicy cierpiącej. Chodzi tu o samą konwencję płaczu Maryi, na który składają ,? ????? ???? ????, ? ?????? ????, się zawołania-zwroty m.in. do Syna: retoryczne pytania: ? ?? ?, ? ??????? ????????, ???????? ??????!" ??????? ?? ???? ??????? ?????? ????? ??? ?? ???????" Wyraźne podobieństwo widoczne jest także w sposobie przedstawienia samego umierającego Jezusa, którego Turowski opisywał m.in. w następują-cy sposób: ????? ?? ?????? ???????, ?????????, ??? ????, ??? ???????; W nabożeństwie do Matki Boskiej Współcierpiącej i omawianym utwo-rze Joannicjusza Wołkowicza odnajdujemy zbliżone formuły, tu w formie pytania, kolejno: ?? ??? ???????????????? ???, ??? ?????, ????? ??? ????????? ???????, ??????; ? ??? ? ????, ? ???? ???, ??????, ??????????? ??? ???? ???????? Mychajło Woźniak w swojej historii literatury zamieścił fragment utworu, którego treść, zdaniem badacza, wypełniają- obawa, trwoga i rozpacz Jezusowej Matki. Chodzi tu o pochodzący z drugiej połowy XVII wieku (?????? ??? anonimowy dramat pasyjny Dialog o cierpieniach Jezusa ???????? ??????). Ten, oznaczony w rękopisie na 1670 rok, utwór powstał - na co wskazuje język - znów na ziemi halickiej, być może w lwowskim ośrodku kulturalnym. Dramat składa się z prologu i pięciu scen, z których trzy można uznać za misterium, a dwie ostatnie zbliżone są do moralitetu. W prologu poda-ny jest cały scenariusz dramatu, w którym dla nas najistotniejszy jest ob-raz Matki Chrystusa. Bogurodzica w utworze tym pojawia się kilkakrotnie. Jeszcze przed zasądzeniem Jezusa na krzyż Matka prosi Anioła, by oddał jej przezna-czony dla Jej Syna kielich goryczy, następnie samego Chrystusa, by po-zwoliłjej umrzeć: ??, ?????? ???, ???? ???, ????? ? ? ?????, ????? ???? ???? ?????? ? ?????. ???? ??? ?? ?????? ??? ????? ?? ????! ???? ????? ? ???????, ???? ???, ? ????. Po raz trzeci Bogurodzica wychodzi na scenę już pod krzyżem i prosi o miecz, by bronić swe dziecko przed śmiercią, natomiast czwarta scena -według Woźniaka - to właściwie dialog serca Bogurodzicy z okrucieństwem. Na podstawie zaledwie krótkiego fragmentu tego utworu można po-wiedzieć, że obecny także i tu wzruszający lament Bogurodzicy odznacza się poetyckością i w porównaniu z poprzednimi utworami dużą dozą dra-matyzmu w przedstawieniu tragedii krzyżowej od strony tego, co działo się w sercu Jezusowej Rodzicielki. Dzieje się tak dlatego, iż płacz Bogu-rodzicy był pomyślany jako monolog sceniczny, a Matka Boska jest jedną z postaci tragicznych wielkanocnego dramatu. Jako postać tragiczna Maryja postawiona zostaje wobec nieszczę-ścia, któremu nie można zapobiec. Mimo to Matka podejmuje rozpaczli-we próby ratowania Jezusa, bądź to chcąc zastąpić Go na krzyżu, nama-wia bowiem anioła, a potem Syna do oddania Jej kielicha goryczy, bądź równie desperacko, gdy prosi o miecz, by bronić dostępu do Chrystusa. Tragizm, ale i poczucie porażki Bogurodzicy, która ma świadomość nie-uchronności krzyżowych wydarzeń, ilustruje przejmująca prośba-zwrot ze łzami do gwoździ, którymi mają być przebite nogi Chrystusa, aby nie zadawały bólu ukochanemu Dziecku i zarazem miały szacunek do Boga. ??, ?????????, ???????, ?? ?? ???????, ?? ?????? ??? ????????, ??? ?? ????????! ???????, ?? ? ???????? ??????? ?????, ???????? ???????, ????????? ??? ??????! Natężenie tragizmu w tym utworze wzmaga również obrany czas, o męce Jezusa Maryja mówi w czasie przyszłym, ale tym, który od teraź-niejszości dzielą tylko chwile. Nieuchronność męki krzyżowej podkre-ślaj ą formy dokonane czasownika, gdy Boża Rodzicielka wymienia i ak-centuje rozliczne cierpienia Pańskie, wyodrębnione w tekście poprzez anaforę, która rozpoczyna kolejne retoryczne pytania: ?? ?? ?? ??? ???? ????? ??????????? ?? ?? ?? ??? ???? ????? ?????????, ?? ?? ?? ??? ???? ????? ????????????? ?? ?? ?? ?????? ?? ??? ????? ?????????? ? ????? ??? ?? ?? ?? ?????? ?????????, ??, ?? ????? ?????? ????? ???????????37 Postać Matki Bożej - tak bardzo zaznaczona w gatunkach drama-tycznych XVII wieku -jest także obecna w liryce. Twórcy, tacy jak Pamwo Berynda, Łazarz Baranowicz Joanicy Galatowski, Anton Rady-wyłowski, Joannicjusz Wełyczkowski, poświęcili Matce Boskiej cykle swo-ich poezji. Przykładem zbiorku, który zawiera istotny dla nas obraz Bogurodzicy pod krzyżem, jest zatytułowany jako Wieniec-co było ówcześnie częstą praktyką poetów - wiersz Dmytra Tuptały. W obrębie dwunastu wierszy Wieńca ku czci ukrzyżowanego Chrystusa odnajdujemy jeden wiersz-płacz. Zaledwie ośmiowersowy utwór podzielony na dwie strofy-zwroty Bożej Rodzicielki do umierającego Dziecka, wystarczył, by przekazać prawdę o współcierpieniu Jezusa i Maryi. Istotę ofiary Syna i Matki pod- kreślą zaznaczona w pierwszej strofie analogia między przebitym fizycz-nie ciałem Chrystusa a zranionym sercem Bogurodzicy, co prowadzi do wyrażonego przez Maryję w drugiej części utworu pragnienia, by umrzeć wraz z dzieckiem. ???? ??? ??????? ?? ???????????, ???? ????, ??? ?????? ?????????. [...] ?? ???? ? ??, ? ?? ????? ????? ?????? ???? ????????? ???. Obraz Matki Boskiej Cierpiącej jest od stuleci obecny w ukraińskiej liturgii, cerkiewnych pieśniach, modlitwach, nabożeństwach. Ma też swoją wielowiekową tradycję w ukraińskiej literaturze aż do czasów dzisiej-szych. Ściśle wiąże się zarówno z kultem Maryi jako tej, która uczestni-czyła w ofierze krzyża, jak i z ideą Jej Wstawiennictwa. Opiekuństwo Matki Bożej nierozerwalnie łączy się z cierpieniem Matki pod krzyżem, niejako naturalnie wypływa z faktu, iż Ta, która trzymała w swoich ra-mionach martwe ciało Syna, najlepiej rozumie łzy wszystkich proszących ojej orędownictwo. Poprzez swoją ziemską misję Wcielenia aż po fakt, że niemal sama odprowadziła Jezusa na krzyż, podczas gdy mężczyźni umknęli, Maryja stała się Matką wszystkich cierpiących, tak iż "każdy wybuch płaczu wśród tłumu lub w samotności jest płaczem Maryi - do niej należą wszystkie łzy". XVII-wieczna literatura ku czci Matki Boskiej - podobnie jak oma-wiane nabożeństwa, pieśń, homilia-w dużej mierze powstawała z myślą o wzbogaceniu życia religijnego Ukraińców. Była więc komentarzem świę-ta, spełniała funkcję pouczeniową, miała wywołać duchową refleksję, po-stawić pytanie o świadomość religiją czytelnika. Literatura XIX i XX wieku, w której nadal obecna jest postać Matki Boskiej, odwoła się do takiego obrazu, ale pójdzie dalej w swoim poetyc-kim uogólnieniu. W literaturze XX wieku wizerunek Maryi Matki Ukrzyżowanego po-wróci w szczególnie ciężkich momentach historii ukraińskiego narodu, zawsze bowiem stanowi odniesienie dla ogólnych rozważań nad życiem, nad sprawami etyki. Ponadczasowy wizerunek cierpiącej Matki i ukrzy-żowanego Syna po dziś dzień inspiruje także i literaturę, która niemal od zarania dziejów stawiała przed czytelnikiem pytania o sens istnienia, o znaczenie takich wartości, jak wolność, prawda, miłość czy poświęce-nie, a których wcielony ideał przynosi obraz miłości stojącej pod krzyżem Bożej Rodzicielki i Jej Syna Jezusa Chrystusa. Olga Popowicz Przemyśl Cudowne ikony Matki Boskiej w życiu religijnym Ukraińców (Muzyczne dziedzictwo) Ruś Kijowska, przyjmując w X wieku chrześcijaństwo, przejęła 1000-letnią tradycję kultu Maryi Kościoła wschodniego i zachodniego. Pielęg-nowana niezwykła nabożność do Bogarodzicy - Matki Kościoła już w XI wieku wyrażona została setkami świątyń zbudowanych na cześć Przenajświętszej Dziewicy i wymownym aktem księcia Kijowskiego Jaro-sława Mądrego oddania Rusi-Ukrainy pod jej opiekę w 1037 roku. Już z tego okresu znane są przykłady łask spływających za pośrednictwem Maryi w czczonych jej cudownych ikonach od Kijowa (ikona zwana "Py-rohoszcza") przez Tmutorokań, Włodzimierz do Zwenyhorodu (k. Lwowa). Wszędzie, gdzie kwitła prawdziwa, autentyczna wiara w Boga, Matka Prze-najświętsza ogarniała swą miłością wierny naród. Promieniały światłością i łaskami jej cudowne ikony w Poczajowie, Chełmie, Bełzie, Zarwanicy, Sam-borze, Hruszowie, Krystynopolu; na Ziemi Przemyskiej -w Jarosławiu, Kal-warii Pacławskiej, Werchracie, Łopience, Leżajsku i wielu innych. Skupiając się na cudownych ikonach Matki Boskiej na Ziemi Przemy-skiej, należy podkreślić ich tragiczną historię. Niszczycielskie siły II woj-ny światowej oraz okres powojenny dokonały spustoszeń w duchowej i materialnej sferze Ukraińców. Deportacja ludności ukraińskiej z etnicz-nych ziem i rozproszenie jej na zachodnich i północnych terenach Polski oraz w Związku Radzieckim zaowocowały tragicznym stanem ukraiń-skich obiektów sakralnych - setkami zniszczonych cerkwi, a także miejsc kultu Matki Boskiej. Cudowne ikony opuściły swoje miejsca, gdzie od wieków czciły je liczne rzesze wiernych, obdarowywanych łaskami Mat-ki Boskiej. Jedne trafiły do muzeów, inne zostały uszkodzone, a jeszcze inne zniknęły bezpowrotnie. Po wielu latach ateistycznych rządów, w dobie demokracji, niektóre z nich powróciły do rąk greckokatolickich wiernych, którzy na nowo oto-czyli je opieką. Spośród wyżej wymienionych, w posiadaniu Cerkwi greckokatolickiej znajdująsię trzy z nich: werchracka, kalwaryjska i jarosławska. Warto w skrócie przytoczyć ciekawą historię ikony werchrackiej. Matka Boska objawiła się w bukowym lesie, w tzw. "buczynie", koło wsi Werchrata na Lubaczowszczyźnie. Cudowna ikona z wizerunkiem Prze-najświętszej Dziewicy w XVII wieku została umieszczona w wybudo-wanym przez ojców Bazylianów monastyrze na wzgórzu nieopodal Wer-chraty. Taką też nazwę przyjęła wieś powstała u podnóża klasztoru -Monastyr. Sanktuarium Werchrackiej Matki Boskiej przyciągało tłumy wiernych. W XIX wieku ojcowie Bazylianie opuścili klasztor w Monasty-rze i przenieśli się do Krechowa (na Ukrainie), zabierając ze sobą cu-downą ikonę Bogarodzicy. Jak głosi podanie wiernych: ...Kiedy wywożono cudowną ikonę, woły pomimo dużego wysiłku nie mogły ruszyć z miejsca wozu, na którym była umieszczona. Uklęknęły więc na kolana, jak gdyby chciały pokłonić się Przenajświętszej. Kiedy wstały, wóz ruszył bez najmniejszych przeszkód [.... Po II wojnie światowej, w latach 90. kult Matki Boskiej Werchrackiej został odnowiony. W lesie, w "buczynie", gdzie objawiła się, wybudowa-no prowizoryczną kaplicę i co roku, 28 sierpnia, miejsce to jest odwiedza-ne przez ukraińskich wiernych. Nabożeństwa odprawiane są zarówno w "buczynie", jak i na wzgórzu w Monastyrze, gdzie nie zachowały się ślady po spalonej wsi i pięknej zabytkowej cerkwi. Tylko groby pozostałe-go cmentarza, resztki murów otaczających klasztor i podziemi świadczą o historii tego miejsca. Pozostało jednak cudowne źródło między trzema jesionami, z którego wierni nadal czerpią leczniczą wodę. Inną ze wspomnianych jest ikona Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Na-malowana została w 1409 roku prawdopodobnie przez monacha Ław-rentija. W ciągu stuleci wiele pokoleń ludu ukraińskiego przybywało znad Sanu, Bugu i Dniestru, oddając się błagalnym i dziękczynnym modlitwom. Cerkiew w Kalwarii Pacławskiej koło Przemyśla była Sanktuarium iko-ny, przed którą wielu wiernych doznawało cudownych łask. W 1923 roku przy cerkwi powstała również droga krzyżowa, której przyporządkowano wszystkie odpusty nadane temu miejscu przez Stolicę Apostolską- l, 2, 3 maja, 12, 13 czerwca, l, 2 sierpnia, 10-15 sierpnia, 11-14 września, na święto Serca Chrystusa w 10 piątek oraz w sobotę i niedzielę po 10 piątku. Najwięcej pielgrzymów przybywało jednak w dniach 10-15 sierpnia. W 1946 roku w wyniku powojennych działań cerkiew zrabowano, a na-stępnie rozebrano. Cudowna Ikona Matki Boskiej trafiła do kościoła ojców Franciszkanów w Lubomierzu koło Mszany Dolnej, gdzie przebywała do 1993 roku. 29 czerwca tegoż roku została przekazana Cerkwi Katedralnej św. Jana Chrzciciela w Przemyślu, gdzie przebywa na stałe w kaplicy pra-wej nawy. Od tego czasu ukraińscy wierni powrócili do kultu Matki Bożej Kalwaryjskiej3. Zgodnie z tradycją, w dniu 15 sierpnia we wsi Nowe Sady, niedaleko Kalwarii Pacławskiej, gdzie zachowała się stara murowana cer-kiewka, przybywają pielgrzymi z Polski i Ukrainy, aby modlić się do Matki Boskiej, prosząc o łaski, którymi od wieków ich obdarowywała. Jarosławska cudowna ikona Myłoserdia Dweri (Brama Miłosierdzia) ma również złożoną historię, a jej kult dotyczył prawdopodobnie innego wizerunku Matki Boskiej, który zaginął lub uległ zniszczeniu, co dokładnie analizuje w swojej książce ks. Bogdan Prach4. Czas powstania obecnej ikony, na podstawie badań konserwatorów sztu-ki, określono na I połowę XVII wieku. Jak pisał ks. L Sanczyc już w 1879 roku: "[...] mnogość narodu z Rosji, Polski, Węgier i naszego Kraju co roku u stóp Najświętszej Dziewicy Maryi Cudownej w cerkwi jarosławskiej gro-madziło się". W Jarosławiu w ciągu roku odbywało się kilka odpustów: 19 stycznia, 19 sierpnia, 6,7,8 września, 14 października, 19 grudnia. Najwięcej wiernych przybywało jednak 6,7, 8 września oraz 19 sierpnia. Doniosłe wydarzenia odbywały się przed jarosławską ikoną w latach: 1933 - 1900-lecie Męki ukrzyżowania Chrystusa, w 1937 - 900-lecie ogłoszenia Matki Bożej Królową Ukrainy, czego dokonał założyciel mia-sta Jarosławia-książę Jarosław Mądry, oraz w 1938-950-lecie Chrztu Rusi-Ukrainy. Po tych podniosłych wydarzeniach nadeszły tragiczne lata wojny i powojennego "milczenia". Jak pisze ks. B. Prach: ...Od 1945 roku kult Ikony na terenie Jarosławszczyzny został brutalnie przerwany, jednak z wielkim pietyzmem pielęgnowali go emigranci w USA i Kanadzie [...]'. Cudowna ikona znajdowała się w zdewastowanej, nieczynnej cerkwi aż do 1974 roku, kiedy przeniesiono ją do Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki w Jarosławiu. Następnie w 1977 roku stała się własnością Muzeum w Jaro-sławiu. Dziesięć lat później (1987) ukraińscy wierni odzyskali jarosławską świątynię, a w 1993 roku powróciła do nich również Cudowna Ikona Myło-serdia Dweri. W tymże roku rozpoczęto starania o koronację ikony, co uda-ło się sfinalizować 19 sierpnia 1995 roku. J. E. ks. arcybiskup Jan Martyniak dokonał koronacji Cudownej Ikony Myłoserdia Dweri podczas wielkiego jubileuszu 400-lecia Unii Brzeskiej. Od 1993 roku, 19 sierpnia, w dzień parafialnego święta Preobrażen-nia Hospodnioho - Spasa, odbywają się pielgrzymki z wielu ukraińskich parafii w Polsce i na Ukrainie do Cudownej Ikony. Należy zwrócić uwagę na fakt, że spośród wszystkich cudownych ikon Ziemi Przemyskiej tylko jarosławską ikona Myłoserdia Dweri powróciła do swojego historycznego miejsca kultu, co zawdzięczać możemy staraniom i wielkiemu uporowi greckokatolickiego duchowieństwa i wiernych. Mówiąc o cudownych ikonach Matki Boskiej, nie można pominąć ważnego elementu, jakim jest muzyka. Naród ukraiński zawsze słynął z muzycznych tradycji. Również cudowne ikony od wieków ośpiewywa-ne w tysiącach pieśni maryjnych stworzyły prawdziwą skarbnicę tej twór-czości. Ikony Ziemi Przemyskiej także doczekały się uwiecznienia w lite-raturze muzycznej. Do dziś chóry i pielgrzymujący wierni śpiewająpieśni do Werchrackiej Cudownej Ikony: ? ???????? ??????? (Najpierw w Wer- chracie). Często wykonuje się utwór do Kalwaryjskiej Matki Boskiej: ??? ???? ?? ???? ? (Wszyscy idziemy do Ciebie). W Jarosławiu najczęściej śpiewa się pieśni - ??? ????? ???? Już woła Matka ????????? ????? Brama Miłosierdzia), ale znane były również inne: ????? ??? naucz nas), ????? ???? pełni wiary ? ?????? ??????? (W trudnej chwili). Niestety nie zachowała się linia melodyczna. Znane są tylko teksty. Pisząc o pieśniach poświęconych ukraińskim cudownym ikonom Matki Boskiej, nie sposób nie wspomnieć o chyba najpiękniejszej z nich. Jest to Duma o Poczajowskiej Matce Boskiej - (Oj wzeszła zorzą). Utwór opowiada o cudownej obronie monastyru w Poczajowie przed Turkami i Tatarami przez Matkę Boską. Ten anonimowy XVI-wiecz-ny kant w tytule nazywany jest dumą, chociaż w rzeczywistości nie posiada muzycznej formy dumy. Nazwę podyktował prawdopodobnie fakt, że utwór wykonywany był przez wędrownych śpiewaków - kobzarzy, bandurzystów, lirników, u których najczęściej wykonywaną formą była właśnie duma. Może to wynikać również z epickiego tekstu pieśni, tak charakterystycznego dla formy dumy. Wybitny kompozytor ukraiński, mistrz muzyki chóralnej - Mykoła Łe-ontowycz (1877-1921) opracował kant na chór i bary-tonowe solo. Ten niezwykle wartościowy muzycznie i piękny utwór stał się nieodłącznym elementem ukraińskiej klasyki muzycznej i wszedł na stałe do repertuaru chórów ukraińskich. Mówiąc o kulcie Matki Boskiej w narodzie ukraińskim, należy pod-kreślić jego niespotykaną intensywność. Cudowne ikony, które są jego nieodłącznym elementem, stały się budulcem jego wielowiekowej trady-cj i, która odzwierciedla się w wielu sferach życia Ukraińców, czego przy- kładem jest na przykład zgromadzony materiał muzyczny. I jakby w od-powiedzi na wezwanie Ojca Świętego Pawła VI (encyklika Marialis cultus z 2 lutego 1974 r.) do odnowy kultu maryjnego ukraińscy wierni po latach prześladowań odnajdują zagubione cudowne ikony, powracając do tradycji, którą zapoczątkował na Ukrainie książę Jarosław Mądry. ??? ????? ???? ??? ???? ????, ??? ? ???????? ???? ?? ???????. ???????: ?? ????????, ? ???? ????, ???? ??? ????? ???? ???????. ??? ??? ??????? ??????? ?????? ????? ?????? ????? ?????. ?? ????????... ????? ???? ????? ??????? ?????? ???? ??????? ???? ???????. ?? ????????... ????? ??? . ????? ??? ?????? ??????? ?????????, ????????? ?????, ???? ???? ????. ??????? ?????? ???????? ?????? ?????????, ? ????? ?? ???????? ??? ??????? ??????. ??? ?????? ???????? ? ???? ?????????, ????? ??? ??????? ?????? ?????????. ?? ??????? ????? ????? ??????????, ??? ? ????? ?? ???? ?????? ???????????. ????? ???? (pełni wiary) ????? ???? ? ?????, ?????? ????? ??? ?? ?????. ??? ? ????? ???????? ??????? ?? ????? ? ?????. ??????? ??? ?????? ????, ?? ??? ????????? ?????. ?????????? ? ????? ???? ????????? ????????. ????? ????? ??? ??????? ?? ??? ????? ???????? ????, ?? ??? ? ??? ???????. ??? ??, ??????, ??????, ???? ?????? ?? ?? ???????. ?????, ???? ??????? ? ? ?????? ?? ??????. ????, ????????? ?????, ?????? ?? ???? ?????? ????. ?? ???????? ????? ???? ?????? ??, ? ?????. ? ?????? ????? ? ?????? ?????, ?? ?? ??? ???, ?????? ????? ??? ??????????? ???. ???????: ????? ???????? ????? ?????, ????????? ?????, ???? ?????. ? ???????? ????? ??? ????? ?????, ???? ????? ?????????? ? ??????. ????? ???????? ????? ?????... ?? ???? ?? ????? ????? ???? ?????, ????? ????????? ??? ????????. ????? ???????? ????? ?????... ?? ? ????? ????????? ???? ??? ?????? ???, ?? ??????? ?? ???? ?????. ????? ???????? ????? ?????... ? ???????? ???? ??????? ???????, ?, ???????? ???? ???????. ????? ???????? ????? ?????... ???? ???????? ?? ???????? ????, ???? ?? ???? ??????? ??? ???????. ????? ???????? ????? ?????... ? ????? ? ?????????? ???????? ?? ???, ??????? ? ????? ? ?????? ??? ???. ????? ???????? ????? ?????... ???? ???????, ??????? ???? ???? ????????? ?? ???? ???????. ????? ???????? ????? ?????, ????????? ?????, ???? ?????. ???? ????? ??? ????? ???????, ? ???????? ????? ? ???? ????????. ?? ???? ?????... ????? ???? ????? ???, ?????? ?????, ??????? ????? ??? ???????????. ?? ???? ?????... ? ??????? ???? ?? ????? ?????, ? ???????? ???????? ????? ?? ??? ????. ?? ???? ?????... ?????? ???? ?? ????, ????? ????????, ?? ???? ????????, ??? ????? ???????. ?? ???? ?????... ?? ?????? ? ???? ??? ???? ????? ??????, ?????? ??????? ????? ??????????. ?? ???? ?????... ?????? ? ???? ??????, ?????? ? ?????, ?????? ?? ???? ? ?????? ? ??? ????. ?? ???? ?????... ????? ?? ???????, ???? ???? ????, ???? ????? ? ???? ????????. ?? ???? ?????... ? ???? ???????? ?? ????? ??????, ???? ???? ???? ?? ?????? ????. ?? ???? ?????... ?? ? ???? ???? ?????? ???? ????, ?????? ? ????? ???? ??? ?????? ????! ?? ???? ?????... ????????? ?????, ????????? ????? ?????? ???, ?????? ??? ????????? ?????. ??, ??????, ???? ??????, ????? ???? ?? ???? ????????, ??????? ???, ??????? ???, ????????? ?????. ?????????? ????, ?????????? ????, ?????? ???, ?????? ??? ????????? ?????. ?????? ?? ?????? ??????? ?? ??? ??? ????? ??????? ??????? ??? ???? ??????? ???? ???????? ?? ? ???????? ?????? ? ????? ???????????? ???. Pieśni do Kalwaryjskiej ikony Matki Bożej 2. ?? ????????? ??? ????? ???? ?? ???????, ?? ?? ?????, ??????? ?? ???? ???? ????? ?? ?????????????? ?????? ????. 3. ? ????? ??????, ? ???????? ???? ?? ???????, ?? ?? ?????, ????? ??? ???? ?? ???? ???? ?? ?????????????? ?????? ????. 4. ??? ????????? ??? ? ????????? ? ??????? ? ??? ????? ? ????, ? ????, ???? ??????? ?? ?????????????? ?????? ????. 5. ?? ??? ???????? ???????? ?????? ? ??????? ? ??? ????? ?? ???? ??? ????? ?????? ??????? ?? ?????????????? ?????? ????. Joanna Leśniak Kraków Matka Boska w życiu i twórczości Tarasa Szewczenki Pokładam całą ufność ninie W Tobie, mój raju; swym puklerzem Twe miłosierdzie oto czynię. Pokładam całą ufność ninie W Tobie, o Matko! W Ciebie wierzę.. Tymi słowami, słowami modlitwy, skierowanej do Matki Bożej, rozpo-czyna Taras Hryhorowycz Szewczenko jeden z największych swoich poematów Mapm, w którym -jak zwierzał się w liście do hrabiny B. Rep-ninej - pragnął "opisać serce matki według życia Przeczystej Panny -Matki Zbawiciela". Myśl ta towarzyszyła poecie romantycznemu przez dziewięć lat, by wreszcie, w drugiej połowie 1859 roku osiągnąć "najpięk-niejszą, najgłębiej obmyślaną i harmonijnie wykończoną", przyobleczoną w słowa formę. Pomijając jednak walory artystyczne, podnieść wypada uniwersalizm tegoż utworu, "możliwość wiecznego powrotu i ożywania tekstu", czego metaforą - jak zauważa Maria Zubryćka - mogą być następujące wersy: ? ??... ??? ?????? ? ???? ???????, ? ???????? ???? ?????????????. Matka Boska od wielu wieków w sposób szczególny inspiruje twór-czość artystów, poetów. Kult Theotokos - Bogurodzicy, czczonej przez chrześcijan Wschodu "wyżej od aniołów", głęboko i wszechstronnie prze-jawia się w hymnach liturgicznych i nabożeństwach, w ikonografii, a szcze-gólnie w tradycji konsekrowania kościołów pod wezwaniem Najświęt-szej Marii Panny oraz w ustaleniu wielkich świąt na jej cześć. Stała obecność Matki Bożej w życiu Ukraińców od czasów przyjęcia chrześcijaństwa na Rusi Kijowskiej, przyniosła szereg utworów poetyc-kich: modlitw, płaczów-lamentów, pieśni. Maciej Włodarski w artykule poświęconym Sztuce dobrego umierania zwraca uwagę na szczególną rolę Maryi jako Pośredniczki pomiędzy człowiekiem a Bogiem: osoba Matki Chrystusa była z różnych względów chętnie przypominana przez pisarzy zajmują-cych się tym tematem. Z jednej strony Maria jawiła się jako Matka, która przeżyła cały ból męki i śmierci swego jedynego Syna, która uczestnicząc w misterium śmierci Odkupiciela Świata, stawała się jak gdyby Matką wszystkich umierających, z drugiej natomiast strony pamięć o Jej goto-wości niesienia ludziom pomocy za sprawą Syna (przykład z Kany Galilej-skiej) czyniła z Marii pośredniczkę w trudnych momentach konfrontacji Boga z człowiekiem. Maryja stała się Matką Kościoła w chwili, w której Jezus z wysoko-ści krzyża wypowiedział następujące słowa: "Oto Syn Twój" i "Oto Mat- ka Twoja". Matka Jezusa stała się zatem Matką wszystkich ludzi, którzy do Niej się uciekają. Do Maryi kierowane są modlitwy szewczenkow-skich matek w intencji swoich dzieci, narodzonych w carskiej niewoli: O ześlij mu, Matko Boża, Wiele łask i szczęścia -Wszystko, czego biedna matka Nie ma dla dziecięcia. (tłum. T. Chruścielewski) W poemacie Rżawiec do Matki Boskiej zwracają się o pomoc wal-czący o wolność Kozacy zaporoscy, którzy po bitwie połtawskiej uciekać musieli do Bender, gdzie przed (zabraną przez siebie) ikoną Maryi wy-modlili swój powrót na Hetmańszczyznę: "Turbowali się, szarpali,/Łkali, niebożęta/ A wraz z nimi łzy najczystsze/ Lała Matka Święta". Maryja, wydając na świat Chrystusa, połączyła w nim przeszłość z przyszłością. "Cała przeszłość do Niego dotarła i cała przyszłość od Niego się zaczęła - i tak jest wciąż. Dlatego ku Niej zwracają się nasze oczy i serca". Ku Matce Miłosiernej zwracają się oczy i serca Koza- ków, zaś Jej zranione i rozdarte matczyne serce nie pozostawia ich sa-mych w swoim bólu, a razem z nimi "łzy najczystsze wylewając", zanosi modlitwy przed oblicze Boga: ????????? ????????? ?????? ?? ?????. ? ??? ????????? ?? ?? ??????, ????????? ??????! ????? ?????, ????? ???? ?? ?????? ??????. ????????? ?????????, ???????? ? ????? ? ??????????? ??? ??????? ????? ?????????. ????????? ? ???????? ? ????????? ?????. ? ??? ???? ? ???? ????? ?? ?? ???????? Zapłakała Miłosierna, (Jakby żalem zdjęta) Za swym synem. I Bóg wejrzał na te łzy, i srodze Zmiażdżył Piotra, zmiażdżył łotra Na gładziutkiej drodze. Wraca wnet na hetmańszczyznę I nasza brać chrobra, Niosąc z sobą swój cudowny Matki Boskiej obraz. Postawili go we Rżawcu W Świątyni. Tam Ona Dotąd wciąż za Kozakami Łka niepocieszona. (tłum. C. Jastrzębiec-Kozłowski, s. 215-214) Wstawiennictwo Matki Boskiej Rżawieckiej owocuje "dziełami doko-nanymi na ziemi przez Boga"". Takie ujęcie historii powoduje jej sakrali-zację, co z kolei zobowiązuje do demaskowania fałszu, "odkłamania i od-słaniania czystej, wręcz "świętej prawdy". Z obowiązkiem mówienia prawdy wiązała się zarówno odpowiedzial-ność poety-proroka za słowo, które "rozpali ludzkie serca", czyniąc je otwartymi na miłość chrześcijańską. O takie właśnie słowo "mądrością świętą prześwietlone", o "głos nowy" zwraca się autor Neofitów do Matki Słowa Wcielonego: ?????????????? ? ?????, ?????? ????????? ???? ??????? ???? ?? ?????, [...] Wybrana między niewiastami Błogosławiona Matko Święta Na ziemi Syna Człowieczego! ????? ???? ?????? ?????, ?????? ?????? ????? ?????! 1 ????? ??????? ?????? ? ?????, ? ????????! Niech prawda w sercu mym zagości I niech tej prawdy słowo nowe Mądrością świętą prześwietlone Ożywi głos mój, mojąmowę... (tłum. M. Piechal) Zwracając się w swoich poetyckich modlitwach do Bogarodzicy, Ta-ras Szewczenko wyraża wielkie do Niej zaufanie oraz przekonanie o Jej macierzyńskim orędownictwie. Ta wiara dała poecie nadzieję, iż posłane mu przez Maryję, Chrystusową świątynię, "święte słowo" prawdy da proroczą siłę jego poezji. ?? ????? ???? ?? ?????! ?? ?????? ?????? ?? ???? ?? ????? ??????! ?????, ????, ???????, ?????, ????? ???? ?????? ????, ??? ??????? ??????????, ??? ????? ????? ?????????. ? ?? ??????? ????????? ? ?? ??????? ????????? ?? ?????, ????? ??????, ?????? ??????. ?????. Ty Matko Boga na tej ziemi, Coś łzy wylała do ostatka, Że nie zostało ani jedne, Weź każdą z moich łez za świadka I dodaj sił mej duszy biednej, Żeby płomiennie przemówiła, Żeby słowami rozpaliła Serca, żeby je wzruszyła I żeby nagle jako zorze Nad Ukrainą rozświetliła Ta mowa -jak kadzidło Boże, Kadzidło prawdy. Amen. (tłum. M. Piechal) Szczerość i oddanie, jakie płynąz modlitwy do Bogarodzicy, wynikają zapewne z długoletnich rozmyślań poety nad Pismem Świętym, nad głę-boko pojmowaną miłością bliźniego, nad wolnością "na miarę wolności wobec drugiego człowieka", wreszcie z rozmyślań i analizy serca matki "według życia świętej Maryi, niepokalanej matki Chrystusa", czemu nie-jednokrotnie T. Szewczenko dawał wyraz w listach do wspomnianej hra-biny Repninej, pisanych w okresie zesłania: "...Jedyną pociechą moją w obecnym czasie jest Ewangelia... Kiedyś wcześniej rozmyślałem i ana-lizowałem serce matki" (list z dnia l stycznia 1850 r.). "Nowy Testa- ment czytam z nabożną czcią. W następstwie tego czytania zrodziła się we mnie myśl opisać serce matki" (z 7 marca 1850 r.). Przemyślenia poety, doświadczanego i wystawianego na próby przez całe niemal swoje życie, poszukującego odpowiedzi na pytania dotyczące sensu własnych cierpień, zaś w poszukiwaniach tych - nieustannie odda-jącego się w opiekę Miłosiernej Matki, zaowocowały zarówno w życiu, jak i w twórczości Tarasa Szewczenki. W prowadzonym przez siebie Dzienniku, wyznał: "Teraz dopiero w pełni uwierzyłem w słowa: Miłując, karzę was. Dopiero teraz modlę się i dziękuję Mu za bezgraniczną miłość do mnie, za podarowane mi doświadczenie. Ono oczyściło, uzdrowiło me biedne chore serce. [...] Ono nauczyło mnie, jak lubić wrogów i nienawi-dzących nas". Kilka miesięcy później powstaje poemat Neofici, które-go ideą stała się chrześcijańska miłość bliźniego. Zarówno w tym, jak i w napisanym później poemacie Maria, Szewczenko - o czym już była mowa - zwraca się do Bogarodzicy, która "odnowiła nas zaczętych w grzechu", stając się niejako nową Ewą, bez której nie poznalibyśmy "bezcielesnego Słowa" zrodzonego z Jej ciała. Przyjmując bowiem po-słannictwo Boże ("Oto ja, służebnica Pańska, Niech mi się stanie według słowa Twego"), Maryja zawierzyła Bogu, zaś "Słowo", które pod Jej ser-cem stało się Ciałem, "zamieszkało wśród nas". A zatem przez macie-rzyństwo Maryi, przez Jej serce, dziedzictwo Syna Bożego stać się mogło udziałem ludzi, "ich dobrem, prawdą i wolnością". ??? ??????, ? ?? ? ?? ????? ? ???? ?????? ?? ?????! ?????? ????! (?????) Bez Matki, i my nie znalibyśmy Dotąd prawdy na ziemi! Świętej wolności! (Maryja) Dlatego Świętej Matce, która za swoim Synem "aż do Golgoty szła", wszystkie Jego czyny i słowa znając Tej, "która pozostała przy ukrzyżowanym Synu i tchnęła ducha wiary w wątpiących apostołów", powierza poeta swoje najgorętsze troski i nadzieje: ?????, ?????????, ?? ??, ???? ?????????, ?????? ???????????. ????? ?? ???? ??????? ???????? ????, ??? ?????-??????? ??????? ?? ??????, ?????? ????. Spójrz na tych, którzy w czarnej nocy Są ślepi, skuci i sierocy I okradzeni; daj im siłę Twojego męczennika-Syna, By dodźwigali, jako trzeba, Aż po sam kres - swój krzyż-kajdany! (tłum. C. Jastrzębiec-Kozłowski) Pełne oddanie i zawierzenie Maryi sprawia, iż modlitwy poetyckie kie-rowane do Niej są śmielsze, świadczy to również o bliskości i szczegól-nym miejscu, jakie zajmowała Matka Boska w życiu Tarasa Szewczenki, tym większej, gdyż rodzoną matkę utracił jeszcze w dzieciństwie. A za-tem komuż, jak nie Matce "wszystkich ludzi" powierzy poeta swój ból i swoje łzy: ? ???? ????, ? ??????, ? ?????? ???? ?????? - ?????? ??????? ????? ?????. Lecz dzisiaj -łzy i ból jedynie Ubogiej duszy ja ubogi W ostatniej składam Ci daninie. Iwan Franko, przeprowadzając analizę poematu Maria, zwrócił uwa-gę na śmiałość pomysłu "przedstawienia życia Matki Zbawiciela na pod-stawie bardzo skąpej tradycji kościelnej - a przede wszystkim na podsta-wie własnej intuicji twórczej. Ten temat - pisał dalej - był jednak tylko jednym z wariantów kobiety-matki, który zaczyna się już w jego mło-dzieńczej twórczości, w poematach Katarzyna, Najemnica, Ślepa oraz w opowiadaniu Kapitanowa. W Marii natomiast dochodzi najwyższego szczytu, jaki tylko mogła osiągnąć fantazja poety". Opowiadając bo-wiem dzieje Maryi, przepełnione matczynymi łzami, ogromnym poświę- ceniem i troską, poeta opisał przede wszystkim serce Matki, pełne miło-ści, którą po śmierci Syna przeniosła na innych, otaczając ich Płaszczem swej opieki... aż po dziś dzień, otaczając nas Płaszczem swej opieki. Dla-tego w każdej sprawie możemy zwrócić się do Niej, do Matki Bożej -"przez Wschód i Zachód sławionej" - słowami modlitwy poety ukraiń-skiego Tarasa Szewczenki: ??? ???????? ??? ?? ????, ??? ?????????? ???, ?? ?????????? ????, ??? ???????? ??? ?? ????, ????, ????????. ?????? ???? ???? ??????, ?????????????, ??????! ??????, ????? ? ?????... Tadeusz Filar Kraków Objawienia maryjne na górze Jawor k. Wysowej na Łemkowszczyźnie. Impresja poetycka Prawdziwym grzechem jest zapominanie. Mircea Eliade Topografia miejsca w sensie geograficznym i Miejsca w wymiarze ludzkiego przeżycia duchowego to dwa porządki - ten zwykły, codzienny i ten wykraczający poza pospolite pojmowanie rzeczywistości. Ich wza-jemne przenikanie się nadaje głębszy sens naszemu życiu, rodzi pełne wzruszeń wspomnienia, zmienia wreszcie nasze relacje z innymi ludźmi, ze światem przyrody. W doświadczeniach tego rodzaju, będących zresztą przedmiotem za-interesowań tak filozofów, teologów, poetów jak i psychologów transper-sonalnych2, to co zwykłe - w normalnym pojęciu - ukazuje nam nagle swe ukryte znaczenia i wymiary, i tak Drzewo, Kamień, Górę, tryskające z głębi ziemi Źródło postrzegać zaczynamy jako ponadczasowe archety-py, w których objawia się nam tajemnicza, a zarazem bardzo bliska naszej "modlitwie serca" Boża immanencja. Wśród przodków współczesnych Polaków i szerzej Słowian, wyzna-jących religię pogańską, istniała głęboka wiara w to, że "Bóg jest w lu-dziach i w świecie -jako jego moc, mądrość, twórczość, jako jego wszystko. A właściwie trzeba by jeszcze inaczej to wyrazić - cały świat, wraz ze wszyst-kimi ludźmi trwa w Bogu -jak w oceanie istnienia, bytu, wszechmocy", lecz my, zamiast pogodzić prawdę o Bogu immanentnym i transcendentnym, "za-fascynowani Bożą transcendencją, Jego wymiarem osobowym -wzgardzi-liśmy Jego immanencją. A skutki okazały się fatalne". Objawienia, stany profetycznego natchnienia wymykają się ze struk-tur ludzkiego języka. Redukcjonistycznie pojęta nauka bywała skłonna do eliminowania tego typu przeżyć - usuwając je poza nawias świata real-nego, piętnując jako przejawy zabobonów czy też patologii lub też aberra-cji psychicznych. Wydaje się, że bardziej bliskie prawdy jest inne spojrze-nie, które uznaje, iż z pozoru irracjonalny czynnik wyobraźni, emocji jest łącznikiem pomiędzy światem ludzkiej codzienności a przekraczającym go choć jednocześnie przenikającym się z nim Ukrytym Porządkiem, mówiąc prościej, że w obrębie świadomości człowieka istnieje miejsce, w którym to co znane spotyka się z Tajemnicą. W naturze przeżyć mistycznej jedności z Bogiem, światem, ludźmi, jakich na przestrzeni wieków doznawali, niezależnie od wyznawanej przez siebie religii, wizjonerzy, poeci, dzieci i zwykli prości ludzie, przekładanej na różne kody znaczeniowe, z których rodziły się często systemy dalekie od natury pierwotnego doznania, jest spotykany stan szczególnej, wręcz dziecięcej radości. Średniowieczna benedyktynka - św. Hildegarda z Bin-gen opisywała swe przeżycie tego rodzaju tak - Jasność, którą widzę, nie jest osadzona w przestrzeni, jednak błyszczy bardziej niż chmura spowijająca słońce. Nie mogę się w niej doszukać wysokości, długości i szerokości, a nazywam ją cieniem żywego światła". Myślę, że naturajej przeżyć w jakiś sposób jest bliska, przynajmniej w sensie próby oddania ich językiem poezji, najlepszej chyba w swej ułomności drogi przez krajo-brazy Tajemnicy, współczesnemu tekstowi polskiego zespołu chrześci-j ańskiego rocka "Armia" - "Jestem drzewo, jestem ptak": "Jeszcze noc / Jeszcze czas / Płonie ziemia / Płonie las / Dziwne słowo / Tajny znak / Jestem drzewo / Jestem ptak / Wszystkie drogi / Wszystkie sny / Dzikie myśli / Straszne dni / Kamień z nieba / Z nieba znak / Jestem drzewo / Jestem ptak [".]". Tego rodzaju doznaniajak objawienia, niezależnie od tego jak próbuje się przekładać je na języki specyficzne teologii, psychologii czy też poezji, łączą rzec by można ludzi niezależnie od ich statusu społecznego, profesji, wyznawanej wiary. Wydają się być środkiem, poprzez który Boża Transcen-dentna Immanencja przekracza tworzone w wymiarze ludzkich społeczno-ści bariery - "Duch wieje kędy chce" i iskry jego Tchnienia wiodą nas "do najskrytszych głębi naszego wnętrza, do naszych bliźnich i naszego Boga" a im bliżej niego jesteśmy-"osi naszego życia-tym bardziej zbliżamy się do siebie, nawet jeśli poruszamy się wzdłuż odmiennych dróg". W latach 1925-1939 na górze Jawor, koło Wysowej, greckokatolickiej Łemkini Firii Demianczyk dane było przeżyć szereg objawień maryjnych. Stały się one także częściowo udziałem i innych mieszkańców tej wsi, jak i dalszych okolic: Łemków, Słowaków i Polaków-przedmiotem ich na-bożnego kultu. W latach trzydziestych zjawiska te uzyskały formalną apro-batę władz Kościoła katolickiego, współcześnie jednak, jak się wydaje, wydarzenia te, wraz z upływem czasu, stopniowo pogrążają się w morzu niepamięci, choć zarazem kult, jaki otacza dziś europejskie miejsca obja-wień maryjnych takie jak Lourdes, Fatima czy też Medjugorie, jest wielce symptomatyczny i świadczyć może o tęsknotach przynajmniej części chrze-ścijan u schyłku XX wieku. W fascynującej pracy poświęconej m.in. religijnej wierze, w której elementy przedchrześcijańskie transformowały się w symbole nowej -chrześcijańskiej wizji świata - Po Rzeszowskim Podgórzu błądząc jej autor Franciszek Kotula rekonstruujący znaki przeszłości z nieprawdopo-dobnym talentem, miłością i pracowitością cytował m.in. poglądy polskie- go etnografa Bronisława Malinowskiego i rumuńskiego historyka religii Mircei Eliadego odnośnie społecznej funkcji mitów. Wydają się mi one godne przywołania także w niniejszym szkicu, tym bardziej że podzielam zawarte w nich przesłanie i, że są zgodne z duchem opisu zjawisk, jaki przyjmuję w nim jako osobistą wizję próby dotknięcia Tajemnicy. I tak B. Malinowski pisał- "...mit jest nieodzownym składnikiem wszelkiej kultury. Jak się przekonaliśmy jest on stale regenerowany [podkr. - T. F.]. Każda przemiana historyczna stwarza swojąwłasnąmitologię, któ-ra jednak tylko pośrednio związana jest z faktem historycznym. Mit jest sta-łym produktem ubocznym żywej wiary, która potrzebuje cudów, porządku socjologicznego, który wymaga precedensu, oraz prawidła moralnego, które potrzebuje usankcjonowania". AM. Eliade z kolei dodawał: Człowiek współczesny może sobie lekceważyć mitologie i teologie, to nie zmieni faktu, że będzie nadal karmił się upadłymi mitami i zdegradowa-nymi obrazami. Najstraszliwszy kryzys historyczny współczesnego świa-ta - druga wojna światowa i wszystko co się z nią wiąże - dowiódł dosta-tecznie, że zanik mitów i symboli należy do sfery złudzeń. Nawet w najroz-paczliwszej sytuacji "historycznej" [...] ludzie śpiewali pieśni i słuchali opowieści [...] a opowieści owe były jedynie przetworzeniem mitów, w pieśniach wyrażały się "nostalgie". Cała owa istotna i nie do wykorzenie-nia cząstka człowieka zwana "wyobraźnią" nurza się w najlepsze w sym-bolizmie i nadal przeżywa archaiczne mity i teologie. Góra Jawor wznosi się na wysokość 720 m n.p.m., około 2 km na południe od Wysowej. Góry porastają tu stare jodłowo-bukowe lasy. W XIV wieku ziemie te ówczesny polski król Kazimierz Wielki nadał na własność Janowi Gładyszowi. Wieś Wysowa istniała już na pewno w XV wieku. Krzyżowały się tutaj ważne szlaki handlowe, którymi wędrowali m.in. kupcy greccy, ormiańscy, węgierscy. W początkach XIX wieku stała się Wysowa ośrodkiem leczenia wodami mineralnymi, by u schyłku tego wieku stać się uzdrowiskiem, pozostającym wszakże w cieniu bardziej znanej Krynicy. Informacje takie znaleźć można w nawet najskromniej- szych objętościowo przewodnikach turystycznych", które oprócz atrak-cji leczniczych sugerują, że ,jest to miejscowość dla tych, którzy cenią ciszę i spokój, kontakt z przyrodą ł piękny krajobraz". Z kolei wydaje się w tym miejscu ważne zwrócić uwagę na znaczenie mityczno-religijne owych "wód", tak ważnych w dziejach Krynicy i Wy-sowej, jak i ściśle powiązanych z objawieniami na górze Jawor. Otóż wspomniany przez mnie F. Kotula pisał - "gdybyśmy przeprowadzili pa-ralelę między religią pogańskich Prapolaków a religią chrześcijańską, szukając elementów zbieżnych, które niewątpliwie ułatwiły percepcję nowej wiary w Polsce - to obok kultu drzewa (drzewo Krzyża), kultu kamienia, obok przekonania o pozamaterialnym istnieniu człowieka po śmierci -woda mogła być elementem naj istotniej wiążącym obie wiary. Kult wody w religii pogańskiej był bardzo wielki: ona właśnie obmywała człowieka z różnych boleści; w chrześcijaństwie, użyta w sakramencie chrztu, ob-mywała z największego zła, z grzechu pieworodnego" - i chociaż "dzi-siejsze pokolenie pokpiwa sobie z wiary dawnych ludzi w moc czystej wody, nazywając ją zabobonem" [...]- to jednak wypada zrozumieć, że pokolenia prostych ludzi, żyjących w dymnych chatach cierpiały na sze-reg chorób, w tym zwłaszcza oczu, a woda przynosiła im często uzdro-wienie. Dziękowano jej, zawieszając szmatki na rosnących przy źródłach cudownej wody drzewach - np. bukach, a moc tych źródeł podnosiło sąsiedztwo kościołów, kaplic, a szczególnie klasztorów. Tutaj intryguje problem: czy woda stawała się pomocną po wybudowaniu ko-ścioła lub klasztoru, czy też w tym miejscu budowano kościół, kaplicę, klasztor, gdzie było źródło cieszące się sławą cudowności? Ileż to legend - jak zabłąkane echa - snuje się wokół źródeł i studni, których woda zwracała nieszczęsnym zdrowie, nawet wzrok. O samej historii Wysowej ze wspomnianych przewodników dowiadu-jemy się w stopniu dość zróżnicowanym - głównie poprzez pryzmat za-chowanych tam zabytków. Podkreśla się m.in. znaczenie handlowe tej wsi jako istniejącego do 1848 roku jednego z wielu punktów celnych, wskazuje się także na fakt, że okoliczna ludność przemieszczała się na południe, by poszukiwać pracy na terenie całej monarchii habsburskiej, ajednocześnie tworzyła sieć wzajemnych więzi handlowych, rodzinnych i religijnych (odpusty) tak na północ, jak i na południe od góry Jawor. Szczególnie ucierpiała Wysowa w 1915 roku, gdy toczyły się tam dzia-łania militarne w ramach I wojny światowej. Pozostał po tym ślad w pobliskiej Blechnarce w postaci cmentarza wojennego, a 400-letnia lipa rosnąca w Wysowej przy wybudowanej w 1779 roku cerkwi pod wezwaniem św. Michała Archanioła, szumiała w 1770 roku polskim kon-federatom barskim, którzy tutaj, a później w pobliżu Izb, potykali się, pod wodzą generała Kazimierza Pułaskiego, z wojskami rosyjskimi, a zara-zem, podobnie do tych ostatnich, łupili miejscową ludność. Szum lipy że-gnał także Łemków wysiedlanych w 1947 roku w ramach akcji "Wisła", po której to w latach 1947-1958 cerkiew św. MichałaArchanioła zamie-niono na magazyn Państwowego Gospodarstwa Rolnego, by później przy-wrócić jej funkcję religijną-jużjako cerkwi prawosławnej. Oprócz własnych przemyśleń i informacj i zdobytych latem 1997 roku z rozmów ze starszymi mieszkańcami Wysowej źródłem materialnym, na którym opieram się przy ukazaniu istoty objawień na górze Jawor, jest niezwykle ciekawa praca rodowitego wysowianina- Stefana Kuryły, wy-dana w 1993 roku w USA. Z niej to m.in. dowiadujemy się, że po 1918 roku, kiedy Wysowa stała się częścią ówczesnej Polski, mieszkańcy północnych i południowych sto-ków góry Jawor rozdzieleni granicą państwową próbowali nadal podtrzy-mywać wytworzone między sobą więzi. Drobny nielegalny handel, wspiera-jący skromne dochody z uprawy ziemi, wizyty greckokatolickich wysowian na odpustach religijnych - m.in. w słowackim Gabołtowie (około l O km od granicy) zachęcał ich do nocnych wypraw przez górę Jawor. Ryzykując, że zostaną zatrzymani, pokonywali, idąc zboczem góry, stru-mienie - Cygielkę i Zarubaniec. Wśród olchowych zarośli i spowitych mrokiem buków rosnących wzdłuż głębokiego parowu zmierzali w stronę granicy. Emocje związane z tymi wyprawami skłaniały niektórych z nich, jak relacjonuje S. Kuryło, do tego, że po szczęśliwym przekroczeniu stre-fy, w której mogliby być schwytani przez straż graniczną, dziękowali Bogu poprzez krótką modlitwę za kolejny łut szczęścia. Tak miało wyglądać tło pierwszego spotkania w 1925 roku z Nieznanym dwóch kobiet i jednej dziewczyny - Firii i Teodozji Demianczyk i Marii Gaw-lik. Gdy po powrocie ze słowackiej strony uklękły nocą na górze Jawor i zaczęły się modlić, otoczyło je jaskrawe światło. Oczekiwały, że za chwilę zostaną aresztowane przez strażników, z których obecnością kojarzyły to zjawisko, jednakże gdy przestały się modlić, światło nagle zniknęło. Ciekawość skłoniła obie kobiety do powrotu w to miejsce następnej nocy. Zamiast M. Gawlik towarzyszyła im jeszcze Marta Demianczyk. I od tego czasu wieści o "niebiańskich zorzach" na Jaworze zaczęły krą-żyć wśród okolicznej ludności, wzbudzając obok uczuć zachwytu także sporo kpin i szyderstw. Zwyczajem stało się, że nabożne pieśni i modlitwy odmawiały tam grupy kobiet. Poruszało to także i sceptyków, którzy na-wet z dużego oddalenia (200-250 m) mogli, jak pisze S. Kuryło, widzieć zjawiska świetlne na niebie ponad miejscem modłów, chociaż zarazem często same kobiety tego światła nie widziały. Przeżycie jeszcze głębszej Tajemnicy na Jaworze stało się udziałem wspo-mnianej Firii Demianczyk. Była wówczas wdową (mąż poległ na I wojnie światowej) z trójką dzieci - Marią, Annąi Filipem. Utrzymanie rodziny było trudne, a jak podkreśla S. Kuryło, częstym zjawiskiem w rejonie Wysowej były burze gradowe, które niszczyły plony, niosąc groźbę głodu. F. Demianczyk po wielu od 1925 roku spotkaniach na Jaworze z "nie-biańskąjasnością" udała się którejś nocy z zamiarem dotarcia do krew-nych mieszkających na południe od góry, by przynieść stamtąd nieco żyw-ności dla dzieci. Została zatrzymana prze pograniczników, którzy co praw-da nie aresztowali jej, ale cofnęli z granicy. Gdy dotarła pełna emocji do miejsca, w którym wielokrotnie ujrzała Światło - to pojawiło się znowu, ale tym razem wyłoniła się z niego postać, w której kobieta rozpoznała Matkę Boską, która poradziła jej, by wróciła do swych dzieci, bowiem nie będą one już głodne. Słowa, brak zresztą u S. Kuryły jednoznacznego stwierdzenia, w jaki dokładnie sposób przekaz ten się dokonał, okazały się prawdziwe - w domu F. Demianczyk zastała krewnego z dalszej okolicy, który na wieść o zniszczeniach, jakie spowodowała w Wysowej chmura gradowa, przyniósł jej nieco żywności. Czytając relację S. Kuryły, musimy zapewne walczyć z dość mocno zakodowanym w nas duchem sceptycyzmu. Racjonalna strona naszej psychiki broni się przed przyjmowaniem takich opisów, w czym widoczny jest także bez wątpienia wpływ na myślenie potoczne pewnego modelu postrzegania świata. Chcąc czuć się nowoczesnymi, często traktujemy je z lekkim pobłażaniem, bądź to z naganą, nawet mimo tego, że deklaruje-my się jako ludzie wierzący w istnienie duchowej, boskiej, wykraczającej poza możliwości naszych zmysłów Rzeczywistości. Tylko dzieci i mistyczni poeci wierzą w to, co widzą, ale kartezjański, redukcjonistyczny model myślenia obdarza takie przeświadczenia etykietką subiektywizmu, czyli czegoś co jest iluzją, mniej lub bardziej patologiczną. Nawet znani psychologowie - w tym noblista Francis Crick - usiłująnadal sprowadzać pojęcia ducha (duszy) i świadomości wyłącznie do form aktywności typowych dla mózgu. "Zachowanie człowieka - twier-dzi Crick -jest wynikiem ogromnej ilości naprzemiennych oddziaływań odpowiadających sobie neuronów". Jednakże wydaje się, że we wzorcu naukowości, w którym nie bę-dziemy rezygnować z emocji i wyobraźni jako integralnych jego składni-ków, który podziela, jak wynika zjego badań i publikacji, z kolei australij-ski fizjolog, także noblista, sir John Eccles, "Cały świat zdarzeń mentalnych stanowi równie samodzielną rzeczy-wistość, jak świat złożony z materii i energii". Jego zdaniem wszelką wie-dzę o świecie materialnym zawdzięczamy wyłącznie naszym zmysłom, tzn. procesom myślowym, których źródeł w żadnym razie nie należy lokalizo-wać w mózgu Tak więc wydaje się, że rację wspierającą w tym zakresie myśl J. Ecclesa ma współczesny, kontrowersyjny amerykański antropolog Car-los Castaneda mówiąc, że sam "porządek społeczny staje się strukturą interpretacji". Ze sceptycyzmem spotykała się sama F. Demianczyk wśród swego otoczenia i władz kościelnych, do których zaczęła się zwracać jako wyra-zicielka woli Matki Boskiej. Ta miała ją odtąd regularnie nawiedzać w każdy piątek podczas snu. Tak czy inaczej, wieści o kolejnych wyda-rzeniach zaczęły przyciągać do miejsca objawienia rzesze wiernych, wzbu-dzając żywe zaniepokojenie polskich służb granicznych. Gałązki jałowca, nad którym miała się ukazać Matka Boska, przybysze z obu stron góry Jawor wkrótce w całości pozabierali ze sobą w formie relikwii, a F. De-mianczyk zwróciła się do swej Rozmówczyni z prośbą, by ta mogła się ukazywać nieco dalej od granicy. W odpowiedzi miała usłyszeć, że miej-sce takie Firia powinna wybrać sama, co też się stało. Kobieta oznaczyła punkt leżący 300 metrów od granicy trzema znalezionymi w pobliżu ka-mieniami, spod których w następnym dniu wytrysnęło źródło cudownej wody. Ów kolejny cud ściągnął na Jawor nowe rzesze pielgrzymów, w tym także ze Słowacji. Z czasem musiano źródło to ująć w formę nor-malnej, zadaszonej studzienki. Sława F. Demianczyk stawać się miała z czasem źródłem jej udręki -starając się wykonywać wolę Matki Boskiej, doprowadziła do postawie-nia na polanie kamiennego krzyża z płaskorzeźbą ukazującą Marię z Je-zusem na ręku, ściśle według instrukcji otrzymanej we śnie. Dużo wię-cej problemów napotkała F. Demianczyk, by uzyskać pozwolenie na bu-dowę na leśnej polanie kaplicy poświęconej Matce Boskiej. Musiała po-konywać opór ze strony kolejnych greckokatolickich proboszczów wy-sowskiej parafii - ks. Andrija Dorosza i Nykoły Dudy [pisownia imienia wg S. Kuryły] oraz dziekana z Hańczowej - ks. Iwana Tytaria, a także lokalnych władz administracyjnych powiatu w Gorlicach. W tym drugim przypadku wysuwano obiekcje w związku z bliskościągranicy państwo-wej, a w sprawie tej musiał interweniować metropolita lwowski Andrij Szeptyćkyj. Gdy i jego pytania do polskiego rządu nie uzyskały pozytyw-nej odpowiedzi, zwrócił się ostatecznie do ówczesnego papieża Piusa XI, którego stanowisko ostatecznie przełamało opór władz polskich. Pokonanie problemu lokalizacji kaplicy nie oznaczało jeszcze końca starań F. Demianczyk. Nadal powątpiewano, zwłaszcza lokalne władze, co do prawdziwości samej natury objawienia. Wówczas Matka Boska miała się objawić czteroletniemu synowi szefa gorlickiej policji Jana No-waka - Franiowi, gdy tenże wybrał się na Jawor z F. Demianczyk i swą matką. Dopiero ten fakt usunął wszelkie opory. Pozostały już tylko problemy natury finansowej i technicznej. Budowa kaplicy ruszyła na wiosnę 1929 roku, według planów N. Dudy i miejsco-wego nauczyciela Stefana Batiuka, który także namalował obraz Marii z Jezusem na ręku, zgodnie z instrukcjami F. Demianczyk (wzorem, długo szukanym, był obraz ze Starego Sambora k. Drohobycza). Ostatniej próbie poddał F. Demianczyk greckokatolicki biskup diecezji przemyskiej Jozafat Kocyłowśkyj, który wreszcie w dniu 14 października 1931 roku, przy udziale wielu pielgrzymów, dokonał konsekracji kaplicy. Włączono ją do jurysdykcji miejscowej parafii, ustanowiono też, że w dniach 14 października i w majowe święto Mikołaja będą tam mieć miejsce święta odpustowe. Po wykreśleniu przez papieża Pawła VI św. Mikołaja ze spisu świętych, aktualnie, według posiadanych przeze mnie danych, nabożeństwa odpustowe odprawia się na Jaworze w dniach 12 lipca i 14 października. Zgodnie z relacją S. Kuryły, na krótko przed śmiercią F. Demianczyk (która miała miejsce w kwietniu 1939 roku, gdy ta miała 58 lat) drogą objawienia we śnie Matka Boska przekazała jej, że w wyniku nadchodzą-cej wojny społeczność miejscowych Łemków zostanie rozproszona. Wy-pełnieniem się tego przekazu było przesiedlenie mieszkańców Wysowej na Ukrainę Radziecką i w ramach akcji "Wisła" na północne i zachodnie ziemie Polski. Pułapki intelektualnej, racjonalnej w sensie redukcjonistycznym, analizy przedstawionych wyżej wydarzeń, w jakie można popaść, przynieść mogą jedynie wzruszenie ramion i wspomnienie czegoś np. o "wierze prostacz- ków". Można też zgodnie z takim podejściem, już bardziej materialistycznym, mówić o patologicznej, w sensie jednostkowym i grupowym, aberracji. Pro-blem w tym, że Tajemnica, którą w sobie samym odnajduje człowiek, który często się tego nie spodziewa- np. fenomeny uzdrowień w Lourdes czy też zaskakująca natura zjawisk w Medjugorie - rodzi oczywistą prawdę, że sprowadzenie wszystkiego do iluzorycznej gry chemicznych składników w mózgu jest zwykła scjentystyczną uzurpacją. Współczesny fizyk kwan-towy David Bohm cytował w swej pracy, zawierającej koncepcję "ukry-tego porządku", Edingtona, który rzec miał: "mówiąc wprost, materiałem z którego zrobiony jest świat, jest materiał duchowy". Gdy 27 lipca 1997 roku wspinałem się na Jawor wraz z 9-letnim wów-czas synem Mirkiem, odczuwałem głęboki spokój. Droga wiodła wśród pól i łąk, spod nóg stale sączyła się z ziemi woda. Szliśmy wzdłuż ocienio-nego listowiem buków, powyginanych w fantastyczne kształty, parowu. I wreszcie była polana z cudownym źródłem, kaplicą, kamiennym krzy-żem i lasem drewnianych pątniczych krzyży. I byli też tam inni ludzie, których przyprowadziła rodzinna tęsknota, wspomnienia z dzieciństwa, owiane ciepłem baśni domowego ogniska, z którego popiół rozwiał na cztery strony świata wiatr. A to było Miejsce, w którym możliwe było przekroczyć, pokonać można było Historię. I była Góra, a nad nią tylko błękit dnia i niebem płynące białe obłoki -Święta Góra - bo "istnieją góry, które po prostu sągórami. Istniejąteż takie, które posiadają osobowość [...] [która] przejawia się w mocy wywierania wpływu na innych, natomiast moc jest wynikiem stałości, harmonii i jedno-znaczności charakteru", a "moc [ta] jest tak wielka, a zarazem tak subtelna, że ludzie bez żadnego przymusu przybywajądo niej z bliska i z daleka"27, by być przez nią zdobytymi, by otworzyć duszę na jej ducha, a przez to stać się na powrót częścią Góry jako boskiego symbolu. Jarosław Maszluch ????????????? ??????? ? ??????????? ?????????? ????? XX ???????? "????????????????" ?????? (????? ?? ?????? ???????? ???????? 1986 ????) ??????? ????? ??????????????? ???????????, ???, ???? ? ???-????, ?????? ? "??????" ???????????? ????. ?????? ?????????, ?? ?? ????????, ??? ?????? ?? ???????????. ?? ??????? ????? ????, ???? ???-???? ??????? ?? ??????? ?????????????? ???? ?????? ?????????? ????-?????????, ?? ??, ??? "?????????????" ??????? ???????????? ????, ?? ?????? ????????? ??????. ??, ???????, ??????? ????, ???? ????? ???? ?????? ????????? ???? ?????????? ??? ? ????????, ?? ????????? ??? ???? ?? ????? ?????? ?????????? ? ??????? ?????. "????? ????" ???? ???? ????????, ?? ??????????? ????? ???? ?????? ??????? ? ?? ? ???? ????, ? ???????? ??? ??????? ?????????????????? ??? ????? ?? ????, ????????????? ?? ??????, ??? ????????? ?????? ? ?????, ?????? ?????????? ???? ??? ?????-?????? ??????? ??? ????????? "??-????" - ????????. ????????? ????, ?? ?????, ???? ???????????, ?? ??? ????? ???? ? ?????, ??? ?????????? ?????? ???????. ?????? ?? ??????-???? ?????? ??????, ?????? ?????????? ?? ?????, ?????????????? ???, ?? ????, ??? ????? ????, ?????????, ????? ??????... ???? ????? ?????? ?? ???? - ?????? ? ?????????? ????????? ?? ????? -???? ?????? ??????? ???????? ??? ????, ???? ? ???????. ???? ? ??? ?????? ?? ?????? ???????? ??? ??? ?????????? ????????. ????, ? ????? ???? ???? ???????, ???????? ???????????. ???? ? "??????-???????" ???????????? ???? ?????? ?? ???????? ?????? ????, ?? ?????? ???????????? ??????? ??????? ? ????????? ???????? ???????? ????????. ???? ???????? ?????????? ?? ? ?????? ???, ??????? ????? ???????? ????? ???? ?????? - ????????? ?????, ??????? ????? ? ????? ?????... ???????, ?? ???? ??????? ? ????????? ???, ??? ?????????? ??? ????- ????? ???????? ???? ? ????????? ?? "?????? ??????? ????". ????? ???????? ??????????? ???? ?? ?????, ?????? ???? ?? ?????. ??? ??-????????? ????? ????????? ??????? ?????????????? ?????? ? ????-??? ?? ????? ?????????? ????? - "????????????? ????". ? ???? ???? ??? ????????? ? ????????, ? ???? ????? ??????. ?????????? ???? ?????? ???? - ???????? ???? ??????, ???? ??????? ?? ????, ???????-???? ???? ?? ????, ??? ???????? ????? ????, ? ?????? ??? ??? ????? ???? ??????. ???? ???? ???????? ??? ???? "????????" ???????????? ????. "???????????" ???????? ?????????? ? ???????? ?? ?????? ??????, ???? ?????? ?? ????, ???? ?????? ???????? ?????????? ????-????? ????, ?? ? ?????????? ??????? ? ??????????? ??? ?????. ??? ???? ????????... ?????????? ???????? ??????? ? ????? ??????? ????? ????? ??????, ??? ? ??????????? ???????? ?????????? ?????? ?????? ????. ?????? ????? ?????? ??????, ???????, ? ?? ????????????. ?? ?? ????????? ????????? ????? ???????????? ?????? ??? ?????? ????????? ???? ? ???????????, ?? ????? ?????????? ??? ?????????? ???????????. ????? ?????? ??? ??????? ???? ????? ?????? ?????? ????????? ? ???????? ????????? ? 860 ????, ????????? ?????????? ????????? ???????????. ????-??, ?? ???????? ???????, ??? ??? ?????? ??????????????? ???-????, ????? ???????? ? ???? ??????? ????? ?????? ?????, ??? ???? ????????? ???? ?? ???? ?, ????? ?????, ????????? ?????????? ?? ?????. ????????? ???? ????? ????? ?????? ??????? ???????????.3 ???? ???? ??????? ????????? ????? ??????????, ?? ????? ????? ????????? ????-??????? ??? ??????? ?? ??? ?????????? ?????. ???? ? ??????????? ???? ? ???? ?????? ????, ??? ?????????? ????? ? ????? ???????. ????? ???? ?'??????? ???? ?????? ? ?????? ??????? ???? ?? ?????? ??? ???????? ???? ? ???????? ????. ????? ??? ???? ??????? ????????? ????????? ???? ????? - ??????, ???? ? ??????? ???????, ?????? ?? ????? ????? ?????? ????? ? ?????. "??????", ????? ?????????, ??? ???????? - ????????????? ? ???? ?????-?????????? ??????. ? ????? ?????? ?????????? ???? ???????? ??????. ???????? ????? ????, ???? ???????? ?? ????? ?????. ??? ??? ???????? ???????? ?????: "??? ??????? ???, ? ?? ???????????. ??? ??????? ?? ???? ??? ???". ?? ?????- ??????? ??????????? ????? "????????? ??????", ?? ????????? ?????? ?????????? ?? ????? ????? ?????? ????? ???????? ???????? ????? ????? ?????? ? ????? ?? ???????. ????? ? ????????? ??????????? ????? ?????? ? 1675 ???? ?????????? ???? ????????? ????????? ??? ???-??? ??????????? ????????. "?? ????? ??????? ??????? ? ?????? ?????. ?????????? ?'??????? ??? ????????????? ??????? ? ????? ???????? ????????? ????????". ??? ?? ?? ??????? ???????, ???? ???? ???? ?????????? ? ????? ????. ??? ? ????? ???? ??????, ?????, ?????? ?? ???????????? ?????? ????????? ? ???????? ?????????, - ??? ???? ??-?????? ????? ?? ???? ?????????? ? ?????????????, ??? ?? ???? ?. ????? ??????: ????? ??????? ?????? 1036 ?. ???????? ????????? ? ? ????????? ??? ???? ? ???? ?????. ?????? ????? ? ????? ????? ??. ????? ? ???? ?????-??????? ?? ??????? ???????. ? ?????? ???????????? ??? 1037 ?. ?????? ????? ????? ? ????? ????? ??????. ? ???, ? ???? ?????? ??????? ?????. ?????????? ???? ??????????? ???????????, ?????????????? ? ????-??? ?????? ??????. ?? ??? ?????????? ? ????? ???? ??????, ????? ? ???????????? ?????? ??????????? ??????, ??? ? ????? ?? ???????? ????? ?????? ???????? ????? ??????? ??????? ???????? ? ?? ????? ??????. ?????? ????? ?????-???????? ?????????? ? ???? ? ????????? ? ?????? ??? ????????? ????-?????? "?????????" ?? ?????? ?????? ???? ?????? ?????. ???????-?????? ???????? ??????? ? ?????????. ???? ? ?????? ???? ????? ????-?????? ?????? ?? ????, ?? ????? ??????? ? ???????? ??? ?? ??????-?????? ? ????? ??? ??? ??????? ? ???????? ???? ????? ??????????? ?????? ? ???? ? ??????? ?????????? ?? ?????? ?????. ????? ???????? ?????? ??? ? ????? ????? ???? ?? ??????????? ?????, ??? ??????????? ? ?????????? ????? ?????????????: ????? ???? ?????????????, ????? ????? ????? ? ????? ????????, ?? ????? ????? ? ?????? ??? ? ???????? ?? ??????????? ????? ????? ?????? ????????, ??? ?? ?????????? ?? ????? ? ???????5. ????? ????? ?????????? ???????? ?????? ?????? ?? ??????????. ?? ???? ???? ????????? ?????? ? ????? ?? ??????? ? ????? ?????? ??????? ????????? ? ???, ??? ?????????? ?? ??????? ??????????. ???? ??????????? ???????? ?? ????????? ?????????? ? ??????? ????? ??? ???? ???????, ??? ?????????? ?????????? ???????? ?? ?????. ????? ?????????? ????? ?'??????? ?? ??????????? ???????? ??? ?? ???????? ???????-?????????, ??? ?????? ???????? ???????????? ??????. ?? ?? ??? ?????????? ??? ????, ???? ???? ?? ? ???? ???? ???????? ????? ??????, ?? ???? ??????? ? ????????? ??? ????? ????????, ??? ????? ?????????? ?? ??? ? ???? ????. ????, ? ?????? ????, ????? ????, ??? ???????? ?????????. ? ???????, - ?? ???????? ????, ??? ???????? ??????, ???????????, ???????? ?????? ???????? ?????????, ? ??? ?????-???? ????? ?????? ?????????? ????, ????'????? ?? ??????. ????? "???-???" ??????????? ????? ???? ???? ????? ????? ?????'? ???? ??-?????. ???? ???? ???? ??????? ? ????? ??????? ?????????? ?? ??? ?? ?? ??????, ??? ???????????, ???????? ?? ????? ? ???????? ?????? ????? ? ?????? ????. ???? "?????? ????? ?????? ?? ?????". ? ????, ?? ??????? ????? ?????????? ????? ? "????????????????" ?????????? ???????? ?????????? ???????, ??????? ??? ????????, ??? ??????? ?? ?????????? ????????. ??? ???? ????????? ?????? ??? ????-??? ?????????????? ????? ?????? ?????? ????? ? ???????? ???????-?????, ??????? ???? ????, ????? ???????, ????????? ???????????. ???? ???? ?????? ????? ?????????????? ???????, ??? ??? ???? ? ????? ????? ?. ????. ? ?????, ?? ??????????? ? ??????? ??????, ????? ????????? ??????? "??????? ???????? ????". ?? ??????? ?????, ???????, ??????, ???? ???? ???????? ? ????????? ?? ?????? ?????????? - ???????????? ??????, ??? ???????? ?? ?????? ????? ???? ?? ??????. ??? ??? ???????? ????????????? ???? ?? ???? ?? ??????????? ?????????? ????... ????? ?? ????? ????????? ????? ???? ???????. ???????? ?? ???????, ?? ???? ?????? ????? ? ???????? ???????, ?? ?????? ??? ???, ? ? ???? ??? ???????? ??????? ? ?????? ???????. ??? ?? ???????? ??????? ???-??, ??? ????? ?????, ??? ???????? ??????. ???? ?????? ????????? ?????, ??? ????? ???? ????????? ???? ???-????. ???? ??? ?? ?????????, ? ?????, ???? ???????? ????????, "????-??????" ????? ?? ?????... ????? ?????????? ?????-?????? ?'????????? ? ? ????????? ???????-?? ????? ??? ?????????? ???????? ?? ????????? ????????? ?????, ??? ? ???? ? ???????? - ???? ????. ??? ?? ?????? ???????? ???-??, ??? ???? ??????. ?? ?? ???????? ????????? ????? ?????? ????? ????? ??????????, ????? ? ???????????? ?????, ? ????? ??????????? ?????-???????? "??????????" ??? ??????. ????? ? ?? ??????? ?????-????? ?? ?????????? ? ???????: ???? ????????? - ?? ????? ? ????????, ? ?????? - ?????? ?? ???????? ?????. ?????????? ????, ?????????????, ??????, ?? ?????????, ???????????? [...] "???? ? ????????" - ??, ???????, ????, ??? ?????????? ? "???? ??????????" ???????? ???? ?? ?????, ?? ?????????? ?????? ??? ??????-????... ? ??? ? ????? ????, ????? ?????, ???? "????", ???? ???? ???? ?????? ?? ?? ??????... ????? ??????????? ?????? - ?? ???????? ???????? ?????. ??? ??????????? ????????? ?? ????? ????? ?????? ??????? ????: ????????? ?? ???? -?????? ???????... ????????? ???? ????: ?????????? ?????. ???? ?????? ? ??????? ?? ????????? ????? - ??????????? ??????-????. ??? ? ????? ?? ???? ????? ???????????, ? ???? ?? ???, ????? ?? ??????????? ??????? ????? ?????????? ???????? ? ??????. ??????????? ? ????? ????? ??????????-?????- ??????? ? ???????????? ?????????? ??? ????? ????. ?? ????, ??? ???????? ????????? ?????. ?? ????, ??? ????, ?? ????? ???? ????? ????, ? ?? - ??????? ???????? ????? ?????? ?????????? ????. ??? ????? ??????? ????? ????? ????, ??? ????????? ??????? ?????? ??? ??????????? ??????. ?????????? ?? ????? ??????, ?. ???? ??????? ????? ??????????? ?????? ???????: "????????? ???? ????"", ??? ???? ??? ?????? ???????????? ???????? ??????? ????? ? ?????????? ? ?????????? ??? ? ????????????? ??????. ?? ???? ?????????????? ?????, ? ??????? ????? ????????? ? ???? ???-??????? ???? ?? ???????, ?'????????? ?? ? ???? ???? ???? ? ????. ??? ??? ???? ?????? ????. ????? - ?? ???????????? ???, ??? ????????? ?? ??????, ? ??????? ?? ???????? ?????????????? ??????? ???????-???????. ???? - ?? ?? ????, ??? ? ???????? ???? ??? ???????, ???? ???? ?????? ?? ?????? ????. ???? ?? ????? ??? ??? ???????? ??????, ?? ?????? ??????? ?? ???? ? ????? "?? ?????? ????????"... ???? ?? ???? ???????? ?????? ?????, ?? ????? ? ???????, ?? ??? ?? ? ??????, ? ?? ???, ?? ??????? ??? ?????, ?????????. ???? ??-?????? ????????? ???? ??????? ?????? ? ????????? ????-???-?????????. ?? ?????, ??? ??? ????????, ?? ???? ??????? ????-??????, ?? ??? ??? ????? ?? ???, ?? ???????? ????????? ? ????????? "?????? ????": ??? ??? ?? ???????. ??????? ? ????. ????? ?? ????????? ???? ??????, ?? ??? ??? ?? ?????? ?????? ??????? -??????? ??? ??? ?? ????????? ????. ??? ??????? ??? ?? ????. ?? ??? ???????? ??????? ??????? ???????, ??? ????? ???????? ????? ? ??????????. ???? ? ????????? ??????????? ????? ? ????????? ???? ??????-???? ??????? ??????, ??? ???????????? ?? ?????????? ??????. ???- ??????? ?? ????????? ?????? ?????? ?????'????? ???? ?????????-????? ??????, ????? ???????? ? ??????? ?? ?????? "???????? ???????". ??? ???? ????????? ?????? ?????? ? ???????? ????? ? ??? ??? ???????. ???, ????????, ???? ???????? ??????? ?????. ?????? ??? ?????, ?????? ??? ?????????? ??????, ???? ?????????? ?? ?????? ?? "?????? ?????? ????'????". ???????? ??? ?????? ????? ???? ????? ??????, ??? ???? ????????? ?? ?????????????? ??????????. ?? ???????? ????. ???? ???? ??????-??, ???? ??? ???? ??????: ??? ????? ?????? ?? ??????? ? ?????? ??? ???? ????????, ? ??????? - ?????? ?????? -???? ?????????... ? ???????... ??? ????? ?????? ???????? ???????????, ???? ??? ????????????? ?? ???? ? ??? ???????? ????????, ???? ????? ??????. ??? ???? ?????? ??? ????????? ???? ?? ???? ??????? ??? ??????? ?? ?????: ?? ?? ?????????? ?????? ????, ??? ????? ?????? ??? ?????, [...] ?? ????? ? ???? ????????, ?? ??? ? ????? ?????????? ??? ?????????? ????, ?? ????????? ?? ??? ????? ??? ?????????? ???????. ??? ??????? ???? ????? ?????, ?? ?? ???? ?????????? ?? ????? ???????... ????? ????????? ?????? ????????? ???? ????? ? ????????? ?????-?? ?????????????. ??? ?? ????????? ?????, ??? ?????????? ????????, ??? ????? ?? ??????, ??? ??? ?? ?? ??????????... ???? ?????????? ??-?? ? ?????????? ????, ? "???????" ????. ???? ??? ???????????, ?????? ? ????????... ????????? ? ????, ??? ?? ????? ??????. ??? ? ????? ???? ?? ??????, ??? ??????? ??? ??? ??????? ???????. ?????????? ?????????, ??? ?????? ?? ???? ??????, ????? ??????, ?? ????? ?????, ?????? ??? ?? ???????? ?? ???? ? ?? ??????? ??????? ?????... ? ????????? ?????? ? ???? ????-?, ??? ???????? ??????? ?'??-??????? ????? ?????????? ?????? ?????????, ?????? ???????? ??????. ??? ???, ?? ???????? ?????????? ????????? ????, ??? ? ???????? ???-?????, ???????????????, ???????? ????, ??? ???????? ?????? - ???????? ???. ?? ???? ????? ?????. ???? ???????? ??????, ?? ??????? ??????? ?????? ? ????????? ???'??? ??? ?????????? ???????????? ??????. ??????? ???????? ?????? ? ????? - ?? ????? ?????????? ?????, ??? ????? ????????? ?????? ? ??????????? ????? ? ????. ???? ??????????? ????, ??? ???????? ????? ???? ? ?????? ??????, ?? ??????? ???. ????, ?????? ?????? ???????, ????? ????? ???????? ? ??????????? ?????: ? ??????? - ???? ??????? ? ? ?????? ????? ???????, ? ? ??? ?????? ? ????, ? ?????? ?????? ????????, ??????? ????? ?? ???? ? ???? ?? ???????? ? ???? ?? ???? ???????? -? ?? ????? ?????? ????!...' ??? ???? ??? ????? ??? ??? ???????. ??? ????? ? ???????? - ?? ?????? ?????... ?? "??????????????", ?? ???? ?? ???????, ???????? ???? ? ???????? ?? ???? ??????? - ????? ??????????. ??? ??? ???? ????????, ?? ????????? ?????? - ?????, ??? ? ???????? ????, ?????????? ? ????????. ????????????? ??????? - ?? ?? ? ?????, ??? ??????? ???????? ? ??????? ?? ??????, ??? ???????, ??? ??????? ??. ??????? ????? ????-??, ?? ???? ??????????... ?? ????, ?????, ???? ? ??????. ?? ??????, ??? ?????????? ??-?????? ????? ?? ?????? ??????????????? ????????????... ?? ????? "??????????? ???????", ?? ??? ??????? ? ???????, ????????? ? ????????, ?? "????? ??????? ? ???? ?? ????????". ???? -????, ??? ??????????? ? ????? ?????? ?????? ?? ???? ??????????? ??????. ??? ? ??????? ????? ?'????????? ??? ??'? - ????????. ?? ?????? ?? ?????????????? ???????? - ???????????? ???????. ???? ????????, ? ??????? ? ????, ??????? ?? ?????. ????????????? ???????? - "???????????" ?????????? ???????? ????? ? ?????????? ????? ? ????. ??? ?'????????? ?? ?????? ?? ?????? ?????, ??? ??????? ????? ??????, ?? ??? ????? ????? ?? ????. ????????????? ??????? ?? ????? ???????? ???? ?????? ??? "???????? ????" - ?????? ?????... ????????????? ???????- ??, ???????, ????? ?????, ??? ??????? ?? ??????? ???????? ? ??????, ?? ?????????? ??? ???? "???????? ???????". ???? - ???? - ?????, ?? ????????? ???????????? ????? ???? ???? ???? ???????. ?? ?? ?????? ???????? ?????????? ?????? ?????, ???? ??????? ??-?????????? ???????, ??? ????? ? ?????? ?? ????? ??????? ???????. ?? ????? ???????? ?????, ? ???? ????? ??????: ???? ???? ????????????? ???? ?? ???????... ?? ????? ????!... ?? ????????????, ?????????? ?????? ?? ????? ???????, ??????? ??? ????????????? ???????, ?? ??????? ? ??????? ?????, ??? ????? ?? ???? ????? ???????? ?????????. ?? ?????????? ? ????? ?????'?, ??? ??? ???????? ? ????????? ? ????. ?-??????? ???????? ????, ??? ???????? ?????? ??? ???? ?????-???????, ???? ??????? ????? ?????????? ???????????? ? ???? ??????? ????? ? ??????? ? ????? ????????. ?? ????????? ??? ?????????, ???? ??????? ?? ? ????? ??????????, ??? ???? ??????? ??????? ? ??? ????????? ????? ?????? ?? ??????? ??????????????. ????? ???????? ?????? ????? ? ??????? ????? - ??????, ??????, ?????. ?? ????? ????-??? ? ?????????? ??? ???????. ????? - ?? ?????????? ????????, ?????? ? ???????? ???????. ??? ???? ??'? ???????? ??? ??, ?? ????, ?? ???? ???? - ?????, - ??????? ?????? ??????. ? ??? ?? ?????????? ? ??????? ??????, ?? ???? ?? ? ?????????????. ????? ??????? - ?? ?????? ?????, ??? ?????????? ??? ????? ?????-???. ?????? ????, ???? ??????????? ????? ???? ? ?????? ????? ?????? ????? ?????, ?? ???? ?????? ???? ? ????? ??????, ???? ?????????? ??? ??? ? ?????? ??????? ????? ??? ????? ?????, ?????, ????? ?????? ? ??-???????, ? ??? ????? ?????. ?? ??????, ??? ????? ? ???? ????????? ????? ?????, ????? ???? ??????? ? ?????. ????? ???? ??????? ?????? ? ?? ???'?, ?? ?? ???? ????? ??????? ???? ?? ?????, ???? ?????????? ??????. ???? ? ??? ??? ???????? ???????? ? ??????. ?? ?? ??? ?????? ?????? ?? ????, ??? ???????????? ??? ????????? ??????. ?? ???????? ?? ?????, ?? ? ?? ???????? ????? ?????, ?????? ????, ?? ???????? ???? ????????? ???? - ????????... ???? ?????????? ?????? ???????? ?????, ??? ?????????? ??????? ?????? ?? ???? ? ???????? ???????? ??????. ????? ???, ??? ? ????? ?????? ????????? ????? ???-???, ??? ? ???? ?? ????? ?????. ???? ?? ??????? ????? ??????????. ????? ?? ?????? ???????? ? ?????????? ? ??????? ?????????, ???? ????????? ????????????? ????????? ?????? ????????. ????????? ??-??? - ?? ?????? ???? ???????, ???? ???? ???????? ??? ??? ???? ????????? ????... ??? ??? ? ??? ???????? ????? ??????? ???????? ???? ????????? ????? ?????. ???? ????? ??????, ?? ???? ??????????? ????? ???????? ????? ????: ?, ??????, ???????? ?? ????????????? ???????? ?? ?? ????? ??-????? ? ???? ????????? ??????? ?????? ???? ??????? ? ????????, ? ????? ??????, ? ??????? ?????, ? ???????? ? ?????. ????? - ?? ????? ?????, ??? ???? ???? ???? ?????????? ? ?????? ???? ? ??? ?????? ?? ???? ??????. ???? ??? ????? ? ? ??? ????? ???? ??? ?????, ??? ?? ????????, ???? ???????? ????????, ?????? ?????? ?????. ?????, ?? ?????? ????, ??? ?????? ?????? ????? ??? ????? ?????, ?? ??? ?? ??????????, ??????, ????? ????, ? ????? ???? -???????? ?? ?????? ????? ? ?????? ???? ?? ???????. ???? ??????? ???? ??????? ????? ?????, ??? ????? ??? ???, ???? ???????? ???? ??? ????????, ??, ??????, ??? ???? ?? ?????????: ?? ?????, ????, ????? ??? ????. ? ? ? ??????, ? ?????, ? ?????? ? ??????? ?????????. ???? ??????, ??????? ?????????. ?? ???? ???? ????????? ??????? ?????? ?? ???????, ?? ??? ?? ??????????? ????? ???? ??? ?????? ? ??, ?? ???????? ??? ??????? ??????????? ?? ????? ???, ?? ????? ???. ? ?? ????? ???? ?????, ?? ?? ??????? ???????? ?????? ? ???? ??? ????????, ?? ??????... ???? ????, ???? ?? ???? ?????????, ?? ????? ???????? ????? ????, ? ???? ???? ???? ??????? ?????, ? ???, ???? ????? ?? ????? ???????? ??? ? ???? ??????????. ? ????? ????? ??????? ????? "??????" ?????????, ???? ?????? ?? ?????: - ?? ?? ? ??? ?? ??????? ????? ?????? ? ????? ????????, ??? ???????????? ???? - ?????, ?????, ????????????, ? ????? ?????????? ????. ?????, ????, ????, ???????, ??? ??? ????? ? ???????. ??? ????? ? ????? ???????? ? ?????? ? ?? ??????. ???? ? ????? ??????, ?? ??????? ?? ????? ? ?? ????? ????? ?? ????????, ???'??? ???? ?? ?????? ?? ????????, ? ??? ?? ??????? ?????... ???? ?? ??????, ????? ?? ???????, ???? ???????, ????? ???????, ? ?? - ??????! ???????? ??? ? ???? ????? ?? ???????, ? ?????, ????-??????????, ??????? ???? ?? ???? ? ??? ?????? ????????? ??????? ???? ???? ????? ???? ?????? ?????, ??? ??? ? ??????? ?? ??????. ???? ????? ?? ??????? ?????? ?????, ?? ???? ????????? ????? ?????? ?? ???????. ??? ?????, ?? ?????? ??????????, ?? ??????? ??????, ??????????, ?? ???????????? ?? ????? ??????? ? ??????. ??? ???????? ??? ????? ???? ???????? ?????????? ???????? ?????. ? ???, ?? ?????? ???? ??????? ??? ?? ???? ????? ???????? ??????, ??? ????? ???? ?? ???? ?????????? ????????????, ??? ????????? ???? ???? ????... ????? ????????, ?? ???? ???????? ?? ????? ???????????? ?????. ???? ???????? ?? ??????, ?? ????????? ?? ???????: ? ? ???, ?????, ?????? ???? ? ??????, ??????? ??? ???, ??? ???? ????? - ?? ??? ????? ??????? ?????. ?????, ?? ????????? ??? ?????? ????? ????, ? ?? ????????? ?? ???? ??????... ?????????, ??? ????? ????? ?? ? ???? ??????? ???? ???????????-??? ?? ????? ????????, ???? ????, ?? ?????? ?? ????????? ? ?? ????? ???????: ?? ???? ???? ??????, ?????, ????? ????? ??????... ?? ????? ????? ????? ???????? ? ?????. ???? ???? ?? ???????... ???????, ????? ? ????? ??????? - ?? ????, ???, ??????? ???? ?????, ???? ????????? ?? ?? ????? ? ?????????? ?? ????? ????? ???????: ? ???? ???? ?????? ??????? ????. ??? ?????? ??, ??????????? ??????. ? ????????. ????! ?????????. ? ????????, ? ??????????. ? - ?????? ?? ????. ? ???? ??????? ?????... ???? ??? ????? ?????? ?? ????????? ?????? ??????, ???? ???? ??-????????? ? ?? ????? ????????????? ????? ?????????? ?? ????, ???? ?????????????? ??????? ? ?? ????????? ????????? ?????... ???? ???? ?? ???????? ????? ?????????? ?????? - ??????? ?????-????? ?????? ?????? ????????. ??? ??? ???????????? ?? ????. ?? ???-????? ???????? ? ?????????? ??? ??????. ? ????? ???? ???????? ??? ???????, ???? ???? ???? ????????, ??? ??? ???? ?????? ????????... ??????????? ???????????? ????? ?????? ???????, ???? ???? ???????? ?? ?????????? ? ???? ????? ????, ?? ???? ???? ??????????? ??? ???. ??-???? ????????? ????? ??? ???????? ?????????, ???? ???? ???? ?????. ???? ???? ??? ????? ???????? ? ?????, ?????? ????, ??????????? ??? ?????. ??? ? ???? ??? ?? ???? ????????? ???? "?????? ???? ???????? ??-????". ???? ????? ??????... ????? ?????? ???????? ????? ??? ????? ???? ???????? ???????-??? ??????. ? ?????????? ???? ????? ?????????? ???????? ???????, ? ???? ????? ?????? ????? ???????? ? ????? ????, ??????? ?? ??????. ?? ??? ????????? ?? ??? ? ????????? ???. ??? ???????? ??? ???? ????? ? ??????? ???? - ?????????. ??? ? ????? ?????? ? ????, ??? ???? ????? ???????? ?????? ? ?????? ????, ?? ??????? ????... ???? ???? ???? ???? ??????, ?? ???????? ????... ?? ????? ???? ???????????, ? ???? ?? ??? ????????. ?? ??? ? ???? ???? ???????, ???????? ????? ????? ???? ????. ?? ???? ??? ?????, ? ??? ?? ???????? ????... ????? ?????? ???? ??? ?????, ??? ???? ????????????? ?? ?????????, ?? ???? ???????? ? ???? "??????????" ?????????. ????????? ??????? ???????? ?????????????? ? ???, ???????, ??????: ...?? ?? ?????? ? ???????? (????????? ??? ??? ???????? ?? ??????, ??? ???????????? ???????), ?? ????? ???? ? ?????. ???????? ? ???????? ??? ?? ?????? - ?? ??? ??? ???????????, ?? ????????????. ?????????, ???? ???? ???? ???? ???? ?????? ? ??? ??????? ????, ? ??? ?????? ?????, ? ??? ?????? ??????, ? ? ???????? ???????? ?????? (??, ??? ??? ?? ????????, ????? ?????????, ?? ?? ??? ????????) ??? ?? ???? ????, ? ???? ???? ? ? ???? ???? ?????????, ? ? ????? ???????, ? ? ?????? ?????????. ??? ????????, ???? ??? ?????? ????? ?? ????? ???????? ???????? ? ????? ?????? "??????" - ???????? ????????? ??????, ??? ???? ??-????????? ??????? ?? ????? ????? ??????'?. ???????? ????????? ???? ??????? ??????????, ??? ?????????? ??, ?? ? ?? ???? ?????????? "????????" ?????????. ??? ????? "????????????" ?????????? ??????? ??????? - ??????????? ?????... ???? ???, ?????????? ????? "????-????" ????????? ???????????? ? ??????, ???? ??????, ?????, ??? "????????????" ????? ????? ????: ? ?????? ?????????? ?????: ??? ? ???? ???? ???!.. ??? ? ???? ???? ? ?? ???????? ??? ????????? ??????! ??? ?? ????? ??????? ???????-???? ?? ???, ?? ??. ???????? ?????????? ??? ????????, ? ?? ????? ???????? - ? ??????? ????. ?????, ???????, ??????? ??????? ????? ? ???? ? ???????? ? ?? ???-???? ???????. ??? ?? ????????? ?? ????? ? ????? ??????????. ? ?????? ????, ??? ???????? "?????" ???????, ??? ? ??????? ????, ???? ????????? ???? ????... ? ????? ?'????????? ?????? ????????, ???, ???????, ???-???? ???? ?????? ?????. ??? ? ????, ????? ???????? ???? ??????? ???? ?????????? ???? ??????? ? ?????? ??? ? ????????? "?????? ?????" ???? ?????????? ??????, ?????, ??????????, ???? ??? ??? ??'?????? ?? ????? ?????'? ??? ?????... ???????? ????????? ????? 7-?? ??????????? ??????????. ?? ????? ?????: "?????????? ?? ????? ????? ? ??????? ?? ????, ???? ?????? ?? ????". ?????! ?? ??? ???? ??? ???? ????? ??????????, ? ?? ?????? ?? ???? ????? ? ??????? ??? ???? ???? - ? ???????, ??? ? ???? ?????, ? ?????! ???? ???? ? ?????, ? ????? ???? ?? ?????, ????? ???? ??? ?????, ???? ????? ??????. ?????? ???? - ?? ?????, ???? - ??????? ?????, ? ?????! ???? ???? ?????? - ?? ??? ??????, ? ???? ????? ???????? - ????? ?????????, ???? ??? ???????? ?????, ????? ???? ? ?????, ? ?????! ????????? ??????? ??? ? ???? ??????, ?? ? ???????? ??????? ? ???? ?????. ???? ????? ??? ? ????????? ??? ??????, ???????? - ????. ?????? ??? ?? ????, ?????? ?? ??? ?????, ??? ????? ? ?? ?????, ? ????? ? ?? ???????. ??????? ????? ?, ? ????? ???????? ?, [???? ?????? - ?? ?????]*. ? ??? ????? ?????! ????????? ?? ???! ? ????????????? ?????! ? ??????? ????! ??? ???????? ????? ????, ??? ?????? - ?????? ???. ?? ?????? ??????! ?????? ???????? ????????? ????? 8-?? ??????????? ??????????. ?? ????? ?????: " ?, ?! ?????? ?? ????" (???????). "???? ?? ????, ???????". "?????? ????? ??? ?? ???? ???" (????) ???? ?????? ???? ???????????, ???????? ???? ?????? ????????, ????? ????? ? ????. ??, ???? ?????? - ???? ???????! ????? ??????? ????? ??????, ???? ?????, ?? ?????? ?????. ??, ??? ???? ????? ? ???? ???? ????? ???????? ??? ???????????? ? ????? ????????, ??? ? ???? ?????? ?????? ???????, ??? ?'?????? ????? ???? ???? ?'?????, ?????? ??????. ??? ?? ???????, ???? ? ??????, ?????? ??? ????? ????? ???? ???????, ?? ????? ??? ??? ?????? ?????, ????? ???????. ? ?????, ??? ?? ???? ???????????! ?? ??? ????? ??? ? ??????????? ???????! ??? ???? ????, ?????? ??? ???????, ?? ??? ????????! ?????? Włodzimierz Mokry "I znów z grobu zajaśniało nam cudowne Słońce prawdy" Ukraińska Jutrznia Wielkanocna Zawarty w ukraińskiej Jutrzni Wielkanocnej najistotniejszy moment dokonywania się tej zasadniczej przemiany w tradycji judeo-chrześcijań-skiej Zmartwychwstawania Chrystusa, ukazany został za pośrednictwem najbardziej wymownej symboliki chrześcijańskiej - światła i nocy. W spo-sób bardzo plastyczny i głęboki czas dokonywania się przełomu, a więc samą chwilę Zmartwychwstawania, przedstawił ukraiński poeta rodem z Łemkowszczyzny Bohdan Ihor Antonycz w cyklu wierszy Sześć strof mistyki. Ta najważniejsza chwila w życiu duchowym chrześcijan doko-nała się po trzeciej grobowej nocy, przed brzaskiem gdy "cichnądo krzy-ża ziemi niebiosa przybite" wówczas Noc jak płaszcz osunęła się z bark Chrystusowych Światło wypływa z niebios przebitego boku [...]'. Jak widać, w chrześcijańskiej tradycji wschodniej radości Wielkiego Dnia Zmartwychwstania Chrystusa można odczuwać po zrozumieniu roli symboliki światła, następującego po wielkopostnym smutku. Promieniu-jąca Łaską radość następuje po nabożeństwie, zwanym "połunosznycą" (odprawianym od północy, zamykającym grobową noc). Pełen światłości Wielki Dzień Zmartwychwstania to, w trądycji ukraińskiej, "Wełykdeń", a nie jak w tradycji łacińskiej Wielkanoc, rozpoczyna się właśnie podczas jutrzni odprawianej o świcie. Zapowiedź przezwyciężania ciemności nocy przez światło wyraża także ikona Soszestwije w ad - Zstąpienie Chrystusa do piekieł w celu wy-prowadzenia grzesznych z ciemności do światła i nieba. Ideę spływającego z nieba światła "zbawczej Paschy" wysławia wie-lokrotnie powtarzana podczas jutrzni wieść o wskrzeszeniu z martwych Chrystusa, który śmiercią śmierć zwyciężył: ??????? ??????? ?? ???????, ??????? ?????? ???????, ? ???, ?? ? ?????? ????? ???????. Chrystus wstał z martwych, śmiercią śmierć zwyciężył, i tym, którzy przebywali w grobach życie podarował. Powyższy troparionjutrzni jest częścią hymnu i wykładnią istoty świę-ta Paschy zbawczej, której nazwa łączy pamięć o mękach i Zmartwych-wstaniu Chrystusa. Mękę Jezusa nazwano najpierw Paschą Staurosimon - Paschą Krzyżową- odnosi się ona do Wielkiego Piątku i Ukrzyżowa-nia. Natomiast Pascha - Anastasimon - Pascha Zbawcza, oznaczała dzień Zmartwychwstania Zbawiciela. A zatem Pascha Zbawcza oddzie-la, a zarazem łączy smutek cierpienia i męki z radością Zmartwychwsta-nia. W starożytnej teologii chrześcijańskiej misterium paschalne pojmo-wano jako "niepodzielnącałość przejścia Chrystusa przez śmierć do Ojca". Zgodnie z zawartymi w jutrzni słowami Kanonu Paschy Zmartwychwsta-nie oznacza przejście Chrystusa ze śmierci do życia, z ziemi do nieba: ??????????? ????, ??????????? ????! ????? ????????, ?????! ??? ?????? ?? ?? ?????, ? ??? ????? ?? ????? ??????? ??? ??? ??????? ???????? ????? ????????! ??????? ??????? ?? ???????. Zmartwychwstania Dzień, Oświećmy się ludzie! (rozjaśnijmy swe serca) Pascha Pańska, Pascha. Ze śmierci do życia, I z ziemi do nieba Chrystus, Bóg nas przeprowadził Pieśń zwycięstwa śpiewajmy! Chrystus wstał z martwych. (tłumaczenia - W. M.) Przywołane słowa Kanonu tworzą myśl przewodnią Jutrzni Wielka-nocnej, która rozpoczyna Wielki Dzień przejścia chrześcijan ze starego do nowego życia i jest tryumfalnym hymnem pochwały Chrystusa -Zwycięzcy śmierci i dawcy życia wiecznego. Ogłoszony w jutrzni Dzień Zmartwychwstania, przynoszący światu zbawienie, według słów św. Grzegorza z Nazjanzu wywyższa się wśród pozostałych świąt jak "słońce spośród gwiazd". W irmosach (które har-monijnie łączą się w składzie stóp i zwrotek w następujące wiersze, tj. w tropariony), Chrystus jest sławiony jako przepowiadany Mesjasz, jako Bóg w majestacie siły, jako Zbawiciel i Odkupiciel i jako Zwycięzca śmier-ci, piekła i grzechu. W obejmującym śmierć i Zmartwychwstanie przejściu z ziemi do nie-ba-jak już sygnalizowaliśmy - szczególne, ważne miejsce zajmuje Zstą-pienie Chrystusa do piekieł, które - jak trafnie zauważa Wacław Hry-niewicz - oznacza zejście Zmartwychwstałego do "królestwa śmierci i ciemności", a zarazem w sposób działający na wyobraźnię, bo (także za pośrednictwem ikony) wyraża centralne wydarzenie odkupienia pojęte jako "zwycięstwo Chrystusa nie tylko nad śmiercią, lecz również nad szatanem". Dzięki temu po zniszczeniu nie tylko śmierci, ale i zła odno-wione zostało życie. Ikona Zstąpienie Chrystusa do piekieł wraz z dopełniającym ją opi-sem zawartym w troparionie jutrzni pozwala bardziej zbliżyć się do zbaw-czego działania Chrystusa, który podczas przebywania między śmiercią a Zmartwychwstaniem dokonywał zbawienia ludzkości. Dzięki Chrystuso-wi, którego Zmartwychwstanie Jest odblaskiem chwały Ojca" (Hbr l, 3), człowiek może narodzić się do nowego życia, czyli ujrzeć światłość świa-ta. Charakterystyczne, że w teologii św. Pawła Apostoła, rozważającego o śmierci i nowym życiu, chrzest jest określany greckim słowem: photis-mo's - czyli oświecenie. Światłem Zmartwychwstania -jak czytamy w ukraińsko-bizantyńskiej [Jutrzni Wielkanocnej?] -"napełniło się niebo, ziemia i głębiny podziemne": ????? ??? ???????? ? ?????, ??????; ??????? ???????? ? ????? ????????? ??, ?? ????? ??? ? ????? ????'???. Wczoraj nas pochowano z Tobą, Chryste; wstajemy z Tobą zmartwychwstałymi, bo wczoraj nas z Tobą ukrzyżowano. Rozbrzmiewająca po kończącej okres smutku Wielkiego Tygodnia "połu-nosznyci"jutrziiiajest nieśmiertelnym hymnem "radości chrześcijańskiej". Zarówno zawartość ideowo-treściowa, jak i wymiar poetycki oraz kompozycja jutrzni podporządkowane zostały ukazaniu głębi tajemnicy odkupienia, którą współtwórcy tej unikalnej poezji religijnej starali się ukazać za pomocąjęzyka symbolu, czynności liturgicznych przed ikonami, pro-mieniującymi Łaską podczas każdej liturgii w Cerkwi wschodniej. Pierwszym i najważniejszym symbolem zawartym w Jutrzni Wielka-nocnej, mającym wyrażać cały zespół głębokich treści, jest światło i jego źródło, jakim jest słońce. Blask pierwszych promieni słonecznych w jutrz-ni, rozpoczynających Wielki Dzień Zmartwychwstania kontrastuje z ciem-nością, nocą, otchłaniąi śmiercią. A zatem promieniującą radością wiarę w przyszłe zbawienie przedstawia metafora światła. Jeżeli przyjąć, że warunkiem wszelkich postrzeżeń wizualnych jest światło, to właśnie w świetle "objawia się piękno i niezależny od człowie-ka porządek we wszechświecie". Światło, zgodnie z teologią chrześci-jańską, będące w stanie przeniknąć nawet tych, którzy zostali pozbawieni fizycznego wzroku, jest symbolem tego co niematerialne, a zatem najbar-dziej odpowiednie dla wyrażania duchowości Boga. Światłość jako atry-but Boga - zgodnie z teologiąbiblijną- pozostaje niezależna od ciał nie-bieskich. Światłem pełnym zbawczej mocy, czyli "światłością prawdziwą, która oświeca każdego człowieka" - chrześcijanina, jest Jezus wychwa-lany jako "słońce prawdy". Wraz z Jego Zmartwychwstaniem -jak czy-tamy w bizantyńsko-ukraińskiej Jutrzni Wielkanocnej "wszystko napełni-ło się światłem: niebo, ziemia i głębiny podziemne, by Zmartwychwstanie Chrystusa mogło świętować wszelkie stworzenie". Światło, będące symbolem zwycięstwa Chrystusa nad nocą śmierci i grzechu, przenika do grobów i ciemnych otchłani, by je oczyścić i uczy-nić miejscem promieniowania "cudownego Słońca prawdy". Zgodnie z zapowiedziami proroków Chrystus, będący "światłem pełnym mocy", jest "światłością prawdziwą, która oświeca każdego człowieka" (J l, 9). Dzięki światłu Chrystusa, otchłań przemieniła się w niebo, promieniujące oczy szczaj ącą prawdą, jak głoszą słowa jutrzni: ????? ???????? ? ????? ? ????? ??? ??????? ?????? ????? ?????? Pascha oczyszczenia i znów z grobu zajaśniało nam cudowne Słońce prawdy Jaśniejące, po zstąpieniu Chrystusa do grobu, "Słońce prawdy", zda-niem teologów, wyzwala "dusze sprawiedliwych", a w jutrzni używane jest w formie synonimu Chrystusa Zmartwychwstałego: ???? - ?????, ?? ??????? ????? ?????? ?????? ? ???? ????-?????? ?? ??? ??????, ????? ??????????. Ciebie Słońce, które przed słońcem niegdyś zeszło do grobu rano-raniutko jak dnia szukały kobiety niosące mirrę. Tam gdzie jest prawdziwe, a więc niezależne od istnienia ciał niebie-skich "pełne światło, tam śmierć nie ma dostępu", Bóg jest nieśmiertelny "i mieszka w światłości niedostępnej" (l, Tm 6, 16). Światło, które w Wielkanocną Noc "wypływa z niebios przebitego boku" i rozpoczyna Wielki Dzień, jest symbolem zwycięstwa nad nocą grzechu, śmiercią i grobem, z którego -jak głosi stychyr jutrzni -zajaśniało Przedwieczne Światło Zbawienia: ???????? ??? ??????????????? ???, ?? ???? ??????????? ???????? ??? ???????????, ?? ? ??? ?????????? ?????? ? ???? ???? ? ????? ???????. zbawienna jest ta promieniująca światłem noc, która zwiastuj e (jasny) świetlany Dzień Zmartwychwstania, bo w niej Przedwieczne Światło z całym ciałem z grobu zajaśniało. (Pas, Yt, s. 159) Wraz ze Zmartwychwstaniem ze wszystkich stron świata "zachodu i wschodu, południa i północy jak opromienieni Łaską" światła przybyły do Syjonu dzieci Boże. A zobaczywszy w ukrzyżowanym i Zmartwych-wstałym Chrystusie Zbawiciela, na wieki swą radość wyrażają, chwaląc Światło nowego Jeruzalem, w którym zajaśniała Łaska Pana i radość wielkanocna Bogarodzicy. Światło słoneczne przenikające do ciemnych wnętrz cerkwi to symbol Chrystusa, zaś okna oznaczają Bogarodzicę, lśniącą od chwili gdy spadły na niąpromienie słonecznego światła. Znak Niewiasty "obleczonej w słońce", będący obrazem Matki Boga i Cerkwi ukazuje się w Apokalipsie (12, l Dlatego podczas bizantyńsko-ukraińskiej Jutrzni Wielkanocnej, podob-niejak i podczas Zwiastowania, przywoływane są słowa Archanioła, któ-ry głosi DobrąNowinę zwracając się do Matki Boga, by znów radowała się, gdyż Syn jej Jezus zmartwychwstał: ????? ??????? ???????????: "?????? ????, ???????!" [...] ???? ??? ??????? ?? ?????? ???? ?? ????? ? ??????? ?????????". Anioł zwiastował Maryi, Panno Czysta raduj się! [...] Syn Twój Zmartwychwstał na trzeci dzień z grobu i wskrzesił martwych. Bogarodzica stała się jutrzenką, przynoszącą Słońce-Chrystusa, któ-ry dzięki posłaniu wiecznego Słowa na ziemię jako Bóg-Człowiek stał się "światłością prawdziwą". W Starym Przymierzu Słowo to było ukryte pod pojęciem "Mądrości", określanej "odblaskiem wieczystej światłości". Zaś Zbawiciel przyszedł na ziemię jako "światło na oświetlenie pogan" (Łk 2,32), co potwierdzaj ą słowa Chrystusa: "Jajestem światłością świata. Kto idzie za mną, nie będzie chodził w ciemności, lecz będzie miał światło życia" (J 8,12). Jeżeli zaś będziemy pamiętać, że światło i życie określają wspólnie istotę Boga, a więc jego duchowość, a zarazem łączą się ze sobą także w płaszczyźnie naturalnej, wówczas "ujrzeć światło światła" to tyle co "urodzić się". Z chwilą Zmartwychwstania Chrystusa ustanowione przez Mojżesza prawo, które przeminęło, zastąpione zostało łaską i prawdą daną przez Chrystusa-jak tłumaczył w XI wieku metropolita kijowski Iłarion - au-tor żywotnego do dziś na Ukrainie Słowa o prawie i łasce. Tylko tacy ukraińscy pisarze, jak metropolita Iłarion, Hryhorij Skowo-roda i Taras Szewczenko, rozumiejący istotę chrześcijaństwa zawartą w bizantyńsko-ukraińskiej Jutrzni Wielkanocnej, mogli do głębi pojąć ideę, którą wyrażają jaśniejące radosną Łaską słowa - swiatysia, swiatysia, nowyj Jerusafyme!, kończące ten oto fragment wielkanocnego hymnu pochwalnego: ????? ??????? ???????????: "?????? ????, ???????!" ? ????? ????: "???????!" ???? ??? ??????? ?? ?????? ???? ?? ????? Anioł zwiastował Błogosławionej: "Panno Czysta, raduj się!" I znów mówię "Raduj się!" Twój Syn zmartwychwstał trzeciego dnia z grobu ? ??????? ?????????. ???? ??????????! ???????, ???????, ????? ?????????! ????? ?? ???????? ?? ???? ???????. ????? ???? ? ????????, ?????, ? ??, ????? ??????????, ???????? ???????????? ???? ?????. I zmarłych wskrzesił. Rozweselcie się ludzie! Święć się, jaśniej, nowy Jeruzalem! Sława Boża Tobie zaświeciła. Raduj się dziś [podkr. W. M.] i wesel się, Syjonie A Ty, Czysta Bogarodzico, Ciesz się Zmartwychwstaniem Syna Twego Istotne, że w jutrzni czasowniki używane są w czasie teraźniejszym, a zwrot dziś ma zarówno zaprosić wiernych do udziału w świętowaniu Wielkiego Dnia Zmartwychwstania, jak i zaktualizować i powtórzyć, a nie tylko przypomnieć najważniejsze święto chrześcijan, jakim jest Zmar-twychwstanie porównywane do odradzającej życie wszelkiego stworze-nia - Wiosny. Wielki Dzień Zmartwychwstania -jako Wiosnę przyno-szącą odrodzenie duszy człowieka-na różny sposób wyrażaj ą poeci oraz wielkanocne pieśni duchowne, wśród których wyróżnia się pieśń witają-ca przemienionego światłem Chrystusa jako wschodzące zza chmur Słoń-ce-Prawdy: ?? ???? ?????, ????? ? ??? ????? ??? ???? ?????? ?????. Tyś nasze Słońce, życie i raj Witaj nasz Zbawco, Chryste witaj. Najbardziej radośnie brzmi zaś przepełniona nadziejąw wyzwolenie człowieka od nienawiści wieść o udzielającej się ludziom miłości zapraw-dę Zmartwychwstałego Chrystusa: ??????? ???????, ??????? ???????, ????????? ???? ????, ??? ??? ???? ???? ?? ????. ??? ????? ????? ??? ????, ????? ???? ?? ???? ???? ?? ????? ??????? ? ????? ??????? ???????. Chrystus Zaprawdę Zmartwychwstał, Radujcie się dzieci Boże, Gniewu wśród nas być nie może. Niech rozkwitnie miłość Boża, Czysta jasna jak kwiat - róża, Bo miłość przychodzi z nieba, Chrystus Zaprawdę Zmartwychwstał*. Renata Gojdycz ????????? ?????, ?????? ?? ?????? ? ????????? ????? ????????? ????????? ??????? ???????! ?????? ????, ???????? ????? ????, ???????? ???????? ?????? ???? ? ?????? ????. ??????? ??????! ?????, ?????! ??? ?????? - ???? ??????? ? ????? ????, ?????? ???? ???? ????. ??????? ???????! ????????? ? ??? ? ???? ?????????. ????? ?? ?????? ???? ?????, ?? ???? ? ??? ??????. ??????? ??????? ? ??? ????? ???? ? ???? ???????, ???? ????????? ????????? ? ???? ?????? ?????'. ????????? - ?? ??? ???????? ?????????? ? ????????????? ????? ?? ????? ??????????? ????? ??????. ???? ? ??? ???? ??? ???? ? ??????, ??????... ?????? ?????, ????, ???????, ????. ? ??? ???? ?????? ????? "?? ????????", ? ?????? "????", ????????... ???????? ? ????? ???????? ??? ??? ???????. ?????? ????????? ?????! ????????? ?? ??? ????, ????????? ? ???-????. ??? ??? ??? ?????????, ??? ????????? ???? ???? ?? ?????, ? ??-????? ???????? ?????? ?????? ????????? ??????? ????? ?? ?????3. ??????? ???? - ?? ????? ???? ??????????? ??????, ??????? -????? ?? ?????????, ???? ????? ??????, ?????, ??????'?, ????????? ? ????????? ?????. ???, ?? ???? ??? ??????, ??? ????????? ??????? ? ?? ????? ???????, ??????, - ??? ? ??? ???????? ????? ?????, ????? ????? ? ???????? ???. ??????? ??? ???????? ?????, ??????? ???????? ???????, ?????-????? ?????????, ?????????? ?????. ?????? ??????? ? ????????? ??????? - ???? ??????????? ????? ??????, ?????? ????, ?????? ?????-????? ??????? ???, ???????? ??????, ????????? ???????. ???????? ??? ??????????? ???????, ?? ? ?????????????? ???? ???????? ??????, ??????? ?????????? "??? ?????? ?? ?????" - ?? ?? ??????, ??????? ???? ????????? ???????? ????? ?????? ????, ? ??? ???? ????? ? ?????????? ???? ?? ????? ?????????? ??????????????? ???? ????????????? ???????? - ????? ?????????'. ? ??? ?????????? ????????????? ??????? ???? ??? ?? ??????, ??-???? ??, ??? ???????? ???? ? ?????? ?? ??????. ????? ??? ????? ? ?????, ????? ????? ????? ?? ?????????. ???????? ??????????? ?????? ??? ????????? ????? ? ?????? ? ???-???????, ???????, ?????????, ???????? ?? ???? ? ??????????. (???-?????? ???????? ?????? ??????, ? ??????? ? ????? - ??????????.) ????? ???????? ?????? ??? ????: "??????????? ????, ?????? - ?????, ?????? ???????? ? ????..." ????? ???? ???????? ? ?????? ? ?????????? ????????? ???????. ?????? ? ??? ???? ??? ?????????? ??????? - ????????, ??? ? ???-????? ?????, ?????, ????, ???????? ???????, ??????? ?????, ????? ? ?????? ?? ????, ???????????? ??????, ???? ? ????????????? ?? ??-??????????? ????????????, ??????? ???????? ??????. ??????? ????????? ??? ????? ????????, ? ????? ?????? ??????. ???? ???????????? ??????? ? ??????????? ??????? ? ?????, ?? ???? ?????????. ?? ??? ???? ?????? ? ?????????? ??????? ????. ? ???????? ???????, ????????, ?????? ?????? ? ??????? ???????????-?????? ?????? ??????. ? ?????? ??????: ? ?????? ?????? ? ???? ????? ??? ??????. ? ???? ???? ?????, ?? ??????? ? ??????. ????? "???? ?????? ???? ??????" ???????? "??? ???? ?????????, ??????????? ??????". ? ?????????, ?????????? ?????? ?????????? ? ?????, ? ??????, ? ???? ????, ?????? ???'??? ? ????. ????????? ?????? ???? ?????? ? ????? ??????? ????? ??????? ?? ????????? ????????????. ? ???????????? ???? ??? ?????? ???????? ??????????? ???????, ??? ??? ??????? ????. ??? ??? ??????????? ?????? ???????? ?????????? ???????? ?? ?????? ? ???????: "??????? ???????!", ? ???? ????????????: "???????? ???-????!", ????? ??? ?????? ?????, ????? ? ?????, ?????? ?????????? ??????: ??????? ??????? ?? ???????! ??????? ?????? ?????? ? ????? ?? ????? ????? ???????. ?????? ??????? ?????? ??????? ????? ????? ???????????? ?? ??????? ????????? ?? ??????? ????? ?? ????, ?? ???????????? ????-???? ???????? ??????". ????? ?????????? ?????? ?????, ??? ???????, ???? ? ????, ??????? ? ?????? -?????????????: ??? ?????????? "??????? ???????" ? ????????? "???????? ???????!" ???????????, ????? ????????? ? ??????????? ?????????, ?? ??????????. ????, ???????? ??? ??????? ??????-??????, ???????????? ?? ????????, ?? ?? ???????? ?????????? "???? ??? ?????? ????". ? ??? ??????? ???? ????? ???????????? ???????? ?????? ??????? ????????? ??????, ??? ?????????? ?????? ???? "?? ??????? ???????!" ?????? ??????? ???????? ????? ?????? ????? ???????? ?? ??????? ? ??????? ? ?????, ?? ?? ?? ???????? ??????????, ????????? ?????, ??????? ?????? ??????. ????????? ?? ????????? ?????? ? ??????, ????????? ??????? ?? ???? ?? ????????. ???? ???????? ??? ???????, ?? ???? ? ???????????? ? ???????? ??????? ??? ??????? ???? - "??? ??????? ???? ?????????". ?? ?????????? ???????? ???? "???? ? ?????? ? ???????, ???? ??? ????? ???????? ?? ????". ????? ????? ????????? ??? ?? ???? ????????? ????, ? ???????? ???????? ?? ?????? ??????????? ? ???????. ???????????? ??????, ???-?? ???????? ??????? ???????? ?????, ?????? ?? ? ????, ??? ?? ?????? ?????? ???????. ?????????? ????? ???????? ?? ?? ??????. ????????-???? ? ????????? ??????, ??? ?? ? ???, ?????, ? ??????? ???????? ? ????. ???????????? ?????, ??? ?????? ????? ? ??????? ?????????. "????????" ?? ???????? ??????? ?? ???? ? ????????????? ? ????? ????-???, ????????? ? ???????. ? ??????? ?? ?????? ??? ?????? ??????????. ???? ? ????? ?? ??-?????, ?? ?????? ????'???? ?????? ?? ?? ?????? ??????????: "??????? ???????!". ???? ????? ?????, ???? ?????? ?????? ?????? ?????? ????? ???????? ? ????????, ????? ??????? ?? ????, ? ?????????-???? ???-?'???? ? ????????? ??????? ??? ??????????. ????? ???, ?? ????? ?? ????, ??? ?????? ??????????. ???? ????-??? ? ????? ???????? ????, ? ?? ??? ????? ??? ??????? ????????. ?????? ?????????? ???????, ????? ?????? ? ????, ? ???????? ??????. ????? ?????? ????? ???? ???????, ??? ???????? ????????? ?? ????. ?? ??????? ??????? - "??? ????? ????". ??????? ??? ?????? ???????? ?????? ? ????? ?? ????, ??? ????? ?????????????? ????? ?'???? ??????? ?????????? ????. ??????? ? ???, ?? ???? ?? ????? ????????????, ?????????? ?? ??????????? ????? ??????? ?????, ??? ??????? ????, ???????? ?? ???? ????????? ??????? ??? ???????. ????? ????????? ???? ??????? ????? ? ???'? ???????? ??? ?????????18. ????????? ? ???????? ????, ????? ? ?????????, ?????'? ????? ? ?????? - ????????? ???????? ??????, ??? ???? ?? ????? ?? ???????. ??? ?? ????? ??????????? ?? ???? ????, ??? ????????? ???? ?? ???? ??? ????, ????? ?? ?????... ?? ???? ????????? ? ????. ?????? ? ?????-???? ????? ????? ?????. ? ?????? ??????????? ????????? ? ?????-??? ??????? - ???????? ????????? ? ??????. ????? ????? ?????? ?? ????????? ?????????????? ? ?????????. ???? ????????? ? ??? ???? ????? ??????, ??? ? ?????????, ????? ?? ???????????, ???????????. ???? ?? ???????? ? ??? ???? ?????? ? ??-?????. ? ?????? ???? ????????? ? ????? ????? ?? ????? ?? ?? ???????, ??? ? ?? ??????? ?????????? (?????????, ???????????), ? ?? ?????-???? ????????? ?????????? ????? ????? ? ????????? ?? ? ???????? ???-????. ?????? ????, ?? ? ?? ???? ?????????? ?????, ??????, ???????. ?? ???? ??????? ?????? ?? ????????? ?????????????? ????????, ????? - ??????? ?????, ??????? ????????. ??????? ? ?????????? ?????? ? ???? ??????? ????????? ?????????? ???? ???????? ???????? - ?? ??????? ?????????? ???????????. ??????? ???? ????? ????????? ????? ?????? ????????? ?????. ?????????? ????? ???????? ????? ?? ????????? ? 1604 ?. ???????? ? ????????? ??. ??????? ? ?????, ?? ??????? "???? ??????? ??? ???? ??????" - ??????? ???????? ????????? ?????, ??? ? ???????? ?????? ??????????? ????? ??? ?????? ???????????. ??????? ????????? ????? ????????? ??????? ? ??????? ??????????? ????? ??????. ? ??? ??????? ???? ?????? ???????? ????? ??????? ?? ???????. ??? ?????? ???????? ??????????, ??? ??????? ????? ???? ??????? ? ?????????, ?? ??????? ?????, ??????? ?????. ????? - ????? ??????? ??? ????: ? ??? ?????, ? ??? ????????, ? ??? ?????, ? ?????? ??? ???????. ?????? ???????? ??? ??????, ?? ???????? ? ????? ??? ????: ??? ???? ?? ??????? ????? ????, ??? ????? ???? ???????, ???????? ????? ? ???????, ??????? ????? ????????. ????????? ??????? ?????????? ????, ?????? ?????????? ??? ?????. ? ????? ??????? ???????. ??????? ? ???? ??????, ???? ?? ????????? ?????????, ?????? ?? ??????: ...? ?????? ????? ???????????, ? ?????? ????? ?????????, [...] ?????????, ???? ????, ??? ??? ???? ???? ?? ????, ??? ????? ????? ??? ????, ?????, ????, ?? ???? ????, ?? ????? ??????? ? ????? ??????? ???????!. ? ?????? ????? ???????? ??????? ? ???????? ????, ?? ?????? ? ????? ??? ????????, ?? ??????? ???? ??????? ?????? ? ???????. ??? ?????? ???? ????? ???? ?? ??????. ??????? ??????? ? ?????? ? ??? ????? ????????? ? ???? ? ????? ??? ?????? ?? ???, ?? ? ?????? ? ????? ??????. ? ????? ??????? ???????! ??? ???????? ????????? - ?? ???? ????????? ??????, ??????? ?? ????? ????, ????? ???? ????????? ????? ????? ?????, ??? ??????????? ????? ????: ??????? ???????! ????? ????, ?? ??? ??????? ????? ?????, ??????? ? ??? ??? ?????? ????? ??????? ???? ? ?????? ????... ? ???? ??????????? ??????????? ?????? ???? ?????. ??????? ???-?????????? ?????, ?????? ???????. ??? ??????? ?????. ??????? ???????! ????????? ?? ??? ????????? ???? ? ?????? ??????????, ????? ????? ???? ?????????... ???????????? ????? ? ???????? ????. ???? ?????????, ? ????? ?????, ??????. ??? ? ??? ??????? ??????????? ?????, ????? ?????. ??????? ???????! ????????? ???, ?? ?? ???? ???? ? ????? ?????? ????? ????? ????? -?????????? ???? ?????? ??? ???... ??????????? ????????? ?????, ??????? ???????? ????, ??????? ????? ??????? - ??? ?? ????? ?? ?????: ????? ??????? ??? ??????, ???????? ????? ????, ???? ???? ? ?????, ??????? ???????. ??????????? ???????? ????? ? ???????? ???????? ?????????? - ?? ?????????? ?? ????????? ????????? ???????, ?? ????????? ? ?????-??????? ?????. ??? ???????? ????? ?????? ? ???? ?????? ??????, ??-???, ?????, ???????, ??????? ? ?????? ?????????. ??? ????, ?????, ??-????? ? ??????? - ???????? ? ??? ?????, ????? ? ?????, ? ????? - ?? ?????? ??????. ??????? ??????? - ??????? ???????! ???? ????? ???????, ????? ????? ?????????. ??? ???????? ??????? ? ???? ????? ??????, ??????? ????? ?? ?????: ??????? ???????. ??????? ?? ????? ???????? ????? ? ????? ????? ??? ????. ?? ???? ?????, ????? ? ??? ????? ??? ???? ?????? ?????. ??????? - ?? ???????? ??????, ????? ??????????????, ??? ???????? ???, ?? ?????? ? ??????? ?? ? ???? ????????. ?????? ??????, ??? ??? ??? ?????, ???????? ???, ??? ????????? ? ?????? ??????, ???????, ??-?????, ??? ???????, ??????. ??????? ???????! ???? ????? ????????? ??? ? ??? ?????, ??? ????? ???, ???????? ???, ????? ???? ????? ????? ??????? ???????! ??? ???????? ????? ????? ????? ??????, ?? ??????? ? ???, ??????? ????, ?????? ?????, ?????? ???. ??? ????? ? ?????? ???????? ??????????? ??????, ????? ???????? ?????? ??????. ???, ?? ?????????? ? ?????????? ??????, ????? ???? ????? ?????? ??????? ?????? ???????: ??? ???????? ??????? ? ??????? ???? ????? ???????? ???????, ? ?????? ????????, ????? ??????, ?? ???? ????? ????????... ???? -?????, ?? ??????? ????? ??????, ?????? ? ???? ????-??????, ?? ??? ??????, ????? ???????????... ????, ??????????, ?? ???????, ? ???????? ????, ?? ????, ???????? ?? ? ???????, ? ? ?????????, ? ???????? ?? ????????: ? ???????, ??????, ?????? ??????? ???????????... ???????? ??? ?????, ??????????? ??????? ?????????????? ???????????, ?? ?? ??????? ????? ????? ??????? ?????? ???????... ??????? ???? ?? ?????, ?? ?????????, ????? ??? ????? ?????, ? ?????? ???????. ???????????-?????????? ??? ??????? ???????????? ? ?????? ??-????????? ??????. ??? ?????? ????????? ?? ??????? ??????? ? ???-??????? ???????????. ????????? ??????? ?????? ????? ??????? ????, ? ???????? ?????. ???? ??????? ???? ???????? ???? ??????? ? ????? ??????????? ???-???. ? ?????????? ?????? ?????? ??? ????? ???????: ??????? ??????? ?? ???????, ?????? ?????? ???????, ? ???, ?? ? ??????, ????? ???????. ?? ?????, ??? ???????? ? ??????????? ???????, ?????????????? ? ???? ???????????? ?????? - ?????????. ????? ???? ????? ??????-??? ????? ????? ? ???????? ????????. ? ?????????? ?????? ??????? ???????? ?? ???????? ?????, ?? ??? ? ???????? ? ????, ?? ????????? ? ???????????, ?? ?????????? ??? ??????, ???? ? ??????. ? ??? ????????? ???????? ??? ???? ??????: ????, ????? ? ??. ??? ???????? ?? ???????. ?? ??????? ??????? ????-?? ? ??? ?? ?????????. ????? ?????????? ?????? ???????????, ????? ??????????????, ??? ???????? ? ??????????. ???? ????? ?????, ????????? ?????? - ?? ??????? ?????? - ?????? ? ????????? ?????????? ??????? ??????. ??? ????????? ????????? ???-?????, ???????, ????????? ? ????????. ???????? ???? ?????????? ???????? ?????? ??????? ??????? ????-?? ? ??????? ??????????? ??????????. ????????? ??? ?????? ?????? ???????????? ???? ????? ????????. ?? ?????????? ???????? ???? ???????-????? ???????? ?????-????, ? ????? ???? ???????? ??? ????????? ??????, ???'????? ? ???? ??????????? ????? ??????. ??????????? ?????? ?????? ???????, ?? ???? ??????? ????, ?????? ??????, ???????, ?? ???? ? ????, ?????? ?????? ???????, ??? ?????? ????????, ?????? ??????, ???????, ????????? ?????. ?????? ?'??? ??? ?????, ?'??? ?? ???????, ?? ?????, ?????? ?'??? ? ?'???? ?????, ??? ????????, ?'??? ????, ?????? ?'??? ??? ?????, ?????? ???? ??????, ?????? ?'???, ?? ? ????? ????????? ?????. ?????? ?'??? ??????????, ??????? ???? ????????, ?????? ?'??? ???????????, ???????? ???????? ????, ?????? ?'??? ???????????, ?? ?? ???? ? ???????, ?????? ?'???, ??????????? ????????? ???????. ?????? ?????? ???????, ??????, ?????????, ?????? ??????, ??? ????? ?? ?????? ???????, ?????? ?????? ???????, ?????? ??????? ?????, ?????? ??????, ?? ??? ????????? ????. Agnieszka Baron Kraków Poetyckie homilie na niedziele Kyryły Turowskiego Wiedza dotycząca Rusi Kijowskiej jest coraz bardziej pogłębiana przez współczesnych badaczy literackich. Tematem podejmowanym coraz czę-ściej stała się homiletyka, tłumacząca Pismo Święte i docierająca do sze-rokiego grona słuchaczy - istotny element kształtujący świadomość chrze-ścijańską mieszkańców każdego kraju. Jednym z najważniejszych kazno-dziejów tego okresu był urodzony na pograniczu ukraińsko-białoruskim, a żyjący w XII wieku kanonizowany biskup Kyryło Turowski. Spośród najbardziej znanych badaczy, zajmujących się jego twórczością, należy wymienić choćby Mychajła Woźniaka, Mychajła Hruszewskiego czy współczesnego badacza Wacława Hryniewicza. Biskup Turowski, jeden z najpłodniejszych homiletyków, jest autorem homilii na 8 niedziel - od Palmowej aż do niedzieli przed Pięćdziesiątnicą; trzech mów w formie przypowieści, skierowanych do mnichów. Napisał też cykl 30 modlitw na godziny kanoniczne tygodnia oraz pochwały na cześć świętych ruskich, które jednak zaginęły. Homilie, którym obecnie pragnę przyjrzeć się bliżej, powstały w latach 60-tych XII wieku. Mają charakter pochwalny, napisane zostały podnio-słym stylem, co powiązane jest ściśle z tajemnicą Świąt Wielkanocnych i z ich istotnym znaczeniem dla świadomości chrześcijańskiej. Kazania - Słowa mająjasno ustalony plan. Początkowo autor wysła-wiał święto, stosując w tym celu aforystyczne zdania, formułujące ogólną myśl. Następnie rozwijał temat, wyjaśniając religijny sens święta; czynił to poprzez rozbudowane porównania, alegorie czy oratorski styl. Przykła- dem nieoczekiwanej, choć dość wyraźnej alegorii, może być porównanie radości ze zmartwychwstania Chrystusa do radości, jaką przeżywa żona z dziećmi po powrocie męża i ojca z dalekiej podróży. Homilie są bardzo udramatyzowane, ponieważ miały za zadanie wywołać emocjonalne za-angażowanie wiernych. Charakter taki posiada na przykład Płacz Bogu-rodzicy pod krzyżem. Turowski czerpie z pism bizantyjskich Ojców Kościoła. Układając swoje homilie, przejął tradycyjne wzory greckie. Mimo tego jednak jego wypo-wiedzi pełne są oryginalności i przedstawiaj ą własne opinie autora. Święty biskup korzystał również z rodzimych pieśni cerkiewnych. Język Turow-skiego jest bardzo nacechowany emocjonalnie; charakteryzuje go duża giętkość i obrazowość, wyraża różnorodne uczucia - od rozpaczy pod krzyżem Chrystusa aż po zachwyt nad zmartwychwstaniem. Z racji tego święty często porównywany był do Iłariona, wybitnego homiletyka, który żył 100 lat wcześniej. Uważano, że Turowski odznaczał się większą siłą wyobraźni i uczucia, natomiast Iłarion był bardziej przejrzysty, wszech-stronniejszy i bardziej zwięzły w rozwijaniu myśli, a jego utwory charak-teryzuje większa głębia teologiczna. U świętego biskupa zaobserwować można jednak większą pomysłowość, lekkość języka, serdeczność i ciep-ło uczuć. Współcześni nazywali go nawet "nowym Złotoustym". Turowski, świadom niedoskonałości swoich Słów, często wyrażał ją w homiliach. Uważał, że brakuje mu ognia Ducha Świętego i jest mętny w swoich wypowiedziach, jednocześnie prosił o przyjęcie jego słów. To umniej-szenie samego siebie czyniło go bliższym słuchaczom. Biskup, jak każdy poeta, lubił stosować określone środki wyrazu. Do grupy tej należy zaliczyć retoryczne amplifikacje; gromadził wiele zbież-nych wątków i określeń. Rozwinięcie tematu następowało przez zmienia-jące się ciągi retoryczne oraz przejście od jednej tyrady do drugiej. Wa- cław Hryniewicz, współczesny badacz pism Turowskiego, przedstawia kilka rodzajów tyrad. Jeden z nich, tyrady synonimiczno-symetryczne, polegająna nagromadzeniu synonimów i wyrazów bliskoznacznych. Przy-kładem takiego ujęcia może być następujący fragment: "Ale Żydzi gnie-wająsię na dobroczyńcę, a Judejczycy szemrająna cudotwórcę; Izraelici odbywaj ą naradę przeciwko swojemu zbawicielowi, synowie Jakuba za-mierzają zgubić Tego, który przyszedł dla zbawienia całego świata". Sy-nonimie można zaobserwować w czasownikach: gniewająsię, zamierzają zgubić, szemrają. Symetria natomiast ujęta jest w konstrukcji zdań; naj-pierw autor przedstawia parę: Żydzi i Judejczycy, potem: Izraelici i syno-wie Jakuba10. Turowski stosuje również ujęcia antytetyczne, które można znaleźć wcześniej w homiletyce bizantyjskiej oraz u Iłariona. Artysta przeciwsta-wia smutek Wielkiej Soboty radości Niedzieli Wielkanocnej. Poza tym, podobnie jak Iłarion, przedstawia w opozycji żydowskie prawo Starego Testamentu oraz nowe prawo - łaskę, które nastało wraz ze zmartwych-wstaniem". Inną konstrukcją, stosowaną przez homiletyka, jest anafora. Sprawia ona wrażenie wznoszenia, podkreśla powtarzany wątek i czyni go waż-niejszym. Widać to w następującym fragmencie: Wierzę, Panie, i składam Ci pokłon! Wierzę w ciebie, Synu Boży i wysła-wiam Cię! Wierzę, Władco, i głoszę Cię, zbawicielu świata, Chrystusa! Wierzę, Miłosierny, w Twoje przyjście na ziemię! [...] Charakterystyczne dla Turowskiego są także konstrukcje triadyczne, polegające na trzykrotnym powtórzeniu obrazu, słowa lub całego określe-nia. Zabiegi takie umożliwiajązmianę rytmu i mogąmieć różny charakter. Przykład triady chrystologicznej i poetyckiej - "[...] Światło moje i nadzie-ja moja i żywot - Syn i Bóg zgasł na drzewie'". Inny charakter ma triada odnosząca się do uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy: "Starcy szli żwawo, żeby pokłonić się Jezusowi jako Bogu. Młodzieńcy prędko biegli, aby Go wysławiać za cud wskrzeszenia Łazarza. Dziecięta, jak ptaki latając wokół Jezusa, wołały: Hosanna Synowi Dawidowemu!" Zmiana rytmu w przytoczonym fragmencie polega na przedstawieniu różnej prędkości, z jaką przybywały do Chrystusa poszczególne grupy ludzi. Star-cy, dostojni i poważni, szli do Pana szybkim tempem, młodzieńcy poruszali się szybciej i byli niejako bliżej, natomiast dzieci znajdowały się tuż obok Jezusa. Wszystko to sprawia, że obraz z Jerozolimy jest bardzo dyna-miczny i pełen dramaturgii. Ważnymi elementami kazań Turowskiego są dialogi oraz monologi, w których autor kryje myśli teologiczne, niewypowiedziane w swoim imie-niu. Nadaje to tekstowi dramatyzmu, a mowa jest dynamiczna i żywa. Nieraz język pisarza robi wrażenie sztucznego, brakuje naturalności postaciom, które wyrażają daną myśl; pojawia się uczucie rozbicia har-monii homilii. Dawniej niejednokrotnie surowo oceniano przez to spuści-znę literacką świętego, być może jednak język ten jest odzwierciedleniem wzorców i ograniczeń tamtej epoki. Turowski stosuje bardzo wiele kunsztownych epitetów, porównań i sym-boli. Przykładem charakterystycznego dla homiletyka porównania jest mo-tyw wiosny, odrodzenia przyrody, zestawiony z odrodzeniem człowieka pod wpływem Ewangelii, a następnie zmartwychwstałego Chrystusa. Warto przyjrzeć się teraz jednej z homilii Turowskiego, np. na niedzie-lę po zmartwychwstaniu, niewiernego Tomasza, żeby zobaczyć, jak pi-sarz posługuje się językiem i wykorzystuje wyżej wymienione środki wy-razu artystycznego. ,?? ? ????? ?????? ? ????????? Zaraz na początku autor stwierdza: ???????, ?? ????? ????? ??????? ????, ??? ???????? ??????? ??? ???? ?????". Poprzez umniejszenie własnej wartości oraz autentyczną szczerość autor już na początku nawiązuje bliższy kontakt ze swoimi słuchaczami. Następnie Turowski wraca pamięcią do wydarzeń sprzed tygodnia, czyli do zmartwychwstania Chrystusa. Wymienia wszystkie korzyści z tego faktu, układając je w antytetyczne pary: "? ?????? ?????? ?????????? ???? ?? ??????? ? ??????? ??? ? ?????, ??????????? ??????? ? ????? ?????????? ????? ??????????". Dzięki takiej akurat konstrukcji, Turowski może przedstawić wielkość i chwałę chrześcijańskiego świata i w opozycji do tego poniżenie oraz zgubę piekła. Zmartwychwstanie jest momentem zwrotnym w historii lu-dzi; wypełnieniem starotestamentalnego prawa i nastaniem nowej rze-czywistości. Opisując te dwie rzeczywistości, Turowski znów wykorzy- stuje antytezę: ,?????? ?? ????? ???? ??????? ??? ??????? ????? ? ??????? ??????; ?????? ?? ??????? ??? ????? ?? ???? ?? ???? ?????? ?????? [,..]". Wiele ofiar zwierzęcych, niewystarczających, zostało przeciwsta-wione jednej, zbawiającej ofierze Chrystusa. Podobnie w opozycji przed-stawione zostało żydowskie święto szabatu, które minęło, i święto Nie-dzieli Wielkanocnej. Podsumowując wstęp, należy stwierdzić, że w całości został oparty na antytezach, obrazujących najpierw korzyści płynące ze zmartwych-wstania Chrystusa, a następnie przeciwstawiających stary świat nowej rzeczywistości. Jednocześnie autor przybliża słuchaczom teologiczną wymowę święta i wprowadza w zagadnienia związane z Wielkanocą, które dalej będzie rozwijał. W następnym fragmencie homilii Turowski wzywa słuchaczy do świę-towania, chce również, aby przynieśli dary. Wymieniając je, autor używa konstrukcji triadycznych: ?????, ??? ?? ????; ??? ????????? ? ??- ??????????? ? ?????, ????? - ??????? ????? ? ???? ???? ? ?????? Turowski ponownie ???????????; ?? ????? - ??????, ??????? pragnie nawiązać kontakt, zwracając się w formie imperatywu, podkre-śla przez to, że zmartwychwstanie dotyczy wszystkich ludzi, a nie jedynie wybranych. Kolejny fragment jest opisem wyjścia Izraelitów z niewoli egipskiej. Historia ta jest okazją do przedstawienia dwóch obrazów zmartwych-wstania. Pierwsze dokonało się przez wyzwolenie Żydów, kiedy szli przez pustynię i karmieni byli manną z nieba. Natomiast wraz ze zmartwych-wstaniem Chrystusa skończyła się starotestamentalna pascha i nastała nowa. Turowski znów buduje oba obrazy na zasadzie antytezy, przeciw-stawiając sobie dwie rzeczywistości, pomiędzy którymi cezurąjest Jezu-sowe zmartwychwstanie. pisze "???? ?????? ????????????; ???????? ? ???? ????? ?????" biskup, obrazując następujące przemiany. Z kolei słońce zostało przyrówna-ne do Chrystusa i przeciwstawione światłu księżyca, alegorii starego prawa. Podobnie jak wschodzi słońce, ogrzewając ziemię, tak wstaje z grobu Chry-stus, zbawiając wszystkich, którzy w niego wierzą. Kolejny obraz, wiosny i zimy, znów zbudowany jest na antytezie, a ujęcie pór roku ma charakter symboliczny. Zima oznacza tutaj grzech - "???? ????????; ???? ?????'?"- to jednocześnie aluzja do niedowiar- stwa Tomasza, którego ta homilia ma dotyczyć. Przeciwstawieniem jest wiosna wraz ze swoją ożywiającą mocą przyrody. Obraz ten jest niezwy-kle plastyczny, bogaty w szczegóły i mający za zadanie tchnąć nadzieję w słuchaczy, ponieważ przestawia jednocześnie radość z odradzania się świata. Turowski stosuje porównanie cieszących się do jagniąt i cieląt. Jagnięta to ludzie pokorni, natomiast cielęta to ci, którzy nawracają się na wiarę chrześcijańską! żyją zgodnie z jej zasadami. Aby opisać nową sy-tuację, autor przedstawia różne obrazy alegoryczne; pisze o oraczach słowa, którzy sieją ziarna duchowe. Inny obraz dotyczy rzek apostolskich, wypełnionych rybami pogaństwa, a łowionymi w pełne sieci Cerkwi. Pra-cowite pszczoły natomiast porównane zostały do mnichów, którzy zadzi-wiają wszystkich swoim życiem pełnym modlitwy, umartwiania się i da-wania innym dobrego przykładu. W następnym fragmencie Turowski wymienia grupy świętych, którzy ???- otrzymali nowe życie wraz ze zmartwychwstaniem Chrystusa. Są to: ???? ? ?????????, ???????? ?? ???????????, ???????? ? ???????????; ?????? ? ?????' Takie uszeregowanie w pary postaci sprawia wraże- nie, że zbawionych ludzi jest bardzo wielu. Poza tym można zauważyć w tym miejscu zastosowanie przez Turowskiego triad symetrycznych. Nieco dalej autor wymienia dary od wyznawców, stosując w tym celu określoną konstrukcję - najpierw wymienia ofiarodawców, następnie dar - "?? ??????? ????, ?? ???????? ?????, ?? ?????? ??????, ?? ??????? ???????? ????? [...]". Dzieło zakończone zostało ponownym wezwaniem do wiary i sławie-nia zmartwychwstałego Chrystusa. Przedstawiona powyżej homilia pełna jest środków artystycznego wyrazu, a napisana została kunsztownym lirycznym językiem. Jednocze-śnie to konkretny wykład dotyczący Świąt Wielkanocnych, trafiający do wszystkich słuchaczy. Obok bliskiego wszystkim alegorycznego obrazu wiosny i zimy, zaprezentowana została przepełniona dramatyzmem biblij-na wizja wyjścia Izraelitów z Egiptu. Celem tych zabiegów jest jak naj-bardziej przekonywujące przedstawienie prawdy, że"???????? ????? ?? ????? ??????? ? ??? ???? ??????? ??????????? ????". Na koniec warto wspomnieć, że twórczość Turowskiego nie została zapomniana prze następne pokolenia; korzystano z niej również później. Przykładem jest choćby Żywot świętego Stefana permskiego, autor-stwa Epifaniusza Mędrca, który wykorzystał homilie artysty. Obecnie jedynym chyba polskim badaczem jest wspomniany ks. Wa-cław Hryniewicz, który analizuje homilie od strony teologicznej. Utwory te, mimo całego swojego uroku i niewątpliwie świadectwa epoki, nie do-czekały się jeszcze dokładnych badań pod kątem języka. Agnieszka Gronek Kraków Elementy historyczno-legendarne i liturgiczne na przedstawieniach Podwyższenia Krzyża Świętego w malarstwie Kościoła Wschodniego Uroczystość Podwyższenia Krzyża Świętego obchodzona jest w Ko-ściołach Wschodnich 14 września dla upamiętnienia cudownego odnale-zienia relikwii Krzyża Chrystusowego przez cesarzową Helenę, matkę Konstantyna Wielkiego. Opis tego wydarzenia przekazany przez history-ków Kościoła, między innymi przez Sokratesa Scholastyka czy Hermia-sza Sozomena, wzbogacony na przestrzeni wieków przez elementy le-gendarne, przedostał się do ksiąg religijnych i czytany był podczas liturgii święta Podwyższenia. Umieszczone w ruskich zbiorach kazań podanie opowiada o tym, jak Konstantyn Wielki po ujrzeniu na niebie znaku krzyża i zwycięstwie nad Maksencjuszem wyraził chęć przyjęcia chrztu, a swą matkę Helenę wy-słał do Jerozolimy w poszukiwaniu Krzyża Chrystusowego. W Jerozoli-mie jedynie stary żyd Juda wiedział, gdzie zakopany został Krzyż4, ale nie chciał powiedzieć. Helena uwięziła więc go w głębokiej studni, gdzie sta-rzec głodując przebywał przez sześć czy siedem dni, aż zgodził się wyja-wić tajemnicę. Jednak po uwolnieniu z głodu i zmęczenia zapomniał, gdzie znajduje się owo poszukiwane miejsce. Poszedł zatem na Golgotę i gdy modlił się do Boga o jego wskazanie, zatrzęsła się ziemia i zaczął wydo-bywać się z jej głębi dym: tam też znajdowały się trzy krzyże. Chcąc dowie-dzieć się, który z nich jest Krzyżem Chrystusa, przykładano je kolejno do zmarłego chłopca, który po dotknięciu trzecim, jak się okazało Chrystuso-wym, krzyżem ożył. Cesarzowa Helena ozdobiła Krzyż Święty klejnotami, schowała do srebrnej skrzyni, a na Golgocie wzniosła świątynię, konsekro-waną 14 (13) września 335 roku przez papieża Sylwestra. Nie wiadomo dokładnie od kiedy obchodzone jest święto Podwyższe-nia Krzyża. Cześć dla znaku krzyża sięga niewątpliwie czasów przed znalezieniem Świętych Relikwii, zaś kult Drzewa Krzyża, zapoczątkowa-ny w chwili Jego znalezienia, około roku 350 rozpowszechniony był już w całym Kościele Chrześcijańskim. Sozomen informuje także, że wspo-mnienie konsekracji świątyni Grobu Pańskiego, co roku wierni w Jerozo- limie obchodzili bardzo uroczyście. Tradycja łączy te dwa wydarzenia, czcząc je 14 września; tego dnia wspomina się także odzyskanie w roku 628 relikwii Krzyża Świętego przez cesarza Herakliusza, zrabowanych w 614 roku przez króla perskiego Chozroesa. Teksty liturgiczne poświęcone tej uroczystości ułożyli na przestrzeni wieków: Anatoliusz, patriarcha konstantynopolitański, Andrzej z Krety, Jan z Damaszku i Kosma Majumski9. Najutrzni, odprawianej wieczorem 13 września po zakończeniu wielkiego wychwalania (słowosłowia), ka-płan ubrany w pełny strój liturgiczny wynosi z sanktuarium na głowie krzyż umieszczony na patenie i niesie go do specjalnie przygotowanego ołtarzyka (anałoja) ustawionego pośrodku cerkwi przed królewskimi wrotami. Położony na stoliku krzyż kapłan obchodzi trzykrotnie i okadza, wraz z kapłanem ołtarz obchodzi diakon niosący świece. W kościołach katedralnych oraz monasterskich odprawiany jest obrzęd podwyższenia krzyża, w czasie którego kapłan trzymając krzyż na głowie, czyni pięć głębo-kich pokłonów na cztery strony świata (zaczynając i kończąc na zwróceniu się ku wschodowi). Przed każdym pokłonem kapłan wznosi modły wsta-wiennicze; w czasie każdego podwyższania chór śpiewa stukrotne Panie, zmiłuj się. Po zakończeniu obrzędu kapłan kładzie krzyż na ołtarz, klęcząc kłania się do ziemi i całuje krzyż; to samo czynią wszyscy wierni. Najstarsze przedstawienia tego obrzędu znajdująsię w księgach litur-gicznych: lekcjonarzach, menologionach i psałterzach. W Menologionie Bazylego II z końca X wieku, pod datą 14 września (Watykan, Cod. gr. 1613, p. 35) umieszczona jest miniatura przedstawiająca biskupa stojące-go na ambonie ustawionej przed przegrodą ołtarzową, wznoszącego trzy-many w rękach krzyż; na stopniach, po obu stronach ambony, stoją czte-rej duchowni, jeden ze świecą w dłoni, wszyscy zwróceni są w stronę krzyża (ii. 1). Podobne przedstawienie znajduje się na karcie lekcjona- rzazDionisiu naAthosie z w. XI(Cod. 587, fol. 119v): tam koncelebrujących jest sześciu: wszyscy z rękoma uniesionymi w geście adoracji zwróceni są nie ku krzyżowi, lecz-podobniejakbiskup-wprawo". W asyście trzech diakonów biskup niesie krzyż na ilustracji XI-wiecznego lekcjonarza ze zbio-rów Biblioteki Watykańskiej (Cod. gr. 1156, fol. 250v)(ii. 2). Obrzęd przedstawiony na miniaturach z X i XI wieku opisany jest przez cesarza Konstantyna Porfirogenetę (905-959) w zbiorze przepi-sów etykiety dworskiej (De caeremoniis aulae byzantinae). Cesarz brał udział w uroczystościach Podwyższenia Krzyża w kościele Mądro-ści Bożej w Konstantynopolu, w czasie których patriarcha w asyście dia-konów, trzymając nad głową relikwie Krzyża Świętego, wszedł na ambo-nę, po czym czynił głębokie pokłony na cztery strony świata. We wspomnianym już lekcjonarzu w Bibliotece Watykańskiej (Cod. gr. 1156, fol. 248r-v) znajdują się jeszcze cztery inne iluminacje związane ze świętem Podwyższenia, przedstawiające wiernych klękających, kła-niających się i całujących krzyż. Przedstawienia obrzędu podwyższenia krzyża znajdują się także w psał-terzach, np.: XI-wiecznym tzw. Psałterzu Teodora (w British Library w Londynie, Add. MS 19.352 , fol. 131 v), XIV-wiecznych w Walters Art Gallery w Baltimore (Cod. W. 733, fol. 66v) i tzw. Psałterzu Ki-jowskim (Petersburg, Państwowa Publiczna Biblioteka im. M. E. Sałry-kowa-Szczedrina, 1252 F. VI, fol. 137r) (ii. 3). Ilustracje te umieszczo- ne są na marginesie psalmu 99 (98), obok wersetu 5: Wywyższajcie Pana Boga naszego / a kłaniajcie się podnóżkowi nóg jego, / bo jest świę-ty (Psałterz Teodora i Kijowski) lub wersetu 9: Wywyższajcie Pana Boga naszego / i kłaniajcie się Górze Świętej jego: / albowiem świę-ty Pan Bóg wasz (psałterz w Baltimore). Różnice w ilustrowaniu psal-mów wskazują na odrębności obrządków liturgicznych kościołów mona-stycznych i katedralnych w XI i XII wieku: w tym przypadku różnica dotyczy wersetu psalmu 99 (98) śpiewanego jako prokimen w czasie święta Podwyższenia Krzyża. W Psałterzu Teodora i Kijowskim ce-lebrantem uroczystości Podwyższenia jest Jan Chryzostom (ii. 3). Pro-wadzenie przez Ojca Kościoła właśnie tych uroczystości wynika zapew-ne z wielkiej wagi, jaką przywiązywał Jan Złotousty, autor licznych homilii wysławiających Krzyż, czytanych także 14 września, do kultu Krzyża Świętego. Poza tym Jan Chryzostom zmarł 14 września 407 roku, a jego wspomnienie zbiega się ze świętem Podwyższenia Krzyża. Tra-dycja ilustrowania psalmu 99 (98) tym właśnie tematem przetrwała przez wieki i występuje na przykład na kartach psałterza z roku 1485 w Pu-blicznej Bibliotece w Petersburgu (tzw. Ugliczeskaja Psałtir), czy dzie-sięciu tzw. Godunowskich psałterzy z 1594 roku, zamówionych przez Dymitra Godunowa i ofiarowanych różnym monastyrom. Ilustracja tego święta przechodzi do malarstwa ściennego i ikonowe-go. Najstarszy przykład w malarstwie monumentalnym znajduje się w Gruzji w głównym kościele monastyru Udabno. Z Gruzji pochodzą także później-sze realizacje tego tematu, gdzie zyskał sporą popularność zwłaszcza w wie-ku XIII: XII-wieczne freski w cerkwi w Gelati, XIH-wieczne w Bertubanii i inne. XII-wieczne przedstawienie Podwyższenia Krzyża znajduje się także na ścianie Białego monasteru w Egipcie. Z terenów Półwyspu Bałkańskiego znane są raczej późniejsze przy-kłady ilustracji liturgii tego święta. Popularne w kościołach bałkańskich obszerne cykle menologionu, realizowane w malarstwie monumentalnym, włączały pod datą 14 września także ilustrację święta Podwyższenia. Na przedstawieniu w Graćanicy z lat 1321-1322, biskup z nimbem ubrany w polistaurion i wznoszący krzyż stoi na ambonie przykrytej baldachi-mem (biskup i ambona nie jest już ujęta z profilu, ale w 3/4); u podnóża schodów ambony stoi między innymi cesarz, trzymający w rękach zwój i berło. Zbliżona scena znajduje się w Staro Nagorićino (1317); tu jed-nak wśród wiernych nie ma cesarza. W Dećanach (1342-1350) biskup nie znajduje się na wysokiej ambonie, ale na niewielkim podwyższeniu, zapewne środkowej części solei (zwanej również amboną), adorujący zaś krzyż wierni z cesarzem na czele stoją po obu stronach celebranta. Przedstawienie to występuje także w XVI-wiecznych dekoracjach świątyń athoskich: Catholiconie Ławry (l 535) i w Dionisiu (l 568). Obie sceny sąniemal identyczne: w centrum kompozycji na wysokiej ambonie, ujętej w 3/4, stoi biskup, ubrany w polistaurion i omoforion, trzyma przed sobą duży, ośmioramienny krzyż; po obu stronach ambony umieszczeni są: dwaj diakoni ze świecami, duchowni, wśród nich biskup z nimbem, u stopni ambony, po prawej stronie cesarzowa na czele orszaku kobiet, po lewej zaś chór mężczyzn w spiczastych czapkach i długich wzorzystych szatach Scena ta nie jest jedynie ilustracją obrzędu podwyższenia krzy-ża, a nawiązuje do legendy, która opowiada, że na wieść o znalezieniu Krzyża Świętego przez Helenę wielu chrześcijan i nowo nawróconych żydów przybyło, by oddać Mu cześć. Ze względu na przybyły tłum wielu wiernych nie mogło ujrzeć świętych relikwii, dlatego też biskup Jerozolimski Makary wzniósł Je wysoko do góry. Legenda ta, na której powstanie miała zapewne wpływ liturgia, wywarła wpływ na ikonografię tego święta: biskup--celebrant utożsamiany jest z biskupem Makarym, wśród wiernych poja-wiają się cesarz Konstantyn i jego matka, Helena. Najwcześniejsze przedstawienie obrzędu podwyższenia krzyża w malarstwie ikonowym sięga XI wieku. Scenę taką można odnaleźć na ikonach ze świętami (menologion) obchodzonymi od września do listopa-da i od września do lutego z klasztoru Świętej Katarzyny na Synaju. Kompozycja tych przedstawień odpowiada im współczesnym występują-cym w malarstwie miniaturowym: na ambonie biskup z aureolą ujęty z profilu, ubrany w polistaurion trzyma przed sobą krzyż; na stopniach bądź pod amboną stoją koncelebranci. Najstarsze realizacje tego tematu w ikonowym malarstwie ruskim pochodzą z XV wieku z kręgów północno oraz zachodnio-ruskich. Kom-pozycja tego przedstawienia na ikonach powstających w środowisku no-wogrodzkim jest bardzo zbliżona: w centrum, na tle cerkwi przykrytej jedną kopułą, stoi biskup z głową otoczoną nimbem, ubrany w pełny strój liturgiczny: z polistaurionem i omoforionem założonym na sticharion ka-płański i epitrachelion, i trzyma obiema rękami wzniesiony nad głową krzyż obłożony kwiatami; ręce kapłana z dwóch stron podpierają diakoni (bądź poddiakoni - bez orariona) trzymający w dłoniach zapalone świece bądź kadzidło; z prawej strony grupy centralnej stoją cesarz Konstantyn i święta Helena; w dole zaś tłum wiernych, a wśród nich dwie grupy mężczyzn: w szpiczastych czapkach - wyobrażająca chór cesarski z dyrygentem (mężczyzna zwrócony bokiem, trzymający niekiedy w dłoni dzwoneczek) oraz w czapkach okrągłych - chór metropolitalny. Takie przedstawie-nia, różniące się między sobąjedynie szczegółami, znajdują się na ikonie z końca XV wieku z cerkwi św. Sofii w Nowogrodzie, z w. XVI w Tre-tiakowskiej Galerii w Moskwie i w Ermitażu w Petersburgu (ii. 4). Na ikonie moskiewskiej do kopuły prowadzą schody, a obok cerkwi widoczny jest posąg jeźdźca na koniu umieszczony na wysokiej kolumnie. Podobny pomnik znajduje się na ilustracji ze wzornika Straganowa (ii. 5). Zarówno schody, jak i posąg pozwalają zidentyfikować cerkiew jako św. Sofii w Konstantynopolu; statua jeźdźca wyobraża cesarza Justyniana Wielkiego, którego pomnik opisuje np. przebywający w XIV wieku w Konstantynopolu Stefan z Nowogrodu. Na ikonach w Nowogrodzie i Petersburgu biskup wraz z towarzyszącymi mu diakonami stoją na am-bonie, krzyż obłożony jest u podnóża kwiatami, ręce celebranta podtrzy-mujądwaj diakoni ubrani w stichariony i orariony (ii. 4). Wszystkie te szczegóły należą do liturgii święta Podwyższenia Krzy-ża, którego opisy można odnaleźć w Ustawach. O dwóch diakonach, którzy podczas obrzędu podwyższenia krzyża podtrzymują ręce celebranta, informują ustawy: Sijskiego monasteru oraz moskiewskiej ławry św. Trójcy z 1645; liczne Ustawy wspominaj ą także o dwóch świecach nie- sionych przed krzyżem, o okadzaniu oraz o kwiatach, które ozdabiaj ą krzyż podczas podwyższenia. W Ustawie Wielkiego Soboru Zaśnięcia Marii Panny w Moskwie diakoni niosąnie tylko dwa lichtarze lub świece i dwa kadzidła, ale także ripidy, czapkę i laskę biskupa O ambonie, do której podchodzi biskup niosący na głowie krzyż, po wyjściu z ołtarza, wspomi-na jeden z Ustawów z w. XVI (XV?) w Bibliotece Narodowej w War-szawie, większość późniejszych informuje jedynie, że kapłan podchodzi do przygotowanego pośrodku cerkwi stolika (tetrapod, nałoj, anałoj). Nie można wykluczyć, że uczestnicy nabożeństwa na ikonach Podwyż-szenia Krzyża nie są przypadkowi. Mogą oni nawiązywać do tłumów wier-nych, którzy według legendy przybyli na wieść o znalezieniu relikwii Krzyża Świętego do Jerozolimy lub uczestniczyli w konsekracji świątyni Grobu Pań-skiego. Poszczególne grupy ludzi mogąmieć także znaczenie liturgiczne, bowiem w czasie obrzędu podwyższenia krzyża kapłan wznosi modły wstawiennicze za króla, metropolitę, duchowieństwo, za wszystkich chrze-ścijan i wszystkich służących w tym nabożeństwie. W XV-wiecznym ruskim malarstwie ikonowym znane są także bar-dziej uproszczone kompozycje omawianego tematu. W Recklinghausen Muzeum znajduje się nowogrodzka ikona z końca XV wieku, na której biskup z nimbem,, ubrany w polisaturion i omoforion, rękoma podtrzymy-wanymi przez dwóch diakonów, wznosi nad głową krzyż; grupa wiernych uczestnicząca w tym obrzędzie ograniczona została do cesarza Konstan-tyna i cesarzowej Heleny w nimbach oraz kilku mężczyzn w długich płasz-czach i okrągłych czapkach (ii. 6). Zupełnie odmienną od nowogrodzkich realizację tematu Podwyższe-nia Krzyża można odnaleźć na ikonach zachodnio-ruskich. Na XV-wiecz- nej ikonie ze Zwierzynia biskup z nimbem w omoforionie i polistaurio-nie, spod którego widać sticharion kapłański, epitrachelion i epigonation, stoi na jednostopniowym, prostokątnym podwyższeniu i trzyma przed sobą wielki, siedmioramienny krzyż (ii. 7). Obok niego w geście adoracji stoi dwóch koncelebrantów z nimbami, ubranych w polistauriony, stichariony i epitracheliony, ale bez przynależnych biskupom omoforiona i epigonatio-na. W odprawianiu obrzędu pomaga diakon, trzymający w prawej dłoni kadzidło, lewą unosząc orarion, i poddiakon (ipodiakon) w prawej dłoni niosący kadzidło, w lewej księgę. W dolnej strefie sceny głównej ikony wyobrażeni zostali cesarz Konstantyn i jego matka św. Helena podtrzy-mujący Drzewo Krzyża Świętego, po prawej stronie chrześcijanie z me-tropolitą Makarym na czele, po lewej grupa żydów. Ta oryginalna, nie znana ani w malarstwie ruskim, ani greckim, kompozycja otoczona jest z trzech stron mniejszymi scenami świątecznymi. Bardzo interesująca i oryginalna jest także XVI-wieczna ikona z Dro-hobycza (ii. 8). Kompozycja złożona z trzech sfer, z których górna i część środkowej ilustruje w tradycyjny sposób obrzęd podwyższenia krzyża, niższe opowiadaj ą legendę Jego znalezienia (o aniele, który uka-zał się Konstantynowi, nakazujący odnaleźć relikwie Krzyża, o tym jak cesarz i cesarzowa pytali żydów o miejsce ukrycia Relikwii, o uwięzieniu żydów w studni, o cudownym znaku od krzyży leżących pod ziemią, o wskazaniu przez Judę miejsca ukrycia krzyży i ich wykopaniu, o przy-kładaniu krzyży do zmarłego i zaniesieniu Krzyża Chrystusowego przez Konstantyna i Helenę patriarsze). W górnej części ikony, na tle jedno-kopułowej świątyni stoi biskup ubrany w omoforion i felonion, spod które-go wystaje epigonation, wznosząc nad głową mały, siedmioramienny krzyż. Inskrypcja wskazuje, że celebrantem jest św. Jakub (pierwszy biskup Jerozolimy?). Ręce biskupa z obu stron podtrzymują diakoni ubrani w stichariony i oraroiny, niosący w dłoniach kadzidła. Koncelebrantami obrzędu sanie oznaczeni inskrypcjami czterej, trzymający księgi biskupi, ubrani w feloniony i omoforiony. Sceny ilustrujące legendę o znalezieniu relikwii Krzyża Świętego znaj-dują się także na XVI-wiecznej ikonie w muzeum w Zagorsku: Poszukiwa-nie Krzyża, Przyniesienie trzech krzyży do Jerozolimy, Próba -wskrze-szenia zmarłego krzyżami^. Na ikonie tej umieszczono także wiele współ-czesnych detali: biskup trzymający przed sobą duży krzyż stoi wraz z towa-rzyszącym mu kapłanem i diakonem na ambonie, przed specjalnie przygoto-wanym stolikiem; poniżej ambony duchowieństwo i tłum ludzi ubranych we współczesne stroje szlacheckie, w tle realistycznie oddana pięciokopułowa cerkiew, charakterystyczna dla architektury ruskiej. W wieku XVII i XVIII przenikanie do malarstwa ikonowego elemen-tów realistycznych zaczerpniętych ze współczesnego świata staje się coraz częstsze. Rzadziej biskup celebrujący obrzęd podwyższenia krzyża stoi na wysokiej ambonie oddzielonej od nawy niskim półokrągłym murkiem; częściej kapłan i towarzyszący mu diakoni stojąnajedno- lub kilkustop-niowym wzniesieniu będącym środkową częścią solei, zwanym także amboną. Na ukraińskich ikonach, m.in. z Truszowic oraz z Dobrej (ii. 9) diakoni pomagający biskupowi w sprawowaniu nabożeństwa nie podtrzymują jego rąk podczas podnoszenia krzyża. O podobnych prakty-kach nie wspomina żaden z XVII-wiecznych Ustawów czy Trebników: diakoni niosą jedynie świece, kadzidła, współuczestniczą w niektórych modlitwach. Na XVII-wiecznej ikonie ze wsi Sytychow ogromny, sied-mioramienny krzyż trzymają czterej biskupi, stojący na dwustopniowej ambonie (ii. 10). Celebranci nie są ubrani w felonion czy polistaurion, jak na wszystkich dotychczas omówionych ikonach, ale w sakkos założony na sticharion, epitrachelion i epigonation oraz w mitry. Wyjątkową obec-ność czterech biskupów na przedstawieniu Podwyższenia krzyża bada-cze próbują wyjaśnić, uważając je za alegorię uznania przez czterech hierarchów wschodnio-ukraińskiej Cerkwi zwierzchności patriarchy mo-skiewskiego w 1686 roku. Za tąteząmiałyby przemawiać nie tylko liczba biskupów przewodzących uroczystościom i wiele realistycznych elemen-tów (stroje z epoki, współczesne detale architektoniczne), ale także po-staci króla i królowej, których rysy twarzy przypominają Jana Sobieskie-go i jego małżonkę Marysieńkę. W sakkos ubrany jest także biskup celebrujący nabożeństwo na ikonie z XVII wieku w Muzeum Narodowym w Kijowie (ii. 11) oraz w cerkwi Najświętszej Marii Panny w Miroli na Słowacji. Chociaż sakkos należał do stroju patriarszego najprawdopodobniej już w XI wieku, a najstarsze przedstawienia biskupa w tym stroju pochodzą z XIII wieku, na Ruś dotarł dopiero w XV wieku i używał go jako pierwszy metropolita kijow-ski Focjusz. Dopiero w XVIII wieku, kiedy to Piotr Wielki zezwolił wszystkim biskupom na noszenie sakkosu, strój ten został powszechnie przyjęty w Kościele rosyjskim. Na Ukrainie zaś, choć pierwsze wizę- runki biskupów ubranych w sakkos pochodząjuż z wieku XV, to przed-stawienia takie stają się bardziej popularne od początku XVII wieku. Omówione wyżej ikony należały zazwyczaj do tzw. namiestnych i pochodziły z cerkwi poświęconych tej uroczystości. Wezwanie to było szczególnie popularne na Ukrainie, gdzie pod koniec XVIII wieku znajdo-wało się aż 339 cerkwi Podwyższenia Krzyża Świętego. Należy sądzić jednak, że realizacji tego tematu w malarstwie tablicowym było znacznie więcej, bowiem przedstawienie to było włączane także w rząd ikon świą-tecznych a także wchodziły w skład wieloczęściowych ikon, np. kalen-darzy (menologionów). Przytoczone przykłady wyobrażania święta Podwyższenia Krzyża w malarstwie wschodnim pozwalają na sformułowanie pewnych uogól-nień. Wydaje się, że mimo niewątpliwych podobieństw poszczególnych przedstawień, nie obowiązywał jeden ścisły wzór w ilustrowaniu tego święta. Ikonografia omawianego tematu zmieniała się na przestrzeni wie-ków i zależała od tradycji ukształtowanej w poszczególnych środowiskach malarskich, funkcji, jaką przedstawienie miało spełniać, od odrębności liturgicznych regionalnych Kościołów, a także od wiedzy i indywidualnych upodobań twórców. Można zauważyć, że w X- i XI-wiecznym malarstwie książkowym, miniatury związane z tym świętem miały charakter narracyjny i ilustrowały dokładnie obrzęd adoracj i krzyża, a sposób przedstawienia po-staci z profilu podkreślał ich ruch. Podobne kompozycje można odnaleźć także na XI-wiecznych tablicach menologionu z klasztoru św. Katarzyny na Synaju. Charakter narracyjny mają również przedstawienia ścienne spoty-kane w cerkwiach bałkańskich, gdzie postaci ujęte są w trzech czwartych. Na ikonach zaś, które z racji swoich fiinkcji są przedmiotem kultu i adoracj i, mająsłużyć kontemplacji i modlitwie, ruch został ograniczony, a postać głów-nego celebranta przedstawiona na wprost (niekiedy jedynie z głową lekko schyloną), sprawia wrażenie zastygłej w chwili adoracji. Trudno jednoznacznie stwierdzić, czy przedstawienie Podwyższenia Krzyża ilustruje wydarzenie historyczno-legendarne związane z odnale-zieniem relikwii Krzyża Chrystusowego, czy jest symbolem obrazującym cześć dla Krzyża, posługującym się elementami zaczerpniętymi ze współ-cześnie znanej liturgii tego święta. Za tezą pierwszą przemawia fakt, że na większości przedstawień, szczególnie od wieku XIV, pojawiają się cesarz Konstantyn i święta Helena. Oprócz tego istnieją ikony, które dzięki odrębnym obrazom umieszczonym na marginesach sceny głównej wprost odwołują się do wydarzeń z I połowy III wieku. Główny celebrant wzno-szący krzyż na ikonach, zazwyczaj niepodpisany, tradycyjnie jest utożsa-miany z biskupem Makarym, świadkiem znalezienia Świętych Relikwii. Jednakże biskup Jerozolimy zastępowany był niejednokrotnie przez in-nych czcigodnych mężów: Jana Chryzostoma, św. Jakuba czy papieża Sylwestra. Obecność na ikonach papieża Sylwestra łączy ideowo dwa wydarzenia: znalezienie Świętego Krzyża przez Helenę oraz konsekrację świątyni wzniesionej na Golgocie. Także XVIII-wieczny podręcznik dla malarzy Dionizego z Fuldy nie wymienia z imienia biskupa trzymającego w rękach krzyż, mówi jedynie o świętym, patriarsze Jerozolimy. Jeżeli miałaby być to dokładna ilu-stracja legendy, kiedy to po znalezieniu krzyża biskup Makary wzniósł Go dla adoracji przez tłum, w tle przedstawienia nie powinna znajdować się świątynia chrześcijańska, bowiem kościół Grobu Pańskiego został wybu-dowany na cześć relikwii Krzyża Chrystusowego, a więc po ich znalezie-niu. Przedstawianie na ikonach ruskich kościoła Świętej Sofii w Konstan-tynopolu wskazuje na to, że jest nawiązaniem do obrzędu podwyższenia relikwii Krzyża odprawianego właśnie w tej świątyni. Na ikonach, zwłasz-cza późniejszych, pojawiają się elementy realistyczne: w tle przedstawia-na jest architektura o nowożytnych cechach, wśród wiernych ubranych we współczesne stroje umieszczani są lokalni święci, niekiedy na Rusi święta Helena otrzymuje rysy św. Olgi, a cesarz Konstantyn księcia Wło-dzimierza, także elementy liturgiczne odpowiadają odrębnościom po-szczególnych Kościołów. Wydaje się zatem, że choć ikonografia przedstawienia niekiedy odwołuje się do legendy o znalezieniu Krzyża i konsekracji świątyni Zmartwychwsta-nia i Grobu Pańskiego w Jerozolimie, w istocie jest to ilustracja obrzędu pod-wyższenia krzyża; umieszczane zaś na nim postaci historyczne z różnych czasów, detale architektoniczne nawiązujące do rozmaitych miejsc świętych, elementy archaiczne wymieszane ze współczesnymi, a także częste ota-czanie nimbami głów wszystkich duchownych biorących udział w adora-cji krzyża, nawet diakonów, podkreśla ponadczasowość przedstawiania, przenosi realny obrzęd odprawiany przez biskupa 13 września na jutrzni święta Podwyższenia Krzyża w transcendentny świat ikon. Wlodzimierz Mokry Krzyż w życiu duchowym Ukraińców XI-XX wieku Krzyż dla Rusinów-Ukrałńców od ponad 1000 lat pozostaje symbo-lem duchowego zwycięstwa, otwierającego perspektywę życia wieczne-go dla przyjmujących wiarę w Narodziny, Ukrzyżowanie i Zmartwych-wstanie Chrystusa, który -jak głosi paschalny troparion - "śmiercią śmierć zwyciężył i tym którzy pozostali w grobach życie podarował". W trady-cji bizantyjsko-ukraińskiej zwycięstwo przez krzyż łączy się nierozerwal-nie ze Zmartwychwstaniem, co wyrażają słowa liturgii Wielkanocnej oraz święta Podwyższenia Krzyża: "Krzyżowi Twojemu kłaniamy się Panie i Twoje, Święte Zmartwychwstanie sławimy". Jak tłumaczy autor znanych na Ukrainie ksiąg i śpiewanej od 1000 lat liturgii - Jan Złotousty, krzyż jest źródłem wielu łask, przez krzyż człowiek poznał prawdę, która uczyniła go wolnym, doprowadzając do zgody i mi-łości między Bogiem i ludźmi. Krzyż Chrystusowy to drzewo nieśmiertel-ności, ziarno ciała duchowego, korzeń prawdy, znak miłości Bożej. Krzyż, wyrażający połączenie pionu z poziomem, stał się symbolem łączącym niebo z ziemią. Ukazując punkt skrzyżowania świata duchowe-go z rzeczywistością, wizerunek krzyża, symbolizuje zespolenie takich prze-ciwieństw, jak: wschód i zachód, północ i południe, ciemność i światło, śmierć i życie. Krzyż wskazuje także na łączące go więzi z takimi werty-kalnymi symbolami, jak góra, drabina, pomost, a zwłaszcza drzewo. Przypomnijmy, że krzyż na początku, jeszcze w państwie starożytne-go Rzymu oznaczał miejsce kaźni, zaś po zniesieniu kary ukrzyżowania przez Konstantego Wielkiego, krzyż poprzez śmierć ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa stał się znakiem zwycięstwa. Śmierć Boga-Człowieka uświęciła krzyż. Po zwyciężeniu przez Chrystusa śmierci, śmiercią na krzyżu, utrwalona zostaje w chrześcijaństwie tradycja czy idea "naśladowania krzyża", wynikająca z ogólnie znanego faktu, że ska-zani na ukrzyżowanie musieli sami zanieść "drzewo męki" na miejsce kaźni. Według sugestii Pawła Apostoła, "naśladowanie krzyża" służyło pojednaniu z Bogiem. Krzyż stając się znakiem pojednania ze Stwórcą, stawał się zarazem znakiem pokoju, znakiem mocy Bożej. Krzyż wśród najstarszych ludów był znakiem astronomicznym, ozna-czał słońce lub strony świata. Forma znaku krzyża, jako symbol tajemnicy, została przejęta przez chrześcijaństwo w kilkunastu wariantach, które odnoszą się do Chrystu-sa symbolizującego Światłość. Chrystusa jako Odkupiciela świata, czy wręcz centrum świata, i panującej nad wszystkim siły słońca. Wielki Dzień (ukr. Wełykdeń) Zmartwychwstania-jako wiosnę, od-radzającą przyrodę i duszę człowieka sławią Ukraińcy w swych pieśniach wielkanocnych, wśród których wyróżniająsię pieśni witające przemienione-go światłem Chrystusa jako wschodzące zza chmur Słońce - Prawdy. , W pieśni ??????? ???????! ??????? ?????, mówi się, iż Chrystus "Zmartwychwstał i prawda w Nim", zaś pieśń ??????? ???????! ???? ????? rozpoczyna się od słów: Chrystus Zmartwychwstał, Boże słońce zajaśniało... Światłem Bożym z niebios Chrystus Zmartwychwstał... W chrześcijańskiej tradycji Rusi Kijowskiej krzyż był "drzewem męki", ale i drzewem życia. Okoliczności i kontekst rodzenia się w państwie kijowskim symbolu drzewa-krzyża, symbolu wody i kultu Bogarodzicy, będą powracać na różne sposoby na przestrzeni całego tysiąclecia w ukraińskiej teologii, piśmiennictwie, malarstwie. To wśród żywej zieleni drzew -jak 2000 lat temu wyprorokował po-dziwiający wzgórza Dniepru apostoł Andrzej - powstał gród Kijów, pro-mieniujący od 988 roku Łaską z trój ramiennych krzyży, wieńczących zło-te kopuły soborów i cerkwi. Przetrwały one wszelkie nawałnice wojen -najpierw w XII-XIII w. z Połowcami, Tatarami i Turkami, a następnie w epoce Kozaczyzny (XVII-XVIII w.) oraz w czasach najbardziej nisz-czycielskiego XX-wiecznego totalitaryzmu. Przetrwały, by świadczyć dziś o cnotach rycerzy księcia Włodzimierza, Jarosława, pułku Igora i wol-nych Kozakach; ich poczuciu piękna, pragnieniu swobody, lęku przed nie-wolą i grzechem, o świadomości winy, potrzebie pokuty, o świętym obo-wiązku służenia ojczyźnie i czczenia miejsc sakralnych. W tych świętych, zwieńczonych krzyżami i sięgających nieba soborach -jak wierzyli budu-jący je książęta czy Zaporożcy - żyć będzie ich wola "uświęcona w nie-bie blaskiem niedosiężnych kopuł [...] stanie pośród stepów i po wieki będzie ozdobą Wielkiego Ługu - sięgnie wyżyn". Ścisłe połączenie krzyża z symbolem drzewa ma oryginalne i głębokie uzasadnienie w teologii bizantyjsko-ukraińskiej. Jak wynika z Powieści lat minionych, księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego do przyjęcia chrztu z Bizancjum miał przekonać przybyły nad Dniepr w 986 roku Filo-zof Grek swym wykładem na temat kultu Bogarodzicy oraz znaczenia symbolu wody i drzewa-krzyża. Przygotowujący się do przyjęcia chrztu książę Włodzimierz, w odpowiedzi na pytanie: "dlaczego Chrystus z nie-wiasty narodził się i na drzewie był ukrzyżowany, i wodą został ochrzczo-ny?", otrzymał następującą odpowiedź Filozofa Greka - dlatego, że na początku ród ludzki przez niewiastę zgrzeszył... przez nie-wiastę najpierw wypędzony był Adam z raju, od niewiasty wcielony Bóg kazał do raju wejść wiernym. A zaś na drzewie ukrzyżowany był dlatego, że od drzewa zjadł (Adam) i utracił raj. Bóg zaś na drzewie mękę przyjął, aby drzewem diabeł zwyciężony był, i przez drzewo żywota zbawieni będą sprawiedliwi. A woda zaś odnowienie jest... dlatego rzekł Bóg "Ponieważ pogubiłem (podczas potopu) wodą ludzi dla ich grzechów, teraz więc na powrót wodą oczyszczę grzechy ludziom wodą odnowienia". Wyłożone przez Filozofa Greka kultowe znaczenie wody, teologia krzyża i kult Bogarodzicy, przez którą Bóg-Syn wszedł do rodzaju ludzkiego, by śmiercią na krzyżu śmierć zwyciężyć i zapewnić człowiekowi życie wiecz-ne, musiały księcia Włodzimierza głęboko przejąć i przekonać do życia zgodnie z głoszonąprzez ukrzyżowanego Chrystusa miłością bliźniego. Chrzest kijowian odbył się zgodnie z pierwotnym kultowym obmyciem w wodach Dniepru. Natomiast pragnący praktycznie realizować zaszcze-pioną wśród ludzi przez Zmartwychwstałego Boga-Syna, chrześcijańską ideę miłości bliźniego i wykonywania przykazania - "nie zabijaj", władca nowo ochrzczonej Rusi Kijowskiej zniósł karę śmierci, wywołując zdumienie swych wytwornych, wykształconych i pobożnych doradców. A zatem wszczepiony w 988 roku w ziemię naddnieprzańską krzyż zapoczątkował nową chrześcijańską cywilizację w dziejach Rusi Kijow-skiej, stając się nieodłącznym elementem architektury sakralnej, ikono-grafii, piśmiennictwa państwa kijowskiego, zmieniającym życie duchowe Rusinów-Ukraińców, Białorusinów i Moskali-Rosjan. Krzyż stał się znakiem otwierającym perspektywę wyzwolenia czło-wieka od przerażającej go w czasach przedchrześcijańskich śmierci. Uświęcony krwią Chrystusa krzyż został podniesiony do symbolu zba-wienia dla chrześcijan, wzbudzając wiarę w zwycięstwo życia nad śmier-cią i przeprowadzenie ich "ze śmierci do życia i z ziemi do nieba". Na ścisły związek krzyża z symbolem drzewa w rozwoju ukraińskiego życia religijnego, ikonografii i piśmiennictwa przemożny wpływ mieli sta-rożytni ojcowie Cerkwi wschodniej, włącznie ztakimi wybitnymi twórca-mi odprawianych nieprzerwanie od tysiąca lat modlitw i bizantyjsko-ukra-ińskiej liturgii -Mszy Świętej, jak Bazyli Wielki czy wspomnianyjuż Jan Złotousty. Zdaniem Jana Chryzostoma (Złotoustego), symbole porażki, tj. Ewa, drzewo i śmierć, po Zmartwychwstaniu zmarłego na krzyżu Chry-stusa stały się znakiem zwycięstwa: "Zamiast Ewy - Maryja. Zamiast poznania dobra i zła - drzewo krzyża. Zamiast śmierci Adama - śmierć Chrystusa... czym zwyciężył diabeł, tym bywa i sam pokonany. Przez drzewo pobił diabeł Adama, a przez krzyż pokonał Chrystus diabła. Tam-to drzewo wrzuciło do piekieł, a to drzewo, tych co się tam znajdują, wyprowadziło stamtąd.... Przez śmierć Chrystusa staliśmy się nieśmier-telni". W sposób obrazowy i sugestywny tę przełomową chwilę w pro-cesie zwyciężania śmierci śmiercią przedstawia czarna grota pod krzy-żem na ikonie Ukrzyżowania, a szczególnie, ukazująca moment prze-zwyciężania ciemności nocy przez światło, ikona Zstąpienie Chrystusa do otchłani. Ikona ta nieprzypadkowo przedstawia Chrystusa rozbijają-cego bramy otchłani, które w kształcie krzyża leżą na piekle. Jest to bo-wiem obraz Chrystusa żyjącego, który rzucając pod swe nogi złamane bramy otchłani, wyciągnął ręce, uczynił znak krzyża nad Adamem i wszyst-kimi świętymi, i podając prawą rękę Adamowi, wyprowadził go z otchła-ni, a wszyscy święci poszli za nim. Tak rozumiane Zmartwychwstanie nadaje sens śmierci Jezusa na krzyżu, a zarazem uzasadnia, iż cały Stary Testament jest przepełniony wiarą i oczekiwaniem przyjęcia Chrystusa, a Jego Narodzenie i Zmartwychwstanie wcieleniem Słowa i wypełnie-niem idei nowotestamentowych ksiąg Pisma Święteg". Bogata symbolika religijna zawarta została w tekstach liturgicznych na dzień święta Podwyższenia Krzyża, który określany jest jako "wier-nych pochwała, utwierdzenie męczenników, sława apostołów, obrona spra-wiedliwych, demonów przerażenie, życiodajny ogród i gałąź pełna życia dla wiernych, [...] piękno Cerkwi, uzdrowiciel chorych, moc dla utrapio-nych i znak zwycięstwa nad wrogami". Istota wschodniej teologii krzy-ża polega przede wszystkim na tym, że krzyż czczony niejako "drzewo kary", ale jako "zwycięskie drzewo życia", ogarnia swojąmocącały świat i staje się dla chrześcijan wiecznie żywym symbolem bezgranicznej miło-ści Bożej do grzesznego człowieka. Oddawany zatem krzyżowi hołd to jedna z najważniejszych form czczenia Boga-Człowieka, którego Zmar-twychwstania wierni nie przestająchwalić przez cały rok liturgiczny, tak-że w okresie Wielkiego Postu. Jest to zgodne zteologiąwschodnią, co na swój sposób wyraża ikona Ukrzyżowania, przedstawiająca Golgotę jako rzeczywistość zbawioną. Dzieje się tak, ponieważ-jak pisze Jerzy No-wosielski - "Ikona Ukrzyżowania nie wyklucza aspektów katastrofy i tragedii, cierpienia i katowania, ale potrafi napełnić j ą takim duchowym światłem, że aspekty te zamiast być przejawami poniżenia i męki, stają się znamionami chwały. Jest to wielka tajemnica sztuki". Krzyż, zgodnie z tekstem liturgii święta Podwyższenia Krzyża jako "drzewo życia zasadzone na Golgocie", wyrasta z centrum ziemi, znad czarnej groty, w której spoczywa czaszka Adama. Krzyż wzniesiony w sercu świata wyznacza jego oś, poprzez którą następuj e połączenie nie-ba, ziemi i otchłani, z których wyrasta drzewo zbawienia. Dopowiedzmy, że poprzeczka na trójramiennym krzyżu umiejscowiona pod nogami Chry-stusa ukazuje wagę przeznaczenia, czyli dwa przeciwstawne światy, któ-re krzyż wiąże, by uczynić wolnymi związanych. Krzyż staje się drogowskazem, znakiem zbawienia oraz zwycięstwa nad grzechem w samym sobie i otaczającym świecie. Krzyż na mogiłach zmarłych zapewnia o przyszłym zmartwychwstaniu. W odróżnieniu od tradycji zachodniej, skupionej nad krzyżem i cierpieniem, tradycja wschód- niego chrześcijaństwa nie widzi Syna Bożego opuszczonego w Jego czło-wieczeństwie, lecz jako "Króla Chwały". W myśl bizantyjsko-ukraińskiej nauki chrześcijańskiej wyznawcy bo-lejąnie tylko z powodu cierpiącego za nich i skazanego na krzyż Chrystusa, ale też wyrażaj ą skruchę za popełnione grzechy i chcą je odpokutować, co wyraża m.in. wielkopostna pieśń ukraińska ??? ????? ???? ????:: Jezu Chryste mój! Twoje bezmierne męki Bardziej od słów wzywająmnie Do żalu pokuty! [...] Natomiast w pieśni o incypicie ????? ?? ????? ?????????? po-przez dramatyzację akcji, uzyskaną dzięki wprowadzeniu do narracji ele-mentów dialogu, upadający pod krzyżem Chrystus, na płacz współczują-cych mu ludzi odpowiada w sposób skłaniający wiernych do głębszej re-fleksji nad własnym życiem: Nie płaczcie nade mną, A zapłaczcie nad sobą. Wypowiedź taka może sugerować, że sąd Boży nie nad Jezusem cią-ży, lecz został on skazany przez ludzi za to, że łamał Prawo, wzbudzając nadzieję na wyzwolenie biednych i poniżonych. Ukrzyżowanie nie jest sądem nad Chrystusem, lecz nad otaczającym Go światem, który tak traktuje sprawiedliwych, że skazuje ich na śmierć na krzyżu, co znajduje uzasadnienie także m.in. w Ewangelii św. Łukasza: "Bo jeśli z zielonym drzewem to czynią, cóż się stanie z suchym?" (Łk 23, 31). Zawarte tu myśli w sposób obrazowy wyrażane są w ukraińskiej tradycji religijno--obrzędowej w Wielki Piątek, kiedy nad złożonym w grobie całunem ("Płasz- czanyci"), przedstawiającym ciało zdjętego z krzyża Chrystusa, krzyż ozda-biany jest ręcznikiem z wy szytą gałązką drzewa, która kiełkuje nadzieją. Ideom zawartym w scharakteryzowanej tu tradycji oddawania czci krzyżowi, poprzez uczestnictwo w Liturgii i obrzędach religijnych, ulegali artyści i pisarze ukraińscy wszystkich pokoleń i okresów literackich, wno-sząc do nauki o krzyżu oryginalną myśl czy własną poetycko-symboliczną interpretację. Przyjrzyjmy się zatem wybranym dziełom artystów i pisa-rzy ukraińskich XI-XX wieku, podejmujących temat krzyża. Przypomnijmy w tym miejscu, iż zgodnie ze średniowieczną sztuką chrześcijańską, sarkofag księcia Jarosława Mądrego zdobią płaskorzeź-by przedstawiające krzyże jako żywe drzewa. W okresie panowania w Kijowie księcia Jarosława Mądrego, a więc w pierwszej połowie wieku XI, istotę chrześcijaństwa, rozumianego jako odkupienie ludzkości przez śmierć na krzyżu, w sposób szczególnie głęboki wyraził w Słowie opra-wie i łasce metropolita kijowski Iłarion, który w 1051 roku pisał: Ojcostwa nie zrzekł się i na niebiosach bez Matki, a na ziemi bez Ojca. Wychowany jak człowiek i był prawdziwym człowiekiem, a nie przywidze-niem, a prawdziwie w naszym ciele, pełen Bóg i pełen człowiek w dwóch istotach i potrzebie woli. Nie wyrzekł się tego czym był, a to czym nie był przyjął. Cierpiałjak człowiek ciałem za mnie, ale Bogiem pozostał bez cier-pień, jak Bóg. Umarł nieśmiertelny, aby mnie martwego ożywić. Zstąpił do piekieł, by pradziada mego Adama wskrzesić i wyzwolić, a diabła związać. Powstał z martwych trzeciego dnia jak Bóg, wyszedł spośród martwych jak zwycięzca Chrystus, Król mój. W odczuciu autora tego poematu metropolity Iłariona- Włodzimierz Chrzciciel dzięki temu, że "przyniósł krzyż z nowego Jeruzalem z Caro- grodu i postawił go na swojej ziemi", utwierdził wiarę, nie umarł, lecz oczekuje na wspólne zmartwychwstanie, co wyrażają słowa inwokacji: Powstań uczciwa głowo ze swej mogiły Wstań, otrząśnij się ze snu, bo tyś nie umarł, lecz usnąłeś do czasu wspólnego zmartwychwstania, bo ty nie możesz umrzeć jako że uwierzyłeś w Chrystusa życie całego świata... Na uwagę zasługują homilie żyjącego w XII wieku biskupa Kyryły Turowskiego, który odtwarza popularny w religijnej poezji tak na Wscho-dzie, jak i na Zachodzie Płacz Bogarodzicy pod krzyżem. Charaktery-styczne, że Turowski, wykorzystując płacze pogrzebowe i antyfony przy opisywaniu bólu Matki po utracie Syna, mówi o krzyżu jako o drzewie, na którym zgasło życie, nadzieja i Syn, będący dla Matki czymś najważniej-szym, całym mikroświatem, którego niesprawiedliwie poniżając i upoka-rzając zabito za Jego dobroć: Radości już nigdy odtąd nie zaznam bo świat mój nadziej a i życie syn i Bóg na drzewie zgasł!.. Przyjdźcie, popatrzcie na tajemnicę Bożej Opatrzności: Tego, który wszystko ożywia, samego zabito śmiercią przeklętą. Zgon Chrystusa na krzyżu nie jest jednak kresem, końcem ostatecz-nym. Syn Boży niewinnie ukrzyżowany -jak mówi Maryja -jedynie skosztował śmierci jako człowiek, bo przez ludzi został ukrzyżowany, a jako Bóg trzeciego dnia zmartwychwstał, by "spożyć grzechy" i zbawić ludzi, których tak umiłował, że pozostał im wierny do końca, wyrzekając się mesjanizmu, opartego na władzy oraz potędze, i dobrowolnie przyjął śmierć na krzyżu. Oryginalną poetyzację krzyża zawieraj ą ukraińskie wiersze heraldyczne. "Orężem nieprzezwyciężonym" przez Turków i znakiem patriotyzmu stał się krzyż w herbach takich słynnych książęcych rodów ukraińskich, jak np. Wi-śniowieccy, Pletenieccy czy Ostrogscy, którzy, jak to ujął Melencjusz Smo-trycki w herbie dla "jaśnie oświeconych xiążąt ich mości Ostroskich": Świętey zasię a dziwney oney pobożności, Y wiary dotrzymaney w przystoyney całości Znakiem iest Krzyż, oręże nieprzewyciężone, Które od nieprzyjaciół skuteczną obronę Tak dusznych, iak cielesnych onym podawało y mieysce w paradyzie ślicznym zgotowało. Gdzie dusze Bogu miłe w szczęściu opływają, A dnia wieczney zapłaty z weselem czekają. Natomiast o jaśnieoświeconych ich mości Wiśniowieckich M. Smo-trycki napisał: Za drogi Klejnot Wiarę Ojczysta chowają A na znak pewny tego - Krzyże w herbie mają. Podobnie Ołeksandr Mytura pisał o rodzie panów Pleteneckich: Bronią ich było i jest Krzyżem zwyciężanie A przykładne ich życie to słońca świtanie. W lakoniczny, a zarazem głęboki sposób istotę chrześcijaństwa za pośrednictwem symboliki krzyża wypowiada jeden z przedstawicieli ba-roku ukraińskiego Iwan Wełyczkowski: Zaprawdę ciężki jest krzyż, ale grzech mój cięższy, grzech mój ponieś, Chryste, a mi oddaj krzyż lżejszy... Poprzez duchowe uczestnictwo w prowadzącej na krzyż drodze Chry-stusa wierni - zdaniem poety i filozofa Hryhorija Skoworody - mająmoż-liwość obumierać zewnętrznie, by odrodzić się od wewnątrz, co wyznaje poeta w swej siódmej pieśni z cyklu Sad pieśni nabożnych: ...Przybij mnie do krzyża i uśmierć me ciało By zewnętrznie zmarłe, wewnątrz zmartwychwstało Niech z wierzchu usycham; wewnętrznie rozkwitam; to śmierć żywotna... Dążący do pełnego i niejednostronnego zrozumienia istoty świata H. Skoworoda przedstawiał otaczającą go rzeczywistość i człowieka z jego wewnętrznymi, dialektycznymi uwarunkowaniami, gdzie ciemność jest nierozłączna ze światłością, życie ze śmiercią, a radość ze smutkiem. Dlatego też wątek drogi do radości przez cierpienie i smutek, a tryumf Tego, który śmiercią na krzyżu śmierć zwyciężył, jest dla poety wszech-ogarniający i udziela się każdej istocie chrześcijańskiej. Zmartwychwsta-nie Ukrzyżowanego to błysk światłości wśród grobów mroku: Minęły chmury. Radość z tęczą zajaśniały, Przyszły dni jasne i troski rozwiały... Żegnaj mój smutku! Ze złym żegnam się ciałem Na nogi wstałem z grobu Zmartwychwstałem... Wyrastający z miłości do człowieka krzyż od tysiąca lat pozostaje dla wierzących Rusinów-Ukraińców źródłem wiary, która raz zaszczepiona nie wygasa. Jak przypominał autor Psalmów Rusłana - poeta i ksiądz greckokatolicki Markijan Szaszkiewicz, chrześcijańskiej wiary nie jest w stanie wyrwać człowiekowi żadna siła, ponieważ "chrześcijanin, gdy osadzony został w Cerkwi Chrystusowej, jest jak drzewo owocujące, wy- brane i nad wszystkie dorodne, bo korzeń tego drzewa nie z dołu, z ziemi, lecz z góry, z niebios wyrasta, skąd też i pokarm duchowy przyjmuje". Krzyż jest symbolem życia dla bohatera Neofitów Tarasa Szewczen-ki, skazanego na dziesięć lat służby w karnej kompanii wojsk carskich na Uralu, z zakazem pisania i malowania. Patrzący przez brudne okno swej celi bohater poematu dostrzega na cmentarzu nowy krzyż i na jego widok klatka więzienna jakby się poszerza, a wraz z tym krzepnie wewnętrzna wolność bohatera Szewczenki. ...Siedzę w mej celi, na krzyż patrzę A kiedy mnie ogarnia rozpacz, Modlę się - wtedy cichnie troska Na chwilę, jak w objęciach matki Dziecko. A ściany mej klatki Stają się szersze, serce śpiewa, Ożywa, płaczem się zalewa I Ciebie, Boże, i Twych świętych Proroków pyta wniebowziętych: Co on im zrobił? Jakiej winy Ten Nazareńczyk, syn Jedyny Wybranej przez Boga Maryi, Dopuścił się wobec nich? I za co Jego, Świętego, mordowali, Pętami skrępowali... (tłum. M. Piechal) W modlitwie poprzedzającej poemat Tarasa Szewczenki do Bogaro-dzicy pt. Maria, krzyż jest symbolem cierpienia za prawdę aż do zwycię-stwa, póki nie zrzucone zostaną kajdany niesprawiedliwości, zniewolenia i nieprawdy. Ufający do końca Tej, która (jak w Płaczu Bogarodzicy pod krzyżem K. Turowskiego, XII w.) była i pozostaje najbliżej krzyża, bohater Szewczenki zwraca się do odwiecznej opiekunki narodu ukraiń-skiego Matki Boskiej z prośbą, by pomogła mu wytrwać do ostatecznego zwycięstwa: Modlę się, płaczę, łkam i wzywam: Spójrz na tych, którzy w czarnej nocy Są ślepi, skuci i sierocy I okradzeni: daj im siłę Twojego męczennika- Syna, By dodźwigali, jako trzeba Aż po sam kres - swój krzyż - kajdany! ... (tłum. C Jastrzebiec-Kozłowski) A oto, jaką perspektywę otwiera poetycka interpretacja krzyża wybit-nego pisarza i myśliciela ukraińskiego końca XIX i początku XX wieku Iwana Franki: Wszystkich nas znakiem krzyża chrzcili Pod krzyża znakiem wyrastamy Z krzyża wciąż płyną nasze siły I wiarę świętą utwierdzamy... I znów cudowna krzyża siła, Przenika nasz ściemniały wzrok, Sen w duszach naszych przebudziła, Wskazując pierwszy święty krok. Do znaku krzyża, wyrzeźbionego z kamienia i postawionego na górzy-stym skrawku pola, zredukował swe życie, zmuszony do wyemigrowania z ojczystej ziemi bohater noweli Wasyla Stefanyka pt. Kamienny krzyż, Iwan Diduch, który z żalu i zgryzoty "palce gryzł, włosy rwał, tarzał się po słomie jak bydlę", póki nie pomyślał o krzyżu, pod który śpieszył w chwi-lach najtrudniejszych, gdzie -jak wyznawał - "jakoś lżej mi się zrobiło [...]"i żegnając się z ojczyzną, pocieszał swą żonę: "Widzisz, staruszko, nasz krzyżyk? Tam i twoje i moje imię zostało odciśnięte. Nie bój się i moje i twoje...". Tworzący na przełomie XIX i XX wieku w Krakowie Wasyl Stefanyk wiedział, iż tylko na obczyźnie życie człowieka bywa ciężkie, gdyż na człowieka nie mającego oparcia w społeczeństwie i ak-ceptacji najbliższych sąsiadów, nieszczęścia kładą się tak, "jak zwalają się czarne kamienie złamanego krzyża na obczyźnie", krzyża, którego we własnym kraju nikt nie waży się łamać. Chrystus jako odkupiciel ludzkich grzechów, który śmiercią śmierć zwyciężając, wskazał ludziom drogę życia wiecznego i dlatego tylko On wart jest ofiary, pojawia się w utworach autorki dramatów Na polu krwi, Babilońska niewola, W katakumbach, Szalona - Łesi Ukrainki, u której krzyż występuje jako symbol poświęcenia i cierpienia w imię wyższych ideałów i wartości: Zawsze wieniec cierniowy, będzie lepszy, niż korona królewska. Zawsze wspanialsza droga na Golgotę niż pochód triumfalny. Tak od wieków było tak już i będzie w nieskończoność, dopóki będą żyć ludzie i póki będą rosnąć ciernie [...] Obraz Matki Boskiej, doświadczonej bólem ukrzyżowania Syna, roz-paczającej nad ruiną międzywojennej Ukrainy, pokrytej ciałami ofiar re-presji i głodu stworzył Pawło Tyczyna w wierszu ??????? ???? (Bole-sna Matka), która jako jedyna jest w stanie odczuć bezmiar cierpień swego ludu: ... Spojrzała - wszędzie cicho Czyjś trup się w życie kryje... Przez sen wołaj ą kłosy O, witaj nam Maryjo... Wzniosła Maryja ręce Bezkrwawe jak te lilie: Wasz szlak nie do Judei, Wracajcie z Galilei. Chrystus zmartwychwstał - słyszysz? Nie wiem i nie słyszałam. Czyż można dożyć raju W tym biednym, krwawym kraju? Zmartwychwstał Syn, Maryjo! My -kwiaty zwierzoboju, Z krwi tutaj gęstym łanem Wzeszłe na polu boju. Idźcie na Ukrainę, Wchodźcie do każdej chaty -Gdzie cień choć wam pokażą Jego ukrzyżowany. Wyszła Maryja w pole, Mogiły prawdę kryją-Naprzeciw wiatry wieją-Zmartwychwstał Syn, Maryjo! Milczą dalekie wioski. Mogiły prawdę kryją. A kwiaty łkając proszą, O, zmiłuj się Maryjo!... Cierpienie zjednoczonej z Ukrzyżowanym Synem Matki, oglądającej na polach Ukrainy żniwo śmierci, doprowadza poeta do tych granic tragi-zmu, kiedy zrodzony pragnieniem życia opór przeciwko śmierci daje im-puls do odrodzenia wzbierającego nadzieją, jak ów wiosenny deszcz. Jego to życiodajna moc sprawia, że wyschłe korzenie, na znów ukrzyżowanej, (jak u Kyryły Turowskiego [XII w.] i Szewczenki), ale nie martwej ziemi ukraińskiej wypuszczają nowe pędy: Spojrzała - wszędzie cicho. Zbujałe dzikie żyto. Za cóż ukrzyżowano I za cóż Cię zabito? Nie wytrzymała smutku, Odeszła w strasznej męce - Upadła gdzieś na miedzy, W krzyż rozkładaj ąc ręce!. A nad Nią złote kłosy "O, raduj się" - szeptały, Ałe anioły w niebie -Już tego nie słyszały. Naj istotniejszy moment dokonywania się zasadniczej przemiany w tra-dycji judeochrześcijańskiej w oryginalny sposób, za pośrednictwem kon-trastującego z ciemną nocą światła, przedstawił ukraiński poeta rodem z Łemkowszczyzny - Bohdan Ihor Antonycz. W wierszu Sześć strof mistyki ukazuje on Boga-Człowieka w tej najistotniejszej chwili zmar-twychwstania, "gdy płaczem roślinnym łkajątarnin krzaki, iż zmuszono je służyć Chrystusowej męce". Zwycięstwa śmierci śmiercią dokonał Chry-stus Zmartwychwstając po trzeciej grobowej nocy przed brzaskiem: Noc jak płaszcz osunęła się z bark Chrystusowych Światło wypływa z niebios przebitego boku [...] Cichną do krzyża ziemi niebiosa przybite, Stygmat słońca dłoń mojąrozpromienia światłem, (tłum. T. Chrościelewski) Podobnie jaki. Wełyczkowski, H. Skoworoda, T. S/ewczenko, I. Fran-ko, W. Stefanyk, P. Ty czy na, B. I. Antonycz, ale w jakże skondensowa-nej formie, istotę krzyża sakralizującego przestrzeń, który często zostaje jako jedyny znak u kresu ziemskiej wędrówki chrześcijanina, przedstawia współczesny poeta ukraiński z Rumunii Mykoła Korsiuk: Pole - życia rys A na polu Jak i w doli - krzyż. Kierunek pełnej trudów życiowej drogi z krzyżem u jej kresu wskazuje współczesny poeta z Kijowa Iwan Dracz w wierszu pt. Pióro, rozumiane jako instrument służący do pomnażania piśmiennictwa: ...Pióro to nasza czarna dola, By klęsk doznawszy, piąć się wzwyż, Aż nie zaszumi nam topolą Wbity w mogiłę zwykły krzyż, (tłum. F. Nieuważny) Z poematu Mykoły Rudenki pt. Krzyż wynika, że na łaskę zamęczo-nego na krzyżu, ale zmartwychwstałego Chrystusa zdawały się miliony Ukraińców, umierających w 1932-1933 roku, w wyniku głodu, sztucznie spowodowanego przez władze stalinowskie. Dzięki zwróceniu się w tej krytycznej sytuacji do Boga, umierający z głodu nie traktowali cierpienia jako czegoś pozbawionego sensu, lecz jako działanie w cierpieniu dla dobra swych bliźnich, zgodnie z chrześci-jańskim rozumieniem historii cierpienia ludzkości jako momentu w speł-nianiu się przyszłej wolności. Sens cierpienia zaczyna rozumieć nawet ateista, komisarz Miron, który nie znalazłszy oparcia w nowej ideologii materialistycznej, wraca do Boga i w rozmowie z Chrystusem słyszy wezwanie i zapewnienie Ukrzyżowanego: ... Weź swój krzyż. Jam na nim ukrzyżowany -twego narodu świetlana przyszłość, kto zrzeknie się nas, będzie przeklinany, ten wpadnie w mrok, chaos i nicość... Kto nie umrze - nie zmartwychwstanie i w życie nowe nie wejdzie, co godne jest od wieków - zostanie i kiedyś w narodzie wzejdzie. Żyjący we Lwowie poeta ukraiński Ihor Kałyneć w swym cyklu pt. Tren nad jeszcze jedną drogą krzyżową, upatruje przyczynę istniejące-go zła wśród ludzi w braku poświadczania dobrymi uczynkami miłości bliźniego, gdy w godnej Iwana Wełyczkowskiego lapidarnej formie zwró-ci się do Chrystusa: Samotnie dźwigasz krzyż wciąż jeszcze słabe nasze ramię. W wierszu współczesnej poetki Liny Kostenko pt. Bruegel Droga na Golgotę tkwi sugestia, że spośród bezmyślnego tłumu, oblegającego Chry-stusa podczas ukrzyżowania, jedynie złoczyńca Barabasz zaczyna, para-doksalnie, jako pierwszy rozumieć, że jest to sąd nie nad Chrystusem, lecz nad otaczającym Go światem ludzi: ...Gdy stała się ta czarna sprawa nasza i odchodzący lud spoglądał wzwyż -płakały tylko oczy Barabasza, złoczyńcy, nie skazanego na krzyż. Czy wdzięczny był, czy żal miał do Piłata, czy pojął coś i z myśląsię bije, widząc, że Boży Syn idzie na stratę, a on złoczyńca, on jednak żyje. Krzyż nie tylko pozostawał obecny, ale wskazywał i nadal wskazuje Ukraińcom punkt wyjścia i dojścia ich rozwijającej się od tysiąca lat du-chowości chrześcijańskiej. Dlatego też w stronę panującego nad Kijowem i całą Ukrainą Włodzi-mierzowego znaku krzyża patrzą z wciąż tą samą wiarą i niezachwianą nadziej ą Ukraińcy i nieprzerwanie od tysiąca lat w święto Podwyższenia Krzyża śpiewają: Dziś wznosi się spośród ziemi drzewo prawdziwego życia... Jak tylko we-tknięto drzewo krzyża Twego, Chryste, podwaliny śmierci zachwiały się... Niech radują się drzewa dąbrowy, bo ich materię uświęcił Ten, kto je z początku nasadził - Chrystus, który ukrzyżował się na drzewie. Głęboka mistyczna symbolika krzyża, jako gałęzi drzewa w życiodaj-nym ogrodzie, zawarta została w hirmosie 9 pieśni kanonu, w której wciąż opiewana jest pozostająca najbliżej krzyża Matka skazanego na krzyż Jezusa: "Tajemniczym rajem jesteś Bogarodzico, albowiem (raj) bez upra-wy wydał Chrystusa, przez którego życiodajne na ziemi zostało posadzo-ne drzewo. Przeto dzisiaj, gdy jest podwyższane, kłaniając się mu, Ciebie wychwalamy..." Jak widać w zwycięstwie przez krzyż, które łączy się nierozerwalnie ze Zmartwychwstaniem, największy udział w tradycji bizantyjsko-ukraiń-skiej, co potwierdzaj ą utwory przywołanych poetów, miała Matka Boga na ziemi Maryja. Znamienne, że już w 1976 roku w ułożonej przez Karola Wojtyłę i odprawionej w Watykanie w obecności papieża Pawła VI i dostojników kurii rzymskiej Drodze krzyżowej, składającej się z czternastu stacji, aż w czterech stacjach (4, 5, 10, 13) obecna jest najmocniej doświadczona bólem i współcierpiąca z Jezusem "Maryja, która najbardziej została ob-darowana, najpełniej też płaci sercem". Natomiast w piątym rozdziale encykliki Dives in Misericordia, zatytułowanym Misterium paschalne, Jan Paweł II rozwija wcześniej wyrażoną myśl i m.in. pisze, iż nikttakjak Matka Ukrzyżowanego nie doświadczył tajemnicy krzyża, owego wstrząsającego spotkania transcendentnej Bożej sprawiedliwości z miło-ścią, owego "pocałunku", jakiego miłosierdzie udzieliło sprawiedliwości. Nikt też tak jak Ona - Maryja - nie przyjął sercem owej tajemnicy, Boskie-go zaiste wymiaru Odkupienia, która dokonała się na Kalwarii poprzez śmierć Jej Syna wraz z ofiarą macierzyńskiego serca, wraz z Jej ostatecznym flat. Maryja więc jest równocześnie Tą, która najpełniej zna tajemnicą Bożego milosierdzia Wie, ile ono kosztowało i wie, jak wielkie ono jest. W tym znaczeniu nazywamy Ją również Matką milosierdzia - Matką Bożąmiłosierdzia lub MatkąBożego miłosierdzia, a każdy z tych tytułów posiada swój głęboki sens teologiczny. O "życiodajnej mocy krzyża [...], który swoimi ramionami łączy niebo z ziemią i ludzi z sobą, rozrasta się na naszej ziemi w wielkie drzewo przynoszące owoce zbawienia" mówił Jan Paweł II oddając cześć relikwiom greckokatolickich męczenników podlaskich, którzy nie dali sobie wydrzeć krzyża pratulińskiego, gdyż "nosili go głęboko w swoich sercach". Pragnąc, by krzyż, który był "niemym świadkiem... heroicznej wier-ności" męczenników podlaskich, "był nadal obecny w naszym życiu jako wyraźny drogowskaz w działaniu i światło rozjaśniające całe nasze życie" i by ten zwycięski krzyż rodził "nowych i odważnych głosicieli i wyznaw-ców", którzy rozpalą pochodnię wiary i wniosą ,jąpłonąca w progi trze- ciego tysiąclecia", Jan Paweł II zakończył swą pamiętną homilię w Siedl-cach modlitewnym wołaniem Krzyżu Chrystusa, bądź pochwalony, Na wieczne czasy, bądźże pozdrowiony, Z Ciebie moc płynie i męstwo, 146 W Tobie jest nasze zwycięstwo! Spośród pieśni objaśniających istotę i znaczenie święta Podwyższenia Krzyża, szczególnie bliskie wszystkim chrześcijanom, bez względu na wy-znanie czy obrządek, staje się, zapraszająca do wspólnego oddania czci krzy-żowi, modlitewna prośba: "Pójdźmy wszystkie narody, pokłońmy się błogo-sławionemu drzewu, przez które dokonano najwyższej sprawiedliwości". Obecnie sprawiedliwość płynąca ze zwycięskiej mocy krzyża przy-wracana jest tym, którzy ginęli w pełnym wojen, gułagów i terroru XX wieku. Sprawiedliwości tej doczekali także męczennicy ukraińskiej i pol-skiej wolności, polegli w wielu miejscach byłego obozu sowieckiego, w tym również w Centralnym Obozie Pracy w Jaworznie, koło Katowic. W 1992 roku na święto Podwyższenia Krzyża na jaworznicki cmentarz przyprowadziło Ukraińców z Polski i Ukrainy, a także Polaków, pragnie-nie modlitwy, na którą spoczywający tam Ukraińcy, Polacy i Niemcy czekali ponad 45 lat. Po odprawieniu uroczystej liturgii w święto Podwyższenia Krzyża, każde drzewo, wyrastające na nie oznaczonych od 45 lat mogiłach w Jaworznie, stało się takim krzyżem-drzewem życia, jak wyrastająca tam z mogiły w krzyż złamana brzoza, przed którą 23 maja 1998 roku stanął odsłonięty przez prezydentów Polski i Ukrainy trójramienny krzyż. Wiecznie żywymi drzewami-krzyżami, będącymi symbolem miłości sprawiedliwego Boga, ogarniającego każdego człowieka ramionami swego ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Syna, pozostaną wszystkie rosną-ce w różnych krajach na cmentarnych lasach drzewa, w tym także w Katyniu, Charkowie, Miednoje czy Bykowni koło Kijowa, gdzie Ojciec Święty w niedzielę 24 czerwca 2001 roku pobłogosławił czarne krzyże w iglastym lesie, upamiętniające pomordowane ofiary komunizmu, gdzie "pomnikami-nagrobkami są również drzewa, do których przybito tabliczki z nazwiskami pomordowanych". Wspólne stawianie krzyży przez przedstawicieli ukraińskiego i pol-skiego narodu jest widzialnym znakiem tych nowych, od stuleci niespoty-kanych czasów, kiedy rzeczywiście jedynie od nas - Ukraińców i Pola-ków - zależy, czy nie zejdziemy z tej wspartej wspólną modlitwą przed krzyżami-drzewami w Jaworznie, w Przemyślu, we Lwowie, Kijowie drogi do prawdy, wzajemnego zaufania, zrozumienia oraz poszanowania bliź-niego, o co wszyscy, tak prawosławni, jak i wierni wyznania rzymsko- oraz greckokatolickiego, prosili tego samego i Jedynego Boga Stwórcę i Boga Zbawiciela, śpiewając tę samą modlitwę "Ojcze Nasz" i "Krzyżowi Twoje-mu kłaniamy się Panie i Twoje, Święte Zmartwychwstanie sławimy". Chrześcijanie na Ukrainie, w Polsce, w Europie i w świecie kłaniają się krzyżowi i sławią święte Zmartwychwstanie Syna Bożego Chrystusa, ponieważ zadał On "śmierć ludzkiej śmierci. «O mors! ero mors tua!» (l antyfona z Laudes W. Soboty}. Drzewo Życia, od którego odsunięty został człowiek przez grzech, objawiło się ludziom na nowo w ciele Chry- stusa. «Jeśliby kto pożywał tego chleba, żyć będzie na wieki, a chlebem, który ja mu dam, jest ciało moje na życie świata» (J 6, 51). I chociaż nasza planeta nadal zaludnia się grobami ludzi, choć rośnie cmentarzysko, na którym człowiek z prochu powstały w proch się obraca (por. Rdz 3, 19) - to przecież wszyscy ludzie, którzy patrzą w stronę grobu Jezusa Chrystusa, żyją w nadziei zmartwychwstania". Dla świadomie, ze szczerą intencją oraz dobrą wolą przystępujących do modlitwy i czyniących "na sobie święty znak krzyża" - akt ten jest "aktem kultu, aktem wiary, nadziei miłości, aktem publicznej deklaracji przynależności do Jezusa Chrysusa, aktem szukania zbawienia w Chry-stusie, aktem wyrażenia wiary w Trójcę Przenajświętszą, w odkupienie przez śmierć Chrysusa, aktem w trzy Osoby Boskie i dwie natury Chrystusa! (bo wszystko to zawiera się w sposób naturalny w znaku krzyża)..., który składa się z wielu niebiańskich, rajskich, anielskich myśli i prawd". Żywy ładunek wiary w moc krzyża i płynące ze Zmartwychwstania du-chowe zwycięstwo, zachowuj ą zwłaszcza chrześcijanie, którzy przekraczają "próg nadziei" i pozwalają się prowadzić "ze swoim" krzyżem za Chry-stusem, który jest "Drogą, Prawdą i Życiem" -jak nauczał Jan Paweł II pielgrzymujący po Ukrainie w pierwszym roku trzeciego tysiąclecia. ???????? ????????? ????? ?????? ?????????? ??? ???????? ???? ?? ???????????? ?????: "??????? ?????? ??? ?????, ?? ? ??????? ???? ?????? ???? ?????" (??????????). ?? ??????????: "???? ???, ?? ???????? ????", ????? ??????. ?? ??????: "?????? ??????? ???? ????" ???????. ??????? ????, ?? ?? ??????? ?? ?? ??????, ?? ?? ??????? ?????????. ???? ???? ? ????????, ????? ?? ???? ????????, ???? ????????. ???????. ??? ??????? ?????? ????? ? ??? ???????, ????????????! ?????????. ?????? ?? ??? ???????? ?????? ?????, ????????, ??????? ???? ???. ???????. ??? ?????? ?? ? ??? ???, ??, ??????????? ???? ????????? ?????????. ?????? ????? ??? ?????? ? ?? ??????? ????? - ?? ????? ????! ???????. ?'??? ????????? ? ???????? ????, ?? ??????? ?????? ??? ?????? ?????????. ? ????? ???? ????? ????- ?? ?????? ??? ????, ??????? ???? ??! ???????. ??? ??? ????? ??? ?????????? ??? ?? ???? ??? ???? ?????? ?????????. ????? ?? ???? ? ??????, ????, ???? ?? ??????? - ?? ?????????. ??????? ??? ? ??? ???? ??? ????????, ???? ???????? ?????? ?????? ?????????. ??????, ????????- ?????, ?????? ? ??? ???? ?????? ? ????? ?????. ???????. ?? ?????? ??? ????? ? ????? ????????? ???? ????????? ?????????. ??????????? ??? ?? ?????????? ??????? ???? ?? ????????, ?????????? ?????. ???????. ???? ? ????? ??????, ?????????? ? ????? ???? ?????-?????? ?????????. ???????, ? ????, ? ?????, ??? ???????? ?????????? ? ?????? ?????. ???? ???????? ?????. ? ????????! ????????, ??????! ??????? ??? ????? ????? ???. ???? ??? ????? ????? ????, ????? ??? ???????, ??? ???????? ????? ? ????????! ? ???? ????????! ?????? ???? ??? ??????, ??????. ??? ? ????? ???????????, ??? ???? ????? ???????, - ?? ?? ????????? ???. ???? ??? ????? ??? ???????????, ?? ? ??? ???????? ????'?? ????????. ?? ?????? ????? ???? ?????????? ???? ? ????????? ?????. ? ????? ??????, ?? ?????? ?????, ???? ? ???? ???? ????? ?????. ??-?? ???????? ??????, ????? ???, ? ????? ?????? ? ?????? ????. ???? ??, ?????! ???? ????? ????, ? ????? ????? ????? ??????, ??? ?? ??????? ???????, ??? ??????? ???????? ? ????? ???? ? ???. ?????????, ??????, ????? ? ????????, ????, ?????? ??????, ????, ?????, ??????, ???? ? ??? ???? ????????, ?? ????-????, ?????????? ???????? ???? ???. ????????????, ?, ?? ???????? ??? ?????????? ??, ?????????! ???, ?? ??????? ??? ??????? ? ???????? ???????, ????? ???? ? ???. ????? 4-?? ?????? ?????????? ? ????? ?????: "? ???? ???, ????????? ??????", ????? "?????? ?? ??? ????? ?????". "??? ???? ????? ????????????? ?????? ? ????, ??? ?? ? ????? ????" ??????, ??????????, ?? ????? ???????????, ???, ?? ???????? ??? ????, ???? ???? ? ?????????, ??????? ? ?????, ???? ???????, ??????????, ???? ? ???? ???! ?? ??? ????????????! ?? ??? ???????????! ?? ???? ??????? ???????. ?? ??? ??????? ????. ???? ????????? - ???? ??????. ??????????, ???? ? ???? ???! ???????? ?????????, ?????? ????????, ? ???????? ???? ????, ?? ? ? ????? ????????. ??? ??????? ??? ? ??? ??????, ??????????, ???? ? ???? ???! ????????? ??????! ?? ?????? ???????! ????????? ????????! ?????? ???? ?? ???????. ?? ??? ??????1 ?? ??? ???????. ??????????, ???? ? ???? ???! ?????, ?????????? ???, ????? ????????? ???! ?????, ??? ??? ????????- ? ??????? ?????????. ???? ????????, ??? ?????????. ????????? ???, ???? ? ???? ???! ???????, ??????????, ??????? ??????????, ????? ???? ??? ?????????, ? ??? ???? ?????????. ?????? ??????? ? ??????: ??????????, ???? ? ???? ???! ?????? ????? 5-?? ?????? ??????????, ?? ????? ?????: "? ???????? ???? ????? ???????? ????, ? ???? ???????, ? ?? ???? ??????? ????" ????? ???? ? ?????????! ?? - ?????? ??????? ?????! ????, ????????? ?????, ?? ????????? ?????? ?????. ??? ? ???? ? ??????? ????, ???? ????? ???? ? ????? ????? ?????. ? ???????? ??? ???, ?? ?? ????? ?? ?????? 1 ???? ? ?????????? ???? ? ???? ??????? ????. ????? ?????? ?? ??????, ????????? ??? ?? ??????????, ??????? ??? ??????? ?. ?? ??????????? ???????? ?????? ????????? ?????, ?? ????? ?? ????????????, ???? ?-??? ?????? ???. ???? ? ???? ????????? ?? ???????, ???? ? ??? ???? ???? ??????????? ???????. ?????? ????? 6-?? ?? ?????? ??????: "? ?????? ???? ?? ?????? ? ???? ????? ????, ?? ?????, ??? ????? ??????? ??". "??? ?????????? ??? ??????" ??????, ???? ? ?????! ???? ????????, ????, ???????? ?????, ??????? ????????! ???, ?????????????, ?????????, ???????, ?????? ????? ???????? ??????, ??????! ????????????? ????, ?????? ??????????, ????????? ?????? ?? ?????? ????????. ??????????? ??????, ????? ? ???? ?????????, ??????????? ???? ??? ? ???? ????? ?????! ????? ???? ?? ??????, ????? ? ??????? - ?? ????? ?? ????? ??? ? ???? ?????????: - ?? ????????? ??? ??? ?, - ?????? ???? ????? ???????, ?? ?????, ??? ????? ???????? ????????. ?????? ??????? ? ???, ???? ? - ? ?????????! ????? ????, ??????, ??? ??? ???? ? ?????. ?? ???????? ????? ????. ? ?? ??? ? ??????? ???? ????????, ??? ???????, ?? ??????? ???. ?????? ????? 9-?? ??????? ????. ?? ?????: "?????? ??? ???? ????? ??????????? ???? ?? ?????? ?????". " ??? ??????? ? ???????? ??? ???? ????, ??? ?? ???????? ???? ???? ???? ?????? " ???? ????? ????? ?????? ?????, ? ????? ????? - ???? ?????, ? ?????? ?????? ? ????? ????, ? ??????, ????? ????? ???? ???????. ????? ??????? ??? ???? ????? ? ???????????, ????????? ????, ? ????? ?? ????? ? ???????, ?'????? ???? ??????? ????. ?????? ??? ???? ? ????? ???????, ???????, ?? ???? ??? ?? ?? ????????, ????? ??????? ? ????? ? ?????? ??? ????, ?? ??????? ??????? ?????. ???? ??????? ?????? ???? ???, ????? ???????, ???? ?? ???, ????? ?? ?????, ????? ??????, -????? ???????? ? ??? ????????. ???? ?? ???????, ??? - ???????? ???? ??????? ?? ????? ? ???? ??????, ??? ? ????????? ???? ?????? ???, ?? ??????? ????? ???? ???? ???????. ???? ?? ? ????: "???? ????? ??????", ? ????? ??????: "??????, ??????". ? ???: "? ???? ?'??? ?????", - ????????. ?????: ???? ??? ????? ????? ?????? Irena Polechońska ??????????? ??? ? ??????? 1. ????????? ????? ?????? ????????????? ?????? ? ???????? ???????? ????? ?????????? ???????????? ?????? ??????????? - ???'?, ??? ???????????? ? ?????? ?????? ??????: ?????? ? ????? ? ??-????? ??????? ??????. ????? ???????? ??????? ?????, ???????????, ???????, ???????, ????????????. ? ????? ???? ????? ???? ?????'?, ???????? ????? ???-?????? ? - ?? ???? ???? - ????????? ??? ???????? ?????????? ? ??????? ?????????. ?????? ????? ???????????? ??????? ???? ????? ?????? ?? ????????? ????? ????????: "???????? ???? ??????? ????", "???-????? ???? ?? ????? ??????. ?? ?????????? ??????? ?????????", "????????? ? ???? ?????, ?????????? ?????". ?????????? ???????? ?????????, ?? ???? ?????? ??????????? ????? ???????????? ??????? ????????. ???? ? ?????? ?????????? ?? ????? ? ?? ?? ????????????? ????. ?????????? ?? ????? ????????????? ???-?????, ???????????? ???????? ?????? ? ????? ????? ????, ? ???? ???????? ???. ????? ???? ? ????? ??????? ????: "???? - ????, ?? ? ????? ????????? ???????? ??? ?????. ????- ???? ????, ?? ? ????? ?????? ??? ?????. ???? - ?????????? ????, ?? ?????? ?????. ????-???????, ?? ?????? ???? ????"1. ? ?????????????? ????? ?? ??????????????? ????????? ?????????? ?????? ?????????? ? ??????: ????? ????, ?????? ????????? ? ??????, ??? ???????, ? ?????? ????? ?? ????. (? ???????? ????? ????? ????????, ? 153) ?????, ??? ????????????? ?????????? ????? ? ??????, ????? ???? ??????? ? ??????????? ? ??????? ????????? ???????: ??? ?????????? ???? ? ??????. ????? ? ?????? ?????? ????? ?????? ??????????, ?? ????? ??????? ??????? ???? ??????. ? ????? ??????????, ?? ???? ????????? ? ????????, ? ?????, ???-????? ??????? ?????'? ?????? ?? ???????, ??????? ???????? ??????, ???????????? ?????????. ???? ?? ????? ????????? ??????, ????? ??????? ?????? ?? ?????????? ??? ?????: ????? ????? ?? ????? ??????? ??? ?????? ?????, ?? ? ???????? ??? ??????????, ??? ? ??????? ??? ???????? ?????? ????????2. (????? ????? ?? ?????, ?. 148) ?? ????????????????? ?????????, ????????? ????? - ?? "???? ?????-??? ???????? ??????, ??????????? ????? ? ????? ???? ????????????? ????????? ???????????? ?????? ? ???????"3. ? ?????????? ?????? ???, ?????, ??? ????? ????????? ???? ??????, ?????????? ??? ???, ??????? ??. ???? - ????, ??? ??? ?????? ????? ? ???????? ??? ?????? ????? ????? ??????? ?????. ????? ???? ????? ?????????? ??? ?? ???????? ?????????????? ?? ????? ???????? ??-????, ????????, ??????; ???? ???? ??? ??? ??????, ?? ??????'?, ?????? ? ????????????: ???, ???????, ???, ??????? ??????, ?? ?? ???????? ?????, ???, ???? ???? ?????: ????, ?????????, ????! (???, ?????, ???, ?. 197) ????? ???? ????? ??????????? ??????? ??????? ????? ?????? ?? ????? ??????: ???? ???? ??????, ?? ????? ??????. ???????? ??? ????? ?????? ???????? ????? ? ??????? ????, ?? ???? - ????. ???????? ? ??? ????????? ?? ?????????, ? ???????? ?????????. ??? ????????? ?? ????????? ?????, ???? ??????? ??? ?????????, ? ????? ?? ????????? ??????????? ?????? ????????? ???? "????-????". ? ???-??????????? ????? ???? ?????? ??????????? ????????? ?????????, ??? ????? ??????????? ????? ??? ("???, ?????, ???, ????????? ????") ?? ? ????? ?????? ? ??????. ? ?? ????? ??????????? ??????? ???????? ???-????? ????? ??? ????? ?????? - ?????: ?? ?????, ?? ?????? ????, ?? ?????????? ?? ????? ????. (???, ?????, ???, ?. 197) ?? ?????? ? ????????????? - ?? ??????? ? ????????? ???????? ?????????. ??????? ????????? ??? ???????????? ?????????? ????-????, ???????????, ?????????: ????????? ???????, ??????????, ????-????????-???????? ????? ????, ???????? ???????, ??????????. ? ??? ??????? ?????? ???????? ???? ?????????? ? ????????????? ??????? ? ???????????? ????????????? ?????, ??? ???????? ?????????. ????? ??????? ???? ?????? ??????, ???, ?????? ???????, ?????? ?? ??????????? ???? ????? ?????, ????? ????? ?? ????? - ?? ???????? ???? ?????: "??????? ????? ?? ?????, ??? ?????? ??? ???? ????". ????? ?????? ??????????? ?? ??????? ????? ? ?????? ????????-???? ????????? - ?? ???? ?????? (XVIII ??). ?? ?????? ??? ??????? ? ???????. ?????? ????? ?? ?????? ??????, ??????? ??????, ??????? ?? ???????. ????? ??????? ??????? ????? ???????? ??????????? ?????-????? ?????? ?? ?????????? ??????, ??????????? ???????? ??, ????-????? ??? ????? ?????????? ?????: "????, ???????, ??, ????????, ???-???? ? ??????, ???????? ????????"4. ?? ?????? ????? ? ??????? ????????? ??????????? ?? ????? ??????. ??????????? ????? ?????? ??? ????????? ?????? ????? ??-????. ? ????????? ??? ??????? ?????? ???????: "???? ????? ? ????, ???? ? ??????? ?? ????????? ??????: ?????? ????? ?? ?????? ??????, ? ?? ??????? ????????? ????, ?? ???? ??" (?????? 2, 18). ????? ?????? ?????? ????????, ?? "? ??? ?????? ????????? ?????? ???????????? ????????????, ??????????? ?? ??????? ??????, ????-????? ??? ?????????? ???? ?? ?????? ????????, ?? ???????? ? ???????; ?? ?????????? ????????? ????? ?? ??????? ??????"5. ? ?????? ?? ????, ????, ?????? ??????? ?????? ??????? ????? ??????, ?? ????? ?? ????, ?? ??????. ?? ??????????? ????? ????????? ???????, ????? ???? ??? ??????. ????? ?? ??? ?????? ???????????? ????? ?????, ?? ????? ???????? ??????????? ????? ??????, ???????-?? ???????? ????????????: "???? ?????? ? ???? ???????, ?????? ?????? ??? ?? ?????????". ???????????? ????????? ?????? ???????? ? ?? ??????????? ??????. ??? ???????, ??? ???? ??????????? ??????????? ????????? ???? ? ????-?? ?? ??????? ????????? ???????: ???????, ????, ????? - ?????. ???????? ???? - ?????? ????? ????. ??? ? ???? ???? ?? ??? ?? ???????, ? ??? ??????? ?????? - ????? ??????. ?? ? ???? ???? ?? ????? ?? ?????, ??? ??????? ??????? ?????????6. ???? ???? ??????? ???????????, ????? ?? ?? ??????, ?????? ???-????? ?????, ?? ?????? ?????? ??????? ?? ??????. ????? ???? ?????? ??? ???? ????, ??? ???? ??????????? ????? ? ???? ????? ????? ?? ??????? ?????? ???????. ? ???????? ???? ????? ?????????????? ?????????? ????? ? ??????? ??. ??????, ?? ????????? ??. ????? ? ??????? ?????? ?????????: "??-??? ?????????? ?????? ???????", "????? ???? ???????", "????? ???-??????? ?????? ????", "?????? ?? ?? ??????, ???? ?????? ???? ????", "? ????? ??????? ????? ??????, ? ?? ?????? ? ??????? ??????". ??????? ?????? ????????? ???????? ???? ???????? ?????, ??? ??????: ??????????? ??????? ????? ??????; ?????? ?????, ???? ??? ?????????? ??????? ????????; ?????????? ?????; ??????? ????? ????? (????????); ????? ? ?????? ? ?????????? ? ???????. ????? ?????????, ?? ? ??????? ????? ??????? ?????? ?????? ?? ??????? ?????, ????? ???? ???? ????? ????????? ???????? ???????? ????? ??????, ???? ??????? ??????? ?????? ? ????? ???? ? ??????, ? ????? ?????? ????? ??????????? ? ???????. ??, ?? ???? ?????? ???, ? ????????? ??????????, ?? ??? ??? ??????? "???????? ?????", ??-???????? ? ????????. ???? ?? ?????????? ??????? ?????? ????? ???????? ??????? ???-???????? ??????, ??????? ????? ?????? ?? ????????? ?????, ?? ? ??-????? ???? ????? ??????????????? ????????? ?? ??????, ?? ?? ?????? ?? ????????. ??????? ?????? ?????? ????????, ?? ??????, ???????? ??? ????????? ??????? ?????????????? ??????, ?????? ??? ????? ?????? ?????, ??? ?? ????????? ???????? - "??????????", "???????": ? ????? ?????????? ? ??????? ?? ???, ???? ???? ?? ????, ??????? ?????, ? ??? ???? ? ?????? ????????? ??????, ? ??????, ??????, ?? ????, ??? ???????. (?????? ?????? ????? ?? ?????, ?. 167) ???? ?????? ?? ?????????? ??????? ?????? ????? ????????? ???? ???????? ? ?????????. ??? ?? ????? ???'? ???????????? ?? ?????????-??? ?????????, ???????? ??????, ? ????? ???? ??? ????????? ?? ??????? ????? ????? ??????. ???????? ???? ???? ? ????????? ????? ??????? ?? ???? ?????????, ???? ???? ?????? "???????????". "???????" ????? ? ???????????????? ????? ?????? ????????? ? "??-???????", ??? ? ??????, ????? ???? ?? ????????? ?????? ??????? ??????????. ???, ????? ????? ?????'? ?????, ???? ??? ?????????? ???????, ? ???????? - ??????? ? ??????. ???? ???? ???? ??????-???? ??? ???? ?????, ???? ?? ???????? ???? ???? ????????. ????? ?????????, ?? ? ??????? ????? ????? ?????? ????? ?????: ????? ????? ? ???????, ????? ??????? ????? ??? ?????????? ??-????, ????? ???? ? ????, ???? ??????? ???????, ??? ??????? ?????? ???????. ? ???????? ??????? ?????????? ????, ??????? ?????????? ???-??: "??????????? ???? ?????? ?????"". ??? ???? ????????? ? ???????? ??? ?????? ??. ??????. ???? ????, ????? ? ????? ?????????? ??? ???????? ??????? ??????, ? ????? ? ??? ????? ??????. ? ?????? ?????, ?? ??????, - ??????????, ??????? ??? ??????: "????? ???? ???? ?????", "?????? ????? ? ????? ?????? ??????? ????????-??", ??? ??????? ????? ?????????, ???????? ?????, ?????????: "????? ??, ?????, ???? ?????????". ? ???????? ?????????? ?????? ???????? ???? ??????? ??????? ??-???? ?? ???????, ? ???????? ?? ??????, ?? ??????? ????????? ? ??-?????? ?????????, ? ????????? ?????? ?? ?????? ????????-???????-???? ?????????. ? ????????? ?????? ???? ? ???????? ???????????? ?????? ? ????????? ???????????. ?? ?????????????? ?????????, "???? ????" ?????????? ??? ??-??????? ?????????? ??? ?????????? ??????: ???????, ??????????, ??-????????, ???????? ? ??? ????. "??? ???? ???? ?????" (??????, ????-????, ???????), "?? ?? ????? (???????, ????) ????" (??????? ?????-?????, ?????????????, ??????), "?? ??? ???? ????" (?????????? ??? ????????? ??????? ???????? ??????????, ???????????? ??? ??????). ??????? ???? ????????? ?????? - ?? ???????? ?????? ???? ? ????? ??????. ????????? ???? ? ??????? ? ????? ????????? ????? ???? ????-??? ???????? ??????. ??? ???? ??????????? ???????, ?? ????????????' ???????????? ?????? ?????. ??????? - "?????, [???] ??????? ?????, ? ?????????? ??? ????", ??? ?? ????????? ????? ? ???? ??? ???????? ??????? ?????? ????, ???????? ?? ????, ?????????? ??????? ?? ???? ? ????????? ???? ???????. ???????? ?????? ????- ?? ?? ?????? ???-??????? ?? ?????? ?? ?????? ?? ????? ?????, ??? ???? ? ???? ????????? ??????????? ??????? ???????? ??????. ???????????? ??????, ?????? ????????, ?? ???? ????????????? ? ????? ?????? ??????: 1. ??????????? ?????? ????? ???????? ?? ????????? ????? ???-?????: "??????? ???????. ??? ??????????", "??? ?????????? ???????- ??", "? ?? ???????? ???? ??? ??????. ????, ??????????, ??? ??? ?????????!"... 2. ??????? ???? ????? ?????????? ???: "? ????? ????????, ????? ???????", "???????? ?? ???? ? ???????????? ??????", "??? ? ?? ?????, ????? ?????, ???????? ?????????"... 3. ??????????? ? ??????? ???????? ??????????? ? ?????????, ? ??-??? ???????????????? ?? ????????? ????????: "? ???????? ???? ??-??? ???", "??? ????? ?????? ?????????", "? ?????? ???????, ? ????? ?? ???? ?????? ???????, ??? ?????", "- ???? ??????? ? ?????? ??????". ???????? ????? ???????? ?? ????, ?? ????????? ????? ???????? ?????? ? "?????? ?????" ?? ????? ??????? ?????????? ???????????? ?????? ? ????? ????. ????? ? ??????? ?????????????? ????, ?? ????? ??? ? ?????? ?????? ??????? ??????? ? ????????? ???? ????? ??????? ?????? ? ????????? ?? ???? ?? ??????: ???????????? ??? ????? ????: ??????? ??????? ? ?????? ??????! ????????? ????? ???? ?????????, ??? ?????????? ?? ?????. ?? ?????? ???? ??????????? ?????????, ?? ????, ?? ????? ??????, ????????? ?? ???? ????? ??????????, ? ?? ????? ?????????, ?? ???? ?????? ? ???? ???????. ?????????? ????? ?? ???? ?????????? ??????, - ??????? ????? ????????? ??????. ????, ??????????? ????? - ????? ???, ???? ?????, ?? ????????-?? ????????? ??????? ? ????? ???????, ??????? ??????, ??????, ???-??????, ???? ?? ??????. ??? ???? ?????? ???? ?????, ?? ??????? ?????? ???????? ????????? ? ???????. ?????? ???????? ????? ????, ???????? ??????????, ?? ?????????? ????????????? ? ??????????? ?????????????? ????, ???????? ??????? ? ??????????? ????????? ?????? ???? ??????????: "???" - ? "????-?????", "??????? ???" - ? "????? ??????", "??? ??????????" - ? ?????, ?????? - ? "???? ???? ?????". ??????? ???????? ???? ???????, - ??? ?????? ????????? - ?? ???????? ????????. ???????? ? ?????????? ??? ?? ?????? ?????????? ?? ??????, ??? ? ?"??????? ? ???????? ????????. ? ?? ?????, ??-????????, ??????? ? ???????? ???? ? ??????? ????? ???? ???????: "????? ?? ?????? ???? ? ??? ???? ?? ?????..." ?? ????????? ????????, ???? ??????? - ?? ?????? "??????? ???-????, ?????????, ?????, ??????????; ??????? ?????; ???????????; ??????? ?????; ?????????? ??? ?????? ???, ???????????; ???????? ???? ??? ????????; ???????? ??????? ??? ????????"". ????????? ???? ? ???????? ????????? ?????????? ????? ?????? ??????????????: ??????????? ??????, ? ????? ??????????? ????? ?? ????? ?????????? ??? ?????'?-???? ??????. ? ??? ?? ?????? ?????? ???? ???????. ????? ?????? ??????? ??? ? ?????????? ????. ? ??? ???? - ????? ??????????? ?????. ????? ?????? ??????????? ????????? ????????? ? ???????? ????????-?? ????? ?????????, ????????? ????????, ?????? ? ?????????? ???????, ? ????? ????? ??????. ???? ????? ???????? ????? ? ???????? ?? ?????? ???????? ?? ?? ??????????????. ??????? ? ?????????? ??????? ????? ???????? ?? ?????? ????. ????? - ?? ????, ?????, ????? ? ??????? ??????????, ? ????????, ????????? - ? ??????? ?????????. ?????? ??? - ?? ?????????? ???????, ??? ????????????? ???????: ????-??, ???????, ??? ????. ???? ???????????? ????? ??? ???? ????????. ?????? - ?????????? ?????????? ???????: ???, ????, ?????, ????, ????, ????. ?? ????? ?????????????, ???? ?????????? ?? ???????? ?????. ?? ???? ?????????? ????? ? ???????? ?????????? ???????? ????????-???, ???????, ?????????? ?????? ? ??????? ???????. ?????? ?????? ?????????, ?? ???? ?????? ????????, ???? ??-????-???? ??????? ?? ??????? ? ??????, ?? ??? ? ??????? ????????????, ???? ? ??????; ??? ????????? ??????? ?????, ????????? ????? ????? ?? ? ?????? ????????????? ??????. ??? ??? ?? ??????? ????, ???? ?????? ?? ?????? ? ?? ???. ?????? ? ??????? ????????????, ????? ?? ?????????. ???? ??????, ?? ????? ???? ????????? ??????-??????. ???? ??????????, ?? ????????? ??? ??? ????????? ?? ?????? ? ?????. ??? ???? ??????? ????? ?????????, ?????????, ???????, ?'?????? ?? ???-?? ??????, - ??????????? ???? ????? ????????, ??????????. ????, ????? ?????????, ?? ??? ? ??????? ??? ????, ??????????? ???-????????? ???????????. ???? ?????, ?? ??????, ??????, ??????????, ??-???????? ?????? ?? ?????? ????????????? ?????????? - ????? ??? ?? ?????. ? ??????????? ????????? ????????? ?????? ????? ??????????? ??-?????? ? ?????????????? ????? ??????. ?????, ?????, ???????, ?????? ???????? ? ???????? ??????? ?? ?????, ? ??????? ??????? ? ????????, ???'?????? ? ??????? ?????????, ? ????? ? ???????. ? ??????-????? ?????? ??????? ??????? ????? ? ????????? ????-???, ????? ????????????? ??????? ?? ??????: ?????????, ?????, ????-?????, ????????? ?????????? ??????. ?? ???????? ?????'???, ??????? ???????? ????? ???? ??????. ???? - ?? ?????? ????????????, ??????? - ?????????????, ??? - ??????????, ????? - ????????????, ????? ??? ??? - ?????????, ??????? - ?????. ????????? ?????? ??? ??????? ???????? ?????? ???????? ?????? ??????????? ?? ????? ?????? ??????. ?????? ? ?????????????? ? ?????'?, ?? ???? ????????? ???? ???? ?? ?? ?????, ??? ? ?? ??????, ? ???? ??????? ????????? ??? ???????? ????, ??? ?????????? ?? ???? ???? - ?? ?? ??? ?????. ????????? ????? ???? ???? ???????? ? ???????? ??????? ???????? ??????????: ??????? ??? ???? ?????. ? ??? ???, ?? ???? ???? ???????????? -?????? ???????? ?? ?????? ?????, ?? ???????? ???? ??? ??????. ?????-??? ??? ????? ????, ? ??? ?? ?????? ? ??????. ??????, ? ???? ?????? ???? ?? ???????: "??? ????? ? ?????? ?????????, ??? ?? ?????? ???? ???????? ?? ???????". ? ???? ??? ???-??? ??????? ?? ??, ?? ??? ??????. ? ????? ?? ?????? ???? ??? ?????. ??????, ?? ????????? ??? ??????? ?????? ???????? ????? ? ??? ??? ?????? ????????, ?????? ????? ??? ????? ??? ?????? ????? ? ? ????? ???????????? ???????, ?? ??? ? ??????, ????????? ? ?????????. ????? ????????? ? ????? ???????? ? ???????? ????? ???? ???-??????? ??? ???? ????????? ? ??????: ???? ???? ?????? ???? ? ?????? ???. ?????????? ? ???? ??????? ? ?????? ???????. ???? ?????? ???? ???????? ????-?????, ???? ???? ?? ????? ? ?????? ??? ??????????, ???? ??????, ?? ??? ?????? ?? ????: "??, ???????? ???, ???? ?? ????? ???????? ???? ?????????. ????-????? ??????, ? ???? ???? ???????? ?????????? ? ??'??? ??, ??????????-??". ?????????? ????????? ??????? ?? ????????? ????. ? ?????? ?? ??????-?? ??????????, ??????????? ? ?????. ? ?? ???, ?? ?????'??, ??? ?????? ? ??????? ????? - ????????????, ????????? ? ????????, ?????, ?? ????? ?????? ????????, ?? ?????, ?? ???????. ? ???? ??? ???????? ? ?????? ???, ?? ? ? ?????????? ???? ????? ??????, ???????, ???????? ? ??????. 1. ??? ?? ???? - "????" ?????? ?????? ?????????? ???????? ??????? ??? ???? ????? ????????, ??? ?? ?????, ?? ????????? ????????? ??????? ????????? ?????? ????????? ????? ????-??? ???????????? ????? ????? ???????? ? ???????????? ????? ??????. ????? ??? ? ?????? ? ????, ?????? ?? ??????? ???????. ????????? ????????, ??? ???????????? ??? ????? ? ????????? ?????????? ???? -??????, ?????? ????? ????????? ????? ??????? ???? ??????????? ???? ???? ??????: ???? ? ????. ? ??????? ? ???? ????????? ???'????? ????? ??????????. ?? ???????, ??? ? ???? ???????????? ? ?????, ???? ?????? ???? ??????? ??????????????? ??????. ???? ??????? ?????? ? ????-???? ????????? ??????, ?????????, ? ?????? ??? ?????????? ????????? ?? ??? ?? ??????: ?????? ?? ?? ??'????? ? ?????? ? ???? ??? ???? ??? ???? ?? ?????????. (?. 146) ??? ?????? ???????? ?????????? ??????? ? ??? ??????, ????????? ???? ?????? ????????, (?. 150) ?????? ?? ????? ? ?????? ?????, ?????????? ????????? ??? ??????-?????? ????????. ????? ???????????, ?? ? ????? ????? ??????? ?? ?????? ?????? ???? ???????, ???? ???????? ?????? ?????, ?? ?????? ? ?????? ?????: ??? ? ???? ?????? ???? ???? ? ?? ?????? ???????. ?????? ?? ????, ?? ?????? ?? ????, ??? ?? ?????? ?????'. ? ????? ????? ??????? ?????????? ??? ?????????? ????, ??? ????? ????????? ??? ? ????, ????? ????????? ? ???????? ? ????????? ???? ? ???????? ? ??????? ???. ??? ?? ???????? ???? ??????, ??: ???????-????? ??? ????? ????, ??? ?????????? ?????????: ? ???????? ?? ??????? ????? ???, ?? ???, ???? ?????? ?????, (?. 162) ???????? ????? ??????: - ???????? ? ? ?????? ? ?????????, ???????? ??? ?? ????????, (?. 145) ????? ????? ?????????, ?? ????? ? ???????? ????????? ?? ?????? ??? ?? ???? ?????? ????? ????????? ????? ???????????? ????. ??????? ?????????? ?????????? ???????? ? ????? ????? ?????????? ????????. ?? ?? ?????, ??????? ???? ?????????? ???????? ????? - ???????, ? ????? ?????? ?????; ????, ?????????, ??? ???????????? ?????????? ???????. ????? ?????????? ?? ???????? ?? ????????? ????????1*: ????, ? ?????? ????, ???????? ? ??? ??????? ?? ?????? ? ????? ???????, ? ??????? - ??????????, ?? ?? ????????? ???? ??????? ? ???????. ????? ? ??-??? ??. ???? ???? ???????? ?????????. ???? ?????????? "???????? ????? ? ??????????????? ?? ??, ??, ???? ????????????? ?????????? ???? ????????? ?? ????, ???? ? ???-???? ???????? ?? ??????? ? ????????? ????? ????????". ???? ?????, ?????? ? ?????? ? ?????????????? ?????????????, ??? - ?? ?????? ???-????? ??????. ???? ?????, ? ???????? ????????? ? ????????, ?? ?????? ? ????????????, ??? - ?? ?????? "????????? ???, ??????, ??????????, ????????, ?????? ?????, ??????????? ? ?????????? ????? ?????, ??????, ????????? ?? ??????????? ??????". ???? ??? ?? ???? ?? ?????????? ? ???????????? ??????? ?????????? ?????, ?? ???????? ???? ? ???????????? ??????. ??????, ???'????? ?? ?? ??????? ??????? ?????: ??? ???? ????? ????????, ? ???? - ???? ???? ?????, -? ??????? ?? ???? ????, ?? ??????? ????? ????? ??? ?? ????... ????? ?????????, ?? ???? ? ?????????? ??????, ?? ??? ? ???? - ?? ??????? ??????, ????????? ?????????. ???????? ????? ??????? ???-????? ???????? ????????????, ????????? ? ???? ?????????. ????? ?????????????? ? ???, ???????? - ? ????????. ??????? ?? ?????? ?????. ?????????? ?????? ?????? ???? ?????? ????????? ??????? ???? ??????, ??? ?? ??? ????????. ????????? ??????????? ??? ????-????????? ? ????? ?????? ? ??????? ?? ??????? ??? ?????. ??????? ????? ? ????????? ???????? ?????? ???? ?? ???? ???, ????????? ???? ?????? ?? ????????. ??? ? ????, ????? ? ???????? ? ?? ?????? ???????-???? ??????. ???? ???????????? ???? ? ????. ?????? ????? ???????-?????? ????????? ? ?????????. ???, ???? ???????? ???????? ????? ????, ? ????, ?? ????? ??? ???????, - ?? ?????? ???????? ??????. ??? ?? ???? ???????? ?? ??? ??????, ??? ????? ?????? ??????????? ????????? ?????????? ?????????. ???? ? ?????? ??????????????, ???-???????? ??? ????????: "?????????, ?? ?????? ???" (????????, ???? ?????), "?????, ?? ??? ?? ????????" (??????, ??????????), "?????????, ?? ??? ?? ?????" (??? ??????? ????, ???????), "????????, ?? ???", "???????, ?? ????" (???? ???????), "?????? ?????" (????? ????? ??? ???????? ?????), "?????? ????", "????" (??????, ??????????). ????? ???? ? ????, ??? ???????, ???????? ?? ???????? ??? ??? ??? ??????????? ??????, ???'?????? ? ??????????? ??????. ????? ?????????, ??, ?? ????? ?????? ??????????, ? ?????????? ????????? ???? ?????????? ????????????? ? ???????? ??????? ? ?????????? ????????. ?????????? ??? ?????, ??? ?????????? ? ?????? ????, ??? ???????? ?????? ?? ???? ?????. ???, ???? ?????? ???? ???? ? ????? ?????????? ???????, ??????????? ? ????????????? ???? ???-?????? ??????. 2. ????? ?????? ? ????????? ???????? ????????? ???? ? ???????? ?? ??????????? ??? ????????? ???????. ????? ?????? ????? ???????, ? ???? ?????????? ???? ???????????? ?????. ???? ????, ???????????? ?? ???????? ?????? ?? ????? ????-??????????? ?????????, ?????????? ???? ????????, ??? ?? ??????-????? ????????? ?? ???? ??????????? ?????. ???? ????? ????????? ??????? ?????????? ???????? ??????, ??? ??? ?'?????????, ?? ??? ??????? ?????. ????? - ?? ?????, ? ????? -???????? ???????. ????? ?????? ??????????? ? ????? ??????? ???????, ??: ?? ????? ? ?? ??????????, ??????????, ???, ??????????, ?? ????????? ???? ?????????, ?? ??????, ??????????. ? ???????? ??????: ??? ?????? ???? ????????, ?????? ?????, ?? ????, ???? ???? ??????. ????????, ???? ??? ???? ???????? ????, ?????????? ?? ? ???? ???????, ???? ?? ????? ?????????? ??? ?? ??????, ??? ?? ?????? ?????, ?????????: ????, ???????. ??????? ???? ??????? ?????? ?????? ??????? ?????? ? ?????????? ????? ??????. ??? ?????? ?? ?????? ???? ??????? ??????????????? ?????? ????? ???, ??? ???????? ???? ?????. ??? ??? ?? ?????????? ?? ?????? ? ?????????, ??? ?????? ? ??????? ??????????? ????. ?????, ???? ????? ??????????? ?? ? ????????? ????????, ???, ?? ??????, ?'???-???? ???????? ??????, ??? ?? ????????????? ???????, ? ?? ??????? ??-??? ?? ??????????????? ?????. ????????? ?????? ?? ???????? ??? ???-??? ????? ? ???? ???????, ?? ???????, ???? ??????????? ???????? ??-????, ????? ????????? ????????. ????? ???????? ??????, ?? ??????? ???????? ????? ????? ??????????? ????. ?????? ???? ????????????? ?? ?????, ??? ? ??? ???? ????????? ?????????. ???? ??? ?????? ???-???????????, ???'?????? ? ?????????, ????? ?????????? ?? ?????? ? ????????? ????, ? ????? ??????? ?? ?????? ???????? ??????? ??????-?????? ????: "????????? ?????" (??????, ??? ?? ???? ?????? ???? ?????), "???????? ????" (??????????? ?????), "????? ????" (?????, ?????), "?????? ????????" (???????????, ????????????), "?????? ????" (??????, ??? ????? ? ??????? ????????? ????????), "??????? ????" (?????? ?????????). ???? ? ?????? ????????? ??????? ??????????? ??????? ??????????-??? ?????. ??????? ? ??? ?????????? ? ?????????? ??????? ? ??????? ? ???????? ??-???????????? ?????????????, ???????, ??????. ???? ????????? ?????????, ????? ? ???????? ???????? ? ?????? ?? ? ???-????????? ?????????. ?????????? ???????? ?????? ? "?????????? ????????", ????? ???? ??????????? ???????'???? ??????, ? ????? ????? ??????, ?? ????????? ??? ? ???. ???????? ?????? ? ???????? ??????????? ? ???????? ????? ???-????? ??????, ??????? ?? ? ????? ?????????, ?? ? ????? ??????????? ? ????????????? "????????? ????". ? ??????????? ????????? ?????? ??? ????? ????????? ???? ??????????, ? ?????? ????????? ?????-??? ????????? ????????: ? ???? ????? ? ??????????, ? ??????????, ???????????, ???????????, ?????????????. ? ?? ?????? ? ??????????, ? ??????????, ???????????, ? ???? ???? ? ??? ???????22 ??????? ?????? ? ?????? ???????????? ?????????, ???????? ? ????-????? ?????????. ????? ??????????? ???? ????????? ??????, ????????????? ??????-??? ?? ????????? ?????????. ?? ??????? ??????? ????????, ?????????? ????????? ??????, ???? ?????????? ???????????, ????? ? ??? ????????? ?????? ??????? ???????? ???????????? ????????? ?? ????-??????. ?? ???? ?, ????????? ????????? ? ??????????????????? ??'???? ? ???? ?? ?????? ??????????, ? ????? ??????????? ?? ?????? ?????????-???????? ???????? ?????? ?? ???????. ?????????, ???? - "??, ???????????? ???????, ?? ???????? ???????, ??????". ??????????? ????, ??? ?????, ? ??, ?? ??? ??????????? ???? ? ?????? ?? ??????????. ??????? ??????? ? ????? ????? ??????????? ????? ????, ?? ??????????? ?? ? ????????? ????????? ???? ?????. ???? ??????? ????-????? ?? ?????, ?? ?????????? ??? ? ????. ??? ?? ???????? ?? ?????? ????????? ???? ? ????, ??? ?? ? ?????? ?????????? ????? ????????. ? ????, ?? ????? ? ??????? ????, ???????????? ??? ????, ??? ??? ???? ? ?????. ???? ???????? ?????????? ?????????: "??? ????? ??, ?????? ??????, ?????? ????? ? ????, ? ??, ???? ????? ?????? ????????, ??? ? ??????? ???????". ? ?????? ?? ????? ?????????? ???????????: ???? ??????? ?? ????, ?????? ????????. ????? ???? ?????? ???????????? ??????????? ???????: ???? ???? ???? ? ????????????? ?????????? ?? ????? ?????? ???? ?????????. ???? ????? ? ???????? ???????? ?????????? ? ???????? ????????? ??????? ? ?????????? ???? ???? ? ?????, ?? ???????????? ??????? ?? ??????????. ? ?????? ??????? ?? ???????? ???????: ? ??????????? ???????? ???? ?????????? ? ????? ??????, ? ?????-????? ? ???????, ? ???????????, ??????? ???? ??????????? ? ???????-??????? ????????, ??? ????? ??????? ??????: ?? ?????????? ???????? ???????, ?? ????????? ????????? ?????, ?? ???????? ???????? ??????, ?? ????????? ??? ?????? ?????, ?? ????????? (?????????) ?????? ???????, ?? ????????? ??? ???? ???????. ????? ???? ????? ?????????? ?? ????????, ?? ?????? ??????? ???? ? ???????? ?? ???????, ????????? ????????? ????, ???????????, ? ?????????? ??????. ??? ?????? ????? ??????? ???? ?????? ?????, ?????? ?????? ?????????? ??????, ?? ??????? ??? ????, ???, ?? ??????? ?????, ??????? ????? ??????. ????? ???????? ????? ?? ?? ???? ???????, ??? ???? ????? ?'??-??????? ? ????????? ????????, - ?????. ??????? ???? ???? ??????? ??????????? ?? ?????????? ????????????? ?????? ? ???????????, ?? ???????? ?? ?????? ? ???? ? ??????. ???? ????? ???? ???????? ??, ?? ???? ???????: "????? ??????, ???? ??, ???? ????????? ???? ???????, ???? ??????? ???????? ????, ??? ?? ??????? ??????????????? ????". ???? ????????: "????? ????????? ???????? ????, ?? ???? ????????? ????????????? ??? «?????», ?? ???? ???????? ???? ??????". ?? ???????? ?????'??, ?????, ??? ??????? ???????, ????? ?????? ??????????? ??? ?????? ?? ????????? ?????, ??? ??????? ???????. ? ????? ???????????, ???????, ???? ????? ??????, ?? ?? ?????????? ?????? ?????????, ???????? ???? ???????? ??????? ????. ?????????? ??????? ????????, ??????????? ? ????????, ?? ????-??????? ?????? ???? ?????????? ?????????; ? ??? ???????? ???-??????? ????? ???? ?????, ?????, ???? ? ??????. ??????? ?? ? ???? ???-???? ??????????? ? ??????????? ????????? ???????? ????, ?????????? ?? ??????????? ?? ??????, ??, ???????, ??????????? ??? ?????????? ???? ???. ? ????????? ?????? ?????? - ???? ?? ????????? ????????? ???????. ???? ???????????? ? ???????? ??? ? ??????? ??????. ????? ? ????- ??? ? ????? ???????? ???? ?????? ????? ? ??????, ??????? ??? ?????-???? ???????, ? ????? ???????? ????? ?? ???????? ????. ?????????, ?? ?????? ???? ???????? ???????? ?? ???? ???, ???? ??? ?????? ???????? ? ??? ???? ? ?????? ?????. ? ?????? ?????????? ????????? ?????? ?????????, ?? ????? ??? ???????? ????????? ??? ?????????? ??????. "?? ????? ?? ???, ?????? - ?? ?????, ???? ?? ?'? ???????? ?????? ? ?? ???????? ????????. ?????? ?????????????? ? ????? ????? ?????????? ?????? ??? ???-????, ??? ?? ????? ??????? ???? ???????? ?????'?, ??????? ?? ?????". ??????? ? ??????????? ???????? ??????- ? ??????????? ????? ? ?????? ??????? ??????????????????? - ?????? ? ???? ????????. ?? ??????????-?? ?? ?????????? ????????? ?????'???, ???? ?????? ? ???? ????? ?????? ??????, ? ??? ????? - ?????? ??????. ??????? ??????? ?????-??? ??????? ??? ?? ??????? ????? ? ??????". ????? ? ??????????????, ??? ?? ??????, ?? ??????? ??????, ????? ?????????? ???????? ???????, ? ????????. ? ??? ?????? ???????? ????? ??????????? ????????, ? ????? ????? ???'? ? ????????????, ?????????, ? ?????? ??????????, ???, ???????????: ? ??? ?? ????? ????? ???????, ????? ???????, ? ???? ?????????: ??????? ?? ??? ????????, ?????? ?? ??? ??????????, ?????? ?? ??? ?? ? ????????. ?????? ???????? ?? ??? ?????????, ? ?? ??? ??? ????? ???? ?? ??????. ???? ????? ???????? ????????? ?????? ?????? ???????, ?? ??????? ??????????? ??????? ????: ...????, ???? - ??????????: "?????? ?? ??? ????????? ???? -?????? ????????? - ??? ???????????!" ?????? ????????? ?????????, ???? ???????? ???'? ?????? ?? ????. ?????????? ???? - ??????? ????: "?? ??????? ??????? ?????? ?'??????? ???????? ??? ? ???????? ???? ?????? ?? ?????? ? ?????? ?? ??????". ?? ?????'??, ???????? - ?? "???? ?????. ??????????? ?? ??????? ?? ??, ??, ???? «????» ????????? ??????, ???????? ????? ? ??? ??????". ? ???????? ???????, ??????????? ?????? ??????????, ???????? ????? ??????. ?-????? ????, ??? ???????? ? ????????, ????????? ????-??? ???????? ??????, ?? ???? ?? ??????? ????????? ?????? "?????". ???????? ???????? ??????, ???? ???????, ? ?????? ???? ??????-????? ?? ????????, ?? ???? ???????? ???? ? ???, ? ??????? - ?? ???????, ? ???? ????????, ?? ??????? ??????? ?????? ????? ?? ???? ?'????? ????? ? ????? ?????????, ???? ???????? ???? ?? ?????? ?? ??????? "?????" ? ??????????? ???????? ?????? - ???????? ??????? ????????? ??????. ????? ???? ????????? ????? ?? ??????????? ?????. ??????, ???? ? ??????????? ?????????? ?????? ? ???????? ?????????????, ???-?????, ???????????? ?????? ?????. ????????? ??? ? ???? ??????? ???????? ????? ? ???????? ????????, ? ????? ? ????????? ??????????. ???????????? ? ???? ????????? ?? ??????? ???????? ? "?????????????" ?????? ?????????? ????????????. ?? ???????? ??????????, "??? ?? ??????? ??????? ?? ???????? ???? ?????? ??????? ?????, ? ???? ???????????? ?????? ? ?????? ?? ??-?????? ???". ? ??????? ??????? ??????? ??????, ?????????? ? ???????????? ????? ???????? ?????????? ? ????????? ?????????. ????????????? ?????????? ??????? ? ?????????? ? ????????? ????????? ????????? ????-??? ?????????? ????????? ????? ???? ??????. ? ????? ??? ?????????? ????????????? ????????????? ?????????, ???, ??????? ?? ?????????, ?????????? ???????????, ????????? ????-???? ???????? ??? ???? ??????? ????????-??????? ?????????. ???????? ?????, ????? ? ????? ?????????? ??????????? ??????????? ????????, ??????? ?? ????????? ?????, ?? ?????? ????? ? ????????? ???????? ??????? ????? ?????. ?? ???? ???? ???????? ??? ????? ??-???, ?? ? ??, ? ??? ?? ??? - ???????? ?? ?? ???? ????? ? ???????. ??????? ????????? ???? ??????? ????????????? ?????????? ??????? ???? ?????? ? ??????????? ?????????? ?????? ???????? XX ??. ?????? ???? ??????, ?????? ??? ???????? ????? ????, ??? ??? ? ?????? ? ???, ?????????? ????????????? ????????????? ????????? ?????????, ??????????? ????????, ??????? ????? ?????? ?? ??????? ???? ?????? ? ??????? ??????. ????????? ????????????? ?? ?????????? ?????????? (?? ? ?????????????), ???????? ???? ?? ??? ?????????? ??? ?????? ? ???????????? ??????, ?? ???????? ?????????? ???? ??????? ??????? ?? ??????????? ?????????????? ?????- ?? ??????????. ??-???????? ???????? ????? ??????? ????? ???? ?????????-????????? ???-????, ???????, ???????? ?????, ??? ??????? ????? ???? "???????, ?????????? ? ??????? ?????????? ????????'". ?? ????? ?. ???????-???, ???? ??????????? ?????, ?? ??????? ???? ???????? ??? ????????? ?????????? ??????? ????????????? ? ????????? ????'??????, ?? ???-??? ????????? ??'????? ? ???????, ??????? ??, ????????? ???? ??-???????? ?? ????????? ???????. ??? ??? ????? ??????? ???? ????? ? ????????-?????????? ???????, ??? ???? ? ???????????? ???? ?????-????? ??? ????????-?????????? ?????????. ???????, ????? ??????????-?? ??????? ??????????? ??????????, ???? ????? ?????????? ? ??????-?????? ????????? ??????. ?? ??????????? ?? ???????????? ?? ????-?????? ? ??????????? ?????????? ?????????? ??????? ??????????? ????-?????????? ?????, ????? ????????? ????????? ? ??????????? ????? ?????? ?? ?????? ????? ????, ? ??? ? ???, ?? ? ???????? ????? ?????? "?????? ????????? ????????? ??????????? ??????????". ?? ????-????? ??????????? ????????? ??? ????????? ?? ?????????? ??????, ? ????? ???????? ????????????? ???? ??????????, ??? ? ????? ?????-??? ????????? ???????, ??????? ???? ???????? ??????? ????? ?????? ????????? ? ??????????? ????????????, ????????? ?????????????, ???????????. ????? ?? ???????? ??????? ?????????? ???????????? ???-?? ????? "?????????" ?????? ? ??????? ??????????", ?? ????? ? ????????????? ???????? ????????? ? ??????????, ? ?????????? ???? ????? ??????. ???????? ???????? ??????? ? XIX ? ???????? ? XX ??????-?? ?????? ? ??????????? ?????????? ??????? ?? ????? ???????????? ????? ? ??????, ?? ?????????? ?????????? ???????????? ?????????-????????? ???????? ?? ????????? ???????? ??????????????? ????. ??????????? ????????? ?????, ?????????? ?? ???????, ??????????? ? ???????????, ???????????? ?? ???????????, ???????? ?????? ? ????? ? ???????????? ?????????? ???????????. ??????, ?????????? ???????? ????????????, ?????????? ??????? ? ??????????, ???????? ????????? ????????? ? ?????? ???? ?????????? ? ???'??? ????? ?? ???? ????, ???? ???????? ????? ?? ??????? ?? ???? ???????????????, ????? ?????????? ???? ???????? ? "?????????????? ?????". ?????????? ??? ???? ?? ??? ??????????, ?? ???????? ?????????? ??????, ??? ? ???????????? ??-????? XX ??., ???? ????? ????????? ????????, ????? ???????????? ????? ???????? ?? ???????????????? ?? ????????-????????? ????-?????. ????????? "???????????? ??????" ?????????? ?????? ? ?????? ? ????? ?????, ?? ???????????? ????? ?? ???????????, ???????? ?? ???-???????????, ????? ?? ?????? ?????? ????????, ?????? ??'??????, ???-?????? ?????????????????, ?????????? ?? ?????????????. ???????? ??-???????????/??????????? ?? ????? ???-?? ??. ??????? ?? ??????????-??? ?????????, ? ????????????? ??????????, ????, ????????, ??? ?. ????? ??????????? ? ??????? ?. ???????, ?????????????? ? ??-????????????? ????????. ???????????? ?????????? ????-????? ???-????? ?? ????? ?? ???????? ? ????????? ???????????? ?? ???????- ????????????, ??? ? ????'??????? ?????, ???????, ??????? ?? ??????. ?????????, ? ??????????????? ?????? ?. ???????????? ??????? ??-??????? ?. ????????????? ??????????? ???? ??????? ?? ???????? ??????, ???????????? ??????? ?? ?????????? ?????????? ?????????? ?????????? ?? ??????? ?? ????? ???????? ?????? ?? ??????????. ??????????? ?????????????? ????????? ?? ???????????? ???????? ?? ???? ??????????? ?? ??????????. ? ????? ????????? ?'??? ???-???? (1901 ?.!) ?????? ???????, ?? ??????? ???????? ?? ???????? ? ???????? "???????". ?'??? ?????? ??????? ????????? ????????? ????? ???????????? ????????? ?????? - ???????????? ???????? ????? ? ??? ?? ?????????? ?? ? ?????? ??????? ??? ?????????? ????? ?????? ?????? ??????. ???? ????? ?? ???? ???????????? ? ???????? ???????-??????? ? ?????????? ?????? ???????-????????? ??????. ?????????? ???????? ??????? ????? ??????????? ?? ????????? ??????, ????? ???-????????? ??????????? ?????????????, ?? ???????, ???????????? ???-????????? ???. ???????? ?????? ? ??????? - ???? ?? ???????? ? ???-?????? ??????, ?? ????????????? ??????? ????????? ?????????????. ????-?? ?????? ??? ? ????? ?? ????????? ???????????, ???????? ? ??????????? ???????? ?????, ?? ?????????, ??? ? ??????????. ? ??????? ?????? ??????? ??? ???????????? ? ??? ?? ? "??????? ???????", ??? ? ?????????? ?????? ???? ?? ??'?????? ?? ??????, ???????? ??? ???-????, ?? ?????????? ??? ????? ? ????? ?? ?????? ??????. ? ????????? ??????????? ???? ?? ????? ??? ????? ????????? ? ?????????? ?????-????. ? ?'??? ? ?. ??????? ???? ??? - "??????? ????", ? ? ????? ???? ?????????, ????? ? ????? ?? ????????, ?????? ?????????????, ?????-????? ?????? ?????? ?? ???, ?? ? ??????, ????, ???????? ????????? ??? ????. ?? ????, ?? ????? ????? ? ????? ?? ???????????? ?. ???-?????? ?????? ????????????? ???????? ?? ????????? ??????????'. ???-????? ??? ??????? ? ??????? ???????????? ?? ????????????? ?????, ?? ?????? ?. ?????-?????, ? ???????? ?????'??. ? ??????????? ????????, ?? ???????? ??????????, ????? ?????? ??'???? ??? ?????? ? ?????????, ?? ???????? ??????? ????, ?? ? ? ???????. ??? ??, ?????? ?. ???????, ????????? ?? ?????????? ??????, ?'????????? ????-???? ???? ???? ? ????? ??????, ?? ???? ?????????? ??????. ??? ??????? ?? ????????? ????? ????????????? ????? ? ?????? ??????? ?????? ?????????". ?? ??????????? ????? ????????? ???????? ???????, ???? ???????? ??????? ?????????????? ??????? ? ????'??????? ?????????? ????-??? ????? (????-?????-?????), ????????? ? ???????. ?????? ?? ? ????, ?? ? ?'??? ????? "?????" (???????? ????? ????????? ?????????), ? ? ????, ?? ????? ? ?? ?????????? ????? ??????????? ?????, ?? ???????? ????? ?? ?????????? ????????. ??????????? ? ???????? "????????? ??????????" ?????????? ??? ????????????? ?????? XIX ????????. ????? ??????? ???????? ?. ???????, ????????? ?? ??????????? ?????, ?? ??? ????????????????, ?? ? ???????? ?'???? ???-??? ???????. ?????????? ??????????? ????? ?. ??????? ????? ? ????????? ?????-?? ????? ??????, ??????? ????? ?????????? ??? ? ?????? ????????, ??? ????????? ??????????? ???? ?????? ???????? ?????, ???????? ??????? ????????? ????????? ???? ?????? ??? ??????, ? ?????????-???? - ????????? ?????????. ?????, ????????? ???? ????????????? ???-??, ?? ??? ?????????-??????? ???????? ??? ???????, ????????????? ? ???????????? ??????-???????? ??????????????? ?????. ??? ??, ?? ??? ? ????? ??? ?? ?????????, ??????? ?'??? ? ?????????? ???????, ?? ??? ???????????? ???????? ? ??????. ???????? ?????? ???-???? ????????? ???????, ?? ???? ??????????????? ??? ?'?? ????????? ??????. ?? ????????????? ????? ???? ?????? ??????? ??????? ?????? ?????/???????, ?? ??????? ????? ???????? ?? ???? ???????, ?? ????-?????? ????????? ????????. ??????????? ??????????-??????? ? ????? ??????? ??????????? ?????? ??????????????? ????????, ????? ??????: ? ?? ???? ????? ?? ??????????, ? ?????? ?????? ?????... ??? ?????????, ??? ? ???????? ? ????, ?? ?? ?????, ???? ??????????? ?????? ?????... ? ??????? - ?????, ?????? ????? ?? ????, - ?????????, ??? ?'???, ?? ??? ????, ?? ?? ???? ? ????? ?? ?????????. ?????????? ? ????, ????????? ??????? ???????? (?????? ????? ???????????) ???????? ????????? ????????? ?????? ????? ??? ????? ?????? ?? ????, ???????????, ?? ???? ????, ? ???? ? ?? ?????????? ????, ? ?????? ?????? ? ?????? ?????. ??? ??? ?? ????? ?'??? ???????????? ???????????? ???????? - ??????????? ???????? ????? ?? ????????. ????? ????????? ?? ??? ???? ????? ? ???? ????? ??????? ????????? ????, ?????????? ???? ?????. ???????? ????? ???????????? ???????????? ???????? ??????? ???? ? ???? ???????????-?????????? ?? ??????? ?????????. ????? ?????? ????????? ? ???????????? ?????? ??????????? ???????? ???????????? ?????? ???????????. ??? ?? ??????????? ????? ??? ??, ?? ?? ????? ??????? ?????????????? ???????????-????????? ?????? ?????? ?? ????, ?? ???? - ???????? ???????????? ???????????? ?? ???????????? ?????-??????. ???? ?????????? - ?????????? ????????????? ???? ?????? -???? ???????? ??? ?????? ??????, ???????????? ????????-??????????-?? ?????. ??????????? ?????? ????????????? ???????????? ??????? ????? ?????????? ??? ????? ?. ??????????-?????????????, ?? ??????? ?????-?????? ?? ???????? ?????. ???? ??????, ?? ? 1907 ???? ? ?????? "????" ?????? ??? ??????????? ????????? ????, ??????????? ????????-???????? ?? "???????? ???????? ?? ???? ????". ? ??????? ?. ???-??????-???????????? ????????, ?? ??????????? ?? ??????? ?????? ??? ?? ? ????? ???????: "????, ??????? ????? ????????, ???????, ??? ????? ?? ????, ??????? ????? ??????, ?????? ? ??? ??????????? ????". ???????????? ????? ????? ????? ?? ??? ???????, ?? ????? ???????????? ?????? ?????, ? ? ???????? ??????? - "?????". ????????? ??????????? ?? ?????????? ?????????? ??????? ?????????? ??????? ??????? ?????-??????? ?????????? ?????? ????????????? XX ??. ??????? ????????? ??????? ??????? ????????, ?? ?? "???????? ???? ?? ??????? ???????-??", ????? ???????????? ??????? ? "?????-???????? ????????", ???-????????? ? ?'???-??????, ?? ????? ??? ?????? ????????? ?????? ???-????? ????? (???? - ?????? ???????? ? ????????), ????????? ?????????, ??????, ?????? ("????? ?????", "?????????", "?????????? ?????????"), ???????, ????? (??????? ??????? ????) ????. ????????? ?? ?'??? ??? ???????? ????????? ?????: ??????, ??????, ???????? "??????" ????????? ???????, ??????????? ?? ???????? ??? ???? (?????? ???????? ????????) ??????? ?, ?? ???? ??? ??????????? ?????????? ???????????, ?? ???-????? ???????? ??????? ??????????, ?????? ???????????? ??????? ??????? ????????. ?????? ?. ??????????-????????????? ?'?????? ?? ??????????, ???????, ?????????????? ???????? ?????????????? ? ??-???????? ???????. ?????????? ????????, ? ???? ?????????? ????????????? ???? ? 1918-1919 ?????, ?? ???? ???? ???????? ?? ????????? ??????????? ???????????? ???? ?? ????? ????????? ????? II ?? ??????????? ????-?? ????????, ????? ??????????? ????? ????? ?'???, ?????? ???? "? ????????????? ????????? ????????? ??????????? ?????????? ????-????". ???? ????????? ?????- 1919 ??? (?????????? ????? ???????? ?????? ??? ??????? ?????) ??????? ???????? ??????? ?. ??????????-????????????? ?? ?????????? ??????, ????????????? ??????? ? ?'??? XX ??. ????????? ? ?????? ????????????? ????????? ??????????? ??-??????? ?????. ?????????? ?'??? ?? ????????? ???????? "?????? ? ??????", ?? ?????????? ? "?????????" ?? ?????????? ?????????????? ?????? ?????-??? ?????? ?????? ?????? (????-?????) ?? ?????? ???????, ? ??? ??????????? ??????? ????????? ?????????? ???? (???????? ??????????????? ????). ? ?????? ????? ?. ??????????-????????????? ????????? ????????? ?'??? ???? ???????? ??????? ?????, ???????????? ? ?????????????? ???? ?????-????????????? ????????? 1728 ????, ?? ??????????? ?????????? ??????? ??? "???? ????????" ???????? ????????????, ????? ????? ??? ?????????? ??????? ??????????? ? ???????? ???????? ?????? ????????. ??????? ????? XVIII ??. ???????? ???????? ? ?'??? XX ??: ???????? ?????-????????????? ????????? ??????????? ??????? ?????, ?????-???? ?????? ?? ?????? ? ??????? ???????????? ??????? ???????????, ????????? ??????? ? ???????? ????? ? ??????????? ???????, ????????? ????? ?. ??????????-?????????????. ?? ?'???, ?? ??????? ??? ???????, ??????????? ?? ?? ?????????, ??? ? ?? ???????????, ??? ?? ???????? ????? ???? "?????????????" ?? ????? ?? ?????????. ????? ?????, ?? ????? ??????????? ?????????, ????? ????- ?????, ? ?????? ??????? - ?????? ? ?????????? ???. ???-?????? ????? ? ????? ?? ??????????? ????? ??? ??? ???????, ?? ? ??????? ????? ?'????????? ?????????, ??????? ???????? ?????? - ???, ? ????? ??????? ????????? ????. ??? ?? ??????? ??? ???????? ?????, ????????? ?????? ???? ?????????? ????? ?? ?????, ?? ?? ?????????, ??? ? ???????????, ? ?? ??????????? ????????????? ????? ?????? ????? ?? ???????????? ??????. ???????? ?'??? ?. ??????????-????????????? ????????????? ?? ???? ????? ????????: ???????? ??????? ??????? ?? ????????, ?????? ?'??? ?? ?????, ???????? ????? ? ??????? ?? ???-????, ??????????? ????? ??????? ? ????, ???? ????????????? ????? ??? ?????????? ? ????????????? ???????? ?? ??????????? ??????? ???????. ???? ??????????? ?? ? ???????????? ??? XVIII ????????, ??? ????? ? ??????????? ?????? ???????, ????????????'???????, ?????????, ?????-????? ???? ?? ??????. ??????? ????? ????????? ????? ?????????? ?? ?'??? ??????? ??-??, ?? ?? ?. ?????????-???????????? ????? ?? ?????? XVIII ????????. ?? ????????? ?? ????????? ?? ??????????? ????????? ????????? ??????. ?????????, ?????????? ??? ?????? ? ???? ?? ??? ????????-???????? ? ??????, ????? ???????? ?????, ?????????? ????? ? ?'??? ?????????? ?? ????? ????????? ?????????????? ????????????? ????? (?????-????? ????? ?? ??????? ?. ??????????-????????????? ??????? ?????? ?????????? ??? ????????? ?? ??? ???????? ????? ?????????? ????-???????), ? ?????????? ??? ???? ? ????? ? ????????? ?????? ? ???????? ????? ??????? ???????? ????? ?????????? ???????. ??? ???????????? ??????? ?? ?'??? ???? ???????, ? ?????????????? ????? ?????????-???? ????????? ???? ???????????? ??????? ? ???????????? ?????????????. ?????, ???????????? ?. ???????, ???????? ?????, ????????? ????-?? ??????, ?????? ??????, ????? ??????? ??????? ?????????? ?????? ????????????, ??????????, ?????????-?????????? ???????. ????? ????????? ?????? ????????? ????? ?????? ? ????????? ?????? ???????? XX ???????? ???????? ?????????????????? ????? ???? ???-????. ???????????????? ??????????? ?????????, ?. ?????? ??????? ? ??????? ???????? ????, ?????????????????? ????????, ??? ??????????? ?? ??????????? ?????????????, "??????????? ????????", ?????????, ?? ?? ??? "?? ????? ??????". ?. ?????? ?? ???????? ?????? ??? ?????, ?? ???????? ???????????? ??????? ?????????????? "????? ? ??????". ?? ?? ??????? ??????, ?? ???? ?????, ???????? ?????????? ???????????? ???????? ? ????????-????????????", ?? ???? ????? ???????? ?????? ?? ?????????????. ???? ????????? ?????? ?. ??????? "?????????? ???????????? ????????????", ?????? ? ???? ? ???? ???????????? ????????? ??????? ??????????? ????? XVII-XVIII ??. ?????????? ?? ????????? ????????? ??????? - ?????? ??????????-???? ???????, ??????? ????????????? ? ?????????????? ?????????? ??????? (1918), ??????????????? ?????? ???????? (1923), ??????????-?????? ?????????? ?????? (1927), ??????????? ???????????? ???-?????? (1930), ???????????-?????????????? ??????? ?????( 1933). ??-??????? ?????? ?. ?????? ?? ????????? ??????????? ?????????, ??? ????????? ?????????? ??????????? ?? ?????? ?? ????? ?????????? ???????? ?. ???????, ? ?????? ????????? ???? ?????? ???????????? ? ??? ???? ??????? ?????????? ?? ??????? ??????????????? ????. ?? ????? ???????????? ??????????? ????? ??????????? ???????????? ????????? ????????, ??????????? ???????????? ???????-??????????? ?? ?????, ??????, ???? ???????????????, ????????? ???? ??????? ???-?? ? ????????? ???? ????? ? ??????; "???????, ???????? ???????? ???????, ?? ???? ???????? ? ??????????? ?????". ????????? ??????, ?? ??? ???????? ???????????? ???'??? ???? ???????, ????????????-??? ?? ?????? ?? ???????? ????????, ???????? ??????? ????, ??? ? ?????? ?? ????? ????????-??????????? ? ???????? ??????. ???? ???-???? ??????????? (?. ?????????) ?? ???????????? (?. ?????-???-???) ??? ??????????? ???????? ????????, ?????, ?? ?? ????? ???-??????? ??? ???????? ??????. ????????????? ???? ???????? ???? ???????? ?? ?????????? ??????-"??????????", ?? ??????? ?????????? ????-??? ???????? ????????. ??????? ??????? ????? ??????? ???? ?????? "??? ??????????" ?. ?????. ????????? ?????????????? ??????, ?? ????????? ?? ???????? ? ???????? ????????????, ???? ????????? ???????-???????? (?? ????????? ? ????????? ??????? ? ?????? ?? ??????????? ???????? ??????, ?. ??????????). ????? ???????? ? ?????????? ??????? ?????? ???????? ?? ????, ?? ????, ?? ????? ?? ??????, ? ???????? ?? ???????? ??????. ??????-"??????????" ????-???? ??????? ????????????? ?????? ?? ?????? ?????????????, ????? ???? ????????? ?????? ?????, ??????? ??????? ?????????? ???????-???? "????????? ????" ?? ????????????. ?? ????? ????????, ?? ?????-??? ?. ??????, ??? ??????? ??????????? ???????? ? ????????? ???-????, ?? ? 1918 ???? ???? ?? ? ????????? ?????????? ??????, ?? ?????????????? ??????????? ??????? ?????????? ?????????? ???-????, ? ??????? ?. ?????? ????????? ???????? "?????? ?????? ? ?????? ? ??????????? ???????". ? ???? ????? ???????????? ?????-???????? ???? ??????????? ??????? ?? ??????????? ?????, ?? ?????-???????? ????????? ??????, ??? ??? ??? ??? ????????? ?? ???, ?? ??????. ????? ????? ?????????? ?? ????? ?? ????????? ????????????? ???????. ?? ??? ?????????? ??? ???????. ??????????, ?? ??????? ?????? ? ?????? ??? ????????? ??? ????????????? ????????? ???????, ??????? ????. ?????????, ?? ??? ? ?????? ? ???? ????????? ?????????, ??? ??-????? ??????????????? ? ???????-????. ? ??? ?'??? ??? ??? ??????? ???????, ?? ??????, ?????. ??????? ?. ?????? ?????????? ??? ? ??????????, ?????? ????????, ????, ????????? ????. ??? ???? ???? ??? ??????????? ???????????? ?????? XX ??. ?????????? ??????? ??????, ????????? "??????? ??????????? ?????????, ???'??????? ???, ????? ???????? ?????, ???????????? ???? ????????? ?? ??????? ????. ??????????? ?????, ?? ??? ?? ??????? ????????? - ???????? ?????? ?? ??????????? ??????. ??????? ? ? ???????? ????-??? ??. ??????? ???? ??????? ??? ?????? ???, ?? ????????????? ?? "????", "????" ????. ????? ?????, ??????, ????, ?? ? ???????, ?????, ????????? ? ???????? ????? ???? ?????????????????? ????????. ?? ????????? ????????????? ????? ? ???? ??????, ?? ?????????????? ???????? ????????. ? ???????? ?. ??????? ??? ????? ????????????? ????????? ?? ??????? ????????, ?? ??????? ?????? ?????? ????? ????. ??? ?????? ? ????? ?? ??????? ???????? ?????? ? ?????? ????????? ???????, ?? ??????? ????????? ????? - ????????, ?? ????????? ???????????? ???-???, ???????, ??????, ??????. ???????? ????????, ?? ????????? ?? ????????????? ????????, ????? ??????????? ?????????? ???????? ??? ???????? ???????????, ???? ???? ???????? ???? ????? ?????. ????????? ???????????? ?????????? ???? ????????????? ?. ?????? ??????? ???? ??????? ?????. ???? ??? ??????? ???????? ???, ? ????? ??????????????? ??????: ??? ?? ?????, ???????, ????????, ???????, ????????, ? ??????????? ?????????? ?????, ????, ??????-?????????? ????? ?? ?????????. ?????? "?????????? ??????" ("????????????????") ?. ??????? (1850 ?.) ?????????? ???????? ??? ?? ????????? ??????, ??????????, ????????, ????????, ?????????? ????. ?????????? ?? ?????? ???????? ?. ???-???? ???? ??????????? ??????????, ?????????? ?????? ???????? XX ??. ?? ??????????? ???, ?? ?? ???? ????? ?? ??????????? ????? ????? ??????????? ??????, ?????, ????? ????? ?????????, ?? ???????????? ?? ???? ????? ?? ???, ??? ?? ??????, ?? ??????, ??? ?? ?????????? ???'???? ? ????????? ??????????. ???? ????????-??????????? ??-????? ? ?????? ??????? ?? ???????? ??????, ?? ????????????? ?????? ???, ???????????, ?????, ?? ????? ?????? ? ???????, ? ?? ????? ???????? ??? ??????? ? ??????? ?'??? ?? ????? ?? ??????? ??????, ??????????? ?????????? ????????????? ?? ?????????? ?????????????. ????????? ???????? ???????? ?????? ??????????????????? ???? ????-???????? ???????????? ??????? ? ????????? ?V??-?VIII ????????, ??? ???? ????????? ? ???? ?? ??????? ?? ????? ????????????? ?? ?????????????. ???????? ???????? ?????????: ????????? ???????, ???? ?????? ? ??? ?? ???, ?? ? ?. ??????, ???? ??????, ?????????? ? 1919 ???? ???????? ??????????????? ???????, ? 1922 ???? ????????? ????'??? ???? ??????? ??????????, ??????????? ?? ????????? ????????? (?? ????, ??? ????? ???? ? ????? "??????? ?????? ???????"). ??????? ???? ?. ????'???????? ??????? ????? ????????? ?? ????????? ???-?????? ?????. ? ?????????? ???????? ?????????? ??????? ????? ?????-??????? ??????? ??????? ????????????? ????????? ??????. ???, ???????, ??????? ??????? ??????? ?? ??????? ?????? ??????? ????????, ??????? ??????? ??????? ? 1916 ???? ?'??? ??????, ? ?. ???????? ?????? ???????????? ?????????????? ???? ? ????????, ??????? - ????-??? ?????? ???????? ???????? ??????? dell'arte (?????? ?????), ?? ? ?. ?????? ? ?'??? ???? ????????? ?. ????????????. ?????????? "???-??? ?? ?????????????" ?? ??????? ?????????? ????????? ???? ?????? ????????? ?????? ? ????????? 20-40-? ??. XX ??. ?? ????? ???????????? ?????????????? ??? ?????????? ?????? ??????????? ??????? ????? ? ??????? ???????? ? ?????? ??????? (1929), ?? "???? ???????? ??????????? ? ????????????????????? ???-??????? ??????????? ????????? ?????'". ?????? ? ??? ???? ???? ???? ????????? ?? ?????????? ??????????? ???????. ?. ???????? "?? ??-?????????" ?? ???????????. ?????????, ?. ???????????, ?? ??????-?? ?????????? ??????????? ???????????? ? ?????? ?????, ?????? ?????? ? ??????? ????????????? ???????????? ????????? ??????? ?? ?????? ????? ?????. ?. ?????? ?? ?????? ??????????? ????????? ???????? ??? ???????? (?? ????'?????? ???????????) ? ?????????????? ????? ??????????? ?? ?????? ??????????. ????????? ??? ????? ??-??????, ???????, ?? ????????? ?????? ????????? ?? ???????????? ??-???????????? ???????? - ?????? ????????? ???????? ? ???????????. ???????????? ????? ???????????? ? ????????? ????????? ????, ??? ?? ?? ????? ???? ????????? ?? ?????????, ???????????? ? ?????????? ?????? ??????? ?. ???????? ????? ????? ???????: .. .????? ????? ??????? ????????????? ???????? ????, ?????????? ??-????? ?????????? ?????? ? ?????????? ??????????? ??????, ???????, ?? ?? ??????????? ???? ???? ?? ?????, - ???????? ???????? ?? ????, ?? ?? ???? ??? ?? ???????? ??????. ???????? ????????? ?'??????? ????, ???-????, ?? ???? ?????? ???, ??? ?? ??????? ??? ?? ??????? ??????, ?'?-?????? ????? ????????? ?????. ????? ??, ?? ? ??????? ?????? ???????? ?? ???????? ???????? ?????-???, ??? ? ? ?????? ??????? ?. ???????? - ??????? ??????? ??????-???? - ????? ?????? ? ?????????, ??? ????????????? ?????. "?'?????" ????????? ?????? ? ?????? ???????, ???????? ??????, ??????, ????????, ?????????? ??????, ????? ????? ???????. ?? ??-????? ?????????? ???? ?? ???????? ??? ??????? ?. ???????? - ???-??????-???????? ??????????. ?????????? ???????-??????? ?????, ?????????? ?????????? ?????????? ?????? ?? ?????????, ??????? ???????????? ? ????????????, ???????? ????????? ???? ????????? ??-????? ? ????????? ?. ????????. ??? ???????-?????????? ?????? ????-???? ??? ????? ???????? ??????? ??????: ????? ????? ???????, ???? ??????????? ??????, ?????????, ??????? ???/???, ????? ???????-???? ??????????, ????? ???????? ??????, ?????????, ???????? ??????? ??? ????????? ?????, ???????? ????. ? ???????, ?? ??? ??????????? ????????? ????????? ??????, ???-??? ??????????? ????????? ??????????? ??????, ??????? ????????? ?????, ???????????? ??????? ???????, ??????, ?????????? ??????????? ??????? ?? ???. ? ??????? ????? ? ???????, ?? ?????????? ???????? ? ???????? ?? ???? ????, ?? ?????? ???? ????????? ?? ??????? ????, ???????? ? ????? ?????, ????????. ?. ???????? ?????????, ?? "??, ??????????, ?????? ???? ?????????, ??? ??? ????????????? ??????, ???? ??? ???? ???????? ????????, ????????, ???????? ??????????? ?? ???? ???????? ????????". ?? ????, ?????????? ?????????? ?? ????-????? ??????????? ???????? ????????? ?? ??? ????????? ??????, ??? ? ??? ???????? ????? XX ??. ? ?????????? ????????? ??????? ?????? ?????????? ? ????????? ??????? ? ?????? ???????????? ???? ??? ??????? ?????????? ???????, ?? "?????????? ?????? ? ???????? ?? ?????-?????". ?. ???????? ????????? ????????? ???? ????????, ????? ???-???? ???? ???????? ?????, ?????????? ? ?????? ??????? ?? ?????? ??????, ?????? ?????? ???????? ???????? ?? ???? ????????? ???, ??????? ????? ???? ? ??????? ??????? ???????; ?? ??????????, ?? ????-????????? ?????? ?? "????????", ??????????? ? ???? ????? ?? ?????-????. ?? ??????? ?????????? ????????? ????? ????????? ?????????? ???? ???????????? ????????? ????? ? ???????? ??????, ??, ?? ??? ???????????, ?????????? ???????? ????????? ??????? ??????????? ????? ???? ?????? ??? ??? ?? ?????????. ??? ????? ?. ???????? ?????? ? ?????????? ???????????? ??? ?????? ???????? ? ??????????, ?????????? ?????'??? ??????, ????? ???? "???????" ? ??????? XVII-XVIII ??., ?? ????????, ??????, ?????? ? ????? XX ??. ? ??? ????? ? ????? ????????, ?? ??, ?? ?? ? ????????? ???????? ?????, ??????, ???-????? ???? ???? ?????? ????????. ?????? ? ????????? ?????????? ???????? ???????????????? ?? ? ???????, ??????, ??? ?? ??? ????? ?? ??????? ????????. ?????????, ?. ??????? ??????, ?? ???????? ??-???? ??????? ? ???????? ???? ????? ??? ?'??? ? ????? ??????????? (?????? ????), ??? ?? ?????? ? ????. ? ??????? ?. ???????? ????? ????? ?? ????????, ?? ?? ???????????? ? ???????, "????????? ????? ??? ??????? ??????", ????????? ?'??? ??? ?????? ? ??????, ? ???? ????????? ? ??? ?????????????, ?? "??????? ??? ??????". ???????? ??????? ????? ??????????? ????????? ???????????? ??-???????? ?????, ????? ??: ???????/??????, ?????/??????, ?????/??????, ??????/????, ????/??? ????. ? ??????????????? ??????, ??????? ????? ?. ????????, ??????? ?? ? ???? ?????????????? ?? ?????????? ?? ?????????: ??????/????????, ???????/??????????, ????/?????, ?????/??-?????, ??????/?????, ????/????????, ?????/?????? ????. ??????? ??????? ?????? ? ????, ?? ???? ??? ??????? ?? ?????? ? ??? ???? ???? ????????? ???????????? ? ?????????? ???????. ?????????? ?? ??? ??????? ????????? ????? ???? ???????? ????????-??? ??? ????? ??????. ????? ? ??????, ?? ??? ?????????? ????????-??????????? ?????????, ???????? ? ? ????????? ???????????? ???????? ????. ?????, ?? ???????? ??????, ?? ? ???? ????????????, ???? ?????????? ? ????, ?? ?????? ??????? ????? - ?? ??????? ?????????, ???????, ? ??????? ??? ?????? - ?? ???? ?? ????, ?? ????. ?????? ??????-?????? ??????????-??????????? ????? ?? ? ????, ?? ????? ???'???? ??? ?????? ????? ??????. ?????? ?? ?????????? ?? ???? ?? ?????? ?????, ? ???, ?? ?????? ?. ??????, ???? ??????????? ???????? ??????? ???????????, ?????? ??????? ??? ??????? ??????? ????? ?????. ?????? ??????????? ?? ?????, ?? ??????? ?????? ?????, ?? ??????, ? ???????, ?? ??????? ? ???????. ??? ???????? ????????????-???????? ????????? ?????? ?? "???????????? ?????" ????????????? ???????-??????????? ?????????? ??? ?????? ????? ? ???, ????? ? ?????, ??? ??????, ?? ????????? ?? ??? ????, ??? ? ? ?????, ????? ????? ?????? ???????? ?????? ????-??? ??., ??? ?? ???? ? ?? ????? ???? "???????????? ??????????????". ? ??????? ?. ???????? ?? ?'???? ??????? ?? ???????? ???????? ????????????? ????? ????-????, ? ???? ????? ???? ??????? ????? ????? ???????? ? ?????? ???-????? ??????? ?????, "????? ? ???? ???? ?????? ???????????? ?? ????????, ????? ? ???? ???? ?????? ??? ?? ????????", "?????'???, ???? ??? ?? ??????? ?? ???????, ?? ?? ????????????, ?? ????? ?? ??? ??? ??????? ???????? ????????? ???? ?????". ? ?????? ????????? ?????? ?????? ??? ????? ?? ? ?? ???????? ??????, ????????? ??????. ? ??????? ?????? ?????????? ?????, ?? ???? ?? ???????? ??????????, ?????????????? ??????? ?????? ?? ????: "??????, ?? ?? ???? ?? ???????, ???? ???? ???? ??????????". ?????, ?? ????? ????? ???????????? ? ?????????? ????????? ?? ??????????? ??????, ???????? ???????????. ??????? ????????, ?? ??????????? ?????? ?? ????????? ??????? ? ???????? ??? ??????? ???? ????. ???????? ??????? ?? ???? ??????, ????? ?????????? ?????????????, ?? ?????????? ??????????? ?? ???????, ?? ???????? ?????? ????, ???'?????? ?? ? ?? ?????????? ? ?????????? ??????????????, ???? ???????? ????? ?????? ??? ?????? ? ???????? ???????????? ?????. ?? ?????????- ????????????? ??????? ??????? ???? ?? ???????, ????????????? ????? ??????? ??????????????? ????. ???????? ??????? ????????? ????? ????????? ????? ? ??????? ?. ????????. ??? ????? ??????? ? ??????? ???? ????????????? ??? ??????????? ????????????? ????????, ??? ??? ? ???? ??????????? ?? ??????????, ?? ?? ?? ??????? ?. ?????, "???-????????? ???????". ? ?????? ???? ??????? - ?????, ????? ??????????, ?? ????????? ?? ??????? ??????. ?? ??????? ????? ???? ??????? ????? ???????, ???? ?????????? ??????, ? ? ?????? ????? - ?????? ???? ?????, ?? ? ??? ????? ??????, ???????????? ? ???????????? ???????? ?????????. ??????? ? ?? ???????? ????? ??????, ??? ?????, ???????????, ??????? ????? ? ?????, ???????? ?? ????, ? ????? ????? ????????????? ? ????? ???????? ????? ?????... ? ??? ???????? ???? ??????????? ?????, ????? ???????????? ??????, ????? ?????? ?????? ?????. ???? ? ???????? ??????? ????? ?????? ???????? ????? ????? ?? ???? ????????? ?? ?????, ????? ????? ??????? ? ?????????? ?????. ???????????-???????? ????????????? ?. ???????? ?????????? ??????????? ??????-?????????? ?????? ???????. ?. ????? ???????-??? ?????????? ????????? ????????????? ???? ???????^, ???????? ???, ?? ????? ????????????? ??? ???????? ? ????????, "?????? ???? ??????". ????? ??????? ????, ?? ??????? ???????? ???, ?????? ?????? ????? ??????????? ??????????, ? ????? ????? ????????? ????-?? ? ?????????? ????????? ?????-???? ???????????? ?????? ?????-??????? ????????? ????? ? "???????? ??????? ??????????", ??? ?????? ? ???????. ??????? ??????? ? ????? ????? ???????, ?????????? ?? ? ?????????? ?VII-?VIII ??., ??? ? ? ????? ??????????, ???? ???-??????? ???? ?? ??????, ?????? ???? ? ????? ???????. ? ????????? ????? ??????? ??????? ???, ?? ??????, ???????????? ????????????, ?? ? ?????????, ????????? ??????, ?????'??????? ???-?????????? ?? ??????? ?'???, ????????????? ???????????? ?????. ?????? ?????????????? ???????? ????? ??????? ????? ???????? ??????, ?????????, ???????? ??????? ??? ????????? ?????, ????-????. ???? ???????? ???????? ?? ????????? ~ ?? ?? ????-??? ??????, ?? ????, ??????, ?????, ??????, ?????? ???????????? ??????, ????? ?????? ???? ? ?????? ???????, ?????? ??, ?? ??????-?? ???? ????????? ??????????, ????? ???????? ??????????. ? ??? ??????, ?? ????? ????-??, ? ??????? ???? ?????. ??? ?????? ????? ????? ?????????????? ?? ????? ???????? ? ????????, ?? ????? ???????????? ???????? ?? ????????? ?'??? ????? ?'???????? ?? ?????, ? ???????? ????????? ?????? ?????-????? ???????????? ???? ?? ???? ????-????????, ??????? ???? ???? ????????, ???????? ?? ????????? ?? ???????? ?????? ? ???. ?????? ???-??? ?? ?????????, ????? ???????? ??? ?????? ?????????? ????? ??????? ?????? ? ????? ???????, ? ???????? ?? ?????? ???????: ?????? ?????, ?????? ???????, ??????? ???????, ??????? ????????, ??????? ??-????????, ??????? ??????????????, ?????????? ????. ???????? ??????? ??? ????????? ????? ??? ?????????? ?????, ??? ??????? ????????? ? ???? ?????? ?????????? ??????? ??? ????-?????????? ???? ???????? ??????? ???????, ????????? ??? ????? ????????? ??????????? ??? ?? ??????? ?????? ??????, ??? ???????? ????????? ?? ???????? ????????. ??? ???????? ??????? ????????? ???-?? ????????? ? ????? ?????????? ?????????? ?????? - ????, ? ????? ??? ???????? ???????, ?? ????????? ??????? ??????, ???????????? ????? ????, ????????? ????????? "??" ? "?????". ? ??????? ?. ???-????? ????????? ??????? ??? ????? ??????????, ????????, ?????? ???????? ?????. ?? ????????? ??????? ???? ?????, ??? ???? ????, ??????, ???????, ???????????, ????????? ? ????? ??????. ????? ????-???? ?????? ? ???????? ?????? ????????? ???????? ??????????. "????????" ????? ????? ? ???????? ?????????????? ??????????? ???? ?????? ? ???????????? ???????????? ??? ???? ?????????? ?? ????. ????????? ? ?????, ???? ???????? ????? ?? ?? ???????? ?? ???? ??????, ???? ??????????????? ? ????? ???????? ???? ?????????. ?????, ? ?????? ????????????? ?????? ?????????????? ?????????? - ????? ?????????? ?? ???????????. ?????????, ?? ????? ??? ???????? - ???????? ? ????????? ?. ???????? (??????? ???? ? ??????? ?? ????-??????? ??????). ????? ?????, ?????? ?. ????????, ???????? ???????? ?? ??????, ??????????? ????????? ?????????? ?? ?????? ? ???????, ? ???? ??? ???? ??????????? "?????? ? ??????. ???? ??? ???? ????? ??????? ? ????????-???????? ? ????????-?????????? ???????? ?????. ??????????? ????????????? ???? ?????????? ???????? ????????-?? ???????? ?????? ? ???????: ???? - ????? - ?????, ?? ???? ??-??????? ?? ?? ?????????, ??? ? ?? ???????????. ?? ??????????????? ? ? ???????. ?????????? ????? ?. ???????? ?????????? ???????????-?????? ???????, ???????? ?? "??????? ??????? ????????????? ??????", ?? ????? - ?? ???? ??????????? ??????, ?????????, ????????? - ?????, ? ???? ???????? ????? ? ???????? ? ?????, ????? - ??????? ???/???, ????? ??????????? ??????????, ? ???? ??????? ???????? ???????????? ?????? ??????-?????????? ??????; ????? ?????? - ?????-???????, ? ???????? - ????? ????? ??????? ?? ?????, ????? ?????? ? ??????. ?? ???????? ??????? ?????? ?? ????????? ???????? ?????????? ? ????????? ?? ?????????. ???, ??????? ???????? ?????? ????? ?????????????????? ????? ??????? ??????? ???????????? ????????, ?? ? ??????????? ??? ????????? ?????, ? ???? ?? ????? ??????? ???????-????? ?????? ??????????, ???????? ????. ????? ? ?????????? ???????, ?? ? ?????? ????????? ?????, ??? ?????????????? ????????, ????? ???????, ?????????, ??????????, ???????, ????? ????????? ???????? ????????, ??? ???. ??????? ?????? ?????? ??????????? ???????????? ??????????, ??????????? ?? ????????-?????????? ?????? ?? ??????????? ?????? ???-????, ??????. ?? ????????????? ??????? "?????????? ????????? ??-???", ?? ???? ???? ????? ????? ? ????????? ????? ? ??????????: ??????, ??????, ???, ?????, ???? ????. ??????, ?? ????????????? ???-????, ???? ?????????? ???? ?????? ?????????? ??????. ????? ??-??????? ????? ??? ??????-????????? ????????????? ?????? ????-???? ? ??????????? ? ????? ?????? ???????? ?????? ??????? - ?????, ????????? ????? ??? ???????? ??? ?????????????. ????? ?????????, ?? ? 1928 ?. (?? ??? ?? ?????? ???????} ?????? "???????????? ???????", ??????? ??????? ??????????? ????? ???-????, ? ???? ????? ? ?. ????????, ????????? ? ?????? ?????????? ??????, ???????? ?????? ?? ????????? ?????? - ???????, ??????????, ???????, ?? ??????? ???, ??? ????????? ????? ???????. ?????????? ?????????? 20-30-? ????? XX ??. ??????????????? ??-????? ???????? ????? ??????, ??? ?? ???????? ?? ????? ????. ??-???????, ? 1924 ?., ?? ????????? ?????? "??????????. ?????. ??????-???" ???? ????????? ???????? ???? ???????????? ??????? ? ????????-????????? ??????. ???????????? ??????????? ?????????? ?????????? ??????? ???? ?????? ?? ?????? ? ?????????? ?????, ? ? ????? ???????? ????, ?????, ?? ?????????? ???????? ??????? ?. ?????????? ?? ?. ??????. ???????? ?????? ?????????? ?? ??????? ? ?????????? ???-????? ??????. ???????????? ????????? ??????????? ?????????? ???-?????, ?? ??????? ????????????, ??????, ???????? ????????? "????? ????", ??? ? ??????????? ???? ??????? ?? ?????????? ??????? ????? ???????, ???????, ?????, ?????? ?????? ?? ?? ????? ???????, ??????-??? ??????????. ???????? ???????? ??????? ?????????????? ???????????, ????? ??????????? ???????????? ???? (????) ?. ????? ?? ?. ??????????. ??? ?'??? ?. ???????????, ?? ????????? ???? ????? ?????, ??????? ????????? ?????? (1946), ???????? ?? ???????????? (1946), ????-??? ??? ?????? ??????(1948), ??????? ???????? ??????? ?? ????????, ??????? ? ??????, ????????, ?????????? ?? ?????????????? ????????? "??? ???? ??????????". ? ?????? ??????????? ????????? ???????? ????????????? ?? ???????????? ?????????? ??????: ????????, ??????, ?????????, ???????????? ? ???????? ?????????? ? ????????? dell'arte ????? ?????????? ???????. ???????????????? ??????? ??????? ????-?? ? ??????. ???????? ???????? ??????, ??????, ?? ????? ???????-????, ????? ????? ??????????? ??????????? ?????, ?????????? ?????-???????? ????????? ??????, ??????????? ??????, - ?? ??????? ???? ???????????? ???????????? ??????. ????? ?. ???????????, ?????????? ?? ?????? ???????, ??? ? ????-????? ??????? ??????????? ??????????? "??????????????? ?????????", ???? ?????? ???????? ?????????????, ?? ??????????? ???????? ??????? ????????. ??? ?????? ? ??????????? ???????? ??????? ??? ?????? ????????? ??????????? ????? ???????????? ????? ?VII-?VIII ??. ? ?'???? ?. ??????????? ??????? ????? ? ????????????? ?????????? ??-???? ???????, ?? ??? ? ?????? ???????????????????? ????????????. ???????-??????????? ???????? ????????? ???????? ?????????? -???????????????? ????????? ?????? ?????? ?. ??????????? ?? ???? - ?. ?????. ?????????? ????? ???????????? ? ???????? ????????????- ?? ?? ?????????????, ??????????? ?? ??????, ????????? ?? ?????? ????? ??????, ?? ??? ??????????????? ? ????? ??? ?????? ????? ?'??? ????-??? ??? ???? ????????? (1947). ???????? ?. ??????, ????? ???? ??? ???????? ?? ????????????? ??????????, ????????????? ?? ??????-??? ??????? ??????????? ?????: ????? ??????? - ?????? - ??????. ??????? ??????? ??? ???? ????????? ???????, ?? ? ???? ???? ?????? ???? - ??? ???? ?????. ?????????, ?? ? ?'??? ?????????????? ????????? ??????? ???????? ??????????? ?????????: ?????, ???????/ ??????, ???????, ?? ???????? ??????? ????????? ????????? ?????? ? ??????? ?????. ??? ????? ????????????? ????????????. ??????????? ? ????? ?. ?????? ? ???????? ?????????? ? ??????????, ???? ????? ?????? ? ??? - ??????? ?????????? ??????? ??? ??????? ???? ????-?????. ?????, ????? ????? ?????? ? ?????????????? ????????? ????-?? ? ?????? ?? ?????????? ???????? ? ???????? ??????. ?? ??????? ?????????? ???? ???????????? ????? ??????, ?? ???????????? ? ???-?????? - ????????, ??? ??????? ?????, ???????? (?????? ??????? - ???? ?? ??????????? ????????? ????????). ?? ??????????????? ???-????? ???????????????? ?????? ?? ??????. ??????? ??????? ????? - ????????? ??? ? ????? ?????????????, ???????? ??? ???????? ?????, ??? ?????? ???? ??? ?? ????, - ?????????? ?'??? ?? ???????????? ?? ?????? ? ???????, ????????? ?? ???? ??-??????, ?? ??????? "???????? ????? ? ?????, ????? ?????". ??? ????????? ????? ????????? ????? ????????? ????? ?????? ? XVII ??., ???? ??????? ????? ?? ???????? ?????????? ?????????. ?. ????? ?????? ????? ???????????? ????????? ????????-????-?????? ??????, ????????????? ?????, ????, ??????, ??????? ????. ????-??? ??? ???? ????????? ?. ?????? ? ??????????? ?? ???? ??? ?????????????? ?????????? ?????? ? ??????????????? ????????, ?? ???? ????????????? ? ????? ??????? ????????? ?. ?????????? ?? ?. ?????, ?? ??????? ???? ???? "??????????? ?????". ?????? ????????? ?????????? ?????? ???????? XX ??. ???????-????-?????????? ????? ?? ???????????? ??????? ?????? ??????? ?? ????????? ? ???????? ????? ???????, ??? ?????????????, ??????? ? ????????? ????????. ???? ????? ?????? ???????????? ????????? ????????? ??????? ??? ?????????? ??????? ?????? ???????????? ?????? ?????????? XX ??. ???? ??????? ????'????? ?? ????????? ???????, ???-????????? ?????? ????-??? ??., ????????-?????????? ?????? ????, ?? ??? ????????? ????????? ????? ?????????? ????? ?????? ??????-???, ???????? ????????????? ???????, ???, ???????, ???????, ? ???????-???, ?????. ?? ??????????? ???? ?. ??? ??? "???????????????" ???-???????? ????? ?????????? ??????. ????????????? ?? ????, ?? ???????, ??? ????????????, ?? ?? ? ????? ???? ?? ?????????????????, ?? ?? ????????, ?. ?????????, ??????-?????? ?????????? ??????? ??????????? ????? ? ?????'? ????????, ??????????? ??????????, ?????????? ???????????? ???????. ?????? ??? ???????????? ???????????? ? XX ??. ???'?????? ?? ?????? ? ??????-?????? ?????????????, ? ?????? ? ??????????, ??????????????? ???-???, ??? ???????????? ? ????????? ???? ?????????? ?? ???????? ?????????????? ???????? ??????? ?????????? ????. ????? ?? ??????? ???????? ????????-????????, ???????????-?????????? ? ?????????-???-?????? ???? ? ???? ???????? ???????? ?V??-?VIII ??. ?? ?? ?????????? - ???????? ??????? ? ???????? ?????? - ??????. Anna Bileńki Kraków Ukraińskie pieśni i obrzędy na dzień św. Jana - Kupały 24 czerwca (7 lipca) zarówno na Ukrainie, jak i w innych krajach słowiańskich obchodzi się dzień św. Jana, bardziej znany jako święto Ku-pały . Według kalendarza kościelnego jest to dzień narodzin Jana Chrzci-ciela, lecz związek pomiędzy rocznicą urodzin proroka a dniem Kupały jest znikomy. Sprzyjało temu negatywne nastawienie Kościoła - zarów-no grecko-, jak i rzymskokatolickiego. Często władze cerkiewne zabra-niały urządzania święta Kupały, nakładając na uczestników świętojań-skich zabaw anatemę. Sobótkowe obrzędy, a było ich bardzo wiele, nazy-wano "diabelskimi igraszkami". Mimo skąpych informacji zawartych np. w Latopisie hustyńskim z XVII wieku czy w szesnastowiecznych zapiskach Marcina z Urzędo-wa można odtworzyć przebieg Sobótki. Oprócz różnych zabaw i obrzędów związane z tym świętem były roz-maite wierzenia. Większość z nich związana była z magiczną mocą ziół. Zioła zbierano właśnie w noc Kupały, podczas zrównania dnia z nocą. Tylko trawy zebrane podczas równonocy miały swe magiczne działanie. Do najpopularniejszych roślin należały: dziurawiec, łopian, macierzanka, dziewanna, lubczyk, goździk, ostróżka, barwinek, mięta pieprzowa i reze-da. Z tych łąkowych ziół dziewczęta plotły wianki i zioła te miały być lekiem na wszystkie choroby przez następny rok. Głównymi bohaterami tego dnia byli Kupało i Marena - kukły lub lalki, których przygotowaniem zajmowały się głównie dziewczęta. Naj-częściej była to gałąź wierzby lub wiśni, przybrana kwiatami i wiankami. Czasem była to także słoma albo konar drzewa, ubrany w żeńską garde-robę, z wiankiem na głowie. Lalkę wkopywano w ziemię, a dookoła niej śpiewając chodziły dziewczęta. Pieśni, które śpiewano, bywały różne -najczęściej żartobliwe: ?????? ??????? ???? ?????????, ?????? ??? ??????? - ?????????, ??????? ??????????- ?? ???????... lub ????? ??????? ?? ?????, ?????? ????? ??? ???????! ??, ?? ???? ????, ?????? ??? ??? ???? ????????!... albo ?? ????? ????? ? ????? ?? ????, ? ??????? ????? ?? ????? ??????, -????? ??? ?????, ????? ???????!... Po tańcach i śpiewach przychodził kres życia Kupały i Mareny - ku-kły wrzucano do rzeki. W niektórych regionach Kupałę przygotowywali wspólnie chłopcy i dziewczęta. Potem lalkę obkładano słomą, podpalano i tańcząc wokół stosu, śpiewano piosenki poświęcone temu obrządkowi: ??, ?? ????, ?? ????, ??? ?????? ?????. ?? ? ?? ????? ??????, ?? ???????? ??????, ???? ???? ??????... Niekiedy Marenączy Kupałę zastępowało dziecko, ale wówczas nie było ono oczywiście ani palone, ani topione. Po wrzuceniu kukieł do rzeki, młodzież wracała do ognisk - według Skuraiwskiego materiał na wieczorne ogniska przygotowywano znacznie wcześniej - chłopcy chodzili po wsi i od każdego gospodarza otrzymywali coś "na rozpałkę", czasem drzewo kradziono z gospodarstw, w których były panny "na wydaniu" - bywało, że palono i plecione płoty. Przycho-dził czas na skoki przez ogień - chłopiec i dziewczyna przeskakiwali przez ognisko, trzymając się za ręce -jeśli podczas skoku para nie rozłączyła się, wróżyło im to małżeństwo. Skokom przez ognisko towarzyszyły także pieśni - o samotnej dziewczynie czy o młodzieńcu, który zadawał się ze starszymi kobietami: ??, ?? ???? ?????, ??? ?????, ?? ?? ?????? ????? ?? ?????. ??, ????? ???? ????????, ? ????, ? ??? ????????, ? ????? ?????? ????????, ? ?????? ?????? ??????, ? ????? ????? ??????... lub ??, ??????? ???? ?? ? ???? ????, ???? ? ????, ????????, ?? ????????, ?? ??????? ?????? ????????????, ? ???????? ??????? ??????????... Warto zaznaczyć, że prawdziwe ognisko w noc Sobótki mogło być rozpalone tylko poprzez pocieranie drew. W niektórych wsiach skoki przez ogień poprzedzał zwyczaj kąpania się w rzekach - ale nie wszędzie. Mówiono, że gdy Marena wpada w wodę, to zrywa się silny wiatr i lepiej wówczas nie zażywać kąpieli. Kiedy już Marena czy Kupało płynęli z nurtem rzeki, dziewczęta wrzu-cały w wodę wianki, śpiewając przy tym przede wszystkim o szczęśli-wych wróżbach: ? ??? ??????????? ????????? ??????, ????????? ??????; ??? ??????? ???? ??????? ??????? ? ??????????, ? ??????????. ?????, ????? ???????, ?????? ? ??????????, ?? ?????????, ?? ?????????.. Matwjejewna i Hołoborod'ko bardzo dokładnie opisuj ą sposoby wró-żenia z wianków, np. na wianku zamocowana była świeczka -jeśli wia-nek dobrze płynął i świeczka cały czas się paliła lub jeśli odpłynął daleko i zatrzymał się na brzegu - wróżyło to właścicielce wianka rychłe wyj ście za mąż. Gdy wianek płynął z nurtem rzeki spokojnie - życie dziewczyny miało być udane, ale gdy się przewrócił lub zaczepił o coś - wróżyło to pannie ciężki i trudny los. Jeśli zdarzyło się, że wianek zatonął- była to zła wróżba, a gdy płynął pod prąd - dobra. Wierzono także, że czyja świeczka na wianku szybciej zgaśnie, ten szybciej pożegna się z życiem15. Chłopcy oczywiście starali się wyłowić wianki swoich sympatii. Jednak nie na całej Ukrainie obowiązywały takie zwyczaje - bywało też, że dziewczyna wracająca z nocy Kupały rzucała swój wianek przez głowę, na dach chaty. Czasem wianek zawieszano w kącie, pod obraza-mi - miał on mieć cudowną moc i chronić gospodarstwo i domowników przed złymi duchami. Zdarzało się także, że kobiety plotły wianki i zanosi-ły je na mogiły swoich dzieci, które urodziły się martwe lub zmarłyjeszcze przed chrztem16. Woropaj opisuje rytuał nazywany "miotłą" - w niektórych wsiach, ran-kiem, dziewczęta wychodziły na ulicę z długą tyczką, na której zatknięta była miotła i śpiewały drażliwe piosenki pod adresem chłopców, np.: ?????? ?????, ????? ? ???? ?????. ?????? ????????, ???? ????????. ??????? ????????, ? ?????? ??????; ??????? ???????, ? ?????? ??????... Wówczas chłopcy napadali na dziewczęta, niszcząc przy tym tyczkę zmiotła17. Jednak jednym z najciekawszych obrzędów związanych z wiankami było sadzanie dziewczyny w jamie. Dzień przed świętem Kupały chłopcy kopali w lesie jamę, na środku której umieszczano "zielony tron". Przy-bierano go kwieciem i zielonymi gałęźmi. W tym czasie dziewczęta plotły po dwa wianki -jeden w przeddzień święta, drugi w dzień Kupały -pierwszy suszono na słońcu, drugi był potrzebny do wróżb. Dziewczęta wybierały jedną spośród siebie -zyskiwała ona przydomek "Kupałoczka -Fortuna". Ozdobioną kwiatami i skropioną wodą dziewczynę sprowa- dzano do jamy. Pozostałe dziewczęta wrzucały do środka świeże wianki i śpiewały, czekając na szczęście: ????????? - ???????, ?? ? ???? ????? ???? ?????? ????? ???! Ona wybierała jeden z nich i podawała w górę - ta, do której należał wianek miała wkrótce wyjść za mąż. Przy wyborze każdego z wianków, oczekując na wróżbę, dziewczęta nuciły: ?????, ?????, ???????, ?? ?????? ???? - ???! ??????? ??????? ???, ??????? ??????? ???! ??, ?????? - ?????????, ??????? ?????, ??????? ?????! Wracając po nocnych zabawach, nie wolno było się obejrzeć za sie-bie, aby "nie dogoniła wiedźma", która na pewno była obecna przy ogni-sku. Był też sposób na rozpoznanie takiej wiedźmy - wystarczyło wziąć trochę popiołu ze świętojańskiego ogniska i następnego dnia czarownica miała się zjawić, mówiąc: "oddaj mi to, co jest u ciebie". Magiczna moc święta Kupały stworzyła w ustnej tradycj i niezliczoną ilość wierzeń i podań. Uważano, że w nocy, w przeddzień świętego Jana drzewa przechodzą z miejsca na miejsce i rozmawiają ze sobą. Człowiek może to zobaczyć wyłącznie wtedy, gdy znajdzie kwiat paproci - kwiat ten ułatwi mu także odnalezienie ukrytych skarbów. Swoje legendy mają także inne rośliny, nie tylko paproć. Według wierzeń ludowych kwiaty to bracia i siostry - mają żółte i niebieskie płatki -łączą w sobie dwa symbole związane z nocą Kupały - ogień - kolor żółty i wodę - kolor niebieski - brat i siostra miały stać się jednym kwiatem, gdyż łączyło ich braterstwo krwi. Zarówno ogień, jak i woda symbolizują oczyszczenie - stąd być może zwyczaj kąpieli rankiem w dzień świętego Jana czy chodzenie po rosie. Kobiety zbierały także krople rosy do buteleczek - rosa ta służyła później do przemywania ran. Ogień zaś miał być namiastką Słońca na ziemi -skoki przez ognisko również miały mieć moc oczyszczającą i sprawić, aby człowiek był silny i zdrowy przed nadchodzącymi żniwami. Także w noc Sobótki uaktywniały się wszystkie duszki - rusałki, wil-kołaki czy leśne planety i wiedźmy, które właśnie wtedy urządzały swe sabaty na odkrytych wzniesieniach. Uważano też, że w noc świętego Jana zapaląjąswoje latarenki świetliki, które na wsiach nazywano Jano-wymi robaczkami". Wszystkie te zwyczaje i obrzędy świadcząc bogactwie i urozmaice-niu święta Kupały, jednak święto to było tępione przez Cerkiew, Kościół oraz władze i dlatego w dzisiejszych czasach zachowała się ta tradycja w bardzo okrojonej formie. Mimo czysto pogańskiego pochodzenia tego święta, a co za tym idzie negatywnego stosunku do niego, byli tacy, którzy stawali w jego obronie, np. żyjący w XVII w. polski poeta - Jan Gawiń-ski, który będąc świadomym wielkiego znaczenia, jakie pełnią obrzędy, pieśni i wierzenia prostego ludu w rozwoju kultury narodowej, pisał: Jan święty Chrzciciel przyszedł. Więc palą sobótki, A wkoło niej, śpiewając, skaczą wiejskie młódki. Nie znoście tych zwyczajów! Co nas z wieków doszło I wiekiem się ustało, trzeba by w wiek poszło. ????????? ?????????? ????? ???????????? ????? ? ????????? ?????????? ??????????? ????????? ??????????, ?? ????-??? ?????????? ?????, ???? ?????????? ? ?????-?????? ??????????? ??????? ? ??????????????? ??????, ????? ????????? ??????? ? ????????, ????????? (?????????? ??? ?????-?????????) ????-????? ????????? ????????????? ???????????? ???????. ??????? ?? ??, ?? ?? ?????? ???????????? ? ????? ??????????? ??????, ???? "??? ?? ????????, ?? ??? ???? ????????? ??????, ???? ?????????????? ????", ??? ????, ???'?????? ? ???????, "?????????? ?? ???? ?????? ???? ? ?????". ????? ? ??????????? ?? ??????? ??????????? ???????? ?????????. ? ?????? ???????????? ?????????? ????????????? ????? ? ??-????????? ?????? ?????????? ? ?????????????? ???????????? ?? ????? ?????, ???????? ??? ?????, ??-?????, ?? ????????? ? ??????????? ???????????? ??????? ??????????? ?? ????????????? ?, ??-?????, ?? ??????????? ???? ????? ??????? ? ?????? ?????????. ?????????? ?? ???? ?? ?????????????? ????? ???????? ?????????? ? ???????? ????????? ??????? ? ???? ??????, ??? ? ?????. ? ????? ???-???? ????? ???? ???????????, ?, ?? ?????? ?. ???????, ?????????? ????-???? ?? ??? ???????, ??? "???????????????? ????? ? ???????? ???-??? ????? ?????", ????? ? - ???????? ????? ????????, ????? ? ???-??, ??? "????? ? ????? ????? ??????? ????????? ?????". ? ????????- ?? ????? - ????, ????? ???? ???????????, ???? ???????. ???????????? ????? ???????????? ? ??????????? ??????, ?????? ? ??????? ????? ?????????? ????????? ?? ???????? ???????????, ???????????, "??????-??????? ??????? ?????", "?????????????????????? ?????- ? ????????-????". ? ??? ????????? ????????????? ????? ???? ? ??????????, ???-??????????? ??????????? ??????????? ? ??????? ?????????, ?????-?????, ????????? ?????????, ???? ??????? ? ???? ???????. ?? ????-????????????? ???'????? ?? ????????, ????????? ????????? ????? ?? ?????. "? ????? ? ????? - ??????? ???? ???????? ? ????????? ????? ?????". ????? ? ?????????? ??????????? ???, ??????????, ????????? ??????????? ??? ??????? ??????, ???? ???????, ??? ?????????????? ? ????? ?????. ?? ???????? ????????? ????, ?????????? ??????????? ??? ???? ?????????????, ?? ?????? ?????????? ?????????? ???? ???????: ???????-???????????, ?????????? ? ??????????. ???????? ?????? ????????? ??????? ?? ????? ??????????, ? ???????, ???? ?????? ???????? ??????? ?????, ??????? ???????????? ????????? ???? (??? ??), ??? ???? ????????? "?????", ?? ??????, ?? ???????, ???? ?? ????????? ? ???? ??????????????? ?? ????? ???????? ???. ? ?? ???????? ? ??????? ?????, ??? ???????? ?????, ?????????? ?????, ???? ?? ????????????? ????? ?????, ?? ? ???????? ("??????") ?????? ?? ??? ???????? ????? ???, ?? ??? ? ??????, ???? ?????????, ??? ???? ??????????? ?????????? ??'? ???? ??????. ????? ?????????? ?????? ??????????? ???????????? ????????? "??????", ?? ???? ??????????? ???????? ??? ? ?????? ?? ?????????? ???????? ?????. ???????? ??????-???? ? ????? (????? ???????????????????) ????????? ????, ??? ? ???-??????? ???????????? ? ???'??????, ? ?? ??'??????. ???????????? ??????? ??????????? ???? ? ??????, ????????????? ?? ????????????????? ??????. ????????????????? ?????? ????????? ? ????????????? ??????? ?????????? ?? ????????? ????????? ???????. ??? ?? ????, ?? ???????? ?. ????????, "????????? ?? ???? ????????, ? ????? ???????", ?? "??-?????? ????????????? ???????, ? ???????? ??????? ??????, ??????????? ????????????? - ???????????". ??? ? ???????????, ?? ? ??????? ?????? ????? ?????????, ?????????? ? ???????????? ???????????? ??????? ? ????????? ?????????? ???????, ?? ?? ????? ?????????? ?????????????? ????????? ??????????, ???-??????? ?? ?????????????. ???? ??????? ?? ??, ?? ??????????? ????'???????? ???????????? ????????????, ?? ????????? ?? ?. ???-???????, ???? ??????????, ?? ????????????????? ???????????? ??????? ?? ???? ????????? "?????" ????? ??????? ? ???????????? ????? ? ??????????? ??????????? ????? ?? "????" (????? ?? ?? ????, ?? ????????? ??????? ????????). ?. ???????? ??????? ????????, ?? ????? ?????? ?????? ??????-????? ? ??????????: ????????????, ?????????; ??????????? ?????????? ????? "??????" ??????? ?? "?????" ?????????? ????????; ?????????? ? ????????? ??????? ? ?????????? ??????????? ????????; ??????? ??'? ???????. ?? ?????????? ????? ?? ??????? ?????? ? ????? ???? ?? ????? ?????, "???????????" ????????? ? ??????? ????? ? ?????? ?????????. ???? ?? ??? ?????????? ????'?????? ????????? ?? ????, ????? ??????, ?????? ????? ?? ??????????? ??????? ?? ??????? ? ? ????? ??????????. ??????? ?? ??????? ?????????? ??????? ?????? ? ???? ????????, ???????? ?? ?? ????. ???? ????????????? ??????? ?????? ("???? ???"), ????? ? ???????? ????????? ?? ???? ? ??????: "??????? ????, ??????! ? ???? ????, ? ???? ????????? ?? ????? ???? ?????-??", "???????, ?????????? ???? ???? ?????? ??? ????? ???????? ? ? ?????? ?????? ????????, "??????? ????????, ?????? ????????? ?????????" ? ????????? ?? ???? ?? ???????? ?????? ???????? ? ?????? ?????-??????? ????, ??? ?? ????????? ? ????? ????, ?? ?????????? ??? ?? ????. ??? ??????????? ?? ??????? ????????? ?????????? ?????????? ???????? (?? ???? ? ??????? ?? ?????? ????????? ?? ??????????? ????????? ???), ??????? ??????? ?????????? ??????? ?? ?????????? ?? ???????????? ????? ???????? ?? ??????????? ? ????????, ?? "????". "???? ????????? ??????? ??? ?????? ???????????, ?????????????? ??????? ??????????". ? ??????????? ????????????? ?????? ?????? ?????????? ??????? ???? ? ??????: "?? ???? ? ???????, ??? ??????? ??? ????????. ? ?????? ???????, ??????? ?????? ??????", "?????? ?????????, ?????? ??????????, ??? ???? ?? ???, ? ??? ???? ?? ???!", "??????? ????? ? ? ? ?????", "? ??????, ??????? ?? ??????", "??????? ? ?????, ? ??? ? ???????", "?? ??? ??? - ????????? ???. ?? ??? ????? - ??? ??????? ???? ?????. ? ?? ????? - ??? ?? ???????". ???, ???? ?????? ????????? ?? ???? ??????, ??? ?? ????, ??????? ?? ??????? ????? ?????. ??? ?? ????????? ????? ????? ????????????? ???????, ?? ???? ?????? ?????????? ????? ??????, ??? ???? (??????) ???????? ???? ????????? ?? ?????????????, ????? ?????????? ???????, ?? ????-???? ???? "?? ??????? ? ??????? ?????". "??????- ?? ?????? ????? ???????, ??? ? ????? ???. ?????? ?????? ? ???? ????????? ????? ? ?????? - ????? ? ?????? ???????? ? ????? ? ?????? ????". ????? ? ???, ? ?????? ?????????? ??????????? ? ??????????? ??????????? ????????? - "????????? ??????? ???????????, ??? ????????? ????? ?????????". ????????? ???????????? ?? ????, ??? ? ?? ???? ???? ???. ????? ??????? ????????????? ?????? ????? ? ??????????? ? ??-????????? ?????????-????????? ?? ??????? ????????. ? ??????????? ??????????? ?? ????????????, ? ??????? ?????-?????? ????? ????????????? ?????? ?????? ?????? (????????? ????-????? ?? ??????? ?? ???? ? ?????? ?????). ??????? ????????????? ? ??? ??????????? ???????? ??????, ???'????? ? ?????????? ???????: ???, ????? ????, ????, ????, ????, ????-??????, ??????, ?????, ???????? ??????, ???????-?????? ? ?.??. ????? ?????? ???????????? ????? ????-???????? ? ??????????? ??? ?????? ??????, ? ??????????? ?? ???????, ?????, ?? ???? ????????? ???????????? ??????? ?????????? ? ?????-???? ?????? ??? ????? ?? ?????????. ?? ??????? ?????????? ??? ????????? ?? ?????? ?????? ?????, ? ???? ??? ???????????????? - ????-????, ?????????, ???????, ??????????, ????????: "??????? ???? ??-??????, ?????? ????????? ??????, ? ??????? ???????, ? ????????, ? ?????? ????????? ?????????? ????? ?????????, ????????? ???-?????????? ? ???? ?????? ????? ????????, ?????-????????, ?????? ??????????". ? ??????????? ??????????? ?? ??????????? ????????? ????????-??? ????? ??????? ????, ????? ??????, ?????? ????? (????????? ??-????????, ????????? ????), ?????, ?????, ????, ????, ??????, ????? ?????????. ?????? ????? ????????? ?? ????????? ?????????? ????? ?????????: "????? ?, ??????? ???? ????????, ???? ?????? ????????? ?????????? ?????????". ????? ?????? ????????? ?????????? ????? ????????? ??????????? ??????????? ??????? ?? ????????, ??????? -??? ????????? ??????. ??? ???????? ????? ?????-?????????? ????? ???? "??????", ????????? ? ???????????, ?? ? "???? ???????", ?? ????-????? ? ????????? ????????????????. ? ???????????, ??????????? ?? ????????? ????????? ??????? ??? ???? ????? "?????" ????????? ?????? ????????. ? ???????? ????? ???-??? ??? ???? ????'????, ??????? ????????? ???? ????. ?? ????? ? ??????????? ? ??? ????????, ???? ??? ????? ???????? ?????????? ????????? ??????????. ?????????, ?????? ?????? ?????????? ?????, ? ?? ????????? ? ??????????? ?????????????: "??????? ???? ????-????, ? ?????? ?????, ? ??????? ????????? ??????, ? ????????? ??-????????". ?? ??????? ???? ??????????? ??? ?????????? ?????? ?? ? ??????, ??? ? ? ???????. ???? ??????? "?????" ?? ?????????, ?? ?????? ???? ?????? ???-?????????. ?????????, ? ?????????? "??? ?????? ?????": "??????? ????, ?????? ???? ? ????? ????. ??????-????????? ?????? ???? ?????????. ? ????????? ?? ????? ????? ???? ?? ?????. ????????? ??-????????, ????? ? ???????! ?????? ?????, ?????, ???????, ???????, ????, ????????, ????, ?????, ?????, ???????, ????????, ???????, ??-????, ??????, ????? ?????? ???????!". ? ?????????? ????? ??????????? "?? ??????? ???? ???????, ?? ????? ??????????, ?? ??????? ?????????, ?? ??????? ?????????, ?? ??????? ???? - ???????? ???????, ?? ??????? ????????????- ???????? ?????, ?? ??????? ???????, ?? ??????? ????????, ?? ??????? ???????? ???????????, ?? ??????? ???????? ?????????, ?? ??????? ??????-???? ???????????" ? ???? ????????????? ?? 27 ????. ???? ????????? ?????????? ?? ????????? ??????? "?????", ?? ??????????? ?????????? ??????? "?????????????????" ????????? ?? ??????????? ? ????? ??????, ?? ???? ??????? ???, ??? ? ???, ??? ???? ?????????. ?????? ???? ?? ???, ?? ? ?????????? ???? ??????????, ?????????? ??? ???? ???? ? 1963 ???? ? ?. ????????? ?????????????? ???????, ?? ???????????? ???????? ?????????? ???? ?????? ??? ?????-????? ???????? ?? ?????????? ???????, ? ????? ?????????????? ????, ?????????, ????????? ??????? ???????????. ? ????? ???????? ????? ??????? ??? ???????, ???? ????'?????? ????? ????? ???? ?? ?????????, ??? ???? ???????? ?????????? ?????????. ?? ?????????? ?? ???? ????, ????? ???? ?????????? ??????????, ??? ? ??????? ???? ??????. ???-??????? ?? ????, ??????, ?????????, ????? ?????? ???? ?????????-????. ??? ????? ?????????? ?????????? ?????? ?????? ? ?????????, ?????????? ????? ??????? ???? ????? (??'?). ???, ???? ????? (?. ??????????? ??????????? ???????), ?????????? ?????, ?? ???????? ????????? ? ??????? ?????? ?????? "???????" ?????, ????? ?????? ?????? ?? ????????. ?? ???????? ??????, ?? ?????? ????????? ????? ?? "???????", ??? ????????? ??? ???? ?? ??????????. ???????? "?????" ????? ????? (??'?) ????? ???? ?????????? ?????????. ??????? "???????", ???????????, ?? ???????, ???????????? ???? ?????? ?? ??????, ?? ???? ????????, ?? "?????? ? ????????". ??? ? ??? ????????????? ? ?????, ???? ??? ????? ?????????. ?????????? ??'???? ? ??????????? ????????????? ?????? ?? ???-?????? ????????????? ??????????? ?? ?? ????? ????????? ?? ???????? ? ?????????? ???????? ?????????? ??? ??????, ??? ? ????, ???? ???????????? ????? ????? ?? ?????????. ???, ? ??????????? ????? "?????" ?? "????? ????" ? ??????????????? ????? ???????, ? ??????, ? ???????????? ?????: "??? ?? ???? ???? ?????, ?????? ???? ?????", "????? ???? ?? ?????? ????", "???? ???? ??????? ?? ?????? ????, ?????? ??? ????, ???????? ???????", "?????? ????? ????? ????, ?????? ????? ???? ????-??", "? ?????? ???? ???????? ???? ?????? ???? ?????, ???? ?????" "?????? ? ???'??, ????? ??????, ??????? ???? ?????", "???? ????-????, ?? ????????, ???? ????????, ???? ???????". ??????? ??? ??? ?????????? ????? - ???, ???? ????????? ????. ? ? ??????????? ?????-???? "?????????", "??????". ?? ? ?????? ?????, ? ??????? ????? ?????: "??? ????? ????????, ?????????, ?????? ????? ???? ?????????", "?? ??????? ????, ?? ?????? ??????, ??? ???????? ??? ?????. ???? ?????? ????? ???? ?????????". ????? ?????? ???? ?????????????-???? ????? ?????. ????? ???? ??? ????? ????? ???????? ???????? ???-???????: "???? ??? ?????, ?? ??? ???? ????????. ???? ?????? ? ????????, ? ????? ?? ??????????", "???? ??? ????? ?????? ????????: ???? ?????, ?????? ?????, ?????? ?????". ??????? ??? ????????? ? ????-???????? ?????: "????? ??? ?????: ?????, ????? ? ?????? ?????, ?? ??? ??? ??????? ?? ????? ??????. ??? ?????? ????? ????, ???? ?? ????", "???? ?????? ????? ?? ????? ????: ???? ??????, ?? ?????? ????". ????? ????? ????? ? "???????", ? ??????, ? ?????: "?????? ?????? ????? ????, ????? ????????. ???? ???? ????, ????? ???????, ???? ????????, ???? ????????", "???? ??? ?????? ????? ??? ????. ???? ?????? ???? ??????". ???? ??????????, ?? ??????? ? ??????????? ?????????? ?? ????-????????? ????????? ?????? ????? ? ???????????, ?????????, ???-??????????. ????? ? ???, ????????? ??????? ? ??????????? ?????-??????, ???? ???????????? ????? ????? ? ?????????? ???????? - ????? ? ???????: "???? ????????: ???? ? ?????, ????? ? ?????????, ????? ? ??????". ???????? ? ?????? ???????????? ?? ???????? ????????????? ????-???? ???? ? ????? ???? ????????????? ?????? ? ??????????? ?????-??????, ???????? ???????? ????????? ?????????? ?????????, ???? ? ???????? ?????????? ?????? ??????? ????????: - ? ??????????? ??????????? ????????? ???'????? ? ????????, ????-????????? ??????????? ?????, ???????? ???????? ? ???????, ????????? ???-??????, ???????, ???????????? ????????????? ????????; - ???????? ? ?????????? ?????????????? ????????? ????? ????? ?????? ??????? ????????????? ?? "???? ?????? ???? ? ?????", ????? ???????? ????????? ? ????????????? ????????? ????????????? ?? ?????? ???????????? ????????; - ???? ?? ????????? ???????? ???? ?????? ? ?????????? ????????? ?? ?????????? ???? ????? ??????? ?? ??????, ?? ?????? ? ???? "??????? ?????" ? ??????????? ????? ????????????? ?????? ?????. Janusz Szlifiński Kraków Huculscy święci i święta w Cieniach zapomnianych przodków Mychajty Kociubyńskiego Tematem niniejszego referatu będzie obraz huculskich świąt oraz po-staci świętych przekazany narn przez M. Kociubyńskiego w opowieści Cienie zapomnianych przodków. Nieprzypadkowo obraz Huculszczyzny przekazany nam przez My-chajłę Kociubyńskiego przybrał w swej ostatecznej wersji taką właśnie, charakterystyczną i zarazem niepowtarzalną postać. Trudną do przece-nienia rolę w uformowaniu dzieła twórcy Na kamieniu odegrały osobiste przeżycia pisarza, zmagającego się z trudami codziennego życia i liczny-mi zmartwieniami. Jednąz największych trosk Kociubyńskiego była trudna sytuacja materialna jego rodziny, zmuszająca pisarza do ciągłego poszuki-wania dobrze płatnej pracy, pozwalającej na utrzymanie żony i dzieci. Przyczyniło się to zapewne do tego, iż twórca preferował formy krótkie, "łatwiejsze" do ogarnięcia twórczym zamysłem i szybciej dające się opu-blikować, jednocześnie zaś umożliwiające realizację założeń impresjoni-zmu, nakazujących realizować myśl autorską w postaci zwięzłej, potęgu-jącej u odbiorcy siłę doznań estetycznych oraz zwiększające poziom to-warzyszących lekturze emocji. Drugą, a zarazem nie mniej poważną było wciąż pogarszające się zdrowie literata. Na te właśnie czynniki najczę-ściej chyba wskazywał sam epik jako na te, które pozbawiają go czasu i spokoju, tak niezbędnego każdemu twórcy. W późniejszym okresie swego życia Kociubyński - dla ratowania pod-upadającego zdrowia - udawał się kilkakrotnie do Włoch, a zwłaszcza na malowniczą wyspę Capri. Powracając z kolejnego wyjazdu na Capri pisarz, na zaproszenie przy-jaciół, zawędrował w Karpaty. Ciekawośćjaką kilka lat wcześniej wzbu-dziło w nim przesłane do Rosji dzieło Wołodymyra Szuchewycza Hu-culszczyna oraz zbiory materiałów etnograficznych pod redakcją Woło-dymyra Hnatiuka, przerodziła się w prawdziwy zachwyt górską krainą, czemu dał wyraz w znanym liście do Maksyma Gorkiego. ???? ??? ?? ?????, ????? ??? ?????????????, ????? ????????? ??????, ? ?????-???????? ??????, ? ????? ???????? ??????? ??????, ???-???? ? ??????, ????? ????? ??????????. ????????, ???????, ???? ????? ????? ???????-???????, ?????????? ??? ???? ?? ?????? ??????? ?? ???????? ???, - ????????? ???????????? ? ?????????, ??? ????????? ???? ???????????? ? ?????-?? ?????, ?????????? ???. ??? ??? ?????? ????, ???? ??? ??? ???? ??? ???????? ? ??????? ?? ??????? ?, ????????? ?? ???? ?, ???????, ???????? ?????? ???-?????, ?? ????? ???????, ??????????? ???????, ? ??? ???????3. O wrażeniach z lektury Huculszczyny Kociubyński wspominał rów-nież w liście do Hnatiuka: ? ? ???? ??? ? ??????? ?????? ? ??????????, ??? ???? ????????. ???? ???????????? ????, ???? ???????????? ???????? ?????. ??? ????-?? ???????, ????? ???? ???? ????????, ??? ???? ???????, - ? ???????? ?????? ?????????? ????". Przyczyniło się to do tego, iż po roku autor Pe koptior powrócił w Karpaty, zbierając materiały do późniejszych Ciem zapomnianych przodków. Wszystko wskazuje na to, że miały być one próbą talentu przed większą formą powieściową, nazwaną roboczo Hodowanej. Kociubyńskiego uderzyła pierwotność karpackiej kultury Hucułów. ??? ????? ???????? ? ?????????? ?? ?????, ?????? ?? ?????????? ????, ?????? ? ??????????, ??? ????????. ??????? ? ????? ??????, ????????? ????????, ?? "?????????", ??? ???????-??????? ???????? ?? ?????? ??????? ??? ????. ???? ??? ??? ?????, ??? ????????????? ????? ???????, ????? ???????????? ?????. ?????? - ??????????????? ?????, ? ??????? ?????????, ?? ???????????? ????????. ???????? ????????, ????? ??? ???? ?????, ?? ??????, ???????? ? ?????? ?? ????? ??????, ??????????? ????, ????? ? ?????. ????????????? ?? ?????????????? ?????? ??? ????, ?????? ???????? ?????????? ?????. ??????? ????? ???????? ??????, ????????, ???????, ????????? ????-??? ????????, ????????? ???????, ??????, ?????? ? ?????. Jak widać z przytoczonych powyżej cytatów, Kociubyński patrzy na kulturę huculskąjak człowiek z zewnątrz, zachwycony jej niepowtarzal-nością! pierwotnością. W oczach przybysza z Czernihowszczyzny życie Hucułów to życie na wskroś "pogańskie", przybrane jedynie w szatę chrze-ścijańską, mającą nadać mu jeszcze większej barwności. Autor Cieni zapomnianych przodków zwraca w utworze szczególną uwagę na upor-czywą, całe życie górali trwającą walkę z potężnymi siłami natury, na każdym kroku czyhającymi na huculską duszę. Zachwycony życiową mądrością mieszkańców Czarnohory stara się ukazać ich życie jako wal-kę o zachowanie równowagi pomiędzy siłami zła i dobra, siłami ciemności i światła, mocą ohydy i -potęgą piękna. Zmęczony własną ziemską wędrówką pisarz maluj e górali jako ludzi żyjących w świecie dawności, niezmienności, ładu i harmonii - "prawie-ku", rządzącego ludźmi i ich ziemią. Akcentuje jednocześnie panujący wśród gór spokój, sprawiający, że ludzka droga po tej stronie przełęczy nabiera cech zaczarowanego tańca, korowodu postaci występujących na scenie życia jedna po drugiej i wypełniających swym istnieniem nieod-gadnioną wolę Absolutu. W tańcu tym dominuje łagodność. Łagodnie płynie życie, delikatnie i cicho przechodzą koło nas ludzie, wydarzenia, przestrzeń. Łagodna jest nawet śmierć, niemalże "pogodnie" utulająca odchodzących gazdów. To właśnie harmonia świata Hucułów jest cechą, którą pragnie uwy-puklić twórca Cieni... Górale i ich kultura posłużyły za wzorzec "świata idealnego", stanu istnienia, dającego odpoczynek i ukojenie strudzonym w swej ziemskiej wędrówce ludziom, a jednocześnie - odpowiedź na py-tanie o sens naszej egzystencji. Zamysł twórczy Kociubyńskiego, podobnie jak w innych utworach tego pisarza, podporządkował wszelkie kategorie dzieła uwydatnieniu głów-nego przesłania tekstu. Jedną z tych kategorii, szczególnie wyraźnie przez pisarza ukształtowanych, jest kategoria czasu. Twórca miał zamiar poka-zać górski świat w wymiarze uniwersalnym, jako pewien powtarzający się, występujący w coraz to nowych aktualizacjach schemat przemijania. Godną zauważenia, a wynikającą bezpośrednio z takiego podejścia do kwestii chronologii, cechą Cieni zapomnianych przodków jest ich bez-czasowość. W całej przestrzeni fabuły utworu nie występuje jakakolwiek data, pozwalająca na umiejscowienie akcji w określonym czasie. Nie możemy tego również uczynić na podstawie wydarzeń, z którymi ma do czynienia postać główna. Jedynym wyjątkiem jest tu informacja o nie-udanych zbiorach ziemniaka, którą to roślinę na terytorium Polski zaczę-to uważać za uprawną pod koniec XVIII wieku. Po tym więc czasie moglibyśmy uważać zaistnienie osoby Iwana za prawdopodobne. Jedynym w istocie kalendarzem utworu jest kalendarz obrzędowy dwojakiego rodzaju: doroczny cykl pasterski, niezmienny od tysiącleci, oraz równie stały w czasie kalendarz roku cerkiewnego, co jednak pod-kreślało tylko powtarzalność wydarzeń, wobec wspomnianego braku ja-kiegokolwiek bezpośredniego datowania. Kociubyński opisuje życie huculskiego gazdy od narodzin do śmierci, będącej następstwem działań złych mocy, po części natomiast - świado-mym wyborem samego górala. Historia ta tworzy sobą jakby "cykl życia". Autor opowieści nieśmiało sugeruje swym słuchaczom, że cykl ten powta-rza się raz za razem. Śmierć jednego bohatera to jednocześnie narodziny jego następców, kontynuatorów historii archaicznego świata. Obok tego cyklu występuje jednakjeszcze jeden cykl, krótszy, zwyczajny dla boha-terów, przez co jego istnienie trudniejsze jest do zauważenia. Sposób rela-cjonowania wydarzeń przez narratora opowieści sprawia również, że cykl ten trudno jest dostrzec samym czytelnikom utworu. Cyklem, o którym tu mowa, jest powtarzający się rok obrzędowy, związany z codziennymi czyn-nościami pasterzy. Również w ramach tego cyklu opowiedziane zostało życie Iwana, głównego bohatera dzieła. Palijczuk żyje jak gdyby w ciągu jednego, symbolicznego "wielkiego roku", co wzmacnia jeszcze przeko-nanie o nieuchronności ludzkiego losu, jednocześnie zaś-budzi nadzieję na pokonanie praw rządzących czasem, przemijaniem, a zwłaszcza wiarę w zwycięstwo nad przeznaczeniem ludzkim - nad śmiercią. Rok obrzędowy Hucułów, podobnie jak to ma miejsce w całej Euro-pie, łączy w sobie elementy starowieczne, archaiczne, z nowszymi pier-wiastkami chrześcijańskimi. Wydaje się, iż wbrew temu, co założył sobie sam autor Cieni..., świat opowieści ukazuje nie dominację "pogaństwa", lecz wzajemnie przenikające się żywioły, będące dla siebie wzajemnym uzupełnieniem. Takie właśnie harmonijne, wzajemne przenikanie się ele-mentów prasłowiańskich i chrześcijańskich tworzy ład górskiego świata, pomagający jego mieszkańcom pokonać przeciwności losu i zabezpie-czyć się przed nieszczęściem. Widać to w przypadku kilku opisanych w tekście świąt, gdy po odprawieniu ceremoniałów chrześcijańskich do głosu dochodzi magia o dawnosłowiańskiej proweniencji. Cienie zapomnianych przodków to utwór stosunkowo krótki, pełen liryzmu, którego autor skupia się przede wszystkim na oddaniu nastroju i wewnętrznych przeżyć bohatera. Tekst zawiera więc opisy kilku zale-dwie świąt z cyklu rocznego. Święta ukazane w opowieści Kociubyń-skiego to najważniejsze święta powiązane z rytuałami pasterskimi. Sąto: Swiatweczir (Boże Narodzenie), Małanka (ostatni dzień roku), wiosenne święcenie stai przed przyjęciem stada, Stritennia (jesienne święto rozłą-czania stad). Kociubyński wspomniał zaledwie chram w Krzyworówni, jedno z największych dorocznych wydarzeń w życiu Huculszczyzny. Krótki jego opis pojawił się przy okazji omawiania okoliczności śmierci ojca głów-nego bohatera. Pisarz nie skupiał jednak uwagi na samym święcie, a je-dynie na związanych z nim wydarzeniach, mających znaczenie dla roz-wój u samej akcji. W przypadku świąt, które autor Fatamorgany zdecydował się włą-czyć do swojej opowieści, charakterystyczne jest opisywanie ich przez pryzmat związanych z nimi obrzędów, z niemalże całkowitym pominię-ciem tej części obchodów święta, która związana jest z liturgią i modli-twami w cerkwi. Taki stan rzeczy można wyjaśnić krótką formą samego utworu oraz jego nasyceniem elementami psychologicznymi. W związku z tym autor zmuszony był do maksymalnego ograniczenia części narracji nie dotyczącej bezpośrednio rozgrywających się wydarzeń. Autor zaak- centował tylko te elementy, które były charakterystyczne dla samej kultu-ry pasterskiej, inne zaś części związanej z danym świętem obrzędowości pozostawił bez komentarza, licząc na to, iż nieopisane w tekście fragmen-ty rytuału "uzupełni" niejako samo doświadczenie jego czytelników. Jednym z wydarzeń rocznego cyklu obrzędowo-liturgicznego opisa-nych w opowieści jest dzień Bożego Narodzenia. Pisarz skupia się w tym przypadku na opisie towarzyszących wieczerzy wigilijnej obrzędów ma-gicznych. Mają one zapewnić gazdom pomyślność w nadchodzącym roku i ustrzec ich od złych mocy czyhających na nich oraz zwierzęta domowe. Swiatweczir w chacie Iwana to jeden z najbardziej malowniczych frag-mentów utworu, w którym artysta po mistrzowsku ukazuje wiarę Hucuła w złe duchy i walkę, jakąż nimi prowadzi. Opis tej walki podany został w oparciu o materiały zaczerpnięte przez pisarza z czwartej części Hu-culszczyny W. Szuchewycza. Pisarz w charakterystyczny sposób po-mija opis liturgii cerkiewnej związanej z obchodami święta. Wspominając mianowicie czary odprawiane w ten dzień przez gazdów stwierdza, iż "na Święty Wieczór Iwan bywał zawsze w dziwnym nastroju. Niby przepeł-niony czymś tajemniczym i uświęconym czynił wszystko z powagą, jak gdyby Służbę Bożą odprawiał". W taki oto prosty choć nie bezpośredni sposób nowelista wspomniał o tym aspekcie święta. Spośród prechrze-ścij ańskich obyczajów autor wymienia takie elementy Bożonarodzeniowej obrzędowości, jak rozpalenie przez gazdę żywego ognia w piecu, ścielenie siana pod stół i na stole, okadzanie chaty i koszary, dzielenie się potrawami ze zwierzętami, wzywanie wrogich sił (na wszelki wypadek - z siekierą w ręku), modlitwa do Boga, by dopuścił do Wieczerzy dusze tragicznie zmarłych, oraz dmuchanie na ławę, zanim usiądą na niej domownicy. Kociubyński oddaje barwność huculskiego święta w specyficzny spo-sób. Nie opisuje mianowicie szczegółowo towarzyszących mu rytuałów ani modlitw, a jedynie wybiera z całego bogactwa obrzędów i modlitw związanych z tym wydarzeniem momenty najbardziej charakterystyczne i poetyckie, dokonując ich artystycznego przetworzenia. Kolejnym świętem opisywanym przez pisarza jest dzień świętej Mela-nii, ostatni dzień w roku. Święto to przedstawił Kociubyński na swój spo- sób. Opisał mianowicie scenę wizyty Boga w koszarze Iwana. Wierzenie to związane było z przekonaniem Hucułów, że Stwórca tego właśnie dnia odwiedza trzody, pytając je o opiekę ze strony gazdów. Od odpowiedzi zwierząt zależy płodność stad oraz opieka Pana w nadchodzącym roku nad gazdą i jego obejściem. Pisarz umieścił również w swoim dziele opis wiosennego dnia święte-go Jurija. Zgodnie z tradycją tego dnia święty Jurij odbierał klucze do świata od świętego Dymitra, co oznaczało początek wiosny i zwiastowa-ło wymarsz stad na letni wypas. Dało to autorowi opowieści możliwość wspomnienia związanych z tym właśnie świętem obrzędów. Jurij opieko-wał się stadami wychodzącymi na połoniny. W wigilię dnia tego patrona stada owiec przepędzano wieczorem przez żar watry, co miało zapewnić im moc zwalczania chorób i pokonywania niebezpieczeństw. Dawało to również stadom płodność. Kociubyński opisuje przy tej okazji także od-prawiane następnego dnia o świcie czary, przy czym omawia zarówno czary, których odprawianie należy do kobiet, jak również zaklęcia czynio-ne przez mężczyzn. Kolejnym w kalendarzu obrzędem umieszczonym przez ukraińskiego nowelistę w huculskiej baśni jest obrzęd związany z "chodem połoniń-skim" i oddaniem stada pod opiekę watahy. Szczególnymi elementami obrzędowymi są w tym przypadku obchodzenie z ogniem stai oraz wspól-na modlitwa przybyłych i pasterzy o pomyślność podczas letniego wypa-su, oraz szczęśliwy powrót stada w doliny. W utworze znajdziemy również wzmiankę o świętym Eliaszu, walczą-cym z czartem przy pomocy gromów. Wątku tego pisarz jednak nie zde-cydował się rozwinąć. Szerzej opowiedział natomiast dwa krążące wśród pasterzy opowia-dania: o powstaniu gór oraz o stworzeniu przez Stwórcę watry. Sposób, jaki ukraiński nowelista zastosował do opisu huculskich świąt i świętych, opiekujących się na co dzień góralami i wypasanymi przez nich stadami, pozwala nam na dostrzeżenie harmonijnego przeplatania się w ich życiu starych wierzeń pasterskich z nowszą symboliką i obrzędo-wością chrześcijańską. Dzięki temu w pełni możemy ocenić rolę, jaką odgrywająone w codziennej egzystencji górskiego człowieka. Renata Adamczak Kraków Chrześcijańskie obrzędy, zwyczaje, święta i święci w życiu bohaterów Wasyla Stefanyka Wasyl Stefanyk na kartach swoich nowel przedstawił życie duchowe pokuckiego ludu, które było nierozerwalnie złączone z religią chrześci-jańską, starannie pielęgnowaną i przekazywaną następnym pokoleniom. Chrześcijańskie obrzędy, zwyczaje, święta i świętych prozaik ukazał w codziennym życiu swoich bohaterów, w ich postawach i zachowaniach wobec bliźnich, w umiłowaniu Ukrainy oraz w przywiązaniu do rodzinnej ziemi. Dzięki temu utrwalił w literaturze ukraińskiej obraz chłopa-chrze-ścijanina, głęboko wierzącego, dla którego chrześcijańska moralność i etyka były niewyczerpanym źródłem miłości i dobroci. Na szczególną uwagę zasługuj ą zobrazowane przez pisarza wizerunki świętych, którzy według nauczania Kościoła są znakami oraz świadkami wiary i życia zgodnego z Ewangelią, dzięki czemu mogli oni wstawiać się za ludźmi przed Bogiem, dawcą wszelkich łask. Ikony świętych ozdabia-ły więc nie tylko wnętrza cerkwi, ale także domy pokuckich chłopów, którzy otaczali je należnym szacunkiem i czcią. Do świętych zwracali się w modlitwach, wypraszając dla siebie i swoich bliskich potrzebne łaski. W opowiadaniach Stefanyka ukazany został wizerunek świętego Mi-kołaja2 , otaczanego wielkim kultem przez wszystkie chrześcijańskie na rody, dla których stał się symbolem ofiarnej miłości Boga i bliźniego oraz nieskończonego miłosierdzia. To właśnie do świętego Mikołaja-pocie-szyciela cierpiących, niosącego pomoc w każdej potrzebie, w swych modlitewnych prośbach zwracali się bohaterowie utworów Zmarnował się oraz Ona - ziemia. Szukając pocieszenia, otuchy i wsparcia przywo-ływali imię świętego, wierząc w jego wstawiennictwo u Boga. W noweli Zmarnował się Stefanyk nakreślił pełen bólu i rozpaczy obraz osamotnionego, dotkniętego nieszczęściem ojca, który opłakując ciało syna samobójcy, błaga Świętego Mikołaja litościwego o przebacze-nie dla swojego jedynego dziecka, które zmarnowało się, zatracając swą duszę. Bohater ciężko znosi chwile rozłąki z Mykołą, a świadomość jego śmierci potęguje rodzący się żal i smutek. W tym pełnym tragizmu mo-mencie jedynym ukojeniem dla ojca jest modlitwa do świętego Mikołaja, przy-wracająca utraconą nadzieję, że grzech syna będzie mu odpuszczony. Natomiast w opowiadaniu Ona - ziemia pisarz ukazuje obraz - ikonę z namalowanym wizerunkiem świętego Mikołaja, przed którąDanyło wraz z całą rodziną modli się o szczęśliwy powrót do domu na Bukowinę oraz gorąco prosi o przywrócenie mowy dla swej żony Marii, która straciła ją na pewien czas z powodu utraty ziemi. Autor noweli przedstawia bohate-rów w momencie największego napięcia - utraty podstaw własnego ist-nienia, bowiem opuszczając rodzinną ziemię, pozostawili swoje słowa na oknach i przy złotych obrazach swej chaty, gdzie wśród pustki tłuką się one Jak te ptaszyny", Jak te sieroty", modlitwy szczebiocząc po kątach. Prośba Danyły zostaje wysłuchana w momencie podjęcia decyzji o powro-cie na swoją "ziemię miękkuchną", wtedy to Maria ciesząc się, że zno-wu będzie mogła modlić się przy swoich świętych, odzyskuje mowę. Kolejnym świętym przywoływanym przez Wasyla Stefanyka w jego twórczości jest święty Jerzy, którego wyobrażenie pojawia się w opo-wiadaniu Synowie. Ikona świętego ukazana jest w scenie, kiedy stary Maksym po stracie dwóch ukochanych synów, podczas pracy na polu, tak przemawia do swojego konia Bosaka: Nie mogę cię sprzedać, ale niech no by się tu zjawił święty Jerzy Zwy-cięzca, jak Boga kocham, podarowałbym ciebie, żebyś szedł z nim na smo-ka, bo do pracy nad ziemią toś niezdatny, nadtoś gorący. W noweli tej pojawia się również postać Matki Boskiej, która dla Maksyma, jak i dla wszystkich bohaterów Stefanyka, a także w ogóle dla Ukraińców (co wyraża Liturgia i Akatyst do Przenajświętszej Bogaro-dzicy) jest "niwą rodzącą bogactwo miłosierdzia", "ziemią obiecaną", "drzewem rodzącym owoce dla spożywania przez wiernych". To do niej, jako tej, która wydała owoc z ziemi i niebios, zwraca się ojciec dwóch synów - Maksym, prosząc w modlitewnym błaganiu, aby Matka Boska doświadczona bólem straty Syna-Chrystusa stała się jego pocieszycielką i wstawiła się u Boga-Ojca, by Wszechmocny pomógł mu już nie wskrze-sić, ale przynajmniej odnaleźć groby jego poległych za ukraińską ziemię dwóch synów. Prośbę tę ilustrują pełne żalu i goryczy słowa bohatera: Ty, Matko Boża, bądź gospodynią w mojej chacie, ty ze swym synem będziesz pośrodku, a po boku-Iwan i Andryj... Tyśjednego oddała syna, a ja obu!" Postać Matki Boskiej pojawia się także w utworach pt. Maria oraz Nit-ka, gdzie wizerunek Bogarodzicy Stefanyk oparł na obrazie matki rodzicielki -"berehyni", która w tradycji ukraińskiej traktowana jest jako opiekunka, mająca ochraniać swe dzieci. Maryja, będąc Matką Boga-Człowieka jest Miłosierną Matką, która "grzeszników z ciężkiej męki przez swoje zba-wia ręce". Dzięki naturalnej macierzyńskiej więzi, jaka łączy Matkę i Syna, przedstawiona została cała tajemnica chrześcijańskiego miłosier-dzia i wzajemnej miłości do Syna i wszystkich dzieci Bożych. Do Niej to w swych modlitwach zwracająsię Ukraińcy, błagając, by jako najwierniejsza Matka odgradzała ich swym płaszczem - "pokrowem" od złego. Dla bohaterek nowel, matka Chrystusa jest nieprześcignionym ide-ałem kobiecej czystości oraz macierzyńskiej miłości i opiekuńczości. To właśnie z wizerunku Matki Boskiej bohaterka opowiadania Maria czer-pie siły, stając w obliczu śmierci ukochanych synów, którzy oddali życie w obronie matki-Ukrainy. Podobnie Matkę Boską traktuje bohaterka opo-wiadania Nitka, dla której Bogarodzica jest "prząśniczką" życia całej jej rodziny. Za pomocą niewidzialnej nici Maryja wspiera matkę w dążeniu do ideału macierzyństwa, będąc dla niej wzorem wszelakich kobiecych cnót. Jako Matka Chrystusa, któremu poświęciła całą swoją istotę i całe życie, stała się rozdawczyniąłask, o które modli się bohaterka utworu, pragnąc by Bóg dodał jej sił, aby mogła pielęgnować przejętą od Matki Boskiej macierzyńską miłość, oddanie i poświęcenie. Natomiast w utworze Nieszczęście pisarz poprzez dramat głównej bohaterki Romanychy, która traci krowę - swąjedyną żywicielkę, przy-wołuje postać świętego Jana Suczawskiego. To właśnie do Jana Aker- mańskiego oraz do Matki Boskiej Zarwanickiej w swej modlitewnej proś-bie zwraca się zrozpaczona kobieta, błagając o polepszenie swojej cięż-kiej doli oraz poprawę zdrowiajej karmicielki. Jedynąnadziejądla boha-terki jest modlitwa do Boga oraz chęć odbycia pielgrzymki i wzięcia udziału w odpuście w dzień świętego Jana Nowego. Jednak dramatyczna sytu-acja Romanychy, walczącej z pełnym poświęceniem o życie nie pozwala jej na uczestnictwo w tym święcie. Bohaterka noweli tragicznie umiera w osamotnieniu. Bohaterowie Wasyla Stefanyka swoje życie duchowe umacniali po-przez aktywne uczestnictwo w świętach oraz chrześcijańskich obrzędach i zwyczajach, które swoim charakterem bardzo wyraźnie nawiązują do głównych wydarzeń z życia Chrystusa. Według nauk teologicznych są one istotnym elementem kultu, podczas którego w określonych obrzę-dach ludzie składają dziękczynienie i prosząo łaski Boże. W nowelach Wigilia oraz List pisarz ukazał swoich bohaterów pod-czas świąt Bożego Narodzenia, i chociaż w ukraińskiej tradycji są one obchodzone zazwyczaj w atmosferze radości i rodzinnego ciepła, to tutaj są przeżywane w samotności. Te święta nie sadła nich radosną nowiną, o której śpiewa staruszka z opowiadania Wigilia wraz z kołyszącą się za oknem gruszą. Poprzez kolędę Hoeapadicrm, cmana..., zwiastującą na-rodzenie Pana, Stefanyk wyraził bolesne spostrzeżenie, że przyjście na świat dziecka dla rodzin ukraińskich nie jest niestety tą radosną nowiną, która powinna - podobnie jak w dzień Bożego Narodzenia - rozweselić wszystkich chrześcijan na Ukrainie. Również dzień Bożego Narodzenia matka Fedora z noweli List otrzy-muje wiadomość od przebywającego w więzieniu syna, który będąc dale-ko od rodzinnego domu wspomina czasy, kiedy jako dziecko chodził z kolędnikami i głosił radość z narodzenia Chrystusa. Szczególną uwagę należy zwrócić tutaj na nastrój, jaki wypełnia chatę starej Hrycychy pod-czas czytania listu, w którym aresztant pełen tęsknoty pisze, że kolędy śpiewane przez więźniów pomimo iż są małym okruchem radości, brzmią "smutnie i strasznie". Wasyl Stefanyk w swej twórczości prozatorskiej odwołał się również do chrześcijańskiej symboliki krzyża, który dla jego bohaterów - wyznaw-ców Chrystusa jest znakiem "mocy Bożej" potrzebnej do osiągnięcia zba-wienia (l K l, 18). Znak krzyża obecny jest w trzech najbardziej drama-tycznych utworach Stefanyka: Kamienny krzyż, Nowina oraz Pogrzeb. Dla Iwana Diducha z noweli Kamienny krzyż, krzyż, który sam sta-wia na skalistym wzgórzu, jest symbolem przeżywanego jak śmierć wy-rywania chłopów ukraińskich z rodzinnej ziemi, jak też znakiem nadziei na duchowe zwycięstwo i wieczną pamięć u potomnych. To właśnie ka-mienny krzyż sakralizuje pozostawioną przez bohatera rodzinną ziemię, która stała się ziemią rodzicielką dzięki jego ciężkiej pracy. Z wiarą ł pra-gnieniem, by jego kawałek ziemi nie pozostał bezużyteczny i martwy, Iwan prosi swoich rodaków o pomoc: - Proszę was, gospodarze, jak będziecie na Wielkanoc pola święcić, nie omińcie mojego wzgórza. Nich ktoś z młodszych wejdzie na górę i pokropi krzyż świeconą wodą, przecież ksiądz nie będzie chciał tam wcho-dzić. Ze łzami was proszę, nigdy nie omińcie mojego krzyża. Będę się za was modlił na tamtym świecie, tylko wypełnijcie wolę starego! Znak krzyża jest obecny także w opowiadaniu Nowina, gdzie owdo-wiały ojciec Hryć Łetiuczyj kreśli go na swym ciele, zaraz po tym jak utopił swój ą "usychającą od dwóch lat z głodu i chłodu" córkę, "pozba-wiając jąuczucia bólu i niedoli". Następnie modląc się wyrusza do sądu, by odpokutować swą winę: Wlazł w wodę po kolana i zdrętwiał. - W imię Ojca i Syna i Ducha Świętego. Amen. Ojcze nasz, któryś jest w niebie... Krzyżjest obecny również podczas pogrzebu kilkuletniego chłopca, który umiera z jesiennego głodu i chłodu w noweli Pogrzeb. Autor ukazuje dwa krzyże: czarny krzyż pogrzebowy, który niesie obdarty chłopczyk w "bielut-kim kołnierzyku", i "biały cieniutki" krzyżyk na niebieskiej trumnie z ciałem przedwcześnie zmarłego chłopca. Pierwszy jest symbolem cierpienia i śmierci, zaś drugi ofiary niewinnego dziecka, które -jak ufają bohatero-wie Wasyla Stefanyka - powiększa zastępy niebiańskich aniołów. Zgodnie z bizantyjsko-ukraińskątradycjąchrześcijańską, bohaterowie Stefanyka aniołom, jako wysłannikom Boga-Stwórcy, przydająza atrybut kwiaty, będące duchowym wsparciem oraz mocą doskonalącą, co obra-zują nowele Anioł - Jurczykowi i Anioł - Zojeczce2 Obecny w tych utworach anioł to uosobienie radości, której brakuje bohaterom. Dlatego tak przyjaźnie spogląda na ich smutne oblicza, "śmiejąc się do nich, roz-daje im róże". Jest pocieszeniem na stare lata, dodając wiary i nadziei. Tak więc chrześcijańskie obrzędy, zwyczaje, święta i święci kształto-wały życie religijne bohaterów Wasyla Stefanyka, pogłębiając ich wiarę oraz utrwalając moralność i etykę chrześcijańską. Uczyły jak żyć, były swoistymi wyznacznikami umacniającymi chrześcijaństwo wśród pokuc-kiego ludu. Włodzimierz Próchnicki Kraków Yincenzowski porządek świata Wśród wielu dzieł nachylonych ku przeszłości, jakie powstały w ciągu półwiecza emigracji powrześniowej, tetralogia Na wysokiej połoninie' Stanisława Yincenza należy do najbardziej osobliwych. Pierwszy jej tom, opublikowany przed wojną, miał charakter - tak się to podówczas przed-stawiało - eseju etnograficznego, w którym autor pragnie zaprezentować egzotyczne starożytności huculskie. Prawda starowieku przedstawiała archaiczną leśną krainę, jej obyczaje i legendy, krajobrazy i dzieje rodów i bohaterów, składające się w opowieść na poły historyczną, na poły mito-logiczną, sięgającą do źródeł pisanych, dawnych akt i regestrów, i do tego, o czym lud tamtejszy gwarzył w zimowe wieczory, snując historie, które przydarzyły się przodkom. Potem przyszła wojna, przewalały się fronty, kruszyły i przesuwały granice, i po kilku zaledwie latach okazało się, że kraina, do której jeździło się na wywczasy, która była na wyciągnięcie ręki, nagle zniknęła, stając się tylko głosem w ciemności, zagadkowa i mroczna jak baśń o Atlantydzie. Tak też jawiła się Yincenzowi na emigracji wojennej i powojennej, na Węgrzech, we Pranej i i Szwajcarii -jako kraina codzienna i bliska, której dzieje nadały wymiar Atlantydy słowiańskiej. Z tej pamięci o przeszłości, ze świadomości utraconego na długo, może na zawsze, świata wysunął się nowy zamiar pisarza. To, co miało stano-wić fabularyzowaną encyklopedię antropologiczną, zamieniło się i rozro-sło w sagę, cykl powieściowy, epos, którego kolejne części Zwadę, Listy z nieba i Barwinkowy wianek miały już inny wymiar gatunkowy. U źródeł powojennego zamiaru powieściopisarskiego Yincenza le-gło przekonanie, że przeszłości należy stworzyć literacki pomnik. Nie mogło to być dzieło naukowe, monografia Huculszczyzny była w warunkach odcięcia od źródeł niemożliwa. Utwór epicki zarazem programował nie-jako ramę gatunkowo-ideową tekstu, podkreślając zgodnie z tradycją dzieła epickiego jego przeszłościowy, poniekąd paseistyczny kształt. Nade wszystko zaś umożliwiał całościowe ujęcie świata, który autor pragnął zaprezentować, zarówno w wymiarach czasowych - od przeszłości po współczesność, jak przestrzennych - cała kraina górska, przechodząca w inne kraje w sensie geograficznym i kulturowym, w wymiarach etno-graficznych, językowych, religijnych, narodowych, społecznych. Krótko mówiąc, zamiarem pisarza była epicka summa, prezentująca świat Huculszczyzny jako uniwersum, zbudowane z różnorodnych, współ-bytujących cząstek kultury materialnej i duchowej. Koncepcja takiego przedstawienia świata brała się z rzeczywistości krainy, w której krzyżo-wały się wpływy południa i północy, wschodu i zachodu, gdzie obecność swą zaznaczał śródziemnomorski antyk, europejskie i azjatyckie średnio-wiecze z Armenią i Bizancjum włącznie, wreszcie - cywilizacyjne wpły-wy późniejsze, z których każdy osadzał się warstwą w obrębie kultury ludowej krainy huculskiej. Ta historyczna rzeczywistość współbrzmiała ze światopoglądem Stanisława Yincenza, pragnącego powszechnego dia-logu jednostek i kultur. Stąd też wynika programowa harmonia ideowa cyklu, zmącona wie-lokroć dysonansami, które nie tyle służąjej ubarwieniu, co raczej odzwier-ciedlają rzeczywistość, pełną różnorakich konfliktów, przemocy i gwał-tów. Świat idealny jest tutaj pewnym postulatem moralnym, drogi do jego realizacji zaś proponowane sąjako rodzaj tolerancji nieimperatywnej. Postulowany świat Yincenza został przezeń skonstruowany przez stwo-rzenie modelu, którego najistotniejszymi elementami są ludzkie jednost-ki, wpisane w ideowo wartościowane motywy, często prezentowane w ramach subtekstu nacechowanego genologicznie i stylistycznie jako np. forma biblijna, list z nieba, żywot, przypowieść, legenda, sytuacja, w której ukazuje się iluminację, apokalipsę czy epifanię. Ta różnorodność elementów sakralnych bierze się stąd, że w życiu codziennym Hucułów pierwiastek duchowy jest stale obecny. Yincenz ukazuje to jako specyfikę bytu w krainie górskiej kultury pasterskiej, spo- łeczności z dala od miejsko-przemysłowej cywilizacji, zapośredniczonej w przyrodzie, bogatej i wspaniałej, ale zarazem bezlitosnej, gdzie pojęcia życia i śmierci inny mająwymiar i inne znaczenie niż na nizinach. Różno-rodność sakralnego świata oznacza zarazem jego spójność, porządkuje go, nadaje mu sens przenoszony na sferę świecką. Porządek roku liturgicznego, czas święty, o czym pisarz mówi wielokrot-nie, to nie tylko rytm świąt, z naj ważniej szymi - Wielkanocą i Bożym Naro-dzeniem na czele. Jest to także powiązanie czasu świętego z osobliwym czasem górskim, określanym przez bieg czasu przyrodniczego, a także przez wymiar cywilizacyjny czasu, który w rozległych przestrzeniach sła-bo zamieszkałych Karpat biegnie innym rytmem niż w mieście. Przez całość przebiega wyrazista granica, świadomie przez pisarza zakreślona. Świat ma charakter dychotomiczny, sfera przyrody związana jest z Bogiem, sfera historii zaś, odnoszona do cywilizacji miejskiej nizin i "zagranicy", wiąże się z człowiekiem. Elementy świata natury ulegają sakralizacji, zgodnie z charakterem kultury ludowej. Wymieńmy motywy żywiołów - świętej wody (źródła, rzeki), czystej, życiodajnej, czarodziej-skiej, leczniczej albo wróżebnej oraz świętego ognia (ogniska, pioruna), określonego w Prawdzie starowieku mianem "czcigodnego piastuna czło-wieka", o którym kolęda mówi: "Bogurodziczka watrę skrzesała, nad tą waterką Chrysta ogrzała". W Wielki Czwartek, zwany Żywnym, rozpalano "watrę żywą", a jej ogień przechowywano aż do wyruszenia na połoniny. Zapalano ją nie zapałkami, lecz archaicznym sposobem, przez pocieranie drewna. Święte jest słońce (ojciec świata i ludzi), góry i skały, i las. Ten model literacki, waloryzujący kulturową rzeczywistość jest, rzecz jasna, bardziej skomplikowany, świat Hucułów nie tylko przez związek z naturą oscyluje ku sferze sakralnej, równie istotną rzeczą jest tu trady-cja - kościelna, obrzędowa, a nawet rodzinna czy lokalna, odwołująca się do słynnych postaci z przeszłości, takich jak mityczny Watah Doskonały, figura pasterza, czy legendarny wędrowiec w piekielne zaświaty Kudil, albo dobry zbójca Dobosz. Podania, legendy, żywoty, opowieści chrześci-jańskie oraz żydowskie - starotestamentowe i chasydzkie współkonsty-tuują system wartości moralnych i stanowią układ odniesienia, umożli-wiający rozumienie świata realnego. Sens nadaje światu postać Boga, pojmowanego przede wszystkim jako stwórca i pan świata oraz sędzia, które to funkcje przenoszone bywają zamiennie na Chrystusa. Wśród postaci świętych chyba najczęściej wspominany jest Eliasz-Ilia, prorok. Jego osoba służy uwiarygodnieniu niepokojących nowin do-cierających ze świata cywilizacji, towarzyszy wątkom eschatologicznym, zjawiskom astronomiczno-przyrodniczym. Katastroficzne motywy wiążą się z postacią proroka, który w Nowym Testamencie łączony był z Janem Chrzcicielem, zjawił się wraz z Mojżeszem przy przemienieniu Jezusa, a jako osobowy wzór wytrwałej modlitwy także w tetralogii obecny jest w roli egzemplarycznej. Święty Jurij ukazany został jako "wysłaniec Hospoda, pasterz troskli-wy, watah doskonały, serce świata". Motyw ten pojawi się w Listach z nieba, w wyodrębnionej cząstce kompozycyjnej, między składowymi fabuły przedstawiającymi narodziny i chrzciny. Z tą uroczystością zwłasz-cza połączona jest postać świętego jako pogromcy zła, symbolizowanego przez smoka. Opisany został zgodnie z konwencją świata ludzkiego obję-tego światem natury w formie metonimicznej, jako zjawisko atmosfe-ryczne i w ten sposób patronuje chrzcinom, dostrajając do nich obraz przyrody: "Znów święty Jurij łyskał, trzaskał batogiem. Tabuny chmuro-we rżały zwycięsko, Odnawiał się świat, znak był dobry". W dniu świętego Jurija podejmuje się ważne czynności, np. rusza spław drewna. Paralelnie sygnalizowana jest ta postać w innym wariancie kulturo-wym, gdy ktoś w Zwadzie pisząc list wspomina "dzień Świętego Geor-ges'a, patrona pasterzy". Podobnie jak Eliasz-Ilia, przypominający jakiegoś chrześcijańskiego Peruna, boga burz i gromów, walczy święty Jurij przeciwko diabłu o wła-dzę nad trzodami. Wątki te zostały splecione z motywami apokryfów i legend średniowiecznych o liii i Judaszu lub na przykład z historią Jona-sza, opowiadaną Hucułom przez księdza. Elementy indoeuropejskiej pro-weniencji łącząsię w Yincenzowskiej mitologii ze składnikami archaicz-nej kultury słowiańskiej oraz wątkami chrześcijańskimi. Przywołany też zostaje parokrotnie inny święty, Mikołaj - "ratownik świata". Wielokrotnie ewokuje się postaci świętych chrześcijańskich, ewange-listów i apostołów. Potwierdza to realistyczną warstwę opisową dzieła, przedstawiającego kulturę huculską. Do tego dołącza się szereg postaci i motywów niekanonicznych, ludowych mistyków, takich jak twórca cer-kwi Derej, który spłonie wraz z nią, zapowiadając swe zmartwychwsta-nie. Rzemieślnicze umiejętności służą rzeczom świeckim i świętym. Pro-dukty stocznika Dereja składająsię na konstrukcję cerkiewnej kaplicy, co oznacza gest odwzorującej kreacji świata, w formie sakralnego modelu. Foka (w Listach z nieba) nabywa fragment ołtarza dla wzbogacenia górskiej świątyni. Fragment ów wyobraża natchnionego Jana Ewangeli-stę, ukazanego w momencie, gdy przejmuje od aniołów księgę Objawienia. Scena ta łączy się z partiami tetralogii, w których mowa o księdze - opisie świata i, równolegle o świecie, będącym boską księgą5 Inny wariant opisu świątyni znajdziemy w opowieści starego wieszczuna Maksyma, w Barwin-kowym wianku. Tym razem chodzi o naturalną formację skalną zwaną Cer-kwiami, gdzie znajdować się ma furtka prowadząca do "Bożego tumu" (po-dobnie, w wątkach chasydzkich, łączność ziemi i nieba związana jest z miastami Safed i Jerozolimą). Do niego jako dziecko Maksym pragnął dotrzeć, by zobaczyć nieżyjącą matkę. Pragnienie prowadzi do lektury Ewangelii, to poprzez nią człowiek uzyskuje dostęp do nieba. Wśród tych opowieści należałoby umieścić historię przedstawioną w Listach z nieba. Oleksy Matarha odzyskuje wzrok podczas letniego święta Spasa, który objawia mu się "cały złoty od słońca" i sprawia cud. Wyodrębniona jest w Listach z nieba historia Wataha Doskonałe-go. Zacne dzieciństwo (w czym przypominał go będzie Piotruś Sawicki), śmierć matki, opieka nad zwierzętami i uratowanie stad, wreszcie dotar-cie do dziewiczych połonin (niby powrót do raju i mit początku) wyzna-czaj ą jasną stronę tej opowieści. Są w niej elementy franciszkańskie, np., gdy bohater przemawia "Mój bracie koniu", porównanie Wataha do Hioba (jego losy jako próba), nawet analogie z Chrystusem (dzieci garnące się do Wataha, kuszenie go władzą przez złego, a przede wszystkim jego postać jako obraz pasterza ratującego każde stworzenie, zabłąkaną owieczkę). Przed naiwnością chroni te historie jej ciemna strona. Początkowo niewinne zwierzęta popadają w grzech, kiedy agresja wyzwolona przez tureckich żołnierzy obraca je przeciw ludziom. W wyniku paktu z diabłem (dla ocalenia zwierząt) Watahowi "zamknęło się serce", a zwierzęta, któ-re poznały już zło i wojnę, atakują ludzi. Z poduszczenia diabelskiego lu-dzie próbujązniszczyć Wataha, co ostatecznie spowoduje jego zniknięcie w odległych górach. Ten skrótowo opisany wątek charakterystyczny dla kultury pasterskiej w zamyśle pisarza umożliwia pokazanie dobra i zła, świętości i grzechu jako dwóch biegunów tworzących jedność. Do ludzi rozmyślania i modlitwy, proroków ("wieszczunów"), pielgrzy-mów etc. zaliczyć też wypada niechrześcijańskich świętych mężów, przede wszystkim wielokrotnie przywoływanego Mistrza Dobrego Imienia, Bal Szem Towa, twórcy chasydyzmu, czy naśladującego go w nowszych cza-sach Jekely'ego, niewinnie zamordowanego żydowskiego męczennika. W zamyśle autorskim postać Jekely'ego to istotny element humanistycz-nego dyskursu Na wysokiej połoninie, powstającej (poza tomem pierw- szym) po drugiej wojnie światowej i doświadczeniu Holocaustu, który oznaczał zagładę dawnej krainy Huculszczyzny. Obok takich egzempla-rycznych postaci pojawiają się inni mężowie sprawiedliwi, np. para Foka Szumej - Hucuł i jego serdeczny przyjaciel Polak- Piotruś Sawicki, figu-ra również przekraczająca na płaszczyźnie ideowej poziom fabularny dru-giej części cyklu, zatytułowanej Zwada*. Tolerancja światopoglądowa Yincenza, jego racjonalna wszechstronna empatia zyskujątu i w innych miejscach Na wysokiej połoninie artystyczne potwierdzenie. Postacie łączą się z motywami, które Yincenz przejmuje z wątków chrześcijańskich i żydowskich. Największe ich skupienie występuje w ostatniej części cyklu Barwinkowym wianku. Obok dziejów Jeke-ly'ego czy Dereja zaprezentowano tu dopełniającą całość historię zstą-pienia do piekła Kudila, któremu udaje się pokonać moce piekielne dzięki odwadze, modlitwie i nadziei. Na przeciwległym wobec piekieł biegunie usytuowana została tajemnicza "rachmańska kraina" (rachmańska Wiel-kanoc, ludzie rachmanni, objaśniane przez autora jako wątek indyjski -bram mistyczny i żydowski - ludzi sprawiedliwych i miłosiernych). Przez przeciwstawienie jej zezwierzęconym niewolnikom Syrojidów-jak się można domyślać - rachmańska kraina staje się idealną ojczyzną ludzi bezgrzesznych, a więc w doskonały sposób wolnych. Motywy baśniowe współbrzmią tu z moralitetem. Kraina Syrojidów, antynomiczna wobec ziemskiego raju krainy Rachmanów, znajduje wy-tłumaczenie w osobliwym "wypadnięciu z formy" bytów. Piekielne stwo-ry okazująsię po odczarowaniu zwykłymi drzewami. Moralitetowy kształt tej historii umożliwia roztrząsanie zagadnień wolności, to jest bycia czło-wiekiem i zniewolenia-zatraty człowieczeństwa, zezwierzęcenia8. Zaświaty, zarówno piekielne jak i rajskie, umieszczane sąw nieokre-ślonym bliżej wymiarze ziemskim. Uniwersum obejmuje wówczas prze-strzeń i czas pomiędzy przeszłością mityczno-historyczną a niewiadomą przyszłością. Metafizyczny synkretyzm obejmuje w takim ujęciu zarów-no przypowieść eschatologiczną czy apokalipsę, jak i ziemską przeszłość patriarchalną (tradycję) i nadciągającą przyszłość zdehumanizowanej, nie-naturalnej techniki. Poza horyzontem wyobrażeniowym większości bo-haterów pojawia się także przeczucie systemów totalitarnych. Element symetryczny dla opowieści o Syrojidach stanowi Samael w niebie, poetycko opowiedziana legenda chasydzka na temat końca świa-ta. W legendzie tej zło okazuje się niezbędnym - zgodnie z boskim zamy-słem - składnikiem świata. Przy końcu zło powróci do Absolutu, z które-go się wyłoniło jako antynomia dobra, a Szatan - Samael uzyska dzięki łasce przebaczenie. Z tymi dwiema całościami łączy się legenda o tym, jak prosty krawiec Pinkus z Ostrej zwany Rarytasem uratował świat przed zagładą za pomocą błagalnej modlitwy. Te trzy wizje zaświatów są dopełnieniem obrazów świąt. Niedogma-tyczna obrzędowość łączy się niekiedy z elementami chrześcijańskimi, z obszernie zaprezentowaną przez Yincenza "magią huculską" (np. przy okazji chrzcin), funkcjonującą w symbiozie z Cerkwiąw osobach takich mądrych a wyrozumiałych i doświadczonych przedstawicieli jak ksiądz kanonik Buraczyński. Oprócz Chrzcin na Jasienowie (w Listach z nie-ba) okazję do opisania takiego uzgodnienia rytuału z obyczajem dająroz-działy Powrót kolędy czy Dziadowe święto Zielonych Świątek w Praw-dzie starowieku. Owa kolęda została odmalowana jako coś, co "na Święty Wieczór, na zakręcie czasu odprawia się w lasach i pustkowiach karpac-kich". Jest to "tajna wieczerza, biesiada niewidzialna a powszechna". Z kolei "gody Odokii" w połowie marca to obraz przyrody "sprawują-cej święto"9. Charakterystyczny dla Yincenzowskiego sposobu modelowania świa-tajest następujący opis godów Odokii: To wyruszyły procesje Odokii. Od zachodu słońca białe duchowień-stwo sypnęło wyrębem z kolędą za Babą. Preoswiaszczenni - gwiazdy na tiarach, tiara przy tiarze, srebrna wiecha obok wiechy, złotokręty kostur za kosturem. Ich straż, złoci puszkaryki, blachowani słońcem. Ich świty w bieli: bialutcy pląsarze wirowali w koło, z nimi dziewczyny otulone w przejrzyste koszule, rozpuszczone warkocze jak snopy wydarte słońcu. Zwada, s. 244-245 Opis ten, znacznie obszerniejszy, w rzeczywistości nie obrazuje bynaj-mniej procesji, lecz atak światła słonecznego i atmosferyczne efekty ko-lorystyczne, które za chwilę wyparte zostaną przez gwałtowny nawrót śnieżycy. Jest to w istocie opis zachowania przyrody. Nie należy tego zresztą odczytywać jako wyraz panteistycznego światoobrazu, lecz per-sonifikację przyrody z punktu widzenia subiektywnych obserwatorów-bohaterów powieści. Ta walka żywiołów zimy i wiosny jest wyrazem częstej w kulturze ludowej personifikacji zjawisk przyrody, w tym wypad-ku wedle obrzędu chrześcijańskiej procesji. Ład istnienia, natura, rzeczywistość przyrody jest odbiciem doskona-łego Bytu. Ale pochwała natury, niszczonej przez działalność ludzką, na-tury niezbędnej do życia, choć często wrogiej człowiekowi, nie ma u Vin-cenza -jako się rzekło - charakteru pante i stycznej apologii. Na wyso-kiej połoninie jest po trosze amorficznąi różnogatunkową powieścią, po trosze zaś eposem, to jest mitem przetworzonym w formie literackiej. Mówiąc inaczej, mit jest dziełem pewnej historycznej zbiorowości, epos natomiast stanowi kreację autorską. Nie tylko zestawienie bohaterów, motywów świętych, form tekstu (biblijno-apokryficznych, żywotów i przypowieści, listów z nieba), ale nade wszystko struktura świata, łącząca dwa wymiary, świecki i sakralny nie przez "przyległość", lecz funkcjonalnie, konstytuują istotną wartość inter-pretacyjną dzieła Yincenza. Średniowieczne Jak w górze, tak i na dole" można wytłumaczyć zasadąrozumienia całości stworzenia będącego, obok Biblii, językiem Boga. Poprzez te teksty przemawia Bóg, świat jest księgą przez Niego zapisaną, którą postaci Yincenzowskich świętych i misty-ków usiłują odczytać, pragnąc odnaleźć ład uniwersum. Kosmos Yincen-zowego cyklu jako rodzaj odwzorowania pewnego świata reprezentuje harmonię przenikającą naturę (jak u Pitagorasa), jednoczącą byty. W tym złożonym (a pamiętajmy, że ostatecznie niewykończonym) obrazie mamy do czynienia z trudną i bolesną, wszelako optymistyczną opowieścią dzie-jową, którą odczytujemy na podobieństwo prób i dociekań jej wewnętrz-nych bohaterów. ????? ????????? ?????? ????????? ????? ? ??????????? ?????? ? ??????? (?? ?????????? ?????????) ???????? ???? ??? ????????? ????? ? ??????????? ??'????? ?, ????? ???????, ???????????????, ?? ? ???? ???????? ????????????? ??????? ????????? ? ?????? ?????? ?? ?????????? ?? ??????? ????? ? ???????? ????????? - ??? ?????? ?? ?????? ???? ???????, ??? ???????-?????????? ? ??????????? ??????? ?? ?????????? ???? ?????. ?????????? ??????? ?????? ?? ?????? ??????????? ?????? ?? ?????-??????? ???????. ????????? ? ???????????? ?? ?????????? ???????? ??????? ?? ??????? ????????????? ????????? ???? ????? ???? ???????-???????? ?? ???????-?????????? ????. ????? ????????? ????????-????????? ???????? ???????? ????????? ????? ????? ?????. ????? ???????????? ??????, ?? ?????????? ???????? ? ??????????? ?????-?????? ?? ???????? ??????????? (?? ??????????? ??????????? ???????) ? ? ? ? ?, - ?? ?????? ????????????? ?????, ?? ?? ??????? ? ???????? ???-?????. ???? ??? ?????? ?????? ??? ? ??????????? ?? ???? ?????????? ?????? ?????????. ??? ?????? ??? ??? ????????? ??????? ??????????, ??????????, ??????????? ????????, ????????? ???????, ???????. ???? -?? ???? ?????? ?????, ???? ?????????, ?? ????? ???????????, ?? ?? ????? ??????, ? ??? ?????????? ???????. ????? ?????? ????? ????? ?????????? ?????????? ????????????? ???-???????, ?? ????? ? ????????? ???????????-?????????? ???????? ? ???????-????? ????????????? ????????????? ???????? - ????????-???????????, ?????????????? ?? ?????????. ? ?????? ????????? ???? ???????? ?? ????-?? ?? ? ? ? ? ? ?, ??? ? ?? ? ? ? ?, ?? ???????? ?????? ????????? ?????, ?? ???????????? ? ??????????? ?? ??????????? ???????. ? ???????? ???????????? ???????? ?? ?????????? ??????????? ??-????????? ??????? ???????? ???????? ????? ? ??????????? ???????. ???????, ??? ???? ???????????? ????????, ????????, ??????? ???????-?? ????? ? ??????????? ???? ?????????? ?? ????? ?. ??????????????, ?. ???????, ?. ?????????. ?? ??????? ??????? ???????? ????? ?????? ?????????? ??? ??????????? ?? ???? ???????? ? ???????????? ?. ???-?????????, ??????? ?????, ?. ???????????, ?. ???????????, ?. ????-?????? ?? ?. ???????, ?. ???????, ?. ????????????, ?. ?????. ?????-??????? ????????? ????? ???????, ????????, ???????? ??????? ??-??????? ?. ??????? ? ????? ?????????? ?????????-????????? ???-???? ???????????????? ???? ?????? ? ??????? ??????. ????????, ?????????? ????? ??? ??? ? ???????? ?????????? ????? ?????????? ?????? ???????? ?? ????? ???????? ???????? ?????????, ??????? ??????? ???????-?????????????, ??????? ? ???????, ?. ????????????, ?. ???-???? ? ?. ?. ????? ???? ?? ?? ???????? ?? ????? ?????????, ??????-?????????? ??????????? ?? ???? ????. ???? ? ???????????? ???????? ? ???????????? ?????????? ????-????? (? ? ????????? ???????, ?? ??????, ????????? ?????? ???? ??-?????? ?????????? ??????), ? ?? ???? ????, ?? ??? ? ??????????? ? ????? ???? ?????????????, ? ????, ?? ? ?? ?, ?? ??????? ????, ?????-??????? ????????? ???????????. ????? ????? ??? ???? ???????? ? ??????????? ???????? ????? ???????. ???? ??? ?????????? ?? ??????? ??????????? ?????????? ????-?????, ?????????, ?? ???????????? ? ??? ???? ????? ?????, ????-??????????? ?? ??????????? ? ??????????? ???????????, ??, ?????????, ?????, ????, ?????, ????, ?????? ?? ????????? ????, ??????? ???? ??-??????? ?????. ?? ??????? ????? ?? ?????? ????????? ???? ??????? ??????? ? ?????, ?? ??? ????? ??????????, ? ????? ? ??????? ????????. ????? ?????????-???????? ? ??????? ???????? ???? ?????????????? ??????????? ????????????? ???????. ?? ????? ???? ????? ????????-?? ?????? ????????????? ???? ?? ???? ???????? ???????????, ????? ???'????? ? ???????????? ????????, ?????????, ????, ???????? ???????? ????, ? ????? ?????????? ? ????????? ?????? ????? ? ????? ?????? ????????? ?? ??????? ?????????????. ? ?????? ???? ??????????? ??????????? ???????????? ?????, ?? ???? ????????, ??????????, ?? ?????? ?????????????. ? ?????? ??????? ???? ?????????? ??? ?????? ????? ? ??? ??? ????? ???????????? ?????, ??? ? ??????????????? ?????? ???? ????? ?? ???????? ????????????? ???????. ?? ???????? ?. 3. ????? ? ??- ????????? ???????????? ???????? ?????? ???? '??, "????? ???????-?? ??????? ??????, ????????????? ?????? ????????? ????. ???? ???????????, ????? ???? ???????????? ??????? ?????????, ?? ????? ???????? ???? ???????, ???????????? ????? ???????? ???????"', ???? ????, ??????, ? ????? ?????? ????????????? ???? ????????? ?????, ? ??????? ????????? ????? ????????? ??????????? ????? ??????? ? ???-?????????? ??????? ?? ??? ?????????? ???????????? (? ?? ? ??????, ?? ???? ??????? ???? ??? ???????????). ??????? ??????? ???? ????? ("?????????? ?????", "????????????", "??????????") ????????? ? ???????? ?????????????? ????? ???????, ??? ? ?????????????? ????? ??????? ???? ???? ? ????? ?????? ??????-???? ? ????????? ? ?????????? ????????? (????????, ?????????, ????-??????, ??????????????? ????????). ?? ??????, ?? ? ???????? ????? ???????????????? ????? ????? ?????????? ?????: ?????, ????, ????????, ?????, ?????? ?? ??. ? ???????? ???????, ?? ?? ????????????????? ????????? ??????????? ????? ?? ???? ? ????? ???? ???? ???????? ? ??????? ???? (13 ??????). ?? ????? ?????????? "?????????? ?????", ? ??? ??? (????????? ????) ? ???? ??????????? ???????. ???? ????, ????????, ? ???????? ??????????? ?????? ??? ??? ??????????????? ??? ????????????? ?? ??????? ?? ???????? ??????? ?? ????????????? ?????, ?????? ?????????? ??? ????????? ???????. ? ????? ??????? ?. ?????? ????????: "?? ???? ??????????? ?????????? ??? "??????" ?????????, ????? ??????????, ? ?????????? ?????. ? ???????? ??-?????? ????? ????? ?? ??????????? ?????? ??????????"2. ? ? ??????-????? ?. ??????? ???????, ?? ????????? ?????? - ?? ?????? "???-??????? ??????"3. ????? "??????" ???????? ????? ???? ?????, ????, ???????, ????????? ???? ?'??????, ?? ?????????? "?????? ?????". ?????????? ???? ?????????? ?? ???????? ??????? ???? ?????, ?? ???????????????? ??? ??????????? ?? ???????? ?????. ??????, ???????? ???????? ????? ??? ? ????? (???, ??????). ????? ??? ???-???????? ????????? ?????? ??????, ????????. ???? ????????, ????- ???? ???? ?? ??????, ????????? ????? ????????? ?????? ??????: "??-????? ???, ??????, ?????????, ?????? ??? ? ???? ???????, ?????? ???? ???? - ????? ?? ?? ????? ????? ????"4. ????? ????, ???????? ?????-?????? ????? ????? ????????, ?????????? ??? ???????? ????? (????? - ???-???) ???????? ???????, ?? ?? ??? ?? ? ?????? ??????????? ???????, ????? ???????????? ??? (?????) ???????? ???????, ??? ???-?????? ? ????? ?????? ?? ????? ???? (? ???????? ????? ????? ??????-????? ??????? ??????????? ??????????). ???? ????? ?????????? ????? ????????????? ? ???? ???????? ????? ??????????? ????????? -???? ?????????????? ????????? ?????????? ?????? (?????, ??????, ???? ?? ?????, ??????, ?????? ?????) ??? ??????? ????????? ?? ???. ? ???????? ????????, ??? ?????????? ??? ?? ??????? ??????-???????? ???? ??????? ?????????? ?? ????? ??????. ???????? ?????????? ????? ? ???????? ?????? ???????, ????????, ??????????, ????????, ?????????, ??????????????? ??????. ?????? ??, ?????? ???? ??????????, ? ? ??? ????????? ??????? ??????, ??? ??? ??????? ??? ????? ??????, ??? ????? ??????, ??? ????????. ???? ??????? - ???? ???????, ?????? ??????? -?? ??????????, ?????? ??????? - ?? ?????? ?????. ????? ??????: "???? ??? ????. ?? ?? ? ????? ? ?????? ????, ????? ? ?? ? ???? ? ??????, ???? ? ??????, ???? ? ???????; ?????? ???????, ? ???? ???????". ?????? ?? ??????: "???? ??? ????. ?? ?? ????? ? ????? ? ??????, ?????????? ????? ? ??????, ????? ? ??????, ??????? ? ?????". ?????? ??? ??????: "???? ??? ????. ?? ?? ? ???? ??? ???? ???, ? ?????????? ????, ???????, ????-???????, ????? ???????. ?????? ?????????, ?? ??????????, ?????? ????????, ??? ??????????"5. ? ????????? ??????? ????? ???????? ????? ?????????? ?????? ? ??-????? "????? ??????, ????? ?????????", ????? ???? ????? ??????????? "???? ???????". ? ????? ??????? ????? ???????? ????????????? ?????????? ??????-???? ???? ?????????? ????? ?????. ?????????, ????? ? ????????? ?? ?????????, ????? ?????????, ??????????: ???????? ?????, ????? ??????, ????? ?????? ? ???? ???????... ????? ??????? ??? ???? ????, ??? ???? ????, ?????? ???????, ?????? ??????? ?? ????????...6 ??? ????? (? ?????? ???????? ???????) - ????????? ???? ? ?????? ?????? (???? ???????) ? ?? ???? ????????????? ????????, ??? ?? ???? ? ????? ??? ???????? ??????? ??????. ? ????????, ????-???????????, ????????? ???? ??????? ? ????? (??? ????, ???? ????? ? ?????? ?????). ? ???????????? ?????? ????????????? ????? ????-???? ??????? "????? ??????? ??? ???? ????, ??? ???? ????, ?????? ???????...". ? ?????? ??????? "??? ???? ????" ???????????? ???? ????????, ? "?????? ??????? ?? ????????" - ???? ?????????. ???? ??????? "???? ???????", ?? ????????? ??????? ??????? ???? ???: "????? "??? ???????" ??? ???? ?????? ????????, ???? ? ???????? ????? ?????????, ?????????? ? ????? ?????, ?. ?. ? ???? ??????"7. ? ???????? ????????? ????????? ???????, ???????? ????????, ???-?????? (??, ?? ????, ? ? ????????? ????) ????????????? ?????? ???????? ????????? ??????? ????????? ?? ?????????????. ?? ??????? ????? ??????? ? ?????? ????? ????????? ?????. ???? ????????? ????? ???? ?? ????? ?? ??????, ?? ?????? (???? ?? ?????? ????????? ?????????-???????), ?? ??????????: "??????, ???????? ????? ?? ????? ??????-??, ???? ??? ? ?????, ??? ? ?? ??? ??? ??? ????????"8. ? ??????? ??????? ? ???????? ?. ??????? ????????? ?????? ?????-?? ??? ?????????? ??????? ?????? ? ?????? (?? ????????? ? ?????? ??????????? ?. ???????): ...? ? ??? ?????????? ??? ??????????: ?? ?? ???????? ? ???????? ????, ? ???????? ???? ?? ????? ???. ??????? ??? ??? ??????????. ?????? ??????? - ?????? ????, ?????? ???? ????? ?? ???????; ?????? ??????? - ??? ???????????, ??? ??????????? ?? ???????????? ?? ?????? ?????, ?? ???????????; ?????? ??????? - ?????? ?????, ?????? ????? ??? ??????????8. ? ????? ??????? "??? ???????????" - ?? ?????? ???? ?????????, ???????,?? ???? ????? ?????? - "?? ???????????? ?? ?????? ?????, ?? ???????????". ? ??????? ???????? ? ????????? ??? ??????? ?????????? ?? ???? ?????????? ?????? ??????, ?????? ?????, ??? ? ? ???????? ???????? ????????? ?????, ???????? ??????????? ????, ??, ?????????, ? ?????-?? "????? ???????? ??? ???????"9 ?? "?? ??? ?? ?????? ???????? ????????"10. ? ???????? ????????? ??????? ??????????? ????? ???? ?????, ?? ????????, ???????, ?????????, ?? ????, ?? ??????? ?? ???? ????-????????? ????????, ??? ? ???????? ????????: ?? ?, ?? ???? ???????? ????? ? ?????????? ?, ??????? ???. ?????? ?? ?? ???????????, ?? ?? ????? ??? ??? ?? ??????????" ?? ?????? ?? ????????, ?? ???? ??????? ? ???? ????? ?????????. ??????????? ????? ????? ???????? ????????? ?????????? ????? ???? ??, ?? ? ??? ? ??? ????????? ????????, ?????????, ???????. ? ?????????? ?????? ?????????????? ????? ??? ????????? ???????? ?????????? (?, ??????????, ???? ?? ????? ????) ?? ?????????? ???? ??????? ?????? ????? ???????? ?????? ?? ??????, ?????????????? ????? ??????????????, ??? ?? ?. ??????????? ????? ???: ?? ????? ?????????, ?????, ?????, ???????? ?????????... ?? ?? ?????? ???????? ????????-?????????????: ?? ??????? ???????? ?? ?????, ?????? ?? ???? ? ????????? ????????? ????? ???????? ??, ?? ??? ???????. ???? ????????? ??????? ? ????? ????????????? ????? ????????? ????, ???-???????? ??????, ?????????? ????? ?????????, ???? ?????? ?? ????? ?????? ????????? ?????????, ? ??? ?? ????????? ???? ????? - ?? ???? ? ????? ??????? ????? ??????! ????????? ?????? ?????????? ???????? ?????????? ?? ?????????, ?????, ???? ? ????? ?? ????? ?????????12. ?????????? ???? ?????????????? ????????????? ? ?????????? ???-???????? ?? ??????????. ? ????????? ????????? ??????? (?? ? ???? ? ?????? ??????) ???-???????? ?? ???? ??? ?????????? ?????. ?? - ??????. ...?? ?? ???? ??????, // ?????? ???? ?? ????..13 ???????? ???????????? ??????????, ???????????, ????????? ???-???. ?????? ?????? ???? ???????? ??????-???????? ?? ???????? ????-???. ?????? ????? ????????????? ????????? ? ????????. ???? ???? ?? ???????? ??????? ? ???? ????? ?? ??????? ?????, ?????, ???? ??????, ????????? ?? ???????? ?????????, ?? ?????? ???? ????. ??? ????? ?????????? ? ????? ????? ????????? ????? ??????. ?? ???????? ?. ?. ?????????, ????? "?????" ? ?????????????????? ???? ???????? "???? ??????"14. ?? ? ????? ???????? ??? ? ???????? ????? ? ?????-???? ???????15. ????? ????, ????????, ?? ?????????????? ?????? ???? ?? ?????? ?????, ? ????????? (???? ?? ????? ? ?? ???????? ???-??????? ?? ?????????, ???????? ?? ??????????). ?, ???????, ??????? ???????? ?????? - ???? - ?? ???? ????????????? ?????? ???? ???? ?????, ??? ??? ?????????? ????, ???????? ? ?? ?????-????????. ???????????? ????????????? ???? ??????? ??????????? ???? ??-??????. ??? ????? ???????? ??????? ??????????? ?????, ???? ?????? ?????? ?????? ?? ????????, ??? ??????? ? ?? ???, ? ?????????????? ?????-???? ????? ? ??????. ?? ??????? ???????? ???????? ??????? ???????, ?? ??????? ?????????? ??????, ????????? ?????????????? ??????????: ??, ???'???, ??????, ??? ??? ??????, ? ???????, ? ???? -? ???????? ??? ?????16 ???? ? ???? ??? ? ????????? ???????? ???????? ??????. ???????? ????????????? ???? ????????? ????? ??????? ? ???? ??-???? ????????? ?????. ?????????? ???? ? ?????????? ?? ????, ?? ??-??????? ? ???????? ? ????????? (??????, ?? ?? ?????? ??????? ?? ?????-??????): - ?? ?????, ?????, ???? ??????, ?? ? ?? ???, ?????, ????????? - ???????? ? ??? ???????, ?? ? ??????? ???????? -??? ????????? ???????, ??? ?????? ??????? ? ?????? ???????17. ? ???????? ?????????? ?????? ("???????", "?????? ?????") ???????-?? ?????? ? ??????? ?????????. ? ??????? ????????????? ????????? ??????????? ???? ?????? ????????? ????? ??? ??????? ? ?? ?????: ???? ???? ??????, ???????? ??????, ?????????? ????????, ??????? ????? ????????, ??? ?????? ???????, ??????? ????????, ? ??????? ??'????? -?? ??????? ???????18. ?????? ????? ? ????????? ?????????? ??? ???????? ????????? ?? ?????????? ????? (?? ?? ?????? ???????? ????? "???", "??? ???-????"?). ?????????: ????????? ????? ?? ?????? ?????, ???? ???? ?????, ????? -????? ??????. ?? ??? ????? - ??? ???? ?????, ? ?? ??? ???????? - ????? ???????19. ??? ?????, ? ????? ???? ? ?????? ??????? ?????????? ?? ???? ????????? ???????? ??????????? ??????, ??? ? ???????????? ???-????? ????????? ?????, ??????????? ???? (?? ????????????? ??? ????? ???'?????); ???? ???? ????? "????? ????? ??????", ?? ?? ???? ????, ?? ?????????????????? ??? ????????. ?? ?????????? ?? ???????? ??????????, ??????? ??????????? ????? ???? ?????? ????, ?? ????? ? ????????? ??????????? ? ???????????? ??????????: ????, ??????? ????, ???????? ???????, ???????? ???????? ?? ?????? ????, ?? ?????? ????, ????????! ??????????'20 ?? ??? ???????? ????? ???????? ???????????? ?????????-??????? ????? ?????????, ???? ????????? ????????? ???? - "?????" ??? "??-??", ?? ?????????? ? ???? ?? ????? ???????????? ?????????, ??? ? ??????????? ?????? - ????????????. ??? ??? ????? ????????? ????? ?????????? ????? ? ?????? ???????? ??????? ????????? ??????? ???????-???? ??????????, ?? ?????????? ?? ?????? ????? ? ???????????. ???? ???????????, ??? ? ???? ???????, ????????? ????? ? ???-?????? ??????? ?? ??????? ??????? (??????? ????), ??????????? ?? ???????????. ?? ??? ???????????? ?????, ????????? ?????? ??????? ? ?????????? ?????. ???? ???????? ????? ?? ???????????? ???????? ???-??????? ????? ?????????? ???????: ??????? ? ????????? ?? ????, ???? ??????? ??????! ?? ???? ? ?? ????????? ?????????, ??? ?? ??? ????? ?? ?????? ?? ?????? ??????? ?? ??????; ?? ???? ??????? ? ?????????, ? ????? ??????? ? ???????21. ?? ???????? ???????? ?????, ????????, ???????????? ??? ??? ????-?? "??????? ???????" (? ?????? ???????? "??????? ??????", "??????? ?????"). ????????? ?????????? ??? ??? ??????? ?????: ????? - ???-??????? ?????? ??? ?????????? ?? ???? ???; ????? - ????? ???????? ???????? ?? ????????? ??????????, ?? ????? ?????????? ?????? ???? (??????? - ????????). ? ????? "???? ??????? ? ?????????, ? ????? ??????? ? ???????" ?????????, ?? ? ??? ???????????? ??? ?? ????-???????, ???????, ?? ???????, ??????????? ?? ??????? ??????, ???? ??????? ? ??????? ???? ??????. ? ?????????? (? ???????? ?????) ???-????? ?????????? ?????? ?????? ????????'???? ??????????? ?? ??-?????? ???????????, ?, ??????????, ? ?????????? ??? ????????????? ???-???????? ???????. ????????? ? ???? ???????? ? ?????? ??????????? ???????????: ?????? ???????, ?????????? ?????? ? "??????" ?? "???-???????" ????????, ?????????? ???????? ????? ??????. ??????? ??? ??????????? ????????? ???????????? ? ???? ? ??????-???? ????? ? ???? ???????????, ?? ? ??? ??????????? ?????????? ??-???? ? ??'???? ? ???????????? ???? ???. ????? ??????? ?????????? ???-??? ??????? ??????????, ?????????? ? "???????" ????? ???????: ????? ????? ? ???? ?????, ????? ????? ? ???? ?????: - ?? ?????, ?????, ? ????? ???? ??? ??? ??????, ??? ??? ?????? - ???? ??????, ???? ? ?????, ????? - ?? ?????!22 ?? ??? ?????????, ? ??? ??? ?????????????? ??? (??????????) ????, ???? ??????? ? ??????, ??? ???????????? ? ???? ????????? ??????? ? ?????????. ?. 3. ????? ? ????? ???????????? ???????? ?????? ???? '?? ????????? ?????? ???????-????????, ??? ???????? ???????, ??????, ???? "?????? ????????, ??????" ?? ???????? ????: "???????? ??????? ? ?????, ? ???? ? ???'?", "???????? ???????, ??? ?? ???? ?? ?????, ?? ????", "??? ???? ????, ??? ???? ??????, ??? ???? ??????, ???? ????????"23. ??????????, ????????? ?????? ???????? ??????????? ????? ????? ??????????? ????: ?????? ????? ?? ?????? ?????: - ????? ?????, ?? ??????, ?? ?????? ? ????? ????, ? ????? ???? - ???? ???????, ??? ????, ??? ???? ??????: ???? ? ???? ?????? ?????, ? ????? ?????? ???????24. ?????????? ????? ??? ???????? ???????? ????. ?? ??? ??? ??? ????? ???-???, ???????, ???? ????? ????? ? ????? ????? ??????????? ????? ????-???. ??????, ?? ??????? ? ??? ??? ??????? ???????, ?? "??????? ????????". ????? ??????? ???????? ????????? ?????????? ??????. ?????? ???? ????? ???? ??? ? ??????, ??? ???????? ? ???????????? ???????, ? ?????, ????????, ? ???????? ?? ????????? ??????. ????? ???????? ???????? ?????????, ?????????? ?? ????????? ?????, ? ???? ?????????? ????? ? ???? ???????? ??????? ?????????? ?????? ("????? ??????"", "???-?????, "??????"25) ? ??? ????? ??????????? ????????? ???????, ??????, ???????? ????????? ?? ??????? ????????. ? ?????????? ?????? ??????????? ??????????? ??????? ?????? -????? ??????????? ?????. ???? ? ??????? ???????? ???????, ??????-???? ????????? ??????? ?? ??????? ????????? ?????. ??? ????? ???- ????????? ?????? ?????? ?? ??????? ?????????? ????, ? ????? ????-???????? ?????? ????????? ????? (???? ?????) ? ??????????? ???? ?????????????? ????? ????. ????? ? ?????????? ?????? ??????????? ??? ?????, "????? ??? ?????, ?? ???????? ??? ??????": ??????? ??????? ?? ????, ???????? ??????? ? ???????: ??????, ?????? ? ???????, ??? ? ??????? ?? ????, ??? ? ?? ???? ???????, ??????? ????? ???????, ??????? ???? ???????. ? ??????? ??????, ????? ? ???? ??????26. ?? ??????, ?????????? ????? ??????? ? ???? ??????? ?????????? ????????????, ? ????? "? ??????? ??????, ????? ? ???? ??????" ????????? ??????? ?????? ????? ????????????? ?????, ? ????: ????? ?????? ? ?.?. ? ?????? ???????? ??????? ?????????? ????? ????????? ???????, ?? ????? ??????????? ? ????????? ??????? (?? ? ????? ????? ??? ?? ???? - ??????? ??????^), ?? ??? ????? ? "???????" ?????. ???? ????????? ???? ????, ?? ???????? ????????? ????????? ???? ? ??????? ????? ? ? ????????? ??????????? ? ?????????. ??? ?? ?????? ?????? ????, ??? ?????????? ?? ?????? ?????. ????, ?? ??????, ????????? ????? ? ??????????? ??????????? ? ???-???????? ????????????? ?? ???????????????. ???? ???????? ?? ???-???? ?????? ????????? ??????????-????????? ???????, ?? ????? ???? ?? ?????????? ?? ????? ??? ???????????? ?? ??????? ? ???????? ????? ???????, ???????? ??????? ??????? ??????? ????? ??? ????? ?????? ??? ?????? ?????????? ?? ????????? ?????? ?? ????? ???????? ?? ????????? ?????????, ??????????? ??????? ?????. ???????????? ?????? ?????????? ???????????? ????? ?? ????????? ???? ????????? ? ????-?????? ????????? ??? ?????? ???????????? ?? ?????, ?? ????????? ??????? ????????? ????????-????????, ??????????? ?? ?????????-??????????? ?????????? ? ?????? ?????????. ???? ?????????? ???????? ???????? ???????? ????????? ?????? ???????? ?????? ? ????????? ???????????? ??????? ????? ?????? ??? ????, 988 ?. ? ???? ?????????? ????-??????? ??-?????? ????? ?????????? ? ????? ???? ?????????? ????? ????. ????-????? ????? ???? ?????????? ???????, ? ??????? ???????, ??????? ???? ????????? ???????????? ???????: [...] ??????? ??? ????????? ??????? - ??? ????????, ? ?????? ????? ??????. ?????? ? ??????? ??? ????'????? ?????? ?? ?????? ? ???????? ? ???? ?? ?????????? [??????] ?? ?????, ? ???????????? ????? ??????-??? ???? [????] ????????1 ????????? ???????????? ?? ??????? ????????? ???? ? ????????? ????? ???????????? ?????? ?????????????? ??????? ??????? ????-????? ? ??????? ????????? ?????????? ?????????? ????? ??????? -????????????? ??????. ? ??????? ????????? ?? ???????? ???????? ???? ?????????? ? ?????????? ?? ???? ??????? ?? ???? ?????? ??????????? ???????, ???? ? ????????? ???????? ? ????????? ? ???????? ????????. ????? ?????, ??????? ????????? ????????? ????????- ??????? ?????, ??? ??????? ???? ???? ???? ????????? ?? ?????????? ??????????. ??-?????? ????? ????? ???????????? ???????? ??????? ????? ?? ????-?????? ????????, ??? ???????????? ???????? ?????????? ? ????????-?????????????. ???????? ???? ???? ?? ?????, ?? ??? ??????? ????-????????? ?????? - ????????? ??, ??? ?????? ??????? ????????????, - ?????????? ?? ????????? ???????? ??????? ??? ? ???????????? ??? ?????????? ???????, ?? ????????? ????????? ?? ???????? ????????, ?? ???????? ? ???????? ?????????. ??? ?? ????????? ????? ?????????????? ?? ???????? ???????????? ????????? ?????? ???????? ?????? ? ????????? ?????? ? ??????????? (???????????? ???????), ???? ???????? ?????????? ? ??????????? ?? ???-????????? ?????????? ? ????? ????'???????? ????? ?? ???????-???-????????? ???????. ??. ?????? ? ????????? ???????? ????????? ? ????-??? ????'?? ???????? ?? ??????? ??????????? ??????, ????? ???? ?????????? ? ????????? ????? ??????????? ??????????? ?? ????. ???? ???? ??????? ?? ????????? ????????? ???????? ???? ???????? ?????-???? ?? ?????????? ????????? ??? ??????? ? ????????? ?????????. ?????? ?????? ???????? ?????? ? ????????????, ? ????? ???????-???????????? ??????? ??????? ??????????????????? ????????. ?? ????-?????????? ????????? (??????????? ?????? ??????), ????? ????? ??? ?'????????????, ?????? ???????????? ???????? ???? ?? ???????? ?? ? ???????????'?, ??????? ? ??????, ? ????? ?? ?????? ?????????? ????????? ????. ??????? ?????? ??????? ??????? ? ??????? ??????? ???. ??????? ????????? ?? ????? ?????????? ? ????????, ???? ??????, ??? ??? ??????????? ? ??????? (?????????): ???? ?????? ???, ????? ??????????? ?? ????, ?????? ?? ???? ?????? ? ????? ????? ?????. ???????? ?? ??????, ?? ???? ?????? ??????? ????, ??????? ????????? ????? ????? ????? ?????????: ?????? ?? ???? ??? ?? ??, ?? ??? ????? ??????? ????????? ????, ? ???? ????? ???????, ? ?????? ?????? ????????? ???". ???????? ?? ????, ?? ??????????? ??????????, ?????? ???????-?????? ?? ? ????????? ??? ?????. ??????? ??? ??????? ??????? ?????? ????? ????????? ???????? ?????????'? (?????????? ? ??????? ???-?'??), ? ????? ????? ????? ? ????? ???????. ?????? ???? ????????, ?????? ? ???? ? ????????, ?????????? ??????????? ?????? ? ?. ?????? ? ???? (?????), ?? ? ?????? ????????? ????????? ????????? ?????? ????-???? ??? ??? ?????'???? ?? ?????? ? ????? ????? "X" - ???? ? ???'??? ??? ??????? ???????? "????????????". ? ????????????? ???????? ???? ???? ??????????? ???????, ???? ???? ??????????? ????? ???????, ???-??????? ???????? ???? ????????? - 30-???, ???? ?????????? 13-??? ?????? ?? ????? ?????? ? ???????????? ????'??, ? ??'???? ? ??? ?? ?????????? ????? ?? ????????? ???? ?????? "?????????"2. ????? ???????? ????? ???????? ??????, ?? ? ??????????? ???? ???, ????? ????'?? ????????? ?? ???'????? ? ???????? ? ???????? ?????????????? ?????????, ???? ? ??????????? ??????, ?? ?????? ???????? ??? ????????? ??'????, ???? ??????? ??? ?????? ????????-????? ?????? ? ????????? ???????? ?? ???? ?????. ? ????????? ?????? ???????? ?????? ????? ????'?? ????????? ????????? ??? ??????? ????????, ?????????? ?? ???? ????? ??????? ???-???????? ? ????? ?????????: - ?? ?????????? ?????????? ?????? (?????????? ?? ?????????? ?????) ?? ??????????? ?????; - ?? ?????????? ? ??????????? ????? ??????, ?????????? ???????? ?? ??????. ? ????????? ???????????? ??????? ?????? ?????? ??????? ??????: ?????? ???????? ????????? ?? ????? ????, ????????? ?????? ????-?????? ?????????????? ?? ??????????? ?? ?????? ?????????? ?? ???-????????? ????'???????? ?? ??????'???????? ???????????? ?????-??????? ??????????. ??????? ??????? ??????? ???? ???????? ?????-???? ???????, ??? ????????? ??????????? ? ?????? ????? ????????? ?????????????? ????????, ???? ????? ??????????? ?????. ???????? ??????? ?????????? ???????? ?????? ? ????'?? ?? ????-?????? ? ??????????? ????? ??????, ?????????? ????????, ??????? ?????? - ?????????? ???????. ?? ???????? ????????, ??? ????????-????? ? ???????? ? ???????? ???????? ???????? ?? ??????? ??????; ? ?? ?????? - ? ??????????? ? ???????? ??????? ?????? ? ??????. ?? ??????-????? ????????, ?????? ?????? (????. ?????) ???????? ????????? (?? ???????) ? ????? ?? ????? ?? ????? ???????? (????????-??????? ????????, ???????? ?????). ????? ???? ??. ?????? (????. ?????/} ????? ?? ????????? ??? ??????? ? ? ??????3. ?? ?????????? ?????? ??. ?????? ????????????? ? ? ????????-????? ???? ?? ???????? ??????. ????? "?????????" ?????? ?????? ??????-??????? ? ??????? ????????? ??????????? ????????? ????????? ?????? ?? ???????????, ??????? ? ?????????? ???????? ???????????? ??-???????? ??????? ? ??????? ? ??????'? ?????, ?? ???????? ?? ? ???-????????????? ????? ?? ????? ???????????? ???????. ?????? ? ??????-?????? ??????????, ??? ?????? ?? ???? ???? ?????? ?????? ? ?????4. ????, ?????, ?????????, ?? ????????? ??????????? ?? ???????? ???????? ???????? ????????? ???????????? ???????, ??-?? ?. ??????????, ?. ??-?????, ?. ?. ???????, ?. ??????, ?. ??????, ?. ??????????, ?. ???-????? ?? ??., - ?? ???????? ??? "??????" ?????? ?????? ??????, ??, ??????????, ???????? ??? ???? ????????? ????????? ???????? ? ??????????? ????????. ??. ?????? ?? ??????? ?????? ??????????? ?????? ??????????? ????'?? ?? ????????? - ?????? ???????: ??????, ? ????? ????????? ??????????, ? ????? ??????????? ????????? ?? ?????????? ?????5. ????? ?????, ???????? ????? ??. ?????? ?? ??????????? ? ?????-???? ?????? ?? ???????? ??????? ?????????? ?? ???????-?????????? ????'??????-??????????????? ??????????? ????????, ???, ????????, ???? ???????-????'?????? ??????????. ???????? ??? ????????? ??? ???????? ?????? ???????? ?????????? ? ??? "????????" ???????? ??-??????? ????????. ???????? ?????? - ?????????? ? ???????????? ??????, ??????? ???????, ? ????????? ???????????? ??????? ? ??????? ? ???????????? ????????? ???????? ???????? ???? - ????????? "????????". ??? ???-???, ? ???????? ?????????, ??? ?????????? ??? ????? ????????, ?? ??????????? ? ????????: "?????? ???? ????? ????"; ??? ????????? ??? "????????? ???????", ????? ??? ????? ????????? (????????, ???????). ? ???????? ???????? (? ??????? ? ?? ????????????????????? ??????) ?????????? ???? ? ?????????? ???? ???????? ??. ?????? (? ????????-???????? ???????? - ??????, ???????, ???????) - ?????????? "??-?????", ????? "????????". ???? ??????? ?????????? ? ??????????? ???-?????: "?????? ?????? ????? / ? ???? ???????? [...]". ?????? ???????? ???????????? ?????? ? ????????? ??????, ???????, ? ??????? ? ??????, ?? ??????? ?? ?????? ????? ??????? ????????, ?? ????????????? ??????????'?, - ? ????? ?? ???????, ?????????? ?????????'? (?????-????). ????? ??? ???? ??????, ?????? ????? ??? ???????? ?????? ? ????????? ??????????? ?????????, ???????: ??. ???? ?? ??????????, ??????? ????? ? ??????? ??????'? ???????? ? ?????????? ??????'?, ??. ????????? ?'?????? ?? ?????. ? ?????????? ?????? ? ???'?? ?? ????????????? ??????'?, ???. ??????? ?? ????. ???? ?? ????????????? ??????????'?, ???????? ????? ? ????? ?? ?????? (?????. ?????????-????); ????? ?? ????? ??????????? ??????: ???????? ??????? ?? ??-?????, ????. ????, ?? ?????, ?? ????????? ???????? ? ?????????? ?? ????? ????6. ??????? ?????, ?? ????, ????????? ??????????? ????????? ????????? ???? ?? ?????? ?? ???????? ?????? ??????????. ????????? ? ????? ???????????? ?????????? ???????? ?????? ???? ??????????, ??? ?? ?????? ????????? ????????? ???? ??????, ?????-???? ????????????????? ????????, ??? ??????? ???? ??????????? ??-?????? ??????? ???????????? ?????? ? ?????????. ???????????? ????? ??? ???????? ????????? ???????????? ???????? ? ?????????? ???????? ???????, ????????? ? ???????-???????????? ???????. ?????????? ?? ????'??????? ????????? ???????? ??????????? ???????????? ?????? ?? ????? ???????. ????-??????? - ????????? "????????", ??? ???????? ? "???????", - ? ???????? ????????? ?????? ? ???????? ???????????? ????? ???? ??????? ????'?? (?????. ???, ???. ???????) ? ????????? ????????? (??????, ??????, ????????, ????????? ? ????'?? ????????-??????? ??????). ????? ???? ?????? ?????????, ????? ?????, ????????? ???-??????? ???? ???????????? ????'??, ? ????? ????'??-????????? ???-???. ?????? - ??? ????, ????????? "???????" - ?? ?????? ?????? ????????????? ? ??????? (???. ????????), ??????? ????? ??????? ?? ???????, ? ???????; ??????? ??? ????? ? ?????? ??????????? ?? ???????. ???????? ???????? ? ?????????? ?????????? ????????? ???????? ?????-???, ? ????? ??????? ????????? ? ????????? ???????? ?????? ? ???-?????? ????'??. ?? ??????? ???'????????? ??????? ????? (? ??????), ????. ???? (? ??????), ?????? ? ???'?? (??????), ???????? ??????? (? ??????). ? ???? ??????? ???????? ?????????????? ????. ????????? ???????? (???. ????????, ??????) - ????? ????????? ????? ?????????? ??. ????????? (???????, ?????? ???????? ?? "???????" ??????). ???-???? ?????, ???? ?? ??????? ? ???????-????'??????? ???????? ????-???? ?? ???????? ???????????? ??????, ????? ???? ?????????? "????-???-??????" ?????: ?? ????? ???. ??????, ?? ???? (???. ???????? ? ?????????), ??. ???? ????????? (??????, ??????, ???????), ???. ?????? (? ?????? ? ??????), ?????? ?????? (??. ???????????, ?????-???), ??. ?????? (???. ????????); ?????? ? "???????-?????": ?????????? ???????, ???????? ??????? (??. ??????) ?? ??. ??????? ?????? ? ?????? ? ?????? ??????? ????? ?????? ? ???????? "????????" ?????????? ? ??? ???? ??? ? ????????? ????????? ?????????? ????????. ???, ? ?????? ??????? ????????? ???????????, ????? ????? ????????, ??-??? "????????" ???? ?? "??????" ??????7. ? ?????? ???????'??????? ????????? ????? ???????? ? ????????? ?????? ??????? ????'?? - ??????? ????????, ? ????????? ???????? ???? ??????????? ??? ??????? ??????? ???????????? ??????. ?????? ???-?????? ???????? ????????, ????? ??????????? ??. ??????, ? ??????? ????? ?????? (???. ???), ?????? (??????), ????? (??????), ????-????? ???????? (? ??????? ????????), ????????? ?????? ???????? ??????? (???/?) (? ???????, ???????? ????????? ????????) ?? ?????? ????? ??????8. ???????? ???????? ?????????? ???????? ????????? ????, ??? ???-?????? ?????????? ????????? ???????? ?????? ???????????? ?????? ? ????????? ???????????? ???????: ????????, ?? ???????-??????????, ? ???????, ?? ?????????????. ?????????? ???????? ???? ???????-???-??????? ????????, ????????? ?? ????????????? ????'?????, ????????? ? ???????, - ??? ????????? ??????????? ? ?????? ???????? ???????? "????????" ??????? ??????, ????, ???????, ?????? ? ???'???, ??-?????, ????????? ?'??????. ?????????? (????????????'??????) ??????????, ?????????, ??? ? "???-?????" ?????? ?????? ??????. ??????? ?????, ?????, ?????? ? ????????? ??????? ?????????????? ???? ???????? ?? ???????? ?????? ????????-??-????????: ?????? ?? ????. ????? ?????????? ???????? ??????, ?? ? ??? ?????? ????'???, ???????????, ????????, ??? ?????????????? ???????. ??? ??????????? ???????, ???? ??????, ??????? ????? ??????-????? ? ??????? ?????? ?????????? ? ???????? ?? ?????????? ??????? ????????, ? ????? ?????? ????????, ??? ???????? ?? ????????????'??-????? ????????: ??????, ?????, ??????, ????????? ????????, ??????. ????????, ??? ???????? ???????????? ?????? ???????? ?? ????????? ???????????? ??????? ???? ?? ???????????????? ??????????????: ?? ????????? ?? ????? ?????????????? ????????? ? ?????????? ???? ????????? ?? ???????? ?????????, ??-?? ?? ??????????, ????????????? ??????'?, ? ??????? ??????? ???????????? ???. ????????, ?? ??? ?????? ???????????????? ????????????? "?????????" ?????? ?????? ???? ??????? ?? ??????? ?????? ??????? ?????? ????????????? ? ????????? ??????-????? ?????????: ?? ?????? ???? ????????? ????????????? ??? ???-????, ????????? ????????? ????? ?????????? ??? ??'???? ????????-???? ?????? ? ????????. ?????????? ????'???-???????????????-????'??????? ?????????? ??????, ???? ?????????? ????????????? ?? ????????? ????????????? ????????????????, ???? ??????, ? ??? ???????????? ? ??????????? "???-????" ?????? ?????? ? ????????? ???????????? ???????. ??????? ????????? ???? ?? ????'?????-?????????? ????????? ??-??????? ?????????? ??????????? ??? ?????????? ????????? ???????? ????????????, ???????? ????????? ??????????? ?????????? ????????-?? ?????????? ?? ??????? ???????? ?????? (? ?????-??????????, ?, ??? ??????, ?????????????) ??????? ????????? ?????????? ??????????? ???-???, ?????????? ? ??????? ?? ????? ???????? ????'?? (???? ??? ????-????, ??????? ?? ??.). ???? ????? ?????????????? ????????? ?????-?????? ?? ????? ????????????? ??????, ???????? ??? ???? ???????. ? ????? ??'???? ?? ???????? ????? ?????????? ??????? ??. ?????? ??????????, ???? ???????? ????? ?? ?????????????? ???????? ?????? ?? ? ?????????, ??? ? ? ???????. ???????? ??????? ???????????? ?????? ? ?????????, ???? ??????? ? ?????????? ??????????? ????????? ?? ??????? ?? "?????" ????????????, ??? ? "?????"" ??????????? ???????? ???????? ??????? ???????-??????-?????? ???????, ????????? ?????????? ??????? ???????? ????????? ???????????? ?????????. ???????? ????????? ??????? ????'??????? ????????? ??? ?????????? ???????? ???????? ?? ???????? ???????? ??? ??????????? ????????? ??????? ? ??????? ??????????? ???????????, ??? ?????????? ?? ???????? ????? ??????? ???????. ????????? ??? ??????????, ? ???????????, ? ?????????? ????? -????????? ? ??????????? ??????, ???????? ?? ????? ??????? ????????? ?? ??????? ??? ????? ??????????????? ????????????. ? ???????? ???-????? ????'??????? ??????? ???? ?????????? ?? ???????????? ?????? ?????????, ????????? ???????? ???????? ??? ?????????? ?????, ????? ???????????,-? ??????? ????????????? ??????? ?????-???????: ?????????, ??????, ?? ???????, ?????????, "???????? ????????" ????. ? ??????-????? ??????????? ?????? ??????? ??????????? ???????? ? ???????, ?? ?????, ?? ???????. ?????????? ???????-?????? ???????? ??? ??????? ????? ???????????? ?????? ?????????????? ?????, ??-?? ????????? ?? ??????????????. ?????????, ?? ????????? ? ????????? ?????????-??? ???? ?? ????????????? ??????????? ??????? ??????????? ??????? ????'??. ?????, ?? ???????, ????? ????????? ? ??????? ?????, ??? ???-???????? ????????? ????????? ???????? ?????, ? ?????????? ???????, ????????? ????????, ? ? ??????? ?????? ????????, ????? ???? ???? ????? ????????. ???? ?????????? ??????? ??????? ? ??????? ?? ?? ???????, ?????? ????????? ???????? ?????. ????? ???? ? ??????? ??-??????? ?? ?????9. ???????? ?????????????? ??????? ??? ?????? ?? ????? ????? ??????? ?? ???????? ?????, ?????? ??????? ? ??????????? ????????? ???????????? ??????? ??? ?????? ????? ? ??????????? ?? ??-?????????? ?? ???????????????? ???????. ????? ??? ????? ????-???? ??????? ????????? ??????, ???? ? ???? ?????? ??????? ??? ???? ???? ????????????? ???????; ????????, ??-?? ?? ???????????? ??-???????? ???????, ?? ??????? ? ?????????? ???????, ? ?? ???????? -????? ???????? ???????10. ?????? ??????? ???????, ?????? ?? ?? ????-????, ????-????, ? ???????????? ??????????????? ????????? ????????? ? ? ?????????????? ??????? ?????? ????? ?? ?????? ?????-???, ?????? ???????????? ???????? ? ? ????????? ???????, ??????-???? ?? ?????. ?? ??????? ???????? ????, ??????????? ?????, ??????? ??????, ? ????? ????????? ??????? ??? ???????? ??????????". ???????? ???????? ??????? ????? ????????? ?????????? ????? ??-???? ??????, ???? ?? ???????? "?????????? ?? ?????". ??? ???????- ??????? ???? ??????? ????????? ?????? ?????????? ?????? ? ???????? ?????????????? ??????: ?? ? ??? ???? ???? ? ???? ???? ????, ?? ?? ?? ????? ??????, ????, ?????, ?????, ???. ???? ? ????????? ? ???????, ??: ?????, ??????? (?????), ?????; ? ???????, ????? ? ???? ???????????? ????? ???? ? ?????. ???-????? ?? ???? ???? ???????? ? ??????, ????????? ??? ???, ??? ?? ??????? ?? ?????? ??????. ? ?????????, ?? "??????" [????????, ?????-???? - ????. ?. ?.] ??'? ?? ? ?????? ??????, ??????? ??, ?? ???????? ??? ???????12. ? ?????? ?????????, ?? ? ? ????????, ??? ??????? ?????????? ????? ????'????? ???? ??????? ?? ???????: ???????? ?????? ???????? ????????, ???? ???? - ???????, ? ?????? - ??????13. "?????????" ???-????? ??? ???? ???????? ?? ????? ??? ???? ???????. ????, ?????????? "???????? ?? ?????" ????????? ?? ???????, ??????? ???????? ?? ???-???, ?? ?? ????? ???????? ??????, ?? ?????? ????? ? ?????, ??? ??????-???? ?? ? ???????? ????????????. ??????? ?????????? ??????? ???????? ?????? ?????????? ?????? ?????? ? ? ????? ????'??????? ?????????. ? ?????? ????????? ???????? ?? ??????, ? ????? ????????? ?????, ? ???????? ? ??????? ??? ????????? ??????????-??????: ??? ??????? ?? ?? ????? ????? ??????, ??? ???????? ????????? ???????? ????????? ??? ??? ??????? ??????. ?????????? ????? (???. ??????) ???????? ? ?? ???????? ???? ?? ??????????? ???? ?????? ? ??????, ??? ???????? ???? ?????????. ? ??????????? ???-??????? ????????? ??????? ? ????? ?????? ?????, ???? ???????? ?????? ??? ????? ?????? ???????. ? ?????? ? ???????? ? ???? ????????? ?????? ???????? ???/? ?????? ? "?????? ??????", ?? ??? ?????? ??????? ????? ?? ???? ????? ?? ???????. ??????? ??? ?????? ???? ?????? ? ???-??????? ??? ???? ?????? ?? ????????? ???. ? ??????????? ???????? ???????? ?????? ???????? ??????????? ? ?????????????????? ??????, ???? ?? ???? ? ??? ????????? (????. ???} ??? ??????; ?????? ???? ?????: ???????, ???????, ??????, ??????, ?????? ??????? ?? ??. ???????- ????'?????? ?????? ?????? - ???? ???????, ?????? ???, ??????? ?? ??. ??? ???? ??????????? ???????? ???????, ??? ????? ????? ????????? ????? ??????? ? ?????? ?????? ??????: ?????, ??????, ?????14. "???????? ??????" ?? ????'??????? ???????????, ?? ??????, ??????? ?????? ? ????????? ???????????? ?????? (? ??????? ??????? ??? ?????? ?????, ????? ??????), ????????????, ???????, ?? ??? ????????? ??-????????? ????????. ????????? ? ???????? ??? ?????????? ??????? ????? ? ????, ????? ??????, ???? ??? ???????? "?????? ??????" ? ???-???????? ????'??. ?? ???????? ???????? ??????????? ???????? ????-??????????? ????????? ? ?????? ????????? ??????. ?? ????? ????? ??????, ?? ? ?????? ????'??????? ????????? ?????? ?????? ???'???-?????? ? ?????? ????????. ???, ? ???????? ????'?? - ?? ???? ?????, ??? ???????? ? ????15. ?? ????????? ??'???? ?? ?????? ???????? ???-????? ? ????????????? ???? ??????????? "????????? ?? ?????": ???? ???? ??????? ????? ? ????? ??????????, ?? ????. ? ?????? ????, ???????????? ???????? ?????? ??? ?????????? ?????? ?????????? ????-??, ??-?? ???????????. ????? ??????? ?? ???????????? ?????????? ????? ?? ????????? ?????? ?? ?? ?????? ?????????, ? ????? ??????? ????'?? ??????? ????????? ? ???????? ??????? ?? ?????, ???? ??? ???????? ????'????. ? ??????????? ????????? ????????, ?????????, ???????? ??????, "????, ??? ?? ???", ??????? ?? ???? ????, ??? ?????? ?? ?????16. ??????? ? ????'??????? ???????? ??????? ????????????? ??????, ?? ??????? ??? ????????? ?????????, ?? ??????????? ? ?????-????????? ????? - ????????? ?????? ? ???????????? ??????????, ?? ?????? ???????? ????????17. ?????????????? ???????????? ??????? ??????? ? ????????? ???-?'??, ??????? ???????, ????? ??????? ?????? ????????????? ??????. ? ?????? ??? ??. ????, ?? ?????????? ????? ????????? ???????, ????? ??????????? ???????? ??? ??????????? ? ????????????? ???????-????, ??? ??????????? ??? ???? ????????: "???????, ??? ?????? ????, ????? ???????"18. ? ??????????? ???????????, ??? ?????????? ?? ????????? ? ????? XIX ??., ??? ???????? ???? ???????? ??? ????????-?????? ????????? ? ??????????: "??????? ??????, ??????? ??????? ? ?????? ???????? ?????????? (????? ? ????????) [...]" ???????? ? ??-?????? ?????????? ?? ????????? ? ?????? ???????? ???????????? ?????: ???, ??????????? ??????? ????????-????? ????????? ??. ?????? ??????. ?? ?????? ????'??????? ? ??????????? ?????????? ????? ??????? ??????? ????? ????????? ??????? - ?????????? ? ??????????? ???????, ????????? ??????, - ???? ??????? ????? ????????????? ?? ????? ????-??????? ????????????. ??? ??? ?????? ?????????? ????? (?????? ? ???? ? ????????? ???????). ??? ???? ?????? ????? ?? ??????? ?? ?????? ???? ??? ????-????? ????, ? ???????? ????? ?????? (??? ? ????-?????, ??????? ? ??????, ??????, ??????); ????? ????????? ???? ????-???? (??????? - ? ??????: ???. ???. "???? - ????? ??????" ?? ? ???-?????-??????? ??????, ????-? ???????? ???? ??????????? ?????, ??-??? - ? ???????). ???????? ? ???? "??????? ???????" (???. ???. "??. ???? ????? [?????, ????? - ????. ?. ?.] ????"; ?????. "??????? ??? ????? (?????) ????"); ????? ????? ?? ????????? (??????? ? ??????-??? ??????? ????????). ?? ???? ???? ?????? ?????? ? ????? (????? ? ????????? ????????????), ???????? ?? ????? ?????: "?????? ?? ???-???? ? ????, ?????? ???? ?? ????? ???????? ??????" (??????? ? ??????). ?????? ?????? ???????????? ?????? ????????. ??? ????? ??? ???? ?? ???? ???? ???????? ??????? ???? ? ???????? ?? ?? ???? (??????? ? ????????? ? ??????? ????????, ??? ? ?????????); ?? ???? ????? ?? ????-??????? (??? ? ?????? ???) ?????? ?????? ? ???????? ??????? ???? ?????? (???? ? ????????? ? ??? ? ?????????, ??????? ? ??????, ?????? ? ??????, ??????? ? ???????, ???? ? ??????)19. ???????? ?????????????? ? ????'???????? ????????? ?????? ??-???? ?? ??????? ??? ???????????? ???????? (????????????, ???????) ????? ????????? ?????? ?????????? ????????. ? ???? ??? ???????? "??????" ???????? ???????? ?????????? ?? ???? ????? ??????????, ????-?? ?????????? ? ?????? ?????? ??????????? ???????? ??? ???? ????-??. ????????? ? ????????? ???????, ??? ??? ???????? ? ?????? ??????, ? ???????? ?? ? ??????. ???? ?????? ????? ???????? ??????????? ????? ??? ????? ? ? ????????? ????? ?? ??????, ??? ??????, ?? ?? ????? ????? ????????????. ????????? ???????, ?? ????? ????? ??. ??????? ? ???????? ????? ??????. ??????????? ??? ?????, ?????? ???? ?????-???? ?????? ? ????? ????, ?????????? ?? ??????. ?? ??? ?????? ???-?????? ?????? ????????? ???? ? ???????, ???? ??? ?'????. ??? ???????? ??????? ?????? ?? ????, ??? "?? ???? ??????". ? ???? ?????? ?????? ???? ?? ?????? ??????, ????????? ???? ?????? ????20. ?????? ????????? ???? - ??, ?? ????, ???????????? ?????????? ??. ??????? ?? ??????? ???????, ??? ? ????????? ??????? ????? ??????? ????????????? ?????? ? ???? ? ?????? ????????? ?????? ? ???? ?????????: ??????????? ? ????????????? (????????????). ? ?????? ??? ??. ??????, ????????? ?. ?????????? 1869 ?. ? ?????-???? ?????? ?? ???????, ??? ????????????? ?????? ?????? ???????? ? ?????? ?????? ????? ????????????, ???? ???????? ?? ???? ?????, ?? ?????? ?????21. ?????????? ??????, ?? ??????? ??? ?????????? ?????-??, ??? ????????? ?????? ????????????? ??????????: ?? ????????? ??????? ?????? ?????? ??????? ?? ????? ???? ?? ????????? ?????????. ?? ??????????? ?????? ????????????? ?????? ???????? ???????? ????????? ??????? ????????, ? ??'???? ? ??? ?????????? ?????, ???? ?? ????????? ?? ??????, ???????? ???? ???????? ????? ?????. ??? ??, ???????, ??????? ? ??????, ????????? ?. ?????????? ??? ??? ?????-????? 1870 ?. ? ??????????? ??????22. ??????????? ????? ????????? ? ??????, ?? ?????????? ????? ????????? ??????? ?????????? ???-?????: ? ??? ??. ??????? ?????? ?????????, ?? ?????? ?????? ? ?????23. ?? ???. ????????? ???????'?: "??? ? ????? ? ?????, ?? ??????? ???"24. ?????????? ??????? ??? ??????? ??????????? ? ????????? ??'????: ??????, ?? ????? ??????, ????????????? ????? ????????? ? ??????, ??? ?????????????? ?????? ??????????? ??? ?????????? ?????? ????, ?????????? ????????? ?????????, ??? ????? ????????? ???? "?????-??? ????????". ???? ?????????????? ????????? ?????? ?????????, ??-?????, ??????????? ???, ???????????? ???? ? ?????????. ?? ?????'???, ???????? ????? ? ???? ????'??, ?? ????????? ???????? ????????? ??-???????: ???? ?? ????? ????? - ?????? ???????? ?????? - ??? ??????? ?? ?????? ??? ? ?? ?????? ????????. ???? ???? ?????????? ?????????? ??????? ?? ???????? ????????? ??????? - ?? ????????? ?????????? ??????????? ??????. ????, ??????? ?????? ?????? - ???????????? ?????? ???????? ?????? ???????????? ??? ??????????? ???????????? "????????? ??????????". ???????? ?? ???? ?????????, ???? ?????????, ???? ???????? ? ??-??????? ???????? ??? ???????? ????????? ????????. ? ??????????? ??????? ??? ?????? ?? ???? - ?? ????? ? ???????? ??????: ??? ??????-??????? ? ??????? "??????? ???????" ? ?????? ?? ????????, ???? ??? ??? ?????? ???? (??????) ??? ??????? ?????. ? ? ?????????? ??????? (? ???????????? ??????????) ??? ???????????? ???????? ????????? ?????? ???????? ??. ??????? ?? ???????? ?????? ??????? ???????????-?? ?? ?????? ????????? ??????. ?? ?????????????? ?????????? ??-??????? ?????? ???? ???????, ???????? ? ???????? ????'??, ????????, ?? ? ???? ????????? ??????? ??? ?????????? ?? ????????????? ?????? (????-???????, ??????, ????), - ??? ? ??????????? "?????? ??????" ? ?????? ??????? ?????????? ?????, ???? ?????? ????25. ????? ?????, ?????? ????????? ????-??, ?? ????, ???? ?? ????????? ???????????? ???????????? ????????????? ???????? ???????, ? ? ???????? ?????????? ??????? ????? ??????? ????????????? ?????? ? ???? ? ?????? ?????-???? ?????? ? ???? ?????????: ??????????? ? ????????????????. ?? ??-????, ???????????????????? ???????? ??????? ??? ???? ???? ?????-???? ? ??????????? ???????: ??????? ????? ?? ??????????? ????-???. ?? ?????? ????????????? ???????? ? ????????? ???????? ???-????? ????????????? ????????? ??????????? ???????????. ???????? ? ??????? ?? ??????????? ?????'?? ????? ?????? ??? ???????? ???????, ??????? ???????? ???? ?? ?????????, ?????????? ??????????? ??? ????????????? ?????????. ??????????? ???? ??????? ??????? ??????? ?????????? ????????? ????????? ? ??????? ???????? ????? ???????-???????????? ?????? ?? ??????????? ???????? ?? ??????. ??? ????? ????? ?? ????????? ?? ????????? (? ??????), ???????, ? ?? ???????; ????? ????????? ???? ???????? (??????????? ? ???????). ?? ???? ????? ??? ??????????? ?????? ?????? ? ?????, ????????, ????? ???????? ?? ???? ? ???????? ??????? ?????? (????????????? ? ???????). ?????? ? ???? ????? ???-?????? ????????? ????????? ????? ?? ????????? ?? ?????. ?????? ??? ?? ???? ??????? ??????? ?? ?????? ???? ?????????, ???? ?? ???-??????? ???? ??????? (? ?????? ???????????? ??????)26. ?? ??? ????-????????? ?????????? ?????'? ????????? ???????????? ?????????? ??????????'?, ?? "??? ?? ????????? ??????, ?? ?? ???? ?????? ???? ? ?????? ??????"27, - ????? ? ????? ??????? ???? ??? ???? ???????? ???????? ????????? ??????? ??????. ????? ?????? ? ????????? ??-?????, ?????????????? ???? ?? ?????? ?????????? - ??? ?? ?????? ?? ??????? ?? ????? (?? ????? ??????) ?? ?? ???????? ????????? ???????, ??? ????????? ????????????? ??? ????????????? ?????????? ????? ???-?????? (?????????, ?? ??? ??????????? ?????? ????? ?????????? ???????? ??????, "????????????" ?????). "???????" ?????????? ??-??????? ?????? ?????? ? ????'??, ????, ??? ??????? ?????????????? ?, ???????, ?????????????? ??????????. ???????? ????? ????? "????????"" ?????????? ?????? ??????? ??-?????????? ??? ??????? ??? ???????? ????, ? ??'???? ? ??? ???????-???? ???????? ???????? ?????? ?????? ???????? ?? ???????. ? ????? ???????? ???????, ?? ????, ? ???????? ??????: ????? ?? ??????? ????? ??? ? ?????????, "?????? ??????" ? ??????? ??????? ????? ?? ???? ? ????????? ????'??. ?????, ? ???????? ???????? ???, ?????????, ?????-??????'?????? ?????? ????????????? ?????? ????????. ??? ??????-?????? ??????? ???? ????? ???????????? ?? ???????? ??????? ???? ???????? ? ???? "?????"-????????; ???? ????????? ?????????? ???-?????? ???? ???????? ??????? ?????? ? ???????????????? ?????????. ????? ??????????, ??-?? ????????? ???????? ??????????? ??????? ??-????? ??????????, ?????? ???????????, ?? ??????? ??? ???? ?????-??????? ???????????? ?????? ?? ??????????? ????????28. ??????? ??????????, ?? ? ? ?????? ?? ????????? ?????? ??? ??? ??????????? ??????????, ?? ?????? ??????????? ??????? ?????????? ?? ?????? ???-???. ? ?????? ???? ? ??????? ????? ?? ??????? ? ??????????????? ?????? ????????? ????????? ???????? ??????? ??????? ??????????? ???????? ??????????? ??????. ?????????? ?? ??????????? ???????, ?? ????? ?????? ????????? ?????????????????? ?????? ?????????????? ?????????, ? ????????? ?????? ?????????? ????????????? ???? ??????? ??????? ??? ???? ???-???????. ????????, ? ????? ????????? ?????????? ?? ?? ??????????? "???????? ????????" - ???????? ???? ?? ??????????'???????? ????????, ???? ? ????????? ???????? ???????? ?? ???????? ????????, ??????? ????? ??? ??????. ??? ????????????? ??????????? ??????? ????? ????-??? ???????????????, ??????? ????, ???? ??????, ????'??????? ???-?????? ????????, ??? ?????????? ?????? ? ????? ??? ??????? ?????? ?? ??? ??? ????? ???????????. ??????? ????? ????'???????? ??????? ??????? ??????? ??????? ????? ?????????? ??? ???????. ????? ??-???????? ??????? ??????? ?????? ?????? ??????? ???? ???????, ???-?? ?? ?'???? ???? ????? ????????? ?????? (??? ? ?????????, ??????? ? ?????? ??????); ???????? ?? ?? ??????? ????? ? ??? (???????? ??-??????? ? ???????)29. ???? ? ???????? ?????????? ???????????? ???-?????? ??????, ???????? ?? ????? ??????? ??????????? ???????? ?? ?????????, ???????? ?????? ? ????????? ?????? ??? ????? ??????. ? ????? ???????? ???????? ???????????? ??????? ??????????? ????????? ???? ?????? ???????? ?? ????????? ??????????? ????????, ??-?? ??????, ??????, ?????????, ???? ?? ?????. ???, "???????" ??????? ???????? ???????? ?????????? ??? ?????? ? ???????????? ????? ??? ???????? (???? ???.)30. ?????? ????????? ??? ??????? ??????? ???????? ???????? ? ????? ??. ?????? ?? ????????? ??????. ? ???????????????? ????? ?? ????? ?????-??????? ???. ?? ????? ?? ??????? ?????? ?????????? ?? ???????? ?????? ?? ????? ??? ??? ???????31. ???????? ????'??? (???????, ??????? ? ?????) ?????? ? ???????? ?????? ??????? ??? ????????, ? ????? ??????. ???????? ???????? ???????????, ?? ????????? ? ?????? ?????? ????????? ??????? ??????? ??????????? ?????? ? ????????? (? ???????? ? ???????) ?????? ????????? ? ????? ????'??????? ???????? ???????? ?????? ?????; ???????, ?? ???????? ???? ??????????? ??? ??????????? ????????????. ????, ??????? ????? ????????? ???????? ???? ?????? ?????? ?? ????????? ?????? ? ????????? ???????? ????????? ???????????? ???????: - ?? ???????? ????????? ??????? ?????? ????? ?? ???'????? ?? ???????? ?? ???????? ??????????? ?????????????? ????????? - ????-?????? ????????-??????????? ? ?????????, ? ?????????? ?? ??????-????????, ????????? ?????????????? ???????? (???. ?????????? ???-???? ???????). ?????????? ????????????? ?????? ?? ????????? ?????? ???? ??????? ?????????? ????'??????? ?????? ?????????, ??? ?????????? ? ???????? ?????????? (???????????) ? ??????? ????????????? ??????? ??????? (?????????, "???????? ????????" ????). ??????? ??????????? ??????? ??? ????? ?????? ????? ?? ????????? (?, ???????, ?? ???????) ?? ???????? ???????? ?? ??????? - ???????? ??????? ???? ???????? ? ???? "?????"-????????, ?? ???????? ?????????? ??? ?????? ?? ???-?????? ??????? ????????? ?????????????? ??????????? ? ???????? ????? (???. ??????? ?? ????????? ? ??????????? ???????, ?????????? ??? ?????? ????? ? ?????????); - "??????" ?????? ?????? ?????? ????? ? ??????????? ??????????? ???????? ????????? ????????. ??? ???????? ?????? ????????? ???-??????? ? ??? "????????" ???????? ????????? ???????? ?????????, ?? ??????? ?????????????? ???? ???????? ?? ???????? ?????????? ????-??? ? ???????????? ????????: ?????? ?? ????; - ??????????? ???????? ? ??????????? "???????" ?????? ?????? ? ????????? ???????????? ??????? ???? ???????-?????????? ????????, ????????? ?? ????????????? ????'?????, ????????? ? ???????. "???-?????" ?????? ?????? ?????? ?????, ?????????, ???????????? (??????-??????'????????) ??????????, ????? ?? ????????? ??????????? ???-????? ??? ??????, ????????, ?? ???????????????? ??????????????, ???????? ?????????????: ?? ?????? ???? ????????? ????????????? ??? ???????, ????????? ????????? ????? ?????????? ??? ??'???? ???-????????? ?????? ? ????????. Agnieszka Baron Kraków Święta Olga - pierwsza próba chrztu Rusi Kijowskiej* Koniec X wieku był czasem niezwykle ważnym dla wielu europej-skich krajów. To okres przyjmowania chrztu, powiększania powierzchni państw, umacniania władzy; okres podejmowania politycznie ważnych decyzji. W 988 roku nawróciła się na chrześcijaństwo Ruś Kijowska dzięki ówczesnemu władcy, księciu Włodzimierzowi. Wraz z chrztem z Bizan-cjum państwo przejęło wschodni aparat administracyjny, wkroczyło na drogę jeszcze szybszego rozwoju gospodarczego i kulturalnego. Włodzi-mierz Chrzciciel został wkrótce kanonizowany, a nowo przyjęta wiara, mimo napotykanych nieraz przeszkód, szybko rozwinęła się na terenie całego kraju. Wybudowano wiele cerkwi - prawdziwych dzieł sztuki sa-kralnej, rozwinął się kult świętych oraz literatura. Nie sposób wyliczyć wszystkich korzyści, płynących z chrystianizacji państwa. Jednak święty Włodzimierz nie był pierwszą osobą, która chciała ochrzcić Ruś. Na pomysł ten wpadła dużo wcześniej jego babka Olga, kobieta mądra, sprytna i inteligentna -jak podaj ą kronikarze. Niewiele jest podań, dotyczących jej życia i działalności. Najwięcej miejsca po-święca księżnej Nestor w swojej Powieści lat minionych oraz literatura hagiograficzna. Źródła różnie mówiąo miejscu jej urodzenia. Istnieje prze-konanie, że urodziła się na Pskowszczyźnie1. Dorastała jako poganka, choć prawdopodobne jest, że pochodziła z rodziny chrześcijańskiej2. Kie-dy książę Igor pierwszy raz zobaczył Olgę, postanowił od razu pojąć jąza żonę3. Władca uznany został przez Nestora za dobrego i stanowczego księcia. Został jednak brutalnie zabity przez plemię Drewlan podczas zbie-rania daniny. Wówczas to Olga została wdową. A ponieważ syn Świato-sław był jeszcze za młody, żeby rządzić krajem, funkcję tę przejęła jego matka. Na początku musiała, zgodnie z powinnością żony, pomścić śmierć męża. Okazja nadarzyła się szybko. Drewlanie wybrali się do Kijowa, żeby zaproponować Oldze małżeństwo ze swoim władcą Małem. Spryt-na księżna pozornie zgodziła się na to, ale jednocześnie kazała posłańcom wrócić na swojąłódź. Chciała, aby następnego dnia na łodzi przyniesiono ich do zamku. Tymczasem w nocy wykopano dół, a rano wrzucono tam posłów i zasypano żywcem. W niedługim czasie znów przybyła do Olgi delegacja Drewlan z tą samą propozycją co poprzednio. Zgodnie z rozka-zem księżnej, przygotowano przybyszom kąpiel, w trakcie której spalono ich. Władczyni jeszcze raz pomściła męża. Udała się na miejsce, gdzie został zabity Igor i oznajmiła, że zgadza się na małżeństwo z Małem. Wieczorem odbyła się uczta, w czasie której przybyli Drewlanie bardzo dużo wypili, a w nocy drużyna Olgi wszystkich zabiła4. Księżna wróciła do Kijowa ze świadomością, że zakończyła zemstę, wykonała tę natu-ralną koń ieczność5. Nestor przedstawia obraz Olgi w dwóch aspektach. Pierwszy doty-czy jej władania krajem. Niejeden raz wykazała się sprytem - wtedy, kiedy mściła męża, ale i później, w czasie walki z Drewlanami. Uważali oni, że danina, jakąOlga nałożyła na ich gród, jest niesprawiedliwie wyso-ka. Wówczas księżna zażądała od mieszkańców gołębi. Ci, ucieszeni tak niewielką, choć dziwną opłatą, dostarczyli ptaki. W nocy przywiązano do ich nóg zapalone szmatki i wypuszczono je, a one wróciły do swoich gniazd, co spowodowało zapalenie grodu. W ten sposób księżna ukarała niepo-słusznych Drewlan6. Olga to również dobra reformatorka; oprócz ustano-wienia danin założyła wiele łowisk, które według Nestora przetrwały bardzo długo. Ustaliła również miejsca, w których gromadzono zebrane podatki7. Kronikarz określa władczynię słowem "mądra". To nie lada wyróż-nienie, w którym zawiera się jej chytrość i spryt. Niewielu władców z Powieści lat minionych zostało nazwanych mądrymi. Do tego grona zalicza się Olega, wcześniejszego władcę Rusi, Igora, męża Olgi, Włodzi-mierza Chrzciciela i Jarosława Mądrego. Tym samym księżna znalazła się w kręgu najwybitniejszych władców państwa. Drugi obraz Olgi dotyczy jej chrztu w Bizancjum. Różnie datuje się jej pobyt u cara Konstantyna. Nestor podaje datę 955 roku, natomiast m.in. współczesny historyk Władysław Serczyk uważa, że mogło to nastąpić nawet dwa lata później8. Olga przybyła do cara ze swoją świtą i bardzo długo czekała na spotkanie z władcą, co wywołało u niej niezadowolenie. Nestor pisze, że kiedy car ujrzał ją po raz pierwszy, był zdziwiony jej urodą oraz mądrością i powiedział: "Godna jesteś panować z nami w stolicy". Olga zaś odparła: "Jam poganka, jeśli zaś chcesz mię ochrzcić, to ochrzcij mnie sam, jeśli nie - to się nie ochrzczę". W efekcie księżna została ochrzczona przez patriarchę konstantynopolitańskiego. Nestor przytacza również słowa, jakie zadowolony car wypowiedział do Olgi: "Błogosławionaś między niewiastami, boś umiłowała światłość, a ciem-ność zostawiłaś". Podczas chrztu Olga uciekła się do podstępu. Otóż poprosiła cesarza, aby został jej ojcem chrzestnym. Konstantyn wyraził zgodę. Już po cere-monii zaproponował Oldze małżeństwo. Ona jednak odparła: "Jakże chcesz mnie pojąć, wszak ochrzciłeś mnie sam i nazwałeś mię córką?"9 Po powrocie na Ruś Olga pragnęła nawrócić na chrześcijaństwo rów-nież swojego syna. W celu przekonania go posłużyła się argumentem politycznym: "Jeżeli ochrzcisz się, wszyscy uczynią to samo". Swiato-sław jednak nie posłuchał matki. "Jakże ja sam mogę inną wiarę przyjąć? Wszak drużyna moja śmiać się będzie z tego". I władca do końca życia trwał w pogaństwie, chociaż jednocześnie był tolerancyjny w stosunku do nielicznych chrześcijan zamieszkujących Ruś10. Olga natomiast stała się wierną wyznawczynią nowej religii, modliła się za syna, aby wyrósł na mężnego człowieka, była inicjatorką budowy cerkwi św. Sofii". Księżna nie odczuwała jednak zadowolenia z bizantyjskiego chrztu. Wymieniane są różne powody. Pierwszy z nich, wspomniany wcześniej, dotyczy długiego oczekiwania na przyjęcie przez cara podczas wizyty w Konstantynopolu. Po powrocie Olgi na Ruś przybyła do niej delegacja od Konstantyna z prośbą o wojsko. Olga odparła, że jeżeli będą czekać na widzenie z niątak długo, jak ona musiała czekać, to wówczas da cesa-rzowi wojsko. Przygotowywano również misję bizantyjską, jaka miała trafić na Ruś jeszcze przed rokiem 960, jednak nie doszła ona do skutku12. Dlatego księżna zwróciła się do Niemiec z prośbą o chrystianizację kraju. W la-tach 961-962 odbyła się wyprawa misyjna na ziemie ruskie z biskupem Adalbertem na czele, zakończyła się jednak niepowodzeniem, różnie tłu-maczonym. W kraju zmieniła się sytuacja, władał nim już Swiatosław, poganin, któremu nie zależało na chrystianizacji państwa13. Inna teoria głosi, że to nie poganie byli sprawcami niepowodzenia niemieckiej misji, ale chrześcijanie bizantyjscy, ponieważ "chrzest w Konstantynopolu osta-tecznie przekreślił perspektywy łacińskiego chrześcijaństwa na Rusi"14. Księżna Olga zmarła w 969 roku; pochowano j ą zgodnie z chrześci-jańskim obrządkiem. Nie wiadomo jednak, gdzie znajduje się jej ciało. Nestor stwierdza: "Była ona zwiastunem Rusi chrześcijańskiej jako ju-trzenka przed słońcem i jako zorza przed świtem", "Ona pierwsza weszła w Królestwo Niebieskie z Rusi"15. Została kanonizowana w XIII wieku, ajej wspomnienie jest obchodzone 11 lipca. Współcześni historycy przychylają się do stwierdzenia, że Olga była dobrą reformatorką, z "męskim rozumem". Orest Subtelny uważa ją za doskonałą dyplomatkę, często podróżującą po swoich ziemiach, żeby je lepiej poznać. Natomiast fakt spotkania z cesarzem świadczy o znaczę- niu Rusi Kijowskiej i jej władczyni w świecie wschodnim16. Serczyk zwraca szczególną uwagę najpierw na bizantyjski chrzest, później na misję bisku-pa Adalberta17. Święta Olga nie została jednak zapomniana. W XI wieku ruski mnich Iłarion w wygłoszonym kazaniu na dworze Jarosława Mądrego, a potem spisanym, wspomina pierwszą ruską świętą: O naśladowco Konstantyna Wielkiego (Włodzimierzu)... Tyś z babką twoją Olgą Przyniósł krzyż z nowego Jeruzalem, z Carogrodu [...] Tym samym Iłarion uznał księżnę za osobę niezwykle ważną na drodze do chrztu; uważa jąza postać tak istotną, jak Włodzimierz Chrzciciel18. Innym dziełem, wspominającym Olgę, jest hagiograficzna Pamięć i po-chwala kniazia Włodzimierza, której domniemanym autorem jest Jakub Mnich. Włączył on do swojego utworu Pochwałą księżnej Olgi, napi-saną być może w ostatnich latach XI wieku19. Autor, oprócz przedsta-wionego wcześniej obrazu świętej, dodaje ciekawe fakty dotyczące jej śmierci. Otóż zgodnie z jego słowami ciało Olgi zostało pochowane w cerkwi Bogarodzicy. Z góry kamiennego grobu zrobiono okienko, przez które można zobaczyć zwłoki, które nie uległy rozkładowi. Wyglądajątak, jakby księżna nie umarła, a jedynie odpoczywała. Ale nie każdemu czło-wiekowi dane jest zobaczyć ciało; tylko ten, kto podejdzie z wiarą do grobu, może ujrzeć ten cud. Ten zaś, kto nie wierzy, zobaczy tylko trum-nę. "Tak Bóg wysławił swoją niewolnicę Olgę, ruską księżnę"20. Zachowało się do czasów współczesnych wiele obrazów, przedsta-wiających świętą. Najstarsza miniatura z Olgą podczas wizyty w Kon-stantynopolu, znajduje się w kronice Jana Skylycy, umieszczona w Naro-dowej Bibliotece w Madrycie. Natomiast w latopisie Radziwiłłowskim, pochodzącym z XV wieku, namalowano kilka miniatur przedstawiają-cych zemstę Olgi na mordercach męża. Na uwagę zasługują również freski w kijowskim soborze św. Sofii, obrazujące życie świętej, a przede wszystkim chrzest w Konstantynopo-lu. Twarz świętej ma surowy wygląd: wielkie oczy, ciemne brwi, prosty nos, ciemnokasztanowe włosy, wygląda na ok. 50 lat, a może i trochę więcej. Późniejsze ikonograficzne przedstawienia Olgi bazowały właśnie na freskach soboru sofijskiego21. Chociaż niniejsza praca ma na celu przede wszystkim przedstawienie postaci świętej, to jednak należy wspomnieć o wątpliwościach, jakie na-suwają się podczas analizy materiałów dotyczących jej życia. Już na po-czątku pojawia się kwestia środowiska, w jakim dorastała; czy urodziła się w pogańskiej rodzinie, czy też w chrześcijańskiej. Nadal sporna pozo-staje data chrztu. Istnieje teoria, że Olga nie została ochrzczona podczas swojej pierwszej wizyty w Konstantynopolu i wróciła do Kijowa zawie-dziona, po czym zwróciła się do Ottona I z prośbą o łacińskiego biskupa i kapłanów. Następnie otrzymała oficjalny, przyjazny list od Romanosa II, nowego władcy bizantyjskiego. Możliwe jest, że Olga ponownie udała się do Konstantynopola, prowadziła tam rokowania i otrzymała chrzest22. Wciąż dyskusyjnyjest problem misji niemieckiej. Ale -jeszcze raz pod-kreślam - celem pracy nie jest analiza powyższych problemów, a jedynie przedstawienie kwestii spornych, które wydają się bardzo interesujące. Po śmierci Olgi Ruś Kijowska musiała czekać jeszcze prawie 20 lat na chrzest. W 988 roku Włodzimierz Chrzciciel ostatecznie zakończył dzieło, zapoczątkowane przez jego babkę. Mimo że przed tym rokiem idee chrześcijańskie przenikały na dwór, to kraj był zdecydowanie pogań-ski, a sytuację tę zmienił dopiero Włodzimierz, decydując się na walkę o nową wiarę. Jednak właśnie Olga postawiła pierwszy, konkretny krok w celu chrystianizacji kraju. Gdyby Światosław posłucha słów matki, pań-stwo przyjęłoby chrześcijaństwo dużo wcześniej. I chociaż tak się nie stało, to od chrztu Olgi powinno się datować rozpoczęcie długiego i złożo-nego procesu chrystianizacji Rusi Kijowskiej. Edyta Kołodziej Kult świętych Borysa i Gleba w epoce Rusi Kijowskiej Wizerunek świętych Borysa i Gleba w poświęconych im utworach literackich Na podstawie analizy Płaczu Borysa i Gleba pochodzącego z Opo-wieści o Borysie i Glebie i relacji latopisarskiej o zabiciu książąt w Po-wieści lat minionych spróbujmy opisać literacki wizerunek książąt Bory-sa i Gleba, stworzony w poświęconych im utworach. Na wieść o śmierci ojca lament po jego stracie wygłasza starszy z braci, Borys: Biada mi, światłości oczu moich, promieniu i zorzo twarzy mojej, podporo młodości mojej nauko niewiedzy mojej!' Użyte przez księcia poetyckie metafory: światłości, promienia, zorzy, nauki i podpory zastępują w tekście słowo "ojciec". Borys wyraża w Płaczu swoją rozpacz z powodu śmierci ojca słowami: Biada mi, ojcze i panie mój! Do kogóż się zwrócę? na kogo spojrzę? Gdzie spotkam podobne wychowanie i nauki rozumu twego?2 W słowach tych widoczny jest jego stosunek do ojca, który był mu zawsze wzorem i przewodnikiem w życiu. Książę boleje nad tym, że nie mógł być obecny przy śmierci ojca i uczestniczyć w ceremonii jego po-chowania. Ale nie niosłem piękna męskości twojego ciała, nie było mi dane ucałować twych dostojnych i siwych skroni3. Zamiast użyć słowa "ciało", książę zastępuje go rozbudowanym zwro-tem "piękno męskości twojego ciała", nadając swej wypowiedzi podnio-sły i poetycki charakter. Wyrażając swe emocje w równie dostojnej for-mie, szczerze wyznaje: Serce me płonie, dusza mi rozum zaciemnia4. W dalszej części Płaczu Borys wyraża swój wewnętrzny stan zagu-bienia. Książę chciałby wylać swój żal przed bratem (którego jednak, inaczej niż w latopisie, nie przywołuje z imienia, co służy uabstrakcyjnie-niu opowieści) i mieć go zamiast ojca. Borys jednak wie o morderczym zamyśle brata wobec jego osoby i fakt ten przyjmuje słowami: Ale ten -jak czuję - zabiega o marności ziemskie"*. Dbałość o dobra tego świata staje się w oczach księcia przyczyną złych poczynań jego brata. Taka interpretacja tego faktu przez księcia wytwarza kontrast z jego własnym postępowaniem, podkreślający, że książę kieruje się w swym życiu myśląo dobrach pozaziemskiego świata boskiego. Borys znajduje się w podwójnie trudnym położeniu: nie tylko przeżywa rozpacz z powodu śmierci ojca, ale i dowiaduje się o grożącym mu ze strony brata niebezpieczeństwie. Ksiąjżę zatem nie tylko nie może mieć w tej trud-nej sytuacji oparcia w bracie, do którego pragnąłby się teraz zwrócić jak do ojca, ale także życie jego zostaje ze strony brata zagrożone. W swym trudnym położeniu Borys wykazuje pełne oddanie woli Bożej: męczennikiem Boga mojego będę!6 Książę zamierza przyjąć w pokorze męczeńską śmierć: Albowiem ja sprzeciwiać się nie potrafię, jako ze jest napisane "Bóg sprzeciwia się butnym, zaś pokornym łaskę zsyła"7. Borys działa według zasad chrześcijańskich, zachowując pełną zgod-ność między ich głoszeniem i postępowaniem w życiu. Cytuje on frag-menty listów apostolskich, w których jest mowa o miłości. Książę zamie-rza postąpić zgodnie z przykazaniem miłości i wierzy, że jego brat także ją odwzajemni. Pełen pokory i ufności pragnie on być w pełni posłusznym bratu i uznać go, zgodnie z zasadą starszeństwa i posłuszeństwa, za swe-go ojca. W sytuacji, gdy drużyna proponuje mu pomoc w zdobyciu tronu kijowskiego, Borys odrzucając tę propozycję, mówi: Nie podniosę ręki na brata swojego starszego; jeśli ojciec mi umarł, on mi będzie zamiast ojca8. Powyższe słowa są potwierdzeniem wspomnianego już w pracy po-słuszeństwa książąt wobec starszego brata i wierności zasadzie primoge-nitury. Miłość braterska i pokora Borysa nie powstrzymuj ą jednak Świa-topełka od realizacji bratobójczych zamiarów. Zabójcy nachodzą Bory są, zastając go przed śmierciąna modlitwie. Książę umierajako prawdziwy chrześcijanin-męczennik, śpiewając przed śmiercią Jutrznię i kanon oraz recytując psalmy. Wypowiada on przed śmiercią słowa modlitwy, w któ-rej prosi o zbawienie i o uczynienie go godnym śmierci męczeńskiej. Bo-rys nie tylko przyjmuje śmierć z chrześcijańską pokorą, ale także - co zasługuje na szczególną uwagę -w ostatnich słowach prosi Boga o prze-baczenie tego czynu jego bratu: Oto przyjmuję ją [śmierć] nie od wrogów, jeno od brata swojego, i nie poczytuj mu, Panie, tego za grzech9. W tej przedśmiertnej scenie książę nie wykazuje w swym zachowaniu typowych ludzkich obaw i strachu. Umiera on ze słowami modlitwy na ustach, która dowodzi jego chrześcijańskiej pokory w przyjęciu śmierci oraz głębokiej miłości braterskiej, której ukoronowaniem jest prośba do Boga o odpuszczenie grzechów jego bratu-mordercy. Po śmierci księcia w sytuacji jeszcze trudniejszej, niż poprzednio Bo-rys, pozostaje Gleb. Książę, jako młodszy i mniej doświadczony, staje wobec faktu śmierci nie tylko ojca, a także ukochanego brata. Gleba przepełnia uczucie żalu i rozpaczy po ich stracie oraz współczucia wobec śmierci brata, której okrucieństwo głęboko przeżywa. Tragizm sytuacji pogłębia fakt, że śmierć zadał Borysowi ich wspólny brat, Światopełk. Gleb wypo-wiada słowa, z których przebija jego miłość do brata: O gdybym był, bracie mój, widział lice twoje anielskie, umarłym z tobą [...] Gdzie są słowa twoje, które mówiłeś do mnie, bracie mój kochany? Teraz już nie usłyszę łagodnego twojego napominania. Jeżeli masz zasługi u Boga, módl się za mnie, abym i ja tę że mękę przyjął10. Wobec okrucieństwa tego świata i nieodwracalności tragicznych wyda-rzeń Gleb wyraża pragnienie odejścia do lepszego świata pozaziemskiego. Pragnie on podzielić męczeński los brata i połączyć się z nim po śmierci: pomódl się za mój smutek, abym i ja przeżywszy takież męki mógł być razem z tobą, a nie na tym marnym świecie''. Młody książę mówi o swym zagubieniu wobec braku dobroci swego brata i mądrości ojcowskiej. Ukazuje obraz nasłanych przez Swiatopełka morderców, dla ich charakterystyki autor używa ciągu synonimicznych porównań: [...] źli słudzy bezlitośni krwiopijcy, luci bratomściciele, okrutne bestie, duszę wydzierający...12 Z powyższym obrazem okrucieństwa zabójców kontrastuje niewinna i pełna przerażenia postać Gleba: I spoglądając na nich łagodnym wzrokiem, omywając twarz swą łzami, ze skurczonym sercem, często wzdychając, zalewając się łzami i słabnąc na ciele głosem pełnym litości prosił13. Młodość księcia, jego czystość i dobroć przebijajątakże z dalszej czę-ści jego obszernej prośby o litość, kierowanej do zabójców. Gleb podkre-śla w niej swoją młodość i wchodzenie dopiero w życie. Książę wyraża to za pomocą rozbudowanych synonimicznych porównań, które odznaczają się podniosłością stylu i poetyckością: Nie ścinajcie mnie w życie wchodzącego, nie porzynajcie kłosa niedojrzałego, mlekiem dobroduszności pęczniejącego, nie ścinajcie łozy jeszcze nie wyrośniętej, ale owoc mającejl4. Rozbudowane porównania, z których składa się wypowiedź Gleba, służą podkreśleniu faktu jego młodego wieku. Książę odwołuje się do świata przyrody, nazywając siebie w sposób przenośny "kłosem niedoj-rzałym", "łoząjeszcze niewyrośniętą". W mówieniu o sobie za pomocą metafor zawarta jest poetyckość wypowiedzi Gleba: subtelność kłosu czy wzrastającej łozy doskonale współgra z młodym, prawie dziecięcym wie-kiem księcia i jego niewinnością. Zamiast powiedzieć wprost: "nie zabi-jajcie mnie", zwraca się on do zabójców także za pomocą przenośni: "nie ścinajcie mnie", "nie porzynajcie". Książę posuwa się jeszcze dalej w metaforyzacji swej wypowiedzi - na uwagę zasługuje zwrot "[kłos] mlekiem dobroduszności pęczniejący", którego poetycka metafora (mle-ko - symbol początku) ma uzmysłowić zabójcom, że zabijają dobro, które w księciu dopiero wzbiera, rozkwita. Książę nie wypowiada swoich myśli wprost, lecz za pomocą metafo-ry, w której zawarty jest potencjał treściowy i emocjonalny. Przenośność użytych znaczeń decyduje o poetyckości wypowiedzi. Cytowana wyżej wypowiedź Gleba to jeden z jaskrawych przykładów artyzmu utworu, w którym bohaterowie i język oderwani są od świata przyziemnego. W prośbie do morderców Gleb, podobnie jak Borys, posługuje się cy-tatami z Pisma Świętego: Nie bądźcie dziećmi rozumem: na złe uczynki reagujcie jak dzieci, a rozumem pełnoletni bądźcie15. Słowa te, wypowiedziane przez młodziutkiego księcia do dorosłych zabójców, przemawiaj ą w sposób szczególny. Dziecięce prośby i błaga-nia, kierowane do morderców przez "młodego ciałem, lecz dojrzałego du-chem" Gleba, nie powstrzymują ich przed zabójstwem. Książę umiera ze słowami Chrystusa na ustach, wypowiedzianymi przez Jezusa do apostołów: W imię moje podniosą na was ręce [...] i brat brata wyda na śmierć i uśmiercą was z powodu imienia mego16. Słowa te, dobrze współbrzmiące z przeżyciami Gleba, podkreślająjego pełne zawierzenie woli Bożej i miłość księcia do Boga, w imię której bez oporu przyjmuje on śmierć. To największe z możliwych poświęcenie, świadczące o niezachwianej wierze młodego księcia, stawia go w gronie męczenników. Poetyckość Płaczu Borysa i Gleba, stanowiącego część Opowieści o Borysie i Glebie, przemawia najbardziej ze wszystkich źródeł poświę-conych książętom do wyobraźni czytelnika. W sposób szczególny czyni to Plącz Gleba. Mordercza śmierć zadana niewinnemu i małoletniemu księciu, które to cechy podkreśla wygłoszona przez niego przemowa, na-pełnia sytuację tragizmem i okrucieństwem. Pomimo dobroci i czystości młodziutkiego Gleba, a także jego posłuszeństwa bratu i pokory wobec woli Bożej, wysłani przez Światopełka mordercy dopuszczająsię zbrodni. Jednakowy los spotyka obu głęboko wierzących braci. Zamieszczona w Powieści lat minionych pochwała książąt określa ich mianem Mę-czenników Chrystusowych - zginęli oni bowiem w imię miłości Boga, śmiercią podobną do Chrystusa. "Przebywających w radości nieskoń-czonej" świętych uważa się za orędowników ziemi ruskiej i uzdrowicieli: dajecie uzdrowienie przybywającym z wiarą z innych krajów, a więc chromym chód, ślepym wzrok, chromym uleczenie, zakutym rozkucie, ciemnościom otwarcie, smutnym pociechę, napastowanym ocalenie17. Wielokrotne określa się książąt epitetem światłości w zwrotach: "świeczniki przedobre", "pochodnie oświecające wszystką ziemię ruską", "światłe Gwiazdy", "Bożymi promieńmi zawsze jaśniejący", "oświecają-cy dusze wiernym ludziom"18. Porównania te podkreślają świętość ksią-żąt i ich wewnętrzną czystość. Stanowi ona źródło jasności opromieniają-cej postaci książąt i będącej źródłem światła dla całej ziemi ruskiej. Ksią-żęta wstawiają się nieustannie za ludźmi u Boga, zsyłają im wybawienie i uzdrowienie. Nazywani są "świecznikami", męczennikami, uzdrowicie-lami i orędownikami ziemi ruskiej. Wizerunek św. św. Borysa i Gleba, stworzony w poświęconych im utworach literackich, przedstawia książąt przede wszystkim jako chrze-ścijan. Świętych cechuje głęboka wiara chrześcijańska i prawdziwa mi-łość Boga, w imię której z pokorą przyjmują oni zadaną im niewinnie przez brata śmierć. W ten sposób dowodzą oni prawdziwości swej wiary i zyskują miano męczenników. Wypowiedzi książąt odsłaniają ich cnoty chrześcijańskie: pokorę wobec woli Bożej, miłość Boga i bliźniego. Świę-ci posługują się często cytatami z Pisma Świętego - nie tylko głoszą słowa świętych ksiąg, ale także zgodnie z nimi postępują. Obraz książąt stworzony w utworach literackich jest idealny - święci nie posiadającech właściwych rzeczywistym charakterom ludzkim. Ob-darzeni są wyłącznie cnotami chrześcijańskimi i zgodnie z zasadami wia-ry postępują. Ich wnętrza są nieskalane, myśli i dusze idealnie czyste. Właściwe literaturze staroruskiej zabiegi idealizujące czyniąśw. św. Bo-rysa i Gleba wzorem chrześcijan. Literacki a ikonograficzny sposób przedstawień św. św. Borysa i Gleba Podobnie jak słowo i obraz były w literaturze epoki Rusi Kijowskiej ściśle ze sobą związane, a malarz był nierzadko oczytanym erudytą19, tak i ikonograficzny typ przedstawień św. św. Borysa i Gleba powstał na bazie portretu literackiego. Wizerunek świętych na ikonach odzwiercie-dla elementy z ich życia zawarte w legendzie o Borysie i Glebie. XIV-wieczna ikona z kijowskiego Muzeum Sztuki Rosyjskiej ściśle odpowiada portretowi świętych stworzonemu w Opowieści o Borysie i Glebie20. W stworzonym w utworze wizerunku książęta obdarzeni są cechami typu ściśle hagiograficznego. Nie są to żywe historyczne posta-cie - u każdego z braci przesłaniająje, wysuwające się na plan pierwszy, cechy świętego i męczennika21. Zarówno w literaturze, jak i na ikonie charaktery świętych nie są wykształcone w warunkach życia ziemskie-go. Święci są uniezależnieni od rzeczywistości i działają zgodnie ze swoją istotą i literacką etykietą22. Z tą ostatnią związane jest, wyraźne w litera- turze, dążenie do idealizacji. Święci Borys i Gleb ukazują w Płaczach swoje nieskalane, czyste wnętrze i są wzorem cnót chrześcijańskich. Światłość, którąjaśniało wnętrze świętych, ikona przekazuje w formie nimbów okalających głowy ich postaci. Atrybut ten, będący wyrazem obecności świata duchowego23, zastępuje na ikonie wypowiedzi książąt, za pomocą których mogą oni w utworze literackim ukazać swoje czyste i nieskalane myśli. Nimb stanowi sposób wyrażenia świętości w języku malarskim. O losach Borysa i Gleba, przedstawionych w utworach, na ikonie będą mówić atrybuty: krzyż, trzymany w prawej ręce, świadczyć będzie o męczeńskiej śmierci, którą zginęli. W czasach związanych z początka-mi chrześcijaństwa atrybuty były powtarzającym się i powszechnie czy-telnym (bardziej niż dla współczesnego odbiorcy) znakiem malarskim. Bo-gate szaty postaci: płaszcze typu korzno i oblamowane futrem czapki mówić będą w języku malarskim o książęcym pochodzeniu świętych. Cechy sty-listyczne ich oblicz wskazują na różnicę wiekową między braćmi: star-szeństwo Borysa podkreślają atrybuty męskości: wąsy i broda (zawsze rozdzielone) oraz ostrzejsze rysy twarzy. O młodości Gleba świadczy miękki owal jego twarzy, pozbawionej zarostu. Przedstawienie postaci świętych na ikonie odznacza się hieratyczno-ścią. Ich ciała i szaty doprowadzone są do stanu harmonii. Przez spokój i harmonię zewnętrzną znamionują one wewnętrzny porządek i spokój. Ład wewnętrzny świętego powstaje z modlitwy24. W utworze wielokrot-nie widzimy książąt na modlitwie. W Opowieści Borys modli się, gdy dowiaduje się o śmierci ojca i grożącym mu niebezpieczeństwie; modli się, gdy porzuca go drużyna, w momencie nadejścia zabójców i w chwili śmierci25. Harmonijny sposób przedstawienia świętych na ikonie stano-wić będzie formę malarskiego wyrażenia charakteru świętych, stworzo-nego w utworach literackich. Język malarski za pomocą atrybutów i symboli wyraża treści zawarte w utworach literackich poświęconych św. św. Borysowi i Glebowi. Nabożeństwo do Borysa i Gleba jako forma oddawania czci świętym Oprócz literatury hagiograficznej dotyczącej świętych, takich jak rela-cja latopisarska, anonimowa Opowieść o męczeństwie i cudach Borysa i Gleba i żywot świętych pióra Nestora, do zabytków poświęconych św. św. Borysowi i Glebowi należą także nabożeństwa. Ich hymnograficzna kompozycja, będąca jednym z pierwszych przykładów poezji liturgicznej na Rusi26, stanowi obok prozy hagiograficznej jeden z dwóch nurtów pi-śmiennictwa nazywanego ogólnie hagiografią27. , Pierwsze nabożeństwo ku czci Borysa i Gleba zostało napisane, we-dług N. Iljina, jeszcze przed 1035 rokiem28 lub, jak podaje Krystyna Ma-majko, w latach osiemdziesiątych XI wieku. Stworzył je ówczesny grecki metropolita w Kijowie Jan I lub ktoś z jego polecenia. Odprawiano je w dniu święta męczenników, to jest 24 lipca. Już w pierwszej połowie wieku XI dzień ten został ogłoszony świętem Borysa i Gleba - była to rocznica śmierci Borysa i data poświęcenia nowej, pięciokopułowej cer-kwi pod wezwaniem świętych książąt w Wyszhorodzie. "Służba" ku czci Borysa i Gleba należała do nabożeństw typu "pamięć świętemu". Odpra-wianie ich było jednym z najistotniejszych elementów oddawania czci świętemu29. Najstarszy i najbliższy pierwotnemu tekst nabożeństwa za-chował się w XH-wiecznym rękopisie, należącym do moskiewskiej Bibliote-ki drukarskiej, pod tytułem:?????? ???? ?? ? 24. ???????? ????? , ??????????? ????????, ??????? ?????????? ?????? ? ?????. P. Gołubowski zauważył, że w tekście utworu przywoływane są tylko te cuda, które Opowieść o cudach odnosi do czasów Jarosława Mądre-go: spalenie ogniem Warega, który wszedł na mogiłę braci, gdy nie byli oni jeszcze pochowani w cerkwi, i uzdrowienie kulawych ("Hyao 1-e o xpo- MbMb" i "Hyno 3-e o xpoMbMb"). Przemawia to za powstaniem tekstu nabożeństwa metropolity Jana w pierwszej połowie XI wieku. Nabożeń-stwo w dużo późniejszej minei, oprócz wymienionych cudów, przypomina także inne, zamieszczone w zapisach wyszgorodskich po 1072 roku. Należą do nich między innymi: uzdrowienie ślepych i chorych, wypędzenie złych duchów, pocieszenie strapionych30. Nabożeństwo metropolity Jana stanowiło nową fazę w rozwoju kształ-tującej się legendy o św. św. Borysie i Glebie. Książęta są w zabytku wychwalani za swój bohaterski czyn, chrześcijańskie poświęcenie, lecz z bezpośrednią prośbą o wstawiennictwo Cerkiew się do nich jeszcze nie zwraca. Choć przyznaje ich szczątkom cudotwórczą moc, nie wznosi jeszcze do nich modlitw. Męczeństwo św. św. Borysa i Gleba zyskuje w nabożeństwie analo-gię do czynu pierwszego męczennika chrześcijaństwa, św. Szczepana. Szczepan, ukamienowany w obronie wiary, modlił się przed śmiercią za swych zabójców. Od tego czasu Cerkiew uznawała za męczenników tych, którzy także modlili się za winowajców swej śmierci. Nabożeństwo ugrun-towuje prawo Borysa i Gleba do miana pierwszych ruskich męczenników poprzez przywołanie analogicznego do zachowania książąt przykładu pierwszego męczennika całego chrześcijaństwa, Szczepana. Oblicze św. św. Borysa i Gleba zarysowane w nabożeństwie nosi asce-tyczny charakter. Wszystkie z użytych określeń: ,??????????? ?????-????????? ????", "?? ?????? ???????? ????????????", "???????? ????? służą zbudowaniu ascetycznego ideału świętych. Książęta dążą do niego od młodości. Związani ze sobą braterską miłością, od dzieciń-stwa wypełniają Boże przykazania i myślą o życiu wiecznym. Śmierć Borysa nabożeństwo porównuje ze śmiercią samego Chrystu-sa, który podczas ukrzyżowania modlił się słowami: "Ojcze, przebacz im, bo nie wiedzą, co czynią". Także i postać winowajcy śmierci książąt Bo-rysa i Gleba, Światopełka, posiada w nabożeństwie swój biblijny prototyp. Jest nim Kain. Autor czyni aluzję, że los, który spotyka Światopełka, tak-że przypomina biblijne przekleństwo nałożone na Kaina za bratobójstwo31. W związku z dwukrotnym przeniesieniem relikwii książąt, w 1072 i 1115 roku, pierwotne nabożeństwo zostało uzupełnione dodatkowymi pieśniami. Każde następne nabożeństwo, tworząc nowe pieśni-hymny, poszerzało równocześnie ich tematykę. Ich treści ukazuj ą coraz to nowe spojrzenie na braci jako na obiekt kultu. W tekstach XI-wiecznych wy-stępują oni przede wszystkim w roli męczenników i uzdrowicieli. Poja-wiające się już wtedy sformułowania o braciach jako obrońcach ziemi ruskiej silniej podkreślają późniejsze "służby". Ostateczną redakcję nabożeństwo ku czci św. św. Borysa i Gleba uzyskało w XV wieku i w takim też kształcie przetrwało do dziś, zamiesz-czone w minejach pod datą 24 lipca. Zamieszczone przy nabożeństwach znaki wykazująjak wzrastało zna-czenie kultu św. św. Borysa i Gleba. Początkowo dzień ich pamięci był jednym z "małych" świąt . Następnie zali-czano go do świąt "średnich", oznaczonych krzyżem , i w końcu do świąt jeszcze wyższej kategorii, przy których stawiano krzyż w półokręgu34. ???'??? ??????? ???? ?????????????? ???????? ?. ??????????? ?? ??????????? ?????????? ?????? ??. ?????????? ?????????? ? XVIII ??. ??????????? ??????? ????????????????? ?????????? ? ?????? ??????? ? ???????, ??????? ? ?????. ?????????????? ?????, ??????-??????? ?????, ?????? ???????????? ?? ?????? ??????????????, ?? ???????? ???????? ????????????? ?????????? ????????? ?? ??????? ???????? - ?? ?? ???? ?????? ???????? ? ??????????? ?????? ?????????. ???? ?? ???'?????? ??? ??????? ?????? ?? ???? ???????? ?? ????????, ? ? ????? ????????? ????, ??? ?????? ???????? ????????, ?? ????? ???? ?????????? "??????" ? ?????? ??????? ??????????? ??? ??????-??? ????????? ???????? ???????, ????????? ???????? ?????. ????? ?????, ???? ????????? "??????????" ???????? ????? ?????? ????????-?? ????????, ???????? ?????, ???'????? ? ?????? ?????????? ??????-??? ????, ?????????? ??????????, ??????, ?????, ?? ??????????? ?. ?????????, "????????????, ??? ?????? ???????? ? ?????? ???-???, ??? ???????? ??'???? ????? ????"1. ??????? ?? ??????? ?????????? ??????? ????????????? ?????????-?? ? ?????????????, ??? ????????? ?? ? ?????? ????????? ????? ??????-?? ???????, ??? ? ? ??????? ????????????-??????????, ? ? ???? ?????-????, ? XVII - ?? ??????? XVIII ??., ??? ??????? ??????? ????????? ?????????????. ?? XVIII ??. ??????????, ?????????? ????? ??????????, ??????-?? ????? ?? ????????? ??????????, ??? ???? ???????? ????? ??????? ????-???????? ???????? ??????? ??????????? ??????????? ????, ??????? ?????- ????? ?????? ?????? ????????, ?? ??????????? ? ??? ?????? ????????-?????? ????. ? ?????-??????? ???????? ????? ???????? ????????? ??? ??????? ????????? ?????, ??????????? ? ????????? (?????????????, ?????, ????), ?? ????? ????????, ?????????????, ?? ????? ?????? ? ????????????? ????? ????????. ??? ????????? ??????????? ? XI ??. ????????, ???????-?? ???????? ??????? ??????, ??????????? ????? ?????????? ?????. ?????? ??? ????? ???????????????? ?????? ????????? - "??????????-?? ???????????? ??????????????? ?? ????? ???????? ?????"2, ??? ???? ??? ????? ???????????? ?? ?????? ??????????????, ?????????, ??? ???????? ???? ?? ???????. ?? ????????, ???????????? ???'??????? ???????? ?????????? ????? ?????????????? ??????. ?????????, ?? ?????? ??? ???????????? ??? ?????? ?? ????????-??????? ??????, ? ???? ????? ????????? ??????????? ?? ?????????, ?? ???? ?????? ??? ????????? ?? ?????. ??? ??????? ????????????? ?????? ?????, ?? ??????? ???????????? ?????, ???????? ? ?????-????????? ?? ???? ????? ????? ????????????? ??????. ?? ???????? ?. ?. ????????????, ? ??? ??? "???????????? ????????????? ???????? ??????????? ????????? ?????????? ??????? ?????? ??? ???????????-????????? ?????????? ??? ????? ?? ????, ??????? ?? ???? ? ?????????, ? ? ? ????????? ???????"3. ????, ? ??????????? ?????????, ??????-?? ????? ?????????? "????????????????" ???????? ? ???????????? ????????????? ???????. ??? ?????????? ??????? ????? ?????????? - "????????", ?????-??????, ????????? ? ???????? ????????-?? ?????????????? ?????-?? "??? ????????? ?????? ????????"4. ?? ????????????? ???????? ???????? ???????????? ??????, ??? ??????????? ???????? ??????????? ?????????? ??????? ?????????? ????????, ??????????? ?? ????-????????? ???????????? ?????, ?? ??????? ?????, ??? ??????? ? ??? ????? ?????????? ??? ????? ?????. ??? ????? ?????????? ?????????? ???????? ??? ????? ????????? ? ????? ??????????, ?????? ? ???? ??? ????????????? ???? ? ????????? ???? ?????? (???????? ???? ??? ?????????? ?????? ??????????????? ????? - ?. ?.), ? ?????? - ????? ??????? ??????, ?????????????? ????? ? ?????????. ?????????? ?? ?? ????, ???????? ?????????? ????? ????????? ????? (?????????, ??-???????? ?????????? ??????????? ????), ? ? ??????? ???? - ???????? ?? ??????? ????????? ??????? ?????, ???????????????? ???????, ?????-????? ????????? ?????? ??? ????? ?? ???? ??????. ????? ?????????? ?????????? ???? ?????? ??????, ??????????? ??. ????????????. ??, ???? ?????????? ?????????, ????? ??? ????? ? ????????? ????????, ??? '??? ? ??????? ?????????? ?????? ????, ????????????? ????, ?? ????? ??????? ??????? ???????? ????? ????-??????, ????? ?????????? ?????? (XVI ??.), ????? ???????? ??????-??? ????? (XVII ??. - ??????? XVIII ??.), ? ????? ????? ??. ????????-?? ? ????? ????? ?????? ??????? ??????? (????????????), ?? ?'?-?????? ? ???????? ?????-?????????? ????? ???????? 1689-1705 ??. ???? ??????????? ???? ?????????? ?????????? ???? ?????? ??. ?????????? ??????????. ????? ??????? ??????????: -??????????? ????????????, ?????????, ??????? ??????????; - ?????????? ????????? ?????? ? ???????; - ???????????? ? ???????? ???????? ? ?????????; - ????????? ????? ????????? ???? ? ??????? ????????????? ????????. ?? ?????? ?. ???????????, ? ??? ??? ? ??? ???????? ???????????5. ???? ???????? ? ?????? ?????????, ???? ? ?? ?????? ??????, ? ???? ?? ?????????? ???????? ????? ?????? ?? ? ????????? ???????? ??????. ????? ????????? ?????? ??????? ?? ????, ?? ???????? ?????? ???? ?????? ? ??????????, ?? ??????? ????? ?????? ?????????? ?????-?? ???????????? ? ?????????????? ??????? ??????????? ????????, ????????? ?? ?????? ??????? XVIII ??., ? 1705 ???? ??? ????????????? ??????????????? ??????? ??????????? ????? ??????? ?????-?????????-??? ????????. ???????????, ?? ???????? ?????????????? ???? ?????? ???????? ??-??????? ?????????? ?? ????? ?????????????? ?????, ? ??? ???????? ?????? ?????????? ?????? ? ??????? ???????? ?????? ????????????, ???? ????????? ????? ???? ?????????? ??? ???????? ?? ??????? ???- ????? ?? ????????? ??????? ?? ?????????. ??????? ???????????? ????? ??????? ?????????? ???????? ????? ??????? ???????? ?? ????????-??. ?? ?????????? ?????? ???????? ?????????? ?????????? ?? ???? ??? ???????????? ? ??????. ?????? ???????, ?????????, ???? ??????? ?????? ??????? ??? ???????? ?? "?????? ????", ????? ???????, ????????? "???????????", ???????? ?????? ?? ??., ? ????? ??????? ???????? ??? ???????? ???????????? ?? ?????? ??????? ??????????? ?? ????? ???????? ????. ????????????? ?? ??????, ??????? ???????????? ????? ??????????, ???????, ??????? ???????? ? ?????????6. ??? ?????? ?????????? ?? ?????????, ????????? ? ????? ?????-???. ? ?????? ????, ???????????? ????????? ?? ????? ???????? ???? ???????, ?? ? ??? ?????????? ?????? ? ??????? ?? ???????????? ????? ???????? ???? ???????? ?? ????? ???????7, ? ??????, ?? ??????? ??????????, ?? ????? ???????? ??????????, ????? ????? ?? ??????? ??????? ??????????? ???????? ???, ??? ?? ????????? ??????? ????-???????? (????????). ? ????? ???????? ??? ???????? ????? ?????, ??? ????? ????????? ??? ????????? ??????????? ??????, ?? ???????? ????????. ?? ?????????????? ?. ?. ????????, "????????? ????????? ? ??????????????? ??????????? ??????????? ????????????? ?????-???? ? ???????????, ??? ?????????, ?? ??? ??? ????? ???? ???????? ?????????..."8 ???? ?????? ?????????? ?????? ???? ??????????? ???????, ??? ????? ??????? ??????? ???????? ?? ???????????. ?????-????? ??????????? ????? ?? ??? ?????, ?????????? ???????? ????, ?????????? ???????, ? ?????? ?????? ????? ?????????????? ?????????, ? ??????????? ??? ?????? ????? ???????? ?? ???? ?????? ????? ? ??????????? ????????? ??????????, ?? ?????????? ?????? ???? ? ???? ????????? ????? ?????????. ????? ?????, ????????? ???????-???????? ? ??????????? ???????????? ?????? ?????????????? ????-???????? ???? ?????? ?? ?????????? ??????? ????. ??? ??????? ?????? ????? ???????????? ??? ???? - ???????????? ????? ??????????, ??? ? ????????????? ????? ????? ???????????? -?????????? ????? ????. (?? ??? ???????, ???????, ????????????? ?????-?? ????????????? ????). ????? ?????????? ??? ???? ?? ???????????-??. ??? ???? (????????????, ?????????) ?????????? ?????????, ?? ?????? ?? ?????; ??? ???? - ??????? ??????? ????????; ??? ????, ?? ????????????????, ?????? ????????????? ? ????????????? ????? ????-?? ???????. ??? ??????? ????????? ????????, ????????, ?????????????, ??-????? ?? ???????? ? ??????????. ????????, ???????, ???? ???????-?? ? ?? ?????????, ??? ?????????? ?? ???????? ?????? - ?????? ???-???, ??????????? ?? ?????? - ????? ????? ?? ???????????. ????? ?????, ?????? ??????????, ??????????? ??????????? ??????? ???????????? ????????, ?????????? ? ????? ??? ???????? ??? ??? - ????????? ? ????????. ????? ? ??? ?????????? ??? ????????????? ?????????? ?????, ????? -??? ??????????????; ?????????? ??? ????? ??????? ???????? "????????, ?? ????-?? ????? ? ??????????"9. ????, ?????????? ?? ????????, ?? ????? ???????????? ???????-??, ????????? ???? ???? ??????? ? ???????????? ? ?????? ??????????-???. ?? ????? ??????? ???, ?? ?? ???????, ?? ?????, ?? ??????? ??? ?? ?????? ???????? ?? ?? ???????, ??? ??????? ????????. ???? ???-?????????? ???????? ??-?????? ????????? ??????? ??? ????????-??? ???????? ? ?????. ?????? ?? ????? ???????? ??? ???????? ??? ???????? ?? ??????, ??? ???????? ? ?????? ?????????? ?. ?. ?????? ?? ?. ?. ?????????10 - ?? ?????? ?? ?????. ????? ???????? ????? ???-???, ??????? ? ??? ?????? ?? ?????????????, ? ??????? ??? ?????? ???? ????? - ??? ?? ?????? ?????????, ??? ????? ????? ?????. ????????, ???? ??? ????? ??????? ??????????? ??? ????? ????? ????????????, ??????? ?? ????? ?????????. ???????? ?? ?????? ????- ????? ??????? ?? ??? ?????, ??? ?? ?? ???????, ?? ?????? ???? ???????-?? ????????????? ?????? ? ??????? ?????????. ?. ??????????, ?? ? ???? ??????????? ? ??????????? ?????? ??. ??????????, ?? ???????-??? ???? ????????? ????? ?????". ????? ????????? ?? ?????? ?????? ????????????? ??????????-??, ??? ??????? ????? ???????? ???????, ? ???? ???????? ??????? ??? ????????????? ????? ?? ????? ?? ????, ?? ????? ?? ????????? ?????????. ? ????? ????????? ??????????? ?????? ???????? ????? ??????? ???????. ??? ????, ???? ??? ??????? ??????? ??????, ? ????? ???????? ????? ????? - ??? ? ??????, ?????????? ??????? ??? ????????? ????? ? ???? ??? ?????????. ???? ?????? ??????? ???, ?? ????? ?? ???????? ??????? ??? ??????? ???? "?????? ? ????????" ???????? ????????? ? ????? ???????. ??? ??? ?????????? "?????? ?????????? ???? ????-?????"12 ? ???? ????????? ?? ????????????? ???????? ??? ?????????? ?????? ??????: ??? ?? ???? ????????? ???? ???????????, ?? ????? ???????? ?????? ????????? ????? ???????? (292) ????????? ???????? ? ????? ???? ???, ?? ???? ?? ?????????, "???-??????? ?????", ???????? ??? ???????? ?? ????? ???????, ? ????????-??? ???????, ????????? ?? ??????? ?????????? ?????? ? ?????? ?????-?? ??????. ??????????? ?????????? ??????????? ????????? ?? ???-?????????? ?????, ??? ???? ?????????? ?????? ?? ????? ????????? ??-????????????? ????????: ??? ??? ?????? ???? (?? ?? ????? ???? ?????? ????'?? ?? ???), ???? ?? ????? ? ????? ??????????? ????? ???? ??????. ???? ?? ????? ???????? ??? ?? ?????? ??????? ? ?????? ?????????. "?? ??????? ???????? ???????????, - ????????, - ?? ??????? ????????". (271) ?????? ???????? ??? ???? ?????? ??????????? ????? ? ??????? ?????????????? ????????. ????????? ????? ?? ????, ?? ??? ?? ????? ?????? ??????? ?????????????? ????, ??????? ???????: ?????? ????? ?????, ?? ????? ??????! ?? ????? ? ???? ??????. (283) ???????, ??????? ? ???? ??????? ????? ???????? ????????. ????? ?????? ??? ?? ?????? - ???????? ????. ? ???????? ?? ????? ????? ???????? ?????? ???? ?????????????, , ??????? ??????? ???? ???????", ?? ???????? ???????, "? ????? ????-?? ?? ????????" (264). ?????? ?????????? ?? ??????????? ????? ???, ?? ???? ???????? ?? ?????????, ? ??????? ????????? ??????, ?? ?? ???????? ?????????? ????????? ?? ?????? ?????13. ???????, ?????????? ????????? ?????????????? ????, ??? ??????? ???????? ?? ????????? ??????????? ????????, ?? ??? ???????? ? ??????: ??? ????? ?? ???? ???? ??????????, ??? ????? ???? ??????? ??????, ?????? ??? ??? ??????? ????????. (264) ? ?????? ?.??????????? ??? ?????? ?????? ????????, ?? ????????? ???? ?????????? ?????? ?????????? ?????, ?????? ?????? ?????. ???? ???????, ?? ?? ????????? ????? ????????????? ?? ???????? ?? ???-?? ??????? ??? ?????? - ??? ???? ? ????? ?????????? ????????? ????? ????????? ??????????? ??????? ?????????? ????: ?? ???????? ?? ????????? ??? ???? ????? ????? ?????? (290) ???? ????? ???????? ??????? ??? ??????? ????? ???????? ??-???? ????????? ?????? ?? ??????????? ? ??????????? ???? ????????-??????. "?????????" ????????? ? ?????????? ?????????????????? ????? ?????? ?? ???? ????????, ????????????, ?? ???????? ?????, "????-?? ????", ?????? ??????14. ??? ? ??????? ??????????? ???????? ??????????, ???'?????? ? ????? ? ??????????? ?????????, ?? ? ????-?? ?????. ????????? ???????, ??????? "????????? ???????" ???????-??, ??????????? ?????????? ? ????????? ?????, ??? ??? ?????????-??? ? ???????? ???, ?? ????? ????????? ?? ????????? ?? ???. ?????? ????????????? ?????? ????????? ???? ?????????? ????????-??? ??? ???, ??? ?????????? ? ???????? ?????? ????? ? ????????????? ??? ??? ?????? ???? ??????, ?????? ????? ??? ? ???? ?????? ????????. ???????? ????????????? ? ?????? ?? ?????????? ????, ??? ????-????? ???????????, ?? ??? ?????? ?????, ???? -????? ?? ?????. "????-??, ???? ???!" (274) - ??????????? ?? ???? ???????? ? ???? ?????-?? ?????????????? ???? ??????? ?????????? ?????? ????? - ???-??????? ?????????????? ???????. ????????, ?? ??????? ???????? -????????? ?????? ?????????????? ????????? ? ????? - ???????? ??-???? ??????? ???????????. ???????, ?? ????? ?? ?????? ???????-?? ??????? ? ?????? ?????????????? ?? ?????? ???????????? ?? ???-????? ?????????? ????????????, ? ????? ?????, ?? ????? ??????? ???????, ??????????? ?? ????? ???????? ????? ?? ??????. ?? ????????? ????? ????? ?????????? ???????? ??????? ???????-??????? ? ??????????? ?????, ????? ?????? ?????? ? ?????, ??? ???? ?????? ? ??? ????????? ???????? ????????????. ???? ? ??????? ???-???????? ???? ?????????? ?? ????????????? ????, ??? ?? ??????. ????? XVIII ??. ???????? ?????? ??????, ?? ?????, ?? ??? ??? ?????????? ? ????????, ?? ?? ???????? ????? ?????, ? ???? ?? ??? ??? ????? ???????????? ????????, ?? ????????, ????? ? ???? ????????? ?? ????????. ????, ? ???? ??????? ????? ?????????? ?????? ? ????? ?? ???????? ??????????? ?????????, ? ?????????? ? ????? ????????? ????, ??? ???????? ???????? ???????????? ? ??????? ????? ?????. ?????, ??????????? ???????? ??? ????????? ????????, ???????? ??? ??, ?? ????? ?????, "??? ???? ????" ?????????? ? ????? ???? (289). ??? ????????? ????? ? ????????? ? ?????? ????? ?????? ??????-??????? ? ????? ? ?????? ? ????????? ????????, ?? ???????, ?? "????-???? ????????? ? ?????? ?? ????? ????? ???????" ? ???? - ?????????-??: "?????? ?????? - ???? ????, ???? ??????"15. ?????'??? ????? ??????? ???????????-?????? ?????????? ???? ????? ???????? ???-???? ??? ????, ?? ???? ??????????????? ????? ????????. ???? ????-???? ????? ?????? ??????? ?????????? ????????? ??????????? ? ???-???????? ???????? ? ??????????? ??????? ??????????????. ???? ? ???????? ?????????? ??? ??. ?????????? ??? ?? ????????-?? ?????????? ????????????, ??? ?????????? ? ??????????? ????? ? ??????, ???? ??? ?? ?????? ???????? ??? ????? ???????? ?????-?? ???????????, ??? ??????????? ?? ?????? ???????????? ??????, ? ??? ??????????? ? ?????????? ????? ????????????? ????????. ??????? ??????? ??????? ????? ? ???????, ??-????????? ??????-???, ???? ? ???? ????????????. ?? ?????? ?????????? ??????????? ?????????, ???? ?????????? ??????? ?????? ?????, ????????? ? ????-??-????????????? ???????: "???????? ?????? ????"; ? ?????????? ????????? ???????????? ????????????. ? ????????????, ?????????? ????????????? ???????, ?? ??????????? ? ??????, ? ?????????????? ????????? ???? ??????? ???????? ? ????? ????????. ??????? ???????? ??????? ??????????? ???????? ????????????. ??? ?????-????????? "???????????- ??????" ????? ???? ??????????. ????????? ? ????? ???? ????????????? ???????? ???? ??????????, ?????????? ????????, ? ???? ??? ?? ??? ???????????? ? ????????????? ???????, ? ??? ????????? ?????? ???? ????????. ????????? ???????? ???-???? ?????????????, ???????????, ? ????????? ???????? ??????? ?????-?????? ?????? ? ???????????? ?????????-?????????? ??'????. ??????????? ????????? ??? ??? ????? ?????????? ?? ????: ?? ??-??????? ?????????? ? ???????? ??????????, ?? ?? ????????? ????????-???? ????????? ????????. ????? ?? ??????? ????? ????????, ?? ?????? ??? ????, ?????????, ???????? ?????? ??? ???????? ?????????????. ?? ??????, ????? ????????? - ?????????????? ??????? ???? ???-??????? ???????? ????????. ????? ????????? ????????, ????????, ??-????? ???????? ??? ???????, ??????? ?????? - ???? ???????, ? ?? ?????-????? ???????????? ????????????? ??? ????????? ??????. ??? ???-??? ?????????? ????????? ???????????? ???????? ???????????? ????, ?? ????????? ???????????? ???? ??? ????????? ?????? ???????? ???-?????, ???????? ?????? ? ??????????? ?????????? ?????????? ???????. ????????? ???????? ?????????, ???? ??????????, ?? ?????? ?????-????? ?????? ?? ????????? ?????????????? ???????? ? ???? ??????- ??????? ? ??????? ????? ??????. ????????? ?????????? ?? ?????? ?????? ??????????? ???????? ???????, ??? ???? ??? ?????????? ???-???? ????????. ????????, ????? ?????????? ??????????? ?????????? ? ??????? ????????????? ????????? ?????16. ??? ??????? ? ??????? ????? ???????? ??? ?????, ???? ??????? ?????????????: ?? ??? ?? ?????? ?????? ???? ?? ?????????, ???? ???????? ???? ? ?????, ?? ? ???????? (258). ? ? ????????????? ??????-?? ?????? ???????? ?????? ??????????????? ???????????? ???????, ?????????? ?? ??????????????? ?????? ?. ??????, ? ?????? ??????-?? ??????? "?????????? ???????" (304). ???? ????? ???????? ??????-???? ????????? ?????? ?????????? ??????? ?? ????? ????????, ?? ??????? ?. ?. ???????????? "??????? ????????? ??????? ??? ????-?? ? ?????? ????, ?? ? ??? ???? ????????? ??? ????????? ??????????? ????????"17. ???????????? ???????? ????? ?????? ? ??????? ?? ??????? ?????????????? ???????????? ? ?????????? ?????? XVIII ??. ????? ???? ?????? ????? ?????????? ??. ??????????, - ???????? ?????? "?? ???? ?????", ????????? ???????? ???????? ????? ?? ???????????? ???? ? ?????, ?????????? ?????????, ??????????? ?????? ??? ???-???, ???????? ???????? ?? ??. ????? ?????, ?????????????? ???????????? ??'???? ??? ????-??? ????????? ?? ?????? ????? ??????. ?? ???????? ???????? ???? ?????????? ??????? ?????? ?????????? ???????, ??? ?? ????????? ???????????? ?? ????? ??????. ? ??? ?????????????? ? ?????? ???-???????????????. ????? ???????? ????????, ????????? ???? ????, ???????-????? ?????? ?????????????, ?????????, ? ???????? ?????, ??? ????? ??????? (302). ?????????????????? ?????????? ??????? - ?? ?????-????????? ????????? ???? ????? ????????????? ??????, ?? ???????-????? ? ???????????? ??????????? ??????, ?? ???? ???????. ??? ?? ???????? ??????????? ?????????, ?. ?????????? ???????? ?? ?????-??????? ?????? ??????????? ????????? ????????? ??????. ? ????? ????? ??????????? ???????? ??????, ???? ??? ?? ?'??????? ?? ?????? ??????? "?????????????" ??????? ????. ?. ?????? ???? ?? ??? ??? ??????? ?????????? ?????, ??? ????? ?? ?????????? ???? ??? ?? ??????????. ???????? ????? ?????? ?????? ???? ? ????? ??? ???-??????? ???????. ????????????? ?? ??????? ?????????, ?? ?? ???????? ?? ???? ????????????? ????????? ????, ???????, ???? ?????????? ?????????-?????, ???????????? ?????????????? ???????????, ?? ?????????-?? ???????????. ??????????? ?????????? ????????? ???????? ???-??????? ?????????? "???????????" ?? ?????????? ???? ?????????? ???????. ?? ??????????? ?????? ?????????? ????? ???????? ?? ?????????. ??? ??? ?? ????? ??????? ???????? ????????? "???????-??? ???????", ?? ?????? ???? ?????????????. ?? ????????? ??? ????????? ?????? ??? ????????? ???????, ?? ??????????? ?? ??????-?? ?????????? ????????????, ??? ??????? ? ??? ??? ?????? ? ??????????-?? ????????, ? ???????? ??????? ?????. ???????????? ? ??, ?? ?????-?????? ????, ???? ??? ???????????, ??? ???????? ??????? ??????? ???? ??????, ??????????? ????? ?? ?????? ? ???????. ????? ???????? ???? ???????? ??????? ?????????? ? ??????????? ?????????? ?????? ????-???? ??. ????????? ??????? ??????????? ????????????? ????? XVII-XVIII ??., ??????? ?????????? ???? ?????? ?????, ????? ?????????? ???? ????? ????? ?????????? ???????? ?? ???? ? ?????????????? ? ??-???????? ?????. ???????????? ??????? ?????????? ???? ?????? ?? ? ? ?????????????? ????? XI - ??????? XII ??. ????????????? ?????? ??? ??????? ??????????, ?? ?????? ?? ???, ?????????? ?????????? ???? ????????? ???'?????? ??????, ?? ????? ????????: ???'??? ? ??????? ????? ??????????, ????????? ????????? ??? 6476 (968) -6523 (1015) ??????, ??????? ??? ?????? ?????? ???????, ???????? ??? ?????? ? ????? ?????????? ??????, ???????? ?? ????-??????? ??????, ????????? ???????, ?????, ??????, ???????. ????? ?????????-???????? ????? ?????????? ? ????? ??????? ????? ??? ????? ? ???-?????? ????????. ?? ???????? ????????? ???????????, ? ???????? ???'????? ???? ???? ????????????? ??? ???????? ?????????? ???????. ? ????? ??? ????? ? ?????????, ??????? ??? ?????? ? ?????, ???'??? ? ??????? ????? ?????????? ?? ??????? ???????????, ??? ?????????? ??????? ?? ?????? ? ?????????? ????? ????????... ? ??????? ??????? ??? ????? ?????????? ???????? ?? ????????? ??? ? ????????? ?? ???????? ?? ????????? ????-????, ???? ????????, ? ????? ?????? ????????? ? ????????? ?????????, ???????????? ?????? ? ?. ??. "???????? ????????" ?????? ?????????? ????????? ??????? ????-?????? ? ????????? ????? ?????? ???? ???????? ?????????- ??? ?????? ? ?????. ????, ??? ????????? ???????? ?????? ?????????? ???? ??????????????? ? ???? ???????, ?? ???? ? ??????? ??????? ???? ?????????????????, ??????????? ? ???????????? ??'?????, ?? ? ??????? ????? ??????? ???-??????????? ??? ??????? ?? ??? ????????-??????????; ???? ? ??????? ??????? ????????????? ???????????? ????? ?? ???? ????, ?? ? ??????? - ?????? ??????????????1. ???????, ????? ??????? ??????????: ?????? ??????????????. ?????????? ??????? ????? ?VII-?VIII ??., ?????????? ????????? ?????????? ???????, ???????? ? ?????????????? (?????????? ?? ?????-?????? ?? ??? ??? ????????-???????????? ????????? ? ??????? ??????) ?????? "?????????" ?????? ?????????? ????????, ????? ??????? ??-?????? ???????? ???????. ???????????? ??? ???????? ??????, ?? ??-????, ? ?????? ?????????????? ? ????? ????????? ???? ?????????????? ???????? ?? ?????????? ?????, ??????????? ??? ???????????? ????????. ? ????? ??????? ??? ????? ?????????? ?????, ? ?????? ????, ???????? ????????????? ?????????????, ? ? ???????, - ??????? ????????????? ????????? ????????? ???????????? ????????????? ?????????, ????????? ????? ????????? ?????? ? ???????. ??????, ?????????? ?????? ??????? ????? ? ? ?????? ????? ??????, ???? ? ????? ?????????????. ? ?? ????????, ??????????????? ?????? ????????? (??? ?? ?????????? ???? ??? ?????????????), ?????? ???-????????? ??????, ?? ???????? ??????, ???????, ?????? ?????????? ? ????????? ??????. ??? ?????? ???? ??????? ????????? ????? - ?? ????? "????? ??????" (??????????, ??????????? ????????? "?????-????" ?? ????????? ???????). ? ?? "???? ??????", ? ????? ?????, ??? ????????? ????? ?? ????? ??????????? - ?????, ?????????????? ????-??????? ?????. ? ??? ?? ??? ?????????? ????????? ? ???????????? ???-??????????? ? ???? ?????? - ????????. ??, ?? ??????????? ?????? ??-?????????: "?????? ??????, ?? ? ?????? ?????? ?????, ?????? ????? ???-???? "????????? ???????????", ?? ?????????? ? ?? ??????? ??????". ?? ? ? ?????????????? ????????????? ????????, ? ????????? ??????????? ?????????? ???? ?????? ??????? ???? ???????????? ? ? ????? ?????. ?????? ??????????? ????????????? ??????????. ?? ???????, ?? ???? ???????????? ??????, ???????? ?????, ? ??? ???? ????? ? ????????????? ?????????. ? ??'???? ? ??? ?????? ?????????? ??????????? ?????????? ???????? ??????? ? ??????????? ????????????? ????? ???-??? ??. ????-?????? ??????????? ?????? ?????? ????? ?????????? ?? ?????????? ?????????, ?? ???????????? ? ????????? ???????? ???????????? ???-??????? ??????? ??. ?. ?. ???????????? ? ????? ????????? ?????. ?? ?????? ??? ?????????? ? ?????-????? ?????? ???????? XVII ??. (????. ?????-??????????? ??????), ????? ?????????? ? ????? ?????? ???-??? ???????? XVII ??. (????. ?????-??????????? ??????), ???????? ????? 1671 ?. (????. ????????? ???????? ????????), ????? ?????? ????? ????? XVII - ??????? XVIII ??. (????. ?????-?????????? ???-??)7. ??????? ????? ????????, ?? ????? ?????? ??????? ? ?????????? ???????, ??? ???? ???????? ????????????. ?? ??? ???????? ?????, ?? ???????????? ? ??????? ????????? ????????? ?????????? ??. ?. ?. ???????? ??? ??????? ? ???????? ????? ?????? ? ???????? ????? ???????????. ?? ??????? ???? ???? ???????????-?????????? ???????? XVIII ??.. ?? ?????? ??????????? ??????? ????? ?? ???? ????? "?? ????-????? ??????????? ?????". ?????? ???? ??????? ???? ???????? ???? ??????? ??? ?????????? ?? ??????, ???, ?? ??????????? ??????????, ??????? ??? ?????? ? ?????????? ???? ?, "??? ????? ??? ?????? ? ????-?????"" . ??? ????? ???????? "?????????? ??????? ???????, ?? ????-??????? ? ???? ?????: ?????????-???????????? ?? ??????????????" (????????? ???????????). ??? ??????? ????? ?????? ???????? ???-?? ????????? ?? ????????-??????????????. ?????? ???????????? ???-??? ????????? "?????????????" ??????? (????? ??????? ????? ?? ???-??????) ? "??????????????" (????????? ????????????? ?????????), ???-??? - ????????? ????? "??????????????" ??????. ???, ? ??????? ??????? ??? ?????????? ?????? "????????????" ?????????? ????? ????? ?? ????????? ?????? ?????????? - ??????? ???-??. ???? ?????????, ?? ????????? ??? ?????????? ??????????????? ????? ??????????. ???? ??????? ?????????? ???????? ? ??? ??????????-??? ??????? ??? ?????????? ?????: ?? ????????? ????????-??????? ???-????? ????????? ? ????????????, ??????? ??????????, ??????? ???-????. ?? ?????????? ???????, ??????????? ??: - ????? ?????????????? (???????? ?? ??????? ?????) ?? ?????? ?? ?????, ? ? ????? ????????: ????????????? ?? ??? ? ??????? ??????, ?? ????????? ?? ??????, ? ???? ????????. ????????????????? ???? ???? ?????? ?????? ? ?????????? ????????? ???????? ?????12. - ???? ?????????? ???????: ?? ? ?????? ??????????? ??? ? ? ?????? ?????????. ? ??????? ??????? ????, ?? ??? ?????? ????? ? ?????????? ?????????, ? ????? ??? ? ???????, ??????? ?? ?????????, ???? ?? ????????, ?????? ?? ???????, ?????? ?? ?????, ????? ??????? ?? [?????? ?] ????, ??????? ?? ??????, -??? ? ???? ??? ???????? ?? ????? ? ????? ????. - ?????? ???????? ???????? ?????: ??, ?? ????????? ?????????, ???????? ???? ??? ? ???? ??? ????????, ??????, ??????????, ???????????, ??????????, ?????-???, ???????????, ??????????????, ?????, ????????????, ????????- ???, ???????, ??????????, ???????????, ??????????????, ?????????, ??????, ?????????, ???????????, ????????????, ?? ???????? ??? ???? ???????, ?????, ????????????14. - ??????? ???? ? ??????: ?, ????, ???? ??????? ? ???????. ???? ? ?? ??????? ????, ?? ?????????? ??????. - ??????? ?????? ??????? - ??????? "? ???? ???????? ???? ??????? ???????? ????? ? ? ?????? ????? ?????????, ?? ??? ? ???????"16. -???? ?????: ? ???????? ?????? ?????? ???? ? ? ??????? ???? ????????; ?????????? ??? ??? ?????????. ???? ? ???????? ???? ??????? ????? ? ?????? ????? ? ?????????? ????, ?? ??? ???????? ????? ????????? ??, ??????? ?? ?????????. - ???? "? ???? ?????": ???? ????????? ? ???? ?????, ? ???? ?? ??????? ??. ?????????? ????? ?????????? ?V??-?VIII ??. ???????? ???????? ?? ?? ?????????????? ????????????? ?????, ??? ? ? ?????????? ?????????, ?, ?????????? ?????? ???? ??????, ???????? ?????????? ????? ???-????. ?? ?????????????? ?????????, ? ????????? ??????? ?????????-??????? ?????? "????????? ?????????", ???? ?? ??????????? ??? ??-???????? ???????????? ?????????, ????????, ? ?????? ?????? ?????? ? ?????, ??????? ??????????????, ?????????? ?????????. ????? ? ?????? ?????????? ? ?????????, ???? ?? ????????? ??????? ??-???????, ??????? ?? ?????? ?????????? ????????? ? ???????????????? ?????. ??????? ?????? ?????????, ???? ?? "??????????" ?? ???? ??? ?????, ?????????; ??????? ?????????? ????????? ? ????????????, ?????????????. ????? ??????? ?????????? ??????????? ?? ??????: ??????????? -» ???????? ??????? -> ???????? -> ????????????? -» ????????. ????-????? ????? ??????????? ? ?????????? ??? ??????? ??????????; ??? ??? "???????????, ????? ????? ?????????, ???? ??????????". ?????-???? ??? ????? ?????: ?????, ???????? ? ??????????. ? ?????? ????? ?? ??????????????, ?? ???? ???? ??????? ????, ?? ???????? ?? ?? ???-????. ? ????????? ??????? ?????????? ????????? ????????????: "???-???? ???? ????? ?????? ????". ? ????: ?????? ??? ????????, ?? ??????? ???? ????? ?????? ????, ??????? ????????, ??? ? ??? ????? ?? ????, ????? ?? ???? ?? ???????. ? ???-????, ???????, ?? ???????? ????, ???? ??????? ????????. ????????, ???????? ?? ????? ?????? ??????? ?????? ???????: ?????, ????????, ????? ? ????????, ??????? ???? ?? ?????????. ??????? ??????, ?????? ?? ????? ?????? ????????, ??????????, ?? ???? ?? ????, ???????? ?????? ????? ?????? ????. ?????? ?? ???????? ? ?? ????? ????????? ????????, ??? ??? ????? ???? ?? ???? ?????, ??? ????? ???????? ?? ?????. ????????, ????? ??????? ?????? ??????? ?????????? ????, ????? ?? ????? ?????????, ???? ??? ? ???? ????? ???, ? ????? ??? ???? ???? ?? ????. ? ?????? ?????? ?????????? ?????????? ??? ?????? ????????? ?????. ?? ???????? ?????? ?????????????? ???? ?????????.????? ?? ?????? ??????? ????????? ???? ????????????? (?????????? ??????) ??????-???????????? ?????, ????? ?? ???'?????? ??? ?????. ??? ???? ??????? ????? ?????????? ?????????????? ?????? ???????????????, ????????-??, ????? ???????? ?????????? ???????. ????? ?? ??????? ????? ????? ???????? ???????? ?????????? ??? ??? ?????, ???? ????????? ?????????? ??? ???, ??? ???????? ????? ?????? ?? ??, ?? ?????????? ???? ????????? ? ????? ????????. ???????? ????????? ???? ????-????? ??????? ??????? ? ????????? ?????. ???????? ???????? ?????????? ? ????? ???? ?????? ??????????? ??????, ????????, ??? ??????????? ???????????? ?? ????????? ???????? ?????????. ??? ?????? ???????? ? ?????? ???????? ?? ????????-??????????? ????????? (?? ? ????? ??? ?????? ??????????), ?? ????????? ??????? ? ????? ??????, ??????-?????? ?? ????????? ???????? ???????? ??????? ??????? / ????????? ?????????. ??? ?????? ??????? ??????, ? ???? ????????? ????? ???-???????, ????? ??????? ???????? ?????? ?? ????? ? ?????, ?? "?????-???" ???? ?? ?????? ?????????. ??? ????? ??????? ?? ???????? ??-????? ???? ? ??????, ???? ?? ?????????? ????????. ? ????? ??????? ???????????? ?????????????, ????????. ? ??? ? ?? ?? ?????? "?????" ? "????", ? ? ??????? ??????????? ??????? ????? ????????? ????. ?????? ???????? ????????? ???????? ? ???????? ??????? ?????????? ??? "???????" ??? ?? ????? "?????????????????", ?? ????????? ? ???? ??????????? ????? ?? ??????????????? ? ???? ??????????? ???????? ??? ???? ????? ? ????? ????? ????? ????. ???? ??????? ?????????? ????????? ?? ????????, ???? ????????? ????????? ?? ? ?????????? ? ???? ????????? ? ????????. ? ??????? ????????? ???? ?????? ?????????, ????????, ????????-???????. ????? ????????? ???????? ?? ????????? ???????? ????, ??? ?? ???????????? ??????? ????????. ?????? ?????? "?????????????" ??-???? ? ???, ???????????? ?????. ?????????-??????? ???? ????????? ??-?? ???? ??????: ????? ?????????? ????? ????????? ? ???? ????? ?????? ????, ?? ??? ?? ?????? ???? ?? ????? ???? ?????? ???????; ????????? ????? ????? ????? ?? ?????? ???????? ? ????? ?? ???? "?????????" ???? ????? - ???????-???????; ???? ??????? (?? ??????????? ????????? -?????) ?????? ? ????? ?????????; ??????????? ??????, ?????????? ?? ?????? ???? ??????? ?????????? ?????, ????????? ????, "??? ??????? ??????? ????? ?? ?????? ? ?? ???? ?? ????"22. ???? ??????????????? ??? ????? ????? ????????, ??????????? ?? ???????????????? ??????????? ??????, ?????? ?????, ????????? ?? ??????????? ??? "?????????" - ????????? ????? ????? ?????-????? ?? ???????? ?????? - ??????. ??????? ?????????? ?????????-???? ????? ?????? "????????". ??, ????????, ??????????? ?????? ???????? ?????????? ???????????? ???? ??????????, ?? ????????- ??????? ??????? ?? ??????????. ????????? ?????? ? ?????? ????-??????? ????? ?????? ?? ?????? ????? ?? ????????, ??? ??? ????? ????, ????? ? ???'?????. ????????? ?????? ????? ??? ??? ????? ? ????????? ("? ??? ???? ????? ??? ?? ????? ??????????, ? [????], ??????? ???? ??????, ???????? ????? ? ????? ? ??????"23), ??????-??? ???????????? ?? ?????? ??? ??????????? ???????? ? ?????????. ??? ???? ????????? ????? ?? ???? ????'???????, ?????????????????. ???????????? ?????????? ???????? ??????? ?????????? ??????? ? ?????? ???????? ????????? ???????: ?? ???????, ?? ??????? ?? ???????? ? ?? ??????????? ????? ????; ???? [???] ???? ??????? [??????] ??????, ?? ?? ?????????? ?????? ???? ????-?????????... ??? ????????, ? ?'??????, ? ?????, ?? ? ????? ???? ??????? ? ????. ???? ????????? ?????????? ?????????? ???????? ??????, ?? ??? ????? ????????, ???? ??? ? ???????? ????????????? ????????. ? ?? ???, ??? ???????? ?????? ??? ????????? ? ?????? ?????? ? ???????????? ??????, ?? ???? ???? ??? ?????? ????? ? ????????? ?? ????? ? ?????? ???? ????????? ? ???????25. ??? ????? ?????????? ?????? ??????????? ????????? - ????? ????????? ???????. ????? ??? ??????? ?????????? ???????? ???? ????? - ?????????? ???????. ????, ? ????????? ????????? ??? ?????-???????? ???????-????? ?????????? ??????????? ????? ?????????????. ?????? ????-????? ???? ??????????????. ????? ??????? ?????? ?????? ??????, ?????????. ?????????? ??????? ??????????-????????, ????????? ?????????????? (?? ???????? ?????????????) "????????????" ??????, ? ???? ???????????? ??????? ?????????? ???. ? ????????????? ?? ??????????????, ??? ? ????????? ?????????, ???-?? ? ????????? - ?? ???????, ???. ????????, ??? ??????, ?? ? ??? ??? ????????? ??????, ???????, ???????????? ??????. ????????? ????- ??????? ??????????? ????????????? ??????? ?????, ?? ???????????? ?? ?????, ? ??? ???. ?? ?????????? ???????, ?????? ?????????? ????? ?????????, ???????????? ?????????? ???????, ??? "?????? ? ????". ???????? - ?? ??????????? ??????? "??????????????" ????, ???? "?????? ????? ??????? ???? ?? ??????????". ??????????? ?????-????? "???????? ?????????? ????", ? ? ??? ???????? ??????????? ?????-?????, ? ?????? ????, ? ???????? ????????????, ????????????????, ? ???????. ??? ???????? ??? ??????? ???? ? ???? ?????, ? ????? ???-???? ????? ???????? ??? ??????????? ?????? ??????? ???????????. ?? ??????? ?????? ? ????? ?????? ??????? ?????????????, ???????? ??-????????? "?? ????????", ??? ???????? ???? ? ????? "????????" (????, ???????). ?????????? ???? ?? ???? "????????" ??????? ????? ???????? ???????? ????? "???? ???? ????", ? ??? ????? ?????? ??????????? ???-??????, ???????, "??????????? ?????". ???????? ????? ?? ???? ????????? ?? ????????? ???????? ?? ??????, ? ???? ??? ???? ?? ???? ??????????, ????????? ???????????? ?? ????????? ??????. ??????? ??? ?????? ?????????? ?? ???? ?????? ????????, ???????? ? ??? ?? "???????????? ????"26. ?????? ??? ? ??????????? ?????????? ??? ??????????: ?? ? ????????? ?????? ? ????????????? ??????? 1400 ?. ???????: "?? ???? ??? ???-???? ??????? ????? ????, ?????? ?? ???? [??????????] ????????? ??????? ???? ? ?????? ?? ???, ?? ?????? ?????????????..."27. ????? ?? ?????? ? ? ????? "????? ?? ???????????" ?? ??????? ????????????? ????, ?????? ????? ????? ?????????? ?? ??? ???????? ??? ?????? ?? ?????. ?? ???????, ?????? ?????? ????? ?? ????? ?? ????????? ????, ??? ?????????? ??? ?? ?????????? ????? ???? ????? ?? ????? ??? ??????, ?????????, ?????????? ??????, ??????. ???? ? ?????? ???????????????? ???'-????????? ??????, ??? ???????? ????????????? ????? ???????????? ?????????? ? ????????? ???????? ? ???????? ???? ? ????????????? ????????? ????????? ?????? ????????. ?? ????? ???? ???? ? ??? ???? ????? ?????? ??? ?????? ? ????. ??? ???? ??? ? ????? ???? "????????", ?? ??????? ?????? ?????????? ? ??????? ???????????, ???-???? ???? ??????? ??????????? ?????????? ?????????? ???, ??, ? ???? ?????, ???????? ??? ???????28. ??? ? ?????????, ??????? ?? ????????, ????????? ???????????? ?????? ??????, ?? ???????? ??-??????? ???? ?????????. ??? ??? ?????? ? ???????? ?????????? ?????-???????? ??????? ??, "?? ?? ?????? ??????? ?????'?? ??????????"29. ????? ???????? ????????? ??? ?? ???? ?????????? ?????????, ??? ????? ??? ?????? ????????: ????? ???? ?????. ????????????? ? ????? ??????? ? ?????? ?????????? ????? ??????????? ????????? ? ??????????? ????? ??????, ??????????? ?? ????????? ??????, ??? ????-?? ??????? ????????? ??????????. ?????? "????????? ?????????" - ????? ?????????? ? ????? ???? - ???? ? ??????????? ??????? ?.?. ??????? ????????, ?? ? ??????? ???????????????? ??????????, ? ???, ?? ????? ?????? ????????, ???????? ??????? ?? ????????? ???????? ?? ??????. ????????? ?? ??????? ????????? ????, ????????? ????? ???????-???? ??? ???, ??? ???? ????? ???? ? ??????????? ???????????. ???? "??????????", "????????????", ?? ??????????? ??????? ??????????, ??? ??? ?????????? ??????? ???? ?????????????? ??????? ?? ???. ???? ???? ???? ??? ???????? ?? ????? ????????? ??????30. ??? ?????????? ????????? ???????? ???????? ??? ?????? ?? ??? ??????????? ???? ?????, ???? ?????? ? ????????? ??????? ??????? ? ??????????. ? ?? ????????????? ???????????, ????? ????? - ?? ?????? ???? ?? ????? ???????. ??? ?? ????????? ? ???????? ?? ?????? ????? ?? ???????? ???. ?????? ????? ? ?????? ? ??????????? ????????? "???????????": ????? ??????? ???? ????????? ?? ?????????, ???????? ?? "??????????" ???????? ?????? ? ????????????? "?????? ?????", ? ?????? (????? ????????) ??? ?????? "? ????? ?????? ????? ? ???-????". ??? ????? ????? ? ????? ???????? ????? "????????? ??????? ?????????????? ???? ????????? ???????? - ????????? ? ?????????-?????, ?? ??????..."31. ????, ??? ?????? (????? ?? ???, ????????? ?? ???????) ???????? ???? ??????, ???? ???????? ?????? ????? ???'????? ?? ????????? ?????????????, ??????? ? ???????. ???????, - ?? ?????? ???? ??????, - ? ?????? ? ?????????????? ??-????????? ????????, ???? ???? ? ??????? ???? ?? ????????? ???? ??????, ???? ???????? ?? ???? ??????? ? ? ???? ???????. ??????? ??????? ???????? ????? ?? ??????????, ????, ?? ????????? ? ??????, ??? "??????" ?????. ? ?????? ? ? ?????????? ??????? ?????????? ????????? ?????? ??? ???? ????: ??????????? ??????? ????? ? ??????? ???? ???????? ????? ?????????. ?????? ???? ??????????? - ?? ????????? ????????????, ??, ?? ????? ????????????, ??????? ???????????? ?????????????? ???? (??? ??? ??? ???????????). ????? ?? ??????? ? ?????? ????, ?? ?????? ?? ???? ?????????? ????: ??? ?? ??????? ?? ?????, ?? ?????, ?? ???? ?? "??????????????", ?? "?????????????" ????????? ?? ?????. ??????? ??????????? ???? ?? ???? ????????. ?? ?? ???? ?? ?????, ? ???????-?????, ???????? ? ????????? ???????????, ??? ???? ???? ???????? ??? ????????, "??? ??????? ????? ?? ?????????" (???? 33, ??). ?? ?? ????, ? ????? ????????? ???????????. "???????? ?? ??????? ???????, ??? ?????, ???? ?????????? ????????????? ????????" (??., 1, 2). ? ??????? ?????? ? ???? ???????? ?????, ???? ??????? ??????? ??????? ????, ???????? ????????? ?????????: "?? ???? ???? ??????? ???-?????? ????? ?????? ?? ???? ???????? ????? ????? ??????? ???? ???????" (???? 4, 17). ???? "???? ?? ?-??? ????? ????????, ? ?? ?? ???? ???????? ??????" (???? 5, 6-7). ?? ???????????? ?????, ??? ?????? ???? ????????? "? ????? ????", ??????????? ?????????? ????, ? ?? ????. ? ? ????? ???? ???????. ? ??????? ??? ?????????? ? ??? ???????? ?????? ???????? ? ???-??? ????????????: ????????? ????? ?????? ??????? ("? ????? ???? ??? ???????? ? ????????, ?????????, ?? ?? ??? ?????? ????????? ???????"33), ??? ?? ????????? ???????????? ??? ?????????? ???????? ??????? ??????, ?????????, ?? ????????? ????? ????? ?????? ????. ???????????? ???????????? ??????? ??????, ?, ?? ???????? ?????, ??? ??? ?? ???? "??????????" ??????? ?????????? ?????? ???????? ?? ????????? ?????? ?? ????? ?? ????????. ???? ? ??? ????????????? ????????, ???????, ????? "?????????? ?????" ????? ?????????? ??? ???? ?????, ?????? ?????? ??? ??????. ?? ????????? ????? ???????? ???????? ??????????? ???????, ????????????????? ? ??????????? "?? ?????????? ??????". ?? ???? ? ????? ?????????? ??????????? ?? ?? ??????????????? ?????? (??? ?? ??????? ??????????? ??????, ? ???? ????????? ???? ????????). ? ?????????????? ?????? ????? ?????? ????? ?? ???????????, ???, ? ?????? ????, ??? ????? ??????? ?? ????????? ??????? ???? ? ???????? ??????? ? ??????????, ?? ?????-????????? ?? ????????, ? ???? ????????????, "???????? ???? ? ????". ???, ? ????????? ?????? 1400 ?. ???????: ? ?? ?? ????? ???? ???? ????????? ?? ????? ????? ?????. ? ????, ???????? ?????? ? ????: "??? ?? ??????????, ?? ???????? ??????? ???". ?? ?? ????: "???????? ??, ??? ?? ?? ??? ???? ???????". ? ???? ????????, ? ???????? ???? ?????: ?????? ??? ?? ?????? ?????? ? ???????????? ??? ??? ? ?????? ??? ?????? ?? ???? ??????. ???????, ??????? ? ??? ????, ? ????????? ????, ?????????? ????? ? ?????34. ???????????? ??????????? ???????????? ?????? ??????????? ? ??-??????????? ?????????? ?????? ???????? XVII ? ?VIII ??. ?????? ?????: ????????? ?????? ????? ? ????? ???? ??? ???????? ? ????????, ??-???????, ?? ??? ?????? ????????? ???????. ??? ????????? ??????? ?? ????, ??????: "?????????, ???? ? ?????? ???????". ?? ?? ? ?????: ?? ?????????? ???????, ???? ?? ???? ???? ???????, ????????????? ???, ???? ?????? ???? ???????, ????? ?? ??? ????? ? ???? ?????, ? ??????? ????, ? ??? ????? ????, ??????: "????? ???? ?????? ??????-???? ????". ???????????? ?????, ????????? ???? ??? ?? ???????? ???????35. ?????? ?????: ?????? ???????? ?????. ? ????? ???? ??? ??????? ? ???? ??????, ?????????, ?? ?? ??? ?????? ????????? ???????. ??? ??????? ??????? ?? ????, ??????: "???? ????? ??????, ????????. ? ???? ?? ???????, ?? ?? ????? ????????, ??? ? ???????? ??????? ???????? ? ?? ??????? ??? ??????? ????????, ?? ??????? ??????? ?? ?????? ?????36. ????? ???? ????????? ??????????? (?? ????? ???????, ??? ? ??????? ???????) ?????? ???????????? ????? ????; ???????????? ????? ???-??????? ? ?? ???????????. ???? ????????? ??? ????????? ?????????? ??????????? ????????? ??????? (??????????? ???????), ???, ???? ?? ???, ??????? (???????? ????????? ????). ????????, ????????? ??????? ??? ??????? ????. ????????? ???? ????? ?????? ???????; ????????, ? ???????? ????????? ????? ?????? ?????????????: "?????? ???? - ???. ??, ????, ???? ??? ???????, ??? ???? ???? ???? ??????. ? ???? ???? ??? ????, ??? ???? ???? ???? ? ???????. ???? ? ?? ??????, ?? ? ????, ???????, ?? ??????? - ???? ? ??????? ????!" (??., 6,22-23). ? ????????????? ??????????? ????-???? ????? ????????? ???, ?? ? ???? ????? ???'????? ???? ???????, ?? ?????? ? ???????, ???? ???????. ?????????? ?????? ? ????????????? ??????? ???????? ?? ?????????? ?????? ??????, ???? ????????? ???? ???????? ???????? ???????? ? ???????????? ??????????. ?? ??????????? ??????? ???, ? ??????, ? ????? ??????, ????????? ????? ???? ??????????? ? ?????????? ??????- ? ?????? ????????????? ?? ??????????? ?? ????????? ????????"37. ??????, ?? ???????? ??????-???????? ?????????, ?????????? ????? ?.?. "??????????????? ???????" (V ??.), ??? ????????? ???????? ????????????? ?????? ??????? ????????????? ?????????? "??????-?????? ???????"38. ???? ??????, ?? ??????? ??????? ??????????? ? ???????? ????????, ? ????? - ?? ??????. ??????? ???? - ?? ???????? ???????? ?????????? ???? "???????? ?????" ????? (????., 9, 8). ??? ? ??????? ? ?????? ????????? ????? ????????. ??????? ??????? ??????????? ?????? "??????? ? ???? ???? ???? ?????, ? ????? ??????? ??? ????. ? ??????? ??????????, ?, ????-????? ??????, ?? ????? ???????" (????., 9,18-19). ????????, ?? ???-???????? ???????????? ???????????? ? ????? ?????? ???????? XVII ??. ?????? ????????????-??????????????, - ?? "????? ???????? ??????? ????????"39. ? ???????, ? ????? ?? "??????????" ????? ???????? "??? ???????? ??????, ?????? ? ?????? ?????? ??-??????? ??????? ? ?????????, ??? ? ?????? ????? ??????? ????? ????????? ???? ??-??????????? ????????". ????? ???????? ???????? ????? ????????? ? ?????????? ??????? ?????????? ??????? ??? 1015 ?., ? ???? ???? ??? ??? ??, ?? ???? ???????? ??????, ? ??? ?????? "???????? ? ????" ? ??????, ? ????? ?????? ????? ??? ?? ??????, ? ????? ????????? ? ????-???? ? ??????? ???????. ???????? ?????? ??????? ???? ???????-????? ? ? ???????? ????????????? ????? ??? ??????????. ??????? ?????????? ?? ???????? "?????? ?????????" ?????? ???-??, ????????? ?????, ? "?????? ?????????" ????? ?? ?????? ??????, ????????? ????? ????? ?????. ?????? ????????? ???????????? ????-??????? ?????????????? ?? ?????? ??????????? ???????? "??????-???????" ? "??????????????" ?????????. ?? ?????? ?????????? ??? ?????? ???????, ??????? ????????, ?????? ????? ? ?????? ?????????, ?????-??????? ?????? ???, ??????? ?????????? ???????? ????????????, ???-????? ?? ???????? ??????? ? ???????? ??????????? ?, ???????, ??? ??-???? ????????? ?? ????????? ????. ? ????????? ?????????? ????? ????????? ?????????? ??????????? ? ??????? "???? ? ????". ?? ???? ? ?????????????, ?? "?? ?????? ???-????? ???? ??? ??? ???????". ?? ?????? ???????????? ??????? ????-????, ?? ?????? ??????? "???? ? ????" ???????? ?????? ?????, ??? ????-???? ? ??????????????? "????????????" ?? "???????? ????". ???????-?? ?? ???????? ????????, ???? "???????? ?????? ?????? ????? ? ?'???? ???????, ????? ?? ??????? ? ???????? ?? ?? ???, ? ?? ?? ???? ??????, ?????'?? ??????? ?? ?? ??? ??? ???? ???????? ? ???? ? ????- ???"42- ????????????, ????????? ??????? ???????? ??????? ???????? ?????? ??? ??????????. ? ????? ??????? ????? ??????????? ????? ?? ?????, ? ????? ???????? ???????????? ?????? ?????? ? ????????? ????-????? ??????, ?? ????????? ??? ?????????? ?????, ?? ????? ????????? ????????. ? ??????????? ???????????? ???????????? ????? ???? ???-???????, ?? ???????????????????? ????????, ?? ??????? ????????? "????-??? ??????, ?? ???? ???? ???????, ? ??? ? ????????? ????????? ? ????-?????? ?????? ????? ??????????"43. ??????, ????? ? ?????????, ?? ?????? ?????????? ?????. ????? ? ????? ?????????? ????????? ?????. ????????? ??? ?????????? ??? ????????? ????????: ????? ?????-???, ?? ???? ? ???? ????? - ? ???????, ?? ??????????? ?? ?????????-??? ?????, ??? ???????? ??? ???????????? ????????????????. ??? ?????? ? ?????????? ??????????????? ????????????, ??? ? ???? ??????????? ????? ?? ??, ?? ???????? ? ???????? ????? ???????, ????????. ?? ???????????? ?????????, ????? ??????? ???????? ???? ???????: ???-??????? ?? ??????? ??????? ??????????, ???????????? ("????????") ?????? ("???'???? ?? ?? ??? ??? ???? ????????, ? ????? ? ???????"). ?? ??????????? ????????????? ???????-???????? ??-? ??., ??????????? ????????? ?? ?????? ? "?'??????? ??????" ? ???????????? ??????? ? ??????????44. ?????????? ????? ?? ????? ???????, ????? ??????? ?? ???? ??????????. ?????? ???????? ?????, ?? ???? ?????, ????????? ? ???????, ? ?????? ?? ?????? ??????????. ???? ?? ???? ??? ????? ???????, ?????????? ????????, ????? ??? ????????????? ?????????? ?????? ???-??. ????????? ??????? ????????????? ???? ?????????? ?????? ????? ?????? ? ???????? ??????????, ? ??????? - ????? ?????????, ???? ??? ????????? ?? "????????????" ? "?????????????". ??????????? ?? ????????? ?????????, ?????? ????????? ? ????? ????? ?????????? ?? ???????? ?????? "??????????" ?????? ? ?????????? ?????? "????-???????", ?? ????????????? ???????? ?????????, ?? ????????? ??? ??-????? "??????" ?? ?????????. ??????? ??? ?????? ????????????? ??????, ??? ? ????? ?????????? ???? ??????? ????????? ??????? ??- ????. ????? ?????? ? ??????? ????????? ????????? ??????????? ??? ?????? ???????? ????????? ? ????????? ?? ?????????? ????????, ???????? ???? "?????????????". ? ?????? ????? ????????? ????? ??-????? ????????? ???? ??????????? ?? "?????? ? ??????" ??????. ?? ???????? ????????? ?????????, ??????????? ?? ??????? ?.-?. ?????????????: ??? ????????? "?????" ??'????, ??? ????????? ???? ?????????????? ????? ????? ?? ????? ????? ????? ??????, ????, ?????????? ?? ?? ?????????? ??; ?? ?????????; ?? ???????; ?????, ? ????? ???? ???; ???, ???? ???? ????; ???????, ? ??? ???? ?????????; ?? ?????, ??? ? ??????????? ????????????? ("????? ?? ????'?, ?? ????? ???? ????????"); ?? ??????; ?? ?? ???? ???????????? ??? ???? ?? ????? ?? ?? ??????????45. ???? ?????????, ?? ???????, ??????????? ??????????????? ??? ???-?????????? ?????????, ??????????, ???????????? ?????, ??????????? ???? ????????? (????? ? ???????, ????????, ???????? ????????, ??????? ??-??), ?? ?????? ????????? ?? ????? ?????????? ???????? (?????) ???-????? ?????????? ? ???? ?????. ?????????? ???? ???????????? ???? ?????-?????. ??, ?? ???????? ????, ????????? ??????????? ??????????? ?? ???? "??????? ???????", ??, ?? ??????????? ?????????? ????? ???????? XVII ??., ?????? ?????? ?????^?? ? ?????: ???? ??? ??? ?????? ???, ????? ? ???? ?? ???????? ??? ????. ???? ?????? ????46. ????????????, ????????? ??????? ???????? ???????????????, ??-?????????, ???????????? ??????? ?????, ??? ?????????? ???????? ????-???? ????? ?????????? ? ?????, ?? ??????????? ??????, ? ???????-??? ?? ????, ? ??????, ??? ???? ????????? ? ?????? ??????47. ? ??? ???????? ??? ????????? ????? ??????????? ????????? ?????????????. ?????????? ?????????? ?? ??????, ??? ???? ???? ???????????????: ??????????? ? ????????? ????????????? ????. ????? ?????? ?????????? ?????????? ?????????? ????????? ?????? ?????? ("???????? ???? ????? ???????????? ?? ???????? ???????"48), ?????????? ?? ????-???????? ???????????? ????? ????? ("? ?? ???? ??? ???? ? ?????? ??? ???????, ??? ?? ??? ????????, ? ?? ??? ???? ????? ?????????? ?????"49), ?????????? ?????????? ?????? ("???????? ??? ???????? ??-????, ??????? ? ??????? ?? ?????? ?????????"50), ??????????? ????-????????? ?????? ("? ?? ??? ??????? ?????? ?????? ???????"51), ??-???????? ????? ???? ??????? ????? ????. ?????????????? ??????????-???????????, ????????? ????????-??? ?? ???? ???????????? ? ????????????? ("???????? ??? ????? ????? ??? ???????? ? ????? ????????? ? ????? ????? ??????? ???-??????"52), ????????, ?????? ?? ?????????, ??????????? ? ???? (?? ???? ?????? ?????????? ??? ?V??-?VIII ??.). ?????? ???? ?????-????? ????????????? ????? ??? ?????????? - ?? ???????? ???????? ???? ???????????? ?? ??????? ????????. ?????????, ?? ??? ???????????? ????????? ??????? ???? ???????, ??? ????? ??????? ????. ? ????-????? ????? ?? ?????? ???? ????, ?? ????????? ? ??????? ???????-????????, ? ????? ?????. ????? ?????? ? ????????? ????? ??????? ????????????? ??????????, "????????????" ?????????????? ????, ??-???? ? ?????? ?????. ??????? ????????? ?????? ? ????????????? ??????? (???????? ? ?????? ???????) ?? ?????? ?????? ?????????????? ???????????. ??? ????? ??? "????????", "??-??????" ????? ?????? ????????? ?? ????-???? ????? ??????????, ?????????????????. ?? ????????? ????????? "???? ?? ?????" (?. ?????), ??? ?? ?????? ??? ??????, ? ? ??? ?????, ??? ????, ?????????? ???????? ????? ???? ???????, ?? "?????????-?????" ?? "???????????????". ?? ? ??????, ?? ????? ??? ????? ???? ?? ????? ??? ??????. ???????? ????? ?????????? ????????? ?? ?????????????? ? ????????????? ??????????: ???????????, ?? ???????? ?? ????? ????? ??????????? ??????. ?????????, ?????? ????????????? ??????, ??????? ????, ???????????, ??????????? - ????? ???????? ?????????? ?? ????. ?? ??????, ??? ?????????????? ?????-???? ???????? ??????????? ?? ? ??????????, ??? ? ? ????????? ?????. ??? ?????? ????????? - ?? ?????????? ? ??????? ??????, ??? ?????-???????????? ??????????-??????? ??????????, ???'????? ? ??????-?????? ?????? ??????????, ??????????? ????? ?????????? ?? ?????????? ????? ? ?????? ?? ?????. ????????? ????????, ???? ?? ???, ?????????? ?????????????? ?????????? ?????????? XVII-XVIII ??. ?? ????????????? ????????, ?? ???????????? ? ?????? ???????????? ????????? ?? ??????-????????, ????????? ???????? ???? ???????? ??????????. ???????? ?? ????????? ??????? ????????? ? ????????????? ????? XVII-XVIII ??. (????????? ????????? ?????????? ???????? ??????? ??????????? ?????????), ???????????? ????, ???????, ???????, ??????? ? ? ??? ?? ??? ????? ???????????? "??????????" ? ?????????????? ?????????? ??????, ???????? ? "????" ????? "??????", ????? ????? ???????? ??? ??????????. ???????, ???????????? ????? ???? ??? ???????????????????, ???? ???????????? ???????? ?? ?? ??????????, ? ?? ????? ?????????? ???????, ???????, ?????. ??????? ???????????? ??????? "?????" ?? ?????? ??????, ? ? ?????????? ?? ??????????? ????-???????? ?????, ????????? ?????????, ??????????-????????? ????? (???-?????, ????? ??? ????? ? ????????? ????????) ?? ???? ???????? ? ????????? ??????. ????????????? ?????? ??????? ????? ???????????? ?? ?????? ?????????? (?? ????????????????") ?????????. ?????? "?????????????" ? "??????????????" ????????? ??????? ??-????? ????? ? ?????????????? ???????? ??????. ??????? ??????? ?????????? ??????????? ??????????, ??? ????? ?? ??????????? ????. ???? ??????? ????? ??????? ?? ???????? ?????????? ?? ???????, ???????, ? ????-???? ??. ?????????? ? ????????? "????????? ??-??????? ??????" ? ?????? ????????? ?????????????? ?????????. ???? ??????? ?????? ??????? ??????? ???? ? ??????????? ???????????? ?????? ??????????? ?????? ?? ????? ???????? ? ???????????? ???????-???????????? ??????, ? ?????? ?????? ????? ?????, ?? ??????????? ?. ?. ???????? - ??????????? ??????????1, ??????? ? ???? ??? ?????-????: ???????????-??????????? ??????? ("?? ??????????? ??????? ?????????????? ??'????"), ???? ?? ???????? ????. ???? ??????? ? ????? ????????????? ????? ???????? ?????, ????? "???????? ???????", ? ??? ???, ?? ?????? ???? ???????? ? ???? ?????-????, "?????????? ????????" ?? ????? ??????. ???? ???, ?? ???? ??? ?????? ??????? ?????????? ????, ????? ? ???? ??????? ????????? ??????? ???? ??????????????? ????????, ?? ???? ????????? ????????? ?????????? ? ??????????? ????????? ?????. ????????? ????? ????????? ?????????? ???? ???????? ?? ?????????? ????????????, ?? ??????????, ?? ?????? ???? ???????. ??? ???????????? ????? ????? ??????????? ??? ???????????, ?????????? ??????????????? (????? ?, ??????, ???????? ?????? ????????? ?????????? ???????????? ? ???????? ???????? ?? ????????, ? ?????? ?, ?????? ?????, ?????????-?? ?????????????). ? ?????? ?? ??????????? ???? ??????????? ?????-??????? ???? (???????? ?? ?????? ??????, ???????? ?? ???????) ?????-???? ?????????? ???????????? ?????? ?????? ?????????? ?????????????? ? ?????? ?????? ????????? ??????????? ???. ?? ????, ?????????, ??????? ???? ???????????? ? ???????????? ?????? ?? ?????, ????????????? ??-???????? ?? ??????????-?????????????? ?????????. ? ?????? ????, ???? ????????? ????? ????????? ? ???????????? ?????????? ?????, ?? ? ?????????? ???????????? ????????? ???????????????? ????? ?, ????? ????????? ?????????????? ????????? ????????, ? ????? ???-???????? ?? (???????????? ??????????) ??????????, ??????? ????? ??????? ?? ?????????? ????????-????????? ??????? ???????? ??????. ?? ???????? ??????? ? ????????????? ??????? ???????? ?????????. ? ????????? ??? ?????????????? ????? (? ?????????, ? ?????? ? ? ??????-????? ??????????, ??????????? ?????? ??????? ???? ???? ???????) ???-??, ?? ???? ?????, ????????? ??? ?????????'????? ????????? - ?????? ?????????? ?? ?????????? ???????? ?????????, ?? ????? ??????? ????-?????? ??????????, ? ???????? (? ?? ?????? ?????) ?????? ????? ?????-???????? ????????? ??? ?????????, ?????? ?? ?????????????? ??????, ???-??????? ?? ??????? ????????????? ?????? ????????????? ?????????. ???????? ???????? ? ????? ?????????? ? ??? ??????? ????????, ?? ??????? ????? ??????? ??????????? ???????????? ?????? ?? ?? ???-?????? ????????????. ?? ????????? ?????? ?? ?????? ??????, ????? ?????? ??. ????-?????????. ????????? ?????? . ??????? ???? ?????? ???????? ?????????????. ????? ????? ?????????? ???????? (????-?????? ??? ??????) ? ???????? ????? (???? ???? ????? ??? ?????). ?? ???? ??????? ??? ????????? ?????. ?????????? ?????????? ????? ????? ??????? ???????????? ?????????????? ?????????????. ?????? ? ?????????? ?????????? ?????? ???????? ??????? ??????? ??????-????????' ????. ???? ??????????? ????????? ?? ?????? ?????????? ???????? ? ???????, ????????? ?????????? ????? ?? ??? ?? ???????: ??? ??????? ? ??????? ??????? ???? ??????, ?????? ????, ?? ?? ?? ??? ?? ???? ?? ????? ??????? ????? ????????, ?? ?????? ???????, ?? ??????? ???????, ?? ?????? ????. ???? ??? ???? ?????? ????????, ?? ????? ?????? ?????, ????????? ?????? ? ????? ???? ??????. ??????? ? ????????????? ????? ????????? ???????? ?? ?????????? ?? ????? ?????????? ?????????????? ??-????????? ???????? ?????? ?????????: ?????????? ??????, ? ????? ?????, ??????? ?? ???, ???? ??????? ? ??? ?????????? ????? ?? ?????, ?? ??????? ???? ? ?????? ? ? ????? ????? ? ????'?, ???. ?? ?????? ???? ??? ? ????, ?????? ?? ?????? ?? ??'?. ??? ???? ????? ???? ?????? ???? ???? ??????, ??????? ???? ??????, ?????????? ????? ????????. ??? ?????: ????? ?? ??'???? ????? ??? ???? ??'??? ?? ???? ??????????, ??? ?? ????????? ????3. ?? ??????, ????? ????? ?????????? ?????? ????????????, ????-????? ???? ?????????? ?????????? ???? ???????? ????????. ????? ????????? ?????? (?? ? ? ???????????? ?????) ???????? ?? ???????? ??????, ?? ?????????? ??? ???????????? ?? ????????? ? ????? ???????? ?????. ?????????? ????????? ????? ?????? ??????? ?? ??????, ??? ? ????? ???????? ??????????? ????????, ? ????????????? ?????????? ?????? ??????? ?????????????-?????????????: ? ????'? ??? ???? ??????? ??????? ????????? ??????? ???? ???????, ??'?????? ? ??????: ????, ??????????? ? ??????? ????, ?????? ??????? ????????? ????, ?????????'? ???????? ???????????, ?????? ??????, ???? ????? ???????. ?????? ??'???????? ? ??????????, ??????? ??^? ???? ?????? ?????? ? ???? ???? ?????'?????? ?????? ????????4. ??????? ????????? ???????? ????'?, ?? ?? ?????? ?????? ?????-???? ????, ????? ??? ???????, ?? ?????????? ????????? ? ????? ????-???? ???????. ?????, ????????? ? ?????????? ???? ?????, ???, ???-?????, ????????? ?????? ????????? ????????? ? ???????????? ????? ????????????, ?? ?????? ???????????-????????????? ?????? ???? ????? ??? ???? ? ???????? ?????? ???????? ?????? ? ????????? ????? ?????? ??????????? ?????. ???????? ????? ????? ?? ????? ????????. ? ????????? ???????? ??? ????????? ?????? ????????? ?????, ????? ?? ????? ?????? ??????-?? ???????: ??????? ???? ?????????? ??????? ????????, ????? ??????? ???'????, ? ?? ????? ????????, ??? ?? ??????? ? ???????? ??'?? ??????? ??????, ?? ?? ?????? ?? ????? ????????? ??????5. ???? ????????? ?????? ??? ??? ????????? ?????????? ??????. ????? ?? ??????? ?????? ???????????? ??????? XIII ??. ? ?? ??????? ???????? ?????? ???????? ?? ????????? ?????? ?? ?? ??????? ????? ???????????6. ??? ???????????? ????? ? ??????????????? ?????? ??? ??? ?????, ??? ??????. ??? ?????? ??? ????? ????????? ???????. ???????, ??? ???????? ???????, ?????? ? ??????, ??? ?????????? ????, ??????? ????? ???? ??????????, ????????? ???? ? ?????7. ? ?????????? ????? ??-???, ?? ???????, ?????????? ???????? ??????????? ? ?????? ????? (???-????? ???? ???????, ?????? ?????????? ?????, ?? ?????? ?? ?????8, ????????? ???????, ?? ?? ??????? ??? ????? ?? ??????9). ? ????-?????? ???????????? ????????? ??????? ???? ????????????? ???, ?? ? ??????? ????????? ???????? ???????????? ????????, ??????? ? ????????? ????? ???????? ??????: ??? ?? ????????, ?????? ?????????, ?? ????? ? ?????? ????? ????? ?????, -????? ??????? ??? ? ???? ??????? ??????? ? ?????? ???? ???? ??????? ?????? ? ????? ????. ???? ? ????? ???????? ???? ????! ?? ?????????? ??? ??????? ????, ?? ???? ???? ??????? ? ?? ??????. ?????? ????? ? ?????? ? ????? ??? ?????? ? ????? ???????, ??????? ?? ???? ???, ?????????!'° ????????? ?????, ?? ????? ?????? ???????????1', ????? ?????? ??-?????? ??????? ???? ? ???? ?????????? ???????? ????????? ?? ???? (???? ???? ? ????? ?????? ???? ???????????? ????? ????? ? ?????-?????12). ????, ?????, ???????????, ?? ????? ???? ? ????? ????????? ?????????? ????, ???????????? ??????? ? ?????, ?? ?????? , ????, ?? ???? ?????, ???? ?????????? ?????? ?? ????? ?????????? ???? ?????? ?????????????? ???????????? ? ?? ???????????. ?? ???? ?????????? ?? ???? ?? ?? ??????????? ????????. ???? ?????????? ?? ???? ????? (??????? ? ???????? ??????????????????? ????? ?? ????? ???????? ???? [??. - ???? ?, ???. - ???????, ? ????. -5\???? ?]). ????????? ?? ???? ?? ?? ??????? ?? ?????????????? ????-??????? ? ?????????????? ????????? ??????? ?? ?????????. ?? ???-??? ????????? ???????????? ??????, ????????, ????????????? ??? ??-????? ?? ?????? ?????????: ??? ??? ?? ?????, ????? ?????????, ?? ????? ?? ??????, ????? ?? ?????! ??????? ??? ? ?????? ????????, ???? ??? ?????? ?????? ?? ???? ? ???, ??? ???? ???????? ???? ??????. ??????? ??? ???? ??? ??????. ? ?? ?, ? ? ??? ?????? ????? ???????, ?????????? ?????, ??? ? ?????, ?????? ??? ????????? ????, ????????? ? ???????????? ????. ????????? ? ??????? ????????, ? ???????? ? ??????? ??????, ???????? ?????????, ???????, ??? ?????????? ?????? ??? ???????. ?? ??? ??????, ?? ? ??????? ?????, ????????, ????????? ? ????????. ? ? ??? ?????? ??? ?????, ??? ??????, ?????? ?????? ????? ???????????. ??? ??? - ??? ?????, ??? ??? ????. ??? ??????, ????, ??????? ?????!|3 ? ??????? ??????? ?? ?????????? ????? ????????????? ????? ? ????? ??? ????. ???, ?????? ??????? ??? ????? ?? ????????????? ???? ? ?????????? ????????? ????, ????? ??? ????????? ????????? ?? ?????????? ????????14. ???? ??????? ? ???????? ????? ???? ? ?????????? ???????????, ?????????, ???????? ?? ???? ??????? ???????????? ?? ????????? ???-?????, ? ????????, ?? ???? ??? ????? ??? ??????????? ?????????? (??? ???????, ?????????), ????? ??????????? (?????????) ???????? ?? ??????????? ????????? ???? ????????????? ? ???????????? ?????? ??????????? ? ????????????? ???. ??????? ???????????? ???? ?????-?? ?'????????? ? ????????, ???? ??? ???????? ?? ??????????? ???-????? ??????? (????? ??? ??? ?? ????? ????????? ????????). ????? ????? ?????? ???? ?????????????? ??? ??????????? ????? (???????, ? ????? ????? ??? ????? ?? ??????, ? ?? ????? ???????? ? ?????????? ??????), ??? ???????? ????? ?????: ?????? ???? ?????????? ??????? ???????, ??????? ??? ??????? ??'? ?????? ??????????. ?'???, ??? ?????? ???????, ????? ?????, ?? ?????? ?? ??????????? ????? ?? ???. ??? ?? ??'? ?'???, ?? ?????? ??? ??? ???????, ?? ?????? ???? ? ?'??? ?????????15. ??? ??????????? ??? ?? ?????? ????????????? ????, ??????????, ??? ?????? ??????????? ????????????? ? ???????? ????. ???????????? ? ?????? ????????, ????????? ???? ???? ???????????? ?? ???? ?? ??????? ????. ??? ???? ????????????? ?????? ???????? ? ???? ? ??- ???? ???????????? ??????, ??? ?????????? ?????? ?? ????????????. ?? ????? ???????????? ???????? ???? ?? ???????? ?????????? ???????? ????????? ????????????? ????? ???? ?? ????? ??????: ??????? ?? ?? ??'????? ?? ??? ????-? ??? ??????, ?? ???? ?????? ?????? ???? ?? ??????-? ?????????. ????? ?? ???? ?????? ?????? ??? ????????, ????? - ???? ???????????? ? ?? ?'??-? ???????16. ??????? ? ?????????? ????????? ???????? ?????? ????? "????????"" ????????????? ???? ?? ?????????. ?? ???????, ?????? ???????? ? ???-?? ???? ?????? ?????????? ???????: ??????? ????????? ?????? ???????? ?'??????? ??? ???????, ??????? ??????? ???????17. ???????, ?????????? ?????????? ???????????????, ????? ??? ????-?? ????? ?? ???????????? ? ???????? ? ?????????????, ?????????, ?? ??-??????? ???? ????????? ????? ? ??????, ???????? ??????? ??'?????? ?????? ????????????? ????????, ?? ????????? ????? ??????? ??????? ? ??? ???????, ?? ??????????? ? ?????????? ?????????? ????????????. ?????? ?????? []. ??????? ???? ???????? ??????-?????. ????? ????? ?????????? ??. ????-?????????, ?????????? ?? ???-??????????? ????????? ??????????? ??????? (?? ??????? ?????????? ??????? ??????????, ??? ? ????????? ?????????? ???? ??????? ? ?????? ??????????18). ?? ??????, ??????? ?? ?????????? ??????, ??? ??????? ?????????? ?????????? ? ? ????????? ?????????? ????????????? ??????-??? ??????????????? ??????????? ???????. ? ????? ??????? ???????????? ????????-????????? ?????? ????????? ???? ?? ?????????????? ???????, ? ?????? ? ?????? ????? ???????????? ???? ???????????-????, ???????????? ? ????????, ??????? ???????? ???? ? ??????????? ?????????? ????-??????? ?? ????????????? ??????? ?????????. ???????, ?. ??????? ?????? ? ??? ???????????? ???????? ????????????? ???????????????? ??????????? ???????? ? ??????????????? ?????????: ?? ???????????? (?? ????????????) ????? ???????? ????????? ????????? ??? ??? ???????? ??? ?????? ?? ????? ???????, ???????, ???? ????? ?????????? ???????????? ???????, ???????????? ? ?????????-???? ??????? ?? ???????????? ??????, ?????, ?? ? ?????? ?????????? ?? ?????? ?????????? ???????? ? ????????? ? ??????????? ?????????. ? ????? ???? ???? ??????????? ????? ???????, ???? ? ????????? ??????-???????-?????????? ?????????, ???????? ???? ????????? ????? ?? ?????? ???????. ????????? ?????, ?? ? ????? ?????? ?????????? ????? ?????? ??????? ???????????? ?????????-???? ?????, ???????? ?????? ?? ??. ???? - ???'????? ???????? ??????????? - ????????? ? ?????? ????? ? ????????? ??? ???". ??. ???? ????????? ???'?????? ?? ???????????? ??????????? -????????, ?????????, ??????????, ????????. ???????? ??'???? ??-?????? ? ? ?????????? ??????? ?????? ???????? ???????? ??????. ??? ???? ? ?? ????????????? ???? ??'?????????? ?? ?????????? ??????? (?????, ?? ????? ???????????? ?? ??????, ??????? ?????? ?????????-?????") ? ? ?????????? ????????????? ?????????? ?? ?????????? ? ???: Świadkiem męstwa iest Rycerz z mieczem w boiu mężny, Nadto srogiego smoka zwycięzca potężny20. ?????, ??????????? ?? ??. ????? ???????????? ?? ????????? ???-????? ????????????? ????????? ?????. ???????? ??? ????? ????????? ?? ??????? ?? ????????? ???????, ??????? ?? ???????? ??? ???????? ????, ?????????? ????????????? ??????????? ??????????? ? ????????-????? ?????? ??????????: ???????? ???? ???? ?????? ???????????, ?????? ???? ??????'? ??????? ??????????, ??? ???????? ??????????? ?????'???????? ????, ?????? ????? ? ?????? ?? ?????? ?????. ????, ? ?????? ??????????, ?????????? ?????????, ???? ?? ???'???????? ?'????? ???????. ????? ???? ???????????? ?????? ????? ???????? ??? ?????? ???-??????????? ?????? ?????????? ??????????? ???????, ?????? ? ????? ?????? ?????? ???? ???? ??? ??? ???22. ??????????? ????????? ???? ???? ???????? ????? ??, ?? ?????? ??????? ?? ?????????? ?? ???? ?? ??????? "??????????? ?????????", ? ? ?? ?????????? ????????-????? ??????23. ?????? ? ????? ??????? ???? ?????????? ?????? ?? ????????-???. ? ?????? ?????? ??????? ?????????? ????????? ?? ??????? ??? ???????????? ?????????? ? ?????????????? ??????????. ?????? ??'?-??? ?????? ??? ????? ?? ????? ?? ???????? ???????? (???????? ????-???? ???????? ???????). ????????? ? ????????? ??. ???? - ????. ????????, ???? ?? ????? ?????? ???????????? ???????? ? ?????????? ???????????, ?? ???. ???-???, ????? ??, ?? ?????????? ?????????? ????? ???? ????? ? ??????-?????? (???? ???? ?????? ????????????? ????????? ?????: ? ?? ???-????, ? ? ???), ??? ?? ???????? ????????-????????? ????????????? ? ???-?????? ??????????? ??????? ?????????. ????? ? ???, ???? ??????????, ?? ? ??????????? ???????????? ?????? ?? ????????? ????? ?????????? ?????????? ????? ???? ????? ? ?????????????? ???????. ??????? ??-?????? ? ???? ?????? ? ?????? ?? ????, ?? ?? ???????? ???? ?? ???????? ??????, ???????? ???????????. ????, ?? ??????????? ?????, ?? ???? ?????, ???? ??????????, ?? ???????? ????????-????????? ????????????? ? ??????????? ???????????? ?????? ?????????? ????????? ??????? ???????? ????????? ? ?? ?????? ???? ??????????? ?? ?????????? ?? ????????? ?????????????. ????? ?? ?????????? ?? ????????? ????????? ??????????? ???-????? ????????? ?????? ??????? ?? ????????????? ????????????? ???-?????????? ????? ??????? ?????? ?????????? ?? ?????????-?????????-??????? ???? ????????????? ??????. ? ????? ??????? ???????? ????- ??? ? ????????? ?????? ?????? ???? ??????. ???, ???????? ????-???????? ????????? ????? ?? ??????? ???? ?????????. ????? ?? ??????? ?????? ?? ??????? ???'?. ????? ???'?? ?? ???? ??????? ???? ? ???????? ???????, ????? ?? ?????? ???? ???? ? ???????? ?'??? ???????, ?? ??'??? ?????? ???????? ??'???. ?????????? ????? ???? ??? ????????? ???????? ???, ???? ????????? ??????????26. ????? ?????, ? ?????????? ????????-????????? ??????? ??????-????? ???????????? ?????? ???? ???? ??????? ??????? ????????? ???????? ????????????? ? ?? ???????? ?????????? ?? ??????????, ? ????? ??????? ?????? ??????????? ????????? ?? ????? ????????? ????????????? ???????? ?????????. ?? ?????? ??????? ????????? ????????????? ????????????, ????? ?????? ? ??????????? ???????????? ?????? ?? ??????????-????-?????????? ?????????, ???????????? ?? ??????? ????????? ?????? ??-??????? ???'????? ?? ??????????? ??????????????? ?????????? ??????-????????, ???????? ???? ?????????? ????????. ? ????? ?????????? ??????? ??. ???? ?, ????????, ???????? ???????? ????????? ?????-????? ? ??????????? ???????????? ?????? ???????????????? ?????, ?? ????????? ?????????? ? ?????????? ?????????? ????????? ????????? ???????? ?? ?????????? ?????????????. ??????? ????? ???? ?????????? ?????????? ?????? ???????? ?? ??????? ?? ?? ????????? ? ???????????? ????????? ?????? ????? ? XV ??. ?? ????????? ??????? ??????? ????????? ??????? ???????????-????????? (??? ???. ???. ?????????, ??????- '???????????, ?????? ?????, ??????? ????, ????????? ??? ????????? ???????') ?? ??-??????? ????????? ??????? ???? ????????? ?? ???? ???????? ????-?????? ???????????? ????*; ????????? ?????? ????? ?? ?????? ??????? ????? ?? ?????? ????????????? ????????? ???? ?????????????? ???????' ?????? ???????? ??????????? ???? - ????????? ???????? ? ???-?? ?????, ????????? ?? ??????. ?? ????? ??????????, ??'???? ??????? ???????? ?? ?????? ????????? ? ???????????? ????????? ?? ????????? ?????????, ????????? ???? ? ????????? ???????? ???????? 12, ?? ??? ????? ????? ???'??????? ?? ? 12 ???????? ???????????? ????, ? ???????? ? ????? ????????????? ?????? ?????? ????????? ? ???? ???????? ??????????, ?? ???????-????? ??????. ????? ?????? ????????? ????? ???? ????????? ???-?'????? ???????? ????????, ? ?????? ????? ????????? ??????, ?? ??-?????? ?? ??? ?????? ???????, ? ???? ?????????? ? ???????? ???? ??????????, ?? ??????????? ????. ?. ????????, ??????????? ????? ????????? ??????. ???????? ? ??????????????? ?????? ????'?? ?????? ?????? ???????? ????????? ???????, ?? ?????????? ? ????????? ? ????-?? ????? ?? ???????? ?????? ?? ???????? ???? ??????? ???? ?????-???????? ?????????? ?? ?????: ? ?????? ???????? - ?????????? ??????? ?????????? ? ???????? ????? ?? ?????? ??????. ? ????????? ?????? ???????????? ?????? ????????? ???????'??????? ?????? ???? ????'??????? ???????? ?? ????????? ??????? ????????? ???????????? ????? ?? ????????? ??????????-????????? ??? ??????? ???? ??? ??? ??? ??? ??? ??????????? ? ???? (?????????? ?????). ? ???????? ???????????? ?????????? ?????????? ??? ????'?? ???-???? ????????????? ????????, ?? ???????? ?? ?????????????? ???? ? ??? (??????? ?????), ?????? ????????? ? ???????'?????? ??????? ?????????, ??????????????, ????? ?????? ?? ???????????, ?????????? ??????? ????????, ??????? ?? ???????. ???????? ????????? ?????-????????? ????????? ? ??????????, ????????? ?? ?????? ?????????? ???????? ?? ????????? ? ?????????, ????, ?? ?????? ?????????? ??????-?????????????? ???????, ? ?????? ??????? ?? ??????????? ????? ?? ???????? "?????" ? ?? ???????? "???????", ?? ???????? ??? ??? ??????? ??? ????????? ?????? ?? ????-???????, ???????????????. ?????? ??????? ????????? ???? ??????? ?? ??? ????????? ???????-???? ???????? ???????? ????'???????? ??????????? ?? ???????????? ???-????? ?????????? ? ??????? ?????????? ?????????? ???????????? ?????????. ?????? ????? ?? ??????? ????? ????????? ??????? ???????; ????????????????? ? ?????? ????????????, ??? ??????????? ???-?????? ????? ?? ??????? ? ???? ???? ????????? ??????????? ??????-????, ??? ????? ???????????? ?? ??????, ?? ?????? ?????????? ??-?????? ??????? - ?????????? ?? ??????? ? ??????????? ?? ??? ???- ?????? ????? ?? ???????????? ?????????? ????? (????????????? ?????) ? ?????? (????????? ??????). ? ???????? ????? ????????, ?????? ????-?? ???????????? ? ????????? (??????) ??????; ?? ?????? ???????????? ????????????? ????????? ?? ???????? ???? ?? ?????, ? ?? ??????? - ?????? ????????????? ????, ?????, ??????????? ????? ? ???? (??????). ?????? ? ??????-????? ????????? ???????? ???????; ?????? ?????? ????????, ?? ??????, ???? ? ????? ???????? ??????????? ??????? ? ?????????? ??????????. ???? ???? ?????? ?????????? ?????? ?????? ? ????????? ???????? ?????? ?? ??????, ?? ? ?????????? ??????? ???????? ?????-????? ???? ???? ??????: ???????-? ????? ??????, ? ????????-????? ????????????? ???????????? ???????? ????? ?? ??????? ??????. ????? ????? ???????? ??? ?????? - ??????? ??????, ?? ??????????? ? ??????? ? 1284 ????. ? ????? ?????? ?????? ????? ????????????? ?????? ??????, ??? ??? ???? ????????? ??? ????? ????? ?? ?????????, ?? ???????? ??????????? ????????? ????????? ??????????? ? ????-?????? ??????????. ????????? ? ???? ????? ???????? ????? ???? ???-????? ????????? ??????? ???? (3,5 ??.) ?? ????? ?????? (938) ? ???? ????? ??????????? ?? ??????????? ?????? ??????? ??????; ???????, ? ?????? ?? ??????? ?? ?? XVII ??. ??? ?????? ?????? ?????????? ????????. ??? ????????? ??? ??????????? ?? ??? ???????? ??????-????, ????? ????????? ?????? ????????? ?????? ???'???? ?????? ??-??? ? 2, 3, 5 ? 10 ????? ??????? ?? ????????????????? ????????. ??-????? ?????????? ???????, ?????? ?????? ??????????? ?? ??????, ???? ????? ? ??????? ???? ????????????? ?? ?????? ????????? ?????? ?? ?? ??????? ????????? ???????. ? ???????? ???????? ????? XVII - ??????? ??? ??. ?? ???????? ???????? ??????????? ????? ??????? ??????, ????????, ? ????? ?????? ?????????? ???? ?? ???????? ???'?????? ????????, ????????-???-??????? ?? ?????????? ? ?????? ??????? ??????? ? ?????????? ?????? ?? ?????????? ? ?????? ????????. ? ? ???????? XVIII ??. ?????? ?'????????? ????? ????? ?? ?????? ????? ?? ????????? ?? ??????, ? ??-?? ???????? ? ?????? ?????? ?? ??????-???????? ??? ?? ????????7. ???? ??? ????????? ??????? ?????????? ??????? ?. ????????????? ?????: ?? ??? ?????? ???????? ????? ??????? ?? ?????? ???????, ??? ????? ?????? ? ?????????? ??????? ??????? ????? ? ??????? ??????? ?? ??-????? ???????... ??? ??????? - ??????? ??????? ???????, ????? ????-??? ?? ??????? ????????? ???????????... ????? ?????????? XIX ??. ??????? ???????? ????????? ??? ????? ????????? -????? ? ?????; ?? ???????? ?? ????, ?? ???????? ?????? ?????????? ??? ??????, ??? ??????? ?? ?????? ???????. ?????? ??????? ?????????? ???????? ?? ???????? ???????? ????-????? ?????? ? ???????????? ???????????? ?????? ??????? ??????? ? ???????, ?? ???? ?????????? ?????????? ????????? ?? ???????? ????????? ? ???????????. ???????????? ?????????-????????? ??????? ?? ??????? ???'????? ??????? ?? ??????? ?? ???? ?? ?????????, ????, ??? ???????????? ?????, ?????????? ???????-???????? ?????? ???-??????? ???????????? ??????, ????????????? ?????? ????? ???? ???? ?????????? ????????? ??? ???? ?????? ??????????? ???????? ????????? 45-55 ??, ????????? ????????? ???????? ?????? ??? ???????? ?????????, ?? ????????? ?????? ?? ?????-?????? ??-??????? ?????????? ?? "?????" - ??????????? ???????????? ??????. ?????? ??????? ??????? ? ??????? ??? ????? ??????????? ?? ????-??????? ???????: ??? ????????? ?? ????????????, ?????????? ? ???-?????????. ?????????? ???????? ???????????? ?????? ? ?? ?????-??????? - ????????? ??? ????? - ?? ?? ?????? ???????. ??? ???????? ???? ???????????? ????????, ????? ?????????? ????-???, ?????? ????????????? ? ??????? ??????????? ?????????? ?????????? (??????????? ????????? II ??? ???????? II) ?? ????????? (???????????? ????? ?????-?????????? ? ????-???? ?????, ?? ??? ??????? ????????? ?????????? ?????) ??????? ??????, ??? ??????????? ? ??????? ???????? ?? ??????????? ?? ????? ?? ?????????? ????????. ??????????? ????? ???? ??????????-?????????? ????? ?, ????? II ? ?????, ?? ???? ??????? ????????? ??????? ????? (?????? ?????? ? ????). ????????? ??????????? ????????? ? ??????? ?? ?????? ????? ?????-??? ???????-??????????? ?? ????????? ?????? ?? ????????? ???????? ????? ?? ????? ??? ???????? ???????? ???????? (?? ??????? ? ??-??????? ????????????? ?????????!) ????????. ????? ????? ?? ???-????? ????? ? ????? ???????????? ?????? ? ????????? ?? ????? ???????????? ??????????? (????????????? ??????????) ?? ? ???-????? ?????????? (??????????? ????? ? ????? ??????? '?????? ??? ? ????? ???'), ??? ??????????? ??????? ????????, ?? ???????, ??????? ? ?????? ?????????? ????????? ???????. ??????????? ??????? ?????-???? ?????????? ?????? (? ???????? ?????????? ???? - ???, ? ? ???-??????? ? ?????????? - ???????) ????????????? ????? ???????? ???? ?????? - ?????????? (??????) ? ?????????? - ?? ????????? ????????'???? ??? ??????????? ? ??????, ????????? ???? ??????????? ???????? ????????? (???????? ? ?????) ? ????? ????-???'?. ?????? ? ????????? ????? ???????????? ? ??????? ?????????? ?????????? ???????: ???? ? ????? ????? ? ?'????????? ????????? ?????? ?? ??????????? ?????? ???? ??? ?????? ?? ????? ??????, ?? ?? ???? ?????????? ???????? ? ??????? ??????? ????????? "??????" ????? ??????????? ?????? -?? ??????? ?????? ??? ???. ??????? ??????-??????? ?????????? ????-?????? (?????????? ????'???? ?? ?????? ?? ?????? ?????? ? ?????? ????), ?????????? (??????? ?????????? ???????), ???????? ?? ????????? (?????????? ??????? ??????) ?? ??????????? (????? ????????? ??????? XVIII ??. ?? ???'??? ??? ????????? ? ???? ?????-??????? ????, ?? ???? ???? ????????? ????? ???? ? ????????). ?????????? ?VIII ??. ???????? ????????? ? ??????? ?????? ??????, ??????????? ? ????????? ??? ????? ?????? 1762 ?., ??????????? ????????? ???????? ? ?? ?????????? ???????. ????? ??????? ?????????, ???????? ??????????? ??????? ??? ?????? ? ?????????, ??????????? ?????? ? ???????? ?? ???????? ????????????? ????????????, ?? ?????????? ???????? ?? ?????? ????? ? ?????? ?????????? ?? ?????????? ??-????????. ? ????????? ?? ????????? ??????? ?????????? ??????? ??? ???????????? ????????? (1782 ?.) ?? ?????????? ????????? ??????????? ?????? ? ?????????? ???????? ?????? ??????? ??????????? ????????? ?????? (1785 ?.), ? ?????????? ?? ??????? ???????, ?????? ???????? ???? ??????????, ?? ???? ???????? ???????, ??? ???????????. ???? ???-?????? ??????????? ??????? ??????? ?? ????????? ????????????, ???????????? ????????? ????????? ?? ??????? ?????????. ????? ??? ?????? ?????????, ? ????? ????? ???????? ??????? ?? ?????, ?? ????? ?????????? ?????????? ??????? ????????????, ??????????? ?????????? ?????????? ?? ???????????? ??????? ???????? II". ????????? ???? ?????????? ?????? ?? ??????? ?? ????? ?? ???????? ?? ???????????? ????? ????????? ??????????? ?? ???? ???, ?? ?? ????????????? ????-????? ???????? II ??????? ??????? ?????????? ? ???????? ???'??? ? ?? ?? ?? ?????????????? ?????????? ????????? ??????? ????????? ?????? ?????. ?? ???????? ???? ?????? - ????? ???????????? ?????? 1762 ?. -?????????? ??????????? ?????? ?????? ?????????? ????? ?????????. ??????? ????????????? ????? ?????????? ?????????? ???? ? ???? ????? ???'??????? ???? ? ?????????? ? ??????? ?? ???? ????? ?? ???????????? ?? ?????????? ?????, ??, ???????????? ???????? ????-???, ?? ??????? ??????, ?? ?? ?? ????????? ??????? ?? ?????? ??????? ????????? ?? ??????????. ???? ????? ??????????, ?? ? ?????????? ??-?????? ? ?? ??????? ???????? ??????????? ????? ?????? ?????, ?? ???? ?????????? ? ????????? ?????????? ????? ?? ?????? ??'??. ???????????? ?????? ?????????? ? ???????? ????? ???????? ????-??????????? ?? ?????????? ?? ?????????? ??????, ???? ??????? ???? ? 307 ???? ?? ???????? ? ?????????????? ??? ????????? ?? ????? ????-?????? - ???? ?????? ????? ??????. ? ????? ?????? ?????? ???-???? ????????????, ?? ???? ???? ???????? ? ???????? ?????? ?????-????????????? ???????? ?????????? ????????? ????. ?? ???????? ??????? ??? ??????? ???????? ????????? ??????, ??? ?? ?????, ?? ????????? ??????? ?????? ???? ?????? ?? - ?????????, ????????, ???????? ? ????????. ????????? ????????????, ???? ??????? ????-???? ? ??????? ????? ????????? - ???? ??????. ???? ??? ?? ???????? ? ??????: "????? ? ???????? ????; ?? ???? ?? ???????, ? ???? ? ????-????? ? ????? ? ??????? ????? ????????? ?????????!" ????? ?????? ????? ????? ?????? ?????????????? ??????????? ???-??????? (305-313) ?? ???? ???? ???????? ? ?????????? ?? ????????? ????. ????????? ?????????? ?????? ? ???????, ? ????? ? ? ???????? ???????, ?? ?? ???? ?????????? ?????? ?????? ? ????????? ??????. ? ???? ????????????? ?? ????? ????????? ??? ??????????? ???????? ? ?????? ???????????? ?????????? ????? ?????? ???????? ??? ???- ????????? ??????, ?? ????????? ?? ?????????? ?? ????????? ????? -?????? ?? ??????? ????????? ?????? ?? ????? ???? ? ???????? - ?????-???? ????????? ?? ???????? ????? ???????? ?????????. "????????" - ??????? ????? ????? ???????? ??????, ?? ? ??????? ?????? ????????????? 7 ?????? (24 ????????? ?? ?????? ??????), ??? ??? ????? ??????? ???????? ?? ????????, ?????????? ??? ????? ???? ????, ? ??????? ??????????? ????? ???????, ??? ??? ?????? ?? ?????? ?????. ?????? ???? ????????? ? ?????????; ??? ?? ???????????? ???????? ????? ? ??????? ???????????? ?????????????, ? ???? ??????, ??, ?? ???-??????? ? ?????? ??????????? ??????, ?? ?????, ?? ????????? ???????? ??-?????? ??????????? ??????? ? ??????????? ??????? ????????: ? ??????? ??????????? ?????? ?? ??????, ????? ???? ???? ???? - ??????? ?? ? ??????. ? ? ?????? ??????????? ???? ????????, ????? ???? ???? ???? - ?????, ?? ??????... ? ???????-???????? ?? ???? ??????, ???????? ?????????, ??? ?? ??????. ???????? ????????? ?? ????? ???: - ?????? ???? ??, ??????, ??? ??, ??????... ???: - ??? ? ???? ?? ??????, ??? ? ???? ?????? ?????: ???? ???? ?? ?????, ? ?? ??? ? ???? ?????! - ????? ???? ????? ???????? ? ????? ???????-???????, ???? ???? ??????????, ? ?? ????? ? ???????!.. ?????????? ??????? ???? ?? ??????? ? ??????? ?????? ???????? ??????? ???? ????????????? ?????? ?????????? ?? ?????, ?????? ?? ??????? ?????????. ???? ? ???????? ??????? ??????? ????? ???????, ?? ?? ???????? ???? ????? ??? ???? ? ????????, ? ?? ?????????? -?????????? ????? ? ?????????? ?'???????. ???? ??????????? ????-????????? ??????????? ????? ????????? ?'?????? (???????? ???-???????, ????????????? ??????, ?? ???? ?????????? ???????, ????-????? ???? ????????) ??? ????????? ?? ???? ???????????? ??????? ?? ?? ????????? ?? ??? ?????????? ?????13. ????? ????? ????? ??????-???? ?? ?????????? ???????? ??????? ??????, ??????? ????????? ???-???????, ????????? ? ??????? ????????, ???????? ???? ???????????? ? ????? ?? ????????? ??? ??? ?????????. ?? ?????? ????? ? ??????? ??????? ??????, ?? ???? ???????? ?????? ??????? ????? ?????????? ????? ? ????? ??????? ???????. ????????? ?????????? ???????? ??????? ?????????, ?? ????? ??? ???????????? ????? ?????? ??????????????, ??'? ???? ?????? ??????????14. ???????? ????? ? ??????? ?????? ????????????? ??? ?????????? ?????????? ? ??????? ?????? ????? ? ???????, ????????? ??????? ???????? ???-???? ??? ??????: ????????? ?????????, ????-????, ?????????, ?????????, ????????, ????-????, ????????, ???????? ?? ????????, ????-????, ?? ????????... ?? ???????? ????????? ???????? ??? ?????? ???????????? ??????, ?? ?????? ?? ????????? ???????? ???? ???????????? ? ???????? ?????-??, ??????? ????? 5-10 ???????? ???????, ??????? ????????? ?? ????? ? ??????? ?????? ????????, ??'? ???? (??? ???????) ? ???????? ????-?????????? ?? '?????? ?????'; ?? ????, ? ??????? ? ?? ???????? ????? ???????? ?????????? ?????????? ?????? ??? - ??????? ?????????. ???????? ????????? ??????? ????? ??????? ????????. ?? ??????-???? ???? ????????? ???????????? ?????? ???????? II ??????? ??????? ??????????? ?????????? ??? ?????? - ???? ? ????????, ??? ????? ??-??????? ?????? ? ??????? ?? ????????? ? ?????. ????????? ?????, ??????? ??????? ?????? ????????? ?????? ???? ??????? ?? ?'???????? ?????? (????????? ???????), ? ??? ????, ??????? ?????? ? ???????? ??????, ?'????????? ?????????? ?????????? "??????????? ???", ???? ?? ?????? - ??????? ???? (????????????). ??????? ?????????? ??? ????????? ???? ?????????? ?????????? ??????????? ???????? ?????-????? ???????, ???? ???????? ??? ????????????? ???????? ?? ?????-??????? ?????? ?????????, ??? ??????, ?? ??????? ??? ? "???????" ?????? ??? ??????? ? ????????? ??? ????. ? ????? XVIII ??. ????????? ? ????? ??????? ??????? ?????????? ??? ????. ???????? ?????? ????? ?? ??????????? ????????????? ???-???? ??????? ????????? ????????? ??????? ?? ?????????? ??????? ? ???? ???????? ????????-???????? ? ???????? ????????? ???? ??????-????? ?????? ???????? ?? ????-??? ???? ????????? ??????????, ??? ?? ??????????? ?????? ? ?????????. ??????????? ????? ????????? -?????????? "?????????" ???????, ?? ????????????? ?? ???????? ???? ? ??????????? ???? - ????? ??????? ?????? ? ???????? ???????? ??? ??????????? ??????? ??? ??? ????????: ????????? ????????? ???, ?? ???? ??????; ?? ??? ? ????? ?????? ?? ??? ??????... ???: ???? ???? - ????? ????, ?????? ???? - ?????, ?????? ????: ??? ?????? - ???? ? ???? ????! ? ? ???? ?? ?????, ?? ? ? ???? ????, ? ?? ??? ???????? ???? ?????? ????... ?? ??????? XIX ??. ?????? ??????????? ???? ????????? ???????? ? ??????, ??????? ???? ???????????? ????????? ???????????? ????-???, ? ??????????? ?????? ???????????? ???? ? ????????? ?????. ???-????????? ?????????? ??????? ????????? ???????????? ????????? ?????, ? ????? ? ??? ? ???????, ? ????????? ??????????. ?????? ????????, ????????? ??????? ??????????, ??????????? ?? ????? ???????????? ?? ?????????? ???????? ? ?????????, ?? ?? ???????? ???????????? ???????? ?? ???? "????????" ???????? ? ??????????? ?? ??????? ??-???????? ???????????? ???? ?????. ??????????????? ?????? ?????? ???? ????????? ?? ??????, ???????????? ?? ???????? ????? ? ?????? ??? ??????? ?????? - ???????? ??????. ????? ? ??????, ?? ????????? ??????? ???????, ??????????? ????? ? ???????????. ??????? ?????? ????? ?????? ?? ???????? ? ?? ?????? ?? ?????????????. ????? ??? ??????? ????????? ????????*. ????? ???? ???????? ??? ??????????? ? ?????? ? XVI ??. ?????????? ????????????? ??? ???????????? ??? ?????????? ?????????? ??????. ?? ??????? XVIII ??. ?? ???????? ??????? ????????, ? ?????? ????????? ?????? ?? ????????? ???????-???????? ????????????? ?? ???? ?? ??????? ???????? ????? ? ??-?????? ????????? ???????. ? ??'???? ? ?????????? ?????????? ???????? ???? ?????????, ???-??? ???, ?? ???? ?? ????????, ??????, ??????? ?????????? ????? ? ??????? ????????? XIX ??. ?? ?????????? ???????? ??????15. ????-?????? ?????? ? ???????????? ???????? ?????????? ?? ???????? ???? "????????? ??? ?????? ? ?????" ?? "???????? ???? ??????", ?? ????????????? ? ?????? ???????? XIX ??. ?? ???????? "????????-??????" ???????, ???????? ?? ??????????? ?????????? ??? ??????????? ???????????? ???????? ?? ??????????? ????? ??????-????????. ? ????? ????????? ?????? ??????? ??????? ??????? ???????????, ?? ?? ???????? ????????? ???? ?????????? ?????? ?? ??????????? ????, ?? ?????????? ??? ??????? ????; ?????? ????????? ????????? ???????????? ???? ??-?????????? ??? ???????? ?? ???? ??? ??? ???? ?? ???????????. ? ????? 50-? - ?? ??????? 60-? ????? XX ??., ? ?????? ??????????? ???????????? ?????????? ?????????, ??????????? ???? ?? ??????????? ???????? ???? ?? ?????????? ????????. ??????? ? ???????????? ?????? ??????? ???????????? ????????????, ???????, ??????????? ?? ???-??? ?????? ? ??????? ?? ?????????? ????????????, ??? ????????? ? ????????? ?????, ?????? ?????????? ? ????? ? ????????? ???????-???????? ?? ?????. ???????? ?????? ?????? ??????????????, ?????-????? ??? ????? ????? ?????? ????? ????? ???????, ? ?????? ???????? ?? ???????? ? ??????? ??????? ????????? ? ?????????? ??????, ???-?????? ????????? ?? ????????? ????????????. ?? ???????? ????? ???-????????? ????: ?????? ??????? ??????? ????????? ????? ? ?????-??????? ?????????? ??????? ?? ??????????. ?????? ???????? ???? ????? ?????? ?? ????? ?????????? ?????? ?????????? ????????? ?????? ???????? ????? ? ????????? ????? ???????-????????? ??? ????? ???????? ????????? ???? ?? ????. ?????? ?????? ????????, ?????????? ?? ?????? ?????-?????????????????????, ?????-??????? ???????? ???????, ???????? ??????????? ?????, ??????, ????-??, ??? ???????? ???? ? ???????????????? ????? ????? - ????????? ?????? ?? ?????????? ??????? ?????? ??? ???? ?? ???? ????? ? ?????. ???????????? ????????? ?? ???? ? ???????? ??????????? ?????. ?????, ??? ?? ?????? ? ?????? (?? ??????????? ????????? ?????-????), ??? ? ????????. ????? ? ????? ?? ??????? ?????????? ??? ??????? ?????, ??????? ?????? ?? ?????. ??????, ??????? ???? ??? ??????? ??????? ?? ??? ??????? ????????? ??????????, ?? ???????????, ?? ??? ???????? ??????????? ?? ??????????, ?? ?????????? ????????. ????? ???? ??-????? ???????????? ??? ?????????? ? ?????. ????? ??????? ????? ?????, ??????????, ???????? ????, ?????? ???? ?????? ? ???? ???? ?? ????????. ????? ????? ?????????? ??????: ??? - ???? - ????? (?? ???? -?? ?????, ???????? ?????) - ?????? - ????? - ???? - ???. ????? (?????? ????? ?????) ?????? ????????? ??????? ?? ??????: ??????? ?? ????, ?????? ???????? ??? ????? ?? ????? ?????????. ????? ??????-??? ????? ??? ???????? "??????? ????" ?? ?????? ??? ?????????? ????????????? ??????, ?, ????????, ???? ? ?????, ??? ????????????? ?????? ???? ?????? ? ??????, ???? "?????? ????????, ? ?????? ???-??????, ????? ?????????, ????? ?????? ?'????????, ???? ???????????, ????? ?????? ?????????" (????? ??? ????? ? ?????????)1. ?????? ???????? ????????? ???? ????????? ?? ????? ???????? ?????, ???????????? ? ?????????. ????, ????? ?? ??????, ??????, ????????? ???????, ???????? ???? ????, ?????, ??????? ?????, ???? ???????????? ? ?????????? ?????? ?????????? ? ???? ???????? ??????????, ??????????, ??????????. ??? ??? ????????? ???? ? ?????? ??? ?????????? ???????, ????????, ???????????? ? ?????? ?????. ? ?????? ?? ?????? ????????? ???? ???? ????????, ??? ??? ??????. ????? ??? ???????????? ????? ???????? ???????? ?????. ???????, ??? ?????-?????????? ??????? ?. ??????????? ???????: ?? ????? ? ????? ????????, ?? ????? ? ?????????, ?? ???????, ? ??????? ???? ??? ????? ?????????????, ???????????, ? ? ???????? ?????? ?????????? ????????? ???????????????? ?????? ??????? ?????? ???????????, "??????? ??????" ???????????? ??????????? ????2. ??????????? ?????? ???????? ?????????? ? ??, ?? ???? ??????? ?????? ? ???? ????????: ??????????? ? ??????????. ????? ? ??????? ????????? ?????? ????????, ?, ????????, ??????? ? ???????? ???????-??????? ?????????? ?? ??????? ??????? ?????????? ? ??????. ???? ?? ??????????? ????? ????? ???? ?? ???????????? ????, ???? ? ?????? ???????? ????? ??????? ? ???????? ?? ???????? ???????? ???????? ?????????. ??????? ?????????? ????????? ???? (?????-?????????? ???????, ????? ?????? ? ?????, ???????? ?? ????) ????? ?????????????? ? ???????? ?????????? ????????????? ? ???? ? ??????????? ???????? ???????, ???????, ???? ??? ????? ?? ????????? ??????????. ???????????? ????????????? ?????? ???????? ?????? ?????????-????-?????? ????, ????????, ????????? ??????????? ? ?????? ???? ????????-???? ?????????? ??????????-??????????????? ????? (????????? ?????? ?? ????? ???????), ? ?????? - ????????????? ??????????? ????????? ????-???????????? ??????????. ??????????? ?????????????? ????? ?????????? ????????? ?????? ????????, ?????? ?????? ?????. ? ????????? ????????? ???????? ???? ????? ??? ??, ?? ??? ????? ??????? ??????????? ?????????? ?? ???????? XVII ???????? ????????? ??????? ? ??????????. ? ?????? ?? ?????????? ?????? ?????????????? ?????? ??????? - ???????????? ?? ?????????? ?????????? ?????. ???, ??????????, ???????????? ??????? ??????? ???, ???? ? ?????-??? ???? ??????????????? ?? ?????????????? ?????? ?????? ?? ?????? ??????????. ??? ?'???????? ???????? - ????? ?????? ?? ????? ?????????? ?????? ?????????? - ????? ?????????? ?????????? ?? ??????? ?????-???: ????? ????????, ?????????? ??????? ? ???????? ?????, ??? ?????. ????? ???????? ??????????? ? ????? ????????????? ????????. ??? ??????? ???????? ??????? ?? ???????????? ? ???????????? ?? ? ???-????? ????????? ????????????? ???????????????. ? ???????'??????? ?????????? ??????? ???????? ???? ??????? ? ??????-??????????? "????", ?? ???????? ????, ??????? ?????? ??????????? ???-???????, ???? ???? ?? ?????????? ????? ? ??????? ?? ??????, ?????? ?????. ?????? ??????????? ???????? ? ???????? ? ???? ????????? ?? ?????????????????? ????, ??? ???? ???????, ?????????????? ??????? ???? ???? ???? ? ??????? ???????? ? ????. ? ????? ??????, ?? ??????????? ??????? ??? ???????? ???? - ????????. ? ???????? - ?? ????????, ??-?????, ???????????, ??????????. ??????????? ???? ????????????? ? ????????????. ?????????? ?? ??????????? - ???? ????????????. ? ???? ????? ???? "???? ?????????" - ? ?????, ? ???, - ? ????? ? ???????? ????????? "?????????" ? "??????????". ???????????? ????? ?? ??????????? - ???? ??????????. ??? ? ????? ?????, ??? ?? ?? ???????????? "???????" ?????, ? ???? ?? ??????? ????? ??? ?????????? ??? ?????. ????????? ?????, ??????????? ?? ????? - ???????? ??? ??????????? ????? ??????. ???????? ????? ("???-??????"), ?????????, ???? ???? ???? ?????? - ??? ? ???? ??????? ?????????? ?????????? ?????? ?? ????????3. ??????????? ???? ??????????????. ???????? ????????? ????????? ???? ?? ???????? ???????, ??? ?????? - ?? ??????????. ? ?????? ???? - ???????? ????????? ?? ???????. ?????? ????????? ???? ? ??????-????? ?????. ?????? ? ?????????? ?????? - ??????? ? ?????? ???????: ????????, ??????????-???????????, ????????. ??????????? ???????????, ?? ???????? ????? ?????????? (??? ????-???????? ?? ??????????????), ? ???????????? ??????? ???? ?? "??-????????". ??? ??? ???????? ?? ???? ? ? ? ? ? ? ? ? ? ? "??????????", ? ???? ????????? ???????. ?????? ?????????? ? ????? ????????: ????? ????? ???????????? ??? ??????????? ?????, ???????? ?? ????? - ????? ????????, ??????? ?? ????? ??????????, ? ????? ?????????? ??????????? ?????. ?? ???????? ?. ?. ????????, ? ??????? ???????? ? ?????????? ????-?? ???????? ??? ?????????? ?? ???????????? ???????????? ?????????? ?????: ?) ??? ????? ??????? ?? ????? ??????; ?) ??? ???????????-??-?????? ????????????? ???? ????? ?? ????????-????????; ?) ??? ???-???????? ? ????????? - ?? ???????????? ? ?????????????. ?????????????? ???????? "?????????" ? ????? ??????? ????? ??????? ??? ????????? -????? ????????? ? ??????, ????????? ? ??????. ? ??????, "?????? - ?? ??????, ????? ??????? ? ???? ??????? ???????? ???????-???????????? ?????????, ?????????????? ????????"4. ??????????? ???????? ?????????? ?????? ???????? ? ?? ??????? ????? ?? "???????? ?????", ?? ????????? ?????????? ????? ??????? ?? ????? ? ??? ??????. ?????? ? ???????? ? ????????????? ?????????? ??????????? ?? ????? ????????? ????? ????????? ??????, ?? ???????? ??????? ??????? ?????. ? ??????????????? ???????? ?????? ? ?????, ??? ??????? ???????? ?????? ???, ???????? ????????, ???????, ?????????????? ????? ????, ??? ??????? (????, ??????? ????, ???? ????), ? ???, ??? ??????? ??????? ???????? - ?????????, ??????? ????. ????? ??? ???????? ????, ???? ????????? ??????? (?????, ?????, ???? ? ???????) ? ?? ???????? ? ??? ??? ? ?????? (???????????, ???? ??????????, ????? ????????, ??????? ?????? - ?? ??????). ??????? ?????? ????, ?????? ?????????? ????????????, ??????????, ?????????? ???????-??????????? ??????????, ????????? ????????, ?? ??????????? ? ???????????. ?? ???? ?????? ????????? ???????? "???????? ?????", ? ????? ?? ?????????? - ???, ?? ?????. ????????? ? ???????????? ???????? ???????? ? ???? ????? ?????????, ?????? (?????? ????? ? ?????-??????????? ????????); ???????? ??????-????? (????????? ?? ?????) ????? ??????? ???????? (?????????-?????? ?????); ?????? ???????? (??????) ?? ???????????? ?????????? ?? ????? ?????? (????????). ????? ????? ???????, ????, ??? (? ?? ?????) ? ????, ????? ??????? ?? ???? ?????????, ?? ?'????? ???????? ???????? - "?????? ?????" ? "?????? ????". ?????-?????????? ???????? "???? ??? ????" ????????? ????? ???????. ???????????? ?????????? ????????? ???? ??????? ????? ????? ? ??-????? ??????-?????? (????? ?? ????, ?????????, ?????) ?? ?????? ?????? (????????, ???????, ??????, ???? ? ?????? ?????). ????? ? ??? ? ?????-??? ?????????? ??????, ? ?????? ?? ?????? ?????? ??? ??? ? ? ????-????? (??????? ??????? ???, ????????? ????), ? ? ????????????. ? ???? ? ?????????? ???????? ??? ????????? ????????? ?? ??????????? ????? ???????? ?????? ????? ???? ????? ?????-?????????? ????? ???????? ?? ????, ?? ? ? ????????, ?? ????????????? ??? ?? ??????? ?????? ? ????????? ?? ???????????? ?? ??????????. ?????????? ??????????? ?? ?????? ????? ?????, ??? ?????? ?????? ???? ?? ??????? ??? ????????????. ?????????? ?? ????????? ?? ????-????????? ?????? ?? ??????? ???? ?????, ??????? ????????? ??????? ? ?????? ??????. ?????????? ????? ???????????? ???????? ????? ????? ???????, ???????? ? ??????? ???? ???????????? ???????. ?????-????? - ?????? ???????????, ????? ??????? ??????? ???????? ??????? ?? ???, ? ????????? ?????? ?????, ???? ?????? ? ?????. [... ] ?????????-???????????? (???????) ?? ????????????-??????????? (???-????????) ????????? ?????? ????? ??????????? ?????, ?? ?? ??????? ??-?????? ????????? ?? ???? ???????? ????????? ??? ???? ?? ?????. ?? ????, ? "???????" ??? ?????? ?????????- ?????-????????? ? ????-?????-?????????. ?????????? ??????? ??????? ????? ?????, ??? ???? ????? ???? ? ???????? ????????? ????????????. ???????? ????????? ?????????? ????????? ?????, ?? ??? ??????????? ?????????5. ?????, ?? ???????? ?????????, ?? ????? ?????? ?????????? ???????, ? ??????? ??????? ? ??????????? ??????????. ???? ? ?????? ????? ? ??'? ???? ??????? ????????? ?????????? ? ???????? ?????? ?????????????? ????? ? ?????? ?????????? ??? ????? ? ???, ??? ?????? ?? ????????????. ????? ?????, ?? ? ????? ? ??????, ?????????? ???????? ??????? ???? ? ?????????? ?????????????? ?????????? ???????? ?-??? ??. ?????????? ????????-???????????? ????????, ? ????? ????? ????-???????? ??????????: ????, ??? ????? ?????? ???? ?? ????????? ??? ????? ?? ????? - ??????? ??? ??? - ?????-??????????, ???? ????????, ?????????? - ????? ????????, - ?????????????? ?????, ???? ??????????? ??????????? ????? ?? ?????? ????? ????? ?? ????? ????? ??????, ??? ??? ???? ???????? ??? ????? ?? ????? ???? ?????????? ? ??????????? ????? ? ?????????? ?????????? ???????? ?????? ?????. ??????? ?????? ????????????? ?????????? ????????? ????? -?????-???? ???????? ????????????? ????????? ?????, ???????? ????? ????-????????. ????????? ? ????? ????? ? ????? ???????????????? ?????. ????? ????????? ?????????, ??? ??????????? ?? ???????? ????????, ??? ?????? ????????? - "????? ??????????? ?? ?????? ???? ?????" -?????????? ?????????: ???? ??? ??????? ??????? ???? ????? ????? ? ???????? ?????????? ????? ??????? ????????? ????? ?????? ? ?? ???????? ????, ????????? ????, ????????, ? ???? ??????????? ?????????, ?????? ?? ?? ???? ???????, ?? ????? ??????? ?????????????? ???? ??????????, ????????? ?????? ??????, ??????? ????????, ???????? ????, ? ?? ??????????? ????-??,! ???? ????????? ? ??? ????? ??????? ????. [???????????? - ?. ?] ?????????????? ????? ????? (??? ???? ?? ? ?????? ??????????) ???????????? ??-??????. ?? ??????? ? ??????????? ??????? ????? ?? ???????. ?? "????????? ???????? ????? ?? ????????? ????????????-???? ?????? ? ?????? ???????? ? ????????? ?? ?? ??????"6. ???????? ???? ? ??????? ???????????? ?????? ?? ?????????? ???????-????????? ????????? ????? ????? ? ???? - ????? ?????, ???????????? ????-??? ???????, ???? ????????????????? ??????????. ???????? ???????? ??????? ?????? ??????? ?????? ????? ?????? ?????????? ??? ??? ??????? ???????? ????? ?????????? 1015 ????. ??????? ??????? ??? ?????? ?? ?????. ?. ??????????? ???????? ???????? ??????? ??? ?????? ? ?????, ?? ??????? ????????? ?? ????-???????, ??? ? ?????????????? ?????????, ? ????????, ?? ????? ??????? ????????? ? ???? ???????? ???????. ? ????? ??? ???????? - ??????? ? ??? - ????? ?????????????, ??? ???? ?? ???????????? ?????. ?? ??? ?????????? ??????, ? ?? ??? ?????????? ?????? ? ?????? ?????????. ?????????? ????????? ?????? ????? ????? ???, ??????, ????? ???? ? ????????'????? ? ????????. ???????? ????? ?? ??????????? ????-???????? ?????? ?????? ?? ???????? ????????. ?????? ?????? ? ????-?????? ?? ????????? - ???????? ?????? ?????, ?? ??? ??????????? ?????-????. ??????? ????????? ?????? ?? ???? ????????????? ? ????? ????? ?? ??????????? ??? ?????7. ????? ?????? ?????? ?????????????? ???? ??? ?????? ??????????????, ??????? ???????? ???????? ?? ??????? ??? ????? ?? ???????? ????????? ?????????????? ?????? ? ?????. ?? ????? ??'????? ???????? ????????? ????????? - ????????? ?????? ??????? ????-????, ?????? ????? ?????. ? ???????? ??????? ??????????? ????? ????????? ???? ????????? ????? ???????? ?????, ?? ? ?????? ??????, ?? ????????? ???? ????????-???-?????????. ?? ? ??????, ?????????????? ?? ???? ????????-?????????? ??????????? - ?? ??? ???? ?????, ????????????? ??????? ??????: ???-??????????, ?????????, ??????????. ? ?? ???? ????????????? ?? ????-?? ???????? ??????????? ????????? ?????????? ????????????? ???-?????????, ?? ????? ???? ???????????? ??????? ?? ??????????? ?? ? ?????. ????? ??????? ? ????? ?????????? ??????? ?????? ?? ?????8. ?????????? ????? ?? ??????? ???????? ???????? ????????? ????-???? ??????. ??? ?????? ?????? ?????? ? ??? "???????" ?????? ? ????????? ????? ??????????: ??????????? 12, ? ??????? ??????? ?? ??'? 11. ?????-?????? ??????-?????????? ????????. ????????? ??????? ?????????? ???????? ??????, ??????? ? ???????, ??????????? ???????? ????? ???-??, ?? ? ?????? ????? ???. ?????? ?????????? ?????? ?? ??????? ?? ??????? ??? ?????? ?????? ??????????. ????? ???????? ??? ???, ??? ? ????? ???? ??????? ????: ????? ??????, ???? ???? ?????? ?????? ? ?? ????, ?? ???? ??????-????, ?? ?? ???? ????? ?? ?????? ????????? ?? ?? ?????, ???? ???? ?? ?????????? ?????? ??? ??? ?? ???? ????? ????? ?????????? ? ??? ???????? ??? ???????. ?? ? ???? ???? ??'?, ????????? ???? ?????? ?????? -? ?? ??????????! ?????? - ?? ?????? ??????, ?? ???????, ?????????? ?????? ??????: ??? ??????? ?????? ? ??'? ?????? ?? ????? ?????, ? ? ???, ??? ???????? ??????????? ????? ??????: ".. .? ????? ??????? ???? ?? ????? ?????, ?? ?? ?????????? ????, ???? ???? ??? ???? ?????, ?? ?????? ?????? ????? ????????, ?? ?? ??????? ????? ?????? ???? ? ?????? ???..." ? ?????? - ?? ???????, ? ???? ????? ?????? ????? ????? ?????: ???????, ???????, ???? ????????????? ? ????????????? ????? ????, ?? ???????? ???? ??????? ??? ????? ????? ?????, ????, ????, ????????? ?????????, ?? ???????? ???? ??? ???????? ?????? ????-????? [...] ??? ??, ???????, ?????, ??? ???? ??, ?? ??????? ??? ???? ? ??? ?????? ????, ? ?? ?????? ???. ???????, ????? ?????, ?? ?????? ???? ?? ????. ????, ? ????????? ?????????? ????????????? ????, ???? ?????-???? ?????????????? ???????? ????? ??? ????: ??? ???????????? ???? ????????????? ???? "?? ??? ?????: ? ???? ?????, ?? ?????????? ????? ?????, ??? ?? ????????????" -?? ??????, ?? ??????? "????????? ?? ??????? ?? ????? ??????? ?????? ????????????? ????????, ?? ????? ???? ?????, ?????? ???????????, ?????? ??????'? ???????, ?????? -???????, ?????? - ????". ? ????????? ????????? ????????, ???????? ?????? ??????????? ?? ???? ???? - ???????????? ????????????? ??????? ?????? ??-??????? ? ???????????? ??????, ???? ??????? ??????????? ??? ??????? ????? ???????? ????? ??? ????, ???????????, ???????. ? ????????? ?? ????????? ????????? ?????? ??????? ??? ?????? ????????? ?????????: "???? ????, ???? ? ????????? ???, ?? ???? ?????? ? ?? ???? ???? ????????? ???? ????, ??????, ???? ???? ?????? ? ???? ???? ?????! ?????? ?????? ????, ????????? ???????? ????. ??? ???? ?? ? ???????? ??????? ?? ???????! ???? ????, ???? ????...". ?????? - ??????, ?? ????????? ???????????? ????? ?????????????-?????. ?????? ???????????, ?????? ?? ?????? ? ??'? ???? ? ??????????? ??????, ? ?? ? ??????? ?? ??????. ? ???????? - ??????? ?? ????: "????? ????, ??????, ?? ?????? ?????????, ?? ????????? ???? ??? ?? ???? ?????? ??? ?? ???? ??????????. [...] ??? ??, ???????, ?????, ??? ???? ??, ?? ??????? ??? ???? ? ?????? ????, ? ?? ?????? ???, ???????, ????? ?????, ??? ?????? ???? ?? ????". ?????? ???????? ????? ?????????????- ?????? ????????????? ????? ??? ????????????? ??????????. ????? ?????? ? ????? ???????? ????????? ? ???????, ? ?????? ??????. ?????????? ???????? ????? ?????????????? ?????? (?????? ?????????? ????????? ????????????? ??????? ??? ??????? ?? ???????? ?????????? ????????), ??????????-?? ?????????? ????????? ???? ? ???????-????????? ????????? ??? ???????????? ?????????-???? ?? ???????? - ?? ??????? ?? ????? ??????? ????, ???? "???????? ???????? ?????? ?????????". ??????????? ???? ???????? ?????? ???????? ???????? ?????????? ?????-??????????? ????????: ?????-??????????? ????? ????? ??????????? ?????? ??????? ?????????????? ????? ? ??????? ???? ? ? ????? ??? ??????-??? ?????? ?????????? ??????? ?? ????????? ? ??????????? ???????. ??????? ???? (? ????? ? ????????) ?????????? ???? ???????????? ??????, ?? ???? ????? ??????????? ????? ????? ???????? ???????. ??????????, ????? ????????????, - ??? ?????? ???????. ?????? ????-??????? ????? ? ????????????? ???????? ????????????? ? ?????? ????????? ??????. ??????? ??????? ?? ???????? ?? ????? ???????????? ??????????? ???????: ????????? ?????, ??????, ????????? ????????-?? ??????? ? ??????????? ?????????1. ????????????? ????? ??? ?????????? ????, ???????????? ?????, ????? ??? ????????? ??????????? ???????? ? ?? ????????? ????????, ???? ? ????????? ???? ????????? ???? ?? ?? ?????? ???????????????? ? ????? ???????? ?????. ????????? ????????? ? ??????????? ???????? ????????? ??????? "?????-???????" - ???????, ?????????, ??????????? ???????, ?????? ???????? ????????? ????? ?? ?????? ???????? ??????????, ?? ?? ????-??? ??????? ???????????. ???????? ?????? ????????? ??????????? ?? ?????????? ??????, ?? ???????????? ???? ????????????. ?????-???????, ?????????? ???????? ?????????? ?????? ?? ?????????. ?????? ??????????? ?????????????? ????? ?? ?????????? ?????, ?? ???? ?????????, ?????????????, ???????? ???????????2. ?????????? ?????????????? ?? ????????? ????? ?????, ????????? ?? ????????? ?????????? ?????????, ?????? ???????? ?????????? ???-?? ?????, ??????? ??? ? ????????. ??????? ???? ?????????? ?????? ?? ????????? ???? ?? ? ????. ???? ? ?????????? ?????????????? ??-???????? ????????? ????? ?? ?????????????? ????????? ??????3. ????? ?????? ?? ?????????, ?? ????? ????????? ????????? ???-??????? ?????. ???? ? XVII-XVIII ??., ?? ? ? ??????? ????, ?????? ??????????? ?? ??????? ????????? ????. ??????? ? ???????? ????-????? ???????????? ????????? ??? ???? ???????, ? ??? ?????? ??? ???-???????4. ?? ? ??????????? ???????? ???? ???? ?? ??? ??? ?????????? ????????, ?????????? ?????? ?????? ? ?????? ????????????????. ??? ?? ????? ?????? ??? ?????????? ????????, ? ????? ??? ???-?????? ????? ???????, ????? ??? ?????? ?????? ??? ???????????? ??? ????????? ??????? ?????????????? ?????. ??????? ?????????? ?????? ? ????? ????? ???????? ???????? ?????-??????????? ????-????, ?? ???????? ???? ?? ?????? ?????????????? ? ???????????????? ????????? ?????????, ?? ???????????? ? XVII ??.5 ?????? ?????-??????????? ???????? ?????? ??????????? ?????? ???????????????? ????????? ????? ??????????? ?????????? - "????? ??????????????, ????????????, ? ? ???????? ?????? ?????????? ????????? ????????????????? ????? ??????? ?????? ???????????, "??????? ?????" ???????????? ???????- ???? ????"6 - ??????? ??-?? ??. ???? ??????? ?? ????????? ? ????-??? ??? ?????-?????????? ???????? ? ??????? ???????? ??? ? ????-?????? ????????, ? ????? ? ????? ???????????? ???????? ???????-????. ???????? ? ?????????? ? ??????? ???????? ???, ? ????? ???-????????? ???????? ??????????? ???'???????? ? ?????? ????????-???? ??????? ?????????, ???? ? ????????? ?????? ? ??????? ?????-??????????? ????????. ?????? ??????, ?????, ???????????? ??????? ????? ???????????? ???????? ??????????? ??? ????????? ????? ?? ??????????? ? ?? ??????? ?????? ???????????? ?????, ? ?????? ???? ????????? ?? ?????? ???? ???????????? ?????-??????????? ????????. ??????????? ??????? ????? ??????? ?? ??????????? ????-???? XII ??. ??????? ???? ?????? ?? ??????? XII ??. ?????? - ????? ?????-??????????? ?????????, ???????? ? ????-??????. ????????? ??? ? ???????? XI ??. ? ???? 17 ????? ?????? ????-??? ?? ???. ????????. ??? ??????????? ? ???? ????? ?? ??????? ???????( 1074-1078) ? ???????? ??? ? ??? ???????????. ???? ?????? ? ????????? ????? ???. ???????? 1091 ?.7 ???????????????? ????????? ??? ??, ?? ?????? ??????????? ??-????? ????????? ???, ?? ????????? ? ?????-??????????? ????-????. ? ?????? ?????????? ?????? ? ?????? ??????? ? ?????? ??? ??????? ?? ?????? ????????8. ?????????? ?????? ???????? ?????-??????????? ???????? ?????? ??'? ??????? ??? ??????? ???????-???? ??????????. ?????? ??????? ??'? ??????? ? ??? ????? ??????, ?? ????? ???????? ??? ???? ? ?????? ?????. ??????? ???????????? ?????????? ?????? ??????? 1643 ?. ???? ???? ???'??? - 27 ??????9. ????????? ????' ?????????? ?????? ???????? ????????? ?????-????? ???????? ??????????????? ? ????????????? ?????? (1214- 1226) ?? ???? ????????? ???? ??? ??????, ??????? ???????????? ?????-??????????? ?????????. ???????? ???????? ??? ?????? ?????. ???-??? ? ??? - ????? ??? ???????? ?????? ??????????, ????? ???????-??? ??? ????????, ????????? 1075 ?., ?? ????????? 1089 ?. ??????????? ????? ?????-??????????? ????????? - ???????? ??????? ???????. ???-??? - ???????? ?? ?????????, ?????????? ???? ????????????? ?????, ?? ???? ????????? ???????? ?????-??????????? ????????? ??????-??????? ? ???'??? ??????? ??????????? ???????: ?????????? ??? ???-?????? ?? ???? ????????? ????, ?????? ????? ???????? ???????? ???-??, ??? ?????? ?????????, ??????, ????? ? ??????, ????????, ?????? ???????, ??????, ?????, ??? ????????? ?????? ???? ? ???????. ????? - ?????? ??????? ?????????????? ? ????????????. ??? ??? ??????????? ?? ??????? 1197 ?. ? ?????-??????????? ?????????. 1197 ???? ??????????? ???????? ????????? ?????? ????????? ????-?????? ? ??????????. ??? ????????? 1215?. ??????? ??? ??????????? ?????????????? ??????? ??? ???????? ?? ?? ????????. ????? ????????? 1226 ?. ????????? ? ??????????. ?? ?????????, ???? ???? ?????? ???? ?????????? ?? ?????. ???'??? ???. ?????? ???????????? ????-??? 10 ??????10. ?????????? ?? ???????? ????? ????? ???????? ?? ???????????? ???????? ????????? (??????? 20-? ??. XIII ??.), ??? ??????? ???-??????? ???????? ??????: ?????????? ??? ?????? ??????????, ???-?????? ??????????, ???????, ???????? ??????????, ????? ??????????, ?????? ??????, ??????? ?????????, ????? ????????? ? ???????, ??????? ? ???????, ????????? ??????????? ? ???????, ??????. ???????? ??? ?????????? ???. ??????, ??????? ?????-?????????-?? ?????????. ??? ??????? ?????? ???????? ????? ?????????? ? ?????-???? ???. ????? ? ??????? (????), ? ????? - ? ????????? ??. ???. ???????? (????, ??????? - ????????????? ???????????? ????????). ????? ???????? ?????????? ?? ?????-??????????? ?????????, ??? ?????????? ?????? ????? ?????????? ? ???????, ??????? ???? ?????? ????. ??????? ???-???????-????????? ??????????? ?? ????? ????? ????????? ?????????-????? ???????, ??????? ??? ????? ???????????? ??????? ? ?????????, ?????????? ??? ??'???. ??? ??????? ???????? ???. ?????? ???????? ???????? ? ??????? ???????? ?? ????????. ???? ??????????? ????????? ?? ???. ????? ??????, ? ???? ???'??? ???? ??????????? 24 ?????". ??? ??????? ???????? ????? ?????????? ???. ????????? ? ??????????? ????????????? ?????-??????????? ?????????, ?????????? ????? ???? ??????????? ? ?????????? ????????12. ????? ??????? ????????? ????. ???????, ?????? ? ????????? ????? ????? ?????? ????????? ?????-??????????, ?? ?? ????? ???????? ??? ??? ???? ???????? ????????????, ?? ??? ???????? ??????? ????????? ?? ???? ???????? ?????. ?????? ?????? ??????? ??????????? ? ???-??????? ???????? ?????-??????????? ???????? - ????? ???????, ???-?? (1460) ?? ????? (1462) ???????????? - ????????? ??? ?????? ?? ?????????? ??????. ?????-?????????? ??????? ????????????? ?? ?????? ????????????? ????, ???????????? ?? ??????? ?????????? ?? ???????-????????????? ????? ???????????? ?????. ???????? ???????? ?????-??????????? ???????? ?VII ??. ?????????? ?? ?????? ????????? ????????? ????????? ?? ??????-????? ????????????? ???????? ?? ???????????? ????? ???????? ????????, ???????? ??????????? ? ??????? ????????? ????????????. ??'????? ????-???????? ?????? ?????????? ??????? ??????? ???????? ??????. ????????? ??? ????? ?????? ????? ?????????? ???????? ????-?????? ?????? (1635) ?????????? ?????? ???????????? ??????. ??? ????? ????????? ?????? ???????? ????? ??????, ??????? ???????? ???-??, ?? ?? ?????? ????????? ??????????. ??????? ????????? ????? ????? ?????? ??????? ????? ???. ??????? ???????????. ????? ????? ?? ????? ???. ???????? ??????????? ?? ?????????? ?????? ? ??????? ? ?????? ????? ?????? ??? ???????? ??????, ???????, ????????, ?????????? ???????, ?????, ??????. ?????????? ???? ?????? ???????????? ??????, ?? ???????? ????????-?????????? ???????. ? ???????? ?? ?????? ??-??????? ???????????? ?? ?????? ?????? ???????? ?????-??????????? ???????? ?? ????? ???????????? ?????? ????????? ??? ????, ????????? ?? ????????????? ?????. ???????? ?. ?????? ?????? (???????????? ?????-?????????? ???-?? ???????? 1647-1655 ??.) ??? ????????????? ???????? ? ??????? ?? ??????? ?? ?????????? ?????????? ????????. ????????? ???? ?? ??? ??????????? ???????, ??????????? ?? ??????????? ?????, ? ??? ??????? ????? ????????? ?????????, ?? ?????????? ????????????? ??? ?????-?????????? ?????????. ???? ?????-??????????? ???????? ??????-?????????? ?? ??????? ????????? ???????. ??? ????? ??????? ???-??????? ????????? ??????? ????? ?????-?????????? ????????. ??????-??????? ????? ?? ???????????? ???????, ???????? ?????? ??????? ??-???? ???, ?? ???? ?????? ??? ????. ?????? ? ?????????, ????? ????-????? ????????? ????????? ??? ????????????? ???. ??????????? ????-???????? ????????? ? XII ??. 1661 ?. ?????? ????????? ? ????? ??????? ??? ??????? ??-????????. ??? ?????? ?????? ?? ?????????????? ???????????? ???-?????? ??????, ????? ????????? ?????? ? ???????? ??????? ???????? ???????? ?? ????????????? ??????. ?????????, ???? ???? ???????? ? ????????? ??????? ?????????? ?????? ?? ???? ?????? ??????, ????-??????? ??? ?? ????? ??????????. ?? ??? ????? ???????? ????????? ??????????????? ?????????? ?????????? ??????????, ?????????? ?????-????? ??????????? ????? ? ?????, ????????? ?? ???????? ??? ????-???? ???????????. ????? ???? ???????? ?? ??? ???????, ?? ?????????? ????????????? ????????? ???????, ????????? ? ??????. ????? ?????? ????????? ?????????? ???????, ? ?? ????? ?????????? ??????? ?????? ??? ???????. ?? ??????? ?????? ????????? ???????? ????????????? ?????? ??? ??????????? ?? ??????????? ?????? ??? ???????-??????, ??????????? ???????? ??????. ????? ?????, ????????????? ????? ????????? ????????????????? ?? ???????? ????????? ??????? ?????-?????, ??????? ??????????? ?????????????????. ??????? ????????????? ????????????? ????????? ???? ????? ????-?????? ????? ?????????? ????????? ??????????, ??????????????? ? ????????? ????? ????????? ????????? ???. ??????? ??????, ?????? ??????????, ????? ??? ??????13. ???????? ??????????????? ? ??????- ?????? ????? ?????? ? ?? ???? ??????? ?????????? ?????????, ?? ????????????? ???????? ????? ????????????? ?? ???? ????????? . ?????????? ???????, ??? ? ???????????? ??????, ????? ????????? ??????, ????? ???????????? ????????? ?????? ? ??????? ???? ?????? ?????????? ??? ?????? ??????. ??????? ?????????? ????? ????????-????? ?????????? ?????????? ????????? ?????? ????????? ??????? ??-???????? ???? ?????????? ????? ??????? ????? ?????? ?? ????????? ? ????????14. ????? ?????, ? ????????? ????????? ?????-??????????? ????-???? ????? ????? ??????????? ?? ?????????? ???? ?????????? ? ???-????? ??????? ??????????? ???????????? ?????????? ?????????????? ???? ?? ???????? ????????? ??????. ?????? ???????? ???????????-????-????? ?????? ? ????? ???????? ???????????? ???? ????????? ????-?????? ?????????. ????????????? ??????? ????????? ???????? ? ???-??? ????????- ??????? ????????? ?? ????????? ?????? ??????. ??????? ????????? ???????? ??????? (????????????) ????? ?????? ???????????? ?? ???? ?? ?????????? ???????? ???-???? ? ?????????? ???????????? ????????????? ?????????. ??? ?????? ????? ??? ?????????? ????????, ???????? ????????? ???????????? ???????? ?????????????????, ?????????? ?? ?????????????? ?????, ??????? ???? ? ?????? ???????????. ????? ?????? (1596-1647) - ?????? ?????????? ???? ?????? ????-?? ??????? ????? ???????????. ??? ????????? ??????? ? ???????, ??? ?????? ?????? ??? ?????????? ?????????. ? ????????? ????????? ??? ???-????? ???. ????? ? ?????????? ?? ????? ???????? ?????????????. ????? ?????? ?????? (1606) ?? ?????? (1608) ??? ???????? ?? ???? ??????????. ???? ?????? ? ?????????? ????? ?? ???? ???????. ??? ? ????????? ???????? ? ???????? ?????????? ????????????. ????? ?????????? ????, ??????? ?????? ? ???????? ?????. ?????????? 1627 ?. ??????? ??????? ??????? ? ???? ????????????? ?????-?????????? ????? ????? ?????? ??????? ??????????????, ? ?????, 1632 ?., - ????- ????? ???????????? ? ?????? ??????????-??????????? ???????? ???-???15. ????????????? ?????????? ? ???. ????? ????? ????, ???????????? ? ??????????? ?????????? ?????????? (?? ??? ?????????? ???????? ? ??????????? ?????, ?????? ?????? ?? ?????????? ????????????) ?? ?????????? ?? ???????? ??????????? ?????. ??????, ?? ???. ????? ????? ?????????? ? ?????? (??????). ?????? ??? ????? ?????????? ?????-?????????? ???????????, ???. ????? ??????? ????????? ?????? ?????-?????????? ?????, ????????? ???? ???????? ???????, ??????????? ??????, ???????? ??? ????? ???? ????????. ???????? ?? ??? ?????? ? ?????????? ??????? ??? ?????????? ????? ? ?????-?????????? ?????. ????????? ??????? ?????? ?? ????? ???????? ??????????????? "?????????????" (1638)16. ???. ????? ??-???? ???????? 1643 ?. ??????????? ?????? ??????????? ??????????, ?????? ??? ????????? ?? ?????? ???????? ???????17. ?????????? ??? ??????? ????????? ??????? ???????, ??? ??????? ?????? ????????? ??????????? ??????? ?????? ????????, ? ???????? ????????????? ??-???????? ?????? ??? ??? ? ????????? ?????????? ???????? ??????????? ????? - ????????? ?????????. ????? ??????? ??????? ??????? ????? ?????? ????? ? ????? ?? ?? ????? ??????????? ????? ??????, ?????? ??????? ?? ???? ?? ?????-?? ??????? ???????? ?????, ??? ????????? ????????. ??? ???????? ????? ????? ???. ???????? ???????. ????? ?????? ??????????, ???? ?????? ?????? ????????? ????? ??????? ???????? ???????? ?????. ???????? (??????) ??????? ????????? ? ?????? 1651 ?. ? ???????? ???????? ?? ????????. ?????? ???? - ?????? ???? ??????? ?? ?????. ?? ???? ??????? ????; ???? ????? ?????? ????? ?????????, ? ??? -??????????????????. ? ??????. ???????? 1662-1665 ??. ???. ??-?????? ???????? ? ?????-???????????? ???????. 1666 ?. ??? ??? ??????????? ? ???? ?????. ??????????? ?? ????? ? ????????. 1679 ?. ???. ???????? ?????????? ? ???????. ??? ???????? ? ?????????? ??????? ????????, ??????????? ???????? ????? ??????????. ? ?????? 1684 ?. ?? ?????????? ???????????? ???????? ??????-???? ?????? ???????? ??????? ?????????? ?? ?????, ?? ?????? ?????-????? ?? ????????????? ??????? ????? ??????. ?????????? ???????? ??? ??? 20 ?????. ????? ??????? ???? ??????????? ? ?????-?????-????? ????? 1689 ?. ??? ???? ??????? ???????? ??????? ??? ??????????-?? ?????????. 1689 ?. ???. ???????? ? ????? ???????? ????? ?????? ??? ? ?????? ? ???????? ?????? ?????????? ? ??????????. ????? ????? ??? ????????? ?????. 1695 ?. ?????? ?????? ????? ??????? ???? ????? ??????, 1700 ?. - ?????. 1701?. ???. ???????? ??? ?????????? ?????? ? ?? ?????? ? ?????-????? ?? ??????????? ????????????. ?????????? ??? ?????? ?? ??????, 4 ????? 1702 ?. ??? ?????? ??????????? ?? ??????? ??????????? ??????-??????. ??????????-????????? ????????? ??????? ????????? ?????? ? ???????, ??? ???????? ????????. 1705 ?. ???? ??????? ???????????? ??? ? ??????? ???????, ?? ??????????? ?? ?????-????????????. 1705 ?. ???. ???????? ????? ???????? ??? ???? ????? ??????. ??? ????? ??? ??? ??????? ? ??? ? 27 ?? 28 ?????? 1709 ?.18 ?????? ??????????? ?????????? ??????? ??? ??????? ???????? ????? ??????. ???????? ???-???? ??? ????????????? 1757 ????. ????? ???? ???'??? ??????? ??????? ???? ?????? (28 ??????) ?? ????????? ????? (21 ???????). ????????? ???? ????? ?????? (????, 1689-1705) ???? ??????, ??????????, ?????????? ??????? ?????, ????????, ????????? ????????, ????????? ?????? ????? ????? ??????????? ???????, 2???(? ????^-???? ????? ??????, ????? ??????? ??????????, ????? ????????? ????????? ?????, ?????????????. ??????????? ???????? ???. ???????? ?????????? ??-??????. ???????? ????????? ????????? ???? ???-????????? ? ????????? ???????. ?????????? ???? ??? ???????? ?????? ?????????, ?????????? ???????? ? ????????????? ?? ?????????? ??????. ??? ????????????? ????? ? ??? ????????? ?? ?????'???? ??????? ??-??????? ????????????????? ???????????, ??????? ?? ?????????? ???????? ?????????? ? ???????????? ??????? ?????? ?????????, ????-???????? ? ?? ????????? ????? ?????? ?????, ??? ?????? ??????????? ??'??????? ?????????????. ??????, ???? ??????? ????????? ???. ??-???????? ???? ??????????????? ????'????, ? ?? ????????? ??? ??????? ???????????? ??????? ??? ????????????? ???????? ????? ???????? ???? ?????????????? ????????????? ? ??????? ?????. ? ?????? ?????, ?? ?? ???????? ???? ?????????? ??? ? ???????? ????? ???????, ?????-????? ???????? ????? ? ?????????????? ?????? ???????, ?????????? ????. ?????, ?????? ?? ??????? ????? ??????. ? ? ??????? ???? ??????? ????? ???????? ?????? ? ?????? ???? ???? "????? ??? ???????????". ?? ????? ? ??????? ???????? ???? ????????19. ??????????? ????? ????? ?????? ????? ?? ?? ??????????????? ? ????? ???? ???????? ?????? ??????????? ??????????, ??????? ????? ?? ???????? ????????????? ?????? ???????????? ??????. ? ???. ??-?????? ??????????? ???????????? ?? ??????? ???????????? ????????? ?????????? ?????????????, ??????? ???????? ? ?????????? ???????? ?????. ????? ???????-???????????, ?? ????????? ? ???????? ????, ??????? ? ????? ???? ?????????? ????????. ???. ?????? ????????????? ??? ????? ????? ????? ???????? ? ?????? ???????, ? ?????? ??????? ???'???????? ????????????? ???????? ??? ? ???????????? ?????? ???????? ??????, - ??????????? ?????? ?????????????. ??? ????????????? ??????? ?? ??? ?????????? ????????, ????? ????????? ? ?????? ??????? ?????? ??????????? ???????????? ?????-????? ? ????????? ? ???-??? ??. ???? ??????????? ???????? ?? ???????????? ?????????? ???????????. ? ??? ???. ??????, ?????????? ???? ?????????????, ? ???? ?????? ???? ??????????? ?????????? ?????????? ??????. ???? ? ???????, ????????? ??? ??????????? ?????, ????????? 21 ?????? 1722 ?. ? ????????? ?????, ????? ? ???????? ???? ???? ??'? ?????. ???? ???? ? ????????? ????????? ????????? ?????? ??????????: ????????? ?????? ?????, ????? ?????-??????????? ????????. ? ?? ?????????? ??? ?????????? ????? ?????????????? ???? ????????? ?? ??????????, ???????? ? ????? ????. ???????? ????? ????????? ? ????? ??? ???????? ?????? ?????????? ?????????? ??????????????? ????????? ???????, ? ? 17 ????? ????????? ?? ?????????? ???????? ??????? ? ????????? ??? ???????. ???????? ???? ?????????. ?????-????? ????????, ????? ????????????? ????????? ?? ??????? ? ??-???????? ?????????, ????? ??? ???????????? ?????, ??????? ????-???? ???. ????? ???????????. ??????? ??????????, ?? ? ????? ????? ?????????? ???????? ?????-???????? ????????? ????? ?? ?????? ?????? ????????: ?? ???????? ?????????? ? ???????? ? ????????????? ?????????. ??? ?????? ??-???????? - ??? ?? ??????? ???? ???? ??????, ??? ?????????? ? ????? ???? ????????????????. ??? ?? ??? ?????? - ??? ????????? ?????? ? ?????? ?????? ?????, ?????????? ? ???????? ???. ?????, ???????-???????? ?????????? ????? ? ?????????'? (?? ????, ?? ????? ???, ???? ?? ???????????? ??????????? ?????). ? ????? ????????????? ????-??? ? ?????? ?????? ?????? ????? ????????? ? ?????????? ??????. ?????? ??? ??? ????????? ? ???? ????????? ????? ?? ???????-????? ???? ??? ??????????? ??????. ????????? ??????, ????? ????, ???????????? ??? ??????? ???? ???????? ??? ?????????? ??? ??????-????? ?????. ??? ????????, ? ????????'?, ? ????????? ??? ???-??????? ??????????, ????????? ?????? ?????????. ?????????? ????????? ????? ?????????? ???????? ?? ???????? ?????? ???????? ?? ??????? ????????? ?????????? ??????????????? ? ???? ??????????. ????? ????????????? ???????? ??????????? ?????? ? ??????????? ?????, ????????????? ? ????????????? ?????????. ??????? ???, ? ???-??????????? ????????? ??? ?????? ??????, ??? ? ???? ????????????? 1741 ?. ??? ??????????? ? ??????? ? ?????? ???????? ? ???????? ?????? ???????? ???????. ????????, ???????? ????????? ? ???????? ?????-????? ?? ????? ????????? ?????????????? ?????? ?????? ??????????. ??? ??? ?? ??????????? ?? ?????? ????? ? ????? ????, ?? ???????, ?? ???????? ??????? ???????? ???????? ??????? ?? ??????. ? ??????? ????????? ???????? ????????? ? ?????? ???????, ???-?????, ?????????. ??????? ????? ??? ??? ??????? ??????? (??? ? ??- ????? ????????? ?????????? ?????????) ?????? ?????????????????. ??? ????? ????????? ? ??????? ??????? ????? ????????? ??????? - ???????????? ??????? ??????? ???????? (???????, ????? ??????, ???? ?????, ??????? ????, ????????). ???????? ???????????? ? ???????, ??????? ??????, ???????? ? ????????????. ????? ??? ??-???????? ?? ????????? ????? ?????? ??? ????? ???????? ????? ? ???-????? ? ????????? ???????. ???????? 17 ????? (1746-1763) ????????????? ??? ?? ?????. ??? ??????? ?????? ????????????, ?? ???????? ??? ????????? ??????-????. ??? ????????? ????????? ???????? ??????? ?????? ? ???????? ???????? ???????? ?????, ???????? ????? ??????? ??????, ????? ??? ??????????? ?????????????. ????? ????? ??????? ??? ????????? ?? ?????? ? ???????. ????? ???? ????????? ??????? ?? ??????? ??????? ?????????????????, ?????? ??????? ?? ????. 28-?????? ???????? ??? ??????????? ? ???? ????? (??????) ? ?????? ??????. ??? ?? ????? ??????? ???. ?????? ?????? ?????????? ????'??????-????????? ?????? ?????????. ?????? ? ??? ??? ????? ?????????. ?????? ????????? ????????????? ?? ???????????? ????. ??????? ? ??? ?????? ??????????, ?? ?????? ???? ?? ?? ????, ? ?? ?????, ????????? ? ????????? ??? ??? ?????? ????? ????. ??????? ????????? ? ?????-?????? ????? ????????? ???????????, ?? ???????? ???? ????????. ???????? ?? ???????? ???? ???????? ???? ???????? ? ????????????? ?????? ?????? ?????. 1758 ?. ?????? ??????? ?????????? ???. 1763 ?. ????????? ???. ?????? ??????????? ? ????? ?? ??????? ? ????????? ? ????????????????? ????????? ??? ?????? ????? ?? ????????, ?????????? ?? ?????????? ???????. ?????????? ????? ??? ??????? ???????, ? ????? ?????????? ?????? ????????? ????, ? ????? ?????? ?????? ???. ??????? ????????, ???. ???????? ????????, ???. ??????? ???????. ?????????????? ?? ???????? ??????????? ??????? ??????: ?????????????, ???????, ???????. ?????? ??????? ???? ???? ??? ?????? ???????? ?? ??????? ? ????????? ???????????. ??????-???? ??????? ????, ??????? ??? ?????'?????? ?????????? ? ???? ????? ?????????? ?? ????????? ???? ??????????. ?????? ????? ???? ?? ???? ? ???????????? ??????? ????????? ????????, ? ?????????? ???-????? ?????????. ??? ????????????????? ????????? ????? ???????, ???????. ????????? ???????? ???????? ???????. ??? ???????? ?????? ????? ??????????? ???????, ????????????? ? ?????????? ????????- ????? ????. ????????? ??'?????? ???????? ?????? ????? ???. ??????? ????????, ???? ???????, ??????? ?????? ????????? ?, ???????? ?, ???????? ?????. ???? ????????, ????????????? ? ??????????? ???-?????????'??????? ?? ?????????? ??????. ? ?????? ?? ???????????? ????? ?????? ?????????? ??? ?????'?????? ?? ????????? ????? ??? ????: ???????, ????????????'??????, ?????????. ?????? ??? ?????-??????? ?????? ?????? ?????? ???????? ????????? ?????????? ?????? - ????????????, ?????????????? ?? ??????? ??????? ?????????. ???? ????? ?????????-????????? ????? 1774 ?. ???????? ???????? ?? ???????????? ???????, ?????? ????????? ? ?????????? ???????????? ?? ???????????? ????????? ? ????????. ?? ??? ??? ????????? ??????-???? 350 ???????. ???? ???????????? ????????????, ? ???? ???????? ??????? ????????? ????? ?? ?????????? ???????????? ?? ??????-???? ?????????. ?? ??????? 1779 ?. ??????? ?????? ??? ?????????? ? ??? ????????????, ???? ????????? ??????????? ?????????? ??????????. ???? ?????? ?????????? ??-??????? ?????? ???????? ? ??????? ?? 1790 ?. 1000 ???????, ????? ???? ???? ??????, ????????, ?????, ???????, ??????, ?????, ???????, ?????, ???????, ?????. ?????? ??? ????????? ???????? ??? ?????????????? ???????????? ?????????? ? ?????. ??????? ?????????? ????????? ??????????? ?????? ???????????-?????? ? ???????????? ??????????. ???????? ??? ???????????? (?????-???????????) ? ????????? ? ?????? ???????? ??????????? ? ?????????. ????? ?? ??????? ???? ???? ???????, ???????? ?? ??????????, ???????? ?????. ????????????? ????????? ? ????????? ????? ???????. ??????? ????????? ???????, ??? ??????????? ??????? ??????, ?? ?????? ???-???? ??????? ????????? ?????. ?????? ???????????? ???????????? ?? ???????? ??????????? ????? ??????????? ?????? ? ???????. ???? ???-??????? ????? ??? ???????????? ?????????. ?????????????? ? ??-??????? ?????????? ????? ???. ??????? ????????, ?????? ??????, ??-????? ????????, ???. ????? ?????????. ?????? ????????????? ?????-???????. ??????????? ??????? ??????????? ??????? ?? ????????????? ? ?????????? ????, ???????? ????????? ???, ????????? ??? ??????????. ???. ?????? ??? ??????? ??????? ??????? ?????? ????? ? ????? ???????. ???? ?????????? ???????? ?? ????? ???????? ?????? ?????, ????? ? ???? ??? ??????????? ????????? ? ???????? ???????, ???????? ??????, ????? ??? ???????, ????????? ??? ?????????????. ????? ???????????? ????? ?? ???? ??? ????? ?????, ? ???? ???? ????? ???? - ???????????? ???? ? ????????? ???? ????? ?????. ??????? ?????? ??????? ????????? ??????????? ??????? ?????? ?????????????? ?????, ???????????? ??? ??????????? ????????? ??-?????? ??????? ? ??????????? ?????, ??? ?????? ??????? - ???? ? ?????????? ????, ???????? ???????? ???????, ? ??? ?????????? -???????? ???????. ???. ?????? ?????? ??????? ???????? ?????? ??-????? ??????? ? ?????????? ?? ? ?????? ?????? ???????. ? ?????? ?????? ??????? ?????? ???????? ??????? ? ???????? ?????? ?????, ?????? ????????? ????? ????????, ??????? ??????. ???????????? ????? ??????? ??????????? ? ?????????? ???????-?? ?? ??????? 15 ????????? 1794 ?.20 ??? ???? ????????? ???????? ?????-???? ??? ?????????? ???? ???'???. ????????? ?????? ???????????? ???. ??????, ???????, ?? ??? ??? "????? ? ?????????? ???????? ???????-??? ??????????" ? ?????? ???? ???????? ????? "?????? ????????"21. ????? ?????, ????????? ????????? ????? ???????????-???????, ???. ?????? ????????? ??????? ????? ??????????? ????? ?? ????? ???????? ???????. ?????????? ??????? ??????? ???????????? ?????????, ????-????? ?? ???? ????????? ????? ?? ???? ?????????? ????? ???????? ???-?????. ???????????????? ?? ???????? ????????? ??????-??????, ?????? ???????? ??????? ?????????? - ??????????????? ? ?????, ?? ??????-??? ? ?? ???? ??????? ????????????? ? ????????????. ?? ??????????-???? ??????? ???????, ?????????? ?????? ? ?????????????? ???. ??????, ??? ?????? ??????? ?? ???? ????????????? ??????????????? ????????? ? ????? ???????????? ????? XIX - ??????? XX ??. ???????? ????????? ????????? ?? ??????? ?????????? ?????????? ??????? ???????? ????? ??????????? ????????? ????????? ??????? ?? ??-????? ??????? ?????????? ???????? ? ?????????? ???????? ???????. ???????? ???????????? ???????? ?????????? ??????????? ??????? ???????? ??????. ?????????? ?????? ???????? ???? ?????? ????? ???????? ????????? ??????????. ??????????????? ?????????, ?????? ??????? ??????????? ???? ? ????? ?????????? ???????, ?????? ?????????? ?????????'? ? ??????????? ?????-??? ?????????, ?? ???????????? ? XVIII ??., ?????????????? ???-??????? ????? ?????? ? ????????????? ???????. ??????? ?????? ???. ?????? ?????????????? ??????????? ???? ???????? - ?? ????? ?? ? ???????. ???????? ?????????, ???????????? ???????????? ?????? ???????????-??????, ??? ??? ? ??????????????? ??? ???????????? ???-??????'?, ???????? ?????? ???????? ???????. ? ???????? "????????-???? ????" ? ?????????? ??????? ????????????? ???????, ?????????-??? ?????? ????? ???????-???????????. ?????????? ? ???? ?????? ?????? ?????????? ?????? ????????? ???????????? ?????? ???????????- ??????? ? ?????. ? ????? ???? ??????????? ??? ?????? ???????? ?? ??????????? ??????? ??????????? ???????????????? ????. ????????? ???????? ???? ?????????? ? ???????-??????? ???????? ????????????? ?????, ?????????????? ????? ??????-???? ????? ????????? (??????????, ?? ?????? ??????? ?????? ?????? ???????????? ?? ??????????? ????? ???? ???????? ??-??????????-??). ????????????? ??????????? ? ?????????? ???????????? ???????-???? ????? ?????? ?????? ?????????? XX ??., ?????? ???? ?? ?? ????????? ??? ?????????????????? ???? ? ???????. ????????? ?? ??-????????? ?????????????? ????? ? ???????? ? ?????????? ???????? ??? ?? ????????? ?? ????????, ???????? ??????? ????? ???????????? ???? ?????????? ???????????. yioletta Reder CHR Kraków Świątobliwa Grzymisława (7-1258), księżniczka ruska na tronie krakowsko-sandomierskim, jako patronka pojednania polsko-ukraińskiego Ponieważ celem tego wystąpienia nie jest ani przyczynek do dziejów Rurykowiczów ani do ruskiej hagiografii sam w sobie, lecz propozycja pewnych ścieżek w relacjach polsko-ukraińskich, które sąbliskie autorce - pozwolę sobie na wstępie przedstawić pewne credo i usytuować temat na szerszym tle. l. Inspiracja Roku Jubileuszowego: ku prawdzie, która nie dzieli Za dwa miesiące kończy się wiek XX. Wszyscy pragniemy, aby wraz z tym stuleciem przeminęła bezpowrotnie wrogość między narodami, jaka rodziła się w dziejach zawsze tam, gdzie egoizm i "pycha tego życia" (l J 2,16) puszczały w ruch wielowiekowe błędne koła urazów i nienawi-ści. Skandal wielorakiego podziału wspólnoty chrześcijańskiej Słowian Za-chodu i Wschodu (rozumianego szeroko), wspólnoty podszytej chroniczną prawie nieufnością i antypatią- ma swój ą płaszczyznę polityczną i ekle-zjalną-obie, niestety, przemieszane są ze sobą od zarania tej problema-tyki. Chłód, jakim powiało od strony wąsko pojętego dialogu katolicko--prawosławnego, i przeświadczenie z ostatniej sesji komisji mieszanej w Baltimore, że "jesteśmy chorzy bardziej niż myślimy" (to słowa prawo-sławnego metropolity Stylianosa z Australii1) - każe, nam, ułomnym chrze- ścijanom, stawiać sobie na nowo pytanie, czym jest prawda. Utwierdza nas ono w poszukiwaniu zawsze szerszych horyzontów, zawsze większej empatii i zawsze wyższego punktu odniesienia. W ustach Kościoła cel takiego dążenia został sformułowany jako budowanie "cywilizacji miło-ści" (Jan Paweł II). Właśnie w roku kończącym mroczne, ale i wielkie stulecie, stulecie soborowej odnowy Kościoła obchodziliśmy w duchu pokuty Wielki Jubi-leusz Wcielenia Pańskiego. Z różnych stron Kościoła ze strony Episko-patów rozlegały się prośby o przebaczenie win połączone z mniej lub bar-dziej precyzyjnymi katalogami wykroczeń. Kościół jasno sformułował w swoim nauczaniu, że np. antysemityzm jest grzechem, że grzechem jest antychrystianizm czy antypolonizm2. Rozwijając tę prostą zasadę, mo-żemy powiedzieć, że grzechem jest również antyukrainizm czy, idąc dalej, anty rusycyzm. Osoba nosząca habit pierwszego świętego Litwy, bł. Michała Giedroycia, a w nazwie swego Zgromadzenia imię św. Jadwigi Królowej nie mogła unik-nąć w swym życiu pytania o ponadczasowy duchowy sens wielowiekowej federacji polsko-litewsko-ruskiej, o aktualność dziedzictwa tradycji jagielloń-skiej . Jej korzeniem jest jedyny kanonizowany król polski, a zarazem najwyż-sza księżna Litwy i Rusi - Jadwiga Andegaweńska. 2. Współczesne wydania jagiellońskiego uniwersalizmu Przypomnijmy: Królowa Jadwiga z francuskiego rodu Andegawenów to postać wieloetniczna, spokrewniona ze wszystkimi grupami Słowian, miłośniczka pokoju i pojednania (swego kunsztu w tej dziedzinie dowiodła zarówno w relacjach rodzinnych, jak i międzynarodowych), obrończyni praw ludzkich, osoba oczytana, odnowicielka Uniwersytetu w Krakowie, promotorka kultu świętych Cyryla i Metodego oraz liturgii słowiańskiej. Słusznie utożsamia się z nią model tradycji polskiego humanizmu chrze-ścijańskiego z czasów złotego wieku państwa Jagiellonów, do którego trudno się przebić poprzez mroki XX stulecia. Myśl tę -o znaczeniu ideałów jagiellońskich dla posoborowej odnowy Kościoła w Polsce a także jako modelu stanowiącego społeczno-duchową propozycję dla Europy, znękanej totalizmami i nacjonalizmami - najlepiej i najwytrwalej kieruje pod adresem polskiego społeczeństwa nestor pol-skich filozofów ze szkoły lubelskiej związanej z Katolickim Uniwersyte-tem Lubelskim, znawca filozofii XV wieku, znany polski tomista - profe-sor Stefan Swieżawski. Jako jedyny audytor świecki z krajów Bloku Wschodniego na Soborze Watykańskim II odbierał on z rąk papieża Pawła VI soborowe Przesłanie do intelektualistów świata. Jest bliskim współ-pracownikiem i przyjacielem kardynała Karola Wojtyły z czasów zwłasz-cza lubelskich. Wychowany w ziemi lwowskiej, wywodzi się z arystokra-cji polskiej spokrewnionej z rodem Rurykowiczów poprzez ród Puzynów (który pochodzi w prostej linii od św. Włodzimierza3). Profesor wskazuj e na podobieństwo uniwersalistycznych ideałów odnowy Kościoła przez Sobór Watykański II -jakich upatruje w powrocie do ducha pierwotnego Kościoła: wspólnotowości, otwartości i ducha służby - do rysów etosu federacyjnego państwa Jagiellonów: kultywowanych wówczas w wielo-narodowościowym i wielowyznaniowym państwie postaw ekumenizmu kulturowego, postaw tolerancyjnych, pacyfistycznych i demokratycznych4. Oddajmy głos profesorowi Stefanowi Swieżawskiemu. Według niego Jan Paweł II kładzie podwaliny w świecie pod nową wspólnotę, która "powinna naśladować Trójcę Przenajświętszą, gdzie jedność z wielością najcudowniej harmonizuje" i gdzie baząjest Dekalog. Za taką wizję przyszłości już królowa Jadwiga położyła swoje życie w ofierze i stąd płynie waga jej kanonizacji. [...] Krakowska kanonizacja królowej Jadwigi i kanonizacja Edyty Stein, wprowadzenie tych dwóch kobiet jako świętych Kościoła powszechnego, to ekspiacja dwóch wiel-kich grzechów: nadegoistycznego nacjonalizmu i antysemityzmu5. Niektórym wydaje się, że jak nie będziemy "hipernarodowi", to zginie-my. To jest błąd! Właśnie wtedy będziemy wielcy, kiedy będziemy "jagiel-lońscy". Chodzi tez o to, by Europa realizowała ideał, jakiemu poświęciła swe życie królowa Jadwiga. Jest to ideał Rzeczpospolitej wielu narodów, która nie jest ani państwem wyznaniowym, ani państwem narodowym, tylko wielonarodowym i wielowyznaniowym. Taka ma być Europa. My zaś mamy w naszej historii o wiele wspanialszy model niż te, jakie nam serwuje dzisiejsza Europa. Zachód nie ma takich modeli. Niesamowite jest to, ze my nie umiemy korzystać z naszej własnej historii!6 Niedawna śmierć Jerzego Giedroycia, redaktora paryskiej "Kultury" - nazwanego przez Bohdana Osadczuka "wielkim kanclerzem Rzeczpo-spolitej Czworga Narodów"7-przypomina, że dziedzictwojagiellońskie przetrwało jako więź i wzajemna troska suwerennych narodów byłej Rze-czypospolitej. W myśli Papieża-Słowianina zmysł jagielloński daje o sobie znać od początku pontyfikatu jako wezwanie do wysiłku intelek-tualnego na rzecz nie dokończonego procesu spotkania Wschodu i Za-chodu na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Zostało ono najwyraźniej wyartykułowane w przemówieniu Papieża do ludzi nauki na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w 1987 roku8, gdzie bardzo wyraźnie ideę spo-tkania chrześcijańskiego Wschodu i Zachodu na ziemiach dawnej Rze-czypospolitej wiąże Papież - podobnie jak czyniła to św. Jadwiga -z kultem świętych Cyryla i Metodego: To miasto posiada swoją wymowę. Jest to nie tylko wymowa unii lubelskiej, ale wszystkiego, co stanowi dziejowy, kulturowy, etyczny i religijny kontekst tej unii. Cały wielki dziejowy proces spotkania pomię-dzy Wschodem a Zachodem. Wzajemnego przyciągania się i odpychania. Odpychania - ale i przyciągania. Ten proces należy do całych naszych dziejów. Można powiedzieć, całe nasze dzieje tkwiąw samym środku tego procesu. Może bardziej "wczoraj" niż "dzisiaj", jednakże "dzisiaj" niepo-dobna oddzielić od "wczoraj". Naród żyje wciąż całą swoją historią. I Ko-ściół w narodzie tez. I proces ten nie jest zakończony. Nikt tez nie zdejmie z ludzi tutaj żyjących, zwłaszcza z ludzi nauki, odpo-wiedzialności za ostateczny wynik tego dziejowego procesu w tym miejscu Europy! I świata! Powiedziałbym: w miejscu "trudnego wyzwania". Tak więc sprawa, na którą symbolicznie wskazuje to miasto - Lublin, może także i ten uniwersytet - KUL, ma wymiar nie tylko polski, ale europej-ski. Owszem, uniwersalny. Z tego wymiaru zdawałem sobie sprawę, gdy idąc za wzorem Pawła VI, który ogłosił patronem Europy św. Benedykta, widzia-łem konieczność rozszerzenia tego "patronatu" o dwie inne postaci: aposto-łów Słowian, świętych braci sołuńskich, Cyryla i Metodego. Wszyscy oni trzej wyprzedzili historyczny czas Polski, naszej Ojczy-zny. Ale tez w jakiś sposób ten czas i całe nasze tysiąclecie minione -wspólnie przygotowali. Obyśmy umieli wiernie, autentycznie, twórczo kontynuować to wiel-kie dziedzictwo9. Zmysłjagielloński Jana Pawła II wyraził się także jako przypomnienie, że istnieje coś takiego jak powołanie różnych etnosów i kultur do życia na jednej ziemi, a ściśle mówiąc: do "współpracy i słuchania siebie nawza-jem". Papież mówił o tym do Polaków zgromadzonych w kościele Świę-tego Ducha w Wilnie w 1993 roku: Wasze miasto otrzymało bardzo wyraźne powołanie do współistnienia różnych ludzi, różnych języków, różnych kultur i religii. Tak było w prze-szłości, tak jest i teraz. W szczególności chodzi o współistnienie brater-skie chrześcijan, którzy modlą się w różnych językach, którzy czują się dziedzicami różnych, choć po części a czasem w wielkiej mierze wspól-nych, tradycji historycznych. W tej świątyni, jak i w wielu innych, gdzie sprawuje się Eucharystię i udziela się sakramentów w dwóch językach, Polacy i Litwini są powołani do współpracy, a przede wszystkim do słu-chania siebie nawzajem, aby dzięki temu wzrastała w nich jedna wiara, ta sama nadzieja i wszystko jednocząca miłość10. 3. Uniwersytet na drodze do mądrości w służbie pojednania narodów Wspominając wraz z Janem Pawłem II rolę wysiłku intelektualnego w dziele jedności i pojednania narodów, nie możemy zapomnieć, że trady-cja jagiellońska łączy się nierozerwalnie z ideą uniwersytecką. W wizji poetyckiej Norwida Królowa Jadwiga "w ręku niesie model Jagielloń-skiego Uniwersytetu"". Istotą odnowy Uniwersytetu krakowskiego -jaka dokonała się równo 600 lat temu, w kilkanaście lat po zawarciu unii polsko-litewskiej - była jedność dyscyplin wiedzy z wiedzą teologiczną poprzez wprowadzenie Wydziału Teologicznego. A istotnym elementem motywacji odnowicieli Uniwersytetu - Jadwigi i Jagiełły - była troska o dobro mieszkańców ziem litewsko-ruskich12. Jeżeli więc wziąć pod uwagę, że uniwersytet oznacza całościowe uję-cie prawdy, syntezę wiedzy, i że "prawda cząstkowa nie tylko nie jest całą prawdą, ale oderwana od całości Prawdy, przestaje być prawdziwa" (bp W. Swierzawski13); jeżeli, dalej, wziąć pod uwagę, że słowo "jagiel-loński" w nazwie Uniwersytetu oznacza, mówiąc językiem współczesnym, jego przeznaczenie dla Polski, Litwy, Białorusi i Ukrainy; jeżeli jeszcze przypomnieć słowa Jana Pawła II, że "Uniwersytet katolicki realizuje swe cele także poprzez troskę o to, by tworzyć autentyczną ludzką wspól-notę" (konstytucja apostolska Ex corde Ecclesiae Universitas 21) -otrzymujemy gotowy projekt uniwersytecki: projekt syntezy wiedzy a właściwie mądrości w służbie pojednania i wspólnoty narodów, projekt swoistej "polikliniki" narodów. Swojądrogą, czy właśnie wschodni chry-stologiczny kult Mądrości Bożej, HagiaSophia, nie przybliża pojęcia praw-dy uniwersalnej, Prawdy, która nie dzieli? Zwraca uwagę sofijne ujęcie wiedzy, jakie przedstawił papież Jan Paweł II w przemówieniu do rektorów wyższych uczelni w Polsce na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu 7 czerwca 1999 roku: Prawda o Bożej miłości rzuca światło również na nasze poszukiwanie prawdy, na pracę nad rozwojem nauki, nad całą naszą kulturą. Nasze po-szukiwania i nasza praca potrzebuj ą idę i wiodącej, fundamentalnej warto-ści, która by nadała sens i połączyła w jeden nurt badania uczonych, refleksje historyków, twórczość artystów i rozwijające się w zawrotnym tempie odkrycia techników. Czy istnieje jakaś inna idea, inna wartość lub inne światło, które mogłoby nadać sens wielorakim poszukiwaniom i dzia-łaniom ludzi nauki i kultury, nie ograniczając jednocześnie ich twórczej wolności? Otóż miłość jest tą siłą14. Chyba w sposób idealny "projekt jagielloński" został rozczytany przez lubelski Instytut Europy Środkowowschodniej oraz Federację Instytutów Europy Środkowowschodniej - którym przewodniczy prof. Jerzy Kło-czowski. Międzynarodowy zespół naukowców (historyków, teologów, psychologów, socjologów, etnologów) podejmuje inicjatywy dydaktycz-no-naukowe i projekty badawcze, które mają służyć budowaniu głębszych fundamentów pokoju i przyjaźni między ludami Europy Środkowowschod-niej . Szczególnie cenną inicjatywą, która ujrzała światło dzienne właśnie w obecnym roku 2000, są podręczniki odmitologizowanej historii Polski, Litwy, Białorusi, Ukrainy, jaki na użytek narodu własnego i innych piszą historycy tych narodów. W języku polskim ukazała się już historia Ukra-iny Natalii Jakowenko oraz Jarosława Hrycaka, a także historia Polski Hanny Dylągowej. 4. Zmienne koleje kultu księżnej Grzymisławy Kiedy mając tak zarysowane historyczne dziedzictwo oraz koncepcję wiedzy w służbie pojednania, przechodzimy do postaci świątobliwej Grzy-misławy, księżniczki z rodu Rurykowiczów na tronie krakowsko-sando- mierskim, możemy powiedzieć, że interesuje nas pogranicze interdyscy-plinarne historii i teologii w odniesieniu do problematyki wspólnoty pol-sko-ruskiej. A więc należy stwierdzić na podstawie najdawniejszych zapisów pol-skiej hagiografii aż po okres przedwojenny XX wieku, że w 1258 roku zmarła w Polsce i była otaczana kultem po śmierci księżna Grzymisława, córka księcia łuckiego Ingwara Jarosławicza z ruskiej dynastii Rurykowi-czów. Ażeby przypomnieć, kto jest kim w tym ważnym epizodzie polsko- -ruskich dziejów: Grzymisława poślubiła księcia piastowskiego z Sando-mierza zasiadającego na stolicy senioralnej w Krakowie - Leszka Białe-go, który utwierdził rządy jej ojca Ingwara we Włodzimierzu Wołyńskim. Małżeństwo to było przypieczętowaniem pokoju pomiędzy Leszkiem a Ingwarem15. Należy dodać, że książę łucki, Ingwar, przez trzy lata za-siadał na stolicy kijowskiej (1202-1203, 1212)16. Dziećmi Grzymisławy była bł. Salomea, księżna halicka i pierwsza polska klaryska, oraz Bole-sław Wstydliwy, książę krakowsko-sandomierski. Od piątego roku życia wychowywała się pod okiem swej ruskiej teściowej św. Kinga, córka króla Węgier, zaślubiona profuturo księciu Bolesławowi. Dzisiaj w czasie mołebnia staliśmy wobec doczesnych szczątków świętych i zasłużonych książąt piastowskich Bolesława i Salomei, którzy są potomstwem księżnej Grzymisławy - ona sama jest tam przedstawio-na w figurze po prawej stronie ołtarza. Księżna trzyma w ręku dokument - jest to akt lokacji miasta Krakowa. Powrócę do tego za moment. Jest rzeczą niepojętą, jak bardzo ukryła się w ludzkiej pamięci w cie-niu sławy swych dzieci i węgierskiej synowej ta księżna niezłomna, która przeszła w Polsce drogę cierpienia i upokorzenia w obronie tronu kra-kowskiego oraz w konfrontacji z najazdem mongolskim. Faktem jest, że Bolesław i Kinga, którymi opiekowała się w najtrudniejszych momen-tach, zawdzięczaj ą j ej wszystko: życie, tron a nade wszystko wychowa-nie, które księcia Bolesława zbliżyło do ideału księcia chrześcijańskiego a Kindze pomogło wyrosnąć na świętą. Jeszcze przed wojną hagiografowie wyrażają się o księżnej Grzymi-sławie z admiracją. Księżna pojawia się tu zawsze z przydomkiem "bło-gosławiona", który odnoszono dawniej do osób zmarłych w opinii święto-ści i otaczanych kultem po śmierci. W publikacji Święci w dziejach na-rodu polskiego Feliks Koneczny pisze o Grzymisławie: "my pierwszą polską świętą- błogosławioną Grzymisławę-dostaliśmy właśnie z Rusi od Rurykowiczów. [...] Od tej Rusinki zaczyna się szereg świętych polskich niewiast XIII wieku"17. Zygmunt Gloger w roku 1903 jednym tchem wymie-nia "trzy świątobliwe niewiasty": Grzymisławę, Salomeę i Kingę18, a ks. Ju-lian Łukaszkiewicz w Żywotach świętych przytacza informację o cudach dokonanych za przyczyną księżnej Grzymisławy pojej śmierci19. Pewne oznaki ponownego zainteresowania postacią księżnej Grzymi-sławy pojawiły się w Kościele w Polsce w latach dziewięćdziesiątych. W odnowionym niedawno pofranciszkańskim kościele w Zawichoście w ziemi sandomierskiej poświęcono jej jeden z nowych witraży. Również kanonizacja św. Kingi w roku ubiegłym była dla Ojca Świętego okazją, by wspomnieć "wielki wpływ" ruskiej księżnej i jej córki Salomei na kształ-towanie się ideału świętości w umyśle św. Kingi20. 5. Życie Świątobliwej Grzymisławy i jej wkład w dzieje Kościoła, państwowości i kultury polskiej Jakie zatem były polskie dzieje Grzymisławy z rodu Rurykowiczów i co wniosła do Kościoła, kultury i państwowości polskiej? W 1227 roku w czasie zjazdu książąt, który miał doprowadzić do pokoju między książę-tami piastowskimi, został zamordowany przez księcia pomorskiego Swię-topełka książę Leszek Biały. Grzymisława po śmierci męża została sama z półtorarocznym synem Bolesławem, następcą tronu krakowskiego (jej córka, bł. Salomea, przebywała wówczas na dworze węgierskim wraz ze swym mężem Kolomanem po nieszczęśliwej próbie osadzenia ich jako dwojga dzieci na tronie halickim w ziemi ruskiej). Księżna przez rok spra-wowała rządy regencyjne w Krakowie (1227/1228). Jej życie stało się wówczas jednym pasmem upokorzeń i prześladowań, jakie znosiła ze stro-ny Konrada, księcia mazowieckiego a stryja Bolesława. Ubiegał się on o tron krakowski, ścierając się w walce o niego z legalnymi opiekunami tronu w czasie małoletniości Bolesława. Odrzucony przez panów małopolskich jako rządca autokratyczny, Konrad wszczął kontrolę nad Grzymisławą, osa-dzając swego syna na jej dworze w Sandomierzu. Z czasem pozbawił księżną mienia i wolności i więził ją wraz z kilkuletnim Bolesławem w Czersku i Sieciechowie. Po ucieczce z miejsca uwięzienia Grzymisława ukrywała się wraz z dzieckiem w zamku jej protektora, księcia śląskiego Henryka Brodatego w Kamieniu Maryi Panny pod Ojcowem (tutaj, czyli do Skały, został przeniesiony z Zawichostu klasztor klarysek i tu spędziła w nim l O lat życia bł. Salomea). W czasie pierwszego najazdu mongolskiego, na kolejnym etapie tułaczki Grzymisławie i Bolesławowi towarzyszyłajuż św. Kinga, któ-ra miała wtedy siedem lat i od dwóch lat była poślubiona księciu Bolesławo-wi. Matka z synem i synową ukrywali się na zamku w Pieninach i na Morawach, prawdopodobnie w Yelehradzie. Życie i dokumenty wystawione przez księżną Grzymisławę świadczą o nieprzeciętnym charakterze i dostojeństwie księżnej. "Jej polityka była prowadzona z dużym rozmachem i odznaczała się dużą skutecznością"21 - księżna nie wahała się zwrócić z prośbą o protekcję do papieża (który wydał w jej sprawie bullę) czy na śląski dwór Henryka i św. Jadwigi, czy też na dworze węgierskim starać się o córkę króla Węgier dla małego księcia sandomierskiego, aby wzmocnić jego pozycję. Zawdzięczając swej ruskiej matce tak wiele, Bolesław Wstydliwy dość jasno wyraził swą wdzięczność wprowadzając - już po objęciu władzy w 1243 roku - system współrządów z matką. Grzymisława do końca swego życia była współwystawcą większości dokumentów Bolesława, który we wszystkich ważniejszych sprawach powoływał się zawsze na jej wolę i zgodę. (Trzecim współrządcą i współwystawcą aktów praw- nych Bolesława była św. Kinga.) Widząc, jak silnie związany był z matką Bolesław, możemy przypuszczać, że miała ona duży wpływ na jego wy-chowanie i charakter jako władcy. Z areng dokumentów Bolesława wy-łania się "ustawodawca wypełniający swoje zobowiązania wobec podda-nych", kierujący się w swych działaniach motywami korzyści i użytecz-ności dla poddanych22. Bolesław Wstydliwy był szlachetnego charakteru i pełen osobistych zalet. Kultywował pokój, nie kontynuował polityki eks-pansji na ziemie ruskie (jest w związku z tym postacią bardzo chwaloną w latopisie halicko-wołyńskim23), przestrzegał sformułowanego przez Kościół prawa międzynarodowego dotyczącego wojen sprawiedliwych, wedle którego napadnięty władca był zobowiązany do starania się o wy-jaśnienie powodu napaści i o uzyskanie zadośćuczynienia drogą poko-jową. Dopuszczał do głosu dostojników, podejmując zasadnicze decyzje na wiecach, podobnie jak czyniła to jego matka. Bolesław w przeciwień-stwie do Zakonu Krzyżackiego, sprowadzonego do Polski przez jego ry-wala politycznego, Konrada Mazowieckiego, był rzecznikiem pokojowej chrystianizacji, czego wyrazem stały się jego starania podjęte u papieża o utworzenie biskupstwa misyjnego dla ziem wojowniczych pogańskich Jaćwingów oraz biskupstwa misyjnego w Łukowie. Bolesław i Salomea wspierali wysiłki legata papieskiego w przywróceniu pierwotnej jedności Kościoła ruskiego ze StolicąApostolską. Negocjacje zakończyły się for-malną unią Kościołów i ukoronowaniem księcia halicko-włodzimierskie-go Daniela na katolickiego króla halickiego. Unia ta przetrwała tylko kilka lat, do czasu kolejnego najazdu mongolskiego. Księżna Grzymisława nie tylko była matką pierwszej polskiej klaryski, Salomei, która wychowywała się u jej boku do szóstego roku życia, ale sama pod koniec życia należała do III Zakonu Franciszkańskiego, a na-wet zamieszkała w klasztorze zawichojskłm, który odbudowała po znisz-czeniach mongolskich. Wniosła zatem swój wkład w rozwój ruchu fran-ciszkańskiego na ziemiach polskich. W kościele franciszkanów w Zawi- choście zgodnie ze swą wól ą została pochowana. Tu oddawano jej cześć po śmierci. Tragicznym dowodem na otaczanie relikwi Grzymisławy czcią religijną jest fakt, że w czasie Reformacji właściciel Zawichostu, Stani-sław Dębiński, kalwinista, dopuścił się profanacji grobu księżnej Grzymi-sławy poprzez wyrzucenie jej kości i umieszczenie w tym miejscu ciała zbrodniarki straconej publicznie wyrokiem sądu. W świetle tego, co powiedziano o długu wdzięczności i więzi Bolesła-wa Wstydliwego z matką Rusinką, nie jest czczą formalnością fakt, że współwystawcąaktu lokacji miasta Krakowa w 1257 roku jest obok księcia Bolesława księżna Grzymisława i księżna Kinga. Zamierzając tedy założyć miasto w Krakowie - pisze książę Bolesław w akcie lokacji Krakowa- i zgromadzić tamże ludzi z różnych klimatów [...], my, Bolesław, z Bożej łaski książę Krakowa i Sandomierza, wraz z najjaśniejszą matką naszą Grzymisława i szlachetną naszą żoną Kunegundą zakładamy j e na tym prawie, na jakim zostało założone miasto Wrocław [...]24. U fundamentów miasta Krakowa widzimy zatem troje świętych ksią-żąt reprezentujących trzy narody dzisiejszej Europy Środkowowschod-niej . Nie przez przypadek znajduje się wśród nich Rusinką, bowiem dwóch-setletnie więzi rodzinne pomiędzy dynastią Piastów i Rurykowiczów znaj-dują się u fundamentów państwowości polskiej. Dlaczego postać zmarłej w opinii świętości i czczonej w Polsce księż-nej krakowskiej z dynastii Rurykowiczów kojarzy mi się tak bardzo z najbliższymi perspektywami dzieła pojednania polsko-ukraińskiego? Oto w przeddzień pierwszego najazdu mongolskiego na Europę a zarazem tragedii upadku państwa kijowskiego Grzymisława przychodzi na tron książęcy w Polsce i wnosi swój świadomy, partnerski, aktywny, godny wkład w polskie dzieje w czasach pełnego partnerstwa Polski i Rusi, któ-re pozostają we wzajemnych relacjach jako autonomiczni i równi sąsie-dzi. Jeżeli dodać do tego fakt ówczesnego wzajemnego otwarcia na wię-zi, to można powiedzieć, że od czasów Grzymisławy podobne warunki dla wzajemnych kontaktów istniejąmiędzy Polską a Ukrainą dopiero od roku 1991. Grzymisława przywodzi na pamięć najszczęśliwszy okres z dzie-jów polsko-ukraińskich kontaktów - i jest jego świętym zwieńczeniem. Dodam, że w pełnym cierpienia życiu księżnej Grzymisławy dostrze-gam pewną metaforę historii Ukrainy. Stanowi ono także chrześcijański wzór wychodzenia z opresji. Przeżywając zamach na swą wolność, wła-sność i władzę, z najgłębszych trudności wychodzi zwycięsko i z godno-ścią, starając się o oparcie w Stolicy Apostolskiej i na dworze św. Jadwigi Śląskiej. Święta z dynastii Rurykowiczów przypomina czasy świetności państwa kijowskiego jako kolebki chrztu Słowian Wschodnich. Wiosną 2000 roku prasa lokalna ("Gość Niedzielny", edycja sando-mierska) doniosła o "książęcym pogrzebie w Zawichoście". 26 marca dwie trumny pełne doczesnych szczątków ludzi pochowanych niegdyś w krypcie kościoła franciszkańskiego, jak również szczątków odnalezio-nych w czasie prac wykopaliskowych naokoło kościoła, zostały przenie-sione w uroczystej procesji z cmentarza (gdzie przechowywano je w cza-sie remontu świątyni) do krypty kościelnej. Zachowała się w Zawicho-ście tradycja ustna, która mówi, że szczątki księżnej Grzymisławy zostały rozrzucone przez wspomnianego już wyżej szaleńca naokoło kościoła. Mieszkańcy Zawichostu uczestniczyli tłumnie w niecodziennym wyda-rzeniu, wierząc, że odprowadzają do krypty księżną krakowsko-sando-mierską. To z jej powodu pogrzeb nazwano książęcym. 6. "Wspólnota świętych mówi głośniej aniżeli podziały" Myśl, że istnieje międzynarodowa wspólnota świętych, wspólnota do-skonałej jedności w Bogu - czy będą to święci Europy czy np. Rzeczy-pospolitej Trojga Narodów- pozwala uprzytomnić sobie cel, do którego zmierza historia, cel nadający kierunek i sens naszym codziennym działa-niom. "Wspólnota świętych mówi głośniej aniżeli podziały" - powiedział papież Jan Paweł II w dokumencie przygotowującym nas do wejścia w Trzecie Tysiąclecie Chrześcijaństwa (Tertio millennia adveniente, 37). Wspólnota świętych Narodów byłego państwa polsko-litewsko-ru-skiego, święci żyjący na stykach etnicznych - to aktywne w swym dzia-łaniu, prawdziwe centrum pojednania tychże Narodów, centrum, które skłania do refleksji nad wspólnymi dziejami i relacjami. Przenoszą oni nasze relacje międzynarodowe na najwyższą płaszyczyznę, pomagając ogarnąć horyzont, jakiego nie sposób dojrzeć przy niższych punktach od-niesienia, gdzie konflikty są nieuchronne. Wnoszą oni w nasze relacje międzynarodowe nie tylko błogosławiony dystans i rozległąperspektywę, ale powiew autentycznego humanizmu i ciepła, inspirację do działań czy-stych i bezinteresownych. Jako złota nić historii i szczytowe osiągnięcie człowieczeństwa przemawiają do wspólnoty ludzkiej jako takiej - co stwa-rza szansę odpolitycznienia relacji międzynarodowych i międzykościel-nych czy oczyszczenia świata polityki. Święci są wizytówką chrześcijań-stwa, które potencjalnie jest prawdziwą rewolucjąi ruchem społecznym, i o ile nie staje się skandalem tego świata, gdy chrześcijanie stają się jak zwietrzała sól - chrześcijaństwo przenosi góry. Będąc obliczem Chrystusa objawionym w historii narodów, święci pomagaj ą przekroczyć małoduszność, która na przykład w relacjach pol-sko-ukraińskich sprawia niekiedy, że słowa przyjaźń i interes wymawia się jednym tchem obok siebie, to znaczy albo dokonuje się uwznioślenia interesu przyjaźnią, albo profanuje przyjaźń interesem. Bo jak powiada rabin Byron Sherwin o relacjach pomiędzy chrześcijanami a żydami: "dialog nie może służyć jako środek do osiągnięcia celu, lecz sam musi być ce-lem. Nie trzeba szukać dla niego żadnego usprawiedliwienia"25. Mówiąc o tym, że "w polskiej historii i w polskiej ziemi są zakopane klucze do duchowości żydowskiej", "skarb żydowskiej pamięci", o tym, że "Polska wciąż mieszka w Żydach", jak również o tym, że "spotykając w Polsce żydowską obecność, polscy chrześcijanie spotykaj ą swój ą własną histo-rię i tożsamość, siebie samych"26 - rabin Sherwin wyraża filozofię spo-tkania w zastosowaniu do relacj i międzyetnicznych: etniczne "Ja" nie może pojąć siebie bez relacji z etnicznym "Ty", ono bowiem staje się sobą w tej relacji27. Jest to prawdziwe zarówno w przypadku relacji polsko-żydow-skich, jak i polsko-ukraińskich. Filozofia spotkania -jako spotkania naro-dów - wyraża prawdę o korzeniach tradycji państwa polskiego oraz tra-dycji późniejszej federacji polsko-litewsko-ruskiej. Wyraża prawdę o rym, że nie ma Ukrainy bez Bizancjum i bez Polski (Ihor Szewczenko28) - prawdę o "polsko-ukraińskiej tradycji kulturalnej, której wpływ na po-wstanie narodowości ukraińskiej był, historycznie rzecz biorąc, decydują-cy"29. Przypomina nie tylko o dumkach ukraińskich śpiewanych w Jawo-rowie przez króla Jana Sobieskiego i królowąMarysieńkę, ale może naj-bardziej o tej ukraińskości w sercu polskości, jaka na sposób długu prze-niknęła do serca narodu polskiego w wyniku polonizowania się elit ru-skich: Czartoryskich, Sapiehów, Sanguszków, Wapowskich, Orzechow-skich, Dzieduszyckich, Szeptyckich i wielu, wielu innych. Ponieważ spełniło się moje marzenie sprzed kilku lat, że społeczności ukraińskiej opowiem o fascynującej i zapomnianej nieco postaci Świąto-bliwej Grzymisławy z rodu Rurykowiczów, heroicznej wdowie i matce polskich świętych - zadaję sobie jeszcze pytanie, czy istnieje kult księżnej Grzymisławy i czy dałoby się wspólnym wysiłkiem doprowadzić do jego zatwierdzenia. Niezależnie od tego Grzymisława i tak pozostaje cieka-wym memento i inspiracjądla wspólnoty polsko-ukraińskiej w dziele bu-dowania nowych więzów w nowym stuleciu, które -jak donoszą history-cy - rozpoczęło się już jedenaście lat temu. ???? ????????? ???? ????????? ?????????? ??. ????? (??????????) ?? ?????????? ??????? ?????????? ??????????? (1308-1326 ??.) ??. ????? (??-?????????) ????? ??????? ?????????? ???????? ??????. ? 1339 ?. ??? ??? ???????? ????????????? ???????????? ???????, ???? ???????? ???? ????? (?????? ??? ??????? ????????, ???? ? ????, ???????, ???????? ????????? ????????1, ? ?????-???????????? ?????????2). ??. ??-??? ?????????? ??????? ????? ?? ???????????. ? ???? ?????? ???'?-??????? ???????? ?????????? ????? ?? ???????? ? ??????; ??? ???-??????? ???????????????? ??????????? ????? ?????????, ??????, ?? ??????? ??????????? ?????????????????? ??????? ? ????????? ??????-?????? ?????????3. ???????? ???????? ??? ??. ????? ?, ???? ?????????, ???? ?????. ???, ????? ?????????? ?? ???????? ??'? ??????????? ??????????? ????????. ????? ??????????? ?????, ???????? ?????????, ????-??????, ?? ?????? ????????? "?? ?????? ?? ?'??? ????? ??????- ?????"4. ?. ????????????, ?? ???????? ?????? ??????, ??????? ?????? ????? ?? ???? ????? ????? ??? ????5. ????? ????? ? ?????????? ??? ????????, ?? ?????????????? ?? ??????????, ???, ?????? ??????? ?. ????????, ???? "????????? ?? ????? ?????????? "???????????"6: ??? ?? ???? ? ?????? ????????, ?? ????? ?? ?????, ???????? ????? ??????, ???? ??????? ?????? ???? ???. ????? ?? ?? ?? ?????? ?? ???? ??????? ?????, ??????? ?? ???? ??? ????? ????????????? ????????? ? ??????? ?????? ?? ? ?????? ????????, ? ??????? ?????? ??? ?????? ????? ???????? ? ??????????? ????????7. ? ??????????? ???? ????????? ?????????? ??????? "?????? ???-????"8, ? ? ?????????? ????? ??????? ?? ?????????, ?? ???????? ???-?????? ??????????. ?????? ????? ???????? ?????-??????????????? ???????? ?? ????? ???? ? ???? ???? ???????????. ????? ?????? ????-?????? ??????????? ??????? (??????? 1305 ?.) ????????-?????????? ????? ???? ? ??????? ??????? ??????? ????? ?? ????????? ?? ???-?????? ?? ?????????? ???????????. ??? ??????????? ???????? ???????? 1308 ?. ???????? ????? ?? ??????????? ?????????? ? ????? ????. ????? ? ???? ??????????????? ??????? ?????? ?? ?????, ???????? ????????, ???????? ????? ???? ????????, ? 1309 ???? ???????? ?? ??????????-??-???????. ??? ??? ??? ????????? ?????? ?????? ???????? ???????????. ??-?? ? ?????????? ????? ????? ????????? ?? ?????????????, ? ???? ?????? ????? ????? ???????????, "??????? ??????????? ?????; ? ?????-???? ? ??????????? ?????, ??? ????? ???"9. ? 1313 ?. ?????????? ???????? ????, ????????? ??? ???? ?????? ?????, ?????? ? ???? ??? ??????? ????? ????????? ???? ?????????? ????, ? ?? ???????. ?????????? ???????? ?????????? ??. ????? ? ????? 1311 ????, ?? ???????? ? ??????????-??????????, ?? ????? ???? ????????? ?????? ?????????? ???????? ?????? ?? ?????, ????????? ?? ???????????? ????????? (????? ?? ?????????). ?? ????? ?????? ????????? ?????????? ????? ??????? ???? ??????????, ? ?????????? ????????. ?????? ????????? ????? ??????? ?????????? ?? ????? ???? ??-????? ???????? ???????? ????, ?? ??????? ??????? ????????? ????? ???? ?????????? ????????????10, ???? ????? ?????????? ? ???? ?????, ? ?????? ???????? ??????? ?? ?????? ??????????? ??????????. ??-??? ?????????? ????? ? ??? ? 20 ?? 21 ?????? 1326 ?. ? ??? ????????? ? ???????????? ?????? ??????? ??????????. ???? ????? ???????????, ?????? ? ???? ??????, ?????? ????????? ??????. ??? ??? ????????????? ???????? ?? ??????????????? ?????? 1327?.,?1339?.-? ???????-????????". ???? ???????? ?? ?????? ????? ??????? ????? ??????? ?????? ??-???12, ?? ??????????? ????????? ?????????? ??????????? ?????? ?? ????????????? ????????? ?????? ??????????? ???????? ???????????, ???? ???? ????? ??????? ???????? ???? ?????? ????? ? ??? ??? ??? ??? ???? ????????? ? ?????? ??????? ????????? ?????? ?? ??????????. ? ???????? ???????????? ????????? ?? ??????? ?? ????????? ?? ?????????? ?? ????? ??????? ??. ?????, ??? ??????? ?? ??????????13. ????? ? ??????? ????????? ??????????? ????? - ??????? ??????-??, ?????????? ??????? ???????? ?????, ???????? ?????????? ????? ??????????? ????????? ? ???? ???? ????????, ????? ? ?????-???{\ ?? ????? ??????? ??????? ?? ????? ?????????? ??????????? ?????? II (????? 1280 ?.) ????? ? ???????? ? ?????*5. ????? ?????-??? ????????????? ??????????? ???? ????????? ?? ????? ?????? ?? ??????????? ??? ???, ?????????? ???????????, ???????????? ??? ?????? ???????????? ?????. ????? ????? ????? ??????????????? ??????? ?? ??????? ??????. ?? ???????? ??? ????????? ???? ???????? ????-???? ?????????????? ????? ? ??????: "??'??, ??????, ???????, ?????????, ????????..., ??????? ??????"16 ????. ??????????, ?? ??. ????? ??-?????? ???? ??????: "?????? ??, ?'??? ?? ????????? ??????? ? ?? ???????? ???? ?????..."17. ????? ???????? ?????????? "????????, ? ????? ? ????????, ? ?? ??????, ? ?? ??'?? ????????????? ??????????"18. ? ??????? ???????? ?????? XVI ??. ???? ???? ? ???????????? ??????????? ????????, ???, ???????? ??????? ??????????? ?????? 1503 ?. ??????? ????????? ???-??? ????? ?????? (??? ????????? ?????), ? ??? ???????? ??????? ????? ??????????? ???? ???????19. ? ????? ????????, ???? ????????? ??????-????? ???????? ??? ????????? ?? ??????????, ????????? ????????? ??? ??????????-???????. ?? ???????? ??? ???????? ???????, ?? ????? ??? ??????, ??? ?????????? ? ?????? ????????? ????? ??? ??????????, ?? ????????. ???????? ?????????? ??????????? ??????????, ?? ??? ?????????? ???? ?????????, ????????? ???????, ????? ??? ?? ?????????, ? ???? ?????? ???? ? ????, ?? ????? ????????????? ??? ?????????. ???? ??, ?????? ??????? ?????: "??? ??, ???? ?????? ?????????? ??? ????, ???? ?? ????????, ?? ??????? ?? ?'?? ??'??'?? ??????"20. ??? ????? ?????? ?? ??? ??????? ?? ???????? ?????? ?, ?????? ??-????, ????????? ??, ???????? ????????? ????? ?? ???????, ??? ???-?????? ????'?????? ???? ????????. ???, ?? ?????? ?. ????????????2', ?? ???? ????????? ????????? ??????. ??????, ???? ??????????? ??-?????, ?? ????????? ????? ?????? ????? ????? ????????? ????? ?? ??????????? ???? ?????? ?????, ?? ??. ????? ?????? ? ????? ????????? ?????? ?????? ????????? ?????? ? ??????????? ??? ???????? ????????? ????? ?????. ?? ????, ?? ??????? ????????, ????? ????: "????????? ????? ??? ?? ??????????? ? ??????, ???? ??????????"22. ? ?? ? ?????????? ????, ?? ?? ????????? ???? ??? ?? ??????, ?? ???????????? ?? ?????? ????. ?? ????? ??????? ????? ????? ?????? ????????, ?? ??? ???-?????? ??????? ????? ?????????????, ??? ????????????? ?? ? ??????? ?????????????. ??????? ???????? ? ???????, ?? ???????? ????? ?????? ????, ??-????, ? ?? ??????? XVI ??. ?????????? ????? ??????????-??????????? ?????? 1509 ?., ????????? ????????? ???????????? ??????? II ???- ?????, ???????, ?? ???????????????????? ?????????? ???????? ??? ????? ?????, ?? ? ?????????? ????? ???? ????????? ??????????: ????? ? ????? ??????????? ??????? ??????????????????? ?????? ??????: ??? ???? ????? ??????????, ?? ????? ???, ?? ??????'??????, ??? ?? ????????? ??? ?? ????, ? ????? ?????????????...23 ? ???? ????? II ?????? ??????????: ??? ??, ????'?????? ????????????? ?????? ? ?????'???? ??.????, ????? ? ????????, ???????? ??? ?????, ?? ?????????? ???????-???????? ?? ???? ????'??'? ?????????? ????????? ? ???????? ? ???? ????24. ? ????? ???????? ????? ??????? ?????, ?? ???????? ?? ???????? ????, ??? ? ????? ??????. ??????? ????? ??????? ??????????, ??? ?? ????????? ?? ????????? ???????? ????????, ?????????? ?????? ?? ??-??????? ????? ????. ????? ???????? ? ?????????, ? ?????, ? ?????????????, ? ???-?????, ? ????????, ? ?? ??'?? ????????????? ??????????25 ??????-????? ? ???? ??????. ? ?????? ??????? ??????? ??????? ?????????? ????????? ????? ???????? ????? ??????, ???????? ???????? ????????? ? ????????? ?? ????????? ????????? ?? ???????????, ? ?????? - ???? ? ?????? ????????? ? ?????????. ????? ????? ???????? ??? ???????? ?????? ????????? ???? ?????? ????: "?????? ???, ??? ???, ? ????? ???, ??? ????"26. ? ?????? ??????? ???????? ????????? ????????? ???? ????????????? ????'????? ?????. ??????, ???????, ?????? ("??-?? ??????????!")27 - ???, ??? ?? ???????????? ???? ???????? ???? ? ??? ?? ???, ??? ??????? ?????? ?? ?? ???? ????. ??. ????? ??????????: ".. .??? ??????? ?????, ??? ????? ?????????? ?????????, ? ???? ??? ?????????"28 ? ???????? ??????? ????, ??? ??? ????? ?????? ?????? ????? ?? ???? ??????? ???????????? ?????????. ????? ??????? ???????? ? ???????? ? ????????? ??????????? ????? ?? ????????? ??? 29 ?????? 1410 ?.29 ?????????????, ?? ????? ?????? ??????????? ??? ???? ? ????? ????????????? ???????????. ???????? ???????? ??? ????????? ???????? ????? ???????-????, ???? ????? oL ?? ????????? ??????? ?????? ?? ???? '?30. ???-??????, ?? ????? ????? ????? ??? ?? ????? ???????????? ?????? ? ????????? ??. ?????, ?? ?????? ?? ??????????????? ?????? 1311 ?. ??? ????? ????? ???????? ?????? ?? ?????????? ?????????. ? ?????? ??????? ????? ?????????? ??????? ??????, ?? "?????? ??? ?????? ????????, ??????????? ????????? ??? ??????? ?????????? ? ?'????? ?????"31, ? ?????????? ???????? ??? "???????????? ?????". ???????? ??? ????? ????????????? ????? ? ???????? ??????????? ?????? II32, ?? ???????? ???? ???????? ??? ????????? ????, ?? ??????? ?????? ???????? XIII ??. - ?????? ???????? XIV ??. ???????? ??? ???????? "?'??? ????????": ???????????, ???????, ????, ???????, ??????, ?????????, ??????, ?????, ?????????, ????????, ?????, ??????, ??????????? ????????, ???????, ???????????, ???????????, ?'???????????, ????????, ???, ??????????-????????...33 ????? ??????? ????? ??????????? ????????, ?? ????????? ?????-???? ? ?? ???? ???? ????? ????????? ? ??????? ?????????? ? ????????? ?????? ??????????????? ???? ???? ?? ???????? ?? ??????? ????????? ??????????. ??. ????? ??????????, ?? ???? ??????? ????????? ?? ??????? ?????: ,,...? ??????, ????????? ? ??????????? ???????, ? ? ??????????? ?????, ? ? ???????????? ???????"34. ??????? ????? ???? ?????????? ??? ?????, ? ?????? ??????? ?????????????? ???? ?????, ?? ????? ??? ???? ?? ????????????? ?????? ?? ??????????? -?????? "????????????" ?????. ????? ??????? ????? - ?? ??????? ??. ?????, ??, ?????????, ????-???? ?????? ??????. ?? ?????????? ?. ???????, ???????? ??????????? ????? ???????? ???????? ?? ??? '??? ??????? ???????? ????? ?? ???????? ?? ??? '??? ???????? ??? ????????, ?? ???????????? ?????? ??. ????-??? ?????????? (?????? IX - ??????? X ??.)35. ???????? ??????????? ????? ??? ????? ?????????? ?? ??????????? ????? ??????????? ??-???????? (XIV ??.)36 ?? ???????? ? ??? "??? ?? ?????? ????? ???????? (???-?? ??.)37. ???????, ?????? ???????? ?????? ??????????, ?? ???? ???????????? ???????? - ??????? ??? ???????? ??????. ?'??? ???????? ????? ???????????™ ??????? ?????? ????????? ????????? ??????? - "???? ?????? ???????? ?? ??????????"39 ?? ???????? ????????? ??? ????????. ????? ??????? ????? ?????????? ?????????? ????????? ????: "???????? ????? ?????, ??? ?*?? ???? ??????? ????????"40. ?? ????? ?. ????????????41, ?? ??????? ????? ? ???? ?????? ??????? ??? ????????? ????????????? ???????, ??? ??? ?????? ??????? ?????, ??? ???, ??????, ?? ??????????. ?????? ???? - ???? ??????? ???????? ????? ??????????? ?? ????? ???????? ???????? ? ?? ?????? ??? ? ?? ?????? ??? ? ?? ????????, ? ?? ???????, ? ?? ??????, ? ?? ???????, ? ?? ????? ??????????42. ? ????? ???????? ??????????? ? ??????????? ??? ???? ???? ??? ???, ??? ?? ??????? ????? ?? ?????????. ? ???????????? ???? ???????? ?? "???????? ??????????"43. ??? ???? ???'??? ? ???????? ? ?????????? ???????? ????, ??? ?? ???????????, ? ???? ?????: "...?????? ????'? ??????..., ?? ? ??????????? ???????..."44. ??? ?????, ?? ????? ?. ????????, "???????? ??????????? ? ????? ????-????? ???????, ???? ?????? ????? ?????? ?? ??????"45. ?????? ?????-????? ???????? ??? ????????? ????? ??????????? ??????????? ? ?. ????????????, ???? ???????????? ?????? ????????????? ????? ??????????? ?????? "??????????????????", "??????????? ??????" ?? "???????????? ???????"46. ?????????? ???????? ??. ????? ???????????, ???? ???????? ???????? ??????????? ? ????? ???????? ????????47 ???????? ??? ???? ???????? ?? ???????, ?? ??? ???????????? ???????? ? ??? ??????? ?? ????????? ???????? ??????. ???, ???????, ????????? ????? ??? ?????????? - ????-???. 1312 ???? ????? ???????? ???? ???????? ??????????? ???????. ?? ????, ????? ?????????? ??? ??????? ?????? ????? ????????, ?? ?????????? ?????? ???? ??? ????????? ?????. ???? ??????????, ?? ????? ???????? ??????? ???? ?? ????? ????????? ????????? ???????, ?? ?? ? ?????????? ?? ???? ???????? ???????, ??? ? ???? ?????????48. ?. ??????? ?????? ????? ??????????? ?????? ???????? ????-???. ???? ?? ??????????????, ?? ????? ???????, ????????? ???? ????? ???????????? ????????? ? ????? ????, ? ?? ?????? ?????????49. ????? ??. ????? ??????, ?? ??? ??? ???????? ? ??????? ???????? ??????: "...???? ?????? ?????, ?????? ?????? ????????? ? ?????-???????? ????? ??????????, ??? ?? ??????? (????? - ?. ?.) ??????"50. ???????? ??????? ?????? ???????? ????? ?????????????? ???????? ????51, ?? ?? ????????, ?? ?????, ?????????????, ???????? ????????-????? ?????? ? ????????????? ??????52. ?? ?????????? ??????? ????? ?????, ?????? ????? ????? ??????, ??? ??? ??? ??????????? ???????????? ???????, ?????? ???? ????? ????????, ??????????, ?????? ? ????????, "??'?? ??????????? ? ??????????"53. ?????????? ??.????? ??????? ????? ?? ???????????. ?? ????????? ???????? ????? ??????????? ???????????? ????? ??????????, ?? ???-???????? ? ??????????? ?????? ?. ?????????, ?????????? ? ?????-?????? ?????? ?. ??????????-???????????, ?????????? ? ?????? ????? ? ????? ?. ???????, ??? ????? ?????????? ????? ????? ?????? ? ?????-?????? ?????? ???????????? ?????? ?? ?????????? ? ????????????? ?????????, ?????? ?????????? ?? ???????????? ?????????54. ??????????? ??????????, ?? ??????? ??????????? ?????????? ??. ????? (???????????), ???? ????????-??????????????? ?????????? ?? ????????? ? ???? ???????? ??????, ?? ???????? ??? ?????????????? ???????? ???????????? ??????????? ?? ????????? ? ????? ???????? ?????????????. Zdzisław J. Kijas OFMConv Kraków Jozafat Kuncewicz (ok. 1580-1623) -trudny święty pogranicza Kościołów Dzieje stosunków między Kościołem prawosławnym i wschodnimi Kościołami katolickimi naznaczone zostały prześladowaniami i cierpienia-mi. Jakiekolwiek były te cierpienia oraz ich przyczyny, nie usprawiedli-wiają one żadnego triumfalizmu. Nikt nie może chełpić się nimi ani czerpać z nich argumentów dla oskarżenia albo oczerniania innego Kościoła. Sam Bóg zna swoich prawdziwych świadków. Jakakolwiek była przeszłość, należy j ą pozostawić miłosierdziu Bożemu, a wszystkie energie Kościołów powinny zdążać ku temu, aby teraźniejszość i przyszłość stały się bardziej zgodne z wolą Chrystusa wobec Jego uczniów1. Te cierpkie słowa czytamy w dokumencie międzynarodowej Komisji Mieszanej do spraw dialogu teologicznego między Kościołem rzymsko-katolickim i Kościołem prawosławnym, przyjętym przez komisje teolo-giczne obu Kościołów na VII sesji plenarnej w Balamand (l 7-24.06.1993). W kontekście narosłych przez wieki trudności pomiędzy [naszymi] Ko-ściołami dokument stara się zasugerować przyjęcie pewnej "nowej", ale de facto = pierwotnej, esencjonalnie ewangelicznej postawy, którą okre-śla postawą "miłosierdzia". Wyraźnie bowiem podkreśla się we wspól-nym dokumencie, że jakakolwiek była przeszłość, należy ją pozosta-wić miłosierdziu Bożemu. Sformułowanie to na pewno nie jest próbą postawienia grubej kre-s k i pod historiąKościołów. Jest raczej wyzwaniem do obiektywnej oce-ny przeszłości obydwu Kościołów w duchu miłosierdzia. Jest to bowiem przeszłość skomplikowana, w której, oczywiście, nie brak momentów dobrych, ale też wiele w niej wydarzeń trudnych i bolesnych, zarówno dla jednej jak drugiej strony. Do tej trudnej przeszłości należą również święci, co - mając na uwadze fenomen świętości -jest wręcz pewnym para-doksem. Odruchowo bowiem święty kojarzy się z osobą dobrą, oddaną Bogu i ludziom. Święty zbliża się do kogoś, kto spieszy wszystkim potrze-bującym. Święty nie dzieli ludzi na przyjaciół i wrogów, bliskich i dalekich. Osoby kanonizowane w wieku XX nauczyły nas widzieć w świętych ludzi "dobrych jak chleb". Takim na przykład był św. Maksymilian, św. Brat Albert, bł. Aniela Salawa i wielu innych, wyniesionych do chwały ołtarzy w ubiegłym stuleciu. Nie zawsze jednak było tak prosto odczyty-wać dobroć świętych. Historia Kościoła zna także świętych, mniej skon-centrowanych na potrzebach człowieka-bliźniego, bardziej zaś dostrze-gających konieczność miłowania Boga, oddania Mu się zupełnie i całko-wicie. Przeszłość zna również świętych mocno konfesyjnych, silnie zwią-zanych z konkretnym Kościołem chrześcijańskim, z miłości do którego oddawali wszystko, włącznie ze swoim życiem. W dobrej wierze święci ci, których posiada bez wątpienia każdy Kościół chrześcijański, walczyli o powrót "nie-swoich-wyznawców" do swojego Kościoła. Czynili to sło-wem i przykładem, ale nie obca była im również groźba kary. W czasach dialogu ekumenicznego święci ci stali się "trudnymi świętymi". Czasy się zmieniły a wraz z nimi także rysy świętości. Współcześni święci przeżywaj ą Kościół bardziej duchowo i zarazem bardziej uniwer-salnie. Obecność Chrystusa dostrzegaj ą również poza granicami własnej wspólnoty kościelnej. Wcześniej było inaczej. "Extra Ecclesiam nulla sa-lus" odbierano bardziej werbalnie i instytucjonalnie, stąd troską wszyst-kich głęboko wierzących, nie tylko samych katolików, było przygarnięcie "wszystkich" do wspólnoty z Kościołem katolickim, w którym Jezus Chry-stus rozdaje swoje łaski i dar życia wiecznego. Głoszeniu prawdy o wiecz-nym zbawieniu w granicach tylko Kościoła katolickiego, rozumianego jako społeczność ludzi wyznających tę samą wiarę, przyjmujących te same sakramenty i posiadających tych samych zwierzchników, gotowi byli oddać wszystko, także swoje życie. Historia chrześcijaństwa nie zna wielu św. Fran-ciszków, którzy w każdym stworzeniu, rozumnym i nierozumnym, widzieli brata lub siostrę, zna natomiast wielu świętych, którzy życie swoje oddawali nawracaniu słowem, przykładem, dobrocią, a niekiedy może także siłą na wiarę "swojego" Kościoła. Takie były czasy i nie nam je oceniać, dlatego trzeba się bronić przed poddawaniem w wątpliwość szczerość wysiłków czy czystość intencji osób, które tak postępowały. Święci są dziećmi swego czasu. Ma ich Kościół katolicki, ma ich również prawosławny i spotyka-my ich również w innych Kościołach chrześcijańskich. Jozafat Kuncewicz należy do świętych, którzy żyli w głębokim prze-konaniu, że zbawienie realizuje się jedynie w Kościele katolickim. Za tę prawdę gotów był oddać życie. Jego gorliwość i odwaga były treścią jednego z najbardziej rozpowszechnionych troparionów, czyli hymnów na jego cześć. W tonie 4. troparion ten wychwala go jako dobrego pa-sterza, wspomina jego śmierć, poniesionąz ręki miłujących zwadę i opo-wiada o życiu wiecznym w rajskiej szczęśliwości. Odmawiający hymn śpiewał więc: Świecznikiem świetlistym okazałeś się, święty męczenniku Jozafacie i jako pasterz dobry duszę swą oddałeś za owce, przez miłujących zwadę wrogów zabity zostałeś i wszedłeś do świętego świętych, osiedlając się wśród bezcielesnych. Przeto prosimy Cię, cierpiętniku, błagaj Chrystusa - Naczelnika Pasterzy, by dał nam miejsce po swej prawicy i dusze nasze zbawił2. Biografia Jozafata, w tym szczególnie końcowe momenty jego życia i sama męczeńska śmierć, poddawane były przez wieki pewnej duchowej i teologicznej "manipulacji" dla osiągnięcia określonych celów. Manipula-cji takiej ulegali wierni obydwu wspólnot kościelnych, zarówno należący do Kościoła katolickiego, jak i prawosławnego. Gdzie szukać przyczyn? Wydaje się, że wytłumaczenie tkwi w samym "pograniczu" geograficz-no-polityczno-eklezjalnym. Jozafat był świętym "pogranicza", trudnego pogranicza dwóch kultur, dwóch państw i dwóch Kościołów. Stąd temat refleksji: Jozafat Kuncewicz - trudny światy pogranicza Kościołów. Pogranicze - używając technicznej terminologii - tworzy szczególny stop. Może dzisiejszy człowiek nie ma większego zrozumienia dla roli pogranicza i "nawet nie zastanawiamy się, czemu przez wieki tylu cieka-wych i wspaniałych ludzi obdarowanych najróżniejszymi talentami wy-kwitło właśnie na ziemiach pogranicza. W metalurgii pierwiastki zawsze zyskują na wymieszaniu: toć brąz jest szlachetniejszy od miedzi i cyny, które się wrzuca do tygla" - pisał w swojej biografii o Jozafacie Tadeusz Zychiewicz'. Pogranicze rodzi ludzi szczególnych, bogatszych od osób społeczno-ści jednorodnych, bardziej twórczych, odważniej szych i z większą wy-obraźnią. Jozafat zamieszkiwał właśnie pogranicze Rzeczypospolitej. Urodził się bowiem we Włodzimierzu Wołyńskim nad Bugiem, w jednym z najstarszych miast położonych na pograniczu kultur i narodów. Było to pogranicze geograficzne, kulturowe i religijne, które odegrało w życiu Jozafata rolę szczególną. Uformowało jego psychikę, wyznaczając jed-nocześnie specyficzną historię życia. Pogranicze, zwłaszczajeżeli jest ono różnowyznaniowe, tworzy również specyficzny ideał świętości, który wyni-ka z mieszania się tożsamości różnych Kościołów, istnienia różnych bogactw odczuć i występowania obok siebie odmiennych kierunków duchowości. Pogranicze rodzi świętych "granic" Kościołów. Ludzi o jasnych po-działach, o wyraźnych granicach na to, co swoje i na to, co obce. Takie też było wewnętrzne i zewnętrzne życie Jozafata. Raz przekonany, że prawda jest po stronie Kościoła unickiego, przepowiadał ją wszędzie i wszystkim. Mocne opowiedzenie się po stronie Kościoła przysłaniało niekiedy wartość człowieka, jego godność, wolność, niewiedzę, ale prze-cież Bóg liczył się dla niego bardziej niż człowiek. Dla czasów dzisiej-szych, kiedy człowiek stał się nad wyraz ważny, kiedy nierzadko zajął on miejsce Boga, postawa Kuncewicza dziwi, a niektórych wręcz gorszy, jednak dla ówczesnych nie była czymś aż tak bardzo wyjątkowym, ponie-waż podobnie zachowywali się wszyscy. Nie znano bowiem "praw człowie-ka", lecz doskonale znano "prawa Boga" i "prawa Kościoła". Tak więc, jeżeli dla swoich czasów Jozafat był chlubą, dla współczesnych może być ciężarem, "trudnym świętym". Niezależnie jednak od oceny życia, Jozafat pozostaje świętym historii, z której nie da się usunąć i umieścić poza nawia-sem. Nie pozwala się wymazać z pamięci Kościołów. Jest świadkiem trudnych czasów, w których żył, świadkiem ich kultury i wartości. Nie chcemy jednak poprzestać na rym, ale zapytać, czy ten "trudny Jozafat" stanowi istotnie nieprzekraczalną przeszkodę w dialogu ekume-nicznym prawosławno-katolickim? A może jego osoba posiada również pewne pozytywne przesłanie dla tego dialogu? Czy przesłanie to jest do przyjęcia przez jeden i drugi Kościół? Odpowiedź na postawione pytania wymaga zastosowania właściwej metodologii postępowania i ściśle okre-ślonego toku rozwoju myśli. Najpierw spojrzeć należy na Jozafata jak na bliźniego, przez pryzmat Chrystusowej przypowieści o miłosiernym Sa-marytaninie (por. Łk 10,30-37). Jezus mówi w niej, że w zasadzie każdy, niezależnie kim jest, skąd pochodzi, za kogo się uważa lub za kogo uwa-zajągo inni, jeżeli tylko znajduje się obok i potrzebuje mojej pomocy czy wsparcia, jest moim bliźnim. Chrześcijanin wierzy mocno, że Chrystus stawia takiego czy innego człowieka na jego drodze życia, na drodze życia Kościoła i chce, aby został on przyjęty z miłością. Słowa Jezusa: "Idź, i ty czyń podobnie", wypowiedziane do uczonego w Prawie, skierowane są do każdego żyjącego, niezależnie od czasu i miejsca. Obok kategorii bliźniego sprawą ważną przy ocenie postaci Jozafata jest uwzględnienie kontekstu historycznego, o czym wspomnieliśmy wcze-śniej. Należy bowiem pamiętać, że nasz święty żył na przełomie XVI/ XVII wieku i że oceniamy jego życie w obecnym czasie, kiedy obydwa Kościoły podjęły szczere wysiłki na rzecz budowania większej, bardziej widzialnej jedności. Odczytujemy więc postać Jozafata w kontekście wznoszonej mozolnie i z trudem jedności, nie podziału, czemu służył przez długie wieki. Jest to ważna uwaga, ponieważ ten rodzaj spojrzenia na Jozafata nie pozwala zatrzymać się na samym tylko przytaczaniu bole-snych faktów z historii jego życia, które dzieliły obydwa Kościoły. Nie lekceważąc ich, nie można jednak na nich poprzestać, rezygnując z chęci szerszego spojrzenia, które objąć może nie tylko historię przeszłą, ale tak-że tę aktualną i przyszłą, która chce być historiąjuż pojednaną. Szerokie uwzględnienie kontekstu przeszłego i teraźniejszego w życiu Jozafata pozwoli może dostrzec w jego życiu także te wartości, które w okresie polemiki zostały albo zupełnie zapomniane, albo też z konieczności prze-sunięte w cień innych spraw, uznanych za ważniejsze. Do niewątpliwych wartości Jozafata należy bezwzględnie jego silna wiara w Boga i umiło-wanie Kościoła, w obronie którego oddał życie. Historia jego życia pozwala przypuszczać, że wierzył on mocno w Boga kierującego losami świata. Dla tej wiary poświęcił wszystko; dla niej zrezygnował z dóbr ziemskich obierając stan zakonny, umartwiał się aż do ofiary z życia włącznie. Głęboko przeżywał również swoje powoła-nie kapłańskie, które chciał realizować w Kościele unickim. Zawsze sta-rał się szukać woli Boga i stąd przypuszczać należy, że również swoje przejście na unię odczytał jako pełnienie Bożej woli. Nie była to więc chęć społecznego awansu, pragnienie zajęcia wyższego stanowiska. Swoim późniejszym życiem zaświadczył aż nazbyt wyraźnie, że obce były mu wszelkie racje, ludzkie czy ziemskie. Jozafat opowiedział się po stro-nie unii, ponieważ przekonany był, że tego właśnie pragnie od niego Bóg, że taka jest Jego wola. Nie bez znaczenia, oczywiście, była jego przyjaźń z Welaminem Rutskim; ona również zaważyła na kształcie jego życia i przejściu na unię, niemniej jednak faktorem pierwszoplanowym, powo-dem zasadniczym było takie właśnie odczytanie Bożych planów wzglę-dem swojej osoby: Jozafat wierzył szczerze i mocno, że Najwyższy wszyst-ko wcześniej przewidział, w tym także jego przejście na unię. Głębia wiary oraz szczerość intencji Jozafata, gorliwość jego życia idące w parze z odwagą oddania go za Kościół, dla którego pracował jako arcybiskup, należy oceniać jako coś bardzo pozytywnego i godnego naśladowania, niezależnie od własnej tożsamości eklezjalnej. Na te war-tości właśnie będziemy chcieć spojrzeć w niniejszym szkicu, analizując postać Świętego pogranicza. Jozafat Kuncewicz - święty do przyjęcia czy do odrzucenia? O Jozafacie Kuncewiczu, biskupie i męczenniku napisano wiele, za-równo ze strony katolickiej4, jak i prawosławnej5, toteż przytaczanie rze-czy już raz powiedzianych byłoby zgoła czymś zbędnym. Sprawą istotną będzie natomiast rozwiązanie postawionych wyżej pytań. Ze względu na liczne kontrowersyjne opinie w ocenie jego osoby oraz jego świętości, chodzić nam będzie o ewentualną, na ile jest to możliwe, obiektywną pró-bę spojrzenia na duchową sylwetkę Jozafata, jako pasterza i świętego Kościoła katolickiego. Ponadto, o czym już wspomniano, starać się bę-dziemy "odebrać" osobę Jozafata niejako przeszkodę, ale jako pomoc, a może nawet pomost pomiędzy obydwoma Kościołami, katolickim i pra-wosławnym. Należy mocno wierzyć, że święci, przebywając w chwale nieba i stanowiąc jedno z Chrystusem, sąjuż ponad ziemskimi podziałami na Kościoły konfesyjne. I chociaż w ziemskim swoim życiu należeli do jed-nego z nich, terazjednak, radując się chwałą błogosławionych, przynależą do jednego Kościoła Chrystusowego i orędują za wszystkimi wierzącymi, nie-zależnie od konfesyjnej przynależności. W ten sposób wszyscy święci, także ci "trudni", sąniebieskimi patronami i orędownikami jedności Kościoła Chry-stusowego. Spoglądają z góry, z domu niebieskiego Ojca na swoich braci i siostry, wypraszajądlanich ducha jedności, miłości i wzajemnej zgody. Czy jest możliwy ten sposób patrzenia na świętych? Chociaż trudna, próba taka wydaje się być interesująca i zarazem konieczna, a jednocze-śnie także jakoś naturalna. Po pierwsze odpowiada logice świętości, po drugie współgra z wysiłkami podejmowanymi przez wiernych Kościoła rzymskokatolickiego i prawosławnego, których celem jest nawiązanie bliż-szej współpracy i osiągnięcie bardziej widzialnej formy jedności, odpo-wiadającej pragnieniu Jezusa, "aby wszyscy stanowili jedno" (por. J 17, 21). Podejmowany wysiłek, o charakterze hagiograficznym, uzupełnia i wieńczy zarazem ekumeniczne poszukiwania o charakterze biblijnym, teologicznym, artystycznym, liturgicznym itp. Jest on konieczny, jak ko-nieczni są święci w życiu każdego Kościoła, którymi żyje, rozrasta się i zachowuje swoją młodość. Święci są gwarancją i widzialnym świadec-twem obecności w Kościele Bożej łaski, dlatego też żaden z Kościołów nie może wyrzec się swoich świętych, ani też zapomnieć o nich. Przyj-muje ich, troszcząc się jednocześnie o ich żywą pamięć wśród swoich członków. Co jednak począć, jeżeli święty należy do "trudnych" świę-tych, mocno uwikłanych w realia swojego czasu? Czy rezygnować z nie-go, zapomnieć o nim i nie przyznawać się do niego? Wydaje się, że jest to najmniej pożądane rozwiązanie. Znacznie korzystniejsze od strony du-chowej jest jego przyjęcie, ponieważ okazać się on może świętym ku przestrodze, albo ku zachęcie dla współczesnych. Wydaje się, że w chwili obecnej istnieje wyraźna potrzeba podejmo-wania refleksji nad "trudnymi" świętymi, która, mimo swojej niedoskona-łości, pozwolić może "odkryć" nowe oblicze dawnych świętych. W zbo-gaceni o mądrość wieków, wolni od ówczesnej polemiki, w atmosferze większej przyjaźni, jesteśmy lepiej przygotowani na pełniejsze odczytanie przesłania ich życia, poszerzanie perspektywy oceny ich świętości i zara-zem jesteśmy bardziej gotowi do zrozumienia ich wkładu w budowanie jednego, widzialnego Kościoła Chrystusowego. Wysiłki te ożywia mocne przekonanie, że skoro święci w ziemskim życiu starali się naśladować Chrystusa - Księcia Jedności, przebywając teraz we wspólnocie z Nim, nie mogą nie być wrażliwi na istniejące po-działy w Jego Kościele. Wierzymy przeto, że wspomagają oni nasze sta-rania nad przywróceniem między Kościołami atmosfery szacunku, miło-ści i jedności. Uwaga ta słuszna jest także w odniesieniu do tych świę-tych, których doskonałość oceniana jest w różny sposób przez któryś z Kościołów chrześcijańskich. Wykluczyć bowiem należy, jako z gruntu fałszywe, posądzanie któregoś z Kościołów o wynoszenie do chwały oł-tarzy osób, których życie sprzeciwiało się wyraźnie Ewangelii i że służyć oni mieli jedynie za narzędzie do walki z drugim Kościołem. Tego rodzaju przypuszczenia są zupełnie obce i należyje kategorycznie odrzucić. Nie-wątpliwie, zdarza się, że kanonizacja niektórych świętych, jak chociażby Jozafata Kuncewicza, obciążona była ciężarem historii i emocjami spo-rów międzykościelnych, ale z pewnością nie była ona kanonizacją z grun-tu "polityczną". Święci nie byli i nie są narzędziami walki z drugim Ko-ściołem, ale przede wszystkim są wzorem w drodze do Boga. Święci, oczywiście, nie spadająz nieba, są takimi, jaki jest czas, który ich zrodził i w którym żyli. Tak więc czas polemiki rodził świętych pole-micznych, świętych "pogranicza", z kolei czas prześladowań powoływał do życia świętych męczenników, natomiast czas dialogu rodzi świętych dia-logu. Przyjęcie więc wszystkich świętych, także tych trudnych, oznacza w istocie przyjęcie całej historii Kościoła Chrystusowego. Oznacza to po-nadto, że niezależnie od czasu i warunków zewnętrznych, Kościół zawsze był nosicielem świętości, tzn. owego otwierania się człowieka na przemienia-jącągo moc z wysoka, pochodzącą od trójjedynego Boga. Chociaż zmieniał się sposób przeżywania tego otwarcia, ono samo zawsze istniało. Jest to "odgórne" spojrzenie na świętych, widzenie ich z perspektywy nieba, ocenianie ich bardziej od strony Boga, któremu służyli, niż od stro- ny ludzi, wśród których żyli. Jest to spojrzenie ważne, ponieważ nie za-wsze miłość do Boga szła w parze z równie silną miłością do bliźnich. Zdarzało się, że owa pierwsza miłość zajmowała miejsce pierwsze, prze-suwając na dalszy plan miłość do bliźnich. W tej sytuacji święty widział najpierw Boga, później dopiero dostrzegał człowieka i jego potrzeby. Pa-mięć o tym ważna jest przy ocenie świętych z przeszłości. Jozafat - Święty uwikłany w historię Jozafat -jak wspomnieliśmy - urodził się we Włodzimierzu Wołyń-skim ok. 1580 roku, w rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec, Gabriel Kun-czyc, był ławnikiem miejskim, matka Maryna, zajmowała się natomiast wychowywaniem dwóch synów. Rodzina była prawosławna, głęboko religijna. Na chrzcie świętym otrzymał imię Jan, a Jozafat to jego imię zakonne. Zmiana nazwiska Kunczyc na Kuncewicz nastąpiła później, gdy Jozafat zaczął piastować urzędy, do których prawo miała wyłącznie szlach-ta. Kuncewicz bardzo kochał swój Kościół i prawosławną wiarę. Wyznał kiedyś, że "w ciągu 20 lat nie opuścił ani jednego nabożeństwa"6. Pierw-sze nauki pobierał przy w katedralnej we Włodzimierzu, gdzie nauczył się czytania i pisania zarówno w języku ruskim, jak i polskim. Kiedy podrósł, rodzice z myśląo jego pomyślnej przyszłości, przezna-czyli go do stanu kupieckiego, dlatego udał się w tym celu do Wilna, do znajomego rodziny - kupca Jacentego Popowicza. W Wilnie po raz pierw-szy Jan zetknął się z unią. Nie wiemy, jak to nastąpiło i poprzez kogo wprowadzony został w krąg osób z nią związanych. Być może, należała do niej też rodzina Popowiczów, ale nie mamy w tym względzie żadnej pewności. Zaprzyjaźnił się też z jednym z członków Kościoła unickiego, z młodszym od siebie Genadiem Chmielnickim, wówczas studentem se-minarium papieskiego w Wilnie, który założył w roku 1585 papieski legat Possewin dla kształcenia kleru łacińsko-rzymskiego. Obok niej były także inne przyjaźnie. Najważniejsząz nich była niewątpliwie przyjaźń z Janem Welaminem Rutskim, absolwentem Rzymskiego Kolegium Ruskiego i gorliwym członkiem unii7. Było rok 1603. W roku następnym, być może pod wpływem Rutskiego, Jozafat poprosił o przyjęcie do wspólnoty za-konnej bazylianów unickich. Metropolita unicki, Hipacy Pociej (t 1613) odniósł się pozytywnie do prośby, otwierając przed nim furtę klasztorną. Formacja duchowa następowała bardzo szybko i tego jeszcze samego roku Jozafat złożył swoje pierwsze śluby zakonne oraz przyjął święcenia subdiakonatu i diakonatu. Miał wówczas 24 lata. Święcenia kapłańskie poprzedziły studia uniwersyteckie w Akademii Wileńskiej, założonej w roku 1578. Słuchał w niej wykładów z zakresu filozofii, teologii, języka starosłowiańskiego i liturgii. Po ich pozytywnym ukończeniu otrzymał święcenia kapłańskie w roku 1609. Od tej chwili zaczęło się jego posługiwanie duchowe w nowym Kościele unickim. Jan Welamin Rutski, ówczesny przełożony bazylianów, mianował go magi-strem nowicjatu zakonnego. Było to wyrazem wielkiego zaufania do mło-dego jeszcze zakonnika i zupełnie świeżego kapłana, co oznacza, że prze-łożeni zakonni i kościelni bardzo szybko dostrzegli duchową dojrzałość młodego mnicha. Na nowym miejscu Jozafat sprawdził się doskonale i w ciągu kilku lat liczba nowicjuszy wzrosła do 60. W roku 1613 umarł metropolita Hipacy Pociej. Jego miejsce zajął Jan Welamin Rutski, dotychczasowy przełożony bazylianów wileńskich. No-wym przełożonym został więc Jozafat, wierny przyjaciel i doradca Rut-skiego. Tutaj także Jozafat stał się dla swoich współbraci zakonnych przy-kładem dobrego życia, zakonnej gorliwości i ludzkiej dobroci. Genadi Chmielnicki, który znał Jozafata jeszcze z okresu przybycia do Wilna, wydaje o nim bardzo pozytywne świadectwo, zarówno o nim samym, jego pracowitości, jak również o jego posłudze jako przełożonego domu zakonnego: Musiał Jozafat starać się o wszystko, tak ze sam był archimandrytą i wikariuszem, spowiednikiem, kaznodzieją oraz prokuratorem. Sam budził braci, dzwonił w cerkwi na jutrznię, zbierał jałmużnę, by utrzymać 60 za-konników, a nadto by rozdawać posiłek biednym. Sypiał mało, jadł niewie- le, ubierał się nędznie, kochał się w dyscyplinie i we włosiennicy, we wszystkim w sposób najdoskonalszy oraz konsekwentny przestrzegał ćwiczeń zakonnych8. Z braku miejsca w klasztorze wileńskim Jozafat przeniósł się z nowi-cjatem do Bytenia w roku 1617, natomiast klasztor w Wilnie stał się do-mem studiów dla kleryków unickich9. Jozafat nie pozostał długo na no-wym miejscu, ponieważ jeszcze w tym samym roku otrzymał z Warsza-wy wiadomość o swojej nominacji na arcybiskupa Połocka. Miał wów-czas 3 7 lat. Dziwny arcybiskup Historycy nie dająjednoznacznej oceny życia Jozafata. Bardzo często ocena historyków prawosławnych różni się wyraźnie od oceny wysta-wianej przez historyków unickich czy rzymskokatolickich. Nie powinno to dziwić, bowiem wiemy, jak trudno nakreślić (obiektywny) obraz unic-kiego arcybiskupa. Kilka szczegółów z jego życia, zamieszczonych poni-żej, nie wniesie z pewnością niczego istotnie nowego do tego, co już zo-stało o nim napisane, ale wydaje się, że powinny one uświadomić nam jedną istotną sprawę, że jest bardzo trudne, a nawet niemożliwe, uchwy-cenie pełnej, tzw. obiektywnej prawdy o jego życiu. Świadomość ta po-winna powstrzymać przed zbyt pochopną, jednoznacznie negatywną czy pozytywną oceną j ego życia i dokonań. Jest więc zaproszeniem do trud-nej cnoty pokory w wydawaniu wyroków. Po upływie tylu wiekach, nie dysponując wystarczającymi dokumentami historycznymi, nie jesteśmy w stanie zapoznać się z pełnym, obiektywnym obrazem życia i śmierci Jozafata, aby móc tym samym wydać "sprawiedliwy" o nim wyrok. Jak zobaczymy ocen negatywnych jest tyle samo, co pozytywnych, wybranie więc drogi środka wymaga odwagi i zarazem dużej roztropności. Biografowie nazywają Jozafata "dziwnym arcybiskupem"10, a to dla-tego, że nosił stale habit zakonny, nigdy nie jadał mięsa, a mieszkanie dzielił z pewnym bezdomnym. Szczególną gorliwością odznaczał się w swojej pracy duszpasterskiej, w czym przypominał postawę starotesta-mentowego proroka Eliasza, który nie lękał się karcić króla Achaba i odważnie występować przeciw fałszywym prorokom, zadając im sro-motną śmierć na górze Karmel (por. IKrl ł 8, 20-40), ponieważ -jak mówił- "żarliwością rozpal iłem się o chwałę Pana, Boga Zastępów, gdyż Izraelici opuścili Twoje przymierze, rozwalili Twoje ołtarze i Twoich pro-roków zabili mieczem. Tak, że ja sam tylko zostałem, a oni godząjeszcze i na mój e życie" (l Krl 19, 10). Przekazy historyczne opowiadają, że podobną żarliwością o "chwałę Pana, Boga Zastępów" płonął także Jozafat. Bez względu na osobę, jej godność, czy piastowane urzędy arcybiskup Połocka upominał, zachęcał do gorliwości i karcił. Nie bał się ludzi, jedynie przed Bogiem chylił pokor-nie czoło. Nie bał się także śmierci, gotowy ponieść każdą ofiarę dla Boga. Jemu bowiem zaufał i od Niego jedynie oczekiwał pewnej i trwałej nagro-dy. Nie oglądając się wstecz szedł do przodu raz obraną drogą, chociaż nie była to droga łatwa, ani dla niego, ani tym bardziej dla tych, którym posługiwał, czy raczej którymi rządził jako arcybiskup. Podobnie bowiem jak wymagał od siebie, tak samo wymagał od innych, nie pytając, czy tego chcą, czy są równie mocni fizycznie i duchowo, czy płoną tą samą gorliwością, którą on płonął. Pytania te nie interesowały go w zupełności. Nikomu nie chciał dać powodu do zgorszenia swoim postępowaniem, nikt więc nie mógł mu zarzucić, że zachowuje się obłudnie, innym nakazuje, sam nic nie robiąc, prawdąjest jednak, że nie wszyscy nadążali za wyma-ganiami swojego pasterza i szemrali przeciwko niemu. Najpierw pociągał innych sposobem swojego życia, następnie słowem, zachętą, upomnieniem, a nawet karą. Tak, do kary odwoływał się także i chociaż nie były one popularne, podobnie jak dzisiaj, Jozafat stosował je. Czy były surowe? Trudno powiedzieć, chociaż przypuszczać należy, że odpowiadały duchowi czasu, a skoro czasy był surowe, surowe musiały być także kary. Życie ludzi w tamtych czasach nie należało do łatwych, ale było życiem wymagającym, trudnym i pełnym ofiar. Wiedząc o tym, Jo- zafat przypominał, że również i wiara wymaga poświęcenia, odwagi i ofiar. Niechętnych zachęcał więc do większej gorliwości wizjąwiecznej kary, pod-nosił obyczaje i wprowadzał na drogę życia według Bożych przykazań. Najwięcej starań i pracy włożył w odnowę duchową kleru. Przede wszystkim zabiegał o jego wykształcenie", karność, o gorliwość w mo-dlitwie i odmawianiu brewiarza. T. Żychiewicz pisał więc, że: Zaprowadził ład w cerkwiach połockich i codzienną Służbę Bożą, której dotąd nie bywało. Rozpoczął wizytacje parafialne, a po wsiach wielu było takich, którzy pierwszy raz w życiu widzieli biskupa i słyszeli kazanie. Pijańców i gorszycieli usuwał. Bywali i tu księża dwużeńcy albo nawet trójżeńcy: tacy, wbrew ustawom cerkiewnym, owdowiawszy, drugą albo trzecią żonę brali, bo biskup im pozwolił, także wbrew kanonom. Postąpił po ludzku: zostawił ich na miejscu, obarczonych licznymi rodzinami i led-wie dyszących z biedy, lecz sprawowania funkcji duchownych i Służby Bożej zabronił i dawał wikariuszy. W klasztorach regułę bazyliańską przy-wracał i tępił rozprzężenie12. Wymagania te, jak należy przypuszczać, nie przysparzały Jozafatowi przy-jaciół wśród duchownych. Nikt, oczywiście, nie odważył się krytykować publicznie jego postępowania, ale czyż nie brakowało w gronie przyjaciół i znajomych, a tym bardziej jego przeciwników, słów niezrozumienia, kry-tyki, narzekania, gorzkich utyskiwań, a nawet szczerych życzeń, aby ar-cybiskup się zmienił, aby przyszedł nowy, mniej wymagający? Surowość i gwałtowność we wprowadzaniu reform Jozafat chciał nad-robić przystępnością i otwartością na wszystkich. Świadkowie mówią więc, że był biskupem pokornym i żyjącym skromnie jak na ówczesne obyczaje. Swoich zachowaniem, niedbałościąo decorum swego arcybi-skupiego urzędu gorszył wręcz miejscową szlachtę. Na ewentualne za-rzuty w tym względzie miał podobno odpowiadać, że poniżać może tylko grzech, a ponieważ jest zakonnikiem, dlatego jego obowiązkiem jest wieść życie skromne. Słowem i czynem starał się pozyskać duchowieństwo do gorliwości, a tych, którzy nie przeszli jeszcze na unię, zachęcał i napomi-nał do podjęcia decydującego kroku. Nie zawsze czynił to w duchu i me-todami ewangelicznymi, a częściej na sposób starotestamentowych pro-roków. Nie rezygnował więc z perswazji, groźby kary, jakiegoś przymu-su, aby "zbłąkane" -jak uważał - owieczki prawosławne przywrócić do wspólnoty z Rzymem. Należy przyjąć, że czynił to w szczerości ducha. Był głęboko przekonany, że postępuje słusznie. M. Hajduk pisze, że mu-siał tego nauczyć się studiach w Wilnie13, gdzie powiedziano mu, że pra-wosławni zbłądzili i należy ich, dobrocią lub siłą, przyprowadzić na powrót dojednej owczarni, której pasterzem jest Biskup Rzymu. Troszczył się również o świeckich. Zabiegał zarówno o pogłębienie ich wiary i życia zgodnego z przykazaniami, jak również - o czym pisał M. Hajduk - "występował przeciwko nadużyciom świeckich w Cerkwi, a było tych nadużyć bardzo wiele. Ziemie i dochody były rozgrabione. Kuncewicz sam szukał po archiwach dokumentów i wytaczał procesy. W Połocku, w Mohylewie, w Mścisławiu, w Witebsku połowę zagrabio-nych majątków zdołał wyprocesować dla Cerkwi"14. Przypuszczać nale-ży, że pociągnięcia tego rodzaju nie zjednywały mu serca wiernych, któż bowiem pozbywa się chętnie tego, co posiada, nawet jeżeli są to tylko dobra materialne? Szemrano więc, a jakże, przeciwko gorliwości arcybi-skupa, a najgłośniej czynili to ci, którzy tracili najwięcej i którzy najbar-dziej odczuwali żarliwość arcybiskupa. Szemrało więc wielu świeckich i duchownych. Dla dużej liczby spo-śród jednych i drugich metody Jozafata były za ostre, za radykalne i prze-sadzone. Duchowni i świeccy przyzwyczaili się już do lekkiego życia za poprzednich kościelnych zwierzchników, dlatego nie w smak były im ob-ostrzenia materialne i moralne, jakie energicznie i odważnie wprowadzać zaczął Jozafat. To właśnie, zdaniem białoruskiego uczonego Leonida Łycza, było głównym powodem śmierci Jozafata: wrogie nastawienie duchownych połockich do reform duchowych i materialnych. "To też właśnie ta przepastna różnica kulturowa - pisał Leonid Łycz - unie-możliwiająca porozumienie się zbyt gorliwego reformatora ze skostniały-mi w swoim tradycjonalizmie i wrogimi wszelkim nowościom duchowny- mi z Połocka legła u podłoża morderstwa unickiego arcybiskupa Jozafata Kuncewicza"15. Jozafat, ze swojej strony, zdawał się nie dostrzegać takich niebezpie-czeństw i nie słyszeć krytyki swoich rządów. Jedynym głosem, który sły-szał, był głos Boga, nawołujący go do bardziej jeszcze gorliwej służby. Nie przestawał więc radzić, upominać, zachęcać, karcić, wykładać i uczyć. "Spisał swoje rady i wskazówki, spisał kanoniczne prawo cerkiewne, ka-techizm ułożył, wydrukował to wszystko i kazał rozdawać"16. Intereso-wał się wszystkim, sprawami parafialnymi, małżeńskimi i rozwodowymi. Księżom zakazał stawać przed sądami świeckimi, przypominając im jed-nocześnie o ich obowiązkach względem Boga. Dobrocią czy sądem od-zyskiwał cerkwie, remontował je i wyposażał, fundował szkoły i szukał pieniędzy dla dzieci z biednych rodzin. Był wyjątkowym arcybiskupem. Metropolita Rutski wspominał go po śmierci: To było u niego nadzwyczajne i godne podziwu: kiedy kto sposobny jest do jednego, to zwyczajnie nie jest sposobny do innych rzeczy, bo nie wszyscy wszystko możemy. [...] A ten podziwu godny Mąż Boży sposob-ny był do wszystkiego. Jeśli wyglądało, że z usposobienia do czegoś jest niesposobny, łaską Bożą stawał się sposobny. Był człowiekiem myśli i modlitwy, miłośnikiem ksiąg, celi klasztornej i samotności, lecz nikt jak on nie umiał rozmawiać z ludźmi, jakby do tego właśnie się urodził i do tego był od Boga przeznaczony. Wszyscy przychodzili do niego i nikt nie od-szedł bez pociechy. Katolicy i prawosławni, heretycy i wszyscy inni sza-nowali u niego tę iskrę Bożą. Mówca na kazalnicy, śpiewak w chórze, wszystko czynił z upodobaniem i miłością, czy to kazał, czy czytał, czy śpiewał. Doprawdy, nie spotkałem innego człowieka, w którym to wszyst-ko byłoby razem zebrane17. Z tą samą, a może większą jeszcze gorliwością szerzył unię, ponieważ wierzył szczerze i głęboko, że tylko w Kościele katolickim jest prawda. Zarzucano mu więc, że cerkwie zamienia na kościoły łacińskie, że wpro- wadzą wzory jezuickie, a zapomina o dawnych ruskich. Przywołany już wcześniej prawosławny autor M. Hajduk pisał wręcz o brutalności Joza-fata w przyciąganiu wiernych prawosławnych do wspólnoty unickiej. Pisał wręcz o brutalności, o pogromach, z jakimi Kuncewicz szerzył unię. War-to posłuchać jego słów, wyrażają one bowiem prawosławną ocenę na-szego bohatera. "Kuncewicz - pisze więc Hajduk - z niebywałą brutal-nością rzucał się na prawosławnych mieszkających na tych ziemiach: urządzał pogromy, opieczętowywał cerkwie i wręcz przemocą zapędzał prawosławnych do unii"18. Że gwałty czyni, cerkwie prawosławnym odbiera, siłą na unię prze-prowadza i obraża, że nie przywiązuje wagi do aktualnych warunków politycznych i potrzeb państwa, że jest nadto nieustępliwy, że jest maksy-malistą i że w ogóle brak mu rozsądku - zarzucał Jozafatowi również magnat litewski, od 1588 r. kanclerz litewski Lew Sapieha (l 557-1633). W liście z 12 marca 1622 r. ostrzegał on unickiego władykę pismem na-stępującej treści: Ukaż WMść kogoś pozyskał, kogoś ułowił tą swoią surowością, ostro-ścią, pieczętowaniem, zamykaniem Cerkwi? ! owszem tych, którzy byli już pod posłuszeństwem Wści w Połocku, odraziłeś od siebie, z owieczek poczyniłeś kozły, a na Rzplitą, prowadzisz niebezpieczeństwo, boday nie zgubę nam Katolikom, miasto pociechy żal, kłopoty, trudności. luz się tu nam ta Wasza Unia miła dala znać y naprzykrzyła, żebyśmy woleli bydź bez niey, bo ustawicznie kłopoty, frasunki, trudności ponosim ze strony tey miłey Unii. Piękna zaiste Unia, co ustawicznie warchoły w ludziach i Rzplitej czyni19. Czy były to słuszne zarzuty? Nie pojawiają się one w relacji metropo-lity Rutskiego, który o zamordowanym, jak słyszeliśmy, wyrażał się bar-dzo pozytywnie. Słów krytyki nie znajdujemy też u innych świadków pro-cesu kanonizacyjnego. Nie potwierdziło ich też śledztwo przeprowadzo-ne po męczeńskiej śmierci Jozafata. Czym więc tłumaczyć ostre słowa krytyki kanclerza? Może podyktowane były one bardziej względami czy-sto politycznymi? Należy bowiem pamiętać, że litewskiemu kanclerzowi, któremu śniła się wielka unia Polski z państwem rosyjskim20, przeszka-dzał bardzo gorliwy arcybiskup, szerzący z taką odwagą i tak skutecznie unię, radykalnie odrzucaną przez władze w Moskwie. A może Lew Sa-pieha formułował swoje zarzuty w oparciu o skargi strony prawosławnej, która zwalczała wszelkie inicjatywy gorliwego arcybiskupa, a tym bar-dziej samą unię słowem drukowanym i czynem? Z braku materiałów hi-storycznych powyższe pytania pozostać muszą bez jasnej odpowiedzi. Można jedynie przypuszczać, że Jozafat, w przekonywaniu wiernych pra-wosławnych na unię, nie zawsze posługiwał się słowem zachęty, perswa-zji czy prośby, ale z pewnością uciekał się także do jakichś form surowo-ści czy groźby, a może i do siły fizycznej? Pozostać jednak musi tajemnicą historii, jakiego rodzaju była to siła i jakie konkretnie środki. Ze swojej strony Jozafat stanowczo zaprzeczał oskarżeniom litew-skiego kanclerza. W liście z 22 kwietnia 1662 roku, pisanym pięć tygodni po liście Lwa Sapiehy, odrzucał zarzuty kanclerza i pisał: Bogiem moim świadczę, który na moje serce i sprawy patrzy, żem żad-nym nieprzykładem żywota ani jakim postępkiem ostrym nie odrażał od siebie Połocczan i innych parafian moich, najmniejszy się znak surowości mojej nie pokaże, którym by się przykład dał do zajątrznienia animuszów ludzi wichrowatych, Rzeczypospolitej szkodliwych, i owszem władzę moją i powolność moją pasterską z wolą Bożą, z wolą JKMości i dobrem Rze-czypospolitej znosić i stosować zawsze usiłowałem i usiłuję. Poświadczy mi wiele person nie tylko katolickich, ale i heretyckich, dobrych obywate-lów dyecezji mojej, że takjest, a nie inaczej... Do Uniey żebym kogo gwał-tem przymuszał, to się nigdy nie pokaże21. Jozafat nie może, oczywiście, być dobrym świadkiem w swojej spra-wie. Warto jednak zauważyć, że w bardzo podobnych słowach wyrażali się o nim świadkowie procesu beatyfikacyjnego, przysięgając na Ewan-gelię, że mówią prawdę i tylko prawdę. Była to więc przysięga poważna, dlatego jest mało prawdopodobne, aby odważyli się rozmyślnie kłamać, mówiąc zmyślone i nieprawdziwe rzeczy. Oczywiście, to tylko przypusz-czenia, których być może nie da się nigdy potwierdzić, ani obalić, jedno jednak pozostać musi pewne, że gorliwy arcybiskup był niewygodny za-równo dla swoich wiernych, ze względu na stawiane im wymagania mo-ralne, jak również dla hierarchii i bractw prawosławnych, szerząc z taką skutecznościąunię. Jozafat ponadto był przede wszystkim duszpasterzem, któremu obca była polityka, układy międzynarodowe, konwenanse, które tak bardzo często kłócą się z Ewangelią. Płonął gorliwością neofity, który pragnie nadrobić zaległości przeszłości, kiedy był daleki od Boga i od Kościoła. Można więc przyjąć za bardzo prawdopodobne, że zarówno "swoi" - unici, jak również wierni prawosławni szukali sposobów po-wstrzymania jego duszpasterskiego dynamizmu, osłabienia jego żarliwo-ści, czy nawet "wyłączenia go z gry". Czy można powiedzieć, że Jozafat był winny swojej śmierci? Jeżeli odpowiedź padnie twierdząca, to tylko dlatego, że nie był jak inni, że zrezy-gnował z logiki ludzkiej i ziemskiej, opowiadając się po stronie Bożej logiki postępowania i Bożych wartości. Powiedzieliśmy bowiem, że w swoim dusz-pasterstwie nie kierował się logiką ludzką, ale Bożą. Nie dbał o względy ludzkie, zabiegając wyłącznie o względy Boga. Nie myślał politycznie, ale według Ewangelii. Nie stosował strategii zysków i korzyści, lecz jedyną jego strategią była realizacja słów Jezusa Chrystusa, który modlił się, aby wszyscy stanowili jedno (por. J 17,21). W jego staraniach chodziło wła-śnie o budowanie jedności w Kościele Jezusa Chrystusa. Wierzył, a jego wiara była głęboka i szczera, że w Kościele katolickim, kierowanym przez Biskupa Rzymu, znajduje się pewny port zbawienia, dlatego starał się na wszelki sposób, może nie zawsze ewangeliczny, przyprowadzić innych, znajdujących się daleko. Głoszeniu tej prawdy oddał wszystko: siebie, swoje zdolności, czas, zdrowie i życie. Nie szukał osobistych korzyści, ale wielkości Boga, co czyni go wielkim świętym i ciągle aktualnym. Każdy Kościół modli się o takich apostołów, którzy gotowi są oddać wszystko, nie wyłączając swojego życia, głoszeniu Bożego królestwa. Zdarzyć się może, że jako ludzie nie poznali pełnej prawdy i że może się mylili, ale czyż ofiara z życia nie potwierdza, że nie szukali w tym własnych korzy-ści, ale chwały Najwyższego? To prawda, że potrzebujemy jednocześnie mądrych i świętych, lecz znacznie gorzej, kiedy brakuje jednych i drugich, ponieważ w takiej sytuacji wiara zaczyna obumierać. Śmierć Jozafata Powiedzieliśmy, że gorliwa praca Jozafata nie przez wszystkich oce-niana była jednakowo wysoko. Podczas gdy jedni go podziwiali, inni ostro prześladowali. Granica między zwolennikami i przeciwnikami była wąska i o znalezieniu się po jednej czy drugiej stronie decydowały niekiedy kwe-stie prozaiczne, najmniej zaś sprawy wiary. Ważniejsze od niej były spra-wy ludzkie, jak na przykład kwestia władzy, liczba wiernych, czy tez za-sięg politycznego oddziaływania. Sprawiało to, że w miarę upływu lat Jozafat stawał się coraz bardziej osobą niewygodną, trudną, wprowadza-jącąniepokój. Może byłby tolerowany a nawet szanowany, gdyby nic nie robił pozostając w klasztornej celi, tymczasem okazał się nad wyraz spraw-nym organizatorem, człowiekiem wykształconym, pobożnym, biskupem oddanym diecezji, a nade wszystko niestrudzonym misjonarzem jedności prawosławnej Cerkwi z Kościołem rzymskokatolickim. Tego jednak było za dużo i wielu nie mogło przejść spokojnie obok jego osoby. Zawiązano więc spisek na jego życie. Nie wiemy dokładnie, kto był inicjatorem. Według ks. Wincentego Zaleskiego inicjatorem kampanii przeciwko Jozafatowi był Melecjusz Smotrycki, prawosławny kontrkandydat na stolicy bisku-piej w Połocku, który przyjął potajemne święcenia od patriarchy Jerozoli-my Teofanesa. Smotrycki, zdaniem ks. Zaleskiego, miał rozsyłać po Bia-łorusi listy pasterskie, głosząc w nich, że wyłącznie on jest prawowitym pasterzem diecezji, ponieważ Jozafat jest intruzem i zdrajcą Cerkwi. Smotrycki - utrzymuje ks. Zaleski - miałby wręcz zorganizować grupę osób, które zawiązały formalny spisek na życie Jozafata, oczekując nadarzającej się chwili zadania mu śmiertelnego ciosu. Okazją ku temu był przyjazd Jozafata do Witebska w roku 1623. W październiku tego właśnie roku przybył Kuncewicz do Witebska, gdzie była jego sufragania. Krótko potem, rankiem 12 listopada, po od-prawieniu Mszy św., do rezydencji Jozafata Kuncewicza wszedł umó-wiony wcześniej mnich prawosławny, Eliasz, i zaczął ubliżać biskupowi. Służba domowa pojmała go i zamknęła, aby następnie odprowadzić go przed sąd. Arcybiskup nie zgodził się jednak, aby trzymać go w uwięzie- niu i kazał go wypuścić, na co niestety było już za późno. Wrogi tłum, jakby umówiony, stałjuż bowiem przed bramąpałacu, krzycząc: "Bij. za-bij, papistę, łacinnika!" Na zadawane razy Jozafat, jak podaje ks. Zaleski, miał podobno powiedzieć: "Dzieci, czemu napadacie na mój dom? Jeśli macie coś przeciwko mnie, to mnie macie!", nikt jednak nie słyszał, czy też słyszeć nie chciał tych słów22. Innego nieco zdania jest Tadeusz Żychiewicz. Nie przeczy, oczywi-ście, że śmierć Jozafata nie była przypadkowa, ale starannie zaplanowa-na, lecz nie w Smotryckim widzi inicjatora zamachu, ale w wileńskim bractwie prawosławnym pw. Świętego Ducha. Sądzono początkowo - pisał w biografii o Jozafacie Kuncewiczu -a sam Smotrycki nadzieję tę miał do końca, że Kuncewicza będzie można wyeliminować przez izolację: zamknięty w murach swej połockiej rezyden-cji, byłby praktycznie ubezwłasnowolniony. A gdyby się to przeciągało, liczono, że wyjedzie, i zostanie mu tylko tytuł na pocieszenie. Kiedy oka-zało się, że Kuncewicz nie pozwoli się izolować, zaś o wyjeździe tym bar-dziej nie myśli - w niewiadomym miejscu i czasie zapadł wyrok, którego zresztą Smotryckiemu nie wyjawiono, sądząc, że w takiej sprawie powi-nien pozostać na boku. Ów wyrok zaś także nie był owocem spontanicz-nego gniewu, lecz raczej dość chłodnych wyliczeń, kalkulacji i prognoz23. Wersja podana przez T. Żychiewicza wydaje się bliższa rzeczywisto-ści. Potwierdzają również amerykański uczony David A. Frick w swojej wielkiej monografii poświęconej Melecjuszowi Smotryckiemu (1577-1634), opublikowanej w roku 199524. Próby włączenia Smotryckiego w spisek, a nawet uczynienie go jego przywódcą, zaczęły pojawiać się szczególnie po roku 1626, kiedy to przeszedł do Kościoła katolickiego. W prawosławnym arcybiskupie, przychodzącym do Kościoła, chciano do-strzec tę samą wewnętrzną przemianę, jaka dokonała się w osobie Szaw-ła, który godził się na zabicie Szczepana (w tym przypadku chodziło o Jozafata), a później nawrócił się i z Pawła stał się Szawłem, gorliwym apostołem Jezusa Chrystusa (por. Dz 8, 1). Oddalić jednak należy, jako pozbawione podstaw historycznych, przypuszczenia, jakoby to Melecjusz Smotrycki był odpowiedzialny czy zaangażowany w śmierć Kuncewicza. Może miał w niej swoje przysłowiowe "trzy grosze", ale z pewnościąnie na nim spoczywała odpowiedzialność za jego śmierć. Co było bezpośrednim powodem śmierci Jozafata? T. Żychiewicz uważa, że "to za Unię go zabito. Że cerkiew z Kościołem Katolickim jednał, co dosyć straszna rzecz, i z łacinnikami przyjaźń miał, i do tej przy-jaźni ludzi cerkiewnych łowił, a nie wiadomo, jaka by z tego mogła być szkoda dla Cerkwi. Ta jedna przyczyna była. On sam, Kuncewicz, cze-sny człowiek był, nic nie mają do niego. Tylko, że unita. Zawsze mocno żałowali, że on nie ich"25. Nie pozbawione pewnych racji jest również przypuszczenie, że prawdopodobną przyczyną śmierci był sam Jozafat. Jego gorliwość, odważne i z rozmachem wprowadzanie wewnętrznych reform wśród duchowieństwa i świeckich wiernych, zapał w przepowia-daniu unii itd. z pewnościąnie były mile widziane przez wszystkich wier-nych, zarówno Kościoła unickiego, jak również Kościoła prawosławne-go. Słuszną więc wydaje się być uwaga A. Mironowicza, który pisze, że Jozafat "padł ofiarą własnej gorliwości przy wprowadzaniu unii"26. Strona prawosławna niejednokrotnie dawała Jozafatowi odczuć swoją niechęć i wrogość względem jego poczynań, lecz on zdawał się to ignoro-wać, nadal gorliwie szerząc unię. Chciał być gorliwym uczniem Mistrza, który zapowiedział, że: "Sługa nie jest większy od swego pana. Jeżeli Mnie prześladowali, to i was będą prześladować" (J 15,20). Jozafat zginął, ponieważ od początku wybrał drogę prowadzącą na Kalwarię. Zginął w wieku 43 lat. Jego beatyfikacja nastąpiła w roku 1642, natomiast kano-nizacja ponad dwieście lat później, dopiero w roku 1867. Dokonał jej pa-pież Pius IX. Dwa poziomy życia świętego Zatrzymując się nad świętością Jozafata, rozpatrywaną od strony Boga, jako jedynego i wyłącznego Dawcy świętości, podkreślić należy pewne istotne elementy składowe świętości. Należą do nich te wartości ewan-geliczne, których przeżywanie we własnym życiu jest obiektywną gwa- rancją życia w świętości. Elementów takich jest kilka, a do najważniej-szych należy, oczywiście, więź z Chrystusem. Jezus Chrystus jest pierwowzorem świętości, a tym samym i wzorem do naśladowania. "Chrystus żyje w wiernym (2Kor 13, 5; Koi 3, 4), przenika go swą prawdą i mocą(2Kor 11, 10), swoim światłem i pokojem (J 1,4.10), swojąradością i swoją wolnością (J 8,31-36)"27. Przez chrzest chrześcijanin staje się dzieckiem Bożym i podobnym do obrazu Syna (Rz 8, 29). Jest więc powołany do stawania się coraz bliższym Chrystusowi przez czyny, słowa, a szczególnie poprzez swoje życie. Zatem przede wszystkim życie, a nie słowa chrześcijanina decydując tym, jak bliski stał się on Chrystusowi. "Także w historii duchowości poprzez dzieje Kościoła -pisze ks. H. Misztal - świętość była zawsze rozumiana jako najwyższy wy-raz miłości, która oznacza przemianę chrześcijanina w Chrystusa, zapocząt-kowaną przez chrzest"28. Intensywność przeżywania Chrystusa odpowiada stopniu świętości, co należy do prawd zasadniczych i podstawowych. Więź z Chrystusem, j ej intensywność oraz ciągłość miały i majądecy-dujący wpływ na świętość wierzącego. To umiłowanie Jezusa Chrystusa prowadzi do świętości. Kościół pojawia się tu na drugim planie. Święty kocha Chrystusa w Kościele, kocha ludzi w Chrystusie. On nie tylko przyjmuje prawdy głoszone przez Kościół, ale przede wszystkim świad-czy o nich w codziennym swoim życiu, a słowem i przykładem daje świa-dectwo o tej prawdzie, którą podał Bóg, a którą on odczytał w swoim życiu. Jest to nieodzownym warunkiem świętości. Kościół głosi jedynie prawdę, która wskazuje drogę, zachęcając wiernych do pójścia za nią i ciągłego zbliżania się do Boga. Nie przynależność więc do takiego czy innego Kościoła chrześcijańskiego stanowi o kryterium świętości, ale życie na co dzień Ewangelią Pana naszego Jezusa Chrystusa, który jest jedy-nym i wyłącznym źródłem prawdziwej świętości. Świętość nie jest tożsama z Kościołem wyznaniowym. Rodzi się w nim, ale nie jest od niego uzależniona, ponieważ związana jest ze swo-im naturalnym źródłem, czyli Bogiem, który objawił się w pełni w osobie Jezusa Chrystusa. Kościół proponuje więc środki (przykazania, sakra-menty, liturgia, duchowość itp.) prowadzące do świętości, które otrzymał od Jezusa, stwierdzając jednocześnie, czy życie danej osoby było istotnie życiem według jego wskazań, czy nie. Ale także to poświadczone, czy też poprzedzone bywa przez Boga nadzwyczajnymi cudami. Kościół nie jest właścicielem świętości, ale jedynie jej powiernikiem, a zarazem pewnym rodzajem środowiska osiąganiajej29. Kościół dysponuje środkami święto-ści, które otrzymał od Chrystusa i udziela je tym, którzy o nie proszą. Tak jest zarówno w przypadku Kościoła katolickiego, jak również w odniesie-niu do Kościoła prawosławnego i do każdego innego Kościoła, który od-wołuje się do Jezusa Chrystusa jako swojego założyciela. Ich kategorie świętości nie odbiegająod siebie, ponieważ będąc Kościołami Chrystuso-wymi, odwołują się zawsze do Pisma Świętego. Opisane wyżej kryterium osiągania świętości jest istotne. Wyklucza bowiem istnienie tzw. świętych "na usługi" Kościoła, czyli osób wyniesio-nych do chwały ołtarzy, chociaż ich życie nie było w pełni życiem Chry-stusowym, czyli życiem z Chrystusem i w Chrystusie dla braci i sióstr. Opisane wzorce świętości realizowane są zawsze w konkretnym cza-sie, miejscu i przez konkretnych ludzi. Nie ma stałych wzorców święto-ści, są natomiast konkretni ludzi, żyjący w konkretnym czasie i środowi-sku, którzy podejmują się zadania naśladowania w swoim ziemskim życiu wzorców, jakie zostawił Chrystus w swojej Ewangelii. Wzorzec święto-ści może się zmieniać. Tym jednak, co jest w nim stałe, to miłość do Boga i do ludzi, realizowana na różne sposoby i w różnych okolicznościach. To czas rodzi świętych. On nadaje im określony kształt i szkicuje dla nich odpowiedni model świętości, on też nadaje barwę ich świętości. Niekiedy jest ona barwą bliższą Bogu, innym zaś razem bliższą Kościołowi czy człowiekowi. Bardzo często odcień barwy zależny jest od tego, kto znaj-duje się w większym niebezpieczeństwie, Bóg, człowiek czy też Kościół. Świętość ludzi wiele więc mówi o czasie ich życia i problemach, z który-mi przyszło im się borykać. Podobnie rzecz się miała w wieku XVII na krańcach Rzeczypospoli-tej, gdzie żył i działał Jozafat. Jego świętość rzeźbiona była codzienną wytężoną pracą nad wprowadzaniem reformy życia kościelnego, znajo-mości wiary i dyscypliny. Była to świętość dojrzewająca w wirze polemi-ki, politycznych zawirowań, ludzkich ambicji i międzykościelnych sporów. Za wiarę i za Kościół wielu, a nawet bardzo wielu gotowych było oddać wszystko, majątek, rodzinę, także swoje życie. Bóg był naprawdę ważny dla człowieka i Boże sprawy stawiał człowiek zawsze na pierwszym miej-scu. Ponieważ czasy były bardzo trudne, również i świętość ludzi była trudna, tzn. jej zdobywanie i jednocześnie sposób jej przeżywania, dlatego nie należy jej mierzyć kategoriami obecnego czasu. Każdy czas ma bo-wiem własnych świętych. Zawsze skoncentrowani na Chrystusie i Jego Słowie, naśladująGo drogami swojego czasu i przy pomocy możliwych dla siebie środków. Istnieje ciągła potrzeba przypominania sobie tego ewangelicznego wy-miaru świętości, który stanowi o ponadczasowości świętego. Ewange-liczność życia świętego jest jego świętością obiektywną, ponieważ jest wolną od interesów takiego czy innego Kościoła wyznaniowego, nasta-wioną natomiast na obiektywne przeżywanie Ewangelii. Czy Jozafat był prawdziwym świętym? Na podstawie zeznań świadków w procesie beatyfikacyjnym może-my stwierdzić, że życie Jozafata było bliskie zarówno Boga, jak i Kościo-ła. Wyraźnym rysem jego życia było to, iż-jak pisał przed laty Żychie-wicz - "bardzo nie lubił wszelkiego rozdarcia"30. Zauważyły to współ-czesne mu osoby i nie omieszkały wspomnieć o tym w trakcie zbierania zeznań do jego beatyfikacji. Tak na przykład Iwan Chodyka, do końca życia Jozafata zacięty jego przeciwnik, świadek połocki, obecny przy wyłowieniu ciała Jozafata z Dźwiny, zeznawał: Uchowaj Boże, abym mógł co mówić przeciwko niemu o srogim jakim postępku Jozafata z nami jako dyzunitami, albo o krzywdach jakich nam wyrządzonych, albo zęby jaką przyczynę miał dać do nienawiści przeciw niemu. I owszem, byłem przy tym na ratuszu podczas buntu połockiego. Wojewoda połocki Sokoliński porwał się do herszta naonczas naszego, dyzunitę Jana Herlikowskiego, burmistrza połockiego, i chciał go kosztu-rem swoim żelaznym uderzyć. Jozafat porwał go za rękę i nie pozwolił nic takiego nieprzyjacielowi swemu uczynić... To uczynił Jozafat, bo miał do wszystkich serce przyjacielskie i ojcowskie, i Bóg pocieszył go, że tegoż Herlikowskiego widział (potem) dobrym unitem, który też i umarł w Unii3'. Świadek ten, przeciwnie do opinii wyrażanych przez M. Hajduka, stwierdzał, że Jozafat przyciągał ludzi do unii przykładem życia i swoją dobrocią. Z jego ust płynęły słowa perswazji, ale nie przymusu, gesty miłości, nie zaś siły czy groźby. Postawa taka jednała mu ludzi, przybliżała do niego dawniejszych jego wrogów i pomnażała szeregi wiernych Ko-ścioła unickiego. Podobnie zeznawali inni ze świadków, jak na przykład Herman Hostyłowski i Luka Możyłowski. Ich świadectwo było następu-jącej treści: Zauważyłem, że Sługa Boży tak długo leżał w łóżku, póki nie uważał, ze my już śpimy. Potem za jakąś godzinę kładł się na gołą ławkę albo na ziemię, albo modlił się, a potem biczował z krwi przelaniem, i to przez jakąś godzinę. Czasem zaś z bosymi nogami, w samej tylko włosiennicy, szedł do wrót katedralnego soboru, a my z miłości doń nieraz potajemnie szli-śmy za nim, aby zobaczyć, co też będzie robił i też dlatego, aby nie doznał jakiejś krzywdy od niezjednanych, którzy nastawali na jego życie. A on, rozglądnąwszy się dookoła, wśród silnych mrozów, zwyczajnie po swoje-mu się biczował, wzdychając: Panie Boże, daj jedność Kościołowi Święte-mu i nawrócenie niezjednanym32. Wszyscy świadkowie zwracali uwagę na szczerość intencji Jozafata, jego głębokie przekonanie o słuszności wyboru swojej drogi życia i o praw-dziwości Kościoła, do którego należał. Przekonanie tego rodzaju nie brało się z jego osobistego, przyziemnego jedynie interesu, ale wypływało pro-sto z serca Jozafata, z najgłębszych jego przekonań. Było to przekonanie mocne, szczere i zarazem bezinteresowne, za które gotów był ponieść męczeńską śmierć. Skraba, baptysta, mieszczanin witebski - pisał T. Żychiewicz - był również proszony o danie świadectwa na temat osoby zamordowanego arcybiskupa Jozafata. Zapytany, co o nim sądzi, powiedział: Znałem sied-miu połockich arcybiskupów, ale równego mu nie widziałem: nie było w ogóle żadnej przyczyny, aby miał śmierć ponieść, chyba to tylko, że nazywał siebie zjednanym, unitaj jeżeli on nawet nie jest w niebie, to nam i tak nie godzi się nawet prochów jego dotknąć33. Z kolei połocki rajca - Doroteusz Achrymowicz - zeznał pod przy-sięgą, że: Żaden człowiek nigdy nie widział ni doznał, aby Jozafat kiedykolwiek zamierzył mścić się, albo tez aby się pomścił słowem lub uczynkiem na dyzunitach; więcej nawet: często on mówił im: "Prześladujecie mnie i dla mnie śmierć gotowicie, a ja was całym sercem kocham i chciałbym za was nawet życie oddać". A wszystko bardzo dobrze mi jest znane, bo działo się to w mojej obecności, i to samo słyszałem od wielu innych34. Ważne jest jedno jeszcze świadectwo, które złożyli Chaim, Symcha, Abram, Daniło, przedstawiciele żydowskich gmin wyznaniowych w Po-łocku i Witebsku. Zapytani o ocenę życia Jozafata wszyscy razem za-świadczyli o świętości, miłości i postawie zgody, jaką charakteryzował się zamordowany arcybiskup Jozafat Kuncewicz. Zeznali pod przysięgą, że: Nawet nas, Żydów starał się godzić ze sobą, zapraszając powaśnio-nych na obiad do siebie. Został zabity, bo mówił o sobie, że on zjednany, i my opłakiwaliśmy go i opłakujemy". Żyd połocki Nachman mówił: "Dał by to Przedwieczny, abym ja w mojej wierze był tak doskonały, jak on był w swojej". Syn jego Izrael powiedział: "W Witebsku uczyniono takie ubij-stwo, jakie niegodne jest nie to, że chrześcijanin, ale i Turków i pogan; tak okrutnie ubili człowieka sprawiedliwego i prawego, pasterza, w wierze swojej dobrego człowieka, najłagodniejszego, przyjacielskiego bardzo - jak nie godziłoby się zabijać nawet najpodlejszego". Przytoczone świadectwa powinny wystarczyć, aby przekonać się, że życie Jozafata było istotnie życiem heroicznym. Na miarę ludzkich możli- wości, wspartych Bożą łaską, podejmował on wysiłek życia według nauki Ewangelii. Pozytywnie nastawiony względem drugiego człowieka, Joza-fat szanowałjego godność, którą widział w Bożej perspektywie, chociaż nie zapominał, że Kościół ważniejszy jest od człowieka, że wartość wspól-noty przekracza wartość życia indywidualnego. Świętość Jozafata nie była słodka, łatwa, nie była to "świętość z ob-razka", ponieważ taka świętość nie istnieje. Prawdziwa świętość wyku-wana jest bowiem w wirze codziennych sporów, polemik, ostrych utar-czek z ludzkąsłabościąi wadami, jakie wkradająsię w życie wiary. Przy-pomnijmy jeszcze raz - świętość Jozafata była doskonałością starotesta-mentowego proroka Eliasza, który nie spoczął, dopóki nie zakrólowała chwała Boża. Taka świętość była miła Bogu, choć zarazem niewygodna dla ludzi, także i dla tych, którzy stali blisko, nawet bardzo blisko Święte-go. Żarliwość Jozafata była "świętą" żarliwością, jednocześnie obcą i niezrozumiałą zarówno dla wielu z Kościoła katolickiego, jak prawo-sławnego. Ci, którzy jej nie znali, gorszyli się nią, ponieważ była za mało dyplomatyczna i za mało humanistyczna, zbyt natomiast wymagająca i za bardzo radykalna. Upomnienia, padające z ust Jozafata, nie były zachętą, ale raczej nakazem służenia Bogu. Jozafat radował się, kiedy mógł od-nieść do siebie słowa Sługi Pańskiego: Powołał Mnie Pan już z łona mej matki, od jej wnętrzności wspomniał moje imię. Ostrym mieczem uczynił me usta, w cieniu swej ręki Mnie ukrył. Uczynił ze mnie strzałę zaostrzoną, utaił mnie w swoim kołczanie (Iz 49,1-2). Ten rodzaj życia zaprowadził Jozafata do świętości, która nie była świętością konfesyjno-katolicką. Wprawdzie do chwały ołtarzy wyniósł go Kościół katolicki, ale zaliczony został w poczet błogosławionych za wartości, za które również Kościół prawosławny wynosi swoich wier-nych na ołtarze, nagradzając w ten sposób ich gorliwość, ascezę, głosze-nie Ewangelii i heroiczne umiłowanie Kościoła. Pozwala to sądzić, że Jozafat należy do grona świętych ogólnochrześcijańskich, czyli także pra-wosławnych. Zaświadczał on bowiem o wartościach ewangelicznych, za które oddawali swoje życie również wierni Kościoła prawosławnego. Święci żyjąjuż w jednym Kościele Jezusa Chrystusa Nie można poddawać w wątpliwość ewangelicznej świętości Jozafa-ta. Nie można też kwestionować świętości jakiegokolwiek innego świę-tego, niezależnie od Kościoła, który go kanonizował. Tak uczy Kościół katolicki i taka jest również praktyka Kościoła prawosławnego. Wierzy on, jak pisze A. Naumow, "że święci, jako specjalna kategoria sprawiedli-wych, po śmierci znajdują się w niebie (chociaż nie uczestnicząjeszcze w pełni chwały Bożej), że są pośrednikami i orędownikami między ludźmi i Bogiem, że wysłuchująpróśb ludzkich i w modlitwach zanosząje przed Pana"35. Stan wiecznego szczęścia wspólny jest dla wszystkich świę-tych, niezależnie od Kościoła, który wynosił ich na ołtarze. W niebie cieszą się więc jedną chwałą zarówno katolicy, prawosławni czy protestanci. Chwałą cieszą się również ci, którzy Jezusa Chrystusa nie poznali i nie należeli do któregoś z istniejących Kościołów chrześcijańskich, a którzy w ziemskim życiu starali się żyć dobrze i uczciwie. Inaczej świętych widzą natomiast pozostający jeszcze na ziemi. Ich spojrzenie jest niejednolite, raczej zróżnicowane, uzależnione bowiem od wielu spraw, mniej lub bardziej istotnych. Słuszna więc wydaje się uwaga prof. Naumowa, że "zaakceptowane wybraństwo po śmierci istnieje nie-jako na dwóch planach -jest poziom pozaziemskiego nachylenia się świę-tego nad jego ziemską egzystencją i nad wiernymi jego pamięci (słysz modlitwę, jąż nosimy) oraz poziom bytowania w rajskiej szczęśliwości, gdzie umysł ludzki nie sięga"36. Na drugim poziomie -jak wspomniano -święty przebywa już w chwale nieba, w ponadczasowości, bytuje w raj-skiej szczęśliwości, dając równocześnie wzór życia dla wiernych przeby-wających na ziemi, ucząc ich tak postępowania które zaprowadzić ich może do wspólnej z nim radości w wiecznej chwale. Na tym właśnie poziomie święci nie stwarzaj ą problemów dla Kościołów, nie przeszkadzają w stara-niach podejmowanych na rzecz jedności. Żyjąc w wiecznej szczęśliwości, czyli w stanie, którego umysł ludzki nie może w pełni objąć, święci przestają być konfliktowi, stając się w zamian świętymi nad wyraz ekumenicznymi. Inaczej rzecz się ma w przypadku pierwszego poziomu bytowania świętych, który jest poziomem ziemskim. Otóż pomimo, iż przebywająjuż oni w chwale nieba, wierni na ziemi nadal nimi żyją, ich czyny i słowa, dzieła i inicjatywy nie przestająfunkcjonować w umysłach żyjących, któ-rzy być może ich znali i podziwiali, a może prześladowali czy zadali śmierć. W tej sytuacji, jeżeli nawet w wyniku śmierci święci uwolnili się już z więzów ciała i ziemskich uwarunkowań, to jednak pozostawili po sobie określone środowisko życia, pamięć, słowa i dzieła, które nie przestają żyć i oddziaływać. Święci więc, chociaż uwolnili się z więzów historii, to jednak nie uwolnili się z niej zarówno ich czciciele, jak i wrogowie. Często też z więzów historii nie uwolnił się Kościół, w którym święci wyrastali i nadal żyją. Zdarzyć się więc może, że "to Kościół jako instytucja ziem-ska nieraz sprowadza ów mistyczny wymiar świętości do historycznego czy politycznego konkretu, nie dając świętym w całości narodzić się dla nieba, a wiążąc ich na stałe z pewnymi obsesyjnie nieraz realizowanymi zadaniami"37. Zdarza się, że następuje odrzucanie takiego czy innego świętego, nie ze względu na jego życie, które mogło być istotnie w pełni ewangeliczne, ale ze względu na uwarunkowania polityczne, kulturowe, religijne, do których określony święty zdaje się nie pasować, albo też nie odpowiadać w taki sposób, jak tego życzy sobie tzw. "większość" lub "opinia publiczna". Zbliżony proces - można przyjąć - miał miejsce w odniesieniu do św. Jozafata Kuncewicza. Także jego życie poddane zostało pewnego rodza-ju "manipulacji". Zapoczątkowana w momencie śmierci manipulacja jego osobą kontynuowana była również później. Nie była to manipulacja jed-nostronna i nie należy obwiniać o niąjedynie Kościoła prawosławnego. Równie silnej manipulacji poddawali jego życie, a szczególnie męczeńską śmierć, wierni jego własnego Kościoła unickiego. Należy bowiem przy-jąć, że młoda wspólnota eklezjalna, jaką był Kościół unicki, rodzący się na pograniczu dwóch innych Kościołów: katolickiego i prawosławnego, po-trzebowała bardzo dla swojej tożsamości określonego wzoru świętego -misjonarza i męczennika za "swój" Kościół. Postać Jozafata wychodziła doskonale naprzeciw tym pragnieniom. Był on bardzo potrzebny, nie tylko dla rozbudzenia się w gorliwości w służbie dla Boga i ludzi, lecz bardziej jeszcze dla jasnego określania inności członków Kościoła unickiego wzglę-dem prawosławnych, do których tak długo należeli. Na tym właśnie pole-gał ów proces duchowej "manipulacji" życiem i śmiercią Jozafata; wyko-rzystano go do konstruowania własnej tożsamości eklezjalnej. W ten spo-sób Jozafat, który "bardzo nie lubił wszelkiego rozdarcia", stał się w isto-cie źródłem pogłębiającego się oddalenia członków dwóch wspólnot ko-ścielnych i narastania między nimi wrogości. Odtąd, wszystkim wiernym swojego Kościoła, biskupom i kapłanom, mnichom i wiernym Kuncewicz ukazywany był jako wzór szczególnej gorliwości, nadzwyczajnej odwagi i bezkompromisowej służby Bogu i Kościołowi. Cnoty te wychwalano w ikonografii i w hymnach liturgicznych. Róża pełna wonności, przez cnoty biała, przez wyczyn cierpienia czerwona, w Bogu rozumny Jozafacie, do Świętego świętych wszedłszy jako arcykapłan, siebie w ofierze Bogu złożyłeś. Przeto na niebiesiech z bezcielesnymi mieszkając, Władcę wszystkiego proś, by darował Cerkwi jednomyślność, a duszom naszym łaskę ogromną38. Nadal wprawdzie proszono Boga, aby jego męczeńska śmierć "daro-wała Cerkwi jednomyślność", ale jedność ta rozumiana byłajuż zupełnie inaczej. Nie była jednością w jednym Kościele Chrystusowym, ale w konkretnym Kościele wyznaniowym, co sprawiało, że modlitwa o jed-ność była w rzeczywistości modlitwą o "powrót" innych do "ich" Kościo-ła. W ten sposób śmierć Jozafata nie łączyła i nie godziła skłóconych i zwaśnionych unitów i prawosławnych, lecz wprowadzała głębsze jesz-cze niż dotąd podziały. Dokonujący się proces różnicowania między wiernymi, jeszcze do nie-dawna należących do jednego prawosławnego Kościoła, a teraz rozbite-go na unicki i prawosławny, stawał się coraz głębszy. Nie chodziło w nim już tylko o jakąś krzywdę, doznaną przez unitów od prawosławnych, czy przez prawosławnych od unitów, ale o życie arcybiskupa: oto świątobliwy mąż i arcybiskup - przepowiadali kaznodzieje Kościoła - postać wyjąt- kowa, nad wyraz dobra, za jakiego uważali swojego duszpasterza, został w bestialski sposób zamordowany przez prawosławnych. Na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej, winą za śmierć Kuncewicza obarczać więc zaczęto całe prawosławie. Nie posiadający dotychczas jasno ukształto-wanej tożsamości kościelnej unici wykorzystali więc śmierć arcybiskupa Połocka do budowania jej na mocnych, bo ludzkich i męczeńskich podsta-wach. Czując się skrzywdzonymi, czuli się zarazem bliższymi Chrystuso-wi, ponieważ również i Jego zabito niewinnie i okrutnie. Uznali wręcz, że są bardziej miłowani przez Chrystusa, ponieważ podobnie jak On, rów-nież i oni doznawali różnego rodzaju cierpień, prześladowań ze względu na swój ą przy należność kościelną. To właśnie nazywam "manipulacją". Może nie jest to termin w pełni odpowiedni, może jest zbyt ostry, może nieco przesadzony, niemniej jednak, jak mało który, przekazuje ważną myśl. Wykorzystywanie dzieła i życia Jozafata, nie zawsze być może świa-dome, zapadało jednak mocno w świadomości wierzących. Obierali oni Arcybiskupa za patrona swojej drogi życia i swojego Kościoła; był dla nich wzorem gorliwości, w nim widzieli przykład misyjnego zapału na rzecz unii i zarazem bezwarunkowości w służbie Kościołowi. Osobą Jozafata Kuncewicza manipulowali także prawosławni, lecz ich manipulacja różniła się wyraźnie od poprzedniej, unickiej. Czym różni-ły się one między sobą? Przechodząc z prawosławia na unię, Jozafat stał się dla prawosławnych zdrajcą wiary Ojców, odszedł bowiem od Kościo-ła, który przez wiele był dla niego matką; w nim bowiem się urodził, przyjął chrzest, wychował, osiągnął dojrzałość życia i wiary właśnie w Kościele prawosławnym. Przez wszystkie te lata Kościół prawosławny był dla niego jedynym prawdziwym Kościołem Jezusa Chrystusa na ziemi, podczas gdy teraz, osiągnąwszy dojrzałość, zamiast spłacać dług wdzięczności, Jozafat zaczął kwestionować jego prawdziwość, a co gorsze, porzucił go przechodząc na stronę Unii. Czyjego decyzja mogła spotkać się ze zro-zumieniem przez kogokolwiek ze strony prawosławnej? Bynajmniej. Wszyscy jednomyślnie odsądzili go od czci i sławy, nazywając zdrajcą. Odrzuciła go prawosławna hierarchia i prawosławny lud. Nikt nie chciał widzieć w jego życiu czegoś dobrego. Jeżeli nawet, według zeznań świad-ków, Jozafat istotnie był człowiekiem dobrym dla biednych i bezdomnych, troszczącym się o potrzebujących i słabych, to przecież żaden prawo-sławny nie odważył się, ani otwarcie, ani w skrytości, o tym mówić i brać go za wzór. Zapominano więc o człowieku, pamiętając jedynie o jego kościelnej przynależności, która dyskredytowała go w zupełności w ich oczach. W sumie nie pozwolono Jozafatowi radować się chwałą nieba i wypraszać Boże błogosławieństwo dla wszystkich. Nie widziano w nim orędownikajedności, ale kamień niezgody i źródło waśni w Chrystusowej owczarni. Znacznie chętniej, i to z obydwu Kościołów, odbierano jego osobę, jako przeszkodę do jedności, niż jako pomost: unici obwiniali pra-wosławnych, że bestialsko zamordowali ich władykę, prawosławni za-rzucali mu, że zdradził wiarę Ojców i Kościół. Święci są własnością Kościoła Chrystusowego Rzadko pozwalamy, aby święci byli świętymi, ludźmi należącymi już do innej, wyższej rzeczywistości, w której nie ma już podziału, w której brak konfliktów i niezgody. Próbujemy manipulować ich ziemskim życiem, wykorzystując ich gorliwość dla własnych, nieraz bardzo przyziemnych interesów. Stają się więc narzędziami do osiągnięcia określonych celów, które wyznaczamy dla siebie lub dla Kościoła. Sytuacja taka miała również miejsce w odniesieniu do Jozafata. Wier-ni obydwu Kościołów widzieli w nim w pierwszym rzędzie narzędzie walki lub obrazy, nie zaś osobę żyjącą, głęboko przyjętą wiarą aż do oddania za nią swojego życia. Mistyczny wymiar świętości, niewątpliwie obecny w życiu Jozafata, sprowadzony został do aspektu politycznego i histo-rycznego. Życiem swoim chciał przede wszystkim służyć Bogu, pomna-żać Jego chwałę, zachęcać innych do większej gorliwości. Czynił to w Kościele, który bezinteresownie przyjął za "swój" i ukochał go do koń-ca, nie dlatego, że łatwiej tłumaczył Boże przykazania, ale że w ten spo-sób odczytał Bożą wolę. Był stąd głęboko przekonany, że właśnie w tym Kościele Chrystus pragnie mieć swoich wiernych. Dzisiaj - po latach ekumenicznego dialogu -wiemy już, że tak nie jest, że Jozafat się mylił, ale wtedy, kiedy on żył, w wieku XVI i XVII, było zupełnie inaczej i nieomal każdy postępował podobnie. Czystość intencji Jozafata, oddanie się Chrystusowi, wyjątkowa gorli-wość w głoszeniu Ewangelii, szczere ukochanie Kościoła itd. pokazują wyraźnie, że Kuncewiczmoże być przykładem również i dzisiaj. Nie cho-dzi, oczywiście, o przykład przechodzenia od jednego Kościoła do drugie-go, ale o dynamizm życia wewnętrznego i zewnętrznego w każdym z Ko- ściołów chrześcijańskich. Przykład, który wnosi, budować powinien wszyst-kich wierzących chrześcijan, niezależnie od ich przynależności konfesyjnej, bowiem Jozafat, jak mało kto, żył bardzo głęboko wartościami ewange-licznymi, które należą do skarbca każdego z Kościołów chrześcijańskich. Były to wartości ponadkościelne i ponadczasowe, wartości uniwersalne i wieczne zarazem, a stąd są własnością wszystkich, bo za wszystkich oddał życie Jezus Chrystus i wszystkich zachęcał do życia nimi. Kończąc, należy zaznaczyć, że chociaż Jozafat Kuncewicz nie prze-staje być świętym "trudnym", niewygodnym dla chrześcijańskich Kościo-łów, nie jest on jednak świętym do odrzucenia. Mimo wielu trudności z nim związanych, posiada także bogaty wachlarz wartości, które odkry-wa powoli postępujący naprzód dialog ekumeniczny między Kościołem prawosławnym i katolickim. Michał Wawrzonek Kraków Obraz metropolity Piotra Mohyły jako świętego Mohyłowie byli mołdawskim rodem bojarskim. Ojciec Piotra - Szy-mon nosił tytuł hospodara wołoskiego w latach 1600-1601, 1601-1602 i mołdawskiego w latach 1606-1607. Brat Szymona, Jeremi był hospoda-rem mołdawskim w latach 1595-1600 i 1600-1606. Ród Mohyłów był silnie związany z Rzeczpospolitą. Objawiało się to w ich bardzo bliskim powinowactwie kulturowym ze sferą łacińsko-polską, jak i w uzależnie-niu politycznym od państwa polsko-litewskiego. Zygmunt III Waza nadał Mohyłom indygenat, czyli nobilitował ich do rangi szlachty Rzeczypospo-litej. Dzięki temu członkowie tego rodu mogli w pełni uczestniczyć w kulturalno-polityczno-społecznym życiu Rzeczypospolitej Obojga Na-rodów. Dodatkowo, Mohyłowie byli szeroko skoligaceni z najznamienit-szymi rodami, między innymi z Wiśniowieckimi, Potockimi, Koreckimi, Myszkowskimi. Gdy Piotr Mohyła miał 13 lat umarł jego ojciec. Piotr wychowywał się na polskich dworach magnackich Stanisława Żółkiewskiego i Jana Karo-la Chodkiewicza. Za ich pośrednictwem otrzymał bardzo solidne i grun-towne wykształcenie. Dokładnie nie wiadomo gdzie i do jakich szkół uczęszczał przyszły założyciel Kolegium Kijowskiego. Wśród możliwych miejsc jego edukacji wymienia się Lwów, Zamość, a nawet Paryż1. Mohyła walczył pod Cecorą w najbliższym otoczeniu hetmana Żół-kiewskiego. Był jednym z nielicznych z tego otoczenia, którzy przeżyli. Rok później wziął udział w wyprawie chocimskiej Chodkiewicza, jako oficer armii polskiej. Przyszły metropolita był człowiekiem ambitnym. Sprzyjał mu wysoki status społeczny, rozbudowane koligacje rodzinne i koneksje, a także upór, nieraz bardzo bezwzględny, przyszłego metropolity w dążeniu do celu. Najprawdopodobniej już pod Chocimiem Piotr Mohyła walczył tyle o chwałę i potęgę Rzeczypospolitej, co o ziszczenie nadziei na tron księ-cia mołdawskiego2. Po powrocie z wyprawy osiedlił się w rodowych po-siadłościach na terenie Rzeczypospolitej, opodal granicy z Mołdawią i snuł intrygi, które miały go wynieść na książęcy stolec. Dopiero w 1627 r., gdy władcą Mołdawii został Miron Barnawski, krewny Mohyły, przyszły obrońca prawosławia zrezygnował ze swych świeckich aspiracji władczych i został mnichem w Ławrze Peczerskiej. Mohyła dostrzegł dla siebie możliwość awansu w duchownej hierarchii prawosławnej i nie pomylił się. Habit przywdział w sierpniu 1627 r., a już 3 miesiące później, 29 XI 1627 r. Zygmunt III mianował go archiman-drytą3. Nie był to jednak szczyt marzeń Mohyły. W tym czasie odżyły projekty utworzenia patriarchatu kijowskiego. Chodziło o uniezależnienie się od Moskwy i Turcji przez stworzenie autonomicznej Cerkwi prawo-sławnej na ziemiach ruskich kręgu kijowskiego. Kościół ten zachowałby swoje struktury, obrzędy i wspólnotę kanoniczną z patriarchą w Konstan-tynopolu przy jednoczesnym uznaniu pierwszeństwa papieża4. Kandyda-tem na ewentualnego patriarchę ruskiego był właśnie Mohyła. W 1631 roku zmarł Jow Borecki - metropolita kijowski wyświęcony "nieoficjalnie" przez Teofana w 1620 r. Król formalnie nie uznawał hie-rarchii prawosławnej, faktycznie ją akceptował. Chciał, by nowym me-tropolitą został ktoś kompromisowy, a jednocześnie akceptowalny dla Kozaków. Być może wtedy już myślał o Mohyle5. Jednak jego kandyda-tura nie przeszła, gdyż, jak uważa wybitny historyk ukraiński Mychajło Hruszewśkyj, był on zbyt jednoznacznie prozachodni w swych poglądach i nie ukrywał swej otwartej postawy wobec Kościoła rzymskokatolickie- go. Stanowisko zachowawczych kół ortodoksyjnych przeważyło i metro-politą kijowskim wybrano Izajasza Kępińskiego, który wcześniej sprawo-wał godności ihumena meżyhorskiego i biskupa przemyskiego. Był to zde-cydowany zwolennik sił "staroprawosławnych" i Moskwy, cieszył się też poparciem Kozaków. Objęcie przez niego stanowiska nie obyło się bez kłopotów. Bractwo Mychajłowskie nie chciało się pogodzić z Kopińskim jako zwierzchnikiem prawosławia kijowskiego i wybrało niezależnie na metropolitę stronnika Mohyły - Kyzarewicza. Zajął on rezydencję me-tropolitarną- monastyr Mychajłowski i dopiero wojsko zaporoskie usu-nęło go stamtąd siłą6. Największym sukcesem w politycznej działalności Mohyły był jego udział w elekcji króla Władysłwa IV. Uczestniczył w niej jako członek delegacji prawosławnej szlachty. Miał zapewne niebagatelny udział w pla-nowaniu strategii jej działania na sejmowej arenie, zwłaszcza gdy chodzi o sojusz z protestantami. Mohyła osobiście przyczynił się do wyboru Wazy na tron królewski7. W zamian za to w uchwalonych przez nowego mo-narchę pactach conventach znalazły się Artykuły zaspokojenia obywa-teli wiary greckiej. Uregulowano w nich różne sprawy majątkowe w stosunkach prawosławnych z unitami, a przede wszystkim oficjalnie odnowiono hierarchię prawosławną, ustalając jednocześnie sposób jej wy-boru i zatwierdzania. Aktualnie urzędujący na stanowisku metropolity Kopiński otrzymał swą godność niezgodnie z postanowieniami Artykułów, a więc był "półlegal-ny". Fakt ten uzasadniał, a przynajmniej stanowił pretekst do wyboru no-wego metropolity. Dokonano go zaraz po elekcji, jeszcze w Warszawie. Kandydatów było dwóch. Mychajło Łóżka (podstarości winnicki) i Piotr Mohyła, którego wybrano jednogłośnie. Pod protokołem, stwierdzającym wybór widnieje 49 podpisów8. Charakterystyczne jest, że wśród osób podpisanych nie było ani jednego duchownego. Fakt ten miał potwierdzać oskarżenia mówiące, iż Mohyła, który rzekomo otrzymał upoważnienia od Kopińskiego na sejm elekcyjny, wykorzystał sytuację i pozbawił go godności metropolitarnej. Słusznie chyba jednak napisał M. Hruszewśkyj, iż mało prawdopo-dobne jest, aby Mohyła miał jakiekolwiek pełnomocnictwa od Kopińskie-go, skoro prowadził z nim "wojnę", i skoro byli to "przedstawiciele dwóch różnych światów"9. Można się chyba przychylić do tezy wybitnego ukra-ińskiego historyka, iż Mohyła pojechał na sejm niezależnie, a szlachta wybrała go "mając na uwadze narodowy i cerkiewny interes"10. Król zatwierdził ten wybór 12 III 1633 r. Z końcem tegoż roku nowy metropolita został zaprzysiężony i wyświęcony we Lwowie. Nie ma dziś zgodności co do tego, kto tego dokonał. Raczej wątpliwym jest by był to Teofan, patriarcha jerozolimski. Być może ceremonii wyświęcenia doko-nał metropolita wołoski Barlaam lub Jeremi Tissarowski, biskup lwowski, wespół z biskupami Pińska, Łucka i Chełma". Charakterystyczny jest fakt, że uroczystości wyświęcenia Mohyły na metropolitę kijowskiego odbyły się we Lwowie, a nie w Kijowie. Nie czuł się on jeszcze wtedy w swojej tytularnej stolicy zbyt pewnie. Katedra kijowska pozostawała w rękach unitów, a zdetronizowany Kopiński ani myślał ustępować, zwłaszcza, że czuł za sobą poparcie konserwatystów, wojska zaporoskiego i bractwa. Lwów natomiast łączyły z rodem Mohy-łów dawne więzy. Zarówno Piotr Mohyła, jak i jego rodzice byli dobro-dziejami tutejszego bractwa. We Lwowie też nikogo nie drażniły skłonno-ści do polsko-łacińskiej kultury nowego metropolity12. Wkroczenie Mohyły do Kijowa i objęcie przez niego funkcji musiało wywrzeć odpowiednie wrażenie, utwierdzić w wierności zwolenników, jednocześnie przekonać przeciwników o sile nowego zwierzchnika pra-wosławia w Rzeczypospolitej. Wymagało to odpowiednich przygotowań, dlatego też tryumfalny wjazd nowego metropolity nastąpił piątego lipca 1633 r, po ponad 2 miesiącach od wyświęcenia we Lwowie. Przybycie Mohyły zgromadziło wielu gości, szlachty i duchownych. Uczniowie ko-legium kijowskiego specjalnie na wjazd swojego mistrza do Kijowa przy-gotowali zbiór panegiryków wierszem i prozą pt.: Mnemosyne sławy, prac i trudów Piotra Mohyły. (niektórzy autorstwo tego dzieła przypi- sująAleksandrowi Tyszkiewiczowi)13. W utworach tych metropolita zo-stał przedstawiony jako postać waleczna, szlachetna, wy stępował jako niezłomny obrońca prawosławia, oraz mecenas i nauczyciel: .Wznieście oczy, a rzecze ie: kto wam Tytanowe Drzewo sadzi, przy wierze, krusząc Gerberowe. Piotr Mohiła: zaiste Piotr bardzo żądany Roxolanom, Piotr muzą niewypowiedziany...'4 ...Abyś mając od Boga i Cerkwie władzę, Ocierał Apostatów od Rossyjej sadze. Która była nieboga bardzo okopciała, Kiedy w ludzie uczone uboga została...15 Jak zauważył R. Radyszewskyj w panegirykach kładziono nacisk na wyjątkowe znaczenie Piotra Mohyły, który, zdaniem ich autorów nie miał sobie równych tak pod względem szlacheckiego pochodzenia jak i pod względem wielkości czynów. Właśnie dlatego - uważa ukraiński badacz - nie jest tylko formalną hiperbolą porównanie Mohyły do słońca, na które Ruś czekała przez całe cztery wieki, i dopiero wraz z pojawieniem się Mohyły mogła rozpocząć życie w błogim spokoju, mając pewną obronę przed nieprzyjaciółmi wewnętrznymi i zewnętrznymi...16 Kilka dni przed przyjazdem "Słońca Rusi", człowiek Mohyły - Stefan Muziłowski - zawładnął soborem św. Sofii, zajmowanym wcześniej przez unitów17. Ciężkie dni przyszły na przeciwników Mohyły. Kopiński nie chciał po dobroci opuścić rezydencji metropolitarnej, uczynił to dopiero, gdy użyto wobec niego siły. Mohyła wymusił na nim zrzeczenie się stanowiska. Jed-nocześnie nowy metropolita bezwzględnie usunął opornych z monasteru Nikolskiego, który został mu przekazany przez króla18. Na marginesie, cię- kawie potoczyły się losy Kopińskiego. Złożył on skargę na Mohyłę do króla o pozbawienie go władzy kościelnej i odebrania majątku. Powód i pozwany stawili się przed Trybunałem Koronnym w Lublinie w 1638 r. Kopiński nie za wiele jednak wskórał i postanowił uciec do Moskwy. Nim zdążył to uczynić został zatrzymany i osadzony pod nadzorem w Ławrze19. Mohyła stanął jeszcze raz przed wymiarem sprawiedliwości, tym ra-zem przed Sądem Sejmowym w 1640 r. Według świadectwa szlachcica Joachima Jerlicza kijowski metropolita miał jakoby opanować jeden z monastyrów i chłostać mnichów tak długo, dopóki nie pokazali mu gdzie zakopali skarb. W sprawie tej zapadł wyrok skazujący20. Antołne Jobert podaje również informację o innej sprawie, w której zarzucano Mohyle nawet morderstwo. Miał się on wdać w konflikt z mnichami z innego monastyru w sprawie fundacji szkoły. Ihumen, który się sprzeciwiał Mohyle miał być przez niego dotkliwie pobity i w wyniku tego umrzeć21. Wynika z tego, że Mohyła był bardzo impulsywny i wybucho-wy. Zarzucano mu też inną brzydką cechę - zdzierstwo. Dzięki niej miał posiąść 30 tysięcy florenów w złocie oraz inne monety i przekazać je swemu bratu Mojżeszowi. Aby jednak nie powstał wypaczony obraz metropolity kijowskiego lub też chcąc go nieco wygładzić francuski badacz ostatecznie scharakteryzował postać autora Trebnika w następujący sposób: Żył on bogobojnie, w dobroci, wstrzemięźliwości, w dziełach poboż-nych, dążąc zawsze do integralności Kościoła Bożego, pasąc swą trzodę, nie będąc przy rym chciwym na chwałę doczesną22. Trzeba bardzo wyraźnie zaznaczyć, że przytoczone powyżej fakty (prawdziwe lub domniemane) z życia świętego Piotra Mohyły zostały dobrane świadomie w sposób tendencyjny i wybiórczy. W żadnym wy-padku nie da się więc przy ich użyciu zbudować obiektywnego obrazu tej wybitnej postaci ruskiego chrześcijaństwa wschodniego. Ani jednym słowem nie zostały wspomniane wszak ogromne zasługi Mohyły dla ruskiej Cerkwi prawosławnej. Doprowadził on przecież do oficjalnej restytucji i odbudowy Kościoła ortodoksyjnego, który po zawar- ciu unii brzeskiej znalazł się w bardzo trudnym położeniu. Pod zwierzch-nictwem Mohyły Cerkiew prawosławna okrzepła nie tylko instytucjonal-nie, ale i duchowo. Kijowski metropolita zreformował i uporządkował li-turgię - kluczowy element dla duchowości wschodniochrześcijańskiej. Napisany przez niego Trebnik w jasny sposób pokazuje, że tradycja prawosławna nie jest - czy raczej nie może być - skostniałym tworem, lecz, że w samo jej pojęcie jest wpisana zdolność do odnowy i reorganizacji, że otwarta jest na takie zmiany, które nie naruszająjej istoty i są zgodne z naturą powszechności i soborowości23. Mohyła zapisał się na trwałe w dziejach teologii ruskiej Cerkwi pra-wosławnej również, a może przede wszystkim, jako autor Katechizmu. To dzieło nie tylko umożliwiało skuteczną walkę z wpływami protestanc-kimi w łonie ortodoksji, ale również było orężem w polemice z przedsta-wicielami Cerkwi unickiej i Kościoła rzymskokatolickiego24. Jeśli chodzi o samą dyskusję z unitami i łacinnikami, to Mohyła był jednym z tych jej uczestników, którzy starali się przezwyciężyć sposób pojmowania Kościoła Powszechnego według modelu ekskluzywizmu so-teriologicznego, zgodnie z którym każda ze stron sporu twierdziła, że tylko za pośrednictwem jej Kościoła można osiągnąć zbawienie wieczne25. Kijowski metropolita proponował w zamian model uniwersalistyczny, który kilkaset lat później stał się jedną z podstaw ekumenicznego dialogu. WielkązasługąPiotra Mohyły była odnowa życia zakonnego w ruskiej Cerkwi prawosławnej. Autor Katechizmu przywrócił dyscyplinę w mo-nasterach, sprawił, że monastycyzm stał się na powrót duchowym kość-cem Cerkwi. Tematem na osobną rozprawę jest aktywność Mohyły w dziedzinie oświaty i kultury, która wiąże się przede wszystkim z założonym przezeń Kolegium Kijowskim. Kształciło się w nim szereg kluczowych dla świata bizantyńsko-ruskiego postaci. Znaczenie mohylańskiej uczelni daleko wykraczało poza granice kijowskiej metropolii. Wpłynęła ona na rozwój kulturalny zarówno całej wschodniej Słowiańszczyzny, Rzeczypospolitej Obojga Narodów jak i ziem rumuńskich. Ściśle z działalnością Kolegium wiąże się bezprecedensowy na ziemiach ruskich rozwój drukarstwa26. Owe przytoczone na początku w nieco prowokacyjny sposób epizody z życiorysu świętego Piotra Mohyły miały natomiast zilustrować pewien bardzo ważki problem, który wiąże się z właściwą interpretacją świętości poszczególnych postaci, zwłaszcza, jeżeli świętość ta ma mieć wymiar ekumeniczny, a owe postaci działały na pograniczu między dwoma różny-mi, często skonfliktowanymi kręgami kulturowymi, wyznaniowymi. Szczególnie na miejscu wydaje się być trafna uwaga poczyniona przez Łukasza Kamykowskiego, który stwierdził, że w podobnych przypadkach należy starać się wydobyć przede wszystkim te aspekty życia (świętych - przyp. M. W,) i ewentualnie dzieł przez nich napisanych (jeśli coś w tej materii stworzyli), które mogą i dziś uczyć postaw ważnych dla ekumenizmu, stwierdzając jednocześnie jasno, co w życiu świętych dawnych epok nie jest już dziś do naśladowania27. Przywołane powyżej fakty nie miały więc zachwiać wiary czytelnika w słuszność decyzji Cerkwi prawosławnej o kanonizacji Piotra Mohyły, ale uzmysłowić mu, że realia życia codziennego, a więc również normy postępowania, które określały co jest dopuszczalne, a co naganne, były na Rusi w XVII wieku zupełnie inne niż obecnie. Stąd wypływa bardzo ważny, jak się wydaje wniosek, iż przykładanie świeckiej, doczesnej, ukształtowanej przez nasze "tu i teraz" miary do takich postaci, jak kijow-ski metropolita niekoniecznie musi doprowadzić do zgłębienia tajemnicy jego świętości. Trzeba więc chociaż chwilę uwagi poświęcić samemu terminowi "świętość", by uściślić, co w niniejszym referacie się przez niego rozu-mie. Różne są bowiem rodzaje świętości i w różny sposób się ją osiąga. Przy okazji refleksj i nad osobą i dziełem Piotra Mohyły warto przytoczyć kilka przemyśleń niemieckiego teologa katolickiego Hansa Ursa von Bal-thasara(1905-1988). Uważał on mianowicie, iż świętość Najwyższego bytu ujawnia się w dynamicznym wzajemnym "dawaniu się" sobie trzech Osób Boskich -taki był według niego ontologiczny sens trójjedynego Boga. Skoro więc ludzki byt miał być "na obraz i podobieństwo Boże", to musiał się realizo-wać we wzajemnym "dawaniu się", interakcjach międzyludzkich28. Przyj-mując tok rozumowania von Balthasara należy dojść do wniosku, że dzia-łanie trynitarnego Boga nie ogranicza się jedynie do aktu stworzenia czło-wieka, ale ma również miejsce w codziennej ludzkiej egzystencji. Przy czym egzystencja rozumiana jest nie zgodnie z jej potocznym, współcze-snym znaczeniem, ale w duchu zaproponowanym w XII wieku przez Ryszarda z klasztoru ś w. Wiktora, który zwracał uwagę na jej relacyjność, tzn. ten rodzaj pozytywnej opozycji w odniesieniu do innych podmiotów, która dawała człowiekowi realną możliwość samookreślenia się w swojej podmiotowości i egzystencjalnej wyjątkowości. W bogatej różnorodności odniesień, najważniejsza dla niego była relacja pierwotna, jego odniesienie do Boga, a następnie do wszystkich pozostałych pod-miotów myślących i niemyślących również29. Relacja człowieka do owych "pozostałych podmiotów", podobnie jak wzajemne relacje między Trzema Osobami Boskimi powinno przejawiać się w odczuwanej przez niego potrzebie "otwarcia się" na drugą osobę, nawiązania z nią kontaktu w duchu miłości30. Ujęcie egzystencji zaproponowane przez Ryszarda narzuca niejako automatycznie określony sposób pojmowania osoby ludzkiej. W świetle rozważań mnicha z klasztoru św. Wiktora nie jest ona jakimś do końca dookreślonym w momencie stworzenia indywiduum, nie jest "światem samym w sobie" i "samym dla siebie". Aby móc w pełni się ukształto-wać, osiągnąć pełnię swej natury, zgodnie z powołaniem Bożym, musi ona wchodzić w relacje międzyludzkie. One to decydując indywidualno-ści danej osoby. Tak więc, jak zauważył ks. prof. Zdzisław Kijas, auten-tyczne, to znaczy zgodne z Bożym przeznaczeniem "bycie sobą" "jest wprost proporcjonalne do powiązania z innymi podmiotami. W ten sposób rozwiązanie pytania, kim jestem, zależne było od odpowiedzi na następne, kim jestem dla drugich?"31 To wzajemne "dawanie się" w duchu miłości, na którym zbudowana jest ludzka egzystencja (w znaczeniu tu przytoczonym) oznaczać ma, in-nymi słowy, ruch ku wspólnocie duchowej z Bogiem i innymi ludźmi, a więc taki, który prowadzi do koinonii32. Gotowość do takiego "ruchu ku...", czyli gotowość do podjęcia dialo-gu z drugim człowiekiem, pozwala na pełne rozwinięcie własnej natury, jest więc odpowiedzią na Boże powołanie do świętości33. Tak więc w myśl tych uwag można przyjąć, że świętość będzie tu rozumiana przede wszystkim jako gotowość człowieka do wyjścia "poza siebie", w dialog z Bogiem i innymi ludźmi. Dialog ten, co jest bardzo istotne, nie prowadzi do upodobnienia się do swego interlokutora, wyjście "poza siebie" nie oznacza wyrzeczenia się siebie, zerwania z samym sobą, utraty własnej tożsamości. Wręcz przeciwnie - to otwarcie się powinno pomóc zachować "podmiotową odrębność" i jednocześnie wzbogacić dotychczasową tożsamość34. Co ważne, świętość w tym przypadku nie może polegać na kurczowym trzymaniu się własnej tradycji eklezjalnej. Jest ona, jak trafnie zauważył Z. Kijas, przede wszystkim otwarciem się na prawdę Objawienia, a dopiero w dalszej kolejności powinna skupiać się na własnej tożsamości wyznaniowej. Oczywiście ów "relacyjny" wymiar świętości nie wyczerpuje wszyst-kich przymiotów, które cechująosoby kanonizowane i czczone w świecie chrześcijańskim. Jednak refleksja nad tym właśnie aspektem świętości przy okazji rozważań nad postacią Piotra Mohyły jest, jak się wydaje, szczególnie inspirująca. Czy w życiu i działalności kijowskiego metropolity można odnaleźć przykłady owego uświęcającego "wyjścia poza siebie"? Analizując naj-wybitniejsze dzieło literatury polemicznej, jakie wyszło spod pióra kijow-skiego metropolity i kręgu jego współpracowników -Lithos (Kijów 1644) można odnieść złudne wrażenie, że poszukiwania takie nie będą łatwe. Traktat ten jest odpowiedzią na krytykę ruskiej Cerkwi prawosławnej zawartą w dziele pt. Perspectiva. Ogłosił ją były wierny Kościoła orto-doksyjnego, Kasjan Sakowicz, który najpierw przeszedł na unię, a na-stępnie przystąpił do Kościoła rzymskokatolickiego. Autor Lithosu, a zwy-kło się za niego uważać Piotra Mohyłę35, sformułował swoją odpowiedź w bardzo ostrym tonie, a rzeczowy i bogato uargumentowany wywód przeplata się z niewybrednymi aluzjami pod adresem Sakowicza, w któ-rych piętnuje się i wyszydza jego ułomności fizyczne oraz ze zwykłymi jarmarcznymi wyzwiskami i obelgami. Współczesnego czytelnika taki styl może rzeczywiście razić i odstrę-czać. Należy jednak pamiętać, że taka po prostu była poetyka literatury polemicznej w ówczesnej epoce. Trzeba więc wziąć pod uwagę, "że in-wektywa, którą wtedy często się posługiwano, była wyrazem siły przeko-nania piszącego. Spokojny ton wypowiedzi mógłby być odebrany, jako wyraz braku wiary w to, co się głosi. Taką zresztą rolę odgrywała inwek-tywa starochrześcijańska. Pod tym względem klimat dyskusji nie uległ większej zmianie"36. Jeśli więc uważnie wczytać się w treść Lithosu, to można zauważyć, iż w całej dyspucie z Sakowiczem, mimo sytuacji konfliktu jego mohylań-scy adwersarze z pełną świadomościątraktowali swego przeciwnika zgod-nie z zasadami chrześcijańskiego miłosierdzia. W podejściu do Sakowi-cza widać przede wszystkim człowieczeństwo. Choć tak zuchwale, w odczuciu Mohyły i jego współpracowników, napadł on na świętą Cer-kiew ruską, nie był traktowany jak zbrodniarz i przestępca, którego nale-ży za wszelką cenę unicestwić. Przypisywane mu w dziele wady i przy-wary, takie jak skłonność do alkoholu, lenistwo czy słabość do płci pięknej są przecież na wskroś ludzkie. Autorzy Lithosu szczerze wyznali przy tym, że podobne kłopoty przeżywała również jeszcze całkiem niedawno Cerkiew prawosławna, w czasie gdy była pozbawiona swojej oficjalnie uznawanej hierarchii. Dlatego też zapewne stać ich było na pewną wyro-zumiałość wobec swojego adwersarza. Potrafili oni oddzielić Sakowicza -teologa, którego potraktowano bezlitośnie od Sakowicza-człowieka, któ-rego, jak zauważył R. Luźny, częściowo nawet usprawiedliwiali i słali do niego pasterskie upomnienie37. Dla perspektyw ewentualnego porozu-mienia był to bardzo istotny element w dyskusji. Lithos, choć jest utwo-rem utrzymanym w poetyce barokowej polemiki, pokazuje jednak Mohy-łowe wyjście "poza siebie", w dialog z drugim człowiekiem, który choć był zawziętym przeciwnikiem, został potraktowany jak bliźni. Mohylańska polemika zawarta w Lithosie miała w istocie dwie płasz-czyzny przekazu i dwóch adresatów. Po pierwsze, była to odpowiedź skierowana personalnie do Sakowicza. Ta warstwa została pokrótce scha- rakteryzowana powyżej. Jednak dzieło to było pisane z myślą również o szerszym kręgu odbiorców, którzy należeli do świata łacińsko-katolic-kiego. I to ze względu na nich Lithos napisano w języku polskim. Znowu więc można to potraktować jako przejaw owego uświęcającego wyjścia "poza siebie". Mohyła starał się przyjąć i przyswoić sobie, a także zaszczepić pozo-stałym elitom prawosławnym system pojęć, znaków i symboli, który umoż-liwiłby im swobodną komunikację z łacińskimi partnerami dialogu. Nie przez przypadek więc w Lithosie znaleźć można następującą zachętę: ...Iż Rusi słuszną rzecz dla nabożeństwa po grecku i po słowieńsku uczyć się, ale dla politiki nie dosyć im na tym, ale trzeba im do polszczyzny i po łacinie umieć. W Koronie bowiem polskiej łacińskiego języka niemal jako przyrodzonego zażywają, nie tylko w Kościele, ale tak przed Majesta-tem Jego Królewskiej Mości w Senacie i w poselskiej izbie [...] a zgoła we wszystkich politycznych sprawach. Zaczym słuszna Rusinowi koronnym obywatelem będącemu język ten, bez którego się w tym państwie obejść nie może, umieć...38 O tym, że Mohyła traktował to przesłanie bardzo poważnie, świadczy-ło założone przez niego w Kijowie Kolegium, które nie było przecież jakąś szkołąjęzykową, której celem była nauka mowy Reja i Kochanowskiego. Język polski i łacina były w niej traktowane jak tworzywo, otwierały one przed adeptami mohylańskiej szkoły świat Zachodu. Przybliżały im go, ale nie w imię latynizacji i polonizacji, lecz po to, by obrońcy ruskiego prawosławia mogli zrozumieć swych łacińskich, katolickich braci i w spo-sób dla nich jasny i klarowny wyłożyć swoje racje. Egzystencja w ujęciu Ryszarda z klasztoru św. Wiktora, którą traktu-jemy jako obszar, na którym człowiek dochodzi do świętości wymagała, by postawa otwartości na Boga i drugiego człowieka stymulowała dąże-nie do koinonii. W przypadku Mohyły znalazło ono swój wyraz w działał- ności na rzecz jedności Kościoła Wschodniego i Zachodniego na ziemiach ruskich. Projekty metropolity związane z utworzeniem patriarchatu ki-jowskiego, reformy instytucjonalne i oświatowe, które miały z jednej stro-ny wzmocnić Cerkiew, ale z drugiej przygotować j ą do partnerskiego dia-logu z Kościołem rzymskokatolickim, idee powrotu do wspólnych dla krę-gu łacińskiego i bizantyńskiego korzeni chrześcijańskich, odrzucenie eks-kluzywizmu soteriologicznego, uniwersalistyczne pojmowanie Kościoła, koncepcja jedności w różnorodności - wszystko to miało, pośrednio lub bezpośrednio, prowadzić do pojednania między dwoma wielkimi gałęzia-mi chrześcijaństwa i w efekcie do osiągnięcia owej koinonii. Mohyła nie tylko deklarował wolę zjednoczenia chrześcijaństwa, ale sam już żył i funkcjonował w rzeczywistości, w której oba odłamy, mimo różnych tarć, bardzo zbliżyły się do siebie. Świadcząc tym niektóre fakty z życia metropolity kijowskiego. Brał on udział w zjazdach unijnych, na których Melecjusz Smotrycki zachęcał do odzyskania łączności z łaciń-skimi katolikami. Chodzi tu o sobory w Kijowie (1627), Gródku (1628) i ponownie w Kijowie w tymże roku. Wcześniej, gdy M.Smotrycki był jeszcze po stronie prawosławnej, zadedykował on Mohyle antypapieskie i antykatolickie dzieło Antophologia abo Apologiey. Przyszły metropo-lita kazał 3 tysiące egzemplarzy tej książki spalić i zagroził ekskomuniką dla tych, którzy będą ją przetrzymywać39. Ponadto, według niektórych świadków Mohyła spowiadał się u kapłanów katolickich40. Świadczyło by to o tym, że ów wybitny hierarcha Cerkwi prawosławnej był rzeczy-wiście przekonany o wspólnym dziedzictwie wiary, które wiąże ze sobą nierozerwalnie chrześcijaństwo wschodnie i zachodnie, niezależnie od podziałów eklezjalnych i sporów o prymat w Kościele. Przykład Mohyły pokazuje, że świętość, zwłaszcza, jeżeli ma mieć ona jakąś wartość ekumeniczną, nie może polegać na zamknięciu się w sobie, że Boga nie należy poszukiwać w samym sobie, lecz w relacjach z innymi ludźmi. Rezultatem takiego otwarcia była synteza kultur bizantyńsko-ruskiej i łacińsko-polskiej, których fundamentem w XVII wieku, na terenie Rze- czypospolitej, czyli w czasach współczesnych Mohyle była religia. Autor Trebnikajest czy nie najwybitniejszym przykładem takiej właśnie synte-zy kulturowej, która była możliwa dzięki jego gotowości do wyjścia "poza siebie", i która w tak fenomenalny wręcz sposób wzbogaciła tożsamość kijowskiego metropolity. Warto zauważyć, iż w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVII wieku istniały idealne wręcz warunki dla rozwoju takiego właśnie typu świętości. Wytworzyło je pogranicze kulturowe - czyli szczególne pola spotkań, pokojowych i burzliwych, pola stanowiące płasz-czyznę współistnienia, a w konsekwencji twórczego współuczestnictwa w przekazywaniu, weryfikacji, oraz przemianach wartości na różne sposo-by włączanych w narodowe konteksty41. Nieprzypadkowo więc rozważając genezę i konsekwencje unii brze-skiej warto wyjść ponad sferę czysto eklezjalną! umieścić jąna szerszym tle kulturowym tamtej epoki. Wówczas widać wyraźnie, że problemy, o których dyskutowali Hipacy Pociej, Melecjusz Smotrycki, Kasjan Sa-kowicz, Jozafat Kuncewicz, Welamin Rutski i właśnie Piotr Mohyła doty-czyły szeroko pojętych relacji między europejskim Wschodem i Zacho-dem, a więc kwestii nienowych, immanentnie wręcz wpisanych w dzieje i charakter ziem ukraińskich. To tu właśnie przez stulecia przed 1596 rokiem i w wiekach następnych ludzie co pewien czas musieli określać swojątożsa-mość, odpowiadać sobie i innym na pytanie "kim jestem?" Pozostając w zamknięciu, czy też raczej izolacji, w obrębie jednego tylko -wschodniego czy zachodniego - kręgu kulturowego bardzo trudno było im ten problem właściwie rozwiązać. Natomiast synteza dwóch światów była procesem jak najbardziej naturalnym. Wzbogacała ona bizantyńsko-ruskątożsamość, two-rzyła jej autonomiczny charakter na obszarze ziem ukraińskich. Bez wyjścia "poza siebie" i bez otwarcia się na drugiego człowieka, który często pochodził z odmiennego, nierzadko traktowanego jako prze-ciwstawny świata znaków, symboli i zachowań, nie doszło by do tej syn-tezy. W sytuacji gdy obydwie strony podzielił ostry konflikt, takie otwar-cie się musiało opierać się na chrześcijańskiej miłości bliźniego. W tym właśnie duchu starał się prowadzić dialog ze swymi łacińsko-polskimi i unickimi adwersarzami prawosławny metropolita Piotr Mohyła. Oblicze pogranicza między światem łacińsko-polskim a bizantyńsko-ruskim w XVII wieku kształtowały spory i konflikty, które wybuchały wówczas na Rusi w związku z zawarciem unii brzeskiej i późniejszą re-stauracją legalnej hierarchii prawosławnej. Zrodziły one potrzebę jak naj-szerszego dialogu w poszukiwaniu dróg porozumienia i pojednania. Efek-tem tej wymiany poglądów była bogata i unikalna literatura polemiczna. Aby jednak ta pełna wigoru i zacięcia dysputa prowadziła do jakiegoś celu, nie wystarczało tylko wyartykułować swoje racje, żale i pretensje. Należało, tak jak to uczynił Mohyła, wyjść poza nie, czyli wyjść "poza siebie", poza swoje własne, subiektywne postrzeganie problemów. Do-piero wówczas można było zrozumieć drugą stronę, jej argumenty. Był to pierwszy krok na drodze do kompromisu, który zjednoczyłby "Ruś z Rusią", czyli doprowadziłby bizantyńsko-ruskich i łacińsko-polskich chrześcijan do powszechnie pożądanej koinonii. Trzeba nadmienić, że dialog ten nie był ani łatwy, ani przyjemny. Próby porozumienia podejmowano w czasach chaosu i zamętu, kiedy emocje, zaciekłość i zapiekła nienawiść, a także w wielu wypadkach wyrachowa-nie i partykularne ambicje często brały górę nad nakazem miłości bliźnie-go. Inicjatorzy takich prób, a w ich gronie Mohyła zajął czołowe miejsce, podejmowali wysiłek prawdziwie heroiczny, który wymagał często nie-zwykłego poświęcenia. Piotr Mohyła, choć został kanonizowany przez Cerkiew prawosławną, mógłby z powodzeniem dołączyć do grona "uniwersalnych" świętych, czczonych zarówno w Kościele wschodnim, jak i zachodnim. Wierni pra-wosławni postrzegają go jako wielkiego obrońcę Cerkwi ortodoksyjnej, obrońcę bizantyńskiej tożsamości jej wyznawców. Członkowie Kościoła katolickiego z powodzeniem mogliby czcić kijowskiego metropolitę, jako wielkiego orędownika jedności chrześcijaństwa, prekursora idei jedności rozumianej w sposób nowoczesny, zgodnie z formułą, której Kościół rzym-ski wypracował dopiero 300 lat później w czasie II Soboru watykańskie-go. Przyszłoby im to o wiele łatwiej, niż można by się spodziewać, gdyż Mohyła, choć należał do świata Wschodu, zrobił wszystko, by jego funk-cjonujący w przestrzeni łacińskiej interlokutorzy mogli bez większych prze-szkód zrozumieć to, co miał im do powiedzenia i zaproponowania. Szczegół- nie pożyteczna mogłaby się okazać popularyzacja dzieła mohylańskiego spu-ścizny w tej części świata zachodniego, która bądź znajduje się, bądź też uformowała się kulturowo na styku z przestrzeniąbizantyńską. W odniesieniu do obszarów pogranicza między dwoma - wschodnią i zachodnią-gałęziami chrześcijaństwa, gdzie często "iskrzyło", a święci sami niejednokrotnie w swym życiu doczesnym byli uwikłani w konflikty międzykonfesyjne, należy, mając na względzie ducha ekumenizmu, bar-dzo starannie "rozważać adekwatność propagowania danej postaci w danej epoce życia Kościoła, wobec takich czy innych znaków czasu"42. Wydaje się, że Kościół, przynajmniej jego część zachodnia, po II So-borze Watykańskim wszedł właśnie w ten okres, kiedy szczególnie po-trzeba typu świętości, który reprezentuje Piotr Mohyła - świętości opar-tej na otwarciu się na drugiego człowieka, na jego odmienność, na goto-wości "wyjścia poza siebie". ???? ?????? ????? ?????? ????????? ???????? III - ????????? ????????????????????? ?? ???????????????? ?????? ? ??????? ? ???????????????? ?????? ???????, ????????? ??? ??????, ???-??? ????, ? ? ??? ???????? ???? ????????? ? ?????? 1654 ???? ????????? ???????? III ????????? ??????????????, ??????????? ??????????. ??-??????? ??? ? ???????? ?????, ?? ?????????? ??????? ??????. ?? ???-?????? ???? ??????????? ???????????? ??????? ??????? ???????????? ? ???????? ????????. ?? ? ?? ?? ??????? ?? ???????, ?? ?? ???????? ? ????????? ???-????? ???? ????????? ? ?????????? XVII ???????? ?? ??????? ????? ?????????? ?? ????????? ???? ??????? ?? ???????? ????? ????? "?????, ?? ??????????? ??????? ????????? ? ???????? ?????", ????? ?????????? ??? ?? 1654 ????, ????????-??????????? ??-????????? ????? ???????????? ????????? ??????? ?? ???????? ???????????????????? ????????, ????? ??????????? ?????????? ?????? ??????? ?????????? ????????? ?????-????????????-??? ????????, ???????? ???????? XX ????????, ?? ?????????? ??????? ????????? 30-? ????? ???????????? ??? ??????????? ???? ??????????? ?????????? ?? ???? ????????. ???????? III (??????? ??'? ???????), ???? ?? ??????????????, ????-????? ? 1597 ???? ? ????? ??????? ?? ??????? ???? ? ?????????????? ?? ???????? ???? ??????????. ?????? ???? ?????? ??????, ???? ??????-????? ?????????? ?????????? ???????????, ????? ???????????? ??-??????? ? ???????? ??? ????? ???? ??????. ???? ???????? ????? ??-?????? ?? ??????? ?????????????? ????????? ? ??????? ????????? ?????? ? ????????? ?? ?????????. ??? ??? ??? ???????? ????????????? ?? ?????? ???'??? ??? ????? ???????? ??????. ??? ???????? ????? ???? ?? ?? ???? ?????????, ?? ?????? ???? ????? ????????????? ????????-???. ? ????, ? 1623 ????, ????? ?????? ??????, ??? ??????? ??????? ? ?????? ??????. ?????? ????????? ??????? ?? ???????? ????, ?? ??? ? ????????? ??????????? ? ?????????. ????? ???????? ??????? ?? ?????????, ?? ???????? ???????????? ?????????. ? ?????? ? ??? ??????? ??????? ? ?????? ????????. ????? ?????????? ? ?????? ???????? ??? ??????????? ? ??? ?????-????. ???????? ???? ????? ? ?????? ?????????? ????? ???????? ?? ?????? ?????????? ???????. ???? ????????? ????????? ? ?????????? ?????????? ??????? ?????? ??????? ?????? ?????????. ? ???? ? ?? ?????, ?? ????????? ???????? ??? ?????????? ? ???????????? ??? ? ??????????? ?? ?????????? ?????????. ????? ??? ? 1642 ?? 1652 ???? ????????? ???? ????????? ???????????? ????? ??????? ?? ?????-???, ??????????? ??? ????? ???????????? ????????? ?????? ????-??. ????????? ? ?????????'?, ??????????????? ? ??????? ??? ?????? ?????? ?????????? ????????. 25 ?????? 1652 ???? ????????? ??? ???-??????? ?? ??????????????????? ????????? ???????1. ??????? ???? ?????????? ???? ??????????????????? ??????. ???????? ?????????????? ?????????, ???????? ? ??????, ??? ???????? ????????? ????-???????? ????????, - ??? ??? ???????? ????????? ?????? ?????????. ? ?? ????? ???? ????????? ???????? III ??????? ????????? ????-??? ???????????? ??????. ? ????? 1653 ???? ??? ??????? ?? ??????. ???? ???? ???????? ????? ?????????? ?????????? ?????? ???????. ?????????? ????? ???????? ?????? ?? ????????, ?? ???? ???????? ??-????? ??????? ????????????. ??? ????? ??? ??????? ???????? ????-????? ?? ??????????? ???? ??????? ???????????2. ??????????? ?? ?????? ??? ? ???????, ???????? ?? ??????? ?????? ?????? ?? ??????? ?????????? ???????, ?? ? ?????'? ??? ????????? ????????? ? ???????????? ???????3. ??????????? ?????? 1654 ???? ??? ??????? ? ???????? ?????? ? ?????? ????? ???????. ????? ?????? ????, ?? ?????????????? ????-??, ???? ?????? ? ?????????????? ????, ? ?????, ?? ????? ??????, ??? ?????? ????????????? ????????4. ????? ????????? ? ??????, ???????? ? ???????? ????????? ? ???-????? ??? ?????????? ? ?????????? ?????-???????????????? ??-??????? ??????? ?????. 26 ?????? ???? ???????? ?????????? ?? ?????-????? ????? ???????????? ?????? ?? ???? ? ???????? ?????????? ???-???????5. ???????? ????????, ?? ???? ?????? ???????? ?? ??????????? ?????????????, ?? ???????? ?????? ???????? ???????? ????????: "????? ???? ??? ? ????? ????????? ?????? ???? ??? ?????????"6, ??????? ???? ???????????. 5 ?????? 1654 ???? ???????? III ?????. ??????, ?????? ????????? ? ????? ????????? ???????? ???? ? ????? ??? ???????, ???? ????????? ???? ? ???????? ?????????, ??? ???????? ??? ??????? ??????????. ????? ???? ????????: "?? ????? ???? ??????-?? ????????????? ????, ? ???? ???????? ?????. ???? ???????? ? ?????? ? ? ???????, ????????, ????????? ? ???'???? ?????"7. ????? 8 ????? ????? ??????? ????????? ???????? ?????????? ????-??? ?????? ??????? ??? ???????? ? ??????, ???????? ???????? ? ?????-??? ???????? ???? ????????. ???? ?? ????????, ?? ???????? ???? ??-??????? ?????????, "???? ?? ?????? ????, ?? ??????? ?????, ?? ???? ???? ?? ????? ???????. ????????? ???? ? ???? ???? ???? ? ??????, ?????? ??????. ?????? ?????????? ???? ?????? ?? ?????"8.3 ????????????? ??????????? ?????????? ??????, ? ??????????? ??????????? ???????? ???????? ???? ????????? ???? ? ????????? ???????? ? ????? ?????????-?? ? ????????? ? ?????. 1 ?????? 1662 ???? ??? ?????????? ???????? ??? ??????????? ?????-???? ????????, ????????? ??????????????, ??????????? ??????????. ???????????? ??????????? ???? ???'??? 2 ?????? (15 ?? ????? ???-???) ? ???? ???'??? ???????????? ???? ????????? ???????? ??????-?? ????????? ?????????????????9. ???????? ???? "????????????? ? ??? ????? ??????? ?????????????? ????? ? ?? ?????? ????? ?????????? ????? ????????? ????????? ???-????" ????? ????????? ?????????? ???????? ???????????? ????10. ? 1682 ????, ???? ?? ????? ?????? ??????????????? ?????? ???????? ???? ????????? ?? ????? ??????????? ???'???, ???? ???? ?????????? ?? ????? ??????? ?????????????? ? ??????????? ???????". ????? ??? ?????? ??????????? ???????? ???????? ?????? ?????? ?? ???? ?????????. ?????? ????? ???? ?? ?????????? ????????? ? ??-???? ? ?????. ??? ? ?? ?????????, ?? ?????????? ??????? ??????????? ??????? ?. ???????????, ?? ?????? ??????? ???????????? ???????? ???-???? ??????????? ???? ????? ?????, ??? "?????? ???????", ??? ? ?????? ???????? ? ????????? ?????????? ??????????, "??? ???????? ???? ? ??-????????? ?????????? ?????????, ??? ?????????, ????????? ????????"12. ???? ?????????? ?????? ???????? ?????????? ? ????????? ???-??-??????????????? ?????????? ?. ????????, ???? ?????????? ??-??????, ???????? ??????? ???????? ??????? ??????? ????????? ????-??? ?????????: ????? ? ?????????? ? ??????, ??????????? ??????? ??????? ?????-???. ????? ????? ????? ?? ???????, ??? ????????. ??? ??????? ??? ???????, ???? ? ????? ?????????????? ????? ?????????13. ??? ??????????? ?????????? ????? ?????? ?????????? ???????? ?. ?????????? ?? ?. ???????????. ???? ?????????? ???????? ????? ?????? ??????????? ?. ???????????????? ?? ?. ????????14. ?? ?? ????????? ???? ???????? ? ?? ???????? ??????? ?? ? ??-??????? 1922 ????. ??? ?? ?????????? ??? ?? ??????? ???????? ???????? ? ??????????? ???????? ?????????? ?????? - ??????? ?????????? ?????-???? ??????????? (? 1920-1923 ??.) ??????? ?????????? ????????: ?? ??????? ?? ????? ??????? ?????? ??? ??? (?????????-?????????? ?????????) ???. ?????? ? ?????? ??? ???????????? ?. ?., ? ????? ?????? ??? ??, ?? ????? ???????? ????? ???????? ???????? ? ?????????? ????????? - ???? ? ??????? ?????? ? ?????? ?? 10 ????? (? ????? ??????, ?? ? ??????????? ? ??????). ?? ????? (?? ?? ???????? "???????") ????-???? ?? ???????? ?????????, ????????? ? ??????????? ????? ????-???? ??? ????????? ????????? ?????????, ? ??? ??????????? ??? ????? ?? ??????. (?? ??? ???????? 1922 ???, ???? ????? ???????????? ???????? ???? ?? ????????, ? ???? ???????? ?????). ???? ????????? ?????????, ?? ?? ?????? ? ?????????, ? ? ? ????? ??????? ?????????? ???????? ? ????????. ??? ?????? ?????? ????-??????. "???????" ?????????? ??????????? ????? 3-4 ??????. ????-?? ????????? ??????? ?????, ?? ????? ????? ???? ????????? ??????, ? ????? ?????????, ? ?? ?????????. ?????????? ???????? ??? ?? ???????, ?????????? ?? ???????. ????-?????? ? ????????? ?? ?????????????? ? ???????? ????? ?????????? ?????? ???????? ? ?????? ?????????. ???? ???? ?????????? 92-? ???-?? ?? ???? ????????? ???????, ??????????? ? ??????. ?? ????????? ???????? ???? ???????? ?? 2000 ??????? ? ?????????. ????????? ??????? ? ?????????? ?? ?????????????? ???????????, ??????? "???" ?? 2-1,5 ?????? ??? ?????????, ? ?????????? ????????: ?????? ??????. 7 ????? ?? ?????????-?'???? ???? ?????? ?????? ???'?????????. ?? ??????? ?? ????????? ??????????, ?? ?????????? ?? ???????? ???: ???'??????? 100-200, ? ????????? 20-30 ?????? ?? ????. ??????? ?????? - ?????? ????????? ???????, ? ?????? ?????? ?? ????? ? ????? ??????? ?????? ?? ????????. ???????? ????? ???? ?????????? ??? ???? ? ?????? ?? ?????????. ?? ??????? ????????? ???????, ? ??? ????????? ?????, "??????" ??-?????? ? ????????? ? ??????. ????? ???? ???? ????????? ???????? ? ?????'??? ????? ? ?????????? ?? ??????"13. ???????? ????????????? ???????? ?????????? ????????? ????-????? ?????? ???????????, ????? ???? ???????? ????????? ???????-??? ???? ???????? ????? ? ?????. ? ????? ?? 50-????????? ??????? ???????? ????? ???????? ???'????? ??????? ?????????? 1932-1933 ?????. ? ?? ?????, ?? ?? ???????? ???? ? ????? ???????? ???????? ???'??? ????????. ? ?? ?? ??????????? ? ????? ?? ?????? ????????? ?????, ?? ?????????? ???????????? ?????? ????????? ???????? ???? ????????-??????????? ????????? ?? ?? ??????? ????? ???? ???. ?????? ??????? ???? ????????-???????? ??????? ??????????? ??????? ?????????? ?????????????? ?????????????? ??????????? ????????? ????????? ?????????? ?????????? ????? ??????, ????? ?????????, ???????? ????????????, ??????? ??????????????, ?????? ?????????, ?????? ?????????. ? ?????????? ????????? ?????? ????????? ??? ??? ??'?? ???????? ??????????, ???? ??? ????? ?? ????????????? ???????? ??????? ?V??-?VIII ??. ????? ? ????? ???? ????? ??????, ??? ?? ???????? ???????? ?????? ?????????? ???? ??????????????? ???????? ?? ???????????. ????? ????????? ???????? ??????, ????? ??? ??????? ???????? ? ??? ?????? ???????????? ??????. ??? ?? ????? ???? ??-???????? ????????? ?? ?'???????. ?????????, ??????? ????????? ??-??????? ??????? 1627 ?. ??? ??????? ?? ???????-???????? ????????-???? ????, ??? ?? ???????? ??????? ????. ??????? ????? ??????. ???-????? ???????? ? ????????? ??????? ??? ???????????????? ?????????? ??????. ???????? ??????? ????????? ?? 1651 ?., ???? ??????? ???-?????? ??????? ????? ??????????? ?? ???????? ????? ????????? ??-????????? ???????? ??????????. ??????? ????????? ????????? ???-????? ? ???????? ??????. ? ???????? ????? ??????? (?????) ????????? ???? ????????, ? ? ???????????? ????? ??????? (?????) - ???? ????-????? (???? ?? 1657 ?.). ????? ??????? ?? ??????????? ??????????? ????????, ??, ?????????? ?? ?????????? ????????, ??? ????????? "??-?????????? ????????", ????? ?????? ?????? ??????? ?????????. ??? ????? ????????? ?? ??????? ??'????? ?? ???????????????? ????????-???? ???????????. ? ?????????? ????? ????????? ???????????? ?????? ????? ??? ?? ??????? ????'??????? ? ???????????? ???????, ?? ???-?????? ? ?????????? ???????? ?????????? ? ???????? ??????? ?? ?????? ???????????????? ??????????? ???????. ????????? ??? 1660 ?? 1665 ??. ????????? ?????????? ?? ????? ? ???????? ? ?????-?????????? ?????, ??? ?? ??? ??? ?????????? ??? ?????? ????????? ??????. ??? ???? ???????? ?????????? ???????????. ????????? ???-????? ??????????? ?????????? ? ????????? ???????, ?? ??????? ???? ? ?????????? ????. ??????? ???????????? ?????????? ????????? ?? ???? ????? ???????? ?????? ????? ? 13 ????????? 1665 ?. ??? ????-??????? ??????? ???????? ???????, ?????? ?? ??? ?????? ??????????? ?????? ?????????? (1650-1657), ???????? ????????????? (1659-1662), ??????? ????? (1662-1665). ? ??????? ???? ????? ????? ????????? ????????: "?? ???? ??? ????? ?????????, ???????? ?? ????"1. ? ?????? ????? ??? ?????? ???????? ?????????? ???????? ????? ????? ????-?????2. ????????? ????????? ?????? ?????????? ????? ?? ???????? ????????????? ???? ?????????? ?????? ?????????? ??????? ? ???????? ? ????? ?????? ????? ?? ??????????. ????? ?? ??????????? ???????????, ? ??????????????, ?? ??? ????? ???????? ? ??????? ? ???? ???????? ???????, ??? ????? ?????? 1658 ?. ???????? ??? ??????? ??????? ?? ????? (???? ?????? ??????????), ? ????? ??? ????????? ? ??????? ?????-?????????? ????????? ?? ????? ?? ??????. ?????? ?? ?????? ???????? ???????, ? ? ???????? ?????????? ????????? (?????????? ????????? ????????????? ???????? ????????????? 6 ????? 1666 ?.), ????-????? ?????? ???? ?????? ? ??????????? ??????????: ????? ????? ?? ????? ??? ????????? ?????, ??????????? ????????? ???????, ?????????? ????????????? ?????? ??????? ??????. ?? ??????, ?????????? ??????? ?????????? ???????, ?? 1672 ???? ??????? ????? ?? ???????? ???????, ???????? ??????????? ????? ??????? ?? ???????? ? ??????? ?????? ?? ???????? ?????? ??????? ????????? ??????????. ??? ?? 8 ??????? ??????? ?????, ?? ???????? ?? ?????. ?? ?????-???????? ?????? ??? ?????????? ?? ????? ???????? ?????????? ???? ? ????? ??????? ????? ??????????. ??????? ??????????, ??? ????-?????? ????? ?? ???? ?????????, ? ????? ???????????? ????????. ????????? ??????? ??????? ????? ?????, ?????? ?? ?????? ??? ??????-?????, ?????? ? ?????????? ??? ????? ???? ?? ??????, ? ??????????? ?????? ??????? ????????, ????????????? ????? ? ????????? ?? ??????. ???????? ????? ???????, ??????? ????????? ????????? ? ???????-??????? ?? ?????????? ???????? ?? ???? ???????? ? ??????? ??-?????????? ????????? ??? ????????, ??? ????????? "????? ????? ???-?????????"\ ?? ????, ????????? ??? ????????, ???? ?? ??? ??? ? ?????????? ????????? ?????????? ??? ???????, ??? ?????? ?? ???-?????? ????? ???????. ????????? ??????????? ????? ???????????? ????????? ? ????????? ?? ??? ?????????? ??????????? ?????? ????-??????-???????????? (? 1669 ???? ????????? ??????? ???????? ??????), ????????? ????????????? ?? ??????????? (?????? ?? ??? ????????? ??????????? ????, ? ?????? ????? ????? ???????? ????? ??? ?? ???-?? ?????? ????), ?????????? ?????? ???????????, ????????? ??????. ? 1670 ?. ??????? ????????? ???????? ?? ?????? ?????? ????-????? ?? ???? ? ????????? ??????? ??????????? ??????????. ????????? ???? ???????????? ???????? ???? (?????????????? ????????? ??????, ?????-??????????? ???????????? ????????? ??????, ???????? ?? ????-?????? ??? ????????? ?????-?????????? ????????? ?? ??? ??????? ???????? ?????????? ???? ??????????? ????????? ? ???????. ????? ???'????? ????????? ????????? ??? ???????? ??????????: ?? ???? ????-????, ??? ?? ???????. ??? ?? ????????? ???????? ?????? ???????? ??????. ????? ???????? ????????, ??????????? ???? ??? ??????????? ???? ???????? ??????? ?????: 40 ??????? ?? ?? ??????, ???????? ????, ?????, ???????? ????. ???????? ????? ??????????? ???? ???????? ?????? ?? ??????????? ??????? ???????? ?????????? ?? ?? ??????-????? ??????????? ? ????, ?? ???? ???????? ?????????? ??? ?????? ?????. ???????? ???? ??? ????????? ?????????? ?? ?????????? ??????? ?????? ? 1679 ????, ???? ?? ??????? ????????????? ????? ??? ??? ??-????? ?? ??????. ????????? ? ??????? ?????????? ????????? ???? ????????????????. ??? ??? ??????????? ??????????? ???? ?????????? ????????? ?????????? ???????????? ?????????; ????? ??????? ????? ?? ??????????? ????? ?????????? ??????????? ??? ???????? ? ???? ??????????? ?????????? ?, ??? ??????, ???????? ????????????? ?????-?????? ????? ? ????? (???????? ?????? ?? ????, ?? ??????? ???? ??-???? ???????? ??? ????????? ???????????? ??? ??????? ?? ????- ?????). ???? ? 1669 ???? ?? ????????? ??????? ??? ??????? ???????-????????????, ??????? ????????? ?????? ?? ????? ? ?????????? ?????????? ?????-?????????? ????? ????? ????????. ??? ?????????? ? ????????, ?? ???? ???? ??????? ??? ?????, ????????, ???????, ??????, ? ???????? ??, ?? ??????????? ??????? ?? ????. ????? ?? ??????? ????? ?? ????????? ???????????? ??? ????????? ?? "??????? ???????, ???-????????, ???????????????, ?????? ? ??????? ??????"4. ???? ???? ? ??????? ???????? ??? ????????????? ???????????? ?????? ?? ??-?????, ?????????, ????????? ??????? ?? ?????????? ? ???? ??????????? ?????. ???? ????????, ?? ????????? ???????? ???????????. ??????? ????????? ?????? ?????? ??????? ?????? ???? ??? ???-??????: ?????? ?? ??????? ?? ?????????? ??? ?????? ?? ??????? ???????, ?? ??????????? ????????? ???????, ?? ????? ??????? ?????? ????????. ?? ???????? ?? ???????????? ? ??????? ?????-?????????? ???????-??, ??? ?????? ?????? ?? ????? ??????? ?? ???????. ? 1673 ???? ????-????? ??? ???????? ???????? ??????? ? ???????????? ?? ?????-?????????? ?????, ?? ?????? ???????? ? ???? ????????????. ?? ??-????, ?????? ??? ?????????? ?????? ? ??????, ??????????? ??????????? ???? ???????????? ?????: ????????? ????? "??????????? ????????? ?? ????? ?????????"5. ????????? ??? ??????????? ?? ????????????? ???????, ? ?????? ???? ?????????? ?????, ???????? ??????????, "?????? ?????" ??? ??????? ???????????? ????? ????????? ??????. ? 1680 ???? ??????????? ???????? ????????-?????????????? ?????-????, ?? ??? ?? ??? ??? ????? ? ??????????? ? ???????????. ????? ?????? ????????? ?????? ? 1683 ???? ???? ????????????? ?????-??-???????? ?????. ???? ? 1690 ???? ????? ?????????? ????????? ?????? ??????????????, ???? ?????? ???????? ??????? ?????? ?? ???? ????? ???????? ??????????, ? ?? ?????? ????, ?? ???? ???? ??????? ???-????, - ??????? ???? ?????? ??????? ?????????? ??????????. ?????? ?????????? ??? ??????????? ? ???????? ????????. ?? ?????? 1 -2 ?????? 1690 ???? ??????? ????????? ??? ??????????? ??????? ?????????-??? ?????????, ? 31 ?????? ????? ????? ? ???????? ??????? ??? ??-???????? ? ??? ?????????? ???????? ? ??????????? ?????? ? ??????, ??????? ??? ???? ???????? ?????????, ??????? ???? ???? ???????? ???????? ?? ??????? ????? ? ???????. ??? ???? ?? ??????? ?????-??????? ???????? ??????? ??? ????? ????????? ? ???????, ???????? ??????? ? ??????????? ???????????????? ?? ????? ???????? ??????????????? ????????? ? 1692 ???? (?? ???? ???????? ?????? ? ????-??? ??. ? ???? ??????????? ?????????? ???? ???????? ? ??????? ???????-??????), ???? ?????????? ????? ??????? ??????????? ???????????? ???????, ???? ?????? ? ??????????? ??????????? (????????????) ?????-??????? ???????, ????????? ??????? ???????? ?? ?????????? ? ???-????????? ????? ?? ?????????? ????????? ??????????, ?? ??????????? ?? ??????????? ? ????? ?????? ??????? ????????? ?????? ??????? ???????? ??????, ?? ??????? ????? ??????? ?? ??????????? ?????????? ????? ??????????? ?? ???? ????????-????????? ?????? ?? ???? ??????. ???????? ??? ??????????? ????????? ?????????? ????? ?? ????????-????? ???????? ? ????? ? ?????? ????? ??????????? ???????? ????? ?? ????? ? 1686 ???? ???? ??????? ?????????? ???????. ????????? ?????? ?? ??????? ??'????? ? ????????, ?????????? ??? ????????? ????????? ?? ??? ? ???? ????????, ?????? ?? ???????? ?? ?????? ????????, ? ? ??????????? ???????. ??????? ???? ???????? ??????? ?? 1689/90 ???-??????? ??? ??? ??????? ?????? ???????????; ?? ???? ??????? ?????? ???????????? ???????? ?? ?????? ?? ????? ?????????, ? ?????? ???? ???????? ???????, ?????????? ?????????. ????????? ???????? ???????? ????? ????????? ???????????? ? ??????????? ????? ??? ?????? ???????? ????. ???? ?? ???? ?????? ?? ??? ??????????????? ???????? ??. ??-?????? ??????? ?????? ??????? ? ????????? ?????-?????. ??????????? ? ?????????? ??????????, ?? ????? (????????? ????? 20-?????? ???????-????? ??????????) ???? ????????? ???????? ???????? ???????? ??????, ?? ????? ? ???????? ??. ???????? ? ??? ??????????? ???????????? ? ?????????????. ???? ?? ???????? ???????? ?????????? ?'?????? ???????? ????'??????? ????? ????????????? ???????????? ????. ? 1696 ?. ?? ?????????????? ?. ?????????? ????? ? ???????? ?????? ??????, ???? ???????? ???????, ???????????? ?????? ??????? ??-????????, ??????? ??????????, ?????? ?????????. ???????? ??? ????? ? ????????? ?????????? ?. ??????????. ?????? ??? ???????? ???????, ?????? ????????? ????????? ??????????? ??????????? ??????, ?? ? ??????? ??? ???????? ???? ???????? ??????, ????????, ????????? ????, ? ?????? ???????? ?? ???????? ?? ????????????? ?????? ?? ???- ????. ??. ????????? ????? ????? ?????????? ??????, ??? ???????? "??????????? ??????" ?? ???????? ?????-???????????? ???????. ???? ????????? ???? ????????????, ?????? ????????? ???????? ????? ?? ???? ??????????? ?? ?????????? ?????????? ? ??????? ???????, ?????? ?? ? ???????? ?? ??????????? ??????. ??????? ????????? ???????, ??? ????????? ????????? ???? ???? ? ????????? ??????, ?????? ?? ????? ?? ????????????? ????. ???????? ?????? ?????????? ????????? ??????? ?? ??????????, ?? ??? ?????? ???? ??? ?????????, ? ???? ??????? ??????????, ?'???, ???????? ? ?????????? ????????????. ??? ?????????? ??????? ?? ??-??????? ?? ??? ???????, ????????? ????????? ?? ????? ? ? ????????? ??? ??????? ??????? ???? ????????. ????? ? ??????????? ?? ???????? ? ???????? ??? 26 ??????? 1701 ???? ????? ????????? ??????? ???? ???? ??????? ????????, ? ???? ????? ????? ???????????? ???? ??? ?????? ?????????? ?? ???????????? ? ????? ??? ????????? ?????. ??????? ????????? ?????? ????? ???????? ????????????? ?? ??-?????????. ? 1671 ???? ??? ????????? ?. ?????? ???????? ????? ?? ???-???????? ?????'???? ?????????????? ?????? ? ?????-?????????? ??-???????; ???????? ?????? ?? ??????? ??????? ? ??'? ????. ????????, ????????? ?? ? 1691 ???? ??? ? ???? ???????????; ? 1691 ???? ???????? ???'??? ?????? ??????? ???? ?? ???????? ?????? ????? ???????? ?? ????? ???????? ???????????????; ? 1705 ???? -????????????? ?????? ??. ??????, ??????? ????????? ?????????? ?? ??. ???????? ??????; ?????? ?????? ??? ?????????? ? ?????????? ?????-??????????? ????????????? ?? ???-?????-?????????????? ??????????; ? 1703-1704 ????? ???????? ??????? ???'???? ?????? ??? ??????????? ??????. ???? ????????? ???? ???????????? ????????? ? 63 ????, ??? ??? ????????? ?????????, ?? ?? ???? ?????? ???????? 1692 ???? ??? ??'???? ????? ??????? ???? ???????? ? ???? ?????? ? ?????????? (??? ?? ?????? ???? ??????? ???????). ????????? ??????? ????? ????????? ???? ?? ???????. ? ??????? ???? ????? ???? ?????? ?? ??????, ???? ?????? ??? ? ?? ?????????? ?? ???????? ????? ?????6. ????? 22 ?????? 1707 ????, ????????? ?? ????????? ? ?????-?????????? ?????. ?????? ????? ???????????????? ?????-??????????? ?????????? ???-????? ??????????. ????? ???????????? ?????? ????? ???????? ????-?????? ??????? ? ???????? ???????-???????????? ?????? ??? ????????? ??????? ???? ??? ???? ? ???? ?? ??? ?????????? ???????? ???7. ? 1665 ???? ????????? ????? ?????????, ????, ?? ?????????? ?. ?. ???????, ??????? ????? ????????? ????? ?????? 1645 ????. ????????? ?????? ??????? ??????????? ?????, ??? ??? ?????? ???-??????? ?????????? ? ????? ??????? ????????? ????????? ?????. ????? ????????-?????????? ????? ??????? ????: ?????, ??? ???-??????? ????? ??????????? ??????????? ???????? (?? ????-?????? ?. ?????????????, ??????????? ? ?????????? ??????????), ?4??-???? ?? ?????? ??? ??'&???? ????????? ?????????? ??????????, ????????? ? ???????? ?????, ???????????? ? ????????? ?????????? (?? ????, ?? ????????), ?????? ????????? ?????. ???????? ????? ???-??????? ? ?????????? ? ?????????? ????????? (?????????, ?????? ??? ???? ???????? ????????????? ?????? ?????????, ???????????? ? ??-??????? ?? ?????; ???????? ?? ???? ?????? ?????????? ??????; ? ?????? ?? ????? ?????????? ???????'8). ????? ?????????? ?????????? ????? ?????? ??????: ?? ????? ?????? ????????????, ?????? ?? ????? ????-?????????, ??????? ?????, ????? ?. ?. ????????, ???????? ????? ?????? ?? ????? ??????? ????. ?? ???????? ????? ?????????? ?????????? ??????? ?????? ?????-??? ??????????, ?? ???????????? ? ????????? ????????? ???? ?? ???-??? ?? 226?. ??? ??? ????????? ?? ???? ????????? ???????????? ?????? ????????????? ???????? ??.-???. ????????-?????????????? ????-?????? ??? ????????? ???????? ???????? ?????? ?????????? ????????, ? 26 ????? 1892 ?. ????????? ????????-?????????????? ????? ??? ???. ???? ???????? ????????? ? ?. ???????9 ?? ?. ????????10. ???? ????? - 888 ?????????? ????????, ? ???? ????? ?? ??????? ???? ??????????, ??????? ? ?????????? ?? ??????????; ?????, ??? ?? ????? ????????? ?? ?????????. ????? ???????? ??????? ??? 20 ?? ?? ?????? ??????, ?????????? ????????? ?????? ?????, ?? ???????? ????????? ???????? ? ????????. ?? ?????????? ?? ????? 50 ?????? ?? ????? ???????? ????? ?? ?????????? ??????? ??????, ? ????? ?????? ??????? ? ????????? ??? ????????? ?????? ? 3 ???????? ?????????? ?????????. ??????????? ??????? ???? ?? ????????? ??????? ???????? ???????????? ????? (??-???? ????? ???????? ? ???????? ???? ???????), ? ????? ???????? ????. ???? ???????? ?????? ?????????? ? ?????????? ??????????? ???-???????, ?? ????????????? ?? ???????????, ????????????, ???-??????? ?? ??. ??????). ?????? ???????? ???????? ????????? ?? ??-???????? ??????. ?? ??????? ???????? ? ???????? ?????? ?? ???????? ? ?????????? ?????, ??? ??? ???????? ? ????????, ?. ?????? ???????? ????????? ?????? ???? ???? ?????????: ??? 1679 ?? 1696 ?. ?? ???????? ??????? ?????????? ?????????? ????? ???????? ???? ????????? ?????????? (? ???-??? ???????? ?????? ????? ???? ?????????), ?. ?????? ???????? ????????? ???????? ??????????". ?? ??????????? ???? ????(?)[?] ??? ?(?)? ?????? ????? ??????? ?? ??????????? ???? ????(?)[?] ??? ?(?)? (????-??? 13 ????????, ?? ????????? - ?????? 89-95) ???????? ?? ????????? ??????? ???'???? ??????????? ???? ?IV-?V/// ??., ??????????? ? ?. ?????, ?. ?. ????????????, ???? 1961. ????????? ?????????? ?? ????? ?????? ?? ????? ???????? ??????? ? ????????, ????????? ???????????? ?????????. ?? ??????????? ???? ????(?)[?] ??~? ?(?)? ?????'??? ???? ???(?) ????? ?? ?>(?) ?????? ?????(?)??^??????-??' ?? ??(?) ???????? ????(?)???? ??' ????? ???(?)????? ?? ? ??(?) ?? ????(?)????(?)??. ????? ???? ?? ????????. ???????(?) ?(?)?? ????5?(?)?????, ???(?) ??(?)???? ????? ??(?) ????? ??? ??????(?) ? ????? ??????????, ??-????? ???? ???? ???? ???????? ??????(?) ????????? ????(?) ?????, ? ??(?)??(?)????' ??????? ??????, ???????? ??????? ?? ??'? ????'? ????-???? ???????? ? ???(?)???? ???? ???? ???????(?), ?? ??'??? ??? ???-????? ??????? ??(?)???? ????????? ? ????? ?'??????, ?? ?????? ????'? ????? ?'???? ??? ?)???????(?) ????; ? ???(?) ?? ??(?) ?? ????? ???????, ???(?) ?? ????? ???????? ???(?)?? ?????????, ?????(?) ???? ?? ??????, ?? ???(?) ????????? ??????(?) ????? ????(?). ??? ?????????? ?? ??? (???(?)??(?)) ? ????? ?????? ?????? ??? ???(?)[?] ??'??? ???? ? ??-??(?)??, ?^?'????? ?? ???(?)?? ??(?)???(?) ? ??(?)???(?) ?????(?) ??? ????(?) ??????(?) ??? ???' ?? ??'?'?? ???????? ?????(?), ?? ?' ?'???? ?????? ??? ???????, ??? ?? ???'? ??^?????(?) ?' ????'? ????(?) ???(?) ??? ?> ??(?) ??????? ????(?) ????? ????(?). ? ????????' ?(?)??? ????-?>^,? ??'??? ??????(?) ? ????? ???, ? ?????(?) ????(??) ? ?????(?) ????2. ??? ??????(?)[?] ??? ???? ??'????'??? ?????? ????? ????(?) ????(?)????' ??????(?), ?????????(?) ??(?)??(?)?? ?????(?)???(?) ???-???? ? ?????????? ????, ??????? ???????????(?)[?], ?? ???????(?)? ????? ?????? ??? ?? ??(?)?*? ???(?) ?????(?)???? ?? ???????? ??-??(?)[?], ? ?????????' ??'??? ??(?). ?? ?????' ????. ?? ????? ????3, ?????(?) ??? ???'?????? ??*? ?'???? ??(?)?? ?????? ?? ?????????. ????????? ?? ???????(?) ?????? ???(?) ?????,^?????? ??????(?) ????? ????(?) ?????????? ?? ? ????(?) ??. ????' ? ??? ?????????? ?? ??????? ????(?) ?? ????? ? ??'??'? ??)???(?). ??'??? ???(?)??? ??? ????? ????? ????(?) ??????(?), ? ????????(?). ???????? ????? ???(?) ????. ???? ??????? ???? ?(??) ???????, ?? ???? ????(?) ??????????, ????? (?) ????????? ?? ????(?) ???????(?), ?>(?)???? ??? ????' ????? ?????, ???? ????? ???(?)??? ? ?????? ? ????????. ?????? ?>(?)??-?'??', ?' ????? ?????? ??(?)??? ?' ???' ????????(?) ??'??????, ? ?? ???-?? ?????(?) ???????(?) ?? ??(?) ??????(?) ????????. ?' ????? ????? ??? ???? ?? ?((?) ?????? ??(?)????? ?????*???? ?? ?>(?) ???????? ????????? ??' ????? ???(?)????? ??: ???? (?) ?? ??? ???? ????(?) ? ?? ?????(?) ???????, IV ??(?) ?????? ??????? ?? ? ????? ??????(?)??????. ????(?), ?' ?????(?) ?????, ?????? ??? ?? ????? ???????(?), ?????' ??'????(?) ??? ????????? ?????, ????'?????? ???> ??????, ??? ?? ?? ?????(?) ?? ??*???' ???????? ???????, ?? ??? ?? ???'? ????(?) ?????????. ??????(?) ???? ?;???(?) ??(?)???(?) ??????(?) ???????5, ??????(?) ???? ???(?) ??(?)???(?) ? ????? ???? ??? ?????? ????(?) ?? ??(?)?????, ? ??? ????? ?? ???? ??????, ??????? ?? ????-???? ? ???????, ????(?) ????? ????, ? ?????? ???? ?????????: ????? (?) ??? «)???' ???????(?) ????? ????????' ? ????, ?????' ??????? ????-???^), ????????' ? ????. ?' ?????? ??????? ???' ????? ??????? ???? ?? ??(?)???(?) ????? ?????? ????(?) ????(?) ??????????(?) ?(?)?? ? ?????(?)???(?), ????- ??(?)[?] ????? ?? ?????? ?*???(?)[?] ?? ?????, ??? ????? ?? ????? ??(?) ??????? ?????'??(?) ????(?) ???? ??(?)?? ????(?)?????, ?? ??(?)-??? ??? ??'???' ?????? ??????? ?' ????'? ???????? ?????? ????(?): ??? ????' ?? ???? ???(?). ??? (?) ?????? ? ????, ???? ????? ?????? ?? ??????', ?????' ??????? ?? ??(?)??? ?????? ?????????, ??? ??? ????? ???? ???'? ???????(?), ????? ? ????? ??? ??(?)??(?)??? ?>(?)?????(?): ?(?)???'?(?) ???? ?????? ?????? ??????? ????? ???? ?????'???', ????(?) ??? ?' ?????? ?' ???? ?????' ??????. ???' ???? ????? ?? ???'? ?????????(?) ??????????? ????? ?? ??-????(?) ?????? ???????? ???? ??(?)?? ?????? ???????? ??(?)?????, ???(?)?? ???? ???? ???? ??? ???????? ?? ?????????', ? ?(?) ??(?) ?????? ??????'???'????? ?' ????? ????????' ????????6. ?????????(?) ? ? ?? ????(?) ???(?) ? ??????(?) ?????? ???? ????. ??(?)??? ????????? ??(?) ???? ?? ?? ???(?) ?? ????????? ??????(?) ??(?)?????7. ? ???? ?????? ??????'???'. ?? ? ????????? ?? ??(?)?? ?? ? ????(?)[?] ?? ????*?. ?????(?) ??? ?????????' ???? ?? ????? ???? ?? ?????. ????????????' ????????? ???? ???????? ??????(?) ?????? ?' ???-?? ?????? ?????, ??? ??????(?) ????????? ??????, ????? ?????, ?? ??? ????? ??(?) ???' ????????????(?); ???? ??(?) ??????(?) ???? ???' ?? ???????(?) ???????, ??? ? ?????????(?) ???????(?) ????????????? ??-??(?) ???? ??????? ??? ???'? ??????. ??? ???????? ?????? ??????? ????? ??????, ????(?) ???(?)?' ?' ???? ????????, ? ????? ????? ??????, ???? ??? ?? ?' ???? ??? ???(?)?????, ?>(?)????????? ????? ??????? ?? ??'? ?????????: ?? ?? ????? ?????'??? ?????(?)???(?) ????????: ??? ???(?) ?????? ????' ????? ? ??? ????????(?) ????????? ?????????' ???(?)???8. ???? (?) ?? ??????????, ??? (?) ????(?) ????????? ???? ???????? ????(?) ? ??????(?) ???? ?????????? ???, ????' ??? ??(?)[?] ?? ???? ?? ????? ? ????' ?? ???? ??????? ????' ???????(??). ?*?????? ?? ??? ???'? ??'??? ? ???? ????'????, ????' ????? ?'??? ?????? ??-??(?) ? ?' ????(?) ??????????'; ??? (?) ? ???? ?' ????? ????????', ????? ?? ???? ????(?), ????????' ???, ????? ?' ???? ???'????????, ????(?) ????(?)???(?), ? ?? ??*??? ???(?) ????????(?) ??????(?). ??? ???? ???(?) ??????????(?) ?????????? ???? ????????' ??????(?) ??????9, ?? ???? ?? ???????????? ????????', ??? (?) ? ??(?)?? ?????'?????? ???? ???? ?? ????, ?? ?????(?)?? ?? ????(?) ?' ???? ?? ???1 ?????. ? ??? ??((?) ???? ????????????. ??? ????? ???? ? ?? ???????. ??*????? ?'??? ???????' ?\/??(?)???? ?? ?? ?? ???? ?????-??(?)???? ?? ?????(?), ??????(?) ???????(?)???? ??????(?) ??????? ???'? ??? ????; ???????? ????'? ??????? ??(?)??? ?*??? ????(?), ??? ????? ??????(?) ?'???: ??????(?) ?'??? ?'??? ?????????(?), ?????? ??????????, ??????(?) ?'??????(?) ???', ?'??????^) ???' ??????(?) ?'????????? ?'?????????, ??????(?) ???????(?) ???????(?), ???????? ??(?)??? ??(?) ??????? ??? ??????, ?? ??'? ?'??? ???? ???????????, ? ??????? ? ???????(?) ????? ?????????? ??????: ?????? ??????? ???-??(?) ?? ?????(?), ???' ?'??? ??????(?)????, ? ????(?) ???????? ???? ??? ?'??? ???????' ?????????. ????? ?'????????(?) ?????????? ??????(??). ???'???? ?? ???(?)?? ???? ?? ??????, ?)???(?) ????? ??????(?) ?????????? "???? ??(?)?? ? ?????*?????, ?' ???(?) ???(?)?? ?'??? ??????? ??(?)???, ?? ???? ??? ????-??? ???????? ?????? ????????. ???????? ???????? ?? ???? ?(??) ????? ?????? ? ?????'????? ?????? ?? ?????? ?????? ?' ?????(?)???(?)[?] ???'??? ??????, ? ????? ?????? ??(?) ?????'? ?????????. ?? ????(?) ?? ??? ?????? ???? ???? ?(??) ????? ??????, ???? ???????? ????? ??? ???(?)?? ?' ????(?) ???' ????(?) ??????? ????????? ????? ??? ?? ? ???????? ? ????? ?? ???????. ? ?? ??(?) ?? ?????? ???(?) ????????, ???????????; ??? (?) ???? ?????????? ?????(?) ????????(?) ?????(?) ????(?), ??(?)???(?) ?>(?)??, ??? (?) ????? ?? ??????? ????, ????????? ??????? ? ???????????, ???????? ?? ?)?? ??(?) ?)(?)?? ???? ??? ????, ? ??????????(?) ?????? ????(?) ?'??? ???????? ?? ??????????. ??(?)?'????? (?) ?? ???? ???? ?? ?????????? ?? ???????? ??-???? ?????? ???? ???? ?^??^) ????(?) ???????' ?? ???? ???????. ?????'??? ????? ????? ?????. ? ?? ??????????? ??'??? ?????(?), ?? ???? ?????? ?????? ? ????????? ??????? ???????. ?????' ?? ?? ?? ? ?? ??????(?) ???? ???? (?) ???' ?????'???, ?? ? ???? ?????'??? ?? ?????? ?????? ????? ?????. ??????? ???? ?????? ???? ?????' ?????? ????' ?? ?????? ????? ???"1. ???? ?? ?(??) ?? ????^?????? ????????, ?????? ? ????????? ???' ??????? ???????. ??? ?? ?(?)-??? ?? ?> ???'? ??(?) ????????(?)??(?) ?????', ??? ?> ???(?)?' ????(?). ????(?) ?? ???????? ? ????????? ??(? )?? ?????, ??????(?) ?????? ?' ?????(?) ??(?)????' ????; ?? ?? ??(?) ????????(?) ????(?) ??????(?) ? ????(?), ??? ???? ????????' ??????????(?) ?????(?) ? ????(?): ?? ???? ?????(?) ???? ???? ? ????(?)?? ?? ???? ????????? ? ?? ???? ?????? ???'??? ????12 ?? ?? ??????? ??? ?? ???????(?) ?(?)??(?) ???, ???? ??? ?? ???????? ?' ???^?? ???(?). ?' ?????(?)[?] ?????(?)???? ???? ???????? ?????? ????(?). ???? ?? ???(?) ????: ???????? ??(?)???? ?????????????? ? ????*????? ???(?) ???' ????'????13. ??? (?) ?? ?(?)??? ?????? ????????' ???-???? ???????, ?' ???????(?) ???????' ?????? ???? ?? ?(??) ??????(?) ??????, ? ??????(?)???? ????? ??????? ????(?) ????(?), ?????(?)[?] ???? ??? ?????? ????? ?? ????? ? ?? ????(?) ?' ???'? ?'?'??????. ????? (?) ??????? ????? ?>(?)???? ?(?), ???? ????? ????? ?????(?) ????? ???(?)???????, ? ?????? ???? ?????(?) ??????(?) ????(?)? ?(?) ??(?)??? ??????(?). ? ??(?) ? ????????????? ????????(?), ?? ???? ????? ?????(?) ?????? ????????: ???? ????? ????? ?????(?)14. ???? (?) ?? ??? ????(?) ????-???? ????(?)[?] ??????? ????(?) ??????, ?? ???' ?????????(?) ?????. ?? ?? ?(??) ???? ????????, ???????? ??? ????(?) ??????? ??? ? ??-?????. ?? ??? ????????' ?' ??(?) ??????', ?? ??(?)??(?) ???????, ??????? ??? ?????? ?????? ???? ???? ? ????????, ??? ??? ?? ???(?) ????(?) ?????. ??? ??? ?? ????? ??? ?? ?'???, ?? ???? ??? ?? ??????(?), ??? ?????(?)?????(?) ????????(?), ?? ??? ?' ????? ???????? ????????(?), ? ????? ??? ? ??(?)?????': ? ??? ? ?? ???????? ???? ???? ????? ?????(?), ?????' ?? ?? ???? ?????' ?? ?'???. ??????(?) ?????(?) ?? ????????(?) ????(?) ?????, ??'? ???' ???(?) ??????, ??? ?'???' ??????????? ???? ??????. ?????? ????? ????? ??(?)?? ??(?)???????? ????, ??? ??????(?)[?] ???? ????? ????? ???-??????, ?'?(?) ?? ??? ?????(?) ? ????(?) ????????? ? ???(?)??? ?? ????: ??? ?? ? ???????? ????(?)[?] ?????????, ????? ?' ???? ??????-????, ? ???? ?' ??(?) ?????(?)[?] ?? ??????, ? ??????? ??? ?????(?)[?] ?? ????????: ????' IV ??(?) ????? ? ???????????(?). ??? ????????? ????? ?? ?????????(?) ??????? ??? ? ?? ????? ??????? ???15. ? ?? ??? ??(?)[?] ??? ??(?) ?? ???'????(?) ???????????. ???' ????? ?? ???-???? ? ?? ????????' ?? ????? ???(?)??? ?????16, ? ???'?? ?????????'. ???' ????? ????*????(?)?? ?? ?????, ? ???' ????? ???????? ?????-??(?), ???(?)?? ?? ????? ?? ????? ? ???'?(?) ??????. ??? ??????(?) ????'??????^?) ??? ???? ??(?)?????, ?? ??(?) ?? ???? ???(?)??? ??????, ??? ????????? ????' ? ??(?)??? ??????, ? ??? ??(?)[?] ????(?) ????? ???? ???? ????? ?????(?), ??????(?). ???? ?? ????????' ?? ???????(?) ??????? ???: ??? ???? ?????(?)[?] ???????? ?????? ?? ??????, ???? ? ???????? ???????????(?)[?] ???-????? ???? ?? ???? ??????? ????(?) ?????????. ???? ???(?)?? ??(?) ????? ???'? ???????? ??????, ??? ???(?)?? ??????, ?? ?????(?)[?] ?? ??????(?)[?]. ??????? ???????? ??? ?>???-????? ?? ?????. ??????(?) ????????'????^?), ???(?) ??????, ???? ?????'. ?? ???? ????(?) ????? ?????'???: ????????????? ? ????'????? ???(?) ???' ????'????. ? ?? ?? ?? ??'??? ?? ???? ???' ? ?????? ????????? ?' ????????(?) ? ????(?) ??? ???????? ?? ??(?)[?] ?????? ?????' ???? ??????, ????(?) ???? ?(?) ???????, ?? ???? ?' ???(?) ?*??? ?????(?)[?] ???????? ?? ?????. ??????(?) ??'??? ?? ??? ?*??? ????(?) ? ??(?)?? ???? ?'??? ??-??(?), ?' ??????(?) ?? ???? ??????', ??'?????' ???(?)??? ? ?^?????? ?? ??'?????'. ??? ????? ????(?) ????????'?????' ???????. ?? ?????? ???? ? ??? ?? ???'?17. ? ???? (?) ?? ?????? ?????(?)[?], ???? ?? ???????' ????? ???? ??????'^????, ? ?? ????? ????(?) ?? ?????' ?(?)????(?) ?' ??????? ? ?' ???(?) ?' ??????? ???? ?? ??(?)???. ????? ???? ??(?)[?] ???(?)?? ???' ?? ???. ??????(?) ??? ??????(?) ? ????(?), ?????(?)[?] ????? ?????(?) ????, ?? ?(??) ???? ?????? ??(?) ?? ???????(?) ???????(?) ?????-?????, ??? ??(?)[?] ????(?) ???????? ?>(?)??????, ????? ????(?) ???-??????(?) ?????(?)[?] ????? ?? ????'?? ???18 ? ????? ?????? ?? ??????? ?? ?????. ?? ?>??????? ??????(?) ? ?? ???????, ??? ??? ???????(?) ?????? ?. ???? ????(?) ???? ??????(?) ??????????(?) ???????, ??(?) ????? ??-??^) ??? ????, ????? ???? ?????????19, ? ??(?)??(?)??(?) ????, ??????(?) ?' ??(?) ?' ??????? ??????(?), ??? ????? ?? ?????? ?? ???? ?? ??????-????? ??????(?) ??????. ?????? ?????' ?? ????(?) ????(?) ?????(?), ????(?), ?? ???? ?????? ?????? ?????? ?????? ??????, ???? ?????? ?????(?)??????, ???? ??? ??????(?) ??(?) ??(?)??????. ???? (?) ????? ?????? ?? ???????? ????. ?????(?)?? ????_??? ?? ??????(?) ?' ????(?) ????(?) ? ???????? ????(?)[?], ?? ?(??) ????? ???????? ??????, ???? ?? ???? ?? ??(?) ?' ??????? ????? ??(?)??-???(?) ????????? ??(?) ?????????? ??????. ??? ????? ??? ????, ? ????? ???? ?? ??? ????? ?? ?????20. ? ?' ??(?) ???? ?????????? ?????? ????? ????????(?), ?? ??? ??????? ?????? ??(?) ?????????, ??????: ??? ??? ??????(?) ? ??(?)?? ???(?)[?] ??????? ??(?). ????-??(?) ?? ??????(?) ??? ?????(?). ?(?)????(?) ??(?)??(?) ?????(???) ????? ??????(?)???? ?' ??????? ? ?????(?): ?????????(?) ?? ???(?)-???, ? ?? ???(?). ?????? ????????(?), ??? ??? ??????????? ?? ?? ?????? ??(?) ????????. ???????? ??(?) ?????' ???????? ??(?) ?????. ??????? ??? ??? ???? ? ???????? ???'??????? ???? ????, ? ???????? ???? ??(?)??? ????? ? ??(?)????21. ????? ???? ???? ?' ???? ???? ??????'. ??? ?' ??(?) ????(?) ????(?) ?????(?), ?' ???? ??(?)????(?)???? ????(?) ????????(?), ?> ??? ??????(?)???: ?? ?????? ??(?) ?? ???? ????? ??- ??(?) ??? ??'????? ???(?) ??(?)??. ??????? ????? ??????? ? ???'?? ???'????? ????? ???????? ??(?) ?>(?) ??????, ?? ???(?) ???? ???(?)?' ?????? ??'?????. ???(?) ????(?) ??? ???(?)?' ??????(?). ????(?) ?? ? ????? ?????? ?' ???(?)?? ? ????? ?????????? ????(?) ?' ????(?) ??????, ??? ?? ?????? ????, ??? ?? ??? ???'????.. ????????? ??????(?) ???? ?????(?) ????? ????. ??????(?) ???' ? ???? ?? ????. ?? ???????? ??? ????(?) ? ???? ?????(?) ??????(?) ? ????? ???? ??? ??(?) ??(?)?? ?? ????? ???????: ???? ??? ???? ???' ????(?)???? ????(?), ????? ??? ?????(?)????(?)??? ?(??) ????(?) ??-???(?), ??? ? ???? ???????. ????' ??? ?(??) ????(?)??? ??????, ? ????? ??? ?(??) ????(?)??? ?????22. ?7?? (?) ??(?) ??????? ?????? ?'??? ????-???? ?? ???'? ????(?)?? ???' ?' ????'? ????(?) ?????(?) ??? ???????(?)[?] ????????, ????(?) ??????(?) ??????(?) ???? ???? ??????? ?' ???? ????-?? ?' ??????, ??? ????(?) ?' ????? ???????(?) ? ????(?). ??'???(?) ?? ????? ?????(?)??????. ?????'??? ????? ???(?) ???? ?? ?(?) ?????? ?????(?)?? ? ???(?)?? ??' ????? ?>??(?)????? ??; ?????(?)[?] ?????-??(?)???? ?>(?)?? ? ???????????(??) ????? ??? ????(?) ?>(?) ??(?) ????(?) ????' ? ????? ? ?????(?)? ?? ?'??? ???(?). ??'? ?? ????? ?>(?) ??(?)????(?) ???????? ???(?)???? ???(??)23. ?????????? ????? ????(?) ??(?)????? ????? ?? ???? ?'???, ???? ??? ?????????? ? ????? ??(?)????? ??? ? ? ??(?)???????? ???????? ???? ????????, ???'????? ????, ?^,? ?? ??'????? ????(?)???? ??(?)?? ?' ??(?)????)?) ????????. ??? ?? ?? ????? ??? ??? ??????'?????? ????24 ??? ?? ? ?'??? ????, «???^?????? ?? ?? ? ?????'??????? ???? ??? ???????????????(?) ?? ??? ??? ???????? ?? ??? ?? ?? ????????. ???? ????^????(?) ??(?)?? ????(?) ????(?) ?? ????????? ???????(?) ???? ?? ?? ??????? ?*????????(?) ???*??????(?) ??????????? ?? ????(?) ?>(?) ??(?)????(?), ????? ???????? ?(??) ???? ??????'??????^, ???????? ???' ? ?'??? ????, ? ??? ?????? ???????? ?» ???, ?? ?? ???????? ??(?) ??(?)????(?), ? ?? ???????? ???????? ??(?)?????? ???????? ??????. ???^?? ???? ??, ?(?)?????(?) ????? ????? ??-?'???? ?? ????*?, ???? ??? ???????? ?' ?????? ???', ? ???? ??? ??'? ????? ?? ??'?(?) ????(?) ?? ??(?) ??'???????(?) ???(?)??????????(?) ?>(?) ???, ??? ?????(?) ? ????(?) ?' ???? ?? ??????????? ??? ?(?) ??(?)????(?), ? ?????? ??(?) ????????????^????(?), ? ????'?????(?)-????????, ??? ??(?) ???' ??????????(?) ?>(?) ??? ????? ?????(?) ? ??(?)?-???(?); ?> ???? ??'? ??(?)?? ??'?????(?)?????(?) ?????????? ??'???(?) ?????? ?????(?) ??? ??????? ?'???????? ?' ??'25. ? ??????(?) ???-????? ????(?), ? ???? ??? ????? ??(?)?? ???? ???????? ???'?????. ?? ???? ???????????? ?????? ?????? ?????????, ? ??????(?). ???^??'??? ?(?)??? ????? ???? ?????, ??? ?>??(?)??? ???? ???' ?? ?? ?? ??(?)????. ???? ???? ????????????? ??(?)?? ??? ? ??????????? ????(?) ??(?), ??? ?? ? ????' ??? ????????? ?? ????????26, ??? ?? ???? ??? ???? ?? ??'?. ?'????? ????(?) ?(?)??? ???, ?>(?)?? ???(?)[?] ??????? ????? ???(?) ????? ?? ??*? ?????? ???????? ????(?) ?? ???(?) ?????????(?), ????? (?) ?? ????????? ??(?)??? ???, ? ????????????? ????(?) ??(?), ??(?)?? ? ?'??? ???, ???????? ?>(?)???????? ????(?), ??????(?) ?? ????????? ??? ???(?) ?' ????'?, ??'? ????????? ????(?) ???????? ???? ?????????. ???? (?) ???????(?) ???? ?? ?? ???????(?) ?? ??? ????(?) ???(?) ???????, ??? ??? ??(?), ? ???????? ????(?)[?] ????? ??(?) ?????(?)-???(?) ?????? ???(?)????? ???? ? ?????????, ???????? ?????' ??(?)-????; ?' ?????? ???' ??????? ?>(?) ??(?)????(?) ???? ?? ????(?) ? ??(?)??; ???? (?) ?????? ??(?)???(?) ?' ??(?) ?? ??(?)??(?) ??? ? ?*??-???? ??(?)???(?) ???????????? ?????, ?????????? ? ?????????? ?? ???(?); ?????? ??(?)??? ??? ? ???(?) ??? ??????????? ?> ??? ???'?27. ? ??(?) ?^?: ???. ???? ?? ????? ?>(?) ??(?)????(?) ???????? ???(?)??(?)28. ?????(?) ?????' ???(??), ? ?????(?) ??????????? ??(?)????(?): ??? ????'?(?) ?' ????'? ??'? ??'?????' ????(?)?? ? ? ????? ??'? ?)????(?). ?? ???(?) ???? ???????? ???(?)?' ?>(?) ????? ???? ?? ??(?)??? ? ?? ??????'??-??(?) ?? ??????? ???????????? ???????29, -??(?) ?? ??? ??? ?????- (?)[?] ?????'??????(?) ?? ??? ????? ?????? ?>??(?)????? ????(?)?? ?????(?)[?] ???????????? ?? ??? ????? ?????? ?????????? ??(?)???30, ?? ????? ???????? ????(?), ???? ?????????????????? ???(?)?', ? ???-?? ?(?)?????? ??*??? ???(?)???^????(?)?? ? ???????(?) ??????(?)?? ??????? ?? ????' ??????. ?? ?????(?) ?(?)???(?) ????(?). ????? ???????(?) ??(?)????? ????????????? ?' ????, ???? ???-??????? ??????? ???(?). ?? ??????(?) ???? ????? ?>(?) ?????? ???-????? ?????(?)?????? ????? ?????? ??(?)?? ??? ????31. ???? ???-????? ???(?)?' ??????. ??? ????(?) ? ???(?) ??????? ??? ?(5)??? ???????(?) ??, ??????? ??? ????, ??????(?) ?????(?) ???(?) ??? ?????'. ??7 ????(?) ??????(?) ?????? ????. ??????(?)[?] ?????????????? ?? ?????, ?? ??(?)[?] ????? ? ?????'???? ?????????32, ? ?? ???(?) ?'????? ??? ?? ??????? ???(?)?? ?????? ? ?????? ?'???????. ?????? ???????? ??????????? ?'????????? ?1 ?????(?) ?????? ???-???? ????, ?> ??(?) ???'????(?) ? ???? ??? ????, ? ?????(?)?? ???-?(?)[?] ??????". ????? ?'? ???? ?? ????'? ?????? ??? ???? ? ??? ???? ???? ?????' ??? ????(?)??? ?' ??(?)??? ????? ??? ??'? ? ??? ????. ? ?? ???? ?? ???? ????? ??(?) ???????????. ?*??? ???'?(?) ????? ??(?)[?] ???? ?????????, ??????(?) ???? ??(?)??????*?(?)??(?) ???????(?) ??????????(?). ??'???. ?^????) ??? ???'?????) ????34. ???-????: ??????? ?????? ? ?????? ?????? ?? ??(?)????????(?) ???'????? ??? ? ??(?)3': ? ?????. ????' ???? ??(?)[?] ??????? ?????1 ????. ??'???. ??? ?(??) ???(?)?? ???? ????36, ???? ?? ???(?)?? ??^??. ???(?)?'. ??? ???(?)?? ???'??? ????. ?????. ??^ ??? ???? ???(?)??. ??'? ?? ?????? ???(?) ???37. ????????(?) ??????? ?> ??????? ????? ????'?, ?' ???????(?) ?????? ?????? ???????(?), ??????(?) ???????(?) ?? ????? ??? ??????, ?? ????? ?? ????? ????? ?? ?>(?)???????(??) ??? ?»(?) ????(?) ??????(?) ??????, ?? (?) ???????(?) ?????', ??(?)?????? ??? ?? ????(?) ????-??(?) ?? ???????, ??(?) ??? ??????: ????? ?????? ??????? ? ?????-??(?) ???? ?? ??, ???????(?) ?? ?????? ????????? ???(?)?? ?? ?????, ??? ????? ??, ???????? ?? ??????? ?? ?????????(?) ??????(?) ????(?) ?? ?????, ? ??(?) ???? ????????. ???????(?) ????????(?)????, ?? ???' ??? ???? ???? ???? ????? ??(?)?? ?????? ???????????? ???????$ ??? ????' ??????? ????????' ?' ?????????(?), ??(?) ?? ????????? ?(??) ?????? ?????(?) ???????, ?? ?????' ??? ??(?) ????????, ? ??? ???? (?) ????(?) ????(?)??(?) ? ??? ?????????(?). ????????' ?? ????????? ????????, ?? ??(?) ?????? ???????? ?' ?????, ? ???? ????????? ????????, ????????' ???? ????? ?' ??????, ? ???(?) ??? ??? ????????, ?? ??' ???????, ?? ??? ????????-?? ????????? ??????(?) ???? ? ????????? ???????'. ??????? ??????? ?? ???(?) ????????? ???(?)?', ?????? ??????(?)?? ???????? ????(?) ????(?)????: ????? ??? ?????, ????(?)?? ????? ? ???????? ????(?)[?] ??? ???(?)??, ? ???????? ??? ?????????? ???, ?? ???? ?>(?) ???? ???(?) ????? ? ?????? ?????????, ?? ?? ?(?)??? ????? ?????? ?????, ????? ??????(?) ???? ????????? ???? ?????? ?>??(?) ?? ??(?) ????(?)??, ?? ????? ?????? ????(?)?? ???(?)???. ??? ???' ????? ? ?? ?????, ????(?)?? ???(??) ???(?)?' ???????: ??? ????? ????? ?? ?????? ?>(?)???, ???? ? ??? ?' ??????? ????? ?? ????(?), ??? ?? ????????? ?????(?) ??????? ???(?)?? ???, ?? ? ??????????? ????(?) ???????????. ? ??? ??????(?) ?? ??(?)???(?), ?????(?) ??? ? ????? ????(?) ? ??(?). ??? ?? ???? ????? ???? ??????38, ? ??? ????(?) ????'? ????(?). ????(?)?? ? ???, ????????(?)?? ???? ??(?)?????? ????? ?????, ??????? ?? ? ???? ?; ????? ??? ??^??^ ????(?). ?? ?? ??(?)?????(?) ??? ????? ?? ??(?)???????? ????(?) ????, ?? ??? ????????? ??? ?? ??????(?) ???, ???? ???(?)??????(?)?? ???? ???? ?????? ????????? ?????, ?? ???(?)??????(?)??^??? ?????, ??? ?>(?) ??(?)????(?) ?????, ? ???? ???? ?????? ??????? ?????. ????? ?? ???? ?? ?? ?????????' ???: ????? ??????????? ?;(?) ????? ????????(??) ?? ?? ???? ????? ???(?) ???? ?? ?????, ??????? ?? ????' ???-???. ? ?????? ? ??????. ??????? ??? ????(?)???? ???(?)?? ????(?)-???(?) ??????? ?? ????????. ??? ???? ????? ?????? ??(?)??????? ????????, ??? ? ?'????? ???????' ?????^'??????? ?????, ???? ??(?)?????? ?? ????????: ???? ? ????(?)??? ??(?)??, ?? ???????(?) ?????????????, ??? ? ??????? ?????(?)??? ????? ????????? ?? ??(?)??. ?\?(?)?????? ????(?) ??? ??-????????? ?????'??? ????'????????^' ?????? ??? ??'? ?????????-??. ??(?) ?? ? ?> ??^?????'? ??? ???? ?>(?) ????. ???????? ??????? ???'??????? ????? ?(?) ????, ??? ?>(?) ???? ???'?????? ?????'. ????? ??? ???? ???'?????? ?????', ????? ?? ?? ?? ?>?????? ???????? ??(?)??????(?) ?? ?>(?) ??'?????? ??? ???????, ?? ?>(?) ????'? ?????????(?), ?>(?) ????'? ?? ???????? ??? ?? ?^? ??? ????? ? ?????????(?)??, ??? ?? ?? ?*? ????? ???????? ?>(?) ???. ?? ?>????(?)?? ?? ????? ???????(?)[?] ?????, ???? ????? ???????? ??????(?), ???????'???? ?'? ?»(?) ??'?????(?) ?????? ??(?)????(?), ???? ???????? ????????? ? ????(?)????? ?'??? ?'? ????????. ^?(?) ???????? ????'? ???????? ???(??) ??????????? ????', ??? ??????????? ???-???????? ??????????, ???????? ? ???? ????????(?)[?] ?????, ???? ???'??? ??????????(?) ??????? ???????? ??? ?? ? ??(?) ?(?^??????-??(?)?? ????? ??????????; ?????? ?? ???' ?(5)??? ???? ?? ????-??(?) ?? ?? ??????? ? ?????? ???????? ??(?)??????(?). ?? ????? ???(?) ?(?) ????'? ????'?(?)???, ???? ?>?? ?»(?) ??????? ??????? ???-?????? ? ?????, ? ????? ??(?) ?;??????????? ???????????(?) ????????-???(?), ???? ? ??(?) ???(?)??????? ??? ????? ?? ??(?~)??? ??? ??-??(?)????, ????????? ? ???(??) ????(?)??????(?) ??? ? ????^???-???(?) ????? ?? ????? ????*? ??'???, ??*??(?) ??'? ???????'? ???? ? ????(?)??? ? ?' ???'? ?????(?). ????(?)??? ??? ???????? ????? ????-??? ?? ??????(??) ???????(?)???. ????? ??(?) ?????????? ?' ?????(?) ????(?) ?(?)?? ??????? ?? ??????(?) ??? ?? ????? ???. ????? ???????? ???? ?????? ???????? ????? ??????? ??????, ?? ???? ????????? ?????????, ??? ???????? ???? ???????; ??? ??????? ??????? ?? ? ????? ???? ? ???? ?????!... ? ??? ????? ?? ??? ?????? - ?????'?????, ? ?? ???? ??? ??? ?????, ?? ????????? ????. (??. 21:42,44) ??? ???????????? ????????????? ?????? ???????????? ????? ??-???????. ? ? ???? ????????, ? ? ???? ????????? - ????????????. ? ?????? ???? ???????? ???????? ? ??????????? ????, ?? 988 ???? ???? ??????-???? ??????????. ? ????? ? ????? ?????????? ???????????? ????????-????? ?????. ?? ?????? ???????? ??? ?????? - ?????? ? ????????? ??? ??????-????. ????? ????????? ????, ? ?? ??? ???? ??? ??????????. ???? ??????? ????????? ?? ????? ?????. ? ?? ?? ?????? ??? ????, ???? ??????????? ???? ??????? ????????? ?????????. ????????? ???? ???????????. ???? ?????? ?? ????? ? ?? ?? ???? ?? ?????'????. ???? ?????? - ???? ???????????? ???????? ? ???????? ? ??? ???? ?????? ???????????. ??? ???? ????? ???? ??????????, ???? ???????????? ? ???????????? ?????????? ? ?????? ?????? ????. ? ??????? ????? ??????????? ? ??????????? ??? ?????? ?????-?????? ????????? ?????????? ??????? ???????? ? ??????? ????????, ?? ????? ?? ??????? ??????'?. ??????? ???????, ?? ?????? ????? ? ???-???? ??????? ???????????. ?????????? ??? ??????? ? ? ???? ????-???????, ??? ? ? ???? ??????????? - ?? ??????? ???????. ???????????? ??????? ???????? ?????? ? ??????????????. ?? ????? ????????? ??????? ???? ?????... ??? ?????????? ?????? ????, ???????? ?????? ???????????, ??-???? ??????? ????? ???????, ? ?????? ??????? ??????... ????, ??????? ?????? ???????????? ???????????? ????? ???????? ?????? ? ????? ???? ????? ??????? ?? ??????? ??????. ????????, ? ??????? ?????? ???? ????? ???????????? ? ???? ???????. ? ??????? ???????? ???????? ???????? ????????? ????? ?????????? ???????????? ???????? ? ???????????? ???? ???????? ????? ????? ???????. ???? ?????? ???? ?????? ???? ???? ?? ??????! - ???????? ???????? ???????????? ????? ?????? ? ????????? ????? ????????????. ????? ??? ? ????? ????????? 20-? ????? ??????? ???? ???????? ????? ????????, ??? ???????? ???? ? ??????????? ???????. ? ??????, ??????, ?????? ????????? ?? ????? ???? ?????? ?? ????? ???????. ????? ???? ? ????????? "????????" ?? ? ???????? ??????? ??? ????????? ?? ?????????? ???? ("????????? ?????????? ? ??????????, ?????????, ?????????????? ? ???????"). ?? ? ????? ????? ?? ??????? ??? ?????????? ?????????'?, ??? ???????? ???????? ???????? ???????? ?? ????????? ???????????, ???????? ?????? ??? ???? ??????????? ??????? ??????? - ?????????? ???????? ??????? ????? ??????????? ???? ????????? ?????? ??????????? ??????????, ????????? ????? ????, ????? ????????, ??????? ?????????? ???????-?????????. "??????? - ????", - ???????? ??????????? ? ???? ????. ? ???????, ??????? ? ??????? ??????. ????? - ??????? ? ????. ????????????, ???????, ???????????????. ????????? ? ???????? ????????? ??????, ???? ???????? ?? ?????, ? ???? ???? - ?????????? ?????, ?? ??? ??-??????? ? ???? ????? ? ?????? ????, ?????????? ??????. ?? ????? ?????????? ???? ?????? ???????? ?????? ??????, ???? ?????????? ? ???? ????????, ?? ??????? ???? ? ????????, ?? "??? ?? ????". ? ?????? ?????? ???? ???????? ????-??? ????. ??????? ???? ???-????? ?? ?????????? ??????, ??????? ??????? ????????, ???? ???????? ???? ???? "????? ????????? ?????????". ????? ????? ???????????? ?????? ? ???? ?????????? ??????? ?? ????. ?????? ????????? ??????? ???? ?????, ? ???? ?? ???????????? ???????? ??? ???????????? ?????? ??????. ? XX ??. ?? ??????????? ?? ?? ????????. ????????, ??? ???? ??????? ?? ????????? ????????? ?????? ??? ????????????. ?? ????????? ??????????? ?????????. ?? ?????????? ? ????? ?? ???? ???, ? ????? ????????? ????? ?? ???? ????? ????? ?????????. ???????? ??????????????? ? ??????? ????????? ???????? ????????? ? ???'??? ??? ????'????. ???? XX ???????? ?? ????????? ???????? ??? ????? ???????????? ? ???? ????????????? ??? ??? ? ????? ???????? ???? ?????? ?? ??????. ??? ?? ???????? -??? ????? ???? ?????? ????????. ??? ?? ???????? ?? ??????? ??? 117 ??????, ?????????? ??????? ? ?????? ??? ???????????? (? ? ????-????? ??? ??. 21 ? ??.20). ? ??? ????? ?? ??? ?????? - ?????'?????... ?????? ???????????? - ?? ??????? XXI ????????. ?????? - ?? ?????. ????? ????????? ? ????????????????. ?????? ??? - ????????? ???? ???????. ???? ??? ??????? ? ????? ???????????? ? ??????????? ??? ???????? ??????, ?? ???????? ?? ????? ?? ????, ?? ????????, ??????? ??? ???????? ?????. ? ?????, ?????? ?? ???????????? ?????? ??????? - ?? ?? ?? ?????, ?? ?????? ?????????? ? ??????? ??????????. ??????????? ?? ?????? ?????? ??????, ???? ?????? ???? ??????-?????????? ? ??????? ????? ??????????????, ????????? ????????????: ?? ??????? ????? ???, ? ????? ??... ???? ????? ?????? ???????? ???????? ??????? ?????? ?????????. ????? ????????? ?????????? ??? ??.?????????? ?? ???????? - ????? ??????, ??? ???????. ??????? ????????? ???. ?????? ? ?????-?? ??????, ?????? ? ?????-?? ???? ??????? ????????. ????? ??????? ? ???????? ????????? - ??-?????? ? ???????? ??? ????? ?????????? ???????. ??? ????????????- ?? ?????? ??????? ? ?????? ????, ? ?? ?????? ??????? ??? ????????? ??????-????? ????????????? ??????????. ??? ? ??? ?? ? ??????, ?? ??????????, ????????, ?????????? ?? ????? ???? ?? ?????? ??????????, ?????????? ? ????. ???? ???? ????? ?????? ?????????. ??????? ??? ???????-????? ????? ????????, ? ??? ????? ??? ??????? ??? ?????. ?????? ???????????? ???????? ??????? ? ?????????? ???????: "? ???? ??? ???????? ????? ??????????????" ? ??? ????? ????? ??? ???-?????? ?? ?????? ?????, ? ? ???? ???????? ?? ???????? ????? ?? ?????-?????, ?? ???????? ?????, ?? ????????????, ?? ???? ?????, ?? ????????? ???? ?????. ? ?? ??????? ??????? ?????? ?????? ? ????? ????????? ???????? ????????? ??? ???????? ?????????. "??????? ? ?????? - ?? ???? ??? ?????????????? ?????????? ?????". ??? ?????, ??? ?????????? ??????? ?? ?????????? ????????, ? ?????? - ?? ???????????, - ?? ???????? ? ???? ??????. ??? ?????, ??? ??????? ???????????, ? ?? ????????????, ? ?? ????????? ????-??????. ????, ??????????? ? ??'?????????? ???????? ??????? ?? ???-?? ?????, ?? ????? ???????? ????????. ????? ? ??? ??????? ?????????: ???? ??????? ??????? ????? ? ???????, ? ??????? - ????? ? ???????? ????? ?? ?????????????? ? ??????????? ? ?????? ???? ????????? ?? ??! ?????? ??????? ???????, ??? ? ?????? ? ?????? ????? ??-??????? ?????? ????????? ???????. ????? ?????? ????????? ????? -?? ????????? ??????????, ?? ???? ??????? ????? ?? ???????, ???? ?????? ? ???????????? ?????? ? ?????, ? ?????? ????????? ? ?????? ??? - ?? ??????????? ??????????, ? ?? ???? ???????????? ????? ??-???? ?? ???? ? ?????? ?? ????????? - ????? ??? ? ????????. ??? ???, ?? ??????? ?? ????????, ?????? ???????? ??, ?? ???????? ??????. ??? ?? ?????? ??????? ?????? ? ?????? ?????, ??? ? ???? ?????, ????? ?????, ?????? ?????, ????? ?????, ?????? ?????, ???? ?????? ? ?????? ????? ?????? ????? ? ???? ??????... 70 ????? ??? ????????????, ?? ???????? ???????? ???, ?? ????-????? ????????? ? ?????, ??? ??? ???????? ??????? ???????????, ?? ? ????? ??? ????? ?????, ?? ? ? ?????????: ??????????? ? ????????? ???????. ????? ? ???????????? ??????? ?? ????????? ???????? ? ??????, ?????????? ????? ? ?????? ?????. ?????????, ?? ??????? ?? 117 ??????: ("??????, ????? ?????????") ???? ?????????? ?? ??????? ????? ????. ??????????????? ? ????????, ???????? ???????? ??????? ? ????????? ?? ?????? ????????? ???-????? - ????? "?????? ?????", ????????? ? ??????. ? XIX ??. ????? ?????????? ?????????? ??????????? ????????? ??? ????????? ? ??????????? ?? ???????. ?????????? ?????? ?????? ???-?????? ???? ??????????????, ????????????? ? ???????????? ????? ???-????. ??? ???? ??????????. ??? ??????, ????????, ????? ???? ? ??? ??? ?????????? ??????, ????? ??????? ????????? ????????? ?? ??????. ???? ??????? ???? ? ????-?? ????? ???????. ???? ????????, ??? ????? ?????? ?? ??????? ???????. ?????? ????????, ?????????????? ????? ????? ???????????? ?????? (?????? ?? ????? ?????????), ???????, ??????? ???????? ???- ???... ?? ???? ????????? "?????????", ?? ? ??????????? ??????????-???????? ???????? ?????? ??????????? ??????? - ??? ?????? ? ??? ?????????? ????. ? ????????? ??????????? ?? ????? ??? "??????-??????" ??????. ?????? ???????? ?????? ? ????????? "?????????" ??-?????? - ???? ???????. ? ??? ?????? ?????? ?? ?????????... ??????, ? ????? ????? ???????? ??????????, ??? ???? ??????? ??-???? "? ???? ?????????". ? ?????? ???? ??????? ????????? - ???????? ???? ????????? ?????????. ????? ??????? ???? ????????? ? ??????? ????? ??????? ??????? ? ????? ??????????? ?? ???... ? ???????? ???????? ????????? ??????? ? ??? ???????????? ???????????? ?????? - ???? ? ??????, ??? ?? ?????? ????? ???? ?????? ??? ????????? ???????? "????????? ???????????? ?????????? ? ??????????? ???????????". ?????????, ?? ?????? ? ????????? ???? ????????? ????????????, ???-???? ?? ??????? ??????. ?? ? ????? ????? ????????? ?????????? ? ???? ?????, ?? ??????????? ????? ?? ??????????, ?? ??? ??????????? ?? ?????-????? ???????, ? ??????? ??????????? ???????? ? ???? ??????????. ??????? ??? ??????????? ????? ??????? ????????? ?? ????????, ? ???? ????? ??? ??????????? ??????????? ?????????? ?????????. ?? ?????????? ??????? ????? ?????? ?????????, ??? ??? ?????????. ?? ???? ??? ???????????? ?????? ?????? ?????????? ?????? ?????? ? ?????-?????. ???????? ???????, ?? ?????????? ????? ??????? ???????????. ? ?????? ?????? ???????? ???? ????????????? ?? ???????????? ? ??-?????????? ???????????? ?????? ? ???? ??????? ?? ?????????? ?????. ????, ????? ??????? ??? ????. ??? ?????? ???? ??????????? ????-?????, ?? ?????? ? ????????? ?????? ???????? ???????????? ??????? ???????, ????, ?? ?????? ??????, ?????????? ???????? ?????? ?????? ? ???????, ? ????????. ???????????? ???????????? ?????? ?? ?????? ??-??????????? ? ???????. ???? ?????????? ? ? ?????? ????? ??? ????????? ?????? ? ????????????? ? ???????? ??????? XIX ??., ? ?????? ?????-??????, ????????? ?? ?????? ??????, ?????? ??? ????????? ?????? ??-??????????? ????? ?? ??????? 30-? ?????. ?????????? ??????: ? ??????-??????, ? ?????-?????????? ???? ??????????? ???????????? ?? ???? ?? ??????? ????????? ? ??????. ??????? ???????? ???? ?? ????, ?? ??????? ??????????? ??????, ?????? ??????????? ???????? ?????? ??????. ? ???? ???? ?????????... ??????? ??????????? XX ??? ??? ???-?????? ????????? ???????? ??? ????????, ?? ?????????? ?????????? ?? ??????? ? ???????? ??????? ???????????, ?????????? ??????????-???????? ??????? ??????? ??????? ? ???? ?????... ?? ????? ????? ?????? ???????????? ????????? ???????? ? ?????? ?? ??????? ????????. ????, ? ?????????? ??? ????????? ??? ???????? ????? ????? ???-?????, ????????? ???? ? ????? ????? ????????? ?? ????. ???????????? ?? ???? ????????????, ?????????, ?? ???? ??????? ? ?????????? ??????? ???? ??????, ?? ???? ????? ? ???????? ????? ? ???????? ????????????. ?? ????? ????? ??, ??? ??????? ??????? ???????: ????????? ???????????? ??????? ?????????? ??? ? ?????????? ??? ? ?????. ?? ?????? ????? ???????? ?????? ??? ???? ????????????? ???????? ? ??? ??, ?? ???? ????????. ???? ???????? ?? ??????????? ???????????? ???????????, ??, ?? ???? ? ??????? ?????????? ????? ??????. ??????????????? ???? ???? ??????? ? ??????????? ?????????? ?? ???? ?????? ???????? ?????, ?????????? ? ??????????, ??? ????????? ???? ????? ?????, ??? ??-??????? ???????????? ??????. ?? ?????? ?????? ???????? ????????? ????????? ???????????, ??? ???????? ???????? ???????? ????? ??????. ????????????? ??????????? ??? ?? ???? ????????? ???????????? ???????? ? ?? ????? ??????????? ?????? ?????????? ??????????? ????. ?? ?????? ?? ?????. ? ? ???????? ???????? ? ???????????? ?????? ? ??? ?? ?????? ?????? ????? ????? "?????? ????????? ?????????". ?????? ????? ? ???????? ???????? ????????? ??????? ??? ????-?????????? ??????????? (????? ??????? ??? ?????? "?????? ??????-??? ????"). ????????????? ??????? ??????????? ????? ??????? ???? ? ?????????? ?????????? ? ????? ??????????, ?? ????????? ???? ?? ??????????? ?????? ????????? ? ?????????. ??????, ?? ???????? ???????????????, ??????? ??????????? ?? ??????????????? ???? ?????, ? ? ????? ???????? ????????? ?????-??-??????????? ????? ???????. ?????????, ?? ???????????? ????????? ??, ??? ???????? ????? ??????????? ????? ????? ???? ? ??????????? ?????? ?????? ????????. ????? ?????? ?????? ???????? ??? ? ? ??????? ??????????? ???????. ??????? ???? ?????? ???? ??? ?????????? ????? ????? ?? ????????? ?? ????????????? ????????? ???????? ?????. ?????? ??????? ???? ??????? ??????????? ? ????? ?????????-??????????? ????? ???? ???????? ???? ????????????? ??? ?????????????? ????, ??? ???????????, ?? ????????? ? ????? ???????????? ??????????. ?? ??????, ?? ???????? "???????????" ????? ??? ??????? ??????? "???-?????", ??? ?????? ???? ?? ????? ?????????? ? ?????? ????. ???????? ??????????? ?? ? ???????? ???? ????????, ?? ????????? ???????? ? ???-???????? ????? ??? ??? ???????? ?? ???????. ???????, ?? ? ??????? ?????? ??????? ????????, ? ??????????????? ?????????, - ?????????, ?? ?????? ?????????? ????????, - ??????? "???????????? ?????". ?????????, ????????? ????????? ??????????? ?????? ?? ???? ?????? (???????? ?????????????) ?????????? ???? ?????? II, ?, ?? ??????????? ?????? ?????????, ?? ???? ??????? ???????? ???????? ???? ????? ?????? ????? ????? ?????. ???????? ?????? ???, ?? ??? ??????? ??????????? ?????? ?? "?????????", ??? ????, ????????, ?? ? ????????????, ??? ???? ???? ?? ??????? ? ???????????. ?? ???? ? ??????? ??????????? ?????? ????? ? ?????, ?????? ?? ??'? ????? ? ???? "?????????" ????-????? ???????? ?????. ????????, ?? ?????? ?????????? ??????????? "??????" ????, ???????????? ?????????? ??????? ????????, ????? ?????????. ???????? ???????, ?? ??????????, ?? ??????? ?????????? ? ?????????, ?? ????? ????????????? ????????? ?????? ??????-????? ? ??????? ????????? ???????????,???????????? ???? ????????? ??? ???? ???? ????????? - "?????????, ???????????". ?? ?? ???? ?? ?????????, ? ????? ??? ?????????? ???????? ????????? ?? ???????? ????, ????????? ???? ???? ?????????? ?????? ? ??????? ???? ? ???????? ???????? ????????? ????? ?????. ? ???-????, ??????, ?? ???? - ???????????? ????? ? ????????? ????? ??????? ?? ??????? ?????????? ???? ?????????? ?????????? ?????????-?????????? ???????? ? ???????. ???????? ?? ?????????, ???? ??????? ??? ?????? ????????? ???????????. ???? ?????????? - ?? ????? ??????????? ????, ?, ????, ? ???????, ?? ????? ??? ???????. ? ? ?????? ????? ??????? ???? ??????? ???????? ????. ??????? ??????? ???????? ???????? ??????, ??? ????????? ? ????-??????? ?? ?? ??? ?????? ? ???? ? ??????? ?? ?????, ? ????? ??? ?????, ??? ?? ??????? ????? ???????, ?? ??????? ?? ????? ?????????? ??????, ???????? ???????????, ??????? ?? ????????. ? ????????? ???-?? ??????? ?? ??? ????????? ??????, ?? ?? ??? ?? ????????? ?? ?????? ?????????? ?????????? ??????. ?? ????? ???? ???, ???????????? ?????, ????????? ??????????? ???-???? ?????? ????? ? ????? ????????. ?????????? ?????? ???? ? ????? ?????????????? ??????, ???????? ? ???????????, ???????? ??????-?????????, ????????, ???????????? ????????? ????????. ? ??????????? ?????????? ?????? ?????? ????? ????????? ?? ????? ??????, ?? ?? ???? ???? ????????? ???? ????????? ???????????? ?????????, ??? ? ???-?????????? ??????????? ? ??????? ???? ??? ????????? (? ???? ?? ? -? ?? ? ? ???????? ????????? ???? ??????????). ? ?????? ??? ?? ????-????????. ? ??? ???????, ?? ?? ????? ?? ???????? ??????? ????? ? ? ??????? 2000 ???? ????????? ???????? ??????????, ??????????? ??????????????? ??-?????? ?? ????, ?? ?????? ?? ???? ????? ?????????, ????? ??????, ?? ???????? ????????????. ?? ?? ???'??????, ???? ?????? ??????? ???????? ?? ?????? ??? ???????????? ??? ??????????, ???? ??????? ??????, ?? ????? ????????? ???????? ???? ??????. ?? ??????, ?? ???? ?, ???? ???? ???? ???????? ????????? ?????????? ?? ??????????? ????????????. ????????, ?? ? 1952 ???? ??? ????????? ???????? ?????. ??? ???? ?????, ??? ?????? ??????????? ? ??????. (?? ???? ???? ?? ?????-????????, ?? ?? ?? ??? ????? ???? ??????????). ?? ????????? ????-?????? ?????????? ? ????????? ? ??????????? ?????? ??????? ? ?????. ?????? ????????? ???????? ??? ????????? ??????, ???? ? ? ??????? ?????? ?????????, ?? ? ????? ?? ????? ?????? ?????. ??? ?? ?? ????? ?? ?????????? ? ??????????? ??????? ????????? ???????????. ?? ?????????? ???????????? ????? ?????????? ??? ??????? ??-?????, ?, ????, ? ?????? ???????? ?? ???? ???????????. ??? ???? ??? ????? ?????????, ?? ? ?????????? ? ??? ?????? ???. ???????? ?? ? ????-?????, ?? ?? ???? ???????? ?? ??? ???????? ???????, ?? ?????????-??? ? ??????, ? ?????? ??????? - ? ???. ?? ??? ?????? ????, ??? ????? ?? ????????? ?????????? ??? ??????? ? ???. ??? ?? ?????. ???????? ???????? ???????? ????????? ?? "??????????? ??????", ????? ?????????? ?????? ?????. ??? ?????????? ?????? ?????? ?? ????? ?????? ???????, ?????????? ??????????? ???????????, ? ???? ?????? ??? ???????????? ?????????, ?'???? ??????????? ???????????, ???? ???????? (???????? ? ?????? "???? ????", ?. 3,1998?.): - ?? ?? ? ??? ???-???? ????????? -????????? ????????. ????????? ?????? ?????. - ?? ??? ? ? ??? ?????? ????? -?? ?? ???? ????, ????????, ?? ???? ???????: ?????????? ????????, ?? ????? ?????????? ???????. ???????? ????????? ???????????? ? ??-??????????? - ???? ?????????! ? ???? ? ????? ??-???????????????: ?????, ??????, ????? ? ? ???? ????? ???????? ???????. ?? ???? ????? ????? ????? ???????: ??? ???????? ? ????? ?? ???????, ??? ???????? ??????? ?? ????????... ? ?? ? ? ??? ?????? ???? ??? ??????????, ?????? ????????, ?????, ????? ????????, ???????? ?? ??????? ???????, ?????? ?????????, ???? ???????? - "?????, ??????????!" ?????????. ? ??? ?? ???? - ?? ??????? ???! ?? ?????? ????? - "????, - ??????, -???????, ???? ? ?? ??????? ? ?????? ?? ?????? ??? ?? ?? ???????! ???? ???? ?????????" - ?? ? ??????. ? ? ??????????? ?? ?????????, ????? ??????? ????. ????? ??????, ? ??? ?????? ????? ??? ???. ????? ???????? ??????-????? ??????????. ???? ??????? ?????? ????? ?????????, ????-??. ???? ???? ? ?????????. ????????????????? ?????????? ????? ??-????? ???????? ? ?? ????????. ? ??????? ? ??, ??? ??????????? ??????????? ????? ??????? ????-??? ??????, ??????? ???????????? ?? ????????? ?????? ? 20-30-?? ????? ???? ??'?????? ???? ?????? ?????????? ????, ? ????????? ? 1946 ???? ?????? ?????? ????????????? ????????????????? ???? ???? ??????????? ? ?????????? ?? ?????? ?? ?????? ???????? ????, ????????????? ? ??????? ???????, ???????????, ????????? ?? ?????? ??????? ???????? ????????? ??????????? ? ????? ??? ? ???? ?????????. ??? ??? ??? ???? ?? ??? ????????????, ????? ???? ????? ????? ????'?- ???? ??????. ???-???, ? ????-?? ????? ????????? ????????? ?? ????? ????? ???????: "?????? ?? ? ???, ?? ?????????? ?? ???? ??? ? ?? ????????: «?? ????????? ???? ??????????»". ??? ?? ?????????? ???? "?????????" ?? ??? ?? ????????????. ?????, ????????, ?? ??? ?????? ????????? ??? ?????, ?? ??????? ???? ?????: "?????????? ???????? ? ?????, - ??? ?????? ????????: ? ???? ???????". ? ???? ???????? ????? ?? ?????, ???????????? ???? ????????. ??????? ????????, ????????? ????? ? ????? ?? ?????????? ????-???????, ???????? ??????? ???????? ??? ?????????? ????? ????, ??? ??? ???? ???????? ???????????? ??????? ??? ?? ?????????? ????????? ? ??? ?????????? ?????? ????????? ??? ??????? ? ????????? ?? ????? ? ?? ?? ????????? ??????? ????? ? ????????? ??? ??????? ??? ?????? ? ???, ???? ???????? ? ??????????. ????? ???? ?? ?????, ?? ???? ???????? ??? ????????, ??? ??? ?????? ???????? ??????????? ???? ???????????, ?? ???? ?????. ? ?????????? ???????? ?? ?????? ?????? ??????? ??? ?????????? ??????? ???? ????????, ??????????????? ??????? "???? ????", ?? ???????? ????? ???????? ?????: ???? ?? ????? ???? ?????, ??? ???????????? ? ?????????? ???-???? ? ?????????? ?????????? ?????, ?? ??????? ????, ?????? ? ???-????!? ????? ??????? ????????? ????? ???????? ???????-???????? ??-????? (?????????? ?????????????, ?? ???????? - "??????"), ???????? ??? ??????? ? ?? ???????? ??? ???????. ??? ?? ??????? ??? ???????? ?????? ?????? ??????... ??????, ?? ?????? ??, ???????, ? ?????? ?????????? ???? ????????. ????????? ?????? ? ???? ?????????? ?????? ??????????? ????-??????? ????? ?????'??? - ??????????? ????????? ??? ?????-????? ???? ?????-???????????? ????????? ???? ?????? ??????????, ?????????? ????????? ????, ????? ?????????? ???????????. ? ??????? ?? ??, ??????????? ??????? ?????, ?????'??? ????????????? ???????, ?????? ??????? ????? ???? ?????????? ??????? ?????-???????????? ????? ?? ??????????? ?????? ? ????? ? ??????? ?????????? ??????? ??????? ???????.?? ??? ???? ??????? ??'??????? ?????????? ? ???? ???-??????? ? ???? ??????? ????????. ????? ???????? ?????? ? 1977 ?. ? ??????????? ?????????? ?? ?????, ?? 21 ???? ??'???????. ? ???? ???????, ?? ?? ? ?? ?????? ?????? ? ??'??????? 5 ?????, ?? ? ???? 26. ???????. ?? ????, ??? ? ????? ????? ??????? ???? ? ???????????? ??????????? ??????????? - ??????? ???? ? ??????? ???????. ?????? ? ?????????????? ????, ??????????????????. ????-???????, ?????? ?????? ??? ??????????? ? ??'??????? ??? ??????-???????? ? ??????? ????? ???????????? ??????? ??????, ??-???? ????? ??????? ?? ??? ??? ? ??????????? ???????????. ?????????? ???????? ? ????????? ?????????? ??????? ??????? ?? ????? 23 ??????, ? ????????? ????? ????????????, ?????? 26 ????-??. ??? ?? ????????????? ? ???????? ??? ????, ????? ? ?????? ???? ????-?????? ?????, ??????? ????. ??? ?? ????????? ?????????? ?????? ??-????? ???????? ??? ????????, ?? ?????????? ??????? ???????? ??????? ? ???????? - ?? ??????? ?????????????, ?????????? ? ??'??-?????. ?? ????????? ????????? ???????? ??????? ???????? ?????? ?????? ??? ?? ???????? ?? ? ??????, ???? ????? ????????? ?'???? ???? ??????, ???? ????????? ? ???? ??????????. ???? ????????, ?? ????????? ???????? ??????? ????? ?????????? ????? ???? ?? ??-?????? ?'????-?????????? ?????? ?????. ??? ?????????? ????? ? ???? ??????: "????? ??????? ??? ?????? ?? ???????? ???? ?????? ???? ?????: - ?????, ???? ??????? ?? ???." ????? ??? ????? (1984) ?? ????? ? ??????? ????????. ? ??????? ??'??????? ???? ????????? ?? ????? ????? ? ??????????? ????????. ????? ?? ??????, ?? ???????. ????? ?? ????? ???????? ????? ??????? ???????????? ?????, ?? "????? ??????? ?????? ?? ??? ??? ??, ?? ??? ???? ???? ?????? ?? ?? ?????? ?????" (????????? ??? ????? 15.13.). ? ??????????? ????????????, ???? ????????, ???? ????? ?? ?????. ????? ????????, - ????? ???? ??? ??????????? ???????????? ????????, - ? ?????? ?????? ??? ??? ??????? ???????? ????? ???? ???? ?????: ????? ?????, ?? ????????? ? ????? ???????? ???????? ?? ???????????? ????????? ????? ? ???????? ???? ? ???? ? ? ?????, ???????????? ??????? ??????? ????????, ???????? ???????????? ??????????? ?'????, ?? ??-????? ?? ?????? ????? ?????? ??????? ????. ???? ?? ?????? ? ????? XX ???? ??????? ????????? ?? ?????? ? ????, ?? ??????? ??????? ????, ???????? ??? ??????? ????? ???? ????, ?? ????? ? ???? ???? ????????. ??????????? ????????, ?? ??????? ???????????? ????? ??????? ?? ??? ??? ?????????? ??? ? ???????????, ??????????? ?????. ??? ? ???????? ????? ? ???????? ? ????????? ? ?? ?????????? ?????? ?????. ? ?? ? ???????? ???, ?? ??????? ??????, ? "??????? ????"? ?? ????? ???????????' ?????????? ?????????? ???? ???? ????????? ???? ??????????????? ??????. ? ????? ???????????? ????? ??????? ????????, ?? ?????? ?????-????? ????? ?? ?????????. ???????? ????? ??????????, ??? ???? ?????? ??????????? ?????? ??????????. ? ?? ??????? ?? ???????, ?? ? ??? ???????? ???????-????? ?????. ???????? ??? ????? ?? ????? ??????-??????. .. ? ????? ?????? ????. ???? ? ???????????? ???????? ??????, ???? ?????????? ?????, ? ???????? ?? ???? - "?????????? ?????". ??-???? ?????? ?????????? ??? ?????? ????? ??????? ? ?????????, ???? ? ??????? ? ???? ????????? ???????, ??? ?????????? ?? ????? ????? ???? ? ??? ?? ???? ????????????? ?????? ??????????? ???????, ?? ?? ???? ? ????? ????????? ???????. ????????, ????????? ? ?????? ???????? ?????? ???? ????, ????, ?????? ?????????? ?? ?????, ?? ??? ?? ?? ????????????, ? ?? ??? ???????????? ?????? ????????? ??????????? ????????? ????????: "? ???? ???????? ??????? ? ?????? ? ??? ???" -????? ???? ??????????????? ?????? - "???????? ???????". ????? ?'????????, ?? ??????? ????? ?? ????? ?????????? ????-?????, ??? ????? ???? ?? ????? ??????? (19 ?????? ?? ?????? ??????) ???????? ????? ?????? ???????. ????? ?? ??????? ???? ????????? ?? ???? ??????. ? ????? ??????? ????? "???" ???????????? ??? ? ??????? ??????. ? ????? ??? ??? ???????? ????????? ?? "????? ???" (?? ?? ??????? ?). ??? ????? ???? ? ??????????? ???? ????????? ??? ??????????? ???????, ????? ? ????? ???????, ?? ???????????? ?? ??? ????????? ??? ????? ???????????? - "???????????? ??????? ????? ????? ?????". ???????? ????? "?????" - ??????, ???????????, ????????? ?? ?????????. ??? ???????, ?????? ???????? ????? ???? ??-?????? ? ??????????? ? ??????????. ???? ????? ? ????????? ?????? ? ????? ?????? ??????????? ???? ? ???? ??????????, ?? ??, ?? ???????, ?????? ???????????? ????????. ?????????, ???? ????? ? ??????? "??? ???????? ?????? ???? " ??????????? - "??? ???????? ?????? ????", ? "??? ??????? ???????" ??????? - "????? ??? ?????????". ????-???????, ?? ????? ???? ??????????? ?????? ?? ????? ???. ???????, ????? ? ???? "?????????" ?? ???? ??????????, ?? ????? ????????? ???? ???????? ?????????? ?????? ?????. ?? ????????? ????? ?? ???-?????? ? ??????? ????????? ?????? ??? ?????? ???????? ???????? ?????????, ?? ??? ????????? ???????? ??????? ???? ????????? ????-???????. ?? ? ????? ??????, ??? ????? ??????? ???????? ??????????. ?? ????? "???????????" ????? ???? ?? ????'???????, ?? ????? ??????, ?? ???????, ????????? ???? ??? ?????????-?????? ????????????? ????. ?? ????? ?????? ???????? ???? ???? ????????. ??????????, ?? ????? ?? ??????? ? ????? ???????? "???????????". ? ?????????????? ??????? ???????? ???? ?????, ?? ??? ???????? ???? ? ?????? ??? ? ?? ??????????, ??? ???? ???????????? ? ??? ?????? "??????" ??????????? ???????, ?????, ????????, ?????, ????????, ????-?????, ?? ?? ? ????? ??????, ?????? ? ?. ??. ? ?? ??????????? ?????? (???? ????? ??????? ??????????, ?? ?? ?? ???????? - ???? ??????) ??????????? ??????? ????? ?????????? ????????? ,????? ????????". ? ?? ????????? ? ??????? ??????? ?????? ????????? ????????????, ??, ?? ???????, ?? "?????????" ????????? ? ??????? ? ???????? ? ?????? ???????? ? ??????????. ?????? ? ??????? ? ??????? ? ??? ?????? ????? ?????, ???, ?? ????, ????? ?? ??????????? ??????????. ???????? ?????? ??????????? ???????????'?, ?? ? ???????? ??????????? ?????????? ????? ??? ??????????? ????? ?? ?????? ????????? ??????? ?? ?????? ? ?????-??, ?? ???????? ??????? ?? ???????. ?????????????? ????????? ????? ? ???? ???????? ?????????? ????????? ????????????? ?? ??????? ?? ????? ???????, ? ?? ???????????? ????????????, ? ??????? - ???????????? ?????????? ????? ?????? ? ????? ????????. ????????? ????????? ???????????? ????????? ? ??????? ? ?????? ???????????? ????? ???????? ??? ? ?? ?????? ??????????? ?????????. ????????? ???? ????? ??????? (????. ???????? ?????), ?????? (????. ??????????????? ???), ?????????, ??????? ?? ???? ??????? ????????????? ?? ????? ?????. ??????? ??????, ?? ? ??????? ???????? ???? (? ???? ? ?? ???? ????????? ????????? ?????? ???????) ?????? ????? ?? ????? ????? ?? ??? ? ?????? ?? ???????????? ??????, ?? ? ?????? ??? ?????? ????????? ????? ??? ???????? ????????. ???? ???? ????-????? ???'???????, ??????, ????? ???????????? ??????? ?????????-?? ???? ??????????? ????????? ???????. ? ???-???? ?? ??? ??????? ?????????? ???????? ?????????? ??????. ??????? ?? ?????, ?? ??? ????????? ???????? ????????? ?????????-???? ?????????? ??? ????-??? ???? ?????????? ?????, ????? ???????- ??????????. ????-??? ?????????, ?? ????????? ????????? "???", "???", "????????" ???? ??????? ?????????????, ?, ????, ? ???????. ?? ? ??????, ?? ?? ????? ????????? ???? ?????????, ?????? ??????????. ??? ?? ????????? ?????, ?????????? ????????. ??????? ????? ???????, ???? ? ???? ????? ???? ? ??????????? ??????????, ???????? ?????-???????? ????, ?? ???? ????? "?????? ????????????? ????????, ? ???? ? ???????? ???????" - ????? ????? ??????? ???? ??? ???????? ?? ??????. ?? ? ??? ??? ????????, ???? ????? "??????" ???????? ? ????-??. ?????? ????? ?? "????????" ??????? ????????. ? ??? ?????????-????. ?? ?? ????? ?????????? ??????????. ???????? ??????? ?? ??????, ??? ???? ???????????? ??? ??????? ? ???? ????? ? ????????? ????? ?????????. ?????????????? ???'???????? ???????????? ????? "?????????", ?? ????? ????? ?????????. ? ????? ????????, ?? ??? ????????? ? ????? ?????. ???? ???? ??? ?????? ????? ?????????????? ?? ????? ? ????????? ???????. ?????, ???? ??????? ?????????? ??? ????, ? ?? ?????? ?????? ??????????. ??? ? ?? ?????????. ???? ??????? ???? ????? ???????? ? ???????????? ? ?? ?????? ???, ??? ?? ??????? ?????? ????? "???? ????????, ?? ????? ???? ? ???????, ??? ??????? ??? ????????"? ? ??, ???? ??????? ??????, ? ????????? ???? ???????? ?? ??????????? ?????????????? ?? ??????, ?? ????-????, ?? - ?????? ? ???? ? ??????? ??? ???? ???, ?? ???????, ????? ???? ???????? ??????????? ??? ????, ?? ? ????? ????? ???????? ?? ?? "??????? ??????"? ? ?? ?? ???? ?????? ???????? ????, ??? ?????? ??????? ????? ????????????, ?? ?? ???? ??????????? ? ?????, ?? ???????????. ???????? ?? ????????? -???????? ?'????????? ?????, ????? ????????? ??????????-???????-???, ??????????? ? ???????????. ? ??? ????????? ??????????? ????? ????? ?????. ?? ? ?????? ???? ????? ???????? ?? ???????? ???? ??? ????? ??????, ?? ? ?????? ??? ? ???? ????? ?????????? ? ??????? ????? ? ???? ??????? ????? ????????. ????? ?? ???? ???? ???? ?? ???? ??-?????? ? ?. ? ???????? ??????? ?? ??????? ? ?? ??? ????, ?? ??????, ?? ?????? ?????? ????. ??? ??????? ?? ???? ????????? - ???? ??????? ????, ???? ?? ???????????, ?? ?????, ? ????? ?? ??????, ??????? ??? ??????????? ????, ??? ???????? ???????? (???? ? ???? ????? ?? ??? ??? ??? ? ????? ???????? ???? ??????? ???????????????), ? ???? ??????? ?????????, ????? ????? ???? ??????. ???? ???? ?????? ???????? ?'???????? ????? ?????????? ????????? ??'???????, ????????? ???????????????? ?????. ????????, ?? ??? ???? ???? ???? ??????? ? ??????????? ????????. ????? ????? ???????? ???????? ???? ??????-???, ???? ????????? ??????????? ?????? ? ??????, ? ??????????, ????????? ??????, ?? ????? ????? ??????. "?? ???? ????????? ? ??'? ???, ??? ? ? ???? ????? ???"- ????? ???????. ? ???? ?????????. ????? ??????, ?? ????????????, ?????????, ????, ? ???? ????????? ?????. ??? ???? ???? ??????? ??'??????? ? ???????, ?? ??????? ???? "?????????", ????? ??????? ??????. ? ????? ????? ? ????? ? ?? ?????? ???? ?????????? ?????????? ? ?????? ??????????? ?????????? - ??-?????? ????? ??????. ?????? ???? ? ?????? ?? ????? ?????? ? ?????? (????? ??? ?????????????), ????? ??? ????? ????????: ? 16 ????? ??? ???????? ?? ??????????? ???, ???? ?????????-???????. 1945 ???? ?????????? ???????????? ???? ?? ??????: ?? ??, ?? ??????? ? ????? ???????????? ???????. ???, ??? ??????? ??? ?? 10 ????? ??'??-?????, ????????? ? ?? ??????? ??????????????. ? 1953 ???? ??? ??'???? ???? ????? ? ???????????? - ??????? ???????? ??????? ???????????? ??????????. [...] ??? ????? ???????, ???? ????????? ?? ??????, ????? ? ???? ???????? ?????? ? ?????????? ??????????. [...] ?? ?? ?????? ???????? ?? ????????? ???????????, ?? ?????????? ??? ?????? ?????-?????????? ?????? ????????????. 700 ??????, ?????? ? ???????, - ?? ???? ???? ???????? ??? ??????, ?????, ?????????????. ?? ????? ???? ?????? ???????? ?? ??? ???????? ??????? ?? ????, ?? ??????? ????? ???????, ? ? ?????? ?? ?????. ? ????, ?? ????? ???????????? ????? ??????????? ??? ????? ???? ?????. ????????? ????????? ??? ???????? ? ???? ??????????? ??????????? ?????. ??????, ?? ????? ?? ??????, ?? ?????? (?????? ?? ??, ??? ???????? ???????? ?? 4 ???. ???????), ??? ?????????? ? ?????????? ????????. ???????? ?? ???? ????, ??? ?????, ?? ??? ?? ????? ?????? ??? ? ??????. ??? ?? ??????? ?? ????: ???? ? ????? ?????????, ???-?? - ?????? ?? ????. ?? ????????? ????? ?????????? ????? ????? ??, ????????? ??, ??????? ????? ??????????? ? ? ????? ????? ????????? ???????????????? ????? - ???????????. ???????????? ???????, ?????????? ????-???? ??????, ?? ???? ?? ????, ??? ???? ?? ???? ????????? ??????? ????????. ????? ??????? ?? ???? ?? ????????? ? ?????? ???????????? ???. ????? ???? ??? ??????, ???? ????????? ????????? ?????? ?? ????? ???????? ????-????, ??????, ?? ???? ??? ? ?????, ? ???????? ?????? ? ??????????? ?????? ?????? ???????? ? ???????? ????? ??????, "????????????", ??? ?? ???? ?????: "...?????? ????? ? ?? ????". ??? ????? ???? ??? ? ??????, ?? ????????, ? ?????? ???? ???????? ???????????. ????????, ?? ???? ? ?????? ????? ???????? ????? ???? ????????? ?? ????? ???? ???????????? ? ?????????: "?????? ???, ?? ???? ? ?? ?????..." ???? ? 1989?. ?? ????? ????????? ???? ?????, ?? ??? 5 ????? ?????-???? ?? ????????? ??????????? ????????, ????????????? ??????????? ????????? ? ????????? ????????????. ????????, ?? ?? ??? ???, ???? ??? ????? ???? ?? ???? ?? ????? ???, ? ????? ???? ?? ???? ?? ??????? ??????? ???????? ????? ??????. ?? ?????? ? ?????? ? "?????" ????? ?????? ??? 80 ?? 100 ????? ????. ???????? ?? ????? ? ?????????????? ????? ??????????????? ????????. ?? ?'????????? ??????, ?????? ????????? ???-?????? ?? ???????? ???? ????????: ????????, ?????????, ?????????. ?? ??????? ? ??? ??????? ???????? ???? ???? ?? ?? ?????? ?????????? -???? ???????????, ??????? ???? ?? ??????? ????, ????????????? ??? ??????. ?????? ??????? ???? ? ??? ????? ???? ?? ????. ?????? ???, ?? ???? ? ?? ?????, ?? ? ?????? ???????? ?? ?????... ???????, ?? ?????? ?? ????? ?????? ????? "?? ????? ??, ?? ????-?? ?? ????? ?". ???????? - "??????? ?????? ??????" ??? ?????????. ?? ?? ????????? ???????? ??????? ???? ????? ????????? ??? ?? ?????? ????????????, ??? ????????? ?????? ???? ???? ????????? ?????? ?? ??? ??????. ???? ??? ???? ???????? ???? ?? ????? ???????????. ??-?????????, ?? ?????? ??????? ??????????? ???? ???????????? ??? ?????. ????? ?????????? ?????????, ? ?? ???????. ?? ??? ????????? ?????????? ? ??????????? ???????? ???????? ??'???????? ... ? ????????? ?? ?????????? ?????? ?????? ?????-???????????? ???-?????? ???????? ??????,?? ?????? ??? ????????? (????? ??????? ???????? ??????? ?? ??????? 90-?), ???????? ?'????? ???????? ?????? ???????? ?????: ????? ?????? ?. ???????? ?? ????????? ????? ?? ?????????? "??????? ????????? ? ???????" - ?? ??????? ? ???????? ????????? ??? ????? ???????? ?????. ????????????? ? ????? ?. ????? ? ???????? ? ?. ????????? ? ????????, ?????????? ???? ????????, ?? ? ????? ????-??????? ? ???????. ??? ??????? ???????, ???? ??????? ????? ?? ?????? ?????????? ??????? ?????? ?????? ??????? ???? ?????? ????????. ?? ???? ????? ?????????? ?? ? ??'???????. ??????? ??????? ??????? ????? ??? ????????????? ? ???????? ??????????? ?? ??????????? ?? ??????????? ????? ??????? ????????????. ??????? ??????????? ??????? ???? ? ?? ??????????. ??'??????? ???? ???????? ??? ?????????? ?????? ?????. ? ?????? ??? ????????? ?? ????. ????? ???? ?????????? ??????, ??-??? ??????. ????? ?????????? ???? ??????????. ??? ??? ?????? ???-?????. ?? ????, ??? ????????? ??? ??????? ? ???????? ??????????? ?????????? ? ??'???????, ??? ?????? ????? ???? ?? ???????? ?????? ?? ???? ???????? ?? ???????, ??????? ????????? ??????? ? ? ? -? ? ? ? ? ? ? ?, ?? ??? ?????????? ??????? ???????? ????? ?????, ????-???????, ???????, ????????????? ????????. ?????????? ???????, ?? ??????? ????? ??????? ???????? ??????? ???????????? ????. ????????, ?? ????????? ???????????? ?'????? ???-?????, ???????? ????? ??????????? ?????? ???????? ???? ????? ????????????-?????? ?????,???? ???????,??????? ? ? ? ?? - ????? ?????? ?????. ??? ???? ??????? ????? ??????????. ????? ???? ???????????? ????????? ? ????????, ?? ?????????? ???-???????? ???????? ??????. ???? ?? ????? ??????? ????? ?????: "?????????? ???????? ? ?????, - ??? ?????? ????????: ? ???? ???????". ???? ????????? ????. ????? ????? ?????? ?? ???. ? ?? ?? ????, ?? ?????? ??? ???????, ????????? ? ???????? ?????????????????, ???-????????, ??????? ????. ?????, ?? ???? ?? ??????????? ????? ????????? ???????? ?????-???? ????? ??????? ? ???????? ??????????? ??? ?????? ??????????. ?????????? ????? ?????? ?? ??? ?????????, ?????? ???? ? ???, ??? ???? ?? ???? ??????? ?????? ???????, ? ??????? ?????? ??? ? ???????, ??? ???????? ????????? ??????-??????? ????? ? ????? ?? ????????? ? ???. ???????? ?? ???? ???????? ????? ????????? ?????-?????????, ?? ??'???????? ? ??????, ???????? ???? ?????????. ????????? ??????????? ??? ?????????, ??????, ?? ???? ?????? ???? ????. ?????? ??????????? ???????? ???????, ? ?????? ??-?????? ????? ?? ?????? ?????. ?? ??????? ????????? ???? ????????? ?? ?????? ? ??????????? ???????? ???????????. (?????? ? ??? ?? ????? ????? ???? ??????? ????? ??????, ?? ???? ???????, ?? ??? ???? ??????????? ????? ???? ?????????). ?? ????????? ???????, ????, ????????? ??-??????? ???????????... .??????? ? ??? ?? ????? ?????, ????????? ????. ????????? ???????. ? ??????????: ? ???? ? ? ???! ???? ???????? ? ?????????? ????? ???????? ???????? ?????? 24 ??????? 1984 ????. ???????? ???? ???? ? ??? ????? ????????? ?????? ????? ?????? ?????, ??? ? ?? ????? ?? ????. ?? ???? ???????? ??? ???? ????? ? ???????? ??????? ???????? ? ????????, ?????? ??? ????????? ????? ???????? ??????. ???? ? ??? ?????? ???????. ?????? ????????? ?????. ????, ?? ? ??????. ???? ????? ?????? ?????-?? ?? ????????? ???????. ??? ????, ?? ?? ??????? ? ??? ???? ???? ????? ?? ???? ?????????? ? ???????????? ?????. ??? ???? ??? ???? ???????????, ????????, ?????????, ???????????, ???????, ???'??????, ??????. ????? ???????? ? ???? ????? ???? ?? ????? ?????????? ????, ??? ?????????????? ????????????. ?? ?'????????? ?????, ?? ??? ???? ??????? ??? ???????? 24 ?'????: 2 ???????, 2 ???????, 3 ???????, 2 ???????, 1 ????? ? ????? ????????. ???????????, ????? ??????, ??? ? ?????. ?? ??????? ? ?????? ??????? ???????? ?????? ?????????? ??????. ??-??????. ???? ???, ???? ??? ??????. ????? ????????? ?????. ?? ????????? ???? ??? ?????? ?????? ???????. ??????? ?????, ???????? ?? ????, ?? ?????. ???? ? ? ?????, ??? ? ???? ??? ????? ?? ?????. -?????? ?????! ??? ??????? ???????? ????????? ??????. ????? ???? ? ????: ???? ????? ?????? ???????. ???????. ???? ?? ?????. ?????? ???? ??????? ?????-???. ? ???????? - ?? ????: ????????????? ??? ????, ?? ????????????. - ? ??? ?? ?????? - ??? ????????, - ???????? ????? ??????? ? ??????? ??????? ?? ????? ?? ?????. ? ?????? ???????? - ?????????. ?????: ?????? ?????? ??. 10 ??? ???. 5 ????. ????? ? ??????? ????? ? ??? ?????? ? ??? ????? ?????????, ?? ?????? ???? ?????? ????. ? ???????, ?????? ????????? ? ???, ???? ?? ?? ????????????? ?? ??? ???? ???? ???????? ????????. ??? ???????? ?? ??-??? ??? ? ?????????, ??? ???????? ???????? ??????? ????????? ???-????? ??????. ? ?? ????????. ??????? ???? ???? ?????????. ?? ?????? ?????? ?? ?????????, ? ????? ?????? ???????? ??????, ??? ?????????? ?????????. ??? ????? ????, ???????? ?? "???????????????? ??????? ????????????". ? ?????? ?? ?? ??????? ???????????? ?????????????? ??????????. ?? ?? ??????? ?????????? ???? ???????? ?????? ????????? ? ???????. ????????? ?????? ? ???????? ? ????? ??????, ?? ?? ?????? ??????? ???? ?????????? ??'?????? ????????????, ????????? ????, ??? ???? ?????????. ? ??????? ??? ???? ???? ???????? ?? ?????, ??? ? ??????. ?????????? ??'? ????????? ?? ???? ?????????, ?????? ??? ???????, ? ????? ???? ???? ???????: ????????? - ????-?????? ?????? ? ???????, ??? ??? ? ??????? ?????? ???????? ?? ??? ?????. ?????????? ??????, ??????? ? ??????, ??? ????????? ???????? ?????? ? ? ???? ????????????? ?? ????. ????????, ?? ????? ??????? ?? ???????, ??? ??????? ? ?. ??. - ???????? ??????, ??? ???? ? ??? ?????? ???, ???????? ???? ????? ??????? ?? ?? ??, ???? ???????, ?? ?????? ??????????. - ?? ????? ????, ??????, ?? ??????, ??? ??? ????'???? ???? ?? ???????. ??????????, ? ???? ? ??????? ????? ???? ???????? ??? ?????? ??????, ??????? ? ?? ??????, ?? ?????? ???????? ? ?? ???? ??? ???? 1987 ???. ???????????. ?? ??????, ?? ???? ????????? ?"????? ?? ???????. ????????? ????????? ? ???????. - ??????, ?? ?? ?????? ??????, ???? ?? ??? ????????? ? ?????? - ???? ?????? ??, ?? ? ??? - ????????. ??? ? ?? ????? ?? ????????, ????? ?? ??????? ???. - ........... ? ????? ???? ?????: ????????? ????? ??? ????? ? ?????: - ??????, ????? ? ????????, ?? ?? ????? ??????, ???? ?? ???? ????? ??????? ? ??????????? ??????? ??????? ????? ???????????? ????? ? ????????? ????? ????????? ?????-????????? ? ???? ????????? ???????? (1939-1944) (?? ??????????? ?????????? ?????) ? ???? ?????? ???????? ????? ??????? ????? ????????????? ? ???-?????????? ??'????? ??????????? ???????????? ?????????. ???????? ?????? ???? ????????? ?? ?????, ??????????? ?????????? ?? ?????????-??, ???? ??????, ????? ????? ?? ?????????? ? ?????? ??????????? ????-?????? ???? ???? ?????????. ?????????????????? ???? ??????????? ????? ????? ? ?????????-??????? ???????. ???? ????????? ???????? ???????? ? ??????????? ??-?????? (??). ????? ?????????? ????????-????????? ????? ?????? ??? ???? ?? ?????????? ?????? ?? ????? ????? - ??? - ???. 12 ?????? 1939 ?. ??????? ??'?????? ????????? ???????? ????? ? ???????????????-??????-??????? ????????? ?????????? ????????. ???? ???????? ?????????? ?????-?? ????? - ??????????, ???????, ???????? ? ????????, ??? ???????? ??????? ?????? ?????? ??????? ??? ?????????? ?? ????????? ?? ???????. ? 1939-1940 ??. ???? ??????? ????? ?? ????? ???????? ? ????????. ????? ??? ?????? ?????????? ??????, ????????????? ????? ? ?????????. ??????? ????????-?????????? ????? ??????? ?? ?????????? ? ?????? 1941 ?. ?? ?????? ??????????? ???????? - ?????????, ??????????????? ?? ?????-????????, ?? ???????? ????????? ????????. ??????? ?????????? ??????? ??????????? ???????? ?? ?????????? ????????? ?????, ????????? ????????????? ???????? ?? ?????????? ??????? ?????, ???????????? ??? ????? ??????, ??????????? ????? ??? ??? ????? ?????????, ?'???? ?????. ?????????? ??????????? ?????-???? ????, ???????? ????? ??????? ????? ????????? ????????? ??? ?????? ? ????????????. ??????? ?? ????????? ? ?? ?????????? ???????- ??? ???????????? ????? ???? ??????????. ??? ?????????? ???????? ????-???? ?????????? ??????????, ???? ?????? ??? ?????????? ????????? ?? ????????? ????????? ? ??????????? ???????? ????????? ????? ??????? ????????????? ??????????? ?????. ??????????? ?????????, ? ????? ????????? ?????????? ? ????????-??? ????????, ??????? ?????? ?????, ??????????????? ??? ?????????? ??????? ????? ?????????. ??? ?????????????? ????????? ????????? ??-??? ???????????? ???????? ??? ????????? ??????????? ????????-??? ??????? (???). ???????? ???? ????'???? ???????????? ?????-???? ?????????? ?????, ????? ???????? ??? ?????????? ??????????-????????? ????? ??????????? ? ?????????????? ????? ???. ?????? ???? ? ???????-????????????? ????? ????????? ? ??????????? ???????? ??????????? ??????. ?? ????????????? ??????, ?? ??????? 1941 ???? ??? ????????? 315 ????? ?????-?????????, ????????? ? ???? ????????????? ? ????????? ??????? ???????? ? ???????, ? ????? ??????????. ?????? ????????? ?? ?????????? ? ????????? ??????????-?? ????????? ?????????: ? ???????, ???????, ???????. ? ??????????? ?? ?? ???????? ???????? ??????? ?????????: ????????? ?????-????-????? ??????????? ????? ?? 4,3 ???????? ????1. ?? ???????? ????? ??????? ?? ??????? ?????? ???????? ????? ??????-???? ?????-?????????? ?????? ???????????? ?'??? ????????, ??? ???-????????? ??????????????, ?????? ?????????, 2950 ??????????, 4400 ?????? ? ???????, 3040 ???????, 4283000 ??????. ??? ????? ???????????? ????????, ?'??? ???????? ?????????. ???? ?????, ?????? ???? ????-?? ????????? ???????? ??????????? ???????????: ????????, ???????? ???? ?? ??????????, ?????????, ??????????, ????????? ? ?????????2. ??????? ???????? ??????????????? ?????????, ? ????? ???????? ??????????? ?????????????????? ??????, ?????????? ?????-????????-?? ?????? ????? ??????? ?????? ? ????????? ???????????-????????? ?????, ??????????? ????????? ?????????????, ??? ????? ?????. ???? ??????????, ?????????? ?? ????? ????, ???? ????? ????????: ????? ?? ??????????? ?????????????? ?????? ??????? ?????????? ????-???????? ? ???????? ???????? ??????. ?? ????? ??????????? ?????? ???????????, ??????????? ?????, ??? ????? ??? ????????? ???????, ??????? ?????? ??????, ??? ???????????? ??????? ?????? ??? ?????. ?????? ?????? ? ????? ?????????? ??????????? ?????-??????????? ???-??? ????? ????? ?????? ? ????? ???????? ???? ??????? ?? ??????. ???-??? ???????? ????? ??? ????????? ????????? ? ?????? ????????????? ???? ????. ?????? ???? ? ??????????? ??? ????? ? ????????? ????? ????????? ? ???? ????? ????????? ???????????? ?????. ?????????? ??????? ? ????????? ????? ????? ?????????-????-????? ??????????? ?????? ??????????? ? ?????? ?????? ????????-?? ? ?????????, ? ???? ????? ???????????? ??????? ????????, ?? ?????? ? ??? ??? ????? ??????????? ????????????. ? ??? ???????? ?????? ?? ???????????? ???????, ??????????? ???? ? ???? ????? ????? ???????????? ? ?????????? ??????????? ?????-??????????? ??????. .. .??? ?? ???? ?????? ???, ??? ???? ??-????????????, ????????? ???? ????????, ???????? ????? ??????? ? ???????? ?????, ????????? ??????? ???? ? ????????????? ?????? ?? ?????????, ? ????? ???? ? ????? ? ??????.. .3 ? ??????, ???? ????? ???????? ????????? ?????? ???????? ??-??????, ?? ??????????? ????????? ????? ?????????? ?????? ???-??????? ?????? ????? ????'????? ?????????? ???? ? ????? ? ?????? ????? ??????. ? ??? ????????? ?????? ??? ?????: ???? ??????????? ??? ????, ?? ? ??????????? ???, ?? ????? ?????, ??? ??????, ?? ???? ???? ? ????? ?????... ??????? ???? ????, ???? ????-????, ???? ????, ?? ???? ???????? ????????, ??????? ???? ??????, ?????? ????????, ??? ?????????, ?????? ????????????, ??? ???????, ???????? ??? ???????? ??????????? ????, ???????? ??? ??????, ?? ??? ??????, ????????? ?? ??????, ?????? ?????????.. .4 ????? ???????????? ???????????? ???????? ??????? ?????? ???-??? ?????????? ?? ??????? ???????. ???????? ????? ?? ??????? ????-??, ??????? ???? ?????? ????????? ?????? ??????? ? ????????. ? ????????? ????, ?? ???????, ??? ?????? ???????????? ?? "????? ?????", ????? ? ????? ?????? ???? ?? ????????????? ?????? ????? ???? ????????? ????? ?? ????????? ?????, ?? ?????, ?????????, ?? ????? ????????? ?????????? ?????? ? ?? ?????????-??????? ???????. ???? ????-?? ? ???????? ??? ??? ???????? ??????????? ??????????? ???????. ? 1941 ???? ??????????? ???????? ??????? ??????? ? ?????? ???-??????? ? ??????????? ????? ???? ???????????? ????????? ??????? ??-????? ???????? ????????? ??? ???????????? ???????? ???????? ? ??????: ???????? ???? ?????? ?? ????? ??? 150 ????? ?????????, ????? ??????????? ? ??????? ??? ??????????????????5. ? "?????? ?????? ???????" ??? ???????????? ???????? ???????? ? ?????? ??????????? ?????? ???? ???? ?????? ?????????? (8 ?????) ???? ??????????? ??-????????? ???????. ???? ???????? ???????, ??? ? ??????????? ? ???????????-?? ??????? ??????? ?????????? ?????????? ?????? ? ?????? ?????? ?????, ??? ?? ?????? ?????? ? ????? ?? ????? ??????????? ????????? ?? ?????. ???? ????, ?????? "??????? ?????? ???????" ?????????? ?? ?????????????, ???????????? ???????, ? ????? ?? ???????????? ???????????? ? ????????? ??? ????????6. ? ?????? ? ???? ????????? ???? ??? ???????? ??????????? ???? ?????? ?? ??????? ???????? ? ????????? ???????????? ?????. ? ????-????? ? ????? ??????? ???????????, ?? ???????? ??????? ????? ??-???????? ???????????? ?????? ????????? ????????, ??? ??????? ?? ????????, ?, ???????, ?????????7. 11 ? 25 ????? 1942 ???? ? ?????????? ??????? ??????? ????????? ?????????? ?? ???????????? ??????????? ??? ??? ??????????? ?????-???? ???????? ??????????? ?????? ????????????????? ????????? ???? "?????". ??????? ???????? ??? ??? ???? ????????? ???????????? ?? ???????? ??????????? ?????????8. ??????????? ????????-??????? ???????? ?????-???????????? ????-??, ????? ????????? ?? ?????? ????????? ????? ?????? ? ????????? ?? ?????????? ?????????????. ???, ????????? ??????? ??????????? ????-??, ?????? ????????? ????? ??????? ???? ????? ???????? ?? ?????????? ?????? ?????. ????? ???? ????????? ???? ???????? ????? ? ? ???? "???-???????" (?? ???????? ? ??????? ??????) ? ? ???? "?????????" (?? ????????????? ?????? ? ?????? ?'??????). ?????? ????????? ?. ???? ? ???? ???? ??? ?????????? ??????? ?????? ?. ????????9. ?? ???? ??????, ?? ????????? ???????? ?????-????????, ? ????? ? ?????? ? ??????? ??????? ??????????? ?????????? ???????????? ?? ???????? ??????? ? ????????? ??????????? ?????????? ? ??????????? ???????. ??? ????????? ????? ????? ???????? ???????? ?????????? ???-???????? ?? ???????? ?????. ?? ??????????? ????????? ?? ?????????? ???? ??????????? ????? ???????????? ????????? ??????. ???, ? ?????? ??????????? ??????? ??? ??????????? ????????. ??? ??? ???? ????? ? 1944 ???? ????????? ?????? ??????????? ????? ? ???????? ?????? ?? ? ???? ????????? ?????????. ?????? ?? ??????????? ???? ????? ???????????? ?????????, ?? ??? ?????? ? ????? ???????, ??????????? ?????????? 80-???????? ?????? ????????? ???????????? ???????????? ?????? ? ????????10. ? ?????? ?????????? ????? 5-?? ???????? ?????? ??????????? ?????? ? ??????, ??????????? ???? ????? ??, ?? ? ??? ????? ?????? ???????????? ? ??????? ? ?????. ?? ??? ???? ???????????? 400 ????? ????? ?? ??? ?????????? ? ????????????? ??????????? ?? ????????????? ?????. ???-????? ????????? ?'??? ????? ????". ?????????? ??????? ???????? ?????????? ??????? ?? ????????? ?? ?????????? ????, ??? ??????? ?????????? ??????????? ?????? ???-????????, ?????? ??????????? ?? ?????????? ??????, ??????, ?? ???-???????? ??? ?? ????? ?? ????????, ??????? ??? ??, ?? ???? ????????-???? ? ????? ????. ????????? ????? ?????????? ???????? ??????? ? ????????, ???????? ?????? ??????????? ????????????. ??????????? ?????????? ???? ??????? ??????? ???????? ?????????? ?????, ?????????? ?? ????????????? ??????????. ???????? ???????? ???????? ?????? ? ???????? "????????" ? ?????????? (?????????? ????-??) 10 ?????? 1942 ???? ????????? ?????????? ??????? ? ???? ???????? ????????. ?? ????? ??????? ???????? ????????? ?????????? ? ????????. ???????? ????????? ?. ???????? ?????? ????????? ???????, ????-????? "????????" ???????? ???????? ?? ???? ?????????? ?????? ??????-????? ??????????, ????? ????? ???? ????????? ???? ?????? ?? ??????-?? ????? ??????12. ????? ???? ????? ???????, ? 1942 ???? ????? ??? ?????? ???????? ????????????? ????? ??????????? ???????????. ?? ? ????????'? ???-??, 18 ????? ? ???? ?????????? ??????? ????????? ??????? ?????? ???? ? ?????????. ?????? 19 ????? ? ????? ??. ????? ????????? ????????-???? ?????? ????, ??? ????????? ????? ??????????? ???????, ?????? ????????, ?????? ???????? ???????? ? ?????? ??????. ????? ??????. ?? ??? ????????? ???????? ???? ???????? ???????????? ??????????? ???-??????????, ?????????? ?? ????????????? ???????. ????? ?????? ??-??? ???????? ??????????? ???, ?? ??????? ?? ????? ?????, ?? ??? ??????? ????????? ????? - ?????????? ??????????13. ???????? ??????? ??????????? ??????? ? ????????? ? 1944 ????. ?????? ????????? ???????? ???????? ? ????????????? ????? ?? ????-?? ??????? ??? ???????? ??????????????. ? ?????? ????????????? ????? ???? ????????? ????? ????????, ????? ???? ??????? ???????? ???-????? ?????? ???? ? ?????? ?'??? ??????????. ????? ?? ?????????? ?????????????? ??????? ??? ??????? ?? ???? ??? ??? ??????????14. ?????? ? ??????? ???????? ????????? ????????? ?? ????, ???'???-??? ? ?????????? ????????? ???? ????? ??????. ?? ????? ????????-??? ?????????? ?????? ?????????? ? ?????? ???????? ?????-????: "?? ????? ????? ??????, ?? ????? ????? ?????, ???? ????, ???????? ????". ??? ???????: ????? ?????? ?????????? ?????? ????? ?? ????????? ???? ????? -????? ????????? ?????? ??????? ??????... ? ??? ??? ????????? ?????- ???? ????? ?? ??? ??????, ??????, ?? ??????? ??????????, ??? ? ?????? ?????????? ????????? ????????? ?????????? ???? ??????. ? ??? ??????? ?????????? ????????? ????? ?????? ???????, ??????????? ????????? ?? ?????? ????????? ??????????. ?? ???? ????????? ????????? ???-?????? ???????? ????? ?????, ???????? ?????? ??????? - ??? ?????? ?? ?????? ??????????? ????????? ??????????, ? ???? ?????? ???????, ???? ????? ?????? ???????????? ????????? ????????????15. 28 ?????? 1941 ???? ????????? ???????? ??????????? ???????? ??????? ????????? ?????? ????? ? ???????. ??? ??? ???? ??????-?????, ??, ???? ?????????? ????????, ????????? ???????? ??????????? ??-?????????? ?????? ?????? ????? ? ?????????. ? 1939 ???? ?????? ?????????? ????? ??????????? ????? ?????? ????? ? ????? ?? ?????-????, ? ?????? ?? ?????????. ???? ??????????? ?????? ???? ?????-??? ??? ????????? ?? ?????? 40 ?????????? ?? 50000 ??????16. ?????????? ?????? ????, ??????????, ?????? ???? ??? ????????? ?????-?????????, ?? ????????? ?? ??????? ??, ????????? ?????. 6 ????-?? ? ???? ??????? ???? ?? ????? ??. ???? ? ?????? ?'????????? ? ??????? ??????? ????? ? ??????. ??? ???? ???? ??????????? ??????-???? ???????, ???????-??????????? ???. ???????? ????????????? ???-????? ???? ?? ?????? ????????. ?? ??? ???? ????? ?? ???? ?????????-??? ????, ??? ??? ???????????? ????? ???????????? ?????????? ???-?? - ???????????? ????????. ???? ??????? ???????????? ????? ? 1941 ???? ??????? ??. ?????? ?????????????. ? ?????? 14 ?????? ????????? ???????? ?????? ????, ??? ????????? ?. ????????? ????????????. ? ????????? ??? ?????-???, ?? ?????? ???? ??? ?????????? ? ????????? ??????????? ???-??? ??????????? ? ?????? ??????, ?? ???? ??????'?. ????????? ????-?????? ??? ???????????????? ?????????? ????? ???????? ?? ??????? ????????? ?????????. ???? ??????? 624.80 ???????17. ?? ????? ???????????? ??????????? ??? ??????? ?????????? ???? ??????????? ???????? ???????????? ? ?????? ?????? 50-????? ??????- ????, ??? ????????? ?? 23 ?????? 1942 ????18. ?????????? ? ???? ???-???? ??????????, ????? ????? ????????? ???????, ? ??????? ?? ?????? ???? ??????????? ?????? ???? ? ????????? ?????????????, ???????-?? ??????? ?????????? ??????????19. ?? ? ? ??????????? ????, ?????? ????? ??????????????? ? ?????????-??????????? ????????????. ???????? ??????????? ????????? ???????? ?? ???-???? ????????, ??? ???'????? ????????, ? ????? ????? ?????? ???????-??? ???????. ? 1943 ???? ?? ?????? ????? ?????????? ??????? ? ??????? ????????? ???'??? ????????? ?????????, ?? ?????????? ?? ??????????-?? ????????, ?? ??????? ??. ???'??? ?????????? ???? ?????? ???????-???? ?? ???????? ?????????? ????? ?????? ???????????20. ????????? ????? ??????? ????? ???????? ???????? ???????????-??? ?????????. ???, ? ???????????? ????????? ??????? ?????????? ? ???? ??????? ??????? (???????), ? ? ??????????????? ????????? ??. ???????? ? ??????? ?? ??????????? ??????? ??????21. ????? ?????, ????????????? ?????? ?? ??? ????????? ?????? ??'?-??? ??????????? ?????-??????????? ?????? ? ?????? ????? ??????, ???????????? ????????????? ????????? ?????. ? ???? ?????? ???-????? ????? ????????? ??? ? ????? ?????????? ? ?????????? ????????-?? ???? ?? ?????? ????????? ?????????? ????????-?????????? ?????-???, ???????? ????, ? ? ??????? ?????????????? ?????????. ????? ? ???, ?????????? ?? ???? ???????? ????, ?????????? ????????????? ???? ?????? ?? ? ????????? ???????????? ????????. ?????????? ???????? ????? ???????????? ?????? ? ?????? ??????????? ?????? ??????????? ??????????? ???????? ??????? ????? ??????? ?? ?????? ?????????, ??? ? ???????? ????? ?????? ??????, ?????? ??????????-??? ?????? ????? ??????????? ????? ?????????? ???????????? ?????. ?????? ????????????, ???? ?? ???, ?? ?????????? ???????? ??????-?????, ? ? ????? ????????, ? ????????? ????? ????, ?? ????????. ??? ???? ????????? ?????????? ?????? ?????-???? ????????? ???????????? ??????? ???? ?????, ?? ????? ???, ?????? ????????? ????????????? ???? ???????? ???? ??? ???????????? ?? ????????? ??????? ??????? ???????? ???????, ??????? ??????, ??? ???????? - ???? ? ??? ????????? ?? ????? ????, ?? ??? ???? ???????? ?? ?? ???? ???????. ?? ???????? ? ????? ????????? ????????? ?????????? ??????, ???? - ???? ????????, ??????? ?????? ??????, ????????, ???? - ???????, ?????????? ?????????, ???? ????????????? ?????? ????????? ?? ???-????? ????????????? ??????????, ?????????? ????????, ?????????, ??? ?????? ??????? ? ??????????? ?????? ???????????, ?????? ????????? ????????? ? ???????? ???? ??'?, ????? ????????? ????? - ??? (??-???????, ???????, ?????), ????, ????????? ??? ???? ???????. ???-????????, ? ????????, ??? ????????? ????? ?????????? ?????, ???? ?????? ? ???? ???????? ?? ?????? ????. ??? ????????, ???????? ????? ??? ?????'??, ??? ???????? ?? ????? ? ???????? ? ??? ???????? ???????, ???? ?????? ?? ?????? ????????? ??????????? ?????????? ????????????? ??????? ???????? ????. ?? ?? ????? - ???????????? ??????? ????? ???????? ?? ????? ???????? ?????? ? ????????? ???????? ??????? ? ????????, ??? ???????????? ?? ???? ? ??????????, ? ?????? ? ??????-???????. ??? ??????, ?? ?????? ???? ??????????????????????? - ??????, ??????? ?????? ?????????? ?? ?????? ?? ?? ???????????, ?? ?????, ???????????? ?????? ?????????? - ?????, ? ?? ????????? ??????? "??-???????? ?????", ?????????? ??????????? ?????, ???????? ?????????? ???? ????? ????? ? ????? ??????, ??? ????????? ???????? ????????? ????? ?????? ???????, ???? ?????????? ???????????? ?????? ??????-????? ???????? ???? ??????????? ? ?????????? ?????'?? ? ? ?????? ?????????? ????? ? ?????? ???????? ??????????? ?????????? ?? ????? ??????? ?? ????? ????????? ????. ????? ??????? ? ????? ????? ???-???? ?????????? - ??? ????, ?? ?? ??????? ??????? ????????? ????? ???????????? ??????, ? ????????????, ??????????? ???? ??? ??????-???, ??? ? ?????????? ?????? ???????? ??????? ? ????????. ???????? ????? ??????? ?? ? ????????, ??? ??????? ?? ??????. ????????? ????-????????? ??????? ????????? ??????, ?? ???? ??????????, ???? ? ??-?????? ??????? ??????????? ??????? ?? ???????, ??? ????????????. ??? ? ?????? ?? ???????????? ?? ???????????? ?????: ?????? ?? ??????????, ????????? ??? ???? ?? ????? - ?? ?????? ???? ??????, ???? ?? ??????. ?????????????, ???????????? ???????? ????????, ??????????? ??? ?? ????-?????????, ? ?????? ??????? ?????? ????????? ???? - ???????? ???-????????? ?????? ?? ?????? ??? ??????? ?????????? ????? ? ?????????. ? ?? ?????????? ??????? ???????????? ??????? ?????? ????? ? ????????? ?????????? ? ????????????? ??????????. ???? ??????? ????? ???????? ??????? ? ?????????? ?????'??, ???????? ? ??????? ???????? ???????, ????? ????????? ???? ? 40-80 ???? ?? ??????, ?? ????????. ?????? ?????, ? ????? ??????? ?????? ??????, ???? ? ????????? - ?????, ???? ?????? ????????? ?? ????? ?? ????. ? ??'???? ? ????????? ????????? ??????????? ???????, ?? ?????????? ?????? ?????????? ?? ?? ???????? ??????? ?? ?? ????? ?? ???? - ???????? ????; ???????. ???? ?????????? ???? ?????????? ????, ??????? ?????? ???????? ????????? ??? ??????, ?????????? - ??? ?????????. ?????? ??????? ????? ??? ?????? ?? ???????? 70-? ????? ???? ??? ?'????? ? ??????, ????? ?????????? ? ????????? ??? ????????, ??? ???? ??? ???????. ???????? ??????? ????????? ???????? ????, ??? ?????? ???????, ?????, ???????? ?????? - ?????????, ??? ?? ???? ??????, ???? ????? ??. ????? ????, ?? ????? ? ??????? ???????? ? ?????????? ???????, ? ?? ????? ???? ??????????? ??????? ? ??????, ?? ???????? ????????? ? ????????? ? ???????????. ????'??????, ????????? ????????? ? ??-????????????, ????????? ???? ? ????? - ??? ?????? ???? ? ????? ??????? ? ???? ??????? "???????" ?????. ?????? ?? ?????? ????? ???????, ??? ? ???? ????? ?????? ???? ?????, ?? ? ???? ????? ?? ???? ? ?????, ????????????? ?????????? ? ????? ?????, ????????. ??'? ?????? ?????? ? ????????? ????, ??????????, ???????? ?? ????? ???? ??? ?????, ??? ????-??? ??'?, ??? ?????????? ???????. ??? ??? ?? ?? ?????? ?????? ??????? ? ??????? ????? ??????, ???????? ??????? ???????????????? ????? ??????? ?????. ? ?????? ? ????????? ??????????, ? ??? ??????? ????????, ?????? ??????? ??????, ??? ?? ??????, ?????, ???? - ? ????? ??????? ??????, ? ??? ?????? ??????? ???????, ?????-???? ????? ????????. ? ?????? ???? ?? ???? ???'????? ?? ???????? ?????????? ? ?????? ???????????. ???? ? ???? ??????? ???????? ?? ???? ??????????, ?? ? ?????????? ??????, ?? ??? ???????????? ? ????-?????? ?????? ? ?????????? ??????? ??????????? ????????????. ? ???-??????? ??????? ????? ??????????? ? ?????????, ??????. ? ?? ???????? - ??? ????????? ?????????? ? ????, ??? ?????????? - ?????-????? ? ??????, (?? ??????????? ????????????, ???????? ???????????) ?????????? ? ?????? ???????, ????? ?????????? ? ??????, ? ?????? ?? ?????????, ??? ?????????? ? ????? ?? ????????, ????????????? ???? ???????. ????????????, ? ??????? ?????? ? ?????????? ???????, ???? ? ? ???????????? - ?? ?????????? ? ????? ?? ????????, ?????????? ??-?????, ????????? ??????, ??????????? ?? ??? ?????????, ???? ??? ??????????????. ???????? ?????????? ? ????????? ??????????, ???????????? ???? ????? ?????? ? ?????????? ???????. ???? ???????, ?? 98% ?????? ? ???? ???? ????????????? ?? 28 ?????, ?? ?????????, ?? ???? ?? ?????? ? ?????????? ???????? ??????????? ????????? ??????? ???????. ?????? ?????? ?????, ??? ?? ????????? ????? ?? ?????? ? ?????????? ??????? - ?? ?? ???????, ??? ???????? ????????? ???? ?????????. ??? ? ?????? ??????? ???????????? ?????? ?? ?????? ?? ???????????, ??? ? ???? ????? ?????? ????????? ?????????? "??????????" ?? ?????. ???? ???????? ?????? ?????????? ??????, ?????????, ??? ????? ??? ?? ?????????? ?????, ??????????? ? ???-???????, ???? ??????????, ???? ?????? ???? ??????? ? ??? ????????? ?????? ???????????? ????? ????????. ???????? ?????????, ?? ??'? ?? ?????? ????????, ? ???????? ???, ??? ???? ?????? ???? ??? ??-??????????? ? ???? ?????????? ????? - ? ????????? ??? ??????????. ? ??? ???? ?????????? ????????? ??????, ???? ????? ?????? ??????? ??? ?????????? ???????? ??????? ?????? ?? ?????? ??? ? ????? ???????? ???????. ? ??????? ???? ???? ??????. ??? ???? ? ??? ??? ????????????? ????????? ??????????? ??????? ???? ??????? ?????, ? ???? ???????????? ????????? ??????, ??? ????????? ? ?????? ??????????? ????????, ??? ????????? ?????? ???????????, ????? ???? ??????? ????????. ? ? ??? ??? ? ??? ??????? ????? ?????????? ???????????? ?????????-?????, ????????? ???????, ?????????? ?????, ????????, ????????? ????, ?????? ???, ??? ???????, ??? ???????? ? ?????????????, ?? ???????? ???? ??? ???????. ?????????? ??????, ???? ??????? ??????, ?? ??? ???????? ????? ? ?? ??????? ????? ?????????. ? ?????? ???? ??????-?????? ?????? ????? ? ???, ?????? ??????? ???? ?????????? ? ???? ????. ???? ??? ????????? ????????? ????????? ???? ??? ????? ?????-???? ??????, ?? ??????? ???????? ?????? ??? ??????????? ?????-???? ????????? ????? ???? ?????? ??????????. ?????'??? ????? ?? ???, ???????? ???????????? - ?? ??????. ???? ??? ????????? ???????-??????, ?? ???????? ?????? ?????? ? ?????? ????? ??? ??????, ?? ??????????? ?????? ?????? ???? ?????????? ??? ?? ?????. ??? ?? ??? ???? ????? ??????, ? ???????? ??, ???????? ? ????? 60-? ?????, ????????? ???????, ???? ? ?????? ??????? ????? ???? ? ??????????, ? ?????????, ? ???????? ????. ??????, ?? ????????????? ???? ??????? ???????? ????? ? ?????? ???????????? ???????. ? ?????? ??????? ????????? ???? - ??? ?????? ??????? ?????. ? ??????? ?????? ?????? ??????? ????? ???????? ? ?????? ?????? - ? ????? ? ???????. ??????, ??? ???????? ?? ??????????? ???? ?????????, ??????? ? ?????? ????? ????? ???????? ? ???????? ????????? ????, ????????? ??????, ???? ???? ??????? ????????, ???, ???? ?????? ???????, ??????? ?? ??? ? ??? ??????. ??????, ?? ????? ??????????? ?????? ????? ?????? ??? ?????? ??????? ? ?? ???????? ??? ??, ??? ????????? ?????????? ???-??????, ??? ??? ?? ????????? ????? ?? ?????. ????? ?? ???? ????? ????? ????????? - ?????? ??? ?????????? ?? ?????, ? ?? ???? ????? ???????? - ????? ?????????? ? ??????? ???????????? ?????????? ?????????? ????????? ????? ????? ? ??????? ????? ??? ??????-???????? ?????????, ?? ?????????? ?????????? ??????????? ???????. ????????? ? ????????? ???? ???????? ????? ? ?????, ??? ???????? ??????. ????? ???????? ???????????? ??????? ?????? ??????? ? ????-???? ??????????? ????? ? ?????? ? ????????? ???????? ???????? ?????- ?????. ?? ??????? 60-? ????? ? ??????????? ????? ?????? ?? ???????? ???????? ??????????. ?????? ?????? ????????????? ? ???????? ? ????-?????? ????????? ??? ????. ???? ? ???????? 60-? ????? ???? ??-?????????? ???????? ?????????? ????? ? ?????????? ?????????? ???????????. ??? ?? ????????? ????????? ????????, ??????????? ? ????-????? "????? ?????????? ???????" ? ??????? ???? ??????????????? ??????? ??????. ? ????????? ????????? ?????????, ???? ??????????, ??????? ?????? ???? ????????? ?????????, ???? ????????? ???????-??? ?????????, ?????????? ???????? ????????? ?????. ?? ???????? ????????? ???????????? ? ??????? ???? ?????? ? ??????? ??????????-???? ??????. ? ???? ?????? ? ????????? ?????????? ?????? ????? ???-????? ??????? ?????????????. ???? ?? ??? ???? - ?? ???????? ???-??????? ???????? ???? ???? ???????? ? ???? ????? ? ??????, ??? ???????, ???? ???? ?????. ? ????? ????? ???? ? ???????????? ?????-?????? ?????????? ????????, ???????????? ??????? ?????????, ?? ? ??????. ??? ????????? ?????????? ????? ????? ??????????? ???????? ?????. ??? ??? ?????? ?????? ??????? ?? ??????? ??????, ???? ???-????????? ?????????? ?? ?????????? ?????, ? ?? ????? ?????? ????-?????????. ??? ????????????? ? ??????, ???? ?????? ????????? ????-???, ???????, ?? ????????? ??. ? ???????? ????????????? ??????????? ?? ??????????? ?????????? ????? ??????? ????? ??????? ?????????, ?????? ?????????? ????? ??????? ??????? ??????? ?????? ? ??????-???? ?????????. ????? ????????? ? ??? ???????? ??????? ????? ???-????? ???????? ??????????? ????????? ?????, ???? ????????????? ? ??????? ??????. ????? ???? ????? ????????, ?? ?????? ???? ??????-?? ?????????? ? ???????? ??????????? ????? ???? ????????? ??????. ????? ???????? ? ??????? ????????? ?? ??????? ? ?????? ???????? ? ??????? ??????, ?????????? ?? ????????? - ?? ??????? ????????? ?????????? ??????????, ?????? ? ??????, ???????? ???? ? ?????. ??? ??? ???????????? ????????? ??????? ???????. ????????? ????? ??????? ?????????? ???????? ?????, ???, ???? ?? ?? ?????, ??????? ??????? ??????-???? ????? ??? ???????. ?????? ????? ????? ????????? ???????, ???? ????? ?????????? ???????? ???????, ?????????, "????????". ????? ???, ?? ????? ?? ?????????, ? ???? ?????????? ?????????? ?????? ?????????? ??????? ???????, ?????????? ??? ?????????? ?????????, ??????? ? ?????????? ???????. ??????? ????? "?????? ???????", ???- ???? "????????" ?? ????? ???? ???? ?????????? ??????? ?? ?????-????. ????????? ?????, ????? ?????????, ?????????? ??????? ???????? ??????? ?????. ?????????? ?? ????? ? ?????? ?????, ?????????? ??? ? ???? ?????????, ??? ?? ????????, ????????, ? ???????? ??????? ????-???????? ?????. ????? ????????? ?????????? ????? ? ?????? ??????-??? ?????, ??? ? ????????? ?????, ?????? ? ????? ????? ?? ????????? ??????, ???? ???????????? ??? ? ???? ????????, ??? ???????, ??? ??????? - ? ???????????? ?????????? ????, ?????????, ?? ?????? ????? ????????? ?? 100. ? ????? ?????????? ?? ???????? ???? ???-?????. ???, ?? ??? ??????????? ????, ?????? ? ??????????? ??????, ??????? ???????? ??? ????????, ????? ?? ????? ???????? ???? ? ??-??????????. ???? ????????? ? ??? ?? ????, ???? ? ?????????????, ?? ?????? ????? ???? ????????? ????? ????????? ????????, ? ? ??? ??? ? ????????, ? ?? ???? ? ????????? ?????? ? ??????, ????? ? ??????, ?? ??????????? ??????????? ??? ????????, ??????? ?? ? ?????????, ? ? ???? ? ????????????? ???. ??? ??? ????????? ?????? ?????????, ? ??? ????? ????? ?? ??????. ????????? ????????? ???? ???????? ????? ?????? ??? ????? ???????. ??????, ?? ???? ????????? ?? ???? ? ??????????? ????, ? ?????? ????? ? ???? ?????. ????????? ????? ?? ????????? ???????? ?????????. ???????? ???????? ???????? ???? ???????? ????????, ????-???????, ????????? - ?????? ?? ??????, ???????? ? ???????? 70-? ?????. ?????????? ? ????????? ?? ?? ???? ?????????, ? ??? ?????????? ??-?????? ??????? ??? ?? ????????????? ?????????? ?? ?? ???????????. ?? ?????????? ??????? ??????? ???????? ??????, ??????? "?????? ?????, ??????" ?? ??. ????? ? ?????????? ?????? ???????? ???? ? ???? ???? ? ???????. ????? ????????? ? ???? ?????????? ??????, ??? ?????????? ?? ???????? ?????'??. ????? ?????????, ?? ??????? ????????? ??????? ????????? ? ???????? ?? ????? ?? ???? ????. ??? ? ???????? 70-? ????? ?????? ?????'??? ????? ???????? ? ???? ????? ?????????? ??????, ?????????? ?? ?? ????'??????? ??????? ??-???????? ??????. ???? ????????, ????? ?????????? ?????????? -??? ??? ?????? ??????????? ? ????? ??????? ???????? ???????. ????-?? ??? ??????? ?????????? ????? ?????'??, ? ??????? ?? ?? ???????, ????? ??????????? ?? ??????????? ???????????. ?'??????? ? ???????. ??? ?? ???? ???????? - ??????????? ????????? ?? ?????? ??????, ?? ????????. ??? ??????, ?? ? 60-70 ???? ?? ????? ?????? ???????? ??????????? ??????? ????????? ???????????? ??????. ? ?????? ? ???, ?????? ?????? ??????????, ?????????? ????????. ??? ?????, ??? ??-??????? ? ????, ??? ? ??????, ????????? ?????????? ??????? ????? ??????, ???????????, ????????? ???????? ??????????, ????? ??-????? ??? ????????? ?????????? ???????, ?? ???? ???????? ????????? ???? ?????? ? ?????????? ????? ????. ???? ??????, ?????? ? ??????? ????????? ? ?????? ????????? ????? ? ???? ????? ????????? ?? ?? ??????, ????? ?? ?????? ????? ??????? ????, ?? ??????????? ?????-?????, ????? ??????? ????? ?????, ? ???? - ???? ? ?????? ????? ?????? ??? ????? ????, ???? ???????? ???? ?? ??? ??????????? ? ??????? ????????, ? ?? ????????? ??????????? ??????? ???????. ??? ?? ? 70-? ????? ???? ??????????? ??????? ???????? ??????? ? ?????? ??????????? ?????, ? ???? ??? ?????? ????????? ???? ?? ????. ??? ????? ????????? ???????, ???????? ????????, ??????? ??????? ???-???????. ????? ??????? ????, ?????? ???? ? ???? ??? ????????, ?? ???????? ?????????? ???? ?????????? ?? ????? ??????? ? ????? -??? ????????? ? ????? ???? ?? ???? ???????. ??? ?? ?????? ?? ???? ???? ?????? ?? ????. ???? ?? ???? ???????? ???????????, ??? ????? ?????????, ?? ? ??????????? ????? ???? ?? ???? ??? ??????? ????????? ?????, ????????? ???????? ? ???????????? ????, ????????? ? ???????-??? ??????? ? ?????????? ??? ??????????? ?????????, ??????, ???????. ?????? ????????????? ??????? ?????????? ??? ??????? ? ??????? ??????????? ????????? ?????? ?????????? ????? ????? ?????? ?????, ?? ???????. ??????? ?? ?????? - ?????? ???? ????? ??????????? ??? ??????, ?? ???????? ?????, ????????, ?????????, ??? ???????? ??, ?? ??????????? ???????????? ???????. ? ??????????? ????? ???? ??????????, ??? ???????? ????????, ????? ???????????, ?????? ?????-?????, ???????????, ???????????? ?????????? ????????? ?????. ??? ???? ???'????????? ?? ?????? ?????????, ?????? ? ??'? ????, ????-???????, ?????? (? ??????????? ?????????). ? ?????? ??????? ?????-????? ??????????, ???????, "???????? ????" ?????? ????? ??????? ?????? ?????????? ?????? ? ???????? ?????????? ???? ?? ???????? ???????????. ? ??????? ? ?????? ?? ? ?????????? ????????? ????????? ?????, ????????? ??????????? ????? ????????????? ???? ????. ???? ?????? ? ??? ????? ????????? ??????????? ????????????? ???????. ???? ?????? ????????? ???????? ????? ? ????????? ? ????????? ?????- ??? ????? ????????? ?? ?????, ??? ?????? ?? ?????? ??? ???? ??????? ?????? ??? ??????, ? ?? ?????? ???????? ????? ?? ?????? ?????, ?? ???? ? ?? ??????????? ?????????. ? ?? ???????? - ??? ?????????? ????-???????? ?????? ???????? ???? ?? ??? ?? ???? ???????? ?????? ? ???, ??? ????????? ?? ??????. ?????? ????? ?????? ?????? ??? ???????-?? ????????? ??? ?? ?????? ? ??????? (?? ?????? ????? ? ????? ????-???? ???? ? ????????) ?????????? ??? ???????? - "??? ???? ?? ??-???????". ????????? ??????? ? ????????? ????. ?????????? - ? ??-?????? ??????, ??????????? ??????- ????'?????? ? ????????? ???? ? ????????. ???? ?????? ???? ???????, ??? ??? ????? ?? ?????? ?????, ?? ???? ??????? ?? ???. ??????, ?? ????? ??????? ? ?? ???????-???. ???? ???? ??????? ??? ?????? ? ???????? ????? (???????????? ??? ?????????), ?? ????????? ??????? ?????????? ?? ??????? ??????-???? ????? ? ????? ??? ??????? ?? ?????. ???? ??????? ?????? ????? ?????? ???????? ???? ?????????, ??? ???? ?????, ?? ???? ???? ??-??????; ????? ? ??????? ????????, - ??????????? ?????????. ??? ? ????? ???????? ? ????????? ??????? ?????, ?? ??????? ???????? ???? ?? ??????, ? ?????? ????? ??? ??? ????????. ?? ? ????????? ?? ????????, ??? ?? ?????? ????????? ?? ??? ???????? ?????? ? ?????????? ??????? (????????, ??????????? ?? ??., ??? ?? ???????????) ?? ??? ???????? ???????? ?? ????? ???????. ????????, ??????????????? ???-???????, ????? ?????????? ?????? ??????? ?? ????? ?????? ????? ?????-??? ?? ?????????? ??????? - ?? ?????????? ????????? ??????????? ? ?????? ?? ??????????? ? ??????. ????, ???? ?? ??????? ? ?????? ???? ?????????? ?? ????????? ???????, ??, ?? ????????????, ???????? ???????? ?????? ? ??????, ????????? ?????, ??? ????? ??????? ?? ?????. ????? ??????? ? ???? ????'?????? ??????????? ???????, ??? ??? ???? ?? ???????? ????? ????? ??????, ?? ????? ????? ??????? ??? ????, ??????? ?????? - ??? ??? ????, ??? ????????. ??????, ???? ???????? ??????, ??????? ???, ? ????? - ???????. ?? ??????? ? ???'-??? ???? ?? ??? ??????? ?????? ????? ?????? - ? ??^? ???? ? ???? ??? ?????? ? ?????? ????????? ????, ??? ????? ?????????? ?? ?????. ?????, ?? ????, ?????? ????? ??????? ?? ??????. ???????? ????????? ????? ?? 9, 40 ???? ? ????? ???. ????? ?????????, ?? ? ??????????? ??????? ????????? ?????????? ??????? ?????? ????????????? ? ? ??-??? ????????????? ??????? ??????? ??? ???????????. ? 80-?? ???? ????? ?????? ? ?????? ???????? ?? ?????????. ???? ?????????? ? ???????????? ?????? ??????????, ?????????????????, ??????????? ??-?????????. ?? ??????? ??????? ??????? ??????, ? ?? ????????? ? ???-?????? ???????. ?????? ?? ??????????? ?????????? ????????, ?? ??-??????? ?? ?????????????????? ??????, ????????, ??????????, ? ??-??? ???????? ?? "?????". ? ?? ???????? ?? ?? ????????? ???????? ????? ??????, ??? ???????. ????? ? ???????? 80-? ????? ????????? ?????? ????????? ???????? ?? ?????? ??? ??? "???????????? ??????" ?? ?????????, ??? ?? ??????, ???? ????? ??????????? ????????. ? ?????? ????????? ????? ??????????? ?????? ??????????? ??????, ?????????????? ?? ?? ???? ????????, 2 ?????????. ????????? ? ?????????? ?????'??, ???????? ?? ?????, ????? ???????? ???????????? ??????? ? ???????????? ??????, ??????, ???????? ???'?-???? ? ????????? ????????? ???????. ?????? ?? ??????????? ???-????? ?? ????? ???????, ??? ? ????? ???? ??????????????? ?? ????-????????? ?????. ? ???? ??????????, ?????????? ????????????? ??-?????? ???? ????? ??? ???????? ???????? ????? ?? ????. ?????? ???????? ?????? ???????????? ? ???????: ??????????? ???? ???????? ?????? ?? ?????????? ???????? ???????? ?? ???? ????????? ??? ?????, ?? ???????????? ? ???????????. ?????????? ? ?? ? ?? ?????????? ?? ???????????, ??? ????????? ? ??????? ???????? ???????????????? ????. ?????????? ???????? ???????? ? ??????????? ???????, ??????????, ??-???????, ????????? ???????, ???'????? ? ??????????????? ?? ?????????-??? ???????? ????????, ?? ????? ?? ???????? ?? ?????????? ???????? ?????? ? ???????. ???????????, ?? ???????????? ???????? ? ????????-??????????? ???????????, ????? ????????? ?????????. ??????? ???? ?????????? ??????? ????????????. ???-? ????????? ???????????? ????-?????????? ????'??????? ???????, ? ?? ??????? ??? ???????? ??? ??? ?????? ???????? ????????????, ??? ??????????? ?? ?????????'? ?? ??-???????? (1054 ?.). ? ?????????? ?????? ???????????? ??? ??????????-???? ?????. ???????? ? ?????, ?? ??????? ????????, ????????????? 700-800 ????????? ????????, ?? ??? ????????? 500 ????????? ?????????, 150 ????-????? ???????????? ?? ??????? 170 ????????? ????????????. ??????, ?? ???????? ?????? ? ???????, ?????????????? ?????????-???? ???????????'?????????? ????????????? ???????. ?? ?????? "??-???????" ???????? ??????????? ?????? ???? ?????????? ?????????? ????? ????????, ?? ??????? ????????, ??????? ????? ???????? ???-????????? ??????????????????, ?????? ??????????? ?? ????????????? ??????, ????????? ???????? ?? ?????????? ????????? ???????? ?? ??-???????? ?????????? ????????. ???? ????????? ???? "?????????" ??-???????????? ?????? ? ?????? ? ?????? ?? ???????? ?????????????-????? ??????, ?? ????????? ?????????? ??????????? ??????????????-??? ????????????? ? ??????? ???????????????? ?????????????, ??? ???-????????? ? ?????????? ?????????, ?????? (????????) ????????? ?????-?????, ? ?????????????? ?????????? ?? ?????? ?????????? ??? ???- ??????? ?? ?????????? ???????????. ???? ?????????? ????? ???-????? ??????? ?????????? ????????? ??????? ? ?????? ?????????. ??? ?????????? ????? ??? ????????? ????? "??? ??????? ??????? ?? ??-??????? ??'???????", ???? ?????? ???????? ???? ???????????? ?????? ?? "??????? ????????????, ?????, ???????, ???????", ?? ? ?????????? ???????? ?????????? ???????? ????? ???????, ???????????? ??????? 14 ??????????? ?????????? ?????????. ??????????? ??????? ??????? ??????????? ????? ??????????? ????????????? ?????? ??? ???????. ????? ? ??? ???????? ??? ????????? ????? ??????????????? ???-???????-????????? ???????????? ??????? ?????????????? ?????????? ?????????? ? ?????????? ??????? ?? ?? ????????? ? ???????? ?????-?????. ???, ???????? ?????????? ????????????? ????? ??????? "??? ??????? ??????? ?? ????????? ???????????"". ?? ?????????? ????????? ????????? ?????????? ?? ?????????????? ?????????? ???????????, ????-???????? ????????? ??????? ?????????? ?????, ????????? ??????, ???????????? ?????????? ?????? ?????????? ???????, ????????????? ?? ????????, ?? ???????? ?????????? ?????. ?? ??????? ??????????? ???-?????? ????????????, ??????? ????????? ?????? "??? ????????????? (???????????) ??????" (1991 ?.) ?? ??????????? ??????? (1996 ?.), ????? ???????? ????????????? ???????? ? ?????????????? (????????????) ??????? ??? ????, ??? ? ?????? ?? ???? ????????? ??????????? ?? ?????? ????? ? ???? ?????. ???????? ?????????? ??????? ???????? ?????? ? ???? "?????". ???-???????? ????????? ?? ?????? ?????????? ??????????, ???????????? ???????? ??????????????, ??????????? ??????? ?????? ? ????? ??????, ???????????? ????? ?????????? ?? ? ?????, ????????? ?????? ????? ??????? ?????????????????? ? ??????? ??????? ??????????, ?????????? ????????? ???????????, ??????? ??????? ????????? ????????? ????????? ??????? (????????, ????????) ????. ?? ???? ????????? ???????????? ??????? ???????? ????????? ????? 3 ?????? ?????? ?? ????? 10 ????? ????????? ?????????? ?? ?????????? ??????, ????????? 2,6 ?????? ???-???, ?????????? ???????? ? ??????? ?? ????????? ?? 2 ??????. ??????? ????? ?????????? ??????. ???, ???? ? ? ???????? 2000 ???? ? ??????? ???? ????????????? 423 ????????????, 27 ???????????, 305 ??????????????? ??????. ????????? ?????????? ?????????? ??????????? ??????????????? ??????????? ???? ?? ??????????? ? ?????? ???????- ??? ??????, ???????????? ??????? ?? ????????????, ?????? ????????? ????????-????????? ???????? ??? ?????????????? ????????????? ?? ????????????? ???????????. ???? ????? ???????? ? ????????? ????? ?????????? ????????? ??????? (?????????, ???????? ??? ???????? ???-??? ???? ??? ??????? ????? ?????????? ? ????? ?? ????? ??? ??? ?????-???? ????????? ?????? ?????, ???????? ?????????, ???????-?????-??????, ?????????, ?'???????? ?? ??.), ??????????? ???????? ???? ? ????????? ??????????? ?????????, ?????????? ???????? ??????????? ? ??????? ??????? ????. ???????????? ??????, ?? ??????? ???????? ?????????? ????????, ??? ? ????????? ????. ????? ??? ??? ???????????? ??????????? ??-?????? ????????, 5 ?????????, 7 ??????, ?? ?????????? ??????? ? ????? ???????; ??? ?????????? ??????????? ????? ????? ? 2 ?????-????, 5 ??????????, 5 ???????? ???????? (1,5 ?????? ???????). ??????? ? ?????????? ? ????, ?????? ???? ????????? 2 ????????, 4 ?????????, 5 ?????????, 1 ?????. ????? ???? ??????? ? ???? (????????, ? ??-????? ?????????), ??? (3 ?????????, 1 ??????). ?????? ???????????? ? ??????? ?????????? ???????? ??????????????? ?????????? ???????????. ????? ? ???, ?????? ? ???? ???????????? ??????????? ???? ???-????? ?????? ?????? ? ???????????????? ?????? ? ?????????????. ???, ?????? ? ???????????, ?????????? ??????????? ??????? ?????-?????? ? ?????????? ??????????, 41,3 % ??????????? ???????? ???-????? ?????????? ???????? ? ???????????????? ?????? ????'???????? ????? ?????? ??????. ??? 31,1 % ????????, ?? ????? ???? ??????? ????, ??? ?? ?? ????'???????. ?????? ?? ???????????? ? ???????????? ????? ???????? ? ???????? ????? 22,1 % ????????1. ??????????? ?????????? ????? ?????? ?????? ???????????? ???? ??????? ???, ?? ???????? ? ?????? ?????????-??????????? ????? ?? ?? ????????: ??????????, ??????, ?????????????, ?????????? ????, ??-???????? ??????? ???????????, ??????????, ??????, ???? ????? ??? ???????? ??? ??????????? ????????, ?? ???????? ?????? ? ???????? ? ??? ???????? ????????, ?? ?????????? ??????????? ?? ???-???????? ???????, ? ???? ????????????? ????? ?? ??????? ???????. ???? ????????, ?? ?? ?????, ? ???????? ?????? ?????? ?? ? ????????- ????????, ? ? ????????? ??????. ? ????? ????? ???? ????????? ????? ?? ???????? ?????????????? ??????????. ?????? ???????????, ?? ???? ?????, ??????? ????? ????????? ?????? ? ?????????? ???????-????? ???????? "???????????? ?????" ? ???????????????? ????????? ????????, ??? ???? ??????????? ???????????? ?????? ?? ?????, ?? ???-?????? ???????????? ??? ????????? ???????????? ?????? ?? ?????, ?????????? ???????? ? ??????? ??????? ?? ?????????????? ???? ?????? ? ?????????? ??????????? (??????? 2000 ?.). ????????? ?????????? ? ????????? ???????? ??????????? ??????? ????????-??????????? ????? ? ??????? ??????? ??????????, ??? ?????? ????? ??????????? ????? ???????? ????? ?? ??????, ??? ???? ????-??????? ? ?????????? ???????, ?????????, ?????????????? ??????????, ?? ?? ??????? ????? ?????? ???????????? "????????? ????? ? ??????". ????? ? ???, ?? ????? ?? ???????? ????? ?? ????? ??????????????? ??????? ????? ? ???????????? ?????????????? ??????????? ?????????? ?????. ???? ? ???????, ?? ????????? ???????? ?????????? ??????, ?????????, ??????? ?? ????????? ???? ?? ?????????? ???????, ????-????? ??? ????????????? ????????? ??????????? ??????????? ? ????? ???-???? ? ??????? ??????? ?????????? ? ????????? ???????? ???? ?????-???????? ????'???? ? ????? ?????? ? ???????????, ????????? ?? ???, ?? ?????? ?????? ?? ?????? ???????? ??? ???????? ??? ?????? ?????. ???????? ?????? ????? ? ????????? ???????????? ??????? ????? \???-???????? ? ?????????. ?????????? ? ????????? ?????? ? ??????? ??????????? ???????-????. ???, ?????????? ?? ??, ?? ? ?????? 5 ?????? ??????? "??? ??????? ??????? ?? ????????? ???????????", ?????????? ????????? ????? ? ?????? 1991 ?., ????? ?????????, ?? "????????? ??????????? ?? ?????? ?????? ? ?????????? ?????????? ?????? ? ?? ??????? ?????????? ??????? ?????????? ?????????, ?? ????????? ?????????? ?? ??????? ????????? ?????, ?? ?????? ???????? ??? ???????????? ???????? ???????? ???-??????? ?? ??? ???????", ????? ???????? ??????????? ???????????? ?????????-???????????? ?????????????? ?????? ?????????? ?????? ??-???????? ?????. ???, ?? ?????????????? ??????? (1998 ?.) ????????? ????? ? ?????????? ?????? ? ????? ???????? ???????? ?? ??????????? ??? ???????????? ????????, ??? ?? ?????? ???'?????? ? ????????. ?? ????????? ????, ?? ?????????? ????????? ????? ?? ???????? ????????? ?? ?????????????? ?? ????????????? ??? ????????????????? ???????-????? ??????? ????? ?????????? ????? ?????????? ?????. ?? ????? ????? ????? ??????, ?? ?????? ?? ???? ????????? ??????????????????, ???-?????, ???????? ????? ?? ???????? ????? ?????????? ?? ??? ?????? ??????. ????????? ??????????? ???????????? ????????? ?????? ???????-??? ??? - ??? ?????? ?? ?????, ??? "???????" ?? ??? ? ????(?). ????? ? ??? ?? ????? ??????????? ????? ????????? ?????? ??????????? ??????? ?? ?????????? ???????? ???? ?? ????? ?????? ?? ??????? ???-???????. ?????? ?? ??????, ?? ?????????? ???? ?? "????????????", ??'??-???????, ?? ????????? ? 4 % ???'??. ???, ???????? ???? "??????, ???????", ?? ????? ??????? ?????????? ????????????-???????????? ?????? ?? ????????????? ???????? ????, ?????? 1,7 % ???????, ????-????????-???????????? ?????? ??????? - 1,3 %; ??????????????? ???????????? ?????? - 0,54 %. ???????????? ???????????? ?????????????????? ?????????, ? ??????? ????????, ????????? ????????? ?? ????????????? ????????? ??????????, ????? ????, ?? ????????? ???'??? ???'???? ? ????????? ???????????? ???????????? ??????????? ? ???????. ??? ???? ??-???-???? ???????? ???? ???????? ??????????? ????????????? ??? ??????, ?? ??? ??????????? ???????? ?????????? ?????????'?: ?????????? ???-???????? ?????? ???????????? ??????????? (??? ??), ?????????? ??????????? ?????? ?????????? ??????????? (??? ??) ?????????? ???????????? ??????????? ?????? (????). ???? ???????? ???????? ??'??????? ??????????? ???????????? ?????? ? ????? ??????? ?????? ??????? ???????????? ??????? ????-??????????, ?? ??????????, ??? ? ??????????? ?????, ????? ?? ????-????? ???????????????? ????????? ?? ??????? ?????????????? ?? ???-????????: ??? ?? ?????? ?? ????????? ?? ?? ???? ???????? ?????-??????? ??????, ???? ?????? ????? ?? ?????? ???????????? ???????-????, ??? ?? ???????? ?? ???????? ????????? ????????, ??????????? ??????? ????????? (1992 ?.). ????? ????????, ? ???? ?????, ???????-??????? ?????? ????????? "?????? ??????" ??? ?????????? ????? ???-????? ? ??????? ??????? ????????, ???? ???????????? ??? ????? ????-???? ???????? ????? ??? ?? ????????? ??????? ? ???????. ???????? ???????? ????????? ???? ???????? ???????? ? ???? ??? ? ??????????? ???????? ???????? ? ???????? ?????????? ???????. ??? ?? ???????? ????? ?????????? 1 ?????????? ??????? ?. ???????? (? ??1 ?.; ?? ????????? ???????????? ?? ????? ???? ??????? II ?? ????????? ???-?????????????????? ?????????? (1993 ?.) ? ????????? ??????? ????-??????? ???????????? ?????????'?, ? ????? ????????? ?????????? ?. ????? (2000 ?.) ?? ????????? ???????????? ?? ????? ???? ??????? II ? ??????? "?????????"". "????? ?????????? ?????" ?????? ????????? ?. ????? ? ????? ??????? ?? ???????????? ?????? ????????? ????????? ?????? ???????????? ?????? ? ???????. ?????????, ?? ????????????? ????????? ?????????? ????????????? ????? ?? ???????????. ?????????? ?????? ????????????? ????????? ??????????? ????????? ????? ???????? ? ??????? ?? ???? ?? ????????????. ???????? ?? ????????? ???????? ????????? ???? 58 % ??????????? ????????, ????? ??? ????? ?'???? (23 %) ????????? ??? ????? ?? ???????; 12 % ???????? ???? ???????????, 3 % - ?????????2. ??? ?? ?????, ?? ??? ??????, ?? ????-???????? ???????? ??????? ???? ???????? ? ???????. ??????????????, ?? ? ??? ????? ?? ????: ?????? - ????? ????????? ???? ? ?????????, ?????? - ????? ??????? ????????? ???? ?? ????? ??????? ? ????? ??????? ????. ???? ??????? ????????, ?? ??? ????????? ??????????? ???????? ??? ??? ?????????????? ?????? ??????????? ?????????? ?????????? ???????. ?????? ???? ?????? ??????? ????? ??????? ????? ? ??????? ??????? ?????????? ??????????. ??? ????? ???????? ??? ????, ?? ???? 5,2 % ????????? ?????? ?????? ? ????????? ??????, 18,6 % ???????? ?????????? ???????????? ?????????? ??? ?? ???????, ?? 15,3 % - ????????, ???? ??? ?? ??? ? ????? -11%, ?????? - 30,6 %. ??????? ??? ????????? ?????????? ?????????? ?? ?????????'? ???????, ? ????????? ????????????? ???????, ?????????, ?????????. ?? ???????, ???? ? ???????? ?????????? ???-?????????, ??? ??????? ?? ????????????, ?? ???? ?????????? ???????? ???? ???????? (??? ??, ?????, ?????...). ???, 55,2 % ???????? ???????????? ???????? ???????? ???? ?????? "?????????????", 3,7 % ?? ??????, ?? ???? ?????? ???? ????????3. ??????, ?? ????? ????? ?????????????, ????????? ??? ????????? ? ??????? ????? ??????????: "? - ??????????"? "8?? ?? ???". "???", - ??? ?????? ??????? ?? - ???????????? ???? ?????????, ???????????? ?? ????????????. "??", ???? ?? ??? ????-????? ???????????? ??????? ?? ?????? ????? ?????: "??? ????, ? ???? ? ????? ???????? ????, ?? - ??????? ???-??, ???-??, ????...". ?? ?? ? ???? ?????. ?? ?????????? "?????????'?" ? ????? ???????? ??? ???, ??? ? ???????????? ??? ????????? ? ?????, ? ????? ??? ???, ??? "???????? ?? ?????" ? ????? "???????" ?????????-???? ??? ?? ????? ??????, ?????????? ?? ?? ???? ??????, ???????... ????? ?????? ?????????? ??????????? ??????? ???? ?? ??? ??????-??? "??????????? ? ?????", ???????? ????????? ?????? ? ???'?, ??????? ? ????????? ??????, ???????? ?????? ???????? ? ??????. ??? ????? ??-??? ?????? ???????? ?? ???? ?? ?????? ???????. ?????? 14,4 % ???????? ????????? ??????????? ??????????? ??????, ????? ???????? ?????? ?? ??????, 18,1 % - ??????? ???????? ? ??? ????, ????? ?'???? (19,1 %) ? ????? ???????? ?????? ?? ??????????? ?????? ???????????4. ?????? ????? ??????? ????????, ?? ?????? ???????? ? ???????, ??? ????????? ???????? ????????????, ???? ?????? ????????-??????? ?????????? ????????, ???????, ????????? ?????? ???????????, ?????? ?????. ????????, ?? ?????????? ????, ???????????? ??????? ??????????-?? ???????? ? ?????????? ?????????? ??????. ????????? ?????????? 80-? ???????? ??????? ??????????? ???????????, ???? ?? ?????????? ?????????? ?? ??? ?????????. ????????? ?????? ? ????????? ????, ?? ?????? ???????? ?????, ????????? ??? ????, ?? ?? ??????? ?????????-?????? ??????? ?????? ???????? ? ???? ????? ?? ?????????? ???? ??-????? "??????? ??????", ?? ????? ?? ????????, ?? ????????? ???????-?????? ? ??????? ???????? ??????????? ???????. ?????, ?????????-???? ?? ?????????? ????????? ???????? ?? ?????, ???????? ???????-?? ????? ???????????? ?????? ??????? ????????? ? ???????????? ???-???????? ?? ???????????? ?????????? ???????. ????????????? ???????-??; ????????? "?????????" ?????????? ?? ????????? ??????? ?? ?????? ????????? ? ????????? ??????????, ??????? ????????; ????????? ?????-????? ????? ? ???? ?????? ?? ??????????? ????????? ????????? ? ?????? ???????? ????????? ????? ??????????? ?? ?????? ?? ??????-?? ?? ????????? ?????????? ??????. ???, ????? ???????? ?????- ??? ???????? ??????, ?? ?????? ?? ???????? ???????? ???? ? ????????-???? ???????????. ???? ????????? ?????????? ?????????? ???????, ??????? ??? ?? ???????? ?? ??????, ? ??????? ??????????? ?? ????, ?? ?? ????????? ?????. ???, ????? ???????? ?????????? ??????????? ????????????? ????? ???? ?????? ?????? ? ???????????, ??????????? ?????????? ?????????? (1998 ?.). ?????? ????????? 14,6 % ????????, ??????? ????????? -19,3 %. ???????, ?????? ?? ????????? 16,4 %, ??????? ?? ????????? -15,7%. ?? ??????????? - 32,7 %. ????? ?????, ????????? ??????? ??-????? ??????, ???? ??????? ?? ??????? ? ?? ??????? ?? ???????????5. ?????????, ?? ?????? ?? ???? ????? ?? ???? ??????????? ?????-??????????? ?? ??????????? ???????????, ???? ??????? ??????? ? ????? ??? ????????, ?? ???????????? ? ?????? ????????????????? ????????-?????. ??? ???? ?? ??????? ?????? ???????? ???????????? ?? ????-??????? ?????. ?????? ?????? ?????'????? ??????????? ????? ?????-??? ?? ???????? ????? ???? ????????? ??????? ??????????? ???????, ????????? ? ???????????? ? ?????????? ?? ?????????-??????????? ?????, ?????????? ??????? ???????? ????????? ?????????????? ????????-?? ????????????, ???????????? ??? ?????????????? ???????????. ? ??? ?? ???????????? ? ???? ?? ????? ????????, ??????????? ????-??????? ?????????? ????????? ????????? ??????????? ????????, ?????? ??????? ???????? ?????????? ???? ?????. Wiesław Witkowski Kraków Uwagi o współczesnym życiu religijnym Ukrainy (na podstawie materiałów X międzynarodowej konferencji naukowej "Icropin pejiirifl B YKpaiui" - Lwów, 16-19 maja 2000 r.) W dniach od 16 do 19 maja 2000 r. odbyła się we Lwowie międzyna-rodowa konferencja naukowa pod tytułem "Historia religii na Ukrainie". W konferencji tej, zorganizowanej przez Instytut Religioznawstwa przy Lwowskim Muzeum Historii Religii, Lwowski Oddział Instytutu Ukraiń-skiej Archeologii i Źródłoznawstwa im. M. Kraszewskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy i Sekcję Religioznawstwa Instytutu Filozofii im. Hrygorija Skoworody, wzięły udział dziesiątki prelegentów, oczywiście głównie ukraińskich i bodaj czy nie w połowie ze Lwowa. Moja znajo-mość poruszanych tam zagadnień nie jest niestety pełna, jako że miałem do dyspozycji jedynie drugi tom streszczeń wygłoszonych tam refera-tów1. Uważam jednak, ze i to, co w nim znalazłem, daje już dostatecznie wyrazisty obraz życia religijnego naszych wschodnich sąsiadów i zasłu-guje bezsprzecznie na omówienie. Publikacja, z którą mogłem się zapoznać, zawiera na 280 stronach streszczenia aż 57 referatów zgrupowanych w czterech zespołach: "Współ-czesna sytuacja religijna", "Filozofia i teologia chrześcijaństwa", "Religie wschodnie" i "Sztuka". Oczywiście sztuka religijna. Ponieważ -jak śmiem sądzić - główne zainteresowanie moich sza-nownych słuchaczy (a nie będę ukrywał, że też i moje) koncentruje się wokół pytania o stan ilościowy i jakościowy życia religijnego mieszkań-ców współczesnej Ukrainy, postanowiłem, pomijając wszelkie inne poru-szane na wspomnianej konferencji zagadnienia, zająć się tylko tym jed- nym. To też - po zapoznaniu się ze wszystkimi referatami - do przeglądu mojego wykorzystałem (oczywiście w różnym stopniu) jedynie materiały zespołu pierwszego, a mianowicie pozycje: ??????? ????????, ???? ????-???????? ?? ???????? ?????????? ???????? ????????? ??????? - dalej : ???likowa; ????? ???????, ???????????? ? ??????? ??????????? ????????? ??????????? ????? - dalej o`lena horbań; ???? ??????, ???-????????? ?????????????? ??????? ?? ???????? ???????????? ? ???-???????? ??????? - dalej???niw ??????? ????, ???????? ?????, ????-????? ????????? ?? ????????? ?? ???????? ?????????? - ?????]: ????; ?????? ?????????, ???????? - ??????? ???????? ???????? ???????-????-&&\??. ?????1