Maria Kann

Dujawica

Nasza Księgarnia Warszawa
Chmury nad Giewontem
Słońce przygrzewało jeszcze mocno, ale już regle ubarwiły się 
rdzawymi i złotymi plamami, które, jak na plastycznej mapie, wskazywały, 
gdzie rosną buki i jawory. Na szczytach gór, ponad zielonym futerkiem 
kosówek, leżał śnieg, a rozpięta na niebie delikatna siateczka chmur 
zapowiadała burze i niepogody.
Ulicą Witkiewicza niby tabun źrebaków pędziła gromadka chłopców. 
Czarnowłosy podrostek, który ich prowadził, spostrzegł wyłamane 
sztachetki przy willi „Siwa Turnia” Józefa Gąsienicy — „Francuza”, i 
przemknął tędy, widocznie, aby skrócić sobie drogę. Równocześnie cała 
gromada skoczyła na stary płotek, który zaskrzypiał żałośnie ze skargą i 
runął na grządkę wypłowiałych jesiennych floksów.
Na ganku willi natychmiast zjawiła się drobna staruszeczka z twarzą 
podobną do pieczonego jabłka i pogroziła wątłą, jak suchy badyl, ręką.
— Oj, tych braci Mocarnych wszędy pełno — zagderała — jakby ich 
nie siedmiu, a siedem dwaścia.
— Babko, powiedzcie „Francuzowi”, że na Bogówce bydło biorą, mogą 
i tu przyjść! — krzyknął czarnowłosy chłopak.
Jak na komendę przystanęła cała siódemka. Najstarszy mógł mieć 
czternaście lat, najmłodszy siedem. Wszyscy byli rośli, o szczupłych 
twarzach i siwych oczach. Wszystkie czupryny — od czarnej najstarszego 
do lnianej najmłodszego — sterczały zawadiacko do góry.
— Krowę mamy jedną, czerwoną, nie wezmą — odpowiedziała. — A 
wy czemu żerdki łamiecie?
— Stare już — odkrzyknął chłopak — trza nowe dać.
— Żerdki nowe dać — narzekała opierając twarz na dłoni. — Pewnie, 
że trza, żeby chłopaki nie drepsili po kwiatach. Ino kto ma to zrobić? Stary 
fajkę kurzy. Dzieci daleko. Gości nie ma.
Nagle lękliwym, ptasim ruchem poderwała się do odejścia.
Przed willą przystanęła para nieznajomych. Mężczyzna już 
szpakowaty, ubrany w welwetową kurtkę i kobieta kurczowo uczepiona 
jego ramienia. Cała jej postać była jakaś spłaszczona, twarz o regularnych 
rysach pozbawiona kolorów. Nasuwała mimowolne porównanie z kwiatem 
zasuszonym między kartkami książki. Oboje wyglądali na podróżnych, 
chociaż mężczyzna trzymał w ręku tylko teczkę i płaszcz, a ona dość dużą 
torbę z brązowej skóry. Staruszka patrzyła na nich z przestrachem, a 
siedem par oczu braci Mocarnych z zaciekawieniem.
— Dzień dobry, gaździnko! — zaczął uprzejmie nieznajomy mrużąc 
krótkowzroczne oczy. — Pani jest żoną gazdy Józefa Gąsienicy, prawda? 
Czy mogłaby mi pani powiedzieć, gdzie zastanę teraz Staszka Gąsienicę?
— Ja nie wiem! — zawołała przestraszona. — Nie wiem, ja stara — i 
wysunęła ręce, jakby zasłaniając się przed następnymi pytaniami.
— Nie poznajecie mnie, gaździnko?
— Nie. Ja pamięci nie mam. Dudków nie mam. Gości u nas nie ma, 
bo sami Niemce. Z czego podatki płacić?
— Ależ nie jestem z izby skarbowej — żachnął się nieznajomy.
— A ja wiem, kto wy? — przerwała mu. — Idźcie swoją drogą. 
Niemce przyszli. Wy przychodzicie. I na co to nam potrzebne.
— Czy gazda Józef w domu? — nie dawał za wygraną. — Powiedzcie 
tylko, gaździnko, czy wasz mąż w domu. On mnie dobrze zna.
— Nie ma gazdy — zamachała ręką. — Gazda chory.
— Co mu się stało?
— Stary. Chory. I ja stara. Czas umrzeć. Ino śmierć o nas zobaczyła.
Stała chwilę, patrząc gdzieś w przestrzeń i poruszając bezgłośnie 
wargami. Nagle się odwróciła. Trzasnęły zamykane drzwi. Wszystko 
ucichło.
Przywódca siedmiu braci Mocarnych namyślał się chwilę, a chłopcy 
czekali, co on powie.
— Wojtek, spytamy ich, czego chcą od Staszka? — nie wytrzymał 
najmłodszy.
— Nie — surowo skarcił go najstarszy. — Oni teraz pewnie do dziada 
Jędrzeja pójdą. Kasi trzeba powiedzieć, że Staszka szukają.
Siedem par oczu jeszcze raz obejrzało nieznajomych, potem chłopcy 
znikli bezszelestnie.
Na ulicę wysunął się kundys o zmierzwionej sierści. Zerknął 
niepewnie na dwoje nieruchomych ludzi, boczkiem przemknął pod płotem i 
zaszył się w jakiejś kryjówce. Mężczyzna bezmyślnie odprowadził go 
wzrokiem.
— Ładna historia — syknął przez zęby, wsuwając dwa palce za 
kołnierzyk koszuli, który naraz wydał mu się zbyt ciasny.
Na sąsiedniej ulicy buchnął śpiew maszerującego oddziału:
In der Heimat,
In der Heimat
Da gibt’s ein Wiedersehen...
Mocno, pewnie stukały o bruk podkute buty żołnierskie.
— Paweł — drgnęła kobieta, a jej oczy rozszerzył lęk.
— Głupstwo, Lusiu — otoczył ją ramieniem. — To przecież 
Wehrmacht, a nie gestapo. Zaraz przejdą, maszerują sobie.
— Chodźmy stąd — nalegała — twój Staszek ma drugiego dziadka, 
Jędrzeja, i stryjów, Michała i Tomka. Chodźmy tam do nich, na Krupówki.
— Dobrze, dobrze — powiedział głaszcząc chudą, przezroczystą rękę 
kobiety — tylko się nie bój. Najgorsze za nami. Jesteśmy w Zakopanem. 
Już nam nic nie grozi.
Uspokajał ją prowadząc w stronę Krupówek, ale zerkał dokoła 
niepewnym wzrokiem zaszczutego, bezdomnego psa. I mimo woli 
przysuwali się oboje do ścian, jakby cień padający od domów mógł ich 
zasłonić czy ukryć.
W parę minut później drzwi domu Józefa Gąsienicy uchyliły się, 
wyjrzała szparą pomarszczona twarz staruszki.
— Kaz ten pan? — zamamrotała bezzębnymi ustami. — Stary gada, 
żeby się spytać, kto on. A jego nie ma. Poszedł — stwierdziła zadowolona. 
— Pośli kajsi oboje! — krzyknęła w głąb domu i zatrzasnęła drzwi.
Paweł i Lusia wmieszali się w tłum na Krupówkach.
Zakopane ogłoszono już wtedy terenem zamkniętym dla 
mieszkańców Generalnej Guberni. Wyludniło się znacznie.
Dookoła nich rozbrzmiewały rozmowy w języku niemieckim. 
Niemieckie gosposie wychodziły ze sklepów z pełnymi koszami. Obok 
góralskich czarnych kapeluszy migały zielone tyrolskie i czarne 
salzburskie. Jadowicie zieleniły się mundury wojskowych.
— Lusiu — szepnął Paweł — staraj się opanować. Nie drzyj tak. Nikt 
nie zwraca na nas uwagi. Wszystko w porządku, rozumiesz?
— Rozumiem — odpowiedziała cichutko.
Cóż, kiedy od tak dawna miała wciąż uczucie, że porusza i się w 
lodowatej wodzie wśród ostrej kry, która w każdej chwili mogła zmiażdżyć 
ich oboje. I teraz, idąc ulicą wśród nie znanych jej ludzi, wyczuwała 
czyhające niebezpieczeństwo. Wisiało nad ich głowami, czaiło się za 
każdym węgłem, było tuż-tuż.
Aby dowieść mężowi, iż opanowała lęk, podniosła oczy.
Na jezdni było prawie pusto. Wolno człapał tuż przy chodniku chudy 
koń ciągnąc dorożkę. Góral nie popędzał go, obojętnie spoglądając przed 
siebie. Jakieś zielone auto przemknęło szybko i Lusia znów drgnęła, 
niespokojnie odprowadzając je oczyma, czy nie zatrzyma się w pobliżu.
Paweł nagle ścisnął mocno jej rękę.
— Podejdź do wystawy — powiedział — nie odwracaj się i nic nie 
mów.
Zrobiła kilka niepewnych kroków i stanęła przed wystawą. W szybie, 
jak w matowym lustrze, odbijała się ulica. Jakże wyraźnie widziała każdy 
szczegół. Kępki zielonego mchu na szarym dachu drewnianego domu 
naprzeciwko. Barwne pantofle w oknie sklepiku. I schodki wiodące do 
małej kawiarenki.
Przy każdej nowej sylwetce, która zjawiała się w szybie, niby w 
zaklętym lustrze, serce jej kurczyło się boleśnie: czy to już? Przeszła jakaś 
kobieta z koszykiem, stary góral z fajką w zębach. Paweł znów ścisnął jej 
palce. W szybie ukazał się tęgi człowiek w jaskrawozielonym garniturze, 
bez kapelusza na łysawej głowie. Za nim szedł młody jeszcze Niemiec w 
salzburskim czarnym kapeluszu. Ciągnął za sobą psa teriera na mocno 
napiętej lince. Za nim bez pośpiechu szedł gestapowiec o sennym czy 
tępym wyrazie twarzy.
„Niemcy. Czemuż nie idą prędzej? Czemu zatrzymali się właśnie przy 
nas — myślała Lusia zaciskając ręce. — Co sobie upatrzył biały terierek na 
tym krawężniku? Czemu obwąchuje tak starannie płyty chodnika?”
Sportowiec bezradnym gestem wskazał towarzyszom swego psa. Ale 
grubas patrzył w kierunku wystawy. Chwilę mierzył wzrokiem Pawła i 
Lusię. Coś powiedział do gestapowca. Powoli podniosły się senne powieki. 
Kiedyś w ogrodzie zoologicznym Lusia widziała krokodyla. Patrzył na nią 
tak samo właśnie: nieruchomym, sennym, złowieszczym wzrokiem.
Serce w niej zamarło. Czekała, że zaraz podejdą do nich, zatrzymają. 
Ale pies poruszył wesoło kusym ogonkiem i porzucając krawężnik pobiegł 
żwawo naprzód. Linka napięła się znów, ale tym razem pies ciągnął za 
sobą sportowca. Za nim poszli gestapowiec i cywil w zielonym garniturze.
Dopiero teraz Lusia zauważyła, iż obok sklepu, przy którym stanęli, 
była wystawa zabita deskami.
— Tu był sklep Fajkoszów — powiedziała głośno.- Prawda, Paweł, że 
tu był kiedyś sklep Fajkoszów? Kupowaliśmy u nich rzeźbione pudełko dla 
mamy. Co się stało z tym sklepem? Czemu zamknięty? — i zamilkła. 
Wszystko, co mówiła, było pozbawione sensu. Czyż Paweł mógł wiedzieć, 
czemu zamknięto sklep?
Maż milcząc szedł naprzód szybkim krokiem. Może nawet nie słyszał 
jej słów, bo zaczął mówić o czymś innym.
— Poznał mnie czy nie poznał ten Złotniczek? — pytał gorączkowym 
szeptem, pochylając się do niej. Zmienił się. Utył. A ja go zaraz poznałem.
— Jaki Złotniczek?
— Ten w zielonym garniturze. Taki mały urzędniczyna z urzędu 
skarbowego. Łaził za nami na kolacje do Karpowicza. Dureń, uważał się za 
znawcę sztuki. Plótł głupstwa jak Piekarski na mękach. Myśmy się go 
radzili niby serio, a ten skwapliwie i uniżenie udzielał nam rad i 
wskazówek.
Paweł zamilkł. Trudno było uwierzyć, że to ten sam potulny niegdyś 
Złotniczek idzie teraz butnie Krupówkami w towarzystwie gestapowca.
A kim był ten trzeci, z psem na smyczy? Jego twarz wydała się 
Pawłowi znajoma. Aż przystanął. To przecież Rehrl. Trener narciarski 
sprowadzony z Niemiec do Zakopanego. I on tutaj? Przed wojną szeptano 
sobie w warszawskich cukierniach, że Rehrl jest skompromitowany w 
Rzeszy i że nie chciał wracać do hitlerowskich Niemiec. Paweł sądził, że 
były trener musi się ukrywać — a on tymczasem idzie pewny siebie 
Krupówkami, w dobrej komitywie z gestapowcem.
Paweł obejrzał się trwożnie. Może cała trójka ich śledzi? Ale nie 
odnalazł z tłumie czarnego salzburskiego kapelusika Rehrla ani zielonego 
garnituru Złotniczka.
W pobliżu poczty Paweł skręcił w bok i wszedł na podwórko. Siały tam 
trzy domy. Od ulicy nowy, kryty blachą, z mosiężną tabliczką na olejno 
malowanych drzwiach. Nieco w głębi stara chałupa o pięknych liniach 
architektonicznych, której okna patrzyły na Giewont wychylający się 
pomiędzy domami. Ścianom tej chaty czas nadał barwę czerwieni, jaką 
mają liście dzikiego wina na jesieni. Pod okapem zaś, gdzie nie sięgały 
deszcze i wichry, ściany miały barwę starego złota. Okna bez futryn 
wpuszczone w ścianę świadczyły o tym, że była to bardzo stara chałupa. Z 
tyłu za nią przycupnął, jakby przysiadł ze zmęczenia, domek, a właściwie 
pół domu. Pokrzywione ściany opierały się na drewnianych podpórkach, co 
nadawało budynkowi wygląd kaleki o kulach. Przy ścianie chaty rósł młody 
buczek, złotą koroną sięgając ponad garbaty, wypaczony dach.
Paweł zatrzymał się między zabudowaniami. Do którego domu 
zapukać? Do drzwi ozdobionych staroświeckimi kołkami i słońcem, gdzie 
mieszkał dziad Jędrzej? Do wypaczonych, krzywych drzwi mieszkania 
Tomka Gąsienicy, jego najmłodszego syna, czy też do olejno malowanych, 
które prowadziły do pracowni Dezyderego Kowacza i Michała Gąsienicy?
Przypadek rozstrzygnął. Z sieni pokracznego domu, którego nigdy nie 
skończył budować lekkomyślny Tomek, wyszła kobieta uginając się pod 
ciężarem kosza. Postawiła go na ziemi i bez pośpiechu zaczęła wyjmować 
mokrą bieliznę. Roztrzepywała każdą sztukę i wieszała na połamanym 
płocie. Paweł puścił rękę żony i szybko zbliżył się do kobiety.
— Weronko — zawołał z radością w głosie — co u was słychać? Co z 
Tomkiem?
Podniosła na niego zmęczone oczy i spojrzała niechętnie.
— Dyć nie wiem, kto wy — powiedziała półgłosem, sięgając znów do 
kosza.
— Ja z Warszawy. Paweł Komorowski, malarz, przyjaciel Staszka. Nie 
poznajecie mnie?
— A dyć słyszę, że Komorowski — mruknęła obojętnie.
— Gdzie Staszek? Muszę koniecznie go widzieć.
— Nie ma Staszka. Wyjechał.
— A Daniel? Może jest Daniel?
— Dajcież spokój Danielowi — rozgniewała się nagle. — Daniela nie 
ma w domu.
— Gdzie oni są, Weronko, powiedzcie. Dokąd wyjechali?
— Nic wam nie powiem, bo nic nie wiem, Dość mam swojej biedy. 
Tomek pije. Takie życic.
Podniosła pusty kosz.
— Weronko...
Odeszła do domu nie mówiąc już ani słowa.
Paweł zwrócił się do żony. Lusia siedziała na kłodzie, oparta o pień 
młodego buczka. Nić babiego lata uczepiona jej jasnych włosów kołysała 
się w powietrzu. Na bladej twarzy czerniały dwie plamy oczodołów. Tylko 
lekki ruch rozchylonych warg wskazywał, że nie jest to sen wieczny. Nie 
budząc jej Paweł podszedł do starej chałupy dziada Jędrzeja. Pchnął drzwi 
ozdobione drewnianymi kołkami. Były zamknięte. Zapukał. Nikt nie 
otworzył. Z tłumionym westchnieniem zbliżył się do ostatniego domu. Na 
mosiężnej tabliczce odczytał znajomy napis:
PRACOWNIA RZEŹBIARSKA
DEZYDERY KOWACZ I MICHAŁ GĄSIENICA
Wszedł do sieni, gdzie w kącie za niskim przepierzeniem stało 
drewniane wyrko okryte derką. Drzwi na prawo, jak pamiętał jeszcze, 
wiodły do mieszkania Kowacza, a na lewo — do pracowni i do izby 
Michała. Te właśnie drzwi w tej chwili otwarły się z rozmachem. Wybiegł 
mały chłopczyk i zanim Paweł zdążył go zatrzymać, wyskoczył na 
podwórze. Z pracowni zza uchylonych drzwi dochodziły teraz głosy, a 
właściwie głos jakiegoś jegomościa, który perorował, czymś bardzo widać 
przejęty.
Paweł zapukał. Nikt mu nie odpowiedział. Stojąc w progu widział 
część pracowni. Pod oknem siedział blady góral z dłutkiem w ręku. Paweł 
poznał Michała Gąsienicę, stryja Staszka. Niewiele zmienił się Michał w 
ciągu ostatnich lat, może tylko jeszcze bardziej pochyliły się jego plecy. 
Słuchał teraz uważnie słów człowieka, którego Paweł dojrzeć nie mógł, bo 
go zasłaniało skrzydło drzwi. Coś bardzo ważnego mówił ten człowiek, bo 
Michał słuchał z bolesnym nieomal napięciem, a jego oczy towarzyszyły 
każdemu ruchowi mówiącego.
— Ty się stuknij w głowę, Michał! — krzyczał ktoś za drzwiami. — 
Pomyśl, co was czeka. Ten głupi Daniel narobił zamętu całej rodzinie. 
Osioł. Ani Rehrl, ani Weissman mu tego nie darują. Wsadzą go, jak Bronka 
Czecha wsadzili. Dobrze mu tak. Czemu głupi? Ale za co cierpi rodzina? Za 
co ja mam cierpieć? Zamkną nam pracownię, jeśli się nie uratujemy, 
zabiorą, jak tyle sklepów już zabrali. Michał, Michał, posłuchaj. Sam 
mówiłem dotąd, że nie trzeba się nigdzie pchać...
Michał lekko pochylił się naprzód, oczekując na dalsze słowa.
— Michał — proszącym tonem zaczął znów tamten — podaj się za 
„górala”. Wacek Krzeptowski każe ci zmienić kenkartę. Im tak na tym 
zależy.
Michał szarpnął się niecierpliwie. Na tle okna zarysowała się wyraźnie 
jego sylwetka. Naraz w pokoju zrobiło się prawie ciemno, okienko 
zasłoniła zwalista postać. Paweł poznał Dezyderego Kowacza, wspólnika, a 
właściwie chlebodawcę Michała. Kowacz chwycił Michała za ramiona, 
usiłując go zatrzymać.
— Michał — zaczął jęczeć żałosnym głosem — ja wiem, co chcesz 
zrobić, ja cię znam. Znów pójdziesz do dziada Jędrzeja. Nie chodź. 
Posłuchaj, co ci powiem. Posłuchaj do końca. Ja ci dobrze radzę, jak bratu. 
Tyle lat pracowaliśmy razem. Czy ci się źle powodziło? A teraz na żebry 
pójdziemy.
Michał patrzył ponuro na wspólnika, ale pozostał na miejscu. Kowacz 
pochylał tłustą twarz nad jego jasną głową. Wyglądali obaj jak ilustracje 
wycięte z dwu zupełnie różnych książek i przypadkowo zestawione ze 
sobą.
— Wzorki zmieniliśmy — zawodził dalej Kowacz. — Zakopanerkunst 
nam zamówienia dawał. Myślałem, że wejdziemy teraz do nich jako ich 
zespół. I wszystko na nic. Kto z nami teraz zechce pracować? Jeszcze 
może aresztują całą waszą rodzinę i mnie na dokładkę — usta mu się 
zatrzęsły. — Michał, Michał, ratuj siebie i mnie. Masz syna. Trzeba 
Malsfeya udobruchać, żeby nas obronił przed gestapo. A Malsfeyowi tak 
bardzo na tych „góralach” zależy. Nie szarp się, Michał. Czego zaraz się 
gniewasz? Czyś ty nie góral? Jakby się wszyscy zapisali, toby nikogo po 
wojnie nie ukarano. I tak nie ukarzą. Niby za co? Powiesz, żeś syna 
ratował, żeś z głodu mógł umrzeć. Michał...
Z niespodziewaną siłą Michał uwolnił się od przytrzymujących go 
ramion. Wstał. Ruszył ku drzwiom nie zwracając uwagi na to, że Kowacz 
skacze dokoła niego jak potwornych rozmiarów piłka.
— Nie idź! — krzyknął Kowacz z rozpaczą. — Nie idź do dziada 
Jędrzeja. Wiadomo, co on powie. On stary, prędko umrze, jemu wszystko 
jedno. Ale tyś młody, masz rodzinę, Michał.
Paweł wycofał się na korytarz, a potem na podwórko i mimowolnym 
ruchem wsunął znów palce za kołnierzyk koszuli. Teraz zrozumiał, czemu 
niegościnnie przyjęły go gaździnka i Weronka, czemu drzwi mieszkania 
dziada Jędrzeja były zamknięte. Rodzina Gąsieniców znalazła się w 
niebezpieczeństwie z powodu Daniela. Chłopak widocznie się ukrywa. A 
może i Staszek umknął z Zakopanego?
Gorzki uśmiech wykrzywił mu usta: jechał pewien, że znajdzie tu 
bezpieczną przystań.
Na chwilę zamajaczyła mu przed oczyma twarz sprawcy zamieszania. 
Zobaczył wąsko wycięte, szafirowe oczy spoglądające beztrosko, lekko 
sfalowane włosy. Co zrobił ten chłopak? Czym wywołał gniew 
wszechwładnego gestapo? I uczuł żal do Daniela, że z jego powodu znalazł 
się teraz w położeniu bez wyjścia.
Lusia już nie spała. Ze zdziwieniem spostrzegł, że jest ożywiona, ma 
lekkie rumieńce na twarzy i oczy pełne ciepłego blasku. Może spodziewała 
się, że przyniesie jej dobrą wieść? Ze ściśniętym sercem zbliżył się do 
żony.
— Lusieńko, musimy iść.
— Nie — powiedziała dawnym, trochę kapryśnym tonem, marszcząc 
leciutko nos, bo ją łaskotała nić babiego lata. — Nie pójdę stąd nigdzie. Za 
nic.
— Lusia!
— Przyszła dziewczynka — zwierzyła się szeptem. — Najpierw 
zobaczyła bezdomnego kota. Niczyjego. Takiego jak my.
Pod chatą dziada Jędrzeja jakiś przeraźliwie chudy kociak łapczywie 
jadł kaszę ze skorupy garnka.
— To ten — pokazała. — I mnie spytała, co mi jest. — W oczach Lusi 
zabłysły ciepłe iskierki. — Przyniosła od dziada Jędrzeja mleka. Pełną 
szklankę. Powiedziałam jej, że szukamy Staszka. Weszła do dziada, 
widocznie chce się jego poradzić... Zaraz wróci...
— Skąd wiesz, że wróci?
Uśmiechnęła się dawnym, pełnym wdzięku uśmiechem.
— Po szklankę — szepnęła tak wesoło, że i Paweł uśmiechnął się 
mimo woli.
Z sionki domu pod blaszanym dachem wytoczył się Kowacz. Za nim 
Michał. Kowacz zabiegał mu drogę, wymachiwał rękoma, coś mu szeptał, 
o coś prosił, wreszcie zaczął grozić. Michał, milczący, chmurny, krok za 
krokiem posuwał się uparcie w stronę chaty swego ojca. Wreszcie Kowacz 
zrezygnował, pozostał z tyłu, splunął tylko w ślad za znikającym w chacie 
wspólnikiem. Żeby wyładować złość, kopnął pręgowatego kociaka. 
Skorupy z resztkami kaszy rozprysły się o ścianę, a kot z podniesionym 
ogonem znikł pomiędzy ułożonymi pod ścianą polanami drzewa. Kowacz 
dostrzegł teraz nieznajomych ludzi, zmierzył ich podejrzliwym wzrokiem.
— A wy do kogo? — spytał ostro.
— Odpoczywamy chwilę, żona zasłabła — szybko wyjaśnił Paweł. — 
Zaraz pójdziemy sobie — dodał, żeby się pozbyć natręta.
Lusia zamknęła oczy. Nie chciała widzieć tego grubego człowieka, 
przy którym czuła się znów zatopiona w mroźnej rzece. Ale nie mogła 
odejść, zanim nie wróci mała dziewczynka, która tak po ludzku troskała 
się o nią i o każde bezdomne, biedne stworzenie.
Odwróciła więc głowę, policzkiem przywarła do pnia drzewa. Kora 
była szorstka, ale ciepła i jakaś opiekuńcza, jak dotknięcie ręki dziecka, 
które przed chwilą patrzyło na nią pełnymi współczucia oczyma.
— Lepiej ci, Lusiu — spytał Paweł — możesz już iść?
— Zostaw mnie — szepnęła — chcę chwilkę posiedzieć.
Grubas nie ruszył się z miejsca. Jego małe, utopione w tłuszczu oczka 
wierciły Pawła na wylot.
— My się znamy z szanownym panem -, wycedził grzeczniej, ale z 
rezerwą — Paweł Komorowski, nieprawdaż? Góra z goją się nie spotka, a 
człowiek z człowiekiem zawsze. To pan do nas znów zawitał. Na długo?
— Przyjechaliśmy do krewnych żony.
— Żooony — przeciągając sylaby powtórzył Kowacz. — A to oni widać 
wam o przepustkę się wystarali. Przyjechało do nas w zeszłym roku sporo 
ludzi, którym się poszczęściło i dorobili się na handelku podczas wojny. 
Siedzą teraz tutaj. Jakoś się pcha bidę. W Zakopanem nie tak jak dawniej, 
ale żyć można. Odpocznie pan u nas, narysuje to i tamto dla 
Zakopanerkunstu i forsa podleci. Bo pan wie, że mamy taką nową firmę?. 
— spytał i nie czekając na odpowiedź zaczął wyjaśniać: — Wszystkim 
sklepom pamiątkarskim kazali wyprzedać towar. Powiedzieli, że to 
tandeta. Wzorki nowe rozdali pracownikom. I teraz duży sklep otwierają. 
Wie pan, w nowym lokalu u Fajkoszowej. A Erwina Fajkosza gestapo 
aresztowało. — Tu Kowacz przerwał i spojrzał niespokojnie na dom dziada 
Jędrzeja.
Nikt jednak stamtąd nie wyszedł, to tylko pręgowaty kociak ostrożnie 
skradając się dopadł skorup garnka i drżąc zaczął zlizywać resztki 
rozsypanej kaszy.
— A pójdziesz — warknął na niego Kowacz i kociak znikł jak 
zdmuchnięty. — Gdzie ten Michał się podziewa? — mruknął, 
roztargnionym wzrokiem spoglądając na Pawła. — Takiego mam wspólnika 
— pożalił się płaczliwie. — Jego synek mądrzejszy niż tata. Z każdą 
sprawą Michał leci do dziada Jędrzeja. A ten Jędrzej już sklerozę mózgu 
ma. Od rzeczy gada. I patrzcie — cała rodzina go słucha. Nawet dziad 
Józef. Wie pan, ten, co to ma własną willę „Siwa Turnia”, „Francuzem” go 
nazywają. Bogacz. Mądrala. I też Jędrzeja słucha. Powariowali wszyscy.
Kowacz wymownie, popukał w czoło i nie żegnając Pawła i Lusi 
zawrócił do swojego domu.
Paweł schylił się nad żoną. Nie wiedział, co robić. Czekać? Na co? 
Dziewczynka na pewno zapomniała o Lusi. Może to było jakie obce 
dziecko? Nie pamiętał dziewczynki w rodzinie Gąsieniców. Trzeba iść dalej. 
Ale dokąd?
Ujął szczupłą rękę żony, ścisnęła lekko jego palce nie otwierając oczu. 
Nic nie zdołałoby poruszyć jej z miejsca. Musiała czekać na małą 
dziewczynkę o ciemnych oczach, która okazała jej serce.
— Panie — usłyszał nagle Paweł tuż przy sobie dziecinny głos — 
panie, wy do Staszka Gąsienicy przyjechali?
Przed nim stała dziewczynka może dwunastoletnia w długich 
spodniach i białym sweterku. Patrzyła na niego badawczo, ale życzliwie, 
okrągłymi jak u ptaszka oczyma.
Lusia szybko uwolniła dłoń i oburącz pochwyciła małą rękę.
— Wróciłaś — powiedziała radośnie. — Wiedziałam, że wrócisz.
Dziewczynka objęła opiekuńczym ruchem jej szczupłe ramiona.
— Pójdziecie do mnie na. Gładkie — zadecydowała z powagą dorosłej 
osoby. — Na Staszka u mnie zaczekacie. Tata do Nowego Targu pojechali, 
a matka w Dzianiszu. Jakby ojciec wrócił — to nic, a matka na górkę do 
mnie rzadko kiedy zachodzi. Teraz u nas puste pokoje. Gości nie ma. Sami 
Niemcy do Zakopanego przyjeżdżają.
Dziewczynka mówiła szybko, z dziwną mieszaniną powagi i dziecięcej 
naiwności. Paweł, idąc pomiędzy nią a żoną, doznawał wrażenia, iż kiedyś, 
dawno, ten sam dziecinny głos szczebiotał obok niego. Ale o czym mówiła 
wtedy dziewczynka i kiedy to było?
— Ty jesteś Kasia — krzyknął naraz — miałaś kota Kińdzię. Czarnego 
diabelca, który wszędzie biegał za tobą.
— No — odparła zdumiona, że dopiero teraz ją poznaje. — Kińdzia 
żyje, ino już stara. I młode Kińdzie są, ale one biegać nie lubią, pod 
piecem ino by siedziały — w głosie jej zabrzmiało szczere oburzenie na 
piecuchowate kociaki.
— Ty jesteś Kasia — powtarzał uradowany. — Lusiu, czy pamiętasz? 
Opowiadałem ci o Kasi. Jest siostrą Zośki Pawliców, która wyszła za Jaśka 
Czuja, przyrodniego brata Daniela. To ty, Kasiu, kiedy byłaś malutka, 
ścięłaś sobie warkoczyki nożyczkami od strzyżenia owiec, bo chciałaś być 
chłopcem.
Dziewczynka poprawiła niesforne kosmyki włosów.
— Tato do mnie i teraz wołają „synku” — powiedziała — bo i tato by 
chcieli, żebym była chłopcem, nie dziewczyną. Ino że matka nie 
pozwalają.
Lusia roześmiała się. Paweł słuchał nie wierząc sobie. Jego żona 
śmiała się serdecznie, beztrosko, jak dawniej.
— „Matka nie pozwalają” — powiedziała wreszcie. — Ach ty, Kasiu 
Kasieńko — i potrząsnęła serdecznie małą rączką.
— A co ze Staszkiem i Danielem? — spytał Paweł.
— Ba jakoż — odpowiedziała tonem starego Jędrzeja. — Staszek w 
domu rzeźbi. Kupują u niego, bo pięknie rzeźbi. A Daniel u Szabli na 
Kościeliskiej pracuje. Pudełka drewniane robi — dodała jak o czymś 
najważniejszym.
— Więc Staszek jest w domu?
— Staszek przyjdzie do was, pogadacie — odparła wymijająco.
Na gwarnym dawniej rynku zakopiańskim sterczały puste stragany. 
Jakaś gaździnka stojąc przed mostkiem sprzedawała wianuszek grzybów. 
Obstąpiła ją spora gromadka ludzi.
Dziewczynka skręciła w wąską, krętą uliczkę. W cieniu ogródków 
kryły się za sztachetkami drewniane domki. Lekki wiatr strącał pożółkłe 
liście, które powoli spadały na bruk.
Gdzieś z daleka dolatywał buńczuczny śpiew: „Heili-heilo...” Lusia 
skurczyła się znów, nasłuchując trwożnie. Nie podnosiła oczu. Pod nogami 
widziała szarą kostkę bruku, potem ukośnie ułożone deseczki na moście, 
pod którym szumiał burzliwy potok.
Kasia minęła drogę prowadzącą do Kościelisk. Zaczęli się wspinać w 
górę ścieżką wydeptaną pomiędzy korzeniami drzew. Po jednej stronie, w 
głębokim wąwozie, bulgotał niespokojnie strumień między drzewami, z 
drugiej, na zboczu oddzielonym od nich drogą leżącą poniżej, rozsiane 
były gdzieniegdzie domki. Paweł zaczął wypatrywać wśród nich znajomej 
chaty Gąsieniców. Zdawało mu się, że już ją dostrzega. Chata była stara i 
nie miała ganeczka. Do drzwi wiodły, jak pamiętał, schodki z płaskich, 
dużych kamieni. Ale obok niej wszystko jakoś się zmieniło. Na miejscu 
domu Pawliców stał jakiś inny, z jaśniejszą nadbudówką, która wbrew 
zwyczajom góralskim miała coś w rodzaju balkoniku. Głębiej świeciła 
jasnymi ścianami nowa chałupa.
— Czy tu mieszkacie, Kasiu? — spytał niepewnie.
— Tak.
— A któż pobudował się koło was?
— Tato postawili chałupę dla Zośki i Jaśka.
Spod chaty Gąsieniców, od strony szopy, która osłaniała mieszkańców 
przed zachodnimi wiatrami, wyskoczył ogromny owczarek. Szczeknął 
gniewnym basem, ale widząc dziewczynkę zaczął się łasić wykonując 
niezgrabne podskoki. Łańcuch mu przeszkadzał, więc odwracał się 
chwytając go potężnymi zębami.
— Czy to ten pies, którego podarował Danielowi dziad Kuba Wala? — 
spytał Paweł. — Pamiętam, przyniósł go z Hali Małej Łąki.
— Nie. Warcula zdechła w zeszłym roku. To Baca, jej syn. Jeszcze 
bardziej Daniela kocha niż Warcula. Jak Daniela dłużej nie ma, wyje, rwie 
się z łańcucha, a jakby go spuścić, zaraz będzie po całym Zakopanem 
biegać, szukać, aż go znajdzie. Baca — pieszczotliwie powiedziała kładąc 
rękę na potężnym łbie. — A dziada Wali już nie ma — dodała po chwili.
Pod drzewem na łączce pomiędzy trzema domami siedział mały 
chłopczyk i klecił jakąś budowlę z patyków. Obok dwuletnia dziewczynka 
bawiła się z królikiem.
— Mam puzia — krzyknęła do Kasi potrząsając ślicznymi lokami — 
patrz, mam puzia!
Królik, zmęczony widać jej czułością, wymknął się i pokicał po 
wytartej trawie aż pod wielki łopuch rozpościerający szeroko liście.
— Puziu — pobiegła za nim — puziu! — I pełzając na czworakach, 
zaglądała pod liście, gdzie królik tkwił nieruchomo, niby szary kłębuszek 
puchu.
Kasia zbliżyła się do chłopca i coś zaczęła mu szeptać. Chłopiec kiwał 
głową na znak, że się zgadza.
— Co powiedziałaś, Kasiu, temu chłopcu? — spytał Paweł 
niespokojnie.
— Żeby nic nie gadał — odparła. — To Józek naszej Zośki. On nic nie 
powie. W domu nikogo nie ma — dodała — Zośka z Jaśkiem w polu. Stryj 
Jan z gaździną też. Pójdźcież do mnie.
Przez drewniany ganeczek weszli do sionki, a stamtąd stromymi 
schodkami na dobudowaną górkę. Pomiędzy słupami podtrzymującymi 
strop leżało siano pachnące mocno. Po drugiej stronie szereg wąskich 
drzwi prowadził do gościnnych pokoi.
Dziewczynka pchnęła trzecie z kolei. Znaleźli się w małej izdebce z 
balkonikiem, budowanej widocznie z myślą o gościach. W kącie stało łóżko 
okryte barwnym samodziałem w pasy. Nad nim wisiał obrazek i pęczki 
pachnących ziół. Na stoliku ułożone były porządnie książki i zeszyty.
Przez otwarte drzwi balkonu widać było czubki młodych świerków, na 
których jak kolorowe zabawki z jarmarku siedziały sikorki. W progu 
drzemała w słońcu czarna kotka, a obok niej w najlepszej zgodzie siwy 
gołąb. Kotka obudziła się natychmiast i przeciągając łapki miauknęła, 
ukazując różowe wnętrze pyszczka.
— To Kińdzia — powiedziała dziewczynka głaszcząc jedwabisty łebek.
Nad balkonem barwną chmurą zawirowały ptaki. Czepiały się pustego 
karmnika, siadały na okienku.
— Głodne są łebki ogoniaste — powiedziała dziewczynka. Wyjęła z 
szuflady torebkę z okruszynami i kawałek skóry od słoniny. Po chwili stała 
na balkonie, a nisko nad jej głową wirowały ptaki, niemal trącając 
skrzydłami jasne wicherki jej włosów. — Słoninę dla was matce zabrałam 
— mówiła do nich jak do dzieci. — Już mi matka powie za to.
Lusia patrzyła na nią zapominając o zmęczeniu, o trwodze, o 
niepewnym losie.
— Ależ one wcale nie boją się ludzi, a nawet tego czarnego diabelca 
— zawołała, kiedy dziewczynka wróciła do pokoju.
— Kińdzia nie ruszy ptaków — pogłaskała znów czarny łebek, a kotka 
zamruczała rozkosznie, ocierając się o jej rękę. — Innych kotów nie 
wpuszczam. Siednijcie — zapraszała gościnnie. — I umyć się można. — 
Krzątała się po pokoju, wyjmując ze skrzyni czysty ręcznik.
Potem wybiegła na chwilę i wróciła z dzbanuszkiem pełnym mleka i z 
talerzem, na którym leżały kromki chleba z białym serem.
— Pewnie głodni jesteście? — spytała. — Odpocznijcie, zjedzcie, a ja 
po Staszka pójdę.
— Jak tu dobrze u ciebie, Kasiu — powiedziała Lusia — jak spokojnie. 
I co te ptaszyska wyprawiają.
Sikorki kłóciły się tymczasem o jadło. Zwłaszcza wojownicza była 
sikorka uboga z potarganymi piórkami i łebkiem dziwnie przypominającym 
rozwichrzoną czuprynę Kasi. Sikorka uczepiła się łapkami skórki od słoniny 
i wierciła się nieustannie, odwracając się do innych ptaków to łebkiem, to 
ogonkiem. Spoglądała przy tym gniewnie błyszczącymi, jak paciorki, 
oczyma. Bogatki wirowały nad nią, wołając gniewnie: „Czererere”.
— Woda nas odświeży — powiedziała Lusia zdejmując żakiet i 
rozwieszając go starannie na oparciu krzesła. — Wracaj prędko, Kasieńko 
— uśmiechnęła się do wychodzącej dziewczynki.
Paweł dawno nie widział żony poruszającej się z taką swobodą i 
wdziękiem — wyglądało na to, że nawet nie jest zmęczona.
— Zjemy, wszystkie Kasine zapasy — mówiła z ożywieniem. — Jak tu 
dobrze! Paweł, czuję się jak w swoim pokoju, tym przedwojennym, z 
oknem na Wisłę. Pamiętasz?...
Paweł usiadł na krześle obok Kińdzi, która nie zwracając uwagi na 
gości zapadła znów w drzemkę. Za oknami krążyły ptaki barwną 
zawieruchą. Wśród gruchania gołębi, ćwierkania wróbli, nawoływania 
sikorek: „Co ci dam, co ci dam”, rozległo się melodyjne pogwizdywanie, 
jakby ktoś srebrną igiełeczką nakłuwał powietrze. Sikorki odleciały 
spłoszone, a na drążku usiadł śliczny ptak.
— Co to jest? Spójrz, Lusiu.
Plusk wody na chwilę ustał.
— Kowalik — odpowiedziała wesoło. — Piękny, prawda?
— Wiesz, myślę teraz, że wiele straciłem nie malując ptaków — zaczął 
wpatrując się w kowalika — ten ptaszek wygląda jak wyjęty z japońskiego 
drzeworytu. Co za urocze stworzenie. Oczy ma podkreślone jakby czarnym 
tuszem.
— Mhm — mruknęła pluskając się w wodzie.
Błękitnosiwy z rdzawym brzuszkiem kowalik bezustannie pogwizdując 
kuł słoninę głośno i z rozmachem, nabijając sobie tłuszczu do długiego 
dziobka. Szybkim, nieomal wężowym ruchem zwracał wciąż małą główkę 
w kierunku nadlatujących ptaków, broniąc swojej pozycji. Wreszcie 
melodyjnie pogwizdując odleciał, tylko błysnął pomiędzy zielenią jego 
rdzawy brzuszek.
Koło karmnika zakotłowało się.
Sikorki siadały na słoninie i zaraz odlatywały przepędzane przez inne. 
Jakiś wróbliszon chciał je naśladować, pokołował nad karmnikiem, 
niezdarnie uczepił się raz i drugi skórki, potem odleciał obrażony, 
ćwierkając dla dodania sobie animuszu, że niby wcale nie chciał, tylko 
udawał, że ma ochotę.
Lusia zaróżowiona i świeża usiadła na brzegu łóżka. Powolnym 
ruchem rozczesywała gęste, złociste włosy.
— O czym myślisz, Lusiu? — spytał widząc, że na jej twarzy zjawił się 
dawno zapomniany gość: wyraz łagodnego rozmarzenia.
— Chciałabym dożyć czasów, kiedy Kasia dorośnie.
— Doczekasz, Lusiu, doczekamy oboje.
Twarz kobiety poszarzała, jakby zmierzchła.
— Cóż — powiedziała cicho — niełatwa to sprawa przeżyć dzień 
dzisiejszy. Każdy dzień.
Nie odpowiedział. Nie chciał kłamać, zapewniając o bezpieczeństwie. 
Nie chciał też burzyć jej złudzeń. Wstał więc i podszedł do miednicy.
Lusia podwinęła nogi, oparła głowę o poduszkę, sięgnęła po kromkę 
chleba z serem.
— Jak tu zacisznie — powtórzyła — zioła pachną, drzewa. I ptaki 
świergocą. Po raz pierwszy od lat nic mi nie grozi. Może dożyję czasów, 
kiedy Kasia będzie dorosła.
Kiedy odświeżony wodą podszedł do żony, leżała z kromką chleba w 
opuszczonej ręce. Ciemne rzęsy rzucały cień na zaróżowione policzki. 
Spokojny, równy oddech unosił pierś. Spała. Spała głębokim snem małego 
dziecka.
Uczuł dojmujący głód i sięgnął po kromkę. Kotka otworzyła 
szmaragdowe ślepia. Ułamał kawałeczek sera i podsunął jej do pyszczka. 
Zjadła z wielką godnością. Kiedy jednak chciał ją pogłaskać, zeskoczyła na 
podłogę i usiadła w progu. Paweł ostrożnie wyciągnął się na łóżku obok 
żony, opierając nogi na krześle. Gołębie gruchały za oknem, jakieś dziecko 
kaprysiło, może maleńka córeczka Zośki. Obrazy dawnego Zakopanego 
mieszały się z chwilą obecną. Raz i drugi uniósł ciężkie powieki i zapadł w 
sen jak w miękką, puchową pościel.
Bracia
Karl Katschorek krążył po ścieżkach lasu, szukając dogodnego 
miejsca nad strumieniem, gdzie mógłby wypróbować swój nowy 
krążownik: ogromny, stalowej barwy, z czarnym napisem „Hindenburg” na 
burcie.
Karl otrzymał go w prezencie od marynarza, który już po raz drugi 
przyjechał na urlop do Zakopanego.
— Masz — powiedział do chłopca — to od mojego syna. Jesteś 
podobny do niego. Fritz jest też jasnowłosym nordykiem. Prawdziwy 
Germanin.
Karl uczuł przypływ dumy. Przed wojną Jerzego Karola Kaczorka 
nazywano po prostu Jurkiem, a jeszcze częściej: „tłuściochem” i 
„niedorajdą”. Koledzy wołali za nim na korytarzu szkolnym „Juurek-
ogórek, kiełbasa i sznurek”.
Kiedy Niemcy weszli do Zakopanego, Kaczorek senior przypomniał 
sobie, iż jego babka pochodziła z Tyrolu, i podał się za volksdeutscha. 
Żona popłakiwała po kątach. Zamiana mieszkania na lepsze i większe 
racje żywnościowe nie zdołały jej pocieszyć. Pan Johann Katschorek, który 
otrzymał nominację na kierownika jednej ze szkół, tłumaczył jej na 
próżno, jak wielka jest potęga hitlerowskich Niemiec i jak wspaniała 
przyszłość czeka wszystkich, którzy dopomogą Hitlerowi do zwycięstwa.
Jurek chętnie poszedł do niemieckiej szkoły, która mieściła się w 
nowym gmachu na Wilczniku, skąd usunięto polską szkołę. Z dumą patrzył 
na dawnych kolegów gnieżdżących się w ciasnej ruderze przy 
Nowotarskiej. Kpili z niego, a teraz się okazało, że to on właśnie należy do 
„narodu panów”.
Z nowymi kolegami jednak zżyć się nie umiał.
Chłopcy, których przywieziono do Zakopanego z Rzeszy, aby ich 
ustrzec przed nalotami aliantów — okazywali Katschorkowi jawną 
pogardę. Karl mówił źle po niemiecku, nie był wysportowany, Kiedy 
próbował naśladować chłopców z Hitlerjugend i wychodził w zimie na ulicę 
bez szalika, w rozpiętej koszuli — leżał potem całe tygodnie z obwiązanym 
gardłem, a matka poiła go rumiankiem, spoglądając zaczerwienionymi od 
płaczu oczyma.
Z początku ojciec nazywał go Jörge. Ale chłopaki z sąsiedztwa, 
zwłaszcza banda Mocarnych, zaczęli krzyczeć za nim na ulicy „Jorge-
szmorge”, co wprawdzie nic nic znaczyło, ale brzmiało bardzo obraźliwie. 
Jurek uprosił ojca, żeby go nazywał „Karl”, od drugiego imienia.
Chodził zawsze samotny. Pocieszał się myślą, że kiedyś zaimponuje 
wreszcie swoim niemieckim kolegom. Okazja nadarzyła się.
U żadnego z chłopców nie widział tak wspaniałego krążownika. Trzeba 
było go tylko wypróbować, a potem zaprosić do zabawy niemieckich 
kolegów.
Na próżno jednak szukał odpowiedniego miejsca. Potok pędził szybko 
i porwałby natychmiast ze sobą statek. Na stawku po ciemnej wodzie w 
obramowaniu zieleni pływały kaczki Frau Schmidt. Kobieta przepędzała 
dzieci od stawu twierdząc, że kaczki przestają się pluskać, jeśli się im mąci 
wodę. A pluskanie się Frau Schmidt uważała za dowód kaczego zdrowia. 
Tego dnia, jak na złość, Frau Schmidt korzystając z pogody siedziała na 
progu domu z drutami w ręku, migającymi w słońcu. Usta jej poruszały się 
licząc oczka, a druty przesuwały się do taktu nieomal samoczynnie. Robiła 
szalik dla swego syna, który walczył na wschodnim froncie. Nie patrzyła na 
robotę. Jej okulary były utkwione w kaczkach. Mutter Schmidt była dumna 
z przychówka, a odkąd ktoś jej ukradł najtłuściejszą kaczkę, obawiała się 
podobnego losu dla pozostałych. Wiedziała dobrze, że wszelkie 
poszukiwania nie dadzą rezultatu. I choć posądzała o kradzież tylko 
jednookiego Jędrka Okarmusa, na wszelki wypadek nie dopuszczała do 
stawu nikogo.
Frau Schmidt odgrażała się, że Okarmusowi rozbiorą jego straszną 
chałupę, jak już rozebrano w Zakopanem paręset znacznie mniej 
okropnych. Kończyło się wszystko na pogróżkach. Przede wszystkim nikt 
Jędrkowi nie udowodnił nigdy, że kradnie, a poza tym bronił go Komitet 
Góralski, do którego przypadkiem należał. Podsunięto mu deklarację 
członkowską, kiedy się zapisywał na przydział nafty. Ponieważ protestował 
i chciał się wypisać, starano się go udobruchać, broniąc przed 
oskarżeniami Frau Schmidt. I stara chałupa Okarmusów stała dalej wśród 
pięknych willowych domków.
Karl Katschorek zawrócił do stawku i spostrzegł szybko idącą 
dziewczynkę. Była to Kasia Pawliców. Dokąd pędziła z takim pośpiechem? 
Nie chciał jednak o nic pytać i udał, że jej nie widzi. Co innego zresztą 
przykuło jego uwagę.
Nieco powyżej stawku, bliżej lasu, wprost z ziemi biło źródło i 
wartkim strumieniem zdążało w kierunku ulicy Zamoyskiego. Nad tym 
właśnie strumieniem krzątało się kilku chłopców. Poznał ich od razu. Któż 
zresztą w okolicy nie znał siedmiu synów jednookiego Jędrka Okarmusa, 
którzy wyrastali wszędzie, gdzie ich się najmniej spodziewano, i słyszeli 
nawet, jak trawa rośnie.
Nazywano ich braćmi Mocarnymi, jako że rej w domu wodziła żona 
Jędrka, Zośka Mocarna. Jak jej sławna imienniczka, była potężnej budowy. 
Podnieść cieliczkę, zarzucić sobie świniaka na plecy — to dla niej była 
fraszka. Jasne jej oczy umiały ciskać błyskawice spod ciemnych, 
zrośniętych brwi. Mąż ją uwielbiał i we wszystkim słuchał. Całą rodzinę 
nazywano jej panieńskim nazwiskiem, szeroko znanym na Podhalu, a nie 
nazwiskiem Okarmusów, których ród prawie zaginął.
Siedmiu braci Mocarnych widywano zawsze razem. Wszyscy bracia 
słuchali ślepo najstarszego, Wojtka. Wszyscy odziedziczyli po matce silną 
budowę i siwe oczy pod czarnymi łukami brwi.
Karl przed wojną chodził z Wojtkiem do jednej klasy. Pamiętał, że 
chłopak nigdy nie zaczepiał pierwszy, ale obrażony, bił mocno. Kiedy 
Okarmus znalazł się na liście członków Komitetu Góralskiego, przestano 
widywać Wojtka i jego braci z kolegami. Po skończonych lekcjach chodzili 
razem, razem wyruszali na wyprawy, razem coś majstrowali. Ludzie witali 
ich serdecznie, bo gromada Mocarnych, przebiegając Zakopane, 
zawiadamiała o tym, gdzie są żandarmi, gdzie targownik zabiera bydło, 
gdzie zatrzymało się zielone auto gestapo. Nikt nigdy nie złapał ich w 
cudzym obejściu ani w żadnych podejrzanych okolicznościach.
Teraz czarna czupryna Wojtka pochylała się nad strumieniem. Od 
czasu do czasu rzucał rozkazy, które bracia skwapliwie wykonywali. Karl z 
zazdrością pomyślał, że jego nikt nie słucha, chociaż to on właśnie należy 
do „narodu panów”.
Zaciekawiony, podglądał ukryty za drzewem, co też robią Mocarni. 
Wreszcie zrozumiał: Wojtek i jego bracia budowali tamę na strumieniu.
Jasnowłose bliźniaki, Wawrzek i Kuba, o których koledzy mówili, że są 
„Kuba w Kubę do siebie podobni”, i nazywali żartobliwie „Kubeczkami” — 
znosili Wojtkowi kamienie. Druga para: czarnowłosy Franek i o rok 
młodszy Łukasz zbierali patyczki. Najmłodsi: Władek i Klimek, siedzieli 
przy stateczkach z kory. Jasne ich włosy sterczały zawadiacko do góry, 
usmolone nosy poruszały się jak u królików, wytrzeszczone oczy obracały 
się na wszystkie strony. Nie ulegało najmniejszej wątpliwości, iż przypadła 
im w udziale zaszczytna rola wartowników.
Karl chyłkiem podszedł do nich pod osłoną drzew. Klimek spojrzał raz 
i drugi nieufnie w stronę lasku i naraz wrzasnął przeraźliwie jak świstak, 
który ostrzega towarzyszy. Wojtek bez pośpiechu uniósł głowę, skinął na 
malca, żeby go uspokoić, i powrócił do roboty. Karl stanął nad źródłem. 
Widział z góry całą budowę. Pod jego nogami tryskała spod ziemi woda 
rozlewając się nieco niżej w dość szerokie jeziorko. Wojtek drobnymi 
kamyczkami umacniał właśnie tamę pozostawiając szparę, którą wyciekał 
nadmiar wody. Srebrny wężyk spływał po kamieniach. Wojtek sięgnął po 
jeden ze statków.
Karl patrzył z góry na chłopców uśmiechając się z wyższością. 
Czymże były ich stateczki z kory wobec wspaniałego krążownika z 
dumnym napisem „Hindenburg”?
— Zmiatajcie stąd! — krzyknął. — Ja się tu będę bawił!
Mali Mocarni spojrzeli na niego ze zdziwieniem, a potem wlepili oczy 
w najstarszego brata. Wojtek wziął spokojnie do ręki stateczek, dotknął 
białego żagielka sprawdzając, czy dobrze obsadzony, i bez pośpiechu, 
ostrożnie spuścił go na wodę.
— Rrraus! — tupnął nogą Karl. — Mój krążownik będzie tu pływał.
Lekki wiatr zmarszczył taflę wody, żagielki pochyliły się, stateczki 
drgnęły.
— Płyną!... — wrzasnęli mali Mocarni nie zwracając uwagi na Karla.
— Klimek, Władek — odwrócił się Wojtek do najmłodszych — a 
pójdźcież haw, dajcie swoje statki.
Malcy porwali się na nogi. Władek potknął się, Klimek go wyprzedził i 
pokazał mu język. Zanim jednak zdążył dopaść Wojtka, Karl jednym 
szybkim ruchem wydarł mu z ręki stateczek.
— Precz — krzyknął cienko. — Precz stąd! Idźcie sobie gdzie indziej.
Wojtek wstał. Przewyższał o głowę przeciwnika. Karl pożałował swego 
uczynku.
„Rzucą się na mnie wszyscy, jest ich siedmiu zabijaków, a ja jeden” 
— pomyślał z lękiem.
Bracia Mocarni podnosili się z ziemi i ustawiali za starszym bratem. 
Powalony przed chwilą Klimek wytarł zamorusaną twarz i spoglądał 
zaczepnie na wroga. Wojtek uspokoił braci ruchem ręki.
— Czego chcesz? — spytał Karla. — Nikt cię tu nie prosił. Wybuduj 
tamę i puszczaj swój krążownik. Takiś mądry zabierać innym.
— Wcale nie będę z tobą rozmawiał — odparł dumnie Karl wydymając 
wargi. — Masz mnie słuchać, bo...
— Bo co — spytał Wojtek robiąc krok naprzód — bo co, Jurek?...
— Nie jestem Jurek. Jestem Karl. Niemiec. A Niemcom wszystko 
wolno. Jak ja zechcę...
Nie skończył. Przewrócony na ziemię, widział nad sobą szeroko 
otwarte, pojaśniałe z gniewu oczy byłego kolegi.
— Wszystko wolno? — pytał Wojtek przez zaciśnięte zęby. — 
Wszystko możesz? To uwolnij się teraz, pokaż, żeś silny, no... ty, Niemiec.
— Ratunku! — krzyknął Karl, ale Wojtek zasłonił mu usta ręką i tylko 
jakieś bulgotanie wydobywało się z gardła chłopca.
— Słuchaj — pochylił się nad nim Wojtek — jak cię tu jeszcze raz 
zobaczę, to tak spiorę zadek, że trzy dni nie usiądziesz. Zobaczymy 
wtedy, czy Niemcom wszystko wolno.
— Powiem tacie — zajęczał Karl.
— Powiedz, powiedz, niech cię spierze za to, że z Polakami się 
zadajesz. Bo my Polacy, rozumiesz? Zapisaliście mego tatę do Komitetu, a 
my i tak Polakami zostaniemy. Mam w nosie twojego Hitlera.
Klimek, nie rusz — zwrócił się do brata, który zbierał szczątki 
„Hindenburga” rozbitego przy upadku Karla.
— Połamałeś mi krążownik — chlipał Karl wstając.
— Sam połamałeś. — Wojtek podniósł rzucony przez Karla stateczek z 
kory, założył żagielek i puścił go na wodę.
Mali Mocarni zaczęli hałaśliwie objawiać swoją radość z tego powodu, 
wykrzykując pogardliwe określenia dla krążownika, który okazał się tak 
niewytrzymały w porównaniu z ich stateczkiem.
— Ja, ja, ja wam pokażę! — krzyknął Karl odchodząc. — Hitler 
zwycięży wszystkich. Zobaczysz.
— A znajdźcie go wpierw — mruknął Wojtek z pogardą. — Latacie 
wszyscy i krzyczycie: „Kaj Hitler, kaj Hitler?” Pewnie wam się zgubił, kiedy 
go tak szukacie.
Karl nie znalazł odpowiedzi. Z rozbitym „Hindenburgiem” w ręku 
pokuśtykał do domu.
Małe stateczki popędzane wiatrem pływały po stawie, w wodzie 
odbijały się białe żagielki, ale chłopcy stracili chęć do zabawy. Władek, 
zmęczony, mrugał oczyma. Klimek siedział zły, że mu starszy brat nie 
pozwolił wrzucić do strumienia zabawki tego Niemca, Łukasz i Franek 
ciskali kamieniami do celu, a „Kubeczki” szeptały między sobą.
Po ścieżce od strony miasta ktoś szedł, niefrasobliwie podśpiewując:
Wybije mnie ktosi albo ja kogosi,
bo się na mej głowie cupryna podnosi...
Był to młody chłopak w szafirowej, wełnianej czapeczce włożonej na 
bok z fantazją. Słońce świeciło mu wprost w twarz, więc mrużył podłużnie 
wycięte, tak samo jak czapeczka, szafirowe oczy.
— Wojtek, Daniel idzie! — zawołały „Kubeczki”.
Wszystkie dzieci w Zakopanem uwielbiały Daniela Gąsienicę. Daniel 
był najzdolniejszym juniorem w klubie narciarskim. Instruktorzy 
upatrywali w nim następcę Bronka Czecha, Staszka Marusarza, Orlewicza i 
Kuli. Daniela zawsze otaczała gromadka chłopaków, a on żartował z nimi, 
udzielał rad i wskazówek, oglądał z powagą pierwsze, nieporadne jeszcze 
skoki, cieszył się sukcesami.
Od kilku dni uwielbienie Wojtka dla Daniela stało się bezgraniczne. Do 
Zakopanego przyjechało kilka ważnych figur z warszawskiego gestapo. 
Wzorem jednego ze swych wodzów, Goeringa, który jeszcze przed wojną 
przyjeżdżał do Polski na polowania, zapragnęli i oni wypróbować górskie 
tereny łowieckie. Zwrócili się z tym do Rehrla, który, jako przedwojenny 
trener zakopiański, znał dobrze miejscowe stosunki i możliwości.
Pech chciał, że kiedy Rehrl szedł z gestapowcami rozmawiając o tym 
projekcie, spotkał Daniela Gąsienicę.
— Daniel! — zawołał Rehrl — słuchaj, ty znasz dobrze góry, ciebie 
twój dziad leśnik różnych tajemnic nauczył! Pójdziesz, bracie, z nami na 
polowanie.
Chłopak spojrzał na niego chłodno.
— Nie pójdę — powiedział.
— Jak to, bracie, nie pójdziesz? — zdziwił się Rehrl.
— Ja panu wcale nie brat, z gestapowcami nie chodzę! Co za 
awantura wybuchła w Zakopanem z tego powodu!
Rehrl niebacznie powtórzył rozmowę, ściągając na siebie gniew, że 
puścił płazem zniewagę. Powinien był przecież zastrzelić chłopaka od razu. 
Nawymyślano miejscowym władzom, że rozpuszczają górali. Szukano 
Daniela, ale on nie nocował w domu.
Wszyscy czekali z niepokojem, co się dalej stanie. A tymczasem 
sprawca zamieszania szedł sobie spokojnie, podśpiewując.
Wojtek obejrzał się bacznie. Frau Schmidt błyskała drutami, 
wpatrzona w swoje kaczki. Karl wrócił do domu.
— Daniel! — zawołał stłumionym głosem podbiegając do chłopaka, a 
równocześnie dawał znaki braciom, żeby uważali na wszystko. — Daniel, 
dokąd idziesz?
— A, Wojtek — uśmiechnął się beztrosko Daniel. — Na Bogówke do 
Mrowców.
— Nie idź, Daniel, tam bydło brali. Może jeszcze są żandarmi. 
Poczekaj u nas.
— Lepiej nie chodzić — zgodził się Daniel — ale ja mam się tam 
spotkać ze Staszkiem.
— Wawrzek i Kuba Staszka przywiodą! — wykrzyknął Wojtek.
— Dobrze — przystał Daniel — chybajcie, Kubeczki, po Staszka.
— Daniel — opowiadał z ożywieniem Wojtek — u dziada Józefa jakiś 
pan z chudą panią byli, o Staszka pytali.
— A dziad co?
— Gaździnka ich do „Francuza” nie dopuściła. — I świetnie naśladując 
głos staruszki, Wojtek powiedział: — Stary. Chory. Śpi.
— No i co — śmiał się Daniel wesoło — i co dalej?
— Powiedziałem Kasi, żeby skoczyła do dziada Jędrzeja, bo pewnie 
tam poszli ci państwo. Kasia wypyta ich, kto są i czego chcą od Staszka.
— Kasia — wzruszył ramionami Daniel. — Żeby to o ptaszki albo o 
Kińdzię chodziło, tobym wiedział, że załatwi. A tak pewnie zapomni. 
Dzieciak to jeszcze.
Weszli na małą polankę, z której widać było regle w obramowaniu 
bliżej rosnących drzew. Na polance stał ogrodzony mały domek. Jego 
dach, poczerniały ze starości, był popstrzony łatami z desek i papy.
Daniel pchnął krzywą furtkę.
Z okna wysunęła się rozczochrana głowa. Chudy jak szczapa Jędrek 
Okarmus spojrzał z niedowierzaniem na Daniela swoim jedynym okiem. 
Nie spodziewał się widzieć go u siebie.
Jak stracił Jędrek Okarmus oko, tego nikt nie wiedział, nawet on sam. 
Po prostu pewnego ranka wrócił do domu bez oka i rzekł żonie i siedmiu 
synom, którzy wybiegli mu na spotkanie:
— Nie wiem, kajsi mi się to oczysko straciło.
— Z Tomkiem Gąsienicą piłeś — krzyknęła wtedy Zośka — po lesie cię 
nosiło, w kudłach masz ferecyny. A teraz co? Jaki chłop z ciebie?
Jędrek milczał strapiony, przeczesując palcami włosy, w których 
rzeczywiście pełno było igieł świerkowych i liści paprotek. O tym, że go 
boli wybite oko, nie wspomniał nawet i gdyby nie Wojtek, który nałożył 
opatrunek, chodziłby zapewne z odkrytą raną. Bólu nie obawiał się Jędrek 
Okarmus, tylko swojej żony. Mówiono o niej, że to „baba ksobna”, 
wszystko ku sobie przyciągająca. Złe języki plotły nawet, że za jej 
namową Jędrek czasem kradnie. Nikt jednak nigdy nie złapał Jędrka na 
kradzieży.
Wojtek z niepokojem patrzył na Daniela, czy nie okaże pogardy dla 
jego ojca, członka Komitetu Góralskiego. Ale Daniel przywitał grzecznie 
Okarmusa, pytając, co słychać.
— Z powały kapie — zawołała z domu Zośka Mocarna — dzieciaki w 
nocy po izbie się gonią, zagłówkami się ciskają, jak deszcz pada. Ej, 
przypatrz się, Daniel, jaki to dach! Niech ino halny duchnie, a zerwie nam 
go z chałupy. A mój ino siedzi, nic nie robięcy.
Jędrek frasobliwie podrapał się po rozczochranej głowie.
— Na mój dusiu. Gontów nie ma. Desek nie ma. Czymże mam dach 
załatać? Telo roków stał, jeszcze postoi.
— Naszczypać trza gontów starym sposobem — odezwał się Daniel 
spoglądając w górę na dziurawy dach.
— Ty, Daniel, umiesz, boś teraz stolarz — przypochlebnie zaczęła 
Zośka — naszczypałbyś nam parę gontów.
— Dobrze — zgodził się chłopak i ściągnął sweter.
— Wojtek — krzyknęła zadowolona Zośka — chybaj do komórki, 
przynieś parę polan Danielowi! Wartko się zwijaj — dodała widząc, że 
chłopak się ociąga. — Niechże Daniel nam pomoże.
„Każe sobie płacić czy nie? — rozmyślała spoglądając na Daniela. — 
Chyba nie, bo taki sam jest jak Staszek. Dudków liczyć nie umie. Jasiek 
Czuj, jego brat, już inny. Temu dobrze trzeba na ręce patrzyć, żeby nie 
oszukał” — i w głębi serca poczuła respekt dla sprytu Jaśka równie silny, 
jak lekceważenie dla jego braci, których można było bez trudu naciągnąć 
na bezpłatną robotę. Udali się obaj widać w dziada Jędrzeja, co rad z 
miesiączkiem ukwaluje, a żadnego interesu zrobić nie umie.
Wojtek przyniósł kilka polan i siekierę, rozglądając się przy tym 
dokoła. Czuł się odpowiedzialny za młodego narciarza.
— Na Bogówce bydło zabierają? — spytał Daniel układając polano na 
pieńku.
— Ano, na mój dusiu, zabierają, ale niewiele zabiorą, bo ja dwa dni 
temu u nich byłem — Jędrek roześmiał się chytrze i wyjął z kieszeni kilka 
białych kolczyków, którymi znaczono bydło hodowlane, chronione przed 
poborem na rzeź. — Nie obłowi się targownik, nie.
— A z was fajny chłop — wybuchnął śmiechem Daniel. — Żebyż 
jeszcze wiedzieć, kiedy ma targownik chodzić, to już by dobrze całkiem 
było.
— Ano, ano — potakiwał Jędrek — na mój dusiu, prawda. Ino jak się 
dowiedzieć.
— Może w Komitecie? Jak was na siłę zapisali na „górala”, wujku, to 
może byście od nich wyciągali, kiedy targownik ma chodzić. Wacek może 
wie?
— Wacek nie wie — namyślał się Okarmus — trzeba inaczej. Ale ja to 
zrobię, ja im zwrócę za moją krzywdę.
— Dobrze, wujku — cieszył się Daniel — dobrze gadacie.
Wojtek patrzył na Daniela z trudnym do opisania wyrazem oddania i 
zachwytu. Daniel nie pogardza jego ojcem. Ceni go i szanuje. Daniel, 
który nie boi się gestapo. Gdyby kazano Wojtkowi skoczyć z Giewontu dla 
Daniela, zrobiłby to bez sekundy wahania.
Z chaty wyszła Zośka wynosząc dzieciakom po ciemnym moskaliczku. 
Młodsi rzucili się do niej z wrzaskiem.
— A czekajcież — oganiała się przed nimi — bo was wyciepnę do lasu.
— Na mój dusiu, wyciepnie — śmiał się Jędrzej kiwając rozczochraną 
głową — jak co powie, to zrobi. W zeszłym tygodniu, wiecie, byłaby 
strzeliła żandarma w pysk. Tej Frau Schmidt kaczka zginęła, a żandarm 
zaraz do nas.
Wojtek nachmurzył się, wyjął z rąk matki moskaliki i podniósł rękę.
Chłopcy stanęli w rzędzie, Wojtek zaczął rozdzielać moskaliki 
wszystkim, od najmłodszego do najstarszego, chowając dwa dla Wawrzka 
i Kuby.
Zośka, przyzwyczajona do milczącej pomocy syna, otrzepała spódnicę 
i zwróciła się do Daniela.
— Ten żandarm — zawołała gniewnie — kaczki u nas szukał. Noże 
oglądał, czy nie pokrwawione, kaczego pierza szukał — oczy jej stały się 
srebrne, tak rozjarzyło je szczere oburzenie. — A cóż on myślał — 
skończyła — że ja taka głupia, że noże zostawię nie umyte. Że pierza nie 
schowam?
Daniel parsknął śmiechem, ale Zośka tego nie zauważyła. Zawołała 
męża i oboje weszli do izby.
— Wojtuś — odezwał się Daniel odkładając siekierę — może dość tych 
gontów, wejdę na dach, sprawdzę, ile tam dziur macie.
— Jeszcze cię kto na dachu zobaczy — zaniepokoił się Wojtek.
Daniel machnął ręką lekceważąco i zwinnie zaczął się wspinać po 
drabince przystawionej do ściany chałupy. Ostrożnie postawił nogę na 
ciemnych, przegniłych gontach.
Wojtek skinął na braci i chłopcy w mig rozpierzchli się dokoła 
zagrody.
Przed Danielem w ramie świerków leżał Giewont, bliski jakiś, 
ogromny. Wyraźnie widać było aksamitną zieleń kosówek, każde 
załamanie na grani. Niebo wisiało nad głową chłopca jak przewrócona 
błękitna czasza, przecięta na pół białą, pierzastą chmurą. Osłonił oczy ręką 
od blasku słońca.
Ktoś gwizdnął na drodze, spojrzał więc w dół. Jasna czupryna Klimka 
wystawała z rowu. Dawał znak gwizdem, że ktoś się zbliża. Środkiem 
jezdni toczył się tęgi jegomość.
— O — zawołał Daniel — czy to autobus jedzie? Nie. To pan 
Dezydery. Dokądże to?
Kowacz stanął i spojrzał dokoła. Słyszał znajomy głos, ale nikogo nie 
mógł dojrzeć.
— Daniel — spostrzegł wreszcie na tle błękitu smukłą sylwetkę 
chłopaka — co tu robisz?
— Dach naprawiam. Dudki zarabiam. Na Staszka czekam! — 
odkrzyknął Daniel.
— Tak, tak — śmiał się Kowacz przymilnie. — Dudki zarabiasz. To 
dobrze, bardzo dobrze. Do widzenia! — i ruszył dalej z pośpiechem.
Obok Daniela na dachu zjawiła się czarna czupryna Wojtka.
— Daniel — powiedział Wojtek z wyrzutem — po co wołałeś Kowacza? 
Lepiej, żeby nikt nie wiedział, gdzie jesteś.
— Dezydery to poczciwa góra słoniny.
— Ale już nie wołaj nikogo więcej.
Daniel spojrzał na młodego opiekuna.
— Obiecuję — przyrzekł ubawiony. — Obiecuję, że przedtem ciebie 
zapytam o pozwolenie. Zgoda?
Wojtek nie bardzo wiedział, czy Daniel pokpiwa sobie z niego, czy 
żałuje swego lekkomyślnego postępowania.
— Pamiętaj — mruknął na wszelki wypadek. — Będę ci pomagał w 
tym przybijaniu gontów. Tylko że szkoda roboty, bo wszystkie są 
przegniłe, wszystkie trzeba by zmienić.
— A tak, zepsował się wasz dach do znaku. — Pracowali w milczeniu. 
Daniel od czasu do czasu prostował się i spoglądał na góry.
— Wojtek — szepnął naraz żarliwie — czy mogę Staszka przywitać, 
bo widzę, że twoje „Kubeczki” go wiodą.
— Lepiej nie krzycz. Na dole pogadacie.
— Dobrze — z udaną pokorą przystał Daniel, a oczy mu się śmiały.
Szybko zeszli z dachu.
Bracia byli bardzo podobni do siebie. Te same podłużnie wycięte, 
szafirowe oczy. Ściągłe twarze. Tylko jasne włosy Staszka kręciły się 
niesfornie, a ciemniejsza czupryna Daniela układała się falami pod 
szafirową czapeczką.
Wojtek wyszedł na ulicę, aby sprawdzić, czy jego gromadka spełnia 
dobrze rolę wartowników, a obaj bracia usiedli na pociemniałej od starości 
kłodzie drzewa, która lśniła jak politurowana, bo na niej właśnie młodzi 
Mocarni wyrabiali zręczność i ćwiczyli mięśnie.
— Dobrze, żeś na Bogówkę nie poszedł — odezwał się Staszek 
wyjmując z chlebaka skromne zapasy: parę ciemnych moskaliczków, 
ogórki, butelkę słabo zabielanej kawy — Tomek Gąsienica gadał, że tam 
było pełno żandarmów i Wacka Krzeptowskiego też widział.
— Wojtek tak mną rządzi — poskarżył się Daniel. — On mnie na 
Bogówkę nie puścił i nie pozwala do nikogo gadać.
— Mądrze tobą rządzi — stwierdził z uśmiechem starszy brat — 
przydałaby ci się, Daniel, taka opieka. Szukają ciebie — dodał, nagle 
poważniejąc.
— Kto?
— Jakiś cywil, z oczyma jak świderki, był u nas w chałupie. 
Dowiadywał się u Szabli i w domu, gdzie jesteś. Ojciec do niego, żeś 
chory, a on tylko głową pokiwał. „Chory i w domu go nie ma”. I o mnie 
pytają. Weronka Tomkowi gadała, że jakiś pan był u nich i do dziada 
Jędrzeja się dobijał. Chciał wiedzieć, gdzie jesteśmy.
— Może jakiś pan z chudą panią — przerwał mu Daniel. — Wojtek 
widział taką parę przed „Siwą Turnią”, babkę o nas pytali. Przegoniła ich, 
jak to babka zawsze.
— „Pan z chudą panią?” — powtórzył Staszek. — Nie. Weronka nic o 
żadnej pani nie mówiła. Może to kto inny. Tak czy inaczej, niedobrze z 
nami, Daniel.
W głosie Staszka nie było wyrzutu, że brat zaplątał ich obu w 
niebezpieczną sytuację. Patrzył na Daniela zatroskany.
Daniel, zapominając o jedzeniu, ostrzem siekiery rozłupywał jakąś 
trzaseczkę. Nagle z całej siły wbił w nią ostrze, aż się rozprysła na dwa 
kawałki.
— To wszystko przeze mnie — wybuchnął. — Ciebie naraziłem. I 
wszystkich. Ale czy ja mogłem, Staszek, czy ja mogłem prowadzić te 
„trupie główki” na polowanie?
— Nie — spokojnie odparł Staszek. — Na pewno nie. Ale po co im w 
łapy leziesz? Czy nie dość jeszcze ludzi zmarnowali? Czy chcesz się 
znaleźć z Bronkiem w Oświęcimiu?
— A właśnie że ja za Bronka... Za wszystkich innych. Czy takie gady, 
które wszystkich najlepszych ludzi chcą wymordować, myślą sobie, że ja 
im będę służył? Na polowanie ich zaprowadzę! Góry im będę pokazywał!... 
— Krew nabiegła mu do twarzy, oddychał ciężko. Gdyby teraz na drodze 
ukazał się jakiś gestapowiec, nie można byłoby ręczyć, czy Daniel nie 
rzuciłby się na niego z siekierą, a nawet z gołymi rękoma.
— Miarkuj się — uspokajał go starszy brat. — Jeszcze ktoś posłyszy.
Daniel zaczerpnął powietrze w płuca, próbował się uśmiechać.
— Nic nie grozi — odpowiedział już ciszej. — Od godziny Wojtek 
warty dokoła mnie rozstawił. O, patrz, tu nos Łukasza wystaje, za domem 
„Kubeczki” przycupnęły. Franek i Władek na płocie siedzą i na wszystkie 
strony głowy wykręcają. Wojtek — krzyknął — czy Klimkowi wygodnie w 
tym rowie? Niech już wyłazi, nie będę krzyczał.
— To dobrze, że nie będziesz krzyczał — stwierdził Staszek — bo 
mam dla ciebie jeszcze jedną nowinę, najważniejszą?
— Jaką?
— Byłem u dyrektora w muzeum, dał mi list. Ktoś z fabryki w 
Płaszowie zostawił go dla ciebie.
Daniel wziął do ręki cienką bibułkę złożoną kilkakrotnie. Rozwinął.
— Od Goracha!... — zawołał z radością.
— Obiecałeś nie krzyczeć.
— Dobrze, już dobrze. Staszek, inżynier zaprasza nas do siebie. O, 
słuchaj:
Miły bracie! Przyjedź do mnie, zaproś także Staszka i najmilszych 
przyjaciół, będę miał dla was dość roboty. Czekam na wieści.
Twój przyjaciel Piotr
— Gdyby tylko mnie szukali — zaczął Daniel spoglądając na list, jakby 
chciał wyczytać w nim wszystko, co było ukryte pomiędzy wierszami — 
mógłbym się gdzieś ukryć. Ale zamiast mnie mogą zabrać ciebie. Więc 
chodźmy do Goracha. Już ja wiem, jaką on ma dla nas robotę...
Starszy brat szybko położył mu rękę na ustach.
— Wojteczku — zwrócił się do chłopaka — jak tyś taki przyjaciel i 
opiekun, skocz do dziada Jędrzeja i spytaj, kto u niego był.
— Kasię posłałem — wyjaśnił Wojtek.
— Co tam Kasia — lekceważąco machnął ręką Daniel odsuwając się 
lekko od brata — dzieciak jeszcze. Ty się dowiedz sam. I wróć. A my 
skończymy dach naprawiać.
Wojtek upewniwszy się, że jego bracia nie schodzą z posterunków, 
pomknął na Krupówki najkrótszą drogą, przeskakując płoty i rowy.
Nie pchaj się, Dezydery!
Głos Daniela przeraził Kowacza. Dopiero po chwili uspokoił się 
uświadamiając sobie, że chłopak nie mógł wiedzieć, dokąd on idzie, ani 
czytać w jego myślach.
„Zresztą i cóż w tym złego, że wejdę do Złotniczka — pocieszał siebie. 
— Wypytam go ostrożnie, zorientuję się, co mam robić. Nikt się o tym nie 
dowie, bo ja przecież nie będę się z nim wiązał. Tylko jak mnie przyjmie 
pan Dorek?”
Co tu gadać. Z dawnej zażyłości Kowacza i Złotniczka nie pozostało 
ani śladu. Wkrótce po wkroczeniu Niemców powrócili do Zakopanego 
doktor Henryk Szatkowski, przedwojenny szef wydziału uzdrowiskowego 
przy Zarządzie Miejskim, i Witalis Wieder, dawny prezes Związku Oficerów 
Rezerwy, i zaczęli propagować Goralenvolk, udowadniając, że górale są z 
pochodzenia Germanami.
— Jesteście góralami, a nie Polakami — wyjaśniał Szatkowski. — 
Górale są niemieckiego pochodzenia. Jesteście odrębnym, samodzielnym 
narodem pod opieką potężnej Rzeszy Niemieckiej.
— Wy mnie znacie — perorował Wieder na zebraniach — znacie od 
lat, ja wam nie będę źle radził. Tylko potężna Rzesza zapewni wam 
opiekę. Podhale rozkwitnie tylko w oparciu o hitlerowskie Niemcy.
Kowacz uznał wtedy, że należy przycupnąć cichutko, przeczekać, 
zorientować się, co i jak. Szatkowski i Wieder to przecież przedwojenni 
luminarze zakopiańscy, właściwie trzeba ich usłuchać. Ale nikt do 
słuchania się nie kwapił. Więc dlaczego on — Kowacz, ma być wyjątkiem?
Gdzieś w listopadzie zjechał do Zakopanego Kreishauptmann 
nowotarski, Malsfey, i złożył wizytę Wackowi Krzeptowskiemu, 
przedwojennemu działaczowi Związku. Mówiono o Wacku złośliwie, że się 
nadaje tylko do „drzewca”, czyli do noszenia sztandaru. Potężnej budowy, 
niezbyt rozgarnięty. Brano go do reprezentacji: witał zagranicznych gości, 
wręczał pamiątkowe ciupagi. Pracy imał się niechętnie i siedział zawsze w 
długach po uszy. Za namową gubernatora i komisarza Wacek Krzeptowski 
zorganizował bezprawnie delegację, która wyjechała do gubernatora 
Franka i złożyła na Wawelu petycję o wyodrębnienie Podhala, jako 
niezależnego od Polski państewka pozostającego pod opieką Rzeszy 
Niemieckiej.
Na Podhalu zawrzało. Nikt nie upoważniał delegacji do składania 
haniebnej prośby. Dezydery Kowacz słuchał rozmów i narzekań na 
zdrajców i był kontent, iż może do niczego się nie mieszać. Po powrocie z 
Wawelu zwołano zebranie Związku Górali. Nie pomogły protesty byłego 
prezesa Henryka Walczaka i całego zarządu — Związek Górali powstał na 
nowo i zmieniwszy z czasem nazwę na „Komitet Góralski”, rozpoczął 
działalność. Dokoła Wacka Krzeptowskiego zebrała się nieliczna grupka, 
która topniała z dnia na dzień. Ściągano więc nowych członków 
podstępem. Zapisywano chętnych na mąkę czy cukier, a okazywało się 
potem, jak to się stało z Okarmusem, że ludzie podpisywali deklaracje 
członkowskie.
Teodor Złotoiczek od razu wszedł do grupy zwolenników 
Goralenvolku. Powodziło mu się znakomicie. Załatwiał jakieś pokątne 
sprawy. Zajął mieszkanie po znanym działaczu sportowym, który uciekł z 
Zakopanego po aresztowaniu Bronka Czecha. Złotniczek nosił się butnie 
po ulicach, widywano go w towarzystwie gestapowców.
Kowacz spoglądał na Złotniczka z tajoną zawiścią. Sam jednak nie 
wyłaził z kąta. Starannie też unikał spotkań z dawnym kompanem. 
Przycupnął u siebie w pracowni, tłumacząc się tym, że roboty ma dużo, a 
pomocników marnych, sam musi rzeźbić na starość. Kowacz lubił przed 
wojną grać na wyścigach. Umiał wybrać konia, który pierwszy dojdzie do 
mety. Tym razem trzeba było stawiać na tego, kto wygra wojnę. Pomyłka 
mogła kosztować drogo. Nie tylko majątek, ale i głowę, a własną głowę 
Kowacz cenił wysoko.
„Nie pchaj się, Dezydery — powtarzał sobie, kiedy chęć zysku burzyła 
jego spokój. — Nie pchaj się nigdzie. Zaczekaj. Czas pokaże, co masz 
czynić”.
Ale czas mijał, zarobki uciekały sprzed nosa, a nic się nie wyjaśniało. 
Przeciwnie, myliły sprzeczne sygnały. Wojna rozpętała się na dobre. 
Przeciw Niemcom stanął Związek Radziecki. Wojska hitlerowskie parły 
jednak zwycięsko w głąb olbrzymich terytoriów. Moskwa i Stalingrad były 
zagrożone. Czyżby Rzesza Niemiecka mogła wygrać wojnę przeciw 
wszystkim?
Krupówkami często przechodziły oddziały z muzyką, z wyrzucaniem 
wysoko nóg — niby na paradzie. Idący na przodzie potrząsał buńczukiem z 
końskiego ogona z taką pewnością i siłą, jakby już po odniesionym 
zwycięstwie.
Czemu więc ilość zwolenników Goralenvolku nie wzrastała? Pomnik 
Grunwaldzki, który kazano zniszczyć, został ukryty przez robotników. Przy 
spisie ludności górale podawali się za Polaków. Niewielu tylko ulegało 
pogróżkom i obietnicom. Członkowie Komitetu Góralskiego uciekali się do 
podstępów i jeśli ktoś pisał, że jest „polskim góralem”, skreślano mu 
wyraz „polski”. Czterystu górali z Zakopanego przeniesionych w ten 
sposób na listę góralską — odmówiło przyjęcia kenkart, a wśród nich 
rodziny Gąsieniców i Pawliców.
„Może wiedzą, że potęga Niemców na słomianych nogach stoi — 
rozważał Kowacz — może jednak zwyciężą alianci?”
I siedział dalej cicho. Dopiero dziś zrozumiał, że dłużej wyczekiwać 
nie może. Już od dawna straszyły go po nocach puste wystawy 
zamkniętych sklepów, spoglądające na ulice jak niewidome oczy. 
Właściciele tych sklepów byli wywiezieni do obozów lub siedzieli w 
więzieniu. Za winy Daniela mogli jemu i Michałowi zabrać tę ich 
pracownię. Nie chciał do tego dopuścić. Próba porozumienia się z 
Michałem zawiodła. Michał, jak zwykle, poszedł do ojca. Kowacz nie lubił 
Jędrzeja. Ten zgrzybiały człowiek, który o własnych siłach nie mógł już 
wyjść na ulicę, miał nad ludźmi jakąś władzę. Słuchano go. Ze słów, a 
właściwie mruknięć Michała Kowacz zorientował się, że Jędrzej zaczął 
darzyć go jakim takim zaufaniem. Nie próbował zbliżyć się bardziej do 
Gąsieniców, nie chciał wiązać się z nikim, ale poczucie, że Gąsienicowie 
mają go za porządnego człowieka — sprawiało mu satysfakcję. Teraz 
stracił to wszystko. Michał powrócił od ojca milczący i nie odpowiadał na 
jego pytania.
„Nie chcecie mnie — powiedział sobie. — Dobrze. Będę ratował się 
sam”.
I poszedł do Złotniczka.
Chyłkiem, klucząc opłotkami, dopadł wreszcie domu, gdzie mieszkał 
jego dawny kompan. Willa leżała w ogrodzie na uboczu. Wzdłuż alejek 
kwitły floksy i astry o zgaszonych, jesiennych barwach. Przed drzwiami 
Kowacz zawahał się. Może jednak zawrócić? I nagle położył palec na 
guziczku dzwonka. Było, nie było. Popyta. Wybada. Dawnym zwyczajem 
zaofiaruje rzeźbę jedną, drugą. No i uratuje pracownię.
Kiedy rozległ się ostry dzwonek, Kowacz nieomal życzył sobie, żeby 
nikogo w domu nie było. Może Złotniczek nie zechce z nim rozmawiać. 
Uda, że nie poznaje. Drzwi uchyliły się i wyjrzał sam Złotniczek w 
jaskrawozielonym garniturze. Kowacz zastygł z wdzięczącym się 
uśmiechem na ustach, lekko pochylony, jakby nadstawiał do bicia 
najbardziej miękką część ciała. Złotniczek wiercił go wzrokiem przez 
chwilę, niczym nie zdradzając, że go poznaje. Kowacz ukłonił się jeszcze 
raz, a jego uśmiech stał się jeszcze bardziej uniżony.
— Kogo moje oczy oglądają — wycedził wreszcie Złotniczek z lekką 
ironią. — Kopę lat. Kopę lat. Proszę w moje skromne progi. Ja z artystami 
zawsze w zgodzie.
Kowacz nieśmiało wszedł do przedpokoju. Położył czapkę przed 
ogromnym lustrem w złoconych ramach. Popchnięty lekko przez 
Złotniczka, znalazł się w dużym, jasnym pokoju. Był to salonik. Tak. Dorek 
Złotniczek, drobny urzędniczyna, jego kompan przedwojenny, miał teraz 
własny salon. Widocznie poprzedni właściciel kochał kwiaty, bo w głębokiej 
wnęce okiennej stały wysokie jak krzewy begonie. Pomiędzy czerwonymi 
liśćmi zwieszały się koroneczki różowych kwiatów niby siateczka z małych 
serduszek. Obok ogromne amarylisy o wygiętych ku dołowi szablastych 
liściach. I kwitnące purpurowo kaktusy.
Kowacz zerknął na ściany zawieszone obrazami. Zaimponowały mu 
ramy bogate, złocone.
— Witkiewicz. Oryginał — niedbale wskazał Złotniczek portret kobiety 
o nadnaturalnych dużych, zielonych oczach. W rogu wypisane były jakieś 
cyferki czy literki.
— A to Żmurko — wyjaśniał dalej z dumą. — Fajna kobietka, co? Ten 
szal jak prawdziwy. Ale siadajże, panie Kowacz — i popchnął gościa w 
kierunku białego fotelika o cienkich nóżkach.
Kowacz wolałby wybrać krzesło, ale nie śmiał protestować i powierzył 
swe potężne ciało wytrzymałości kruchego mebelka. Złotniczek usiadł 
obok na krześle i zaczął bębnić palcami po blacie politurowanego stołu, na 
którego powierzchni, jak w ciemnym stawie, odbijały się jego twarz i ręce.
— No cóż, panie Kowacz. Co u pana słychać?
Dawniej Złotniczek mawiał do Kowacza „kochany Dezydery” — 
zdarzało się to zwłaszcza po kolacyjkach suto zakrapianych wódką, kiedy 
to ubijali razem różne interesy. Oficjalne odezwanie się dawnego kompana 
przygnębiło Kowacza. Uwięziony w foteliku, bał się poruszyć gwałtowniej, 
żeby go nie złamać. Nieśmiało wyciągnął rękę szukając oparcia, zdołał 
jednak tylko dotknąć palcami gładkiej powierzchni stołu.
„Prawdziwy mahoń — pomyślał — ho-ho!”
Złotniczek patrzył nań wyczekująco.
— Jakoś leci pomaleńku — wykrztusił wreszcie Kowacz nie swoim 
głosem.
Złotniczka jednak nie dało się zbyć byle czym. Wciąż bębniąc palcami 
po stole, nie zdejmował oczu z czerwonej twarzy gościa.
— Cóż — powiedział wreszcie — czasy się zmieniają, ale rzeźbki 
można zawsze sprzedawać. Pamiątki są potrzebne tak samo Polakom, jak 
i Niemcom. Żołnierze kupują chętnie dla rodzin. Za papierosy i konserwy 
przeważnie. A to świetny interes. Towar opyla się na lewo, a do kasy 
można włożyć tyle, co kosztuje oficjalnie. Zyski kolosalne!
Kowacz drgnął niespokojnie, aż skrzypnął pod nim fotelik. Złotniczek 
kpił sobie z niego albo może chciał zaproponować jaką spółkę.
Postanowił zagrać w otwarte karty.
— Ja do pana po radę... jak zawsze — wypalił — bo to, panie... — tu 
Kowacz zająknął się i zakończył — niezręcznie: — panie szanowny. — 
Dawna poufała forma „panie Dorku” nie przeszła mu przez usta w tym 
wspaniałym salonie.
Uśmiech źle ukrywanego zadowolenia wypłynął na twarz Złotniczka. 
Pogładził upierścienioną ręką rzadkie włosy, wyprostował brzeg 
kołnierzyka i powiedział już znacznie życzliwiej:
— A czemuż to, panie Dezydery?
— Z torbami w świat przyjdzie ruszyć.
— A w torbach rzeźby — rechotał Złotniczek. — Nie warto. Za ciężki 
towar. I Michała z Szymkiem trzeba byłoby ze sobą zabrać. Lepiej w domu 
siedzieć. Dalej rzeźby robić. Forsę zgarniać. Wzorki, jak słyszałem, z 
Zakopanerkunstu pan wziął. Cóż, trzeba tylko o kilku jeszcze pracowników 
się postarać, bo dwaj nie wystarczą. Lada dzień Centralny Sklep 
pamiątkarski będzie otwarty.
Ogromny sklep. Kolosalne obroty. Cóż za interesy można będzie 
robić! — Złotniczek lubował się każdym słowem, tłumiąc westchnienie. 
Jego marzeniem bowiem było zostać magazynierem w tym sklepie.
Kowacz łapał ustami powietrze jak wyrzucona na brzeg ryba.
— Panie — wykrzyknął wreszcie — panie, to pan szanowny myśli, że 
ten Daniel, że tamto, co on tym gestapowcom tego... to nie zaszkodzi?! 
Nikt nam pracowni nie zabierze? Przez tę rodzinkę Michała nic nie stracę?
Gdyby Kowacz był mniej przejęty, może dostrzegłby w oczach 
Złotniczka niepokojące błyski. Złotniczek słuchał z rosnącym 
zainteresowaniem.
— Tego nie powiedziałem — wycedził odymając wargi. — Tak. Tak. 
Gąsienicowie to rodzinka. Pochodzenia góralskiego się wypierają. Niby w 
kapeluszach z muszelkami i w cyfrowanych portkach chodzą, a wstydzą 
się, że są góralami. Nie dałbym złamanego grosza, żeby ich ratować. Ale 
mi żal... pana.
Kowacz, spotniały i czerwony, mruganiem oczu i kiwaniem głowy 
wyraził swoją oczywistą wdzięczność dla byłego kompana.
— No tak — ciągnął Złotniczek — spróbuję wszystko załatwić jak 
najpomyślniej. Znajdzie się jakieś wyjście. Najlepiej będzie, jeśli...
Kowacz zawisł oczyma na jego ustach.
— Jeśli co? — szepnął.
— Posmarować trzeba tu i tam. Rozumie pan?
— Rzeźbkę może... — podsunął Kowacz usłużnie, obawiając się, że 
Złotniczek zażąda od niego pieniędzy.
— Może — w zadumie rozważał Złotniczek obracając w palcach ciężką 
popielniczkę z brązu. Na brzegu stawku czy też sadzawki stał myśliwy ze 
strzelbą wymierzoną w niewidzialną zwierzynę.
— Może — powtórzył Złotniczek i obrócił strzelca ku sobie. — Ale nie 
byle jaka fuszerka.
Kowacz nadął się trochę, ale rzekł przymilnie:
— No pewnie, ja ze swojej pracowni wypuszczam tylko solidną 
robotę. Sam przypilnuję Michała. Wzorek wybiorę ekstra.
— Nic tu pilnowanie nie pomoże. Pański Michał to partacz. Żeby taką 
sprawę załatwić, trzeba wysoko mierzyć. Do samego komisarza Malsfeya 
iść, żeby załagodził gestapo. — Złotniczek zawiesił głos i przyjrzał się, 
jakie to robi wrażenie na gościu. — Innym osobom też trzeba coś w łapę 
dać. Nikt dla pańskiej przyjemności nie będzie darmo zelówek zdzierał ani 
języka strzępił.
— A skąd można wiedzieć, co lubi komisarz? — zmarszczył czoło 
Kowacz szukając wyjścia z sytuacji.
— Ja wiem. Byłem przy tym, kiedy komisarz Malsfey wybierał 
prezenty dla gubernatora Franka. Słyszałem, co mówił.
Kowacz znów lekko drgnął. Wiedział dobrze, co o tych „prezentach” 
mówiono u Gąsieniców. Wacek Krzeptowski łaził po chałupach i siłą 
odbierał ludziom co piękniejsze stare rzeźby i tkaniny, które potem 
zawieziono na Wawel jako prezenty od „wdzięcznej ludności 
Goralenvolku”.
— To kulturalny Niemiec. Wiedeńczyk — chwalił dalej komisarza 
Złotniczek. — On zna się na sztuce. Jemu byle czym oczu nie zamydlisz. 
Jemu, panie, trzeba ofiarować starą rzeźbę, prawdziwie góralską. Sprzęcik 
jakiś starodawny. A jeśli już coś nowego, to dzieło prawdziwego artysty. 
Dzieło sztuki — zakończył z naciskiem.
— Stara rzeźba. Dzieło sztuki — mówił gorączkowo Kowacz, któremu 
zaświtała nadzieja wyplątania się z kłopotów bez wydatków pieniężnych, a 
teraz znów horyzont się zaciemniał. — Stara rzeźba, Sprzęcik... U Jędrzeja 
Gąsienicy pełno tych starości — rozmyślał głośno — ale Jędrzej nieużyty, 
skąpy. Nie da. Wiec może Staszka Gąsienicę poprosić, żeby coś zrobił. A 
jakby i Staszek nie zechciał, bo oni wszyscy mają pstro w głowie, może by 
Komorowski obraz narysował. Paweł Komorowski z Warszawy, znany 
malarz.
Złotniczek nie przerywał Kowaczowi, słuchał uważnie podany lekko ku 
przodowi, jak kot, który śledzi mysz lekkomyślnie wysuwającą się z 
dziury.
— Komorowski — powtórzył unosząc lekko brwi — Komorowski w 
Zakopanem? Co on tu robi?
— Nie wiem. Do rodziny żony podobno przyjechał. U Jędrzeja 
Gąsienicy na podwórku go spotkałem. Żona mu zasłabła i odpoczywała. 
Złotniczek zmrużył oczy.
— Mignął mi na Krupówkach ktoś podobny do Komorowskiego, a to 
on sam we własnej osobie. Do Staszka pewnie przyjechał. I czy ma 
pozwolenie na pobyt u nas? To ciekawe...
— Na pewno ma — zamachał rękoma Kowacz, aż coś głucho jęknęło 
we wnętrzu fotela. — Jakżeby przyjeżdżał bez pozwolenia. I Staszek na 
pewno nic o tym nie wiedział, bo obaj z Danielem naprawiają dach u 
Jędrka Okarmusa.
— Dach u Okarmusa — powtórzył Złotniczek. — Mniejsza o to, panie 
Dezydery, niech pan myśli tylko o tym, skąd i jak zdobyć prezent dla 
komisarza, a ja już załatwię resztę.
Kowacz pomyślał z niechęcią, że łatwo Złotniczkowi mówić o 
prezentach, niechby spróbował sam je zdobyć. I zresztą, czy dobrze 
dawać prezenty komisarzowi niemieckiemu? Ludzie gotowi okrzyczeć za to 
zdrajcą. Nikt z Kowaczem nie zechce już rozmawiać.
— Hm — mruknął. — Ja tam nie wiem. Gąsienicowie mnie nie 
słuchają. Radziłem Michałowi, żeby się zapisał dp Komitetu. Ale on się nie 
zapisze, póki żyje stary Jędrzej. Zresztą oni nie zechcą nic dać dla 
Malsfeya. Boją się pewnie, że jak wojna się skończy, to ich do sądu 
podadzą jako zdrajców.
Cień przesunął się po twarzy Złotniczka.
— Idioci — syknął. — Niemcy to potęga. Nic ich nie złamie. Hitler 
wygra wojnę. Zobaczymy jeszcze, jak wylądują na wyspach brytyjskich. 
Rosjanom będzie też wkrótce za ciasno w tym ich wielkim kraju. Gonią ich 
Niemcy, na pięty im następują. A pan też ma pietra! — i obrócił 
popielniczkę tak, że myśliwy z brązu mierzył z fuzji wprost w Kowacza.
— Ja nie — powiedział Kowacz nieszczerze — tylko oni...
— Gąsienicowie — warknął Złotniczek — chcą mieć czyste ręce! 
Zobaczymy, czy im się to uda! Niech spróbują odmówić. Daniel zadarł z 
gestapo, niech się strzeże. Stary Jędrzej ludzi buntuje. A ten Staszek 
sprowadza nielegalnie podejrzane typki z Warszawy.
— Jakie typki?
— Sam pan mówił, że Komorowskiego na podwórku u Gąsieniców 
spotkał. Co on tu robi? Czemu się nie przyznał, że na Staszka czeka? To 
podejrzane. Sprawdzimy, czy ma pozwolenie na pobyt i czy jego żona 
przyjechała naprawdę do rodziny. Niech spróbują odmówić. Już ja im 
pokażę. Cienko zaśpiewają!
Kowacz poniewczasie spostrzegł, że Złotniczek wyciągnął od niego 
wiadomości. Gotów je teraz wykorzystać przeciwko Gąsienicom, z którymi 
miał zadawnione porachunki. Kowacz zapragnął uciec z tego pokoju, 
znaleźć się znów w zaciszu swojej pracowni. Spróbował wstać, ale fotelik 
uwięził jego potężne ciało i podniósł się razem z nim.
— Ja, ja — wyjąkał, ze stukiem opadając wraz z fotelikiem na 
podłogę. — Ja już nic... ja nie...
— Nie gadaj głupstw, tylko wstawaj — krzywo uśmiechnął się 
Złotniczek podając mu rękę i jednym ruchem uwolnił Kowacza z uścisku 
fotelika o cienkich nóżkach. — Chodźmy do Gąsieniców. Jeśli pana słuchać 
nie zechcą, to mnie będą musieli posłuchać.
— Do Staszka idziemy? — spytał zgnębiony Kowacz.
— Co tam Staszek. Wszyscy oni robią, co im każe Jędrzej. Sam pan 
przecież mówił. Więc Jędrzeja trzeba urobić.
— Może jutro. Dziś... ja się spieszę.
— To jest sprawa najważniejsza — przeciął Złotniczek. — Załatwimy 
na gorąco. Jazda wózek, panie Dezydery.
Oszołomiony, ogłuszony Kowacz posłusznie powlókł się za 
gospodarzem. W przedpokoju wziął czapkę. Ze złoconych ram lustra 
spojrzała na niego jego własna, zmieniona, jakby nabrzękła twarz. Po co 
on tu przyszedł? Chciał ostrożnie postawić nogę na pokrytej krą rzece, kra 
pękła i niesie go teraz wbrew jego woli po szumiącej, niespokojnej wodzie.
Tego dnia ulice wydłużały się w oczach nieszczęsnego Kowacza. Był 
pewien, że wszyscy patrzą tylko na niego. Szedł z człowiekiem uznanym 
przez wszystkich za zdrajcę. A Złotniczek, jak na złość, trzymał go poufale 
za ramię i mówił, mówił bez przerwy:
— Jeśli zostanę magazynierem Centralnego Sklepu, zarobki pan 
będziesz miał ekstra. Pracownię rozszerzysz. Przez palce będziemy patrzeć 
nawet na krewnych tego Jędrzeja Gąsienicy. Oczywiście z wyjątkiem 
Daniela. To już sprawa gestapo. Daniel za swoje winy odpowie przed nimi. 
Ale pana to nie dotyczy. Pan będzie rzeźbki do sklepu sprzedawał. Tylko 
róbcie jak najwięcej z szarotkami. „Edelwajsy” to narodowy kwiat 
niemiecki. Rzeźbki z szarotkami będą szły jak woda. Każdy żołnierz kupi 
coś takiego dla swojej Gretchen.
Es war ein Edelweis — zaśpiewał fałszywie — ein kleines Edelweis.
Kowacz, spocony i purpurowy, przyspieszał kroku mrucząc coś pod 
nosem.
***
Szymek, pomocnik Michała Gąsienicy, siedział sam w izbie nad 
drewnianym pudełkiem, którego wieczko ozdabiał właśnie w leluje. 
Leniwie poruszał kozikiem. Nudna taka robota.
Kilka lat temu, kiedy Szymek rozpoczynał pracę u Kowacza i 
Gąsienicy — Kowacz obiecywał mu, że zapewni przyszłość swojemu 
uczniowi.
— Nauczę cię fachu — mówił z ojcowską powagą — odpracujesz 
naukę i z wdzięcznością wspominać będziesz, że dzięki mnie człowiekiem 
zostałeś, a nie żebrakiem jak twoja matka. Zarobek i poszanowanie 
ludzkie mieć będziesz.
Zaciskając zęby pochylał się więc Szymek nad robotą, wypatrując 
dnia, kiedy wreszcie zostanie „człowiekiem”. Marzył o tym, żeby zapewnić 
spokojny kąt i kawałek chleba swojej pokręconej reumatyzmem matce. 
Stara Mardułka nie była żebraczką. Podejmowała się drobnych przepierek, 
pomagała w kuchni. Ale, co syna bolało zawsze, ze łzami wdzięczności 
całowała po rękach panie i zamożniejsze gaździny, kiedy obdarzały ją 
czasem znoszoną bluzczyną czy spódnicą.
Nie doczekała się tych czasów stara Mardułka, kiedy mogłaby pospać 
na czystej pościeli w cieple i zjeść do sytości.
Utrudzone serce nie wytrzymało chłodów i w drugim roku wojny 
zmarła na słomie w kącie nie opalanego pokoju.
Starej Mardułki już nie było, a Kowacz wciąż jeszcze uważał, że 
Szymek nie dość się nauczył. Narzekał często, że trafił na ucznia tępego, 
który mu psuje drogi materiał, że zrobione przez Szymka rzeźby musi 
taniej sprzedawać, ze stratą własną. Szymek wiedział, że to nieprawda, 
ale nie miał siły protestować.
Gdyby nie wojna — cisnąłby dawno Kowacza. Ale teraz obawiał się 
wywiezienia do Niemiec na roboty. Siedział więc całe dnie pod oknem 
obok Michała i milcząc dłubali wzorki na pudełkach.
Tego dnia siedział sam, bo Michał poszedł do chorego ojca.
Za oknami posłyszał głosy. Szymek uniósł się na stołku, żeby 
zobaczyć, kto idzie. Przed domem dziada Jędrzeja ujrzał swego 
chlebodawcę Dezyderego Kowacza i Złotniczka, którego unikali jak ognia 
wszyscy szanujący się ludzie w Zakopanem. Kowacz wzbraniał się wejść, 
cofał od drzwi, Złotniczek popychał go, ciągnął za rękę.
„Jak byczka na postronku — pomyślał złośliwie Szymek. — Ach, ten 
Kowacz to tchórz. Boi się odmówić Złotniczkowi i boi się wejść ze 
Złotniczkiem do Gąsieniców. Z każdym by chciał być w zgodzie i od 
każdego coś skorzystać”.
Wreszcie Złotniczek wepchnął swego towarzysza do sieni i sam 
wszedł za nim. Szymek porzucił robotę, podkradł się do okna białej izby, 
zajrzał.
Na ławie obok Michała siedział nieruchomo stary Jędrzej z fajką w 
zębach. Wyglądał jak drewniana rzeźba, których w ciągu życia tyle 
„uzdajał”. Nie drgnął, kiedy weszli bez zapowiedzi Kowacz ze Złotniczkiem. 
Udał, że ich nie dostrzega.
Szymek przytulony do ściany nasłuchiwał, żałując, że okna są 
zamknięte i nie przepuszczają na zewnątrz dźwięku słów.
— Dzieńdoberek wszystkim! — mówił tymczasem Kowacz nadrabiając 
miną.
— Dzień dobry, gazdo! — wtórował mu Złotniczek.
Stary nie odpowiedział, nie poruszył się. Michał, który siedział obok 
ojca, obrzucił przybyłych zgorszonym spojrzeniem.
Złotniczek, nie stropiony przyjęciem, wyciągnął z kąta wolny stołek, 
rozsiadł się na nim wygodnie i ruchem ręki zapraszał Kowacza, aby zrobił 
to samo.
— Ja tu do was, gazdo, z ważną sprawą — zaczął pewnie, a jego oczy 
obiegły całą izbę, niby psy gończe węszące za zwierzyną.
— Wiadomo, teraz wojna. — Złotniczek westchnął. — Ludzie giną, 
panie. Ale jakoś żyć trzeba. Więc staram się ludziskom pomagać. I wam 
też. Znam was przecież od lat.
Stary Jędrzej nie wypuszczając z zębów wygasłej fajki rzucił 
spojrzenie na intruza. Wypraszało ono za drzwi. Ale Złotniczek mówił 
dalej:
— Daniel, wasz wnuk, nieostrożnie postąpił. Zadarł z gestapo. Cóż, 
młodość! Ale odcierpieć za to musi. Czemuż jednak mają cierpieć jego 
krewni? Waszemu synowi — pokazał ręką Michała — grozi to, że mu 
zamkną pracownię. Staszka mogą aresztować razem z bratem. Waszą 
sprawę pogarsza i to, że nie chcecie zapisać się do Komitetu Góralskiego. 
Podczas spisu ludności podaliście się wszyscy za Polaków. Hm... Cudze 
przekonania są dla mnie rzeczą świętą. Nie mam zamiaru namawiać 
nikogo, żeby zapisał się do Komitetu. Niech robi to Wacek Krzeptowski i 
jego pomocnicy. Nie chcecie — to nie! Znalazłem inne wyjście. Możecie 
udobruchać Malsfeya. On obroni was przed Gestapo. Nie zamkną pracowni 
Michałowi i Kowaczowi, którzy tak zgodnie pracują tyle lat, zarabiając 
nielicho. Nie aresztują Staszka Gąsienicy, waszego wnuka. A może i 
Danielowi będzie darowana część kary. Niewiele potrzeba, żeby to 
osiągnąć. I wilk będzie cały, i owca syta — zarechotał, ale nawet Kowacz 
mu nie zawtórował. — Chodzi o drobną rzecz — podjął po chwili, wśród 
głuchego milczenia, głosem już nieco poirytowanym — otóż chodzi o 
drobną rzecz.
Oczy Złotniczka znów obiegły całą izbę, przesunęły się po łyżniku, nad 
którym rzędem wisiały obrazki na szkle, zlustrowały rzeźby na półce i 
wreszcie zatrzymały się na malowanej skrzyni, w której Anielcia, żona 
Jędrzeja, przywiozła niegdyś z rodzinnego domu swoje kiecki. Złotniczek 
wychylił się nawet, żeby lepiej sprzęt obejrzeć. Tak. Niewątpliwie stara 
skrzynia. W domu Jędrzeja Gąsienicy można było znaleźć tylko 
starodawne sprzęty. Taka skrzynia to wymarzony prezent dla Malsfeya. I 
będzie można opowiadać wszystkim, że Gąsienicowie dobrowolnie ją 
ofiarowali.
Trzeba jeszcze znaleźć drugi cenny prezent dla dyrekcji 
Zakopanerkunstu i tłusta posadka magazyniera stanie się jego łupem. 
Oczywiście trzeba będzie wziąć sobie pomocnika. Oczy Złotniczka dotknęły 
twarzy Kowacza. Może tego durnia zaprotegować. I zaraz ruszył 
ramionami z pogardą. Nie. Temu wystarczy zupełnie jego pracownia. Za 
głupi na wielkie interesy, a przy tym tchórz.
— No tak — powtórzył głośno — widzę tu piękną skrzynię. Trzeba by 
ją dać w prezencie Malsfeyowi. On ceni góralskie wyroby. I zna się na 
tym. Ta skrzynia i jeszcze jakieś ze trzy obrazeczki na szkle zapewnią 
spokój waszej rodzinie. Malsfey gotów będzie zapomnieć, hm, o różnych 
takich sprawach, które niezbyt zręcznie Gąsienicom wypadły.
Gazda milczał. Jego jasne, wypłowiałe oczy, zapatrzone przed siebie, 
miały nieprzenikniony wyraz.
Złotniczek czekał chwilę. Długą chwilę. Spojrzał na Michała. Ale ten 
nie podniósł głowy. W ciszy brzęczała głośno jesienna mucha obijając się o 
szyby okna.
— Nie upierajcie się, gazdo — z perswazją w głosie podjął Złotniczek. 
— Skazujecie się wszyscy na zagładę. I gazda pozwala na to? Miejcie 
rozum, gazdo, wyście starzy, ale młodzi muszą żyć.
Gazda siedział nieruchomo, podobny do świątka z drzewa, tylko jego 
starcza ręka przytrzymująca wygasłą dawno fajkę drżała leciutko.
— Nie ma wej o czym gwarzyć — powiedział cicho, ale wyraźnie.
Złotniczek stracił widocznie panowanie nad sobą, bo skurcz gniewu 
ściągnął mu policzek.
— Strzeżcie się — syknął. — Przekraczacie miarę.
Kowacz pociągnął go za rękę. Złotniczek wstał i wybiegł z izby. 
Dezydery zatrzymał się jeszcze. Złożył niski ukłon w stronę Jędrzeja. 
Chciał coś powiedzieć, wyjaśnić, przeprosić. Upewnić, że to nie on winien, 
że nie chciał zrobić nic złego. Michał ruchem ręki pokazał mu drzwi. 
Kowacz po raz pierwszy w życiu zląkł się swego łagodnego wspólnika. 
Michał spoglądał na niego zimno i z pogardą, jak na zdrajcę, jak na 
sprawcę ich nieszczęścia. Kowacz poczuł się poza nawiasem ich życia, ich 
społeczności.
Szymek widział przez szybę, że Michał ujął ojca wpół i prowadził do 
łóżka. Skronie starego Jędrzeja były zapadnięte, oczy podkrążone, jakby 
podkreślone sadzą.
Szymek przeczekał, aż Złotniczek i Kowacz znikną z pola widzenia, i 
wśliznął się do chałupy.
— Szymek — serdecznie przywitał go Michał — chciałem cię wołać. 
Poszukaj Staszka i Daniela, mają być na Bogówce u Mrowców. Dziad żąda 
ich widzieć, niech tu przyjdą, jak się ściemni.
Chłopak podniósł na niego pytające oczy, ale bez słowa opuścił izbę.
Dezydery sam nie wiedział, jak wszedł do swego mieszkania. Żonę, 
spokojną kobiecinę, zelżył tak dotkliwie, że płacząc wybiegła z domu. 
Sięgnął do szafy i wyciągnął butelkę z wódką.
W pracowni’ panowała głucha cisza. Nikt nie pracował. Michał siedział 
przy chorym ojcu, a Szymek, pozostawiony sam sobie, pewnie czytał 
książki, które mu stale podrzucał Daniel. Leń. Nierób. Wyrzucić go trzeba. 
Niech jedzie do Rzeszy na roboty. Tam go nauczą moresu. Ale nie miał 
dziś odwagi zwymyślać nawet Szymka. Stracił nagle pewność siebie. Bał 
się, że Szymek spojrzy na niego z pogardą. Każdy mógł na niego tak 
spoglądać, nawet lekceważony dotychczas syn żebraczki Mardułki. Całe 
Zakopane wiedziało już na pewno, że Kowacz chodzi ze Złotniczkiem i 
namawia ludzi, żeby składali prezenty komisarzowi.
Chwycił gazetę. Może to już koniec wojny. Może lada dzień podadzą 
go do sądu. Ale gazeta donosiła niezmiennie o zwycięstwach niemieckich 
wojsk.
Wyłowił oczyma wzmiankę o tym, że na zamku wawelskim przy 
gubernatorze Franku pełnią wartę górale w strojach podhalańskich, i 
odetchnął z ulgą. Im wolno, a jemu nie? Czemu właściwie się 
zdenerwował? Nic się przecież nie stało. Wytłumaczy Michałowi, że 
Złotniczek go spotkał i siłą zaciągnął do Jędrzeja. Czy on powiedział choć 
słówko? Milczał tak samo jak Michał.
Chodził ciężko po pokoju i układał plany na przyszłość. Skąpe, 
ostrożne plany.
„Nie pchaj się, Dezydery — mówił do siebie. — Ze Złotniczkiem 
zachowaj poprawne stosunki, ale nie wiąż się z nim bliżej. To podlec i 
nabieracz. Ubolewaj przed nim, że Gąsienicowie głupi, ale nie opowiadaj 
mu o nich, bo zaraz powie, że od ciebie się wszystkiego dowiedział. A 
przed Gąsienicami trzeba będzie narzekać na bezczelność tamtego draba. 
I nie pchaj się, Dezydery, nie pchaj się nigdzie.”
Czy on krewny Gąsieniców? Podstawi jakiegoś „górala” ze Związku, że 
to niby on przejął pracownię po Michale, a Michał i Szymek będą dalej 
rzeźbić, tylko że po cichutku. A tym „wspólnikom” trzeba będzie dać w 
łapę i nabiorą wody w usta. Kowacz poczuł się nieco pocieszony tym 
monologiem. Łyknął jeszcze kieliszek i schował butelczynę do szafki.
Nagle w drzwiach się zazieleniło. Wszedł z pośpiechem Złotniczek.
— Nie zakończyliśmy jeszcze naszej sprawy — powiedział przyjaźnie. 
— Ten Jędrzej to naprawdę zakała górali. Ale zanim się do niego dobiorę, 
muszę mieć prezent dla Malsfeya. Nie tę skrzynię, oczywiście, bo stara i 
pewnie przez korniki dawno nadgryziona, ale coś nowego. Niech Staszek 
da jakąś swoją rzeźbę.
— Ale... on... nie da...
— Zobaczymy. Trzeba z nim pogadać.
— Nie przyjdzie...
— Nie bądźcie dzieckiem, Kowacz — przerwał mu Złotniczek. — 
Oczywiście, że nie przyjdzie, jeśli się dowie, kto na niego czeka. 
Ściągniemy go podstępem do dziada „Francuza”, który jeszcze o niczym 
nie wie. Ten stary lis „Francuz” udaje chorego, żeby się wykręcać od wizyt 
członków Komitetu Góralskiego, więc pewnie zastaniemy go w domu. Daj 
więc pan znać Staszkowi, że wzywa go dziad Józef.
— Ale ja nie wiem, gdzie szukać Staszka.
— Wiesz pan doskonale. Sam mówiłeś, że Staszek z Danielem 
naprawiają dach u Jędrka Okarmusa. Krótką jakąś masz pamięć ostatnimi 
czasy. No już, idź pan, czasu szkoda. Ściemni się za chwilę i ten ptaszek 
nam umknie.
— Ja — płaczliwie wyjąkał Kowacz. — Ja już nie... zwinę pracownię...
— Ach, pracownię chce pan zwinąć — zmierzył go oczyma Złotniczek. 
— Rozumiem. Chce pan wyjechać na roboty do Niemiec? Cóż, świeże 
powietrze dobrze panu zrobi. Schudnie pan trochę. Z wagi najcięższej 
przejdzie pan do piórkowej. Niemcy umieją to robić znakomicie.
— Ja na roboty?!
— A czemuż nie. Starsi jadą. Zwinie pan pracownię, będzie pan 
bezrobotny. Arbeitsamt zainteresuje się Dezyderym Kowaczem. Nasz 
zakopiański Arbeitsamt słynie ze swojej gorliwości.
Kowacz zrozumiał, że nie ma żadnego wyjścia. Musi robić to, co mu 
każe Złotniczek. Jak mały kamyk powoduje czasem lawinę, tak i jego 
wizyta u Złotniczka ściągnęła na niego i na Gąsieniców nieszczęście. Stare, 
wytarte powiedzenie o tym, że „ziemia usuwa się spod nóg”, nabrało dlań 
teraz nowego znaczenia.
— Idź pan — rozkazywał Złotniczek — każ synowi Michała pójść po 
Staszka. Jędrek bawi się przed domem z synem Jaśka Czuja. Poczekam na 
pana w pokoju, żeby mnie nikt nie zauważył.
Jak automat ruszył Kowacz do drzwi. Na podwórku mały Józef, syn 
Jaśka Czuja, przykucnąwszy na ścieżce, rysował patykiem literki. Policzki 
miał zaczerwienione z wysiłku i przejęcia. Nad nim z miną surowego, acz 
sprawiedliwego nauczyciela stał Jędrek, syn Michała.
— Krzywe, Józek — mówił z powagą. — „L” ma nóżkę na prawo, a nie 
na lewo. No, popraw.
„Nóżka” ani rusz nie chciała się odwrócić, choć różowy język obracał 
się wartko w ustach chłopca, wypychając zaczerwienione policzki to z tej, 
to z tamtej strony.
— Jędruś — powiedział nie swoim głosem Kowacz, stając przed 
chłopcami — skocz po Staszka. Dziad Józef go woła.
— A gdzie Staszek? — spytał Jędrek patrząc ufnie na wspólnika 
swego ojca.
— U Jędrka Okarmusa — nieomal krzyknął Kowacz w nadziei, że ktoś 
go posłyszy i zatrzyma chłopca.
Ale na podwórku było pusto, a Jędruś powiedział chętnie:
— Już lecę. Józek, chybaj za mną.
— Dobrze — ucieszył się mały, który uciekł z domu, bo go znudziło 
pilnowanie kapryśnej siostry, i gotów był zrobić wszystko, czego zażąda od 
niego starszy o trzy lata Jędrek.
Stukając bosymi piętami, obaj chłopcy wybiegli za furtkę.
Tuż przy domu wpadli z impetem na Wojtka Mocarnego.
— Wojtek — spytał Jędruś — czy Staszek i Daniel jeszcze u was w 
domu?
— U nas, a bo co?
— Niech lecą do dziada „Francuza”.
— Dobrze. A nie wiesz, gdzie Kasia?
— Kasia pewnie do domu poszła.
— Nikogo obcego u dziada Jędrzeja nie ma?
— Nie. Dziad chory. Tato przy nim siedzi — odparł Jędruś, który nic 
nie wiedział o tym, co zaszło tego dnia.
— Wracaj do domu — zadecydował Wojtek. — Staszkowi i Danielowi 
o „Francuzie” powiem. A jakbyś Kasię zobaczył, powiedz jej, że Staszek w 
„Siwei Turni”. Rozumiesz?
— Hej — zapewnił Jędruś.
Właśnie czerwona kula słońca wychyliła się spoza chmur. Niebo 
gorzało jakby objęte pożarem. Wojtek upewniwszy się, że Jędruś dobrze 
zrozumiał, o co chodzi — ruszył z powrotem do domu.
Paweł obudził się z poczuciem niepokoju. Za oknami żałośnie wył 
pies. Pokój był zalany purpurą zachodu.
Ostrożnie zsunął się z łóżka, żeby nie obudzić żony, i wyjrzał przez 
okno. Baca wył wznosząc pysk do góry.
Józka i małej Magdusi nie było na podwórku.
Na schodki domu wyszedł Jan Gąsienica, ojciec Staszka i Daniela. 
Pies umilkł i zaczął łasić się do niego, podbijał mu rękę ogromnym łbem. A 
on klepał psa po białych gęstych kudłach.
Tak blisko stał ojciec Staszka! Może zawołać go, wyjść do niego? 
Powiedzieć o wszystkich kłopotach mądremu, dobremu człowiekowi. Czyż 
można czekać na to, co załatwi Kasia? Toć dziecko jeszcze!
Paweł zrobił kilka kroków w kierunku drzwi. Ale gdzieś na dole 
zatrzeszczały schody.
— Kasia! — zawołał donośny kobiecy głos. — Kasia! Gdzieś ty skórkę 
od słoniny podziała? Grochówki ugotować nie ma na czym!
— A daj spokój ze skórką — przerwał jej męski mrukliwy głos.
— Daj spokój, daj spokój. Ja wiem, co ona ze skórką zrobiła. Znów 
swoim ptaszyskom dała. I groch mi wynosi dla gołębi. A zarżnąć żadnego 
nie da, choć już tłuste. Sąsiedzi je wyłapią i zjedzą. I gdzie ona chodzi? 
Czasy niespokojne, a ona lata do wieczora. Jeszcze coś złego się stanie.
— Co by zaś miało być — mruknął znowu bas.
— Bronisz jej, a to latawica. W domu matce nie dopomoże, tylko po 
cudzych kątach lata.
Maryna Pawliców i jej mąż wrócili już do domu i, jak za dawnych 
czasów, które pamiętał Paweł, kłócili się o młodszą córkę.
— Mój Józek taki sam — wtrącił młody głos. — Ino się odwrócę, a 
jego już nie ma. 1 teraz Magdusię rzucił i poleciał kajsi.
— Pewnie razem gdzie polecieli — powiedziała Maryna do starszej 
córki, już trochę uspokojona. — A gdzie Jasiek, Zośka?
Młoda kobieta odpowiedziała coś, czego Paweł już nie dosłyszał. 
Schody znów zaskrzypiały i wszystko ucichło. Pawlicowie ze swoją starszą 
córką przeszli do izby. Paweł domyślił się łatwo, czemu Kasia ukrywała ich 
oboje przed matką. Wybuchowa, despotyczna Maryna mogła sprawić 
niejedną przykrość obojgu tułaczom, czego zresztą żałowałaby 
poniewczasie.
Słońce schowało się za chmurami, zabarwiając je na płomienny kolor. 
Jeszcze raz rozbłysło w szybie. 1 pożar, jakim było objęte niebo — nagle 
zgasł. Góry stały różowe, przesycone blaskiem, jakby wykute z marmuru. 
Malarz wpatrzył się w to czarowne zjawisko, zapominając na sekundę o 
wszystkim. Stopniowo od Świdnicy aż po Osobitą wierchy ciemniały, 
nabierały liliowych odcieni jak pole wrzosów, potem zszarzały.
Niepokój targnął Pawłem na nowo. Nie mógł sobie wytłumaczyć 
przedłużającej się nieobecności dziewczynki. Może Daniel i Staszek wpadli 
w ręce gestapo, a mała zawieruszyła się przy tej okazji pomiędzy 
starszymi? Odsunął tę myśl. Jan Gąsienica miał wprawdzie twarz 
postarzałą, omroczoną troską, ale spokojną. A o wypadku wiedziałby 
natychmiast. Taka wieść biegnie od chałupy do chałupy lotem błyskawicy.
Więc czemu Kasia nie wraca?
Mrok zapadał szybko. Paweł wysunął się ostrożnie na balkon. Niebo 
było przezroczyste, bezobłoczne — jak turkusowa szybka. Nad Giewontem 
wisiała samotna jasna gwiazda. I zaraz zaczęły występować inne, drobne, 
czyste jak rosa.
Drzewa leciutko kołysały się, szumiały, szepcząc między sobą. 
Nasłuchiwał, ale prócz tego poszumu i dalekiego gwaru miasta nic nie 
mógł ułowić. Nawet u Pawliców na dole panowała cisza. Zziębnięty Paweł 
cofnął się do pokoju i cicho zamknął drzwi. Gdyby nie obawa, że 
Pawlicowie posłyszą jego kroki, biegałby od ściany do ściany jak zwierz 
zamknięty w klatce.
Spojrzał przez szyby. Może dziewczynka wraca? Ale jego 
krótkowzroczne oczy nie odróżniały nic wśród mroku. Otworzył znów 
drzwi. Wychylił się. Nie dojrzał nic.
Nad Gubałówką wisiał odwrócony dyszlem do góry Wielki Wóz. 
Gwiazdy blade i drobne rozjarzyły się na pociemniałym niebie.
Paweł czuł, że mu lodowacieją końce palców.
Dziewczynka na pewno wpadła w ręce gestapo. Może lada chwila 
patrol przyjdzie po nich. Zajedzie zielone auto. Trzeba obudzić Lusię. 
Uciekać. Ale dokąd?
Żałośnie, ponuro zaczął znów wyć Baca.
W pułapce
Józef Gąsienica, „Francuz”, wymknął się ze swej willi „Siwa Turnia” 
tylnym wyjściem, nakazując surowo żonie, żeby nikogo nie wpuszczała. 
Niech powie, że właśnie usnął, bo czuł się źle przez cały dzień.
Chytry Złotniczek odgadł trafnie, że „Francuz” udaje tylko chorobę, 
żeby się dyplomatycznie wymigiwać przed rozmowami z Wackiem 
Krzeptowskim. Do gości wychodziła zawsze zafrasowana gaździnka i 
mówiła, że gazda „słabuje” i że „doktor nie kazuje mu nikogo widzieć”. 
Niektórzy wierzyli tym zapewnieniom, jako że dość często widywano 
znanego zakopiańskiego lekarza, Stefana Jaronia, wchodzącego do willi 
pod „Siwą Turnią”.
— Jeśli skąpy „Francuz” tak często wzywa doktora — mawiali — to 
znaczy, że naprawdę ciężko zaniemógł.
W rzeczywistości zdrowie dopisywało staremu „Francuzowi” jak 
zawsze, a lekarz przychodził do niego napić się znakomitej litworówki, 
przyrządzonej specjalnie dla niego przez gaździnkę. Po kilku kieliszkach i 
przyjacielskiej pogwarce o tym, co się dzieje na świecie — obaj rozstawali 
się w wielkiej zgodzie. Lekarz pędził do chorych pokrzepiony i, jak 
powiadał, „uodporniony” przeciw grypie, a dziad Józef zasiadał wygodnie 
na kanapce z fajeczką w zębach. Brakowało mu świeżego powietrza i 
ruchu, toteż wieczorami wymykał się z domu korzystając z szybko 
zapadającego zmierzchu. Opłotkami dochodził nieraz do Antałówki albo też 
do regli. Jeśli ktoś w tym czasie zjawiał się w „Siwej Turni” — gaździnka 
rozkładała ręce.
— Usnon — mówiła. — Doktor budzić nie kazuje. Przyjdźcie jutro.
Gaździnka wypraszała gości bardzo chętnie. Zwłaszcza nie lubiła 
nowych twarzy. Obawiała się nakazów płatniczych, których przychodziło 
niemało i z byle okazji, zarobków natomiast nie było wiele, tyle co ze 
sprzedaży mleka. Pensjonat zajęli Niemcy, którzy nie płacili. Trzeba 
jednak przyznać, że nie wtrącali się zupełnie do życia swoich gospodarzy. 
Syn starego Józefa, lekarz, nie mógł rodzicom pomóc, bo sam borykał się 
z trudnymi warunkami życia. Mieszkał z rodziną w Krakowie i w 
Zakopanem zjawiał się tylko w lecie, na bezpłatne letnisko. Córka Wikta 
wraz z mężem przeniosła się kilka lat temu do Przemyśla i stamtąd, 
uniesiona zawieruchą wojenną w świat, tułała się na obczyźnie. Raz tylko 
nadeszła od niej krótka kartka z egzotycznym znaczkiem, podpisana 
imieniem wnuczka: „Wituś”, która donosiła, iż wszyscy jakoś żyją.
Dziad Józef czuł się bardzo samotny. Nieraz myślał sobie, że Jędrzej 
jest jak dąb otoczony zagajnikiem młodych dębczaków, on zaś przypomina 
raczej samotną sosnę. „Francuz” nie pozwalał sobie jednak nigdy na 
roztkliwianie się.
Tego wieczoru, po łyku litworówki — wyszedł na przechadzkę. Nie 
spotkał nikogo na drodze, więc wracał zadowolony i rozgrzany ruchem. 
Szybko jak młodzieniec wbiegł po schodach i stanął oko w oko z jakimś 
jegomościem, który podniósł się z ławeczki. W kącie ganku stał ktoś drugi.
„Złodzieje” — przemknęło przez myśl „Francuzowi”, ale pierwszy cień 
powiedział znajomym głosem:
— Dobry wieczór, gazdo Józefie.
— Dobry wieczór! — odpowiedział grzecznie. — A kto wy? Stare mam 
oczy i nie widzę po ciemku.
— Swoi — słodziutko wyjaśnił nieproszony gość. — Złotniczek jestem, 
a ze mną Kowacz, wspólnik pańskiego bratanka, Michała Gąsienicy.
Z cienia wysunął się nieśmiało gruby jegomość składając uniżony 
ukłon.
— Przyszliśmy wcześniej — wyjaśniał dalej Złotniczek — ale nie 
mieliśmy szczęścia zastać gazdy, więc czekamy, bo pilną mamy sprawę.
„Ha, stary lisie — myślał równocześnie — odgadłem, że udajesz tylko 
chorego”. I uśmiechał się z tryumfem, bo miał już dwie myszy w swojej 
pułapce, myszy, które nie mogły mu się wymknąć.
— O co chodzi? — spytał sucho „Francuz” dotykając podanej ręki.
— Dłuższa sprawa, gazdo kochany, dłuższa sprawa, nie da się tak 
raz-dwa załatwić. A i zmarzliśmy obaj z Kowaczem, bo gospodyni nie 
chciała nas wpuścić, żeby domownikom snu nie mącić. Podobno ktoś 
choruje u was? — drwił udając współczucie.
— Proszę — krótko rzucił Józef i nacisnął dzwonek. W oczach 
otwierającej drzwi gaździnki zamigotało przerażenie. Przecież powiedziała 
tym ludziom, że Józef śpi, że źle się czuje, a teraz oni wchodzą razem z 
nim do mieszkania. Złotniczek przywitał ją, jak gdyby się widzieli po raz 
pierwszy tego dnia. Kowacz skinął głową i stał z boku, z czapczyną w ręku, 
jak po prośbie.
„Francuz” bez słowa wprowadził gości do paradnej izby i wskazał im 
miejsce przy okrągłym stoliku, przykrytym szydełkową serwetą. Usiedli na 
krzesełkach obitych pluszem. W kącie pokoju stało łóżko z wysoko 
ułożonymi poduszkami, jak dla chorego. Złotniczek umyślnie omijał je 
wzrokiem, aby dać do zrozumienia, że przychodzi z przyjaznymi 
zamiarami i ani myśli zdradzać tajemnic gospodarza.
— Mizernie wyglądacie, gazdo — odezwał się mrugając 
porozumiewawczo.
Józef udał, że tego nie dostrzega. Nie ufał gościom, miał się na 
baczności przeczuwając podstęp.
— My tu do was, gazdo, z taką sprawą — ciągnął dalej gość. — 
Trudzić długo nie będziemy. Wiemy, że was męczy rozmowa.
— Ano, dobrze by było, coby nie ta zadyszka — spokojnie odparł 
„Francuz”. — Młodość nie wie, co to starość.
„Stary lis — pomyślał Złotniczek z podziwem — ale jak cię wykurzę z 
twojej nory!” — i zaczął opowiadać o kłopotach, w jakie wpadła pracownia 
Michała i Kowacza, a także i cała rodzina Gąsieniców.
— Wszystko przez nieostrożność Daniela — wyjaśniał dobrotliwie. — 
Głupi chłopak, jak można tak się narazić gestapo.
Józef słuchał uważnie z kamiennym wyrazem twarzy. Parę razy 
mruknął swoim zwyczajem „oui, oui” Od czasu kiedy to Murzyn z Sudanu 
nauczył go w Wiedniu mówić po francusku, lubił wtrącać w rozmowie 
francuskie wyrazy i temu zresztą zawdzięczał swoje przezwisko. Złotniczek 
francuskiego nie rozumiał ani w ząb, nie wiedział więc, czy stary mu 
potakuje, czy też się sprzeciwia. Zerknął na Kowacza, ale ten siedział z 
niemądrą a boleściwą miną i kiwał głową w miejscach najmniej 
oczekiwanych.
„Idiota” — zgrzytnął zębami Złotniczek widząc, że z tej strony nie 
może spodziewać się żadnej pomocy.
Przedwojenny spryciarz, Dezydery Kowacz, w nowych warunkach stał 
się bezradny i ogłupiały. Nie nadawał się już na kompana dla Złotniczka. 
Złotniczek pożałował, że zabrał go ze sobą.
— Gazdo — zwrócił się przypochlebnie do Józefa — pan jest 
człowiekiem w świecie bywałym — tu wskazał na fotografie wiszące na 
ścianie, na których młody Józef Gąsienica był uwieczniony w towarzystwie 
jakichś panów w melonikach, na tle wspaniałego landa. — Pan mnie 
zrozumie. Nie jest pan tak ciemny jak pański brat Jędrzej, pan zgodzi się 
dostarczyć prezent komisarzowi Malsfeyowi.
— Aaa — przerwał mu Józef. — Brat nie chciał? Ja za brata nie 
odpowiadam. Rozejrzyjcie się, panie, po mojej izbie i bierzcie, co chcecie, 
dla tego swego komisarza. Zaniesie mu pewnie Wacek Krzeptowski, bo on, 
wiecie, zawsze pamiątki gościom doręczał. Przed wojną Fochowi, teraz 
Frankowi, On to, wiecie, potrafi. My, panie, ludzie prości, z gośćmi 
rozmawiać niezwyczajni.
Krew uderzyła do głowy Złotniczkowi. Chytry lis jednym skokiem 
wydobył się z matni. Złotniczek nie przewidział, że Józef będzie tak 
bezczelny, aby proponować swoje brzydkie seryjne meble, jakich było 
pełno po wszystkich sklepach meblarskich — na prezent dla komisarza.
Zacisnął zęby, żeby nie wybuchnąć, i mimo woli rozejrzał się po 
pokoju. Królowała tu rozłożysta szafa „pod dąb” z lustrem w drzwiczkach, 
ogromne łóżko z widoczkiem na zagłówku, krzesła i kanapa kryte 
taniutkim pluszem. Rzeczywiście, wybór ogromny! Ale oczy Złotniczka w 
tym zbiorowisku tandety wypatrzyły nagle coś góralskiego. Na ścianie, 
obok ogromnego landszaftu, wisiał niewielki obrazek na szkle, 
przedstawiający zbójników skaczących przez ognisko.
— U was, gazdo, tylko jedną rzecz bym wziął, można ją podsunąć 
jako starą robotę — powiedział zdejmując obrazek.
— To pamiątka, souvenir, tego oddawać się nie godzi. Bierzcie co 
innego — zaprotestował żywo Józef.
Złotniczek nie wypuszczał obrazka z ręki.
— Staszek namaluje wam co innego — powiedział oschle — przecież 
ja wiem, że to robota waszego wnuka. A jeśli chcecie swój obrazek 
odzyskać, namówcie Staszka, żeby zrobił coś nowego dla komisarza. Taki 
utalentowany artysta jak Stanisław Gąsienica może wam wymalować cały 
pokój od sufitu do podłogi i jakąś piękną rzecz, którą sam komisarz u 
siebie powiesi. To zaszczyt dla was.
Drzwi uchyliły się tworząc wąską szparkę i zajrzało do pokoju jedno 
oko gaździny.
— Staszek przyszedł — powiedziała nie wchodząc.
Brwi Józefa uniosły się w górę ledwie dostrzegalnym ruchem.
— Niech zaczeka albo przyjdzie jutro.
— Staszek gada, żeście go żądali.
— Ale niechże tu wejdzie, gaździnko, powiedzcie mu, żeby tu 
przyszedł — zerwał się z miejsca Złotniczek.
Gaździnka przymknęła drzwi tak, że stała się zupełnie niewidoczna 
dla obecnych w pokoju.
— I co mam gadać? — zamamrotała niewyraźnie w szparę.
— Niech tu wejdzie — skinął ręką „Francuz”, z trudem opanowując 
niezadowolenie.
Złotniczek wziął swoją teczkę, poszperał w niej, a potem przykrył nią 
obrazek. Szpara w drzwiach poszerzyła się, wszedł Staszek. Złotniczek 
musiał przyznać, że kiedy on sam postarzał, spłowiał niby materiał, który 
zbyt długo leży na wystawie — ten chłopak wypiękniał. Twarz, dawniej 
okrągła i dziecinna, wydłużyła mu się, usta nabrały wyrazu stanowczości.
— Dobry wieczór! — powiedział stając w progu. — Wołaliście mnie, 
dziadku.
— Nie, ale siednij, Staszku, ci panowie chcą gadać z tobą.
— Słucham — zwrócił się artysta do Złotniczka.
— Cóż tak będziemy rozmawiać, jakbyśmy się na pożar spieszyli? — 
pytał żartobliwie Złotniczek. — Stołków zabrakło w izbie u „Francuza”? To 
obraza dla gospodarza taka rozmowa.
Staszek podsunął stołek i usiadł.
— My tu radzimy, jak się ratować — ciągnął dalej Złotniczek.
Twarz Józefa Gąsienicy pociemniała z gniewu, ale nie przerwał swemu 
gościowi.
— Prośbę mam do naszej miejscowej sławy... — Złotniczek zawahał 
się chwilę, bo wiedział, co myśli Stanisław Gąsienica, który ukończył 
warszawską Akademię Sztuk Pięknych, o pamiątkach sprzedawanych w 
Zakopanem naiwnym gościom. — Tak — ciągnął dalej — powstaje teraz 
ogromny Centralny Sklep. Chodzi o to... żeby... żeby sprzedawane były 
tylko dobre, prawdziwe artystyczne rzeczy, żeby...
Zająknął się, bo oczy artysty musnęły skuloną w kącie postać 
Kowacza, jakby pytając, co robi tutaj znany partacz zarzucający przed 
wojną sklepy tandetą, jeśli już mowa o artystycznych wyrobach.
Złotniczek zaklął w duchu. Pomysł zabrania ze sobą Kowacza wydał 
mu się w tej chwili co najmniej niefortunny. Wiadomo, że Staszek wojował 
ze wspólnikiem swego stryja i nie chciał u niego pracować nawet w 
okresie, kiedy cierpiał biedę. Z nienawiścią spojrzał na tłustą twarz 
przedsiębiorcy, po czym strzepnął pogardliwie palcami i mrugnął do 
artysty, że to niby oni obaj wiedzą dobrze, co sądzić o takich typach jak 
Dezydery Kowacz. Przezroczyste oczy Staszka patrzyły jednak obojętnie. 
Nie zrozumiał czy też nie chciał zrozumieć znaków dawanych mu przez 
Złotniczka.
— Chodzi o to, żeby jakiś prezencik dać władzom — z wysiłkiem 
dobierał wyrazów Złotniczek. Jakże trudną rzeczą było wyjaśnić tak 
proste, zdawałoby się, sprawy, jeśli ktoś patrzał takimi oczyma jak ten 
chłopak. Staszek Gąsienica nic był tak naiwny, żeby uwierzyć w jego 
kłamstwa. — Ja do pana z prośbą — Złotniczek odciął się gestem od 
kompana. — Z prośbą do naszej miejscowej sławy. Przecież to we 
własnym pana interesie, w interesie własnej rodziny, która... no... jest 
zagrożona. Trzeba jakoś lepiej usposobić Malsfeya do Gąsieniców. Więc 
niechże pan zrobi jakąś rzeźbkę dla niego.
Skończył, nierad ze siebie, czując, że go dusi nienawiść do tego 
młodego, utalentowanego i pięknego chłopaka. W spojrzeniu czystych 
źrenic czytał pogardę dla siebie. I mimo woli widział swój własny obraz: 
łysawego jego mościa z workami po przepiciu pod oczyma. Nienawidził 
Staszka za jego młodość, za urodę, za talent i za to, że sam nie mógł 
patrzeć tak prosto i z taką pewnością siebie jak ten chłopak.
— Widzę tu pana Kowacza — odezwał się wreszcie artysta — w jego 
pracowni znajdzie pan na pewno potrzebny towar. Bo jeśli zdołałem 
dobrze zrozumieć, właśnie ta pracownia jest z jakichś powodów 
zagrożona.
I umilkł. O Danielu ani słowa. O kłopotach Gąsieniców także. 
Widocznie nie życzył sobie rozmów ze Złotniczkiem na ten temat. 
Złotniczek zdobył się jeszcze na jeden wysiłek i roześmiał się swobodnie 
jak z dobrego dowcipu.
— Cha, cha, cha! Żartowniś z pana. Przecież pan rozumie, że 
Malsfeyowi trzeba dać dzieło sztuki, a nie partactwo z pracowni Kowacza.
Kowacz skulił się jeszcze bardziej, zaszył w cień.
— Jeśli pan nie da rzeźby dla komisarza, to ja, który chcę dopomóc 
ludności miejscowej, zostanę w sytuacji bez wyjścia. Starej rzeźby też 
dostać nie mogę.
— Czemuż to? — wtrącił „Francuz” z udaną naiwnością. — Wacek 
Krzeptowski, kiedy prezent dla generała Franka wybierał, sam po 
chałupach chodził, ze ścian zdejmował, co mu było potrzebne. A dla 
komisarza Malsfeya tak nie można?
Złotniczek zacisnął zęby.
— Nie używam takich metod. Przecież ja tylko dla waszego dobra 
podjąłem się tej roli, tylko dla was. A panu — zwrócił się do Staszka — 
Malsfey wynagrodzi jego pracę.
— Nie myślałem o pieniądzach. Zresztą jeśli komisarz chce kupić 
moje rzeźby, to przecież można je znaleźć w sklepie Zakopanerkunstu. 
Robię stale „na ich obstalunek.
— Są rzeczy ważniejsze niż pieniądze.- udał, że nie słyszy słów 
artysty Złotniczek. A kiedy ten nie odpowiedział, spojrzał na dziada Józefa, 
pełen podziwu dla własnej cierpliwości, której zasoby kończyły się jednak 
ostatecznie. — Przemówcież, gazdo, wnukowi do rozsądku — zaczął. — 
Daniel rodzinie już sporo kłopotów przysporzył, lepiej Gąsienicom być z 
władzami w zgodzie. Kłopoty mogą zamienić się w zmartwienie — mimo 
jego woli zdanie to zabrzmiało jak pogróżka.
— Ano — odezwał się Józef spokojnie — co się trapić zmartwieniami, 
kiedy tego zmartwienia może nie dożyjemy. Teraz wojna. O śmierć łatwiej 
niż o chleb.
Staszek spojrzał serdecznie na dziada i wstał.
— Panie Złotniczek — powiedział zasuwając stołek zdecydowanym 
ruchem. — Daniel niezręcznie się wyraził. Młody jest. Porywczy. Rehrl zna 
go od dziecka i mam nadzieję, że obroni. A panu w jego kłopotach 
dopomóc nie potrafię. Proszę to załatwić z panem Kowaczem, specjalistą 
od pamiątek.
Kowacz spojrzał z podziwem na Staszka. Nie poznawał go. Czy to ten 
sam chłopiec, którego parę lat temu nazywano „pół niczego”, bo nie 
potrafił na siebie zarobić! Śmieli się z niego wszyscy, że do Akademii 
warszawskiej wybiera się na studia. Biedak, i na Akademię.
Tymczasem Staszek wyjechał do Warszawy. Skończył Akademię. 
Dziad Józef pokazywał wszystkim wycinki z gazet, gdzie czarno na białym 
można było wyczytać, że Stanisław Gąsienica otrzymał nagrodę na jakiejś 
wystawie. „Francuz” jedną ręką zwykle stukał w gazetę, a drugą 
wskazywał obrazek na szkle przedstawiający skaczących przez ogień 
zbójników, zaznaczając, że on pierwszy poznał się na talencie wnuka.
I z jaką odwagą śmie ten pozbawiony sprytu, spokojny Staszek 
odpowiadać Złotniczkowi.
— Zajdę do was jeszcze, dziadku — zwrócił się Staszek uprzejmie do 
„Francuza” i wyszedł z pokoju.
Złotniczek tłamsił w ustach przekleństwo. Ale nie chciał wybuchnąć. 
Przestraszeni chłopcy gotowi byli umknąć, zanim ich dosięgnie ręka 
gestapo.
Już on pokaże tej rodzince. Uderzy niespodziewanie jak grom. Zemści 
się za wszystkie zniewagi. Za to, że ośmielił się kpić z niego kiedyś Jasiek 
Czuj, za to, że śmiał się z niego Daniel, kiedy on przewracał się zjeżdżając 
na nartach z Gładkiego, i za to lekceważenie, jakie okazał mu Staszek 
Gąsienica. Zapłaci im wszystkim. Hojnie zapłaci.
Szybkim ruchem schował do teczki obrazek na szkle.
— Pamiątki służą czasem do tego, żeby zapomnieć o innych rzeczach 
— powiedział spoglądając złośliwie na łóżko. — Życzę zdrowia, gazdo, 
żebyście się nie pochorowali naprawdę.
Twarz Józefa Gąsienicy skamieniała; uprzejmy uśmiech zgasł. Nie 
odezwał się już ani słowem. Nie próbował odebrać swojej własności, 
chociaż teraz dopiero uczuł, jak droga mu była ta pamiątka. Milcząc 
pożegnał gości odprowadzając ich do drzwi. Udawał, że nie dostrzega 
niskich ukłonów Kowacza, który na próżno usiłował szepnąć mu, że nic nie 
zawinił.
Złotniczek przed drzwiami zatrzymał się jeszcze i spojrzał w stronę 
kuchni. W otwartych drzwiach zobaczył smukłe sylwetki obu braci 
Gąsieniców i jakąś małą dziewczynkę. Wypchnął Kowacza na ulicę i 
wyszedł za nim. Panował tu nieprzenikniony mrok, najmniejsze światełko 
nie przedostawało się spoza szczelnie zasłoniętych okien.
Szedł wielkimi krokami, miotając groźby, a za nim dreptał Kowacz.
***
Pozostawiony wreszcie sam sobie, wlókł się Dezydery przeżuwając 
gorzkie myśli. Dopiero teraz ocenił w pełni, jak dobrze i zacisznie było mu 
w zakątku jego pracowni. Można było stamtąd wymanewrować tak lub 
inaczej, zależnie od okoliczności. Ale od dziś był już skazany na to, żeby 
słuchać Złotniczka. Nie znał dotąd swego kompana. Teraz już wiedział, do 
czego był zdolny Dorek Złotniczek — i drżał przed nim. Kiedyś przed laty 
Kowacz widział film. Jedna tylko scena utkwiła mu w pamięci i natrętnie 
stawała wciąż przed oczyma. Jakiś człowiek zakradł się do gabinetu figur 
woskowych. Były to figurki żołnierzy napoleońskich z szablami w ręku. Ten 
człowiek, prawdopodobnie złodziej, przechadzał się pomiędzy żołnierzami, 
dotykał szabel wzniesionych do ciosu. I naraz stąpnął na jakąś płytę. 
Figury żołnierzy ożyły. Ruszyły na niego wymachując szablami. Jak dziś 
pamięta głuchy stuk sztywnych kroków, przerażone oczy złodzieja, który 
nie mógł się wymknąć ze zwierającego się dokoła niego kręgu.
I on także stąpnął nieostrożnie na jakąś płytę i coś groźnego ruszyło 
na niego. Próżno próbuje kluczyć, uciekać. Zawsze trafia nogą na fatalną 
płytę. Krąg zaciska się dokoła niego. Nie ma, nie ma żadnego wyjścia.
— Trzeba było nie pchać się, Dezydery — pożalił się głośno, idąc 
samotnie ciemną ulicą.
Co robić teraz? Uprzedzić Michała o tym, co grozi jego bratankom? 
Nie można. Jeśli umkną, Złotniczek powie w gestapo, że to jego wina. Jeśli 
natomiast władze zaaresztują Daniela i Staszka, cała rodzina Gąsieniców 
uzna go winnym nieszczęścia. Wszyscy go wyklną. A kiedy skończy się 
wojna, podadzą do sądu. Na tę myśl Kowaczowi reszta włosów powstała 
na głowie.
Jakieś drzwi otwarły się i padający snop światła wydobył na chwilę z 
ciemności płyty chodnika i psiaka warującego na progu. Z wnętrza 
budynku buchnął gwar. Kowacz minął wychodzącego człowieka i sam 
wtoczył się do środka. Bar pełen był szumu i zgiełku.
Przy bufecie siedziała utleniona blondynka. Nad jej głową lśnił rząd 
butelek. Niżej, za szkłem, wabiły zakąski: pasztet z szarej masy ozdobiony 
plasterkami ogórka, kanapki z jajkiem.
Kowacz stanął oszołomiony. Dawno już nie wchodził do baru i czuł się 
zagubiony wśród tylu osób. W kącie ktoś wykrzykiwał pijackim głosem:
Kasprowy, Kasprowy, wolę Pięcistawy.
W nosie nam kolejkę, jescek nie kulawy!
Tuż koło drzwi samotnie nad kieliszkiem wódki dumał Tomek 
Gąsienica, najmłodszy syn starego Jędrzeja. Ten niedawno jeszcze piękny 
góral zestarzał się widocznie. Rysy twarzy zgrubiały, włosy straciły połysk i 
ściśle przylegały do czaszki, jakby wraz ze swoim właścicielem straciły 
kawalerską fantazję.
— Siadaj, Dezydery — zawołał spostrzegając Kowacza. — Stawiam. 
Mam dziś dudki!
„Tomek o niczym jeszcze nie wie — z ulgą pomyślał Kowacz. — A 
może Gąsienicowie źli są tylko na Złotniczka”.
***
Szymek leżał na wyrku, które sam zbudował, w sionce domu Kowacza 
i Michała Gąsienicy. Niewiele osłaniało go cienkie, niskie przepierzenie. 
Leżał w ciemnym kącie i słyszał wszystko, co się działo w całym 
mieszkaniu.
Po pokoju z prawej strony chodziła niespokojnie żona Kowacza, 
wysuwając raz po raz do sionki głowę. Światło padające z głębi jej 
mieszkania odbijało się w metalowych rurkach, z pomocą których dbała o 
wygląd pani Kowaczowa spiętrzała swe rzadkie włosy w burzliwą falę.
Trzeba przyznać, że miała powód do niepokoju. Zbliżała się godzina 
policyjna, a jej mąż nie wracał do domu. Nie zdarzało się to nigdy 
ostrożnemu panu Dezyderemu, więc pani Waleria na próżno usiłowała 
zgadnąć, co mu się mogło stać.
Po lewej stronie Szymka terkotała maszyna do szycia. Pracowita 
Władka korzystając z tego, że mały Jędruś już zasnął, a mąż nie wrócił od 
chorego dziada Jędrzeja, łatała po raz setny mocno sfatygowane koszule 
swego syna.
Stary Jędrzej po wizycie Złotniczka i Kowacza ciężko zaniemógł i 
Szymek biegał cały wieczór, szukając Staszka i Daniela, których dziad 
chciał widzieć.
U Mrowców powiedziano mu, że chłopcy nie byli wcale na Bogówce. 
Szymek wpadł na chwilę do dziada Józefa, a potem skoczył na Krzeptówki. 
Nigdzie jednak nie znalazł braci.
Z niczym powrócił do pracowni, obiecując Michałowi, że od samego 
rana zajmie się ich odszukaniem.
Ze skąpych słów Michała domyślił się, iż dziad Jędrzej chce nakazać 
wnukom, aby natychmiast wyjeżdżali z Zakopanego. On, Szymek, 
pozostanie sam bez Daniela w tym strasznym domu i będzie czekał na 
koniec wojny.
Zegar u Kowacza wychrypiał ósmą. Równocześnie na podwórku 
rozległ się pijacki śpiew:
Syćko ci powiadam, nie pij okowita,
bo ci nóżki pójdą haw i tam, tu i tu
Chlebodawca Szymka pomagał Tomkowi, wyciągając nuty cienko i 
fałszywie. Wtoczyli się obaj do sionki. Rozbłysł nikły płomyk zapałki i 
Szymek zobaczył na mgnienie oka Kowacza bez czapki, w rozchełstanej 
marynarce, obejmującego Tomka jedną ręką. Tomek usiłował zapalić 
papierosa i odsuwał łokciem Dezyderego.
— Nic nie mów, Tomek — zamamrotał Kowacz i zatoczył się na drzwi, 
które zatrzasnęły się hałaśliwie pod jego ciężarem. — Nic nie mów, 
Tomek, nikomu, bo mnie Złotniczek do obozu wsadzi. Ale mi żal Staszka i 
Daniela — chlipnął. — Zginą. Ojej, jaki ja jestem nieszczęśliwy!
Szymek porwał się z posłania. Błysnęło znowu światełko zapałki. 
Zobaczył swego szefa szamocącego się z Tomkiem Gąsienicą. Tłumiąc 
obrzydzenie zdjął tłustą łapę Kowacza z szyi Tomka, po czym wypchnął 
górala za drzwi.
— Idźcie, Tomku, wartko do domu — krzyknął — bo tam Weronka za 
wami oczy wypłakuje!
Kowacz stał oparty o ścianę jak pękaty wór.
Pani Kowaczowa uchyliła drzwi i wysunęła lękliwie głowę ozdobioną 
metalowymi rurkami.
— Dezydery — zawołała z wyrzutem — gdzieś ty był, Dezydery?
— Szkoda mi Daniela i Staszka — jęczał Kowacz — nie gadaj nikomu, 
Tomku, żem ci się zwierzył. Oni i tak zginą, a ja mogę pójść do obozu..
Szymek przycisnął go do ściany.
— Nie sklamrzyj — rzucił przez zaciśnięte zęby — gadaj, co wiesz, bo 
cię uduszę. Gadaj, co wiesz o Danielu i Staszku. No, już!
— Szymek — wrzasnęła Kowaczowa — Szymek zwariowałeś?
— Cicho — zwrócił się do niej z tak groźnym wyrazem twarzy, że 
umilkła natychmiast.
— Gadaj — powtórzył Szymek potrząsając Kowaczem — no, gadasz 
czy nie?
— Złotniczek świnia — wymamlał pijany. — Po Daniela i Staszka 
gestapo przyjdzie. Wykończą ich, wykończą, bo Złotniczek na nich zły. I 
Komorowskiego wykończą. Wszystkich wykończą.
— Komorowskiego? — powtórzył Szymek. — Którego 
Komorowskiego?
— Malarza. Komorowskiego też szukają. Aj, aj, po co ja chodziłem do 
tego Złotniczka, po co mu powiedziałem...
Szymek z pasją chwycił Kowacza za klapy marynarki i cisnął nim w 
stronę drzwi jego własnego mieszkania. Kowacz wyrżnął głową w futrynę i 
ciężko usiadł na podłodze, zawodząc cienko jak zbity psiak.
— Szukajcie sobie innego durnia do pracowni! — krzyknął Szymek. — 
Nigdy tu nie wrócę. Świnie jesteście!
Wyciągnął spod wyrka tłumoczek, w którym mieścił się cały jego 
ubogi dobytek, i nie patrząc na panią Kowaczową, która usiłowała 
podnieść męża z podłogi, wyskoczył na podwórze.
— Szymek, już po godzinie policyjnej! — zawołała za nim.
Nie rozumiała, co się stało. Wydało jej się, że wszyscy powariowali 
tego dnia.
Siedem lat nieszczęść
Paweł nie dostrzegł, kiedy obok niego stanęła dziewczynka. Ale 
Kińdzia natychmiast zaświeciła w ciemność ślepiami jak zielonymi 
latarniami, jej łapki stuknęły miękko o podłogę.
— Co się stało? — spytał z wyrzutem. — Czemu się spóźniłaś? Już 
minęła godzina policyjna. Gdzie Staszek?
— Nic nie gadajcie — odparła szeptem. — Gdzie pani?
— Śpi.
Na palcach zbliżyła się do łóżka i lekko dotknęła śpiącej kobiety. Lusia 
drgnęła i natychmiast usiadła.
— ‘To ja — powiedziała cicho dziewczynka kładąc dłoń na jej ręku.
— To ty, Kasiu — odetchnęła z ulgą Lusia.
— Proszę wstać. Idziemy.
Lusia zsunęła się z łóżka, odszukała w ciemności swoje rzeczy. Paweł 
słyszał, jak poruszały się obok niego.
— Chodźcie, panie — szepnęła wreszcie dziewczynka. — Ino żeby 
schody nie skrzypiały, bo matka posłyszą.
Pod drzwiami błyszczały dwa zielone ogniki. Kotka czekała na swą 
panią, chcąc jej towarzyszyć w nocnej wyprawie.
— Chybaj, Kińdzia — przyzwoliła Kasia.
Cicho stąpając wysunęli się w mrok.
Paweł trzymał Kasię za rękaw swetra. Jego krótkowzroczne oczy z 
trudem odróżniały zarysy domów i drzew. Lusia szła obok, od czasu do 
czasu dotykając go ramieniem. Jakiś biały cień śmignął do góry. 
Zabrzęczał łańcuch.
— Cicho, Baca — szepnęła Kasia — do budy — i biały cień cofnął się 
posłusznie.
Kasia sprowadziła ich w dół na drogę. Obok za drzewami wąwozu 
szumiał potok. Paweł mimo woli wysunął rękę przed siebie, a po namyśle 
zdjął okulary. I tak nic nie widział, a gdyby się potknął, mógłby je stłuc, co 
byłoby stratą nie do powetowania.
— Dokąd idziemy, Kasiu? — spytał.
— Ino nic nie gadajcie — szepnęła.
Chciał zbesztać małą, ale się potknął o jakiś kamień i dał spokój. 
Oboje byli zdani na łaskę i niełaskę dziewczynki. Mocniej więc tylko 
uchwycił się jej ręki i szedł dalej milcząc.
Od czasu do czasu Kasia przystawała, może nasłuchiwała, a może 
sprawdzała tylko, czy Lusia nadąża za nimi. Nagle szarpnęła Pawła, 
odwróciła się do Lusi, chwyciła ją za rękaw i zaczęła popychać oboje do 
bielejącego obok mostu.
.- Pod most, pod most — szepnęła zdyszanym głosem. — Wartko!
Złazili więc z pośpiechem, chwytając się drewnianych balasek, a Kasia 
pomagała im podtrzymując to Pawła, to Lusię.
Ukryli się w porę. Mostek zadudnił pod ciężkimi krokami. Światło 
latarki jak jasna miotła wygarnęło ciemności z różnych zakątków wąwozu. 
Ukazał się na chwilę szary pień drzewa, błysnęła w dole szemrząca cicho 
woda, potem światełko przeskoczyło na drogę. Paweł przywarł do 
drewnianego słupka, nogi drżały pod nim, bał się, że zjedzie w dół z 
hałasem, zwracając uwagę patrolu. Na policzku czuł delikatny oddech 
żony. Oddychała równo, spokojnie, widocznie nie obawiała się niczego.
Ciężkie kroki oddaliły się. Wśród ciemności jednostajnie szumiał 
potok. Pachniało wilgocią, zgniłymi liśćmi. Od wody ciągnął chłód. Gdzieś 
daleko na Krupówkach rozległ się ciężki turkot kół samochodów 
ciężarowych. Może znów jechały transporty wojsk?
Kasia wdrapała się na drogę, nasłuchiwała chwilę. Potrząsnęła głową, 
jakby odrzucając jakąś myśl, a potem wyciągnęła rękę do Pawła i Lusi.
Od razu się zorientowali, że Kasia prowadzi ich inną drogą.
Przeszli mostek i brzegiem wąwozu zaczęli się wspinać pod górę.
Przed nimi jak struga wody jaśniała w ciemności dość szeroka 
ścieżka. Paweł był rad, że już się nie potyka o kamienie i wystające 
korzenie drzew. I Kasia, jakby się czuła tu pewniejsza siebie, przystawała 
rzadziej, nie nasłuchiwała ciągle. Szepnęła tylko, żeby szli gęsiego i żeby 
w razie czego zsunęli się ostrożnie do wąwozu.
Przed nimi jak ciemna ściana czerniał las za polami, na których 
rozrzucone były tu i ówdzie domki. Szumiała woda. Czasem zaszczekał 
gdzieś daleko pies i odpowiadały mu inne zgodnym chórem.
Paweł odwrócił się i dotknął ręki żony. Była ciepła, widocznie Lusia 
czuła się dobrze.
Kasia, która nie musiała już ciągnąć Pawła, szła szybko. Nie 
powstrzymywali dziewczynki, choć ciężko im było dotrzymać jej kroku. 
Kotka to wybiegała naprzód, to wracała ocierając się o ich nogi. Las 
przybliżał się powoli, ścieżka zygzakami prowadziła do góry, nie odbiegała 
jednak daleko od wąwozu.
Nareszcie zapachniało mocno igliwie, weszli pomiędzy drzewa. Lusia 
spojrzała za siebie. Nad Giewontem w srebrnym obłoku, jak we wnętrzu 
muszli perłowej, mlecznym światłem świecił księżyc.
Dookoła leżała ciemność, tylko gwiazdy, które nie podlegały 
rozkazom o zaciemnieniu — błyszczały w górze tak samo jak przed wojną.
— Idziemy chyba do Krzeptówek — posłyszała szept męża.
— Sama dziwiła się sobie, że idzie tak dobrze. Świeże powietrze 
dodawało jej sił, sen pokrzepił. I obecność Kasi dodawała pewności. 
Dziewczynka prowadziła ich tam, gdzie nareszcie odpoczną, gdzie ich nikt 
nie zna, nikt nie wskaże gestapo. Nie pójdą już nigdzie, pozostaną do 
końca wojny wśród dobrych ludzi. Pomimo ciemności wszystko dokoła 
budziło zaufanie i nawet gwiazdy, które w dniach grozy zdawały się wołać 
ku sobie — teraz patrzyły dalekie i przyjazne.
Wyszli z lasu i zaczęli schodzić w dół łąkami Uboczy. Księżyc wypłynął 
z otoki chmur; najpierw nad mlecznobiałą kulą ukazywał się świetlisty 
rąbek, potem brzeg tarczy. Wyglądał jak żarówka w przykrótkim kloszu 
mlecznej barwy.
Przebrnęli nieduży wąwóz z małym potoczkiem ciurkającym na dnie i 
zaczęli szybko schodzić w kierunku Krzeptówek.
— Gdzie jesteśmy? — spytała cicho Lusia.
— Minęliśmy Szymoszkową i Roj — odpowiedziała dziewczynka — pod 
nami Czajki. Ale nic nie gadajcie, bo tu już lasu nie ma.
Zbocze Gubałówki było tu bardzo łagodne i nogi nie ślizgały się po 
trawie, ale Cicha Woda rozwidlała się na wiele strumyków i wciąż wpadali 
na grząskie, mokre miejsca. Woda chlupała w butach.
Od zabudowań dochodziły odgłosy życia. Ryczały krowy. Cieniutko 
ujadał rozgniewany kundys. Pod jakimś drzewem Kasia przystanęła.
— Poczekajcie — szepnęła i zanim zdążyli jej odpowiedzieć, znikła w 
ciemności.
Mokre nogi ziębiły i obsuwały się z kępki, na której stali. Paweł oparł 
się o drzewo. Minuty płynęły wolno. Czasem słyszał, jak chlupnęła woda 
pod nogami Lusi. Księżyc wisiał teraz jasny i srebrzysty nad wierzchołkami 
drzew, zaglądając ciekawie do nich. Lusia podniosła głowę. Światło padało 
wprost na jej twarz. Paweł nie wierzył swym krótkowzrocznym oczom: 
jego żona uśmiechała się.
— Lusiu... — szepnął.
— Kasia zaraz wróci — odpowiedziała.
Gdzieś obok zaszeleściły krzaki, trzasnęła gałązka. O nogi Pawła 
otarło się coś miękkiego. Kińdzia. Przywitał ją radośnie, chociaż z dawnych 
lat pozostała mu niechęć do tej kotki, z klórą łączyły się niemiłe dla niego 
wspomnienia.
Delikatne dotknięcie dziecinnej ręki pociągnęło go za sobą. Ruszył 
raźno naprzód, nie gniewał się nawet na gałęzie bijące po twarzy. 
Przedarli się przez dość gęste zarośla i wyszli wreszcie na otwartą polankę. 
W świetle księżyca zobaczyli na niej ciemny kształt. Chata. Na pewno 
chata. Wąziutką szparką sączyła się z okna strużka światła. Kasia pchnęła 
niewidzialne drzwi i Kińdzia skoczyła naprzód. Malarz przepuścił żonę i 
wszedł za nią, wyciągając ręce. Dłonie trafiły na chropowatą powierzchnię 
brewion. Nagle do ciemnej sionki wpadł snop światła. W prostokącie drzwi 
zarysowała się smukła sylwetka.
— Rad jestem, że was widzę — posłyszał znajomy głos.
Izba oświetlona była tylko odblaskiem padającym od rozpalonej do 
czerwoności płyty.
— Znów w Zakopanem światło zgasło, często zdarza nam się to 
podczas wojny. A że naftę dostają tylko członkowie Komitetu Góralskiego, 
więc radzimy sobie, jak umiemy — wyjaśnił Staszek wprowadzając Lusię i 
Pawła.
Paweł z pośpiechem wyciągnął okulary.
— Przepraszam — mówił przecierając szkła. — Ale ja bez mojej 
drugiej pary oczu nic nie widzę. Nie poznaję, co to za chata i kim są jej 
gościnni mieszkańcy, poza tobą, Staszku.
— To chata dziada Kuby Wali. Stoi pusta po jego śmierci. Zajęliśmy ją 
obaj z Danielem.
— Ach, to Daniel z tobą? — z niedowierzaniem pytał Paweł 
spoglądając na młodego chłopca. — Jakże wyrósł. Kiedyśmy się poznali, 
był małym chłopcem. Lata mijają.
— Siadajcie — zapraszał Staszek. — Zaraz Daniel da nam gorących 
gruli, niestety bez omasty.
Lusia przysunęła stołek do pieca, w którym buzował ogień. Zdjęła 
pantofle, ustawiła je pod buchającymi żarem drzwiczkami, oparła mokre i 
zziębnięte stopy na rozgrzanym polanie. Nawet ona zapomniała o małej 
przewodniczce i nic spostrzegła, że Kasia siedzi z kotem na ręku w 
ciemnym kącie izby.
Paweł nie poszedł za przykładem żony, choć chętnie by zdjął także 
mokre buty. Chciał odpocząć. Odpocząć. Głowa ciążyła. Ciało przebiegały 
dreszcze. Cóż to za rozkosz móc zasunąć się w ciepły, suchy kąt i usnąć ze 
świadomością, że nic nie grozi, przynajmniej tej nocy. Ale najpierw musi 
się dowiedzieć, czy Staszek może im zapewnić bezpieczny pobyt w 
Zakopanem, musi wybadać, co zrobił Daniel, czym się naraził gestapo.
Biedził się, od czego zacząć rozmowę. Czy góralskim obyczajem 
pomówić chwilę o sprawach rodzinnych albo też o czymś obojętnym. A 
może od razu postawić pytanie, na którym mu najbardziej zależy.
— Dają się wam Niemcy we znaki — zaczął oględnie — pewnie zaczęli 
od terroru i bezprawia jak w Warszawie.
— Nie — spokojnie odparł Staszek zdejmując talerze z małej półki 
ściennej. — Przyszedł tu do nas wpierw Wehrmacht. Tylko Stopka wtedy 
zginął, bo most spalił i złapali go na tym. Innych nie ruszyli. Ludzie się 
jednak bali. W góry uciekli zabierając ze sobą żywność i bydło. Po dziurach 
żywność utykali. Sami z krowami i owcami w pieczarach się ukrywali. 
Słowacy z Wehrmachtu mówili tak, że mogliśmy ich dobrze zrozumieć. 
Uspokajali nas. Obiecywali, że Wehrmacht nikogo nie skrzywdzi. Więc 
ludzie zaczęli powolutku ściągać do domu. Przez pewien czas mieliśmy 
spokój. Aż do chwili przyjazdu gestapo. Wtedy się zaczęło! Szukali radia, 
broni. Rozstrzeliwali za byle co. Wielu młodych zginęło w tym czasie. W 
Czarnym Dunajcu zastrzelono kilku chłopaków za to, że chowali broń. 
Trzydzieści sześć chałup poszło z dymem. Bartłomiej Bularz, strażnik 
więzienny, pomagał ludziom, no i wysłali Bularza do Oświęcimia.
Paweł słuchał z roztargnieniem wiadomości o tym, że polskie szkoły 
zostały stłoczone na Nowotarską i w „Szarotce”, a piękny gmach na 
Wilczniku zajęli Niemcy dla swoich dzieci, których jest tak niewiele, i o 
tym, że ludzie muszą do lasu po drzewo wciąż jeździć, czy trzeba, czy nie 
trzeba. I o tym, że Niemcy zarekwirowali zeszłej zimy narty, poduszki i 
kożuchy dla wojska. Ogłosili potem, że to był dar dobrowolny dla żołnierzy 
niemieckich walczących w Rosji.
— Zimno widać w tej Rosji — uśmiechnął się Staszek — bo kożuchów 
i futer mnóstwo zabrali.
— U nas w Warszawie także — odezwała się pani Lusia. — Warszawa, 
jak to Warszawa, zaczęli sobie ludzie opowiadać kawały na ten temat. Jak 
to było, Paweł? Foki na prawo, lisy na lewo, a barany pojadą na front.
Chłopcy się roześmieli.
— Tak, tak — mruknął Paweł niezadowolony, że nie może jakoś 
sprowadzić rozmowy na ważny dla niego temat. — Prześladują was 
Niemcy. I waszą rodzinę. Ciebie, Staszek.
— Jak wszystkich — powiedział chłopak, zdziwiony nagłym 
przeskokiem w rozmowie.
Paweł doszedł do wniosku, że nie dowie się w ten sposób niczego. Nie 
było zresztą czasu na rozsupływanie niteczek. Trzeba było zagrać w 
otwarte karyt. Powiedzieć od razu, o co mu chodzi.
— Prawdę mówicie, że wszystkich prześladują — podjął skwapliwie — 
i tylko w tym nasza siła i obrona, że jeden drugiemu w nieszczęściu rękę 
poda.
— Prawda — przytaknął Staszek.
— Ja do ciebie, Staszku, do was wszystkich przychodzę z prośbą o 
ratunek. Prosimy was o to oboje z żoną. — Paweł zerknął na młodego 
artystę, który patrzył na niego z życzliwością w oczach.
— Pozwólcie nam tu u was zostać — skończył Paweł szybko, jakby 
brakowało mu tchu. — Nie możemy wracać do Warszawy...
— Panie Pawle — przerwał mu Staszek — jakoś was przechowamy.
— Dziękujemy wam. Liczyłem na ciebie, Stachu.
Daniel podrzucił suchych trzasek odsuwając rozpalony do czerwoności 
krążek. Płomień oświetlił purpurowym blaskiem jasną głowę Lusi, jej 
szczupłe ręce zaciśnięte kurczowo na torebce.
Raz i drugi otworzyła usta, jakby chciała coś powiedzieć i brakło jej 
odwagi. Naraz wyprostowała się.
— Paweł — zawołała ostro — Paweł, czemu nie powiedziałeś 
wszystkiego?!
— Lusiu, ja sam, ja zaraz!...
— Nie, teraz ja już powiem — odetchnęła głęboko jak przed skokiem 
do wody. — Ja... ja jestem Żydówką z pochodzenia. Szukają mnie w 
Warszawie. Moja rodzina jest znana... Mój ojciec i dziad byli lekarzami. 
Paweł wyzyskał już wszystkie możliwości, byłam u jego krewnych, 
znajomych, u przyjaciół jego przyjaciół... Nie mam już gdzie się schronić. 
Jest taka gra w „Czarnego Piotrusia”. Każdy chce się pozbyć tej karty. 
Nikogo nie oskarżam. Ludzie mają swoje kłopoty i nieszczęścia. Trzeba 
uciekać dalej i dalej. Z domu do domu. Z mieszkania do mieszkania.
Ja już nie mogę — oczy jej rozszerzył lęk — już nie mogę dłużej. Chcę 
choć tydzień, miesiąc pobyć gdzieś, gdzie nikt mnie nie zna, nikt nie 
szuka. Kiedyś raz znalazłam takie schronienie. W Domu Dziecka pod 
Warszawą. W ogrodzie biegały dzieci. Kręciło się sporo nieznanych, 
obojętnych osób. Ale kierowniczka powiedziała, żebym poszukała sobie 
innego miejsca...
Drżącymi rękoma sięgnęła do woreczka, niezręcznym ruchem 
wyciągnęła chusteczkę do nosa i zawartość woreczka wysypała się na 
podłogę. Stuknęło uderzając o polano lusterko w srebrnej oprawce.
— Pani Lusiu — podbiegł do niej Staszek — pani Lusiu, jest pani 
wśród przyjaciół. Pomyślimy, naradzimy się, co robić. Spokojnie trzeba. 
Spokojnie. O, rozsypało się wszystko — dodał z żartobliwym wyrzutem, a 
Daniel pochylił się i zaczął zbierać drobiazgi.
— Lusterko pękło — powiedział wskazując rysę na lśniącej 
powierzchni.
Pani Lusia szczupłym palcem przesunęła wzdłuż rysy.
— To nic — szepnęła starając się uśmiechnąć, choć usta jej drżały. — 
To dobrze, że się stłukło. Wróżba mówi, że to znaczy — siedem lat 
nieszczęść.
— Dobra wróżba? — zdziwił się Daniel. — Tyle lat nieszczęścia.
— To znaczy tyle lat życia. Siedem lat życia. Niech już nawet złego 
życia... Ja... ja tak bardzo chcę jeszcze żyć — zagryzła wargi, łzy zawisły 
na długich, rzęsach. — Przepraszam — szepnęła przyciskając chusteczkę 
do oczu — przepraszam...
— Lusiu, Lusiu — powtarzał Paweł bezradnie — co ty, Lusiu...
Staszek ujął obie jej wychudzone dłonie.
— Jest pani wśród przyjaciół — powtórzył. — Zostanie pani w 
Zakopanem. Zostaniecie oboje.
— Nie zostaną — powiedział ktoś głośno od drzwi.
Wszyscy zwrócili się w tamtą stronę. W progu stał młody, bardzo 
chudy góral w wytartych’ portkach. W ręku trzymał ubogi tobołek.
— Szymek — krzyknął Daniel — skądżeś się tu wziął, Szymek?
— Szukają pana Komorowskiego — wyjaśnił przybyły. — I was obu. 
Daniela i Staszka. Kowacz wrócił do domu pijany. Z Tomkiem się popili. 
Płakał, że mu was żal, bo was jutro gestapo aresztuje. Daniela za to, że 
gestapowców obraził, a Staszka za to, że do niego Komorowscy 
przyjechali. On sam Złotniczkowi coś o was nagadał.
Staszek chrząknął kilkakrotnie, dając znak Szymkowi, żeby zamilkł, 
ale w chłopaku zerwała się jakaś tama. Tyle lat milczał, znosił 
upokorzenie. Miał dość. Chciał bronić swego przyjaciela, chciał wraz z nim 
iść walczyć z wrogiem.
Nic więcej go nie obchodziło. Obcy, którzy tu przybyli i już ściągnęli 
biedę na głowę przyjaciół — powinni jak najrychlej odejść.
— Daniel i Staszek muszą jutro wyjechać — powiedział głośno — i ja 
z nimi pojadę. Rzuciłem Kowacza. Już nie wrócę do niego.
— Staszek — krzyknął Paweł — Staszek, nie pozostawiaj nas samych. 
Nie mamy dokąd iść!
— Państwo pojedziecie furką do Nowego Targu — Tomek was 
zawiezie — powiedział Szymek. — A dalej to już sobie bądź jako 
poradzicie. Do domu wrócicie...
— Do domu — powtórzyła Lusia — do domu...
Podniosła się. Sięgnęła po pantofle.
— Chodźmy, Paweł — trąciła lekko męża — pójdziemy zaraz.
— Szymek — krzyknął Staszek gniewnie — już ty nic nie gadaj!
Kiedy chłopak zamilkł speszony, Staszek ujął kobietę za ramiona.
— To prawda, że niedobrze wam tu zostać. Gestapo ma takie oczy, że 
pod ziemią wypatrzy. A że i wracać nie macie gdzie, no to wam droga tam 
— wskazał ręką na okno, gdzie za ciemną osłoną nocy i okiennic stały 
góry. — Na południe pójdziecie, na słowacką stronę.
— Na tamtą stronę? — spytał Paweł zaskoczony. — Ale... żona jest 
słaba, wyczerpana, ona nie przejdzie.
— Jestem silna, Paweł — przerwała mu z wypiekami na twarzy. — 
Chodziłam dużo po górach. Wszystko wytrzymam. Wszystko. Tylko nie 
oczekiwanie. Boję się, wciąż się boję, że nas poznają, że ktoś będzie 
przeze mnie cierpiał. Wolę zginąć w górach. Słyszysz, Paweł?
— Dzielna z was kobieta — powiedział Daniel i widząc, że wzrok Pawła 
spoczął na jej letnich pantoflach ze zdartymi noskami, dodał: — Buty się 
znajdą. Byle sił starczyło.
— Dziękuję — odetchnęła — już teraz dobrze. Pójdziemy — i nagle 
rozpłakała się.
— Nie płacz, Lusiu — gładził jej ręce Paweł. — Nie płacz.
— Staszek — odezwał się Daniel poszeptawszy z Szymkiem — a z kim 
by pana Pawła i panią Komorowską wysłać? Może z Krzeptowskim.
— Z Krzeptowskim? — zaniepokoił się Paweł.
— Cóż wy, panie, myślicie, że jeden Wacek Krzeptowski w 
Zakopanem! — wybuchnął Szymek. — Krzeptowskich dużo, i to takich, co 
im wierzyć jak sobie. I Sabała był Krzeptowski, Krzeptowski mógłby iść — 
mówił dalej — on tę drogę nieraz swoimi nogami mierzył, ale go nie ma w 
Zakopanem.
— Ej, bieda — zmarkotniał Daniel. — Wawrytko nie może, bo go 
wyznaczyli na Kasprowy. Dyżuruje w tym „berwachcie”. Bronka 
Porankowa pojechała do Krakowa. Któż jeszcze by mógł?... — pytającym 
wzrokiem ogarnął brata.
— Nie ma już tych, co mogli — powiedział ze smutkiem Staszek. — 
Wyłapało ich gestapo za to, że ludziom pomagali, na drugą stronę „figurki” 
przerzucali. Teraz mało kto się zgłasza, ale w pierwszych dwu latach 
wojny całymi gromadami ludzie szli, o przewodników pytali. Będziecie 
musieli — dodał po namyśle — poczekać na Krzeptowskiego, on wróci 
pewnie za tydzień.
— Za tydzień! — krzyknęła Lusia. — Nie. Nie mogę czekać tak długo. 
Przecież nas szukają!...
— To prawda, że czekać niedobrze — przyznał Staszek. — Daniel — 
powiedział do brata. — Ja pójdę. Wrócę i zaraz do was, do Krakowa 
pojadę. Znajdę ciebie, Daniel.
Daniel zawahał się. Mogli pójść tylko obaj razem. Ale odjazd do 
inżyniera Goracha uległby opóźnieniu.
Pani Lusia siedziała skulona, wyczerpana wybuchem i przeżyciami 
ostatnich godzin, kiedy to krótkotrwała radość zmieniła się znów w 
osaczającą ją zewsząd niepewność.
— Nie trzeba — odezwała się cicho. — Nie trzeba. I tak dość, żeśmy 
was narazili na dodatkowe niebezpieczeństwo.
Żadna jednak prośba, żadne zaklęcie nie mogły tak podziałać na obu 
chłopców, jak te właśnie słowa. Daniel porwał się z miejsca..
— Idziemy — krzyknął — idziemy obaj! Nie ma o czym gadać. Ty, 
Szymek, zaczekasz na nas. Na Kalatówkach. W starym schronisku 
mieszka Galica, który tam pracuje. U niego posiedź te kilka dni.
Szymek, przyzwyczajony słuchać przyjaciela, skinął głową na znak 
zgody.
— Daniel — przypomniał sobie naraz — Kowacz ze Złotniczkiem u 
dziada byli. Dziad zachorzał, widzieć was żąda. Iść do niego nie możecie. 
Może ja wrócę.
— I ty wrócić nie możesz — sprzeciwił się Staszek. — Jeśli Kowacz ze 
Złotniczkiem się pokumał, może i ciebie już podał do gestapo. Wyskoczę 
jutro świtem do Wawrytki i jego poproszę, żeby z dziadem pogadał, i do 
ojca, żeby poszedł o pozwolenie na wyjazd prosić, a my do wyjścia się 
przygotujemy.
— Nie chodźcie do Wawrytki — rozległ się wśród ciszy, jaka zapadła, 
dziecinny, cienki głos. — Ja spytam dziada i stryjka.
Wszyscy zapomnieli o Kasi. Dziewczynka siedziała w ciemnym kąciku, 
do którego nie docierał już prawie blask ognia padającego od pieca. Tylko 
zielone oczy Kińdzi, którą trzymała na kolanach, świeciły w ciemności.
— A ty co tu robisz? — krzyknął Daniel. — Czemu do domu nie 
wracasz?
— Czekam — odparła spokojnie. — Do stryjka Jana teraz pójdę. A 
jutro do dziada Jędrzeja. Wieczorem do was wrócę. Jak mnie kto złapie, to 
powiem, że mi Kińdzia uciekła i Kińdzi szukam.
— Dobrze gadasz — pochwalił ją Staszek. — Idź, Kasiu, do ojca, 
powiedz mu, że my wpierw państwa Komorowskich w bezpieczne miejsce 
zaprowadzimy.
— Mam kilku znajomych Słowaków — wtrącił Daniel.
— Właśnie. Zaprowadzimy na Słowację. A potem do inżyniera 
Goracha się przemkniemy. Powiesz ojcu, że go prosimy o pozwolenie. I 
dziada spytaj o to samo. Potem wróć do nas. I buty jakieś przynieś pani 
Lusi, bo w tych sandałkach niedaleko zajdzie.
Kasia z powagą skinęła główką.
— Dziękuję wam — powiedziała pani Lusia ze wzruszeniem — 
jesteście wszyscy tak szlachetni i dzielni jak Kasia.
W oczach Daniela rozbłysły wesołe ogniki. Porównanie Staszka i jego 
do dziewczynki wydało mu się bardzo zabawne. Mają być „dzielni” jak ta 
mała, która wiecznie nudzi, że chce być chłopcem, która zabiera matce 
ostatnie zapasy dla swoich skrzydlatych pupilków, która goni po całym 
mieście za swoją Kińdzią. To paradne!
Spojrzał na dziewczynkę. Stała drobniutka, nie wyglądająca na swoje 
dwanaście lat, ale okrągłe, dziecinne oczy patrzyły z powagą dorosłego 
człowieka. Widocznie traktowała serio swoją misję. I Daniel mimo woli 
pomyślał, że jego towarzyszka dzieciństwa, tak lekceważona przez niego, 
zachowuje się naprawdę dzielnie i rozsądnie.
Po kuchni rozszedł się swąd. Pierwszy poczuł go Szymek i skoczył do 
płyty.
— Grule przypalone!
— To dopiero — zmartwił się Staszek — ładne przyjęcie zgotowaliśmy 
gościom.
— Będą gorące, to najważniejsze, tak dawno już nie jadłam nic 
gorącego — powiedziała Lusia — i gdyby nie Kasinę mleko, nie miałabym 
siły dojść tu do was.
— Kasiu — spytał Staszek — zjesz z nami?
Dziewczynka potrząsnęła przecząco głową. Kotka zsunęła się jej z rąk 
i czepiając się sukienki pazurami zeszła na podłogę.
— Bądź zdrowa, Kasieńko — żegnała ją Lusia. — Wracaj szybko. — I 
dodała cicho z niepokojem: — Noc już. Godzina policyjna. A dziecko samo.
Mrok był gęsty, nieomal dotykalny. Dziewczynka wzięła znów kotkę 
na ręce. Kińdzia nie lubiła wilgoci, a łapki jej stały się od razu zupełnie 
mokre. Kasia troskliwie je wytarła, miękki pyszczek dotknął z 
wdzięcznością jej policzka.
Zmęczona dziewczynka nie miała już siły wdrapywać się na 
Gubałówkę i postanowiła wracać szosą. Szła dość szybko, zwłaszcza, że na 
suchej drodze kotka mogła biec obok niej. Minęła Krzeptówki, kiedy 
dosłyszała za sobą narastający huk motocykli. Padł strzał i metalicznym 
echem odbił się w górach. Kasia przeskoczyła rów, szybko wbiegła 
pomiędzy zabudowania. Znała tu wszystkich, wszędzie by ją przyjęli. Nie 
chciała wyjaśniać, czemu tak późną porą znalazła się sama na szosie. 
Przemknęła wąską uliczką i niedaleko domu, gdzie mieszkał niegdyś 
pieśniarz Podhala Jan Sabała Krzeptowski, zapukała w okno. Za drzwiami 
natychmiast rozległy się lekkie kroki.
— Kto tam?
— To ja. Kasia Pawliców.
Drzwi uchyliły się, dziewczynka wśliznęła się do sionki.
W małej izbie pod płytą kuchenną huczał ogień. Wawrytko, 
przewodnik tatrzański, nie zdawał się być zdumiony jej spóźnioną wizytą. 
Witał gościnnie, jakby to nie była głucha noc.
— Siadajże — powiedział. — Moja śpi, a ja spać jakoś nie mogę. I 
Kińdzia z tobą — uśmiechnął się życzliwie. — Niech się ogrzeje przy piecu. 
Masz tu, Kińdzia, posłanie. Nocki już zimne. Zmarzłaś pewnie.
Kotka jednym susem znalazła się przy nim i miauknęła przymilnie.
— Mleka byście się obie napiły — mówił dalej. — Na ziąb najlepsze 
mleko dla dzieci i kotów. Może bigosu zjesz, Kasiu? Myśliwski bigos mam 
dzisiaj. Wiesz, czemu myśliwski?
— Nie wiem, stryku.
— Co ci powiem, to ci powiem, ale ci powiem: bo godzinę trza po 
talerzu za kawałkiem mięsa polować. Taki to bigos.
Dziewczynka roześmiała się. Wawrytko w najgorszych chwilach 
dowcipkował. Promieniowały od niego spokój i życzliwość. Nic dziwego, że 
turyści, których prowadził na wycieczki, i ci, których ratował po wypadku 
— nabierali otuchy, przestawali się bać.
I teraz lekko uwijał się po izbie. Ruchy miał zręczne, nieomal 
taneczne. Nalał mleka do miseczki i postawił przed kotką, która 
natychmiast zanurzyła w niej swój pyszczek. Potem wyłożył bigos na 
patelnię i rozgrzewał go uważając, żeby nie przypalić.
Przytulnie i cicho było w tej izbie, nawet huk motocykli nie mógł 
zmącić spokoju.
Dziewczynka usiadła przy stole. Buty suszyły się pod piecem. Obok 
tych mokrych bucisków Kińdzia oblizywała ze smakiem białe od mleka 
wąsy. Oczy Kasi zamykały się same. Zapach bigosu napędzał ślinkę do 
ust. Od kilku godzin nie jadła nic, przemierzając Zakopane wzdłuż i 
wszerz.
— Pójdziesz spać, jak zjesz? — troskliwie pytał Wawrytko stawiając 
przed nią kopiaty talerz bigosu.
— Nie, stryku, do domu muszę.
Przyjrzał się jej bacznie mądrymi oczyma i zaczął krajać chleb nie 
pytając o nic więcej.
— Jeszcze nie idź — rzucił jakby mimochodem — motocykle jadą.
— Pójdziecie spać, stryku?
— Nie. Ja śpię jak ptak na gałązce. Posiedzę z tobą.
Kasia jadła gorący, podrumieniony bigos. Od czasu do czasu 
spoglądała na milczącego Wawrytkę, który w zamyśleniu palił fajkę. Jak 
dobrze, że był obok. Można było nic nie mówić i można było wszystko 
powiedzieć. Czuła jego opiekuńcze ramię przy swoim. Nie pytał o nic. Nie 
chciał nic wiedzieć, a może sam domyślił się wszystkiego bez 
niepotrzebnych słów.
Dziewczynka oparła się o stół. Ogarniała ją senność. Słyszała szum 
imbryka na płycie. Jednostajne cykanie zegara. Turkot kół na szosie.
Jakże się zmieniło jej życie, odkąd wybuchła wojna.
Dawniej wszystko było bardzo proste. Gdzieś daleko w Warszawie 
rządzili ludzie znani z czytanek szkolnych. I w Zakopanem było kilkanaście 
ważnych osób, których wszyscy musieli słuchać. To wszystko jednak było 
dalekie od niej. Ona miała swoją szkołę, w której najważniejszą osobą 
była nauczycielka, swoich przyjaciół i dom, gdzie rządziła matka. Jeśli 
nawet ojciec się przeciwstawiał, to Maryna i tak postawiła wreszcie na 
swoim. U siostry wrzało cały dzień jak w garnku stojącym na ogniu. Jasiek 
narzekał na Zośkę, że za wolno się zwija, Zośka mu przyganiała, że za 
dużo gada, ale oboje nie umieli żyć bez siebie. I choć Jasiek szumiał 
więcej i wydawało się, że jego zdanie jest decydujące, Zośka zręcznym 
słówkiem i żartem potrafiła przeprowadzić swoją wolę nie gorzej niż 
Maryna krzykiem i gniewem.
Poza rodziną i wychowawczynią najważniejszą osobą na świecie był 
Daniel. Od najwcześniejszego dzieciństwa chciała być podobna do niego. 
Skakać równie zręcznie jak on z małej skoczni, jeździć równie dobrze na 
nartach, nie bać się niczego, nie płakać, kiedy biją. On był 
najodważniejszy, najzręczniejszy, ze wszystkich, kogo znała.
Reszta ludzi nie wpływała na jej życie. I nic zastanawiała się nad ich 
wartością.
Jak wicher odsiewa plewy od ziarna, tak też wojna rozdzieliła ludzi. 
Plewy wybiły się na wierzch, górowały. Ciężkie ziarna opadły niżej, 
wszyscy wiedzieli w Zakopanem, co kto jest wart i na kogo można liczyć. I 
ona też wiedziała, że człowiek, który siedział naprzeciwko niej, na pewno 
jej dopomoże, kiedy tego będzie potrzebowała.
Ogień przygasł, na białej ścianie nad piecem odblask stał się zaledwie 
różowy. Imbryk śpiewał coraz ciszej. Tylko zegar z kukułką tykał 
jednostajnie. Naraz zachrypiał, kukułka wyskoczyła z rzeźbionego domku i 
zakukała donośnie.
— Raz, dwa trzy — mimo woli liczyła Kasia.
Zegar umilkł.
Dziewczynka wstała cichutko, uchyliła skrawek zasłony w oknie. Nad 
czernią gór wisiał ciemny granat nieba usiany gwiazdami. Od szosy nic 
dochodził żaden dźwięk. Spuściła zasłonę. Odwróciła się i napotkała wzrok 
Wawrytki.
— Na Giewont patrzałaś? — spytał.
— Słuchałam, czy Niemcy jeszcze jadą. Ale czy to prawda, stryku, że 
Giewontowi rycerze śpią w skale, że wstaną, kiedy trzeba będzie kraju 
bronić?
— Sabała gadał, że to w Pisanej, a nie w Giewoncie. Kowal Fatla im 
konie złotymi podkowami podkuwał. Ale może i Giewontowi rycerze też są.
— Czy wstaną, stryku, czy się obudzą?
— Wstaną.
Dziewczynka podeszła do pieca, sięgnęła po buty. Wyschły już, ale 
uwierały nieco w palce.
— Ano, poczekaj — odezwał się Wawrytko — powiem mojej, że z tobą 
idę.
— Sama pójdę. Jak was złapią, będzie źle.
— Ej! Powiem, że znalazłem dzieciaka z kotem i do domu prowadzę. 
Albo to ja nie jestem z Pogotowia — i wskazał blachę ratownika, przypiętą 
do swetra.
Wyszedł do drugiej izby. Nie czekając na jego powrót, Kasia chwyciła 
Kińdzię na ręce i wybiegła na ulicę.
Księżyc skończył już swoją wędrówkę, na niebie i na ziemi było pusto 
i ciemno. Ulicą Kościeliską, która stała się tej nocy niemiłosiernie długa, 
dziewczynka dotarła wreszcie do znajomego zakrętu za starym kościołem. 
Na Gładkiem nie spotkała też nikogo. Tylko Baca zabrzęczał łańcuchem i 
zaskomlał, kiedy zapukała lekko do drzwi chaty Jana Gąsienicy. 
Natychmiast w mieszkaniu powstał ruch. Jan w serdaku narzuconym na 
koszulę wpuścił ją do sionki, osłaniając ręką płomień łojowej świeczki. Od 
drzwi ciągnęło, płomień poruszał purpurową głową i cień Jana kołysał się 
na ścianie sionki. Stary gazda wpatrywał się w dziewczynkę, jakby jej nie 
poznawał. Z mizernej, bladej twarzy patrzyły na niego smutne oczy 
dorosłego człowieka.
— Staszek... Daniel! — wykrztusił wreszcie, z trudem opanowując 
niepokój.
— W leśniczówce dziada Wali, stryku. Zdrowi. Ino że Paweł 
Komorowski z panią Lusią do nich przyszli. Szukają ich jak Daniela. 
Staszek i Daniel ich tam — pokazała ręką na południe — przeprowadzą, a 
potem już do inżyniera Goracha pójdą.
Przeprowadzą. Pójdą. Jakże prosto wyglądała cała sprawa w słowach 
dziecka. Ale Jan dobrze wiedział, ile niebezpieczeństw grozi jego synom. 
Zapragnął, żeby chłopcy byli już w Krakowie. Co prawda i tam mogli 
zginąć wraz z inżynierem, ale tu zguba wydawała się niemal pewna.
Oczy dziewczynki, w których odbijał się płomień świeczki, patrzyły 
nań wyczekująco. Było cicho. Tylko za drzwiami w stajence krowa 
przeżuwała siano wzdychając i brzęczał łańcuch, bo pies krążył 
niespokojnie koło chałupy.
Co odpowiedzieć Kasi? Nie pozwolić chłopcom na niebezpieczną 
wyprawę?... Staszek nie pozostawi Komorowskich bez pomocy. Będzie 
prosił ojca po raz drugi. Wszystko się tylko odwlecze. Więc może niech 
idzie tylko jeden z chłopców. Też niemożliwe. Rozdzielić jego synów to 
znaczy odebrać im spokój i pewność siebie. Tylko razem czują się dobrze.
— Muszę się naradzić z ojcem — zadecydował — przyjdź, Kasiu, po 
szkole, to ci powiem.
Kasia zbiegła po kamiennych schodkach. Baca szczęknął łańcuchem i 
znalazł się przy niej. W ciemności bielał jego ogromny łeb. Nagle pies 
warknął groźnie. Czyjaś sylwetka majaczyła w mroku.
— Kto tam? — spytała chwytając za łańcuch wyrywającego się Bacę.
Gemna postać znieruchomiała.
— Kasia — odezwał się niepewnie chłopięcy głos — to ty, Kasiu?
— Przejdź, Wojtek — powiedziała myśląc, że się obawia psa.
Wojtek Mocarny jednym susem stanął przy nich i położył rękę na łbie 
psa. Baca przysiadł, warkot w jego gardzieli powoli przycichał.
— Co bym się miał psa bać — powiedział chłopak.
— Do Jaśka idziesz? — spytała, bo słyszała, jak mąż siostry chwalił 
się, że dostanie nielegalnie kolczyki dla cieliczki za pośrednictwem Jędrka 
Okarmusa.
— Aha! — odpowiedział.
— To idź.
Dziewczynka przystanęła na ganeczku swego domu. Przypomniała 
sobie, że lekcje są nie przygotowane. I książki pozostały na dole w białej 
izbie.
Może nie iść do szkoły. Ale pani wychowawczyni niepokoi się o każde 
dziecko. Jeśli ktoś nie przychodzi do szkoły, biegnie sprawdzać, co się 
stało, albo wysyła którąś z nauczycielek. Matka dowie się od niej, że Kasi 
nie ma w szkole. Trzeba iść. Powiedzieć pani, że nie umie lekcji.
Kasia pchnęła drzwi i stanęła oko w oko z matką. Maryna chwyciła ją 
mocno za ramiona.
— Gdzieś ty była? — spytała zdławionym głosem. — Gdzieś chodziła 
po nocy, gadaj.
Dziewczynka milczała. Razy zaczęły spadać gęsto na obolałe, 
zziębnięte ciało. Skuliła się poddając bez oporu.
Maryna biła z całych sił, wylewając nagromadzoną od dłuższego czasu 
złość. Gniewało ją zawsze, że jej córka lgnie bardziej do Gąsieniców niż do 
własnej rodziny i jeśli mówi „dziad”, to wiadomo, że ma na myśli starego 
Jędrzeja. Maryna była pewna, że Kasia zaplątała się w jakieś sprawy 
Daniela. Jego matka pochlipywała cały dzień, choć zarzekała się, że o 
niczym złym nie słyszała. Od najwcześniejszego dzieciństwa Kasia świata 
nie widzi poza tym pędziwiatrem. We wszystkim go naśladuje. I teraz, 
bita, nie piśnie ani słówkiem, bo wiadomo, że taki właśnie jest Daniel. 
Zatnie się i żeby go nawet zabić, nic się z niego nie wybije.
Stary Pawlica, który był w oborze, dosłyszał szelest przy drzwiach.
— Kto tam? — spytał, bo nie dostrzegł w ciemności, kto wszedł.
— To ja. Wojtek. Idźcie do domu.
— Cóż tam w domu?
— Idźcie do domu — powtórzył chłopak.
Już w sionce zrozumiał Pawlica, co się dzieje. Wbiegł szybko do izby i 
wyrwał Kasię z rąk rozwścieczonej żony.
Przytulił córkę do siebie.
— Cicho, synku — szepnął głaszcząc wicherki jej włosów.
Przywarła policzkiem do szorstkiej wełny jego swetra. Wszystko ją 
bolało. Oczy piekły, jakby ktoś nasypał piasku pod powieki.
— Bronisz jej — krzyknęła Maryna ciskając garnkami na płycie. — 
Broń. Żeby nam biedy nie sprowadziła do domu!
Kasia przytuliła się mocniej. Jak dobrze, że ojciec jest obok, ojciec, 
któremu wszystko można powiedzieć.
***
Kiedy Kasia wyszła wreszcie z domu, niebo na wschodzie pojaśniało i 
ciemność nocy jakby zrzedła. Wiedziała, że się spóźni do szkoły. Niemcy 
przesunęli zegarki w lecie, żeby zmusić ludzi do wcześniejszego 
wstawania, a zapomnieli czy nie chcieli cofnąć ich w zimie. Dzieci więc 
biegały do szkoły, kiedy na dworze było jeszcze zupełnie ciemno.
Ze zdziwieniem spostrzegła, że ktoś siedzi na stopniach ganku.
— Wojtek — spytała — na kogo czekasz?
— Na ciebie — mruknął.
Do samej szkoły nie powiedzieli do siebie ani słowa. Dopiero kiedy w 
półmroku zarysowała się rozłożysta sylweta starego gmachu, Wojtek 
przystanął i wyciągnął z chlebaka moskaliczek.
— Weź — wsunął do ręki dziewczynce — nie jadłaś pewnie nic. A 
jakby Danielowi było czegoś trzeba, to powiedz.
Jak góry i zioła
Johann Katschorek, kierownik szkoły żeńskiej, chodził po korytarzu 
przed kancelarią, bacznym okiem spozierając na wchodzące dziewczynki. 
Przesuwały się koło niego bojaźliwie, boczkiem, popod ciemnymi ścianami. 
Rozległ się dzwonek. Dziewczynki i nauczycielki znikły natychmiast w 
klasach. Kierownik posłuchał pod drzwiami, czy lekcje odbywają się 
spokojnie, i wyjrzał przez okno. Może są maruderki?
Przy połamanym płocie w półmroku na ulicy dostrzegł dwie postacie. 
Katschorek w pierwszej chwili pomyślał, że to są chłopcy, ale drobna 
figurka w narciarskich spodniach i białym sweterku odwróciła się. 
Potargane wicherki jasnych włosów mogły należeć tylko do jego uczennicy 
Kasi Pawliców. Z kim ona tak spokojnie rozmawia po dzwonku?
Katschorek rozpłaszczył nos na szybie, żeby lepiej widzieć. Aha. To 
Wojtek Mocarny.
Właśnie z powodu tego Wojtka nurtował Johanna Katschorka głuchy 
gniew. Karl długo nie chciał się przyznać, jak to się stało, że złamał nową 
piękną zabawkę. Dopiero kiedy dostał w skórę, powiedział, że przewrócił 
go na ziemię Wojtek Mocarny.
— Ciebie, Niemca, przewrócił na ziemię! — krzyknął wtedy zgorszony 
Katschorek senior.
„Trzeba pogadać z kierownikiem szkoły męskiej, że by ukarał tego 
zuchwałego Wojtka Mocarnego” — rozmyślał żałując, że chłopak nie jest 
jego uczniem. Już on by mu wybił szybko z głowy te wszystkie głupstwa. 
Ponieważ Wojtka nie miał pod ręką, cała wściekłość skrupiła się na Kasi, 
która wolniutko wchodziła po schodach. Patrzył na nią bladoniebieskimi, 
jakby nalanymi wodą oczyma.
— Pawlitza. Czemu się tak wleczesz? Masz dużo czasu? Lekceważysz 
sobie przepisy? Marsz do kancelarii. Ja cię nauczę!
Krzyk kierownika grzmiał po całym gmachu. Z klasy piątej wyjrzała 
pani Rostowa, wychowawczyni.
— Prędzej — popędzał dziewczynkę.
Kasia tłumiąc jęk przyspieszyła kroku. Weszli do kancelarii i 
dziewczynka tuż za progiem potknęła się o stosy książek.
— Uważaj — warknął na nią.
Na ziemi i na biurku leżały książki i obrazy. Były to podręczniki 
historii, polskiego, geografii, czyli przedmiotów zabronionych. Książki 
miały być odesłane na przemiał. Mijały tygodnie i miesiące, a ważniejsze 
sprawy odsuwały ostateczną ich zagładę.
Przy kaflowym piecu leżała sterta papieru. Kierownik przygotował na 
dzień dzisiejszy nową porcję akt szkolnych do spalenia, co czynił ze 
szczególną satysfakcją.
Kasia stanęła pomiędzy książkami.
— Historia — przeczytała bezmyślnie na okładce. — Historia Polski.
Nie przyszło nawet na myśl dziewczynce, że to, czego była 
świadkiem, stawało się także historią i że każdy przeżyty ciężki dzień 
zapisywał nowe jej karty.
— Posiedzisz ty dziś do wieczora w szkole, Pawlitza. Ja ciebie 
odzwyczaję od spóźniania się do szkoły. Lenie jesteście, wy górale. Wolicie 
ciemnotę.
Wymyślania przyjęła spokojnie. Dzieci w szkole przywykły do krzyków 
i gróźb swego obecnego kierownika. Ale kara ją przeraziła.
Nie mogła pozostać w szkole do wieczora. Za nic. W leśniczówce 
czekano na nią.
„Ucieknę — powtarzała sobie cicho — ucieknę. Niech mnie potem 
ukarzą”.
Do kancelarii cichutko wsunęła się pani Rostowa. Nauczycielki 
niechętnie wchodziły do tego pokoju, zbywane mało uprzejmymi 
pytaniami pana Katschorka: „Pani czego chciała?” Czy też: „Pani czego tu 
szuka?”
Przychodziły po dzienniki i usuwały się do klas. Siwowłosa kobieta, 
która stanęła teraz w drzwiach, nie wyglądała jednak na wystraszoną.
— Panie kierowniku — powiedziała cicho, ale dobitnie. — Przyjechał 
pan inspektor.
— Gdzież on jest? — odwrócił się żywo pan Katschorek.
— W męskiej szkole u pana kierownika Baryczą.
— Czekaj na mnie — krzyknął kierownik do Kasi i z pośpiechem 
wyszedł z pokoju.
Pani Rostowa zbliżyła się do dziewczynki.
— Kasiu, moje dziecko — spytała zatroskana — czemu się spóźniłaś?
Dziewczynka milczała.
— Tak mało mamy czasu na naukę, zaczną się mrozy... Znów nie 
wystarczy opału nawet do świąt.
Pani Rostowa oczekiwała, że Kasia z wrodzoną sobie żywością zacznie 
szybko, szybko opowiadać o tym, co ją spotkało, co naraziło ją na gniew 
kierownika. Ale Kasia milczała.
Jeszcze wczoraj twarz dziewczynki wyglądała jak dorodne jabłuszko, 
wygrzane w sadzie na słońcu. Dziś rumieńce znikły, okrągłe oczy patrzyły 
ze smutkiem.
„Kiedy ptak jest zdrów, śpiewa — pomyślała wychowawczyni — zły to 
znak, jeśli milknie”.
— Kasieńko — powtórzyła łagodnie — powiedz mi, dziecko, czemu się 
spóźniłaś?
Ognisty rumieniec oblał twarz dziewczynki i zaraz zgasł ustępując 
miejsca bladości.
— Mama bili mnie rano.
— Czemu rozgniewałaś matkę? Za co cię biła? Znów dziewczynka 
namyślała się, zanim znalazła odpowiedź.
— Bo... W nocy mnie w domu nie było.
Nie sprawiała wrażenia zawstydzonej, tylko zafrasowanej, jak 
wytłumaczyć wychowawczyni trudne sprawy, za trudne dla niej samej.
— Czemu nie nocowałaś w domu?
Dziewczynka spojrzała na wychowawczynię jakoś smutno, po 
dorosłemu.
— Nie mogę powiedzieć pani — wyszeptała wreszcie.
— Czy to cudza tajemnica?
— Tak.
Nietrudno było domyślić się, że dziecko zostało w jakiś sposób 
wciągnięte do głośnej sprawy Daniela Gąsienicy. Ukrywał się podobno, 
może rodzina wysłała do niego dziewczynkę z wiadomościami czy z 
jedzeniem?
Dobre, ciepłe ręce przygarnęły Kasię.
— Więc nic nie mów, moje dziecko. Jesteś usprawiedliwiona. Powiem 
o tym panu kierownikowi.
Drzwi otwarły się szeroko, Katschorek wpadł z impetem.
— No — krzyknął — przyznała się Pawlitza? Co?
— Panie kierowniku, dziecko jest chore. Ma gorączkę.
— Więc niech ją pani zabierze do pokoju lekarskiego. Niech się nie 
styka z dziećmi. Może to tyfus? Całą szkołę mi zarazi. Tego mi jeszcze 
brakowało. Prędko, prędko... — machał rękoma. — Zaraz przyjdzie 
inspektor Czuprun. No, już was nie ma. Proszę jej zmierzyć gorączkę — 
krzyknął za nimi — a ja idę do pani klasy.
W lekarskim pokoju nie było nikogo. Pani Rostowa posadziła ostrożnie 
dziewczynkę na biało malowanej ławce. Poszperała w apteczce, wyjęła 
termometr.
— Umyj się, kochanie — powiedziała wskazując na białą umywalkę — 
oczyść ubranie i buty. Dobrze, że pan kierownik nie spojrzał na nie. 
Musiałabyś się tłumaczyć, jak je zabłociłaś idąc z domu do szkoły po 
suchej drodze.
Leciutki uśmiech rozchylił usta dziewczynki. Poruszyła się żywiej i 
skurcz bólu przebiegł po twarzy.
— Boli — pokiwała głową pani Rostowa — ale wiesz, córuchno, kiedy 
zmierzysz gorączkę, przeczytaj sobie artykuł ze „Steru” z dzisiejszej lekcji. 
Potem przyślę ci zadanie do rozwiązania. Kiedy będziesz zajęta pracą, 
zapomnisz trochę o bólu.
A jeśli będę ci mogła w czymkolwiek pomóc — dodała ciszej — to 
powiedz tylko słówko. Oczywiście uszanujemy obie cudzą tajemnicę.
Kasia spojrzała na wychowawczynię. Twarz dobra, znana od lat. 
Siwiejące, gładko uczesane włosy. Jasne, zatroskane oczy. Dziewczynka 
patrzy na nią jakby po raz pierwszy. Na nowo widzi każdy rys szlachetnej 
twarzy, przyjazny wyraz oczu. Jeszcze jeden człowiek obok niej, któremu 
wszystko można powierzyć, a który rozumie wszystko bez słów i nie żąda 
zwierzeń.
— Dobrze — szepnęła — powiem.
Ktoś zapukał energicznie.
— Proszę — powiedziała pani Rostowa, dając znak Kasi, a 
dziewczynka otworzyła ostatni numer „Steru”.
Do pokoju wpadła z rozmachem, jakby wraz ze świeżym powiewem 
wiatru, młoda, wysoka dziewczyna w szarym, podróżnym płaszczu. Jasny 
węzeł włosów odciągał nieco do tyłu jej małą głowę. Siwe oczy śmiały się 
wesoło.
— Urszulka — zawołała pani Rostowa chwytając ją w objęcia. — 
Urszulka, co ty tu robisz?
— Jak mnie ciocia wita? — przekornie pytała całując ją w oba policzki. 
— Widzę, że cioteczka już mnie znać nie chce.
— Urszulko, dziecko moje — pani Rostowa wpatrywała się z miłością 
w twarz dziewczyny. — Szalona, po coś tu przyjechała? Czy ty nie wiesz, 
że nie wolno? Czy nie zdajesz sobie sprawy z tego, że cię złapią i osadzą w 
„Palace”? Do obozu cię wyślą, moje dziecko.
— Zawsze byłam nie doceniana w rodzinie — przytuliła się do niej 
Urszulka. — Gestapo nie ma prawa osadzać mnie w swoim „pałacu”, bo 
zaopatrzyłam się na drogę w odpowiedni papierek ozdobiony pieczęcią z 
„gapą”, czyli „wroną” hitlerowską, a stwierdzający wszem i wobec, że 
niejaka Urszula Winnicka z Warszawy jedzie do Zakopanego, wysłana 
przez swego szefa w celach specjalnych, czyli w ważnej misji.
— Cóż to za cele, cóż to za misja, kochanie? — roześmiała się pani 
Rostowa.
— Mam zakupić dla naszego sklepu towar „artystyczny”, czyli 
pamiątki z Zakopanego.
— Jakżeś jechała, córuchno?
— Na jednej nodze. Koszyk z kurami miałam na głowie, czyjąś 
walizkę o ostrym kancie pod piątym żebrem. Świetnie się jechało. Sami 
szmuglerzy, ani jednego Volksdeutsche. A może cioci w czym pomóc? 
Wizytę w Zakopanerkunście, gdzie mam nabyć mój „towar”, wyznaczono 
mi na godzinę dwunastą. Jestem do dyspozycji cioteczki.
— Na jak długo przyjechałaś, sroczko?
— Na dwa dni.
— Tylko?
— Aha, najpierw „po co przyjechałaś?”, a teraz już „czemu tylko na 
dwa dni”. Ciotuniu najmilsza, już ja sobie dobrze wybrałam te dwa dni, 
przytykają one do niedzieli. Całą niedzielę oddaję cioci w niepodzielne 
władanie. Wyjadę wieczorem do Warszawy i rano do sklepu — brr... Ale 
nie narzekam na swoją posadę ekspedientki. Sprzedaż wyrobów 
artystycznych jest najmniej okropnym zajęciem ze wszystkim możliwych 
w czasie tej wojny. I dzięki takiej posadzie mogłam przyjechać do cioci. 
Już myślałam, że nigdy gór nie zobaczę, że może ich wcale już nie ma, a 
one stoją, jak gdyby nigdy nic. Niemiaszki przemeblowały prawie całą 
Europę, ale Giewontu nie zdołały przesunąć ani o jotę.
— Kochana moja trajkotko, muszę iść do klasy. Posiedź z Kasią albo 
idź do mnie do mieszkania, napij się herbaty.
— Dziękuję, nie jestem głodna, cioteczko.
Urszulka zrzuciła płaszczyk. Miała na sobie zielonkawą sukienkę z 
brązowym paskiem. Kasia ze zdumieniem zauważyła, że oczy Urszulki od 
razu zmieniły barwę. Stały się zielonkawe jak sukienka.
— Co czytasz? — przysiadła się do Kasi. — „Ster”. Pokaż. Słyszałam o 
tej „gadzinówee” dla dzieci, ale jej nie czytałam.
— Lekcję mamy zadaną.
— Aha — skinęła głową Urszulka. — Wiesz co, Kasiu, ty jedz 
śniadanie, bo widzę, że tu pewnie twój placuszek leży...
— To moskaliczek — wtrąciła dziewczynka — Wojtek mi dał.
— Więc zjedz ten Wojtkowy moskaliczek, a ja ci tymczasem poczytam 
— i zaczęła dźwięcznym głosem:
Chłopcy i dziewczynki!
Rozglądnijcie się dokoła. W promieniach słonecznych spokojnie żyje 
wasza wieś. Pracowite dłonie zbierają Z urodzajnych ziem obfite plony. W 
miastach z wolna znikają ślady wojny. Miasta i wsie odżywają na nowo, 
zbierając siły pod osłoną nowego ładu, który zapanował w Europie...
— Ojej — skrzywiła się — Co za bezczelne bzdury. Całe szczęście, że 
nie Polak pisał, bo to jest „po polskiemu”.
...Ale wojna toczy się dalej — podjęła znów. — Dla naszego 
bezpieczeństwa przelewają krew żołnierze armii niemieckiej. Gdyby 
żołnierze ci nie stali na wschodzie jako niezwyciężona strażnica, to dzikie 
hordy bolszewickie zniszczyłyby dawno wasze pola i domy waszych ojców, 
a wy sami zginęlibyście okropną śmiercią głodową...
— Bezczelność! — zawołała odrzucając „Ster” od siebie. — Nie mogę 
tego czytać! Opiekunowie od siedmiu boleści!
— Ja i tak wiem, co będzie dalej — odezwała się dziewczynka. — 
Każą nam w polu kapustę ścinać czy marchew wybierać.
— Żeby „niezwyciężona armia” miała siły do obrony Polaków, co?
— U nas nikt im nie wierzy, tylko Wacek Krzeptowski i ci, co z nim. 
Tato gadają, że to z głupoty.
— Dobrze tato gadają... Już w „Mein Kampf” Hitler zapowiadał swemu 
narodowi i wszystkim: „Dajcie mi władzę, a ja was urządzę”. No i urządził. 
Nie tylko Niemców, ale i nas.
Kasia słuchała uważnie. Ze zdziwieniem stwierdziła, że oczy Urszulki 
zmieniały wciąż barwę. Nie tylko zależnie od koloru ubrania, ale nawet pod 
wpływem uczuć, jakich doznawała. Kiedy wpadła do pokoju, miała 
jasnoszare, srebrzyste, kiedy zdjęła płaszczyk, stały się zielone, potem 
kiedy czytała „Ster” — zszarzały. W tej chwili błyskały w nich wesołe, 
szmaragdowe ogniki.
— Czy wiesz, co w Warszawie opowiadają? — pytała. — Podobno 
Hitler szukał sobie miejsca na pomnik. Przyszedł na Krakowskie 
Przedmieście do Adama Mickiewicza i powiada: „Złaź, wieszczu, teraz ja tu 
będę stał”. Mickiewicz zeskoczył z cokołu i na pomnik popatruje. Ludziska 
też przystają, palcem Hitlera pokazują i śmieją się. Głupio się zrobiło 
Hitlerowi. Złazi ukradkiem i dopiero wtedy spostrzegł napis na pomniku: 
„Twórcy Dziadów — naród”.
Kasia uśmiechając się wzięła odrzucony pogardliwie „Ster” i włożyła 
do teczki. Coś zaszeleściło pod jej palcami. Wyciągnęła pęczek mięty. 
Orzeźwiający zapach rozszedł się po pokoju.
— Mięta? Skąd ją masz?
— Babka Aniela gadała, że dziadowi Jędrzejowi potrzebna. Dla dziada 
niosłam.
— Sama zbierałaś?
— Sama. Ja różne zioła zbieram. Nasza pani mnie nauczyła i dziad 
Wala leśnik... On teraz już nie żyje, proszę pani.
— Mów mi zwyczajnie: Urszulko. Jestem dużo starsza. Ale to nic nie 
szkodzi. No, powiedz: Urszulka.
Kasia patrzyła w uśmiechnięte, przyjazne oczy nowej znajomej.
— Dobrze, Urszulko — powtórzyła nieśmiało.
Rozległ się dzwonek. Do pokoju wśliznęła się zwinnym ruchem drobna 
dziewczynka w starannie połatanej sukienczynie. Matczyne, widać, za 
duże buciska oczyszczone były i nawet miały połysk.
— Kasia — powiedziała chwytając się za głowę — żebyś ty wiedziała, 
co się stało.
— Co? Gadaj, Władka, co się stało.
— Ojej. I co teraz będzie? Wszystkie dziewczynki płakały, a pani 
wychowawczyni to tak pobladła, tak pobladła...
— Co się stało wychowawczyni? — zaniepokoiła się Urszulka. — 
Mówże, dziewczynko.
— Bo to wszystko przez tego — ściszyła głos — naszego Kaczorka, 
wszyscy mówią, że inspektor sam to by darował.
Urszulka pochwyciła dziewczynkę za ręce.
— Mówże, co się stało.
— Kierownik w teczce Anulki Brzozowskiej „Płomyk” znalazł — 
wykrztusiła nareszcie. — Przy inspektorze. Zaraz do pani wychowawczyni, 
jak pilnuje. Anulkę do kancelarii zabrali. Rodziców wezwą. A nam pan 
inspektor takie papierki porozdawał. Wszystkim. Żeby się rodzice wpisali, 
gdzie mają dzieci chodzić.
— Jak to: gdzie? — nie zrozumiała Kasia. — Co ty gadasz?
— No tak. Ma być nowa szkoła. Dla górali. Polacy będą do tej szkoły 
chodzić, a górale do „Szarotki”. Kierownik gada, że tam będzie lepiej. Jak 
ojciec każe mi tam iść, to pójdę. Masz twój papierek!
Kasia nie patrząc nań wsunęła go do teczki.
— Idź do „Szarotki” — mruknęła gniewnie. — Już leć, czego stoisz.
***
Na ganku swego domu Kasia przystanęła nasłuchując. Z czarnej izby 
przez uchylone okno dochodził niezadowolony głos matki i od czasu do 
czasu basowe mruknięcie ojca. Z pojedynczych słów, jakie docierały do 
niej, dziewczynka domyśliła się, że matka wychodzi. Cichutko przemknęła 
przez ciemnawą sień. Spłoszona kura z gdakaniem uciekła spod drzwi. 
Jednym susem Kasia skoczyła na schodki i przywarła do poręczy, bo 
gwałtowny ruch sprawił jej dotkliwy ból. Rodzice zajęci rozmową nie 
dosłyszeli narzekań rozgniewanej kokoszki. Nikt nie wyjrzał z mieszkania. 
Kasia, opierając się o poręcz, z trudem wchodziła po schodach. 
Odpoczynek w izbie chorych wzmocnił ją trochę, ale w głowie jeszcze 
szumiało, a wszystkie mięśnie bolały.
Pokój wyglądał tak, jakby Paweł i Lusia wyszli stąd dopiero przed 
chwilą. Na stoliku leżały okruszyny chleba i sera. W kącie stało wiadro z 
wodą. Zdawało się dziewczynce, że brzmią jeszcze echa głosów jej 
nowych przyjaciół.
Za szklaną szybką balkonu chmurą przelatywały zgłodniałe ptaki. 
Kińdzia zeskoczyła ze stolika, gdzie wygrzewała się w plamce słonecznej. 
Kasia pogłaskała czarny łebek, a potem zaczęła starannie zbierać okruszki.
Gdzieś w pobliżu zagruchały gołębie. Spadały jedne za drugimi na 
balkonik z ciężkim furkotem skrzydeł. Pokruszyła resztę chleba i wyrzuciła 
gołębiom. Jeden z ptaków miał śmieszny łebek z piórkami lekko 
ufryzowanymi i sterczącymi na bok. Spojrzał na swego sąsiada koralowym 
oczkiem i dziobnął go w szyję.
— A sio — machnęła na niego — staremu jeść nie dajesz!
Zaczepiony przez czupurnego zawadiakę gołąb miał wyskubaną szyję 
i wyglądał raczej jak karykatura orła z ogrodu zoologicznego niż jak 
prawdziwy gołąb. Zabijaka podfrunął i wmieszał się w tłum białych, 
kremowych i błękitnawych skrzydeł. Kasia ostrożnie zerkając, czy nie 
widać matki, wysypała resztki sera do karmnika.
— Nie mam dziś dla was nic więcej, dziobki ogoniaste. Na podwórzu 
rozległ się wysoki, rozkazujący głos Maryny:
— A jak wróci, niech do lekcji się bierze. Niech nigdzie nie lata.
Pospiesznie wskoczyła do pokoju. Matka wychodząc dawała instrukcje 
mężowi, co ma robić jej młodsza córka. Kasia przeczekała chwilę, potem 
wyjrzała przez szybkę. Wysoka postać matki oddalała się w stronę miasta. 
Dziewczynka wyjęła z teczki papier, który jej dała Władka, i szybko 
wybiegła z pokoju. Kińdzia odprowadziła ją wzrokiem, potem ułożyła się 
na słońcu, podgarniając puszyste łapki. Obok niej spokojnie przycupnął 
biały gołąbek. Na karmniku kłóciły się sikorki z kowalikiem.
Stary Pawlica siedział na ławie nad talerzem gorącej szarej bryi.
— Co, synku — przywitał córkę — głodnaś?
Dziewczynka położyła przed nim kartkę papieru. Pawlica sięgnął po 
okulary w metalowej oprawie, włożył je na nos i zerknąwszy z ukosa na 
mizerną twarz córki, zaczął czytać półgłosem, wodząc palcem po literach:
Oświadczenie
Podpisany oświadcza, że prosi, aby moje dziecko uczeń(nnica) 
klasy... uczęszczała do szkoły...
Już nie pierwsze takie „oświadczenie” doszło do rąk Pawlicy. Rok 
temu obwieszczono, że: …z polecenia radcy szkolnego w Nowym Targu 
wzywa się wszystkich rodziców, Niemców i górali, do zapisywania dzieci u 
kierownika szkoły niemieckiej. Na osłodę dodano, że dzieci góralskie będą 
otrzymywać w młodszych klasach naukę oddzielnie.
Projekt ten został poparty gorąco przez Komitet Góralski, który 
wystosował od siebie odezwę do rodziców górali, namawiając, żeby 
zapisywali dzieci do szkoły niemieckiej, mając na uwadze przyszłość 
dziecka.
Chętnych jednak nie znaleziono i wszystko ucichło. Pawlica sądził, że 
sprawa wychowania dzieci jest wygrana. Ale nie. Otwierano tym razem 
szkołę specjalnie dla dzieci góralskich.
Trudne stało się życie. Każdego dnia trzeba było dokonywać wyboru. 
I nigdy nie wiadomo było, jakie nieszczęście ściągnie odmowa.
— Macie napisać, tato, czy ja mam do polskiej szkoły chodzić, czy do 
góralskiej — powiedziała Kasia sądząc, że Pawlica nie zrozumiał sensu 
oświadczenia. — Nową szkołę otworzyli w „Szarotce”.
— Do jakiej szkoły chcesz chodzić, synku? — spytał łagodnie.
— Do polskiej — odparła bez wahania.
Pawlica sięgnął na okno po buteleczkę z atramentem i pióro. Powoli 
oczyścił stalówkę, zanurzył pióro w atramencie i napisał dużymi literami 
POLSKIEJ, a niżej trochę krzywo: Władysław Pawlica.
Po chwilowym namyśle odwrócił kartkę i z trudem, bo powielaczowy 
papier czepiał się stalówki, dodał:
Jestem Polak i moje dziecko do polskiej szkoły ma chodzić.
Pawlica
— Urszulka zaraz powiedziała, że tato zapisze mnie do polskiej szkoły 
— powiedziała Kasia biorąc ostrożnie oświadczenie.
— Jaka Urszulka? — spytał patrząc na córkę ponad szkłami okularów.
— Urszulka. Siostrzenica pani wychowawczyni. Przyjechała do 
Zakopanerkunstu po towar do sklepu. Pracuje w takim sklepie, tato wie, 
takim, jak dawniej był sklep Fajkoszów.
— To „panna Urszulka”. Co ty o niej tak? Przyjaciółka twoja?
— Kazała mi mówić do siebie „Urszulka” — broniła się dziewczynka. 
— Tylko jak wyjedzie do Warszawy, to pewnie zapomni...
Nie przypuszczała, że przyjaźń z „dorosłą” Urszulka może okazać się 
silniejsza niż odległość i czas, może przetrwać wojnę jak góry i zioła.
***
Tymczasem bracia Mocarni wracali bez pośpiechu do domu. Każdy 
niósł w kieszeni białą kartkę z nadrukiem: Oświadczenie. Nawet mały 
Klimek rozumiał, że ich ojciec, członek Komitetu Góralskiego, będzie 
musiał wybrać szkołę „góralską”. Spoglądali więc na starszego brata, 
czekając, co on postanowi, co ojcu doradzi.
Dzień ten był wyjątkowo przykry dla Wojtka. Kierownik Barycz, 
zazwyczaj dość łagodny, wezwał go do kancelarii i robił gorzkie wymówki:
— Co ty wyprawiasz? Jak mogłeś zaczepiać syna kierownika 
Katschorka? Ledwie go uprosiłem, żeby nie składał na ciebie skargi do 
Nowego Targu. Wszystkim wam w głowach poprzewracał Daniel Gąsienica. 
Myślisz, że mu to ujdzie na sucho? Co dzień czekam, jaki grom spadnie na 
jego rodzinę. A on uciekł i ani się o to zatroszczy. Zawsze był pędziwiatr. 
Ale ty! Rozsądny chłopak i chcesz ojca na szykany narazić? Zastanów się! 
I to żeby chodziło o ważną sprawę. Ale bójki urządzasz z nieznośnym 
chłopaczyskiem! Zawód mi sprawiłeś! Zapowiadam ci, że ostatni raz 
stanąłem w twojej obronie! Przyrzeknij mi, Wojtek, że nigdy nie dotkniesz 
tego Kaczorka. Nigdy z nim nie będziesz rozmawiał.
Pan kierownik miał tak zatroskaną minę, że Wojtek musiał mu 
obiecać, iż nie dotknie ani ręką, ani słowem „tego Kaczorka”. A teraz idąc 
lasem podrzucał stopą suche gałązki i suche liście i rozmyślał z gniewem, 
że będzie musiał dotrzymać słowa. Sprawiało mu to dojmującą przykrość, 
większą może jeszcze niż oświadczenie, które złośliwie szeleściło w jego 
kieszeni. Karl widocznie biegał gdzieś na dworze, bo z willi zajmowanej 
przez rodzinę Katschorków dobiegało żałosne wołanie jego matki:
— Karl! Karl! Karl!
Biedna pani Katschorkowa nie umiała dobrze wymówić nowego 
imienia swego jedynaka i jej głos brzmiał jak krakanie wrony. Nagła jak 
błyskawica myśl strzeliła do głowy Wojtkowi. Odwrócił się do braci. 
Poszeptali skupieni ciasno w gromadkę i cała czereda Mocarnych 
rozpierzchła się wśród drzew. Już po minucie „Kubeczki” przybiegły do 
starszego brata z rozpromienionymi minami, ich czupryny sterczały 
wojowniczo.
— Jest, jest — szeptali jeden przez drugiego. — Z jakimś Niemczurą 
przy naszej tamie rozmawia.
— A ten jego krążownik po naszym stawku pływa — pośpiesznie 
dodał Kuba.
— Skąd wiesz, że gada z Niemczurą? — przerwał mu Wojtek.
— No bo tak gadają coś: „Was is das, klas, szpas”.
Wojtek zagwizdał. Zza drzew i krzaków wyskakiwali z pośpiechem 
jego młodsi bracia. Znów poszeptali wszyscy, kiwając czuprynami, a 
potem zaczęli się skradać w kierunku stawu.
Gorzko pachniały jesienne liście. Wicher szumiał nad ich głowami.
Karl nie myślał wcale o braciach Mocarnych. Stał przy stawie obok 
jasnowłosego chłopaka, który wyglądał jak „prawdziwy nordyk”, a 
naprawiony krążownik „Hindenburg” kołysał się na wodzie. Właśnie dzięki 
krążownikowi została zawarta znajomość. Chłopiec siedział na pieńku i 
czytał przytrzymując ręką przewracane wiatrem kartki, kiedy zauważył 
Karla z jego statkiem i zapytał go, czy to jest na pewno krążownik. Karl 
zatrzymał się przy nim dumny i zachwycony. Nareszcie trafił na 
prawdziwego Niemca, który w niczym nie przypominał hałaśliwych 
chłopaków z Hitlerjugend odnoszących się do niego z głęboką pogardą. 
Tego dnia obiecał sobie solennie, że już nigdy do nich się nie zbliży. 
Zaprosił ich do wspólnej zabawy w bitwie morskiej, a oni wyjęli małe 
sztyleciki i zaczęli krzyczeć nastawiając ostrza w jego kierunku:
— Chcesz bitwy, będziemy się bić.
Uciekł od nich wcale nie po bohatersku, a oni gonili za nim, 
wrzeszcząc wojowniczo. Ledwie zdołał zmylić im drogę wpadając do 
przejściowej bramy. Znał Zakopane lepiej niż oni.
Ten nowy znajomy w niczym ich nie przypominał. Kiedy spytał o 
stateczek, Karl zbliżył się i powiedział najpierw:
— Heil Hitler!
Chłopiec patrzył na niego przez chwilę, potem odpowiedział 
spokojnie:
— Guten Abend!
Karl nie śmiał krytykować postępowania chłopca, który przyjechał z 
Rzeszy i był Niemcem od urodzenia. Wyjaśnił więc nieśmiało:
— To jest prawdziwy model krążownika. Dostałem go od marynarza. 
Jeśli chcesz, zabawimy się razem.
— Ale gdzie? — spytał chłopiec wstając.
— Znam duży stawek — szybko wyjaśnił Karl. — Tam, pod lasem. 
Przy źródełku jest tama. Jeszcze pewnie jej nie widziałeś! Pójdziesz ze 
mną?
— Gut — przystał jasnowłosy chłopak i schował książkę do kieszeni.
Krążownik wyglądał naprawdę wspaniale na stawku braci Mocarnych. 
Obcy chłopak zapalił się do zabawy.
— Przyniosę stateczek z żagielkiem — mówił z ożywieniem. — Sam 
go zrobiłem. Dziś wiatr, stateczki z żaglami najlepiej pływają. Całą flotyllę 
z czasem będziemy mieli. Ale oczywiście twój krążownik będzie 
najwspanialszy.
— O gut — skwapliwie odpowiedział zachwycony Karl.
Nareszcie znalazł towarzysza zabaw, prawdziwego Niemca.
— Jak masz na imię? — zapytał.
— Hans Hoffman. A ty?
I właśnie wtedy rozległo się wołanie:
— Karl! Karl! Karl!
Karl udał, że nie słyszy. Matka pokrzyczy i przestanie. Nic ważnego 
pewnie się nie stało. Może zauważyła, że wybiegł bez sweterka. Może 
przygotowała podwieczorek.
Matka wołała dalej, a do wtóru jej nawoływaniom rozległo się zza 
pobliskich drzew krakanie stada wron:
— Kra kra kra kra!
Hans zerknął mimo woli na czubki sosen kołysane podmuchami 
wiatru.
— Co to? — spytał wesoło. — Zupełnie jak w bajce Czapka, kiedy to 
biednego Krala wrony wybierają swoim królem.
— Kra kra kra kra! — rozlegało się coraz donośniej.
— Kto się tak wydziera, nie wiesz?
— Kra kra kra!
— Wiem! — wykrzyknął Karl nie panując już nad sobą. — Wiem. To 
Mocarni mnie przedrzeźniają. Ja im pokażę.
— Czemu cię przedrzeźniają?
— Czemu! Oni myślą, że ja od ich stawku odejdę, że ich się zlęknę. 
Myślą, że jak sobie stawek zbudowali, to już ich. A ja im go na zawsze 
zabiorę! My zabierzemy — poprawił się szybko. — Będziemy tu puszczać 
flotyllę, czy oni chcą, czy nie chcą. I krakać im zabronię.
Wyraz rozbawienia zgasł na twarzy Hansa.
— Ja nie! — zawołał. — Ja się nie będę tu bawił!
— Boisz się? — spytał zdziwiony Karl. — Nic nam nie będzie. Tego 
Wojtka Mocarnego mój tatuś każe ze szkoły usunąć.
— Za co? — spytał chmurnie Hans.
Karl patrzył na niego nic nie rozumiejąc.
— Jak to: za co? A za co Polaków do obozu wsadzają? Za to, że nie 
chcą nas, Niemców, słuchać.
— Dlaczego mają słuchać?
— Bo tak kazał Hitler — wzruszył ramionami Karl dziwiąc się 
pytaniom nowego kolegi.
— Mój Vater nie słucha Hitlera — powiedział Hans cicho. — 1 ja 
słuchać Hitlera nie będę.
Odwrócił się i odszedł.
Karl pozostał sam nad stawkiem, po którym pływał wspaniały 
„Hindenburg”. Krakanie ucichło. Tylko matka wołała wciąż ochrypłym, 
załamującym się głosem:
— Karl! Karl! Karl!
Zapragnął nagle znaleźć się przy matce, przytulić twarz do dobrej, 
szorstkiej ręki. Nie mówić nic, bo i jakże wypowiedzieć, co czuł w tej 
chwili. Nie mówić nic. Ale posiedzieć obok niej. Wiedzieć, że ona jest 
blisko. Pędem ruszył do domu.
Na wodzie kołysał się porzucony krążownik.
Uderzenie piorunu
Jędrzej Gąsienica nie wstawał z łóżka od czasu wizyty Złotniczka i 
Kowacza. Jego twarz była tak biała, jak poduszki wysoko ułożone pod jego 
głową. Jan pochylił się nad ojcem. Stary spał. Ciemnobrązowe powieki 
miał szczelnie zamknięte, z rozchylonych ust oddech wydobywał się ze 
świstem, Jan wysunął się cicho z izby.
— Przyjdę jeszcze, matko — powiedział do Anielci — szkoda ojca 
budzić.
— A przyjdź, przyjdź — zabiadała opierając się o stół drżącymi 
rękoma. — On wieczorem już spać nie może, tyle co za dnia się prześpi.
Siwa jej głowa trzęsła się, plecy przygarbiły mocno. Trudno jej było 
stać o własnych siłach. A przecież tak niedawno jeszcze na chrzcinach 
Józka Czuja wyszła stara Anielcia do tańca. Wiadomo, stałe baby na 
chrzcinach tańcują. Zawirowały szerokie, kopiato włożone jedna na drugą 
spódnice, postukiwały na szyi ciężkie sznury korali, rozwiewała się 
jedwabna chustka na głowie. Lekko mknęły po podłodze stopy obute w 
piękne kierpce. Ostatni to był taniec starej Anielci. Może najpiękniejszy.
Niewesół wracał Jan do domu. Nie mógł już mieć złudzeń. Dni jego 
ojca były policzone, a może i Anielcia nie przeżyje swego męża.
Przed domem spotkał swego pasierba, Jaśka Czuja, który wiódł do 
domu cieliczkę przechowywaną dotychczas w lesie.
— Co ty, Jasiek — spytał zdziwiony — do rzeźni ją wiedziesz?
— A nie — szepnął Jasiek zbliżając się do ojczyma. — Od Jędrka 
Okarmusa kolczyki dostałem. Pokolczykuję cieliczkę — to w domu 
zostanie. I świniaka spod szopy zabiorę. I dla niego kolczyk mam. Jak 
ojciec chce, to ja i dla ojca kolczyki u Okarmusa zamówię.
— Dobrze, dobrze — odpowiedział z roztargnieniem, myśląc o swoich 
strapieniach. Cóż go mogła obchodzić w tej chwili cieliczka!
Jasiek Czuj wszedł do szopy. Ze schowka pod podłogą zakwiczało 
przeraźliwie prosię. Jasiek pomyślał z zadowoleniem, że dzięki jego 
roztropności wizgi prosiaka nie będą już groźne. Nawet jeśli targownik 
przyjdzie, to zobaczy, że prosiak jest kolczykowany. Ale gdzie są kolczyki? 
Rozglądał się po szopie. Gdzież on je zapodział? Naraz plasnął ręką w 
czoło. Oczywiście! Mały Wojtek Mocarny przyniósł mu kilka przed świtem. 
Położył je na półce z naczyniami, wsuwając za solniczkę, żeby Magdusia 
przypadkiem nie znalazła.
Odsunął cieliczkę, która całym ciałem napierała na drzwi, i wysunął 
głowę.
— Zośka! — huknął donośnie.
— Czego?! — odkrzyknęła niechętnie z sieni.
— Kolczyki zahaczyłem w izbie. Na półce leżą. Daj mi.
— Ganiasz mnie — odkrzyknęła — a ja mam swojej roboty dość. — 
Posłusznie jednak weszła do pokoju.
Mała Magdusia otworzyła oczy i szeroko ziewnęła.
— Nie śpisz — spytała matka zbliżając się do łóżka dziecka.
— Nie — i Magdusia uniosła główkę.
W kędzierzawych włosach sterczało mnóstwo białych piórek. Pierze 
przykleiło się też do buzi ślicznej jak z obrazka.
— Znów dziurę w poduszce zrobiłaś — zagderała matka. — Jak ty 
wyglądasz! Przypatrz się, przypatrz się sobie.
Zdjęła ze ściany małe, okrągłe lusterko w metalowej oprawce i 
podsunęła córce.
Malutka wzięła lusterko w obie rączki, spytała wysokim głosikiem:
— Czy to ja Magdusia, czy ja nie Magdusia?
— 1 ja nie wiem — Zośka wyjmowała białe piórka ze złotych 
pierścionków, pieszcząc się lokami córki.
— Ukochaj mnie — poprosiło dziecko. — Pobośkaj mnie — i ułożyła 
buzię w zabawny ryjek.
— A kie ja nie wiem, czy to Magdusia, czy nie Magdusia — droczyła 
się Zośka otrzepując sukienkę dziecka. Ale jej zachwycone oczy 
wskazywały wyraźnie, iż z trudem opanowuje chęć przytulenia córki do 
serca.
— Zośka — Jasiek wpadł do izby rozgniewany. — No pewnie. Na 
chwilkę posłałem po kolczyki, a ona z dzieciakiem się bawi. Wszystko sam 
muszę robić. W polu uprzątnij, w ogrodzie zrób, koło żywiny chodź. A żona 
z dzieckiem się bawi!
— Ja bym wolała w pole chodzić niż się kręcić od izby do stodoły. W 
polu też muszę pomóc. A z dzieciakami — to mało roboty! A jedzenie kto 
gotuje? Spróbuj ty raz z dzieciakami: bawić, uszyć, nakarmić, uśpić. 
Pomocy żadnej. Józek nie zabrał Magdusi do ogrodu, no i pierze wyciepała 
z poduszki. Trza było sprzątnąć. Z obiadem się spóźnię.
— U ciebie zawsze wieczerza z obiadem za jednym posiadem — 
dogadywał grzebiąc na półce” z naczyniami. — Dzieciaki nie ubrane. 
Wszystko nie zrobione. A ty, Józek, co robisz? — zwrócił się surowo do 
syna. — Czemu Magdusi nie pilnujesz?
— Trzasek przynieś — dorzuciła Zośka — obiad muszę gotować, a 
pusto przy kominie.
Mały niechętnie wylazł z kąta, gdzie dłubał coś kozikiem.
— Drugi Staszek rośnie — narzekał Jasiek. — Buty gdzie położyłeś? 
Na ławie mają siedzieć? Taki duży syn, a co ja mam z ciebie.
— A Magdusia? — mruknął chłopiec.
— Magdusia mniejsza jako ty. A ty duży, a taki psotny.
Magdusia wyskoczyła tymczasem z łóżeczka i zatupotała nóżkami po 
podłodze. Ni to tańczyła, ni to skakała w bezprzyczynnej dziecięcej 
radości. I taka była śliczna, kiedy się uwijała z rękoma uniesionymi ku 
górze, ze słońcem w oczach, że Jasiek zapomniał o wszystkim i oboje z 
żoną oczu nie mogli od niej oderwać. Miejskie dziecko im się urodziło, 
delikatne, śliczne, wymagające, prawdziwe paniąlko.
— Tańczem — wołała kręcąc się dziewczynka — tato, ja tańczem.
— Furkaj, ptaszku — cieszyła się matka.
— Magdusiu, pójdźże ku tatowi — prosił Jasiek jak o wielką łaskę, nie 
dostrzegając, że Józek objął go za kolana i, patrząc żałośnie w górę, woła 
głosem skrzywdzonego dziecka:
— Tato, ja tu, tato.
— Magdusiu — powtórzył Jasiek.
— Nie wołaj Magdusi — powiedziała Zośka zazdrośnie — ona ciebie 
nie będzie słuchać.
— Posłucha — obraził się mąż. — Magdusiu, pójdź ku tatowi, tato da 
ci cukierka.
— Dobrego? — spytała zatrzymując się.
— Dobrego.
Uniosła brewki namyślając się, czy warto.
— Daj! — krzyknęła potrząsając główką i podbiegła bliżej. Chwycił ją 
w locie i przytulił mocno do szerokiej piersi.
— Jędrek Michałowy nie gadał do dwu lat — powiedział z dumą. — I 
nasz Józek długo nie gadał. A Magdusia, jak stara, wszystko powie.
Józek odsunął się od ojca, usiadł na progu, sięgnął do sionki i 
wyciągnął szarego królika.
— Puzio — wyciągnęła ręce Magdusia. — Józek, daj puzia!
— Wszystko ci daj — mruknął malec niechętnie.
— Zaśpiewaj, Magdusiu — prosiła Zośka rada, że mąż pochwalił 
córkę. — Zaśpiewaj, a ja ci dam puzia i białego, i szarego.
Malutka nie dała się długo prosić. Ojciec postawił ją na podłodze, a 
ona spoglądając na nich pochyliła na bok główkę i zaczęła cienkim głosem:
W polu ja urosła, w polu bedem spała,
zodnego wiaterku nie bedem się bala.
Zośce aż łzy napłynęły do zachwyconych oczu. Jasiek uśmiechnął się 
zadowolony. Ale mała przerwała piosenkę i pomknęła do drzwi z 
okrzykiem:
— Dziadku! Wszedł stary Pawlica.
— No co — pogłaskał ją po głowie — grzeczna Magdusia?
— Grzeczna — za córkę odpowiedziała Zośka. — Ale z Józkiem bieda. 
Taki nieusłuchany. Po drzewach łazi. Portki drze. Magdusi nie pilnuje. 
Pomóc matce nie chce.
Pawlica przygarnął chłopca. Królik w podskokach wymknął się z izby.
— Zdarły mi się portki — powiedział Pawlica żartobliwie. — Na kolanie 
dziura. Jak się zdarły portki, niechże się drze skóra. Czemu nie słuchasz 
matki, Józuś? — szepnął ciszej.
— Trzasek kazałam mu przynieść, a on kozikiem drzewo dłubie, istny 
Staszek z niego — narzekała Zośka.
— Idź po trzaski, Józek — powiedział dziad łagodnie i chłopczyk 
natychmiast usłuchał.
— Wy go nie pędzajcie — z przyganą w głosie odezwał się stary. — 
Mały on jeszcze. A wy mu każecie robić, jakby swoje roki miał. Nie 
wyrośnie wam. Mały zostanie. Cóż to za chłop z niego będzie!
— Dziadku, dziadku — podskakiwała Magdusia czepiając się jego ręki 
— słuchaj, ja śpiewam!
— Do starszych nie mówi się w pojedynkę, ino się dwoi — strofowała 
matka. — Powiedz: „Słuchajcie, dziadku”.
— Posłuchaj — upierała się kapryśnie, wdrapując mu się na kolana.
— Ty, Jasiek, w domu? — spytał Pawlica kołysząc wnuczkę, która 
poganiała go jak konia.
— Świni kolczyki zakładam. I cieliczce — wyjaśnił Jasiek pokazując 
Pawlicy swoją zdobycz. — Po co mi mają bydło na ubój brać. Za cieliczkę 
dawał mi Pitoń siedem owiec z jagniętami i miarę sukna. Bo dobra 
cieliczka.
— Ej, Jasiek, uważaj.
— Nikt obcy nie będzie wiedział. Swoi nie zdradzą. Jędrek Okarmus 
już pół Zakopanego okolczykował i nikomu nic. Zośka Mocarna go do tego 
namówiła. To baba!
— Trzeba ci było z tamtą Zośką się żenić, nie z naszą — odezwał się 
Pawlica z urazą w głosie.
— Talo — wtrąciła się Zośka chcąc rozegnać burzę rodzinną — 
przypatrzcie się. Magdusia ma oczy czarne jak Kasia. Podobne są.
— Podobne, podobne — mruknął Pawlica pod nosem — jak wrona do 
jaskółki.
Z dwojga dzieci starszej córki — kochał bardziej cichego Józka niż 
rozpieszczoną Magdusię. Józek to był przecież wyczekiwany dawno 
chłopak w rodzinie. Ale nawet Józek nie wytrzymywał porównania z Kasią, 
jego najmilszym „synkiem”.
Magdusia zeskoczyła na podłogę i wirowała klaszcząc w ręce.
— Cieliczka, cieliczka, cieliczka — powtarzała, bo ją bawiło dźwięczne 
słowo.
— Będziesz miała telo cieliczek, kielo w lesie jedliczek — powiedział 
Jasiek patrząc na nią z miłością — telo wołków, kielo na dachu kołków. 
Żebym miał ręce po łokcie urobić, będziesz miała, Magdusiu.
— Kiedy, kiedy? — dopominała się. — Chcę mieć sto cieliczek, 
cieliczek, cieliczek!
— Jeszcze ze sto moskaliczków zjesz, zakiel to będzie — żartował. — 
Ty licz, Magdusiu, moskaliczki, a ja cieliczki.
Stary Pawlica gniewnie nabijał fajkę.
— Ty zawczasu nie obliczaj — ostrzegł zięcia. — I gdzie ty świnie 
kolczykujesz! W izbie? Magdusia ci do pomocy potrzebna?
— Żonę po kolczyki posłałem — tłumaczył się. — Ale ją po śmierć 
posłać. Dobra żona, ino powoli się obraca.
— Ty byś warcej zdążył — przerwał mu stary surowo. — Stoisz i 
gadasz. Kołczykować trza wartko. Opowiesz później, co masz do 
opowiadania.
— Ja opowiem, ja — tarmosiła dziada za rękę Magdusia. — Ja, 
dziadku.
— Jak chcesz być dobrym opowiadaczem, musisz być dobrym 
słuchaczem.
— Będę — obiecywała chętnie.
Jasiek chwycił kleszcze, wsunął kolczyki do kieszeni i wyskoczył z 
izby.
— Dziadku, a dasz mi koraliki? — pytała przymilnie.
— Jarzębina ma czerwone bulki, powiedz Józkowi, to ci koraliczki z 
tych bulek zrobi.
Nagle ktoś krzyknął. Rozpaczliwie. Głośno. Jakby tym krzykiem chciał 
przebić nie tylko strop izby, ale i niebiosa. W sieni rozległ się łoskot. Józek 
potknął się o cebrzyk, wywrócił go, zaczepił nogą o próg i wpadł do izby, 
rozsypując po podłodze trzaski.
— Mamo — zawołał nie swoim głosem, a usta mu drgały. — Mamo, 
gestapo!
— Jezu — chwyciła się za głowę Zośka.
— Nie krzycz — uciszał ją ojciec. — Idź do szopy. Niech Jasiek wraca 
do izby. Kolczyki niech gdzie w kąt ciśnie.
Przez okno wdarły się krzyki i rozkazy.
Zośka złapała Magdusię, otoczyła ją ramionami, jakby właśnie córce 
groziło niebezpieczeństwo, i razem z dzieckiem wybiegła na podwórze. 
Pawlica wziął Józka za rękę i wyszedł za nią. Przed domem stali obok 
siebie Jan Gąsienica i Jasiek Czuj, otoczeni gestapowcami.
Zośka przypadła do Niemca.
— Za co? — pytała. — Za co? Dyć wam nic nie zrobił!
Niemiec powiedział coś szybko gardłowym głosem. Miała wrażenie, że 
obok niej zaterkotał karabin maszynowy. Nie zrozumiała ani słowa.
— Już wy lepiej nie pytajcie, gosposiu — pociągnął ją za rękaw jakiś 
cywil, który kręcił się pomiędzy gestapowcami świdrując oczyma 
obecnych. — Żeby świnia mniej wrzeszczała, tobyśmy wcale nie schwytali 
twego męża. Czy on jest bratem Daniela Gąsienicy? — spytał ciszej.
— Tak — odpowiedziała bezmyślnie. — A bo co?
— Bo nic — ofuknął ją opryskliwie.
W tym momencie mały Józek, który przerażonym wzrokiem patrzał 
na ojca, wyrwał się dziadowi.
— Tato! — krzyknął rozpaczliwie, obejmując ojca za nogi. — Tato!
Jasiek podniósł syna, przytulił. Coś szepnął mu na ucho, głaskał po 
jasnej czuprynie. Może pocieszał, może prosił, żeby synek był grzeczny. 
Gestapowcy, trochę zaskoczeni tą nieoczekiwaną sceną, rozmawiali 
między sobą.
Jan Gąsienica ogarnął wzrokiem swoją chatę, przed którą stała jego 
żona, niezdolna wymówić ani słowa, ani płakać nawet. Potem podniósł 
oczy na chatę Pawliców, nad którą jeszcze przed chwilą unosiła się chmura 
ptaków. Odleciały widać spłoszone hałasem, tylko gołębie siedziały rzędem 
na brzeżku jaśniejszej niż dom przybudówki, jak rzeźbiony fryz. Ponad 
nimi tuliła się do karmnika Kasia. Jan napotkał jej pytający, rozpaczliwy 
wzrok. Podniósł rękę, dotknął nią ust nakazując milczenie, potem wskazał 
góry.
Cywil dostrzegł ten gest, uderzył Jana z rozmachem po wzniesionej 
ręce, aż opadła bezwładnie.
— Dawałeś znaki — ryknął. — Komu?!
Jan nie odpowiadał, więc cywil rozejrzał się podejrzliwie. Na podwórku 
pomiędzy trzema domami skamieniała z bólu stała grupa ludzi. Jasiek 
tulący synka do piersi, Pawlica podtrzymujący córkę, która miała twarz 
stężałą ze zgrozy.
Trzeci dom znajdował się nieco w głębi. W jego szybach odbijała się 
czerwień zachodzącego słońca. Na balkoniku cywil zobaczył dziewczynkę z 
kotem na ręku. Gąsienica nie mógł dawać jej znaków. Za mała! Cywil 
jeszcze raz sprawdził wszystko dokoła. Dłużej zatrzymał wzrok na Pawlicy. 
Podszedł do dowódcy oddziału, szepnął mu coś do ucha.
— Pawlitza, komm her! — wrzasnął gestapowiec przecinając 
powietrze pejczem.
Zośka krzyknęła strasznie i osunęła się na ziemię z Magdusią na ręku.
***
Anielcia, żona Jędrzeja Gąsienicy, podeszła do łóżka męża, chwytając 
się po drodze sprzętów i ścian.
— Jakże ci — spytała troskliwie — jakże ci, Jędruś?
— Halny idzie — szepnął.
— Halny? — zdziwiła się.
Niebo było czyste i nad Giewontem nie wisiał biały obłok. Jakież to 
znaki powiedziały Jędrzejowi, który nie wychodził z izby, że gna wicher 
nad Zakopane?
— Suchą gałązeczkę i byle wiaterek złomi — powiedział znów, jak się 
jej wydało, bez związku.
Dotknęła jego czoła drżącą dłonią. Czoło było zimne, więc nie bredził 
w gorączce.
— Jędruś — spytała znów — jakże tobie?
— Nic — otworzył oczy i uśmiechnął się do niej tkliwie — niczego mi 
nie trza, Anielciu. Kładź się, dziewczę, spać. — I dodał ciszej, tak że nie 
dosłyszała: — Już mnie hań ten świat obraca, ka przy dźwierzach nie trza 
klamek: nikt nie wraca.
— Co mówisz? — dopytywała się.
— Czy był Jan?
— Był. Spałeś. Przyjdzie, może za dwie godziny.
— Za dwie godziny nie będzie ze mnie nic — szepnął. — Kładź się, 
dziewczę, spać — dodał głośniej.
Anielcia podreptała do drugiej izby rozmawiając sama ze sobą. Hej, 
czasy! Jan przyobiecał, że przyjdzie, i nie przychodzi. Dawniej, jak Jan co 
powiedział, wiadomo było, że zrobi. Hej, czasy! Ludzie się zmieniają. I 
rodzone dzieci nawet. Zabaczył Jan o tym, co matce gadał. I Jędrek nie 
ten sam. Od rzeczy gada. I poskarżyć się nie ma komu.
Jędrzej pozostał sam. Patrzył w ciemne okno. Po dłuższej chwili jego 
oczy odróżniły zarysy Giewontu, który stał daleki i czarny odcinając się 
ostro na jednolicie szafirowym tle. Było tak cicho, że Jędrzej słyszał bicie 
własnego serca. Stukało nierówno, potykało się i zatrzymywało co chwila, 
jak krok utrudzonego ponad miarę wędrowca.
— Czas — szepnął — czas na mnie.
Kiedy Jędrzej był młody, lubił śpiewać, o każdym wierchu znał 
przyśpiewki. I o Giewoncie śpiewał:
Giewoncie, Giewoncie, nie zapomnę ja cię,
jak będę umierał, jeszcze spojrzę na cię.
Nie przyszło mu wtedy do głowy, że naprawdę będzie patrzył na 
Giewont oczekując śmierci. Młodzi o tym nie myślą. Wydaje im się, że to 
sprawy innych ludzi — ale nie ich własne. A teraz Jędrzej jest bardzo stary 
i wie, że przyszedł jego czas.
Byli chłopcy, byli, ale się minęli.
I my się miniemy po malućkiej chwili.
Nie czuł ani żalu, ani strachu — tylko ogromne znużenie. Jego lata 
przeminęły, jak wszystko na świecie przemija.
Na Kościeliskiej ulicy kiedyś jesion rósł koło Walczaka.
Było mu może ze sto roków, może więcej. Wielki, mocny jesion. 
Zamajaczył mu przed oczyma ten jesion. Patrzy na niego mały Jędruś 
zadzierając głowę do góry. Pasek na podartych porciętach mocniej 
zaciąga. Jak by się tu wdrapać na sam wierzchołek? Przechodził obok 
Kuba-poczciarz i krzyknął do niego:
— A idźże, Jędruś, idźże, już widzę, że się wdrapać chcesz, ręce, nogi 
sobie połamiesz!
Po imieniu do niego zawołał Kuba. Znał wszystkich w Zakopanem, bo 
przecież po całym mieście chodził, listy roznosił. Wtedy wszyscy się znali 
zresztą. Może dwie setki ludzi mieszkało w Zakopanem. A ten Kuba-
poczciarz był mocny, hej! Biegał po listy aż do Nowego Targu, bo nie było 
wtedy stacji w Zakopanem ani w Poroninie. Biegał Kuba i zdrów był, i 
nigdy się nie skarżył, że go nogi bolą. A dziś ludzie autami jeżdżą i jeszcze 
im źle, hej!
Usłuchał wtedy mały Jędruś Kuby-poczciarza. Zostawił jesion i za 
chłopakami pomknął do Kuźnic. Nie, jeszcze Kuźnice nazywały się wtedy 
„Stare Hamry”. Wieczorami łuna nad nimi stała, bo żelazo tam wytapiano. 
Drzewem w wielkich piecach palono. Koło nich uwijali się hutnicy w 
skórzanych portkach, uczernieni węglem i sadzą. Prażyli w tych piecach 
rudę ściąganą tu z Jaworzyny, z Małej Łąki, z Miętusiej. Wytopione żelazo 
wylewało się w oślepiającym blasku, z walcowni wypełzały czerwone węże 
sztab, olbrzymie, poruszane wodą z młynówki, drewniane młoty okute 
żelazem uderzały z hukiem w rozpalony metal. Obraz ten przejmował 
zawsze chłopców grozą i podziwem. Ale tym razem nie dobiegli do 
hamerni. Zatrzymał ich zwierzyniec, który na drodze do Starych Hamrów 
założyli Hamolacsowie. Daniele tam za siatką chodziły, jelenie, sarny. 
Może dlatego drugiemu wnukowi Jędrzej dał na imię Daniel, choć to w 
Zakopanem nie imię, jeno przezwisko. Zamarzyło mu się, żeby ten 
wnuczek był taki śmigły jak daniel widziany w dzieciństwie. I tak się stało 
naprawdę.
Dosłyszeli wtedy chłopcy, że ktoś śpiewa idąc. Poznali Sabałę.
Ej, dobrze Janickowi,
pokiela je młody,
przeskakuje bucki,
jaworowe kłody.
Stanął przy nich obok ogrodzenia. Pięknie ubrany, kapelusz strojny w 
piórka bażancie i cietrzewie. Stare, srebrne spinki przy białej jak śnieg 
koszuli. Pas szeroki, zbójnicki.
— Zapolowalibyście? — zapytał Cebemiak, który jako najstarszy 
wiedział dobrze o tym, że Sabała raubsicował za młodu.
— Ej, nie — odpowiedział Sabała kręcąc głową. — Młoda to zwierzyna. 
A to prosem piyknie, źwirz jak młody, to straśnie piykny — toz to.
— A nie polowaliście na młode? — dopytywał się Cebemiak.
— Nie. Raz co się nie dzieje — zaczął, a chłopcy otoczyli go dokoła, 
wiedząc, że zacznie opowiadać. — Byłek w górak sam. „Toz tok 
poślakowoł niedźwiedzia i zabiłek go. No i dobrze nie barzo, obłupiłek go 
— haj — i upiók co zwięksa. Jaze przylatuje ku mnie tako wartko liska. 
Straśnie była pokorno, ogon trzymała między nogami — haj. Nie mógek 
sie jij odegnać, a strzylać sie do nij nie opłaciło, bo była młodo i byłbyk se 
dźwirza postrahoł — haj. Jazek sie długo nie namyśloł. Myśliwskie prawo 
krótkie. Łapiłek jedne pieconke, co okapowała na patyku, i prasnonek jij 
to. Łap — i poleciała”.
Stary zamyślił się. Zmarszczki na jego orlej twarzy rozchodziły się 
dokoła oczu jak słoneczne promienie. Chłopcy stali cicho.
Może im opowie jeszcze o grotach i pieczarach, którymi można dojść 
aż do morza, o smokach, które tej drogi strzegą i rozrzucają kości 
śmiałków na cztery strony świata. O dziadulach, a może o zbójnikach, z 
którymi się kiedyś stowarzyszył i razem z nimi zbójował. O czarownikach, 
co gdyby chcieli, toby wodę z Pisanej odwrócili ku Bystrej, a może o 
skarbach.
Ale Sabała nie chciał już nic opowiadać. Przyjrzał się małemu 
Piloniowi, co stał z boku jakiś smutny. Podszedł do niego.
— Ty się nie sumuj, nie turbuj — powiedział — I to pamiętaj, że duch 
ludzki złamać się nie da. Syćko złe przeminie, byle sie ino człek nie dał 
złemu.
Odszedł. Długo jeszcze słyszeli z daleka jego pieśni:
Ej, Sabała zaśpiewał,
ej, Krywań mu odpedział,
ej, bo o jego sprawie
nikt inny nie wiedział.
I Jędrzej jak Sabała miał swoje sprawy, o których nikt inny nie 
wiedział. Kiedyż to po raz pierwszy spojrzał w niebo na srebrny krąg 
miesiąca i jemu powierzył swoje tajemnice.
Miesiączku, miesiączku, ty moje myśli znos,
nikt ik nie zno, ino ty je znos...
Pewnie to było, kiedy się zeszli z Aniełcią?
I nagle stary Jędrzej zobaczył przed sobą Krupową Rówień. Moczary 
były na niej, strumienie szybko biegły. W jednym miejscu szelęźnik rósł, 
aż złocistość od niego biła.
Szli przez ten szelęźnik z Aniełcią we dwoje. Zmówiony był już z nią 
wtedy. Anielcia zerwała jeden kwiat i ten cichuśko szuścił w jej ręku. 
Dokoła modrzyły się kwiaty „ptasie oczka”, motyle siadały na nich tak 
samo modre jak one. Kiedy podrywały się w górę, to jakby kto płatki 
kwiatów rzucał na wiatr.
Szli z Aniełcią i niebo było nad nimi takie błękitne. Hej, już nigdy 
potem takie nie bywało, ani słońce nie świeciło tak mocno. Widać też 
młodsze było. Haj.
Aż dziw mu, że leży bezsilny i pokój dokoła niego jest daleki i 
niedostępny. Tylko łóżko bliskie. Bezpiecznie na nim, spokojnie. Hej, 
bywało — człek był młodszy, śmigły był, nogi miał lekkie. Nieraz chodził 
na wyprawy w wierchy. Gości prowadzał. Tobołki nosił. Gości podpierał, 
kiedy któremu w głowie się zakołowało. Śmiał się po cichu, bo nie 
rozumiał, co to znaczy „zawrót w głowie”. Paniom nieraz trzeba było rękę 
podać na wąskiej ścieżce. W góry szły z parasolkami. Cienkie w pasie jak 
osy. Jedną ręką zbierały fałdy sukni. Hej, dawno już takich pań nie ma.
Raz szedł do Morskiego Oka. Jeszcze nie było szosy, nie. Szli przez 
Poronin, Bukowinę, Głodówkę, Łysą Polanę. Droga potem wiodła do 
Roztoki. Odpoczywali tam w schronisku, zanim ruszyli dalej.
Stary drgnął. Gdzieś padł strzał. Odbił się metalicznym echem. Góry 
go powtórzyły.
„Pan Niedzielski znów strzela?. Z armatki” — pomyślał i zaraz sobie 
uprzytomnił, że pana Niedzielskiego, który ustawił sobie armatę na posesji 
w wylotu Chramcówek i rano o piątej strzelał z niej — już dawno nie ma. 
Jest wojna. I on sam leży bezsilny na łóżku.
Serce stukało wolniutko, przystawało, jakby wahając się, czy ma się 
zatrzymać na zawsze, czy jeszcze bić.
Czas odejść. Czas.
Uczuł nagły żal, że nie odszedł wcześniej, zanim potok obcych nie 
zalał Podhala. Po co doczekał tej chwili? Po co? Ściągnął brwi zbierając 
rozproszone myśli. Wydawało mu się, że powinien był dożyć. Ale czemu? 
Co się stało? Co takiego zobaczył? O czym się przekonał?’ Co się stało 
dobrego, pomimo strasznych chwil, co pozwala mu spokojnie myśleć o 
odejściu na zawsze? Co to było? Co?
I nagle zrozumiał. Jego życie nie zostało zmarnowane. Nie przeżył go 
na próżno. Wychował synów i wnuków, którzy nie zawiodą. Przyszła 
czarna chwila, przyszła walka, dni próby i mógł przekonać się, że jego 
rodzina tę próbę wytrzymała.
— Minie złe — wyszeptał. — Minie złe. Jeszcze im słońce zaświeci. 
Wytrzymają, bo mocniej świeci słońce nad młodością niż nad starością. 
Będą budować życie na nowo. A na starego Jędrzeja już czas.
Ale zanim odejdzie, chciał im coś powiedzieć, coś niezmiernie 
ważnego.
— Anielcia — zawołał — gdzie Jan? — Ale usta poruszyły się 
bezgłośnie.
Czemu nie kazał jej pójść po Michała czy bodaj po Tomka? 
Powiedziałby im. Teraz za późno. Nie zawoła już nikogo.
Serce zatrzymywało się coraz częściej. Czuł, że chłód obejmuje mu 
nogi. Nie powie, nie powierzy im tego, co miał jeszcze przekazać. Tego, co 
najważniejsze.
Sylwetka Giewontu czerniała daleko na tle rozgwieżdżonego nieba jak 
wycięta z czarnego papieru. Do wszystkiego, nawet do sąsiedniej izby było 
mu tak daleko — jak do tych gór.
Giewoncie, Giewoncie, jeszcze spojrzę na cię...
***
Maryna tego dnia jeszcze raz zawróciła do domu. Ktoś napotkany po 
drodze powiedział jej, że na Gładkie pojechało auto z gestapowcami. 
Biegła szybko, serce kołatało niespokojnie. Na mostku minęli ją. Nie 
mogła dojrzeć, kto był w środku. Na uginających się kolanach dotarła do 
domu. Za późno. Po głowie tłukła się niemądra myśl, że gdyby nie wyszła, 
nie stałoby się złe. Zaradziłaby jakoś. Nie oddałaby swoich. Jak błędna 
chodziła po izbie, wpadając na sprzęty, szukała czegoś, nie mogła sobie 
przypomnieć, czego szuka. Potem uderzyła głową o ścianę. Mocno biła, 
żeby bolało, żeby zagłuszyć ból w sercu, ból nie do wytrzymania.
Kasia nie odstępowała matki ani na chwilę. Obejmowała, tuliła. 
Surowa, gniewna matka stała się nagle dzieckiem potrzebującym jej 
opieki. Tylko w objęciach młodszej córki odzyskiwała na chwilę spokój.
— Mamo — szeptała dziewczynka — mamo.
Innego słowa nie umiała znaleźć. Miała wrażenie, że weszła w mrok, z 
którego nie ma wyjścia. Groźny mrok, w którym czaiło się 
niebezpieczeństwo. O sobie nie myślała. Myślała o więzieniu, gdzie był 
teraz jej ojciec. I Jan Gąsienica, ojciec Daniela, i Jasiek Czuj, mąż siostry. 
Nie wiedziała, jak im dopomóc. Nie wiedziała też, jak przemówić do matki, 
co powiedzieć, krzyknąć, żeby posłyszała, żeby to dotarło do jej zaćmionej 
świadomości. Nie mogła jej opuścić. A przecież musiała. W leśniczówce 
czekali na nią. Musiała do nich dotrzeć jeszcze dziś w nocy. Musiała im 
zanieść rzeczy i, co ważniejsze, słowo od Jana i słowo od dziada Jędrzeja.
Dotychczas czuła zawsze obok siebie pomocną rękę ojca. Mogła z nim 
nie mówić, wystarczyła jego obecność, była pewna, że zawsze ją 
zrozumie, zawsze jej dopomoże. A teraz ojca zabrakło.
Wiedziała tylko jedno z całą pewnością: musi dotrzeć do leśniczówki. 
Daniel i Staszek byli bardziej zagrożeni teraz niż kilka dni temu. Szukano 
ich. Słyszała z balkonu, jak cywil wypytywał Jana, gdzie są jego synowie.
W leśniczówce nie wiedzieli o niczym. Lada chwila może gestapo 
przyjść do chaty Kuby Wali...
Kiedy Maryna zadrzemała wreszcie, zmożona płaczem i krzykiem, 
Kasia cichutko wysunęła się z domu. Kotka nie odstępowała jej ani na 
krok. Znów dziewczynka szła nocą pod rozgwieżdżonym niebem. Ciemne 
ulice wyglądały obco i groźnie. Za każdym węgłem czaiło się nieznane.
— Do dziada — szeptała. — Do dziada Jędrzeja idę. On poradzi.
Zawsze potrafił poradzić. I teraz kiedy zabrakło ojca. Pozostał on 
jeden, który mógł jej dopomóc.
Już niedaleko poczty przypomniała sobie, że nie zabrała butów dla 
Lusi.
„Trzeba wrócić — pomyślała. — Wrócę do domu, kiedy już pogadam z 
Jędrzejem. Matka śpi”.
Gdzieś daleko padł strzał. Dziewczynka skoczyła między domy, 
przemknęła bokiem, przelazła znaną jej dziurą w płocie na podwórko 
dziada. Anielcia wpuściła ją od razu, bo lekki miała sen. Ale gderała 
zgorszona zachowaniem dziewczynki.
— Dziadek śpi — tłumaczyła trzęsąc głową, a łojowa krzywa świeczka 
drżała w jej ręku, tak że cienie skakały po ścianie. — Spać mu nie dajecie. 
Jan przyszedł, kiedy on spał, gadałam mu, że po obiedzie dziadek się 
budzi. Nie przyszedł, choć obiecał. A ty przychodzisz w nocy. Jakże to! Po 
nocy biegać dziewusze nieładnie.
Kasia ucałowała ją w rękę i cicho wsunęła się do izby. Dotykając 
ostrożnie sprzętów podeszła po ciemku do łóżka.
Ogromny księżyc wisiał nad Giewontem, srebrne światło padało na 
suchy profil Jędrzeja, na jego złożone ręce. Widać dziewczynka go 
obudziła, bo jego szczupłe palce poruszały się niespokojnie, skubiąc 
prześcieradło.
— Dziadku — powiedziała — nie śpicie, dziadku? Powiedzcie, czy 
Daniel i Staszek mają pana Komorowskiego i panią Lusię za granicę 
przeprowadzić? Stryk Jan kazał, żeby szli. A wy, co wy, dziadku? Lusia nie 
ma dokąd wracać — tłumaczyła, kiedy Jędrzej nic jej nie odpowiedział. — 
Ich szukają, dziadku. A Daniel i Staszek wrócą. Pójdą do pana inżyniera.
Usta Jędrzeja poruszyły się, lecz nie wydały żadnego dźwięku.
— Dziadku — pogładziła jego ręce — powiedzcie głośniej, nie 
słyszałam, dziadku.
Wtedy cichy, cichutki jak szelest jesiennych liści, dobiegł do niej jego 
głos.
— Powiedz — mówił wolno zatrzymując się — powiedz Staszkowi i 
Danielowi, powiedz syćkim, że duch ludzki nic kij, złamać się nie da. Złe 
minie. Niech się złu nie poddają. Niech ze złem walczą. To im powiedz, 
synku.
Skurcz bólu wykrzywił jego rysy.
— Dziadku, boli was — pytała ogrzewając tchnieniem jego chłodne 
ręce — zimno wam, dziadku?
Ale ręce wysunęły się z jej małych dłoni, opadły na kołdrę, ciężkie i 
bezwładne.
— Dziadku.
Leżał z zamkniętymi oczyma z wypogodzoną już twarzą.
Może nie słyszał jej wcale. Może myślał, że mówi do syna, do Jana. 
Jemu przekazywał swoją ostatnią wolę. Swój testament.
Cofnęła się przerażona. Ale Jędrzej był taki cichy, spokojny. Jego 
suchy profil, nieruchomy, jakby wykuty z kamienia, podobny był do 
sylwetki potężnej góry, czerniejącej za oknami.
Jakby nie jeden, ale dwa były Giewonty. Może wstaną oba, wstaną w 
najczarniejszej godzinie przed świtem. A ona ma wykonać to, co jej 
kazano.
— Powiem, dziadku — szepnęła.
Halny wiatr
Maryna obudziła się w nocy tak nagle, jakby ją kto uderzył. Baca 
przeciągle wył za oknami.
— Kasia, śpisz? — spytała dotykając posłania obok.
Córki nie było. Podniosła się. Może Kasia wróciła do swego pokoiku? 
Potykając się w ciemności, szła schodami, a potem przez pachnącą sianem 
górkę. Pokój Kasi był jasno oświetlony księżycowym światłem. Zza 
ciemnej ściany Giewontu błyskał srebrny rąbek chmur. Łóżko dziewczynki 
było zasłane, narzutą i puste. Z kąta nie świeciły oczy kotki. Kasia znów 
wymknęła się z domu, zabierając ze sobą Kińdzię. Lęk ogarnął Marynę. 
Nieszczęście, które rozbiło jej rodzinę, sięgało teraz po najmłodszą córkę. 
Przysiadła na brzegu łóżka, obejmując oburącz głowę. Ciężkie myśli snuły 
się pod czaszką jak dym. Co robić? Kogo się poradzić?
I jak to się stało, że ona, Maryna, która przez całe życie rządziła 
domem, nagle czuje się jak małe dziecko opuszczone przez matkę. Odkąd 
wybuchła wojna, zmieniły się role jej i męża. Zawsze milczał i godził się z 
jej wolą. Ale skoro wyjął fajkę z ust i rzekł swoje zdanie, wiedziała, że go 
już nie zmieni. Gderząc udawała wtedy, że jej chodziło o to samo. Weszli 
Niemcy i Pawlica zaczął zabierać głos coraz częściej. Rzucał słowa skąpo, 
ale tak, że trzeba było go słuchać. Od razu niby nożem przecinał każdą 
rozmowę: tak i tak ma być. Swarzyła się z nim, ale ustępowała. W głębi 
serca wolała nawet, że on decydował w trudnych, ważnych, 
niezrozumiałych sprawach, które przytłaczały każdego człowieka.
Groza zawisła nad wszystkimi. W każdej chwili trzeba było dokonywać 
wyboru. Niełatwa to rzecz. Zgoda i przyzwolenie na niemieckie propozycje 
miały pozory łagodne — groźna była tylko odmowa. Maryna zdołała już 
stwierdzić, co pociągała za sobą zgoda. Jeśli ktoś podał palec okupantom, 
chwytano za rękę. Człowiek wstępował na pokrytą niezapominajkami 
topiel, zapadał się, tonął, grzązł bez ratunku. Na próżno usiłowali cofnąć 
się ci, którzy złakomili się na przydziały mąki czy nafty, dawanej chętnym 
przez Komitet Góralski — okazywało się, że należą do Komitetu. Próbowali 
wypisać się — na próżno. Musieli iść na pasku zdrajców. Ci, którzy stawiali 
opór, szli do więzienia.
Nie chciała tego. Bała się Niemców i współpracy z nimi, ale obawiała 
się także odmawiać im. Drżała o swoich najbliższych, o dobytek uciułany 
w ciągu lat z takim trudem. Tylko biedacy mogli mieć złudzenie, że 
Pawlica to „hruby gazda”. Jedyną jej nadzieją było, że powydaje córki 
dobrze za mąż. I cóż się okazało? Śliczna Zośka odrzuciła wszystkich 
konkurentów dla biedaka, Jaśka Czuja. A Kasia od dzieciństwa tylkp Daniel 
i Daniel. Co ma Daniel? Ręce puste i w głowie pusto. Więc dla obu córek 
pozostawało tylko to, co zdobyli oboje z mężem. Jakże się zgodzić z 
najmniejszą stratą? Ale jej mąż nie dbał o to. A teraz go nie ma. Nie 
zapyta go o nic. Pewnie już nie wróci. Bo i któż wraca z więzienia? Czemu 
go wzięli? Za co? Od żony Jana Gąsienicy mogła wydobyć tylko to, że jej 
najukochańszego syna wzięto przypadkiem jako brata Daniela. A za co 
Pawlicę?
I gdzie jest Kasia? Co się dzieje z tą dziewczyną?
Gdzie przepada nocami? Milczy, żeby ją zabić, nie powie nic.
Maryna oderwała ręce od twarzy. Księżyc schował się już za górami. 
Noc stała ciemna i obojętna. Pies wył żałośnie. Może jak i ona nasłuchiwał 
znajomych kroków, bo przerywał wycie, to znów zaczynał od nowa.
Na pół przytomna z rozpaczy dosłyszała wreszcie, że pies zaskomlał 
radośnie. W chwilę potem w sionce rozległy się leciutkie kroki.
Błysnęły dwa zielone ślepia. Kińdzia wbiegła pierwsza. Maryna 
chwyciła córkę za ręce. Nie biła, nie gniewała się, nie krzyczała nawet, nie 
pytała o nic. Tylko trzymając jak w kleszczach jej szczupłe ramiona 
powtarzała:
— Nika nie pójdziesz więcej. Nika nie pójdziesz. Dość tego 
nieszczęścia — i pociągnęła córkę na dół, do białej izby.
Do rana Maryna przewracała się na pościeli i wzdychała. Jeszcze było 
ciemno, kiedy wstała, rozpaliła pod płytą, zaczęła warzyć śniadanie.
— Pójdziesz ze mną do szkoły — oznajmiła krótko. Była znów 
gniewną, surową matką. Dała Kasi jeść, potem wzięła córkę za rękę niby 
małe dziecko i wyprowadziła na ulicę.
Jeszcze parę dni temu dziewczynka spaliłaby się ze wstydu. 
Wyrwałaby rękę i uciekła. Teraz szła potulnie. Nie mogła niczym zwracać 
na siebie uwagi. W leśniczówce czekano na nią.
Gmach szkolny ciemniał szeroki i rozłożysty. Dziewczynki okutane 
chustkami, w połatanych kurteczkach tłoczyły się wejściem, które było 
widoczne nawet w mroku, bo przed samą wojną dobudowano nad nim 
daszek Chronił on wchodzące dzieci przed deszczem, soplami lodu, które 
nieraz urywały się i spadały na głowę, przed śniegiem, a nawet przed 
porywami wiatru.
W korytarzu dziewczynki z pośpiechem przepychały się do swoich 
klas. Maryna znała tę szkołę dobrze. Chodziła lu przecież sama, potem 
przyprowadzała spokojną i grzeczną Zośkę, a wreszcie i tego odmieńca, 
który przez pomyłkę tylko nie był chłopcem, i to z rodu Gąsieniców, a nie 
Pawliców.
W klasie piątej dziewczynki siedziały już, a pani wychowawczyni stała 
obok szafki z pomocami szkolnymi.
Zauważyła Marynę, zamknęła drzwi szafy.
— Do mnie, Maryno? — spytała wychodząc na korytarz. — Idź, 
dziecko, do klasy — zwróciła się do Kasi. — Zawołam cię później.
— Przyszłam ja do pani — zaczęła Maryna nieśmiało. — Proszę o 
opiekę nad moją dziewczyną. Nierozumie to. Nie wie, co za czasy. Z domu 
ucieka. Po nocy chodzi. Mało tego nieszczęścia, co na nas spadło, jeszcze 
mi dzieciaka gdzie zabiją.
— Bądź dobra dla córki, Maryno — powiedziała cicho pani Rostowa. — 
Kasia na pewno nic złego nie robi.
Maryna wybuchnęła łkaniem.
— Oj, proszę pani, i mój stary nic złego nie robił, a nie ma go już, nie 
ma! Zabrali, zabrali do „Palace”. Sama zostałam na tym świecie, a nie ma 
gazdy, to głupi każdy.
Pani Rostowa objęła ją mocno.
— Nie jesteś sama, Maryno. Pamiętaj, że nie jesteś sama. Wszyscy ci 
współczujemy i dopomożemy.
— Oj, pani, w czym można dopomóc, kiedy go nie ma?
— Idzie halny. Zanim spadnie śnieg, cała szkoła pójdzie pomagać w 
polu. Przede wszystkim rodzinom osamotnionym. Do was i do Zośki 
kierownik Barycz obiecał przysłać starszych chłopaków. Zośka podobno 
ma jeszcze kapustę nie ściętą? A i przy gospodarstwie chłopaki też się 
przydadzą.
Maryna słuchała z natężeniem. Przywykła słuchać tej siwej pani, 
wszyscy jej słuchali, choć nigdy nie podnosiła głosu. Prawdę mówiono o 
niej, że nawet gorycz piołunu umie przemienić w słodycz miodu. Marynie 
łzy ciekły z oczu i wraz ze łzami spływał ból z serca, wstępowała weń 
otucha i nadzieja. Może wrócą jej najbliżsi, trzeba, żeby zastali wszystko 
w domu jak należy, a ona da sobie radę, bo jej pani wychowawczyni 
dopomoże.
— Po Kasię nie przychodź — kończyła pani Rostowa — sama ją 
odprowadzę do domu albo z kimś przyślę. Będzie przez cały czas ze mną 
lub z osobą, którą wyznaczę. Zrobię to dla ciebie. Bo ja ufam Kasi. To 
dzielne dziecko. Kiedyś opowie wszystko. A teraz miej dla niej cierpliwość.
Idź do domu — przytuliła do siebie Marynę siostrzanym ruchem. — 
Twoja druga córka potrzebuje pomocy. Musisz być silna, pamiętaj.
Kasia stała przy oknie, przebierając w palcach paski barwnego 
papieru. Ściany klas, na rozkaz pana kierownika Katschorka, zostały 
ogołocone ze wszystkich obrazków. Nie tylko kopię „Grunwaldu” Matejki i 
„Babiego lata” Chełmońskiego skazał on na zagładę, ale nawet ilustracje 
„Jak należy walczyć z chrabąszczami”. Czym biedne chrabąszcze zagrażały 
potężnej Rzeszy, tego nikt domyślić się nie umiał. Ogołocone ściany 
wyglądały smutno, bielały na nich prostokąty w tych miejscach, gdzie 
zabrakło obrazków. Dzieci chciały swoją klasę ozdobić wycinankami. 
Przyniosły papier, klej, ale jak dotąd brakowało zawsze czasu, żeby się 
tym zająć. Lekcje trwały właściwie tylko do mrozów, bo opału szkoła nie 
otrzymywała, a tego, co przynosiły dzieciaki — nie wystarczało. W 
cieplejsze dni pan kierownik zawsze miał w pogotowiu nie cierpiące zwłoki 
zajęcia — a to zbieranie ziół, a to zbiórkę złomu, a to sprzątanie ogródków 
czy niszczenie liszek na polach. Jeśli więc zdarzył się spokojny dzień, 
nauczycielki i dzieci uczyły się usiłując nadrobić stracony czas.
Kolorowy papier co dzień wyjmowany z szafy leżał na oknie, czekając 
na odpowiednią chwilę.
— Kasiu!
Dziewczynka odwróciła się. Nie można było patrzeć bez współczucia 
na mizerną twarzyczkę, na oczy pełne skupienia, płonące gorączkowym 
blaskiem. Oczy stworzenia oczekującego na następny cios. Ale zacięte 
usta świadczyły o tym, że dziewczynka nie czeka biernie.
— Kasiu, moje dziecko — serdecznie pochyliła się nad nią 
wychowawczyni. — Twoja matka nie chce, żebyś sama wychodziła ze 
szkoły.
— Muszę iść — odpowiedziała dziewczynka stanowczo — muszę iść, 
proszę pani.
Za oknami rozległ się dźwięk trąbki. Ulicą szli szeregami chłopcy z 
Hitlerjugend, w brązowych mundurach, z rozpiętymi kołnierzami, 
buńczuczni, pewni siebie. W bladym świetle wstającego bez pośpiechu 
dnia błyskały długie, zakręcone trąbki z proporczykami..
— Muszę — powtórzyła Kasia i pionowa zmarszczka zarysowała się na 
gładkim, pogodnym dotychczas czole.
— Obiecałam ci pomóc — pani Rostowa obejrzała się nieznacznie, ale 
dziewczynki układały zeszyty na pulpitach, a głos kierownika dobiegał aż z 
kancelarii. — Powiedz mi — mówiła dalej — powiedz, dokąd musisz iść. 
Podaj tylko kierunek.
— Na Gronik.
— Więc pójdzie z tobą Urszulka. Ma wpaść do mnie po załatwieniu 
swoich spraw. Zaczekasz na nią.
Mimowolnym ruchem Kasia przytuliła się do ramienia 
wychowawczyni, wyrażając tym swoją wdzięczność i zaufanie.
— Proszę pani — szepnęła — nie zabrałam paczki z domu.
— To gorzej — zmartwiła się Rostowa. — Nie powinnaś wracać do 
domu. Ale cóż. Trudno. Jeśli nie masz zupełnie nikogo, kto by mógł 
przynieść ci paczkę — jakoś sama zabierzesz. A Urszulka... Urszulka, nie 
pytając cię o nic, będzie czekała na twoje słówko i pomoże ci, jeśli zajdzie 
potrzeba.
Dziewczynka znów nic nie powiedziała, ale jej oczy wzniesione ku 
wychowawczyni były pełne wdzięczności.
— Siadaj — dotknęła jej ramienia pani Rostowa — dziewczynki już się 
kręcą, musimy zaczynać lekcję.
Podczas pauzy Kasia wyszła na podwórko. Od południa uderzały 
gorące podmuchy wiatru. Nad Giewontem świecił rąbek jasnej bieli. 
Drzewa poruszały się niespokojnie. Na tle przezroczystego błękitu nieba 
błyskały czasem srebrne nitki spóźnionego babiego lata, które przyszło już 
po przymrozkach, już po śniegu. Szedł halny, który miał je zdmuchnąć, 
wiodąc za sobą zimę.
Dziewczynka przeszła na podwórko chłopców. W kącie obok kupy 
gruzów po rozebranym domku dozorcy znajdował się maleńki ogródek. 
Dozorca przy pomocy dzieci posadził tam kilka drzewek i krzewów, a na 
małych grządkach fasolę, groch i kwiaty. Kasia bywała tu często, ponieważ 
lubiła grzebać w ziemi. Dziś w ogródku było pusto. Szeleściły poruszane 
wiatrem suche liście.
Kasia przysiadła na pożółkłej trawie i zaczęła łuskać strączki. Pękały z 
trzaskiem, kolorowe ziarnka skakały wysoko pod błękitne niebo. 
Przypominały dziewczynce dawno zapomniane zabawy z ojcem, kiedy 
jeszcze była bardzo malutka. Siadywali na ganeczku, ojciec wysypywał 
przed jej zachwycone oczy różnokolorowe, różnokształtne ziarnka: 
czerwone, błękitne, łaciaste i bieluśkie jak ząbki malutkiego dziecka.
Fasolinki stawały się zwierzętami, ptakami, ludźmi, drzewami albo po 
prostu barwnym korowodem. Śmieli się oboje zachwyceni. Raz matka 
odwołała ojca i odszedł mrucząc. Pochylona nad swoimi skarbami nie 
zauważyła, że ktoś stoi obok niej. Podniosła głowę i zobaczyła nad sobą 
szafirowe, roześmiane oczy. Opalona chłopięca ręka sięgnęła po jej 
skarby. Wszystkie ziarnka znikły w przepaścistej chłopczyńskiej kieszeni.
— Poskarż się, popłacz — powiedział Daniel kpiąco — już masz 
oczyska wielkie jak sowa!
— Nie bedem płakać — krzyknęła — nie bedem się skarżyć!
— Dziewuchy zawsze się skarżą i płaczą — oznajmił z głębokim 
przekonaniem.
— Ja nie dziewucha, ja chłop!
Roześmiał się, wyjął procę i fasolki zaczęły wylatywać wysoko w 
błękitne niebo.
— Gdzie masz fasolki, synku? — spytał ojciec wracając.
Rozłożyła bezradnie rączki. Nie mogła przecież ani się poskarżyć, ani 
rozpłakać, bo Daniel zacząłby z niej kpić. Pokornie zniosła gderanie ojca i 
ostre wymówki matki.
W szkole męskiej rozległ się dzwonek. Chłopcy wybiegli na swoje 
podwórko. Tylko nieliczni korzystając z pauzy wyjmowali śniadanie, jakiś 
ciemny moskaliczek czy kawałek ościstego chleba.
Bieda zamieszkała na stałe chaty góralskie. Zapadnięte policzki, 
połatane ubrania świadczyły o tym najwymowniej.
Pomiędzy chłopakami mignęły zawadiackie czupryny „Kubeczków”. 
Rozglądała się bacznie. Gdzie Wojtek? Tylko on mógłby jej dopomóc. On 
dostanie się zawsze tam, gdzie zechce. I dla Daniela zrobi wszystko.
Cichutkie gwizdnięcie zwróciło jej uwagę na kupę gruzów. Zza 
pociemniałych cegieł wychyliły się czupryny Władka i Łukasza. Potem 
wysunął usmoloną atramentem rękę Klimek i pokazał brudnym palcem za 
siebie. Kasia podeszła kilka kroków. Za zwalonym domkiem dozorcy stali 
wszyscy, jak ich było siedmiu. Kiedy zdołali się itam dostać 
niepostrzeżenie, to była już ich, Mocarnych, tajemnica.
— Nie chciałem, żeby kto widział, że gadamy — powiedział Wojtek. — 
Czego ci trzeba, Kasiu?
— Wojteczku — odrzekła szybko — chybaj do domu, u mnie w 
pokoju, na górce, paczka na łóżku leży. Sweter i buty. Zabierz. A ja na 
ciebie zaczekam koło Sobczaka. Wyjdę zaraz po lekcjach. Józek ci pomoże 
do domu, do nas wejść. Przyniesiesz?
— Dobrze — odparł — czekaj u Sobczaka.
Uspokoiła się natychmiast. Wszyscy wiedzieli, że Wojtek zawsze 
dotrzymuje przyrzeczeń.
Zgarnęła fasolę i ruszyła do klasy, bo odezwał się dzwonek po 
żeńskiej stronie gmachu. Czupryny Mocarnych wychyliły się raz jeszcze i 
znikły. Widocznie bracia swoim zwyczajem zaczęli naradzać się przed 
wyprawą.
W pół godziny potem siedem par oczu zajrzało przez okno chaty 
Jaśka Czuja i ze zdumienia znieruchomiało.
Na podłodze siedziała Magdusia w brudnej koszulinie. Co się stało w 
ciągu jednego dnia z rozpieszczoną, kapryśną dziewczynką? Włosy 
potargane. Buzia brudna, porysowana jaśniejszymi ścieżkami łez. 
Przytulała do siebie królika, odpychając kurę, która usiłowała dziobnąć ją 
w bosą nóżkę.
— Józek — wołała rozpaczliwie — Józek.
Chłopak nie odpowiedział. Miał swoje kłopoty. Stał nad dużą niecką, w 
której miesił ciasto. Cienkie jak patyki jego ręce z trudem unosiły się po 
kolei, ciągnąc za sobą lepiącą się masę. Na domiar złego na płycie 
zasyczała ostrzegawczo woda, wylewająca się z saganka, w którym coś 
wrzało. Chłopiec wyswobodził z trudem jedną rękę, chwycił saganek i 
zaczął go ciągnąć. Saganek drgnął, woda chlupnęła na rękę. Józek, nie 
panując już nad sobą, zakrył twarz ręką i ciasto pomieszało się z jego 
gorącymi łzami.
W jednej chwili siedmiu chłopaków znalazło się w izbie.
. — Józek — powiedział Wojtek — chłop jesteś, a płaczesz. Weź wody. 
Obmyj twarz i ręce.
Zawstydzony Józek siąkając nosem wycierał oczy rękawem, 
rozmazując rzadkie ciasto po całej twarzy.
— Wody nie ma — powiedział cicho.
Wojtek zajrzał do wiader, były puste.
— Wawrzek, Kuba, do studni — komenderował. — Franek, umyj ręce 
i zamieś ciasto, a jak się zmęczysz, Łukasz cię zmieni. A ty, Łukasz, 
pozamiataj tymczasem. I żebyś potem ręce umył. A nie kurz. Klimek i 
Władek, ubierzcie Magdę. Umyć ją trzeba.
— Magdusiu — zwrócił się do dziecka — puść puzia. Puziowi trzeba 
dać jeść, puzio głodny.
Dziewczynka zachwycona, że ktoś z nią rozmawia, wyciągnęła rączki 
do chłopca i przygarnęła się ufnie. Wojtek pogłaskał jej brudne, zlepione, 
pełne jakichś kłaczków loki.
— Dajcie grzebień, uczeszę ją, bo wy byście jej włosy powydzierali.
— Nie chcem czesać! — krzyknęła.
— Chcesz być ładna?
— Chcem.
— No to trzeba się uczesać.
Wziął grzebyk z rąk Klimka i zaczął rozplątywać miękkie włoski 
nieomal macierzyńskimi ruchami.
— Józek — skinął na chłopca — chybaj tu.
Mały podbiegł natychmiast.
— Jak się umyjesz, a zaraz „Kubeczki” wodę przyniosą, pójdziesz do 
Pawliców. Kasia kazała.
Józek skinął głową na znak, że słucha uważnie.
— Na górce u Kasi paczka na łóżku leży. Przyniesiesz ją do mnie.
— Przyniosę.
— A gdzie babka Maryna?
— Babka i mama do „Palace” poszły.
— Dawno?
— Dawno. Z samego rana.
— Wytrzyj w co ręce i leć zaraz po te buty. A babce Marynie nic nie 
gadaj. Słyszysz?
— Dycjek słyszę, co bym tam miał gadać — mruknął chłopak. 
Zanurzył ręce w kubełku z pomyjami i kawałkiem trzaski zaczął 
oskrobywać uparte ciasto, czepiające się namolnie wszystkiego. Polem 
rozejrzał się, a nie widząc ręcznika ani ścierki wytarł ręce w serwetę na 
stole.
— Józek — krzyknął na niego Klimek — mama ci da!
— A ja wiem, gdzie mama ścierki rzuciła? — odpowiedział Józek 
zaczepnie. — Mama rzuca teraz wszystko, gdzie popadło.
W pół godziny później w czystej izbie, ubrana w sukienkę i buciki, 
Magdusia zajadała gorące moskaliczki, które przypiekały się na płycie, 
smakowicie pachnąc. Najmłodsi Mocarni skakali przed nią, udając bijące 
się koźlęta, i mała szczerzyła do nich ząbki białe jak perełki.
Józek umyty i uroczysty chodził ślad w ślad za „Kubeczkami”, dumny 
z tego, że wykonał polecenie Wojtka.
Za oknem przeciągle zawył pies.
— Daliście jeść Bacy? — spytał Wojtek.
— Ja dam, ja — wrzasnęły „koźlęta” rzucając się do płyty.
— Ja, ja — wtórowała im Magdusia — ja wiem, gdzie miska Bacy.
— Ostudźcie mu wpierw jedzenie — ostrzegał Wojtek. Trójka dzieci 
wypadła z izby. Klimek z triumfalną miną niósł w obu rękach miskę Bacy 
pełną polewki. Franek otwierał przed nim drzwi. Magdusia trzymała 
kawałek nie dojedzonego moskaliczka. Z podwórza dobiegły po chwili 
radosne piski Magdy i przymilne skomlenie Bacy. Naraz szczęknął łańcuch. 
Klimek krzyknął przerażony. Magda wybuchła łkaniem.
Wojtek wyskoczył na podwórze, ciskając paczkę na podłogę.
Ciepły podmuch uderzył w twarz. W powietrzu wirowały złote liście.
Magda stała przy północnej ścianie chałupy, tam gdzie suszyło się pod 
okapem drzewo na zimę. Płakała żałośnie. Obok niej, z niemądrymi 
minami, obaj najmłodsi Mocarni.
Porzucony łańcuch i miska pełna jedzenia wyjaśniały bez słów, że 
Baca uciekł, zanim zaczął jeść.
— Gdzie Baca? — spytał surowo Wojtek.
— Wyrwał się i uciekł — pokornie wyjaśnił Franek.
— Ty, weredo, po cóżeś go z łańcucha spuścił?
— To ja — szepnął Klimek, czerwony po białka oczu. — Magdusia 
prosiła.
— Magdusia, Magdusia. Gońcie teraz psa, kiedy tak. Jeszcze zginie. 
Daniel się zmartwi. Nie, nie wy — zatrzymał ich, bo już chcieli pędzić za 
psem. — „Kubeczki” — zwrócił się do bliźniaków, którzy natychmiast 
wyrośli przed nim jak spod ziemi. — „Kubeczki”, gońcie Bacę, jeszcze go 
kto zabierze albo zatłucze. U dziadków szukajcie! — krzyknął za nimi, bo 
już pomknęli do miasta.
Nie czekając na powrót bliźniaków, wziął paczkę i ruszył do Sobczaka, 
pozostawiając Magdę i Józka pod opieką młodszych braci.
Nad Giewontem stanęła wypiętrzona wysoko chmura, niby fala 
zatrzymana o morski brzeg. Coś kotłowało się w jej ciemnym wnętrzu. 
Ciemne strzępy wylatywały w górę jak brudna piana. Słońce, kula z 
płynnego złota, wisiało tuż pod chmurą na błękitnym, przezroczystym 
niebie. Zdawało się, że chmura spadnie za chwilę na nie, że je pochłonie. 
Ale nie mogła przekroczyć skalnego progu i bezsilnie opadała. Zmęczony 
próżnymi wysiłkami wicher przyczajał się na chwilę. Rozhuśtane jego 
podmuchami drzewa kłaniały się coraz wolniej, coraz mniej pokornie.
Aż nagle gorący podmuch uderzył ze zdwojoną siłą. Z jękiem chyliły 
jodły i buki swe zielone głowy. Wicher nie dawał się przebłagać, zginał je 
ku ziemi, wyrywał z korzeniami, ciskał z wściekłością w dół.
Wojtek zatrzymał się na Kościeliskiej, w pobliżu pracowni Sobczaka. 
Naprzeciwko niego jakieś dwie kobieciny usiłowały przejść przez ulicę, ale 
nie mogły zrobić ani kroku naprzód, tylko ich nogi poruszały się w 
miejscu.
Po chwili zobaczył Kasię. Szła trzymając za rękę jakąś wysoką, nie 
znaną mu dziewczynę. Wiatr spychał je w bok. Zaróżowione z wysiłku, 
przebijały się przez ścianę powietrza, jakby płynęły pod prąd wezbranej 
rzeki.
— Masz — powiedział, kiedy podeszły blisko i przywitały go. — Weź 
swoją paczkę, a jakby trzeba czego, to gadaj.
— Już niczego nie trzeba, Wojteczku, wracaj do domu.
— Chyba do Czujów? Magdą i Józkiem trzeba by się zająć. A Baca 
uciekł. Wiesz? Wyrwał się Klimkowi.
I właśnie w tej chwili przemknęła obok nich biała kula. Nie dogoniły 
Bacy bliźnięta, nie zatrzymałby go nikt na świecie. Baca gnał ulicami 
Zakopanego niebaczny na wichurę, obojętny na wołania i krzyki. Trop jego 
pana czasem nikł, rozwiewał się i pies jak szalony zataczał kółka, szukał, 
węszył, zawracał po kilka razy na to samo miejsce. I znów mknął dalej, bo 
wiedział, na pewno wiedzieł, że tędy szedł jego pan.
— Baca! — krzyknęła Kasia. — Baca!
Baca nie słyszał, nie chciał słyszeć.
Baca szukał Daniela.
***
Stara leśniczówka drżała pod naporem wichury. Dach skrzypiał 
wszystkimi spojeniami, halny szarpał nim, zdawało się, że lada chwila 
porwie go i uniesie ze sobą.
Pani Lusia wpięła igłę w wiatrówkę Staszka, którą naprawiała, i 
złożyła ręce na parapecie okna. Kiedy drzewa odchylały się miotane 
straszliwą siłą, widziała wysoko nad sobą, na tle błękitu, biel chmury nad 
szarym ma sywem górskim. Szarpała się ta gniewna chmura, wyrywała, 
ale nie mogła przekroczyć skalnego progu. Suchy, porywisty wiatr ciskał w 
szyby okna złote liście bukowe jak okruchy słońca. Pomyślała z ulgą, że i 
nad nimi jak nad Giewontem kłębią się wprawdzie chmury, ale nie mogą 
przezwyciężyć jakiegoś progu i — słońce wciąż im świeci.
Odżyła w tej leśniczówce, w atmosferze przyjaźni. Usiłowała nie 
myśleć o czerwonych murach getta, poza którymi oczekiwały na śmierć 
tysiące łudzi. Odsuwała od siebie obrazy warszawskiej ulicy. Patrole 
niemieckie z pepeszami w ręku. Z przerażającym rykiem syreny mknące 
samochody, a w nich kilka rzędów żandarmów nieruchomych jak kukły. 
Ogłoszenia budzące zgrozę, w których powtarzały się wciąż słowa „pod 
karą śmierci”.
„Nie myśleć, nie myśleć — upominała siebie — trzeba żyć nadzieją”.
Przy stole bracia Gąsienicowie i Szymek pracowali usilnie, 
naprawiając buty i plecaki. Paweł pomagał jak umiał, a że umiał w tej 
dziedzinie niewiele, więc natłuszczając po kolei buty stojące przed nim w 
karnym szeregu, urozmaicał czas opowiadaniem warszawskich kawałów.
— Powiadasz, Staszku — mówił właśnie — że u was agitują bardzo za 
wyjazdem na roboty do Niemiec, a młodzież zabierają do organizacji 
Todta. U nas w Warszawie tak samo. Ale Warszawa broni się po swojemu. 
Kiedyś zawieszono plakat, który głosił olbrzymimi literami:
JEDŹCIE Z NAMI DO NIEMIEC
W ciągu jednego wieczoru ten napis kłuł nam oczy. Ale w nocy czyjeś 
ręce wyskrobały jedną literkę i zmieniły drugą. Nazajutrz warszawiacy 
przeczytali:
JEDŹCIE SAMI DO NIEMIEC
Gestapowcy spostrzegli tę metamorfozę dopiero po paru dniach, a 
Warszawa pękała tymczasem ze śmiechu. Pomimo grozy wojennych dni 
nasza Warszawa nie traci humoru.
Chłopcy podnieśli głowy znad roboty. W szafirowych oczach Daniela 
błysnęło uznanie dla sprawcy kawału. Warto byłoby i w Zakopanem coś 
takiego zrobić!
Szymek aż usta otworzył z podziwu.
— Ani nie słyszałem o czymś takim — powiedział kręcąc głową.
Pani Lusia przymknęła powieki. Warszawska ulica. To przecież nie 
tylko zielone, najeżone śmiercią auta, nie tylko ogłoszenia niemieckie, 
ociekające krwią. To mury warszawskie, na których niegdyś ulicznicy pisali 
kredą, a które teraz stały się łamami pism, wypowiedzią narodu. Mury 
krzyczą, protestują, wołają na ratunek, drwią, grożą najeźdźcy.
Ulica warszawska. Jakże często ratowali ją przechodnie, nie znani jej 
ludzie, których nie spotkała i może nie spotka już nigdy więcej w życiu. 
Kiedyś biegła ulicą Długą, spiesząc ze strachem do kryjówki, bo nowe 
dokumenty nie były jeszcze gotowe.
— Pani — zatrzymał ją jakiś głos. — Pani! Poczuła ziąb wzdłuż krzyża, 
zatamowało jej oddech.
Czego chciał od niej? Pieniędzy? Ale człowiek, który do niej wołał, 
wyglądał poczciwie, tak jakoś po staroświecku, jak rzemieślnik ze Starego 
Miasta w wierszach Or-Ota.
— Pani — powiedział schylając się do niej. — Idź inną drogą, bo tam 
jacyś panowie wadzą się z Polską.
Zawróciła. Później dowiedziała się, że patrole sprawdzały dokumenty.
— A nie słyszało się, nie słyszało się o takiej bezczelności jak 
hitlerowska — mówił dalej Paweł zachęcony powodzeniem. — Proponują 
nam nie tylko wyjazd na roboty, ale i ochotnicze wstąpienie do legii 
międzynarodowej czy cudzoziemskiej, „aby przyspieszyć zwycięstwo 
niezwyciężonej armi Hitlera i wprowadzenie nowego ładu w Europie”.
Otóż kiedyś urządzili nam pokaz filmowy wprost na ulicy, bo w kinach 
pustawo, warszawiacy mówią, że „tylko świnie siedzą w kinie”, a 
wychodząc z filmu można być narażonym na to, że się dostanie zgniłym 
jajkiem po głowie..;
Przechodnie zatrzymywali się ciekawie przed ekranem. Patrzyli. 
Wyświetlano film gloryfikujący ten właśnie międzynarodowy hitlerowski 
legion. Szeregami maszerowali Włosi, Francuzi, Hiszpanie, Rumunii... 
Spiker wymieniał po kolei oddziały i narodowości i zakończył z patosem: 
„A gdzie są Polacy?!”
Wtedy z tłumu ktoś odkrzyknął ostro, gniewnie, jakby cisnął 
kamieniem: „Polacy są w Oświęcimiu!”
Nowy podmuch wichury zatrząsł domem, który drżał i skrzypiał. Drzwi 
dygotały, wydawało się, że ktoś szarpie za klamkę.
— Myślałem, że to Kasia — powiedział Staszek.
— Kasia pewnie Kińdzię goni — zażartował Daniel — o nas 
zapomniała.
— Jakieś ważne powody ją zatrzymały — stanęła w obronie 
dziewczynki pani Lusia. — Może butów jeszcze nie znalazła. Albo matka jej 
nie puściła. To dzielne dziecko! — I westchnęła. Jakże jej brakowało małej 
przyjaciółki! Przylgnęła do niej sercem, w uszach brzmiał dziecinny, 
dźwięczny głosik, wypowiadający z powagą naiwne spostrzeżenia.
— „Tato też chce, żebym była chłop — powtórzyła z uśmiechem — ino 
matka nie pozwalają”. Ach, ta Kasia, Kasieńka!
Ktoś pchnął drzwi energicznym ruchem. Do izby wszedł Wawrytko. 
Otoczyli wszyscy przewodnika witając serdecznie i wypytując o wieści. 
Przewodnik zrzucił plecak i rozwiązując go zaczął mówić po swojemu ni to 
żartobliwie, ni to serio:
— Co wam powiem, to wam powiem, ale wam powiem. Zepsowałą się 
pogoda do znaku. Zawiuchało po wirchach. Iść nie możecie, boby was 
zduchnęło.
— Kieby mnie zabiło, byłaby mnie szkoda,
— zanucił Daniel niefrasobliwie -
łasy by hucały, płakałaby woda.
Lusia spojrzała na jego śliczną twarz i pomyślała, że szkoda byłaby 
niepomierna. W takich chwilach chciałaby iść gdzieś przed siebie, żeby nie 
narażać tych chłopaków.
Wawrytko ciągnął dalej:
— Syćko dobrze. Śniegu nie nawieje wiela, to sobie i bez nart 
poradzicie. Narty Niemcy zabrali, żeby do Moskwy dojść, ale im narty nie 
pomogły. Moskwy nie dostali. Ale po halnym śniegu trochę spadnie, to 
wasze ślady zawieje. A najlepiej — prawił wykładając na stole 
przyniesione zapasy — a najlepiej nika nie chodzić. W Wantulach znam 
taką dziurę wielką. Krowę w niej mój syn trzyma. I wy możecie się tam 
bądź jako zmieścić. Chudziaki jesteście syćka. Wiela miejsca dla was nie 
trza. Ciepło wam będzie, bo krowa dmucha. Naścielecie sobie 
gałązeczków, cetyny — młodzi pierzyny nie potrzebują. Ino kiełbasy nie 
zjedzcie od razu, moja wam ją przesyła. Jak się kotwi człekowi, to więcej 
je.
Żarty przewodnika brzmiały lego dnia jakoś nieszczerze. Wawrytko 
wyraźnie nie chciał mówić o najważniejszych dla braci sprawach. A 
przecież Staszek poprzedniego wieczoru przemknął się do niego prosząc, 
żeby zasięgnął wieści o tym, co się dzieje u nich w domu.
Staszek dziękował serdecznie i z zażenowaniem, bo żona Wawrytki 
wyciągnęła na pewno ostatnie skarby z zasobnej niegdyś spiżarni.
— Co w domu, stryku — spytał wreszcie — co u ojca!
Coś uderzyło mocniej w drzwi. Podmuch wstrząsnął chałupą. 
Zatrzeszczały wiązania dachu. Nasłuchiwali. Przez chwilę słychać było 
tylko zawodzenia, płacze, jęki wichru. Poprzez huki i trzaski dosłyszeli 
jednak jakieś skrobanie. Daniel podbiegł, otworzył drzwi.
Do izby wpadł pies. Wychudzony, ze skudloną sierścią i 
przekrwionymi oczyma, Baca wyglądał strasznie. Nie szczekał. Rzucił się 
do nóg Daniela, przywarł do nich drżąc i tak pozostał.
— Baca, Baca — powtarzał chłopak głaszcząc olbrzymi łeb. — 
Znalazłeś mnie, Baca.
— Coś niedobrego stało się w domu — powiedział Staszek. — Stryku, 
powiedzcie, powiedzcie prawdę. Czyście gadali z ojcem i dziadem?
— Ano — rzekł przewodnik, z trudem ukrywając wzruszenie — ojca 
waszego nie zastałem, a dziad nic już wam nie powie. Do swoich się 
przeniósł, chłopcy.
— A Kasia?! — krzyknęła pani Lusia. — Czemu Kasia nie przychodzi?
— Matka jej z domu nie wypuszcza. Do szkoły za rękę prowadza. Biła 
ją mocno za to nocne latanie. Józek, syn Jaśka Czuja, mi gadał.
Szukają was — dokończył głucho. — Niedobrze tu siedzieć. Iść 
musicie, jak tylko wichrzysko ścichnie. Na Kasię nie ma wej co czekać. 
Buty mojej starej przyniosłem dla was, pani. Idźcie, a nie bierzcie nic, telo 
co na siebie i jedzenie, bo droga ciężka.
Cisza zapadła w izbie. Daniel machinalnie głaskał biały łeb przytulony 
do niego. Wtem Baca nastawił uszy i warknął. Klamka poruszyła się. W 
napięciu czekali na gardłowe: „Hände hoch”, na tupot podkutych butów. 
Ale drzwi otworzyły się cichutko.
— Kasia! — krzyknęła pani Lusia chwytając dziewczynkę w objęcia. — 
Kasieńko! Jakaś ty mizerna. Siadaj, córeczko. Opowiadaj, co się z tobą 
działo. Moje dziecko kochane, wyrwałaś się jednak. Przyszłaś!
Kasia dotknęła suchymi wargami jej policzka.
— Nie mogę siąść — powiedziała cicho. — Muszę wracać. Urszulka na 
mnie czeka przy szosie. To wam ino powiem, co dziad kazał rzec.
— A ojciec? — krzyknął Staszek. — A ojciec? Czy rozmawiałaś z 
ojcem, Kasiu?
Usta dziewczynki lekko drgnęły. Spojrzała na przewodnika, szukając u 
niego pomocy. Oczy Wawrytki spod nawisłych brwi patrzyły na nią 
nakazujące Dziewczynka nabrała tchu w płuca i powiedziała czystym, 
pewnym głosem:
— Stryj Jan kazał wam na drugą stronę iść, a potem do inżyniera.
— Iz dziadem Jędrzejem gadałaś? — szybko wtrącił Wawrytko. — Co 
kazał przed śmiercią wnukom powiedzieć dziad Jędrzej?
Uchwyciła się tego pytania jak zbawczej dłoni.
— Dziad kazał — mówiła wśród ogólnego milczenia i tylko wicher za 
oknami wtórował jej słowom — dziad kazał, cobyście pamiętali i 
wszystkim powtórzyli, że duch ludzki nie kij, nie da się złamać. Złe minie, 
ino złu nie trza się dać.
Zamilkła. Halny za oknami wył, jęczał i płakał, to skarżąc się, to 
grożąc.
Zmęczona ogromnym wysiłkiem dziewczynka uczuła, że dławi ją w 
gardle. Teraz, kiedy już pokonała wszystkie przeszkody i dotarła wreszcie 
do leśniczówki, powróciły do niej przeżyte, okropne godziny.
Widziała stryka Jana wskazującego na południe i ciężki pejcz, który 
spadł na jego wzniesione ramię. I swego ojca, kiedy na krzyk: „Pawlitza, 
komm her!”, spokojny i blady zbliżał się do grupy aresztowanych. I matkę 
bijącą głową o ścianę. I suchy profil dziada podobny do Giewontu. 
Bezsensowny żal — iż Giewont nie wstaje, że nikt nie przychodzi im z 
pomocą — ogarnął ją nagle. Z przerażeniem poczuła, że ma oczy pełne 
łez.
„Daniel będzie się śmiał” — pomyślała.
W zamieszaniu nikt tego jednak nie zauważył. Wawrytko przynaglał 
chłopców, żeby się zbierali do wyjścia. Paweł szukał to swoich okularów, to 
jakichś niezbędnych drobiazgów, przywołując na pomoc żonę. Kasia 
poczuła na twarzy szybkie pocałunki Lusi.
— Kasieńko, nigdy ciebie nie zapomnę. Jeśli przeżyję wojnę, to cię 
odnajdę, wrócę, żeby cię, malutka moja, zobaczyć.
— Lusia, już wszyscy gotowi!
— Zaraz, zaraz. Idę. Pamiętaj o mnie, pamiętaj o nas, moje dzielne, 
drogie dziecko.
Zamglonymi od łez oczyma Kasia ogarnęła jeszcze raz wszystkich. 
Daniel wsunął jej do ręki rzemień od obroży Bacy.
— Odprowadź go do domu, do ojca — nakazywał, a dziewczynka 
poczuła znów, że gardło jej zaciska jakby jakaś żelazna ręka.
Pies zapiszczał żałośnie.
— Baca do domu — rozkazał chłopak — ja wrócę!
— Kasiu — prosił Staszek — tu masz książkę Matlakowskiego, oddaj 
ją dyrektorowi Zborowskiemu.
Kasia wzięła książkę, pociągnęła Bacę za sobą na dwór. Owionął ją 
gwałtowny podmuch, aż się zachwiała. Niebo, regle, góry rozmazywały się 
w niewyraźne plamy.
Ciągnąc psa za sobą wyszła na szosę. Baca zapierał się wszystkimi 
czterema łapami, odwracał łeb w stronę leśniczówki.
— Cicho, Baca — powiedziała ocierając oczy. — Szukaj Urszulki.
Szosa była pusta. Na gałęziach drzewa, pod którym zostawiła 
dziewczynę, huśtały się kwiczoły. Baca warknął ostrzegawczo. 
Równocześnie ktoś ją mocno szarpnął do tyłu. Straciła równowagę. 
Padając zobaczyła nad sobą błękitne niebo.
— To ja, Wojtek — posłyszała. — Tę panią, co czekała na ciebie, 
wzięło gestapo.
Nagle pociemniało i powiało chłodem. Pod silnym uderzeniem halnego 
wał kłębiący się nad Giewontem przekroczył skalny próg i zakrył słońce.
Ucieczka
Drzewa po obu stronach ścieżki stały prawie nagie. Halny zerwał liście 
i cisnął je do potoku. Błyszczały teraz na kamiennym dnie, pod szybko 
płynącą wodą, niby zatopione Janosikowe dukaty. Góry czasem wyłaniały 
się spoza osłony chmur i ciemniały tajemniczo na tle nieba, skałki zrazu 
liliowe szarzały, drzewa stapiały się w ciemne plamy, tylko pod nogami 
wędrowców jaśniała ścieżka.
Paweł szedł za Staszkiem, za nim jego żona i Daniel, tak 
bezszelestnie, że obejrzał się w obawie, czy nie pozostali daleko w tyle. Za 
pochyloną głową Lusi zobaczył szeroko otwarte, błękitne oczy Daniela, 
zwrócone ku górom.
Daniel żegnał każdy, znany tak dobrze od dzieciństwa zakątek. Z 
młodzieńczą pewnością siebie nie wątpił wprawdzie, iż wrócą z wyprawy 
cało i zdrowo, ale czekał go przecież wyjazd do Krakowa, kto wie na jak 
długo. Radość na myśl, że zobaczy inżyniera Goracha, mieszała się z 
żalem, że oto musi opuścić Podhale. Ziemia była ogromna i wszędzie, jak 
go uczono, można było znaleźć swoiste piękno, ale on tylko tu, w Tatrach, 
mógł oddychać swobodnie, tylko tu naprawdę żyć.
Patrzył i nie mógł się napatrzyć na ten świat zabierany mu przez mgłę 
i zmrok, zanim będzie odebrany na dłużej przez wojnę.
Strumień gwarzył obok niego, to wartko skacząc po kamieniach, to 
rozlewając się szerzej i przycichając, a on wsłuchiwał się w ten szum, bo 
jeszcze nie odszedł, a już tęsknił.
W szałasach na polanie Małej Łąki nie poruszył się nikt. Były puste. 
Owce dawno powróciły do domów.
Staszek skręcił w wąwóz. I nagle zatrzymał się przed skalnym 
progiem. Ktoś tam był. Wiatr przywiał czyjeś głosy. Skręcił w lewo. 
Pośpieszyli za nim. Teraz Daniel wysunął się naprzód, bo chociaż tak 
młody, znał świetnie wszystkie drogi i przejścia. Pięli się w górę na przełaj, 
pomiędzy krzewami. Niebo okryły mlecznobiałe chmury, w powietrzu 
zawirowały płatki śniegu. Paweł dyszał ciężko, na jego czole skroplił się 
pot. Widocznie zasiedział się w leśniczówce, zresztą w Warszawie 
prowadził także tryb życia raczej nieruchawy, w jakimś zamroczeniu, w 
nieustannym oczekiwaniu na to, co się z nim stanie. Nagłe ucieczki, 
przenosiny z domu do domu, z mieszkania do mieszkania wyrywały na 
krótko z odrętwienia, wyzwalały energię. Potem znów dni pełzły długie, 
mroczne, noce nie przespane nie miały końca, nasłuchiwali wciąż czujnie, 
czy to już, czy teraz kolej na nich. Nie pracował nigdzie, ukrywał się 
razem z Lusią. Płacili za utrzymanie i żywienie ich rodzinnymi pamiątkami. 
Teraz czuł w mięśniach ogień, a równocześnie ociężałość. Zaniepokoił się o 
Lusię. Ale jej szczupła sylwetka majaczyła przed nim stale w tej samej 
odległości. Nie ustawała. Paweł spojrzał poza siebie. Coraz więcej płatków 
sypało się z szarego nieba, wiatr je pędził na nich i Pawłowi wydawało się, 
że przeciwległe zbocze ruszyło naprzód, gnane zamiecią, poprzedzane 
rojem śnieżnych gwiazd. Poczuł zawrót głowy. Ale już Daniel wyskoczył na 
wąską ścieżynę i podawał rękę pani Lusi.
— Co to za droga? — spytał szeptem Paweł.
— Owce tędy latem chodzą — odrzekł Staszek równic cicho.
— Daleko jeszcze?
— Nie.
Szli gęsiego pod skalistą ścianką, a kiedy wiatr zdmuchnął na chwilę 
śnieżną zasłonę, Paweł zobaczył, że pod nogami ma przepaść. Mokre 
płatki go oślepiały, zwolnił więc kroku, żeby nie pośliznąć się, nie stracić 
równowagi na tej zdradliwej ścieżce.
— Prędzej — szepnął mu Staszek nad uchem.
Pokręcił przecząco głową: nie mógł. Nogi ślizgały się na mokrych 
głazach, ręce nie zawsze trafiały na pewny uchwyt i ani na sekundę nie 
umiał zapomnieć, że tuż pod nim jest urwisko. Podmuchy zimnego wiatru 
zaczęły się wdzierać za kołnierz wiatrówki wydmuchując resztki pewności 
siebie i energii. Staszek podtrzymał go za rękę.
— Tu nie jest stromo — powiedział zgadując myśli malarza — w paru 
miejscach zaledwie jakieś dwadzieścia metrów.
— Z tysiąca czy dwudziestu spaść to wszystko jedno — mruknął 
Paweł zaciskając zęby, ale przyśpieszył nieco kroku.
Ścieżka na szczęście się skończyła. Daniel poprowadził znów na 
przełaj. Giętkie gałęzie kosówek uginały się pod nimi jak sprężyny. Paweł 
podciągał się w górę chwytając za mokre, kosmate łapy. Pomagały, ale i 
zawadzały czepiając się ubrania, bijąc po twarzy.
Wychodzili widocznie na grzbiet górski, bo krzaki przerzedziły się, a 
podmuchy wiatru uderzały silniej i ostrzej. Płatki śniegu wirowały przed 
oczyma z zawrotną szybkością. Nic już nie widział prócz bieli śniegu, która 
oślepiała pomimo zmroku.
Nagle wicher wziął go w swoje obroty, całkowicie bezbronnego, 
próbował oderwać od ziemi i unieść ze sobą. Ścisnął mocno rękę Staszka, 
uchwycił się jej kurczowo. Nie myślał już w tej chwili nawet o tym, jak 
sobie radzi jego żona, tak lekka przecież, że ją z łatwością mógłby wicher 
zdmuchnąć. Nie myślał o tym, dokąd go prowadzi Staszek, chciał tylko 
jednego, żeby wicher przestał dąć, żeby nie zapierał oddechu, żeby nie 
wył tak ogłuszająco nad jego skołataną głową. Ach, gdybyż się znaleźć z 
powrotem w zacisznej leśniczówce, a bodaj nawet na ścieżce nad 
urwiskiem, bodaj się huśtać na kosówkach, obrywając po twarzy mokrą 
kosmatą łapą. Wzdychał za tym, co przed chwilą było dlań nie do 
zniesienia, bo ścieżka skalna była prawdziwym gościńcem w porównaniu 
ze skalnymi występami, na które trzeba było się piąć na przekór wichrowi. 
Powietrze chwytane haustami zdawało się tężeć w kryształki lodu, które 
ostrymi brzegami raniły płuca. Nogi obsuwały się co chwila. Łzy napływały 
do oczu i wraz ze śniegiem zamarzały na rzęsach. Oślepły, niezręcznie 
gramolił się za Staszkiem.
— Nie chcę, nie chcę, nie chcę — szeptał, ale nikt nie słyszał jego 
protestów głuszonych gwizdaniem wichru, nawet on sam. Nie widział nic, 
ale usłużna pamięć stawiała mu przed oczyma obrazy miejsc, przez które 
właśnie przechodzili. Był tu na jesieni na rok przed wybuchem wojny, w 
mroźny poranek, kiedy to w blaskach słońca na śniegu i lodzie zapalały się 
ciemnogranatowe gwiazdy.
Kopa Kondracka stała bialuśka, lśniąca jak głowa cukru. Gdzieś pod 
wierzchołkiem opasywała ją wąska ścieżyna, wiodąca nad białą 
przestrzenią. Na tę, dziś zamiecioną śniegiem, ścieżkę wprowadził go 
właśnie Staszek. Jeden fałszywy krok i obsunie się w dół, pomknie jak 
bolid i nic go nie zatrzyma. Zaczął zapierać się nogami. Nie wiedział już, 
czego chce, czy wrócić do leśniczówki, czy pozostać w miejscu, chciał tylko 
odetchnąć chwilę, chciał, żeby raz był koniec wszystkiemu.
Staszek obwiązał go linką w pasie i wyszedł naprzód. Paweł wyciągnął 
rękę i oparł ją na plecach chłopaka. Krok za krokiem posuwali się naprzód. 
Po prawej i po lewej stronie, ile razy otworzył oczy, widział jednolicie 
białą, pochyłą płaszczyznę. Biel wirowała w powietrzu, ciągnęła się nad 
nim i pod nim. Szli zawieszeni w tej bieli, mając oparcie tylko o brzeżek 
twardej powierzchni niewidzialnej ścieżki. Paweł pomyślał, że idzie jak 
mucha po globusie, i mocniej uczepił się Staszkowego ramienia. Musiał 
przyznać, że Staszek szedł pewnie, trafiał zawsze nogą na ścieżkę, choć 
wiatr zawiewał ślady Daniela i Lusi. Na chwilę ciemniało na białej 
płaszczyźnie wgłębienie i w tę plamę Paweł natychmiast wstawiał swoją 
nogę. Wydawało się malarzowi, że idą już całą wieczność. Naraz zobaczył 
przed sobą obok Staszka majaczące dwie postacie. Ścieżka się skończyła. 
Poruszył skostniałymi członkami i puścił ramię chłopca.
— Słowacka strona — szepnął Staszek.
W tejże chwili wiatr rozwiał śnieżną mgłę i jak fatamorgana 
zamajaczył przed nimi potężny masyw Krywania. Następny powiew zakrył 
wszystko białą zasłoną.
— Złazimy — powiedział Daniel i ze zręcznością kozicy zsunął się na 
drugą stronę grzbietu podając rękę pani Lusi.
Zbocze było strome, trawiaste, gdzieniegdzie sterczały skałki. Nogi 
Pawła i Lusi ślizgały się, padali, zjeżdżali na plecach. Na próżno obaj 
chłopcy ich podpierali, pokazywali, jak należy schodzić. Zmęczone nogi 
odmawiały posłuszeństwa.
— Już blisko, blisko — pocieszał Daniel Lusię, która przepraszała go z 
zażenowaniem za każde potknięcie się, ale coraz częściej zwisała 
bezwładnie na jego ręku. — Już blisko — powtarzał. Ale dobrze wiedział, 
że blisko nie było wcale. Dolina Cicha ciągnęła się kilometrami. Wiele osób 
padło z wyczerpania u jej wylotu, we wsi Kokawa pozostały ich bezimienne 
mogiły. A któż mógł przewidzieć, czy mosty nie są zerwane?
Pani Lusia widziała, że jej dzielny towarzysz jest zmęczony i że 
dźwiga plecak z zapasami żywności dla nich. Słyszała, jak zduszonym 
głosem odmówił Staszkowi, który chciał mu pomóc.
— Uważaj na drogę — powiedział — jeszcze wpadniemy na patrol. Już 
ja sobie dam radę.
Nie mogła opanować słabości, kolana uginały się, stopy zaczepiały o 
każdą nierówność terenu. Musiała zwisać na jego ramieniu. Daniel 
spoglądał na nią z niepokojem. Nawet w mroku mógł dostrzec, że jej 
twarz była biała, pod oczyma czerniały kręgi.
— Już blisko — powtarzał — zaraz odpoczniemy.
— Wieś? — spytała.
— Schronisko. Szałas pod Jaworem.
Szałas pod Jaworem stoi na rozdrożu, gdzie Dolina Cicha skręca 
łukiem na południe. Staszek, który szedł teraz pierwszy, wypatrzył z 
trudem niskie, kamienne ogrodzenie i ciemny kształt szałasu. Spojrzał na 
tarczę zegarka osłaniając ją dłonią. Cyferki ledwie dostrzegalnie mżyły 
zielonym światłem, donosząc o niedobrej nowinie: zamiast pięciu godzin 
szli przeszło dziewięć.
— A co będzie dalej?
Staszek bezszelestnie obszedł szałas dokoła. Ciemno. Cicho. Nikogo. 
Szałas może im użyczyć chwilowego schronienia.
Lusia padła na drewnianą pryczę. Przed jej oczyma migały czerwone 
cętki. Paweł usiadł na ławie. Z przyjemnością stwierdził, że obaj chłopcy 
krzątają się po izbie, a więc pozostaną tu trochę dłużej. Daniel wygrzebał 
w kącie trochę suszu i spojrzał pytająco na brata. Ten przyzwalająco 
skinął głową. Na palenisku pomiędzy gałązkami przewinęła się ognista 
żmijka. Rozległ się przyjemny trzask. I wnętrze szałasu stało się nagle 
domem. Nikły blask zaróżowił młodzieńczą twarz Daniela.
„Muszę go tak narysować — rozmyślał Paweł sennie.- W stroju 
góralskim, pochylonego nad ogniskiem. Z tymi przezroczystymi, 
błękitnymi oczyma i powagą na twarzy. I dziwić się, że wszyscy uwielbiają 
tego szalonego Daniela.” Za chwilę nie dziwił się już także i temu, że go 
słuchają pomimo młodego wieku.
Lusia usiadła, przetarła oczy, jakby ze snu.
— Powiedzcie prawdę — rzekła rwącym się głosem — czy daleko 
jeszcze. Jestem wam kamieniem u szyi. Zostawcie mnie.
Daniel wstał.
— Nic lepiej nie gadajcie, jak macie gadać głupstwa — powiedział 
szorstko. — Napijecie się kawy i pójdziecie spać.
Lusia ucichła. Gniewne słowa zamiast sprawić jej przykrość przyniosły 
ulgę. Jakby ktoś zdjął z jej ramion ciężar odpowiedzialności. Poczuła 
przypływ sił i energii jak żołnierz, kiedy go podrywa do ataku głos 
dowódcy.
— Przepraszam — szepnęła. — Pan ma rację. Będę posłuszna.
Ogień na palenisku, przy którym klęczał Staszek, rozbłysł na chwilę 
jaśniej. Zobaczyła, że po surowej młodzieńczej twarzy Daniela przemknął 
uśmiech, szafirowe oczy stały się znów nieprawdopodobnie błękitne.
— Dzielna z pani kobieta — powiedział serdecznie. — Da pani sobie 
radę.
— Z wami, moi kochani, na pewno — westchnęła przymykając oczy.
Paweł spoglądał na nich sennym wzrokiem, potem oparł głowę o 
plecak. Jak przez sen czuł, że Staszek przysuwa mu coś do ust. Pił gorący 
napój, nie otwierając oczu, i usnął żując kawałek smakowitej 
Wawrytkowej kiełbasy.
Było jeszcze zupełnie ciemno, kiedy Staszek go obudził.
Na palenisku przy malutkim ogieńku, który mrugał przyjaźnie 
purpurowym okiem, stała menażka. W powietrzu unosił się zapach 
zbożowej kawy. Lusia przy stole krajała chleb.
— Paweł, wstań! — zawołała. — Wstań, leniu. Wyruszamy za chwilę 
do wsi. Jak się ona nazywa? Kokawa? Prawda, że to brzmi egzotycznie? 
Napijemy się kawy w drodze do Kokawy.
— A gdzie Daniel? — spytał Paweł ziewając. Wszystkie mięśnie bolały 
go mocno, ale krew żywo krążyła w żyłach.
— Wyszedł sprawdzić drogę — odpowiedział Staszek pochylony nad 
plecakiem. — O, już wraca.
Drzwi się otwarły. Ale zamiast Daniela Lusia zobaczyła zielony 
mundur i czyjąś nieznaną twarz.
— Kam cestujete? — spytał głośno nieznajomy.
Podniosła ręce do piersi i tak zastygła nieruchomo. Tyle wysiłku i 
wszystko na próżno. Po co narażali życie tych młodych chłopaków? Lepiej 
było zginąć samym. W głowie czuła zamęt, szum. Ktoś do niej mówił. 
Poznała głos Daniela.
— Pani Lusiu, paniu Lusiu — mówił z niepokojem — przestraszyła się 
pani. To Jonasz. Przyjaciel. Chodziłem po niego do leśniczówki. Sami nie 
przeszlibyśmy. Mosty zerwane. Co pani? Dajcie kawy. Prędko. Cóż za 
głupiec ze mnie, żem nie wszedł pierwszy. Pani Lusiu!
Szum w głowie przycichał. Odetchnęła.
— Nic, nic. Nerwy już zawodzą. Przepraszam. Ale tak bardzo się 
bałam o was, moi kochani chłopcy.
W kwadrans potem ruszyli z leśniczówki prowadzeni przez Jonasza 
przez gęsty las jemu tylko znanymi ścieżkami.
***
A w Zakopanem świt budził ludzi do nowych smutków i niepokojów. 
Pani Rostowa na próżno wystawała godzinami w „Palace” wmieszana w 
tłum takich samych nieszczęśliwców, którym zabrano najbliższych. Stała z 
nią razem Maryna, żona Pawlicy, Zośka, żona Czuja, i żona Jana 
Gąsienicy. Przepędzane wracały znów, obojętne na wszystko poza losem 
aresztowanych, których odejście pozostawiało w domu pustkę nie do 
wypełnienia.
Sprawy trzech opuszczonych gospodarstw spadły na barki Kasi, która 
tłumiąc niepokój o rodzinę i o Urszulkę, usiłowała podołać zadaniu ponad 
jej dziecięce możliwości. Jej głos brzmiał jednak pewnie, kiedy zajmowała 
się dziećmi i dawała rady dorosłym, tylko stał się przytłumiony i stracił 
barwę.
Zgodnie z przyrzeczeniem danym Staszkowi, tegoż dnia pobiegła do 
muzeum, do dyrektora, pozostawiając trzy domy pod opieką braci 
Mocarnych. Chłopcy wpadli do siebie tylko po to, by łyknąć nieco 
kwaśnego kapuśniaku zagryzając go moskaliczkami, i już wciągnęli 
połatane, wiatrem podszyte katanki. Klimek, któremu stare kalosze 
spadały z nóg, przewiązał je sznurkiem — po czym wymknęli się wszyscy 
na Gładkie, zapowiadając, że wrócą późno.
— Na mój dusiu — powiedział Jędrek Okarmus drapiąc się w 
konopiastą czuprynę — na mój prawd u, żeby ino chałupy Pawlicom i 
Jaśkowi nie roznieśli.
Nie było jednak o to obawy, bez pomocy Wojtka i jego braci Kasia nie 
poradziłaby sobie. Miała wiele spraw do załatwienia, a i dalsze nieszczęścia 
spadały wciąż na rodzinę Gąsieniców.
Kasia minęła w hallu Muzeum Tatrzańskiego kopię pomnika Sabały. 
Mimo woli spojrzała na ścianę, gdzie, odkąd siebie pamiętała, wisiała 
zawsze pięknie oprawna Sabałowa bajka o śmierci, w opracowaniu 
Sienkiewicza. Teraz ściana była pusta. Widocznie bajka zagrażała Hitlerowi 
równie silnie, jak szkolny obrazek z chrabąszczami.
— To ty, Kasiu? — przywitał ją dyrektor wychylając się zza biurka. — 
Poczekaj, dziecko, tylko skończę rozmawiać. Wojtku — zwrócił się do 
górala siedzącego na kanapie z kapeluszem w garści — tyś mądry chłop i 
sam powiedz, czy podobna wasza mowa do niemieckiej.
— A niepodobna, panie dyrektorze — pokręcił głową góral — całkiem 
inna. Nic wyrozumieć nie można, co gadają.
— A jak ja gadam, to rozumiesz?
— Dyć rozumiem.
— Jakby to prawda była, że jesteście Germanami, to gadałbyś jak 
komisarz Malsfey, a nie jak ja.
— Prawda, dyrektorze, ino czemu na naszych spinkach znak 
niemiecki?
— Swastyka? Bardziej on góralski niż Hitlera, bo górale sobie go 
wcześniej wzięli. To aryjski znak ognia. A tobie, Wojtek, nie wstyd, że 
wierzysz Wackowi Krzeptowskiemu?
— E, kto by tam wierzył takiemu bajtlokowi, tak ino zaszedłem do 
pana dyrektora poukwalować i zagadało się. A co na świecie, panie 
dyrektorze? Wzięli już Stalingrad?
— Pewnie szykują transparenty — wesoło odpowiedział dyrektor — bo 
to, wiecie, w gminie na górce już od roku leżą płachty z napisem: „Stoimy 
mocno w Moskwie”. Przydałyby się do kompletu takie same o 
Stalingradzie.
Góral wnet pojął dowcip i oczy mu błysnęły. Wstał.
— Dziękuję, panie dyrektorze, do domu już czas.
— A przyjdźże, Wojtku, kiedy, to pogwarzymy.
Góral włożył kapelusz, osadził go mocno na głowie, jeszcze raz 
podziękował i wyszedł.
— Czego chciałaś, dziecko? — zwrócił się dyrektor do Kasi.
— Staszek Gąsienica książkę odsyła i dziękuje, już brać książek nie 
będzie.
Spotkała jego mądre, uważne spojrzenie.
— Mam kartkę do Daniela, czy będziesz mogła mu oddać?
— Tak.
— Więc oddaj, a schowaj ją dobrze — podał jej małą kartkę papieru 
złożoną w czworo. — I powiedz Staszkowi, że listy nadal mogą do mnie 
przychodzić. Wpadniesz czasem, Kasiu, i dowiesz się, czy coś jest.
Skinęła głową.
— A ty nie rozpaczaj, dziecko. Wszystko może się jeszcze na dobre 
obrócić. Nie wywieźli ich jeszcze — dodał ciszej — są w „Palace”.
***
Stara Anielcia niedługo przeżyła swego męża. O świcie obudziła się, 
stanęła nad łóżkiem Jędrzeja trzęsąc siwą głową, potem przysiadła oparta 
o jego ramię i tak ją znalazł Michał, kiedy rano przybiegł dowiedzieć się o 
zdrowie ojca.
Całe Zakopane wyległo na stary cmentarz w dniu ich pogrzebu.
Ciemna ściana chmur przesłoniła góry. Znikły — jakby ich nigdy nie 
było. Niebo wisiało nisko ponure, nic dobrego nie obiecujące. Czepiało się 
natrętnie wierzchołków drzew, spełzało na ziemię. I twarze ludzkie były 
omroczone troską i smutkiem. Tłum stał milcząc. Gestapowcy z daleka 
przyglądali się tej manifestacji. Nic jednak nie działo się takiego, za co 
warto było aresztować. Gubernator Frank wciąż jeszcze nakazywał 
zjednywać w miarę możności górali, aresztowania zaś bez wyraźnego 
powodu mogły ich tylko rozdrażnić.
Rodzina Gąsieniców trzymała się razem. Blady jak ściana Michał 
przytulał do siebie synka, imiennika dziada. Chłopak zanosił się łkaniem 
zapominając, że łzy nie przystoją mężczyźnie. Władka,’ żona Michała, 
okręcona szczelnie chustką, stała obok, zasłaniając twarz.
Tomek przyszedł z Weronką. Nie był pijany. Patrzył szeroko 
otwartymi oczyma na świeży grób. Coś z dawnego uroku, jak cień 
przeszłości, zjawiło się na jego zapijaczonej twarzy. Między zsuniętymi 
brwiami leżała zmarszczka, w oczach miał wyraz skupienia. Prawie 
opiekuńczym ruchem przytrzymywał żonę, która głucho łkała, opłakując w 
tej chwili nie tyle dziada, ile swoją zmarnowaną młodość, swoje stracone z 
pijakiem życie.
Wojtek Mocarny przyprowadził wszystkich swoich braci. Umyci, ze 
zmoczonymi czuprynami, żeby im włosy nie sterczały, stali obok niego, 
pociągając nosami ze wzruszenia, baczni na każde skinienie starszego 
brata.
Wojtek zabrał Magdusię z rąk słaniającej się Zośki. Mała objęła go za 
szyję i wytrzeszczała swoje śliczne, nic nie rozumiejące ślipki. Z początku 
bawiły ją tłumy, światła, potem ułożyła kędzierzawą główkę na jego piersi 
i usnęła.
Mały Józek czuł się pomiędzy bliźniakami mocniejszy i pewniejszy 
siebie. Na krok więc nie odstępował „Kubeczków”. Katarzynka 
podtrzymywała swoją matkę, która bezwładnie oparła się na jej szczupłym 
ramieniu. Zdawali się wszyscy zapominać, że ta zmizerowana, pobladła, 
drobna dziewczynka jest jeszcze dzieckiem.
Dezydery Kowacz prześliznął się pomiędzy szeregami ludzi. 
Rozstępowałi się przed nim. Czuł otaczającą go wrogość. Oczy ludzi 
pytały, co on tu robi.
Jak im wytłumaczyć, powiedzieć, komu wykrzyczeć, że on sam padł 
ofiarą Złotniczka? Że już nie poszedł do niego więcej. Że nie poskarżył się 
na Szymka, który go obraził. Niewiele wprawdzie pozostało mu w głowie 
po tym wieczorze, wiedział jednak od żony, iż zwykle potulny, cichy 
Szymek naurągał mu, pchnął go i oznajmił, że ani myśli dłużej u niego 
pracować.
Ludzie powoli zaczęli się rozchodzić. Tylko najbliższa rodzina 
pozostała przy małym kopczyku pokrytym wieńcami jedliny. Na śnieg 
spadały z drzew ostatnie liście. Zaoszczędził je halny, który uciszył na 
zawsze serce starego Jędrzeja.
Kowacz próbował dołączyć się do którejkolwiek gromady. Ale nikt go 
nie dostrzegał, po prostu ludzie patrzyli na niego jak przez szybę, jak 
przez powietrze. Na próżno zagadywał, czepiał się ramion, które usuwały 
się w milczeniu. Było mu źle. Chciał się wyżalić. Chciał, by go przyjęto 
znów do społeczności, żeby obdarzono, jak dawniej, zaufaniem. Stojąca 
dotąd nieruchomo przy mogiłce rodzina poruszyła się, Kasia prowadziła 
matkę i Zośkę, za nią postępowali Mocarni z Józkiem. Wojtek niósł uśpioną 
Magdusię, troskliwie osłaniając jej główkę białą chustką. Wtem Jędruś, syn 
Michała, puścił rękę ojca, dogonił Kasię, coś jej poszeptał na ucho. 
Dziewczynka zwróciła się do Wojtka. Chłopiec skinął w milczeniu kruczą 
czupryną.
Coś się działo dokoła Kowacza, ale on był poza tym wszystkim, 
odtrącony przez wszystkich.
Cmentarz opustoszał. Stary Jędrzej pozostał ze swą Anielcią obok 
Tytusa Chałubińskiego [Lekarz i botanik, który propagował lecznicze 
własności Zakopanego. Dzięki niemu Zakopane z wioski przekształciło sic 
w miejscowość kuracyjną. Chałubiński przyczynił się także do rozwoju 
taternictwa.], księdza Stolarczyka [Proboszcz zakopiański, przyjaciel 
doktora Chałubińskiego i Sabały.] i pieśniarza Sabały.
Tomek Gąsienica odszedł ostatni. Podniósł oczy, jakby się obudził z 
ciężkiego snu. Z odkrytą głową postąpił kilka kroków naprzód. Przy murze 
cmentarnym odwrócił się jeszcze. Zapłakana Weronka jak cień snuła się 
za nim.
— Tomek — jęknął Kowacz chwytając go za ramię — Tomek.
Był pewien, że Tomek, kompan od kieliszka, zrozumie go i wysłucha. 
Ale Tomek Gąsienica strącił jego rękę ruchem pełnym wstrętu, jak 
robactwo. Poszedł dalej.
— Tomek, Tomek — jęczał Dezydery biegnąc za nim — posłuchaj 
mnie.
— Idź do Złotniczka — odciął krótko Tomek. — Nic nam do was, 
Kowacz, ani wam do nas. Inna wasza droga.
Chwycił żonę za rękę i energicznym krokiem ruszył naprzód.
Kowacz wyszedł na ulicę. Bezmyślnie zatrzymał się przy potoku. 
Woda Białego, poszarzała jakaś, bura, szumiała niespokojnie.
Gdzieś obudził się przyczajony wiatr. Kowacz poczuł, że mu zimno w 
łysinę. Jego kapelusz koziołkował po jezdni. Pogonił za nim. Ale wiatr kpił 
sobie z Kowacza, poderwał mu kapelusz spod nóg i cisnął do potoku. 
Dezydery zobaczył, że jego kapelusz podskakuje jak piłka na wodzie, aż 
znikł pod mostkiem.
Powlókł się do domu. W sionce za przepierzeniem stało jeszcze łóżko 
Szymka, ale pracownia wyglądała jak opustoszała. Brakowało stukania 
dłutka. Przywykł do tego w ciągu długich lat.
Stanął pod oknem i czekał na powrót Michała. Niech już nic nie mówi, 
niech tylko siądzie znów na zwykłym miejscu i zacznie pracować. Powoli 
wszystko między nimi się wyjaśni.
Czekał długo, przerzucając dawne wzorki odrzucone przez 
Zakopanerkunst, już niepotrzebne nikomu, i te nowe, o których wszyscy 
twierdzili, że są ładniejsze.
Nareszcie posłyszał hałas w sionce. Wracała rodzina Gąsieniców.
— Michał — zaczął Kowacz, ale Michał machnął tylko ręką. Przeszli do 
swego pokoju.
— Czego ty chcesz od nich? — szepnęła żona Kowacza wsuwając się 
na palcach do pracowni. — Trzeba im dać spokój, przecież wrócili z 
pogrzebu ojca. Jutro pogadasz.
Przekonany trafnością jej rady, poszedł do swojego mieszkania, zwalił 
się na łóżko i usnął.
Obudził go skrzyp przesuwanych mebli, czyjeś głosy. Chciał 
wyskoczyć do sionki, ale drzwi były przyciśnięte czymś tak mocno od 
zewnątrz, że niepodobna ich było otworzyć.
Wyjrzał oknem. Przez podwórko szli uginając się pod ciężarem szafy 
Michał i Tomek Gąsienicowie. Władka i Weronka taszczyły jakieś tobołki. 
Na podwórku kręciło się mnóstwo chłopaków. Prócz Jędrka i małego Józka 
Czuja jacyś inni o jasnosiwych oczach i zawadiackich czuprynach. Przecież 
to Mocarni. Jakże mogło się coś obyć bez ich udziału. Najmłodsi ciągnęli 
wózek, na nim ubrania, a na wierzchu siedziała Magdusia, córka Czuja, 
roześmiana, zadowolona, z królikiem przyciśniętym do piersi. Wojtek 
popychał razem z Kasią Pawliców drewnianą paczkę, a w niej jakieś 
dzieżki, rondle. Wszyscy coś nieśli do chałupy Jędrzeja.
Kowacz zrozumiał. Michał wyprowadzał się ze swego mieszkania. 
Dawniej, kiedyś, Kowacz marzył o tym, że się pozbędzie współlokatora. 
Marzyło mu się, że dom kryty blachą stanie się jego własnością. Dąsał się, 
że mu za ciasno. Teraz przeprowadzka Michała obudziła w nim trwogę. 
Czemu wspólnik odchodzi tak nagle?
Podmuch wiatru uniósł wysoko jakieś kartki i słomki, które 
zawirowały ponad podwórkiem jak gołębie.
— Weronko! — krzyknął widząc, że kobieta wychodzi z domu dziada.
Nie odpowiedziała. Przeszła przez podwórko, znikła w sieni. Wiedział, 
że mu nie odpowie. Nie śmiał otworzyć drzwi. Wszyscy krzątali się szybko, 
wszyscy pomagali Michałowi, jak gdyby zależało im na tym, żeby ani 
chwili dłużej nie pozostał w dawnym mieszkaniu.
— Nie chcą być razem z nami, Dezydery! — zawołała załamując 
pulchne ręce pani Waleria. — Musisz ty o innych pomocników się postarać. 
Michał odszedł od ciebie jak Szymek.
W ciągu godziny mieszkanie Michała Gąsienicy opustoszało. Ktoś 
zamiótł nawet podłogę, na ścianach pozostały plamy po obrazkach. Głośno 
rozlegały się kroki w pustych pokojach.
Michał zabrał tylko swoje narzędzia. Pracownia była do dyspozycji 
Kowacza, jak i całe mieszkanie. Tylko co miał z nią zrobić? W jaki sposób 
miał wykonać zamówienia nie mając pomocników? W ciągu tylu lat ani 
razu nie spróbował rzeźbić. I po cóż mu to było! On przecież dostarczał 
wzorków. On załatwiał sprawy zamówień. Od roboty był Michał. Był 
Szymek. Kowacz wierzył, że tak będzie zawsze. I oto się skończyło. 
Pozostał sam.
Usiadł ciężko na ławie, tępo patrząc w kąt, gdzie na ziemi leżała 
strącona nieuważnie, nie dokończona rzeźba.
Podniósł ją, wziął dłuto, które kiedyś kupił Michałowi. Michał je 
zostawił, choć było lepsze od jego starych narzędzi. Stuknął w drzewo. 
Cały kawałek szarotki odskoczył, zaświeciły pod spodem jasne słoje. Nie. 
Rrzeźbienie nie było tak proste i łatwe, jak mu się zawsze wydawało.
Wstał z ławy, w oczach błysnęła mu wściekłość. Ach, tak! Dobrze. 
Skoro go nie chcą, pójdzie tam, dokąd go wypychają sami. Złotniczek 
obiecywał mu dobre zarobki.
W tej chwili wydawało się Kowaczowi, że wyrzekał się tych zarobków 
dla górali, którzy odpłacili mu czarną niewdzięcznością. Poszukał 
kapelusza i nagle przypomniał sobie, że jego kapelusz popłynął z wodami 
Białego Potoku.
Z gołą głową, wystawiając łysinę na podmuchy wiatru, wyszedł z 
domu, opędzając się jak od muchy od biadania żony.
— Gdzie idziesz, Dezydery? Znów jakaś bieda się przyplącze. Nie 
chodź nigdzie.
— Z głodu będę zdychał dla jej przyjemności. Walerianna! — warczał 
walcząc z naporem wiatru, który rozwiewał mu poły marynarki, dmuchał w 
twarz, jakby pragnąc go zatrzymać.
„Złotniczek mnie namówił do tego wszystkiego, niech teraz mnie 
ratuje”.
Wszyscy byli winni: Złotniczek, górale, wojna, wicher — wszystko się 
sprzysięgło, żeby zniszczyć Dezyderego Kowacza.
Tym razem nie zatrzymywał się przed domem Złotniczka, 
zdecydowanym krokiem przeszedł alejką, po której wicher gnał ostatnie 
liście zerwane z drzew. Zadzwonił.
Gdyby wiedział Dezydery Kowacz, jak bardzo niefortunnie trafił idąc 
właśnie tego dnia do byłego kompana!
Złotniczek chodził po pokoju, klnąc i złorzecząc. Po nieudanej próbie 
wydobycia od Gąsieniców cennego prezentu dla Malsfeya zdecydował się 
na prezent mniej artystyczny, ale nierównie milej widziany w czasach 
wojny. Przez Wacka Krzeptowskiego wystarał się o kilka gęsi. „Staranie 
się” polegało oczywiście na tym, że zabrano te gęsi góralom, którzy nie 
umieli czy też bali się bronić. Komu?... Tego Złotniczek nie dochodził. 
Obiecał tylko Wackowi w zamian za to udział w zyskach. Pozostawił 
gęgający prezent w kuchni i wybiegł dowiedzieć się, w jaki sposób można 
zręcznie i taktownie doręczyć go do właściwych rąk. W kuchni pozostała 
przygłucha gosposia. Z tego, co mówił jej chlebodawca, zrozumiała tylko 
to jedno, że gęsi mają być prezentem. Sądziła jednak, że ktoś się po nie 
ma zgłosić. Pech zdarzył, iż do kuchni wszedł niemiecki żołnierz, 
pomyliwszy adres. Na widok munduru gosposia wpadła jak zwykle w 
popłoch, potem chwyciła koszyk z gęśmi i wcisnęła go w ręce ogłupiałego 
z wrażenia żołnierza. Zaczął się tłumaczyć, ale gosposia na wszystko 
odpowiadała;
— A biercież wartko, bo pan kazował.
Żołnierz wziął gęsi i zadowolony pomknął do siebie, żeby przygotować 
ucztę dla kompanów. Gosposia nie wiedziała nawet, kim był ten żołnierz, z 
jakiego oddziału. Gęsi przepadły bezpowrotnie, a z nimi ostatnia nadzieja 
na zyskowną posadę.
Kowacz przez dłuższą chwilę czekał pod drzwiami. Już chciał odejść 
sądząc, że Złotniczka nie ma w domu, kiedy wolno, cicho uchyliły się drzwi 
i stanął przed nim Złotniczek.
Jakże inny!
Spojrzał na gościa, pytając wzrokiem, jakie licho go tu przyniosło.
— Pan do mnie? — rzucił oschle.
— Do pana — ukłonił się Kowacz — ja w tej sprawie, co tośmy o tym 
mówili, o mojej pracowni. Po radę.
— O pana pracowni — prychnął pogardliwie Złotniczek — tej 
„wytwórni tandety”? O czym tu mówić? Stosuj się pan do wskazań 
Zakopanerkunstu. To moja rada. Dają dobre wzory. Artystyczne.
— A czy jej nie zabiorą — brnął dalej zupełnie zdetonowany Kowacz 
— bo właśnie... pan mówił...
Złotniczek spoglądał na niego z pogardą. Dezydery wyglądał jak pies, 
który potulnie dostaje w skórę.
— Kto ma zabrać i po co? — prychnął śmiechem Złotniczek. — Na co 
komu taka buda? Co pan masz na składzie? Dobry materiał: czereśnię 
albo dąb? Czy może artyści u pana pracują? Śpij pan spokojnie. Nikt się 
na pana warsztat nie połakomi.
— Ale pan mówił, panie Dorku, że...
Złotniczek zmrużył złośliwie oczy.
— Komik z pana!
— I skrzynię miał pan wziąć — przypomniał Kowacz — skrzynię od 
Gąsieniców...
— Skrzynia? Więc cóż z tego? Skrzynia zawsze może się przydać.
— Ale przecież miał pan ratować moją pracownię...
— Jeszcze raz panu powiadam — oschle przerwał mu Złotniczek — nic 
pańskiej tandeciarni nie grozi. Michał i Szymek mogą dłubać drzewo i psuć 
je do woli. Za Daniela i Staszka zapłacił już ich ojciec. Tych ptaszków 
zresztą też gestapo wytropi — i zatrzasnął mu drzwi przed nosem.
Kowacz stał długo z otwartymi ustami. Jak to? Nic mu nie groziło? 
Mógł spokojnie pracować? Więc na cóż było to wszystko? Po co chodzili do 
Jędrzeja Gąsienicy, po co molestowali Staszka o rzeźbę? Nagle zrozumiał 
wszystko. Skrzynia była potrzeba Złotniczkowi, ale wcale nie po to, aby 
ocalić jego pracownię. Stary kompan Złotniczek zakpił sobie z niego, 
wykorzystał go, a teraz odtrącił od siebie jak niepotrzebny grat. Kowacz 
pozostał sam pomiędzy wrogimi barykadami.
Wolno, krok za krokiem, wracał do domu patrząc w ziemię, na ścieżkę 
okrytą świeżym śniegiem. Nagły krzyk obudził go z odrętwienia. Ktoś 
rozpaczliwie wołał o ratunek:
— Getötet, getötet! Hilfe!
Kowacz nie znał żadnego obcego języka, jednak za czasów okupacji 
osłuchał się z kilkoma niemieckimi zwrotami i słowami, jak „Hände hoch!”, 
„los”, „rrraus”, „tot”.
Zrozumiał więc, o co chodziło kobiecie, zresztą rozpacz biła z jej głosu 
wymowniejsza niż słowa.
Zrozumiał i zawrócił do ucieczki. Nie chciał przysparzać sobie nowych 
kłopotów. Nie chciał zaplątać się w jakąś historię. Potykając się biegł do 
domu okólną drogą i pragnął tylko jednego: wyjechać stąd możliwie jak 
najdalej, tam gdzie nikt go nie zna.
Kennst du Maruschka? 
Kiedy Kowacz uciekał w popłochu do domu, dwaj chłopcy biegli w 
przeciwnym niż on kierunku. Byli to Karl i Hans, którzy przed chwilą 
spotkali się przypadkiem. Od czasu pamiętnej rozmowy nad stawkiem 
Mocarnych obaj chłopcy unikali się nawzajem. Być może i tym razem 
żaden z nich nie zdobyłby się na słówko przywitania, gdyby nie 
rozpaczliwy krzyk Frau Schmidt, wzywający na ratunek.
— Co się stało? — zawołał Hans i ruszył pędem.
Karl podążył za nim.
W czystym pokoju, gdzie podłoga lśniła jak lustrzana szyba, a na 
ścianach wisiały landszafty i haftowane dywaniki z moralnymi 
sentencjami, kilka osób otaczało Frau Schmidt. Nie odpowiadała na 
pytania, tylko jęczała głucho, kołysząc głową ukrytą w splecionych rękach. 
Na stole w nieładzie leżały porzucone przedmioty: najeżona drutami 
rękawiczka z zielonej wełny, sweter, szalik i jakiś papier zaopatrzony w 
urzędowe pieczęcie. Jedna z kobiet sięgnęła po ten właśnie papier.
— Zginął — powiedziała po chwili zmienionym głosem — nad Donem. 
Zginął za Hitlera!
Już nie dokończy Frau Schmidt ciepłych rękawiczek dla swego syna. 
Nie wyśle mu szalika ani swetra przygotowywanych z taką troskliwością. 
Niczego nie trzeba jej synowi. Zginął za Hitlera!
Hans pociągnął Karla za rękaw. Wyszli na ulicę. Śnieg padał coraz 
gęściej, okrywając dachy i chodniki białym nalotem. Zatrzymali się na 
wzgórku pod drzewami. Śnieg przedzielał ich ruchomą ścianą.
— I moja mama tak krzyczała — powiedział Hans nagle.
— Twoja mama? Czemu?
— Gestapo zabrało mego ojca i brata.
— Dokąd? — nie zrozumiał Karl.
— Do więzienia. A potem do obozu. Ojciec jest w Auschwitz, a brat 
nie wiem gdzie...
— W Auschwitz?! Przecież tam są Polacy.
— Niemcy też. Ale mój Vater ma na ubraniu literę „P”, jak Polacy. Nie 
chciał służyć Hitlerowi. Nie chciał być Niemcem.
Karl słuchał nie wierząc własnym uszom. Jak to?! Niemcy, prawdziwi 
Niemcy woleli więzienie, obóz, poniewierkę niż służyć Hitlerowi? Obejrzał 
się mimo woli. Ale nikogo oprócz nich nie było w pobliżu.
Przyjaźnie szumiał potoczek zdążając w kierunku ulicy Zamoyskiego. 
Śnieg padał i padał głusząc gwar dobiegający z Krupówek.
Przyszło mu na myśl, że Hans kpi sobie z niego. Przecież o takim 
wypadku byłoby głośno w całej okolicy.
— To było tu, w Zakopanem? — spytał z niedowierzaniem.
— Nie. W Warszawie. Potem jeszcze przez pewien czas mieszkałem 
tam z mamą. Mama piekła ciastka, a ja roznosiłem po cukierniach. 
Pamiętam, jak się spieszyłem zawsze do domu. I w nocy budziłem się, 
słuchałem, czy oddycha. Mama zrobiła się siwa jak staruszka po tamtej 
nocy.
— Czy twoja mama... — zaczął Karl i urwał. Niepokój o własną matkę 
ścisnął go za serce. — Czy twoja mama... — nie mógł skończyć.
— Tak... och, to był straszny dzień! Wpadłem w łapankę przy Dworcu 
Głównym. Na ulicę zajechały budy. Sprawdzano dokumenty. Zabierano 
żywność, jeśli ktoś miał przy sobie. Jednemu chłopakowi wyrwano chleb. 
Nie dawał. Esesman trzasnął go pięścią w twarz. Raz i drugi. Chłopak 
patrzył na niego. Jakież on miał oczy! Pełne nienawiści...
Jakaś kobieta odciągnęła go w moją stronę. „Szoruj stąd, synu — 
szepnęła — i ty też — pokazała na mnie — bo i was zabiorą razem z nami 
na Skaryszewską albo i na Pawiak”. „Ale nie płakałem — on na to. Wypluł 
ząb i wytarł krew rękawem. — Żeby tak hitierjugenda walnęli, 
zobaczylibyśmy, czy nie zapłacze. Na słabszego to oni chojraki. A od 
silnych uciekają. A ja nie płakałem! Niedoczekanie ich!”
Odebrano mi wtedy ciastka. Wracałem do domu powoli. Nie 
wiedziałem, jak powiedzieć mamie o tej stracie. A mamy już nie było. 
Przyjechało po nią gestapo. Gdybym się pośpieszył, zdążyłbym jeszcze. 
Może zabraliby nas razem. A tak...
— Co z twoją mamą? — bez tchu spytał Karl. — Wróciła?
— Nie.
— Pisze do ciebie?
— Nie.
Za białą zasłoną majaczyła twarz Hansa, blada, ścięta bólem. Milczeli 
długą chwilę.
— Zapomnij o tym, co powiedziałem — odezwał się wreszcie Hans. — 
Wyrwało mi się... Wciąż muszę milczeć i milczeć. I chodźmy już. Mieszkam 
w domu sierot, Frau Stolpe będzie się gniewała. To taka 
Koniunkturschwein. Wie, że można mi dokuczać bezkarnie.
Karl cichutko wszedł do domu, długo wycierał nogi o słomiankę, 
nasłuchując, czy jest ktoś u ojca. Nie chciał dziś spotkać nikogo obcego, a 
zwłaszcza nowych „przyjaciół”. A tak niedawno jeszcze był dumny z 
powodu tych znajomości: bywał u nich sam komendant Grenzschuczu , z 
którym ojciec załatwiał stale jakieś interesy, bywała kierowniczka szkoły 
niemieckiej i paru oficerów SS.
Drzwi od pokoju ojca były zamknięte, Karl minął je na palcach i 
wśliznął się do kuchni.
Pani Katschorek prasowała bieliznę, która piętrzyła się przed nią 
różnokolorowym stosem, dotknęła żelazka zwilżonym palcem, syknęło 
ostrzegawczo, postawiła więc je ekko na koszuli syna.
Usiadł przy niej na stołeczku, jak za dawnych lat; kiedy był malutki i 
nie lubił, żeby ginęła mu z oczy, chociaż na krótko. Ale wtedy opowiadał 
jej wszystko, cokolwiek myślał i czuł, pytał o wszystko, czego nie 
rozumiał. Ostatnie lata stanęły pomiędzy nimi. Siadywał znów obok u jej 
nóg, ale nie śmiał, nie umiał już szczerze porozmawiać. Milczał.
Na taborecie obok bielizny leżała jakaś książka. Sięgnął po nią i 
machinalnie zaczął przewracać kartki.
Adam Mickiewicz: „Wybór dzieł”.
Otworzył na chybił trafił i zaczął przebiegać oczyma strofki. Coś było o 
wilku chudym „skóra i kości” i o tłustym psie.
— Karl! — krzyknął ojciec z głębi mieszkania. — Manchen, czy już 
wrócił Karl?
Podniósł się niechętnie, a widząc niespokojne spojrzenie matki odłożył 
książkę na dawne miejsce.
***
Nazajutrz Karl wybiegł do lasu i wypatrywał Hansa. Śnieg wciąż 
padał, uparcie, jednostajnie. Poniżej tamy Mocarnych, koło stawku, gdzie 
tak niedawno jeszcze pływały kaczki Frau Schmidt, usłyszał hałas.
„Mocarni” — pomyślał z niechęcią. Ale wiatr przywiał mu słowa 
niemieckie. I krzyki były inne, przypominające hałaśliwych chłopaków z 
Hitlerjugend. Podkradł się bliżej. Na śniegu kotłowało się kilka osób. Nie 
mógł zrozumieć, co się dzieje. Biją się ze sobą? Nie. Bili kogoś. Trzech 
napadło jednego. Jakiegoś chłopca, który nie miał na sobie munduru.
Ciekawość przezwyciężyła obawę i Karl podszedł całkiem blisko. Nikt 
zresztą nie zwracał na niego uwagi.
Silne ręce dźwignęły w górę pobitego chłopaka. Miał twarz uwalaną 
ziemią i śniegiem. Usta rozcięte. Karl i przerażeniem poznał w nim Hansa. 
Chłopcy, szarpiąc i popychając, posuwali Hansa w stronę sadzawki. Na 
próżno kopał ich i odpychał łokciami. Nad samym brzegiem chłopcy 
poderwali go jeszcze raz do góry. Rozhuśtali z okrzykiem dzikiej radości i z 
rozmachem chlupnęli I do wody.
Sadzawka była płytka, toteż prawie natychmiast po: tern na 
powierzchni ukazała się oblepiona błotem twarz Hansa. Nie zdążył jednak 
odgarnąć włosów z oczu, kiedy najwyższy z napastników położył mu rękę 
na głowie i zanurzył ją znów pod wodę przy akompaniamencie gwizdów i 
krzyków.
— Trzymaj, trzymaj, Kurt! — tupali nogami z uciechy. — Niech się 
nałyka żab z tego bajora!
„Utopią — pomyślał Karl z przerażeniem. — Utopią Hansa!” Jakże 
nienawidził łych hitlerjugendowców, których tak niedawno jeszcze usiłował 
naśladować.
Nagle, jak spod ziemi, wyskoczyła gromadka chłopaków. Trzej 
napastnicy, pochyleni nad stawkiem, wlecieli z pluskiem do wody, 
wzbijając brudnozieloną fontannę. Czyjeś ręce pochwyciły Hansa, 
wyciągnęły go na brzeg. Ale z sadzawki, rycząc przeraźliwie, wyłazili już 
chłopcy w ociekających błotem mundurach. Obie gromady wpadły na 
siebie z impetem i bezładny kłąb ciał potoczył się po śniegu. Napastnicy 
górowali wzrostem i siłą nad obrońcami Hansa. Malców było więcej. Z 
zajadłością szczeniąt czepiali się rąk przeciwników, podbijali im nogi. 
Najstarszy z nich zdołał przewrócić dryblasa, który przed chwilą trzymał 
Hansa pod wodą, i nad głową powalonego pochyliła się czarna czupryna. 
Teraz Karl nie miał już wątpliwości: Hansa ratowali bracia Mocarni.
Bitwa przechylała się na ich korzyść. Hans z „Kubeczkami” 
przytrzymywali jednego z napastników. Czwórka najmłodszych powaliła 
drugiego. Ale dryblas, którego pokonał Wojtek, nie dawał za wygraną. Karl 
z przerażeniem spostrzegł, że sięga on ostrożnym ruchem do pasa. W 
jego ręku błysnął sztylecik.
Karł sam nie wiedział, kiedy skoczył w wir walki. Wyrwał dryblasowi 
sztylet, potem rzucił się do drugiego chłopaka, który roztrącił właśnie 
Franka i Łukasza, i tarmosił dwu najmłodszych Mocarnych.
Skoczył mu na plecy i zsunęli się w dół ku drodze. Chłopak wyrwał się 
i chwycił Karla za gardło. Ten na próżno starał się rozewrzeć jego palce 
zaciśnięte na swojej szyi. Czuł, że się dusi. Ale kilka par małych rąk 
wczepiło się już we włosy Niemca, podrapało mu twarz.
— Puść! — krzyczeli mali Mocarni. — Puść, weredo! A, dziad 
ziajakowaty!
Chłopak krzyknął przeraźliwie i rozluźnił chwyt, bo zęby Franka wpiły 
mu się w dłoń. Malcy zaczęli podnosić i otrzepywać wpółprzytomnego 
jeszcze Karla.
— Wojtek, chybaj tu, mało go nie udusił, taka wereda! — piszczał 
przejęty Klimek. — To on nas uratował.
— Uciekli, uciekli — podskakiwał do góry Franek. — „Kubeczki”, 
patrzcie, uciekli.
— Na słabego to oni chojraki — powiedział Hans po polsku. — 
Mówiłem ci, Karl.
— Karl? — zdumiał się Wojtek podchodząc i zajrzał w oczy Karlowi. — 
To ty? Ty, Niemiec, i Polaków broniłeś?
— Nie jestem Niemiec — odpowiedział cicho. — Jestem niczyj.
***
Wchodząc do kuchni Karl posłyszał łkanie.
— Mamo — spytał obejmując ją — czemu płaczesz, mamo?
Westchnęła ciężko, boleśnie, plecy jej drgały, rękoma zasłaniała oczy, 
ale pomiędzy palcami ściekały łzy. Na podłodze u jej nóg leżała porzucona 
niemiecka gazeta. Karl podniósł, zaczął oglądać strona po stronie. Może 
jakaś wiadomość ugodziła boleśnie jego matkę. Ale „Sonntagsblatt im 
Vaterland” donosiła o tym, że niemieckie wojska są na ulicach Marsylii, o 
ciężkich walkach obronnych nad Donem. Nawoływała do zwycięskiego 
marszu. Dopiero na ostatniej stronie Karl spostrzegł nieduży artykulik 
zatytułowany dziwnie:
„Kennst du Maruschka?”‘
Machinalnie spojrzał na zakończenie.
Jedes polnisches Mädchen ist eine Maruschka und Maruschka kämpft 
jür Polen — przeczytał.
Być może, nie wiesz, kto to jest Maruschka? Ona ma tysiąc różnych 
imion i tysiąc różnych twarzy, a przecież jest jedna i ta sama — jest 
Maruschka, Polką.
Widzisz ją w mieście, za ladą sklepu, w więzieniach, na korytarzach 
hotelu, widzisz ją w tysiącznych niemieckich zagrodach chłopskich, 
spotykasz ją w gospodach. Siedzi w przedziałach pociągu, a także w 
autobusie obok ciebie. Bo Maruschkę wszędzie możesz znaleźć w 
Vaterłandzie. Naucz się więc ją poznawać, Maruschka jest niebezpieczna.
Musisz na nią patrzeć niemieckimi oczyma, musisz ją na wskroś 
przejrzeć. Dlatego chcę ci nałożyć okulary, mój niemiecki towarzyszu. 
Uważaj na tego wroga. Nie przychodzi on z białą bronią ani z karabinem. 
Ale strzeż się. Maruschka jest kobietą i Polką. Uczuciami swoimi zawsze 
stać będzie przeciw tobie.
Każda dziewczyna polska jest to Maruschka, a Maruschka walczy o 
Polskę.
Jedes polnisches Mädchen ist eine Maruschka und Maruschka kämpf 
für Polen.
— Każda kobieta polska — wyszeptała wśród łez matka — a ja, a 
my...
— Mamo — przytulił się do niej — mamo, nie płacz, posłuchaj...
Willa „Szarotka”
Pani Rostowa weszła do klasy i gwar natychmiast ucichł. Dzieci 
mówiły przy niej teraz nieomal szeptem. Uśmiech znikł z jej twarzy, oczy 
miały wyraz wewnętrznego zapatrzenia, jakby pani wychowawczyni 
szukała nieustannie wyjścia ze śmiertelnej pułapki.
— Siadajcie, dzieci.
Dziewczynki z pierwszych ławek, zerkając ukradkiem, dostrzegły, że 
pani położyła przed sobą listę, na której są czerwone znaczki, nakreślone z 
rozmachem przy niektórych nazwiskach. Nowina szybko pobiegła w głąb 
klasy.
— Moje dzieci, przeczytam dziś tylko niepełną listę obecności.
Nie śmiały pytać dlaczego i nazwiska zaczęły padać po kolei, a pani 
Rostowa przesuwała wzdłuż listy ostro zatemperowany ołówek. Wywołana 
dziewczynka, unosząc się lekko, odpowiadała: „Jest”.
— Zosia Bachleda.
— Jest!
— Anulka Brzozowska.
— Jest!
— Władka Ceberniak.
— Jest!
— Adela Ciaptak.
— Jest!
— Józia Galica.
— Jest!
— Marysia Giewont...
Nikt się nie odezwał. Pani Rostowa spojrzała na drugi rząd, gdzie pod 
oknem zazwyczaj siedziała Marysia. Miejsce było puste.
— Marysia nie przyszła. A czy wiecie, dziewczynki, co się z nią stało?
— Maryśka przy dziecku być musi, bo jej matka chora. Cosik we 
wnętrzu ją zakręciło — zaczęła szybko trzepać jasnowłosa Adela, która 
mieszkała niedaleko Giewontówny.
— Do szpitala ją wzięli — dodała szybko Zosia Bachleda.
— Doktor gadał, że to może tyfus. Ale nie tyfus! — zaszumiało w 
klasie.
Każda z dziewczynek chciała się pochwalić, że ona też coś wie w 
sprawie Marysi.
— Dobrze, już dobrze — uciszyła je wychowawczyni i zaczęła czytać 
dalej, lekko prowadząc ołówkiem po liście.
— Zosia Gąsienica.
— Staszka Gładczan Gąsienica.
— Zosia Juhas.
— Hela Krzeptowska.
— Zosia Marusarz.
— Regina Paszucha.
— Kasia Pawlica.
— Janka Peksa...
Ołówek zjeżdżał w dół, aż wreszcie zatrzymał się przy nazwisku: 
Wawrytko Bronka. Pani Rostowa siedziała długą chwilę, zapatrzona w listę. 
Dziewczynki szeptały trącając się łokciami.
— Proszę pani — dosłyszała głośniejsze wołanie — proszę pani!
Podniosła oczy. W ostatniej ławce stała Kasia Pawliców.
— Czego chcesz, Kasiu?
— Ja bym chciała dziś usiąść na miejscu Marysi, bo tam widniej.
Pani Rostowa stuknęła machinalnie ołówkiem w listę, trafiając w 
duży, czerwony znak postawiony przy nazwisku Pawlica.
— Moje dziecko — powiedziała jakimś nie swoim głosem. — Moja 
Kasiu... Nie mogę cię przenieść na inną ławkę. Nie warto już... bo dziś 
ty... i wszystkie dziewczynki, których nazwiska odczytałam, przejdą do 
„Szarotki”, do góralskiej szkoły.
Kasia patrzyła na wychowawczynię szeroko otwartymi oczami. Nie 
zrozumiała. Jak to? Ona? Ona ma iść do góralskiej szkoły? Przecież jej 
ojciec, zanim go aresztowali, napisał na oświadczeniu, że jest Polakiem.
— Ja? — spytała drżącymi ustami. — Ja?!
— Tak, Kasiu. Przyszedł rozkaz Schulrata i Komitetu Góralskiego. I 
pana kierownika — dodała po chwili.
Pani Rostowa wiedziała, iż głównym winowajcą był właśnie kierownik 
Katschorek. Na widok zebranych oświadczeń, w których znaczna 
większość rodziców opowiadała się za szkołą polską, wpadł we wściekłość. 
Stara rudera na Nowotarskiej pękała po prostu od nadmiaru dzieci, które 
się w niej tłoczyły, a równocześnie w wielkim wspaniałym gmachu na 
Wilczniku echo rozlegało się w pustych klasach. Czy i „Szarotka” ma 
świecić pustkami? Kierownik Katschorek zaprotestował w Komitecie 
Góralskim, a Wacek Krzeptowski rozstrzygnął rzecz całą w parę minut, 
stawiając czerwone znaczki przy nazwiskach dzieci według własnego 
widzimisię. Nie pomogła interwencja nauczycieli u zastępcy Schulrata. 
Rusin Czuprun był ludzkim człowiekiem w odróżnieniu od Schulrata 
Deckelmana, który słynął z okrucieństwa i osobiście brał udział w 
pacyfikacjach. Czuprun w pierwszej chwili stanął po stronie personelu 
nauczycielskiego i kazał honorować oświadczenia, ale już na drugi dzień 
odwołał swoją decyzję. I on obawiał się także Deckelmana i Katschorka.
Klasa siedziała jak ogłuszona. Nagle z korytarza wpadł krzyk, lament, 
płacz. Widocznie wszędzie odczytano nowe zarządzenie.
— Nie pójdę! — krzyknęła Kasia. — Nie pójdę do „Szarotki”! Mój tata 
napisał, że mam chodzić do polskiej szkoły.
— Nie pójdę! Nie pójdę! — powtórzyły za nią inne dziewczynki 
ciskając książki na pulpity ławek.
Drzwi rozwarły się z trzaskiem.
— Bunt! — krzyknął stając w progu kierownik Katschorek. — Bunt! 
Nieposłuszeństwo władzy! Proszę wywołać dziewczynki według listy — 
zwrócił się do pani Rostowej.
— Lista została już odczytana.
— Proszę więc ustawić je w szeregu i odprowadzić do „Szarotki”.
— Zostanę tu — odpowiedziała cicho.
— Nic chce pani! Zmówiliście się wszyscy. Cały personel odmawia. 
Sam poprowadzę. Wychodzić z ławek! No, szybko!
Dziewczynki łkały cichutko. Żadna nie wyszła z ławki.
— Nie chcecie? A więc dobrze. Wasi rodzice odpowiedzą za was! 
Zostaną ukarani za bunt przeciw władzy! Rozumiecie?! — wlepił w klasę 
przekrwione oczy, a dziewczynki kuliły się pochylone nad pulpitami, jak 
gdyby się chciały w ten sposób ukryć przed nim.
Pierwsza nie wytrzymała Adela.
— Mój tata mnie wypisze — powiedziała z płaczem — ori nie należy 
do Komitetu.
Za nią zaczęły wychodzić inne. Myśl, że rodzice będą za nie 
odpowiadać, że ojca i matkę zabierze gestapo do więzienia czy obozu — 
odbierała im odwagę.
— Brzozowska — krzyknął — a ty czemu nie wychodzisz?
— Nie jestem góralką. Moi rodzice przyjechali do Zakopanego pięć lat 
temu. Urodziłam się w Przemyślu. Czemu ja mam chodzić do góralskiej 
szkoły?
— Milczeć! — krzyknął. — Do szeregu! W „Szarotce” będziemy 
sprawdzać pomyłki. No, bo przypomnę twoim rodzicom sprawę „Płomyka”!
Anulka Brzozowska podniosła się drżąc z oburzenia.
— Dobrze — zawołała — pójdę teraz do „Szarotki”, ale w szkole 
góralskiej nie będę się uczyć!
— A ty, Pawlitza, na co czekasz? — zwrócił się Katschorek do Kasi.
— Mój tata podpisał, że mam do polskiej szkoły chodzić.
Kierownik przyjął to jakoś spokojnie. Może widok zbitej w kącie 
gromadki uczennic czekających na wymarsz usposobił go dobrze, bo rzekł 
z pobłażliwym uśmiechem:
— Wy górale, jesteście głupim i ciemnym narodem. Kiedy ciemny, 
niekulturalny człowiek przyzwyczai się do swej wilgotnej nory, nie chce 
przejść do nowego, wspaniałego mieszkania, wspaniałomyślnie mu 
zaofiarowanego. Spójrzcie na tę waszą budę. To próchno. Rozpadnie się 
któregoś dnia jak stary grzyb. Klasy są ciemne. Psujecie sobie oczy. I 
zimno tu jak w psiarni. A w „Szarotce” lokal obszerny, widny, czyściutki, 
ciepły. I uczyć tam będą lepiej. Na ludzi wyjdziecie. Zresztą, jeśli wasi 
rodzice stwierdzą, że wolą Nowotarską, po paru dniach wrócicie tutaj. 
Trzeba jednak, aby zobaczyli na własne oczy góralską szkolę, żeby 
porównali Nowotarską i „Szarotkę”.
No, nie bądźcie głupie dziewczynki. Chodź, Pawlitza. Ustawcie się 
ładnie na podwórku. Tylko żebym nie czekał długo. Ruszaj się, Pawlitza, 
bo pogadam z twoją matką — warknął patrząc na dziewczynkę z pogróżką 
w oczach.
Ani jeden nauczyciel nie stanął obok kierownika, kiedy zaganiał na 
podwórku lamentujące dziewczynki. Z okien szkoły męskiej patrzyli 
chłopcy. U nich wszystko odbyło się spokojniej. Kierownik Barycz wywołał 
tylko tych chłopców, których rodzice należeli do Komitetu Góralskiego. 
Zgodzili się bez buntu, bo i na cóż by się to przydało?
Katschorek stanął na czele szeregu dziewczynek.
— Naprzód! — zawołał. — A ze śpiewem, wesoło!
Odpowiedział mu płacz.
W klasie panowała przez dłuższy czas głucha cisza. Nikt nie myślał o 
lekcjach.
— Moje dziewczynki — odezwała się drżącym głosem pani Rostowa. 
— Wyjmijcie zeszyty. Napiszemy dyktando. Marysia podyktuje.
Zaszeleścił papier. Stuknęły otwierane pulpity. Marysia zaczęła 
dyktować powoli, przerywając, blada jeszcze i przejęta tym, co się stało.
Ktoś cichutko uchylił drzwi klasy.
— Proszę — powiedziała pani Rostowa. Nikt nie wszedł. Wstała więc i 
wyszła na korytarz.
— Kasiu — spytała przestraszona — co tu robisz, moje dziecko?
— Ja... ja nie pójdę do „Szarotki”, tato powiedzieli, że tu mam 
chodzić.
— Córeczko, tu wrócić nie możesz. Ale przyjdź jutro do mnie po 
lekcjach. Pomyślimy razem, co robić. W „Szarotce” nie powinnaś zostać. 
Masz rację, żeś stamtąd uciekła.
Kasia patrzyła na wychowawczynię z nadzieją w oczach. Jakże 
zmizerniała i ściemniała różowa do niedawna twarzyczka dziewczynki. 
Ciężki do przeżycia był każdy dzień. Każdy krok stawiało się na jakimś 
ostrym, uwierającym kamyku. To dziecko jednak miało hart dorosłego 
człowieka.
— Idź do domu, córeczko, nie trzeba, żeby nas ktoś spostrzegł. Jutro 
czekam na ciebie. Może już będę wiedziała coś o Urszulce, bo dziś idę do 
„Palące” — i ucałowała jasne wicherki.
Następnego dnia kierownik Katschorek zarządził, iż dziewczynki mają 
spędzić parę godzin w willi „Mak”, gdzie czekały na nie druty i wełna. Z tej 
wełny trzeba było robić jękawiczki i skarpetki dla żołnierzy armii Führera.
Kierownik podkreślał, że w willi „Mak” jest bardzo ciepło. Pomimo to 
uczennice wybierały się tam niechętnie, ociągając się z wyjściem. Kiedy 
już ostatnie maruderki wyszły z klasy, Rostowa została sama. Dziś 
wypadła na nią kolej dyżurowania w pustej szkole, co uważała za wielką 
łaskę losu. Sięgnęła po zeszyt leżący na stosie innych: mogła korzystając 
z wolnych godzin poprawić dyktando. Podkreślała błędy, ale myśli krążyły 
dokoła siostrzenicy.
Nareszcie udało się jej dotrzeć do jakiejś ważniejszej figury w 
gestapo. Kiedy poinformowała, że jest ciotką Urszuli Winnickiej, 
gestapowiec szybkim ruchem sięgnął po monokl. Zza szkła spojrzało na 
nią ogromne, wyłupiaste oko, jakby przez szybę akwarium.
— Winnicka — powtórzył z kpinką w głosie. — To falsche dokumenty. 
Jak się ona nazywała dawniej?
— Dawniej? — spytała zdumiona. — Przecież Urszulka to dziecko 
jeszcze. Nie jest zamężna. Pan bierze ją za kogo innego! — wykrzj’knęła w 
nagłym olśnieniu. — To pomyłka! Proszę napisać do administracji domu, w 
którym ona mieszkała od urodzenia. Ten dom ocalał we wrześniu. Proszę 
spytać w sklepie, gdzie ona pracuje, kim ona jest. Kierownik tego sklepu 
zna Urszulę od dziecka. Nazywa się Białkowski. Jan Białkowski.
— Sprawdzimy — powiedział już bez drwiny w głosie i wyrzucił 
monokl z oka.
Wracając z „Pałace”, nadała alarmujące listy do rodziny Urszułki i do 
sklepu, błagając o przysłanie dokumentów stwierdzających tożsamość 
dziewczyny.
Zatopiona w myślach pani Rostowa nie spostrzegła, że ktoś wszedł do 
klasy, dopiero głośny szloch i okrzyk: „Pani! Ratujcie!” obudził ją z 
zamyślenia.
— Co się stało, Franko? — spytała młodej góralki, która rzuciła się do 
niej ze łzami w oczach.
— Oj, pani, przeciek ja do was chodziła, a moje dziecko ma się u 
Niemców uczyć!
— Czy twój mąż podpisał deklarację członkowską Komitetu 
Góralskiego? Tak? Więc nie możesz, Franko, odebrać swojej Zosi z 
„Szarotki”.
— Mój stary zgłupiał, czarna moja godzina! I po co mu ta nafta była 
potrzebna. Można po ciemku wieczorem siedzieć. Wyonacyli, syćko 
wyonacyli, gadają, że on się do Komitetu, a nie na naftę zapisał!
— Ach, nafta!... — pokiwała głową ze smutkiem. — Czemu wy nie 
patrzycie na to, co wam podsuwają do podpisania?
— Gadali, że naftę będą dawać każdemu, kto nie ma. A my daleko 
mieszkamy, pani wie, światła nie mamy. Stary podpisał na sól i naftę, a tu 
przysyłają, że kenkarta góralska nam się należy. Zabrali Zośkę do 
„Szarotki’, zabrali. Ratujcie, pani, przecie ja bez was nie poradzę. Moja 
Zośka płacze. „Mamo, weźcie mnie stąd. Chcę do swojej pani. Nasza pani 
nas inaczej uczyła”. Przypatrzcie się, co mi dzieciak do domu przynosi! 
Pani Rostowa otworzyła szkolny zeszyt w zielonej okładce. W szerokich 
linijkach dziecinną ręką niewprawnie z mnóstwem błędów było napisane:
Adolf Hitler Führer des deucz een Volkes. Wird die welt von 
Komunisten Socjaldetnokrat und Jude reinigen... [ Adolf Hitler, wódz 
niemieckiego narodu, oczyści świat z komunistów, socjaldemokratów i 
żydów. (Powinno być: Adolf Hitler Führer des deutschen Volkes wird die 
Welt von Kommunisten, Sozialdemokraten und Juden reinigen).]
Ręka nauczycielki odruchowo podkreślała błędnie napisane wyrazy.
— Moja Franko, czy twój mąż próbował wypisać się z Komitetu?
— Nie może się wypisać, bo go aresztują, jak innych aresztowali.
— Sama rozumiesz, Franko, że dopóki twój mąż należy do Komitetu, 
nie możesz żądać, aby Zośkę przeniesiono z powrotem na Nowotarską. No 
cóż... rozmawiaj z nią przynajmniej dużo, nie pozwól, by uwierzyła temu, 
czego ją uczą w „Szarotce”. Wpływ domu wiele znaczy.
— Wiem ja, że matka i ojciec to wiele — wzdychała Franka. — Ino że 
Hitler i Himmler też mieli rodziców. Może i nie byli źli, może do ich synów 
złość ze świata przyszła. I do mojej Zośki z tej „Szarotki” może przyjść.
Góralka otarła łzy krajem chustki. W swej bezradności przypominała 
wychowawczyni małą Frankę, która przed wielu laty przyszła po raz 
pierwszy do szkoły i nie wiedziała, gdzie się obrócić. Stała tak samo jak 
teraz, ocierając łzy chustką. Zagubiona, bezradna.
— Powiadasz, że Zośka chce wrócić do mnie... Czekaj, pomyślę nad 
tym. Na razie znajdź jakiś powód, dla którego twoja córka przestanie 
chodzić do „Szarotki”. Daleko mieszkacie, całych butów Zośka nie ma... A 
ja pomyślę. Na pewno pomyślę nad tym, co zrobić, żeby dzieciaki nie 
traciły roku.
Góralka łowiła każde słowo swojej wychowawczyni.
— A swego męża pilnuj — kończyła pani Rostowa — niech się nie 
wiąże z Wackiem Krzeptowskim. Niech przydziałów żadnych nie bierze, 
niech zebrań unika. Mieszkacie daleko, to i wymówka dobra.
— Ano, ano — potakiwała Franka skwapliwie. — Jakoś się 
obejdziemy. Z kurami będziemy chodzić spać. Ciężko będzie, ale jakoś 
sobie poradzimy. Bo to, wiecie, i wstyd przed ludźmi. Dzieciaki na 
Butorowie moją Zośkę palcami sobie pokazują. Niech lepiej głoduje.
Westchnęła. Podziękowała i odeszła.
Ileż takich matek przyjdzie jeszcze do niej po radę!... Żal ją ogarnął, 
że tak niewiele może im pomóc.
Wracając do domu rozmyślała wciąż o tym. Cudze nieszczęścia 
obudziły w niej energię. Czuła się odpowiedzialna za swoich uczniów 
pozbawionych nauki i opieki szkolnej. Musi stworzyć u siebie w domu tajne 
komplety, na wzór tych, które już istniały. Trzeba ratować dzieci. W tych 
strasznych dniach wciąż trzeba było ratować. Pamiętała dobrze, jak 
wynosili z biblioteki zakopiańskiej książki skazane na spalenie, jak 
zabezpieczał Wojna Orlewicz wraz z dyrektorem muzeum pamiątki 
zwycięstw polskich sportowców. Jak bez śladu znikł pomnik Grunwaldzki, 
ocalony rękami polskich robotników przed zniszczeniem.
Zapadał wczesny zmierzch. Ulice wyglądały niechlujnie, bo na 
chodnikach sterczały brudne kupy śniegu. Zza rogu wyszła gromadka 
dzieci zerkając lękliwie. Prowadziła je tęga pani, a druga, w okularach na 
spiczastym nosie, pilnowała szeregów. Szkoła góralska. Dzieci z 
„Szarotki”. Niewiele ich było. Już na drugi dzień po przeprowadzce w 
nowej szkole zostało tylko sto dwadzieścioro dzieci w siedmiu klasach. 
„Szarotka” świeciła pustkami, tak samo jak i szkoła na Wilczniku.
Po wąskich schodkach pani Rostowa weszła na ganek, a stamtąd do 
sionki. Otworzyła drzwi wiodące z przedpokoju do sypialni. Ktoś stał 
naprzeciw okna, szamocąc się ze swetrem, w którym uwięzły ręce. Ktoś 
smukły i młody.
— Urszulka! — krzyknęła nie wierząc własnym oczom. — Urszulka, 
czy to ty?
— Ja, cioteczko! — zawołała wyswobadzając się nareszcie z rękawów. 
— Tak prędko chciałam zrzucić z siebie te „pałacowe” łachy, że się 
zasupłałam na amen.
— Urszulka, kochana moja — całowała ją śmiejąc się i płącząc — 
moje dziecko najdroższe! Co z ciebie zrobili! Jakżeś ty schudła! Gdzie 
ciebie trzymali? W piwnicy pewnie. No tak. W piwnicy. To widać. Zaraz 
przygotuję ci kąpiel.
Pani Rostowa, zawsze tak spokojna i opanowana, straciła tym razem 
głowę. Szorowała szczupłe plecy siostrzenicy rzucając pytania, nie 
czekając odpowiedzi spieszyła do spiżarki, żeby sprawdzić, czy na pewno 
są tam dwa pomidorki i jajko, przechowywane na okazję powrotu Urszulki. 
Ze spiżarki pędziła do kuchni, skąd dochodziło bulgotanie wody cwałującej 
w imbryku. W pół godziny potem Urszulka, umyta, w czystym szlafroku, 
siedziała przy stole nad jajecznicą z pomidorem.
— Ach, cioteczko — uśmiechnęła się — więc istnieją jeszcze na 
świecie takie przysmaki?
— Jedz, jedz — gładziła jej włosy pani Rostowa — a potem pójdziesz 
spać. Pogadamy, kiedy się obudzisz. Musisz odpocząć. Żal patrzeć na 
ciebie, córuchno.
— Nie, cioteczko. Muszę zobaczyć się z Kasią.
— Z Kasią?
— Widziałam się z Pawlicą. Skonfrontowano nas ze sobą, żeby 
stwierdzić, czy jestem Lucyną Komorowską.
— Aresztowano cię zamiast niej?
— Tak. Ale to nieważne. Pawlicy udało się wtedy szepnąć mi parę 
słów i muszę to powtórzyć natychmiast Kasi.
— Nie powinni ciebie widzieć u rodzin aresztowanych. Chyba 
rozumiesz.
— Ale ja muszę!
— Pójdę sama do Kasi. Powiedz mi, co mam jej przekazać.
— Powiedz, cioteczko, żeby Daniel i Staszek uciekali natychmiast z 
Zakopanego. Ich ojciec... nie żyje.
Lawina
Dolina Cicha zasypana śniegiem była naprawdę biała i cicha. 
Pomiędzy drzewami zaczęły się kłębić mgły. Lekki wiatr to rozpędzał je 
ukazując oszronione gałązki, które wyglądały jak srebrne, rozczapierzone 
łapki, to zakrywał wszystko błękitnawą osłoną. Staszek i Daniel z trudem 
przebijali się przez głębokie zaspy. Śnieg padał bez przerwy w ciągu dwu 
dni, które spędzili w leśniczówce u Jonasza, po słowackiej stronie.
Pomimo zmęczenia czuli się lekko i radośnie: zadanie zostało 
wykonane.
Lusia nie mogła się z nimi rozstać. W ostatniej chwili wracała jeszcze, 
bo wydawało się jej, że nie wypowiedziała wszystkiego, co najważniejsze, 
czego już nigdy może nie będzie mogła im powiedzieć.
— Lusia — nawoływał Paweł — Lusia, chodź! W progu leśniczówki 
odwróciła się.
— Nigdy, nigdy was nie zapomnę. Wrócę do was, jeśli tylko żyć będę.
I tak pozostała im w oczach na tle ciemnych drzwi, jasnowłosa, z 
wyciągniętymi ku nim rękoma.
Wiatr przeleciał lasem i zdmuchnięte jego oddechem lekkie mgiełki 
rozproszyły się, wsiąkły miedzy drzewami.
Staszek, który właśnie torował szlak, przystanął zmęczony, Konary 
drzew były z jednej strony ciemne, nagie, a z drugiej oblepione grubą 
warstwą śniegu. Śnieg zwisał nawet w powietrzu jak grube kłaki waty, nie 
wiedzieć, jakim sposobem trzymające się pni i gałęzi.
Było cicho, tylko czasem zaszeleścił spadający śnieg, potrącony 
wiatrem lub skokiem wiewiórki. Niekiedy trzasnęła gałązka, mignęła ruda 
lisia kita.
Dawno, dawno temu, kiedy Staszek chodził do pierwszej klasy, pani 
Maria, nauczycielka, przyniosła dzieciom kolorowy papier, klej i nożyczki.
— No — powiedziała — zobaczymy, kto zrobi najładniejszy obrazek.
Dzieci sapały z wielkiego przejęcia i nieśmiało tłumaczyły pani, co 
chciałyby zrobić. Staszek spojrzał w okno. Na tle nieba stały świerki 
dźwigając w górę obciążone śniegiem gałęzie.
Bez wahania sięgnął po arkusze brązowe, siwobłękitne i białe. 
Zapomniał o całym świecie. Wycinał brunatne konary drzew, białe płaty 
śniegu. Ułożył to wszystko starannie na siwobłękitnym tle i sam się 
zdumiał widząc przed sobą ten sam obraz, co za oknami.
Surowa pani Maria pogładziła go po kędzierzawej czuprynce.
— Rysuj, Stasiu — powiedziała. — Pamiętaj, żebyś tego nie zaniedbał. 
A tu masz w nagrodę kolorowe ołówki.
Na zakończenie roku urządzono wystawę najlepszych prac 
uczniowskich. Z dziecinnym zdumieniem zobaczył na ścianie swoją 
wycinankę podpisaną trochę koślawo: „Las w zimie”.
Nigdy później żadna wystawa nie zrobiła na nim takiego wrażenia. 
Trzymał ojca za rękę, a pani Maria coś szeptała po cichu. Po bacznym 
spojrzeniu, jakim go obrzucała, domyślał się, że mówi o nim. Ojciec 
słuchał ściskając palce syna mocno, aż do bólu. I poszli potem do domu 
trzymając się wciąż za ręce, a ojciec wypytywał o szkołę, o lekcje 
rysunków i kupił mu nowy zeszyt ze sztywnymi kartkami o matowej bieli i 
kolorowe farby w pudełku.
— Staszek — wyrwał go z zamyślenia głos brata — Staszek, co tobie? 
— i zapadając się w śniegu Daniel wyminął go, żeby zająć miejsce na 
przedzie.
Z ulgą przywitali obaj zatulony w śniegu szałas pod Jaworem. Granica 
była już niedaleko. I tam wprawdzie groziło niebezpieczeństwo, ale — w 
domu, wśród swoich.
Północny wiatr dął coraz mocniej, ostrzej, mgły kłębiły się dokoła 
nich. Wyszli spod osłony lasu. Znów prowadził Daniel. Znał lepiej drogę, 
którą trzeba było wyszukiwać po omacku czy ptasim czuciem.
Białe, niespokojne morze rozpościerało się ze wszystkich stron. Pod 
gładką pozornie powierzchnią czyhały rozpadliny, doły, krzaki kosówki. 
Nogi trafiały czasem na twardy grunt, to znów zjeżdżały w dół, grzęzły w 
szczelinach, ślizgały się na mokrych gałęziach. Powoli wspinali się coraz 
wyżej wśród mlecznej mgły, która zasłaniała widoczność, nie pozwalała 
ocenić odległości i przygnębiała, jakże przygnębiała!
Przystawali czasem, nasłuchując, ale prócz śpiewu wichru nie słyszeli 
nic. Pragnęli bodaj na chwilę wynurzyć się z mlecznych oparów, zobaczyć, 
gdzie się znajdują, czy obrali dobry kierunek. Złośliwy los usłużnie spełnił 
ich życzenie. Wiatr podbił do góry mlecznobiałą zasłonę. W dole 
zamajaczyły zarysy dalekiego lasu na dnie Doliny Cichej. Ale cóż to? Na 
białej płaszczyźnie czernieje kilka sylwetek. Kto to? Słowacy? 
Uciekinierzy? Czy patrol Grenzschutzów? Wątpliwości trwały krótko. 
Rozróżnili zieleń mundurów.
Może patrol ich nie dostrzeże. Może pomknie dalej na nartach. Ale 
żołnierze przystanęli. Patrzą w górę. Krzyczą.
Z daleka przybiegło do nich, odnalazło wśród śniegu ostre, 
rozkazujące słowo: „Halt!”
Patrol ruszył w ich kierunku.
Mgła uniosła się jeszcze wyżej, w górze nad nimi sterczały łagodne 
kopuły Czerwonych Wierchów pod niskim, szarym pułapem nieba.
— Staszek! — powiedział Daniel zdyszanym głosem. — Idźmy 
osobno, bo nas ustrzelą razem.
Staszek skinął głową na znak zgody i podciągnął się wyżej na gałęzi 
kosówki, która przyjaźnie wysuwała ze śniegu kosmatą łapę.
— Halt! — zadudniło. — Halt!
Wiatr dmuchnął znów. Owionął im twarze ostrym jak igiełki 
dotknięciem. Wszystko znikło — i szczyty przed nimi, i Dolina Cicha z 
patrolem, bo mgła tym razem została zepchnięta w dolinę. Góry 
rozbrzmiały echem wystrzału. Staszek przypadł do śniegu, potem zrobił 
krok naprzód i trafił na zaspę. Z niecierpliwym pośpiechem odgarniał 
śnieg. Dęła dujawica zasłaniając wszystko dokoła niego białym obłokiem. 
Gdzieś w tej bieli zatonął Daniel. Staszek nie wiedział, kto jest bliżej 
niego, brat czy wróg. Nawet odgłosy strzałów, wołania Daniela nie 
pomogłyby wiele — zwodnicza mgła i wicher kręciły dźwiękiem.
Trzeba było iść naprzód nie zważając na nic. Oddech stał się 
świszczący, przerywany, zgrabiałe ręce nie mogły utrzymać gałęzi 
kosówki, nogi co chwila traciły oparcie. Wicher bił w twarz, rozdymał 
wiatrówkę, wsypywał za kołnierz lodowaty śnieg, aż dreszcz przebiegał 
wzdłuż krzyża. I szarpał, szarpał bez opamiętania, chcąc oderwać od 
stoku, zrzucić w ręce niemieckiego patrolu.
Powoli, niemiłosiernie powoli mijały sekundy. Staszek stracił poczucie, 
gdzie mógł się znajdować, jak długo szamoce się z porywami wiatru i 
śniegiem, który wiał ze wszystkich stron, kłębami unosił się w górę.
I nagle chłopak przekroczył jakąś granicę. Mgła zaczęła uciekać kędyś 
bokiem w dolinę, rzedła, stawała się błękitnawa, ozłocona blaskiem, aż 
odsłoniła błękitne niebo, na którym złotym kręgiem wisiało słońce.
Śnieg prószył lśniąc srebrzyście. Z osłonecznionych kopulastych 
szczytów tryskały co chwilę ni to fontanny, ni to białe pióropusze. Odwrócił 
się: poza nim w dole falowało perłowe morze mgieł.
Poszukał oczyma brata. Daniel stał u samego wierzchołka, bliżej 
Małołączniaka, i machał do niego ręką. Staszek poczuł nagły przypływ sił, 
przyśpieszył kroku, grań wydała mu się zbawieniem. Prędzej, prędzej do 
siebie, do domu! Iść było teraz łatwiej. Pod samym szczytem wichura 
zdmuchnęła śnieg, zwiała go w dół.
Daniel przystanął i czekając na brata ogarnął wzrokiem góry, jakby 
chciał je na zawsze utrwalić w pamięci. Bulka Giewontu oświetlona 
zachodzącym słońcem była różowa, całe zbocze doliny, zaróżowione, od 
tej strony kontrastowało z siwym cieniem zalegającym mroczne dno. 
Ponad mgłami wznosił się masyw Krywania, liliowy, nierealny, daleki.
Z trudem oderwał oczy od tego widoku.
Spojrzał na brata i znieruchomiał ze zgrozy. Staszek wchodził właśnie 
na krawędź zbocza od strony polskiej. Nie dostrzegł, nie mógł widzieć, że 
wchodzi na śnieżny nawis, podobny do olbrzymiej głowicy jońskiej 
kolumny. A za nim po matowej bieli pobiegła zygzakowata czarna rysa.
— Staszek!
Brat w odpowiedzi skinął ręką.
— Staszek!
Wolniutko, jak na zwolnionym filmie, poszerzało się pęknięcie. 
Zdawało się Danielowi, że Staszek mógłby jeszcze zawrócić, przeskoczyć 
na zbawczą grań.
— Staszek!
Nagle w górę wzniosła się śnieżna kurzawa. Po zboczu toczył się 
potworny walec lawiny, która porwała za sobą Staszka.
Pochylony do przodu Daniel nie spuszczał z niej oczu. Cień brata 
majaczył za obłokiem śniegu jak za matową szybą. Widział, że jego brat 
walczy z lawiną, wyrzuca ręce jak pływak, aby utrzymać się na jej 
powierzchni.
Przed lawiną toczyły się głazy, ale Daniel nie słyszał ich huku, nie 
widział nic, poza niewyraźną sylwetką brata.
Naraz cień znikł. Daniel zacisnął ręce. Tego się lękał przez cały czas. 
Lawina pochłonęła Staszka, rzuciła o ziemię, wlokła go prosto na stromy 
próg, za którym leżała osłoneczniona Dolina Małej Łąki.
Czy już nie pokaże się Staszek? Czy lawina nie straci impetu przed 
urwiskiem?
Cień zamajaczył znów za białym obłokiem.
— Daniel! — dobiegło znów do niego rozpaczliwe wołanie. Krzyk 
zabrzmiał krótko, jakby ucięty...
Biały wał pochłonął Staszka, ale i sam opadł, rozsypał się w 
bezkształtne pole — na kilka kroków przed urwiskiem.
Z oczyma utkwionymi w miejsce, gdzie po raz ostatni zobaczył brata, 
Daniel zaczął szybko zsuwać się po kamieniach. Lawina omiotła zbocze ze 
śniegu, uniosła ze sobą. Wszedł na śnieżne pole i zaczął ostrożnie, ale z 
pośpiechem nakłuwać czekanem śnieżną masę. Słońce już zachodziło, za 
chwilę dolina pogrąży się w mroku. I jakże wtedy znaleźć Staszka!
Śnieg leżał dość płytką warstwą, bo lawina na szczęście była 
niewielka i rozsypała się szeroko. Już po chwili trafił na coś twardego. 
Sięgnął ręką i wyciągnął czekan Staszka. Szybko odgarniał śnieg. Palce 
dotknęły płótna wiatrówki. Ostrożnie pociągnął ręką wzdłuż barku, 
odnalazł głowę, dosięgnął twarzy.
Staszek leżał jakiś skręcony osłaniając się ramieniem. Daniel odsunął 
je i zobaczył śmiertelnie bladą twarz, na której jaskrawo płonęły trójkątne 
rumieńce. Otworzył usta, wygarnął śnieg, oczyścił nos ze śniegu. Potem 
przytulił twarz do piersi brata. Czy oddycha? Serce biło ledwie 
dosłyszalnie, tętno pulsowało cieniuchną niteczką.
— Staszek, Staszek! — krzyczał, ale oczy, które patrzyły na niego 
zawsze z taką miłością, nie otwierały się na jego rozpaczliwe wołanie. 
Może jest ranny i dlatego stracił przytomność? Nogi Staszka były jakoś 
dziwacznie podkulone. Z lękiem w sercu przesunął ręką wzdłuż kości. 
Chyba nienaruszone. Nie wyczuł nigdzie złamania. Delikatnie podniósł 
jedną z nóg, ugięła się w kolanie prawidłowo.
Po chwili całe ciało było uwolnione prócz ręki, na której Staszek leżał.
Daniel uniósł brata, który zwisał bezwładnie, spróbował odsunąć go 
od głazu. Spostrzegł, że coś przytrzymuje Staszka, a równocześnie 
usłyszał cichy, przejmujący jęk.
Podsunął dłoń pod ramię brata i zrozumiał: ręka była zaklinowana 
między dwoma głazami.
Szybko zdjął z siebie wiatrówkę i sweter, podłożył pod rannego, otulił 
go troskliwie ze wszystkich stron. Roztarł nogi, cały korpus, twarz. Potem 
obejrzał starannie głaz, sprawdził, jak jest ułożona ręka. Trzeba było ją 
wyciągnąć za wszelką cenę. Z całej siły pchnął kamień. Ten ani drgnął. 
Wsparł się o niego mocno, próbował rozhuśtać, poruszyć z miejsca. Na 
próżno. Wicher owiewał go palącym oddechem, pętał ruchy, obezwładniał.
Poprzez skowytania i gwizdy wichury dochodziły do Daniela słabe jęki 
brata.
Sprawiał tylko ból, a uratować nie mógł.
Porzucił na chwilę mocowanie się z przeszkodą, odgarnął z brata 
świeżo nawiany śnieg. Twarz Staszka wyglądała jak szara maska z 
czarnymi oczodołami.
Poszukał kozika w kieszeni, wspiął się wyżej, tam gdzie rosła 
kosodrzewina. Trzeba było naciąć gałęzi. Może, kiedy się rozgrzeje, kiedy 
krew pocznie szybciej krążyć w jego żyłach, odwali wreszcie wanty. A 
wtedy będzie mógł zwieźć Staszka w dół na zaimprowizowanym z 
kosodrzewiny toboganie.
Giętkie gałęzie ustępowały niechętnie pod ostrzem, wymykały się 
sztywnym palcom. Chwytał je na nowo, znów ciął i kupka zieleni rosła u 
jego stóp. Musiał przytrzymywać ją kolanami. Krępowało to ruchy, ale 
inaczej wichura rozrzuciłaby w jednej chwili gałęzie po całej przełęczy. Nie 
chciał myśleć o trudnościach, odsuwał od siebie obrazy niedalekiej 
przyszłości, nie chciał przyznać się sam przed sobą, że walczy bez nadziei 
ratunku.
Zmrok zapadł nagle.
Kiedy chłopak wrócił ciągnąc za sobą gałęzie, nie znalazł brata. 
Dopiero po dłuższej chwili wypatrzył pod głazem niewielki, podłużny 
kopczyk. Serce ścisnęło mu się boleśnie. Z zaciekłością zaczął odgarniać 
śnieg, który zasypał Staszka. Tłumiąc niepokój dotknął lodowatej twarzy, 
rąk, ciała. Cichutko, ledwie dosłyszalnie uderzało serce. Umocował ściętą 
kosodrzewinę, a potem ogarnął Staszka ramionami, zaczął go rozgrzewać 
własnym oddechem.
Alarm
Wojtek otoczony braćmi przybijał ostatnią deseczkę do sanek dla 
Magdy. Mała, którą teraz wszędzie zabierano ze sobą wraz z Józkiem, a 
niekiedy i Jędrkiem — zawadzała im bardzo. Trzeba było ją nosić na ręku i 
jeszcze kaprysiła, że jej niewygodnie. A kiedy Wojtek i „Kubeczki” 
odwracali się bodaj na chwilę, młodsi Mocarni turlali Magdusię w śniegu, 
co wywoływało serdeczny śmiech albo, dla odmiany — rozpaczliwe 
protesty i płacz.
Za oknami wiała dujawica wzbijając tumany lekkiego śniegu, który 
mknął ku górze, jak gdyby chciał wrócić co prędzej do nieba.
Zośka Mocarna chodziła po izbie niezadowolona i ciskała garnkami na 
płycie kuchennej.
— Wczoraj do szkoły nie poszliście — narzekała — dziś nie idziecie. 
Ojciec wróci, to mu powiem. I cudze dzieciska do domu znosicie, może 
mamy za dużo tego jedzenia dla nas?
Równocześnie jednak wyjęła moskaliki i obdzieliła wszystkie dzieci, 
nie wyłączając Józka, a dla Magdusi wybrała największy i pogłaskała jej 
loczki z tłumionym westchnieniem. Zawsze marzyła o córce, takiej właśnie 
ślicznej, przylepnej jak ta Magdusia, a los jej dał samych chłopaczysków.
Jędrek Okarmus powrócił do domu w znakomitym humorze, trochę 
podchmielony. Udało mu się znaleźć nareszcie wśród żandarmów Ślązaka, 
który po paru kieliszeczkach stał się rozmowny i zaśpiewał śląską 
piosenkę, wyrażającą dosadnie okropną sytuację Ślązaków.
Gdy nie zapiszesz się im na psubrata,
to ciebie zaraz wezmą za krata.
A jeśli wpiszesz się, ty stary ośle,
to ciebie Hitler do wojska pośle...
Po całej kolejce Ślązak zaczął powtarzać z uporem:
— Adolf, du Affe — du gibst den Polen Waffe.
A wreszcie opowiedział dokładnie, do kogo nazajutrz przyjdzie 
targownik.
Skargi więc swojej żony na synów przyjął Jędrek spokojnie, zwłaszcza 
że wiedział już o „Szarotce”.
— Na mój dusiu — zamruczał tylko pod nosem zafrasowany. — 
Zamęczą się dzieciska!
Wojtek — zwrócił się do syna — no, jak to będzie? Zapomnicie 
wszystkiego, czegoście się nauczyli. Do rąbania drzew będziecie tylko 
zdatni, bo do pasania owiec też trza coś umieć.
— Kasina pani nas będzie uczyła — odparł syn. — Obiecała. Dziś do 
niej pójdę.
— To czemuś nic nie gadał? — oburzyła się matka. — Za każde słowo 
dukatami płacić ci trzeba czy jako?
— Jemu, jak jemu, ale Kasinej pani na pewno — stwierdził Jędrek. — 
Jak skończysz przy tych sankach robić — powiedział Wojtkowi — pójdziesz 
dziś do Giewonta i powiesz mu, żeby krowę do lasu jutro odprowadził. I 
żeby syćkim sąsiadom o tym powiedział. Rozumiesz? 1 kolczyki dla 
Giewonta zabierz.
Oboje z żoną wyszli do białej izby, żeby się naradzić w ważnej 
sprawie lekcji dla synów.
Wojtek z rozmachem walnął w deskę, odłożył młotek i spróbował, czy 
sanki są mocne.
— Dobre — stwierdził z zadowoleniem — zabierajcie Magdusię i 
uciekajcie na Gładkie, a ja zaniosę jeszcze kolczyki do Giewonta.
Tego dnia jednak plany nie zostały zrealizowane. Jędrek Okarmus 
musiał sam zawiadamiać ludzi i odnosić kolczyki dziwiąc się niesłowności 
swego syna. Nie wiedział o tym, co zaszło w ciągu kilkunastu minut, kiedy 
oboje z żoną omawiali sprawy lekcji prywatnych dla swoich synów. 
Domyślić się nie mógł, ponieważ nie tylko on, ale i Wojtek przysiągłby, że 
to, co się stało, było rzeczą zupełnie niemożliwą. Oto kiedy postawił sanki 
na podłodze, a Klimek z Frankiem wyrywali sobie Magdę, bo każdy chciał 
ją na nich usadowić — Wojtek nagle zobaczył przed sobą Karla 
Katschorka.
Młodsi Mocarni zajęci Magdą nie zwrócili na to najmniejszej uwagi.
— Wojtek — powiedział Karl.
— Czego chcesz?
— Biegnij prędko, daj znać, niech ratują.
— Kogo?
— Ktoś przeszedł granicę — pochylił się do niego Karl. — Jakieś dwie 
osoby. Grenzschutze mają zamknąć wejście do wszystkich dolin. I patrole 
mają iść w góry, żeby ich złapać. Może ich ktoś uprzedzi, Wojtek.
— Skąd ty wiesz, Jurek?
— Och — machnął ręką Katschorek — czy nie wszystko jedno? Tato 
mnie wysłał do komendanta Grenzschutzu i tam właśnie słyszałem. 
Zawiadamiali wszystkie placówki. Nie mogli dodzwonić się na Kasprowy. 
Idźże prędko, może zdążysz.
Wojtek dopiero teraz zrozumiał. Dwie osoby przekroczyły granicę. 
Przecież to na pewno Staszek z Danielem!
Po raz pierwszy w życiu Wojtek zapomniał o braciach. Wybiegł na 
ulicę, jak stał, w samym swetrze, nie żegnając się z Karlem. Wawrzek 
pierwszy spostrzegł, co się święci, i krzyknął przeraźliwie. Kuba porwał z 
wieszaka kurtkę Wojtka i wypadli na ulicę, za nimi młodsi Mocarni z Magdą 
na sankach. Józek wyprzedził ich starając się dogonić bliźniaków. Na 
próżno jednak. Zakręciło nimi, białe kłęby śniegu uderzyły w twarz. Karl 
biegi za chłopcami nie zdając sobie sprawy, po co to robi. Na jezdni było 
pusto, a że śnieg był już tam wyjeżdżony sankami, więc biegł jezdnią.
Sanki ciągnięte przez Mocarnych mknęły przed nim. Magdusia 
pokrzykiwała z radości. W pewnym momencie zamilkła, równocześnie 
nieomal pod nogi Karla spadł ciemny tłumoczek. Ten kłębuszek ciepłych 
chust rozkręcił się i Karl zobaczył różową buzię. Dziewczynka przetarła 
oczy zalepione śniegiem.
— Ktoś ty? — spytał.
— Magdusia — odpowiedziała wysokim, cienkim głosikiem.
— Spadłaś z sanek? I nie płaczesz?
— Wojtuś nie lubi, jak płakam.
— Skąd ty, Magdusiu?
— Az Gładkiego.
— No to chodź ze mną, zaniosę cię na Gładkie. Pokaż, gdzie twoja 
chałupa.
— Pokazem.
Karl podniósł dziecko. Jakże śliczna była ta malutka z ogromnymi, 
ciemnymi ślipkami! Przytuliła zimny nosek do jego policzka, objęła 
rączkami za szyję. Uczuł dziwne ciepło w sercu. I kiedy przerażeni Mocarni 
wrócili po chwili z Józkiem, powiedział im prawie wesoło:
— Lećcie, gdzie macie lecieć, zaniosę Magdusię do domu.
Wojtek biegł szybko nie zważając na to, że sweter nasiąka śniegiem. 
W Dworcu Tatrzańskim na pewno zastanie kogoś, kto mu dopomoże: 
Staszka z Łasa, Byrcyna czy też któregoś z Wawrytków. Ale na schodkach, 
które pozostały po rozebranej werandzie, zobaczył zielone mundury.
Niemcy.
Cofnął się pospiesznie.
Dokąd iść? Komu powiedzieć o niebezpieczeństwie, które grozi 
Danielowi? U kogo szukać ratunku?
Teraz pożałował, iż nie poradził się z ojcem, na powrót do domu było 
jednak za późno.
Kto mieszka blisko? Przypomniał sobie o pani Rostowej. Miała być u 
niej Kasia. Nie namyślając się już dłużej, pomknął w górę Krupówkami.
W pokoju pani wychowawczyni na tapczanie leżała Urszulka. Oczy jej 
błyszczały gorączkowo. Pobyt w piwnicy „Palace” przypłaciła bronchitem i 
lekarz dał jej zaświadczenie zezwalające na kilkudniowy pobyt w 
Zakopanem. Oparta na łokciu, zwracała się do Kasi, która z Kińdzią na 
kolanach przykucnęła na brzeżku tapczanu i po raz chyba dziesiąty 
wypytywała o każdy szczegół dotyczący ojca.
— Jest bardzo spokojny — zapewniała Urszulka. — I swego zięcia 
umie uciszyć jednym spojrzeniem. Przez cały czas konfrontacji patrzył na 
mnie badawczo, czułam, że chce mi coś powiedzieć, przekazać. Uważałam 
więc bardzo. I rzeczywiście. Kiedy do pokoju wszedł gestapowiec i zaczął 
rozmawiać półgłosem z oficerami, którzy nas badali, twój ojciec szepnął: 
„Pani, powiedzcie Kasi, że Jan nie żyje. Niech Daniel i Staszek uciekają. 
Wartko niech stąd uchodzą”. „A wy?” — spytałam. „Nam nic nie będzie. 
Wyślą nas na roboty. O Janie powiedzcie. Zatłukli go, nie chciał nic o 
synach gadać.”
Łzy zakręciły się znów w oczach dziewczynki. I jakże ona powie 
Danielowi, kiedy ten wróci, że ojciec jego nie żyje! I gdzie jest Daniel? 
Czemu nie wracają obaj ze Staszkiem? Może właśnie dziś czekają na nią w 
leśniczówce?...
— To ja już pójdę — westchnęła — do leśniczówki zajrzę.
— Daj mi znać, zaraz daj mi znać, kiedy wrócą — prosiła Urszulka.
Baca, którego Kasia zabierała teraz zawsze ze sobą, podniósł łeb i 
krótko zaszczekał.
— Ciocia przyszła — powiedziała Urszulka.
Ale to nie była pani Rostowa. Drzwi otworzyły się pchnięte 
niecierpliwą rąką, w progu stanął Wojtek z siwymi od szronu rzęsami, cały 
zawiany śniegiem.
— Kasia! — krzyknął. — Staszek i Daniel granicę przeszli. 
Grenzschutze ich gonią. Wszystkie doliny zamknięte. A w Pogotowiu też 
Niemcy. Trzeba Daniela uprzedzić.
Baca, słysząc imię swego pana, nastawił uszy i znów szczeknął.
— Baca znajdzie Daniela — zawołała dziewczynka. — Baca... Daniel. 
Szukaj Daniela, Baca.
Pies niespokojnie rzucił się do drzwi i skomląc próbował je otworzyć.
— Kasiu, co ty chcesz robić? — niespokojnie spytała Urszulka. — 
Trzeba zawiadomić kogoś z dorosłych.
— Nie zdążymy — odparł Wojtek. — Tata już wyszedł do Giewonta, 
Wawrytko ma dyżur w Pogotowiu na Kasprowym.
— Kińdzię ci zostawię — położyła kotkę na tapczanie Kasia. — 
Wojtek, chodź!
— Kasia! Nie pójdziecie sami! Wojtek ma tylko sweter na sobie! 
Poczekajcie na mnie!
Urszulka narzuciła na siebie szlafrok i wyskoczyła z łóżka, ale dzieci 
już zamknęły za sobą drzwi i szczekanie Bacy rozlegało się w przedpokoju.
Wybiegła za nimi. Za szklaną szybą wirował biały tuman. Dzieci i pies 
znikły, rozpłynęły się w śnieżnej bieli i tylko Kińdzia miauczała rozżalona, 
iż ją pozostawiono w obcym domu.
— Kasia! — krzyknęła Urszulka otwierając drzwi.- Kasia, stój!
Jak czarna błyskawica kotka śmignęła z werandy i znikła wśród 
zamieci.
Urszulka uczuła, że chłód obejmuje jej bose nogi. Cofnęła się do 
pokoju. Dom był pusty. Spojrzała na kredens. Zapasowy klucz leżał na 
swoim miejscu. Zanosząc się od kaszlu, zaczęła się ubierać z 
gorączkowym pośpiechem.
***
Wagonik kolejki linowej na Kasprowy kołysał się jak stateczek na 
burzliwej fali. Ze śnieżnej zamieci, z wirujących tumanów wyłaniały się 
ostre szczyty, potem ginęły za ruchomą ścianą. W wagoniku prócz 
konduktora była młoda dziewczyna i żołnierz ze straży granicznej, który 
mruczał pod nosem: „Donnerwetter”, ile razy wagonik opadał na przęśle, 
jak samolot, który trafia na próżnię.
— Nic, nic — uspokajał konduktor, ale i on był pewien, że wagonik 
lada chwila oderwie się i runie albo się zatrzyma pośrodku drogi.
Przystanek na Myślenickich Turniach wydał im się zaciszną przystanią 
i jak alarm zabrzmiał w uszach sygnał odjazdu. Wpadli od razu w środek 
rozpętanego żywiołu. Wicher szarpał wagonikiem jak wątłą łupinką i 
pasażerowie obijali się o jego ścianki. Grał na linkach dzikie melodie, 
hamował pęd. Wagonik kołysząc przesuwał się naprzód bardzo wolniutko. 
Kiedy się zatrzymał, spojrzeli na siebie przerażeni i przez dłuższą chwilę 
nie chcieli uwierzyć, że to już koniec, że to Kasprowy, a nie przymusowy 
postój w powietrzu.
Żołnierz wyskoczył pierwszy. Zataczając się nieco i walcząc z oporem 
wichru, znikł w śnieżnej kurzawie.
— Panie konduktorze — powiedziała wtedy dziewczyna tłumiąc kaszel 
— gdzie tu jest stacja Pogotowia Tatrzańskiego?
— Pokażę wam, pani. Aż dziw, żeście się w taką pogodę tu wybrali. 
Podprowadzę was, bo i tak kolejki nie puszczą drugi raz w taką dujawicę. 
Żeby nie ten żołnierz z nakazem, tobyśmy nie pojechali.
— A kto ma dyżur na stacji, czy pan wie?
— Wiem, co miałbym nie wiedzieć? Józek Wawrytko i Jasiek 
Tomkowy.
Wawrytko i jego towarzysz siedzieli w dyżurce Pogotowia 
Tatrzańskiego i pogadywali z cicha, naradzając się, czy po dyżurze mają 
czekać na kolejkę, czy zejść na piechotę. Obaj przypuszczali, że wypadnie 
im pozostać na szczycie do rana, bo odejście wagoniku podczas takiej 
wichury było mało prawdopodobne, a zjazd na nartach nawet dla tak 
doświadczonych ludzi przedstawiał duże niebezpieczeństwo. Północny 
wiatr tym razem chciał pokazać, iż potrafi być równie groźny jak jego brat 
halny.
Drzwi otwarły się, ktoś zakaszlał.
— Czy zastałam pana Wawrytkę? — posłyszeli młody, zachrypnięty 
głos.
— A jestem — poderwał się przewodnik grzecznie.
— Pan mnie nie zna — mówiła dziewczyna otrzepując śnieg z płaszcza 
— ale ja nie we własnej sprawie. Przychodzę... od Kasi Pawliców... — Nie 
dokończyła. Na dworze rozległy się stuki i wołania.
— Wawrytko! Wawrytko! Jasiek!
— Siednijcie sobie, pani — powiedział Wawrytko — poczekajcież, aż 
wrócę. Ogrzejcie się. A nas wołają.
I dyżurni z pośpiechem wypadli w szalejącą zamieć.
— Wawrytko — ryknął mu w ucho kierownik przekrzykując wichurę — 
musicie przeprowadzić Niemców do obserwatorium. Nasz telefon się 
popsuł, a oni muszą dzwonić natychmiast. Przeprowadźcie ich, ale żeby im 
włos z głowy nie spadł, bo biedni będziecie!
Wicher wzmagał się z każdą chwilą. Śnieg zamarzał na twarzy. 
Niedaleka stacja stala się niezdobytą twierdzą, szklaną górą, którą z 
trudem trzeba było zdobywać. Ale rozkaz rozkazem. Służba Pogotowia 
dokonywała przecież czynów nierównie trudniejszych.
Wawrytko szedł pierwszy, za nim związani liną wdrapywali się 
gestapowcy. „Jak owieczki” — myślał o nich nie bez złośliwej uciechy. 
Pochód zamykał Jasiek Tomkowy. Szli krok za krokiem, ślizgając się mimo 
raków na oblodzonych, zawianych śniegiem stopniach, ogłuszeni hukiem 
wichury.
Wawrytko nacisnął klamkę i pchnął drzwi. Nie ustąpiły. Niemiec idący 
za nim, widząc to, podparł je także ramieniem. Otwarły się nagle. Wicher 
wpadł na korytarz, zakręcił młynka, runął w głąb gmachu niosąc ze sobą 
śnieg.
Żołnierze, dysząc ciężko, wpakowali się do wnętrza gmachu. Jasiek 
Tomkowy wszedł ostatni i razem z Wawrytką wsparli się znów na 
drzwiach, żeby je zamknąć. Trzeba było jednak wpierw wygarnąć miotłą 
śnieg.
Dowódca oddziału wszedł do pokoju, żołnierze z przewodnikami 
zostali na korytarzu. Wawrytko rozejrzał się ciekawie. Niemcy urządzili w 
obserwatorium swoją stację, do której wstęp dla Polaków był „verboten”. 
Nie dziwnego, bo stąd właśnie prowadzono nasłuchy, nadawano tajne 
depesze. Za drzwiami rozlegała się rozmowa, potem ostro zadźwięczał 
telefon. I jak Co zwykle bywa z telefonem i radiem, głos i tym razem 
zadźwięczał wyraźnie, przenikając ściany. Wawrytko kiwał się sennie, ale 
łowił każde słowo. Odróżniał poszczególne wyrazy, powtarzające się często 
przy pracy w „berwachcie”. Chodziło o jakieś trudności. Nie mogli 
wyruszyć z powodu wichury. Wzywali placówki Grenzschutzów.
„Na kogo oni chcą polować w taki psi czas — zastanawiał się 
przewodnik — jakby komu co się stało, mnie z Jaśkiem Tomkowym by 
wysłano i zbyte. A jak Grenzschutzów wysyłają, widać, że gonić kogoś 
chcą »trupie główki«. Żeby tylko nas do tego nie wciągnęli”.
W pokoju głos zamilkł. Widocznie sierżant słuchał teraz tego, co 
mówiono po drugiej stronie drutu.
Żołnierze wyjęli flaszkę wódki i popijali kolejno, przegryzając 
kiełbasą. Nie przyszło im na myśl poczęstować zmarzniętych 
przewodników.
„A to hycle — pomyślał Wawrytko — pchają na mróz, a potem ani 
podziękują, ani nie dadzą nic na rozgrzewkę”.
— Na dół! — zakomenderował sierżant wychodząc.
Wawrytko wstał i lekko kulejąc podszedł do drzwi.
— Wawrytko, co wam? — spytał sierżant.
— A nogem se skręcił na tej stromiźnie — odparł opasując się liną.
— Czemu nie uważacie, verfluchte Goralen, co ja teraz zrobię z 
jednym tylko przewodnikiem?
Wściekły wrócił do telefonu. Nawet mu na myśl nie przyszło, że znany 
z odwagi i rzetelności Wawrytko może udawać. Nie zatroszczył się też 
wcale o to, aby ktoś tę nogę opatrzył. Po prostu dobry przewodnik 
Wawrytko przestał go interesować, stał się bezużyteczny.
Jasiek Tomkowy otworzył drzwi, wicher wyrwał mu je z ręki, znów 
zakręcił młynka i zaczął hulać po korytarzu. Wychodzili z pośpiechem. 
Prowadził tym razem Jasiek Tomkowy. Wawrytko zamykał pochód. Jakoś 
zobojętniał na to, co się stanie, jeśli któryś z żołnierzy spadnie. Jedna 
myśl nie dawała mu spokoju: „Dokąd chcą iść gestapowcy? Czemu 
wzywają Grenzschutzów?”
Urszulka na widok przewodników podniosła się z miejsca i znów 
zakasłała.
— Pani — powiedział Wawrytko — a siednijcież i gadajcie, z czym 
przychodzicie. Widać ważna wasza sprawa, kiedy w taką dujawicę i chora 
na Kasprowy żeście przyszli. Czego chce Kasia?
— Kasia pobiegła na ratunek Staszkowi i Danielowi. Poszła z 
Wojtkiem i Bacą.
Wawrytko, nie czekając na dalsze słowa, sięgnął po linę. Przerzucił ją 
sobie na ramię i sprawdził, jakie środki opatrunkowe ma ze sobą.
— Jasiek — powiedział — a schowajże tu panią, żeby jej nikt nie 
widział. Jakby kto o mnie pytał, rzeknij, że Wawrytko nogę skręcił i 
poszedł se legnąć w kącie. Kiedy kolejka ruszy, to gadaj, żem do domu 
pojechał. A jakby ciebie ze sobą zabrali w pogoń za Staszkiem i Danielem, 
krętą drogą prowadź.
Jasiek Tomkowy ze zrozumieniem kiwnął głową.
Wawrytko podszedł do kąta, gdzie stały narty, i przejechał ręką po 
wiązaniach, sprawdzając, czy wszystko w porządku.
— Niech mnie pan ze sobą zabierze — poprosiła. — Jakże pan 
pojedzie sam w taką zawieję?
— Żebym miał jeszcze kogosi do ratowania — zażartował. — Tyle, co 
w górach, dość na mnie jednego.
Otworzył drzwi, wyjrzał, czy nie ma nikogo. Wicher zahuczał ze 
zdwojoną siłą i uderzył dziewczynę w oczy. Sylwetka przewodnika znikła 
momentalnie za ruchomą ścianą śniegu. Patrzyła za nim z lękiem i 
podziwem.
Wiatr zwiewał lekki śnieg w zaspy i narty Wawrytki to zapadały się 
głęboko, to chrobotały po kamieniach. Przewodnik znał świetnie drogę, 
toteż pomimo ciemności przebijał się przez zawieję nie tracąc właściwego 
kierunku.
Zjechał dość łagodnym zboczem aż do szałasów. Potem droga wiodła 
młodym laskiem. Zza białej zasłony zamajaczyły znów przed nim ciemne 
kształty.
Był na Kondratowej. Gdzie mogły być dzieci?
Jakby w odpowiedzi na tę myśl, rozległo się szczekanie psa. Basowe 
ujadanie owczarka.
— Baca! — krzyknął osłaniając usta. — Baca! Baca!
Szczekanie powtórzyło się bliżej.
— Baca — zawołał raz jeszcze, obawiając się, że wicher zagłuszy jego 
wołanie, i aż jęknął, bo znienacka ciężkie łapy oparły się na jego piersi.
— Baca, gdzie Kasia?
Chwycił psa za obrożę i sunęli razem nie bardzo zgodnie w różnym 
rytmie, bo pies szarpał się niecierpliwie naprzód. Przy jednym z szałasów 
Baca przystanął i szczeknął.
— Kasia, to ja! — krzyknął Wawrytko zdejmując narty. — Coście tam 
zamarzli czy jako?
— Stryku — zawołała radośnie, wyskakując z szałasu — stryku, to 
wy?! A ja myślałam, że Baca nam obcego sprowadził, a to wy! Skąd wy, 
stryku, tutaj?
— Dujawica mnie przywiała — rzucił krótko. — Kto z tobą? Gdzie 
Wojtek?
— Wojtkowi buty się rozpadły, sznurkiem je związuje w szopie, bo na 
polu wiatr sznurek wyrwie. Jak poprawi, pójdziemy dalej.
— Zobaczymy, co będzie — surowo przerwał jej Wawrytko i wszedł do 
szałasu.
Było tu zaciszniej, ale wichura szarpała dachem, wdzierała się 
wszystkimi szparami, a drzwi żałośnie skrzypiały postukując od czasu do 
czasu.
Wawrytko zapalił latarkę. Krążek światła odnalazł w kącie skulonego 
chłopaka. Przewodnik zbliżył się osłaniając latarkę dłonią, Kasia z Bacą 
podeszła za nim.
Światełko dotknęło mokrego swetra Wojtka, potem jeigo nóg. Lewy 
but ziął rozwartą paszczęką, ukazując gwoździe jak rząd drapieżnych 
zębów. Sine od chłodu palce Wojtka na próżno supłały przemoknięty 
sznurek. Jego ramionami wstrząsał dreszcz.
— A ty, Kasiu, też bez wiatrówki? — spytał przewodnik kierując 
światło w stronę dziewczynki.
Dziewczynka była ubrana cieplej, w kurteczkę wypchaną jakoś 
dziwnie na przodzie. Nagle kurtka się poruszyła i wyjrzał czarnv łebek. 
Kotka zmrużyła ślepia przed światłem.
— A, i Kińdzia jest — mruknął Wawrytko — to już nikogo nie brak.
Wyjął z kieszeni szalik, przeciął go wzdłuż i zręcznie owiązał but 
Wojtkowi.
— Wygodnie? — spytał.
— Dobrze, stryku, dziękuję, teraz nie będzie zawadzać.
— Słuchajcie — powiedział przewodnik wstając. — Powiem, jak ma 
być, a wy słuchajcie, bo czasu nie ma. Baca pójdzie ze mną, a wy 
wracajcie. Wojtek bez wiatrówki zamarznie na grani, a i buty straci. 
Podjedziecie, czym się da, do przejścia na Jaworzynkę, za Małą Łąką, bo 
tędy chłopaków przeprowadzę, jeśli ich znajdę. Pilnujcie tam drogi, 
żebyśmy na patrol nie wleźli. Tylko uważajcie!
Wawrytko spodziewał się oporu, ale Wojtek milczał, a Kasia 
powiedziała tylko:
— Baca, idź ze strykiem. Szukaj Daniela!
Pies zaskomlił żałośnie, ruszył jednak posłusznie za Wawrytką. 
Wspinali się długo pod górę. Baca wlókł się z tyłu bez oporu, ale i bez 
zapału, przebijając się z trudem przez śnieg.
Stanęli wreszcie na grani. Wawrytko zawahał się. Którędy iść? Jeśli 
nic złego nie spotkało chłopaków, powinni dawno być w leśniczówce. Może 
jednak kluczą osaczeni ze wszystkich stron? Może szukają na próżno 
wyjścia z pułapki? Którędy idą, gdzie są?
Nagle Baca wysunął się naprzód, podniósł łeb. Przez kłęby 
miotającego się śniegu i zmrok Wawrytko widział, że pies węszy. Potem 
Baca szczeknął zapraszając przewodnika, żeby szedł za nim.
Teraz pies prowadził. Zapadał w zaspy, wyłaził znów, parł przed 
siebie, jakby gnany jakąś przemożną siłą.
Tyś chłop, Kasiu!
Daniel otoczył Staszka ramionami, ogrzewając i chroniąc własnym 
ciałem przed uderzeniami wichury. Nic więcej zrobić nic mógł. Ścięte 
kosówki powtykane pod głaz stanowiły dla nich obu słabą osłonę. Część 
gałęzi związana w kształt wielkiej miotły miała służyć za tobogan. Ale 
przewieźć nim Staszka nie mógł. Nie tylko dlatego, że przed nim ziało 
urwisko, bo przedarłby się dokoła, przeciągnąłby Staszka nie tak, to 
inaczej. Ale głazy wciąż uparcie trzymały ramię brata w potwornych 
kleszczach. Próżno je szarpał, odciągał, czasem chwiały się nawet, ale 
opadały znów na dawne miejsce, a za każdym razem Daniel ze zgrozą 
słyszał bolesny jęk. „Co robić? — myślał gorączkowo. — Iść wołać o 
pomoc? Zanim wrócę, Staszek zamarznie, nawet jeśli go zakryję gałęziami 
kosówki.”
Życie zaledwie tliło w rannym, jak nikły płomyczek, gotów zagasnąć 
pod lada silniejszym podmuchem.
Tuląc brata czuł, że on oddycha. Ale sam tracił z każdą chwilą resztki 
sił. Powoli ogarniała go obojętność. Zasnąć. Za wszelką cenę zasnąć. 
Wiedział, że obojętność jest najgroźniejszym wrogiem w górach. Jeśli się 
jej podda — zginie, a z nim razem jego brat. Dźwignął się więc, zaczął 
rozcierać Staszka, ale zgrabiałe ręce nie chciały słuchać, poprzez cienką 
koszulę mróz zakuwał jego ciało w lodowy pancerz. W głowie huczały 
młoty. Tysiące młotów.
„Nie daj się — powtarzał sobie — nie daj się! Trzeba jeszcze raz 
spróbować. Może uda się odsunąć wanty, zanim stracisz przytomność. 
Inaczej Staszek nie uratuje się, nawet gdyby się ocknął”.
I wstał.
Otaczała go groźna, wirująca ciemność. Wicher huczał, uderzał w 
niego. Z trudem utrzymując się na nogach, zrobił krok w kierunku głazów.
Odnalazł je po omacku. Zagryzając do krwi zdrętwiałe wargi, wparł 
się całym ciałem w przeszkodę i... upadł w śnieg.
Wszystko na próżno. Nie uratuje Staszka!
I wtedy wydało mu się, że poprzez huki i wycia dosłyszał szczekanie.
„Niemcy gonią albo mi się śni! I tak, i tak już koniec!”
Doczołgał się do Staszka, znów ogarnął go ramionami. Szczekanie 
powtórzyło się bliżej. Coś kosmatego, ciepłego spadło na niego z 
rozmachem. Spróbował odepchnąć. Ale gorący język lizał go po twarzy 
serdecznie, z oddaniem. Pies skomlił wyrażając swoje psie szczęście, 
swoją radość, że wreszcie odnalazł pana.
— Baca, Baca, jesteś! Skąd ty, Baca?
— Żyjesz? — posłyszał nad sobą. — Żyjecie? Wawrytko odsunął psa 
stanowczym ruchem i pomógł Danielowi wstać. Za wirującymi płatkami 
śniegu, w ciemności zamajaczyła przed oczyma Daniela znajoma twarz 
przewodnika. Silne ręce podparły go, stanął chwiejąc się na nogach.
— Stryku, znaleźliście nas?
— Masz — wsunął mu do ust Wawrytko kostkę cukru — masz, zjedz, 
dobrze ci zrobi. Rannyś?
— Nie. Staszek ma rękę złamaną, wyjąć spod wantów nie można.
— Wyciągniemy. Trzymaj, Daniel, latarkę. A nie wypuść jej. W taką 
dujawicę światłem kręci tak samo jak głosem, żadne ćmy na nasze światło 
nie przylecą. No, trzymaj.
Wawrytko zapalił latarkę i podał mu ją. Daniel oparł drżące ręce na 
swoim kolanie, żeby nie upuścić jej w śnieg. W ruchomym krążku światła 
widział teraz bladą twarz brata. Światełko przebiegało po szyi, po okrytych 
śnieżnym nalotem swetrach i zatrzymało się na ręce. Z uwagą patrzyli 
obaj na głazy przytrzymujące biedne, skręcone ramię.
— Daniel, zgaś latarkę i wsadź do kieszeni. Ciągnij Staszka ostrożnie, 
a ja podeprę wanty — rozkazywał Wawrytko — Baca, stój spokojnie!
Daniel objął mocno brata wpół.
— No, raaaz!
Ciągnął ku sobie brata po śniegu. Staszek jęczał żałośnie.
— Jeszcze, jeszcze, taaak — słyszał głos Wawrytki — no juuż.
— Daniel! — dosłyszał ciche wołanie. — Daniel!
Oddychał ciężko nie mogąc złapać tchu i pogłaskał tylko brata po 
twarzy sztywnymi palcami. Ten ucichł.
— No — powiedział podchodząc Wawrytko, a jego głos rwał mu się na 
wichrze — poświeć znów, Daniel, czasu nie mamy.
Spokojnie, bez pośpiechu, a jakże szybko i sprawnie, z biegłością 
nieomal lekarską, poruszały się ręce przewodnika. Ujął bezwładne ramię w 
łubki i zaczął bandażować, a pod jego palcami powstawał prawidłowy, 
klasyczny „kłosek”.
— Daniel — jęknął znów ranny nie otwierając oczu.
— Daniel — odpowiedział Wawrytko. — Zaraz do domu pojedziemy. 
Jakże ci tam, Staszku?
— Nic, stryku, nic. A Daniel jest?
— Jest.
Staszek odetchnął z ulgą i coś jakby cień uśmiechu przebiegło po 
umęczonej twarzy.
— Dam ci kropelki — powiedział Wawrytko — ręka już gotowa. 
Poświeć, Daniel, o tak, nad torbą, wyjmę. Pij.
Potem Wawrytko ściągnął z siebie serdak.
— Włóż, Daniel, bo zamarzniesz. A szkoda byłoby takiego jak ty. 
Gałązeczek już naciąłeś! — w głosie przewodnika brzmiało uznanie. — 
Przydadzą nam się gałązeczki. Tobogan zrobimy z nart. Świeć jeszcze, 
zwiążę narty i jedziemy.
I znów w krążku światła poruszały się sprawnie szczupłe palce. 
Przewodnik podłożył kawałek gałęzi pod czuby nart i związał je liną, potem 
unieruchomił liną ich tyły.
— Dobra — powiedział zadowolony — teraz kładziemy Staszka na 
tabogan i w drogę.
Ostrożnie ułożyli rannego podścielając sweter i wiatrówkę.
— A ty nie śpij, Staszek — dotknął jego zdrowego ramienia. — Zjedz 
jeszcze kawałek cukru, tylko pomalućku ssij, żeby się nie zadławić. I nie 
śpij.
Staszek posłusznie spojrzał w górę. Nad jego głową przesuwały się 
szybko ciemne chmury przesłaniane co chwila śnieżną zamiecią. Zmrużył 
powieki, bo śnieg kłuł w oczy. Obok coś mówił półgłosem Wawrytko, obaj 
z Danielem uwiązywali go liną.
— Zaraz, zaraz, wartko zjedziesz na dół kolejką jak z Kasprowego. I 
ciebie, Baca, spuścimy, ino nie piszcz.
Staszek chciał o coś zapytać, ale ziemia zakołysała się pod nim. Znów 
spadał z lawiną, a nad jego głową wirowały Szczyty, niebo i lśniąca kula 
słoneczna.
Szarpnął się, chcąc się wydobyć na powierzchnię, i rękę przeszył 
ostry ból.
Kiedy znów otworzy oczy, Daniel gładził go po twarzy szepcąc:
— Już nic, już nic, spuściliśmy ciebie na linie. Cicho, Staszek, już nic! 
Poczekaj, teraz Bacę spuścimy.
Doliną Małej Łąki ruszyła karawana. Tobogan sunął po śniegu, 
ciągnięty przez Wawrytkę, a podtrzymywany i popychany z tyłu przez 
Daniela. Obok biegł Baca i od czasu do czasu przejeżdżał po twarzy 
rannego gorącym ozorem.
Tobogan podskakiwał na kamieniach i pieńkach, urażając wciąż chorą 
rękę. Staszek zaciskał zęby, żeby nie jęczeć, i znów zapadał w męczącą 
malignę, z której budziło go troskliwe, ale natarczywe wołanie:
— Staszek, nie śpij, nie śpij!
Nie miał sił powiedzieć, że wolałby nie tylko zasnąć, ale zemdleć, 
żeby nie czuć nic. Nad jego głową miotały się wierzchołki drzew jęcząc i 
protestując. Gdyby mógł, miotałby się jak one. Ból wświdrowywał się w 
ramię głęboko i uparcie.
Jechali długo.
W pewnym momencie posłyszał obok siebie dziecięcy głos.
„Nie śpij” — powtórzył sobie starając się oprzytomnieć. Ale dziecinny 
głos brzmiał gdzieś zupełnie blisko, zdyszany, przejęty.
— Wojtek czeka na szosie, da znać, jakby co. A jechać można, bo 
patrol przeszedł.
— Dobrze — przyzwolił Wawrytko — jedziemy.
— Jakże ci, Staszku? — posłyszał tuż nad sobą.
— To ty, naprawdę ty, Kasiu?
— Ja. Już niedaleczko do domu. Z Jaworzynki schodzimy.
— Cicho — przerwał jej Wawrytko. — Słuchajcie! Drzewa skrzypiały 
pochylane dujawicą. Ale wśród odgłosów wichru czujne ucho przewodnika 
wyłowiło inne dźwięki. I Baca zaniepokoił się. Trącał nosem Daniela, 
skomlał, zdawał się nawoływać do pośpiechu.
Tak. Z daleka szła nagonka. Cały chór psich głosów dawał znać, że 
trafiono na trop.
— Jedźcie, stryku — powiedział Daniel — a ja zostanę, zatrzymam 
ich.
— Nie! — krzyknął ranny. — Nie!
— Nie — powtórzył stanowczo przewodnik. — Kasia — zwrócił się do 
dziewczynki. — Masz Kińdzię?
— Tak.
— Kasiu, trzeba ją wypuścić. Psy za nią pogonią. Dasz mi ją, Kasia?
Nie odpowiedziała. Szczekanie zbliżało się z niewiarygodną 
szybkością... Rozumieli wszyscy, że uratować ich może tylko kotka.
— Oddasz, Kasiu?
— Tak.
Tuż-tuż tryumfalnie brzmiał psi chór. I nagle szczekanie przeszło z 
bezładny jazgot. Psy zanosiły się teraz histerycznym ujadaniem.
— Jedziemy! — zawołał przewodnik wracając. — A wartko!
Zsuwali się w dół leśną ścieżyną. Drzewa jęczały nad nimi, pochylane 
wiatrem. Wszyscy milczeli. Baca szedł cicho przy nodze Daniela. Wreszcie 
za ciemnymi konarami zamajaczyła biel szosy.
— Stryku, to wy? — spytał Wojtek i chłopak wynurzył się zza 
świerków. — Prędzej, stryku. Nikogo na szosie nie ma.
— Wojtek — szepnął Wawrylko. — Pilnuj Kasi, żeby za Kińdzią nie 
poleciała. A my sobie bądź jako poradzimy.
Staszek chciał powiedzieć coś serdecznego dziewczynce. Zdawał sobie 
sprawę, na co się zdobyła. Ale Wawrytko szarpnął gwałtownie toboganem. 
Widać trafił na kamień, bo narty podskoczyły; Staszek poczuł jakby żywy 
ogień w chorym ramieniu i stracił przytomność.
***
Przez dwa dni Staszek majaczył i rzucał się na pościeli, a Daniel 
troskliwie go pielęgnował.
Wojtek przyniósł trochę suszonych owoców od pani Rostowej i Daniel 
poił chorego kompotem, wlewając mu do ust po odrobinie płynu. Doktor 
Jaroń sprowadzony przez Wawrytkę wpadał co wieczór i robił zastrzyki 
zarówno Staszkowi, jak i Danielowi, który pomimo swego żelaznego 
zdrowia czuł ogromne osłabienie i gorączkował. Ręka Staszka była 
nastawiona bez pomocy rentgena i doktor z niepokojem popatrywał na 
białą kukłę z gipsu, leżącą nieruchomo na prześcieradle.
Dopiero trzeciego dnia po południu Staszek spojrzał przytomnie. W 
leśniczówce był tylko Daniel, który na krok nie odchodził od brata, i 
Katarzynka przygotowująca wieczerzę. Zmierzchało.
Daniel nie od razu zauważył, że Staszek na niego patrzy.
— Daniel, gdzie my?
— U dziadzia Wali, w leśniczówce — odpowiedział starając się ukryć 
wrażenie.
— Toś ty mnie uratował.
— Wielu było tych, co ratowali... Wawryko z Bacą nas znaleźli.
Baca słysząc swe imię podniósł łeb i spojrzał mądrymi oczyma.
— Wawrytko? — powtórzył Staszek.
— Ano z Kasprowego z dyżuru uciekł i w dujawicę na grań poszedł.
— I nic mu za to?
— Nic — odpowiedział Daniel podsuwając ostrożnie do ust chorego 
kubek z kompotem. — Gadał, że nogę skręcił. I jakoś mu nic. Pij, Staszek.
— Dobre — pochwalił chory, ale widać nurtowały go różne myśli, bo 
za chwilę znów spytał: — A skąd Wawrytko wiedział o nas?
— Kasia i Wojtek poszli nas szukać, a do Wawrytki Urszulkę wysłali.
— Urszulkę — zdziwił się Staszek, ale nie spytał o nie znaną mu 
osobę. — Tato byli tu u nas? Co z tatą?...
— Nie może tata do nas przyjść — niepewnie odpowiedział Daniel.
Był sam zaniepokojony wymijającymi odpowiedziami, które 
otrzymywał od Wawrytki na temat ojca. Nie dopytywał się, bo czasu na to 
nie wystarczyło. Wawrytko wpadł raz na krótko, a on sam był 
zaabsorbowany przedewszystkim chorobą Staszka, któremu groziło 
zapalenie płuc.
— Ale zdrów — dopytywał się Staszek — w domu spokojnie?
— Wszystko dobrze. Jak wyzdrowiejesz, spotkamy się z tatą u 
Wawrytki. Napij się jeszcze, Staszek.
Staszek łyknął kompotu, o coś chciał jeszcze spytać, ale powieki 
opadły same i ogarnął go sen spokojny, bez zjaw i majaczeń. Daniel 
potrzymał jego rękę, sprawdził, że tętno bije po raz pierwszy równiutko i 
mocno, po czym wstał.
— Kasiu...
Dziewczynka odwróciła twarz od ognia.
Pomimo niepokoju o ojca i brata Daniel nie mógł nie zauważyć, że 
mała towarzyszka jego dzieciństwa zachowała się bohatersko. Nie mógł 
też patrzeć na nią bez wyrzutów sumienia. Dziewczynka stała się cieniem 
dawnej, wesołej Kasi. Ostatni cios ugodził ją znów dotkliwie.
Mali Mocarni, nazajutrz po tragicznym dniu, już o świcie przynieśli jej 
Kińdzię.
Kotka żyła jeszcze. Wyrwała się psiej zgrai, ale zabrakło jej sił na 
powrót do domu.
Kińdzia poznała od razu swoją panią, ufnie dotknęła jej policzka 
skrwawionym pyszczkiem. Kasia jeszcze boleśniej odczuła to, że zdradziła 
swoją wierną przyjaciółkę.
— Musiałam, Kińdziu, musiałam — szeptała tuląc kotkę, a gorące łzy 
spadały na czarny łebek.
O tym wszystkim Daniel wiedział od Wojtka.
— Kasiu — poprosił. — Powiedz mi prawdę, Kasiu. Co z ojcem? Nie 
przychodzi, a stryk nie chce nic o nim gadać. Powiedz, Kasiu, bo jak nie 
powiesz, sam pójdę do ojca.
— Nie chodź! — krzyknęła. — Gestapo wzięło stryka Jana. I mego 
ojca, i Jaśka Czuja.
— Zamiast nas — spytał gorączkowo — za mnie wzięli?
— Nie wiem.
Daniel skoczył w drugi kąt izby, gdzie na kołkach było zawieszone 
ubranie, zdjął swoją kurtkę i szybkim krokiem skierował się do drzwi.
— Powiedz Staszkowi, żem do Goracha musiał wyjechać i żeby nas 
dogonił, jak wyzdrowieje.
— Daniel! — chwyciła go za ręce. — Nie idź, Daniel! Nie idź do 
„Palace”. Twego ojca już nie ma. Nic nie pomożesz.
— Jak to: nie ma? Gdzie ojciec?
— Nie żyje. Zabili. A mój tato i Jasiek na robotach. Nic nie pomożesz, 
a Staszkowi jesteś potrzebny — i wybuchnęła łkaniem.
Chłopak długo stał pośrodku izby. Nie poruszył się, kiedy wszedł 
Wawrytko. O nic więcej nikogo nie pytat. Podszedł do chorego, usiadł przy 
nim, zakrył twarz rękoma i znieruchomiał znów. Nie mieli odwagi wołać go 
na wieczerzę. Przygotowali ją tylko.
— Ty ino nie rób więcej głupstw, Daniel — surowo odezwał się 
przewodnik, kiedy oboje z Kasią zbierali się już do odejścia. — Dość tego, 
co było. Nikogo nie uratujesz. Sam zginiesz. Jutro rano do was przyjdę.
Wiatr ucichł. Zgasł ogień na palenisku. Za oknami bielał śnieg. W 
izbie słychać było tylko równy oddech chorego. Daniel ściskał płonącą 
głowę. Teraz dopiero zdał sobie sprawę ze skutków swej lekkomyślności. 
Ojciec zginął. Pawlica i Jasiek — na robotach. Powinien się zgłosić zamiast 
nich. Ale Wawrytko i Kasia, córka Pawlicy, twierdzą, że im nie pomoże. 
Ojcu nie zwróci życia, nie odmieni losu tamtych, skazanych na roboty. 
Żeby nie Staszek. Żeby nie Staszek, nie wahałby się. Nikt by go nie 
zatrzymał. Spróbowałby uratować Pawlicę i Jaśka.
Rano do leśniczówki zajrzał Wawrytko.
Staszek spał. Daniel siedział obok, zasłaniając twarz rękoma. 
Przewodnik rozpalił ogień pod płytą, spojrzał kiwając głową na puste 
talerze, na garnczek z kluską, której nikt nie tknął.
— Daniel — powiedział — Daniel. Wstań. Nie można tak. Staszkowi 
nic nie gadaj o ojcu. Za słaby on, żeby wiedzieć. A jak spojrzy na ciebie, 
zaraz wszystkiego się domyśli. Idź, ogarnij się, umyj, zaraz wodę 
zagrzeję. I głupstw nie rób, jeszcze raz ci powiadam.
— Dobrze — zgodził się obojętnie Daniel.
— Przyjdę dziś po dyżurze. Dzieciaki przyślę. Żeby ci łatwiej było. 
Gadaj Staszkowi, że ojciec chciał przyjść, ino że gestapo na dom uważa. 
Gładkie obstawiło. Jak trochę zapomną, wtedy przyjdzie.
— Dobrze — powtórzył Daniel.
Staszek na szczęście obudził się na krótko, poprosił o jedzenie, 
spytał, jak ojciec, i zadowalając się lakoniczną odpowiedzią: „Zdrów”, 
zapadł od razu w sen.
Gdzieś po południu zjawił się Szymek, sprowadzony przez Wojtka, i 
zaczął gospodarować w leśniczówce. Nie odzywał się, ale jego obecność 
zdawała się uspokajać Daniela.
Wawrytko z Kasią przyszli dość późno. Katarzynka musiała dopomóc 
siostrze przy praniu bielizny. Wojtek z braćmi biegał po Zakopanem, 
roznosząc kolczyki i zawiadamiając, gdzie ma przyjść targownik.
Nad wieczorem Mocarni, po wypełnieniu dobrowolnie podjętego 
obowiązku, przyszli także do leśniczówki.
Staszek nie spał. Sen go pokrzepił znacznie i mógł nawet na wpół 
siedzieć. Wszystko go interesowało, rzucał pytania i niecierpliwie domagał 
się natychmiastowych odpowiedzią — Stryku — pytał wesoło — jakeście 
nas znaleźli? Opowiedzcie.
Nieraz w ciągu następnych lat Wawrytko musiał opowiadać znajomym 
i krewnym, jak to w dujawicę uciekł z dyżuru „berwachtu”, nigdy jednak 
nie opowiadał tak wesoło i z tak boleśnie ściśniętym sercem.
— Idziemy z Jaśkiem Tomkowym. W ręce czekany. Na nogach raki. 
Na lince tych z trupimi czaszkami prowadzimy. Człapią posłusznie niby 
owieczki. Idziemy pomalućku, żeby zimnej krwi nie stracić, bo jakby się 
który z Niemców obsunął, to już tylko trza by się dźwigać na smreczku, 
boby i tak koniec zrobili z człowiekiem. Z odmrożonymi gębami my doszli 
do obserwatorium. Pchnąłem dźwierze, jakoś się otwarły. Młynek z wichru 
i śniegu na korytarzu się kręci.
Staszek podniósł się słuchając uważnie. Okrzykami przerywał 
przewodnikowi, wyrażając swój podziw dla niego i Jaśka Tomkowego. 
Śmiał się serdecznie, kiedy Wawrytko wspomniał, że równocześnie wołał 
go komendant placówki i młoda dziewczyna.
— Ładna — stwierdził z uznaniem. — Myślę sobie: „E, jeszcze się 
Wawrytko podoba dziewczętom, w dujawicę do niego na Kasprowy jadą”.
Ej, ni ma to jako innie,
biją się koło mnie,
biją się za borem
listecek z jaworem..
Cóż to, nie fajny chłopak ze mnie? Ej. A ta dziewczyna, Urszulka, 
gada, żebym za wami leciał, Kasia i Wojtek z Bacą już są w drodze na 
grań. Biorę ja linę. Jadę. Zawiuchało. Het zbiło mnie z nóg. Śniegu telo! 
Ćma, nic nie widno. Żeby nie Baca, źle by z nami było.
Na Kondratowej on mnie znalazł, mało nie zwalił z radości, ba też i ja 
rad byłem.
A tu dzieciska w szopie. Wojtek włożył płony sweter, a buty mu z nóg 
leciały i tak szczękały zębami, jak on sam. Dzieci wysłałem na dół do Małej 
Łąki, alem ani wiedział, że się tak spiszą. Co wam powiem, to wam 
powiem, ale wam powiem, że się spisały. Idziemy my z Bacą. Śnieg nam 
zawadza. A na grani dujawica aż przewraca. Pies poczuł widać cosi, bo 
goni na przodku, a ja za nim. Ażem na portkach kawałeczek podjechał. 
Dobrze, że się Baca spieszył. Naszli my was małożywych. Daniel honorowo 
się trzymał, syćko ze siebie zdarł, na ciebie, Staszku, włożył i 
kosodrzewiny natargał, żebyś nie zamarzł.
Staszek uśmiechnął się do brata i położył dłoń na jego ręku.
— A cośmy się namęczyli, żeby cię spod want wyciągnąć! Ani tik 
ruszyć, ani tak. Po jakie grzechy ty na ten nawis lazł?
— Żebym wiedział — odparł Staszek wesoło — tobym usiadł i siedział. 
Ale kto to jest ta Urszulka, co po was na Kasprowy przyjechała? 
Przyznajcie się, stryku, bo stryjnie powiem.
— Kasia niech gada, kogo do mnie przysłała.
— Siostrzenicę pani Rostowej — odparła dziewczynka.
— Ładna? — pytał Staszek. — Naprawdę taka ładna? Kasia wyjęła z 
kieszonki fotografię, którą jej dała Urszulka na pożegnanie, i podała 
Staszkowi. Z fotografii patrzyły szczerze i prosto jasne oczy. Puszyste 
włosy zaczesane do góry spięte były w klasyczny węzeł.
— Ładna — stwierdził chłopak — naprawdę ładna. Spójrz Daniel.
— Ładna — ziewnął lekko młodszy brat nie patrząc na zdjęcie.
— Tośmy się pośmieli i pogadali — zaczął Wawrytko poważnie — a 
teraz posłuchajcie, co wam powiem. Szukają was. Tu zostać nie możecie. 
Staszek lepiej się ma, jakoś może do Krakowa dojedzie. Tomek zawiezie 
was do Nowego Sącza, a stamtąd już bądź jako do pociągu się pchajcie. 
Doktor stara się, żeby wam zaświadczenie zdobyć, że do Krakowa do 
szpitala jedziecie. Przygotujcie się do drogi. Rano Tomek po was zajedzie.
— A ojciec?
Przewodnik pochylił się nad Staszkiem i zaczął coś opowiadać. Daniel 
szybko wstał i zbliżył się do Kasi, która podkładała gałęzie do pieca.
— Kasiu! Niejeden chłopak nie zrobiłby tego, co ty. Tyś chłop, Kasiu!
To była najwyższa pochwała w ustach Daniela, wyraz uznania, na 
który czekała długie lata na próżno. Ale jej serce było zbyt obolałe, żeby 
odczuć radość. Łzy zakręciły się pod spuszczonymi powiekami.
— Weź Bacę — poprosił serdecznie. — Wiem, że ci nie zastąpi 
Kińdzi... ale «jemu u ciebie będzie najlepiej. Baca, psisko, idź z Kasią. To 
twoja pani.
Rano, kiedy obaj chłopcy, przygotowani już do drogi, czekali na 
Tomka, Daniel, rozglądając się ostatni raz po leśniczówce, dostrzegł, że 
coś bieleje pod stołem. Podniósł fotografię Urszulki.
— Patrz — powiedział do Staszka — Kasia zapomniała zabrać ze sobą 
zdjęcie — i położył je na stole.
— Nie może tu zostać — zauważył starszy brat — ktoś tu zajrzy, 
znajdzie, nie wiadomo, gdzie to zawędruje. Oddam Tomkowi dla Kasi.
I włożył fotografię Urszulki do kieszeni.
Odlot
Nad ranem ścisnął mróz.
Jezdnia pokryła się szklistą powierzchnią. Wyglądała jak rzeka skuta 
lodem. Z dachów zwisały długie, lśniące sople.
Jeszcze było ciemno, kiedy Teodor Złotniczek podążył na rynek. 
Można tam było kupić o tej porze różne towary albo wymienić je 
korzystnie na inne.
Obok Złotniczka, brzegiem jezdni, gdzie leżało trochę zmarzniętego 
śniegu, ktoś śmignął na nartach. Zerknął podejrzliwie. Narty dawno już 
zostały skonfiskowane dla żołnierzy mających zdobyć Moskwę.
Chłopiec i dziewczynka, którzy zatrzymali się właśnie niedaleko 
Złotniczka, mieli jednak narty małe i własnej roboty, nie przydałyby się 
one na nic żołnierzom Trzeciej Rzeszy przemierzającym śnieżne pola 
Związku Radzieckiego. Odwrócił się i wzrok jego padł na sanie, którymi 
jechało parę osób. Powoził siedząc boczkiem z dawną fantazją Tomek 
Gąsienica. Pomimo półmroku Złotniczek poznał go i bacznie przyjrzał się 
jadącym. Jeden z nich, młody chłopak, podniósł głowę.
Nikt poza rodziną Jędrzeja Gąsienicy nie miał takich oczu.
To był Daniel.
— Stój — krzyknął Złotniczek. — Stój, Tomek!
Woźnica zaciął konie. Złotniczek rozejrzał się, czy nie ma w pobliżu 
żołnierza SS czy chociaż policjanta, kiedy nagle poczuł, że coś ciężkiego 
wpada mu pod nogi. Stracił równowagę. Rozległ się krzyk, płacz dziecka. 
Na próżno usiłował wydobyć się z kłębowiska ciał. Dzieci widocznie chciały 
się podnieść i chwytały go za nogi i ręce. Po dłuższej chwili dopiero udało 
mu się z nich otrząsnąć. Spojrzał dokoła. Ulica była pusta. Sanki, które 
uwoziły Daniela i kogoś jeszcze — znikły bez śladu. Nie było też w pobliżu 
żadnego auta, fiakra, który by mógł go podwieźć. Sześciu młodych 
chłopaków otaczało zanoszącą się od płaczu dziewczynkę.
— Jeździć nie umiecie! — ryknął na dzieci. — Ja wam pokażę!
Mali narciarze zawrócili. Czarnowłosy chłopak wziął dziewczynkę na 
ręce, zarzucił ją sobie na „barana”.
Chłopcy zabrali rozbite sanki i cała wataha odbiegła nie zważając na 
jego krzyki. I cóż zresztą mógł im zrobić. Stał na jezdni, wpadli na niego. 
Ślizgawica przecież.
Nie poszedł już na rynek, tylko wprost do Wacka Krzeptowskiego, aby 
podzielić się nowiną, że Daniel jest w Zakopanem.
Wacek nie był jednak ciekaw żadnych wieści.
Czyjeś ręce pod osłoną nocy wystawiły na jego podwórku wysoką 
szubienicę. Na dole był napis zrobiony smołą:
Uważaj no, Wacuś,
będziesz wisiał za cóś!
Wacek nie ogolony, w cusze narzuconej na koszulę, z wściekłością 
walił siekierą w drzewo szubieniczki.
— A idźcież stela — ryknął na Zotniczka — bo syćkich pozabijam!
Złotniczek wyskoczył na ulicę jak oparzony i dopiero zza płotu 
nasłuchiwał okrzyków Wacka, którego na próżno usiłował uspokoić jego 
brat.
Pomimo całej swej bezczelności Złotniczek uczuł niepokój. Z ulgą 
pomyślał o tym, że nie zatrzyma Daniela. W razie czego zawsze może się 
wytłumaczyć, że miał do niego jakąś pilną sprawę. Zrezygnował też z 
zamiaru złożenia donosu w gestapo na Tomka. Co mu tam. Niech jadą, 
gdzie chcą. Życie milsze. Rozumiał dobrze, iż nikt nie zdołałby albo też nie 
chciałby go bronić przed zemstą górali. Słyszał przecież, co odpowiedział 
Malsfey Wackowi Krzeptowskiemu, kiedy ten prosił Kreishauptmanna o 
obronę, bo mu ludziska zza płotów wygrażali obiecując rychłą śmierć.
Malsfey wzruszył ramionami i odpowiedział jak Fryderyk Wielki:
— Ruhe ist die höchste Bürgerpflicht. Spokojnie, Herr Krzeptowski — 
dodał z ironią — za moich rządów w Zakopanem nie zabito jeszcze ani 
jednego Niemca.
— A czy ja jestem Niemiec? — żalił się potem Wacek — Niemca może 
i nie zabiją, a nas na pewno.
Prawie że się ucieszył Złotniczek na widok starego „Francuza”, który z 
bornią pełną mleka szedł mu naprzeciw. Gaździnka słabowała, służącej nie 
mieli i stary Józef rad nierad musiał sam sprzedawać mleko.
— A! — podszedł do niego z szerokim uśmiechem Złotniczek. — 
Cieszę się, że pana oglądam, gazdo Józefie. Jak tam sprawy, co słychać, 
jak się panu powodzi?
— Aaaa dobrze — odpowiedział „Francuz” z nieprzeniknionym 
wyrazem twarzy. — Bardzo dobrze. Ino wiecie, panie, z mąką teraz trudno 
— nika nie kupi, gwoździ w sklepie nie ma, a tu by się przydało dach 
przybić, cukru nie uwidzisz, szpyrki by sobie człek podjadł, a świni nie 
zabijesz, bo ciebie zastrzelą. Krowy zabierają, babie masło zabrali, ale jest 
dobrze, bardzo dobrze z Hitlerem. — I „Francuz” wyminął go, nie 
uchylając kapelusza.
Złotniczek aż zaniemówił ze zdumienia, a potem idąc do domu zaczął 
rozważać sytuację. Górale zhardzieli. Mogą naprawdę zacząć się mścić. 
Jemu na razie jeszcze nie grożą niczym, i to jest dobrze. Z Wackiem 
Krzeptowskim należy wobec tego rozluźnić przyjazne stosunki. Nikomu w 
drogę chwilowo nie wchodzić, wprost przeciwnie, trzeba pomóc temu i 
owemu z opornych władzy. Może by zgromadzić dokoła siebie grupkę ludzi 
mniej skompromitowanych?
Przyszedł mu na myśl Kowacz. Ten idiota mógłby się przydać. Zboczył 
więc na znajome podwórko. Przed drzwiami pracowni przystanął, nieco 
speszony. Mosiężnej tabliczki z nazwiskami Gąsienicy i Kowacza nie było. 
Ciemniały tylko cztery małe otworki — ślady po gwoździach.
„Udaje, łobuz, że zwinął pracownię” — uśmiechnął się krzywo.
W kącie sionki nie stało już wyrko Szymka. Z pracowni nie dochodził 
żaden dźwięk. Ktoś jednak krzątał się w pokoju zajmowanym przez 
Kowaczów.
— Panie Dezydery — huknął Złotniczek. — Panie Dezydery, wyłaź no 
pan!
Z pokoju wysunęła się kobieca głowa. Nie była to jednak pani Waleria 
Kowaczowa zwana Walerianną, ale żona Tomka Gąsienicy, Weronka, która 
trzymała w ręku potężnych rozmiarów miotłę. Przez uchylone drzwi widać 
było pusty pokój, śmieci na podłodze, jakieś papierki, słomę...
Zanim Weronka otworzyła usta, domyślił się sam: Kowacz uciekł.
— Nie ma Kowacza — wyjaśniła szorstko. — Syćko prasnął i poszedł. 
Nie wiem ka. W gminie pytajcie.
„Szczury uciekają z tonącego okrętu — rozmyślał Złotniczek — a 
tchórze jeszcze wcześniej! Nie ma powodu do obaw, chociaż prawdę 
mówiąc, coś się psuje na wschodnim froncie...”
Już parę dni temu szepnął mu poufnie jeden ze znajomych Niemców, 
że generał Paulus siedzi zamknięty w kotle jak mysz w pułapce. Pewnie się 
wydobędzie, ale ostrożność nie zawadzi.
Szkoda byłoby stracić wszystko, co nagromadził w czasie wojny. Miał 
sześć wspaniałych futer pożydowskich, które stanowiły majątek, 
kilkanaście kuponów wełny i jedwabiu. Skóry. Dywany. Postanowił zawieźć 
to wszystko do Warszawy i przechować u znajomych do końca wojny.
***
A tymczasem sanki u wożące z Zakopanego Staszka i Daniela pędziły 
naprzód. Miękki wiatr owiewał im twarze. Grudki śniegu wylatywały 
koniom spod kopyt.
Tomek Gąsienica ze zmarszczonymi brwiami śledził drogę, czy nie 
widać czegoś podejrzanego. Nie był pijany. Od śmierci ojca nie wstąpił do 
knajpy.
Obaj bracia patrzyli wciąż na południe.
Ponad domami, przecięte ciemnymi sylwetkami drzew, wznosiły się 
Tatry. Dołem siwe jak obłoki, wyżej błękitna, zlewając się w jedno z 
zamglonym niebem.
Staszek i Daniel patrzyli długo, a szczyty znikały za mgłą, rozpływały 
im się w oczach jak topniejące szybki lodu.
Czy znasz Maruszkę?
Maria Kann  Dujawica
- 61 -