JERZY KRZYSZTOŃ

Obłęd
2. Przywiązany do masztu

© Copyright by Jerzy Krzysztoń 1980
ISBN 83-06-00188-5
Cóż ci powiem najpierw, co na ostatku, 
skoro tak liczne są niedole, którymi 
obdarzyli mnie bogowie niebiańscy?
(Odys do Alkinoosa, władcy Feaków)
...Uwaga! Uwaga! Nadchodzi!... MIRV-1!... MIRV-1!... MIRV-2!... MIRV-3!... 
Poseidon!... 
Minuteman!... Poseidon!... Uwaga! Uwaga! Nadchodzi!... Attention! Attention! 
MIRV-ONE is 
approaching!... MIRV-TWO! MIRV--THREE!... Attention! Attentionl Wnimanije! 
Wnimanije!... Poseidon! 
Minuteman!... Poseidon!... Wnimanije! Wnimanije!...
Jestem unieruchomiony, przywiązany do łóżka, ręce mam spętane, nogi mam spętane, 
mogę 
tylko poruszać głową. Słyszę ryk syreny, zawodzi, jakby zbliżał się koniec 
świata, i wołam, wołam, 
choć gardło mi puchnie od krzyku: Uwaga! Uwaga! Nadchodzi! MIRV-1!... MIRV-2!... 
MIRV-
3!...Wnimanije! Attention! Wnimanije!... Słyszę huk wzlatujących samolotów, 
startują do boju, aż biały 
sufit wysoko nade mną wibruje i drży. Spętano mnie, ostatniego Prometeusza, bo 
chciałem ukraść im 
tę tajemnicę. Rozpięto mnie na skale nad morzem obojętności, przykuto za ręce i 
nogi. Lecz spełniam 
swoją powinność. Więc wołam: Uwaga! Uwaga! Nadchodzi!... Pot zalewa mi oczy. 
Straciłem ślinę w 
ustach. Wargi są jak żużel, zeschłe i spękane. Wiem, że już za późno na 
cokolwiek. Za późno na 
ratunek. Znów poszła do boju nowa eskadra, głuchy warkot wstrząsnął murami, w 
których mnie 
zamknięto. Attention! Wnimanije! Uwaga!
	Jakieś twarze krążyły nade mną, pojawiały się i nikły. Mnóstwo 
nieznajomych twarzy. Panika. 
Łotry, cóż oni ze mną zrobili! Związali mi ręce, abym nie mógł zasłonić oczu 
przed wielkim błyskiem. 
Czekałem go za oknem, czekałem go lada minuta. Pragnąłem zasłonić oczy, jakby to 
było 
najważniejsze, choć wiedziałem, że wyparuję wraz z żelaznym łóżkiem. Rozwiążcie 
mnie, prosiłem, 
rozwiążcie mnie, teraz już wszystko jedno, sami wiecie. Lecz prędzej bym diabła 
uprosił. Stał tam 
jeden pod ścianą koło drzwi, czarne oczy, czarne włosy i czarne insygnia na 
lewej piersi, i biegał tymi 
oczami w popłochu po całej sali, lecz też się nie ruszył. Samego diabła poraził 
strach, a cóż dopiero 
mnie. Z trwogi prężyłem się w swoich okowach, aż mi wszystkie mięśnie dygotały. 
Chwytałem ustami 
powietrze, aby nie zadławić się krzykiem, aby mój głos, choć ochrypłem od 
nieustannego 
wywoływania komunikatów, brzmiał donośnie: Uwaga! Uwaga! Nadchodzi! MIRV-
THREE!... MIRV-
FOURL. MIRV-FIVE!
	Niebo stanęło w błysku. Płynna stal rozgorzała w całym oknie. Zdążyłem 
zamknąć oczy. 
Czułem, jak po skórze murów przebiegło frenetyczne drżenie. Ale los Jerycha 
ominął tę kaźnię, na 
którą mnie skazano: ściany nie runęły z hukiem w dół ani strop mnie nie 
przywalił. Eksplozja nastąpiła 
dość daleko. Daleko, lecz wystarczy. I przypieczętowała mój los. Związany pod 
samym oknem, nie 
osłonięty ni kawałkiem muru, wystawiony na każdy kaprys promieni. Jeśli o mnie 
chodzi, było już po 
wszystkim. Lecz atak trwa. Atak się wciąż nasila. I nie mam co więcej myśleć o 
sobie, muszę wołać do 
ostatniego tchu: Uwaga! Uwaga! Nadchodzi! Attention! Wnima-nije! MIRV-ONE!... 
Wołam z wielką 
siłą, mój głos rozsadza ściany tej dużej sali, grzmi jak dzwon, niedługo 
rozsadzi mi głowę.
	Jakaś kobieca twarz nachyla się nade mną. Nie znam tej kobiety. Coś do 
mnie mówi. Nie 
rozumiem, czego chce. Przeszkadza mi. Mam coraz pilniejsze komunikaty. Idzie 
cała chmara rakiet z 
gigantycznymi głowicami! Przerywam na sekundę wywoływanie komunikatu i rzucam 
jej prosto w 
twarz: - Nic nie rozumiesz, idiotko? Zostałem napromieniowany. Mam leukemię. 
Stan beznadziejny. - 
Ach, tak! - mówi. Dopiero się ocknęła. Nosi biały czepek. Ma ochotę pogłaskać 
mnie po policzku. 
Syczę przez zaciśnięte zęby: - Won, bo ugryzę! - Natychmiast ucieka. Pozbyłem 
się jej i wiem, że 
przez ten czas - fatalnie stracony czas - co najmniej trzy głowice musiały dojść 
do celu, kilka milionów 
istnień straciło życie. Gdybym mógł choć pomasować szyję, może by to ulżyło 
mojemu opuchłemu 
gardłu. Uwaga! Uwaga! Nadchodzi!... KOMA 3! KOMA 3! KOMA 3!... Zdaję sobie 
sprawę, że 
popełniłem błąd, ale nie wiem - jaki, zasadniczy błąd w komunikacie, na pewno to 
nie tak, to nie ten 
szyfr, ale jestem zmęczony, tak bardzo zmęczony, zwijam się w tych pętach tyle 
godzin, nie zliczę już, 
ile długich godzin, pęta wpijają mi się w nadgarstki i powyżej kostek u nóg, 
stopy mi obrzękły, dłonie 
puchną, a tu trzeba krzyczeć na cały głos, żeby moje wołanie dotarło... Uwaga! 
Uwaga! I znów mi 
przeszkadzają.
	To ona wraca, ta młoda kobieta. Trzyma w ręce szprycę z długą igłą. 
Podnosi ją do góry, 
widzę, jak naciska tłoczek i z igły spadają dwie, trzy kropelki. Ona nic nie 
mówi. Ani słowa. Ale ja 
wiem. Nie chce, abym się męczył i zdychał czekając, aż zbieleje resztka moich 
czerwonych ciałek. 
Zimny dreszcz przechodzi mi po plecach, ale to już wszystko, podziwiam tę 
kobietę, że zdobyła się na 
taki miłosierny czyn. Chcę w ostatniej chwili życia wynagrodzić jej moje 
poprzednie grubiaństwo, ale 
nie umiem tego zrobić, brak mi słów, więc tylko sam podtykam, o ile mogę w tych 
pętach - swój 
pośladek pod ten coup de grace. Ukłuła i długo piekło. A potem obdarzyła mnie 
pożegnalnym 
uśmiechem, abym go zabrał na tamten świat. I wtedy dopiero dojrzałem, jakie 
piękne z niej było 
stworzenie. Językiem poruszałem z trudem najwyższym, ale zaglądając jej w oczy 
powiedziałem z 
dna melancholii: - Coup de foudre, madame. Szkoda, że spóźnione o całe życie. - 
I to były ostatnie 
moje słowa. Zamknąłem oczy, głowa mi opadła na mokrą od potu poduszkę. Syrena 
alarmowa już nie 
wyła. Uświadomiłem to sobie bez żadnej ulgi ni radości. A potem mnie nie było.
	...Nie wiem, gdzie jestem. Budzi mnie krzyk. Zasypiam. Budzi mnie wrzask i 
przeklinanie. 
Zasypiam. Budzi mnie lament. Spoglądam w prawo, spoglądam w lewo. Mogę wykonywać 
tylko ruchy 
głową. Znajduję się między dwoma rzędami łóżek zestawionych tak ciasno, że nie 
potrafię ich zliczyć. 
A na każdym leży taki sam nieszczęśnik, tak jak ja przywiązany za ręce i nogi do 
łóżka. Dlaczego? 
Zastanawiam się nad tym i nie umiem znaleźć odpowiedzi. Wszyscy obróceni do mnie 
stopami, które 
sterczą spod białych prześcieradeł. Widzę brudne, spękane pięty. Wrzeszczą, 
płaczą, krzyczą, jęczą, 
przeklinają. Raptem cisza. I znowu czyjś ryk. Niektórzy daremnie szarpią się w 
więzach. Podnoszą się 
na łokciach.
I patrzą przed siebie strasznym wzrokiem. Nie poznaję żadnej twarzy. Nie wiem, 
gdzie jestem. Nie 
rozumiem, jak się tutaj znalazłem. Daremnie wytężam pamięć. Ani przez chwilę nie 
mam tej pociechy, 
że to sen. Wrzaski są rzeczywiste. Pęta są rzeczywiste. Włosy nie jeżą mi się na 
głowie, bo są 
zlepione gorącym potem. 
	...Najgorzej, kiedy płaczą. Nie trzeba płakać. Przynajmniej moich łez nikt 
tu nie zobaczy. Moje 
łóżko, wystawione jak na pokaz, stoi w samym środku, na samej osi sali, 
wciśnięte między dwa rzędy 
łóżek, za sobą mam okno, przed sobą daleko drzwi. Za dnia boję się podnieść 
głowę, bo zza okna 
mogą mi strzelić w kark. Nie wiem, kto tam czatuje. Jestem tak spętany, że nie 
mogę obejrzeć się za 
siebie. Wysoka sala ma zupełnie nagie ściany. Ze stropu zwisa biała kula, która 
nie gaśnie przez całą 
noc, mży sinym światłem. W dzień odbijają się w niej dwa krzyże okien. 
Cmentarne. Krzyże na 
grobach poległych. Widzę te gruzy na szczycie, gdzie wróg twój się kryje jak 
szczur. Godzinami nie 
odrywam oczu od tych krzyży. To mi pomaga wytrwać. Naprzeciw mnie prostokąt 
drzwi. Nigdy się nie 
zamykają, są stale otwarte. Więc może to tylko futryna, w której świetle 
przesuwają się dziwaczne 
postacie, jacyś rozczochrańcy i przebierańcy, krążą tam i z powrotem. Trochę za 
daleko, aby im się 
przyjrzeć. Niektórzy zaglądają do sali, gapią się z rozdziawioną gębą albo 
obelżywym zadowoleniem, 
zacierają ręce i odchodzą z chichotem. Pod drzwiami całkiem na biało, tylko z 
czarnym znamieniem 
na piersi stoi ten sam diabeł z kruczym włosem i kruczymi oczami, które biegają 
nieustannie, jakby 
chciał inwigilować każdego ze spętanych podopiecznych w swoim departamencie. 
Słychać trzy głuche 
uderzenia, jakby ktoś stukał szczotką w podłogę. Ale wiem, że to on tak wali 
kopytem. Zaraz błyśnie 
zębami i smolistym pazurem wypisze na ścianie - Mane, Thekel, Fares.
...Tenże diabeł podchodzi do mnie z talerzem i wtyka mi łyżkę do ust. Zaciskam 
zęby. Oblewa mi 
podbródek i szyję. Coś tam perswaduje. Mamrocze po swojemu. Nie słucham go. Znów 
podtyka 
łyżkę. Kręcę głową w prawo, w lewo, w prawo, w lewo. Nie mi nie może zrobić, bo 
w jednej ręce 
trzyma talerz, a w drugiej łyżkę. Musiałby wezwać kogoś do pomocy. Niech, 
spróbuje. Mam mocne 
szczęki. Kiedy je ścisnę, nikt ich nie rozewrze. Trismus jak u buldoga. Choć 
spętany i skazany na ich 
łaskę, wygrałem! Zbyt długo nie będą się znęcać nade mną. Nie pozwolę 
podtrzymywać się 
pokarmem, aby dłużej dogorywać. Oblany zupą, choć szyja swędzi i piecze, a 
wytrzeć tego nie mogę, 
cieszę się, bo wygrałem. Diabeł zabiera talerz, rezygnuje, odchodzi.
...Jest ranek. W moich nogach stoi jeszcze jedno łóżko. Nie wiem, czy było tam 
przedtem, lecz 
go nie zauważyłem, czy też zostało dostawione, czego również nie spostrzegłem. W 
każdym razie 
jest. Więcej tych prokrustowych mebli do tego pomieszczenia wcisnąć się nie da, 
bo muszą to być 
ciężkie, żelazne łóżka, do których da się przywiązać silnego mężczyznę, żeby ani 
drgnął - zrobiło się 
tak ciasno, że możliwości tej celi zostały wyczerpane. Więc może na tym skończą 
się prześladowania. 
Widać, że nie mają już miejsca pod dostatkiem. Przy tym nowym łóżku stoi 
szpakowaty jegomość w 
piżamie w białe i niebieskie pasy. Jest to jedyny człowiek w tym towarzystwie, 
którego nie spętano! 
Kapuś? Przyglądam mu się bacznie. Skąd ja znam tę twarz? Stoi zwrócony do mnie 
profilem. 
Wyraziste rysy, wyrafinowanie i ta nieco brutalna szlachetność. Męczę się, skąd 
ja go znam. I 
odgaduję nareszcie. To markiz de Sade! Jakże mogłem go nie poznać od pierwszego 
wejrzenia.
Nie wiem, czy z takim skupieniem spożywa właśnie śniadanie, czy też celebruje 
czarną mszę. Godnie, 
z dostojeństwem, oburącz podnosi kubek, tutejszy kielich, w którym dokonało się 
przeistoczenie. Hic 
est enim calix sanguinis mei. Przytyka go do warg i sączy w wielkiej ciszy, bo 
nikt akurat nie 
wrzeszczy. Jakby wyczuli w swoim poniżeniu, krzywdzie, rozpaczy i trwodze, że on 
za nas wszystkich 
składa ofiarę. Nie znajduję w pamięci żadnej modlitwy, więc tylko patrzę i w ten 
sposób uczestniczę. 
Odstawia kielich. I sięga po chleb. Więc na odwrót! Czyżby zapomniał? Pojmuję, 
że nie zapomniał, 
tylko odprawia wedle własnego obrządku. Z wielkim dostojeństwem. Przymknąwszy 
oczy przełyka 
kęsy Ciała Pańskiego, popija Krwią, to uszczknie Ciała, to łyczek Krwi. Z 
wielkim namaszczeniem, 
skupiony, jakby nie istniało nic prócz ofiary dokonującej się na oczach 
potępieńców. I tak zostaliśmy 
odkupieni, ku chwale bożej, lecz bez większego pożytku. Nie umiem po francusku. 
A chciałbym do 
markiza zagadać. Bieda. Nic mi nie przychodzi do głowy prócz: cherchez la femme. 
Ale taka aluzja do 
jego sławnych upodobań byłaby grubiańska. Marsylianki też mu nie zaśpiewam. 
Próbuję się 
uśmiechnąć, lecz mięśnie nie są mi posłuszne. Czuję, że twarz mam nie swoją. 
Dawno już to czuję. 
Drętwą, całkiem z drewna. Więc mówię tylko, bez uśmiechu, aby spełnić swoje 
pragnienie odezwania 
się do markiza: - Je ne parle pas francais, monsieur. - Markiz kiwa głową. To mi 
wystarczy. Jest 
przyjazny. Zamykam oczy z ciepłą satysfakcją. I wystawiając głowę z tej beczki 
dziegciu chwytam na 
język kroplę miodu. Znalazłem się bądź co bądź w ciekawym towarzystwie.
...Nie wiem, który to dzień ani która noc tego pandemonium. W samym rogu płowy 
wyrostek z 
czupryną tak zmierzwioną, jakby nigdy nie znała grzebienia, znów podrywa się na 
łóżku i woła: O, 
Boże kochany! O, w dupę jebany! Jednym tchem. Nic innego nie woła. Tylko to. Śpi 
albo leży bez 
ruchu, a potem podrywa się znienacka, na ile pęta pozwalają, i woła. Słychać w 
tym jego wołaniu 
nieprawdopodobne rozczarowanie, zawód głębszy niż czeluście piekieł. Ma tylko tę 
swoją skargę. 
Clamavi ad Te, Domine. Pragnienie mnie męczy bez ustanku. Na wargach mam Saharę 
spękaną od 
spiekoty i suszy. Wytężam cały swój upór, aby nie wołać pić. Nie przyjmę od tych 
sukinsynów niczego, 
choćby mi podali gąbkę nasyconą octem. Najgorsze jest to, że żaden nie przebije 
mnie włócznią, 
abym prędzej skonał. Cieszy ich, że będę dogorywał długo i do syta, aby ich 
zadowolić.	,
...Cuchnę. Swędzi mnie całe ciało. Nic mu nie mogę ulżyć przywiązany za ręce i 
nogi, unieruchomiony 
na wznak. Plecy swędzą najgorzej. Usiłuję trzeć plecami o łóżko. Na nic, więzy 
trzymają za mocno. I 
zimno mi. Strasznie mi zimno. Pewnie dlatego, że w tych pętach krew przestała 
krążyć jak należy. 
Pęcherz mam wypełniony po brzegi. Opróżniam go. I oto czuję cudowne ciepło. 
Błogosławię tę chwilę. 
Nareszcie się ogrzałem. Pławię się w tym Adriatyku. Przymykam oczy, płynę na 
wznak, właściwie 
unoszę się na powierzchni nie ruszając ni ręką, ni nogą, tak jak można to robić 
w tym przepięknym 
morzu i chyba w żadnym innym na świecie. Cykady grają jak oszalałe i pewnie 
przyjdzie jugo. Lecz 
klimat się zmienia, przychodzi nie jugo, tylko paskudny ziąb. Marznę i pomału 
sztywnieję z zimna.
Tymczasem podchodzi do mnie drugi diabeł. Oprócz tego małego czarnego jest też 
drugi - 
gruby i kędzierzawy, z wywiniętą górną wargą, tak że widać różowe mięso. Nie 
wiem, który jest 
ważniejszy, choć ten kędzierzawy już siwieje. Wymieniają się. Raz jeden ma nas 
na oku, raz drugi. 
Gardzę obydwoma. Są to nędzni służalcy na żołdzie naszych ciemiężycieli. 
Kędzierzawy zamierza 
okryć mnie kocem, który się zsunął. Niepotrzebna mi ta wredna łaska. Dotyka 
prześcieradła, szczerzy 
zęby, górna warga wywija się pod sam nos. I parska, słyszę to wyraźnie: - 
Zeszczała się cholera! - 
Jest to dla mnie tak obelżywe, że poprzysięgam mu zemstę po sam grób. Przyniósł 
ceratę i wcisnął ją 
pode mnie, pod same plecy. Wiedziałem już, jak się na nim odegrać. W tym 
upokorzeniu, gdy 
myślałem, że język sobie odgryzę z bezsilności, przyszło mi do głowy to, co mam 
zrobić. Łatwe to nie 
będzie, ale umiem się zawziąć, bo nic mi w życiu łatwo nie przychodziło. 
Musiałem tylko poczekać, aż 
nastanie wieczór. A był już blisko, bo kędzierzawy zaczął odżywiać skazańców, 
przyniósł kubki i 
chleb. A ci, oszołomieni narkotykami, które im wstrzykiwano do najrozmaitszych 
eksperymentów, 
nieświadomi, że przedłużają sobie męki odwlekając agonię, sycili swój głód i 
dawali się karmić 
posłusznie. Odurniali, nieszczęśni potępieńcy. Aż kędzierzawy diabeł mruczał z 
zadowolenia. Mnie też 
chce nakarmić. Mówię do niego krótko: - Won, ty czarci chwoście! - I odwracam 
głowę.
Nie spróbował przemocy. Odszedł. Zdaję sobie sprawę, że mogę być od nich 
silniejszy. Widzę przed 
sobą markiza. Czarną mszę celebruje z rana, gdy wstaną zorze, a wieczorem zjada, 
co mu tam 
dadzą, pospiesznie, z roztargnieniem, zatopiony w myślach, całkiem nietutejszy; 
gdyby wiedzieć, co 
się tam dzieje w jego wyobraźni! Bardzo jest milczący, czego się, dalibóg, nie 
spodziewałem. 
Rozumiem, że krzywdzili go całe życie i nadal go krzywdzą, choć zdjęli mu pęta, 
jemu jedynemu. Ale 
któż miał uprawiać sztukę pięknej konwersacji, jeśli nie on? I taki milczek się 
z niego zrobił. Raptem 
spoziera na mnie, rozgląda się, czy cerber nie widzi, po czym podchodzi 
ukradkiem, podnosi mi głowę 
i daje się napić ze swojego kielicha. Takiego trunku nigdy już w życiu nie 
zaznam. Nigdy nie byłem tak 
spragniony. Ośmieliłem się wypić nie więcej niż trzy łyki, które ugasiły we mnie 
płonącą Saharę, 
wróciły mi świeżość i przytomność umysłu, który już się mącić poczynał. 
Oderwawszy usta od kielicha 
szybko pocałowałem markiza w rękę, a on się żachnął, lecz nie rzekł ni słowa. - 
Merci, monsieur - 
powiedziałem. Ciemne oczy spoglądały na mnie chwilę. A ja usiłowałem przypomnieć 
sobie tę nazwę. 
Bo to byłby klucz do zagadki, gdzie jestem? I co tu robię? - Charenton, 
monsieur? - pytałem 
gorączkowo. - Charenton? N est-ce pas? - Nic nie odpowiedział. Lekko zmrużył 
oczy, jakby pragnął 
się uśmiechnąć, i natychmiast oddalił się w milczeniu. Więc ani nie potwierdził, 
ani nie zaprzeczył, i 
nie dowiedziałem się, czy jestem w Charenton, gdzie niegdyś, dość dawno temu, 
zamknięto markiza. I 
okazało się, że trzymają go do tej pory.
Wkrótce jaskrawe światło zgasło i kula u stropu zamieniła się w sinawy księżyc 
zawieszony nad naszą 
celą. Nadeszła pora mojego działania. Postanowiłem uwolnić z więzów prawą rękę i 
wiem, że muszę 
tego dokonać. Kędzierzawy cerber daleko. Widać go jak na ekranie w jasnym 
prostokącie drzwi. 
Siedzi aż na korytarzu, oparł sfatygowane nogi na drugim krześle, wypoczywa. 
Może i drzemie. Tam 
się ostro świeci na korytarzu, więc przysłania oczy. Niech śpi. Nadgarstek mam 
spętany dwoma 
pasami z płótna, ściąga je gruby węzeł. Są to jakby dwie pętle ściskające rękę. 
Staram się zwinąć 
dłoń i próbuję, czy nie da się jej z pętli wyciągnąć. Mozolna robota, kręcę 
uporczywie ręką i coś 
zyskuję, bo okazuje się, że pasy są nieco ustępliwe, trochę elastyczne, i nie 
jest z moją ręką tak źle, 
jak z wielbłądem w uchu igielnym. Posapując i pocąc się z wysiłku, marzę już o 
tym, że 
wyswobodzoną ręką pomasuję wreszcie twarz, która mi obrosła szczeciną i świerzbi 
mnie okrutnie. 
Pracuję wytrwale, bez żadnej szarpaniny, z zaciętym, zimnym uporem. Raptem 
czuję, że doszedłem 
do kresu szczęścia i ani odrobiny dalej, ręka uwięzła w pół drogi; w najgrubszą 
część dłoni, przed 
kostkami palców, pasy wpiły się tak mocno, że nie ma mowy, aby pętla puściła. 
Zastanawiam się, co 
robić. Być może uda mi się sięgnąć do pętli zębami. Próbuję wyginając grzbiet, 
aż trzeszczy. I udało 
się! Teraz staram się, chwyciwszy ją w zęby, ściągnąć z dłoni. Szarpię. Znów 
szarpię. Daremnie. 
Jestem już bardzo zmęczony, pot zalewa mi oczy, ale nie ustępuję. Urodziłem się 
uparty i uparty 
umrę. Ciesz się, że nie masz sztucznej szczęki. A przy tym głupiś. Nie szarp 
dalej pętli. To nic nie da. 
Weź się do węzła. Wbijam zęby. Cholernie mocno zaciągnięty. Wargi mnie bolą i 
pieką od szorstkiej 
tkaniny, z której zrobiono to świństwo do wiązania prześladowanych. Muszę 
odpocząć. Lecz 
zawziąłem się, nie będę odpoczywał, dopóki nie skończę. Nic się nie zdziała 
żadną improwizacją, to 
jest robota na solidne godziny. I gniew nie pomoże, gniewu trzeba się 
wystrzegać. Przestałeś być 
bezwolną kukłą, przyszpiloną do tego śmierdzącego łóżka, masz męskie zadanie, 
wreszcie możesz 
działać.
Cerber daleko, siedzi, jak siedział, od godziny czy dwóch podrzemuje w krześle 
na korytarzu. Przed 
jego wzrokiem osłania cię drugie łóżko, poduszka, na której spoczywa szlachetna 
głowa markiza de 
Sade. Niesamowite - wszyscy śpią, nikt nie wrzeszczy. Nawet płowy wyrostek nie 
odwrzasnął ni razu 
swojej antyfony. Niesamowite. Co za cisza. To tylko mnie łomocze w skroniach. 
Mam mocne zęby i 
mocne szczęki. Twardy kark. Ufam im i moja ufność zostaje nagrodzona. Węzeł 
zaczyna się 
rozluźniać! Czuję to, gdy napinam wszystkie mięśnie szyi i ciągnę go zębami z 
całych sił, aż mi głowa 
konwulsyjnie dygocze. Mam cię, draniu. Teraz już mam cię na pewno. Nic mi nie 
zrobisz. Jesteś w 
mojej mocy. Utyrałem się przy tobie jak katorżnik. Gorzej niż stary człowiek z 
wielką rybą. Trzymam 
cię zębami. Już mi nie umkniesz. Może pokonałeś wielu, ale nie mnie. Jeszcze 
szarpnę cię z tej 
strony. I z tej. A teraz z tej. Robię z tobą, co zechcę. Myślisz, że się nie 
poddasz? Zaraz zobaczymy, 
kto prędzej ducha wyzionie! Mam kły jak pies. Teraz się przestraszyłeś! No i to 
będzie twój koniec... 
Wbiłem w niego zęby, szarpnąłem i - puścił! Przepadł! Zniknął! Przestał istnieć! 
Pętla osunęła się z 
mojej dłoni. Mam wolną, cudowną, oswobodzoną rękę! Muszę się nacieszyć. Chowam 
ją pod koc, a 
przedtem zwisające aż na podłogę luźne pęta też pod kocem ukrywam, i wołam jak 
na majówce - hop! 
hop! Hop! Hop! Kędzierzawy diabeł ociężale podnosi się z krzesła na korytarzu i 
czochrając się 
podchodzi do mnie. Nachyla się nad moim łóżkiem i patrzy. A wtedy haps! Chwytam 
go za jajca. 
Ryknął wniebogłosy. Nie pamiętam, co wyczyniał z moją ręką. Miał nade mną 
przewagę, bo w trzech 
czwartych byłem przecież spętany. Przywiązał mnie tak mocno, że nie mogłem 
zipnąć, bo jeszcze 
dwoma pasami skrzyżowanymi przez pierś przytroczył mnie do wezgłowia. Paskudnie 
mnie przeklinał. 
Tak paskudnie, aż mnie przekonał, że co poprzysiągłem, tego dokonałem, była to 
na pewno udana 
zemsta.
...O brzasku zabierają z naszej celi markiza de Sade. Cerber - szkoda, że mu nie 
oberwałem 
męskości - musiał wczoraj zauważyć, jak ten dobry człowiek ukradkiem dawał mi 
pić. I łotr doniósł o 
tym władzom. Kary są tu bezwzględne. Wiem, że prowadzą markiza na stracenie. Cóż 
za ironia. 
Uchronił się od gilotyny, żeby doczekać się komory gazowej. Ponagla go dwóch 
siepaczy. Ale co to 
znaczy urodzenie i esprit! Markiz trzyma się godnie, a jego męski spokój przeczy 
tym wszystkim 
kalumniom, które zawsze na niego ciskano. Tylko trochę się garbi. I wychodząc 
stawia drobne kroczki. 
W drzwiach przystaje. Odwraca się, aby skinąć mi głową i posłać pożegnalne 
spojrzenie. Cóż to za 
wielkie, ciemne oczy. Widzę jego sylwetkę na tle wysokiego okna w korytarzu, a w 
oknie tym kraty. I 
wołam do niego: - Vive la mort! Au revoir, mon frere!... Vive la mort! - 
Natychmiast chwytają go pod 
ręce i wloką tam, skąd się już nie wraca.
...Coś niedobrego dzieje się z moim sercem. To galopuje, to zamiera. Staram się 
myśleć o czymś 
innym, aby nie wsłuchiwać się w ten karkołomny rytm, bo mi straszno. Bardzo 
przejąłem się 
markizem. Ale to nie tylko to. Odkryłem mianowicie, że my tu wszyscy jesteśmy ze 
sobą powiązani - 
to znaczy: nie tylko przywiązani do łóżek, ale związani ze sobą w jeden 
współzależny organizm, 
połączone arterie, żyły i tętnice, ilu nas tu jest, i jeśli któremuś skacze 
ciśnienie, to i mnie krew uderza 
do głowy, a gdy któryś mdleje, to i mnie całego obezwładnia słabość. To pewnie 
sztuczka tych 
uczonych - nie znam gorszych łajdaków - którzy tu na nas przeprowadzają sobie 
wiadome 
eksperymenty, aby później zbierać nagrody i doktoraty honoris causa poczęte z 
naszego cierpienia. 
No bo przed chwilą zdarzyła się rzecz taka. Skazaniec z trzeciego łóżka na lewo 
poderwał się w 
więzach w wielkiej trwodze. Nie widziałem, żeby ktoś miał tak nabrzmiałe żyły na 
szyi i czole. I tak 
purpurową twarz od uderzenia krwi, aż siną. A oczy całkiem na wierzchu, do tego 
stopnia 
wybałuszone, że szukałem wzrokiem stryczka, jakby to był wisielec. I w tejże 
chwili pojąłem, że to 
serce tego biedaka nie wytrzymuje i lada moment rozpęknie się jak nadepnięty 
pomidor. 
Postanowiłem go uratować. Błyskawicznie przesłałem mu swoje serce. Podłączone do 
jego arterii 
pracowało tam w nim. A ja znalazłem się na krawędzi życia i śmierci. Z pustym 
miejscem w klatce 
piersiowej. To było straszne. Mój krwiobieg zamierał i wiedziałem, że lada 
chwila zaczną się 
nieodwracalne zmiany w moim mózgu. Liczyłem sekundy patrząc z rozpaczą na 
tamtego, który powoli 
przestawał rzęzić. I wracał do siebie, ale czy starczy mu przytomności, żeby 
zrobić to, co trzeba? Czy 
w ogóle przyjdzie mu to do głowy? Może to zwykły jełop, za którego oddam życie. 
Dobrze mi tak, bo 
nie z miłosierdzia pospieszyłem mu z pomocą, tylko chciałem zagrać na nosie tym 
skurwysyńskim 
uczonym. I doigrałem się. Zaczynam tracić świadomość. Jest już zimny pot na 
całym ciele. Liczba 
sekund poplątana, tracę rachubę. Szczękam zębami. Zaczynają się drgawki. Vacat w 
mózgu. Tracę 
tamtego z oczu. Nic nie widać. Jeszcze kilka mrugnięć powieką i - adieu. Ale to 
był nie w ciemię bity 
facet. Tylko trochę ryzykant. W ostatniej chwili mojej agonii - zwraca mi 
pożyczkę. Łomotnęło mi w 
piersi jak dzwon. Bim-bam. Żyję! To się nazywa solidarność. Spoglądam na 
tamtego. Jest bardzo 
zmęczony, ale mruga do mnie okiem i bez słowa osuwa się na poduszkę. Dalibóg, 
udało nam się 
spłatać uczonym takiego psikusa, o jakim w swojej pysze nawet nie śnili.
...Skwierczę z pragnienia. Markiz dawno poszedł do gazu i nie ma kto mi podać 
kropli wody. 
Bo od tych bydlaków - obu tych diabłów poprzebieranych w białe fartuchy - nie 
przyjmę niczego. Ten 
mały czarny okazał się niby łaskawszy niż ten z wywiniętą wargą, bo uwolnił mnie 
dzisiaj od tych 
dwóch dodatkowych pasów pod szyją, którymi Wredna Warga związał mnie za karę za 
to, że chciałem 
mu oberwać bindasa. Gardzę tą łaskawością, choć mi trochę lżej. Mogę wreszcie 
unieść się na 
łokciach, żeby plecy choć odrobinę od leżenia odpoczęły. Pot na mojej twarzy 
zastyga, znów się 
zjawia, znów schnie, a zarost, do którego nie jestem przyzwyczajony, bo miałem 
zwyczaj golić się 
starannie, świerzbi niemiłosiernie. Pocieram policzki o wiecznie wilgotną 
poduszkę. O niczym innym 
nie marzę, tylko żeby przed śmiercią wymasować dobrze twarz własną ręką. Jedynie 
tyle chciałbym 
mieć od życia, ale przeczuwam, że nawet tego nie dostanę. Nie jem nic. Ale nie 
odczuwam już głodu, 
głód we mnie zasnął i śpi tak, że nic go już nie obudzi. Sęp wcale nie był 
najgorszy. Wyżerał wątrobę 
temu biedakowi, to prawda. Ale najgorsza była inna rzecz. Prometeusz cuchnął pod 
niebiosa tak 
samo jak ja. Dla przywykłego do czystości Greka to właśnie była męczarnia. Więc 
nie jem nic, bo 
naprawdę trzeba to skrócić. Chyba już niedługo. Spotkam się z markizem. Położymy 
się na skraju 
winnicy i będziemy patrzyć, jak śniade dziewki zrywają do kosza kiście muskatu. 
A jeśli się nie 
spotkam, też dobrze. Wszystko dobre, co się raz na zawsze kończy. Byle prędzej. 
Vive la mort.
...Tej przemocy nie mogę się przeciwstawić, przywiązany do łóżka. Przechylają 
mnie na bok. 
Przytrzymują. I smalą igłę w pośladek. Nie raz ani dwa, już ze sto razy albo i 
więcej. Jestem dla nich 
żywą kukłą. Uczą się na mnie robić zastrzyki albo przeprowadzają doświadczenie, 
ile iniekcji, mówiąc 
ich językiem, może wytrzymać skłute ciało. Wreszcie - nie mam na czym leżeć. 
Pech chce, że przy 
leżeniu bez ruchu na wznak najważniejsze są plecy, kark, no i właśnie 
sempiterna. Tymczasem przez 
nich gołą dupą usiadłem na jeża. Ledwie się odrobinę poruszę, dźga mnie taki 
ból, aż mi świeczki w 
oczach stają. Nie poskarżę się tym sukinsynom. Nie dam im żadnej satysfakcji. Do 
wbijania igieł są tu 
same diabliczki. Młode. W białych fartuchach, w białych czepkach z czarnym 
paskiem. Że to niby 
klinika! Ale jeśli klinika, to bardzo podejrzanego autoramentu. Wszystko to 
oczywiście kamuflaż. Lecz 
mnie takimi sztuczkami nie zwiodą.
...Dokonuję odkrycia, od którego robi mi się słabo. Rozpięty jak łotr na tym 
krzyżu łóżka czuję, 
że nic już nie osłodzi mojego przewlekłego konania. Bo miałem jeszcze szczyptę 
nadziei. Ukradli mi 
ją. Tak, liczyłem na ratunek. Na pewną interwencję międzynarodowego kalibru. 
Miałem prawo na nią 
liczyć. Spodziewać się, że nastąpi. Przyszła kryska, pora mi umierać, a okazuje 
się, że nie znam 
życia, całej jego przewrotności. Bo oto patrzę i dech mi w piersi zamiera... Na 
trzecim łóżku w prawo, 
rozpięty jak drugi łotr zwisa z przechyloną głową - mój Dostojny Rozmówca! Ta 
sama twarz. Ta sama, 
tak jak ją sobie wyobrażałem! Teraz już ochłonąłem z szoku i łatwiej mi to 
znieść, choć pogodzić się 
nie sposób. Dziwię się, że jest dość młody, na pewno młodszy ode mnie. To 
właśnie zdolniejsze, 
inteligentniejsze od nas pokolenie, którym wojna nie tyrpała. Więc pojmali Go, 
tak jak mnie. Jeśli On tu 
jest, to znaczy... Na litość boską, trzeba rozejrzeć się po celi... Zaiste 
wpadło całe kierownictwo 
Międzynarodówki Mózgów! Nie docenili przeciwników. Tak się kończy, kiedy 
intelektualiści biorą się 
do wielkiej polityki. Świat jest w całkiem innych rękach. Teraz już nie mam 
wątpliwości, wiem, gdzie 
jestem. I pojmuję, czemu służą te wszystkie tortury. Ale nie wydobędą ze mnie 
niczego. Wkrótce 
umrę. Nie dowiedzą się nigdy, że mieli w swoich rękach Tajnego Agenta Dobrej 
Woli.
...Sen nie sen, jawa nie jawa, pół ta, pół tamta strona, pół życie, pół śmierć. 
Ni noc, ni dzień. Czas 
umiera, ja umieram. Rozgryzłem wargę. Ssałem krew. Nie gasi pragnienia. Wargi 
mam zwęglone. 
Niektórzy z kierownictwa załamali się i wyją. Ja nie będę. Dostojny Rozmówca 
udał, że mnie nie 
poznaje. Oczywiście dopiero tutaj spotkaliśmy się twarzą w twarz. Jeśli teraz 
chce zachować 
konspirację, będę posłuszny. Wie, co robi. Ten człowiek ma klasę na pewno. Ani 
jedno słowo nie pada 
z jego ust. Tak trzeba. To najlepszy sposób na prześladowników, 
Oberteufelfiihrerów w białych kitlach. 
Niedługo będzie z nami koniec. Jeśli ktoś czepia się życia za wszelką cenę, nie 
szanuje siebie. 
Obraziło mnie moje życie i nawet nim nie pogardzam, choć miałbym rzeczywiste 
prawo, po prostu 
zbytek łaski, obejdę się bez niego, jest mi zbędne. Tylko szkoda, że 
przegraliśmy taką wielką stawkę. 
My obaj. Dwaj łotrzy. Przywiązani za ręce i nogi, wisimy nad ziemią, która nas 
się wyrzekła. Nikt tam 
w dole nie płacze, tylko gawiedź pstra i poprzebierana jak na karnawał zagląda 
nam w twarze i 
chichocze. A jeden gruby i zwalisty, z wypiętym gołym brzuchem, istny olbrzym, 
widzę go w dole pod 
moimi stopami - i ty go widzisz, mój bracie łotrze - nażarł się i czka. Nie 
uświadczysz drugiego tak 
plugawego człowieka. Jego karnawałowe spodnie nie dopinają się na tym opasłym 
cielsku, wyziera 
skosmacone podbrzusze. A obok, spod jego łokcia, wyskakuje pomarszczony 
staruszek z chytrym 
oczkiem i cmoka w kółko: te-te-te-te-te. I jeszcze wypełza karzeł bez ręki, też 
się dziwuje i gębę 
otworzył. Dopisała nam publiczność, mój bracie. Mamy, dwaj łotrzy, dla kogo 
wisieć. Dajemy im zacne 
widowisko z naszego dogorywania. - O, Boże kochany! - To nasz antyfoniarz. Co to 
znaczy trafne 
słowo w trafnym miejscu. - O, w dupę jebany! - Słyszysz, bracie? Aż nasz 
kędzierzawy oprawca, 
Oberteufelfułirer z wywiniętą wargą, klaszcze w ręce. Wiem, bracie. Może i 
zawsze tak było. Nikt się 
nie domyślił, że to dwaj łotrzy chcieli odkupić świat. Spij, bracie. Ja też oczy 
zamknę. Niechaj z nami 
zostanie to, co zawsze było. Wściekłość i wrzask. Fuck them all.
...Skoro mają aż tyle zastrzyków, to wreszcie znajdą i ten, który wbiją mi 
prosto w serce. 
Zwykły fenol. Dawno wypróbowany, bardzo skuteczny. Niedrogo kosztuje. Zrobią to 
wkrótce, bo tyłek 
stał się nie do użytku, więc chyba ich eksperyment: liczba iniekcji na centymetr 
kwadratowy ciała, 
dobiega końca. Nie miejcie pretensji, kochani, że mydło nie będzie zbyt tłuste.
...Jeśli to śmierć zagląda mi w oczy, to niechaj będzie uwielbiona. Spływa cała 
w bieli tak 
czystej i lśniącej, aż mrużę powieki. Pochyla się nade mną młodziuteńkie liczko 
cudownej, 
rafaelowskiej urody. Zwiastujesz mi śmierć, Cherubinku-Serafinku? No i czegóż 
tak na mnie 
spoglądasz? Z takim strapieniem. Nie pasuje ten frasunek do twojej 
brzoskwiniowej buzi ani do oczu 
twoich. Płomyczku młodości, skąd się tutaj wziąłeś! Wstrzymam oddech, bo lękam 
się, że cię 
zdmuchnę... - Pan mnie słyszy? - szepcze. - A jakże! - odpowiadam. - Witaj, 
Cherubinku-Serafinku! 
Witaj mi, witaj. Jesteś prześliczna... - Czerwieni się po same pukle 
kasztanowych włosów. - Dziękuję 
panu, ale proszę tak do mnie nie mówić... Mam dla pana dobry bulion. Nakarmię 
pana, zgoda? - 
Bulion? Co tu ma bulion do rzeczy? A po cóż mi ten bulion, Cherubinku! Dzięki 
tobie przyjemniej mi 
patrzyć na tamten świat. - Niech pan spróbuje. Dobry. Świeżutki. Nie sparzę 
pana. Będę dmuchała na 
każdą łyżeczkę. Na pewno panu nie zaszkodzi. Niech pan spróbuje. Choć odrobinkę. 
Sam się pan 
przekona, jaki smaczny. Proszę spróbować, panie Krzysztofie.?. - Znasz moje 
imię? - Tak, znam. Nie 
zrobię panu krzywdy. Pan mi wierzy, prawda? Tylko tę łyżeczkę... Oj, po co tak 
zaciskać zęby? No 
dobrze, pan mi nie ufa. No to będziemy pić razem. Jedną łyżeczkę pan, jedną ja. 
Ja zacznę. No widzi 
pan, wypiłam. A teraz pana kolej. No, po męsku, panie Krzysztofie. - Nic z tego, 
Cherubinku, nic z 
tego. - Jakże mam pana prosić?
Gdyby nie kubek i łyżka, które jej w tym przeszkadzały, pewnie by załamała te 
swoje 
pulchniutkie rączki, bo Cherubinek jest pulchny, wiadoma to rzecz, lecz taki 
strapiony, że w tym 
strapieniu sam nie wie, co robić. Podnosi rękę, w której trzyma łyżkę, i widzę, 
jak smagłym 
przedramieniem ociera z czoła pot, ręce ma nagie, tylko wysoko u ramion 
przysłaniają je białe 
skrzydełka, skrzą się i lśnią jak ona cała. Zapomina, że w łyżeczce jest bulion, 
który chlapnął i splamił 
jej szatę godową.
- Aj! - szepcze. - To nic. Wypiorę... Widzi pan, jaka niezdara do pana przyszła? 
Pan się do mnie 
uśmiechnął, panie Krzysiu? No to proszę wypić. - O tym nie ma mowy. - No, jakże 
tak można? 
Uśmiechać się człowieka i nie spełnić jego prośby. To oszukaństwo. Cherubinku, 
coś bym powiedział, 
ale zaraz się zaczerwienisz, więc nie powiem nic. - Wszyscy mi to wymawiają. Nie 
pan jeden. 
Czerwienię się o byle co. Ktoś mnie przeklął, bez dwóch zdań. - Sama młodość w 
tobie mieszka. Jak 
dobrze przy tobie umierać. - Umierać? Umierać! A po cóż umierać? Pan chce 
umierać, panie 
Krzysiu?... - Jej wielkie, bizantyńskie oczy rozejrzały się po całym naszym 
przybytku cierpienia i 
trwogi. I wróciły do mnie. - Życie jest takie piękne. - Doprawdy tak 
powiedziała. Aż mi serce stanęło, 
bo zrozumiałem, że nikt przedtem ani nikt potem tak tego nie powie.
- Nie trzeba być takim upartym. To smaczny bulion. Widział pan, że próbowałam. 
Niech pan wypije. 
Ja proszę. Tak bardzo pana proszę... - Zostaw, te prośby. Piękna jesteś, 
Cherubinku-Serafinku. 
Nadzwyczaj piękna. Ale przykro mi bardzo, nic z tego. - O, Jezusie. Jeśli nie 
pozwoli się pan 
nakarmić, jeśli nie będzie pan jadł... To pan ordynator każe odżywiać pana 
sondą! To okropne, 
okropne. Niech mi pan wierzy. Wiem coś o tym. I po co to panu? To... to... 
naprawdę będzie wstrętne! 
O, Jezu. Niech pan zaraz otworzy usta. Niech pan wypije, dopóki ja tu jestem. Ja 
pana nie skrzywdzę. 
Proszę. Zaczniemy od pierwszej łyżeczki... - Odejdź. - Cherubinek mówi z 
determinacją, znów cały w 
pąsach: - Dlaczego pan mnie odpędza? Wypijmy ten bulion. I pójdę sobie. Proszę. 
Jezu, tak mi pana 
szkoda... - Odejdź. - Już nie wiem, jak mam do pana mówić... Ja proszę. Tak 
bardzo proszę. - Milknie. 
I łzy stają w jej oczach. Wielkich, bizantyńskich oczach, którym życie wydało 
się takie piękne. - 
Odejdź, dziecko. - Cherubinek zwiesił głowę. Tak się starał, tak się starał i 
tak go wystrychnięto na 
dudka. Raptem białe skrzydełka zafurkotały i - odleciał. Zamykam oczy, wciskam 
głowę w poduszkę. 
Łza spod powieki wydostaje się na garb mojego nosa i spływa na drugą stronę, w 
dolinę milczenia. 
Nikt jej tam nie zobaczy. Strasznie umierać w takiej samotności. Któż by 
pomyślał, że taka czysta 
niewinność rafaelowskiej urody znajdzie się na usługach oprawców.
...Tych pęt z rąk i nóg nie zdejmą mi już nigdy. Wyzionę ducha przywiązany do 
łóżka. Dawno 
przestałem szarpać się w sidłach. Słabnę. A poza tym nic mi to nie da. Nie 
wyładuję gniewu, bo gniew 
mój jest zbyt wielki. Rozciąga się na czasy przedchrystusowe i pochrystusowe, na 
całe znane mi 
dzieje gatunku, a zwłaszcza na moje własne czasy. Na cały ten świat, który znam. 
Z jego głodem, 
zbrodnią, przemocą, oszustwem i perfidią. Na życie samo. Jakże więc tę cichą 
furię wyładować? Jak 
uśmierzyć? Prześladownicy to dobrze czują. Istotnie, gdyby mnie rozwiązali, 
mógłbym wyrządzić 
krzywdę temu światu.
...Raz po raz tracę przytomność. Wielka to ulga i prawdziwie szczęśliwa 
nieobecność. Kończy się 
niestety. I znów wracam do katowni, gdzie tacy jak ja, z wytrzeszczonymi oczami 
w obrzękłych, 
poczerwieniałych z wysiłku twarzach, wiją się w pętach, bluźnią i złorzeczą. Za 
każdym razem 
zdumienie odbiera mi mowę. Skąd się tu znalazłem? Gdzie jestem? Co ja tu robię? 
Pośród jęków, 
wrzasków, wyziewów niemytych ciał i stęchłej, śmiertelnej pościeli. Ilekroć się 
ocknę i otworzę oczy, 
napotykam ten sam widok, do którego nie sposób przywyknąć. Pot, który spływa po 
nich i spływa po 
mnie, powinien już utworzyć słone jezioro na podłodze z zielonego linoleum. Mój 
Dostojny Rozmówca 
pogrążył się w przedśmiertny sen. Od wielu godzin ani drgnie. Jego końska twarz 
jeszcze bardziej się 
wydłużyła i do złudzenia przypomina kasztanka, który padł w boju. Policzyliśmy, 
ilu we wrześniu 
poległo polskich żołnierzy, a nie policzyliśmy, ile poległo polskich koni. Nie 
jest to sprawiedliwe. Nie 
wątpię, że ten człowiek, który tak wiele dla mnie znaczył, wkrótce odejdzie na 
zawsze. Oby tak się 
stało. Przetrwać trzeba, gdy warto. A nasze przetrwanie nie ma sensu. Cierpieć i 
cierpieć bez 
ustanku? Jakiż w tym sens? Byłaby i na mnie pora. Czekam, lec nie mogę się 
doczekać. Przeklinam 
swój organizm, który okazał się silniejszy niż moje pragnienie, głupie zwierzę, 
choć nie daję mu jeść 
ani pić. Jestem tak przygotowany na tę chwilę, jak nigdy się tego nie 
spodziewałem Nieraz zdarzało 
mi się myśleć o pożegnaniu z tym światem i wydawało mi się, że przede wszystkim 
będzie mi żal. 
Otóż pozbyłem się tego złudzenia doszczętnie. Nie żal mi niczego. Ani odrobinę. 
Nic. Kochałem. Na 
darmo. Pracowałem. Na darmo. Cierpiałem. Na darmo. Jednym słowem - daremne 
życie. Oto bilans 
czterdziestu lat. Dobrze, że na tym się skończy. Prędzej - donikąd. Byle prędzej 
donikąd.
...Przestaję formułować myśli. Właściwie, odkąd tu jestem, wcale ich nie 
formułowałem. 
Odczuwam je tylko i nie mogę za nimi nadążyć, rozeznać się w tym gąszczu, w 
niepohamowanej 
plątaninie! Mój mózg pracuje na wszystkich rejestrach naraz, lecz bez żadnej 
harmonii, to maszyna 
tkacka, w której wszystkie wątki się powikłały, zasupłały, pomieszały, a ona tka 
bez opamiętania, bo 
nie ma jej kto zatrzymać. Ja przynajmniej nie potrafię. Nawet nie próbowałem, bo 
wiem, że nie 
potrafię. Chwilami zdaję sobie z tego sprawę, ale nie mam na to rady. Podłączają 
widać mój mózg do 
generatora, który doprowadza go do stanu wrzenia. Potem odłączają i mam chwile 
względnego 
spokoju, kiedy wiem, że panuję nad swoimi myślami. Postrzegam, pamiętam, lecz 
okazuje się, że 
niewiele pamiętam, bo całymi godzinami trwa w moim mózgu nieposkromiony 
rejwach... jakieś słowa, 
strzępy zdań, kawałki wspomnień, ni przypiął, ni przyłatał, okaleczałe aforyzmy, 
piosenki, cytaty, 
angielszczyzna, ruszczyzna, łacina, powiedzonka, nie wiadomo czyje, tłoczą się w 
pośpiechu, 
przepychają, włażą jedno na drugie i depczą po sobie... Jolly old swagman came 
to the billabong... 
You come awaltzing Matylda with me... Poczemu ty ułybajeszsia, riebionok? Gdie 
twój otiec? Pomier 
nieużeli?... Hic iacet in tumba Rosa Mundi, non Rosamunda... Ali the world is 
sad and dreary 
everywhere I roam... Caritas non est aliąuid creatum in anima, sed est ipse 
deus... Niech żyje 
wolność!... Idi ty k czortu!". Porzuciłem mój dom rodzinny i błękitną Ruś 
porzuciłem... Zawsze ja, 
wierny poddany, pracować będę... Hej-ho, w wichurę i deszcz... Life is a tale 
told by an idiot... Ojcze w 
niebiesiech... Huragan w śmietniku, którym stała się moja głowa. Nic nie widzę, 
nic nie słyszę. 
Ciemność, ciemność.
...Widzę krew na jej włosach. Złote włosy zlepione krwią. Czyżbym ją zabił? Tak, 
zabiłem. Dlatego 
mnie związali. I trzymają pod nieustannym nadzorem. Za grubymi kratami. Mury też 
grube, głuszą 
wszystko. Nie pamiętam, jak się to stało... Lecz zabiłem. Włosy zlepione krwią. 
Boże, zmiłuj się. Boże, 
zmiłuj się. Boże, zmiłuj się.
...Nie je, nie pije, a leży i żyje? Co to za zagadka?
...Nie trzeba robić czegokolwiek sensu nie ma robić cokolwiek bo jeśli cokolwiek 
się robi to trzeba 
robić cokolwiek jakkolwiek nikogokolwiek nie wzruszyło to kiedykolwiek.
...Więc nie żyje. Sprawiedliwe, abym i ja nie żył.
...Pić!
...Nikt nie słyszy.
...Pax Domini sit semper vobiscum.
...Mój Dostojny Rozmówca ocknął się z przedśmiertnego snu. Jego końska twarz 
jeszcze się 
wydłużyła, oczy zapadły głęboko. Podniósł głowę z poduszki i zaśpiewał z 
tęsknotą, jakby był w 
podwieczerz na łące: "Zielona buczyna, listek drobny, powiedz mi, Jasieńku, 
jakiś dobry... Poznasz, 
poznasz dobroć moją, zapłaczesz, dziewczyno, nieraz za nią..." Raptem urwał. 
Zwalił się w 
drgawkach. Zesztywniał. Po czym zepsuł powietrze. Cała pociecha w tym, że tego 
powietrza tutaj nie 
da się zepsuć już więcej. Rozbrajający uśmiech zastygł na jego twarzy. Dostojny 
Rozmówca leżał w 
podniebnej ciszy. Nie poruszywszy ni ręką, ni nogą. Wyzionął ducha odbytnicą. 
Mój szacunek dla 
niego wcale nie zmalał z tego powodu. Ten głupiec, który wykoncypował 
dostojeństwo śmierci, był 
zapewne zbyt głupi na to, aby się przekonać, jak nabreszył, kiedy jemu samemu 
wreszcie kostucha w 
oczy zajrzała. Oberteufelfuhrer Wywinięta Warga pospieszył ku zmarłemu i coś tam 
nad nim kręcił 
kędzierzawą głową. Zawołałem do niego: - Warum du bist so gliicklich, mein 
Herr?! - Ale udał, że nie 
słyszy, albo naprawdę nie słyszał, bo zajmował się akurat czym innym. Klepnął 
zmarłego po dwakroć 
w prawy i lewy policzek. A potem stał i przyglądał się z lubością. Nic dziwnego. 
Taka gratka. Dostojny 
Rozmówca to był naprawdę KTOŚ. Wypreparują jego mózg. Zakonserwują do przyszłego 
przeszczepu. Aby stworzyć nowego geniusza. Nie wiedzą tylko, że będzie to 
geniusz, który rozpirzy 
wreszcie ich kurewski świat.
...Byłem półprzytomny. Szczegółów nie pamiętam. W ogóle mało pamiętam. Wsadzają 
mi na twarz 
gumowy kaganiec z rlifą i- coś do tej rury wlewają. Jestem tak nieobecny, że nic 
mnie to nie obchodzi. 
Raptem jakże chluśnie mi do ust! Krztuszę się. Dławię. Przerażony, bo nie wiem, 
co się dzieje. Co oni 
ze mną robią? Potężny syfon uderza mi do nosa, pełen stwardniałych krup. 
Strasznie boli. Gardło też 
boli, ściśnięte spazmatycznie, broni się przed zalewem okropnej, gorącej mazi, 
którą tłoczą mi do ust. 
No, nie idzie im zbyt łatwo. Sapią nade mną. A mnie w tym dławiącym kagańcu oczy 
na wierzch 
wyłażą. Ani krzyknąć, ani się bronić. Z tyłu czyjeś twarde ręce, pewnie któregoś 
z teufelów, 
przyciskają do poduszki moją unieruchomioną głowę. A jednak krzyczę, lecz krzyk 
tonie w bulgotaniu, 
bo w tymże momencie rozdymająca moje policzki gorąca maź wlewa się do przełyku, 
a przełyk z 
przestrachu zaczyna pracować gorliwie, z wredną, poniżającą skwapliwością. 
Biedna tuczona gęś. 
Między na siłę tuczoną gęsią a mną jest ta różnica, że gęś nadaje się na 
eksport. Chyba że znalazłem 
się wśród kanibalów. Niewykluczone, jeśli się nad tym zastanowić. 
Prześladowników stać na takie 
rzeczy, że i ten proceder mieści się w granicach zdrowego rozsądku i właściwych 
im obyczajów. Nie 
dopuszczają do marnotrawstwa, zdobywają energię, dobre kalorie, korzystając z 
najstarszych tradycji, 
którym nie można odmówić zalet. Skoro mnie tuczą, ani chybi na to się zanosi. 
Przecież nie 
spostrzegłem na ścianach naszej celi, bo go nie ma!, czarną farbą wymalowanego 
napisu: 
KANIBALIZM BĘDZIE KARANY ŚMIERCIĄ! Wszystko jasne. Właściciele świata. Mogę się 
tylko 
pomodlić, żebym im kością w gardle stanął.
...Dobrze się złożyło, bo kiedy zdjęli mi gumowy kaganiec i odeszli zadowoleni, 
modliłem się gorąco i - 
poskutkowało... Zwymiotowałem. Na moje prośby Pan Bóg bywał na ogół niełaskawy, 
lecz tym razem 
ruszyło Jego i mnie. Przydreptała jakaś babina, widać, że nie z Herrenvolku, 
będąca tu na posługach. 
- Oj, biedaku, biedaku, tyle dobrego jedzenia zmarnować... - Ponarzekała 
wycierając szmatą zielone 
linoleum. Było mi przykro, że sprząta po mnie. Ale cóż mogłem zrobić ze 
związanymi rękami. Okazała 
się naprawdę miłosierna. Bo Potem z kieszeni fartucha wyjęła chustkę i otarła mi 
usta. - Oj, jak się 
toto klei! - powiedziała wyłuskując cierpliwie krupy, które się zaplątały w 
kosmykach mojej brody 
skazańca. Przy tej czynności straciłem ją z oczu, gdyż powieki mi opadły ze 
znużenia i zasnąłem.
...Mój Dostojny Rozmówca wcale nie umarł! Dalibóg, przypomina mi konia. W każdym 
calu. 
Koń, gdy puszcza wiatry, też zdrów. Miał zapaść czy coś w tym rodzaju. Dlaczego 
go odratowali,, 
trudno mi wyjaśnić. Na pewno mieli w tym swój, jak zwykle perfidny i ukryty 
przed nami, cel. W 
każdym razie, z naszego punktu widzenia, dobrze jest, że Międzynarodówka Mózgów 
odzyskała 
swojego przywódcę. Że on właśnie jest tym przywódcą, to pewne. A jaka jest moja 
rola? Kto wie? 
Skoro zgarnęli mnie wraz z całym kierownictwem, to chyba nie przypadek. O, 
żałosna pycho, do tej 
pory siedzisz we mnie? "Będziesz tworzył dla dobra ludzkości." Pamiętasz ten 
list od matki? Tak 
właśnie napisała po wysłuchaniu w radiu twojego pierwszego reportażu. Matki nie 
boją się komunałów 
po prostu dlatego, że w ich ustach komunał nabiera znaczenia. Zdam ci krótki 
raport, mamo. Zabrali 
mi magnetofon. Zabrali mi wszystko, co miałem. I przywiązali do łóżka. Na 
ludzkość pluję po trzykroć. 
Ani jej j się śni troszczyć o mnie, dlaczego ja miałbym się troszczyć o nią. 
Należę do plemienia, w 
którym okrucieństwo idzie o lepsze ze zbrodnią, a głupota z nienawiścią. Bolą 
mnie plecy, skłute 
pośladki, spętane ręce i nogi. Trudno mi myśleć o czymkolwiek. Tak, kiedy byłem 
mały, wjechałem z 
rozpędu na trójkołowym rowerze w witrynę sklepu przy ulicy Hoovera, wybiłem 
ogromną szybę i 
kosztowało to ojca trzysta złotych. Trzysta złotych przed wojną! Tak, tak, 
zawsze byłem niesforny. Ale 
ci powiem. Ten przeklęty gatunek zohydził całą planetę. Kiedy się patrzy na to 
od czterdziestu lat, nie 
pozostaje nic prócz pogardy. Sama widzisz, nie rozpaczam. Żebra mi sterczą przez 
skórę, wkrótce tak 
wyschnę w tych pętach że śmierć ledwie puknie palcem, a rozsypię się w proch. 
Powinienem się 
pomodlić? Święty Boże, święty mocny święty a nieśmiertelny, nie proszę cię o 
zmiłowanie, 
bezwzględny stary okrutniku... Przeklinasz mnie, bo jestem w pętach Szatana. 
Boga swojego 
przeklinasz i matkę swoją, która mnie umiłowała. Poczęty jesteś z nasienia 
bożego. Będą ci 
odpuszczone bluźnierstwa i grzechy, i zbrodnie twoje. Nie zapomni o tobie Pan w 
miłosierdziu swoim. 
Na czole twoim uczynię znak. Perducat te ad vitam aeternam, amen... Kręcę głową 
w prawo, w lewo, 
w prawo, w lewo. Nie dam sobie uczynić tego znaku. Tego piętna pokonanych. Chce 
mnie pozbawić 
ostatniej rzeczy, jaka mi pozostała, choć ograbiono mnie ze wszystkiego. Dumy, 
która nie pozwala mi 
prosić o niczyje zmiłowanie.
...Ciemność i pot.
...Cisza pustego morza. Pachną algi, plankton, wodorosty. Słońce przenika na 
tysiąc sążni w 
głąb, w najwspanialszą krainę, gdzie ten stwór z małpim rodowodem nie wetknął 
jeszcze swojego 
nosa. Widać, że go tu nigdy nie było, albowiem tak tu pięknie. Zieleń i cisza. 
Silentium po wieki 
wieków. Mijam cuda krzewów koralowych i opadam coraz dalej i dalej. Szczęście 
spełnionego 
marzenia. Szczątki moje po śmierci spalone, zamienione w popiół, wrzucone do 
morza, tak jak 
prosiłem w swoim testamencie. I oto zsuwam się po zielonych włosach słońca - 
garstka prochu, 
którego każda odrobinka, gwiazdka szczęśliwości, migocze w chłodzie głębin, aż 
roztopi się w 
cudownym upojeniu, że wreszcie przestaje istnieć.
...Wrzask. Budzę się. Patrzę. Kotłowanina na łóżku, które należało do markiza de 
Sade. Straszna 
kotłowanina. Czterech w białych kitlach usiłuje związać bezrękiego karła. Ten 
się wywija, wierzga, 
broni się z zajadłością prześladowanych małych stworzeń. Bije na odlew lewą 
ręką, jedyną, jaką ma. 
Sam taki króciutki, a ręka długa, gruba i silna. Czterech byków w białych 
kitlach nie może się z nim 
uporać, z tym pokurczem, wstydliwym odpadkiem naszego dorodnego gatunku. Wierzga 
jak cały 
tabun źrebaków. Któremuś w białym kitlu puścił juchę z nosa, drugiego tak kopnął 
w żołądek, aż 
tamten zgiął się wpół i oparł o poręcz łóżka, wykrzywiając z bólu twarz. Wtedy, 
w tym tumulcie, ktoś 
się zaśmiał z wielką uciechą. I ten śmiech przypominał rżenie ogiera. To spętany 
mój Dostojny 
Rozmówca wyrażał swoją satysfakcję. Z innego łóżka ktoś woła: - Czterech na 
jednego! Czterech na 
jednego! To nie fair, panowie! - Spojrzałem, czyj to głos w obronie praw 
człowieka. A to ten siwy 
jegomość, któremu, gdy umierał, posłałem z pomocą własne serce. Karzeł ani 
piśnie, walczy z 
zaciętością, w zupełnym milczeniu, z niesamowitą siłą. Poruszenie na sali 
ogromne. Z każdego łóżka 
sterczy głowa z wyciągniętą szyją, unoszą się w więzach, patrzą wszystkie 
króliki doświadczalne 
otumaniałe od zastrzyków i tych esencji, które im wsączono dla dobra nauki i 
degeneracji 
świadomości, z mętnym błyskiem w zmartwiałych oczach patrzą na tę gnomomachię. 
Osiem rąk nie 
może mu dać rady, białe kitle fruwają wokół łóżka, z którego on wymierza ciosy i 
kopniaki. Skądś pada 
okrzyk:- Brawo, kurdupel! Wkurz tym folksdojczom. Wkurz im, , łachudrom! Brawo! 
Niech żyje 
Polska!... A wtedy jakby iskra przeszła przez całą salę, każdy się ożywił, ktoś 
zaintonował i wnet 
wszyscy śpiewali: "Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród, nie damy pogrześć mowy, 
polski my naród, polski 
lud, królewski szczep Piastowy..." A w niego jakby wstąpiły nowe moce. Otoczony 
i już powalony, 
zerwał się i stanął półnagi na łóżku. Wszyscy zobaczyli tę obciętą rękę, kikut u 
samego prawego 
ramienia. Spod bulwiastego czoła spozierały rozbiegane, zaszczute, wściekłe 
oczy. Przestaliśmy 
śpiewać. Niepotrzebnie zerwał się na nogi, bo to go właśnie zgubiło. Karzeł 
zaskowyczał. I już go 
mieli. Schwycili go we czterech, obalili, aż sprężyny jęknęły, przygnietli i 
związali. Leży tam w 
milczeniu, na wprost moich stóp. Oprawcy w białych kitlach dawno sobie poszli, 
dość mocno 
utrudzeni. Nikt się nie odezwał prócz tego indywiduum w kącie, ze szpakowatym 
zarostem i 
opadającą lewą powieką: - Tfu! A to szatan pieroński! Widzieliście, czterej 
aniołowie nie mogą takiemu 
dać rady! Ale go związali, ducha przebrzydłego. Chwała Panu Wszechmogącemu. - Ty 
myślisz, że 
gdzie jesteś W raju? - warknął któryś z członków Międzynarodówki Mózgów, ale 
szpakowaty zbył go 
milczeniem. Wtenczas pomyślałem: Nie obchodzi mnie, gdzie trafię po śmierci - do 
nieba czy do 
piekła. I tu, i tam będę się czuł równie dobrze... jak powiedział Clarence 
Darrow, dzielny Amerykanin.
...Pewnie już niedługo. Na niebie i na ziemi pojawił! się dobry znak. Kiedy się 
ocknąłem, 
ujrzałem przy swoim łóżku rusztowanie, na nim przytwierdzoną butlę! z 
przezroczystym płynem, 
gumową rurkę opadającą w dół, zakończoną igłą. Igła została wbita w żyłę mojej 
ręki. Trochę dziwne, 
że tego nie poczułem. Widocznie schodzę w głębiny nieświadomości. Kroplówka. 
Znaczy to, że 
jestem na wykończeniu. I oto po raz pierwszy, odkąd się tu znalazłem, przeżywam 
radość. Tak 
rozkoszną, że da się porównać tylko z miłością. Ale miłość to jedynie nazwa dla 
głodu, którego nie da 
się zaspokoić. Nie można nasycić się miłością, chyba że chce się ją zabić. A 
moją radością mogę 
sycić się do woli, bo wiem, że czeka mnie rzecz inaczej nieosiągalna - wieczne 
zaspokojenie. I nikt mi 
tego nie odbierze. Nikt, nigdy. Czterdziestoletni chłopiec z takim skarbem w 
duszy. Ileż musiałem się 
natrudzić! Ale go mam. Na zawsze. Tyle trwóg było po drodze. O, tak. I cierpień. 
Wszystko po to, aby 
ta ostateczna trwoga przestała istnieć, tak jak ja w radości istnieć przestanę. 
Oczywiście, w 
sprzyjających okolicznościach mógłbym pożyć drugie tyle, drugie czterdzieści 
lat, nieco ponad 
przeciętną śmierci w naszej szerokości geograficznej. Ale sprzyjające 
okoliczności skończyły się 
bezpowrotnie, a kto wie, czy istniały kiedykolwiek. Dopiero na koniec dochodzi 
się do tego, co 
powinno być jasne od samego początku. Życie jest krzywdą wyrządzoną człowiekowi. 
Niczym więcej. 
Komu się wydaje inaczej, ten jest głupiec albo kłamca. Muszę pomyśleć, jak 
odłączyć tę cholerną 
kroplówkę. Do rurki nie sięgnę zębami. Podtrzymują mnie, wredne eskulapy, lecz 
nie podtrzymają. 
Moja w tym głowa.
"...Nie spodziewam się niczego. Nie lękam się niczego. Jestem wolny." Kazał 
wyryć na swoim 
grobie. Takie słowa. Nikos Kazantzakis. Wspaniały Grek Zorba. Co za upiorna noc. 
Powtarzam za nim 
przywiązany do łóżka. Nie spodziewam się niczego. Nie lękam się niczego. Jestem 
wolny. Tak, to 
prawda. I nie na darmo słowa te przypomniały mi się w tej kaźni, pełnej trwóg, 
bólu i rozpaczy. A nade 
wszystko wrzasku. Bo w środku nocy przywieźli nowego, który krzyczy na całe 
gardło. - Ratunku! 
Ratunku! Ratunku! Pająki!... Pająki! Żrą mnie Pająki! Chryste! Ratunku! - Dawno 
już ochrypł, a krzyczy 
bez ustanku. Prześladownicy musieli przeprowadzić na jego mózgu koszmarny 
eksperyment. Lecz 
mnie już nie zastraszą. Nie są w stanie zrobić mi nic ponad to, co uczynili. Nie 
lękam się niczego. 
Jestem wolny Raz po raz wzbiera we mnie pragnienie, żeby krzyknąć na cały głos. 
Tak jak tamten. 
Byłby to krzyk radości. Wspaniały krzyk. Rozwali te mury. I tak dmuchnie w żagle 
Ziemi! Otrząśnie z 
niej wszelkie robactwo. Prześladowników i pająki. Całe to draństwo precz poleci, 
na złamanie karku. I 
pomknie Ziemia. Czysta. Przeczysta. Minie rafy gwiazd. Na białych żaglach 
popłynie Ziemia ku 
swemu przeznaczeniu. Kurs - na Krzyż Szczęścia. Siła wiatru, nieskończoność w 
skali Beauforta. 
Pasażerów - ile się zmieści! Bon voyage! Tylko mnie tam nie będzie. Bo wiem, że 
za taki wspaniały 
krzyk muszę zapłacić życiem. Więc się ociągam. Jeszcze się trochę ociągam. Zanim 
krzyknę z 
radości i umrę. - Ahoy, on the board! Stawiać żagle! - Przybiega kędzierzawy 
Oberteufelfiihrer 
przebudzony z drzemki, bo drzemał w najlepsze mimo wycia tego biedaka obżeranego 
przez pająki, 
ale mój głos obudził go od razu, więc przybiega i zwraca się do mnie z właściwą 
mu kurtuazją: - 
Czego chce? - Oberteufel taki skwapliwy i zaciekawiony. Pojmuję, że nie 
zwracałem się do nich licho 
wie jak długo. Milczałem jak kamień i teraz kędzierzawy diabeł z wywiniętą wargą 
pewnie myśli, że 
zmiękłem. Zamykam oczy, udaję sen. Najprostszy sposób, żeby się tego drania 
pozbyć. Słyszę, jak 
odchodzi, stąpa ciężko, waży ze sto pudów. Wraca na swój fotel nocnego dozorcy. 
W przyćmionym 
korytarzu. Trochę tam jaśniej niż tutaj, gdzie naznaczona pleśnią i plamami 
rozkładu, zwisająca ze 
stropu kulista lampa gnije nocą w sinym zaduchu. Lampa. Ziemia. Ziemia-Lampa. 
Zanim przegnije do 
szczętu, wołam na cały świat: - Ahoy, on th board! Stawiać żagle!... - Lecz ten 
zżerany przez pająki 
podnosi z nagła taki ryk, że moje wołanie ginie z kretesem. Więcej nie zawołam. 
Nie mam siły. Głowa 
mi opad na poduszkę. Kończę się. Na wieki wieków, amen.
...Ma twarz zgliwiałego księżyca. Wpatruje się we mnie z uporem, ilekroć obrócę 
głowę, widzę 
wlepione w siebie bursztynowe oczy. Jedyna piękna rzecz w ty rozmiękłym obliczu. 
Osobliwie patrzy 
ten chłopak. Leży związany, po sąsiedzku, jego łóżko stoi prostopadle mojego, 
spętane stopy mierzą 
prosto w mój brzuch, dzieli nas tylko przesmyk, którym czasem przeciskają 
siępokusy w białych 
fartuszkach, aż mojemu Dostojnemu Rozmówcy, tam gdzie tkwi jego męskość, unosi 
się 
prześcieradło. Nie wiedziałem, że jest taki wrażliwy na te dojrzałe ciała, 
zaiste pachnące ogrody 
kobiecości, które powinny w nas budzić tylko wstręt i pogardę, bo wiadomo 
przecież, że są na 
usługach. To ich poruszanie biodrami i wypinanie piersi, te prześwitujące biele 
ich fartuchów to tylko 
ordynarnie obmyślona tortura dla tych z nas, którzy się dadzą złowić na taką 
przynętę. Widzę, że 
większość z Międzynarodówki Mózgów kwituje to, jak należy, całkowitą 
obojętnością. Tylko nasz 
przywódca daje się złapać za każdym razem na ten sam głupi lep. Nieraz jego 
prześcieradło zamienia 
się wprost w baldachim! Wstyd mi za niego. Zaczynam nawet podejrzewać, że to on 
zaprzepaścił 
naszą sprawę, tajemnicę naszej Międzynarodówki, właśnie przez jakąś kobietę, 
chytrą i bezwzględną 
samiczkę, która nas sprzedała prześladowmkom. Postanawiam to zbadać, jeśli mi 
resztka życia 
pozwoli. Ale ten chłopak. Ten chłopak tak wpatruje się we mnie. I ma w oczach 
coś, co mnie nad 
wyraz krępuje - podziw, szacunek, onieśmielenie i olśnienie jakby. Najpierw 
podejrzewałem, że to 
chytra kpina, ale to nie żadna kpina, tylko czysta adoracja. Przekonałem się o 
tym, gdy wreszcie się 
odezwał, a mówił strasznie powoli, z przewlekłą pauzą po każdym słowie, 
zawieszał głos i kazał 
czekać słuchaczowi, jakby się rozkoszował tym, co ma do powiedzenia, a jego 
oblicze, postarzałego 
we wczesnej młodości księżyca, lśniło niezdrowym światłem. Spojrzał mi błagalnie 
w oczy. Szarpnął 
związanymi rękami. I rzekł: - Wasza Dostojność. Proszę mi powiedzieć z łaski 
swojej, jak się z tego 
uwolnić?... - A dlaczego chcesz się uwolnić? - Zabrali mi skrzypce - Zanim to 
wypowiedział, można by 
wygłosić pięciominutowe przemówienie, tyle czasu zabrały mu trzy słowa. Spytałem 
zniecierpliwiony: - 
Chcesz grać na skrzypcach? -: Tak, teraz chcę... Związali mnie, bo nie chciałem 
grać na skrzypcach. 
Ale teraz chcę. Wasza Dostojność. Jak się rozwiązać? Jak się uwolnić? Pan zna 
sposób, prawda? 
Wasza Dostojność? - Takt znam. - Więc, jakim sposobem?... - Siłą sugestii. - 
Rozumiem... Sam bym 
na to nie wpadł. O, wspaniała rzecz! Dziękuję, Wasza Dostojność. - Nie 
słyszałeś, że wszyscy ludzie 
urodzili się sobie równi? - Tak, słyszałem, ale to nieprawda. - Prawda czy 
nieprawda, przestań mnie 
tytułować, bo nie cierpię tego! - Dobrze. Zagram panu w podzięce wszystko, co 
tylko pan zechce! - 
Kaprys Paganiniego. - Skąd pan wie, że tego nie umiem! - krzyknął rozdzierająco. 
- Skąd pan wie?! 
Nie umiem. Nie umiem. Nie umiem. I nie będę umiał. Nigdy. Przenigdy. Dlatego tu 
jestem! - Zaczął się 
szarpać w swoich więzach. I zaraz przybiegła diabliczka w bieli. Sprytna, 
spełniająca dwie funkcje 
naraz. Pochyliła się nad nim, a ku mnie wypięła swój pokuśliwy odwłok. 
Odwróciłem głowę. 
Drzemałem. Natychmiast. Coraz częściej myśl rwie się w połowie i nachodzą mnie 
takie 
przedśmiertne drzemki. Ni stąd, ni zowąd budzę się. Patrzę. Zgliwiały księżyc, 
ten chłopak, uśmiecha 
się. Jest to pierwszy uśmiech na ludzkiej twarzy, jaki widzę w tym domu trwogi. 
Spozieram ze 
szczerym zdumieniem. A on do mnie szeptem konspiratora: - Siła sugestii, Wasza 
Dostojność. Niech 
pana Bóg błogosławi... - Ledwie to wypowiedział, znów popadłem w drzemkę.
...Słyszę, jak kędzierzawy cerber raportuje: ten krzyczał w nocy. I znów wbijają 
mi zastrzyk. 
Diabliczka długo obmacuje mój pośladek, czuję jej zimne palce na swojej skórze. 
Mogłaby się 
sparzyć, bo moje rozognione pośladki zioną żarem. Jakby mnie przypiekali na 
żywym ogniu. To mięso 
do niczego się nie nadaje. Nawet nie ma gdzie wbić igły. Mimo to diabliczka 
wpycha swoje żądło i 
sączy we mnie swój jad. Rewanż za zapładnianie. Jadem tym mąci tę cudowną 
jasność umysłu, którą 
wreszcie posiadłem.
...Ani sen, ani jawa. Nie wiem, jak długo leżę bez ruchu, z rękami i nogami w 
pętach, 
przytwierdzony na wznak do łóżka - tydzień? miesiąc? rok? Człowiek broni się 
przed otchłanią 
wieczności rachubą czasu, a tu nie ma żadnej rachuby, więc nie ma nadziei. 
Śmierć mitręży? Śmierć 
zwleka? O, nie. Gorzej. Śmierć już przyszła. Jest we mnie. Dawno podejrzewałem, 
że świadomość nie 
umiera. Umarło wszystko, co kochałem. Życie we mnie umarło. Tylko śmierć jest 
żywa. I oto - niebo i 
ziemia przeminą, a słowa moje nie przeminą. Teraz to jasne. Odsłaniam tajemnicę 
tajemnic. Żyję w 
śmierci. I będę tak trwał przywiązany do nieskończenia świata.
...Rachunek z życiem skończony. Urodziłem się samotny, umarłem samotny. Z 
niewyobrażalnej eksplozji przed miliardami lat powstała moja świadomość. Zapewne 
z pyłów wodoru, 
które przemieniały się w hel, a hel w węgiel i tlen, a węgiel i tlen powolutku w 
te wszystkie pierwiastki, 
jakie znamy. Wielkie słońca po to powstawały i ginęły, niezliczone roje 
mikrożyjątek w oceanach 
naszej planety po to się trudziły wytwarzając tlen, wszystkie mechanizmy 
przyrody po to się 
doskonaliły milionami lat, abym ja mógł cierpieć. Aby narodził się człowiek, aby 
mógł cierpieć. Czy 
mogło być inaczej? Skoro bezrozumny wszechświat chciał wydać rozumnego 
człowieka? Nie ma 
świadomości bez cierpienia. Gigantyczna architektura przyczyn dla tak 
niewydarzonego skutku. 
Zapłacił za to miliardami lat mozołu. I oto powstałem z agonii słońc. Wymarłe 
żyjątka morskie 
przywiązały mnie do łóżka, zadbały dla mnie o tlen, abym mógł konać w więzach 
bez pociechy 
skonania. Nie szukam nadziei, bo nadziei nie ma w niczym. Wszechświat popełnił 
błąd, rzecz 
oczywista. Ileż błędów namnożył na swojej drodze! I nie poprosi nas o 
wybaczenie, że jesteśmy 
błędem w kalkulacji. Czymże dla niego jeszcze jeden chybiony eksperyment w 
zachłannym, 
nieskończonym dziele stworzenia? Wiadomo, że zmierza ono do doskonałości. I 
pewnie tam dojdzie. 
Naszym kosztem. Ale któż by pamiętał o nieszczęściu, które nas spotkało? Ci, co 
kiedyś być może 
nas odkopią, nie będą mieli pojęcia, do czego służyły te zbutwiałe gałązki i 
okrągłe czasze z dwoma 
otworami ziejącymi pustką.
...Krzątanina w mózgu. Szare komórki urządzają generalne sprzątanie i porządki. 
Przeszkadzają mi myśleć. Wiem, o co chodzi. Przygotowują się na powitanie 
śmierci. Dla nich to 
wielka uroczystość, obietnica wspaniałej przemiany i zdarza się tylko raz. Więc 
myją się, czeszą i 
czyszczą zęby, czego ja uczynić nie mogę, bo przyszło mi cuchnąć za życia. Robią 
przy tym trochę 
rwetesu, parskają, chichoczą, a te już wymyte i wypucowane cisną się jedna przez 
drugą, która z nich 
pierwsza wypatrzy śmierć na rączym osiołku. I napierają tak na barierę, aż boli 
mnie całe czoło. 
Lękam się, że bariera trzaśnie w tym srogim tumulcie, nie wytrzyma takiego 
ciśnienia, Ą Euforia i 
hosanna. Tych tłumów powstrzymać nie mogę. Zaraz zaczną wrzeszczeć. Wariują. 
Jeśli zwariują, to i 
i mnie spotka ten sam los, choć ustrzegłem się go mimo prześladowań. Więc o to 
szło? To właśnie 
zostało mi przeznaczone? Gdy stukają już kopytka osiołka. Abym postradał zmysły 
przed śmiercią. 
Abym nie mógł jej powitać. Po to mnie zaszczuli. W trwodze, że zwariuję, 
zwariuję, zwariuję, wbijam 
zęby w poduszkę, aby nie wrzeszczeć pod niebiosa wraz z całą resztą: Hosanna! 
Hosanna! 
Hosanna!...
...Noc, dzień, noc, dzień, noc. Tak minie sto lat i więcej. Sto lat umierania. 
Śmierci bez śmierci. Nie 
mogę umrzeć, bo śmierć nie istnieje. Światłość wiekuista nie świeci nikomu, a 
pokój wiekuisty nie 
nawiedzi nikogo. Jest tylko umieranie. Agonia bez końca. Przywilej duszy, która 
urodziła się 
nieśmiertelna. Wszystkie piekła, wszystkie czyśćce, wszystek płacz i zgrzytanie 
zębów nie mogą dać 
o tym wyobrażenia. Cała ta mitologia to dziecinna igraszka. Tu się umiera, 
umiera, umiera, bo samo 
umieranie stało się życiem bez końca. Cudowny żywioł to życie przywiązane do 
łóżka, pełne odleżyn, 
wychudłe i swędzące. Cudowna dusza nieśmiertelna przywiązana do łóżka, pełna 
odleżyn, wychudła i 
swędząca, skąpana w pocie, który odnawia się i schnie, odnawia się i schnie. W 
tym morzu martwym 
potu, po którym Chrystus przeszedłby bosą stopą, dusza nieśmiertelna żyje bez 
słowa skargi. Jakże 
ma żyć inaczej? Skoro wie, że nie doprosi się o męską śmierć. Więc nie Waga o 
nic. Śmierć duszy 
byłaby najpiękniejszym marzeniem. Marzenia w ogóle są nieosiągalne. Tym bardziej 
- te 
najpiękniejsze. Nieśmiertelna dusza, przywiązana do łóżka, nie ma marzeń. Nic, 
bo nic a nic. Nie ma 
gniewu. Nie ma nienawiści, Nie ma rozpaczy. Nic, bo nic a nic. Nie ma niczego 
prócz udręki, że musi 
istnieć. Będzie trwać, tak jak trwa, aż , odleżyny przeżrą jej ciało do 
kręgosłupa. I nic się nie j zmieni. 
Nic się nie zmieni już nigdy. Wieczność, moja duszo, należy do ciebie! Masz 
swoją wieczność!... I, 
przeklęta, nie umiera z trwogi. Po trzykroć przeklęta. Bo nieprawda, że dusze 
nie umierają, są dobre 
dusze, które umierają. Twoja nie z tych, mówi głos. Twoja do tych nie należy. 
Zresztą żadna nie 
umiera, niektóre tylko śnią, że umarły. Żadna. Głos milknie. I nie wiesz, co o 
tym sądzić. Nieraz 
przebijają się do mnie przeróżne głosy. Nie wiem, czyje. Jeden woła: 
Błogosławieni, którzy uwierzyli! 
Drugi śpiewa: Siekiera, motyka, bimber, alasz... Trzeci powtarza: Musisz żyć. 
Nie wolno ci umierać. 
Ad maiorem Dea gloriam! Ten trzeci to bardzo głupi głos, więc dusza moja śmieje 
się z politowania dla 
niezmierzonej głupoty, gdyż wie, aż nadto dobrze, sama wie, że musi żyć, bo 
łaska śmierci została jej 
na zawsze odebrana.
...Spowiedź z życia. Confiteor Dei omnipotenti... Zjadłem w ciągu czterdziestu 
lat: 25 wołów, 76 
cieląt, 99,3 wieprzów, świń i prosiąt, 37 owiec i baranów, 379 kur, kurcząt i 
kogutów, 55 kaczek, 67 
gęsi, 1500 ryb, 39 zajęcy, 3 dziki, pół sarny, ćwierć łosia, 29 kuropatw, 33 
bażanty, 7 przepiórek, 2 
żabie udka i jednego homara. Dobry Boże, bądź łaskaw sam to zbilansować, bo mój 
komputer w 
mózgu, który dokonał tych obliczeń, wzdraga się przed podsumowaniem.
...Zastrzyk rano. Zastrzyk w południe. Zastrzyk wieczorem. Nie odróżniam rana, 
południa i 
wieczoru. Być może poranny zastrzyk dają mi wieczorem, a wieczorny w południe 
albo na odwrót. 
Odróżniam tylko noc, bo wtedy nie ma zastrzyków. Skłute mięso, zamiast 
znieczulić się i uodpornić, 
jest samym bólem. Leżę na rozżarzonych węglach. Zazdroszczę świętym Pańskim, że 
chwalili Boga, 
gdy ich gotowano w oleju. Ginęli za wiarę. A co mają robić ci, którzy giną za 
nic? Ani kogo chwalić, ani 
komu bluźnić. Milczeć tylko. I tyle.
...Kto mówi, że jestem niewinny? Gdybym był niewinny, dawno bym skonał w pokoju. 
Przecież żarłem, 
gdy ludzie z głodu marli, i nie zrobiłem niczego, aby im dopomóc. Zapomniałem, 
że sam kiedyś 
musiałem przetrwać o kęsie suchara i łyku wrzątku. Nad podziw skwapliwie 
zapomniałem. I choć z tą 
skrzynką, która rejestruje dźwięki, jeździłem po świecie śladem nieszczęścia, 
zbrodnia głodu i 
przemocy. Choć sporządziłem rejestr oskarżeń, aby wstrząsnąć sumieniem świata, 
które dawno się 
gdzieś zapodziało i nikt go nie odszuka, o czym wiedziałem. Choć tak właśnie 
postępowałem przez 
całe świadome życie, nie czyniłem tego dla nieszczęśliwych, mordowanych, 
głodnych i 
prześladowanych, z całą pewnością - nie. Czyniłem tak, aby się wybić. Wspiąć 
ponad to mrowie, 
którym w gruncie rzeczy pogardzałem. Zabłysnąć. Aby mówiono - oto on. On, Wielki 
Humanista. Ten 
podziw był mi potrzebny do życia. Rzeczywiście trochę się napracowałem, owszem, 
ale nie był to 
nadmierny wysiłek, bez przesady - tak się rodzą wielcy humaniści, na których 
trwa dziwne 
zapotrzebowanie. I błyszczę. Ja, marny reporterek radiowy. Błyszczę śmiertelnym 
potem, który nie 
daje ochłody, jaką tylko śmierć dać by mogła. Gotuję się we własnym sosie, 
wrzącym oleju, za 
grzechy nasze i wasze. Nienawidziłem cierpiętników i wciąż ich nienawidzę równie 
mocno jak dziś 
siebie samego. Kochałem siebie. Podziwiałem siebie. Wielbiłem siebie. Na moim 
oszustwie nikt się 
nie połapał. Przyszedłem na świat jak do biesiadnego stołu, aby puszyć się i 
żreć. Napychałem wielki 
kałdun wielkiego humanisty. Dziś, przywiązany do łóżka, cierpię na niestrawność. 
I mam czelność 
współczuć sobie, A przecież spotkała mnie wielka łaska. Jestem niczym. A więc 
tym, czym zawsze 
byłem.
Niedługo będę ważył niewiele więcej niż wtedy, gdy ujrzałem świat. Uratował mnie 
ostatni 
instynkt człowieczy, to on kazał mi zamorzyć się głodem, co też uczciwie czynię. 
To przecież 
szczęście. Wreszcie okazać się człowiekiem. Innego szczęścia tutaj nie ma. I 
umrzeć o właściwej 
porze. Jakże się modlić o tę chwilę, co tak potwornie się odwleka? Kiedy czuła 
ręka zamknie mi 
powieki? Marzyłem, że będzie to ręka Heleny, mojej żony. Ale Helenę zabiłem. 
Córkę zabiłem. 
Musiałem to zrobić, aby uchronić je przed prześladownikami. Nie było ratunku. 
Uchroniłem je przed 
czymś gorszym niż to, co mnie spotkało. Tak mi kazał obowiązek opiekuna i 
obrońcy. Nie mogę 
żałować, że zrobiłem to, kiedy pomyślę, jaki los przygotowało im okrucieństwo 
prześladowników. 
Miałem odwagę je zabić, tak jak mam odwagę umrzeć. Nie zdążyłem skończyć ze 
sobą, gdy 
wtargnęli, pojmali mnie i było już za późno. Ty kędzierzawy Oberteufelfuhrerze! 
Dlaczego znów się 
nade mną pochylasz, Wywinięta Wargo? Przystaw mi lusterko do ust! Nie wierzysz, 
że już zdechłem? 
Na lusterku nie będzie nic! Wiesz dlaczego? Bo nie ma nic, kiedy nic wyzionęło
ducha!...
...Kroplówka. Nie chcą dać mi umrzeć. Dlaczego? Co zamierzają ze mną zrobić? 
Jaki 
eksperyment ma być na mnie wykonany? Co to wszystko znaczy? Przywieźli na wózku 
aparat, 
poprzystawiali przyssawki do mojej klatki piersiowej, aparat zapisywał na taśmie 
zygzaki, każde 
drgnienie. Badali wytrzymałość mojego serca. Do czego im to potrzebne? Do 
przeszczepu? Pocę się 
cały. Jakieś zachłanne indywiduum postanowiło zamienić swoją rozchwierutaną 
pompkę ssąco-
tłoczącą na moje serce, silne jak dzwon. Wzięli za to grubą forsę. Bo zakładają, 
że wreszcie uda się 
to, o czym marzą. Leukocyty nie zniszczą przeszczepu. To indywiduum, które 
pragnie żyć za wszelką 
cenę, będzie żarło, piło, spało z kobietami, uprawiało ożywioną działalność 
intelektualną, społeczną, 
polityczną i propagandową. Z ukradzionym sercem w środku. A oni ogłoszą światu 
swój największy 
sukces od czasów narodzin Eskulapa: Przełamaliśmy barierę immunologiczną! Moim 
kosztem. Więc o 
to chodzi. Nie mogę mieć wątpliwości.
Przecież weszli przed chwilą całą gromadą w białych kitlach, stali nade mną, 
przyglądali się. Pod 
przewodnictwem swojego szefa, który mnie wyróżnił wspaniałym ruchem ręki. Oto 
on, idealny dawca! 
Zrobiłem, co mogłem, aby nie trząść się ze strachu. Chciałem umrzeć, ale nie 
tak! Nie tak! W chwili 
gdy stałem się przedmiotem demonstracji, gdy ich zachłanne oczy świdrowały mnie 
z ciekawością, 
spostrzegłem zdumiony, że to same młode kobiety, spragnione sensacji. Aż tyle 
naraz? Stłoczone, w 
białych czepeczkach. Objawił im się świeżo upieczony gwiazdor. Jaja mu się 
trzęsą ze strachu. Ale 
nikt o tym nie wie. Nikt się nie dowie, nawet sam główny oprawca, przekupiony 
macher. I odezwałem 
się do niego, tego ich szefa w białym kitlu, który mnie demonstrował: - Widzisz, 
doktorze honoris 
causa Akademii Wszechmedycyny Wszechczasów? Widzisz, profesorze? Do końca życia 
mnie nie 
opuszcza powodzenie u pań! - Dawno przestałem posługiwać się mową i poczułem się 
taki utrudzony 
wygłoszeniem tych słów, że zamknąłem oczy, zanim wygasł śmiech tych wszystkich 
podfruwajek. Ich 
szef, mimo że mu naurągałem, poklepał mnie w policzek. Wtedy dopiero strach 
skoczył mi do gardła.
...Boję się spać. Boję się, że znów mi się to przyśni... Jestem mały. Zadzieram 
głowę. Stoi 
żołnierz w obcym mundurze, z karabinem, bagnet osadzony na sztorc. Jest noc. Ten 
żołnierz ponagla. 
Wypędza nas z domu. Ojca nie ma. Trzymam za rękę młodszego brata. Nie trzeba 
dalej śnić, bo sam 
to kiedyś przeżyłem.
...Mówi do mnie głos, mówi pospiesznie, połykając słowa: - Nie będziesz miał 
bogów cudzych 
przede mną. Ruszaj palcami u rąk i nóg. Więzy są po to, aby powstała martwica 
tkanek. Rozumiesz? 
Będą ci obcinać po kawałku nogi i ręce. Aż zostanie tylko kadłubek. Ratuj się 
sam. Ruszaj palcami. 
Nie śpij. Nie ustawaj. Ruszaj palcami. Inaczej wiesz, co się czeka. Pamiętaj, 
niebo i ziemia przeminą, 
a słowa moje nie przeminą. - Ale po co? Po co im to? Do czego im to potrzebne? 
Po co chcą mi zrobić 
tak potworną rzecz? - To próba serca. Jeśli twoje serce wytrzyma, będzie się 
nadawało do idealnego 
przeszczepu. I kwestia prawna. Kadłubki wolno uśmiercać, bo same w sobie nie 
nadają się do życia. 
Są to tylko przechowalniki zakontraktowanych serc. Ruszasz palcami? - Ruszam, 
ile sił. - To dobrze. I 
pamiętaj, nie będziesz miał... To ci już mówiłem, Pamiętaj, abyś dzień święty 
święcił..,
...Mam pętle na rękach, pętle na nogach, brak mi tylko pętli ma szyję. Właściwie 
też ją mam. Można 
by ją ukręcić z mojej samotności. Straciłem żonę, córkę, matkę. Głos mi 
powiedział, że zmarła, 
dowiedziawszy się o moim łosie, na atak serca. Po tej wieści całą noc nie 
spałem. Złamałem 
postanowienie, że nie będę się odzywał do swoich oprawców, i zażądałem 
zwolnienia mnie na 
pogrzeb mojej matki. - Nic nam o tym nie wiadomo, powiedzieli, aby takie 
nieszczęście się stało. - Ich 
perfidia, to rzekome Współczucie, posłużenie się słowem "nieszczęście", jakby 
mój los cokolwiek ich 
obchodził, wzburzyły mnie tak mocno, że cały się trząsłem. - Ale ja wiem - 
powiedziałem, - A skąd pan 
wie? -- Z dobrego źródła. - To znaczy? _ Od przyjaciela. - Jakiego przyjaciela? 
- Jedynego jaki mi 
pozostał. - Czyżby? Na tej sali nie ma żadnych wizyt. Dostał pan list? - Nie, 
nie dostałem. - Więc? 
Skąd ta wiadomość? - Nie powiem. A choćbym powiedział, to i tak nie dostaniecie 
go w swoje ręce. - I 
wtedy cała ich perfidia raz jeszcze wyszła na jaw. – To był tylko zły sen. 
Bardzo zły sen. Proszę o tym 
zapomnieć. - I zostało to powiedziane do mnie, który całą noc nie spałem, o czym 
kędzierzawy 
dozorca mógł zaświadczyć! - Więc odmawiacie mi prawa, które uszanowałby każdy 
barbarzyńca? - 
Nic się nie stało. Dam panu coś skutecznego. I wszystko będzie dobrze. Do 
zobaczenia. Jestem 
bardzo zajęta. - Zajęta jesteś? Ty łajdaczko! Kłamiesz! Wysługujesz się 
prześladownikom! Wszystko 
pogwałciliście! Wszystko! Do ostatniego ludzkiego prawa! Biegnij! Biegnij! I 
połam nogi, zanim 
podetkasz komuś swój kuper! - Uniosłem się W rzeczy samej, ale przecież na to 
zasługiwała. Zbyt 
długo manifestowałem zimną dla nich pogardę, nie mogłem dłużej trzymać się w 
ryzach, musiałem, 
wreszcie wybuchnąć.
Wszyscy członkowie Międzynarodówki Mózgów, z Dostojnym Rozmówcą włącznie, 
spętani na 
swoich łóżkach przyjęli mój protest z zadziwiającą obojętnością, jakby cała 
sprawa w ogóle ich nie 
dotyczyła, a przecież broniłem naszych wspólnych praw. Niestety nie mam wśród 
nich przyjaciół. 
Tylko bezręki karzeł zaniósł się chrapliwym chichotem, ale jego funkcja w 
Międzynarodówce Mózgów 
jest co najmniej podejrzana. Okazuje się, że jestem sam wśród obcych, moja z 
nimi solidarność nie 
została przez nikogo dostrzeżona. Jest zbędna, tak jak ja sam jestem zbędny. 
Wnet pojawiła się rudą 
diabliczka, aby zaaplikować mi "coś skutecznego" na śmierć mojej biednej matki.
...Było to wreszcie coś do picia. W naparstku z zielonego szkła. Ruda diabliczka 
przytknęła czarkę do 
moich spieczonych warg. Sączyłem płyn po kropli. Smakował ziołami, pachniał 
lasem. Zwilżał mój 
język zdrętwiały z pragnienia. Cudowny napój poczęty w słońcu, z goryczką 
dojrzałości, przypominał, 
że istnieją gdzieś zioła, wrzosy, sosny i jałowce. Istnieje coś tak wspaniałego 
jak Mazowsze. Żyje 
gdzieś świat inny niż te obmierzłe ściany, w których, dogorywam. Brzozy rosną. 
Duktem leśnym idzie 
wolny człowiek, ma wolne ręce i nogi, słyszę, jak szeleści igliwie pod jego 
stopą, trzaskają gałązki. Idź, 
idź, wolny człowieku. Nie oglądaj się. Nie słyszałeś nic. Gdybym mógł być z 
tobą, piach bym ucałował. 
Tymczasem ruda diabliczka podtrzymuje mi głowę. Wypiłem cały naparstek marzenia. 
- Trochę 
gorzkie - mówi. - Może przynieść kostkę cukru? - Zachowaj dla swoich diablą-tek. 
- Dla kogo? -• Dla 
swoich dzieci. - Nie mam dzieci. - Ale będziesz miała. - Śmiech. - Pamiętaj, 
diablątka rude i piegowate 
są w dużej cenie. Musisz ich mieć cały tuzin. Nie trać czasu. - Niech pan 
zamknie oczy i postara się 
zasnąć. - Nie wtrącaj się do moich spraw! Co cię to obchodzi, śpię czy nie 
śpię?! Mało wam tego, że 
związaliście mnie?! Nie będziesz ty mną dyrygować! Za głupia jesteś, żeby to 
zrozumieć! Gwiżdżę na 
wasze pęta! Związaliście mnie, no i co? Mogę robić, co mi się spodoba!... - 
Proszę się nie szarpać. To 
nic nie pomoże. Trzeba leżeć spokojnie.
I taka z nimi rozmowa. Po co się w to wdawać? Lepiej milczeć, tak jak milczałem. 
Nie odzywać 
się do nich pod żadnym pozorem. Bo tu wszystko jest na opak. I obraca się zawsze 
przeciwko mnie. 
Zanim zacznie się mówić o zniewolonym człowieku, trzeba najpierw znaleźć się 
tutaj. Zapachniało mi 
Mazowszem, a teraz mam w ustach samą gorycz. Nie wrócę. Nie położę się w trawie 
z rękami pod 
głową. Nie zobaczę nad sobą brzozy w złotej ulewie z rozgrzanego nieba. Nie będę 
kochał. Nikogo, 
niczego. Napoili mnie piołunem, abym pamiętał, że nie wrócę tam nigdy więcej.
...Kruki kraczą. Nevermore. Psy szczekają. Nevermore. Księżyc wyje. Nevermore. A 
na kamieniu 
siedzi Cervantes i płacze. Kiedy go pytam, mówi: - Nic to. Doprawdy, wierz mi. 
Nic to. Posłuchaj lepiej, 
co nuci Dulcynea: Ave Maria, gratia plena, ora pro nobis peccatoribus nunc et in 
hora mortis nostrae. - 
Wiesz, że moja matka umarła? - Tak, słyszałem. Rozumiem twój ból. - Najgorsze, 
że sam umrzeć nie 
mogę. - Tak. Znam to, znam. - Więc poradź, co mam zrobić? - To co ja. Zapłakać. 
- Nie umiem. - Otóż 
to właśnie! Nie umiesz. Nie ma w tobie szczerości. - Nie umiem litować się nad 
sobą. - A czyż ja się 
kiedykolwiek nad sobą litowałem? Ze szczęścia płaczę. Ze Bóg dał mi kalectwo, 
nędzę, niewolę, 
więzienie, prześladowania. I talent. Miguelu, Miguelu, jakiś ty szczęśliwy! - 
Tak powiedział Cervantes 
w tym śnie, który nie był snem, bo moje życie tutaj jest namacalną jawą bez 
granic, rzeczywistością 
tak prawdziwą jak pęta na moich rękach i nogach. Głos Dulcynei modli się nade 
mną: Ave Maria, 
Sancta Maria... gdy bezręki karzeł bluźni na swoim łóżku, a światło lampy 
dogorywa nad nami.
...Ten, którego obżerały pająki, choć błagał o śmierć, nie umarł, przeżył swoją 
męczarnię. 
Natomiast gada od rzeczy. Wystarczy posłuchać tego bełkotu, aby dociec 
przyczyny: mózg jego 
poddano takim manipulacjom, że rozkojarzył się do cna. Wyrzuca z siebie bez 
ustanku słowa, 
półsłowa, ćwierćsłowa, potworki myśli nie narodzonych, bo już nigdy się nie 
narodzą, jawią się ślepe i 
garbate, bez rąk, bez nóg, z rybim ogonem, konwulsje świadomości obdartej żywcem 
ze skóry. 
Straszny to bełkot. Ani uciec, ani zatkać uszu. Nie mogę go słuchać. Nie mogę 
tego wytrzymać. A 
muszę słuchać i muszę wytrzymać. Wzbiera we mnie to, czego boję się najbardziej. 
Lęk, że oszaleję. 
Zbliża się. Rośnie. Z przerażeniem czuję to napięcie we mnie. Przeciążenie 
nerwów, które za sekundę 
odmówią mi posłuszeństwa, dadzą ten impuls i - mózg eksploduje. Chryste, tylko 
nie to. Błagam, tylko 
nie to. Zatrzymać oczy na czymkolwiek. Chwycić się czegokolwiek. Szybciej. 
Szybciej. Aby nie wpaść 
samemu w tę otchłań bełkotu - na zawsze. W popłochu, w panice szukam ratunku. 
Nie ma ratunku. 
Chryste, ratuj. Boże święty, ratuj. Heleno, ratuj. Córko, ratuj. Matko, ratuj. 
Na miłosierdzie boże... Za 
sekundę otchłań.
Raptem krzyczę na całe gardło, podrywam się na łokciach i prosto w tę nabrzmiałą 
twarz krzyczę: - 
Przestań, bo zabiję! Słyszysz? Przestań, bo cię zabiję! Ty bydlaku!... - Nic do 
niego nie dotarło. Ani 
nie usłyszał, ani nie przestał. Z obrzękłą, czerwoną twarzą, oczami oszalałego 
zwierzęcia, wyrzuca z 
siebie ten bełkot, który mnie zaprowadził na samą krawędź szaleństwa. Lecz teraz 
leżę odprężony. 
Więcej nic złego nie może mi zrobić. Oddycham z ulgą. Jeśli tym razem obroniłem 
się, to chyba już na 
dobre. Taka jest we mnie nadzieja. Nie mogą go uciszyć. Ale przecież go 
uciszyłem. Nie w intencjach, 
ale w rzeczywistości zabiłem go. Raz jeszcze przegrałem z prześladownikaimi.
I pomyśleć, że ja, którego mózg pracuje sprawnie, stać go na subtelności i 
niuanse, potrafię 
odróżnić prawdę od fałszu, wytropić wszelkie podstępy, że ja ze swoim zdrowym 
mózgiem krzyczałem 
na tego bezmózgiego biedaka. Oto, jaką potęgą jest strach, Bo nie ulega 
wątpliwości, że i na moim 
mózgu próbowano manipulacji, to znaczy próbowano nim manipulować, najlepszy 
dowód to 
nieposkromione przyspieszenie myśli, rwanie wątków, przestawianie słów albo ich 
natrętne 
powtarzanie czy wreszcie zaniki pamięci. Lecz tym manipulacjom zdołałem się 
przeciwstawić. Nie 
dzięki inteligencja bynajmniej, choć i ona nie jest bez znaczenia, tylko dzięki 
woli, która stanowi o sile 
mojego charakteru. Ale i to by nie pomogło ostatecznie, gdyby nie. moja 
wyobraźnia. To ona jest 
powietrzem, dzięki któremu kwitną tkanki mojego mózgu, I nie dadzą się 
wynaturzyć żadnymi 
chemikaliami, którymi bez ustanku szpikują tutaj moje ciało. Upór ten świadczy o 
daremności ich 
usiłowań, zaiste. Nie są w stanie wygrać ze mną, skoro do tej pory nie wygrali. 
Nic nie wskórają, mózg 
pozostanie moją własnością, z której nie dam się wywłaszczyć.
Mogą nadal mnie dręczyć, podrzucając choćby stwory gorsze niż ten bełkotliwy 
człekozwierz. Skoro 
przedtem podrzucili karła bez ręki, całkiem zidiociałego. Mogą nadal znęcać się 
nade mną. Owszem, 
mogą mnie zabić. Ale wiem jedno - po tym wszystkim, co przeżyłem -nie wpędzą 
mnie w szaleństwo. I 
właśnie ta sztuczka, na której tak im zależy, nigdy im się nie uda. Nie oni 
mnie, lecz ja ich pokonałem. 
A teraz, voila!, odpowiadam na każde pytanie. Imię i nazwisko: Krzysztof J. 
Urodzony: 25 kwietnia 
1930 roku. Gdzie: w koszarach grodzieńskiego pułku piechoty. Wzrost: 173 
centymetry. 
Wykształcenie: absolwent Szkoły Morskiej. Zawód: reporter. Narodowość: polska. 
Oto świadectwo 
przytomności umysłu! Na nic wasze zabiegi, panie i panowie. Na nic wszelkie 
zakusy. Nie udało się 
wam i nie uda. Jestem sobą. Nikim innym, tylko sobą. Imaginujesz, waćpan? 
Wygrałem. Mogę teraz 
leżeć cicho i spokojnie jak sprawiedliwi w podziemiach katedr, aż zbożna 
ciekawość wielu pokoleń 
zetrze wszelki ślad z kamienia. Out of the nettle, danger, we pluck this flower: 
safety. Oto zawarłem 
przymierze z tym, bez czego przetrwać się nie da - ze spokojem. Wszystko burzy 
się we mnie, 
wszystko wrze, ale na dnie spoczywa ta grudka nie do unicestwienia, mój spokój. 
A to rzecz 
niezmiernie ważna, kiedy nie ma sposobu, aby zatkać sobie uszy przed konwulsjami 
chrapliwych 
dźwięków, nie uczestniczyć w agonii ludzkiej mowy. Gdy nie ma się już na swoją 
obronę nic prócz 
daremnej skargi. A pot płynie po twarzy, mojej twarzy, jego twarzy i zetrzeć go 
też nie sposób. Boże, 
Boże, kiedy ustanie ten bełkot wiekuisty?
...Był dzień, kiedy przyszła do mnie. Drzemałem po nie przespanej nocy, obudziła 
mnie. Nie diabliczka 
ze szprycą w ręce, nie żadna tutejsza ciemiężycielka, lecz babina od 
najczarniejszych robót, sama 
zapewne uciemiężona, prawdziwa sól ziemi. Trzymała w ręce kopertę, powiedziała, 
że to list od mojej 
żony. Gdyby ktokolwiek inny to powiedział, krzyknąłbym, aby poszedł precz, ale 
twarz babiny nosiła 
znamię całej zgryzoty żywota i jeśli nawet posłużono się tą kobieciną dla tak 
okrutnego ze mnie 
szyderstwa, należało się o tym przekonać. Wskazałem wymownie oczami na swoje 
przywiązane ręce, 
a nuż uwolni mi choć jedną, abym mógł list swobodnie przeczytać. Odpowiedziała 
szeptem, że nie 
śmie tego zrobić, bo wyrzuciliby ją z pracy natychmiast. Poprosiłem więc, aby 
otworzyła kopertę i dała 
mi list przed oczy. Głos mi się trząsł, miałem silny ucisk w gardle. Krew mi 
uciekła z serca, omal nie 
zemdlałem. Poznałem pismo żony! Żaden, grafolog nie podrobiłby go tak dobrze, 
poznałbym się na 
każdym oszustwie, bo tylko jej ręka mogła przekazać tę delikatność, łagodność i 
wrażliwość, którą 
skrycie, bez pamięci kochałem. Więc ona żyje! Nie mogłem się oprzeć temu 
oszałamiającemu 
wrażeniu. Boże święty, żyje! To tylko hipnoza prześladowników, to tylko oni 
zasugerowali mi w 
godzinie mojej słabości, że ją zabiłem. Ocknąłem się wolny od zmory, spadło ze 
mnie sto pudów 
rozpaczy. O, babinko wielkiej duszy, która stoisz przy mnie! Z wdzięczności nogi 
bym ucałował tej 
świętej kobiecie za taką dobrą nowinę. Nie wątpiłem, że przemyciła ten list z 
narażeniem życia. I 
lękałem się, iż lada moment nas przy-łapią i odbiorą mi go, Oberteufelfuhrer 
albo któraś z diabliczek, 
albo sama doktorka, główna kapo, choć z rzadka tu zagląda. Starałem się 
przeczytać ze wszystkich 
sił.
Niestety zepsuli mi oczy. Choć jej pismo nigdy nie było drobne, choć widziałem 
kształt, litery 
się zamazywały nie na tyle, abym nie mógł spostrzec, że są jasne, wyraźne i 
czyste, lecz ginące za 
rozmigotaną zasłoną, za tym bielmem, którym napiętnowali mój wzrok. Nie mogłem 
przeczytać ani 
słowa. A więc to tak! Aby żaden gryps nie dotarł do mnie. Żaden znak z wolności. 
Jeszcze próbuję. 
Mrugam, zamykam powieki, czekam chwilę, otwieram powieki. Nic nie pomaga. A czas 
ucieka i list mi 
odbiorą. Decyduję się wtajemniczyć kobiecinę, skoro tyle dla mnie zrobiła, 
spróbuję jej zaufać. Proszę, 
aby mi przeczytała. Ale ona nie ma okularów, mówi, a bez okularów jest jak ślepa 
wrona. - Na litość 
boską, niech pani spróbuje. Niech pani weźmie do światła. To czyste pismo, nie 
żadna bazgranina. - A 
tak, ładniusieńkie. Ładniusieńko żoneczka pisze. "Kochany mój... Głowa... do... 
góry..." Słyszy pan? 
Tak napisane: głowa do góry. A dalej. Zabij pan, nie wiem. Ani be, ani me. 
Niedowidzę. A tu, panie 
szanowny, jeszcze karteczka od córki, o proszę. - Pokazała mi ją i podniosła do 
swoich oczu. - Oj, jak 
niewyraźnie... "Tato... wracaj... szybko... do nas." Matko najświętsza, więcej 
nie dam rady. Nie mogę. 
Oczy mnie strasznie rozboleli. Panu powiem, babkę miałam, dziewiąty krzyżyk, a 
sama igłę nawlecze 
od pierwszego razu, taka szwytka. Kiedyś to naród był zdrowy. Tak, proszę pana. 
Żałuję bardzo. - 
Dzięki i za to. Niech pani schowa mi listy głęboko pod poduszkę. Szybciej! - 
Spełniła moje polecenie w 
sam czas, zanim obaj cerberzy, ten mały czarny i ten kędzierzawy, weszli do 
naszej celi. - A co pan 
się tak zestrachał? Kogo się pan lękasz? Toż to dobrzy pielęgniarze. Nie trzeba 
się ich bać. - Miałem 
o tym swoje zdanie. Dalibóg, żeby oprawców nazywać pielęgniarzami? Zaiste podłe 
zajęcie, które 
wykonywała, musiało spodlić nawet tę dobrą duszę. Przymknąłem oczy.
Zbyt wielkie to było przeżycie. Te oba listy. Wprost trudno uwierzyć, w głowie 
się nie mieści. 
Zbyt długo dogorywałem w przekonaniu, że zabrali mi wszystko prócz bólu i 
cierpienia. Nawet do tego 
przywykłem jak Hiob do swoich wrzodów. Zapomniałem, co znaczy nadzieja. 
Postanowiłem zamorzyć 
się głodem. Bo mój los mógł zmienić się tylko na gorszy niż ten, którego znieść 
nie miałem siły. 
Znalazłem się na przeklętym morzu ciemności, sam przeklęty i od wszystkich 
zapomniany. I tak miało 
być, tak miało pozostać na zawsze. O, mój Boże. Życie jest nieobliczalne. 
Nieobliczalne. Dlaczego w 
to zwątpiłem? O, głupcze, głupcze, przywiązany do cuchnącego barłogu poniżenia, 
rozpaczy i śmierci. 
Tylko w nieobliczalności życia, w jego nieposkromionej inwencji i fantazji, 
tylko w tym jest jedyna 
nadzieja, dla której żyć warto. I jedyna szansa. Otrzymać taki dar od życia, jak 
oba te listy, czyż może 
być większa fantazja? I ta kobiecina, która je przemyciła do tej koszmarnej, 
okratowanej celi, 
niedostępnej dla nikogo. Muszę ją o coś spytać, bo nastręczają się i 
podejrzenia, i wątpliwości.
Mrugam do niej, aby schyliła się nade mną i nadstawiła ucha. I szeptem, żeby 
cerber warujący w 
drzwiach niczego nie dosłyszał, proszę ją z natarczywością: - Na litość boską, 
niech pani powie 
prawdę... Gdzie ja jestem? Muszę to wiedzieć, rozumie pani? - A gdzieżby, 
robaczku? W szpitalu. - 
Milczałem długą chwilę. - Do kościoła pani chodzi? - A jakże. - Przysięgnie pani 
na rany Chrystusa? - 
Ojejku, a dlaczego? - Inaczej nie uwierzę, że jestem w szpitalu. - Oj, 
biedaczku... - Spojrzała na mnie 
z całą nieznośną kobiecą litością. I choć było w tym coś z niemal matczynych 
uczuć, stężałem 
natychmiast, doprawdy nie ma nad litość nic bardziej obelżywego. Wtenczas ona, 
widząc mój gniew, 
wyrzuciła z siebie z wielką skwapliwością, jakbym ją przeraził: - Przysięgam na 
Ciało i Krew Pana 
naszego, Jezusa Chrystusa. - Więc jednak postawiła na swoim. To już nie były 
żarty ani plewy. Nie 
mogłem się z nią bawić w dziad swoje, baba swoje. Z chwilą kiedy padły te 
żarliwe słowa -i dla niej z 
pewnością święte - rzecz stała się aż nazbyt serio, aż nazbyt dziwna i 
niepokojąca. Nie do 
wyobrażenia. Przepaść. Nagle - lękałem się o tym myśleć, choć czułem to przecież 
przez ścierpła 
skórę - otworzyła się przepaść zupełna. Przywoływałem na pomoc cały swój 
rozsądek. Jeśli nawet 
było to krzywoprzysięstwo, czego nie wykluczam, musiałem się nad tym zastanowić. 
- Żona czeka na 
odpowiedź. - Jak to... czeka na odpowiedź? Mniej bym się zdumiał, gdyby mi 
Wielka Niedźwiedzica 
spadła na głowę. - Ano, chce wiedzieć, jak się pan czuje, nieboraczku. Dobrą 
masz pan kobitę, z 
kościami. Co i raz tu przyjeżdża, bidulka, mróz, nie mróz, śnieżyca, nie 
śnieżyca. A poniektóre, panie 
drogi, do swoich chłopów tutaj już i okrągły rok nie zajrzą. A jaka przystojna i 
z jakim uważaniem. Pisz 
pan zaraz, ale z duszy serca, bo widać, że biedaczka marnieje ze zgryzoty. Ja to 
panu mówię. 
Pociechy jej trzeba od pana. Na moje oko, z pana twardy chłop, nie takie rzeczy 
pan w życiu 
wytrzymał, tylko czegoś pan się zawziął na cały boży świat. A po cóż to? Świata 
nie przerobisz, 
robaczku, a siebie zmarnujesz. Dał Bóg jedno życie - jakie jest, to jest, ale 
jest - więc dziękować Bogu, 
że dał, bo mógł nie dać wcale. I szanować, co się ma, robaczku. A nie podcinać 
sobie żyły, jak ten, co 
go dziś przywieźli, i wielu takich, co tu są. Oj, napatrzy się pan, napatrzy. To 
jest tak, panu powiem. 
Hitlerom i Judaszom nie godzi się żyć, ale nas, cośmy są chrześcijanie, niech 
matka ziemia nosi. A 
masz dla kogo żyć, to większej łaski nie potrzebujesz. Mnie nikt nie został, a 
miałam czterech synów. 
Kiedyś opowiem, jeśli pan zechcesz posłuchać. Pan jesteś pierwszy raz w takim 
szpitalu, co? Ano, 
zgadłam. Za drugini razem nikomu tu nie straszno. No, namyślił się pan, jakie 
dobre słowo na-, pisać? 
- Tak. Podyktuję pani. - Co to, to nie. Musi być pana ręką. Niech żona wie, że 
to pan sam napisał. - 
Odwiąże mnie pani? - A Boże broń!... Nie wolno. - Więc niby jak mam to zrobić? 
Zębami? - Aj, nerwy, 
nerwy. A na co te nerwy? Dam panu do ręki ołówek. Karteczkę przytrzymam na 
podkładce. I zrobi się. 
- Spróbowałem, ręka przywiązana za nadgarstek do ramy żelaznego łóżka miała 
zaledwie tyle 
swobody ruchu, że z największym trudem udało mi się nagryzmolić: "Helenko. Twój 
list. Radość 
wielka. Kocham was. !Żyję« Nie martw się." - Kiedy to pisałem, przyszedł mi 
namyśl mój ojciec i że 
matka nigdy żadnego listu nie otrzymała od niego z więzienia, odkąd tam trafił, 
aby zaginąć bez 
wieści.
- No i pięknie. Ucieszy się, bidulka – powiedziała kobiecina chowając karteczkę 
do kieszeni fartucha. 
- pójdę do niej - i uśmiechnęła się. - A teraz śpij, robaczku, wypoczywaj. Nie 
ma się czego bać. Nic to 
nie jest. Chorzy, więc bluźnią. A pan to nie bluźnił? Pokrzyczy jeden z drugim, 
pokrzyczy i przestanie. 
Komu Pan Bóg rozum odebrał, temu i zwróci. Chyba, że człowiek sam tego nie chce 
- i poszła 
wąskim przesmykiem wśród Józek. - Matulu! - zawołał za nią Dostojny Rozmówca 
podrywając się w 
więzach. - Matulu, to ja! Nie poznajesz? - Załamała ręce. - Oj, chłopcy, 
chłopcy, strapienie moje, 
przyjdę do ciebie, przyjdę, leż cichutko, to przyjdę - i znikła zostawiwszy po 
sobie takie olśnienie. A 
zatem to matka Dostojnego Rozmówcy. Przemyciła list od mojej żony. Wszystko się 
wyjaśnia. W tym 
gnieździe prześladowników nie jesteśmy sami, mamy swoich ludzi tak dobrze 
zakonspirowanych jak 
ona, udająca posługaczkę, udająca przaśną mowę: "pan się zawziął na cały boży 
świat", jeszcze to 
słyszę, choćby po tym mogłem poznać, z kim naprawdę mam do czynienia. Nie 
jesteśmy sami. W 
takim razie walka ma sens. Wszystko się zmienia. Cała postać rzeczy. Helena 
żyje. Jo żyje. Działają 
wspólnie z matką Dostojnego Rozmówcy, rzekomą posługaczką. A ta siostrzyczka 
Cherubinek--
Serafinek, która usiłowała mnie nakarmić? O, błogosławione sprzysiężenie. Stare 
dzieje, nowe dzieje, 
tak to trwa. Przecież to kobiety ratowały ten naród od zagłady przez dwieście 
lat, bo myśmy szli do 
piachu lub w kajdany. Nie czas na deliberacje, pora działać. Mądrze i 
skutecznie. Hańba by była 
zwalić wszystko na barki kobiet, które i tak zdziałały więcej, niż ktokolwiek 
mógłby się spodziewać.
Patrzę z nadzieją na Dostojnego Rozmówcę, ale on ma niewidzące oczy, coraz 
częściej ma 
takie nieobecne oczy, nie z tego świata. Patrzę na skrzypka - dlaczego oni nawet 
muzyce wiążą ręce? 
- śpi z grymasem na twarzy spryskanej grubymi kroplami potu. Patrzę na innych. 
Czarna chwila. Nie 
są zdolni do żadnego działania. Prócz krzyków, bełkotu i bluźnierstw. Nic z 
tego. W moich nogach 
wierci się bezręki karzeł, ruchliwy i do niczego nieprzydatny. W dalekim rogu 
wyrostek ze skołtunioną 
czupryną, który nic innego nie potrafi, tylko wywrzaskiwać bez zmian tę swoją 
rozpaczliwą antyfonę. 
Bez ustanku, ad maiorem Dei gloriam. Wiją się w pętach, lecz taki bunt do 
niczego nie prowadzi, to 
jasne. Patrzę na nich, braci moich, na trwogą odurzone półzwierzęta. To był 
niegdyś sam kwiat 
Międzynarodówki Mózgów. Oto, czym są teraz z łaski prześladowników. Ile można 
wytrzymać 
środków odurzających? Daremne, nie znajdę tu nikogo, kogo mógłbym skłonić do 
działania. Tyle mnie 
uczono, że jednostka nic nie znaczy, a muszę działać sam. Masy tworzą historię, 
a indywidualność na 
jej grzbiecie jedzie. O, nie mam zamiaru uwalniać świata, niech poczeka, sam 
muszę się uwolnić. 
Niechaj pomyślę. Tylko - dlaczego napięcie rozsadza mi czaszkę? Milion woltów w 
jednym mózgu! 
Będę krzyczał. Jezus, Maria, będę krzyczał! Przebijam strop błyskawicą o takiej 
sile, że ludzie padają 
na twarz, bodaj to w Europie, w Indiach, na Malajach, w Australii i na Tahiti, 
wyspie szczęśliwości, 
leżą plackiem, gdyż niebo rozpękło się nad nimi. Opadam na poduszkę z uśmiechem, 
którego słodycz 
poznał tylko Zeus i ja. Odpoczywam w spokoju, to mi się naprawdę udało. Wielki 
błysk. Wielki żart. I 
po strachu. Nade mną strop, nad nimi błękit. Wszędzie błękit. Krzątają się, moi 
złoci. Business as 
usual!
..Na samą myśl o tym pragnie się więzy potargać, przegryźć zębami, pęta zerwać z 
rąk i nóg, 
wyskoczyć ze skóry. Tymczasem trzeba zachować zimną krew. Choć z bezsilnej 
wściekłości robi się 
człowiekowi niedobrze. Trzęsę się cały, do najdrobniejszego włókna, wszystko we 
mnie dygocze. Aż 
łóżko dostało drżączki, czuję, jak wpada w spazm i wibruje wraz ze mną. Nikt 
tego nie słyszy, nikt tego 
nie widzi - noc głucha, ach, jaka spokojna!, cerber kędzierzawy przysnął na 
swoim posterunku, 
wszędzie cicho, nawet ten obżerany przez pająki nic nie bełkocze, dostąpił łaski 
snu. Tylko ja nie 
zmrużyłem oka od tych wszystkich godzin, które dawno przeszły - od chwili kiedy 
jasne światło 
zmieniono na nocne, sine, półtrupie - bo nie może zasnąć ta daremna wściekłość 
we mnie. A bierze 
się właśnie z tej jednej myśli. Przytroczonemu do łóżka przychodziły mi tu do 
głowy w tym 
niesamowitym, obcym., nierozpoznawalnym świecie najrozmaitsze supozycje, 
domysły, spekulacje, 
imaginacje, takie, że z lęku można skonać, a nie wpadłem na tę myśl, ani by mi w 
mózgu nie 
zaświtała, gdyby nie ta szczera kobiecina w przybrudzonym, steranym fartuchu - 
zaś diabliczkom 
fartuchy mieniły się jak śnieg, istna Florence Nightingale z bożej łaski - i jej 
przysięga na Ciało i Krew 
Chrystusa. Resztę sobie dośpiewałem. Bo naraz niepokojące elementy złożyły się w 
całość, jak w 
skomplikowanej łamigłówce, która w chwili rozwiązania okazuje się prosta. Bo 
myśl jest prosta, choć 
zaskakująca, aż nie do wiary. Szpital! Ale jaki szpital?... Otóż to właśnie. Z 
tą myślą nie mogę się 
pogodzić. Dlatego rwałbym zębami te parciane pasy, te wredne, obelżywe więzy 
krzywdy i poniżenia. 
Dlatego, choć brzask już blisko, nie mogę spać. Dlatego. Nie może być jaśniej i 
prościej. Zamknęli 
mnie w domu wariatów... O, kurwa ich mać! Trzęsę się z oburzenia, a mój gniew ma 
tak wielkie 
skrzydła, że niesie mnie przez tę noc nad prochami unicestwionych, nad całą moją 
ojczyzną. O, Matko 
Najświętsza! O, Jeruzalem, Jeruzalem! O, Hospody, pomyłuj! Słyszę śpiew z 
kościołów, synagog i 
cerkwi, które stały na mojej ziemi.. I ten lament, który miał trwać przez 
pokolenia. I przysięgam na 
prochy męczenników, na trzewiczki dzieci pędzonych do gazu, na obcięte włosy do 
wypychania 
materaców, na szare mydło - nie damy się unicestwić. Nie dam się unicestwić. 
Choć zrobiono ze mnie 
umysłowo chorego, aby mnie zręcznie zgładzić w zgodzie z ich prawem o eutanazji. 
Wiem, co mi 
grozi, ale nie ma we mnie strachu. Dopóki nie miałem pojęcia, gdzie jestem, co 
mnie osacza, jaka 
rzeczywista groźba wisi nade mną, wówczas targały mną wielkie trwogi, lecz teraz 
wiem, co mnie 
spotkało. Z czym muszę się zmierzyć.
Więc myślę. Oberteufelfuhrer drzemie, moi bracia w biedzie też śpią na swoich 
łóżkach. Gniew 
prowadzi donikąd. W niczym mi się nie przysłuży, trzeba go skryć głęboko, niech 
tam się pali i nie 
gaśnie, ale tak, aby mnie ożywiał niewidzialnie. Trzeba męstwa, sprytu i wiary, 
wypróbowanych cech 
Odysa, wtedy się wróci, choćby to było bardzo trudno, bardzo niebezpiecznie i 
bardzo daleko. 
Ostatecznie chciałem być żeglarzem. Pragnąłem nim być. Ba, nawet świat zadziwić 
niezwykłym, 
męskim wyczynem. Mam zatem okazję, o jakiej w najczarniejszych snach mi się nie 
śniło. A gdyby się 
przyśniło, z trwogi byłbym mokry jak szczur. Wpadłem tak, że gorzej nie można. I 
muszę dokonać tej 
sztuki - wymknąć się stąd, skąd na ogół się nie wychodzi. To trudniejsza robota 
niż opłynąć Horn. Na 
razie mam szanse równe zeru, będąc tak dokładnie unieruchomiony, jak tylko być 
można, 
wyłączywszy oczywiście paraliż i śmierć. Pierwsza rzecz to wyswobodzić się z 
więzów. Muszę 
znaleźć inny sposób niż rozwiązywanie supłów własnymi zębami, bo wtedy mnie 
dozorcy spętają na 
powrót. Przekupić ich nie mam czym. Zresztą darmo próbować z nimi jakichkolwiek 
konszachtów, to 
tępe indywidua, a ponadto sami się boją. Nie tędy droga. Więc którędy? Do tej 
sali w ogóle mało kto 
zagląda prócz diabliczek-siostrzyczek, które troszczą się tylko o to, gdzie by 
tu komu wpakować 
zastrzyk. Och, była ta jedna, pamiętam, z nią by można coś zdziałać. Ten 
czarnooki Cherubinek. Ale 
więcej się nie pokazała.
Nikt mi nie pomoże. Muszę sam wywieść w pole prześladowników. Zamknęli mnie tu, 
bo moje idee 
okazały się dla nich niebezpieczne. Choćby zamysł zniszczenia wszystkich 
arsenałów. Albo 
wprowadzenie sprawiedliwej dystrybucji żywności na świecie - pod przymusem, pod 
nadzorem 
Międzynarodówki Mózgów. A idea dezintegracji imperiów i rzeczywistego 
równouprawnienia 
narodów? A wolność od strachu? A zakaz badań nad neurofizjologią mózgu, 
prowadzących do 
znalezienia sposobu dowolnego sterowania myślami, doznaniami, uczuciami, czynami 
i odruchami 
człowieka? To tylko część moich idei, które mogą być po trosze znane 
prześladownikom dzięki 
aparaturze do czytania myśli, na szczęście niezbyt jeszcze wypróbowanej i 
dokładnej. Gdyby była 
dokładna, dawno by mnie zgładzono. Przejęli jednak trochę depesz, trochę 
iskrówek, czy jak by to 
nazwać? - jakże to stare nazewnictwo nie pasuje do tej cudownej komunikacji przy 
pomocy fal 
emitowanych z mózgu do mózgu! - przejęli po prostu nieco tajnych komunikatów, 
nadawanych przeze 
mnie do mojego Dostojnego Rozmówcy, jeszcze tam, na wolności. I za to przyszło 
mi teraz płacić. 
Rola, jaką wziąłem na siebie, nie była uzurpacją. Owszem, stałem się Tajnym 
Agentem Dobrej 
Woli, lecz skazał mnie na to mój reporterski zawód, który - chcę czy nie chcę - 
wiąże się z polityką, 
choćby dlatego, że jest po uszy zanurzony w życiu. Moje pragnienie, aby zostać 
żeglarzem, to nic 
innego, tylko pokusa, żeby rzucić do kroćset diabłów cały ten kram, to wszystko, 
od czego chciałem 
uciec, gdzie oczy poniosą, a me uciekłem! I zamiast gdzieś teraz brasować żagle, 
wąchać świeży 
wiatr od wysp i gapić się na uroki mórz południowych, szczęśliwy jak Jack 
London, zanim zaczął pić, 
swobodny, zdrów i opalony - wylądowałem przywiązany do masztu, niezdolny kiwnąć 
ni ręką, ni nogą, 
wycieńczony głodem, dręczony pragnieniem, półślepy, z tyłkiem obrzękłym od 
żądeł, wylądowałem w 
przystani, która potocznie zwie się... U Czubków. Nie ja brałem kurs na tę 
przystań. Być może 
znalazłem się tu za przyczyną żywiołów, które poczęły się dawniej, niż ja na 
świat przyszedłem, 
żywiołów wojny i pokoju, krzywdy, nieszczęść, śmierci i poniżenia.
W okna brzask zagląda, jeszcze bardzo nieśmiały. Wszyscy śpią, o tej porze 
dobrze się śpi, 
choć zwyczaj każe wtedy właśnie budzić skazańców, dlaczego? Aby poznali smak 
dnia, smak życia, 
które wnet stracą. Może to by było słuszne i sprawiedliwe - dignum et iustum, 
jak powiada Kościół - 
aby nas tu wszystkich razem miłosiernie a żwawo rozwiązali i poprowadzili raz-
dwa na rozwałkę...
A jednak uważam wbrew temu, co przed chwilą myślałem o sile żywiołów, że to ja 
sam w pewnej 
chwili wybrałem swój los. Nie wszystko przyszło siłą przypadku, siłą dziejów, 
nie we wszystkim byłem 
zależny, przymuszony, podporządkowany. Nie zmierzyłem się z żywiołem morza. 
Wybrałem 
reporterkę, żywioł życia. I wszelkie ryzyko, które w tym się kryje. - Nie 
przeczuwałeś, że jest ono aż 
tak wielkie? Przeczuwałeś, synu? - Niestety nie. - I że ostatecznie zaprowadzi 
cię tutaj? - Też nie 
przeczuwałem. - A gdybyś przeczuwał? - Nie uwierzyłbym własnemu przeczuciu. - A 
szkoda, mój 
chłopcze, a szkoda. Byłbyś wtedy i mądrzejszy, i silniejszy. Zapomniałeś, co ci 
mówiłem w 
dzieciństwie, skończyłeś siedem lat, gdy wziąłem cię pod swoją opiekę. "Jam nie 
z soli ani z roli, jeno 
z tego, co mnie boli." Pamiętasz choć, kto to powiedział? - Każdy uczniak 
pamięta. Ale gdy teraz 
słyszę twój głos, to brzmi inaczej. Bardzo mi ciebie brakowało. Całe życie. 
Dobrze, że jesteś. Mów do 
mnie. Cokolwiek. Mów koniecznie. - Wolę coś od ciebie usłyszeć. - Masz pieczęć 
na ustach? - 
Przecież wiesz, że dręczyłem się waszym losem... - A nie odezwałeś się nigdy. 
Nigdy. Dopiero dziś. - 
Bo musiałem czekać, aż dojrzejesz. - Jesteś wymagający, jak twój ukochany 
Norwid. Usiłowałem 
dociec, kiedy ciebie już dawno nie było, do czego był ci tak bardzo potrzebny. I 
który wiersz do ciebie 
by pasował? "Niechże nie uczą mię, gdzie moja ojczyzna"? "Ze to nie łzy są, ale 
że kamienie, I że nikt 
na nie nie czeka." - Ja ci powiem: "Coraz to z ciebie, jako z drzazgi smolnej, 
wokoło lecą szmaty 
zapalone; gorejąc nie wiesz, czy? stawasz się wolny, czy to, co twoje, ma 
być..." - Och, przestań! 
Przestań. To są słowa! Słowa. Sam nie wiesz, jak spopularyzowane. Od razu widać, 
że cię tu nie było. 
Dość tego. Twoje bóstwo, Norwid, nic mi nie pomoże. Ty mi pomóż. Ty sam. - Bądź 
cierpliwy. Bądź 
cierpliwy. - To wszystko? - Tak, to wszystko. Sam .musisz sobie pomóc. - Gdzie 
cię szukać? Odezwij 
się...
Brzask za oknem. Dogorywa godzina skazańców. Będzie jeszcze jeden koszmarny 
dzień. Nie wiedzą, 
że nie spałem całą noc, ale tak czy tak wrzepią ani poranny zastrzyk, choć 
skóra, ciało i mięśnie całe 
w ogniu, mam zadek trawiony pożarem od niepamiętnych dni, gorsze to niż wysypka 
tropikalna, 
potówka, prickly heat, którą złapałem kiedyś w Zatoce Perskiej, gdy zachciało mi 
się zrobić reportaż o 
bonzach naftowych. Ale ból podobny,, przy najmniejszym ruchu przeszywa na wylot. 
Nie mam 
zamiaru jęczeć. Nie zwykłem dawać satysfakcji tym, którzy mnie dręczą. Ani 
poniżyć się do błagania o 
ich plugawą litość czy łaskę. Więc - jak się wyplątać z tej kabały? Ważne jest 
jedno. Czy 
prześladownicy mnie rozszyfrowali? Jako Agenta Dobrej Woli oczywiście. Czy też 
jestem tylko 
podejrzany? Bo to zasadnicza różnica. Jeśli zostałem rozszyfrowany, to koniec ze 
mną, bo na żadną 
kolaborację nie pójdę. Natomiast, jeśli jestem jedynie podejrzany, to wówczas 
mam spore szanse, 
wtedy warto próbować, przywołać na pomoc przebiegłość i spryt. Co robić? Po 
pierwsze wydostać się 
z tej pakamery absurdu. Z parcianych pasów. Przecież w tym, niech mu tam będzie, 
"szpitalu" są 
również i tacy, nie związani, którzy chodzą swobodnie po korytarzu, przystają 
nieraz w drzwiach i 
gapią się na nas, jakby to było dobre widowisko. Za jaką cenę dano im taką 
swobodę? Tego nie wiem. 
Ale może cena nie jest zbyt wysoka. Trzeba to sprawdzić. Oczywiście frymarczyć 
swoimi 
przekonaniami nie będę, ale przecież mogą pojawić się możliwości, z których będę 
mógł skorzystać 
bez zdrady samego siebie, bez zaprzaństwa czy wyrzeczenia się swoich idei. A 
jeśli wymknę się z 
więzów, jak stary niedźwiedź z potrzasku, wtedy będę tańczył i udawał oswojonego 
miszkę, któremu 
nie trzeba ani łańcucha, ani żelaznego kółka w chrapach. Zobaczę, jak inni sobie 
radzą. Jak się 
zachowują, że mają aż tyle wolności. A takich są tu krocie. I wtopię się w to 
całe bractwo nie do 
rozpoznania. Od czegóż prawo mimikry! To jest zbożny i mądry plan. A teraz 
udawać, że śpię, bo 
wchodzi diabliczka ż zastrzykiem.
...Przeważnie za dnia, kiedy zaczynało się zwyczajne pandemonium: jęki, krzyki, 
płacz i 
bluźnierstwa - spałem, aby nie uczestniczyć w tym wszystkim, przespać swój głód 
i pragnienie, 
kroplówkę i zastrzyki, pokrzepić się szczyptą snu, której żadna noc użyczyć mi 
nie chciała. Był to sen 
płytki jak woda w lagunie wśród raf koralowych. I równie zdradliwy. Zaprawdę ze 
wszech miar 
niebezpieczny, nie nadający się do spokojnego żeglowania. Nie sposób było 
postawić grot i fok i 
marzyć w słońcu na pokładzie. Raz po raz potężny wstrząs wyrzucał w górę, aż 
głowa podskakiwała 
na poduszce. Przeżywałem zawsze chwilę strachu, takie uderzenie - pang! bang! 
pang! Po czym nie 
zrażony przeciwnościami zanurzałem się znów w ciepłe płycizny snu, wciąż z 
nadzieją, że trafię 
wreszcie ma głębinę, tysiąc sążni pod kilem, rzeczywisty ocean wytchnienia. I 
kiedy raz w końcu tam i 
wpłynąłem, wyplątawszy się spośród raf, w błogosławionej ciszy pod śpiącym 
żaglem uderzył we mnie 
ryk syreny, skądś znajomy, skądś go pamiętałem, a nie mogłem sobie przypomnieć, 
ryk tak 
niesamowity, jakby transatlantyk, kolos, szedł wprost na mnie, aby pogruchotać 
mnie w drzazgi! 
Zanim zdążę mrugnąć okiem! W panice skoczyłem za burtę. To był taki szczupak, aż 
łóżko pode mną 
jęknęło. I rzeczywiście skąpałem się trochę, bo poczułem wilgoć na udach, lecz 
czym prędzej 
zapobiegłem dalszej kąpieli. Jeśli mam wykorzystać prawo mimikry, to właśnie 
nadarzała się dobra 
okazja. Przypomniałem sobie, co inni robili.
Bez wahania przywołałem Wywiniętą Wargę, kędzierzawego cerbera, powiedziałem mu, 
o co 
chodzi. - No, nareszcie! Dobra jest, panie złoty! Dobra jest! - Tak się 
ucieszył, że poklepał mnie w 
policzek tym swoim grubym łapskiem. Nie rozumiem, skąd taka radość, że ma mi 
podać kaczkę? 
Dalibóg, będę musiał dużo się uczyć, żeby poznać tutejsze obyczaje. Całą tę 
mentalność 
prześladowników, która dla normalnego człowieka bywa zaskakująca, a może równie 
nieprzenikniona 
jak chińska etykieta. Albo osobliwa miszkulancja brutalności z łagodnością. A 
ich polityka! Wiązania, 
napędzania strachu, terroryzowania, trzymania pod nieustannym nadzorem - i 
raptem klepanie po 
policzku, jakby się było wśród najlepszych przyjaciół. Coś się tu dzieje 
nadzwyczaj ciemnego. Trzeba 
mieć się na baczności, trzeba się strzec, mieć wciąż oczy i uszy otwarte, bo 
inaczej koniec zabawy. 
Ach, oo za dżungla niesamowitości, w którą wpadłem! Cerber wciska mi zimne 
naczynie między nogi i 
wkłada ten kawałek męskości, jaki mi natura przyznała, w otwartą szyjkę. Leżę 
obnażony w środku 
sali na oczach całej zacnej kompanii. Teraz (rozumiem, dlaczego tak się cieszył. 
Pierwsza gorzka 
nauczka, ile się płaci za wkupienie w łaski prześladowników. Jednak nie mogę 
ścierpieć tego 
upokorzenia, żądam, aby mnie przykrył. Spogląda na mnie ze zdumieniem, ale 
przykrywa moje 
lędźwie kocem bez protestu. I czeka.
Wbrew pozorom to, co mam zrobić, wcale nie okazuje się takie łatwe, kiedy 
człowiek jest 
przywiązany na wznak, że podnieść się nie sposób, i ma do czynienia z tym 
cholernym naczyniem 
między nogami. A w dodatku zdenerwowałem się tak bardzo, że dostałem jakiegoś 
skurczu i nie 
mogę. Te daremne wysiłki jeszcze bardziej działają mi na nerwy. Twarz imam mokrą 
od potu. Nic z 
tego. - Odprężyć się, odprężyć - mówi cerber. - Pomyśleć o czymkolwiek i dobra 
nasza. No? Poszło? 
To nic. Na siłę nawet kamienia nie rozłupiesz, tylko sposobem. Nie ma co się 
spieszyć. Kaczka to nie 
ekspres, nie ucieknie. Wiesz pan, dzisiaj mróz, aż świeczki w oczach stają, ze 
trzydzieści stopni. 
Kiedy rano szedłem tu do was, a mam niedaleko, ze dwa kilometry, to się 
martwiłem, panie, bardzo 
się martwię, że mi młode drzewka w sadzie do szczętu wymarzną. A posadziłem 
jabłonki i wiśnie. 
Powietrze takie, że kruszy się, kiedy idziesz. A tu wam ciepło. Węgla nawieźli, 
że hej. Lato tu macie, w 
samych piżamach chodzić można. No, jak tam? Już?... - Nie będę się więcej 
męczył! Zabieraj pan tę 
kaczkę i idź w cholerę! - No, człowieku... Spokojnie, nic takiego się nie 
dzieje... - Pęcherz mi rozsadza, 
a nie mogę, rozumie pan? Czy też udajesz, że nic nie rozumiesz, 
Oberteufelfuhrerze?!
Wywinięta Warga żachnął się i cofnął o krok, jakby oberwał pięścią w swój 
pokaźny brzuch, wyraz 
zaskoczenia i niedowierzania pojawił się na jego dużej, opasłej twarzy, śmiał 
nawet zrobić taką minę, 
jakby spotkała go krzywda, faryzeusz, podstępny faryzeusz. Trwało to długą 
chwilę, a ja cieszyłem się 
w duchu, że udało mi się tak mu dopiec, choćby mnie to drogo kosztowało, 
cieszyłem się naprawdę. 
Tymczasem on przeciągnął dłońmi po twarzy, jakby ścierał pajęczynę, po czym 
spojrzał na mnie 
przygaszonym wzrokiem, bez urazy. - Kiedy stanie pan na nogi, a przyjdzie 
właściwa pora, to coś 
panu powiem... Sam panu powiem. Albo miech mi pan przypomni. A teraz trzeba 
ciurknąć do tej 
kaczki. Może przytrzymam? Będzie wygodniej. - Zauważyłem, że ma brud za 
paznokciami i tą niemytą 
ręką bierze wszystkie na tej sali kutasy i wtyka do tej samej kaczki, więc 
pomyślałem, że pewnie chcą, 
aby nas tu franca zeżarła, bo wystarczy jeden kompan z miłosną chorobą, a na 
pewno o takiego się 
postarali, więc wpadłem i dałem się nabrać, trzeba było po dawnemu odlewać się 
pod siebie, póki nie 
pozwolą mi wstać i załatwiać swoje potrzeby po człowieczemu. Wściekły byłem na 
siebie za swoją 
głupotę, przecież podstęp był wyraźny, a przemyślność prześladowników niezbyt 
finezyjna, chwyt 
znany od stuleci, tyle że odarty z czaru i rozkoszy. Hiszpanie francą w 
niszczyli Azteków, całe narody 
znikły z powierzchni ziemi tym sposobem. - Nie! - krzyknąłem. - Niech pan mnie 
nie dotyka! - Dobrze. 
Da pan radę sam, to dobrze. - Nie dam rady i szlus! - Zaraz, zaraz. Kaczka nie 
ekspres. Poczeka. 
Niech się pan nie martwi. To się zdarza nie panu pierwszemu. Uboczny skutek, 
rozumie pan? Zapyta 
pan lekarza, to panu wyjaśni. Nic strasznego, przejdzie. Nie bierz pan na ambit, 
tylko tak sobie 
mimochodem i będzie dobrze. No, jak tam? Nic a nic? To sobie porozmawiajmy. O 
czym? O czym 
bądź. Niech mi pan coś powie. - Nie mam nic do powiedzenia. - E, każdy coś ma, 
jeśli tylko zechce. 
Byle nie krzyczeć. Mów pan, co chcesz, ja się nie obrażę.
Jego natręctwo było mi wstrętne, zaciąłem się, milczałem i miałem zamiar 
milczeć, podczas gdy on 
czekał, ale raptem coś mi przyszło na myśl i odezwałem się mimo woli: - Czy mi 
się zdawało... czy tu 
rzeczywiście wyła syrena? - A, to nasza. - Jak to... macie syrenę okrętową? - To 
nie okrętowa, to przy 
kuchni. Na tym gmachu, gdzie kuchnia. Gwiżdże na porę obiadową. To znak, żeby 
brać kopraki i 
maszerować po zupę... Zaraz przyniosą. Pan by sobie dobrej zupki podjadł, co? 
Nie, to nie. Po co się 
złościć? Nikt pana nie zmusza. Ta syrena, co panu okręt przypomina, to gwiżdże 
tu co dzień, a pan 
dopiero dzisiaj ją usłyszał? - Tak, chyba tak... - A pan marynarz może? - Nie, 
trochę pływałem, ale na 
tym się skończyło, nie jestem zawodowym żeglarzem, niestety nie... - Bo my tu 
mamy aż trzech 
marynarzy. Dwaj już chodzą, zechce pan poznać, to panu pokażę. Jeden to ten, co 
tam śpi. 
Polepszyło mu się, ale tyle co nic. Trzeci tydzień w pasach. On mocno, biedak, 
chory. - Ten młody? 
Ten, co wciąż wzywał tego kapitana? I klął się, że nie... - Ten sam. Z daleka 
go, panie, przywieźli. 
Jego żona od zmysłów odchodzi. Uparła się tu wejść, brudasa do ręki wciskała, 
żeby ją przebrać w 
fartuch, ale to kryminał, panie, u nas się tego nie robi. Chłop podleczy się, 
wstanie, odwiedziny będą, 
to go zobaczy. Na razie nie ma co tu oglądać... - A chuj ci w dupę! - zawołałem 
z wściekłością. - 
Dlaczego leży goły, z genitaliami na wierzchu? Dlaczego go nie przykryjesz, ty 
kapusiu?!... - I 
niespodzianie otworzyły się wszystkie śluzy, wszystkie kanały wszystkich 
Amsterdamów i Antwerpii, 
wyzwolone potoki trysnęły ze mnie, bulgotały, umykały do zbiornika, który się 
ocieplił, ogrzał, 
przyjmując te zdroje obfitości bluzgające spod napiętej kopuły mojego brzucha. I 
jakby słońce, o 
którym dawno zapomniałem, dotknęło mojego ciała, ustąpił ból i dreszcze, 
natomiast błoga ulga 
wzięła mnie w posiadanie, jak gdyby moje doczesne szczątki, tak mocno udręczone, 
dostąpiły 
wreszcie ostatniego namaszczenia. Pławiłem się w błogości.
I marzyło mi się, że to będzie trwać i trwać, jak cudowna, tropikalna ulewa, 
dzień i noc, dzień i noc, aż 
opary zawisną nad całym kontynentem, od traw słoniowych w dole po sam czubek 
Kilimandżaro. 
Tymczasem ucho moje, gdy rozkoszowałem się w przytulnym bungalowie ciała, 
ułowiło z dala: ciurk, 
ciurk, ciurk i koniec. Otrząsnąłem się z marzeń, ale to cudowne wspomnienie 
błogości nie przepadło, 
pozostało ze mną, aby mnie pokrzepić, tak, wiem, że będzie mnie krzepić w doli i 
niedoli, we 
wszystkim, co mnie czeka, w mojej tutejszej katordze. Westchnąłem z głębi 
piersi. - A widzisz, synu? 
Zła była rada? Mówiłem, pogadać troszkę i... kaczka pełna, jakbyś antałek piwa 
grzmotnął, chłopie! 
No, odpoczywaj, odpoczywaj. Nic się nie przejmuj. Przykryję cię, przykryję. 
Jakbyś się namyślił, to 
dam ci zjeść. Zawołasz, przyjdę. Tylko bądź pan łaskaw nie wyrażać się. Język 
świerzbi, ale po co to 
panu? Muszę podać w raporcie, przeczytają i prędko nie rozwiążą. Jasne? No to 
dobra. Źle nie jest. 
Jak syrenę usłyszałeś, to przychodzisz do siebie. No, wyniosę te siuśki. I daję 
wam zaraz obiad. - 
Umyj ręce, baranie! - zawołałem, zanim zdążył się oddalić. - Ty mnie nie ucz! - 
warknął, wyglądał jak 
wściekłe buldożysko, z nastroszoną siwą sierścią, obnażone zęby wyzierały spod 
wywiniętej wargi, 
która zadrgała tak groźnie, że mi serce w piąty uciekło. Zawsze bałem się psów, 
nawet gdy mogłem 
dać nogę, a teraz byłem związany! Zacząłem coś bełkotać. A on Stał i patrzył 
spode łba, aż wreszcie 
wykrztusiłem: - Proszę... mi... wybaczyć.
Skinął głową, a ja naplułbym sobie w gębę ze wstydu. Czułem, że zżera mnie 
krwawy 
rumieniec, a nie mogłem zasłonić twarzy ani wcisnąć w poduszkę, udało mi się 
chwycić zębami skraj 
poszwy na kocu i szarpnąć nią tak, że zasłoniła mi przynajmniej kawałek nosa i 
usta. Oto, co znaczy 
zadawać się z prześladownikami. Od razu usiłują złamać człowiekowi charakter. I 
łamią go, choćbyś 
się miał stale na baczności. Przed chwilą sam na sobie doświadczyłem. Boże 
święty, skąd wezmę siły 
na taką podstępną i bezwzględną walkę? Już mi dali nauczkę, aż mi w pięty 
poszło.
Byłem tak wzburzony tą pierwszą porażką, co tu obwijać w bawełnę - pierwszą 
przegraną, że 
międliłem ją w sobie długie godziny i nie mogłem się uspokoić, dopóki nie 
przyłapałem kędzierzawego 
cerbera na łgarstwie. Ni stąd, ni zowąd przypomniało mi się coś, co ukryła 
przede mną przerażona 
pamięć. Ładna mi okrętowa syrena! Ładna mi kuchenna! Jak utrzymywał cerber. 
Przecież to ona 
właśnie wyła na alarm atomowy! Ta sama syrena. Ten sam ryk. Pamiętam. I rozpacz 
swoją pamiętam. 
Wszystkie moje daremne komunikaty. Kiedy to było? Jak tylko mnie spętali i 
rozpięli na tym 
łotrowskim krzyżu. Dawno, bardzo dawno. Chryste, wiszący po mojej lewej ręce, 
Chryste w koronie, 
którą otrzymałeś z rąk prześladowników, gdzie ja jestem? W ostatnim schronie, 
jaki się ostał? Na 
całym radioaktywnym świecie? Sprawdziło się, co rzekł był prorok. "I roztopili 
się w przestwór 
przejrzysty... Jako zjaw wiotkie kształty - słyszysz, Chryste? - tak i wieże 
Okapturzone chmurami, i 
zamki Przepychem świetne, i świątynie wzniosłe, Glob nawet ziemski, i wszystko, 
co na nim. Kiedyś 
rozpłynie się, sczeźnie bez śladu..." Oto, co stało się z Twoją ziemią! "Yea, 
yea, yea!... The great 
globe itself, Yea, all which it inherit, shall dissolve, And like this 
insubstantial pageant faded, Leave not 
a rack behind..." Oto, co stało się z Twoją ziemią, Panie mój, Jezu Chryste. 
Właśnie wtedy, gdy 
zawyła syrena raz pierwszy. Aby usunąć z ziemi prześladowników, trzeba na całą 
ziemią sprowadzić 
zagładę. Nie ma innego sposobu. A jednak ostali się w ostatnim swoim szczurzym 
gnieździe. Więc 
nigdy stąd nie wyjdę? Za murami nie ma śniegu. To kłamstwo. Nikt stąd nie 
wychodzi. Za murami są 
tylko promienie. I nic więcej. Robiło mi się zimno i gorąco... I z przerażenia 
zasnąłem.
...Różne rzeczy budziły mnie ze snu: czyjś krzyk, czyjś jęk, zachrypły śpiew z 
korytarza na dwa głosy: 
"A chochoły żyją i gorzałę piją!...", osobliwe echa nocy w Bronowicach, 
fantasmagorii chorego na 
polskość, ciężko chorego poety, z którego te dwa obelżywe głosy kpiły w żywe 
oczy, przygrywając na 
złotym rogu, aż dudnił cały" gmach: "A chochoły żyją i gorzałę piją!...", potem 
cisza, czyjaś nieskładna 
modlitwa, gdzieś zza ściany stukanie trzonkiem szczotki o podłogę, jakby 
zirytowany Mefisto wybijał 
staccato kopytem, warkot piekielnej jakiejś machiny z nieznanych czeluści 
rozsadzający czaszkę, 
czyjś ryk, czyjeś wołanie: "matulu! matulu!", czyjś śmiech nieposkromiony, 
gwałtowny jak rżenie ogiera 
na widok klaczki, czyjeś przekleństwo rzucone w przestrzeń, a spadające na moją 
oszołomioną głowę, 
szczęk łyżek i siorbanie, czkawka, czyjś lament, "więc popłyńmy raz jeszcze w tę 
noc cichą bez 
końca", "odmawiam wykonania, panie kapitanie!", "o, Jezuniu najmilszy, oddajcie 
mi skrzypce!", czyjś 
chichot, gdybym miał magnetofon, gdybym to nagrał, łomot basenu, który spadł z 
łóżka - i mój sen 
rozpruwany, darty na strzępy przez te brewerie każdego dnia, lecz tym razem 
obudził mnie ze snu 
zapach róż. Otworzyłem oczy, gdy czyjaś ręka złożyła na moim kocu ciężką 
wiązankę. Były to 
najprawdziwsze róże damasceńskie, wielkiej zaiste urody. Ich woń stłumiła 
wszelkie wapory, którymi 
nasiąkła ta zakratowaną cela strachu, potu i dogorywania. Znalazłem się w 
najczystszym obłoku 
wonności. Te wywinięte płatki są równie rzeczywiste jak ja sam, istnieją 
niezależnie ode mnie w 
swoim cudownym rozkwicie jak ja w swoim postępującym rozkładzie. Co znaczą te 
róże? Zatem 
drwina to czy kuszenie świętego Antoniego? Który przed chwilą chciał popieścić 
różane płatki palcami, 
bo zapomniał, że ma ręce związane, nogi związane i jest taki sobie przytroczony 
do łóżka niechędogi 
szkielecik. Dogorywający na pustyni nie tylko bez dzikich róż, ale bez słońca, 
bez powietrza, bez 
ruchu, z gorejącym krzakiem rozpaczy pod czaszką. Więc - co to za szyderstwo? Co 
to za szyderstwo 
na moim kocu? Na moich żebrach, które czują jego ciężar. Przeklęty ciężar drwiny 
z tych, co 
dogorywają w zapomnieniu. Kto przyniósł te róże? Stała przy mnie znajoma 
kobiecina, cała w wielkim 
uśmiechu. - Podobają się, robaczku? Oj, ładne. To od pana i przyjaciół, tak 
powiedzieli, wychodzi na 
to, że z samego radia... Dziś w południe przywieźli i popatrz pan, ni trocha nie 
zmarznięte! - Istotnie, to 
nie były róże, to była euforia. Dorodne córki słońca, ciężkie od purpury. Jedna 
wskrzesiłaby Łazarza, a 
tu był ich cały tuzin albo i więcej. Niepodobna, aby takie kwitły w betonowych 
schronach, 
wzmocnionych pancerzem z ołowiu, głęboko pod ziemią, w sztucznym świetle - tam 
można 
przechowywać taśmy z nagraniami wielkich aktorów, muzyków, pisarzy, uczonych, 
polityków, całe 
archiwum naszych najnowszych dziejów zabezpieczone przed zagładą, ale nie róże, 
nie róże. Róż w 
takich warunkach przechowywać się nie da. I to takich świeżych, przewspaniałych 
róż, które zimą 
dojrzewają w szklarni. Więc tam jest życie! A zatem - zanim odebrali mi moc 
działania na odległość, 
zdołałem poskromić inwazję atomową, nie ja sam oczywiście, nie tylko dzięki mnie 
nie doszło do 
hekatomby, lecz dzięki współdziałaniu całej Międzynarodówki Mózgów, która, 
spełniwszy swoje 
posłannictwo, nie dopuściła do ludobójstwa i dogorywa teraz w tych czterech 
ścianach. Oto oni 
wszyscy - mój Dostojny Rozmówca, ten nieszczęśnik obżerany przez pająki, 
skrzypek, marynarz, 
karzeł bez ręki, chłopiec-bluźnierca, wszyscy w pętach, poniżeni i zapomniani. 
To im należą się te 
kwiaty. Ale ugryzłem się w język i nie powiedziałem kobiecinie, aby rozdzieliła 
róże pomiędzy 
wszystkich na sali, bo przecież zdekonspirowałbym naszą siatkę, nasze 
sprzysiężenie. Jeśli chcemy 
przeżyć, musimy udawać, że jesteśmy sobie obcy. Chwała Bogu, że poskromiłem 
swoją 
impulsywność, bo pokpiłbym sprawę. Wszystkich naraz z pęt nie wyswobodzę, muszę 
najpierw sam 
się z nich uwolnić. I raptem przyszła mi zbawienna myśl do głowy.
	 Mateczko - powiedziałem do siwej kobieciny - niech mateczka sprowadzi do 
mnie koniecznie 
kogoś odpowiedzialnego... nie żadną z tych siostrzyczek-diabliczek, tylko... - 
Jak pan powiedział? To 
są uczciwe pielęgniarki. Starają się, jak mogą. Nie żadne diablice, wstyd.. 
Robią zastrzyki, bo muszą. 
Bez tych zastrzyków to pan byś dotąd leżał, jak na początku, całkiem 
nieprzytomny. Diablice! Gdyby 
nie one, to pan by się przejechał, panie, na tamten świat! Dlaczego pan je tak 
paskudnie przezywa za 
ich dobre serce? - Jak zwał, tak zwał. Mniejsza. Nie o to chodzi. Mam prośbę do 
pani. Tylko pani 
może mi pomóc, Mateczko. Niech przyjdzie do mnie ktoś, kto tu rządzi. Kto 
decyduje. Proszę mu 
powiedzieć, że mam coś bardzo ważnego do zakomunikowania. - Pójdę, jeśli mi pan 
wstydu nie zrobi. 
Jeśli pan nie będzie krzyczał, bo pan strasznie krzyczy na lekarzy. - Ja? Co też 
pani opowiada? - 
Wiem, co mówię. A bo to raz byłam świadkiem! Co jedno słowo to gorsze. Aż dziw, 
żeby taki, okazuje 
się, kształcony człowiek, i to z radia, takimi paskudztwami bluzgał. Toż ja dziś 
uwierzyć nie mogłam, 
że to kwiaty z radia. Dla kogo? Jakże to tak? W radiu takie poszanowanie, taka 
czysta mowa, aż 
człowiek oddycha... - Zaraz pani wytłumaczę. Wszystko, co się tam gada, nagrywa 
się na taśmie i jak 
ktoś bluźnie albo komuś się wypsnie nieprzyjemne słówko, to bierze się nożyczki 
i wycina z taśmy, 
taśmę się sklei i jest czysta mowa. - Chyba że tak... Ale chwała Bogu, że jest 
tam ktoś do tych 
nożyczek, bo inaczej bluzgalibyście na cały naród, skoro jest tam więcej takich 
jak pan. - Hm. Panią 
też przeklinałem? - Nie, tego nie powiem. Co się mnie tyczy, pan był zawsze 
bardzo grzeczny i z 
uważaniem. Ale ja jestem aby tylko posługaczka. Jak mnie pan obtańcuje, to pół 
biedy, bo ja i tak 
niewiele mogę panu pomóc, ale jak pan obtańcuje lekarza, to ten od razu widzi, 
że nie ma o czym z 
panem gadać i zostajesz pan w pasach bez dwóch zdań. Rozumiesz pan, o co się 
rozchodzi? Tak czy 
nie, robaczku? Jak tak, to pójdę. Popróbuję, bo już żal na ciebie patrzeć, 
synku.
Przypomniało mi się, że kiedyś w młodości budziłem ze snu przyjaciela-poetę 
kiścią bzu mokrą od 
rosy, zerwaną o brzasku. I dziś wolałbym, aby to on przysłał mi te róże, choć 
wiedziałem, że nie są od 
niego. Bo nie do wszystkich przyjaciół z radia miałem zaufanie. Któż zatem 
ofiarował mi ów znak 
solidarności, te damasceńskiej róże? Nie dowiem się tego, bo nie mogę sięgnąć po 
białą kopertę i 
karteczkę, która jest w środku. Ktokolwiek to zrobił i z jakichkolwiek pobudek, 
naprawdę przyszedł; mi 
z pomocą i wstyd mi za moją małostkowość. W obskurnej sali domu wariatów, wśród 
twarzy 
wykrzywionych agonią, wśród jęków, potu i smrodu, leży sobie wiązanka róż w 
całym przepychu 
świeżości.
- Słucham pana - wielkie, grube szkła, za nimi oczy żółwia-krótkowidza, nie 
wiem, czy odróżniają 
mnie od poduszki, są daleko, wysoko nade mną, szkła wypukłe jak dwa teleskopy 
wymierzone w cień 
mojej głowy na odległym firmamencie, milczę zafascynowany. - Jestem tutejszą 
lekarką. Pan mnie 
wzywał. Słucham pana. - Obok niej, wysokiej, w białym kitlu, stoi niska, siwa 
Mateczka i nerwowo daje 
mi znaki, abym coś mówił, bo gapię się, a czas ucieka. To te niesamowite szkła 
tak mnie peszą, kiedy 
nie widzę oczu kobiety, nie wiem, jak do niej mówić, jak ją zjednać, nie wiem, 
co mi wolno, a czego nie 
wolno, wszelki komplement umiera w powiciu, bo jakże wznosić suplikacje do dwóch 
szkieł, za którymi 
nie wiadomo, co się kryje, takie są nieprzystępne. I ta twarz młoda, lecz 
surowa, bez cienia uśmiechu, 
żadnego znaku przychylności, którego mi kobiety nie zwykły żałować. Czyżbym 
doprawdy tak 
strasznie spsiał, zarośnięty, niemyty, z plugawą brodą katorżnika? Zaiste nie 
zasługuję na nic więcej 
prócz frasobliwości, jaka pojawiła się w wyrazie jej twarzy, w drgnieniu kącików 
ust, które mnie 
ośmieliło, i postanowiłem to wykorzystać, zanim ta młoda, rosła kobieta odejdzie 
zniecierpliwiona, bo 
półgębkiem powiedziała coś takiego do Mateczki, z czego by wynikało, że tamta 
niepotrzebnie ją do 
pacjenta sprowadziła.
Włożyłem w swój głos, który na antenie uchodził za ujmująco ciepły, te resztki 
ciepła, jakie w 
tym przeklętym domu jeszcze we mnie nie wygasły. I oczywiście przeceniłem 
skutek, jak każdy 
czarodziej, który dawno przestał być czarodziejem, a swoją różdżką może najwyżej 
od much się 
opędzać. Tak bowiem odpowiedziała na moje żałosne czary:
- Miło mi. Ale mam czasu mało, a pacjentów krocie. Więc krótko i węzłowato. 
Słucham.
Jakby to było takie proste! To, co miałem do powiedzenia. Jak trudno rozmawiać, 
kiedy człowiek ma 
przywiązane ręce, ileż to razy chciałem wesprzeć się gestem, który rzecz całą 
rozjaśnia, lecz pęta 
ściskające nadgarstek poskramiały moje zapędy, nasza mowa bez gestu jest żałosną 
wdową, 
pozbawioną swego oblubieńca - i to twierdzę ja, radiowiec, służebnik gadającej 
skrzynki. I w tym 
momencie doznałem olśnienia. Cały plan, którego nie miałem, a poszukiwałem 
rozpaczliwie, zanim 
ona machnie na mnie ręką i odejdzie, narodził się skomponowany jak arcydzieło 
przemyślności. 
Przecież posłałem Mateczkę-posługaczkę z wieścią, że mam coś ważnego do 
zakomunikowania. I 
nareszcie wiedziałem, co to takiego ma być.
- To pani ma dyżur, dzięki Bogu. W takim razie... proszę mnie rozwiązać.
- Dobrze, ale kiedy przyjdzie pora. Nie będziemy pana trzymać w pasach ani 
chwili dłużej. Na razie 
jeszcze nie czas...
- Widzi pani te kwiaty?
- Ach, jakie prześliczne róże!... - Takie zdumienie w jej głosie, aż trudno 
uwierzyć, że tyle czasu tu 
była, a nie zwróciła uwagi na wiązankę, bo gapiła się tylko we mnie, czyli w 
jeden punkt, co zdarza się 
krótkowidzom. I raptem odezwało się w niej coś kobiecego. Ujrzałem, jak jej ręka 
wyciągnęła się 
bezwiednie, palce długie i kościste dotknęły płatków. - Urocze, w taką zimę... 
Skąd to?
- Od moich przyjaciół z radia.
- Skąd?!...
- Z Polskiego Radia.
- Z Polskiego Radia?... - Uważny rozpoznawczy błysk w ułamku sekundy przycisnął 
mnie do poduszki, 
aż spociły mi się włosy na karku, kto przeżył, ten wie, co znaczy taki błysk 
szkieł doświadczonego 
psychiatry. Ale cudem nie straciłem języka w gębie.
- Tak, z Polskiego Radia. Może pani doktor sprawdzić... Jest bilecik.
Czytała go uważnie, podniósłszy kartonik niemal do samego nosa, który urósł w 
sam raz, aby nosić 
takie ciężkie okulary. Zaryzykowałem, bo licho wie, co bilecik zawierał, ale 
wyszło na dobre, gdyż z 
zadowoleniem skinęła głową i odtajała. A ja postanowiłem bez zwłoki skorzystać z 
lepszej aury. 
Przedstawiłem się szanownej pani doktor z bezczelnym rozmysłem:
- Nazywam się Krzysztof J. Urodzony w Grodnie, w czerwcu 1930 roku. Żonaty. Imię 
żony - Helena. 
Imię córki - Jo. Zawód wyuczony: nawigator, absolwent Szkoły Morskiej. Zawód 
wykonywany: reporter 
radiowy. Podać dokładny adres i numer telefonu?
- Nie trzeba. Do czego pan zmierza?
- Pani doktor wie.
- Hm. Więc życzy pan sobie, aby pana rozwiązać? Dlatego, że niewygodnie?
- Dlatego, że już dość tu leżałem.
- O tym, czy dość, nie pan będzie decydował, mój panie.
Zostałem poskromiony, akurat kiedy tak dobrze mi szło! Musiałem się zaperzyć, 
idiota, zawsze tracę 
przez swoją cholerną impulsywnośc. I nie wiedziałem, jak to naprawić.
- Przepraszam - wyjaśniłem. - Dalibóg nie to miałem na myśli, proszę mi wierzyć.
- Więc co?
- Żyć chcę i tyle. - .Mateczka, która stała z dala przyglądając się, aż klasnęła 
w dłonie. Lekarka 
uśmiechnęła się.
- A, to dobra nowina. Będzie pan jadł?
- Tak.
- Obietnica?
- Składam ją na ręce pani docent.
- Jestem tylko lekarką. Tu jest zwykły szpital.
- Nie wiem, co tu jest. Ale się przekonam.
- O, i ciekawość się obudziła... No proszę. - Raptem zeszła z dalekich wyżyn, 
przysiadła na brzegu 
łóżka, dwa teleskopy zazierały z bliska w moją twarz, musiałem mieć się na 
baczności, bo nic przed 
nimi się nie ukryje.
Zniżyła głos, jakbyśmy mieli zacząć sympatyczną pogawędkę Zdało mi się to bardzo 
niebezpieczne: 
kto się spoufala z żywiołem, ginie, od gór lodowych trzeba się trzymać na 
dystans, choćby śpiewały 
jak harfy, na szczęście ja, przywiązany do masztu, mogłem być Odyseuszem, lecz 
ona nie była nimfą 
Kalipso, cokolwiek by o tym powiedzieć. W każdym razie w swoim bogatym żywocie 
Odys również 
udawał obłąkanego, gdy nie chciało mu się wyruszać przeciwko Troi, mogę i ja 
udawać, jeśli trzeba, 
gdyż nie chce mi się dłużej gnić w tych pętach. Więc słuchałem jej głosu.
- Wie pan, że każdy tutaj chciałby, aby go rozwiązać?
- Domyślam się.
- A domyśla się pan, dlaczego nie możemy tego zrobić?
- Nie
- Ano właśnie. - Zamilkła i zastanawiała się długą chwilę, a ja nie wiedząc, co 
by tu począć, 
uśmiechnąłem się dla zachęty, okazało się, pożytecznie. - Widać, że pan się 
znacznie lepiej czuje. 
Jest poprawa. To dobrze. Co do pańskiej prośby... Załóżmy, że niechcący zrobi 
pan krzywdę sobie 
albo komuś z otoczenia. Ja będę za to odpowiadać, a nie pan. Czy pan rozumie?
- Oczywiście. Staram się nigdy nie narażać pań.
- No, no, no. I humor się poprawił. A przypomina pan sobie, że lżył mnie pan?
- Niemożliwe! To do mnie całkiem niepodobne.
- Możliwe, możliwe - i uśmiechnęła się na potwierdzenie swoich słów, co było 
doprawdy bardzo 
piękne.,
- Ale... ja nic nie pamiętam!...
- To lepiej. Porozmawiamy o tym kiedy indziej.
- Jeśli panią doktor kiedykolwiek obraziłem, to ja najmocniej...
- My się nie obrażamy. Na naszych pacjentów nikt z personelu nie ma prawa się 
obrażać. Nie o to mi 
szło. Ale od dżentelmena przeprosiny przyjmuję... - uśmiechnęła się i zmieniła 
ton. - A teraz niech pan 
sobie dobrze zapamięta. Będzie pan jadł. Będzie pan brał zastrzyki i lekarstwa. 
Nie będzie pan stawiał 
oporu. I nie zrobi pan krzywdy ani sobie, ani komukolwiek. To są moje warunki, 
rozumie pan?... 
Możemy pana związać w każdej chwili...
- Jeśli nie sprostam warunkom.
- Otóż to. Coś takiego chciałam od pana usłyszeć... W porządku. I jeszcze jedno. 
Nie będzie pan 
starał się nas oszukać. Jest pan na sali obserwacyjnej, wyjaśniam, żeby nie było 
nieporozumień, tutaj 
niczego nie da się ukryć. Czy pan rozumie?
Ależ wpadłem we wnyki stokroć gorsze, niż przypuszczałem! Dalibóg, czy warto 
buntować się 
przeciwko swojemu losowi, prosić o łaskę prześladowników, aby za cenę szyderczej 
swobody 
poruszania się po tej wiecznej tiurmie wegetować pod nadzorem i przymusem, czyż 
nie lepiej 
zemrzeć, przywiązany do masztu, uniesiony w ocean wiekuisty na ostatnim nie 
zdartym żaglu 
wyobraźni, który zabierze mnie stąd, z tego bajora, z tej zgniłej przystani 
krzywdy, aberracji i 
rozpaczy. Czułem, że wzrok mój umyka od wbitych we mnie, przenikliwych szkieł, 
poszukując 
ocalenia pogrąża się w mgłę, która gęstnieje i gęstnieje tak bardzo, że nigdy 
nie będę miał szans 
wymknąć się z tego archipelagu przemocy i podłości. Odezwałem się głośno i z 
przekonaniem:
- Rozumiem dokładnie, pani doktor.
- No dobrze - uśmiechnęła się. - No dobrze. Mimo uśmiechu trwał na jej twarzy 
osobliwy wyraz 
zafrasowania, jakby ją coś trapiło albo czuła się czym przygnębiona, swoimi 
niepowodzeniami?, 
zmartwieniem? czy wręcz obcowaniem ze mną? Niepokojące to było zaiste. Przecież 
od jej 
usposobienia, o, bądźmy szczerzy, od jej humoru i łaski zawisła moja dola. A 
gdzież bym 
przypuszczał, że znajdę się kiedykolwiek na takim podnóżku uzależnienia. 
Wszystkie Kleopatry, 
królowe Elżbiety, caryce Katarzyny, wszystkie damy władzy, cóż on znaczyły wobec 
niej? Były 
niczym. Dlatego nie śmiałe stawiać pytań, za które można dać gardło. Kto każe 
trzymać mnie 
przywiązanego? Ja sam? Sam do nic przyszedłem z prośbą, żeby mnie na tym łożu 
boleści za 
nędzne członki rozciągnęli?
- Czy pan pamięta, o czym rozmawialiśmy?
- A dlaczego miałbym nie pamiętać?
- A co się obiecało, pamięta pan?
- Jeść, pić, brać zastrzyki, miłować siebie i bliźniego swego.
- No to zrobimy próbę. Niech pana łaska boska wspiera. W porządku - zwróciła się 
do 
Oberteufelfuhrera, który stał nie opodal ze swoim wypiętym brzuchem, i dała mu 
znak, że wolno mnie 
rozwiązać. Umierałem ze szczęścia i wdzięczności, ledwie wierząc własnym oczom, 
gdy jego grube 
palce zaczęły rozsupływać zaciągnięte mocno węzły. Kątem oka spostrzegłem, że 
ona zamierza się 
oddalić, więc odezwałem się czym prędzej, bo przyszło mi na myśl, że nikt tu nie 
będzie szargał mojej 
dumy i traktował mnie jak niewolnika czy nędznego wyzwoleńca, stać mnie na gest.
- Ale ja chciałbym wyjść z sali, proszę pani doktor;
- Po co?
- Chcę podarować paniom te róże.
- Jakim paniom? Tu jest wyłącznie męski oddział.
- Paniom pielęgniarkom, które tak dbały o moje pośladki.
- Proszę przypomnieć mi o tym na obchodzie. Teraz doprawdy nie mam czasu. To 
długo trwało.
- O czym, pani doktor? .
- O pośladkach, zaordynuję kompresy.
- A róże? Chcę je ofiarować...
- Osobiście? Z pana jest bardzo uparty człowiek. No, zgoda. Proszę wypuścić 
pacjenta z sali - 
powiedziała do Wywiniętej Wargi, cerbera naszego, po czym natychmiast zwróciła 
się do Mateczki. - 
Ale pani się nim zaopiekuje. - I wyszła bardzo szybkim krokiem.
Przetarłem oczy. To była pierwsza rzecz, którą zrobiłem, kiedy poczułem, że ręce 
mam wolne. 
W ciągu całej katorgi spętania nie zaznałem bardziej wybrednej tortury nad 
swędzenie powiek. 
Odleżyny pieką, ręce i nogi martwieją, język wysycha na wiór, skóra na wargach 
pęka, pot łaskocze - i 
to wszystko jest niczym wobec swędzenia powiek. Wtedy często myślałem o ludziach 
żyjących bez 
obu rąk i szukałem sposobu przetrwania. Swędzenie było delikatne i w tym cała 
bieda. Właśnie o 
takie, o którym zazwyczaj się nie pamięta, wystarczy odruchowo podnieść rękę, 
przetrzeć oczy, i 
spokój. A kiedy nie możesz wykonać tego odruchowego gestu i zaznać ulgi, dopiero 
wtedy wiesz, że 
zostałeś pozbawiony wszelkich praw człowieka. Więc, kiedy swędzą cię powieki, a 
ręce masz 
związane, kontemplujesz dolę ludzką inaczej. Ile wycierpisz, zanim w proch się 
obrócisz. I widzisz 
spod swędzących powiek bezrozumną otchłań życia. Dopiero wtedy rozumiesz, co 
miał na myśli ów 
wizjoner, gdy rzekł: "Pokażę ci strach w garści prochu..." Więc przetarłem oczy. 
A potem zakryłem 
rękami twarz i tak, aby nikt nie widział, pocałowałem swoje dłonie.
Usiadłem i zawrót głowy omal mnie nie zwalił z powrotem na poduszkę, lecz raptem 
mięśnie 
grzbietu ocknęły się z letargu i utrzymały chybotliwy korpus w całkiem znośnej 
równowadze. 
Uśmiechając się, spozierałem, jak kędzierzawy cerber zdejmuje pęta z moich nóg. 
Rozwiązał węzeł 
ukryty gdzieś przemyślnie pod ramą łóżka i zabrał się grubymi paluchami do 
następnego supła, 
zaciśniętego powyżej kostki mojej lewej nogi. Widziałem wszystko, co robi, każdy 
jego ruch, zarazem 
z bliska i z daleka, gdyż obraz pulsował, oddalał się i zbliżał, a te 
perturbacje wynikały z mojego 
nieprzystosowania do pozycji wertykalnej. Patrzyłem na ręce naszego cerbera, 
które posłusznie 
uwalniały z pęt moje wychudłe nogi. A było na co patrzeć!... Rzadki to widok, 
aby żywego łotra 
odwiązywano z krzyża pod okiem zadowolonej Mateczki. I w czasie tej ceremonii, 
której byłem 
naocznym świadkiem, pojawili się w drzwiach dwaj objęci ramionami, jeden rudy z 
odkrytą piersią i 
krzyżem na łańcuszku, drugi młody i pyzaty, zwyczajny, jakich wiele, pojawili 
się śpiewając na całe 
gardło: ”A chochoły żyją... I gorzałę piją!..." I jak przyszli, tak poszli.
Dreszcz mi przeszedł po skórze, bo wtedy pomyślałem, że za tym wszystkim, co się 
tu 
wyprawia, za breweriami, jękami, krzykami, zastrzykami i całą medycyną, za tym 
wszystkim, co się tu 
dzieje, musi się kryć jakaś świadoma, tajna a bezwzględna reżyseria, w której 
sidłach pozostanę, choć 
mnie rozwiążą za chwilę. Tak, za chwilę przestanę być Krzysztofem Żeglarzem, 
przywiązanym d 
masztu. Kim więc będę? Zapewne tym, który nigdy nie wróci do Itaki. Schodzę na 
ląd i Bóg jeden wie, 
co mnie czeka. Więc opuszczam piszczele z łóżka, a Mateczka schyla się i wkłada 
mi na stopy stare 
kapcie. Nogi moje zwisają nad ciemnozieloną podłogą z linoleum, lśniącą jak 
ślizgawka. Boję się 
stanąć nie dlatego, aby lód się pode mną nie załamał, bo przecież Mateczka waży 
więcej ode mnie, 
tylko lękam się nowego zawrotu głowy, więc dla niepoznaki zaczynam skwapliwie 
rozcierać nadgarstki 
u rąk ścierpłe od więzów. Decyduję się wstać. Zaczerpnąłem powietrza i w rzeczy 
samej - stoję. 
Chwieję się nieco, ale doprawdy stoję. Mateczka bierze mnie pod ramię. 
Spostrzegam, że jest to 
bardzo niska kobieta, z wielkim biustem, z tak rozrośniętym odwłokiem, że ledwie 
się przepychamy 
wśród łóżek. Róże, które niosę przy piersi, owiewają mi twarz odurzającym 
zapachem.
Przywiązany do łóżka marynarz leży znów obnażony, z zabiedzonym, zwiędłym 
phallusem na 
wierzchu. Przystaję, przykrywam go kocem. Nic nie widzi, nic nie słyszy. Białka 
wyzierają spod nie 
domkniętych powiek. Co to takiego? Podejrzewam, że zaszczepili mu wyciąg z 
tropikalnej rośliny, 
Calladium seguinum, który powoduje zupełną bezpłodność. Przeprowadzili 
eksperymenty z tym 
środkiem ludobójczym już dawno, bodaj w roku 1942, w wigilię spodziewanego 
zwycięstwa. Biedny 
marynarz. A co mnie zaszczepili? Gdy dotknąć, czuję na pośladkach dwie obce 
narośle, dwa twarde, 
gorące bochny, które utrudniają mi stawianie kroków. Więc idę - wolno z różami, 
jak ksiądz z 
monstrancją.
Posuwamy się szeroką nawą, wzdłuż rzędu zakratowanych okien, szpalerem wśród 
tłumu 
wiernych-niewiernych, bo nikt nie klęka, tylko wszyscy się gapią w milczeniu, 
przyodziani w pasiaki z 
wyszytym symbolem 1A. Nie wiem, co ten symbol oznacza. Pamięć nie podsuwa mi 
żadnych 
skojarzeń. Nie mam klucza, nie rozumiem, dlaczego są tak napiętnowani. Chyba że 
rzymska cyfra 1 
oraz pierwsza litera alfabetu mają oznaczać wybrańców, coś w rodzaju pierwszej 
kategorii, najlepszy 
materiał do przeprowadzania eksperymentów. Me rozróżniam twarzy, tyle ich tu 
jest, lecz żadna się 
nie rozjaśnia, są to twarze zmarłych, których wskrzeszono dla niewiadomej 
przyczyny. Wszyscy się 
kiwają wytrąceni z wieczystego snu, nikt nie stoi bez ruchu, kiwają się w 
łazarzowym rytmie pod 
ciężką chmurą przygnębienia.
Ten tłum wskrzeszonych zalega całą nawę, nad podziw wysoką, i kiwa się w 
rozgoryczeniu, 
jakby łaskawy anioł śmierci uleciał stąd na zawsze. Jak milcząca lamentnica o 
stu głowach kiwa się w 
zapamiętaniu, bo krzywda i rozpacz odebrały jej mowę. Można oczopląsu dostać od 
tych kiwających 
się ciał. Cisza jak w głębinie, gdzie falują całe łany wodorostów. Raptem jeden 
młodzieniaszek, który 
musnął zemrzeć nie dożywszy bodaj osiemnastej wiosny, wytrzeszcza na mnie 
przerażone oczy i 
woła wskazując palcem: - Diabeł!... - Uspokój się, synku - odzywa się szybko 
Mateczka. - Nie ma tu 
żadnego diabła, ja ci to mówię. - Ale on nie słucha, ucieka w popłochu 
przepychając się przez 
gromady wskrzeszonych. Zastanawiam się, w jakim celu przywrócono tych 
nieszczęśników do życia?
Jaki zamysł mieli prześladownicy, aby rewindykować zmarłych?
Cała nowoczesna medycyna wykształciła się dzięki sekcji zwłok. Lecz z ożywianiem 
trupów dla 
potrzeb i rozwoju psychiatrii stykam się po raz pierwszy. Gdybym tego na własne 
oczy nie widział, 
nikomu bym nie uwierzył. Jeśli kiedykolwiek wymknę stię stąd, będę musiał 
ujawnić przed światem- 
ten proceder szydzący z elementarnych praw człowieka. Boże, gdybyśmy znali 
tajemnice bodaj części 
laboratoriów naukowych, nie zaznalibyśmy ani snu, ani wytchnienia, a większość z 
nas miałaby 
otwartą drogę do takich przybytków jak ten dom obłąkanych.
Wnet nawa się kończy, lecz skręcamy w prawo, w drugą wielką nawę. I tu zastępuje 
nam drogę 
postać kolosalna. Sam nie jestem ułomek, lecz muszę wysoko zadrzeć głowę, aby 
ujrzeć, skąd 
dochodzi ów cichy, lekceważący głos, bo przecież nie z wypiętego brzuszydła, 
które sterczy niemal 
przed moim nosem, nie mieszcząc się w spodniach, rozchylony trójkąt rozporka 
odsłania kudłate 
podbrzusze. Widzę kostropaty zarost na szyi i podbródku, wyżej tłustą twarz jak 
z łoju, w którym toną 
zjadliwe oczka,, rozchełstaną piżamę na owłosionej piersi, a w tym gęstym mchu 
zaplątały się 
przeróżne okruchy i źdźbła tytoniu. Istna góra niechlujstwa. Raptem czuję, że 
już go kiedyś widziałem 
- w śnie jakimś czy fantasmagorii? Tak, to był ten człowiek w tłumie na mojej 
prywatnej Golgocie. Stał 
na dole, zwalisty i plugawy, i spozierał w górę na mnie, tak jak ja teraz na 
niego spozieram z dołu. 
Cuchnęło od niego gnojem. Ale kiedy to było - nie pamiętam. I w jakim wymiarze -
snu, wyobraźni czy 
jawy - nie wiem.
Tymczasem on pochyla się, dotyka nosem wiązanki róż, po czym głęboko wciąga 
powietrze. - 
O, sancta simplicitas! Nie masz róży, która by nie zwiędła - odzywa się z 
wysokości i dalej mamrocze 
jednym tchem: - Die Rosę. La rosę. Oh, the sweet roses of paradise! Pomnij, 
człecze. Nie masz róży, 
która by nie zwiędła... - Raptem pudowym łapskiem zwinnie uszczknął płatek 
purpurowy, wetknął do 
ust i żując mruczał: - Mój ty kwiateczku różany!... Dalibóg, wiele delicji z 
ciebie się rodzi: miodek 
różany, cukier różany, syrop różany, olejek różany, wódka różana...
- Zejdź pan z drogi, panie Sylwku, bo nam spieszno - odezwała się Mateczka 
gdzieś spod brzucha 
olbrzyma. Ten uśmiechnął się życzliwie, ustąpił na bok i podparł plecami ścianę. 
Przyznaję, że wielkie 
na mnie zrobił wrażenie. - Kto zacz? - spytałem, gdy oddaliliśmy się na 
bezpieczny dystans.
- A to taki jeden, co mówią, że muzykę układa, kto go tam wie, ciamajda, a 
niechluj, że skaranie 
boskie! Tędy. Tędy, proszę pana. - Iz głównej nawy skierowała mnie do kaplicy. 
Okazało się, że nie 
była to kaplica, choć miała wysoko sklepione ściany, a witraż w oknie ktoś dawno 
wytłukł, zostały tylko 
kraty. Natomiast we wnętrzu pełno było oszklonych szaf i białych gablotek z 
medykamentami, stała 
waga, stół i krzesła, sterczał ogromny zlew, a pod samą ścianą na elektrycznych 
maszynkach 
perkotały oksydowane naczynia ze strzykawkami we wrzątku. I uwijało się kilka 
diabliczek w białych 
czepkach z czarnym godłem swej profesji. Zatrzymałem się w progu i spojrzałem 
rozczarowany na 
Mateczkę, która mnie tu przywiodła, ale przypomniałem sobie, że w średniowieczu 
symbioza kościoła 
ze szpitalem była bardzo ścisła, więc zachowują tu dawne tradycje, choć na opak, 
bo są niewątpliwie 
czcicielami szatana. W gablotach mieniły się owe podstępne miszkulancje, które 
tu na nas wszystkich 
wypróbowywano. O, jakże nisko upadłem dźwigając tu w darze damasceńskie róże... 
Czułem, że róże 
wstydzą się za mnie. I za chwilę zapalę się w progu wielkim płomieniem, pokryty 
bąblami i 
skwierczącą skórą, zaprotestuję jak biedni mnisi buddyjscy, choć wiadomo, że nie 
da się wstrząsnąć 
niczyim sumieniem, nawet za cenę takiej męczarni.
- No, proszę, proszę! Pan Krzyś przyszedł w odwiedziny!
Zawołała ta ruda i drobniutka, którą skądś trochę pamiętałem, zwłaszcza jej 
piegowaty nosek. 
Natomiast cztery pozostałe z różnych stron sali spojrzały na mnie, a każda 
wydała mi się na swój 
sposób znajoma, dwie uśmiechnęły się na moje powitanie, aż poczułem się 
zrównanym w prawach 
człowiekiem, jedna klasnęła w ręce, aż przypomniały mi się dziewczęta z mojej 
umarłej młodości. 
Tylko ta czwarta, wysoka blondyna o twarzy faworyty któregoś z Bourbonów, 
parsknęła z dziwną 
zjadliwością: - No, nareszcie mu się znudziło!
Nie rozumiem, co by ta złośliwość miała znaczyć, ale ja tu wielu rzeczy nie 
rozumiem i trudno 
mi się głowić nad coraz to nowymi dziwnościami, które mnie tu zewsząd osaczają 
na kształt skrzypów 
w przedpotopowym borze albo kropli deszczu pod mikroskopem.
- A widzicie, wyszło na moje! A mówiłam, że pan Krzyś wróci do siebie - odzywa 
się ta z dołkami w 
buzi, piwnooka. Inne też coś mówią. Wszelako z ich sympatycznych głosów, z ich 
szczebiotliwego 
podniecenia nie zbyt wiele pojmuję, mało co do mnie dociera, jakbym zaplątał się 
w stadko gołębic, a 
nie rozumiem ich pulsującej mowy ani gestów, ani trzepotu. Więc pytam speszony 
tę piwnooka: - Mam 
wrócić do siebie? Mam stąd wyjść?
Zaśmiały się wszystkie naraz.
- A skądże! Niech pan zostanie, jeśli panu z nami dobrze, panie Krzysiu.
Bąknąłem "dziękuję" czy jakiś inny grzeczny wyraz, sam nie wiem, coś tam 
wymamrotałem w istnej 
konfuzji, odwykłem od serdeczności, od uśmiechu odwykłem, a taka serdeczność do 
szczętu mnie 
speszyła, zwłaszcza że zawierała w sobie przedziwną zagadkę. Otóż one wszystkie 
odnosiły się do 
mnie tak, jakbym był co najmniej ich dobrym znajomym - a ja ich przecież 
zupełnie nie znałem. Więc 
skąd ta zażyłość? Wtem mój wzrok padł na strzykawki w sterylizatorach 
perkoczących, parą owianych 
i w olśnieniu skojarzyłem te wesołe dziewczęta z moim opuchniętym, trawionym 
gorączką tyłkiem, z 
tymi dwoma bochnami, jakie dźwigałem w całkiem nieodpowiednim miejscu.
Były to zatem diabliczki-prześladowniczki, które wbijały mi swoje żądła co rano 
i co wieczór 
albo i w południe, kiedy tylko przyszła im ochota, w rytm wędrówki słońca, 
zgodnie z potrzebami ich 
natury. I ta piegowatka z rudym włosem, i ta piwnooka z dołkami w policzkach, i 
ta podobna do 
chochlika z iskierką w uroczym wejrzeniu, i ta bourbońska piękność, wyniosła, z 
niebosiężnym kokiem 
ze złota. Więc wszystkie wsączały we mnie swój jad, gdy leżałem w pętach zdany 
na ich łaskę i 
niełaskę, widocznie przyzwalałem "na wszelkie ich fanaberie i kaprysy, skoro 
patrzą na mnie z 
aprobatą i wyraźnym zadowoleniem, jak na mężczyznę, który nie zawiódł ich 
oczekiwań.
- Pan Krzyś przyszedł siostrom podziękować.
Usłyszałem głos Mateczki, która moje przewlekłe milczenie wzięła za nieśmiałość 
uczuć.
- Tak... - wychrypiałem. - Przyniosłem kwiaty...
- I rad bym je wręczyć matce przełożonej... - dokończyłem zwracając się z 
niezgrabnym ukłonem do 
faworyty rozwiązłego Bourbona, przyodzianej w biały fartuch.
Wytrzeszczyła na mnie pełne złości oczy, a dziewczęta gruchnęły śmiechem, jakbym 
się 
dopuścił nieprawdopodobnej swawoli. Ten ich śmiech, a może moja doprawdy 
zdumiona mina, nie 
wiem, w każdym razie coś tak podziałało na faworytę, jakbym nie miał zamiaru 
ofiarować jej róż, tylko 
ugryźć ją w łydkę.
- Co?!... - syczała krzywiąc wąskie wargi. - Nie jestem żadną matką przełożoną! 
Jasne? Niech to 
zrozumie i niech mnie tak nie nazywa. Jestem starszą pielęgniarką. Zastępuję 
oddziałową. Jasne? - 
nie spuszczała ze mnie swoich rozeźlonych oczu, które musiały być z natury złe i 
zawistne. - A w 
ogóle dlaczego pani wprowadza pacjenta do zabiegowego bez rzeczywistej potrzeby? 
- natarła 
znienacka na Mateczkę.
- Pani doktor zezwoliła.
- On powinien wracać do łóżka. Ledwie się na nogach trzyma. Nie widzi pani?
- Zaraz pana Krzysia odprowadzę - mówiła Mateczka swoim łagodnym głosem.
- Nie zaraz, tylko już! Pacjenci nie mają prawa szwendać się po zabiegowym. Mogą 
stać za progiem.
Skłoniłem się głęboko przed złotym kokiem, przed wydatnym nosem, przed ciężką 
twarzą z 
rzeźbionymi rysami, skłoniłem się tak głęboko, aż ból przeszył mój wypięty 
zadek, jakby mi ktoś naraz 
w oba pośladki wymierzył po tęgim kopniaku. Ledwie powstrzymałem jęk.
- Pani wybaczy, madame, że ośmieliłem się tu wtargnąć.
Po czym wyminąłem ją i podszedłem wprost do tej najdrobniejszej. Bez uśmiechu, 
na który nie 
potrafiłem się już zdobyć, podałem jej wiązankę.
- To dla pani.
Nie przypuszczałem, że diabliczki się rumienią, to było coś prześlicznego.
- Dziękuję - powiedziała cichym głosem. - Dziękuję, panie Krzysiu. To dla nas 
wszystkich. Dawno nie 
widziałam takich cudnych róż. No, popatrzcie!...
Drobniutka, malutka, ledwo ją było widać zza wiązanki, zza tego wonnego 
płomienia. Och, ta 
cudna kokieteria ściskała mi serce nie zamierzonym szyderstwem. Z całą pewnością 
to dobre 
stworzenie nie orientowało się, z kim ma do czynienia. Z potępieńcem wygnany z 
królestwa Erosa. A 
tamte dwie, ruda i piwnooka, też nachyliły swoje młode twarze nad pękiem róż. 
Istny ogród kobiecości 
przesycony pokusą. I tak je zostawiłem, trzy gracje z bukietem.
Przy mnie dreptała Mateczka. Coś mówiła, puszczałem jej słowa mimo uszu. 
Zastanawiałem się, jakie 
spustoszenia dokonają się we mnie na całą resztę mego życia(i akurat w najlepsze 
- o, święta ironio! - 
męskie lata. Wszystko jest możliwe w domu obłąkanych. To tutaj świat rzyga swoim 
najwspanialszym 
humanizmem i wypluwa wszystkie swoje najwznioślejsze frazesy, których pełną gębę 
mieli prorocy, 
moraliści, zbawcy, filozofowie, poeci, przywódcy, wszelka swołocz, wszelkie 
ewangelie, talmudy i 
korany. Stąpani po lśniącej, wypucowanej tafli linoleum, po śliskiej zieleni 
całego korytarza, o którą 
dba się tu najbardziej i pucuje, pucuje częściej niż Amerykanie strzygą swoje 
trawniki. Znalazłem się 
w wymarzonym świecie, gdzie szyderstwo zastępuje miłosierdzie.
Przede mną wahadłowe drzwi, gdy się uchylają, spostrzegam, że to wychodek. Przy 
mnie 
Mateczka, którą proszę o pozwolenie. Ociąga się, jakby Bóg wie czego się lękała, 
ostrzega: jeśli nie 
wyjdę raz-dwa, to ona po mnie będzie zmuszona pofatygować się natychmiast. 
Przyjmuję warunki i 
wchodzę. Oszukałem Mateczkę oczywiście, bo potrzebowałem tylko schronienia, żeby 
wreszcie 
drapać się po całym ciele. Po tych nie kończących się godzinach, dniach i nocach 
swędzenia, zdrapać 
te warstwy potu i soli, które zastygły na mojej skórze. Więc drapię się w 
pośpiechu, chaotycznie, a 
potem z rozmysłem i niezapomnianą błogością. Nie krępuję się faceta, który stoi 
obok i wypluwa do 
pisuaru jakieś różnobarwne pigułki. Po to wysiliłem całą swoją przebiegłość i 
przekonałem oporną 
lekarkę, aby mnie rozwiązano, po to właśnie, aby poczuć pieszczotę ostrych 
paznokci na skórze, 
drapałbym się do gęstej krwi.
Po lewej okno, na które zrazu nie zwróciłem uwagi. Mocne kraty, a za nimi - 
ośnieżone 
drzewo! Konary i bielutkie łapki gałęzi. Puszyste drzewo zimy, która istnieje! 
Nie jest żadną zjawą ani 
kłamstwem prześladowników. Istnieje! Tak rzeczywista, jak moje ciało złaknione 
drapania. Poraził 
mnie ten widok. Osuwam się na kolana d kłaniam się trzykrotnie śnieżnemu drzewu 
życia czołem do 
samej posadzki. Ktoś mnie trąca drzwiami od boksu, w którym sterczy sedes. 
Podnoszę się z kolan, 
gotów strzelić intruza w pysk, nie cierpię, gdy mnie ktoś znienacka trąca. Ale 
on uśmiecha się 
przepraszająco, łagodnie i ze smutkiem.
Stoję oniemiały, nie wierząc własnym oczom. Mam przed sobą markiza de Sade. Jest 
to 
zupełnie nie do wiary. Przecież w mojej przytomności wyprowadzali go, skoro 
świt, na egzekucję, do 
gazu. - Więc pan żyje?!... - wołam zapominając, że markiz nie zna naszej mowy. 
Ale on, jakby pojął, 
co mam na myśli, przymyka powieki dając znak, że osobliwym zrządzeniem 
Opatrzności uszedł 
śmierci. Pragnę się dowiedzieć, jak się to stało, rzecz niezwykle intrygująca. 
Lecz moje 
niedokształcenie, ledwo liźnięta w dzieciństwie francuszczyzna, pozbawia mnie 
tej możliwości, więc 
pytam w pośpiechu: - Parlez-vous anglais, mon frere? - Markiz milczy, 
przestępuje z nogi na nogę i 
uśmiecha się, ten jego przepraszający uśmiech, taki łagodny i nieco zażenowany 
czy wręcz wstydliwy, 
zdradza wielką delikatność. Choć oczy jego są poważne i smutne, a uśmiech tylko 
pełga na wargach i 
rozjaśnia ciemną twarz, gęsty zarost śniadych policzków, widać, że markiz nie 
zdążył dziś do 
balwierza. Jego strój, mój Boże, markiz nosi na sobie zwykłe piętno niewoli, nie 
ma surduta ani 
żabotu, ani tych przepysznych koronek, w które nie wstydzili się stroić 
mężczyźni, nie zostawiono mu 
na pociechę nawet peruki, tylko pasiak zielono-biały z nieświeżej, zużytej 
flaneli, z wyszytym 
kordonkiem symbolem 1A na lewej piersi. Spod pasiaka wyziera owłosiony tors, 
nieprawdopodobnie 
gęsta ruń, aż dziwne, że żadna z tylu kobiecych głów, które tu spoczywały, nie 
odcisnęła się jak relief, 
medalion, który dziś po tylu epokach mógłbym z zachwytem podziwiać. Markiz 
przestępuje z nogi na 
nogę, uśmiecha się, chce odejść. Chwytam go za łokieć.
– Spójrz pan! – pokazuję za kratą ośnieżone drzewo, puszysty cud życia. – Tam 
jest wolność. Liberte! 
– wołam. Markiz mruży oczy, wpatruje się chwilę z iuniesionym czołem, znienacka 
widzę jego 
sataniczny profil libertyna, gdy tak spogląda, aż drzewem wstrząsa dreszcz i 
kryje się całe za 
dyszącym muślinem, wtenczas markiz zerka na mnie porozumiewawczo i mówi z 
przeraźliwą 
melancholią: - Peut-etre...- po czym wychodzi drobnym kroczkiem.
	Drapię się, bo nie zdążyłem podrapać się pod pachami, i myślę, że nie jest 
tak, abym zwątpił 
we wszystko, choć nbyłem o tym przekonany, gdyż to ten nieszczęśnik zwątpił we 
wszystko, a ja 
widać jeszcze nie. Inna rzecz, że jeśli się żyje tyle lat i napatrzy się temu, 
co się przez te lata 
przydażyło, to jak, on dwa stulecia wstecz urodzony, to dalibóg nie sposób nie 
zwątpić we wszystko. 
Podziwiam go, że nie skończył ze sobą, czyli inaczej mówiąc – z całym tym 
światem, nie pozwolił mu 
na to właśnie jego osławiony libertynizm. Ostatecznie nic się przez te dwieście 
lat nie działo prócz 
rosnącej rozpusty okrucieństwa. On, nieszczęsny, cierpiący filozof miał to, 
czego pragnął. Ba, więcej, 
znacznie więcej. Wszystko po jego myśli, wszystko się sprawdziło - z naddatkiem. 
Jakże hojnym! Nie 
ma już takiej krzywdy, której człowiek by nie wyrządził człowiekowi. A to był 
właśnie ideał, o którym 
ten nieszczęśnik marzył. W naszych czasach został osiągnięty, w jego 
przytomności, na jego oczach 
mądrych, jakże przenikliwych i daleko widzących, wielkie to szczęście dożyć 
ideału. Więc dlaczego go 
tu zamknęli? Dlaczego cichcem wrzucili za kraty? Niepojęte. Przecież to duch 
opiekuńczy wszystkich 
prześladowników, powinni by go po rękach całować. Och, stara, znana 
niewdzięczność możnych tego 
świata. Biedak, nie trzeba tak długo żyć. Usunęli go do bezpiecznego schroniska 
dla przestarzałych 
rewolucjonistów. Ale może - może drzemie w nim jeszcze jakaś tajemna iskra, 
której się lękają? Niech 
sobie siedzi grzeczniutko w domu obłąkanych.
Weszło dwóch, a zaraz trzeci, w pasiakach, dwaj skudłaceni, jeden uczesany, 
stanęli przy pisuarach, 
ale gapią się na mnie, a ja drapię się bez najmniejszego skrępowania, dalibóg, 
co mi tam, dobre 
wychowanie nie pozwala drapać się publicznie, bo człowiek wtedy przypomina 
małpę, tak jakby dobre 
maniery mogły to kiedykolwiek ukryć. Raptem bum!, przez wahadłowe drzwi wtoczyła 
się Mateczka, o 
której szczerze i na dobre zapomniałem. Jak oparzeni dwaj odskakują od pisuaru, 
jeden z nich sarka: 
"wszędzie-wlezą-te-baby!", a trzeci ciurka z kurka i nic go więcej nie obchodzi. 
Mateczka fuka na 
mnie, stanowczym ruchem chwyta mnie za rękę i wyprowadza. Nie próbuję się 
opierać, a nawet 
gdybym próbował, nie na wiele by się to" zdało, bo ona jest krępa i silna, a ja 
słaby i chudy - na 
miękkich nogach. Dopiero teraz czuję, gdy podniecenie wygasa, jaki jestem słaby, 
istny moribundus. –
	Aj, panie Krzysiu, nieładnie - mówi Mateczka. - Trzeba powiedzieć, że chce 
się pan wykąpać, 
to zrobię wannę. Bo łaźnia będzie dopiero za dziesięć dni. Pozapinam pana, bo 
zimno. Aj, jak się pan 
podrapał! Wytrzyma pan do jutra? Jak nie będzie nowych przyjęć, to jutro z rana 
zrobię panu wannę. - 
Szliśmy zmów rozległym korytarzem, wśród kołyszących się pasiaków biało-
niebieskich, biało-
zielonych, nawą, nie nawą pełną wskrzeszonych zmarłych i żywych, którzy jeszcze 
nie umarli, w 
pasiakach narodowych, biało-czerwonych. Później miało się okazać, że podział na 
kategorie żywych i 
wskrzeszonych przebiegał inaczej, niż mi się na pierwszy rzut oka wydawało. 
Stare twarze, młode 
twarze, w każdym wieku. I to wejrzenie nieobecnych, którym z oczu dusza uciekła 
w niewiadome, 
niezgłębione zakamarki. Z pieczęcią milczenia na ustach snuli się kołyszącym 
korowodem w 
pasiakach na grzbiecie po reprezentacyjnej promenadzie domu obłąkanych.
I znów znienacka zastąpiła nam drogę ta niechlujna góra mięsa z małymi, kpiącymi 
oczkami. Ten, jak 
go Mateczka nazywała? Sylwek. Taki ogromny, że nie sposób go wyminąć. Spogląda 
na mnie z 
wysokości, mrużąc oko, bo drażni je dym okurka przylepionego do wargi. I pyta 
ten Bóg wie skąd 
pochodzący kolos, któż zrodził tę największą męską kariatydę, która mogłaby 
podpierać wrota 
największej świątyni obżarstwa i rozpasania?, pyta mnie jak turystę stojącego u 
jej wrót z 
rozdziawioną gębą, nachyla się nieco i pyta grzecznym tonem: - Goworitie po 
ruski? - Czyżby zżółkły 
okurek wcale mu nie parzył kamiennej wargi? -- Da. No, k sażalenju nie mogu ja s 
wami rozgawariwat 
, u mienia niet wriemieni- odpowiadam z całą odwagą i stanowczością. A kolos 
burczy: - Niczego, 
niczego. Ja dumał, czto wy ruskij cziełowiek, takoj gordyj i sierioznyj. No, 
każetsia, czto wy nie ruskij, u 
was czużoje udarienije. Izwinitie, pożałujsta. Sprechen Sie Deutsch? - Nein! - 
uciąłem kategorycznie. 
Kolos westchnął, okurek żarzył się przy samej wardze. - Va bene. Parlez-vous 
francais? - Non, je ne 
parle pas francais - odpowiedziałem posłusznie. - Va bene. Perhaps you speak 
English? - Yes. I do. 
But why should we speak foreign languages? - spytałem, bo już mnie mocno 
zirytował. A on odrzekł: - 
Just beoause we wish to keep some secrets... - What secrets? - zdumiałem się. - 
Co za sekrety? - 
Tymczasem język kolosa wykonał fenomenalną sztuczkę, liznął grudkę żaru 
przylepioną do wargi i 
okurek zgasł sycząc z cicha, ale nie odpadł, tylko został tam przyklejony. A 
kolos uśmiechnąwszy się 
z niejakim trudem, bo ciężko przychodzi uśmiechać się posągom, odezwał się niby 
to lekkim tonem 
wytrawnego spiskowca: - Nobody knows what we know and say to each other... - And 
what we know? 
- spytałem. - A cóż my wiemy? - Kolos spojrzał mi w oczy i jeśli on sam razem z 
obłym brzuszydłem 
był z zaniedbanego, brudnego, choć niegdyś wypolerowanego kamienia, tkniętego 
pleśnią, to zaiste 
jego źrenice były żywe i czyste. Wzniesiony nad korowodem pasiaków, które 
omijały nas 
bezszelestnie, nad tym niesamowitym misterium, które się tu odbywało, rzekł tak, 
jakby odezwały się 
echa wyroczni delfickiej: - We know the three secrets of existence: the secret 
of birth, the secret of life 
and the secret of death... - Tak odpowiedział... My znamy trzy tajemnice 
istnienia: tajemnicę narodzin, 
tajemnicę życia i tajemnicę śmierci.
Mój Boże, kamień filozoficzny! Ten plugawy stwór ze zmurszałego kamienia 
darowywał mi 
kamień filozoficzny! Ledwie ochłonąłem z wrażenia, ale mój sceptyczny umysł 
obywatela wieku 
dwudziestego, który złoto w popiół zamienia, nie pozwolił mi wytrwać w olśnieniu 
i kazał spytać z 
przymieszką ironii: - Are you surę, we really know these secrets? - Kolos 
zatrząsł zwałami swego 
brzucha i od jego niby to śmiechu przeszło całą promenadą, całą nawą czy całą tą 
świątynią mędrców 
czy obłąkańców, wskrzeszonych czy żywych, wyraźne podziemne drżenie. - 
Definitely so! Róże cię 
zdradziły, mój bratku. Ty nie udawaj. The roses signify a glory of revolution! - 
Nachylając się szeptał, a 
wygasły okurek wciąż trzymał się jego dolnej wargi: - You ve got the spirit of a 
revolutionary... You are 
a messenger of the good hope... Jesteś posłańcem dobrej nadziei... Mój Boże, 
czyżby mnie 
rozszyfrował? Czyżby on jeden wśród tej rzeszy skazańców orientował się, kim 
jestem? Przecież 
czyni aluzje do mojego kryptonimu! Czy mogę mu zaufać? Czy to nie prowokacja? 
Pułapka, która 
zatrzaśnie się nade mną po wsze czasy? Czy to nie szpicel nad szpiclami mający 
za zadanie 
wykończyć ostatniego Tajnego Agenta Dobrej Woli? Trąca mnie brzuchem i mówi 
wprost, bez 
najmniejszej żenady: - Such people as you... (Tacy ludzie jak ty... przekładam w 
pamięci, bo wiem, że 
padną najważniejsze słowa) must know these three secrets...(muszą znać te trzy 
tajemnice... 
przekładam dalej, aby zapis ,w duszy pozostał) as well as I do... (tak dobrze, 
jak ja je znam...) This is 
not a joke, brother. Not at all. Quid est veritas? Hic est!	
- A przestańcież iszwargotać! - obruszyła się Mateczka, o której obecności 
całkiem zapomniałem. - 
Dziamgają i dziamgają jak dwa Cygany na jarmarku... Dość tego! Mnie nie 
oszwahicie. A Sylwek to 
myśli, żem całkiem niepiśmienna i nie rozumiem tego waszego szuru-buru?... 
Sikret! Sikret. Zamiast 
gadać o sekretach pan byś się raz porządnie umył, panie Sylwek, bo jedzie od 
pana jak z gnojówki. 
Każdy ma sekret! Dość tego, panie Krzysiu! Odprowadzę pana do łóżka.
- Niech Mateczka tu na nas nie krzyczy, za rękaw mnie nie ciągnie - powiedziałem 
zirytowany, z 
trudem powściągając wzbierający gniew. - Bo mam przyjemność porozmawiać z kimś, 
kto mnie ze 
wszech miar intryguje.
- Mało mnie to obchodzi. Pan musi wracać do łóżka. 
- Wcale nie muszę.
- A jakże! Pan jest na obserwacyjnej, panie Krzysiu.
- No to co?
- Pacjentom na obserwacyjnej wcale nie wolno wychodzić z sali. Pani doktor 
zgodziła się wyjątkowo. 
Chce pan narobić jej przykrości?
- Dlaczego nie wolno, u Boga Ojca?
- Dlaczego! Dlaczego! Mam wszystko panu tłumaczyć? Pobędzie pan tu nie dzień i 
nie dwa, to dojdzie 
pan własnym rozumem. No, chodźmy.
- Powiedziałem, że mam przyjemność porozmawiać z tym dżentelmenem. Mateczka 
słyszy, prawda? 
Proszę zostawić nas samych.
- Bo pójdę po pielęgniarza.
- Jest mi całkiem obojętne, po kogo pani pójdzie. Może pani pójść nawet po 
cesarza chińskiego z 
Epoki Pięciu Dynastii, jednego z tych, który żył tysiąc lat temu. Fuknęła 
rozeźlona, poczerwieniała i 
natychmiast poszła stanowczym krokiem władzy, a wyglądało to śmiesznie, bo była 
pękata i dźwigała 
za sobą odwłok, który samego Rubensa wprawiłby w osłupienie. Mógłby z tego 
wykroić, gdyby 
ochłonął, wdzięki takich Trzech Gracji, że świat by oniemiał. Niestety nie dożył 
tej chwili ani takiego 
modela. Spojrzałem na wznoszący się przede mną i zagadkowo uśmiechnięty posąg z 
wygasłym 
okurkiem przylepionym do wargi, który tak kusił, aż ssało mnie w dołku, ilekroć 
uprzytamniałem sobie, 
że nie pamiętam, kiedy ostatni raz cieszyłem się smakiem papierosa. Niepojęte, 
ale zapomniałem o 
tym głodzie, gdy przywiązany do masztu unosiłem się na morzu rozpaczy, a teraz 
nagle skręcał mi 
kiszki, ogarnął mnie całego. Wyć zacznę, jeśli nie zapalę. Więc nie namyślając 
się powiedziałem do 
kolosa:
- Give me a cigarette, brother.
- Here you are, sir - odpowiedział sięgając do kieszeni rozchełstanej, zielonej 
togi, która okrywała mu 
ramiona. Była to toga tak sponiewierana i brudna, że musiał tarzać się w niej 
podczas niezliczonych 
bachanalii, jeszcze długo potem, kiedy umarła pamięć o Dionizosie, a 
zakapturzeni mnisi sprowadzili 
śmiertelną melancholię na całą Europę, podlewaną mszalnym winem. Na tej todze 
znajdowały się 
ślady potraw, które dawno poszły w zapomnienie i trudno teraz odtworzyć, jakie 
to były specjały 
wykwintniejsze niż słowicze języczki, ślady trunków, których nikt już nie pija, 
a ich smak na niczyim 
podniebieniu nie pozostał, albowiem umarli, przeminęli, a myśmy się 
spauperyzowali i schamieli, a 
także wypalony ślad pierwszej grudki tytoniu z zapasów przywiezionych przez 
portugalskich żeglarzy 
albo przez sir Waltera Raleigh. Więc ciekaw byłem, czym mnie poczęstuje. Był to 
sport, mocno 
wymiętoszony, w ten sposób doszliśmy do współczesności. Zaciągnąłem się i takiej 
rozkoszy nie 
zaznał nawet sam Nicot, w oczach mi pociemniało. Zaciągnąłem się jeszcze raz i 
powoli 
wypuszczając dym nozdrzami, czułem, jak ożywa we mnie moja ostygła, prawie 
martwa krew, jak 
moje ciało, moje wnętrze budzi się z otępienia, wbrew zamiarom prześladowników i 
całego ich 
pomiotu, wbrew ich nadziejom, że pozostanę oszołomionym paranoikiem, skłutym 
zastrzykami. O, 
cudowny narkotyku! O, cudowny Kolosie! Jak wielką wyświadczyłeś mi przysługę, 
której ci nigdy, 
przenigdy nie zapomnę. Podnoszę rękę dziękczynnym gestem i mówię: . - God bless 
you, brother.
- It s all right. For God s sake, hurry up! - mówi, a widząc, że nie rozumiem, 
dlaczego mnie skłania do 
pośpiechu, wali prosto z mostu: - To mój ostatni, ale zabieraj peta i zjeżdżaj, 
póki czas. Ganiaj za tym 
babsztylem, zanim sprowadzi Tęgawka, pielęgniarza. Bo ten skurwysyn gotów ci 
kości połamać, 
ledwie zdołasz mrugnąć. Ja cię nie obronię, bo zaraz mnie zwiążą. I ciebie też 
zwiążą. Tak wygląda 
rzeczywistość... Dymaj za babsztylem, w łapę cmoknij i cacy. A la guerre, comme 
a la guerre. No, nie 
masz na co czekać. Jazda. Pogadać pogadamy jeszcze nie raz. Okazji będzie do 
syta. Nie daj im 
zrobić z siebie wała... I... dierżys , bratok!..: Comprenez-vous?
Lecz zanim zdołałem zastosować się do jego rady, ktoś z tyłu chwycił mnie za 
rękę, wykręcił 
mi ramię i popychając prowadził przez korytarz. Obejrzawszy się w popłochu, 
ujrzałem za sobą 
kędzierzawy łeb Oberteuielfuhrera z wywiniętą wargą. Więc to był Tęgawek! 
Potykałem się, bo w 
pośpiechu, do którego mnie zmuszał, nogi mi się plątały. Strach mnie ogarnął, że 
wbije mi w kark te 
białe kły, które ujrzałem w krótkim błysku, gdy na moment odwróciłem głowę. 
Dalibóg, nie zawaha się 
tego zrobić w razie mojego nieposłuszeństwa. Sapał, pojąłem przedśmiertny lęk 
antylopy, która czuje 
na karku oddech drapieżnika. I potykałem się, tak jak ona, na słabnących nogach. 
Wnet padnę z 
przetrąconą szyją, w drgawkach oddam ducha nieobecnemu Bogu i sępy będą się 
unosiły nad moim 
ścierwem w otchłaniach sawanny. Nad tym zielonym linoleum, na którym się ślizgam 
w rozpaczliwym 
truchcie. Mokry, z oczami zalanymi potem, dźwigam swojego prześladowcę na 
własnym grzbiecie, 
przez cały kontynent, przez cały zielony ląd. Lecz raptem pejzaż się zmienia i - 
obijam się o białe burty 
łóżek, na których leżą spętani, czuję przez skórę, że wracam tam, skąd pochodzę, 
do przystani, gdzie 
powinienem znaleźć ratunek: I tak się stało, dzięki Bogu.
Tęgawek pcha mnie na łóżko, na mój opuszczony korabl, padam na swój pokład pod 
spłowiała 
banderą rozpaczy zziajany, drżący, z trwogą w zanadrzu i nie śmiem pisnąć, choć 
sparzyłem się 
papierosem ukrytym w garści. - I cicho być, bo zwiążę! - mówi Tęgawek. Zostawia 
mnie leżącego w 
poprzek, twarzą do pokładu. Nie czuję kołysania, bo przystań jest martwa, do 
morza stąd równie 
daleko jak do wolności, której gorzką odrobinę dane mi było dziś zakosztować. 
Czekam, aż się oddalą 
człapiące kroki nadzorcy, po czym powoli układam się na wznak. Tęgawek wyszedł 
na korytarz. 
Wtedy wkładam do ust niedopałek uratowanego papierosa, zaciągam się, smakuję, 
palę powolutku i 
na przemian liżę oparzoną skórę na lewej dłoni.
Wtem słyszę głos mojego Dostojnego Rozmówcy: - Koleś, daj szluga! - i trudno mi 
uwierzyć, 
że to on zwraca się do mnie tymi słowy. W lot jednak pojmuję, że tak trzeba. 
Oczywiście dla celów 
konspiracji. I znów nabieram dla niego podziwu. Człowiek o tak wybrednym i 
wspaniałym intelekcie, 
gdy wspomnę choćby nasze, telepatyczne seanse, potrafi posługiwać się grypsera. 
Nie mogę 
powstrzymać uśmiechu, bo to zaiste cudowna przewrotność. On też się uśmiecha. 
Zrozumieliśmy się 
bez słów. Więc powiadam: - Niefart! Nie mam szluga. Mam tylko tego peta. - 
Dostojny Rozmówca 
uśmiecha się znów i mówi: - Gites. Daj się sztachnąć, koleś. -- Gdybyśmy tak 
dalej rozmawiali, 
pękłbym ze śmiechu, który musiałem tłumić, aby nie ściągnąć nam na głowę cerbera 
Tęgawka, a 
tłumiłem z taką mocą, aż mnie wychudły brzuch rozbolał. Niemal wpół zgięty 
pospieszyłem tam, gdzie 
mój Dostojny Rozmówca leżał przywiązany za ręce i nogi do łóżka. Schyliłem się 
nad nim i podałem 
mu do ust papierosa.
Najpierw zaciągaliśmy się na zmianę, raz on, raz ja, ale widząc, jaki jest 
spragniony, 
zostawiłem mu całą resztę do wypalenia. Uśmiechnął się, przymknął oczy, gdy 
przytykałem mu do 
złaknionych warg okurek, który zaczynał parzyć mi palce. Dla tego mózgu jakąż 
podnietą będzie 
nawet ta odrobina nikotyny. Był to przecież mózg, który mógł zmienić postać 
świata. - Zgaś - 
powiedział. - I daj mi resztę do gęby. - Spełniłem, co mi rozkazał. Z 
niedopalonego skrawka bibułki 
wsypałem mu do ust okruchy tytoniu. Zaczął je smoktać, a potem przeżuwać. W ten 
sposób powracał 
do krainy swojej genialności, do rozmyślań, którym tylko samotność towarzyszyć 
może, zapomniałem, 
jak niezwykłe potrafią być obyczaje wielkich ludzi. Z lekkim zniecierpliwieniem 
powiedział: - Idź. Dobry 
kumpel z ciebie. Grabula. - Podziwiałem jego przewrotny humor, bo kpił z tego, 
że ma związane ręce, 
ale zarazem dawał mi do zrozumienia, że gdyby mógł, uścisnąłby mi dłoń. Idąc się 
położyć na swoje 
łóżko czułem niezwykłe zmęczenie. Wyciągnąłem się na wznak. Od nadmiaru wrażeń 
kręciło mi się, 
szumiało w głowie. Zamknąłem oczy. Ujrzałem naraz feerię twarzy - Bourbonkę, 
dwie inne siostry, 
Chochlika, markiza. Kolosa, Mateczkę. Ośnieżone drzewo, pod którym zwinięty w 
kłębek leży kot, 
moja dusza z zielonym okiem. I zasypiając pomyślałem, że nigdy nie zapomnę tej 
chwili, gdy skłuty, 
otumaniony zastrzykami, słaniając się na nogach, podtrzymywany przez1 Mateczkę 
stąpam rozległą 
nawą wpośród rzesz pasiaków, łazarz wśród łazarzy, niosąc im prawdziwą pociechę, 
sakrament róż 
damasceńskich, którego nie dostrzegli.
Nazajutrz czekała mnie zaskakująca odmiana losu. Przyszedł pielęgniarz, podobny 
do watażki, 
któremu skrzydło włosów na oko spadało. Jak koń grzywę podrzucał je do góry raz 
po raz. Istny 
zawadiaka ze stepów Zaporoża, któremu lepiej nie wchodzić w paradę, dorodny syn 
jakiegoś dziadźki 
atamana, na wiernej służbie u carycy. Spojrzał spode łba i wyburczał, żebym się 
stąd zabierał, bo 
zostaję przeniesiony gdzie indziej, jest ukaz. Nie śmiałem pytać - dokąd?, lecz 
chciałem zabrać ze 
sobą jedyną rzecz, jaka do mnie należała, list od żony i córki schowany pod 
poduszką. Więc 
mitrężyłem siedząc na łóżku i rozglądając się po znajomej celi, gdzie tkwili w 
pętach moi towarzysze, 
jakbym chciał z nimi się pożegnać: skrzypek, marynarz, płowy wyrostek, karzeł 
bez ręki, mój Dostojny 
Rozmówca, który drzemie w samo południe, oraz ten nieszczęśnik prześladowany 
przez pająki, a 
ukradkiem za plecami szukam swoich listów pod poduszką. Strzegłem ich, równie 
tajnych jak odezwy 
rządu powstańczego, czyżby je wykradli ci z ochrany? A przecież mogłem je 
spalić, miałem na to cały 
dzień, odkąd mi rozwiązali ręce. Raptem watażka spostrzega moje machinacje i 
błyskawicznie 
podrywa poduszkę z takim wyczuciem zagrożenia, jakbym tam trzymał browning czy 
coś podobnego. 
I patrzy, ja też patrzę. Na brudnoszarym materacu spoczywa biała koperta. Sięga 
po nią, otwiera, 
zagląda do środka, szpera... Duszę się z upokorzenia i wstydu, jakże mogłem ja, 
wychowany przez 
pokolenia konspiratorów, narazić swoją żonę i córkę przez własny sentymentalizm, 
nieodpowiedzialność i ryzykanctwo. Żal mi było zniszczyć ten list, bo prócz tego 
listu nie miałem tu nic 
swojego. Dawno powinienem był go połknąć, skraweczek po skrawku, aby nie wpadł w 
ręce watażki, 
który za sekundę zacznie go czytać i wyobrażam sobie, z jaką podłą satysfakcją! 
Awans go za to 
czeka ani chybi. Dadzą mu komendę nad sotnią. Świst jego nahajki pomknie przed 
szarżą kosmatych 
mierzynków. I te same usta, które krzywią się teraz w podejrzanym uśmieszku, 
będą wywrzaskiwać: 
Urra!... Okrzyk pogromcy miatieżników i protelariuszy,, okrzyk szczerego 
watażki, prawego mołojca. 
Ale on ni stąd, ni zowąd robi coś nieprawdopodobnego: wsuwa list do koperty nie 
czytają c... i podaje 
prawowitemu właścicielowi! Oszołomiony ściskam kopertę - jeśli ten człowiek wie, 
co uczynił, jeśli 
kryje się za tym świadomość zupełna, to Christos Spasitiel dał mu zaiste duszę 
skłonną do 
miłosierdzia. Nie wiem, jak mu podziękować, nie umiem zdobyć się na żadne słowo, 
bo 
wspaniałomyślność i odwaga tego człowieka zamykają mi usta. I dobrze, bo wnet 
wszystko się 
wyjaśnia, gdy zaczyna mówić, a mówi o dieńgach. - Grosza nie trzymać w kopercie 
pod poduszką, 
tylko oddać oddziałowej na przechowanie. Kto się skarży, że mu forsę podebrali, 
sam sobie winien, bo 
głupi. Niech nie trzyma żadnej forsy przy sobie, poniatno? - Oczywiście 
rozumiem, o co mu chodzi, 
skoro łapówki biorą wszyscy od ordynansa do gubernatora, od Piotrogrodu do 
Oceanu Spokojnego, 
więc powiadam: - Przykro mi, bo w tej chwili jestem bez grosza. Ale gdy tylko 
będę miał pieniądze, to 
powierzę je wam. - Trafiłem dobrze, czuję właściwy obrót rzeczy: dogoworilis, bo 
on mruczy, niby to 
od niechcenia: - Może być i mnie. U mnie też nie przepadną... No, wstawać. I 
jazda, panie gazda. 
Maszerować. Zawadiackim ruchem podrzucił czuprynę i lekko popchnął mnie przed 
sobą. Spieszył 
się, nawet spojrzeniem nie zdążyłem pożegnać braci katorżników, popędzał mnie i 
ponaglał, aby 
dostarczyć mnie tam, gdzie czekała ki-, bitka i nowa nieznana katorga, której 
nie umiałem sobie 
wyobrazić. Śnieg czekał za kratami, biały śnieg od horyzontu po horyzont, od 
Wisły aż do Jenisieju. 
Dokąd pojadę przez mrozem skute powietrze? Zesztywnieję wszystek, zanim pierwszy 
kur zapieje w 
stepowym chutorze. Wyruszając w drogę słyszę, jak o kilkaset wiorst dalej kują 
zmarzlinę - tam, gdzie 
będzie mój grób. Lecz raptem watażka z korytarza, którym idziemy na Sybir, każe 
skręcić i 
wprowadza mnie do rozległej sali zapewne na przesłuchanie.
Światło bije od dwu wysokich, zakratowanych okien. Gdy prokurator spyta, czy 
pamiętam 
słowa cara Mikołaja I do obywateli warszawskich, odpowiem: - Tak, pamię tam, 
wasze wysokie 
błagorodije.- Więc proszę powtórzyć z łaski swojej. - Wówczas powtórzę: 
"Wierzcie mi, że 
prawdziwym szczęściem jest należeć do Rosji i korzystać z dobrodziejstw jej 
opieki. Będę wam czynić 
dobrze mimo waszej woli." - Tak toczno. Wszelako zapamiętawszy słowa naszego 
monarchy, nie 
wziął ich pan do serca... - Nie wiem, co mam przez to rozumieć, wasze wysokie 
błagorodije? - Proszę 
nie udawać. Wszak pan, jako polski szlachcic... - Nie jestem szlachcic. Z 
chłopów się wywodzę i 
chłopem w głębi duszy pozostałem. - Mrzonka. Proszę wybaczyć, że to panu powiem. 
Czysta 
mrzonka. - Dlaczegóż to, wasze wieliczestwo? - Pan ma duszę anarchisty. A chłop 
anarchistą nigdy 
nie był i nie będzie. Chłop, nawet jak się buntuje, to tylko po to, aby był 
porządek. Po nic więcej. A 
panu, łaskaw-co, marzy się coś zupełnie innego... - Watażka trąca mnie, bo 
zamarłem w progu 
naprzeciw światła bijącego w oczy prosto z okien.
Rozglądam się po sali, lecz nie widzę ani prokuratora, ani oberpolicmajstra, ani 
dwugłowego 
orła na ścianie, czarnego orła Imperatorów. Cyrkuł, nie cyrkuł, bo kraty w 
oknach są bardzo grube. A 
mur tak gruby, że musi pamiętać carskie czasy. Lecz wokół - łóżka, same łóżka, 
przykryte wspaniałym 
karmazynem, który pyszni się z dala. Czystość lśniącej zielenią. podłogi. Biel 
poduszek i nikt nie leży 
związany. Przepych, istny przepych Królewska komnata. Watażka wskazuje mi łoże 
na wprost drzwi, 
łoże szczególne, rzec można, samodzielne, bo stojące osobno, nie w żadnym 
rzędzie. Dotykam 
palcami puszystego koca w karmazynowe wzory Doprawdy jestem olśniony. I wciąż 
nie rozumiem, co 
to znaczy Nie ma tu wrzasku ani krzyków, ani lamentu, ani przekleństw, ani 
obrzękłych, zlanych 
potem twarzy, ani wijących się w więzach ciał, skręconych tak, że napięta skóra, 
zda się, trzaśnie na 
żebrach. Nie ma tu nic z tamtego świata, który opuściłem, ani zaszczanych 
materaców, ani woni 
poniżenia, dogorywania i rozkładu, woni, którą przesiąkłem, czuję to dopiero w 
tym innym, 
niespodzianym powietrzu. Nic, ale to nic z tamtego świata, z tamtej pogardy i 
pohańbienia.
Watażka wkłada mi na ramiona zielony płaszcz, który zwisał z poręczy łoża 
czekając na mnie. 
Nie do wiary, na Sybir mnie wiedli, a otom się znalazł w zacisznej a schludnej 
gospodzie, w drodze do 
Betlejem. Rozglądam się wokół zdumionymi oczami... Sędziwy starzec z siwym 
wąsem, do kogoś 
bardzo podobny, uśmiecha się do mnie. Dwóch, trzech gra w karty. Jeden przegląda 
się w lusterku, 
czesze bujne włosy. I ktoś, dalibóg, czyta książkę! Dziwy, same dziwy. Przy 
łóżkach stoją szafeczki, 
malowane na biało. Na jednej z nich lśni wspaniałe jabłko, prawdziwy, dorodny 
jonatan. Przy tej 
szafce siedzi ów starzec z nastroszoną brwią i siwym wąsem, bez wątpienia to 
królewskie jabłko do 
niego należy, któryż to rex Poloniae? Nie tylko jego oblicze wielce mi kogoś 
przypomina, inne twarze 
w tej komnacie też nie są mi obce, zaiste żywe i namacalne, a gotów bym 
przysiąc, że pamiętam je 
tylko z rycin, sztychów bądź portretów i fotografii. Między przeszłością, 
teraźniejszością a 
przyszłością, między tym, co było, co jest i co będzie, nie ma żadnych granic, 
albowiem co istniało, 
istnieje i istnieć będzie, póki czas istnieje. Tędy przepływa nieśmiertelność. 
Dawno podejrzewałem, że 
tak być powinno i oto tak właśnie jest, mogę się przekonać na własne oczy. Tak, 
oczy moje są pełne 
urzeczenia, ale jakże mogłoby być inaczej? Rewelacja tej miary, wyświetlenie 
zagadki bytu, zabić 
potrafi, a cóż dopiero: ogłuszyć i oślepić.
Gdyby nie moje przeczucie, które towarzyszyło mi od wielu lat, mógłbym zostać 
wręcz 
porażony tym przewspaniałym objawieniem, a tymczasem przyjąłem je wprawdzie nie 
bez dreszczu, 
lecz z naturalną swobodą.
Ten dandys, który czesze się w lusterku i muska baki, wiem, kim jest. Dość 
powiedzieć, że 
tacy dowódcy i żołnierze rzadko nam się trafiali w ciągu ostatnich dwustu lat. 
Nie rozpoznałem go 
natychmiast, bo pierwszy raz go widzę bez czaka i akselbantów. Stąd trudność w 
identyfikacji, z którą 
jednak rychło zdołałem się uporać, a właściwie on mi dopomógł jednym przelotnym 
spojrzeniem. A 
kiedy wstał, zapatrzyłem się w niego - cóż za wspaniała sylwetka!, nie 
przypuszczałem, że jest aż tak 
zgrabny, smukły i wysoki, taki płowy włos i wąs, sann męski wdzięk, 
podejrzewałem bowiem, że 
nałgali na jego konto w dobrym i w złym, lecz teraz o jednym mogłem się 
przekonać, jaki to naprawdę 
przystojny mężczyzna, gdyby kobiety były historykami, na pewno nie miałyby mu za 
złe tajemnic 
parku w Jabłonnie, letni wieczór, ławeczka, śliczny dekolt i perfuma, och, jakże 
on musi za tym 
tęsknić, wyobrażam sobie. Bo nie wątpię, że musi być w pełni sił męskich, nie to 
co ja, nie ośmieliliby 
się przeprowadzić na nim tak niecnego zabiegu, który można wykonywać na 
motłochu, nawet 
prześladownicy mają względy - dla książąt krwi.
Znienacka watażka kuksnął mnie w bok, bo widać miał mi za złe, że się zagapiłem, 
i udzielił mi 
wielce zastanawiającego pouczenia: - Słyszysz pan, jak zadzwonią na obiad, to 
zejdziesz do stołówki, 
bo tu do łóżek się nie podaje. - Spojrzałem na jego kałmuckie rysy i obruszyłem 
się: - Ty mnie nie 
kuksaj, łapserdaku, bo twój przodek w bitwie pod Zieleńcami dostał od nas w 
dupę! - Dobra, dobra - 
powiedział watażka. - Zaczniesz rozrabiać, to raz-dwa wrócisz tam, gdzie byłeś, 
pamiętasz? Tu nie 
uniwersytet, mądralo. Tu masz być grzeczny i słuchać, kogo należy. Inaczej w 
pasy. I cześć. - Myślisz, 
synu atamana, że ja się boję? - poczułem rzeczywiście taki przypływ sił, 
zwłaszcza gdy ujrzałem 
uważne oczy wodza, który zaciekawił się tym zajściem, taką werwę w chuderlawym 
ciele, jakbym był 
najtęższym wiarusem w całym korpusie polskim, choć nogi się pode mną uginały. 
Watażka pchnął 
mnie lekko na łóżko. I choć rzeczywiście nie było to ani gwałtowne, ani brutalne 
pchnięcie, osunąłem 
się jak ścięty, upadłem na bok. Watażka podrzucił czuprynę i podparł ssie pod 
boki.
- No i cacy - powiedział z krzywym uśmiechem. - No? Przypomnieliśmy sobie, tak? 
Znów ręka 
zaświerzbiała? Znów by się chciało grzmotnąć pięścią i pielęgniarza z nóg 
zwalić? Ale to już nie te 
czasy, prawda? To już nie ten kawał chłopa, co? Tu na każdego jest sposób, 
zapamiętaj, Co mówię 
po dobroci.
Leżąc powalony na karmazynowym kocu powiedziałem z całym przekonaniem: - To są 
czyste 
insynuacje, człowieku!
- Insy... co? - zdumiał się.
- Brednie - odparłem. - Dwa razy w życiu biłem się o dziewczynę. A poza tym 
nigdy nikogo nie 
uderzyłem. Bo mam wstręt do bicia!
- Ehehe. Pan możesz gadać, co chcesz, bo wam wszystko wolno gadać.
- Nam?... To znaczy, komu?
- No wam, w ogólności.
Teraz ja pomyślałem sobie: Ehehe, nie taki on głupi, udaje, że nie rozumie, co 
znaczy "insynuacja", a 
niedwuznacznie czyni aluzje do nas, Polaków, i umiłowanej przez nas wolności 
słowa. Nie w smak mu 
ta wolność, lecz okazuje się, że chcąc nie chcąc musi ją tolerować.
- Oj, ta niedobra polska szlachta - mówię do watażki. - Stoi przed królem z 
podniesionym czołem i 
patrzy mu w oczy. Gdy wasi bojarzy ze strachu zgięci przed carem pierdzą w 
szuby.
- Idź pan w cholerę! Na służbie jestem i nie mam czasu - mówi watażka gniewnie 
podrzucając 
czuprynę i odchodzi mrucząc głośno: - Będzie mi zasuwał swoje głupoty, skubany! 
Wszystko mu się 
popierdoliło.
Zatrzęsłem się z gniewu i zawołałem za nim: - Stupajka!... - w oburzeniu gotów 
byłem rugnąć go po 
matuszkie, lecz spostrzegłem, jak książę położył palec na ustach, więc dla dobra 
racji stanu 
powstrzymałem się i nie ulżyłem sobie. Okropne to jest nie móc sobie ulżyć. Albo 
tylko trochę, nie 
całkiem, nie tak, jak by człowiek tego pragnął. Biedny Rejtan, czyż nie z tych 
przyczyn skończył 
szaleństwem? Nam ciągle w historii brak higieny psychicznej. Czyż nie byłoby 
zdrowiej, aby ludzie czy 
narody, które z jakichś względów wadzą się ze sobą, zamiast takie krzywdy wzajem 
sobie wyrządzać, 
na-psioczyli na siebie, napsioczyli, ile tylko dusza zapragnie, a potem 
poklepali się po plecach i kwita. 
Podobno takie słowomachie toczyli Indianie i nie znali żadnych innych wojen, 
dopóki ich biała małpa 
tego nie nauczyła. Lecz książę mnie ostrzegł, abym nie rugał watażki, więc 
posłuchałem. Widać tak 
trzeba. Nie mnie sądzić o wielkiej polityce. Powiadają, że car Aleksander I 
wciąż ponawiał wobec 
księcia swoje nęcące propozycje, może dlatego książę poczuwa się do kurtuazji 
wobec jego sług. 
Och, nie muszę drążyć powodów. Cokolwiek się za tym kryje, moje zaufanie do tego 
człowieka nie 
może znać granic. Wierność za wierność. Dobrze, że jest wśród nas ktoś, kto nie 
szastał honorem. 
Wielka w tym siła. Ostatecznie jego armia wróciła pod bronią do Warszawy. Zaiste 
non om-nis moriar!, 
skoro dziś go tu widzę.
Kiedy watażka pomrukując zniknął za drzwiami, książę swobodnym krokiem podszedł 
do mnie 
i wyciągnął rękę. Zerwałem się z łóżka, wyprężyłem się przed nim, wzruszenie 
mowę mi odebrało, bo 
choć byłem dość wziętym reporterem, nie zdarzyło mi się, jak żyję, uścisnąć 
dłoni żadnego 
narodowego bohatera, i ledwie starczyło i mi śmiałości, by wymienić z nim męski 
uścisk, widocznie 
dlatego moja ręka omsknęła się niezgrabnie, jakby była niewładna, dopiero on 
przytrzymał ją oburącz. 
Poczułem w oczach wody Elstery, zamurowanej dziś rzeczki, i ledwie mogłem słowa 
wydobyć przez 
ściśnięte gardło.
- Poczytuję sobie, książę, za największy zaszczyt....I najpiękniejszą chwilę 
mojego życia...
Uśmiechnął się pod wąsem. A kiedy odpowiedział! z żołnierską galanterią, uderzył 
mnie tak 
ujmujący jem go głos, że powinienem na głowie stanąć, aby przemycić magnetofon i 
nagrać z nim 
rozmowę dla radia.
- Rad jestem poznać. Czuj się, bracie, jak u siebie w domu.
- Nie zaznałem tu od nikogo takiej łaskawości, książę. Wszelako wszystkie te 
szykany, które znieść 
musiałem, mam za nic, skoro zasłużyłem na wasze, mości książę, uznanie.
Zaśmiał się szeroko i wtedy spostrzegłem ze wstrząsem, że brak mu dwóch 
przednich zębów, 
pod górną wargą czerniała szpetna dziura. Tego nie było ani na portretach, ani w 
biografiach, 
widocznie sprawiła to ta ostatnia zabłąkana kula, której już nikt nie dostrzegł. 
Położył mi dłoń na 
ramieniu.
- Dzięki, bracie, za dobre słowo. Tytułów nie używam. Mów mi: Roman.
W lot pojąłem, o co mu chodzi, i dyskretnie przymrużyłem oko. W każdym razie 
mnie dwa razy 
tego powtarzać nie trzeba, konspiracja to konspiracja. Tylko wstyd, że mogłem o 
tym zapomnieć. Ja. 
Tajny Agent Dobrej Woli. To tak, jakby profesor zapomniał alfabetu. A przecież, 
gdzie dwóch Polaków, 
i to jakich Polaków, o mnie mniejsza oczywiście, spotyka się, i to w jakich 
okolicznościach, bez 
konspiracji obejść się nie może. Więc książę dał mi nauczkę, zaiste w bardzo 
grzeczny i pełen 
serdeczności sposób. Na co ja bez najmniejszej chęci spoufalania się, wymawiając 
jego pseudo z 
najwyższym szacunkiem, powiedziałem:
- Wiesz, Roman, stałeś się natchnieniem dla wielu pokoleń... Proszę, nie 
protestuj, nie trzeba. Znam i 
tych pętaków, którzy z ciebie drwili. U nas zawsze znajdą się prześmiewcy, bo my 
mocni w pysku, jak 
wiadomo. Ale ja ci powiem, że bez ciebie to my byśmy kampanię wrześniową 
przegrali bez jednego 
wystrzału! Pojmujesz, w czym rzecz? Po prostu jesteś we krwi narodu. Nie wiem, 
czy o tym marzyłeś. 
I nie wiem, czy sam tego chciałeś, mój dobry książę... Och, wybacz, zastosuję 
się do twojej woli i będę 
cię nazywał tylko tak, jak sobie życzysz. Ale to pasjonująca historia, czy ty 
przewidywałeś, czy 
domyślałeś się... Jeśli łaska, Roman, to opowiesz mi kiedyś o tym, dobrze?
Przyglądał mi się zmrużonymi oczami, a były to wyraziste i bardzo piękne oczy, w 
których czaił się 
bezbrzeżnie smutny uśmiech, ślad czy wspomnienie zbyt wielu rozczarowań. Więc 
nawet on, którego 
los wyposażył w urodę, talent, męstwo i sławę, wyhodował w sobie raka 
melancholii. Dalibóg, od 
dwustu lat szczęśliwego Polaka ze świecą trzeba szukać. Podniósł rękę 
usłyszawszy moją prośbę i 
rzekł:
- Zostawmy to. Opowiem ci, bracie, kiedyś ci o sobie opowiem, ale długo by 
gadać. Jak masz na 
imię?...A zatem, Krzysztof, muszę cię ostrzec przed panem Władziem. Dziwisz się? 
Tak go tu czule 
nazywają. Nie wiesz, o kogo chodzi? To ten pielęgniarz, któremu miałeś ochotę na 
wymyślać... Radzę 
ci, uważaj. Od tego typa trzy maj się z daleka! O! - pokazał palcem. - Widzisz? 
Dwa zęby mi wyłamał. 
Oni tu znają różne chwyty, nelsona i co tylko chcesz. Schwycił mnie od tyłu za 
twarz. I będę musiał 
wstawić sobie sztuczne na koszt własny.
Więc to tak! Więc to nie kula w boju! Więc w takiej to znalazłem się krainie, 
gdzie pierwszy 
lepszy nikczemnik może bezkarnie znęcać się nad człowiekiem honoru! Byłem 
wstrząśnięty. To 
bezprawie, które spotkało jednego z najszlachetniejszych synów naszej ziemi, tak 
ścisnęło mi serce, 
że bez słowa podniosłem do ust jego rękę i pocałowałem. Żachnął się tak 
szczerze, iż potwierdziło się 
moje dawne o nim mniemanie: mamo książęcej godności był prawym demokratą, nie 
uznającym 
feudalnych obyczajów. Jednakże poruszył wąsem, jakby chciał ukryć wzruszenie. 
Przytrzymał chwilę 
moją rękę i spytał zaintrygowany:
- Nie ściągnęli ci, bracie, obrączki z palca?
Zastanawiałem się, jak to było. Tak bardzo dawno, że nie mogłem sobie dokładnie 
przypomnieć. 
Jakaś szamotanina, ból, na pewno tak, ale czy chcieli mi wyłamać palec, tego nie 
pamiętam, ani kto 
się do tego brał, Bóg raczy wiedzieć, niektóre strefy mojej pamięci zostały 
skutecznie uśpione, coś się 
ocknęło wprawdzie niemrawo, ale na tyle realnie, że mogłem zgodnie z prawdą 
wyjaśnić:
- Powiedziałem im, że nie oddam, chyba że razem z palcem.
- Oni tu wszystko zabierają. Czy kto chce, czy nie chce.
- Nie dali rady. Wrosła w palec.
- Wrosła? Tylko zobacz, jaka luźna, no popatrz.
- A bo schudłem.
- No to teraz ci zabiorą, żebyś nie połknął.
- A dlaczego miałbym połykać obrączkę?!
- Mnie się pytasz? Ich się spytaj Oni wiedzą lepiej.
- Bój się Boga, Roman! Czy ty chcesz powiedzieć, że - schwyciłem się za głowę, 
istny kataklizm, coś 
zupełnie nie do wiary, taki koszmar, jakby cudowna katedra, którą uwielbiałem, 
na moich oczach 
pękała i waliła się w gruzy, ostrołuki, witraże, filary, portale, jedno wielkie 
łubudu i chmura stęchłego 
kurzu! Więc On ugina się przed terrorem!
- Że co? - zagadnął od niechcenia.
- Ze... się ich boisz?...
- Tego nie powiedziałem - rzekł i poruszył z pogardą płowym wąsem.
- Więc jak mam rozumieć?...
- Zwyczajnie. Z nimi nie wygrasz. Nie ma sposobu Mnie się też wydawało, że są 
jakieś szanse, Bóg 
mi świadkiem. Nie ma szans.
- I ty to mówisz? Ty, spośród wszystkich ludzi na świecie...
- Poczekaj, Krzysztof. Jak dawno tu jesteś?
- O, bardzo dawno... A w ogóle to chwilami nieco zabawne, bo wiesz, jak patrzę 
na ciebie, mój 
czcigodny i łaskawy Romanie, wygląda na to, że jestem wiekiem od ciebie 
starszy... A przecież dość 
mi jeszcze daleko do pięćdziesięciu lat, kiedy to pewnemu księciu przyszło głowę 
położyć... No tak, 
obaj pamiętamy, jak to było. Ale czy to nie cudowne paradoksy! Czasu, 
przestrzeni i historii! 
Paradoksy, mój czcigodny Romanie, naszego istnienia! Wybacz, nie mam zamiaru się 
wymądrzać, ale 
tak to jest! No bo proszę, w tej chwili mam czterdziestkę, a ty jesteś młodszy 
ode mnie co najmniej o 
dziesięć lat! Cudowne...
- Zgadza się. Ale czy cudowne, to nie wiem.
- Raczysz żartować.
- Bracie, nie odpowiedziałeś na moje pytanie. Od kiedy tu jesteś?
- Nie pamiętam...
- To się zastanów, przypomnij. Tak bardzo dawno?... - wpatrywał się we mnie z 
dziwną troską w 
oczach - coś jakby skurcz przebiegło mu po twarzy.
- O, tak. Chyba od końca lutego.
- Wpakowali cię tu w lutym tego roku?.. Skinąłem głową, choć tak zupełnie nie 
byłem tego pewny, ale 
nikt mi nie kazał przysięgać na Ewangelią.
- Ech, człowieku! - zawołał książę. - To zaledwie dwa tygodnie! I dla ciebie to 
długo? Mnie tu trzymają
już jedenasty miesiąc! Za pięć tygodni będzie uroczysta rocznica.	 - 
Zastanawiające. Czy możliwe, aby 
książę mówił nieprawdę i minione sto pięćdziesiąt lat nazywał jedenastoma 
miesiącami?! Nie mam 
powodu wątpić w jego prawdomówność. A zatem - wskrzesili go dopiero przed 
niecałym rokiem! I to 
dając mu akurat ten wiek, kiedy już zasłynął z czynów orężnych, ale miał jeszcze 
całą przyszłość 
przed sobą, całe dwadzieścia lat różnych możliwości wyboru i decyzji 
politycznych wielkiego kalibru. 
Na co im jest potrzebny? Do czego chcą go wykorzystać? Co się za tym kryje? 
Jakie zamiary? Jakie 
rachuby? Ku czemu zmierza ta wręcz genialna intryga? Królowo Korony Polskiej, 
wpadłem na trop 
afery, jakiej nie znały dzieje!, nawet w Biblii czegoś takiego nie było. Dają mu 
szansę odegrać swoją 
rolę w historii na nowo! Raz jeszcze, ale inaczej. Jak? Otóż to kwestia. Jak? 
Mężczyźni w tym kraju 
przez dwieście lat zajmowali się prawie wyłącznie umieraniem za ojczyznę. Aż 
dziw, że mieli-czas 
zasiać co nieco potomków, przeważnie pogrobowców i sierot. Jeśli książę wrócił 
do życia, jeśli chcą 
powołać na posterunek jednego z patronów tych, co umierali, to po co? Czyżby po 
to, aby podtrzymać 
tradycję, która całemu narodowi dawno bokiem wylazła? Nie, chyba nie tędy droga. 
Ani chybi książę 
stracił dwa zęby dlatego, że chciał działać po dawnemu, a świat się co nieco 
zmienił. Potępiam 
przemoc z całą stanowczością, lecz bądźmy uczciwi, wolność z naszej planety 
zdążyła wyparować 
bez śladu. Tak, dwa zęby księcia. To fakt. Potępiam bezwzględnie takie metody, 
ale gwoli 
sprawiedliwości - niełatwo im okiełznać takiego rumaka! Ma książę jeszcze przed 
sobą całe 
dwadzieścia lat. Założę się, że zgadłem, do czego wskrzesili tak dorodnego 
Polaka. Aby nas godnie 
reprezentował w Stanach Zjednoczonych Europy!
Wtem przysiadł się do nas człowiek, którego najmniej bym się tu spodziewał, ale 
nie ja 
dobierałem sobie towarzystwo. Mianowicie ten, co leżąc na swoim karmazynowym 
łóżku jeden jedyny 
w całym apartamencie, nie powiem: w sali, bo to określenie nie pasowało do 
obrotu rzeczy, jeden 
jedyny czytał książkę. Z nagła odłożył ją, jakby go coś w mojej z księciem 
rozmowie zaintrygowało 
albo jakby był jasnowidzem i czytał w moich myślach, zeskoczył z łóżka i 
podszedł wyciągając do 
mnie rękę. Poznałem go z dala. Młody Dmowski, o, bardzo młody, prawie student, 
później się okazało, 
że zgadłem, taki wieczny chłopiec, ani mu się jeszcze marzyło, że napisze Myśli 
nowoczesnego 
Polaka, zostanie posłem do Dumy, a potem czyimś tam jeszcze, jak dobrze wiadomo. 
Czy ta młodość 
miała go rozgrzeszyć? Wzbudzić we mnie wyrozumiałość i sympatię? Pomyślałem: 
chcesz czy nie 
chcesz, wlecze się za tobą cień śmierci pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej. 
Mnie oczu nie 
zamydlisz, bo wiem o tym od własnego ojca. Ale podałem mu rękę. Dobre maniery, 
psiakrew! Nie 
powinienem był tego robić, jak za karę ręka moja wygięła się, wzdrygnęła 
dziwnie, jakby poraził ją 
silny prąd. Osobliwe to było i bolesne. Tymczasem on się zaśmiał:
- To nie Roman ma rekord. Tylko ja! Czym on się tu przechwala? Prześcignąłem go 
o kilka długości. 
Mnie tu trzymają dwadzieścia trzy miesiące, dwa tygodnie i cztery dni. Tak im 
przypadłem do gustu.
- Nie dziwię się. Nie dziwię.
- A to dlaczego? - nastroszył się gniewnie.
- Zabawne, ale prawdziwe. Jak Roman z Romanem się ściga, to i Roman Romana 
prześcignie.
- O, kurczę. Zupełnie nie rozumiem, o co panu chodzi.
- Nie bawmy się w ciuciubabkę. Chyba jasne, panie pośle?
- Czy ty kapujesz - zwrócił się do księcia z nieznośną dla mnie poufałością - co 
tu jest grane?
Chwalić księcia, że błysnął wielkim taktem, to chwalić Rembrandta, że zna się na 
światłocieniu. 
Jednakże niech mi wolno będzie choć raz o tym napomknąć. Książę bowiem 
uśmiechnął się lekko 
pod płowym wąsem - rzekł do naszego reprezentanta w Dumie:
- Przedstaw się. Bo skłonny jestem przypuszczać, że nasz nowy przyjaciel mniema, 
iż nosimy obaj to 
samo imię.
- Aha! A skądże, proszą pana! Zbyszek jestem.
No, nie najgorsi konspiratorzy! A już miałem ochotę wyśmiać ich staroświeckie 
spiskowanie ze 
sztambucha rodem. Podejrzewałem, że zwyczajnie pozamieniali się imionami i 
kwita. Wszelako 
okazuje się, że obaj są au courant tajników nowoczesnej konspiracji. Pseudo 
"Zbyszek" chytrze 
wybrane! Nie żaden Konrad ani Gustaw, których łatwo pojmać i rozwalić, bo 
rzucają się w oczy. A 
takich Zbyszków mamy całe krocie! Jednakże swoim zjawieniem się zabił mi ćwieka 
nie lada. Skoro 
on tu jest, wódz Narodowej Demokracji, to cała afera, która się tu potajemnie 
rozgrywa, staje się 
zaiste makiaweliczna. Dalibóg, starczy zerknąć w prawo i w lewo, a widzę na sali 
również kilku 
współczesnych odsuniętych od władzy mężów stanu, których nazwisk ze zrozumiałych 
względów nie 
ośmielę się wymienić. Zgromadzeni w murach tej rozległej komnaty drzemią, 
czytają, w karty grają, 
tak im upływa czas oczekiwania, patrząc na nich trudno dostrzec ślady 
ekscytacji, swoim 
zachowaniem przypominają wytrawnych pilotów oczekujących z zimną krwią na alarm 
bojowy. 
Denerwuje się tylko jeden, młody i czarniawy, biega po sali i wyczynia dziwne 
gesty rękami, ale to nie 
nasz, tylko Amerykanin. Wygląda na to, że jest sterowany komputerem. Nieco mnie 
śmieszy, choć też 
irytuje, ale twarz ma przyjemną. Może działa jako przedstawiciel systemu 
wzajemnej kontroli? 
Mniejsza, nie jest to takie istotne.
Zagadka, którą muszę rozwiązać, na czym innym polega. Rzecz w tym, że 
zgromadzono tu 
ludzi, którzy znają się na sprawowaniu władzy. Wystarczy spojrzeć, kto tu jest - 
istna mobilizacja! A 
ten wpatrzony w jabłko rex Poloniae! Boże mój, toż to sam... Robi mi się zimno: 
i gorąco, wielki 
wstrząs, zgadłem, kto to taki... I w tejże chwili pojąłem istotę całej afery. 
Jej sens stał się aż nazbyt 
oczywisty. Dalekowzroczność kazała powołać do życia całe to zgromadzenie. 
Intuicja, kto wie, czy nie 
genialna, przewidująca przeróżne potrzeby w przeróżnych! godzinach przyszłości. 
W tej bowiem sali, 
w tych murach, stacjonuje Korpus Rezerw Obywatelskich! Na wszelki wypadek. Na 
wszelką 
okoliczność. I czeka na swój czas.
- ...a wtedy Wieniawa na dworcu mówi na widok Dymszy, który zjawił się, aby go 
pożegnać przed 
wyjazdem do Rzymu: "Adolfie, nigdy ci tego nie zapomnę!" - zaśmiewa się młody 
Dm-ski i zaciera 
ręce. - Jak Mussolini do Hitlera! Czy nie pyszna anegdota, proszę pana?
- Stara - mówię i zastanawiam się, w jakim to przewrotnym celu ten endek usiłuje 
robić reklamę 
piłsudczykowi?l
- Zna pan? - pyta zawiedziony.
- Tak. A tego człowieka pan zna? - zagaduję z naciskiem.
- Którego?	
- Tego, co rozmawia z jabłkiem.
Spodziewałem się, że zmieni się na twarzy albo przynajmniej żachnie na widok 
tego starca, którego 
zwalczał całe swoje życie, w najcięższych godzinach 1920 roku gardłował w sejmie 
przeciwko niemu, 
aby go pozbawić naczelnego dowództwa, zaiste, najbardziej opanowany mężczyzna 
nie ustrzegłby 
się rumieńca, lecz nie on, ten ani drgnął, a jego nie zmieniona twarz zachowała 
ów puerylistyczny 
wyraz ufności i zadowolenia.
- On nie mówi. On coś tam sobie mruczy - wyjaśnił. - A wie pan, że to 
rzeczywisty generał! Tu się 
trafiają różni nicponie, co łżą na swój temat. A ten biedak nosił naprawdę 
generalskie szlify.
Ledwie się powstrzymałem, żeby nie wybuchnąć na taką bezczelność. Lecz w 
stosunkach z 
politykami kto krzyczy, ten przegrywa, a miałem do czynienia z wytrawnym graczem 
bądź co bądź. 
Więc dwakroć przełknąwszy ślinę, powiedziałem tłamsząc gniew:
- Obawiam się, że pomniejsza pan i rangę, i zasługi tego człowieka.
- Dlaczego? Pan go zna?...
- Znam - powiedziałem spojrzawszy swemu rozmówcy prosto w oczy, a było to 
niedwuznaczne 
spojrzenie.
- W takim razie wie pan równie dobrze jak i ja, że to generał brygady. Wojował 
we Wrześniu, a później 
na Zachodzie. Zasłużony staruszek, wkrótce kończy osiemdziesiąt lat. To 
wszystko. Wie pan o nim 
coś więcej?
- Och, pan również wie... Nie posądzam pana o zanik pamięci. Rozumiemy się, 
prawda? - spojrzałem 
znacząco. - Ale dobrze, pozostańmy wśród niedomówień, skoro tak trzeba. Muszę 
się dostosować do 
przyjętych tu reguł gry. Jestem nowy, całkiem świeży i właściwie nie bardzo 
rozumiem, dlaczego 
akurat ja, człowiek bez zasług, trafiłem do takiego towarzystwa...
- A właśnie - ożywił się młody Dm-ski - czym pan się zajmuje, jeśli łaska?
Czyż mogłem się ujawnić, aby to wykorzystał dla swoich rozgrywek politycznych? 
Nie wolno mi 
zaprzepaścić mojej tajnej misji dobrej woli. On nie ma prawa wiedzieć, kim 
jestem. Nawet przed 
księciem, do którego żywię całkowite zaufanie i respekt, nie mogę się ujawnić. A 
cóż dopiero przed 
bezwzględnym politykiem, który podnieca w narodzie odrażające sentymenty. Czekał 
na moją 
odpowiedź, a ja milczałem odwróciwszy oczy. Spojrzałem na Dziadka spiskującego z 
jabłkiem, 
symbolem władzy królewskiej, jakbym u niego szukał ratunku, zapamiętałem 
przecież łaskawy ów 
uśmiech, którym mnie powitał, i nie zawiodłem się w rzeczy samej, pokazał mi 
sztukę wielkiej 
konspiracji, zgarbiony nad jabłkiem nieoczekiwanie dał mi znak, którego ani 
książę, ani trybun 
endeków nie pochwycili, tylko ja ujrzałem błysk siwego oka spod nastroszonych 
brwi i od razu 
przypomniało mi się to, co trzeba, wiedziałem, co winienem odpowiedzieć, jakim 
dictum mam się 
posłużyć, więc rzekłem do tego, który postawił mi podstępne pytanie: "W czasie 
kryzysów, panowie, 
strzeżcie się agentów!"
- Zaraz, zaraz. Kto to powiedział? - zawołał młody Dm-ski, zgrywając się 
bezczelnie. - Ależ 
oczywiście, Piłsudski! Któż by inny. Kurczę, z pana dobry zawodnik! A wie pan, 
że nasz dziadek znał 
Marszałka osobiście?
- Rewelacja. A wie pan, że H20 to woda?
- Wiem. Tylko o co panu chodzi? Przecież nie każdy oficer przed wojną, nawet 
wysokiej rangi, musiał 
znać osobiście Naczelnika Państwa.
- Ależ pan mąci! To niczego nie wyjaśnia.
- Jak to?...
- Bo widzę, że zachachmęcić wszystko to jest pańska metoda, sprawdzona 
wielokrotnie. 
- Dlaczego?
- Jeszcze pan pyta, dlaczego! Więc dobrze, kawę na ławę. Wie pan, kim dla mojego 
pokolenia był 
Marszałek? Dziadkiem. A pan sugeruje, że Dziadek mógł nie znać Dziadka.
- A mógł!
- Daj spokój - zaśmiał się książę. - Nie znasz się na żartach?
- Kiedy mógł nie znać go osobiście! - zaperzył się trybun. - Odkąd to naczelny 
wódz zna cały korpus 
oficerski? Pan zapomina, że dziadek był wtedy młodym człowiekiem! A dziś to 
zupełna ruina. Dlatego 
mówię, że to niezwykła rzecz w naszych czasach. Dziś mało już kto może się 
pochwalić, że znał 
osobiście Dziadka, tak jak nasz dziadek!
- O, właśnie! Nareszcie trafił pan w sedno - zawołałem. - Dziadek znał Dziadka! 
Faktycznie. Nie da się 
zaprzeczyć. Nigdy nie ulegało dla mnie najmniejszej wątpliwości, że Dziadek znał 
Dziadka. A pan ich 
obu, nieprawdaż?
- Do licha! Co pan wygaduje?
- Nie rozumiesz - wtrącił książę - że nasz przyjaciel podkpiwa z ciebie?
Ale trybun puścił tę uwagę mimo uszu i zwrócił się wprost do mnie:
- Co racja, to racja. W pewnym sensie znam ich obu. Tego i tamtego Dziadka. Tego 
faktycznie, a 
tamtego z lektur. Zajmuję się historią ruchu niepodległościowego. To moja pasja. 
Kiedyś pomyślę o 
doktoracie.
- Ach, z lektur! Rozumiem... Rozumiem, panie prezesie. Niechaj będzie, jak pan 
sobie życzy. Więc to 
dzięki lekturom rozpoznał pan od razu, czyje to dictum! Bo nie słyszał pan go 
nigdy na własne uszy?...
- Chwileczkę. Teraz ja pana spytam. Kto ma być tym agentem, którego trzeba się 
strzec? Pan czy ja?
Sztych był mistrzowski i dalibóg niełatwo mi było go odparować. Zagalopowałem 
się zapominając, że 
nie mogę być tak biegły w fechtunku jak człowiek, który reprezentował nasz kraj 
na konferencji 
pokojowej w Paryżu. I nadziałem się paskudnie! A sprawa taka cienka. Ani 
przeprosić, bo wyszłoby, 
że go posądzałem, ani zaprzeczyć, bo wyjdzie jeszcze gorzej. Wprawdzie nie 
cierpię całej jego 
ideologii i gotów bym z nim walczyć do upadłego, ale nie śmiem uważać, że jest 
czyimkolwiek 
agentem. Zacząłem bąkać w wielkiej konfuzji:
- Nie wiem, co mi strzeliło do głowy... Tak tylko powiedziałem... Wie pan, sobie 
a muzom. Nie trzeba 
przywiązywać do tego wagi. Pytał pan, czym się zajmuję. Jestem reporterem 
radiowym.
Trybun i książę wymienili szybkie spojrzenie. Nie rozumiałem, co się za nim 
kryło, ale wnet 
miałem się przekonać. Muskając wąsa książę zajrzał mi w oczy niemal tak, jak 
damie na balu pod 
maseczkę, aby stwierdzić, co to za filutka.
- Tak się składa, bracie, że akurat znam inkryminowanego jegomościa, to znaczy 
znam o tyle, że 
dobrze wiem, jak on wygląda. I muszę ci powiedzieć, że wcale nie jesteś do niego 
podobny. Tak się 
sprawy mają, bracie. Nie jesteś podobny ani trochę.
- Ależ... do kogo, na litość boską?
- Do tego, za którego się podajesz.
- A za kogóż to ja się podaję, jeśli nie za siebie samego?...
- Najserdeczniejsze gratulacje - powiedział książę z przekąsem. - Więc to ty 
robisz transmisje z 
olimpiad i meczów międzynarodowych! Popatrz, Zbyszek, kogo my tu mamy! - zwrócił 
się do trybuna. 
- Szkoda, że państwo tego nie widzą!...
Zanim zdołałem zareplikować, wyjaśnić całe nieporozumienie, któremu, dalibóg, 
nie ja 
zawiniłem, zaśmieli się obaj i poszli! Byłem nie tylko oburzony i dotknięty do 
żywego ich postępkiem, 
byłem nieszczęśliwy. Raz, że spotkało mnie to .od księcia. Dwa, że upatrywałem w 
nich obu swoich 
przyjaciół, przecież wszystko, ale to wszystko aż do owej nieszczęsnej chwili, 
kiedy przyznałem się do 
swojej profesji, wskazywało na to, że darzą mnie swoją życzliwością, a niczego 
tak bardzo nie 
potrzebowałem, niczego tak okrutnie nie było mi brak, jak odrobiny życzliwości, 
która mogłaby mi 
pomóc wrócić do życia. Nie mogłem się jej spodziewać od białych kitlów i okazuje 
się, że tak samo od 
towarzyszy broni. Jacy tam towarzysze! Zawsze wynosili się ponad wszystkich. I 
tylko chcieli rządzić. 
Przerabiać, każdy na swoje kopyto. Dałem się zwieść możnym tego świata i dobrze 
mi tak. Mam 
nauczkę. Przez tę inteligenckość świeżego chowu zapomniałem o. swojej chłopskiej 
krwi i gorzkiej 
roztropności moich dziadów, którym nie zdarzało się zapominać, że łaska pańska 
na pstrym koniu 
jedzie. Mało tego. Potraktowali mnie jak wariata! Wyśmieli i poszli. A tak na 
nich w głębi duszy 
liczyłem. Taka mi zaświtała nadzieja... Tymczasem w tych murach, w których mnie 
zamknięto, wśród 
kroci istnień ludzkich nie mogę liczyć absolutnie na nikogo. Tylko na siebie. 
Może i dobrze, że mnie 
obaj odtrącili, bo teraz wiem z całą pewnością, wiem po tym, jak mi garbowano 
skórę, po tych 
wszystkich doświadczeniach i całej mordędze - jeśli sam się nie uratuję, to 
przepadnę z kretesem.
I wtedy wzrok mój padł na tego, który był glorią mojego dzieciństwa. Zesłańca, 
bojowca, 
rewolucjonistę, żołnierza, wodza i pisarza. Siedział zgarbiony trzymając w ręku 
jabłko. I spod 
krzaczastych brwi patrzył na jego urodę okiem zmętniałym od smutku. To wszystko, 
co mu na starość 
zostało. Szkielet Kasztanki poniewierał się gdzieś, tak jak moje sponiewierane 
dzieciństwo. Historia 
rzekła kwita. W odruchu serca uczyniłem coś, co niechaj nie tyle za współczucie, 
co za wierność 
będzie mi poczytane. Gdy tak siedział jak stary chłop na przyzbie i 
rozpamiętywał gorycz życia swego 
jak mój własny dziad i dziad mojego dziada, przysiadłem się doń i otoczyłem 
ramieniem jego 
wychudłe, zgarbione plecy. Patrzyliśmy na jabłko, za jabłkiem był sad, za sadem 
pola po żniwach, za 
polami łąka i krowy, za łąką brzozowy las. Myślałem: nie ma tu czego żałować, 
śmierć i życie to jedno. 
Tak pomyślałem, bo tak mnie nauczył polski poeta. Lecz czując przy sobie 
wychudły grzbiet starca, 
nie siniałem mu tego powtórzyć - nad tą ziemią, której oddał wszystko, co miał. 
I patrzył na nią z 
niemą rozpaczą. Więc ja, późny wnuk, chciałem rzec coś, co by go wyrwało z 
odrętwienia, było mu 
pociechą. Pozwoliło mu zapomnieć o wszystkich rozczarowaniach, których nie raz 
sam był winowajcą, 
zwłaszcza kiedy się odżegnał od swojego powołania, poświęciwszy mu najlepsze 
lata, od tych, od 
których nie trzeba było nigdy się odżegnywać, "bo wówczas chleb by u nas inaczej 
smakował. I 
ogarniała mnie zarazem litość, którą się brzydzę jako wyjątkowo podłym uczuciem, 
a jednak, gdy 
patrzyłem na jego zapadłą skroń, pomarszczony policzek i siwą na nim szczecinę, 
nieruchomy 
wiecheć wąsa i wyostrzone rysy, na Boga, jak w trumnie, tak jak go z dzieciństwa 
zapamiętałem, litość 
skręcała mi kiszki. I nie znajdowałem słów, jakby wszystko przeminęło i nic się 
ostać nie mogło prócz 
ruiny i zapomnienia. Jakby mu niczego nie oszczędzono, a imię jego w pamięci 
pokoleń legło 
przywalone głazem niewdzięczności. Więc wszystek przeminął wraz ze swoją 
młodością górną i durną 
i nic po nim nie pozostało? Ani po nim, ani po takich jak on? Nic a nic? Nic, 
prócz suchego grzbietu, 
który uwiera mnie w ramię, i znużonej, trzęsącej się głowy? I będziemy tak 
siedzieć w milczeniu, 
patrząc na kraty, wspominając kajdaniarskiego mazura, a może odezwy w 
"Robotniku"? Siedzieć - ile 
lat?, gdyż nie wiem, jaki on ma wyrok, a ja swego wyroku jeszcze nie otrzymałem. 
I tęsknić - 
wpatrzeni w jabłko w żylastych rękach, bo za jabłkiem sad, za sadem pole, za 
polem łąka, za łąką 
brzozowy las. I śnić prześnione, przepadłe, minione, przeróżne glorie victis. 
Tam do diaska! Nic nie 
przepadło. Nic nie umarło. I oto wiem, jaką mu przynieść pociechę. Bez 
pochlebstwa i kłamstwa. 
Godną mężczyzny, którym był, tak ja oni wszyscy. I zacząłem nucić pieśń, która 
do mnie przy szła z 
czasów jego młodości, a on usłyszawszy ożywił się po raz pierwszy, odkąd objąłem 
go ramieniem, 
spojrzą na mnie, chmurne oczy rozbłysły, zapaliły się i jął wzniesioną ręką 
kreślić w powietrzu takt, 
gdy śpiewałem czysto, lecz spokojnie, nie chcąc, by mi ktokolwiek zawtórował 
fałszywym głosem:
Czy umrzeć nam przyjdzie wśród boju, 
Czy w tajgach Sybiru nam zgnić, 
Z trudu naszego i znoju 
Polska powstanie, by żyć...
On pamiętał i ja pamiętałem, że powtarza się ostatni wers, ostatnie słowa, więc 
je 
powtórzyłem, gdy on wzniósł w górę rękę, wysoko nad głową, a melodia to zaiste 
prosta i piękna, kto 
ją skomponował, tego nie wiem, może bezimienna. Spojrzeliśmy sobie w oczy. 
Odetchnąłem, jakbym 
był małym chłopcem, który odwalił w ogrodzie kamień sezamowy. I zaledwie 
pomyślałem: "cokolwiek 
podepczesz, uważaj, abyś siebie samego nie podeptał" - gdy usłyszałem kobiecy 
głos, który 
znienacka odezwał, się za moimi plecami, aż podskoczyłem na łóżku. Była to ruda 
diabliczka.
- Oj, jak ładnie! Pan Krzyś śpiewa dziadkowi piosneczki! Nareszcie ktoś się 
naszą perełką, naszym 
dziadziusiem kochanym, zajął... Bo tu wszyscy na niego fukają. Że rozrabia, z 
szafek różne rzeczy 
podbiera. Wiem, wiem, nie musicie mi przypominać, cicho! No, trochę dziaduś 
dokazuje, to prawda. 
Ale to tylko dlatego, że nikt z was się o niego nie troszczy!- zrobiła wymówkę 
całemu wokół bractwu, 
tak jak siedzieli, leżeli czy stali. - Nie wstyd wam? A widzicie, pan. Krzyś, 
ledwie do was przyszedł, 
zaraz się dziadzinką naszą zajął...
- Bo nie wie, co ten dziadyga potrafi! Kradnie z szafek i po innych salach 
roznosi. Częstuje jak swoim! 
A czekoladę i cukierki podbiera dla siebie. Łakomczuch stary! Sapristi! - 
zatrząsł się jeden ze 
współczesnych mężów stanu, odsunięty od władzy, nie panując nad sobą.
Nie miałem czasu zastanowić się nad niuansami i podtekstem jego wypowiedzi, bo 
zaraz drugi 
wrzasnął przekrzykując go gromko, z podniesioną brwią:
- Buta mi z szafki wyniósł do klozetu i chciał utopić! Swieżuteńkie mi buty baba 
przyniosła. Psia jego 
mać!
- Tylko proszę się nie wyrażać, panie, jak panu tam! - ucięła diabliczka. - To 
stary człowiek. Należy mu 
się odrobina szacunku.
- Przecież siostra wie - odezwał się z zimnym wyrachowaniem młody. Dm-ski - że 
my tu przez niego 
zupełnie nie mamy spokoju.
Rychło w czas wybrałeś się ze swoimi pretensjami, pomyślałem. To i dobrze, że 
nie macie 
spokoju. To i bardzo dobrze. Niech tacy, co w zanadrzu przysposabiają pałki, 
nigdy nie mają spokoju.
- Może więc przyjdzie taka szczęśliwa chwila - podjął młody trybun korzystając z 
tego, że diabliczka 
się stropiła - radosny dla nas dzień ulgi, że siostry zabiorą stąd wreszcie 
swojego ulubieńca, 
perełeczkę swoją. Bo nasza cierpliwość też ma granice. Podejrzewam, że wy się 
troszczycie o 
wszystko, tylko nie o nasze nerwy!
Ten sam manewr polityczny, który niegdyś zastosował z zamiarem usunięcia 
Dziadka, aby 
samemu objąć dyktaturę. Jakżeż historia się nie zmienia! Wówczas się nie udało, 
może teraz się uda. 
Lecz ciekaw byłem, co powie ruda diabliczka, a ona odpaliła z kobiecą 
rzeczowością:
- Więc pilnujcie swoich szafek i koniec! Nie macie zbyt wiele do roboty.
I ucięła dyskusję, nie bacząc na szemrania i zawiedzioną minę młodego trybuna, 
który rozłożył 
ręce dając wszem wobec do zrozumienia, że pogwałcono tu dobre obyczaje 
parlamentarne, skoro 
jego interpelacja została tak obcesowo odrzucona. W tym momencie nabrałem do 
rudej diabliczki 
sympatii, tymczasem ona zwróciła się do Dziadka, który, wśród rozgorzałych wokół 
niego namiętności, 
przez cały czas zachowywał pobłażliwy spokój, a nawet chwilami uśmiechał się 
leciutko pod wąsem.
- Przyniosłam dziadkowi kropelki. Dobrze nam zrobią na serduszko, No, perełko, 
otwórz buzię...
Przytknęła mu zielony kieliszek do warg, trudno to nazwać kieliszkiem, bo nie 
miał nóżki, taką 
miarkę z grubego szkła, w której znajdował się brunatny płyn. Dziadek wypił i aż 
wzdrygnął się, takie 
to musiało być gorzkie, po czym spojrzał oczekująco na diabliczkę.
"- Oj, oj, nie mam dziś kostki cukru, perełko... Nie mam... - szepnęła 
rozkładając ręce. - Ja wiem, że to 
sama gorycz... Ja wiem... - i rozejrzała się po sali. - Panowie, który z was 
poczęstuje mnie 
cukierkiem?
Po kolei odwracali głowy, jakby ich kto filmował, a oni mieli zagrać scenę 
wyrażającą niemą 
odmowę, no i odegrali wszyscy, co do jednego.
- A pan? Panie Jasieńku? - zwróciła się z nadzieją w głosie do młodego 
mężczyzny, miał on wyraźną 
wklęsłość w czole, ślad po kuli czy odłamku sarapnela, który odłupał kawałek 
kości. Ale, owszem, 
przystojny chłopak, o naszej mazurskiej urodzie. Nie zdziwiłem się, że jego 
właśnie nagabnęła. A on 
oblał się rumieńcem po szyję, wprost zagorzał. Nie widziałem, aby ktoś tak 
szybko i tak bez reszty 
poczerwieniał. I miał tyle pasji w głosie.
- Siostrzyczko Aniu, ja bym siostrze całego Wedla rzucił pod nogi, ale nie po 
to, żeby siostra pasła 
tego... przepraszani, że się nie wyrażę.
- No i widzi pan, jacy oni są - zwróciła się do mnie. - Dziadkowi naprawdę tak 
niewiele potrzeba.
Trochę życzliwości. I byłby szczęśliwy. Prawda, perełko? - pogłaskała go po 
szczeciniastym policzku. 
- Nawet żaden nie zechce go ogolić.
- Zaraz to zrobię, tylko proszę mi dać żyletkę. - Nie, nie, panie Krzysiu. 
Wykluczone.
- Dlaczego?
- Pan sam się jeszcze nie goli, prawda? Pielęgniarz to zrobi, zaraz mu powiem. 
Pan i tak bardzo 
ładnie się troszczy o dziadka. Co pan śpiewał, że się dziadkowi tak spodobało?
- E, nic takiego. Przebój z dawnych lat.
- Niech pan mu jeszcze pośpiewa - uśmiechnęła się i poszła, drobna i krucha, 
cała w czystej bieli, 
podświetlonej różowością.
- Tę bym wykiszkował! - odezwał się opasły brysio, pewnie z obstawy któregoś 
męża stanu, cały czas 
coś żarł z papierowej torby, mocno przetłuszczonej.
- Kto by jej nie ruchnął - powiedział z tęsknotą Jasieńku.
- Myślisz, że by dała?
- Czemu nie? Kobieta, jak chce się ruchnąć, to widać po niej, nie?
- A po mnie nie widać, że ja gites jestem? - wypiął się opasły tajniak z gębą 
knura, oblizując palce.
- Może i jesteś. Ale tutaj lepiej żebyś sobie zawiązał na kokardkę. Chyba że 
będziesz trzepać 
kapucyna.
- Ano prawda- burknął ten z obstawy i czknął.
A mnie zwałaszyli, pomyślałem. Jasne, że dla prokreacji lepiej zachować takich 
neandertalczyków, 
siłę roboczą. A inteligencję zniszczyć. Prześladownicy nic nowego nie wymyślili, 
tyle tylko, że skrupiło 
się to na mnie. Ze mną, z takimi jak ja, przepadnie piękne słowo miłości, a 
kobieta, zwierzę pociągowe 
historii, nieprędko usłyszy pierwszy komplement, a dlaczego miałaby usłyszeć, 
skoro zawsze dawała 
się wyruchać plugawym samcom swojego gatunku, najbardziej jurnego pod słońcem. 
Czyż to nie nowi 
minstrele z mordami wieprzów? Kiszkować! A niechże się kiszkują! Chwała Bogu, że 
beze mnie. 
Dziadek wciąż mnie trącał, coś mamrotał, coś mruczał, ale nie mogłem pojąć, 
czego chce. Wreszcie 
pokazał palcem jabłko, a potem swoje bezzębne dziąsła. Obnażył je tak, abym nie 
miał wątpliwości, 
że stracił wszystkie zęby do najmniejszego pieńka. Starość starością, lecz nie 
da się ukryć, że mu w 
tym pomogli. Historia niechaj zapamięta: książę stracił tylko dwa zęby, a 
Dziadek wszystkie! Oto miara 
postępu w dziejach. Jabłko trzeba by mu utrzeć. Ale skąd wezmę tarkę? Choćby 
nóż, tobym posiekał 
na drobne kawałeczki.
- Panowie, nie ma kto noża?
- Skąd żeś się urwał, że pytasz o takie rzeczy? - zagadnął brysio z obstawy.
- Potrzebny mi nóż.
- To zgłoś się do ordynatora. I powiedz mu o tym. On tylko na to czeka.
- A gdzie go można znaleźć? Jak wygląda?
Brysio zarechotał, a paru innych mu zawtórowało. Drugi raz tego dnia słyszałem 
śmiech i było mi 
przyjemnie. Nieważne, że się naigrawali. Tak przyjemnie,. że sam się zaśmiałem.
- Idź, idź. I powiedz: "Panie ordynatorze, potrzebny mi nóż!" - chichotał 
brysio. - Założy ci nelsona, 
zanim zdołasz zipnąć. Zarzuci na plecy i zaniesie na obserwacyjną. Tam cię 
zwiążą w trymiga, 
głuptaku.
- Przeproś człowieka - niespodzianie ujął się za mną Jasieńku.
- Co? Może nie głuptak?
- Nie widzisz, że człowiek tu pierwszy raz? Dlatego ciemniak, a to insza 
inszość. Takiemu pomóc 
trzeba. No, ile razy ci się przytrafiło, kolego? Do tej pory, ile?
- Zgadł pan. Pierwszy raz.
- No widzisz, prawiczek! A w tym bajzlu żeby się rozeznać, to muszą człowiekowi 
zdrowo dopierdolić... 
Sam się narwałeś na ordynatora, toś sobie dobrze zapamiętał, Wacuchna. Niósł cię 
jak wieprza, tylko 
kwiku słychać nie było. Nasz kochany Wacuchna żyły sobie ciachał. Tak, szanowny 
panie kolego. My 
obaj, prawdę powiedziawszy, jesteśmy stare wycirusy. My wiemy, co i jak. Znamy 
ten kram.
- Tu nie ma to i tamto - odezwał się z powagą Wacuchna, jakby mi chciał! 
przekazać całą głębię 
swojej wiedzy i doświadczenia. - Tak. Tu nie ma to i tamto.
- No dobrze, panowie, ale dlaczego pozwalacie... - zawahałem się. - Kurwa mać, 
przecież tu się nad 
wami znęcają!
- Kto się znęca? Człowieku? - Jasieńku pokręcił głową. - Bluźnisz. Jeść i pić 
dają, chcesz, to 
wylegujesz się, chcesz, to chodzisz po oddziale, odwiedziny dwa razy w tygodniu, 
frykasów z domu ci 
przyniosą, będzie wiosna, do ogródka wyjdziesz, a i telewizor jest na dole. 
Człowieku, żebyś ty 
zobaczył, jaki popęd dają w Drewnicy! Tam na dzień łóżka do ściany podnoszą jak 
w pierdlu. Nie daj 
Boże. Tam tylko marzysz, gdzie by się powiesić. A tutaj, człowieku... Tutaj jest 
sanatorium dla w 
czepku urodzonych, wierz mi.
- Więc można stąd wyjść?
- Niektórzy wychodzą podeszwami do przodu. Niektórzy na swoich nogach. Niektórzy 
wcale. Różnie 
bywa.
- Ale stąd można wyjść?
- Niby skąd, kolego? Nie kapuję.
- No, z tej sali.
- A pewnie, że można!
- Mogę swobodnie wyjść na korytarz?
- A toś ty, bracie, ledwie z pasów się wymotał i prościutko do nas?! Tu nie to, 
co tam. Nie ma się 
czego bać. Tu słońce i swoboda. Możesz wyjść, kiedy chcesz. Tu pod drzwiami nie 
ma żadnego 
Tęgawka, nikt cię nie zagna z powrotem. O Jezu... - skrzywił się nagle i 
przycisnął ręce do 
okaleczonego czoła. - Znów mnie łupie. Rany boskie...
Będąc świadkiem jego cierpienia myślałem: technikę wskrzeszania mają jeszcze nie 
dopracowaną, 
skoro podniósłszy go z mogiły, na której kwitnie białej róży kwiat, nie uwolnili 
Jasieńka od skutków 
kontuzji po szrapnelu, który go w czoło grzmotnął. Kość tam się załamała, w 
ogóle nie ma tam kości, 
tylko takie pulsujące wgłębienie pod skórą, gdyby nacisnąć palcem, można by 
namacać zwoje mózgu, 
och, wyobrażam sobie, jak to boli! Twarz jego znów zagorzała rumieńcem, który 
znika powoli, a 
otępiałe z bólu oczy odzyskują roztropne wejrzenie. Wówczas pytam z należnym 
szacunkiem i 
współczuciem:
- Czy to w szarży pod Rokitna?
Jasieńku wytrzeszcza na mnie oczy. Jestem nie mniej od niego zdumiony.
- Nie pamięta pan boju pod Rarańczą?!... Pamięć pań stracił? Na austriackim 
froncie. Tam, gdzieście 
się tak wsławili!...
- O, kurdemol, kolego! Jakież ja boje mogę pamiętać?... Toż mnie akurat w 
czterdziestym piątym 
matka na świat wydała. Urodziłem się po wszystkich szarżach, bitwach, 
powstaniach i Bóg nie wie 
czym. Ja jestem pokojowy chłopak. A wyglądam na żołnierza?
- Tak, nawet na ułana.
- O, kozak to ja byłem! Żebym nie był taki kozak, w kółko golony, tobym nie 
trafił do Wariatkowa z 
urazem po wypadku. Ćwiartkę dziorgnąłem i siadłem za kierownicą. Wóz wziąłem z 
bazy, wywrotkę. 
Sam pan wiesz, jak to jest. I wrypałem się w autobus, co mi zajechał drogę. 
Zajechał, sukinsyn, ale 
wszystko poszło na mnie, bo balonik nie tego. Jest sprawiedliwość? Nie dość, że 
mi sukinsyn głowę 
rozbił, dwa lata po szpitalach się włóczę, to jeszcze zasądzili, pieprzyć ich 
praworządność, jeszcze 
mnie odsiadka czeka, panie kolego.
- Ktoś zginął w tym wypadku?
- E, zginął, nie zginął. Co to kolegę obchodzi? Ja kolegę o coś pytam? Nie 
pytam. To i zapamiętajcie 
sobie, kurdemol. Tu człowiek chce, to mówi po dobrawoli, a nie, to nie, pytać 
możecie swoją babcię. 
Źle mówię, Wacuchna?
- Jasne. Tu nie ma to i tamto - wymamrotał Wacuchna zżerając pęto kiełbasy.
Cwane typki, pomyślałem. Dostali instrukcje i wiernie się ich trzymają. Każdy z 
nich ma po prostu 
podwójną biografię, tajną i jawną. Każdy bez wyjątku - książę, Dm-ski, Dziadek - 
dawną i 
współczesną, podwójne wcielenia. Książę może się okazać licho wie czym, tak jak 
Dm-ski historykiem 
ruchu niepodległościowego i doktorantem, a Dziadek - generałem brygady z 
Londynu. Tak samo jak 
ten tu Jasieńku z obolałą głową mógł polec w szarży pod Rokitna, a zarazem 
zgruchotać autobus 
pełen pasażerów w pięćdziesiąt parę lat później. Nic tu nie narusza logiki 
wydarzeń. Oba wcielenia są 
równie prawdziwe i równie rzeczywiste, tylko - rzecz jasna - obowiązuje 
tajemnica wskrzeszenia, stąd 
ta cała maskarada dla profanów. Takich jak ja, na przykład, bo za profana mnie 
uważają - i słusznie, 
gdyż nie jestem żadną historyczną postacią i mam tylko jedno zwykłe życie - ale 
to ja swoim rozumem 
rozszyfrowałem mechanizm całego przedsięwzięcia, podwójne biografie, podwójne 
wcielenia 
wszystkich członków Korpusu Rezerw Obywatelskich, wszystkich wskrzeszonych 
umarlaków, całą ich 
dwoistość tak jednorodną, z jednego stopu sporządzoną jak klinga karabeli. I ten 
opasły bucyło z 
obstawy męża stanu śmie z całą bezczelnością we mnie wmawiać, że "tu nie ma to i 
tamto". Kiedy 
właśnie jest - TO I TAMTO. Oni sami o tym wiedzą, tylko ze względów 
bezpieczeństwa i ochrony 
przed podejrzanymi intruzami, takimi jak ja, przyjęli warszawską zasadę: 
udawajmy, Antoś, że się nic 
nie stało. I koniec końców zawsze mnie odtrącają. Nie mam zamiaru wkupywać się w 
ich łaski, wiele 
niedobrego można rzec o mojej naturze, ale do lizusostwa i pochlebstwa nigdy się 
nie poniżałem. 
Człowiek skazany jest na to, aby wśród bliźnich znosić swoją samotność. 
Pośladki, na których siedzę, 
od dłuższego czasu pieką mnie mocno i bolą, tęgo skłute, ostatni zastrzyk dali 
mi z rana, przed 
opuszczeniem chamber of horrors, tamtej sali okropieństw, o której myśl raz po 
raz do mnie wraca. Bo 
nie wiem, czy na dobre mam zagościć wśród tych nieśmiertelnych, w czystości i 
karmazynach, czy też 
wnet mnie z powrotem wykopią? Chociaż i mnie dali karmazynowe łóżko, Bóg raczy 
wiedzieć, co to 
właściwie znaczy?
- No, nie obrażaj się, kolego - mówi Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż mrużąc 
jasnoniebieskie 
oczy, dla których dzieweczki podnoszą w górę kiecki. - Nie ma się czego obrażać, 
tu nie majowa 
akademia i picu-picu. W Wariatkowie jak w Wariatkowie. Taki los wypadł nam. 
Sztama, kolego - 
wyciągnął rękę.
Zanim ją uścisnąłem, moja dłoń znów się omsknęła i i wykręciła dziwnie, nieco 
konwulsyjnie. 
Zwróciło to uwagę Jasieńka, choć uścisk mój był dobry i mocny. Przytrzymał moją 
rękę i obejrzał z 
zastanowieniem. Dotknął w kilku miejscach, pomacał.
- Boli?
- Nie, nie boli.
- Ale jakby nie taka.
- E, jest w porządku. Zwykłe omsknięcie. Zdarza się.
- Hm. Dają ci parkopan?
- Nie wiem, co mi dają. Zastrzyki.
- Gdyby drżała, spytaj o parkopan.
- Ale nie drży.
- No to może i w porządku -- mówi Jasieńku. - Przyznaj się, po co dopominałeś 
się o nóż?
- A chciałem Dziadkowi posiekać to jabłko na drobne kawałeczki, żeby mógł zjeść. 
Tak dawno trzyma 
je w ręku, bo ugryźć nie może. Widzisz, co za piękny jonatan? Jak z najlepszych 
sadów, z Wołynia.
- Dobra, nie jesteś kapuś. Od razu wiedziałem, że nie jesteś. Ja takiego drania 
wyczuję przez ścianę. 
Widzisz, noże tu czasem bywają, ale... Co takiego, Wacuchna?
- Ano, widzisz, że nie mam czym kroić kiełbasy! Każdy widzi, on też. Jasne? Tu 
nie ma to i tamto. 
Jasne czy nie jasne? - i spojrzał na Jasieńka wymownie, aby wsadził mordę w 
kubeł, czego rzec mu 
dla zachowania pozorów nie wypadało. Jasieńku więc chrząknął i zgrabnie porzucił 
śliski temat. To 
prawda, że ułani umieją sobie radzić w tarapatach.
- Ech, dziadek. A miał on, jak tu nastał, sztuczną szczękę, ale mu zabrali.
- Dlaczego? - aż mną zatrzęsła taka podła szykana i niegodziwość, na którą stać 
tylko miałką swołocz.
- A żeby sobie krzywdy nie zrobił -: skonstatował 3: zimną krwią Jasieńku.
- Krzywdy? W jaki sposób? - nic nie rozumiałem.
- A położyłby na łóżku i ugryzł się w dupę! To skleroza. Skleroza na sto dwa.
Hallerczyk! Nie posiadałem się z oburzenia. Proszę, oto Hallerczyk! Na co go 
stać. Jasne, że pod 
Rarańczą pułkownik Haller dowodził, Druga Brygada! Ale żeby aż tak znienawidzić 
Dziadka? 
Naczelnika Państwa. Marszałka. I pozwalać sobie na koszarowe facecje?! Ohyda. I 
z czego miała być 
ta Polska? Z nienawiści, animozji, zapiekłych ambicji, skakania sobie do gardeł 
i wzajemnych 
swarów? Przełabudali Polskę, razem wzięci, generałowie i Jasieńkowie, mocarstwo 
im się śniło, 
mocarstwo od morza do morza, a u siebie w domu nie umieli zasiać 
sprawiedliwości, na nędzy 
okrakiem jechali w galowym mundurze. No i gdzie ta szkapa? Gdzie ta Polska?
"Niepokalana, czysta... jako aaaaniołowieee..." Buchnął tubalny głos, a za nim 
wkroczył do sali pyzaty 
osiłek w rozpiętym pasiaku, ze szkaplerzem na piersi. Pyski miał rumiane, jakby 
przed chwilą wstał od 
indyka i nalewki, księżom i Żydom nigdy się w tym kraju źle nie powodziło, choć 
trafiali się ubodzy 
starozakonni i ubodzy pasterze dusz, ale ten z pewnością do nich nie należał, 
ten był z bogatej parafii. 
Trzęsąc kałdunem krążył wśród łóżek i wyśpiewywał Godzinki tak beczącym głosem, 
że, dalibóg, to 
była gruba nieprzyzwoitość, że go z takim nie oszlifowanym sznapsbarytonem w 
ogóle z seminarium 
wypuścili. Różnych księży widywałem, ale nikt by mi nie wmówił, że to jest 
ksiądz Skorupka, głośny 
bohater narodowy w tych czasach, których ani moja córka, ani nasza zdrowa 
młodzież socjalistyczna 
ni trochę nie pamięta, więc kogóż mogą obchodzić szeptane sensacje, jakie 
zdarzało mi się słyszeć, 
że ksiądz Skorupka poległ nie od postrzału w serce, tylko w całkiem 
nieprzyzwoitą część ciała, i czy to 
takie ważne, skoro tak czy owak poległ za ojczyznę. I tak mimochodem pomyślałem 
o córce. I zaraz 
zabroniłem sobie tej myśli, bo człowiek w niewoli nigdy nie wie, czy swoich 
bliskich kiedykolwiek 
zobaczy. A dość miałem udręk i bez tego. Nasz Skarga grzmi poprzez wieki, 
Kordecki w proch się 
rozsypał, Staszic ma swoje unię wyryte na co trzeciej szkole, a ten krąży, 
krąży, i ryczy, aż cała nasza 
karmazynowa komnata wibruje: "Zacznijcie, wargi, nasze chwalić Pannę Świętą... 
Zacznijcie 
opowiadać część jej nieeeepojętąąąąą..." Spoglądam na Dziadka, który zachowuje 
kamienny spokój, 
nie wiem, czy to tolerancja rozumnego męża stanu, czy też całkowite 
desinteressement, ale ja tych 
pień nie wytrzymuję.! Okrutna pamięć podsuwa mi wspomnienie jutrzni w Tyńcu, 
hymnów 
gregoriańskich na męskie przepiękne! głosy dwunastu ojców benedyktynów - i robi 
mi się słabo. 
Zatykam uszy, ale to daremne. Wszystko wibruje! tym nieznośnym beczeniem. Cała 
różnica, że nikt 
tul kornie nie chyli głów i nikt z nim razem nie zawodzi. Alej on sam wystarczy. 
Co to za ksiądz?
- E, jaki on tam ksiądz - odpowiada Jasieńku. - Mordę drze od rana do nocy i 
tyle. Po wszystkich 
salach i łazi. Jakby on był ksiądz, toby z tacą chodził. A ten modli się i 
śpiewa za frajer.
- Śpiewa? Przy nim stary tryk, gdyby zabeczał, wypadłby jak cały Szaliapin.
- Jakiś Rusek, ma się rozumieć? No, ruscy głosy mają. A jak sobie chlapną, to i 
owszem, owszem. Ale 
kochać nie mam życzenia. Amerykanów, nie Amerykanów, żółtych i czarnych. Co mi 
oni tam. Swój 
naród trzeba uszanować, kolego. I szanuję. Ot, ryczy mi nad uchem, taka go mać, 
a w mordę mu nie 
dam.
- Jeśli on nie ksiądz, to dlaczego...
- A chuj go wie. W Wariatkowie może być i tak, i siak, i i inaczej, i ani trochę 
tak, jak trzeba, albo 
jeszcze inaczej. Ja na przykład widzę podwójnie, a bywa, że potrójnie. Ot, 
ciebie widzę potrójnie. Dla 
mnie masz trzy twarze. Trzy pary oczu, trzy nosy. Wszystko takie same. Ale trzy 
razy więcej niż 
trzeba. Ja wiem, że ty faktycznie jesteś taki sam człowiek jak i ja. Ale popatrz 
w lustro i... sam mam 
dwie gęby, dwa kulfony, cztery gały... Śmiać się chce, co? Jak w wesołym 
miasteczku. Tak i 
myślałem: wesołe miasteczko, kuchnia felek. Ale to dobre na raz! No na dwa albo 
trzy, jak kto 
zagustuje. Ale nie na wieki wieków amen! Nie przyzwyczaisz się, człowieku. Za 
cholerę. To gorsze niż 
głowa, bo widzisz, głowa jak łupnie, to wyć się chce, ale wiesz, że łupnie i 
szlus. ; Potem masz fajrant. 
A to cholerstwo... Dlatego lubię patrzyć w gołą ścianę... Wtedy tylko zygzaki 
takie poskaczą i cześć. 
Dwa lata mi to leczą, skubańcy. Myślisz, że się coś poprawiło? Ja ci powiem, 
kogo tu wpudlą, to 
zdrów on na świat boży już nie wyjrzy.
- Nie mów, człowieku. Sam chwaliłeś.
- A co mam robić? Bo i prawda. Jak na wykańczalnię, to nie jest tu jeszcze tak 
źle. Na głowę ciut-ciut 
pomogli. Dawniej, gdyby mi tak ryczał bez zmiłowania, toby mnie ze trzy razy 
czoło łupnęło, a teraz, 
odpukać, nic. Miechy to on ma, cały dzień tak potrafi. Jak ochrypnie, to wody 
się napije i dawaj. 
Pannie Świętej to już pewnie bebechy, za przeproszeniem, się przewracają. Po 
łacinie też zasuwa, jak 
mu przyjdzie ochota. Kredo inunumdełum i takie tam inne.
- Skoro zna kościelną łacinę, a jest całkiem jeszcze młody, dałbyś mu 
trzydziestkę?, to niemożliwe, 
żeby nie miał nic wspólnego z kruchtą.
- A, bo widzisz, on nie jest ksiądz, ale mówią, że sposobił się na katabasa. I 
coś mu tam nie wyszło. 
No, popapraniec jakiś. Ja ci powiem, oni wszyscy powinni być nie tego, 
przynajmniej ci, co żyją bez 
kobity, bo jak długo można? Aż dziw, że ich w Wariatkowie tak mało. Jest tu 
jeden prawdziwy ksiądz. 
Ale taki cichutki, jakby go wcale nie było. Nikomu nie dokuczy, jak ten 
zapiewajło... Jest na czwartej 
sali, kulturalny człowiek, dobrze zagrywa w pokerka. A był i drugi ksiądz, 
zakonnik jakiś czy misjonarz, 
kto go tam wie, ale wypisali go niedawno.
- Śpiewać śpiewa - powiedziałem - ale oczy to ma mętne... Jakby w środku spał. 
Pewnie tak z żałości 
ryczy, że obudzić się do życia nie może.
- E, jemu tak dobrze. A życie jak życie, komu dopisało, komu nie. Dla niejednego 
życie tutaj lepsze niż 
tam, skąd go zabrali. Trafić do czubków dla poniektórych to wielki fart. Różni 
tu siedzą przez różne 
różności. Przez baby, wódę, politykę, białe myszki, wojnę, manko, Oświęcim, Bóg 
nie wie co. Mają z 
głowy cały ten bardak. Albo im tu źle? Kto im co więcej złego zrobi? Stuknięci 
to stuknięci. Jest marka 
ochronna na całe życie? Jest. Mogą im nakichać. Zapiewajło ma fart, ot co! Ty 
też potrzebowałeś 
fartu, kolego, to go i masz. Sami tu bywają szczęścia rze. Tylko mnie nic z 
tego... Albo takiemu, co ma 
garb. Stracił rękę czy nogę. Z dziurą w głowie to ja już zawsze będę szmelc... 
Rany boskie! Ktoś musi 
mu zamknąć japę! Jak za dwie minuty nie przestanie odprawiać tych nieszporów, to 
w mordę go 
strzelę...
- A słyszałeś kiedy ryk osła? Nikt tak rozdzierająco nie pozdrawia Pana Boga. W 
gaju oliwnym, w 
Afryce. Żadne stworzenie tak nie potrafi głosić chwały bożej.
- W Afryce słyszałeś?... Dobry jesteś, ale nie ze wszystkim. Narwiesz się na 
lepszych. Znam tu dwóch 
takich, co byli na Księżycu, żeby wyprzedzić ruskich. Pierwsi polscy lunonauci. 
Flagę naszą zatknęli. 
Mówią, że amerykańskiej wcale nie było, ani dudu. Więc zrobili w konia 
Amerykanów, którzy przez 
żywe obrazki, telewizyjny pic i fotomontaż chcieli zrobić w konia cały świat, co 
im się poniekąd udało. 
A faktycznie na tej księżycowej gąbce czy pumeksie stoi tylko nasza biało-
czerwona, co ją tam na 
lancy zatknęli. Fest chłopaki. Jeden jest Polak spod Skierniewic, a drugi Cygan, 
ale nasz Cygan, 
polski, gdzieś od Kwieka rodem. Nic innego nie robią, tylko żrą się jak pies z 
kotem. Z tej przyczyny to 
jednego, to drugiego pakują na obserwacyjną, żeby trochę ochłonęli w pasach, jak 
na kosmonautów 
przystało. Co tam Afryka, z nimi pogadaj, kolego, może się czegoś nauczysz. Git?
- Przestań mi opowiadać pierdułki z domu wariatów! Dobre u cioci na 
imieninach!... - syknąłem 
urażony do żywego.
- A! - zawołał Jasieńku i znacząco przymrużył oko. - Symulancik, co? Ja ani mru-
mru, kolego. Trzeba 
było mi od razu dać cynk. Więc pomogliście w rozwoju gospodarki państwowej, 
obywatelu? Tysiączki 
z rączki do rączki? I dekujecie się, co?
- Akurat! Choćbyś do rana myślał, to i tak nie zgadniesz. Nie pojmujesz nic a 
nic z tego, co się wokół 
ciebie dzieje... W zasięgu ręki, oczu, słuchu, właśnie tu, na tej karmazynowej 
sali... Wiem, boli cię 
głowa, to okropne. Ale ty nic nie widzisz, człowieku, choć otrzymałeś dar 
potrójnego widzenia!... 
Rozszczepiania syntezy! Na zawołanie objawia ci się wielorakość rzeczywistości; 
wielojakość i 
wielorakość zarazem! Przewspaniały dar. Kraina olśnień i objawień. Widzisz 
rzeczywistość, historię, 
przyszłość, co chcesz, en face, w przekroju i od spodu. Niejeden artysta, 
historyk, filozof, bo ja wiem, 
fizyk, duszę by za to oddał. Bo tędy droga do genialności! Rozszczepić syntezę i 
ujrzeć... Ach, mój 
Boże, i tobie to właśnie dano... Dlaczego? Cóż za perfidia i marnotrawstwo. 
Człowieku, czy widząc to, 
czując to, doprawdy aż tak jesteś ślepy? Czy nie widzisz nic z tego, o czym ci 
mówię, co staram się 
wyjaśnić, nic a nic? No powiedz, biedaku.
- Kiedy ty (mądry jesteś, a mnie głupio...
- Niech ci nie będzie głupio. Jesteśmy przyjaciółmi. Mów szczerą prawdę.
- Szczerze?
- Oczywiście. Całkiem szczerze, jak brat bratu. -. A uszanujesz mnie?
- A czyż ja ciebie nie szanuję? Przecież cierpisz, człowieku, jak mógłbym cię 
nie szanować.
- To w porządku - mrugnął Jasieńku i spostrzegłem, że ma pot na twarzy. - Ja nie 
wiem... co ty tam 
widzisz, ale ja od spodu widzę tylko majtki. Różowe przeważnie... - zacukał się. 
- Tak. A właściwie to 
lubię-czarne. Nie figi, z koronką. Prawdę rzekłszy.
"Fiat voluntas Tua... sicut in coelo et in teerraa..." Niedoszły kapłan z bożej 
łaski wzniósł w górę ręce 
zawodząc na cały głos, jakby stał za nim wszystek naród od pomroki dziejów: 
husaria i panowie 
szlachta, chłopy w siermięgach, baby w chustach, nieszczęsny król Jan Kazimierz, 
hetmani polni i 
koronni, kontusze, delie, pasy słuckie, zagubiona w ścisku trumna pana 
Wołodyjowskiego, Sobieski i 
Marysieńka, Tadeusz Kościuszko, co przysięgę ..składa, król Staś zdejmujący 
koronę, wszyscy, co 
służyli Bogu i Ojczyźnie, całe nasze Millenium! Plus korpus dyplomatyczny 
ościennych mocarstw i co 
nieco sprzedawczyków w gronostajach. Śpiewał tak potężnie, że pojawiły się inne 
cienie, mignął 
Mochnaeki, Lelewel w letargu pogrzebany, Traugutt, wzgardliwy margrabia, 
czamary, czarne suknie, 
czarne broszki, czarne korale, czarne krzyżyki, czarne oczy, Norwid wrzucony do 
wspólnego dołu, 
zachrypły Stefan Starzyński, szkielecik w panterce, my ze spalonych wsi i reszta 
tłocząca się w 
kruchcie, a nawet Mieszko przed samym ołtarzem ze słowiańską frasobliwością 
drapiący się w głowę - 
czy warto się w to wszystko wdawać. "Sicut et nos dimittimus debitoribus 
nostris..." A przecież śpiewał 
to dla nas, wariatów, i dla nas, wariatów, odprawiał to nabożeństwo z takim 
przejęciem, aż nabrzmiałe 
żyły oplotły mu szyję, a twarz oblała purpura i lada moment zetnie go z nóg 
apopleksja, tylko nie 
wiadomo - z ekstazy nad chwałą Rzeczypospolitej i Królowej Korony Polskiej czy z 
rozpaczy nad 
narodowym nieszczęściem, nędzą i głupotą? Powiódł po nas wybałuszonym okiem, 
lecz apopleksja 
go nie tknęła, bo i nie mogła tknąć, to tylko ja pod wrażeniem chwili 
zapomniałem, że chrześcijaństwo 
jest religią pocieszenia. "Sed libera nos a maloo..." Kończył triumfalnym 
głosem. I pociesza nas, dzieci 
boże. I my się pocieszamy. I trwa to wieki całe, od kolebki do mogiły, od świta, 
w kołowrocie nędzy, 
cierpienia, niewoli, powietrza, głodu, ognia i wojny.
A my w tym wszystkim, choć komu innemu dawno by obrzydło, latamy jak w swoim 
żywiole, 
my Polacy, wolne ptacy. Nas nic nie zmoże. Panienka Święta dopomoże. 
"Aaaaamen..." Skończył. 
Wtenczas pomyślałem, że mu wygarnę. Mógł sobie wierzyć, w co chce, jego wola. Na 
czyje wyjdzie, 
przekonamy się po tamtej stronie życia, ale nie miał prawa mydlić oczu wszem 
wobec ani nikomu w 
tej karmazynowej komnacie, bo tu chyba nikt nie żywił złudzeń co do dziejów 
naszych ojczystych, 
każdy znał się na potędze władzy i potędze zakłamania, na tym, oo gnębiło nas 
wczoraj, a co gnębi 
dziś, nikt zatem nie potrzebował kadzideł ani strzelistych adoracji, zza których 
tak czy owak wyziera 
umęczona twarz matki ojczyzny, przed którą niegdyś klękał szlachcic cuchnący 
węgrzynem, a kmieć 
okowitą, tak jak ty teraz cuchniesz wszystkim naraz i klękasz, gruby 
śmierdzielu...
Bo klęknął na samym środku karmazynowej sali i złożył do modlitwy ręce, wznosząc 
oczy ku 
rozmnożonym krzyżom, kratom w oknie, w których tkwił cały narodowy cmentarz, 
wszystkie te mogiły 
znane i nieznane, przedwczesne i daremne, nasze żałosne panopticum męstwa, 
odwagi i 
poświęcenia. Duma nasza uniwersalna. Leć, nasz orle, w górnym pędzie, Sławie, 
Polsce, Światu 
służ!... Świat nie potrzebował. Czy to rzeczywiście tak trudno zrozumieć, że 
świat naprawdę nie tego 
potrzebuje? I kiedy tak patrzę na niego, gdy klęczy i modli się żarliwie, myślę 
z bolesną melancholią, 
że nikt u nas nie zechce się pomodlić za hreczkosiejów, sklepikarzy, wyrobnice, 
zecerów, kanalarzy, 
za wszystkich tych, którzy zwyczajnie albo niezwyczajnie się trudzili, choćby 
szmuglując słoninę i 
rąbankę, aby naród mógł przetrwać i żyć, a poeci układać patriotyczne wiersze. 
Ale on modlił się do 
narodowych mitów, całej tej rupieciarni, jaka się nawarstwiła z umiłowania 
wolności, upokorzeń, klęsk, 
szubienic i daremnego cierpienia. Narody różne miewają historie, nie tylko w 
naszej straszy, ale mało 
komu chciałoby się taszczyć przez wieki cały wór poświęcenia i altruizmu. Tak 
nam się przynajmniej 
zdawało. Więc do tej potęgi Rzeczypospolitej, do tej chwały wiekuistej, wznosił 
modły przed ołtarzem 
z krat, a wokół na sarkofagach leżeli niemi świadkowie, zakuci w kamień szacunku 
dla spraw 
ostatecznych.
I była cisza w karmazynowej katedrze. A w środku ciszy on, z odkrytą piersią i 
szkaplerzem. I 
kiedy skończył modlitwę za pogrzebanych pod brzozą, kaktusem czy syberyjskim 
świerkiem, kiedy 
wszystkim, gdziekolwiek spoczęli, powiedział: requiescat in pace, i dźwignął się 
z kolan, jakby to on 
uratował majestat Rzeczypospolitej, nie zdzierżyłem i postąpiwszy ku niemu 
wyrąbałem mu prosto w 
oczy te słowa, które już dawno paliły mi się ogniem pod czaszką: "Już więcej nie 
wierzę Ani w działa, 
ni w husarię, W zbroje, ni w pancerze..." Milczał i patrzył na mnie z wielką 
uwagą. A ja rąbałem dalej, 
wdzięczny poecie, który przyszedł mi w sukurs i takie słowa zostawił, zanim 
rozbił się o bruk 
Manhattanu, chciałem, aby słyszeli je wszyscy na karmazynowej sali, z księciem i 
Dziadkiem 
włącznie, z Wacuchną i Jasieńkiem - Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż, wszyscy, co do 
jednego, ..już 
więcej nie wierzę!", krzyknąłem w ich wieczystą głuchotę i wyłożyłem do końca 
wszystkim wokół wraz 
z Orędownikiem wpatrzonym we mnie:
Padłem krzyżem, zapłakałem, Złożyłem koronę i pas słucki przewiązałem Na żałobną 
stronę. 
Zaledwie przebrzmiał mój głos, podzwonne dla nędzy i upadku Rzeczypospolitej, 
dla naszej 
szlacheckości, która dogorywa w konwulsjach po dziś dzień, gdy on potężny, 
górujący nade mną 
wzrostem i tuszą, uścisnął mnie.
- Witaj, wasza królewska mość. Witaj, synu... Polonia semper fidełis. Wiem, że 
miałeś gorzki żywot. 
Pociechę znajdziesz jeno w Krzyżu - i majestatycznym ruchem podał mi dłoń do 
ucałowania, 
przedstawiając się skromnie: - Angelo Giuseppe Roncalli... Pacem in Terris.
O, Boże święty! Zrobiło mi się słabo. I nagle poczułem, że łzy cisną mi się do 
oczu. Przecież to 
wariat! Jakkolwiek by na to spojrzeć - rzeczywisty wariat. Człowiek niespełna 
rozumu. Chory na 
umyśle! I zalewa mnie ohydna mieszanina współczucia, strachu i szyderstwa, 
którym zdrowy 
rozsądek musi się bronić przed rzeczą tak straszną, jak naocznie spełniające się 
szaleństwo. I 
głupkowaty uśmiech zastyga na moim obliczu, niezatarty ślad wyższości rozumu nad 
obłędem, jeden 
z tych uśmiechów, które my, rozumni, rezerwujemy dla pomylonych - i on tam jest, 
i czuję, jak pali mi 
twarz. A szok trwa. Nie mogę pojąć, skąd ten człowiek się tu wziął! Odkąd tu 
jestem, już to w sali 
potępieńców, w karmazynowej komnacie, w nawach korytarza, wpośród tylu ludzi, 
których widziałem, 
których poznałem, zdarza mi się spotkać pierwszego wariata! Który mnie uważa za 
króla, a siebie za... 
papieża.
Gdyby ten nieszczęśnik, kleryk zapewne, zapragnął tylko przeskoczyć wszystkie 
szczeble 
kościelnej kariery, bodajby mu było na zdrowie, ambicje ludzkie są 
nieposkromione. Ale ten uzurpator 
zapragnął się wcielić w kogoś, kto pozostanie bodaj najpiękniejszą postacią 
naszego wieku. I dokonał 
tego w swoim osobistym przekonaniu! Czułem, że dostanę gorączki. Do jeśli on się 
tu znalazł, jaki krył 
się za tym zamysł? Zrozumiałe, że prześladownicy zgarnęli całą Międzynarodówkę 
Mózgów, 
zrozumiałe, że wskrzesili sporo osobistości przeróżnego autoramentu tworząc 
Korpus Rezerw 
Obywatelskich, ale dlaczego wpuścili między nas wariata? I to akurat tak 
dobranego? Czułem, że 
gdzieś tu kryje się pułapka, jakieś jj chytrze zastawione wnyki, ale mój lotny 
zazwyczaj umysł jakby 
stracił trop, błądził po omacku i gubił się w domysłach. Jednakże mimo wszystko 
węch mnie nie 
zawiódł.
Skoro zdrowych ludzi, takich jak ja albo wszyscy, których tu poznałem, z jedynym 
właśnie 
wyjątkiem, zamyka się w czymś, co ma być szpitalem psychiatrycznym, to jest to 
rzekomy szpital, 
kamuflaż i fikcja. Więc zapakowali go tu, aby ratować pozory! Tak jak niewierni 
podnosili głowę 
nieszczęśnika na spisie, tak prześladownicy mają koronny dowód na istnienie hic 
et nunc domu 
wariatów z rzeczywistym wariatem w środku. Aby pod tym pozorem przeprowadzać 
wszystkie swoje 
eksperymenty, zamysły i knowania. Kiedy stało się to dla mnie całkiem jasne, 
poczułem ulgę i 
szczerze odetchnąłem, wyplątawszy się wreszcie z sieci podłej przebiegłości. 
Mogłem zatem klepnąć 
go po ręce, zamiast składać na niej pocałunek, bo pierścienia nie nosił, i 
powiedzieć coś, co by 
wyrażało moją pogardę nie dla niego, oczywiście, tylko dla prześladowników i 
haniebnych metod, 
jakimi się posługiwali. I mój krewki temperament kazałby mi to niechybnie 
uczynić. Lecz refleks, 
wykształcony w przeróżnych tarapatach, powstrzymał mnie w ostatniej chwili przed 
taką karygodną 
chętką. Nie tylko siebie bym zdekonspirował, lecz naraziłbym, co gorsza, tego 
Bogu ducha winnego 
człowieka na usunięcie stąd albo i zlikwidowanie. Więc pochyliłem się i 
pocałowałem podaną mi rękę. 
I w tym momencie, gdy ujrzałem piegi na skórze, nie wiem dlaczego, przypomniał 
mi się ojciec, 
którego nigdy w rękę nie całowałem, bo zarzucił ten obyczaj wobec mnie, choć sam 
całował chłopską 
rękę dziadka Antoniego, nie przypuszczałem, że będę to tak długo pamiętać i że 
mi się kiedykolwiek 
przypomni. Tymczasem on położył mi dłoń na głowie.
- Kto raz nosił koronę na czole, synu, nigdy jej stracić nie może. Tak jak Pan 
nasz, Jezus Chrystus. 
Żałuj za grzechy swoje... I pamiętaj, synu... Nil desperandum. Pamiętaj, 
człecze. Nigdy, przenigdy... 
Nil desperandum.
- Mihi est praepositum in taberna mori - wyznałem bezczelnie, bo coś mnie 
podkusiło, a nic więcej 
łacińskiego przypomnieć sobie nie mogłem, ale on to puścił zupełnie mimo uszu, 
zasłuchany we 
własne słowa.
- Tak, synu. Nil desperandum. Albowiem Polonia es semper fidelis. Czyżbyś o tym 
zapomniał, wasza 
królewska mość?
- Sanctissime Padre. Polska to jest teraz zaopatrzeniowiec. Polish vodka, Polish 
ham. Plus węgiel, 
Wasza Świątobliwość.
- Klęknij... - szepnął. - Klęknij, synu.
Gdy to uczyniłem, wzniósł nade mną dłoń.
- Benedicat te omnipotens Deus, Pater et Filius, et Spiritus Sanctus, Amen.
Z wielką twarzą, jakby ogorzałą, uczyniwszy mi prywatne urbi et orbi uśmiechnął 
się 
uśmiechem wielkiego szczęścia i dostojnie, w milczeniu wyszedł z karmazynowej 
katedry, a na 
sarkofagach podniósł się, jakby długo wstrzymywany, dławiący, rozpasany śmiech. 
Niektórzy bili się w 
piersi, niektórzy podskakiwali w pasiakach, nawet książę topił sarkazm w płowych 
wąsach, tylko 
Dziadek ani spojrzał na cały ten harmider i trwał wpatrzony tęsknie w królewskie 
jabłko w swoich 
dłoniach, w dorodnego jonatana, na pewno nie z wołyńskich sadów, bo i skąd, 
tylko spod Grójca. 
Najtrudniejsze jabłko do zgryzienia. Raptem w drzwiach pojawił się watażka z 
czubem spadającym na 
czoło, podrzucił go w górę zawadiackim ruchem, jakby miał zamiar wycinać 
hołubce, i dziarskim 
głosem zawołał:
- Do koryta, panowie szlachta! Nie słyszeliście, że dzwonią?! Obiad!...
Zanim zdążył to obwieścić, kilku zerwało się z łóżek i na wyprzódki, popychając 
się wybiegło z 
sali, wśród nich młody D., Jasieńku i Wacuchna. Dziadek siedział nieporuszony. 
Następni wychodzili 
bez szczególnego pośpiechu, ale na ich obliczach malowała się wyraźna radość i 
podniecenie, 
jakkolwiek trzymane w ryzach, jak przystało na mężów stanu, choć odsuniętych od 
władzy. Tylko 
książę udawał, że jest zajęty oglądaniem swoich paznokci. Komnata w mig 
opustoszała i na 
katafalkach pozostały jeno porzucone koce w odcieniach karmazynu i bieli. Mimo 
śladów poniewierki 
pyszne i puszyste, niezwykłe. Jakby wszystko wokół porastał biało-karmazynowy 
mech. Usłyszałem 
ciężkie kroki watażki w grubych sołdackich butach. Zbliżył się do Dziadka i 
energicznym ruchem 
potrząsnął go za ramię. Wprawdzie nie było to brutalne, lecz samowola może być 
równie bolesna jak 
brutalność. Poczułem się tak sprężony wewnętrznie, że starczy bodaj ćwierć 
obrotu pokrętłem, a 
sprężyna pęknie i trzaśnie watażkę prosto w ciemię. Tymczasem on pochylił się 
nad Dziadkiem 
zaglądając w jego twarz, aż kruczy czub opadł mu na kosę oczy. I zaczął mlaskać!
- Mniam, mniam!... Panie starszy!... Mniam, mniam...Obiad!... Mniam, mniam, 
mniam... - i oblizał Się 
od ucha do ucha. - Kapustka! Mniam, mniam!... Dzisiaj kapustka!... Bierz pan w 
troki i chodź. 
Kapustka!... Mniam, mniam...
Patrzyłem tak zdumiony, jakby z każdym "mniam, mniam" grona mojego oburzenia 
spadały ma 
wspólnej kadzi, aby zakwasić tę słowiańską kapustę, którą miesimy nogami w doli 
i niedoli od wielu 
ładnych lat, trudząc się i starając, przy czym nie zawsze chce nam się dobrze 
umyć nogi. - Mniam, 
mniam! - powtórzył. A Dziadek nastroszył brwi. Po czym uniósł w górę jabłko i 
wskazał na nie palcem. 
Aż mi tchu w piersiach zabrakło - czy on, watażka, to pojmie, czy ujrzy to samo, 
co było i będzie, i jest 
- sad, pola, łąkę i brzozowy las. I nie wiem, czy ujrzał, czy nie, czy też 
jabłko było dla niego ot, takie 
sobie jabłko za pięć kopiejek kilo i kwita. Często zwykłych rzeczy człowiek nie 
dostrzega albo 
dostrzega za późno. Każdy z nas ma swoją dumę, godną uszanowania. Ale jakże to 
szanować czyjąś 
dumę kosztem dumy własnej? W każdym razie kapustę szanujemy obaj z watażką, 
tylko Dziadek nie 
bardzo. Ma swoje upodobania, taki uparty. Poza jabłkiem nie widzi świata bożego.
- Nie ma tak dobrze!... - watażka pomachał Dziadkowi palcem przed nosem. - 
Najpierw obiad!... Zupy
trzeba, dziadku, zjeść, bo nam skapcaniejesz!... Jabłka nie dasz rady ugryźć, 
dziadku... Protezy nie 
dostaniesz, boś ją podrzucił pielęgniarce do torebki, mało się nie posikała... 
No i widzisz, po co ci były 
takie figle-imigle? Zachowuj się jak człowiek, to i sztuczna szczęka będzie z 
powrotem, a tak do 
depozytu oddana... Mnie tu dokazywać nie będziesz! I słuchaj, co się do ciebie 
mówi!
Dziadek wstał, wyższy od watażki o głowę, spod nastroszonych brwi zmierzył go 
spojrzeniem, 
pod którym każdemu by się nogi ugięły, i kategorycznym gestem wskazał mu drzwi - 
tak wspaniałego 
"won" nie zdarzyło mi. się jeszcze oglądać, jako reporter miałem znów szczęście 
uczestniczyć w 
wydarzeniach o kalibrze historycznym. Cokolwiek by mnie czekało, rad byłem, że 
tu jestem, oto 
radość prawego reportera, choćby go obracali na rożnie. Watażka zaś wcale się 
nie stropił! Ani mu się 
śniło kłaść uszy po sobie. Podrzucił w górę czub i podparł się pod boki.
- Patrzcie go, generał! - zawołał z całym impetem zuchwalstwa, cechującego 
chmyzów bez czci i 
wyobraźni. - Co było, to było, ale nie jest! Ja tu jestem generał! I nie 
będziesz mi tu, dziadygo, 
rozkazywać! Ja generał, rozumiesz, sklerozo! I potrafię dać ci w dupę ostrogę! 
Jak nie chcesz po 
dobroci!...
I zamierzał schwycić Dziadka za oszewkę, aby go z brutalną siłą popchnąć przed 
sobą, gdy ja 
stałem skamieniały, porażony takim obrotem rzeczy, i - znienacka odezwał się 
głos, zadźwięczało 
jedno tylko słowo o potędze dzwonu.
- Basta!
Watażce czub zjechał na oczy, bo i nim to wstrząsnęło przez zaskoczenie, nie 
tylko mną. Spozierał 
spode łba, kto się ośmielił to powiedzieć? Zacisnąłem pięści i byłem gotów, 
jakby w uszach 
zadźwięczała mi trąbka, bracie, do bitwy nadszedł czas! Wiedziałem, że nie 
opuszczę księcia, który - 
choć sam ostrzegał mnie niedawno przed watażką - odważył się powiedzieć mu 
basta! A książę 
zbliżał się z wolna do watażki, swobodnym, pewnym krokiem, z elegancją nabytą 
przy dobywaniu 
szabli, rosły, wysoki, z niczym nie zmąconym spojrzeniem i raptem uśmieszek 
zaigrał pod jego 
płowym wąsem, aż mnie ciarki przeszły, bo z takim uśmieszkiem od jednego zamachu 
ścina się 
głowę. Watażka czuł, że jego sekundy są policzone, bo poruszył się niespokojnie, 
a jego oczy 
pobiegły w prawo, w lewo, w prawo, w lewo. I naonczas książę uczynił gest, który 
począć się może 
tylko z polskiej tradycji, jak później pomyślałem, bo inaczej byłby nie do 
pojęcia. Mianowicie, gdy mógł 
pozbyć się przeciwnika na wieki wieków amen, niewyobrażalnym gestem - zważywszy, 
co się za tym 
kryło - położył mu dłoń na ramieniu i rzekł z łagodnością, która jego męstwu 
prawdziwy przynosiła 
zaszczyt, choć dla mnie stała się niepojęta i do cna osobliwa.
- Szkoda zdrowia, panie Władziu. Damy sobie radę sami.
Po czym wziął Dziadka pod rękę, nachylił się i coś mu szepnął na ucho. Choćbym 
umierał z 
ciekawości, zrozumiałe, że nie mogłem być dopuszczony do tego rodzaju tajemnic. 
Może to i lepiej, 
gdyż mieszanie się do spraw postaci historycznych, do ich wzajemnych porozumień 
czy konszachtów, 
nie należy do całkiem bezpiecznych zajęć, bez względu na demokratyczne tradycje, 
kulturę i 
szerokość geograficzną. Nawet świadek niemy i głuchy, lepiej, by się miał na 
baczności. Nie wiem 
zatem, jakie to słowa szepnął książę, jakiego użył argumentu albo na co się 
powołał. Ale trzeba było 
ujrzeć uśmiech Dziadka, który rozjaśnił calutkie pomarszczone jabłuszko jego 
twarzy, że stało się 
równie promienne jak rzeczywiste jabłko, królewski jonatan, które trzymał w 
dłoni. Biograf 
apoteozujący może mieć pretensje o to jabłuszko zamiast rozpromienionego 
marsowego oblicza, ale 
w rzeczy samej to było takie nasze jabłuszko, ścięte mrozem, z pomarszczoną 
skórką, a wiecheć 
wąsów wyglądał jak kosmyki siana daremnie osłaniające je od mrozu. W tejże 
chwili pojąłem, że oto 
dogadali się dwaj starzy Polacy. Bez surm, frazesów, tromtadracji i wszelkich 
ceregieli. Uśmiech pod 
siwym wąsem Dziadka. Uśmiech pod płowym wąsem księcia. I oto watażka, chcąc nie 
chcąc, znalazł 
się na marginesie historii. Oni bowiem spojrzeli sobie w oczy i wyminąwszy go, 
zbitego z pantałyku, 
ramię w ramię ruszyli za swoim wezwaniem, za błyskiem szabli, na której wyryto: 
Bóg, Honor, 
Ojczyzna, a kiedy od czoła doszedł mnie dźwięk trąbki, ruszyłem i ja za nimi w 
ariergardzie, z 
obolałym zadkiem mandryla.
Nie było dla mnie ważne, z jakim przeciwnikiem mamy się zmierzyć, jakich jest on 
przekonań, 
jakiej nacji, jakiej maści, grunt, że Oni Dwaj mnie prowadzili, a ja byłem 
żołnierzem, nareszcie czymś, 
o czym marzyłem. Myśleć żołnierz nie ma obowiązku, ma obowiązek wykonywać 
rozkazy, dlatego jest 
to ze wszech miar męskie zajęcie, kobiety ze swoimi kaprysami, spod których 
wyziera zdrowy 
rozsądek, zupełnie się do tego nie nadają. Jeśli polegnę, cóż, koń mnie: niesie 
po zielonym, zielonym 
błoniu, pod moimi nogami, pod moimi kopytami, jeśli polegnę, choć błonia tu z 
zielonego linoleum, 
wszędzie gęste zielone "linobłonie", a zadek niechybnie odpadnie mi od kości, 
lecz szarża idzie 
dobrze, jak się patrzy, książę i Dziadek przede mną, jeśli polegnę, raz jeszcze 
pod Raszynem?, raz 
jeszcze pod Radzyminem?, a czemu nie? Choć kości tamtych bohaterów to już 
próchno, próchno 
wieczne, czemu miałbym raz jeszcze nie polec, skoro ani mój naród, ani inne 
mądrzejsze rzekomo 
narody nie wymyśliły nic lepszego nad skracanie życia swoich mężczyzn ku chwale 
ojczyzny, jeśli 
polegnę, będzie to zgodne z porządkiem rzeczy, z zaszczytną historią, którą 
wpajamy dzieciom, aby 
dzieci naszych dzieci wiedziały, co je czeka, gdy błonie umyka spod kopyt, a 
myśli są nieskładne, 
choć szarża idzie, jak się patrzy, mimo że ślisko, jeśli polegnę, niewiele 
brakowało, abym to zrobił już 
dawno, choćby dla zadośćuczynienia godziłoby się polec, przecież jestem niby to 
weteranem, który 
nie zdążył nosić broni, ale gdyby mój ojciec zakochał się w mojej matce o pięć 
lat wcześniej, 
zdążyłbym na ostatni dzwonek do piachu w roku 1944 albo 45, z całą gromadą moich 
rosyjskich, 
polskich, angielskich, amerykańskich i - choć dobrze im tak, bo na to zasłużyli 
- niemieckich kolegów, 
na tym błoniu, na tym wypucowanym błoniu depcze się po kościach i zgniłych 
trupach, dlatego się 
potykam, a oszalała trąbka chrypi w głębi mojej czaszki: bracia, do bitwy 
nadszedł czas! i dlatego 
bucha smród z czeluści, w jaką się pogrążają książę i Dziadek, którzy prowadzili 
szarżę po śliskim 
błoniu bez zmrużenia oka, nie bacząc, że wokół się poniewierają czaka, 
maciejówki, hełmy nad 
brzegiem Bzury i zwęglone kominiarki czołgistów, przemknęli kłusem wśród tego 
świętego rupiecia, a 
teraz drobnym truchtem spuszczają się w dół, a ja za nimi, jak każe obowiązek. 
Błonie się kończy, to 
widzę, zaczyna się strome zbocze, ściągam cugle, aby nie skatułać się na łeb, na 
szyję, lecz to nie 
zbocze, tylko schody, na chwilę serce mi zamarło, że obaj runęli w przepaść, gdy 
książę i Dziadek 
raptem znikli mi z oczu, ale teraz widzę ich w dole przed sobą, a za mną, 
oglądam się, błyszczy 
kwiecie i nic już nie widać na błoniu prócz lśnienia, a dziewczyna jak malina 
idzie ze strzykawką, 
szarża skończona.
Chciałem polec, nie poległem, nie sądzone mi pole chwały, ktoś to znów zrobił za 
mnie, bo od 
kogo wraca ta znużona dziewczyna ze smutkiem w oczach, niosąc strzykawkę pełną 
krwi, więc ktoś 
oddał życie, a ja mam na pamiątkę tylko poobijany tyłek, wprawdzie spuchnięty 
bardzo, ale więcej nic: 
"śpij, kolego, w ciemnym grobie, mech się...", łzy mnie dławią, nie kończę, 
rozgniatam je kułakami i 
schodzę w czeluść, bo już książę z Dziadkiem nikną za zakrętem.
W tejże chwili pośliznąłem się, grzmotnąłem o schody i zaimprowizowałem zadkiem 
po 
stopniach niezapomniane staccato, coś jak impromptu na ksylofonie, bo schody 
były z drewna na 
szczęście, a wyślizgane, jakby wędrowały nimi pielgrzymki do Grobu Pańskiego. To 
przez te łzy tak 
się pośliznąłem, wzrok mi zaćmiły, z czego wniosek - nie trzeba płakać nad 
historią, bo tym. mocniej 
kopnie cię w tyłek. Pozbierałem się na podeście i przezornie, trzymając się tym 
razem poręczy, jąłem 
dalej zstępować w głąb czeluści, zaiste w wielką- niewiadomą, bo książę i 
Dziadek całkiem przepadli 
mi z oczu, nie zwróciwszy krzty uwagi na łomot, z jakim spadałem. Widocznie 
zagłada ariergardy, do 
której omal nie doszło, nie miała dla obu wodzów żadnego znaczenia, bolesne to 
było, lecz 
prawdziwe, wierny żołnierz ginie, a dowódca ani spojrzy na to, i słusznie, 
ostatecznie dowódca od 
tego ma żołnierzy, aby wiernie ginęli i kropka, unika w ten sposób przyszłych 
kłopotów z nadmiarem 
weteranów, którzy będą wisieli u państwowego cycka.
Czeluść była okropna, światło mętne z brudnych żarówek, choć tu kagańce winny 
płonąć albo łuczywo 
smolne, mury grube z wypalanej cegły, spojonej na wieki całe, jak w 
średniowiecznej katedrze, 
sklepienie niskie, nawet ja, choć mi daleko do Walgierza Udałego, muszę się 
troszczyć o własne 
ciemię. Dalibóg, nie wiem, dokąd schodzę, w podziemia Wawelu?, bo może Dziadek 
chce się położyć 
w przynależnej mu krypcie, w lochy Watykanu?, bo z czeluści dobiega dudniący 
głos Papy 
Samozwańca: Gloria Tibi, Domine!, a może zaiste w głąb katedry św. Jana, gdzie 
śpi pewien pisarz, 
który naopowiadał Polakom, do czego są zdolni, gdy wywiną szablą młynka. Więc 
nie wiem, dokąd 
schodzę śladem Dziadka i księcia po stromych schodach, do jakiego narodowego 
sanktuarium, 
tchnącego chłodem, wilgocią i pleśnią, gdzie spoczywają zmurszałe korony, buławy 
i buńczuki, 
zmurszałe kontusze, zmurszałe sukmany, zmurszałe sztandary, a nad nimi unosi się 
odór sanctitatis, 
męstwa i chwały, i słowiańska woń kapusty.
Bo właśnie ta rodzima woń coraz intensywniej tchnie z sanktuarium i świerzbi w 
nosie, schody 
się kończą, otwiera się długa i ponura krypta, pośrodku stół zamiast grobowca, 
puste ławy pod 
ścianami i troje drzwi w trzy różne strony, sam nie wiem, od których zacząć, 
gdzie szukać Piastów, a 
gdzie Jagiellonów. Zaglądam w pierwsze drzwi: wychodek!, bardzo to dziwne, że 
akurat w takim 
miejscu!, zwykła u nas przesada z dbałością o higienę, choć przyzwoicie brudny, 
jak każe tradycja. 
Otwieram drugie drzwi: myjnia!, zlewy, zmywaki, sterty talerzy, nic nie 
rozumiem, urządzać knajpę pod 
auspicjami Orła Białego i majestatu Rzeczypospolitej to dobre na emigracji, my 
nie powinniśmy tego 
robić nawet za dolary. Wyziera ku mnie łysy gnom, pomywacz nie dopuszczony do 
pańskiego stołu, 
cała jego czaszka lśni, tylko za uszami ma trochę siwych piórek. Przycupnął na 
taborecie z miską na 
kolanach, uśmiecha się do mnie z wręcz nieczłowieczą, niezwykłą pogodą, na którą 
stać tylko 
krasnoludki Walta Disneya, i wskazuje mi łyżką, dokąd mam iść.
Teraz już słyszę odgłosy uczty - udźce, combry, półgęski, podlewane węgrzynem, 
całe to słowiańskie 
obżarstwo, wbijanie kołdunów w narodowy kałdun. Ale zatrzymuję się pośrodku 
krypty tknięty 
dreszczem, który mi przebiegł po grzbiecie, rozpoznałem bowiem pomywacza, choć 
przywdział szary i 
zgrzebny fartuch zamiast-obcisłej czerwieni, choć ma łysinę zamiast czapeczki z 
dzwoneczkami, a 
łyżkę miast kaduceusiza. Więc tutaj przycupnął nasz jedyny narodowy świątek, 
niesprawiedliwie nie 
wyniesiony na ołtarze, mądrzejszy od wszystkich błaznów Szekspira. Ten, ten, w 
zgrzebnym fartuchu, 
łysienieńki gnom, który zaglądał pod podszewkę potęgi i chwały, co płaszcz 
królewski skrywa, a 
czymże on podbity? Aby się na tym znać, trzeba coś wiedzieć również o magnackich 
szubach albo o 
wszach na kożuchu, trzeba być au courant całej narodowej garderoby, wtenczas się 
rozumie albo się 
przeczuwa, że kiedyś może nie być ani potęgi, ani chwały. A narodowa kadź mącić 
w niej czy nie 
mącić, bez różnicy, będzie stała gorzka do wypicia i starczy dla wielu pokoleń. 
Ten łysy gnom potrafił 
kłaniać się władzy tak, aby jej w pięty poszło, szkoda, że żadna władza takiej 
kuracji nie uznaje. Więc 
dawno ogłosił żałobę, dzwoneczki cisnął precz i przywdział fartuch zgrzebny. 
Epoki się zmieniły, więc i 
rekwizyty się zmieniły, ale nic więcej.
Mój Boże, zawsze zmywał po nich brudy, więc czyni to do tej pory - z prawdziwego 
powołania. 
I został mu tylko uśmiech, ale daj nam Boże dorobić się takiego u-śmiechu, bez 
jego dzwoneczków, 
które przebrzmieć nie mogą, chyba nigdy byśmy się nie dorobili. Nikt nie urodził 
się po to, aby 
wprawiać króla w dobry humor, zwłaszcza że król na ogół bywa w dobrym humorze 
właśnie wtedy, 
gdy naród jest w .złym, co się dla królów nie najlepiej kończy, jak świadczy 
historia nie tylko 
starożytna. Niezdrowo, kiedy król i naród są w równie dobrym humorze, bo wtedy 
ktoś jest głupi. 
Zadowolony z siebie król z zadowolonym z siebie narodem dopuszczają się 
największych głupstw, 
jakie można sobie wyobrazić, a więc i największych zbrodni. Jeśli cokolwiek 
mądrego i pięknego 
zrobiono na ziemi, zawdzięczamy to ludziom z siebie niezadowolonym. I tylko w 
tym winna panować 
zgodność między królem a narodem, w obopólnym niezadowoleniu z siebie samych, a 
nie z siebie 
wzajem. Może tak ongiś i w Polszczę bywało. W najświetniejszych czasach mieliśmy 
najsurowszych 
krytyków Rzeczypospolitej.
Co było, to było. Mniejsza, królów diabli wzięli. Wszystko to anachronizm, gdy 
zaczynają 
rządzić komputery, a my, tacy jak ja i ten królewski łysy błazen, schodzimy do 
podziemia. Świat jest 
serio, więc nie ma dla nas miejsca. Między te pulpity, między te reaktory, 
spektrometry, spektrografy, 
akceleratory, synchrotrony, komputery nie wśliźnie się żaden błazen, bo i po co, 
cóż by robił wśród 
sterylnie przyodzianych dżentelmenów, którzy w głowie mają precyzyjnie 
skonstruowany kod, klucz do 
mechanizmów techniki, polityki i władzy. Mogą w każdej chwili przenicować całe 
nasze życie, o czym 
żaden błazen nie zamarzył. Na to trzeba być uczonym, który szybciej przemaceruje 
nasz ziemski 
świat, zanim trefniś zdąży to skomentować. Nic dziwnego, że sam się wycofał na 
emeryturę i w 
narodowych podziemiach, które służyć mogą za przeciwatomowy schron, siedzi i 
wcina miskę 
soczewicy, którą mu z łaski przyznano.
Świat poniechał nas, swoich błaznów, i żadna w tym pociecha, że drogo za to 
zapłaci. Być 
może rachunku nie będzie miał kto pokwitować, w imieniu ludzkości uczyni to 
karaluch, z którego 
zrodzą się nowe karaluchy i będą się pienić z pokolenia na pokolenie. Uczeni 
powinni zawczasu 
zakodować w mózgu karalucha pamięć o człowieku, aby w ten sposób przynajmniej 
zachowało się 
testimonium naszego istnienia. Tak myślę patrząc na dorodnego karalucha, który 
wylazł ,na stół i 
porusza czułkami. Drzewiej nadałby się na polewkę, jako przyprawa do ostrych 
sosów, ale gusta się 
nam zmieniły i dzisiaj zachowujemy go do wielkich przeznaczeń. I gdy tak stałem 
medytując pośrodku 
krypty, raptem ktoś otworzył na oścież biesiadne wrota.
Spodziewałem się szlachcica, któremu kurzy się ze łba, tymczasem drobnym 
kroczkiem wyszedł 
stamtąd, z głębi wrzawy, brzęku mis i gęstych woni polewek i kapusty, całkiem 
niespodziewany w tych 
okolicznościach markiz de Sade. Nie mogłem wyobrazić sobie, co robił na naszej 
uczcie narodowej, 
ale mogłem pojąć, dlaczego ją tak spiesznie opuszczał. Nie nauczyli się Francuzi 
gustować w naszym 
menu, a my we francuskiej miłości, z obopólną stratą zapewne, zamiast erotyki 
braliśmy od nich 
Napoleona stając do usług i co w tym była za przyjemność? Markiz de Sade na 
polskiej uczcie 
narodowej!] To niemal stypa i Dziady. Co to będzie? Nic nie będzie, bo markiz 
właśnie stamtąd 
wyszedł. Niełatwo tracę kontenans, więc maskując zaskoczenie skłoniłem się 
głęboko i pozdrowiłem 
go szczerym sercem: Bon jour, mon estitoable ami. Lecz on jakby mnie nie 
dostrzegł w półmroku, bo 
tym swoim drobnym kroczkiem postępował dalej, zgarbiony i smutny, nie 
odpowiedziawszy na mój 
ukłon i moje pozdrowienie.
Zapewne moi rodacy nie zważając na to, kogo goszczą, tradycyjnie pozwolili sobie 
wobec 
niego na zbyt wiele dręcząc gościnnością, która cudzoziemców wprawia z reguły w 
popłoch i 
osłupienie. Ta polska odmiana sadyzmu nie zna granic, o czym się właśnie 
przekonał, dali mu niezłą 
nauczkę, szedł biedak na miękkich nogach. Z pewnością doprawili jadło i gorzałę 
musującym 
bełkotem o Marysieńce, Place Pigalle, Sekwanie, Luwrze i francy, tudzież o Pere 
Lachaise, Jenie, 
Austerlitz, Wagram, Yerdun, maąuis, AK, Westerplatte, de Gaulle u, Edith Piaf, 
sercu Chopina i 
podwiązkach George Sand, co normalnego, wiecznie z siebie zadowolonego 
francuskiego 
mieszczucha guzik obchodzi, najwyżej podwiązki i de Gaulle, a biednego markiza 
zupełnie nie mogło 
satysfakcjonować jako podnieta do konwersacji, która winna być sztuką wdzięku i 
mądrości, a nie 
słowiańskim braniem na męki półżywego człowieka, który miał pecha, że urodził 
się cudzoziemcem. 
Biedaczysko, musiałem mu to wynagrodzić.
- Monsieur le marquis! - zawołałem z otuchą. Lecz. on powłócząc nogami, iście 
somnambulicznie, jął 
się wspinać na strome schody i ani na mnie spojrzał. Tak mu dogryźli w dobroci 
serca. Ale bo też 
cudzoziemcy, zanim się do nas wybiorą, powinni wiedzieć, że my wzajemną do 
siebie nienawiść 
rekompensujemy nieprzebraną miłością do nich, cudzoziemców, a miłość jest zawsze 
niebezpieczna. 
Byłoby przyzwoicie poinformować ich o tym, bo wtedy każdy cudzoziemiec 
wychodziłby u nas na 
Grzegorza Dyndałę, sam tego chciał i kwita. Biedny markiz ze zgarbionymi plecami 
wspina się po 
schodach, tak mi go żal, tak mi go żal doprawdy. Dlaczego ten człowiek, chcąc 
nie chcąc, wciąż 
cierpi, poniewierany, przeklinany, dobijany kołtuńską pogardą. Uciekł wreszcie 
od swoich, aby złapać 
trochę powietrza, a tu go na ucztę zapraszają, na której gościnność kością w 
gardle staje, więc znów 
ucieka po schodach, on - honorowa persona - ucieka z naszych narodowych podziemi 
i od naszych 
narodowych tradycji byle dalej, bo nasze narodowe aberracje w najbardziej 
sfiołowanej głowie się nie 
mieszczą, a cóż dopiero w mózgu francuskiego racjonalisty, choćby był z upodobań 
fantastą, 
chimerykiem i wizjonerem. Nie powinien był tu w ogóle przychodzić, skoro 
zapomniał, że ostatnia 
dobra polska uczta była u Wierzynka, choć to też pewnie legenda, ostatni z mitów 
staropolskich, który 
ma szansę się ostać, odkąd nasza kuchnia spsiała na amen.
Markiz znikł za załomem schodów, a ja zostałem sam z karaluchem, który wygrzewał 
się na stole w 
promieniach żarówki zwisającej ze stropu, choć pewnie zamierzał co innego niż 
wygrzewanie się, bo 
karaluchy nie zanoszą słońca, jak wiadomo. Ale to był widać karaluszy 
perwersiak, masochista, 
podstawiający swój grzbiet pod ileś tam rozproszonych watów. Sądząc po 
skłonności do wygrzewania 
się była to ani chybi samiczka, panie wolą oddawać się ciepłu, słońcu, 
higieniczniejsze to, niż 
mężczyznom. Bardzo zgrabna i kształtna karaczanka, połyskliwa la cucaracha, 
powinna zapamiętać, 
że z taką sympatią myślał o niej człowiek...
Raptem znów uchylały się drzwi tam, skąd dobiegała wrzawa wierzynkowej uczty, i 
zjawiła się 
kobieca postać w bieli. Spodziewałem się ujrzeć śniade liczko Esterki, która 
wymknęła się z ciżby 
biesiadników, aby łyknąć nieco powietrza, jej niezapomniane oczy, wielkie i 
wilgotne. Ujrzałem jednak, 
niemałe przeto było moje zdumienie, słowiańską twarz, pyzatą i kurnosą, 
krzykliwe jagody burakiem 
malowane, gamratkę jakąś, zamiast róży Saronu. Ślepka miała zmrużone, ruchy 
gminne, maniery 
obcesowe jak plebejska księżna, a głos jazgotliwy, którym to głosem od razu na 
mnie natarła z 
nieposkromioną swarliwośoią, tak, że moje grzeczne odpowiedzi gubiły się w jej 
jazgotaniu.
Ona do mnie: - Czego tu stoi? - Ja do niej: - A bo stoi. - Obiad jadł? - Nie 
jadł. - To czego tu stoi? -J A 
bo stoi. - To niech nie stoi, bo to nie wesele, tylko j idzie jeść! - Kiedy nie 
chce jeść, woli postać. - Tu 
nie ma, co woli, co nie woli, tu musi jeść i kwita! - Musi to na Rusi, łaskawa 
pani. - No, jak woli w pasy, 
to proszę bardzo... - Chromoli pasy. Co woli, to woli. Z karaluchem woli gadać 
niż z panią... I tyle!
Zanim zdołałem temu zapobiec, trzepnęła ze świstem mokrą ścierką w stół, śmierć 
spadła na 
rozmarzoną karaluszycę, wdzięczną la cucarachę, wyłącznie z mojej winy. To ja 
sprowadziłem na nią 
fatum, nieopatrznie poruszyłem mechanizm losu niezawodny, a tępy i bezmyślny. 
Dogorywało teraz 
pod ścierką to piękne stworzenie boże, życiodajne substancje uchodziły spod 
zgruchotanego 
pancerzyka, a wraz z nią ginęły wszystkie nie narodzone karaluszęta, którym 
mogła dać początek, 
biedna moja powiernica. Daremnie powierzyłem jej pamięć o człowieku, aby 
przetrwała w jej 
dzieciach, wnukach, i prawnukach, w całej progeniturze przez miliardy lat. Aby 
przybysz z morza 
galaktyk, który kiedyś zabłąka się na Ziemię, mógł stwierdzić poprzez analizę 
mózgu karalucha, że 
żyły tu niegdyś również rozumne istoty wyższego rzędu, prawie takie same jak on, 
przybysz, takie-
same bydlaki zdolne do zabijania.
Spojrzałem na rozognioną, kurnosą twarz Nemezis - mieczem czy ścierką, co za 
różnica? Na 
stole zgasło jedno życie i więcej go nie będzie. - Pani myśli, że to był 
karaluch? - A niby co? Motylek? 
- Sama pani nie wie, co pani zrobiła! Zatłukła pani pamięć o nas... - Co 
takiego? - Rzekłem, a pani 
słyszała. - Słyszeć słyszałam, ale nie wiem, czego chce? - A tego, że zatłukła 
pani pamięć o człowieku 
swoją brudną ścierką! - Akurat, czyściuteńka była, to zmywak, a nie ścierka, a 
teraz muszę uprać 
przez to paskudztwo. - Więc pani myśli, że to karaluch? - A on myśli, że niby 
co?... - Karaluszyca. 
Słyszała pani kiedykolwiek, że nie wykonuje się wyroków śmierci na ciężarnych 
kobietach? To była la 
cucaracha. Samiczka. Ciężarna. Gdzie indziej pieśni o niej śpiewają. A pani ją 
zgładziła. Tylko kobieta 
może być tak bezlitosna dla drugiej kobiety...
Wtenczas wlepiła we mnie swoje złe oczy i zajazgotała: -A żeż ty świntuchu 
jeden! A żeż ty 
knurze! A żeż ty... Z karaluszycą spałeś? To sam jesteś karaluch, moczymordo! 
Znam ja takich... 
Wszystko na baby zwalają. A chleją do nieprzytomności. Każdy gada, że przez babę 
zamknęli go 
tutaj. A tfu na was wszystkich! - Tupnęła, prychnęła i poszła, zabierając w 
diabły całą swoją oburzoną 
kobiecość, ciężkie piersi i rozłożyste biodra.
Przez szparę w drzwiach zaalarmowany wściekłym jazgotaniem wyzierał łysy, 
spocony gnom, 
dożywający w podziemiach swoich dni Błazen króla jegomości. Odczekał, aż 
niewieścia furia wyniesie 
się precz po schodach, po czym mrugnął do mnie i posłał mi uśmiech 
wtajemniczonych w niezliczone 
kobiece fanaberie, fochy i kaprysy, jakby znał wszystkie sekutnice świata, które 
tak mu jeździły po 
głowie, że wyślizgały ją do czysta. Położył palec na ustach i wśliznąwszy się do 
krypty, z 
zaciekawieniem zbliżył się do stołu i zajrzał pod ścierkę. Upuścił ją prawie 
natychmiast. I usłyszałem 
jego głos inny, niż można by sobie wyobrazić, bez cienia zjadliwości, która 
przynależy do jego fachu, i 
pomyślałem, że to zaiste mistrz nad mistrze, skoro takim łagodnym głosem prawił 
koronowanym 
głowom wspaniałe impertynencje.
Spoglądając na mnie z uśmiechem rozczarowania i wskazując palcem ścierkę, 
powiedział: - 
Pan się pomylił, młody człowieku. To zwykła Blatta orientalis. Zresztą innych u 
nas nie ma. 
Zawleczona do Europy w wieku szesnastym. Z rodziny przybyszek, Periplaneta. 
Proszę popatrzyć - i 
szybkim ruchem uniósł ścierkę... Cudem dla wiekopomnej misji uratowana 
karaluszyca, przyczajona w 
zwojach mokrej gazy, spadła na stół, śmignęła przez zheblowaną przestrzeń i 
znikła. Tyle ją było 
widać, co czarną błyskawicę. Odetchnąłem. Był to dla mnie pierwszy dobry znak w 
tych obmierzłych 
murach, w jakich mnie zamknięto.
Z podziwem spojrzałem na gnoma, wiedza błaznów zawsze musiała być nielicha, ale 
żeby 
akurat w takiej dziedzinie?
- Dalibóg, pan studiował entomologię? Zagłębiałeś się waść w tajniki...
- Och, nie. To z czystego amatorstwa. We wszystkim jestem zwykły amator. Nic 
więcej.
Była to odpowiedź godna jego wielkiego intelektu. Skłoniłem się z uznaniem. A on 
znów uśmiechnął 
się łagodnie:
- Nie chcę panu odbierać nadziei. Ale pan się również myli co do tego, że 
karaluch przetrwa. Wielce to 
nieprawdopodobne, zważywszy że... Mniejsza, nie chcę się wdawać w szczegóły. Z 
życia 
biologicznego przetrwa nic plus nic, czyi- nihil. Ziemia to będzie skwarek.
- Czy chcesz powiedzieć, czcigodny panie, że nas po to tu zgromadzono... że 
my... tak jak tu 
jesteśmy... w tych murach, w tych podziemiach... mamy przetrwać... mamy 
przeżyć... przenieść tę 
wielowiekową tradycję... te treści... te impondera... przepraszam, dobija mnie 
sztampa współczesnego 
języka, przepraszam, ale taki vir illustrius jak pan przecież wie, o co 
chodzi... Jesteśmy 
zmagazynowaną rezerwą mózgów. Prawda to?
- Tego nie wiem. Na dobrą sprawę nikt tego nie wie. Nie wiem również, o jaką 
tradycję panu chodzi, 
tradycję przemocy czy miłosierdzia? Tę drugą dobijamy na każdym kroku, ledwie 
już ona zipie. A 
mogła zaprowadzić nas tam, gdzie się rodzą skowronki. Tak jak czarna tradycja 
zaprowadzi nas do 
zbiorowej mogiłki dla pięciu czy ośmiu miliardów takich dorodnych osobników jak 
pan i takich kurdupli 
jak ja, bez wyjątku. Tak gadam, ale pan wie i ja wiem, że nic nie przyjdzie z 
tego gadania. My już 
dawno nie mamy głosu. Wszystko to fur-da. Najbardziej lubię zmywać statki. A 
pan?
- Chciałbym coś wyznać, ale tylko waćpanu... Bo wiem, że człowiek takiego 
pokroju...
- Niech mi pan nie schlebia. Proch jestem, w proch się obrócę. Nie znam 
trafniejszej formuły.
- A więc to jest pański sekret?! Tak się stajesz równy królom!
- Hm... Może i tak.
- Ale to nie wszystko. Proch prochem, lecz asan by również mógł powiedzieć o 
sobie: słowem jestem, 
w słowo się obracam!
- Och, nie. Pan mnie wcale nie zna, młody przyjacielu. Ja tu milczę po 
calusieńkich dniach. Z nikim nie
rozmawiam, bo i o czym tu z ludźmi rozmawiać? Z ptakami, owszem. To inna rzecz. 
Ale teraz tylko 
przylatuje gil, a uchylisz okienko, to robi się przeciąg i grypa, niedobrze. 
Będzie wiosna, to sobie do 
syta pogadam. Szpaczki będą, dzierlatki, cała familia. A pan, pan mi się trafi! 
przez czysty przypadek 
jak ślepej kurze ziarno. No więc co pana gnębi?
- Waćpan się nie domyślasz?
- Łatwiej czytać w gwiazdach niż w ludziach, przyjacielu. Nie domyślam się, choć 
mógłbym być twoim 
ojcem. Więc? Mów zwyczajnie.
- Nie chcę żyć - wykrztusiłem.
- A to bardzo dobrze. To znakomicie. Dzięki temu zaczniesz żyć na nowo.
- Ależ życie to trwoga! Mam dość.
- Życie to ty sam i wszystko, co cię spotka. Ty sam, początek i koniec, w tobie 
się wszystko zamyka. 
Nic ci nowego nie mówię, bo zapewne o tym wiesz. Ale coś mi się zdaje, że 
mierzysz każdego swoją 
miarą. A to gruby błąd. Z tego co najwyżej rodzą się efektowne aforyzmy: życie 
to trwoga, opowieść 
idioty, kurzawa nonsensu, człowiek to naczynie zła, ehehe... Gdybyś mógł 
rozmnożyć się w miliardy 
ludzi na ziemi i być w każdym z nich równocześnie, to owszem, może byś poznał 
prawdę o życiu. I 
przekonałbyś się, że nie ma syntezy. Jest tyle o życiu prawd, ile istnień 
ludzkich, każdy dorabia się 
prawdy swojej. Świadomość to nie zapalenie ślepej kiszki, które zawsze przebiega 
podobnie, nawet z 
powikłaniami... A jednak każdy psycholog tak w gruncie rzeczy uważa, on się zna 
na człowieku, tak 
jak psychiatra zna się na mózgu, o którym wie tyle, że mieści się pod czaszką i 
sporadycznie robią się 
na nim guzy. Ale psychiatra na to, czego nie wie, ma zawsze odpowiednią pigułkę. 
Masz, przyjacielu, 
w oczach wielką ilość fenactilu. Albo innego oszałamiającego świństwa. Poczekaj, 
aż zmniejszą ci 
dawkę, wtedy pogadamy. Bo widzisz, trudno mówić o życiu, kiedy człowieka wpakują 
w chemiczny 
kaftan bezpieczeństwa. Na razie się nie martw. Zobaczysz, skowronki przylecą, 
będziesz myślał 
inaczej...
- Waść duby smalone prawisz! Nie mogę pojąć, co tak niezwykły człowiek, tak 
światły mąż, może 
mieć ze zmywania garnków i kiblowania w podziemiach cuchnących kapustą? Co może 
mieć za 
przyjemność z takiej zafajdanej egzystencji?... Ja bym miał dość odwagi, żeby ze 
sobą skończyć.
- Może byś i miał. Oj, raptus jesteś. W tobie ta polska krew nic, tylko kipi. 
Ale tutaj dadzą ci dobrze na 
otrzeźwienie. Bo widzisz, trzeźwość życiową i polityczną oddaliśmy w pacht 
naszym sąsiadom, aby 
nasza polska dusza mogła sobie hasać do woli po najdzikszych manowcach 
romantyzmu. Dziejów 
naszych brewerii nie spiszesz na wołowej skórze. W swoich oczach byliśmy zawsze 
wspaniali i 
tragiczni, w cudzych pozostajemy głupi, narwani i śmieszni. Owszem, mamy swój 
wdzięk. Gest, 
fantazję. Cudzoziemki na to lecą, owszem, a cudzoziemcy wykorzystują nieraz 
naszą odwagę, jeśli 
akurat jest na nią zapotrzebowanie. Na co dzień go nie ma i chwała Bogu, bo 
rozwłóczylibyśmy swoje 
romantyczne kości po całym świecie i zostałby po nas malowniczy rezerwacik w 
okolicach Tatr i 
Krakowa. Świat ma na co dzień tylko jedno zapotrzebowanie, pracę. A czyż my 
umiemy pracować? 
Przecież to nie nasza specjalność. Czy my rozumiemy pracę? W jaki sposób 
mielibyśmy nauczyć się. 
tej mądrości? Skoro my nie pracujemy, my się wciąż na coś porywamy... Polak 
nawet jak robi garnek, 
ma świadomość, że porywa się na wiekopomne dzieło, no i garnki wychodzą mu 
dziurawe...
Pan ma z trzydzieści pięć, może czterdzieści lat, i potrafię się domyślić, co 
panu zdarzyło się przeżyć, 
z pana bardzo kochany chłopiec. Ale czasem myślę, że nie byłoby źle, gdyby cały 
naród przeszedł 
przez taki przybytek jak ten. Przydałoby się cna przyszłość...
- A moja egzystencja?
- Cóż ty od niej chcesz? Kto cierpliwy, ten szczęśliwy. O życiu, przyjacielu, 
wiem tylko tyle... Dopóki 
żyjesz, masz przed sobą niezliczone, niespodziewane i nie-przeczuwane 
możliwości. Masz wszystko. 
Umrzesz, nie masz nic.
- Możliwości? Mam dość padania na pysk!
- Padniesz, to i powstaniesz, od tego jesteś człowiekiem.
- Tak w koło Macieju? Mordą w rżysko i do góry? Padać i wstawać? Usque ad 
finem?...
- Ad mortem, przyjacielu. Właśnie tak. Usque ad mortem.
- Po jaką cholerę?
- Bo życie jest tego warte. Tak, tak, przyjacielu. Trzeba żyć, trzeba jeść. Bez 
jedzenia nie ma życia. 
My tu tak gadamy jak u Pana Boga za piecem. Nie ma tak dobrze. Bo ty, 
przyjacielu, naraziłeś się, 
zapamiętaj. Wiesz, z kim zadarłeś? Z naszą Wandzią, sprzątaczką. Nieładnie mówić 
źle o kobietach, 
ale jak znam tę klępę, zaraz ściągnie ci na kark pielęgniarza. Bo widzisz, 
lekarek tu mało, na cały 
pawilon tylko dwie, więc troska o pacjentów przeszła właściwie na sprzątaczki. 
Bądź dla nich 
grzeczny, przymilny, jeśli trzeba, bo inaczej marny twój los, życia tu mieć nie 
będziesz, zajazgoczą cię 
na śmierć. Widzisz, one tu takie marne grosze zarabiają, a oblicz kiedyś, ile 
metrów kwadratowych 
linoleum mają co dzień do wypucowania. Tam na górze wszystko się lśni... Gdyby 
ordynator miał tylu 
lekarzy, co sprzątaczek, chory czułby, że się go leczy, a tak ma wrażenie, że 
jest Bóg wie gdzie, albo 
się go omiata, albo się nim pomiata, od rana do wieczora. O, słyszysz? - 
podniósł palec w górę. - Już 
świergoli nasza synogarliczka. Zwabiła ci na kark krogulca! Zmykaj, bracie, 
pókiś cały! Chodź! - wziął 
mnie pod ramię. - Zaprowadzę cię do stołu...
Widok, który się przede mną otworzył, gdy gnom z rozmachem pchnął na oścież 
drzwi, wielkim 
był dla mnie zaskoczeniem. Nie była to uczta ani biesiada, ani coś na kształt 
bachanaliów, ani obiad 
pod zrozumiałą szerokością geograficzną. Było to kłębowisko cuchnące potem i 
zajadłością, Kana 
Galilejska pod nawisłym stropem, zamknięta w grubych, mrocznych murach. 
Obszarpańcy, którym 
nigdy kontusz się nie śnił, a gdzieżby płaszcz z gronostajów, ćpali, mlaskali, 
siorbałi z misek, 
przyodziani w pasiaki o barwach polskich, żydowskich, rosyjskich, barwach 
wszelkich możliwych 
narodów, tłoczyli się, gnietli, popychali przed ławą, na której w kotłach i 
kociołkach, i wiadrach 
parowało żarcie - w najgorszych wspomnieniach wojennego głodu nie widywałem na 
twarzach takiej 
oskomy, takiej zapiekłości i zaślepienia, takiej do żarcia tęsknoty. A nad tą 
ciżbą, nad kotłami z zupą i 
kapustą stał Papa Samozwaniec ze wzniesionymi dłońmi, z okiem wybałuszonym i 
ryczał: Gloria Tibi, 
Domine!... Stałem jak wryty...
Jako fantasmagoria to by było do zniesienia, bo fantasmagorie się kończą, ale 
jako 
rzeczywistość to było straszne. Od tego kłębowiska, od tej Kany Galilejskiej, 
którą pierwszy raz 
ujrzałem na oczy, powiało na mnie trwogą wiekuistą. Czułem, że ta obłąkańcza 
ciżba chce mnie 
wessać jak swego. Bił od nich odór szaleństwa stężony ponad wszelką 
wytrzymałość. Jeden obłąkany 
może budzić litość, awersję czy śmiech, ale mrowie obłąkanych to jest taka 
groza, aż serce w pięty 
ucieka. Rzuciłem się do drzwi, ale gnom mnie powstrzymał. Miał wielką siłę w 
ręku, a ja byłem 
wychudły i słaby. Objął mnie w pasie i obrócił twarzą do ciżby, abym patrzył na 
te katakumby czy 
kazamaty, do których światło ledwie prószyło zza krat przez niskie okienka w 
wykuszach, na całe 
wnętrze zastawione stołami pod nawisłym stropem,, podpartym rzędem grubych 
filarów, na tych 
wszystkich,, od których chciałem uciec. I to drugie wejrzenie nie było już takie 
okropne, odrażające i 
przykre, ale nie okropne. Znalazłem w tym okruch pociechy. Rzeczywistość ta nie 
sztuka, 
powszednieje, choćby była makabrą. Ale drżałem cały, bo dopiero teraz - nie w 
pasach, nie w 
spętaniu, nie wśród bluźnierstw, wrzasku i płaczu, ale właśnie wśród mlaśnięć, 
siorbnięć i chlipnięć, 
na widok żrącej, tłoczącej się i bekającej ciżby w pasiakach, wiełogębnej, 
wielookiej, zachłystującej się 
zupą i kapustą, na zachlapanych stołach, wśród pomruków i pokrzykiwań, wśród 
pazernych rąk i 
uśmiechów błogości na zidiociałych twarzach - właśnie teraz objawił mi się mój 
los, czyli całe 
okrucieństwo prześładowników, którzy mnie w to pandemonium wepchnęli. Może 
kiedyś dojdę, 
dlaczego ten widok omal mnie nie dobił, dlaczego omal mnie nie ściął z nóg tak, 
że sam głową 
naprzód runąłbym w szaleństwo.
W tej ciżbie nikt nie szanował w sobie człowieka. Kultura rodzi się z szacunku, 
a mnie szacunek dla 
człowieka omsknął się raptem spod nóg. Na sekundę otworzyła się; czeluść. I 
jednak nie wpadłem w 
pułapkę prześładowników. W ostatniej chwili, na samej krawędzi, udało mi się 
zachować równowagę. 
Albowiem zdołałem pomyśleć, że człowiek w chorobie umysłowej może i traci rozum, 
ale niemożliwe, 
żeby tracił kulturę, jeśli miał i rozum, i kulturę, kultura przy nim pozostanie, 
a jeśli miał tylko rozum, nie 
pozostanie mu nic. I kiedy oniemiały patrzyłem powtórnie na kłębowisko, stary 
gnom powiedział do 
mnie półgłosem w szczęku misek, wpośród powszechnego ćpania: - Czegóż się bać? 
Taka sama 
fauna jak my. Pamiętasz Księgą dżungli? Ty i ja, ja i ty, jesteśmy jednej krwi. 
Tej samej krwi. Musisz tu 
być Mowglim, przyjacielu. - Zapominasz waść, że dawno wyrosłem z chłopięcych 
lat. I wcale mnie to 
nie bawi. - Wyglądasz w istocie na poważnego mężczyznę. Więc potraktuj rzecz 
całą jak męską 
przygodę. - Ładna mi przygoda, Boże, zmiłuj się. - Miałeś uraz głowy? - Nie 
przypuszczam. Choć w 
dzieciństwie klacz mnie kopnęła prosto w czoło. - A widzisz, wracasz do 
dzieciństwa! Będziesz miał aż 
za dużo czasu, to pochodź po swoim dzieciństwie, dobrze sobie pochodź, na pewno 
niejedną 
zapomnianą rzecz odnajdziesz. Bardzo ci się przyda, zobaczysz. A teraz chodź do 
stołu.
Wziął mnie za rękę i z nieprawdopodobną zwinnością przeciągnął za sobą przez 
gromadę cisnącą się 
do ławy z kociołkami, do Stołu Pańskiego, za którym zamiast Chrystusa łamiącego 
chleb uwijały się 
trzy znane mi gracje, Mateczka, Ruda i Chochlik, w białych szatach, każda z 
warząchwią. Zawsze 
podejrzewałem, że cud w Kanie Galilejskiej udał się dzięki temu, iż Chrystus 
cieszył się 
niewyczerpaną miłością niewiast, które dla niego gotowe były urobić się po 
łokcie. Gdy wychynęliśmy 
z ciżby, ukazały się w niemrawym oświetleniu dwie przysadziste nawy katakumb, 
gęsto zastawione 
stołami w czterech rzędach. Wszelako, gdzie się obrócić, wszystkie miejsca były 
zajęte albo 
zaklepane przez tych, co pobiegli cisnąć się po swoją spyżę. Przekonałem się raz 
jeszcze, że 
paradoksy Ewangelii unoszą się het, het, nad ziemią jak skowronki mojego gnoma. 
Gdy przyjdzie co 
do czego, ostatni, tacy jak ja, nigdy nie będą pierwszymi. Dlatego ludowa 
mądrość na każdym kroku 
kłóci -się z Ewangelią. Kto pierwszy, ten lepszy, i basta. Krążyliśmy więc nie 
jak ci, co w gościnę 
przyszli, ale jak dwa szakale, których żadna religia nie nakazuje szanować. Mam 
tę skazę, że 
wpadam we wściekłość, ilekroć coś uporczywie mi się nie udaje. Szarpnięciem 
wyswobodziłem rękę z 
uścisku mojego niestrudzonego przewodnika po tym labiryncie sobkostwa i 
pazerności i oświadczyłem 
przez zęby: - Pierdolę! - Gnom przystanął i nie mrugnąwszy okiem spytał bardzo 
grzecznie: - A kogo 
mianowicie? - Rozśmieszyło mnie to pytanie, bo co mu miałem odpowiedzieć, że 
wszystkich d 
wszystko, z jego skowronkami włącznie?, zaśmiałem się i cała wściekłość ode mnie 
odeszła.
- Nie bądź taki raptus, przyjacielu - skarcił mnie gnom - bo źle skończysz. Bez 
cierpliwości tutaj można 
zginąć. Widziałem już takich, wytrzeszczali oczy na wszystko, co się tu dzieje, 
i ani w ząb nie 
rozumieli, w czym rzecz. I przepadli. Chodzę czasem poprawić darń na ich 
grobach. Został mi nasz 
polski sentyment dla głupców. Nie wyczuwali tej wspaniałej szansy, jaką zesłał 
im los. Kto nie mógł 
sobie znaleźć miejsca w świecie, ma szansę znaleźć je tutaj. Dlatego tak tu 
tłoczno. Wielu 
powołanych, mało wybranych. Tylko cierpliwi wejdą w chwale do Królestwa Bożego, 
gdziekolwiek by 
ono było.
Staliśmy w wąskim przejściu, przesmyku wśród stołów, raz po raz ktoś nas trącał, 
przepychał 
się, mijał, raptem rosły grubianin w zielono-białym pasiaku, czerwony na gębie 
tuż obok nas 
przyhamował i wskazując prawicą, bo w lewicy dzierżył michę, na mojego mędrca, 
Błazna króla 
jegomości, zawołał ze zjadliwym zdumieniem:
- Niemowa! Ty jesteś niemowa?! A gadasz jak z nut! Tak ci to, kutasie, mowę 
odebrało? Ble, ble, ble... 
ble, ble, ble? Gdzie to twoje ble, ble? Sroczki za morza wyniosły?... Ech, 
słuchajcie! Cud nad Wisłą! 
Niemowa przemówił!...
W oczach gnoma zastygł płomień przerażenia, zasłonił ręką usta, skurczył się, 
nurknął pod 
moim łokciem, umykając zgarbiony dał susa w ciżbę i pewnie rychło dopadł drzwi, 
bo więcej nikt go 
nie oglądał, a i ja miałem go ujrzeć nie za dzień, nie za dwa, tylko w innyck 
snach, innych cierpieniach, 
po całej epoce.
- Ale mu dałem do wiwatu! - zapiał barczysty w biało-zielonym pasiaku. - Każdy 
kurdupel to wredne
nasienie, psia jego mać! Może nie? - Zgoda, chłopie - powiedziałem. - A ty 
będziesz kutasem otwierał 
wrota raju i święty Piotr Klucznik patafiana ci przytrzaśnie, zobaczysz. - E, 
jaki mądrala! Widzieliśta? - 
wybełkotał. - Idź żreć swoją zupę, bo stuknę raz i będziesz ją zlizywał z 
podłogi. - Spróbuj, cherlaku!
	Takiego kościotrupa szkoda nawet palcem dziabnąć. Masz ode mnie na 
pamiątkę... - Zebździł 
się, aż gruchnęło, i poszedł zaśmiewając się do rozpuku. A spostrzegłszy, że 
oniemiałem, omal się nie 
pokatulał z uciechy. Nie miałem nic ciężkiego pod ręką i nie zabiłem drania. 
Żaden kodeks honorowy 
nie przewidywał takiej zniewagi, wyszczególniał zniewagę słowną, zniewagę czynną 
(najrozmaitsze 
rękoczyny), ale zniewaga akustyczna w ogóle nie wchodziła w rachubę. Honor 
mieścił się w granicach 
elegancji, gdzie błyszczał i było mu wygodnie. Słodkie czasy, dziś nie ma tak 
dobrze. Ale cóż za 
problem, skoro dawno pozbyliśmy się honoru. Więc zatykając nos odszedłem w 
przeświadczeniu, że 
słabszemu pozostaje realizm polityczny.
Pragnąłem tylko wydostać się z tego ścisku, z tych cuchnących żarciem kazamatów, 
w których 
chciało mi się krzyczeć i bić pięściami, pragnąłem znaleźć się znów na górze w 
jasnej, wysokiej, 
wspaniałej karmazynowej sali, położyć się na łóżku, odpocząć od tej nienażartej 
ciżby, którą Bóg do 
życia powołał bez chwili zastanowienia, z właściwym sobie szaleństwem. Kiedy 
patrzę na taką 
rozrzutność, kiedy patrzę na siebie i tych, którzy tu są, kretynów, debilów, 
imbecyli, psychopatów, 
wszystkich, wszystkich, co tu są, chorych czy zdrowych jak ja, kiedy patrzę na 
całe te kazamaty, nie 
dam złamanego szeląga za pean "wielkich humanistów" na część Dzieła Stworzenia. 
Bo to Genialny 
Partacz i tyle. Cała bieda w tym, że co Bóg spartaczył, tego człowiek pewnie 
nigdy nie będzie zdolny 
naprawić, nie my rządzimy naturą, tylko natura rządzi nami, my najwyżej 
usiłujemy ją wykorzystać.
- Co pan mówi? - zagadnął mnie ktoś znienacka.
- Genialny Partacz, mówię! Tak to jest! Jeśli łżę,, niech mnie ziemia 
pochłonie... A pana co to 
obchodzi? Czego pan się wtrąca?
- Przepraszam, ja nie z tym zamiarem, żeby pańskie myśli płoszyć... Tylko 
zauważyłem, że pan szuka 
miejsca. I chcę pana zaprosić do naszego stolika, bo akurat nasz czwarty 
wtrząchnął obiad i poszedł... 
Chyba nie odmówi mi pan swojego towarzystwa? - Wysoki jegomość, który mówił te 
niezwykłe 
słowa, zamieniające kazamaty w salę redutową, a brudną żarówkę w kryształowy 
żyrandol, miał 
pociągłą twarz z tym ujmującym znamieniem męskiej urody, choć zniszczoną już, 
niewesołą, lecz 
starannie ogoloną, aż zdawało mi się, że tchnie od niej zapach wody kolońskiej, 
jakkolwiek poranna 
toaleta dawno minęła, a woń tak silna, że przebija wyraźnie przez kuchenne 
wapory. Zaskoczony 
patrzyłem na jego nieco ptasią głowę, długi nos z garbkiem i siwiznę na 
skroniach, w ogóle nie miałem 
chęci siadać do żadnego stołu, ale grzeczność zawsze mnie zobowiązywała, a już 
grzeczność w 
kazamatach, gdzie ci pierdzą w nos bez krępacji, zdała mi się tak niespodzianą 
gałązką oliwną, że 
należałoby ją do serca przycisnąć, aby nigdy nie zwiędła, więc powiedziałem 
skłoniwszy czoło: - Jeśli 
istotnie moje towarzystwo może szanownemu panu odpowiadać...- Och, co do tego 
nie żywię 
najmniejszych wątpliwości, proszę pana. Pochlebiam sobie, że znam się trochę na 
ludziach... Pięć lat 
oflagu to dobra szkoła. Siedzę tu pod ścianą, więc mogłem pana obserwować, kiedy 
pan wszedł... I to 
chamisko... Ech, mniejsza, Prosimy bardzo do naszego stołu. Jak mam pana 
przedstawić? Panowie, 
pan Krzysztof przybywa do naszego towarzystwa.
Skłoniłem się, a dwaj przy stole odpowiedzieli skinąwszy głowami, cała ceremonia 
odbyła się 
bez podawania rąk, usiadłem. - Przyniosę panu barszczu - powiedział Polak z 
oflagu. Wystarczył 
jeden rzut oka, aby odgadnąć, kim są nowo poznani i do czyjego stolika zostałem 
zaproszony. Od 
dawna podejrzewałem, że nie mogę być jedynym człowiekiem wykonującym sekretną 
misję, takich 
ideowców musi być więcej. I w skrytości ducha oczekiwałem, że prędzej czy 
później los mnie z nimi 
zetknie. Jednakże ciarki mi przeszły po skórze, jakbym się znalazł wśród 
różokrzyżowców. Nie ulegało 
bowiem wątpliwości, że jestem wśród Tajnych Agentów Dobrej Woli. Fluid, który 
przeszedł nad 
stołem, wystarczył, aby mnie o tym przekonać. Wszyscy mieliśmy te same 
ciemnozielone togi, a pod 
spodem pasiaki o tych samych barwach, biało-amarantowe. Nawet uchyliłem nieco 
togę na piersi, aby 
temu, który mi się spod oka przyglądał, swoje barwy pokazać. "
Był to zwalisty mężczyzna, szerokolicy, miał posturę urodzonego wodza. Jadł z 
chłopską 
statecznością, w milczeniu. Towarzyszył mu spokój i siła. Ten drugi natomiast z 
całkiem innej 
wywodził się parafii, aż zachodziłem w głowę, co nieoficjalny wysłannik Stolicy 
Apostolskiej do 
szczególnych poruczeń ma wśród nas za interes? Rzutki, nerwowy, z piętnem 
ascezy, tchnął na milę 
swoją jezuickością, zastanawiające, że nie próbował choć dla przyzwoitości nieco 
się maskować, 
skoro przebywał tu incognito. Niewykluczone, że to jego twarz tak mnie 
zafrapowała na Lista di 
Spagna przed dwoma laty. Asceza ascezą, lecz wyczuwałem, iż ten człowiek jest, 
tak czy owak, 
związany z finansami i tajemnice sejfów Banco di Santo Spirito, niepoznawalne 
dla nas śmiertelników, 
przed nim dyskretnie się otwierają. Jak widać, szykowała się tu niebagatelna 
gra. Jeśli ten człowiek 
finansował albo dofinansowywał czy - jak to Amerykanie mówią - sponsorował pewne 
poczynania 
SAGW (Tajnych Agentów Dobrej Woli), to będę zobowiązany zrewidować swoje poglądy 
na tę 
instytucję. A może dopiero zamierza nas wesprzeć i z taką ofertą tu się 
zjawił?... Rzecz wymaga 
zbadania i rozwagi, żadnych pochopnych kroków, bo ślisko.
Omal nie zacząłem się wiercić na krześle i przemyśliwać, czyby nie umknąć z tego 
towarzystwa mimo ciekawości, bo co innego słuchać o aferach, a co innego w nich 
uczestniczyć. 
Dopóki działałem sam, w pojedynkę, byłem zawsze na czystych wodach, ale 
wystarczy byle 
organizacja, aby się w Bóg wie co wplątać. A cóż dopiero takie Association, jak 
SAGW (TADW) 
najtajniejsze z tajnych, działające właściwie ponad wszystkim. A więc bez żadnej 
społecznej kontroli 
(kwestia, czy w ogóle potrzebna taka kontrola, skoro SAGW wie najlepiej i działa 
ku dobru 
powszechnemu?). Bez żadnych sankcji i trybunałów sprawiedliwości, bo SAGW 
właśnie to nic innego 
jak uniwersalny trybunał sprawiedliwości. Wszystko to pięknie, ale obudził się 
we mnie nieprzyjemny 
niepokój, coś tu czaiło się w powietrzu, wyczuwalne przez skórę. Powitalny fluid 
gdzieś się ulotnił, a 
jęły wokół mnie krążyć fluidy niebezpieczeństwa. Polak z oflagu nie wracał z 
zupą, czyżby mi dawał 
czas na zastanowienie? Zgrabnie mnie zwabił do tego stolika.
Skoro do sprzysiężenia trzech wprowadza się czwartego, niby to czystym 
przypadkiem, to 
tylko kiep nie miałby się na baczności. Coś tu się szykowało na moją biedną 
głowę. Zastanawiające, 
dlaczego ta szara eminencja, ten asceta spod znaku świętego Ignacego Loyoli, 
chce uchodzić wobec 
mnie za prostaka? I czy nie mógłby się zdobyć na nieco wybredniejszy sposób niż 
ten, który z uporem 
stosuje? Aż mi się robi słabo. Dwa dźwięki zawsze mnie irytowały, a odkąd stałem 
się radiowcem, 
doprowadzają moje wyczulone ucho do agonii: siorbanie i mlaskanie. A eminencja 
siorbie tak 
namolnie, że się skręcam. Co gorsza, nie śmiem zwrócić mu uwagi. Poniekąd nie 
nabyłem prawa, 
ledwie świeżo zaproszony usiadłem do ich stolika, i ładnie to z punktu 
wybrzydzać na maniery 
jednego z gospodarzy? Drugiemu też apetyt dopisuje, ale ten przynajmniej 
zachowuje naturalną 
kulturę jedzenia. Wszelako obaj, spostrzegam znienacka, starają się każdy na 
swój sposób 
zademonstrować mi, jakie to smaczne, toto właśnie, co mają na talerzu. W jakim 
celu to czynią? Ano 
właśnie, w tym sęk. Nie oni przecież wydają ten makabryczny obiad. A może? 
Doprawdy licho ich wie. 
W każdym razie ich zabiegi nie przypominają poczynań pary doświadczonych ptaków, 
które chcą 
przyuczyć pisklę do jedzenia, lecz raczej przywodzą na myśl zachętę ludożerców 
oblizujących się 
obleśnie nad pikantnym kęskiem".
Znienacka mój opiekun postawił przede mną talerz pełen krwawego barszczu, dla 
niepoznaki 
zwanego ukraińskim. Wzdrygnąłem się. Gdzieś w tych kazamatach prześladownicy 
przeprowadzali 
sekcję zwłok i to, co miałem na swoim talerzu, stanowiło podgrzaną zawartość 
żołądka nieboszczyka. 
Mój opiekun, bodajby sczezł, z uśmiechem podał mi łyżkę. Rozumiałem, czego się 
ode mnie wymaga, 
Jeśli mam być przyjęty do ich grona. Abym TO zjadł. Żwir potu obsypał mi czoło, 
bo z wrażenia pot mi 
kamieniał. O różnych próbach zdarzało mi się słyszeć: o próbach rycerskich, 
skautowych, 
wolnomularskich, niesamowitych próbach samurajów, ale o tej próbie, której sam 
miałem być 
poddany, nikt jeszcze nie słyszał. Boże mój, wolałbym wetknąć w ogień obnażone 
ramię. Z bólem 
można się jeszcze zmierzyć, lecz ze wstrętem - niepodobna. Tymczasem oni czekali 
wpatrując się we 
mnie. I wiedziałem, że nie wykpię się żadną wymówką, nie ucieknę od stołu i nie 
wolno mi się zdradzić 
ze swoją odrazą, gdyż wtenczas wezmą mnie za zdrajcę, wtyczkę albo prowokatora. 
Będę 
nieodwołalnie spalony. Więc przyrosłem do krzesła. I pomyślałem, że pewien 
francuski filozof, gdyby 
się tu znalazł, miałby właściwe pojęcie o mdłościach. Czas, też podła kategoria 
egzystencjalna, 
pracował przeciwko mnie. Nie mogłem dłużej zwlekać pod groźbą utraty 
przynależności do 
sprzysiężenia Dobrej Woli. Za wszystko się płaci, za dobrą •wolę najwięcej, 
trzeba ją mieć nawet 
wtedy, kiedy zdobyć się na nią nie sposób. Tędy droga do przekształcenia świata 
w duchu 
sprawiedliwości i pokoju, pomyślałem w pokorze, za którą idą czyny pełne 
poświęcenia. Zacisnąłem 
zęby i zanurzyłem w tym swoją łyżkę. Lecz kiedy niosłem ją do ust, modląc się o 
wytrzymałość ducha i 
odporność przewodu pokarmowego, abym wbrew odrazie przełknął, ręka moja 
niespodzianie i 
zupełnie niezależnie od mojej woli zachowała się jak zwichrowana gałązka, 
nastąpił raptowny skręt 
nadgarstka, konwulsja, i co było na łyżce, chlapnęło z powrotem do talerza! A 
oni aż podskoczyli na 
swoich krzesłach.
Ścierpłem z przerażenia, że wszyscy trzej, wpatrzeni we mnie badawczo, wezmą to 
za 
przewrotną sztuczkę, rozmyślny trick prestidigitatora, który się zgrywa 
bezczelnie, byleby ratować 
swoją skórę. W pośpiechu przełożyłem więc łyżkę do lewej ręki, chcąc dać 
najrzetelniejsze 
świadectwo prawdziwie dobrej woli, lecz moja skwapliwość na nic się zdała, bo 
znowu wszystko wy-
chlapałem, tym razem na moją kosmatą bródkę i świeże fałdy togi. Oczywiście ze 
zdenerwowania, 
które wzmogło wszystkie mankamenty posługiwania się lewą ręką, którą nigdy nie 
uczyłem się jeść. W 
każdym razie dowiodłem im, że robię wszystko, co w mojej mocy.
Spojrzałem na ich zafrapowane twarze i poczułem ulgę, że w tych okolicznościach 
zostanę 
niechybnie od dalszych męczarni zwolniony. Ulegając temu złudzeniu odsunąłem od 
siebie krwawy 
talerz z całym ohydztwem w środku. Natychmiast jednak zostałem wzięty na spytki 
przez wszystkich 
trzech naraz. - Co panu w rękę? - Nie wiem. - Dawno to tak? - Nie, niedawno. -- 
Wypadek przy pracy? 
- A gdzieżby tam. - Jak to? Trafił pan tu ze zdrową ręką? - Oczywiście. - Więc 
skąd to tak? - Nie mam 
pojęcia. - Wymienili między sobą spojrzenia. - Od czego, jak pan myśli? - 
Milczałem, bo może od 
refowania żagli, przypomniało mi się, że odbyłem mozolną podróż morską, żeby w 
końcu do tych 
strasznych kazamatów dopłynąć. - Długo pana trzymali w pasach? - A bo ja wiem, 
chyba dość długo. - 
Paskudna historia. - Kiedy to drobiazg. - Drobiazg? Taki feler w ręce? I to 
prawa ręka! - Jakoś to 
przeżyję, mam większe zmartwienia. - Zgłaszał pan lekarce? - Skąd, raz ją 
widziałem. - Trzeba zgłosić 
i to jak najszybciej, na najbliższym obchodzie, im prędzej, tym lepiej.
Ich perswazje spowodowały, że się zaniepokoiłem. Nie lubię wokół siebie hałasu, 
a oni tak się 
troszczyli, jakby rzeczywiście coś złego przydarzyło się mojej ręce. Myślałem, 
że to przypadkowa 
dolegliwość, jakiś kaprys mięśni czy coś takiego, czego nie należy brać 
poważnie, tymczasem okazało 
się, że nie mogę normalnie utrzymać łyżki, gdy próbowałem, za każdym razem 
następował 
konwulsyjny skręt w przegubie, dalibóg, ręka była nie do użytku! Nie mogłem nią 
nawet przygładzić 
włosów na głowie, bo skręcając się uderzała w czoło, jakby straciła wszelką 
zdolność do płynnych, 
łagodnych ruchów. Gdy patrzyłem, co się z nią wyprawia, przypomniały mi się ręce 
mojego 
przyjaciela, naznaczonego paraliżem dziecięcym. Jakby mi kto serce ścisnął, 
ujrzałem ten jego gest, 
jakim odsuwał włosy z czoła. Cierpiałem wtedy z tego powodu, że on tak okrutnie 
cierpi. I myślałem, 
że nie jest to sprawiedliwe. Kto żyw, ucieka od komunii cierpienia, a ja się do 
niej poczuwam, bo taki 
się urodziłem. Rodzą się tacy jak ja i mój sparaliżowany przyjaciel. Nie skarżył 
się. nigdy, a przecież 
mógł o sobie powiedzieć: urodziłem się po to, aby żadne cierpienie nie zostało 
mi oszczędzone. Więc 
dopełnił się związek między nim a mną, zostałem pobłogosławiony niedowładem 
ręki.
- Pan pozwoli - odezwał się mój opiekun - że pana nakarmię. - I tak szybko a 
zgrabnie wlał mi łyżkę do 
ust, że ani zdążyłem pomyśleć, o tym, co za paskudztwo znajduje się w talerzu, a 
kiedy pomyślałem, 
okazało się, że był to barszcz! Omal nie zachłysnąłem się z wrażenia. Z każdą 
łyżką utwierdzałem się 
w przekonaniu, że poddano mnie próbie wytrzymałości badając moją odporność na 
sugestię i to, co 
miało zrobić na mnie wrażenie treści żołądka nieboszczyka, niczym takim nie 
jest. Drobno pokrajane 
buraczki smakowały jak buraczki, kapusta jak kapusta, ziemniaki jak ziemniaki. I 
woń znajoma, aż 
pociągnąłem nosem w obawie, czy nie zatrąci formaliną albo jakimkolwiek śladem 
przybytku, w 
którym kraje się ludzkie zwłoki, ale niczego takiego w zaiste swojskim i 
przyjemnym zapachu ani 
trochę się nie doszukałem. Był to doprawdy nie najgorszy barszcz ukraiński, 
któremu tylko tyle można 
było zarzucić, że pożałowano do niego śmietany. Jednakże moja wrażliwość poddana 
tak perfidnej 
próbie zachowała urazę i jęła wyraźnie powściągać jakikolwiek apetyt, który 
mógłby się we mnie 
obudzić. Przy czym stać ją było również na perfidię. - Nie widzisz, co jesz? - 
mówiła. - Widzę, dobry 
barszcz. - Zbyt szybko zmieniasz przekonania.- Trzymam się faktów, nic więcej. - 
Nadzwyczaj łatwo 
dajesz się przekonać, bez względu na fakty, pozwalasz sobie wmówić, że to, czym 
cię karmią, nie 
jest... - I tak dalej. I tak dalej. Zaiste rozsmakować się w tym barszczu było 
niepodobna. I choć Bóg 
wie jak dawno jadłem i powinienem być samym czystym, szczerym głodem, w ogóle 
nie odczuwałem 
głodu.
Właściwie wciąż usiłowałem zwalczyć w sobie wstręt, jakbym czuł, że wiele od 
tego zależy, 
choć, co konkretnie, nie potrafiłem sobie uświadomić, skoro wygląda na to, że 
mogę się doskonale 
obejść bez jedzenia. Przecież myślę, poruszam się, żyję, ba, towarzyszy mi nawet 
lotność myśli, 
której dawniej w aż takim stopniu nie posiadałem. Po cóż mi jeść? Przyjemności z 
tego nie miałem 
żadnej. Pozwalałem karmić się swemu opiekunowi z rezygnacją tuczonej gęsi, która 
przymyka 
powieki ze znużenia. Łyżka za łyżką. Raptem żołądek mi się skurczył, poczułem 
gwałtowną falę 
mdłości, jakbym za chwilą miał zwrócić wszystko, czym minie nakarmił Polak z 
oflagu w miłosierdziu 
swoim. Zakryłem ręką usta, zerwałem się i uciekłem od stołu. Wśród krwawych plam 
biegłem, bo całe 
kazatmaty ociekały krwią, trupią polewką sporządzoną przez prześladowników. Woń 
jej nieznośna 
mieszała się z odorem podgrzewanej, raz już przetrawionej kapusty, którą pożerać 
mogli tylko 
nieświadomi rzeczy, chorzy na umyśle. Potrącając tych nieszczęśników wybiegłem 
stamtąd do krypty i 
natychmiast na górę. Tam mi dopiero ulżyło, gdy odkryłam łazienkę, rzędy 
umywalek, lustra, kafelki. 
Inny klimat, inne powietrze. Napiłem się wody z kranu. Raptem ścierpłem z 
przerażenia i znalazłszy 
się in arbiculo mortds przez kilkadziesiąt sekund czekałem na wyrok losu. 
Jednakże woda nie była 
zatruta kur arą. W ogóle nie była niczym zatruta, sprawdziłem to na sobie. 
Dobra, rześka woda. Odtąd 
mogę ją pić bez obaw. Puściłem żywy strumień, przytknąłem wargi, napiłem się do 
syta. I w ten 
sposób pozbyłem się tych podstępnych mdłości.
Jakiś brodaty facet podglądał mnie, spostrzegłem to w lustrze, podglądał tak 
bezczelnie, że w 
końcu mnie to zirytowało i pogroziłem mu palcem. Wytrzeszczył na mnie znajome 
oczy. I wtedy, 
śmiechu warte, wzdrygnąwszy się pojąłem, że sam na siebie wytrzeszczam oczy i 
sam sobie 
wygrażam palcem. Własnego oblicza nie rozpoznałem, takie zrobiło się 
anachoreckie, jakbym żywot 
strawił wśród umartwień na pustyni. Wyostrzone rysy, wychudły nos, zapadnięte 
oczy, a przede 
wszystkim wąsy i broda, których nigdy nie nosiłem, przetkane siwizną, wcale nie 
sute, tylko śmieszne, 
bo ani chrześcijańskie, ani słowiańskie. Nie była to bynajmniej wspaniała broda 
patriarchy czy burłaka, 
lecz kusa, kosmata bródka-Dotknąłem jej z niedowierzaniem, bo wyglądała jak 
przyklejona i całkiem 
do mojej twarzy niedobrana. Jakby mnie ktoś złośliwie ucharakteryzował na... 
Judasza?, Jagona?, 
chińskiego mędrca?, kogoś, kim być nie mogę. Szarpnąłem, zabolało, dalibóg, 
bródka była 
rzeczywiście moja! Więc ją pogłaskałem. Okazuje się, że to wielka przyjemność. 
Jeszcze jedna 
przyjemność w życiu mężczyzny, którą tak późno poznałem, a mogła mnie całkiem 
ominąć. Nawet 
szpetną bródkę głaskać jest bardzo przyjemnie, więc dobrze, że ją mam, 
pocieszycielkę w tym 
universum, gdzie każą się obywać bez żadnej przyjemności. Zrobiłem oko w 
lustrze, ja dawny do tego 
ascety z bródką. - Jak się pan masz? - Tak samo jak ty. - Niemożliwe. Wcale nie 
jesteś do mnie 
podobny. Ja zostałem tam. I wszystko, co moje. Tutaj manie nie ma. - Daleko nie 
zajedziesz tym 
kłamstwem. - To święta prawda! Nie poczuwam się do żadnego związku ż takim 
podejrzanym typem 
jak ty, który się tu znalazł, bo widać na to sobie zasłużył. - Tak samo jak ty. 
- Mnie do tego nie mieszaj! 
Mnie, pełnego życia i energii mężczyznę! Z otwartą głową! Człowieka, który coś 
pożytecznego zrobił! I 
ma nadzieję zrobić. Nie waż się mnie w to mieszać, słyszysz? To ty tu jesteś, 
oszuście! Ty, a nie ja. - 
Przestań się wygłupiać, durniu, bo wpędzisz się, Wiesz w co? Właśnie! Wtedy stąd 
nie wyjrzysz na 
słoneczko boże.
Odwróciłem się od lustra i poszedłem precz. Na korytarzu natknąłem się na 
zaaferowaną 
diabliczkę, tę drobniutką, podobną do chochlika z filuternym wejrzeniem. 
Wyglądałem przy niej na 
mocarza, taki był to kruchy drobiażdźek, budziła we mnie czułość, a w 
zakamarkach świadomości 
ciekawość, na co by ją było stać w upojeniu miłosnym. Pokusy anachoretów są 
straszne, bo to 
skądinąd zdrowi mężczyźni, natomiast moje stawały się czysto nostalgiczne, odkąd 
zostałem 
wygnany poza rubieże męskości.
- O, właśnie pana szukam! - zawołał mój Chochlik. - Proszę na zastrzyk. - 
Poszedłem za nią, za jej 
ruchliwym kuperkiem opiętym lśniącą bielą, trawiony uczuciem niemocy i wstrętu 
do tego wielbiciela 
wdzięków niewieścich, który kroił na trubadura, a okazał się niewyżytym 
lubieżnikiem i gotów 
rozpaczać, że stracił jurność, choć sprawiedliwie go to spotkało. Potępienie 
samego siebie jest wielką 
siłą anachoretów, a może i pocieszeniem, bo nie jest to szczęście, kiedy 
człowiek wie, że już go nie 
muśnie żaden płomień. Wzrok mój padł na damasceńskie róże, które stały w 
zabiegowym. Nikt ich nie 
zabrał. Kwitły w siwaku na stole, jak je przyjęły te panny w bieli. A czy 
którakolwiek pochwyciła ich 
mistyczny sens? Pożegnanie z miłością kobiecego ciała? A może ona, ta kruszynka, 
ten Chochlik 
przynajmniej zrozumiał? To rosa mistica. Wie pani, co to znaczy?
- Woli pan w prawy czy lewy? – Jeśli mam być szczery... to siostra mi się bardzo 
podoba. - Ale ja 
pytam: w prawy czy lewy? W który pan woli? - A czy to takie ważne? Nie możemy 
porozmawiać o 
czym innym? - Ale ja pytam, jak pan woli? - Ja wolę tak, jak pani woli. Żaden to 
mężczyzna, który ma 
tylko swoją przyjemność na względzie. - Pan ma czas żarty sobie stroić, a ja nie 
mam czasu kichnąć. 
Wie pan, ilu jeszcze czeka? No, w który pan miał ostatnio? - Nie pamiętam. 
Wszystko jedno. - Dobrze, 
obejrzymy oba. Niech pan pokaże. Śmiało, śmiało... - Wolałbym się pokazać od 
lepszej strony. - Czy 
pan naprawdę nie ma dla mnie litości? Jak się trafi dowcipniś, to gotów 
zadręczyć człowieka. A ja 
myślałam, że pan jest inny - Jaki inny? - Poważny człowiek. - Dobrze, dziecko. 
Dawaj mi ten zastrzyk i 
koniec! Po co tyle gadamy? - Spokojnie, panie Krzysiu. Tylko spokojnie, ja 
bardzo pana proszę. Jak 
pan się zdenerwuje, to mnie się zaraz ręce trzęsą... Tak nie trzeba. Z różnymi 
chorymi mam do 
czynienia. Jeden chciał mnie pobić, a drugi... mniejsza, kiedyś panu opowiem. - 
Panią pobić, 
Chochliczku? Pokaż mi tylko tego drania! - No, dobrze, dobrze. Niech pan teraz 
postoi spokojnie... - 
Poczułem jej zimne palce na swoim rozognionym ciele.
- O, Matko Święta, tu nie ma gdzie kłuć! - szepnęła zatroskana. - Co, oba 
policzki tak spuchnięte, 
jakbym zaglądał do ula po miód? - Zaśmiała się wbrew woli, a śmieszek miała też 
drobniutki. - Oj, 
panie Krzysiu, żeby pana tu rzeczywiście dobry humor nie opuszczał, bo... Nie 
podoba mi się to 
bardzo. Straszny obrzęk, aż parzy w palce. Muszę o tym natychmiast zameldować 
lekarce, ale dziś 
już jej nie będzie. No, nie wiem, kazała panu nadal robić iniekcje, więc 
muszę... A tu doprawdy nie ma 
gdzie. I twarde toto, nie daj Boże. No trudno, napiszę o tym w. dzisiejszym 
raporcie. Sama nie wiem, 
jak ja panu igłę wbiję... A potem, jak już wszystkich poopędzam, postaram się 
zrobić panu kompres... - 
A rzeczywiście pani doktor coś o jakimś kompresie wspominała, - Wspominała? To 
mało, tu się trzeba 
stale o wszystko dopominać, panie Krzysiu. I przypominać wciąż a wciąż. Inaczej 
nie da rady. Ona ma 
z sześćdziesięciu pacjentów na głowie, a bywa, że i więcej. No w I imię boże...
- Ma pani cudowną rękę, Chochliku. Nawet nie poczułem. - Tak pan tylko mówi, 
żeby mi nie robić 
przykrości. Bardzo bolało i piekło, prawda? - Ani trochę. Taka rączka jak 
koliberek, aż muszę ją 
ucałować. Dziękuję. - Och, niech pan więcej tego nie robi. Nie wolno. 
Zabronione. Tu jest szpital, 
higiena, nie ma mowy. Pan rozumie? - Nie wolno? Więc znowu nie wolno? W 
porządku. Co mam 
rozumieć? A czy pani wie, że mnie niczego nie wolno? Niczego, dziewczyno! 
Wszystko jest mi 
zabronione. Masz ty o tym pojęcie?
- Nie jest tak źle, panie Krzysiu. Sam pan się o tym przekona. To tylko na 
początek tak się może 
wydawać... - Jaki początek?! O czym ty mówisz, dziewczyno? Ja tu wiek życia 
strawiłem. Jeśli to ma 
być dopiero początek, to kiedy będzie koniec? Nigdy go już nie będzie? - Panie 
Krzysiu, pan tu jest 
dwa, może trzy tygodnie! Nie wie pan o tym? - Boże święty, to dopiero trzeźwość 
kobieca! Dla was 
Mojżesz przeszedł przez Morze Czerwone w dwa dni i kwita! A dla mnie on szedł i 
szedł. Idzie do tej 
pory. Zlany krwawym potem. Rozumiesz, dziecko?
- Panie Krzysiu, ja pana błagam, ciszej. Cichutko. Tu nie można podnosić głosu. 
Bo zaraz przybiegnie 
pielęgniarz. On właściwie powinien tu być cały czas... Trzeba grzecznie, jak pan 
umie. - Dobrze, 
siostro. Przepraszam. Nie mam tu do kogo ust otworzyć. - Porozmawia pan, 
przyjdzie żona... Była 
już? - Nie. - No, bo pan dopiero co wyszedł z gwałtownej... no, z obserwacyjnej, 
chciałam powiedzieć, 
a tam pacjenci wizyt nie mają, więc teraz zobaczy pan, że żona przyjdzie w 
najbliższy czwartek... ach, 
to już jutro. Jutro, panie Krzysiu. Cieszy się pan? Prawda? - A wie pani, 
zastanawiające... ilekroć 
spodoba mi się jakaś kobieta i dam jej to do zrozumienia, tak że ona dobrze wie, 
jak bardzo mi się 
podoba, to musi, tak czy owak, zrobić ten hokus-pokus, wspomnieć o mojej żonie. 
Co to takiego? 
Może mi pani wyjaśni? Nie, panie Krzysiu. Pacjenci czekają. Gdybym tak z każdym 
rozmawiała, nie 
zdążyłabym zrobić zastrzyków do wieczora, a przecież wieczorem będzie następny 
zastrzyk. - No, 
dobrze. To wtedy niech mnie siostra weźmie na sam koniec, i porozmawiamy. - O, 
nie. O ósmej 
kończę i mnie nie ma. - Więc nie chce siostra ze mną porozmawiać? - Tu jest 
ukrop, rozumie pan, a ja 
w tym wrzątku. Może kiedyś, jak będę miała nocny dyżur, wtedy można odetchnąć. A 
teraz żegnam 
pana. - Mam prośbę. Niech pani weźmie te róże, niech one będą z panią, one tu 
więdną dla nikogo. - 
Dlaczego dla nikogo? Nie, panie Krzysiu. My starałyśmy się wszystkie zrobić dla 
pana, co było można. 
A ja, powiem panu szczerze, znacznie mniej zajmowałam się panem niż inne 
pielęgniarki. Więc niech 
będą dla wszystkich. Niech tu stoją. Zgoda? A ja, co spojrzę na nie, to sobie o 
panu pomyślę. Panie 
Zygmuncie, panie Piotrze, panie Kazimierzu! Na zastrzyk!... - zawołała przez 
otwarte drzwi na 
korytarz. Gdzieś dalej ktoś głos jej podchwycił i poniosło się wołanie w głąb 
pawilonu.
A ja stałem bez ruchu i patrzyłem na jej drobną postać, i przypomniała mi się 
melodyjka z 
chłopięcych lat, którą niespodzianie usłyszałem wieczorem przez otwarte okno w 
pewnym 
egzotycznym kraju, i była tak niesamowita wśród pustkowia, biedy i wielbłądów, 
że utkwiła mi aż dotąd 
w pamięci, aby się ocknąć prawem przedziwnych powikłań i asocjacji losu, więc ją 
zanuciłem patrząc 
na tę kruchą dziewczynę, żywą statuetkę w salonach domu obłąkanych: "Jestem 
figurynka z 
porcelany... Z czeskiej fabryczki jestem ja... Popatrz na buziak mój cacany..."
- Ach, jaka to ładna melodia! - zawołał Chochlik. - A słowa? Są do niej słowa? - 
Są, głupie. Słowa są 
głupie, siostrzyczko. Nie ma mądrych słów. Jest ich w ogóle bardzo wiele, a jak 
mało one znaczą. - 
Jeśli tak, to niech pan powie choć jedno słowo, które najmniej dla pana znaczy? 
- Rozum. - Dlaczego 
akurat rozum?!
- Bo to słowo bez żadnego pokrycia. Ludzie kierują się wszystkim, tylko nie tym, 
choć wmawiają sobie, 
że tak nie jest. Najlepszy dowód, że tak właśnie jest, to te wszystkie 
konwulsje, które od wieków 
wstrząsają światem. Jaki jest rozum w zabijaniu, siostrzyczko? To tylko chytrość 
i wyrachowanie. 
Nienawiść, owszem, ale rozum nie jest nikomu do niczego potrzebny. Kaznodzieja, 
moralista, polityk, 
pani powie, że ma rozum, a on ma VACAT zamiast rozumu, tak jak wszyscy zresztą. 
Rozum wakuje 
od czasów Kaina i Abla. Nie ma go - choć teoretycznie powinien być - i nigdy go 
nie będzie. Prędzej 
teoretycznie obliczenia odkryją trzysta miliardów księżyców wokół dwudziestu 
miliardów 
hipotetycznych planet krążących we wszechświecie. I dlatego nikt nie chce się 
przyznać, że jest tylko 
kłębkiem instynktów i namiętności. Niczym więcej, siostrzyczko miła. Tymczasem 
okazuje się, że 
każdy ma rozum! A daj wam Boże zdrowie!...
- A Bóg zapłać, Bóg zapłać - powiedział tęgawy jegomość, który wypiął do 
zastrzyku swoje obnażone 
pół-dupki. Za nim stali jeszcze dwaj, pyzaty młokos i rudzielec w rozchełstanym 
pasiaku z 
"krucyfiksem" na skudłaconej piersi. Skądś ich znałem, gdzieś ich widziałem, w 
śnie czy na jawie, czy 
w jakimś piekielnym chocholim tańcu, który snuł się po obrzeżach świadomości. 
Obaj patrzyli na mnie, 
jak mi się zdawało, z taką dozą bezczelności, która zakrawa na kpinę albo wręcz 
szyderstwo. Ten 
pyzaty kuksnął w bok rudzielca i powiedział ze sztubacką uciechą niby to do 
koleżki, ale tak, aby był 
dobrze słyszany: - Wpadłeś, Zygo! Objawił się nowy fenomenolog! Fenomenalny, 
słyszałeś? Adiu 
fruziu! Ty idziesz w krzaki!
- Nie błaznuj, mój drogi kopciuszku. Nie trzeba. Nie trzeba. Nie znasz się 
bliżej na tej problematyce, 
więc istnieje obawa, czy zrozumiałeś cokolwiek z tego, co tu przed chwilą w tak 
frapujący sposób 
zostało wygłoszone. Obnaż lepiej to, co trzeba, bo widzisz, że siostra czeka, 
kopciuszku. Pomogę ci... 
- niewinnym ruchem obsunął młokosowi spodnie pasiaka i zrobił to rzeczywiście w 
tak naturalny 
sposób, że siostra-Chochlik ani drgnęła, a może odrobina wdzięku i czułości 
umknęła jej uwadze, 
zwłaszcza że ten koleżeński gest rudzielca był zsynchronizowany ze skierowanym 
do mnie pytaniem:
- Czy pan jest ateistą?
- A jak pan sądzi? - odparłem swoim zwyczajem, aby ci, co mnie pytają, sami 
potrudzili się trochę nad 
odpowiedzią. Nie lubię interlokutorów, którzy z lenistwa wolą się utrzymywać 
moim kosztem. 
Rudzielec zmarszczył brwi, a jego chuda twarz wyłaniająca się z obfitości 
uwłosienia zastygła w 
namyśle, zanim odpowiedział:
- Zważywszy pańskie argumenty... Przypuszczam, że tak. Jest pan ateistą:
- To źle pan przypuszcza.
- Czyżby?... Słuchałem uważnie pańskiego wywodu o rozumie. Pomijał on zupełnie 
istnienie Boga. 
Stąd pozwoliłem sobie przypuścić... Jeśli się mylę, chciałbym poznać jakiś 
argument, który mojemu 
przypuszczeniu przeczy, a nie deklarację albo gołosłowne zaprzeczenie... - 
spuścił spodnie. - 
Przecież pytam z całą powagą.
- Dobrze, odpowiem panu. Moje pretensje do Pana Boga to jedyna łaska wiary, jaka 
została mi dana.
- Pojmuję... Bywają i takie punkty widzenia - powiedział z młodzieńczą głębią 
przemyśleń i erudycji. - 
Wszelako, ad rem. Moim zdaniem, można kwestionować rozum ludzki. Z pewnymi 
zastrzeżeniami. To 
trzeba by jeszcze przedyskutować. Ale jedna jest rzecz ewidentna. Pan ani trochę 
nie liczy się z 
rozumem bożym... Aj, jak siostra kłuje! Aj, piecze! Aj, co siostra wyprawia?!... 
O, jejku! - Panie 
Zygmuncie! Proszę być cicho! Nie wiercić się... To dobra igła. Gładziutko 
weszła. Za chwileczkę 
kończę... - O, jejku!... - Panie Zygmuncie... - O. je je je jej!.. - Cicho, do 
jasnej cholery! - palnął 
Chochlik z taką determinacją, o jaką go nigdy nie podejrzewałem, i rudzielec 
zamilkł, jakby go kto w 
papę zamalował. Posykiwał tylko przez zaciśnięte zęby, z grymasem krzywdy i bólu 
na obrośniętej 
twarzy. Wyciągnęła igłę, przetarła watką ukłucie i odłożywszy na stolik 
strzykawkę wyjęła z kieszonki 
koralikową chusteczkę, aby otrzeć mokre czoło. Spostrzegłem, że pot lśnił 
również pod jej ciemnymi 
oczami i na nosku, który miał krój aircyzgrabny.
Rudzielec podciągając pasiakowate spodnie w różowe gwiazdki, które nadawały mu 
wygląd 
arlekina, z krzyżem na rozchełstanej piersi, w zawziętości swojej nie darował 
małej, spoconej 
dziewczynie.
- Dam na mszę, żeby się siostra nauczyła robić zastrzyki.
- A ja się pomodlę, żeby z takiego mazgaja jak pan wyrósł wreszcie mężczyzna! I 
będzie kwita - 
zawołał Chochlik cały w rumieńcach. I natychmiast kategorycznym tonem zwróciła 
się do tych 
wszystkich drabów ze runą włącznie, którzy się wokół cisnęli: - Panowie... 
Wszyscy, którzy mieli już 
zastrzyk, niech mi natychmiast stąd wyjdą! Wszyscy co do jednego. Wynocha!
Na korytarzu, po którym krążyli ludzie w pasiakach, jedni dziwnym truchtem, 
drudzy 
zamaszyście, inni opieszale, ale wszyscy z podobną perseweracją, jakby ich ktoś 
nakręcił tym samym 
kluczykiem, każąc im stąpać i kiwać się każdemu s osobna, iżby to mechaniczne 
kolebanie nie miało 
końca, rudy apostoł przypiął się do mnie natychmiast, a jego pyzaty "komiliton 
przysłuchiwał się z 
zachęcającą miną, drapiąc się pod pachami.
- A jednak pan nie ma racji! - zawołał podnosząc na mnie gorejące oczy, w 
których błąkało się coś, 
czego nie umiałem nazwać, może wieczyste testimonium szaleństwa, charyzmat 
pozostawiony przez 
Chrystusa tym, którzy Zbawiciela widzieli osobiście. - Pan nie wierzy w rozum 
ani boży, ani ludzki! 
Epur si muove! Całkowicie pan o tym zapomniał. I stąd ta pańska prywatna 
apokalipsa! Wszystkie 
paradoksy istnienia, a nawet aberracje, tylko nam się tak przedstawiają, są 
wynikiem naszej 
rozdygotanej optyki, natomiast w optyce rozumu bożego zupełnie inną mają postać. 
- Jaką 
mianowicie? - Ładu i harmonii. Nie zaprzeczy pan, że to jest właśnie prawo 
wszechświata. W kropli 
wody i galaktyce tę samą ma pan harmonię. - Bardzo to pięknie. A pańskim 
zdaniem, kropla wody ma 
świadomość? - Tak jak my ją rozumiemy, to chyba nie. - No właśnie. Harmonia może 
istnieć tam, 
gdzie świadomość nie istnieje. Bo świadomość i harmonia wykluczają się nawzajem.
- A to ci przytsrał! - odezwał się młokos i z rozmachem plasnął swoją 
rozcapierzoną dłonią w moją 
dłoń wołając przy tym: - Masz pięć! - zrozumiałem to jako wyraz sztubackiego 
uznania, choć byłem 
taką manifestacją nieco zaskoczony.
- Dziękuję ci, Sancho - powiedziałem.
- Dlaczego nazywasz mnie Sancho?
- Bo gdzieś już cię widziałem.
- Może. Aha, przyglądałem się, jak rozrabiasz na obserwacyjnej... Lubię 
przyglądać się, jak tam 
rozrabiają.
Duża rzecz - zachichotał.
- A cóż ja takiego robiłem?
- A różności. Pół dnia krzyczałeś do rozpuku: "Uwaga! Uwaga!", w najrozmaitszych 
językach. Ile ty 
znasz języków?
- Mało. Co jeszcze robiłem?
- A śpiewałeś. "Nie rzucim ziemi", Marsz Mokotowa, Ostatni walc, "Oto dziś dzień 
krwi i chwały", "O, 
mamo, otrzyj oczy", "Green grass of home", "Bradiaga sud bu proklinaja". I coś 
tam jeszcze, nie 
pamiętam. Głos masz niezły, ale repertuar do kitu. Bywają tu lepsze.
- Nie opowiadaj, że zajmowałem się tam wokalnymi występami. Trudniłem się 
zupełnie czym innym. 
Najlepszy dowód, że postronny obserwator zwraca uwagę tylko na pozory, a wniknąć 
nie potrafi w 
istotę rzeczy. Przede wszystkim bardzo intensywnie myślałem. Tak, mój Sancho. I 
dokonałem wielu 
przemyśleń, na które bym się nigdy nie zdobył. Nawet był taki moment, że 
dotknąłem klucza 
mądrości, ale mi sparzył palce.
- Wiem, wiem. Kozak to ty jesteś... Udała ci się sztuczka, której tu jeszcze 
nikt nie zrobił. Sam 
rozwiązałeś się z pasów i temu skubanemu Tęgawkowi mało nie oberwałeś jąder. 
Żałuję, że tego nie 
widziałem, wszyscy żałują, że to była głucha noc. Ale Tęgawek się skarżył 
ordynatorowi. I komu się 
da. Klawo to zrobiłeś! Masz pięć!... Bardzo klawo. Dawniej nas brali w łańcuchy, 
nie? I było wszystko 
cacy.
- Boję się, że robisz mnie w konia, Sancho. Niemożliwe, mój chłopcze, abym 
kogokolwiek chwytał za 
przyrodzenie. Może kto inny to zrobił, a odium spada na mnie prawem kaduka.
- To sobie przypomnij. I uważaj na zakrętach. Bo Tęgawek ma ciebie na oku. Ten 
potrafi zalać sadła 
za skórę. A tyś go w dodatku przezywał: "Oberfuhrer" czy jak tam.
- Oberteufelfuhrer, Sancho. Tak, to pamiętam.
- No, właśnie, A on tu był jeszcze za okupacji i takiego przezwiska to on bardzo 
nie lubi. Wścieka się 
na ciebie, nie dość, że mu ubliżają, to nabiał jeszcze chcą nadwerężyć. -; Może, 
może rzeczywiście 
coś takiego było... Taka dzikość? Mój ty Boże. I to akurat we mnie? Dlaczego? - 
A bo ktokolwiek wie, 
co w nim siedzi? - powiedział Sancho i zaczął czochrać tłustą głowę, jakby go 
okropnie swędziała.
- A dla mnie nie ulega najmniejszej wątpliwości - odezwał się rudzielec 
dotykając krzyża, który wisiał 
na jego piersi, a kształtem przypominał krucyfiks odcięty od postumentu - że 
demon był przy panu i 
wokół siebie widział pan też demony. Przecież rdzeń przezwiska, które pan 
stworzył, wyraźnie na to 
wskazuje: Teufel! Diabeł! A ponadto przypominani sobie inną okoliczność... Kiedy 
pan leżał w pasach, 
ilekroć do obserwacyjnej zajrzał szef pielęgniarzy, ten mały, czarny, z oczami 
jak węgle, z aksamitną 
czarną wypustką na fartuchu, pamięta pan, to pan natychmiast wołał do niego za 
każdym razem: "Ta 
karczma Rzym się nazywa, kładę areszt na waszeci!" Tak pan na niego grzmiał. A 
kopciuszek też to 
pamięta. Prawda, kopciuszku?
- Cha, cha, chi, chi, hejże, hola! A któż by nie pamiętał?! - zaśmiał się 
Sancho. - Bo to była dobra 
zabawa, kiedy pan do tego generała pielęgniarzy, do tego trepa, wołał: "Będę 
miał prawo trzy razy 
zaprząc ciebie do roboty! A ty najtwardsze rozkazy musisz spełnić co do joty!" 
Tak pan cło niego 
zasuwał wiązaną mową, a on się kręcił, jakby go kto nadziewał na szpilkę, a nas 
od śmiechu brzuchy 
bolały!
- O, właśnie, właśnie. Dobrze, żeś to przypomniał. To koronny dowód na władanie 
demonów. Bo w 
panu nastąpiła kontaminacja. Był pan Mefistofelem i tym polskim szlachciurą 
zarazem, diabłem i 
czarnoksiężnikiem w jednej osobie. Bo przecież areszt kładzie Mefistofel, a 
zaprząc go do roboty ma 
prawo pan Twardowski. Tak było w tej karczmie, odrębnie i jasno. Tu Mefistofel, 
a tu Twardowski. 
Tymczasem w panu rzecz się skontaminowała! Demon był zarazem wewnątrz i na 
zewnątrz, pozbawił 
pana poczucia odrębności, jakiegokolwiek dystansu i proporcji, zależność demona 
od człowieka 
skontaminował z zależnością człowieka od demona! Makabryczna robota! Ty się 
śmiałeś, kopciuszku. 
Ale dla mnie to był wstrząs. W jaką otchłań może się człowiek osunąć! To było 
dla mnie okropne... 
Modliłem się co wieczór za Pana.
Słuchałem tego, co mi oba] prawili, z niepokojem równym temu, jaki zdradzał mój 
przyjaciel 
alkoholik, który po wódce tracił pamięć, a gdy otrzeźwiał, przeróżne brewerie 
można było mu wmówić, 
gdyż wiedział, że w gruncie rzeczy jest zimnym draniem, i bał się, że to jego 
draństwo powyłaziło z 
niego tędy, siędy. "Pierwej by mi ręka uschła!", wołał dla zachowania pozorów. 
Pierwej to było jego 
ulubione słowo. Chyba za dużo wódki z nim wypiłem. I teraz można mi było wmawiać 
brewerie, które 
mogły się zdarzyć albo i nie, choć dwaj świadkowie je potwierdzali. Albowiem w 
mojej pamięci nie 
pozostało nic. Owszem, jest karczma, brzęk szklanic, cienie gam-ratek. Ale to 
było pierwej. I mnie się 
przydało to staroświeckie słowo. Natomiast w mojej świeżej pamięci, że tak 
powiem, tutejszej, są tylko 
spętane ręce i nogi. Swędzące ciało. Nic więcej. Tylko to. I moja samotność, 
którą nawet śmierć 
wzgardziła. Raptem - widzę ich obu, tego rudzielca z krzyżem na piersi i .tego 
pyzatego młokosa, jak 
objęci ramionami stoją w otwartych drzwiach gapiąc się na mnie, gdy dogorywam 
przywiązany do 
masztu bez pociechy skonania. Słońce wschodzi i zachodzi. To są zatem świadkowie 
moi. Ahoy, on 
the board! Kurs na Itakę! Siła wiatru: nieskończoność w skali Beauforta!... Więc 
skoro tak było, to mógł 
być i Mefi-stofel. Mógł być czarny pielęgniarz i sto innych diabłów czy demonów, 
cała załoga,1 cały 
personel pandemonium, który zaangażowałem na tę podróż wśród odmętów ziemi i 
nieba.
I pomyśleć, że ktoś się za mnie modlił! Ktoś, kto ani mnie znał, ani pił ze mną 
wódkę 
zakrapianą piołunem przyjaźni. Po prostu człowiek modlił się za drugiego 
człowieka. Aby opuściły go 
diabły. Schwyciło mnie spazmatyczne wzruszenie, omal nie osłabłem i omal nie 
zapłakałem, wszelako 
wrodzona niechęć do manifestowania wzruszeń pozwoliła mi zapanować nad sobą; 
pozbyłem się 
ucisku w krtani i swobodnym tonem powiedziałem do rudzielca:
- No i widzi pan, panie Zygo... jeśli się nie mylę? Egzorcyzmy pańskie 
poskutkowały.
- Tego nie jestem pewny - powiedział po chwili, przyglądając mi się spod oka... 
- W tym rzecz, że tego 
właśnie nie jestem pewny.
- Przecież nie bluźnię Bogu ani ludziom.
- Na pozór tak. Ale co się w panu dzieje, któż to może wiedzieć? Czy szatan nie 
umie się maskować? 
Potrafi się także przyczaić. A pan miał gorsze związki z szatanem niż węglarz, 
który nie tylko musi się 
usmolić, ale czerń mu wrasta w skórę.
- Groźne to, co pan mówi. Z takim nastawieniem pan by zakwestionował dobrą wiarę 
większości 
Ojców Kościoła. Każdy miał do czynienia z szatanem. I każdy się po swojemu 
rozprawił. Choćby 
święty Augustyn.
- Mam wątpliwości, czy akurat Augustyn rzeczywiście się z nim rozprawił. Ale 
mniejsza. Cierpiałem, 
kiedy pan cierpiał, bo obcowanie z szatanem jest przeraźliwym marnotrawstwem, 
dewastacją duszy.
- A może jej rozkwitem?...
- Deus meus! Widzi pan! I kto to się odezwał? Kto podszepnął takie słowa?! A pan 
się łudził, 
człowieku, że książę ciemności mówi: bywaj zdrów, nie zobaczymy się więcej?
- A cóż ja takiego powiedziałem ponad najzwyklejszy komunał? Człowiek się 
sprawdza w walce z 
szatanem. Dojrzewa, a dusza jego rozkwita.
- Nieprawda! Kto ma stosunki z szatanem, musi się zarazić.
- Skieować szatana do Wassermana! I cześć! - zawołał Sancho klepiąc się w udo, a 
jego pyzata twarz 
śmiała się od ucha do ucha.
- A pfuj! Cicho bądź, kopciuszku! - zganił go rudy przyjaciel. - Nie potrafisz 
niczego uszanować? Waży
się tu czyjś los, nie rozumiesz? Nie pora na błazenadę! Rozstrzyga się tu bowiem 
kwestia ostateczna. 
Jeśli nie potrafisz zachować powagi, to idź sobie stąd, pooglądaj, co się dzieje 
na gwałtownym... Nie 
chcesz? Więc zostań, ale pamiętaj, jeszcze jeden niewczesny żart, a wiesz, jak 
cię ukarzę... - 
uszczypnął go w pyzaty policzek i natychmiast zwrócił się do mnie: - Światłość i 
ciemność.
Niech pan się nad tym zastanowi. Kto kąpie się w światłości, światłością jest 
nasycony, kto nurza się 
w ciemności, ciemnością nasiąka. I pana to niestety spotkało.
- A pan przemawia jak ekumeniczny brat-protestant, wierzący w predestynację. I 
chciałby mi pan 
udowodnić, że jestem skazany na wieczyste potępienie.
- A broń mnie, Matko Święta! Nigdy. Przenigdy. Walczę o pańską duszę. Oby 
właśnie nie była 
potępiona. A więc od szatana wolna. Otóż czy jest wolna? W tym cała bieda. W tym 
sęk: jest czy nie 
jest od szatana wolna? Jeśli jest wolna, czysta jak gołębica, co dzięki łasce 
bożej światłość wyniosła ż 
otchłani... Jeśli taka jest pańska dusza, to muszę mieć dowód na to. Atestat 
bogobojnośi.
- A jakże go panu dostarczę?
- A tak! - zawołał podnosząc krzyż na grubym łańcuszku i patrząc na mnie 
gorejącym wzrokiem, czy 
będę śmiał złożyć pocałunek na wizerunku męki Pańskiej, ja, który spółkowałem z 
szatanem 
mentalnie, imaginacyjnie i faktycznie, i zdało mi się, że z gąszczu jego rudej 
brody wyzierają oblicza 
wszystkich sędziów Inkwizycji, a on sam czeka w napięciu, czy odważę się na 
świętokradczy 
pocałunek, albowiem w chwili gdy to uczynię, szatan poskręca mi członki jak we 
wstrząsie 
elektrycznym, siła boska zetknie się z siłą demoniczną, wieczysta miłość z 
wieczystą nienawiścią, 
światłość z ciemnością, a moje zwęglone wargi nie zdążą wydać krzyku na tym 
atomowym stosie 
spraw ostatecznych, wyzwoli się reakcja terimoeschatologiczna.
I gdy on czekał, a każda kropla potu na jego piegowatym czole podbarwiała się 
krwią, we mnie 
przejętym zgrozą szamotał się duch ryzyka, gdyby Enrico Fermi zamienił się w 
garstkę popiołu, może 
nikt by nie musiał płakać nad Hiroszimą. Miałem do spalenia ciało i duszę, czyli 
cały świat, wszelako 
gra warta była świeczki. Właśnie tego płomyczka ocalenia.
Schyliłem się i pocałowałem krzyż. Został mi na wargach wieczysty chłód bożego 
miłosierdzia. 
Słyszałem, jak on szeptał tymczasem: "Twoja jest bowiem potęga i chwała po wsze 
wieki, amen." A 
kiedy spojrzałem na niego, miał w oczach łzy wzruszenia, tak silnie to przeżył, 
jakby sam zwątpił w 
moc bożą, zanim mu sdę ponownie i namacalnie objawiła.
- Bądź błogosławiony - uścisnął mnie, pocałował w oba policzki. - Bądź 
błogosławiony, Krzysztofie, 
bracie. Rozum boży. Moc boża. Światło boże. Na powrót ci towarzyszą. Cokolwiek 
cię spotka, radość 
wieczna została ci dama...
- Cha, cha, chi, chi, hejże, hola! - zawołał pyzaty klepiąc się z uciechy po 
udach.
- Ej, kopciuszku! ¦- pogroził mu palcem rudy szaleniec boży. - Ty z szatanem 
masz tyle wspólnego co 
diabełek z pudełka. W nim był szatan, w Krzysztofie, ale z pomocą bożą 
ukręciliśmy mu łeb! Wielka to 
radość. Wielka to radość dla nas wszystkich, a zwłaszcza dla niego. Powiedz, 
Krzysztof, jak się 
czujesz?
- Wspaniale. Wszystko mnie boli. Nogi, ręce, gnaty, no i jak powiadają nasi 
poligloci, last but not least, 
mój tyłek.
- A to zdrowe i naturalne objawy. Wnet ustąpią. Po prostu uboczne skutki terapii 
antyszatańskiej, że 
tak powiem. Paskudnie się w tobie nabiesił, zanim się z ciebie wyłabudał.
- E, ja myślę, że przydługo leżałem w pasach.
- Jedno i drugie, bracie. Jedno i drugie. Nie mówię tego, abyś mi dziękował, ale 
gdybym przypadkiem 
nie usłyszał twoich filipik przeciwko rozumowi, siedziałby w tobie nadal ten 
kosmaty drań, ta straszna 
zaraza. A tak ekspulsowaliśmy go na zawsze! Bracie, wierz mi, bałem się. W 
pewnej chwili, daruj, że 
ci to powiem, twoja twarz przypominała Kalibana, pół zwierzę, pół diabeł. I 
wtedy struchlałem, że się 
nie uda.;. A jednak miłosierdzie boże, o którym tak mało wiemy i tak małostkowo 
je pojmujemy, 
przyszło tobie i mnie z pomocą. Przyznam ci się, że jestem oszołomiony. Nic mnie 
tak nie oszałamia 
jak tajemnice wiary, każda z osobna. Czy przyjdziesz pomodlić się ze mną dziś 
wieczorem? Abyśmy 
mogli wspólnie podziękować za tę łaskę?
- Przestańcie ćwierkać, bo już uszy świerzbią! - odezwał się niespodzianie 
pyzaty przyjaciel Sancho.
- A ty czego? - warknął rudy egzorcysta. -. Czego się wtrącasz?
- Nic. Tylko przestańcie ćwierkać! - powtórzył. Rudy brodacz wzruszył ramionami, 
spojrzał na mnie 
promiennie.
- Więc przyjdziesz?
- Kiedy... powiem ci szczerze, bardzo dawno się nie modliłem. Nie odczuwałem 
potrzeby. A może w 
ogóle nie umiem się modlić...
- Nie umiesz? Boże święty, to ja cię nauczę! Zobacz, pocałuję to miejsce, które 
tyś pocałował... - 
przytulił usta do krzyża. - Ja cię nauczę, wierz mi!
Ponad zapałem i świętym ogniem w nim gorejącym filował zapaszek, którego nie 
lubię, odór 
sanctitatis, a ten zawsze wydawał mi się podejrzany. Wszelako tyle zawdzięczałem 
temu człowiekowi, 
że nie mogłem go zbyć, jakbym mu nic nie zawdzięczał.
- Powiem ci, bracie Zygo - rzekłem - że przypominasz mi czternastego apostoła, o 
którym wszystkie 
ewangelie zapomniały i próżno by szukać o nim wzmianki.
- Czternastego, mówisz? Chyba się pomyliłeś. Chciałeś powiedzieć, że mógłbym być 
trzynastym.
- Nie. Bo trzynastym był święty Paweł.
- A... słusznie, słusznie. Tak, w rzeczy samej. Widzisz, w tym lokalu kapitalne 
rzeczy się zapomina. 
Można zapomnieć, jak własna matka ma na imię. Niszczą człowieka psychotropami. 
Wedle wszelkich 
zasad farmakologii, która jest nauką o niewiadomym całkowicie działaniu leków, 
jak wiesz. I skutki są 
takie, że zapominasz o świętym Pawle. Dziurawa pamięć. Bodaj to diabli!
- Fik, mik! Szuru-buru! Masz, masz! Na twoje zawołanie! Zjawiły się... wszystkie 
diabły!... - zawołał 
pyzaty przyjaciel rudego egzorcysty wskazując na korowód postaci, które snuły 
się wokół nas 
milczące i głuche na wszystko, twarze bez twarzy.
- To są bracia nasi, a nie żadne diabły, ty głupcze - rzekł z niespodziewanym 
gniewem egzorcysta. - I 
nie waż się ich tak nazywać! Mam dość twoich wygłupów. Skończ z tym albo ja z 
tobą skończę.
- Coś ci powiem, Zygo. Wszystko fajne, co fajne, ale jak już niefajne, to 
niefajne! Na mój nos to ten 
pan tutaj... jak mu tam, pan Krzysztof, ma ciebie wyżej uszu, prawda, panie 
szanowny?
- Nie, proszę pana, nieprawda - rzekłem tając głęboko małpią złośliwość, bo 
niespodzianie 
przekonałem się, że pyzaty Samcho jest rozpaczliwie zazdrosny.
- A widzisz! - zawołał egzorcysta. - Żaden z ciebie psycholog i obserwator, mój 
drogi kopciuszku. 
Słuchaj lepiej, o czym mowa między mną a Krzysztofem, a może się czegoś nauczysz 
- raptem 
zachichotał dość niesamowicie. - Zabawne to, Krzysztof, że ten tu typek był 
rzeczywiście...
- Odchrzań się ode mnie! To moja sprawa. Nikogo nie obchodzi!
- No dobra, dobra. Mniejsza. Każdy ma swojego mola, co go ćmola, kopciuszku. 
Zgoda?
- Zgoda. Masz pięć!... - i plasnął w jego rękę swoją rozczapierzoną dłonią, po 
czym uśmiechnął się 
udobruchany. Rudy egzorcysta skrzywił się nieznacznie, ale zdało mi się, że 
gruboskórność i siła 
robiły wrażenie na jego subtelnej duszy, tak jak kobieca delikatność wyzywa 
żywioły upojnej 
brutalności, gdziekolwiek się znajdują.
- A ty mi powiedz, Krzysztof, dlaczego rad byś mnie widzieć jako jednego z 
apostołów? - spytał z całą 
powagą, a ja z równą powagą odpowiedziałem:
- Bo wiem, że czternasty apostoł chodził ślad w ślad za Chrystusem. Inni 
apostołowie pomarli. A on 
chodzi do tej pory. Incognito.
- Bardzo to piękne... Ale to mało.
- Nie rozumiem.
- Chodzić to mało, trzeba działać, bracie.
- To właśnie miałem na myśli. Bo nie wątpię, że niejedną tu duszę z otchłani na 
światło wydobyłeś. I 
dlatego jesteś wpośród nas, w tym przybytku. Wśród tych niezliczonych braci, jak 
powiadasz, którzy 
ocierają się o nas i krążą, krążą, krążą w niepokoju, bez wytchnienia. Widzisz? 
Przecież widzisz to, co 
ja widzę. Tych wszystkich mężczyzn, jacy tu są. I kolebią się wokół ciebie. Coś 
mi się zdaje, że ty tu 
niejednego egzorcyzmowałeś...
- Mylisz się, bracie. Do głębi się mylisz... Tyś był pierwszy.
I wtedy dopiero, po tych twardych jego słowach, już wyegzorcyzmowany, poczułem z 
bezdennym 
przerażeniem, że szatan rzeczywiście był tylko we mnie, in anima et in corpore, 
skoro wypatrzyło go 
niezawodne oko czternastego apostoła. A on ujrzał, jakie to na mnie zrobiło 
wrażenie, i delikatnie 
pogłaskał mnie po policzku, jakby wierzył, że ¦władny jest zetrzeć bojaźń i 
drżenie, eschatologiczną 
bladość z mojej twarzy. A kiedy jego palce musnęły moją kosmatą bródkę, 
capiopodobną, rozszedł się 
ulotny swąd siarki, który wnet zniknął w krystalicznych pieniach Magnificat, 
jakie trysnęły nad nami i 
przejmującym echem roztopiły się cicho w powietrzu. Podszedłem do okna, 
zakratowanego, oparłem 
się o parapet, bo osłabłem, cała bojaźń i drżenie w łydki mi uciekły.
Za oknem w zaklętym kręgu podwórza, wokół ogromnego drzewa o nagich konarach, 
które 
przed wiekami uschło, wśród śnieżnych zasp, widziałem cień Kierkegaarda 
ścigającego cień 
Abrahama, ściganego przez cień okrutnego Boga. Wokół leżał węgiel w kawałach i 
okruchach, ale o 
tę rzeczywistość oni się nie potykali. Tam, pod ich stopami, leżała 
rozpłaszczona moja dusza w czerni 
węgla i bieli śniegu. Nikomu niepotrzebna, właściwie zbędna, plątała się tylko 
pod nogami 
wyczyniającymi niebotyczne harce, które zdały się tak karkołomne, aż dech 
zapierało. Ale w niepojęty 
sposób bezpieczne, całe z żonglerki, bez ryzyka szaleństwa. I gdyby nie 
śmiertelna powaga, z jaką 
tańczyli wokół tego drzewa z epoki przedpotopowej, można by pomyśleć, że hasają 
pod melodię 
wyobraźni, dla człowieczej zabawy, która trwa od wieków i dotąd nikomu się nie 
znudziła. Ale oni byli 
serio, tak potwornie serio, że zabrałem stamtąd moją duszę przekonawszy się, że 
żaden z nich się nie 
potknie, nie upadnie, jak mogłoby się zdarzyć przy szaleńczej zabawie, więc moja 
dusza zbędna jest 
jako podściółka czy też batut dla metafizycznych harców, na pozór szalonych, 
którym żadna otchłań 
szaleństwa nie grozi. Rewindykowałem swoją duszę. Lepszą czy gorszą, może nigdy 
jej nie otrzepię z 
paprochów metafizyki, bodajby się nadawała na płaszcz pod ludzkie nogi. 
Rewindykowałem i kwita. 
Wówczas bojaźń i drżenie ustąpiły z moich łydek, a za oknem pozostał miałki 
węgiel i śnieg.
- Cóż ci to, bracie? Cóż ci to? - pytał z niepokojem egzorcysta, a jam go 
słyszał jak daleki buczek zza 
mgły na martwej fali nocą. Kiedy dwa żywioły, nieba i morza, skrycie w jeden 
żywioł się łączą pod 
osłoną mgły, a buczek lamentuje w głos, ostrzega: "Nie płyń dalej, nie płyń, bo 
się roztrzaskasz o 
głębię przerażenia. Nie płyń, zmieniaj kurs!" Jakby to było łatwo przeciwstawić 
się sile przyciągania 
szaleństwa i własnego bezwładu. Czułem pod sobą, w sobie, nad sobą, ów prąd, 
który niósł mnie tam, 
z powrotem, z powrotem tam, gdzie byłem... I wzbierał we mnie krzyk, który musi 
się wyzwolić, zanim 
trzasnę głową w ciszę otchłani. Z szaleństwa się począłem, w szaleństwo się 
obrócę. Będę krzyczał. 
Tak, wiem. Będę krzyczał. Będę krzyczał. On już idzie. Idzie z mojego 
podbrzusza, z moich trzewi, z 
mojej wątroby i serca, idzie nieustępliwie do zaciśniętej krtani...
- Daj że mu spokój, Zygo! - odezwał się czyjś głos. - Daj że mu spokój, do 
kroćset diabłów! Przecie 
dopiero dzisiaj wypuścili go z gwałtownej, nie rozumiesz? - Czekaj, lecę po 
siostrę! Z nim coś 
niedobrze. - Leć, bo będzie źle! - Źle... źle zawsze, szło mi echem po głowie, 
źle... zawsze, zacięło 
się, źle... źle zawsze i wszędzie... zacięło się, źle... tymczasem krtań 
ściskała krzyk, a krzyk ściskał 
krtań i zaraz coś się ze miną stanie! A pyzata twarz nachyla się tuż, wybladła 
twarz topielca mórz, a 
sine wargi szepczą już posłanie Posejdona: - Trzym się, koleś! Trzym się, koleś! 
Tylko nie popuszczaj! 
Trzym się, koleś! Trzym się, koleś! Tylko nam nie pękaj!... "Żono, córko - rzekł 
marynarz - nigdy was 
nie ujrzę. Morze zgaśnie, słońce zgaśnie. Nigdy was nie ujrzę." - Trzym się, 
koleś! Trzym się, koleś! 
Tylko bez kawałów!... "Bądź przeklęta, święta ziemio! Życie, bądź przeklęte!" - 
Trzym się, koleś. 
Dadzą zastrzyk. Zastrzyk zaraz dadzą!... "Nic tu po mnie. Nic tu po nas. Pomarli 
się rodzą. Nic tu po 
nas. Nic tu po nas. Nic."
I pora była na krzyk, lecz zanim się stało to, co nieuchronnie winno było się 
stać, wśród tych 
zgęstniałych mgieł, w których się do cna zatraciłem, dobiegł mnie, niepodobna!, 
głos wołający moje 
imię: Panie Krzysiu... Krzysiu... Krzysiu... Zacisnąwszy zęby pożeglowałem 
ostatkiem sił ku temu 
wołaniu. Im bliżej, tym raźniej, spodziewałem się ujrzeć ostatnią nie wytrutą 
przez detergenty syrenę, 
która nie wabi żeglarzy na zatracenie, bo jej to zbrzydło, tylko przyzywa w 
strefę wiecznego ukojenia. 
Tego się spodziewałem, zapomniawszy, że czego człek pragnie, nie będzie mu damę. 
Kiedy bowiem 
mgły rozstąpiły się przed moimi oczami, ujrzałem Chochlika w białym czepku 
pielęgniarskim. Był to 
więc z powrotem szpital, a nie żaden archipelag snów postradanych.
	 Co takiego, panie Krzysiu? - nagabywała mnie uporczywie. - Cóż to się 
przydarzyło? Co 
takiego, mój drogi? - Boję się, siostro... - wykrztusiłem. - Czego pan się bod? 
- Boję się, że... będę 
krzyczał. - Och, nie. Och, nie. Pan tego nie zrobi. Jestem pewna. Bo i po co? 
Żeby tu wszyscy 
pielęgniarze się zlecieli? Po co krzyczeć, kiedy zaśpiewać można. Pan tak ładnie 
śpiewa, panie 
Krzysiu. Niech pan ulży sobie na cały głos... Choćby to, co pan mi nucił w 
gabinecie. Cokolwiek. Co 
tylko pan chce... Nie? Dlaczego nie?... Pan mnie widzi i słyszy, prawda? Proszę 
się odezwać. Proszę 
coś do minie powiedzieć... Tak bardzo źle się pan czuje? Słabo panu? Panie 
Krzysiu... Mam 
wydzwonić dyżurnego lekarza? - Siostro, siostro. O, sorror mea. - Słucham. - 
Dlaczego służysz 
prześladownikom? - Komu?... Nie rozumiem,
O czym pan mówi? - Znowu mnie zwiążą, tak? - Ach, tego się pan przeląkł! Nie, 
panie Krzysiu. 
Na pewno nie. Nie trzeba się niepokoić. To pan już ma za sobą. Tfu, tfu! Było, 
minęło, niech nigdy nie 
wróci! Tfu, tfu! Niech pan zrobi to samo, co i ja... Tfu, tfu! przez lewe ramię.
I koniec.
Ani spostrzegłem, kiedy powtórzyłem za nią te gusła, jak za śmiertelnie poważną 
kapłanką, 
która jest w zmowie z mocą tajemną, czego widomy znak stanowi czarna przepaska 
na jej czepku, 
białym diademie. - Troszkę pomogło? No to dobrze. A czego pan się jeszcze 
przeląkł? - Nie wiem. 
Sam nie wiem, siostro... Ach, pamiętam! Pamiętam. Rytmy mi się same w głowie 
układały! On coś 
mówił, ten tu, no, ten pyzaty Sancho... On coś do mnie mówił, zwyczajnie, a z 
tego rytmy się układały. 
I z moich myśli rymy się układały. Wiem, że on mówi zwyczajnie, a ja myślę 
zwyczajnie, a z tego 
wyskakuje rym za rymem, rym za rymem... Jest taka choroba psychiczna, nie wiem, 
jak się nazywa. 
To coś potwornego... Nie, nie, siostrzyczko. Nigdy nie układałem wierszy. To 
potworne... Oszaleję, 
jeśli się powtórzy.
- Aj, panie Krzysiu, bez przesady. Wie pan, co to jest? Grzech młodości, nic 
więcej. Tak rozumiem to 
drobne natręctwo. Zwyczajnie zemściło się na panu to, że w wieku młodzieńczym 
nie pisał pan 
wierszy do ukochanej, choć pewnie się tego spodziewała... Aha, nawet zgadłam! 
Bywa tu taka młoda 
pani psycholog, ona się na tym zna. Będzie pan mógł sobie z nią porozmawiać... 
No to dobrze. Dam 
panu trochę kropelek. To pierwszy dzień, kiedy pan wstał z łóżka. Pan się 
przemęczył, panie Krzysiu. 
Za dużo wrażeń...
- Nie chcę żadnych kropelek!... Cicho, siostro, ja teraz mówię! Może ty jesteś 
chochlik, może ty jesteś 
guślarka, może ty jesteś licho wie kto... Ale ty jedna, choć się nią stale 
posługujesz, nie jesteś dla 
mnie szprycą do kłucia zadków! Bo wy wszystkie, wszystkie... gdyby tu przyszedł 
nawet Pan Bóg, a 
on przede wszystkim powinien się tu znaleźć, ściągnęłybyście mu spodnie i 
smalnęły zastrzyk w 
pośladek, wołając: kto następny? Coś ty mi dziś dawała? Fenactil? No więc 
wstrzyknęłabyś Panu 
Bogu porcję fenactilu, żeby się trochę uspokoił. No może ty byś poznała, z kim 
masz do czynienia. 
Więc odmówiłabyś najpierw trzy paciorki. Zrobiła swoje, ściśle wedle dawki 
przepisanej przez pana 
ordynatora, bo pan ordynator przecież wie, ile się ładuje w zadek Absolutu i co 
Panu Bogu wychodzi 
na zdrowie! Przetrzeć watką. Znowu trzy paciorki. I do domu. Nie, ty sobie nie 
myśl, że jestem 
kopnięty i uważam siebie za Pana Boga, ni mniej, ni więcej. I nie wytrzeszczaj 
tak swoich ślicznych 
oczu. Anim ja Cezar, anim ja nihil. Jestem sobą, niczym więcej. Rozumiesz? 
Zwyczajnie myślącym, 
zwyczajnie wrażliwym człowiekiem. Jeśli chcesz wiedzieć, czego się przeraziłem, 
to znaj prawdę... 
Siebie i pustki. Oto, czego się przeląkłem i przeraziłem, siostro. Nie, nie, ja 
ci nie ubliżam... Wszystko, 
co chciałabyś powiedzieć, siostro, tylko nie to...
- Zrobił ją w konia! Zrobił ją w konia! - skandował z uciechą pyzaty, a 
egzorcysta widać porażony moją 
bluźnierczą wizją Absolutu stał skamieniały. - Zro-bił--ją-w-ko-nia!
	Milcz, bydlaku, bo ci pogruchoczę kości! - krzyknąłem. Stało się jednak 
tak, że to omal on mi 
ich nie po gruchotał. Rzucił się na mnie i gdyby nie Chochlik, który jakimś 
cudem wsmyknął się 
pomiędzy nas, oberwałbym od tego osiłka nawykłego do młócki, gdyż wciąż 
zapominałem, że moja 
lwia dusza w spsiałej przemieszkuje powłoce. Jeszcze się szarpał z Chochlikiem i 
powtarzał: - A 
dlaczego mnie nazywa bydlakiem? - Siostra robiła, co mogła, aby się z nim 
uporać, wreszcie coś mu 
powie działa półgłosem, ale on na to tylko wrzasnął: - Bardzo chory? Taki sam 
chory jak i ja! Dlaczego 
nazwał mnie bydlakiem?!... - Bo, zastanów się - przyszedł nam niespodzianie w 
sukurs egzorcysta - 
zastanów się, kopciuszku, czy czasem nie mógłbyś nim być?
Natenczas Sancho oniemiał, spojrzał na swojego rudego przyjaciela z niepomiernym 
wyrzutem, przycisnął ręce do serca pod zieloną togą i z okrutnym westchnieniem 
słaniając się poszedł 
ślepo przed siebie w ruchliwy tłum senatorów, których garstka zebrała się bliżej 
i gapili się na nas 
ciekawscy. Napierając zewsząd. Nieporządni i rozchełstani. Od ich zielonych a 
niechlujnych tóg bił 
odór dawno nie mytych ciał. Nie wiem, jakich ekstrawagancji po mnie się 
spodziewali, skoro ich oczy 
napatrzyły się wszystkim breweriom Nerona i szaleństwom Kaliguli. Czy umiałbym 
zrobić coś więcej 
niż konia mianować senatorem? Czyżbym im w czymkolwiek zagrażał? Pewien 
repertuar szaleństw 
został wyczerpany. A wymyślić nowe niełatwo. Więc dlaczego chowają w zanadrzu 
sztylety? A ten, za 
moimi plecami, dyszy mi w kark. Dlaczego osaczyli mnie wokół jak skorpiona? Jak 
uzurpatora. 
Barbarzyńcę i samozwańca. Wiem, czyim mi grożą zewsząd, osaczonemu. I kto mnie 
od nich 
wybawi? Ta westaleczka, która się tu zaplątała, zamiast pilnować świętego ognia 
pod sterylizatorem? 
Czy ten rudy augur, który przeszedł na chrześcijaństwo i nie z lotu ptaków 
wróży, ale z signum 
krzyża? Ich dobra wola nic tu nie poradzi, ich moc za słaba jest, aby mnie 
uchronić przed tą dyszącą, 
cuchnącą zgrają, która czekała wieki całe w butwiejących togach, żeby wreszcie 
się zemścić za 
wszystkich Kaligulów, jacy nią poniewierali. I te ich oczy. Te oczy bezlitosne. 
Senatores boni viri, 
senatus autem mała bestia. Och, ile trzeba woli, żeby nie skurczyć się ze 
strachu, choć wewnętrznie 
kurczyłem się jak ten, któremu wyrwały się owe pamiętne słowa. Skurczyłem się, 
ale nie struchlałem. 
Gdybym struchlał, byłby ze mną koniec. W kark - tam, gdzie mi dyszał - wbiłby 
sztylet po rękojeść. 
Nikt nie przyszedłby mi z pomocą, ani westalka, ani ryży augur, nieświadomi 
oboje, tylko moja własna 
zdolność koncentracji w niebezpieczeństwie z prawdziwą pomocą mi przyszła. Nie 
wiem, gdzie się tej 
sztuki nauczyłem, ale tym razem też mnie nie zawiodła. Pojąłem, że muszę 
przemówić do tych 
sponiewieranych, poniżonych ludzi, których godność i dumę podeptano, że chcą mi 
łeb ukręcić, 
jakbym ja był temu winien. Przemówić muszę jak równy do równych. A potem - 
będzie ze mną kryska 
albo i nie. Najkrótsza mowa największe ma zalety, więc wzniosłem w górę ręce i 
zawołałem: - 
Illustrissimi viri!... Sustine et abstine!... - i obracając się wokół 
powtórzyłem wszem wobec: - Sustine et 
abstine!... Illustrissimi viri... Dixi.
Szmer poszedł wokół, niesamowity zaiste szmer, jakby nie pojęli tych słów, jakby 
one w nich 
dawno wygasły, choć przecież wśród nich się narodziły, jakby zapomnieli, że mają 
je we krwi 
przeciwko wszelkim przeciwnościom losu, tę antytoksynę, jakby nie potrafili już 
cierpieć i panować nad 
sobą, ba, jakby nawet nie spostrzegli, że przemknął tędy cień Marka Aureliusza. 
Taki to był szmer. A 
w nim, w środku tego szmeru, ja sam wisiałem na włosku. Raptem ktoś się zaśmiał. 
Zaśmiał się w 
głos. I ten śmiech od zguby mnie uratował. Albowiem ogarnął ich wielu, bardzo 
wielu, prawie 
wszystkich, tak nisko przez te wieki upadli, a mogłem się przecież tego domyślić 
po ich splugawionych 
togach. Rozstąpili się, krąg wokół mnie pękł i dopiero wtedy groza mróweczkami 
po grzbiecie mi 
poszła.
Uczułem, jak westaleczka w białym diademie, mój wierny Chochlik, bierze mnie pod 
ramię i 
dokądś prowadzi. Ryży augur, egzorcysta, ucapił się drugiego rękawa i też mi 
towarzyszy. A z tyłu, za 
nami. głos jeden, drugi: - Ale mu fest szajba odbiła, panowie! - Po jakiemu ten 
gizd fanzolił? - Nowego 
katabasa nam dosłali! Księżowski urodzaj. Jak im papież nie da pozwolenia na 
baby, to niedługo 
każdemu na mózg padnie! - A to hycel! Gada, gada, a ty słuchasz i za cholerę nie 
rozumiesz. - On ci z 
radia, powiadają. Ja tam nie wiem. Ale tak ci powiadają, psiajucha. - No, jak z 
radia, to kota faktycznie 
mógł dostać. - Niby jak to rozumiecie, towarzyszu? - A co tu rozumieć? Breszą, 
breszą do tego 
mikrofonu. Aż poniektóremu od tego brechtania króliki się we łbie mogą 
popierdolić. - Momczeta! 
Momczeta! Łoszo! Łoszo! - A ty czego, Wasyl? Co? Źle? Niechoroszo? A pewnie, że 
z nim 
nieehoroszo. Krank. Sehr krank. O to to. Ponimajesz? No to klawo. A u was fajne 
kożuszki... - 
Wszystko to rozumiałem, cały ten gwar, pomagało mi wprawne ucho radiowca, aliści 
nie mogłem 
pojąć, skąd tu Bułgar? Skąd tu jaka Bułgar się zaplątał? Rozumiem, gdyby był 
Trak. Oni nawet w 
cesarstwie rzymskim do zaszczytów różnych podochodzili. Tacy mądrzy ludzie, 
płaczem witali 
narodziny, śmiechem zgon. Ale Bułgar wśród senatorów? Ech, horrendum, o 
Bułgarach przecie ani 
du-du, nikt o nich nie słyszał. Genmanowie owszem. Krank to krank. Łacina 
niełacno im do łba 
wchodziła, tępe głowy. Ale byli tam, byli. Pod koniec senat całkiem 
skosmopoliciał. Frankowie, 
Anglowie. I kogóż tam nie było! Ale o Bułgarach, dalibóg, nikt nie słyszał przez 
cały Declime amd Fali 
of the Roman Empire. Więc skąd? Skąd? Będę miał ciężki orzech do zgryzienia.
- A dokąd to idziemy? - spytałem moją westalkę. - A do łóżka... - A po co? - 
spytałem figlarnie moją 
filutkę. - A żeby pan odpoczął. - A ładny mi to odpoczynek z dziewicą. - A... z 
pana to świntuszek, 
panie Krzysiu, oj, świntuszek. - A w rzeczy samej, w rzeczy samej - westchnąłem 
pomny na swoje 
sekretne upośledzenie. Zaśmiała się. - A co to pan mówił po łacinie, panie 
Krzysiu? Co to takiego pan 
mi powiedział? - A sustine et abstine! - wtrącił się brodaty augur, egzorcysta. 
- A to, to właśnie. A 
Krzysztof przypomniał im akurat podstawową zasadę doktryny stoickiej, siostro. - 
A ja nie znam się na 
doktrynach... - A to szkoda, siostro- odparł z naciskiem ryży augur, jakby 
chciał podkreślić, że westalki 
spsiały, senat spsiał, święty ogień spsiał i spsiało dosłownie wszystko. - A 
chcę wiedzieć, co to 
znaczy? - szepnęła cała w rumieńcach. - A "cierp i panuj nad sobą" - 
powiedziałem. - Tylko tyle to 
znaczy, Chochliku. - A... to męskie bardzo! - pochwaliła rzuciwszy mi 
spojrzenie. - A to właśnie lubię, 
panie Krzysiu... A pośladki bolą? - A bolą, bolą. Jakby nie bolały, toby siostra 
ode mnie słów tych nie 
usłyszała. - A to za chwileczkę zrobię kompres... A teraz proszę się położyć. - 
A dobrze - 
powiedziałem mimowiednie, bo anim spostrzegł, kiedy mnie wprowadziła w inny 
świat, inne czasy.
Byłem znów w karmazynowej sali przed swoim karmazynowym łożem. Tak to tempora 
zaiste 
mutantur Spojrzałem na jej bielusieńką szatę, spadek po westalkach, doprawdy 
zdumiony, że nie 
widać na niej zakrzepłej krwi, zastygłej ropy, jaką zgorzel wydziela, śladów po 
amputacjach, 
operacjach, przy których sądzone jej było asystować, w piwnicach, pod bombami, w 
swądzie 
karbidówek. Z niedowierzaniem dotknąłem jej fartucha, taki czysty. Ale ona 
zasłoniła się 
skrzyżowanymi rękami, jakbym chciał dotknąć jej małych piersi. - A dla- czego to 
tak? - spytałem 
zaskoczony. - A dlaczego to siostra nie ma do mnie zaufania, skoro była siostra 
w Powstaniu? - A 
skądże, człowieku! Też coś. Mnie jeszcze wtedy na świecie nie było. U nas tylko 
pan ordynator był w 
Powstaniu... Też coś! Jak Boga kocham, nigdy nie. wiadomo, co wam do głowy 
strzeli... - A czymże ja 
tak siostrze dopiekłem? - A mniejsza o to. A idę po kompres. - A czymże, na 
litość boską? - A tymże. 
Pan uważa, że jestem aż taka stara? - Aaa!... A masz ci los! A skądże! A nie 
uważam! A gdzieżby! A 
dalibóg! A... - Ale ona już poszła. A dlaczego a tak wciąż a każde zdanie a 
słowo a zaczyna się od A? 
A tędy a tamtędy a owędy. A to, a tamto, a owo, a śmo. A cholera! A diabli, a 
diabli. A koszmar, 
koszmar, koszmar. Leżałem zamknąwszy powieki i męczyłem się jak potępieniec. A 
musi być a na to 
kurewstwo a jakiś sposób, myślałem? A? Jakie to szczęście, a? Prawie żonaty, a? 
A skąd to? A z 
Gogola! A Gogol też zwariował! Też zwariował... A?... A ja nie zwariowałem! W 
tym cała bieda. A 
nazywam się a Krzysztof a reporter. A lat mam a dwie trzecie kopy... A tfu! Na 
wszystkie moje lata. A 
tfu! A tfu!
A tfu!... - A dobrze mu tak, Krzysztof! - usłyszałem czyjś głos. - A dobrze mu 
tak... Pędź go od 
siebie precz! Pędź do ostatka...
Otworzyłem oczy i ujrzałem nieodstępnego egzorcystę, który siedział przy mnie na 
brzegu 
karmazynowego łoża, - A co? - spytałem. - A zgiń, przepadnij! A tfu! I tako się 
siało, przyjacielu mój. - 
A nie. - A jakże?... A jeszcze w tobie siedzi? - A nie, a tak... a tak, a nie. - 
A! rozumiem. Tylko nie 
rozpaczaj. Wysłuchaj mnie chwilę. Wyrzuć wszystkie myśli precz. Wszystko wyrzuć 
z głowy. Słuchaj 
tylko tego, co ci powiem. Szatan nie jest zaprzeczeniem Boga. Nie jest wyzwaniem 
Bogu rzuconym. 
Szatan jest nieobecnością. Nieobecnością Boga. Pojmujesz? Tak, wiem, to 
strasznie. Ale, pamiętaj, 
Ten, co cierpiał za nas rany, prosi ciebie o miłosierdzie, prosi, abyś go 
przyjął. Nie ty go prosisz, 
człowiecze, ale On cię prosi... Twój Bóg. - A pamiętasz a jak a Demostenes 
pozbył się cukania? A? - 
Egzorcysta przyjrzał mi się w milczeniu, głaszcząc swoją rudą brodę. Zmarszczył 
brwi w namyśle, 
jego ślepka zamieniły się w ciarynki. - A pamiętasz, jak skończył ten twój 
Demostenes? - A nie, nie 
pamiętam. A pamiętam tylko, że brał do ust kamyki. Tak głosi legenda. - Legenda? 
No, tak. Kto nie 
ma wiary, legendami duszę swoją otumania. On popełnił samobójstwo w świątyni 
Posejdona. Ty 
masz, Krzysztof, naturę po trosze pogańską. Etyczną bardzo, ale nie w sensie 
bożym, 
chrześcijańskim. Jakbyś się urodził w pogodną godzinę przed Golgotą. A Golgota 
tu jest. I jej 
tajemnicy ty ani w ząb nie rozumiesz. To cię kiedyś zgubi. Jeśli... Właśnie, 
jeśli twój stoicyzm nie 
przeobrazi się w coś stokroć większego od najwspanialszego stoicyzmu! W wiarę! 
Ale tu czyha 
największa dla ciebie groźba. Pojąć chrześcijaństwo to szaleństwo pojąć. Credo 
qud absurdum! 
Właśnie tak. Bo w chrześcijaństwie mieści się całe boże i nasze, ludzkie 
szaleństwo, miłość i śmierć, 
każda tajemnica. A poza nim, poza chrześcijaństwem jest tylko zdrowy rozsądek, 
czyli nic albo dla 
niektórych wszystko. W wierze, na pożytek duszy swojej, trzeba go utracić. Jeśli 
się nigdy na to nie 
zdobędziesz... Uważaj, abyś nie skończył jak ten twój zaszczuty ateński 
orator...
- Jesteś wspaniały! Jesteś cudowny! Dziękuję ci, chłopie. Wyleczyłeś mnie!
- Panu Bogu podziękuj...
- Dałeś mi posłuchać ludzkiej mowy, w której każda kwestia nie zaczyna się od A! 
Bodaj raz czy dwa 
to A ci się wypsnęło. Dałeś mi wypocząć! Słyszysz, jak ja mówię? Bez żadnego, 
ale to żadnego A!
- Lacrima Christi! Czyżbyś przedtem mówił inaczej? Nie zauważyłem.
- To kiepski z ciebie egzorcysta, skoroś tego nie zauważył.
- Nie wygłupiaj się. Chcę być twoim przyjacielem. Mów mi: Zygo. Albo: Zygmunt, 
jak wolisz.
- Dobrze, mój drogi. A powiedz mi... Tfu! Bez żadnego A! Kwita z każdym A! 
Koniec, kwita... Powiedz 
mi, Zygo, czym ty się w ogóle zajmujesz?
- Gdzie, tam?... - zrobił gest w daleką a nieosiągalną przestrzeń i dla ukrycia 
tego gestu podrapał się 
w głowę.
- Tak, tam.
- A jak myślisz? - spytał.
- Nie każ mi zgadywać, bo nie mam zielonego pojęcia.
- Nie widać tego po mnie?
- Czego?
- Toż tego, czym się zajmuję? - spytał z żalem w głosie.
- Różne rzeczy po tobie widać, gdyby się kto uparł. Ale nie baw się ze mną w 
ciuciubabkę. Powiesz, 
czy nie powiesz?
- Powiem... Prakseologią.
Zanim ochłonąłem, bo zrobiło to na mnie nie byle jakie wrażenie, ukazała się 
znienacka pyzata 
twarz, nieposkromiony a wszędobylski Sancho ponad ramieniem rudego brodacza 
egzorcysty-
prakseologa nachylił się do jego ucha i coś mu krótko szepnął. Rudzielec skinął 
głową, po czym 
żwawo powstając spojrzał na mnie. - Wrócę do ciebie, mój przyjacielu - obiecał 
mi czternasty apostoł. 
Ale nie wrócił. Objęli się ramionami i posuwistym krokiem wyszli z karmazynowej 
komnaty. A 
wychodząc, z niezwykłą werwą zaśpiewali: "A chochoły żyją!... I gorzałę 
piją!..."
- Tak dawno cię nie było, Chochliku. - Dawno? Mało nóg nie pogubiłam, żeby 
zdążyć z tym 
kompresem, bo zaraz muszę dla wszystkich przygotować na wieczór leki. A pan 
będzie musiał znowu 
przyjść na zastrzyk, panie Krzysiu. A pośladki jak gorące bułeczki, niestety. 
Przyciskała mi oba 
chłodne kompresy pod folią, czymś takim szeleszczącym sucho. - Przylepca 
zabrakło, panie Krzysiu, 
niech pan obróci się na wznak i sam przytrzymuje rękami... I proszę nie wstawać 
aż do kolacji. - Niech 
mi siostra położy tego swojego koliberka na czole. - Co takiego?... - A rękę, 
siostro. Rękę swoją. - 
Dobrze, na sekundę. - Między wiecznością a sekundą nie dojrzysz różnicy, 
Beatrycze ty moja. - No, 
no, no. Pan się okropnie dawno nie mył, panie Krzysiu. Jak jutro przyjdzie żona, 
niech pan koniecznie 
poprosi o mydło, szczoteczkę i pastę do zębów, grzebień, wodę kolońską. Będzie 
pan pamiętał? I 
oczy ma pan zakaprawione... - A won-żeż ty! - krzyknąłem do żywego dotknięty, na 
wskroś 
upokorzony. - Idź precz! Idź precz do swoich strzykawek!...
Tarłem, wciskałem oczy kułakami, jakbym chciał je wepchnąć w puste wnętrze 
czaszki, w tę 
konchę wszechświata, aby eksplodowały i rozprysnęły się w kaprawe gwiazdy nad 
moją kołyską. I 
prawem odległych asocjacji, które migają, jak im się podoba, zwłaszcza podczas 
nacisku na gałkę- 
oczną, ujrzałem złote włosy swojej żony, a na nich stygnącą krew. Taką plamę 
lepką i straszną- 
Dygotałem wszystek, niósł mnie po wertepach przerażenia spłoszony osiołek 
trwogi. Ten sam, który 
oddał triumfalną posługę Chrystusowi, a nikt mu tego, biedakowi bożemu, nie 
zapamiętał. Pozostał po 
nim tylko ten żałosny ryk, fetory zdusiłem w sobie z całą mocą, bo coś mnie 
jeszcze od tego 
szlachetnego bydlęcia różniło, ta ociupinka niewczesnej świadomości człowieczej. 
I było jasne, że ona 
nie żyje, bo sam jej życiu położyłem kres. To znaczy, żona nie żyje, a 
świadomość moja jest oa 
wymarciu. Choć jeszcze dycha. Podstawiona mi Beatrycze, alias Chochlik, alias 
westalka, alias 
pielęgniarka wmawia mi rzecz niemożebną, jutrzejszą Heleny, żony mej, wizytę, 
której nigdy nie 
będzie. Albowiem wmawia mi to na polecenie prześladowników, którzy dobrze 
wiedzą, jakimi 
sztuczkami doprowadza się człowieka do szaleństwa. Mnie wszakże nie doprowadzą, 
skoro dotąd nie 
doprowadzili, nocą przegryzę sobie żyły, ręce pod karmazynowym kocem skryję i 
spokój. Mój 
wspaniały przyjaciel, który nie tak dawno wybrał skok z ósmego piętra, zwykł był 
wskazywać mi na to, 
że ouroburos, symbol wszystkiego, co być może, pożera własną głowę i w tym 
pożeraniu zamyka się 
po wsze czasy. Zostaną więc z nas takie dwa ouroburosy, kiedy naszych powłok 
cielesnych dawno 
już tu nie będzie. Dwa samożercze węże nieskończoności do odszukania przez 
teleskop wśród 
kaprawych galaktyk. Esencje, transcendencje, wieczyste ouroburosy. Nie, żadna 
kobieta nie ma 
prawa powiedzieć mężczyźnie... Nie ma prawa! Choćby miał Bóg wie jak kaprawe 
oczy! "Jedyne oczy 
twe, zielone oczy twe. Różowe i kolorowe, jedyne oczy twe. Niebieskie oczy twe. 
Gdziekolwiek pójdę, 
wszędzie widzę je..."
- Mam do pana prośbę. Niech pan teraz z łaski swojej nie śpiewa, bo właśnie 
dziadek zasnął, a on, 
wie pan, po całych dniach i nocach oka nie zmruży, jemu bardzo ciężko zasnąć 
przychodzi... Pan 
sobie pośpiewa kiedy indzie j, zgoda?
Przysiadł się do mnie, a któż to? A któż by, jak nie ten pośmiertnie zabiegający 
o polityczne 
względy, o reputację swoją w pamięci pokoleń, a któż, jak nie ten niewydarzony a 
zaraźliwy ideolog, 
co udał nam się, niech go kule biją! Tak, młody Dm-ski. Ma piwne oczy. Jeszcze 
mu wąs zgrabny a 
siwy nie wyrósł.
- Dziadek jest głuchy jak pień - powiadam. - I jest mu wszystko za jaje. - Nie, 
panie szanowny. 
Dziadek słyszy, kiedy nie trzeba. A jak trzeba, to nie słyszy - Hm. Może i tak, 
pan w każdym razie zna 
go lepiej ode mnie. Jeśli się nie mylę, to bodaj całe półwiecze... A któż może 
głębiej znać siebie 
wzajem, swoją naturę, niż dwaj zażarci wrogowie polityczni. Powiedzmy to sobie, 
ot tak. dla przykładu, 
bez żadnych aluzji osobistych, panie... -- Zbigniewie... - podrzucił. - Zbigniew 
mam na imię. I tak 
proszę się do mnie zwracać. - Zbigniew? Aha, w rzeczy samej. Roman to ten drugi, 
książę. Aleście to 
wszystko, panie dziejku, poprzekręcali! Któż by się W tej abrakadabrze połapał! 
Splątane to nie gorzej 
niż całe dzieje Polski. Ale, szczerze mówiąc, to nie bardzo mam o czym z panem 
gadać. Bo jeśli idzie 
o samą istotę rzeczy, sam trzpień, samo sedno, to wolałbym z dwojga złego 
pogadać z margrabią 
Wielopolskim. Jest tu gdzieś może na podorędmu? Z nim moglibyśmy wszcząć dysputę 
rychlej niż z 
epigonami. Epigonów, daruj pan, ni ździebko nie szanuję. Mimo ich wysiłków, 
zabiegania o względy et 
cetera.
I choćbyś pan usiłował odpokutować teraz za grzechy młodości, bo chyba taką dano 
panu 
szansę, nie pora na to, już nie pora. Stworzył pan fakty dokonane, a tych już 
pan nie zmieni. Przybiła 
na nich pieczęć historia. Cokolwiek pan zrobił, zostało już odmierzone. Ale nie 
w tym rzecz. Pan uparł 
się przegnać stąd ducha tolerancji i właściwie całe życie temu pan głównie 
poświęcił. I poniekąd to się 
panu udało, choć był to jedyny dobry duch, który przez wieki towarzyszył temu 
krajowi. Różni go kalali, 
ale pan go pokalał z premedytacją. A to był jedyny nasz spadek, jaki mogliśmy 
ofiarować światu. Nie 
interesują mnie ordynarne względy, dla których pan to zrobił. Tyle panu powiem i 
kwita!
- A czy pan zawsze mówi wszystko, co pomyśli? - spytał ostrożnie młody Dm-ski, 
spozierając na mnie 
okrągłymi oczami. - I mówi pan bez względu na to, kto naprawdę pana słucha?
- Za chwileczkę się dowiem, że pan to nie pan - odparłem. - I doprawdy jest mi 
to całkiem obojętne. 
To, co pan oświadczy. Swoje wiem. To mi w zupełności wystarczy. Odżegna się pan, 
czy nie 
odżegna, jakież to może mieć teraz znaczenie? Choć ani się panu śni 
odżegnywać... Upór to godny 
znacznie lepszej sprawy. Ale w tej perseweracji, powiem panu, nie jest pan już 
taki groźny. Co złego 
było do zrobienia, zdążył pan zrobić... w swoim czasie. A dalej? Cóż, dalej 
sprawa otwarta. - Mówiąc 
to wszystko, podziwiałem nienaruszalny spokój tego człowieka, miał 
niezaprzeczoną nade mną 
przewagę, bo we mnie kipiało, a on siedzi lekko uśmiechnięty, z przechyloną 
głową i słucha, jakbym 
mu miód staropolski w rozchylone usta wonną szklanicą wlewał. Zamrugał oczami ii 
dalibóg, oblizał 
się ze smakiem, zanim rzekł:
- Za mało się znamy, abym mógł wyjawić panu powody swojego tutaj pobytu, kurczę. 
Ale często sam 
siebie pytam: co ja złego zrobiłem? Co ja komu złego zrobiłem? Tak, kurczę, sam 
siebie pytam. Jeśli 
chce pan wiedzieć, to oberwałem pałką ma Krakowskim Przedmieściu, ale nie w tym 
rzecz. - Pan 
oberwał pałką? Pan??... - A bo to tak trudno? Pałkowanie było zbiorowe, to i na 
mnie przypadła dola, 
jak należy. Mówię, kurczę, nie w tym rzecz. Studenci zostali stworzeni po to, 
żeby im od czasu do 
czasu trzepać skórę. Na całym świecie do tego przeważnie służą. A humanista 
wielki, nasza kochana 
Joaśka d Arc, de Gaiulle sam, nie dawał im dobrze do wiwatu? Z Sorbony 
prościutko na druty, na 
golasa, pod gołym niebem, chłopcy, dziewczęta, tańczmy wszyscy wraz! E, co tam 
gadać. Kto dobrze 
nie oberwał, nawet nie poczuje, że był kiedykolwiek studentem. Tylko wy gnijecie 
od środka... Wy 
wszyscy. A zwłaszcza takie czterdziestolatki jak pan. Ech, mniejsza. 
Przepraszam, kurczę, za tę 
ostatnią kwestię. Bo właściwie to| ja przyszedłem pana przeprosić za to głupie 
nieporozumienie... No, 
za tę szopkę, którą tu z Romanem panu 1 urządziliśmy... Bo widzi pan, tu jest 
wielu nie tylko mocno 
szurniętych, ale i symulantów, podsądnych, oszustów, cwaniaczków i czort znajet, 
kakowo 
bezobrazija.. No, myśmy sobie głupio pomyśleli, że pan nas bierze na fundusz, 
no, robi nas w konia z 
tym radiem, kurczę. Pod tym dachem niby wszystko jest możliwe, nawet Vasco da 
Gama może się 
przytrafić i autentyczny kompozytor, bo takiego Sylwka tu mamy, ale rzeczywisty 
reporter Tadiowy... 
no, taki rarytas jeszcze nam tu z nieba nie spadł. Rozumie pan? A tu, masz ci 
los! Pan mówił prawdę! 
Sprawdziłem u siostry, pobożyła się i potwierdziła. Więc bardzo pana za nasze 
wygłupy przepraszam. 
To musi być pasjonująca praca, kurczę, szczerze panu zazdroszczę.
- Niczego nikomu nie trzeba zazdrościć, tylko wtedy, , jak pan mówi. nie gnije 
się od środka. Zresztą z 
radiem nie mam nic wspólnego. - Jak to?... - Bo jestem Żydomasonemi... Coś to 
panu mówi? - A 
owszem, owszem. No to zgadzamy się znakomicie, kurczę. Bo ja jestem 
skrytokomunistą! - 
powiedział młody Dm-ski i uśmiechnął się, a uśmiech miał, szelma, ujmujący. - 
Skoro tak, to chętnie 
uścisnąłbym panu dłoń, ale nie mogę, bo trzymam kompresy przy zadku. - Jasne, 
mens sama in 
corpore sano, kurczę. Żeby się tylko panu nie zrobiły ropnie. Bardzo to boli? - 
Boli, nie boli. Mens 
agitat molem, przyjacielu., - Jak? O, to pan lepszy! Od razu widać, kurczę, że 
stara, dobra szkoła. 
Mówię pas. Nie skapowałem... - Furda materia! Duch to grunt! - A kto to tak się 
pięknie wyraził? - 
Wergiliusz. Wiesz, ten, co uczył dzieci swoje... Zresztą, skąd masz wiedzieć? I 
tej wyliczanki pewnie 
nigdy nie słyszałeś. Masz dwadzieścia parę lat i niczego, niczego, co było 
przedtem, nie pamiętasz?
- Pan mi przypomina naszego profesora, pseudonim "Mściwoj", który dziwił się, że 
nie pamiętam 
tajnego nauczania. A nie pamiętam! Wielu rzeczy nie będę, nie chcę pamiętać. 
Wystarczy, że moja 
matka rodziła mnie wśród cuchnących gruzów, gdzie jedni konali, drudzy na świat 
spieszyli w tym 
naszym chlubnym nekropolis. A jak to wyglądało, opowiedziała mi z detalami. 
Kobiety lubują się w 
szczegółach, od których człowiekowi dusza w pięty ucieka! Otóż pępowina, żeby 
było panu wiadomo, 
snuła się tędy i owędy, a ja cały w matczynej posoce kwiliłem jak ptaszę boże, 
bo nie miał mnie kto 
obmyć, kurczę. Wszyscy z peemów łupali. Granacikami świstali. Albo byli tak 
zachlani, że było im 
wszystko jedno. Więc ona odgryzła. Jeśli ona wówczas nie dostała kota, to w 
dwadzieścia lat później 
ja kota dostałem. Musi być porządek w naturze. Nie ma za darmo. Ojciec 
tymczasem, na kilka dni 
przed "moim porodem", zdążył znaleźć wieczny odpoczynek w naszym bohaterskim 
gównie, gdzieś w 
kanałach między Mokotowem a Śródmieściem. A tu pyk! z matczynego brzuszka 
wyskakuje na świat 
wesoły pogrobowiec! No i wpakowała mnie do tego wytwornego pensjonatu dla naszej 
elity 
intelektualnej, za te tu kraty, gdzie zgromadzono sól ziemi naszej i gdzie 
właśnie mam zaszczyt pana 
poznać...
Milczałem, zastanawiałem się, analizowałem fakty. Czyżby rzeczywiście młody Dm-
tski został 
powtórnie powołany do życia grubo wcześniej, nim znalazł się w tym gmachu? 
Czyżby prześladownicy 
przysposabiając Korpus Rezerw Obywatelskich chcieli akurat młodemu Dm-skiemu dać 
podwójną 
osobowość? Dawną - doświadczonego trybuna, i nową - zapalczywego studenta? A 
każdą równie 
prawdziwą? Bo przecie to, co opowiedział, nie mogło być wyuczone, on to przeżył 
tak szczerze, jak 
tylko przeżyć można. A zatem czyżby prześladownikom szło o wzbogacanie 
osobowości swoich 
wybrańców? O najrozmaitsze krzyżówki, kontaminacje i synkretyczne kombinacje ad 
usum Delphini? I 
jakież perfidne a dalekosiężne zamysły kryły 6ię w mroku tych wszystkich 
machinacji, którym przecież 
podlegali i Dziadek, i książę, i Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż, i 
wszyscy, wszyscy w tej 
karmazynowej sali. Wszyscy prócz mnie, bo zaiste tylko moja osobowość pozostała 
initacta, jak 
prawdziwa, a niedostępna virgo, która nigdy nikomu się nie odda. Azaliż 
prześladownicy popełnili 
błąd? I zobaczyli we mnie powolne narzędzie? Czyżby przypuszczali, że 
zastrachany, pasami 
związany, zastrzykami kłuty, fizycznie wycieńczony, w przerażeniu swoim stracę 
orientację i przejrzeć 
nie potrafię ich diabolicznej gry? Przeliczyli się z całą pewnością, ale sza! 
Jeśli przeżyję, jeśli 
kiedykolwiek wyrwę się z ich macek, ja to światu objawię! Na konferencji 
prasowej przed mikrofonami 
wszystkich rozgłośni ziemi dam świadectwo prawdzie. Chyba że oni minie zabiją. 
Jest zasada, że 
agentów się likwiduje. Tajnie tajni giną agenci. Wziąłem na siebie to ryzyko. 
Posłannictwo moje jest z 
tego świata, któremu wystawię rachunek w imieniu Tajnego Agenta Dobrej Woli.
Młody Dm-ski coś bardzo łagodnie do mnie mówił. Spojrzałem na niego, 
zaniepokojony, jakby 
on psim swędem dobrał się do moich myśli, albowiem powtarzał cicho: - Znam to, 
znam...
- A cóż pan zna, u Boga Ojca?	- Ja też tak, na początku, zapadałem się w 
siebie...pan, widać, 
ma te same objawy... Ni stąd, ni zowąd zapadam się w siebie i choćby wokół nie 
wiadomo co się 
działo, nic a nic prócz mojej biedy nie istnieje...
- Rozumiem pańską biedę aż nadto dobrze - powiedziałem z naciskiem. - Widzi pan, 
z jedną 
osobowością piekielnie trudno się uporać, coś o tym wiem, ale z dwie ma naraz, 
wyobrażam sobie, to 
już przekracza ludzkie siły- I choć ma pan we mnie adwersarza, serdecznie panu 
współczuję...
- Kurczę, pan sądzi, że ja jestem schizo? O różne rzeczy mnie podejrzewali, 
ostatecznie prawie dwa 
łata tu kibluję, ale tego akurat nie dopatrzyli się, chwalić Boga. Chociaż i to 
świństwo czasem potrafią 
wyleczyć. Nie, schizofrenia to nie moja specjalność. Zresztą na wszystko jest 
pigułka. Dawniej tacy jak 
my biegli wrzeszcząc na pustynię. Krzyczeli sobie do woli piaskom, kamieniom. I 
było im dobrze. Mieli 
swoją rozpacz dla siebie i nikt im tego nie chciał odebrać... A teraz pigułka i 
koniec pieśni. Dlaczego, u 
diabła, człowiek nie ma prawa być szaleńcem, skoro ma na to ochotę?! Czy oni... 
czy oni zdają sobie 
sprawę, jaka to może być rozkosz? Jaka bogom skradziona euforia? O, kurczę, co 
może wiedzieć o 
życiu byle głąb, jakim sam byłem, byle dusza, byle człowiek, który nigdy nie 
zakosztował... 
Przekonałem się, bez szaleństwa nie ma poznania, jest dreptanie w kółko, po 
omacku. I tak całe życie 
można się pałętać. Chyba że człowieka t o trafi cudem boskim... A jak trafi, 
okazuje się, że większego 
szczęścia człowiek nie mógł zaznać. Ani takiej cudowności, ani takiego światła, 
ani takiej myśli... I z 
tego pana wyleczą, oczywiście. Tyle potrafią. Umordują pana jak sukinsyna 
bożego, ale wyleczą. 
Przerobią na swoje kopyto. I nawet im w głowie nie zaświta, dlaczego on się tak 
opierał?...
- Więc dał się pan... dał się pan im złamać? - spytałem z uczuciem wielkiego 
zaiste zawodu. - A pan 
się nie da?... - uśmiechnął się młody Dm-ski nie bez politowania, czym mnie 
natychmiast zirytował. - 
Ani mi się śni! - zawołałem. Bo i nie dam. Starali się, jak mogli. Próbowali, 
ale im nie wyszło. Mam ich 
w garści. - To ja będę górą! Przekona się pan.
- Wątpię, kurczę. Bo to oni wreszcie mają pana w garści. Pan miał tylko jedną 
szansę, którą pan 
przegapił. Umrzeć trzeba było. Na gwałtownym. A jak już-stamtąd pana 
wytaszczyli, to zrobią z 
panem wszystko po swojemu... Nawet nie pójdę o zakład, bo wygrałbym na pewniaka. 
Nie pan jeden 
przegapił okazję. Mnie też się nie udało. Bo widzi pan, to miało sens, kiedy 
człowiek był taki 
szczęśliwy, jak tylko być może, wtedy umrzeć miało sens, a teraz, kiedy nasiąkł 
tą ich dziadowską 
normalnością, to jaka to byłaby przyjemność, co za frajda? Ot, wegetuje się, bo 
wszyscy wegetują z 
dnia na dzień i tyle. Idziemy na kolację? - Nie, nie mogę się ruszyć, kompresy. 
- To przynieść panu 
kawy i chleba, z czyim tam dadzą? - Kawy owszem, bardzo proszę. Ale jeść mi się 
nie chce. - A ja tu 
wciąż chodzę głodny - poskarżył się młody Dm-ski. - To proszę sobie wziąć moją 
porcję. Ta pańska 
nienawiść do matki, ale o tym pogadamy sobie innym razem. Smacznego.
Zostaję sam w kanmazynowej sali, bo oni wychodzą, jeden po drugim, wraz z 
Dziadkiem 
obudzonym ze starczej drzemki. Zmierzch. Cisza. Światłość wiekuista na 
korytarzu. A jednak nie 
jestem sam! W rogu ktoś uczynił z karmazynowego koca baldachim nad łóżkiem. I 
kryje się pod nim 
całkowicie, osłonięty przed zakusami świata. Przyczaił się tam ktoś, kto wolałby 
tu nie być. Ciekawe, 
kto może szukać azylu w magii zaiste dziecięcej? W wigwamie rozpiętym na 
własnych łokciach i 
kolanach? Moja przyrodzona wścibskość, która popchnęła mnie do reporterki, nie 
daje mi uleżeć 
spokojnie. Wstaję, zbliżam się na palcach i bezczelnie zaglądam pod baldachim. 
Przeszywa mnie na 
wylot przeraźliwy dreszcz. Mój kuzyn! Z półmroku wyziera na mnie ostra twarz 
mojego kuzyna. 
Zapamiętana z dzieciństwa. Z nosem jak nowik nad zaciśniętymi wargami. 
Zmobilizowany, w niewolę 
wzięty, rozstrzelany. Patrzymy na siebie.. Trzydzieści lat się przęsypało, komu 
pod darnią, komu na 
darni. Wyłysiał, ale nic się nie zmienił. Trochę zżółkł, spergaminowiał, ale był 
przecie ode mnie grubo 
starszy. Wstrzymując oddech patrzymy na siebie. Mrugnął do mnie okiem, lecz nie 
mówi nic. 
Odmrugnąłem i też pary z gęby nie puszczam. Rozumiem, że on się czuje niepewny 
politycznie. Jego 
incognito jest nie do naruszenia, musi pozostać bezwzględnie zachowane. Stąd ten 
wigwam czy 
baldachim. O, biedny syn ziemi naszej. I cóż mu powiem? Że matka czekała na 
niego z wieczystą 
cierpliwością do śmierci i poza śmierć swoją? Uścisnąłem mocno jego rękę i 
wycofałem się bez słowa 
z nienaruszalnej jego kryjówki. A on został w swoim karmazynowym wigwamie.
Każdy ma prawo schronić się przed historią tam, gdzie mu wygodnie. Niektórzy 
myślą, że da 
się rozstrzelać mężczyznę nie rozstrzeliwując chłopca zarazem.
Zbieram z linoleum pogubione kompresy, które mi przez nogawki omsknęły się na 
podłogę, 
gdy niepomny na nic skradałem się do tajemniczego wigwamu. Wyschły już od upału 
moich 
pośladków, ale reszta wilgoci w głębi waty została. Obkładam kompresami obolałe 
ciało i wyciągam 
się na wznak. Wyznaczyli md szczególne łóżko, to nie przypadek, inne stoją 
niejako w ordynku, w 
dwóch rzędach pod ścianami, a tylko moje pośrodku, na wprost drzwi, które są 
wiecznie otwarte, a 
zamiast klamki zieje w nich dziura, że palec można wetknąć na wylot. Ktokolwiek 
przechodzi 
korytarzem, może się gapić prosto na mnie. Nie ulega wątpliwości, że chcą mieć 
mnie stale na oku.
Tyle się rzeczy wokół mnie dziś działo, a gdybym chciał zrekapitulować swoje 
przeżycia, 
odtworzyć swoje zachowanie, nie mogę, nie potrafię. Głową naprzód zwaliłem się w 
niagarę zdarzeń i 
mój umysł tudzież członki moje gdzieś się kotłują w kipieli, nie wiem, czy 
jestem na wierzchu, czy pod 
spodem, w ciemną głąb mnie ciągnie czy wypycha do światła? Ukrop na zewnątrz, 
ukrop wewnątrz, 
cały umysł jest w ukropie. W tym stanie ducha leżeć jest okropnie. Ruchliwość 
umysłu ruchliwości 
ciała się domaga. Zrywam się z łóżka jednym susem i peregrynuję po karmazynowej 
sali żwawym 
krokiem, przyciskając oburącz kompresy do zadka. Im szybciej krążę, tym 
zdrowiej. Tylko w ten 
sposób moja pobudzona krew rozkłada chemicznie ów kłębek kolczastego drutu, 
który mi napęczniał 
pod czaszką. Zaprawdę niezwykła bywa przemyślność prześladowników. Dawnym 
obyczajem na 
skronie wciskano cierniową koronę, dziś wciska się ją pod czaszkę, na mózg. 
Dyskretnie i 
antyseptycznie, a efekt, kto wie, czy nie lepszy. Gdybym nie zerwał się w sam 
czas, ciernie by mi 
wyszły uszami. Ludzie tylko dlatego daremnie nieraz giną, że nie umieją znaleźć 
sposobu. Można 
zastanawiać się długo nad człowiekiem bez właściwości, tak jak pewien mędrzec, 
Austriak, aliści hic 
et nunc trzeba mieć jedną właściwość: umieć wybrnąć z każdej opresji. Wiem, że 
to potrafię, i w 
skrytości ducha cieszę się z tego, biegając po karmazynowej sali, omal nie 
pogubiwszy wojłokowych 
kapci. Robię elipsy, drepczę w kółko albo mknę na przestrzał, gdyby ktoś 
zechciał na zielonym niebie 
linoleum wykreślić moje obroty, byłaby to najosobliwsza trajektoria spośród 
wszystkich znanych ciał 
niebieskich. Ciśnienie straszne. Przyciskam ręce do skroni i biegam, gubiąc 
kompresy, choć 
wetknąłem je pod gumkę od spodni, wnet się stamtąd obsunęły. Gdzieś po drodze 
wytrząsam je z 
nogawek na podłogę. W moim wnętrzu ciśnienie tafcie, jakby md wpompowali 
kilkanaście atmosfer. 
Moment staje się groźny. Zaczęli gwałtownie usuwać z karmazynowej sali 
powietrze, wysysać z 
szybkością kilkunastu metrów sześciennych na sekundę! Aby moje naczynia 
krwionośne potrzaskały, 
-rozsadzone od wewnątrz. Ratować mózg! Rzucam się do okna, parapet zawalony 
kiełbasą, rybą, 
masłem w zawiniątkach, puszkami jakichś napoczętych konserw, ciastkami, chlebem. 
Sypie się to 
wszystko, gdy zmiatam bez wahania, na czyjeś łóżko pod oknem, na podłogę. Okno 
wysokie, muszę 
wleźć na parapet, żeby je otworzyć. Podwójne w dodatku, a czas, który śmierć mi 
odmierza, kurczy 
się, kurczy. Rozchwierutana, stara klamka kręci się na osi, nie chce zaskoczyć. 
Mocuję się z nią, jeśli 
mi się nie uda, będę musiał ogromną szybę wybić łokciem, huknąć raz a dobrze. 
Póki nie opadłem z 
sił. Serce łomocze, oczy mi na wierzch wyłażą. Jeszcze chwila, a trysnę jak 
pęknięty pomidor! W 
ułamku sekundy klamka zaskakuje, okno się otwiera... Powietrze z wizgiem wali 
się w próżnię, 
wypełnia komorę niedoszłej śmierci mojej. Wiszę na kratach, czoło o żelazny pręt 
oparłem i chwytam 
strugę życia w rozdziawione usta. Wlewa się we mnie cudowny chłód ocalenia. 
Powietrze wsysa się w 
próżnię i nie ma próżni, sam staję się powietrzem i radość moją mierzyć trzeba w 
milibarach. Za 
oknem szczodry mrok, który nie pozbawił mnie ratunku. Raptem na moich oczach 
rozbłyska latarnia w 
środku podwórza i śle do mnie trzy krótkie sygnały: V... C... O...! Odczytuję z 
zapartym tchem: - 
Victory. Congratulations. Over. Jota w jotę, tak się to wykłada. Z piersią 
przepełnioną dumą, ale 
bardziej niż dumą szczęściem, że nie jestem sam, odmruguję śląc prawą powieką 
kropki, obiema 
powiekami kreski: D... I... D... O...! Bo cóż innego godziłoby się rzec: Duty Is 
Duty Over! Bo zaiste 
spełniłem i spełniam swój obowiązek. Latarnia daje krótki błysk, że przyjęła, i 
kończy rozmowę 
pięknym: G... B... Y..., jak niegdyś do mężnych na morzu posłaniem: God Bless 
You.
Tymczasem wcisnąłem twarz między kraty i w blasku sprzysiężonej latarni, która 
szelmowsko 
prószy światłem, widzę dwa jabłkowite perszerony pod oknem, zaprzężone do 
.platformy z węglem! 
Sierść im się mechaci, grzbiety parują. Strzygą uszami, a jeden uporczywie 
(postukuje kopytem, 
jakbym mógł nie wiedzieć, co to znaczy. Jakby węgiel nie mówił sam za siebie! 
Przecie mam 
przyjaciół w pewnej metanowej kopalni, a oni wiedzą, co to znaczy spieszyć 
towarzyszowi na ratunek. 
W pobliżu drzewa, wokół którego uganiał się dziś Kierkegaard za Abrahamem, żarzą 
się dwa ogniki, 
stoją dwaj węglarze ćmiąc papierosa. Międzynarodówka Mózgów zaleca mi szybką i 
skuteczną 
ucieczkę, bracia węglarze ukryją mnie pod plandeką. Konie strzygą uszami pod 
samiuteńkim oknem. 
Jeden skok i jestem na grzbiecie perszerona. Tak, kraty. Grube bardzo. Otóż to 
właśnie. Oczywista, 
że z tym mankamentem muszę poradzić sobie sam. Gdyby węglarze mogli mi 
dostarczyć pilnik do 
żelaza; tymczasem stoją bez ruchu, ostrożnie wpatrując się we mnie. Nic z 
zewnątrz niczego nie 
może podać, przemycić przez okno. Fotokomórka! Natychmiast podniesie alarm na 
całą tę twierdzę i 
wszystkie kazamaty! Z okna widać, jaki to szpital, pożal się Boże, z grubej 
żaroodpornej cegły - 
zwalisty, ciężki czworobok, bastion w ponurym cynobrze obrosłym sadzą i szarugą 
wieków, wokół 
kraty, w obu skrzydłach pod dachem dwie strażnice rozjarzone sinym światłem, 
prędzej tiurma czy 
kazarma, a nie hospicjum dla rzekomo chorych. Oczekującym węglarzom daję znak, 
wysunąwszy 
ręce przez kraty posyłam im męski gest podzięki i solidarności, ściskając mocno 
obie garście i 
potrząsając nimi wysoko. Wtedy natychmiast zgasili papierosy i ruszyli do 
platformy, aby zwalić węgiel 
na podwórzec. Zanim odhaczyli burtę, nie mogłem się oprzeć i zawołałem: - 
Pozdrowienia dla 
"Marcela"! - Ale tak wymierzyłem swój okrzyk, aby padł na sekundę przed 
otwarciem burty i dla kogoś 
nieświadomego zmieszał się z szurgotem, hurkotem brył walącego się węgla, urobku 
moich 
towarzyszy z kopalni "Marcel".
Jeszcze pył nie opadł, jeszcze kłębił się gęsto w powietrzu,, gdy ktoś mnie, 
uczepionego krat, 
targnął z tyłu za odzienie. Była to ruda diabliczka. Krzyczała, żebym 
natychmiast zamknął okno. Co 
też uczyniłem. Krzyczała, że się przeziębię i całą salę węglem zakurzę. W 
pierwszej chwili skóra na 
mnie ścierpła, ale wnet przekonałem się, że szczęśliwym zrządzeniem Opatrzności 
diabliczka ani 
trochę nie połapała się, w czym rzecz. Zaczęła mnie uświadamiać, że salę wietrzy 
się rano podczas 
sprzątania, gdy pacjenci są na śniadaniu, a poza tym zimą okien otwierać nie 
wolno.
- Niechże mi pan pomoże! - zawołała. Szło o to, abym wraz z nią pozbierał cały 
ten prowiant, który 
strąciłem z parapetu, rozrzuconą na cztery wiatry spiżarnię. Pochylała się 
zbierając z podłogi pęta 
kiełbasy, wędzoną rybę, masło i coś tam jeszcze pozawijanego w przetłuszczone 
papierki, a ja na 
czworakach właziłem pod łóżka wynajdując, co Się tam zakatulało, trochę cytryn, 
a i puszkę z etykietą 
BOCZEK i bezwzględnym ostrzeżeniem: Perishable Keep Under Refrigeration. W tym 
momencie 
podniosłem wzrok i ujrzałem z perspektywy zielonej łąki linoleum strzeliste nogi 
diabliczki aż po 
świątyńkę rozkoszy osłoniętą ścisłym jedwabiem. Lecz zamiast oniemieć pod 
wpływem tego z łaski 
niebios zesłanego mi widoku i płomień poczuć w lędźwiach, wybuchnąłem 
nieprzytomnym śmiechem, 
bo ostrzegawczy napis przylgnął niespodzianie, jak ulał do jej krąglutkich 
wdzięków. Na napiętej 
zasłonie kryjącej różę życia, przed którą bić się godzi pokłony, skakały wesołe 
literki - Perishable! 
Keep Under Refrigeration! Podrygiwały katulając się ze śmiechu po obu śliskich 
od jedwabiu 
pagórkach. A ja, zarażony ich swawolą, chichotałem na czworakach, rżałem jak 
wałach z 
podniesionym pyskiem, któremu z dawnych wspomnień jeno męska grzywa pozostała.
- Ależ z pana numer, panie Krzysiu! - zawołała diabliczka tupiąc nogą. - Nie 
dość, że pan tak 
narozrabiał, to jeszcze się pan śmieje!... - Poruszywszy się ani spostrzegła, że 
pozbawiła mnie na 
dobre widoku swoich wdzięków. Dawno podejrzewałem, że wszystkie te dziewczęta w 
białych 
szatkach - przecież z sympatią zwane przeze mnie diabliczkami, może z wyjątkiem 
szefowej, tej 
wyfiokowanej blond konkubiny, bo to postać ze wszech miar podejrzana - są nie 
tyle na usługach 
prześladowników, co w paradoksie niewoli. Służą im wprawdzie, lecz chciałyby nam 
służyć. Tak, tak 
to się rzeczy mają. I Chochlik tak sobie właśnie poczyna, i ten niezapomniany 
czarny Serafinek, który 
raz przyszedł do mnie na gwałtownym i gdzieś przepadł bez śladu, i ta ruda 
diabliczka, którą, dalibóg, 
bez złych intencji w jej skromności dziewczęcej podglądnąłem. Najgorsze, że 
chyba nigdy nie będę 
mógł im pomóc w czymkolwiek. Wyzwolić bodaj jedną z tego upokorzenia, na jakie 
zostały skazane. Z 
tego zamrażalnika uwłaczającego ich chwale niewieściej. Na to trzeba męskiej 
siły, a gdzież we mnie 
ta namiętność, która stopi bryłę lodu? Cierpią poniekąd za winy pokoleń, 
albowiem bez dwóch zdań 
prześladownicy postanowili na tych biedaczkach odegrać się za rzeszę ich sióstr 
w calutkich dziejach, 
owych dam wyniosłych za podnóżki mających królów i trubadurów, którzy mieli je 
zdobywać, szklane 
góry, do ostatniego tchu, do ostatniej pogruchotanej kości we wspinaczce ku 
rozchylonym bramom 
kobiecego absolutu. W mojej kondycji nie tylko damskiej Czomo Dungmy, ale bodaj 
tej rudej 
diiabliczki, choć wdzięczna przecie i miłosierdzia godna, nigdy zaiste nie 
zdobędę. Oto naga prawda. 
One zamrożone, my zaś wymisieni. Tak się mści amor sacrum i te wieki 
trubadurzenia, sakramenty 
święte chrześcijaństwa dławiące najpiękniejszy żywioł życia! Cała zmyślność 
prześladowników to 
praktyczne wykorzystanie konsekwencji z arcychlubnej tradycji pruderii w 
ogłupiałej Europie. To 
Semici, którzy zawsze uważali kobietę za nieczystą, i cały ten zalew judejskiego 
chrześcijaństwa, 
wszyscy ci mnisi masturbanci i wszystkie święte Hieronimy, tutti quanti ohydą 
swojej odrazy tak 
biedną Wenus spłoszyli, że pierzchła daleko z tego kontynentu, jeno jej 
strwożony cień w zimnym 
kamieniu pozostał.
I oto ja, mężczyzna, który nie może być mężczyzną, patrzę na nią, kobietę, która 
nie może być 
kobietą. Da się wymierzyć, które z nas jest .bardziej nieszczęśliwe? Cóż nam, 
wyłączonym z 
błogosławieństwa natury, jest w stanie pomóc? Cóż jej płacz, a mój gniew pomoże? 
W krzywdzie i 
poniżeniu cóż mogę jej ofiarować, żałosną niemoc własną? Czyż nie po to związali 
mnie pasami na 
długie dni i noce, aby uwolnić dopiero wtedy, gdy mocy męskiej skutecznie 
zostanę pozbawiony?
Przecież teraz klęcząc na podłodze, kończąc zbierać rozsypane cytryny, trzęsę 
się z przerażenia. 
Boję się! Ledwie nie krzyczę do niej, rudej diabliczki, do kobiety: - Boję się, 
siostro moja! Jak spocona 
mysz, tak się boję. A ty z kolei pewnie boisz się myszy... Bo nie nadaję się na 
Abelarda! Zaiste nie 
nadaję się na człowieka, który ze zbrodni wytrzebienia go wysublimuje piękną 
filozofię. Nie wiem, czy 
jutro przyjdzie w odwiedziny moja Heloiza, czy jeszcze ujrzę ją kiedykolwiek, 
ale bodajbym jej nigdy 
nie oglądał. Nie w tym rzecz, że ona mogłaby mnie przyjąć takiego, jakim jestem 
w upośledzeniu 
moim, lecz ja sam tego nigdy nie ścierpię. Kapłon! Oto, czym zapłaciłem za swoją 
pasję życia. 
Bodajby mnie obdarli ze skóry, byłaby w tym choć odrobina miłosierdzia. Lecz 
jeśli im się zdawało, że 
wsiąknę w tę zgraję rzezańców z barbarzyńskiego Wschodu rodem i będę się mścił, 
na kim popadło, 
wyżywał w politycznej intrydze, a zapiekłe chucie lizał stoma językami 
perwersji... Tak jak mnie kusi w 
tej chwili, aby liznąć zieloną podłogę! O, nie. Jest między nami, tak jak nas 
Pan Bóg stworzył, miedzy 
mężczyzną a kobietą, strefa marzenia. Prześladownicy może coś o niej wiedzą, ale 
prędzej nie 
wiedzą nic. Bo im się zdaje, że obdarli mnie ze wszystkiego. Ale właśnie w tej 
sekretnej a 
niezgłębionej strefie nie zagasła jeszcze moja rozpaczliwa gwiazda ocalenia. 
Unosi się w mroku 
nieznanych nadziei, bardziej przeczuta niż rzeczywista. Kruszynką światła 
przenika w głąb moich 
oczu, tam gdzie drzemią łzy sprawiedliwym snem wiecznym. Jestem, dopóki ona 
jest. Nie miałbym co 
tu robić bez niej.
- Panie Krzysiu, no już dość tego łażenia po podłodze! Co pan tam wyprawia? - 
Całuję ślady pani 
stóp. Głupie żarty. Ledwie się z pasów wydostał, a już pod kiecki zagląda! A fe! 
Zresztą trafił pan na 
kiepskie nogi. No, wstawać, wstawać! - tupnęła. Z rozmysłem siedząc w kucki na 
podłodze i 
spoglądając na jej łydki powiedziałem z przekonaniem: - Siostra ma szczęśliwe 
nogi. W 
zacietrzewieniu zmierzyła mnie wzrokiem, lecz raptem zamrugała oczami i zaśmiała 
się z iście 
dziewczęcą uciechą. - O Boże, szczęśliwe nogi! - śmiała się tupiąc nimi, jakby 
ćwiczyła na skakance. - 
O, Boże, jeszcze żaden mi tego nie powiedział. - A tak, siostro. Lucky legs, jak 
mówią Anglicy. Bez 
wątpienia. - Więc dziękuję, panie Krzysiu. - To ja dziękuję, siostro. - Hm. A to 
dlaczego? - Za 
prawdziwe olśnienie... - przy czym wstałem grzecznie, aby jej nie peszyć 
namolnym gapieniem się na 
jej nogi. - Olśnienie? - spytała podejrzliwie. - No, bo ze szkodą dla nas obojga 
mogłaby siostra nosić 
spodnie.
To było coś naprawdę czarującego w diabliczkach, że tak szczerze umiały się 
śmiać. W tym, 
bądź co bądź, koszmarnym gmachu tylko ich śmiech był do życia podobny, a tak 
wspaniały jak 
otwarcie ramion, d zaszczuty człowiek potkawszy się z nim, serdecznym, bez 
cienia szyderstwa, miał 
wrażenie, że mimo wszystko pozostał człowiekiem.
- No już dobrze, panie Krzysiu, dość tego, bo kolki dostanę. Kto by pomyślał, że 
z pana talki zgrywus.
Widocznie nic się nie znam na ludziach. Bo kiedy pierwszy raz pana zobaczyłam, 
aż mnie coś 
ścisnęło, pan ma taką smutną twarz... Będzie dobrze. Niech pan się nie martwi, 
będzie dobrze... - 
Zrobiła nieokreślony ruch ręką, podejrzanie enigmatyczny i zagubiła się w 
niespodzianej bezradności, 
więc czym prędzej poprawiła czepek na puszyście rudych włosach. - No, fajno. 
Dobrze, że 
pozbieraliśmy to całe zaopatrzenie, boby panu właściciele uszy poobrywali. Miał 
pan szczęście, że to 
ja tu pierwsza weszłam. A i tak pewnie będzie awantura, bo oni tu pilnują, żeby 
wszystko leżało na 
swoim miejscu. Każdy ma swój rewir na tym parapecie. Jak zobacz- cały ten 
bałagan, będzie huzia na 
złodzieja! Więc ani mru--mru, panie Krzysiu. Niech pan się za Boga nie 
przyznaje, że to pan tak 
namieszał, bo żyć panu nie dadzą. 
I okna samemu otwierać nie będziemy, zgoda? No to fajno. A teraz na zastrzyk, 
panie 
Krzysiu...
Igła weszła w ciało dopiero za piątym ukłuciem, zrobiły się tam dwa gorące guzy, 
ruda 
siostrzyczka przyobiecała kompres na noc. Kiedy z piekącym zadkiem wyszedłem z 
zabiegowego, na 
korytarzu zastąpił mi drogę Sylwek Kolos, kariatyda. W jego wyglądzie frapowało 
mnie coś, czego nie 
umiałem określić, gdy pierwszy raz te kształty niezwykłe ujrzałem na oczy. Teraz 
jednak świadom 
nędzy kondycji własnej, wiedziałem już, co to było. Była to Tertia Species w 
całej okazałości. Żywy 
symbol mnie samego, wszystkich trzebieńców. Wspaniały, dojrzały, olbrzymi cesarz 
bezużytecznego 
phallusa. Jedyny spośród nas, który utratę męskości zamienił w potęgę. Oddałam 
mu pokłon. I 
zrozumiałem jego dla mnie sympatię, jaką może mieć przywódca dla nowicjusza, 
strwożonego 
adepta, w którym przeczuwa żarliwość neofity. Aliści - czy mogę służyć dwóm 
cesarzom naraz? 
Przecież zaprzysiągłem wierność mojemu Dostojnemu Rozmówcy. Tymczasem Sylwek 
Kolos 
wyraźnie chce przeciągnąć mnie na swoją stronę. Czyżby między nimi oboma trwała 
skryta 
rywalizacja? Czyżby wzajemnie przeprowadzali werbunek w cudzych szeregach?
Z papierosem przyklejonym do wywiniętej wargi, spod j przymrużonych powiek 
Sylwek patrzy 
na mnie z wyczekującym uśmiechem. Budda mógłby mu pozazdrościć nie tylko brzucha 
z pępkiem 
absolutu, ale również mądrości. Nie nalega, nie perswaduje, tylko patrzy mi w 
oczy uśmiechając się. 
O, z pewnością widzi moją zatwardziałą lojalność, jestem z tych, co nie dają się 
kaperować. Przecież 
gram - grałem przynajmniej - w całkiem innej drużynie. Duszą i ciałem przynależę 
do ruchu oporu, 
podczas gdy Sylwek Kolos poddawszy się prześladownikom stał się lojalistą i 
tylko dzięki temu urósł 
do takiej potęgi. Dalibóg, można mi zmienić płeć, ale nie poglądy. Są rzeczy, od 
których nie odstąpię, 
choćby mnie do śmierci trzymali związanego w pasach. Lecz nieroztropnie by było 
chwalić się tym 
przed cesarzem trzebieńców, aby więc zyskać na czasie, nim podejmę tę śliską 
rozmowę, 
powiedziałem licząc na jego wspaniałomyślność: - May I have a cigarette, Your 
Majesty? - Yes, 
please - padła odpowiedź i wnet z wygniecionej paczki .sportów wysupłałem 
wykruszonego peta.
Cały dzień dokuczał mi głód nikotynowy, a nie umiem żebrać. Nie miałem niczego, 
co 
mógłbym przehandlować prócz obrączki, ale tylko ona dawała mi pewność, że żyłem 
niegdyś w 
całkiem innym świecie. Zresztą nie handluje się ostatnią kotwicą, gdy nie wiesz, 
co cię czeka na 
nieznanym morzu. - How do you feel, brother? - spytał Kolos ciepłym głosem. - 
Not so bad - odparłem 
zaciągając się po same pięty. Spostrzegłszy moją zachłanność Kolos uśmiechnął 
się z 
wyrozumiałością i raptem położył mi swoją ciężką łapę na ramieniu. - Nobody is 
visiting you, brother. 
Are you all alone? - spytał z frasunkiem. - Weil, it seems so - lecz zaraz 
dodałem pełen wahań i 
złudnych być może nadziei: - But they say my wife shall visit me tomorrow... - 
Żona?! - zawołał. - No 
to jesteś szczęśliwy człowiek, jeśli żona cię odwiedzi. A wierzysz w to? - I 
tak, i nie. Zbyt dobre, aby 
było prawdziwe. - Rozumiem, bracie. Aż za dobrze rozumiem. Kobieta w ogóle 
uchodzi za wcielenie 
miłosierdzia, ale wystarczy mieć męża w takim azylu jak ten, aby się od 
wszelkich cnót opiekuńczych 
odżegnała... - Ależ nie! Nie to miałem na myśli. Taka rzecz w ogóle nie wchodzi 
w rachubę! - No, nie 
wiem. Nie wiem... Przekonasz się, zobaczysz. Obyś się nie omylił, bracie. Nie 
wystarczy gorąco 
czegoś pragnąć, aby się to koniecznie ziściło. Pomylisz kurek i zamiast gorących 
pragnień czeka cię 
zimny prysznic. Po prawdzie też nie zawsze, ale można liczyć tylko na matkę. Ona 
cię nie poniecha. 
Cóż, kiedy nie ma jej wśród żywych. - Skąd wiesz? - spytałem, pragnąc go 
pocieszyć. - Może cię tylko 
tak nastraszyli? Mnie też tym straszyli ci dranie.
- Wiem, bo... sam ją zabiłem. - Powiedział cicho Sylwek Kolos, a ja cofnąłem się 
o krok 
zaniemówiwszy z wrażenia. - Zabiłem ją przy urodzeniu - wyjaśnił. - Miała 
dziewiętnaście lat. Wdzięk, 
urodę, młodość, całe życie przed sobą. Zabrałem jej to wszystko... Sza, nic nie 
mów. Znam, znam 
wszystkie wasze argumenty. Posłuchaj teraz moich. Ludzie nieraz popełniają 
zbrodnie, ale są dorośli, 
mają swoje motywy, takie czy inne uzasadnienia, mają wolną wolę, prawo wyboru, 
mogą się 
powstrzymywać, nie są na zbrodnię skazani, dopóki sami siebie nie zechcą na nią 
skazać, a więc 
wszystko, co uczynią, będzie przez nich samych z dobrawoli sprowokowane, z winą, 
ciężarem 
sumienia, potrzebą ekspiacji włącznie. Przywykło się uważać, że oni istotnie są 
winni, a tacy jak ja 
rzekomo winy nie ponoszą. Szczęśliwy byłby ze mnie człowiek, gdyby to była 
prawda. Cała różnica 
tylko w tym, że ich świadomość dojrzewała przed faktem, moja natomiast po 
fakcie, co niestety 
samego faktu zakwestionować nie (może. Och, wszystkie ich zbrodnie, każda z 
osobna, są w coś tam 
uwikłane, zgoda. Ale ja przychodząc na świat popełniłem zbrodnię czystą, 
zbrodnię dla samej zbrodni. 
Chcę tego czy nie chcę, tak się rzeczy mają. Zabiłem nieświadomie, lecz przecież 
zabiłem. I to tylko 
się liczy. Nieświadomość z niczego nie rozgrzesza, bo kiedy dowiedziałem się, 
jak się to stało, nie 
mogłem udawać niewiniątka, które niczego nie pamięta. Nie powiesz mi, że 
dojrzały płód świadomości 
nie ima, jest zależny wyłącznie od praw biologii, praw natury. Pcha się tylko do 
życia za wszelką cenę. 
Gdyby; mi wówczas coś podszepnęło, co grozi mojej matce, postarałbym się, aby 
mój rozrośnięty łeb, 
który ją zabił, skurczył się do rozmiarów piąstki, a rósł sobie potem nie wadząc 
nikomu. Nie mów, że 
nie potrafiłbym jej oszczędzać! Nie mów tak jak mój ojciec... Nigdy tego nie 
mów! Jeśli nie chcesz, 
żebym cię zaliczył do tego wrednego sta da, w którym wypadło mi żyć... I nie 
próbuj mnie po ciesząc, 
bracie.
Masz przed sobą matkobójcę, a to okaz rzadki nawet wśród homo homini lupus. 
Cokolwiek byś 
powiedział wszystkie te mądrości na nic się nie zdadzą. Ot, los takie rzeczy 
wyczynia z człowiekiem, 
że przechodzą nasze wyobrażenie. I nie przypasujesz do mnie formułki, która ci 
wszystko wyjaśni. 
Pewien geniusz psychiatrii świecił mi w oczy Edypem na odwyrtkę, że niby u mnie 
w istocie to samo, 
aliści a rebours, taki sobie wariancik indywidualny. Ale oni tu nas muszą 
poubierać w swój diagnozy, w 
całe to barachło. W te nalepki, które przy walą ci na czole: "schizofrenia", 
"schizofrenia paranoi; 
dalna", "cyklofrenia" et cetera bomba, jeśliś mądry, możesz sobie gwizdać na to, 
ale jak się 
przestraszysz, to możesz być załatwiony na całe życie, bo dla niektórych 
biedaków to piętno wypalone 
żelazem, a nie etykietka, którą możesz odkleić i rzucić do śmieci. A niektórych 
obrączkują jak 
rzadkiego ptaka. Mniejsza, czym mnie zaobrączkowali. Zresztą oni widzą tylko 
upierzenie, ale dokąd 
sam ptak zmierza, tego nigdy odgadnąć nie potrafią. I chcą nas leczyć, 
wyobrażasz sobie? Oni chcą 
nas leczyć! Z czego? Pytam. A z czegóż to chcecie nas wyleczyć? Czy ktokolwiek z 
was miał 
kiedykolwiek na sumieniu matkę? No więc cóż możecie wiedzieć o rzeczy całej? Że 
własne gówno 
jadłem? A jadłem. Bo brak mi było matczynego mleka? A może w ten sposób chciałem 
pozbyć się 
całej świadomości, wrócić do momentu, kiedy jej nie było, kiedy istniałem sobie 
w niewinnym cieple 
ekskrementów, a całe przekleństwo jeszcze na mnie nie spadło. Bo powiem ci, 
bracie, wobec tego, 
jak los się ze mną od mojego poczęcia obszedł, szczęśliwy byłbym tylko wtedy, 
gdybym urodził się 
martwy. Ot i cała prawda, cierpliwy bracie mój, słuchasz ty sprawiedliwiej niż 
spowiednik, który musi 
wtrącać swoje trzy grosze. Bo ty rozumiesz, że mojego przekleństwa nikt i nic ze 
mnie nie zdejmie...
- A muzyka? - powiedziałem zaciągając się okurkiem, który mi parzył palce. - 
Słyszałem, że jesteś 
kompozytorem. - Kolos uśmiechnął się z zażenowaniem, zanim wymruczał: - Bo ja 
wiem, może to i 
prawda... Wyobrażasz sobie pisarza, który ani słowa nie napisał? Albo malarza, 
co nawet szkicu nie 
rzucił na płótno? Takich przeklętych geniuszy było wielu, mało o nich wiemy, bo 
nigdy się nie (ujawnili. 
Wzięli na siebie całą .udrękę i mieli odwagę milczeć po wsze czasy. A światową 
karierę w muzyce, 
malarstwie, poezji, architekturze, filozofii, w czym tylko chcesz, porobiły 
genialne miernoty, które 
uważały, że lepiej pisnąć cokolwiek niż nie mówić nic. Wiesz, co mi nasza sztuka 
przypomina? 
Łowienie morza niewodem spuszczanym w największe głębie. I co z tego? Morze 
czasem coś do sieci 
podrzuci albo tylko do cna sieć splącze. Tak się rzeczy mają. Chcesz złowić 
morze, to sam stań się 
morzem. Nie ma innego sposobu. Nie wątpię, że kiedyś... kiedyś, pojawią się 
wśród nas geniusze, 
którzy zdołają utożsamić się z niewyrażalnym. I dopiero wtedy skończy się to 
pobrzękiwanie, które 
nazywamy muzyką, przesypywanie słów zwane literaturą, figlowanie pojęć uznawane 
za filozofię, całe 
to zawracanie Wisły patykiem, bo dopiero wówczas spełni się to, o czym marzymy, 
niewyrażalne 
stanie się wyrażalne. A muzyka? Słyszę dźwięki, których nikt nie słyszy. Nobody 
except me. Oto jest 
moja muzyka. Comprenez-vous, brother? Tak, słyszę dźwięki, których nikt nie 
słyszy... Dźwięki, 
których dotąd w ogóle nie było! Skoro to rozumiesz, wystaw sobie, że nie ma 
instrumentu, który 
mógłby je odtworzyć! Ani żadne zestawienie najrozmaitszych instrumentów, żadna 
kombinacja, nic tu 
nie poradzi! Jest granica dźwięków jeszcze nie spełnionych, zaczętych tylko, jak 
mówi poeta. Trzeba 
by dopiero stworzyć taki instrument, który by to wyraził. A tego nie potrafię. 
Tego zapewne nikt 
jeszcze nie potrafi.
Dziwisz się, że zanim mnie tu przywieźli, z mojego fortepianu pozostały 
szczątki? A po diabła 
mi to pudło z rezonansem? Mogę ci zagrać oszałamiające preludium, jeśli chcesz. 
I co z tego? 
Choćbyś wyczyniał niesamowite czary mary, niewolnikiem jesteś, a nie 
czarodziejem, bo nie 
wydobędziesz z pudła dźwięku, którego tam nie ma. Precz z tym wszystkim! Nasza 
kultura jest trup, a 
nasza muzyka jest trup wypomadowany. Próbują ożywić tego trupa w kakofonii, 
dysharmonii, 
dysonansach, żeby podrygiwał jeszcze, popiskiwał w szczurzym amoku, i mówią, że 
to żywe, twórcze, 
nowoczesne. Błazeństwo, a nie sztuka, przedrzeźnianie dźwięków, które są, 
rozumiesz, bracie? A ja 
słyszę dźwięki, których jeszcze nie ima...
Widzisz, Oni... zdrowi i normalni mają na nas spojrzenie, które ich trwale 
określa w 
przyrodzonej głupocie. I dlatego nikomu z nich nie powierzyłbym ani słowa z 
tego, co ci powiedziałem. 
Bo nawet najświatlejszy ze światłych po tamtej stronie rozumu wzruszy ramionami 
i powie: wariat. 
Och, jak to słówko im służy! Namolni przeżuwacze codzienności. I oto oni, ślepi 
na prawe i lewe oko, 
nas pouczają o kolorach! W tym zawiera się cały ich rozsądek, bo rozumu im nie 
odmawiam, mają go 
aż nadto. Tylko że rozum jest w szaleństwie, poznanie jest w szaleństwie i droga 
do prawdy wiedzie 
przez szaleństwo. Przeczuwałem nie narodzone dźwięki, dawno je przeczuwałem, ale 
nie mógłbym 
ich poznać, gdybym "nie zwariował", jak oni to mówią... A teraz... teraz, 
bracie, być może czeka mnie 
klęska, wskutek całej tej wiedzy o .sobie, jaką z łaski szaleństwa ¦zdobyłem... 
I nie spełnię tego, co 
trzeba, muzyki mojej nie będzie... Więc skończę się, przyjacielu, ale pamiętaj, 
ktoś ją kiedyś 
odnajdzie, bo my obaj jesteśmy przedwcześni, ale ktoś ją kiedyś odnajdzie, kiedy 
świat dojrzeje i 
człowiek dojrzeje do zrozumienia naszego dzisiejszego szaleństwa... Choć wówczas 
nikt nie będzie 
pamiętał o prekursorach, takich jak my, którzy próbowali coś zdziałać w tym 
czasie, w tym 
zamierzchłym dzisiejszym czasie, gdy człowiek wykorzystywał śmieszne minimum 
potencjału 
marnującego się w jego mózgu...
Moja muzyka istnieje, choć na razie .istnieje nie istniejąc... Ty jej nie 
słyszysz, ale ona jest, 
choć jej nie ma, bo cała jest we mnie... W rytm łbie, w tym kałdunie, na który 
ze zdumieniem 
patrzysz... Lecz powiadam ci, nie wyzbyłem się wszelkiej nadziei. Muszę szukać 
dla mojej muzyki 
instrumentu... Oto Japończycy nagrali życie płodu w łonie matki. Zarejestrowali 
początek rapsodii 
życia! Pomyśl, że mógłbym, cofnąwszy czas, ugadać paru zmyślnych Japończyków, 
aby nagrali moje 
narodziny, a ja bym w łonie matki skomponował preludium Nienarodzonego, bo finał 
zbiegłby się ze 
śmiercią kompozytora... Urwany akord i cisza. Silentium. Niewykluczone, że 
dzięki takiej kompozycji 
ona by przeżyła, moja mama. Mówiłem ci, że miała dziewiętnaście lat? No widzisz, 
przyjacielu, taką 
muzykę, o, to warto by skomponować!...
Zanim zdążyłem dobrze się zastanowić nad tym, co mi powiedział, zacząłem mądrzyć 
się 
pospiesznie, żeby pozbyć się tumultu, który narastał w mojej głowie, gdyż 
przydługo nie mogłem 
dorwać się do słowa.
- Ty byś chciał, maestro, wyrazić niewyrażalne. Spróbuj zrobić to tak. Pomyśl, 
że my jesteśmy 
zarazem widzialni i niewidzialni, wyrażalni i niewyrażalni. Jeśli odrzucisz 
wszystko, co widzialne, i 
wszystko, co wyrażalne, a przecież odrzucasz bezwzględnie, wówczas pozostawisz 
niewidzialne 
niewidzialnemu i niewyrażalne niewyrażalnemu. Nie tędy droga, proponujesz regres 
do ciemnoty 
pierwotnej. Ongiś wszystko prócz głodu i instynktów było niewyrażalne. I prawie 
wszystko 
niewidzialne. Dopiero mierząc się z niewyrażalnym człowiek znajduje swój 
wyraz... Więc ty spróbuj się 
zmierzyć, maestro, a nie mów, że to niemożliwe, bo właśnie niemożliwe staje się 
możliwe, a 
niewyrażalne - wyrażalne, jeśli człowiek duszę i ciało poświęci!... Tak trzeba. 
A twoja przepowiednia, 
my Big Brother, że kiedyś człowiek utożsami się z niewyrażalnym... bodajby się 
nigdy nie spełniła! 
Gdyby człowiek przestał być widzialny i niewidzialny, gdyby wszystko stało się 
wyrażalne, to koniec. 
Koniec życia, sztuki, radości, wszystkiego. Całkowita entropia. Mam nadzieję, że 
nigdy do tego nie 
dojdzie... Choćby spenetrowali mózg do ostatka, cóż się okaże? Za każdą 
tajemnicą kryje się nowa 
tajemnica, jak we śnie poszukiwacza skarbów, jak w baśni, za każdą zagadką nowa 
zagadka, bo my 
od troglodyckdego dzieciństwa, od jaskiniowej kolebki, żyjemy w baśni, której ni 
początku, ni końca 
nie widać... Trwa ona w nas i wokół nas, a my trwamy w niej przez pokolenia...
Chwileczkę, maestro. Nie przerywaj mi. Jeśli słyszysz dźwięki, których nikt nie 
słyszy, wielkie 
to szczęście twoje. Nie mów, że nie jesteś szczęśliwy. Musisz być szczęśliwy. I 
bardzo 
nieszczęśliwy... A to dlatego, że nie możesz ich wyrazić, utrwalić... A ja 
myślę, że stokroć trudniej 
stworzyć nowy dźwięk niźli nowe słowo. A jeśliby po tobie choć jeden, dwa, trzy 
dźwięki nowe 
pozostały, to już więcej, niż można by wymarzyć. Słowo jest nieamierzone w 
swojej szczodrości, a 
dźwięk wbrew pozorom rodzi się z ubóstwa. W końcu pracujesz dla ucha, my Big 
Brother, a ucho 
wobec intelektu jest ubogie. W gamie naszych zmysłów pośledniejsze od oka. Nie 
przeskoczysz 
powyżej 120 fonów, bo bębenki ci trzasną. Nasze ucho uparło się, że słyszy odtąd 
dotąd i koniec. Nic 
poniżej, nic powyżej, żadnych ultradźwięków, żadnych infradźwięków. Masz skalę 
od 16 Hz do 20 kHz 
dla ucha, a właściwie dla kompozycji jeszcze mniejszą. I rób z tego muzykę. Stąd 
właśnie nasze 
ubóstwo w niesłyszalnym bogactwie dźwięków tego świata.
I chcesz czy nie chcesz, maestro, z tym przyrodzonym ubóstwem musisz się 
pogodzić, dopiero wtedy 
coś zdziałasz. Przecież nie będziesz komponować sonat dla nietoperzy, które 
słyszą ultradźwięki. 
Masz tworzyć dla nas, twoich przygłuchych bliźnich, tak, a nie inaczej przez 
naturę wyposażonych. 
Powiadam ci, to dopiero sztuka stworzyć coś z ubóstwa. A ty marzysz o nowym 
instrumencie! 
Domyślam się, co to miałby być za instrument. Taki instrument, dla którego 
trzeba by stworzyć nowe 
ucho! Ucho, jakiego natura człowiekowi poskąpiła. Marzy ci się nerw słuchowy 
zdolny odebrać każdy 
dźwięk, jaki tylko może powstać we wszechświecie. My Big Brother, prawdziwy 
kolos z ciebie, ale i 
życzenia masz ultrakolosalne!...
- Tyś mi podrzucił pewną myśl - powiedział Sylwek w podnieceniu, miętosząc nie 
ogolony podbródek. 
- Niech cię nie znam, człowieku! Ja to słyszę! - Schwycił mnie za ramiona i 
potrząsał mną wołając w 
euforii: - Ja to dyszę!... Ja słyszę.
Ponieważ zdarzyło mi się mieć do czynienia z artystami, wiem, że nie ma takich 
okoliczności, 
w których natchnienie nie mogłoby na nich spaść, więc nie zdziwiłem się 
bardziej, niż się godzi, bo 
między natchnieniem a dopustem bożym pod tym względem nie ma różnicy: nie 
przewidzisz, kiedy 
spadnie, aliści ciekaw byłem, czym wenę maestra mogłem tak pobudzić, aż sto 
pudów jego cielska 
drżało przede mną frenetycznie, więc spytałem: - Co słyszysz?...
Spojrzał na mnie karcącym wzrokiem, jakbym to ja z głupia frant udawał, że nie 
wiem, co w trawie pisz
czy. - Nie domyślasz się? - powiedział z naciskiem. - Taki wszechwiedzący, a nie 
domyślasz się? To 
może zgadniesz?... - Nie zgadnę. - Nie zgadniesz?... – Ano nie. - Hm. Więc 
czytasz, czy nie czytasz w 
moich myślach? - Oczywiście, że nie! - Kłamiesz! Nie kłamię. - Nie potrafisz 
czytać, co? A nie. Bóg mi 
świadkiem, że w twoich myślach czytać nie potrafię. Przecież to jasne, my Big 
Brother. --- Uff, toś mi 
ulżył. Bo musisz przyznać, że wyglądało to bardzo podejrzanie... Tu jest taki 
jeden drań. co mi 
myszkuje pod czaszką. Coś mnie tknęło, że i ty chcesz moim kosztem uprawiać ten 
procederek... No, 
chwała Bogu, nieprawda. "O jednego szperacza w mózgu mniej. On mnie tak 
udręczył, że niech go 
wszyscy diabli! Ja ci go pokażę. Pewnie już śpi. Ale nawet jak śpi, to niech się 
tylko na chwilę ocknie, 
zaraz mi gmera... Piekło z nim i szatani! - Sylwek wzdrygnął się i cały lśnił od 
potu, który wraz z 
drżączką nawiedził go znienacka.
Ogromne jego cielsko przypominało mi wieloryba u kresu nerwowej wytrzymałości, 
dostającego drgawek na myśl o Jonaszu, który zagnieździł się w jego trzewiach. 
Przykro patrzeć na 
trzęsącego się człowieka, ale trzęsący się wieloryb jest tak patetyczny, że nie 
spotkałem niczego, co 
by mnie równie mocno za serce ścisnęło. Nie ma ratunku, jeśli jego własne soki 
trawienne nie rozłożą 
Jonasza tak skutecznie, jak na to zasługiwał przez swoje perfidne w cudzych 
trzewiach gmeranie. I 
kiedy tak stałem zafrasowany przed cielskiem Sylwka wieloryba, przeszedł obok 
nas młodzieniec z 
głową w jasnych puklach, z błękitnymi oczami, mijając nas położył palec na 
ustach drżących 
przyjaznym uśmiechem. I poszedł dalej lekkim i wdzięcznym, tanecznym niemal 
krokiem.
Sylwek w strapieniu swoim wcale nie zwrócił na niego uwagi, ale dla mnie, gdy 
tak 
bezszelestnie pojawił się i zniknął, była to postać z zapomnianego dzieciństwa, 
jedna z tych postaci 
przechodzących swobodnie z baśni w życie, piękne życie tylu marzeń nigdy nie 
spełnionych. Tak, to 
był ktoś bliski. Swój. Nie umiałem jednak dać mu imienia, zapodziało się gdzieś 
w złudnej pamięci i nie 
mogłem go odszukać w spłowiałej aurze dzieciństwa, wśród zbutwiałych wspomnień. 
Stamtąd przecie 
pochodził i - z namysłem śledziłem go, zanim zniknął za zakrętem korytarza 
unosząc swój przyjazny 
uśmiech, bliski a nieodgadniony. To nie był ani Piotruś Pan, ani Guliwer, ani 
Piętaszek, bo za dobrze 
ich znałem i pamiętałem. Nikt z nich. To był ktoś z mojej własnej egzystencji, 
zapomniany, zagubiony, 
poniechany i wracający niespodzianie z dalekich dali dzieciństwa. Aż mi serce 
struchlało z wrażenia i 
wielki przeszył mnie dreszcz. Mój zmysł cudowności życia nie znajdował w całym 
świecie tylu podniet, 
co w ścianach domu obłąkanych. I zapomniawszy o Sylwku pobiec chciałem w ślad za 
bliskim 
nieznajomym, lecz ta góra mięsa zagrodziła mi drogę...
	 Listen, brother. Do you hear my musie? Do you hear? - nalegał podniecony, 
z płomieniem w 
oczach.
Pokręciłem głową, bo rzeczywiście nie słyszałem nic a nic, ale gdybym nawet 
słyszał 
cokolwiek, nie przyznałbym się do tego, gdyż wtedy na mnie skrupiłaby się cała 
jego podejrzliwość, 
ostatecznie ten ledwie uchwytny szmerek, jakbyś skrzydełkiem! pajęczynę musnął, 
mógł jego muzyką 
być albo też nie być. Mogłem go słyszeć albo i nie słyszeć, bo szmerek to nie 
kotły wagnerowskie, jak 
hukną, słuchaczowi oczy na wierzch wysadza, a szmerek to szmerek, niewiadomej w 
końcu 
proweniencji, może go słyszę, a może tak mi się tylko zdaje, więc stanowczo 
pokręciłem głową.
- A ja słyszę! Słyszę! - zawołał Sylwek. - Wiesz, co słyszę?
- Wcale nie musisz mnie wtajemniczać... - powiedziałem podnosząc ręce, o krok 
się cofając, bojąc się 
wplątać w podejrzaną sprawę. A Sylwek z całą nieustępliwością wymierzył we mnie 
palec, bo takie są 
widać prawa przeznaczenia. - Tobie powiem zawsze... Bądź błogosławiony, boś mnie 
natchnął... 
Wiesz, co słyszę? Sam początek... Kluje mi się... Sam początek Sonaty dla 
Nietoperzy... Och, nie 
wiem, czy to będzie akurat początek... Nieważne... Może zrobię z tego główny 
motyw... Wielki 
dysonans... Może finał... Eksplozja... Coś w rodzaju kosmicznego BANG!... 
Zamknięcie koła... Od 
BANG! się zaczęło i skończy się gigantycznym BANG!... Tak, tak to słyszę! Tak to 
zrobimy... A 
początek, już wiem, sam początek będzie idylliczny... Letnia cisza, noc... Ten 
twój nietoperz, aleś mi 
go szczęśliwie podsunął!, stanie się twórcą, budzicielem dźwięku. Sam nie wie, 
jaką naruszył 
harmonię, co nieopatrznie wywołał... Sam ani piśnie, bo leci na żer, spieszy mu 
się, bezwiednie potrą 
ca skrzydłem pajęczynę... Pajęczyna to harfa nocy. Nie daj Boże ją zranić. Budzi 
się i strzela, tryska z 
niej taki dźwięk, aż rezonują kryształki gwiazd, trzaskają, kruszą się, sypią na 
Ziemię... I pożar! 
Odłamki tną wszystko, co popadnie... Źelazobeton, dachówkę, szkło... Walą się 
katedry i fabryki, 
cysterny eksplodują, gazociągi de tonują... Wszystko płonie... Słychać, jak 
skwierczy skóra... A w 
ogniu pisk oszalałych nietoperzy... Pęka ziemska skorupa i w ukrop zamieniona 
wlewa się do wnętrza 
globu, i fortissimo, fortissimo, aż raptem - BANG! Rozprysnął się glob w 
miliardy dźwięków, a potem 
cisza... Wyobraź sobie tę ciszę... I znienacka... BANG!... Bo to była reakcja 
łańcuchowa. Więc Wenus, 
Merkury, Słońce po kolei - BANG! BANG! BANG! I natychmiast cały firmament, 
forte, forte, fortissimo, 
i w finale wszystkie miliardy kosmosu... BABANGL. I fermata... Kiedy myślisz, że 
to koniec... A potem 
pisk Boga, Stwórcy, Absolutu, Nietoperza... Naszego Stwórcy, który się wreszcie 
przeraził!... Pisnął, 
umarł ze strachu. I dopiero wtedy: Finis.. Cisza wiekuista... - i zamilkł Sylwek 
podniecony, rozogniony, 
dławiąc się z emocji spytał po chwili szukając u mnie dla swojej sonaty 
poklasku: - No jak, dobre?...
- Chcesz to skomponować? - spytałem ostrożnie.
- A jakże! Miałbyś coś przeciwko?...
- Nie o mnie tu chodzi. To ludzie wciąż kochają Mozarta.
- A, tu cię mam! Pewnie sam do nich należysz, lepiej się przyznaj, bratku.
- Gorzej. Znaj prawdę. Przepadam za Schubertem.
- Ach, piękny, wonny maj! - zaśmiał się Sylwek. -Ja wiem... ja wiem, że wy 
wszyscy kochacie 
serenadki. Aleś mnie nabrał!... Myślałem - bratnia dusza, z nieba mi spadł... 
Człowiek z mojego 
klimatu... Konfrater... Komiliton... Przyrodni brat... Człowiek, który mógłby 
słyszeć to, co ja słyszę... 
Aleś mnie nabrał! Ale ja się zemszczę, poczekaj. Jak skończę Sonatą dla 
Nietoperzy, tobie ją 
zadedykuję! Wielbicielowi serenadek! Łzawego plum--plum-plum!
- Zgoda, tylko się nie unoś. Widzisz, maestro, trafiają się przywiązania, 
których człowiek nigdy się nie 
pozbędzie, mój ojciec, uwielbiał Schuberta, a ja uwielbiałem swojego ojca, 
więc... - A cóż mnie 
obchodzi twój ojciec? I wszystkie wasze wyliniałe tradycje? A won z nimi! Jeśli 
to nie poskutkuje, 
tradycje trzeba zdrowo kopnąć, żeby przestały się pałętać pod nogami... - Nie 
bądź cham i brutal, 
maestro, po co niszczyć to, co ludziom sprawia przyjemność? - A, przyjemność! Co 
ty wiesz o sztuce? 
Więc z kim mam gadać? Z tobą? Komu mam to powiedzieć? Że w przeżyciu sztuki jest 
groza, oto jej 
sedno samo... Reszta to fintifluszki. Mało kto z waszych artystów domyślał się 
tego, mało kto ośmielał 
się choćby przeczuwać... Najodważniejszy odmierzał po szczypcie i cofał się, bo 
się bał! O, nie 
powiem, jest się czego lękać... Więc, kto żyw i zdrów, uciekał w twoją ukochaną, 
bezpieczną tradycję. 
A tradycja, cóż jest? Rytuał i przyzwyczajenie. Niezawodny przepis dla 
wszystkich. Bigos z tego 
zrobisz wyśmienity, ale sztuki nigdy nie zrobisz. W nas jest trwoga, z nami się 
rodzi, dlaczego 
poświęcamy całe życie i sztukę, aby grozę w sobie zakłamać? Jak myślisz - 
dlaczego?... Czyżby z tej 
przyczyny, ze my obaj, tak jak ze sobą gadamy, jesteśmy i już nas nie ma, i ta 
chwila, kiedy gadamy, 
jest i już jej nie ma, więc usiłujemy sobie wmówić, że trwamy, a życie jest 
takie piękne? Nigdy nie 
dokuczała ci myśl, że jesteś wśród żywych zmarłych? No, widzisz... jeśli to 
rozumiesz, jeśli masz takie 
odczucia, to jesteśmy na wspólnym tropie... I gadasz akurat z obmierzłym, grubym 
trupem, który do 
żadnej przyzwoitej trumny się nie zmieści...
Sylwek zachichotał i ogromny jego brzuch trząsł się przede mną z taką siłą 
witalną, że groza 
śmierci zdała mi się równie odległa co katastrofa kosmiczna gdzieś w niezbadanej 
galaktyce. Trząsł 
się i trząsł ten brzuch, a ja czekałem cierpliwie, aż maestro się wychichocze, 
bo widocznie, cierpiąc w 
dybach swojej filozofii, potrzebował tej przyziemnej ulgi, dopiero kiedy 
pokasłując otarł łzy, 
powiedziałem:
- A wiesz, zdarzyło mi się w życiu umierać dwa razy... I wyobraź sobie, co się 
dzieje? Otóż niewiele 
pamiętasz, zanikasz... Cudowne, bo w pobliżu nicości przestajesz się bać... 
Uwalniasz się, wygasasz 
w cudownej szczęśliwości... Morę than that. It s a bliss!, you know? Etemal 
bliss... Pojmujesz? Nie ma 
lepszego słowa, bo bliss to błogość, rozkosz i szczęście zarazem... Upojenie... 
Oto, czym jest... 
śmierć, moja własna, tak jak ją pamiętam... Myślę, że za trzecim razem ja już tu 
nie wrócę, umrę na 
dobre...
- A po co wracałeś dwukrotnie? - spytał Sylwek z łagodną ironią.
- Nie wiem. Za pierwszym razem może dlatego, że było mi żal, miałem dwanaście 
lat, więc było mi żal 
okropnie... A za drugim razem... może dlatego, że mam tu jeszcze coś do 
zrobienia...
- Hm. A cóż by to było? - spytał Sylwek z zaciekawieniem. I dopiero wtedy 
poczułem, że zaczynamy 
wyłazić z własnych skorup obojętności, kiedy on tokował swoje, ja swoje, i 
nareszcie z ciekawością 
patrzymy na siebie. Wtenczas jak ów młodzieniec z głową w jasnych puklach, który 
minął nas jak cień, 
położyłem palec na ustach i uśmiechnąłem się do Sylwka maestra, aby we-dział, że 
to wyłącznie 
moja, moja własna tajemnica. - Podstępny jesteś! - Sylwek pogroził mi swoim 
kiełbaskowatym palcem, 
pojęcia nie mam, jak on potrafił takimi dziesięcioma serdelkami grać na 
fortepianie. - A ja ci tyle 
powiedziałem... Nie kryłem się przed tobą.
- To prawda - przyznałem. - I dlatego nie jesteś dla mnie żaden trup! Ty jesteś 
żywy, zdrowy człowiek. 
Ba, artysta, w którym kipi twórcza energia... Wulkan wciąż gotów do erupcji. Ty 
byś mógł te grube 
mury rozwalić jednym fortissimo!...
- Owszem, tak - westchnął Sylwek. - Tylko ja jestem z natury delikatny... Nie 
wiem, czy to 
zauważyłeś... Nawet gdy mi ktoś ubliży... Pogruchotać komuś kości a pogruchotać 
fortepian to 
całkiem inna sprawa... Więc dlaczego mnie tu związali? W sześciu rzucili się na 
mnie, a ja nie 
wiedziałem, o co im chodzi... Pchnęli na łóżko, nie moja wina, że łóżko 
natychmiast się zawaliło... 
Targają mnie na drugie, nie rozumiem, skąd w nich taka zajadłość... Taka na mnie 
pazerność! I dawaj 
mnie wiązać... Dopiero jak związali, włosy mi na głowie stanęły, że będą mnie 
szlachtować!... Połcie 
ze mnie wykroją albo tusze, czy jak się to po ichniemu nazywa... I za nadgarstki 
powieszą na 
hakach... A łeb utną z wywalonym jęzorem i wybałuszonym okiem zdechłym z 
przerażenia... 
Zacząłem kwiczeć, to prawda... Kwiczałem, och, jak kwiczałem!... No i stało się. 
Wieprz! Sprawdziło 
się co do joty. Ojciec tak kiedyś powiedział, żona powtórzyła, no i jeden z 
tych, co mnie na ubój 
taszczyli... "A niech go, co za wieprz!", huknął mi nad uchem. No i popatrz, 
bracie, no i popatrz... A ja 
im nawet marnego słowa nie powiedziałem... - Sylwek urwał i uśmiechał się 
bezradnie, po chwili 
zatrzymał na mnie wzrok i wtenczas zauważyłem, że ma bardzo zmęczone oczy, 
patrzył jak przekwitła 
kobieta na pożegnanie ostatniej miłości, gdzieś daleko, poza mnie, zawahał się 
jakby, zanim 
powiedział z namysłem: - Gdyby mi się zdarzyło choć raz, tak jak tobie aż dwa 
razy, ja bym tu na 
pewno nie wrócił... Nawet nie o to chodzi, czy tam jest bliss... Niechby i nic 
nie było. Tylko że tutaj jest 
samo kurewstwo...
I tak dwaj wariaci gadali i gadali, dyskutowali i dyskutowali, aż spać poszli i 
spali do białego 
rana.
Tak, być może większość z nich spała na fenactilach, largactilach, tisercinie, 
thioridazinie. I 
chrapanie było, i posapywanie, i cisza w całym pawilonie stu sześćdziesięciu 
pięciu snów 
niepowtarzalnych, na wskroś indywidualnych. I w ciszy czasem samotne człapanie 
do klozetu, 
szuranie kapci na ślizgawce linoleum. I nawet na gwałtownym jakoś nikt nie 
ryczał wniebogłosy. Więc 
wariaci wszyscy spali. Choć niewykluczone, że w dalekim kącie pawilonu maestro 
Sylwek zamiast 
spać ścigał niedościgłe dźwięki w głuszy nocnej, a już na pewno nie spał 
Krzysztof, reporter radiowy. 
Leżący pośrodku karmazynowej komnaty.
Rzecz w tym, że nie mógł spać, choć noc się snuła i snuła. W ogóle od tego 
momentu, kiedy 
pielęgniarz pogonił ich do łóżek, ani na chwilę nie zmrużył oka. Bo najpierw 
rozkoszował się tym, że 
czeka go wygodny sen bez pasów i nie mógł się nacieszyć swobodą, kładł się na 
prawym boku, kładł 
się na lewym, podciągał kolana, miał ochotę rozprostować nogi albo spleść je 
znowu, poczochrać się 
szorstką piętą w łydkę, mimochodem zetrzeć swędzącą pajęczynkę z twarzy, obrócić 
się na wznak, 
jeśli wola. Zakładał ręce pod głowę i z lubością czynił właśnie to wszystko, 
czego związany wariat 
absolutnie czynić nie może. A potem od tych brewerii, od tego rozpasanego 
wiercenia się rozbolały go 
spuchnięte i rozognione pośladki. Więc położył się na brzuchu, aby dać im ulgę, 
i z nosem wciśniętym 
w poduszkę marzył o kobiecie, ale tylko przez chwilę, .bo wnet ocknęła się w nim 
świadomość 
kapłona i bał się przywoływania jakichkolwiek wspomnień. Guzy na pośladkach 
pulsowały i piekły, 
przypominały, gdy ich dotknął, gorące bułeczki, z których Kraków słynie. Zdziwił 
się, skąd mu to 
przyszło do głowy, i natychmiast ujrzał głęboką i ciemną bramę, w której czarna 
piękność całowała go 
na pożegnanie, nie mając zamiaru zaprosić go do siebie, więc dlaczego takie 
dziwne rzeczy 
wyprawiała językiem? W tym starym mieście wszystko było możliwe, choć nie 
wiedział, czy to akurat 
krakowska specjalność, tak strasznie dawno to było. Pomyślał, że do kapłona 
każda miłość niestety 
wraca obrzydzeniem. I natychmiast ujrzał tego starca, siedzącego na wyrku, z 
którego już się nie mógł 
ruszyć,: przyjaciela swojego i znawcę najtajniejszych dziejów wikingów, który 
niegdyś musiał uchodzić 
za wzór męskiej urody i wątpliwe, aby wiele dam mu się oparło, a teraz spozierał 
na niego krogulczym 
wejrzeniem i mówił to samo, co wówczas powiedział znienacka: "A seks?... Dziś 
budzi we mnie tylko 
odrazę." I to jest, było, pozór stało, takie okropne. Może dlatego mu się 
przypomina, że nie poszedł za 
jego trumną, bo już wówczas go pogrzebał, na tym wyrku przesiąkniętym 
medykamentami i zapiekłą 
do życia odrazą.
I znienacka ujrzał wygiętą w kabłąk łódź wikingów pod czerwonym żaglem, 
brodacza, który 
wyjął z kojca drżącą mewę i puścił ją bielusieńką na wiatr. Pomknęła. Aby 
śledzić jej lot, obrócił się na 
wznak i taki ból przeszył go na wylot, jakby naraz Pele z Lubańskim kopnęli go w 
tyłek. Szybował 
chwilę wyżej niż mewa, ale mewa uciekła, aby wikingom wskazać nowe, nie odkryte 
szlaki. Pomyślał, 
że ten, kto po dwóch tysiącach lat współżyje z wikingami, powinien grób znaleźć 
w morzu, a nie w 
glinie mazowieckiej, jak ten patetyczny starzec, żeglarz i przyjaciel.
I raptem przypomniał sobie o wiewióreczce, rudej siostrze, że obiecała kompres 
na niedolę. 
Więc posykując z bólu podniósł się z łóżka i poczłapał do zabiegowego. Nie 
sposób było iść cicho, 
chyba że boso, gdyż kapcie niemożebnie człapały. A cisza wokół była balsamiczna. 
W zabiegowym 
siostra złożywszy ręce na stole i wsparłszy na nich głowę spała. Spod czepka 
połyskliwą miedzią 
mieniły się jej włosy w przyćmionym świetle lampy. Przystanął w drzwiach ciepło 
zaskoczony, ze to 
właśnie ją szkicował Wyspiański, gdy była małą dziewczynka Jak najdalszy od 
myśli, aby ją ze snu 
budzie, koił swoją potrzebę opiekuńczą, bo też przypominała mu córkę Więc 
jednak, pocieszał się, nie 
obdarto go do cna z męskich cech, mimo wszystko. Stał w uchylonych drzwiach 
dumny i szczęśliwy, 
że czuwa nad śpiącą siostrą, nad pełnym pacjentów pawilonem, nad całym światem w 
tę głuchą noc.
Postanowił zrobić obchód, bo w bezbronności swojej wszyscy spali i tylko, on był 
władny 
przepłoszyć stąd złe moce czające się po kątach. Draństwa wylęgłe w domu 
rozpaczy i przerażenia. 
Zmory i miazimaty. Miał w sobie taką siłę, że przed nim pierzchnąć musiały. 
Uchylał kolejno drzwi bez 
klamek i kreśląc w powietrzu znak kotwicy przeganiał z jego magiczną pomocą 
trucicielskie wapory 
kłębiące się nad głowami śpiących. W ten sposób oczyścił z miazmatów dwie salki, 
w których łóżka 
były tak niskie, że ledwie wystawały nad podłogę. Aż żachnął się w pierwszej 
chwili, bo pomyślał, że 
to łóżka dla dzieci i że dzieci tu za kratami trzymają. Lecz rozpoznał w 
ciemności na tych osobliwych 
łóżkach czterech mężczyzn. I w następnej salce znowu czterech. A przy wezgłowiu 
chimeryczny stos 
książek cudem zachowujący równowagę.
W smudze światła z korytarza oświetlającej cały stos skoczył mu w oczy tytuł 
leżący na samym 
wierzchu: Jaśniej niż tysiąc słońc] Zrozumiał, co to znaczy. Aż mu ciarki 
przebiegły po grzbiecie, aż 
mu zabrakło tchu. Albowiem był to sygnał wszechmocy skierowany do niego. 
Krzysztofa reportera. 
Nie przeczuwany impuls, na który czekał całe życie, nie wiedząc o tym. 
Olśniewający imperatyw! Od 
tego momentu, tego rozbłysku świadomości - jego umysł, energia, wola, mają 
działać jaśniej niż tysiąc 
słońc! Każdy by się przeraził, więc Krzysztof też się przeraził i zdjęty trwogą 
proroków i wizjonerów, 
którzy za wiele sobie pozwolili, apokaliptyczną zaiste trwogą, stał skamieniały, 
a nie zemdlał tylko 
dlatego, ze uodpornił się na wstrząsy. Być może, gdyby go dzień za dniem i noc 
za nocą nie trzymano 
w więzach, nie miałby tej odporności i już by leżał bez czucia na podłodze. 
Tymczasem bronił się 
przed szokiem tego niebywałego olśnienia. Czuł, że żaden sprzeciw, żaden unik, 
już nie pomoże, 
uciec za późno, a skryć się nie ma gdzie, Lecz wziąć na siebie ten 
nieprawdopodobny ciężar 
odpowiedzialności? A cóż miał robić wobec imperatywu, który tak bezwzględnie na 
niego spadł. Jedno 
tylko pomyślał, chyba zgodnie z własną naturą, że trzeba prześcignąć w pokorze 
świętego Franciszka, 
aby wszechmoc znalazła właściwe zastosowanie. Rzecz to niebywale truduna. Nawet 
Einstein nie 
najlepszy i dwuznaczny dał tu przykład, może Heisenberg odważniej i mądrzej 
postąpili choć, dalibóg, 
nic tu nie wiadomo. Kto ma w głowie jaśniej niż tysiąc słońc, ten wziął na 
siebie przekleństwo. 
Bezgłośnie poruszając wargami, śląc brzydkie zaklęcia, które nic już nie mogły 
pomóc, Krzysztof 
spozierał na czterech śpiących braci astronautów czy astrofizyków sunących w 
swojej kabinie wraz z 
obrotem Ziemi prze! głuchą noc. Spali jak baranki boże, nie wyczuwając szóstym 
zmysłem jego, 
Krzysztofa, obecności. Przez zakratowany wziernik widać było na czarnym niebie 
dwie tylne łapy 
Wielkiej Niedźwiedzicy. Wziął namiar i - zgadzało się! Promień obu łap zbiegał 
się i trafiał 
prościuteńko w złowieszczą księgę. Krzysztof, klęcząc tuż przy niej, drżał na 
całym ciele. A więc były 
rzeczy na niebie i na ziemi, o których nawet wariatom się nie śniło. Ukrył twarz 
w dłoniach i 
nasłuchiwał, czy, jeszcze oddycha. Chwila bowiem była taka, że umrzeć warto, 
zanim minąć zdoła. 
Raptem zachłysnął się i położył rozczapierzoną dłoń na księdze. Czekał, lecz ani 
dym nie buchnął, ani 
swąd nie rozszedł się w powietrzu. Więc jednak nie miał czarciej łapy. W 
jestestwie swoim sobą 
pozostał. Podniósł się z kolan i zlany potem wyszedł na palcach z pogrążanej we 
śnie kabiny 
astrofizyków.
Na pustym korytarzu przystanął tknięty przejmującym przeczuciem. Wejrzeniem w 
swój 
przyszły los. Odtąd - dokądkolwiek pójdziesz, nie będzie wokół ciebie ciemno, 
lecz jaśniej niż tysiąc 
słońc. I truchlejąc wspomniał, że wtedy właśnie tak było! Wtedy, gdy pierwsza 
raz umierał. Zapomniał 
o tym, a przecież wtedy właśnie było jaśniej niż tysiąc słońc! Prawie trzy 
dziesiątki lat musiały się w 
nim skruszyć, aby to doznanie ożyło. I ta myśl że dzięki przeznaczeniu, w którym 
wszechwiedząca 
moc się wyraża, zakosztowawszy śmierci został dla szczególnych celów zachowany. 
Niepodobna 
inaczej tego rozumieć ani pojąć, co znaczy charisma. Bo choć każde stworzenie na 
swój sposób 
mieści się w tej ekonomii, to on sam, chcąc nie chcąc, charyzmatem został 
obdarzony Gdyby to nie 
była prawda, od lat trzydziestu butwiałby w cudzej ziemi i cudze suśliki 
gnieździłyby się w jego 
czaszce. A więc trzeba zajrzeć w śmierć, aby stało się jaśniej niż tysiąc słońc. 
I wejść w gęstwinę 
życia w olśniewającym błysku - tam gdzie inni błądzą po omacku. Oto czym jest 
charyzmat, który jemu 
został przydany. Szczególny to podarunek, z którego trzeba umieć się wypłacić. 
Quidquid id est, timeo 
Danaos! Lecz na ten okrzyk za późno, a spóźnione ostrzeżenie w klątwę się 
zamienia. Nie możesz 
nie przyjąć podarunku, który zwie się twoim przeznaczeniem.
Krzysztof pokręcił głową całkiem jak pewien jego ulubiony aktor, który w chwili 
wielkiego 
przeżycia, kontuzji i zaskoczenia z uśmiechem kręcił głową, jakby los wystawił 
go na mocną kpinę, 
którą on po męsku znieść potrafi. Jaś-niej-niż-ty-siąc-słońc. To tylko sześć 
sylab. A wokół ciemność i 
kwita. Jasne są tylko drogi głupców. Jeśli taka wola Twoja, Logosie, głupcem 
pozostanę. Może bez 
drogowskazu głupoty nie sposób odnaleźć mądrości.
I poszedł zielonym korytarzem, tutejszą łąką, na której pluskało światło. Za 
zakrętem, przed 
salą dla gwałtowników ujrzał kędzierzawego Oberteufla i drugiego, nieznanego 
pielęgniarza. Obaj 
drzemali w fotelach, Oberteufel Tęgawek z palcami splecionymi na wypiętym 
brzuchu, który z senną 
czułością jako miłą swoją własność obejmował. A ten drugi, siwiuteńki, 
różowiutki i schludny, był 
zapewne profesorem heurystyki i przysnął sobie znużony nieco błyskotliwością 
uprawianej dyscypliny. 
Tak można by pomyśleć, gdyby Krzysztof obserwator nie dorobił się tutaj 
doświadczonego oka. I choć 
wiele z tego, co niemożliwe, okazywało się w tym gmachu nie tylko możliwe, ale i 
rzeczywiste, 
jednakże postępy heurystyki ograniczyły się tu tylko do wynalezienia w miarę 
elastycznych pasów 
zamiast solidnych łańcuchów. Ale nie trzeba narzekać, dobre i to. Kusiło 
Krzysztofa, aby cichcem 
minąć obu zasłużonych pielęgniarzy! i zapuścić się tam, gdzie jeszcze noga jego 
nie postała w 
tajemnicze sale okryte półmrokiem, bo korytarz właśnie wpadał w dużą salę, a za 
nią majaczyła 
następna, gdzie niejedna ciekawa rzecz w tak sprzyjającą porę jak głucha noc, 
ujawnić by się mogła. 
Lecz powstrzymał go lęk przed śpiącymi pielęgniarzami, którzy - jak wiadomo - 
mają to do siebie, że 
budzą się akurat, gdy ich nikt nie prosi. Nie chciał się po nocy pałętać, chciał 
poznawać, ale czy to 
można takim dwóm cerberom wytłumaczyć? A w ogóle zbyt wielką mieli władzę, aby 
im j igrać przed 
nosem. Krzysztof przyznał w duszy, że nauczyli go moresu, bo nogi skore do biegu 
same hamują, jak 
u sprintera po falstarcie. Więc zamiast się przemknąć w głąb pawilonu, obrócił 
się na pięcie i 
zostawiwszy za i sobą pielęgniarzy drzemiących na czatach, chyłkiem wrócił do 
karmazynowej 
komnaty, gdzie pokotem wszyscy spali. Dziadek, książę, młody Dm-ski i Jasień-ku-
Rozkwitały-Pąki-
Białych-Róż. Twardym snem spał, ale z gestem, po junacku, tylko Dziadek leżący 
sztywno na wznak 
miał twarz taką, jakby zasnął snem wiecznym. Z trudu naszego i znoju Polska 
powstanie, by żyć. 
Spoczywali więc, bo co się miało dokonać, to się dokonało. W ciszy nocnej 
mijając to łoże czy katafalk 
oddał honory Dziadkowi. Wyprężył pierś i zrobił żołnierskie na prawo patrz! Nogi 
same wybiły mocno 
krok defiladowy, zabrakło bruku i podkutych butów, ale i tak echo poniosło się 
po komnacie, 
zadudniło, lecz ze snu nie ocknęło nikogo i Krzysztof, samotny żołnierz w 
kapciach i zielonym szynelu 
po pięty, przeszedł nie zauważony. Na swojej szafeczce przy łóżku spostrzegł 
kubek z kawą, który 
młody Dm-Ski obiecał mu przynieść z kolacji. Znając obyczaje polityczne 
nowoczesnych Polaków, 
którzy nawet w zaciętej walce nie posuną się do szalbierczych podstępów i 
trucicielstwa, bez obaw 
pochłonął wielkimi łykami wszystką kawę, bo spragniony był wielce. Wystygła, 
zaprawiona mlekiem, 
smakowała kwaśną cykorią. Z rozkoszą poczuł, że wielka w nim susza w wilgoć się 
przeistoczyła, a 
skorzeniały język nabrał giętkości, odetchnął, odstawił kubek i zdjąwszy szynel 
wsunął się pod 
karmazynowy koc.
Gdy jego głowa spoczęła na poduszce, ujrzał na wprost swoich oczu. pod stropem, 
siną kulę 
prószącą sinym światłem, niby to lampę, ale sądząc po tajemnych znakach na niej, 
esach-floresach i 
meandrach - kulę magiczną. Wpatrywał się w nią z podnieconą ciekawością i 
napięciem. Nie były to 
zwyczajne esy-floresy, bo już. dostrzegł wśród nich znak napoleoński, owo 
wróżebne "N", które 
odcisnęło się na całej historii Europy, dostrzegł niemal od pierwszego 
spojrzenia, a przecież nie umiał 
jeszcze czytać w gąszczu tajemnych symbolów jawiących się w szklanej kuli. Nie 
wątpił, że znak 
napoleoński odnosi się do księcia i ma sygnalizować jego w tej komnacie 
obecność. Coś jak bandera 
wciągnięta na maszt ku czci admirała Nelsona. Znak napoleoński natychmiast 
zamrugał z irytacji i 
Krzysztof połapał się, że przywoływanie akurat admirała Nelsona zostało uznane 
za wielce 
niestosowne, potężne faux-pas. Z przekory natychmiast przyszedł mu na myśl 
Kutuzow, lecz drżąc ze 
strachu, że magiczna kula odczytuje wszystko, cokolwiek mu w głowie zaświta, 
czym prędzej 
zepchnął w niepamięć nie tylko Kutuzowa, ale wszystkich Bagrationów i 
Wellingtonów, wszystkie 
Borodina i Waterloo, wszystko, wszystko, w szalonym pośpiechu, bo zdjęła go 
trwoga, że kula 
eksploduje i wypali mu oczy zjadliwym chlustem światła. Wielki Napoleon był 
małym zawistnikiem.
Zanim uciekł z tą myślą, gdzie pieprz rośnie, zdążył zasłonić ręką oczy, jednak 
żrące światło 
nie chlusnęło mu na twarz, bo kula nie wybuchła, a gdy odważył się spojrzeć 
przez palce i ostrożnie 
zapuścił żurawia, zobaczył, że kula trwa w swojej wyniosłej okrągłości, tylko 
jakby nieco bardziej 
zsiniała. Widocznie potrafiła wznieść się ponad impertynencje motłochu. Zresztą 
- co go zapewne 
uratowało - nie była wyłączną własnością cesarza Francuzów, nosiła również inne 
znaki, coś na 
kształt brytyjskiego lwa, coś na kształt orła dwugłowego... Niech ich wszyscy 
diabli! Bo i cień swastyki 
tam był, ledwie zaznaczony, ale był, to draństwo wywiedzione z magicznego znaku 
Ignis, który 
rodzajowi ludzkiemu chlubę Przynosił. Majaczyły tam również znaki runiczne, 
przejmujące Krzysztofa 
jeszcze większym niepokojem, bo wiedział, że nigdy odczytać ich nie potrafi, tak 
jak pajęczej 
arabszczyzny, doprawdy przykro człowiekowi, bo nie ma pojęcia, czy to cytat z 
Koranu, czy wymyślne 
przekleństwo! I jedna litera w hindi: Też jej nie znał i pluł sobie w brodę, że 
kiedy mógł przynajmniej tej 
jednej litery się nauczyć, zmarnował szansę, bo ganiał bez pamięci za podkasaną 
spódniczką. I teraz 
wpadł, gdyż od zrozumienia, co znaczy akurat ta litera, mogła zależeć cała jego 
przyszłość.	
Albowiem w kuli, jak można mniemać, nie zostały zapisane wyroki, lecz 
(możliwości wyboru, z 
których mógłby, gdyby posiadł mądrość, skorzystać. Przeczuwał, że ten znak w 
hindi mógł być 
znakiem przymierza. Może jedynym bez podejrzanej konduity wśród całej tej 
plątaniny. Bo niektóre 
były wręcz nieprzyzwoite, wyglądały jak znaki wodne na banknotach i pachniały 
przekupstwem. 
Ohyda! Aż podskoczył na łóżku pełen oburzenia. Ktoś w młodości chciał mu dać 
łapówkę, Krzysztof 
popłakał się, kiedy odprawił tego dostojnego pana, bo nikt go nigdy tak nie 
upokorzył. Wziąć go za 
człowieka, który weźmie łapówkę! - Na mnie nie ma ceny! - ryknął wprost ku 
magicznej kuli i 
potrząsnął pięścią. Kula podeszła czerwienią, przybladła, i trochę poszła na 
ustępstwa czy 
zreflektowała się, bo parę znaków wodnych jakby się ulotniło, ale pojawiły się 
nowe, intrygującej lecz 
dalibóg nieczytelne. Pomęczywszy się nad ich zrozumieniem, przy czym różne 
interpretacje 
przychodziły mu; na myśl, aliści wszystkie jałowe, Krzysztof postanowił 
zastosować do nich zasadę 
nieoznaczoności. I poprzestał] na tym, gdyż dręczyła go sprawa ważniejsza. Mówił 
sobie: jeśli nie 
potrafię odczytać tego jedynego znaku, owej; jedynej litery w hindi, znaku 
przymierza, osunę się wj 
jeszcze gorszą samotność niż ta, w którą wpadłem pój same uszy. I raptem 
wpatrzony w kulę, która 
uległa przymgleniu, czyjś głos usłyszał w sobie...
- Nie martw się, Krzysztof. To ja mówię do ciebie. Jestem twoim lekarzem. - Kim? 
Lekarzem? Ja pana 
nie znam... - Nieużeli zabył ty mienia? Nu, eto wozmożno... Wszak to bardzo 
dawne dzieje. Nu, to ja 
coś ci przypomnę... Siedzisz ty, Krzysztof, na przyzbie w kazachstańskim 
posiołku, pomnisz? I 
prażone siemieczki w woreczka wyjadasz. A ja ustały wlokę się z roboty, bo mi 
akuratnie tamtędy 
droga wypada. Patrzę, co za malczyszka? I ty na mnie patrzysz. I dałeś mi pełną 
garść siemieczek. 
Jakby żaden obcy nie był dla ciebie obcy. Nikogda czużoj, a wsiegda swój. Tak to 
i było, pomnisz? - 
Skoro pan tak mówi, może i było, ale ja już tego nie pamiętam. - A pamiętasz 
step? - O, dobrze 
pamiętam. - A pamiętasz, że raz wziąłem cię na konia i pojechaliśmy kąpać się do 
słonego jeziora, I 
mówiłem ci, że mój dziadźka był polskim miatieżnikiem, za co na Sybir został 
zesłany... - Och, tak. 
Coś sobie przypominam... Koń... I jezioro... Ale jak się pan nazywa, tego nie 
pamiętam... - To 
nieważne. Wystarczy, że lekarz. Jasne? - Jasne, proszę pana. Cieszę się ze 
spotkania. Cieszę się, że 
to właśnie pan się do mnie odezwał. - No to dobrze. Widzisz, byłeś wówczas małym 
chłopcem, mój 
dziadźka mówił na takich: pacholę, a ja dorosłym mężczyzną. W niespełna półtora 
roku później 
poszedłem na front... No, poharatali mnie trochę, ale to nieważne, czepucha. 
Skończyłem studia, 
wyspecjalizowałem się, chciałbym ci dopomóc... No i za tę garść siemieczek coś 
ci się ode mnie 
należy... Czy masz jakieś pytania? - O, tak. Czy pan wie, co się stało z moim 
ojcem? Żyje? - Nie 
wiem. Ale spróbuję czegoś się na ten temat dowiedzieć... Cierpliwości. Co 
jeszcze? - Czy... taka 
dziewczynka, Polka z warkoczami, och, starsza ode mnie, w której się wtedy 
kochałem... jakie są jej 
losy? - Ech, ty figlarzu, trzy ćwierci do śmierci, a warkocz ci pachnie... Czy 
to ta, do której sześć wiorst 
smaliłeś na oślep przez burzany, a potem pół wsi całą noc po stepie cię" 
szukało?... No, kiedyś się 
wreszcie, mój Romeo, odnalazł, dali ci wciry, jak się patrzy! Pamiętasz do dziś, 
co? A mnie się ta 
eskapada, muszę ci powiedzieć, spodobała. No, pomyślałem sobie, ten chłopak 
kiedyś swego dopnie. 
A ona? Nic ci nie umiem rzec o jej losie. Wojna, straciłem ją z oczu, nie 
wróciłem więcej w tamte 
strony... A dziś, daruj, próżno by szukać śladów dziewczyny z warkoczami... - 
Ale to bardzo smutne, 
doktorze. - Pewnie, że smutne. I cóż z tego? Czy ty, chłopcze, nie zdajesz sobie 
sprawy, że igrasz ze 
śmiercią? Chcesz się zagłodzić? Gdzie masz brzuch? Gdzie twój tors? Żebra przez 
suchą skórę 
sterczą. Wysadź nogę spod koca i spójrz! To jest przyzwoita noga? To piszczele. 
- Ja już się nie 
głodzę, doktorze. Po prostu nie mogę jeść! Czy treść żołądka nieboszczyka podana 
na talerzu 
pobudziłaby w panu apetyt? - Treść żołądka nieboszczyka! Słuchaj, Krzysztof, tu 
nie ma żartów. To 
jest bardzo silna anorexia nervosa. Wiesz, co to takiego? Jadłowstręt nerwicowy. 
Jeśli sam tego nie 
przewalczysz, a możesz, na pewno możesz poradzić sobie z tym, jeśli zechcesz, 
jeśli się uprzesz, 
jeśli się zaweźmiesz, tak jak wtedy, kiedy do dziewczyny powędrowałeś przez 
nieznany step, to 
będziesz żył... A jeśli nie wygrasz ze sobą, to prędzej czy później utłuką cię 
tymi końskimi dawkami, 
albo serce nie wytrzyma, albo wątroba... - Doktorze, a czy to warto? Śmierć mi 
nie straszna. Co 
przeżyłem, przeżyłem. Może to właśnie pora pożegnać się, szkoda tylko, że nie 
tak elegancko, jak 
proponował Wertyński... Pamięta pan?... "I skazat wypiwszyj czaj... Good bye." - 
Durak. Nastojaszczij 
durak. Dopóki masz tu cokolwiek do zrobienia... Cymbał jesteś i basta! Jutro 
przyjdzie żona... - 
Przyjdzie?... - Na pewno przyjdzie. Masz jej powiedzieć, że potrzebujesz dużo 
soków, owoców. 
Mędrkować będziesz, jak się najesz do syta. Człowiek jest od tego, żeby żyć. Sto 
lat, dwieście lat, 
trzysta lat. I tak kiedyś będzie. Jeśli ty ze swoją czterdziestką nie umiesz 
sobie poradzić, to jak się 
uporasz ze swoją starością? - Zwyczajnie, nie dożyję starości. - Ech, ty. Trudna 
z ciebie sztuka. Ale 
może dlatego warto tracić na ciebie czas. Ty nie lekceważ tego, co ci Pan Bóg 
dał... Ty się do tego 
przyłóż, może całe twoje nieszczęście bierze się stąd, żeś się nie przyłożył 
tak, jak należało... Masz 
całe życie przed sobą, masz te wszystkie zapodziane możliwości, twój mózg w tym 
i twoje serce, aby 
je wszystkie odszukać... Ech, żeś ty nigdy nie był na froncie... - Więc co mi 
jest, doktorze? - Sam się 
nad tym zastanów. Bywają takie różne zaburzenia osobowości... Nazwijmy to tak na 
początek. To 
trudna sprawa. Ja się z tobą bawić w koci, koci, łapci, nie zamierzam... 
Szczerze ci mówię, to bardzo 
trudna sprawa. Pogadamy jeszcze nie raz, nie dwa.
Co będę mógł... Zastanów się sam. I nie spiesz się, pomalutku, powolutku, aż do 
skutku... I nie 
bój się, durakom domoj nie pojdiosz... Pod warunkiem, że ci nie zabraknie... 
wiesz czego? Krztyny 
odwagi. Otrzymałem właśnie wiadomość o twoim ojcu. Tak, prawdopodobnie żyje, 
mieszka gdzieś 
pod Taszkientem... Trzeba sprawdzić, następnym razem może będę wiedział coś 
więcej... Aha, ile 
twój ojciec mógłby mieć dzisiaj lat? - Rocznik 1903. - Więc sześćdziesiąt 
osiem... no, niemało, ale tam 
od czasów wojny całkiem zdrowa okolica, dowiemy się, sprawdzimy, zobaczymy... A 
teraz spać... 
Wiesz, która godzina? U was już świta... Spać... Spać... Spać... Do usłyszenia, 
synku. Do jutra...
Spałem? Może i spałem. Bo watażka targał mnie za ramię, kazał szybko wstawać, 
iść na śniadanie. 
Bałem się jego kosego spojrzenia. Podrzuca swój mołojecki czub i świdruje 
człowieka na wylot. A 
gada przez zaciśnięte zęby. Jestem jeszcze jednym narowistym koniem, którego 
potrafi okiełznać. 
Wiem o tym aż za dobrze, brak mu tylko nahajki, jaką widywałem na Zaporożu, 
chyba że chowa ją 
pod ściągniętym w pasie fartuchem. Zerwałem się z łóżka jak sprężyna, aż 
odskoczył i przyczaił się 
natychmiast, gotów mnie poskromić, ale ja już byłem poskromiony przez drański 
ból rozjątrzonych 
pośladków, więc stęknąłem głucho i powlokłem się jak wałach niezdolny wierzgnąć 
kopytem. Watażka 
narzucił mi na ramiona mój zielony szynel i popchnął mnie lekko ku drzwiom.
W karmazynowej sali nie było nikogusieńko - więc jednak spałem - wszyscy musieli 
wcześniej 
wyjść. Na korytarzu uwijały się jazgotliwe baby ze szczotkami i kubłami, w 
których maczały szmaty. 
Nawoływały się od krańca do krańca pawilonu tym uroczym dyszkantem przekupek, 
który w 
mężczyźnie musi budzić chęć zemsty na całej rozbuchanej babskości. Później 
miałem się dowiedzieć, 
ile te kobiety zarabiają, na razie nic mnie to nie obchodziło, uosabiały dla 
mnie tylko jazgot, od którego 
pragnąłem uciec czym prędzej. W pośpiechu wdepnąłem w kałużę na linoleum i 
zostałem 
wszechstronnie obsztorcowany przez tę samą przaśną Słowiankę, której wczoraj już 
się naraziłem.
Widać wpadłem w jej zjadliwe oko, a ponieważ nie potrafię nawiązywać kontaktów 
towarzyskich z kimś, kto mi akurat rodzinę rozstawia po kątach, a moje zasoby 
sympatii, empatii, 
wyrozumienia i wszelkich cnót, które powinien mieć pacjent, gwałtownie się 
kurczą, więc położyłem 
uszy po sobie i czmychnąłem jak trusia. Zwłaszcza że gniewna Słowianka 
potrząsająca szczotką 
miała w odwodzie watażkę, który śmiał się od ucha do ucha, aż mu młode zęby 
lśniły. Czmychnąłem 
więc po wąskich schodach w podziemia. Nauczony, że porządki w tyim przybytku 
mojej niedoli są 
rzeczą ważną, kto wie,- czy nie najważniejszą. I tak co krok czegoś nowego się 
uczyłem, a że z 
usposobienia jestem perfekcjonistą, mogłem się tylko cieszyć z poszerzania 
swojej wiedzy o świecie i 
przedmiocie.
W kazamatach kłębiło się od pasiaków i szyneli, stukały kubki, pachniało zbożową 
kawą i 
zjełczałym potem. Przysiadłem się do pierwszego z brzegu zachlapanego stolika, 
pełnego okruchów, 
ale mnie przepędzono. Rozglądając się nie wiedziałem, co ze sobą zrobić, bo 
wszędzie było tak 
gęsto, że demograficzna wizja świata naszych pesymistów za lat kilkaset wydała 
mi się pogodną 
prognozą i wymarzoną nadzieją na przyszłość. Tutaj głowa przy głowie, gęba przy 
gębie, nie ma gdzie 
usiąść i tyle. Spostrzegłem Mateczkę, która przede wszystkim składała się z 
biustu i siwych włosów. 
Takie piersi nie pozwalały wątpić, że przynależymy do ssaków i dobrze nam z tym, 
a także dawały 
nadzieję, że można by nimi wykarmić taką czeredę, jaka wokół zasiadła. Dotknąłem 
chyba tajemnicy 
potęgi matriarchatu, który podupadł wraz z biustem. Obyczaje zmieniły się tak 
dalece, że Mateczka 
zamiast podać nam pierś, odmierzała chochlą mętnawą kawę z baniaka-kopraka. Te 
baniaki tylko tam 
są znane i tylko tam zwą się kopraki. Mają pokrywę, którą można zamknąć 
szczelnie i na głucho. Dwa 
uchwyty do dźwigania, aby można było w koprakach przytaszczyć śniadanie, obiad 
czy kolację, skądś 
tam, spoza pawilonu, gdzieś z dalekiej a niewiadomej kuchni. Ich solidny wygląd, 
odporny na 
kartacze, pachniał mi nie tyle koszarami, co kuchnią polową, zapamiętaną z tych 
czasów, gdy otarłem 
się o żołnierskie życie na pustyni. Budziły dobre skojarzenia i dalibóg - 
poczułem głód! I to taki głód, 
aż mnie słabość ogarnęła, aż zwiotczałem na drżących łydkach i spociłem się cały 
z łaknienia, jakby 
ów post, który trwał dłużej niż najdłuższe Ramadany, a właściwie był głodówką, 
zostawił tmnie 
półżywym, pół-omdlałym z wycieńczenia. I ocknął się we mnie skwapliwy Łazarz, 
nie ten, którego Pan 
nasz, Jezus Chrystus, przywołał z tamtej strony bez świadomości jego i woli, co 
skończyło się 
niewyobrażalną udręką, lecz ten, który niewątpliwie sam chciał być przywołany. 
Podszedłem do 
Mateczki wyciągając ręce po napój boży i chleb Podała mi pełny po brzegi kubek 
kawy z mlekiem.
I naraz stało się coś paskudnego. Gwałtowny skręt nadgarstka, kawa chlusnęła, 
kubek 
wymknął się z palców, zawadził o koprak i głuchym rykoszetem rąbnął o ceglaną 
podłogę. Stłukł się, 
ho był z fajansu. Stałem zagryzając wargi. Prawa ręka była do niczego. Mateczka 
musiała to też 
zauważyć, bo nawet mnie nie ofuknęła, Któryś z podwładnych Oberteufelfuhrera - 
pierwszy raz na 
oczy go ujrzałem - podskoczył do mnie natychmiast, bo akurat pełnił tu służbę, i 
zamierzał poskromić 
we mnie furiata, który kubkami ciska, lecz Mateczka skutecznie wyperswadowała mu 
te zbożne 
zamiary. O tyle, o ile, jak się później okazało, bo nie omieszkał złożyć raportu 
na mnie, do czego być 
może był obowiązany, bo tam wszyscy - pielęgniarze, salowe, siostrzyczki - 
składają i składają 
najrozmaitsze na dwustu pacjentów raporty trzem zabieganym lekarzom. A huknięcie 
kubkiem o 
podłogę to grube przestępstwo. Gdyby Mateczka mnie wówczas nie wybroniła, stróż 
porządku 
zgrabnie założyłby mi nelsona, i - ani bym zipnąć zdołał, a już bym leżał 
związany w pasach.
Patrzyłem na tego typka z wyjątkową odrazą. Był ta wymuskany chłopak, brunecik, 
elegancik, 
aż dziw brał,, skąd on do takiego fachu? I bardzo młody w dodatku. Musiał czuć 
mores przed 
Mateczką. Chyba to uchroniło mnie przed związaniem. Jego szef, Tęgawek, pewnie 
by nie popuścił - 
bez względu na okoliczności. Stara to i dobra zasada - najpierw związać: każdy 
wariat skruszeje. A 
potem zobaczymy, co mu dolega. Więc ostatecznie elegancik nie zademonstrował na 
ranie wprawy w 
zakładaniu nelsona i drapiąc się w wypielęgnowane baczki odszedł na bok, 
wprawdzie z ociąganiem, 
a Mateczka wziąwszy mnie pod łokieć zaprowadziła tam, gdzie udało się wypatrzyć 
trochę wolnego 
miejsca na szerokiej ławie pod ścianą kazamatów. Przyniosła mi kawę i chleb. 
Były to dwie niezwykle 
grube pajdy, nie do końca rozcięte, a w środku bryłka marmolady. Nawet kiedy się 
je rozerwało, nie 
sposób było takiej pajdy ukąsić od razu, jak zwyczajną kromkę chleba. A noża nie 
uświadczysz. 
Szpitalnicy w pasiakach rozsmarowywali marmoladę łyżką, a mój mniej wytworny 
sąsiad palcem, pa 
czym wysmoktywał słodycz spod zakrzywionego paznokcia. Drobiłem więc chleb na 
kawałeczki, 
posługując się lewą ręką. Wokół szedł koncert mlaśnięć. Wolałbym być głuchy, 
gdyż nie cierpię 
ciamkania. Nawet wygląd moich współtowarzyszy, rozczochranych, niechlujnych, 
cuchnących, nie 
odstręczał mnie tak jak to gremialne chlipanie. Na martwych twarzach błogość - 
jeśli się pojawi, 
niesamowite czyni wrażenie. Patrzyłem na nich obcy, wcale nie zbratany, inny, 
niezależny i na swój 
sposób wolny! Ani mi w głowie nie postało, że sam jestem rozczochrany - nie 
miałem przecie 
grzebienia - niechlujny, cuchnący, zarośnięty i że łączy mnie z nimi coś więcej 
niż ten sam pasiak i 
szynel z zielonej flaneli.
Był to niewątpliwie obóz jeńców z dawnej wojny, która poszła w zapomnienie, ale 
obóz 
przetrwał i ci ludzie trwali z dala od swoich domów, kobitek, dzieci, niejeden 
rozum postradał, niejeden 
zdziwaczał, rzecz zwykła w tak długim odosobnieniu. Ciekawe, ilu ich umarło? Ilu 
próbowało ucieczki? 
Czy wierzą jeszcze, że wydostaną się z niewoli? Ten zasuszony dziadek, 
powtarzający jak kulomiot 
te-te-te-te-te, musi tu siedzieć od pierwszej wojny światowej. Pognali wtedy 
naszych na wszystkie 
fronty Europy. A ten na protezie, który z takim trudem stąpa po kawę, w jakich 
bojach nabawił się 
inwalidztwa? Jeśli saper, to wyleciał na minie. Mogą mnie uznać za towarzysza 
broni, sam jestem 
kontuzjowany. Nie władam prawą ręką. Jak się to stało, nie pamiętam. W ogniu 
bitwy, sami wiecie, 
niczego się nie pamięta, albo każdy pamięta zupełnie co innego. Jeden klnie się, 
że było tak, drugi 
klnie się, że było inaczej, a pewnie było i tak,i tak albo całkiem inaczej. 
Właśnie dlatego muszę 
posługiwać się lewą ręką i kiepsko mi to idzie, bo nie jestem przyzwyczajony.
-Nie jesz tego chleba? - spytał. - Za dużo dla mnie. Drugiej pajdzie nie dam 
rady. - A dobry chleb, -
nie? - Owszem. Świeży, to i dobry. - To czego nie jesz, jak pragnę Boga? - Bo 
starczy na pusty 
brzuch. Ja już widziałem, jak głodni się nażerali i marli pokotem. -- Aha, 
szparujesz, znaczy, na 
zakąskę? - i prztyknął się w podbródek. - Nie, piję po swojemu, bez żadnych 
zakąsek. - No, toś dobry 
zawodnik. Ja bez zagrychy nie potrafię. Więc ten chleb, prawdę rzekłszy, masz na 
zbyciu, nie? Dam ci 
za niego dwie fajki, git? - Ubijasz ze mną interes? No dobra. Dawaj fajki. Biorę 
dwa sporciaki, a ty 
bierz mój chleb, W porządku. Teraz jestem ci winien. - Niby jak? - Niby tak, że 
fajki to pożyczka, 
oddam, kiedy będę miał swoje. - Ty co? Robisz mnie w konia? - A to niby 
dlaczego? Mówię, jak jest, i 
tyle. - Albo z ciebie farmazon jebany, albo... Nie kapuję. - Co tu kapować? Tak 
mą być i szlus. - Zaraz, 
zaraz. Coś mi tu śmierdzi, panie ten. - A co ma śmierdzieć, panie ten? Prosta 
rzecz. Ludzie ze mną 
dzielili się chlebem, no i żyję, jak widzisz, do tej pory. Jasne? - Pokręcił 
głową, parsknął, wzruszył 
ramionami: - Niech ci będzie. Twoja wola, panie ten. Każdy ma swojego zajoba. 
Chcesz, to zapal. Tu 
po żarciu wolno ćmić.
Podając mi ogień przyjrzał mi się w milczeniu, po czym przydługo gasił zapałkę, 
zerkając na 
mnie, zanim ją zdmuchnął. - Zmarniałeś, chłopie. Delirka, co? - Nie skojarzyłem, 
do czego zmierza. - 
Który to raz?... No, no, nie krępuj się, ja też nie jestem prawiczek. Jak pójdę 
w cug, to całe Powiśle do 
mnie należy. Zmarniałeś, koleś, musiała cię zdrowo wyjebać. Ty wiesz, że od tego 
przekręcić się 
można? - Od czego niby? - No, od de-lirki. Trzecia, mówią, zakatuje, jak amen w 
pacierzu. A tu 
człowiek, jak by nie było, już dwie przecierpiał... Ty ile obtańcowałeś? - 
Żadnej. Pić piłem, ale 
delirium... -e, nigdy tego nie miałem. - He, he. Bajerować to ty umiesz, jak 
widzę... - A po cóż miałbym 
to robić? Szczerze ze mną gadasz, to i szczerze ci mówię. Umiem pić, to i 
delirka mnie nie dorwała. - 
He, he, he. Pić umiesz? Więc co tu robisz? - Ano jestem. - No to klawo. Więc, 
rozumie się, czekasz na 
odwykówkę, tak samo jak ja? - Myślę, że czekam na coś całkiem innego. - Na 
odwykówce, kurwa, 
brak miejsc i musimy tu kiblować z tą całą szurniętą ferajną, choć poniektóry i 
wesoły bywa, ale mówię 
ci, z tymi popaprańcami życia nie ma. Faktycznie, co kopnięty w móżdżek, to 
kopnięty na amen, tu 
samemu kota można dostać, choć masz wszystkie klepki dobrze poukładane. Końskie 
nerwy trzeba tu 
mieć. Ja już, chłopie, nie mogę się doczekać. Trzeci jestem w kolejce na wolne 
miejsce na 
odwykówce, a byłem, masz pojęcie, szesnasty! Teraz już przede mną tylko jeden 
kolejarz, jeden 
dziennikarz, a szofer wczoraj poleciał jak na skrzydłach. Przyjdzie i moja 
kolej, Matko Najświętsza. A 
ty, który jesteś w ogonku? Nie wiesz? Nie bądź neptek, koniecznie spytaj 
ordynatora i zaklep sobie 
miejsce. Tylko grzecznie, nie podskakuj, bardzo grzecznie i z szaconkiem od a do 
zet, bo on 
nerwowy, jak jasna cholera. Kto nerwowy? No, ordynator nerwowy. O byle co 
podpaść możesz. Jak 
przelatuje korytarzem, to wszystko widzi, on ma oczy z przodu, z tyłu i po 
bokach... Wystarczy, że raz 
na dzień przeleci przez pawilon, a już wie o wszystkim, co się dzieje, choć 
biegnie tak szybko, że za 
nim nie nadążysz... Kłaniać się trzeba na wyprzódki. Bo bywa, że nie zdążysz się 
ukłonić albo 
ukłonisz się za późno. Trzeba się kłaniać na jakieś pięć metrów przed nim, 
inaczej przeleci i nie 
zauważy. A jak w czas się ukłonisz, to zauważy i przez te swoje bryle błyśnie 
okiem albo mrygnie... I 
dobra jest. Ty się kiedy popatrz, jak się kłania stara ferajna, co tu swoje 
odkiblowała. Zawsze na 
czas... A frajerów poznasz po tym, że się kłaniają, kiedy już za ordynatorem 
tylko fartuch jak propeler 
furczy...
Gdy mnie tak wtajemniczał w arkana tutejszej etykiety, zastanawiałem się, kim 
jest? Czołgistą? 
Na to by wskazywał jego nieduży wzrost i liczne a osobliwe blizny na całej 
piersi, tak gęste, jakby palił 
się w czołgu. Jakbym go widział wtedy, w Grodnie, na skrzyżowaniu ulic, 
zwisającego z płonącej 
wieżyczki, lat temu trzydzieści, podczas oblężenia, o którym dziś mało kto prócz 
mnie pamięta. I te 
oczka małe, przekrwione, teraz takie sobie, zwyczajne, a wówczas wysadzone na 
wierzch, umarłe z 
bólu i grozy. I ten swąd świeży, którego nigdy nie zapomnę. Ach, i radość 
patriotów, wszystkich 
gapiów, którzy wylegli na ulicę. I moje - jakże nazwać ten cudowny wstrząs! - 
moje szczęście po 
trzydziestu latach, że ten zwęglony na wieżyczce czołgu, z którego nie zdołał 
się wydostać, siedzi oto 
przy mnie, oddycha, opowiada a z grozy mojego dzieciństwa, z tej męczarni, 
pozostały tylko blizny na 
jego obnażonym torsie. I jest wreszcie tak, jak być powinno. Jak przeczuwałem. 
Jak podejrzewałem. 
Jak pragnąłem w cichości. Jest tak, jak jest. Jest ból, cierpienie i tysiące 
losu przeciwności lecz 
pieczęć grozy leży zwęglona, jak śmierć sama nie istnieje. Tyle na to dowodów, 
co blizn na jego 
piersi, pod tym rozchełstanym pasiakiem. On z dumą tę pierś obnosi, to prawda. I 
czyni sprawiedliwie. 
Blizny przystoją człowiekowi, będzie je nosił, zbierał, do nieskończenia świata 
w swojej człowieczej 
nieśmiertelności nie potrzebując zmartwychwstania. Fatalna to pomyłka teologów, 
gdyż właśnie chwila 
narodzin jest jego zmartwychwstaniem, pierwszym i ostatnim, jedynym, jakiego mu 
potrzeba. A skoro 
są te blizny, tak jak je widzę przed oczyma - nie ma drogi z nicości w nicość 
ani z niebytu w niebyt. 
Skoro raz się pocznie, jest tylko życie. Nie kończy się, co się zaczyna! I jest 
to... Jest to... Jest to...
Brak mi było słów. Bo i nie ma słów, gdy raz się dotknie kamienia 
filozoficznego. Ekstaza jest i żal. Żal 
tych wszystkich, którzy go daremnie poszukiwali. I nie zdołali się uwolnić od 
przekleństwa 
nieświadomości. Schwyciłem czołgistę za ramiona i zawołałem krztusząc się z 
emocji:
- Masz blizny, chłopie!... Tak! Masz blizny! Ale nie ma, że ciebie nie ma i 
nigdy nie będzie!... 
Rozumiesz? Nie ma! Więc jest tak, jak jest! I będzie!... Usąue ad infinitum! - A 
niech cię! - żachnął się. 
- Czego tak wrzeszczysz? - Nie wrzeszczę. Ja ci mówię. Prawdę o samym życiu 
mówię. Daję ci klucz, 
który ty mi dałeś, sam nie wiedząc o tym. Więc ci go daję, bo to klucz i do 
mojego, i do twojego życia! 
Do tego, co za nami, i do tego, co przed nami. Tak, człowieku! Do wszystkiego! - 
Wystopyrczył na 
mnie oczy, pobladł, poczerwieniał i zapiał znienacka: -- A odpierdol się, 
baranie!...
Zerwał się z ławy, na której siedzieliśmy w takiej komitywie, i otrząsając się 
jak pies po 
przymusowej kąpieli, wyrzekał na cały głos:
- Ja ci dam robić ze mnie wała!... Picuś glancuś. Odwykowca strugasz? Z ferajny? 
Myślisz, że byle 
głuptak wała ze mnie zrobi?! Ty kopnięty w móżdżek baranie!.. Zdrowo cię 
szurnęło, co? Tak zdrowo, 
że rodzona matka nie pomoże, choćby na mszę dała... - Zaśmiał się z dobrego 
konceptu, ale to go 
jeszcze nie zadowoliło, bo znów się naburmuszył i dopiero na odchodnym ulżył 
sobie: - Ech, 
skubany... Temu to szajba odbiła, aż w Warszawie tramwaje na Marszałkowskiej 
stanęli, a 
motorniczy, kurwa, czkawki dostał!
Siedziałem w strapieniu, wśród szczęku naczyń. Tak, kiedy człek nie uświadamia 
sobie sensu 
własnej egzystencji, trapi mnie to bardzo i boli. A czołgista, co tu gadać, był 
zupełny ignorant! I tak to 
się przeważnie składa, że ten, któremu prawda w oczy zagląda, wcale jej nie 
widzi. W tym cała bieda. 
I to jest właśnie takie pożałowania godne i takie bolesne. On ma być 
nieśmiertelny?!... Tak samo 
zawołał - przypomniało mi się - pewien znany felietonista, z którym piłem piwo w 
pociągu, a wokół 
przy bufecie kiwał się zapijaczony naród. Felietonista zaś wskazując na pierwszą 
z brzegu twarz 
zawołał do mnie: "Popatrz tylko na tę gębę! Ten ma być nieśmiertelny?... A po 
cóż mu to?!" I 
zachichotał jak sto biesów u Dostojewskiego. Ale ja - w tym właśnie rzecz - nie 
mam dla ignorantów 
pogardy, tylko bolesne współczucie. I to jest gorsze niż pogarda felietonisty. 
Bo według niego taki 
ignorant zginie, przepadnie, gdyż nie zasługuje na żadną nieśmiertelność. 
Tymczasem według mnie 
taki ignorant jest nieśmiertelny. I to dopiero okropne. Lecz biadać nie 
wystarczy, coś zdziałać trzeba. 
Więc - choć mi naubliżał, postanowiłem nie zostawiać czołgisty własnemu losowi. 
Pomogło mi to w 
moim strapieniu. I natychmiast zacząłem się rozglądać.
A wtedy zbliżył się do mnie oficer z oflagu, ten z orlą głową, poznany przy 
pamiętnym, a 
feralnym obiedzie. Ten sam, który karmił mnie łyżką, gdy prawa ręka odmówiła mi 
posłuszeństwa. 
Teraz poczęstował mnie papierosem Derby. Wymawiał ślicznie z angielska 
"Daaarby", z takim 
leciutkim przekąsem, aby zaznaczyć mimochodem, że nie jest snob.
- Zna pan czołgistę? - spytałem. - Jakiego czołgistę? - No, tego z bliznami. 
Tego, co ma cały tors w
bliznach. - A, Felka! Pewnie, że znam. Kto by tego skurczybyka nie znał. - Mówił 
panu, że palił się w 
czołgu? - A panu mówił?... - Nie. Ale ja to wiem. - A skąd pan wie? - spytał 
oficer z oflagu, 
przypatrując mi się uważnie. - Wiem. Nie będę uzasadniać, ale wiem. – To źle pan 
wie. Czołgista! Z 
czego pan to wnosi? Blizny? Bagatela. Ja nie mam żadnych blizn, a byłem rasowym 
kawalerzystą, 
porucznikiem ułanów, mój pułk wcale nie najgorzej wojował we Wrześniu... O czym 
to ja mówiłem? - 
Że był pan porucznikiem ułanów. - No właśnie... Wyobraź pan sobie: ukryć 
siedemset koni nie w 
żadnej puszczy, nie w żadnym borze, nie w żadnym wielkim lesie, ale w takim 
sobie zwyczajnym 
lasku mieszanym, prawie jak zagajnik... Ukryć za dnia! Bo samoloty, wszędzie te 
diabelskie 
samoloty... I myśmy tej sztuki dokonali! Zaraz, zaraz. O czym to ja mówiłem?... 
– Że samoloty. - Aha. 
Bo myśmy się już wycofywali. Nocą. Tylko nocą. Bo w dzień wszędzie pełno tych 
Heinkli, Junkersów, 
Messerschmittów i co tam jeszcze nad nami latało! Więc za dnia skryć się, 
przycupnąć w siedemset 
koni i cicho sza. A nocą marsz, marsz i marsz. Byle do następnego lasu. No i raz 
trafił nam się taki 
podlasek, zagajniczek. I nic innego wkoło. A słońce już pnie się po niebie... 
Tak, proszę pana. O czym 
to ja mówiłem?... Tam, do licha! O czym to ja mówiłem! Wszyscy diabli z moją 
pamięcią! O czym to 
ja?... Ech, mniejsza. Nieważne... - strzepnął ręką, jakby chciał otrząsnąć z 
siebie irytację, uśmiechnął 
się bezradnie i powtórzył: - Nieważne...
- Mówił pan, że słońce akurat wschodziło, kiedy pański pułk trafił na zagajnik.
- A, właśnie! Siedemset koni, wyobraża pan sobie, co to jest? A tu trochę 
olszyny, trochę tych 
brzózek, sosenek na piachu. I nic więcej, choć się powieś. Toż jatkę z nas 
zrobią. No tak... I mówię 
panu, myśmy tę wojnę wygrali. Bo dla nas, Polaków, im gorzej, tym lepiej, zawsze 
tak było. Mówię 
panu, myśmy tak te siedemset koni pod tę trochę listków figowych schowali, że 
tamci na niebie 
przelatywali, przelatywali, przelatywali nad nami i nic a nic nie zobaczyli!... 
Tak to było, proszę pana. O 
czym to ja mówiłem? - Brak nam było czołgów - powiedziałem. - Każde dziecko 
pamięta, że czołgów 
był nam brak. Może to i lepiej... Bo strasznie jest palić się w czołgu. Ja to 
widziałem, panie poruczniku, 
ja to dobrze pamiętam... Potworna rzecz, a koń to jest swoboda, z konia najwyżej 
można spaść... I 
widzi pan, tyle pan wojował bez ani jednej blizny, a ten nasz czołgista, ten się 
nacierpiał, szkoda 
gadać...
Wtenczas orla głowa wykonała gwałtowny ruch, jak uderzenie dziobem, i 
zaskrzeczała z 
irytacji: - Czołgista!, akurat! Taki sam z niego czołgista, jak z pana 
cichociemny! A może pan jest 
cichociemny w rzeczy samej, co? - spytał z przekąsem. - Za młody byłem... I 
myśli że wcale nie taki 
odważny. - No, dobrze, że się pan? uczciwie przyznaje... Wie pan, skąd on ma te 
blizny? Ten! cały 
Felek? Sam pociął się żyletką. Nie zauważył pan jak równo one biegną, te cięcia, 
jedno pod drugim?. 
O, tak: ciach, ciach, ciach i ciach... To zwykły knajak Oni chętnie takie rzeczy 
robią albo dla fasonu, 
albo ja dostaną małpiego rozumu... Felek jest knajak i alkoholik. Dla niego to 
lepszy fason, sam szyk... 
Stale biega rozchełstany. Niech pan kiedy przyuważy, jak on się zaleca d 
pielęgniarek, wypina tę 
swoją pokancerowaną pierś, b mu się zdaje, że dziewczyny miękną z wrażenia... A 
całe jego zaloty 
zmierzają do tego, żeby wycyganić choć trochę spirytusu... On by już za 
kieliszek rodzoną matkę; 
sprzedał... Wie pan, ktoś nazwał kiedyś inteligencję łajnem narodowym. Bardzo 
się pomylił. Toto jest 
właśnie! łajno... Tyle panu powiem. - Nie zgodzę się z panem, panie poruczniku. 
Stanowczo się nie 
zgodzę! - zaprotestowałem, dotknięty w swoim egalitaryzmie. - Bo pan. coś sobie 
ubzdurał! Pan 
widział kiedyś żołnierza czy soł-ata w płonącym czołgu, tak? Gdzie to było? Więc 
spalił się? Zwęglił? 
Tak? Zatem poległ. Zwykła żołnierska dola Dawno rozsypał się w proch. Ot, i 
wszystko.
	Może... Może jest tak, jak pan mówi, panie poruczniku. Ale nie o to imi 
chodzi. Nawet nie w 
tym rzecz...
Przypomnę panu Lincolna: "We hołd these truths to be self evident that all men 
are created eąual..." 
Tak czynie?
Orla głowa wykonała skręt i dumne oczy spojrzały na mnie ostro* nim przeszył 
mnie 
przenikliwy głos: - Bzdura! Wierutna bzdura!... Kto komu jest równy? E, tam, z 
tymi amerykańskimi 
idealistami! Równy? Kto komu jest równy? To, panie, raz, a dobrze zostało 
powiedziane... Nie polezie 
orzeł w gówna! My coś o tym wiemy... Ech, mniejsza. Lepiej zapalmy "Daaarby"... 
No, proszę. Proszę. 
Niech się pan nie krępuje. Mam spory zapas, to od pierwszej żony... Potem miałem 
jeszcze dwie. Ale 
jak przyszła na mnie bieda, jak się tutaj znalazłem, to tylko ta pierwsza nie 
porzuciła mnie w 
potrzebie... Tak to się plecie na tym bożym świecie. O czym to ja mówiłem? - 
Hm... O pierwszej żonie. 
- Niepodobna! Pochlebiam sobie, że zawsze byłem uosobieniem dyskrecji, ale 
tutaj, no tak, proszę 
pana, tutaj dziwne rzeczy wyczyniają się z człowiekiem... Bo i dziwne rzeczy z 
nami tu wyprawia ją... 
Wie pan, pojutrze mam mieć punkcję... I niech to diabli, bynajmniej mnie to nie 
cieszy... Sam pan wie, 
żadna przyjemność... - Punkcja? Nic nie wiem. Jaka punkcja?... - Ach, pan 
świeżutki jak poborowy. 
Rekrut, można powiedzieć. To jest tak, wyjaśnię panu... Wbijają panu igłę w 
rdzeń pacierzowy, między 
kręgi, aby po brać... - Jak to? W kręgosłup?... - A tak, w kręgosłup. Między 
kręgi. I pobierają płyn 
rdzeniowy. Dobrze, jeśli trafią igłą 0d razu. Ale jak lekarz ma kiepską rękę, to 
nie daj Panie Boże... A 
potem, po punkcji, musisz leżeć bez ruchu dwa, trzy dni, na wznak, ani ręką, ani 
nogą... Bo inaczej 
wymioty takie, że duszę z siebie wyrzygasz... - A po co to wszystko? - spytałem 
ocierając z karku 
gorący pot. To im potrzebne do badań - odparł porucznik. - Do jakich badań? - A 
różnych tam... Płynu 
do badania wystarczy jeden centymetr, ale pobierają znacz nie więcej, bo jak 
płyn dobry, to nadaje się 
na specyfik w reumatologii, leczy się tym zniszczone stawy i coś tam jeszcze... 
-- Pan żartuje czy 
serio? Panie poruczniku? - A gazie mi tam do żartów. Tak się sprawy mają, 
myślałem, że pan o tym 
dobrze wie. - Więc to tak?... - A tak. - Więc prześladownicy zwyczajnie robią z 
nas lekarstwa! 
Specyfiki... Po to nas tu trzymają?... - No trochę robią, ale przeważnie 
potrzebne im to do badań Do 
diagnoz. - Jakich badań? Jakich diagnoz?! Co t wszystko znaczy?... - A jak 
powiem panu, to się pan 
uspokoi? Tak? To dobrze. Niech pan wie... Pobierają płyn rdzeniowy do analizy. 
Bo jeśli ktoś w 
rodzince kiedyś; miał kiłę, a tego przecież nigdy nie wiadomo, choćby się pan 
szczycił drzewem 
genealogicznym bez zarzutu i herbem nie gorszym niż Poraj czy Junosza, 
nieprawda?...! No, więc 
płyn rdzeniowy wykazuje zmiany kiłowe w drugim lub trzecim pokoleniu... To są 
nieraz zmiany w 
mózgu, ma się rozumieć. Więc z tego później bierze się, albo nie bierze, 
odpowiednie leczenie... O 
czym to ja mówiłem? Aha. Zmiany w mózgu... Nie, nie. Zresztą... nieważne. - 
Znowu strzepnął ręką, 
jakby chciał się pozbyć tego, co mówił, albo tego, co zamierzał powiedzieć, ale; 
zapomniał zarówno, 
co mu się powiedziało i co mu się< zamierzało. Pokręcił swoją orlą głową, 
rzucając daremne 
spojrzenia na boki. I westchnął.
- A jeśli... ja się nie zgodzę? - powiedziałem. - To co wówczas? Co z takimi 
robią? Z takimi, co mówiąc 
nie. A chyba byli tacy, panie poruczniku? - Przepraszam, ale o czym konkretnie 
pan mówi, bo trudno 
mi siej połapać... -i O punkcji. Zupełnie nie mam na to ochoty. - A kto ma, 
panie drogi? Kto ma? Ale 
jak trzeba to trzeba. Trudno. - Ale ja się nie zgodzę! - No wie pan... Nie 
radziłbym tu stawać okoniem... 
Ani czas ani miejsce. Nie nawykł pan do rygoru... A trzeba. W wojsku się nie 
było, prawda? A nasza 
przystań, w której sobie siedzimy - podniósł i wskazał na kraty w oknach - to 
nie jest miejsce do 
okazywania niesubordynacji. Fanaberii tu nie lubią... Oj, nie lubią.
Łysy dziadek, trzeszczący jak kulomiot, zbliżył się do nas ze swoim te-te-te-te-
te, przystanął i 
uśmiechał się przymilnie. Mój rozmówca, orli nos, oficer z oflagu, sięgnął do 
kieszeni zielonego 
szynela i poczęstował dziadka-- weterana papierosem. Dziadek zasalutował do 
łysej czaszki, lecz nie 
kwapił się odejść. Stał przestępując z nogi na nogę i znów uśmiechał się 
przymilnie. Porucznik 
poczęstował go drugim papierosem. I ten papieros zniknął tak szybko, że nie 
zdążyłem zauważyć, 
gdzie go dziadek zaszparował, w rękawie? A on już .mowę dziękczynną do 
porucznika wygłaszał, 
szybką i ostro siekaną: - Dobry człowiek, dobry człowiek, te, te, te, te, te, 
Bóg da zdrowie, Bóg da 
zdrowie, te, te, te, te, te, te, te... - I poszedł drobnym kroczkiem.
- Kiedy się urodziłem, żyli jeszcze ostatni weterani powstania styczniowego. Ale 
ten przypomina 
kulomiot na taczance. Wzięli go w sołdaty podczas pierwszej wojny światowej. 
Prawda, panie 
poruczniku? - Bóg raczy wiedzieć. Nie wiem - powiedział porucznik. - A to ci 
marny jego los. Siedzieć 
tu od pierwszej wojny światowej! Chryste Panie... Ja bym oszalał... - A dlaczego 
pan tak przypuszcza? 
- Dlaczego bym oszalał? - Nie. Dlaczego pan przypuszcza, że on tu siedzi aż od 
pierwszej wojny 
światowej? - Przecież widać, że ma swoje lata. - No dobrze. Ale co innego mieć 
swoje lata, a co 
innego siedzieć,.. - Właśnie, panie poruczniku. Siedzimy w obozie. Przecież to 
jest zwyczajny obóz 
jeńców, więc ten dziadek-kulomiot razem z nami siedzi, on wprawdzie wygląda na 
anachronizm, ale 
nabrał mocy przez zasiedzenie... - TO ma być obóz jeńców?!... - porucznik 
podniósł ręce pod nawisłe 
niebo kazamatów i trwał skamieniały. - Niech pan nie bluźni... - szepnął po 
chwili. - Tak. Niech pan nie 
bluźni... - A cóż ja złego powiedziałem, doprawdy? -Porucznik przeszył mnie 
szyderczym spojrzeniem.
- Obóz jeńców! - zawołał. - Wie pan, co to byt obóz jeńców?... Tam się tworzyło, 
rozumie pan? Myśl 
narodową, strategię, ekonomię, politykę, koncepcje, literaturę, sztukę, teatr, 
technikę i wynalazki... 
Tam się wiedzę zdobywało, matematykę, fizykę, historię, języki... Tam były 
szachy! Tam człowiek miał 
szansę... Tam każdy ruszał mózgiem, żeby nie dać się zjeść w misce grochu... Tam 
były ucieczki, 
podkopy... Oflag to było życie! Rozumie pan? Życie!... A tu... - zamilkł, lecz 
dygotał, aż mu zęby 
szczękały. -- A niech pana kule biją! - parsknął po chwili. - Tak nie wolno! 
Doprawdy nie wolno 
bliźniego tak wyprowadzać z równowagi. Zniosłem oflag, więc teraz to, co znieść 
muszę, też zniosę, 
ale protestuję, nie pozwolę oflagiem poniewierać... Jasny gwint, pan mnie tak 
zirytował, że nie jestem 
w stanie dłużej z panem rozmawiać... Pan wybaczy. Excusez-moi.
Kiedy wstał z ławy, aby odejść skinąwszy mi orlą głową, spostrzegłem, że jest 
bardzo wysoki i 
musi uważać, aby nie ćwiknąć ciemieniem w strop, który tu nisko nad nami zwisał. 
W takim paradnym 
ułańskim czaku byłby prawdziwym olbrzymem. I nawet najbardziej dorodna Czy-
Pozwoli-Panna-
Krysia nie dorastałaby mu do akselbantów. Ale teraz, na starość, garbił się. I 
swoją orlą głowę nosił 
wciśniętą w ramiona, przypominając nastroszonego, niedowidzącego ptaka. Lecz 
wciąż jednak był 
postacią ogromną. Koń pod nim musiał być również skazany na wielkość, 
pełnokrwisty arab o nogach 
wysokich a smukłych jak minarety Damaszku, inaczej ostrogi porucznika pałętałyby 
się po grudzie, 
zamiast tkwić przy boku wierzchowca, ozdoby polskiej kawalerii. I pomyślałem, co 
to było za piękne 
wojsko! Każdy każdego musiał zaciukać osobiście. Własnoręcznie. I nie mogłem 
uwolnić się od tej 
myśli - co to było za piękne wojsko! I jak świat nasz standeciał! Szmelc, szmelc 
i żelastwo.
Siedziałem na ławie pod ścianą, a wokół kłębiło się mrowie pasiaków, niektórzy 
byli w 
zielonych szynelach. Domyśliłem się, że ci w szynelach to są szarże. Od razu 
było widać po ich 
postawie i sposobie noszenia się. Poczułem się dumny, że i mnie uznano tutaj za 
szarżę, bo ja też 
mam zielony, szynel, z wyhaftowaną białą nicią Wypustką na kołnierzu I A. 
Śniadanie dawno się 
skończyło, stoły były puste i uprzątnięte, nie zauważyłem nawet, kto tu robił 
porządek, ale pewnie 
szeregowcy w niebieskich albo zielonych pasiakach. Niebiescy to byli marynarze, 
choć dziw mnie brał, 
skąd tylu marynarzy trafiło do niewoli. Oberteufelfuhrer Tęgawek wspominał mi 
kiedyś o trzech, że 
trzej marynarze są tu przetrzymywani wraz z tym biednym młodym, który krzyczał, 
że nie wykona 
rozkazu, tam, dawno, na obserwacyjnej. Ale nie widziałem wśród nich młodego. 
Czyżby nadal trzymali 
go w pętach? Pamiętam, jak śpiewał zachrypłym od krzyku głosem, gdy leżałem 
dogorywając 
przywiązany do masztu i słyszałem w sinym wnętrzu nocy te chrapliwe słowa: "Nie 
wzdychaj, mój 
bracie, nie wzdychaj nocami... Nie kłopocz się - ziemia kulista... Im dłużej 
płyniemy, tym bliżej przed 
nami... Jest ziemia znajoma, ojczysta..." Wróciła do mnie ta melodia i 
natychmiast ją zanuciłem. 
Oczywiście - na przynętę, bo miałem chęć pogadać z którymś z tych marynarzy, co 
snuli się wokół, 
ale długi czas żaden nie zwrócił na mnie uwagi, jakby mieli uszy zatkane 
woskiem, bo przecież nie byli 
niczym ważnym zajęci, tylko szwendali się bez celu, a mimo to marynarska pieśń 
nie obeszła ich ani 
trochę. Ta obojętność zaczęła mnie irytować, ale domyśliłem się, że przezorność 
nie pozwala im 
nawet mrugnąć okiem. Widocznie wietrzą podstęp i biorą mnie za prowokatora. 
Miałem już zamiar 
przestać nucić, kiedy spostrzegłem, że o krok, dwa z boku przystanął krępy, 
rumiany chłopak, 
uśmiechnięty jak wrześniowe jabłko, i - przysłuchuje się w milczeniu. Zupełnie 
jakbym ujrzał 
reklamową fotografię Wesołego Marynarza. Wystarczyło tylko wbić go w koszulkę w 
biało-niebieskie 
prążki i granatowe spodnie o przepisowym kroju. Chłopak ten tryskał zdrowiem. On 
jeden wyglądał jak 
żywy wśród umarlaków, wśród tej całej wynędzniałej reszty. Był mi aż za dobrze 
znajomy, musiałem 
go kiedyś widzieć. Oczywiście, że widziałem! Przed wojną w kinie reklamował 
szpinak. Pojawiał się na 
ekranie chudy jak Gandhi, na oczach widzów wtrząchał puszkę szpinaku i raptem 
rósł mu tors, 
bicepsy, muskuły i był taki sam! Zupełnie taki sam jak teraz! Wyciągnąłem do 
niego ręce i szepnąłem 
uszczęśliwiony: - Cześć, marynarzu! Czołem, cześć.
Chwilę mrugał oczami, przyglądając mi się z ukosa. Po czym pokręcił głową: - A 
pan... skąd 
mnie zna? Bo ja pana pierwszy raz widzę, daję słowo. - Myślę, że się znamy 
dobrze i od dawna - 
powiedziałem nie zrażony. - No, może... Może poznaliśmy się wtedy, kiedy nie 
pamiętam. Coś się ze 
mną działo, ale co, właśnie nie pamiętam. Tak ze mną było na początku, dawno 
już, dawno... - Przed 
wojną? - A skądże! Człowieku, przed trzema miesiącami... Nic nie pamiętam. To 
fakt. Ale zdaje mi się, 
że pana to ja pierwszy raz widzę. Jak Boga kocham. Pan tu od niedawna. No to, 
kurczę, skąd pian 
wie, że marynarz jestem?... - Powiem ci. Dobry ksiądz i dobry marynarz mają swój 
zawód na czole 
wypisany Mów mi po imieniu. Krzysztof. - Pan też był na morzu? - Wyłącznie jako 
pasażer. - Ale 
trochę pan pływał? - Trochę pływałem... - A gdzie? Ciekaw jestem. - No, różnie. 
Jak Bóg dał. 
Kaspijskie, Zatoka Perska, Ocean Indyjski, Czerwone, Śródziemne, Północne, 
Atlantyk. - Nie buja 
pan? - A po cóż miałbym to robić? - Bo w Wariatkowie każdy gada, co mu ślina na 
język przyniesie. - 
Masz babo placek! Nie pomyślałem o tym. Dziękuję za nauczkę. Więcej nigdy nikomu 
niczym nie 
będę się chwalił... - Ale ja przepraszam, nie... Niech się pan na mnie nie 
obraża... Bo ja, psiakość, 
widzi pan, nie wytknąłem nosa poza Bałtyk... Ja panu wierzę... Grześ mi na imię. 
- A to ładne imię. - 
Ładne? - A pewnie. Znałem jednego Grzegorza, który pływał w konwojach do 
Murmańska. Widzisz, są 
imiona, które pasują do marynarza jak ulał, a są i takie, co całkiem, ale to 
całkiem nie pasują. Twoje 
właśnie pasuje jak należy. Wierzysz w przeznaczenie? - No, jak by to powiedzieć. 
Ano, nie wiem... - 
Wierzysz, że Chopin musiał być Chopinem, bo inaczej być nie mogło? - Pewnie tak, 
bo jakby mogło 
być inaczej, toby było. - Ano właśnie. Więc ty jesteś marynarzem, bo inaczej być 
nie może. Jasne, 
Grzesiek? Tak zostało w gwiazdach zapisane. - A przyjmą mnie z powrotem?.,. - 
Chłopie, a czegóż ty 
się boisz? - Pan wie, kogo od wariatów wypuszczą... - Daj spokój, a czego ci 
brak? Jak mi nie 
wierzysz, idź popatrz do lustra. Zdrów, silny, krew z mlekiem. Głowa na swoim 
miejscu. Więc? - To 
pan tak uważa. A oni mnie tu... - skulił się, zagryzł wargi. - Oni mnie tu tak 
opiszą, że ja... że mnie na 
żaden pokład nikt więcej nie wpuści... Gdybym był symulant, to jeszcze, 
symulantów czasem z 
powrotem biorą... Ale mnie we łbie się pomieszało, o tu, tu - huknął się pięścią 
w czoło. -- O tu!, 
pomieszało się naprawdę... Mnie już do floty nie wezmą. - Gadanie. Skąd wiesz, 
że krzyżyk na tobie 
postawili? - To za trudna służba. Pewniaków tylko biorą. Każdy musi być zdrów 
jak rydz, na ciele i 
umyśle. I nerwy trzeba mieć, a ja nerwów, okazuje się, nie miałem... - A cóż ci 
się przydarzyło? - To 
samo, co każdemu, który tu jest. Kręćka dostałem. - Z tego samego powodu, co ten 
młody marynarz? 
- Jaki młody? - No, ten, co krzyczy na obserwacyjnej. - Nie wiem, proszę pana. 
Może on też to widział 
na własne oczy. Bo to jest prawda, proszę pana, nie daj Boże zobaczyć... Pewnie 
dlatego na mózg mi 
padło. Jak nie zobaczysz, to różnie tam sobie myśleć możesz. Dopóki nie 
zobaczyłem sam na własne 
oczy... Mnie tylko morza szkoda, ale co robić. Pójdę do jakiego warsztatu za 
mechanika, miałem do 
tego dryg... Ty, co to takiego nekrofal? Czy to jaka ryba? Gadzina morska? - 
Nie, to nie ryba. A skąd 
ci to przyszło? - Bo... (rozejrzał się po sali) tu taki jeden na mnie tak gada. 
- Więc następnym razem 
bez gadania daj mu w mordę. - Byłem wiedział za co. Więc to takie paskudztwo, 
ten nekrofal? 
Powiedz pan. - Nekrofil. To taki, co zadaje się z trupami. Rozumiesz? - 
Grabarz?... - Grabarz to on 
wcale być nie musi. Erotycznie. Rozumiesz? To takie zboczenie seksualne. 
Nekrofilia. - I zamilkłem 
nie rozumiejąc, do czego ten dyskurs prowadzi.
Grzesio spojrzał na mnie, cień zdumienia przemknął po jego pyzatej twarzy, 
raptem mrugnął 
okiem i zaśmiał się z całego serca. - Balona pan ze mnie robi! Co mi pan takie 
pierdółki wstawia?... 
Takiej rzeczy być nie może! - To zajrzyj sobie do encyklopedii. - Akurat! Toż 
wymyślili! Wymyślili! 
Czego ci bajarze nie wymyślą?! A widział to kto? Nikt nie widział. Wielka 
Niedźwiedzica! Trzy gwiazdy 
ustawione tak, cztery tak. I gdzież ta Niedźwiedzica? Ponawymyślali, co? 
Skubańcy. No, powiedz pan, 
dobrze mówię? - Wcale nie musisz wierzyć, że ludziom i coś takiego się 
przydarza. - A za cholerę nie 
uwierzę! Jakbym choć raz uwierzył, tobym się zaraz porzygał. Gorzej niż w 
sztormową wachtę. Rany 
boskie. Takiego by" tu zamknąć. Takiego, co to wymyślił! Sam bym związał drania. 
I tyle zastrzyków w 
dupę, żeby móżdżek mu się rozjaśnił jak gwiazda betlejemska... Och, ludzie to są 
gangreny. Aj tfu! 
Bodajby pana jasny gwint! Po diabła gan mi to powiedział?
Dawno już wyczułem, że lepiej było przywiązać sobie kamień do szyi niż 
uświadamiać Grzesia, 
który okazał się jednym spośród maluczkich, a maluczcy przeważnie bywają równie 
niewinni, co 
niesprawiedliwi. Westchnąłem z głębi pełnej wyrzutów duszy, a on powtarzał z 
uporem krnąbrnego 
dziecka: - Po co? Po co?
- Bo sam tego chciałeś - powiedziałem zirytowany. - Sam prosiłeś o to, nie 
pamiętasz?
Spojrzał na mnie swoimi okrągłymi oczami, twarz mu gorzała, spostrzegłem, że mój 
wesoły 
marynarzyk hamuje się, aby nie wybuchnąć, powściągnął się i rzekł ze skargą w 
głosie: - To jak pan 
mądry, trzeba było powiedzieć byle co... Byle co. No, mógł pan coś wymyślić! Ja 
przecież nie 
wiedziałem, co to znaczy... I dalej bym nie wiedział. Pan pamięta, pytałem, czy 
to jaka ryba? Nie mógł 
pan powiedzieć, że tak! No, kaszalot. Albo tuńczyk jaki? Co panu szkodziło? 
Rekin, niechby trupojad, 
nawet to byłoby lepsze. Cokolwiek. No, cokolwiek. Byle co. Dlaczego panu 
szkodziło tak 
powiedzieć?...
- Ty sobie nie myśl, synu, że tylko w tobie krew gra - powiedziałem poprawiając 
się na ławie, na której 
moje skłute i obolałe pośladki odbywały solenną mękę, aż zdawało mi się, że za 
grzechy swoje 
zaczynam płacić w czwórnasób. - Tak sobie nie myśl, synu, bo mnie też już diabli 
biorą. Posłuchaj no, 
Grzegorz. Ty mnie pomawiasz, że wyrządziłem ci krzywdę. A ja tego bardzo nie 
lubię. Wyobraź sobie, 
że mówisz do kogoś, kto nie cierpi robić krzywdy komukolwiek. A jak już zrobi, 
to jest mu gorzej niż 
skrzywdzonemu, bo... wierz mi, lepiej być skrzywdzonym, na pewno... Ale ja ci 
pieprzę. Krzywdy ci 
zrobić nie chciałem. Kto inny chciał. Jak amen w pacierzu. Przezwał cię, więc 
chciał. Mam pewne 
powody, aby się domyślać, kto to był. Ty mi powiedz, synu, aby sprawa była 
jasna... Czy tak cię 
przezwał twój prze łożony? Zanim się tu znalazłeś?... Dobrze mówię?
Wesoły marynarzyk długo mrugał oczami i miałem dość czasu, aby się zastanowić, 
czy jego 
zaskoczenie jest naturalne, czy tylko z chytrości poczęte i tak sztuczne, aż 
rozbrajające.
- Źle pan mówi - odparł po chwili. - W marynarce nazywali mnie "Miś".
- Ach tak? No dobrze... Twoja sprawa. Twoja rzecz, marynarzu. Chylę czoło. 
Wypada cenić lojalność, 
im ciężej się za nią płaci. 
- To ten... - rozejrzał się po sali. - Nie, teraz go tu nie ma... Gdzieś 
polazł... Taki jeden... W policzek 
mnie szczypał, jabłkami częstował... Szwendał się tu niedawno... Pewnie poszedł 
na rufę słuchać 
radia... No i nie ma go. Ale ja panu tego sukinkota pokażę. - Trzymam cię za 
słowo. A gdzież tu jest 
rufa? - A tu, zaraz za mesą... - wskazał ręką. - Nie wie pan? Za tamtymi 
drzwiami. Chce pan, to 
możemy tam zajrzeć. - Dobrze, za chwilę. Chcę cię jeszcze o coś spytać. Bo 
zastanawia mnie... Ten 
gość, o którym mówisz. Czy ty mu coś o sobie opowiadałeś? Czy też on tak ni 
stąd, ni zowąd... No, 
przypomnij sobie. - A bo ja wiem... Różne mu gadki wstawiałem. Tu nie ma co 
robić, to się gada, 
proszę pana. O takiej jednej dziewczynie opowiadałem. Była tu raz, aż z Gdyni 
przyjechała. Ale więcej 
się nie pokazuje. Trudna rada, daleko. Aldona ma na imię. Bo jej stary jest z 
Wilna. To opowiadałem... 
Albo jak układałem mamę do trumny. Na rękach ją niosłem. Mama była śliczności 
kobieta. Te 
rumieńce to ja mam po mamie. I kształtna taka, oczy niebieskie, i włosy długie, 
długie, całe czarne... I 
nic nie zostało, chucherko takie, sama żółta skóra i kości, taki wredny rak... 
Taki wredny, proszę pana. 
Aż strach, tylko włosy... no, włosy jeszcze były piękne, ale pomechłacone takie, 
splątane, to ja ją 
uczesałem jak żywą, a pocałować nie mogłem, dopiero jak zamknąłem oczy. I 
kosmyczek wziąłem dla 
siebie, na pamiątkę... Niedawno to było, na jesieni. A tu mi go zabrali! To był, 
proszę pana, taki 
nieduży medalionik, żeby choć ze złota czy srebra, nie, miedziany... Co im z 
tego przyjdzie? A zabrali. 
Tacy dwaj w białych kitlach. Schwycili mnie za ręce, z szyi zdarli i zabrali... 
Pewnie dlatego do zdrowia 
wrócić nie mogę. - Nie martw się, oddadzą. Wzięli do depozytu. Oddadzą, kiedy 
będziesz stąd 
wychodził. A jak nie, możesz tych łobuzów podać do sądu o kradzież. Wszystkim 
zabierają krzyżyki, 
obrączki, pierścionki, zegarki. - A pan ma obrączkę na palcu! - Bo zabrać nie 
pozwoliłem. Wrosła. I 
jakoś nie zdecydowali się wyłamać -ni palca. A teraz lata, bo schudłem. - To pan 
się ma czego 
trzymać! A ja nie mam nic. Mnie już nieraz bywało źle, ale nigdzie tak źle jak 
tutaj. Oddadzą medalion, 
mówi pan? Byle tylko w środku nie grzebali. To nie ludzie, ja panu powiem. To 
cholera wie co. 
Nekrofale!... A dlaczego... chciał pan wiedzieć, co ja temu sukinkotowi 
opowiadałem?
- Wystarczy, synu - zawołałem zrywając się z ławy. - Obaj wiemy dość, aby zaraz 
temu draniowi skuć
mordę. Idźmy, bo czasu szkoda. Na rufę, prowadź!
Szedłem z tak świętym przekonaniem i tak zamaszyście, że poły mojego szynela 
furkocząc 
chlastały o sprzęty, stoły i krzesła w wąskim przesmyku mesy. Wysoko umieszczone 
bulą je, 
zabezpieczone grubą kratą, wpuszczały trochę światła znad niewidzialnego morza. 
Był to najniższy 
pokład i czuło się, że pod podłogą może być tylko zęza i taplające się szczury. 
Najmniejszej wibracji, 
maszyny stały, więc byliśmy w dryfie. Bo gdyby to był port, coś byśmy o tym 
wiedzieli. Grzesio, wesoły 
marynarz, otworzył przede mną drzwi na rufę. I weszliśmy. Kamienna, nisko 
sklepiona i mroczna. 
Takie same zakratowane bulaje, ale że pomieszczenie było na całą szerokość 
naszej korwety, od 
burty do burty, światło stawało się skąpe i liche. Aż się oczy w zamazanym 
półmroku gubiły. Wszystko 
przywalał strop ciężki jak na pancerniku. W środku filary, a pod ścianami w 
dwóch rzędach koje, jedna 
przy drugiej. Na nich załoga w pasiakach, rozwalona byle jak, rozmemłana, pępki 
widać i kłaki. 
Spoczywają sobie zadowoleni, znać, że po brzuchach ich gładził słodki bóg 
niechlujstwa. Radio gra, 
stareńka skrzynka, z okrągłą skalą, zaraz po wojnie takie robili. "Hop-sasa, 
hop-sasa!", śpiewają w 
radiu dzieci. A w głębi siedzi półnagi człeczyna z zafrasowaną twarzą małpki, 
malutki, drobniutki i 
brzdąka na mandolinie. W wąskim przesmyku między kojami biega zgięty w pałąk 
chudzielec, żywo 
gestykulując. Gesty to tak zawiłe, jakby na migi wyjaśniał zasady 
elektrodynamiki kwantowej. Ma 
płomień w oczach i twarz ascety. A reszta się barłoży. Spoglądam na nich 
wszystkich.
- Który to? - pytam Grzesia. Bo wiem, że ten drań gdzieś tu jest. Muszę się 
zemścić na nim za 
Grzesia. I krew we mnie gra.
- A ten!...
Ale on już podbiega do nas gestykulując, a właściwie do mnie, bo na mnie, nowym 
słuchaczu, 
skupił się bez reszty, i z błyskiem w oku pokazując, co z czym i jak się miesza, 
mówi z nadzwyczajną 
szybkością:
	Plemnik i jajo. Syngamia. Zapłodnienie, połączenie gamety męskiej i 
żeńskiej. Plemnik to 
główka, szyjka i witka. Porusza się - o, tak! Wytwarzasz go w jądrach, 
spermatogeneza. Ale pamiętaj, 
zdolny do zapłodnienia najwyżej dwa, trzy dni po ejakulacji. Jajo tak samo po 
owulacji. Przedjądrze 
męskie przesuwa się ku przedjądrzu żeńskiemu, zlewają się, kariogamia. Miesza ją 
się, mieszają, aż 
wymieszają. Jedno drugie wychromosomuje. Chromosomy żeńskie to są dwa jednakowe 
chromosomy X, a chromosom męski to X plus Y, chwytasz, o co chodzi? Geny są w 
chromosomach. 
Plemnik to geny, geny i geny, cała bomba. I z żeńskimi dochodzi do crossing-
over, krzyżówka. Stąd 
wziął się genotyp. Ja albo ty, albo ten pyzaty. Człowiek ma 46 chromosomów, nie 
mało, ale to 
wszystko. A karaś 94. Jak się to stało? Ano, jak się stało, tak się stało. 
Zwyczajnie, człowiek ma 46 
chromosomów, a karaś złocisty ma ich 94. Ryby nas nie obchodzą. A nasze dzieci 
tak. Plemnik i jajo. 
W tym rzecz. Wymieszanie czynników dziedzicznych. Plemnik przeniknął do jaja, 
główka oddziela się 
od witki. Mieszają się, mieszają, gameta męska i żeńska łączą się w jedną 
komórkę. Proces 
zapłodnienia, jasno to mówię. Łączą się ze sobą w procesie zapłodnienia i dają 
diploidalną zygotę. A 
sprzężenie między dwoma genami...
- Lejemy go? - spytał Grzesio trącając mnie w bok.
- Chyba nie - powiedziałem. - To zupełny mente captus.
- Co zupełny...?
- Później ci wytłumaczę.
A tamten tokował nic nie słysząc prócz siebie, goniąc te swoje plemniki, jaja, 
chromosomy 
żeńskie i męskie, ogarnięty żywiołem, jakby widział te gejzery spermy 
tryskające, zapładniające, 
życiodajne, w geny szczodre, - gdy tak biegł w zachwycie wymachując rękami, 
raptem zrobiło mi się 
go beznadziejnie żal, aż mi się serce ścisnęło, bo pojąłem, że on rozpaczliwie 
ściga ten pomylony 
gen, który mu tak okropnego zrobił psikusa.
Więc jakby ścigał upiora w męce swego ciała i duszy. Przyjacielu - powiedziałem 
potrząsając 
go za ramię. Lecz on się zatokowa! do cna, wywodząc coś o chromatydach 
chromosomów 
homologicznych, a oczy jego płonęły w wynędzniałej twarzy i cała chuda postać 
gorzała jak smolna 
szczapa. I w mojej przytomności, choć jasne, że nic go nie obchodzę, spalał się 
gorzej i rozpaczliwiej 
niż święty Jan od Krzyża. Miałem przed sobą pierwszego i ostatniego mistyka 
genetyki stosowanej. I 
było to straszne.
Wcoraj dałam, dzisiaj dom, Pomacam se, jesce mom!...
Zaśpiewał znienacka człowieczek z mandoliną. Kiwat do taktu swoimi krótkimi 
nóżkami, 
siedząc na brzegu koi. Jego smutna mordka, cała w zmarszczkach, nieco się 
rozjaśniła, gdy posypały 
się oklaski, podochocone okrzyki, aplauz znudzonej i wytrąconej z gnuśności 
załogi. Kilku młodych 
przysiadło się zaraz do człowieczka z mandoliną, który choć bez brody i z 
czaszką ogoloną do gołej 
skóry, uchodził widać za wziętego barda. Młodzieniaszkowie mu nadskakiwali, a on 
brzdąkał w struny 
od niechcenia, dając się długo prosić. Nie był to artysta na zawołanie. Miał 
twarz spróchniałego 
księżyca. I był doprawdy bez wieku, trafiają się tacy osobnicy, którym. w 
metrykę zajrzeć nie sposób, 
mógł mieć z trzysta lat albo mniej, albo więcej, w każdym razie zdążył już mchem 
porosnąć. Takie 
przynajmniej odniosłem wrażenie, choć palce do tej swojej mandoliny miał zwinne. 
- Piosenkę 
Wnuczki, Piosenkę Wnuczki!... - dopominali się chłopcy w pasiakach. Załoga, jak 
zauważyłem, była tu 
przeważnie młoda, prawie same jungi. Chyba pierwsze przeszkolenie na tej 
okratowanej korwecie, 
steranym, bo steranym, ale zasłużonym Okręcie Rzeczypospolitej. Nadal musiał iść 
w dryfie, bo 
maszyny nie wibrowały. Więc zrozumiałe, że wszyscy się byczą. Czekałem, co 
wyniknie z tego 
wołania o Piosenkę Wnuczki.
- No, sza, sza. No, do...bra! Dość aj-waj, będzie czaj - odezwał się wreszcie 
człowieczek. - Tylko 
wprzódy psa do budy. I posłuchać, jak to było...
- Wiemy, jak to było! Wiemy, wiemy...
- A gówno tam wieta. Bo było tak... Wnusia przychodzi dyg robi i śpiewa... 
Głosik jak skowroneczęk... 
Słucham, słucham, a przypomnieć nie mogę, skąd ja tę pieśniczkę znam... Słucham, 
słucham, na psa 
urok, nie wiem ani w ząb, no więc pytam się tak... A skąd ty to, wnusiu, 
znasz?... A ona mryg, mryg 
oczętami i wiecie, co mówi?...
- A od ciebie, dziadku!... - ryknęła cała załoga.
-O, to, to. O, to, to. Tak to było, a juści. Jak było, tak było. Pieśniczka na 
gęśliczki. Chceta, chłopaki, 
to posłuchaj ta - żywo grając na mandolinie, zaśpiewał:
Psyjechało wojsko brycką, 
By rozprawić się z prawicką, 
A na brycce pan jenerał 
Ma bindasa jak bumerang!...
Pokładem korwety wstrząsnął śmiech. Strop był tu za niski dla wysokiego śmiechu, 
więc 
grzmotnęło, jakby zasłużony Okręt Rzeczypospolitej odpalił ze wszystkich dział. 
Podmuch rzucił mnie 
na filar, do którego przylgnąłem plecami i czułem, jak pokład się kołysze od 
eksplodującego śmiechu. 
Rykoszety świszczały w powietrzu. I wielki osobiście przeżywałem szok, gdy w 
ogniu śmiechu załoga 
tarzała się na kojach, a ja wciśnięty grzbietem w filar patrzałem i widziałem na 
własne oczy, że ludzie 
się śmieją, ludzie się śmieją, ludzie się śmieją!... I sam nic, bo nie mogłem, 
nie umiałem, nie 
potrafiłem, nie wiem co. Stałem tylko ze ściśniętą krtanią. Jak potępiony, do 
tej eucharystii przystąpić 
niegodny. A przecież uczestniczyłem w tej komunii śmiechu całą odradzającą się 
nadzieją, taką na 
ćwierć sążnia od dna, bo dalej była już tylko zęza, szczury i wieczny mrok. I 
patrzyłem na nich w 
szpitalnych, brudnych, cuchnących pasiakach, na moich towarzyszy niedoli 
tarzających się z uciechy, 
zepchniętych pod pokład, zagnanych tu przez cały wspaniały, cudowny i kwitnący 
świat. I raptem 
przestałem ich widzieć, bo ni stąd, ni zowąd miałem oczy pełne łez. Słyszałem 
tylko ten śmiech 
dogasający. I ciszę. Jakby go nigdy nie było. Otarłem kułakiem oczy, a ponieważ 
inni ten gest 
powtarzali, było mi raźniej na ciele i na duszy. Rzeczywiście byłem z nimi i - 
uśmialiśmy się do łez.
Jednakże oni wcale nie mieli dosyć i człowieczek z mandoliną wysłuchiwał próśb o 
jeszcze. 
Certował się kręcąc pomarszczoną mordką, jednak żadnych datków nie przyjmował i 
chyba 
pochlebstw skwapliwie nie słuchał. Con amore, signore. Con amore. I patrząc nań 
pomyślałem, że 
rzadko zdarza się spotkać takiego artystę, dzięki któremu byle mydłek, byle 
profan nie może. 
pomiatać sztuką, uczy się bowiem należnej sztuce pokory. Taki właśnie był ten 
bard z mandoliną, o 
którym kroniki kultury narodowej zapomną, ale ci ludzie stłoczeni za kratami 
domu obłąkanych nie 
zapomną. Pieśń ujdzie cało. On sam to czuł z pewnością, inaczej nie byłby tak 
szczerym artystą. 
Uderzył w struny i na skoczną melodię zaśpiewał:
Cały ranek cnotkę myłam,
Moja pani matko!
Całą nockę się pieściłam,
Moja pani matko!...
Mam pindulkę maluteńką,
Moja pani matko!
Ale za to czyściusieńką...
- Moja pani matko!... 
- ryknęła znów cała załoga podchwytując refren gromkim chórem, a smutny 
człowieczek śpiewał dalej:
Chociażem ja katoliczka, 
Moja pani matko! 
Piczka moja heretyczka, 
Moja pani matko! 
Czy to piątek, czy wili ja,
Żre kiełbasę, kanalija! 
Moja pani matko...
Wśród pokosów śmiechu mandolina grała. Tak śpiewał smutny nasz Jan z Czarnolasu, 
dobrym towarzyszom gwoli. I było bardzo wiele radości. A bardzo smutny 
człowieczek nie uśmiechnął 
się ni razu. Choć wokół zakwitła szczerozłota łąka śmiechu, jakby jej nie 
widział, jakby jej nie słyszał. 
Grał tylko na swojej mandolinie. Stary człowieczek, z uniesioną twarzą. Grał bez 
opamięta
- Ty go znasz? - zwróciłem się do Grzesia. - Co za dziwny człowiek. Dlaczego on 
taki smutny?
- A bo debil. Tak mówią. On tu u nas niedawno, przejazdem. Mają go stąd zabrać. 
Bo nieuleczalny. 
Nie nadaje się do naszego pawilonu... Tak słyszałem. Ale czy to możliwe... Niech 
mi pan powie. Żeby 
debil śpiewał takie fajne kawałki? Zna tych piosenek całą furę. Przeważnie 
takie, że boki zrywać. I 
każda na inną melodię. A to pamięć mieć trzeba. I mówią: debil. Czyli taki, co 
już nic z niego nie 
będzie. Tak? A kto tu potrafi zaśpiewać tak jak on?
- Bo to żaden debil - stwierdziłem stanowczo. - Powiem ci, kto on jest. Lekarz, 
i to świetny. No 
popatrz, jak wszyscy się cieszą!...
- O, jasny gwint! Jak to? Przebrany lekarz?! A to drań... Więc on tu węszy?
- Źle zrozumiałeś. Nie o to oni szło.
- No myślę. Sam się zdziwiłem, proszę pana. Tu jest troje lekarzy na cały 
pawilon, więc skąd by 
wytrzasnęli czwartego... A nawet jakby wytrzasnęli, to i tak by się nie przebrał 
za debila, prawda? Bo 
szurnięty to szurnięty, a lekarz to lekarz. Wiadomo, pigułki i zastrzyki da, ale 
nic jednemu do drugiego. 
Więc jak to ma być, proszę pana?... Niby jaki to on jest lekarz?
- A zastanów się, Grzesiu. Przecież umiesz myśleć - powiedziałem spodziewając 
się, że i on przeżył 
tę wielką chwilę ulgi dzięki człowieczkowi z mandoliną, chwilę nadziei, 
pocieszenia i ulgi, jakiej nigdy w 
tych grubych murach nie zaznał... - Tak, Grzesiu. Chcę, żebyś sam na to wpadł.
- Daje mi pan zagadkę? No dobra... Więc co on leczy?
- Za dużo nie będę ci podpowiadał. To nie fair.
- Ale lekarz bez pucu?
- Tak. Z prawdziwego zdarzenia. Grześ zmarszczył brwi, czoło zmarszczył, aż się 
zdziwiłem, że 
wesoły marynarzyk jest zdolny do tak solennego skupienia. Zerknął raz i drugi w 
stronę człowieczka z 
mandoliną przenikliwym i napiętym spojrzeniem. Raptem z błyskiem w oku huknął 
mnie pięścią w 
pierś i zawołał: - Wiem. Weterynarz! Weterynarz? Zgadłem?... Zgadłem, proszę 
pana?
- Tak, Grzesiu - powiedziałem po chwili, gdy patrzył na mnie wyczekująco. - 
Zgadłeś... Chyba nie ma 
zagadki, z którą nie umiałbyś sobie poradzić. Marynarzyk klasnął w ręce, 
podskoczył z radości.
- A widzi pan! Mamuśka zawsze mówiła, że zmyślny ze mnie chłopak! Zawsze tak 
mówiła. A widzi 
pan! Zgadłem!... Żaden debil! Weterynarz! Znarowiona klacz w móżdżek go kopnęła. 
Poznałem i 
zgadłem. O, widzi pan, jaką ma szramę na czole?... Jak się dobrze przyjrzałem, 
to poznałem i od razu 
zgadłem!
Ktoś mnie chwycił za kołnierz. I ujrzałem płonące oczy świętego Jana od 
Chromosomów. 
Zaczynał swoją litanię.
- Plemnik i jajo. Gameta cmęsika i gameta żeńska. Plemnik przenika do jaja... - 
jedną ręką trzymał 
mnie kurczowo za kołnierz szynela, a drugą demonstrował mi przed nosem wężowe 
ruchy plemnika. 
Zapłodnienie Ewy. Świętych dziewic. I Gwiazdy Zarannej. Galaktyk i mgławic, 
które się mieszają, 
mieszają, mieszają. Mandolina grała. I przez mistyczne antyfony świętego Jana w 
gamie
chromosomatycznej słyszałem dziarską przyśpiewkę starego człowieczka z 
mandoliną:
Łozenił się Kor cipka, O-hooo...
A nie wiedzioł, gdzie cipka, O-hooo...
Ctery noce łobroeoł, O-hooo...
As narescie namocoł!, O-ho-ho-hooo...
Przyparty do filara ani mogłem zipnąć. Sprawdziło się moje podejrzenie, że 
wielcy mistycy 
posiadali również wielką siłę fizyczną. Choć pamiętamy ich jako chudzielców. 
Albowiem sama asceza, 
ten ogień, który ich trawił, tak hartował mięśnie, że nie mogłem zipnąć, gdy 
święty Jan od 
Chromosomów trzymał mnie za kołnierz żylastą ręką. I w natchnieniu swoim wiódł 
mnie tam, gdzie 
tryska sperma wiekuista. O, ho-ho-ho-ho!... Bo cały świat to tylko jajo wabiące 
główkę plemnika. Co 
żyje, co fruwa w niebie. Wszystko się chromosomuje. I pomyślałem sobie, że 
stary, a jary poeta, 
gdyby dziś żył, straciłby dosadny rym w swoim jurnym poemacie. Nauka poszła 
daleko, a współcześni 
poeci bardzo są uczeni. Więc powiadam ci, święty Janie od Chromosomów, co żyje, 
co fruwa w 
niebie, wszystko się rżnie, wszystko jebie. Tak do ciebie wołam, człowieku... I 
tak zawołałem usiłując 
go przekrzyczeć, przegadać, zagadać, uciszyć, ale przekrzyczeć go było nie 
sposób. Był w transie, a 
rzeczywistemu natchnieniu nic przeszkodzić nie zdoła, ściskał mnie za kołnierz 
pod szyją, prychając 
mi w twarz bez ustanku, aż wokół mnie wirowały wraz z odpryskami śliny całe 
drobniutkie roje 
plemników, chromosomów i zygot. Gorzej niż muszki syberyjskie, które też 
wszędzie się wcisną. 
Daremnie mrugałem oczami. I w osaczeniu swoim czułem, jak wzbiera we mnie 
nienawiść do 
wszelkich natchnionych mistyków. Do tego biednego człowieka.
- Szurnąć go? - pospieszył mi z pomocą Grzesio marynarz. - Bo ja go zaraz 
szurnę, czy pan chce, czy 
nie chce. Bluźni, skurwysyn. Dostanie w japę, jak pragnę Boga.
- Daj mu żyć. To są idee. Idee. Jego idee. Nic więcej.
Ale Grzesio już mnie nie słuchał, niski i krępy nurknął pod łokciem chudzielca 
zatokowanego 
do niepamięci i tyrpnął go znienacka głową w podbródek, szybkim i klasycznym 
bykiem. Tamtemu 
tylko szczęka kłapnęła, zaniemówił wytrzeszczywszy oczy. I zachwiał się, lecz 
nie upadł. (Mistyka 
niełatwo ściąć z nóg!) Tymczasem Grzesio nie użył całej swojej siły, był to 
tylko byk ostrzegawczy, 
albowiem do oniemiałego świętego Jana od Chromosomów wygłosił Grzesio taką 
kwestię:
- Zostaw Bogu ducha winnych ludzi w spokoju. Bo jak cię bez lipy zaprawię, to 
więcej się nie 
podniesiesz. Znieruchomiał nasz święty Jan od Chromosomów, on, który biegał jak 
derwisz w ciasnej 
klatce pustyni, przeklętej klatce biologii, obijał się o nią i kaleczył, 
rozpaczliwie wymachując rękami, 
bełkocząc i gestykulując - znieruchomiał, a jego trzepotliwe ręce opadły jak 
przetrącone. Cała 
gorączka, cała nieposkromiona popędliwość zamarła. I objawił się zewłok! W całej 
swojej biedzie. 
Chude ciało z przejmującym piętnem wycieńczenia. Odruchowo dotknąłem swoich 
sterczących żeber: 
siedziała za nimi ta sama śmierć, która do mnie przez jego żebra wyziera. I 
staliśmy naprzeciw siebie, 
z tą samą śmiercią w środku, w sobie. I on, uschnięty, wyglądał tak, jakby 
wkrótce miał porzucić tę 
ciasną skórę pełną kości. A ja tak samo wyglądałem ani chybi. Trzeba było 
spotkać mistyka, abym to 
sobie uświadomił. Śmierć dobra z zewnątrz przychodzi, a zła siedzi w środku, we 
mnie, w nim. I może 
nie być na nią żadnej rady. Nie jesteśmy starzy, to tylko los się pospieszył. 
Widać przyszło nam w tych 
zakratowanych murach wyciągnąć kopyta.
Znieruchomiałem tak jak on. I bez zbędnych słów staliśmy naprzeciw siebie, dwa 
wychudłe 
pająki in articulo mortis. Tylko poryw milczącego współczucia dla tego 
chudzielca owładnął mną tak, 
aż mi wargi zadrżały. Pewnie był tak silny dlatego, że samemu sobie współczuć 
nie umiałem. I oto 
płonące oczy świętego Jana od Chromosomów w mojej przytomności jęły gasnąć, 
jakby on sam 
uznał, że nadszedł jego czas. Wypełniło się. "Dbaj o ducha twego, a pocznie się 
życie... I odmienisz 
oblicze ziemi..." Ani on tych słów nie wypowiedział, ani ja. Lecz rozumieliśmy 
je obaj. Wszakże o to 
chodziło! Albowiem był to przecie korzeń genetyki. Nie wypowiedziane proroctwo 
świętego Jana od 
Chromosomów, tego biednego szaleńca, który zamierzał - tak, bo to był prawdziwy 
szaleniec w 
przeciwieństwie do mnie, zdrowego na umyśle, prawdziwy szaleniec, który 
zamierzał umrzeć na 
moich oczach. Jęły nim wstrząsać drgawki. I zaraz na mnie się przerzuciły. 
Ogarnęła mnie trwoga, że 
jego agonia staje się moją agonią w najrzeczywistszym znaczeniu. Bardzo to 
ludzkie, ale jednak 
niesprawiedliwe, pomyślałem daremnie, bo siły mnie opuszczały, wiotczałem z 
przerażeniem, bez 
względu na żywą niechęć do umie-; ranią wraz z nim, umierania na poczekaniu, 
osuwałem się i nie 
było rady, choć zamknąłem oczy, aby nie oglądać drgawek tego opiętego skórą 
kościotrupa z 
grymasem na sinych wargach, nie było rady, bo ten obraz, ten szaleniec, drgał mi 
nadal pod 
zamkniętymi powiekami. I ta sama śmierć trzepotała teraz w klatce naszych żeber. 
Więc to teraz? 
Więc to tutaj? Dziwiłem się swojej śmierci - i na nic więcej nie było mnie stać. 
Umierałem. Lecz zanim 
umarłem, odezwał się czyjś głos.
- Taki gruby... takiego chuderlaka! Te, marynarz! Ty się odczep od Plemnika i to 
już! Ty, dlaczego go 
stuknąłeś w szczękę? On nikomu nic złego nie robi.
- A bo nie bluźni, sukinsyn? - zaperzył się Grzesio. - A bo nie bluźni? - pytał 
nacierając na rosłego 
młodzieńca o okrągłej twarzy, z włosami przyciętymi na jeża.
- A kto by tam słuchał, co on plecie? - odparł młody, widać, że silny, nie 
gorzej zbudowany od Grzesia.
- Ja słucham. I ten pan - Grześ wskazał na mnie. -I zapamiętaj sobie, ty w kółko 
golony 
spadochroniarzu. Wszystko lubię, ale bluźnić nie pozwolę!
- To nie słuchaj, baranie. Twoja sala? Nie twoja. Więc po coś tu przylazł?
- Nie twoja rzecz. Wolno mi chodzić, gdzie chcę. A kto bluźni, temu daję w japę 
i koniec.
- On tak musi. Nie rozumiesz? Musi tak trzepać trzy po trzy, dopóki mu się 
króliki w móżdżku nie 
wypierdolą. Musi, bo to dla jego zdrowia. Inaczej byłoby z nim kiepsko. Więc ty 
mu nie zabraniaj, 
marynarz. Myślisz, że on nie chciałby być zdrów tak jak ty?
- To niedobry człowiek. Tyle ci powiem - odparł Grzesio. - Z dobrego człowieka, 
nawet jak szmyra 
dostanie, takie draństwa nigdy nie wyłażą. Zamalowałbym go jeszcze raz.
- Widzisz! On nie rozumie, o czym my gadamy! Nic nie rozumie. Ale boi się. Boś 
ty go, łobuzie, 
wystraszył. A ja sobie przysiągłem. Zanim mnie tu zabrali. Przysiągłem, że nie 
pozwolę komukolwiek 
kiedykolwiek nad kimkolwiek znęcać się w mojej obecności.
- Dobra. Zamaluję go innym razem.
- On jest ciężko chory. Dla chorego brak ci wyrozumiałości?
- Chory, nie chory, a swój rozum ma. Jemu się jeszcze ode mnie należy. On już 
dobrze wie, za co. 
Spytaj go, jeśli nie wierzysz.
- Kiedy on nie rozumie.
- Rozumie, rozumie. Inaczej by się nie bał. Ty mu się dobrze przyjrzyj, 
spadochroniarzu, bo prędko 
drugiego takiego nie zobaczysz. Sam wychędożył swoją matkę. I dlatego tu jest.
Święty Jan od Chromosomów ani drgnął, tylko oczy jego skryły się tak głęboko, że 
nawet lęk z 
nich nie przezierał. Dwóch zaperzonych szczeniaków wadziło się przy nim o niego, 
jakby on tu 
rzeczywiście był i duszą, i wynędzniałym ciałem, tymczasem żaden z nich nie 
zauważył tego, co mnie 
wydawało się oczywiste - że on już dawno przedsięwziął ucieczkę w śmierć i 
znajdował się bardzo 
daleko, za drugą, trzecią skonów metą, strasznie daleko, dalej niż ja sam 
kiedykolwiek byłem.
- Cholera, cokolwiek między wami zaszło... - odezwał się po chwili do Grzesia 
młody człowiek 
ostrzyżony na jeża - spróbuj go dotknąć jeszcze raz! To pójdę na skargę do 
ordynatora. I wylądujesz 
w pasach. Mogę ci to obiecać, marynarzu.
- To aż taki kutas z ciebie? - powiedział Grzesio wyraźnie zaskoczony. - A pies 
z tobą tańcował. - 
Odwrócił się i wziął mnie pod łokieć. - A chodźmy stąd, proszę pana. Toż tu same 
paskudniki.
Ujrzałem jeszcze, jak młody człowiek, zwany przez Grzesia spadochroniarzem, 
klepnął świętego Jana 
od Chromosomów po ramieniu i ocknął go, jeśli tak można powiedzieć, ocknął do 
życia, jakiekolwiek 
by ono być miało.
- No, Plemnik... - powiedział poklepując go po kościstym grzbiecie. - Ruszaj. 
Ruszaj, bracie. I głoś 
słowo swoje... Nic się nie stało. Nie bój się. Wszystko w porządku... Chromosom 
X z chromosomem 
Y, co dają? Bo zapomniałem.
I za naszymi plecami odezwał się zdyszany, wyswobodzony, gubiący słowa bełkot. 
To święty 
Jan od Chromosomów wystartował cwałem z kopyta, z rozdętymi chrapami prychając, 
ścigając 
znarowioną klacz genetyki - oby dobry los dał mu ją kiedyś zapłodnić.
A my uciekaliśmy przed tym rozpaczliwym, zdyszanym tętentem. Umykając stamtąd - 
z tej rufy, nie 
rufy, dryfującej licho wie dokąd korwety, na której bar-łożyła się pstrokata 
załoga, z tych odmętów 
kamiennej piwnicy zakutej w grube kraty, z tego przedsionka Hadesu czy z Chamber 
of Horrors 
pełnego ludzi, ludzi, ludzi, a nie figur woskowych - umykając stamtąd 
uśmiechnąłem się do 
człowieczka z mandoliną, który mi tylu dostarczył radości. Ale jego pomarszczona 
mordka nawet nie 
drgnęła w odpowiedzi, a ciarynkowate oczka za smutne, aby mogły być chytre, 
pożegnały mnie 
obojętnie, bez najmniejszej iskierki zaciekawienia. I tak go zapamiętałem - z 
lilipucimi dłońmi 
złożonymi na milczącej mandolinie. Naszego barda plebejskiej pieśni miłosnej.
Znaleźliśmy się znów w kazamatach stołówki, wśród ciężkich filarów, pod nawisłym 
stropem. 
Chmara ludzi w pasiakach pod ścianami. Siedzieli osowiali w tępym bezruchu. 
Niektórzy spali 
złożywszy głowy na uprzątniętych stołach. Nie dałbym za ich sny złamanego 
grosza. Wilgoć tu była i 
stężały zaduch. Szybki w zakratowanych wykuszach lepiły się od człowieczego 
potu, wyglądały jak 
chusta świętej Weroniki zroszona ciężkimi łzami. Na to wszystko patrzył z kąta - 
ku memu zdumieniu - 
ślepy telewizor. Matowy, pusty i bezmyślny, jak cała reszta świata. Gdzieś tam 
rozgrywał się 
nieustanny SHOW, do którego my nie mieliśmy dostępu. I cała ich zabawa - wojny, 
katastrofy, 
sensacje, gołe cycki, pieniądze, zaszczyty i władza - wyłącznie do nich 
należała. Bo myśmy się w to 
nie bawili. Myśmy siedzieli pod ścianami w bezruchu, wiedząc, że szkoda czasu 
nawet na to, aby 
mrugnąć powieką. Myśmy spali na stołach snem, który nam się należał. Myśmy 
przestali się bawić, 
choć dobry Pan Bóg przykazał. A jego wierny sługa, Święty Telewizor, patrząc na 
nas oślepł z 
pogardy i zgrozy. A nam było dobrze, tak dobrze, jak nigdy i nigdzie nie będzie. 
I nikt nie miał ochoty 
podnieść wieka tej przytulnej trumny wysłanej wieczystą wegetacją - bo i po co?
Tyle że ciasno, bo wielu nas tu było. Więc tylko ta ciasnota, nawet nie zaduch, 
tylko ta ciasnota 
notoryczna, która mnie, indywidualiście, zbyt boleśnie doskwierała - taką mam 
naturę do ścisku 
niesposobną - zmusiła. .mnie« bym spytał Grzesia, czy nie możemy stąd wyjść. Na 
co on rozłożył 
ręce, ale zaraz coś sobie przypomniał. Skinął głową i jął się przeciskać przede 
mną. Ocierając się o 
stęchłe ciała w pasiakach wydostaliśmy się przez niskie drzwi do podziemnego 
korytarza. Poznałem, 
że był to ten sam korytarz, ta sama krypta, w której miałem przygodę z 
karaluszycą, a dzięki niej 
zaznajomiłem się z błaznem króla jegomości. Rozejrzałem się, ale tego 
wspaniałego gnoma, który tak 
mi się odcisnął w pamięci, nigdzie nie spostrzegłem. Zaszył się widać w jakimś 
nieznanym 
zakamarku. Zresztą nie umiałbym powtórzyć, o czym z nim wówczas rozmawiałem. A 
roztrząsaliśmy 
przecież jakże ważne kwestie! Wszystko, co niebagatelne, tak szybko moją pamięć 
opuszczało, a 
zostawały same śmiecie, arcygłupie dyrdymałki. Weszliśmy z Grzesiem na wąskie 
schody. I raptem - 
ni stąd, ni zowąd - Grzesio usiadł na podeście, co mnie doprawdy zdumiało. A 
kiedy spytałem, 
dlaczego tak klapnął w pół drogi, milcząc wskazał ręką ku górze. - Dalej na 
każdym stopniu schodów 
gnieździło się co najmniej po dwóch ludzi w pasiakach, jedni nad drugimi, jedni 
nad drugimi, głowa 
nad głową, pod samo niebo. Patrzyłem w zdumieniu na tę drabinę Jakubowa, po 
której nikt się nie 
posuwał. Wszyscy trwali, tak jak trwali, każdy na zdobytym szczeblu i ani 
krztyny wyżej. Albowiem 
wrota niebios, na biało malowane i lśniące, zawarte były na głucho. Grześ 
skwitował moje pytające 
spojrzenie:
- A bo zamykają. Porządki robią. Dzień w dzień. Jak u nich sprzątanie, to nikt 
nie ma prawa tam być. 
Pan siada, poczekamy.
Usiadłem. Milczeliśmy. I ci nad nami też milczeli. I tak milczeliśmy wszyscy 
razem. Wreszcie 
nie wytrzymałem i spojrzenie moje znów pomknęło w stronę zatrzaśniętych wrót - 
tam, dokąd 
daremnie się pięła cała nasza drabina Jakubowa.
- Coś ci powiem, Grzesiu.
- No?
- Kurwa ich mać.
- A... owszem - zgodził się Grześ. - Iw tyłek twardo.
- Tobie twardo z takim sadłem? To ja siedzę na piszczelach.
- Prawda, proszę pana.
- Więc kto jak kto, ale do raju to ja powinienem mieć pierwszeństwo. Masz 
nadzieję, że się tam 
dostaniemy?
- Kto to wie, proszę pana. Kto to wie...
- Więc straciłeś nadzieję?
- A bo ja wiem, co jeszcze w życiu narozrabiam?
- A rozrabiaj, ile chcesz. Nieważne. Byłeś nie stracił nadziei. Pamiętaj... 
Utrata nadziei to jest właśnie 
ów jedyny grzech przeciwko Duchowi Świętemu, który nie zostanie odpuszczony. 
Rozumiesz, o co 
chodzi?
- Uhm.
- No to i dobrze.
Na tym skończyliśmy nasz dyskurs. I znów wierciliśmy się na schodku. Przy czym 
mnie nie 
tylko gniotło, ale piekło, smaliło i swędziało, bo prócz kości miałem dwa 
rozgorzałe półdupki bez 
miłosierdzia skłute zastrzykami. Pulsowały pode mną jak dwa jeże w zalotach. 
Nawet nie mogłem dla 
odpoczynku oprzeć się na łokciach, odchylić do tyłu, a to ze strachu, aby ich 
nie przydusić. Na 
dodatek ckniło mi się bez papierosa. Ów porucznik z oflagu po śniadaniu 
grzecznie dał mi zapalić i 
rozbudził we mnie cholerny głód nikotynowy. Aż mnie w dołku ściskało. Musiałem 
coś zrobić, żeby o 
tym zapomnieć, na szczęście przyszło mi coś frapującego do głowy, więc 
zagadnąłem Grzesia 
przypomniawszy sobie świeżą jeszcze scenkę na rufie.
- Co jest z tym twoim "spadochroniarzem"?
- O, rany koguta! Co on tu nawyprawiał!... Toż i cudze szczyny pił, co to 
oddawali do analizy. Pan zna 
Dziadka--generała? No to od niego bardzo trudno zebrać, bo coś mu tam szwankuje. 
I taka radość 
była wśród siostrzyczek, że Dziadek wreszcie naciurkał do słoika. I jasny gwint 
- on to wypił! Wydudlił, 
ani się obejrzeli! No i pewnie wkosi wariackie papiery. Taki chytrus!
- Musiało mu być strasznie ciężko.
- A komu jest lekko? Mnie to było lekko, myśli pan? E, gadanie... Jakby każdy 
chciał odstawiać 
wariata, to co by to było? Kto by ojczyzny bronił?
Coś mu chciałem odpowiedzieć, ale pomyślałem, co ja będę sobie tym głowę 
zawracał.
- Żebyś ty wiedział, synu, jak mnie tyłek boli - powiedziałem do Grzesia.
- A skłuli pana fest? No, nie ma rady, tak już jest. Kłują, kłują, aż przestaną. 
No i dobra. Pewnie pan by 
chciał wrócić na łóżko, co? Każdy na to czeka. A po co by wysiadywali na tych 
pieprzonych 
schodach?
Coś mnie tknęło, gdy jeszcze raz spojrzałem na hieratyczną drabinę Jakubowa, na 
zawieszone 
nade mną twarze w dostojnym porządku hierarchicznym. Rany boskie, ich oczy 
patrzące spod 
ciężkich powiek objawiły mi całą prawdę. I oto zrozumiałem, że ja, adept, 
przysiadłem na najniższym 
szczeblu drabiny, którą piął się pod niebo cudowny, a tajemny kwiat intelektu. 
Zadrżałem, jakbym sam 
rozkwitał, jakbym puszczał pierwsze pędy, drobne listki na tym swoim przyziemnym 
szczebelku. 
Drabinę bowiem oplatała winorośl urodzajna, pełna gron mądrości. Siedziała 
bowiem nade mną 
Międzynarodówka Mózgów in corpore. O, niezapomniana chwilo na obolałym zadku! 
Był tam Sokrates 
ze swoim gruzłowatym czołem, ten paniczyk święty Augustyn, skulony Abelard z nie 
wystygłą 
rozpaczą w oczach, ta opięta w bury habit baryła, zwana świętym Tomaszem z 
Akwinu, i ten sługa 
boży, ten ptaszek z Asyżu pozbawiony pociechy ślicznej Włoszki Klary, w swoim 
ukochanym świecie 
najsmutniejszy ptaszek, jakiego widziałem, i Kopernik zapatrzony w pobielany-
firmament zacieków i 
petłechów dawno nie odkurzanego nieba, i Szekspir z pożyczonym nosem Marlowe a, 
a resztą 
fizjonomii wyszachrowaną od koleżków-skrobipiórków, człowiek, który tak czy 
inaczej napisał 
wszystko, co było do napisania, i spalony na kość Giordano Bruno, ten leciutko 
się uśmiechnął i 
poruszył wargami - spostrzegłszy, że mu się przyglądam - a z ruchu jego warg 
mogłem się domyślić, 
co mi podpowiada: "Dell infinito, universo e mondi", pozostał, dalibóg, tym 
samym heroicznym 
efebem, zanim go powlekli na stos, Pascal zaś miał zafrasowaną minę i chyba 
drzemał, Kartezjusz 
natomiast - on jeden na moich oczach coś działał, coś obliczał na papierku, a 
papierek opierał na 
kolanie i od czasu do czasu w zamyśleniu gryzł resztkę ołówka. A jednego nie 
rozpoznałem, choć 
kogoś mi przypominał, nosił brodę, ale iluż ich niegdyś nosiło brody!, i nie 
wiedziałem, czy to ten 
genialny rosyjski epileptyk czy inny rosyjski geniusz, który pod koniec życia 
dostawszy pomieszania 
zmysłów spalił swoje dzieło. Natomiast mon estimable ami, siedzący niemal u 
zwieńczenia drabiny 
markiz de Sade, z którym przecie pod tym dachem beczkę soli napocząłem, po 
prostu udał, że mnie 
nie widzi. A kłaniać się tak wysoko, jak los go usytuował, doprawdy nie miałem 
śmiałości. Więc byli tu 
wszyscy! Wszyscy?
Nie, albowiem nie dojrzałem tam, gdzie można się go było spodziewać, na szczycie 
- mojego 
Dostojnego Rozmówcy. Daremnie szperałem w gąszczu twarzy na drabinie, stanąłem 
nawet na 
stopniu wyciągając szyję. Niestety, nie było go wśród gremium na drabinie. 
Pomyliłem się zatem - 
miałem przed sobą Międzynarodówkę Mózgów, lecz nie in corpore. Natomiast na 
samym szczycie 
siedział ścisnąwszy skronie człowiek, którego pogrzebano w zbiorowej mogile i 
dziś jego szczątków 
nie sposób odszukać, nikt go nie chciał kochać,. nikt go nie chciał czytać, 
złamanego grosza za jego, 
duszę dać nie chcieli, tak - ten sam człowiek, któremu w tej szczypcie żywota od 
Boga danej, w życiu 
osobistym, nic, ale to nic się nie udało. No i co mu po późnych wnukach, co mu 
po mnie, że słowa 
jego czytam, pamiętam, powtarzam. Siedzi i milczy. Bo też nic nie jest straszne 
prócz braku miłości 
strasznego jak samo nic. I już teraz wiem, dlaczego właśnie on tam siedzi na 
samym szczycie drabiny 
Jakubowej. I rozumiem, gdzie jestem. Czym zostałem zaszczycony i gdzie już na 
zawsze pozostanę. 
Cała Międzynarodówka Mózgów wraz ze mną, gorliwym adeptem, tajnym agentem, TADW 
alias 
SAGW, została zamknięta na dobre w głuchych murach Przytułku Świętego 
Kazimierza. Późne wnuki 
obdarzą nas doskonałą ignorancją. Świat idzie naprzód. Niech idzie. Co kogo 
obchodzi, że on, ten 
człowiek, jest głodny. Ja to wiem, bo znam głód i ja go u ludzi wyczuwam. Tylu 
tu mędrców, a 
właściwie wszyscy odwrócili się do niego plecami. Więc on ściska rękami skronie 
i nie patrzy na nic. 
Za dużo wiedział o ojczyźnie. Mam w szynelu kawałek chleba, z pospolnego stołu w 
kazamatach. Coś 
takiego, co z ziemi podnoszą przez uszanowanie. To nie jałmużna, to dług.
Proszę mędrców, aby tę skibkę chleba podali temu człowiekowi. - Któremu? - 
pytają. - Tu 
takiego nie ma - mówią, tacy zazdrośni starcy. - A ten, co na samej górze siedzi 
i milczy?... - Ten? A 
któż to wie, jak on się nazywa! - Więc podajcie mu ten kawałek chleba ode mnie.
	Ale oni jakby mojej prośby nie słyszeli - nadstawiają uszu, bo w górze, 
zza wrót niebiańskich 
zatrzaśniętych na amen, dobiega raptem stukanie, jakby ktoś walił trzonkiem 
szczotki w podłogę i 
piskliwy, wrzaskliwy głos: - Róóózia, pindo głucha! Dawaj no te mokre szmatę!...
Głos mi znajomy, jazgotliwy, aż ciarki idą po plecach. I wszyscy mędrcy 
wzdrygnęli się jak 
jeden mąż, jakby drabiną Jakubowa wstrząsnął znienacka impuls elektryczny. 
Galwanizujące 
wyładowanie gniewu bożego. Tylko on, ten frasobliwek oburącz ściskający skronie, 
ani drgnął, ani się 
poruszył. Trwał, z przymkniętymi powiekami, wysoko nad całą tą czcigodną i 
łebską hałastrą. I 
wtenczas przypomniałem sobie... Przecież był głuchy. Ogłuchł biedak na starość 
jak Beethoven. I tak 
się tym dręczył, że odcina się od świata, a teraz ma, jak znalazł. Teraz siedzi 
sobie w echu ciszy, 
dokąd wreszcie się schronił. Żadne gniewy boże, żadne szyderstwa, żadne 
wrzaskliwe erynie i żadne 
calamitas calamitatum nie mogą więcej go dręczyć. Jakże musi być szczęśliwy! I 
siedzi smutny, że aż 
Bogu smutno. Nareszcie sam ze sobą. I z głodem swoim. Raptem spostrzegłem ze 
zgrozą, że święty 
Tomasz opycha mój kawałek chleba dla tego frasobliwka przeznaczony. Zajadał, aż 
miło, resztkę 
wypieczonej skórki nie nadającej się do rewindykacji.-Nic już nie mogłem zrobić. 
I pomyślałem sobie: 
oto tak łakomi bliźni pochłoną twoje życie, ani się zdołasz obejrzeć. - 
Róóóziaaa, pindo-dryndo!... 
Dawaj no ten kubeeeł!...
Tego mi było za wiele. Tutaj cała Międzynarodówka Mózgów, cały areopag 
światłości i 
mądrości, bez której ten świat dawno by sczezł, a tam dwie ślamazarne wredne 
baby korowodzą się z 
porządkami, nie pozwalając tym steranym, starym ludziom spocząć w wygodnej 
pościeli, 
rozprostować znużonych kości. Wszędobylski plebs, stale rwący się do władzy, nie 
ma dla wielkich 
duchem ani szacunku, ani zmiłowania. A dla starości niczego prócz pogardy. 
Wstrząsnął mną tak 
wielki gniew, że ślepnąc z pasji ryknąłem na całe gardło:
- Ooootwieeeraaać!!!...
Dusiłem się z wściekłości, wygrażałem pięścią zamkniętym drzwiom, w które 
waliłbym i kopał, 
gdybym mógł się tam dostać na górę. Tupałem nogami w podest, chrypłem i starałem 
się zagrzać tych 
starców do wspólnego skandowania - O...TWIE...RAĆ!... - ale oni, nienawykli do 
naszych obyczajów, 
nie chcieli wraz ze mną objawić swej potęgi, którą my, współcześni, tak 
wspaniale potrafimy 
manifestować. Więc chrypłem, aż zachrypłem. I czerwona- chmura, w której buzował 
mój gniew, jęła 
blaknąć w moich oczach, wygasać, tak jak gasną szlachetne porywy, głupio i 
daremnie. Wówczas 
któryś z nich, bodaj Sokrates, gdy przebrzmiały gromy i nawałnice, zwrócił się 
do mnie z łagodną 
wymówką:
- Cyt, synu! Bo sprowadzą pielęgniarza. Do tego to one skore. Więc uważaj.
- Chciałem dobrze... - odparłem, ale nie dokończyłem, bo pojąłem raptem, że do 
szpiku kości boję się 
pielęgniarza i byłoby hańbą udawać przed Sokratesem, że pielęgniarz może mnie w 
dupę pocałować.
Nad moim kompromitującym zacukaniem Sokrates uśmiechnął się miłosiernie i 
pocierając gruzłowate 
czoło rzekł z cicha, tylko do mnie:
- Tu trzeba wiedzieć, co można, co nie można. Nie wystarczy dobrze chcieć, 
kochany. Tam - wskazał 
kciukiem poza nasze mury - tam... może być tako śmako albo śmako tako, różne 
rzeczy ludziom 
uchodzą, ale tu łaj nie... Tu nie ma to i tamto.
Do reszty zgaszony usiadłem na schodach. W rozterce swojej nieopatrznie 
zapomniałem, że 
mój tyłek do siedzenia zupełnie" się nie nadaje. W dzieciństwie lądowało się w 
pokrzywach. Łzy 
miałem w oczach, ale robiłem wszystko, aby czcigodni starcy słabości mojej nie 
dojrzeli i tym 
sposobem na schodach domu obłąkanych powróciłem do swojego dzieciństwa, jak 
sobie życzy pan 
doktor Freud. Bo właśnie w pokrzywach studiowałem tajemnicę płci, było to jedyne 
bezpieczne 
miejsce w naszym ogrodzie pełnym konwenansów. Tam ją ujrzałem, z łaski 
dziewczynki, której nigdy 
nie zapomnę. Nie znana mi po dziś dzień natura tych stworzeń kazała mi najpierw 
zachłysnąć się, a 
potem znienacka odepchniętemu wylądować w gęstych pokrzywach. Taki sobie kaprys, 
dziewczęcy, 
kobiecy. Ale taki mądry to ja wtedy nie byłem, jak teraz na tych schodach, 
rozżarzonych do białości, 
na których w męce piekł się mój tyłek. I oto wgramoliwszy się na najniższy 
szczebel drabiny 
Jakubowej kontempluję teraz zemstę losu.
- Który tu tak wrzeszczał?!
W uchylonych znienacka drzwiach cna górze stanął pielęgniarz-watażka z czarnym 
czubem 
opadającym na wściekłe, czarne oczy, czarny Archanioł Gabriel i spoglądając na 
pnącą się do jego 
stóp całą drabinę Jakubowa, zamarłą w trwożnej ciszy, pyta raz jeszcze z 
inkwizytorską 
nieustępliwością:
- Który tu tak wrzeszczał?
Mędrcy siedzą jak trusie. Nikt się nie odzywa. A ja u ich stóp, truchlejący 
zając pod miedzą. I robi się 
we mnie straszliwy hokus-pokus. W jednej sekundzie. Jestem tu skurczony na 
schodach i jestem tam, 
w moim dzieciństwie. Tak samo strasznie się boję, tak samo skurczony ze strachu. 
Bo ukradłem 
sosnową belkę wartości pięciu lat więzienia. Spłoszony uciekłem do baraku, a 
stróż za mną. I siedzę 
struchlały, i czekam - wydadzą mnie czy nie wydadzą. I kurczę się pod wzrokiem 
stróża watażki, 
Archanioła Gabriela mojego dzieciństwa, mojego spapranego życia. I żal, że 
kazano mi żyć za 
niewspółmierną cenę. I wstyd, że ponad wszelką udrękę do tego właśnie życia 
byłem i jestem tak 
przywiązany. I teraz, tak jak wówczas w dzieciństwie, czynię, co tylko w mojej 
mocy, aby ten 
najszczerszy wstyd nie rozgorzał na mojej twarzy, nie zdradził mnie przed zimnym 
wzrokiem 
Archanioła, który tylko czyha, aby związać mi ręce i nogi. Więc truchleję - 
wydadzą mnie czy nie 
wydadzą. Pielęgniarz musi otrzymać odpowiedź, nie odejdzie inaczej, on tu 
mieczem i władcą, a 
władców nie zbędzie się milczeniem. A tu nikt się nie rusza, nikt do niczego się 
nie kwapi. Giordano 
zwiesił głowę, ma dość. Dobrze go rozumiem. Wyrazisty profil Kopernika ani 
drgnął, bodzie nosem, 
obwąchuje swoje dalekie niebiosa. Jego znieruchomiała twarz mówi sama: Gdy 
spojrzymy w gwiazdy, 
żyjemy wstecz o ładnych kilkadziesiąt, kilkaset, kilka tysięcy albo kilka 
miliardów lat! Żyjemy w 
nieskończonej przeszłości, w czasie gdy nie istniało nawet cesarstwo chińskie 
albo gdy pierwszy 
skorupiak nie wygramolił się jeszcze na brzeg oceanu.
Dygoczę z trwogi na schodach. Gabriel watażka czeka z wściekłym spojrzeniem. Zaś 
słowa 
jego: - KTÓRY TU TAK WRZESZCZAŁ? - ogniście palą się nad nami. A oni, mędrcy, 
jakby się 
zmówili. Kartezjusz skrobie coś na karteluszku. Prawdomówny Augustyn przysłonił 
ręką oczy, jakby 
akurat obmyślał Confessiones ciąg dalszy. A frasobliwek na szczycie schodów 
trwa, tak jak trwał, 
choć za plecami wyrósł mu pielęgniarz, pozostał w bezruchu głuchoty, on jeden 
rzeczywiście ani 
drgnął. Markiz de Sade z wolna odwrócił ode mnie twarz, jeno Sokrates przyglądał 
mi się ze 
współczuciem, ale i z dużą ciekawością, jak się zachowam in extremis. A ja rad 
bym wpełznąć pod 
ziemię.... Wtenczas gruby Tomasz jakby się ocknął z drzemki i z cudowną swobodą, 
znamionującą 
zażyłość z siłami nadprzyrodzonymi, powiedział do groźnego wysłańca Opatrzności:
- Wrzeszczał? Dalibóg nie słyszałem, żeby tu ktoś wrzeszczał, kochany panie 
Władziu.
- Ale ja słyszałem - odparł pielęgniarz, wznosząc złowieszczo palec. - Któryś tu 
z was.
- Niepodobna. Dam panu argument - mówił Tomasz z niewzruszoną miną. - Tu są sami 
spokojni 
ludzie. W Boga wierzą. Sam pan, drogi panie Władziu, dobrze to widzi.
- Nie bajeruj mnie pan. Tu jest szpital, porządek być musi.
- Zatem jest, panie Władziu. Jest cudowny rzeczy porządek.
- Akurat! - huknął Gabriel potrząsając kruczą czupryną.
A doctor angelicus, uroczy Akwinata, który zechciał mnie ratować przed tym 
cerberem, jakby 
się stropił na chwilę. I zdjął mnie lęk, że pokusa uczciwości w widzeniu świata 
zawładnie tym 
poczciwym grubasem na moją zgubę. Wszelako on uśmiechnął się łagodnie.
- Ważny ten porządek, który jest, panie Władziu. Reszta nie taka ważna. Przecież 
widzi pan, że 
wszyscy spokojnie i cicho siedzą. Bo czekają. Bardzo cierpliwie czekają. Tak czy 
nie? Cierpliwie, jak 
Pan Bóg przykazał. A wie pan, na co czekają? No. Niech pan zgadnie, kochany 
panie Władziu...
- Też mi zagadka! Na łóżko, żeby się barłożyc wszystek boży dzień... - prychnął 
i znów po mołojec-ku 
podrzucił czarną czuprynę.
- A nie!
- Jak to... nie?
- A bo nie - odparł Akwinata z wielkim przekonaniem.
- Nie? Nie chce im się dupy na łóżko położyć? Nie? No to co tu robią? - spytał 
watażka z szyderstwem 
bez miary.
- Czekają.
- Dobra. Czekają, ale na co? Hę?
- Tego nie wiadomo... - powiedział święty Tomasz z właściwym sobie spokojem i 
rozwagą.
- Ech... Dość tych pierdółek! Który tu wrzeszczał?... Tu nie ma żartów, panowie. 
Rzuci się na was i 
bieda będzie. Ja tu za was odpowiadam, panowie... Gadać szybko. Który to?
Ale nikt ze światłych mężów nie odezwał się ni słowem, cała Międzynarodówka 
Mózgów 
okazała mi swoją nieustępliwą, cudowną solidarność. A wtenczas Grzesio marynarz, 
o którym - choć 
siedział przy imnie - całkiem zapomniałem, wyrwał się jak najgorliwszy kapuś i 
cały w wypiekach 
zawołał:
- A uciekł tam, panie Władziu! Do piwnicy!
Pielęgniarz natychmiast ruszył w dół po schodach,
roztrącając czcigodnych starców, którzy mu skwapliwie dawali drogę, zawzięty, 
czarny i zły. Chlasnął 
mnie z impetem połą wykrochmalonego fartucha i schwyciwszy Grzesia za rękę 
powlókł go za sobą w 
dół, w podziemia domu obłąkanych:
- Ty mi pokażesz, który to! - wyjaśnił.
I tym sposobem wrota niebios pozostały uchylone, otwarte bo Archanioł w ferworze 
zapomniał 
zatrzasnąć je za sobą. Pierwszy to spostrzegłem i spontanicznym gestem wskazałem 
Międzynarodówce Mózgów drogę wybawienia. Nie zapomnę tego momentu - szary 
człowieczek 
stojący z wyciągniętą prawicą to byłem ja, rzeczywisty drogowskaz wolności. I 
nie na obłoku przecie 
stałem, lecz na najniższym stopniu niewoli. W republice bezrozumnego poniżenia. 
I ci dostojni starcy, 
popychając się, potrącając, jeden przez drugiego gromadzili się, jak kto mógł, 
na czworakach, aby 
dopaść otwartych wrót, zanim jazgotliwe erynie, z których jedna rzuciła się do 
drzwi, zdołają wrota 
wolności na powrót zatrzasnąć. Tomasz z impetu popchnął ją brzuchem, zaś biedny 
Giordano zdołał 
przemknąć pod wzniesioną ręką rozwścieczonej baby, która zaczęła okładać 
gramolących się mokrą 
szmatą. A oni mimo to pchając się naprzód chichotali, jakby nawykli do humorów 
wszystkich wiedźm 
grasujących po świecie. Zaś druga z nich wołała, aż kłuło w uszach:
- Puść ich, Gienia! Niechaj tam! Puść ich! Toż biedne ludzie!
- Cichaj! Sama po nich sprzątniesz?! Cichaj, Rózia, pindo-dryndo!... - 
wrzeszczała wymachując 
szmatą, odpychając, odtrącając napierających starców. - Mokro! Nie wyschło 
jeszcze! Rozumieta?! 
Całą podłogę zadepcze-ta, cholery! - i pacnęła szmatą akurat w oblicze 
człowieka, który powołał do 
życia taką galerię kobiet, a przy tym nie bał się napisać najpiękniejszej sztuki 
o miłości. Niewyżętą 
szmatą pacnęła go tak, aż mnie opryskała brudem. A on - choć własnym oczom 
trudno mi było 
uwierzyć - schylił czoło i ukłonił się dwornie. I na tej renesansowej galanterii 
ja wreszcie skorzystałem. 
Zdążyłem przemknąć się nie zauważony, bez najmniejszego szwanku. Erynia 
znieruchomiała. Stała 
przyciskając szmatę do podołka, a cienie grubiaństwa rozpierzchły się po jej 
pospolitej twarzy. Bardzo 
to było niebezpieczne i pewnie dlatego genialny dramaturg, nieufny we wszechmoc 
galanterii, 
czmychnął szybciutko. Ja też wiedziałem, że w tej przaśnej babie ocknie się 
zaraz zdrowy, plebejski 
instynkt - a wtedy biada temu, kto się jej pod rękę nawinie.
Mokre plamy lśniły na zielonym linoleum, więc grzecznie skacząc między nimi, 
pomyślałem, że 
muszę i ja odpowiednie dać rzeczy słowo. Założyć protest. Wykrzyczeć to z 
siebie, co powiedziane 
być musi coram publico. W imieniu poniewieranych. I skacząc między kałużami, 
wyskandowałem 
głosem z otchłani deprywaeji:
- Nie pić! Nie palić! Nie pierdolić!
A wtenczas druga z erynii, na kolanach ścierająca zielone linoleum, spytała:
- A kto panu nie pozwala?
I rzeczywiście, pomyślałem, jakby mnie kto puknął w ciemię. I rzeczywiście - a 
któż to mi nie pozwala? 
Jestem istotą wolną - wszystkiego pozbawioną, lecz wolną. Ach, cóż to za 
pociecha dla człowieka za 
kratami domu obłąkanych. Cóż za pokrzepienie. Zaśmiałem się szczerzej swoim 
dawnym, zdrowym 
śmiechem, którym niegdyś! peszyłem aktorów na scenie, bo widać małodusznie 
uważali, że komedia, 
którą grają, nie zasługuje na tak gromki rezonans. Więc peszyli się i gubili 
kwestie, erynia natomiast 
przyjęła mój śmiech, jak się godzi, ni trochę nie speszona zawtórowała mi 
skwapliwym swoim 
śmieszkiem i czym prędzej potarła czubek nosa grzbietem dłoni. Wdzięczny ten 
gest, który tak mi się 
spodobał, nie był kokieterią, lecz znakiem, ostrzeżeniem. Znakiem naszego) 
porozumienia i 
ostrzeżeniem, aby nie zdradzać swoich uczuć przed prześladownikami. Zatem ta 
klęcząca na 
podłodze kobieta nie była erynią, lecz dobrym duchem tych stron. Ma pogodne 
oczy. Więc na dowód, 
że między nami nie trzeba słów, też pocieram ręką czubek nosa. To ją bawi, bo 
przygląda mi się z 
przyjaznym uśmiechem. I patrzymy na siebie z wyczuwalną, świeżą, nowo narodzoną 
sympatią, 
jakbyśmy się zetknęli na zapomnianej ścieżce raju wśród krzewów kapryfolium. 
Raju, które codziennie 
trzeba pastować. Patrzymy na siebie - jaj brodacz niechlujny, i ona u moich stóp 
w spłowiałej 
chsteczce. Nie widzę w jej spojrzeniu ni cienia odrazy. Bardzo to niesamowite. 
Tak patrzeć na siebie 
ze szczerą wzajemnością, nie obudziwszy podstępnego Erosa, który niechaj śpi, 
tak jak spał, 
odurzony wyziewami pasty do podłóg marki Woskol.
	Róóóziaaa!... Weź no się wreszcie do roboty!... -wrzasnęła Gienia 
świdrującym głosem z 
samego końca korytarza, stukając szczotką w podłogę. - Słyszysz, Rózia?!... Za 
ciebie mam tyrać, 
pindo-dryndo?!...
Moja przyjaciółka wzdrygnęła się, brutalnie przywołana do rzeczywistości. 
Schwyciła szmatę, 
schwyciła flaszkę pasty marki Woskol i chlapnęła na linoleum. Zanim jednak to 
uczyniła, zdążyłem 
pochylić się i szybko pocałować ją w rękę. Może trochę niezdarnie, ale 
ostatecznie nie byliśmy na 
żadnych salonach, gdzie wypielęgnowaną rączkę podaje się do pocałowania, tylko - 
wiadomo dobrze, 
gdzie byliśmy, z tłustym brudem pod paznokciami, na klęczkach pod oknem zakutym 
w kraty, na 
sprzątanym korytarzu cuchnącym cholernymi chemikaliami. Stała już nad nią erynia 
Gienia i coś tam 
dziamgała, podciągając majtki pod fartuchem. A od niej wolałem trzymać się z 
daleka. Erynia bowiem, 
choćby zdradzała ludzkie odruchy, pozostanie zawsze erynią. Czmychnąłem więc 
stamtąd, aby nie 
nadstawiać karku, bo dość już przecie ściągnąłem na siebie nieszczęść. I gdy tak 
pomykałem przez 
wyludnioną agorę, wypucowaną do najzieleńszej lśniącej zieloności, aż żaden 
pyłek na niej nie 
pozostał - natknąłem się na młodzieńca w pasiastej tunice, idącego samotnie 
wdzięcznym krokiem, 
owego efeba z czołem w jasnych puklach, którego już raz widziałem, ale tak 
przelotnie, jakby mi się 
przyśnił.
Szedł mi naprzeciw z niedoścignioną gracją, którą zazdrośnie mogłem podziwiać: 
zaiste, szedł 
jak wcielona uroda życia, samego cudownego życia bez piętna śmierci, przemijania 
i rozkładu. 
Stanąłem jak wryty. A on uśmiechnął się na mój widok i pozdrowił mnie tym 
uśmiechem jak kogoś 
bardzo bliskiego. Wówczas w przezroczystej głębi tych jasnoniebieskich oczu 
odnalazłem sens 
naszego spotkania, naszą tajemnicę, i od stóp do głów wstrząsnął mną dreszcz. 
Podejrzewałem, że 
śmierć nie kończy niczego, że musi istnieć ów nieznany wymiar, w którym rozkwita 
prawda życia i 
takie spotkanie jak nasze staje się możliwe, mieści się bowiem w naturalnym lecz 
przez zdrowy 
rozsądek odtrąconym porządku rzeczy. Trzeba tylko znaleźć doń klucz czy 
szczelinę w za słonie 
naszej tępej wyobraźni i głupoty. Zaiste tego klucza szczęśliwym trafem nie 
postradałem. Otóż ja nie, 
zapomniałem tych jasnoniebieskich oczu, choć spoglądałem w nie jako berbeć! 
Dzięki temu mogłem 
teraz, drżąc z emocji, patrzeć na człowieka, który nosił mnie na rękach 
czterdzieści lat temu. Był to 
brat mojej matki, ten sam, który w wojsku z niewyjaśnionych powodów przyłożył 
broń do skroni na 
nocnej warcie. I ma po dziś dzień te swoje niecałe dwadzieścia lat. Ten cudny 
efeb. A ja, którego 
ongiś huśtał w ramionach, stoję przed nim brodaty, z ciężką czterdziestką na 
karku. I uśmiechamy się 
do siebie. On z łagodnością, pogodą serca, jakby nigdy nie sięgał po karabin, by 
palnąć sobie w łeb. 
Albo - jakby to właśnie było nieodzowne, aby zyskać łagodność; taką i pogodę 
serca. A ja szczerzę 
zęby mimo całej goryczy, która zapiekła się we mnie przez cztery dziesiątki lat. 
Ten człowiek 
naprawdę mnie lubił, zasmarkanego brzdąca, rzeczywiście mnie lubił, widać to do 
tej pory. Cóż za 
spotkanie! Trzeba było tu przyjść z bardzo daleka, trzeba było wreszcie tu 
trafić, aby poznać taką 
zaiste wspaniałość... A najcudniejsze, że jest to stan zwykły, choć niezwykły, 
jak chwila życia w całej 
swojej niezwykłości, a zatem prawdziwy, rzeczywisty i sprawdzalnym Ludzki, ale i 
boski. Doprawdy 
nie cierpię, gdy dławi; mnie wzruszenie, więc przełknąłem ślinę, chrząknąłem; w 
kułak i panując nad 
swoim głosem, powiedziałem daj biednego samobójcy o oczach z błękitu:
- Henryku, czy to prawda, że nasiusiałem ci w kieszonkę nowej marynarki, kiedy 
nosiłeś mnie na 
rękach?! Bo, widzisz, taka legenda w rodzinie pozostała. Nieraz mi to 
opowiadano, wstyd mi, ale z 
wielkim upodobaniem... Tymczasem nie wiem, czy tak naprawdę byłem sam rozumiesz, 
co może 
zapamiętać taki mały szkraba chyba nic. Ja cię bardzo, Henryku, przepraszam. Za 
tamto oczywiście. 
Ale okazało się, że to właściwie jedyna! rzecz, która mnie z tobą łączy... Czy 
to nie kpina, mój drogi?
Henryk zaśmiał się serdecznie, jednak z umiarem, jakby był nieco zaskoczony. Nic 
nie 
powiedział, tylko wyciągnął rękę i pogłaskał mnie po twarzy bardzo delikatnie. 
Miał oczy tak 
niebieskie, aż przezroczyste, jakbym się zapatrzył w płowiejące głębie niebios. 
Pod urokiem jego 
delikatności i chłopięcego wdzięku mówiłem dalej do Henryka, który patrzył na 
mnie z ulotnym, wręcz 
nieśmiałym uśmiechem.
- Poza tym byłem kilka razy na twojej żołnierskiej mogile... No i oczywiście 
zastanawiałem się, 
dlaczego tyś to zrobił? Bo, uważasz, na ten temat cała rodzina milczy jak 
zaklęta. Ani mru, mru. Od 
nikogo poza nagim faktem niczego się nie dowiedziałem.
Henryk wyczekująco milczał, tylko przyjazny uśmiech błąkał się na jego wargach. 
Rozumiał 
bez wątpienia, jaka to radość dla mnie, że go widzę, jakie to wielkie przeżycie, 
i sam się z tego cieszył 
najwyraźniej. Smukły był, wysoki, nieco niższy ode mnie, ale roślejszy, 
zgrabniejszy od całej reszty 
swoich braci, których znałem, a byli oni jak pokurcze, nie dorobieni - w naszych 
stronach na takich 
mówiło się "kuśpyt" - i prawem natury dość rychło poszli do piachu. A to był 
kształtny efeb, ten Henryk, 
samą swoją sylwetką musiał mniej wydarzonych braci mocno w oczy kłuć. I 
przypomniałem sobie, że 
jako osiemnastoletni chłopak powędrował do Brazylii szukać szczęścia, ale mu się 
nie powiodło. Więc 
wrócił jako palacz na starym trampie, bo nie miał na podróż i musiał zarobić 
wrzucając węgiel pod 
kotły. Wszystko to mi się przypomniało, ale przecież nie był to żaden klucz do 
zagadki. A ja miałem 
prawo wiedzieć, ostatecznie czekałem na spotkanie z nim aż tyle lat, więc jakże 
mógłbym tego nie 
wykorzystać?
- Henryku - mówiłem. - Czyżby oni sami niczego nie wiedzieli? Wszyscy twoi 
bracia i siostry? 
Niepodobna... Ostatecznie wychowywali się z tobą, znali cię, więc jakże to tak? 
Nic im nie wiadomo? 
Pozwól, że ci to powiem... Okropna rzecz, ale twoja śmierć stała się dla nich 
wstydliwa! Do tego 
stopnia, że postanowili nigdy nikomu, nawet własnym dzieciom, nie pisnąć o tym 
ni słówka! Więc cóż 
to się stało, Henryku? Cóżeś ty takiego uczynił?...
	I wtenczas, gdy tak bezwzględnie na niego nacierałem, Henryk nie 
wytrzymawszy mojego 
spojrzenia spuścił oczy, raptem ukrył twarz w dłoniach, jakby go wstyd ogarnął, 
i wybełkotał coś, 
czego nie pojmiesz, dławiąc się wprost, tyle w tym było rozpaczy. Dopiero po 
chwili dotarły do mojej 
świadomości nieskładne jego słowa:
- Nic... Nikomu nic... Ach, Boże, nic złego nie zrobiłem nikomu!...
Ciężko mi było patrzeć na jego rozpacz i ten dla mnie niepojęty wstyd, jakby coś 
śliskiego 
wypełzło niespodzianie. Coś, co się kryło za jego słowami, a czego ja, chcąc nie 
chcąc, powinienem 
się domyślić. I Henryk się zawstydził, zaczerwienił po same pukle swoich jasnych 
włosów, jak tylko w 
całej niewinności zawstydzić się można.
- Ja ci wierzę - powiedziałem z pośpiechem, bo jak że się napawać czyimkolwiek 
wstydem, zwłaszcza 
gdy komuś zdarza się wstydzić do rozpaczy, tak jakby to "była zbrodnia, wstydzić 
się sobie 
wiadomego sekretu. -Wierzę ci - powtórzyłem z naciskiem.
I zmaltretowany Henryk odetchnął całą piersią. Biedny efeb. Z wielką ulgą 
podniósł na mnie 
oczy i raptem mignęła łza spod powieki i stoczyła się po zaróżowionym policzku. 
Oni wszyscy mieli 
taką osobliwą urodę, te różowiutkie policzki, jakby bez cienia zarostu, wszyscy 
jego bracia. I, 
pamiętam, zawsze wysoko grali w karty. Aniołkowaci pokerzyści.
- Ale przecież powiesz mi prawdę? - odezwałem się bez wahania. - Teraz mi 
powiesz?...
Henryk zamrugał oczami. Schylił czoło i długą chwilę trwał w skupionym 
milczeniu, znów jakby 
nie wolnym od rozterki i tego niepojętego zawstydzenia.
- Ja ci już powiedziałem... - szepnął.
I znowu zamilkł. I znowu po swojemu wstydził się nie wiadomo czego. I znowu, tak 
znienacka, 
popatrzył mi w oczy. Trochę nieśmiałym, ale bardzo przenikliwym spojrzeniem.
- To ci nie wystarczy? Jeśli chcesz być moim przyjacielem...
- Oczywiście, że chcę. Ale...
	 To dobrze... - westchnął i rozejrzał się spłoszony,
czy nikt prócz mnie tych słów nie usłyszał. Ale w pobliżu nie było nikogo, 
daleko na korytarzu dwie 
sprzątaczki kończyły polerować podłogę, a za oknem pod drzewami leżał gruby 
śnieg, zapewne taki 
sam, pomyślałem, jak na jego żołnierskiej mogile.
- Skoro już tu jesteś - powiedziałem tracąc cierpliwość - powinieneś mi wreszcie 
wyjaśnić...
Lecz Henryk położył palec na ustach, tak jakbyśmy mieli wspólną tajemnicę, 
której - Boże broń -: 
uronić nie wolno, niedostępną dla nikogo, taką kruchą i niewyrażalną, że 
rozsypie się w proch, gdy 
ktokolwiek obcy jej dotknie - zatem nawet my obaj powinniśmy osłonić ją 
milczeniem, komunikować 
się bez słów. Aby jej nigdy nie nazwać, czyli nie zabić. I Henryk swobodnie 
przeszedł na mowę 
gestów, która nie we wszystkim była dla mnie zrozumiała. Nie dziwota, jego 
system znaków musiał 
być stokroć bogatszy od mojego, w końcu to on znał na wylot obie strony życia, a 
ja tylko jedną, 
przedgrobową. Otóż najpierw pogłaskał mnie znowu po twarzy i było mi bardzo 
przyjemnie, a potem 
delikatnymi palcami dotykając mojego podbródka, policzków, czoła ustawiał moje 
oblicze jak do 
konterfektu. Robił to niemal z pietyzmem i całą właściwą mu łagodnością, 
cierpliwie naprowadzał moje 
niezbyt pojętne spojrzenie na ten punkt nieskończoności, w którym chciał je 
widzieć utkwione. A kiedy 
już stałem iście cezariański, z wysuniętą szczęką i wzniesionym czołem, w głębi 
duszy strasznie 
ciekaw, co się dalej ze mną stanie, Henryk otoczył mnie ramieniem i w milczeniu 
naprzód 
poprowadził... Boże, szliśmy rytmicznie jak jedno ciało! Te same mięśnie, krew i 
skóra. Nigdy i z nikim, 
nawet z najbliższą dziewczyną, nie zdarzyło mi się tak iść. W oszołomieniu 
zerknąłem na Henryka i 
spostrzegłem, że trzyma głowę tak samo wzniesioną i tak samo zaziera w 
nieskończoność. Za nim i ja 
podniosłem pospiesznie wniebowzięte oczy, ale to zerknięcie się zemściło, bo 
potknąłem się o własny 
kapeć i zgubiłem rytm. Przekląłem swego pecha w przekonaniu, że Henryk nie 
obejrzawszy się 
pójdzie dalej i zostawi takiego fajtłapę, który potyka się na pierwszym kroku ku 
nieskończoności. Lecz 
on z wielkim miłosierdziem zatrzymał się, aby mi jednak pomóc w potrzebie Piękne 
to było, a i po 
trosze rodzinne, jego bracia też mieli skłonność do miłosierdzia, choć czasem 
obdarowanemu 
wykręcali uszy. Lecz Henryk samobójca - mój Henryk, efeb, o którym nie śniłem - 
nie zraził się do 
mnie, mimo że popsułem całą kompozycję! Ten dobry człowiek zaczął znów rzeźbić 
mnie delikatnie w 
przestrzeni, aby układ mojej ciężkiej głowy i spojrzenie moich gnuśnych oczu 
wycelować w sobie 
znaną strefę upojenia, nie nazwanej harmonii i szczęścia. Tam, dokąd pragnął, on 
jeden ze 
wszystkich ludzi na świecie, pragnął mnie tam zaprowadzić. I znów szliśmy 
tanecznym krokiem, 
spleceni ramionami. Te jasne jego włosy i oczy nie z tej ziemi, i ów taneczny 
krok uderzyły mnie 
swoim podobieństwem do innego niezwykłego człowieka, którego niegdyś znałem. 
Jakby mi się zjawił 
przed oczami pewien mój znajomy poeta, przeczysty liryk, który kochał leżeć w 
nadwiślańskiej trawie, 
a powiesił się w Lasku Bulońskim. I sam już nie wiedziałem, czy idę w objęciach 
z bratem mojej matki, 
Henrykiem, czy z towarzyszem mojej młodości, Marianem. Wstąpiłem widać w strefę 
graniczną, w 
której przenikają się dwa wymiary i wskutek turbulencji występuje migotanie, 
obraz nakłada się na 
obraz. Powinienem to zapamiętać, jeśli kiedykolwiek wrócę z tej wyprawy, bo 
wszelkie takie szczegóły 
i obserwacje mogą być na wagę złota dla naszych uczonych. Ledwie to 
pomyślałem... Fiut! Wszystko 
przepadło! Nastąpiła dekoncentracja. Wypadłem z naszego wspólnego rytmu i stałem 
oszołomiony, 
jakby mnie kto zdzielił w ciemię.
Za późno zrozumiałem, że muszę poddać własną przyziemną świadomość wyższej, 
nieśmiertelnej już świadomości, którą Henryk bądź Marian posiedli, zawierzyć 
sile przewodniej, jeśli 
nasza wspólna ekspedycja w ogóle ma dojść do skutku. Niestety byłem 
przeświadczony, że tym 
razem Henryk zniechęci się i poniecha dalszych prób, z których każda rozbijała 
się o moją 
przyziemność, chyba że Marian wstawi się za mną przez pamięć na szeroką wodę, 
wodę zieloną. I 
patrząc na nich obu - smukłych, jasnych, delikatnych - w jednej osobie, w jednym 
ciele, jak w olśnieniu 
przywołałem jego słowa: "piękni w pięknych się kochają", ten jego niezapomniany 
wiersz.
I Henryk - zamiast machnąć ręką na takiego głupca jak ja - ponownie zadał sobie 
ten trud, aby 
ustawić moje spojrzenie i głowę pod odpowiednim kątem ku górze, iżbym patrzył 
wprost w tę rysę, 
gdzie strop przecina się ze ścianą, widać tamtędy mieliśmy wymknąć się w 
nieskończoność. Jak 
wprzódy objął mnie ramieniem i - poszliśmy. Zrazu nic nie widziałem prócz 
przesuwającego się kąta, 
jaki tworzył strop ze ścianą, krechy monotonnej jak każda prosta krecha. 
Jednakże mając wzrok 
utkwiony stale w jeden punkt, posuwałem się, lecz nie wybiegałem naprzód i 
okazało się, że ta prosta 
linia, której wiernie się trzymałem, wcale nie nuży, wcale nie odstręcza, tylko 
wabić zaczyna i wabi, 
wabi z każdą chwilą... Umyka przede mną, umyka wraz ze mną... I zaczyna ledwie 
wyczuwalnie 
unosić, unosić mnie, drobina po drobinie... Moje ramię kurczy się, z emocji 
przyciskam Henryka do 
siebie... [Nasze stopy jeszcze muskają podłogę, ale siła ziemskiego przyciągania 
już słabnie, 
wiotczeje... I wiem, że to, czego w osłupiałym zachwycie doświadczę lada moment 
- to nie będzie 
żaden somnambulizm ani hipnotyczna sztuczka, ani żadna, pożal się Boże, 
lewitacja przez świętych 
Pańskich tudzież szarlatanów ponoć wypraktykowana, tylko wzlot, którego nikt pod 
słońcem dotąd mie 
przeżył... Wzlot aeternus! Aeternus we wszystkich swoich odcieniach i 
znaczeniach: wieczny, 
nieskończony, nieśmiertelny, ciągły, stały, nieustanny...
I nagle rozległa się wrzawa i tumult wielki. Gienia sprzątaczka otwarła podwoje 
i na zielony 
korytarz wyłabudała się z podziemi hałaśliwa czereda w przeróżnych pasiakach. 
Biegli przepychając 
się, potrącając, tupiąc. I wciąż nowi wyłazili po schodach. A my z Henrykiem 
nadal objęci ramionami, 
jeszcze z duszą śpiewającą Hosanna, ale z przetrąconym skrzydłem, szliśmy dalej, 
lecz tylko prawem 
bezwładu. A oni potrącali nas biegnąc do swoich łóżek. Z niewygasłą energią 
szliśmy pod prąd, jakby 
to jeszcze miało jakikolwiek sens, bo przecie na nic się to już zdać nie mogło. 
Tymczasem Henryk - aż
przetarłem oczy! - szedł nadal ze wzniesioną głową, ze wzrokiem utkwionym w ów 
punkt, jakby mogła 
się jeszcze przed nim otworzyć furtka do nieskończoności. Więc aż tak tego 
pragnął? On i Marian, i 
ten trzeci - jasnowłosy Jesienin. "Ja priszoł na etu ziemliu, Cztob skoriej jejo 
pokinut ..." I zamarłem z 
wrażenia, pojąwszy nagle, co mu się przydarzyło, nieszczęsnemu bratu mojej 
matki, Henrykowi. 
Biedak przyszedł s t a m t ą d... I właściwie ugrzązł tu przeze mnie, przez moją 
przeklętą, przyziemną 
inercję. Biedny Henryk. On, który strzelił sobie w łeb, ma teraz nauczkę, że 
stąd uciec nie można. 
Swiadomość-śmierć-świadomość tworzą sprzężenie zwrotne! Chwała Bogu, że 
cybernetycy o tym nie 
wiedzą, bo zaraz by coś takiego skonstruowali, że... wszystkim by się żyć 
odechciało. Biedny Henryk, 
nie odrywa oczu od wysokiego krańca stropu, od tej zbawiennej linii prostej, 
mknącej bez niego w 
nieskończoność. Pragnąłby wcielić się w nią i zamieniwszy się w punkt 
katapultować stąd z 
szybkością, o jakiej Einsteinowi się nie śniło - ja wiem, bo sam tego pragnąłem, 
tak jak Henryk. On 
jeszcze ma nadzieję! Bo przeżył tu niespełna dwadzieścia lat, a ja całe 
czterdzieści. Przewyższam go 
niestety doświadczeniem. I gdy tak człapiemy potrącani w tłoku i tumulcie, jakże 
mi go żal! 
Spóźniliśmy się o ułamek sekundy przed wzlotem. Przegapiliśmy moment i wali na 
nas przyziemna 
rzeczywistość. A wyobraźnia, nabiwszy sobie guza w zderzeniu z tym cholernie 
grubym murem, 
podryguje tam, nadziała się na linię prostą i płacze. A nam sądzone to co zawsze 
- condition humain, 
tudzież hart ducha. Więc ścisnąłem Henryka za ramiona, aby mu serca dodać. A 
wtenczas napatoczył 
się ten w rozchełstanej piżamie, ten z bliznami na piersi, który chciał 
handlować ze mną chlebem... I 
dziobiąc w nas palcem zawołał wytrzeszczywszy oczy:
- O, kurwa, co to ja widzę?!
Po czym zrobił małpi grymas, który miał być śmieszny, i podskakując przed nami, 
gdy szliśmy 
zignorowawszy intruza, tym swoim ochrypłym, zżartym przez gorzałę głosem 
podśpiewywał klaszcząc 
w ręce:
Idą, idą dwa pedały,
Jeden duży, drugi mały!...
I tak się z tego cieszył, aż żal mi było go kopnąć. Pierwszy raz zdarzyło mi się 
widzieć pod tym. 
dachem szczęśliwego człowieka. I oto jest! A miałem złudzenia, że kogoś takiego 
w tych murach 
nigdy nie spotkam. Bo zapamiętałem sobie na całe życie tę formułę - "żeby być 
szczęśliwym, trzeba 
mieć dobry żołądek i złe serce". Zdawało mi się, że tak idealny zbieg 
okoliczności bywa niemożliwy... 
Tymczasem ten ochrypły człowieczek uratował fontenellowską formułę! No i uciekł, 
zanim zdążyłem 
go kopnąć.
A Henryk? Stało się z nim coś nieprawdopodobnego. "Zbielał jak śnieg. Tak musiał 
wyglądać w 
chwili swojej agonii, z omdlewającymi z przerażenia jasnoniebieskimi oczami, z 
twarzą w 
zamierających drgawkach. Puścił moją rękę i zachłysnąwszy się wpadł w strumień 
pasiaków, ten 
poniósł go długim korytarzem i tylko na moment mignęły mi w dali pukle, złota 
głowa efeba, którą 
zwinny czas natychmiast pochłonął.
Chciałem pobiec za nim i rzuciłem się naprzód, lecz znienacka wpadł na mnie z 
impetem ów 
totumfacki mojego egzorcysty, pyzaty Sancho, który namiętnie ślizgał się po 
świeżo wypucowanym 
linoleum i nie zdołał zahamować. Jakimś cudem nie wywinąłem kozła, utrzymałem 
się na nogach, 
tylko mi żebra chrupnęły. Poleciałem jednak w tył i oparłem się aż w niszy okna. 
Sancho miał siłę 
wołu, nie wiem, na czym się tak spasł. Poznał mnie od razu i swoim zwyczajem 
płasnął 
rozczapierzoną prawicą w moją dłoń: - Masz pięć!... - zawołał z aprobatą. Gdy 
raptem w ułamku 
sekundy moja ręka zrobiła skręt i San-chowa prawica chlasnęła w twarde kostki na 
grzbiecie mojej 
dłoni.
- O, rany!... -. zachłysnął się Sancho. - A niech cię jasna cholera...
Skulił się i ścisnął dłoń kolanami... Chciałem mu wyjaśnić, iż, dalibóg, nie 
odpowiadam za 
swoją prawą rękę, to był skurcz mięśni, a nie żadna sprytnie zamierzona 
złośliwość. Tymczasem 
pielęgniarze zaczęli zaganiać wszystkich do sal. Popchnęli mnie w lewo, jego w 
prawo. I nawet nie 
zdążyłem powiedzieć: przepraszam.
Wszedłem do karrnazynowej sali na szarym końcu, zgodnie z etykietą przepuściłem 
wszystkich, 
których miara zasług stokroć przewyższała moje. Książę zrobił wspaniałomyślny 
gest zapraszając 
mnie pierwszego do środka, na co skłoniłem się bardzo głęboko w hołdzie dla jego 
niezwykłej 
wielkoduszności. Wszedł też przede mną młody Dm-ski - i tak dalej. Kłaniając się 
im po kolei, nie 
mogłem się nadziwić, że przydzielono mnie do tak zacnego towarzystwa. Żadnych 
zasług na dobrą 
sprawę prócz kilkudziesięciu reportaży radiowych, których jednym uchem się 
słucha, a drugim 
wypuszcza! Więc jeśli to nie jakaś pomyłka, czego nie można wykluczyć, to chyba 
tylko moja 
postawa- Jako Tajnego Agenta Dobrej Woli otworzyła mi wstęp do karmazynowej 
komnaty, dając mi 
szansę tej niezwykłej nobilitacji. Zapewne mój przyjaciel Anglik, który 
niespodzianie został lordem po 
śmierci swego stryja, był zdumiony sobą samym wkraczając do izby wyższej 
brytyjskiego parlamentu. 
Otóż ja byłem stokroć bardziej zdumiony, ja w karmazynowej komnacie, bo żadnym 
cudem nie 
mogłem odziedziczyć nic prócz... Doprawdy spociłem się z wrażenia... Otóż moje 
łóżko stało w 
najbardziej eksponowanym miejscu, u szczytu sali, między dwoma oknami, a oba 
rzędy pozostałych 
łóżek biegły jakby podporządkowane, zatem jakbym to ja - ten, który spoczywa na 
tym dumnym łóżku 
- jakbym to ja był... primus inter pares! Nie do wiary, nie mogło to być 
możliwe, dopóki skromnie na 
uboczu spoczywał Dziadek! Dopóki książę... Ach, mąciło mi się w głowie! Z całych 
sił ścisnąłem zimną 
poręcz swojego łóżka, aby się opanować, wrócić do siebie, do zwyczajnych, 
przeciętnych wymiarów, 
jakie mi natura przyznać zechciała. O, nie był to łatwy moment powrotu! Gdyby 
się nie udał... Mam 
przeraźliwe przeświadczenie, że do końca życia nie wyszedłbym z karmazynowych 
komnat. Do tej 
pory nie umiem powiedzieć, co mnie od tego losu uchroniło. Czy ta odrobina 
franciszkańskiego 
szaleństwa, która jeszcze się we mnie tliła?, tej chęci całowania nóg bliźniemu 
swemu - czy też 
ostatnie trzeźwe spojrzenie na szpitalne łóżko. Zostawiłem je rozbabrane, 
wychodząc na śniadanie, a 
ktoś mi je porządnie zaścielił. Ani jednej zmarszczki Karmazynowe - rzec można - 
od stóp do głów. I 
takie piękne, że nigdy się na nim nie położę- Albowiem - non sum dignus.
Powtarzałem te słowa nie jak katechumen, który wie, że dostąpi łaski, i powtarza 
tylko przez 
pokorę, lecz jak człowiek, który utwierdza się w przeświadczeniu, że zaprawdę 
nie jest godzien, więc 
nie będzie mu dane i kwita. Usłyszałem za swoimi zgarbionymi plecami stukot 
obcasików...
Na salę w białych kitlach weszły dwie lekarki. Znana mi wysoka blondyna, skryta 
za grubymi szkłami, i 
druga 	czarna, podobna do łasiczki. Wszyscy prócz Dziad ka zerwali się na 
baczność, stanęli obok 
swoich łóżek, więc za ich przykładem i ja wyprężyłem się jak struna. Blondynka 
kazała mi opuścić 
spodnie. Zimnymi palcami, które parzyły, dotykała moich pośladków. Oględziny 
trwały dość długo, po 
czym kazano mi podciągnąć portki.
A blondyna powiedziała:
- Kończymy z zastrzykami. Od dziś przechodzi pan na tabletki.
Skinęła mi głową, zanim zdążyłem o cokolwiek zapytać, i podeszła wprost do 
księcia. On jeden 
nosił biało--czerwony kołnierzyk ustawiony na sztorc i nawet ten strój - ta 
piżama, w którą przyodziano 
go jak na szyderstwo - nie mógł go ośmieszyć, bo wyglądał w nim jak w mundurze. 
Z prawdziwego 
żołnierza nie da się zrobić pierrota. Książę skłonił się lekko i trzymał fason. 
Stał przed nią smukły, 
zgrabny, z płowym wąsem. Może nieco zbyt świadom swej urody. Ba, gdyby 
ktokolwiek inny miał taką 
urodę, toby się zwyczajnie pysznił. Czy ta obcesowa kobieta - a władza w rękach 
kobiet to rzecz 
doprawdy straszna - czy ta nasza blond imperatorowa każe mu, tak jak mnie, 
publicznie spuścić 
spodnie? Na szczęście tego uczynić nie śmiała. Obrzuciła tylko księcia ostrym 
spojrzeniem zza szkieł.
- Jak się pan czuje?
- Dobrze - odparł książę.
- No to dobrze.
I to był koniec całej audiencji! Pal diabli wszelką etykietę, ale jakże to tak? 
Książę, który chyba 
pierwszy raz w życiu został tak zdawkowo potraktowany przez kobietę, przyjął to 
z całą swobodą, 
nawet nie miał zdziwionej miny. Przy następnym łóżku czekał młody Dm-ski w nieco 
niedbałej, 
nonszalanckiej pozie, która była bardziej młodzieńcza niż wyzywająca, widać też 
się bał, że mu siła 
wyższa każe ściągnąć spodnie.
- Jak się pan czuje?
- Dobrze - odparł Dm-ski nie mrugnąwszy okiem.
- No to dobrze.
I poszła dalej, aby zatrzymać się przy Dziadku, który siedział zgarbiony na 
brzegu łóżka i 
dzierżył w rękach jabłko, to swoje wciąż dorodne jabłko, choć wpatrywał się w 
nie drugi albo trzeci 
dzień. W jabłku musiały być takie krajobrazy, jakich nikt prócz niego nie 
oglądał i ukochać nie potrafił. 
Strzegł więc jabłka przed grabieżą, a przez ten czas zapadłe policzki porosły mu 
siwą szczeciną, zwisł 
sumiasty wąs i cały Dziadek wydawał się mocno spleśniały.
- Jak się pan czuje?
- Hę? - odparł Dziadek pokazując w uśmiechu bezzębne dziąsła.
- No to dobrze.
I z tym swoim frasobliwym uśmiechem szybko poszła dalej. Na szyi miała lekarskie 
słuchawki, 
lśniące w rozchyleniu dekoltu. I to była jedyna kolia, jaką nosiła nasza 
imperatorowa. Wyprężył się 
teraz przed nią rumianolicy Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-Białyeh-Róż, zwaliste 
chłopisko z nieco 
wytrzeszczonymi oczami.
- Jak się pan czuje?
- Dobrze - odparł Jasieńku.
- No to dobrze - i ruszyła dalej.
- Ale pani doktor!... O tu, tu, tutaj... - pokazywał swój dołek w czole, gdzie 
pod skórą pulsowało coś, co 
natura zdecydowała się trzymać w szczelnie zamkniętej czaszce. - Pani doktor, 
mnie tu tak łupie, tak 
cholernie łupie, że ojo-jo-jo-joj!...
- Wiem. Wiem - znów uśmiechnęła się frasobliwie. - Cierpliwości, panie Janie. 
Cierpliwości.
I z tym uśmiechem wyszła. Tak byłem przejęty jej wizytą, w końcu pierwszy raz 
podobną rzecz 
oglądałem, że nie zauważyłem, co się stało z Łasiczką. Przypomniałem sobie o 
niej, dopiero gdy 
nasza imperatorowa wyszła w fanfarach szkieł. Przypomniałem pewnie dlatego, że 
Łasiczka była 
niezwykłej urody. I nosek, i oczka, i wszystko.
Kto raz na nią spojrzał, chciał na nią patrzyć - bez żadnych złudnych zamiarów, 
tylko tak, dla 
cichej przyjemności. Jednakże poczynania władzy nie mogą sprzyjać kontemplacji 
piękna, człowiek 
ma zawróconą głowę czym innym. O urodzie imperatorowej nie umiałbym powiedzieć 
ni słowa prócz 
tego, że w moim przekonaniu wszystkie kobiety na swój sposób są piękne. Tak jak 
je znam - dla 
żadnej nie byłby to komplement. Ale to już nie moja wina. Więc bardzo zrobiło mi 
się żal, że 
zafascynowany poczynaniami władzy - straciłem z oczu Łasiczkę. Tymczasem ona 
siedziała 
cichutko... Gdy odwróciłem się zrezygnowany do okna, ujrzałem ją znienacka w 
samym kącie pod 
ostatnim oknem, właśnie tam, gdzie prostopadle do mojego stało łóżko przy 
ścianie. Żachnąłem się z 
wrażenia, bo oglądała czyjś podrygujący kikut, obciętą tuż pod kolanem nogę. 
Kładła na tym czymś 
palce. Oniemiały patrzyłem na jej twarz schyloną nad tym przeraźliwym kikutem. 
Nie widziałem tu 
przedtem tego nieszczęśnika! Podejrzewałem, że znana biblijna przypowieść 
została zafałszowana 
przez mizoginię - w rzeczywistości to Samarytanka bez wahania pospieszyła z 
pomocą cierpiącemu, a 
Samarytanin po truchtał dalej na swoim osiołku i ani się obejrzał. A teraz 
ręczę, że tak się rzeczy 
miały. Widzę, jak delikatnie opuszkami palców głaszcze ten podrygujący kikut, 
obrzękły i odparzony. A 
obok na łóżku leży zdjęta proteza z foremnie utoczoną łydką, zdobna w rzemienie 
i rozpięte klamry. A 
któż jest ten z obciętą nogą? Starszawy jegomość o dość niepospolitej twarzy, 
zniekształconej 
grymasem. Wpatruję się w tę twarz, przecie mi znaną, lecz zrazu nie umiem 
schwycić podobieństwa.
- Jak mnie rwie, pani doktor, jak mnie strasznie rwie - powtarza, gdy Łasiczka 
stara się przynieść mu 
ulgę. I krzywi się, gryząc wargi. I posykuje.
Otępiały stoję, z bliska patrząc na jego męki. Raptem... podrywam się na 
baczność, bo - rany 
boskie! - wiem, kto to jest! Gdyby nie te grymasy bólu zniekształcające jego 
oblicze i te Pojękiwania, 
dawno bym go poznał! Wszak miałem w pamięci jego nieśmiertelną twarz - z wyrazem 
zaciętości, 
dumy i odwagi. Sowiński generał... lak, ten sam, co lont zapalał przy ostatniej 
bijącej armacie. A ktoś 
patrzył chciwie, jak on będzie umierał... Mój Boże, kopę lat. Wszak nogę 
stracił, jeśli dobrze 
pamiętam, w kampanii napoleońskiej, bodaj pod Możajskiem, w roku 1812, o którym 
później zwykło 
się mówić nie inaczej niż: "O, roku ów!" Nie, to było za wiele, nawet dla mnie, 
obcującego tu na co 
dzień z Dziadkiem, Księciem, Jasieńkiem-Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż, młodym Dm-
skim et 
consortes! Zrezygnowany usiadłem, pal to diabli, na swoim karmazynowym łóżku i 
opuściłem ręce. 
Boże święty, chciałbym wreszcie spotkać kogoś zwykłego, takiego jak ja sam, 
normalnego i zwykłego 
człowieka... Dość już miałem wszelkich sław! Tymczasem Łasiczka ostrożnie 
przykryła kikut 
karmazynowym kocem.
- Nie, morfiny nie. W żadnym wypadku nie mogę panu dać. Ale o czymś pomyślę...
Położyła dłoń na ręce starego napoleońskiego oficera i z właściwym sobie 
wdziękiem 
pomknęła dalej, lustrując lazaret. Zatrzymała się przy kimś śpiącym. Dalibóg nie 
wiem, kto był ten 
śpiący, bo - odkąd pamiętam - ciągle spał, z głową pod kocem. Potarmosiła go za 
ramię, a gdy 
mrugając przekrwionymi oczami wyściubił nos spod koca, spytała ze zniewalającym 
uśmiechem:
- Jak się pan czuje?
- Dobrze - wyburczał.
- No to dobrze.
Tamten przykrył się natychmiast, a Łasiczka zgrabnie pomknęła dalej i już nie 
patrząc ni w prawo, ni w 
lewo, zniknęła za drzwiami. Tylko ślad po niej pozostał na zielonym linoleum - 
upuszczona w 
pośpiechu chusteczka. Lilaróż z koronką. Skoczyłem z łóżka żwawo i rączo, a 
jednak na nic się to 
zdało, bo ubiegł mnie książę, sprzątnął mi chusteczkę sprzed oczu jednym 
zgrabnym ruchem! I nawet 
nie spojrzawszy na mnie, natychmiast podniósł ją do nosa. I raczył się chwilę 
jej zapachem. 
Przymknął oczy. A potem mruknął do siebie: - Chanel... numero cinq. - Uśmiechnął 
się pod płowym 
wąsem i mrużąc oczy podążył za Łasiczką. Ulotnił się wręcz, jeśli tak można 
powiedzieć o kimś, czyj 
pomnik po dziś dzień stoi przed pałacem Urzędu Rady Ministrów w Warszawie. 
Jasne, że nie mnie 
stawać w szranki z taką znakomitością.	.	.
Moje myśli tak ścigają się i skaczą, gdy siedzę znów na swoim łóżku na pozór 
osowiały, że 
gdybym chciał wykrzyczeć je, tak jak lecą, nikt by się w ich ciągu nie połapał. 
Nie są to żadne 
dywagacje, deliberacje, abstrakcje czy tromtadracje, tylko olśnienia! Po prostu 
olśnienie goni 
olśnienie... I tak już jest! Wspaniale i cudownie. Nie mogę usiedzieć długo na 
tym łóżku! Nie dlatego, 
że obolały tyłek żebrze o litość, to fraszka. Ale energia mojego intelektu 
potrzebuje energii ciała, 
ruchu, wciąż nowych impulsów z zewnątrz, nowego pokarmu wrażeń, albowiem nigdy 
nie posiadała 
skłonności kontemplacyjnych, przytroczona do własnego pępka rozerwałaby mnie na 
kawałki, jak 
Supernową, taką eksplodującą gwiazdę, ofiarę własnej entropii. Tak jak ona 
swoimi cząsteczkami w 
Kosmos trysnąłbym rojem szarokrwistych pecynek, mózgiem swoim w cztery ściany 
karmazynowej 
komnaty. Ja to widzę, Boże święty! Więc zrywam się z łóżka, aby o tym strasznym 
widoku zapomnieć.
I krążę po sali, ale to daremne. Nie takiego wyładowania, nie takiej energii 
mechanicznej, biegania czy 
dreptania w kółko coraz spieszniej, wymaga mój mózg, który został przegrzany. 
Żąda kontaktu z 
czymś, co go ostudzi. Pozostawiony sam sobie musi eksplodować, ja to czuję, ja 
to wiem, to straszne. 
Coraz szybciej krążę w kółko po ciemnozielonej orbicie. Zbliża się, przyspiesza 
to, co ma się stać. Za 
ułamki sekund w zielonym Kosmosie wytryśnie Supernowa! Całym sobą, na wskroś 
czuję chłód 
Kosmosu! W panice pogubiłem kapcie, miłosierny chłód tej zieleni, ale to mnie 
już nie ostudzi. Nie 
uratuję swojego mózgu, chyba że on sam mnie uratuje. Musisz oderwać się od 
orbity, odezwał się 
natychmiast. Musisz oderwać się od orbity. Musisz oderwać się od orbity... 
Powtórzył trzykrotnie, bo 
wiedział, -że ja już jestem groggy. I nie miałem pojęcia, jak wykonać to 
polecenie, choćbym wyskoczył 
ze skóry. I wówczas dopomógł mi raz jeszcze... Co nie jest w mocy ciał 
niebieskich, może być w mocy 
człowieka, szepnął tak niespodzianie, ze ujrzałem ratunek. Muszę oderwać się od 
siebie! Tego 
właśnie żadna gwiazda na niebie nie potrafi! Zaledwie to pomyślałem, 
przezwyciężyłem entropię, 
przezwyciężyłem prawa mechaniki, wyrwałem się z zaklętego kręgu wszechświata i 
miękkim ślizgiem 
zszedłem z tej koszmarnej orbity, wjeżdżając na piętach w sam blask okna. Z 
nieposkromioną 
radością podskoczyłem do góry i zaklaskałem w ręce. Oto żyliśmy obaj! Ja i mój 
mózg. A w oknie 
stało słońce, spóźnione o dobrych osiem minut, bo tyle czasu wędrują tu jego 
promienie, a jeśli z 
samego środka słońca, to już tak długo, że nie ma co liczyć. Teraz, w chwili 
mojego uniesienia, mało 
mnie obchodziło, że cała ziemia jest słońcu podporządkowana i biega wokół niego 
jak mleczna krowa 
na łańcuchu. Bo to ja dokonałem tej sztuki - zszedłem z orbity i tyle! Na dowód, 
że naprawdę tak się 
stało, przemierzyłem tam i z powrotem całe zielone linoleum, całą przestrzeń 
kosmiczną, nie 
zakreślając ani jednego koła, prosto jak po sznurku. Zbliżyłem się do starego 
weterana, który znów 
podrygiwał nad pościelą swoim obnażonym kikutem.
- Jenerale...
- To nie ja. Generał jest tam - wskazał na Dziadka. Schyliłem głowę przed jego 
historyczną 
skromnością.
- Dobrze, więc jak mam się do waszmości zwracać?
- A czego pan chcesz? - odparł opryskliwie.
Wiedziałem, czego chcę, ale on nie musiał o tym wiedzieć. Chcę, żeby przestał 
zajmować się swoim 
okropnym kikutem i choć trochę o nim zapomniał. Tak, chcę, żeby przestał 
podrygiwać nim na oczach 
pospólstwa, na moich oczach. Więc powiedzmy, że chcę go zabawić.
- Pan dawniej używał szczudła, prawda?
- A tak, miałem inną protezę - potwierdził. 41 O, dobra była. Dobra i wygodna. 
Przypasowana jak trza. 
Ciężka, prosta jak szczudło, ale się przyzwyczaiłem... A do stu diabłów, co mi 
po tej nowej cholerze?! 
Parę kroków stąpnę i świeczki mi w oczach stają. Żebyś pan wiedział, jaki to ból 
od takiej zgagi!...
- Domyślam się. Ale w tamtej... W tamtym szczudle była wydrążona skrytka? 
Prawda? I trzymał pan w 
niej tabakę?
- Co pan... farmazony jakieś!... - obruszył się i wbił we mnie tak ostre 
spojrzenie, aż zacząłem się 
jąkać.
- Ja ja nic nie wiem... Tak utrzymywał jeden z pamietnikarzy... Ale to plotki 
widać... Bo pan 
kategorycznie nie zaprzecza... Po prostu zwyczajne brednie... Farmazony 
- Trele-morele! Nie cierpię tabaki.
	Oczywiście. Chciałem tylko sprawdzić u źródła...
Sam pan wie, sicher ist sicher... - spostrzegłem, że udało mi się go udobruchać, 
ponownie nabrałem 
śmiałości. - Więc co właściwie trzymał pan w tej skrytce? Jeśli mi wolno 
wiedzieć...
- W jakiej skrytce?
- No, w tym szczudle...
- Panie święty! Powtarzasz pan jak papuga: szczudło, szczudło... Czyś pan kiedy 
je widział? Wiesz 
pan, co to takiego?
- Widziałem namalowane...
- A, namalowane! - wtrącił z przekąsem.
- Właśnie. Na pańskim portrecie. Na tym obrazie, gdzie malarz pana namalował...
- Mnie namalował?
- Otóż to właśnie.
- Mnie?... A czegóż to akurat mnie? A nie pana choćby?
- Bo pan ma wielkie zasługi.
- Hm. Jakoś sobie nie przypominam. Może to pan przypadkiem ma wielkie zasługi?
- A skądże, nie mam żadnych zasług.
- Proszę, proszę. Więc jakiś malarz uwiecznił mnie na płótnie! Tak pan powiada? 
Tak czy nie?
- Głowę dam, jeśli trzeba. Sam ten obraz widziałem i mylić się nie mogę.
- A kiedy go pan widział i gdzie?
- W takim albumie chyba... Dawno, w bibliotece mojego ojca... A stoi mi pan 
przed oczyma jak żywy, z 
tym szczudłem wbitym... Tak, całkiem dawno, kiedy byłem małym chłopcem, to 
prawda...
Jenerał wsparty na łokciu wpatrywał się we mnie, nareszcie pełen zaciekawienia. 
Już się nie krzywił z 
bólu, grymas zniknął, twarz stała się jakby rozpogodzona. I choć wciąż tak czy 
inaczej obracaliśmy się 
wokół kwestii jego kalectwa, przestał ku mojej uldze potrząsać tym swoim 
kikutem, zapominając o nim 
na dobre.
- Więc ja jestem ten sam?... - szepnął uśmiechając się lekko.
Rozejrzałem się najpierw na boki, czy ktoś nas nie inwigiluje, i dopiero 
upewniwszy się, że nikt 
nas nie śledzi, w milczeniu skinąłem głową.
- Hm. To ile ja mogę mieć lat? - zafrasował się nieco jenerał.
- Sam pan wie najlepiej - odparłem szeptem, skoro on sam rzecz całą traktował 
tak sekretnie.
- A... to bystra odpowiedź - mruknął. - Sądzi pan, że mogę być od pana starszy, 
powiedzmy, o sto lat?
- Kto wie. Nie wiem... Tutaj wszystko jest możliwe. Wprawdzie nie za długo tu 
jestem, ale co do tego 
nie mam wątpliwości. Gdzie indziej różnie bywa, ale dopiero tutaj wszystko jest 
możliwe. Bo się po 
prostu urzeczywistnia.
- To też prawda... - przyznał jakby z ociąganiem, lecz w swojej wielkoduszności 
pochwalił mnie. - Ale 
nie przypuszczałem, że pan na to wpadnie...
- No, to nie było aż takie trudne. W pierwszej chwili, owszem, ujrzawszy pana 
miałem trochę kłopotów. 
Ale raptem pomogło mi szczudło! Wie pan, taki błysk pamięci. Pamięć nie zawiodła 
i wszystko się 
zgadza jak w zegarku.
- To moje szczudło, którego dawno nie mam! - zawołał jenerał.
- Właśnie, właśnie.
Głupio to powiedziałem, bo jenerał wołał w desperacji, ale - właśnie, właśnie - 
chciałem mu dać do 
zrozumienia, że nigdy nie daruję prześladownikom. Nie daruję tej nikczemności, 
jakiej się wobec 
niego dopuścili zabierając mu szczudło. Pobladłem z gniewu i odrazy. Tak, 
sądziłem wówczas, że 
nikczemności dalej posunąć nie można, ale wkrótce miałem ujrzeć coś jeszcze 
bardziej wy-; 
smakowanego, więc - można, można poza kres człowieczej wyobraźni, ad infinitum.
- Moje szczudło... - westchnął jenerał. - I taki pan ciekaw, co w nim ukrywałem?
Z napięciem wpatrywałem się w jenerała, który był przecie człowiekiem aż nadto 
doświadczonym, aby wiedzieć że w tych okolicznościach, w jakich tu żyjemy, nie 
muszę znać jego 
tajemnic, a może lepiej, abym nie znał ich wcale. Aliści moja przyrodzona 
ciekawość zawsze brała 
górę nad przezornością, inaczej nie wybrałbym sobie tak pomylonego zawodu jak 
reporter, więc w 
moich oczach musiał jenerał dojrzeć owo nieposkromione łaknienie: "No, no, co w 
swoim szczudle 
ukrywałeś, czcigodny bohaterze narodu polskiego? Tajną pieczęć? Tajne rozkazy? 
Pukiel włosów? 
No, no. Mówże. Co tam ukrywałeś?"
- Nic - powiedział jenerał. - Zwyczajnie nic. Bo mogę pana zapewnić - położył 
rękę na sercu - że
w moim szczudle nie było żadnej skrytki... Za bardzo je szanowałem... Gdyby je 
pan, zobaczył, sam 
by się pan o tym przekonał... A teraz niech pan się idzie położyć. Wygląda pan 
na bardzo 
zmęczonego. Nie mogę dalej z panem gadać, bo ta cholerna noga znowu mnie jebać 
zaczyna...
Idź pan na swoje łóżko - rozkazał i zanim zdążyłem od wrócić się, jenerał 
postękując jął potrząsać 
swoim kikutem, obrzmiałym do czerwoności.
Położyłem się na brzuchu i wtuliłem twarz w poduszkę. Dochodziły mnie różne 
szmery, 
przeważnie nieprzyjemne, ale stwierdziłem i tę różnicę między obserwacyjną a 
karmazynowa salą, że 
nie było tu żadnego postukiwania belzebubim kopytem, żadnego echa z przedsionków 
piekła. Widać 
polskie diabły fajrant miały. Jenerał się wyłgał, nie miałem wątpliwości, 
wykręcił się sianem i spławił 
mnie czym prędzej. Niech tam. Z historią tak zawsze, ma to do siebie, że 
przeważnie prawdy w niej 
nie dojdziesz. Na ogół cicho i bardzo grzecznie jest w karmazynowej komnacie. 
Tylko ktoś 
szwendając się szura kapciami po linoleum tak niemiłosiernie, że białej gorączki 
dostać można. Ale 
usłyszałem dwa głosy. Najpierw jeden, nie mogłem poznać czyj.
- Co temu jest, panie starszy? Gadał pan z nim.
- Czort go tam wie, ale zdrowo kopnięty - odparł opryskliwy nieco głos jenerała.
- Toś mi pan nowinę powiedział! Myślałem, że on na podsądnym.
- Dlaczego pan tak myślałeś?
- Bo wygląda, wiesz pan, jakby rąbnął skarb państwa.
- Na ile? - mruknął jenerał.
- Na ile? Na tyle, że aż go tu zamknąć przymuszeni byli... Jak i mnie. 
Wystarczy, że zrobisz pan coś, 
co w głowie się nie mieści, i sadzają tu pana na fest, bo inaczej im nie 
wychodzi. Tak czy nie? Ano 
widzisz pan. Ja tam swoje wiem, panie starszy. A panu gdzie tego gnata oberwało?
- Co pan wie? - odparł jenerał ignorując chamską ciekawość.
- Bo fachowiec jestem od takich spraw.
- Od jakich, panie święty, spraw?
- A od takich, co innym w głowie się nie mieszczą! Jasne? No, to mój resort... A 
pan jaki masz resort, 
panie starszy? Międzynarodowe renty inwalidzkie plus odszkodowania? Na tym też 
można zarobić 
niezgorsze ecie-pe-cie... Ho, ho, panie starszy, coś ja o tym wiem...
- A odwal się pan w kabanich podskokach!... - ryknął jenerał. - Spieprzajże, ty 
hryciu nieskrobany!...
- Cicho, cicho, idę - odparł rozeźlony głos. - Nudno, kurwa, to pogadać chciałem 
jak z człowiekiem - 
użalał się na odchodnym. - A taka ci to wredna kuternoga...
- Won! - wychrypiał jenerał.
Ten kuternoga!, chciałem zawołać za tym typem, aby go przynajmniej nauczyć 
poprawnej 
polszczyzny. Zanim jednak oderwałem się od poduszki obracając na wznak, tamten 
już oddalił się na 
korytarz i tylko tył łysej czaszki ujrzałem, żółtej jak zjełczałe masło. Gnom!, 
aż serce we mnie zamarło. 
Mój niezapomniany gnom! Lecz wnet się uspokoiłem, bo przecie ten typ był wysoki, 
zwalisty i kiwał się 
idąc, kolebał jak marynarz na chybotliwym pokładzie. Właśnie tak osobliwie 
stąpał, licho wie czemu, 
bo tu twardy grunt pod nogami. I wstyd, że przypomniał mi żeglarza. Jaki on 
marynarz? Chyba że 
mętnych wód. I pożałowałem, mocno pożałowałem, że leżąc z nosem utkwionym w 
poduszce nie 
podglądnąłem tego pojedynku między jenerałem a tą podstępną kanalią, bo 
wprawdzie słyszeć 
słyszałem, lecz nie ujrzałem na własne oczy, jak jenerał rozprawia się z 
prowokatorem. A szkoda, 
odrobić się nie da, bo nie nadsztukuję własną wyobraźnią całej abominacji ani 
wyrazu twarzy, ani 
gestów, ani nic. Uczciwość wzbrania, gdyż wiem, że z takich sztuczek koronnych 
świadków biorą się 
fałsze i nadużycia historyczne (vide: tabakiera w szczudle jenerała!). Choćby to 
właśnie. Albowiem 
dopiero teraz, po rozprawieniu się jenerała z tym prowokiem, agentem 
prześladowników, któremu nie 
udało się wsmyknąć w łaski naszego weterana, nabrałem przekonania, że ten dobry 
Polak mnie nie 
ołgał. Nie było w szczudle żadnej skrytki i - w tym cała chytrość jenerała. 
Wywiódł w pole ościenne 
policje, przeświadczone, że skrytka istnieć musi. Pewnie do dziś z 
niedowierzaniem to szczudło 
opukują. A kuku! Pięknie mi się wszystko zgadzało. Jeszcze mi balsamem na duszę 
spływały te słowa 
jenerała, którym byłem przytomny: "Odwal się pan w kabanich podskokach!" Otóż 
tak mówią do dziś 
tylko w stronach mojego dzieciństwa, tylko ci, co tam się urodzili, tak mówić 
potrafią. I są chytrzy, to 
prawda. Ale kłamać - no, to już nader rzadko im się zdarza, od bardzo wielkiego 
święta. Tak, że 
trzeba by wtedy grzmieć w dzwony. Więc jenerał z zaniemeńskich musiał pochodzić 
stron i wypadnie 
mi jeszcze wyjaśnić bliżej ten szczegół jego biografii - aż mi się lżej zrobiło 
na sercu, bo w ogólności 
spotkać krajana to zacna przyjemność, ale znaleźć. go tam, gdzie nikomu żyć nie 
ochota, to i więcej 
niźli błogosławieństwo boże.
- Kaleki po leki!...
Wrzasnął ktoś zaglądając do naszej sali. Jakieś indywiduum w zielonym pasiaku. 
Chmyz taki z 
rozanieloną gębą. I wielce z siebie rad pobiegł dalej piejąc z werwą, a głos 
jego na radosnym 
diapazonie niósł się po całym korytarzu: "Kaleeeki po leeeki!" * Nieświadom 
tutejszych obyczajów 
czekałem, co z tego wyniknie. Ostatecznie było to naruszenie Karty Praw 
Człowieka, jeśli się nad tym 
dobrze zastanowić, brutalna inwektywa, zwłaszcza że przebywał tu sam kwiat 
sarmacki, sól ziemi. 
Tymczasem zgromadzeni w naszej komnacie synowie Rzeczypospolitej ożywili się i 
jęli wymykać stąd 
jeden po drugim. Nawet ten, co uporczywie spał, wywlókł się spod koca. Jenerał 
zaś usiadł na łóżku, 
aby przypasować protezę. I owijał podudzie rzemieniem. Tylko Dziadek pogrążony w 
swoim jabłku 
wodził palcem po oblej skórce i cos mruczał pod wąsem tak ciuchutko, sobie a 
muzom, on jeden 
zignorował wrzask tego barbarzyńcy. Siedział zgarbiony pod brzemieniem 
wielkości. Reszta biegła do 
żłobu. Nikt z nas nie umiał się dorobić tak zintegrowanej osobowości.
Ogarnięty powszechnym pędem wydostałem się i ja na korytarz. A tam ciągnęła się 
kolejka 
stąd do Lwowa i z powrotem. Ani się spostrzegłem, kiedy już w niej stałem, a za 
mną tłoczyli się inni. 
Bił od nich wszystkich gęsty smród. Własnego smrodu pewnie nie czułem. Stojący 
przede mną 
mężczyzna w przepoconym pasiaku obrócił ku mnie nalaną twarz i mrugnąwszy okiem 
powiedział:
- Excelsis Deo, aż Polskę wzdęło!	
- Święte słowa - rzekłem.	
Ale on nie czekał na moją aprobatę. Prychnął i odwrócił się do mnie plecami. 
Zdążyłem jednak 
przyjrzeć się jego obrzękłej twarzy. Szkorbut albo puchlina wodna, bo kiedyś 
widziałem, jak to 
wygląda. Zaleciał mnie swąd machorki. Dymek smużył się z głębi kolejki. I 
czekałem, czy podadzą 
dalej tego peta. Przestępując z nogi na nogę, czekałem daremnie, bo naród 
schamiał przez te lata. I 
ten, co ciągnął swój dymek, rozkoszował się sam, namolnie i aspołecznie. Długo 
na to patrzeć nie 
mogłem, odwróciłem wzrok i spojrzałem w okno. Natychmiast zagapiłem się 
wszystek, aż mi oddech 
w piersiach zaległ. Za oknem stała Aurora borealis. Tak cudowna, że nic prócz 
niej widać nie było, ani 
przymarzłych szyb, ani krat. Taka przestrzenna. I roziskrzony śnieg. Czapy na 
drzewach, jodłach czy 
świerkach, całe w tej wielkiej zorzy. I rozmach polarnej swobody. Aż otworzyłem 
usta, aby zachłysnąć 
się tym najczystszym z czystych powietrzem. Poczuć, jak mi zęby cierpną, i 
wypełniony od środka 
ozonem ulotnić się stąd na zawsze.
- A ten się rucha jak kaczucha - odezwał się sąsiad szturchnąwszy mnie w bok.
Ten sam obrzękły szkorbutnik. Oszołomiony postąpiłem za nim krok czy dwa i już 
nie było okna ani 
zorzy, ślepa ściana. Długo stać nie mogłem, bo czułem słabość w nogach. Kiedy 
poruszałem się, to 
jeszcze nie bardzo, ale kiedy stałem bez ruchu, to tak. I cętki w oczach, takie 
podstępne, pojawiały 
się, a trochę się ich bałem. Oparłem się o gruby mur i tak czekałem w 
ślamazarnie długiej kolejce, 
która snuła się w głąb korytarza. Z obserwacyjnej wyszła ruda pielęgniarka ze 
sterylizatorem w ręku. 
Kogoś tam kłuła przed chwilą. Chwalić Boga już nie mnie. Może i nie była nazbyt 
urodziwa, ale 
poniektórzy oglądali się za nią. A bo to często widać tu zgrabne nogi? No i 
młoda. Przeważnie takie tu 
są. Zaaferowana przeszła obok nas. A mój sąsiad szkorbutnik, kiedy jeszcze 
świeciła nam w oczy 
łydkami, złożył swoją deklarację:
- Nie wygodził, nie wydolił, ale tę bym przypierdolił!
Właściwie było mi wszystko jedno, lecz tylko przez chwilę, bo ni stąd, ni zowąd 
krew we mnie 
zagrała. Schwyciłem go za kołnierz i przytknąłem mu pięść do nosa. Tym razem 
pasowała.
- Szanuj kobietę, szkorbutnik, bo ci ostatnie zęby wylecą!
Zaprawię go bykiem. Dawno nie byłem tak wściekły. Prychnął mi w twarz a w jednej 
sekundzie 
wyzwolił się ode mnie, sam nie wiem, jak mu się to udało, strząsnął mnie tak, 
jak kundla uwieszonego 
pańskiej poły. Ale mnie nie kopnął ani nie uderzył. Nawet się nie spodziewałem, 
jakie w nim 
spoczywają pokłady dobroduszności. Bodajby choć zaklął. Tymczasem, nachyliwszy 
się jak biskup 
nad bierzmowanym pouczył mnie całkiem bezinteresownie:
- Duża dupa, duży fiut, dla każdego taki miód!
No i wycofałem się z kolejki. Po prostu skóra mi cierpła, że znowu się odwróci i 
uraczy mnie jakimś 
świństwem, a ja lubię świństwa, owszem, ale nie w nadmiarze. Nikt się nie chciał 
przesunąć i wpuścić 
mnie do kolejki, stali ciasno jeden przy drugim, prawie leżąc sobie na plecach, 
więc zawędrowałem na 
samiuteńki koniec. I znów jak stąd do Lwowa i z powrotem. Ten przede mną, 
ostatni w ogonku, co 
pewien czas wykonywał ruchy kopulacyjne. Zadzierał przy tym do tyłu głowę. I 
potrząsał nią nieco 
niezwyczajnie. Trochę jak ogier, ale bardziej natrętnym niż dumnym ruchem. A 
przed nim trwał ginąc 
w oddali cały ogonek z tyłkami na właściwym miejscu i miało się wrażenie, czyżby 
i on je miał?, że ów 
wcale nie rasowy ogier rżnie ten cały potulny naród, rżnie od początku do końca. 
A jaki wytrwały, daj 
mu Boże zdrowie. Musiałem się odsunąć, aby nie kuksał mnie zadem. I zaraz w tę 
przestrzeń między 
nami wsmyknął się jakiś spryciarz, zwykły oportunista, który liczył, że jestem 
gapa, ale niech mu tam, 
takim cwaniakom przeważnie się zdaje, że oszukali frajera, kiedy człowiek po 
prostu przymknie oczy, 
bo mu tak wygodnie.
Obejrzałem się, czy znów jestem ostatni, lecz okazało się, że już kilku innych 
za mną wystaje. 
Zewsząd bowiem ściągali maruderzy najprzeróżniejszego autoramentu. Paru szło ze 
zwieszoną 
głową, powłócząc nogami, aż dziw brał, że znoszą to paskudne szuranie swoich 
kapci, od którego nie 
tylko moje ucho radiowe, ale zwykłe ucho musiało prędzej czy później dostać 
kociokwiku. Inny znowu, 
młody jeszcze, choć z zastygłą twarzą, nieruchomo niósł przed sobą ręce, zgięte 
w łokciach tak, jakby 
je zawiesił nad klawiaturą tuż przed koncertem, który nigdy się nie odbędzie. A 
jednego przywlókł ze 
sobą rozeźlony watażka, pomrukując na niego i klnąc. I ustawił jak bałwana z 
wytrzeszczonym okiem i 
czymś w rodzaju dobrotliwego uśmiechu nad otworem gębowym. Wzdrygnąłem się 
patrząc na niego, 
nie miałem bowiem wątpliwości, że stawiano mi przed oczy wszystkie te stwory, 
abym był zmuszony 
obserwować je i wyciągać odpowiednie wnioski. Eksponowano te psychofizyczne 
mutacje dla jakiejś 
nauki. Tylko jaka by to miała być nauka? Tego właśnie nie mogłem pojąć. Zgubiłem 
się. I 
wzdrygnąłem, tak, bo to było straszne. Nie budziłoby to we mnie lęku, gdybym 
znajdował się w swojej, 
znanej mi rzeczywistości, bo i tam wielu rzeczy nie rozumiałem i pewnie nigdy 
nie zrozumiem, więc 
zdążyłem się do tego przyzwyczaić, ale być w obcym świecie i nie móc czegoś 
pojąć, być może 
najprostszych spraw, to dopiero agonia, to dopiero straszne. Na przykład ten 
fenomen, stojący tuż za 
mną, raz się uśmiecha, raz się gnębi, a przy tym oczy ma znieruchomiałe. Raz 
kąciki ust idą mu w 
górę, raz w dół. I ja nie rozumiem, co on mi chce przez to powiedzieć! Raz w 
górę, raz w dół. I pauza. 
Nic nie rozumiem. Zwłaszcza że oczy jego są całkiem nieczytelne! Nie ro-2umiem 
tych jego sygnałów, 
co mnie może zgubić. Więc szukam ratunku. I nie namyślając się robię to samo, co 
on. Uśmiech. 
Podkówka. Pauza. Kąciki w górę, kąciki w dół. Pauza. Ale on nic, jakby nie 
napotkał na żaden z mojej 
strony odzew! Dalej robi swoje. Jasny piorun, nie tędy droga. Aż mi zimno, bo 
zaczynam pocić się że 
strachu. Przyrosłem do podłogi i uciec nie mogę, zresztą zdaję sobie sprawę, że 
nie mam już żadnych 
szans ucieczki. Ich twarze, te wszystkie twarze takie nieobecne, dlaczego na 
mnie się uwzięły? I ten 
golem z otwartą jamą chłonną, wytrzeszczonym okiem. I ten, twarz w twarz, 
najgorszy mój 
prześladowca. Uśmiech. Podkówka. Pauza. Zgroza. Jeśli najsilniejsze serce 
ludzkie nie wytrzyma 
więcej ponad trzy miliardy uderzeń, to ile ja wytrzymam tej gimnastyki? Kąciki w 
górę, kąciki, w dół. 
Uśmiech. Podkówka. Pauza. Uśmiech, podkówka, pauza. Uśmiech...
- A ty czego małpujesz?! W cyrku jesteś?... Zaczopował wam, chłopaki, całą 
kolejkę! Kuszaj no! 
Posuwać się! ja cię nauczę porządku! Nie słyszysz?...
Potrząsnął mnie za ramię i popchnął, aż poleciałem kilka kroków przed siebie 
skracając 
dystans do najbliższego kolejkowicza, którego z rozpędu grzmotnąłem w plecy. 
Natychmiast 
obejrzałem się, kto mnie tak urządził. Kopnąć by go w jaja. Marzenia nie 
spełniłem. Ot, zwykła w życiu 
następna frustracja. Nie mogłem spełnić ze zrozumiałych względów, bo był to 
watażka. Jeszcze coś 
fukał pod nosem, zanim podrzucił swój czarny czub, obciągnął swój biały fartuch 
i poszedł 
zamaszyście swoim szerokim,. sołdackim krokiem. Prawdę rzekłszy, gdy złość mi na 
niego minęła, 
szczęśliwy byłem, że mnie wyrwał z klinczu i już nie patrzę z bliska w tę 
zdalnie sterowaną, zastygłą i 
przeraźliwą twarz. Kąciki w górę, kąciki w dół. Czułem, że ona jest, jest tam za 
mną i cierpliwie, 
uporczywie czeka. Boże święty, żebym się tylko nie obejrzał! Za żadne skarby 
świata. Otarłem z czoła 
zimną lepkość.
Tymczasem ściągali skądś tam wypłoszeni przez watażkę dalsi maruderzy. Niosło 
się 
korytarzem takie głośne tup! tup! tup!, jakby kto w głuchy bęben walił. I 
pojawił się młody chłopak z 
rozwichrzonym włosem, w rozwianej kurtce piżamy i granatowych spodenkach, 
brodkiem korytarza 
skakał zamaszyście na jednej bosej nodze, bo druga była ucięta. Robił to lepiej 
niż niejeden 
trójskoczek, na mistrzostwach wszechkontynentów, wprawdzie skacze się na obu 
nogach, więc on 
tylko kicał, ale za to fenomenalnie, na zielonym rozbiegu linoleum. Pośliznął 
się, upadł na ręce, 
szybko wstał i balansując zdołał zachować równowagę, choć zdawało się, że ani 
chybi poleci głową 
na ścianę. Ale stracił rytm przez ten upadek i zdawałem sobie sprawę, jak mu 
ciężko wystartować bez 
podpórki, więc już spieszyłem muz pomocą, lecz przytrzymał mnie gwałtownie za 
ramię tenże 
spryciarz, który stał przede mną. Osadził mnie w miejscu bez ceregieli i dalibóg 
nie wiedziałem, skąd 
oni tu wszyscy byli tacy silni? Tymczasem chłopak spojrzawszy spode łba skupił 
się do skoku, odbił 
się piętą i pokicał dalej. Tup! Tup! Tup! Z takim impetem, że pęd wydymał mu na 
plecach piżamę i 
majtała się za nim pusta lewa nogawka granatowych spodenek. Nie dłuższych, niż 
noszą piłkarze. 
Znowu się grzmotnął, aż zadudniło, bo jednak erynie z właściwym sobie talentem 
zrobiły z tutejszego 
linoleum coś w rodzaju posadzki ,w Pałacu Elizejskim. Ktoś zaśmiał się do 
rozpuku, ktoś zaklaskał w 
ręce i nikt się nie ruszył, aby mu pomóc. Niektórzy zresztą nawet się nie gapili 
na całe to widowisko, 
jakby coś znacznie bardziej frapującego działo się właśnie przed ich 
znieruchomiałymi oczami. 
Zastygli tak w obliczu swoich mikro- czy makrokosmosów. A spryciarz trzymał w 
kleszczach moje 
ramię z wprawą wytrawnego milicjanta. Bałem się, że chłopak rozkwasił sobie nos 
i nieprędko 
wstanie, ale pozbierał ,się szybciej, niż można się było spodziewać, przysiadł 
na tej swojej jednej 
nodze i z wolna, balansując w powietrzu rękami, wyprostował się. Za to nikt mu 
nie dał braw, choć 
właśnie się należały. Bez zrównoważenia, jakie daje druga noga, zrobił klasyczne 
ćwiczenie, podniósł 
się z "fajki". Każdy wysportowany facet z dwoma zdrowymi nogami, wie, że wcale 
takie łatwe to nie 
jest, bo łacno można grzmotnąć tyłkiem. Znam tę sztukę, gdyż sam to kiedyś 
ćwiczyłem. Ale nikt mu 
nie dał braw za to, że się podniósł, a klaskali, kiedy upadł na twarz. Więc on 
podciągnął w górę łokcie, 
odchylił ciało w tył, przykucnął na swojej nodze i skoczył wyrzucając w przód 
tors i ręce. Wylądował na 
pięcie i tup! tup! tup! pokicał wzdłuż wysokiego korytarza, na którego nagich 
zimnobiałych ścianach 
prosiłby się jakiś obrazeczek dla rozradowania oka, choćby droga krzyżowa albo 
coś w weselszym 
guście, tańce ludowe chociażby, dużo kiecek i wstążeczek, na przykład krakowiak 
i mazur. Tup! Tup! 
Tup! Krakowiaczek ci ja! Tup! Tup! Tup! Dudni echo, dudni w cembrowanej studni! 
Tup! Tup! Tup! 
Albośmy to jacy tacy, jacy tacy, jacy tacy... Tup! Tup! Tup! Chłopcy 
krakowiacy... Tup! Tup! Tup! I 
dokicał bez upadku do samego końca. Widziałem, jak ustawił się w kolejce i 
oparty czołem o ścianę 
dyszał po swoim popisowym tańcu, natychmiast przez wszystkich zapomniany.
- Aleś ty spsiał - powiedział spryciarz zwalniając z uścisku moje ramię. - Same 
gnaty, niech cię Pan 
Bóg kocha.
- Spsiał, nie spsiał... - zacząłem, ale mi przerwał bezceremonialnie.
- Wiesz co? Ty tu żryj, koleś. Bo jak nie będziesz żarł, to raz-dwa się 
przekręcisz. Tu nie ma mocnych. 
Zapamiętaj moje słowa.
- Co... zrobię?
- No, przekręcisz się, i kwita..
Postawił oczy w słup, szczęka mu opadła i zrobił kliniczną fizys nieboszczyka, 
splótłszy ręce na 
piersiach. Zaśmiałem się.
- Brawo! Ale, wie pan, do tego mi daleko!
I śmiałem się wciąż i wciąż, bo czułem się tak pełen werwy, tak pełen życia, 
właśnie tego 
nieposkromionego we mnie życia, jak nigdy za minionych lat ani w dzieciństwie 
szybko ani 
odebranym, ani w młodości zawsze uwikłanej w mniej lub więcej dokuczliwe 
cierpienia, ani we 
wczesnym wieku męskim, kiedy człowiek popełnia tyle głupstw, zanim po szybkich 
latach czterdziestu 
nareszcie dojrzeje. Choćby nie całkiem, ale prawie już tak. Więc śmiałem się, bo 
- jak to? Ja kroję na 
nieboszczyka? Ja, który dorobiłem się wreszcie pasji życia i już jej wydrzeć 
sobie nie dam? A cóż on 
może o tym wiedzieć, cały ten spryciarz! Umie robić taką sztuczkę ze swoją gębą 
i to pewnie 
wszystko. Chyba go tu znają, więc popisuje się przed byle nowym widzem, zresztą 
całkiem zabawnie, 
jeśli ktoś lubi makabryczny humor. Niech go tam, Ale nie mógł lepiej trafić niż 
akurat na mnie, bo to 
dopiero śmieszne! Zobaczyć nieboszczyka w kimś, kogo rozpiera elan vital!
Tymczasem on osobliwie spoważniał, czekając cierpliwie, aż przestanę krztusić 
się ze 
śmiechu, po czym zniżył głos i ględził dalej, niestety nie zdając sobie sprawy, 
do kogo to mówi i po 
jaką ciężką anielkę.
- Koleś, koleś. Ja tu takich widziałem. Bracie, aż za długo tu jestem... Ty se 
nie myśl, że picuję... 
Prawdę ci mówię. Prosto w oczy, żebyś wiedział, co i jak. Żryj, bo kipniesz. 
Serce ci wysiądzie. Oni ci 
takie leki dają, że słoń by kwiknął i zdechł. Pamiętaj. O, tu, tu - po- stukał 
mnie w czoło - zakonotuj 
sobie na fest. Ja ci to, bracie, mówię, bo coś o tym wiem... Lepszej rady nie 
znajdziesz. Święte moje 
słowa popamiętaj. Bo ja nareszcie stąd spierdalam, za parę dni, w 
poniedziałek... Wypisują mnie, więc 
ja ci kłamać nie mogę, rozumiesz? Tego się nigdy nie robi na odchodnym. Więc 
jak, koleś? 
Skapowałeś?
Pokręciłem głową.
- Muszę przyznać, że jednak nie bardzo rozumiem, o co właściwie panu chodzi?
- No, dobra. To ja ci takiego jednego pokażę, tylko weźmiemy leki. No i 
zobaczysz, bracie, jak 
będziesz wyglądał za tydzień, dwa... Taki pierdolony szkielecik, tyle że się 
rusza. Szczęśliwy jak jasna 
cholera, nawet nie zmiarkuje, kiedy się przekręci.
Zamilkł, nagle wzruszył ramionami i pokazał mi plecy. Podreptaliśmy trochę do 
przodu, lecz 
kolejka snuła się ślamazarniej niż kondukt pogrzebowy i gdyby spryciarz nie 
bawił mnie rozmową, 
pewnie bym nie ustał dłużej z niecierpliwości i dawno poszedłbym precz.
- Proszę się nie obrażać - powiedziałem. - Proszę mi wytłumaczyć, o co panu 
chodzi? Bo jaki niby 
może być związek między mną a tym, co pan opowiada?
- O co mi się rozchodzi? - zniecierpliwiony obejrzał się przez ramię i 
spojrzawszy z ukosa, jakby miał 
wątpliwości, czy jestem przytomny, zawołał: - Ty się pytasz, o co mi się 
rozchodzi?
- No, właśnie.
- A żeż ty, baranku boży. Słuchaj uchem, a nie brzuchem Jasne? Człowieku, oni tu 
wszystko mają, w 
tym kombinacie. Analizy, śmanalizy. Kuchnie, pralnie, sralnie a medykamentów! Bo 
i do cholery i 
trochę tu takich jak ty! No i park tu jest, a jakże. No i cmentarz regularny... 
Brzózki takie. Białe, białe, 
bielusieńkie. Jak lubisz brzózki, to se tam leż. Masz, jak znalazł.
- E, do tego mi jeszcze daleko! - zaśmiałem się. - Ale teraz już rozumiem, w 
czym rzecz.
- No to i dobrze. Nie po to sobie język strzępiłem, ale jeszcze mi kiedyś 
podziękujesz - powiedział 
spryciarz i uśmiechnął się z zadowoleniem, lecz gdyby nawet się nie uśmiechnął, 
niczego by to w 
mojej ocenie nie zmieniło.
- Tak, tak. Pan cierpi na tanatofobię.
- Na co?...
- Nie taki znowu rzadki przypadek. Zdarza się nadwrażliwcom, hipochondrykom, 
nawet w młodym 
wieku. Mój kolega to miał długie lata. Zdarza się.
- Co się zdarza?
- No, takie zaburzenie osobowości. Uciążliwe, bo uciążliwe, ale można z tym żyć. 
Akurat od samego 
myślenia o śmierci jeszcze nikt nie umarł. Więc choć siedzi to w panu, nie 
przejmuj się pan zbytnio... 
Rozumiem, że to paskudne i porządnie człowiekowi nadokucza, ale zamęczyć, nie 
zamęczy. Bywają 
rzeczy gorsze. Więc nie martw się pan.
- Komu ty to mówisz? - szepnął wielce poruszony. - Mnie?...
- Nie trzeba się denerwować.
- A żeż ty! Lekarz się znalazł! Specjalista! Specjalista-klinicysta! Komu ty 
takie pierdółki wstawiasz? 
Twój kolega to miał? Twój kolega miał takiego samego szmyra jak ty!... Komu ty 
te brechty wciskasz? 
Komu? Nie rozumiesz, baranie, że ja w poniedziałek stąd wychodzę? Nawet tego 
skapować nie 
potrafisz? .A bodajby cię... To ja w poniedziałek stąd, kapujesz?, z Wariatkowa 
wychodzę, a ty 
będziesz tu kiblował do usranej śmierci!	
Zaperzył się, poczerwieniał, opryskał mnie śliną, ale nie mogłem mieć mu za złe, 
że tak 
wyładowuje się na mnie, bo coś mnie tknęło, że niechcący wyrządziłem mu krzywdę, 
tak 
mimochodem i całkiem zbytecznie, gdyż w gruncie rzeczy to chyba on miał dobre 
zamiary, a ja mu 
czymś niedobrym odpłaciłem, złośliwością, bo przecież cały czas czułem wredną 
satysfakcję - a może 
właśnie zawiścią, że taki spryciarz, cwaniaczek, byle kto, już stąd wychodzi, na 
wolność, tak, na 
wolność, a ja ze swoimi niewątpliwymi wartościami będę się w tych murach, w tych 
kazamatach 
poniewierał, aż Bóg nade mną osiwieje nie raz, nie dwa, po stokroć.
- Żartowałem...
- Powtórz to - wysapał spryciarz patrząc na mnie spode łba.
- Szczerze rnówię. Nic się nie dzieje. Kolejka długa jak cholera i nudno.
- Żartowałeś? - spryciarz zawahał się, ale niespodzianie szybko pękł. - Ale ty 
masz żarty, człowieku! 
Niechżeż cię... Będzie lepiej, jak sobie zapamiętasz... Jeśli żartujesz, to nie 
strasz nikogo... Bo nie 
jesteś u cioci na imieninach. Kapujesz, w czym rzecz?
- A tyś mnie niby .nie straszył?
- Ja? Żebyś tak zdrów był! Mówiłem ci tylko, co i jak, względem tego, żeś chudy 
bardzo... A ty, skoroś 
taki mądrala, zrobisz, jak ci się samemu widzi. Chcesz, to żryj, chcesz, to nie 
żryj... Twoja głowa. Coś 
tam sobie kombinujesz, można się połapać, że masz swoje sza-cher-macher, 
kombinuj, ale to już nie 
moja rzecz... No nie?
- Ano chyba... - powiedziałem dwuznacznie, a może i. wieloznacznie, bo zawsze 
lubiłem, gdy brali 
mnie nie za tego, kim jestem, więc całkiem mi odpowiadało, że w jego oczach mogę 
uchodzić za 
symulanta czy też, jak oni tu mówią, za podsądnego, albo wręcz za kogoś o klasę 
wyżej od 
włamywacza czy defraudanta, słowem - za postać wybitną, choć nieokreśloną. 
Wszelako jam temat 
był śliski, a ciekawość spryciarza nietajona, więc wolałem wymknąć się w 
bezpieczniejszą uliczkę. 
Akurat przypomniało mi się coś, o co dość dawno chciałem go zapytać jako 
zasiedziałego tubylca, 
mojego cicerone poniekąd.
- Ten chłopak - odezwałem się. - No wiesz. Ten, co tu skakał na jednej nodze.
- No, no, wiem.
- To było dla mnie dość okropne... Bo, widzisz, ja to pierwszy raz obserwowałem.
- Hm. A wolałbyś, żeby cię przez łeb zdzielił protezą?
- Dlaczego?
- A dlatego, że on, jak dostawał małpiego rozumu, to grzmocił tą cholerną 
protezą każdego, gdzie 
popadnie. Gościowi na sąsiednim łóżku całą facjatę rozkwasił i mało nosa nie 
złamał. Taki galant. No 
to ordynator kazał mu zabrać protezę i kwita. Nie ma co współczuć draniowi, sam 
się doigrał.
- Rozumiem. Każdego tak wychowują? A nie za srogo tu uczą miłości bliźniego? - 
spytałem nie mogąc 
się powstrzymać od tej naiwnej uwagi, jakbym zapomniał, że onegdaj - a może już 
trzy, cztery, pięć 
dni temu - leżałem przywiązany do masztu, abym nie mógł poruszyć ni ręką, ni 
nogą, a nikt się o mój 
los nie zatroszczył.
- Na ordynatora nie ma mocnych. Może on i dobry fachowiec, bo tak czy owak ludzi 
leczy. A jaki pan, 
taki kram. Na majówkę, toś tu, bracie, nie przyjechał... Zresztą wszędzie trzeba 
umieć się urządzić... 
No nie? Niejednemu, jak widzisz, bywa tu całkiem nieźle... Ale ja już mam to z 
głowy. Klawo tu jest, 
nie? Byleby tu nigdy więcej nie wrócić.
- A skąd się tu wziąłeś?
- A bocian mnie przyniósł.
- Więc kto cię tu wpakował?
- A tobie co do tego? - nastroszył się spryciarz.
- Ano nic.
- To i dobra - mruknął, lecz spojrzał na mnie z wyrozumiałością. - O takie 
rzeczy, bracie, nie pytaj tu 
nikogo. Jeszcze kto pomyśli, że węszysz. A tu człowiek chce bodaj tyle mieć dla 
siebie. Ma życzenie, 
to sam ci powie. Różnie bywa, różne gadki możesz posłyszeć. Ale nie myśl ty 
sobie, że to zaraz 
będzie szczera prawda. Bo tu nie każdy swoje wie. Poniektórzy nie wiedzą, po 
jakiej ziemi chodzą. 
Nie każdy, jak ja, nałykał się paskudztwa przy robocie. A i tak Bóg wie co mi 
się zwidywało... Na ten 
przykład, ssałem pierś u Matki Boskiej. Ale nie byłem mały Duży byłem. Taki 
kawał chłopa jak teraz.
Masz pojęcie? No i widzisz... Po co o tym gadać? Tfu, to przez ciebie! Niech cię 
cholera weźmie.
- Niby dlaczego przeze mnie?...
- A bo wlepisz w człowieka te swoje gały i słuchasz, jakby ci wszystkiego było 
mało, jakbyś chciał 
cholera wie co usłyszeć... No i masz, wyciągnąłeś ze mnie!... Ale niech tam. 
Powiedziałem, to 
powiedziałem. I szlus. Wyjdę stąd i tyle mnie będziesz oglądał.
- O, tak! - zawołałem porwany wizją, którą on mi tak niespodzianie odsłonił. - 
Kto przeżywa 
świętokradztwo, nie popełnia świętokradztwa, tylko zaspokaja prawdziwy głód 
świętości. Zaiste, mój 
bracie. Pewnie byłeś pozbawiony matczynego mleka. Młody jesteś, a po wojnie 
przeważnie karmią 
butelką. Biedne mammale cierpią, bo nie są do tego przez naturę przyzwyczajone. 
Co w przyszłości 
odbije się na nich jako gatunku. I już się odbija. Pierś to pierś. I nic jej nie 
zastąpi. Każdy o tym wie.
- Chwała Bogu - westchnął spryciarz z głębi duszy i uśmiech rozjaśnił jego 
zafrasowaną twarz, 
złotawą od piegów. - Chwała Bogu, że jesteś zdrowo kopnięty.
Poklepał mnie po. ramieniu uradowany szczerze, aliści nieświadom, że ja to tak 
wyraziście 
widziałem - te jego ruchliwe wargi wtulone w sutkę Madonny, szczodrej, żyznej, 
renesansowej, bo 
średniowieczne Madonny piersi nie obnażały. I te jego piegi, piegowate policzki, 
wzdęte słodyczą, i 
perkaty nos wciśnięty w pierś śniadą i krągłą, olśniewającą jak słońce słońc. 
Cieszyłem się, że 
odnalazł swoją boską mamkę i odstawił jej własne niemowlę. Bo właściwie 
nakarmiła go gratis. Takiej 
ceny, jak jej własny syn, nikt już ani przedtem, ani potem nie zapłacił.
- Uzdrowiła cię, spryciarzu - powiedziałem.
Ale on już odwrócił się i mrucząc coś wyciągał rękę po kieliszek, bo wreszcie 
nasza kolejka dodreptała 
do stolika. Nie był to właściwie kieliszek, gdyż nie miał nóżki, tylko taka 
czarka z grubego szkła, a w 
niej żółte i czerwone pastylki. Wsypał je do ust i nadstawił czarkę, do której 
stojący obok człowiek w 
pasiaku utoczył wody z dzbanka tak niewprawnie, że się przelała. Spryciarz przy 
popijaniu gwałtownie 
odrzucił głowę do tyłu i omal nie grzmotnął mnie w zęby. Cudem zdołałem się 
uchylić zrobiwszy 
błyskawiczny unik, tylko dzięki temu, że kiedyś podglądałem w ringu sztuczki 
Drogosza. Powinienem 
się nauczyć tutejszych obyczajów, bo umyślnie czy nieumyślnie mógł mi zrobić 
krzywdę. Spryciarz 
wrzucił swoją czarkę do szklanego naczynia z wodą, w którym poniewierało się już 
tyle czarek, że 
ledwie się mieściły. [ ulotnił się z grzecznym podziękowaniem.
Przyszła moja kolej. Na stoliku stała wielka drewniana taca z symetrycznymi 
przegródkami, 
trochę podobna do hotelowej tablicy na klucze, ale w przegródkach widać było tu 
i ówdzie czarki z 
pigułkami, bo większość przegródek była już pusta. W każdej poprzylepiane paski 
plastra, a na nich 
dużymi literami wypisane nazwiska. Nie zwróciłem uwagi na biały fartuszek 
siedzący za stołem, bo 
cała groza czaiła się w skrytkach tej tablicy, którą miałem przed oczami, w tej 
szaradzie, być może 
najtrudniejszej do rozwiązania. Każda czarka miała inną zawartość, choć 
powtarzały się podobne 
kolory pigułek. Lśniącobiałe, pomarańczowe, bordowe, żółte i czarne nawet. W 
jednych mniej, w 
drugich więcej, a w paru czarkach spoczywała zaledwie jedna pigułka. Ale 
najliczniejsze były właśnie 
te lśniącobiałe. Dawało to wiele do myślenia. Mogli domieszać dla niepoznaki 
trochę rozmaitych 
witamin, ale reszta to musiały być neuroleptyki albo psychotropy. Na tyle 
przynajmniej połapałem się 
w tej szaradzie ułożonej przez prześladowników tak chytrze, aby nikt się nie 
połapał. Takimi pigułkami 
można zrobić z człowiekiem prawie wszystko, co się zechce. I zaraz mnie tknęło. 
Jeśli oni wiedzą, 
podpatrzyli, że jak nigdy chce mi się żyć, że jestem w świetnym nastroju, 
fenomenalnym stanie 
umysłu, mam znakomitą passę i dryg do wszystkiego, to zapewne zechcą mi 
natychmiast to odebrać. 
I już w czarce z grubego szkła czyha na mnie pigułka czarnej śmierci, moru ducha 
i wiecznego 
przygnębienia, abym był jako ci, którzy snują się nie odrywając ani oczu, ani 
szurających stóp od 
podłogi, albo z pustym wejrzeniem stoją tam za mną w kolejce. Jak zwykle w 
chwili zagrożenia zwilgły 
mi skronie, choć pozornie zachowywałem całkowity spokój (nieraz mi wytykano, że 
mam angielski 
sposób bycia, tylko nie mogłem oderwać spojrzenia od tych koszmarnych pigułek.
- Pan?... - odezwała się siostra zawieszając głos w oczekiwaniu. - Pana 
nazwisko?...
Podniosłem oczy i dalibóg ujrzałem tę twarz, której nie spodziewałem się ujrzeć 
nigdy więcej. 
Pojawiło się to liczko tylko raz, gdy leżałem przywiązany do masztu. I włożyłem 
je między marzenia 
mojego dogorywającego ciała, między konwulsje konającej psyche. Wszelako całej 
tej urody, 
podpatrzonej niegdyś przez Rafaela, nie odniósłbym nigdy do rzeczywistości. 
Tymczasem przemieniła 
się w rzeczywistość z lekkimi wypiekami na policzkach. Oto jest i patrzy na 
mnie. Donna Cherubinek, 
de domo Serafinek. Wszelka flegma, wszelka rezerwa opuściła mnie w mgnieniu oka. 
No i zawołałem 
bliski uniesienia:
- Cherubinku... Witaj!
Nasrożyła się, jakby ta sroga mina miała chronić jej autorytet przed 
spoufalaniem się z nią, 
obecną na tak ważnym posterunku, przy czym jej odęta buzia stała się jeszcze 
bardziej dziewczęca, 
ale raptem zamrugała oczami i podskakując na krzesełku klasnęła w ręce, aż 
przypomniały mi się 
najwdzięczniejsze pensjonarki, które zdążyłem ujrzeć tuż przed wojną, a młodsi 
ode mnie tej 
przyjemności nigdy już nie zaznają.
- A, to pan! Pan Krzyś! - zawołała. - O, jakże się cieszę... Brawo, już na 
nogach. Proszę, niech pan to 
połknie, ale .zybciutko, żeby mi nie robić przykrości... - i z kuszącym 
uśmiechem podała mi czarkę 
pełną diabelskiego nasienia.
- Wszystko naraz? Całą aptekę? Przecież to z tuzin pigułek!...
- Dziewięć. Niech pan się nauczy. Za jednym zamachem. I dam popić wody.
- Za jednym zamachem?... Tereferekuku, nie ma głupich, miła panno.
- Niech pan spróbuje. Hops, chlups, i po wszystkimi
- Nie potrafię.
- Potrafi pan. Potrafi. Prawie każdy to potrafi. Wystarczy spróbować. No, 
szybciutko.
- Udławię się.
- Nie ma obawy, panie Krzysiu. Pan to zrobi tak sprytnie, jak trzeba, na pewno
- Mam kurcz gardła - wychrypiałem.
- Trochę dobrej woli. No, już. Po męsku. To są dobre leki, bardzo panu pomogą... 
I witaminy... Pan 
potrzebuje witamin. Przyjdzie żona i co? Ma zobaczyć takiego chudzielca? No już, 
panie Krzysiu.
- A które są witaminy?
- A te i tamte. No, już.
- Ale...
- Żadne ale. Banie Krzysiu... - całą buzię miała w wypiekach, aż zdawało się, że 
jej wielkie, wilgotne 
oczy też się spłoniły. - Nie można tak długo się certować. Widzi pan, ilu 
pacjentów czeka w kolejce? I 
wszyscy się niecierpliwią. Niech pan będzie koleżeński.
Obejrzałem się, ale oni stali za mną, tak jak stali - głusi, tępi1 i bez ruchu, 
żaden nawet nie syknął na 
mnie. Jakaż to niecierpliwość? Jeśli cokolwiek za mną stało, za moimi plecami w 
kolejce, to właśnie 
pudy cierpliwości. Więc do czego zmierza ta mała? Pokręciłem głową. I powoli 
zaczęło mi się 
rozjaśniać, że to wcale nie oni, tylko ja właśnie przez swoją opieszałość 
przyprawiam o rumieńce, 
wypieki, kropelki potu na skroniach tę po dziwu godną dziewczynę, która pragnie 
mi pomóc.
- Niech pan nie będzie uparty. No proszę, panie Krzysiu, proszę... - uśmiechnęła 
się samymi oczami. -
I trochę dobry dla mnie.
- Wcale nie jestem uparty. Dam pani dowód, Cherubinku. Sama pani nadmieniła, że 
potrafię to zrobić 
- powiedziałem z naciskiem - tak sprytnie, jak trzeba.
Voila!
I porozumiewawczo przymrużywszy oko wsypałem do ust całą zawartość czarki. Jedna 
pigułka, lśniącobiała, przylepiła się do zielonego dna, Więc wygrzebałem ją 
małym palcem i też 
wrzuciłem do gęby. Ale oczywiście nie starałem się połknąć tego świństwa. Szybko 
odwróciłem twarz 
w bok i nadstawiłem czarkę pod szklany dzban z wodą. Niespodzianie dla moich 
zamysłów przyszła 
mi z pomocą moja felerna ręka. Zatrzepotała jak gałązka na wietrze. Woda z 
czarki chlusnęła na 
podłogę.
- Aj, panie Krzysiu! Spokojnie, spokojnie – zawołał podniecony Cherubinek. - Nie 
trzeba się aż tak 
denerwować...
Przełożyłem czarkę do lewej ręki, aby mi ten w pasiaku, milczący podręczny, 
nakapał z 
dzbanka. A tymczasem w zamieszaniu zdążyłem zrobić to, na czym mi zależało. 
Uśmiechnąłem się i 
wlałem wodę do gardła. Tak samo gwałtownie odrzucając głowę do tyłu, jak 
spryciarz, który stał tu 
przede mną. Ale tego świństwa, które miałem w gębie, oczywiście nie połknąłem. 
Zdążyłem bowiem 
upchnąć językiem całe to diabelskie nasienie między dziąsła a policzek, tak pod 
górną, jak pod dolną 
szczękę. I woda czyściutko spłynęła przełykiem.
- Poszło?... - z gorliwością spytał Cherubinek, pod nosząc na mnie swoje uważne 
oczy.
Pokręciłem głową. Nie byłem ja taki głupi, aby udawać mistrza, co to za jednym 
zamachem 
połyka dziewięć pigułek. Choć bierze się do tego pierwszy raz. Więc wyciągnąłem 
rękę z czarką po 
następną porcję wody, aby dać dowód, że z uczciwością do sprawy podchodzę i 
rzetelnie uczę się 
rzemiosła. Ten łyk też był udany, bo żadne ziarno diabelskiego nasienia nie 
wymknęło mi się spoza 
zębów i - chwalić Boga - nie spłynęło w moje trzewia.
- A teraz poszło?... - dopytywał się Cherubinek. Położyłem rękę na sercu. Wtedy 
rozpromieniła się.
- A widzi pan?!... - zawołała z tak szczerą uciechą, do której tylko dziewczęta 
w jej wieku są zdolne. -
Brawo, panie Krzysiu!...
Nie mogłem podniecać jej entuzjazmu, gdyż bałem się: a nuż mnie zdradzi, choć 
odwracam go 
dyskretnie, mój wypchany policzek. Więc schyliłem się żwawo i pocałowałem ją w 
rękę, zanim zdążyła 
się żachnąć. I wymamrotawszy coś w rodzaju: merci, ulotniłem się stamtąd.
Ważne było, czy ktoś mnie śledzi i ma na oku moje poczynania, czy też mogę być w 
miarę 
swobodny. Ostrożność nigdy nie zawadza, a w moim wypadku była wręcz nieodzowna. 
Więc nie od 
razu skierowałem się tam, gdzie należy. Pokręciłem się po korytarzu, a nawet 
udawałem, że 
wytrząsam jakieś paprochy z kapcia, byle móc się rozejrzeć, czy nie ma gdzieś w 
pobliżu oczu i uszu 
królewskich. Ale tym razem, dalibóg, nikt mnie nie śledził.
No i chwała Bogu, bo skóra na mnie cierpła, że zmiękczone śliną pigułki roztopią 
mi się w ustach i 
całe to diabelskie nasienie spłynie we mnie jak w lubieżną Lilith, abym w 
konwulsjach rodził demony. 
Skoczyłem więc susem w wahadłowe drzwi i znalazłem się w azylu przypadkiem 
pustego wychodka. 
Schyliłem się nad muszlą pisuaru i ze zdziwieniem spostrzegłem, że ktoś tu był 
przede mną. Równie 
przebiegły Odys, pragnący przy zdrowych zmysłach powrócić do Itaki. Poznał się, 
jak i ja, na 
podstępnym diabelskim nasieniu i cichaczem wypluł z ust swoich te złowieszcze 
ziarna mieniące się 
barwą szkarłatu, śniegu i złocieńca w konsze pisuaru. Splunąłem i ja do muszli 
wszystkimi 
dziewięcioma pigułkami. Strumyczek wody spłynął z góry, zabulgotał, pigułeczki 
igrały podskakując, 
wywijając koziołki jak w cudownym źródełku. Zdążyłem nadstawić garść i wypłukać 
czarcim nasieniem 
zbrukane usta, wypłukać tą cudotwórczą wodą spod znaku Ave Maria. Bo był to może 
malutki, ale z 
pewnością cud. Wyraz nadprzyrodzonej aprobaty. Bo dlaczego akurat, gdy wyplułem 
z ust to 
paskudztwo, z góry spłynęła krystaliczna woda? Nawet jeśli strumyczek był 
zwalniany automatycznie, 
to dlaczego ocknął się w tymże momencie, gdy pozbyłem się czarciego plugastwa, 
ani chwilę 
przedtem, ani chwilę potem. Przypadek? Przypadki się zdarzają, ale kto nie 
potrafi odróżnić 
przypadków zwykłych, bez metafizycznego znaczenia, od przypadków wymownych, 
które już nie są 
przypadkami, lecz zgoła czym innym, ten jest tępym i głuchym ignorantem, 
szwendającym się po tej 
ziemi jak po nudnej wystawie naturalistycznego malarstwa, gdzie żadna 
niespodzianka nie ma prawa 
się przydarzyć. Jeśli Opatrzność w ogóle czuwa, a temu zaprzeczyć niepodobna, to 
czyżby tylko nad 
człowiekiem, psem czy rybą? Deszczem czy burzą? Czuwa także nad automatem. I 
powoduje nim, 
gdy uzna za stosowne. Otóż to właśnie. Trzeba by tą myślą podzielić się z kimś 
wykształconym w 
cybernetyce. Ale ostrożnie, bo podglądane Opatrzności nie należy do rzeczy ze 
wszech miar 
bezpiecznych. Przyjmijmy zatem, że to, co niepoznawalne, musi takie pozostać. A 
że nie ma gdzie 
odpukać w niemalowane drzewo, gdyż wszystko w tym azylu pociągnięte farbą, aż 
błyszczy, więc 
zgódźmy się na zasadę nieoznaczoności tego skądinąd genialnego piwosza 
Heisenberga. I tfu!, tfu!, 
na psa urok. Bo tymczasem uświęcona woda spłynęła, a kolorowe pigułki, ziarna 
neuroleptyczne, w 
muszli pozostały, bo za duże, żeby mogły uciec przez otworki pisuaru i zmyć się 
żwawo z ludzkich 
oczu. Wtenczas ktoś pchnął wahadłowe drzwi.
- A, tutaj jesteś!
I ze swoją piegowatą gębą wszedł spryciarz, a spieszyło mu się, bo już po drodze 
rozpinał 
rozporek. Cofnąłem się pod zieloną ścianę, a on rozkraczył się przed pisuarem.
- O, jasna cholera! - wysapał. - Znowu marnują ciężkie pieniądze!
Stał ze swoim na wierzchu i zamiast odlać się po bożemu, perorował dźgając 
palcem ku 
wnętrzu muszli.
- Tyle tiserciny, tofranilu, ataraxu, parkopanu! Witamin! No i truxal też tu 
jest... - wygrzebał palcem 
jedną brunatną pigułkę, podobną do pestki arbuza, obejrzał i wrzucił z powrotem 
do muszli. - Co za 
świnia to zrobiła? Jakby takie bydlę samo płaciło za leczenie... ale pospólny 
grosz, to jasne, można 
marnotrawić... Człowieku, masz pojęcie, ile to kosztuje? Jakby nie trzeba było 
wydawać tyle na te leki, 
to zaraz żarcie by tu było lepsze, jak należy... Kapujesz? Jedną taką świnię 
niedawno przyłapałem. To 
i drugą zdybię, jak mi Bóg miły... - z determinacją potrząsnął patafianem i 
zaczął lać do muszli wprost 
na przyczajone pigułeczki. Mimo mojej do niego awersji nie zdążyłem go ostrzec 
po chrześcijańsku, 
aby tego nie czynił, bo będzie nieszczęście, lecz kumojemu zdumieniu z 
diabelskiego nasienia nie 
buchnął gwałtowny dym ani swąd siarki przepotężny wcale się nie rozszedł, tylko 
na moich 
zawiedzionych oczach pigułki kąpały się w złotej ulewie. - A może to ty?!... -
rzucił spryciarz 
gwałtownie obracając ku mnie ryżawągłowę.
- A skąd... To do mnie całkiem niepodobne - odparłem zaskoczony gwałtownym 
pytaniem, jąkając się 
mimo woli.
- Niepodobne? To czego się cukasz?
- Nigdy bym tego nie zrobił - ochłonąwszy nieco rzekłem już płynnie.
- A właśnie, że tacy jak ty... - powiedział spryciarz chowając bindasa i 
potrząsając portkami, aby mu 
się zgrabnie ułożył w famurałach - ...robią takie rzeczy. Tacy, co świeżo tu są. 
I należytego 
pomyślunku jeszcze im niedostaje... Może powiesz, że się mylę, co, kotku? Chodź. 
Przyznasz się, 
przeprosisz. Powiesz siostrze, co i jak. I w porządku. Niczego złego ci za to 
nie zrobią. Zobaczysz. 
Dostaniesz nową porcję leków i tyle. Siostrzyczki tu są na medal. Znajdziemy 
taką, co nie zakapuje 
lekarzowi, ordynatorowi, ma się rozumieć. Mam tu swoje chody... No? Ty się nie 
krzyw, bo z kim 
innym inaczej bym pogadał. Za hale i cześć! Popatrz no, muskuły są? - naprężył 
mi przed nosem 
swoje bicepsy. - Do takiej ja formy doszedłem, że tamten świntuch mało nóg nie 
pogubił, jak go 
popędziłem do dyżurki. Woda mu się w tyłku zagotowała. No i dobrze, Ale z tobą 
mam życzenie 
perswadować jak kumpel z kumplem, bo widać, że baran to ty nie jesteś. No? 
Idziemy!
- Człowieku. Dzięki, że tak się o mnie troszczysz... Ale ja naprawdę tego nie 
zrobiłem.
- Gadasz. Nie wyplułeś leków do kibla?
- To nie ja - odparłem kłamiąc szczęśliwie pół na pół. - Już tam były.
- Były?...
- Właśnie. O tu, tu. W muszli były.
- A były, boś je tam wypluł.
- Prędzej bym sobie oko wyłupił - powiedziałem z wielką powagą.
Spryciarz, przyjrzawszy mi się z ukosa, podrapał się w ryżą głowę, po czym 
westchnął.
- No dobra. Niech ci będzie. Kapujesz, ma się rozumieć, że cię tu leczą, a nie 
trują, jak się 
poniektórym głupim ćwokom wydaje... - Zajrzał znowu do muszli i mruknął: - Masz 
rację. Za dużo tu 
na jednego. Widzisz te białe? Takiej porcji tofranilu żadnemu by nie dali, boby 
przekoziołkował do 
nieba. Musiało być dwóch. Albo i trzech. Znowu jakieś pieprzone cwaniaczki... 
Takiemu się zdaje, że 
okiwał lekarza. A tu sam siebie okiwał, baran jeden z drugim. I pamiętaj, 
bratku, że tu nic nikomu nie 
ujdzie na sucho... - raptem uśmiechnął się do mnie i poklepał mnie po ramieniu. 
- Ty tak słuchasz, że 
lubię z tobą gadać, chłopie... Chodź. Obiecałem, że coś ci pokażę.
Kamień z serca mi spadł, gdy nareszcie wyszliśmy! stamtąd. Mokry byłem, jakby mi 
ktoś 
sprawił tęgą łaźnię, choć akurat w wychodku było dość chłodno, gdyż przez 
uchylone szybki w 
zakratowanym oknie wpadał górą mróz i natychmiast smużąc się zamieniał w parę 
pod wysokim 
stropem, co zauważyłem dopiero wychodząc. Tak głęboko miałem ochotę odetchnąć, 
że omal mi 
powietrze z płuc ze świstem nie uciekło, zdołałem jednak nie zdradzić swoich 
emocji i nie obudziwszy 
czujności spryciarza zrobiłem głęboki, lecz cichutki wydech, tak jak mój brat 
taternik, gdy solidnie się 
zmęczył po ryzykownej wspinaczce. Podpatrzyłem go, jak to robił, i teraz mi się 
przydało. Różne takie 
mimochodem podpatrzone rzeczy zawsze mi się niespodzianie przydawały. Nie trzeba 
ich 
lekceważyć. Czasem to takie sobie drobiazgi, a bywa, że od drobiazgu może 
zależeć życie, coś o tym 
wiem. Moja matka nie tylko pod tym względem była mądrą kobietą. To właśnie od 
niej nauczyłem się,, 
że... wszystko może się przydać. Szliśmy rojnym korytarzem po zielonym linoleum. 
Wprawdzie 
spryciarz udzielił mi czegoś w rodzaju ego te absolvo, wyspowiadawszy mnie na 
gorąco, wprost na 
miejscu mojego przestępstwa, z błogosławionym skutkiem, lecz wciąż nie byłem 
pewny czystości jego 
intencji. Idąc z nim nie wiadomo dokąd, w gruncie rzeczy nie byłem go pewny ani 
trochę.
- A co takiego chcesz mi pokazać?
- Mówiłem ci. Nie pamiętasz?...
- Różne rzeczy mówiłeś. - A nie bądźże ty taki nerwus, człowieku. Jak cię 
cholera bez powodu bierze, 
to nie gryź w tyłek ani siebie, ani innych. Weź się na sposób. I jak ci gorączka 
do mózgu uderzy, 
zawołaj ty sobie: serwus, Niusia!... Kapujesz, w czym rzecz? Nie? To powtórz to 
sobie na odwyrtkę!... 
No, zamień tylko pierwsze litery. Na ten przykład - pradziadek przy saniach... 
No? He, he, he... Co?
Fajnie?... Nie jest to klawy sposób? Sra dziadek przy paniach... - cieszył się 
zacierając ręce. Nawinął 
się Cherubinek, rafaelowska nasza siostrzyczka, która zmierzała do dyżurki po 
rozdaniu leków. I 
tupnęła nóżką.
- Panie Maniek, jak pan nie przestanie używać takich słów!
I zaniemówiła z oburzenia, a policzki jej pałały. Spryciarz zmieszał się 
paskudnie. Największy 
cwaniak by się zmieszał w obliczu takiej ucieleśnionej niewinności. Wprost 
błagalnym gestem 
rozpostarł ręce.
- Jak Boga kocham, siostrzyczko...
- Gdzie pan jest, w spelunce? .
- A czyżbym ja wiedział, że siostra usłyszy? No, jak Boga kocham. Siostra to tak 
przeważnie 
napatoczy się i zaraz taka sroga. Szefowa karnej kompanii, nie przymierzając.
- Oj, żeby pan się nie napatoczył na ostatek, panie Maniek. A ja tu pracuję, 
proszę o tym pamiętać.
- Przecież siostra wie, że ja bym przy siostrzyczce złego słowa nie pisnął... Ma 
się ten fason. Taką 
babeczkę potrafi człowiek uszanować.
- Na nic pańskie wykręty - powiedział Cherubinek i niejako odwołując się do 
mnie, stojącego skromnie
i cicho, dawała nauczkę spryciarzowi, aż mu się piegi mieniły na gębie. - 
Wykurowany, zdrów, na kilka 
dni przed wypisaniem... I proszę, taki przykład chorym daje! Nowym pacjentom. 
Żeby sobie pomyśleli, 
że tu wszystko wolno!... Tak, panie Maniek?
Spryciarz w miarę mężnie zniósł ten atak, a może tylko udawał, bo dziewczyna nie 
mogła być 
sroga, choćby jej nawet na tym zależało, gdyż miała za dużo wdzięku. Bardzo 
niezwykłego, który 
wszystko wokół niej przeistaczał, ale bez cienia zmysłowości. Właśnie wdzięku 
Psyche, której Eros 
nawet nie śmiał dotknąć. I chyba korzystając z tej aury spryciarz pochwycił 
wiatr w żagle. l niczym nie 
ryzykując zrobił zmyślny unik.
--Właśnie, siostrzyczko... - odezwał się chytrze. - Właśnie względem tego, co 
wolno, co nie wolno... 
Znowu jakiś baran wypluł leki, za przeproszeniem, do kibla. Tylko co. Jeszcze 
tam są do obejrzenia.
- Och, znowu to samo! A kto to taki?
- Tego to ja nie wiem... - odparł spryciarz. - A bo skąd? Ostatnio, nie 
wymawiając, wolała siostrzyczka 
wziąć sobie do pomocy tego tam, gnojka, co nawet wody do kieliszka nalać nie 
poradzi... A nie mnie, 
prawda? Skąd mam wiedzieć, który to siostrzyczkę wykiwał?
Dalibóg nie poruszyłem się, nawet mi powieka nie drgnęła, a jednak Cherubinek 
podniósł na 
mnie swoje wielkie oczy i patrzył uporczywie ni to z żalem, ni to z troską, z 
coraz głębszym 
rozczarowaniem, coraz bardziej niedwuznacznie. Spryciarz sam nie wiedząc, co 
czyni, zdążył zawołać 
pochwyciwszy utkwione we mnie jej podejrzliwe spojrzenie.
- Me tędy droga, siostrzyczko. To nie on... Już go na tę okoliczność dobrze 
przebadałem... Nie powie 
siostrzyczka, że nie znam się na tym.
- Hm. Nie jestem taka pewna... - powiedziała przenosząc powoli wzrok ze mnie na 
spryciarza. - Ale 
prawda, że pan mi pomagał. I zasłużył na pochwałę.
- Tylko tyle? -czarował ją spryciarz.
- A co by miało być? Co by pan chciał?
- Pamiętam, że kiedyś był "chińczyk".
- No dobrze. Niech będzie. Z soboty na niedzielę mam nocny dyżur. To niech pan 
przyjdzie na 
"chińczyka".
- Byle tylko człowiek doczekał... - rozpromienił się spryciarz. - Ale, ale, 
siostrzyczko. Tam musiało być 
z dwóch, trzech cwaniaczków. Cała muszla zapchana femactilem.
- Dobrze, zajmiemy się tym - powiedział poważnie Cherubinek i poszedł, mały a 
kształtny, bardzo 
żwawym krokiem.
Patrzyliśmy za nią obaj urzeczeni, choć każdy na swój sposób. Z ciężkiego węzła, 
który upięty na 
karczku lśnił aksamitną czernią, można by spleść coś wspanialszego niż warkocz 
Bereniki, gotów bym 
się założyć, że po przymiarce opasałby całe niebo. A szkarłatna kokarda mieniąca 
się nad 
horyzontem krzepiłaby serca strudzonym żeglarzom, obieżyświatom. Tak, że przy 
tym zjawisku 
osławiony warkocz Bereniki zamieniłby się w lada jaki kosmyczek i skrył się w 
cieniu, całkiem 
niepozorny, i nikt by nań uwagi nie zwracał, a nocne niebo...
- To dopiero babeczka, nie? - westchnął spryciarz i klepnął mnie w łopatkę. - Z 
taką to ja bym się 
ochajtną. - Przecież to prawie dziecko - wyrwało mi się.
Spryciarz spojrzał na mnie marszcząc swoją piegowatą gębę i przymrużył oko.
- O, to, to. Jakbyś zgadł. Może nie? Różne babki człowiek ogląda. I pod nóż 
niejedna się nadaje. Ale 
jak zobaczy takie dziecko, to zaraz chciałby z taką małą mieć małe. A z innymi 
chała. Może nie?
- Dokąd ty właściwie mnie ciągniesz?
- A zaraz się przekonasz - odparł spryciarz popychając mnie lekko przed sobą ku 
otwartym drzwiom, 
w które wpadał korytarz. Minęliśmy po lewej obserwacyjną, skąd doleciał czyjś 
krzyk pełen 
błuźnierstw. Kątem oka spostrzegłem kilku nieszczęśników poprzywiązywanych do 
łóżek. Moich 
dawnych towarzyszy pokutujących tam nadal. Ludzkim okiem zajrzeć można wszędzie, 
tak jak ja 
zajrzałem przechodząc. Bo któż to pozna, że mi oczy osiwiały. Obym tam nigdy 
więcej nie zaglądał... 
A przecież ja tam byłem, tam w środku, tam razem z nimi, przywiązany do łóżka, 
byłem nie tak dawno, 
wyłem nie tak dawno, umierałem i niczego dla siebie prócz śmierci nie miałem, a 
śmierć dla mnie 
niczego prócz wzgardy. I ja to dobrze pamiętam. Więc ja sobie tak niby z 
zewnątrz patrzę?... Chryste, 
zmiłuj się.
- Co tam mruczysz, chłopie? - zagadnął spryciarz, zerkając przez ramię i mrużąc 
cwaniackie oczka.
- Nie boję się! - krzyknąłem. - I cały wasz załgany świat pierdolę!
- A niech cię! A proszę cię bardzo... - zachichotał, lecz w mgnieniu oka 
spoważniał podnosząc palec 
do góry- - Tylko, chłopie, nie bluzgaj tak ni stąd, ni zowąd, bo jeszcze kogo 
wystraszysz. I w pasy cię 
wezmą. Po jaką cholerę, nie warto.
- Byłem w pasach.
- Ho ho. Wielkie mi coś. A ja nie byłem? Kto tu tego nie popróbował! Masz się 
czym chwalić...
Weszliśmy do wielkiej, nie znanej mi sali, która rozciągała się w poprzek całego 
skrzydła 
budynku. Długa była, ale niezbyt szeroka, bo tylko dwa rzędy ciasno ustawionych 
łóżek mieściły się 
pod ścianami, od okien do okien. W środku jednak znajdowało się dość 
przestrzeni, po której 
namolnie krążyło kilku mężczyzn w rozmaitych pasiakach, każdy po swojej orbicie, 
przemierzając ją 
tam i z powrotem, jakby ich ktoś wprawił w uporczywy ruch wahadłowy. I widać 
było, że wcale się nie 
zmówili, choć z tą samą perseweracją czynią to samo. Jedni posuwiście, drudzy 
ślamazarnie, dreptali 
tak każdy z osobna. I nic ich nie łączyło prócz tego, że w głuchym-milczeniu 
chodzą tak, chodzą, 
chodzą. Nic prócz szurania kapci. Chyba że Duch Święty unosił się nad nimi, ale 
tego gołym okiem 
stwierdzić niepodobna.
Tymczasem przed nami biegł przesmyk do następnej sali tak rojnej, że nie miałem 
ochoty 
pchać się w to kłębowisko. Spojrzałem więc na swojego przewodnika, aby mu to 
powiedzieć, gdy on 
ująwszy mnie za ramiona obrócił w tył, w stronę tego łóżka, gdzie zamajaczył mi 
jakiś kształt, kiedy je 
przed chwilą minęliśmy, i I zdrętwiałem ze strachu. A był to taki strach, który 
do końca życia 
popamiętam.
Ujrzałem żywego martwego człowieka. Siedział wyprostowany, a wszystko w nim było 
nieruchome. Twarz oczy, powieki, ręce splecione na kościstej piersi, całe ciało. 
I spojrzenie z 
nieruchomym, zasuszonym błyskiem od którego zimny pot mnie oblał. Bo on, ten 
żywy martwy? 
człowiek, siedział z zastygłym uśmieszkiem Albo czymś w tym rodzaju. Tym 
bardziej niesamowitym że 
nie mógł się już w nic innego przemienić, bo trwał tak jak trwa, równie żywy, co 
martwy. Ale nie był o 
zabalsamowany na wzór egipski czy amerykański, wypatroszony i trocinami nadziany 
od środka, tak 
czy inaczej nie był zmumifikowany, choć niedobrze pachniał. Żyw był, bo 
cieniutka strużka śliny 
wymknęła się z kącik .nieruchomych warg i sączyła się na podbródek, lśniąca 
mieniąca się strużka 
życia w całej tej przeraźliwej martwocie.
A zatem różnego tu napatrzywszy się szkaradzieństwą różnych niepodobieństw pod 
tym 
gościnnym dachem gdzie zaiste nie ma rzeczy niemożliwych, pomyślałem sobie 
ochłonąwszy nieco, 
że mam do czynienia z bożkiem, zapewne bożkiem śmierci, magicznym uosobieniem 
człowieczego 
losu, przebiegłym unaocznieniem czarnej magii, symbolem zgonu, żywym wcieleniem 
rozkładu, 
bożkiem niedoścignionym, przed którym godzi się bić strachliwe pokłony. 
Pokłoniłem się po trzykroć 
przed jego obliczem, świadom nędznego strachu i równie nędznej śmieszności. Był 
we mnie szczery 
lęk, czarny i głęboki, atawistyczny. Albowiem przeraźliwe spojrzenie bożka, 
podkreślone 
wytrzeszczem, całkiem nieruchome, na pozór nic nie obejmując, utkwione było we 
mnie jak wzrok 
grzechotnika, który dostrzeże wszystko w nieosiągalnym dla nas polu widzenia. 
Więc czułem, że on 
mnie widzi, jak chce i kiedy chce, na wylot, na wskroś. I wątrobę moją, i 
przekrwione zwoje mózgu, i 
duszę, cokolwiek ona warta. Jest to bowiem wszechwidzące spojrzenie, które miało 
w sobie coś z 
Treuga Dei. Coś z miłosierdzia i przebaczenia mimo szyderczego błysku. Mimo 
owego uśmieszku, 
który trwał na wycieńczonym, skamieniałym obliczu.
- No co, nie klawy on jest? - spytał po. chwili spryciarz z karygodną 
bezczelnością profana nie 
mającego pojęcia, czym może być magia.
- Zamilcz, na psa urok - syknąłem. - Nie drażnij go, człowieku! Nie wiesz, czym 
to grozi? - szepnąłem 
gorączkowo. - Możesz zacząć rozkładać się za życia...
- A skąd ci takie zajoby pchają się do głowy? - mruknął spryciarz, lecz 
wzdrygnął się, co uznałem za 
dobry znak.
- A widzisz - szepnąłem. - Tu nie ma żartów.
- A niech cię! - prychnął. - Ty sobie myślisz, że to kto?... Wilkołak?
- Gorzej - cofnąłem się. - Biada temu, kto mu się narazi. Żałuj za grzechy swoje 
i chodźmy stąd.
Po czym natychmiast skłoniłem się przed tą nieruchomą twarzą, nieruchomym 
ciałem, siedzącym 
sztywno na cuchnącym i zaniedbanym łóżku, na tym swoim ołtarzu pozbawionym 
wszelkich śladów 
pietyzmu, jakby kult jego wygasł, jakby przez tylu ludzi, którzy się tutaj 
szwendali, pozostał 
zapomniany mimo swej nieruchomej obecności. Poniechany przez wyzwolonych, 
mądrych, 
roztropnych i światłych barbarzyńców.
- Zestrachałeś się? Ej, ty, baranku boży... - wymruczał spryciarz z 
politowaniem, choć widać było, że 
dobrze się bawi, jakby w tej strasznej przecież chwili kryło się coś śmiesznego. 
Nie wiedziałem, 
mocno zaniepokojony, czy nadal chronić tego ignoranta przed czyhającym na ofiarę 
fatalnym urokiem, 
którego siła sprawdza się od prawieków, czy też pozwolić mu zginąć wskutek 
przyrodzonej głupoty, 
wyzwalającej klątwę z samej głębi tego nieruchomego spojrzenia... A ten 
zadowolony z siebie profan, 
nie szanując wytrzymałości moich nerwów, bezczelnie wyzywał los, aż chciało się 
zawołać: rudy do 
budy!, zanim będzie za późno.
- Zestrachałeś się... A widzisz, widzisz. Mokry jesteś, chłopie. Nieźle cię 
wzięło... - wycedził 
spoglądając na mnie z ukosa. - No to ja ci pokażę, co to za wilkołak!
- Nie dotykaj go! - zdążyłem krzyknąć ujrzawszy, na co się zanosi.
Lecz spryciarz prychnął pogardliwie i na moich oczach uczynił z nieruchomym 
bóstwem coś 
takiego, za co powinien natychmiast paść w drgawkach, tknięty pląsawicą. 
Mianowicie ujął 
spoczywającą na piersi rękę, chudą i wynędzniałą, po czym bezceremonialnie ją 
wyprostował, aż 
zawisła sztywno w powietrzu. Tak ją zostawił, i tak trwała nie opadając. Jakby 
na dowód, że to 
spryciarz ma nieziemską władzę nad bóstwem, a nie na odwrót. W dodatku nic go za 
to nie spotkało, 
a jego czerstwa gęba tryskała wyśmienitym humorem. Natomiast odarty z wszechmocy 
bożek siedział 
z wzniesioną cezariańskim gestem prawicą, nie zdradziwszy, aby mu się cokolwiek 
przydarzyło, 
sztywny, nieruchomy, z tym samym obliczem, tym samym szyderczym uśmieszkiem.
Spryciarz spostrzegłszy, że zaniemówiłem, nacieszył się moim zdumieniem, 
rozsmakował się i 
chcąc mi pokazać, że to nie wszystko, co z powolnym bóstwem, z tą nieszczęsną 
kukłą zrobić potrafi, 
przemienił jej cezariański gest w uderzenie do daszka. Bożek siedział i 
salutował wszem wobec. Przy 
czym nic się nie zmienił, tylko pod napiętą, woskową skórą sterczały żebra jak 
obręcze. A więc to nie 
on nieszczęście ludziom przynosi, tylko sam na siebie ściągnął nieszczęście. 
Unicestwił się mimo 
woli. Niespożyta jego magia, poczęta w zaraniu dziejów, żywa przez wieki, w 
naszych czasach została 
okiełznana. Pojmana jak czarna mucha. Unicestwiona. Wyśmiana. Biedak wynędzniały 
biedak przez 
Opatrzność zaklęty w automat. Bezmyślny automat, którym można operować tak i 
siak. Bodaj tylko ta 
strużka śliny na podbródku, przez Opatrzność przegapiona, a może pozostawiona 
umyślnie, 
świadczyła o jego niegdysiejszym życiu. Straszny był jego upadek, tak jak 
straszny jest zawsze 
zmierzch bóstwa. Ale biada temu, kto by je do cna pogrzebał. Temu biada, kto by 
zlekceważył ten 
szyderczy uśmieszek przyczajony w skamieniałej twarzy, jakże złowieszczy, jakże 
wyrazisty, podczas 
gdy ów nieszczęśnik tak posłusznie nam salutował. Patrząc na to zżymałem się do 
bólu, aż wszystko 
we minie zadygotało.
- Niech on opuści tę rękę! - zawołałem bijąc pięścią w poręcz łóżka.
Ale moje wołanie nie dotarło do nieruchomego ani też nie zrobił na nim żadnego 
wrażenia ten 
krótki wstrząs, gdy łóżko drgnęło spazmatycznie.
- Gadaj do ściany! - zaśmiał się spryciarz i z uciechy zatarł ręce świdrując 
mnie chytrymi oczkami. - To 
taka sztuczka, że on tu jest, ale go nie ma. Kapujesz? Taka spryciula. Morduchna 
śliczna... - 
pogłaskał go po głowie jak swojego pinczerka, jeśli pinczerek może być aż tak w 
bezruchu swoim 
straszny. - On ci jeszcze coś pokaże...
Zwinął w pięść jego salutującą dłoń, a rękę zgiętą w łokciu ściągnął w dół do 
boku, aż jęła 
sterczeć pod wymownym kątem o symbolice międzynarodowej. I oto ten bożek nie 
bożek, 
uśmiechnięty cyborg nie cyborg, ten martwy?, żywy? człowiek, przed sekundą tak 
patetycznie 
oddający honory, mnie, każdemu, całemu światu, który nań patrzył, teraz 
pokazywał mi wała. A ja nic 
nie uczyniłem, bo zastanawiałem się, ile w tym obelgi, a ile rozpaczy, czarnego 
nieszczęścia, o którym 
nikt z zewnątrz wyobrażenia mieć nie może, i gorzkim zbiegiem okoliczności 
przypomniało mi się, ilu 
to bliźnich w moim życiu pokazało mi to samo, gdy pragnąłem im pomóc albo 
nieopatrznie pomogłem.
I gdy tak stałem milcząc, gruchnął wokół śmiech. Kilku gapiów obiegło to 
nieszczęsne łóżko. 
Kwiczeli trzymając się za brzuchy. A spryciarz im wtórował. Szczęśliwy i dumny 
impresario. Istotnie 
rozrywek tu niedostawało. Wśród gromkich ryków radości bożek ani drgnął. A 
szyderczy uśmieszek, 
utrwalony na jego twarzy, znakomicie dopasował się do gestu, który taką budził 
wesołość. Nawet nie 
mrugnął powieką. I dlatego okazał się najwspanialszym komikiem, jakiego można 
oglądać. 
Skamieniały siedzi na łóżku z ręką zgiętą w łokciu, wszystkim pospołu pokazując 
wała. Wpadł mi w 
ucho ten okrzyk, to któryś z nich, ubawionych, zawołał tak ze szczęścia. Więc 
stałem powściągając 
się, ćwicząc w wytrzymałości, aby im nie psuć zabawy. Długo to trwało, gdyż 
coraz to ktoś nowy, 
ściągnięty wrzawą, przyłączał się do pospólne j uciechy. Sam watażka w białym 
kitlu przyleciał 
zaintrygowany, pokiwał głową z aprobatą, nic zdrożnego nie ujrzawszy w wesołym 
widowisku. Chyba 
dawno nie było tu tak wspaniałej zabawy. Wreszcie pośmiali się, pośmiali i zmyli 
jeden po drugim. 
Ostatecznie nawet naga dziewczyna opatrzy się prędzej czy później, a cóż dopiero 
szkielecik 
pokazujący gapiom symbolicznego wała. Więc został tylko spryciarz, ja, no i on, 
ten skamieniały.
Wówczas bez słowa podszedłem do łóżka i ułożyłem mu rękę tak, jak trzymał ją 
wówczas, gdy 
go ujrzałem, na piersi. I kładąc ją tam, poczułem uderzenia jego serca. Aż mi 
dech uwiązł w gardle. 
Kiedyś w dzieciństwie do tknąłem zmartwiałego wróbla i było tak samo, tak ja 
wówczas odezwało się 
rozkołatane, przerażone serce. Więc to był człowiek, w którym kołacze życie! Z 
krwi i koś człowiek, z 
którego prześladownicy zrobili kukłę wy wioną na pośmiewisko. Gorączkowo 
zapragnąłem nr pomóc. 
Trzeba go położyć, przykryć, aby mu było ciepło i wygodnie. Zatroszczyć się jak 
o wróbla, bo wróbel 
jednak ożył i pofrunął sobie, dokąd chciał. To prawda. Natomiast on z 
niezrozumiałych przyczyn nie 
chciał się łożyć. Gorzej, bo nie opierał się zrazu, gdy go kładłem ostrożnie, 
aby się nie rozsypał, 
dopiero gdy chciałem go ułożyć na poduszce, zesztywniał znienacka i zawisł tak z 
zadartą głową, 
jakby usiłował się podnieść. Takie to robiło wrażenie, choć właściwie leżał 
nieruchomo, nie dotykając 
głową poduszki. I jakby mu wcale nie było okropnie niewygodnie w tej osobliwej 
pozie. Dalibóg, jak 
pustelnik albo święty Pański, który umościł kark na cierpliwym kamieniu. Ale 
przecie nie było tam 
żadnej podpórki. I zatrwożyłem się - jeśli tak dalej pójdzie, to on za chwilę 
może zacząć lewitować! Nie 
wiedziałem, co robić w niesamowitym popłochu, który mnie ogarnął.
- Zostaw go! - huknął znienacka spryciarz. - Czego go męczysz? Siedział, to 
siedział. I było mu 
dobrze. Po co się wtrącasz? Do jasnej cholery!
W porę to zostało powiedziane. Otrząsnąłem się i czym prędzej posadziłem go z 
powrotem. 
Zdążyłem odetchnąć, gdy znów siedział po dawnemu - nieruchomy, z szyderczym 
błyskiem w oku. 
Kontemplując, bo ja wiem co? Zastygły w tej niepojętej kontemplacji czterdziestu 
czterech wróbli 
bezsensu. Tylko strużka śliny ciekła mu wciąż z kącika warg na nie ogolony 
podbródek. Wtenczas nie 
namyślając się połą swojej flanelowej kapoty, mojego zielonego szynela, otarłem 
tę mieniącą się ślinę 
z jego podbródka i z wychudłej piersi, na którą skapywała. Zrobiłem to bardzo 
skrupulatnie i dokładnie, 
a potem odwróciłem się i poszedłem, mając nadzieję, że zostanę sam, lecz 
spryciarz, który sobie 
mnie upodobał, natychmiast ruszył za mną, depcząc mi po piętach. I tak jeden za 
drugim, przez wąski 
przesmyk między łóżkami, wyszliśmy na zielony korytarz, nasze Pola Elizejskie, 
naszą Picadilly, 
naszą Marszałkowską Domu Obłąkanych. Tutaj wśród ruchu i gwaru przystanąłem 
raptownie, 
ściskając spryciarza za łokieć. Czekał cierpliwie, co anu chcę powiedzieć, aż 
jąkając się z przejęcia 
spytałem: - Dlaczego? Dlaczego on tak osłupiał? Spryciarz pogardliwie skrzywił 
usta. Nie zastanawiał 
się długo nad odpowiedzią. Mówił szybkim, rozdrażnionym głosem i złość mu z oczu 
wyzierała.
- Dlaczego? A przekonasz się... Z tobą będzie to samo. Jak nie zechcesz wcinać, 
jeść, jeść, ile 
wlezie... Żeby organizm miał czym przetrawić te wszystkie leki, które musisz 
brać - Ani się obejrzysz 
będzie to samo... - postukał palcem w moje sterczące żebra. - Taki sam byłem, 
gotów do wysiadki... A 
widzisz, jaka ze mnie klasa?! - i huknął się w tęgą pierś.
Jakby nie słyszał, że zawyła syrena. Przeraźliwym, falującym dyszkantem. Z drzew 
za oknem 
zerwały się stada kawek, wron i krążyły przesłaniając niebo.
- Słyszysz?
- Co takiego?
- Wyje.
- No to dobra. Zaraz będzie obiad.
- Przylecą - mówiłem nie odrywając oczu od okna. - Stamtąd przylecą. Rozpylą na 
setki kilometrów 
gaz j neuronowy... Wszyscy się nałykają. Kobiety, dzieci, kto żyw i zdrów. 
Nałykają się do syta. A pod 
wpływem tego draństwa dostaje się murowanej schizofrenii. To będzie wojna 
psychochemiczna. 
Właściwie to już jest.
- Co ty, chłopie, odpiąłeś?...
- Widzisz te kawki? One pierwsze podostawały kręćka.
- Bo ten gwizdek nad kuchnią zawsze je płoszy. Jak zabuczy, to ptaki z drzew się 
zrywają. ,
- Właśnie to mówię.
- Gówno prawda. O jakimś gazie mówisz... Człowiek sam z siebie dostaje kręćka. 
Albo od gorzały. 
Więc wybij sobie z głowy tę jakąś bździnę, która miała ci zaszkodzić Bo jasna to 
rzecz, chłopie. Sam z 
siebie dostałeś szmyra. I tego się trzymaj.
Syrena zgasła z jękliwym westchnieniem.
- Zatkało cholerę. No i dobrze - odezwał się spryciarz. - Ona mnie też z 
początku wkurzała. Ale teraz 
to się przyzwyczaiłem... - uśmiechnął się niewyraźnie. Czy ty nie chciałbyś, 
chłopie, pójść do łóżka?
- Z tobą nie - powiedziałem. - Z Zośką Loren.
- Nie ma tak dobrze - mruknął spryciarz.
- Nie? To z Ingrid Bergman. Spryciarz popatrzył na mnie z osobliwym namysłem,
- A tobie staje? - spytał mrugając oczami.
- Jeszcze jak! - skłamałem.
- No to dobry jesteś - wycedził. - Nie każdy tu taki... szczęściarz... - po czym 
zamilkł, zastanawiając 
się, wreszcie machnąwszy ręką poszedł przed siebie, a ja za nim.
- Czyli co? Same wałachy tu chodzą?
- Coś koło tego... - mruknął postępując naprzód z pochyloną głową. - A cholerny 
świat... Nareszcie 
stąd wychodzę, to ci powiem... Przez kilka tygodni byłem do niczego. A ja mam 
dwadzieścia sześć lat, 
człowieku. Całkiem do niczego. Jak śnięty piskorz. Albo kołatka starego dziadka. 
Choć weź i się 
powieś... Jest się z czego śmiać,
co?	
- A czy ja się śmieję?
- Jakbyś się śmiał, to dałbym ci w mordę. A że się nie śmiejesz, to dlatego ci 
to mówię... Miałem już 
zamiar w kiblu się powiesić. Brakowało mi jeszcze jednego ręcznika, a stryczek 
byłby fest, nie do 
urwania. Węzły w wodzie zmoczysz i nie popuszczają, nie mają prawa... Bo, 
widzisz, człowiek się 
morduje, dopóki wie, że ma po co. A jak nie ma po co, to na cholerę mu taka 
zabawa... Bo cały gips, 
że nikt ci tu nie powie, co i jak, i nikogo o to nie spytasz. Same lekarki. Same 
pielęgniarki. Jedna 
młodsza od drugiej. No to jak spytasz, kiedy ci wstyd. Ordynatora widzisz od 
święta na obchodzie, 
zawsze do kupy z tymi wszystkimi dzierlatkami. A jak przeleci korytarzem, to 
zapycha jak Emil 
Zatopek. Zanim zdążysz,, zatrzaśnie ci drzwi przed nosem. I możesz sobie pukać 
do gabinetu, ile 
dusza zapragnie, bo ci z reguły nie otworzą... Tu ci nikt nie pomoże... Czasem 
trafi się niegłupi 
pielęgniarz, jak ten siwy Tęgawek, co tu jest od sprzed wojny... Ale o tym 
trzeba wiedzieć...
- Mówisz - przerwałem mu mimo woli - mówisz o tej brutalnej małpie ż wywiniętą 
wargą? Pasuje do 
reszty tych bydlaków.
- Bo ja wiem, czy pasuje. Ochronka to nie jest. Tu się z nikim nie będą cackać. 
Zasadę mają taką, że 
każdemu kota pogonią. Aż się nauczysz moresu. Odkąd przestałem rozrabiać, byli 
dla mnie grzeczni. 
A i pogadać z kim było, choćby z Tęgawkiem. On przy mnie jednemu takiemu, co 
przyszedł się użalić, 
że mu od stu dni zwisa, wyklarował, co i jak, a tak ci rozumnie, że tamten ze 
szczęścia mało go po 
rękach nie całował. Sam bym całował, jak Boga mego. Ale wtenczas, kiedy te 
ręczniki tak szyto-kryto 
pod kocem na stryczek kręciłem, nic ja o tym, ze to niektóre leki tak właśnie 
działają, nic ja o tym nie 
wiedziałem... I że trzeba cierpliwości. Proste, nie? Ale właśnie cierpliwości to 
mnie już dawno zbrakło. 
Wiesz, jak sobie pomyślałem... - zawieszając głos spojrzał na mnie ukradkiem, 
jakby znów ocknęły się 
w nim wątpliwości, czy jestem człowiekiem dostatecznie poważnym.
- No? - spytałem zafrapowany.
- Jak koniec z moim, to i koniec ze inną - oświadczył kategorycznie. - Tak to 
się rzeczy miały. No i 
kręciłem stryk... Nocą, kiedy wszyscy spali. I tak mi było żal życia... Tak 
cholernie żal... Im bliżej tej 
godziny, tym gorzej, bo widziałem, że zaraz stryczek będzie gotów, zaraz trzeba 
będzie wstać, no i 
przemknąć się do kibla, zanim świtać zacznie... Dopóki cicho i głucho, zanim kto 
żyw, pobiegnie odlać 
się po nocy... A tak mi było żal, że coś mnie w środku ssało i ssało, aż mi 
mrówki chodziły po 
grzbiecie... Ale nie dotknąłem go, niech ręka boska, bronił Zawziąłem się jak 
nigdy. Wolisz wisieć 
kalafiorem, to wiś, skurwysynu, ale ja cię za Boga mego ni dotknę... No i tak. 
No i, chcąc nie chcąc, 
trzeba było wepchnąć stryczek za pazuchę... No i upychałem powoli i bez 
pośpiechu, bo i do czego 
było się tu spieszyć, tak czy, owak będzie ze mną koniec... I raptem, kiedy 
poczułem ten cholerny 
stryk na piersi, takie ciężkie powrósło! z ręczników przez siebie samego 
skręcone na swój własny 
kark... Wtenczas, wiesz, co się stało?... - spojrzał na mnie oczyma pełnymi lęku 
i wielkiego zdumienia.
- Jasne. Stanął.
- Jak drut! - schwycił się za głowę i tak zamarł na długą chwilę. Wszystkie 
piegi na pobladłej twarzy 
mieniły się w dwójnasób.
Ktokolwiek przeżył swoją własną śmierć, ocknie się z tego już innym człowiekiem. 
I być może 
to jedyna niewątpliwa korzyść z owego przeżycia, które nie każdemu się 
przydarza. No i chwała Bogu, 
bo nie godzi się czego takiego życzyć bliźniemu swemu. Wiedziałem coś o tymi 
choć ze mną tak się 
obszedł zwykły przypadek. Ale niewielka to w gruncie rzeczy różnica. Trzeba 
uczyć się kochać życie 
żyjąc, a nie poprzez doświadczenie śmierci, nie tylko dlatego, że można się 
omsknąć nieodwołalnie 
na drugą stronę, prosto w czarne objęcia Thanatosa, o których nic nam nie 
wiadomo, bo tamtych 
wrażeń już nigdy sobie nie przekażemy. Chociaż - któż to wie, na litość boską... 
I kiedy tak stałem 
dywagując sobie do woli ,spryciarz ochłonął nieco z ognia wrażeń, które sam 
rozniecił Uśmiechnął się 
kręcąc głową.
- Ot i sztuka, człowieku. Dajesz wiarę? Pomyśl, przez tego głupiego drania 
mogłem się powiesić... 
Niech go drzwi ścisną! Dobre, co?
- Bywa i tak. Sam wiesz, Maniek, jak to nieraz bywa.
- A ty czego się martwisz? Przeszło, poszło. I szlus.
Śmiej się pan z tego. No nie?
- A z czegóż tu się śmiać... - wybąkałem, bo od pewnego czasu mimo jego 
pokrzepiającej opowieści 
czułem się nieswojo, ostatecznie też coś całkiem bezużytecznego nosiłem w 
spodniach, nie da się 
ukryć, lecz postarałem się jakoś wybrnąć widząc jego zdziwione spojrzenie. - 
Opowiedziałeś mi to 
wszystko, żeby mnie zabawić?
- Chłopie, jak ty masz na imię? Jak na ciebie wołają?
Powiedziałem mu, nieodmiennie pełen podziwu dla mojego własnego patrona, który 
niósł na 
ramieniu Chrystusika przez rwące nurty Jordanu. I co by było, gdyby go upuścił? 
Jakże by wyglądały 
dzieje naszego świata, gdyby to niesamowite niemowlę pochłonęła woda? Wyobraźmy 
to sobie!
- Bo ty słuchasz... Rozumiesz, Krzysiek? Ja nikomu tego nie opowiadałem... I nie 
będę. Czym się tu 
chwalić? Ale ty tak słuchasz... A może ty ksiądz jaki jesteś? No co? Zgadłem? 
Gadaj prawdę!
- A daj ty mi żyć, człowieku...
- No dobra. Wszystko jedno... Bo tu za moich czasów było paru księży. Nie myśl 
zaraz, że prałatów 
czy innych szarż pod komendą Pana Boga. Same młodziaki bywały, ma się 
rozumieć... Ale jeden tylko 
ćpał pomarańcze, a drugi tak się bał własnego cienia, że gęby nie otworzył, a do 
modlitwy klękał 
dopiero, kiedy wszyscy spali, niech mu tam. No a trzeci, co przed tygodniem 
wyfrunął stąd w 
podskokach, to siedział albo chodził wszędzie z otwartą księgą, ślepił w tę 
knipę i różne mądrości 
stamtąd dla siebie wyczytywał... Ty, jak ich tak dzień po dniu widziałem, to 
wiesz co? Oni wszyscy 
razem i każdy z osobna takie szacher-macher robili, że niby nie są księża, a 
skąd! Nawet ten, co tę 
knipę ze wstążeczkami obnosił, mówił, jak go pytali, że jest jakiś tam prawnik 
czy co... Tak to było, 
chłopie. Kapujesz, o co się tu rozchodzi?
- Hm. Może im nie pozwolono wykonywać tu żadnych obowiązków duszpasterskich albo 
coś w tym 
guście.
- E, tam. Jak każdy zdrowszy pacjent może co niedzielę pójść do kościoła? Jest 
kaplica. A ci z 
wolnym wyjściem, kiedy chcą, to chodzą! A bo tu kto komu zabrania pogadać z 
drugim człowiekiem? 
A co my robhrr cały dzień?... No, Krzysiek. Jak myślisz, o co im się 
rozchodziło? Szmyr nie szmyr, ale 
na twój rozum to wcale nie za trudne.
- Musiałbym zobaczyć człowieka, pogadać... a tak, co ja mogę o tym wiedzieć?
- A na mój rozum to jest tak. Wstyd im było, kapujesz? Wstyd im było, że ksiądz 
może mieć szmyra! 
Bo kręćka możesz mieć ty i ja. I stu innych popaprańców. Proszę bardzo. Wszystko 
w porządku. Ale 
ksiądz? Za Boga świętego, nie. Taki przegrany neptek w sutannie nie ma prawa 
mieć szmyra, 
siedzieć tu w Wariatkowie, trzepać kapucyna. Zgadzasz się czy nie zgadzasz, ale 
tak to jest, chłopie. 
Już ja się na tym poznałem. Pożeniliby się, popaprańcy, zamiast tu miejsce 
zajmować No nie? 
Zresztą, co mi tam do księżowskich zajobów. Nie moja rzecz, tylko chyba masz 
prawo czegoś 
spodziewać się od księdza. Czasem trzeba człowiekowi od kogoś pomocy... A ten ci 
łeb w książkę 
wsadzi i za głupi jesteś dla niego... Ech, szkoda gadać. A ty, coś mi pomógł, 
toś mi pomógł. No i klawo 
jest, Krzysiek
- Ja ci pomogłem?
- Jasne. Zwaliłem z siebie, no tak, człowieku, wszystko zrzuciłem, a gniotło jak 
jasna cholera. Już 
myślałem, że wyjdę stąd i do śmierci będę się nosił z takim zakalcem w środku... 
A tu mas, poszedł 
won. I więcej nie ma co rozpamiętywać. Koniec. Kropka. No i chwała Bogu. Ale 
pamiętaj... - zawahał 
się i zamilkł patrząc mi prosto w oczy.
- No? - tym razem naprawdę starałem się mu pomóc.
- Kiedy stąd wyjdę, nie znamy się. I jak mnie gdzieś przypadkiem spotkasz, to...
- Rozumiem. Jak sobie życzysz. Wszystko jasne, Maniek.
- No to graba - wyciągnął do mnie dłoń i żachnął się zaskoczony. - Ręki nie 
podasz?
- A cholerny świat, coś mi się zwichrowała...
- Pokaż!
- Co tu pokazywać? Skręca się, o widzisz, Jak u paralityka. Z nadgarstkiem coś 
nie w porządku.
- Dawno to masz?
- Nieważne. Każdy tu coś ma nie tak, jak trzeba.
- Leć z tym do lekarki, Krzysiek.
- E, szkoda fatygi. Samo przejdzie. Na mnie wszystko przysycha jak na psie.
- Dobra, dobra. Podejdźmy do zabiegowego.
Właściwie było mi prawie obojętne, dokąd idę, bylebym był w ruchu. Gdzieś we 
krwi siedział 
nienasycony zaiste spiritus movens! Hamowanie tego popędu, pożądania, 
namiętności ruchu, stawało 
się wręcz niemożliwe. Nie do wytrzymania. Za dużo jest splotów mięśni pod skórą. 
Jakże trzymać na 
uwięzi płomień, kiedy człowiek sam jest żywą pochodnią. I wyraźnie czuję - 
ilekroć nie dam im ruchu, 
powietrza i swobody - swąd swoich mięśni, który przenika skórę, gdy tlą się we 
mnie wydzielając 
przykry odór spalenizny. Wysłuchiwałem wynurzeń spryciarza tylko dlatego, że 
wciąż krążyliśmy po 
korytarzu tam i z powrotem, gdy on gadał, a ja narzucałem tempo krążenia, tego 
ruchu, który był mi 
zbawieniem. Ilekroć przystanął, ciągnąłem go za rękaw. Więc i przed otwartymi 
drzwiami 
zabiegowego dreptałem w kółko, podczas gdy spryciarz wiódł dyskurs z opryskliwą 
siostrą. Tą samą 
nałożnicą Bourbonów, której w pierwszej chwili nie poznałem, bo zmieniła 
szykowną blond koafiurę na 
bardziej skromne uczesanie i nie wyglądała już tak, jakby zaraz miała tańczyć 
gawota z następcą 
tronu. Jednakże profilu tak łatwo zmienić się nie da, więc pozostał w swojej 
haczykowatości na wskroś 
arystokratyczny.
- Przestańcie się tir kręcić! Nie ma pani doktór. Nie ma i nie będzie. Nie 
rozumiecie, co się dzieje?
Nie odrywając się od swoich zajęć, szperając w apteczce, prychała na nas, wielka 
i dorodna, niemal 
jak Demeter, Ceres lub Kybele, tylko nie odziedziczyła po nich ani łagodności, 
ani dobroci dla 
zwierząt. A w cieniu jej Potęgi w głębi zabiegowego, przycupnął mój ulubiony 
Chochlik i tak cichutko 
pisał coś w wielkiej księdze, jakby go wcale nie było. Zastanawiałem się - 
spojrzy na mnie czy nie 
spojrzy, ale nie oderwała oczu od swojego mozołu.
- Pięciu nowych przywieźli na oddział! A pan się jeszcze pyta, dlaczego pani 
doktor jest taka zajęta? 
Piętrowe łóżka mamy stawiać albo hamaki wieszać u sufitu?
- Na przedwiośniu przeważnie taki urodzaj, siostro - wtrącił spryciarz, mądry 
doświadczeniem.
- Wiosna nie wiosna, a was nigdy nie zbraknie - prychnęła zatrzymując na nas 
zjadliwe spojrzenie. - 
Zamiast sterczeć tu bez pożytku, moglibyście opłukać kieliszki... Pomóc nam choć 
trochę.
Wskazała głęboki zlew, w którym poniewierało się mnóstwo szkła. Obie przegrody 
zawalone zielonymi 
czarkami, w jakich podawano nam leki.
- Owszem. Czemu nie. Zawsze pomożemy - zadeklarował spryciarz nie mrugnąwszy 
okiem.
Złość mnie wzięła - jakim prawem on tak skwapliwie mną rozporządza? Niech sam 
zakasuje 
rękawy. Przecież nie tylko rękę mam felerną, ale nie mogę wykonywać żadnej 
pracy, która by mnie 
zmuszała do sterczenia w miejscu. Kiedyś miałem popęd reporterski, a teraz mam 
popęd witalny, taki, 
że ugotuję się bez ruchu. Lecz zanim zdążyłem powiedzieć, co myślę, spryciarz 
dorzucił po pauzie:
- ...Ale po obiedzie. Zaraz będzie obiad. Szkoda rozbabrać robotę.
I kukśnięciem w bok przynaglając mnie do pośpiechu, czmychnął stamtąd tak żwawo, 
że nasza blond 
Kybele wytrzeszczyła oczy. No i dobrze, pomyślałem, dobrze zagrać jej na nosie.
- Szlag by trafił! - wysapał spryciarz, kiedy byliśmy już daleko na korytarzu. - 
Myć te zasrane kieliszki... 
Za pomywacza się tu najmowałem?
- Niech cię licho. A już myślałem, że nas wrobiłeś!
- Widzisz, zależy, kto prosi... Na przykład Hania. Albo Basia choćby. Albo nawet 
Ela... To inna rzecz. 
Dla samej Hani, bracie, tysiące kieliszków umyłem, jakby kto policzył. Ale dla 
tego koczkodana... nie 
ma mowy.
- Jaka Hania?
- No ta, co leki dziś dawała.
- Aha... - wreszcie się połapałem, że ma na myśli Cherubinka. Przecież ona ma 
semicką buzię, 
pomyślałem nie da się ukryć... Zresztą broń Boże ukrywać coś tak naprawdę 
pięknego. Powinna być 
na całe życie oddana sztuce. Zostać pełną ukojenia muzą, artystką, grać na 
wiolonczeli. Zamiast 
trwonić swoje wdzięki wśród nas, cholernych popaprańców, jak mawiał Maniek 
spryciarz. Taki w niej 
zakochany! I co mu z tego przyjdzie? O, to musi być niewyczerpana miłość, jeśli 
można ją mierzyć 
tysiącem kieliszków!
- Tobie też się podoba, nie?
- Ma berberyjskie oczy - powiedziałem.
- Jakie?
- Wszystko jedno...
- Nie wszystko jedno, gnojku, bo nie pozwolę...
- To nic złego... To tyle, co piękne.
- A, to inna rzecz - uspokoił się Maniek. - Ale ty czasem, jak co chlapniesz, to 
zamuruje człowieka. A 
gdzieżeś ty się takiej mowy ponauczał? Niech cię drzwi ścisną.
Natychmiast stałem się ostrożny. Nikogo nie powinien obchodzić mój fach. 
Strzegąc swojego 
prawa do zwyczajności, czym prędzej zmieniłem temat puszczając mimo uszu 
niewygodne pytanie.
- Nie dziwię ci się, że nie lubisz tej Bourbonki... No, tej przełożonej czy 
oddziałowej, czy jak jej tam. 
No, co wytrzeszczasz gały? Tej blondyny, coś jej odmówił mycia kieliszków... Ale 
musisz przyznać, że 
urodę to ona ma. Dziedzictwo krwi tak rychło nie zanika, widać po niej rasę...
- Co ty znowu pieprzysz? Jaka ona oddziałowa? Ech, Krzysiek, widać, żeś ty 
nietutejszy... Nasza 
oddziałowa to taka kobita, że do rany przyłóż! Jakby nie ona, to tu byłby jeden 
wielki bajzel. To 
równiaczka z Woli. Wysoka, czarna. I wesoła. Tak naprawdę to ona tu jedna śmiać 
się potrafi... Te 
siusiumajtki długo jeszcze mogą się od niej uczyć. A ta twoja blondyna... - 
prychnął z niesmakiem. - 
Ona tu na zastępstwie. Przyszła z jakiegoś tam instytutu, gdzie docent docentem 
pogania. I jedna z 
drugą sztafiruje się pod tego, owego pana doktorka. Rajskie życie, nie? No więc 
tutaj ona wszystko 
ma za złe... Kapujesz? Nie poszedłbyś zobaczyć, jak ich kąpią? No, tych pięciu 
nowych...
Więc wstąpiliśmy do naszego Baden-Baden, łazienki ogromnej jak apartament 
wyłożony śliską 
posadzką, w którym wzdłuż całej ściany naprzeciw wejścia wisiały umywalki i 
zaledwie dwa lustra 
pokryte rosą. Gawiedzi zbiegło się sporo, przygnanej ciekawością, z wyraźnym 
podnieceniem 
asystującej przy tym obrządku, jakby to była szczególna uroczystość, chrzest z 
wody czy co, u licha? 
Tych nowych wcale nie było pięciu, tylko trzech. Z dwóch chrzcielnic sterczały 
dwie mokre głowy. Na 
tym wyczerpywała się ilość sakralnych wanien. A ten trzeci stał w łachmanach i 
trząsł się czekając na 
swoją kolejkę. Ledwie dyszał. A trząsł się jak zaszczuty bies przed 
egzorcyzmami. Był tak 
nieprawdopodobnie brudny i upaprany, jakby go wydłubali spod sterty śmiecia i 
zgnilizny na gnojnej 
górze. Aż gołębio-siwa Mateczka marszczyła nos. Siedziała bowiem na zydelku, 
kapłanka tego 
misterium, .dostojna i uważna, trzymając na podołku szaty godowe, złożone w 
kostkę niebieskie 
pasiaki świeże i czyste. Podręcznym jej zaś był watażka, nasz pielęgniarz z 
hajdamackim czubem, 
który zakasawszy rękawy szorował ryżową szczotką grzbiet schylonego w wodzie 
cierpiętnika. 
Trzymał go za kark i nurzał nosem w pełnej mydlin wodzie. Gawędź nie dając po 
sobie poznać, czy to 
jej się podoba, czy nie, śledziła w nabożnym skupieniu cały ten proceder. A 
watażka szorował 
zaciekle, jakby chciał się dobrać do dziesiątej skóry. Aż w dołku ssało, kiedy 
ryżowa szczotka szurała 
po chudym grzbiecie. I raz po raz plusk, kiedy długi nos nurzał się w mydlinach. 
Takich doznając 
ablucji człowiek w wannie, kruczowłosy i śniady, nawet nie prychnął, jakby mu 
się właśnie taka pokuta 
należała za wszystkie grzechy przeciwko Bogu, ludziom i światu, jakby 
sprawiedliwie musiał tak ryć 
nosem w brudzie, który na sobie nosił, nurzać w nim twarz i oczy, aby przekonać 
się, jak paskudną 
zawiesinę stanowią grzechy nasze, zdarte wreszcie z ciała i duszy ryżową 
szczotką. Czyżbym ja też 
uzyskał taki sakrament, zanim na dobre wkroczyłem w te progi, abym był policzony 
między 
wybranych? Nie mogłem sobie przypomnieć. Zastanawiałem się patrząc na obie 
chrzcielnice, 
wypełnione wodą żywota, na kłęby pary, kłęby kadzideł, na dobrotliwą Mateczkę, 
lecz nie mogłem 
sobie przypomnieć... Nawet tego sacrum, szczotki ryżowej na swoim grzbiecie. 
Widać ominęło mnie z 
grzechów oczyszczenie i psim swędem przemyciłem tutaj swoją upapraną duszę.
- Wstań pan! - rozkazał watażka.
W powszechnym milczeniu, które towarzyszyło całej uroczystości, słowa te 
zabrzmiały jak 
dzwon na zmartwychwstanie. Człowiek w chrzcielnicy poderwał się natychmiast. W 
ten sposób się nie 
wstaje, w ten sposób podskakuje się do nieba. Jakież to było ludzkie, choć może 
nie pasowało do 
podniosłej chwili, której winna towarzyszyć godność i powaga. Tymczasem on 
wyprysnął goły z 
odmętów grzechów swoich, które pluszcząc sięgały mu ledwie do kolan. I całkiem 
nagi rozejrzał się po 
całkiem nowym świecie. Gawiedź ulżyła sobie, zachichotała. A jego oczy spoczęły 
raptem na siwej 
Mateczce, która opryskana wodą odsunęła nieco swój zydelek. I spłoszyły się te 
oczy tak niesamowitą 
trwogą jelenia, duże, żywiczne, wilgotne. Z tym bolesnym wejrzeniem człowiek ów 
przykrył dłońmi 
obnażone lędźwie. 1 wówczas, gdy zastygł z wyprężonymi rękami, nagi, smukły, z 
odsłoniętą piersią, 
wróciła i godność, i należna tej chwili powaga. Trwało dalej misterium z 
grzechów oczyszczania.
Zafrapowany patrzyłem na tego katechumena nie pierwszej już młodości, bo krucze 
włosy zdążyła mu 
przyprószyć siwizna. W śniadej twarzy dawno musiał umościć się smutek i został 
tam na dobre. Co 
było, minęło; co jest, minęło; co będzie - minęło bezpowrotnie. To właśnie można 
było z tej niezwykłej 
twarzy wyczytać. Był to Cygan. A watażka szorował mu pośladki. Patrzyłem na 
śniade ciało, śniadą 
nagość, gdy on spojrzał na kraty w oknie. I mięśnie zadrżały mu pod skórą. Boże 
Abrahama, Izaaka, 
Jakuba, tak się zatrwoży ostatni koń na ziemi, gdy śmierć zajrzy mu w oczy. 
Biedny nomada. Nie jest 
to sprawiedliwe, pomyślałem, aby człowiek ten aż taką cenę płacił za przyjęcie 
go między wybranych. 
Co innego my, osiadli kołodzieje. Nam łacniej obejść się bez przestrzeni, my 
potrafimy żyć za kratą. 
Chcąc nie chcąc swoje odsiedzieliśmy w ciągu wieków, swoje odsiedzimy, z Bożą 
pomocą. Ale on, 
nieodrodny syn przestrzeni, tak swobodny, że nie ma ojczyzny? Nawet sztuczny 
ptak w klatce 
wygląda strasznie. Cygan uciekł spojrzeniem od kraty i skrył spłoszone oczy pod 
powiekami. W 
samiuteńki czas, bo watażka akurat chlusnął nań kubłem wody. Prosto na głowę, w 
samo ciemię. 
Mroźny to musiał być strumień, wprost z czystych źródeł wiary naszej. Nawrócony 
zadygotał, 
zaszczekał zębami, lecz ani okrzykiem, ani westchnieniem nie wyraził swego 
zachwytu, a został 
przecie z pyłu świata oczyszczony, z hańby żywota obmyty. A milczał. Między 
sprawiedliwych 
policzony, podniesiony do godności mieszkańca domu obłąkanych. Milczał, bo widać 
było po nim, że 
nie zostało mu nic oprócz milczenia. I pomyślałem, że trafił nam się oto bardzo 
mądry człowiek. Aż 
dziw, że nie nosi na piersi cygańskiego krzyża z gwoździ do podków. Taki bowiem 
krzyż z hufnali 
kryje w sobie głęboką tajemnicę, ciemniejszą niż Chrystusowa. Więc on milczał 
nagi i bezgrzeszny 
przed całą gawiedzią. Mało o kim rzec można - ecce homo! I wtedy ocknął się 
jakiś błazen, bo nie ma 
takiej chwili - nieszczęścia, śmierci czy cierpienia - żeby nie odezwał się 
jakiś błazen.
- Panie Władziu, szkoda myć Cygana!
- Każdego myję, jak trza - burknął watażka.
- A Cygan i tak czarny zostanie!... - zaniósł się rechotliwym śmiechem.
Przekonałem się już, że w tym domu kochają się śmiać z byle czego, lecz tym 
razem nikt 
wesołkowi nie zawtórował. Kto inny zamilkłby jak niepyszny, ale twarda to była 
sztuka z przaśną gębą, 
spojrzawszy na niewdzięczną publikę, skrzywił się z niesmakiem i wybiegł na 
korytarz wołając: - 
Chodźta! Chodźta! Cygana myją! Chodź-ta, ludzie! Na cygańskie wesele! Zawsze 
gorszy biały Cygan 
niż czarny! Chodźta, ludzie! Cygana myją!...
Moje wyćwiczone ucho rozpoznało ten sam głos, który wywrzaskiwał przed 
południem: Kaleki 
po leki!... Ani chybi ten sam. I tak samo dudnił w całym korytarzu, podrywając 
na nogi umarłych.
- Ale ma miechy, chujowina! Chłopek roztropek –I prychnął stojący przy mnie 
spryciarz. A ja oczu nie 
odrywałem od ociekającego wodą Cygana. Twarz jego tchnąca godnością ani przez 
sekundę nie 
zmieniła wyrazu. Jakby to nie z niego szydzono. I smutek żył w niej po dawnemu 
ani większy, ani 
mniejszy, taki sam. Jakby wszystkie szyderstwa, zniewagi, krzywdy i przekleństwa 
zostały dawno już 
zakarbowane w jego krwi, zanim się narodził. Dlatego taką miał w twarzy ciszę, 
której Chrystus 
mógłby pozazdrościć. Więc nędznie my przy nim wyglądamy, stłoczeni gapie. Aż 
dziw, że żaden z nas 
nie oślepł ze wstydu.
Kiedy mokrymi stopami stanął na zbitym z wąskich deseczek podnóżku przy wannie 
lubo 
chrzcielnicy, osłaniając oburącz swą męskość, kiedy wyprostowany lśnił śniadą 
skórą i milczał - 
przyszła pora na obłóczyny. Mateczka podała mu szatę godową, świeży i czysty 
pasiak niebieski. 
Przyjął ten dar skromnie, jak należy, lecz wymownym spojrzeniem dał do 
zrozumienia, że godzi się 
przedtem wytrzeć mokre ciało.
- Niech się nie rozgląda za ręcznikiem – powiedziała Mateczka. - Pralnia nie 
nadąża - i westchnęła.
Cygan ociekał wodą i czarną głowę miał mokrą, strużki sączyły się po szyi.
- Proszę zaczekać - powiedziałem szybko. – Zaraz przyniosę panu swój ręcznik.
Powstrzymał mnie niechętnym gestem. Domyśliłem się, że w jego oczach muszę być 
nieczysty 
nieczystością ciała, a bodaj i duszy. Spojrzawszy na mnie z uwagą, podziękował 
mi krótkim 
skinieniem głowy.
Cygan w milczeniu zgarnął dłonią krople z włochatej piersi, brzucha i ramion, a 
potem lewą 
ręką osłaniając lędźwie, prawą zaś mocując się z oporną materią wciągnął spodnie 
na mokre nogi. 
Niebieskie spodnie w paski, za duże i za długie, podwinąć można, tylko że na 
prawej nogawce 
powyżej kolana Ziała ogromna dziura, jakby ją myszy wygryzły. Ona dopiero 
speszyła mądrego 
Cygana. Zdumiony gapił się z odrazą jak na diabelską perfidię.
- Nic nie poradzę - powiedziała Mateczka. – Nie nastarczę. Za dużo was - i 
westchnęła.
Cygan pogodził się z losem. Podwinął przydługie rękawy, podwinął przydługie 
nogawki, pozapinał 
guziki. I oto miał na sobie taki sam niebieski pasiak jak większość z nas. 
Ceremonia przyjęcia na łono 
naszego Zakonu Potępieńców, Pomyleńców, Popaprańców została właściwie skończona. 
Rytuał nie 
przewidywał Te Deum ani żadnej pieśni dziękczynnej. Zapewne przez ekonomię 
czasu, bo już 
następni czekali: ten płowy w drugiej wannie i ten który dygotał w cuchnących 
łachmanach, 
umorusany po oczy. Ozwał się gong jakby na cześć nowej duszy po" dach ten 
przygarniętej. Cygan 
zbywszy się wszelkich udręk normalności policzony został między obłąkanych. - 
Alleluja! - szepnąłem 
patrząc na wybrańca, Cygana. Cokolwiek każdego z nas czeka. Po trzykroć: 
Alleluja! Albowiem ziarno 
obumiera, aby nie pójść na marne l Cygan, choćby tylko cygańską czytał biblię, 
musi być mądrości tej 
świadomy, albowiem w każdym Cyganie drzemią skrzypeczki, o których matka w 
dzieciństwie mi 
śpiewała. Siwa Mateczka podała mu kapcie, aby wzuł na bose stopy. A kiedy to 
uczynił, z oczu jego 
spadła zasłona i spełniło się - był oto jednym spośród nas. Tak teraz to dopiero 
zrozumiał. Patrząc na 
nas, wiernych gapiów, wzdrygnął się... Mądry Cygan, jeśli to był lęk - od razu 
go zrzucił z siebie. Ten 
człowiek nie będzie opierać się jak wielu niedojrzałych nowicjuszy - bez wrzasku 
i lamentów przyjmie, 
co go czeka. Mateczka obrzuciła go swoim doświadczonym okiem. Podniósłszy 
ociężale 
nieprawdopodobną swoją tuszę, spokojnie wzięła Cygana pod ramię, aby go 
zaprowadzić na oddział. 
Te jednak przystanął na chwilę zwracając się do umorusanego chłopaka w 
łachmanach, który drżał na 
całym ciele, Wyraźnie słyszałem, jak powiedział do tej kupki trwogi i 
nieszczęścia: - Nie bój się, synu 
mój. - I dorzuć coś szybko po cygańsku. Chłopak odpowiedział kosy spojrzeniem, 
które zaraz w 
popłochu się skryło. I stał z zwieszoną głową. W skołtunionych włosach miał tyle 
dziwnego śmiecia, 
jakby w nich skrzętne pośmieciuszki zakładały gniazdo. W każdym razie tkwiło w 
nich sporo igliwia. 
Mądry Cygan nic już więcej nie powiedział poza tymi niezrozumiałymi słowami, 
które brzmiały jak 
zaklęcie. Niewydarzone zaklęcie, coś bowiem pozbawiło je czarodziejskiej mocy. I 
wielkie 
rozczarowanie przesłoniło mądrą twarz Cygana. Jeszcze nie wiedział o tym o czym 
wiedzieliśmy my, 
że tutaj, wśród nas, w tym domu obłąkanych, krążą na co dzień nadprzyrodzone 
siły tak potężne, że 
najstarsze, wypróbowane cygańskie gusła są przy nich piórkiem, niczym. Może 
przeczuwając w czym 
rzecz, Cygan westchnął i spojrzawszy raz jeszcze na skulonego chłopaka, wyszedł 
z zafrasowaną 
twarzą, niepozorny w asyście Mateczki, która zawsze wyglądała jak dorodna 
chodząca pierzyna.
Tymczasem watażka zabrał się do płowego nowicjusza, raczej rudawego, z 
przekrzywioną 
głową i twarzą nieco zniekształconą wskutek przykurczu mięśni szyi, idealnie 
podobnego do sławnej 
postaci feldmarszałka Kitchenera, earl of Khartoum, który siedział czekając w 
stygnącej drugiej 
wannie. I znów naga skóra chrzęściła pod ryżową szczotką. Mydliny pryskały na 
posadzkę. O krok 
dalej stał cuchnący oberwaniec, Cygańczyk licho wie gdzie pojmany, skąd tu 
przywleczony?, i dygotał 
bez ustanku w swoich łachmanach, aż po czekających go ablucjach otworzy się 
przed nim królestwo 
boże. A my poszliśmy na obiad.
Ludzie na ogół uważają, że istnieje ten jeden świat, no, najwyżej ten drugi, o 
którym mówi się 
"tamten". Tymczasem w takim przybytku wiedzy lub objawienia jak nasze tutejsze 
schronisko widać 
jak na dłoni, że istnieje nie jeden i nie dwa, lecz trzy, cztery, pięć, sześć, 
siedem światów. A może i 
znacznie więcej. Jeśli bowiem - myślałem sobie schodząc w podziemia - spotykam 
tu dawno 
nieżyjącego (co za śmieszne określenie!) brata mojej matki, Henryka, i spaceruję 
z nim w najlepsze 
po korytarzu..., a Henryk, wedle naszych potocznych wyobrażeń, przynależy do 
"tamtego świata", ja 
zaś pochodzę bez dwóch zdań z "tego świata", a obaj jesteśmy z krwi i kości, to 
znaczy, że 
znaleźliśmy się w nowym świecie, gdzie takie spotkanie jest możliwe. Quod erat 
demon-strandum. 
Zatem istnieją inne światy niż te dwa stereotypowe, o których ludzie w kółko 
gadają. A ponadto - 
myślałem sobie schodząc po stromych, wąskich schodach - jeśli mogę obcować 
zwyczajnie i po 
ludzku z samym Dziadkiem, którego pogrzeb przejmujący cały kraj tak dobrze ze 
szczenięcych lat 
pamiętam, albo z wspaniałym Księciem, którego pogrzebu, choćbym chciał, żadną 
miarą nie mogę 
pamiętać, tak to przecież było dawno, albo jeśli mogę podtrzymywać na duchu 
Sowińskiego jenerała i 
teraz schodząc w dół, w krypty, kazamaty i piwnice, spotkać ponownie Stańczyka, 
królewskiego 
błazna, który mi tyle swojego drogocennego czasu niedawno poświęcił... I jeśli 
każdy z nich mimo tylu 
wieków, mimo śmierci?, pozostaje sobą zarówno w przeszłości, jak w 
teraźniejszości, paradoksalnie, 
tym samym, choć nie tym samym, to staje się oczywiste... primo, że śmierć nie 
istnieje, przynajmniej 
w takim sensie, w jakim ją dotąd pojmowaliśmy, a secundo, istnieją światy, o 
których nie mieliśmy 
najmniejszego pojęcia! Natomiast szablonowy świat "ten" i "tamten" jest zwykłą 
iluzją i nie ma żadnej 
racji bytu prócz złudzenia ignorantów.
Bo nawet jeśli ktoś zakwestionuje wielość światów, nie będziemy się spierać. 
Zgoda, a nawet 
lepiej, niechaj to będzie jeden i ten sam świat, ale nie o żadnych trzeć 
wymiarach! Czterech i pięciu 
też mało. Siedem wymiarów to jest minimum, o którym możemy rozmawiać. Albowiem 
jest to zaiste 
ten sam, jeden, znany, a nie znany nam świat, lecz co najmniej w siedmiu 
wymiarach, które przecinają 
się wzajem... Jeden wymiar przenika drugi w sposób tak naturalny i oczywisty, że 
ani się 
spostrzeżesz, kiedy pierwszy zabarwi się siódmym, więcej, kiedy w pierwszym 
pomieści się 
swobodnie aż siedem różnych wymiarów, a w siódmym żyć będzie również ten 
pierwszy...
A zatem jedność w wielości! Wystarczy tylko mieć otwarte oczy. Cudowna jedność w 
cudownej 
wielości, może niegdyś w dzieciństwie przeczuwana, kiedy jako jeden z miliardów 
przybyszów 
urodziłem się, aby rozwiązać zagadkę swojego pochodzenia i swojego 
przeznaczenia, a czas mnie 
określił i zamknął w klatce, w której tłukłem głową lat czterdzieści, bo nie 
rozumiałem czasu... 
Ponieważ i oczy mnie zwiodły, że kamień to kamień, grób to grób, a ruina to 
ruina, wszystko zaś 
przywalone starym, starzejącym się z chwili na chwilę czasem. I dogorywałem w 
tym butwiejącym, 
ponurym wymiarze wiecznej śmierci... Potocznie nazywa się to życiem. I dopiero 
kiedy siedem łusek z 
oczu ci spadnie, wracasz tac skąd przyszedłeś, idziesz tam, dokąd pragniesz - 
prze siedem wymiarów 
rzeczywistości... Masz w sobie chwilę obecną, całą przeszłość i całą przyszłość 
twoją i twojego 
gatunku, wszystko, co raz istniało, istnieje i będzie istnieć, tak jak ty sam. 
Masz więc wszystko, co 
tylko mieć możesz, wszystko, czym żyjesz i czym żyć będziesz do nieskończenia 
świata, albowiem w 
siódmym wymiarze nic nie przemija... Wielkie to szczęście dożyć takiego 
wtajemniczenia, pomyślałem 
schodząc z kamiennych stopni w siódmy wymiar. A ileż to razy mogłem 
przedwcześnie skręcić kark! I 
nie dożyć. I nic o tej tajemnicy, o tym cudzie istnienia nie wiedzieć! Aniele 
Boży, Stróżu Mój! 
Cokolwiek nade mną czuwało, winien jestem wieczystą wdzięczność.
Na talerzu był krwawy barszcz z krwawych wnętrzności, dostarczany przez tutejsze 
prosektorium na 
nasz stół. Spryciarz to chłeptał, ja też jadłem prawem mimikry, choć każda łyżka 
ociekająca posoką 
kazała mi myśleć o prosektorium, do którego trafiali tu samobójcy i pewnie ci z 
tutejszych 
pensjonariuszy, którzy nie przetrzymali kuracji. Nie mogę powiedzieć, aby to był 
przyjemny obiad, 
choć każdy człowiek z jakim takim wykształceniem zawsze się usprawiedliwi prawem 
zachowania 
gatunku, które sielanką nie jest, ale dalibóg to, co nam dali na talerze, taka 
lekcja przymusu była już 
trochę za daleko posunięta: zeżrą wszystko, sukinsyny! Założę się, że tak 
powiedział kucharz biorąc w 
łapska te fioletowe wątpia, zanim je wrzucił do kotła. A przecież coś znacznie 
bardziej jadalnego 
wywołało bunt na pancerniku "Potiomkin". I dobrze wiemy, co z tego potem 
wynikło. A tu nic, wszyscy 
pokornie zajadali. Pomyślałem sobie, że może to moja misja - wywołać tu bunt. 
Akurat kiedy 
niezdarnie lewą ręką niosłem łyżkę do ust, tak sobie pomyślałem. Więc huknę 
łyżką w stół i zawołam. 
Ale najpierw odruchowo wypiłem tę łyżkę. Nagliło mnie do buntu, więc gorączkowo 
zacząłem 
obmyślać okrzyk, który ich poderwie, okrzyk buntu powszechnego... I gdy już 
byłem gotów z całych sił 
grzmotnąć łyżką w stół, znienacka przysiadło się do nas dwóch takich samych 
facetowi Młodych! W 
kędziorach jasnych! Takich samiuteńkich jak dwie krople deszczu. Całkiem, ale to 
całkiem takich 
samych. I razem łyżki w krwawym barszczu zanurzyli, razem do ust podnieśli i 
razem połknęli. Choć; 
różne rzeczy w życiu widziałem, to teraz wodząc oczami od tego samego do tego 
samego - 
schwyciwszy spryciarza za rękę wyszeptałem:
- Dlaczego Dwójca? Dlaczego Jeden w Dwóch Osbach? Przecież albo w Trzech, albo 
wcale! Tak 
mówi Pismo Święte...
Spryciarz osobliwie zareagował na mój gorączko szept, spytał bowiem dziwnie 
zafrasowany:
- Biegunka?
- O czym ty mówisz? - żachnąłem się, a jednoczenie zdawało mi się, że się 
przesłyszałem.
- A o czym ty dziamgasz? - spytał.
- No jak to...
- No tak to, kiedy ktoś tak trzepie trzy po trzy, ż nikt nie skapuje, co on tam 
dziamga, to jasne, że 
biegunka... Tak się tu mówi. Inaczej, sraczka myślowa.
- Dziękuję, żeś mnie oświecił - powiedziałem z przekąsem.
- A proszę. Obruszyć się nie ma o co - wymamrota spryciarz smoktając wyłowioną z 
barszczu kość. - 
Powiedz po ludzku, o co ci się rozchodzi?
- Sekret Trójcy w Dwójce przemieniony... - szepnąłem z przejęciem powierzając 
temu Filistynowi całe 
swoje poruszenie. - w Dwójce wcielony... Ożywiona ide manichejska!
- A idźżeż ty, zgrywusie! - parsknął. - Bliźniaków nie widziałeś?
I wlepił we mnie rozbawione oczy, ale z moich ust ni usłyszał ni słowa. 
Schyliłem głowę, bo o 
czym z ni miałem mówić, skoro najprostszych rzeczy nie pojmował Choćby tego, że 
świat nie jest taki, 
jaki jest, wcale ni taki, jak się nam przedstawia, tylko taki, jak go kto widzi. 
Toteż ktoś, kto patrzy wciąż 
przez siedem łusek, ni jest w stanie nawet wyobrazić sobie, czym jest świat dl 
człowieka, któremu już 
żadna łuska widoku nie przesłania.
- A niech cię! - prychnął spryciarz. - Spytaj ich sam, jak nie wierzysz.
Wcale się do tego nie kwapiłem. Nie moja rzecz sta wiać głupie pytania siłom 
nadprzyrodzonym. Od tego ignoranci w rodzaju spryciarza, którzy by umarli ze 
strachu, gdyby się 
dowiedzieli, z czym mają do czynienia z czym ośmielają się spoufalać. Dwójca 
jadła i miała apetyt, 
zmaterializowana w gęstych kędziorach, jasnych obliczach i w tym łakomstwie czy 
też młodzieńczym 
zapale, który góry przenosi. Duch bowiem manifestuje się w materii, a poza 
materią jest niczym, 
zgódźmy się z tym raz na zawsze. I jacyż piękni w tym byli! Cudowna Dwójca w 
złotych kędziorach. 
Bladolica i błękitnooka. Istniejąca na przekór ślepocie obrazoburców, ciemnocie 
ikonoklastów, całemu 
temu barbarzyństwu, które nie rozumiało ani Boga, ani piegów na bożym nosie, ani 
ducha, ani ciała. 
Spozierałem więc na Dwójce czując, jak rozjaśnia mnie ona, rozpromienia od 
wewnątrz, cudniej niż 
najcudowniejsze cudotwórczo Jasnegóry, którym zawsze skrycie nie ufałem. I 
pragnąłbym, patrząc na 
nich, zawołać, jak ów stary papież, któremu przedstawiono dwóch Anglów 
jasnowłosych, zawołać z 
tym samym zachwytem: Non Angli sed angeli! I budził się we mnie najszczerszy 
poryw serca, aby 
uklęknąć i za tę jasność we minie i nade mną, za tę łaskę - podziękować 
natychmiast. I byłbym to 
snadnie uczynił. Ale są tacy, co nawet ekstazie nogę podstawią. Tacy jak 
spryciarz, który nie mogąc 
strawić mojego milczenia, odezwał się do Dwójcy z całą bezczelnością:
- Chłopaki, jakie wy jesteście bliźniaki? - spytał ogryzając kość.
- Jednojajowe!
Jednym tchem, obaj naraz odpowiedzieli na to głupie pytanie, równie niestosowne 
jak 
indagowanie anioła o płeć. Wielką przy tym wykazując wyrozumiałość dla 
ignorantów, którzy nie widzą 
dalej niż czubek ich własnego nosa albo niż kość, którą normalnie oblizują.
- Jednojajowe! - ucieszył się spryciarz i mrugnął do Dwójcy - wielojajeczne, a 
jednojajowe! Co, 
chłopaki? - zarechotał, zaczerpnął łyżkę krwawego barszczu, wypił ze smakiem, a 
potem zwrócił się 
do mnie z miną bywalca: - Trzymają ich tu obydwóch, bo jeden ma szmyra, ale nie 
wiedzą, który...
Tego mi już było nadto; Nie znoszę profanacji, gruboskórności, chamstwa, a 
jeszcze bardziej 
nie znoszę odorów, jakie się tu zewsząd znad talerzy i ciał tych wszystkich 
unosiły, przypominając to 
przeklęte prosektorium, gdzie jedna małpa kraje drugą i oblicza, z ilu 
.miliardów komórek składa się 
układ nerwowy, a potem udowadnia, że 60 procent człowieka to woda!
Ćwiknąłem łyżką w stół i poszedłem. Nikt mnie nie zatrzymywał - niechby 
ktokolwiek spróbował 
to zrobić! Miałem długie włosy Samsona i żaden z tych przysadzistych, pękatych 
filarów, na których 
wspierał się cały ten strop nade mną, cały ten podły ład - nie mógłby mi się 
oprzeć. Wiedziałem o tym, 
tak jak się wie o zmartwychwstaniu. Wiedziałem, że ja to zburzę! Wówczas gdy 
nadejdzie moja 
chwila, której przedsmak gorący czułem w sobie. Zburzę tak skutecznie, że kamień 
na kamieniu nie 
zostanie. Nikt nie śmie stanąć mi na drodze... Z wyjątkiem tego Chochlika w 
białej szacie, który bez 
obawy wyrósł przy mnie ze swoim modrym okiem, zaskakując mnie starą prawdą, że 
na rzeczywistą 
odwagę potrafią zdobyć się tylko kobiety. Wziąwszy mnie z rękę coś mi cichym 
głosem mówiła, 
tłumaczyła czy perswadowała, łagodnie, bardzo łagodnie, a może nawet prosiła, bo 
i taką słyszałem w 
tym nutę, zachęcając mnie do czegoś, czego czynić nie należy, jeśli chce się 
ustrzec własną siłę, 
inaczej te zatwardziałe filary podłości tego świata będą stały wiecznie... - 
Nie, Dalilo, szkoda słów 
powiedziałem patrząc jej w oczy. - Doprawdy szkód słów. - Po czym schyliwszy się 
szybko musnąłem 
wargami jej czoło i natychmiast wymknąłem się za drzwi.
W opustoszałej karmazynowej sali siedział już wykąpany earl of Khartoum, ryży 
feldmarszałek 
Kitchener Siedział na składanym, polowym łóżku, które pod moją nieobecność 
dostawiono. Wąskie to, 
niskie, iście żołnierskie leże stało akurat u stóp mojego nieprzyzwoicie kom 
fortowego łoża, które 
wznosiło się jak korweta nad mi żerną tratwą, pyszniąc się barwami karmazynu nad 
ty ubóstwem 
przykrytym ordynarnym, szaroburym koce Poniekąd było to widome a szydercze 
świadectwo upadku 
Imperium Brytyjskiego, potęgi i chwały, dla które całe życie earl of Khartoum z 
takim poświęceniem 
pracował. On sam siedział teraz z przekrzywioną głową głębokim smutku dręczonego 
rozpaczą 
człowieka, który wie że wszystko, co stworzył, w proch się rozpadło. Na nic się 
zdał podbój Sudanu, 
na nic wojna burska, na nic rządy nad Nilem i w Indiach. I nawet śmierć w 
morskich odmętach, gdy 
ten krążownik "Hampshire" poszedł na dno w pobliżu Orkadów, też na nic.
Smutek emanował z tego człowieka ma całą karmazynowa komnatę. Aż lękałem się 
podejść 
do niego z czymś tak głupim jak bezradne współczucie. O, nie chciałbym być w 
jego skórze. Nie 
dlatego, że miał zdeformowaną twarz, krzywą, a ma dodatek był piegowaty i 
wiewiórczo rudy. Wcale 
nie dlatego. Tylko że on, zwycięzca spod Chartumu i Faszody, sirdar armii 
egipskiej, naczelny 
dowódca w Indiach, pogromca Burów, minister wojny w rządzie Jego Królewskiej 
Mości, wielki 
żołnierz i strateg - okazywał się do cna, do najdrobniejszego włókna przeżarty 
melancholią. Gdy tak 
siedział spuściwszy oczy, zastygły z tą ptasio przekrzywioną głową, przejmująco 
mizerny na tym 
obskurnym, polowym łóżku, zaiste sam, jak tylko sam być może poniechany człowiek 
-- 
zastanawiałem się, jaki cel mieli prześladownicy podrzucając Kitehenera do sali 
karmazynowej, naszej 
bądź co bądź narodowej komnaty. Przestrogę czy nauczkę? Nie miało to sensu. 
Ostatecznie nam, 
Polakom, można wiele zarzucić, ale nikt nie udowodni, że byliśmy czy pragnęliśmy 
być koloniałami, 
imperialistami, aby pasożytować na skórze kolorowych bliźnich. Do "Rule 
Britannia" mieliśmy na ogół 
nie mniejszy niesmak niż do "Deutschland, Deutschland iiber alles". Więc? Ano 
właśnie, o co to 
prześladownikom chodzi? Mamy tu do zrobienia swoje własne remanenty, a remanent 
Imperium 
Brytyjskiego, jego masa upadłościowa ani nas ziębi, ani grzeje. W obecności 
feldmarszałka 
Kitehenera na sali karmazynowej doprawdy trudno się dopatrzyć jakiegoś pożytku. 
W przyszłych 
rządach świata osobiście nie widzę dla niego miejsca, dla kogoś takiego jak on, 
mimo jego 
niewątpliwych talentów. To oczywiste. I ten znieruchomiały biedak zapewne sam to 
dobrze czuje. Bo 
przecież spod tej kapoty melancholii, którą tak szczelnie się owinął, wyziera 
cichaczem lęk. Lęk, co z 
nim będzie, co z nim się stanie, wśród tych słowiańskich barbarzyńców? You 
shouldn t worry, sir. No, 
my tu cudzych grzechów ani roztrząsać, ani sądzić nie będziemy. Więc? Cóż 
pozostaje? Jakie 
wyjaśnienie zagadki obecności earl of Khartoum? Przydałby się Staś Tarkowski, 
Jedyny Polski 
Imperialista, on by może to wyjaśnił albo podsunął jakieś rozwiązanie. Ciekawe 
zresztą, czy Staś 
kiedykolwiek Kitchenera widział, bo tego akurat nie pamiętam. Choć wątpliwe, 
gdyż obchodził go 
przede wszystkim sztucer i Neli. Niedobrze, że to imię wspomniałem, bo już 
przybiega mi na myśl 
jedna i druga Angieleczka, z którą flirtowałem, a pora na takie wspominki co 
najmniej niestosowna. 
Polityka tu ważna, nie romanse. Polityczny zamysł prześladowników, który pod 
postacią obecnego tu, 
rudego melancholika się kryje...
I znienacka wpadłem na właściwy trop! Zadawszy sobie tylko jedno pytanie: co 
stanowi 
najbardziej charakterystyczną cechę prześladowników, określa ich etos i 
działanie? Odpowiedź: 
perfidia! I natychmiast przejrzałem ich grę. Kitchener to złom. Anachronizm 
Kitchener został 
wmeldowany do karmazynowej komnaty jako rupieć. Symbol działający per analogiam. 
A kto żyw i 
zdrów na umyśle, przekonał się, że Kitchene to złom. Ale i Dziadek to złom. I 
książę to złom. I 
Sowiński jenerał to złom. I młody Dm-ski to złom. I Jasieńku-Rozkwitały-Pąki-
Białych-Róż to złom! 
Wszystko to złom. Jedna wielka kupa rupiecia... O, łajdaki!, pomyślałem. O, 
wredne, zimne, 
bezwzględne łajdaki! Wszak idzie im tylko o to, aby każdą wielkość obrócić na 
nice... Nie uda wam się 
ta sztuczka! I natychmiast podszedłem do przegranego, zamarłego w smutku Horatio 
Kitchenera. 
- I beg your pardon, Your Excellency - rzekłem stłumionym emocją głosem. - But I 
have heard some" 
gossip concerning the secret of your death and the peril of the cruiser HMS 
"Hampshire" in 1916... - 
mówiłem-wpatrując się weń uważnie, a on z lekka mrugnąwszy okiem, wyrażając w 
ten sposób 
wielkie zaskoczenie, zachowywał jednak ów dystans, detachment, który Anglicy we 
krwi mają, czego z 
góry mogłem się spodziewać, jak i tego, że niełatwo mi przyjdzie pozyskać 
zaufanie feldmarszałka, 
który - rzecz jasna - nie był równie, przystępny i wielkoduszny jak Dziadek, 
choć ten potężniejszą 
dzierżył buławę, ale był Słowianinem. Brnąłem więc mimo chłodnego oporu mojego 
rozmówcy z 
tupetem właściwym ludziom z kontynentu, a na Wyspie oficjalnie określanym jako 
brak manier, 
prywatnie zaś jako barbarzyństwo... ale cóż było robić, gra szła o zbyt wielką 
stawkę.
	Nie wiem, ile w tym prawdy, Your Excellency. Ale gdyby to była prawda, 
rzuciłaby 
niespodziane światło na całą pańską postać... A pański ślad w dziejach byłby 
świadectwem 
wstrząsającego poświęcenia, wielkiej ofiary złożonej z samego siebie. Czymś w 
rodzaju katharsis, 
może za te wszystkie Chartumy i Faszody... Przepraszam, że tak mówię, ale 
pozwoli pan, 
feldmarszałku, że o pańskich imperialnych podbojach zachowam własne zdanie... - 
Zostało to 
powiedziane po dżentelmeńsku i to mi się udało, jak zauważyłem, bo Kitchener 
podniósł 
zaczerwienione powieki i po raz pierwszy spojrzał na mnie, a było to spojrzenie 
tak obrzmiałe 
smutkiem i rozpaczą, jakby ten człowiek w skrytości ducha pół wieku płakał 
krwawymi łzami.
- Więc zgadza się? - szepnąłem wstrzymując oddech. - Pan to zrobił?... You have 
done dt, haven t 
you, my lord?... Więc tak się rzeczy miały, prawda? Tak, nie inaczej... 
Churchill był odpowiedzialny za 
karkołomną próbę sforsowania Dardaneli. Churchill, jako pierwszy lord 
Admiralicji, prawda? To on 
ominął pana, ministra wojny, i sam w swojej pysze spowodował tę hekatombę. 
Zbyteczną pokazową 
klęskę. Jeszcze gorzej - kompromitację. I to wówczas, gdy kwiat waszej młodzieży 
umierał od iperytu 
we Flandrii, a Francuzi krwawili pod Verdun... I to powinien być koniec 
Churchilla, prawda? Krecha na 
całe życie. .Niechby sobie pisał mądre księgi o historii, ale do robienia 
historii nie miałby osobiście 
żadnego prawa... - Zawiesiłem głos i czekałem, co na to powie earl of Khartoum, 
ale on siedział z 
frasobliwie przekrzywioną głową i milczał, choć wiedziałem, że słucha 
skwapliwie, zdradzało go 
bowiem szybkie mruganie powiek obrzeżonych złotorudą rzęsą. - So, so, my lord - 
westchnąłem. - No 
tak... Miał pan do wyboru: albo wyrzucić Churchilla na szmelc, albo... Otóż to, 
w tym sęk, my lord. 
Albowiem Churchill, można powiedzieć, był pana wychowankiem. To przynajmniej dla 
nikogo nie 
mogło. być tajemnicą. Jako młodziutki oficer walczył pod pana rozkazami w 
Sudanie, a w wojnie 
burskiej, którą pan też dowodził, panie feldmarszałku, ten chłopak wsławił się 
historią wręcz 
nieprawdopodobną, zaimponował całemu światu i wielką oddał przysługę brytyjskiej 
odwadze... I 
odtąd stał się, proszę temu nie przeczyć, stał się pańskim oczkiem w głowie, 
gdyż pan go uznał za 
najodważniejszego Brytyjczyka, jakim Bóg może was pobłogosławić... A zdolność 
przewidywania i 
najgłębsze pańskie doświadczenie mówiły panu, że Imperium, aby przetrwać, 
niczego nie będzie tak 
potrzebowało, jak tego najdzielniejszego z dzielnych człowieka, tego Buldoga, 
który skoczy do gardła, 
kiedy przyjdzie potrzeba, i najgroźniejszy wróg zdechnie w jego szczękościsku...
Takiego człowieka, żołnierza, polityka, przywódcy, choćby się potknął fatalnie, 
choćby się 
wręcz skompromitował, bo i po cóż on to zrobił?, nie można jednak wyrzucić na 
szmelc, gdyż 
wówczas wszystkie te Lloyd George e and Co. Ltd. prędzej czy później 
rozfrymarczą całe Imperium, 
które nie kto inny, jak pan, tak wzmocnił i rozbudował. Am I right, my lord?... 
Yes, I know, I am right - 
szepnąłem pochylając się dyskretnie, bo już in-3ii zaczynali ściągać i wchodzić 
do karmazynowej sali, 
wśród nich Sowiński jenerał na skrzypiącej protezie przystanął na chwilę, jakby 
chciał wiedzieć, o 
czym rozmawiamy, a przecie w tej kwestii, która się tu ważyła, ze zrozumiałych 
względów nie mógł 
być kompetentny, zerknął ciekawie, ale ja nic, więc westchnąwszy poszedł dalej 
posykując z bólu. A 
przy tym z głęboką satysfakcją spostrzegłem, do jakiego stopnia udało mi się 
zafrapować 
feldmarszałka Kitchenera, który, dalibóg, nie zwrócił uwagi na skrzypiącą 
protezę i postękiwanie 
naszego dzielnego jenerała, tylko z napięciem, zmarszczonym czołem czekał na to, 
co dalej powiem, 
więc – było, nie było - gruchnąłem z grubej rury, dłużej nie mogłem zwlekać...
- Ale pan uznał, że jest pan człowiekiem starym... I Choć, jak teraz widać, 
milordzie, trzymał się pan 
krzepko i wcale nie wyglądał na swoje lata... Dziś mówiono by o panu, że jest 
pan w pełni sił, ale w tej 
waszej epoce, jeszcze przecie nie ostygłej i wcale nie tak dalekiej, człowiek po 
sześćdziesiątce 
uchodził za sędziwego pryka i powinien był kurować podagrę, duszę krzepić Biblią 
i sporządzić 
testament, a pan, jak widać, cierpiał w dodatku na poważne dolegliwości 
reumatyczne. Przepraszam, 
że o tym wspominam, ale dawno pan już nie może wyprostować karku? Szczerze panu 
współczuję. 
Lecz mniejsza o to, my lord. Pan jest człowiekiem wielkiej odwagi, żołnierzem, a 
żołnierze, jako się 
godzi, znoszą najuciążliwsze fizyczne dolegliwości... W każdym razie, sir, brał 
pan pod uwagę kryteria 
swojej epoki i uznał się pan za starego pryka, który, tak czy owak, niedługo 
pociągnie, podczas gdy 
on, ten chłopak, Winston, ma całą przyszłość przed sobą... Nie wątpię też, że 
naprawdę był pan już 
zmęczony. Może tak sao zmęczony jak teraz, a może i jeszcze więcej... Good 
Gracious, w dodatku ja 
też pana męczę! Prawda? Proszę powiedzieć. To pójdę sobie, trudno, porozmawiamy 
kiedy indziej... 
Tak?
I dla przyzwoitości dość skwapliwie, choć z wielkim żalem, zbierałem się do 
odejścia, kiedy on 
wyciągnął nagle rękę i położył na mojej, i przytrzymał mnie w miejscu, tak że 
przysiadłem z powrotem 
na polowym żołnierskim łóżku, dłuższą chwilę nie mogąc ochłonąć z wrażenia nie 
tylko dlatego, że 
dotknął mnie sam Kitchener, ale że Anglik zdobył się na to, aby niedawno 
poznanemu człowiekowi 
położyć dłoń na dłoni nieprawdopodobnie bezpośrednim gestem!
- Dobrze, my lord - szepnąłem. - W takim razie będziemy musieli dojść do 
sedna... Postanowił pan, 
panie feldmarszałku, wziąć na siebie winę za Dardanele... Za całą tę militarną 
katastrofę i za całą tę 
kompromitację... Aby zdjąć z Churchilla to brzemię i uratować wszystkie jego 
szanse na przyszłość... 
Czyż nie tak było, sir? Czyżby nie tak?... - szukając potwierdzenia wpatrywałem 
się chciwie w tę jego 
osobliwą twarz i gotów bym przysiąc, że cień melancholijnego uśmiechu zachybotał 
na jego wargach i 
natychmiast przemknął. - Wszelako - podjąłem przełykając ślinę, jakbym mógł 
przełknąć ten kłębek 
emocji, który wypełniał mi krtań - nie było to takie proste... Bo i nie mogło 
być. Ja to rozumiem, my 
lord. Nie mógł pan publicznie zadeklarować, że to pańskie były rozkazy, więc 
Dardanele to wyłącznie 
pańska wina... Musiałby pan wówczas ustąpić ze swego posterunku, który 
skrwawiony naród panu, 
milordzie, powierzył z najwyższym dla pana zaufaniem... Otóż to właśnie. Nie? 
zmienia się ministra 
wojny podczas takiej ciężkiej wojny, bodaj nigdy się tego nie robi i doprawdy 
słusznie. Nie mógł pan 
więc, panie feldmarszałku, złożyć publicznie takiej deklaracji i natychmiast 
podać się do dymisji, bo 
skutki mogłyby być stokroć bardziej groźne, stokroć bardziej opłakane niż całe 
te nieszczęsne 
Dardanele... I tutaj dochodzimy do sedna, nieprawdaż?
Zawiesiłem głos czekając w napięciu. Kitchener wprawdzie ani drgnął, lecz nie 
spuszczał ze 
mnie swojego spojrzenia, które jakby przylgnęło mocno i gorąco, a jego ruda 
głowa - był człowiekiem 
smukłym bardzo i wysokim, co rzucało się w oczy, nawet kiedy siedział 
przygarbiony - jego ruda głowa 
wznosiła się nade inną jak egzotyczny płomień w karmazynowej komnacie.
- All right, sir. Skoro tak pan sobie życzy, sam to powiem... - szepnąłem. - To 
był potworny dylemat. I 
trudno sobie wyobrazić... pan pozwoli, że to powiem, my lord... jak strasznie 
pan cierpiał, do dziś to 
widać... Ale to już zostanie w panu i przy panu i nikt nigdy o tym się nie 
dowie, i nie będzie mógł mleć 
nawet przybliżonego pojęcia... W każdym razie rozstrzygnął pan ten dylemat, 
panie feldmarszałku, 
postanowił pan, co uczynić należy, wpadł pan na niesamowity pomysł... T odtąd 
czekał pan tylko na 
stosowną okazję, a bodajże postanowił pan sam ją stworzyć... Czyżbym się mylił, 
sir?... - szepnąłem, 
a on uparcie milczał, lecz nawet drgnieniem powiek nie zaprzeczył, ja zaś 
otarłem z czoła gorący pot. 
- Dochodzimy bowiem, my lord... do ostatniego rejsu krążownika HMS "Hampshire", 
na samym 
początku czerwca 1916 roku... Czy pan musiał jechać z tą misją do Rosji, 
feldmarszałku? Nie mógł 
tego załatwić kto inny? - nacierałem podrażniony nieco zbyt już upartym 
milczeniem. - Oczywiście, że 
mógł! Bez najmniejszego kłopotu, bez uchybień dla cara Mikołaja i sztabu 
generalnego rosyjskiej 
armii. Tylko że pan sam tego chciał... Bo to właśnie była owa wymarzona 
okazja... Samotny krążownik 
na takich wielkich wodach, w długim, niebezpiecznym rejsie... W takiej misji 
nietrudno, w każdym razie 
można zginąć śmiercią marynarza... Naród to zawsze zrozumie. I to był właśnie 
ten genialny pański 
plan, wcale nie prosty, jak by się wydawało, lecz całkiem misterny i 
wyrafinowany... A gdyby coś w 
nim nie zagrało, coś nie tak wyszło, zawsze katastrofę będzie można zwalić na 
kaiserowskie łodzie 
podwodne... To już była robota dla przyszłej propagandy, zostawiał pan jej 
szerokie pole do popisu... 
O, pan był przewidujący, panie feldmarszałku! Pan cenił rozum przede wszystkim i 
dlatego tak dobrze 
znał się pan na emocjach i umiał nimi kierować. Pan nie cierpi spontaniczności. 
Właśnie tego, czym 
pańskie oczko w głowie, pański umiłowany Churchill, dawał się powodować... I 
ratując go, wyciągając-
za uszy z tego bigosu, którego sam narobił, pan chciał, panie feldmarszałku, dać 
mu na całe życie 
solidną nauczkę... Tak, aby zrozumiał i dobrze sobie zapamiętał, czym za 
ryzykanctwo się płaci...
Więc zasiadł pan do .napisania tego ostatniego listu, gdy krążownik HMS 
"Hampshire" czekał 
już na pana, ministra wojny, na redzie... Tego listu pod tajną pieczęcią, który 
po dziś dzień spoczywa 
gdzieś W najtajniejszym archiwum Lorda Strażnika Tajnej Pieczęci... Cóż więc 
było w tym liście, 
czcigodny milordzie? Czy to ja mam wyjaśnić?... - Uczułem, jak Kitschener 
ścisnął mnie za rękę, jakby 
nie był już tak głęboko w swojej rudej melancholii pogrążony. - Ja mam 
opowiedzieć?... Ależ, dalibóg, 
nigdy tego listu nie czytałem i wątpię, aby taki śmiertelnik jak ja mógł mieć 
kiedykolwiek dostęp do 
podobnego dokumentu... No, dobrze. Jeśli tego pan sobie życzy, sir, postaram się 
to zrobić z całą 
odpowiedzialnością... Mamy dość elementów w naszej rekonstrukcji wydarzeń, które 
zostały przez 
pana tak czy inaczej zaakceptowane... Bo, o ile rozumiem... z tego, co dotąd 
wyłuszczyłem,. nie 
zakwestionował pan w gruncie rzeczy ani słowa... Czy nie dopuszczam się 
przesady, panie 
feldmarszałku?
O, jeśli nie, pomoże nam to list ten hipotetycznie, a bodaj i faktycznie 
odtworzyć... 
Nieprawdaż? - zamilkłem z emocji, a minister wojny Kitchener, ryży melancholik, 
znów ściskał mnie za 
rękę, jakby chciał mi dodać odwagi, lecz moje wewnętrzne drżenie jakby mu się 
udzieliło, gdy 
podjąłem stłumionym głosem, patrząc prosto w jego oczy obrzeżone krwawym 
smutkiem:
- Przyznam, że im dłużej tę kwestię roztrząsam, nabieram tym większego dla pana 
podziwu i 
szacunku... I na swój sposób przez pańską obecność pośród nas - o, widzi pan, 
samych zagorzałych 
Słowian - przez tę pańską wymowną obecność jestem, rzec można, 
pobłogosławiony... My lord, w 
jednym słowie wdzięczności mojej dla pana nie wyrażę... Ale pragnę, ażeby pan o 
tym wiedział, zanim 
sięgnę ku tajemnicy tego bodaj najbardziej niezwykłego i niesamowitego listu, 
jaki kiedykolwiek został 
napisany... Akurat pańską ręką. Tak, my lord...
Więc napisał pan, panie feldmarszałku, swoim zapewne starannym, jasnym i 
czytelnym 
pismem, co następuje... I choć inkaust był prosto z serca, domyślam się, że 
posłużył się pan owym 
zwięzłym, spiżowym stylem, który zostawił nam w darze Caius lulius Caesar... A 
więc krótko i 
węzłowato, nic dodać, nic ująć... Jak się godzi, po męsku. I dlatego temu, kto 
to przeczyta, nie 
pozostanie nic innego, tylko schwycić się za głowę i tak, aby nikt tego nie 
widział, zapłakać... Kiedy 
bowiem na wieść o pańskiej śmierci, panie ministrze, otworzono ten list, cóż się 
okazało po złamaniu 
pieczęci? Primo... - postanowiłem wyliczyć to na palcach bardziej dla siebie niż 
dla niego, bo przecież 
dla rudego feldmarszałka Kitchenera, wpatrzonego we mnie zafrapowanym wzrokiem, 
rzecz to była 
ostateczna, a takich rzeczy nigdy się nie zapomina nawet w najczarniejszych 
odmętach melancholii, a 
może właśnie tam, w tej przeraźliwej otchłani, bezustannie o tym d tylko o tym 
się pamięta i może to 
jedynie jest żywe w tak głuchej pustce, że nawet serca własnego nie słychać, a 
dłoń jego, która 
przylgnęła do mojej gorącej ręki, zimna była jak u topielca wyrzuconego z głębin 
arktycznego morza... 
- Horatio- szepnąłem - Horatio, you have done your duty. Nikt nie ma prawa pana 
sądzić. Nobody. 
Never. Uczyniłeś pan, Horatio, właśnie to, co uważałeś za swój obowiązek... - 
przykryłem jego 
lodowatą rękę, wziąłem ją w swoje obie dłonie, aby przynajmniej w ten sposób 
ogrzać tego biednego 
człowieka.
- Więc wyłuszczmy wreszcie rzecz całą – rzekłem łagodnym głosem, czując się 
przez chwilę jak 
lekarz, jeden z tych nieobecnych lekarzy, którzy pojawiają się rzadko albo 
nigdy, lecz zaraz 
pomyślałem, że nie mam ani dyplomu, ani kwalifikacji, ani najmniejszej chęci, 
żeby być zarozumiałym 
i wszechwiedzącym lekarzem, nabzdyczoną medycyną, która na wszystko znajdzie 
diagnozę. - 
Wyłuszczmy i skończmy z tym listem, bo widzę, że goni pan resztkami sił, my 
lord... Cóż się więc 
okazało po złamaniu pieczęci? Cóż stwierdzał feldmarszałek Horatio Herbert 
Kitchener, earl of 
Khartoum, w swoim odręcznym piśmie? Primo, że to on sam jako minister wojny 
wydał nieszczęsny 
ów rozkaz sforsowania Dardaneli... Secundo, że to Wanston Churchill, jako 
pierwszy lord Admiralicji, 
"wziął na siebie" tę kompromitującą klęskę i natychmiast podał się do dymisji, 
aby osłonić ministra 
wojny przed zarzutem niekompetencji, albowiem Winston Churchill jako wielki 
patriota uznał, że on, 
pierwszy lord Admiralicji, jest do zastąpienia, natomiast nie jest do 
zastąpienia Minister Wojny Rządu 
Jego Królewskiej Mości... Jednakże wielkoduszność Churchilla, dla której brak 
słów, staje się nie do 
przyjęcia dla dżentelmena, ergo... Tertio, w tych okolicznościach zwykła ludzka 
uczciwość nakazuje 
autorowi listu, feldmarszałkowi KitcheneErowi, ujawnić całą prawdę i uznać 
służbę swoją dla Króla i 
Ojczyzny, tudzież życie swoje za skończone... Tak, my lord... - westchnąłem 
pełen współczucia, ale i 
rozgoryczenia, że ten ryży człowiek, przy mnie, siedzący ze mną ramię w ramię na 
zgrzebnym 
polowym łóżku, zechciał zafundować sobie taki kielich upokorzenia, śmierć i 
niesławę, jakby wiedział, 
że jednak warto, jakby przeczuł, że kiedyś ten ryzykant Churchill stanie się 
ciałem i duszą swojego 
narodu, gdy przyjdzie mu już w pojedynkę na gruzach Londynu stawić czoło 
barbarzyństwu, które 
zaleje całą Europę.
- Jemu wtedy raz zgasło cygaro, wie pan - mruknąłem i nie mogłem się 
powstrzymać, aby nie 
mrugnąć okiem na pociechę dla skupionego, biednego melancholika z rudą czupryną 
podobną do 
tych, jakie widywałem w rozlicznych londyńskich pubach. - I to by było wszystko, 
prawda? - 
powiedziałem ze smutkiem, który mi się udzielił: - "Zwykła ludzka uczciwość"... 
Tylko na to się pan 
powołał... I to już zamyka sprawę, causa finita. Nie będziemy tego listu 
poddawać drobiazgowej 
analizie, bo już inni nad tym mocno się głowili, a my ostatecznie, Horatio, i 
tak wiemy, co w trawie 
piszczy... Zwykła ludzka uczciwość, a reszta jest milczeniem, prawda? Uszanujmy 
więc to pańskie 
milczenie - schyliłem głowę i patrząc na jego piegowatą rękę, którą w swoich 
dłoniach ściskałem, 
odezwałem się cicho, zwyczajnie, bez urazy: - Obawiam się, że ani słówka od pana 
nie usłyszę... Bo i 
nie usłyszałem do tej pory... W rzeczy samej, jeśli nie chce pan się do mnie 
odezwać, pańska wola... 
Niechaj każdy robi, co chce.
I zamierzałem pożegnać się z nim, ale znów mnie przytrzymał, dość łagodnie, lecz 
stanowczo, 
jakby życzył sobie, abym tak gadał i siedział przy nim godzinami albo jakby 
jakaś kwestia mimo mego 
gadulstwa jeszcze nie została wyświetlona. Podniosłem więc pytające spojrzenie i 
gdy tak trwał przy 
mnie ze swoją przekrzywioną głową, domyśliłem się, o co mu chodzą, prawie 
natychmiast, lecz akurat 
w to wnikać nie miałem już siły, bo i po co, na litość boską? Rzekłem więc:
- A quibus auxiliis, w jaki sposób, quomodo, pan skończył ze sobą, 
feldmarszałku... O, w to wnikać 
absolutnie nie mam prawa!... A zatem kwestia pańskiego samobójstwa na pokładzie 
HMS 
"Hampshire" roztrząsać tu nie będziemy... Nie moja to rzecz, pan wybaczy... - i 
kategorycznym 
gestem odciąłem się od tego.
A wtenczas on odezwał się! To znaczy: wydobył z siebie osobliwy dźwięk. 
Wyglądało to tak, że 
wydął wargi i z wielkim zaiste trudem, jakby siebie czy coś w głębi siebie 
przezwyciężał, bo wysilone 
drżenie widać było na policzkach, na całej niemal twarzy, z takim mozołem 
wydobył z siebie ów 
dźwięk, który zabrzmiał, jak długie, przewlekłe: "Poooh!", albo coś w tym 
rodzaju. Po czym zamilkł 
strudzony, ale i pełen ulgi jak ktoś, kto kamień z serca zwali. Dźwięk ten 
przypominał odległą 
detonację. A Kitchener zerkał na mnie nad podziw rozjaśnionym wzrokiem... Poooh! 
Cóż miałem 
zrobić z takim dictum? No bo dlaczego - po tym wszystkim, cośmy sobie 
powiedzieli, docierając do 
najgłębszych jego sekretów - on mi robi to "Poooh!" Dobre dla maluczkich. Po 
licha on mi powtarza tę 
oficjalną wersję, że krążownik "Hampshire" wyleciał w powietrze na minie? Dawno 
o tym wiem i 
dawno wiem, że to nieprawda! Więc patrzę na niego i raptem tracę cierpliwość: - 
Żadne: "Poooh!" 
Żadne: Buch! Buch!... Figa, a nie buch, buch" A fe! Po tym wszystkim, co pan ode 
mnie usłyszał?... "It 
s not who wins or loses, but how you play the game!" A fe! A fe, panie 
feldmarszałku! - i zamilkłem z 
oburzenia.
A wtedy on pierwszy raz pokręcił tą swoją przekrzywioną, znieruchomiałą głową. Z 
trudem, 
lecz skwapliwie pokręcił sygnalizując mi, że opacznie go zrozumiałem, po czym 
znów wydął wargi i 
mozoląc się wydobył z siebie dźwięk, który tym razem był inny, podobny, ale 
inny: Puck!... Dalibóg. 
Właśnie Puck! I uśmiechnął się. Aż serce mi zadrżało. To było niesamowite - 
uśmiech na twarzy 
melancholii.
I niespodzianie - bo któż by się tego spodziewał? - zrobiło się ciepło. Tak 
bardzo ciepło zrobiło 
się między nami, jakbyśmy znali się od wieków i zwędrowali wspólnie wszystkie 
sny nocy letniej i oto 
rodzi się w nas pragnienie, aby znów się w nich zanurzyć i już na zawsze tam 
pozostać... I każdy z 
nas wie, że to by było wyjście. Tak, to by z pewnością było wyjście... już by 
nam swoim przerażeniem 
nie zatruwał duszy namacalny świat. Rozpłynąłby się w twoich i moich, naszych 
biednych, 
umęczonych oczach. Bo i zasłużył na taki koniec właśnie... A my grecką nocą 
modlilibyśmy się do 
Księżyca - nie o ochronę przed obłędem prosząc Sełene, Hekate i Artemis - 
modlilibyśmy się o 
wieczną pociechę szaleństwa... Bo my obaj coś na ten temat wiemy. I ten błysk 
marzenia, owo ciepło 
między nami, mną i tym ryżym człowiekiem, rozgrzał nas i zjednoczył. Bodaj na tę 
krótką chwilę. I aż 
mi się serce krajało, że mój popęd do mówienia prawdy jest tak nieposkromiony, 
gdyż musiałem zabić 
i tę chwalę ze snu nocy letniej, i wszystkie związane z nią nadzieje i tęsknoty, 
musiałem zaprzeczyć w 
imię prawdy, a prawda to najgorsza rzecz, jaką kiedykolwiek ludzie wymyślili. 
Głos ma drżał, gdy 
pochyliłem się ku temu wielkiemu człowiekowi, który z taką wspaniałomyślnością 
wziął mnie za elfa, 
igrającego prawdą, nie prawdą, życiem i śmiercią, wszystkim pod słońcem.
- Niestety, Horatio, pomyliłeś się... To nie ja. Tam awfully sorry. Ja to nie 
Puck, a Puck to nie ja. 
Okropnie mi przykro... Ja to tylko ja niestety. Żaden chochlik! Żaden psotny 
duszek! Złośliwy i 
figlarny... Żaden Puck jednym słowem! I swear, my lord. Przysięgam... - 
położyłem rękę na sercu i 
uderzył mnie najsmutniejszy ze smutnych wyraz jego twarzy, który tak mnie 
speszył-że, dalibóg, nie 
wiedziałem, co by tu rzec na pociechę więc brnąłem przygnębiony: - Zresztą 
obawiam się, ż elfy już 
wymarły, między nami mówiąc... Zdawałoby się że jeszcze tutaj, że tutaj są być 
może... No tak, ale.. 
W każdym razie tutaj na pewno ich nie ma. Ja przynajmniej nie widziałem żadnego. 
Tak to jest, 
Horatio... zwiesiłem głowę i długą chwilę siedziałem bez ruchu, tymczasem on 
jakby zesztywniał i 
choć nadal trzymaliśmy się za ręce, czułem, jak on wyraźnie i nieodwołalnie 
sztywnieje, aby skryć się, 
zanim się obejrzę, w swoją nieprzenikalną anglosaską skórę.
- Proszę wybaczyć, Your Excellency, że ośmieliłem się tak spoufalić - 
powiedziałem. - Właściwie nie 
przedstawiwszy się do tej pory... Toteż miał pan prawo wziąć mnie za kogo 
innego. Sam jestem 
winien tej pomyłki... Najmocniej więc pana przepraszam. Chce pan wiedzieć, kim 
jestem, my lord? 
Proszę więc z łaski swojej nachylić ucha... Tajny Agent Dobrej Woli - szepnąłem 
- Secret Agent of 
Good Will... - nie bacząc, jakie to na nim wywarło wrażenie, dorzuciłem jednym 
tchem: - My lord, to 
wyłącznie do pańskiej wiadomości. I trust you, sir. Zaufałem panu... Któż, jeśli 
nie pan, wie, że są 
sprawy na niebie i na ziemi... Otóż to właśnie. Cyt!... A jednak zawahałem się, 
proszę mi to wybaczyć, 
sir, ale przecie wiem... Pan wiele doświadczył, wiele wycierpiał i jakże wiele 
zrozumiał! Jest w panu 
wielki kapitał nie do pogardzenia, on to przydać się może w walce z grandą, 
która pustoszy nasz 
świat. Więc... - rozejrzałem się na boki, zanim podjąłem ściszonym głosem, 
nachylając się do 
osobliwego kształtu ucha marszałka polnego. - Więc godzi się, aby o naszym 
najtajniejszym sekrecie 
dowiedział się pan feldmarszałek z moich ust. Przepraszam, cokolwiek panu 
wiadomo o istnieniu 
MM?... Nic panu to nie mówi, my lord? Dalibóg, nic panu nie wiadomo o 
powołaniu... 
Międzynarodówki Mózgów? Owej tajnej... Rozumiem, oczywiście, rozumiem, jest pan 
zbyt świeżym 
gościem wśród nas, na tej olśniewającej orbicie, w naszym siódmym wymiarze, 
dopiero co pana 
wykąpali... Niechaj więc będę pierwszym zwiastunem dobrej nowiny, Horatio. Otóż 
została dzięki 
wypróbowanym ludziom dobrej woli powołana najtajniejsza z tajnych organizacja, 
do której... - 
Kitchener gwałtownie ścisnął mnie za rękę.
Spojrzałem - tuż przy nas stał wsparty pod boki jeden z dobrze znanych 
prześladowników, 
mianowicie watażka w "białym kitlu, z czarnym czubem nad brwiami, i wpatrywał 
się we mnie kosym 
okiem.
- Krzysztof to ten jest? No. To żona w odwiedziny przyszła. Leć na dół.
Co rzekłszy ucieszył się, jakby go to w czymkolwiek dotyczyło. A ponieważ nie 
znał uśmiechu, więc 
złowrogo błysnął zębami - całkiem atawistycznie, tak jak robili to jego dzicy 
przodkowie, którzy nie 
znali bodaj żadnych innych kobiet prócz branek ciągniętych za włosy na legowisko 
z końskich skór. 
Patrzył więc na mnie ze swojej Dziczy-Siczy i w komitywie mrugnął okiem. Tego mi 
było za wiele, 
sprężyłem się do skoku, gdyż niebezpiecznie krew we mnie zagrała. Tymczasem on 
zrobił 
ponaglający ruch ręką. I - zamiast wziąć się z czernią za łby, w samą porę 
zdążyłem ochłonąć. 
Siedziałem patrząc na niego z pogardą, nie ruszywszy się z polowego łóżka. 
Watażka potrząsnął 
czarną czupryną.
- Żona na dole czeka. Słyszałeś pan?
- Słyszałem. Możecie odejść.
- Kobita przyjechała, rozumiesz pan? - potrząsnął mnie za ramię. - Własnej 
kobity nie chcesz 
oglądać? No, to ruszaj się. W czwartek odwiedziny krótkie.
- Słyszałem.
-- Klasa kobita - powiedział. - Szykowna. I w ogóle. Już same patrzałki prima 
sort. Ma taką na medal 
kobitę, a dupy z miejsca nie ruszy! Słyszałeś, co mówię, człowieku? - Słyszałem. 
Możecie odejść.
- Tylko bez wygłupów, panie ten!... - huknął na mnie znienacka. - Kurdebalans, 
bo jak wezmę za 
oszewkę!...
- Szkoda zdrowia, kochany panie Władziu - podchodząc z łagodnym uśmiechem 
odezwał się książę, 
który nie skąpił uroku swojej szlachetności, obdarzając nim nawet nieokrzesanego 
potomka owej 
czerni noszącej do niedawna osełedec na łbie. - Za ciężko pan pracuje, kochany 
panie Władziu, żeby 
nam się tu denerwować... Wszyscy mamy z pana pociechę, każdy to wie prócz nowych 
gości... 
Trzeba im to wyjaśnić. Ja się tym zajmę, szkoda pańskiego czasu, kochany panie 
Władziu. 
Porozmawia: chwilę z tym gościem. Dobrze?
- Ano dobra. Byle zara zeszedł na dół, do żony. Bo tu nie ma to i tamto - rzekł 
watażka obciągając 
biały fartuch przepasany rzemieniem z ciężką zupacką klamrą.
- Zrobi się, panie Władziu. Będzie, jak trzeba - po wiedział ze swobodą książę.
Watażka potrząsnął głową. Rzucił cmi ostre spojrzenie. I natychmiast wyszedł 
energicznym 
krokiem. Książę zaś przysiadł się do mnie. I siedzieliśmy ramię w ramię na 
polowym łóżku - Kitchener, 
książę, a pośrodku ja. Ni zdążyłem wzajem ich przedstawić, obu tych prominentów 
zapisanych w 
dziejach .swoich narodów, gdyż wyłaniał się szkopuł protokolarny, komu 
mianowicie dać 
pierwszeństwo, czy powinienem feldmarszałka przedstawić księciu ze względu na 
uzasadnioną dumę 
narodową, czy też - vice versa ze względu na uprzejmość wobec zamorskiego 
gościa, bo przecie obu 
naraz przedstawić niepodobna bez paskudnego galimatiasu. Jąłem więc deliberować 
w nerwowym 
pośpiechu, co przecie żadnej deliberacji sprzyjać nie może, więc spociłem się 
tylko i zanim zdołałem 
dopaść jakiejkolwiek konkluzji, książę zazierając mi w oczy odezwał się łagodnym 
głosem:
- Proszę mi powiedzieć szczerze... Czy pan nie chce widzieć się z żoną?
- A broń Boże! Chcę, marzyłem o tym, ale był taki moment, no tak... zwątpiłem, 
że ją kiedykolwiek 
zobaczę.
- Rozumiem. I nadal pan wątpi?...
- Nie. Chyba nie.
- Więc dlaczego pan się opiera? -- spytał książę podnosząc na mnie swoje mądre 
oczy.
- Ależ wcale się nie opieram! To nieporozumienie...
Tylko tego w ząbek czesanego Zaporożca nie cierpię. Chciałem, żeby się 
odpierdolił. Książę 
parsknął krótko, choć zaraz podniósł rękę do płowego wąsa, ale zdążyłem zauważyć 
z pewną ulgą, że 
to dosadne słowo, które mi się w jego obecności wymsknęło, skądinąd nie było mu 
całkiem obce. 
Zapewne było już w użyciu pod Raszynem. Tymczasem książę głaszcząc wąsa 
zafrasował się, Bóg 
raczy wiedzieć, czemu. I jakby niespodziewanie osunął się w swoje własne myśli, 
osunął się tak 
głęboko, aż zda się całkiem o mnie zapomniał. Trwało to zaiste ulotną chwilę, a 
odniosłem wrażenie, 
że w tym krótkim czasie zgromadził się w duszy tego człowieka niebotyczny ciężar 
gęstszy niż 
najczarniejsza chmura. I później ochłonąwszy pomyślałem sobie, że książę, 
najwierniejszy sojusznik 
Napoleona, posiadał również ów niezwykły dar, z którego słynął genialny 
Korsykanin - 
nieprawdopodobną siłę koncentracji. Nawet Kitehener, nie w ciemię bity, z 
wyraźnym uznaniem to 
spostrzegł, bo jeszcze bardziej przekrzywił swoją ryżą, głowę przyglądając się 
uważnie. A książę 
wciąż zajęty sobą - tym czymś, co w sobie koncentrował - mimochodem odezwał się, 
ku mojemu 
wielkiemu zaskoczeniu, wykazując z kolei ową nieprawdopodobną podzielność uwagi.
- W takim razie trzeba pójść do żony - powiedział. - Niech pan zważy, że 
zechciała tu przyjechać... Bo 
to i zima, i ścisk w kolejce, i wcale nie tak blisko,, jakby się niektórym 
wydawało... Czasem diabelnie 
daleko. Tak, diabelnie czasem daleko... - odwrócił oczy i patrzył w okno, w 
nasze solidne, grube kraty. 
- Tak, dopóki można, żonę trzeba szanować... - wstał, ścisnął mnie za ramię i 
uśmiechnął się wcale 
nie pogodnie, lecz jakby walczył ze smutkiem. - A zatem... powodzenia. Z Bogiem. 
- Skinął mi głową i 
odszedł wyprostowany, śmigły, z gracją wspaniałego mężczyzny.
Wówczas pochyliłem się do ucha ryżego melancholika Kitchenera i oznajmiłem 
szeptem: "To 
sam książę Józef Poniatowski, minister wojny, naczelny wódz wojsk polskich, 
bohater spod Lipska, 
marszałek Francji..." Natenczas Kitchener otrząsnąwszy się z zatwardziałego 
spleenu zamrugał 
oczami i coś na kształt głębokiego: "Aha!", wyrwało mu się z piersi. Aż mi 
gorąco się zrobiło z dumy i 
popatrzywszy na poruszonego, dopiero teraz rzeczywiście poruszonego 
feldmarszałka Kitchenera, 
pomyślałem sobie, ile to złego wygaduje się stale o Anglikach - tępe, zimne, 
gnuśne snoby - 
tymczasem jest to jedyny naród, który prawdziwą zasługę docenić .potrafi. 
Zauroczony Kitchener 
śledził wzrokiem sylwetkę księcia, który usiadł na karmazynowym swoim łożu d jął 
nabijać fajeczkę, a 
ja odchrząknąłem z cicha i rzekłem do mojego czcigodnego rudego towarzysza:
- Proszę wybaczyć, milordzie, wzywają (mnie sprawy rodzinne.
I ukłoniwszy się szybko wyszedłem z sali. Idę - a tłuką mi się po głowie 
zaskakujące słowa 
księcia: "Dopóki można, żonę trzeba szanować..." To jasne, ale dlaczego - dopóki 
można? Co to ma 
znaczyć? Co książę chciał mi powiedzieć? Przed czym mnie ostrzec?... Idę. 
Szybko. Idę. Ale myślę - 
kogo ja tam na dole, w kazamatach, w tych czeluściach zastanę? Wszystko jest 
możliwe... A jeśli ją 
podmienili? Albo inną, podobną, podstawili? Niby to moja żona, a wcale nie moja 
żona! Nie takie 
sztuczki w genialnych spiskach nieraz się udawały. Ale nie ze mną, nie z nami... 
Tym razem się nie 
uda! Przystanąłem na schodach, tak mi serce waliło. Nie uda się, Chryste Panie, 
bo oszustkę 
rozpoznam natychmiast, od pierwszego wejrzenia. Choćby była arcyzmyślnie 
podrobiona, 
majstersztyk... rzec można!, ale ja na kopii poznam się zawsze... Tego 
prześladownicy nie wzięli w 
rachubę, tego właśnie nie wiedzą, gdyż jednej tylko rzeczy nie potrafią, dzięki 
Bogu - czytać w moich 
myślach! Tak, nie mają do nich dostępu - powtarzałem sobie, schodząc coraz 
raźniej w dół - jeśli 
dotąd nie udało im się przełamać mojej woli, to już nigdy im się nie uda, więc 
buszować we mnie, 
sterować mną przenigdy nie potrafią... Co innego moi przyjaciele, ci mają do 
mnie dostęp 
bezpośredni. Albowiem głosy, które słyszę, które odzywają się we mnie wprost i z 
wielką siłą, są ani 
chybi, mogłem to sprawdzić po wielekroć, głosami moich przyjaciół rozsianych po 
całym świecie. Lecz 
teraz, gdy schodzę w dół i mam już blisko do piwnicy, gdzie oczekuje mnie 
niespodzianka, moi 
przyjaciele milczą, może powodowani dyskrecją, a może wiarą we mnie, że tym 
razem poradzę sobie 
sam. Oszustkę poznam od pierwszego wejrzenia, albowiem nie może ona wiedzieć, że 
w żonie swojej 
zakochałem się właśnie od pierwszego wejrzenia. A to ma wszystkie cechy 
iluminacji, jest intuicyjnym 
oświeceniem duszy przez Boga. Dlatego trafia się tak rzadko i do śmierci nie 
może być zapomniane.
I teraz już nie było mi ciężko otworzyć na oścież drzwi do długiej piwnicy pod 
mawisłyan 
stropem.
Gęsto w niej było, prawie mroczno, a ciasno przy stołach. I wszędzie, wszędzie 
pełno 
przybyszów stamtąd! Mężczyzn i kobiet. Poubieranych! Garnitury, suknie, bluzki, 
sweterki, koszule, 
krawaty! Ileż barw, ileż elegancji! Co za szyk! A wśród nich tu i ówdzie, tu i 
ówdzie, przycupnięty, 
wystraszony, któryś z nas, tak jak ja, w nieświeżym pasiaku, ponuro obrośnięty. 
Przeważnie ćpa, ćpa 
szybko, dławiąc się, przewracając oczami. A stoły uginają się od jadła, puszek, 
termosów, słoików z 
marynatami, wszelkich fruktów ziemi naszej nie naszej, jabłek, pomarańczy. Jest 
i tort Cały kawał. 
Niektórzy jedzą palcami. A ja to wszystko widzę, wszystko widzę, choć nic mnie 
to nie obchodzi, i 
rozglądam się, postępując naprzód, rozglądam się z sercem, które trzepie o 
klatkę i pewnie zaraz łeb 
sobie skręci... Potykam się na kiepskich, trzęsących się nogach... Wali mi się 
pod stopy Kosmos. Cały 
świat, cała Europa z rzeką Sapałajówką... I oto ją widzę, zza czyichś pleców, 
karków, głów. Więc idę, 
nie biegnę, choćbym pragnął, lecz idę. Tak, oto ją widzę w samym końcu piwnicy 
pod ścianą. Stoi 
wypatrując mnie. Chyba długo tak stoi, bo oparła się plecami o ścianę. Oparła 
się bardzo mocno. 
Nawet ręce zapiera o mur. Wcześniej widzę jej napięte spojrzenie, umęczoną - 
czyżby oczekiwaniem? 
- twarz niźli ona moje kosmate oblicze, które wreszcie rozpoznała. I wtenczas 
macha ręką!... Przystaję 
z wrażenia i raz jeszcze chciałbym to zobaczyć. Macha ręką jak na powitanie, gdy 
wracam z długiej 
podróży, znużony Odys. Podchodzę. Staję przed nią. Uśmiecham się. To ona. Ona 
sama, dzięki 
Bogu. Trzymamy się za ręce. Siadamy przy stole. I mówię cicho, lecz wyraźnie:
- Musisz mnie natychmiast stąd zabrać... Sama widzisz, co się tu dzieje... 
Starczy spojrzeć... - 
wskazałem kciukiem zasnute stęchłymi oparami wnętrze, z którego wyzierały chore 
twarze, zdrowe 
twarze, któż by je od różnił w istnym kłębowisku nieszczęścia, a ona wzdrygnęła 
się i przybladła. - Na 
górę nikogo z rodziny nie wpuszczają, więc i ciebie nie wpuszczą... A co tam się 
dzieje, lepiej nie 
opowiadać... - położyłem rękę na jej dłoni, ślicznej dłoni, która mocno drżała, 
i wtedy wzruszony 
głębiej, niż da się wyobrazić, uświadomiłem sobie coś, co w cieple słabości 
nieustannie we mnie 
dojrzewało, w błysku, który wszystko rozświetlił, zdałem sobie sprawę ze swojej 
niespożytej siły! 
Właśnie wtedy, gdy położyłem rękę na jej drżącej dłoni, narodził się we mnie 
człowiek zdolny 
przenosić góry, o ile ktokolwiek zechce mu w tym pomóc... Spojrzałem na nią, 
strapioną i mizerną, 
przyjaciółkę nędzy mej. I rzekłem: - Jesteś, zawsze byłaś wrażliwa i rozumna, i 
masz do czynienia z 
rozumnym człowiekiem... Więc po słuchaj! Wpakowali mnie tu prawem kaduka... - 
natychmiast 
rozejrzałem się uważnie i ściszyłem głos: - Gruba pomyłka, rozumiesz? W 
psychiatrii o pomyłki nie 
trudno... Najlepszy dowód, że zdarzyła się w moim przypadku. Więc pomożesz mi 
wyrwać się stąd? 
Liczę na ciebie. Musimy naradzić się nad tym, skoro nareszcie cię widzę... 
Przyniosłaś papierosy? Nie 
mam tu nic swojego, nie mam co palić. Więc przyniosłaś choć paczkę ekstra 
mocnych czy nie, 
dziewczyno?
- Tak, tak - szepnęła ocknąwszy się, zasłuchana! i przejęta moim gorącym apelem 
o pomoc. 
Widziałem] jej gładko zaczesane, złote włosy, kiedy schylona szukała gorączkowo 
w pękatej torbie z 
nadrukiem SUPERSAM, wypchanej po brzegi zakupami. Wyłowiwszy wreszcie dwie 
paczki 
papierosów, wyprostowała się i ujrzałem jej piersi pod szmaragdowym sweterkiem.
- Tylko dwie... - powiedziałem ze ściśniętym gardłem. - Przyniosłaś tylko dwie 
paczki papierosów?
- przecież będę u ciebie w niedzielę! - odpowiedziała szybko, wyczułem w jej 
głosie cień irytacji.
- Hm, w niedzielę? - zastanowiłem się pełen podejrzeń. - A kiedyż to będzie?
Mrugając oczami spojrzała na mnie i to zdziwienie, nad którym nie zdołała 
zapanować, jeszcze 
bardziej ją rozdrażniło. Odparła suchym tonem:
- Za dwa dni jest niedziela. Dziś czwartek.
- Nie irytuj się... - powiedziałem łagodnie. A powinienem był udawać, że nie 
widzę jej zdenerwowania, 
słabości, kiedy chciała być za wszelką cenę silna. Rzuciła mi złe spojrzenie.
- Wcale się nie irytuję! - zawołała rozdygotanym głosem.
- Nie irytuj się, bo tu nie ma to i tamto... - wyjaśniłem.
- Nie rozumiem... - spojrzała zmarszczywszy brwi. - Nie rozumiem, co mówisz... - 
szepnęła po chwili, 
zagryzając wargę, i znów przybladła, aż coś mnie tknęło, że ona lada moment 
zacznie płakać, więc w 
popłochu jąłem objaśniać rzecz skądinąd oczywistą:
- Tu się nie zagląda do kalendarza, bo i po co? Czas się nie kończy, nie 
zaczyna. My nie wiemy, który 
dzień jest który... Bo tu nie ma to i tamto... - uśmiechnąłem się. - Całkiem 
proste. Rozumiesz?
Z głębokim westchnieniem skinęła głową, a ja zaciągnąłem się ekstra mocnym z 
zachłannością wygłodzonego więźnia, aż mi przed oczami zawirowała ciężka 
piwnica. Wykonała nad 
moją głową niesamowity piruet, po czym osiadła z wdziękiem i zamarła, po dawnemu 
zwalista, ponura 
i toporna,
- Mój biedaku - szepnęła. -- Masz czarne ręce, zniszczone. Choć, to ci je umyję, 
Nie ma tu łazienki? - 
A ja wyjaśniam, że są na górze, a tu na dole tylko kuchnia, zlewy, ale tam nie 
wolno. - Dlaczego się 
nie golisz? Okropnie ci z tą kosmatą brodą! - To wielka wygoda - mówię. - Nie 
muszę żebrać u 
pielęgniarek o żyletkę i skrobać się pod nadzorem Mateczki. Takiej jednej siwej 
salowej. Pilnuje, żeby 
kto sobie hyrhla nie poder... Nieważne. Tu jest taki oficer z oflagu, wiesz. 
Klawy gość. Otóż on zacznie 
coś mówić i zaraz to kasuje. Nieważne, powiada, nieważne... - A ty się ogól. 
Koniecznie. Zrób to dla 
mnie. -A czy to takie ważne? - Patrzy na mnie, patrzy i mówi z całą powagą: - 
Bardzo ważne... 
Zrobiłeś się inny. Nie chcę, żebyś był inny... - Uśmiecham się z całą przekorą: 
- Zawsze byłem inny... 
Nie powiesz - i kładę ręce na jej dłoniach, a one znowu drżą, a może drżały 
calusieńki czas, odkąd 
przy tym stole jesteśmy ze sobą. - Ale byłeś mój - mówi zwyczajnie i po 
prostu..- Przyniosłam ci twoją 
golarkę. - Nie da rady. Takiej brody golarka nie weźmie... - Ogól się człowieku. 
- Bo patrzyć na mnie 
nie możesz? - pytam zimno. - Ona mruga oczami i waha się, nie wie, co 
odpowiedzieć. - Kiedy ostatni 
raz się kąpałeś? - pyta ni stąd, ni zowąd. - Wcale się nie kąpałem. To nie 
Ciechocinek ani Karlove 
Vary. Tu się kąpie nowych jeden raz i kwita. - Jest wstrząśnięta, ale jeszcze 
nie rezygnuje. - Piżamę ci 
zmieniali? - Rozmowa jak z higienistką, ale pamiętając, że to moja żona, staram 
się być grzeczny. - 
Nie, nie zmieniali ani razu -, mówię słodko. - Mam nadzieję, że nie śmierdzę? - 
I wtedy widzę, że ona 
płacze. Cichutko, bez histerii, prawie ukradkiem.
- Dobrze, zgolę. Zgolę capią bródkę. Nie martw się -powiedziałem przesuwając się 
z krzesłem, 
osłaniając ją, aby nikt nie widział, jak moja żona płacze. Po chwili mówię:
- Więc uważasz, że powinienem tu zostać?
Milczała. Zacisnęła ręce i nie odezwała się ani słowem.
- No, no - powiedziałem, powstrzymując się przed huknięciem pięścią w stół. - 
Nie wykręcisz się od 
odpowiedzi! Twoim zdaniem mam tu zostać?... Tak czy nie? - wyszeptałem.
- Nie wiem - zacisnąwszy ręce poruszyła się niespokojnie w krześle i nie patrząc 
na mnie, wlepiając 
oczy w coś poza mną, w przestrachu powtórzyła machinalnie: - Nie wiem. O Boże.
Odwróciłem się. Sylwek Kolos przystanął przy nas i przesłonił całe katakumby 
swoim kosmatym 
brzuszyskiem, jak dobry bożek Pan rozdęty energią tworzenia Królewski w swojej 
nagości, a nie 
obleśny, choć goły na! piędź poniżej pępka. Był, jaki był, nie mieścił się po 
prostu w żadne łachy, 
żadne pasiaki, i każdy powinien to zrozumieć. Uśmiechał się do nas swoimi 
oczkami utopionymi w 
tłuszczu, które lśniły nie mniej niż ogromna twarz jego lśniąca szczerą 
dobrodusznością, a nie jakimś 
tam łojotokiem, jak twierdzą te cymbały, doktory wszechnauk medycznych. Sylwek 
Kolos jest swój 
chłop, co widać od razu. I moja żona nie powinna mieć najmniejszych powodów, aby 
się go lękać. 
Uśmiecha się tylko oczami, bo do wargi ma przyklejony okurek papierosa. Zaszedł 
nas znienacka. 
Przystanął i słucha. To dobry człowiek, a dobrzy ludzie potrafią zjawić się w 
samą porę.
- Ona chce, żebym ja tu został - mówię do niego. - Słyszałeś?
- Sure, brother - mruczy swoim pięknym basem. - Nie zechcesz przedstawić mnie 
pani?
Wtenczas mówię czyniąc właściwy gest:
- Mój przyjaciel, Sylwester. Wybitny kompozytor.
Sylwek kłania się mojej żonie, która wstrzemięźliwie odpowiada na ukłon, nie ma 
zamiaru podać mu 
ręki. Boli mnie to, ale Sylwek jakby tego nie zauważył, postępuje o krok i 
górując nad nią, unosząc się 
jak obłok, wygłasza słowo po słowie, argument po argumencie najgorętszą orację w 
obronie moich 
praw!
- Łaskawa pani - mówi. - Zaszczyt to dla mnie, że zostałem przedstawiony żonie 
tak utalentowanego i 
mądrego człowieka. Albowiem na ogół nie zdarza się, aby dzielny i światły 
mężczyzna nie miał równie 
dzielnej i światłej towarzyszki życia, w dodatku pełnej uroku. Przeczy temu jeno 
przypadek Sokratesa, 
ale nie ma reguły bez wyjątku, prawda? Miejmy nadzieję, że wyjątki się nie 
powtarzają, nie mnożą. 
They don t multiply, isn t it? Or do they, madame? Dobrze mówię, prawda? Była 
Ksantypa, nie ma 
Ksantypy. Dobrze mówię? W takim razie przyjmijmy, że wyjątki się nie 
powtarzają... Otóż to. C est 
vrai? W porządku. Jeśli już to uzgodniliśmy i łaskawą pani podziela mój pogląd, 
to dlaczego pani 
trzyma tutaj swojego męża?... Właśnie tutaj... Otóż to... Proszę "a wyjaśnić, 
jeśli łaska... Trochę 
trudno, prawda? It s strange, isn t it, madame?... Ach, drobiazg! Drobiazg, 
jeśli pani nie zna 
angielskiego... Nie każdy musi znać, to detal, proszę pani, fraszka... Nie w tym 
rzecz, ne c est pas? 
Ach, i francuskiego?... Ce n est pas tres important. To nie takie istotne, 
madame. Znajomość języków 
znowu nie tak bardzo człowiekowi pomaga, a niekiedy wręcz przeszkadza... Otóż 
to. Więc ad rem. 
Dlaczego pani uważa, że mąż powinien tu być? Tylko proszę pochopnie nie 
protestować!... Ohoho!, to 
bardzo dzielny człowiek, oj niejedno zniesie. Na tyle go znam. A skąd go znam, 
łaskawa pani? A 
choćby stąd, że niejedną godzinę przegadaliśmy w tym naszym odosobnieniu, do 
którego pani 
:zajrzała pierwszy raz. Długie nocne rodaków rozmowy... On mi pomógł jak brat 
bratu, dlaczegóż więc 
miałbym nie przemówić za nim? To mój przyjaciel, łaskawa pani. Ciekawe, dlaczego 
pani trzyma tutaj 
swojego męża?; Czyżby pani nie poznała się na nim, skoro ja się poznałem? Aj, 
bardzo to ciekawe! I 
jak długo jeszcze zamierza, pani go tu trzymać? Przecież bez pani zgody, madame, 
on stąd nie 
wyjdzie! O, jakąż to władzę dał Wszechmocny niewieście nad mężem!... Tak, proszę 
pani. Ale jeśli...| 
Jeśli, powiadam, pragnie pani mimo wszystko ratować swojego męża... To coś pani 
powiem w 
zaufaniu, jej compte sur votre discrśtion, więc niechaj to zostanie! między 
nami, droga pani... Bo tak to 
jest, jeśli pragnie! go pani ocalić... "Wyzwanie przyszłe mu szpieg nieznajomy, 
Walkę z nim stoczy sąd 
krzywoprzysiężny..." Tak,, proszę pani... "A placem boju będzie dół kryjomy, A 
wyrok o nim wyda wróg 
potężny..."
- Dość, Sylwku! - zawołałem zrywając się z krzesła. - Sam wiesz... Im mniej, tym 
lepiej. Wystarczy, 
coś, powiedział. Po co łopatą do głowy? Nikt tego nie lubi. Dziękuję ci, 
przyjacielu.
- Right, brother - mruknął Sylwek mrużąc oko, gdyż drażnił go dym z 
przyklejonego do wargi okurka. - 
The less, the better. Eto prawilno... - mruknął, po czym uśmiechnął się i 
zmuszając swoje kolosalne 
cielsko do ukłonu powiedział z galanterią: - Zawsze do pani usług, madame...
Żona nerwowo zapaliła papierosa. Mentolowy. Paliliśmy oboje, bo ja się 
kontentowałem extra mocnym 
nie mając zamiaru przerywać milczenia po tej wspaniałej tyradzie, jaką Sylwek 
Kolos wygłosił, 
albowiem jej treść w świadomości rosła i dojrzewała jak w dobrym spektaklu 
dopiero gdy aktor zejdzie 
ze sceny. Nie mogłem wątpić że poruszył do głębi moją żonę. Więc milczałem 
czekając, co też ona 
powie? Ostatecznie Sylwek udowodnił jej przecie, że trzymają mnie tu prawem 
kaduka!
- ak można tak potwornie się zaniedbać! - wybuchnęła znienacka. -- I wystawiać 
na pokaz taki ohydny 
brzuch! A tfu, co za niechluj rodem z wieży Babel!...
- No, no - mruknąłem ostrzegawczo, zły, że muszę interweniować, bo kobiety 
zawsze się zaperzają 
akurat, kiedy nie potrzeba. Poskutkowało, gdyż zmieniła ton.
- Nikt go nie odwiedza? On się tu snuł od stołu do stołu, kiedy czekałam na 
ciebie. Taki brudny, 
zaniedbany. Jak wielki, samotny mops. Nie ma rodziny?
- Nas jest tu wojsko, a ilu widzisz w tej piwnicy? Garstka wybranych. 
Szczęściarzy, rzec można. 
Reszty nikt nie odwiedza. Nie spieszy się tu ani żonom, ani kochankom. Ani 
krewnym, ani dawnym 
przyjaciołom.
Czasem tylko matkom... Sylwek zabił swoją matkę.
- O, Boże święty... - szepnęła podnosząc na mnie strwożony wzrok.
- Zabił przy porodzie. Rozumiesz? To natura ma zbrodnicze instynkta, a nie on. 
Cierpi przez to całe 
swoje życie, rozumiesz? Cierpi, bo nie jest jak natura bezmyślny. Ten noworodek 
ważył dziesięć kilo!
- A niech was wszyscy diabli! - zawołała moja żona i ni stąd, ni zowąd zaczęła 
się śmiać, jakbym ja był 
śmieszny i Sylwek Kolos był śmieszny, jakby wszystko wokół było śmieszne, i 
nawet śmierć tamtej 
kobiety przy porodzie była jakby godna śmiechu w porządku rzeczy, który jest 
absolutnie śmieszny.
- No dobrze, a teraz... - powiedziała odetchnąwszy. - Trzeba, żebyś coś wypił i 
zjadł. Zobacz, co tu 
mam dla ciebie...
Ujrzałem kiełbasę, kanapki z szynką, sernik, jabłka, pomarańcze, ale tak samo 
chciało mi się 
jeść jak kulawemu tańczyć, lecz udawałem, że się cieszę, dziękowałem, aby 
wynagrodzić jej trudy. - 
Zjem później, kochanie, na razie szkoda. czasu... - Spróbuj choć kanapkę! 
Schudłeś bardzo! - Chce 
mi się tylko pić - powiedziałem. Żona od razu ucieszyła się. - Wiesz, co mam w 
termosie? Madras z 
domieszką Twininga. To, co lubisz... - Podała mi napełniony kubeczek od termosu. 
Skwapliwie 
wyciągnąłem rękę, schwyciłem kubek w palce i natychmiast... jakby mi siła wyższa 
rękę wywichnęła! I 
- chlust! Zachlapałem blat, kanapki i palce żony gorącą i herbatą. Zerwałem się 
z nie mniejszym 
zaskoczeniem niż ona, a i minę musiałem mieć nietęgą. Żona machinalnie otrzepała 
spódnicę i nie 
zwracając uwagi na ochlapany i stół, natychmiast zażądała, abym pokazał jej 
rękę. Bez długich 
oględzin wyglądało to na kalectwo, nie da się ukryć. Staliśmy patrząc na siebie, 
żona zarumieniła się 
gwałtownie i natychmiast zbladła. Wpatrywała się w moją nieszczęsną rękę, ze 
zmarszczonymi 
brwiami, nie mogąc oswoić się z niespodzianką, od której robi się niedobrze. 
Zanim odważyła się 
zapytać, co takiego się stało, oparła się o krzesło, usiadła bez słowa. Nie 
wypuszczając mojej ręki ze 
swoich zimnych dłoni, zadała mi owo pytanie, na które nie znajdowałem 
jednoznacznej odpowiedzi.
- Nie wiem, kochanie, co za draństwo... - powiedziałem speszony. - Nie umiem 
wyjaśnić... To już niej 
pierwszy raz - dodałem bezradnie.
- Niemożliwe, żebyś nie wiedział... Musisz to wiedzieć... - powiedziała z 
naciskiem. - Tylko sobie 
przypomnij...	
- Byłem przywiązany... Za ręce i nogi. Bardzo mocno... - żałowałem już, że to 
mówię, bo wcale nie 
powinna o tym wiedzieć! - Więc może wtedy, kiedy byłem przywiązany do masztu...
- Do czego?... - obrzuciła mnie tym spłoszonym wejrzeniem, którym normalni darzą 
nienormalnych.
- Do łóżka!... W pasach mnie trzymali, rozumiesz odparłem czerwieniąc się.	
- W jakich pasach?... Co ty mówisz?!
- Co ja mówię? To, co słyszysz... Związali mnie, wzięli w pasy. I trzymali w 
pętach. Sam nie wiem, jak 
długo leżałem przywiązany do... ich śmierdzącego łóżka! zawołałem i 
zaczerwieniłem się po korzonki 
włosów. Albowiem teraz, kiedy wymogła na mnie to wyznanie, kiedy na jej oczach 
sam strzaskałem 
mój maszt rodem z Itaki, który dopomógł mi przetrwać, i sam wyciągnąłem na jaw 
to cuchnące, 
plugawe łóżko, obmierzłe łoże, w którym unieruchamiają elastycznymi pasami - 
oblał mnie wstyd tak 
ciężki jak nigdy w życiu. -. Daj mi pić - rozkazałem. - Daj pić!
Dmuchała w kubeczek i sama podawała mi do ust herbatę Krzepiłem się drobnymi 
łyczkami, 
bez pośpiechu, czasem strużka ściekła mi po brodzie jak małemu chłopczykowi. 
Przypomniało mi się 
złowieszcze powiedzenie Kolosa, uświadomiłem sobie, że odebrano mi nie tylko 
wolność, pakując 
mnie za kraty gorsze od więziennych, albowiem ze struchlałym sercem zdałem sobie 
sprawę, że 
jestem, zostałem ubezwłasnowolniony, uzależniony i podporządkowany bardziej niż 
osesek, że bez jej 
zgody, zgody mojej żony, której potęga przerastała wszystko, nigdy się stąd nie 
ruszę, nawet nosa 
poza ten szlisselborg ciała i ducha nie wytknę. I przeraziłem się. Pomyślałem, 
że ani Chrystus, ani 
Sokrates tego nie przewidział, aby przyszła na człowieka taka mizeryja, iżby nie 
miał prawa być 
panem nad samym sobą... Odtrąciłem jej rękę.
- Nie przyszłaś mnie tu niańczyć! - warknąłem na nią. - Zabieraj mnie stąd i 
kwita! Zrozumiałaś? - A 
ponieważ milczała, w popłochu mrugając oczami, schwyciłem ją za podbródek ł 
wymamrotałem z 
pasją: - Zabieraj mnie stąd! Słyszałaś?...
Na co żona moja oświadczyła, że tak mocno uszczypnąłem ją w brodę, iż nie jest w 
stanie 
skupić myśli, gdyż wytrąciłem ją z równowagi, i zastanawia się tylko, skąd 
nabrałem tak prostackich 
manier? I natychmiast przypomniałem sobie, że jeden z braci mojej matki, ale nie 
ten biedny Henryk-
samobójca, tylko jego starszy brat, ilekroć sobie wypił, z małpią złośliwością 
szczypał mnie w policzek. 
Przeto czekałem aż tyle lat, aby na kimś w podobny sposób się odegrać! I pewno 
jeszcze wnukom 
swoim nie daruję, będę je szczypał, aż im świeczki w oczach staną! Uświadomiłem 
to sobie z taką 
klarownością, bo najrozmaitsze zagadki mojego dzieciństwa wciąż mi się tu 
samorzutnie klarowały na 
mój wyłącznie osobisty użytek, więc nie podzieliłem się z żoną swoim odkryciem, 
nawet nie zdobyłem 
się na słowo przeprosin, skoro bowiem ona zdaje się uważać, że powinienem tu 
zostać, ergo zdaje się 
mniemać, że jestem niespełna rozumu, zatem mogę ją szczypać bezkarnie, bo 
wariatowi wszystko 
wolno.
Tymczasem pytała mnie o rękę, czy lekarze o tym wiedzą i czy mi ją leczą? 
Powiedziałem, że 
zbyt rzadko widuje się tu lekarzy, aby mogli oni wiedzieć o czymkolwiek. Choćby 
o tym, że dostałem 
paręset zastrzyków. I mam zadek rozdęty do czerwoności jak mandryl.
Żona oświadczyła z determinacją, że zajmie sita tym wszystkim i zażąda rozmowy z 
ordynatorem.
- Nie wiem, czy go dościgniesz - powiedziałem. - Biega lepiej niż Emil Zatopek! 
- Ale jej poczucie 
humoru gdzieś się ulotniło i nawet się nie uśmiechnęła, więc zaśmiałem się sam 
na wspomnienie 
ordynatora mknącego w rozwianym fartuchu przez nasze zielone korytarze z wprawą 
mistrza, który 
nawet się nie pośliźnie na wypucowanym do idealnego połysku linoleum. A w ręce 
trzyma klucz z 
trójgraniastym otworem. Jest to tak zwany "trójkąt" do otwierania chytrego zamka 
od drzwi gabinetu, w 
którym zamykają się nasi lekarze. Są to drzwi bez klamek. Nasze drzwi do 
wszystkich sal, z 
karmazynowa włącznie, też nie mają klamek, tylko że są stale otwarte. Choć 
pozostał w nich również 
ten chytry zamek i takim trójkątem można by je do woli zamykać na głucho. Ale te 
szczególiki mało 
mogły obchodzić moją żonę nieskłonną wyraźnie do wesołości, skoro nawet nasz 
ordynator 
zapychający z szybkością sześćdziesięciu kilometrów na godzinę nie był w stanie 
jej ubawić. Mój 
śmiech skwitowała strapionym wejrzeniem, po czym z wyrzutem w oczach powiedziała 
cicho:
- Nawet nie zapytałeś o Jo.
- A tak, Jo... Co u niej? - rzekłem nie tyle zdawkowo, ile z pewnym 
roztargnieniem, miałem bowiem 
tyle pasjonujących spraw na głowie, choćby moja przynależność do Międzynarodówki 
Mózgów, albo 
tak intrygujących, jak losy mieszkańców karmazynowej komnaty. W końcu dzieci są 
dziećmi, zaś ich 
kłopoty znane są na pamięć. Wprawdzie coś mi majaczyło, że w związku z naszą 
córką miałem jakieś 
ciężkie przeżycia, coś w rodzaju gehenny, ale cokolwiek to było, tak dalece 
odeszło w niepamięć, że 
ledwie cień niepokoju zamajaczył i natychmiast pierzchnął. Żona przyjrzawszy się 
mojej minie zwiesiła 
głowę i nie powiedziała więcej ni słowa. Wcale mi to nie przeszkadzało, gdyż 
nigdy nie znosiłem 
łebskiego gadania o dzieciach. Jakby cały świat obracał te na tej pępowinie, 
której odciąć się nie da, 
bo one te woje dzieci zawsze noszą w sobie. Mężczyzna przeważnie tego nie 
słucha.
Więc rozejrzałem się, co nowego dzieje się w kazamatach w godzinie tak 
szczególnej, jak 
odwiedziny rodzin. Zauważyłem przy stolikach kilka znanych mi osób. Oficer z 
oflagu z orlą głową. 
Karzeł bezręki, którego z takim trudem wiązano, nie wiedziałem, że już go 
wypuścili z pasów. Młody 
Dm-ski w towarzystwie jakiejś starowinki, szczęśliwy i rumiany, opychający się 
pączkiem. Sowiński 
jenerał z twarzą nieodmiennie wykrzywioną grymasem. Ożywiony Maniek spryciarz, 
który wbijał zimne 
nóżki z chrzanem. I nawet sam markiz de Sade! Patetyczny bez względu na 
okoliczności dziobał tort 
widelczykiem. Widok srebrnego widelczyka w tej plugawej jaskini wprost mnie 
oszołomił, jak zwycięski 
błysk przekory, zwycięstwo sztuki nad ohydą egzystencji. I paru innych znanych 
mi z widzenia też tam 
siedziało pod nawisłym stropem - za filarami, w trzech nawach i wszystkich 
zakamarkach. A bodaj 
każdy z nich miał przy sobie zafrasowaną towarzyszkę, wszystkie zaś, młodsze czy 
starsze, o tyle 
były do siebie podobne, że czymś nieuchwytnym przypominały skopiowaną po 
wielekroć 
nieśmiertelną mater dolorosa. Nawet towarzyszka karła, która też była karliczką 
i miała króciuteńkie 
rączki. Właśnie jej baniasta główka, wyraźniej bodaj niż te kształtne i zgrabnie 
uczesane, samym była 
strapieniem. A bezręki karzeł milczał jak kamień. I kiedy tak spoglądałem na ten 
mój świat, w którym 
żyć mi przyszło, spostrzegłem brodatego i długowłosego rudzielca z ciężkim 
krzyżem na szyi pod 
rozchełstaną piżamą, mojego Torquemadę, spowiednika-powiernika, który snuł się 
wśród nas między 
ławami samotny. Jakby daremnie szukał, oczekiwał, ze ktoś go przygarnie. 
Natychmiast skinąłem na 
niego, a on skwapliwie pospieszył do naszego stolika, przy którym moja żona 
siedziała w głuchym 
milczeniu. A kiedy zbliżył się z tym swoim krzyżem wielkości krucyfiksu, 
dyndającym wśród rudego 
mchu na jego piersi, odezwałem się do żony, która dziwnie niespokojnie poruszyła 
się w krześle.
- Zatem pozwól, że ci przedstawię. Mój przyjaciel, wybitny... - rzec chciałem: 
"egzorcysta", ale w 
obawie, że może to być przez moją żonę nieszczęśliwie zrozumiane, poprawiłem 
się: - Mój przyjaciel, 
wybitny prakseolog...
Rudy Torquemada poprzestał na milczącym ukłonie. I natychmiast płonące jego oczy 
przeniosły się na dobra cielesne, wiktuały rozmaite, które dzięki mojej żonie 
znalazły się na stole. 
Zdało mi się, że szczególnie zaintrygowała go wędlina. Koniuszkiem języka 
oblizał wąskie wargi w 
gąszczu wąsów i brody.
- Wystaw sobie, człowieku - powiedziałem do niego. - Ona chce, żebym ja tu 
został...
- Och przestań, Krzysiek! - wybuchnęła.
- Dowody masz na stole - ciągnąłem ignorując protesty mojej żony. - Nie przynosi 
się tyle wyżerki 
komuś, kto nie ma tu zostać!
- W rzeczy samej, przyjacielu. W rzeczy samej - przyszedł mi w sukurs 
egzorcysta. - Jako rzekłeś, 
droga do wolności została przed tobą zamknięta. Trudno się oprzeć wrażeniu, że 
kryje się za tym 
bliska ci osoba, a fakt ten rzuca smutne światło na naturę ludzką, gdy nawet 
najbliższe związki 
uczuciowe przeinaczają się w swoje zaprzeczenie, niestety, w swoje okrutne 
contra-dictio. A wykazać 
to można...
- Proszę się poczęstować - powiedziała z niespodzianą wielkodusznością moja 
żona, jakby nie ją tu 
oskarżano, wskazując grzecznie na kanapki z szynką, z których egzorcysta nie 
spuszczał 
płomiennego wzroku. Lecz on wyprostował się z lekkim żachnięciem i wbijając 
swoje przenikliwe 
spojrzenie w częstującą go elegancką panią o złotych włosach, odezwał się 
dyskretnym szeptem, a 
kiedy mówił, oblicze jego jaśniało, jak piękna twarz Melchizedecha, tyle że bez 
aureoli.
- Dziękuję. Jestem nieprzekupny, proszę pani... Rzecz w tym, że mąż znalazł się 
tutaj sine 
explicationis, bez cienia racji... Alboż mu czego brak? Skoro umysł ma lotny? 
Alboż trzeba zeń 
wypędzać szatana?...
Chrząknąłem ostrzegawczo, żeby się mitygował, bo jeśli wda się w opis 
egzorcyzmów, które 
niedawno na mnie przeprowadził, Boże święty, pogrzebie z kretesem słuszną sprawę 
o którą walczy 
w moim imieniu! Więc w popłochu chrząknąłem raz jeszcze, ale on był nie w ciemię 
bity, prawdziwy 
prakseolog.
- A kto mówi, że trzeba?... - zapytał wznosząc palec i świdrując oczami moją 
żonę, w której obudziło 
się zaintrygowanie, a może i fascynacja tym niezwykłym człowiekiem, gdyż 
słuchała go rozchyliwszy 
lekko usta, mrugając z niedowierzaniem rzęsami. I wtedy spozierałem na nich z 
boku, zdawało mi się, 
że oglądam jakąś scenę biblijną utrwaloną w podziemiach katedry przez 
bizantyńskiego malarza: cały 
w złocie prześliczny profil mojej żony i cały w miedzi szlachetny profil 
Melchizedecha zwrócone ku 
sobie w oczekiwaniu. I pomyślałem, że tak już pozostaną wpatrzeni w siebie w tej 
krypcie, a barwa ich 
oczu nigdy nie spłowieje, gdyż bizantyńscy malarze znali sekret utrwalenia 
piękna wbrew wszelkim 
nieszczęściom świata. Lecz on drgnął pierwszy i kładąc rękę na krzyżu, który 
wisiał na jego piersi, 
odezwał się tymi słowy, jakby dopowiadając myśl poczętą w ich wzajemnym 
milczeniu:
- Albowiem w każdym tkwi cząstka szatana... I wydrzeć jej stamtąd niepodobna... 
Chybaby wszystką 
krew z człowieka spuścić, idem, pozbawić go życia... A ty, niewiasto, dobrze o 
tym wiesz... Wielką nad 
mężem swoim masz władzę... Nie jest to sprawiedliwe, ale taki niestety porządek 
rzeczy ukształtował 
się z biegiem wieków... Ostatnim mężem, który do upadłego walczył o uniwersalną 
męskość, był Hiob, 
ale przegrał daremnie z winy nierozumnej Wszechmocy... Odtąd świat popadł w 
biologiczną władzę 
niewieścią... Chciałaby ona przechytrzyć... właśnie w tym cała bieda!... 
przechytrzyć szatana... I za ten 
kardynalny błąd, za owo fatalne contradictio in terminis, za uporczywe czynienie 
tego, co kłóci się ze 
zdrowym rozsądkiem, my musimy płacić najcięższymi łzami, których ani wy, ani 
nikt nie ogląda, bo nie 
godzi się na pokaz płakać mężczyźnie... I nie dość, że zatrzaśnięto lam drogę do 
wolności w 
calusieńkim bożym świecie, Który jakże mógłby być wspaniały!... Mało tego! 
Zamyka się nas za 
kratami, które ma pani przyjemność oglądać o tu!... O, w tych wszystkich 
okienkach... - zatoczył ręką 
śmiały łuk wzdłuż całej nawy naszych szpitalnych katakumb, naszych kazamatów, 
gdzie diabeł mówi 
dobranoc!
I w tejże chwili, a może w ćwierć sekundy później według kosmicznego zegara, 
rozległ się 
ogłuszający brzęk! Wybite szyby trysnęły srebrnym deszczem. Kruszynki szkła 
podskakując przypadły 
niemal do samych stóp Melchizedecha. Oniemiały, zdjęty zgrozą i zachwytem sam to 
na własne oczy 
widziałem! Wszyscy, kto żyw, zerwali się z miejsc. Żona moja zamarła w krześle, 
bledziuteńka jak 
opłatek. A Melchizedech podniósł dłoń do ust, jakby nie spodziewał się takiego 
efektu, jakby się 
przeraził, że powiedział za wiele. W tę nieziemską konsternację, która ogarnęła 
nas wszystkich 
pospołu, wbiegło raptem dwóch pielęgniarzy i, nie wiedzieć dlaczego, porwało od 
stolika pod wybitym 
oknem tego nieszczęsnego faceta z genetycznym zajobem, którego zwałem świętym 
Janem od 
Chromosomów, a inni zwali go dosadniej. Bronił się, jak mógł, wierzgając na 
wszystkie strony, ale tych 
dwóch osiłków raz-dwa poradziło sobie z nim i wywlekło na górę.
Potem opowiadano, że to właśnie on, Plemnik, gruchnął słoikiem z musztardą w 
zakratowane 
okno, tak go ktoś z odwiedzającej familii zdenerwował, i mimo krat strzaskał 
dwie szyby na wylot. 
Wątpię, czy to prawda, bo na własne oczy widziałem coś innego, a ponadto wskutek 
lęku ludzie 
zawsze rozpaczliwie szukają trzeźwych uzasadnień dla spraw nadprzyrodzonych. 
Prędzej można by 
przypuszczać, że siła sugestii, siła natchnionych słów Melchizedecha udzieliła 
się błyskawicznie 
świętemu Janowi od Chromosomów, czyli Plemnikowi, który nie mógł zanieść tej 
męki, i pokierowała 
jego gniewem i uzbrojoną w pocisk ręką. Przysięgam, że śladów żadnej musztardy 
ani innego 
paskudztwa nie widziałem. Tylko przez wybite okno prószył śnieg, bo na dworze 
padało, i ruchliwe 
śnieżynki wsmykiwały się do wnętrza katakumb.
Tymczasem wypadki zaczęły biec jedne po drugich, bo raptem stanął w drzwiach 
watażka, 
potrząsnął czarnym czubem i obwieścił gromko: - Proszę państwa, koniec wizyty - 
Tak jakby miał za 
złe tym wszystkim intruzom którzy za długo w gościnie siedzieli. Po jego 
kategorycznym rozkazie 
zrobił się rwetes, wszyscy się krzątali pakując, ubierając, całując, żegnając, a 
on stał z rękami 
zatkniętymi za swój sołdacki pas i dumny patrzył z góry na tych, którymi władał. 
Była to dla niego 
niewątpliwie wielka chwila, ale ja go miałem w dupie. Jąłem nalegać na żonę, aby 
się tak nie 
spieszyła, gdyż zdało mi się, że widziałem ją za krótko, chwilę. Trudno mi było 
zgodzić się z jej 
oświadczeniem, że siedziała ze mną bite dwie godziny. Co tam było na zegarku, 
nie miało przecież 
istotnego znaczenia! Melchizedech gdzieś się ulotnił, a ja zgaszony i osowiały 
przyglądałem się w 
milczeniu, jak żona pakuje dwie torby z napisem SUPERSAM, które miałem zabrać na 
górę. Wbrew 
jej zapewnieniom nie byłem przekonany, czy kiedykolwiek ją ujrzę. A 
najważniejsza rzecz, kwestia 
mojej wolności, mojego wyjścia z domu obłąkanych rozstrzygnięta nie została i 
nie miałem pojęcia, jak 
długo będzie leżeć odłogiem. Awantur wszczynać nie mogłem, bo ani mi się śniło 
dawać się wiązać w 
te cholerne pasy, jak choćby święty Jan od Chromosomów przed chwilą, natomiast 
perswazja moja, 
Kolosa i Melchizedecha nic bodaj nie wskórała, chociaż kto wie?, myślałem 
patrząc uważnie na żonę, 
kto to wie...
- Do niedzieli - powiedziała wyciągając do mnie rękę.- Chciałem pocałować ją w 
usta albo bodaj w 
policzek, lecz nic z tego nie wyszło. Uchyliła się mówiąc, żebym najpierw zgolił 
tę kosmatą brodę i 
wąsy! Poprzestałem więc na pocałunku w rękę, który nie wiem czemu, wydał mi się 
uniżony, wręcz 
służalczy, jak ukłon poddanego przed monarchinią, choćby wszechwładną Marią 
Katoliczką, Bloody 
Mary, która - jeśli zechce - łeb ci każe ściąć na poczekaniu. Wyszliśmy razem 
bez słowa, 
odprowadziłem ją po schodach w górę do wrót, które zawsze wydawały mi się 
zamknięte na głucho, a 
teraz stał przy nich lśniąco biały Cherubinek, cały w rumieńcach, i po kolei 
wypuszczał gości na 
wolność. Zauważyłem, że uśmiechnęły się do siebie, moja żona i Cherubinek, tak 
jakby...skądś się już 
znały, po czym żona natychmiast wyśliznęła się w daleki świat. A ja pokręciłem 
głową przed 
zatrzaśniętymi drzwiami, bo Cherubinek nie pozwolił mi ani wyjrzeć, ani zerknąć, 
i westchnąwszy 
powlokłem się po schodach do naszego inferna wyłożonego taflami linoleum, 
całkiem zielonego.
Idąc wciąż myślałem o nadprzyrodzonym incydencie, który wydarzył się w 
katakumbach; 
wstrząsnął mną. I utwierdzałem się w przekonaniu, że był to Plemnika bunt 
metafizyczny. Desperackie 
wyzwanie rzucone prawidłom przymusu pod wszelką postacią, genetyce i biologii, 
religiom i filozofiom, 
całej tej machinie, która sprzysięgła się przeciwko naszemu pragnieniu wolności 
i każdego z nas 
prędzej czy później wykończy. Plemnik w swoim buncie wydał mi się piękny nie 
mniej niż Prometeusz, 
ale było mi go żal, okrutnie żal, gdyż widziałem i całą daremność, i cały odwet, 
jaki nań spadł, 
albowiem każdy bunt zawsze się przepłaca, a tym bardziej bunt metafizyczny. I 
kiedy tak szedłem 
objuczany myślami i dwiema torbami pełnymi jadła i smakołyków, objawiło roi się, 
że trzymam w ręku 
możność działania, ujawnienia swojego prawa do wolności! Zachłysnąłem się ze 
szczęścia, tylko tak 
można by określić owo olśnienie, które dało mi skrzydła. Nareszcie stawałem się 
człowiekiem wolnym! 
Nareszcie bowiem posiadałem coś, czym mogłem rozporządzać wedle własnej woli.
Bez zwłoki pospieszyłem do karmazynowej komnaty i od progu jąłem rozdzielać 
bułki z 
szynką, kiełbasę, sernik, jabłka i pomarańcze, całą zawartość obu ciężkich 
toreb. Im mniej częstowani 
się certowali, im bardziej byli złaknieni i skwapliwi, tym silniejsza we mnie 
budziła się radość. Bierzcie i 
jedzcie z tego wszyscy. Czyniłem to , zaiste ze skowrończym sercem. Rozdzielałem 
siebie między 
wszystek mój naród. Rewanżowałem się Dziadkowi, i księciu, Sowińskiemu 
jenerałowi, młodemu Dm-
skiemu, Jasieńkowi-Rozkwitały-Pąki-Białych-Róż, który łamiąc kiełbasę mruknął z 
humorem: pan to 
naprawdę chcesz i pójść z torbami, człowieku... Jedyny na sali cudzoziemiec, 
Kitchener, spał 
utrudzony swoją koszmarną melancholią. Położyłem mu na poduszce najpiękniejszą 
pomarańczę. I 
ani się obejrzałem, kiedy obie torby świeciły pustką. Zrobiło mi się smutno, że 
już po wszystkim i że 
tak krótko trwało! Została tylko garść czekoladowych cukierków. No i termos z 
herbatą. Ten 
postanowiłem zachować na noc dla siebie, ale zaraz przyszło ani na myśl, że 
przecież święty Jan od 
Chromosomów gnije gdzieś w pasach bez kropli wody! Trzeba mu zwilżyć usta. 
Jedyna pomoc, jaką 
mógłbym wyświadczyć temu wspaniałemu buntownikowi. Niestety pielęgniarz, 
kędzierzawy 
Oberteufelfuhrer, zagrodził mi drogę. Świdrując chytrymi oczkami, twierdził, że 
on mnie zna, on mnie 
sobie dobrze popamiętał!, jego wywinięta warga jeszcze bardziej się wywinęła 
odsłaniając zęby Wtedy 
- gdy przypomniałem sobie, że sam pod jego okiem pokutowałem w pętach opuściła 
mnie odwaga. Co 
więcej, zdałem sobie sprawę z nieprawdopodobnego tupetu, który pchnął mnie do 
stawiania czoła 
komuś, kto może wiązać ludzi bez ograniczeń. Natychmiast spuściłem z tonu i 
niemal przymilnie 
poprosiłem cerbera, aby sam był łaskaw podać Plemnikowi trochę herbaty z 
termosu, lecz on 
natychmiast wyczuł moją słabość, która paradoksalnie utwierdzała jego potęgę, 
więc kazał mi iść do 
wszystkich diabłów i nie kręcić mu dupy.
- Sam jesteś diabeł, ty sługusie Belzebuba! - zakląłem.
A on przyjrzał mi się, jakby z czegoś rad, i chrząknąwszy odwrócił się do mnie 
plecami Jeden z 
pensjonariuszy, którzy skwapliwie przyglądali się tej scysji, bo pod tym dachem 
człowiek strasznie 
łaknie rozrywki, wziąwszy mnie pod łokieć odprowadził na bok i szepnął: - Niech 
pan uważa!... - 
Ujrzawszy, że nie rozumiem, o co chodzi, wyjaśnił: - Tęgawek sporządza raporty. 
Tu każdy z tych 
białych kitlów, wyjąwszy sprzątaczki, sporządza o nas raporty... Wystarczy, że 
na któregokolwiek 
powiesz: "diabeł", a już ci przysmalą taką etykietkę, że do końca życia jej nie 
zdrapiesz: "Schizofrenia 
paranoidalna"! Bo - wszędzie widzisz diabły i gadasz z diabłami... Prawda, że 
lepiej być nie może? - i 
uśmiechnął się.
Miał niezwykle ujmujący uśmiech, dyskretny i delikatny. Wyglądał jak chłopiec, 
który osiwiał 
przedwcześnie. Nie tylko w rasowej twarzy, ale i w smukłej jego sylwetce było 
coś chłopięcego. 
Podziękowałem mu za przestrogę i raptem, choć nie obowiązywały tu takie obyczae, 
przedstawiłem 
się. Uścisnął mi dłoń. Peter miał na imię, nazwisko zaś wymienił angielskie!... 
Zdało mi się, że to 
trochę za wiele! Jeszcze Kitchenera mogłem przyjąć do wiadomości, ale drugi 
Anglik, w dodatku 
świetnie mówiący po polsku, to już zakrawało na nie-przyzwoitość. Nikt mnie nie 
przekona, że Anglicy 
nie mają nic lepszego do roboty prócz zażywania wywczasów w naszych domach 
wariatów.
- Idź pan do Bedlam - powiedziałem. - Po co do nas przyjeżdżać, skoro to wyście 
założyli pierwszy 
szpital psychiatryczny w Europie, w XIII wieku?
Zaśmiał się krótko. Dzieje jego rodziny tak niezwykły miały przebieg, że gdyby 
mi je na samym 
wstępie opowiedział, mógłbym zwątpić w jego poczytalność, woli więc opowiedzieć 
mi je kiedy indziej. 
W takim razie spytałem, czy napije się ze mną herbaty. Natychmiast. ożywił się i 
rozpromienił. Jeśli 
mogłem mieć wątpliwości, czy rzeczywiście jest z pochodzenia Anglikiem, to od 
tego momentu 
musiały one się rozwiać, gdyż na wzmiankę o herbacie zareagował tak 
spontanicznie, że wszelka 
mistyfikacja była wykluczona! Szedłem posłusznie za nim, gdy prowadził mnie tak 
szparko, że nie 
zdążyłem się zastanowić, dokąd mnie wiedzie. Jak dwaj szybkobiegacze skręciliśmy 
w prawe 
skrzydło, minęliśmy kolejno dyżurkę pielęgniarek, gabinety lekarskie zamknięte 
na głucho, jeszcze 
dwoje czy troje drzwi do małych salek i dopiero na samym końcu korytarza Peter 
się zatrzymał 
wpuszczając mnie przed sobą ze słowami; - Tu będzie panu wygodniej. - Była to 
cela na cztery 
osobliwe łóżka bez nóg, takie ramy z pościelą stojące nisko na podłodze.
- Dla gwałtowników. żeby sobie krzywdy nie zrobili, kiedy spadną z łóżka. Ale 
proszę się nie obawiać, 
nie ma już dawno gwałtowników, sami spokojni ludzie. Te posłania to pamiątka z 
tamtych lat, kiedy nie 
znano jeszcze neuroleptyków. Dzisiaj jednym zastrzykiem można na uspokoić 
Czterech Jeźdźców 
Apokalipsy. Szpital nie ma pieniędzy, więc trzymają to, bo muszą.
Łóżka były tak niskie, że cztery stojące przy nich krzesła wyglądały jak 
olbrzymy, a na jednym 
z nich pod oknem wznosił się stos ksiąg, który zachowywał karkołomną równowagę. 
Książki zawsze 
działały na mnie jak przynęta, gotów byłem wszystko inne dla nich porzucić, 
postąpiłem więc naprzód, 
aby im przyjrzeć się z bliska. I oniemiałem. Na samym wierzchu leżała księga z 
napisem Jaśniej niż 
tysiąc słońcl... Obrzuciłem okiem celę, wysokie kraty w oknie, i przeszedł mnie 
dreszcz, że ja to znam, 
że ja tu kiedyś byłem, głuchą nocą, kiedy stamtąd, zza tych krat, z dalekiego 
nieba cztery gwiazdy 
świeciły prosto na te magiczne słowa, na zaklęcie tajemne, świeciły jaśniej niż 
tysiąc słońc... Ale nie 
wiem, czy było to wczoraj, czy dawniej, czy w dzieciństwie, czy jeszcze wówczas, 
zanim wymarli 
Babilończycy i Sumerowie... Nie wiem i zapewne nigdy się nie dowiem, bo też 
nikt, ani ja, ani 
mikroskop elektronowy, nie zgłębi tego, co tajemne we mnie czy w każdym z nas.
- Proszę. Jeśli ta rzecz pana interesuje, to proszą sobie pożyczyć. Ja już to 
znam.
I w wyciągniętej do mnie ręce trzymał księgę, której ja pod żadnym pozorem nigdy 
nie śmiałbym 
tknąć. A któż to taki, na zbawienie mego ciała i duszy? Podniósł się na swoim 
posłaniu, młody czy 
stary?, dalibóg młody jeszcze, aliści głowę miał zasuszoną, spłaszczoną, jakby 
Pan Bóg lepiąc wziął 
jego czaszkę i ścisnął, tak że twarz zrobiła się wąska, głowa długa, nos zaś 
wyskoczył z niej daleko do 
przodu. I stężałe w smutku oczy, niedzisiejsze, rzec można, archaiczne, które 
musiały pamiętać to 
wszystko... Zaiste, nie wiedziałem, z kim mam do czynienia, a i księga, którą 
przyjaznym gestem do 
mnie wyciągał, tylko bojaźń we mnie budziła, więc wybełkotałem pełen trwogi, czy 
niebiosa nie ukarzą 
mnie natychmiast za takie szalbierstwo:
- O, nie! Nie! Dzięki. Ja też to już znam...
Ani mgła za oknem, ani niewidzialne opony niebios nie rozdarły się z trzaskiem. 
Od niechcenia 
położona z powrotem księga spoczęła na szczycie stosu, a zasuszony młodzieniec 
oparł się na łokciu 
i zagłębił w swojej własnej lekturze. Kształt jego głowy wciąż mnie niepokoił, 
przypuszczam, że 
stanowiłby również zagadkę dla antropologa, tak było osobliwy. W niczym bowiem 
nie przypominał 
naszych okrągłych, słowiańskich łbów. Odznaczał się szczególną hieratycznością, 
jakby utrwaliła się 
w nim zamierzchła przeszłość i cała przyszłość zarazem, jakby ta czaszka 
wydłużała się przez wieki, 
zaglądając w wieczność jak w studnię. Zdało mi się, że któraś z dawno wymarłych 
kultur wydała 
podobny typ człowieka, lecz ślad po nim zatarł się nie tylko w mojej, ale i w 
zbiorowej pamięci. 
Daremnie więc błąkałem się po przestrzeniach starożytnego Egiptu czy 
Mezopotamii, czułem bowiem, 
że nie tędy droga. A nie mogłem przecież gapić się na ten fenomen jak kmiotek na 
cielę o dwóch 
głowach, choćby przez delikatność i wrodzony szacunek dla wszelkich osobliwości. 
Przeto oderwałem 
wzrok od właściciela tej kuriozalnej czaszki, zasuszonego młodzieńca, do którego 
niewątpliwie należał 
ów stos ksiąg mądrości.
Wtenczas spostrzegłem, że na sąsiednim łożu spoczywa markiz de Sade. I drzemie, 
bo ma 
zamknięte powieki. Więc tutaj skrył się nieborak! Tu znalazł przystań i azyl 
Ciekawe, czy jeszcze 
pamięta, jak o świcie, w samą jutrznię, odprawiał przede mną czarną mszę, nie 
zapomnianą dla mnie 
mszę braterstwa i solidarności, po czym poił mnie związanego, podnosząc mi 
głowę, przytykając 
kubek do moich spieczonych warg. Chciałbym go spytać, czy pamięta, ale nie śmiem 
przerywać mu 
drzemki. Wszak tylko we śnie my, którzy wiemy, że tu nie ma to i tamto, 
znajdujemy krztynę wolności, 
coś, co jeszcze pozwala nam żyć. Ale myślę, że jest tu jakaś konfiguracja 
jeszcze dla mnie niepojęta - 
ten markiz i ten przedwieczny młodzieniec w tej samej celi? I ten spolonizowany 
Anglik, z którym mam 
pić herbatę? A kto na czwartym łóżku? Lewiatan? Hiob we własnej osobie? Ale na 
czwartym łóżku nie 
ma nikogo. Ktoś był, lecz wyszedł, zostawiając rozbabraną pościel.
Peter uśmiecha się do mnie, zaprasza skinieniem, abym usiadł. Zniżam się niemal 
do podłogi i 
hycam w górę z zadartymi nogami, gdyż okazuje się, że łoża sprężynują 
nadzwyczajnie jak cyrkowe 
batuty! Całe szczęście, że nie wypuściłem z rąk termosu. Peter, który sam 
przysiadł na brzeżku, na 
drewnianej ramie łoża, przepraszał, że mnie nie uprzedził. Podałem mu termos z 
obawy, że rozchlapię 
herbatę swoją felerną ręką. Na krześle czekały już przygotowane dwa kubki z 
niebieskim napisem 
SŁUŻBA ZDROWIA, Peter spojrzał i jakby się zawahał, ale bez słowa wziął się do 
odkręcania 
termosu. Najpierw - myślałem, że to przypadek - upuścił na podłogę zakrętkę, 
plastikowy kubeczek, 
zaraz potem upuścił korek i parujący termos byłby mu się wymsknął, gdyby w 
ostatniej chwili nie 
postawił na krześle. Wtenczas przyjrzałem się jego dłoniom, chudym i 
obciągniętym napiętą skórą, 
wyglądały tak, jakby nie wszystkie ścięgna w nich pracowały albo też uschły, 
gdyż smukłe palce były 
wyraźnie przykurczone.
- Postrzelali mi obie ręce - wyjaśnił Peter i natychmiast zanurzył je w swojej 
młodzieńczej siwej 
czuprynie.
- No "i co będzie? - spytałem spojrzawszy bezradnie na parujący termos, z 
którego ulatniał się dość 
wyraźny aromat. Peter pociągnął nosem.
- Hm... Twinings? - zagadnął.
- Zgadł pan.
- Któż by nie zgadł... - mruknął ożywiając się. -Kiedy o tym nie myślę, potrafię 
nalać herbaty bez 
najmniejszego kłopotu... Więc mówmy o czym innym.
- Dobrze - odparłem i nachylając się do jego ucha szepnąłem: - Kto to jest 
tamten gość?
- Syn konsula w Meksyku - szepnął.
- Ach tak? Tego samego, którego stworzył Malcolm Lowry i kazał mu mieszkać pod 
wulkanem?
- Kiedy ja wcale nie żartuję - obruszył się Peter.- Nie wierzy pan? To niech go 
pan sam spyta.
- Nie w tym rzecz - powiedziałem i zastanowiłem się chwilę, jak mu to zgrabnie 
wyjaśnić. - Wciąż 
natykam się na ten sam szkopuł... Widzi pan, w tym szczególnym miejscu, w którym 
przebywamy, we 
wszystko, co się wokół nas dzieje, w każde nasze słowo wkrada się pewna 
dwuznaczność... Jest to 
bardzo uciążliwy i przewrotny genius looi. I chyba nie może być inny w tym 
przybytku. Zdawałoby się, 
nareszcie raj prawdomówności! Niby wszystko wolno powiedzieć, ale okazuje się to 
tak 
niebezpieczne, że lepiej ważyć każde słowo.. Na przykład, co by pan o mnie 
pomyślał, gdybym 
oświadczył, że cztery lata byłem w Indiach?
- A cóż miałbym pomyśleć? - odparł zajęty swoją czynnością. - Był pan w Indiach 
i kwita. 
Pozazdrościć...
- Nie dostrzegł pan w tym nic dwuznacznego?
- Gdybym nawet dostrzegł... To i tak dobrze, i tak dobrze... - uśmiechnął się i 
zmrużył oko. - No nie?
Tymczasem zdążył zgrabnie nalać herbaty. Piliśmy drobnymi łyczkami, delektując 
się.
- Niedawno tu jestem i niedługo tu będę - powiedział Peter patrząc z mściwą 
odrazą na kraty w 
wysokim oknie. - Z pierwszym dniem wiosny muszę być na jachcie.
- Aha - mruknąłem. - Był pan kiedyś u Playboya? Mam na myśli ten fikuśny Playboy 
Club w Londynie, 
wie pan.
- Wiem. Ale znam dużo ciekawsze miejsca. Była taka jedna dziewczyna na Soho. 
Otóż dzięki niej 
poznałem takie puby nad Tamizą, o których żaden przyzwoity Brytyjczyk nigdy nie 
słyszał. Ale to 
potem, bo najpierw przez dwa tygodnie żyliśmy tylko miłością. W ostateczności 
wrzucałem coś na 
grzbiet i biegłem do sklepiku po hot doga. Ani by mi na myśl nie przyszło, że 
dziewczyna jest 
narkomanką. I to stuprocentową! Ten cholerny hasz. Namówiła mnie do spróbowania. 
Straszne. 
Bałem się, że duszę wyrzygam... Wprowadziła mnie do tych podejrzanych pubów, 
gdzie była ichnia 
giełda, a wreszcie na prywatki w wynajętych apartments, takie sympozjony, 
chodziło niby o poezję i 
sztukę, i tam się gigantycznie wy rzygałem... W ogóle to była studentka. 
Śliczna, więc powiadam 
panu, prawie się zakochałem. Te dwa tygodnie na początku to była czysta 
miłość... I herbatę parzyła 
znakomitą! No i tak się złożyło, że musiałem wyjechać dc St. Albans, gdzie jeden 
z moich przyjaciół 
prowadzi browar. Zaprosił mnie na cały tydzień. Nudzę pana? i - Skądże... - 
ocknąłem się odrywając 
swój zafascynowany wzrok od Przedwiecznego Młodzieńca, potomka Azteków, syna 
Królestwa 
Słońca, którego czaszka zda wała się świadczyć o tym, że ten młody człowiek, 
zagłębiony w lekturze 
angielskiej książki pt. Understanding Fear, królewską ma w żyłach krew, wywodzą 
się od samego 
bóstwa Quetzalcoatl - wpatrywałem się weń i nie mogłem się napatrzyć, a ten 
tytuł Understanding 
Fear. wyraźnie ujrzałem na okładce, gdy Cudnogłowy układał się z książką na 
niskim posłaniu dla 
gwałtowników, których już nie ma. - Skądże - powiedziałem do Piotra Anglika - 
Kocham słuchać. 
Zresztą cóż mamy robić?
- A Więc nie wysiedziałem tygodnia w St, Albans, nie dlatego żeby piwo było 
kiepskie, bo to dobre 
browary i zasłużoną cieszą się sławą, ale tęskno mi było do niej. Po trzech 
dniach rozłąki otwieram 
drzwi do naszego mieszkanka w Soho... - zawiesił głos i spojrzał na mnie okiem 
wytrawnego 
gawędziarza, widać zbliżał się najbardziej dramatyczny moment opowieści.
- Niech pan mnie z nim zapozna - szepnąłem.
- Z kim? - zdumiał się Peter.
Nie śmiałem wymienić imienia, które dźwięczało mi w pamięci jak echo 
prekolumbijskich 
czasów, schodząc jeszcze dalej w mrok dziejów, we wrzącą magmę człowieczych 
namiętności pod 
wiecznym Słońcem Śmierci. Zbyt potężne to było imię, zbyt straszne, więc 
skinąłem tylko głową - tam, 
gdzie on leżał na posłaniu. - Huicilipochtli... - szepnąłem, gdy już 
uściskaliśmy sobie dłonie z 
Przedwiecznym Młodzieńcem.
Spojrzał z zastanowieniem obracając ku mnie tak wąską twarz, jakie widuje się 
tylko w 
gabinecie śmiechu we wklęsłym lustrze. Ale tu nie było wesołe miasteczko, tylko 
dom obłąkanych, 
czyli kosz na odpadki, a my w nim oko w oko - ja, Słowianin, i on z drugiej 
półkuli, czciciel Słońca z 
krwiożerczego zaiste plemienia, kamiennym nożem wyłuskujący żywe serca, aby 
uchronić kosmiczny 
rzeczy porządek, aby samo Słońce tudzież inne ciała niebieskie krążyły w 
harmonii daniną krwi 
udobruchane.
- Huioilipochtli... - powtórzyłem patrząc prosto w czarne oczy.
- Coś po aztecku!... - zawołał i uśmiechnął się wąskimi wargami, oczy były 
czarne i smutne. - Może 
szkoda, ale nie interesowałem się tym, proszę pana. Nawet nie rozumiem, co by to 
mogło znaczyć...
Wziąłem od Piotra kubek, poczęstowałem przebiegłego potomka Montezumy gorącą 
herbatą z 
termosu. Montezuma rzeczywiście był naiwny dając się bezczelnie okpić Cortezowi, 
ale ten tutaj - o, 
nie! Kiedy podziękowawszy popijał herbatę, miałem czas się zastanowić. 
Przebegłość to była w nim 
czy... zapomniał. O wszystkim, o własnym rodowodzie. Nawet o chwili, gdy Słońce 
pada na ołtarz 
ofiarny. Ostatecznie to byli jeńcy, swoich się nie patroszyło.
- A czym pan się interesował? - spytałem.
- Architekturą.
- Hm, architekturą?... No, miał pan, jak znalazł. Świątynie w kształcie piramid 
tudzież inne cudeńka.
- Och, z tego prawie nic nie zostało... - westchnął ze smutkiem, a że sam był 
wcieleniem smutku to 
westchnienie było stokroć smutniejsze. - Po Tenochtitlanie właściwie nie ma 
śladu... Meksyk tam stoi, 
Mexico City. Ale sam Meksyk jest wspaniały! Interesuje mnie architektura 
nowoczesna.
- No proszę. Myślałem, że jest pan z plemienia wojowników. Orłów albo Jaguarów. 
Tak się zwali, 
prawda? A pan tymczasem chce być artystą... Nigdy bym na to nie wpadł. Bardzo to 
dziwne.
- Dlaczego dziwne?
- Bo Aztecy zniszczyli Majów, ich wspaniałą kulturę.
- Mieli własną, nie do pogardzenia - odparł.
- A Hiszpanie zniszczyli Azteków. I wszystko jest prawidłowe - wtrącił się 
Peter. - Jedni niszczą kulturę 
drugich. To jest właśnie postęp. Nie ma o czym dyskutować.
- Posłuchaj, Huicilipochtli... - powiedziałem mierząc weń palcem. - Jeśli czyta 
pan tę książkę... 
Understanding Fear... To na jaki lęk szuka pan lekarstwa? Nie jest to lęk przed 
dziedzictwem, które 
pan w sobie nosi?
Cudnogłowy wysoko uniósł brwi.
- Skądże! Pan się myli... - zawołał. I opuścił go cały ów hieratyczny spokój, 
gdy powtarzał jak dziecko: 
"pan się myli", z niespodzianą rozpaczliwą żarliwością. Zachłysnął się i 
spojrzał na mnie z wyrzutem. - 
To pomyłka. Moi rodzice byli zdrowi psychicznie, w rodzinie też nikt nie 
chorował... nie tylko wśród 
dziadków, ale a kuzynów, jeśli o to chodzi...
- Zupełnie co innego miałem na myśli... Azteków - i zajrzałem mu w czarne oczy.
Wytrzymał moje spojrzenie, po czym wzruszył ramionami. -- Nonsens. Nie mam z tym 
nic 
wspólnego...
Czyżby? - Zaledwie kilka lat tam spędziłem, na dawnej ziemi Azteków, nie 
przejmując się tym zanadto 
- A może tak się tylko panu zdawało?
- Nie myślałem o Aztekach. Myślałem o nowoczesnej architekturze.
- Nie przeczę. Ale ktoś mógł myśleć o panu.
- Moi rodzice... chcę panu powiedzieć...
- Rodzice jak rodzice, nie o nich tu mowa.
- Zaraz! Do czego pan zmierza?
- Powiadam: ktoś mógł myśleć o panu... I to widać - dokończyłem półgłosem.
- Kto taki?... - rzucił mi spłoszone spojrzenie, widać każdy się lęka 
atawistycznych tajemnic, budzą się
znienacka, choć powinny pozostać przywalone kamieniem nieświadomości. Straszna 
to chwila, gdy 
kamień taki odwalić. Ani Chrystus, ani Kopernik, ani Einstein wcześniej nie 
mogli się narodzić, bośmy 
ich zżerali zawczasu przez całe paleolity, neolity, stare ery, nowe ery, 
wysilając wszystką 
przebiegłość, aby się tylko dobrać do tego wspaniałego przysmaku, który nasz 
pobratymiec nosi pod
czaszką. O, Chrystus dobrze o tym pamiętał i w swój subtelny sposób pamięć o tym 
utrwalił, ciało 
moje, krew moja, ale perfidia wyznawców czym prędzej to zatuszowała, zwąc tę 
chrystusową 
wymówkę eucharystią. Chrystus pamiętał, z czyimi potomkami ma do czynienia. 
Wiedział, co musi 
dać im spożyć. Toteż Chrystusa nikt nie rozumiał. A już całkiem nałgali 
Ewangeliści, prostaczkowie 
nie powinna brać się do pisania. Chrystus odwalił przed nimi kamień 
nieświadomości i gdyby miał 
innych świadków, nasz los byłby dziś inny... Wzdrygnąłem się, gdyż Cudnogłowy 
dotknął mnie 
lodowatą ręką.
- Dlaczego pan nie odpowiada?
- Bo nie umiem... - mruknąłem. - Nie ma odpowiedzi.
- Ale pan mówił, że k t o ś... - spojrzał na mnie.
- Mówiłem, choć lepiej nie mówić.
- Ale kto taki o mnie mógł myśleć? - Musisz to wiedzieć? Skinął głową. Przez 
sekundę pomyślałem, że 
ta aztecka głowa tkwi na ostrzu kozackiej spisy. Przetarłem zmęczone oczy, które 
służyły mi 
czterdzieści lat i których dotąd nikt mi nie wyłupił.
- Więc zastanów się sam - powiedziałem.
- Dobrze. Ale proszę dać mi klucz...
- Bagatela! - zawołałem. - W jaki sposób? Nie ja mam "klucz". To ty go masz.
- Przecież mówiłem panu, że... Nie rozumiem, gdzie mam go szukać? Wśród Azteków? 
Byłem w 
Meksyku tylko sześć lat. W drugiej połowie XX wieku!
- Czas tu nie gra roli.
- Więc nie myślałem o Aztekach! Myślałem o architekturze! Cóż ja mogę mieć z 
nimi wspólnego? 
Urodziłem się w Konstancinie pod Warszawą, proszę pana!
- To też bez znaczenia... Stąpałeś po ich ziemi, oddychałeś ich powietrzem. 
Myślisz, że cokolwiek 
umiera raz na zawsze? I raz na zawsze przepada w przeszłości? A wszelkie związki 
bezwzględnie się 
rwą albo nie istnieją "wcale? I żadnych nie ma związków między Konstancinem a 
Jukatanem? Gdzie 
Aztekowie wymordowali Majów? Więc pamiętaj, dla ciebie wstawało ich Słońce, to 
samo.
Nareszcie zacząłem mu przemawiać do rozsądku! Ukrył twarz w dłoniach, wydłużona 
czaszka 
kiwała się z namysłem, Wiele bym dał, aby pod nią zajrzeć. Przypuszczałem, że 
ukrywa przede mną 
swoje myśli. O łzach nie pomyślałem. Tymczasem ukrywał łzy. Nie mogłem pojąć, 
dlaczego płacze. 
Podsunąłem mu przecież klucz, o który sam prosił. Czułem się coraz bardziej 
zmęczony sobą, nim i 
tym wszystkim.
Na korytarzu ozwał się ryk, który raptownie zgasł, jakby ktoś się udławił - 
kością, mózgiem, trwogą. I 
nastała podejrzana cisza.
- Daj mu spokój - powiedział Piotr. - Daj mu spotój. On tego Meksyku nienawidzi. 
Człowieku, stracił 
tam rodziców! Zginęli w wypadku samochodowym... - nachylił się i szepnął mi do 
ucha: - Został sam, 
rozumiesz? Nie ma nikogo. Trzymają go tu dłużej, niż potrzeba, bo jest bez forsy 
i bez dachu nad 
głową. Spytaj go lepiej o jego szkice i projekty, całą tekę ma pod poduszką... -
Wyciągnął rękę i dotknął 
lekko ramieniem Przedwieczne Młodzieńca, który leżał skulony, z twarzą ukrytą w 
dłoniach. Oskar, 
pokaż nam którąś ze swoich prac.
Tamten nie odpowiedział. Gwałtownie naciągnął poduszkę na głowę. Skrył się przed 
nami, 
skrył się przed światem Nie było go. Słońce nie jest okrutne, mój biedny Azteku. 
Darmo poić je krwią. 
Krew twoich rodziców poczęła się ze Słońca. I wielbić je nigdy nie dosyć. To 
nasz los jest okrutny, mój 
biedny Azteka, i sami okrutni jesteśmy. Dla siebie, dla innych, dla świata. 
Przerzucamy własne 
okrucieństwo na wszystko, co istnieje, na cała wspaniałość, całą radość, całą 
świadomość, na 
życiodajne Słońce. Płacz już nas nie oczyści, mój biedny Azteku, kryjący 
nieszczęsną głowę pod 
poduszką...
Piotr popatrzył chwilę, zawahał się, Wreszcie machnął - 	Niech tam. Każdy wie, 
czego mu 
trzeba - skonstatował. - Skoczę do pielęgniarek po gorącą wodę. Doparzymy, mam 
jeszcze szczyptę 
herbaty. Dobrze nam się pije.
I pomknął z termosem. A ja położyłem rękę na poduszce, pod którą rysował się 
osobliwy 
kształt tej zaiste kopalnej czaszki.
- Nie chciałem ci zrobić nic złego... Daj mi znak, że o tym wiesz. Pamiętaj, 
umarli są zawszę 
szczęśliwi. Słyszysz?
Żadnego nie dał mi znaku, lecz wiedziałem, że słucha i czeka, co powiem.
- Huicilipochtli... - powiedziałem niemal z czułością. - Nie skryjesz się pod 
pierzem... domyśl o 
Piramidzie Słońca i Piramidzie Księżyca. Czyż nie po to je wzniesiono, aby 
przechowały wieczny cień 
Śmierci? I nieśmiertelność Okrucieństwa?
Pogłaskałem poduszkę, nie śmiałbym głaskać go po głowie.
- Uważaj więc, co powiem... To w tobie siedzi Huicilipochtli... Skoro już o tym 
wiesz, nie rozpaczaj, bo 
masz dwa wyjścia... Albo go przepędź. Albo... dogadaj się z nim. Wiem, że to 
trudne, ale warto się 
postarać... - zastanowiłem się i dodałem: - Po to tu jesteś.
- To ten niedoszły ksiądz tak ryczał <- obwieścił Piotr wracając z parującym 
termosem. - Ktoś mi 
mówił, że on sprzedał gospodarkę po rodzicach i skupywał monstrancje, kielichy, 
ornaty, co się da. 
Katedrę urządzał w swojej kawalerce. A paserzy mu w tym pomagali! No i ma teraz 
jakieś korowody z 
milicją. Proszę, jest świeża cup of tea - podał mai gorący kubek, a ja 
poczęstowałem go extra 
mocnym, zapaliliśmy. - No i nie jest pan ciekaw, co było dalej? Kiedy otworzyłem 
drzwi do mieszkanka 
na Soho?...
- Domyślam się - powiedziałem dmuchając na wrzątek. - Zaaplikowała sobie za dużą 
dawkę LSD albo 
coś w tym rodzaju. I musiał pan wezwać ambulans, żeby ją odwieźć do szpitala. 
Albo wprost do 
kostnicy.
Piotr żachnął się i zawołał:
- Nic podobnego! - zerwał się machając rękami. Nigdy pan się tnie domyśli!
- Możliwe, skoro mowa o kobiecie. Łatwiej zrozumieć cztery żywioły. Piąty jest 
całkiem nieobliczalny. 
A z nim, biedni chłopcy, najczęściej mamy do czynienia.
Tymczasem markiz de Sade ocknął się z drzemki, zawsze gotów ożyć na magiczne 
słowo 
kobieta. Przytomny, gdy trzeba być przytomnym, patrzył na nas z uwagą. Dobrze, 
że nasz dyskurs nie 
posunął się zbyt daleko, choć i i tak nękała mnie obawa, czy się nie ośmieszyłem 
przed, znakomitym 
znawcą przedmiotu. Spytałem więc w duchu pokory:
- Z sensem mówię, mon estimable ami?
Ale on milczał patrząc na mnie z wyraźnym frasunkiem, Zmierzwione drzemką włosy 
nastroszyły się, 
wyglądał jak smutny ptak w siwych piórkach. Tylko oczy były gorące.
- Nie ma co demonizować kobiet. Przeważnie są głupie - powiedział Piotr. - A 
poza tym...
- Nie ciebie prosiłem o zdanie. - Zwróciłem się do markiza. - Napije się pan z 
nami herbaty, mon 
frere?!
Skwapliwie skinął głową. I wówczas, gdy pochyliłem! Się podając mu herbatę, a on 
wyciągnął 
rękę po kubek* ujrzałem na przedramieniu tatuaż, sine cyferki w równym rządku. 
Pamiątka z kacetu. 
Wstrząs dla mnie trudny do wyobrażenia... Nie dlatego, aby natychmiast w moich 
oczach markiz 
stracił swą tożsamość. Stał się kim innym, czy wręcz był zawsze kim innym. A 
tylko moja wyobraźnia 
spłatała mi figla... Nie, nie da się tak prosto sekretu tego wyjaśnić. Albowiem 
ja już dawno 
podejrzewałem, pamiętam, jeszcze jęcząc w pasach domyśliłem się, że on musiał 
tam być, musiał być 
w kacecie. Ów wstrząs, zaskoczenie brało się stąd, że moje przeczucia sprawdziły 
się oo do joty! 
Przecież pamiętam, jak wyprowadzany przez dwóch osiłków w białych kitlach szedł 
do gazu. 
Pamiętam do dziś tę potworną chwilę o świcie, kiedy markiz truchcikiem szedł po 
swoje odkupienie, 
albowiem to nie on stworzył ten system, od którego włosy dęba stają. Cały wstyd 
naszej wyobraźni, 
cały nasz błąd myślowy polegał i właściwie polega do dziś na przeświadczeniu, że 
taki system jest nie 
do pomyślenia! Biedny markiz, siwy ptak, raz jeszcze musiał postradać zmysły, 
raz jeszcze trafić do 
domu obłąkanych, naszego Charenton. Albowiem przeczuwał, czym jest nasza natura, 
zawsze był 
znienawidzonym i prześladowanym człowiekiem, bo my - cała nasza tłuszcza -i 
zawsze będziemy 
uwielbiać Łotrów, którzy z nas odpowiedzialność zdejmą, zawsze się im zaprzedamy 
nędzną duszą i 
ciałem. Tylko nieliczni schodzą tutaj, między sprawiedliwych.
- Dawał mi pan pić, kiedy leżałem związany... Nigdy nie zapomnę - ścisnąłem go 
mocno za ramię,
- Nie ma o czym mówić - mruknął.
- Proszę pamiętać, że w razie potrzeby zawsze może pan na mnie liczyć.
- Świetnie. To niech mi pan potrzyma lusterko -- ożywił się, wydobył spod 
poduszki golarkę. - Mam 
paskudny zarost. Muszę się golić dwa razy dziennie - i pokazał, jak mam trzymać 
lusterko. 
Przeciągnął ręką po swojej śniadej twarzy. - Trzeba naciągać skórę, baterie już 
słabe... - puścił w ruch 
golarkę.
- Długo pan był za drutami?
- Trzy lata... dwa miesiące... i siedem dni - golił się zawzięcie. - Cieszę się, 
że pan się lepiej czuje. 
Naprawdę nie nosi pana? Proszę mi od razu powiedzieć... Bo jak człowieka nosi, 
to najgorsza tortura, 
kiedy mu każą tkwić bez ruchu... Po tym korytarzu przebiegłem trzy razy dookoła 
świata.
Wtedy zadałem mu pytanie, którego tutaj się nie zadaje, ale moja ciekawość tego 
człowieka była 
silniejsza niż tutejsze dobre obyczaje, tutejsze tabu.
- Co panu jest?
Markiz ściszył głos nie chcąc, aby ktokolwiek prócz mnie słyszał jego słowa, 
nawet Piotr sączący 
herbatę na] sąsiednim łożu dla gwałtowników.
- Bóg raczy wiedzieć... - wymruczał przez szum golarki. - Lekarze ukuli nawet 
taki termin... KZ-
Syndrom... Formułkę taką... Słyszał pan?
- Nie... Na czym to polega?
- A właśnie to cały gips! Za drutami również byli lekarze, widzieli i sami 
przeżyli niejedno, ale i oni tak 
na pewno też nie wiedzą... A co mi jest? Ano nic... - goląc się stroił grymasy. 
- Jest mi smutno. Czy to 
choroba? Jest mi tak smutno, że smutniej być nie może. I chciałbym pójść przed 
siebie, nie wiem 
dokąd... Pójść jak najdalej stąd.
Dotknął palcami policzków i uznał, że są dość gładko wygolone. Schyliwszy się w 
milczeniu 
czyścił golarkę. Zastanawiałem się, co to właściwie może być ten KZ-Syndrom. 
Psychoza kacetowa? 
Choroba obozów zagłady? A ile to już lat minęło od Oświęcimia? Za kratami śnieg 
po trochu marnieje, 
przedwiośnie, wedle mojego rozeznania mamy rok 1971. Na Boga mego, więc aż taki 
mocny jest ten 
KZ-Syndrom? Któż zgadnie, jakie się za tym kryje okropieństwo?... Biedny markiz. 
I kiedy on 
czyszcząc golarkę przedmuchiwał ostrza, wciąż tylko o tym myślałem.
- Dawno pan choruje?
- Od kilku lat. Przedtem byłem zdrów, chyba nic mi nie brakowało. Dziękuję panu 
- i zabrał mi z rąk 
lusterko.
Był jednak człowiekiem nierozmownym, milczkiem, jak wielu sławnych pisarzy, a 
legenda o 
nim jako uwodzicielu musiała być w środku pusta niczym wydmuszka, boi cóż to za 
uwodziciel, 
ozdoba salonów, który coś tam mruczy pod nosem. Wszakże wciąż dba o swój wygląd. 
Naciera 
oblicze kolońską wodą. Starszawy już mężczyzna. Pomyśleć - zburzyli Bastylię, 
lecz dla niego 
więzienia nie zabrakło. Zmienił się markiz. Bardzo się zmienił. Te trzy lata 
kacetu. 
- Mon frere, każdy przeżywał to na swój sposób. T wiele książek o tym napisano - 
rzekłem patrząc ma
oczy. - Dlaczego pan nic me napisał?
- Nie jestem pisarzem.
- Ach, tak! I filozofem też nie?
- A filozofem z całą pewnością byłem – uśmiechnął się. Do osiemnastego roku 
życia.
- Wiec jak pan przetrwał?
- Trzy lata Oświęcimia? - pokręcił głową. – Choć bym ci opowiedział i tak 
niczego nie zrozumiesz... - 
Wyciągnął do mnie rękę z flaszeczką wody kolońskiej. - Masz. Odśwież się trochę. 
To dobrze robi.
- A, jest nasz sędzia! - zawołał Piotr. - No jak, Feliksie, co tam słychać w 
świecie i zaświatach?
Wołał tak do rudawego człowieczka, który wyglądał jak długonosa pacynka z 
nastroszonym 
włosem. Człowieczek zatrzymał się w progu i milcząc patrzył na mnie 
podejrzliwie. Kształtny, ale taki 
maleńki niby dwunastoletni chłopczyk, ostrzyżony na jeża, a jeż tak niesforny, 
że każdy włos sterczy w 
inną stronę jak u skrzata. Świdruje zielonymi oczkami i wciąga mnie natychmiast 
w baśń. Wiem, że on 
wyszedł z innej baśni dlatego, że mu się nie spodobała, więc porzucił ją i 
wszedł w tę drugą, w którą ja 
też wstąpiłem, w której obaj jesteśmy. Rzeczywista to baśń, o jakiej nawet się 
nie śniło ponurym 
braciom Grimm and matkom, and piastunkom, ani nikomu prócz nas. My znamy 
esencję, kto zna 
esencję, ten zna całą tajemnicę, esencją i tajemnicą jest radość. Nagroda za 
postradanie zmysłów. 
Wspaniała nagroda. Żeby ją otrzymać, coś trzeba postradać. Przez czterdzieści 
wiosen patrzyłem 
tępym wzrokiem na świat, nic nie rozumiejąc. Stałem z zewnątrz, gapiłem się jak 
inni. Czasem tylko 
bez powodu ogarniała mnie trwoga, że kiedyś zwariuję. Tak, trwoga zawsze kładzie 
się człowiekowi 
kłodą pod nogi, gdy jest bliski szczęścia. Pytanie, czy człowiek w ogóle może do 
niego dojść spętany 
ignorancją! Zwariować, o czym świat woale nie wie, to znaczy wniknąć w baśń, w 
rzeczywistą baśń 
życia, a to jest, właśnie szczęście. Ten skrzat, starszy ode mnie, świdruje mnie 
okiem, bo nie wie, czy 
ja wiem to, co on wie. Czym wart zaufania? Czy nie jestem intruzem? Nie może być 
pomyłki. Jeśli tak 
dalej będzie mnie trzymał na ogniu, roztopię się w blasku jego zielonych źrenic.
- Feliksie, imamy nowego przyjaciela! - zawołał Piotr. - Zafundował nam 
delicious cup of tea! 
Poznajcie się, panowie.
Skrzat podbiegł do mnie, nim zdążyłem wstać, uścisnął I mi rękę, zajrzał w oczy 
i spoglądając 
na mnie z góry, położył mi dłoń na ramieniu, a gdy odezwał się łagodnie 
brzmiącym głosem, 
przekonałem się, że to skrzat-pocieszyciel, niewielu takich zostało.
- Nie martw się, przyjacielu. Wszystko będzie dobrze - mówił z błyskiem w oku. - 
Dziś otrzymałem 
zapewnienie, rozmawiali ze mną oboje... Pamiętaj, długo już tu nie będziemy! 
Wkrótce wyruszymy 
wszyscy... Wszyscy, my i dzieci, i zwierzęta... Ciesz się, przyjacielu.
- Wyruszymy dokąd?
- Wkrótce nas przeniosą.
- Tak, ale gdzie? - spytałem jak człowiek nierozgarnięty.
- Wszyscy na nową planetę - wyjaśnił cierpliwie. - Jedną z tych w mgławicy 
Andromedy! Mam 
zapewnienie, przyjacielu. Zobaczysz.
- Kto pana zapewnił?
- Oboje - szepnął unosząc w górę palec - Pan i Pani Bóg. Rozmawiali dziś ze mną.
Wytrzeszczyłem oczy.
- Zdumiewasz się, przyjacielu? - pokręcił głową i obrzucił mnie podejrzliwym 
spojrzeniem. - Ach, tak!
Więc ty nie słyszysz głosów?...
Czułem, że tracę grunt pod nogami, bezcenne zaufanie tego skrzata, który mrugał 
zielonym oczkiem.
- A jakże, słyszę! - zapewniłem żarliwie. – Mówią do mnie moi przyjaciele, z 
różnych stron. Tak, z 
całego, świata!
Skrzat wzruszył ramionami, prychnął pogardliwie.
- Nie wierz w to! To sami oszuści - powiedział. - Tylko Pan i Pani Bóg mówią 
prawdę. Od nikogo 
więcej prawdy się nie dowiesz. Nie daj się zwieść! Tylko Pan i Pani Bóg, 
pamiętaj. Reszta to plewy.
- Nie wierzę - odparłem czując rosnący we mnie opór. - Mów, co chcesz. Nie 
wierzę.
- Dlaczego? - skrzat zatrząsł się, zacisnął pięści w gniewie.	
- Bo mam swoje powody.
- Taki jesteś! Kłamiesz! - prychnął. - Byle robić bliźnim na złość.
Dla mnie to była obelga.
- Nie robię nikomu na złość - powiedziałem trzymając nerwy na wodzy. - Nigdy. 
Nie jestem małpą.
- Tak ci się wydaje!
- Ja to wiem. Nic mi się nie wydaje, proszę pana. Wiem, że mam niezawodnego 
przyjaciela, lekarza. 
Daleko stąd. Leczy mnie na odległość. Co noc udziela mi porad i wskazówek. Nie 
mam mu nic do 
zarzucenia. Przede wszystkim nie wyparł się mnie, a ja też nie zwykłem wypierać 
się swoich 
przyjaciół.
Skrzacie oczy zrobiły się mściwe.
- Taki sam oszust! - syknął i dźgnął we mnie palcem. - Jak ty! Jak ty!
Siedziałem oniemiały, a on obrócił się na pięcie wściekły, wołając do Piotra 
Anglika: - Kogoś nam tu 
sprowadził?!...
Wtedy natychmiast zerwałem się i wyszedłem. Skrzat w popłochu uskoczył na bok. 
Spostrzegł, 
że jestem duży, może bardzo duży jak dla skrzatów, ale lękał się niepotrzebnie, 
bo wcale nie 
zamierzałem go tknąć. Prawda, że wielką zrobił mi krzywdę. Szydził z mojej 
wiary, z mojego 
przyjaciela, lżył mnie. Ale to wszystko - wszystko, co się wokół mnie działo - 
miało podwójne bądź 
potrójne znaczenie. Była część jawna, część domyślna i. część sekretna. Tajemna. 
Tak się rzeczy 
miały. Uzbierałem na to aż za wiele dowodów w ciągu tych dni i nocy. Stąd wzięło 
się moje 
przekonanie, że ów sekretny tajemny wymiar reżyseruje nieznana ręka. Siła, która 
chce mnie 
wypróbować. Demiurg, który uczy mnie życia. W tym właśnie sedno rzeczy. 
Poddawano mnie 
wtajemniczeniu. Byłem sprawdzany w takich okolicznościach, jakie na co dzień 
wcale się nie zdarzają, 
przechodziłem próbę za próbą, choćby ten niewybredny test, jak się zachowam 
wobec bezczelnego 
skrzata, ja, który mam nieledwie metr osiemdziesiąt? To był szok, kiedy go 
ujrzałem! A przeczułem od 
razu, że zostanę wystawiony na kolejną próbę. Choćby tak rozbrajającą - czy w 
tej miniaturze można 
dostrzec takiego samego człowieka jak ja? W tym nagromadzeniu osobliwości 
wszystko wokół mnie 
stawało się wreszcie prawdziwe i rzeczywiste, stanowiąc bogactwo życia, którego 
ani uzmysłowić, ani 
wyobrazić sobie nie potrafiłem! Osobliwość to formułka ignorantów do których sam 
byłbym nadal 
należał, gdybym nie wsmyknął się tu przez szczelinę szaleństwa, aby móc poznawać 
rzeczywistą 
postać świata. Bez tego krótkowzrocznego dystansu, który mają ślepe ludzkie 
mrówki, a kładzie on 
kres poznaniu.
Wiem coś o tym: przeżyłem w niewiedzy czterdzieści lat! Przez te czterdzieści 
lat przyglądałem 
się światu przekonany, że wiele rozumiem - nie rozumiejąc nic. Pracowałem, 
kochałem się, 
podróżowałem, wściubiałem nos w swoje i nie swoje sprawy, chłonąłem życie, 
uwielbiałem życie. 
Pasja życia, tak się to mówi. A cóż to i może być za pasja życia, kiedy o życiu 
samym, nie wie się nic? 
Już samo to słowo - pasja, przekabacone, dziś mówi o czymś na kształt 
namiętności, a niegdyś 
prawdziwie głosiło chwałę męki, cierpienia. W czterdzieści lat napatrzyłem się 
dość cierpień, nie w tym 
rzecz, każdy się napatrzył w naszych czasach. Rzecz w tym, że nigdy bym nie 
uwierzył. Tak, nigdy 
bym nie uwierzył, że moje czterdzieści lat życia to tylko przygrywka, 
nieświadomy trening do skoku w 
rzeczywisty wymiar istnienia, którego mógłbym nie poznać nigdy, jak osobnicy 
"zdrowi na umyśle", i 
umrzeć jak oni w błogiej ignorancji. Biedni moi, krocie z was tak umrą. Ja wiem, 
że jesteście z tego 
powodu dumni i szczęśliwi. Bo wszystko się mieści w przyjętych wymiarach. A co 
się nie mieści, też i 
się zmieści, jest przecie sposób na wszystko. Wie o tym każdy zdrów na umyśle. A 
nam mózg się 
rozregulował... Tak mówicie, tak myślicie o nas. Ale to. nie my, słowo daję, to 
nie my z domu 
obłąkanych, to wy jesteście ludźmi z innej planety. Ta sama matka ziemia inną 
krew nam dała, innym 
nakarmiła mlekiem. Po cichu powiem coś więcej widzimy, coś więcej czujemy, coś 
więcej jesteśmy w 
stanie zrozumieć. I czegoś więcej staramy się domyślić. A jeśli już o 
przyziemność chodzi, to zliczcie, 
ile naszych, obłędnych pomysłów zwyczajnie się skonkretyzowało i służy dzisiaj 
waszej wygodzie. 
Zmuszony jestem użyć tego argumentu, bo wasza wyobraźnia mieści się w naparstku. 
Więc 
zostawcie nasz mózg w spokoju albowiem nic o nim me wiecie, Bóg ma świadkiem - i 
skrzaty, 
apostołowie Jego. Choćby tak bezwzględne i złośliwe, jak ta pokraczka, usiłująca 
zachwiać we mnie 
wiarę w przyjaciela, który lecząc na odległość był mi błogosławieństwem.
- Nie wiem, co mu się stało - mówił Piotr, który wybiegł za mną na korytarz. - 
Przykro mi bardzo, że do 
tego doszło. On nie jest taki! Niech mi pan wierzy.
- Nie ma o czym mówić - odparłem.
Skrzat przyczepił się do mnie całkiem bez powodu. Zdarza się, zwłaszcza tutaj. W 
tym 
stężeniu. W tej probówce, która mieszcząc nasze stłoczone ciała i dusze -- dziw, 
że się nie rozleci! 
Nie trzaśnie z wielkim hukiem! Zaiste, królestwo nasze nie jest z tego świata. 
Tak pełne niepokojów, 
lęków, wstrętów, urazów, animozji, do tego stopnia przepełnione napięciem, że 
nigdy nie wiadomo, co 
znienacka wybuchnie ani z jaką siłą. Rządzą tu temperatury wnętrza ziemi, o 
których tek mało wiemy 
prócz tego, że potrafią wywołać wstrząs zdolny przesunąć góry i morza albo 
rozsadzić skorupę 
grzebiąc wszystko sicut in coelo et in terra. Ziemia to jajko, z którego diabli 
wiedzą, co się wykluje. W 
naszym królestwie możemy przekonać się o tym na co dzień. Nie wystarczy tu 
zaglądać, jak panowie 
lekarze czy panie pielęgniarki, trzeba siedzieć po uszy w tej probówce 
Apokalipsy, dopiero wtedy 
można się nią nacieszyć. Pan i Pani Bóg są wśród nas, czcigodna zaiste kompania. 
Plemniki są i 
chromosomy. Sokrates uśmiechnięty od ucha do ucha. Właściwie całe uniyersum! A 
my, odpadki 
genetycznego rozwoju, osuwamy się po szczebelkach degeneracja albo? Albo pniemy 
się tam, dokąd 
wy z nosem przy ziemi nigdy być może nie dojdziecie.
Nie ma wyjścia z domu obłąkanych. Nas oczywiście trzeba zamykać. To jasne. 
Wszystkie 
rygle muszą być zawsze w porządku. I tak trzymać. Maluczko, a i to okaże się 
zbędne. Każdym da się 
posterować, aby w myśli swojej był instrumentem. Jeszcze tylko ostatni Odys 
powiesi się na rei. Po 
czym słoneczko wzejdzie, szczęśliwe nastaną czasy. Są już blisko, na 
wyciągnięcie ręki, już teraz 
dzięki błogosławieństwu sedatiwów nikt z nas w domu obłąkanych nie tłucze głową 
o mur. I ani mu Się 
śni targać kraty w oknie, bluźnić światu bożemu. A na świecie zmierzch. I martwe 
tam sterczą drzewa. 
Skażony widać śnieg. Popiołem, brudem, sadzą. Ciężkie ma życie ten śnieg, a 
właściwie to nie ma 
życia. Przystanęliśmy pod oknem, Piotr zaś mówił:
- To łagodny człowiek, ten sędzia, proszę mi wierzyć. Coś go kiedyś napadło i 
obwieścił na sali 
rozpraw, że nie mamy tu więcej co robić! Tu, na ziemi. Trzeba zwyczajnie wynieść 
się stąd. I ogłosił 
wyrok. Skazał oskarżonego na podróż do mgławicy Andromedy, gdzie nową znajdzie 
ojczyznę. O, to 
było dość dawno, w bardzo niedobrych łatach. Potem mu przeszło, nawet 
przekwalifikował się, został 
cywilistą. A później ni stąd, ni zowąd znów wróciło... Może dlatego, że nie miał 
kobiety. W każdym 
razie dość już dawno jest na rencie. Co pewien czas wraca do domu i znów tuła 
się po różnych 
szpitalach... Właściwie jest z nim wszystko w porządku, nikomu krzywdy nie 
zrobi, najwyżej sobie, bo 
zapomina jeść. Kiedy go tu przywieźli, był jak szczapka na podpałkę. Niech mu 
pan daruje i przy 
okazji z nim pogada, dużo wie o czasach! okupacji, bardzo ciekawe rzeczy... A 
ten Pan i Pani Bóg 
Słuchać, słuchamy, ale jasne, że nikt tego nie bierze poważnie. Niech mu tam 
będzie na zdrowie. Ot, 
jeszcze jeden bzik.
- Wiesz, w kogo on wierzy? Żadna Izyda, ani Demeter, ani miłosierna Matka Boska, 
Wykluczone, nie 
ten mit! Więc domyślasz się? Wiesz?
- Nie wiem - mruknął Piotr. - Kiedy ktoś zaczyna się mądrzyć, wtedy na ogół nic 
nie wiem.
- KYBELE! Rozumiesz? Nikt inny. Przed nikim innym nasz skrzat, nasz sędzia tak 
by się nie ukorzył 
KYBELE, chłopcze z Oxfordu. Nie wpadłeś na to? Wielka Macierz. Matka Bogów. Jej 
kapłani w 
świętej euforii kastrowali się osobiście.
- Ty myślisz, że nasz sędzia? - wzdrygnął się Piotr - Daj spokój, człowieku, a 
kto w naszej słowiańskiej
ziemi tak często słyszał o tej całej Kybele prócz takiego myszygiene jak ty?
- A ja ci powiem, ten jest dopiero myszygiene, komu sięe zdaje, że mit to figa, 
którą można strawić w 
parę wieków, aby ludzkość miała zdrowy żołądek! Tymczasem mity to soki 
żołądkowe, umrzesz bez 
nich prawie natychmiast	
- Może tak, a może niee - mruknął Piotr. - Nie słyszysz, że wołają cię na 
zastrzyk?
- A niech się odpierdolą! Nie mam już tyłka. Mara krzew gorejący. Zjeżdżajmy 
stąd.
I jąłem umykać korytarzem w głąb pawilonu. Znowu dawali mi zastrzyki, 
powiadając, że mi się 
pogorszyło. Można się zaszyć w ostatniej sali, którą zwałem rustykalną, bo 
akurat tam znalazło 
schronienie kilku krzepkich mazowieckich chłopów, prosto od pługa. Doskonale się 
z nimi milczało, 
pochrząkując od czasu do czasu. Przychodziłem do nich na cudzesa, dziś ja mogę 
ich poczęstować, 
zasobny jestem, mam własne fajki. Potraktowali mnie jak swojego, choć zdarza im 
się innych pędzić 
precz. Mój dziad był chłopem spod Krasnegostawu. Nigdy o tym nie mówiliśmy, ale 
oni to wiedzą albo 
wyczuwają przez skórę. Dwaj z nich to chłopy na schwał, barczyste, pieczyste, 
okazy tężyzny i 
zdrowia, od razu widać, że płynie w nich krew nieśmiertelnej piechoty 
wybranieckiej, żołnierzy 
Batorego. Te nędzne pasiaki na nich trzeszczą w szwach. Co z tego, że są w pasy 
biało-amarantowe? 
Nie dają się zapiąć, kuse jak diabli, więc trzeba chodzić z odsłoniętym torsem. 
Przyodziać by ich w 
żupan i delię koloru błękitnego. Tak się nosili i tak winni się nosić po dziś 
dzień. Prawda, wiele rzeczy 
spsiało, ale jeszcze nie wszystko. No, popatrzcie na nich! Może spsieli, co? 
Kłaniam się w pas, extra 
mocnymi częstuję, siedzimy, kurzymy, milczymy, dym się snuje. A Jasiu stoi i 
patrzy. Uśmiecha się. 
Czeka cierpliwie, kiedy do mego się odezwę. Jasiu wypowiada się tylko wtedy, gdy 
się go o to 
poprosi. Pyzaty, rumiany jak jabłko pod jesień. W nim siedzi wesele. Odwieczny 
minstrel chłopski, co 
nie sieje, nie orze, lecz śpiewa siadłszy na ziemi pod Bożą męką. Raz ujrzeć 
świat jego oczami! 
Dawniej nie przepędzali takich z rodzinnej wsi do czubków. Wiejski głupek z 
obwisłą wargą. Tyle z 
niego tu zostało. Demon psychiatrii zabrał mu swobodę, w zamian nie dając mu 
nic. Prócz mydła i 
wody. Tudzież miski z zupą. Może tak trzeba. Może każdy z nas gryzie? Trzeba nas 
trzymać za tęgą 
kratą pod kluczem. A my się tu bawimy. Tak, nauczyliśmy się bawić zamiast wyć do 
sufitu. Więc 
zwracam się do Jasia, który wiernie czeka patrząc chabrowym okiem. A on z góry 
wie, co ja powiem.
- Jasiu, Jasiu, pewnie nie potrafisz nazwać krowy po wymieniu, co?
- Phi, krów wiela - mówi Jasiu mrużąc oczy. - Jak maku.
- Jak maku! Ty mi nie syp makiem w oczy! Z miasta jestem. Dla mnie każda krowa 
taka sama.
- Jednaka? Ni ma! Ni gwiazdki, ni krowy jednakiej ni ma, bo ni ma!
- Hm. No to, jakie są?
Wtenczas Jasiu wznosi oczy, nabiera tchu i zaczyna swój pean:
- Kwiatula, Czarnocha, Małocha, Smoława, Gniadula, Bielicha, Kudława, Płowucha. 
Pieścicha, 
Burocha, Pieścicha, Mrozula, Srokata, Gwiazdula, Pieścicha...
- Jasiu, Jasiu - przerywam. .- Trzy Pieścichy to aż nadto. Ja bym tam wolał 
Gwiazdulę.
Wprawiam Jasia w dobry humor, chichocze, oczka mu się śmieją. Niewinność ma 
wypisaną na 
twarzy. Jest to taka niewinność świętych, którzy z niejednego pieca chleb jedli, 
jeść będą, a nigdy się 
nie umorusają. Przepędzam od siebie złe myśli o zboczeńcu, który wyznał, że z 
krową było mu tak 
samo jak z kobietą, tylko trochę niewygodnie. Jasiu śmieje się w głos. A obaj 
potomkowie piechurów 
wybranieckich zacierają ręce. Bo widać, że będzie zabawa, gdyż Jasiu się 
sposobi. I nie każe długo 
czekać. Wznosząc swoje lico barokowego anioła śpiewa wysoko, wysoko:
Matuś miła, daj mnie za mąż 
Albo mi ją nitką zawiąż, 
Albo mi ją zalep glinom, 
Bo jo dłużej nie wytrzymom!
Jaś nie kryguje się, nie robi żadnego gestu, a wygląda jak hoże dziewczę z 
temperamentem, który 
tuzin parobków z nóg by zwalił. Śmiejemy się na całe gardło - ja, piechota 
wybraniiecka i reszta 
popaprańców na sali. Och, huczy nasz chamski śmiech. Pławimy się w nim, płuczemy 
nasze dusze, 
niechby z ciała świeżutkie uleciały, my, nieskrobane chamy. Wreszcie nas tu nie 
ma! Nie ma krat. Nie 
ma murów. I nas tu więcej nie ma. Zrywam się, wołam:
- Bracia! Pamiętajcie! Od dziś w Tworkach są puchy!
Pamiętajcie! Psychiatria zrobiła plajtę generalną!...
Ale taki śmiech przekrzyczeć niełatwo, więc gubi się moje wołanie. Zresztą 
śmiech ważniejszy 
- i tak wiadomo, czyje znalazło się na wierzchu!, więc znów śmieję się wraz z 
nimi do łez. I wtenczas 
ktoś wali mnie w ramię.
- Na zastrzyk! No już! - Dopadł mnie watażka, Rzuca złym okiem spod smolistego 
czuba.
- Ani mi się śni! - mówię z wielką determinacją. Wtedy ten zatwardziały buc 
chwyta mnie za kark. 
Popycha, wypycha za drzwi. Popycha tak, że lecę potykając się, obijając o ściany 
korytarza. Ach, ty 
skurwysynu! Poczekaj! Ja jeszcze wrócę do sił. A skuję ci tę skośną mordę! 
Alfons ci bratem, menda 
siostrą! Tymczasem znów lecę na ścianę. Gubię pantofle, podnoszę. Powinni się 
śmiać, jak na głupich 
przystało, ale na korytarzu pełnym gapiów nikt się nie śmieje. Nikt się nie 
śmieje z mojego poniżenia. I 
znów o ścianę. Popychany jak tłumok. Nic nie poradzę, ale dość już tego, 
korzystam z broni słabych: 
uległości. Zaczynam dreptać posłusznym truchtem w stronę dyżurki. Boso po 
lodowatym linoleum, 
ściskając w garści pantofle. Pielęgniarz idzie za mną twardym krokiem. Poskromił 
mnie, wystarczy. 
Silny człowiek, gdyby zechciał, mógłby mnie rozkwasić o ścianę, nie zrobił tego, 
zna się na fachowej 
opiece. A w dyżurce Chochlik ze szprycą. Stoi i czeka w swoim przekrzywionym 
czepeczku.
- Oj, panie Krzysiu, nieładnie - mówi na mój widok. - Nieładnie.
Milczę stercząc w progu, muszę trochę ochłonąć. Przy mnie posapuje watażka, 
zmęczył się jednak, 
sukinsyn.
- Dlaczego pan chodzi boso? -~ Na pokutą - mówię.
- Jaką pokutę? Go znowu?
- Zakochałem się w siostrze, a jestem żonaty.
- Pandę Krzysiu! - karci mnie urażonym spojrzeniem. - Matko święta, lecę z nóg. 
Nie mam dziś czasu
na żarty. Proszę zaraz włożyć pantofle.
Posłusznie wkładam wysłużone ciapy, podbite wojłokiem, w których przede mną 
człapał do 
grobu niejeden pensjonariusz Pawilonu 1 A.
- Gorąco tu u was - mówię schylony. - Warto się ochłodzić. Spacer na bosaka 
dobrze robi. Nie lubisz 
biegać boso po trawie, siostrzyczko?
I zerkam ukradkiem na watażkę. Kupi, nie kupi? Kupuje. Takie łobuzy wyjątkowo 
cenią fason. 
Pielęgniarz nieznacznie mruga okiem, błyska zębami, wycofuje się. No i dobra. 
Spławiłem sukinsyna, 
o to szło, gdyż bez świadków mam pewne szanse. Sprawa dyskretna i arcyważna. 
Chodzi o mój tyłek. 
Więcej już cierpieć nie może - nawet dla dobra psyche. Wszak on sam rozumie, 
obaj rozumiemy, że 
wstrzykuje się przez zadek samo błogosławieństwo, spokój ducha. Jest w tym cała 
finezja 
psychiatrycznej opieki. Więc się jej poddał, nie chciał mnie zawieść. Wypełniał 
swój obowiązek z 
godnością. A za wierną służbę czego się doczekał? Miłosierdzia? Toż spuchł jak 
afrykański ananas 
smażony na wolnym ogniu. W ten sposób nie dorobimy się spokoju ducha. Wiem, że 
już tylko we 
mnie pokładał nadzieję. Ergo?
- Miało więcej nie być zastrzyków - mówię najłagodniejszym głosem mrucząc jak 
Marian Brando. - 
Doprawdy nie rozumiem, siostrzyczko..
- Tak? - patrzy na mnie z tym chochlikowatym błyskiem w oku. - A tak z ręką na 
sercu... też pan nie 
rozumie?
- Siostro, macie tylu pacjentów. Mogła się zakraść pomyłka! Lekarz wpisał 
machinalnie... Poczekajmy 
do jutra, sprawa się wyjaśni.
- Wcześniej się wyjaśniła - uciął Chochlik. - Wypluwa pan leki w ustępie.
Tego się nie spodziewałem. Szczęka mi opadła. Klops. A drobna pielęgniareczka 
patrzyła z ukosa, jak 
stoję niczym Jaś przygłupek. Jedna z tych oszałamiających chwil, kiedy człowieka 
coś znienacka w 
ciemię palnie. Nie sposób uwierzyć, aby tutejsza służba śledcza działała z taką 
skutecznością! Gdzież 
oni tu mają swojego Fouchet Głównego tajniaka? Wpadłem - bez dwóch zdań.
- A widzi pan! - mówi pielęgniarka. – Chcieliśmy dobrze, ale pan nas zawiódł. 
Przynajmniej nie 
wypiera się pan. Na nic by się to zdało. Panie Krzysiu, kiedy kto wypluwa leki 
zaraz mu się pogarsza... 
Boso pan biega. A to nie trawa, tylko linoleum, nie zawsze czyste. Rozumie pan? 
A dzisiaj musimy 
dać zastrzyk. Dlatego.
- A o kompresach zapomnieliście? A gdzie moje kompresy, które miały być 
zmieniane choć parę razy 
dziennie? Ale jest mi wszystko jedno - nie pytam, nie nagabuję. Zapewne 
usłyszałbym, że trzeba 
przyjść, przypomnieć i poprosić, bo one mają na głowie tantum universum! - Stoję 
z odsłoniętym 
pośladkiem. Wyjątkowo długo to trwa. Zimne palce szukają tu i tam. Igła się 
gnie, nie wchodzi.
- Proszę nie napinać mięśni! - syczy Chochlik zły i poirytowany, poci się.
- To nie mięśnie, to guzy, siostrzyczko - wyjaśniam łagodnie. - Jeszcze tego nie 
widać?
- Zobaczmy ten drugi, dobrze?
Wreszcie wbija igłę. Unosząc połę szlafroka patrzę, jak ona mocuje się z 
tłoczkiem. Czoło 
marszczy, gryzie wargę. Nie chce we mnie włazić to lekarstwo na równowagę ducha. 
Wcale się nie 
wsysa. A boli jak siarczysty kopniak - podkutym kopytem chłopskiego diabła, 
Boruty. Nie mówię tego 
malutkiej pielęgniarce pomny na ostrzeżenie, którego mi udzielił Piotr: broń 
Boże przy nich 
napomknąć o diable, bp natychmiast policzą cię w schizoidy-paranoidy! Tymczasem 
osiągnąłem ten 
stan ducha, kiedy wiem, że już tylko diabeł by się nade mną ulitował. Wreszcie 
pielęgniarka 
wyszarpnęła szprycę. Odetchnąwszy swoją drobniutką piersią, bez skrępowania 
otarła łokciem z 
twarzy pot. Potrącony czepeczek zjechał całkiem na bakier.
I znów ujrzałem, jak urocze to było stworzenie. Uśmiechnąłem się wyciągając nad 
nią ręce - 
taka byłamaleńka! - więc wyciągnąłem nad nią ręce niczym arcybiskup Canterbury 
podczas koronacji i 
poprawiłem śnieżny czepeczek na puszystych, ciemnych włosach. I z woli 
Opatrzności oboje 
zrobiliśmy się wzruszeni. Tak osobliwie wzruszeni, że więcej nie można było 
sobie na to pozwolić. 
Więc natychmiast wygrzebałem z kieszeni szeleszczące cukierki, których, chwała 
Bogu, nie zdążyłem 
rozdać braciom popaprańcom.
I kiedy tak smoktając cukierki patrzymy na siebie, właściwie ja patrzę na nią, 
bo ona oczy 
spuszcza, raptem z zapartym tchem czuję, że znów stałem się mężczyzną! Boże 
święty! Toż czuję, że 
chcieli mnie zwałaszyć, a nie zwałaszyli! O Boże, mój Boże, któryś mnie nie 
opuścił. Wyciągając ręce 
biorę pielęgniareczkę za ramiona. Ona płoszy się, nie rozumie. Nie lękaj się, 
mówię, jeszcze tylko 
chwilkę na ciebie popatrzę. A potem szybko zakrywam dłonią oczy. I wszystko jest 
we mnie, góry i 
morza, rozpięty żagiel, maszt i gwiazda zaranna. Odysowa. Nieposkromiona. Mam 
nadzieję, że 
udźwignę tę całą męską moc.
Pyta mnie o coś. Czy dokuczają mi oczy? Zatroszczyła się pielęgniareczka i 
właśnie o to pyta. 
Więc przecieram szybko te swoje oczy, niejedno widziały, ale nic im nie jest. 
Wprawdzie raz czy drugi 
groziła im moja straszna pokusa, aby się ich pozbyć. Z odrazy do świata, która 
musi się przemienić w 
odrazę do siebie samego. Uczynił to jeden sławny nieszczęśnik, który uznał, że 
trzeba 
przypieczętować okrucieństwo losu. Wiele się o tym człowieku mówi. Lecz było ich 
dwóch! Dwóch ich 
było w dziejach, co przemilczano. Albowiem to nie Edyp ma palmę pierwszeństwa i 
monopol. To nie 
Edyp pierwszy sam się oślepił, tylko Kain. Ubiegł go Kain! O czym głucho, rzecz 
jasna, bo wara choć 
pisnąć o tym po wsze wieki! Gdyby fakt ten nie został ukryty, zatajony pod 
siedmioma pieczęciami, 
wątpię, abyśmy się doczekali czegoś takiego, jak druga wojna światowa, albo - 
jakiejkolwiek innej 
pomniejszej rzeźni... Niewinny nie jestem, to prawda, ale nie ściągnąłem na 
siebie straszliwej winy 
Kaina, rozpaczliwej winy Edypa. I świat mi do tego stopnia nie obrzydł mimo 
wszystko, nawet mimo 
tego rejsu po Morzu Obłąkanych, który odbywam ze struchlałym sercem. Teraz 
rozumiesz, dlaczego 
zachowałem te swoje oczy, którymi patrzę na ciebie, siostrzyczko? Teraz się 
rozumiemy? Nie, nawet 
jak wyzdrowieję, nie będę potrzebował żadnych okularów. Me zwrócicie ich, kiedy 
będziecie mieli 
pewność, że sobie krzywdy nie zrobię, szkieł nie potłukę, żył nie podetnę, nie 
nałykam się szkła, nie 
możecie mi zwrócić okularów, siostrzyczko, bo wcale ich nie używam. Widzisz, mam 
swoje oczy. 
Albowiem ja nowego mitu nie ustanowię. Za późno na to dla każdego. A nawet 
gdybym mógł to 
zrobić, bałbym się - nie tyle kosztów własnych, cierpienia i udręki, co pomyłki. 
Tak, pomyłki, malutka 
siostro miłosierdzia, pamiętasz, tak ongiś nazywałyście się? Więc zrozum, że 
dość mamy mitów, które 
są inne, niż należy. Dość tych podejrzanie urodzonych mitów. A skutki tego 
znasz. Straszliwe. Więc 
nie trzeba mnożyć tej okrutnej obfitości. Tak oto śmiem patrzyć na ciebie swoimi 
oczami i spytać, jak 
masz na imię, bo ja cię, siostrzyczko, nazywam po swojemu.
- A jak?
- Chochlik.
- Chochlik? - zaśmiała się klaszcząc w ręce.
- Podoba się? Skinęła głową.
- Wie pan, co było do tej pory? Kruszynka, Drobinka, Chucherko, Maciupka... 
rany, jak mi się to 
znudziło! - zwinęła w kulkę następny papierek od cukierka i bawiła się tymi 
kuleczkami podrzucając je 
na maleńkiej dłoni.
- Czy pani wie, że jestem mężczyzną?
- Domyślam się - zgrabnie stłumiła śmieszek, jak delikatne pielęgniarki, które 
potrafią obchodzić się z 
psychicznie chorymi, za co im tak czy owak kiepsko płacą. Więc niby była całkiem 
w porządku. 
Dowcipnie, lekko, a jednak serio do mnie podeszła. - Domyślam się! - z całym 
pielęgniarskim urokiem.
- Ale mnie dość trudno było się tego domyślić - powiedziałem przełykając ślinę. 
- Bardzo długo. 
Właściwie do tej chwili...
- Panie Krzysiu! - skarciła mnie natychmiast. - wszystko wolno, co nie wolno, 
ale dość już tego! I 
basta!
- Proszę się nie obrażać! Chwileczkę - zawołałem. - Czy jest w tym coś złego? 
Ech, przestań się 
gniewać, Chochliku. Bez sensu, Chochliczku, bez sensu!
- Panie Krzysiu, naprawdę powinien pan wrócić na salę. Dyżurka nie jest dla 
pacjentów
- Dobrze, ale najpierw..
- Nie ma najpierw. Proszę już iść.
- Kiedy mam pytanie! To dla mnie bardzo ważne. Niech mi siostra odpowie - 
broniłem się. - Odkąd to 
pielęgniarka ma prawo odmówić pomocy?
Ona milczy.
- Otóż dała mi pani zastrzyk, tak? A nie sądzi pani że ten zastrzyk z powrotem 
mnie wpędzi w 
kapłony?
- O, Boże... - westchnęła i zarumieniła się raptem na -calusieńkiej buzi. - 
Niech pan porozmawia z 
lekarką. Tal do mnie nie należy. To...
I speszyła się do reszty. Spłoniona, bezradna, zbiłem biedaczkę z pantałyku, 
choć to dziewczę, 
niedawno po szkole, różnych się tu rzeczy zdążyło napatrzyć i nasłuchać. Maleńka 
stała w pąsach z 
przyszpilonym na drobnej piersi -emblematem, wypucowaną odznaką swojej szkoły 
pielęgniarskiej, 
która skierowała całą tę niewinność i wszystkie te dobre chęci w niewyobrażalną 
otchłań domu 
obłąkanych. Albo patrząc trzeźwiej - do kosza na odpad, z którego tak trudno się 
wygrzebać. Albo 
jeszcze inaczej do tygla siedmiu diabłów, gdzie wszyscy pospołu pragną wyć z 
udręki, a ktokolwiek 
tam wpadnie, prędzej idzie do dna, niż uniesie stamtąd na czubkach palców 
udręczoną duszę swoją 
do nowego życia. W naukę o czyśćcu wątpiłem zawsze i z uporem, chyba że czyściec 
był tutaj, hic 
nunc. A to zmieniało postać rzeczy, jeśli się nad tym dobrze zastanowić. Bo oto 
bez najmniejszej 
wątpliwości stoi przede mną czystość tak czysta, jak lśniący nad nią czepeczek. 
A ja zbrukany tak 
uczciwie, jak tylko można w czterdzieści lat życia, patrzę na nią bez odrobiny 
serc poprzez wściekłego 
Erosa, który niespodzianie zmartwychwstał! "Eros jest wielkim duchem, mój 
Sokratesie"...
- W takim razie pójdę sobie, skoro mnie siostra stąd przegania.
Widziałem, jak odetchnęła. I bez słowa, choć z cienie uśmiechu, czekała, aż się 
wyniosę. A 
jednak poprawi włosy. Tym odruchowym kobiecym zwyczajem. Nieświadomie robią to 
zawsze, gdy 
czują na sobie wzrok mężczyzny. Więc jednak między mężczyzn zostałem policzony 
przez nią i 
miałem to od niej na pociechę. Lecz nie wyszedłem, zatrzymałem się w drzwiach.
- Siostro, gdybym był poetą, napisałbym Ogień w spodniach - powiedziałem. - 
Wszyscy by się 
dowiedzieli, co to dopiero jest! Zlituj się pani nade mną. Ugaś ten żar!
Trudno zaglądać w oczy przez trzepoczące, płochliwe powieki. Dziewczyna się 
cofa, krok po 
kroczku cofa, opiera o biurko, przy którym powstają tasiemcowe raporty z dyżuru, 
raporty o nas 
wszystkich z bożej łaski psychicznie chorych.
- Da mi siostra kompres? Trudno powiedzieć, kiedym cię miał ostatni raz... - 
Sypnąłem się i 
poprawiłem natychmiast: - Kiedym go miał!
Tfu, i ta poprawka zabrzmiała dwuznacznie, przynajmniej dla mnie samego. Dość, 
że i ja się 
speszyłem, może ponad miarę, gdyż nie cierpię śliskich dowcipów i gburowatych 
dwuznaczności. 
Nawet nie wiadomo, jak za takie świństwo kobietę przeprosić. A dziewczyna 
osunęła się na krzesło 
przy biurku i bezradnie zwiesiła ręce. Raptem spojrzała mi prosto w oczy, z miną 
umęczonego 
dziecka.
- Powiem prawdę - szepnęła. - Nie mam siły.
Na to by wyglądało, rzeczywiście. Ale patrzyłem na nią bez słowa, pragnąc 
wytargować trochę 
ulgi, pacjent winien być traktowany jako całość bez pogardy dla jakiejkolwiek 
części jego ciała, tego 
domagał się duch Asklepiosa!
- Panie Krzysiu, muszę jeszcze raport napisać... - patrzyła ani w oczy nieledwie 
z błaganiem. - Nic 
innego zrobić nie zdążę... Przyjdzie koleżanka na nocny dyżur. Będzie miała 
więcej czasu. Niech pan 
ją poprosi, dobrze?
Wtenczas położyłem przed nią na biurku garść cukierków. Pocałowałem Chochlika w 
rękę. I 
poszedłem. Była zaskoczona. Nie wszystko, co sam dzięki niej przeżyłem, z równą 
siłą do jej 
świadomości dotarło, pewnie dlatego, że pacjenci nieraz się zgrywają. No i 
chwała Bogu. Gdyby 
wszystko było jawne i bez osłonek, powinienem paść jej do nóg i stopy całować. 
Ktoś powie -- takie 
brzydkie chuchro. A przecie dobrze wiem, dlaczego przy rasowej Bourbonce, 
nałożnicy z krwi i kości - 
nic by ze mnie było! Trzeba widać takiego chucherka, aby zgnębione mnie siły 
męskie na nowo ożyć 
mogły. Pewien polski pisarz potrzebował na to całej kampanii wrześniowej. 
Właściwie on jeden wygrał 
tę kampanię, bo poszedł na wojnę impotentem, a wrócił w glorii.
Stąpam po zielonych błoniach korytarza, lżejszy o jedną udrękę. Mężczyzna, który 
coś takiego 
przeżył, z smak tej udręki, inni nie są w stanie sobie wyobrazić, wet teraz idąc 
ze słońcem w piersi 
czuję, jak skrada zimny lęk - czy naprawdę jestem wolny? wolny od ohydnej zmory? 
na dobre? Taki 
lęk się skrada i myszkuje kręgosłupie. Nie pójdę w ślady Jasia, którego 
zaskoczyłem kiedyś o rannej 
rosie, gdy przyciskał jedną ręką ściany nagą piękność. Taką, co nam popaprańcom 
skłonna jest się 
oddać. Na lśniącym papierze. W pustej o świcie ubikacji. Format okazały, jak na 
rozkładówce. Skąd ją 
dorwał, nie wiadomo, ale któż wie, czy wreszcie o to nie pytam. My tu nie mamy 
ni żon, ni kochanek, a 
zbyt wiele, tak, zbyt wiele kręci się wśród nas, obnosząc swą wdzięki, 
niedostępnych samarytanek, za 
którymi, kto przytomny, musi wodzić nieprzytomnym wzrokiem, Michał Anioł odkrył 
związek między 
udręką a ekstazą. Ponoć poświadczał go całym życiem. Z czego wniosek, nosił w 
sobie dom 
obłąkanych i nie wyjrzał zeń ani chwilę.
Cóż wy wiecie o rozkoszy, wy ludzie spoza tego domu? Cóż wy wiecie o pocałunku, 
jaki 
złożyłem na ręce małej pielęgniarki? Daremnie wam o tym opowiadać! Miał on siłę 
pierwszego pod 
słońcem pocałunku! Tak! A jeśli się zważy, że tu wśród nas, w domu obłąkanych, 
panuje istna mania 
całowania w rękę, wszyscy wszystkich, mężczyźni mężczyzn - tak!, raz po raz ktoś 
kogoś cmoka w 
rękę, dziękując za byle co! - jeśli się o tym pamiętaj wówczas okaże się, że to 
ja właśnie podbiłem 
złotem tej zdewaluowany pocałunek! Oto, co mi się powiodło! Ja jestem tak 
wzruszony, że drżę na 
całym ciele... W tym samym czasie Muhammed Ibn Chadir, który nigdy nie czyta 
literatury 
europejskiej, rżnie swoją trzysta sześćdziesiątą piątą nałożnicę. A nie jest to 
bynajmniej najtęższy 
pierdoła na tym łez padole. 
Eros jest wielkim duchem, Sokratesie. I cóż my właściwie o Nim wiemy? Och, 
zapewne uda 
nam się przeniknąć wszelkie tajemnice ziemi i nieba, biologii i kosmogonii, 
prócz tych tajemnic, 
którymi rządzi ten Wielki Mag. Ulokował się, widzisz, w samym środeczku między 
Gogiem i 
Magogiem! A są że dwie groźniejsze siły? Bardziej nam wrogie? I siedzi tam. Tam 
mu dobrze! 
Właśnie w samym oku cyklonu. Cisza, pięknie tam, niebo miłosne jak w maju, sama 
rozkosz, sama 
błogość, zdawałoby się. Stamtąd rządzi ta kwintesencja szczęścia i uroku, ten 
niedoścignionej urody 
Eros Wielki Mag! A wokół, o kilka westchnień dalej, otwiera się otchłań, 
ześliźniesz się w nią, kiedy 
Eros da ci pstryczka i giniesz, przepadłeś - w prawo Gog, w lewo Magog, już ich 
więcej nie odróżnisz! 
Spróbuj nie być Erosowi posłuszny, zaraz pokaże ci tę sztuczkę. Wielki ten Duch 
zniszczy cię tak, że 
wnet pomodlisz się o śmierć. I z łaski żywiołów sam ją sobie zadasz. Sam się 
unicestwisz, boś wyparł 
się posłuszeństwa. Pomnij, że ta sztuczka udaje się Wielkiemu Erosowi bez pudła! 
Tym są zapisane 
trzy czwarte dziejów Europy - agresją wynikłą z tłamszenia soków życia, upartego 
tłumienia 
cudownych sił błogosławionego ducha, którym Eros mimo wszystko i w gruncie 
rzeczy jest. Nie da się 
temu zaprzeczyć przywoławszy wszystkich świętych Hieronimów, flagelantów, 
masturbantów i 
dewotki, wszystkich kastratów w siodełkowatych czapkach ze skrzyżowanymi 
piszczelami. Właśnie 
oni budzą ten szyderczy grymas na twarzy Erosa, bo zechcieli pogardliwie zajrzeć 
mu w samo 
oblicze. Są jak wredne muchy, które paskudzą wszystko - nic nie wiedząc o 
niczym. Doszło jednak do 
tej fatalnej rzeczy!
Albowiem Eros raz tylko się zdrzemnął... Inna sprawa, że akurat w tamtych 
stronach diabelnie 
było gorąco! Wystarczyło, że raz się zdrzemnął, a narodziła się natychmiast 
odraza do kobiety. Nie 
musiała się narodzić, lecz narodziła, a maczali w tym palce Gog i Magog 
spuszczeni z oka przez 
Erosa drzemiącego w skwarze południa. I stało się nieszczęście. Tam właśnie, 
gdzieś W Pobliżu 
Morza Martwego, narodziła się ta plaga, która gnębi po dziś dzień ładny kawał 
świata. Z odrazy do 
kobiety narodziły się roje much, muchy rodzą odrazę, odraza z kolęd sama rodzi 
odrazę na zewnątrz, 
wewnątrz, gdzie tylko się da, na wszelkie możliwe strony. Odraza nic innego nie 
potrafi. Ale to, co 
umie, umie wszechstronnie. O tak, ja sam nie mam wątpliwości - kiedy we mnie mój 
biedny Eros 
skłuty chemikaliami wyzioną ducha, jak się wydawało, for ever, gryzłbym bliźnich 
nich moich, gryzłbym 
braci popaprańców z dorodnym personelem włącznie - z wściekłej, nieposkromionej 
odrazy! Wskutek 
tej fatalnej drzemki Erosa - choć dla mnie on przecie zmartwychwstał! - nawet 
ten, który nigdy się do 
tego nie przyznaje i na pozór całym życiem szczęśliwie Erosowi służy z należną 
mu wdzięczne i 
zachwytem, bodaj jak ja w owej olśniewającej chwili gdym składał dziękczynienie 
pieczętując 
pocałunkiem drobną rękę pielęgniarki, powiadam -- nawet taki czysty człowiek, od 
zmory duszy 
wyzwolony, nosi w sobie łucik odrazy, który nigdy nikomu szczęścia nie 
przyniesie A dlaczego tak 
jest? Bo krew mieliśmy zatrutą nakazem nieposłuszeństwa wobec natury. Kłaniają 
się Gog i Magog, a 
my to za wielką mieliśmy chlubę przez wieki całe Skazaliśmy siebie na wielką 
udrękę. A nasze dzieje 
zamieniliśmy w tak okrutne nieporozumienie, że - jeśli ginąć, to lepiej dobrze 
zatrzeć ślady po naszej, 
miej Boże litość, cywilizacji... Dlatego - tak! tak! tak!, słyszycie?, to ja 
tupię kapciami w podłogę. 
Dlatego nie masz nic na wspomożenie swoje niż wobec Erosa posłuszeństwo. Nawet 
jeśli nie 
rozumiesz zamiarów Wielkiego Maga ani mądrości, która w nim zawsze drzemie.
Zdradźmy wreszcie ten sekret, .którego ujawnić nie śmiałem - Eros podówczas w 
tym 
skwierczącym upale nad Morzem Martwym nie zdrzemnął się, to eufemizm, lecz na 
nieszczęście 
zasnął jak zabity! A to straszne pod subtropikalnym słońcem. I potwornie za to 
zapłacił. Mądrość jego, 
która ongiś była żywa i jasna, jasna dla wszystkich, dla każdego stworzenia na 
ziemi, o mój Boże - 
mądrość ta jeno drzemie! Kiedy się ocknął, okazało się, że mądrość ta jeno 
drzemać jest zdolna... 
Choć wszystkie siły Erosa przy nim pozostały, te siły, którym winniśmy 
posłuszeństwo.
To jest ta straszna prawda. I odtąd każdy z nas, całkowicie do tego nie 
przygotowany, musi nauczyć 
się czerpać z tej drzemiącej mądrości tak subtelnie i delikatnie, a zarazem na 
tyle stanowczo, aby mu 
głowy nie urwało. Dynamitardzka to sztuka i dialektyczna - posłuszeństwo w 
nieposłuszeństwie, bo 
jakże inaczej nazwać zaglądanie Wielkiemu Magowi do mózgu, przy czym każdy to 
będzie robił na 
swoje i cudze ryzyko, z drżeniem serca na swój własny sposób. W Erosowym nakazie 
posłuszeństwa 
jest nakaz poszukiwania. Siebie - przez umiłowanie świata. To szlak każdego 
Odysa. To jest właśnie 
ta droga... A o tamtej, drodze cierniowej, drodze krzyżowej, lepiej na dobre 
zapomnieć. Porzućmy 
wreszcie tę Via Dolorosa prowadzącą nas na manowce!
Tak się rzeczy mają w ten wieczór, gdy stoję na chłodnym linoleum, które niechaj 
pluszcze jak 
morze zielone. Zaiste, trzeba wiedzieć - czemu winniśmy posłuszeństwo, a czemu 
nie. Toć nawet 
Anioł Nadziei, zwany "Zielonym", pocieszyciel każdego wyznawcy Koranu, pierwszy 
Anioł Boga 
skwapliwie stał się Erosowi ślepo posłuszny! No i dzięki temu Muhammed Ibn, daj 
mu Boże zdrowie, 
rżnie akurat trzysta sześćdziesiątą szóstą nałożnicę, gdy ja stoję w kręgu 
zielonego morza i czuję, że 
cudowne ręce Wielkiego Maga Erosa powoli odsupłują, odwiązują mnie od masztu, 
abym sprawniej 
żeglował przez Marę Tenebrositatis, abym odnalazł kurs w tej najczarniejszej z 
czarnych głębinie. I 
choć to powtarzałem bezwiednie nieraz, że tu jestem, wcale tu nie byłem!
Dopiero teraz czuję, dopiero teraz wiem, że... egzystuję na statku obłąkanych, 
który jest mi 
domem. Skoro w nim przebywam, na taki dom sobie zasłużyłem. Ergo - jestem 
obłąkany pośród 
obłąkanych. Gdybym był "zdrów", śmiertelnie bym się lękał! A nie lękam się 
wcale, więc jestem 
obłąkany. Wokół huczy to czarne morze, a włosy dęba mi nie stają. Albowiem huczy 
ono we mnie. 
Sam stałem się ciemnością, w której ponoć rodzą się demony, a przecie tylko w 
ciemności rodzi się 
nowe życie, tak jak tylko w ciemnościach wino dojrzewa. I tak pomalutku zacznę 
się klarować, Boże 
mój, Boże, oby tak się stało! Obym tylko ze szczęśliwie nie stracił głowy! 
Chwycić się trzeba masztu - i 
tak trzymać! Aby z całym ładunkiem nie pójść na dno – bez względu na to, co mnie 
czeka jeszcze. 
Odwiązany od masztu niebezpieczną ręką Erosa, niby to wolny, sam muszę do masztu 
przywrzeć. 
Trzymać się busoli obłąkania, aby w obłąkaniu nie błąkać się na zawsze! - Ażeby 
została mi zwrócona 
możność bycia tym, czym być powinienem A tego nie wiem. Bo nie wiem jeszcze, 
czym jestem. 
Zatem nie zasługuję na wolność, tylko na drogę do wolności. Szaloną w męstwie 
wędrówkę 
Odysową...
	Więc człapię przed siebie. Jest mi ciężko i straszno, gdy tak człapię do 
swojej przystani, gdzie 
cumuje obłąkany mój statek... W tym samym czasie Muhamim Ibn... Szejtani z nim! 
Przestaje mnie 
obchodzić. Oto wracam do karmazynowej przystani, aby zwalić się śmiertelnie 
utrudzony na pokład. 
Stoi i czeka, lekko się kołysz łoże moje, nawa moja, na której żegluję donikąd.
Część załogi już śpi. Dziadek już śpi i Kitchener śpi okutany płaszczem 
melancholii. Tylko 
Sowiński jeszcze masuje przed snem Swój kikut. Jest wieczór. Wspominki o 
niedawnej kolacji - co się 
jadło w mesie. Hm. Niewykluczone, że ja też byłem w mesie i też się pożywiałem, 
choć tego wcale nie 
pamiętam, nic a nic. Leżę i patrzę. Lampa u stropu rzuca światło na cały 
karmazynowy pokład.
Chryste...
1