Paweł Krzemień

Potrzask

romans?
Wszelkie podobieństwa występujących tu postaci do osób żywych kiedyś lub
jeszcze jest dziełem wyobraźni lub przypadku.
Osoby historyczne występują pod własnymi nazwiskami.
strona 2
Część I
TEZA
... człowiek wolny jest człowiekiem samotnym, człowiekiem marginesu, jak ciężko
chory obłąkaniec, anachoreta. Alternatywą tej postawy było życie w „kupie”, po
„dobrej” stronie historii,
Zbigniew Herbert (w „Hańbie domowej” J. Trznadla)
strona 3
Ich życie potoczyłoby się inaczej, gdyby poczta nie przyniosła amerykańskich
perfum. Nie przyniosłaby, gdyby jej ojciec nie był zmuszony wyemigrować do
Stanów jeszcze przed pierwszą wojną, gdyby nie nawiązał nowych znajomości w
niemieckim obozie podczas drugiej, gdyby nie zajrzała im w oczy bieda. W paczce
zawierającej używane przedmioty znalazła się także buteleczka perfum o miłym,
choć zbyt ostrym zapachu, który w dławiącym powietrzu szkolnej biblioteki
prowincjonalnej podgórskiej mieściny musiał poderwać go znad przeglądanej 
książki
(Stalin: „Zagadnienia Leninizmu, wydanie nowe, uzupełnione”) jak cuch zająca
podrywa do pościgu myśliwskiego psa. Maluczko, a byłby gwizdnął, ale
napotkawszy ostrzegawcze spojrzenie pani magister Mądrej, położył uszy po sobie.
Pomyślał tylko: ta, albo żadna. Miała figurę milońskiej Wenery skopiowanej w
gipsie przez Szczepana Knappa: ów szkolny kolega i współmieszkaniec jednego
pokoju, postanowiwszy zostać sławnym rzeźbiarzem, zaczynał od pokornego
lepienia replik znanych antycznych rzeźb.
Wyniosła pierś, klasycznie sklepiony zadek, talia na trzy duże męskie dłonie, 
nogi
długie i o linii tak muzycznej w płynnej doskonałości, że tylko brać je do 
reklamy
pończoch najlepszych marek, gdyby reklama w państwie uspołecznionego przemysłu
nie była zbyteczna.
Czarna spódnica opinająca szczelnie arcy–biodra, włosy równo podcięte nad
białym karkiem, czarne pantofelki na wysokich obcasach podnosiły ją i 
wysmuklały.
Czarna narzutka z jakiegoś futerka spod którego spływała na piersi biała 
koronkowa
bluzeczka dopełniały obrazu.
Nie widział twarzy. Stanęła doń tyłem, potem bokiem, odwrócona ku
bibliotekarce, mówiła szeptem a jej głos miał słodycz miodu. Dziewcząt o takich
głosach używano podczas wojny do rozkładania morale przeciwnika: mówiły przez
głośniki słodko, najsłodziej, namiętnie, jeszcze namiętniej, „chłopcy, o co każą 
wam
walczyć i za co umierać, oszukują was, prowadzą na rzeź w podłych celach, robią 
na
was pieniądze, gdy w domach wasze dziewczęta, wasze żony usychają z tęsknoty
albo wpadają w ramiona przypadkowych drani; wbili was w te śmierdzące okopy, z
których nie wyjdziecie żywi, chyba że się poddacie...” Przeraziła go myśl, że 
może
być szpetna. Natura gotuje ludziom podobne kawały.
Był wrażliwy na wszystko, na zapach, na linię nóg, na kształt palców u
dziewczęcych stóp, na timbre głosu. Nie tak dawno porwał go głos właśnie,
telefonistki z międzymiastowej, mówiła miękko, zmysłowo, delikatnie, wabiąco,
mogłaby przez telefon usypiać dzieci albo doprowadzać do orgazmu samotnych
impotentów, zatrzymał ją, przy słuchawce, ugadał, umówił się z nią, wyobrażał
sobie, że jest nieziemska jak jej głos.
Przyszła, z czerwonym goździkiem w dłoni, znak rozpoznawczy, do zadymionej
kawiarni, rozglądała się w poszukiwaniu drugiego czerwonego goździka. Ujrzawszy
ją, schował swój goździk pod stół. Była okropna. Długi nos, blisko osadzone 
oczy,
niskie czółko, wąskie zacięte wargi. To dlatego dała się tak łatwo zwabić przez 
drut.
Bał się, że teraz może być tak samo. A kiedy odwróciła głowę i ujrzał najpierw 
jej
profil, poczuł jak krew spływa mu w nogi, na chwilę przestał ją widzieć ze 
strachu,
że i profil może kłamać: Był to profil arcydzieła. Prosty, szlachetny nos, duże,
śliwkowe oczy nakryte powiekami o rzęsach długich i czarnych, mały lecz wydatny
strona 4
podbródek, usta średnie, ładnie wycięte w białej, alabastrowej skórze powleczone
dobrą, nienachalną w kolorze szminką. I kiedy obróciła twarz, przecież nie ku 
niemu,
był oszołomiony.
Do tej pory nie zauważał jej w szkolnym tłumie, wpadał do szkoły i wypadał ze
szkoły, grzązł we własnej klasie bez reszty, nie mając czasu ani ochoty na
zajmowanie się dziewczynami z sąsiedniej ławki czy klasy, nie dlatego, że 
wszystkie
były pospolite, ale że rozwydrzone, zepsute i agresywne, „samodzielne”, nie
wyleczone z wojny, szukające ucieczki we wszystkim, co obiecywało odprężenie...
Odprowadził ją wzrokiem do drzwi, potem jął dyskretnie rozpytywać, kim jest.
Dowiedział się, że jest o rok odeń starsza, że pochodzi z bogatej mieszczańskiej
rodziny ze szlacheckim rodowodem, że zostali „upaństwowieni”, czyli ograbieni ze
wszystkiego i ona utrzymuje się z pracy w starostwie, jest referentką w jakimś
wydziale, wyżej nie awansuje ze względu na pochodzenie, chyba, że przez tyłek, a
ten ma, jak widać, porażający...
Ostatnie zdanie wymagało odprawy, przeto informator złapał się za policzek i
poleciał na ścianę. Potem usiłował wypluć do spluwaczki ząb, ale nie wypluł,
ponieważ zęby miał mocniejsze od ciosu, jaki oberwał. Stał, patrzył, nie 
rozumiał.
Przecież o tej fenomenalnej, to prawda, dupie, mówiono takie rzeczy... Zresztą
wystarczy popatrzeć. Takie ciało nie może być niczyje, takie ciało musi należeć 
do
wielu, takie ciało wie, ile jest warte i widać gołym okiem, że wie także jak je 
odziać,
żeby wszyscy pragnęli je rozdziać. Miała, w rzeczy samej, ciało zbyt imponujące,
żeby nie wzbudzać w mężczyznach pożądania, w kobietach niechęci. A ona
przechodziła między ludźmi jak cień, nikogo nie zauważając, z nikim się nie
przyjaźniąc, brakło jej śmiałości, albo to była poza mająca pokryć pańską 
pogardę
dla szkolnego motłochu, w trzech czwartych złożonego z ludzi marnych,
zacukanych, wdrapujących się z trudem i wewnętrznymi oporami na ten niebotyczny
dla nich szczyt, zwany maturą. Przeszli w życiu więcej, niż poprzednie 
pokolenia; za
jednym wlókł się dym krematoriów, za drugim rozstrzelani koledzy, za trzecim
przebyte tortury, za czwartą zbiorowy gwałt. Wszyscy byli dojrzali znacznie
wcześniej, niektórzy dochodzili do trzydziestki. Matura miała ich wznieść na
pierwszy stopień wyższości, wydźwignąć ich z niższości, obciąć garb nieuctwa,
wyjąć z wierszyka o Chęci Szczerej (nie matura, lecz chęć szczera...) i zezwolić 
na
dalszą wspinaczkę. Więcej tu było cherlaków, niż atletów, więcej zniszczonych
przedwcześnie niewiast, niż dziewczyn. Prawdę powiedziawszy, dziewczyny w
starym pojęciu nie było tam żadnej.
I oto pojawiła się Ona. Piękna jak modelka, ubrana jak modelka. Zachowująca się
jak księżniczka. Referentka w starostwie... Dobre sobie. Ktoś ją zapewne ubiera.
Ktoś za nią stoi, ma szerokie plecy, dojścia, portfel i zaganiacza, bo ta 
kobieta w
ogóle nie widzi mężczyzn. Tak się zachowują tylko baby nasycone. Sama myśl, że 
to
zjawiskowe ciało ujeżdża jakiś skurwiony komuch, jakiś grzdyl w mundurze
upstrzonym przywłaszczonymi gwiazdkami, burzyła w nim krew. To ciekawe, jako
objaw, ale wyobraził ją sobie przede wszystkim w asyście jakiegoś wysokiego
oficera, co najmniej w randze majora. Zdał sobie tylko po chwili sprawę, że
wyobrażenie to mocno anachroniczne, bo ten oficer musiałby być oficerem
przedwojennym, sanacyjnym, a tych przecież albo wystrzelano w Katyniu, albo
strona 5
przetrzebiono w wojnie, albo zostali za granicą, albo teraz siedzą po
komunistycznych lochach, raz po raz rozstrzeliwani po wyrokach mających prócz
życia odebrać im cześć i honor. Nie ma więc takich oficerów.
Ta sfora pokurczów nie znających języka polskiego, posługująca się mową
koślawą parobków i fornali nie mogła wytworzyć oficera dawnego typu. I nie
chciała, bałaby się przypiąć gwiazdki mężczyźnie samym swoim wyglądem
przypominającemu przeklęte czasy sanacji, wielkopaństwa, panoszenia się obcego
kapitału i temu podobne plagi egipskie. W klasie było paru oficerów, jeden w 
randze
kapitana z Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego, drugi był porucznikiem Urzędu
Bezpieczeństwa, trzeci porucznikiem prokuratury wojskowej. Byli mizerni, małego
wzrostu, chłopskiej aparycji, ale cisi i pokornie poddający się wymogom kursów.
Postanowili mieć te przeklęte matury i skupiali się na podręcznikach, słuchali 
pilnie,
notowali wszystko, nie zbliżali się do nikogo. Klasy otaczały ich obojętnym
niedowidzeniem, wszyscy należeli przecież do aparatu represji a wśród uczniów
szkoły znajdowali się także ludzie, którzy wyszli z lasu w innych barwach i 
każdej
chwili mogli się spodziewać tego, czego się po czerwonych spodziewać należało.
Panna Ewa B., samym swoim wyglądem stanowiła wyzwanie, różniła się
wszystkim od reszty tak bardzo, że musiała stać się przedmiotem plotek, 
pomówień.
domysłów, chceń, a w sumie zawistnej niechęci otaczającego ją pospólstwa.
Zapewne przeżyłaby katastrofę, gdyby natura obdarzyła ją także ponad 
przeciętnymi
zdolnościami czy jakimś talentem. O, wtedy niewątpliwie zostałaby rozdeptana
ozorami, a te miewają kanty twardsze, niżeli podkówki, jakimi chłopcy wiejscy i
miejscy wzmacniali sobie kiedyś obcasy (głównie jednak po to, żeby nimi krzesać
iskry dziewczynom...)
Na szczęście panna Ewa B. była osobą obdarowaną mniej, niż średnio. Do nauk
ścisłych nie miała pamięci, do nauk przyrodniczych – serca, do nauk
humanistycznych – wyobraźni. Nie miała także słuchu, o czym przekonał się
znacznie później, kiedy to straciło na znaczeniu. Była jednakże piękna, 
porywająco
piękna i chłodna jak wnętrze lodówki a przeto, zdawało się, niedostępna. Patrzył
więc na nią oczyma skazańca wstępującego na szafot. Czuł, że się do niej nie 
potrafi
zbliżyć, odezwać, patrząc na jej nieskazitelną urodę i figurę, w jej mądre oczy;
zaczął podejrzewać, że ona wie, co czyni, ujawniając swoje kłopoty ze wszystkimi
niemal przedmiotami. Żeby ocaleć wśród tego motłochu, musiała sobie przypiąć
garb, przykleić wąsy, jak ta czeska święta, dla uratowania cnoty. Nie do wiary, 
żeby
kobieta o tak szlachetnej aparycji nie umiała sobie radzić z trygonometrią i 
miewała
problemy z ortografią... Na to nie mógł się godzić, zwłaszcza, że sam raczej
błyszczał, a w matematyce, fizyce, chemii i... językach obcych był nieomal
prymusem. Jeden tylko młody człowiek zostawiał go w pobitym polu, Roman
Sadzewicz. Roman S. był przystojny, bardzo przystojny. Wysoki, ogorzały, smukły,
wysportowany, o pięknym, gęstym zaroście, zaczerniającym jego policzki i brodę
nawet po najstaranniejszym wygoleniu. Patrzył na ludzi zgaszonym spojrzeniem
niebieskich, smutnych oczu. Niemal nie mówił, odpowiadał tylko na pytania
nauczycieli, zawsze lapidarnie i trafnie. Nigdy nie wyrywał się jako pierwszy. 
Prace
pisemne oddawał ostatni i otrzymywał za nie najlepsze noty. Nie chciał się 
niczym
wyróżniać, a wyróżniał się dlatego, że był obdarzony umysłem dużego formatu. 
Miał
strona 6
także w biografii epizod, który każdy przyzwoity człowiek uznawał za szczytny, a
każdy gangster z nowej władzy za „hak w życiorysie”: należał do Szarych 
Szeregów,
był w Powstaniu. Był, to nie znaczy od razu „walczył”. Nigdy nie chwalił się 
walką.
Podobno tylko zwierzył się jednej z dziewczyn, ze biegał jako łącznik miedzy
barykadami. Nie miał broni, więc nie strzelał. Nie jest bohaterem. Był po prostu 
w
Powstaniu.
Roman S. wyglądał poważnie nad swój wiek. Liczył sobie lat dwadzieścia a
zachowywał się jak człowiek czterdziestoletni, W przerwach stawał przy oknie i
patrzył na zaniedbany szkolny ogród. Kiedyś Niemcy potrafili go wykorzystać dla
szkoły. Coś im rosło, coś owocowało. Teraz cały teren porastały chwasty. Roman 
S.
patrzył na te chwasty, stojąc nieruchomo, z rękoma opartymi o parapet. Nawet nie
palił. Jako harcerz nie mógł palić, jako człowiek, który „był w Powstaniu” 
powinien
palić, pić, chwytać ludzi przy barze za klapy i wyjękiwać duszne cierpienia, jak
wielu, którzy w Powstaniu nie byli, prochu nie wąchali, ale odziani w
„andersowskie” battledresy, wyśpiewywali maki na Monte Cassino, czasem tylko
narażając się na krótkie „stul mordę”, częściej naciągając, z dobrym skutkiem,
rodaczków na swój patriotyczny śpiew. Roman S., jak go ocenił, był jedynym
mężczyzną, na którego Ona powinna była zwrócić uwagę, gdyby w ogóle zauważała
kogokolwiek. Nie był sanacyjnym pułkownikiem, ale stanowił bez wątpienia parę
dla tej pięknej kobiety. Właśnie dlatego, że wyglądał dojrzalej, a zachowywał 
się jak
dystyngowany dżentelmen w średnim wieku. Ona wymagała takiej oprawy.
Dorian Bechczyc nie mógł się z nim równać. Wzrostu byli mniej więcej
jednakowego, ale gęba, ta gęba niemal goła jak tatarska dupa! Puch pod nosem,
buzia niemowlaczka, choć wiekiem byli rówieśni. Dorian B. nie był, niestety, w
Powstaniu. Coś tam mógłby na temat wojny powiedzieć, ale przecież to dziecinada.
Prawda, dom jego matki był domem konspiratorów, przerzutnią ludzi i broni, on 
sam
raz i drugi mógł się osobiście włączyć w to czy owo, ale przy wyczynach ludzi
pokolenia matki, albo i chłopców takich jak Roman S., były to zabawy, których 
nie
potrafiłby podnieść do rangi pokoleniowej przygody nawet talent Ferenca Molnara.
Ewa B. była uczennicą niższej klasy. Uczennica. Kobieta całą ... sobą, 
uczennica.
Dorian B. dowiedział się bez trudu, że ukończyła lat dwadzieścia jeden, że jak
wszyscy z tego pokolenia, musi nadrabiać lata wyrwane przez wojnę i okupację.
Założywszy, że wojna dziewczęcych wianków nie oszczędza, mógł sobie wyobrazić
jej przeszłość erotyczną. A wyobrażał sobie na wiele sposobów. Że została
zgwałcona przez niemieckich żołdaków. Że zbrukali ją Kałmucy, Litwini, Rosjanie,
przecież przez ten kraj przewalały się hordy wszelkich nacji, mężczyzn 
patrzących w
oczy śmierci, dla których każde wejście w kobietę było ucieczką od świata
wypełnionego krwią i bólem, a najwyższą rozkoszą, porównywalną zapewne z
rozkoszą nieśmiertelności... Niemożliwe, żeby taka zjawiskowa dziewczyna ocalała
z pogromu. A ona zdawała się unosić nad myślami Doriana B., jak mgła, jak zapach
jej własnych perfum, które szybko wietrzały, więc były zapewne niezbyt świetnej
marki. Patrzył na nią z rosnącym bólem w sercu, miotany sprzecznymi
wyobrażeniami o jej przeszłości i jej teraźniejszości. Pożądał jej każdym 
ścięgnem
ciała, pieścił ją każdym zwarciem własnych dłoni, całował ją każdym rozchyleniem
własnych warg. A ona go nie chciała widzieć. Ona nie chciała widzieć nawet
strona 7
Romana S., który jął wodzić za nią ukośnym (nigdy wprost!) spojrzeniem. On także
się jej bał.
Któraś z klasowych klaczy (masywny zad, nachalne piersi, bezczelne ślepia,
niewyparzony język), widząc cierpienia paru jeszcze samców, przeżywających
boleśnie istnienie panny Ewy B., palnęła kiedyś takim szeptem, że słychać ją 
było w
całej szkole: „A wiecie co? Ta Ewa, ta B., mieszkała u hrabiny T., hrabina dała 
się
nabrać na jej profil, na jej maniery... Podobno zresztą mocno nie takie, dopiero 
tam
nauczyła się, u tej hrabiny, chodzić tak prosto, żeby schodząc ze schodów nie 
zrzucić
z głowy książki... Nabrała się, jak te wszystkie nasze palanty, na jej 
szlachetne rysy...
Dopiero jak co dzień podwoził ją inny pan, hrabina powiedziała jej po francusku
adieu, ma cherie... Toż widać, że do niej nie podchodź bez mercedesa i 
brylancika na
początek...”
– Kurwa! – powiedział Roman B., odwracając się od okna. Jego jasno błękitne
oczy zdawały się płonąć w ciemnej skórze, właśnie jak brylanty podświetlone od
wewnątrz wzbierającym w nich gniewem.
– Właściwe słowo – powiedziała ta klacz.
– Ale ja mam na myśli panią – powiedział Roman S. Doszło to do uszu. Ewy B.
Zdawała się wstrząśnięta. Przyjrzała się Romanowi S., podeszła doń pierwsza,
podała wąską dłoń, rzekła cicho: – Dlaczego pan się za inną wstawił? Przecież 
pan
mnie nie zna.
Milczał, patrząc w jej twarz z nieukrywanym zachwytem. Dostrzegła to i sama nie
potrafiła oderwać oczu od jego twarzy, tak męskiej tak czystej, tak jasnej w 
swojej
ogorzałości. Roman S., o czym dowiedzieliśmy się później, był zamiłowanym
żeglarzem i cały wolny czas spędzał na wodzie. Nie potrzebował słońca, przepadał
za wiatrem i znikał dla wiatru.
– Wiem – rzekła – co o mnie mówią, nie mam siły z tym walczyć. Mówią
nieprawdę.
– Wiem – powiedział Roman S.
Nie pytała skąd wie, musiała przyjąć, że tak powinien był powiedzieć. Nie może o
niej wiedzieć nic, z całą pewnością nikt nie wie o niej wszystkiego. Wiedziała
doskonale, co to znaczy być piękną kobietą. Chwilami przygniatał ją ciężar 
własnego
losu pięknej kobiety. Mężczyźni, ci wszyscy mężczyźni ze wszystkimi swoimi
garbami przebytych losów, doświadczeń, uważają piękne kobiety za swój naturalny
łup, za zwierzynę łowną, z której nigdy nic wolno rezygnować, zawsze należy
zastawiać na nie sidła. Walka z nimi bywała uciążliwa, sytuacje odrażające,
poniżające do tego stopnia, że w końcu doszła do wniosku, iż wszyscy są 
łajdakami a
kobiety z ich winy zatraciły wszelką godność, szmacą się i łajdaczą razem z 
nimi,
bez umiaru, bez wstydu, bez oporów.
Zdarzyło się niedawno, że musiała zagrozić samobójstwem, gdyby dwaj
miejscowi notable, zwabiwszy ją do luksusowej garsoniery, dopięli swego. 
Szukała,
usunięta z domu hrabiny, pokoju. Ci dwaj mogli jej dać mieszkanie, stanowili w 
tym
mieście władzę absolutną. Byli młodzi i jurni i przekonani, że spółkowanie z 
nimi,
po sutym posiłku i dobrych trunkach, jest ceną oczywiście do przyjęcia w zamian 
za
taką kawalerkę, do której obaj panowie, i tylko oni dwaj, oczywista! zachowaliby
klucze... Byli pewni siebie, dobrze utrzymani, obleśni, władczy i władni uczynić 
dla
strona 8
niej „wszystko”. Zbierało ją na wymioty. Otworzyła okno, stanęła na parapecie,
ostrzegła, że jeżeli natychmiast nie otworzą drzwi i sami pierwsi nie wyjdą – 
skoczy.
Było to na trzecim piętrze, dołem przetaczał się tłum.
Jeden z nich, sekretarz partii miejscowego komitetu, zmarszczył czoło, podniósł
palec, rzekł: „No popatrz, Heniu, jaka arystokratka. Pani hrabina wprawdzie
wyrzuciła ją za drzwi za kurestwo, ale my się jej, rozumisz, nie podobamy. Z
klasowych powodów...”
Opinie. Dwa razy pozwoliła się odwieźć pod dom zajmowany przez eks–hrabinę
panom, którzy, oczywista, czynili jej niedwuznaczne propozycje (wspólny wypad do
Szklarskiej Poręby, na przykład, na rozkoszny weekend...) Jeden był
ustosunkowanym lekarzem (leczył miejscowych notabli), drugi sędzią. Obydwaj,
rzecz jasna, żonaci, Nigdy nie traktowała ich poważnie, zbywając żartami, albo
mówiąc, że jej serce jest zajęte a sama musi się dokształcać, ponieważ ma zamiar
studiować. Co? Oczywiście historię sztuki. Taka dziewczyna nie może się przecież
marnować na posadce referentki w starostwie. Były to więc raczej przekomarzania,
niż flirt, a mimo to hrabina uznała ją za osobę niemoralną, ona zaś była osobą 
zbyt
dumną, żeby się tłumaczyć. Hrabina była zupełnie prawdziwa, bardzo kulturalna,
bardzo mądra, bardzo oczytana, bardzo energiczna, bardzo ofiarna i bardzo dobrze
zorientowana w chwilowej sytuacji kraju, utraciwszy cały majątek, pozostawiła 
sobie
kulturę osobistą i jedno niewielkie hobby: uważała, że panna tak doskonale
skonstruowana jak Ewa B., po pierwsze z pewnością musi pochodzić z najlepszej
rodziny, po wtóre, jeżeli wojna nie pozwoliła jej na osiągnięcie tego, do czego 
jest
przeznaczona z natury, należy jej pomóc, oszlifować ten cenny kamień tak, żeby
jaśniał nawet na tym chamskim tle zbolszewizowanej, ograbionej, zadeptywanej
przez hołotę nieszczęsnej Polski.
Hrabina uczyła Ewę nie tylko schodzenia po schodach z książką na głowie, ale
także manier towarzyskich, odróżniania potraw godnych dobrego podniebienia od
kulinarnego bezguścia, a nade wszystko uczyła ją dobrego smaku w strojach. To
właśnie ta rasowa kobieta sprawiła, że Ewa B. raz na zawsze zerwała z poprzednio
wybieraną pstrokacizną, barwnością, kwiecistością, zwiewnością, dziewczęcością i
tymi wszystkimi fintifluszkami, za jakimi przepadają płoche dziewczęta. To 
właśnie
hrabina ubrała Ewę w czarną obcisłą, wełnianą spódnicę, białą koronkową
bluzeczkę, czarną narzutkę, czarne pantofelki, potem ustawiła ją przed wielkim
zwierciadłem i kiwała głową, że tak właśnie powinna wyglądać młoda kobieta o jej
aparycji, o jej figurze. Skromność i dobry smak podnoszą wielkie urody jeszcze
wyżej... Ewa B. zataiła, naturalnie, że jej pradziad był chłopem, dziad szewcem 
a
ojciec piekarzem przed wojną, po wojnie robotnikiem. Jako rzemieślnik i robotnik
dorobił się jakichś pieniędzy w Niemczech, na „saksach”, zdobył nawet pewną
ogładę towarzyską, był z natury człowiekiem dużego serca i chłonnego umysłu,
dobrej woli i naiwności, matki wszystkich jego niepowodzeń. Ufał ludziom
niewartym zaufania, przeto jest właśnie tym, czym jest. Matka niekiedy opowiada
coś o swoich szlacheckich przodkach, ale ponieważ w tym kraju każdy jest
szlachcicem, tylko chwilowo powinien to ukrywać, Ewa B. chętnie wierzyła, że jej
uroda została wyprodukowana w tyglu szlachetnie rodzonych pokoleń właśnie
próżniaczych, bo gdyby przodkowie zajmowali się trudzeniem rąk i karków, nigdy
strona 9
by z ich jąder i macic nie mogło wyjść coś równie delikatnego i harmonijnego. 
Nie
przeczyła tedy fantazjom hrabiny T., osoby zupełnie nie na miejscu i nie na 
czasie, a
przy tym do tyla trzeźwej, by się swoim pochodzeniem nie pysznić, nikomu o nim
nie przypominać i niczego od świata w zamian za przeszłość nie żądać. Przyjęła
zbolszewizowanie Polski za efekt naturalny, za skutek zwycięstwa Stalina nad
Hitlerem, a więc uznała coś, z czym walka nie ma perspektyw. Trzeba tylko w tych
warunkach starać się zachować w sobie i dla siebie jakiś bodaj skrawek wolnego
terytorium i starać się postępować na nim tak, jak można było postępować kiedyś.
Nie, hrabina T. nie uważała samego faktu wysadzenia z siodła za akt dziejowej
krzywdy. Nigdy, jako osoba myśląca i patrząca, nie uznawała za słuszne
uprzywilejowania własnej warstwy. Mieszkanie w stukomnatowym pałacu uważała
za zbytek niczym nie dający się usprawiedliwić, poza tym, że się go 
odziedziczyło
po przodkach, którzy podobnych rozterek nie miewali, a owszem, czynili wszystko,
aby przynajmniej rozmiarami pałacu dawać wyraz własnym aspiracjom i statusowi,
Nadmiar wyciśnięty z niedostatku uważali za pożyteczny. Można go było, rzecz:
jasna, roztapiać w masie nędzy. Nędzy by nie ubyło, ale sztuki by nie przybyło. 
A
tak – ileż rozkosznych zwieńczeń otrzymał polski krajobraz! Te dworki ciche, te
pałacyki myśliwskie, te pałace magnatów, te w końcu fundowane dla wszystkich
świątynie, galerie sztuki, teatra, opery. Sztuka, oto co godne człowieka, co 
człowieka
uczłowiecza i zwielokrotnia, co go usprawiedliwia i przedłuża w czasie, co go
uniwersalizuje. Jednym słowem, kiedy się jest osobą, tak harmonijnie 
skonstruowaną
przez pracę pokoleń (naturę?), naturalnym siebie doskonaleniem należy dążyć do
pewnego nawet absolutu, zapominając na ten czas o własnej przemijalności, o
nietrwałości każdej ludzkiej powłoki. Kiedyś twoją twarz, moje dziecko, tak 
rześką i
nieskazitelną, poryją zmarszczki, jak poryły moją, mówiła hrabina T., której 
dawna
uroda nie sczezła nawet pod siecią głębokich bruzd, ale gdybyś w tym brutalnym
świecie mogła obcować ze sztuką, z czystą sztuką nawet w zamknięciu i 
niedostatku,
przejdziesz na drugą stronę pogodzona ze sobą i obojętna dla świata, który tak 
się
dziś toczy ku przepaści...
Były to piękne i wzniosła lekcje, a mądrość hrabiny T., zdawała się tak
bezgraniczna, że Ewie B. do głowy nie przyszło, iż sam fakt podwiezienia jej pod
willę przydzieloną hrabinie T. po jakimś niemieckim profesorze, podwiezienie 
przez
jednego z nie mających żadnych szans adoratorów – może ją w oczach tej kobiety
tak całkowicie i tak niespodziewanie przekreślić. Poczuła się obrażona i 
zawiedziona
tak bardzo, że postanowieniem nie tłumaczenia się z niczego, wykryła w sobie
błękitną krew którejś z matczynych legend. Spakowała walizkę i wyszła, dygnąwszy
pięknie, tak, jak uczyła ją hrabina T., niemodnie, bo żadna dziewczyna w tych
czasach tak się nikomu nie kłania. Wyszła po prostu na ulicę. Nie mając się 
gdzie
podziać, poszła do komitetu. Zostawiła walizkę u portiera, po czym zadzwoniła do
sekretarza. Sekretarz nigdy nie ukrywał, że Ewa B. bardzo jest w jego guście, 
jak
wielu zresztą, a ponieważ przy jakiejś okazji wyraził swoisty dyzgust, iż tak
wspaniała kobieta musi mieszkać u jakiejś zdezelowanej arystokratki, zadzwoniła
doń i powiedziała, że znalazła się na bruku. Uznał, że jest to oferta. Potem 
weszła na
parapet okna na trzecim piętrze i zagroziła, że wyskoczy. Nikt nie znał tej 
historii,
prócz niej i tamtych dwu, którzy z pewnością się tym nie przechwalali. Jakaś
strona 10
odrobina przyzwoitości kazała im trzymać gęby, a może także strach przed
partyjnymi przyjaciółmi, starającymi się mieć na siebie wzajem porządne bicze, 
bo
zawsze może się zdarzyć, że albo człowiek się będzie musiał bronić albo 
atakować.
W klasie magister Kaługa mówił o zbawiennym wpływie nacjonalizacji na rozwój
bazy i nadbudowy, o awansie klas uważanych przez naukę burżuazyjną za niższe, a
dziś wiodące, czytał coś z podręcznika nauki o Polsce i świecie współczesnym i 
co
jakiś czas podnosił głowę, tak ustawiając płaszczyzny swoich okularów, żeby 
klasa
nie mogła widzieć jego oczu, żeby odbijały się u okularach okna, i żeby on mógł
patrzeć na uczennicę Ewę B., która od miesięcy nie pozwalała mu spać ani czytać,
ani myśleć o kimkolwiek innym.
Magister Kaługa był niewątpliwym inteligentem w pierwszym pokoleniu.
Wykształcił się jeszcze przed wojną, dyplom uzyskał na tajnych kompletach, był
więc człowiekiem ukształtowanym w innej Polsce, ale że wywodził się z chłopstwa,
że doszedł do uniwersytetu wyłącznie dzięki chłopskiemu uporowi i piekącej 
ambicji
wyrwania się z dołów – timbre nowej propagandy, kierunki polityki społecznej,
obalenie podziałów klasowych, zniszczenie obszarnictwa, którego obyczaje i
arogancja tak dokuczyły chłopom, uznał za na tyle bliskie sobie, by przekazywać
młodszym od siebie wymagane tezy bez przymrużenia oka. Magister Kaługa
przeszedł do porządku nad sytuacją kraju najpierw rozebranego przez obu 
sąsiadów,
potem mordowanego przez obu sąsiadów, potem okupowanego przez jednego ze
skłóconych sąsiadów, ponieważ taki był układ sił, ponieważ tak ustalono w
Poczdamie i wcześniej w Jałcie, a Jałta jest jednak czymś dla Polski lepszym, 
niż
Rapallo. Polska nie może istnieć jako państwo skłócone ze wszystkimi, gdy 
wszyscy
sąsiedzi mają pretensje do jej terytoriów, Polska po tej wojnie, gdy padł 
faszyzm,
musi wejść w rydwan komunizmu, a ponieważ komunizm operuje także hasłami do
przyjęcia i niektóre z nich realizuje z olbrzymim rozmachem, przy udziale
rzeczywiście szerokich mas – nauka o Polsce i świecie współczesnym może się stać
przedmiotem poważnym, choć niektórzy z niej jawnie szydzą, tak budując
odpowiedzi na proste pytania, by znajdujący się w klasach konfidenci nie mogli 
ich
wykorzystać w swoich donosach, a żeby było jasne, iż parodiują obowiązujący styl 
i
mają za plewy podawane do wierzenia informacje.
Magister Kaługa był mężczyzną trzydziestopięcioletnim, a więc niewiele
starszym od części swoich opóźnionych w nauce uczniów, dość już zażywnym,
łysiejącym. Jego twarz lśniła zawsze, ponieważ używał kremów po goleniu, 
pachniał
wodą kolońską, dbał o ubranie, zawsze miał na sobie nieskazitelnie białą 
koszulę,
której mankiety wystawały z rękawów marynarki, spięte srebrnymi spinkami z
bursztynem. Jego spodnie były zawsze nienagannie odprasowane a buciki
błyszczące, ponieważ przecierał je szmatką przed każdym wejściem do klasy.
Magister Kaługa był więc mężczyzną poważnym i solidnym. Pochodzenie chłopskie
dawało się widzieć wyłącznie w jego nazwisku, poza tym na każdym robił wrażenie
człowieka od pokoleń osadzonego w warstwie oświeconej. Mówił powoli, dobitnie,
ze świetnym akcentem, nigdy nie przesadzał jak inni ludzie nowi, na przykład
podkreślaniem nosówek, tak charakterystycznym dla ćwierćinteligentów, a z 
drugiej
strony nie dał sobie narzucić obowiązującego w pewnych kręgach nowego
establishmentu pseudoproletariackiego kumpelstwa. Był to, jednym słowem,
strona 11
człowiek dobrze ułożony i, rzecz najdziwniejsza, kawaler, co nie uszło uwagi
zwłaszcza młodych kobiet, jego uczennic. Nikt nigdy nie widział go w 
towarzystwie
kobiety, ale też magister Kaługa żadnym gestem nie dał powodów do podejrzeń, że
gustuje w chłopcach. Nie był ułomny, przeciwnie, mógł się podobać wszystkim, tym
dziwniejszy był więc jego starokawalerski stan. Nigdy żadnej z młodych kobiet
pobierających nauki w szkole, nie pozwolił pomyśleć nawet, że mogłyby mieć u
niego jakieś szanse, pozostawał zawsze chłodny, rzeczowy i pozbawiony poczucia
humoru. Pilnował się, żeby nie dowcipkować. Jego przedmiot wymagał powagi i
pewnej nawet celebry, bez przesady, rzecz jasna, ale też nie był nieodporny na
uszczypliwości, nawet robione dyskretnie przez co inteligentniejszych uczniów.
Rzecz w tym, że w klasie byli ludzie, jak Ewa B. między innymi, których nowy
ustrój wykoleił, nie dając żadnych jaśniejszych perspektyw, jemu zaś przypadło w
udziale objaśnianie zalet tego systemu, co w roku 1951 nie było zadaniem łatwym.
Upodobał sobie uczennicę Ewę B., nie dając jej poznać, że jest wyróżniana, 
wiedział
z jej akt personalnych, że to córka byłego kamienicznika i przedsiębiorcy 
(prywatna
linia .autobusowa na trasie Łódź – Piotrków – Skierniewice – Kutno – Kalisz),
więźnia hitlerowskich obozów i endeka, zresztą zupełnie szeregowego. Oczywiście
sama Ewa B. nie podała tych wszystkich kompromitujących informacji, zostały one
wpisane ręką administracji, po zasięgnięciu języka w odpowiednim urzędzie, który
trzymał nadzór nad całym szkolnictwem, dbając o to, by nikt niepowołany nie
przedostał się w rejony zastrzeżone dla swoich, prawomyślnych, lub wystarczająco
przestraszonych, by służyć na dwu łapach.
Magister Kaługa wiedział, że Urząd Bezpieczeństwa nie ustaje w próbach
werbunku konfidentów także wśród uczniów szkoły i nie miał wątpliwości, że 
jeżeli
jeszcze nie wyciągnął ręki po Ewę B., to wyciągnie lada chwila, ponieważ 
stanowiła
materiał wyjątkowo ponętny i jak przypuszczano, podatny. Mając tak niestosowne
pochodzenie, nie mogła liczyć na przyjęcie na żadne studia, albo mogła pod 
jednym
warunkiem, że zgodzi się na współpracę. Zależy od jej charakteru, czy na to 
pójdzie.
Magister Kaługa uważał Ewę B. za kobietę rozumną, ale nie błyskotliwą, był
przekonany, że jest solidna, uczciwa, słowna, a więc przypuszczalnie jako żona
będzie kiedyś także wierna w tym najlepszym, sprawdzonym sensie słowa wierność.
Ewa B. nie była zalotna zalotnością kobiet w jej wieku. Zawsze samotna, zawsze
skupiona i milcząca zdawała mu się darem Boga, po który winien koniecznie
sięgnąć, bez względu na wewnętrzne lęki.
Bał się, że odstręcza ją od niego przedmiot wykładany z taką solenną powagą. Jej
twarz nie zdradzała najmniejszego zainteresowania ani tym co mówił, ani jak 
mówił,
ani on sam. Słuchała, zapisywała. Czasem musiał ją „odpytać”, jak wszystkich.
Obawiał się wtedy, że panna Ewa B. wstanie, popatrzy, powie: „Panie magistrze, 
czy
my naprawdę musimy wałkować te bałamutne brednie?” Ale Ewa B, nie była
pozbawiona instynktu samozachowawczego, doskonale zdawała sobie sprawę w
jakim kraju żyje i czego należy unikać, aby w nim przetrwać i coś przy tym 
osiągnąć.
Odpowiadała więc sucho, rzeczowo, często podając źródło swojej informacji. „Jak
pisze pan... pani... w książce pod tytułem...” Robiła sprawozdania z lektury, 
bez
osobistego komentarza. Nie można się było do niej przyczepić, a magister Kaługa
byłby ostatnim, któryby zażądał od niej deklaracji politycznej.
strona 12
Był niewątpliwie człowiekiem wykorzenionym z gleby ojców, ale nie
zakorzenionym w kulturze warstw uważających się kiedyś (i nadal, po cichu) za
wyższe. A ta kobieta robiła na nim wrażenie jak dotychczas żadna. Był bliski
postanowienia, że porzuci swój przedmiot i zajmie się czym innym, na przykład
geografią czy historią powszechną, jeżeli to miałoby sprawić mu tę radosną
niespodziankę: panna Ewa B., odpowiadając na jakieś jego banalne pytanie,
uśmiechnie się doń, zatrzyma na dłużej spojrzenie na jego lśniącej twarzy i da 
mu
prawo zaproponowania jej pójścia do kawiarni na ciastko.
Rozumiał doskonale, że w jego przypadku taka propozycja zostałaby
potraktowana najpierw ze zdziwieniem, potem z ciekawością, potem być może ze
śmiechem, a z całą pewnością najczytelniejsze byłoby zaskoczenie panny Ewy B.,
która – to także trzeba brać w rachubę – mogłaby może, albo przede wszystkim,
pomyśleć, że magister Kaługa ma jej coś oficjalnego do zakomunikowania, że
występuje nie jako magister Kaługa, nauczyciel szkoły średniej wykładający
podstawowy przedmiot polityczno–ideologiczny, ale jako, powiedzmy,
przedstawiciel organów bezpieczeństwa, bez których akceptacji nie mógł by 
przecież
być ani nauczycielem tego przedmiotu, ani nauczycielem w ogóle. Ta ostatnia myśl
zmroziła zamiary magistra Kaługi. Stanął przed lustrem w ubikacji dla grona
pedagogicznego i począł się sobie przyglądać, jako mężczyźnie. Widział jasne,
niebieskie, czyste w wyrazie oczy, trochę może zbyt płytkie. Stwierdził, 
usiłując
patrzeć na siebie obcym wzrokiem nieprzychylnego człowieka, że istotnie, 
przygląda
się sobie płasko, powierzchownie, nie ma w jego oczach tej przepastnej głębi
wyzierającej na przykład z oczu ucznia Romana S., człowieka budzącego w ludziach
odruchowy szacunek, podziw, nawet jakiś metafizyczny lęk. Oczy Romana S. były
przepastne być może dlatego, że czarne. Przyszedł magistrowi na myśl właśnie
Roman S., ponieważ, był to , także w jego opinii, jedyny mężczyzna, który 
powinien
zwrócić uwagę Ewy B. Kiedy go dojrzał w przelotnej rozmowie, w bibliotece
szkolnej, serce mu drgnęło, dostrzegł w jego oczach ów ciepły zachwyt, którego
mężczyzna nie może ukryć, patrząc na kobietę spełniającą warunki stawiane
kobietom. W twarzy Ewy B., jak się Kałudze wydawało, zamigotał pewien popłoch,
tylko popłoch, albo tak sobie właśnie wyraz jej oczu pragnął tłumaczyć.
Twarz magistra Kaługi , jak ją sam widział, emanowała zbytnią pewnością siebie,
zbyt wyraźnym samozadowoleniem, choć nie było po temu szczególnych powodów.
Kaługa nie miał o sobie zbyt wielkiego mniemania, owszem, był dumny z
osiągniętych celów: studia wbrew biedzie, ukończenie ich wbrew
niebezpieczeństwu, sfinalizowanie posadą nauczyciela szkoły średniej dla
pracujących. To był niewątpliwy powód do zadowolenia. Gdyby nie upór, gdyby nie
talent – zostałby parobkiem, najwyżej robotnikiem rolnym lub leśnym, jak 
większość
kolegów. Albo oficerem, albo milicjantem, albo ubekiem, bo innych karier robić 
się
nie dało.
Skóra na jego policzkach była naciągnięta, kilka delikatnie zarysowanych
zmarszczek w kącikach oczu to przecież nawet nie początki wieku średniego.
Trzydzieści kilka lat życia, cóż to jest, to dopiero, na dobrą sprawę, prawdziwy 
wiek
męski. Patrzył na swoją twarz myśląc, co musiałby uczynić, żeby spadł z niej ten
blask, żeby ją pogłębić, przydać jej nieco smutku albo zafrasowanej światem 
powagi.
strona 13
Nie golić się? Przecież nie uchodzi. Nauczyciel musi być schludny, ogolony, 
czysty,
odprasowany, zwłaszcza nauczyciel takiego przedmiotu. Tu zaniedbanie
oznaczałoby komentarz do nauki o Polsce i świecie współczesnym. Z całą pewnością
zwróciłoby to uwagę wszystkich. Dyrektor Torn musiałby zwrócić mu uwagę,
delikatnie, jak to on, a u pań bez wątpienia zrodziłoby się podejrzenie, że mu 
coś
dolega. Postarałyby się natychmiast o sto rad dobrych i najlepszych, ponieważ
niektóre, był o tym przekonany, oczekiwały jego awansów. No i brakowałoby tylko,
żeby zaniedbawszy się, magister Kaługa zaproponował spotkanie uczennicy Ewie B.
Ależ byłoby gadania! Magister Kaługa zakochany... Wykluczone. No cóż, dał Bóg
taką właśnie zadowoloną z siebie gębę, trzeba ją mieć, nosić z godnością, raczej
czerpać z niej profity; ludzie przecież ulegają sugestii pewnych siebie gęb,
Amerykanie wręcz uczynili z pewności siebie styl życia, obowiązek towarzyski,
tarczę przeciw domniemaniom, że się jest pechowcem, nieudacznikiem, że coś w
człowieku pęka, a to już tylko sygnał, żeby go strącać coraz niżej.
Mimo to magister Kaługa postanowił coś ze swoją twarzą uczynić takiego, aby
nabrała jakiejś, jakby to nazwać, patynki. Jego tłusta skóra, z natury tłusta,
otrzymywała co dzień porcję tłustego kremu. Dlatego lśniła. Kaługa zaczął używać
kremu na polecanie najpierw fryzjera, potem lekarza. Skórę miał paskudną,
sporowaciałą, łuszczyła się, pokrywała drobniutkimi pryszczykami po każdym
goleniu, była uczulona na gwałt zadawany przez ostrza. Krem po jakimś czasie
usunął tę dolegliwość, ale nadał skórze właśnie ten blask, a blask czynił to, co 
czynił,
robiąc z twarzy magistra Kaługi człowieka niemal butnego.
Gdyby się tak przypudrować, albo odstawić krem? Najpierw odstawił krem i
czekał co z tego wyniknie. Nic nie wynikło, pryszcze się nie pojawiły. Kupił 
puder
damski, leciutko różowy i, żeby zupełnie zlikwidować blask tłustej skóry, osypał 
się
nim z watki. Nie dotykając skóry, ale właśnie osypując się pudrem z watki, z
odległości kilku centymetrów. Puder osiadał na skórze i ku swojej radości 
magister
Kaługa stwierdził, że jego twarz nagle nabrała głębi. Straciwszy blask – stała 
się
bardziej ludzka, odpowiednia do sytuacji rodaków i kondycji kraju. Straciwszy 
blask,
twarz tego człowieka nabrała powagi i nagle nawet jego jasno niebieskie, 
płytkie, jak
sam oceniał, oczy – otrzymały nową jakość, ich płycizna wydała się głębią, 
tarczą
dzielącą patrzącego od widzianego. Zadziwiająca metamorfoza...
Był ciekaw, czy to zauważą. Oczywiście zaważyły panie, koleżanki nauczycielki,
„Och, co się stało, panie Kaziu! Czy ktoś panu zmarł?” krzyknęła pani Mądra (cóż 
za
nazwisko), dochodząca w staropanieństwie do czterdziestki i adorująca wszystkie
dobrze odprasowane spodnie, jak się zdaje bez pożądanych skutków. Była chuda,
egzaltowana i bardzo nerwowa. Można było przypuszczać, że z głodu seksualnego,
jeżeli się założy, że każda istota ludzka musi sycić także ten głód, jeżeli nie 
ma on
paść jej na mózg.
Uśmiechnął się magister Kaługa, pocałował ją w dłoń, zapewniwszy, że nic się
nie stało, po prostu pracował w nocy, prace okresowe były wyjątkowo obfite, 
musiał
je starannie przeczytać dwa razy, bo przecież nieuwaga krzywdzi.
Jakie to proste: Odstawić krem, przypudrować... Nauka o Polsce i świecie
współczesnym przekazywana przez magistra poszarzałego, przybladłego – o
paradoksie, nabrała pewnego blasku. Jego bladość stanowiła, kontrapunkt dla tego 
co
strona 14
mówił, była jakby stygmatem męczeństwa. A że właśnie temat lekcji stanowił
Towarzysz Tomasz, Bolesław Bierut, wierny syn klasy robotniczej, spółdzielczy
działacz Warszawy, niezłomny internacjonalista, ukochany prezydent etc., klasa
słuchała tego wykładu zastanawiając się, co tak naprawdę magister Kaługa myśli, 
a
Ewa B. po raz pierwszy patrzyła na magistra z uwagą, jak sądził, zainteresowanej
kobiety a nie znudzonej uczennicy. Pomysł chwycił. Teraz należało tylko 
przystąpić
do czynu. Oczywiście nie natychmiast.
W klasie nie było ani jednego warszawiaka. Kaługa spytał; – Czy ktoś z państwa
zna dobrze Warszawę? – Podniósł ramię kapitan Bartosik z KBW. – Tak, kończyłem
szkołę w Rembertowie, służyłem na Pradze. – A Żoliborz pan zna?
Kapitan Bartosik znał Żolibórz, ale to nie ma dla naszej opowieści żadnego
znaczenia.
Magister Kaługa miał na temat życiorysu Towarzysza Tomasza własne
przemyślenia i wiadomości, były one jednak niebezpiecznie prawdziwe, „nie do
publikacji” w społeczeństwie posiadającym aż tyle antysowieckich nagniotków.
Towarzysz Tomasz był działaczem komunistycznym w skali Europy, posyłany przez
Komintern raz tu, raz tam, powiadają, że był agentem NKWD, a co to jest NKWD
Polakom tłumaczyć nie trzeba. Oczywiście, ktokolwiek ważyłby się bąknąć na ten
temat, byłby skończony. Kaługa uważał, że sytuacja Polski jest beznadziejna, 
alianci
pozbyli się jej z taką łatwością, z jaką każdy człowiek pozwala sobie wycinać
brodawkę na brodzie czy nosie. Opinie o Polsce i Polakach wyrażane choćby przez
Churchilla, były mocno niekorzystne, a sposób, w jaki nas potraktowano po 
wojnie,
uznanie dla rządu lubelskiego, cofnięcie uznania rządu londyńskiego, 
niezaproszenie
żołnierzy polskich na defiladę zwycięstwa w Londynie, a zaproszenie Turków,
kazało Kałudze uważać Towarzysza Tomasza za oczywisty efekt postawy byłych
aliantów. Jeżeli tamci go uznają, to znaczy, ze Polacy nie mają innego wyjścia, 
jak
uznać go także i przynajmniej się na czas jakiś przyczaić. Mówić o tym nie można
ale myśleć trzeba. I oto wystarczyło, że się nie posmarował kremem i 
przypudrował,
żeby zwrócić powszechną uwagę,
W klasie panowała cisza, jak nigdy. Potem komentowano wygląd magistra
Kaługi, wniosek, że ma widocznie jakieś osobiste kłopoty zdawał się najbardziej
oczywisty. Tylko polonista, magister Maczek, ruchliwy jak sreberko, z wąsikiem
Chaplina, w złoconych binoklach, na widok Kaługi przystanął w locie (fruwał po
szkolnych korytarzach a nie chodził), rozłożył teatralnie chude ramionka i 
krzyknął:
na Boga, cóż widzę? Ludowa ojczyzna w kłopocie? Po czym pochylił się ku
przodowi, by skrócić dystans głosowi ściszonemu do szeptu: – Proponuję, panie
kolego, żebyśmy poszli zalać robaka. Ja też mam swoje powody i naleweczkę na
wiśniach...– Ale magister Kaługa odmówił, uprzejmie, jednak odmówił. Maczek był
znany z zamiłowania do nalewek wszelkiego rodzaju, a ponieważ pensje
nauczycielskie były notorycznie niskie, a nalewki kosztowały, zatrudnił się jako
akwizytor PZU i począł dorabiać sobie w ten sposób, nikomu o tym nie mówiąc.
Któregoś dnia trafił na pokój zajmowany przez trzech młodych ludzi, a wśród nich
Doriana B. z którym magister Maczek miał swoiste kłopoty. Otóż w pojęciu tego
urodzonego polonisty, znającego na pamięć połowę literatury polskiej, Dorian B. 
był
okazem niesamowitym. Mając umysł zaprogramowany jak maszyna do liczenia, nie
strona 15
potrafił w ogóle docenić piękna najpiękniejszej frazy czy to Jana 
Kochanowskiego,
czy to Krasickiego, czy to Mickiewicza, ba, nawet polszczyzna Paska i jego
naśladowcy Sienkiewicza nie robiła na tym młodym człowieku najmniejszego
wrażenia. Wszystko analizował jak logik. Miało być tyle słów, ile trzeba dla
przekazania treści. Metafory uważał za ozdobniki niewarte uwagi i rozpraszające
uwagę, a więc niepotrzebne. Owszem, podobał mu się czasem Kochanowski, a
zdania takie jak „czego chcesz od nas Panie, za twe hojne dary” doceniał od 
strony
formy, treść mając za drugorzędną i fałszywą w założeniu, ponieważ był jeżeli 
nie
ateistą to gnostykiem i wszystko, co proponowały dogmaty panującej w tym 
kraju(?)
religii, uważał za bajki, być może potrzebne ludowi, być może potrzebne jako
odtrutka na komunistyczny bełkot klasowy, ale równie bałamutne. Dorian B. nie 
krył
się ze swymi poglądami i uchodziło mu to płazem. Należał do ZMP, wcześniej nawet
do Związku Walki Młodych, organizacji założonej podczas wojny pono przez
agentów sowieckich jako przybudówka do partii, także założonej przez agentów, 
ale
należał z całą cyniczną świadomością, że to wszystko agentura. Ubrdał sobie, że 
w
sieci tego załganego, narzuconego systemu można istnieć, nie rezygnując z 
wolności
wewnętrznej i zewnętrznej, że można, zgadzając się bez oporów na wiele rozwiązań
systemowych (bo jak się nie zgadzać na upowszechnianie kultury i oświaty,
bezpłatne lecznictwo, płatne urlopy, darmowe wczasy, uprzemysłowienie,
upaństwowienie wielkiej własności, awans klas niższych etc. głośno wyrażać
zastrzeżenia wobec masy urządzeń i faktów budzących powszechny sprzeciw i
gniew. Zadziwiające i wyjątkowe, ale mu to uchodziło na sucho. Ponieważ potrafił
płomiennie wychwalać niewątpliwe zdobycze odświętnego socjalizmu, mógł równie
zaciekle zwalczać zło zakorzenione w jego codzienności. Oczywiście, wyłącznie
codzienności, przyziemności. Wyżej nie sięgał albo z braku wiedzy, albo w 
poczuciu
niekompetencji, albo ze zwyczajnej ostrożności. W każdym razie mógłby swoją
odwagą cywilną obdzielić batalion cywilów i trzy kompanie wojsk wewnętrznych,
co ten miało skutek, iż podejrzewano, że jest tak zaprogramowany, więc trzeba 
być
przy nim ostrożnym.
System doskonale policyjny działa na wszystkich jednakowo, uśrednia
wyobraźnię, nie pozwala myśleć o nikim w miarę normalnym jako o w miarę
normalnym, każdy w miarę normalny musi zostać oceniony jako podejrzany,
ponieważ panuje przekonanie, że żadna tego rodzaju anomalia nie może być wolna, 
a
więc tak manifestowana wolność słowa jest manipulacją, córką niewoli w 
najbardziej
wyuzdanej postaci.
Otóż Dorian B. pisywał wypracowania klasowe tak zwięzłe, jak nikt nigdy i
nigdzie. O „Przedwiośniu” Żeromskiego miał do powiedzenia tyle, że „S. Żeromski
był naiwny, sentymentalny, nieszczery wobec samego siebie. Baryka jest sztuczny,
marsz na Belweder głupi. Szklane domy można budować dla nielicznych, będzie to
typowa pokazucha. Rozwiązań społecznych satysfakcjonujących warstwy
upośledzone nie ma i nie będzie. Tylko jednostki mogą się wybijać, ale wtedy się
deklasują i kończy się to zdradą własnej klasy i grupy. Jesteśmy skazani jako
osobnicy na walkę o swoje osobne szanse. Masy mogą dostać tylko minimalne
zabezpieczenie ich elementarnych potrzeb. O resztę niech także walczą, nie 
tracąc się
w rojeniach o pełnym zwycięstwie wszystkich.” Koniec wypracowania. Nie wysilił
strona 16
się? He, he (magister Maczek miał ten zwyczaj wyrażania samozwątpień). Kiedy
właśnie widać tu namysł i wyczerpanie przemyśleń. Inni, z reguły dający się 
zarazić
stylowi Żeromskiego, sadzą patetyczna stronice, przepełniając je współczuciem 
dla
ludu, nienawiścią do opresji, marzeniami o lepszym świecie, w którym wszyscy 
będą
mieszkać w oranżeriach, Niektórym udaje się w ciągu dziewięćdziesięciu minut
nabazgrać czterdzieści stron! A ten załatwił sprawę na połowie stroniczki, 
postawił
kropkę i podpisał się imieniem i nazwiskiem:
Dorian Bechczyc. I oto magister Maczek zadzwonił niebacznie do drzwi
mieszkania na piętrze, bez tabliczki. Dorian Bechczyc stanął w drzwiach tylko w
slipach, chudy, wysoki, asteniczny i zdumiony. Praca o „Przedwiośniu” z 
pewnością
nie była rozlewna, ale czy to powód, żeby nauczyciel odwiedzał ucznia w jego
prywatnym mieszkaniu?
Był na razie sam, ale w pokoju stały trzy łóżka, więc Dorian mieszkał jeszcze z
kimś. W pokoju stał zaduch. Dym tytoniowy, popiół z papierosów, stół zawalony
zeszytami, podręcznikami, na komodzie butelki po winie i nie wymyte szklanki,
figurka gipsowa Wenus z Milo i druga, krzepkiego robotnika z młotem u nogi. Ta
była wykonana w glinie jeszcze niezupełnie wyschłej, przeto magister Maczek
domyślił się, że mieszka tu jakiś rzeźbiarz i przez chwilę sądził, że to sam 
Dorian
Bechczyc miewa takie prywatne hobby, co by go u tego zmechanizowanego
młodzieńca nie zdziwiło. Robotnik był krzepki, mocny w barach, miał kwadratową
twarz i w oczach poczucie misji. Zapewne myślał o tym, że się wybije i 
zdeklasuje.
– Och!, wykrzyknął magister Maczek, to pan tu mieszka? Przepraszam,
pomyliłem się... Już miał się cofnąć, dzierżąc pod pachą teczkę z drukami i
formularzami PZU, ale Dorian B. przytrzymał go za łokieć i to tak niedelikatnie, 
że
wypadły spod niego druki z dużymi' nagłówkami PAŃSTWOWEGO ZAKŁADU
UBEZPIECZEŃ. Zbierał spłoszony, przepraszając, także druki wypełnione przez
sąsiadów ubezpieczających mieszkania od zalania, od pożaru, siebie od śmierci. 
Nie
było odwrotu. Magister Maczek zalał się rumieńcem, co przydało jego zawsze
bladozielonej twarzy niespodziewanego uroku, czyniąc zeń niemal chłopca, który 
dla
draki przylepił sobie śmieszne czarne wąsiki Chaplina.
– No tak – powiedział magister Maczek, przyjmując pozbierane przez Doriana
papiery – teraz pan już wie, więc skorzystam z okazji i spytam, czy by się pan 
nie
zechciał ubezpieczyć...
Zaśmiał się Dorian Bechczyc ponieważ nie miał do ubezpieczenia dosłownie i
totalnie nic, jeżeli za wartość godną opieki PZU nie uznać młodego życia. Jedna 
para
półbutów, jedna para butów z cholewami na zimę, jedno ubranie, chyba z pokrzyw,
bo niemal kwitnie po każdym deszczu, dwie koszule, dwie pary skarpet i walizka
zbita z dykty i pomalowana farbą używaną do malowania szlabanów.
– Ale może pan profesor nie odmówi szklaneczki wina – powiedział Dorian
Bechczyc.
Magister Maczek zawahał się. Jeżeli nie odmówi i wypije, to już koniec z
akwizycją na ten dzień, bo nie będzie ludziom ział w twarze nieprzetrawionym
winem, to nie uchodzi i budzi podejrzenie o jakąś machinację. Ludzie niechętnie
rozstają się z pieniędzmi nawet w tak przezornej sprawie jak ubezpieczenie
mieszkania czy własnego życia.
strona 17
Dorian Bechczyc poszukał w szafie spodni, narzucił koszulę, zwisającą do tej
pory na odrapanym krześle, znalazł nawet skarpety, które zapewne stały za szafą, 
tak
były sztywne i błyszczące... Pod łóżkiem z lewej magister Maczek dostrzegł 
pagórek
niedopałków...
– To łóżko przyjaciela, on rzeźbi, marzy mu się sytuacja Leonarda da Vinci.
Chciałby wyrzeźbić taką postać, która ożyje na rozkaz: ożyj!
Magister Maczek usiadł na brzeżku krzesła i czekał na wino. Położył swoje teczki
na zapapierzonym stole, także na brzeżku, bo cały był zajęty, i westchnął.
– No i widzi pan, panie kolego, jakie to czasy nadeszły. Człowiek jest 
tytułowany
profesorem a biega skrycie po klatkach schodowych i namawia do ubezpieczeń
ludzi, którzy nie posiadają nic do ubezpieczenia... – Wziął podaną mu szklankę z
czerwonym węgierskim winem, powąchał je, spojrzał w oczy Doriana B. a było to
spojrzenie chłopca przyłapanego na drobnej kradzieży w domu ukochanej
dziewczyny, podniósł szklankę i szepnął: – Zdrowie! – po czym wlał jej zawartość
wprost do żołądka, nie ruszywszy nawet grdyką. Był to wyczyn, wytrenowany
zapewne latami usilnej pracy. Odstawił szklankę, otarł chusteczką wargi, żółte 
od
kiepskiego tytoniu. Wyjął cybuszek, nabił go jakąś podejrzaną machorką
chłopskiego chowu, przypalił.
– Ot jak – powiedział, pykając. – Swoją drogą narobił mi pan, kolego, ambarasu z
tym wypracowaniem. W zasadzie powinienem je uznać za zniewagę a) Żeromskiego,
b) tematu, c) szkoły, d) mnie osobiście, za wykpienie się z zadania... Popatrzył 
na
butelkę.
Odezwało się dobrze znane ssanie. Dorian B. wypełnił jego szklankę po brzegi.
– Ja bym na miejscu pana profesora postawił dwójkę. Ale nie miałem nic więcej
do powiedzenia. Żeromski mnie nudzi. Literatura mnie nudzi. Mało kto ma mi coś
do powiedzenia, bez czego byłbym nic wart.
– To pycha, kolego – powiedział Maczek. – Albo nieoczytanie.
– Mówię na podstawie przeczytanego z obowiązku.
–Trzeba wyjść poza obowiązek.
– Wyjdę, naturalnie, z czasem, ale teraz mam czas tylko na to, co pan profesor
musi mi zadać i z czego jestem zobowiązany zdawać.
Otworzyły się drzwi i wszedł inny młody człowiek. Magister Maczek poznał w
nim, ze zdumieniem wtórym, ucznia tej samej klasy, Szczepana Knappa. Krępego,
ogorzałego, ruchliwego, agresywnego, mówiącego z obcym, węgierskim akcentem i
robiącego czasem zabawne błędy składniowe i ortograficzne.
– Pan profesor! – ucieszył się Szczepan Knapp. – Myślałem o panu. Wstyd mi za
moje błędy, ja się, chyba, nigdy nie nauczę polskiej doskonałości... dziękuję za 
tróję
na resorach, w Akademii Sztuk Pięknych to będzie prawie jak przepustek... co
pijecie?
Spojrzawszy na pustą butelkę po jakimś węgierskim sikaczu, wyjął z chlebaka
dwie butelki moselle. – Jaka okazja? Dobra okazja, posłałem pracę; i kazali
przyjechać, a jak każą przyjechać, znaczy coś ujrzeli, a jak ujrzeli coś, to 
trzeba
pokazać więcej, nie tak panie profesorze? – Rozlewał białe wino i w oczach 
magistra
Maczka zadomowiło się rozluźnione rozanielenie, choć żaden z mieszkańców tego
cuchnącego pokoju nie był jego ulubionym uczniem, żaden nie rokował żadnych
strona 18
nadziei jako polonista, miłośnik literatury czy choćby własnego języka. No,
powiedzmy, polskiego języka, ponieważ Szczepan Knapp był z pochodzenia
Węgrem po matce czy po ojcu, czy po obojgu, w Polsce znalazł się po wojnie ze
względu na jakieś komplikacje polityczne rodziców. Zdumiewające, że mimo tylu 
lat
życia między Polakami, nie potrafił opanować kilku prostych form gramatycznych i
systematycznie mylił dopełniacz z celownikiem i z wdziękiem mawiał (a także 
pisał)
mówię go, widzę mu i był to przypadek beznadziejny. Należało przymykać na to
oczy, ponieważ poza tym był to młodzieniec bystry, nie mający większych 
trudności
z żadnym przedmiotem, umiejący się przyznać, kiedy czegoś nie pojął albo nie
odrobił. Nigdy nie kłamał, choć często wolał chichotać, niż zabierać głos w
dyskusjach. I oto okazało się, że Szczepan Knapp chce wyrzeźbić taką figurę, 
która
na okrzyk: ożyj! – ruszy z podstawy, by olśnić świat. Piękne marzenie...
– O – westchnął magister Maczek, – gdyby tak mój drugi zakład pracy
ubezpieczał ludzkie talenta...
Dorian Bechczyc musiał wyjaśnić przyjacielowi, że pan profesor musi dorabiać
jako akwizytor PZU, wpadł tu przypadkiem, niesłusznie się sumitując i wstydząc, 
bo
w tym systemie to jest normalne, że człowiek nie zarobi jak człowiek etc.
– Ale kto by się przyznał, panie profesorze – wtrącił Szczepan Knapp – że już 
nie
ma talent i prosi o odszkodowanie.
– Talentu, kolego – poprawił odruchowo magister Maczek.
– No właśnie – zgodził się Szczepan Knapp – kto by się przyznał?
Wtedy otworzyły się drzwi i wszedł trzeci mieszkaniec tego zadymionego pokoju.
I po raz trzeci profesor magister Maczek oblał się rumieńcem przywracającym mu
wygląd speszonego chłopca. Trzecim mieszkańcem pokoju był bowiem Kamil
Kogucki, kędzierzawy blondyn z ostatniego rzędu ławek, dość krzykliwy
pewniaczek, albo pewniaga, jak się sam określał, zawsze pierwszy do odpowiedzi,
zawsze czynny w dyskusjach, zawsze pisujący najdłuższe wypracowania i to z
niewątpliwym talentem. Zdumiewający przypadek wyjątkowego powikłania
rodzinnych losów. Był pieszczochem reżymu, ponieważ jego matka należała do
Związku Patriotów Polskich w Sowietach, przyjaźniła się z Lampem, z Wasilewską,
z jakimiś Żydami sprawującymi teraz wysokie państwowe funkcje i ludzie ci
zapewnili jemu i jego starszemu bratu troskliwą opiekę najpierw w domach 
dziecka,
potem załatwiając im jakieś stypendia, a czynili to mimo pewnej jaskrawej
niedogodności: ich ojciec, wyszedłszy z Andersem, osiadł w Szkocji. Jako były
adwokat i rotmistrz kawalerii, miał szczęście ujść cało z Ostaszkowa, przystać 
do
ludzi ambasadora Kota i wychynąć ku życiu, poprzez Irak, Palestynę, Włochy, do
dżdżystej Szkocji, skąd już nie powrócił. Miał więc ten młody człowiek w 
życiorysie
dwie sprzeczne połowy, jedną wartą wsparcia, drugą godną potępienia.
Reżym poradził sobie wkrótce i z tym węzłem gordyjskim: Kamilowi pozwolono
się kształcić, obiecując awanse, jego brata, Arnolda, który marzył o służbie w
marynarce (handlowej) wcielono do kompanii węglowych.
Pracował jako przymusowy górnik, zadołowany za karę, bo z pewnością planował
sobie zejście na jakiś wraży ląd. I oto byli w komplecie, trzej uczniowie jednej
szkoły, jednej klasy, jednego polonisty, który dał się przyłapać na wstydliwym
zajęciu akwizytora PZU trzem chłopcom, którzy nie mieli nic do ubezpieczenia.
strona 19
– Pan profesor!– krzyknął Kamil Kogucki z nieskrywaną radością, bo lubił swego
polonistę. Maczek wstał i obłapił uzdolnionego ucznia, prosząc obu pozostałych,
żeby nie wyjaśniali powodu jego tu obecności. – Wpadłem – powiedział – ciekaw,
jak żyją moi uczniowie, przepraszam, że bez uprzedzenia, ale przecież nie 
chciałem,
żebyście się przygotowywali jakoś specjalnie, bo wiem, że byłoby to 
nieuchronne...
– Szczepan wymiótłby popiół spod łóżka – powiedział Kamil Kogucki poruszając
nozdrzami – on nas tu chce otruć.
– Zgodziliście się, że sprzątnę jak przyjdzie ten wiadomość ze szkoły, że chcą
mnie widzieć – powiedział Szczepan, obruszony. – Teraz wymiatam. – Sięgnął po
szufelkę, miotełkę i wiadro, niemal pełne puszek po konserwach. – Nie ma śmieci,
nie ma smród, wszystko czyste jak jaja u psu.
– U psa – poprawił Kamil Kogucki, rzucając na łóżko teczkę. – Zgadnijcie co
mam w teczce.
Nie zgadli. W teczce miał angaż na młodszego referenta do spraw zbytu tektury w
wytwórni tejże. Referent! Z jaką pensją? Z pensją wystarczającą na metr 
materiału
ubraniowego ze stuprocentowej wełny. Tylko na metr, ponieważ właśnie wełny
podrożały, żeby nie wykupywali jej spekulanci, wrogowie ludowej ojczyzny.
Staniały natomiast lokomotywy, których spekulanci wykupić nie zdążyli.
– Składamy się na lokomotywę – zaproponował Dorian Bechczyc.
– Chyba na lokomotywę dziejów – poprawił magister Maczek.
– Młodszy referent do zbytu tektury – powtarzał magister Maczek – Moim
zdaniem pan powinien pisać, kolego. Pan ma ogień w piórze, pisanie na tekturze
trochę niewygodne... Nie mogliby pana, kolego, przyjąć do gazety? Ma pan takie
referencje...
– Można zostać bez matury oficerem w tym państwie, ale dziennikarzem?
– Bez matury można zostać nawet Reymontem – powiedział magister Maczek.
– No właśnie, zgodził się Dorian Bechczyc, poruszając krótkimi rzęsami, ale
Reymontem trzeba się urodzić.
– Reymontem nie można się urodzić, Reymont to pseudonim, on nazywał się
Rejment – poinformował magister Maczek. – Ale rzeczywiście, talent to tajemnica.
Skąd człowiek bierze talent i dlaczego ten a nie inny. – Magister Maczek 
spojrzał
tęsknie na pustą szklanicę. Ssanie to straszna siła. Człowiek siedzi wśród 
innych
ludzi, oni są kimś, człowiek jest kimś, oni mają jakieś sprawy, człowiek ma 
jakieś
sprawy, a tu szklanka pusta i wszystko traci ważność, prócz tej pustki w szkle. 
Ktoś
podobno powiedział, że o kubku świadczy jego wydrążenie, ale co z tego
świadczenia, kiedy kubek pusty? Magister Maczek był człowiekiem bardzo
oczytanym, bardzo obytym towarzysko, bardzo dobrze wychowanym, nigdy by sobie
nie pozwolił na przygadywanie się do dolewki, tylko oczom nie potrafił nakazać
stania w miejscu, i te oczy zdradzały magistra Maczka, mówiąc patrzącym nań, że
ich pan wróci myślami do rozmowy, kiedy sobie jeszcze trochę łyknie, ponieważ ma
ssanie. Gdyby nie wziął do ust ani kropli, mógłby wytrzymać dłużej, mógłby nawet
patrzeć, jak oni popijają, ale już był po paru szklankach i musiał dostać 
jeszcze.
Dorian Bechczyc spojrzał na Szczepana Knappa, ten zrozumiał i po chwili dłoń
magistra Maczka przestała się trząść, niosąc do spragnionych ust szklankę z 
jasnym
strona 20
winem francuskim marki moselle. Wypił, oko mu błysnęło, spojrzał na rzeźbę
robotnika z młotem, zmarszczył wysokie czoło i przemówił:
– Oto właśnie temat... – Obracał szklankę w palcach długich i białych. – Wchodzę
przez przypadek, albo przez nieostrożność, bom był winien wziąć adresy całej
szkoły, żeby się nie narazić na posądzenie, iż państwo nie dostarcza mi
wystarczającej ilości środków do życia, wchodzę i trafiam na trzech młodych 
ludzi,
którzy mają talenty. Pan Dorian umysł ścisły, liczący podobno w pamięci
pięciocyfrowe działania wszelkiego rodzaju, pan Kamil, pisujący wypracowania z
taką finezją jakby już był po studiach, pan Szczepan, widzę, zmuszony dłubać w
glinie, drzewie czy kamieniu. I pytam: dlaczego właśnie tak, a nie inaczej i
dlaczego? Czy mogę zadać panu, panie Szczepanie, pytanie: dlaczego musi pan
rzeźbić?
Pytanie zbiło z tropu Szczepana Knappa. Jak to dlaczego? No bo człowiek musi,
nie? Co jest piękniejszego niż wydobycie z kupy rozmieszanej gliny nakładanej na
rusztowanie z krzyżykami – postaci, która jest, od razu jest, stoi, czy siedzi, 
czy
frunie ale jest, i jest bardziej, niż człowiek, który ją stworzył. Jaka to 
dzika,
niesamowita, nie do opisania radość, kiedy dłuto rzeźbiarza odbija z bryły głazu 
to,
co niepotrzebne, żeby się dobrać do ukrytej w tym głazie nieśmiertelnej figury!
Szczepan wyobrażał sobie siebie, jak stoi przed olbrzymim kawałem granitu, albo
marmuru, albo nawet piaskowca, który ma kształt kamienia i wszyscy widzą w nim
tylko kamień. Ale artysta widzi w nim to, czego nikt nie widzi, chyba jedynie 
sam
Bóg. I wtedy artysta równa się z Bogiem. Przystępuje do kamienia i zaczyna tłuc 
bez
sensu dla gawiedzi. A potem jak góra z mgły, zaczyna się wyłaniać zarys postaci,
ledwie zarys z gruba, nadal tylko zarys, bo postać, z jej charakterem, tkwi 
nadal w
środku, cała, skończona, tkwi doskonała w środku i nie ujawni się aż do 
ostatniego
uderzenia młotkiem, aż do ostatniego draśnięcia dłuta aż do ostatniego potarcia
diamentową tarczą. Wtedy wnętrze kamienia jest tożsame z wnętrzem wyobraźni,
czyli mózgu, czyli wszechświata, zawierającego postać, którą artysta przyszedł
wydobyć, istniała zawsze, od zawsze, artysta jest tylko tym potrzebnym, 
właściwym,
oczekiwanym sprawcą, wydobywcą. A znowu kiedy się najpierw kształtuje rzeźbę w
glinie: bierze się drut, bierze się druciki, wiesza się na drucikach krzyżyki, 
druciki na
konstrukcji z grubego drutu i na razie to wygląda głupio, abstrakcyjnie, bez 
sensu,
ale artysta widzi rzeźbę, okleja gliną...
Maczek spojrzał na figurę glinianego robotnika z młotem u nogi. Czy to musiał
być właśnie robotnik? l do tego taki niesłuszny robotnik?.. w oczach Maczka
świeciło szelmostwo nieomal Skapena.
– Dlaczego niesłuszny? – spytał Kamil Kogucki i skubał lewe ucho które nagle
zaswędziało.
– Ponieważ słuszny robotnik pracuje bez wytchnienia dla dobra klasy robotniczej,
odpoczywa i znowu pracuje, a ten został utrwalony w nietypowej chwili 
odstawienia
młota, gdy jego pasją jest wysiłek, fotogeniczna praca, napięcie mięśni, cel 
widoczny
w oczach, podczas gdy młot u nogi przy tak zasmuconej twarzy, w pochyleniu karku
zdaje się ukazywać zwątpienie w sens wykonanej pracy... nie uważacie?
Zapanowała chwila konsternacji, Szczepan podniósł swojego robotnika i począł
mu się przyglądać ze smutnym zachwytem. Robotnik był rzeczywiście zgaszony,
strona 21
zamyślony bez radości w obliczu i bez wyraźnego celu wypisanego na jego młocie,
był postacią zamyśloną nad bezsensem swojej istoty i swego przeznaczenia.
Kamil Kogucki zabrał mu robotnika, postawił na talerzu i począł obracać,
komentując. – On wcale nie jest niesłuszny, on jest świadomy dziejowej chwili,
zastanawia się właśnie jak zastąpić przestarzały młot na długim stylisku, młotem
pneumatycznym na przykład, aby ulepszyć i ułatwić sobie i kolegom pracę, a w 
jego
twarzy odbija się przeszłość w kapitalistycznym ustroju wyzysku człowieka przez
człowieka. Młot, do którego zdawał się przykuty od zawsze na zawsze, został
odstawiony, za chwilę pójdzie do muzeum...
Dorian Bechczyc otworzył następną butelkę wina przyniesionego przez
Szczepana Knappa, rozlał.
– To jest właśnie przykład bezsensu humanistyki, wszystko można tłumaczyć na
tak, i na nie, można się wystrzelać dowodząc, że ten robotnik jest słuszny i
niesłuszny. Sztuce nie powinno się zadawać pytań. Ten robotnik jest sztancowy, 
jest
nie własny, jest zmyślony, Szczepanie, zmyślony źle... Jeżeli chcesz, żeby cię
przyjęto do akademii i wiesz, co trzeba tam pokazać, rób tak, jak wiesz, że 
trzeba,
potem pójdziesz swoją drogą. Ale jest jak jest, jesteś gdzie jesteś, życie masz 
jedno.
Słuszne rzeźby robiła Muchina: on i ona z ramionami wyciągniętymi w słońce, on
trzyma młot, ona trzyma sierp, a razem stanowią symbol szczęśliwego ustroju
budowanego przez najszczęśliwszych ludzi... Ten młot u nogi, jeżeli myśleć w
zgodzie z obowiązującą logiką, to jak broń u nogi AK. Znajdzie się z pewnością
jakiś asystent, który na to wpadnie i wtedy leżysz. Klasa robotnicza różni się 
pod
każdym względem od reszty, aktywnością przede wszystkim, walką przede
wszystkim. Stanie z bronią u nogi przeniesione na. stanie z młotem u nogi, 
chwytasz
mnie...? – Patrzył rozbawionymi oczyma na kolegów i Maczka, który pierwszy
podrzucił ten szyderczy ton, którego Szczepan nie chwytał. Ile ocen jednej 
rzeźby w
glinie! Dlaczego człowiek rzeźbi? A dlaczego je i wydala?
– Panowie, panowie – zdenerwował się Szczepan najszczerzej, spojrzawszy na
swego robotnika oczyma domniemanego asystenta, który zadaje jego robotnikowi to
mordercze pytanie: dlaczego ten młot jest u nogi, kark pochylony, twarz 
spięta...
Tłumaczyć im słowami Bechczyca, powiedzą, że się robi z nich wała, bo niepewność
chwycą i już dalej będą się bać. Szczepan pomyślał oczyma, że może gdyby ten 
młot
przenieść na kark robotnika, albo gdyby dać mu stylisko do łapy, żeby go niósł z
roboty albo do roboty, robotnik przecież nosi swój młot, a młot jest przecież
symbolem pracy robotnika nawet u tej przeklętej Muchiny. Niesie młot...
Wszyscy trzej dostrzegli, że w oczach Szczepana zjawia się wilgoć rozpaczy.
Zwątpił w cel, czy w możliwość osiągnięcia celu za pośrednictwem tej swojej
rzeźby.
Maczek wstał, wziął w dłonie kopię gipsową Wenus milońskiej, cmoknął,
postawił na stole.
– No? Ona nie ma ramion, a nie wyobrażam sobie jej z ramionami, ramiona by mi
przeszkadzały, ona z ramionami byłaby cholernie banalna. Jej ramiona coś by 
robiły,
przypuszczalnie jedno było zgięte, w łokciu i uniesione do góry, drugie oparte 
dłonią
na biodrze, banał, banał, banał! Jej twórca, jej Bóg, nie wyobraził sobie jej 
bez
ramion, on ją stworzył całą, a wielkość osiągnęła tylko dzięki jakiemuś 
barbarzyńcy,
strona 22
który jej ramiona odłupał. Oto tajemnica sztuki. Jest to coś, czego nie ogarnia 
żaden
geniusz, geniusze są jedynie transmisją jakichś zleceń... Wielu zdradza, że nie 
wie
jak to napisali, tamto namalowali, owo skomponowali... Po prostu, jak mówi pan
Szczepan, czy ktoś inny: odbija się od kamienia to, co niepotrzebne...
Sięgnął po szklankę, w której zachował nieco nektaru, żeby móc wilżyć
spragnione wargi. Jest w szkole taka .jedna osóbka, którą, gdybym był 
rzeźbiarzem...
Dorian Bechczyc zastygł w oczekiwaniu. Jeżeli powie „Ewa B.”...
Szczepan Knapp wyręczył Maczka.
– Ta z pierwszej a, wiem, jest... no... – począł ją rzeźbić palcami w powietrzu,
niezwykle sugestywnie. – Widzę, widzę ją... – zaśmiał się nagle. – Ale wolałbym 
ją
zgłębić najpierw... Musi być jak anioł... Jam ją powiedział...
– Jej powiedział – poprawił odruchowo magister Maczek, nigdy nie przestający
być pedagogiem.
– Ale to jest poza, całkiem poza – skończył temat Szczepan Knapp.
– Nie widzę w niej żadnej pozy – sprzeciwił się Dorian Bechczyc. – Jest
naturalna, doskonała i przez to nieludzka.
– Poza moim zasięgiem – sprostował Szczepan Knapp. – Takie kobiety nie dla
mnie.
– Nie ma kobiet nie dla nas, kolego Szczepanie – zapewniał Maczek. – Kobiety,
jak sztuka, to tajemnica, chyba najgłębsza. Nigdy nie wiadomo, dlaczego 
wybierają
nas, choć jesteśmy tacy... – Zawirował długimi, białymi palcami, jakby to były
skrzydła kolibra. – Jaki ja jestem mężczyzna? Żaden, na oko, Chudziutki, 
nieduży,
krótkowzroczny, pierś mam płaską, duże stopy, nie podniósłbym najlżejszej 
kobietki,
a one do mnie... zachichotał w kułak, popatrzył na swoich uczniów z diablikiem w
szkłach. – Wiecie, panowie, jakie są jeszcze, poza materialnymi, zalety mojego
drugiego zawodu? Otóż kobiety... Samotne kobiety... Może pan akwizytor 
herbatki...
może ciasteczko... I tu rąbek kolanka, potem kąsek uda, potem nagle człowiek 
widzi
że jest rozebrany... Jesteście dorośli... Nigdy bym w to nie był uwierzył, gdyby 
nie
ten PZU... – chichotał dalej. – Ale bądźcie dyskretni... – Po chwili, położywszy 
dłoń
na dłoni Doriana Bechczyca, wyznał: – Wie pan, kolego, ja wszystko rozumiem,
prócz tego, że istnieją mózgi o takich właściwościach jak pański; spojrzeć na 
jakiś
galimatias liczbowy i po chwili patrzenia rozwiązać najbardziej skomplikowane
zadania, nie posługując się nawet suwakiem logarytmicznym...
– To nie tak, panie profesorze, powiedział Dorian. – To się tylko tak wydaje. Po
prostu ja widzę treść liczb inaczej niż pan, ja widzę je tak, jak muzyk zapis 
nutowy.
Dyrygent widzi w nim zadania dla całej orkiestry a ja tylko abstrakcyjne 
znaczki,
kreski, numerki, nawiasy, czyli nie widzę treści, widzę formę. W matematyce 
widzę
treść.
– Ale dlaczego, dlaczego właśnie tak nam to porozdzielano, te kwalifikacje, wie
kto?
Nie wiedział nikt. Dorian Bechczyc miał fenomenalną pamięć i analityczny mózg.
Mógł rozgrywać kilka partii szachów jednocześnie, siedząc plecami do partnerów, 
z
pamięci. Budziło to zachwyt i grozę, przechodziło to ludzkie wyobrażenie, gdy on
zapewniał, że jest ledwie średnio obdarowany, ponieważ istnieją ludzie –
rzeczywiste fenomeny, rozgrywający po dwadzieścia kilka partii na raz, w ciemno, 
i
strona 23
tego on sam już zrozumieć nie potrafi i tłumaczy sobie wyłącznie działaniem sił
niepoznanych, prądem krążącym w powietrzu, informacjami rozsianymi w
atmosferze, gdy człowiek uznawany za wybitnego, ma jedynie czulszy odbiornik i
szybszy analizator wmontowany gdzieś, być może w mózg, być może w szpik
kostny, być może w samą krew, która najpewniej jest najczulszym odbiorcą
impulsów z otoczenia, ponieważ nieustannie krąży tysiącami kilometrów naczyń i
naczyniek krwionośnych. To rozumowanie zdawało się logiczne, ale sam się z niego
śmiał, ponieważ nie miał najmniejszego pojęcia, skąd jego właśnie mózg posiadł
takie a nie inne właściwości i dlaczego, patrząc potrafi rozwiązywać zadania, 
które
innym zajmują dziesiątki kartek papieru.
– Jest pan rodzajem geniusza – powiedział magister Maczek – i ja jako profan w
naukach ścisłych, chylę przed panem kark i zginam kolano. – Niesłusznie, panie
profesorze, to nie moja zasługa, ja nie wiem, dlaczego to potrafię. Kolana można
zginać przed zasługami, a w tym nie ma mojej zasługi. Nie jestem zasłużony, 
jestem
obarczony.
– Obarczony? To dla pana ciężar?
Bechczyc milczał. Jak dotychczas był to wyłącznie ciężar. Wzbudzał w ludziach
zawiść i nie miał praktycznego znaczenia. Człowiek obdarowany jednostronnie, nie
może o sobie decydować bez zdania egzaminów z geografii, biologii, historii, 
łaciny,
rosyjskiego, całej tej fury bezużytecznych lektur, musi dostać świadectwo 
maturalne,
żeby go chcieli przyjąć na jakąś matematykę teoretyczną, której ukończenie także
niczego nie obiecuje, bo jakiż pożytek z tak abstrakcyjnego talentu? Był więc
sceptykiem, matematyką się nie popisywał, a zdradził go przypadek, a właściwie
szachy. Grywał w szachy i kiedyś, dla żartu, rozegrał z kimś partię w ciemno.
Mówiono, że partia była z góry zaplanowana, więc rozegrał dwie partie w ciemno. 
I
dwie można umówić, do posunięcia, debiuty są dawno opracowane, a pamiętanie
kilkuset nawet partii arcymistrzowskich nie należy wśród lepszych szachistów do
wyjątku. Ponieważ nadal nie wierzono, że może rozegrać partie z przypadkowymi
partnerami – zamknięto go w pokoju, nie powiedziano z kim gra na sześciu
szachownicach, i grał przez głośnik połączony z telefonem. Trzy partie wygrał, 
jedną
przegrał, dwie zremisował. Istotne było to, że ani razu nie pomylił szachownic i
wykonywał ruchy nieomylne. Potem był smutny, ponieważ kariera szachisty dobra
jest tylko wtedy, kiedy się człowiek zalicza do najściślejszej czołówki 
światowej.
Dorian Bechczyc nie był znakomitym szachistą, miał tylko fenomenalną pamięć,
której przydatność zależała od innych. A inni nie widzieli powodów, by traktować 
go
inaczej, niż jakieś lokalne dziwactwo, jak cielę o dwu głowach, czy dłoń z 
sześcioma
palcami. Pamięć przeszkadzała mu w czymś tak potrzebnym człowiekowi, jak
popadanie w zachwyt.
Wydawało mu się zbyt często, że albo już to gdzieś widział, czytał lub słyszał
albo był pewien, że to widział, czytał lub słyszał, ponieważ uznał za banalne i
oklepane. Była to dokuczliwa choroba. Nie potrafił utrzymywać dziewcząt dłużej,
niż przez trzy spotkania, ponieważ trawiło go przekonanie, że je nudzi, ponieważ 
z
dziewczętami używa się sztampowego języka, wszyscy mówią z nimi jednakowym
slangiem obliczonym na istoty głupie i płytkie, gdy tymczasem prawda była 
zapewne
taka, że to one nudziły Bechczyca, nie potrafiły nigdy zdobyć się na jedno
strona 24
niesłyszane słowo. Świat, jednym słowem, był zbyt seryjny, aby Dorian Bechczyc
mógł się w nim zakorzenić. Szukał niezwykłości, i doskonałości, przeto 
spotkawszy
istotę tak harmonijną i odstającą od brzydoty otoczenia jak Ewa B., zachorował 
na
nią serdecznie. Zdawał sobie, rzecz jasna, sprawę, że jako mężczyzna nie stanowi 
dla
niej żadnej atrakcji, wiedział, że jest odeń starsza niemal o pełny rok, był
niepoważny z samego wyglądu. Twarz nieobrośnięta (to taka wada jak u dziewcząt
brak piersi), chudość, asteniczność, słabowitość, w porównaniu z takim Romanem
S., zupełne zero. Mieć dwadzieścia lat i wyglądać na siedemnaście, a przy tym 
mieć
jeszcze mózg wzbudzający popłoch w ludziach takich jak Maczek, to przeciąż kara
boska, ale za co? Dlaczego Natura obdziela ludzi tak nierówno, pięknym nie daje
mądrości, szpetnych obdziela talentami, dobrodusznym z wyglądu wszczepia naturę
morderców, w gębach zwyrodnialców chowa dusze anielskie? Świat stworzeń to
wieczne wyzwanie, suma zagadek do rozwiązania, galimatias zaplanowany zapewne
po to, żeby się człowiek nie nudził? Kim jest taka Ewa B.? Co siedzi w kobiecie 
tak
urodziwej i tak ostentacyjnie nie korzystającej z urody, która w innych 
warunkach, a
nawet i w tych, teraz, tutaj, u innej kobiety byłaby skarbem? Piękno zawsze 
dawało
się wysoko sprzedawać i zawsze bywało kupowane. Dlaczego ta dziewczyna nie
korzysta z daru Boga, czy Natury, czy przypadkowego połączenia genów istot
marnych, by stał się cud równej doskonałości? Z pewnością ani jej matka, ani 
ojciec
nie mieli takiej urody, ani zadatków jej urody a jednak ją spłodzili. No tak, 
ale ojciec
Doriana Bechczyca potrafił rachować jak siódmoklasista używający ściągi, 
matka...
matka, tak, matka umiała liczyć.
Szczepan Knapp powiedział, odstawiwszy swego robotnika na komodę.
– Ten, co wykonał tę Wenus, miał rację. Ona się nigdy nie zestarzeje, nawet ręce
nie są jej potrzebne i nikt jej nie oskarży, że się onanizuje na przykład. 
Zrobiłbym
Ewę B., ale nie mam gdzie, nie mam z czego, i ona by mi nigdy nie pozowała.
Widziałem jej stopy latem, ma środkowy palec dłuższy, jak Wenus. Wszystkie są
takie same? – Po czym stanął przed swoim robotnikiem, wyłamał młot i przymierzył
jak by to wyglądało, gdyby trzymał ten jego nieszczęsny proletariusz młot za 
środek
styliska. Wyglądał dobrze, a nawet lepiej. Oto człowiek wraca po ciężkiej pracy, 
nie
jest pewien, czy wykonał ją dobrze... Ten człowiek teraz myśli zupełnie co 
innego,
choć jego twarz nie zmieniła się przecież wcale.
– Życie jest pełne głupich norm, powiedział magister Maczek. – Nie zaczęło się 
to
za tych komunistów, wcale nie. Wy może, panowie, nie bardzo pamiętacie, przed
wojną byliście dziećmi, ale i wtedy człowiek raz po raz albo rozbijał sobie łeb 
o takie
normy, albo dziwił się, że ktoś je dla niego wymyślił bez innego celu, niż żeby 
mu
dokuczyć... Myślę o sobie i problemie, jaki mi zadał pan Dorian swoim
wypracowaniem. Złamał pan wszystkie normy szkolne, a ja miałem docenić pańską
samodzielność sądu. Pozytywna ocena pańskiej pracy byłaby, równałaby się
krzywdzie wyrządzonej innym, którzy swoje napisali przyzwoicie. Dlatego
wymyśliłem dla pana ocenę, jakiej nie ma: zero.. To znaczy uznałem tę pracę za
niebyłą, czy pan się z tym zgadza?
Dorian Bechczyc popatrzył pierwej na Szczepana Knappa i Kamila Koguckiego,
którzy nie wiedzieli o czym mowa, po czym rzekł spokojnie:
strona 25
– Byłem ciekaw jak pan profesor się do tego ustosunkuje. To był mój test. Zdał
pan na pięć. Ja też dałbym za to: zero. Mógłbym napisać prawidłowo, długo, z
zadyszką, z zachwytem, dostałbym od pana pięć a pan u mnie zero. Dawanie
ludziom najwyższych stopni za to, że myślą tak jak się tego od nich oczekuje, 
gdy
oni wiedzą, czego się od nich oczekuje, jest kurwieniem umysłów. Dawanie
najniższych ocen za myślenie przeciwstawne to tyle, co podcinanie sobie gardła?
– Rozumiem – powiedział Maczek. – Ale jak pan to wytłumaczy władzy? Dawno
już zauważono, że obowiązuje reguła cuius regio eius religio, komuniści tego też 
nie
wymyślili, oni tylko ją stosują z dużą zaciętością...
– Za dużą – powiedział Szczepan Knapp.
– Palenie heretyków, wycinanie hugenotów, wybijanie trockistów, masakrowanie
roehmowców, prawicowych nacjonalistów, to tylko wynik stosowania tej samej
starej zasady... Pan Szczepan już ją chwycił... Jego robotnik jest robotniczy, 
jest
przodujący, ma myślącą twarz, choć to nie jest typowe dla robotników, ale pan
Szczepan już słyszał, że typowe równa się lepsze od przeciętnego. Typowy 
robotnik
ma kamienną, kwadratową twarz, krótkie włosy, potężne mięśnie, musi bić z niego
siła klasy, do której niechętnie należy, tylko taki robotnik patrzy na nas z 
każdego
plakatu. Robotnik z gruźlicą w zapadniętej piersi, blady, mały, chudy, zacukany,
skacowany po sobotnim pijaństwie jest w tej poetyce nietypowy...
Magister Maczek zaśmiał się astmatycznie. – Ja, na ten przykład, jestem typowy
inteligent, można by mnie malować na plakacie; blady, okularnik, pierś płaska,
rączki białe, paluszki długie, cienkie, że przyciśniesz leciutko a połamią się 
jak
zapałki, i dlatego jako typ muszę być w pogardzie; typowego robotnika z plakatu
przekonuje się, że jestem śmieć, nadaję się tylko na fagasa przodującej klasy, 
ja
maszerować na Belweder nie będę, na pewno... – Dopił wino do suchego dna,
sprawiał wrażenie, że się zaraz rozryczy, poczerwieniał na twarzy, być może
uświadomiwszy sobie, że powiedział stanowczo za dużo. Rozejrzał się po ścianach 
i
suficie.
– Tu chyba nie podsłuchują – powiedział Kamil Kogucki.
– Ach, nie, nie to miałem na myśli – usiłował kłamać magister Maczek. – To
odruch, szkoła jest pełna szpicli... słowo więźnie w gardle... Potem ten przymus
wystawiania ocen pozytywnych za idiotyzmy pisane pod religio i regio, i
unicestwiania prac zasługujących na wyróżnienie... Panowie wybaczą... ja się
przestawiam na pełnoetatową pracę akwizytora PZU... Czy nie chcielibyście się
wszyscy ubezpieczyć od ogarniającej nas wszystkich paranoi?
Kiedy wyszedł, trzymając się ściany, Szczepan Knapp ruszył za nim, żeby go
sprowadzić ze schodów i wstawić do tramwaju, albo, jeżeli zajdzie potrzeba,
odwieźć do domu. Ale magister Maczek nie był pijany. Dostał zawrotu głowy ze
strachu przed własnymi słowami, przed niemożnością nie wypowiedzenia ich,
wyrzucenia ich z siebie. Musiał je wypluć, a potem poczuł, że ziemia się pod nim
chwieje. Odetchnął głęboko, spojrzał w ciemne oczy Szczepana Knappa i rzekł: – W
porządku nic mi nie jest. Pański robotnik powinien jednak nieść ten młot. Każe 
mu
pan także podnieść kąciki ust, wtedy się uśmiechnie. Na myśl, na przykład, że 
czeka
go w domu taka Ewa B, którą pan chce wyrzeźbić, a on ją może sobie co dzień
strona 26
spokojnie kochać... Pan wraca do kolegów, zapomnijcie, że u was kiedykolwiek
byłem, obiecuje pan?
Szczepan Knapp pokiwał głową przecząco:
– Zawsze będziemy o panu pamiętać, profesorze.
Wrócił na piętro, Kamil Kogucki siedział oparty o ścianę, na łóżku byle jak
zarzuconym pstrokatą derką. Dorian Bechczyc tkwił na krześle i oglądał miejscową
gazetę krzyczącą tytułami o nowej fali zobowiązań klasy robotniczej całego kraju 
dla
uczczenia zbliżającego się właśnie święta Pierwszego Maja.
– Zauważyłeś? – powiedział do Koguckiego – że pierwszego maja zawsze świeci
słońce? Słońce jest typowe dla święta Pierwszego Maja.
Słowa te doszły do Szczepana, gdy stawał w progu.
– Gdybym namalował je w deszcz i wiatr, to byłby błąd polityczny – powiedział,
zamykając za sobą drzwi.
Dorian Bechczyc popatrzył w oczy kolegi tak chłodno, niemal wrogo, aż ten
podniósł brwi. – Nawaliłem?
– Ty, Michale Aniele epoki kolektywizacji zacofanego rolnictwa, co ty knujesz z
tą Ewą B.? Bardzo mnie zaniepokoiłeś uwagą o jej długich średnich palcach u 
stóp...
To są palce wdowie...
– Ożeń się z nią, to nie będzie się z tobą długo męczyć – odpalił Szczepan 
Knapp.
– Właśnie mam taki zamiar – powiedział Dorian Bechczyc.
Obaj przyjaciele wybuchnęli śmiechem, wypełnionym wiedzą o intymnościach
życia głównego lokatora tego wspólnego, poza tym, pokoju.
– A Magda? – spytał Kamil Kogucki, mierzwiąc swoje kędzierzawe bujne
owłosienie, z trudem dające się przyczesać, a nadające jego pokrytej trądzikiem
młodzieńczym twarzy, wyraz kozackiego zawadiactwa.
– Magda nie jest materiałem na żonę – uciął, jak mu się naiwnie zdawało, Dorian
Bechczyc.
– To znaczy pieprzysz Magdę dla higieny, zaręczony jesteś z Katarzyną, a ożenisz
się z Ewą B. – Kogucki był bezlitosny.
– Skąd wiesz o Kasi? – Bechczyc nie krył zaskoczenia, choć jego związek z
maturzystką z normalnego liceum, nie był utajniany ani przez niego, ani przez 
nią,
tyle, że w innych kręgach, niżeli te szkolne. Kolegom z własnej klasy ani
współmieszkańcom pokoju na razie się z tym nie chwalił, przede wszystkim 
dlatego,
że nie zrywał związku z Magdą, starszą odeń, rosłą kobietą, która dawała mu to, 
co
kobieta mężczyźnie dać może, bez oczekiwań i obietnic, a dawała tyle, ile brała:
wracał od niej nad ranem wyczerpany ale z poczuciem męstwa: wyglądał przy niej
(na niej) jak pijawka na łydce, tym potężniejsze było tedy uczucie zwycięzcy, 
kiedy
ją doprowadzał do skrajnego wyczerpania. Zasypiała kamiennym snem, chrapiąc
przy tym jak dragon. Wtedy po cichutku ubierał się i zatrzaskiwał za sobą drzwi.
Kasia zdarzyła się nagle, niedawno. To była dziewczynka. Osiemnaście lat, 
niepełne
osiemnaście, cieniutka w pasie, na ślicznych nóżkach, z piersiątkami jak 
jabłuszka, z
głosikiem matowym i dźwięcznym. Śpiewała w czasie jakiejś szkolnej uroczystości 
i
była tak wdzięczna, że nie zauważył jej szpetoty. Było to osobliwe zjawisko, po
latach miał je zrozumieć, to znaczy zrozumieć swoją ślepotę, albo raczej rodzaj
strona 27
widzenia całości poprzez część, osobowości poprzez głos, całego ciała poprzez
figurę i nóżki.
Kasia L. miała długi nos, piegi i apodyktyczny charakter. Dorian B. uważał, że
jest zakochany w jej głosie, kibici, nóżkach i w niej całej, była filigranowa,
delikatna, słodziutka, a przy tym cnotliwa. Kiedy się do niej usiłował dobrać, a
wzbudzała w nim trudne do opisania pożądanie, zakrywała dziurkę dłonią i mówiła:
„po ślubie, kochany, po ślubie”. Całować – owszem, pieścić całe ciałko, owszem,
nawet palec wsunąć w bruzdkę, owszem, ani milimetra dalej, a już żeby sama
dotknęła jego niecierpliwości, broń Panie Boże, po ślubie, kochany, po ślubie.
Tak się do niej palił, że podpalony i płonący musiał biec do Magdy, dużej,
masywnej jak holenderska krowa, z olbrzymimi piersiami, powolnej jak zwolniony
film, obszernej jak długi sen w sianie, uległej i matczynej i tak pobudzającej
wszystkie jego zmysły, że się od niej nie potrafił odrywać, przywierał do niej 
istotnie
jak pijawka, nie tyle jednak z niej ciągnąc soki, co zalewając ją własnymi. To 
już
czas jakiś trwało. Tu ćwierkanie, obłapki, całuski, wyczekiwanie pod szkołą, tam
ulga rozkoszna, kolosalne, opiekuńcze uda, między którymi czuł się bezpiecznie 
jak
wóz w koleinie, a przyciśnięty do rozległych, pełnych piersi nirwaniał w 
zachwycie
dla kobiecości jako takiej, bo Magda była wcieleniem kobiecości w wydaniu
idealnym. Ona prawie się nie odzywała. Patrzyła na znikomego kochanka oczyma
matki, piastunki, siostry szpitalnej, bo taki był mikry, długi ale chudy, 
płaski, biały
jak soliter, taki potrzebujący ciepła i opieki, taki zagubiony w tym paskudnym
świecie, że musiała mu być całym światem, i była. Tonął w niej jak w puchu, 
kochał
ją z obłąkańczą radością, bo mieć pod sobą ciało tak rozległe, tak bezgranicznie
ofiarne, tak wyzbyte wszelkiego oporu, tak otwarte i ciepłe, to tyle, co panować 
nad
całym kosmosem. Magda dawała temu młodemu samczykowi poczucie pełni,
zespalała go z Bytem Totalnym, dawała poczucie siły i nieomal nieśmiertelności, 
bo
ilekroć doznawał orgazmu, tylekroć wydawało mu się, że umiera, że się zapada z
boski niebyt, że doznaje dreszczu takiego, jakiego doznawać musi Dusza na widok
Pana. Potem, naturalnie, zmartwychwstawał i biegł do fabryki, uruchamiał swoją
tokarkę i zrywał z zardzewiałych skorup warstwy rdzy, by dobrać się do ich
lśniącego rdzenia...
Toczenie metalu to jest także rodzaj poznawania istoty rzeczy. Po pracy biegł na
spotkanie z Kasią, poćwierkał, potulił w kinie, odprowadził do domciu, gdzie 
mama
gruba jak baobab, częstowała pysznymi ciasteczkami własnego wypieku: i
rozpytywała przyszłego zięcia o szczegóły z życia jego i rodziny, dając przy tym
wykład własnych zasad i praw obowiązujących w jej domu. A w domu tym była
cesarzową, władczynią absolutną. Mąż nie istniał, a Dorian Bechczyc po kilku z 
nim
rozmowach, stwierdził, że to człowiek solidny, rzeczowy, rozgarnięty, tyle że 
dał się
przydeptać w domu rozczłapanym kapciem pani matki i zdecydował znieistnieć, dla
świętego spokoju. Dawała mu wszystko, czego potrzebuje pracujący człowiek: wikt
(dobra kuchnia), opierunek, opiekę w chorobie, czego jeszcze człowiek może 
chcieć?
W młodości też była jak ta brzózka, cieniutka w pasie jak Kasia, słodziutka jak
Kasia... Basia, starsza siostra Kasi, też była cieniutka jak osa, ale urodziła i 
się
roztyła, taka widać natura tych niewiast, ale na kobietę trzeba patrzeć
perspektywicznie. Nie za wiele od nich żądać a dadzą wszystko, co im się zdaje, 
że
strona 28
człowiek potrzebuje. „Młody jesteś, masz wszystkie zęby, wszystkie włosy, ale
mniej masz, niż będziesz miał, kiedy obrośniesz na obliczu, kiedy wyłysiejesz, 
jak
ja” mawiał pan ojciec „też nie będziesz całe życie taki znowu Apollo, one mają
prawo do odkształceń, my się z wiekiem degenerujemy, to trzeba wkalkulować w
przyszłość. Nie myśl, że Kasia będzie też całe życie taka wiotka, taka 
słodka...”
Dorian Bechczyc trzeźwiał w deszczu tych słów. Pani matka miała wiele zalet i
pan ojciec potrafił je wykorzystywać w całości, starając się nie podsycać wad, a 
to
było możliwe jedynie poprzez całkowite podporządkowanie się jej w domu. Żadnego
sprzeciwu. Wszystko co ma – ma z serca, w najlepszym wydaniu, gdzie jeszcze
miałby?
Basia, starsza siostra Kasi, była kobietą przemiłą, wiecznie uśmiechniętą,
serdeczną, dobrodusznie pogodzoną z własną, spodziewaną ale nielubianą tuszą,
którą sobie musiała wybaczyć, ponieważ urodziła prześliczną córeczkę, która 
podbiła
cały dom, a tusza jako cena za stworzonko tak cudowne – jest niska, żadna, 
Kobieta
to kobieta, jej przeznaczeniem jest macierzyństwo a nie, jak to się mawia w 
sferach
żartownisiów i kurwiarzy, ma „leżeć i pachnieć i czekać na kochanka”.
Córeczka była istotnie uroczym stworzonkiem, paplała zabawnie i Dorian
Bechczyc chętnie dawał się wysyłać z nią na spacery. Pchał wózek i wyglądał na
szczeniackiego ojca, nigdy nie przeczył, słysząc rzucane na swój temat uwagi
przechodzących mieszkańców górskiego miasta, które kiedyś zapewne było śliczne,
po niemiecku schludne i rozkosznie zadbane. Bo kiedy się jest oficjalnym
narzeczonym jednej siostry, to musi się bywać usłużnym drugiej siostrze, 
zwłaszcza
wtedy, gdy obie są zajęte przedświątecznym sprzątaniem.
Pani matka była osobą przenikliwą, patrząc tedy na Doriana, który w odzieniu
prezentował się jak przebrany w lichy garnitur ołówek (był cieńszy niż jej udo),
powiedziała któregoś wieczoru (przy sutej kolacji) „ty to mi, chłopcze, nie
wyglądasz na statecznego. Widać, że ci w głowie szumi, chciałbyś już mieć
wszystko i boisz się, że nie beesz mieć nic.”
Poszło o to, że Kasia miała szczery zamiar zostania artystką teatralną, tuż po
maturze wybierała się do Warszawy, do szkoły teatralnej, i zapędziła Doriana do
czytania dla niej, i robienia bryków z książek, Stanisławskiego zwłaszcza,
potrzebnych do egzaminu. Czytał więc i streszczał, a potem jej to wbijał w 
pamięć.
Umiała w końcu więcej, niż zapewne potrzeba, rzecz w tym, że pani matka nie
widziała córki na scenie, bo to dzisiaj kurewski chleb, nie dlatego, że artystki 
muszą
się kurwić, to (wiadomo, ale też zależy od moralności każdej, Kasia jest 
wychowana
w katolickim domu i ma wszystko poukładane ale dlatego, że każą im mówić teksty)
okropne, kłamstwa takie, że uszy puchną, albo głupoty, polityczne, historyczne i
inne. Człowiek porządny nigdy się nie sprzedaje, a Kasia sobie to puszcza koło 
uszu,
mówi, że Balladynę też zagrać można, i panią Dulską, czy jakieś inne role dla 
ludzi.
Głos ma, pamięć ma, urodę ma, dzieci rodzić nie będzie, żeby nie stracić figury, 
a ty
chłopcze, beesz przy niej takim przydupasem tylko? – Wyraźnie prowokowała. żeby
go nadpruć, żeby pokazał prawdziwą twarz. Nie myślał o dzieciach, myślał o Kasi 
w
łóżku, marzyła mu się ta wiotka dziewczynka, pragnął żeby go obejmowała swoimi
krągłymi ramionkami, lubił kiedy śpiewała, bo głos miała rzeczywiście bardzo
strona 29
milusi, i tak sobie roił po pętacku idyllę maleńką taką, do czasu przyjrzenia 
się życiu
i pożyciu ludzi m tym domu.
Pojawienie się na horyzoncie Ewy B. musiało to wszystko przekreślić. Nagle
nabrały na znaczeniu i to złowróżbnymi pewne uczynki Kasi, nad którymi zrazu
przechodził do porządku, lekko się jedynie burmusząc. Pewnej niedzieli, gdy 
siedział
przy biurku i przygotowywał się do jutrzejszej lekcji z przedmiotu, w którym nie 
był
najmocniejszy, języka polskiego (!) a miał do opanowania jakieś reguły
gramatyczne, które, naturalnie, potrafił stosować w praktyce, ale nie miał 
pojęcia, że
one istnieją i mają określone nazwy: uczył się tych bezsensownych nazw, żeby raz
na zawsze zapamiętać, co to jest przydawka i co przysłówek, przyrostek i 
orzeczenie,
diabli komu po tym, a wymagają..., gdy weszła odświętnie ubrana Kasia i
powiedziała tonem nie znoszącym sprzeciwu: „idziemy do kościoła.” – Jakże to tak
można – podniósł na nią pełne wyrzutu spojrzenie, przeniósł je na rozłożone 
książki i
notatki, ale ona to zupełnie zlekceważyła, powtarzając „idziemy do kościoła, 
jest
niedziela, nie zauważyłeś?” Powiedział wtedy: „przecież się uczę, jestem zajęty, 
nie
zauważyłaś?” Na to Kasia wyszła, trzasnąwszy drzwiami z taką siłą, że z sufitu
oderwał się plaster tynku i roztrzaskał na jego biurku w drobny pył. Tego byłoby
dość w każdym innym przypadku, żeby zerwać z Kasią natychmiast, ale Dorian u
niej przecież mieszkał, był z nią zaręczony, ona wybaczała mu jego dość neoficki
ateizm, ich naturalna w każdym związku walka o prymat nie miała jeszcze
zwycięzcy, ponadto Kasia była tak w ogóle szalenie przylepna i ten nagły brzydki
odruch despotki można było policzyć na karb pani matki, zapatrzyła się córeczka 
w
mamusię i powtarza jej błędy. Z takich błędów można ją będzie wyprowadzić na
szeroki szlak tolerancji i szacunku dla cudzych zajęć... W chwili jednak, kiedy 
przed
nosem Doriana Bechczyca przesunęła się smuga perfum Ewy B., kiedy odkrył jej
podniecające istnienie, tamten incydent z Kasią nabrał na znaczeniu i Dorian
oznajmił jej przy pierwszym spotkaniu, że się od nich wyprowadza, nie ma zamiaru
stać się kolejnym panem Lutynią, jak jej ojciec, co musi trzymać twarz, 
znieobecnieć
we własnym domu, żeby utrzymać w nim spokój. Tego się Kasia nie spodziewała.
Była przekonana, że jej wybraniec, ten najzdolniejszy w szkole matematyk i 
fizyk,
błyskotliwiec i prawdomówca, wymyka się z jej rąk. Doszła natychmiast do
przekonania, że incydent z nabożeństwem niedzielnym był tylko wymówką, tynk
byłby z pewnością spadł niezależnie od trzaśnięcia drzwiami, bo pokój kiedyś 
został
zalany przez sąsiadów z góry, doszła do wniosku, że zbyt długo trzyma Doriana z
dala od własnej cnoty i następnej nocy (zapewne z przyzwoleniem pani matki)
wsunęła mu się pod kołdrę, przynosząc w darze swój bezcenny, jedyny w swoim
rodzaju skarb. Uczyniła to w sposób tak naturalny, tak absolutnie wyzbyta bodaj
cienia lęku, nie grając przy tym niczego, jakby robiła to już po raz trzydziesty
siódmy w tym sezonie.
Za ścianą była sypialnia matki, sytuacja zupełnie klarowna. I znowu: gdyby nie
pojawiła się Ewa B., gdyby jego zapały nie wędrowały już innymi krętymi 
ścieżkami
– zapewne rozum nie wszedłby w szranki i nie ustawiał swego podwładnego: nie
rusz jej, jeżeli ruszysz – przepadłeś, będzie się za tobą tak długo włóczyć, aż 
jej (im)
ulegniesz i zginiesz dla świata... Nie ruszył jej więc, nawet nie położył dłoni 
na jej
ciałku, choć na to czekała, żeby mu pomóc. Była zupełnie jego zachowaniem
strona 30
zdumiona. Żeby chłopak nie pakował łapy między nogi dziewczynie, która mu
wlazła do łóżka – to już musiałby by być nie chłopak ale jakieś bezcielesne
monstrum, jakiś, diabli wiedzą, eunuch, impotent albo co... Kasia wiedziała o
mężczyznach wszystko, najpierw od starszej siostry, potem od koleżanek, potem od
matki, wreszcie od samej siebie, bo przecież było oczywiste, że się do niej 
musieli
dobierać. Pozwalała im na wiele, uwielbiała się z nimi całować, przepadała za
dłońmi miętoszącymi jej piersi (a one stale jej rosły jeszcze), lubiła dreszcze
rozchodzące się z wnętrza ud przy dotyku ich dłoni, pozwalała się czasem pieścić 
ich
palcom po tym miejscu malutkim, które potrafi dostarczyć tyle niesamowitych
rozanieleń, znała z dotyku własnej dłoni ich stężenia i pulsowania, była 
zupełnie
gotowa psychicznie do podjęcia współżycia z mężczyzną, ale ponieważ koleżanki
dawały liczne przykłady rozpadu związków po „oddaniu się” chłopcom, ponieważ
pani matka mówiła to samo: póki cię nie dostanie, póty torbę będzie za tobą 
nosił...
Dorian Bechczyc nosił torbę nie za nią, ale obok niej. Za nią chodził jakiś 
szpicel,
ale na litość boską, co mogła chcieć policja polityczna od pary licealistów? Po
dłuższym takim jego asystowaniu każdemu ich spacerowi Kasia posłała Doriana,
żeby go spytał, o co mu chodzi. Dorian odszedł ku tamtemu z pewnymi oporami i
może nawet nie bez pewnego lęku, ale dzielnie. Okazało się, że mężczyzna ten 
jest
kimś godnym uwagi. Wysoki, bardzo przystojny, o ciemnym, sinym zaroście (jak
Roman S.), lat zapewne niespełna trzydziestu. Oczy miał wielkie i przepełnione
dobrocią, emanował z nich wewnętrzny spokój i zdecydowanie na coś, czego nie
zdradzał zapewne nawet przed samym sobą. Było w nim coś z dobrego fornala. „O
co chodzi?” spytał Dorian. Tamten nie odpowiedział od razu, można było odnieść
wrażenie że nie odpowie. Ale po upływie minuty, bardzo to była długa minuta,
odpowiedział jednak: – O to, co tobie. – I wszystko było jasne. Powiedział Kasi, 
że
tamten facet jest zainteresowany nią, że zapewne śmiertelnie się w niej zakochał 
i nie
potrafi tracić jej z oczu, nawet wtedy, kiedy ona spaceruje ze swoim oficjalnym
narzeczonym. Jako jej oficjalny narzeczony, Dorian poczuł się gówniarzem. Nie
dorastał do tamtego niczym, jako mężczyzna. Tamten był dojrzały, on zupełnie 
nie.
Tamten był męski, on całkiem przeciwnie, jeżeli męskość oceniać kryteriami
zewnętrznymi. Nie wiadomo kim był tamten z zawodu, wyglądał na solidnego
fachowca dowolnej specjalności, gdy Kasia chciała zostać przecież artystką, a
artystka powinna mieć u swego boku kogoś odpowiedniego. Dorian Bechczyc wydał
się wszystkim trzem paniom Lutyniom kandydatem dość odpowiednim, ponieważ
mówiono o nim, że taki zdolny, więc kariera przed nim, a że sumienny i pracowity 
to
mogły stwierdzić naocznie. Nie szlajał się z koleżkami, na wódkę chadzał rzadko,
prawie nie palił, co jak na te czasy było wcale miłe i wyróżniające in plus. No, 
poza
tym wykazywał niezwykle gorące uczucia dla Kasi. Pani matka przyuważyła, jak
któregoś wieczoru czyścił jej pantofelki w przedpokoju, jak je potem ślicznie
postawił i na koniec jeden z nich pocałował w czubek. To prawda. Nie wiedział, 
że
jest widziany. Pantofelki Kasi rozczulały go jak jej głosik, ponieważ były 
malutkie,
zawsze zakurzone i zdzierane równo, bo Kasia stawiała kroki jak pod linijkę, 
albo
poziomicę. Był w Kasi naprawdę zakochany.
strona 31
Dlatego przyjęła jego oziębłość w łóżku jak policzek. Poczuła się obrażona,
szczerze obrażona w swojej dziewiczej dumie. Czegoś podobnego w ogóle nie
umiałaby sobie wyobrazić.
Myślała o mężczyźnie od dawna, wiedziała jak się to robi, bo kiedyś podpatrzyła
siostrę z jej mężem, było to dość osobliwe, siostra zachowywała się pod nim, 
jakby
doznawała straszliwych tortur, jęczała, przewracała oczami, miotała się na
prześcieradle, a szwagier sapał, pocił się i coraz szybciej ruszał tyłkiem, nie, 
nie było
to wcale malownicze, ale jednak jakoś podniecające. Siostra zdawała się 
zaskoczona
jej pytaniem, czy to bardzo boli, to nie boli, to jest obezwładniająco 
rozkoszne. To
dlaczego tak przy tym cierpisz? Ja cierpię? spytała zdumiona Basia, bo nie miała
pojęcia, iż jej ochy i stęki i okrzyki można odbierać jak wyraz cierpienia. Ona 
to tak
silnie przeżywała, ponieważ to się tak przeżywa, zobaczysz. Kasia nałożyła na
wyjaśnienia siostry przyjemne doznania odbierane nawet od pieszczoty własnych
palców i mogła sobie wyobrazić rozkosze prawdziwego stosunku. Już się nań
nastawiała od dawna, już przyszła do łóżka oficjalnego narzeczonego, gotowa 
złożyć
mu ofiarę ze swoich tęsknot, a ten obrzydliwiec ani drgnie, powiada, że nie
skorzysta. Dlaczego, na Boga?
Dorian Bechczyc wsparł się na łokciu i rzekł:
– Po pierwsze dlatego, żebyś doniosła swój wianuszek do ołtarza. Po drugie
dlatego, że nie lubię, kiedy się trzaska drzwiami i nie uznaje, że mogę mieć coś
ważniejszego do zrobienia, niż pokazywanie się u twojego boku wśród twoich
parafian. Po trzecie...
Nie uwierzyła w ani jedno jego słowo ale na wszelki wypadek oświadczyła
solennie, podnosząc dwa paluszki w górę, a miała je wiotkie jak szczypiorki, że
nigdy, ale to nigdy już sobie na podobny wybryk nie pozwoli, przemyślała to i 
jest
jej bardzo przykro. Nie ma się prawa tak zachowywać, ale z drugiej strony 
przykro
jej także dlatego, że Dorian jest niewierzący, że nie będą mogli wychowywać 
dzieci
we wspólnym duchu...
– Nie będziemy wychowywać naszych dzieci w żadnym duchu – powiedział –
ponieważ nie będziemy mieć żadnych dzieci. A co do wiary: Byłem nawet
ministrantem, znam całą mszę łacińską na pamięć, modliłem się do Boga bardzo
szczerze i długo, ale nie mogę się dalej modlić w dymach kadzideł, przy 
dzwonkach
i słuchaniu tych nieprawdopodobnych bajęd... W dwudziestym wieku...
– Kocham cię – wyznała Kasia, obłapiając go i przytulając się doń całą długością
ciała. Nie chciała, nie mogła przegrać tak wysokiej stawki. Wyjść z łóżka 
pokonaną
– to nie do wyobrażenia... Kasia miała tak silnie rozbudowaną godność własną, że 
to
w ogóle nie wchodziło w rachubę. Przywarła doń bioderkiem tak, żeby mieć kontakt
z jego męskością, czuła, że ta męskość, owszem, jak to męskość, podnosi głowę i
gotuje się do natarcia w pożądanym kierunku. Ale męskość sobie, a rozum sobie,
męskość mogła stężeć w drążek o twardziźnie dębczaka, a rozum sobie z tego kpił,
owszem, nawet podrzucał ciału paskudne rozkosze odbierane z zadawania cierpień
osóbce do niedawna tak pożądanej. Gdyby mu się oddała wtedy, kiedy próbował ją
posiąść, byłoby po wszystkim, przypuszczalnie skrępowana przy ołtarzu moralność
kazałaby mu omijać, nawet i z westchnieniem bólu, zjawisko takie jak Ewa B., a i
ona zapewne, dowiedziawszy się o jego stanie cywilnym, patrzyłaby nań jak przez
strona 32
szkło. Poczuł się oszustem. Skrucha Kasi była szczera, jej ciało gorące i 
wiotkie i
jędrne i porywające, jej gotowość zupełna, ale wszystko to na nic, wiedział, że 
nie
ma prawa jej skrzywdzić robiąc to, czego tak bardzo pragnęła. Już się z nią 
żenić nie
chciał, a ulec porywowi jej nagle uwolnionych z zakazu zmysłów – znaczyło
postąpić jak świnia.
Kasia, nie doczekawszy się wzajemności w obłapkach, stygła z sekundy na
sekundę, podejrzenie, że Dorian może być impotentem odpadło, czuła jego
podniecenie wystarczająco namacalnie, pozostało jej więc tylko domniemanie, że
wszystkiemu winna jest matka, jej słoniowatość i rubaszność (to słownictwo,
przydupas, na przykład) i traktowanie ojca... „Nie będę taka jak matka, 
przysięgam
ci” szepnęła na koniec, czując, że i to do niego nie trafi. Stało się z nim od 
pewnego
czasu, bo nawet nie natychmiast po tamtej fatalnej niedzieli, coś, czego nie 
mogła
zrozumieć. Czuła się już tak bezpieczna. Mając osiemnasty rok i mieszkając pod
jednym dachem z narzeczonym, który całuje jej pantofelki, mogła czuć się
wypełniona całą nadzieją świata. Był przy tym na tyle delikatny, że nie nalegał 
na
współżycie, otrzymawszy odprawę, a na pieszczotki w dawnym stylu zawsze
zdarzały się okazje i Dorian pieścił Kasię dokładnie tak, jak to lubiła, 
doprowadzając
ją do granic orgazmu (poza jego granice doprowadzała się sama), choć pani matka
ostrzegała ją, żeby w niczym nie przesadzać, bo chłopak rozpalony i nie 
zaspokojony
pójdzie na dziwki i może się mu przytrafić coś paskudnego, nie mówiąc o tym, że
wpadnie w całości. Pani matka znała życie i swoje córki starała się tak 
wprowadzić
w jego tajniki, tak starannie opisać jego zasadzki i potrzaski, nie omijając 
powabów
zresztą, które kobieta musi umieć życiu wyrwać z pyska, że Kasia była niemal
wszystkiego świadoma. Oceniwszy, że Dorian jest podniecony ponad wszelkie
bezpieczne granice, spytała wprost:
– I co teraz poczniesz?
– Wstanę – powiedział – i poczytam sobie „Tygodnik Powszechny”. Jest to tak
nudna gazeta, że... – Kasia uderzyła w szloch. Szczery prawdziwy przekonujący
szloch. Nie było rady. Wyszedł z łóżka, zapalił światło i rzeczywiście sięgnął 
po
„Tygodnik Powszechny”. Cnota Kasi pozostała nienaruszona, narzeczeństwo
zerwane i trzeba się było wyprowadzać. Zupełnie w ciemno, ponieważ nie było
wtedy jeszcze żadnych sygnałów z kosmosu, że Ewa B. zechce bodaj oprzeć na nim
spojrzenie swoich chłodnych, wyniosłych oczu. Postępował jak szaleniec, ale nie
było w tym szaleństwa, było wyliczenie i postanowienie. Nie jest szaleńcem ten, 
kto
stawia wysokie cele i potem konsekwentnie ku nim zmierza, nie raniąc innych.
Najpierw doszedł do wniosku, że wiotka Kasia zamieniona w szafę, w hipopotama
jak jej matka – to byłaby dla obojga katastrofa, bo on, ze swoim estetycznym
poczuciem umiaru i harmonii z kimś tak zeszpeconym nie potrafił by żyć, nie
mówiąc o współżyciu, bo jakże się wciskać między podobne zwały sadła, i trwać
przy tym, kiedy chodzą po tym świecie zjawiska tak nieziemskie jak Ewa B.?
Wyidealizował sobie tę pannę, nie obejrzawszy jej zbyt dokładnie, patrzył na nią 
jak
przez matowe szkło, wyobrażał ją piękniejszą zapewne, niż była w istocie, ale 
któż
wytłumaczy podobnemu autodydakcie, że jest nieostrożny i zdradza samego siebie,
pomijając szczegóły istotne dla rachunku całości, i bez wiedzy o czymkolwiek, co
strona 33
się musiało wiązać z życiem tej kobiety. Ocenił ją wyłącznie poprzez wygląd
zewnętrzny i sposób bycia. A te były bezdyskusyjnie znakomite.
Uznawszy tedy Ewę B. za znakomitość i nakazawszy sobie zdobycie jej – sam się
wywyższył ponad nią, przekreślając w sobie na czas podboju samokrytycyzm oparty
na świadomości własnych niedoróbek. Obejrzawszy się w wielkim lustrze nago,
stwierdził, że brak mu nieco krzepy, że nie rozwinął mięśni, ale że jest jeszcze 
na to
czas, trzeba więc zacząć uprawiać jakieś przemyślane ćwiczenia, które rozbudują
jego klatkę piersiową, wzmocnią muskuły ramion, miał po temu zadatki, żeby się
przemienić w osiłka, bo kości były mocne, pierś szeroka, tyle że płaska (broń 
Boże
nie zapadła), nogi sprężyste... Sam się potem nabijał z siebie pobłażliwie, 
ćwicząc
podnoszenie, wyciskanie, podrzucanie sztang z rosnącymi ciężarami, bo czegoż to
się nie robi dla upragnionej kobiety, ale już wiedział, że robi to głównie dla 
siebie,
bo mu dokuczył jego słabeuszowski wygląd, gdy tylu kolegów miało wszystkie
mięśnie tak wspaniale rozbudowane, że grały w słońcu i w wodzie i porywały ku
sobie spojrzenia panien nawet, albo zwłaszcza wielce zintelektualizowanych, 
które
zapewniały, że w mężczyźnie interesuje je wyłącznie potencjał umysłu. Żaden tam
wygląd, żadne tam mięśnie, to może mieć lada tragarz czy furman, ale gdy im taki
tragarz znosił węgiel i grały mu plecy mięśniami i falowały pod rękawami 
muskuły,
zaczynał jeździć po nich dreszcz zupełnie samiczej żądzy znalezienia się w 
takich
obcęgach. Stara rzymska zasada mens sana in corpore sano, czy jakoś tak, 
pociągała
każdego myślącego młodzieńca, jeżeli nie był już przez to swoje nad–myślenie
zbytnio zdegenerowany, a są tacy, co to silny muskuł u mężczyzny mają za dowód
jego zbydlęcenia. Mieć mózg i mięśnie, oto zacny cel. Górować nad cherlakami
samymi fanaberiami mózgu – żadna satysfakcja, ponieważ to jest dane, tego się 
nie
zdobywa pracą, to jest dar natury, natomiast przerobienie cherlawego ciała w
kulturystę... Oczywiście, to jest do wykonania i to musi być wykonane. Nie aż 
tak,
żeby łamać podkowy, ale siła przecież nikomu ujmy nie przynosi...
Ćwiczył więc w sali gimnastycznej klubu „Chemika”, do siódmych potów, dwa
razy w tygodniu, resztę czasu przeznaczając na naukę i lektury obowiązkowe, lecz
nie znajdował w nich niemal niczego, co byłoby warte zapamiętania. Dydaktyzm
starej daty, propaganda nowego systemu, zupełne śmiecie w porównaniu z
pasjonującymi zagadnieniami matematyki, z jej polami figur płaskich, z jej 
kątami
połówkowymi, z jej potęgowaniem trójmianów, z jej funkcjami hiperbolicznymi,
sposobami obliczania łuku krzywej etc. etc... Przecież o wiele szlachetniej jest 
będąc
jakimś Taylorem wymyślić jakiś nieśmiertelny szereg, wymyślić jakiś wzór będąc
Gaussem czy Molleweidem, niż rymować te kompromitujące dytyramby na cześć
bezpieki czy Bieruta. Literaci budzili w nim wstręt, ich książki wciskane do 
lektur
szkolnych nazajutrz po wydaniu i nagrodzeniu przez to państwo nasłańców – 
budziły
w nim tylko niesmak, budziły wstręt, choć niektóre z nich były napisane zupełnie
sprawnie i jak na problematykę w nich zawartą usiłowały dość sprytnie kamuflować
narzucone przesłanie sztucznymi zazwyczaj komplikacjami losów ludzi
zaprogramowanych w referatach. Poszukiwanie „typowego” w literaturze to coś
zupełnie innego od typowości matematycznych. W matematyce różnica słowa burzy
cały układ, w literaturze to ledwie niuans. Czym innym jest parabola 
matematyczna,
czym innym poetycka, czym innym obie elipsy i hiperbole. Matematyka ma swoje
strona 34
wartości bezwzględne, literatura nie ma. Nie można zakwestionować wzoru Nepera,
można – dorobek całego Wiktora Hugo. Kto by powiedział, że Gauss jest geniuszem
niestety, byłby się ośmieszył. Przy Wiktorze Hugo to uchodzi byle durniowi. 
Dlatego
Dorian Bechczyc, człowiek o imieniu literackim, o nazwisku zupełnie niestosownym
w nowym systemie, znajdował pełny azyl we wzorach i liczbach nawet
niecałkowitych, resztę traktując jako obowiązkowe serwituty. Wyprowadzenie się z
domu Lutyniów do wspólnego pokoju z Knappem i Koguckim uznał za rodzaj
uwolnienia z gorsetu sytuacji coraz bardziej dwuznacznej i nieznośnej. Długo nie
zdradzał kolegom powodu swojej wyprowadzki, utrzymywał, że Kasia jest jeszcze
aktualna, a wyniósł się ze względu na dziecko, jakie się tam zalęgło i wrzeszczy 
nie
do wytrzymania po nocach, jak to niemowlę. Uwierzyli, bo czemuż mieli nie
wierzyć, widywali go przecież z wózkiem, wyglądał pociesznie. Najzabawniejszy
był zaś w czasie mocowania się z ciężarami, kiedy ręce robiły jedno a wargi, 
zamiast
stosownie sapać, wyrzucały z siebie jakiś kolejny wzór Carnota albo Delambra. 
Dla
nich była to czarna magia, Bechczyc wyprzedzał kurs liceum o pięć długości, był 
na
tyle cywilizowany, że nigdy się z tym podczas lekcji nie wydawał, nigdy nie
komentował cudzych błędów, a magister Torn, dyrektor i matematyk, początkowo
zaniepokojony możliwością własnej w jakiejś dziedzinie niekompetencji
(matematyka jest oceanem możliwości nieskończenie wielkim), którą Bechczyc–
uczeń mógłby wyłowić wobec klasy, uspokoił się gdy nic podobnego nie zaszło,
kiedy celowo popełnił pewien chytry błąd w jednym z wzorów na dwusieczne kątów
w trójkącie. Błąd był jaskrawy ale tylko dla kogoś, kto wiedział w czym rzecz.
Olbrzymia większość uczniów nigdy by na to nie wpadła, ponieważ wzór był
tasiemcowy a uwaga klasy nigdy nie była aż tak rozciągliwa. Bechczyc go 
zauważył,
magister Torn spojrzał nań niby przelotnie, dość jednak uważnie, żeby złowić
króciutkie przymrużenie oka, po czym natychmiast powiedział, przy całej klasie:
– Pan Bechczyc jest geniusz, jak Gauss..
Klasa nie zrozumiała. Bechczyc siedział w ostatniej ławie i nikt nie mógł
zauważyć wymiany spojrzeń między nim i nauczycielem. Że był matematykiem
szalenie błyskotliwym, o tym wiedziano, wierząc niejako na kredyt, ponieważ nikt
tego, na dobrą sprawę, nie sprawdził.
– Popełniłem błąd w tym równaniu – powiedział magister Torn. – Czy ktoś w
klasie widzi go? – Klasa milczała. Nikt, naturalnie, nie widział błędu, ponieważ
nawet jego zauważenie nie miało dla życia żadnego znaczenia. – Pan Bechczyc
zauważył, zaraz go nam pokaże...
Dorian B. wstał z ławy z ociąganiem. Wszystkie niemal oczy klasy wiodły go do
tablicy, wyjąwszy oczy nie skrywających zawiści zawistników między zdolnymi
matematykami, a takich w klasie kilku jednak było. Ale różnica między nimi taka,
jak pomiędzy szachowym arcymistrzem a zwycięzcą turnieju krajowego. To drugie
także przynosi sławę i zaszczyt, ale.. Bechczyc idąc patrzył w szkła okularów
magistra Torna, intuicyjnie domyślał się, że ów rzucił mu wyzwanie, że zagrał va
banque, licząc, że „oko” puszczone przez Doriana B. jest okiem szulerskim, że
niczego nie wypatrzył, ponieważ mógł – stać go było na to – w ogóle nie śledzić
tego, co Torn wypisywał na tablicy. Przyznawszy, że popełnił błąd i że uczynił 
to
celowo, dla sprawdzenia uwagi klasy – Torn postąpił rozważnie i z punktu 
widzenia
strona 35
dydaktyki bezbłędnie. Teraz miała nastąpić konfrontacja jego wyzwania z „okiem”
ucznia, który sobie mógł na nie pozwolić tylko dlatego, że już miał reputację
partnera.
Lekcja była nieco na wyrost, obliczona właśnie na lepszych w klasie
matematyków zamierzających kierować się na studia techniczne lub wprost na
matematykę teoretyczną, jak Dorian B., ponieważ magister Torn pragnął w szkole
uchodzić za człowieka i nauczyciela niekonwencjonalnego w konwencjonalnym
układzie sił w szkole. Matematyka jest nauką apolityczną, można sobie w niej
pozwolić na wiele lub wszystko, naturalnie, nie zatrącając o niebezpieczne kanty
ideologii, która uznała oficjalnie na przykład cybernetykę za imperialistycznego
trojańskiego konia, za szalbierstwo niegodne światłych umysłów, tak jak religia.
Bechczyc pasjonował się właśnie cybernetyką i Torn także, obaj się na jej temat
kiedyś zgadali i doszli do porozumienia, że cybernetyka daje nieograniczone pole 
do
popisu gry wyobraźni. Mimo to, a może właśnie dlatego, a rzecz to przecież nader
ludzka, Torn mógł chować w duszy pragnienie wykazania klasie, że znakomity
uczeń Dorian B., nie dorównuje magistrowi Kazimierzowi Tornowi. Tak być
powinno. Czekał teraz magister Torn na wynik swego eksperymentu. Dorian B.
podszedł do tablicy, wziął kredę i zamienił we wzorze minus w mianowniku (było
tam b–e) na plus, raz tylko machnąwszy kredą.
Torn klasnął w dłonie.
– Widzicie państwo, jednym ruchem kredy pan Bechczyc wykazał, że jest
matematykiem, jedną pionową kreską postawioną we właściwym miejscu.
Nie wiedział Dorian B., że po tej lekcji zaczęto go nazywać Kreska, co 
przylegało
także do jego wielce wydłużonej postaci.
Wyrastanie ponad żywopłot jest zawsze niebezpieczne, ponieważ po to istnieją
nożyce, żeby żywopłoty równać, przycinając wystające witki. Incydent z kreską na
minusie we wzorze Torna sprawił, że wokół Bechczyca zaczęła się robić próżnia.
Zauważył, że żadnemu niemal z kolegów, nie mówiąc o koleżankach, do głowy nie
przyjdzie, że traktował swój talent często jako wielką niewygodę między ludźmi, 
że
wolałby być przeciętniakiem właśnie dlatego, żeby czuć się między nimi
swobodniej. Oni zaś mieli swoje wyobrażenia i nie było sposobu, by je odmienić.
Ponieważ wykrył między sobą i nimi szklaną, zimną szybę – przestał zabiegać o
czyjąkolwiek przyjaźń, zajął się swoimi sprawami, dzieląc tylko skrajem własnych
zainteresowań z Koguckim i Knappem, którzy mieli prawo do osobności i dystansu
wobec jego spraw i Dorian B. nie miał zamiaru nigdy przekraczać wyznaczonej
między nimi, zaczarowanej kreski. Żyli obok siebie w niemal przykładnej 
symbiozie,
nie naruszając ani żadnego z licznych tabu kolegów, ani doznając przykrości z 
ich
strony. Było to zapewne zjawisko dość nietypowe, mieli różne charaktery, inne
życiorysy, wywodzili się z nie stykających się ze sobą środowisk, posługiwali
innymi skalami wartości, a mimo to, albo właśnie dlatego można było uznać ich za
przykład koleżeństwa wzorowego. Żaden nie mógł drugiemu i trzeciemu zazdrościć
niczego, ponieważ każdy miał satysfakcje z siebie własne. Knapp był niewątpliwym
kandydatem na rzeźbiarza, świat widział jako zespół brył, wszystko było dlań 
bryłą
do obrobienia; Kogucki był jeszcze nieopierzony, miotał się między
przeciwieństwami: tu pociągał go, jak powiadał, patos wielkiej odbudowy, tam
strona 36
widział zgrozę jej nadzorców. Bechczyc patrzył nań z przyjaźnią tym 
zrozumialszą,
że znajdował się w sytuacji bardzo, w wielu miejscach, podobnej. Jego ojciec
przepadł w Sowietach, ojciec Koguckiego przeszedł przez łagry do Szkocji i tam
ugrzązł, wisząc nad głowami synów niczym gradowa chmura. Obaj wywodzili się z
rodzin kiedyś szlacheckich, potem wysadzonych z siodła przez bieg rzeczy
(Powstanie Styczniowe zakończyło proces ich degradacji), potem dorabiających się
pozycji od nowa. Ojciec Koguckiego został adwokatem i w wojsku doszedł do
stopnia rotmistrza, ojciec Bechczyca jedynie dochodził do wielkich pieniędzy, 
które
natychmiast trwonił. Jeżeli wpadł w łapy Rosjan, to z pewnością po setkach na 
niego
skarg miejscowych chłopów. Kogucki był typem entuzjasty, musiał mieć w rękach
drzewce jakiegoś sztandaru, pociągała go władza jako władza, a że znalazła się w
rękach komunistów – widać takie było przeznaczenie, a nie można istnieć wbrew
przeznaczeniu. Na olbrzymich stepach Kazachstanu widział, jako chłopiec, nędzę i
dobroć ludzkich serc, okrucieństwo i godność, nienawiść i współczucie, nie 
wywiózł
z Sowietów jednoznacznie odpychających go od komunizmu wspomnień. Bechczyc
usiłował tłumaczyć los tej części Europy po swojemu, jako wypadkową liczb
zespolonych, a walkę z nią za stawianie na liczby urojone. Wszyscy trzej 
należeli do
pokolenia, którego doświadczeniami można by obdzielić dziesięć pokoleń żyjących
w czasach zastoju i pokoju, ale kiedyż był czas na dziesięć pokoleń?.
W tym kraju powtarza się pewne fatum niemal w każdym pokoleniu na nowo.
Wojny tatarskie, wojny tureckie, wojny kozackie, wojny szwedzkie, wojny
niemieckie, wojny rosyjskie, jedno powstanie, drugie powstanie, trzecie 
powstanie,
czwarte powstanie. Kto by miał powstawać teraz? I z nadzieją na co? Jeszcze tylu 
nie
wróciło z dalekich zesłań, tylu nigdy nie wróci nawet w postaci prochów, że
zeskaliła ich wieczna zmarzlina, że ich rozszarpały polarne lisy i rozniosły ich 
kości
po niezmiernej pustaci tamtej nieludzkiej ziemi... Trzeba żyć, trzeba się starać 
żyć
godnie, nie depcząc innych i nie dając się zadeptać innym. To był program 
optimum.
Ewa B. także należała do programu optimum, im bardziej zdawała się niedostępna,
tym bardziej pociągająca. Oddychał nią i natychmiast starał się sobie 
wytłumaczyć,
że postępuje jak byle sztubak, że traci głowę w pełnej świadomości tego 
głupstwa,
bo przecież wiadomo wszystkim od zawsze, że to jest stan zaczadzenia, który mija 
i
potem są same kłopoty. Tyle, że ta trzeźwa przestroga nie chce się mieć nijak do
potrzeb młodego cielska opinającego marzycielską duszę a marzycielską wbrew
znanym jej prawidłom tego świata. Nie był naiwnym durniem, to niemal pewna, ale
postanowił zostać naiwnym marzycielem, żeby coś w tym fatum własnego losu
przełamać. Kiedy spostrzegł, że nie rozmawia już z Romanem S., że się tylko
uprzejmie mijają, kłaniając się przyjaźnie, doszedł do wniosku, że między nią a
światem mężczyzn musi sterczeć jakaś nieprzenikliwa bariera. To go tym bardziej
zaintrygowało. Roman S. wodził za nią szklanymi oczyma, z widocznym w nich
cierpieniem, więc w czasie którejś pauzy Bechczyc podszedł doń i spytał „co się
stało?”, dopełniając pytanie oczyma: patrzył na plecy Ewy B. rozmawiającej o 
czymś
z magistrem Kaługą. Musiał mieć u nich lekcję i ona coś mu tłumaczyła. Kaługa
wciągał brzuch, trzymał pod pachą dziennik, był elegancki tak nieskazitelnie, 
jak
bywają eleganccy wczorajsi fornale, dziś awansowani na wojewodów i dyrektorów.
Roman S. Nie przyjął pytania.
strona 37
– Jak to kolega robi – spytał w zamian – że cyfry i liczby nabierają takiego 
życia i
znaczenia? Przecież są bez treści...
Dorian B. nie zamierzał podejmować decyzji na temat liczb i cyfr a Roman S. na
temat Ewy B., przeto rozstali się już bez wzajemnego kłopotania beznadziejną
rozmową. Magister Kaługa patrzył na Ewę B. oczyma mężczyzny oczarowanego i z
taką nadzieją w oczach, że to biło z nich jak łuna. Oboje stanowili kontrast w 
tłumie
ludzi odzianych raczej bez troski o cokolwiek mającego styczność z dobrym
smakiem albo nawet zwykłą troską o schludność. Jednym słowem ci dwoje pasowali
do siebie wyglądem i nic dziwnego, że musiało ich ku sobie pociągnąć. Dorian B. 
nie
lubił magistra Kaługi z paru przyczyn ogólniejszej natury, teraz doszła jeszcze 
złość
na jego spojrzenie, i tak jawnie krzyczące „dziewczyno, jakże bym cię nosił, 
jakże
bym kołysał...” choć wielce to nieprawdopodobne, ponieważ Ewa B. była kobietą
raczej ciężką i ani magister Kaługa ani Dorian B. nosić jej na rękach raczej nie
mogli, a kołysać, o tak, kołysać owszem...
Dorian B. oparł się o parapet dwa metry za plecami Ewy B. i wpatrywał w jej
kark tak intensywnie, że w pewnej chwili musiała się obejrzeć. Być może zresztą
kazał się jej obejrzeć nagle przygaszony wzrok magistra Kaługi, który nie 
polubił
patrzenia Doriana B. na biały kark Ewy B., co przyszło mu tym łatwiej, że nie 
lubił
go w ogóle, przez tę wiecznie świecącą w jego oczach ironię, która zdawała się
wyśmiewać każde wypowiedziane przezeń słowo.
Oczy Ewy B. były zimne, spojrzała na Doriana B., tak przelotnie, jak się patrzy 
w
przelocie na zardzewiałą puszkę po konserwie czy na ślad podciekający wodą. Ewa
B. po prostu nie zatrzymała na nim nawet jednej rzęsy, wróciła do poprzedniej
pozycji i kiedy magister Kaługa, spojrzawszy na zegarek (musiał go przedtem
odsłonić prawą dłonią z dużym złotym sygnetem na serdecznym palcu: był to płaski
złoty zegarek ukryty pod nieskazitelnie białym, usztywnionym mankietem koszuli)
ujął Ewę pod łokieć i ona ruszyła z nim ku schodom w sposób tak naturalny, jakby
się już prowadzali razem wielekroć. Magister Kaługa nie potrafił ukryć 
szczęścia,
promieniał. W oczach Doriana B. zagnieździł się cień. Ewa B. zamieniała się 
powoli
w górę lodową, w Mont Blanc zimą, a on nie posiadał na własność nawet składanej
drabiny tej elegancji, jaką promieniał magister Kaługa, ani tej mrocznej 
męskości
,jakiej zazdrościł Romanowi S., ani niczego, co by go mogło w jej oczach 
wyróżnić.
Im była dalsza, tym wścieklej się na nią „zawzinał”, jak mawiała babka Kotlicka, 
u
której czas pewien przemieszkiwał, narażony na ataki pani Żebrowskiej, żony
pewnego pisarza, która nabrała nań apetytu i usiłowała go (apetyt) gasić nie
przebierając w środkach... (któregoś ranka spostrzegł w swojej pościeli jej 
zabłocone
pantofle: przyszła w nocy tak złakniona, że zapomniała je zdjąć).
Ewa B. miała oszałamiająco piękne nogi. Któryś z koleżków powiedział, patrząc
na nie: „takie nogi i beczka kapusty i można przezimować każdy Sybir...” 
Trywiał.
Dotknięty jej niewidzącym go spojrzeniem usiłował perswadować sobie tę kobietę
sposobem, zdawało się, zawsze skutecznym: „tyle ich jest na świecie, dokąd ci
spieszno, bałwanie i co ci po takiej tafli...” Można sobie tłumaczyć. Brała go 
swoją
wyniosłością, stawała się zadaniem do rozwiązania. Trzeba było znaleźć wzór, 
wzór
na nią, i rozłożyć. Będzie to Wzór Bechczyca, a potem niech wali się świat.
strona 38
Bywają takie manie... Szukał, szukał, wreszcie uznał, że nigdy nie znajdzie,
przeto doszedł do wniosku, że to także wzór. Podszedł więc do niej któregoś dnia
najbezczelniej w świecie, a miał do tego prawo, jak każdy uczeń tej szkoły ma 
prawo
podejść do każdej i każdego pod byle pretekstem albo i bez pretekstu i zagadnął
obcesem:
– Szukałem na panią wzoru i nie znalazłem. Jest pani zadaniem, które muszę
rozwiązać...
Popatrzyła nań z zaskoczonym sobą zdumieniem. Nikt jeszcze tak się do niej nie
odezwał. Wiedziała już, że ma w sobie coś, co mężczyzn trzyma na dystans, choć 
ich
przyciąga jak magnes, korzystała z tego, bo to zapewniało jej spokój, a 
nienawidziła
sytuacji trywialnych, w jakich przychodziło jej bywać bez własnej winy i woli. 
Żyjąc
w tej szkole cztery dni w tygodniu musi się słyszeć opinie o różnych skupionych 
tu
ludziach, więc i ona słyszała o nim, jako o wyjątkowo uzdolnionym matematyku,
który się męczy nawet z gramatyką, niezdolny odróżnić przydawki od przysłówka i
podmiotu od orzeczenia, bo nie widzi w tym żadnego sensu. Ona odwrotnie, z
gramatyką kłopotów nie miała, ale cosinusy i tangensy stanowiły dla niej czarną
magię.
– Po co panu wzór na mnie? – spytała, odzyskawszy równowagę.
– Bo pani zostanie moją żoną...
Zaśmiała się nagle, serdecznie, szczerze, tak głośno, że wszyscy się ku niej
obejrzeli. Nikt nigdy nie widział jej śmiejącej się, a to był wybuch śmiechu,
eksplozja śmiechu, salwa śmiechu tak wesołego, że Dorian B. poczuł się gorzej, 
niż
spoliczkowany. Oczywiście, spodziewał się ostrej odprawy, ale żeby aż takiej?
Odczekał, aż przestanie. Urwała śmiech nagle, tak jak nim wybuchła.
– No wie kolega! – powiedziała głosem jeszcze wibrującym z rozbawienia – ale
mnie pan uraczył! Słychać w szkole, że ma pan przewrócone w głowie... Mieć mleko
pod nosem, mieć z kimś dziecko i takie banialuki...
– Jakie dziecko? Z kim? – wypalił, zdając sobie po kolei sprawę, że o nim
słyszała, że być może ją interesował, że wie nawet, iż chadzał z niemowlakiem w
wózku, więc ma dziecko... Teraz roześmiał się on. Dobra nasza, jest temat!
– Otóż dziecko urodziła innemu panu siostra pewnej dziewczyny, którą
porzuciłem dla pani – wypalił.
To ją musiało jeżeli nie oszołomić (nie była z gatunku łatwych do oszołomień) to
zastanowić. Poczęła mu się przyglądać. Był zabawny w tej swojej pętackiej
bezczelności i pewności siebie, jeżeli przez tę pewność siebie nie zabijał w 
sobie
wrodzonego tchórzostwa, bo i to przecież bywa.
– Wiesz co, kolego – powiedziała Ewa B., patrząc w szybę z własnym w niej
wizerunkiem (pół okna było otwarte do wewnątrz korytarza) to bardzo oryginalny
sposób podrywania kobiet. Ale ja nie jestem do poderwania. Zajmij się kimś
odpowiedniejszym. Jest tu ich tyle i chętnych... – powiała dłonią w stronę tłumu
kłębiących się w korytarzu uczennic i uczniów tej dziwnej szkoły dorosłych 
ludzi. –
Nie mam czasu na dowcipy... – I odeszła krokiem łani.
– Czymeś ją tak rozbawił? – spytał Kogucki, od pewnej chwili obserwujący
Doriana i Ewę.
– Zapraszam cię na nasze wesele – rzucił Dorian B. i ruszył do klasy.
strona 39
Zaczekał na nią po lekcjach, nie zdawała się tym zaskoczona. Musiała wyczuć, że
z tym facetem nie pójdzie jej tak łatwo jak z Romanem S., który się jej podobał 
jako
mężczyzna, ale musiał odpaść, ponieważ był od niej młodszy, o dwa lata. Wyglądał
poważniej, na dwadzieścia parę, ale doświadczenie zbiorowe ludzkości doradzało
unikanie związków z młodszymi mężczyznami. To teraz może i bez znaczenia, ale
kiedyś musi się fatalnie odbić. Była ciekawa, co ma jej do powiedzenia ten
nieżyciowy matematyk o aparycji maturzysty z normalnej szkoły dla młodzieży.
– Jest tak – zaczął bez wstępów – że ja zupełnie do pani nie pasuję. A mimo to
pani zostanie moją żoną, jak powiedziałem.
– Dobrze – odparła Ewa B. – wal dalej, kolego, tylko się nie powtarzaj, bo
nudzisz.
– Nie ma w pani za grosz romantyzmu – powiedział Dorian B. – A ja właśnie
mam do zaoferowania czysty romantyzm: mam jedne pantofle, jedną parę butów z
cholewami, jedną wyjściową koszulę i jeden garnitur, który sobie sprawiłem na 
ślub
kosztem wielu wyrzeczeń, bo kosztował pięć moich miesięcznych zarobków.
Zarabiam sześćset złotych miesięcznie, metr tej wełny kosztował sześćset
czterdzieści, a na mnie wychodzi trzy metry dziesięć centymetrów. Do tego 
dodatki
plus krawiec...
– Kiedy zarabia się sześćset złotych, kupuje się gotowe ubrania z czterdziestki 
–
powiedziała trzeźwo Ewa B.
– Tak zawsze mówią ludzie dobrze sytuowani. Mieszkam we wspólnym pokoju z
dwoma kolegami, nie spodziewam się znikąd spadku i całą nadzieję lokuję w 
pani...
jasne?
Uśmiechnął się swoimi rzadkimi zębami i był w tym naprawdę, tak to odebrała,
rozbrajający. Mówił banialuki, ale sympatycznie. Nigdy jeszcze chyba żaden
kawaler nie oświadczał się tak pannie: żeby to oświadczał się, on oświadczał, że 
ona
zostanie jego żoną, nie pytając w ogóle o zgodę, jakby odpowiedź negatywna nie
wchodziła w rachubę.
– Zabawny jesteś – powiedziała. – Ale to nawet miłe, bo takie inne. Dotychczas
brali mnie na auto, na willę, na urlop w Karpaczu, na obietnicę mieszkania, 
nigdy
jeszcze na jedną parę butów z cholewami i dług do spłacenia za ślubny garnitur 
wart
pięciu miesięcznych zarobków... – Zaśmiała się cichutko, rozbawiona. Był
rzeczywiście tak doskonale inny od wszystkich, którzy się do niej zalecali, że
poczuła doń koleżeńską sympatię. – Możemy się zaprzyjaźnić – powiedziała – ale
nic poza tym. Mam znajomych, możesz przyjść w najbliższą sobotę, będzie herbata 
z
ciastkami. Kto chce pić co innego, musi przynieść ze sobą. Ja także zarabiam
sześćset złotych...
Spojrzał na jej suknie.
– To kłamstwo polityczne – powiedziała Ewa B. – to są paczki amerykańskie.
Dostaję stare łaszki, przerabiam je i noszę.
– Trzeba przyznać, że nosi je pani w taki sposób, że powinny się czuć
zaszczycone razem z całą Ameryką, która je wyprodukowała, zużyła i przysłała do
Polski...
strona 40
– Bez przesady – odparła z uśmiechem. Szła obok niego krokiem drobnym, na
jaki pozwalała wąska spódnica, ale nie drobiła sztucznie, jak to czynią niektóre
kokotki udające japońskie gejsze, jej krok był naturalnie krótki ale pewny.
– Wyobraziłem sobie panią u boku jakiegoś przedwojennego pułkownika...
Trafił. Ona także wyobrażała sobie siebie wyłącznie u boku jakiegoś
przedwojennego pułkownika, pod warunkiem że to byłoby przed wojną, w tamtych
warunkach, jeszcze przy istnieniu dworków i pałacyków myśliwskich, wolantów i
karoc, jakimi zajeżdżało się do kościołów, linijek na polowania... Wiedziała
doskonale, że umieszczano ją powszechnie w tamtym czasie, i jeszcze doskonalej, 
że
tamten czas się skończył a dokoła zapanowała pustka, szarzyzna i lęk o jutro. 
Była
zgrabna i piękna i wszystko, co jej pozostało, to podkreślać własną figurę i 
urodę na
pohybel wszystkiemu, co się wiązało ze światem dzisiejszym. Ostatecznie nikt nie
ma prawa zabronić kobiecie być piękną i nosić się godnie. A ten smarkacz po
pierwsze ma gust, po drugie wie, w jakiej oprawie byłoby jej najlepiej, choć po
trzecie ma czelność... Nie, on przecież nie jest bezczelny, on po prostu 
żartuje.
Podoba mu się Ewa B., jak wszystkim, może sobie tam i skrycie o niej marzyć, ale
przecież nie mówi poważnie, że się z nią ożeni, znowu po pierwsze dlatego, że 
nie
ma najmniejszych u niej szans. Ale jako kolega szkolny może być wcale 
atrakcyjny,
o wiele ciekawszy od reszty, dosyć płaskiej i banalnej w swoich trywialnościach 
i
zupełnym braku pomysłów na ubarwienie spotkań bodaj jakimiś ciekawymi
opowieściami. W łóżku Ewy B. nie był żaden z nich, tym więcej mężczyzn łączyły z
nią (parzyły) ludzkie języki. Już jej to dopiekło, ale przecież nie można żyć 
życiem
eremitki. W obszernym pokoju wynajętym w wilii zajmowanej przez rodzinę
naczelnika miejscowego więzienia (co za ludzie! tego się nie da opisać...)
przyjmowała czasem znajomych, nigdy jednak w pojedynkę.
Koleżanki, owszem, czasem wpadały na pogawędki osobno, ale mężczyźni nigdy.
Mimo to dochodziły do niej słuchy, że jest zbyt swobodna w obyczajach, 
ponieważ...
i tak dalej. A ten gołowąs powiada, że widziałby ją u boku przedwojennego
pułkownika. Oczywiście.
– Powinien być od pani starszy o lat dwanaście, piętnaście – ciągnął Dorian B.
– Zgadłeś – przyznała Ewa B.
– Dlatego, żeby wyjść za mnie, musisz wytężyć wyobraźnię – palnął znowu
znienacka z tej samej głupiej rury. – Ja także będę kiedyś starszy od ciebie o 
lat
piętnaście i będę wyglądał jak przedwojenny pułkownik. W ten sposób przedłużę
tamtość w tość i będziemy żyli długo i szczęśliwie, zarykując się ze śmiechu na
wspomnienie dzisiejszej naszej rozmowy...
Ewa B. słuchała go w rozbawieniu, które niepostrzeżenie przeszło w lęk, niejasny
lęk, niejasny lęk przed realnością usłyszanych od niego słów. Były tak 
idiotyczne, że
mogły się spełnić.
Stanęli przed piętrową willą z oszklonym gankiem.

– Tu mieszkam – powiedziała Ewa B. – Do widzenia więc, kawalerze, to jest
chciałam powiedzieć: kawalarzu...
– Nie mógłbym skorzystać z okazji i popatrzeć, jak pani mieszka?
Dlaczego nie mógłby. Przecież nie wchodzi w rachubę, nie ośmieli się na żaden
niestosowny gest, niech wejdzie, dostanie herbaty.
strona 41
– Proszę – skinęła na furtkę w stalowym ogrodzeniu.
Pokój był rzeczywiście bardzo obszerny, z osiem na pięć metrów, takie się kiedyś
budowało dla ludzi, których stać było na przestrzenie. Umeblowany najskromniej:
stół, półka z nielicznymi książkami, łóżko z mosiężnymi gałkami, cztery krzesła,
dwa fotele, szafa dwudrzwiowa z lustrem, kredens w tym samym stylu. Meble były
poniemieckie, willa była niemiecka, metraże też niemieckie, tylko lokatorka 
zupełnie
nie niemiecka. Podłogę pokrywały płyty zielonego linoleum i to było zimne. On by
je natychmiast zerwał, bo nic nie daje lepszej atmosfery niż nagie sosnowe 
deski.
Wnętrze tego pokoju zupełnie nie pasowało do jego lokatorki. Wyobrażał sobie,
że Ewa mieszka wśród filigranowych mebelków, koronkowych firanek i puszystych
dywanów, albo że tak powinna mieszkać. Surowość tego wnętrza kontrastowała z nią
tak bardzo, że aż westchnął.
– Herbaty? – spytała, kładąc na krześle teczkę ze szkolnymi książkami i
zeszytami.
Człowiek, pomyślał, czasem określa się jednym ustawieniem słowa, jeżeli nie
słowem samym. W tak postawionym pytaniu okazała się osobą oschłą, nie znoszącą
etykiety. Zwykła mieszczka, dobrze wychowana przez panią mamę, spytałaby: czego
się pan napije? herbaty, kawy? Wytłumaczyłaby natychmiast, że na przykład nie ma
w tej chwili żadnego innego napoju, wyłączywszy z pola widzenia alkohol, 
ponieważ
żadna solidna samotna kobieta nie proponuje mężczyźnie alkoholu, jeżeli nie ma
wobec niego intymniejszych zamiarów. W pytaniu „herbaty?” zawarła także, odczuł
to natychmiast i nawet z pewną przykrością, ocenę jego osoby. Kogoś, kogo darzy
się przyzwoitym szacunkiem, nie traktuje się tak stawianym pytaniem. Był 
naturalnie
prawie sztubakiem, ale tylko zewnętrznie, w sobie czuł się nieomal mężem w sile
wieku, ponieważ zdawał sobie sprawę z walki, jaką musi nieustannie toczyć jego
fatalna fizys i z jego niezawinioną psyche. Miał ochotę walnąć się na łóżko i 
położyć
obute nogi na jego (łóżka) metalowej (jakże się do diabła nazywa, te przody i 
tyły z
gałkami, w tym wypadku mosiężnymi) ramie? Ale sterczał na środku tego dość
olbrzymiego wnętrza i gapił się na wszystkie po kolei sprzęty, by wreszcie
zauważyć:
– Brak tu radia.
Istotnie, Ewa B. nie posiadała żadnego sprzętu produkującego dźwięki, a on, tak
się jakoś złożyło, przed tygodniem dostał ze związku zawodowego talon na radio
pionier w cenie 540 złotych i właśnie rozmyślał skąd je pożyczyć. Radia 
dostawało
się w formie nagrody, w dużym zaufaniu, że się nie będzie odbierać zakazanych
wrażych radiostacji. Dorian B. sam zachowywał się niekiedy jak radio Wolna
Europa, mimo to przydział otrzymał. Wyobraził sobie, że w tym wielkim pokoju
słuchało by się głosów z całego świata, leżąc obok tej wspaniałej kobiety, 
która,
rzecz niesłychana, nie działała nań jak reszta samic; nie wyobrażał jej sobie od 
razu
w sytuacjach niedwuznacznych a oczywistych, w ogóle nie wyobrażał sobie z nią
stosunku fizycznego. Wabiło go do niej coś zupełnie innego, czego nie potrafił 
sobie
do końca uzmysłowić. Była kobietą atrakcyjną, to jasne, to widzi każdy, z 
pewnością
niczego jej nie brakowało, a jednak nie promieniowała erotyzmem, nie odbierał 
jej
przynajmniej jako samicy. Nie było jej kilka minut, przejrzał skromniutki
księgozbiór. Coś Żeromskiego, coś Dołęgi–Mostowicza, coś Parandowskiego, jakiś
strona 42
nowy Gołubiew, Andrzejewski, żadne z tych nazwisk nie kazało mu zajrzeć między
okładki. Sięgnął tylko po Niebo w płomieniach, ze względu na intrygujący tytuł.
Wyszedł na korytarz w poszukiwaniu 00, trafił do kuchni. Ewa B. stała nad 
kuchnią
gazową w skupionym zamyśleniu. Uznał, że jest czymś mocno strapiona. Kuchnia
była wąska, długa z jednym wysokim oknem. Bezduszna. Widać było, że jest
traktowana czasowo, jak w hotelu robotniczym, czy w domu studenckim. Żadnych
oznak zadomowionej kobiety. Kilka talerzy, dwa garnki, patelnia, kilka 
filiżanek,
sitko do herbaty, durszlak do makaronu, młotek do bicia mięsa na kotlety, 
drewniana
stolnica, pojemniki na sól i mąkę, czyli wyłącznie to, co najbardziej niezbędne.
Poczuł żal, że ta rasowa, świetnie skonstruowana kobieta żyje tu jak mniszka.
Zachowywała się jakby jej tu nie było także przed wejściem Bechczyca. Stał w
uchylonych drzwiach i czekał, aż zagotuje się czajnik, albo ona zauważy jego
obecność. Być może zauważyła kątem oka, ale nie przeniosła spostrzeżenia na 
czułki
ciała. Czekał więc, aż zagotuje się czajnik. Było coś zaskakującego w tym
skupionym dyżurowaniu nad kuchenką. Mogłaby przecież wrócić do pokoju,
przynieść filiżanki, rozstawić talerzyki, przystawić krzesło, mogła, jednym 
słowem,
wykonać te wszystkie machinalne czynności, jakie się wykonuje podejmując gościa,
zwłaszcza po raz pierwszy, w swoim mieszkaniu. Ewa B. była nieruchoma i
zamyślona, jak rzeźba.
Czajnik począł wrzeć, odczekała chwilę, żeby się woda pogotowała kilka minut,
niektóre bakterie są tak oporne na temperaturę wrzenia, zalała imbryk i wtedy
dopiero zauważyła Bechczyca, albo zdecydowała się go zauważyć, jeżeli była
nastawiona na teatr.
– Ach, to pan... – powiedziała, nie kryjąc małej irytacji, co upewniło go, że 
nie
grała nad czajnikiem skupienia.
Pomógł jej w zaniesieniu filiżanek i talerzyków, Ewa B. poniosła imbryk i
czajnik. I cukiernicę, to znaczy puszkę po rybnej konserwie sowieckiej, czym
ostatecznie dawała dowód, że czuje się tu jak przelotny ptak. Najpewniej do 
matury,
a potem pojedzie gdzieś na studia. Spytał o to i otrzymał odpowiedź, że o 
studiach
nie ma chyba mowy, ponieważ odmówiła współpracy z UB, a oni potrafią
dotrzymywać słowa: nie – to nie. Gdyby mogła, poszłaby chyba na historię sztuki,
choć to takie abstrakcyjne w tych czasach zajęcie. Medycyna? Owszem, ale 
stosunki
tam są nie do wytrzymania. Masa hochsztaplerów z wojskowymi epoletami a bez
kwalifikacji... Poza tym, przy jej pochodzeniu, studia są niemal poza zasięgiem.
Mówiła o tym wszystkim tak zwyczajnie, jakby to był wykaz cen sukienek na
bazarze podczas paryskich sejlów. Była w niej rezygnacja, ale rezygnacja dumna.
Żadnych skarg, żadnych pomstowań. Coś się w tym kraju przekręciło, jest jak 
jest,
cóż począć.
Ujęła go tym bardzo. Nagle spadł z niej nimb lodowej góry, bajkowej modelki dla
wybranych, lub dla jedynego szczęściarza, który się jeszcze nie pojawił, ale 
jest w
drodze. Nie pytał o szczegóły, znał te praktyki policji politycznej, czuł jej 
macki
wszędzie, wiedział, że jest inwigilowany, że go obserwują, ponieważ wiedział, że 
nie
ustają w poszukiwaniu zdolnych a podatnych na ich perswazje...
Jako matematyk mógł być użyty w wielu służbach specjalnych, w służbie szyfrów
na przykład, jak ci wspaniali panowie, co złamali niemiecką enigmę, albo w roku
strona 43
1920 sowiecki szyfr frontowy, dzięki czemu Piłsudski mógł się wbić klinem między
ich armie i roznieść je znienacka.
Był przekonany, że pewnego dnia zostanie gdzieś zaproszony na małą czarną w
jakiejś kawiarence, przez nieznanych panów, którzy określą swój znak
rozpoznawczy. Czuł się już na zapas w pewnym sensie wyróżniony, ponieważ
wiedział z góry jak ich przyjmie i co im odpowie. Zakładał także, że nie zgłoszą 
się
nigdy, jeśli wezmą pod uwagę jeden tylko fakt: że jego ojciec przepadł w 
Sowietach,
że więc nigdy nie będzie zdolny do oddania się ich sprawie. Naturalnie nie 
musieli
wiedzieć, że mit ojca prysł już przed wielu laty, że rozbiła go matka, 
opowiadając o
ojcu zupełnie nieciekawe historie. Kochał go jako dziecko obserwujące inne 
dzieci
mające ojców, teraz wiedział, że ojciec w nim wygasł i że nawet nie potrafi 
wzniecać
w sobie nienawiści do tych, którzy go gdzieś kiedyś aresztowali i osadzili. Było 
to
uczucie stanowczo niegodne ujawnienia, bardzo brzydkie wydało by o nim samym
świadectwo, ale przecież ojciec porzucił go właściwie jeszcze przed jego
urodzeniem, nie interesował się nim prawie wcale. Domyślał się jednak, że dla
policji to może nie mieć znaczenia i miał nadzieję, że dadzą mu spokój. Byli 
obecnie
wszędzie, mieli swoich donosicieli w każdej grupie, w tych warunkach niemożliwa
była żadna konspiracja. Wiedzieli, że naród tak doskonale zakonspirowany podczas
okupacji, nadal ma wszystkie nici, żeby się wiązać przeciw nim i starali się 
rozbijać
każdą grupę, nie dopuszczać do powstania żadnej. Kolektywizowali naród jako
całość, rozbijając na osamotnione indywidua niezdolne do życia poza grupą, ale
grupą wzajemnego nadzoru. Żadne związki nieformalne istnieć nie miały prawa.
Musieli panować, a żeby panować – czuć się pewnie, a żeby czuć się pewnie –
musieli mieć wgląd we wszystko. Wgląd w to wszystko można mieć tylko wtedy,
kiedy się panuje nad jednostkami zdolnymi wejść wszędzie tam, gdzie można wejść
tylko drogą doboru naturalnego. Ewa B. mogłaby zapewne wejść w kręgi
niedostępne fornalom, Dorian B. zaś w kręgi niedostępne nikomu, poza ludźmi o
podobnych do jego własnych właściwościach umysłu.
Oboje więc należeli do swoistej elity in spe, elity przeznaczonej do rozbijania
rdzenia narodu.
Patrzył na Ewę B. i myślał w tych kategoriach o nich obojgu, zjawisko zapewne
niezbyt częste w innych miejscach globu, choć z całą pewnością nie wyjątkowe. 
Ewa
B. zaparzywszy herbatę sprawdziła, czy ta już doszła, rozlała do filiżanek 
(każda
inna), usiadła na krześle i skinąwszy dłonią prosiła, żeby usiadł także. Była w 
tym
wszystkim oficjalna, rozgniatała wszystko, co jej był nabełkotał swoim zaiste
oryginalnym stylem oświadczyn. Nie było w niej wdzięku Kasi (ani szaleństwa
Kasi), nie miała w sobie nic z przyciągającego ciepła Magdy, na którą 
wystarczyło
spojrzeć, żeby chcieć natychmiast być z nią w łóżku. Ewa B., jak ją teraz 
widział,
znajdowała się w jakimś potrzasku, uwięzła między czymś i kimś, i albo zatraciła 
się
w bezsilnej niewiedzy, co dalej, albo zdawała się już na grę przypadków zwaną 
przez
innych losem szczęścia. Była w wieku, kiedy kobiety wychodzą za mąż albo mają
już dzieci i problemy matek i żon, gdy ona szła ku spóźnionej maturze, zmuszona
walczyć ze światem nachalnych samców usiłujących wyrwać ją z tej drogi i
zawładnąć nią, choćby na jedną noc. Zauważył, że patrząc na ucho filiżanki 
wygląda
tak, jakby za chwilę miała zamiar się rozpłakać.
strona 44
– Przepraszam – rzekł, siorbiąc herbatę, jeszcze zbyt gorącą – za to, co pani
nagadałem w szkole. To głupstwa, oczywiście...
Podniosła oczy znad filiżanki. Były chłodne i jeszcze bardziej spłoszone. Z
pewnością zapomniała już, co jej mówił, pogrążona we własnych dylematach, zdała
sobie teraz sprawę, że siedzi obok niej drugi człowiek pogrążony w sobie i
rozważający własne jakieś słowa, które musiały mu doskwierać. Mogła powiedzieć
„nie wiem, o czym pan mówi” albo „o czym mówisz”, ale nie należała do
gadatliwych, wiele stawianych pytań nigdy nie docierało do adresatów. Zupełnie
zapomniał, że jeszcze dziś po południu myślał o niej jak o kobiecie do zdobycia, 
a
więc i do łóżka. Przestał sobie nawet wyobrażać siebie z nią w łóżku. Umknęła mu
gdzieś w abstrakcję, nagle sprowadzona do wymiaru obcej, samotnej, 
nieszczęśliwej
młodej kobiety, która nie wie, co ze sobą począć w ogóle, więc na myślenie co 
robić
z mężczyznami, jacy się o nią ubiegają, nie miała już ani czasu ani nastroju.
Pomyślał ze smutkiem, że nigdy tej kobiety nie dostanie i że ona nigdy z nikim 
nie
będzie szczęśliwa, ponieważ zawsze trwać będzie w przekonaniu, że zasługiwała na
kogoś lepszego i na coś więcej. I dlatego ustawiała się w księdze do 
rozwiązania, a
zadania miał zwyczaj rozwiązywać. Uśmiechnął się, bo tu już wchodzić zaczęła w
grę ambicja, nieomal sportowa. Ewa B. mogła równie dobrze stanowić poprzeczkę,
którą należało przeskoczyć dla samego wyczynu, i właśnie dlatego, że uważała, iż
wisi za wysoko dla tych wszystkich aspirantów, pożal się Bóg, zupełnie
bezkrytycznych. Stanowili swoisty folklor potencjalnych narzeczonych, niekiedy
nawet zabawny. Dorian Bechczyc sam się doń zaszeregował dowcipami na temat
swoich wobec niej planów. Chciała, żeby dopił herbatę i wyszedł. Czuł to, dopił,
wstał i rzekł:
– Opowiem kiedy indziej, co mi się w tym mieście niedawno przytrafiło. Coś
bardzo zabawnego...
– W sobotę – powiedziała wstając – wydaję herbatę na kilka osób. Jeżeli kolega
chce, zapraszam.
Nie był pewien, czy chce. Pocałował ją w dłoń i wyszedł, zostawiając po sobie
zbyt wiele znaków zapytania.
Właściwie nie powinno się takich przygód opowiadać kobietom. Zdarzyło się, że
którejś soboty, w letnie popołudnie, wałęsał się po starym mieście, pachniało 
pleśnią
i szczyną z rynsztoków, ponieważ większość średniowiecznych domów ziała pustką,
w kilku zagnieździli się przejezdni Cyganie. Renesansowe kamienice, użyteczne
jeszcze dla Niemców, wymagały nakładów, a nie było właściciela i nie było
chętnych do zamieszkania w nich, często pozbawionych wody i gazu, kiedy tyle
wokół pustych domów, will, nowoczesnych gmachów mieszkalnych ze wszystkimi
wygodami. Lubił ten opustoszały zakątek, z arkadami, z kocimi łbami, z
kwadratowymi podwórkami, na których rosły gdzie niegdzie stare drzewa, a
wszędzie plenił się chwast. Życie pulsujące tu przez kilka stuleci – uleciało,
zostawiając po sobie tylko zielony mech i błękitną pleśń. Chodził od domu do 
domu,
zaglądał w podwórce, cofnął się szybko tylko z kamienicy zajętej przez 
krzykliwych
Cyganów. Stanowili tu ciało zupełnie obce, swoim krzykiem i kłótniami bluźnili
starym murom, stanowiącym teraz tylko cmentarz życia, które się z nich wytoczyło 
i
odeszło na Zachód bezpowrotnie. Tylko stary rynek jeszcze calał i mieszkali tam
strona 45
nieliczni miłośnicy skrzypiących starych schodów i naprawcy przeciekających
dachów. W starym rynku mieszkała także Magda, do której właśnie wchodziło się po
skrzypiących schodach, wdychając zapach pleśni. Lubił to cmentarzysko
zamierzchłej zamożności i lubił je z pewnością człowiek, który zwiedzał je z
podniesioną głową i rozszerzonymi nozdrzami, bo wąchał je namiętnie jak znawcy
wąchają ser. Zderzyli się plecami. Obaj cofali się, żeby coś ujrzeć z oddali, 
więc w
całości. Jeden był młody, ciemnowłosy, gołowąsy, długi i cienki, drugi co 
najmniej
dwakroć starszy, blondyn, nieco piegowaty i także pozbawiony zarostu. Obaj 
nosili
okulary – młody zielone, grube, w stylu Byrnesa (bardzo wtedy modne), zrobione,
jak się dowiedział, z kazeiny, drugi – cienkie, w złotej oprawie, bardzo 
eleganckie.
Odziany był lekko, ale bardzo starannie, całe ubranie łącznie z pantoflami, w 
kolorze
jasno beżowym. Na głowie miał słomkowy kapelusz, ponieważ dzień stał upalny, a
był środek lata. Ponieważ cofali się obaj w owej chwili dość zdecydowanie –
zderzenie było mocne. Zapewne obaj byliby rzucili brzydkim słowem, gdyby byli
gorzej wychowani, ale młodszy właśnie zbierał natchnienie i wytracał minuty do
godziny szesnastej, o której oczekiwała go Magda, i był w nastroju pogodnym,
starszy zaś spojrzał przez ramię i powiedział „pardon”, uchylając przy tym
kapelusza. Przyjrzał się młodszemu uważnie i pokręcił głową. „W tak młodym wieku
takie zainteresowania?” powiał wąską dłonią po opuszczonych domostwach. „Nigdy
tu kogoś równie młodego i równie przejętego tym zakątkiem nie spotkałem”.
Ponieważ Dorian B. nie wyglądał na tynkarza, starszy pan (khe, khe, pomyślałby 
on,
starszy, ale tylko w oczach smarkacza!) spytał: „Zajmujesz się, młody człowieku,
architekturą? Może ją studiujesz?” Dorian B. wyjaśnił, że zajmuje się pewną
dziedziną, która ma także zastosowanie w architekturze, ale na razie jest to
zainteresowanie zupełnie niepraktyczne, ani też praktykowane. Jednym słowem
matematyką. „O! – powiedział starszy pan – to niezwyczajne. Zapewne posługujecie
się swoim szyfrem i możecie łgać jak najęci, bo nikt spoza branży nie może wam
niczego udowodnić...” „Owszem – odparł Dorian B. – gdyby właśnie przy budowie
ktoś się w czymś nie doliczył – mogłoby się zawalić...” To to samo co w 
literaturze –
powiedział ze śmiechem starszy pan – zupełnie tak samo. Słowo za dużo, i już z
gmachu sypie się tynk. Słowo musi siedzieć we właściwym miejscu, o, jak ta 
cegła.
Nie ma prawa wystawać, a starzeć się winno razem z całym domem. Jak się
nazywasz?” „Dorian Bechczyc”. „To pretensjonalne” powiedział natychmiast starszy
pan. „Wymyśl coś normalnego”. Nie po raz pierwszy Dorian B. spotykał człowieka,
który uznał jego prawdziwe imię i nazwisko za pseudonim albo niewczesny pomysł.
Wolałbym się nazywać – rzekł – na przykład Adam Zerwal albo Paweł Krzemień,
„albo jakoś tak...” „Adam Zerwal”, smakował to imię i nazwisko starszy pan, 
„także
brzmi zbyt literacko i staromodnie. Przed wojną mogłeś nosić oba komplety bez
żenady, najwyżej powiadano by, że ty i nazwisko zupełnie do się nie 
przylegacie...”
Po czym wyjął z butonierki wizytówkę i wręczył Dorianowi B. patrząc, jakie to
uczyni na nim wrażenie. Dorian przeczytał i nie odniósł żadnego wrażenia, 
ponieważ
nigdy się z tym nazwiskiem nie spotkał, a brzmiało ono: ARTUR MARYA S... –
Uśmiechnął się tylko pod nosem (nie pod wąsem, bo go jeszcze nie miał) i 
mruknął:
„Marya przez y, to także jakby niewspółczesne...” Artur Marya S. nachmurzył się
nieco, ale natychmiast rozchmurzył, widząc, że ten młody człowiek nie jest w 
ciemię
strona 46
bity, przyglądał mu się z wielce zastanawiającą uwagą, szczegółowo lustrując 
całą
jego wysmukłą sylwetkę, od butów po włosy na głowie. Po czym rzekł: „A więc
masz na imię Dorian...” Kiedyś to imię wyrzekł pomyślałem, że wykonujesz
postawione przez kogoś zadanie, że zrobiłeś filmowy gag, zderzając się ze mną
plecami, żeby to wyglądało naturalnie... Czy mogę zobaczyć jakiś twój dowód?”
Dorian B. uznał natychmiast, że dowód będzie ekwiwalentem wizytówki, a ponieważ
takiej nie ma... Podał mu swój dowód i Artur Marya S. wyraźnie się uspokoił.
„Wiesz, w tym policyjnym państwie takie rzeczy się zdarzają na każdym kroczku...
Zresztą, gdyby cię dla mnie zaprogramowano, wydano by ci dowód z każdym
nazwiskiem...” Dorian B. nie bardzo jeszcze kojarzył, o co temu człowiekowi 
idzie.
Mówi o literaturze i policji z jednakowym, zdaje się, znawstwem... „Nigdy się ze
mną nie zetknąłeś” dowiadywał się natarczywie Artur Marya S., ruszając w stronę
rynku starego miasta. „Przykro mi...” bąknął Dorian B. „Hm”, mruknął Artur Marya
S. „oczywiście, jeżeli jesteś tak jednostronny...” Dotknął go boleśnie. Jak 
można
mówić, że ktoś jest jednostronny, zamieniwszy z nim ledwie kilka słów. „Słyszał 
pan
zapewne – zaatakował Dorian B. – o funkcjach Greena i równaniach Garlickiego.
Oni, podobnie jak Goldstone i Bathe...” Artur Marya S. nie miał innego wyjścia, 
jak
zaśmiać się szeroko i palnąć młodego człowieka w plecy. „A niech cię kule, panie
Dorianie. Ciebie także musiał wymyślić Oskar Wilde!” „Oskar Wilde” – powiedział
Dorian B. – był ulubionym autorem mojego stryja, zresztą księdza katolickiego, i
stryj dał mi imię z „Portretu Doriana Greya”... Nie wiem co sobie wyobrażał tak 
mi
komplikując życie...” Artur Marya S. osadził na jego twarzy spojrzenie swoich
przejrzystych niemal oczu, w których czaiła się mądrość Oskara Wilde’a i
przenikliwość promieni Roentgena. Badał go, analizował, coś przy tym zapewne
kombinując. „Rzadko”, rzekł, „ma się spotkania z ludźmi twego pokolenia o twoim
stylu myślenia i zainteresowaniach... Ponieważ ty masz prawo być jeszcze nikim, 
a
ja przewiduję, że to stan przejściowy, zainteresuj się w bibliotekach kim jestem 
ja. I
jeżeli uznasz, że poza matematyką coś jeszcze jest godne uwagi, zapraszam cię – 
tu
przerwał, spojrzał mu w oczy i ze śmiechem wypalił: – na pieczone gołąbki i
cudzołóstwo...” Po czym uchylił kapelusza i odszedł, a uszedłszy kilka kroków
odwrócił się i dodał: „ na przykład jutro o drugiej”. Wymagający jegomość i 
niemal
bez wyobraźni. Jak można, mając jedno sobotnie popołudnie i jeden niedzielny
poranek, zapoznać się z jego dziełem, jeżeli nie jest formatu kieszonkowego.
Zaintrygował go jednak Artur Marya S. do tego stopnia, że postanowił dowiedzieć
się kim jest – natychmiast. Wykręcił numer do magistra Maczka, ponieważ magister
Maczek robił wrażenie, iż wszystko, co dotyczy literatury, także częściowo
współczesnej, ma w małym palcu, jeżeli komórki szare jego mózgu uległy atrofii z
nietrzeźwienia.
Magister Maczek był właśnie w domu, czuło się tylko ze słuchawki silny odór
wypitego przezeń alkoholu, bo pijał najsilniej właśnie w soboty. Ich dialog 
brzmiał
następująco:
DORIAN B. Dobry wieczór, to znaczy dzień dobry jeszcze, panie profe...
MGR MACZEK Jest sobota, nie wiecie?
DORIAN B. Tu Dorian B., przepra...
MGR MACZEK A? No?
strona 47
DORIAN B. Wybaczy mi pan, że o coś spytam?
MGR MACZEK Skąd dzwonisz?
DORIAN B. Ze starego rynku.
MGR MACZEK To kup wino i przyłaź. Telefonicznych odpowiedzi nie
udzielam.
I odłożył słuchawkę.
Dorian B. uznał, że jazda do Maczka z winem, gdy już jest zalany, nie ma sensu,
że naraziłby się na furię jego biednej żony. Poza tym czeka nań Magda. Wino
powiezione do Maczka w niedzielę zostanie powitane jak zbawczy płyn przez nich
oboje, bo magistra nie wygna z domu na poszukiwanie klina i zostanie
zaoszczędzonych trochę grosza na obiad.
Magda istotnie czekała. tej niedzieli mieli się wybrać na miasto, tej soboty 
mieli
się tylko kochać w jej łóżku. Była zarumieniona i przygotowana wewnętrznie i
zewnętrznie. Kwiatek we włosach, zapach wody kolońskiej w sukience. Kwiatki w
wazoniku. Ciasteczka. Białe wino. Przez małe średniowieczne okienko sączyło się
mizerne światło gasnącego dnia. Magda była robotnicą. Pochodziła z ziem
zachodnich, nie mówiła dokładnie skąd. Mówiła z lekkim niemieckim akcentem,
śpiewając niemal jak Ślązaczka. Była kobietą dojrzałą, starszą od Doriana o 
dobre
pięć – siedem lat. Lubiła się z nim kochać, ponieważ był aktywny. Miała wielkie
piersi i stopy, i biodra rozłożyste jak dynia, uda masywne a talię szczupłą, co 
czyniło
z niej kobietę totalną. Poznał ją w kolejce podmiejskiej, czy w tramwaju,
przypadkiem. Odwiedzał kogoś w Aleksandrowie pod Łodzią. Coś powiedział, coś
odpowiedziała, potem wyszli nie wiadomo czemu, w deszcz. Szli, szli, doszli do
komisariatu milicji. Przed komisariatem tłum chłopów. Ponurych i milczących,
Magda mówiła coś o jakichś przygodach z dyrektorem, niemal nie słuchał. A tu
doszły ich wrzaski bitego człowieka. Klaskanie ciosów i wrzaski. Okno otwarte 
tak,
żeby wrzaski słychać było najdalej. Ta jawność bicia zastanowiła Bechczyca. Ta
bierność chłopów – oszołomiła i oburzyła.
– I co tak stoicie? – spytał.
Milczeli. Potem jakiś młodszy wyjaśnił:
– Przesłuchują za niedostawy...
Potem sobie tego nie umiał wyjaśnić: wszedł po stopniach do wnętrza komisariatu
i bez słowa szarpnął drzwi, spoza których dobiegał ten wrzask i to bicie, 
Najpierw
zdrewniał, potem wybuchł śmiechem. Pod ścianą siedział milicjant i wrzeszczał, 
gdy
drugi walił pasem w gimnastycznego konia. Chłopi wypełniający komisariat
wpakowali się w drzwi i za drzwi i potem wybuchł śmiech tak cholernie 
rozluźniony,
że trzeba ich było wypędzić na zbity pysk, prosząc, żeby nie gadali...
Magda nie rozumiała o co chodzi, co się tam dzieje, słyszała krzyk bitego, razy,
potem salwę śmiechu, potem potrącali ją wybiegający rozbawieni chłopi. Dorian 
nie
wychodził. Zatrzymali go. Sierżant siedzący za stołem mruczał:
– Popsuliście nam robotę towarzyszu. My tu, kurwa, mamy z góry plan, a te
chłopy się nie wywiązują...
– Przykro mi – powiedział, czując, że zaraz zostanie wylegitymowany. Na razie
wzięli go, musieli wziąć! za jakąś szyszkę, bo nie–szyszka nie miałaby odwagi 
wleźć
tak bez pardonu na komisariat i od razu za takie drzwi. Ani słowa więcej, niech
strona 48
myśli, że jest tym, za kogo sierżant go bierze. Spojrzał na zegarek. – Myślę, że 
teraz
się wywiążą. Z sympatii dla was...
To było możliwe.
Nigdy, jak PRL PRL–em tylu chłopów na raz nie wylatywało z tego komisariatu
w tak doskonałym humorze.
– A wy... że tak powiem, taki młody i ... kim jezdeście, letygimacje prosze...
Nie było wyjścia. Podał „letygimację” szkolną i sierżanta ścięło. Poderwał się z
krzesła i wrzasnął:
– O że–ż ty, kurwa twoja mać, aleś mnie podszedł... Spierdalaj mi, studencino,
żebym cię nie zechciał po drodze złapać za te dziurawe portki!
To do Magdy także doszło, bo stała za drzwiami. Wyszedł uśmiechnięty, ale także
blady. Nie rozumiał swego czynu i był zeń dumny. Chłopi czekali opodal. Któryś
podszedł, obłapił go:
– Człowieku, kurwa, człowieku! Ale to chryja! Chłopy, kurwa, nie napijemy się z
tem, kimeś jest, tymeś jest, napijemy się?
Poszli i napili się. I Magda dowiedziała się o wszystkim sto razy, bo każdy
opowiadał na nowo. Milicja w Aleksandrowie zyskała sobie taki mir, że chłopy,
pijani w trupa, ponieśli sierżantom i kapralom po flaszce na łeb. A Bechczyc 
wszedł
do łóżka Magdy już następnej nocy.
W niedzielę o czternastej zero zero Dorian B. zadzwonił do drzwi willi przy 
ulicy
wskazanej przez wizytówkę. Otworzyła siwa pani w kuchennym fartuchu i prosiła
wejść, po czym poprowadziła Doriana B., chowając litościwy uśmiech za rzadkimi,
grubymi wąsami porastającymi jej górną wargę, ku masywnym drzwiom za którymi
mieszkał i pracował pan Artur Marya S., dramaturg, satyryk, poeta i rysownik,
powołujący dożycia zabawne postaci – nie odrywając piórka od papieru. Wszystkie
miały linie płynne i coś naprawdę zabawnego do powiedzenia kanciastym ich
nabywcom.
Gospodarz siedział właśnie przy biurku założonym stertami białego papieru,
ułożonymi w idealnie równe pryzmy niejednakowej wysokości. Wszystkie były
zapisane krąglutkim, czytelnym pismem, choć literki Artur Marya S. stawiał
mikroskopijne. Wstał, powiedział „no jesteś”, i wskazał klubowy skórzany fotel.
Gospodyni natychmiast wniosła tacę z kawą i ciastkami, postawiła na okrągłym 
stole
z krzywymi nogami lwa i wyszła, nie zdejmując z wąsów zagadkowego uśmiechu, w
którym Dorian B. miał się dopiero za czas jakiś domyślić współczucia, jeżeli nie
pogardy. Wiedział już, bo magister Maczek istotnie dał mu kilka informacji
podstawowych, ratujących przed kompromitacją, kim jest ten blady, piegowaty,
niemal rudy pan, nieco już łysiejący. Artur Marya S. był człowiekiem wysokiej
kultury osobistej, przeto nie spytał, jak by to uczynił lada pismak „ no i? co o 
mnie
sądzisz?” Podsuwał ciasteczka, dodając, żeby się młody gość nie nastawiał na 
pusty
żołądek, że te ciasteczka nie mają wcale znaczyć, że nie będzie pieczonych
„gołąbków”, w postaci pieczonej kaczki, ale to za jakiś czas, bo obiad w tym 
domu
serwuje się o czwartej. Dwie godziny do obiadu można przeznaczyć na zapoznanie
się wzajemne. „Ponieważ jesteś człowiek tak jawnie inteligentny – mówił pan 
Artur
Marya S. – i tkwisz w układach, grupach, równaniach, cząstkach i walorach, ze
szkodą dla wiedzy ogólnej, a jesteś moim gościem, jako gospodarz zdradzę ci, że
strona 49
właśnie mam na biurku nową robótkę, jest to sztuka teatralna i nosi tytuł 
ARARAT,
jeżeli wiesz co to jest?...
Dorian B. zupełnie przypadkiem wiedział, co to jest Ararat, góra naturalnie, w
Kaukazie chyba, na tej górze osiadła arka Noego po potopie i powiadają, że można
jej szczątki tam właśnie odnaleźć... Ale Ararat jako tytuł sztuki mógł znaczyć
wszystko, także nie–górę, mógł coś symbolizować na przykład.
Pan Artur Marya S. wstał i podszedł do biurka, wzywając doń Doriana B.
Dorian B. stanął obok pana Artura Maryi S. i poczuł najpierw silny zapach
dobrych damskich perfum, potem ujrzał jego wskazujący palec prawej dłoni z
wielkim na nim złotym sygnetem z turkusowym chyba okiem. Palec wskazywał
kartki papieru zapisane częściowo, do połowy, całkowicie. Na żadnej ani jednego
skreślenia. Palec pana Artura Maryi S. wskazywał tylko cyfry albo liczby na 
każdej
kartce. Dorian B. zrozumiał, że autor „Huraganu” nie skreśla, tylko przepisuje
zawsze na nowo, nawet jeżeli zapisał tylko jeden wers a w tym wersie pojawiło 
się
niewłaściwe słowo. Dlatego kartki miały numerację od 1 do kilkunastu nawet i
różniły się niekiedy tylko tym, że na następnej znikł przecinek czy średnik 
obecny na
poprzedniej. Syzyfowa praca znamionująca albo niezwykły szacunek dla własnych
słów, które należało przechowywać na użytek przyszłych badaczy jego geniuszu,
albo zamiłowanie do absolutnej czystości. Papier nie miał prawa być popstrzony,
pokalany skreśleniami... A był to papier pierwszej klasy, niemal karton, gruby 
jak
brystol i biały jak śnieg. Artur Marya S. marnował go wielekroć więcej, niż 
wymagał
tego efekt końcowy, ale zaimponował młodemu człowiekowi stylem swojej pracy.
Dorian B. wodził oczyma po tych kartkach, szukając toku napływających falami
pomysłów i stwierdzał na każdej, że tekst się systematycznie oczyszcza, 
zgęszcza,
dokładnieje, odabstrakcyjnia i nabiera siły. Nigdy nie spotkał żywego pisarza i 
nie
wyobrażał sobie, że można pracować w ten sposób. Widywał rękopisy klasyków,
pełne skreśleń, kleksów, rysunków na marginesach, poprawek, dopisków
skreślanych wielokrotnie, jak u Tołstoja, jak u Puszkina, jak w sonetach 
krymskich
Mickiewicza, które wychylały się z byle jakiej, ledwie przeczuwanej zapewne
magmy niedosłów, niczym polne kwiaty z trawiastej łąki, przyjmując w końcu tak
oszałamiająco zmysłowe kształty ostateczne. Porównując właśnie sonety
Mickiewicza (za sprawą magistra Maczka, który skutecznie zasiał w nim
wątpliwość, czy literatura w całości może być traktowana jako rzecz z góry dana,
jako dziecko natchnień niezależnych od pracy człowieka) uznał, że literatura to 
efekt
pracy, nie zawsze jednak godny trwalszej uwagi. Systematyczność Artura Maryi S.
tym się różniła od mozołu młodego Mickiewicza, że tamten mógł jednym rzutem oka
na wersji ostatniej widzieć cały proces powstawania w nim arcydzieła, gdy pan 
Artur
Marya S. musiałby kartkować wersje, niekiedy tracąc na to wiele czasu. Pokój był
obszerny, umeblowany uniwersalnie: stanowił gabinet, jadalnię, pokój przyjęć,
bibliotekę i sypialnię zarazem, ponieważ znajdowało się w nim to wszystko, co
zaspokaja wymogi każdego ze swoich przeznaczeń. Biblioteka zajmowała całą
ścianę i wypełniały ją księgi niemieckie, świetnie oprawne, ze złoconymi 
grzbietami;
kąt dla gości – trzy wielkie fotele wokół krągłego stolika pod wielką stojącą 
lampą w
kącie za drzwiami, olbrzymie biurko pana Artura przy samym oknie, jednym z 
trzech
wysokich okien rozświetlających jedną, południową ścianę: sofa na której pan 
Artur
strona 50
zapewne sypiał, mogła służyć także jako siedzisko dla kilku osób, gdyby ich
przyszło tu aż tyle jednym razem.
Artur Marya S. począł odkrywać tajniki swego warsztatu, wziąwszy jedną ze stert
kartek, z których ta wierzchnia była zapisana w całości, bardzo zresztą rzadko.
Między wersami pozostawiał dwucentymetrowe przestrzenie. Dorian B. przebiegał
oczyma kartki kładzione przed nim kolejno i spostrzegał zachodzące na nich 
zmiany,
choć wymagało to wytężenia pamięci i uwagi. Zapewne widać było w czasie tej
próby, że ów młody człowiek rozumie, co czyta i to dawało panu Arturowi Maryi S.
dość wyraźną satysfakcję, można było patrząc na nich obu z boku, wnioskować, że
się rozumieją, że jeden docenia dzieło drugiego, a drugi sposób, w jaki zostaje 
ono
docenione. Inteligencja nie jest przecież dawana każdemu a jej obecność
stwierdzamy tylko wówczas, gdy nas odbierają bez wysiłku.
Sposób, w jaki pisarz Artur Marya S. pozwalał nieznanemu, młodemu
człowiekowi wnikać w tajnie swojej maszyny analitycznej kontrolujące płody
wytwórni śmieci, jaką jest mózg, wart był uwagi i wdzięczności. Kazał mu raz n–
ty
zastanowić się nad właściwościami mózgu właśnie, który potrafi wyrzucić z siebie
najpierw niedojrzały pomysł, pozwolić aby został utrwalony na papierze, by się
potem nad nim znęcać i w końcu wyrzucić w diabły, zastępując go czymś zrazu
nawet nie przeczuwanym, a wynikłym z tamtej żenującej wpadki.
Artur Marya S. czytał z twarzy Doriana B., że zachodzi w niej proces odwrócony
w stosunku do tego, co towarzyszyło powstawaniu tej sterty numerowanych od I–1,
2, 5, 8, 12 etc., II–1, 2,3, 4 itd. aż do doskonałości.
„Szkoda” – powiedział Dorian B. – że nie analizuje się pańskiej metody na
uczelniach. Dla psychologa twórczości, w ogóle dla psychologii, taki proces
powstawania...”
„Siadaj, odpocznij”, przerwał pan Artur Marya S. Był nienagannie ubrany w jasny
garnitur, koszulę w paski, krawat bordo, i gładko odprasowane manszety koszuli
miał sztywne spięte bursztynowymi spinkami. Przyjmował młodego człowieka z
wyjątkowym szacunkiem, albo był to jego ubiór codzienny. Mógł czuć się dobrze
tylko w takim ubraniu, w takim wnętrzu, pracując w taki sposób. Żadnych 
skreśleń,
w niczym!...
Jest w człowieku pycha nawet wtedy, kiedy nie ma się czym pysznić. Dorian B. w
pierwszych minutach znajomości z panem Arturem Maryą S. nie wpadł na inny
pomysł tłumaczący w ogóle to tu zaproszenie, jak ten, że po prostu robi na 
ludziach
bardzo korzystne wrażenie, że ludzie czytają z jego twarzy to wszystko, co w 
niej
inteligencja wyczytać powinna, i że w tym małym mieście spotkanie się dwu ludzi
myślących musi się w sposób naturalny skończyć bliższą znajomością, ponieważ
człowiek pragnie wymiany zdań z innym człowiekiem, jeżeli istnieją podstawy do
sądzenia, iż na tej wymianie nie poniesie samych strat... Przeto kiedy pan Artur
Marya S. powiedział „podobasz mi się”, Dorian B. uznał to za oczywistość, – żeby
nie wypaść trywialnie, zwracając komplement – rzekł: „Zdumiewająca jest ta
zdolność umysłu do eliminacji błędu popełnionego w dalekim przeczuciu tego, o co
idzie gra wyobraźni”. Zdanie było za długie, zbyt skomplikowane i zbyt 
oczywiste,
jak na swoją konstrukcję, wyraźnie skomponowane pod egotyzm pana Artura Maryi
S., bo egotyzm kipiał właśnie z nieskazitelnej bieli jego manuskryptów.
strona 51
Na szczęście „podano do stołu” i pierwsza wizyta w pracowni pisarza zbliżała się
do właściwego końca.
Zaopatrzony w kilka książek pana Artura Maryi S. Dorian B. pobiegł ku domowi
Lutyniów, u których wtedy jeszcze mieszkał i przy kolacji opowiedział o 
spotkaniu z
niezwykłym człowiekiem, co na rodzinie wywarło pozytywne wrażenie i Kasia
wyraziła nieśmiałe marzenie o poznaniu pana Artura Maryi S. także bardzo–bardzo
by chciała go poznać, bo przecież to prawdziwy dramaturg, on pisze dla teatrów,
jego teraz nie grywają, ale ona musi go poznać przed egzaminami do warszawskiej
szkoły teatralnej... Jakie to zrobi na komisji egzaminacyjnej wrażenie, kiedy 
tak
sobie, mimochodem napomknie, że zna pana Artura Maryę S., poczyta jego teksty i
on będzie zachwycony, widząc jaką cieszy się popularnością w tym małym, górskim
mieście, dokąd ucieka z ludnej Warszawy, żeby popracować nad nowym dziełem...
Następnej soboty Kasia zapragnęła iść na tańce do klubu przy placu Bolesława
Bieruta, pan Artur Marya S. zaprosił Doriana B. tym razem na późną kolację, na
godzinę dziewiątą wieczór, był więc czas, żeby przedtem trzy godzinki 
potańczyć...
Biegli potem pod górę, bo ulica wspinała się na jedno z siedmiu wzgórz, 
nadających
miastu charakter podgórskiego, gdy nagle cienki obcas Kasi wlazł między płyty
chodnika i odpadł razem z kawałkiem zelówki, szczerząc cztery ostre gwoździe,
jakimi go do niej przybito. Dochodziła dziewiąta właśnie, Kasia nie miała
zaproszenia pana Artura Maryi S., ale Dorian B. uznał, że będzie mu miło poznać
jego, zafascynowaną nim, panem Arturem Maryą S. dziewczynę, która marzy o tym,
żeby kiedyś zagrać w jego sztukach... Szukał wokół jakiegoś płaskiego kamienia,
którym można by przybić przeklęty obcas, mijały minuty, kiedy kamień znalazł i
obcas jako tako przysztukował, żeby mogła iść, pamiętając, że może znowu odpaść, 
i
zadzwonił do drzwi willi, w której czekał pan Artur Marya S., a było kwadrans po
dziewiątej, otwarł je on sam, tym razem odziany tylko w pasiasty płaszcz 
kąpielowy,
czy szlafrok i kapcie na bosych nogach. Przez długi „dekolt”, sięgający pępka,
wyzierała zupełnie naga, płaska jak deska pierś pana Artura, przez rozchylone 
poły
szlafroka nogi pana Artura gołe, jakby je właśnie przed chwilą ogolił. Wyglądał 
jak
chudy kurczak starannie odarty z pierza i to było w bardzo nieładnym guście. Po 
obu
stronach drzwi zapanowała konsternacja. Dorian B. pomyślał przez chwilę, że
pomylił godziny, że pewno miał się stawić o dziewiątej rano, otworzył usta, a
ujrzawszy wściekłość w oczach gospodarza i popłoch na twarzy Kasi – nie zdołał
wykrztusić ani słowa, gdy pan Artur wrzasnął głosem dzikim: „Smarkaczu,
spóźniasz się!” i zatrzasnął przed nim drzwi...
Dorian B. stracił wówczas wszelkie zadatki swojej inteligencji, doszedł bowiem
do wniosku, że wszystkiemu winien przeklęty cienki obcas Kasi... Ona zaś, że
niepotrzebnie dał się poprosić tej jakiejś wydrze do białego tanga o wpół do
dziewiątej. Gdyby wyszli o pięć minut wcześniej... Straciła dla narzeczonego
znaczną część szacunku. Tak się chwalił znajomością z tym pisarzem, a został
potraktowany rzeczywiście jak smarkacz, żeby nie powiedzieć gorzej. No, ale 
było,
minęło, pan Artur został skreślony z listy ciekawych znajomych, trwając w 
pamięci
jako pewnego rodzaju kuriozum przesadnie celebrujące każde pomyślane przez się
słowo, gdy nawet on, Dorian B., większość z nich wyrzuciłby już w czasie 
myślenia,
przed zapisaniem, tak oczywiście, tak krzycząco były nie na miejscu. Ale 
widocznie
strona 52
umysł matematyka pracuje inaczej, systematyzuje szybciej, eliminuje sprawniej,
syntetyzuje w locie myśl od jej zalążka do kształtu pożądanego, choć nie
ostatecznego, że taki osiąga się tylko czasem.
Zresztą, kiedy to wszystko przeszło w historię, uznał, że paskudne zachowanie 
się
Kasi owej pamiętnej niedzieli, kiedy trzasnęła drzwiami, zdarzyło się właśnie po
zatrzaśnięciu im drzwi przed nosami przez pana Artura. Pan Artur pomniejszył go 
w
jej oczach i musiało dojść do rozstania. Historyjka z panem Arturem nie nadawała
się do rozerwania chandry Ewy B. Życie ma swoje algorytmy i struktury blokowe,
jak matematyka i często utożsamiając nazwy, utożsamia wartości, a stąd już tylko
krok do fałszywej oceny człowieka.
Myślał potem, po wyjściu od Ewy B. o sobie tak, jak myślałby (jeżeli można to
wyobrazić dokładnie) kto inny, patrzący na jego zachowanie z boku i nie wiedział
jak się ocenić. Zapewne, moralny czyścioch, rygorysta, oceniłby go bardzo nisko,
widząc jak z domu jednej panny leci do mieszkania innej panny, jak odkochuje się 
w
jednej pannie, zakochuje w drugiej pannie i nadal biega do trzeciej panny po to,
czego mu jedna z tamtych panien dać najpierw nie chciała, potem chciała, ale on 
nie
chciał a druga najpierw wydała mu się pożądana ale niedostępna, a kiedy stała 
się już
(na razie) przystępna, to zamieniła się niemal w ciało astralne, poprzez tę 
swoją pustą
samotność, bezradność i zagubienie. Zastanawiająca zmiana optyki! W szkole
wyglądała jak piramida wyniosłości, we własnym mieszkaniu jak sierotka Marysia
przebrana za wspaniałą młodą kobietę. Myślał o niej już w dwu planach, ujrzawszy
w trzech wymiarach. Z postaci płaskiej (w metaforycznym rozumieniu słowa) Ewa
B. zamieniła się w jego oczach w pełnego człowieka, jakby uczłowieczał ją
niespodzianie odkryty w niej lęk. Jeżeli to nie było napięcie spowodowane na
przykład jego obecnością. Mogła przecież reagować nań tak, jak inni, wywierał na
ludzi przedziwny wpływ, wielu czuło przy nim ni to skrępowanie, ni to nagły luz,
każąc im samym zmieniać się nie do poznania. Tak reagowali na idącą przed nim
famę, odkąd pojawił się w świecie ludzi dorosłych. Już dawno temu, bo przed
czterema laty, nauczyciel języka polskiego w szkole zupełnie technicznej,
przygotowującej ludzi do ściśle określonych zawodów (od elektryka do chemika i
silnikowca) wezwał do tablicy jednego z uczniów i na lekcji gramatyki kazał mu
rozebrać na części mowy i zdania – zdanie: „Jestem pewien, że Dorian Bechczyc
zrobi karierę naukową”. Klasę zamurowało. Zajmowała się wynikami spotkań
drużyn piłkarskich regionu, tajemnicami majtek i staników dziewczyn z dwu
okolicznych szkół – krawieckiej i muzycznej, a tu padają wielkie słowa „kariera
naukowa”... Zapewne rozmawiali nauczyciele ze sobą i polonista usłyszał od
matematyka uwagę o wybitnych zdolnościach ucznia Doriana B. Podobna rewelacja
oznaczać mogła same kłopoty. I zaczęły się kłopoty. Nie dali mu żyć. Wieczne
przycinki, stała powszechna kontrola. Te, naukowiec, z czego się robi szczyna?
Dlaczego pierdzimy po grochu? Jaki jest pierwiastek z pi razy oko? Nie mogli 
znieść
między sobą faceta, który zupełnie nie znał się na różnicach między Górnikiem
Radlin a Górnikiem Zabrze i nie zapamiętywał wyników rozgrywek sprzed lat, żeby
snuć proroctwa na jutrzejszy mecz. Polonista był fatalnym pedagogiem. Myślał, że 
to
dowcipne – zdradzić klasie coś tak niestosownego. Nie miał, rzecz jasna, pojęcia 
o
matematyce, usłyszał opinię od znawcy i wziął ją za swoją. I zniszczył Dorianowi 
B.
strona 53
odcinek życia, bo odciął go od grupy, która natychmiast doszła do przekonania, 
że
kumpelstwo Doriana B. było zagrane, że w gruncie rzeczy musiał nimi w duchu
gardzić. Teraz dopiero zrozumieli, dlaczego nigdy w poniedziałki nie zabiera 
głosu o
meczach rozegranych w niedzielę. I to trwało nadal, już nieco stonowane, 
ponieważ i
ludzie dojrzalsi, i sytuacja przed maturą inna, ale wlokło się za nim jak 
przekleństwo
to jego szczególne uzdolnienie do błyskawicznego liczenia tego, na co inni 
trwonili
godziny. Zapewne w wiekach średnich posłaliby go na stos pewni, że trzyma z
diabłem i diabeł przemawia przez jego talenta. Żeby żyć w spokoju, powinien je 
albo
ukryć, albo stępić, albo z nich przestać korzystać. Ale sytuacje sprawiły, że o 
tym
zapomniał i zdradzał się na nowo, w nowych środowiskach i znowu „przepadł”, jak
samolot w powietrznej wyrwie. Na szczęście silnik pracował i mógł lecieć dalej.
Lecąc, otarł się wreszcie o Ewę B., która z całą pewnością nie odpowiedziałaby 
na
jego zaczepkę, gdyby nie otaczała go ta, kiedy indziej dokuczliwa, aureola
niezwykłości. Mówiąc językiem matematyki – elementy w wykropkowanych
częściach ciągu jego życiowych przypadków i przypadłości wypełniały się czasem
treściami bardzo pożądanymi. Ewa B. pociągała go jako zjawisko przede wszystkim
estetyczne, potem jako zadanie, wreszcie jako kobieta. Kobiety się po prostu w 
niej
bał. Zupełnie, ale to zupełnie nie wyobrażał sobie siebie z nią tak, jak na 
przykład z
Magdą, dużą, masywną, bierną w tak niezwykły sposób, że ta jej bierność brała 
zeń
wszystko, na co miała niby skrywaną ochotę. Magda była kobietą totalną jako 
ciało.
Kobiecość duszy czy charakteru odkładała na stronę, nie papląc, nie snując 
planów,
nie oczekując odeń niczego poza nim samym, brała go, bo brał ją z takim zapałem,
była odeń starsza o dobrych pięć lat i doświadczenia, o jakich on nie miał 
pojęcia.
Był dla niej czuły jak chłopiec, palił się przy niej jak lont, dawał jej chwile
zupełnego rozanielenia, nigdy nie pozwoliła sobie na krzyk, na jęk, na spazm,
wszystko, czym kwitowała jego starania, to zamknięcie oczu, wygięcie szyi,
wciągnięcie powietrza nosem i zatrzymanie go w płucach. Wtedy jej olbrzymie
piersi unosiły się wysoko i były cudownie matczyne.
Wróciwszy do pokoju milczał, zwalił się na łóżko, podłożył dłonie pod głowę i
wgapił w brudny sufit.
– Coś się stało? – spytał Kogucki, odkładając gazetę ze zdjęciem Stalina na
pierwszej stronie.
– Być może – odparł.
Kogucki był dobrze wychowany i o nic więcej nie pytał. Miał własny problem do
rozgryzienia. I także nie lubiłby, gdyby go ciągnięto za język. Czegoś nie 
rozumiał,
coś mu się nie zgadzało, obce siły starały się go przeciąć na dwie nieprzyjazne 
sobie
połowy. Bratu Arnoldowi nie pozwalają opuścić kopalni węgla, traktują go niemal
tak samo jak niemieckich jeńców wojennych, jemu zaś robią awanse, obiecując
przyjęcie do wyższej szkoły partyjnej, która w nazwie ma nawet słowo Akademia...
Było to bardzo osobliwe i zdawał sobie sprawę, że kryje się za tym jakiś tajemny
związek jego matki z osobistością sprawującą teraz wysokie partyjne funkcje. 
Matka
była wtedy kobietą jeszcze młodą, ojca nie widziała od lat, zresztą zawsze 
różnili się
wszystkim, nie tylko tym, czym się mężczyzna różni od kobiety. Ojciec był 
bałagułą,
człowiekiem towarzyskim, typem Zagłoby, co to najlepiej czuł się przy pełnym
szkle, szczupłych kobietach i dyskretnej muzyce.
strona 54
Był najtypowszym „sanacyjnym oficerkiem”, przeto poszedł z Andersem i dla
kraju przyszłości przepadł... Żony ze sobą nie zabrał, dzieci ze sobą nie 
zabrał, jak
czynili to inni, a przecież tysiące kobiet i dzieci wyjechało do Persji, z 
Persji do
Iraku, do Palestyny i wyżej, do Brytanii, nierzadko przez Indie i Afrykę 
południową.
Nie zabrał ich albo dlatego, że wolał wolność od obowiązków, albo to matka nie
chciała z nim wyjechać, widząc w decyzji Andersa rodzaj zdrady w chwili dla 
Rosji
tak ciężkiej. Wstąpiła matka do Związku Patriotów Polskich zapewne bez przymusu,
musiała wyznawać poglądy zbieżne z poglądami tych, z którymi Stalin podzielił
władzę nad Polską. Kogucki był wtedy chłopcem dziesięcioletnim i pasał
kołchozowe bydło ze starszym o rok bratem, wielka polityka przelatywała wysoko
nad jego głową, teraz się zniżyła, mógł po nią wyciągnąć ramię. Odciąć od siebie
pamięć wojny, uznać za prawidło, że tam gdzie drwa rąbią to i wióry lecą,
przekreślić wiedzę wyniesioną z zesłań, morderczych transportów, głodu, wszy, 
łez,
strachu, mordów, zapomnieć o tym i dać się ponieść fali teraźniejszości, w 
której są
przecież liczne powaby i racje. Ukończenie tej akademii daje przecież przepustkę 
do
stanowisk, do władzy. Jakże oni są jednak bystrzy! Zauważyli już w domu dziecka,
że między braćmi – Kamilem i Arnoldem zieje przepaść. Różnili się charakterami.
Arnold był spokojny, stanowczy, małomówny, rzetelny, nie właził nikomu w drogę,
ale kiedy jemu kto wlazł na odcisk – walił w zęby i stawiał na swoim. Był 
skryty,
nigdy nie dał się wciągnąć w prace przy żadnych gazetkach ściennych, nigdy nie
włożył czerwonej chustki pioniera, ani ZWM–owca, nigdy nie podejmował żadnych
zobowiązań szkolnych z tej czy innej okazji, nawet jeżeli cele były słuszne i 
jeszcze
słuszniejsze, słowem wykazywał osobowość nieprzydatną dla nowych elit. Kamil był
jego przeciwieństwem. Zapalczywy, przepadający za grupą, niebywale koleżeński i
towarzyski, zawsze pogodny, grywający na gitarze, znający setki piosenek, w tym
wszystkie rosyjskie romanse, które śpiewał w sposób tak porywający, że ludzie
popłakiwali a dziewczęta za nim wręcz szalały. Nie miał nic przeciwko czerwonym
chustom, szturmówkom i manifestacjom, akademiom i ogniskom, przy których
zawsze można było nań liczyć, że zaśpiewa albo wyrecytuje jakiś wiersz. 
Recytował
znakomicie. Głos miał matowy, miękki, głęboki, czasem tylko, kiedy się zapalał w
dyskusji, dostawał typowego „koguta”, co wzbudzało w słuchaczach niezmiennie
salwy śmiechu, uzasadniało bowiem jego nazwisko. Podejrzewano, że to
dziedziczne, że kiedyś jakiś jego piejący przodek otrzymał takie przezwisko 
właśnie
za tę osobliwość głosu. Podobno tak samo zaśpiewywał Boy Żeleński a na pewno tak
śpiewa Jan Kott, znawca oświecenia, autorytet podręcznikowy, wielki piewca
socjalizmu, realizmu socjalistycznego i słusznej polityki partii. Kamil Kogucki
myślał o szkole aktorskiej, podobnie jaka Kasia Lutynia, oboje się nie znali, 
ale
niekiedy musieli występować razem w programach szkolnych uroczystości
połączonych szkół. Raz się nawet zgadali o własnych planach i spojrzeli na 
siebie z
niedowierzaniem. Jej się wydało, że Kogucki to anty–amant, to ktoś do sceny
zupełnie nie pasujący, jemu zaś, że jest to fruwająca płochość z pretensjami, 
bez
głosu, brzydka i nieciekawa jako osobowość, a teatr, a kino – potrzebują dziś
osobowości zupełnie innego rodzaju, niż wybrylantynowany Bodo czy Dymsza czy
Pola Negri, czy Smosarska... Dawne aktorstwo śmieszyło go, siebie wyobrażał 
sobie
jako postać charakterystyczną, jako kogoś w rodzaju Woszczerowicza raczej niżeli
strona 55
Junoszę Stępowskiego. Wiedział, że nie jest typem amanta, ale entuzjazm, jaki
wzbudzały jego śpiewy i recytacje upewniał go, że nawiązuje kontakt z widownią a
to w zawodzie aktora najważniejsze. Nawet odpowiadając na proste pytania
nauczycieli – silnie gestykulował i modulował głos, jakby to był także występ
estradowy. I teraz miał problem: proponują mu zupełnie coś innego, ale kto wie 
czy
nie bardziej pociągającego. Władza, decydowanie o sprawach i ludziach. Ile można
uczynić dobrego, nawet będąc wmontowanym w machinę oschłą i ludziom
nieprzychylną. Komunizm wojenny zapadł w jego pamięć głęboko, jego czarny
obraz rozjaśniało dobro małych, szarych, zastrachanych, głodnych ludzi i potężna
odporność na ciosy, na nieszczęścia, na tkwiące w jego wyznawcach zło (ależ 
która
doktryna sklejona jest z samego dobra przenoszonego z miejsca na miejsce przez
samych dobrych ludzi?). Nie był pewien, czy przyjęliby go do szkoły teatralnej, 
sam
miał wątpliwości, czy jego aparycja (silny, nie dający się zaleczyć trądzik
młodzieńczy, szpecący twarz, kaleczoną raz po raz wysokimi wrzodziankami) nie
odstraszy komisji, która przecież przywykła do kandydatów ładnych, jako że
„wyglądać też trzeba”. W tamtej szkole nie byłyby przydatne żadne protekcje,
władza wie, że nie może przydzielać talentów, choć może je wspierać. Recytował
ostatnio wiersze Woroszylskiego i Mandaliana. Mówił z zapałem, czasem, kiedy
trzeba, skandował, czasem ściszał głos, czasem wydawał okrzyk, jak tego ta 
poezja
wymagała. A były to wiersze gorące, agitujące za tym co jest i przekonujące, że
warto cierpieć dla przyszłości, która już świta na horyzoncie. Gdzieś ludzie 
biedni i
poniżeni toczą walkę o własną godność, u nas godność już jest zdobyta, teraz 
tylko
musimy być czujni, bo wróg czyha, a pracy tak wiele...
Recytując porywał i sam dawał się porywać słowom napisanym przez innych.
Byłby niewątpliwie znakomitym mówcą i tak musiano go ocenić, skoro otrzymał tak
poważną ofertę. Była zbyt nagła i zbyt poważna, żeby jej nie przeżywał głęboko.
Czytał gazetę pełną doniesień o przechwyceniu kolejnej szajki szpiegów mających
swe meliny w kościołach powiązanych z imperializmem anglo–amerykańskim, a
myślał o sobie nagle wplecionym w tryby tej machiny, posługującej się tym
uproszczonym językiem, w brutalny sposób narzucającym masom taki obraz świata,
żeby im obrzydzić wszystko to, co rozciągało się poza strefą wpływów Ojczyzny
Ojczyzn... Przewalały się przez jego wyobraźnię syconą niewygasłą pamięcią sceny
krwawe i okrutne z wydarzeniami porywającymi. Arnold pracował w kopalni,
ponieważ nie włożył czerwonej chusty. Kamilowi proponują karierę aparatczyka,
ponieważ daje się porywać hasłom i wydarzeniom szczęśliwym. Przeważał w nim
optymizm a oni potrzebowali zapaleńców. Ale oni walczą z kościołem, z tym
ostatnim bastionem oporu, którego nie można pokonać.
W młodości Kogucki krył w sobie metafizyczny strach przed Absolutem, który
inni nazywają Bogiem. Całe antyreligijne wychowanie, jakie odbierał w kolejnych
szkołach i przytułkach dla dzieci czerwonych rodziców, nie potrafiło w nim 
złamać
przekonania, że „Coś musi być Tam”, skoro takie masy od tak dawna poszukują
Tego wszędzie i zawsze, nie bacząc na argumentację nauki ośmieszającą te
wszystkie bajania. Nauka sobie, fakty sobie, a wiara sobie. Kogucki zdawał sobie
sprawę, że wszedłszy na drogą zaproponowaną mu wtedy przez czynniki oficjalne –
zaprzeda się diabłu ateizmu i żyć będzie targany dwoma strachami: przed Tamtym i
strona 56
przed Nimi... Gdyby wszystko, co się teraz głosi w mowie i piśmie, było 
prawdziwe,
jakże wspaniałym byłby agitatorem komunizmu. Jego przemówienia nadawałoby
radio, ludzie zjeżdżaliby się, żeby go posłuchać, jak dawniej zjeżdżano się na
kazania wielkich kaznodziejów, od Piotra Skargi począwszy. Ale Skarga zdobył
sławę rozprawiając się z chorobami toczącymi wielkość Najjaśniejszej
Rzeczypospolitej i wykrakał jej zgubę.
Poeta, krzycząc: „O nierządne królestwo i zginienia. bliskie!” zdobywał sobie
nabożny szacunek panów szlachty, winnych nierządu i nadchodzącej zguby. A jemu,
jako trybunowi w tych czasach podległości Rzeczypospolitej Wielkiemu Bratu –
przyszłoby w udziale chwalić i wyjaśniać nie przez naród zawinione katastrofy...
Dylemat był rzeczywisty i Kamil Kogucki pocił się na myśl o jego rozwiązaniu. 
Bał
się także ojca, jego działań z odległości. Jeżeli działa w jakimś związku 
emigrantów,
jeżeli jakaś gazeta poda jego wypowiedzi, jeżeli zacznie się pokazywać 
publicznie
jako świadek i nieprzyjaciel – to koniec. Ale ojciec był przecież inteligentny
inteligencją pensjonariusza Kołymy i Workuty i wiedział, że powinien trzymać 
twarz
tam, w wolnym świecie, żeby nie zabić własnych synów tu. Jednego dopadli, bo był
na ich wpływ impregnowany. Drugiemu machają przed nosem kiełbasą, kij mając
dla brata. Miotały nim lęki straszliwe. Sprawił to właśnie jeden telefon, jedna
rozmowa telefoniczna ze znajomym matki, sekretarzem KC PZPR. Nie przysłał listu,
zapewne nie lubi zostawiać śladów, nie jest ,nie może być pewien poczynań 
młodego
zapaleńca w przyszłości, a taki list to ślad. Ci ludzie przywykli do ostrożności 
i
ostrożność towarzysza sekretarza mówiła Koguckiemu właściwie wszystko. Tamten
uczynił gest, zapewne jest to coś w rodzaju dotrzymania słowa danego matce dwu
chłopców, być może sympatii. Jest w tym geście znak człowieczeństwa uwikłanego
w machinę strachu. Ofiarował mu kęs z pańskiego stołu, więcej: miejsce w
przedpokoju do salonu władzy (reszta zależy od tak wielu czynników, ale to już 
coś,
to już wiele, jeżeli nie wszystko, co mógł dlań uczynić). Był to przystojny 
młody
człowiek, wysoki, szczupły, o jasnych włosach i błękitnych oczach, bardzo 
nordycki,
jeżeli nie można użyć słowa słowiański. Był Żydem, mógł się podawać za Niemca,
za Szweda, za rosyjskiego inteligenta, za polskiego szlachcica. Nienaganny w
manierach, staranny w ubiorze, męski, tchnął młodością, energią, pewnością 
siebie. I
byłoby to wszystko niezmiernie wiarygodne, gdyby napisał list.
Dorian patrzył wtedy w sufit, bo to, o czym myślał, nie nadawało się do 
dzielenia
z kolegą. Kogucki wpatrywał się w gazetę z kroplami potu na podziurawionej przez
trądzik twarzy i także milczał z identycznego powodu. Zapomnieliby o sobie, 
gdyby
jeden nie zaszeleścił gazetą a drugi nie westchnął ciężko,
Otwarły się drzwi i wszedł z łoskotem Szczepan Knapp. Oko płonące, usta
wilgotne, okrzyk na końcu czerwonego języka, ale ujrzawszy obu przyjaciół
złożonych drętwotą na własnych skotłowanych wyrkach, zrezygnował z radosnego,
najwidoczniej, komunikatu i stawiając teczkę na podłodze, rzekł tonem 
konsyliarza:
– W takim razie musimy się urżnąć na ponuro...
Schylił się, otworzył teczkę i wyjął z niej kilka butelek bułgarskiego wina w
kolorze chorej krwi.
strona 57
Dorian sączył wino i milczał. Myślał o swoim szaleństwie w słowach. Chlapał
słowami jak pętak, nie licząc się zupełnie z ich rezonansem w innym człowieku. 
Dla
samego efektu, dla zbadania reakcji.
Nigdy niczego nie umiał skwitować prostym tak, nie, ale, zawsze uderzał
znienacka jakąś aluzją, metaforą, atakiem, co to miał być w zamierzeniu rodzajem
dowcipu, a bywał najczęściej odbierany jako grubiaństwo albo nietakt. Tysiąc 
razy
popełniał tego rodzaju niezręczności, zapominając, że inni nie mają odbiorników
pracujących na jego fali, że mogą go nie chwytać, albo odbierać z własnymi
szumami. Było mu z tym różnie, raz dawało satysfakcję, kiedy zbijał z pantałyku
osoby mające się za bystre i szacowne (okazywało się, że są tępe i małostkowe),
innym razem miał potem wyrzuty sumienia, kiedy urażał kogoś darzonego przez się
szczerą sympatią. Przekładał to sobie potem na koszta pewnego odstawania od
bliźnich, jeżeli nie jest zjawiskiem pospolitym odstawanie od bliźnich w ogóle.
Bliźni są zbiorowiskiem osobności i trzeba to uszanować, wtedy się jakoś 
przeżyje
życie, nie obijając się o nich, nie kalecząc ludzi i siebie.
Ci dwaj koledzy ze wspólnego pokoju. Różni i malowniczy, doskonale osobni,
byli mu bliscy jak mało kto na świecie. Żył z nimi niemal bez zadrażnień, 
rzadkość
olbrzymia! Szczepan ledwie spostrzegł, że coś ich trapi – postanowił rozładować
napięcie, nie wiedząc nawet, jakie to może być napięcie, podejrzewając, być 
może,
że posprzeczali się ze sobą, co by go zmartwić musiało ogromnie, ponieważ nie
wyobrażał sobie współżycia, współbycia, współistnienia w jednym niewielkim
pokoju z ludźmi niezdolnymi do zgody. Nie istniały, wedle niego, przyczyny 
zdolne
uniemożliwić życie ludzi bez awantur, wszystko można sobie wyjaśnić, wszystkiemu
mądrze zapobiec, wszystko uprzedzić, trzeba tylko wczuwać się w drugiego
człowieka o tyle, o ile pragnie się, by inni chcieli wczuwać się w nas. Był to 
idealizm
artysty, program maksimum, który po raz pierwszy udawało się wprowadzić w czyn
w tym właśnie pokoju. Dobrali się przypadkowo, by wkrótce stwierdzić, że się
doskonale uzupełniają, że nie zabiegają sobie drogi, że nie rywalizują o nic, że
potrafią cieszyć się sukcesami kolegi i smucić porażkami i wspólnie dźwigać 
wielką
Nadzieję. Życie nie może przecież trwać w skurwieniu, świat się kiedyś opamięta,
ludzie przestaną się mordować o chimery, wygaśnie wojna w Korei jak wygasła w
Chinach i w Europie, przestaną się masakrować w Wietnamie, w Algierii,
terroryzować w Irlandii Północnej, kiedyś musi zapanować spokój, dla tego czasu,
który przyjdzie, warto żyć, pracować i tak dalej. Roił swoje wizje z uporem 
chłopa
planującego rozbudowę zagrody jeszcze wczoraj, jeszcze w roku 1947, kiedy Polska
zaczynała żywić się samodzielnie. Ale teraz i chłop przestał planować, bo 
zaczęli
planować za niego gdzie indziej, traktując go jak dodatek do nawozu, albo jak 
sam
nawóz. Historii, przez małe h.
Bechczyc sączył więc Szczepanowe wino i myślał o wszystkim, tylko nie o nim,
nie o Koguckim, który z niepojętych przyczyn pocił się w chłodnym pokoju, nie
mając gorączki.
– Co opijamy? – spytał głosem szorstkim jak papier ścierny.
– Pożarliście się? – spytał Knapp, zdzierając spojrzeniem skórę z obu.
– My? Zwariowałeś chyba – zaprzeczył Kogucki.
– To po co ja tracę moje wino? Kupiłem zupełnie dla kogo innego!
strona 58
Dorian sięgnął po portfel, w którym zostały mu jeszcze jakieś resztki na 
przeżycie
do końca miesiąca w stołówce z obiadami popularnymi po 2,40 zł. , zawsze z dwu
dań. (Było raz tak, że mu na drugie podano wygotowaną, nagą jak pupa
niemowlęcia, wołową kość polaną sosem koperkowym. Rąbnął nią w bufet, stłukł
szybę i butelkę, dobrze, że kobieta za ladą miała refleks i uchyliła się w porę, 
bo by
ją pokaleczył. Jeszcze go potem przepraszali i błagali, żeby nie robił użytku, 
kucharz
nie zauważył, co wyjmuje z kotła... Znowu mu się upiekło.)
– Wiesz – obruszył się Knapp. – Dam ci zaraz w mordę.
Wybuchnęli śmiechem.
Kogucki przypomniał sobie scenę korytarzową Doriana i Ewy i poszedł po nią,
jak po pogotowie ratunkowe na spazmy tego wieczoru,
– Ty, z czego się tak zaśmiewała, ta Ewa? Wtedy, w korytarzu.
– Mówiłem ci – mruknął Dorian – bo powiedziałem, że się z nią ożenię.
– Ja też bym skonał ze śmiechu na jej miejscu – powiedział Knapp. – Masz bzik
na jej punkcie
– Bzika – poprawił go Dorian
– Co za różnica! Nie dla psa kiełbasa,
– Kiedy ja jestem takim psem, który musi ją pożreć. Zupełnie nie wiem co mnie
opadło, co mnie napadło, co mi przypadło, wiem, że ona mi zapadła w myśli i póki
jej stamtąd nie wygrzebię, sam się pogrzebię...
– Chollera – wtrącił Kogucki, wyciskając przed lustrem kolejną krostę z szyi.–
Zaczynasz dbać o styl...
– O jaki styl znowu? – Dorian nie zrozumiał. Nie czuł, jak powiedział, na co
Kogucki musiał zwrócić uwagę.
– Nie pasujesz do niej, chłopie.
– Wiem. Albo ona do mnie.
– To po kiego tracisz czas i zaczynasz się mazgaić wewnętrznie?
– Bo ona jest.
Chwilę popijali w milczeniu, Szczepan Knapp już był pewny, że nie było między
nimi kłótni, że sprawy mają się gdzie indziej, tu widać tylko ich refleksy,
– Bo ona jest – powtórzył Knapp i gwizdnął.—To piękne, To pięknie
powiedziane. Bo ona jest. Bo ona jest... To kiedy mnie spytać... też bym 
powiedział:
bo to jest. W środku kamienia, wewnątrz kawałka drzewa, w kuble gliny. Bo to 
jest...
I trzeba to stamtąd tylko wyjąć, wydobyć, wykuć, wydrapać, wyskrobać,
wyszlifować...
Kogucki słuchał przyjaciół, krzywiąc się z bólu przy wyciskaniu jeszcze jednej
wrzodzianki. Szlag go na nie trafiał, były nie do wytrzebienia, pojawiały się 
także na
plecach, na piersiach, nie istniały zastrzyki, ani nacierania, ani leki 
wewnętrznego
zastosowania, nie istniał w ogóle sposób na trądzik młodzieńczy, wyjąwszy jeden:
wystarczy przestać być młodzieńcem, a na to potrzebny był czas. Miał dziewczynę, 
z
ósmej klasy, także spóźnioną, także starszą od uczennic normalnej ósmej klasy o
dobrych kilka lat, skomplikowaną dziewczynę, o złożonej duszy i czystym głosie.
Kasia Doriana B. mogła wykonywać piosenki swoim ładnym głosikiem, Eliza
postanowiła zostać kiedyś śpiewaczką operową z silnym sopranem koloraturowym.
Brała lekcje śpiewu u jakiejś eks–primadonny i po cichutku pisała powieść o 
sobie i
strona 59
swojej mamie, strasznej, oschłej mamie, która kochała tylko siebie dla mężczyzn 
i
mężczyzn dla siebie, o córce nie myśląc w ogóle. Był to niewątpliwie temat.
Niekochana córka niedocenionej artystki, zlekceważona córka, która pewnego dnia
zaćmi matkę własnym wejściem na scenę... Tak, Eliza była ciekawym typem
marzycielki. Poważna, odrobinę może egzaltowana, niezbyt zdolna, jak to kobiety,
do przedmiotów ścisłych, niezbyt przykładająca się w ogóle do jakichkolwiek
przedmiotów, za to godzinami wysiadująca nad kolejnym brulionem zapełnianym
drobniutkim, kanciastym pismem, którego treści nikt na razie nie znał i znać nie
powinien do czasu, kiedy to się ukaże drukiem i świat wstrzyma oddech. Obmyślała
Eliza scenariusz swego życia w szczegółach. Otóż lekcje śpiewu wyraźnie podnoszą
jakość jej śpiewu, przyznają to wszyscy, którzy muszą na razie cierpieć jej
ćwiczenia, przyznaje, drażniące dla obcych usząt, ale nie ma tu konserwatorium, 
do
konserwatorium pójdzie już niemal gotowa, prawie po dyplom. Studia nie potrwają
długo, kiedy będzie miała takie podstawy, tak ustawiony głos... Debiut na scenie 
i –
książka w witrynach. Patrzyła tedy Eliza na otaczający ją świat przez pryzmat
przyszłego sukcesu, dubletu, jakby powiedział myśliwy zaopatrzony w dwururkę...
Kogucki nie afiszował się zrazu znajomością z Elizą, ponieważ była to uczennica
raczej słaba, i wcale nie piękna, a sam jakby obawiał się opinii ludzi, 
przygnębiony
swoim młodzieńczym trądzikiem, który musiał przecież odstręczać odeń wszystkie
dziewczęta poszukujące chłopców przystojnych i gładkich. Kogucki był chłopcem
ładnym, miał mnóstwo innych zalet i tę przeklętą skazę, której nie potrafił 
naturze
wybaczyć. Unikał dziewczyn ze strachu przez tą sytuacją nie do zniesienia, kiedy
dłoń dziewczyny wsunie się pod jego koszulę i natrafi na te skurwysyńskie
wrzodzianki, pokrywające niemal całe plecy. To obrzydliwość. Kiedy więc zauważył
po którymś swoim recytatorskim występie na szkolnej estradzie, że patrzy nań
oczyma pełnymi czułego zainteresowania, a nawet wzruszenia, ciemna dziewczyna o
czarnych oczach i długo bije mu brawo, podszedł do niej po akademii i 
podziękował.
Dowiedział się, że ona także lubi literaturę, że bierze lekcje śpiewu i że ma 
zamiar
kiedyś poświęcić się (tak właśnie: poświęcić się) operze. To było jak most 
zwodzony
między dwiema osobistościami. Eliza zdawała się w ogóle nie zauważać jago
wrzodzianek, pozwoliła się odprowadzić do domu, w którym wynajmowała pokój
razem z pewną dziwką, o czym lojalnie uprzedziła. Współlokatorka się puszcza za
pieniądze, kiedy jej, Elizy nie ma w domu, przyjmuje klientów, którzy opłacają 
się
głównej lokatorce w naturze, czasem są to nawet weseli faceci, nie robią 
wielkiego
hałasu, śpiewają, tańczą, przedłużają biby do późna. Jej to nie dotyczy, kiedy
przychodzi, a przecież przychodzi ze szkoły tak późno aż cztery razy w tygodniu,
pokornie zwijają manatki i jest sza. Nigdy jeszcze nie pozwoliła mu wejść do 
środka,
ponieważ nigdy, twierdziła, nie jest pewna co zastanie a nie chce go wprawiać w
zakłopotanie. Koleżanka jest poza tym bardzo miłą, bardzo uczynną dziewczyną.
Ona po prostu nienawidzi smutku i samotności, Eliza miała lat dziewiętnaście, 
tyle
co Kogucki, i najwyraźniej także nienawidziła smutku i samotności.
Samotna była przez całe dzieciństwo i smutna była przez całe dzieciństwo.
Dlatego nie miała za złe koleżance, że otaczała się mężczyznami, co znosili w 
jej
życie całe naręcza wspólnoty i wesela. Eliza była człowiekiem poważnym nad swój
wiek, Kogucki przy niej wyglądał jak dzieciak i Eliza od pierwszych dni 
traktowała
strona 60
go niemal jak dziecko. Pozbawiona dzieciństwa, była kobietą dorosłą już w wieku 
lat
dziesięciu zapewne. Nie potrafiła się nigdy głośno cieszyć, głośny śmiech nigdy 
by
się jej chyba nie udał, ponieważ bała się śmieszności, a życie miała poważne. I 
ten
szałaput, ten dusza człowiek, ten gawędziarz i śpiewak romansów Wertyńskiego, 
ten
hałaburda uroczy jak majowy poranek, entuzjasta Nowego, wnikliwy recytator
wielkiej poezji, przypadł jej do serca jak plaster na rany. I nie było ważne, że 
jest tak
młody, tak dziecinny, wszyscy ci chłopcy są tacy dziecinni, że cierpi te 
wrzodzianki,
to wszystko minie. Był ciepły ciepłotą samej radości życia bez przymiotników, 
kiedy
się nań patrzyło albo słuchało go, odnosiło się wrażenie, że świat się ukrył w 
ciepłej
rękawicy i nie ma na zewnątrz żadnego zła, nie ma zagrożeń. Można życie
prześpiewać jak romans, rozczulić się, przytulić się, zapomnieć się... Dlatego, 
kiedy
zobaczył Ewę B. zanoszącą się śmiechem po tym, jak się jej Dorian B. oświadczył 
w
tak pętacki, bezczelny sposób, Kamil Kogucki pomyślał, że jeżeli ten facet 
porywa
się na takie cacko jak Ewa B. to nie ma przeszkód, żeby on się pokusił o Elizę,
dziewczynę niemal zawsze natchnioną, żyjącą jakby poza i ponad tym wszystkim, co
sprawia, że inni wierzgają, plują, uciekają, popełniają samobójstwa albo dają 
się
zadręczyć i zabić. Eliza, dzięki swoim wysokim marzeniom, mogłaby równie dobrze
żyć w piekle. Ono jej nie dotyczyło, ponieważ marzenie jest silniejsze od 
piekła,
– W takim razie – powiedział Kogucki, przecierając ranki watą umoczoną w
spirytusie – w takim razie, braciszku, jeżeli ty się ożenisz z Ewą, ja biorę 
Elizę.
Oczywiście, nie śmiej się ze mnie, ani ja nie mam zamiaru zostać aktorem –
– Jak to? – zdziwili się obydwaj, Szczepan Knapp i Dorian B. – jak to?
Niemożliwe!
– Bzdura. To nie dla mężczyzny. Wyobrażacie sobie mnie powtarzającego sto
razy, albo przy sukcesie – pięćset razy, co wieczór tan sam tekst? Teatr to jest
miejsce, w którym sukces odbiera rozum, jest katorgą, zamienia człowieka w
automat, pozbawia go osobowości własnej i wciska w cudze, rozumiecie mnie?
Musiał to przemyśleć, bo wyrzucił z siebie bez zająknięcia, z ogniem w oczach,
choć ogień palił się w nim zawsze na wierzchu.
– Oż, wy, dranie – wstąpił w rzecz Szczepan Knapp, – Wiecie, na co miałem to
wino? Oświadczyłem się, ja durny, jakbym czuł, że wam wszystkim się we łbach
poprzekręcał...
– Poprzekręcało – poprawił rozbawiony do łez Dorian B,
– Poprzekręcało. Dobra. Moja jest zwyczajna, Polka, to po pierwsze.
Ładna, ale w miarę, to po drugie. Jest na medycynie, to po trzecie, Już jest na
medycynie. Rzeźbiarz i lekarka. Przyziemność, nie? Ja lepię w glinie, dłubię w
drzewie, kuję w kamieniu, a ona skleja facetów, tnie facetów i facetki, bo ona 
chce
zostać chirurgiem, macie pojęcie?
Ufff! Trzy podobne deklaracje w jeden wieczór, to za wiele,
– Ciekaw jestem – powiedział Dorian B, – co powiemy jak się spotkamy za lat
dwadzieścia, trzydzieści...
– Ba! – Kogucki podniósł szklankę.– Ba!
Dorian B. miał ochotę krzyknąć „panowie, to straszna bzdura!” Żaden z nich nie
miał nic, poza wczesną młodością i bagażem przeżyć nieznanych poprzednim
strona 61
pokoleniom. Wszyscy wyszli z rozbitych domów, wszyscy byli inwalidami czasu, i
właśnie dlatego zapewne wszyscy pragnęli się dopełnić poprzez kobietę.
– Ba! – powtórzył za Koguckim. – Wydaje mi się, że jestem trzaśnięty. Porywam
się na... – tu się zatkał i już nie miał ochoty, ani zapewne potrzeby w tym
towarzystwie wyjaśniać na co, wszyscy bowiem trzej uważali Ewę B. za osobę z
innego świata, która zaplątała się w to ich szambo szkolne przez wielką 
nierozwagę
albo przez zupełną nieświadomość tego czym jest, czym być powinna i czym być
może. To, że facet w rodzaju magistra Kaługi zachorował na nią, można jeszcze
jednostronnie rozumieć. Czas jest dobry dla takich Kaługów, to ludzie 
wykorzeniani
z rzeczywistości właśnie dlatego, że pozwolili się używać do jej zakłamywania.
Kaługa wykonuje zawód kata na prawdzie, wszystko, co temu narodowi drogie z
jego własnej biografii (narodu, nie Kaługi) przedstawia, bo tak mu każą, w 
krzywym
zwierciadle doktryny operującej kilkoma schematami politycznymi i klasowymi,
zupełnie jak kościół na swoim obszernym polu. Język komunizmu i język kościoła,
dwa różne języki, pobrzmiewają nad tym krajem w zupełnej jakby nieświadomości
treści głoszonych haseł.
Dorian Bechczyc był kiedyś pilnym ministrantem i jeszcze pilniej studiował na
przykład podsuwane przez księży żywoty świętych, a kiedy wdarł się w Pismo, 
kiedy
począł uważniej słuchać treści słowa –popadł pewnego dnia w popłoch. Leżąc na
Magdzie, obfitej, arcykobiecej, rozwartej i nasyconej na tę chwilę, spytał „czy 
ja
ciebie kalam?” Podniosła głowę, nie zrozumiała pytania. Powtórzył je więc. „Czy 
ja
ciebie kalam?” „Zwariowałeś chyba”, odparła, poruszając obszernymi biodrami. W
tym ich geście zawarła całe przyzwolenie, całą gotowość trwania z nim w tej
symbiozie ciał, bo z niej nie wyszedł, i whaczony w nią pytał, czy przypadkiem 
jej
nie kala. Oczywiście, stosując kościelne kryteria, kalał ją, i każdy mężczyzna
kochający kobietę kala ją, nawet wtedy, gdy zasiewa w niej nowe życie, bo skoro
zaistniało w dziejach ludzkości jedno Niepokalane Poczęcie, inne są jej 
nieznane, to
cała poczyna się z pokalania. Dawanie życia jest kalaniem kobiety, której wszak
przeznaczeniem – zdawać by się mogło – jest rodzenie.
Ten rodzaj języka poraził Doriana Bechczyca w dniu, kiedy mu się lepiej
przysłuchał. To była ta pierwsza nić ze szwu, szew począł się pruć i nie było 
dlań
ratunku w oczach Doriana B., który się w ten sposób właśnie jął staczać ku
marksizmowi tłumaczącemu świat prościej i bez obrazy gatunku, któremu pragnął
służyć, podobnie jak kościół. Dialektyka mogła przekonać każdego, każdy mógł
podpatrzyć w naturze prawo przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe. Taka
właśnie zmiana zaszła w nim, w Dorianie B, w chwili, gdy liczba wątpliwości 
stała
się tak duża, a one same tak ciężkie, że lina, po której chodził nad przepaścią
niewiedzy – musiała trzasnąć, Milczał o tym, widząc w jakich kościół znalazł się
tarapatach. Odchodzić odeń w chwili prześladowań, to gorzej, niż zostawić 
chorego
na łasce losu. Przechodzić w takiej chwili na pozycje bezbożników – to tyle, co
narazić się na oskarżenie o zdradę i karierowiczostwo, bo ludzie myślą płasko,
Odmówił Kasi pójścia do kościoła ponieważ odrabiał lekcje na jutro, a praca to
przecież także swoiste błogosławieństwo. Wszedł w obrzeża narzuconego Polsce
systemu przecież jak oczajdusza, ze z góry pomyślaną nieprawomyślnością. Było to
niecne i, jak powiadał jego pierwszy szef, mądre, bo nie można im oddać 
panowania
strona 62
nad wszystkim i stracić kontrolę nad czymkolwiek, bo kiedyś i to imperium 
padnie, a
wtedy muszą się ujawnić drążące je korniki... Zgodził się na rolę kornika, ale 
nie na
rolę milczącego potakiewicza. Drążyć i powiadamiać drążony materiał, że się go
drąży, a robić to tak, żeby on (materiał) był przekonany, iż to dla jego dobra, 
oto
zadanie godne człowieka liczącego (na własne szczęście). Dorian Bechczyc miał
wiele okazji, by uwierzyć jeżeli nie w szczęście jako wypadkową gry przypadków, 
to
w anioła stróża. W Anioła wierzył tak długo, jak długo słuchał Słowa 
powierzchnią
ucha, bez angażowania śpiącego jeszcze umysłu. Mógł, jako żywo, utrzymywać, że
te wszystkie jego cudowne ocalenia zdarzyły się wyłącznie za sprawą siły
nadprzyrodzonej.
To bardzo wygodne wyjaśnienie nieobjaśnialnego, korzystne dla każdej wiary.
Potem, poznawszy równie niewytłumaczalne zalety własnego umysłu w świecie
zamieszkałym przez tysiące umysłów genialnych, twórczych jak sam Bóg – godził
się na jedno zdanie: że Bóg stworzył człowieka na swój obraz i podobieństwo. 
Mózg
człowieka może być tylko dziełem Nad–Istoty, która nie zna różnicy między
okrucieństwem i opiekuństwem; okrucieństwa używa przecież cały zwierzęcy świat
dla opiekuństwa, gatunki się pożerają by przetrwać, to nie o to chodzi. 
Mechanizm
świata jest logiczny i w tej logice, z całym jej – z punktu widzenia ludzkiego
indywiduum – okrucieństwem i bezwzględnością. Logika jako siostra matematyki,
kazała Bechczycowi patrzeć także na bieg wydarzeń w świecie i w kraju. W tym, co
zaszło za życia jego ojca i jego samego – była przecież okrutna logika natury.
Zwyciężał bezwzględniejszy i mocniejszy z barbarzyńców, zgniatał wszystkich, co
stali mu na drodze. Dać się mu zgnieść – to najprostsze. Zaprząc go do służby 
sobie,
dając mu złudzenie, że to on zaprzęga – oto zadanie, Dlatego Ewa B. jako zadanie
równoległe, choć nie równorzędne, weszła, jakby samoczynnie w program życia
Doriana B. Sama dla siebie, czy sama przez się, po prostu dlatego, że się 
pojawiła w
polu jego widzenia, nie przeciąwszy wcale jego drogi, bo mógł maszerować dalej,
dawszy jej spokój z mnóstwa ważnych powodów. W matematyce także buduje się
programy, używając gramatyki formalnej, szczególnej składni. Tylko matematyk
może powiedzieć o czymś, że to niepusty zbiór symboli. Żyjąc w niepustym zbiorze
symboli, można sobie zakładać siebie jako symbol dodatkowy, a przez dodanie
siebie, utwierdzać się w przekonaniu, że zbiór staje się jeszcze bardziej 
niepusty,
czyli mniej pusty. Ewa B. była niewątpliwie symbolem czegoś nieosiągalnego, jak
zaufanie do metajęzyka kościołów, samym swoim byciem stanowiła wyzwanie
poprzez które Dorian B. łudził się, że się dopełnia. Jak Szczepan Knapp 
wyobrażał
sobie ciche i twórcze życie rzeźbiarza u boku pani chirurg krojącej facetów i 
facetki,
jak Kamil Kogucki oddający się z kopytami pierwszej dziewczynie, która nie
zauważała jego wrzodzianek. – Jest prośba dyrekcji i organizacji – wpadł w myśli
Doriana B. Kogucki – prośba do nas trzech, żebyśmy urządzili akademię pożegnalną
szkoły. Matura z pieśnią i łezką...
Oczywiście. Matura z pieśnią i łezką. Kogucki rozlewał wino i stuknąwszy się po
nalaniu ze Szczepanem, powiedział nagle:
– Chcą ze mnie zrobić politruka, wiesz? Brata mi gnoją, a ze mnie chcą zrobić
politruka. Rozumiesz to?
strona 63
Szczepan Knapp nie bardzo rozumiał. Nie musiał. Nie chciał wchodzić zbyt
głęboko w sprawy Polaków, ponieważ Polakiem nie był i nikt nie kazał mu nawet
udawać, że nim pragnie zostać. Dali mu polskie obywatelstwo, ponieważ tu jest od
lat, ale w dowodzie miał wypisane: narodowość węgierska. Polak – Węgier... Nie
widział powodu wciągania się w cokolwiek, co ludzi łączyło albo dzieliło, nie 
wracał
na Węgry, ponieważ stamtąd musiał uciekać w czasach admirała Horthy’ego, a w
łapy tego bandyty Rákosiego dobrowolnie pchać się nie zamierzał. Tu miał
względny azyl, nikomu nie wadził, żeniąc się z Polką zapuszczał głębiej korzenie 
i
już dzieci jego będą mieszańcami.
– Przez to, że kazali ci zorganizować akademię? – spytał Dorian B.
– Nie idzie o szkołę. Chociaż... moje zachowanie w tej szkole musiało być
przyczyną tej propozycji. Chcą mnie wziąć do wyższej szkoły partyjnej, w drodze
wyjątku, jak rozumiecie, bez stażu w aparacie.
– Toś szczęściarz – zażartował Dorian B. – Tak od razu ofiarują ci karierę
właściciela Polski Ludowej, to ładne, to bierz, to się bierze!
Kogucki popatrzył nań spode łba.
– Wiesz co, B.? nie podobasz mi się z tym twoim tak olśniewająco jawnym
cwaniactwem. Kogo ty udajesz i kogo chcesz zrobić w konia? Takiś otwarty i
zawarty jednocześnie... Ja cię rozumiem, ja ci się przyglądam. Tak jak ty nam. 
Jesteś
na zbyt wielkim luzie. Nie widziałem, żebyś się choć raz spocił, jak ja po
otrzymanym dziś telefonie... Ty mnie mówisz „to się bierze”, a sam byś to gówno
wziął?
– Dlaczego – gówno? Gówna należy używać jako nawozu, brać gówno i na nim
siać i sadzić i zbierać kiedyś plony. Żyjesz w takim szambie, że to akurat 
gówno,
gówno zupełnie podstawowe, nie powinno cię odstręczać. Nie bądź i ty załgany.
Recytujesz Woroszylskich z ogniem na języku, stawiasz kołnierz płaszcza, 
nasuwasz
kapelusz na nos, udajesz tajniaka jak szczeniak, to cię bawi, więc dlaczego to 
ja cię
tak nagle gniewam?
– Panowie! – ostrzegł Szczepan Knapp. – W tym pokoju nie będzie wojny, albo
wysadzę go w powietrzu.
– Dobra, w powietrze, Szczepanku – zgodził się skwapliwie Kamil Kogucki. –
Wszyscy się jakoś tytłamy. Padał deszcz i przestał padać. Ale co ja tu takiego
zrobiłem, że mam tę propozycję? Odrzucić ją, to tak jak poderżnąć sobie gardło.
– No widzisz, Dorian ma rację – podsumował Szczepan Knapp. – To się bierze, a
potem się zobaczy. Najwyżej nie dostaniesz kiedyś rozgrzeszenia. – Zaśmiał się 
do
perspektywy: – Ty zostajesz wielkim sekretarzem, od kultury, powiedzmy. Ja 
zostaję
wielkim rzeźbiarzem, ty u mnie każesz zamówić pomnik, powiedzmy, za
pięćdziesiąt lat, Doriana B., który niedługo zasłynie jako wynalazca perpetum 
mobile
Bzdury i Bezczelności Która się Sprawdza... jako Metoda Osiągania
Automatycznego Postępu, wszystko przez Duże P...
– Przekonałeś mnie – powiedział Kogucki i westchnął ciężko.
– No właśnie – dodał Dorian B. – wysoko mnie lokujesz, przyjacielu. Nie wiem,
czy podołam...
Gnębiło go jego postanowienie. Czuł się winny wobec całego świata a wobec dwu
kobiet – Magdy Z. i Ewy B. zwłaszcza. Magdzie nie miał odwagi wyznać, że się
strona 64
zakałapućkał w innej, zupełnie jak dureń, bo bez szans, ale tak głęboko, że 
dalsze
spotkania ich dwojga musi uznawać za dowód swego rozgardiaszu moralnego.
Magda była człowiekiem prawym, kobietą rzetelną, kochanką – niezwykle wygodną,
zasługiwała na szacunek. Obrażać ją wyzwaniem, że zapadł na inną – to
niewykonalne. Trwać w tym związku fizycznie, duszą fruwając wokół innej –
nieznośne to i obrzydliwe.
Czuł, że „dusza” weźmie górę nad „ciałem” i wiedział, że w tym jego „czuciu”
jest spora doza cynizmu. Jeżeli Ewa B. podda się – jej ciało wyrówna stratę 
ciała
Magdy Z. z nawiązką. Lękał się nadal samej myśli o chwili zbliżenia z Ewą B.
Onieśmielała go i drętwiał na zapas, dochodząc z czasem do wniosku, że jest to
szczególny, nieznany mu dotychczas rodzaj pożądania, trochę mistycznego, trochę
astralnego. Autorowie opisów żywotów świętych w podobny sposób obrazują
doznania tych ludzi w kontakcie z samą myślą o Bogu, w chwili przyjmowania
komunii czy wielkich widzeń. Były to sceny niezwykle zmysłowe, ci święci
doznawali swoistego orgazmu duszy... Poznawszy Ewę B. zrozumiał ich stany.
Resztę z życia świętych mógł już sobie dośpiewać, brukając się zapewne w oczach
Stwórcy, kalając samymi domniemaniami, albo czelnością porównań. Były to
godziny myśli pokrętnej, sprzecznej, walczącej ze sobą i z nim, który je myślał, 
albo
był myślany, bo gdzież jest dowód, że to człowiek myśli, a nie jest myślany, że
myśli? Jeżeli istnieje Bóg, to w ludzkim sposobie dociekania.
Z Magdą Z. wyładowywał z siebie nadmiar lęku przed Ewą B. Zanurzał się w
Magdę Z. jak w ciemną wodę, żeby spłukać z siebie niepokojące go domniemania,
że chyba oszalał. Magda Z. była zwyczajną kobiecą kobietą, przy której nie 
musiał
pamiętać, że istnieje Ewa B., która istniała mimo to i coraz dotkliwiej. Pewnego
popołudnia, w sobotę, kiedy Ewa B. wyjechała do rodziny, powiedział Magdzie,
„słuchaj, zdaje się, że jestem bydlę.” Magda Z. poczochrała mu czuprynę, 
przytuliła
jego twarz do swojej rozlewnej piersi i powiedziała po prostu: „przecież to 
czuję”.
Nie musiała mówić nic więcej. Ona czuła, że myślami jest gdzie indziej, że tu 
stara
się ciałem nadrabiać to, czego mu ubywało w uczuciach. Był stale roztargniony,
machinalny, unikał jej wzroku, kochał ją coraz wstydliwiej, jakby nagle odkrył w
sobie debiutanta. Kobieta! Kobieta jest instrumentem tak wrażliwym! Oczywiście,
był zbyt, jednak, gruboskórny, żeby wypatrzeć w Magdzie jej o nim wiedzę.
Powiedziała: „Nie męcz się ze mną. To mnie rzeczywiście obraża, choć wiem, że
przychodzisz do mnie dlatego, żeby mnie nie obrazić. Nie mam ci niczego do
zarzucenia. Przecież musiałeś spotkać miłość. O mnie możesz pamiętać...” Możesz
pamiętać. Nigdy się takich kobiet nie zapomina. Uczepił się więc dobrodusznej
kapitulacji Magdy Z. jak tonący brzytwy. Odchodząc, miał jednak łzy pod
powiekami, ponieważ była to kobieta naprawdę wartościowa i niezwykła.
Przypuszczał tylko, że używa go tak samo jak on jej, jak kobieta mężczyzny 
używać
musi dla równowagi psychicznej i fizycznej, ale ponieważ „było im ze sobą bardzo
dobrze”, nie pytali o resztę. Reszta zjawiła się w życiu Doriana B. wraz z Ewą 
B.
Można się tedy było rozstać z Magdą Z. w sposób najbardziej stosowny.
Pocałunkiem, objęciem, przywarciem obu ciał, które sobie coś jeszcze chciały
powiedzieć, westchnieniem. Skrzypiały schody. pachniała pleśń. Uszom już na 
zapas
strona 65
zaczęło brakować ich skrzypienia w przyszłości, nozdrzom zapachu pleśni. I 
zapachu
Magdy Z., odurzającego zapachu dojrzałej kobiety.
Kiedy spostrzegł Ewę B. w kawiarni „Rokita” przy jednym stoliku z magistrem
Kaługą – zamarł na chwilę, przystanął i zacisnął powieki, żeby spod nich 
wypchnąć
ten obraz, jak przywidzenie. Ale to nie było przywidzenie. Uśmiechała się do 
niego,
a on kładł dłoń na jej dłoni i patrzył w jej oczy swoją pucułowatą gębą domowego
buldoga. Obłaskawionego przez reżym buldoga. Ewa B. nie cofała czas jakiś swojej
dłoni, dopiero spojrzawszy w okno, za którym sterczał Dorian B. – cofnęła ją
gwałtownie i uśmiech zgasł na jej bladej twarzy.
Wtedy podniósł kapelusz, kapelusz modny, z szerokim rondem, niemal sombrero,
bo takie się wtedy nosiło nawet mając dwadzieścia lat. Magister Kaługa poszedł
spojrzeniem za jej spłoszonym wzrokiem i spostrzegłszy swego ucznia – zmarszczył
czoło.
– Ach to ten liczydełko! Niebywały młody człowiek...
Liczydełko. Ewa B. odebrała to określenie, ku własnemu zdumieniu, jako mocno
nietaktowne. Jakież to małe, poniżać zdolnego człowieka tylko dlatego, że się 
jej
ukłonił i być może w niej gustuje, jak tylu innych. Jakież to małe. Magister 
Kaługa
nie zdawał sobie sprawy jak bardzo podciął tym słówkiem gałąź, na której się
sadowił. Liczydełko stał chwilę jak zamurowany i gapił się na nich dwoje
nieruchomymi oczyma, nie zważając nawet na to, że go potrącali przechodnie
śpieszący do tramwaju, mającego przystanek w miejscu, gdzie wczoraj poniosła
śmierć kobieta. Rzuciła się pod koła w rozpaczy po stracie dwu trzecich
oszczędności trzymanych w domu. Reforma walutowa zamieniająca tysiące na
złotówki, pozbawiła ją sensu życia. Jeszcze na torach leżał piach, którym 
zasypano
jej krew. Dorian Bechczyc widział tę krew, kiedy już kobietę zabrano, kiedy
uprzątnięto jej zmasakrowane zwłoki jak końskie gówno, szybko, cicho,
rozpędziwszy przedtem gapiów, ponieważ było to samobójstwo polityczne,
antyustrojowe, kontrrewolucyjne jawnie i słyszalnie; kobieta rzucała się pod 
koła
krzycząc „parszywcy, kanalie, złodzieje, oszuści, parszywa agentura!”
Komentowano to różnie, ludzie od czarnej propagandy rozszeptywali, że była to
kobieta właśnie wypuszczona z domu wariatów. Człowiek normalny nie mógł wszak
tak brzydko się publicznie wyrażać o nowej władzy Ludowej.
Kiedy zdał sobie sprawę, że trwając przed witryną kawiarni, zbyt wiele daje do
myślenia i niepotrzebnie sam się wystrychuje na dudka, potrącony raz jeszcze,
poszedł w kierunku, w jakim go popchnięto, już nie uchylając kapelusza.
Ewa B., patrząc na pobladłą nieco twarz nauczyciela, który spostrzegł, że użytym
przed chwilą epitetem uraził tę młodą, piękną kobietę i szukał w myślach słów
zdolnych zniweczyć złe wrażenie, zdawała sobie coraz jaśniej sprawę, że ten
gołowąs zza szyby, ten wysmukły jak ołówek młodzieniec w kapeluszu z wielkim
rondem, nie jest jej obojętny, natomiast siedzący naprzeciw niej człowiek jest 
jej
najdoskonalej obcy. Jego maślane oczka, jego lśniąca znów karnacja powleczona
stosownym kremem po goleniu, jego sygnet na serdecznym palcu prawej dłoni, jego
nieskazitelne manszety, dobrany krawat, lśniące pantofle, jakby je polerował 
cielęcą
kością, że cała ta neoficka, nuworyszowska elegancja jest po prostu śmieszna, 
nie
tylko w ogóle śmieszna, ale zwłaszcza w zestawieniu z nijakością ubrania Doriana
strona 66
B., który nie zadawał sobie trudu prasowania spodni, krochmalenia kołnierzyków
koszul, pucowania trzewików. Nawet by ją pewno ten bez–styl, a jednak pewien
stylik, raził, gdyby człowiek zajmował ją jako mężczyzna, ale u kolegi uchodzić 
to
mogło bez komplikacji. Teraz była w stanie porównać jakość milczenia Doriana B. 
z
treścią okrągłych, starannie stylizowanych oświadczeń magistra Kaługi, człowieka
zapewne wielkiej prawości, męża godnego zaufania. Kaługa należał do tego rodzaju
mężczyzn, którym kobiety łatwo kładą główki w dołku strzeleckim, zapewniając, że
czują się przy nich tak bezpieczne... Kaługa był elegancki nie dla niej 
specjalnie, jak
ona była elegancka nie dla niego. Oboje byli eleganccy, ponieważ to lubili. On, 
bo
nie wyobrażał sobie siebie w roli nauczyciela w pomiętych portkach magistra
Maczka, w koszuli z zagiętymi rogami kołnierzyka i przy tym od tygodnia 
niepranej.
To przerastało jego wyobraźnię. Uważał, że należy mu się szacunek otoczenia, a
szacunek można wymuszać własnym stylem bycia i ubrania. Człowiek odziany
nienagannie wymusza szacunek brudasów, ludzi zaś schludnych oswaja i przybliża.
Czuł się pewniej, widząc, że jego spodnie tną powietrze kantami ostrymi jak nóż.
Oboje więc, kiedy weszli do tej zadymionej, zaniedbanej kawiarni, niegdyś
przytulnej jako prywatna, teraz obskurnej jako uspołeczniona, stanowili ciało 
obce.
Różnili się od reszty konsumentów wszystkim tak bardzo, że obecni na chwilę
przestali gadać. To ich speszyło i, rzecz naturalna, jakby zbliżyło ku sobie, 
nawiązało
między nimi więź, albo magistrowi Kałudze tak się wolało wydawać, kiedy pozwolił
sobie na ujęcie jej łokcia w trzy palce prawej dłoni. Pomyślała wtedy, że 
zapewne
pijąc kawę będzie odstawiał mały palec, bo to eleganckie. Hrabina T. kiedyś to
prześmiesznie demonstrowała. To ona po wojnie wzięła tę poniemiecką kawiarnię,
kawiarnia zasłynęła z przepysznych ciasteczek, dobrych win i uczciwie parzonej
herbaty. Mówiło się wtedy, że się idzie „do hrabiny” i że się było „u hrabiny”, 
było
w dobrym guście bywać „u hrabiny”; hrabina miała więc czas, by się poprzyglądać
swojej klienteli. Najbardziej rozczulali ją, jak powiadała, „ci nowi”, którym 
nowy
strój pozwolił przekroczyć progi przybytków tak burżuazyjnych jak kawiarnia.
Oczywiście początkowo szukali w kawiarni piwa, ale „u hrabiny” piwa nie
podawano. Wino, proszę bardzo, w każdym gatunku, koniaki, także, choć już w
mniejszym wyborze i raczej drogie. Ale pijanie kawy pod koniak czy koniaku pod
kawę to nie dla porządnych ludzi. Nieporządni, wywodzący się z dawnej 
inteligencji,
stanowili mniejszość, ale to była mniejszość wpływowa, zaraźliwa, kawiarnia
zapełniała się ludźmi nowymi, a ci podpatrywali zachowanie starych i licho wie 
skąd
nauczyli się unoszenia małego palca... Była to klientela szczodra, kawiarnie tuż
powojenne nie nosiły na sobie jeszcze piętna klasowej urawniłowki. Mikołajczyk 
był
wicepremierem, wracali żołnierze Andersa, UNRRA zalewała kraj smakołykami,
krowami, końmi, panował nastrój nadziei w klimacie politycznej walki, ale to 
tylko
sprzyjało inicjatywie. Dopiero wielki zwrot z grudnia 1948 przeciął ten wrzód
pozostały z obalonego systemu i zapanowało uspołecznione wyczulenie na wszelkie
miazmaty przeszłości. Hrabina T. została z kawiarni pewnego dnia po prostu
wyprowadzona za próg, przez czterech panów z czterech różnych instytucji,
zaproponowali jej, żeby się rozejrzała za jakimś uczciwym zajęciem, na przykład
sprzątaczki. Potrzebują właśnie sprzątaczki w starostwie. Oczywiście 
przeczuwała,
że tak się skończy, tak przecież było w Rosji po czasach NEP–u, a co zrobili z
strona 67
ludźmi NEP–u wiadomo. Hrabina T. nie stała się człowiekiem NEP–u, wtedy jeszcze
nie było NEP–u, nikt nie wiedział, że to będzie tylko epizod, mały krok wstecz w
marszu ku postępowi. Gdyby tam została, uniknąwszy likwidacji w czasie
pogromów, stała by się może człowiekiem NEP–u, Nepmanką. Cudem uratowała się,
to znaczy uwiózł ją w porę hrabia Konstanty Brodnicki; zjawiwszy się ze swoim
szwadronem w majątku na krótki popas, podczas odwrotu z Kijowa, i po prostu
zabrał, niemal siłą, mówiąc, że po nich potop. Apres nous le déluge, powtórzył 
po
Ludwiku XIV chyba i miał rację. Uwiózł ją niemal tak jak stała, potem zaopatrzył 
w
rzeczy najniezbędniejsze, poza wiedzą małżonki, czujnej zawsze gdy w rzecz
wchodziły pieniądze, i poniechał, potem wyjechał i zmarł. Hrabina zgodziła się
zostać sprzątaczką w starostwie dla zabawy, z przekory ze śmiechem, który 
wzbudził
w czterech panach konsternację; jeden uznał, że zbzikowała i trzeba ją posłać do
czubków. Powiedziała mu jednak, podtykając palec pod brodę, jak jej kiedyś 
pewien
młody krasnoarmiejec lufę naganta, powiedziała mu, że wszystko w porządku,
panowie jesteście wykonawcami woli Losu, historia kołem się toczy – będzie oto
miała okazję spłacić dług wyzyskiwanym przez się klasom niższym, gdy te wyższe
zupełnie niezasłużenie przez wieki całe korzystały z posług tak wielu, dziś
wyzwolonych i gotowych do awansu itd. Osłupieli panowie, uznali, że hrabina T.
markieruje, że z nich szydzi, ale ona zgłosiła się nazajutrz do kadr w 
starostwie i
poprosiła o przybory, jako to: szmatę, miotłę, szczotkę ryżową do szorowania
podłóg, proszek do prania i szare mydło. Otrzymawszy to wszystko, zaczęła od
wychodków, wyjątkowo regularnie zasrywanych i zaszczanych, ponieważ nowa
władza jeszcze się nie nauczyła spuszczać po sobie wody i wycierać tyłków
papierem. Ściany wychodków w starostwie były usmarowane gównem urzędniczym
i interesanckim, zostawionym tam z palców, którymi się tradycyjnie podcierali.
Oczyszczając te sracze, hrabina śpiewała rewolucyjne pieśni, a jedną, z 
ulubionym
refrenem, szczególnie często: „o cześć wam panowie, magnaci, za naszą niewolę,
kajdany, o cześć wam książęta, hrabiowie, prałaci za kraj nasz krwią bratnią
zbryzgany...” Wezwano hrabinę na kilka rozmów po kolei. Starosta pragnął ją
poznać osobiście i wyrazić podziękowanie za wprowadzoną absolutną czystość w
miejscach zwyczajowo plugawych, był przy tym tak uprzejmy, że wyraził swoistą
skruchę w imieniu historii, czyli biegu spraw tego świata, ale słyszał, że ona 
to
doskonale rozumie, słyszał też, że ma piękny głos, wolałby jednak, żeby ludzie 
nie
komentowali treści wyśpiewanych przez nią słów opacznie. Hrabina T. wyraziła
najpierw podziękowanie za pracę, która dostarcza jej prawdziwej satysfakcji,
ponieważ to miło widzieć jak czystość wymusza czystość i jak higiena, którą z 
takim
trudem usiłował zaszczepiać ludowi świętej pamięci premier Sławoj–Składkowski,
znajduje zrozumienie u ludu, który się tak szybko emancypuje. Starosta nie
zrozumiał słowa emancypuje, kojarzyło mu się z bardziej zrozumiałym „pucuje”,
przystał więc na ten komplement bez protestu. Hrabina T. pozwoliła sobie 
zauważyć,
że pan starosta ma źle dobrane elementy ubrania. Nie nosi się kraciastej koszuli 
do
spodni w paski, a krawatu w ukośne pasy do kraciastej koszuli, że oleodruk na
ścianie przedstawiający tyrolczyka z psem i dłonią u warg, zapewne w danej 
chwili
jodłującego, nie przystoi także urzędowi pana starosty ta mieszanina stylów w
umeblowaniu gabinetu. Przecież w całym gmachu starostwa jest mnóstwo mebli w
strona 68
jednym stylu, tyle że porozrzucanych, trzeba je przejrzeć i skompletować tu, na
przykład, te w stylu gdańskim, są solidne, masywne, robią najlepsze wrażenie
stateczności i zmuszają do powagi, przydają urzędowi godności... Słuchał uważnie 
i
zrozumiał natychmiast. Ta kobieta, nosząca zresztą swój tytuł z poczuciem 
humoru,
od lat trzydziestu niemal pozbawiona majątków i pieniędzy, utrzymująca się z 
pracy
rąk, bo już nawet w Polsce międzywojennej na nią była skazana, byłaby doskonałą
doradczynią w sprawach zachowania, ubrania, dekoracji wnętrz. W państwie
ludowo–demokratycznym, które zniosło dawne przedziały klasowe, zniszczyło klasy
wyzyskujące itd. też przyjdzie czas, że trzeba będzie umieć znaleźć się przy 
jednym
stole z ludźmi Zachodu. Nie powiedział na razie ani słowa, ponieważ wiedział, że
hrabinę T. mają jeszcze przesłuchać w „Urzędzie”. Przesłuchali na okoliczność, 
czy
zdaje sobie sprawę z uprawianej w sraczach prowokacji politycznej. Odparła 
hrabina
T., że jeżeli szczery śpiew przekonanej demokratki, a któż może być szczerszy od
człowieka, który stracił przez rewolucję wszystko, i który zrozumiał, że stała 
się
zwykła sprawiedliwość dziejowa, otóż jeżeli taki szczery śpiew jest prowokacją, 
to
ona spyta pana prezydenta Bieruta, czy panowie są na właściwym miejscu. Pan
Prezydent jest jej znajomym sprzed wojny, oboje pracowali w spółdzielni
mieszkaniowej na Żoliborzu, i on pamięta, że hrabina T. już wtedy była szczerą
demokratką głosującą za reformą rolną premiera Witosa etc. Mogło to być prawdą,
więc na wszelki wypadek potem jej nie straszono, radząc tylko uprzejmie, żeby 
nie
wyśpiewywała tych strofek w OO, ponieważ nie jest to miejsce stosowne, doprawdy,
nawet najszczerzej wyśpiewywane pieśni rewolucyjne brzmią w tych miejscach
niewłaściwie i ludzie się wręcz zarykują, co odbiera powagę urzędowi. Po namyśle
przyznała im słuszność, mówiąc, że tak się lubi oddawać pracy, że zapomina gdzie
pracuje... Nie było na nią rady. Została referentką zaopatrzenia i bankietów 
przy
samym staroście. I tam poznała Ewę B., pannę naprawdę dorodną, dumną,
małomówną, sprawną, o szlachetnych rysach i godnej postawie, ale z pewnymi
brakami w sposobie bycia. Zachowywała się często niezgrabnie, co rażąco odbijało
od jej powierzchowności. Była nieoszlifowanym kryształem, przeto hrabina T., po
rozmowie z nią, zwiedziawszy się, że jest samotna i mieszka kątem u jakiejś
koleżanki, zaproponowała jej pokój w swojej willi, a willę po prostu zajęła w
czasach masowego zasiedlania Ziem Odzyskanych. Była to jedyna szansa, żeby
sobie poprawić egzystencję. Potem wydało się hrabinie T., że panna Ewa nie jest
osobą tak zacną i cnotliwą, jaką chciała w niej widzieć, i podejrzawszy przez 
firanę,
że odwożą ją do domu różni panowie, znani jej z rozwiązłości, bo się wszyscy o
starostwo musieli ocierać, wymówiła jej gościnę, niezbyt troskając się o 
zasadność
wypowiedzenia. Ewa B. po prostu okazała się panną zbyt hardą, na czynione jej
kilka razy uwagi nie raczyła odpowiadać, utrzymując, że jest osobą dorosłą i
tłumaczyć się nikomu nie musi, zwłaszcza z win niepopełnionych. Hrabina T. zaś, 
z
czego sobie zapewne nie zdawała sprawy, potrzebowała człowieka, nad którym
mogłaby panować, nie tylko sterując jego odruchami i moderując sposób
wysławiania się, ale podporządkowując go sobie w całości, zwłaszcza, że nie
pragnęła niczego ponad oszlifowanie tego kryształu, żeby nie powiedzieć 
diamentu,
bo kobiety nie bywają diamentami, to nie jest im potrzebne. Nie mają być twarde 
jak
diament, ale mają lśnić jak oszlifowany kryształ. Zresztą porównanie z 
kryształem
strona 69
przyszło jej tym łatwiej, że w okolicy znajdowało się klika szlifierni 
kryształów, i w
jednej z nich pan starosta pozwolił jej złożyć zamówienie na potrzeby starostwa. 
To
było już tak dawno. Kawiarnia „u Hrabiny” stała się kawiarnią PSS Społem, a PSS
Społem z oryginalnym, przedwojennym PSS Społem miało wspólną tylko
skradzioną prawem kaduka nazwę. Komuniści grabili nawet znaki firmowe, pchając
pod nią swoją tandetę. W kawiarni śmierdziało marnym dymem tytoniowym i lurą
udającą kawę. Ewa B. pomyślawszy o małym palcu magistra Kaługi czekała przy
stoliku, że go podniesie tak, jak się to jej samej przytrafiło pierwszego 
wieczoru na
zapoznawczej herbatce w willi hrabiny T. Nie zwróciła na to uwagi, być może
zawsze unosiła mały palec, bo skąd miała wiedzieć, że kiedy się ten mały palec
unosi, to znak, że człowiek pochodzi z chamów? Hrabina nie zwróciła jej na to
uwagi, uśmiechnęła się kącikami warg, po jakimś dopiero czasie opowiadając o
swojej kawiarni, napomknęła o zabawnym odruchu klienteli w pierwszym pokoleniu,
o owym odginaniu małego palca. Od tamtego dnia, zalawszy się pąsem na widok
własnego odgiętego palca, pilnowała się, żeby nic podobnego nie mogło się jej
przytrafić. Umiała już chodzić prosto, z wyciągniętą szyją i wypiętą piersią, 
przestała
się garbić przy stole, nie otwierała ust bez potrzeby, a zanim coś powiedziała –
zastanowiła się nad możliwym odbiorem jej słów przez rozmówcę. Hrabina T.
uczyniła z niej sekretarkę idealną dla idealnych zwierzchników. Zadatki na
zwierzchnika idealnego miał pierwszy starosta, jeszcze prostak, samouk, człowiek
niewątpliwie ambitny, widzący wady swojej klasy i zalety tych, których u władzy
przyszło im zastąpić, bez względu na okoliczności, i z czyjego nadania. Ale ten
człowiek nie zagrzał długo miejsca. Odwołano go i przepadł. Po jakimś dopiero
czasie miał się pojawić ponownie, już w urzędzie wojewódzkim.
Magister Kaługa nie odgiął małego palca. Jego mały palec przylegał do
środkowego palca z dużym złotym sygnetem tak wiernie, jak dziecko do piersi
matki. Widać było, że mały palec magistra Kaługi powtarza sobie bez przerwy: nie
waż się, chamku, trzymaj się brata, zginaj razem z nim, prostuj razem z nim, bo
świadczysz o dłoni a dłoń o panu... To Ewie B. nie wiedzieć czemu ulżyło, bo
podniosłaby się natychmiast i wyszła, gdyby się mały palec magistra Kaługi 
odgiął
był dla elegancji. Magister Kaługa mówił o swoim nią zachwycie, przepraszał za 
to,
co powie, z góry, uznał jednak, że dłużej nie potrafi tego w sobie dusić, ma 
wrażenie,
że ona domyśla się, o czym on myśli, patrząc na nią w czasie lekcji. Oczywiście,
myśli o niesprawiedliwości wielkich ruchów społecznych w stosunku do jednostek,
że wielkie ruchy społeczne a z takimi mamy do czynienia, jesteśmy ich cząstką, 
bez
względu na to, że został nam narzucony ten system, dojrzewały także tu już przed
wojną, przecież ruch robotniczy, przecież strajki chłopskie, bo przecież nędza 
wsi,
przecież fale emigracji zarobkowych to były fakty. Ludzie pragnęli zmiany,
spłaszczenia społecznej piramidy, istnienie arystokracji w wieku XX było
krzyczącym anachronizmem, klasy próżniacze straciły prawo do istnienia jeszcze
przed rewolucją francuską, burżuazja, drapieżna i chciwa, jednak dochodzi do
majątków od pracy własnej, od nudnego oszczędzania, od wdrażania nowych
technologii. To jest nowa wartość, ale i ona rodzi konflikty, nierówność, 
wyzysk,
słowem to wszystko, co on przekazuje klasom na swoich lekcjach, nie jest tylko
brudną czerwoną propagandą. On wie, że rodzinę panny Ewy spotkała krzywda, być
strona 70
może kiedyś krzywdy zostaną wyrównane, na razie nie ma rady na kierunek zmian.
A życie musi się toczyć, a ludzie muszą żyć. Otóż właśnie on, Kazimierz Kaługa,
mężczyzna trzydziestopięcioletni, samotny, który nie wybrał sobie żony, ponieważ
jej nie znalazł wśród znanych mu kobiet, chciałby się oświadczyć. Odnosi 
wrażenie,
że mogliby być bardzo szczęśliwą parą. Położył dłoń na jej dłoni i wtedy ona 
ujrzała
za oknem Doriana Bechczyca, kolegę, który wniósł do jej pokoju radio marki
Pionier, w ebonitowej skrzynce, i słuchała z nim audycji zachodnich rozgłośni
nastawionych tak cicho, żeby ich nie podsłuchał sąsiad, naczelnik miejscowego
więzienia. Wczoraj, dosłownie wczoraj radio zaczęło nagle warczeć, przestało
odbierać, i Dorian B. w pewnej chwili trzasnął w nie pięścią tak mocno, że 
obudowa
pękła i wyleciał kawał ebonitu. Sam się zdziwił swoim odruchem, ale nie 
przeprosił
Ewy, ponieważ radio było jego, jej tylko pokój i uszy. Był to sygnał, że ten na 
oko
opanowany młodzieniec jest furiatem gotowym na wszystko, jeżeli coś go nie 
słucha.
Ujrzawszy go, poczuła lęk. Mistyczny lęk przed czymś nieokreślonym.
Powiedziała:
– Muszę iść.
Magister Kaługa ociągał się ze wstaniem, ponieważ intuicyjnie połączył jej
decyzję z pojawieniem się tego „liczydełka” za oknem. Poczuł się urażony, jeżeli 
nie
zlekceważony. Nie odpowiedziała na jego otwartą propozycję ani tak ani owak,
jakby jej nie złożył. To było gorsze, niż otwarta odmowa. Podziękowała mu więc
skinieniem głowy i nie czekając, aż wstanie wreszcie, ruszyła ku szatni. Dopiero 
tam
ją dopadł i pomógł nałożyć płaszcz. Sam porwał własny i idąc obok niej, domagał 
się
odpowiedzi. Milczała czas dłuższy, wreszcie przystanąwszy na przystanku
autobusowym, jakieś pięćset metrów od kawiarni, powiedziała:
– Bardzo pana cenię, panie profesorze. Ale nie wiem, czy można myśleć o tym, że
bylibyśmy bardzo szczęśliwi tylko dlatego, że się starannie ubieramy. Ja w ogóle 
nie
jestem pewna, czy mam zamiar wychodzić za mąż. Ja także... – popatrzyła mu w
oczy – nie potrafię znaleźć tego właściwego... Nie wiem, musielibyśmy się
poznawać bardzo długo, bo ja, proszę mi wybaczyć, nie ufam panom... Wierzę –
uprzedziła jego zaprzeczenie – że pan profesor jest z innej gliny, to widać, ale 
jakoś
zmroził mnie pan swoją nagłą ofertą, jakby mnie pan kupował... Proszę mi
wybaczyć.
Nadjechał autobus i magister Kaługa pomógł jej wejść do środka. Został na
przystanku i skinął jej dłonią uzbrojoną w duży złoty sygnet z czerwonym 
oczkiem,
być może był to nawet zdobyczny rubin.
Dorian B. był ciekaw, ot tak sobie, jak ją zapewniał, o czym z takim typem można
w ogóle rozmawiać. Uznała, że jest równie trywialny jak Kaługa. Dlatego nie
potrafią w sobie docenić partnera, dlatego jeden drugiemu odmawia wartości, 
które
przecież obydwaj posiadają. Powiedziała:
– Obaj zachowujecie się jak dwa psy walczące o sukę.
Uświadomiła mu, że o nią istotnie walczy i że walczy brzydko. Jeżeli Kałudze
można zarzucić służalczość, to jemu samemu dwulicowość albo bierność.
Mickiewicz mógł się tłumaczyć przed polactwem „łudziłem cara jak wąż”,
zamknąwszy ten wers między dwiema gwiazdkami, żeby było widać, iż należy do
strona 71
innego dzieła, którym jest on sam. Nie był Mickiewiczem, ale z nim współ–czuł.
Mickiewicz był autorem wartym czytania przede wszystkim dlatego, że go się nie
czytywało, ponieważ go zawłaszczano jednostronnie, jako piewcę błękitnobluzych
już z „Dziadami” nie radząc sobie w sposób przyzwoity, albo postępując z nimi
nieprzyzwoicie. Myśląc o swoim udziale w akademii okolicznościowej na
pożegnanie szkoły przez maturzystów, układał z Kamilem Koguckim jej program,
planował włączenie licznych uczniów, którzy się nie przyznawali do szkolnej
wspólnoty. Myślał o zaproponowaniu Ewie B. współkonferansjerki z Koguckim. On
byłby od rozbawiania i recytacji, ona od poważniejszych zapowiedzi, bo samym
swoim pojawieniem się na estradzie wzbudzałaby nastrój uwagi. Uważał ją za osobę
niemal nieziemską, której obcy jest wszelki brud, tymczasem ona pali z grubej 
rury,
porównując jego i magistra Kaługę do dwu walczących o sukę psów. Nie podjął
tematu. Nie zniżył się do protestu, zwłaszcza w jej obronie, bo jak mogła sama 
siebie
porównać do suki. Nie mogła nie porównać, porównując ich do walczących ze sobą
psów. Rzuciła siebie na ofiarę, żeby im obu dopiec. Żeby im zwrócić właśnie 
uwagę,
że walcząc ze sobą w ten sposób, poniżają ją samą, zapewne wbrew własnej woli.
Jej wyrzut nasunął mu pewien pomysł, który postanowił wcielić w życie.
Wobec jego milczenia uznała, że sama musi zamknąć otwarty wątek.
– Nazwał cię „liczydełkiem”...
Dorian B. zaśmiał się, tyleż sztucznie co w porę.
– Dajmy sobie spokój – zaproponował. – Nie sądziłem, że z nim walczę. Masz
zamiar za niego wyjść?
– Szalony chłopaku! Nie mam zamiaru wychodzić za nikogo.
– To bardzo dobrze – powiedział ubawiony. – Ponieważ to ja jestem ten Nikt.
Był maj, matura, po maturze, akademia pożegnalna a po akademii wielki bal w
górskim hotelu. Ludzie dorośli, prokuratorowie, kapitanowie, naczelnicy 
wydziałów,
przyszli artyści, dziennikarze, matematycy, inżynierowie, otrzymawszy wymarzone
świadectwa stawali się nagle dojrzalsi, brali te sztywne arkusze z rąk dyrektora
Torna z uczuciem znanym zapewne tylko alpinistom, albo maratończykom. Panie
ocierały łzy, panowie niekiedy emanowali zapachem wypitego alkoholu. Potem
wszyscy zasiedli w ławach i Kogucki wyskoczył na podium, odziany w kuse
porteczki, czerwony krawat i rumieniec prawdziwego podniecenia. Program
przygotowali we trzech, mieszkańcy jednego pokoju. Stafan Knapp zadbał o wystrój
sceny i sali, dekoracje były wysmakowane, niebanalne, niejarmarczne. Każdy z
profesury miał otrzymać dedykowany utwór muzyczny albo recytowany, albo
taneczny (Kogucki zapewnił sobie udział uczniów z normalnego gimnazjum dla
młodzieży). Eliza zgodziła się zaśpiewać pieśń Dla Elizy, nomen omen, namówiona
przez Koguckiego, Kasia Lutynia (właśnie, żeby pokazać Dorianowi, jak mało jej 
na
nim już zależy!) obiecała wykonać fragment Rozprawy o Aktorze, przygotowywany
na egzamin do szkoły aktorskiej w Warszawie, sam Kogucki nauczył się kilku
nowych tekstów, w tym na prośbę Doriana B., Mickiewicza Bajkę Pies i Wilk,
naśladowanie z Lafontaine’a... Ewa B., oczywiście nie zgodziła się wystąpić, 
estrada
stanowiła dla niej strefę niewyobrażalną, była przekonana, że na widok nabitej 
sali
straci kontenans i zblamuje się w oczach wszystkich. Wobec tego musiał ją 
zastąpić
strona 72
Dorian Bechczyc, któremu szkoła wydała fantastyczną rekomendację na wydział
matematyki albo dowolnie wybrany wydział dowolnej politechniki. Rekomendację
odczytał ze sceny dyrektor Torn i sala powitała ją brawkiem. Dorian B. został
wybrany przez dyrekcję jako mówca „w imieniu maturzystów”, bez pytania
maturzystów o zdanie. Powiedział: „Nie ma się zasługi w tym, że się jest w 
jakiejś
dziedzinie bardziej uzdolnionym od innych, bo inni są bardziej uzdolnieni w czym
innym i jedni drugim nie muszą niczego zazdrościć. Można tylko współczuć tym,
którzy nie wiedzą co począć ze swoim talentem, jak ja nie wiem, bo nie wiem do
czego mogę tu komu służyć. Mogę występować tu jako szachista grający w ciemno z
kilkoma partnerami, ale wtedy powiedzą, że to ukartowane. Nie ma szans. Ale za
miły dyplom i jeszcze milszą rekomendację, dziękuję szkole w całości. Jesteśmy
dorośli, przyszliśmy tu po wojnie, wygarbowani jak skóra na buty. Sądzę, że ten 
kraj
może się w większość z nas obuć, żeby przejść drogę, jaką ma przed sobą. A że 
jest
kamienista, wiemy.” Skończył, powiało milczeniem. Był znowu na bakier z
konwencją. Tylko magister Kaługa zdobył się na gest i uderzył w dłonie. Po nim
reszta, ale mdło. Nie klaskała także Ewa B.
Zrobiło się markotno. Program szedł niemrawo. Eliza się zacięła i puściła 
takiego
koguta, że Eliza, której pan kompozytor dedykował tę pieśń, musiała dostać kolki 
w
mogile. Kogucki nadrabiał dowcipami, mówiąc, że droga do sławy zawsze jest
daleka i choć nie ulega wątpliwości, że kolega Dorian Bechczyc umie rozgrywać
partie szachów w ciemno, to nie wie, co o nim myśli Kasia Lutynia, która za 
chwilę
zadedykuje mu piosenkę, w imieniu maturzystów z normalnego liceum, piosenkę z
radzieckiej komedii pod tytułem Cyrk... To nieco rozluźniło nastrój i dalej 
program
poszedł lepiej. Kasia zaśpiewała melodię z Cyrku bardzo ładnie, ani razu nie
spojrzawszy na człowieka, któremu Kogucki ją zadedykował, po czym sam Dorian
B. musiał zaanonsować występ kolegi Koguckiego, „niewątpliwego artysty in spe”
który zinterpretuje słynną bajkę Lafontaine’a w wersji Mickiewicza – Pies i 
Wilk,
którą zapewne wszyscy jednogłośnie zadedykujemy panu profesorowi Kazimierzowi
Kałudze, bo nikt jak on nie potrafi nas przyuczać do dialektyki dobra i zła... –
Oklaski, nawet rosnące a sam Kaługa, nieco zaskoczony tym wyróżnieniem, nie
wstał i nie kłaniał się szkole, która, podobnie jak on sam, nie miała pojęcia o 
czym
mówi ta jakaś bajka pod tytułem Pies i Wilk.
Kogucki puścił Bechczycowi pytające spojrzenie, po czym jednak wyszedł i
zaczął, głosem donośnym i wysokim:
Jeden bardzo mizerny wilk – skóra a kości,
Myszkując po zamrozkach, kiedy w łapy dmucha,
Zdybie przypadkiem brysia jegomości,
Bernardyńskiego karku, sędziowskiego brzucha:
Sierść na nim błyszczy gdyby szmelcowana,
Podgardle tłuste, zwisłe do kolana...
Powiało chłodem i sala poczęła się wiercić w krzesłach. Kaługa pobladł nieco i
wyprostował kark. Kogucki walił dalej:
– A witaj, panie kumie! witaj panie brychu!
Już od lat kopy o was ni widu, ni słychu,
Wtedyś był mały kondlik – ale kto nie z postem,
strona 73
Prędko zmienia figurę!...
Ktoś na sali westchnął , inny szepnął, ale tak szepnął, że poszło echem po sali
zebrań: „O kuchnia mać!...”
Kogucki się zaciął na chwilę, czuł, że bierze osobistą odpowiedzialność za
narastającą aferę. Nie zdawał sobie sprawy z wagi każdej dedykacji, nie przyszło 
mu
do głowy zderzać treści bajki z posturą i przedmiotem magistra Kaługi, który 
wszak
musiał być kiedyś „mały kondlik” zanim się przedzierzgnął w siebie dzisiejszego,
nauczającego o Polsce i świecie współczesnym w sposób, jaki mu zadano.
Jakże służy zdrowie?”
– Niczego – brysio odpowie.
I za grzeczność kiwnął chwostem.
– Oj, oj! niczego! – widać ze wzrostu i tuszy!
Co za łeb – mój boże, choć walić obuchem...
Jakaś uczennica z niższej klasy wybuchnęła krótkim śmieszkiem, ale dość go
było, żeby Kaługa zacisnął pięści i jął szukać oczyma oczu dyrektora Torna, 
który
wciskał się w fotel tak głęboko, że już znad niego w ogóle niemal nie wystawała
nawet jego łysina.
Kogucki to widział, chwilę wahał się, czy nie zejść ze sceny, przeprosiwszy
kolegów i grono za gruby nietakt Bechczyca i własną nierozwagę, ale uznał, że 
byłby
to gwóźdź do trumny ich obu. Już walić trzeba dalej. Podniósł głos o ton, 
błysnął
okiem, nałożył na twarz uśmiech wilka i walił:
A kark jaki, a brzuch jaki!
Wszystkie oczy z tylnych rzędów wlepiły się w kark magistra Kaługi, lśniący
teraz od potu, przedni rząd spojrzał na jego brzuszek, jeszcze nie żaden brzuch, 
ale
kiedy siedział, widoczny brzuszek zażywnego pana. Kipiał ale nie znalazłszy
wsparcia w Tornie, który czezł w oczach, myśląc zapewne, co przyjdzie czynić po
tym skandalu, siedział, cofnął plecy i przybrał luźną postawę, nałożywszy na 
twarz
uśmiech jeszcze bardziej wilczy od tego, jakim szczerzył do sali zęby Kogucki.
Najlepiej wszak zbierać dowcipy o sobie, jak to czynił pono Wilhelm II Pruski,
ubijając przy tym dwa zwierzaki: paszkwilanta i dla siebie opinię człeka 
wielkiego
formatu. Uśmiechał się więc magister Kaługa, kiedy Kogucki podniesiony tym na
duchu recytował:
Brzuch, niech mnie porwą sobaki,
Jeżeli, uczciwszy uszy,
Wieprza widziałem kiedy z takim brzuchem!”
– Żartuj zdrów, kumie wilku; lecz mówiąc bez żartu,
Jeśli chcesz, możesz sobie równe wypchać boki”.
– A to jak, kiedyś łaskaw?
– Ot tak, bez odwłoki
Bory i nory oddawszy czartu
I łajdackich po polu wyrzekłszy się świstań,
Idź między ludzi – i na służbę przystań!”
– Lecz w tej służbie co robić? – wilk znowu zapyta.
– Co robić? dziecko jesteś – służba wyśmienita –
Ot, jedno z drugim nic a nic!
strona 74
Dziedzińca pilnować granic,
Przybycie gości szczekaniem głosić,
Na dziada warknąć, Żyda potarmosić,
Panom pochlebiać ukłonem,
Sługom wachlować ogonem –
Tu już nie wytrzymała niedoświadczona młodzież z młodszych klas, śmiech
zatrząsł stropem i magister Kaługa złapał się za pierś, zatchnęło go, 
zesztywniał,
Kogucki urwał na tym ogonie i rozdziawiwszy korale ust, gapił się na Kaługę w
nadziei, że to tylko gra. Już i zgubił wątek, już by pewno nie potrafił dobrnąć 
do
końca i spointować, jak to sobie zamierzył, mówiąc i gestykulując przy słowach: 
„–
bo na noc kładą mi obrożkę, ażebym lepiej pilnował folwarku”... Kaługa omdlał i
osunął się na podłogę. Akademię przerwano. Kaługę odwieziono do szpitala z
zawałem. Nie był na szczęście ciężki. Tylko nad szkołą zawisła chmura. Bal, 
koniec
końców, odbył się w górskim hotelu, ale nań obu winowajców nie zaproszono, a
panna Ewa B. nie pojechała, mimo zaproszenia. Z dwu powodów: ponieważ ofiarą
pomysłu Doriana B. padł magister Kaługa, który się jej oświadczył, i ponieważ
wyczyn Doriana B. wydał jej się tyleż bezczelny co celny. Przemyślawszy słowa
Kaługi, doszła do wniosku, że jest załgany, że bierze powierzchnię słów 
narzuconej
mu propagandy za ich treść i że być może cios otrzymany od tego „liczydełka”
otrzeźwi go i przywróci ludziom z ulicy, od których się bardzo oderwał.
Szkoła rzuciła na Doriana B. anatemę. Nikt już nie chciał go znać. Świadectwo
przestało znaczyć, rekomendację mu cofnięto, a dyrekcja uczyniła to przez gońca,
który w drzwiach rzekł: pan dyrektor prosi o zwrot tego co pan wie. – Zwrócił.
Rekomendacja zawierała bowiem także ocenę polityczną abiturienta Doriana
Bechczyca. Sądził, że to koniec nawet marzenia o antykarierze matematyka
abstrakcjonisty. Ale dyrektor Torn zwrócił mu rekomendację. Zawierała wyłącznie
pochwałę jego matematycznego „wysokiego uzdolnienia czyniącego z ob.
Bechczyca Doriana ucznia o kilka stopni przewyższającego program nauki w liceum
dla pracujących; wyższa matematyka teoretyczna zdaje się być jego
przeznaczeniem”. Było to ostrożne i uczciwe i wolał ten drugi tekst od 
pierwotnego,
który zapewniał kogo trzeba o jego „szczerym zaangażowaniu” i ofiarnym
społecznikostwie, jakim służył szkole zupełnie bezinteresownie, kosztem czasu
wolnego.” Teraz czekał tylko na pukanie do drzwi i wizytę kogoś z „Urzędu”, jak 
się
ci panowie zwykli byli przedstawiać. Strach, jaki ogarnął szkołę, kazał mu
oczekiwać tego właśnie, że zostanie zdjęty z listy ludzi wolnych na czas
nieokreślony. Wtedy mu wypomną i nieodpowiednie pochodzenie i dwulicowość, i
podłe zamiary, i prawdziwy stosunek (wrogi) do rzeczywistości, co ujawnił 
właśnie
tą dedykacją. Nie można było bardziej obrazić ludowego państwa jak dedykując tę
właśnie bajkę nauczycielowi tego właśnie przedmiotu. Dedykowana każdemu
innemu brzmiałaby jak przypowieść o wyższości głodnej swobody nad sytym
poddaństwem, a przecież socjalizm wyzwolił ludzi, takich właśnie ludzi skazanych
przez panów na psią służbę. W innych warunkach właśnie tak by to odczytano, ale
teraz, ale tu, ale w tej szkole?
Jeden tylko człowiek, spotkawszy go kiedyś na przystanku, podszedł doń i
spojrzawszy mu w oczy, rzekł:
strona 75
– Podziwiam waszą odwagę, kolego. Jeżeli to nie była tylko bezmyślność...
Był to Roman S., ten piękny Roman S. odtrącony przez Ewę B., ponieważ był od
niej młodszy o całe dwa lata, choć wyglądał znacznie poważniej. Odskoczyli odeń
wszyscy poza nim, unikali go jak zapowietrzonego. Tylko Ewa B. zaprosiła go na
kolejną herbatę przy radiu. Nie poszedłby, mając owo rozbite już radio, za 
pretekst,
choćby i po nie samo, żeby je zabrać. Nie poszedłby, sądząc, że jest tak samo
wystraszona jak cała reszta. Zdziwił się, usłyszawszy jej zaproszenie i 
przyszedł,
punktualnie jak kukułka, z bukietem polnych kwiatów, ponieważ na cięte nie mógł
sobie pozwolić. Jeszcze spłacał garnitur sprawiony na ślub z Kasią. Jeszcze 
jadał
suche bułki i popijał oranżadą. Dlatego był taki nieprzyzwoicie szczupły. Nawet
nieustanne zmagania się z ciężarami nie sprawiały cudu i nie potężniał na miarę
nadziei.
Przyszedł więc z tymi polnymi kwiatami, czym ją nie tyle może wzruszył, co ujął.
Były bezpretensjonalne, nie udawały niczego poza sobą.
Czuł wdzięczność. On, tak nagle zupełnie opuszczony, ona nadal samotna.
Przyjęła kwiatki, a spojrzawszy mu w oczy zdradziła, że jest rozczulona. Być 
może
zresztą rozczuliła ją jej własna wspaniałomyślność, odwaga, odrębność.
Zaproszeniem podała w końcu dłoń człowiekowi, który się skończył. Był już tak
podejrzliwy, że to właśnie pomyślał, nie bardzo rozumiejąc zaproszenia w tej
właśnie chwili jego życia. Ujrzał więc w jej oczach tę mgiełkę rozczulenia, po 
chwili
uznał, że to dla niego, przez niego, że ona coś do niego musi czuć, skoro tak
zdradzają ją oczy. Nie namyślając się, objął ją, ścisnął z całych sił i wpił się 
w jej
małe, uszminkowane usta. Całował i czuł, że bije weń potężny prąd. Usta posyłały
we wszystkie krańce ciała obezwładniające strumienie ciepła, całował i po chwili
zdał sobie sprawę, że jest całowany, poczuł, że jej ramię obejmuje jego kark, 
jej
piersi wciskają się w jego tors, że jej nogi szukają zwarcia z jego udami. Był 
to
pierwszy w życiu pocałunek o tak potężnym działaniu. Jak zastrzyk silnego
narkotyku, jak krople narkozy. Nigdy jeszcze jeden pocałunek nie wywarł na nim
takiego wrażenia, czuł przy tym, że Ewa B. także całuje go zdumiona tym, co się 
z
nią całą dzieje. Potem odsunęli się od siebie, a stali w kuchni, obok gazowego 
pieca,
na którym nic się nie grzało, patrzyli na siebie w oszołomieniu, odkrywając w 
sobie
coś nieprzeczuwanego, nie zaplanowanego, zaskakującego. Po latach powiedział 
jej,
że odczuł to jak znak dany od – bo ja wiem? – samego Boga. Był to pocałunek
zesłany po to, aby się mogli połączyć bez wahań. Ona także przyznała, że była
zupełnie oszołomiona, nie zdawała sobie sprawy z tego, co się z nią działo.
Odbierała go całym ciałem, i wcale nie było to pospolite pożądanie, wcale nie,
pożądania jakby nie było... On także musiał przyznać, że pożądania w tym, co 
czuł,
nie było. Było olśnienie doznawaniem kobiety pożądanej w innym wymiarze – przez
usta. Patrzyli potem na swoje wargi wielekroć, usiłując wykryć moc w nich 
zawartą,
bo weszli we wspólne życie nie za sprawą słów, ani czynów, ale ust.
Widział, że jest oszołomiona, nieobecna, roztargniona, zaskoczona, spłoszona,
powiedział: „Weźmiemy ślub w dniu moich urodzin”. Skinęła głową.
Wrócił do wspólnego pokoju na skrzydłach. Nie wierzył jeszcze w to, co zaszło,
ale to wzeszło w nim i już rwało się ku światłu. Powiedział z progu:
strona 76
– Panowie, jesteście obaj zaproszeni na mój ślub z Ewą B. W dniu 11 listopada
1952 roku, bo to będzie druga ważna data w dziejach ludzkości z przyległościami.
Albowiem nie ma rzeczy ważniejszych, niż zdobycie kobiety nieosiągalnej...
Patrzyli nań z niedowierzaniem. Ona, ta soplica (tak nazwał ją Szczepan Knapp,
mający wyśmienite pomysły słowotwórcze, jak każdy niemal cudzoziemiec) oddaje
się temu hołyszowi, co ma jedną parę skarpet i wilczy bilet?
– Słuchaj, panie Kamilie K., – powiedział Bechczyc – kiedyś mianowałem się w
twojej opinii egoistą, zjadłem jajko, nie dzieląc się z tobą, choć nie miałeś 
nawet na
jajko. Brzydzę się sobą do dziś, powinienem był oddać ci połowę jajka, całego 
byś
na pewno nie przyjął, byłoby to ładne, tak cholernie ładne, że podejrzane.
Powiedziałbyś wtedy, że jestem parszywy pozer, co za sztuka oddać połowę jajka.
Miałbym także rację, bo my zawsze mamy rację przeciw wszystkim, w każdej
sytuacji. Ona ma rację, że za mnie wychodzi, ja mam rację, że się z nią żenię, 
wy
macie rację, że uważacie ją za kopniętą, mnie za drania bez wyobraźni i poczucia
odpowiedzialności. Wszyscy mamy więc rację. Ale ja się z tego powodu nie
powieszę. Mogę wam tylko wyjaśnić, żem, jak Boga kocham, wyłączył mózg w
chwili dedykowania tej francowanej bajki Kałudze. Wydawała mi się po prostu
świetnie napisana, a dedykując ją jemu, chciałem jakby odstraszyć go od obrożki
małżeńskiej raczej, niż wyrzucać mu jego psią służbę temu reżymowi, który nas
wszystkich trzyma w garści i skorumpuje, jeżeli nie zniszczy. Przyjmujecie
zaproszenia?
Nie odpowiedzieli. On zaś przyjął zaproszenie Ewy B. do odwiedzenia jej domu
rodzinnego w małym przygranicznym mieście. Napisała tam list, że właśnie podjęła
decyzję; wyjdzie za człowieka w jej wieku, ale z charakterem i talentem
ponadprzeciętnym. Ten człowiek nie ma nic poza przyszłością, i ona pragnie ją z 
nim
dzielić. Kropka. Rodzice oczekiwali ich, siostry i bracia także. Nie była 
najstarsza z
nich a pierwsza; wprowadzała do rodziny nowego człowieka. Jechał więc tam z
niepokojem, był bowiem przekonany, że przyjmą go niedobrze, bo zadziwi ich
wybór córki i siostry. Zupełnie nie odpowiadał jej typowi urody ni charakteru. 
Jechał
w wyobraźni na razie, oswajając się z tą sytuacją. Wprawdzie jest to jego drugie
narzeczeństwo, w istocie nawet trzecie, jeżeli liczyć solenną, daną jeszcze w
dzieciństwie, obietnicę Krystynie T. Tamta miłość przetrwała wojnę i pierwsze 
lata
powojenne, potem się nagle rozeschła, kiedy poznał faceta ubiegającego się o jej
rękę. Był to kurdupel z żółtymi, niekompletnymi zębami, ale już po politechnice.
Odpadł od niej bez namysłu na samą myśl, że podobny pokurcz może całować jej
usta. Z Kasią nie było problemów, nie wymienili pierścionków, nie mieli czego 
sobie
zwracać. Ewa Biernacka była z nich najstarsza i strach go oblatywał na myśl o 
tym,
co się stanie, jeżeli dojdą pewnego dnia przed biurko urzędnika stanu cywilnego 
i
wyjdą stamtąd jako mąż i żona. Poszedł do niej wieczorem z bukietem bratków i
goździków. Wyznaczyli sobie noc wyznań. Umył się więc i przebrał w czystą
bieliznę i czuł, że mu skóra cierpnie. Kwiatki przyjęła także jakby spięta, nie
spojrzała mu w oczy, wstawiła je do wazonu, nie nalawszy doń wody, potem włączył
radio i słuchali muzyki, potem ona poszła do kuchni przygotować coś na kolację a
on, a on, tak właśnie, rozebrał się szybko i wskoczył do jej łóżka. Czekał z 
rękoma
założonymi pod głowę. Nie myślał o jej reakcji, liczył się z każdą, nie myślał w 
tym
strona 77
znaczeniu, że postanowił godzić się na każdą. Jeżeli go wyrzuci z łóżka, w 
porządku,
będzie to reakcja jedna z możliwych, być może najprawidłowsza. Jeżeli sama się
rozbierze i wejdzie do łóżka, pysznie, będzie to znaczyć, że kości zostały 
rzucone.
Causa finita.
Weszła z czajnikiem w dłoni, stanęła u progu, spojrzała, zatrzymała się,
zastanowiła, w końcu powiedziała surowo:
– No wiesz?
Uśmiechnął się do niej szeroko, bo jej „no wiesz?” zapowiadało jednak pełne
porozumienie. Spojrzała na krzesło, na którym starannie powiesił koszulę, 
spodnie
(były wyprasowane!), marynarkę, krawat (nigdy go wcześniej nie nosił!), buciki
stały pod krzesłem ze skarpetami zrolowanymi i wsuniętymi do środka. Widać było
w tym przywiązanie do ładu. Uśmiechnęła się więc także, ponieważ ład na krześle 
i
pod krzesłem świadczył jeszcze, że postępował z rozmysłem, planowo, celowo i z
premedytacją. Nie było w tym pośpiechu, chaosu ani przypadkowości. Ten młody
człowiek był ponadto cholernie bezczelny, pewny siebie, co jeszcze bardziej
przekonało ją o jego walorach. Nie było mowy o wspólnym piciu herbaty i
pogryzaniu kruchych ciastek. Radio nadawało jakieś właśnie sentymentalne
szlagierki, dobre do scen łóżkowych. Odstawiła czajnik na podstawkę, żeby nie
zniszczyć stołu, pokręciła główką, powiedziała:
– W takim razie poczekaj.
I wyszła do łazienki. Czekał, przeżywając wszystkie emocje prawiczka.
Zapomniał o dziewczynach, które kochał, zeszły z jego pamięci, jakby ich tam 
nigdy
nie było. Czekał na tę, która godziła się w sposób szaleńczy zostać jego żoną. 
Żenić
się w dwudziestym roku życia, u progu życia, bez perspektywy szans życiowych, to
przecież nic innego jak wariactwo. Ale widać czasy takie, że liczenie na szansę 
nie
ma sensu, trzeba brać życie za łeb i nie patrzeć zbyt daleko w przyszłość. 
Czekając
na Ewę jechał już myślami do jej domu i ogarniało go przerażenie. Tam spojrzą 
nań
już bez tych ulepszających szkieł Ewy. Nie był pewien, czy nie szykuje mu 
jakiegoś
dowcipu. Wyszła, nie mówiąc dokąd wychodzi i na jak długo wychodzi i po co
wychodzi. Mogła wyjść z domu w ogóle, do koleżanki i w ten sposób wyciąć mu
najdotkliwszego kuksańca. Nie mogła się z nim tarmosić, krzyk, żeby sobie 
poszedł,
nie był w jej stylu. Więc sobie sama poszła.
Ale ona sobie nie poszła, ona wyszła się umyć, starannie, żeby pachnieć jak
perfuma, a nie jak całodzienny pot. Przyszła po pół godzinie (potwornie długa 
była ta
połowa godziny!), w haleczce i narzuconym luźno na ramiona jedwabnym
szlafroczku. Spojrzał na nią oczyma zachwyconego sztubaka. Nie było w niej
minoderii, nie było także wyuzdania typowego dla samic wchodzących da łóżka
samca w jednym tylko celu. Zachowała wdzięk, i leciutkie zawstydzenie, ale nie
wyglądała na wylęknioną, Zrozumiał, że wchodząc do jej łóżka wykonał jej
zamówienie, postanowiła go sprawdzić w łóżku, to zrozumiałe. Pragnął się
sprawdzić, ach jak pragnął, a im bardziej pragnął, tym mniej był pewien, czy lęk
przed odpowiedzialnością za czyn tej nocy nie sparaliżuje jego aspiracji i
możliwości. To się mu już zdarzyło przy pewnej damie, może nie tak wykwintnej 
jak
Ewa B., ale onieśmielającej poprzez swoją aparycję i elegancję. Wyglądała nie 
jak
„soplica” (lodu) ale jak skrępowany gejzer.
strona 78
Podniósł kołdrę, miał na sobie tylko majteczki kąpielowe. Ewa także miała na
sobie majteczki, koronkowe. Zdejmowanie sobie majteczek to przecież osobna
przed–rozkosz, nie wolno nigdy z tego rezygnować. Patrzył na jej ciało z 
rosnącym
zachwytem. Było, tak szałowe, mówiąc językiem uczniackim, jasne, nieskazitelne,
bez jednej plamki, skomponowane znakomicie, piersi uwolnione ze stanika
rozpychały haleczkę, wyglądając górą w tak porywający sposób, że przypadł do 
nich
całą twarzą i czując ich obezwładniające ciepło, ich jędrność, objął obiema 
dłońmi i
nasładzał ich wnętrze (wnętrze dłoni) tym wszystkim, co stanowiło ich (piersi) 
treść i
formę: ciepłem, atłasem, kształtem, zwięzłością. Małe różowe sutki pozostawały
małe i różowe. Ewa przyglądała się jego dłoniom z powagą laborantki. Nie 
poruszyła
ciałem, nie uruchomiła własnych ramion, patrzyła na zachwyt partnera oczyma
świadka raczej, niż uczestniczki miłosnego seansu. Jej ciało spadło nań jak cały
kosmos. Wpadł w zachwyt, przywierał do jej ciała, żeby je odbierać największą
możliwie powierzchnią, wdychał jej zapach rozszerzonymi nozdrzami, całował
milimetr po milimetrze, obniżając się ku jej cudownej kępce, tak delikatnie
zarysowanej jak u dorastającej ledwie dziewczynki. Całował, przesuwając dłonie
przez jej brzuch, na uda, odbierał ją jak dzieło niezwykłe, nawet nie dzieło 
sztuki,
była dlań zjawiskiem natury, dziełem Stwórcy wyjątkowo wysmakowanym i
doskonałym. Z upływem minut wywierał na niej wrażenie coraz lepsze. Stwierdziła,
że jest dość umięśniony, nawet muskularny, mięśnie grały w jego plecach. Kiedy
wsunął dłoń między jej uda, rozchyliła je odrobinkę, żeby mu pozwolić na 
pieszczotę
pełną. Szedł dłonią po jej modelowym udzie już pewny, że się sprawdzi, już gotów 
i
już złakniony tak bardzo, że chwila, a wejdzie w nią i stanie się, co się stać 
miało.
Nawet jej nie pocałował w usta, nie zaczął od ust, zapomniał o ustach, ujrzawszy
piersi. Począł ściągać majteczki, uniosła biodra i był to jedyny gest 
współpracy,
potem zszarpnął swoje i znalazł się tam, gdzie się znaleźć nie śmiał nawet 
pragnąć, a
uniósłszy się nad nią kilka zaledwie razy uszedł z nasieniem, które parło z siłą
islandzkiego gejzeru. Zdążył jeszcze uratować jej haleczkę przed zbrukaniem, i
opadł na nią niemal jak narrator „Nienasycenia” S.I.Witkiewicza, który 
każdorazowy
orgazm nazywa utratą przytomności. Wiedział, że dla niej to było nic. Nie 
wiedział,
że była na to przygotowana. Kiedy serce przestało walić, kiedy myśl jęła się
porządkować, kiedy sobie uświadomił, co zaszło – na wszystko już było za późno.
Podniósł kołdrę, odsłonił ją całą, spojrzał, dostrzegł na prześcieradle małą 
kroplę
ciemnej krwi. Wsiąkła w materiał i schła w cieple jej ciała. Uśmiechnął się na 
myśl,
że zdjął chyba ostatni listek z jej wianka... Nie pytał o nic. Mieli sobie dużo 
do
powiedzenia tego wieczoru, a zaczęli od końca. Ewa wyglądała normalnie, była
może nieco ubawiona wyrazem jego twarzy na widok owej kropli krwi. Być może
naprawdę zdjął ostatni listek z jej wianka. Unikała sytuacji ostatecznych, 
bardzo
długo udawało się jej uniknąć defloracji wymuszonej, większość dziewcząt traci
cnotę w gwałcie, chłopcy biorą je siłą, przekonani, że ich opór jest grą, że 
istnieje
obowiązek bronienia się, dla ratowania dobrego imienia. Ewa B. była kobietą
dojrzałą, byłoby cudaczne, gdyby zachowała cnotę do dwudziestego pierwszego roku
życia, a jednak niemal ją zachowała. Tylko jednemu brutalowi udało się powalić 
ją w
czasie jakiejś obrzydliwej prywatki i wcisnąć kęs tego stwardniałego mięsa 
między
jej uda. Odepchnęła go tak silnie, że wyrżnął łbem w kant pieca kaflowego i 
stracił
strona 79
przytomność naprawdę. Było to przeżycie tak odrażające, że postanowiła, iż
mężczyzna, którego sobie upatrzy, nie będzie jej tarmosił, sapał, dobierał się, 
–
nastawiony na jej opór, i ten gołowąs, ten bezczelny „liczydełko” postąpił 
dokładnie
tak, jak powinien był postąpić młody człowiek pragnący ją zdobyć. Wchodząc
bezceremonialnie do jej łóżka dawał jej prawo wyboru. Nie musiała skorzystać z
propozycji uczynionej tak bezpardonowo. Była przekonana, że gdyby wyrzekła
jedno słowo: „wyjdź”, wyszedłby bez słowa. To była czysta gra. On sam zupełnie
wykluczał zwykłe z nią postępowanie. Te karesy, to poszukiwanie długich 
spojrzeń,
te obmacywania w tramwaju czy w kinie. Wydawało mu się to niestosowne w
stosunku do tej kobiety. Wyczuł ją i zdobył i nie wierzył.
Nie spytał „jak było?”, bo wiedział, że cudownie było tylko dla niego, dla niej
mogło być to najwyżej miłe, za krótkie i zbyt pospieszne. Wiedział, że za chwilę 
się
poprawi. Że ją rozgrzeje, że ją zapali, że ugasi jej pragnienie. Za chwilę, 
klęknął nad
nią, wytarł spermę z jej brzucha, przyjęła to bez mrugnięcia okiem. Zachowywała 
się
bardzo nietypowo, jeżeli nie dziwnie. Odnosił wrażenie, że się nim bawi, 
obserwując
go jak mikroba przez mikroskop. Nie wydała ani jednego dźwięku, jak inne
dziewczyny w czasie stosunków, starała się panować nad sobą w sposób wręcz
wyzywający. Nie objęła go, nie dotykała, pozwalała się obejmować i dotykać. Po 
cóż
więc weszła do łóżka, dlaczego nie został wypędzony? Otóż po to weszła do łóżka,
żeby mu się przyjrzeć i nie wypędziła go, żeby go ocenić. Jeżeli miał zostać jej
mężem, powinien się czymś wykazać. Wykazał się na razie tylko płomiennym
zapałem, błyskawicznym pożądaniem i zupełną niedbałością o stan jej gotowości, a
nie przygotował jej zupełnie. Przypuszczalnie nie zdawał sobie sprawy, że ogień 
jego
ust i dłoni jest zbyt słaby i niecierpliwy, aby rozbudzić w niej kobietę, 
dotychczas
trzymaną na krótkiej wodzy przez nią samą, wskutek zachowań panów, którzy, żeby
to ładnie określić, aspirowali do jej wdzięków. Położył dłonie na jej płaskim
brzuchu, obwiódł jej rozłożyste biodra, dotknął kciukiem prawej dłoni różowych
płatków skrytych między pukielkami jasnych włosów, pochylił się i nakrył ustami 
jej
drobne, małe wargi. Oddawała pocałunek powoli, jakby się dopiero usiłowała w nim
rozsmakować. Kiedy wrócił w nią, już stateczniej, już z wyczuciem, już bez lęku 
o
natychmiastowy i przedwczesny spazm, jej twarz pogodniała z sekundy na sekundę,
widział poprzez jej oczy, że odbiera go coraz silniej, że przestaje być badaczką
mikroba, że staje się uczestniczką tego seansu. W pewnej chwili, być może 
zdawszy
sobie sprawę, że anieleje, poprosiła, żeby zgasił światło. Nie zgasił, chciał ją
widzieć, oglądać, zachwycać się zdobyczą, żeby zabić narastający lęk o jej
przyszłość przy sobie.
Kochał ją spokojnie, długo, cały kwadrans. Poddawała mu się z rozmyślnym
bezwładem, pragnęła zebrać w sobie moce potrzebne do przeżycia owego wstrząsu,
za którym przepadają kobiety, a jakiego jeszcze nigdy nie udało się jej przeżyć,
nawet „grzesząc sama ze sobą”, jak musiała wyznać na spowiedzi. Kiedy się
dochodzi do roku dwudziestego pierwszego, ma się prawo do przeżycia rozkoszy, po
to istnieją mężczyźni dla kobiet. Myślała o tym często, ten wieczór miał być
graniczny między marzeniem a rzeczywistością. Dorian Bechczyc starał się bardzo 
i
czuła, że jego starania zaczynają odnosić właściwy, oczekiwany, pożądany skutek.
Czując, że za chwilę znowu jej ucieknie, poprosiła: zostań. Został, połączyła 
ich
strona 80
iskra potężna, łuk elektryczny. I wtedy wciągnęła powietrze, unosząc piersi 
wysoko.
To było pierwsze, pełne doznanie mężczyzny. Zamknęła oczy. Czuła go w sobie,
odbierała jego pulsowanie każdym umieszczonym tam nerwem, pragnęła, by tam
trwał tak długo, jak to możliwe, i on trwał, odbierając ciepło jej wnętrza, 
skurcze jej
wnętrza, ją całą. Było to doznanie. Po pocałunku w kuchni, który ich poraził 
swoją
nieznaną potęgą, zasięgiem działania na całe ciało, ten akt strzelisty dał im 
poznać,
że są dla siebie stworzeni. Ewa pozbyła się reszty niepokoju i wątpliwości. Była
jeszcze przed godziną zdecydowana, gdyby ich pierwsze stosunki okazały się nie
udane, albo obrzydliwe, albo gdyby on się zachowywał w sposób ją urażający,
powiedzieć mu wprost: słuchaj, małżeństwo to poważna sprawa, oboje wiemy jak
istotny jest w nim seks, a z tym u nas byłoby źle. Ale z tym u nich byłoby chyba
dobrze. Nie miała już oporów, powiedziała:
– Teraz napijemy się herbaty.
Jechał do jej rodziców z dziwnym poczuciem winy. Jechał już jako narzeczony i
kochanek. Przyjęli go grzecznie, bez wylewności. Pani matka, kobieta nieduża,
schludna, siwiejąca, nietęga, ale i nie szczupła, przyjrzała mu się ledwie przez 
dwie
sekundy, po czym wskazała schody na piętro, mówiąc:
– Ojciec jest tam,
Ewa poszła pierwsza, pobladła z lęku, ponieważ zachowanie matki wskazywało
na dezaprobatę jej wyboru. Ojciec, dość wysoki, szczupły, z bujną siwą czupryną 
i
dużym, orlim nosem, podał Dorianowi dłoń i wskazał krzesło. Na stole stała 
karafka
z porzeczkowym winem własnej roboty. Chwilę trwało milczenie, po czym pan
Biernacki spytał, czy przyszły zięć lubi domowe wino. Przyszły zięć skinął 
głową, że
owszem, wtedy pan Biernacki nalał do dwu szklanek, trzeciej dla córki nie
przewidziawszy
– No więc? – zaczął, podnosząc własną szklaneczkę. Rozmowa była rzeczowa.
Dorian B. powiedział o sobie „wszystko”, to znaczy, że jest rówieśnikiem Ewy, że
właśnie ukończył liceum dla pracujących, które ona ukończy za rok, że ma zamiar
wstąpić na uniwersytet albo na politechnikę, choć nie jest specjalnie uzdolniony
manualnie, myśli raczej abstrakcyjnie, liczy, że czasy się kiedyś unormują i 
przyda
się jako matematyk czy fizyk, może nawet na uczelni, jeżeli zostanie 
zaakceptowany.
Używał słów „manualny”, „abstrakcyjnie”, „zaakceptowany” jakby cynicznie
celowo, żeby wywrzeć na przyszłym teściu najkorzystniejsze wrażanie, bo tak
zintelektualizowany język daje pewne wrażenia o zasobach umysłu i nadrabia braki
powiedzmy, w umundurowaniu. Wtedy przyszły teść spytał:
– A mieszkanie masz?
Oczywiście nie miał, ale jaka sprawa, mieszkanie? Można wynająć, na razie
mieszka z trzema kolegami, wszyscy się przenoszą w nowe miejsca, bo wszyscy
chcą studiować. Gdyby się udało dostać na uniwersytet warszawski – postara się o
bursę akademicką, Ewa przecież przez rok zostanie na dawnym miejscu. Musi
skończyć szkołę przed pójściem na studia, a chce do Krakowa... Nie ma co więc
jeszcze myśleć o mieszkaniu. To kiedyś... Logiczne, oczywista.
Potem przyszło rodzeństwo, siostry i bracia. Siostry były bardzo różne. Starsza 
o
rok, fertyczna, kłębiasta, bardzo zwięzła i cięta w języku, nosząca hiszpańskie 
imię
strona 81
Amanda, była studentką medycyny, młodsza brzydsza, grubo ciosana, o wielkich
stopach z grubymi paluchami, Nina, studiowała także, pedagogikę. Najstarszy brat
Edward, odbywał właśnie służbę w marynarce wojennej i przyjechał na kilkudniowy
urlop, nie tając, że właśnie z powodu zapowiedzianego przyjazdu przyszłego
szwagra, bo cała rodzina miała się wypowiedzieć. Najmłodszy, jeszcze dziecko
prawie, dwunastoletni Kazio, przypatrywał się Dorianowi najuważniej i raz po raz
wybuchał zdrowym śmiechem, nie zdradzając, co go tak śmieszy. Z dziewczętami
przywitał się Dorian B. dość machinalnie, podając im dłoń i broń Boże nie 
całując.
Edward natomiast przywarł doń ustami, miał je duże i zmysłowe i pocałował go w
usta, ku zdumieniu zapewne wszystkich, zwłaszcza samego Doriana B., który nigdy
w życiu nie smakował męskich ust i do głowy mu nie przyszło tak się z
mężczyznami całować. Edward, jednym słowem przyjął go z miejsca i bez
zastrzeżeń. W rozmowie nawiązanej przy stole wyjawiło się, że słyszał o
matematycznych zdolnościach Doriana, a on sam, zaraz po wojsku, idzie na
politechnikę, ponieważ jest pasjonatem nauk ścisłych, zwłaszcza matematyki. 
Mogli
więc rozmawiać jak równy z równym i przynajmniej ten jeden był mu sojusznikiem.
Ewa była temu rada, jej obie siostry dawały sobie tajemnicze sygnały oczyma,
chichocząc co jakiś czas, co go irytowało, bo myślał, że jest obrabiany 
nieprzyjaźnie.
Patrzyły nań z pewnym politowaniem, z góry, z pozycji studentek. Dorian B. nie
pytał o powody opóźnienia Ewy w nauce, mogła przecież także od kilku już lat
studiować. Musiała być jakaś inna przeszkoda, kiedyś to się wyjaśni.
Pan Alfred Biernacki, przyszły teść, wypytywał Doriana o szczegóły jego
przeszłości, sam dając przykład opowieściami o swoich młodzieńczych przygodach
w Ameryce, w której znalazł się w jednej koszuli, w jednej parze butów, z paroma
książkami w walizeczce, a wrócił stamtąd z workiem pieniędzy, których starczyło 
na
wybudowanie dwu kamienic, na zakup firmy autobusowej i kawału ziemi. Wszystko
przepadło. Najpierw skonfiskowali to Niemcy, potem komuniści. Dorobek młodości
powiększony o wytrwałość wieku męskiego przepadł bez śladu.
Przypowieść była prawdziwa a jej dydaktyzm przypadkowy. Mimo to Dorian
odebrał ją jako znak, że jego zupełne ubóstwo nie stanowi przeszkody w 
staraniach o
Ewę. Ważna jest postawa mężczyzny. Ważny jest jego kręgosłup i wola
pokonywania kłód rzucanych przez życie, to znaczy przez ludzi. Człowiek w
każdych warunkach może znaleźć dla siebie miejsce pod słońcem. Jeżeli umie być z
ludźmi. Nie wolno ludziom ufać bezgranicznie, ale trzeba zakładać, że są dobrzy, 
bo
tylko w ten sposób można z nich wydobyć nieco dobra, nawet jeżeli tego nie 
lubią.
Siostry słuchały tej rozmowy ubawione, zajęte zapewne własnymi myślami, o
własnych kawalerach, których tu jeszcze nie zdecydowały się demonstrować. Jedna
liczyła sobie lat dwadzieścia, druga dwadzieścia trzy, były to więc kobiety 
dorosłe i
zapewne z niemałym już seksualnym dorobkiem w postaci doświadczenia,
otrzaskania, cynizmu i czego tam jeszcze. Musiał wypaść w ich oczach 
nieporadnie,
ponieważ rozbawienie ani na chwilę nie schodziło z ich twarzy.
Miał ochotę klepnąć w wypukłą pupę tę starszą, bo była wyzywająca, wiedziała,
że ma urodę właśnie wyzywającą i starała się ją jeszcze podkreślić silnymi 
kredkami
do rzęs, jaskrawą szminką. Młodsza nie używała kosmetyków w ogóle, była jędrna i
naprawdę grubo ciosana. Dziwił się naturze, którą stać na trzy tak odrębne 
pomysły,
strona 82
tworząc trzy młode kobiety. Ewa była z nich najładniejsza, najszlachetniejsza z
urody i – najmniej żywa. Stwierdził to z niepokojem, ale natychmiast zdał na 
karb jej
wewnętrznego spięcia po tym, co między nimi już zaszło i co ich czekało na
nieznanej drodze wspólnego życia. Amanda strzelała oczyma, pochylając się do 
ucha
Niny, żeby jej coś kolejnego tam szeptać, być może niezupełnie cnotliwego w 
treści,
Nina marszczyła nos, Edward szukał w myślach jakiegoś zadania z wyższej
matematyki, które rozwiązywał na okręcie jako podoficer „radio”. Ewa patrzyła
zwłaszcza na starszą siostrę z rosnącą irytacją, w końcu powiedziała:
– Czy musisz tak zawsze?
– Ja rozumiem, miłość – wtrąciła nagle pani matka, podając na stoł pięknie
przyrządzony pasztet z plasterkami słoniny ułożonymi w kwiatek. – Ale teraz 
Polska
to nie wczorajsza Ameryka, tu się człowiek pracą rąk majątku nie ma prawa 
dorobić,
a pozatem, mnie się widzi, że moglibyście sobie wziąć na strzymanie. Idziecie na
studia, idźcie, przynajmniej tego komuna ludziom nie skąpi, pokończycie,
rozejrzycie się za domem i pracą, potem się pobierzecie. Bo jak tak na łap–cap, 
bo
się oczko zapaliło i w majtkach ciepło, na nic, to może być na wodzie pisane. 
Radzę
wam ze serca, dzieci.
Radziła słusznie, radziła dobrze, ale potem, kiedy została sama z Ewą,
powiedziała jej wprost: To nie mąż, to siusiek, to pędziwiatr, zobaczysz,
A kiedy on zaniósł swojej matce jej zdjęcie, ta popatrzyła, postudiowała twarz i
orzekła: to nie jest żona, to jest zimny, zły, bezwzględny człowiek, chyba 
zupełnie
bez serca. Popatrz na jej małe usta. Są niemal zasznurowane, nie pomaga szminka,
W jej oczach nie na ciepła, nie ma kobiety, jest chłód, nie widzisz?
Nie musiał patrzeć na zdjęcie. Matka wypatrzyła w nadmiarze to, co przeczuwał,
ujrzawszy ją po raz pierwszy, co pociągało go ku niej, co postawił sobie jako 
zadanie
do rozwiązania. Gdyby ujrzała ich w łóżku, jego namiętnie chłonącego jej ciało i 
ją
chłodno oglądającą go, namiętnie pochłaniającego jej ciało – z pewnością by go 
od
niej odwiodła. Ale ona nie miała pojęcia, czym był pocałunek Ewy, jak słodkie i
płomienne to są wargi, jak zmysłowe i duże, w ogóle matki patrzą na synowe
inaczej, zapewne jest w tym ich patrzeniu jakaś zawiść, jakaś niechęć, jakiś 
rodzaj
ukrytej rywalizacji. Matka nie widziała Ewy całej, spojrzała na płaskie zdjęcia 
i
natychmiast wydała swój niweczący werdykt. Nie po raz pierwszy, ale kiedyś
miewała rację, dziewczęta przez nią skrytykowane musiały odpaść. Ewy był pewien.
Prawie pewien. Gdyby był wyposażony w wyobraźnię nie tylko matematyczną,
słowo „prawie” powstrzymałoby go przed pochopnym ożenkiem, zgodziłby się acz z
oporami, z matką Ewy i, był niemal pewien, jej także przyniosłoby to ulgę, bo
niemożliwe, żeby nie myślała o ich przyszłości bez głębszej refleksji. Tymczasem
jemu przesłoniła resztę świata jej anielska cielesność, a w słowach anielska
cielesność nie siedzi diabli oksymoron. Ewa w czasie stosunku wyraźnie anielała, 
jej
twarz promieniała od wewnątrz, nabierając anielskiej właśnie nieskazitelności
doznawanego szczęścia. Gdyby ją w tych oszałamiających chwilach sfotografować –
powiedziałbyś, że to kicz. Jarmarczny kicz, ale ona odbierała go w miłości tak, 
jak
uduchowione święte na oleodrukach kościelnych odbierają cudowne pojawienie się
Matki Boskiej. Milczała, jej ciało pozostawało nieruchome, ale twarz mówiła za
wszystko, kochał ją dla tego właśnie widoku. Piękniała tak olśniewająco, że 
gdyby ją
strona 83
wtedy mogła widzieć matka – powiedziałaby, że i usta ma duże i zmysłowe i wcale
nie zasznurowane.
Ewa była kobietą zupełnie odmienną od wszystkich, jakie znał przed nią i jakie
miał poznać przy niej. Wtedy jeszcze, w początku miłości, nie wiedział jakie to
niesie w sobie zagrożenia. Na początku była, jak to powiedział Przybyszewski, 
chuć.
Jej stonowana, wewnętrzna, głęboka, utajona, doznawana najpełniej, chuć. I jego
zachwyt dla tej tajonej, doznawanej wewnętrznie i promieniejącej na twarz,
olbrzymiej satysfakcji ze spółkowania. Jadła rozkosz nie poruszając wargami.
Kochając ją, czuł się jak artysta malarz, w chwili, kiedy na blejtramie 
zamazanej
białym gruntem z ledwie zaznaczonymi konturami dzieła – pojawiają się pierwsze
półcienie na malowanej twarzy nowej Mony Lizy. Uśmiech Ewy w czasie stosunków
przypominał mu tamten, najsławniejszy półuśmiech świata. Tamten utrwalił na 
wieki
dla wszystkich ktoś inny, półuśmiech Ewy wydobywał dla siebie i tylko dla siebie 
on
jeden, on sam, tu i teraz i dla teraz, za każdym razem tylko dla teraz, bez 
patrzenia w
kiedyś, kiedy jej skóra pożółknie, kiedy bruzdy poryją policzki i czoło. Kochał 
ją dla
patrzenia jak pięknieje, kochał ją miłością oczarowanego estety, bez tej 
jurności i
zachłanności pierwszego razu, doznawał jej oczyma bardziej, niż resztą zmysłów i
już wiedział, że ludzie używający słowa „zakochany”, odbierają przedmiot swego
zakochania oczyma, przede wszystkim oczyma, reszta jest dopełnieniem.
Oczywiście, kiedy oczy mają do oglądania coś takiego jak Ewa B. Nie, stanowczo
matka nie ma racji. Ewa jest ciepła, jest przyjazna ludziom, jest namiętna, choć
namiętna inaczej, nie na pokaz, dla siebie, ona się ciągle wstydzi swojej 
namiętności,
ona jej nie ujawnia, tym głębszych doznając wrażeń. Żadna z dziewczyn nie
umiałaby się tak zachować w łóżku Była bierna biernością arcydzieła, na które 
się
patrzy, a które nie może się poruszać bez utraty części swego uroku. Nie sądził, 
że to
jest wystudiowane, był przekonany, i upewniał się z upływem dni i nocy, że ona
inaczej nie może, że sam akt jest dla niej za każdym razem rodzajem całopalenia,
odkrywania wrażliwości własnego ciała, i że ona boi się spłoszyć to, czego ciało
doznaje w chwili połączenia z nim, bodaj gestem ramienia, poruszeniem biodra, 
nie
mówiąc już o okrzyku, co się gotów raz po raz wyrwać z jej rozchylonych warg.
Ona doznawała go pochwą i to tak totalnie, że traciła z oczu jego twarz, 
patrzyła
do wewnątrz, jej wzrok zamieniał się w czułki wewnętrzne badające reakcje ciała.
Ewa go w czasie stosunków nie widziała .
Potem kładła się obok niego, wtulała głowę w „dołek strzelecki”, jej ulubione
miejsce, jakby była kotką, a ów dołek jej ulubioną poduszką, i gładząc jego nagą
pierś opuszkami czterech palców prawej dłoni, mówiła:
– Przenosisz mnie zupełnie gdzie indziej. Chwilami lecę... To bardzo niezwykłe
uczucie... – Czasem wracała do dzieciństwa. Tam też bywało tak przyjemnie.,.
– Kiedy jestem w tobie... jakbyś nieobecniała... to jest niesamowite, wiesz? Ty
naprawdę wtedy odlatujesz... A ja wtedy czasem znikam, umieram, rozpływam się...
Tyle razy mogłem zginąć. Wychodziłem niedraśnięty. Kiedyś wyrzucili mnie
podczas ciężkiego bombardowania z bunkra. I ten bunkier chwilę potem został
rozniesiony przez siedem powiązanych bomb. Kiedyś bomba spadła do mojej
drewutni i królikarni, i nie wybuchła. Kiedyś kolega, w pociągu, trącił mnie 
łokciem
w bok, żeby mi coś powiedzieć, wyprostowałem się i wtedy między oknami
strona 84
przeleciał pocisk. Dokładnie tędy, gdzie przed chwilą miałem skroń. Kiedyś
jechałem na stopniu tramwaju od strony słupów między torami. Rewident usiłował
zerwać moją studencką czapkę. Zeskoczyłem wprost na stalowy słup. Grubym
portfelem na piersi... Kiedyś strzelano do mnie z samolotu, i zacięły się 
wszystkie
karabiny... Kiedyś musiałem iść przez ostrzeliwany las, zakryłem czaszkę
splecionymi dłońmi. Padały drzewa. Kiedyś miałem mały damski rewolwer,
bębenkowiec, z wilgotnymi nabojami. Nie dawały się wystrzelić. Przystawiłem 
sobie
do skroni. Odstawiłem dłoń. Kiedyś mój ojciec tak zrobił, myśląc, że jego 
pistolet
jest rozładowany. Pociągnął za spust. Pocisk drasnął matkę w ucho. Odstawiłem 
dłoń
i skierowałem lufę w żelazny piecyk. Piecyk pękł. Kilka razy leciałem samolotem.
Wyciekała benzyna. Stawały silniki... Myślę, że mam swego Anioła Stróża...
Mówił spokojnie. Tyle razy móc zginąć i żyć, to musi być podniecające.
Imponował jej jego spokój.
– Jesteś taka bardzo – powiedział.
Jego komplementy brzmiały czasem jak przycinki. W końcu je polubiła.
Opowiadał jej o swoim życiu tak, jakby to było życie cudze. Bez emocji. Mówił o
matce, żyjącej zawsze samotnie. Nie rozumiał jej stanów. Widywał, kiedy płakała
cicho, zamknąwszy się w kuchni. Kiedy czasem przychodził jakiś mężczyzna –
zmieniała się nie do poznania. A on wtedy jej nienawidził, ponieważ hodował w
sobie mit zaginionego ojca. Majaczyły mu oderwane sceny z dzieciństwa, i były to
sceny wspaniałe. Wspólna jazda końmi. Ojciec był kawalerzystą. Na zdjęciach z
armii tylko jego koń nie ma pełnej uzdy. Był narowisty i nie znosił paska nad
oczami. Mówił o matce, jak się jej zdawało, chłodno. Nie było w jego 
opowieściach
nic z tego, co obowiązuje opowiadaczy o matkach. Matki się ubóstwia. Matki się
gloryfikuje. Matki się kocha. Nie ubóstwiał. Nie gloryfikował. Nie mówił, że 
kocha.
Zdawało się, że chowa do niej zastarzały żal. Mówił, że teraz ją rozumie. Była
młodą, zmysłową kobietą. Potrzebowała mężczyzn, jak wszystkie młode, zmysłowe
kobiety. Starała się ich unikać ze względu na niego, przynajmniej w jego 
obecności.
Ale w końcu samotność stała się nie do zniesienia. I tego nie umiał jej 
wybaczyć.
Podpatrzył kiedyś ją z mężczyzną w łóżku. To był dla niego straszliwy szok. To 
było
rozbicie bóstwa, znieważenie mitu ojca, coś, czego nie umiał jej zapomnieć wiele 
lat.
Dopiero kiedy sam dorósł do kobiety, kiedy poznał, co to jest żądza, wybaczył 
jej.
Ale w podświadomości została tamta stara zadra. To niewytłumaczalne, ale
prawdziwe. Ona dopiero po latach zrozumiała jego stany. Nie potrafiła wniknąć w
uczucia chłopca samotnego wśród chłopców mających ojców i dumnych z ojców.
Nie wiedziała, że ją podgląda przez dziurkę od klucza. Oddawała się mężczyźnie, 
nie
wiedząc jakie wzbudza obrzydzenie w synu stojącym za drzwiami. Zniknął wtedy i
nie wracał do następnego rana. A kiedy nieświadoma przyczyny zniknięcia, poczęła
mu czynić wyrzuty – kopnął w drzwi szafy i wybił w nich dziurę. Uznała, że jest
nienormalny. Groziła domem poprawczym. Przewidziała dlań rynsztok. Ewa czuła
jak wzbiera w niej niechęć do jego matki, a poprzez tę niechęć – rodzi się 
uczucie dla
niego. Do niego. Współczuła mu i była mu oddana.
Wrócił między kolegów ze wspólnego pokoju promieniejący. Troskali się o niego,
przewidywali najgorsze, a ten idiota promienieje, jakby został laureatem Nobla.
Stanął w progu i patrzył na nich oczyma szczęściarza, który nie musi dostrzegać
strona 85
całego zła brzydkiego w ogóle świata. Promieniał wewnętrznym światłem i jego
chłopięca gęba nie zdawała sobie sprawy, jak promienieje. Nic się nie stało, nie 
był
autorem politycznego skandalu, nie ma żadnych tego konsekwencji, zdał maturę i
teraz spokojnie pofrunie do jakiegoś wielkiego miasta, wstąpi (!) na 
uniwersytet,
gdzie już nań czekają, uprzedzeni, że pojawi się regionalny geniusz. Nic innego
zdarzyć się nie może.
– Ty nic nie kojarzysz? – spytał Knapp, srogo patrząc mu w niewidzące oczy.
– Kojarzę – odparł zupełnie przytomnie – i mam to wszystko w dupie, jasne?
Widzicie faceta, który może powtórzyć za Cezarem...
– O kurwa! – westchnął Kogucki. – Człowieku, przed chwilą wyszedł stąd
Maczek. Wylany na mordę ze szkoły przez kuratorium, „za brak nadzoru
merytorycznego i politycznego nad maturalną akademią.”
Bechczyc zgasił uśmiech. To była wiadomość niemożliwa do zignorowania.
Uświadomił sobie, że Maczek był w czasie akademii nieobecny. Podejrzewał, że go
maturzyści spili i spał gdzieś w kącie, albo we własnym mieszkaniu. Nigdy nie
potrafił odmówić „kieliszeczka”, i nigdy nie potrafił przestać po pierwszym, aż
padał. Nie było sprawy. Kogucki omawiał z nim program w zarysie. Bechczyc
uprzedził, że będą numery dedykowane, bardzo się tym ucieszył, a usłyszawszy, że
jego postać zostanie uczczona bajką Mickiewicza Przyjaciele o Mieszku i Leszku,
zaniósł się radosnym śmiechem, ponieważ jest to bajka także o niedźwiedziu, 
który
nie jada śmierdzącego mięsa... Pointa bajki, „że prawdziwych przyjaciół 
poznajemy
w biedzie” bardzo trafiała mu do poczucia humoru, ponieważ oni jemu nieraz
pomogli w biedzie, kiedy miewał okresy nieugaszonego ssania, on im z kolei cenną
radą i konsultacją naukową i merytoryczną właśnie, jak wtedy, gdy go Bechczyc
wypytywał o Artura Maryę S. Nie był obecny w czasie akademii, ponieważ nie czuł
się dobrze, leżał w łóżku we własnym mieszkaniu, pod opieką żony i odchorowywał,
w rzeczy samej, przyjęcie wydane na jego cześć przez grupę maturzystów
specjalnych: właśnie pracowników prokuratury, sądów, bezpieki, KBW, oficerów
LWP, którzy cenili sobie świadectwo maturalne wysoko, może najwyżej spośród
wszystkich, ponieważ zdejmowało ono z nich hańbiące podejrzenie o schamiałe
nieuctwo. Wydali bankiet w restauracji „Europejska”, było wykwintnie, 
opowiadali.
dowcipy, nawet polityczne, pieprzne, zarykiwali się z dowcipów, za jakie innych
sadzano na lata do kryminałów. Były to dowcipy podbierane reakcji, bardzo
zabawne, niebywale śmieszne, we własnym gronie można się było nimi delektować
do woli.
Maczek był istotnie zielony, przezroczyście zielony, przejęty tym, co mu
uczyniono, a uczyniono zbiorowo: pomysł z dedykacją Psa i Wilka magistrowi
Kałudze uruchomił lawinę. Zadziwiał tylko brak skutków tego wyczynu w życiu
autora pomysłu. Nikomu widać nie przychodziło do głowy (nikomu z bezpieki czy
władz z nią powiązanych) obarczać winą za pomysł ucznia Bechczyca, matematyka,
który dawał stale dowody swego zupełnego niezainteresowania literaturą;
podejrzewano, że inspiracja musiała wyjść od polonisty, który organicznie nie
cierpiał wykładowcy nauki o Polsce i świecie współczesnym, i który nieraz się 
doń
przyklejał rozmaitymi, dającymi do myślenia uwagami.
strona 86
Nie mógł zaprzeczyć, że z nim konsultowali, nie zaprzeczał więc, bo byłoby to
nieskuteczne, że wiedział o dedykacji tego utworu temu nauczycielowi. Został
wylany z grona i obawiał się, że wyleją go teraz także z PZU, bo wilczy bilet ma 
tu
nieograniczony zasięg.
Bechczyc był tym wszystkim zdruzgotany. Odrzucenie przez klasę, bagatela, nie
było tam niemal nikogo, na kim mu zależało. Odcięcie się grona – zrozumiałe, 
jest w
rękach administracji, a ta działa jak młot. Na sygnał, miażdży wszystko, co jej
podłożą.
Jedynym człowiekiem, który mógł jeszcze wszystko odkręcić był magister
Kaługa. Bechczyc zgłosił się doń telefonicznie. Po drugiej stronie kabla 
panowało
milczenie, słyszał tylko głośny oddech.
– Panie profesorze – mówił szybko, żeby tamten nie odłożył słuchawki – panie
profesorze, muszę panu coś wyjaśnić i chcę o coś prosić. Czy może mnie pan
przyjąć?
Kaługa się namyślał, dysząc ciężko, jakby podniósł słuchawkę w czasie wielkiego
wysiłku fizycznego.
– Czy pan mnie słyszy?
– Co mi pan jeszcze chce wyjaśnić? Wszystko jest jasne.
– Nie wszystko. Niejasna jest kara, jaka spadła na pana Maczka. Maczek jest nie
winien. Maczek nie wiedział.
– Tylko tyle?
Tylko tyle? W pytaniu Kaługi wyczuł zupełny brak zrozumienia i wiary w jego
słowa. Miał więc już dwu ludzi, którym wyrządził krzywdę. Jednemu z
bezmyślności nałożonej na podświadomość. Zwyciężyła zapewne właśnie
podświadomość, w podświadomości nie lubił magistra Kaługi za to, co tamten
zamierzał w stosunku do Ewy B., mniej za to, co musiał wykładać. Postąpił
niegodnie, poniewierając publicznie człowieka z niskich pobudek osobistej 
niechęci,
być może nawet nieuświadomionej zawiści o to, że siedział w kawiarni z Ewą, że
mógł trzymać dłoń na jej dłoni, gdy jemu wtedy jeszcze nie udało się nawet z nią
przez podanie dłoni przywitać. Powinien był więc powiedzieć, jaka była 
rzeczywista
przyczyna tego wyczynu. Jeżeli go to nie przekona – nie przekona go nic.
– Nie tylko – powiedział więc szybko. – Nie tylko. Zdaję sobie sprawę teraz, że
była to zemsta... – Zrobił pauzę, jakby czekał na rezonans po drugiej stronie 
kabla.
Ale druga strona milczała. – Zemsta za Ewę Biernacką. Tak.
– Oho? – rozległo się po tamtej stronie i napięcie nagle pękło.
Po chwili Dorian Bechczyc, uczeń liceum dla pracujących, usłyszał śmiech
przekaziciela nauki o Polsce i świecie współczesnym... Odebrał to jak policzek.
Jasne. Musiał go rozbawiać swoimi aspiracjami, taki siusiek, takie liczydełko, 
taki
gołowąs, dwudziestolatek, gołodupiec podskakujący do tej prawdziwej młodej damy,
która wcale nie dała Kałudze kosza, pożegnali się zawiesiwszy temat. Oczywiście
może sobie, pętaczyna, roić sny na jawie, oczywiście to możliwe, że działał z 
zemsty
za to, co zobaczył przez szybę kawiarni kiedyś znanej jako „u Hrabiny”.
– A więc zdałeś sobie teraz sprawę, powiadasz – mówił już nieco spokojniej
magister Kaługa – że była to zemsta...
strona 87
– To znaczy – przerwał mu Dorian B. – nie było w tym motywacji politycznej, ale
zupełnie osobista. To niskie, ja wiem. Ale nie chcę uchodzić za bohatera afery
politycznej.
– Boisz się, chłopcze? – spytał już zupełnie uspokojony magister Kaługa.
Bechczyc poczuł się dotknięty.

– Proszę sobie wyobrazić, że się nie boję. Ale nie mogę pozwolić teraz na zemstę
na panu Maczku. Proszę sobie wyobrażać wszystko, co się podoba. Chcecie, żeby to
był motyw polityczny, proszę bardzo. Oczywiście, mogę powiedzieć tym, którzy nas
podsłuchują, bo że podsłuchują nie ma pan wątpliwości, jeżeli to nie jest 
nagrywane,
mogę powiedzieć, że panu współczuję. Musi pan opowiadać te wszystkie dyrdymały,
w jakie sam na pewno nie wierzy. Nie wierzę, żeby pan w nie wierzył. Jest pan na 
to
zbyt inteligentny i coś jeszcze musi pamiętać z czasów, które teraz tak 
jednoznacznie
potępia. Tak, uważam, że jest pan cholernie śmieszny w tej swojej nienagannej
formie, ze złotym sygnetem na palcu, w nieskazitelnie odprasowanych spodniach, z
wykrochmalonymi mankietami. Wygląda pan na swoich lekcjach jak prowokacja
polityczna. Ma pan więc także motyw polityczny. Ale sam pan pokaże ,że jest
tchórzem, jeżeli nie przyjmie do wiadomości, że mściłem się, nawet jeżeli to 
była
zemsta niezupełnie uświadomiona, że mściłem się za kobietę.
Znowu usłyszał śmiech Kaługi.
– Nie rozśmieszaj mnie, chłopcze! – powiedział tamten po chwili.
– Wobec tego pana magistra zasmucę. Żenię się z panną Ewą Biernacką...
Milczenie. Po chwili tylko szczęk odkładanej słuchawki. Oczywiście magister
Kaługa nie mógł już w żadnym razie wchodzić w ten temat. To było poniżej jego
godności.
Musiał rzecz przemyśleć. Został ośmieszony przed całą szkołą. Rzucono mu w
twarz tę prawdę, że jest łańcuchowym psem reżymu. Teraz winowajca pośredni, bo
niewątpliwie podpowiedział mu tego Mickiewicza Maczek, ten liczydełko nie
czytuje przecież poetów, zwłaszcza romantycznych, weksluje sprawę na motyw
prywatnej zemsty za kobietę. Nie można tego przyjąć. To by magistra ośmieszyło
jeszcze bardziej. Ba, niech się rozniesie, że poszło o uczennicę... Musiał uznać 
tę
rozmowę za niebyłą, ponieważ nie uczynił ani jednego gestu, żeby ratować Maczka,
przynajmniej do nowego roku szkolnego. Potem zobaczy. Maczek otrzymał
trzymiesięczne wypowiedzenie, nie będzie bez środków do życia. Jeżeli policja
polityczna nie weźmie go w obroty, temu zresztą można zapobiec, temu trzeba
zapobiec, żeby nie stać się wśród grona rzeczywiście psem łańcuchowym reżymu,
temu koniecznie trzeba zapobiec tak, żeby wiedziano kto temu zapobiegł. Nie, 
nie,
nie wolno dopuścić, żeby Maczek przepadł, musi wyjść z afery cało dzięki koledze
Kałudze, który miał prawo poczuć się dotknięty tym, co mu dedykowano, i omal nie
przypłacił dedykacji życiem, bo zawał to zawał. Zawał był prawdziwy i
spowodowany wiadomo czym. Właściwie w sprawę powinien wkroczyć z urzędu
prokurator, bo można to, co uczyniono na szkolnej estradzie, uznać za perfidny
zamach na życie człowieka. Każdy przytomny musiał przecież założyć, że człowiek
uderzony w łeb publicznie tak potężną maczugą, może paść trupem, może człowieka
trafić szlag. Tego wykluczyć nie wolno i gdyby to się zdarzyło przed rozdaniem
świadectw – Bechczyc matury by nie otrzymał, a już rekomendacji na wyższą
strona 88
uczelnię w żadnym razie. Nafajdał na stół, teraz opadło go przerażenie, strach 
przed
konsekwencjami w dalszym życiu. Wszedł w nie, trzeba przyznać, brawurowo. Ale,
przyszła refleksja, z drugiej strony dlaczego nie założyć, że mówi prawdę? Że 
dał się
ponieść odruchowi zemsty, a to przecież w tak młodym wieku normalne, wtedy
traktuje się pewne sprawy tak serio. No tak, ale jeśli mówi prawdę, to znaczy, 
że
panna Ewa Biernacka pokazuje mu plecy, szydzi zeń, śmieje się mu w oczy tym
wyborem. Taka kobieta. Taka kobieta. Taka kobieta „u boku” podobnego smarkacza,
nieodpowiedzialnego durnia, którego cała wartość zasadza się na rzeczywiście
niezwykłej zdolności rachowania. Wyrachowanie jest w nim zapewne osłabione
poważnie przez tamtą jednostronność umysłu. Gdyby był wyrachowany, nie uczynił
by tego, co uczynił w przededniu wstąpienia na studia. Ten reżym patrzy ludziom 
na
palce, kartkuje ich myśli i życiorysy, nie puszcza płazem niczego, co znamionuje
niesubordynację i zbytnią samodzielność. Zdolnych a poręcznych winduje i
wynagradza, zdolnych a krnąbrnych spuszcza z wodą albo po prostu niszczy.
Nie można było ciągnąć tej rozmowy. Być może spotkanie z Ewą B. było nie na
miejscu i nie w czas, należało wpierw rozpoznać teren po jakim się ona porusza.
Było to posunięcie z jego strony ryzykowne, zdawał sobie sprawę, ale w końcu
trzeba sobie ułożyć życie a ta kobieta nie byłaby wiecznie sama.
Dorian B. patrzył na martwą teraz słuchawkę ze zrozumieniem. Sam by na
miejscu magistra Kaługi postąpił tak samo. Ale on teraz, Bechczyc, wyjedzie na
uniwersytet, Ewa tu zostanie. Nie może zostać jako Ewa Biernacka, musi zostać 
jako
Ewa Bechczyc. To zmieni jej sytuację, to ją uchroni przed atakami nie tylko 
Kaługi.
Miejmy nadzieję, że stać go na męską rezygnację z kontr–zemsty i to na kobiecie,
która stała się przyczyną całego skandalu. Nie dopuści, żeby mu to musiała 
kiedyś
wytknąć. Ale kiedy spytał Szczepana Knappa i Kamila Koguckiego czy przyjmują
zaproszenie na ich ślub i wesele – nie odpowiedzieli. Osamotniony z winy jednaj
bajki! Zagrożony z winy jednej bajki! Mimo to pojechał na egzamin. Ostatecznie, 
co
miał do stracenia? Ku własnemu zdumieniu spostrzegł, że ktoś mu skrycie pomaga.
Nie wiedział kto, nie domyślał się więc dlaczego. Przedmioty ścisłe – bagatela, 
a z
przedmiotów innych mogli go, nawet bez złośliwego postanowienia, oblać i byłby
legalnie i praworządnie wyeliminowany. Liczył się z tym a tymczasem tu właśnie,
kiedy siedział nad kartką papieru, usiłując przypomnieć sobie jakieś fakty, z 
którymi
los nie był łaskaw go zetknąć, pochylił się nad nim jeden z asystentów i
podpowiedział właśnie to, czego w myślach szukał, wiedząc, że nie znajdzie. 
Potem
egzamin ustny prowadzono w ten sposób, żeby przypadkiem nie wykryć białych
plam niewiedzy w umyśle tego kandydata. Zrozumiał, że ktoś postarał się
poinformować grono pedagogiczne wydziału o słabościach Doriana Bechczyca,
które nie powinny wyrzucić poza nawias przyszłej kadry kogoś z jego zadatkami na
matematyka, fizyka czy nawet logika, choć z logiką w samym jego postępowaniu w
życiu prywatnym bywało bardzo nietęgo...
Zobaczył swoje nazwisko na liście przyjętych ze średnią 4,5, a więc dobre duchy
nie przesadziły, nie przedobrzyły. Poczuł się pewniej a zarazem uznał się za 
dłużnika
tych ludzi. Rozumiał, że jest to przejaw pewnego spisku. Zaczął się domyślać 
roli
Mickiewicza w tym wszystkim. Ktoś zapewne wyciągnął wnioski z dedykowania
strona 89
Psa i Wilka Kałudze. Zdumiewające! Wiedział, że znalazł się między dwiema 
siłami,
że są to siły sobie wrogie, że musi między nimi dojść do konfrontacji.
Rozejrzawszy się dokoła, po miesiącu od rozpoczęcia. roku akademickiego, wziął
ślub z Ewą B. Podpisując się na akcie małżeństwa, Ewa nie widziała co podpisuje.
Była blada, nieco zaniepokojona tym, co czyni, czuła na sobie nieprzychylne
spojrzenie pani Bechczyc, secundo voto Kotlickiej, wymienili srebrne, pozłacane
obrączki, potem był pośpieszny, mało wytworny obiad, dialogi nie warte uwagi,
potem noc na wąskiej kozetce w gabinecie pana Kotlickiego, ojczyma Doriana,
człowieka przyjaznego ludziom. Ewa odebrała jego ciepło równie szybko jak chłód
teściowej, spostrzegła też, że stosunek tego człowieka do jej, o Boże, to już? 
męża,
był ujmujący. Piotr Kotlicki był jakby rad temu co się działo, być może głównie
dlatego, że pasierb wynosił się z domu, w którym i tak było ciasno – z dwoma
synami i córką. Siedem lat, pięć lat, dwa lata. Pełno radości i krzyku... Obie 
panie
wyraźnie się kontrolowały, nie przypadły sobie do gustu, to było widać gołym
okiem. Gdyby w Dorianie B. wziął wtedy górę logik – wiedziałby z góry, że 
stosunki
między tymi najbliższymi mu kobietami noszą w sobie zarodek przyszłych burz z
piorunami. Matka wiedziała o nim najwięcej, znała jego dobre i złe strony, gdyby
opowiedziała o nim Ewie wszystko, ze szczegółami, to mogłaby wpaść w popłoch
albo w zachwyt. W popłoch, ponieważ Dorian bywał gwałtowny w reakcjach,
nieobliczalny w zachowaniu, nie znający uczucia fizycznego strachu przed nikim i
niczym, czego dawał liczne dowody w czasie wojny, mający przy tym szatańskie
szczęście... Wyszedł cało z dziesiątków sytuacji bez wyjścia, nie drasnęło go 
nic z
tego, co waliło pokotem tysiące innych, ona sama mogłaby wyliczyć serię ocaleń
syna, które można by nazwać cudownymi, gdyby ten wstręciuch był wierzący. Pani
Bechczyc–Kotlicka była osobą głęboko religijną właśnie dlatego, że w każdym
ocaleniu syna widziała rękę Boga. Mógłby zginąć tuzin razy, co najmniej, narażał 
się
także dla niej – i zawsze wracał cało. Jej stosunek do niego nabierał z biegiem 
lat
osobliwego charakteru; krnąbrny, arogancki chłopak, nad którym nie umiała
panować, który potrafił kopniakiem wybić w drzwiach szafy potężną dziurę,
ponieważ nie spodobał mu się jej nowy (wtedy) towarzysz życia, właśnie pan Piotr
Kotlicki, mimo życia samopas (nie miała dlań czasu, pracując od świtu do nocy)
przynosił ze szkoły świadectwa z notami od góry do dołu „sehr gut”; bywał
nieznośny, opryskliwy, gniewało go każde głupie pytanie, wychwytywał
nielogiczności we wszystkim co usłyszał, albo przeczytał, od komunikatów
niemieckich z frontów po listy św. Pawła, a jednocześnie starał się o porządek w
domu jak dorosły. Wszystko musiało lśnić. A potem, potem widziała zachodzące w
jego umyśle niepojęte procesy, zmiany zainteresowań, nagłe olśnienie światem 
cyfr.
Pewnego dnia samodzielnie sformułował jakiś matematyczny wzór na coś z
trygonometrii, nie wiedziała dokładnie jaki, bo jej nie wtajemniczył w 
przekonaniu,
że się na tym nie pozna. Pobiegł do nauczyciela matematyki, pana Stępnia i 
wrócił
zgaszony. Był to wzór znany od dawna. Pan Stępień powiedział jednak, że jak na 
tak
młodego chłopca, osiągnięcie jest duże, samodzielność myślenia, logiczna analiza
danych, w tym wieku... Pani Bechczyc–Kotlicka z biegiem lat dochodziła także do
wniosku, że ma wobec pierworodnego pewne niespłacone długi, że winna jest jego
nerwowości, jego wybuchowości, jego kompleksów, ponieważ poświęcała mu zbyt
strona 90
mało uwagi, nie miała dlań cierpliwości, jednym słowem puściła go samopas, by 
się
zająć najpierw młodszym kochankiem, potem jego dziećmi, kiedy się mogli pobrać.
A Dorian dojrzewał gdzieś obok. Miałaby ochotę nieco mu wynagrodzić dawne
straty, a ten się wziął i ożenił z panną, jakby tu rzec, nie dla niego. Biedna z 
nim
będzie a i on z nią...
A on z nią tej nocy dokonywał cudu poczęcia, niszcząc w zarodku wszystkie jej
plany studiów na historii sztuki etc.etc. Bez wyobraźni, ale z pasją.
Poczynali nowe życie na kozetce w gabinecie Kotlickiego. Dokoła książki, pisma,
druki niemieckie i polskie, zza okien dochodził klekot tramwajowych kół na
rozjazdach szyn a oni poczynali. Zapamiętali się w tym gabinecie, albo tylko on 
się
zapamiętał a ona nie miała odwagi go ostrzec „tylko uważaj!”, bo żadna ciąża nie
wchodziła w rachubę. Uznała, że dzień jest raczej bezpieczny, więc może nie
zajdzie. Była w obcym domu, wśród nieznanych sobie ludzi i książek. Matki 
Doriana
nie polubiła, z wyraźną wzajemnością.
Kotlicki uchodził za człowieka pogodzonego z rzeczywistością, której
zawdzięczał cały swój status i społeczny awans. Narzucony Polsce reżym, 
cokolwiek
się o nim powie, wyjął z nicości miliony Kotlickich, dał im poczucie znaczenia i
szansę, z której wielu skorzystało, z pożytkiem nie tylko dla siebie, ale i dla 
kraju.
Człowiek ten wyciągnął właściwe i, jak sądził, jedynie możliwe wnioski z tego 
,że
ma jedno życie i jeżeli pragnie przetrwać je cało, nie powinien wpieprzać się 
między
potężnych szermierzy. Zauważył to już niejaki Hamlet.
Przygody Doriana w liceum znał jako–tako i tyle miał do powiedzenia, że to bez
sensu. Niczego tym wygłupem nie załatwił a ma najpewniej krechę w aktach i
pewnego dnia przypomną mu o tamtej dedykacji.
– Ja, widzisz, synu – to „synu” wypowiedział po raz pierwszy, na znak, że
Doriana przyjmuje do rodziny – wychowałem się w nędzy. Na klepisku. Na strychu.
Sraliśmy na ściółkę, bo nie stać nas było na wychodek, nawet ze zbutwiałych 
desek.
Znam dno życia. Postanowiłem: odbić się od tego dna i nigdy na dno nie dać się
zepchnąć. Nikomu. Jasne? Mój jeden brat był kaleką i wiódł żywot kaleki, wiesz 
co
to znaczy? Mój drugi brat był żołnierzem, krótko, niewolnikiem – długo,
alkoholikiem – najdłużej, a wiesz co to znaczy? Powiesił się. Moja siostra była
piękną dziewczyną, krótko, gruźliczką bardzo długo, wiesz co to znaczy?
Moja babka była pijaczką, przepiła gospodarstwo, wiesz co to znaczy? Więc mój
ojciec–chłop został robotnikiem w hucie, niepiśmienny, wiesz co to znaczy? Umiał
tylko płodzić i pić, i cierpieć, i szanować panów. Wiesz jak przyjął ten 
porażający go
zaszczyt, kiedy dyrektor fabryki, w której pracowaliście ty i twoja matka, i moi
bracia, i siostry, podał mu rękę? Nie pamiętasz? On swoją dłoń długo oglądał i
mówił: „sam dełechtuł łęke mi podoł” i nie potrafił opanować szczęścia inaczej, 
niż
wypiciem butelki wódki.
No więc znam dno. Kto zna dno, ten nienawidzi dna, ten zrobi wszystko, żeby się
odbić od dna, jasne? Ty jesteś karmiony duperelami o książęcym pochodzeniu
waszych przodków, sam się z tego słusznie śmiejesz. Ale ja to rozumiem, to 
pozwala
nie widzieć pod sobą dna, to odsuwa, podnosi, izoluje, przenosi w sferę ułudy:
byliśmy kiedyś wysoko, chwilowo jesteśmy niżej, to nie ma znaczenia, należymy do
wyższych sfer... Ja tej chimery w sobie nie mam, nie mogę mieć, ja jestem
strona 91
człowiekiem dna. Na jedno tylko nie umiałem się kiedyś zgodzić w sobie: na
poddaństwo bolszewizmowi. Ponieważ bolszewizm, bluźnierczo i kłamliwie,
udawał, że dno czyni niebem, uszlachetnia dno, stawia świat na głowie, to 
znaczy, w
jego języku, na nogach... Kiedy byli blisko, kiedy niemal słyszało się huk ich 
armat,
dałem się złapać Niemcom, czyhali na mnie, łapali mnie kilka razy, uciekałem,
szczęśliwie i tylko dlatego, żem znał ich język. To było, rozumiesz, takie 
szaleńcze
hobby. Uczyłem się niemieckiego z myślą, żeby tam kiedyś pojechać i dorobić się
nie w kopalniach Ruhry, ale jako inteligent, tłumacz, pośrednik, pomocnik, 
doradca
tej masy ciemnych skazańców losu... Nie ja tam pojechałem, oni przyjechali do
mnie, resztę znasz. Nie uciekałem , mogliśmy przecież uciec. Żeby dać się uwieźć
jak najdalej od tych czerwonych bandytów ze wschodu. No, a teraz widzisz co 
jest.
Inaczej trudno...
Inaczej trudno, Dorian musiał rozumieć postawę tego człowieka, a zrozumiawszy,
wybaczać mu jego grzechy. Pojął kobietę starszą, „z przychówkiem”, jak ją 
oceniła,
jego rodzina. Przychówek stanowił on, Dorian. Musiał przyznać, że został 
przyjęty
po ludzku. Dopuścili go do wspólnej misy zalewajki i półmiska ziemniaków ze
skwarkami. Robił zalewajką ścieżkę od miski do siebie, bo drżała mu w palcach
drewniana łyżka. A Piotr Kotlicki się wybił. Został wicestarostą w J., członkiem
Komitetu Powiatowego partii. Na początek. Potem awansował „na województwo”,
wreszcie „do Centrali”. I był już zupełnie kupiony. To znaczy zupełnie wolny, we
własnym domu, kiedy nikt nie słyszał.
Bechczyc nie był mu nieprzyjazny. Przyjął po latach, że matka ma prawo do
mężczyzny, kiedy sam poznał prawo do posiadania kobiety. Piotr Kotlicki był
mężczyzną raczej formatu kieszonkowego, ale obdarzonym przez naturę wrodzonym
charmem: towarzyski, ciepły, wyrozumiały, nienachalny, umiał podtrzymać w
ludziach szacunek dla swojej postawy człowieka rozumiejącego bliźnich. Nie ma
wśród bliźnich aniołów, nikt nie nosi czystego sumienia, dlatego Kotlicki 
dogadzał
wszystkim.
Dorian Bechczyc widział w nim swoje doskonałe przeciwieństwo. Bawił się grą
na ludziach, przepadał za robieniem im przykrości, mówieniem prawdy, uwielbiał
narażanie się notablom (także mówieniem tak zwanej prawdy) i podniecał
oczekiwaniem na ich zemstę. Brali zemsty małe. Kiedyś Gierek wpisał go na listę
swojej świty w wyprawie na Kubę. Kubie należało pomagać. Kuba była forpocztą
socjalizmu na zachodniej półkuli. Bechczyc mógł błysnąć swoimi pomysłami z
zakresu informatyki, ekonomiki, ergonomii czy ergonometrii (jak go zwał tak go
zwał), wziął stosowne szczepienie ochronne i został skreślony. Kubie nie 
należało
pokazywać osób tak ideowo chwiejnych. Kuba musiała być jak ta skała tarpejska...
No więc Piotr Kotlicki szedł swoją drogą a Dorian Bechczyc swoją, szli w
kierunkach przeciwnych, a mimo to nie wadzili sobie nawet krzywym spojrzeniem.
Dorian tolerował Piotra, Piotr Doriana, współczując mu lekko, że taki naiwny. 
Rośli
jego właśni synowie i w nich pokładał całą nadzieję. Chłop, syn niepiśmiennego
robotnika, inteligent bez cenzusu, snuł marzenia o wyhodowaniu artystów. Maciek
artystą być nie chciał, Jarek był artystą sam w sobie, przez to, że zaistniał, 
że się
ruszał i mówił, krzyczał i robił siusiu pod płotem magistratu. Piotr Kotlicki 
hodował
w sercu nadzieję, że nazwisko Kotlicki zalśni kiedyś na firmamencie Sztuki przez
strona 92
duże S. Marzył o córce. Miała by na imię Dalila i byłaby primadonną opery Covent
Garden, i Metropolitan, a on by ją podziwiał z dyrektorskiej loży...
Kotlicki był młodszy od swojej żony, matki Doriana, o lat dziewięć. Zapewne
kiedyś, gdy oboje byli młodzi a ona była kobietą tak atrakcyjną, ta różnica 
wieku
wzmacniała jedynie uczucia obojga. Dorian był już w stanie wyobrazić sobie tę 
parę
w miłosnych zapasach. Piotr Kotlicki był jej wzrostu, nie musiała kazać mu „albo 
się
przysuń i mów coś albo się odsuń i rób coś”. Dorian widział go, jak robił coś i 
matka
była w to silnie zaangażowana. Nienawidził go wtedy jak gwałciciela, najeźdźcy 
na
teren zawarowany dla jego ojca. Potem to wszystko się zwolna rozsychało,
skończyła się wojna, mogli opuścić swój barłóg i zająć pałac, autentyczny pałac 
po
grafie von Rhôde. Rodzina analfabetów i neofitów. Nowe, cóż z tego, że pod
sowieckim parasolem, państwo, przeniosło ich z klepiska na parkiety, z siana na
metalowe sprężyny. A mimo to, kiedy trzeci brat Piotra Kotlickiego został obrany
przez załogę dyrektorem fabryki, w której jego ojciec był portierem, ten zrazu 
nie
potrafił awansu pojąć, ani się z nim zgodzić. Jeszcze tak niedawno, przed 
rokiem!
był szczęśliwy, że mu „dełechtuł łęke podoł”, a tu nagle dełechtołem zostaje 
jego
własny syn... Nie do wyobrażenia. Upił się ojciec Piotra i Szczepana i Stasia, 
upił się
w trupa i kiedy go cucili, nie chciał się ocucić, węszył w tym oszukaństwo, 
uważał,
że po trzeźwemu musieli go wpędzić w malignę, bo czegoś podobnego jak świat
światem nie bywało, żeby syn woźnicy, wozaka, portiera został dełechtołem 
fabłyki,
ludzie kochane, tu z kogóś robiom bałana!
Piotr Kotlicki kochał swego cudacznego rodzica, i niepiśmienną matkę, chudą jak
szczapa, milczącą jak ryba i wybaczającą jak sam Ponbucek. Synom, córciom,
wnukom, menzowi, cołkimu światu, bo Pan je lutościwy to i my ludzie mieliśwa być
lutościwi, bo i tak pomrzemy i ziemia nos poźre do ostatni kostecki...
Bechczyc pokochał w końcu i przyszywanego dziadka, i przyszywaną babunię i
braci Piotra i jego siostry, bo to byli ludzie prawdziwi i czas do nich 
przylegał
idealnie, a oni do czasu. Piotr Kotlicki nad nich wyrastał, ale ich nie 
przerastał.
Dorian lubił z nim być, ale musiał go opuścić. Matka uwięzła w młodszych
dzieciach. Nie było jej dla Doriana. Wyjechał niemal bez pożegnania.
A potem potoczyły się lata i wydarzenia, nawet nie spostrzegła, że wyrósł, 
dorósł,
dojrzał aż przywiózł zdjęcie jakiejś kolejnej dziewicy i powiedział, że się 
żeni. Który
to raz już się żenił? Kiedyś uratowała go przed wpadką wnikliwym okiem matki:
rozlewając z wazy kompot – upuścił renklodę na świeży obrus. Twarz tej niewinnej
dziewczyny zmieniła się nagle w maskę wstrętu, oburzenia, dyzgustu.
Powiedziała mu wtedy: uważaj, to jest zła kobieta. Potwierdziło się zaraz potem.
Kandydatka na żonę odprowadzała go do fabryki, trzymając „pod rękę”, a był w
usmarowanym kombinezonie. Kiedy wyjęła dłoń i dłoń była w smarze – jej twarz
znowu przybrała maskę wstrętu. Więcej nie chciał jej widzieć. A była ładniusia, 
z
dobrego domu...
Kiedy mu kilka tygodni później Ewa powiedziała, że jest w ciąży – nie potrafił 
się
stosownie zachować. Do tej chwili stosunki z kobietami były zupełnie pozbawione
tej właśnie możliwości. Nigdy nie myślał o płodzeniu dziecka. Roił sobie, nie
wiedzieć czemu, że jest bezpłodny, ponieważ kilka lat wcześniej, zanim stracił
dziewictwo, dźwignął coś bardzo ciężkiego w czasie ochotniczej pracy w kopalni
strona 93
„Wujek”, pękła mu błona brzuszna, zrobiła się paskudna przepuklina, musiał 
poddać
się operacji, w czasie której omal go nie udławili narkozą laną z litrówki na 
watę
przyłożoną do nozdrzy, nie mogli go potem docucić w ciągu doby (narkozę lał
niemiecki pomocnik polskiego chirurga) a kiedy wstał – stwierdził, że ma jedno
jądro. Był więc przekonany, że będzie bezpłodny. I nagle Ewa powiada, że jest w
ciąży. Nie umiał się wyobrazić w roli ojca. Spojrzał w lustro i rzekł: 
szczeniaku!
Ewa wróciła do szkoły i starostwa, on został w uczelni. I, jak to – okazuje się 
–
bywa, zajęcia, wojsko, koleżanki – wymywały spod jego powiek widok Ewy, której
brzuch rósł, krąglał, zachwycał lekarzy swoim idealnym kształtem piłki 
futbolowej.
Nie wisiał, nie rozdymał się, nie deformował. Piękniała nawet w ciąży. Magister
Kaługa znalazł się jak dżentelmen. Sam do niej kiedyś podszedł i powiedział: 
„moje
gratulacje, wygląda pani ślicznie. Myślę, że jesteście oboje bardzo szczęśliwi.”
Nie była tego pewna. Wszystko stało się tak nagle. Rósł brzuch, minęły
wprawdzie wymioty z pierwszych miesięcy, ale potem przyszło osłabienie, dziwne
apetyty, a tu praca w starostwie, a tu lekcje, zbliżająca się matura i poród, 
którego się
panicznie bała. A jego przy niej nie było. On sobie gdzieś studiuje swoją
matematykę, jego listy są coraz krótsze i oschlejsze. Zawsze był rzeczowy w 
listach,
ale ostatnio pisze jak urzędnik do urzędnika. Bała się porodu i tego, co będzie 
potem.
Z czego żyć? Gdzie mieszkać? Umarł Stalin i wszyscy łkali na ulicach, wyły 
syreny.
Odnosiło się wrażenie, że świat poniósł niepowetowaną stratę. Radio Pionier
przynosiło złamane głosy ludzi pogrążonych w smutku, jeżeli nie była to szczera
rozpacz. Gazety drukowały epitafia i wiersze. Formowano żałobne pochody i
uroczyste akademie. Narody świata żegnały swego Wodza i Nauczyciela.
Zdała maturę bardzo dzielnie. Komisja zdawała się niemal wzruszona jej
bohaterstwem i wolą. Dyrektor Torn szepnął jej do ucha: „główka do góry, pani
Ewo, główka do góry, zdaje się, że idzie ku lepszemu”.
Ale ona nie była i tego pewna. Pojechała rodzić do domu. Było piękne lato,
żałoba minęła, minął pierwszy rok studiów Doriana B., i któregoś dnia wezwano go
do komitetu wojewódzkiego partii. Bez wyjaśnienia celu. Mógł sądzić, że 
dojrzeli.
Przyglądali się mu, przyglądali, wreszcie coś tam postanowili. Był 
zaniepokojony,
ale i ciekaw. W uczelni poruszał się ostrożnie, w zajęciach politycznych brał 
udział
ograniczony, ale systematyczny, raczej bierny, ale widoczny. Śmierć Stalina
wywarła wrażenie także na nim. Uległ atmosferze powszechnej żałoby i
nieutulonego żalu. Kult tego człowieka, jak się okazało, ogarniał masy.
Zdumiewające zjawisko! Przecież ludzie byli świadomi jego roli w czynach jego
krajowych gauleiterów i oprawców, jak więc oddzielali go od nich? Był carem
obcego mocarstwa, carem bezlitosnym i okrutnym, a przecież lata trwająca uprawa
kultu jego imienia, jego nieustająca wszechobecność za sprawą rzeszy
propagandystów, poetów, pisarzy, filozofów, profesorów – wkorzeniła w ludzi
przekonanie, że jest to postać olbrzymia. I ludzie płakali. Dorian Bechczyc, 
stojąc w
tłumie żałobników, z odkrytą głową, słuchając żałobnego przemówienia, czuł, że
dzieje się z nim coś zadziwiająco niestosownego: wilgotnieją mu oczy. Płaczesz 
po
śmierci kata – wymawiał sobie – kretynie, opanuj się. Ale się opanować nie 
potrafił.
Płakał po śmierci kata, a potem poddał się brutalnej analizie i doszedł do 
wniosku, że
jest mechanizmem pospolitym, powiązanym niewidzialnymi nićmi z tłumem takich
strona 94
samych mechanizmów, które zostały zaprogramowane jak maszyna szyfrująca i
programiści z dobrym skutkiem zamienili w nich wiedzę na odruchy, świadomość na
otępienie. Zrozumiał, że jest trybem maszyny zniewolonej, która ma alibi w
zniewoleniu reszty trybów, które przeżywają śmierć człowieka zwanego przez
innych, w ich imieniu, ich wodzem i przewodnikiem, gdy wiedzieli, że jest ich
przysięgłym wrogiem. Rozstawali się więc z nim w następnych miesiącach i latach 
z
ulgą, by znacznie później pojąć, w miarę odkrywania zbrodni Stalina, że są
współwinni, że łza w oku w dniu jego śmierci jest obelgą rzuconą na niezliczone
mogiły jego ofiar.
Dorian Bechczyc tak to odczuwał i tak to rozumiał: ty stalinisto! nie potrafiłby
odeprzeć tej obelgi. Stalinizm był zaraźliwy. Była to gangrena atakująca nawet
własne ofiary. Konać z jego rozkazu, z jego imieniem na ustach? A przecież 
konali z
jego rozkazu z jego imieniem na ustach. Przekonani, że piekło to inni.
Wezwano go tedy do Komitetu Wojewódzkiego partii. Był czerwiec 1953. Szedł
myśląc, analizował każdy szczegół własnego zachowania w ciągu ostatnich lat,
zwłaszcza ostatniego roku. Przypomniał sobie, że w tłumie żałobników stał 
sekretarz
komitetu uczelnianego, magister Kopeć, nieduży, łysawy, ruchliwy zwykle i
piskliwie słyszalny wszędzie, bardzo uzdolniony fizyk–teoretyk (na praktykę nie
miałby czasu), który musiał dostrzec w oku Doriana B. ową pamiętną, dokuczliwą
teraz jako wspomnienie, wilgoć. Takiej wilgoci się nie udaje. Taka wilgoć może
oznaczać tylko to, co oznacza: wzruszenie. Dorian Bechczyc zdał sobie sprawę
natychmiast wtedy, nawet nie natychmiast potem, że popatrzył na Kopcia
wilgotnymi oczyma celowo, po to dokładnie, żeby ów tę wilgoć spostrzegł. Była to
wilgoć na sprzedaż. Autentyczna wilgoć na cyniczną sprzedaż. Być może to właśnie
owa wilgoć sprawia, że go wzywają do Komitetu Wojewódzkiego partii.
Przyjęli go trzej nieznani ludzie. Nigdy ich nie widział. Byli z „centrali”.
Domyślił się po sposobie, w jaki z nim rozmawiali, że reprezentowali 
Ministerstwo
Spraw Zagranicznych, Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego i sam Komitet
Wojewódzki. Powiedział ten z Komitetu:
– No ładnie, że się spotykamy... – zawiesił głos badając oczyma wrażenie, jakie
cała sytuacja wywiera na tym studencie. Student milczał, nie będąc pewnym, jak 
się
odezwać na tego rodzaju wprowadzenie.
– Powiadają nieprzyjaciele nasi – ciągnął ów niestary jeszcze człowiek, wyraźnie
przy tym spięty obecnością ludzi „z centrali” – że stosujemy selekcję negatywną, 
że
gówno w trawie zapiszczało i temu podobne, znacie to. My wiemy o was to i owo, a
przede wszystkim to, że macie łeb do rachunków. I umiecie kojarzyć. To i owo.
Czuł, że się rumieni. Milczał i słuchał.
– Rachować dla rachowania, to bez sensu – ciągnął tamten, gdy pozostali dwaj
pilnie badali jego wyraz twarzy, zachowania całego ciała. Starał się być 
opanowany,
nie czynić żadnego gestu, ale nie tak, żeby widzieli, że także jest wewnętrznie 
spięty.
Uśmiechnął się kącikami warg, uznając, że to będzie na miejscu. Człowiek może 
się
radować, kiedy go chwalą. Ale on się uśmiechnął po owym „rachować dla
rachowania”, a to było już jakby nie na miejscu, mogli ten uśmiech odebrać jako
wyraz swoistej, szczeniackiej, oczywiście, wyższości młodego zadufka, Zgasił 
więc
ten swój niewczesny półuśmiech.
strona 95
– Teraz, kiedy partia i ludzkość poniosły taką stratę...
No tak, no oczywiście. Wiedzą, że niemal płakał po śmierci Wodza i Nauczyciela
i Przyjaciela wszystkich ludzi na świecie. Teraz zaproponują mu karierę.
– ... musimy szukać najlepszych z najlepszych, najzdolniejszych z
najzdolniejszych, wrażliwych na ludzki los...
Wstrzymał oddech.
– Jednym słowem, ale tu oddaję głos towarzyszowi z MSZ.
Towarzysz z MSZ kiwnął głową i bez wstępów spytał:
– Czy interesowałaby was praca w naszym resorcie? Wasze zdolności
matematyczne są już nam znane. To polscy matematycy złamali niemiecki system
enigmy... Nie proponujemy wam pracy w dziale politycznym. Ani w żadnym innym.
Nie wchodzi w grę wywiad. Potrzebujemy matematyków o najwyższym ilorazie
inteligencji.
Zamknął oczy. Wyobraził sobie pracę nad nowym łamaniem jakiejś współczesnej
enigmy. Oczywiście łamał by ją dla łamania. Nie miałoby to żadnego politycznego
znaczenia...
– Kiedy ja jestem jeszcze bardzo surowy – zaczął. – Muszę skończyć studia. Chcę
się doktoryzować.
– Zapewnimy wam warunki lepsze, niż na tej uczelni – powiedział ten z MSZ. –
Możemy wam... słowem, nawet studia zagraniczne, plus Szkoła Główna Służby
Zagranicznej, zgoda?
To była pokusa. Przy całej świadomości kulisów oferty, to była pokusa. Ale to 
był
ich rdzeń pacierzowy, ich najczulej chroniona strefa wyłącznego panowania.
– Wiemy – mówił ten z MSZ – że wasza matka była bardzo czynna w Żegocie, to
szlachetne. Dlatego nie mamy uwag co do jej akowskiej przynależności, a także do
was. Jeden z przez was ocalonych złożył meldunek. Jest wam wdzięczny. Pamięta i
dał o tym znać. Jeżeli nasza rozmowa nie jest już tego przykładem...
– Muszę jednak skończyć studia. To jeszcze tylko trzy lata. Mam żonę w ciąży,
rozwiązanie za dwa miesiąca. Nie mamy mieszkania.
– Mieszkanie możecie dostać w Warszawie, od zaraz. Na razie będzie to pokój w
naszym domu przy ulicy Niemcewicza. Kuchnia jest wspólna, ponieważ to rodzaj
hotelu. Pokój duży. Mieszkanie za dwa–trzy lata.
Pokusa puchła w oczach. Mieszkanie w Warszawie. Maczek wylany z pracy za
bajkę o psie i wilku. Roman S. aresztowany w połowie roku akademickiego bez
podania przyczyn. Nie musieli podawać przyczyn. Przyczyny były zawsze te same.
Należał do pokolenia zarażonego wolnością wyboru.
Mieszkanie. Cela Romana S. Wilczy bilet magistra Maczka. Stawka na
najzdolniejszych i wrażliwych na ludzkie losy... Miał ochotę kopnąć biurko, za
którym siedział ten z Komitetu Wojewódzkiego, jak kopnął kiedyś szafę w domu
własnej matki, i wyjść. Mówił sobie: spokój, spokój, gnojku, nie musisz rujnować
sobie życia. Powiedz im, że będziesz do wzięcia za trzy lata. Niech się 
odpierdolą.
– Zgadzam się – powiedział. – Tuż po studiach. Wtedy będę przydatniejszy.
– No cóż, więc żegnajcie – siedzący za biurkiem podał mu czubki palców, nie
wstając. Pozostali dwaj skinęli tylko głowami,
strona 96
Wyszedł z ciężkim sercem. Wykrył w sobie rozdarcie. Całkowite i niepojęte
rozdarcie. Jego rozum reagował tak, a organizm inaczej. Zaprosili go ze względu 
na
jedno i drugie, widząc w tym spójną całość: zdolny i nasz. A on był zdolny i nie
nasz, nawet nie swój. Zachowywał się jak mechanizm, jak maszyna cybernetyczna w
postaci dziecięcego samochodu, który nie spada ze stołu, tylko się cofa, 
wypadłszy
przednimi kołami za jego krawędź. Cofa się, ponieważ wtedy zaczynają działać
wstecz dwa zapasowe kółka mniejsze. Chcieli go kupić żeby uformować na własną
modłę i mieć za narzędzie. Nigdzie nie pisał o matce. Matka nigdzie nie 
przyznawała
się ani do AK ani do Żegoty.
AK–owców tępiono bezlitośnie, istnienie Żegoty wdeptano w niebyt, ponieważ
przeczyła tezie o wrodzonym antysemityzmie Polaków i o jedynie sprawiedliwych
komunistach, niosących pomoc gettom. A oni wiedzieli.
Wiadomość o aresztowaniu Romana S. odebrał przed tygodniem. Podobno nie
wstał, kiedy inni stali, płacząc.
Kwestia jednego gestu. Ty nie wstajesz, więc idziesz siedzieć. Ty płaczesz, więc
otwierają przed tobą wrota swego raju. Jakie to oczywiste...
Skąd w Romanie S. ta wewnętrzna siła, ta odporność na Mit, który poraził tylu i
to jakże wybitnych i nieskazitelnych!
Bechczyc czytał pisma, zmuszony do przygotowania prasówki na temat recepcji
wiadomości o śmierci Stalina w Polsce. Tekst komunikatu oficjalnego brzmiał tak,
jak brzmieć powinien: „Cała postępowa ludzkość z najwyższym bólem przyjęła
tragiczną wieść o zgonie największego człowieka naszych czasów – Józefa Stalina.
Wraz z narodami Związku Radzieckiego szczególnie głęboko i boleśnie przeżywa ten
wielki cios naród polski, który Towarzyszowi Józefowi Stalinowi zawdzięcza swe
wyzwolenie z ponurej hitlerowskiej niewoli, swe odrodzenie i odzyskanie 
prastarych
ziem polskich i utrwalenie swej niepodległości.” Nie mogli inaczej. Nadali ton, 
albo
nawet gdyby nie ogłosili żadnego komunikatu – ton został nadany wcześniej i był
nadawany bez przerwy jak hejnał z wieży mariackiej. Pisała Maria Dąbrowska:
„Grom nieubłaganych praw przyrody zakończył życie Józefa Stalina... Przestało 
bić
serca męża olbrzymiej miary, co przeobraził kształt i treść rzeczywistości 
społecznej
w stopniu dotąd w historii nienotowanym... Setki milionów prostych pracujących
ludzi zawdzięczają Stalinowi, że wydobył je z półsnu historycznego..." Pisał 
Jarosław
Iwaszkiewicz: „Śmierć Józefa Stalina odbiła się tragicznym echem po całym 
świecie,
wywołując głębokie poruszenie we wszystkich sercach ludzi miłujących postęp i
wolność." Pisał K. I. Gałczyński:
„Dzisiaj słońce jest żałobną chorągwią – umarł Stalin". Pisał Wiktor
Woroszylski: „Olbrzymie miasto (Moskwa) jak silny mężczyzna, którego opuścił 
ktoś
najukochańszy, drży u bólu i całą siłą woli powstrzymuje szlochanie gotowe 
wyrwać
się ze ściśniętego gardła". Pisał Kazimierz Brandys: „Wieść ta poraziła serca 
nasze
najokrutniejszym bólem". Pisał Jerzy Ficowski:
On nie odchodzi nigdy. On jest.
I dziś po śmierci swej nie odszedł.
Wiem, .że nie płaczesz. Czemu łez
Nie możesz otrzeć?
Widzisz, to on przez lata kładł
strona 97
Pod dom wolności twardy mur podwalin.
Idziemy z nim i poprzez wiele lat
Będzie nas uczył, jak uczył nas Stalin.
On dalej będzie dzieje wiódł,
Z nim bojownicy pewnym płyną nurtem,
W najdalszych ziemiach dźwignie lud
Sztandar przez wroga ciśnięty za burtę.
Pisał Artur Międzyrzecki:
Słuchaliśmy do rozpaczy
Bolejący i niemi:
Stalin: duma dni naszych,
Największy z ludzi na ziemi
Wrócił nam wolność. Był dla nas
Najlepszym z przyjaciół.
Nauczył nas męstwa i trwania,
Nawet w bólu i płaczu,
Uczciliśmy Go przysięgą,
Milionem wart stalinowskich...
I Stalin będzie z nami,
Sztandar, nauka, partia
Pisali debiutanci, których nazwisk przedtem nigdzie nie było widać:
A kiedy w nim serce
Bić nagle przestało,
I ziemia zamarła,
Na chwilę świat zamilkł –
Widziałem go w smutku,
I w łzach go widziałem,
I w szlochu najtwardszych
Co rwał się z ich krtani...
(Jakiś Drozdowski)
Wszyscy oni przeżyli śmierć Stalina głęboko. Wszyscy zilustrowali tezę zawartą
w komunikacie oficjalnym. Największy z żyjących. Żyć będzie wiecznie. Jerzy
Putrament uznał, że to jest „Epoka Jego imienia”. I zapewne tak ją będą nazywać.
„Stalin – inżynier naszych marzeń” wołał tytuł w „Po prostu”, „Stalin przyjaciel 
i
nauczyciel artystów”. „To Stalin lasy w pochód śle, rzekom w pustynie płynąć 
każe.”
„Stalinowski etap filozofii.” „Katowice nazwane Jego Imieniem!” (Pomysł zaiste,
pomyślał Bechczyc, śmiały: Katowice – słowo od kata). Z–ca prof. Marek
Waldenberg z UJ, kierownik katedry marksizmu–leninizmu potwierdza, że „walka o
nowego człowieka nie jest łatwa. Wróg wykorzystuje wszystkie szczeliny”... Ale z
drugiej strony „nie ulegajmy dogmatom.” Prof. E. Adler z UŁ dowodzi, że 
„filozofia
stalinowska ma charakter antydogmatyczny...” „Potrzeba nam sztuki godnej naszych
wielkich czasów” (Jerzy Zawieyski). Prasówka nabrała czwartego wymiaru: była
ponadczasowa, Bechczyc, czytając wielkich i małych sam siebie musiał wpisać w
strofy poetów znanych i nieznanych, uznać, że to także o nim te słowa „widziałem
go w smutku i w łzach go widziałem”, to nie była blaga. Rzecz w tym, że miał z
strona 98
innymi łzy w oczach wiedząc, że opłakuje kanalię. To się ludzkości przydarzało 
nie
po raz pierwszy. Podobno w Ameryce ludzie łkali na pogrzebie gangstera, mordercy
setek niewinnych, użalając się nad jego losem: nie wpadłby nigdy, policja była
wobec niego bezsilna w walce bezpośredniej, wpadł, kiedy przekupiono jednego z
jego najbliższych współpracowników. Wykończyli go poprzez spisek i niegodną
zdradę, znieważyli etos dzikiego Zachodu, zezwalającego tylko na pojedynki 
fair...
Uznał, że w tym, co wypisywali ludzie pokroju zacnej pani Dąbrowskiej nie było
także przymuszonej blagi. Niezależnie od wszystkich jego zbrodni – przecież 
istotnie
wydobył z półsnu masy – płaczące chóralnie w dniu jego pogrzebu, jak po stracie
ukochanego ojca. To było przeżycie niesamowite. Nie potrafił się uwolnić od
przekonania, że tego dnia został ostatecznie wessany przez doktrynę, że 
zamienili go
w stalinowca, że udała im się ta sztuka nawet z nim, przepojonym odrazą i
nieufnością i strachem. Zazdrościł Romanowi S. jego gigantycznej odporności i
szaleńczej odwagi. Nie wstać podczas akademii ku czci Stalina to więcej, niż 
biec z
listami pod ogniem karabinów maszynowych w płonącej Warszawie. Bohaterstwo
samo dla siebie?
Wezwał go telegram: „Ewa rodzi”. Był po tygodniu pracy nocnej, musiał zarabiać
nocą, żeby przeżyć dzień. Zasypiał na ostatnich wykładach. Przyjechał do S, 
rano.
Dwanaście godzin jazdy pociągiem. W tak długim czasie zdarzyć się mogło więcej,
niż się zdarzyło. Poród miała potworny. Krwotok, dziecko prawie uduszone własną
pępowiną. Uratowane w ostatniej chwili.. Ona wykrwawiona, żyje dzięki transfuzji
krwi pobranej od jej ojca. Tylko on miał jej grupę. Dwa razy dał jej życie. 
Teraz była
biała jak płótno, sine powieki drgały spazmatycznie. Kiedy przyniesiono jej
córeczkę, odsunęła ją ze wstrętem jak własną śmierć. Była wyczerpana i
przestraszona. Kiedy stanął w odległych drzwiach, spojrzała nań z nienawiścią. 
To
on był sprawcą tego nieludzkiego bólu, tego krwotoku, tego umierania, tej 
śmierci
klinicznej, to on, ten bałamut, ten oszust, ten łajdak! Dopiero w pociągu 
przeczytała
akt ślubu i spostrzegła, że jest od niej młodszy o cały rok! Podszedł ją, 
podetknął
kiedyś jakieś zaświadczenie z błędem w dacie jego urodzenia i uwierzyła, że są
rówieśnikami. Nigdy by nie wyszła za młodszego, nigdy! Przecież, gdyby miała
wybierać, to Roman S. był o niebo lepszy, piękny, dobry, opanowany, męski... A
ten... Do tego tak się spóźnił!
Spóźnił się. Doszedłszy do domu jej rodziców usiadł i usnął jak kamień. Tygodnie
niedospanych nocy. Ocknął się w południe. Zgorszenie w oczach matki Ewy, niemal
wstręt w wyrazie twarzy sióstr. Przyjechał, ona tam umiera, a ten śpi! Zerwał 
się,
opryskał twarz wodą i pognał do szpitala z potwornym uczuciem wstrętu do samego
siebie. A kiedy ujrzał Ewę przypominającą teraz śmierć raczej, niż ją samą 
sprzed
miesiąca, zadrżał i zamknął oczy. Córeczkę oglądał z głębokim smutkiem.
Kobieta urodziła kobietę mężczyźnie, który nie był jeszcze mężczyzną. Patrzył na
śpiące brzydkie zawiniątko i był przerażony. Nie było w nim już nawet iskry
dawnego światła... jeżeli słowem światło można zastąpić zaczadzenie Ewą, czy
oczarowanie Ewą, czy pożądanie Ewy traktowanej jako zadanie do rozwiązania.
Rozwiązał ją dosłownie. Ledwie uszła z życiem. Urodziła mu córkę. A on jest tak
gotów do ojcostwa jak do stanu kapłańskiego, jak do służby zagranicznej. Zląkł 
się
tego, co zaszło, bał się samego siebie. Maluczko a zabiłby Ewę, a teraz będzie 
żył
strona 99
przy niej, ale już nie z nią i nie dla niej. Roczna niemal rozłąka, z krótkimi,
jednodniowymi odwiedzinami, to przepaść. To ziejąca przepaść, zbyt głęboka, by 
ją
mogło zasypać wygasłe uczucie. Którego chyba nie było? Już wiedział, patrząc na 
jej
wymęczoną, biedną, stratowaną przez bóle twarz, że nie było w nim miłości
prawdziwej. Gdyby ją kochał – kochałby teraz jej ból i jej przerażenie i 
klęczałby u
jej stóp i płakał nad nią.
Patrzył na nagłą brzydotę jej cierpienia i odkrywał w sobie kamień. Odkrywał
kamień dawno odkryty, zapomniany kamień z czasu wojny. Krew nie robiła na nim
wrażenia, trupy nie robiły na nim wrażenia, to znaczy nie współczuł trupom,
przestępował trupy bez obrzydzenia wprawdzie, ale i bez uczuć zwanych ludzkimi.
Oduczył się współczuć ludziom, a kiedyś, zanim zaczęli ginąć tak masowo, płakał
rzewnie nad zmarłym ptaszkiem, nad chorym kotkiem. A później zrobił masakrę żab.
Po ujrzanej masakrze ludzi, bardzo wielu ludzi w chałatach i w perukach, 
urządził
masakrę żab. Zebrał setki żab, wrzucił je do jednej małej kałuży a potem zaczął 
prać
grubym kijem. Dostrzegł w sobie kamień i nie potrafił się zmusić do gestu
współczucia. Ewa patrzyła nań oczyma pełnymi gorzkiej, żrącej niechęci, on na 
nią z
uczuciem obrzydliwego zniechęcenia, niegodnego mężczyzny, męża i ojca właśnie
narodzonego ich dziecka. Była ruiną szklanej góry, którą zdobył, żeby się od 
niej
odwrócić. Wiedział, że to łajdactwo. Czuł się winny i nie potrafił zagrać bodaj 
sceny
ogromnego żalu.
Przywiózł ją do domu po tygodniu. Wracała do sił szybko, ładniała i nabierała
rumieńców. A on biegał z córeczką przez pola do szpitala na zastrzyki trzy razy
dziennie, bo miała jakąś infekcję. To było dlań doświadczenie osobne i osobliwe.
Dziecko spało, kiedy je niósł, kołysząc na dołkach i bruzdach i kamieniach, 
rozbierał
je, odsłaniał pupę, dostawało zastrzyk, otwierało buzię, wydawało krótki, 
żałosny
krzyk i zasypiało znowu, słabiutkie i kruchutkie i bezradne. Nosił je ofiarnie,
powolutku zyskując odrobinę sympatii rodziny Ewy B., teraz także Ewy B., jako że
ich nazwiska zaczynała ta sama litera z dwoma brzuszkami. Zaczęła się podpisywać
Ewa Bechczyc–Biernacka, choć powinna odwrotnie: Biernacka–Bechczyc, ale tak
lepiej brzmiało.
Jeszcze była obolała, jeszcze nie zarosły się szwy, jeszcze niekiedy budziła się 
z
krzykiem. Odruchowo szukała jego bliskości, przywierała doń jak mały psiak, 
drżąc
na całym ciele. Leżał przy niej i pragnął być od niej z dala, wrócić na 
uczelnię,
zagłębić się w księgi, wzory, dysputy. Przyłapywał się na myślach o Ance K., 
córce
profesora, drobnej, filigranowej, ciepłej, słodkiej, miłej, przyjaznej, 
kulturalnej, przy
tym zdolnej matematyczce z którą można było rozmawiać nawet o kwantowej teorii
układów cząstek, o energii jednocząstkowej równie kompetentnie jak o energii
niezaburzonej (jeżeli to coś mówi czytelnikowi spoza „branży”). Anka K. 
siadywała
zawsze obok Doriana B. w jednej ławie, w czasie wszystkich wykładów i
seminariów, ponieważ imponował jej rozległością wiedzy, zupełnie nie zwracała
uwagi na jego aparycję i resztę wad wieku i ciała, a on widział jej maleńkie, 
śliczne
piersi obywające się bez stanika i cierpiał, pragnąc ich dotknąć. Było to 
pragnienie
fizyczne, przemożne pragnienie wzięcia w dłoń dziewczęcej piersi. Schło mu w
gardle na myśl o jej piersiach. Ewa, miała je duże i wyporne, Anka małe, 
cudownie
wykrojone, z wyrazistymi sutkami przebijającymi niemal jedwab jej bluzeczek. 
Szli
strona 100
kiedyś na seminarium jej ojca, rozmawiali o układzie fermionów, o 
nieprzywiedlnych
wstawkach energii, a on patrzył w jej dekolt i czuł, że za chwilę stanie się coś 
bardzo
niestosownego: obejmie ją i zaciśnie dłonie na jej piersi, oberwie po twarzy i
skończy się cała matematyczna ich przyjaźń. Anka wiedziała, że jest żonaty, nie
interesował jej jako mężczyzna nie tylko dlatego zresztą. Wtedy po raz pierwszy
pomyślał słowo zdrada. Zdradzał Ewę w myślach, teraz gotował się do zdrady
uczynkiem. Usiłował rozumieć zarówno własne myśli jak pragnienia czysto
fizyczne, prześledzić tę drogę, jaką przeszedł od pamiętnych dni zupełnego
oszołomienia Ewą i wszystkim, co jej jest, do opętania myśli pragnieniem 
dotknięcia
piersiątek, bo nie piersi, Anki K, córki profesora fizyki. Mówiąc językiem 
fizyki
właśnie, mógłby twierdzić, że temperatura kondensacji doskonałego gazu bozonów
jego uczuć żywionych do obu kobiet tak różnych, jest określona warunkiem..., 
który
wynika z rozważań wymiarowych... Nie o wymiar piersi Anki K. szło jego
pragnieniom, ale o syntezę ich dziewczęcego wdzięku, nieposzlakowaną linię, 
która
wabiła oczy i zadręczała jego dłonie. Zadziwiające uczucie młodego mężczyzny,
żonatego mężczyzny, dzieciatego mężczyzny, dość już obytego z kobietami
mężczyzny. Tym bardziej więc zadziwiające.
Nie dotknął jej piersi, przekonawszy się argumentem nie do odparcia: ty 
świnio...
Ale teraz, nosząc na rękach córeczkę, karmiąc ją czasem z butelki, gadając z
siostrami Ewy, słuchając pomrukiwań jej matki, myślami był przy Ance K. i nie
potrafił temu zapobiec ani zaradzić. Karcił się przykładnie, waląc po pysku w
łazience, ale Ewa była górą już zdobytą. Zadaniem rozwiązanym. Zdobył ją,
ponieważ ona była.
A kiedy szwy się zrosły i mogła podjąć współżycie z mężem, pożądanie
abstrakcyjne, ów głos czy zew ciała, odzywający się co jakiś czas w każdym, gasł
nagle, tak szybko jak się pojawiał. Przywierał do niej, pozwalała się 
przyciągać, ale
odbierała dotyk jego rąk i ud tak, jakby nie były to ręce i uda kochanka, ale 
złodzieja.
A on bał się, że znowu sprawi jej ból i wnikał w nią ostrożnie, powolutku, żeby 
nie
urazić, nie otworzyć rany na nowo. Także rany jej pamięci zadane w tak niedawno
przeżytym koszmarze dwudziestogodzinnego porodu zakończonego
niepohamowanym krwotokiem. Na wspomnienie o tym – drgnęła, cofnęła miednicę i
zwarła nogi do bólu. Nie ponowił próby. Położył dłoń na jej dużej, rozlewnej 
piersi i
zamknął oczy. Domyśliła się jego stanu, nie chciał, żeby ona domyśliła się tego, 
co
targało nim. Już wiedział, że nie będzie nigdy jej oparciem, jej sanacyjnym
pułkownikiem. Że będzie jej udręką. Ale już się biegu tej rzeki nie uda 
odwrócić. W
łóżeczku obok jest trzeci człowiek. Stworzony nieopatrznie, bez myśli o 
potrzebie
jego stworzenia. Ten człowiek liczył już sobie kilka tygodni, oddychał cichutko 
i
spał z piąstkami przy policzkach. Ten człowiek to – córeczka. Przyszła kobieta, 
którą
jakiś skurwysyn sobie upatrzy na zadanie do rozwiązania, omota, zapłodni i
unieszczęśliwi. Będzie obok niej leżał ze zwiędłym kutasem i myślał o kolejnej 
Ance
K, i jej małych, porywających piersiątkach tak, jak Dorian B. marzył 
nieprzytomnie
o wielkich, wypornych, wspaniałych, kobiecych piersiach Ewy B. zanim ją omotał,
zapłodnił i unieszczęśliwił.
Milczeli oboje o tym, co wypełniłoby trzytomową powieść, rozpisane na detale
ich stanów, ich myśli, ich strachów i zawodów. On milczał, żeby nie kłamać. Ona 
–
strona 101
żeby nie mówić prawdy. W końcu westchnęła, podłożyła ramiona pod głowę i
powiedziała chłodno:
– Powinniśmy się rozstać.
Nie odpowiedział. Kończyły się wakacje i miał wracać na uczelnię.
Brał sobie od nowego roku jeszcze jeden fakultet: ekonomię. Doszedł bowiem do
wniosku, że matematyka to w polskich warunkach materiał najwyżej na hobby.
Matematyka teoretyczna... Mój Boże... potwierdza „boskość” umysłu człowieka,
zaprzecza boskości świata, wszędzie widząc maszynę. Ekonomia w tym systemie to
także chimera, woluntaryzm, myślenie życzeniowe, ale można się grzebać w
bebechach jej potencji absolutnych i poza–marksistowskich, jeżeli ta fikcja 
targana
przez dyletantów oderwanych od czasu, przykutych do poronionej doktryny – coś
jeszcze znaczy. W ekonomii istnieją przecież pewne prawidła, nie można ich
bezkarnie wymijać, być może dojdzie kiedyś do łbów tych na górze, że niszcząc
wydajnych, opierając się na nędzarzach, nie osiągnie się dobrobytu, dla nikogo. 
A tu
tępili zamożnych chłopów, zakładali pod pistoletem kooperatywy biedaków, potem
studentów gnali na żniwa i wykopki, bo się kooperantom nie chciało palcem ruszyć
w bucie. I tego lata byłby, jak poprzednicy wcześniej, posłany na wieś, gdyby 
nie
narodziny Agnieszki. Dostał zwolnienie, teraz miał wracać na studia, a wiedział, 
że
ucieka. I Ewa wiedziała, że ucieka. I była gotowa pozbyć się go, zostać z jego
dzieckiem i nie widzieć go nigdy więcej. Zachowywał się niepoważnie. Szczypnął w
tyłek młodszą siostrę i ta natychmiast jej o tym doniosła, oburzona, że to widać 
jakiś
postrzeleniec i coś ty w ogóle sobie wybrała, dziewczyno!? Niech jedzie, niech 
nie
przyjeżdża, niech nie przysyła na małą, tu jakoś dziecko przeżyje. A pan 
Kazimierz,
pan Kaługa... Jakiż to kulturalny, poważny człowiek. Mógł by się na nią 
serdecznie
obrazić po tym, co zaszło między nimi, a on był taki serdeczny przez całą jej 
ciążę,
życzył dobrze, szczerze się przy tym wzruszając. Być może kochał ją, na pewno ją
kochał, byłby mężem z prawdziwego zdarzenia. Niech więc Dorian jedzie w diabły.
Pojechał.
Pojechał i ugrzązł w liczbach zupełnie bezwzględnych. Słuchał, przepisywał,
rozwiązywał, podpatrywany przez Ankę K., zawsze przy nim, zawsze po lewej
stronie, choć nigdy jeszcze nie dotkniętej nawet opuszkiem palca, nie mówiąc o
czym innym. Właściwie postanowił ją w sobie zadusić, nie patrzył na jej piersi,
budował się od wewnątrz jako człowiek solidny i wierny danemu Ewie
przyrzeczeniu. Jaka to znowu sztuka ściągać coraz to inne majtki z coraz to 
innej
pupy, one się same ściągają. Sztuka nie ściągać, choć i to nie sztuka, kiedy 
człowiek
panuje nad odruchami. Postanowiwszy panować nad odruchami, rozmawiał z Anką
wyłącznie o matematyce i fizyce, a ona przyjmowała to jak oczywistość. Wyraźnie
nie widziała w nim mężczyzny. To było denerwujące, rzecz jasna, bardzo nawet, bo
przecież nigdy nie ustaje w człowieku ta wojna z własnym libidem, zwłaszcza
wtedy, kiedy postanawia z nim walczyć. Mam dziecko, przemawiał do siebie,
zrobiłem dziecko dziewczynie, której chyba nie potrafię kochać, zdobyłem ją
dlatego, że zawiedli ją wszyscy inni, że byłem od tamtych właśnie inny, 
obiecujący
coś innego, zrobiłem dziecko kobiecie najwartościowszej, nie mogę się okazać
kanalią i włazić w szkodę tamtej i tej, bo przecież... I tak dalej, i temu 
podobnie.
strona 102
Niespodziewanie nadszedł list od Ewy. Był ciepły, mało–ciepły: wyznawczy!
Pisała, że wróciło zdrowie, że wszystko się pozrastało bardzo ładnie, że nie ma 
śladu
po porodzie, że się uspokoiła nerwowo, że już nie ma doń żalu o zachowanie po
przyjeździe. Rozumie, oczywiście, że pracując po nocach, przejechawszy całą 
Polskę
w zatłoczonym, śmierdzącym tłumie, mógł w ciszy domu usnąć jak kamień, choć na
pewno tego nie zrobił z lekceważenia jej cierpień. Przemyślała wszystko, wie, że
czekają ich ciężkie lata w niedostatku, że wróci do jakiejś pracy jak tylko mała
trochę podrośnie, na razie rozwija się ładnie, jest zdrowa, kupki robi normalne, 
nie
krzyczy po nocach, daje więc wypocząć wszystkim, w dzień bywa rozkoszna. List
został opieczętowany odciskiem szminki z jej małych warg. Wzruszający list.
Potrzebny list. Wycisnął na jej szmince gorący pocałunek i poczuł swoistą, 
trudną do
określenia ulgę. Dręczył się już nocami własnym dla niej bezczuciem, analizował
swoje postępowanie na zimno i dochodził do wniosku, że jest w nim homunculusa
więcej, niż mężczyzny z jajami.
Porównywał siebie z dawnymi kolegami. Szczepan Knapp widział świat jako
bryłę, z której należy wydobyć to, co w niej ukryte przed oczyma profanów. 
Kogucki
– jako coś, co można kształtować sposobami politycznymi, wyłącznie politycznymi.
Polityka jest wiecznym rzeźbiarzem losów ludzi i narodów, też odbija to, co
niepotrzebne... No, owszem, czasem rozwala cały kamień, i miażdży kamieniarzy.
On zaś, obywatel Dorian Bechczyc, młodzian o pretensjonalnym imieniu i
niestosownyn nazwisku, dokonał tyle, że wyrwał z życia wartościową kobietę i
zostawił ją na łasce rodziny, z dzieckiem, któremu dzieje się jawna krzywda,
– Kocha? – spytała Anka K., widząc odcisk ust Ewy pod tekstem listu.
Złożył list, schował do koperty, spojrzał na Ankę oczyma, w których dostrzegła
rozpacz.
W przerwie musiał odebrać z portierni paczki z tygodnikiem Po prostu. Zwykle
nigdy nikt ich nie rozcinał, odsyłano je na makulaturę. Takiej drugiej szmaty 
chyba
nie drukowano w całym „obozie postępu i demokracji”. Nie dało się jej czytać,
ociekała ponurym sosem serwilizmu. Studenci nie uważali tego pisma za godne
podcierania ich tyłków. Dorian rozciął sznurki i począł rozdawać tygodnik
studentom za darmo, bo za pieniądze kupowali je tylko aktywiści. Natychmiast
ciskali je do koszy na śmieci. Oczywiście manifestowali. Demonstrowali przeciw
nachalnej, prymitywnej indoktrynacji. Stalina już nie było. Beria został
zlikwidowany, zdemaskowany jako agent imperializmu od zawsze pracujący przeciw
ludom radzieckim. Charakterystyczne: co to za nieszczęsny system, na którego 
czele
systematycznie stają wyłącznie agenci imperializmu, wzajem się wyniszczający w
kolejności wyznaczanej przez Wodza. Beria był mocarzem. Okazało się, że też
agent...
Okazuje się, że całą Rewolucję wywołali i prowadzili sami agenci imperializmu!
Trocki i Bucharin, Zinowiew i Kamieniew, Radek i Tuchaczewski, Bluecher i sto
tysięcy komandirów kolejno rozwalanych przez czerezwyczajki. Jakiż ten
imperializm musi być chytry. Najpierw kazał Armii Czerwonej zdobyć panowanie
nad Polską, połową Niemiec, Czechosłowacją, Węgrami, Rumunią, Bułgarią,
Albanią żeby natychmiast osadzić na ich czele swoich podłych agentów w 
postaciach
Rajka, Kostowa, Gomułki, Spychalskiego, Kliszki, Clementisa – demaskowanych
strona 103
kolejno przez Ławrenitja Pawłowicza Berię, który się w ten sposób tym głębiej
konspirował, by w końcu zawładnąć zaufaniem ukochanego przez narody Wodza i
Nauczyciela, a po jego nieodżałowanej śmierci – całym wielkim państwem wraz z
dominiami zagranicznymi... Nikomu z propagandystów tego obozu taka
argumentacja nie przychodziła widać do głowy. Propaganda... Czytali niedawno
komunikat o zdemaskowaniu tej kanalii imperialistycznej, Berii i konali ze 
śmiechu.
W kilkoro, ale także cicho... Imperialiści postawili także na czele Jugosławii 
agenta i
kata, Titę, słusznie ukazywanego przez rysowników z ociekającym krwią toporem
(podpis Eryk Lipiński), i wyzywanego słuszniej jeszcze przez poetów: „Wuko,
Wuko, gdzie twoi dowódcy?” (Wiktor Woroszylski) Partyzant Wuko został
zdradzony przez dowódców, którym przewodził agent Tito, rzecz jasna. Ech, życie,
życie...
W tej sytuacji należało się oddać cyfrom i liczbom, symbolom i znakom
umownym. Plus to +, minus to – procent to %, suma to ? , a nawias to (). Byle 
pik
kwazielastyczny był ciekawszy nawet od szlema w piki, a samouzgodnione
przybliżenie – może być doskonale własne, nie koniecznie Hartree'go–Focka... 
Język
fizyki i matematyki zawierał w sobie nieogarnione możliwości wyrazu
niewyrażalnego i pozostawał wspaniale niezrozumiały dla całej reszty profanów
zajętych ustalaniem procentu blagi w pismach Józefa Wissarionowicza, który
zezwolił im, swoją uprzejmą śmiercią, na odprostowywanie zgiętych dotychczas
pokornie karczków. Wczorajsi egzegeci i kapłani jego wszechnauk nagle zaczęli 
się
przeistaczać w ostrożnych wątpliwców, jeden nawet u Marksa znalazł radę zaiste
bluźnierczą; de omnibus dubitandum! (o wszystkim wątpić) i ośmielił się ją
publicznie zacytować, gdy ludzie ideowo zahartowani trwali przy swoich ideałach
niezłomnie, dając im wyraz w druku i w mowie. „Po prostu” wyjaśniało prymat nauk
radzieckich we wszystkich dziedzinach, obruszone pytaniem studentki, „czy nie ma
dziedzin, w których burżuazja angielska, francuska czy amerykańska posiada
prymat?” pytanie było ideowo niesłuszne i otrzymało odpór. Popow był przed
Marconim, „Nauka rosyjska posiada (albowiem) priorytet” wyjaśniało to
zaangażowane w prawdę pismo, troszczące się na innej kolumnie „o ideową postawę
młodego plastyka”, a na jeszcze innej opisującej pokazowy proces na karnistyce
Wydziału Prawa UJ, rozpatrujący sprawę pewnego kułaka, „który starał się
przeszkodzić w założeniu spółdzielni produkcyjnej organizowanej przez
małorolnego chłopa. Chcąc wprowadzić w czyn swoje postanowienie i uniknąć
ewentualnej kary, planuje zabicie organizatora spółdzielni rękami pozostającego 
pod
jego wpływem chuligana Dyrdy”... Procesowi temu przysłuchiwali się prawdziwi
sędziowie, prokuratorzy i adwokaci. Studenci spisali się na medal. Kułak nie 
uniknął
kary. Bechczyc po raz pierwszy uznał się za szczęśliwca, że nie wybrał się na 
prawo.
Dziękował Bogu, że nie otrzymał odeń talentu poety czy prozaika, że nie został
dziennikarzem. Czytał: „Ważnym zadaniem organizacji jest uodpornić studentów na
działalność wroga. Wróg wyolbrzymia trudności, rozsiewa nastroje rezygnacji i
atmosferę życia z dnia na dzień” (Józef Kępa, z–ca kier. wydz. młodz. stud. ZG
ZMP) Czytał: „Bora Komorowskiego i Montera od dawna łączy zażyłość polityczna
z Gestapo i Wehrmachtem i wspólne wzruszenia z okresu bezpośrednio
strona 104
poprzedzającego ucieczkę na Zachód” (Wanda Odolska). Wpatrywał się w fotografię
księdza Rudolfa Schmidta nad stertą dolarów i złota, i księdza Bolesława
Przybyłowskiego obok znalezionych w jego domu dziesięciu karabinów do walki z
komunizmem. Czytał: „zachodnioeuropejskie partie katolickie w służbie faszyzmu”.
Czytał: „w Łodzi przodująca studentka marksizmu – leninizmu przyznała się, że 
jej
znajomość klasyki marksistowskiej to pozór, a wojujący materializm to fałsz...”
Czytał: „walczyć, uczyć się, pracować jak ZWM–owcy” i uśmiechał się do własnych
akt personalnych, gdzie stało jak byk, że walczył, że uczył się i że pracował 
bez
opamiętania. Jak ZWM–owiec... Tedy:
Słuchał coraz czujniej, spłoszony treścią odbieranych słów, w szumie liści, w
szuraniu ludzkich podeszew, w nawoływaniu matek, w szczekaniu piesków na
smyczach. Miał oto obok siebie dylemat w nienagannym garniturze opinającym ciało
niewątpliwie muskularne. Wystawała zeń masywna szyja z osadzoną na niej
kształtną głową stuprocentowego mężczyzny. Mężczyzna, oczywiście, wiedział jakie
wrażenie czynią słowa na tym młodym człowieku, o którym miał zapewne pełne,
doskonale skompletowane wiadomości, takie, jakie się zbiera wyłącznie o ludziach 
z
perspektywą. Nie miał zamiaru zdradzać kim jest i w jakim celu zdjął studenta
Bechczyca z jego drogi, by posadzić na ławce pod popiersiem hrabiego Fredry.
Bechczyc mógł pomyśleć, że ma do czynienia z człowiekiem Najjaśniejszej
Rzeczypospolitej zakonspirowanym głęboko w służbach specjalnych PRL, albo za
odpowiedzialnego człowieka tych służb, które w kontaktach z osobnikami
nieprzeciętnymi mają prawo posługiwać się pojęciami i ocenami u innych karalnymi
i karanymi najsurowiej. Ludzie niższej rangi i mniejszego kalibru dowcipkowali 
przy
kielichu, podejmując magistra Maczka z okazji zdanej matury, a cóż dopiero ten
niewątpliwy inteligent zatrudniony w twardych służbach RP czy PRL, czy w obu
razem.
Rozmowa zdawała się nie mieć wyraźnego celu. Można było sądzić, że jest
zapoznawcza lub rozpoznawcza. Było to intrygujące, zapewne, nawet w pewnej
chwili Bechczyc zdał sobie sprawę, że się boi. Ponieważ nie jest wolny. Ponieważ
ktoś kontroluje jego życie. Czyta nawet marginalne szkolne wypracowania.
Otrzymują sprawozdania z kilkuosobowych studenckich pogaduszek przy herbacie
czy winie. Ten człowiek znał przyczyny ich zbiorowego śmiechu wybuchającego
przy rozmowach prowadzonych szyfrem matematyczno–fizycznym. Była to
procedura podniecająca i kształcąca zarazem poprzez głęboko zakonspirowane w
niej treści. Bo jeśli w treści procedury występują wyłącznie obiekty lokalne i
parametry formalne, to nie mamy większych trudności z interpretacją instrukcji
powstających z treści procedury przy jej wywołaniu.
Zdanie to, cudownie nadawało się do tego rodzaju dowcipów. Bechczyc
postanowił sprawdzić stan rzeczywistego przygotowania swego opiekuna i
wymruczał to zdanie in extenso, uśmiechając się w przestrzeń kolorowych,
roniących liście Plantów krakowskich.
Mężczyzna podniósł brwi, zapalił wreszcie papierosa i powiedział dobrodusznie:
– W rzeczy samej nigdy nie powinniśmy mieć większych, żadnych, trudności z
interpretacją instrukcji powstających z treści procedury przy jej wywołaniu...
Co za pamięć. To był profesjonalista!
strona 105
– No, no! – powiedział student Bechczyc. – W niezłe trafiam ręce.
– „Trafiam”? – zdziwił się mężczyzna. – Nie po raz pierwszy?
Bechczyc widać znalazł w nim punkt słaby. Nie wiedział, że już był kaperowany.
To odkrycie jakby zmieniło zupełnie plan spotkania. Mężczyzna wstał, skinął
Bechczycowi głową, powiedział:
– Do zobaczenia.
Odszedł równie nagle jak się pojawił. Zostawił za sobą sieć. Bechczyc zobaczył
wokół siebie sieć. Planty były okami sieci, ludzie byli węzłami sieci, psy były 
z sieci.
Jeszcze być nikim, jeszcze niczego nie mieć w dorobku, jeszcze się jedynie 
gotować
do nieokreślonych zadań a już wiedzieć, że jest się w sieci – można się udusić z
braku powietrza.
Tak się złożyło, że tę rozmowę odchorował, złapawszy... szkarlatynę razem ze
świnką czy innym dyfterytem i położono go na oddziale zakaźnym dziecięcym.
Leżał z chłopcami siedmio, ośmioletnimi chorymi na to samo, co on. Byli to 
chłopcy
wysoce rozgarnięci, oczytani, poważni rozmówcy na poważne tematy. Zdumiewała
go ich wewnętrzna dojrzałość ujawniona przez przykucie do łóżek. Pozbawieni
możliwości ruchliwej zabawy – przeistaczali się w małych filozofów. Leżał między
nimi, brał bolesne zastrzyki i po dwu tygodniach spostrzegł, że porósł miękkim
włosiem i że policzek lewy jest płowy a policzek prawy nie siwy, ale wręcz 
biały.
Biały w dwudziestym trzecim roku życia! I tylko na jednej stronie twarzy. Miał 
teraz
dwa profile, jakby dla demaskacji jego dwulicowości. Nigdy by nie uwierzył, że 
coś
podobnego jest możliwe. Leżał, dawał się kłuć, odchodzili chłopcy wyleczeni,
przychodzili nowi, a on leżał, ponieważ choroba przebiegała u niego, że o tyle
starszy, ciężej, z komplikacjami. Harcowało serce, dostawał zadyszki.
Przyjechała Ewa, żeby go odwiedzić. Pozwolono jej stać za szybą przez którą nie
dochodził głos w żadną stronę. Była znowu bardzo ładna, rumiana, świetnie
zrobiona, swobodna, roześmiana. Patrzyła na swego odmienionego męża między
chorymi dziećmi i ten widok ją najwyraźniej bawił, albo nawet śmieszył. Na 
dodatek
ten jego cudaczny zarost. Był gołowąsem, bo się skrobał pilnie, zmuszając swoje
cebulki włosowe do intensywniejszej produkcji owłosienia, a tu nagle obrósł i to 
jak
cudacznie! Tu płowy, tu biały, i to między dziećmi!
Zachowywała się zupełnie inaczej. Taką jej nie znał. Diabeł w nią wstąpił, czy
co? Czy Kraków tak podziałał, widziany po raz pierwszy? Na nim także Kraków
roku 1952 wywołał potężne wrażenie. To nie miasto, to arcydzieło, to polskość w
takim stężeniu, że łaził po nim oszołomiony i prawie nieprzytomny ze szczęścia. 
Co
krok to historia... Teraz Ewa zapewne doznawała podobnych olśnień, a ujrzawszy 
go
wśród dzieci – była ubawiona i zapewne do głowy jej nie przyszło martwić się o 
jego
stan. Była z młodszą siostrą, z tą uszczypniętą kiedyś w tyłek, trochę 
postrzeloną
romantyczkę, która omal nie uciekła z pewnym młodym Cyganem z taboru, tak się w
nim rozbujała. Cygan .ją skonsumował i odjechał w dalekie dale, nie pisując do 
niej
wcale, bo pisać nie potrafił. Serce rozdarł, cnotę rozdarł i porzucił na 
pożarcie
rozkoszniejącym z biegiem miesięcy wspomnieniom. Kochankiem pono (wiadomość
od starszej siostry ich obu, Amandy) był elektryzującym. W oczach Niny wyraźnie
siedział jeszcze ów niezwykły Cygan, zaś rozbawienie Ewy nosiło w sobie znamiona
strona 106
opowieści o Cyganie, ponieważ nie było w jej zachowaniu ani gestu oddania czy
tęsknoty, czy pragnienia wejścia do tej izby (naturalnie teoretycznego). Ewa
zachowywała się niczym gimnazjalistka przed wystawą z prezerwatywami.
Boleśnie przeżył jej wizytę. Wróciła do domu, do rodziców i córeczki i nie
zobaczył jej długo potem, bo szła sesja a egzaminy były wyczerpujące także 
dlatego,
że udzielał licznych, korepetycji, żeby zarobić i posłać Ewie. Oglądał swoje 
życie
uściślając jego zakres, przechodząc od szczegółów do uogólnień, wykrywał w sobie
proces pozbywania się swoistych cech poszczególnych realizacji, co w przekładzie 
na
język profanów, w interpolacji lingwistycznej (!!!) oznaczało kruszenie
postanowienia wytrwania w przysiędze danej przed obliczem najpierw Urzędnika
Stanu Cywilnego, potem Ołtarza, przed który musiał pójść, żeby dać wyraz 
szacunku
dla tradycji... On niewierzący, ona obrażona na kościół i księży – złożyli sobie 
śluby
wierności i uczciwości małżeńskiej aż do śmierci, amen. Interpolując tedy ich
przysięgę nawet czysto lingwistycznie musiał dać sobie zwolnienie z niej, 
ponieważ
została złożona w złej wierze. Bo cóż to za reguła moralna – ta tradycja? 
Tradycyjnie
rodzimy się i tradycyjnie umieramy. Reszta jest improwizacją. Ewa nie chodziła 
do
spowiedzi od dnia, kiedy została moralnie zbezczeszczona przez wścibskiego samca
w przebraniu księdza. Musiała iść do konfesjonału przed ślubem, a była już w 
ciąży
widocznej. Poszła z postanowieniem, że powie katabasowi krótko, żeby się 
odczepił
i podpisał kartkę, bo nie grzeszy w niczym, postępując godnie i nie obchodzą ją
zasady głoszone przez ludzi nie przestrzegających ich także z zasady. Szła 
gniewnie,
ale trafiła na księdza zupełnie innego formatu. Człowiek starszy, dobroduszny, 
nie
wścibski, ludzki, nie pytał o nic, rozmawiał z nią o życiu jej i dziecka, które
przyjdzie na świat w czasie trudnym i nieludzkim. Dziecko trzeba chronić przed
złem świata i ludzi, wszystko poświęcić dziecku, bo dziecko jest samym Bogiem,
jest cudem życia, które ma źródło w miłości kobiety i mężczyzny, a tej Bóg
błogosławi... Ani słowa o poczęciu w stanie grzechu, bo przed kościelnym
sakramentem, ani jednej wymówki. Troska o błogosławieństwo. Wstawała z klęczek
poruszona i zjednana do komunii z nagle obudzoną wiarą, że nawet w kościele
można spotkać prawdziwego człowieka. A jej zawsze potrzebny był prawdziwy
człowiek. W Dorianie B. ujrzała prawdziwego człowieka w kilku błyskach. Weszli
kiedyś do sklepu mięsnego. Haki puste, na ladzie płucka i flaki, rozwścieczony 
tłum.
Wąsko uchylane drzwi. Zobaczył za nimi połówki wielkich krów, świńskie tusze,
przeskoczył ladę, rozwarł drzwi, krzyknął: „patrzcie, co te ścierwa przed wami
kryją!” Innym razem kupowała jabłka, wielkie i małe, pomieszane, a on wypatrzył
pod kontuarem deskę z otworami różnej wielkości do mierzenia wielkości a więc i
ceny jabłek. Kazał deskę podać, cennik wystawić i zapłacił za jabłka pierwszej 
klasy
ich cenę, nie dał się oszukać nawet na złotówkę. To były małe gesty, ale 
znaczące
gesty. Objawiał w nich swój bojowy, przebojowy charakter i tym ją ujął 
ostatecznie.
Hołysz, ale się trudnościom nie da. Można na niego stawiać.
Nie mógł zapomnieć jej zachowania za oknem szpitala. Zupełnie psuła mu swój
własny wizerunek pochylonej nad gazowym piecem w wąskiej kuchni pozbawionej
znaku obecności kobiety, zamyślonej głęboko i potem bliskiej płaczu na myśl o
ponurej przyszłości w cieniu bezpieki.
strona 107
Wyszedł ze szpitala osłabiony, skłuty, z palpitacją serca i skurczami żołądka,
wychudły i żółty. Wyglądał niczym zaawansowany gruźlik i w tym stanie nie mógł
pojawić się przed oczyma Ewy i jej rodziny. Uznaliby, że umiera, albo że jest
skończony. Obłożył się skryptami i nie rozumiał co w nich stoi. Repertuar 
instrukcji,
lista rozkazów, języki zestawiające, nazwy symboliczne, języki adresów
symbolicznych nagle mówiły mu nic, były szumem a–semantycznym nawet, nie
potrafił ich sobie tłumaczyć na język wewnętrzny, nie potrafił znaleźć w sobie
własnego assemblera, zaś języki zewnętrzne docierały doń jak przez wojłok.
Wtedy objawiła się Anka K., nie znana Anka K. w roli opiekunki i pomocnicy,
pielęgniarki i korepetytorki, karmicielki i dostawczyni wiadomości z uczelni, w
której zaczynało bulgotać. Opiekowała się nim z troskliwością siostry i matki, 
prała
jego koszule i pyjamy, i mówiła, że profesor ojciec widzi go jako swego 
asystenta,
co było olbrzymim wyróżnieniem, ponieważ w Krakowie obowiązywał inny tryb
powoływania ludzi do grona profesury. Decydowały związki przede wszystkim
rodzinne, potem ściśle towarzyskie. Dobór ludzi z zewnątrz był nie do 
pomyślenia.
W kraju opanowanym przez komunę był to jedyny sposób ratowania poziomu
uczelni przed najazdem profanów. Stary, skorumpowany Kraków bronił się przed
Hunnami powojnia tarczą nepotyzmu skonstruowaną z nierdzewnej stali z dodatkiem
molibdenu... Oczywiście była to propozycja nie do odrzucenia. Pomyślał, że 
między
propozycją ojca Anki a rozmową z nieznajomym na Plantach może być jakiś
związek. Kooptuje go Rzeczpospolita przeciw PRL–owi, szukając dlań miejsca w
bebechach znienawidzonego systemu. Wyglądało to prawdopodobnie i uchwycił się
tej myśli jak pijany płota. Dawała mu oparcie, rysowała perspektywy. Z pewnym
atoli obwarowaniem: profesor ojciec Anki nie był matematycznym ani fizycznym
orłem, nie był wynalazcą żadnego wzoru na nic. Odziedziczył tytuł po ojcu wraz z
towarzyskimi koneksjami tego miasta, praktycznie nienaruszonego przez wojnę,
okaleczonego w jej początkach przez Gestapo aresztowaniem profesury, ale straty
tego miasta w porównaniu ze stratami Warszawy, Gdańska, Wrocławia były
znikome. Profesor X, należał do folkloru Krakowa, jak eksminister Wolski, jak 
Jama
Michalikowa, jak Jan Wiktor, jak Stafan Otwinowski, jak Karol Estreicher, był 
zacny
i szanowany, ale promotorem studenta o potencjale intelektualnym Doriana B.,
gdyby został, byłby żadnym. Wyhamowałby go ostatecznie, doszłoby między nimi
do gwałtownych sporów i tandem rozpadłby się z trzaskiem. Wejść w ten układ to
zabezpieczyć sobie plecy, ale odciąć drogę naprzód.
Milczał więc. Anka domyślała się rozterki. Nie była ślepa. Gdyby studiowała
architekturę, czy biologię, czy cokolwiek nie związanego z matematyką i fizyką –
traktowałaby ojca jak bóstwo, w takim chadzał splendorze. Był człowiekiem z
charakterem, oparł się Niemcom, wyrywał z ich szponów przyjaciół, dzięki
międzynarodowym koneksjom potrafił angażować w ratowanie uczonych nawet
rodziny królewskie Europy, co można było wyczytać z jego autobiografii, 
opatrzonej
fotokopiami dokumentów i zdjęć. Miał mir w środowisku jako wielki obywatel, jako
uczony zażywał sławy mniejszej, żeby nie powiedzieć żadnej. Był, naturalnie,
członkiem PAU, do jej zamknięcia i przekształcenia w filię PAN, zasiadał 
wszędzie
z godnością, a w stroju profesora, w birecie i todze z peleryną z gronostajów
wyglądał bardzo szlachetnie. Mijały minuty i nie udzielał odpowiedzi.
strona 108
– Nie musisz zgadzać się natychmiast – pomogła mu Anka wybrnąć z trudnej
sytuacji.
To dobrze. Poczuł wdzięczność. Decyzja nie należała do łatwych. Bo jednak
asystent profesora K., w Krakowie, nie tylko w Krakowie, w kołach profesury
międzynarodowej, to był jednak już ktoś, komu należało pomagać. Położyć uszy po
sobie w roli asystenta, pracować jako murzyn na nowe publikacje profesora, 
zostać
jego ghost–writerem, no nie... A dlaczego nie? Jeżeli wszystkim wiadomo, że jest
nietwórczy, że już nie ogarnia postępów w światowej fizyce i matematyce, wtedy
każdy błysk jego myśli zostanie odczytany poprzez lustro asystenta i asystent
zostanie dojrzany wyraźniej, niż by to było możliwe gdzie indziej, przy kim 
innym.
Przy wielkim można być tylko małym, przy małym można rosnąć. Nie po to weźmie
go do siebie, żeby pewnego dnia ryknąć: tu nie będzie dwu słońc!
– Dobrze – powiedział wreszcie. – Powiedz panu profesorowi, że mogę mu
służyć.
Anka powinna była powiedzieć: „Ależ on nie chce, żebyś mu służył, pragnie ci
pomóc w rozwoju i nawiązywaniu właściwych kontaktów”. Wiedziała jednak, że to
daremne. Bechczyc myślał ściśle, analizował siebie i innych bezlitośnie i żadne
wybiegi nie zdałyby się na nic. Zrozumiała, że przyjął taktykę jedynie słuszną, 
choć
tylko jedną z możliwych: wykorzystania profesora dla własnych celów, a te cele
sama uznawała za słuszne. I tak było dobrze.
– Szkoda – powiedziała nagle – że jesteś już żonaty...
Wtedy ją objął, przyciągnął i rozchyliwszy bluzeczkę pocałował w pierś. Chiński
jedwab nie jest w dotyku delikatniejszy.
Nie śmiał położyć dłoni na jej udzie, nie uczynił żadnego gestu przygotowującego
kobietę do stosunku. Jeszcze był słaby, to jedno, jeszcze bał się, że może ją 
zarazić,
to drugie, ale nade wszystko nie był pewien, czy jest w stanie zdradzić Ewę, 
matkę
jego córki. Powietrze między tamtym odległym miasteczkiem a Krakowem zdawało
się przenikać mistyczne, niewidzialne wiązadło krępujące ruchy jego rąk.
Anka przycisnęła jego głowę do swojej piersi. Tracił oddech mając usta na sutku 
a
nos zatkany jedwabiem jej mlecznego wzgórka, wytrzymał chwilę chichocząc w
duchu: Anka nie zdawała sobie sprawy, że go zwyczajnie dusi! Przeżywała gorący
pocałunek w pierś, rozkoszny pocałunek w pierś dotychczas pilnie strzeżoną przed
łapami chłopaków. Każdą próbę dotyku uważała za obrazę. Pierś, wedle wskazań jej
matki, to sanktuarium kobiety, miejsce ciała święte, przeznaczone wyłącznie dla
ukochanego i dzieci. Nie miała ukochanego. Dorian także nie był ukochanym, a
ponieważ nie pytał a wpił się ustami w jej pierś i pierś doznała bardzo miłego
wrażenia, przycisnęła go do piersi, żeby przedłużyć dreszcz, nie bacząc, że 
biedak
się może udusić.
Kiedy się szarpnął i odetchnął jak wyjęty z wody, i minę miał wyjętego z wody,
bo go na dobitkę rozczochrała, oboje wybuchnęli śmiechem. Mimowolnie uniknęli
dalszych ciągów. Czułby się fatalnie, już po wszystkim, gdyby Ankę posiadł tylko
dlatego, że uzyskał jej przyzwolenie. Sama by sobie tego z pewnością nie 
potrafiła
wybaczyć. Zostać kochankiem córki profesora a następnie jego asystentem, to
byłoby trywialne, w bardzo złym guście, choć jakże pospolite w stylu (w 
znaczeniu:
powszechne). Patrzyli na siebie ubawieni i świadomi, że nie można przeciągać
strona 109
struny, że to, co się między nimi dzieje jest ładne i nie należy tego psuć. Czuł 
w
ustach smak jej piersi, czuła na piersi ucisk jego warg i nosa i kiwała głową na 
boki,
nie dowierzając temu, co się stało. Powiedział:
– Przystąpmy więc do programowania metodą kolejnych uściśleń... I znowu
zaczęli się śmiać.
Od przyjazdu do tego miasta nie miał czasu na zwiedzanie. Odkładał je na czas
późniejszy, kiedy się dostosują do rytmu studiów i nie będzie już musiał 
nadrabiać aż
tylu przedmiotów zaniedbanych lub niedoinwestowanych, w swoim czasie. Anka
znała miasto, bo to było jej własne miasto, kochała Kraków miłością dziecka.
Oprowadzając Doriana B., opowiadała barwnie i szczegółowo dzieje kościołów i
baszt, muzeów, pojedynczych kamienic, Sukiennic i Wawelu, Wierzynka i Pałacu
pod Baranami, a kiedy przechodzili obok budynku zajętego przez Bezpiekę, 
ściszyła
głos i potem opowiedziała dramatyczną historię Ryszarda K., którego łamali 
kantem
nogi wyrwanej ze stołu, skakali mu na pierś z parapetu, połamali wszystkie żebra
tak, że jego klatka piersiowa ma objętość klatki piersiowej dziecka. Ryszard K. 
ma
wielkie, płomienne oczy i mieszka w nich zdumienie, że można tyle przeżyć i 
chcieć
żyć i wierzyć, że idzie ku lepszemu. Ryszarda K. uratował od śmierci Sowiet
przydzielony do UB przez NKWD. Oprawca i doradca. Uratował, ponieważ Ryszard
K. przypominał mu jego własnego brata, zakatowanego przez Gestapo.
Sentymentalny kat. Ale to jest niemożliwe do powtarzania, mówiła Anka K.,
ponieważ nikt ci nie uwierzy w to, że enkawudysta ratuje życie Polaczkowi
oskarżonemu o przynależność do wrażej organizacji zbrojnej. Bechczyc wyraził
pragnienie poznania Ryszarda K. Wtedy Anka ostrzegła, że jest to przypadek 
bardzo
osobliwy, ponieważ Ryszard K. wstąpił do partii i działa wśród robotników
budujących kombinat nowohucki, zresztą, wraz z wielu innymi przeciwnikami
reżymu, w tym pana Jana Kurczaba, który tam organizuje teatr. Stary Żyd, pisarz,
organizuje teatr dla lumpów i pijaków, nożowników i kurew, pastuchów i
przyuczeńców, którym obiecują słoneczny socjalizm w socjalistycznym mieście
wznoszonym na pohybel mieszczańskiemu, skorumpowanemu, zacofanemu
Krakowowi.
Szli ulicą Gołębią i Anka opowiadała o tej ulicy studentów i romansów,
zatrzymała się przy domu pod numerem 20, który miał dla niej własny urok i
tajemnie ją pociągał. „Tu bywa Klemensiewicz, zachodzi jaszcze Kleiner, wykłada
Pigoń, znasz te nazwiska?” Znał tyle o ile, dość, żeby wiedzieć, że są to 
nazwiska
duże.
Idąc ulicą Kanoniczą, Anka nagle zaczęła recytować czyjś wiersz za słowami
„melancholijna poro, oczu oczarowanie”. Brzmiało to ładnie i zapewne odnosiło 
się
do Krakowa i pory jego zwiedzania. Kraków czarował wszystkich. Łamańcami
dachów, różnorodnością okien, zapachem pleśni, patyną miedzianych blach,
furkotem gołębi, ciszą zielonych ogródków po drugiej stronie domów, krętymi
schodami, łukami podcieni, hejnałem z Wieży Mariackiej, żebrem mamuta nad
wejściem do Wawelskiej Katedry, kocimi łbami i osobliwą sennością. Senność
wyzierać zaczynała z każdego zakątka w porze zmierzchu, kiedy marne światło
starych latarń nie rozpraszało ciemności dalej, niż dwa metry w koło. Tak, o
zmierzchu stary Kraków przerażał martwotą. Ludzie wycofali się do mieszkań, na
strona 110
ulicach nie było co robić. Gdzieś przy Małym Rynku Dorian B. wyjął ołówek i 
notes
i poprosił Ankę, żeby mu zapisała tan recytowany wiersz, bo ładnie brzmi i 
oddaje
to, co trzeba. Oddaje to, co trzeba. Nie potrafił wyrazić się kwieciściej i 
dokładniej i
tym ją właśnie ujmował. Nie było w nim nic z podrywacza, blagiera, pozera,
przypadł mu do serca recytowany wiersz i pragnął go otrzymać, ponieważ on tak
samo odbiera Kraków. Melancholijna poro, oczu oczarowanie... Anka wpisała mu
wiersz i dodała jeszcze „Anka”. Nie zauważył tego, nie sprawdzał w mroku, co
napisała. Odprowadził ją pod drzwi domu przy ulicy św. Anny, postali chwilę w
milczeniu. On miał jeszcze w nozdrzach zapach jej piersi i smak sutka, 
uśmiechnęła
się, wiedząc o czym myśli, po czym delikatnie go spoliczkowała i pobiegła ku
krętym schodom.
Nie wiedzieli oboje, ze owo zdanie „melancholijna poro, oczu oczarowanie”
stanie się pierwszym kamykiem wyjętym spod lawiny.
Dorian B., oczywista, rad byłby wielce znaleźć się w łóżku z Anką K. i być może,
gdyby trwał w bezżenności, to ona zostałaby jego małżonką, by w ten sposób
uzasadnić późniejszy awans do towarzystwa krakowskiej profesury. Zostać zięciem
profesora, będąc jego asystentem – to już nie trywialność, to obowiązek. Dobry
obyczaj wymaga, by potem odstąpić zięcia koledze, ale i bez tego wszystko jest
czyste. Myślał o Ance z rozrzewnieniem, wyobrażał sobie z nią sceny miłosne,
potrafiliby się zapewne pysznie bawić. No, ale kobyłka u płota, Ewy zdradzać się 
nie
będzie, a ostatecznie pragnienie dotknięcia dziewczęcej piersi i nawet jej 
ucałowanie
nie jest jeszcze zdradą i za coś tak przyjemnego do piekła się chyba nie idzie. 
To nie
jest zupełnie w porządku, jasne, ale gdyby tak Ewa pozwoliła jakiemuś samcowi
pocałować się w pierś i przycisnęła do niej jego nos – to byłoby naganne.
Nie pocałował więc Anki na dobranoc, podziękował za Wawel i grobowce,
zwłaszcza za grobowiec Komendanta, na którym leżały świeże kwiaty, a sam
poszedł do Hawełki, żeby się upić. Dokładnie tak: żeby się upić. Za to, jak się
zachował w domu Ewy. Za to, jak zachowała się ona, kiedy był w szpitalu, na
oddziale dziecięcym zakaźnym. Za to, że marzył o piersi Anki K. Za to, że
pocałował ją w pierś. Za to, że zgodził się zostać asystentem jej ojca w niecnym
zamiarze wykorzystania go dla własnych (niskich?) celów.
Upił się ćwiartką czystej. Potem wsiadł do pociągu i zasnął. Obudził go 
konduktor
na stacji Z., ostatniej jak pierwsza litera jej nazwy jest ostatnią alfabetu. 
Doszedł do
domu rodziców Ewy po godzinie, bo nie miał na taksówkę. Przywitał się z Ewą, z
teściową, ucałował Agnieszkę w nosek, po czym – co za fatalny pech! – znowu
zasnął. A kiedy otworzył zaczerwienione oczy, ujrzał Ewę trzymającą jego notes,
pochmurną jak jesienny zmierzch.
– Melancholijna poro, oczu oczarowanie, Anka... Gratuluję, mój mężu. Ładna?
Lepsza?
Przetarł oczy. Skąd ona już wie, że to zapisała Anka. Zabrał z jej rąk notes i
zobaczył podpis Anki. Niebaczna dziewczyna! A może to nie był cytat, tylko 
wiersz
jej autorstwa, dedykowany jemu, napisany dla niego, najpierw pomyślany dla 
niego?
No nie, na litość, jak można go porównać do melancholijnej pory! Bo jeszcze to 
oczu
oczarowanie, można założyć, że się jej spodobał, innym podobają się gorsi a
zakochane, że zakochane. Anka, matematyczka, okazała się romantyczką,
strona 111
marzycielką, pfe, nie powinna. Chociaż, tak przycisnęła go do piersi, że mało 
się nie
udusił. Zaśmiał się głośno.
– To? To jakiś wiersz o Krakowie, prosiłem, żeby mi go wpisała do notesu
koleżanka. Córka profesora fizyki, który proponuje mi asystenturę...
– Brzmi jak bajka – powiedziała Ewa. – To nie ma sensu. Rozejdźmy się.
Uznał, że rozchodzić się z powodu przywidzenia nie można, nie uchodzi, po
prostu.
– Słuchaj – powiedział spokojnie. – daję ci słowo honoru, że to jest tylko
koleżanka z roku, bardzo miła, bardzo przyjazna, bardzo pomocna i bardzo nie na
temat.
– Mów dalej, oczu oczarowanie – szydziła Ewa, kołysząc nogą kolebkę
Agnieszki, zdobytą przez jej ojca gdzieś na wsi. Kolebka była w kwiatki, ręcznej
roboty, tak antyczna, że zapewne wykolebano w niej już pradziadka.
– Jedzie od ciebie wódą – powiedziała Ewa i temu przeczyć nie mógł.
– Jedzie, ponieważ piłem. Była to moja pokuta za całkiem inne moje grzechy i
twój grzech.
– Jaki znowu mój grzech? – zaperzyła się Ewa. Agnieszka omal nie wypadła z
kołyski, Dorian B. skoczył ku niej i zatrzymał,
– Nie szalej! Jaki grzech? Jak się zachowałaś, kiedy byłem w szpitalu? Cholernie
cię bawiłem, skłuty jak ofiarny wieprz, obolały jak Chrystus po biczowaniu...
– No wiesz – odparła Ewa – miałam płakać za tamtą szybą? Wyglądałeś jak
owłosiony dzieciak. Poszłyśmy z Niną do kawiarni, zwiedziłyśmy Wawel i
wróciłyśmy do domu. Coś w tym złego?
– Oczywiście nic w tym złego, Ale co złego w podpisie „Anka”, do stu fur beczek
batalionów?
W nocy, kiedy Agnieszka usnęła, usiłował sięgnąć po Ewę z prawa męża, ale go
ofuknęła i odepchnęła na ścianę. Cóż było robić, Dorian ani pisnął, wtulił się w
ścianę i uda zacisnął, zaś biedne prącie nabrzmiałe do boju, drgało chwil parę 
by
zwiędnąć w ostatku. A człowiek po to wszak niewiastę pojął, by się nią cieszyć 
od
przodka i zadku... Podniósł jej koszulę i zaatakował bez wstępów. Ewa ani 
drgnęła.
Nie mogąc go z siebie wyrzucić, pozwalała się piłować, hodując w sobie obrazę do
podobnych upodleń czy podłości. Odbierała jego szturchnięcia tak, jak kiedyś 
klapsy
od ojca. Jedno i drugie było bezbolesne i równie obojętne. Nie chciała się z nim
szamotać. Miał do niej prawo, nie żyli ze sobą od dość dawna, fale jaj żądz
przypływały zawsze nie w porę, teraz tłukł ją z tyłu coraz gwałtowniej, jakby 
karcąc
za wydobycie notesu z dwuznacznym wersem i jednoznacznym imieniem Anki K.
Nie przeszkadzała mu, wiedząc, że za chwilę skończy i będzie spokój. Skończył,
jęknął, przywarł do niej skurczony. Choroba jeszcze nie całkiem sczezła, jeszcze 
był
słaby, dyszał ciężko i serce waliło jak szalone, czuł je w krtani.
Poszła do łazienki, żeby się wymyć. Wyciekło z niej tyle spermy, że musiała
zwątpić w jego zdradę. Ta jakaś Anka, no niech tam, koleżanka, może się w nim
nawet kochać, jeżeli nieostrożna, on chyba się nie odważy na żaden odskok, wie, 
że
straciłby ją natychmiast, Ewę z jego Raju. Wierzyła, że ją uwielbia, ponieważ
pragnęła być uwielbianą. Przeżyła stosunek cierpliwie, nic zeń nie mając, nawet
odrazy. Połaskotał ją i skończył. No cóż.
strona 112
Czuł się niedobrze, gorzej: podle, więc kiedy Ewa odwróciła doń twarz, by mu
powiedzieć:
– Jest w tobie coś z psa.
Przyznał jej rację. Było w nim coś z psa. Potraktował ją jak sukę. Obraził ją i
spostponował sam siebie.
– Nie możemy żyć osobno – powiedział, całując ją w pierś, przywierając do jej
piersi tak, żeby w niej zanurzyć całą twarz. Była olbrzymia i miękka, 
przepełniona
mlekiem. Ścisnął wargami sutek i począł ssać. Mleko było słodkie i gęste. 
Odsunęła
go gwałtownie, zaskoczona doznanym uczuciem: to nie było przykre! – Przeniesiesz
się do mnie, do Krakowa. Zostanę asystentem, będę miał prawo do pokoju w domu
asystentów. Tam mieszka wiele małżeństw z małymi dziećmi. To kołchoz ale
będziemy razem. Ty jesteś oczarowaniem moich oczu, melancholijna poro, ty
właśnie... – Chciał uwierzyć w to, co mówi. Czuł skruchę. Powinien był ją 
pieścić,
obsypywać pocałunkami, grać dłońmi na jej ciele i szukać miejsc najwrażliwszych.
A on ją wziął jak pies.
– Jeżeli dostaniesz mieszkanie – powiedziała, siadając, i poprawiając włosy –
zgoda. Mamy w końcu dziecko.
Mamy w końcu dziecko. Mamy w końcu dziecko, mamy w końcu dziecko, To jest
argument.
– Byłoby mi przykro – dodała po chwili – gdybym się dowiedziała, że dostałeś
mieszkanie dlatego, że jesteś kochankiem córki twego profesora,
– Tej przykrości tobie nie sprawię – powiedział. – Poznasz Ankę. Jest prawdziwa,
jako człowiek. Mogę ci tylko wyznać, że gdybym nie był żonaty – ożeniłbym się
właśnie z nią. Jest inna, niż ty. Zupełnie inna. Kiedy zobaczyłem ciebie – byłem
przekonany, że tylko ty, na zawsze ty, jedyna ty, żadna inna prócz ciebie. Byłaś
typem dla mnie idealnym.
– No widzisz – przerwała – no widzisz. Człowiek młody jest bezgranicznie
naiwny.
– Tak – przyznał – nie myślałem, że nie ma ideału idealnego. A w Krakowie jest
Akademia Sztuk Pięknych, jest cała historia Polski, jest Wawel, jest masa ludzi,
którzy są wyjęci z historii, jest ktoś, kto pamięta Wyspiańskiego, malarz 
Waśkowski,
poznam cię z nim, poznałem go przez Ankę właśnie, Agnieszkę poślemy do
przedszkola, podejmiesz studia, będziemy szaleć, szaleć, wiesz? Ja mam pomysły,
może wariackie pomysły, wiesz... Kiedyś, podczas wojny, w Niemczech, widziałem
dziwny samolot. To nie mógł być samolot, bo leciał wolno jak balon, ale to nie 
był
balon, ponieważ miał kształt bumerangu, był olbrzymi, czarny, dzień był
kwietniowy, słoneczny, chłodny, niebo przejrzyste, bez jednaj chmurki. Po 
nalocie
angielskich spitfire’ów, które nękały okolicę strzelaniem do wszystkiego, co się
poruszało na ziemi, do krów, do lokomotyw, do samochodów z chlebem, do mnie...
Szedłem przez łąkę, niosłem z mleczarni konewkę z Magenmilch, mlekiem
odciąganym, tylko takie nam Niemcy mieli prawo sprzedawać, Auslanderom,
strzelał do pociągu z rudą a byłem na linii strzału, orał ziemię ośmioma 
karabinami
maszynowymi jak dwie mocno zaryte brony. I zacięły mu się wszystkie, kiedy miały
mnie roznieść na sztuki... Uwierzyłem wtedy po raz pierwszy, że jestem
przeznaczony do czegoś dużego. Ad maiorem natus sum, pomyślałem. A potem ten
strona 113
pojazd na niebie... A teraz czytam, że UFO, unidentified flying objects,
niezidentyfikowane obiekty latające, pojawiają się to tu, to tam, że potrafią 
stanąć w
miejscu a potem gwałtownie znikać, nabierając gigantycznego przyśpieszenia... Ja
myślę, że one są z antymaterii... Przyśpieszając do prędkości dźwięku i 
przekraczając
barierę dźwięku nie wydają łoskotu, nie robią żadnego bang! a powinny. Dlaczego
nie robią? Może one wsysają przed sobą powietrze w siebie i nie ma przed nimi
powietrza, więc oporu, i nie ma żadnego bang!? One muszą wytwarzać przed sobą
próżnię! Rozumiesz mnie? Takie zasysanie gazów można osiągnąć, jest możliwe
przy zastosowaniu sił elektromagnetycznych, to się nazywa magnetohydrodynamika,
to jest cholernie proste, rozumiesz mnie?
Tamten bumerang sunął majestatycznie, olbrzymi, olbrzymi! na wysokości, bo ja
wiem, trzech kilometrów, wyglądał jak potworne skrzydło orła, bez dźwięku, bez
światła, czarny, olbrzymi, właśnie majestatyczny. Niedaleko stamtąd był
Braunschweig, bliżej Salzgitter i Góry Harzu z ich miejscem czarownic,
Hexentanzplatte, słyszałaś? Wyglądało to na lot obserwacyjny. Musieli 
fotografować
okolicę po bombardowaniach, jeszcze przed wejściem Amerykanów, już zapewne
widocznych z tej wysokości. Potem pojawiły się nagle trzy messerschmitty, sunęły
błyskawicznie w stronę tego potwornego bumeranga, i wtedy on po prostu nabrał
szybkości i w ciągu sekundy została zeń w moich oczach tylko kreska nad
horyzontem, rozumiesz mnie?
Ewa słuchała tego jak bajki. Nie można rozumieć czegoś, co jest zmyślone.
Zmyślał, w jej przekonaniu, żeby ją zneutralizować, żeby ją pozyskać na nowo.
Zdradzał swoje pasje rzeczywiste a ona brała je za bajki, za banialuki, za coś
niepoważnego.
– I ty z tym chcesz do tego twojego profesora? – spytała zaniepokojona o stan
jego umysłu.
– Nie, nie ,nie, nie bój się, on by to potraktował dokładnie tak, jak ty... To 
nie jest
ani dla profanów ani dla specjalistów z poprzedniej epoki. Jak mógłbym
wytłumaczyć profesorowi, że jakieś ciało dokonuje skrętu pod kątem prostym (jak
tamten bumerang) przy szybkości ponaddźwiękowej? To się w jego czaszce nie
zmieści. Ludzie bardzo wykształceni zawsze wyśmiewają odkrywców praw
nieznanych. A to nie jest żadne odkrycie, to jest obserwacja z natury plus 
dedukcja,
rozumiesz mnie?
– To znaczy, że wierzysz w cywilizacje pozaziemskie? – Ewa była przekonana, że
sobie z niej szydzi, że traktuje ją jak dziewczynkę.
– O tak, naturalnie, oczywiście, wierzę! Nie jestem samodurem! Nie wyobrażam
sobie, że mieszkam na jedynej planecie, na której żyją istoty myślące. Kosmos 
jest
kosmicznie nieskończony! Rozumiesz mnie?
Pomyślała, że zwariował,
– Muszę się jeszcze zastanowić – powiedziała – co z tym Krakowem.
Rozumiała tylko, że Dorian chyba oszalał. Człowiek nauki bredzący takie
dyrdymałki, to zasmucające... Od kilkunastu minut była znowu w ciąży. Okazując
mu pogardę – zaszła w ciążę. Traktując ją jak sukę, zapłodnił ją. Kiedy 
wyjechał,
mijały tygodnie i pewnego dnia domyśliła się, że jest w ciąży – wpadła w panikę, 
To
straszne. Mieć dziecko z takim wariatem, z niepoczytalnym szczeniakiem, mającym
strona 114
do tego skłonności pijaka, bez mieszkania... Pobiegła do lekarza i kazała się
wyskrobać. Tak to właśnie ujęła. To się nazywa skrobanka. Lekarz kładzie cię na
stołku i wydłubuje z ciebie to niechciane, przerażające uziemienie ostateczne: 
dwoje
dzieci w tych warunkach! Melancholijna poro... Dwoje dzieci bez kąta, bez
przyszłości... Oczu oczarowanie... Leżała z zamkniętymi oczyma i czuła, jak z 
niej
wyrywa, po kawałku... jak czyrak, jak wrzód, przez który znowu wymiotowała,
obrzydliwość. Nie powiedziała nikomu. Nie przyznała się Dorianowi. Odsuwała od
siebie myśl, że zabiła człowieka. Zabiła własna dziecko. Patrzyła na Agnieszkę,
szczebiotliwą, ruchliwą, pomysłową, wiecznie spragnioną zabawy i samotną.
Miałaby siostrzyczkę albo braciszka, ale oni zostali zlikwidowani zanim stali 
się
siostrzyczką czy braciszkiem.
Zlikwidowani jako problem, jako zagrożenie, jako konkurencja dla Agnieszki.
Ewa czuła się potem obolała, ale bardziej fizycznie, niż psychicznie. To 
przecież się
nazywa regulacja urodzin. Prawo do wyboru czasu macierzyństwa. Po skrobance
chodziła już w przekonaniu, że nastąpiło także odcięcie jej ostateczne od 
Doriana,
który tam gdzieś w Krakowie szaleje z tymi swoimi wariackimi pomysłami i odcina
sobie nawet tę marną karierkę asystenta.
Wydobrzawszy, pojechała do Krakowa, żeby się wszystkiemu przyjrzeć z bliska.
Wiozła swoją tajemnicę z wiarą, że ją w Krakowie zgubi, wytrzęsie z siebie
ostatecznie, bo jej doskwierała coraz bardziej. Chwilami miała zwidy, widziała 
twarz
nieznanego dziecka, które patrząc na nią, miało łzy w oczach a potem się 
rozpływało
w przestrzeni, zostawiając za sobą żałosny płacz odtrąconego, niedopuszczonego 
do
zabaw, do zieleni, do kwiatków, do całusków, do uścisków, do kołysanek, do
poczytaj mi mamo...
To dziecko nie miało nóżek ani rączek, składało się z samej buzi, nie miało 
nawet
skrzydełek jak te kretyńskie główki aniołków na kościelnych bohomazach. 
Kościelne
aniołki też nie mają rączek ani nóżek, na Boże Narodzenie kupuje się w sklepach
papierniczych główki aniołków ze skrzydełkami do nalepiania na opłatki, i Ewie
przywidziało się takie dziecko–główka i odfrunęło bez skrzydełek, zupełnie jak 
to
dorianowe UFO, aż do zniknięcia. Dwa widzenia, nakładanie się na siebie dwu
wyobraźni, jej – wyrodnej matki i jego – szalonego matematyka, zadziwiające.
Uznała wtedy, że Dorian ma wpływ na jej wyobraźnię, że ją mimowolnie kształtuje.
Jechała z nią para studentów. Ona w czapce białej, on w zielonej z jakimś 
haftem.
Ona studiowała polonistykę, on muzykologię, to wynikało z ich dialogu. Ona,
przerzucając jakieś pismo:
– Słuchaj i pręż się. Czytam. W blasku lat nadchodzących. Tekst. I nie ma
nierzeczywistej nadziei ani tęsknoty, odpowiada ci?
– Jakże by nie! – zgadzał się student muzykologii.
– To słuchaj dalej. Tekst. Są krzykacze nieznośni, są spryciarze nikczemni, jest
wróg co wszystko uczyni, żeby się dzień nasz nie ziścił. Boją się oni, boją 
ogrodów
na naszej ziemi –
– Rany boskie, do czego to doszło! – westchnął student muzykologii, robiąc
szeroki znak krzyża i wybałuszając oczy.
– Nie przerywaj. Czytam: Patrzą na zieleń wschodzącą i ślepną od nienawiści...
strona 115
– Ale im dopaskudził czy dopaskudziła? – pytał student muzykologii. – Boją się
nawet naszych ogrodów, cie choroba, no?
– No widzisz, Rysiu, ile mamy do zrobienia z tym wrogiem? Musimy go nauczyć
kochać nasze ogrody, albo on zupełnie zdziczeje i zacznie wywijać atomem! Ja
myślę, że ten pan Międzyrzecki to jest wielki humanista, największy, jakiego 
znam...
W ogóle to czuję się teraz taka bezpieczna... Wszyscy się o nas troszczą, czasy
mamy dokoła bardzo wielkie a będą jeszcze większe, pierwszego maja pójdziemy w
radosnym pochodzie i ja pierwsza będę krzyczeć wierszyk pani Kamieńskiej:
Niech się święci Pierwszy Maj –
– Chyba Maja – zauważył student muzykologii.
– Maj, mówię, bo tak mówi poetka! Niech się święcą wasze twarze, ludzkie
twarze poorane...
– Niedobrze z nią – powiedział student muzykologii – oni powinni mieć twarze
gładkie i radosne...
– Ale in poorały dawne złe czasy, głuptasie – wyjaśniała studentka polonistyki. 
–
Niektórzy dają się plugawemu wrogowi omotać jak ten kompozytor Panufnik, więc
go wyrzucili ze związku kompozytorów i nazwali zdrajcą narodu. Ale my nie
będziemy zdrajcami narodu, ty i ja, prawda, Rysiu?
Bawili się coraz bardziej serio. On wyglądał na syna starej inteligencji, można
powiedzieć, że jego twarz zdradzała duży stopień degeneracji klasy próżniaczej, 
do
jakiej bez wątpienia należeli jeszcze jego dziadkowie, ona była nieładną, ale 
bystrą
dziewczyną bez określonego czy określającego klasowego piętna. Mogła być równie
dobrze chłopką jak córką aptekarza. Silna, dobrze zbudowana, o twardych nogach i
dużych stopach.
– Słuchaj, ty inteligencki wymoczku bez biografii – mówiła dziewczyna, czytam:
„W przeciwieństwie do młodzieży bez biografii, my to, cośmy zdobyli,
zdobywaliśmy własnym trudem i na własną rękę, ugruntowanie i organizacja władzy
ludowej i walka z opozycją, własny charakter, poglądy, postawę, drogę życia i
twórczości, to dużo. Byliśmy bezkompromisowi”
– A ty idziesz na kompromisy – wtrącił student muzykologii.
– „...neoficko żarliwi – to zupełnie jak ty, Rysiu, choć nie masz biografii – 
pełni
energii, zapału i ognia... Nieufni wobec ludzi, często sekciarscy, ale ofiarni 
do
samozaparcia i chyba bohaterscy.”
– Zazdroszczę im – westchnął student muzykologii. – Ja jestem tylko 
sekciarski...
– „... był w tym życiu wielki romantyzm, klarowny, uczciwy, mocny, osadzony w
przyszłości...” Ładne?
– Ja szlocham wewnętrznie – powiedział student muzykologii i przetarł powieki
chusteczką ładnie złożoną w ośmioro.
– Muszę mu podziękować za chwilę szczerego wzruszenia – chlipnęła studentka
polonistyki, – w redakcji chyba mu list dostarczą. Wyobrażam go sobie, jest 
wysoki,
marsowy, płomienny, męski, masywny, gotowy przenosić mnie przez kałuże... A jak
taki romantyk musi kochać, wyobrażasz sobie? Naśladuj go, ty zgniłku
drobnomieszczański! Tu „ziemia porasta szczęściem jak młodą oziminą”, a ty się
gryziesz, synu umarłej klasy, że „przeciął traktor jak ciasto gordyjski węzeł –
strona 116
własność”, ty się tylko potrafisz zapłakiwać, że „była forsa – forsy nie ma, 
parcelacja
– oto temat...”
– Ach, jak mi przykro. Jutro złożę samokrytykę – obiecał student muzykologii –
o, nauczę się tego wierszyka – wziął do ręki inny numer tygodnika – „On, który
rzucił iskrę, co świat zajęła” i poproszę o rozgrzeszenie, i przyznam się, jak 
ta
studentka Hanka, że się nie zgadzam z rodzicami, których kocham i oni mnie
kochają, ale ja chcę być postępowy, jak tygodnik Po prostu... Popatrz Wiesiu, na 
to
zdjęcie: Ta Marysia Kosińska, studentka stomatologii z Łodzi upiększa się przed
lustrem na spotkanie z ukochanym „Powodzenia, Marysiu!” piszą w tym Po prostu, a
czy jeszcze rok temu by jej nie wywalili za rozwiązłość? Oto postęp, biorę z 
niej
przykład! – I buch, przyciągnął Wiesię i wpił się w jej usta, zwarli się na 
chwilę, ona
go objęła gwałtownie, nie zważając na obecność Ewy, po czym stosownie
odepchnęła z klasowym błyskiem w oczach i krzyknąwszy: idź precz, ty brutalu! –
zaniosła się śmiechem.
I śmiali się oboje, popatrując na ładną, młodą mężatkę, która nie potrafiła albo 
nie
chciała uczestniczyć w ich zabawie nawet grymasem twarzy. Myślami była zupełnie
gdzie indziej. Złoto na srebrnej obrączce złaziło i obrączka wyglądała 
plamiście, jak
ich małżeństwo, srebrno–pozłacane, a w gruncie rzeczy mocno nierzeczywiste. Ci
dwoje studiowali w Krakowie, wracali do Krakowa, studiować. Jak Dorian. Oni
wszyscy są tacy bziknięci? Co im winien ten jakiś rymarz? Może jest szczery, 
może
jemu jest romantycznie, może jego nie wzywali na UB i nie proponowali
donosicielstwa, może nie wie, że aresztują ludzi za odmowę kochania towarzysza
Stalina? Biedny Romek. A ci dwoje to może prowokatorzy?
– Czemu pani taka smutna? – spytał nagle student muzykologii. Patrzył na. Ewę
jeszcze ubawiony kpiną z biednych zaangażowanych literatów. Patrzył z pewną
wyższością.
Odwróciła twarz do okna niemytego od czasów ogłoszenia marszu ku lepszej
przyszłości, ponieważ człowiek zabrzmiał dumnie i do mycia okien się nie garnął 
a
myjni jeszcze nie wymyślili.
– Daj spokój – ofuknęła go studentka – nie wszyscy muszą jeszcze wiedzieć, że w
ustroju socjalistycznym nie można być nieszczęśliwym.
Była także bardzo z siebie dumna. Przeczytała w „Po prostu”, że jakiś ich
aktywista dziwi się, że w ustroju socjalistycznym ktoś czuje się 
nieszczęśliwy...
Najwidoczniej powstała nowa rasa ludzi zachwyconych tym, co im dano, i którzy
uważają, że sobie swój raj wypracowali.
– Dlaczego – mozolił się student muzykologii – jeżeli chcę tę panią rozśmieszyć,
grzeszę? Jest tak poważna... Do twarzy pani z tym smuteczkiem, ale strasznie 
jestem
ciekaw jak się pani uśmiecha. Uśmiech zmienia twarz, czasem ją zniekształca, jak
moją, pani patrzy, mam oblicze jak z gumy, śmiech mnie odmienia, gdyby mnie
szukały ubeki a ja bym nadział na twarz ten uśmiech numer trzy – nigdy w życiu 
by
mnie nie poznali, pani spojrzy!
Spojrzała. Twarz studenta uległa zupełnej zmianie. Przypominał teraz błazna.
– No? Nie mógłbym się ukrywać za uśmiechem? – pytał namolnie i nie był wcale
śmieszny.
– Pan jest cały na wierzchu – powiedziała Ewa – cały na wierzchu, to błąd.
strona 117
Obserwacja pary studentów w pociągu na trasie Wrocław–Kraków dała Ewie oręż
do walki z Dorianem. Ukryła się za uśmiechem, nie potrafił jej rozgryźć, choć
domyślał się, że coś w niej zaszło, coś w niej uległo gwałtownej odmianie. Nie
wiedział, co, ponieważ powitała go uśmiechem, śmiała się cały czas pierwszego
wieczoru, grała radość ze spotkania, opowiadała dużo o Agnieszce (taka 
promienna,
taka bystra, taka niesforna) a potem, kiedy zapadła noc i trzeba się było kłaść 
do
łóżka – nagle zaproponowała, żeby spali osobno.
– Dlaczego? – spytał.
– Bo jestem zmęczona, miałam bardzo męczącą podróż.
Nie rozbierał się. Chodził w garniturze, pod krawatem, tam i sam, myślał, myślał
w końcu wypalił:
– Zaraz, ustalmy pole gry. Przyjeżdżasz do mnie w ważnej sprawie. Piszesz, że
masz mi coś do powiedzenia. Jesteś, i nie idziesz ze mną do łóżka. O co ci 
chodzi?
– Dobrze – powiedziała po chwili namysłu – możesz się koło mnie położyć.
Poród Agnieszki był straszny. Nie chcę rodzić po raz wtóry. Nie rozumiesz?
– Rozumiem – powiedział, przyciskając się do jej boku, ale jestem samcem, mam
silne wzwody, jak każdy kleryk i mnich, wtedy myślę o żonie, żony Bóg nam dał po
to, żeby były pod ręką zawsze, kiedy mamy ochotę na miłość... Znasz przecież
Pismo Święte!?
Znała Pismo Święte i miała do niego wiele zastrzeżeń. Kobieta w owym Piśmie
nie zajmowała miejsca godnego podziwu. Ani nawet szacunku. Nie była równa
mężczyźnie.
– Jesteś szalony – powiedziała, głaszcząc go po włosach na piersi – ty nawet nie
wiesz kogo możesz kochać, prócz swoich chimer. Matematycznych, fizycznych i
innych. Mamy dziecko. Ono nie pamięta, że ma ojca...
Milczał. Po czym zerwał z niej sukienkę, stanik i majtki i zgwałcił brutalnie.
Chciał, żeby krzyczała, żeby się broniła, żeby klęła, żeby znieważała, żeby 
wołała o
pomoc. Zachowała się jednak jak deska do prasowania. Ani ruchu, ani słowa, nic.
Patrzyła na niego oczyma ornitologa, albo ichtiologa, albo kurwologa, nie miał
pojęcia jakimi oczyma jest oglądany.
Patrzył na wypustkę własnego ciała wnikającego w szczelinę jej ciała tak, jak
ślusarz pasuje klucz do zamka. Bez emocji. Z troską, żeby zamek się zamknął a
potem dał otworzyć.
Patrzyła jak patrzy, kiedy opadł na jej piersi, powiedziała cicho:

– Tobie musi być wszystko jedno na kim się wyładowujesz.
Oparł się na dłoniach i stercząc nad nią, jeszcze w niej zahaczony, powiedział:
– Nie byłoby mi wszystko jedno, gdybym był pewien, że ty nie myślisz, że jest mi
wszystko jedno. Myślę teraz, że jest mi wszystko jedno.
Nie była pewna, czy jest szczery. Nie odbierała jego zapałów zmrożona myślami
o tej jakiejś Ance, i jej „melancholijna poro, oczu oczarowanie”. Była może 
skłonna
otworzyć się przed nim, gdyby nie duma, zraniona duma i ta jego szczeniackość,
nagle ujrzana w całej niestosowności.
– Zamknij oczy i obudź się za dwadzieścia pięć lat – powiedział Dorian
Bechczyc, mąż Ewy Biernackiej, primo voto Bechczyc.
strona 118
Zamknęła oczy. Poszukała dłonią jego uda i zacisnęła na nim palce, jakby w
poszukiwaniu realności przeżywanej chwili.
– A teraz – powiedział – zapadamy w niebyt. – Nie ma nas. Nie będzie nas.
Ockniemy się w innym świecie, jeżeli mamy żyć, zgoda? Zgoda?
– Zgoda – odparła bez namysłu, uważając, że to tylko gra słów, zabawa dwojga
poszukujących się po omacku ludzi.
Którejś czerwcowej nocy 1956 obudziło go u Biernackich łomotanie do drzwi i
krzyk: „Towariszcz lejtienant, triewoga!” Potem huk zbiegającego po drewnianych
schodach sublokatora. To zamiast budzika. Bechczyc miał jechać do Poznania, na
Targi, żeby się przyjrzeć prezentowanej tam technice. Liczył, że coś da się
wykorzystać w przyszłej pracy dyplomowej. Pojechał. Pociąg zatrzymało wojsko na
przedmieściu Poznania. Dalej piechotą. Wszedł na teren Targów w tłumie ludzi
podnieconych. Trwała niezrozumiała strzelanina. Ktoś strzelał z jakiejś wieży.
Ludzie przyciskali plecy do ścian i komentowali ze śmiechem: „Gołębiarz!” Skąd 
ten
śmiech? Potem mówili o początku. Że poszło o normy u Cegielskiego. Potem był
atak na bezpiekę. Teraz to się rozpierzcha i strzelają nie wiadomo kto i do 
kogo.
Śmiech. Targów nie zamknięto. Tłum zwiedzał pawilony i stoiska i maszyny na
wolnym powietrzu. Było na co patrzeć. Nie było nic do brania. Połysk i 
abstrakcja.
Wyszedł do miasta. Na ulicach wozy opancerzone, czołgi, pojedynczy żołnierze.
Szedł za patrolem trzech. Młodzi, wysocy, z kałasznikowami gotowymi do strzału.
Mówili o czymś, przetykając słowa kurwami. Któryś dostrzegł na drugim piętrze
twarz. Pociągnął za spust. Poleciało szkło i tynk. Bechczyc zastygł. Ten młody
człowiek zachowywał się jak myśliwy na polowaniu. Wypatrzył cel i posłał serię.
Ten cel był twarzą człowieka. Drugi z żołnierzy krzyknął: „co ty, kurwa, to baba 
z
dzieckiem!” „A co mnie baba” – warknął strzelec „a ja wiem, czy nie gołębiara?”
Potem słuchał Cyrankiewicza, potem czytał historię. Wypadków Poznańskich. Buntu
klasy robotniczej. Początku końca komunizmu. A jemu stał w oczach ten chłopak z
karabinem, strzelający do twarzy w oknie. Do twarzy baby z dzieckiem, bo co mu
tam. Historia w brzęku szkła. Za którym być może padła od kul baba z dzieckiem, 
bo
mogła być gołębiarą. Temat na doktorat. Też. Pisał swój.
W październiku 56 raz tylko zabrał głos w czasie studenckiego wiecu na UJ.
Powiedział: „Gdy na ulicach Poznania polała się krew...”
Otrzymał burzliwe brawa. Potem podszedł do niego jakiś przedstawiciel Życia
Literackiego i poprosił o tekst do druku. Bechczyc dał mu rękopis. Potem 
otrzymał
odbitkę, skonfiskowaną przez cenzurę. Czytał swoje słowa w druku dla kilkunastu
osób. Widział je inaczej... Znaczyły inaczej, zamienione w czarne literki. Mówił
prawdy banalne. Mówił w czasie kipiącym wolnością słowa i rozpętanych nadziei. I
został skonfiskowany. Miał w ręku dowód , że uczestniczy w kolejnym akcie blagi.
Szanowany, poniewierany, niepokonany Gomułka brał prasę za twarz, choć ta
usiłowała powtarzać słowo w słowo to, czego domagał się sam. Monopolizował
postulaty i żądania, warował dla siebie pozycję bojownika o suwerenność. Jego
cenzura obcinała ludziom skrzydła. Zostawał niesmak i w domowym archiwum
odbitka ocenzurowanego wystąpienia.
Jeżeli konfiskatę można uznać za czyn nieszczególnie dolegliwy, to podobnych
czynów zaznał w życiu wiele, machnąwszy w końcu ręką. Nic nie jest ważne, nic 
nie
strona 119
jest aż tyle warte, żeby warto było o cokolwiek kruszyć kopie, jeżeli z góry
wiadomo, że walka nie ma perspektyw. To kapitulanctwo, oczywiście, kapitulacja
człowieka zmęczonego egzystencją myszy, którą bawi się kot. Wtedy, na pamiętnym
wiecu, mówił Bechczyc o „idei, którą pragniemy wyrwać z ziemi polskiej jak 
perz”,
nie mając na myśli socjalizmu, w którego sensy jeszcze chciał wierzyć, w
przekonaniu, że został on po prostu zmacerowany przez łapczywą – demaskowaną
przez Gomułkę – kanalię, gorszą w swojej pazerności, bo świadomą nienawiści, 
jaką
wzbudza w narodach – od najbardziej krwiożerczych kapitalistów z wczesnego
okresu akumulacji pierwotnej. Myślał o komunizmie typu wojennego, zwalczającego
wszystko, co niezależne, niepodległe, polskie, twórcze, produktywne. Nie był w 
tym
osamotniony. Identyczne poglądy wypowiadał ów młody człowiek z Życia
Literackiego, który wziął odeń tekst wystąpienia. On także dał się wciągnąć temu
wirowi w pierwszych latach po wojnie, także stracił kontakt z ojcem, nie 
wiedział
gdzie go szukać, przeżył niemieckie obozy i nie miał pojęcia o sowieckich 
łagrach,
Stalina uznał za mimowolnego zbawcę Polski skazanej przecież na wytępienie tam,
gdzie panowali Niemcy. To on był autorem wiersza o ludziach opłakujących śmierć
Stalina, choć wcześniej napisał strofę „anim jak Wolter, anim jak Stalin, 
lękliwe w
piersi mam serce. Zazdroszczę mędrcom tego co znali i cenię sobie morderce...”
Pokazał mu ten swój wiersz i pierwszy tom robiący taką furorę w całej Europie. I 
był
przygnębiony tym, że dał się porwać tamtej rzece polskich łez... „Prawdziwy głos
pokolenia”, jak go określił Jerzy Kwiatkowski, był głosem człowieka złamanego u
startu, który nie wierzył w przewrót rzeczywisty. Gomułkę uważał za osobę
podstawioną, za atrapę w rękach dawnego gangu. Bechczyc po konfiskacie gotów
był przyznać mu rację. Ze zdziwieniem, że mówi to człowiek tak noszony, dziecko
tego czasu.
Pozazdrościł po raz pierwszy komuś sławy. Matematyk takiej szansy nie ma,
jeżeli nie odkryje czegoś równie rewelacyjnego jak teoria względności w świecie, 
w
którym względne jest wszystko? Wystarczy wyrazić to, co myśli wielu innych na 
raz
w tym samym czasie i już zostaje się „prawdziwym głosem pokolenia”? Matematyka
mówi językiem hermetycznym i bezosobowym. Ekonomia? Bechczyc mógłby o
ekonomii. Ale i o ekonomii pisał tamten chudy młody człowiek. Zajmowała go
przede wszystkim organizacja przemysłu. To znaczy chaos polskiego przemysłu
przeorganizowanego przez biurokrację. Jego „Listy w sprawie głównej”
dyskutowano na wydziale ekonomii podnosząc intuicję i odwagę sądów, trafność
wniosków i logikę wywodu. Jędrychowski zacytował fragmenty tego tekstu w swoim
referacie zasadniczym w czasie któregoś z posiedzeń plenarnych KC. Stało się to
powodem dyskusji. Uznano, że ten kontrowersyjny poeta albo jest nakręcany przez
centralne, liberalne gremia w partii i nie mówi własnym językiem, bo niby skąd
nagle u polonisty podobna wiedza i zainteresowania, a pozwalają mu publikować
herezje po to, by się potem powoływać na głos rozsądku płynący od dołu, albo 
jest to
człowiek rzeczywiście myślący samodzielnie. Zdania były podzielone i mimo to ów
młody człowiek zdawał się tym nie przejmować. Los. Logika losu. Los jest ślepy.
Bechczyc był przekonany, że także jego los jest przez kogoś kontrolowany.
Przez wszystkie lata minione od tamtych wydarzeń mógł sobie ufundować
przekonanie, że jest winny wobec swego czasu i jego wina polega na tym, że nie
strona 120
został zniszczony. A myślał i mówił tak, że powinni go byli zniszczyć. Zapewne 
nie
zniszczyli, ponieważ urodził się za późno. Korzystał z ulg przepisanych przez
akuszerów już kilku odwilży i odnów, zagrywek taktycznych, manipulacji mających
zapewnić przedłużenie wegetacji systemu, który gnił i tym bardziej potrzebował
podpórek w postaci rozmaitych intelektualistów spragnionych poczucia sensu swego
istnienia, gotowych radzić na każdym etapie, jak radził na każdym etapie 
profesor
Bobrowski, zawsze z jednakowym skutkiem.
Zastanawiając się nad rolą intelektualistów, myślał o postępowaniu wielu, a więc
o względności reguł gry, o mieszaniu pojęć, o oszałamiającej wymowie zdań
prostych w rodzaju: doctors bury their mistakes, lawyers hang them, but the
journalists put them on the front page*, zdanie z Anatomy of Britain Today 
dopadło
go, gdy przeczytał „gdyby Hitler nie był antysemitą, żydowscy fizycy dali by mu
bombę atomową”... Zadrżał. Jednym zdaniem postawić diagnozę przyczyn głuchoty
Roosevelta i Churchilla na jęk Zygielbojma i raporty Karskiego mógł tylko
nieustraszony poeta, bezlitosny weredyk albo ktoś, kto wie, że tylko on może 
sobie
na to pozwolić. A więc tylko Antoni Słonimski?
Zadzwonił do profesora Kaliskiego, który pracował nad syntezą mikrojądrową.
Kaliski miał akurat „wolny moment”, zaprosił do siebie, do WAT, której był
rektorem, w przerwach między obowiązkami ministra szkół wyższych, profesora,
wykładowcy, generała zapraszanego przez pierwsze uczelnie wojskowe świata. Na
jego odczyty zjeżdżali się uczeni ze Wschodu i Zachodu. Był człowiekiem
niezwykłym. Mędrzec o twarzy polskiego chłopa. Rozmawiali swoistym szyfrem,
ale Kaliski nie był powściągliwy, domyślając się, że .Bechczyc zdaje sobie 
sprawę,
że są na podsłuchu, przemówił otwartym tekstem, że wszystko, nad czym się tu
pracuje, podlega sowieckiej kontroli i jeżeli przeradza się w coś istotnego – 
bywa
przerywane lub anektowane, zawłaszczone. Mikrosynteza jest nadzieją energetyki
przyszłości, dlatego to nie Polska pierwsza ją wykorzysta... Mówił wyraźnie do
lampy. Bechczyc poczuł się nieswojo. Dla rozładowania napięcia Kaliski poprosił
któregoś ze swych asystentów z laserowym karabinkiem. Był to instrument bardzo
lekki, połączony kablem z jakimś źródłem energii. Asystent podniósł kawałek 
deski i
poprosił, żeby Bechczyc wycelował i pociągnął za spust. Bechczyc wykonał
polecenie. Z lufy karabinka wystrzelił czerwony promyk, deska zasyczała, pojawił
się kwaśny dymek i górna jej część spadła na dywan gabinetu generała.
Bechczyc w czasie wojny czytał broszurę sf pt. Promienie śmierci. Myślano
widać o nich od dawna, zastosowano teraz. Potem milczeli obydwaj.
Potem gazety doniosły o śmierci generała Kaliskiego. Zginął w wypadku
samochodowym... Potem Bechczycowi ktoś obiecał śmierć taką, jaką zginął syn
Bolesława Piaseckiego. Pijany w sztok jakiś Huzia–Tyński. Widać niedobrze jest 
za
dużo wiedzieć, za ostro widzieć.
* Lekarze grzebią swoje pomyłki, prawnicy wieszają je, zaś dziennikarze drukują 
na
pierwszych stronach gazet. (Antony Sampson)
strona 121
Potem Bechczyc milczał już tylko sam.
strona 122
ANTYTEZA
strona 123
Wracali z tuzinkowego przyjęcia u nietuzinkowego artysty Romana E. Bechczyc
w nastroju lekkiego popłochu po tym, co tam usłyszał (także na swój temat), Ewa
skupiona, jak zawsze, kiedy nad jej hm: jestestwem? osobowością? duszą? brała
władzę zimna i zawsze słuszna racja oparta na starannych przemyśleniach, których
wynik nigdy nie budził w niej samej żadnych wątpliwości. Dorian Bechczyc wątpił
natomiast o wszystkim. Byli więc, wedle wszelkich opisów, stadłem typowym,
dobranym na zasadzie przyciągania się znaków przeciwnych. Trwanie tego
małżeństwa w ciągu kilku dziesięcioleci dawało przyjaciołom (?) i obserwatorom
(licznym) podstawy do sądzenia, iż są sobie potrzebni, uzupełniają się wzajemnie 
i
dlatego znoszą (w obu znaczeniach słowa) tak długo.
Powiedziała nagle coś, co wprawiło go w stan osłupienia:
– Sądzę, że w tej sytuacji powinieneś popełnić samobójstwo.
Czuł lekki zawrót głowy po wypitych alkoholach, nastawiał się na czułostki z
Ewą (zajęli pokój w słynnym niegdyś hotelu „Savoy”, gdzie umieścił akcję swojej
powieści Józef Roth), a ona znienacka strzeliła go tym morderczym zdaniem 
„sądzę,
że w tej sytuacji powinieneś popełnić samobójstwo”. Ta sama Ewa, która kiedyś
pieczętowała swoja doń listy odciskiem uszminkowanych warg.
Sytuacja. Osobliwe słowo. Oglądany przez osoby trzecie a dobrze ustawione,
wydawał się człowiekiem w niezłej sytuacji, z dołu widziano go wyżej, niż był w
istocie. Porada, żeby ze sobą skończył, ten miała skutek, iż począł przyglądać 
się
własnemu życiu tak, jak w chwili śmierci (podobno) człowiek widzi je w nagłym,
wielkim skrócie, zsyntetyzowane i podsumowane ostatecznie. Poczuł nagły
przypływ czczości i pustkę wewnętrzną, co zawsze poprzedzało myśl o śmierci.
Trudną do określenia myśl – mieszaninę pragnienia nagłego zniknięcia z tego 
świata,
roztopienia się w nicości i chęci (niejasnej) skończenia ze sobą w taki sposób, 
żeby
nie było krwi, bólu, smrodu i potem całego zamieszania z pogrzebem oglądanym do
tego własnymi, trzeźwymi oczyma.
Szli dalej, Ewa milczała, zapatrzona w szpice własnych pantofelków. Nie
wyjaśniała, o jaką sytuację jej idzie. Użyte przez nią słowo samobójstwo zagrało 
w
uszach Bechczyca marszem żałobnym odegranym nad świeżą mogiłą Arnolda
Koguckiego, kapitana Żeglugi Wielkiej, niezapomnianego Arnolda, legendarnego
brata Kamila, o którym było głośno dopiero wtedy, kiedy zamilkł na zawsze. Kiedy
spotkali się po raz pierwszy, w daczy Kamila nad jeziorem Dobskim, wywarł na
Bechczycu wrażenie wręcz niebywałe. Był już kimś takim, kto może o sobie
powiedzieć :kiedy jesteś nikim, pragniesz zostać kimś, a kiedy zostaniesz kimś –
możesz zostać sobą... Okrężna, daleka droga do siebie jako ostatecznego celu.
Arnold osiągnął cel. Został Kapitanem Żeglugi Wielkiej. Był rówieśnikiem Doriana
ale mężem o wiele dojrzalszym. Emanowało zeń męstwo wewnętrzne. Nie
wspominał kopalni jako gehenny. Owszem, uważał epizod w kopalni „Wujek” za
życiowo ważny. Za szkołę charakteru i sprawdzian dla ciała. Pracował. Nie pisał
skarg. Zwolniony w roku 1955 mógł wreszcie wstąpić do Szkoły Morskiej w Gdyni.
A teraz jest kapitanem. Jaki to skrót. To znaczy wtedy był kapitanem. Popłynęli
wspólnie po węgorze do rybaczówki kłusownika z Państwowego Gospodarstwa
Rybnego. Nad Jeziorem Łańskim. Z drugiej strony Łańska „elity elit”. W
rybaczówce kapało od bogactwa. Perskie dywany na podłodze i na ścianach. Trzy
strona 124
samochody. Luksus. W szopie pod stropem drągi z wędzonymi węgorzami. Z
tysiącami małych, niemiarowych węgorzyków. Rwanych bez opamiętania,
sprzedawanych taniej. Pod okiem „elity elit”, służby służb. Kupili parę 
kilogramów.
Potem jedli i zapijali wódką. Arnold mówił mało. Jego żoną była ładna, spokojna,
cicha, rosła, oddana kobieta. Nie mieli dzieci. On nie chciał dzieci. Dzieci 
muszą
mieć ojca, a on ciągle w morzu. Ona jest i chce czekać. Ona może być. Ona
rezygnuje z dzieci – dla niego, ponieważ on ciągle w morzu. Byli parą dobraną 
przez
Boga. Obserwował ich z zazdrością i podziwem. Ten spokój Arnolda, to
bezgraniczne oddanie Heleny, Kochali się pod namiotem godzinami. Potem on
wskakiwał do wody, ona szukała kranu. Potem się rozjechali. Potem minęły lata i
Bechczyc przeczytał o morskiej katastrofie polskiego statku najechanego przez 
statek
obcej bandery. I o procesie przed sądem morskim, i o nagonce na Arnolda, na
kapitana ż.w.. Arnolda Koguckiego.
Kiedy widzieli się po raz ostatni, Arnold, pytany o kolizję, machał dłonią: idę,
mgła, daję sygnały, jestem oświetlony, gra buczek, nagle wali mnie w lewą burtą
dziobem, sam caleje. Potem mnie oskarża, że nie dałem mu drogi. Pluskwa.
Wygram.
Osaczyli go. Sąd miał dwa zestawy sprzecznych zeznań: załogi „greka” i załogi
MS Arnolda K. Z niepojętych, a może spodziewanych przyczyn – Sąd Morski
przechylił się na stronę „greka”. Arnold Kogucki wzbudzał w Bechczycu nabożny
podziw. Ten człowiek przerastał swój wiek fizyczny. Był dojrzały w młodości,
pozostał młody w wieku męskim. Jego spokój, wewnętrzny spokój. Jego władczość.
Bechczyc, sam – dusza niezależna – tak mu się przynajmniej zdawało – w obecności
Arnolda nagle czuł, jak opada zeń cała pycha, cała niezależność, i łatwo poddaje 
się
wpływowi tego człowieka. Mógłby się stać majtkiem w jego załodze i wykonać
każdy jego rozkaz. Nigdy przedtem ani nigdy potem nie spotkał człowieka, który 
by
panował nad nim od pierwszego spotkania. Był to dowódca urodzony, dowódca
przeznaczony do dowodzenia przez Stwórcę, albo przez Naturę, albo przez Bóg
jeden wie co. Nie musiał rozkazywać. Jego myśl była już rozkazem. Jego gest. 
Jego
spojrzenie. Jego sam timbre głosu. Bechczyc był w nim, jeśli to słowo nie jest
niestosowne, zakochany. Nie jak samiec w samcu, ale jak słabsza dusza w
mocniejszej. Arnold Kogucki mógł nad nim panować. Zrozumiał, poddawszy się
jego wpływowi, poddaństwo Mickiewicza wobec Towiańskiego. Towiański musiał
na rówieśników wywierać podobny wpływ. Towiański mógł być hochsztaplerem,
kimkolwiek, ale bez swojej charyzmy – nie zdziałałby nic. Towiański. Arnold
Kogucki nie był mistykiem, nie był hochsztaplerem, nie usiłował wpływać na 
nikogo
ani agitować do niczego. Był wodzem z natury. Oddziaływał na Bechczyca w
niepojęty sposób. Dlatego Bechczyc rozumiał jego żonę. Zdawała się nim
zafascynowana, zaczadzona, oczarowana, skazana i ochotniczo wdzięczna za to
skazanie: służyła mu jak służka, jak niewolnica, jak poddanka, jak branka, jak
kochanka podbita bez reszty. W ich stosunku było coś, co mogło człowieka ratować
przed śmiercią. Łączyła ich miłość. To, czego nie ma. Co to jest miłość? 
Obserwując
stosunek tych dwojga – dopiero wtedy – zaczynał rozumieć treść (możliwą)
porozumienia między mężczyzną i kobietą. Ona była po biblijnemu podległa, on po
biblijnemu (oczywiście) władczy. Nigdy nie podnosił głosu. Nigdy nie musiał o 
coś
strona 125
prosić dwa razy. Ba, nigdy o nic prosić nie musiał. Ona wiedziała co mu 
potrzebne,
czego czeka. I zanim pomyślał, że potrzebuje właśnie tego – już to miał. l ona, 
jak
Bechczyc sądził, miała zawsze to, czego potrzebowała w każdej chwili. Kiedy był 
w
morzu – miała myśl o nim, wspomnienie o nim, zapach jego ubrań, jego wody
kolońskiej, jego cygar, jego buty i jego koszulę. Żeby go zachować na zawsze –
wybrała coś, czego także na tym świecie nie bywa, albo co jest bardzo rzadkie:
wierność. Bo cóż daje rozłożenie nóg przed byłe samcem? Chwilę rozkoszy?
Ponieważ rozkosz trwa chwilę – czy warto dla chwili narażać rozkosz bycia z
człowiekiem najprawdziwszym z prawdziwych na zawsze? Nawet, kiedy go nie ma?
Zwłaszcza, kiedy go nie ma! Bechczyc, myśląc o tych dwojgu ludziach szczęśliwych
dzięki rezygnacji (z dzieci, z kochanków etc,) przebiegał myślą cały czas
znajomości, niekiedy odbieranej nawet jako głęboka przyjaźń, z Kamilem Koguckim
bratem Arnolda. Kogucki poślubił Elizę mając lat dziewiętnaście. Spłodzili syna,
nim skończył dwadzieścia. Spłodzili córkę dwa lata później, już we własnym
mieszkaniu. Na Ziemiach Odzyskanych nie było to nadzwyczajne. Potem dzieci
rosły. Już razem się spotykając w czasie wakacji, Bechczyc lubił obserwować
dorastanie chłopców do męskości. Kiedyś, mieli po siedem lat, spostrzegł, że syn
Kamila, Wiktor, siedząc w pontonie, porusza ramieniem regularnie, coś zanurzając 
w
wodzie. Trwało to długo. Spytał, złożywszy dłonie w muszle: co robisz, Wiktorze?
Wiktor odkrzyknął: łowię ryby. – Czym, na Boga? – Wiktor podniósł kuchenny
durszlak...
Potem spędzali wakacje nad jeziorami. Kamil Kogucki zawarł liczne znajomości,
a że był człowiekiem – duszą każdego towarzystwa, zyskał sobie masę przyjaciół.
Kochano go powszechnie tak, jak podporządkowywano się jego bratu. Bechczyc nie
stanowił wyjątku. Kogucki Kamil był dlań kimś w pejzażu tego świata jedynym,
pierwszym nie do zastąpienia. Nie dlatego, że pięknie grał na gitarze, śpiewał
romanse Wertyńskiego, opowiadał pyszne rosyjskie anegdoty (temat na osobny
rozdział), że wspaniale gotował i potrafił być cudownym gospodarzem przyjęć (w
fartuszku, nie pozwalał Elizie przeszkadzać sobie w tych zajęciach!), ale że był 
tak
rozkosznie luźny, wewnętrznie wolny, niezależny, nawet od własnych lęków.
Usuwał je z siebie tak łatwo, jak zaklinacz wężów powoduje, że chowają się w
koszyku na każde jego (stosowne) zagranie na flecie... Bechczyc widział w tych
ludziach swoistą pełnię. Eliza była cudownie „zrobiona”, sama robiła siebie,
najpierw dla siebie, potem dla reszty. Nie potrafiła skończyć liceum, nie 
mogłaby
wstąpić na żadne studia, nauczyć się porządnie niczego, ponieważ trawił ją ogień
koniecznej spowiedzi z całego życia. Matka, to był jej kompleks naczelny. Matka 
–
mit. Matka – dzieło sztuki, tak wielkie, że nieosiągalne. Matce poświęciła lata 
pracy
nad książką. Matka ją skrępowała w pieluchach na całe życie. Nie umiała uwolnić 
się
od matki do czasu, kiedy sama została matką. Nie umiejąc zostać Matką.
Pozbawiona matki nie wiedziała jak postępować z własnymi dziećmi. Oryginalna –
urodziła dzieci niezwykłe. Wiktor, łapiący ryby durszlakiem, z powagą na buzi...
Wiktor, chłopiec niezwykły od pierwszych lat życia. Bechczyc, nieomal sjamski
(wtedy) brat Kamila Koguckiego, co roku latem spędzał wakacie pod żaglami. Brali
łódź i rodziny i płynęli przed siebie, po wielkich szlakach, wielkich jezior i 
małych
strona 126
jezior, po wąskich rzeczkach i szerszych kanałach, łowiąc wiatr, zbierając 
jagody i
grzyby, łowiąc ryby i opowieści.
Któregoś dnia popłynęli z jeziora Seksty, przez całe Śniardwy i Mikołajskie, do
Mikołajek, po zakupy. Po obiedzie wiatr mieli przeciwny. Bechczyc musiał iść
halsami, dopłynęli do Mikołajek przed zmierzchem. Porobili zakupy, zjedli w
restauracji kolację, wyszli, a tu mgła taka, że ręka w nią wsadzona kończyła się 
na
łokciu. Cóż było robić. Wsiąść do łodzi i wiosłować. Tam zostały kobiety z 
połową
dzieci: Eliza z córką i Ewa z córką. Chłopcy byli z nimi. Paweł i Wiktor. No 
więc do
wioseł. Wiosłują (Bechczyc z bólem w ramieniu stłuczonym solidnie w wypadku
motocyklowym), mgła jak śmietana, księżyc ledwie lśni wysoko, nic nie widać,
drogę wskazywał jedynie kompas. Chłopcy w końcu usnęli w dziobie „omegi”, na
dmuchanych materacach. Zaczyna się przebijać świt. Budzi się Wiktor i pyta:
„Tatusiu, czy myśmy już minęli księżyc?”
Wiktor doroślał psychicznie, fizycznie zdawał się stać w miejscu. Pozostając
dzieckiem, czytał podręczniki wyższej matematyki. Rozumiał dylematy, nad którymi
biedzili się akademicy. Bechczyc, ujrzawszy pewnego dnia zestaw książek na jego
półce, zdumiał się i jął go przepytywać, podejrzewając, że tata Kamil ubrdał 
sobie,
że talenta przyjaciela Doriana są do nabycia drogą lektury... Ale Wiktor był au
courant wszystkiego. Rozumiał każde zagadnienie narzucane przez najbardziej
wariacki sposób myślenia. Miał jedenaście lat, kiedy Bechczyc zadał mu do
rozwiązania równanie asymptot hiperboli o równaniu x - y =
a 2 b 2
i Wiktor bezbłędnie wyliczył, że suma równa się 1 (jeden).
Ten rodzaj rozumienia abstrakcji w tym wieku zdarza się raz na milion albo
rzadziej. Wiktor miał wszystkie zadatki na geniusza matematyki. Gdyby nie
okoliczności. Najpierw tata działał jako osoba upartyjniona i ukryta opozycja
antypartyjna nie mogła pozwolić, żeby syn „nomenklatury” był zdolniejszy od 
dzieci
„dysydentów”, potem, kiedy Kogucki porzucił nomenklaturę i znalazł się w
opozycji, generał Jaruzelski ogłosił stan wojenny i zapłacił za to między innymi
Wiktor, syn dysydenta, kolportera przemówień Szczepana Bratkowskiego. Wyrzucili
Wiktora z uczelni, gdzie był już asystentem (jak Bechczyc o pokolenie wcześniej 
w
Krakowie) pod zarzutem, że się spóźnia na kursokonferencje, organizowane stale 
dla
podniesienia morale grona. Spóźniał się, ponieważ miał zwyczaj pracować nocami.
Wiktor miał siostrę. Była to dziewczynka puszczona samopas a w czasach zupełnej
dezynwoltury w obyczajach, skończyło się to ucieczkami z chłopcem pod namiot,
ciążą, zawodem, rozwodem i spóźnioną dojrzałością.
Arnold, stryj Arnold, przypatrywał się przygodom dzieci brata Kamila z troską i 
z
każdym nowym dramatem upewniał, że czyni słusznie, nie płodząc dzieci. Jakież by
one rosły bez ojca, z ojcem od święta? Z ojcem kapitanem żeglugi wielkiej
wprawdzie, ale zawsze pod innymi gwiazdami?
Widywał zorze polarne i zachwycał się Krzyżem Południa, być może kupował
czarne prostytutki i dawał się podrywać australijskim wdowom, to nie łamało
umowy między nim i jego Penelopą, usiłował wierzyć, że mimo skurwienia tego
świata, człowiek osobny może się odeń oddzielić i żyć wedle praw i prawideł
strona 127
godnych człowieka prawdziwego to znaczy ceniącego przede wszystkim własną,
ludzką, godność.
Jak zachować godność w starciu z oszczerstwem, z korupcją, z bezwzględnością
na służbie moralnego złajdaczenia? Mieli go sądzić o czyn, którego nie popełnił.
Wiedział kto i o co go oskarża w procesie przed Sądem Morskim, i o nagonce na
Arnolda, na kapitana ż.w. Arnolda Koguckiego; oskarżony o nieuwagę – strzelił
sobie w skroń. Tego dnia wstał, ogolił się, ubrał w mundur galowy kapitana ż.w.
Helena wyczyściła mu buty. Do połysku. Miał jechać do sądu po wysłuchanie
wyroku. Mówił, że winien był ten drugi. Poprosił Helenę, żeby przyniosła gazety.
Wyszła pokornie, choć zawsze kupował je sam. Kiedy wróciła – już nie żył. 
Siedział
w fotelu. Oczy miał otwarte. Na stole zostawił kartkę: „Żegnaj. Twój Z. 
Dziękuję.”
Pisano o nim po śmierci. Po śmierci uznano, że był niewinny. Po śmierci zaczęto 
mu
robić legendę. Lord Jim. Almayer. Słowem wychowanek Josepha Conrada. Kapitan
ż.w. Arnold Kogucki.
Bechczyc myślał o nim z podziwem, z zazdrością, z szacunkiem, z uwielbieniem.
Dałby wszystko, żeby być takim jak Arnold K. Nieugiętym. Bezlitosnym wobec
siebie. Stalowym w postanowieniach.
Arnold K. był przeciwieństwem brata. Albo brat jeszcze nie miał okazji, żeby się
sprawdzić. Każdy musi mieć okazję, żeby się sprawdzić. Człowiek, który się nie
sprawdzi, nie wie kim jest. Na co go stać i czemu podołać nie może. Arnold się
sprawdzał i sprawdził. Ostatni sprawdzian miał cenę życia. Bechczyc myślał o 
życiu
bez sympatii, ale i bez nienawiści. Jest, więc jest. Jest, bo jest. Niech 
będzie. Życie
takie jakie jest. Czasem nawet miłe. Kiedy miłe – nie doznawane. Przechodzi 
mimo.
Czasem bywa groźne. Wtedy się je odczuwa, odbiera, smakuje, ceni. Potem to mija,
razem z nim.
Godność, wartość większa od życia. Arnoldowi powinno się wystawić obelisk.
Był godny. Nie pyszny, jak Bechczyc. Pycha prowadzi do pogardy. Arnold był
godny. Godność nie znosi pychy. Nawet własnej. Musiał zakładać starcie ze
światem, kiedy trzeba będzie odejść. Nie zostawiając sierot. Zostawił po sobie 
jasną
smugę w pamięci kolegi jego brata. Zaledwie kolegi. Wydało mu się, że chce
umrzeć, zniknąć, przestać być. To było dokuczliwe ssanie.
Od pewnego czasu nosił się z myślą o samobójstwie. Mężczyzna powinien
spłodzić syna, zbudować dom i zasadzić drzewo. Spłodził syna, zasadził mnóstwo
drzew (dziś to już jest park prawdziwy), nie zbudował domu, bo za co?
Wiktor Kogucki miał przyjaciela, którego ojciec, Juliusz Masławek, uwierzył w
marksizm, poświęcił się marksizmowi, studiowaniu marksizmu , propagowaniu
marksizmu, ponieważ w marksizmie wykrył metodę walki z zachłannym,
bezlitosnym światem kapitału, a więc wyzysku wielu przez nielicznych. Masławek
wychodził z nizin. Sowiecki zabór Polski odbierał także jako szansę dla jej mas, 
bez
szans w innym układzie. Dlatego chwycił się marksizmu i oddał marksizmowi. Nie
wulgarnemu stalinizmowi, nie wykładni „Krótkiego Kursu Historii WKP(b)”, ale
duchowi myśli Karola Marksa, w której widział materiał do budowy mostu między
nędzą przeszłości wraz z jej klasowym zróżnicowaniem (ze wszystkimi tego
przyczynami i skutkami) a jasnym jutrem, w czasach, kiedy lud pracujący będzie
mógł korzystać z efektów swojej pracy. Masławek miał to nieszczęście, że wspiął 
się
strona 128
na zaczarowaną górę (osiągnął tytuł profesora) w chwili, kiedy marksizm otrzymał
potężny cios od dołu, od ludzi, którymi dowodził człowiek z Matką Boską w 
klapie.
Zaczęto Masławka tępić, wyśmiewać, gnoić. Masławek kupił sznur. Poszła za nim
jego żona. A potem, kiedy uznano za haniebne poglądy wyznawane przez tak wielu –
– syn Juliusza Masławka, jego wybitny syn, wedle oceny Wiktora, znacznie
zdolniejszy od najzdolniejszych, matematyk w każdej żyłce i w każdej komórce
mózgu – poszedł w ślady ojca i matki i także odebrał sobie życie.
Wyrzucili z uczelni Wiktora Koguckiego . Myślał o wyjeździe na Zachód. Nie
wyjechał. Zajął się handlem płytami. Zachodził do Bechczyców, najpierw sam,
potem z chłopską narzeczoną, potem znowu sam, ponieważ ona, poślubiwszy go
najpierw, wyjechała do Niemiec, tam poznała kogoś bardziej obiecującego, 
przysłała
list „rozchodzę się z tobą” i zamieszkała z Niemcem. Dwa wielkie matematyczne
talenty uległy zagładzie. Sam Bechczyc czuł, że jego istnienie przeszkadza. 
Pierwsza
myśl: umrzeć.
Nie po raz pierwszy poczuł ten rodzaj ssania. Tęsknota do nicości znana ludziom 
i
doznana przez tych, którzy mieli odwagę przerwać pasmo życia, dopadała go co
jakiś czas, zawsze w chwilach zagrożeń, niepowodzeń, niepewności, przeto łatwo
umykał, zarzucając sobie tchórzostwo. Zabić się u szczytu powodzenia – to byłoby
efektowne. Gra na efekt nie jest obca nawet ludziom z natury skromnym. Nie był u
szczytu powodzenia. Ocierał się o pagórki powodzenia. Szczyty osiągali 
sprytniejsi.
Ale też zabić się u szczytu powodzenia to właśnie przejaw najpaskudniejszego ze
strachów: przed upadkiem. Zabić się w chwili depresji i klęski – to rezygnacja z
walki, niewiara w siebie (i szansę), przyznanie się do porażki, wypadnięcie z 
listy
obecności na zawsze. Samobójstwo w żadnym więc przypadku nie było czynem
uwznioślającym.
Dorian B. nie był jeszcze stary, nie chorował, nie wypadł z gry, nie przestał 
być
mężczyzną, jego sytuacja materialna nie była beznadziejna, nawet nic nie robiąc
mógł przewegetować kilka lat, zażywając wody, powietrza, kobiecego ciała,
grywając w szachy, łowiąc ryby, podróżując własnym samochodem w każdym
kierunku i na każdą odległość. Dość więc, by trzymać się życia, niekoniecznie 
wśród
ludzi, wobec których nie miał żadnych zobowiązań. Ci zaś, którzy winni byli coś
jemu... No tak, tacy nie istnieli. Z zasady.
I oto, znalazłszy się z Ewą na spotkaniu towarzyskim (gospodarze zaprosili ich,
oczywista, „na party”...). Ponieważ Ewę od pewnego czasu raniły (i dawały do
myślenia!) jego gesty, uśmiechy, timbre głosu kiedy rozmawiał z kobietami, tego
wieczoru traktował je zdawkowo, co przychodziło mu tym łatwiej, ze żadnej nie 
znał
osobiście, wdawał się więc raczej w pogawędki z mężczyznami, oczywiście o
niczym, to znaczy o polityce. Że ten Onyszkiewicz na czele strajku komunikacji
miejskiej w Warszawie był rozbrajająco harcerski i dzielny pewnością zbudowaną 
na
czymś tajemniczym, musi mieć jakieś cynki albo wiadomości z pierwszej ręki, że
tylko „tak trzymać”, a będzie O.K. Gdyby nie miał podobnego „namiaru”, nie
odważyłby się krzyczeć „mądry musi ustąpić głupiemu”, skoro nie pozwalają jechać
pod KC, to pojedziemy pod ambasadę... Słowo ambasada odpowiadało wtedy tylko
jednej ambasadzie; że ten Wałęsa to taki sam prymityw jak Szydlak, że Jagielski 
jest
oślizgły miglanc, co na wszystkich „plenumach” wygłasza to samo kretyńskie, 
puste
strona 129
przemówienie, byle zaznaczyć swoją obecność, nakazaną mu przez ojca chrzestnego
– Zambrowskiego; że pojawił się taki mocny robol z Ursusa, Bujak, chłopak z
charakterem, z wolą walki i wygranej za każdą cenę, choć pewno nie wie o co ta
walka się potoczy; że partia nie powinna dawać dupy i podnosić rączek przed 
bandą
takich samych samozwańców jak ci, co stanęli na jej czele w roku 1945, że...
Dorian B. słuchał, czasem wtrącił swoje hm, albo aha, marszczył brwi albo
nakładał na twarz uśmiech człowieka, któremu tematy te nie są obce od podszewki,
ale ma do nich stosunek mocno seksualny... Wszyscy panowie żyli polityką,
niektórzy byli w nią zawodowo wmontowani po uszy, gotowi płacić za nowe
afiliacje po zmianie legitymacji, inni nastawiali poślinione palce, badając skąd 
wieje
wiatr. Zjawiła się oto organizacja masowa, dziesięciomilionowa, krzykliwa,
awanturnicza, zdolna postawić kraj na spocznij każdej chwili i na baczność wedle
woli. Wchłonęła partyjników i bezpartyjnych, klerykałów i niedowiarków, złodziei 
i
policjantów, wszyscy poczuli nagle siłę w masie i z osobna, skryci bezpiecznie 
za
znaczkiem „S”, którego czerwień i biel gwarantowała narodową czystość, 
polityczne
szlachectwo, nienaganną moralność, słowem glejt żelazny na wszystkie okazje.
Bechczyc podziwiał zdolność znajomych do gwałtownych przemian. Wczoraj
pokorny sługus, pajac, wazeliniarz – dziś pierwszy krytyk sługusów, pajaców,
wazeliniarzy. Wczoraj autor czołobitnych opracowań, dziś tropiciel autorów
czołobitnych wypracowań, bez zmiany nazwiska! Jakby im kto mózgi zalakierował
na cacy.
Nowa elita, posługująca się własnym językiem dużej świeżości, słuchana więc
pilnie, przyjmowała tamtych w swoje szeregi bez mrugnięcia okiem, korzystając z
ich impetu w walce z własnymi wizerunkami dnia wczorajszego. Któryś z panów
wymienił nazwisko profesora Ryszki.
Pan ów jest autorem serwilistycznej mamałygi w ostatnim rozdziale Historii
Polski, a właśnie opublikował ostry atak na autorów serwilistycznej mamałygi...
Rzygać się chce? Ależ, panowie tak musi być, zawsze przecież po śmierci króla,
krzyczy się niech żyje król... Każda komunistyczna zgraja zastępująca wczorajszą
komunistyczną zgraję, przecież kumpli z tej samej kompanii, odsądzała ich od 
czci i
wiary, głosząc triumfalny powrót do „norm leninowskich”, których nikt nigdy nie
widział i nie wie co to są te normy leninowskie. Bierut i ska, wdeptali w szambo
ekipę Gomułki, Gomułka przywrócony do władzy rozniósł Bieruta na ostrzu słów
tnących jak brzytwa, Gierek nie zostawił suchej nitki na kamaryli Gomułki, 
ludzie
Jaruzelskiego zamienili w cuchnące szambo ekipę Gierka, teraz wszyscy wokół
Wałęsy, Jurczyka, Gwiazdy, Lisa i reszty powiadają, że przez te wszystkie 
minione
lata nie zrobiono nic, natomiast wszystko zniszczono i trzeba zaczynać od nowa.
Komuniści głosili to samo o ludziach Drugiej Rzeczypospolitej: nie było w niej 
nic
poza biedą, nożycami cen, antysemityzmem, lokautami, bezrobociem, Brześciem i
Berezą Kartuską, a skończyło się Zaleszczykami. Kierat kręci się nadal w tym
samym rytmie, z tymi samymi zgrzytami, smarowany nienawiścią, poczuciem
krzywdy i niedowartościowania.
Był w tym gronie prawie obcy, to znaczy kilkunastu osobom znany ze słyszenia, i
to znacznie lepiej, niż on znał siebie sam. Znane mu kręgi (na tej mętnej 
wodzie)
wyrobiły mu reputację sklejoną z tak różnych i sprzecznych etykietek, że 
starczyłoby
strona 130
ich na dokładny opis wroga reżymu i jegoż pieczeniarza, łajdaka i przykładnego
ojca, charakteru i kapitulanta, weredyka nie zważającego na żadne szarże i
autorytety, i ich totumfackiego. To nie był lekki ładunek, znoszenie go między
ludźmi wymagało znacznej gruboskórności, odtrącania od siebie całej ludzkiej o 
nim
„wiedzy”, nie było to łatwe: owszem, przyłapywał się na adopcji poglądów o sobie
najniesłuszniejszych, ale rozpowszechnionych tak bardzo, że można się było 
jedynie
z nimi pogodzić i albo do nich równać, albo wydać im jawną walkę. Cóż z tego, że
tylko on wiedział o sobie tyle, ile można o sobie wiedzieć, doznawszy tyle, a 
nie
więcej: przebywał w sobie całe życie, wyłaził ze skóry wystarczająco często, by 
się
obejrzeć z zewnątrz i nie czuć do siebie obrzydzenia, przebywanie zaś na 
zewnątrz
świata (siebie) sprawia, że jest się widzianym inaczej przez resztę istnień
przebywających głównie w sobie.
Większość z obecnych na owej „party” wydanej w obszernym, ale bez gustu
urządzonym mieszkaniu (być może był w tym zamysł: ostentacyjna acz fałszywa z
założenia niezgoda na „dyskretny urok burżuazji”) tak, niewątpliwa większość
obecnych należała do „establishmentu” (jak się sami lubili określać, unikając 
słowa
„nomenklatura”), acz z coraz jawniej demonstrowanym dystansem. Dorian B. był
pewien, że maluczko a okaże się, że wszyscy oni są w prostej linii potomkami
Konrada Wallenroda, wpasowani w bebechy reżymu „dla ratowania tego, co się
jeszcze dawało ratować”, oczywiście dla dobra kraju, oczywiście dla Polski (choć
słowo „Polska” źle się wymawia, poręczniejsze jest „ten kraj”, „w tym kraju”..) 
, byli
doskonale ustawieni, albo raczej usadowieni na karuzeli personalnej systemu,
należeli do finansowej elity kraju, czerpiąc rozkosze dobrobytu z wielu źródeł, 
nie
pomijając pospolitego przemytu. Paszporty dyplomatyczne chroniły przed kontrolą.
Nie pomijając transakcji kosztownych, i nie opłacalnych, ale zawieranych z 
dalekimi
krajami, które warto zwiedzać, a łapówki za podpisywanie złodziejskich 
kontraktów
mają cudowne właściwości zamieniania się w rozkoszne wille... Byli „oficerami
frontu budowy podstaw socjalizmu”, potem „socjalizmu rozwiniętego”, potem
zwiniętego do słowa „realny”, przywykli do siebie i poziomu życia, ale widzieli
siebie, nagle, jakby osobno od systemu, którego stanowili jądro i smarowną oś.
Pojawiła się nowa moc i popadli w stan rozkojarzenia, rozpadu osobowości,
rozdwojenia jaźni. Partia zamarła na ich ustach, pojawił się znaczący grymas. 
Nagle
ujrzeli całą zgniliznę systemu...
Ewa stała w gronie kobiet, a z jej twarzy biło znudzenie płytkością ich
zainteresowań, babskoscią uwag, trywialnością tęsknot i potrzeb.
Któraś, patrząc na Doriana B. pochyliła się jej do ucha i coś w nie wszeptała,
zakrywając usta pięcioma rubinowymi paznokciami, na których gruba warstwa
lakieru zdawała się jeszcze stygnąć, ponieważ palce były rozcapierzone a dłoń z 
nich
zestawiona wachlowała powietrze. Towarzystwo pulsowało, zmieniały się układy
grupek, mężczyźni zabawiali kobiety, kobiety czarowały mężczyzn, tylko
małżeństwa, jak przystało w dobrym towarzystwie, nie zanudzały się wzajem
nadmierną bliskością, dając sobie chwilę upragnionego wytchnienia.
Dorian B. nie brał do siebie przycinków tnących powietrze wokół uszu, udając, że
bawi się świetnie właśnie tym, co winno go było martwić, klepnął nawet 
człowieka,
który uznał go za połamańca, mówiąc:
strona 131
– Biją pana w dupę, a pan się ich trzyma.
– No proszę, jak się pan szybko nauczył wymieniać zaimek „my” na „oni” –
odparł spokojnie Bechczyc, uśmiechając się do cudownych właściwości własnego
umysłu, który mu podrzucił w odpowiednim momencie słowo „zaimek”, zdawało się
nie do odróżnienia od „przyimka” czy innego „wyimka”. – Gawędzimy sobie,
wychylamy kieliszki i pan dokoła widzi samych „ich”. To świetna zapowiedź
adaptacji, jeśli nie wręcz adopcji. Pan się da zaadoptować, nieprawdaż?
Mąż ów zajmował stanowisko w moskiewskiej centrali RWPG a wiadomości o
nim docierały do Bechczyca przez córkę chodzącą do jednej klasy z jego synem,
który stale opowiada o tym, co tatuś przewozi i za ile to się tu sprzedaje, a 
kiedy
podpisuje z Rosjanami kontrakty, to tylko takie, „żeby na tym jak najmniej 
stracić”,
bo żeby coś zyskać – na to się nie odważy, bo by go natychmiast odesłali, a to 
taki
szmal! Zasługi w tym gronie liczy się więc inaczej, są to jednak zasługi, bo kto 
inny
starałby się jak najwięcej stracić, żeby jeszcze więcej zyskać, dla siebie. Tak 
stosują
w praktyce dialektykę marksistowską, sprzedawaną jako czysta teoria...
Otaczający ich mężowie wybuchnęli wyzwolonym śmiechem, a wtedy ów, dobrze
już podchmielony, obłapił Doriana B. i wpatrując mu się w oczy, wyszeptał:
– Zawsze, kurwa, chciałem być taki inteligentny jak ty. Pozwól, że z twoich ust
scałuję tę wymarzoną truciznę obalonej klasy, do jakiej, skurczybyku, tak
machinalnie należysz... – po czym chwycił jego głowę masywnymi dłońmi
awansowanego bez powodu chama i wpił się w jego usta jak Breżniew w usta Gierka
po otrzymaniu Krzyża Wielkiego Virtuti Militari za wiekopomne czyny główne na
Małej Ziemi, choć Ziemia taka wielka...
Kilka par dłoni złożyło się do oklasków, Ewa zamknęła powieki i odwróciła twarz
z nieukrywanym wstrętem.
– Przecież oni się wreszcie do siebie zbliżają – uradowała się niby–dama stojąca
obok, w kwiecistej sukni do ziemi – a byli jak dwa na słońcach swych przeciwnych
bogi...
Erudytka...
– Tyle się mówi o pani mężu jako uwodzicielu – dodała druga z pań – a proszę,
zajęty sprawami czysto męskimi, zauważyła pani, że na żadną nawet nie spojrzy? 
To
oryginalne, pani patrzy, jak mój się ociera brzuchem o tyłek tej aktoreczki, 
niby
niechcący, łajdak...
– A i ty nie jesteś mu wiele dłużna – wtrąciła trzecia, na lekko chwiejnych
nogach.
– Bo cóż to jest? – protestowała tamta – my sobie mamy odmawiać, kiedy im
wolno? A poza tym: my jesteśmy strasznie wobec siebie nielojalne, nie uważa.
pani?...
– Ewo – pomogła Ewa.
– Pani Ewo? – my strasznie lubimy świnić naszym rywalkom... Każda żona
przystojnego, majętnego, mądrego a nawet i głupiego samca, na którego my mamy
ochotę – jest warta upokorzenia, nie zgadza się pani?
Ewa nie odpowiedziała. Mdliło ją i nie alkohol to sprawił.
Dzwonek u drzwi zapowiedział wejście spóźnialskich. Ruszyła ku nim pani
domu, zajęta do tej pory dbaniem, żeby niczego na stołach nie zabrakło, blada i
strona 132
wymęczona, nieobecna w towarzystwie zebranym przez męża z wymiernych
powodów, których nie potrafiła ani pojąć ani przyjąć, ale którym musiała się
podporządkować.
– Ach! – dało się słyszeć z hallu – to wy, paskudy, już dla was nic nie zostało,
wszystko na pewno obgadali, do dna, ale pierożki z kapustą przysmażę. Stasiu,
lubisz pierożki z kapustą, ja wszystko pamiętam, no więc dobrze, że jesteście...
Byli to zapewne pierwsi goście, dla których pani domu żywiła jakieś cieplejsze
uczucia.
Weszli. On, znany, ale niezbyt popularny aktor charakterystyczny, o osobliwej
osobowości, chudy, wysoki, w okularach, dysponujący ciepłym, męskim głosem,
którym obdarzał kreowane przez siebie postacie dobrych acz pospolitych
nauczycieli, księży, społecznych opiekunów wykolejonej młodzieży, zdradzanych
mężów... Nigdy nie grał Karola Bovary, a powinien, byłby zapewne przekonujący. I
ona, kobieta trzydziestoletnia, wystylizowana na Kalinę Jędrusik tak 
pieczołowicie,
że Andrzej Wajda mógłby ją zatrudnić jako dublerkę aktorki w czasie kręcenia
„Ziemi Obiecanej”.
– To pani Kalina? – spytała któraś z nieobytych żon, szczęśliwa na zapas..
– To falsyfikat Kaliny – szepnął stojący obok pulchny, malutki pan, którego
można by wziąć za samego Romana Kłosowskiego. Falsyfikat Kaliny rozejrzał się
po twarzach, rozdając uśmiechy prowincjonalnej madame Pompadour.
Dorian B., jeszcze rozbawiony (?) sztucznie wywołaną wesołością (sytuacją),
owym brataniem się ludowego dygnitarza z reliktem „obalonej klasy” poprzez
breżniewowski pocałunek, spoważniał nagle, podobnie jak fałszywa Kalina;
zmrużyła ciężkie powieki, rozchyliła wydatne usta jakby zamierzała coś 
powiedzieć,
zmarszczyła czółko w tarkę używaną w czasach przedpralkowych i znów pociągnięta
przez swego partnera w stronę barku, nawlekła na twarzyczkę dobrze wystudiowany
uśmiech wielkiej aktorki.
Gospodarz wyszedł im naprzeciw.
– Cześć, Sara! – podał jej dłoń i ucałował w zapudrowany policzek.
– Cześć, Romeczku...
– Cześć Stasiu, wyglądacie – szepnął już – na wymiętych jak prześcieradło po
upojnej nocy...
Dorian B. spochmurniał, opuścił męskie grono i podszedł do pań (wreszcie!)
otaczających Ewę.
– Plotkujemy o panu – wyznała pierwsza.
– Być na językach stroskanych kobiet – odciął z uśmiechem – to nie musi być
zawsze takie przykre.
– Zauważa pan urodę kobiet, mając tak doskonałą żonę? – przycięła druga,
wyraźnie po to, żeby wreszcie zauważył jej własną urodę, dość ostentacyjnie
pielęgnowaną, a mimo to nadal doskonale pustą. Nie było w niej nic poza
regularnością rysów i linii ciała, żadnego znamienia kobiecej osobowości, choćby
tak sfałszowanej jak u Sary, która od czasu co czasu rzucała nań spod pachy 
„Stasia”
pochmurne, wrogie spojrzenie kobiety głęboko urażonej.
Ewa obserwowała jej zachowanie zrazu z politowaniem, bo czyż można patrzeć
inaczej na małpę udającą człowieka? Potem zastanowiły ją oczy Sary w chwilach,
strona 133
kiedy gasły przerzucając spojrzenie na Doriana. Dorian, podawszy Ewie tartinkę 
na
wykałaczce, odwrócił się do Romana K., żeby podzielić z nim uwagą na temat
„Turonia” i Jakuba Szeli, sztuki i postaci znowu aktualnej w państwie, którego
hagiografia wzięła chłopskiego zbrodniarza, podjudzonego i opłaconego przez
zaborcę, do grona narodowych bohaterów walki klasowej.
- Nie sądzi pan, panie Romanie, że syndrom Szeli...
Roman K. nie sądził, a sam Dorian B. nie myślał o Szeli, myślał o syndromie
Sary, której wejście wtrąciło go w dawno, sądził, zasypany wilczy dół niemal
życiowej katastrofy, jaką byłaby dlań wówczas utrata Ewy.
Spotkał Sarę przed laty, w czasie podobnego cocktailu, w podobnym
towarzystwie na Śląsku; zawsze starała się należeć do grona dziewczyn - 
otoczaków
jeśli nie nomenklatury co najmniej średniego szczebla, to „środowiska”, które 
nigdy
nie odtrąca atrakcyjnych ciał, a ciało było jej niewątpliwym atutem. Umiała się 
nim
posługiwać doskonale, wiedząc ile jest warte i ile można mu dodać wabików 
poprzez
stosowny maquillage, strój, zapach, fryzurę, bucik, klipsy dobrane do gustownego
choć niedrogiego naszyjnika, co musiał zwracać oczy mężczyzn ku jej dużym,
wspaniale sklepionym piersiom, dyskretnie ale widocznie wyzierającym z dobrze
wykrojonych dekoltów, zawsze obcisłych sukien i bluzeczek. Sam jej wygląd
atakował mężczyzn, do niej należał już tylko wybór.
Dorian B. wybierał zwykle kobiety o urodzie ściszonej, kobiety zewnętrznie
kobiece, niekiedy anielice o niewinnych oczach, delikatnej karnacji, umiejące
poruszać się z gracją, małomówne, czarnowłose albo szczerozłote, ale zawsze
musiały być właśnie ściszone.
Sara była ich przeciwieństwem. Otarł się o nią w ścisku przyjęcia wydawanego
przez wojewodę Ziętka, niosąc kieliszek czystej wódki zbyt pełny, aby się nie 
wylał,
szczęśliwie nie na nią, ale na klapę jego własnej dobrze skrojonej marynarki, a 
mimo
to fuknęłą: „a cóż to, łaskawy panie!” jakby poniosła szkodę właśnie ona. „Ach, 
nic
to” rzekł, wyjmując chusteczkę i wycierając z klapy woniejący płyn. Odszedł ku
swoim znajomym, na Sarę nie spojrzawszy, czym wydał na siebie wyrok. Nie
podarowała mu tej nieostrożności, i przy najbliższej okazji ukłuła: „Zachowuje 
się
pan jak mizogin”. Wtedy dopiero przyjrzał się jej bliżej. Była ładna. Zmysłowe 
usta,
szerokie brwi, wyporne piersi, wąska talia, upierścienione, dość pulchne palce,
dobrze zrobione włosy, zapach niezłych, choć nienajlepszych perfum. Uznał zrazu,
że jej ciemne oczy zdawały się kpić, ale szybko doszedł do wniosku, iż biła z 
nich
znana mu z tylu innych starć z kobietami zdecydowana seksualna agresja.
Był wtedy sam, bez Ewy, a więc po swojemu wolny a słowa mizogin w ustach tej
kokotki bardzo nie polubił. Rzekł tedy: „Nawet gdybym i był mizoginem -
obejrzawszy panią w całości wszystkiego, co z takim gustem potrafi pani 
podkreślić
- natychmiast zaproponowałbym pani łóżko”. Zaśmiała się ekranowym śmiechem.
Było to przyjęcie wyzwania. Cocktail przeradzał się w polskie pijaństwo, panowie
bełkotali o dręczących ich bolączkach z kooperacją i administracją, panie 
chichotały
coraz bardziej erotyzująco i skończyło się trywialnie: znalazł się w mieszkaniu 
Sary
G., już wstawiony, choć znacznie mniej, niż ona.
Mieszkanie miała obszerne i dość obskurne, bez wdzięku, jaki nawet norom
potrafią nadać kobiety prawdziwie kobiece. Rzuciła płaszcz na krzesło strzeliła
strona 134
pantofelkami w dwa przeciwne kąty pokoju mającego udawać salon, otworzyła
kredens, wyjęła butelkę whisky Johny Walker z czarną etykietą. „Lód masz w
lodówce” rzekła i siadłszy na szezlongu niekoniecznie własnej zamordowanej przez
nazistów babki, oglądała go okiem lisicy obwąchującej zdybanego koguta. Usiadł 
na
kanapie, nie poszedł po lód, poczuł niesmak do siebie, że dał się tak łatwo 
upolować
i teraz ta gęś traktuje go jak filmowi żule zwykli traktować wzięte z ulicy 
dziwki.
Obracał w palcach zapalniczkę jak Arab różaniec koraniczny i patrzył w jej 
ciemne
oczy, z których powoli czezła agresja, ustępując miejsca samiczej pokorze
wydobytej właśnie przez jego odmowę wyjęcia lodu z lodówki. Siedziała na swoim
szezlongu z nogą przerzuconą przez oparcie, była to świetnie ulepiona noga, 
ilekroć
człowiek widzi taką nogę w równie swobodnej, jeżeli nie powiedzieć wyuzdanej
pozycji, ma ochotę zarzucić ją sobie na kark. Odczuła temperaturę jego 
spojrzenia,
podniosła pupę, opuściła nogę na dywan zapewne nie czyszczony od końca
ubiegłego wieku, westchnęła, podeszła doń, wczepiła palce w jego bujne jeszcze i 
z
rzadka tylko siwiejące włosy i szepnęła; „Nawet w mieszkaniu kobiety musisz być
taki rogaty?” I poszła do kuchni po lód.
Wróciła naga i poczęła rozbierać go, zaczynając od krawata. Postanowił nie
wykonać nawet gestu, nie położył dłoni na jej kształtnym udzie, nie dotknął 
piersi,
patrzył jak rozpina guziki jego koszuli, jak ściąga zeń marynarkę, rozpina 
spodnie,
zdejmuje półbuty, skarpety, jak wsuwa dłoń pod gumkę jego majtek i zaczyna
miętosić ten jedyny szczegół jego ciała, który nie daje się sterować przez 
centralę
mózgu, niezmiennie wrażliwy na ciepło kobiecej dłoni. Kiedy był gotów, usiadła 
na
nim, westchnęła głęboko i ruszyła stępa, podnosząc brodę ku żyrandolowi ze
sztucznych kryształów. Oparł głowę o tył kanapy, dłonie po obu stronach ciała.
Wytrzymała to czas jakiś, potem wyrzęziła: „obejmijże mnie wreszcie!” Nie objął.
Grał gwałconą dziewicę, przymknąwszy oczy, żeby nie widziała ich wyrazu. Nie był
pewien, czy nie zaczyna powlekać ich mgła. Rosła w niej furia, nabijała się nań
coraz szybciej, krzycząc coraz przeraźliwiej. Stężała na mgnienie i z jękiem 
opadła
mu na piersi. Czuł przez skórę łoskot jej serca, sam chłodny i sprężony w niej i
pulsujący, z żelaznym postanowieniem, że to ona musi doprowadzić go do orgazmu.
Oddychała głęboko, coraz wolniej biło jej serce, położyła dłonie na jego 
ramionach,
patrząc nań ze zdumieniem, a zdawszy sobie sprawę, że nadal jest stężony jak 
drąg,
poruszyła się na nim leciutko, uniosła pupę, zerknęła między swoje nogi i opadła 
na
jego uda całym ciężarem ciała, żeby go wbić w siebie jak najgłębiej. – Dlaczego? 
–
pytała, znieruchomiawszy, patrząc w brudny sufit, jakby badała wnętrze własne 
tym
jego zupełnie neutralnym wziernikiem. Nie odpowiedział. Mierziło go niechlujstwo
tego mieszkania, bezczelność jej zachowań, jej męski styl bycia; pragnął ją
upokorzyć swoim bezruchem, zupełnym brakiem zaangażowania i nawet się tym
odrobinkę w duszy bawił. Schowany w jej ciepłej, wilgotnej czeluści czuł się jak
dłoń w baraniej rękawicy, rozleniwiony postanowieniem oddawania się i nie brania
od niej niczego, co z takim zapałem skłonna mu była tej nocy dawać, albo raczej
pozwalał jej brać siebie w taki sposób, żeby się sama doprowadziła do 
konieczności
dania i jemu tego, co zwykle otrzymuje wytrwały mąż. Zapewne nigdy jeszcze nie
spotkała się z podobnym wyzwaniem, zeszła zeń gwałtownie, rozdwojona w sobie
(w obu znaczeniach słowa) niepewna jak ma postąpić. Sterczał wyzywająco,
strona 135
walczyła w niej chęć połknięcia go do samych jąder, i niemal przymus okazania
dyzgustu i wzgardy, ponieważ to on nią wzgardził. Głupi goj.
Seans się skończył, wstał i poszedł do łazienki, nie pocałowawszy jej nawet w
pierś, czym ją obraził ostatecznie. Kiedy wrócił obmyty i sięgnął po spodenki,
uśmiechnął się szaro i rzekł : – „Nigdy jeszcze nie byłem tak słabo 
obsłużony...”
Czekał, że zechce go czymś walnąć. Parsknęła tylko i palnęła, ale słowem: „W 
takim
razie nie płacisz!”
W jej oczach zalśniły łzy i ściekły po policzkach, zabierając ze sobą strużki 
tuszu
do rzęs. „Wynoś się” rzuciła przez zaciśnięte wargi. Ubierał się zdenerwowany.
Posunął się za daleko. Teraz brakło mu jej ciała, teraz by się w nią wbił i 
wyrwał z
niej własny orgazm. Powiedział jednak: „Widzisz, chciałem się poczuć jak męska
kurwa, żeby ciebie nie potraktować jak kurwy. Zagięłaś sobie na mnie parol i 
miałaś
mnie, nie pytałaś, czy mam na ciebie ochotę. Nie miałem, ale robiłaś to fachowo,
wzięłaś sobie to, czego ci potrzeba, nie troszcząc się o mnie, o mężczyznę, jak
mężczyźni nie troszczą się zwykle o doznania kobiet. Dopiero teraz mógłbym 
ja...”
Widział, że się łamała z myślami. Czuł, że jeszcze chwila a nie potrafi się
powstrzymać i szlag trafi całą zabawę. Wyszedł w nastroju podłym. Nie bywał dla
kobiet gburem, został gburem po raz pierwszy w życiu, być może po to, by się
uwolnić ostatecznie od tkwiącego w nim z czasów młodości nabożnego stosunku do
kobiet. Jako młodzieniec (typowe) nie przyjmował do wiadomości, że dziewczęta
kładą kupę i ich kupa śmierdzi, i że miewają bardzo praktyczne podejście do
męskich genitaliów, że sobie opowiadają w sprośnych szczegółach każde zbliżenie,
jakie oni, chłopcy, traktują często niemal jak wejście do raju. Wybierał 
kochanki z
wyglądu anielskie i sam przy nich anielał, uwalniając je z tiulów sprytnie
odsuwanego wstydu. A Sara G...
Szedł pustą ulicą Trzeciego Maja, czując się coraz podlej, przystanął gotów
zawrócić, by zmazać z pamięci Sary G. swój nieprawdziwy wizerunek, wrócił parę
kroków, stanął. To nie miało sensu. „Nigdy nie bądź w stosunku do kobiet
sentymentalny”, radził Jeremi S., z którym przemierzył kawał świata, biwakując w
luksusowych Astoriach, Ritzach, Sheratonach, Meridienach i Marriottach; obaj
należeli do grona wybrańców losu, byli bowiem fachowcami rzadkich specjalności,
więc dość często niezbędnych. Palec losu (czytaj: aparat) wybierał go często 
spośród
wielu, zamieniając w oczach bliźnich w rodzaj pieczeniarza fortuny (czytaj: 
reżymu).
Doceniano jego fachowość, a że władał biegle kilkoma językami, że miał
prezencję i towarzyskie otrzaskanie – bywał wykorzystywany, korzystając z tego, 
że
go wykorzystywano. Owe zalety miały moc neutralizowania nadchodzących z
różnych stron świata donosów urzędników i szpiegów zatrudnianych na etatach
szoferów, handlowców, misjonarzy zdartych idej i kapłanów własnych
parszywiutkich, ale doskonale płatnych karier. „Kobiety doceniają w nas tylko 
to, co
im przynosi pożytek”, mawiał Jeremi S.
– Gdzieś pan buja myślami – zagadnęła stojąca obok uroda bez treści – tyle pan
podróżuje po bożym świecie, że takie prowincjonalne spotkania muszą pana
serdecznie nudzić...?
– Ależ nie – odparł sucho – wcale nie nudzą, między swoimi człowiek czuje się
najlepiej.
strona 136
– Chodźmy już stąd – powiedziała Ewa, kierując się bez pożegnania z nikim, ku
wyjściu. Skłonił głowę kilku paniom i panom i ruszył za żoną, słysząc ostatni o 
sobie
sąd:
– To gracz, ale przegra,.,
Szli ulicą Moniuszki w stronę hotelu Savoy. Czuł się podle. To ostatnie 
usłyszane
zdanie uświadomiło mu ostro jego sytuację człowieka doskonale obcego w każdym
towarzystwie, w każdym układzie, w każdej sytuacji. Nie opowiedział się nigdy do
końca po żadnej ze stron, zawsze rezerwował sobie mniej lub bardziej określone
„ale”, pozwalano mu więc istnieć, gdy inni robili oszałamiające kariery i 
pieniądze w
służbie reżymu, albo w służbie podziemia, czasem w jednym i drugim. Obserwował
powiązania między jednymi i drugimi, ciche związki, dyskretny podział ról,
zabezpieczanie sobie tyłów na ów dzień, kiedy wszystko pęknie i trzeba będzie
zszywać, niekoniecznie krajowymi nićmi, ten rozdzierany dziś postaw polskiego
sukna od nowa. Był tym wszystkim znużony i przerażony, znał mechanizmy władzy
i kontrwładzy zbyt dobrze, by sobie nie wyobrazić dalszego ciągu. I nadal nie 
był
gotów „iść na całość” ani z tymi, ani z tamtymi. Tu widział ludzki chłam, a tam
zdesperowany tłum silny masą i widział grasującą między nimi zgraję różnego
autoramentu politycznych przechrztów, z komunizmu na klerykalizm, z policjantów
na prześladowanych przez policję, z aparatczyków w aparatczyków nowego zaciągu.
Znał tych, którym tak okrutnie zależało na prześladowaniach. Budowali sobie nowe
życiorysy a nic tak nie uwiarygodnia działacza jak więzienia. Podejrzewał, że
„resort” hoduje wielu takich skrzywdzonych do przyszłych zadań, ale nic tak nie
działa na wyobraźnię mas jak nagłośniona głodówka, protest pod pomnikiem,
przykucie się do mogiły, publikowane przez zachodnie rozgłośnie grypsy zza krat.
Podziwiał ideowo czystych i współczuł im z powodu nasłanego im towarzystwa.
Podziwiał wiarę czystych w skuteczność walki z brudnymi, wierzył nawet w
szczerość pewnych nawróceń, bo czemuż odmawiać ludziom prawa do przejrzenia
na oczy albo nagłej iluminacji, gdy stary reżym sypie się na oczach świata,
zakleszczony w bladze między słowem a czynem. Nie mógł ścierpieć twarzy
zapamiętanych z lat opresji, na której budowali swoje fortuny a teraz oskarżają
innych, krzycząc „robiono terror, krzywdzono ludzi”. Bezosobowo. Ich przy tej
robocie nie było. Kościół ich przygarnia do litościwej piersi w przekonaniu, że
lepszy jeden nawrócony, niż stu sprawiedliwych. Stalin podobno nawiał, że lepiej
uśmiercić stu niewinnych, niż przepuścić jednemu winnemu. Teraz daliby się
zamykać, prześladować, tępić, żeby w tak prosty sposób zarobić na alibi w
przyszłości. I choć hasła wypisywane w podziemnej prasie i literaturze były jego
własnymi hasłami, choć mógłby dowieść, że to on należał do pionierów pierwszej
przebudowy – brzydził się towarzystwem. Towarzystwem nawet zaledwie kilku
znanych mu zbyt dobrze. Byli tą łyżką dziegciu w beczce miodu, i już miód w jego
pojęciu, nie nadawał się do jedzenia. Facet, który wczoraj był katem polskich
chłopów a dziś leguje krzyżem w kaplicach i nosi baldachim nad biskupem – niech
będzie żywcem wniebowzięty, ale do serca Bechczyca wstęp ma zakazany. Syn
łobuza głoszący, że tatuś był wprawdzie purpuratem władzy, ale człekiem wielce
zacnym, głoszący to w gronach odrodzeńców, bez ich protestów – psuł miód
dziegciem wspomnień innych ludzi, poniewieranych przez podobnych purpuratów.
strona 137
Bechczyc nie umiał milczeć o tym, co widzi, a mówiąc podcinał sobie gardło. Być
może to właśnie Ewa ma na myśli, radząc mu, żeby ze sobą skończył. W nikim
oparcia, wszędzie wrogowie, żadnej przyszłości, także w nowym układzie, jeżeli 
„S”
weźmie górę.
Pogrążyłby się zapewne bez reszty w domniemaniach z kręgu własnych
zainteresowań i życiowych kraks, gdyby nie pojawienie się ponowne Sary G. Ta
podarowała mu już nie, jak Anka K., wers cytowanego czy własnego utworu, ale coś
tak paskudnego, że Ewa mogła powiedzieć ostatnie „dość!” Zbrzydzony do siebie
tym, co uczynił w Katowicach, zbliżył się był do Ewy najczulej. Jak potrafił, 
całując
nawet jej brzydkie stopy, zachował się tak, jak tego chyba pragnęła zawsze i jak 
nie
zachowywał się prawie nigdy, biorąc ją bez wstępów, z marszu, przekonany, że
kobieta dojrzewa do stosunku razem z mężczyzną, przekonany, że sama jego
obecność w łóżku. bliskość ciała podnieca ją tak szybko jak jego. Mylił się i 
nie
zauważał ogarniającej ją rozpaczy. Zawsze była kochanką bierną, wstydliwą, taiła
nawet oddech w chwilach, gdy powinnaby jej pierś pracować jak kowalski miech.
Nigdy nie pozwoliła sobie na najdelikatniej lubieżny gest, oczekiwała adoracji a
otrzymywała nagi, brutalny... no nie, brutalny to on nie był, ale bezpardonowy, 
choć
owszem, w końcu przyjemny seks. A oto nagle wytryska zeń niespodziana kaskada
czułości, delikatnej pieszczoty zaczętej od stóp i zakończonej gorącym 
pocałunkiem
tak, że kiedy w nią wchodził, była już nieomal u szczytu podniecenia. I oto 
pieścił ją
był jak świeżo poznaną a z dawna uwielbianą i pożądaną dziewczynę. Jej twarz 
okrył
błogosławiący uśmiech przyzwolenia, zadowolenia, oddania, wdzięczności,
zachwytu i Bóg wie czego jeszcze. Lubił ten wyraz twarzy w trupim świetle 
ulicznej
latarni, w przelotach szybkich świateł śpieszących dokądś samochodów, lubił 
dawać
jej rozkosz, po swojemu sądząc, że zawsze daje, i brał z niej rozkosz w stanie
czystym, bezgrzesznym, jakby stosunek z nią tak czuły, tak wypielęgnowany w
każdym szczególe – zmazywał zeń winę zdrady popełnionej poprzedniej nocy z Sarą
G. Gdyby Ewa znała źródło jego nagłej tkliwości – zrzuciłaby go z siebie jak 
zgniły
wór sprośności, choć, być może, po zastanowieniu przyłapałaby się na myśli, że 
to
tamtej zawdzięcza jedną z najpiękniejszych nocy przeżytych z własnym mężem i
przebaczyłaby obojgu... Jeżeli istotnie kobiety cenią w mężczyznach to, co im
służy... Ale ona myślała o czym innym.
Po kilku dniach Ewa wezwała go do łazienki, naga, jak nigdy, bo nawet przed nim
nie obnażała się do końca, i położywszy dłoń na swojej kępce porastającej 
dziewiczą
bruzdkę, kazała mu klęknąć i przyjrzeć jej przez powiększające szkło. Był
zaskoczony, mało powiedziane: zbulwersowany. Nigdy nie widział jej w podobnie
bezwstydnej postawie. Ukląkł, przyjrzał się przez szkło powiększające (nadal nie
wiedząc czego szuka) gęstwie jej jasnych włosiąt i dostrzegł kilka drobnych 
żyjątek
przypominających pchły. „Ty bydlę”, rzekła trącając go kolanem w nos,
„przywlokłeś mi mendy”. Dopiero teraz pojął przyczynę swędzenia u siebie. Była
wściekła, oburzona, obrażona i praktyczna. Kazała mu namydlić własne krocze i
ogolić je do skóry, by osobiście ścierał brud swego czynu, pohańbiony tak
bezwstydnym, tak bezapelacyjnym odkryciem jego łajdactw zakończonych cynicznie
odegranym hymnem na cześć jej wstydliwego, wiernego mu ciała. „To musiał być
jakiś parszywy brudas, ta dziwka”, rzekła wycierając się przy tym ręcznikiem z
strona 138
bezwstydem spracowanej prostytutki. Nie poznawał jej. Stała przed nim 
rozkraczona
i wycierała krocze tak brutalnie, jakby je pragnęła z siebie raz na zawsze 
zerwać.
„Tak”, przyznał, „to była brudna kurwa. Dałem się jej wziąć jak kurwa, nie
wykonałem żadnego gestu, nie zrobiłem najmniejszego ruchu, pozwoliłem się jej
zerżnąć jak płatny żygolak”. Patrzyła nań. z zimnym wyczekiwaniem i
politowaniem, on zdzierał żyletką owłosienie z własnego podbrzusza, czyniąc 
swoją
męskość żałośnie nagą i prześmieszną w zesromanym pohańbieniu. Jego członek
skurczył się do wielkości brodawki, zawstydzony za nich obu. „I śmiałeś po czymś
takim do mnie? W ten sposób?” „Właśnie” przyznał, „właśnie po czymś takim, 
jeżeli
potrafisz to zrozumieć”. Być może potrafiła to zrozumieć, ale jej urażona duma,
skalana czystość, nie pozwoliły na nic innego jak tylko na „wracaj do niej, tu 
nie
masz już nic do szukania. Nie weźmiesz mnie już na żadne spowiedzi, na żadne
pieszczoty, kłamiesz nawet wtedy, kiedy dajesz mi prawdziwą rozkosz, to
obrzydliwe, obrzydliwe, rozumiesz?” Rozumiał, ale nie miał zamiaru jej tracić. 
Nie
pierwszy raz ich małżeństwo zawisło na włosku, ale ten włosek był zaskakująco
wytrzymały, liczył więc, że i tym razem się nie urwie...
A teraz szedł obok niej zgaszony, przygnębiony, bez chęci do życia, ujął ją pod
łokieć i zatrzymawszy u wejścia do Savoyu, rzekł:
– Nie będę się wkupywał w niczyje łaski.
– Nie bądź śmieszny – powiedziała – nie udawaj przede mną osaczonego,
osaczyłeś się sam i to jest tak ohydne, dziś dałeś mi ostateczny dowód, że 
naprawdę,
dla dobra dzieci i dla własnego imienia, powinieneś ze sobą skończyć. To 
wszystko
przerwie, wszystko unieważni...
Nie wiedział, nie rozumiał o czym ta kobieta mówi. Potem, w obszernym,
obskurnym, dawno nie odnawianym pokoju od podwórza hotelu Savoy usiłował ją,
znowu spacyfikować odwiecznym sposobem małżonków, ale wypchnęła go z łóżka z
tak jawną odrazą, że w pierwszym odruchu miał ochotę ją udusić albo wyrżnąć w
głowę mosiężną lampą stojącą na nocnej szafce. Słowo „osaczony” dopiero tej nocy
wypełniło się treścią po brzegi.
Oboje nie zmrużyli oczu do rana. Przy śniadaniu spytał ją wprost:
– O co chodzi? Niech wiem o co chodzi, bo nie wiem.
Pokiwała głową z dławiącym go politowaniem, zesznurowała wąskie wargi i
poczęła studiować nędzną kartę dań restauracji hotelu Savoy, który spsiał, jak
wszystko dokoła w tych latach. „Źle się starzeje”, myślał. Ale skąd w tej 
kobiecie
zawsze w końcu przechodzącej do porządku nad jego zdradami, ten nagły wyciek
okrucieństwa. Życzy mu śmierci i to dla dobra rodziny. To jest ta suma zadanych 
jej
upokorzeń? Aż tak wysoka? Ach, oczywiście, ludzie zabijają się z błahszych
powodów, ale cóż, na litość boską., uczynił w jej oczach, że dla dobra ich 
dzieci, dla
ratowania nazwiska, radzi mu palnąć sobie w łeb?
– Czym się osaczyłem? – spytał wreszcie, zamówiwszy jajka w szklance i kawę
ze śmietanką Popatrzyła nań tak jak się patrzy na mysz w pułapce, jeszcze z 
serem w
pyszczku i już ze śmiercią w oczach.
– Czekałam na to i w końcu dałeś mi pokaz swego zezwierzęcenia, właśnie
wczoraj wieczorem, w tym szemranym towarzystwie łże–artystów i połamanych
politykierów, zboczeńców i dziwek. Obserwowałam cię, kobiety dla ciebie nie
strona 139
istniały, nie odezwałeś się do żadnej, lgnąłeś do tych obleśnych typów, którzy
poklepywali cię po karku jak fornala i całowali w paszczę cuchnącymi pyskami, a
tyś się zaśmiewał jak mały idiota, gdy oni pluli ci w twarz. Jak sądzisz, co 
może czuć
żona pederasty?
Zakrztusił się jajkiem.
– A cóż to był, ten wasz namiętny pocałunek na oczach wszystkich?
Objawy męskiej przyjaźni?
Poczuł w ustach obrzydliwy smak jamochłonu tamtego kretyna i pogardę dla
siebie, że nie dał mu w mordę, zamiast wziąć to za głupi żart i śmiać się 
rzeczywiście
jak idiota.
– To był już ten widomy, bezczelny, dany mi znak – mówiła rozbijając skorupkę
jajka – po tym wszystkim, co w sobie dusiłam, widząc jak się powoli staczasz
jeszcze i w to modne bagno. Znudziły się dziwki, wziąłeś się za „chłopców” w
cudzysłowie, jeżeli podobne niemęskie ścierwa... zresztą... – machnęła dłonią. – 
jeśli
chcesz pozostawić po sobie dzieciom jakie–takie wspomnienia – palnij sobie w 
łeb,
powiedzmy, z powodów politycznych, skoro czujesz się tak osaczony.
– O czym ty mówisz, kobieto? – nie wierzył własnym uszom.
– Mówię, że masz wyśmienitą okazję. Dzieje się to, czego zawsze pragnąłeś.
Odsunęli cię na margines, nigdzie nie jesteś proszony, straciłeś pracę, czytasz
napaści na twoich zwierzchników i na ciebie przy nich, jeszcze wczoraj któryś 
puścił
za tobą „to jest gracz, ale przegra”, a jakiż z ciebie gracz? Jeżeli uważasz za 
ostatnią
deskę ratunku spedalenie...
Oszołomiła go tym potokiem zniewag. W napadach najdzikszej wyobraźni nie
potrafiłby wymyślić siebie w roli pederasty. Unikał kobiet na tej „party” – dla 
niej,
żeby nie słyszeć w domu, „znowu ci oczka latały i ręce nie potrafiły się
pohamować”, a kiedy weszła Sara G. i ten typ pocałował go w usta dla pijackiej
draki... Gdybyż wiedział, gdybyż mu przez mózg przeszła myśl, że Ewa widzi w nim
pederastę... Boże, Boże, wzywany nadaremno, widzisz i nie grzmisz!
Oparł się o tył krzesła i parsknął śmiechem. Patrzyła nań zimnymi oczyma
jaszczurki polującej na muchę.
– Coś ci powiem, kochanie ty moje przenikliwe jak zbutwiała cerata:
rzeczywiście, kobiet mam trochę dosyć, było ich zbyt wiele, nie uwierzysz jak 
wiele,
ale sobie w moim głupim męskim móżdżku postanowiłem: zawrócić wreszcie na
drogę cnoty i wierności i dokonać żywota na twoim słodkim łonie, jak pewien 
poeta
w Zakopanem... Jesteś jeszcze chyba zdolna do odrobiny seksu, może cię jeszcze
czegoś w końcu nauczę, może się wreszcie zdecydujesz na coś więcej, niż uprzejme
rozstawienie nóg i błogi, litościwy uśmiech przed czy po orgazmie, bo nigdy nie
wiedziałem: masz go, czy nie masz nic z tego mojego łechtania twojej 
anielskości,
boś nigdy nie dała po sobie poznać, czy moje starania mają jaki sens. Jest w 
tobie
sama anielskość, powinnaś na koszuli nocnej nosić haft W IMIĘ BOŻE, nigdy nie
zbrukałaś swoich małych ustek objęciem tego kawałka mojego ciała, który oddawał
ci się cały, jeżeli anielejesz z nim w sobie tak, że tego nawet nie wiesz, a 
kiedy go
czasem przypadkiem dotkniesz to robisz to tak, jakbyś dotykała węża, ze strachem
albo obrzydzeniem. Nigdy nie podniosłaś, że tak powiem, śluzy swojej kobiecości,
nie wiem czy jesteś namiętna czy wewnętrznie sucha i oddajesz się tylko z
strona 140
obowiązku żony, pozwalając się łechtać co najwyżej bez obrzydzenia. Doszedłem do
wniosku, tamtej nocy, kiedy tak cię rozanieliłem, że trzeba cię obudzić, uwolnić 
z
gorsetu, nie masz pojęcia jak wyzwala człowieka wyuzdanie, jak go oczyszcza, jak
uwalnia ze stresów życia między ludźmi. Nigdy nie dałaś się wyzwolić, byłem
zawsze przy tobie skrępowany, czasem wściekły, czasem urażony, często
zniechęcony, bo cóż to dla mężczyzny leżeć na żonie i ruszać tyłkiem do 
wytrysku,
przy jej zupełnej obojętności? Ty to uważasz za przejaw twojej wielkiej kultury,
szlachetnego opanowania, tym się różnisz od dziwek, a dla mnie to jest 
nieustająca
udręka oracza jałowej ziemi. Tyle razy pragnąłem, żebyś stała się samicą a 
przestała
być ołtarzem. Cenię w tobie wszystko, z wyjątkiem twojej świętości, z wyjątkiem
twojej cnoty, i po tamtej kurwie, która potrafi dać mężczyźnie tak wiele – 
oddałem ci
z nawiązką to, com od niej dostał. Ona wie co to jest ciało, co może dać jej 
ciało!.
Miałem tak dużo kobiet być może właśnie dlatego, że ty jesteś kobietą tak mało
kobiecą, że aż uważasz się za nad–kobietę, za ideał kobiety, za wzorzec kobiety.
Masz, mówisz, wszystko: wspaniałą figurę, śliczne piersi, zasobne biodra,
porywający kształt nóg, szlachetny profil, świetne włosy, stawiasz samców na 
sztorc
samym swoim wdziękiem i jesteś dumna, że z żadnym nie idziesz do łóżka, nie
pozwala ci na to pycha matki–Polki, szlachcianki między plebsem, kto wie, czy 
nie z
domieszką błękitnej krwi... Zmistyfikowałaś siebie, nienawidzisz kurestwa a 
trafiłaś
jak kosa na kamień, na łajdaka. Im więcej się szlajałem, tym zacieklej 
zapiekałaś się
na swojej cnocie, ubóstwiłaś swoje niedopieszczenie, żeby nie użyć grubszego
słowa, by móc nienawidzić i gardzić moją rozpustą, twoim dopustem bożym. I
właśnie wtedy, kiedy postanowiłem zerwać z łajdactwem, póki jeszcze oboje nie
jesteśmy na seksualnej emeryturze – ty mi wmawiasz pedalstwo. Tego by sam szatan
nie wymyślił. Mogę ci zdradzić, bo nic po tej tajemnicy: wczoraj była tam ta,
sprawczyni mojej czułości. Tak, ta zrobiona na Kalinę Jędrusik, ta co wie, co ma
między nogami, a ty co masz – nie wiesz. Ty chcesz mnie widzieć w kale, myślę,
obserwując ciebie, że może miewasz czasem naturalne ciągoty do popuszczenia
sobie cugli, swoim chuciom, jak powiadasz mówiąc o chuciach moich, ale tego nie
zrobisz, bo byś straciła nade mną panowanie. A ty musisz panować, trzymać mnie z
pyskiem przy ziemi, utytłanego w moich grzechach, żeby na ich tle lśnić 
astralnym
światłem, ładnie powiedziałem?...
– Ślicznie powiedziałeś. Nic o mnie nie wiesz, nawet nie możesz sobie wyobrazić,
jak nic o mnie nie wiesz, a ja o tobie wszystko i to nas różni.
– Możliwe, że nic o tobie nie wiem. Ty o mnie – wszystko?
– Tak sądzę, niestety – powiedziała kończąc jajko. – Przejdźmy się gdzieś, do
Parku Kościuszki, dowiesz się, co o tobie wiem. Być może dowiesz się tego, czego
sam o sobie nie wiesz.
– O tak, to prawdopodobne. Ja się dowiaduję o sobie wyłącznie tego, czego nie
wiem. Gdybym uwierzył w portret własny szkicowany przez innych – czułbym do
siebie większy wstręt, niż ty do mnie po tym, co byłaś uprzejma mi poradzić.
Myślałem o skończeniu ze sobą tylko dlatego, że nie potrafię się obronić przed 
tym
zmasowanym atakiem niedorobionych zawistników, szczerych kłamców, politycznej
żulii z obu stron. Ona nienawidzi mojego ostrowidzenia. Ona żąda od ludzi
całopalenia.
strona 141
– Teraz dajesz jej broń do ręki – skomentowała Ewa – Czekają tylko, żeby cię
pogrążyć ostatecznie.
– To nie ty chcesz mnie pogrążyć ostatecznie, ale oni?
– Ja? Ja cię tyle razy wyciągałam z szamba, teraz wystarczy, że ci już nie podam
ręki, kiedy znowu zaczniesz tonąć. Już toniesz.
– Sprawię ci zawód – rzekł, płacąc rachunek – rozmyśliłem się, nie utonę.
Chodźmy.
Poszli. Cały ich dialog wydał mu się trywialny i źle napisany, ale całe jego 
życie
było źle napisane. Żadnego schematu, żadnej logiki, żadnej organizacji od – do,
wszystko w nim było grą przypadków i zbiegów okoliczności. Szczęśliwie do tej
pory wychodził obronną ręką z najgorszych opresji, nie draśnięty nawet, choć, 
jakby
powiedział jakiś Paratonow, „ni mioł prawa wstać” po żadnym z otrzymywanych
ciosów.
Sytuacja była nowa. Został oskarżony o coś tak absurdalnego, że poczuł się jak
ów sowiecki zając uciekający przez zieloną granicę do Polski, ponieważ tam 
kastrują
wielbłądy. Patrzył na jej wystudiowany spokój i szukał spokoju w sobie – a był
wzburzony do głębi.
– To jednak prawda: niedaleko pada jabłko od jabłoni... Długo myślałam, że twoja
matka kłamie o twoim ojcu, że nienawidzi go dalej, choć minęło tyle lat od
rozstania... A wiesz ty, co on zrobił, kiedy tu przyjechał? Ten obskurny, 
obleśny
staruch? Zalecał się do mnie! Synowa, mówił zaśliniony, bo wrócił z miasta 
zalany,
synowa, mówił, usiądź tu koło mnie, bo cię chcę pocałować...
Ojciec, len stary sybirak. Ta żyła–człowiek, skała– człowiek. Tak. Po raz
pierwszy w życiu przyjechał do Warszawy. I poszedł na kurwy. I obrała go kurwa z
pieniędzy. I powiedział potem swojej nowej, że podarował wnukom. Ojciec. Mit.
Jeździec. Bohater. Ofiara Stalina. Cerkiewny solista. Uwodziciel.
– Brzydzę się wami wszystkimi – mówiła Ewa. – Tobą, twoim ojcem, twoją
matką. Jak ona mogła mówić mnie o nim takie rzeczy! Nie powinnam tego wiedzieć.
A mówiła, że to kanalia, że pijaczyna, że malwersant, że kurwiarz, że nawet 
tobie
nigdy nie dał nic. Wszystko przepijał, wszystko przełajdaczył. I oto jesteś, 
jego
niewyrodny syn. Ja się nie dziwię ludziom, że cię nie cierpią. Masz w sobie coś
odpychającego. Ty, z twoim talentem, gdybyś umiał grać – owijałbyś ludzi wokół
palca. Służyliby ci z zachwytem na dwu łapach, szczęśliwi, że ci służą. Ty nie 
wiesz
co straciłeś przez tę swoją pychę, to swoje szalone przekonanie, że sam możesz 
być
sobie sterem i okrętem. Nie liczyłeś się nigdy z nikim, ze mną, z dziećmi, z
przyjaciółmi, odtrącasz ludzi, nie umiesz się schylić nad człowiekiem. 
Tolerujesz
mnie, kiedy jestem zdrowa, wystarczy, że mam zaczerwieniony nos – widzę, jak cię
wynosi z domu. Jesteś potworem, wiesz?
Słuchał i wierzył, że jest potworem, choć to właśnie ona wyrywała mu poduszkę
spod głowy i wyrzucała z łóżka, kiedy bywał chory, ponieważ psuł jej estetykę
salonu (chorować mógł tylko w salonie, czyli nigdzie). Umiała być przekonująca.
Przekonałaby każdy sąd, że jest potworem. Sąd by łkał rzewnie i ona łkałaby 
jeszcze
rzewniej, wzruszona łkaniem sądu.
– Nie widzisz we mnie człowieka, więc go nie ma. Nie pochylasz się nade mną,
więc mnie nie widzisz. gdybyś zobaczyła...
strona 142
– Co bym zobaczyła?
– Może swoje odbicie w moich coraz pustszych oczach?
– To się wszystko pewnego dnia zsumowało – powiedziała Ewa. – Robisz to od
dawna, to jest modne, nie można, widzę, być nowoczesnym intelektualistą, nie 
będąc
pedałem... Już wtedy, kiedy przyszedłeś w nie swojej koszuli, z obciętym
krawatem... Ty jesteś zupełnie bezczelny, człowieku! To ja mam cierpieć jak te
biedne żony znanych pedałów ze świecznika, być pośmiewiskiem świata?...
Podjąć temat to tyle, co wejść w szambo. Słuchał więc i czekał, co powie 
jeszcze.
Z tą koszulą i krawatem to było tak: przyjechali Węgrzy, jacyś węgierscy 
specjaliści.
Było wino, dużo wina i zalali się na wesoło, w pokoju jednego z nich, w
Europejskim na pierwszym piętrze siedziało kilkanaście osób, jakieś dziewczyny
(dziewczyny są zawsze) czekające na swoją porę, jakiś lokalny tłumacz ze swoją
flamą (okazało się: żoną) rozmowa zamieniała się w harmider i bełkot, na kanapce
obok leżała teczka, na teczce gazeta, w teczce paryska Kultura. Bechczyc sięgnął 
po
Kulturę, zupełnie machinalnie, nie myśląc, że to zostanie potraktowane tak, jak 
ów
tłumacz to potraktował: „Co, nawyk służbowy?” Uświadomił sobie, że biorą go za
agenta kontrwywiadu, albo czegoś w tym rodzaju. No tak, jeździ po całym świecie,
musieli mu dolepić w paszporcie długą harmonię nowych kart do stemplowania, bo
zabrakło miejsca na pieczątki. Bywał w krajach niebezpiecznych i jakby zupełnie
bez powodu, bo co po nim w jakiejś Angoli, w jakimś Mozambiku, na Cejlonie, w
Afryce Południowej, w Etiopii, w Iranie, w Iraku, niemal w tym samym czasie!
Czy możliwe, żeby rozumowali inaczej? Popatrzył na owego tłumacza, kiwnął
głową i rzekł „biedaku!”, po czym machnął dłonią. Jeden z Węgrów spytał nagle: 
„A
futbol lubisz?” I zdjął koszulę. „Zamieńmy się koszulami, jak drużyny po meczu”.
Cóż było robić? Zdjął koszulę i włożył na siebie koszulę rozczulonego Węgra. 
Polak
– Węgier, jak w wierszyku... Potem okazało się jeszcze, że ów Węgier 
kolekcjonuje
nie tylko koszule znanych ludzi, ale i kawałki ich krawatów. Wyciągnął z 
marynarki
nożyce i bez pytania ciachnął pół krawata doktora Bechczyca. Wszyscy bawili się
wspaniale. Tylko potem Ewa zmarszczyła brwi, i patrząc z odrazą na jego
zaróżowioną winem gębę, warczała jakieś niezrozumiałe wyrazy. Był w świetnym
humorze, miał ochotę ją potem kochać, ale został wyrzucony do drugiego pokoju.
Syn wrócił jeszcze później z jakiejś, jak powiada, balangi, trzeźwy, ponieważ 
nie
pija z zasady, czego rówieśnicy nie rozumieją, nie pija z zasady, ale go 
tolerują,
ponieważ jest pogodny i towarzyski, a że przystojny – dziewczęta domagają się 
jego
obecności na każdej takiej prywatce. Wtedy Ewa powiedziała: „Popatrz, chłopcze,
twój ojciec już się stoczył tak nisko, że wraca w nieswoich koszulach...” No 
tak,
koszula była jawnie obca. Niebieska, cuchnąca obcym potem, z węgierską naszywką
przy kołnierzu. Chłopak spojrzał ojcu w oczy i nie skomentował. Boże, czego się
dowiedział o sobie! Że teraz wszystko jest jasne. Wydzwaniają tu jacyś namolnie,
dopraszają się kontaktu z panem doktorem, jakby im pan doktor wygadzał że
wygadzał, telefon się urywa, a jeden, tak, słuchaj, ty zwyrodnialcze, kiedy
odpowiedziała niegrzecznie, tak jak na to zasługiwał, nazwał ją starą kurwą... 
„Oto w
jakim towarzystwie przebywa twój sławny ojciec, synku!”... „Nagle mu majtki
przeszkadzają! Jasne! To nie są męskie majtki!”
strona 143
Nawet nie usiłował jej tłumaczyć, że bredzi. Synowi tylko wymienił nazwisko
Węgra, który tu przecież bywał, ma córki dość ładne i studiujące w Warszawie, to
była zwyczajna, wesoła bibka z mocno podochoconymi południowcami, zamiana
koszul to takie może głupie hobby jednego z gości. Ty to możesz sprawdzić. – Ale
on nie sprawdził. Wstydziłby się sprawdzać. To takie niegodne – sprawdzać
zachowania ojca wypytywaniem jakiejś dziewuchy, której ojciec jest znanym w
Budapeszcie hałaburdą i fizykiem jądrowym. Jeżeli matka chce – niech sama dzwoni
do jego żony. Ale matka także nigdy by tego nie zrobiła. Matka postanowiła, że
koszula jest kolejnym dowodem jego zboczenia. Mało mu tego, co go oblepia,
jeszcze sobie dorobił i ten garb...
– Pamiętasz Kijów? Jechaliśmy taksówką po Kreszczatiku i jakiś typ miętosił
twoją dłoń...
Istotnie. Trzymał dłoń ale na pałąku przy drzwiach, bo to był autobus (albo
trolejbus raczej) szarpnął i ktoś chwycił się tego samego pałąka, nakrywając 
własną
dłonią jego dłoń.
– Pamiętasz Katowice? Pojechaliśmy we czworo, ty i twoi dwaj zastępcy.
Siedzieliśmy w Domu Związków Twórczych przy Armii Czerwonej, oni się
podnieśli i zeszli na dół, ty natychmiast za nimi. Na dole są ubikacje.
Pamiętał. Bał się, że się obydwaj zaleją przed spotkaniem z wojewodą i pobiegł
pilnować, żeby nie chleli przy barze, dokąd ich przecież rwało. Pozwolił im 
wypić
po koniaku, obiecując postawić butelkę na łeb po spotkaniu z wojewodą. Wrócili 
po
kwadransie.
– Pamiętasz, co opowiadałeś mi o spotkaniu z tym pisarzem–pederastą w J.?
Opowiadałeś mi o nim z takim błyskiem w oczach... Od tamtego czasu mam cię na
oku...
Jęknął. Dopiero teraz, po tylu latach, Ewa uświadomiła mu, że Artur Marya S. był
niewątpliwym pedałem, przecież to takie oczywiste! Zapamiętała. Wyciągnęła
wnioski. Był pod jej stałą obserwacją. Koszula węgierskiego kibica futbolu
przechyliła szalę. l oto dowiedział się, że jest zboczony.
– Nie zaprzeczysz chyba, bo to widzieliśmy wszyscy, żeś nawet z moim bratem
witał się pocałunkiem u ustal Zaprzeczysz? Wtedy na to nie zwróciłabym uwagi,
ale...
O Boże! To jej własny brat wpił mu się w usta jak dziecko, jeżeli nie wyniósł 
tego
zwyczaju z koszar marynarki wojennej, Miała tyle dowodów jego zwyrodnienia!
Zastanawiał się w jakim celu to mówi i co chce osiągnąć, poza nakłonieniem go do
samobójstwa. I co zyska z jego śmiercią? Że jest skończony, być może. Nie 
potrafił
przejść obojętnie obok ludzi, którzy jeszcze wczoraj byli oficerami swojej 
partii,
budowali rozwinięty socjalizm i rozwijali socjalistyczną naukę, topili 
innomyślnych
a dziś – jak jeden mąż paradują ze znaczkiem „S”, jego, Bechczyca, wytykając
niemal palcami, że taka zeń czarna owca. Nie wstąpił, nie popiera tego 
wspaniałego
ruchu, jest antynarodowy, oczywista, nic mniej...
Ewa była znowu w ciąży. W czterdziestym drugim roku życia. Bała się o siebie, o
dziecko, o przyszłość z tym potworem. Kiedy wrócił którejś nocy, zawiany,
oświadczyła, bez dyskusji, że jutro poroni. To jest nie do zniesienia. Jego 
zboczenie
ją wykończy. Jego całe łajdackie życie już ją wykończyło. Milczał. Nazajutrz
strona 144
zawiózł ją do mordercy. Morderca wyrwał z niej po kawałku jego, ich, dziecko. 
Był
to chłopiec. W kuble zobaczył malutkie paluszki, nóżkę, zmiażdżoną czaszkę. 
Chciał
wyć. Mówił: mord, mord, mord, jesteśmy mordercy, ja nie chcę żyć! Słowa, słowa,
słowa. Przywiózł ją do domu w stanie szoku po narkozie. Majaczyła, bełkotała, że
pokój puchnie, że głowa puchnie, że brzuch pęka, że ono krzyczy, ona słyszy, 
słyszę,
jak ono krzyczy, ty bandyto, słyszysz, jak ono krzyczy?
Przyszli potem Paweł i Agnieszka, kiedy szok minął, kiedy zostały tylko spazmy i
mordercza świadomość popełnionego mordu. Miał w oczach szczątki rozerwanego
dziecka. Tłumił w sobie pragnienie powrotu do mordercy i rozpłatania mu czaszki.
Zamordowała dziecko, ponieważ dostarczył jej kolejnego dowodu swego
zwyrodnienia, owego zdjęcia z Angoli. Stanął mu przed oczyma tamten płomienny
rozbielony Savonarola i Dzierżyński w jednej osobie. Mordował z zimną krwią 
ludzi
dorosłych za to, że zagnieździł się w nich jad kolonializmu a nie obudziła 
miłość do
socjalizmu. Ten rozrywał na strzępy ciała poczętych dzieci za marne w końcu
pieniądze, pod osłoną prawa do świadomego macierzyństwa.

Poczuł się współmordercą. Mordercą bez winy. Współmordercą de facto. Zawiózł
ją, czekał na nią, przywiózł ją. Zawiózł świadomie. Nie ma usprawiedliwienia. 
Nie
szukał usprawiedliwienia. Postąpił jak egoista, jak tchórz, żeby tylko uniknąć 
jej –
czego? Niczego nie uniknie, ma tylko jeszcze i ten wrzód na sumieniu. Zgodził 
się
na mord, nie umiejąc jej wyjaśnić, że nie jest zboczony, że nie zasługuje na jej
pogardę, na jej wstręt, że jest normalny, najnormalniejszy w świecie, jeżeli 
grzeszy
przeciw niej to właśnie tą piekielną, przeciętną normalnością. Samca. Mężczyzny.
Rozumiał jak czuli się ci wszyscy ludzie, którym stalinowskie bestie preparowały
winy i zbrodnie. Człowiek, któremu wmawiają winę, katując tak długo, aż się
przyzna i sfilmowany potwierdzi słuszność zarzutów, nie był, w jego oczach,
godzien współczucia. Należy raczej zginąć, dać się zabić, ale nie poddawać, nie
przechodzić do historii w postaci ludzkiej szmaty. Rozumiał ich uczucia 
pierwsze.
Musieli doznawać szoku, buntować się, protestować. Łamali ich potem. Ewa
postępowała jak ci z NKWD, z UB. Podejmowała decyzje o jego winie, potem miał
się tylko przyznać. Nie przyznając się – wychodził na tchórza i jeszcze 
brudniejszą
szmatę. Przyznać się, że został kochankiem Artura Maryi S. Ponieważ ona taką
powzięła decyzję. Ponieważ jej brat pocałował go w usta. Ponieważ jego matka
cmoknęła go w brzuch. Ponieważ zamienił się z kimś koszulą. Spotkał po latach
Artura Maryę S., już uwolnionego z zakazów cenzury, albo już cenzuralnego, po
Październiku. Poznał go na ulicy, zatrzymał. „No, chłopcze? Jakże to, świat się
odmienia w naszych oczach, masz pojęcie? Grają mnie! Zapraszam na premierę. Tu
Achilles i Panny, tam Ararat, pamiętasz? Wszedł na scenę! I co ja robię? Ja 
funduję
najlepszemu aktorowi samochód. A co on robi? On pyta: panie Arturze, czy pan 
jest
pederastą biernym czy czynnym? I co ja odpowiadam? (Dureń chciał wiedzieć jak
bym go lubił). Ja odpowiadam: jestem czynny, bo pana pierdolę. Jestem bierny, bo
mam pana w dupie... Ale samochód draniowi dałem, bom obiecał, rozumiesz mnie?”
Dopiero wtedy, dopiero wtedy! zrozumiał sytuację z wieczoru z Kasią u jego 
drzwi.
Ewa, której to opowiedział jako barwną anegdotę, pojęła w lot. Milczała. Do 
czasu,
kiedy jej się wszystko „zsumowało” w jednym błysku prokuratorskiego olśnienia.
strona 145
Bechczyc wtedy stawał przed ścianą płaczu. Nie potrzebował go nagle nikt. Nie
zgłosili się po niego ci, którzy go kaptowali do służby zagranicznej, wymiotło 
ich z
posad i z Polski. Asystentura okazała się rodzajem lokajstwa. Bez perspektyw.
Wykorzystał ją o tyle, że jego doktorat dojrzewał szybciej.
Pracował jednak nad nim bez przekonania. Temat wzbudzał obiekcje
merytoryczne i, można powiedzieć, towarzyskie. Ale owszem, nie przeszkadzano mu
zbytnio. Informatyka pozwalała mu wchodzić w wielkie obszary wszechnauk,
techniki, ekonomiki i stosunków społecznych, poszerzać pola obserwacji na cały
właściwie świat, do którego nie mógł mieć jeszcze dostępu, bo nie było za co.
Przetwarzanie informacji to proces wyjątkowo niebezpieczny. Dlatego służby
specjalne trzymały nad tą dziedziną ścisłą kontrolę, traktując ją nieomal jak
tajemnicę wojskowo–państwową. Kto panuje nad informacją, kto ma prawo do jej
przetwarzania, ten wpływa na sposób myślenia obywateli i kieruje „biegiem 
rzeczy”.
Zdawał więc sobie sprawę, że wybrał kierunek wyjątkowo atrakcyjny. Mógł jedynie
liczyć, że po śmierci Stalina, po zlikwidowaniu Berii, po czystkach w rodzimej
bezpiece, po ucieczce Światły, po usunięciu Bermana i innych – zacznie się czas
pracy bez kajdan na rękach i czadu na umysłach. Wtedy nie tylko na uczelni, 
zaczęto
polować na Żydów. Żydzi byli znowu winni wszystkiemu złu. Żydów nasłał Stalin
na gauleiterów Polski, Żydzi opanowali bezpiekę, rząd, prasę, służby 
zagraniczne,
handel; Żydzi kontrolują kulturę i naukę, dlatego zostało to wszystko tak 
skurwione,
zestalinizowane, odpolszczone. Głosili to z trybun i katedr, na wiecach i w 
prasie, A
on widział w tym paroksyzmie zemsty i nienawiści pospolitą, ordynarną próbę
oczyszczenia samych siebie; oczyszczając siebie z serwilizmu, a służyli w
większości na dwu łapach, z gotowości do rezygnacji z zasad i prawd oczywistych 
w
zamian za order i nagrodę – łapali oddech nad tą grząską zasadzką. Żydzi 
narzucili
im postawę. Żydzi kazali im uznać, właśnie, na przykład informatykę, za
burżuazyjną bzdurę. Niedawno Żydzi usiłowali otruć Wodza Ludzkości i wszystkich
jego ukochanych współpracowników. W Stanach Żydzi spiskowali przeciw Stanom.
Żydzi komunizują Amerykę. Żydzi usiłują obalić komunizm w Sowietach.
Nieszczęśni Żydzi. Nie mógł tego słuchać. Nie mógł tego znieść. Wstał pewnego
razu i krzyknął: „Trzeba być istotnie polską świnią, żeby widzieć belkę tylko w 
oku
Żyda, we własnym jej nie widząc”. To go podcięło z obu stron. Winien był
twierdzić, że belka jest widoczna tylko w oku Polaków. Wtedy jeszcze wydawało mu
się, że prawda może być obiektywna. Prawda nie jest funkcją woli ani intuicji.
Prawdy można kodować i przekazywać szyfrem. Claude Shannon, gdyby się nie
objawił przed rokiem 1950 – mógłby kilka lat później nosić nazwisko Doriana
Bechczyca, który notował własne intuicje z zakresu teorii informacji zanim 
usłyszał
o Shannonie. Potem przyznać musiał, że nie tylko literatura polska skazana jest 
na
plagiatowość. Nauka także. Mimo to, albo właśnie dlatego szedł konsekwentnie w
raz obranym kierunku, i zanim otarł się o kryptografię – już mieli na niego 
namiar.
Już przyszli, żeby go wziąć do swojej służby. Wtedy im odmówił, znaleźli innych. 
I
teraz nikt już go nie potrzebuje.
Ekonomia, jako drugi fakultet, okazała się zbawienna i tylko dzięki niej począł
wypływać na wody międzynarodowe. Nie pojawił się nigdy ów kulturalny pan z
Plantów. Został zapewne splantowany przez inne siły, Bechczyc mógł spokojnie
strona 146
wegetować wśród kodów umownych i nie zagrażających nikomu, między
Wierzynkiem i Klubem pod Gruszką, Jagiellonką i coraz innymi salami
wykładowymi, gdzie słuchał ludzi usiłujących coś przekazać studentom, o czym 
byli
przekonani, że to ma znaczenie i jest odkrywcze. Nie było. Nie znajdował dla 
siebie
niczego, co by mu dało nowy impuls. Ludzie ci przetwarzali stare dane, ich
komunikaty nosiły znamiona silnej entropii, zawsze były tylko czymś „co 
zawierało
pewną ilość informacji”, zabranych z różnych, nie przez siebie wykopanych, 
źródeł.
A kiedy zamieniali się w nagle odratowanych topielców – oceniał ich nisko i cały
październikowy rwetes uznał za oszustwo. No, wyjąwszy uwalnianie
niezamordowanych. Ciąg kodu. Artur Marya S. Wejście Araratu na scenę. Własna
przygoda z odmianami czasu. Afryka, Naszyjnik z kości słoniowej. Zdjęcie z
otwartymi ustami. Obelga Ewy. Wyjście. Bez wyjścia.
Czuł się dłużnikiem swego czasu. Czasy obchodziły się z nim łagodnie,
pogrążając innych masami. Usiłował rozumieć logikę losu. Los nie ma logiki. Los
jest ślepy. Dlatego niektórym się udaje to, co nieosiągalne dla innych. Logika 
losu.
Mógłby wyznawać, że jego wina polega na tym, że nie został zniszczony, a myślał 
i
mówił tak, że powinni go byli zniszczyć. Innym tego nie wybaczali. Kiedyś, w
Klubie pod Gruszką, gdzie chadzał na bridge'a z paroma dziennikarzami i 
literatami,
przedstawiono mu młodego, zapewne rówieśnego redaktora Życia Literackiego i
wziętego poetę. Człowiek ten, czytany szeroko, zajmował się organizacją 
przemysłu.
Zupełny amator – dochodził do trafnych rozwiązań. Sugerował amerykańskie,
wyliczał oszczędności, przewidywał wzrost jakości itd. Jego „Listy w sprawie
głównej” zastanawiały jasnością myśli ekonomicznej, logiką sformułowań. Teksty 
te
dyskutowano na wydziałach uczelni, nie tylko na ekonomii. Teksty te cytowano na
partyjnych konwentyklach, nie podając źródeł. Ten człowiek był ledwie polonistą,
autorem zbiorku bardzo rewizjonistycznych, bardzo ostrowidzących, czarnych
wierszy. Jego tomik był modny. Dyskutowano o nim wszędzie. Wszystkie pisma
zamieściły recenzje. Mimo to nie wykazywał pychy. Siedział cicho, zdaje się 
lekko
zawiany i kibicował eksministrowi Wolskiemu. Wtedy Bechczyc przypomniał sobie
nie tak dawno, a przecież w innej epoce, przeczytaną kolumnę młodych w Nowej
Kulturze. I tam na pierwszym miejscu było jego nazwisko, a pod nim wierszyk o
Stalinie. „Widziałem Stalina”. „Los nie dał mi szczęścia zobaczyć go z 
bliska...”
Jawne kpiny! Mogliby sobie podać nieszczęsne ręce. Los ich obu zdawał się
identyczny. Z pomysłów tamtego nie wyjdzie zapewne nic, ponieważ są oczywiście
korzystne. Z pomysłów Bechczyca także nic, ponieważ są zbyt kosztowne. Po cóż
więc te Chiny, te Mongolie, ta Afryka, naszyjnik z kości słoniowej. Zdjęcie z
otwartymi ustami. Obelga Ewy. Wyjście. Bez wyjścia. Nie przywołał windy.
Schodził stopień po stopniu, żeby ochłonąć. Na dziedzińcu powietrze śmierdziało
spalinami.
Usiadł za kierownicą swego mercedesa i nie wiedział co ze sobą począć. Zostać tu
– nie, za nic. Jechać? Dokąd? Pierwsza myśl: do kogoś z przyjaciół, którzy nic 
nie
wiedzą o jego dzisiejszym życiu. Żeby się z niego wyrwać skutecznie. Są jeszcze
tacy? Knappowie? Daleko. Knappa może nie być w kraju. Koguccy? Bliżej.
Pomyślał o nich, ponieważ tkwili w jego pamięci najtrwalej. Ich „wspólny pokój”
zachował jeżeli nie urok to klimat młodości, która nie mogła sobie nawet w 
zarysach
strona 147
wyobrazić, co ją czeka po niej. Ze Szczepanem widywał się często, ale tylko w
czasie studiów i rok czy dwa potem, w burzliwych i pięknych miesiącach
popaździernikowej Polski. Z Koguckimi był bliżej. Kogucki umiał stwarzać miły
klimat nawet w czasach ponurych i rozładowywać sytuacje wybuchowe, a zdarzało
się między nim i Ewą, że nie panowali nad sobą (zwłaszcza on) nawet wśród 
obcych,
cóż dopiero między przyjaciółmi. Bywały także tygodnie rozkosznej włóczęgi pod
żaglami, szlakami Wielkich Jezior, w deszczu i słońcu, w sztormach i stilach,
dopełniane miłością pod namiotami, wśród mchów i jagodzin, na bunkrze Hitlera i
wśród niemieckich mogił. Jakże lubił te wyprawy, to burłaczenie wzdłuż kanałów.
Wtedy obaj wlekli, idąc brzegiem, łódź z dwiema nie umiejącymi pływać kobietami
na pokładzie. Ołowiane jezioro Dobskie, z wyspą kormoranów, których odchody
niweczą liście i drzewa stoją nagie w środku lata. Seksty i Śniardwy, Puszcza 
Piska,
ryby i jagody, grzyby i seks. Kogucki był mistrzem azjatyckich zup. Można by 
sagi
pisać o jego rodzinie. Bechczyc ruszył nie wiedząc kiedy uruchomiwszy silnik.
Jechał wyobcowany z ruchu, prowadził wóz jego Anioł Stróż, bo jakże inaczej
można by wytłumaczyć, że nie zderzył się tuż za bramą dziedzińca z autobusem, że
uniknął kolizji z tramwajem na Marszałkowskiej, że w ogóle znalazł się cało na
olsztyńskiej szosie. Musiała tu ingerować metafizyka, albo podświadomość, albo
właśnie Anioł Stróż. Nie usiłował nawet odpowiedzieć sobie na pytanie po co 
jedzie
na północ. Nikt go tam nie czeka. Nie składa się wizyt niezapowiedzianych nawet 
w
domach starych przyjaciół.
Może Amanda? Dlaczego nie Amanda? Ewa niecierpi siostry, nieco starszej,
zawsze znacznie energiczniejszej, bystrej, samodzielnej, dostrzegł to od 
pierwszych
dni życia w ich rodzinie. Amanda była drobniejsza, bardziej fertyczna,
uwodzicielska. Lubiła „szaleć”. Najpierw za urodziwym majorem z miejscowego
garnizonu, który oszalał dla niej i ni stąd ni zowąd palnął sobie w łeb. 
Samobójstwo?
Trudno dociec: nie potrafił rozwikłać gordyjskiego węzła swego małżeństwa, 
popadł
w konflikt ze zwierzchnością, czy po prostu dlatego, że Amanda zaszła z nim w
ciążę. Bechczyc odkrywał te tajemnice nie od razu, nie wpuszczano go w zamknięte
rewiry rodziny Biernackich. Brat Edward, wyszedłszy z wojska wstąpił na
politechnikę wrocławską, ukończył jako prymus wydział elektroniki, w
„Październiku” założył Komunistyczny Związek Młodzieży i przekonywał
Bechczyca, że komunizmu nie da się pokonać od zewnątrz, trzeba się weń wbijać
klinem i rozsadzać od środka. Załóż, powiadał, Związek Wolnej Polski albo coś w
tym rodzaju, zadepczą, zadręczą, zaszczują, Załóż Komunistyczny Związek
Młodzieży a możesz robić dokładnie to, co robiłbyś w Związku Wolnej Polski...
Niedługo istniał ten jego Związek. Poznali się na nich szybko, wszędzie wtykają
swoje uszy i Edward wystąpił z partii, już zdemaskowany. Pracę otrzymał,
wykonywał skomplikowane zamówienia, montował stacje telewizyjne i naprawiał
notablom odbiorniki, kiedyś pewien wojewoda obiecał mu talon na samochód, talon!
jeżeli zmontuje maszt taniej, niż gotowi to zrobić inni. Zmontował. Za połowę 
ceny.
Właził na maszt, choć mógł kierować robotami z dołu, poprzez taIkie–walkie.
Zmontował. Talonu nie dostał. Dostał zawału. Bechczyc interweniował u kierownika
wydziału prasy, radia i telewizji. To, mówił, ostatnie skurwysyństwo. Ten bydlak
podcina wam reputację. Niesłowność jest gorsza od kłamstwa. Pomiatanie
strona 148
rzetelnymi fachowcami tylko dlatego, że się wam kiedyś czymś narazili, jest
łajdactwem! Krzyczał do słuchawki. Rokoszewski słuchał milcząc, potem prosił o
notatkę. Edward Biernacki dostał talon. Upewnił się przy tym, że jego szwagier,
Dorian Bechczyc, jest, musi być, bliski reżymowi, inaczej nie mógłby tak łatwo
załatwić tak cennej nagrody. Talon to była nagroda. Nie mówił mu Bechczyc, jak 
ją
załatwił, po prostu ucieszył się wiadomością, że poczta przysłała szwagrowi
samochód. Potem się upili koniakiem. Potem Bechczyc omal nie wpadł pod pociąg.
Potem Jaruzelski wprowadził stan wojenny, Bechczyc został na wolności, Edward
Biernacki nabrał doń za to fizycznego wstrętu. Zerwał kontakty, począł omijać
mieszkanie Ewy .Przedtem rozwiódł się z żoną, która nie miała odporności Ewy
więc dostała się na studia, ukończyła studia, urodziła syna, chuda, sucha, 
złośliwa,
wściekła na własne pochodzenie: z lumpów, z samego dna, z matki prostaczki, z
zapomnianego ojca, z ojczyma ubeka. Pragnęła zerwać z siebie tę skórę bodaj
zębami, zniknąć w nowym środowisku oczyszczona, nieznana nikomu z niczego,
poza pracą w zawodzie, który dawał jej pełnię. Dlatego postanowiła zniknąć.
Zostawiła męża i syna i dom i znikła. Być może zmieniwszy nazwisko.
Amanda nie miała fobii Ewy. Wyszła za mąż za studenta młodszego od siebie o
całe trzy lata. Może właśnie przez przekorę w stosunku do wyniosłej, bez 
powodów,
siostry. Ignaś był słodki. Elegancki, odprasowany, wyprany, zadbany,
wyglansowany, nadskakujący, uprzejmy, kładkę by z siebie robił, żeby Amanda
mogła po nim przechodzić suchą stopą nad błotami żywota. Z zamożnego
mieszczańskiego domu, z pieniędzmi i niepohamowanym umiłowaniem alkoholi.
Uczył się pilnie, pijał regularnie, nigdy nie zaplamiwszy sobie portek, ani 
krawata,
ani kamizelki. Był w tej czystości niesamowity, w zyskiwaniu sobie ludzi
mistrzowski; program życiowy zarysował sobie klarownie. Tuż po studiach wstąpił
do partii i z partią na ustach pożeglował ku dyrektorskim stołkom. Partia umiała 
to
docenić, wysłała Ignacego Regułę na stypendium do Szwecji. Uczył się nowej
specjalności i oszczędzał. Nie jadł, nie pił, schudł na szczapę, ale po połowie 
roku
przywiózł samochód. Używanego opla. „Opel to najlepszy wóz na świecie. Popatrz,
jak zapala. Cichy, nie? I nie żłopie tyle, co twój. Jak jeździłem tam, 
ograniczona
szybkość, a ja walę, co mam nie walić, nie znam języka, nie? Policaj zatrzymuje, 
a ja
mu polski paszport, że nich ferszteje, nie? No to on macha łapą i jadę. A wózek
mam” Można sobie było wyobrazić tego stypendystę w Szwecji. Bechczyc nabrał
doń wstrętu i rozumiał Amandę, że od dłuższego czasu nie starała się za nim 
jeździć,
a zmieniał miasta i dyrekcje co rok, co dwa, kierowany wszędzie dla wprowadzania
nowych technologii. Znał się na pracy i umiał wykorzystać to swoje nieustanne
całuję rączki, witam żesz ukochanego pana ministra, i jakże zdróweńko kochanego
sierżanta? Ze wszystkimi był w doskonałych stosunkach, prócz żony. Amanda, imię
przywiezione przez ojca zza oceanu, w oczach Ewy była kurwą. Kurwa to kobieta,
która sypia nie tylko z mężem. Ewa nigdy nie mogłaby zostać więc kurwą, ponieważ
sypianie z innymi, nawet przy takiej kanalii jak Dorian, to zupełny upadek! Och, 
ileż
mogłaby mieć adoratorów (nawet w myślach nie ważyła się na kochanków) gdyby
nie jej wrodzona duma... Zdarzyło się raz, że Bechczyc zadzwonił z Grandu przy
Kruczej do domu w Krakowie, głos Ewy zdradzał, że jest wstawiona. Ta mała piła
dziś i jest wstawiona... jak to śpiewała pani Zula Pogorzelska czy inna Ordonka.
strona 149
Mówiła głosem, który go rozczulił, była rozkosznie kobieca, jak nigdy. O nic nie
pytał, wsiadł do wozu i po trzech godzinach szalonej nocnej jazdy był przy niej. 
Już
spała, niezupełnie rozebrana, jeszcze odrobinkę zrauszowana, położył się obok 
niej,
objęła go ramieniem i nie wiedząc do kogo mówi, mówiła „nie powinnam, wiesz?”
Wzruszyła go tym bardzo, bardzo. Jeżeli z kimś spędziła wczorajszy wieczór, 
jeżeli
przeżywała lot ku bardzo, na pewno! ekscytującej ją i wabiącej, zdradzie z kimś
niezwykle godnym jej uwagi, to przeżyła coś, co się jej należało. Nie potrafił 
się na
nią gniewać, czuł z radością, że w tej jego nagle ujrzanej dobrotliwej 
wyrozumiałości
siedzi nieprzeczuwana miłość. Patrzył na śpiącą Ewę i był szczęśliwy. 
Szczęśliwy,
ponieważ dowiedział się, że tę kobietę kocha, a kocha, ponieważ okazała się
wreszcie kobietą z krwi i kości, a nie zadaniem do rozwiązania, górą do 
zdobycia. To
„nie powinnam, wiesz” mogła powiedzieć w łóżku, przed łóżkiem, po łóżku, nawet
jeżeli miało być tylko listkiem figowym nakrywającym jej pożądanie, było
wdzięczne, kobiece, rozbrajające. Musiałaby wiele razy powtarzać owo „nie
powinnam, wiesz?”, zanim wyrównałaby rachunki z Dorianem B., przeto gdy po raz
pierwszy ujrzał ją w nowej roli i sytuacji – doznał uczucia zaiste osobliwego: 
był
szczęśliwy. Jakaś drobna część jego winy wobec Ewy została przez jej czyn nie 
tyle
zmazana, co usprawiedliwiona. Egoistyczne uczucia? Zapewne. Nie zdajemy sobie
sprawy, że egoizm i egotyzm powoduje nami nawet wtedy, gdy czujemy się
wcieleniem altruizmu i miłości bliźniego. Analizował swoje uczucia z rozkosznym
rozbawieniem. Odsunął stanik i ucałował jej śliczną pierś z malutkim, dyskretnym
jak poziomka, różowym sutkiem. Sutki Ewy były dziewczęce, nigdy nie rosły.
Otworzyła oczy, siadła zdumiona, przerażona, spłoszona. Zrozumiał, że ona nie
rozumie, nie poznała go w mroku, sądzi zapewne, że jest jeszcze w łóżku tamtego, 
że
to grzech, że okropieństwo! Nakryła piersi koszulą i dłońmi i rozczuliła go tym
jeszcze bardziej. Nie odegrała przecież tej cudownej sceny. Ona się naprawdę
przeraziła własnego czynu i potępiła się za to, że jest w łóżku obcego 
mężczyzny.
„To ja, kochanie moje, to tylko ja...” wyszeptał. Wstrzymała oddech, poczym 
opadła
na poduszkę, „O Boże, a ja tak się przestraszyłam...” Nie musiała nic już 
dodawać.
Zrzucił ubranie, przywarł do niej w tej najszczęśliwszej chwili jego
dotychczasowego życia, i czuł, że teraz czeka nań jak nigdy przedtem, że chce 
się w
nim ukryć, zapraszając go do siebie. Wszedł w nią spokorniały, przepełniony
radosnym odkryciem treści słowa „kocham”. Oddawała mu tej nocy więcej, niż jej
darował, po raz pierwszy jej ciało pragnęło uczestniczyć w akcie miłosnym,
poruszała biodrami, przyciągała go dłońmi, nie otwierając oczu ani na chwilę. Po 
raz
pierwszy także. Domyślił się, że wykonuje czyjąś pracę, że jest podstawiony za
kogoś, kto siedzi pod jej powiekami i w samym jądrze nieczystego sumienia. I to
podniecało go jeszcze bardziej. Przecież za chwilę otworzy oczy, jeżeli teraz 
jest
szczęśliwa, za chwilę przejrzy i uzna, że zaznała tego szczęścia z nim, z 
Dorianem,
któremu tyle miała do zarzucenia.
Zdradzała go namiętnie i – z nim samym! To była cudowna zdrada. Boska zdrada!
Lubieżna zdrada! Niewinna zdrada, zdrada, której fizycznie nie było? Psychiczna,
duchowa zdrada? Oho, niestety. To była przede wszystkim zdrada fizyczna.
Zdradzała go z całkowicie świadomym postanowieniem, że kocha się z tamtym
pięknym, wspaniałym, kulturalnym panem, który ją oszołomił od pierwszego
strona 150
spotkania nie tylko swoją męską aparycją, ale całym stylem bycia, prawdziwego
dżentelmena, pana w średnim wieku, z wyraźnie wielopokoleniową kulturą
hodowaną na żyznej glebie starego Krakowa. Dorian w porównaniu z nim był
smarkaczem, nieopierzonym zerem. A teraz to nieopierzone zero zastępuje tamto
męskie arcydzieło i Ewa jest szczęśliwa. Kochając ją tamtej nocy, odkrył w niej
kochankę cudzą, namiętną, porywającą, wulkaniczną. Nigdy nie zachowywała się w
ten sposób z nim jako nim. Kochał ją w półmroku rozpraszanym przez odległą
latarnię uliczną i zachwycał jej urodą. Ewa tej nocy była bardzo, bardzo piękna.
Wszystko popsuł świt. Obudziła się zdenerwowana, obca, zła. Po co przyjeżdżał 
tak
nagle? Co sobie wyobraża? Że co, że ona jest dziwką, jak one wszystkie? Że była
lekko wstawiona? Nie ma już prawa do kieliszka koniaku? Owszem, była w teatrze,
po teatrze w kawiarni pod Sukiennicami, została odwieziona, cóż w tym, do 
diabła,
złego aż tak, że musiałaś walić na łeb na szyję po nocy? Nie ufasz mi? Sądzisz
według siebie, to jasne! – I czar prysł. Wsiadł do wozu i wrócił do Warszawy.
Mieszkanie mieli otrzymać za miesiąc. Myślał o Ewie i jej rodzinie. O Amandzie,
której nie potrafił rozpoznać i gdyby nie tliła się w nim resztkami sił lampka
moralności – zostałby jej kochankiem we własnym łóżku w Krakowie. Wynajmował
stancje i Amanda któregoś dnia wpadła doń (jak po ogień), prosząc, żeby ją
przenocował, bo stara się o przeniesienie na uczelnię krakowską (nie wyjaśniła
czemu). Zgodził się, mówiąc, że niestety, łóżko ma jedno. „To prześpimy się na
waleta”, powiedziała Amanda. Ale jakże tu spać z kobietą na waleta, żeby sobie
wzajem wąchać nogi? Spali normalnie, nawet jej nie tknął palcem. Oczywiście
niedługo trwał sekret. Wypaplała Ewie i Ewa powzięła postanowienie, że Amanda
jest kurwa a on łajdak. Wtedy pożałował, że nie zerżnął Amandy, która nie 
miałaby
zapewne nic przeciw temu. Podebrać nielubianej siostrzyczce męża, to jednak 
frajda.
Dziewczyna pakująca się do łóżka szwagrowi nie robi tego przecież z pełnym
zaufaniem do jego wierności i własnej cnoty albo siostrzanej lojalności, musi
założyć, że zawrze w nich krew a krew nie woda. Była jakby leciutko zawiedzona, 
że
jej nie zaatakował, rano pogratulowała mu zimnej krwi. Całą noc leżała plecami 
co
niego, mógł ją odwiedzić bez przyzwolenia, gdy spała, chrapiąc cichutko. Po 
latach
dowiedział się od Ewy właśnie, że przyjechała wtedy nie po to, żeby zmienić
uczelnię, ale żeby się wyskrobać. Była w trzecim miesiącu i stosunek ze szwagrem
mógł być zupełnie bezpieczny. Wtedy właśnie dzięki powściągliwości, nabrali do
siebie szacunku. Polubił Amandę za jej odwagę, za jej prostolinijność, poznał w 
niej
człowieka czynu i woli: postanowiła ukończyć studia i stanąć na własnych nogach
(nie były to nogi tak świetne jak Ewy, łydki nieco zbyt wysoko podniesione, 
kolana
męskie). Amanda była kobietą uzdolnioną, o zdolnościach siostry Ewy wyrażała się
raczej z przekąsem, mówiąc, że Bóg jednemu daje ciało a drugiemu duszę. Bóg,
rozumieć należało, ciało dał Ewie, jej zaś, Amandzie, duszę, czyli rozum. 
Chociaż i
ciało miała całkiem niezłe. Niższa, bardzo zgrabna. Piersi mniejsze i sztywne, 
biodra
rozległe, oczy duże, usta wydatne, choć drobne, wargi Amandy były trzykroć 
szersze
w pionie, niż wargi Ewy, były to wargi do ssania. Ewa od dawna nosiła w sobie, w
stosunku do Amandy, mieszaninę uczuć sprzecznych. Zazdrościła jej pracowitości i
adoratorów, odwagi, bezczelności nawet i sztuki zdobywania bez wysiłku –
wszystkiego, od deficytowych na rynku towarów po mężczyzn. Ewa w spojrzeniach
strona 151
Amandy, w komentarzach Amandy na temat Doriana, wyczuła, że siostra zagięła nań
parol i że nie ustanie aż go posiędzie. Zdarzyło się że spędzali wakacje nad 
jeziorem
w okolicach Olsztyna. Dorian pływał i wyczuł w trzcinach zapach ropy naftowej.
Zwierzył się Amandzie, chemiczce. Poszli razem w szuwary. Istotnie, wystarczyło
pogrzebać kijem w dnie, żeby wypływały bańki ropy. To było w Klewkach, w
ośrodku wypoczynkowym Ludowego Wojska Polskiego. Bechczyc otrzymał tam
zaproszenie specjalne, jako specjalista w dziedzinie wojsku coraz 
potrzebniejszej.
Dowódca okręgu, generał L., natychmiast opróżnił rybaczówkę, domek nad
jeziorem, a sam przeniósł się pod namiot. Nie trzeba było innego sygnału dla 
kadry.
Bechczyca traktowano z rewerencją, kobiety zaś nie szczędziły o nim kąśliwych
uwag. Przecież nie powinien był przyjmować podobnego gestu generała. To był
przecież tylko gest, należało powiedzieć „jestem wzruszony generale, ale proszę
mnie tym nie krępować” albo jakoś tak. Ale Bechczyc przyjął rybaczówkę i Ewa
była tym zaskoczona, ale natychmiast weszła w rolę żony VIP–a, który zachowywał
się, wedle niej, koszmarnie. Zniknął bezczelnie, na oczach wszystkich, z jej 
własną
siostrą w szuwarach a potem upierał się (ona, oczywiście, milczała! ), że badali 
ropę
naftową... Nie potrafił jej zawlec do tych szuwarów, żeby sama powąchała i
zobaczyła, że to nie jest ropa wlana do jeziora, ale wydobywająca się z dna. Być
może Klewki leżą nad zbiornikiem ropy, której nam nie wolno wydobywać,
ponieważ zbiornik idzie dołem pod granicą i jest traktowany jako rezerwa
strategiczna, państwowa na wypadek wojny albo trudności wyjątkowych. Powiedział
generałowi, że sądzi właśnie, iż tu musi być ropa. Generał wzruszył ramionami,
bąknął coś o związkach organicznych innego r z ę d u, i odszedł, bardzo 
zasadniczy i
wyraźnie obrażony. Bechczyc uznał wtedy, że nie powinien był przyjmować
rybaczówki. Po cichej, ale dotkliwej awanturze, wywołanej przez Ewę z winy owej
ropy, podziękował generałowi i spakował manatki. Generał przyjął jego skolei 
gest z
pewnym zaskoczeniem, obawiał się wyraźnie, że to narazi go na rozmowę w Sztabie.
Bechczyca należało szanować. Mimo to przyjął jego wyjazd do wiadomości, ale już
się ze swego namiotu nie wyniósł, żeby uniknąć podejrzenia, że zależało mu na
wygodach domku. Nie, wcale nie. Namiot jest równie świetny. Tylko, kiedy
człowiek kocha żonę, namiot się chwieje i ludzie to komentują pełnym
przyzwalającego śmiechu podziwem dla długotrwałości i częstotliwości owego
chwiania namiotowych masztów (nie było wiatru)...
Armia zawsze umiała docenić fachowców nie wykorzystywanych przez przemysł
cywilny... Myślał o Klewkach i Amandzie już inaczej. Dwakroć podejrzany o zdradę
właśnie z nią, pomyślał, że w tej sytuacji nie będzie grzechu, jeżeli w końcu 
zrobi to,
za co już odpokutowywał i prześpi się z Amandą. Nie była to już tamta Amanda,
opalona, jędrna, śmiechliwa, obnosząca w słońcu swoje świetnie skrojone ciało 
rada,
że cała kadra wodzi za nią wzrokiem, już ją miętosząc oczyma. Myślał o niej z
rosnącym podnieceniem. Z pewnością byłaby kochanką z prawdziwego zdarzenia.
Żyła w separacji z Ignacym Regułą, ponieważ ten się łajdaczył regularnie 
wszędzie,
gdziekolwiek zawitał. Dyrektorowanie zwykł był, wedle słów własnych, zaczynać od
zerżnięcia wszystkich sekretarek, a brał je bojem wstępnym, całuskiem w dłoń,
kwiatkiem, prezencikiem, amant że do rany przyłóż. Amanda musiała miewać
awanturki także, ale w znacznie lepszym guście. Lgnęli do niej zwłaszcza 
lekarze.
strona 152
Byłoby więc logiczne, gdyby zatrzymał wóz na przedmieściu, zadzwonił do niej,
żeby spytać, czy nie jest zajęta, i poprosić o mały rewanż, za tamten krakowski
nocleg... Wjechał do miasta i stanął przy budce telefonicznej. Kabel był urwany,
słuchawka rozbita. Wszedł do pobliskiej knajpy. Nie mieli telefonu. Pojechał na
rynek. Nie mógł dostać pięciozłotówki. Poprosił o prawo do zatelefonowania z 
biura
kawiarni. Klientom się nie zezwala. Pomyślał, że są to przeszkody losowe, nie
powinien więc zbytnio ich forsować, bo może się to źle skończyć. Wystarczyło, 
żeby
jego przyjazd ktoś zauważył, ktoś doniósł Ewie i akt oskarżenia otrzyma pieczęć
urzędową. Ona zawsze ma rację. Nigdy się nie myli. Postanowienie Ewy Bechczyc–
Biernackiej równa się stanowi faktycznemu. Gdyby była gławnym prokurorem w
Sowietach – Wyszyński mógłby jej służyć za asystenta. No więc nie pojedzie do
Amandy. Nie prześpi się z Amandą. Nie weźmie zemsty. Nie wypełni pustego
okienka w tablicy własnych win niepopełnionych a uznanych za popełnione. Szkoda.
Myślami był przy Amandzie. Teraz przyznawał się przed sobą, że pragnął jej od
pierwszego spotkania. Ewa musiała to wyczuwać. Wrócił do wozu. Uruchomił
silnik. Ruszył powoli.
Drogę w poprzek przeciął wielki, ryży pies. Z długiego węża wozów jadących z
Gdańska i Olsztyna wyskoczył na lewe pasmo (żeby uniknąć spotkania z psem!)
nowiutki fiat i walił do czołowego zderzenia z mercedesem Bechczyca, zupełnie w
ostatniej chwili przerażony i gotów zakrywać sobie oczy łokciem. Bechczyc 
postawił
wóz na dwu prawych kołach, lewymi przejechał po szybach tamtego idioty, potem
skręcił w lewo, postawił wóz na czterech i dopiero wtedy poczuł, że jest mokry.
Zjechał na pobocze i oparł czoło na kole kierownicy. Nie zawrócił do Warszawy.
Drzwi otworzył sam Kamil Kogucki. Był w kraciastej koszuli z podwiniętymi
rękawami. W lewej dłoni trzymał talię kart. Zdumiony. Kopę lat!
– Cześć, wpuścisz?
– Właź.
Grali w bridge'a. Kogucki, Kogucka, ojciec Koguckiego i kobieta ojca. Ojciec był
niski, krępy, tubalny, wesoły, pewny siebie siedemdziesięciopięciolatek.
Zachowywał się (i trzymał) tak, jakby zamierzał żyć wiecznie.
– Kolega z liceum, informatyk, eksportowy ekspert Trzeciego Świata,
przekonany, że istnieją tylko dwa – przedstawiał go Kamil K., zwłaszcza 
partnerce
ojca.
Kogucki senior, analizując karty własne, zaczął śpiewać: „O maj darlin, o maj
darlin, o maj darlin Klementajn...” Jego partnerka zalicytowała prosty kier.
– Jak znajdujesz mego tatusia? – spytał Kogucki. – Tur, co?
Kogucki senior zaryczał tubalnym basem, kontent.
– A jaaaak? – I dodał szybko:
– Moje ubeki nie wierzą, że mam tyle lat, podobnie jak ta miła dama – wskazał
czwartą kobietę przy stole, dobrze po pięćdziesiątce, ale jeszcze przy 
pretensjach.
Rotmistrz kawalerii, ułan–jazłowiecki, mecenas Karol Kogucki, uczył ubeków w
szkole oficerskiej w Szczytnie języka angielskiego. Płacili mu dobrze, darzyli
szacunkiem. Kupił trabanta i grając w bridge'a. śpiewał „O maj darlin, o maj 
darlin, o
maj darlin Klementajn...” rad, że ubeki nie wierzą, że jest tak stary... Tu jego
pierworodny syn latami pokutował w kopalni węgla za jego emigracyjne
strona 153
rotmistrzostwo, za to, że go nie rozwalili w jakimś katyńskim lesie, że nie 
wrócił z
innymi w czterdziestym piątym czy szóstym, żeby go mogli gnoić, znieważać,
katować i w końcu może także rozwalić w lochu, a on dumny, że pozwalają mu
teraz, żeby ich uczył angielskiego, języka imperialistów. Szydził z losu, 
szydził z
układu, uważał się za triumfatora i miał chyba słuszność. Bechczyc przypatrywał 
mu
się z uważną sympatią. Oto los pojedynczego człowieka, nie człowieka: Polaka, 
wart
filmu. Wrócił do kraju, kiedy przestali już znieważać i mordować, okopawszy się
solidnie u władzy. Ci tam, tacy jak on, nie są już groźni, zimna wojna została
zawieszona. Już nawet żaden nie wypomina mu przeszłości sanacyjnego oficera, to
stało się nieważne, niemodne niepotrzebne a przede wszystkim przestało brzmieć 
jak
obelga. Bechczyc znał jednego z nich, który – w chwili partyjnej szczerości –
oświadczył cicho, że gdyby Sowieci nie rozwalili tych piętnastu tysięcy w 
Katyniu i
gdzie indziej, „my byśmy to musieli zrobić, bo to była niebezpieczna siła,
konkurencja nie do pokonania”. Oczywiście, zrobili by to. Może mrugnąwszy
okiem...
– Dwa piki – powiedziała czwarta pani,
– Kochanie, nie kpij z moich kart! – huknął rotmistrz mecenas Karol Kogucki. I
byłby znów zaśpiewał „O maj darlin...” gdyby go nie ostudziła Kogucka.
– Tato, na litość, nie rycz! Cztery kiery.
– Zaryczę: szlemik w bez atu! – huknął Kogucki senior.
– Nic nie rozumiem – Kamil K. rozłożył teatralnie ramiona. – Z kim żyjesz?
W pytaniu zawarł nieco wiedzy o życiu prywatnym przyjaciela. Odpowiedź
musiała być zwięzła:
– Z poczuciem winy. – I po chwili: – Że tak dawno was nie odwiedzałem. Tu tak
domowo...
– Słyszymy, czytujemy, jesteś pewną częścią tego establishmentu.
Świat otworem. Halucynacje...
– Co najwyżej fatamorgany, przyjacielu, fatamorgany... Nad pustynią widziałem
ocean...
– Nie amnezja? – spytała nagle Kogucka, dotychczas cicha, milcząca, spięta,
wpatrzona w swoje karty jak w przyszłość. Miała do Bechczyca zadawniony żal.
Wydała książkę życia. O matce i o sobie. Była to książka gorzka, napisana 
dobrze.
Powinien był przynajmniej pokwitować ją kartką. Ale tego nie zrobił. 
Zlekceważył?.
Może w ogóle nie czytał. Nie zniżył się do przeczytania książki napisanej przez 
żonę
przyjaciela. Jakaż to więc przyjaźń? Chyba tylko coś „po drodze”.
Bechczyc uzmysłowił sobie, że w jej zachowaniu może się kryć właśnie uraza za
tamto milczenie. Książka leżała w domu półtora roku, kiedy nie było go w kraju.
Zaanektowany przez UNESCO wpadał czasem na kilka dni i wtedy doprawdy nie
miał głowy do czytania. Potem o książce Koguckiej po prostu zapomniał. Teraz,
widząc jej powściąganą wrogość, musiał wyjaśnić:
– Przeczytałem po dwu latach. Było już za późno na kwitowanie listem, a liczenie
na bezpośrednie spotkanie nie chciało się spełnić. Nie umiem recenzować...
– Nie ważne – powiedziała, podnosząc nań oczy. Dojrzał w nich rodzaj małej
satysfakcji. Przypomniał sobie, domyślił się, jest mu przykro. Dość i tego.
– Czy matka jeszcze żyje?
strona 154
Skinęła głową.
– One się nie spotykają – wyjaśnił Kamil K., rzucając na stół kolejną kartę.
– Sprawy rodzinne odłóżcie ad acta – zaprotestował mecenas Kogucki. –
Przerzuciłem się, cholera, i po szlemiku! Przez was!
– Ojciec nie zwalaj winy na nas – powiedziała Kogucka, ciemniejąc jeszcze
bardziej. – Zawsze ci winne jakieś Żydy...
– Prawda w literaturze to samobójczy strzał autora – mówił Kamil K. – Matka
Elizy nie może jej wybaczyć swego portretu.
– To jak ta małpa Kryłowa – zauważyła czwarta pani. Za plecami rotmistrza
Bechczyc dostrzegł jego portret, wyraźnie świeżo malowany. Duże podobieństwo,
choć pędzel amatorski.
– Ojciec się na swój portret przynajmniej nie boczy – powiedziała Kogucka. –
Pozował mi wyjątkowo cierpliwie, jak na takiego starego postrzeleńca..
Rzeczywiście, trudno było sobie wyobrazić tego człowieka unieruchomionego do
portretu. Nawet na płótnie zdawał się ruszać i ryczeć tubalnym głosem: „O maj
darlin’, o maj darlin’, o maj darlin’, Klementajn...”
W drugim pokoju Bechczyc dostrzegł stojącą sztalugę a na niej nieskończone
płótno. Eliza Kogucka szukała ujścia dla swojej artystycznej natury, aż wreszcie
znalazła, Z opery wyszły nici, literatura wybuchła po pierwszej książce, zostało
malarstwo. No i bardzo dobrze.
– A jak twoja Ewa? – dowiadywał się machinalnie Kogucki. – Rozwiązałeś
ostatecznie to życiowe zadanie? Rozwiązać człowieka. Ojciec, ten człowiek
postanowił kiedyś, dawno, rozwiązać kobietę, jak zadanie z fizyki.
– Bez trzech – powiedział wściekły rotmistrz Kogucki i splótł dłonie z głośnym
trzaskiem starych kości.
Otworzyły się drzwi i weszło dwoje młodych ludzi. Najpierw rosła, masywna,
ładna dziewucha o wiejskiej, malowankowej urodzie, za nią Wiktor, szczupły, 
blady,
kędzierzawy, czarnowłosy. Dziewczyna zawahała się, czy ma wejść, Wiktor machnął
dłonią i popchnął ją w drzwi prowadzące do jego pokoju. Potem się odwrócił i 
rzekł:
– Dobry wieczór, wuju Dorianie, miło cię widzieć. Mam nadzieję, że znajdziesz
swój wzór na rozwiązanie naszego świata... – zrobił oko i zamknął za sobą drzwi.
– On się z nią ożeni – powiedział Kamil K. – Z taką rzepą, taki patyk!
– Co cię tu sprowadza? – spytała Eliza, zsunąwszy karty na jedną stertę. – Nie
jesteś głodny?
– Nie wiem – odparł najszczerzej. – Po prostu... Myślę, że wpadłem tu z powodu
jajka... – Przypomniał sobie teraz, że na początku było jajko, a nie kura. 
Kiedyś miał
jedno jajko, a ich było trzech. I wszyscy głodni, bo przed wypłatą a po 
pijaństwie.
Ugotował jajko i zjadł je sam. Kogucki doniósł potem, niby pół żartem, Ewie, że 
jej
wybraniec jest sobek i sknera. Nie podzielił się jajkiem... A chodziło o gest.
Chodziło o gest. Rozumie pani, o gest! Tego gestu nie wykonał. Bechczyc nie
potrafił sobie poradzić z tym jajkiem. Obciążało jego sumienie już tyle lat. To 
nie
było pierwsze jajko obciążające jego sumienie. Kiedyś ukradł jajko 
stacjonującemu
w ich mieszkaniu niemieckiemu sierżantowi ze służby aprowizacyjnej Wehrmachtu.
Ukrył i schował za książkami. Potem obserwował sierżanta i czekał z drżeniem
strona 155
chwili, kiedy ten się doliczy braku jajka. Nie mógł się doliczyć i póki jajka 
były w
skrzyni, wydawał je żołnierzom do czapek. Kiedy się skończą... Zanim się
skończyły, podrzucił jajko do skrzyni. l poczuł olbrzymią ulgę. A przedtem to
straszliwe napięcie oczekiwania na demaskację. Kradzież jajka jako przeżycie
metafizyczne. Potem zjedzenie jajka jako zbrodnia przeciw koleżeństwu i
solidarności. Czuł się winny, grzeszny. Powiedział:
– Kupiłem po drodze kopę jaj od przydrożnej chłopki...
– Aaaa! – huknął Kogucki senior – zróbmy sobie kogel–mogel, bo dym gardło
przeżera, palimy jak lokomotywy... albo ajerkoniak. Kamilie, za kaloryferem
ukryłem spirytus!...
Kamil Kogucki osadził na Bechczycu jasne spojrzenie oczu, w których można się
było dopatrzeć zarówno sympatii jak bezlitosnej drwiny. Nigdy nie bywał szczery.
Zawsze coś krył. Pomagały mu oczy. Jasne, otwarte, ciepłe, wesołe...
– No i popatrz, stary, mój ojciec wrócił i śpiewa, a twój?
– Mój? – zastanowił się, jak odpowiedzieć. Mógłby, że także wrócił, choć
śpiewał. Że nie spotkali się z panem rotmistrzem Koguckim, ponieważ Leopolda
Bechczyca NKWD wyjęło już z wagonu, którym wybierał się na punkt zborny w
Kujbyszewie, czy gdzieś tam w Kazachstanie. Najpierw go zwolnili z łagru nad
Jenisejem, podróżował tygodniami, a kiedy docierał do celu – wyjęli go z wagonu 
i
odkonwojowali tam, skąd wyszedł. Powiedział, że może to był ratunek przed
śmiercią? Może skonałby na tyfus w Kazachstanie, może zdechłby na jakąś inną
cholerę w Iranie czy Iraku, może padłby pod Monte Cassino? A on tak pragnął
zobaczyć syna. Miał wyrzuty sumienia wobec syna. Jedynaka. Szedł z łagru do
łagru, z Murmańska do Władywostoku i z powrotem, przenosili go ośmiokrotnie w
ciągu siedemnastu lat, nie dał się wdeptać w bagno, nie dał się zamrozić. A 
kiedy
wreszcie spotkał syna – nie, tego się nie da oddać słowem. Zostawił dziecko, 
spotkał
mężczyznę, ojca, męża, uczonego, osobistość, gdy on, przez te lata zsyłek i 
katorgi
cofnął się, zapadł w bezczas, wyrwany z gleby, z rodziny, z kraju, odcięty od
informacji, kobiet i normalności – po prostu zdziczał, zapiekł w sobie jedno 
tylko
uczucie: nienawiść. Pytany, nie chciał mówić o tym, co przeżył. Odpowiadał
monosylabami. Chłonął tylko Warszawę widzianą po raz pierwszy w życiu, więc
brał ją taką, jaka powstała po wojnie. Chodził z zadartą głową, oszołomiony i 
jeszcze
się doszołomił alkoholem. Potrącany, obrażany za rosyjski akcent, brany za
Rosjanina, gdyby się nie doszołomił – wyłby. Potem mówił: Nu, a jak człowieku
czuc sja we wlasnej stolicy, kiedy jego, łagiernika, katorżnika, za wroga bioro,
obrażajo, z kolejki wypychajo, jak się tlumaczyc? Że co? Że Polak jak ony, że 
może
nie gorszy? Że pyskowac na ruskich za łagry trzeba, a spotkawszy łagiernika za
smiec jego miec, a? – W oczach miał gorzkie łzy. A widząc, jak Ewa traktuje jego
wnuki, ciepło, troskliwie, a one też się na niego boczą, powiedział: synowa, 
siądź
koło mnja, a to pocałować cjebia chcem. I Ewa uznała go za niepoprawnego 
łajdaka.
Potem wrócił tam, gdzie go traktują jak człowieka, choć on tylko Poljak...
– Nie wrócił – powiedział Bechczyc.
– Roman też nie wrócił. Popłynął i nie wrócił – powiedziała Kogucka.
strona 156
– Właśnie, właśnie. – Kogucki czochrał kędzierzawą czuprynę, myśląc o tym co
mianowicie „właśnie” w tym przypadku. – Wyszedł z więzienia, siwy. Nie czarny,
siwy. Znalazł mnie, nas. Poprosił o pomoc w wynajmie łodzi. Ja tu mam znajomych
a znajomych. Normalka. Jestem w kawu, jestem żurnalistą, wtedy akurat była 
chwila
wolności jakiej takiej, więc wysmażyłem taki wspomnieniowy reportaż – „Śladami
Skamieniałych Łez”, o Syberii, o Kazachstanie, o łagrach, o głodzie, o nędzy, o
człowieczeństwie. I on to przeczytał, i przyszedł do redakcji. Mnie akurat 
zdjęli
kolejny kawałek, czułem, że zdejmą mnie, a on przychodzi, prosi o łódź. Miałem 
te
łodzie po przystaniach u znajomych, co miałem nie pomóc. Pomogłem.
Pogadaliśmy. Postawił koniak. Wyglądało, że zna tylko jednego człowieka, pamięta
tylko jednego człowieka, myśli tylko o jednym człowieku, zgadnij o kim?
– O Ewie.
– O Ewie. Kiedy wymawiał jej imię to tak, jakby się do niego modlił, jakby to
było imię dla niego święte. Był smutny potem. Koniaku prawie nie pił. Wziął ode
mnie kartkę, pojechał do Mikołajek, dostał łódź. Mało brakowało, a popłynąłby z
nim Arnold, bo był tu z żoną. Ale coś jej wypadło, coś kobiecego, zostali. A na
Śniardwach zrobił się cholerny sztorm, taka wiesz, krótka, wysoka, gwałtowna 
fala.
Wywrotka, wichura, nic nie widać, nic nie słychać, tylko świst wiatru i łoskot 
fali.
Łodzie innych były sto metrów od tego miejsca. Nikt nic nie widział.
W powietrzu zawisł żal.
– Nie chciała z nim chodzić, bo był od niej młodszy – przypomniał Kogucki,
Bechczyc westchnął i sięgnął po szklankę z koniakiem.
– Mogła paść na mózg... Coś ty jej zadał, informatyku, że za tobą poszła a za 
nim
nie? Był od ciebie lepszy, sam przyznawałaś.
– Masz tu jakieś zadanie?
– Nie mam zadania. Po prostu musiałem pojechać przed siebie.
– To miłe, że trafiłeś do nas.
– To przez tamto jajko. Nie dawało mi spokoju tyle lat...
Kogucki się speszył. Domyślał się, że w kopie przywiezionych jaj może być
rekompensata za tamto jedno, ale zakładał, że Ewa tego nie wysypała.
Bridge się skończył nad ranem. Potem pili pod wspomnienia.
– Pamiętasz?...
– Pamiętam.
– Udało ci się z tą Ewą.
– Tak, bardzo nawet. A wam nie?
– Nam? Tak sobie.
– Podziwiałem ciebie. Postanowił człowiek, że rozwiąże zadanie pod tytułem
Ewa, i rozwiązał. Dumny potem jak paw. Taką kobietę!
Matka, obejrzawszy tylko fotografię Ewy, była innego zdania. Miała intuicję, 
albo
obawiała się, że zadurzony syn opowie swojej żonie o wszystkim, co dręczyło jej
sumienie. Nie zdradzał jej, że istotnie, mówił. Czuła to, w spojrzeniach Ewy 
łowiła
nieomylnie niechęć, znak uczucia dla Doriana. Nie dała mu matka domu, budując
własny drugi dom. Musiał szukać własnego. Znalazł Ewę. I to była rywalka. Nie
mogła wiedzieć, nie powinna była wiedzieć, że i jej młodość grzeszyła przeciw
macierzyństwu. Dlatego kiedy się ożenił, kiedy się usamodzielnił, kiedy okrzepł 
i
strona 157
coraz dalej odchodził od matki, jęła okazywać mu miłość, jak dziecku. Był już 
grubo
po czterdziestce, kiedy pod wpływem wypitego wina zapewne, albo z natury własnej
– rozdarła jego koszulę na piersi, żeby pokazać (!) jego własnej żonie, jaką 
wyniosłą
jej syn ma pierś, pocałowała go w brzuch, mówiąc „mój syneczek!”.
Ewę zemdliło. Znienawidziła matkę swego męża. Powiedziała mu po jej wyjściu:
– Jeszcze więc i kazirodztwo?
Usiłował rozumieć te kobiety, matkę i żonę. Matka usiłowała nadrobić stracone
lata, żona nie mogła jej tego wybaczyć. A sęk tkwił zapewne w formie. Matka
bywała chwilami nieokrzesana. Zachowywała się, zwłaszcza wobec swego nowego
męża, jak kat. Nie wybaczała mu żadnego niestosownego gestu, żadnego fałszywego
dźwięku w słowie. Tępiła w nim wszystko, co nie odpowiadało jej wyobrażeniom o
poziomie i klasie. Wyobrażała sobie, że jest lepiej urodzona. On pochodził z
chłopów. Wmawiała Dorianowi, że w jego krwi płynie książęca krew, czeskich
książąt, husytów. Peszył się zawsze, kiedy o tym wspominała przy ojczymie.
Nonsens, jeżeli nawet, jakie to ma znaczenie. Pysznić się czymś, co jest niczym?
Ewa byłaby z tego dumna. Ona chętnie napomyka o koneksjach matki. Podobno
dziedziczki. Ledwie piśmiennej. Nie potrafił tego zwalczać, nie umiał potępiać, 
było
mu to obojętne. Polska choroba, to wszystko. Poza tym grząsko, obrzydliwie, nie 
do
zniesienia. Poszedł w miasto. Ustawił się przy barze w SPATiF–ie, wśród takich
samych jak on, chwilowych wykolejeńców, aktorów, adwokatów, reżyserów,
kurewek, ambicjonatów, poetów, asów lotnictwa, byłych dygnitarzy partyjnych,
eksministrów, pożal się Bóg dyplomatów, żurnalistów. Owiał go odór
nieprzetrawionej wódki z ust słaniającego się na nogach, długowłosego 
tekściarza,
słyszał skrzekliwy głos aktorzyny, o chamskiej gębie i ambicjach salonowca,
grywającego (dobrze, z wyczuciem!) ludowych zupaków i pielęgnującego w sobie
nienawiść do tych „lepszych” za to, że go nie zasysają... Nigdy nie dostąpi 
zaszczytu
zaproszenia do stolika zajmowanego zawsze przez pewnego Minia, w obwarzanku
dziewczynek; pewnego ex–tenisisty i komentatora sportowego z jego nieodstępną,
naprawdę piękną żoną; małego poety o wyglądzie gnoma, stalinowca i dysydenta w
jednej osobie, intelektualisty i serwilisty, tchórza i aroganta, w zależności od 
czasu,
żigolaka o piskliwym głosiku, mającego nadzieję na wejście w świat teatru. A on 
stał
przy barze i osuszał kolejne „lampki”, Usłyszał w pewnej chwili
– No i co, panie kolego, wszystko na chuj?
Odwrócił głowę. Nie znał człowieka. Człowiek wyglądał na poszukiwacza
kamienia filozoficznego. Krzepki, kędzierzawy, aryjski z wyboru i stylu, po 
polsku
zalany i po żydowsku wtajemniczony.
– Pan się zawsze musisz wpierdalać w kłopoty, bo pan jesteś taki dumny,
nieprzekupny, samodzielny, co? Ależ mi pana żal... pan by mógł w najlepszych
towarzystwach, a pana czepiają się same tutejsze gnidy.
– Mam się czuć zachwycony, że pan się mnie czepiasz?
Nieznajomy cofnął się, albo to jego cofnęło. Nie był pewien, czy nie został
obrażony.
– Mógłbyś pan teraz złapać wiatr wreszcie i robić karierę...
– Robię – powiedział Bechczyc – skoro znają mnie tu nawet tacy jak pan.
strona 158
Nieznajomy miał zamiar walnąć go w plecy, ale się zreflektował. Bechczyc
zapewne budził w nim respekt. To miłe, choć psu na budę.
– Patrz pan, panie doktorze, to jest pan Kofta, to jest pan Minio, tamto jest 
pan
Skalski, ten lotnik z Anglii, wie pan, on tu stale pije i pokrzykuje na Żydów, 
którzy
go torturowali na Rakowieckiej, pan robi ten sam błąd...
Aha. Spojrzał na niskiego, łysego człowieka o wielkiej głowie. To był Skalski.
Słynny as lotniczy. Kawaler Virtuti Militari. Skazany na śmierć przez 
stalinowskich
gauleiterów. Teraz pije i krzyczy.
Kofta oparł się o ramię nieznajomego.
– Z kim ty, kurwa, rozmawiasz? To już nie możesz siedzieć na swoim miejscu,
tam twoje miejsce! – wskazał stolik zajęty przez grupę kobiet i mężczyzn.
– Pan wybaczy, doktorze, Jonasz już taki jest, bezpośredni, to jest pan doktor
Dorian Bechczyc, znany – zrobił młyńca palcami –no już teraz wiesz... a w życiu
taki bezradny.
– A chuj z nim – powiedział Jonasz Kofta i ujrzawszy siwego młodego człowieka,
znanego Bechczycowi z małego ekranu, krzyknął: – Mareczku, duszo, kurwa, jak się
cieszę, że cię widzę...
Bechczyc spojrzał w tamtym kierunku i za plecami Mareczka ujrzał znowu, jak
złego ducha, Sarę. Zdjęła z siebie maskę Kaliny Jędrusik, tu nie wypadało robić 
z
siebie Jędrusik, to było dobre w Katowicach. Wyglądała zwyczajnie, ładna, 
zgrabna,
z pewnością z nowym kochankiem. Złowili swoje spojrzenia. Nie ukłonił się jej.
Zmarszczyła brwi, usiadła przy zastawionych stołach zajętych przez wrzaskliwe
towarzystwo mieszane. Nikt na nią nie zwrócił uwagi. Któryś nalewał wódkę do
kieliszków, ją ominął. Znaczyło to, że się przykleiła bez partnera. Szuka 
partnera. I
pies ją trącał.
– Przepraszam pana – mówił nieznajomy – czasy są takie, człowiek znajduje
człowieka... Szkoda mi pana, jak bonie dydy... – I odszedł zostawiając za sobą 
swój
szczery żal.
Bechczyc ciężał z minuty na minutę. Nie było na czym usiąść. Nie miał zamiaru
jeszcze stąd wychodzić. Począł oglądać twarze. Mała, tleniona, stara, 
podtrzymująca
się wszelkimi sposobami, operetkowa aktoreczka klęła piętrowo jak pięciu
dorożkarzy, kwestionując jakość podanego jej tatara.
Zapłacił i wyszedł. Drzwi zastał zamknięte od wewnątrz. Ewa nie reagowała na
silne dzwonki. Po kwadransie usłyszał jej skrzekliwy głos.
– Idź tam, skąd wracasz. Nie będziesz mi burzył snu!
Nie będzie jej burzył snu. Zszedł na dół i umieścił się w samochodzie. Położył
oparcie, skulił się l usiłował zasnąć. Nagle bezdomny. Nagle wdeptany w gówno.
Nagle odczłowieczony. Leżał bez czucia. Nie myślał, wyłączył mózg. Gapił się 
tępo
w latarnię. Ocucił go poranny hałas uruchamianych silników. Ludzie schodzili z
pięter. Myślał o kobietach, które mogłyby go przygarnąć. Tu skończone. Pojechał 
do
biura, umył się w łazience, przygładził włosy. Sekretarka zauważyła jego siną
bladość. Natychmiast włączyła elektryczny czajnik. Szef znowu nie spał...
– Dzwonił tu jakiś pan, parę razy, Knapp, zapisałam, będzie dzwonił jeszcze...
Knapp. Szczepan chyba. Kolega. Ileż to lat temu wyrzeźbił swego robotnika z
młotem u nogi. Mógłby go teraz uznać za pomnik strajkujących. Może w Szczepanie
strona 159
ratunek. Czymś trzeba wypełnić tę ssącą pustkę. Pił przyniesioną mu przez
sekretarkę herbatę i przeglądał gazety Mówiły nowym językiem o starych sprawach.
Język się zmieniał, sprawy stały w miejscu. Ten kraj jest, widać, skazany na 
zastój.
Cóż począć, Cóż począć? Włączyć się, krzyczeć, zdobyć się na gest, jak
Onyszkiewicz na autobusie w czasie strajku komunikacji miejskiej. „Mądry 
ustępuje
głupiemu. Jedziemy przed siebie!” Pojechali i dojechali. Do przystanku Nadzieja.
Otworzyły się drzwi i wszedł Szczepan Knapp. Niemal nie zmieniony. Nieco
posiwiały. Płomiennooki.
– Dorian! Zapowiedziałem się... Jestem. Tyle lat!...
– Szczepan... Rzeźbiarzu, bryło świata...
Patrzyli na siebie zdumieni zmianami na twarzy przyjaciela.
– Co ty wyprawiasz? – spytał nagle Szczepan. W pytaniu zdradził całą wiedzę.
Był u Ewy. Zna sytuację. Przyszedł mediować. Nagle, po tylu latach i od razu in
medias res.
– A co u ciebie?
– No wiesz. Z pierwszą żoną się rozwiodłem. Troszkę się puszczała. Zaczęła od
nauczyciela jazdy samochodem. Kupiłem samochód, rozumiesz... Teraz mam drugą,
jest ode mnie znacznie młodsza, mamy dwoje dzieci, dom... Byłem długo bezdomny.
Ale ty? Wy? Byłeś taki wtedy szczęśliwy, jak Kolumb po zdobyciu Ameryki!
– Rzeźbisz?
– Nie unikaj tematu. Ona jest zrozpaczona.
– Ja też.
– Nie możesz się od tego uwolnić?
A więc i to jeszcze była zmuszona mu opisać.
– Dlaczego mam się uwalniać? – powiedział znużony. Było mu obojętne co ten
człowiek myśli.
– Herbaty? – Spytał dokładnie tak, jak Ewa przed kilkudziesięciu laty. Od 
herbaty
się wszystko zaczęło...
– Nie rzeźbię. Organizuję przestrzeń, rozumiesz, Environment. W Niemczech, na
Węgrzech, nawet tu. Tu nie ma szans. Tu to się podoba jako idea, jako pomysł. 
Ale
tu wszystko jest nie na temat. Nieaktualne. Tu mnie cenią, ale nie używają. Tam
mnie używają i cenią. Zbudowałem dom. Wielki dom. Nie za tutejsze pieniądze,
rzecz jasna. Co ci odbiło na starość?
Milczał. Przypatrywał się przyjacielowi z zaciekawieniem. Szczepan pogrzebał w
teczce i wyjął ładnie wydany album. Kredowy papier. Wyraziste ilustracje. Dzieło
własne.
– To tak wygląda.
Wyglądało zajmująco. Stara architektura wtapiana umiejętnie w pejzaż, ratowana
przed zniszczeniem, odnawiana tylko od środka i dyskretnie od zewnątrz. Żadnych
płytowców. A chcieli zburzyć, bo stare, bo spróchniałe, bo pleśniejące, bo
miejscochłonne i nieproduktywne. A tu będzie pracownia malarska, a tu Związek
Architektów, a tam piwiarnia, bez nachalnego szyldu, rozumiesz? Environment!
Ruch w skali świata... Ty wracaj do Ewy, głupku... Ewa to rarytas, to skarb. Ty
wiesz, że ona cię nigdy nie zdradziła? Ja ci to mogę powiedzieć... Myśmy się 
starali
przyprawić tobie rogów...
strona 160
– Rogi – poprawił ubawiony niezniszczalnością Szczepanowej głuchoty na polską
gramatykę.
– Nic z tego. Skała. Twój dom jest jak bombonierka. Ona w tym domu samotna
jak kołek. I płacze. Płacze! – Patrzył, jakie to wywrze na Bechczycu wrażenie.
On także płakał. Jak mu to i po co tłumaczyć? Jest szczęśliwy ze swoim
environmentem, w swoim wielkim domu, ze swymi nowymi dziećmi urodzonymi
przez młodą żonę... Przyszedł tu jako zwycięzca. Do człowieka, który się jednak 
nie
spełnił.
– Wiesz czego się dowiedziałem? – pytał Szczepan Knapp, podsuwając
Bechczycowi swój album po wpisaniu dedykacji. – Że ten, pamiętasz, Roman nie
żyje. Utonął. Na Śniardwach. Wyszedł z więzienia w pięćdziesiątym szóstym. Wiesz
kogo tylko szukał? Twojej Ewy...
– Pechowiec. Mógł wstać i płakać. Żyłby.
– O czym ty mówisz?
– Mówię, że po śmierci Stalina należało płakać. Ja płakałem.
– Nie mówisz poważnie.
– Najpoważniej. Do dziś mnie tamte łzy pieką. Tracę wzrok. Raz już oślepłem.
Ale, jak widzisz, jestem dyrektorem. Instytutu. Świat mnie potrzebuje. To znaczy
świat lubi, żebym go oglądał osobiście. Nie czeka ode mnie zmiany environmentu,
tylko myślenia. A ono się zmieniać nie chce, w niektórych punktach globu, wcale.
Nazwaliście mnie kiedyś – Kreska. Jestem podkreślony. Pozwalają mi istnieć. Nie
mogłem tylko kończyć pomysłów. Kończyli inni. Jak się chowają dzieci?
– Wiele razy chciałem cię odwiedzić – mówił Szczepan Knapp. – Ale zawsze
byłeś zagranicą.
– Ja także kilka razy szukałem cię w Krakowie, ale zawsze byłeś bez adresu.
– Nie opowiadaj. Przecież w pięćdziesiątym szóstym szaleliśmy razem. Pamiętasz
Barany? Pamiętasz Juvenalia? Pamiętasz rock’n roll na pochylni przy Łobzowskiej?
Pamiętasz ryk śmiechu u Kantora, jak Mikulski mówił: „Paweł Bezdeka, macha ręką
pogardliwie, i Paweł Bezdeka machał ręką pogardliwie? Wtedy tańczyłem z Ewą, na
tej cholernej pochylni, ludzie spadali, pamiętasz? I namawiałem ją, żeby cię... 
Nic z
tego. Powiedziałem, że moja puściła się z szoferem, że wierność to głupota, że
młodość jest jedna... Bo ja także poszedłem potem w kurs. Boże–ż ty mój,
dziewczyny, dziewczyny... – zaśmiał się smutno.
Dziewczyny. Dziewczyny...
Szczepan Knapp także błąkał się myślami gdzie indziej. Powiedział, siorbiąc
wystygłą kawę:
– Jaki to był piękny rok, ten pięćdziesiąty szósty. Ten jazz, ta eksplozja 
humoru,
ta rewolta na Węgrzech! Pamiętasz? Dawaliśmy krew.
– Ja dawałem?
– Dawaliśmy, wszyscy, ty kilka razy.
– No coś podobnego... Kto by w to uwierzył...
– Pamiętasz? Kurylewicz, Warska, Skarżyńscy, Cricot II, Teatr 38, Klub pod
Gruszką... Jak wywaliłeś pięścią dziurę w drzwiach...
– To pamiętam. Jakiś gnojek chciał mi zerwać Ewę. Pokazałam mu tylko, co by
się stało z jego szczęką. Umknął i już go nie było...
strona 161
– No właśnie. Skąd u ciebie tyle pary?
– Chciałem być jej godny... Nie mogłem zostać sanacyjnym pułkownikiem,
musiałem pracować nad „klatą”...
– I masz klatę, stary. Poznałem tę twoją Ankę K., wyszła za mąż, jest 
bezdzietna.
Wyszła za niemal starca.
– To nie była „moja” Anka K. Bardzo miła, mądra i ładna. Byłem wtedy wierny i
nie zboczony. Ale od niej się zaczęła katastrofa. Mówiła ci Ewa o Ance K.?
– Mówiła.
– Że byłem świnią już w początkach małżeństwa?
Potwierdził milcząc.
– Że musiała robić skrobankę, ponieważ byłem świnią?
Szczepan milczał,
– No więc to nie była moja Anka K. Dziecko byłoby teraz człowiekiem
dorosłym...
– Smutne to – powiedział Szczepan Knapp.
– Zdaje się, że rozumiem tego sowieckiego zająca, który stamtąd uciekł, ponieważ
kastrowali wielbłądy.
– Nie uciekniesz od Ewy, stary.
– Więc się zapadnę.
– Masz tu mój nowy adres. Poszukaj mnie, nim się zapadniesz, albo kiedy
wyleziesz z zapaści.
– A więc jest jeszcze jeden człowiek, który się o mnie martwi...
– Nie pierwszy raz, chłopie. Wtedy, po tej bajce dla Kaługi myślałem, że cię
zwiążą. Wszyscy tak myśleli. A potem mówili, że masz plecy. A potem sam
uwierzyłem, że masz plecy. W Październiku byłeś niejaki, nie klaskałeś w
Filharmonii w czasie wieca, potem mówiłeś, że to jest farsa, gra, oszustwo, że
stalinizm trzeba łamać inaczej... Wtedy Stefek Bratkowski, pamiętasz? zakładał
Rewolucyjny Związek Studentów i razem z grupką nowohuckich robotników zabrali
partii władzę nad Krakowem...
– Co za pamięć!
– Mówiłeś wtedy to, co powtarzają teraz jako wielką nowość. I jesteś na boku.
Czemu?
– No właśnie, dlatego jestem na boku. Zawsze się „wzmaga walkę z obcymi i
wrogami poglądami, z wszelkimi objawami pojednawczości i tolerancji wobec takich
poglądów”, a moje poglądy zawsze były obce, albo pojednawcze więc
„oportunistyczne”. Dlatego jestem rozmazany, rozumiesz? Politycznie 
indyferentny.
Nie nadaję się na wzór dla dorastającej młodzieży...
– Nie mogę tego słuchać – wybuchł wreszcie Szczepan Knapp i zerwał się z
fotela. – Co ty pier... pardon te drzwi... czytałem ciebie! Cytują ciebie, 
powołują się
na ciebie, tłumaczą ciebie, a ty tu śmierdzisz jak zgniłe jajo i czekasz aż cię 
odkryją
na nowo. A oni są zajęci rewolucją i sobą, oni nie mają czasu, nie mają pamięci, 
oni
są żywioł! Ty zawsze byłeś pyszny...
Bechczyc słuchał Szczepana Knappa spokojnie i przyznawał mu słuszność. Był
pyszny i pozostał pyszny. Musi wierzyć, że sobie o nim przypomną. A teraz chce 
nie
być. Zniknąć. Po jaką cholerę w tym tkwić?
strona 162
– Nie byłeś tu, nie jesteś tu – powiedział – a to tu decyduje się o wszystkim. 
Tu
trzeba mieć ciało węża. Chętnie powtórzyłbym za Mickiewiczem: „Łudziłem cara
jak wąż...” ale ja nawet nie mam cara.
– Tyle lat przeżyliśmy osobno, trzeba by wspólnie zjeść beczkę soli, żeby
wiedzieć o sobie prawie wszystko. Nie zjedliśmy nawet łyżeczki soli, możemy 
sobie
co najwyżej powiedzieć „serwus jak leci?”
Rzeczywiście, pozostało w nich dobre wspomnienie z lat odległych jak epoka
kamienna, przeżyli kilka epok i byli sobie znowu dokładnie obcy. Bechczyc był
poumawiany– oczekiwał wizyt jakichś Finów i Greków, ciekawych co też tacy jak
on myślą o tym, co się właśnie rozgrywa „na oczach świata”. Mógłby im opowiadać,
co się właśnie w nim rozgrywało poza oczyma świata. Pożegnał Szczepana, umówili
się „na kiedyś”, po czym Szczepan pojechał na dworzec, Bechczyc wsiadł do wozu i
także pojechał. W siebie.
Jechał, jak zawsze, włączywszy radio. W tym nagle obcym kraju, pełnym obcych
twarzy, nowej mowy, która nabierała w szybkim tempie znamion tamtej nowomowy,
co wybrzmiała tak niepostrzeżenie, słuchał kolejnego politycznego sporu
wczorajszych sojuszników, wczorajszych bojowników z komuną, dziś nagle
podzielonych, skłóconych i niebezpiecznie śmiesznych. Musieli odczuwać na swoich
barkach gniot, bo słowo ciężar byłoby tu zbyt słabe, śmieszności, jaka się 
wyłania ze
szczeliny między wzniosłym słowem Etos (Solidarności) a rzeczywistością, nadal
parszywą, nadal przyziemną, nadal schamiałą, nadal przepełnioną niedopieczonym a
spalonym chlebem, kiełbasą natkaną kartoflami wyjętymi chyba z koryta. Ich wódz,
wczoraj tak płomienny, tak przekonujący, tak nieustraszony młody człowiek,
podpisujący pamiętny akt gdański długopisem wielkości kłonicy, zmienił się oto w
nieszczęśnika zmuszonego głosić, że wszystkim pomaga, bo jeśli on nie pomoże, to
wszystko padnie. Rządowi pomaga, opozycji pomaga, jednej grupie pomaga, drugiej
grupie pomaga, choć te grupy już wodzą się za łby; wojsku pomoże, Rosji pomoże,
Niemcy zetrze z mapy Europy, jeśli się zaczną brzydko zachowywać. Sobie tylko 
już
nie pomoże, bo nie widzi, niezdolny dostrzec, że jest człowiekiem z innego 
czasu, z
innego miejsca, że jego rola się kończy i że byłoby fatalnie, gdyby miał jeszcze
decydować. Ludzie z grupy niedopuszczonej do władzy powołali swoje prawicowe
Centrum, natychmiast więc człowiek, który wyraźnie aspiruje do równorzędności z
Wałęsą, Bujak, zakłada coś, co nazywa ROAD, a co Wałęsa natychmiast okleja
etykietą lewicy. Słowa przestały znaczyć dokładnie tak samo, jak za komuny. W
ustach tamtej sfory słowo patriotyzm miał obcięta skrzydła, klęczano twarzą na
wschód, chyląc łeb, słowo suwerenność mogłoby wywoływać salwy śmiechu, gdyby
nie było tak tragicznie zmacerowane i utytłane w polskiej krwi. A ci teraz
wywrzaskują słowa–liczmany, licytując się kto większy patriota, kto bardziej
suwerenny, kto bardziej p r a w y, a kiedy Bujak chce powiedzieć, że jest na 
lewo od
prawicy, powie, że jest od niej na z a c h ó d...
Bechczyc miał tylko raz okazję spotkać się twarzą w twarz z ludźmi, którzy teraz
obejmują rządy, albo chcą je przejąć z rąk tych, którzy je objęli? po 
komunistach.
Było to w wielkim roku 1980, kiedy nowy związek ogarnął naród jak płomień
strona 163
obejmuje las, suchy las. Było to w sali ZAIKS–u, którego Bechczyc został 
członkiem
niemal automatycznie, po wydaniu paru książek w kraju; ponieważ bardzo szybko
zostały wzięte do tłumaczenia na obce języki – poradzono mu, żeby wstąpił do tej
pożytecznej instytucji, ponieważ nikt lepiej nie dba o interesy autorów 
polskich.
Było zgromadzenie tych ludzi. Jakże licznie przybyli i jakże byli różni. Twarze
niegdyś tak znane z pierwszych stron gazet czasów Bieruta i Bermana, gorzały 
teraz
ogniem wielkiej wewnętrznej odnowy, nadzieją na podeptanie wreszcie tego
ogniska, do którego sami przez tyle lat tak gorliwie dorzucali polan. Mowy były
płomienne, komunizm trzaskał w nich jak zapałki, ostro przemawiał Drawicz, już
zupełnie bez włosów (Bechczyc pamiętał go z bujną blond grzywą), poeta, niegdyś
gorliwy, prozaik, niegdyś państwowy, krytyk, niegdyś najsłuszniejszy, wszyscy w
nowym duchu i w formie nowej. Potem na salę weszła grupa działaczy „S”, ze
„Zbyszkiem Bujakiem”, z Ursusa na czele. Powitały ich huraganowe brawa, a oni
weszli dumnie, z wysoko podniesionymi czołami, jakby triumf był już pełny, jakby
stary świat runął pod ich kopniakami i można było mu deptać po bezzębnym pysku,
zbierając oklaski gawiedzi. Bechczyc doznał przykrego skojarzenia, które
natychmiast od siebie usiłował odegnać, a które potem jeszcze wielokroć miało
wracać. „Zbyszek” Bujak nakładał mu się na postać pewnego umundurowanego
fanatyka, który w roku 1944, jesienią, przesunął się przed jego oczyma dokładnie
takim samym krokiem, dokładnie tak samo patrząc jasnymi, głęboko osadzonymi
oczyma człowieka upartego i przekonanego o słuszności doktryny, której służył. 
Ta
delegacja, robotników Ursusa, aktywistów „S” regionu Mazowsze, wparadowała do
sali ZAIKS–u krokiem zdobywców (zdobywczym krokiem idziemy w słoneczny
świat – śpiewał Bechczyc wraz ze swoim pokoleniem w latach, kiedy Bujak i
rówieśnicy nie grali jeszcze nawet w szmaciankę), natychmiast udzielono im 
miejsca
na trybunie i Bujak przemówił tonem wodza. Bechczyc wyobraził sobie nagle tych
wszystkich Saint Justów, Robespierre’ów, Dantonów, Napoleona nawet – bo
wszyscy oni musieli mieć w piersiach ten sam potężny ogień przeświadczenia, że
robią historię, i zapomnieli o swojej młodzieńczości, której przypisuje się nie 
bez
powodów – awanturnictwo i brak wyobraźni.
Bujak mówił do zgromadzonych autorów, w większości fikcjo–przecież–pisarzy,
że: po zwycięstwie wydawać się będzie wyłącznie autorów oficyny NOWA i Pismo
Święte, reszta won... Jakże mu bili brawa zwłaszcza ci spośród neofitów „S”, 
którzy
jeszcze tak niedawno oklaskiwali poprzednie „NOWE” przez mniejsze „S”. Małe,
głęboko osadzone oczy Bujaka płonęły ostrym światłem reflektorów. Bechczyc
patrzył jak namiętnie, jak gorliwie oklaskują go niemal wszyscy wczorajsi 
entuzjaści
i agitatorzy tamtej Nowej (nie)rzeczywistości. Niech świat zobaczy jak bardzo 
się od
tamtego czasu dystansują: ich przy tym nie było. Lśnili blaskiem wolności,
promienieli euforią nieskalanej zacności złączeni słowem ETHOS w jednię tak
zjednoczoną, że gdyby się utrzymała w czasie przyszłym – Polska zostałaby
zbawiona. Bechczyc nie klaskał. A przecież mógłby powtórzyć razem z nimi: „tu
zaszła zmiana w scenach mojego widzenia.” Tylko inaczej i obok.
Widząc tych ludzi w tak nowym, po raz któryś, wydaniu, odbezpieczył piekącą
pamięć. Tu i teraz człowiek stoi na trybunie i Iży komunistów. Niedawno, cóż to 
jest
kilkanaście lat? śpiewał:
strona 164
śpiew jak blask buchnie z ziemi,
w nowe czasy wejdziemy,
jak w miasto najpiękniejsze...
Zabawne, ale po skreśleniu daty – wiersz stawał się znowu aktualny. Obalimy
komunę i wejdziemy w nowe czasy... Siedział w drugim rzędzie
rozentuzjazmowany, choć zwykle tak schludny myślowo człowiek, który wtedy
wyrażał obawę, że (nieobecny na tej sali) Różewicz „rozwija się zbyt powoli w
kierunku większego realizmu, żarliwości i prawdy ideowej”. Coś mówił na ucho
autorowi wiersza „Dzierżyński”, który kiedyś zrobił na Bechczycu (niezatarte, 
jak
widać) wrażenie;
Kiedy serce tłukło jak ćma,
wzrok znużony nie widział celu,
on mi wzmacniał głos: obywatelu,
głosuj za –
... jego wzrok z wiecznym ogniem,
serca praca ponad śmierć mocna...
Pomógł. Znowu ja mówić mogłem...
Wstał, wszedł na trybunę i mówił. Znowu mógł mówić. A po nim autor wiersza o
Stalinie:
Słuchaliśmy do rozpaczy, bolejący i niemi.
Stalin, duma dni naszych,
Największy z ludzi na ziemi...
A potem autor słów:
Najdrożsi moi: dobrze
jest w tym serdecznym kraju (w ZSRR)
A po nim ten, który się kiedyś, tak pilnie zgadzał z innym, który żądał: „Trzeba
szybko reagować na obce i niesłuszne poglądy... trzeba wzmóc walkę nie tylko z
obcymi i wrogimi poglądami ale i z wszelkimi objawami pojednawczości i 
tolerancji
wobec takich poglądów...” Mówił gromko i grzmiał donośnie, odruchowo
poprawiając włosy, które mu dawno wypadły. Bechczyc nie potrafił zdobyć się na
kolejną łzę wzruszenia... Patrzył na Bujaka i było mu tego młodego robotnika po
prostu żal. Zapewne niczego nie czytał, w tamtych czasach biegał za szmacianką.
Zapewne wierzył, że ma do czynienia z politycznymi dziewicami, którym obcy
wszelki brud, kłamstwo, załganie, kariera. Bujak zapowiadał politykę 
najsurowszą.
Biblia, czyli Pismo + to, co wydaje Nowa... Odetnie się więc całą przeszłość. 
Sala
wali entuzjastyczne brawo. Bechczyc siedzi jak słup. Patrzą nań i nienawidzą. 
Nie
mają pojęcia co wie, co pamięta, co myśli. Wiedzą tylko niektórzy, że jest
informatykiem dość gruntownym i znanym w świecie. Bujak nie wie, jego grupa nie
wie, a on siedzi w pierwszym rzędzie, nie klaszcze i nawet się nie uśmiecha. 
Kiedyś
Roman S. nie płakał w czasie żałobnej akademii ku czci Stalina. Bechczyc doznał
teraz uczuć zapewne podobnych do uczuć nieżyjącego już kolegi. Mógł powtórzyć
za De Gaullem: ilekroć byłem w mniejszości – miałem rację.
W tamtych latach wielu z entuzjastów „S” zgromadzonych w tej sali wypinało
piersi do orderów, reżym sypał krzyżami kawalerskimi, oficerskimi, komandorskimi
(z gwiazdą!) Orderu Odrodzenia Polski – a oni je przyjmowali ani pisnąwszy, że
strona 165
Polska nie jest wcale odrodzona. Teraz krzyczą, że po raz pierwszy oddychają
powietrzem wolności... Jak tak można, panowie i panie, powiedziałby, gdyby mu
dano „floor” na trybunie, spytawszy pierwej: czemu nie klaszczesz, człowieku?
Bijcie się we własne piersi, to wyście wspierali tamten bandycki reżym, to wam
zawdzięcza swoją glorię, to was uczyła się młodzież na pamięć, i teraz wy 
sądzicie,
że ta pamięć zgasła? Z waszych ust znowu leje się zatruta woda. Ponieważ ci, 
którzy
pamiętają, nie uwierzą wam, zatruwacie to, do czegoście się doczepili, a co jest 
w
porywie szlachetne. Ten pan, który przemawia teraz inaczej, niż przed paroma 
laty,
odbezpiecza rewolwer fanatyzmu i nienawiści w służbie wolności i demokracji.
Brr. Bechczyc zdawał sobie, rzecz jasna, sprawę z tego, że czas jest inny, że
ludzie są nie ci sami, że sytuacja jest odmienna, że ten młody elektryk z 
Ursusa,
były, jak mawiano z uciechą, komandos z elitarnej jednostki, a więc człowiek–
żelazo
i sprężyna zarazem, mieści w sobie umysł i mięśnie pospołu, odwagę cywilną równą
wojskowej, że jest to bezdyskusyjny lider przyszłości.
Dorian Bechczyc patrzył na tego młodego robotnika oczyma innymi od reszty
zgromadzonych. Sam był kiedyś, nolens volens, robotnikiem, sam dopracował się
stalowych mięśni i morderczego ciosu, sam z ołówka przemienił się w osiłka, z
astenika w prawie–że atletę, osiągnął to, co zamierzył w dążeniu do zrównania
sprawności ciała z giętkością umysłu.
Wtedy, w roku 1980,1981 , kiedy inny lider nowego pokolenia, myślący,
skupiony, poważny zawsze Karol Modzelewski, zapowiedział, że bój nadchodzący
będzie „ich bojem ostatnim” (komunistów) – zabrzmiało to trochę dziecinnie. Tak
się powinno mówić – walcząc nawet z samym szatanem, choć wiadomo, że nikt z
nim nie wygra, ale mówiąc tak – człowiek narażał się na, co najmniej, wzruszenie
ramion. Brzmiało to patetycznie, o wiele ładniej, niż owo radomskie, wałęsowe
„targanie po szczękach”, ale też w tych dwu zdaniach zawarła się cała dzieląca 
tych
ludzi przepaść.
Potem to biegło różnymi ścieżkami. Bechczyc czuł, że zostaje za kolumną, że
traci zapał, że już nie widzi dla siebie miejsca w szeregu tych, których, w 
istocie, był
prekursorem, bo głoszone przezeń prawdy i protesty przed laty nieomal już
czterdziestu, teraz dopiero znajdowały zastosowanie. l mimo to właśnie narastał 
w
nim niepokój o przyszłość. Nie własną, tej już nie miał. Dla niego nie było
przyszłości. Składał się nań tylko czas przeszły i pisana na wodzie 
teraźniejszość.
Przyszłość kształtowali właśnie ci ludzie odważni, którzy porwali się z motyką 
na
słonce i wygrywali, przynajmniej tę fazę bitwy.
Komunizm (?) stulił skrzydła. Schował pazury. Bechczyc nie był tylko wcale
pewien, że się skończył, nawet w swojej formie najkrwawszej, która przeniesie go 
do
historii i tam zasklepi na wieczność, aż jakaś nowa jego odmiana, kiedyś po 
latach,
dojdzie do wniosku, że trzeba ten rozdział włożyć między prohibita, żeby się nie
kojarzył z przyszłą współczesnością. W Gruzji nadal handlują Stalinem, Stalin 
wisi
na każdej stacji kolejowej i na każdym przystanku autobusowym, noszą go przy
sobie setki tysięcy wiernych wielbicieli, ale to chyba tylko z przyczyn czysto
narodowych: Stalin zniweczył tak wielu znienawidzonych Rosjan, a ponadto – stał
na czele największego w historii Imperium. Gruzin. Tego dość, by go czcić.
strona 166
Niedługo zaczną w Niemczech czcić w ten sam sposób Hitlera i jego gang. Ponieważ
zapanował nad Europą. Ponieważ pokazał, czym mogą być Niemcy. Niemieckość
stłamszona przez agentów Kremla – teraz dopiero pokaże kły. Kiedy się obie 
strefy
połączą. I wtedy także ujawnią się różnice między ustrojami. I okaże się, że 
Niemcy
ze wschodu (Ossis) są zdeprawowani przez ustrój w najmniej spodziewany sposób:
oni przywykli do państwa opiekuńczego, do gwarancji wszelkiego rodzaju, do
bezpłatnej służby zdrowia, do darmowych studiów, do sponsorowanego sportu, do
subsydiowanej kultury, do sprawiedliwości społecznej, to znaczy – braku
kapitalistów, ba – do dobrobytu nieznanego Rosjanom, Kałmukom, Tatarom,
Ukraińcom, Estończykom i reszcie ludów Imperium Zła... Katastrofa nastąpi w 
dniu,
kiedy się zetrą dwa pojęcia dobrobytu – po zjednoczeniu...
Niemcy mają więc inną skalę problemów, Polacy inną. Bujak, sławny swoją
spektakularną ucieczką w chwili próby jego aresztowania w dniu 13 grudnia 1981,
ukrywający się skutecznie i głośno przez wiele lat, pojmany wskutek włączenia w
poszukiwania człowieka umiejącego kojarzyć dane i eliminować informacje,
powiada teraz, że „posiadł olbrzymią wiedzę”, czy jakoś tak, ale nie mniej
buńczucznie. Olbrzymia wiedza zdobyta w ukryciu, czy „na melinie”, jak się to
określało w czasach okupacji hitlerowskiej, zdobyta w obcowaniu z czołówką
polskiej inteligencji od wczoraj opozycyjnej... A tu ktoś puścił fimfę, że 
ukrywał go
M. F. Rakowski!
Dorian Bechczyc wiedział doskonale, że nie wolno podawać w wątpliwość
olbrzymiej wiedzy tej inteligencji, choć miał o tym zdanie raczej mocno 
odmienne,
ponieważ ona się zaangażowała i została nawiedzona, albo odwrotnie: została
nawiedzona, więc się zaangażowała.
Bechczyc był przekonany, nie aż tak jak pani doktor Staniszkis, że decyzje
wycofania się z zajmowanych pozycji, komuniści podjęli wcześniej, zanim gmach
ich władzy jął osiadać w lotnych piaskach nagle zdemaskowanej iluzji, że więc
dzielne przeskakiwanie płotów i strajki wszelkich rodzajów nie były dlań
zaskoczeniem, a rozlały się za przyzwoleniem zrodzonym z nadziei na opanowanie
ich i odwrócenie kierunku natarcia w zamian za poważne ustępstwa. Była to
ucieczka do przodu, pomyślana dobrze, i chyba nie za późno.
Bechczyc widział przed sobą ścianę, niedostrzeganą, jak mu się zdawało, przez
zapaleńców w rodzaju Bujaka. Ten młody człowiek wzbudzał w nim uczucia
szczególne. Wiedział o nim mało, stykał się z nim tylko poprzez massmedia, 
czytał
udzielane przezeń wywiady i wziął go sobie na warsztat analityka i psychologa, 
jako
zjawisko godne obserwacji, bo nietypowe i stosunkowo rzadkie. Ten człowiek nie
miał, bo mieć nie mógł, wiedzy ogólnej, a zetknąwszy się z otoczką inteligentów,
często o nieczystych sumieniach, jacy się tłumnie pojawili w otoczeniu stoczni
gdańskiej, dał się ująć ich elokwencji, ogładzie, sposobowi mówienia, i nie
zaglądając w ich dossiers, zawierzył pięknym słowom, ani się spostrzegłszy jak
wpadł w ich sidła i odciął się od własnych korzeni, tym zresztą łatwiej, że 
uwierzył,
iż klasa, z której się wywodzi, skazana jest w warunkach cywilizacji
nadprzewodników i komputerów n–tej generacji na drugorzędność. Ta klasa, po
karkach której najpierw dorwała się do władzy banda Lenina, Stalina, Trockiego, 
ta
strona 167
sama klasa, która zawierzyła słowom ich agentów po drugiej wojnie, nie tylko w
Polsce przecież, która swoim zdecydowaniem (w walce o podwyżki przecież!)
przeraziła komunistów do tego stopnia, że ci ustąpili wyhodowanej przez się
opozycji, teraz ma być skłoniona do zejścia na sam dół drabiny, po której 
wspinać
się mają ku władzy i pieniądzom ludzie nowego rzutu... I ma się z tym pokornie
godzić, dając w pierwszej fazie reformy, wyrzucać się milionami za bramę 
zakładów
jeszcze wczoraj dochodowych, a dziś skazanych na przymusowe bankructwo po to,
żeby je łatwiej można było, i taniej sprzedać. Niestety, nie były to myśli 
lojalnego
obywatela, o jakim śni się premierowi Mazowieckiemu. Bechczyc bardzo pragnąłby
mu pomóc, włączyć się w nurt jego działań, poprzeć reformę Balcerowicza, ale 
tyle
na tej drodze stało wykrzykników, znaków zapytania, nakazów zatrzymania, skrętu 
i
wjazdu, że dał pokój, i nie dobiwszy do sześćdziesiątki, pozwalał się spychać na
pobocze bez słowa protestu. Nie chciał o sobie przypominać z dwu względów: po
pierwsze nie pozwalała mu na to jego duma, poczucie wartości, po wtóre uważał, 
że
byłoby mu szczególnie przykro ujawniać lub uświadamiać, tym ludziom nowej
ekipy, że postępują z kadrami dokładnie tak jak komuniści, zadeptujący każdego, 
kto
się im w czymkolwiek naraził, albo spuszczający z wodą każdego, kto nie rokował
nadziei na przydatność. Komuniści to jednak mieli do siebie, że starali się
przyciągać, kaptować, kupować, korumpować ludzi wartych kupienia czy
skorumpowania.
Był gotów zapaść się w cokolwiek, gdziekolwiek, z kimkolwiek. Wziąć każdą
kobietę, byle już nie wracać do domu. Ewa zatrzasnęła przed nim drzwi do jego
własnego mieszkania, do własnej biblioteki, do własnego łóżka, do własnego 
życia.
Terror. Mógłby wyważyć drzwi, wywalić jednym uderzeniem ciała, jednym
kopniakiem. Zdarzało się przecie już wcześniej ,że zamykała się na łańcuch. 
Trwał
ten przeklęty łańcuch przyczyn i skutków nie do rozwikłania początku. Mogli
przesuwać ogniwa i spierać się o każde, jak o to, co było pierwsze: jajko czy 
kura.
Katecheta w szkole rozstrzygnął ten dylemat krechą na tablicy i nad nią napisał:
metafizyka.
Zabawne. Myślał o tym wszystkim już bez emocji. Jeżeli nie można dowieść
własnej niewinności, należy grzeszyć ile wlezie. Kiedyś, w Leningradzie, 
zdarzyła
mu się iście komediowa przygoda. Umówił się z piękną kobietą, z zawodu
inżynierem budowy samolotów, pod Ermitażem. Pod Ermitażem! Zapomniawszy, że
Ermitaż ma kilkadziesiąt wejść i wyjść i kilometry korytarzy. Postanowił wtedy, 
że
weźmie pierwszą, która tu wejdzie (do hallu jednego z głównych wejść). Weszła
dziewiętnastoletnia, ładniusia, piegowata, korpulentna, w sztucznym futerku. 
Zaczęła
od przeglądania albumów. Powiedział: „Masz gust”. Popatrzyła, zamrugała
oczętami. Zarumieniła się. Powiedział: „Może zjemy razem obiad?” Powiedziała
„choroszo”. I poszła z nim bez słowa do hotelu Astoria. W restauracji ani 
jednego
wolnego stolika. „Pójdziemy do mnie i zamówimy do pokoju”. „Choroszo”. Poszli,
zamówili, zjedli, pili wino. Pokój był słoneczny. Dziewczyna w sukience bardzo
apetyczna. Namiastka za tamtą, szczupłą, piękną, rasową. Spytał: „Pójdziemy do
łóżka?”. „Choroszo”... Zdumiewające, bo wyglądała jak dziecko. Jego zdumienie
urosło do wymiarów Ermitażu, kiedy spostrzegł, że dziewczyna silnie krwawi, że
całe łóżko jest we krwi. Prześcieradło, pod nim materac. „Ty byłaś dziewicą” 
„Da”.
strona 168
Po prostu „da”. Prali potem razem pościel, szorował materac i odwrócił go na 
drugą
stronę, żeby ukryć niezmywalne plamy. – Potem ją odwoził pod wskazany adres i
wtedy dopiero dowiedział się dlaczego poszła z nim do łóżka po pierwszym słowie.
„Po tomu czto wy mnie ponrawilis’, i potomu czto moj żenich, a my poslezawtra
żenimsja, użasnyj jebiec... On oczeń krasiwyj, wy ponimajetie, a u nas tak mnogo
żenszczin... On by smiejałsja nado mnoju jesliby ja jemu wniesła moj wienok... 
Ja
togda riesziła, szto pojdu w krawat’ s pierwym, kto mnie ponrawitsja, a wy mnie
ponrawilis’. Takoj mużczina, nastojaszczyj inostraniec, inteligient, nu wot...” 
Nu
wot... Uśmiechał się do tego wspomnienia. Bywajet... Właśnie, bywajet.
Sekretarka zameldowała mu przyjście jakiejś młodej damy. Dama prosi o
posłuchanie w sprawie osobistej.
Weszła. Śliczna, skromna, dobrze ubrana, znakomicie panująca nad mimiką
twarzy i gestami ładnych dłoni. Usiadła, spódniczka nie mogła zasłonić jej 
kolan, a
były przepiękne. Pochyliła się, żeby położyć na udach łokcie i dłońmi zakryć 
kolana.
Złowiła jego spojrzenie. Zarumieniła się, potem przedstawiła: Grażyna R.
Absolwentka iberystyki, ale włada także angielskim. Współpracuje z pismami
specjalistycznymi. Szuka pracy. Słyszała, że w tym Instytucie potrzebni są 
lingwiści,
powiedzmy: tłumacze.
Pomyślał: jeżeli jesteś wolna, ja cię zabieram dla siebie. Było w niej samo 
ciepło,
emanował z niej delikatny, kontrolowany, zawstydzony sobą seks. To zasłonięcie
kolan, ten rumieniec po jego spojrzeniu na jej kolana. Zachowała wstydliwość
dziewczynki, a z pewnością liczyła sobie lat trzydzieści. Kobieta. Porywająca
kobieta. Niebieskooka. Musiał ją związać z Instytutem. Czymkolwiek. Dał pierwszy
z brzegu kwartalnik naukowy, jakieś Principia Mathematica, czy coś w tym rodzaju 
i
poprosił o przełożenie pierwszego z brzegu tekstu, na próbę, solidnie, bez
nachalstwa. A potem, kiedy wyszła, myślał o niej. Widział jej zgrabniusie nogi, 
chód
tancerki. Kokietowała bez kokieterii, wdzięk biorąc po prostu od matki natury.
Czekał na jej telefon. Tydzień, dwa, trzy, w końcu przyłapał się na rozpaczy i 
żalu,
że nie poprosił o adres. W domu tylko nocował. Ewa traktowała go jak intruza.
Dawała poznać, że jest jej wstrętny i znienawidzony.
Któregoś dnia w słuchawce poznał głos Grażyny. Zdrętwiał z wrażenia. I głos
miała niezwykły. Ciepły, bardzo kobiecy, miodny, urzekający. Musiał się zebrać w
garść, żeby nie wybuchnąć entuzjazmem. Mówiła:
– Przełożyłam to dla pana, ale nie sądzę, żeby to było ciekawe. To nie jest 
chyba
nawet oryginalne...
– Nie szkodzi, chcę to mieć na seminarium. Moi studenci muszą mieć materiał
porównawczy. Autor jest ceniony w kołach USA, tym lepiej dla naszych autorów,
jeżeli nie wyglądają przy nim zbyt blado...
Przywiozła materiał. Przeczytał. Nie było w nim ani jednego błędu
merytorycznego. Panowała nad słownictwem przecież specjalistycznym. Popatrzył,
powiedział:
– Zadziwiające...
Zrozumiała. Dostrzegł w jej oczach błysk kobiecego zainteresowania. Mógł
śmiało zaproponować wspólny obiad. Potem odwiózł ją do domu na dalekim
Ursynowie i pragnął ją zatrzymać w wozie jak najdłużej, żeby słuchać jej głosu,
strona 169
patrzeć na jej dziecięcy profil, zadarty nosek, wyzierające spod spódniczki 
cudowne
kolana. Nie był pewien, czy Grażyna także myśli o nim jak o mężczyźnie, z którym
mogłaby przeżyć przygodę. Położył ramię na oparciu za jej karkiem. Dotknął
palcami włosów i przeszedł go prąd.
– Długo się wzbraniałam – powiedziała – przed tym telefonem do pana. Tekst
przełożyłam nazajutrz...
A więc dokonała wyboru. Gdybyż wiedziała, jak na nią czekał. W jakiej życiowej
sytuacji na nią czekał. Postanowił:
– Wezmę jakieś mieszkanie.
Nazajutrz spakował kilka walizek i wyjechał, nie zostawiając Ewie adresu.
Widział ją tylko raz w życiu i nie stawiał pytań, ani jej, ani sobie. Miała 
twarz
nadąsanego dziecka, to znaczy, że ktoś ją skrzywdził lub krzywdzi. Sam czuł się
skrzywdzony, dlatego pojawienie się Grażyny uznał za dar niebios albo podstęp
szatana. Przecież takie jak ona, sama Natura wyznacza do tańca na stole, między
tłuczonym szkłem, zawodzeniem cygańskich skrzypiec i strzałami rosyjskiej 
rulety.
Pomyślał o rosyjskiej rulecie, postanowiwszy rzucić się w nią jak w topiel, nie
sprawdzając dna. Był nią oszołomiony, usiłował walczyć z tym cielęcym
zachwytem, ale poszedł za nią jak w dym, odwiózł pod dom, w którym
wynajmowała pokój, pragnął, żeby go zaprosiła do środka, ale wymigała się 
mówiąc,
że ma bałagan. Bałagan mu jako słowo nie przeszkadzał. Bałagan rzeczywisty w
zajmowanych potem przez nich mieszkaniach gniewał go i dręczył i zmuszał do
wykonywania tych wszystkich prac, jakie zwykle wykonują kobiety, kiedy ich
mężowie pracują poza domem. Pracował poza domem i pracował w domu, ponieważ
na Grażynie żadne śmiecie, żadne pajęczyny, żadne brudy w zlewozmywaku nie
wywierały żadnego wrażenia. Żyła jak ciało astralne, miłością i dla miłości i 
była w
miłości zjawiskowa. Musiała czuć, że łamie się w nim postanowienie trwania z nią
na stałe. Najpierw odmówił jej dziecka (chcę mieć z tobą dziecko) ponieważ 
widział,
że przy jej stosunku do ładu – dziecko wprowadziłoby w ich dom chaos nie do
wytrzymania. Nie miał ochoty na dziecko, a z nią w żadnym wypadku. Dostrzegł w
niej kilka cech, które go uczujniły. Grażyna była smakoszką dobrych napojów i
jeszcze lepszych dań, na co z biegiem czasu zabrakło mu pieniędzy. W 
restauracjach
klubowych sobie zamawiał obiad członkowski za marne grosze, ona brała z karty
potrawy zwykle najdroższe. Nigdy nie wzięła na widelec bodaj kawałka polędwicy
czy indyka, nie włożyła mu do ust, ze słowami „spróbuj przynajmniej”, gdy on
wbijał w siebie jakieś „gołąbki” w kapuście czy gulasz z płucek. Płacił i 
mroczniał w
duchu. Były to cechy tak paskudne, że jej cudowne ciało, jej nieopisane dobro, 
jej
gotowość niesienia mu pomocy iście matczynej, kiedy raz nagle zachorował i zległ
powalony wysoką gorączką, bladły w skali wartości. W gruncie rzeczy była
niechlujną w domu egoistką, zachwyconą tym, że dostał się jej mężczyzna czuły i
męski, szczodry i opiekuńczy a przy tym szaleńczo, jak sądziła, zadurzony. Ewa 
nie
znała tych tajników jego pożycia z Grażyną, rzucała w nią mocne słowa,
statystycznie zwykle trafne słowa, bo żony zawsze mają rację przeciw kochankom
mężów, tym razem istotnie trafiające w środek tarczy. Samo ciało to za mało. Ewa
była tak odmieniona, tak opuszczona i tak godna współczucia, że powziął nagłe
postanowienie: wraca. Tamta kobieta jest śliczna i młoda jeszcze i będzie młoda
strona 170
długo, i znajdzie mężczyzn bez liku, którzy będą ją kochać tak, jak ją kochać 
należy,
i stawiać drogie dania, i spijać dobrymi trunkami. Jest stworzona do miłości bez
obowiązków, niech więc ją ma. On zaś, pan doktor Dorian Bechczyc, wróci na łono
rodziny i odtąd żyć będzie z żoną długo i szczęśliwie, i córka się nań nawróci i
przyprowadzi doń swoje dzieci, i syn się przestanie nań boczyć, i wnuki 
odzyskają
dziadzia, żona męża, dzieci ojca, będzie cudnie, pogodnie i po bożemu. Kiedy
pakował swoje walizki – Grażyna siedziała jak skamieniała. Bez słowa protestu,
widocznie zaskoczona i złamana nagłym powrotem do punktu wyjścia. Zapłacił za
mieszkanie na pół roku z góry, mogła sobie żyć i w tym czasie poszukać pracy i
czegoś mniejszego, tańszego. Zaglądał do niej potem jeszcze kilka razy, po 
resztę
książek. Któregoś dnia zastał ją w stanie oszołomienia. Na stole stała pusta 
butelka
po szampanie, druga otwarta, Grażyna otworzyła mu drzwi trzymając płaski kielich 
z
szampanem tak, jakby spodziewała się kogoś innego, z uśmiechem rozjaśniającym
marzycielskie oczy, była ubrana w lekki szlafroczek wdzięcznie opinający nagie
ciało. Znowu był gotów porwać ją w ramiona, rzucić się w nią jak w otchłań, to 
było
silne, bardzo silne, ale nie silniejsze od niego. Zdławił w sobie tę falę
obezwładniającego pożądania, Grażyna działała nań jak narkotyk, nigdy żadna
kobieta nie opanowała go tak totalnie. Usiadł, dał się poczęstować szampanem,
ugryzł słony paluszek, spięty wewnętrznie do tego stopnia, że czuł jak tężeją mu
wszystkie mięśnie, ramion, ud, brzucha, pleców kamieniał, walcząc z pragnieniem
dotknięcia Grażyny, objęcia Grażyny, przywarcia do niej, wejścia w nią wreszcie. 
Po
wielu jeszcze tygodniach od tamtego rozstania widział ja, wyraźnie, blask jej
przymkniętych oczu, linię jej ramion, piersi, talii, bioder, ud, łydek, kształt 
stóp,
które tak zachłannie i tkliwie całował, wiedząc, albo chcąc myśleć, że to 
cholernie
śmieszne: wielkie chłopisko, utytułowane, na stanowisku, ojciec dzieciom, 
dziadek
wnukom, u stóp kobietki, która się z nim zabawia... Jeżeli kobieta jest 
narzędziem
szatana – Grażyna była nim z pewnością i trzeba było stalowej siły woli, żeby 
się
spod jej uroku wyzwolić. Gdyby nie stan Ewy, gdyby nie jej słowa „brak mi nawet
kłótni z tobą”, gdyby nie te nieładne cechy Grażyny, ugrzązłby w niej i mogłaby 
go
mieć na wszystkie dni tygodnia, na wszystkie pory roku, na wszystkie okazje. 
Ludzie
nadal mieliby o czym gadać: że taki stary i taka młoda, że taki brzydal i taka 
cudna,
że taki lekkoduch i taka latawica, pies im mordy lizał. Był zaczadzony Grażyną.
Słowo zakochany jest zbyt zdarte i pozbawione treści. Był nią zwyczajnie
znarkotyzowany i ona dopiero dała mu wyjaśnienie tych wszystkich, przedtem
uważanych za przesadne, dramatów i tragedii miłosnych, szaleństw i fatalnych
finałów podobnych do afer. Był przy Grażynie czymś dla siebie samego zaskakująco
niewiarygodnym: samcem wiecznie gotowym i niewyczerpanym. Zostawiwszy ją,
myślał o niej stale, bez przerwy, tkwiła w nim jak wspomnienie czegoś
nieziemskiego, jak pasmo rozkoszy, która nie mija. Sto innych kochanek nie
zostawiło w nim żadnego śladu, ta jedna na myśl samą o niej wprawiała go w stan
podniecenia i piekącego żalu, że należy do przeszłości. Kiedyś przejeżdżał
autobusem obok hotelu Victoria, zimą, w zamieć, dostrzegł ją na marmurowych
schodach, biegła a za nią młody, smukły człowiek, szarpał ją za rękaw, a ona 
biegła
ku drzwiom hotelu. Poderwał się z fotela jak wystrzelony z katapulty, omal 
wywalił
sobą wielką płytę okna. Byłby ją wybił i wyskoczył, żeby dać tamtemu po pysku,
strona 171
porwać Grażynę i zapaść się gdzieś znowu w jakimś motelu przydrożnym, jak kiedyś
w Maku. Nie umiał nad tym panować a jednak panować musiał.
Była dlań dobra, nigdy nie okazała zdenerwowania, nigdy nie podniosła głosu,
odwzajemniał się tym samym i żyli razem, zmieniając miejsca postoju, w symbiozie
tak idealnej, że nieprawdziwej. Było wino, była muzyka, i była miłość, ocean 
miłości
chwilami zupełnie obłąkańczej. Nigdy przedtem nie zaznawał kobiety w takiej 
pełni,
i nigdy przedtem żadna z kobiet z nim nie zaznała podobnej pełni, Już wiedział,
czym jest kobieta i grał na niej jak wirtuoz, jeżeli godzi się przyznawać do
podobnych osiągnięć. Wiedział, że Grażyna nie udaje, była w miłości tak 
doskonale
z nim zespolona, tak harmonijnie współbrzmiały ich... (tu by się każdy stylista
zawahał: instrumenty? dusze? ciała? odczucia?), że oboje widzieli zachwyt w
partnerze (partnerce), tak to było oszałamiające, pełne, radosne. Nigdy jeszcze 
nie
zaśmiewał się w łóżku z kobietą, a z Grażyną , tak. Leżała na materacu położonym
na podłodze wynajętego gdzieś domku bez mebli, a za to z myszami, jeszcze
rozespana, jeszcze rozczochrana, jeszcze różowa ze snu, już (zawsze) porywająco
dziewczęca; jej ciało było gładkie jak rzeźba z białego marmuru, bez jednej
zmarszczki czy fałdki, nigdzie grama nadmiernego tłuszczu, linie ramion, piersi,
brzucha, bioder, ud, łydek, stóp – sama muzyka, szyję tylko miała nieco za 
krótką,
sprawiała wrażenie szczególne: kiedy siedziała – zdawało się, że jest skulona, 
że
wtula głowę w ramiona, ponieważ czegoś się lęka. To dodawało jej specjalnego
wdzięku dziewczynki z zapałkami rzuconej w brutalny i groźny świat ludzi i
przedmiotów kanciastych. Była tak delikatna, że każde otarcie się o kant mebla,
każdy jego silniejszy uścisk zostawiał na niej sińce. Leżała więc na tym 
materacu,
odkryta po jego wyjściu spod kołdry, naga i porywająca tak, że skoczył ku niej, 
nie
zdjąwszy holenderskich chodaków i zaczął ją kochać w chodakach, i ona widziała,
że kocha ją w chodakach i wybuchnęła śmiechem, dopiero wtedy on spostrzegł te
chodaki...
Chodziła przez inne łóżka, miała do tego prawo, jeżeli to także był rodzaj
poszukiwania jego, który dał jej więcej niż poprzednicy razem wzięci. A potem,
któregoś dnia zobaczył ją na wysokim zydlu przy barze hotelu Europejskiego. 
Miała
na głowie czarną perukę, przydającą jej zawsze jasnej cerze (opalona była 
jeszcze
piękniejsza) bladości kredy. Zamawiał kawę i piwo dla siebie i jakiegoś 
Francuza,
gdy spotkał jej oczy. Zimne, nieporuszone, tak doskonale opanowane, że nie
przemknął przez nie nawet cień wspomnienia. Była niewątpliwie już tym, czym
postanowiła zostać w chwili największej zmysłowej satysfakcji. Leżała wtedy na
brzuchu, lekko unosząc głowę, na jej plecach, albo na pupie, dostrzegł 
jaśniejsze
miejsce po zejściu naskórka. Brała lampy kwarcowe, żeby nadać swemu ciału kolor
oliwki. Dla niego. Żeby piękniej wyglądać. Żeby go podniecić jeszcze bardziej, 
choć
już bardziej chyba nie było można. Tego wieczora wrócili z teatru i zastali w 
domu
przewróconą lampę i nadpalony w niej abażur. Ktoś grasował po mieszkaniu, ktoś
mający zapasowe klucze, ktoś, kto nie przyszedł niczego kraść, bo kraść nie było 
co.
Ktoś zainteresowany jego papierami. Bechczyc lękał się tego rodzaju inwigilacji,
podejrzewał, że kontrolują go wszędzie, także w miejscu pracy. Tu klucze miała
adwokatka opiekująca się ich mieszkaniem, opuszczonym czasowo przez ludzi
wysłanych na placówkę. To się nazywało opieka, czynsz który miał pokrywać tylko
strona 172
stałe opłaty, był wielekroć wyższy. Dama ta nie była godna zaufania, zapewne 
także
otrzymała polecanie ze swego środowiska, by przejrzeć jego papiery. Przejrzano 
je i
z pewnością sfotografowano. Lampę przewrócono celowo, żeby posiać w nim
panikę. Jeżeli to byli oni. Pomyślał jednak, że może to jakiś przyjaciel albo 
były mąż
samej Grażyny, która robi go w konia w sposób tyleż prosty co bezczelny. 
Postawił
lampę, spojrzał na nią, nie powiedziała słowa, Potem wykrył, że brała lampy
kwarcowe i kochał ją tak, jak to lubiła najbardziej. I wtedy, przeżywszy już 
kilka
elektryzujących ją orgazmów powiedziała „po tobie to już tylko prostytucja.”
strona 173
SYNTEZA
strona 174
Dobijał do sześćdziesiątki, coraz częściej myślał o zbliżającym się końcu, raz 
po
raz dokonywał w duchu rachunku sumienia, czuł się winny, także wobec Ewy.
Zanosił jej regularnie czeki lub pieniądze, po każdej wizycie wydawała mu się 
coraz
bledsza, coraz chudsza, gasła w oczach i tylko oczy miała coraz większe. Pewnego
razu usłyszał: „brak mi nawet kłótni z tobą”. Nie wyrzekłszy słowa wyszedł, 
wrócił
do Grażyny, żeby jej powiedzieć: „wybacz, komuś jestem bardziej potrzebny, niż
tobie. Jesteś młoda, śliczna...” i tak dalej. Wysłuchała bez słowa, może mu się
wydało, ale zauważył w jej oczach wilgoć.
W oczach Ewy dostrzegł natomiast błysk triumfu. Patrzyła jak stawia walizkę, jak
wiesza płaszcz i czapkę. Wieszaki tak długo sterczały ze ściany sieroce i nagie. 
Była
pewna, że wróci, chciała, żeby wrócił. Przyrzekła mu, że już nigdy nie powtórzy
słów, które odbierał jak najplugawsze obelgi.
– A jednak jesteś! – powiedziała i nutka triumfu zadrgała także w jej głosie.
Spojrzał na nią, zaniepokojony. Spostrzegł, dopiero teraz, że zestarzała się 
szpetnie.
Usta miała rzeczywiście zesznurowane, pomarszczone, zmalała, wydała mu się
krucha i bezradna. Krzyknąłby: „Czasie, cofnij się!” W lata wspólnych wypraw po
złote runo młodości – na francuskie południe, norweską północ, rosyjski zachód,
amerykański wschód... ale czas woli słuchać poetów, wołających „Czasie, 
naprzód!”
Czas walił naprzód żłobiąc okopy w polu dawnej urody nie tylko tej zjawiskowej
niegdyś kobiety. Dywersyjną robotę czasu widzi się przede wszystkim na twarzach
bliźnich. Spotykał dawnych kolegów i nie poznawał ich. Wigor ustępował miejsca
zgorzknieniu, buntowniczość – ustatecznieniu.
Kiedy kraj falował strajkami – wahadłowymi, kroczącymi, ostrzegawczymi,
okupacyjnymi, kiedy marszałek Kulików naradzał się w warszawskim „Białym
Domu” z Jaruzelskim, kiedy byli tacy, którzy radzili mu postawić całą tę 
„opozycję”
pod mur a on powiedział „nigdy!”, Bechczyc spotkał znajomego z dawnych lat,
Andrzeja Kijowskiego, i spytał: „Nie boisz się?” Andrzej Kijowski, wychowanek
Wyki, myśliciel i analityk tego, co go otaczało, popatrzył na Bechczyca tak, jak 
się
patrzy we własne oczy odbite w lustrze i rzekł po chwili namysłu: „No tak,
rozumiem pytanie. Mógłbym w tym być, moja łysina mogłaby przeświecać przez
brodę Gwiazdy, nie prześwieca nie dlatego, że się boję. Nie ma się czego bać,
ostatecznie przeżyjemy jeszcze jeden pokoleniowy wstrząs. Ale – mówił – ja nie
mam po prostu tej wewnętrznej siły, potrzebnej do pokonywania tłumu”. – Potem,
kiedy mijali pomnik Mickiewicza, dodał: „Przypuszczalnie oni w to uderzą, ale to
może być ich cios ostatni. Możemy zginąć w ruinach tego systemu, ale on 
padnie.”–
Bechczyc nie był przekonany, że padnie za jego życia. Sprzyjał tym młodym,
ciskającym kamieniami w szeregi ZOMO, w czasie pamiętnego strajku komunikacji
warszawskiej, kiedy ulice zablokowały tysiące autobusów prowadzonych przez
Onyszkiewicza w stronę KC: podziwiał brawurę tego młodego doktora matematyki, i
podniósł nawet dwa palce (Bechczyc) robiąc znak V, ale tak, żeby tego nie 
zobaczył
jakiś policjant. Mogli go byli sfilmować, bo z pewnością filmowali, żeby potem
łuskać ludzi jak ziarna grochu ze strąków. Szedł Marszałkowską pod prąd kolumny
autobusów i życzył tym ludziom sukcesu. Ale nawet przez chwilę nie pomyślał, 
żeby
wskoczyć na stopień w otwartych drzwiach pierwszego autobusu i bodaj pojechać z
nimi na spotkanie przeciwnika. Teraz Onyszkiewicz jest wiceministrem obrony
strona 175
narodowej, teraz Onyszkiewicz siedzi w praskiej piwiarni z prezydentem Havlem, a
przy nim Bujak i Lityński, ludzie pono nieustraszeni. Patrzył w mały ekran, 
widział
ich triumf i malał we własnych oczach. Zawsze tak dzielny, zawsze tak pewny
własnej brawury, zawsze przekonany, że nic mu nie grozi, zawsze ufny zapewnieniu
astrologa, że ludzie nie mogą mu uczynić krzywdy, skrzywdzi się tylko on sam,
przepuścił przed samym nosem wielką, historyczną okazję uczestniczenia w czymś
znaczącym, w czymś przełomowym, w czymś, czego był przecież niewątpliwie
jednym z pionierów. Pionier! Wydął wargi, obruszony na sam dźwięk tego słowa.
Otrzymał dwa listy – z PEN Clubu i od syna z Zurychu. Pierwszy był
zaproszeniem na spotkanie z Kottem, drugiego postanowił na razie nie otwierać.
PEN Club płynął niczym korab dzielny po wzburzonych falach wydarzeń. Jan Kott
był zawsze na fali, był pionierem wszystkiego – od socrealizmu, poprzez
nowatorskie odczytania Szekspira po wydarzenia marcowe, których padł ofiarą na
rok przed tym, zanim się zdecydowały wydarzyć. Zabrał ze sobą Trznadla „Hańbę
domową”; Herbert: „Niezmordowani Kott z Żółkiewskim robili różne łamańce,
decydowali czy można wydawać, CZY NIE MOŻNA..Do tego odpowiednie wstępy,
ustawianie, fałszowanie. Cenzurowali zmarłych. Orwellowska historia.”
Orwellowska historia działa się nadal. Kotta witał Juliusz Żuławski tak: „Mam
zaszczyt powitać profesora Janka Kotta, naszego przyjaciela, człowieka, który w 
tej
sali już w roku 1956 liberalizował naszą literaturę...” Bechczyc. wstał i ruszył 
ku
drzwiom. Zostawił za sobą elitę elit i burzliwe oklaski. Poczuł „ból 
zamostkowy”, po
raz drugi w życiu, i opanował go lęk. Ból zamostkowy oznaczał początek końca.
Wszystko inne trwało i miało się coraz lepiej...
Do domu wrócił w nocy. Zastał drzwi znów zamknięte na łańcuch. Zadzwonił,
nic. Zapukał – głucho. Uderzył pięścią. Usłyszał: – Pociągnęło wilka do lasu?
Pod drzwiami pojawiła się koperta. List od syna. Przeczytał w marnym świetle
hallu:
„Ojcze, łamię dane matce przyrzeczenie, piszę. Żeby Ci oświadczyć: zrywam.
Twój wyczyn (czyn?) nie nadaje się do oceny, Zostawiłeś u schyłku życia kobietę,
która znosiła Cię przez niemal czterdzieści lat. Która była Ci wierna jak żadna. 
Która
była dla Ciebie skarbem. Tyś ten skarb po prostu skopał. Moralnie. Jak mogłeś! 
Jaki
koszmarny banał! Ty, człowiek, na którego tak chciałem się móc powoływać jako na
największy autorytet moralny? Nigdy nie byłeś dla mnie autorytetem moralnym.
Traktowałeś naszą matkę zdawkowo. Nigdy nie usiłowałeś nawet wczuć się w
kobietę, która w Tobie złożyła całe swoje życie, oparła się o Ciebie z nadzieją, 
że jej
nie zawiedziesz. Wiem wszystko. Mówiła mi, płacząc. Jesteś podły. Gdybym
wiedział to wcześniej – matka kryła przed nami Twoje ekscesy do dnia, kiedy
wróciłeś pijany, w różowym humorku, w cudzej koszuli, z obciętym krawatem...
Wstydzę się i brzydzę się, przechowuję tę koszulę jak stygmat rodzinnej hańby. I
cała lista Twoich szaleństw. Twoich zdrad, z tymi dwiema ostatnimi. Nie ma dla
Ciebie wytłumaczenia. Nie ma dla Ciebie przebaczenia. Nie ma dla Ciebie mnie.
Żegnaj. Paweł (były syn). Zürich, (bez daty)
strona 176
Zjechał na dół. Zamknął się w pierwszej czynnej budce telefonicznej.
Wykręcił własny numer telefonu. Usłyszał głos Ewy. Zmęczonej, cierpiącej
kobiety.
– Słucham.
Powiedział: – Powiedziałaś kiedyś...
– Nie słucham – warknęła i odłożyła słuchawkę.
Gdy wykręcił numer po raz drugi, już jej nie odłożyła.
– Słucham więc. – To „więc” wystarczyło za całą resztę.
– Powiedziałaś: „w tej sytuacji powinieneś popełnić...”
Usłyszał jej skazujący śmiech. Krzyknął, żeby do niej doszło:
Masz, czego chciałaś!
Usłyszała w słuchawce trzask. Odstawiła ją od ucha na całą długość ramienia.
– Idiota!
Przystawiła słuchawkę do ucha. Trwał w niej szum ulicy, potem rozległ się czyjś
obcy, spłoszony głos:
– O Boże!
Podbiegła do okna. Wokół budki telefonicznej zbiegał się tłum. Zjechała windą na
dół. Podbiegła do budki. Właśnie wstawał. Dojrzawszy ją, wystrzelił.
– A takiego!...
1988–1999
strona 177